________________
શ્રી નવપદ પ્રકરણ ગ્રંથને ગુજરાતી ભાવાનુવાદ
૨૦૩ કર્યું હોય તેની સ્પષ્ટ સત્ય હકીકત કહે. તેથી તેણે કહ્યું છે સ્વામિન! જો તમે તેને અભયદાન આપો તો કહું, અન્યથા કેઈ પણ રીતે ન કહું. “એમ થાઓ.” એમ રાજાએ કહ્યું એટલે નાગદત્તે જે બન્યું હતું તે મૂળથી આરંભીને બધું કહ્યું. પછી રાજાએ તેને પિતાની સાથે હાથીના સ્કંધ ઉપર બેસાડીને નગરીમાં ફેરવ્યો. વાજિંત્રો વાગી રહ્યા હતા, ભાટલેકે સ્તુતિ કરી રહ્યા હતા, ગીતે ગવાતા હતા, એ રીતે આડંબરથી તેને નગરમાં ફેરવ્યો. પછી સભામાં ઘણા લોકોની વચ્ચે રાજાએ વસુદત્તને કહ્યું: અરે અનાર્ય ! આજે નાગદત્ત તારે જીવ બચાવ્ય, અન્યથા મારી પાસેથી તું જીવતો કેવી રીતે છૂટે? આમ કહ્યા પછી તેનું બધું ધન લઈને તેને દેશમાંથી ચાલ્યા જવાની આજ્ઞા કરી.
રાજાએ રજા આપી એટલે નાગદત્ત પણ પોતાના ઘરે આવ્યો. તેણે પિતાના માતા-પિતા વગેરે માણસને આનંદ પમાડ્યો. પછી પ્રિયમિત્ર સાર્થવાહ નાગદત્તના ઘરે આવ્યું. તેણે નાગદત્તને નાગવસુનો કર્યોત્સર્ગ વગેરે વૃત્તાંત કહ્યો. તેથી ખુશ થયેલા તેણે પ્રિય મિત્રની નાગવસુને પરણવાની વિનંતિને માની. હર્ષ પામેલા પ્રિય મિત્રે શુભ દિવસે નાગવસુનો વિવાહ કરાવ્યા. મહાન આડંબરથી વિવાહ થઈ જતાં નાગવસુની સાથે નાગદત્ત સીતાની સાથે રામની જેમ શોભતા હતા. હવે તે નાગવસુની સાથે મનુષ્યલક સંબંધી ભેગસુખે ભેગવવા લાગે. પૂર્વે કરેલાં સુકૃતના પ્રભાવથી તેને ઘણું સુખ મળતું હતું. એક દિવસ મહેલ ઉપર જઈને પ્રિયાની સાથે રમી રહ્યો હતો ત્યારે ઉત્તમનગરીની શોભા જોઈને તેણે પ્રિયાને હસતાં હસતાં કહ્યુંઃ પહોળા કિલ્લારૂપી કમરવાળી, ચંચળ અને આગળના ભાગમાં આમ-તેમ ચાલતા આગળિયાના ઉત્તમ સ્વરવાળી, દેવલોકના જેવા ભવનના ઉપરના ભાગમાં ઊંચા, મનોહર અને દઢ કળશોથી રમણીય, અને રમણીય વાસભવનમાં શોભતી બારીઓથી આ ખેવાળી આ નગરી પણ તારા રૂપને–આકૃતિને ધારણ કરે છે. નાગવલું બોલીઃ હે નાથ ! આ અસંબંધવાળી વચનરચનાથી શું? વિદ્વાએ કહેલા પ્રશ્નોત્તર અને જેમાં ચોથું ચરણ ગૂઢ હોય વગેરે પ્રકારના વિદ વડે ક્ષણવાર રમીએ, અર્થાત્ ક્ષણવાર વિદ્વાનોએ કહેલા વિનોદને કરીએ. આથી નાગદત્ત કહ્યું હે સુંદરી ! જે એમ છે તે એક પ્રશ્નોત્તર સાંભળ. હે કમલદલ જેવી આંખોવાળી ! ઉનાળાની ગરમીથી હેરાન થયેલા લોકોને પવનની સાથે કોણ ઈષ્ટ હોય છે? અથવા હાથીઓને કેણ પ્રાણપ્રિય હોય છે? તે તું કહે. બેલતાં જ મેળવીનેeતેને અર્થ જાણીને નાગવસુએ કહ્યું: હે નાથ ! જેણુચા (રેડબુલ) એ જવાબ છે. (અહીં બે પ્રશ્નો પૂછડ્યા છે. તેને ઉત્તર એક જ શબ્દથી આપવાનું છે. આથી પહેલા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં રેડચા એમ પદભેદ છે. રે એટલે કિરણમાં, મજુતા એટલે સૂક્ષમતા–કમળતા.
૧. રિઝવા પ્રયોગનો અર્થ આ પ્રમાણે છે - ઉત્તરદર્શન-જેવું. વિસ=કુશળ. વિઝવિઘ સપ્તમી એકવચન છે. જોવામાં કુશળમાં, અર્થાત જોવામાં કુશળને નગરીમાં તારું રૂપ દેખાય છે. વાકયફિલષ્ટતાના કારણે વિવિઘ પ્રવેગને અર્થ અનુવાદમાં કર્યો નથી.
