________________
२४४
- શ્રાવકનાં બાર વતે યાને એ જાણીને ચોથા વ્રતમાં પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. એ પ્રમાણે ગાથાના ભાવાર્થનો ઉપદેશ છે. [ પર ] ગુણકારનું વ્યાખ્યાન કર્યું. હવે યતનાદ્વાર કહેવાય છે
छण्णगदसणे फासणे य गोमुत्तगहणकुस्सुमिणे ।
जयणा सव्वत्थ करे, इंदिय अवलोयणे च तहा ॥ ५३॥ ગાથાર્થ – ગુપ્ત અંગોને જોવાં, ગુપ્ત અંગોને સ્પર્શવાં, ગાયનું મૂત્ર લેવું, ખરાબ સ્વમ અને ઇન્દ્રિયને જેવી, આ બધામાં યતના કરે, અર્થાત્ અલ્પ–અધિક લાભને વિચાર કરીને પ્રવૃત્તિ કરે.
ટીકાર્થ – આને ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે – જેણે ચોથું વ્રત લીધું છે તેવા પુરુષ સ્ત્રીઓનાં અને તેવી સ્ત્રીએ પુરુષના અંગોપાંગોને ચાહીને જેવા નહિ અને સ્પ
વાં નહિ, આમ છતાં કઈ રીતે જોવામાં આવે કે સ્પર્શવામાં આવે તો તેમાં રાગબુદ્ધિ ન કરવી. ગોમૂત્ર ગાયની ચેનિનું મર્દન કરીને ન જ લેવું, કિંતુ જ્યારે સ્વાભાવિકપણે જ પેશાબ કરે ત્યારે લેવું. અનિવાર્યકાર્યમાં તે ગાયની યોનિનું મર્દન કરવું પડે તે પણ તેના કેમલસ્પર્શથી થતા સુખમાં રાગ ન કરવો. સ્ત્રી સાથે કામક્રીડા વગેરે પ્રકારના ખરાબ સ્વમમાં યતના આ પ્રમાણે છેઃ- ધર્મ— ધ્યાનમાં તત્પર એવા શ્રાવકે પહેલાથી જ નમસ્કાર મહામંત્રને ગણવાપૂર્વક ઉત્તમ ભાવનાઓથી વૈરાગ્યવાળા બનીને સૂવું જોઈએ. ઉત્તમ ભાવનાઓ આ પ્રમાણે છે –
(૧) “વિષયે પ્રારંભમાં ઉત્સવ જેવા લાગે છે, અર્થાત્ કઈ ઉત્સવને પ્રસંગ આવવાનો હોય તે તેના આવવાના પહેલાં જ જેમ એક પ્રકારની આનંદની લાગણી પેદા થાય છે, તેમ વિષય ઉપભેગની પહેલાં જ તુચ્છ આનંદની લાગણી પેદા કરે છે. (૨) વિષયો મધ્યમાં વિષપભગ દરમિયાન વેશભૂષા, કેશભૂષા, અલંકારને શણગાર, મુખચુંબન, હાસ્ય આદિ દ્વારા શિંગાર અને હાસ્યરસથી રસને પ્રદીપ્ત બનાવે છે, તુચ્છ આનંદમાં વૃદ્ધિ કરે છે. (૩) વિષયો અંતે (વિષયોપભેગા થયા પછી) બિભિત્સા, કરુણ, લજજા અને ભયને પ્રાયઃ ઉત્પન્ન કરે છે. - (૧) કામાંગે ખુલ્લા જેઈને ઘણું ઉત્પન્ન થાય છે. (૨) કામિનીના અંગમાં દાંત અને નખથી નિર્દયપણે કરેલા ક્ષતે જોઈને કામિની પ્રત્યે કરુણું જાગે છે. (૩) વસ્ત્રહીન દશા જોઈને શરમ આવે છે. (૪) આવી અવસ્થામાં પિતાને બીજાઓ જોઈ ન જાય તેને ભય લાગે છે.
આમ વિષપભેગના પ્રારંભમાં (તુચ્છ આનંદ કે રાગરૂપ) અસ્વસ્થતા, મધ્યમાં મેહની તીવ્ર વેદના અને અંતે બીભત્સા આદિ થવાથી વિષયસુખ ત્યાજ્ય છે. ૧ |
