________________
શ્રી નવપદ પ્રકરણ ગ્રંથના ગુજરાતી ભાવાનુવાદ
૧૫૭
આરભ એટલે પૃથ્વી વગેરે જીવાની હિંસા. વિમલ એટલે ક્રોધાદિરૂપ ભાવમલથી રહિત. જીવાના ચાઢ ભેદો છે. કહ્યું છે કે
“સૂક્ષ્મ-ખાદર એકેદ્રિય, સંજ્ઞી-અસ'ની પચેન્દ્રિય અને વિકલેન્દ્રિય એ સાતના દરેકના પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત ભેદથી જીવાના ચૌદ ભેદો છે.૧
વિશેષણાની સફલતા હેતુ-હેતુમદ્ ( કારણ—કાય ) ભાવથી વિચારવી. તે આ પ્રમાણેઃ–( જીવાની રક્ષામાં તત્પર બનનારા જીવા જ આરભના ત્યાગ કરે છે. આર.ભના ત્યાગ કરનાર જ નિર્મલ અને છે. આમ નિર્મલતામાં આરંભત્યાગ હેતુ છે. આરંભ ત્યાગમાં જીવરક્ષામાં તત્પરતા હેતુ છે. આમ હેતુ હેતુમભાવ છે આથી ) જીવરક્ષામાં તત્પર ન બનનારા જીવેા આરભના ત્યાગ કરતા નથી. આરભના ત્યાગ ન કરનારા જીવા નિર્મલ ખનતા નથી. [૨૯.]
નવે ય પ્રકારનુ પહેલું અણુવ્રત કહ્યું. હવે બીજા અણુવ્રતના અવસર છે. તે પણ નવ ભેદવાળું છે. આથી પ્રથમ ભેદથી ખીજા અણુવ્રતને કહે છેઃ–
अणभूयं उभाव, हूयं निण्हवs तह य विवरीयं ।
ગદ્દા સાયન્ગે વા, સહિય માઁવ તુ ॥ રૂ॰ ||
ગાથા – અસત્યને (=જે ન હોય તેને ) પ્રગટ કરવું, સત્યને ( =જે હાય તેને ) છુપાવવુ', વિપરીત બેલવું, ગહ કરવી, સાવદ્ય ખેલવુ' વગેરે અસત્યનુ' સ્વરૂપ છે=અસત્ય છે.
ટીકા :– ( ૧ ) અસત્યને આ રીતે પ્રગટ કરેઃ- આત્મા શ્યામાક ( સામેાધાન્ય) જેટલા કે તંદુલ ( ચાખા ) જેટલા ( નાના ) છે. આત્મા (સંપૂર્ણ શરીરમાં નથી રહેલા કિંતુ) લલાટમાં રહેલા છે, અથવા હૃદયમાં રહેલા છે, અથવા સર્વવ્યાપી ( =વિભુ ) છે. આ બધાં વચને અસત્ય છે. કારણ કે આ બધું અનુભવથી ઘટતું નથી. તે આ પ્રમાણેઃ— જો આત્મા શ્યામાક જેટલેા કે તંદુલ જેટલા હાય તા સંપૂર્ણ શરીરમાં સુખ-દુઃખ વગેરેના અનુભવ ન થાય, આ પ્રમાણે સૂક્ષ્મબુદ્ધિથી વિચારવું. જો આત્મા સવ્યાપી હાય તે શરીરની બહાર પણ ચૈતન્યના અનુભવ કરાય, ઇત્યાદિ અનેક દોષો ગ્રંથાંતરથી વિચારવા. એ પ્રમાણે- એક જ જીવાત્મા બધા શરીરામાં રહેલા છે. આત્મા એક જ પ્રકારના ઢાવા છતાં જલમાં પ્રતિબિંબિત ચદ્રની જેમ બહુ પ્રકારે દેખાય છે.” ઇત્યાદિ પણુ અસત્ય છે. કારણકે જો બધાં શરીરોમાં એક જ આત્મા હોય તો એને સુખ, દુઃખ, બંધ, મેાક્ષ વગેરે જે કઈ થાય તે બધાને થવાને પ્રસ`ગ આવે.
૧. સાક્ષી ગાથામાં આવેલા ગ્રામ શબ્દના સમૂહ અ છે.
