________________
૨૦૬
શ્રાવકનાં બાર વતે યાને. ., उचियकलं जाणिजसु, धरिमे मेए कलंतराइसु य ।
पडियस्स य गहणंमी, जयणा सव्वत्थ कायव्वा ।। ४४ ॥
ગાથાથ- અદત્તાદાન વિરમણ વ્રતમાં ધરિમ, મેય અને વ્યાજ વગેરેમાં ઉચિત-- લાભને જાણે, અર્થાત્ ઉચિત લાભ લે, અનુચિત નહિ. તથા ભૂમિ વગેરે સ્થળે પડેલા બીજાના ધનને લેવામાં યતના કરવી જોઈએ. વિશેષ શું કહેવું? કય–વિકય આદિ સર્વ કાર્યોમાં યતના કરવી જોઈએ.
ટીકાથ- આઠગણે લાભ વગેરે ઉચિત લાભ છે.
પરિમાણ જાણવા માટે ત્રાજવા વગેરેમાં ધરવામાં=મૂકવામાં આવે તે ગોળ વગેરે. પરિમ છે. અરુતિ, પ્રસૃતિ, સેતિકા વગેરે માપથી જે માપવામાં આવે તે ધાન્ય વગેરે મેય છે. વારંવારૂણું ચ એ સ્થળે કલાતર એટલે વ્યાજે મૂકેલા ધનનો લાભ લેવો, આદિ શબ્દથી એક આપીને બે લેવા વગેરે સમજવું. ર શબ્દ ઉચિત કલા ( =લાભ) વિશેષને જણાવવા માટે છે, અર્થાત્ વ્યાજે આપેલા ધનમાં ઉચિત લાભ લેવો જોઈએ, અનુચિત નહિ, એમ જણાવવા માટે જ શબ્દ છે. સે (રૂપિયા) વ્યાજે આપ્યા હોય તે પાંચ દ્રમ્પ (પાંચ આના) લાભ લેવો એ ઉચિતલાભ છે.
ગોળ વગેરેમાં, ધાન્ય વગેરેમાં અને વ્યાજ વગેરેમાં દેશ-કાલ વગેરેની અપેક્ષાએ. ઉચિત જ લાભ લે. પડેલું લેવામાં પણ અલ્પષ અને અધિક લાભને વિચાર કરીને કાઝ, ઢેકું વગેરે ઉચિત લે, સેનું વગેરે ન લે. કહ્યું છે કે
- “અલ્પવ્યયથી ઘણું લાભને શેઠે ( =મેળવે) એ પંડિતપુરુષનું લક્ષણ છે. આ "અર્થ પદને જાણકાર સર્વ પ્રતિસેવાઓમાં (=નિષિદ્ધ કાર્યો કરવામાં) અપવ્યયથી. બહુલાભને શોધે.” [૪૪] .
યતનાદ્વાર પૂર્ણ થયું. હવે અતિચારદ્વાર કહે છે – तेनाहडं च तक्कर-पओगकूडतुल कूडमाणं च । तप्पडिरूवं च विरुद्धरज्जगमणं च वजेज्जा ॥ ४५ ॥
ગાથાર્થ – સ્તુનાહત, તસ્કર પ્રયોગ, ફૂટતુલ-કૂટમાન, તપ્રતિરૂપ વ્યવહાર અને વિરુદ્ધરાજ્યગમન એ પાંચ અતિચારને ત્યાગ કરે.
ટીકાથ:- (૧) તેનાહુત – સ્તન એટલે ચાર. આહત એટલે ચારી લાવેલું. ચોરેએ ચરી લાવેલી કેશર વગેરે વસ્તુ તેનાહત છે.
૧. અથપદ એટલે અર્થસૂચકપદ. અહીં પદ એટલે કનું ચરણ. અહીં દુષિત એ પદ જાણવું.
