________________
૧૯૩
શ્રી નવપદ પ્રકરણ ગ્રંથને ગુજરાતી ભાવાનુવાદ એ રાજાનો પ્રઢ(વધેલ) પ્રતાપ જતો હતો. પ્રતાપથી વ્યાપ્ત પરાક્રમવાળા રાજાએના મસ્તકમાં રહેલી પુષ્પમાળાઓનાં પુષ્પના મર્દનથી તે રાજાના પગરૂપી પલ્લવો ( કુંપળો) ચંચળ બની ગયા હતા. તેણે લવની જેમ વિષમ બાણવાળા ધનુષથી ઉદ્દામ પરશુરામને વશ કર્યો હતો. તેણે કુલકમથી આવેલી અસાધારણ બુદ્ધિથી બૃહસ્પતિનું પણ ઉપહાસ્ય કરનાર મંત્રિમંડલ ઉપર રાજ્યચિતાનો ભાર મૂકી દીધો હતો, અને પોતે ધારિણે નામની ઉત્તમરાણીની સાથે વિષયસુખને અનુભવ હતો. ધારિણીરાણી સકલ અંતઃપુરમાં મુખ્ય હતી, નીતિ અને વિનયથી શોભતી હતી, અને લજજા વગેરે ગુણગણને ધારણ કરનારી હતી. આવી ધારિણી રાણી સાથે વિષયસુખને અનુભવ કરતા જિતશત્રુરાજાને કેટલેક કાળ પસાર થયે.
એક વાર તે નગરીમાં વિજય નામને ચાર થયે. તે વિચાર્યા વિના અનાર્ય પ્રવૃત્તિ કરતો હતો, અત્યંત નિર્દય હતો, અવસ્થાપિની વગેરે અનેક ચરવિદ્યાઓના બલના ગર્વથી ગર્વિષ્ઠ હતા, તેનું ચિત્ત ચેરીમાં જ રહેતું હતું, ચેરીથી મેળવેલા અસીમ ધનના સમૂહથી તે આનંદિત હતો. તે યમની જેમ પોતાના આગમનની કોઈને ખબર ન પડે તે રીતે દરરોજ ઘરની મુખ્ય સારભૂત વસ્તુઓ ચોરી જતો હતો. આથી પોતાના રક્ષણનો બીજે ઉપાય નહિ જોતા નગરના બધા જ લોકે રાજાની પાસે આવ્યા. ભટણું આપવું વગેરે વિનયપૂર્વક લેકએ રાજાને કહ્યું: હે દેવ! જેની ચતુરંગી સેનાના આક્રમણથી નમી ગયેલી પૃથ્વીને ભારથી શેષનાગનું ફણામંડલ ભાંગી ગયું છે એવા આપ રાજા હોવા છતાં આ નગરી જાણે રાજા વિનાની હોય તેમ ચરથી અત્યંત હેરાન થઈ ગઈ છે. તેવી કઈ રાત જ નથી કે જેમાં શ્રીમંતેના ઘરોમાં બે-ત્રણ ખાતર ન પડ્યા હોય. તેથી આ સાંભળીને આ૫ દેવ જે કરે તે પ્રમાણ છે. નાગરિકેનું પૂર્વે નહિ સાંભળેલું તેવા પ્રકારનું તે વચન સાંભળીને હું મહાન આવા પ્રકારના ઠપકાને પાત્ર થયે છું એમ વિચારીને રાજાના મનમાં શેડો ખેદ થયો. ક્ષણવાર મૌન રહીને રાજાએ કહ્યું: હવેથી બધું સારું કરીશ. નગરજનોને આ પ્રમાણે જણવીને રજા આપી. ક્ષણ પછી નગરરક્ષકેના અધિપતિને બેલાવીને કહ્યું: તારે આવા પ્રકારનો આ પ્રમાદ કેમ છે? જેથી આ પ્રમાણે દરરોજ ચરોથી ચેરાતી પણ નગરીનું તું પોતે રક્ષણ કરતું નથી, અને મને પણ એ વાત જણાવતો નથી. તેથી હવે તને આ જ દંડ છે કે પાંચ રાતની અંદર ચેરને પકડ, અન્યથા ચોરને થતી શિક્ષા તને જ કરવામાં આવશે. તે પણ જેવી દેવની આજ્ઞા એમ કહીને પ્રણામપૂર્વક તે સ્થાનથી ઉઠયો. પછી ત્યારથી જ ત્રિક, ચતુષ્ક, ચેર, ઉદ્યાન, મઠ,
૧. પુપ પગ ઉપર પડે, એથી રાજા પગ હલાવીને એ પુષ્પોને ખંખેરે. એ દષ્ટિએ અહીં પગરૂપી પલ્લ ચંચળ બની ગયા હતા એમ કહ્યું છે.
૨. અહીં અનુવાદમાં વાક્ય ફિલષ્ટતાના કારણે મર શબ્દનો અર્થ લીધે નથી. મર=સમૂહ,
