________________
શ્રાવકનાં બાર વતે યાને પ્રસ્તુત અર્થના સમર્થન માટે જ ગ્રંથકાર બે દષ્ટાંત કહે છે – મિથ્યાત્વના પરિણામવાળો જીવ નંદમણિયાર અને ત્રિવિક્રમભટ્ટની જેમ સંસારમાં નરક અને તિર્યંચ ગતિમાં ભમે છે. આ બે દષ્ટાંતમાં નંદમણિયારનું દષ્ટાંત પહેલાં સમ્યકત્વ પામ્યા પછી મિથ્યાત્વ પામનાર જીવ સંબંધી છે. ત્રિવિક્રમભટ્ટનું દૃષ્ટાંત અનાદિથી મિથ્યાત્વના પરિણામવાળા છવ સંબંધી છે. મૂળ ગાથામાં વા શબ્દ તેના જેવા બીજા દષ્ટાંતના સૂચન. માટે જાણ.'
પ્રશ્ન :- સભ્યત્વ વગેરેના દોષ (ચેથા) દ્વારમાં સમ્યત્વ વગેરેના વિપક્ષમાં ( =મિથ્યાત્વ વગેરેમાં) દો કહેશે, તે પછી અહીં દોષનું વર્ણન મિથ્યાત્વના સ્વરૂપમાં જ કેમ કર્યું? વિપક્ષમાં કેમ ન કર્યું?
ઉત્તર:- તમારો પ્રશ્ન સાચે છે. સમ્યકત્વ વગેરે સ્વરૂપથી ગુણરૂપ છે, એથી તેમના વિપક્ષમાં દેશનું કથન કર્યું છે. મિથ્યાત્વ તો તેમનાથી વિપરીત હોવાથી એટલે કે દોષ સ્વરૂપ હોવાથી તેના સ્વરૂપમાં જ દેષનું વર્ણન કર્યું છે. આથી આમાં કેઈ દોષ નથી. આથી જ સમ્યત્વના દેષદ્વારમાં તેના વિપક્ષ મિથ્યાત્વમાં “સમ્યત્વથી પરિભ્રષ્ટ જીવ
નું ભાજન બને છે” વગેરેથી દેષને કહેશે. વિસ્તારથી ગાથાને અક્ષરાર્થ કર્યો. ભાવાર્થ તે બે કથાથી જાણ. તે બે કથાઓમાં નંદમણિયારની કથા સમ્યકત્વના દેષકારમાં કહીશું. ત્રિવિક્રમભટ્ટની કથા કહીએ છીએ –
ત્રિવિક્રમભટ્ટનું દૃષ્ટાંત વલયાકારે આવેલા અસંખ્ય દ્વીપસમુદ્રોથી વીંટળાયેલ, ચાંદીની થાળીના જે ગળ, એક લાખ યોજન પહોળ, સાત વર્ષોને (=ક્ષેત્રોનો) આશ્રય હોવા છતાં અનંત વર્ષોની સ્થિતિવાળો, મધ્યભાગ મેથી વિભૂષિત હોવા છતાં ક્યાંક નમેથી (=પુન્નાગવૃક્ષથી) સહિત, હિમાવાન વગેરે છ વર્ષધર પર્વતેથી યુક્ત, ગંગા વગેરે સુંદર નદીઓથી રમ્ય અને પ્રસિદ્ધ એવો જંબૂ નામે દ્વીપ છે. તેમાં મેરુપર્વતથી દક્ષિણ તરફ છ ખંડોથી સુશોભિત અને અર્ધચંદ્રના જેવી આકૃતિવાળા ભરતક્ષેત્ર છે. તેના મધ્યભાગમાં મંદિર, ભવન, ઉદ્યાન, વાવડી અને કૂવા વગેરેથી શોભા પામેલ ક્ષિતિપ્રતિષ્ઠિત નામનું નગર હતું. તે નગરમાં શત્રુરૂપી હાથી માટે સિંહ સમાન અને પિતાના પ્રતાપથી જેણે પૃથ્વીતલ ઉપર આક્રમણ કર્યું છે એવો જિતશત્રુ નામને રાજા નીતિથી રાજ્ય કરતો હતો. શાંતિકર્મ, 'અભિચાર વગેરે કાર્યોમાં કુશળ અને નિશ્ચલ, તર્ક વગેરે વિદ્યાઓમાં અતિશય પ્રવીણ, અને કુલકમથી આવેલા વેદધર્મને ઉપદેશક એવો ત્રિવિક્રમ નામને બ્રાહ્મણ તેને પુરોહિત હતો. મારી લક્ષમી સફળ બને એવી ઈચ્છાથી તેણે એક વાર રાજાની
૧. શત્રુનો વધ કરવા માટે કરવામાં આવતા તાંત્રિક-માંત્રિક પ્રયોગે.
