________________
૧૫૬
શ્રાવકનાં બાર વ્રતો યાને પ્રશ્ન –તે પછી અતિચારદ્વારમાં બંધાદિને અતિચાર કેમ કહ્યા?
ઉત્તર – બંધાદિને અતિચાર કહ્યા છે તે બરોબર કહ્યું છે, પણ વિવક્ષાથી તેમ કહ્યું છે. તે આ પ્રમાણે - જ્યારે “હું મારું” એવા સંકલ્પ વિના પણ કેધાદિને આધીન બનીને પરપ્રાણુનાશની દરકાર કર્યા વિના બંધાદિ કરવા માંડે ત્યારે નિર્દયતાના કારણે વ્રતની અપેક્ષાથી રહિત બની ગયેલાને દેશથી વિરતિભંગ થાય, સંપૂર્ણ ભંગ ન થાય. કારણ કે તે રીતે (=નિર્દયતાથી વ્રતનિરપેક્ષપણે) પ્રવૃત્તિ કરનારથી પણ પ્રાણાતિપાત થયું નથી. આથી (આંશિક ભંગ અને આંશિક અભંગ એમ) ભંગાભંગની વિવક્ષાથી બંધાદિકને અતિચાર કહેલ છે. કહ્યું છે કે
પ્રશ્ન :-“મારે પ્રાણનાશ ન કરે એવો નિયમ લેનારને મૃત્યુ વિના જ (માત્ર બંધ, વધ આદિથી) અતિચાર કેવી રીતે લાગે? (નિતેe
ઉત્તર:-જે ગુસ્સે થઈને વધ વગેરે કરે છે તે વતથી નિરપેક્ષ છે. આવી રીતે વધાદિ કરવામાં મૃત્યુ ન થવાથી નિયમ રહે છે, કોપથી દયાહીન બની જવાથી પરમાથથી નિયમનો ભંગ થાય છે. પૂજ્ય પુરુષો વ્રતના એક દેશના ભંગને અને એક દેશના પાલનને અતિચાર કહે છે.” [૨૮] ભંગદ્વાર કહ્યું. હવે ભાવનાદ્વાર કહેવામાં આવે છે –
पणमामि अहं निचं, आरंभविवजिआणं विमलाणं ।
सव्वजगजीवरक्खणसमुज्जयाणं मुणिगणाणं ॥ २९॥ ગાથાથ-જગતમાં રહેલા સર્વ જીવોનું રક્ષણ કરવામાં શાસ્ત્રોક્ત વિધિથી તત્પર બનેલા, આરંભથી રહિત અને નિર્મલ મુનિસમુદાયને હું સદા પ્રણામ કરું છું.
ટીકાથ:-પ્રથમ અણુવ્રત સ્વીકારનાર શ્રાવકે ત્રણે કાળ આ પ્રમાણે (આ ગાળામાં જણાવ્યા પ્રમાણે) ચિતવવું જોઈએ.
પ્રશ્ન-પ્રણામક્રિયાના ચોગમાં ચોથી વિભક્તિને પ્રવેગ થાય; જેમકે-“તમે તરવિ વરાચ જ્ઞાતઃ શા ઘનશ્વએ સ્થળે પ્રણામક્રિયાના રોગમાં થી વિભક્તિનો પ્રયોગ થયો છે. તે અહીં “મુnિ/Trળ” એમ છઠ્ઠી વિભક્તિનો પ્રવેગ કેમ કર્યો?
ઉત્તરઃ- “છઠ્ઠી વિમરી મત્તરૂ રસ્થી” એ પ્રાકૃત નિયમથી અહીં ચતુર્થીના અર્થમાં છઠ્ઠી વિભક્તિ છે.
૧. આ મતાંતર સંભવે છે. નમઃ પદના યોગમાં એથી વિભક્તિ આવે એવો નિયમ છે, પણ પ્રણામક્રિયાના યોગમાં ચોથી વિભક્તિ આવે એવો નિયમ નથી. આથી જ સ્નાતસ્યા થાયની બીજી સ્તુતિ, ભક્તામર સૂત્રની પહેલી ગાથા વગેરે અનેક સ્થળે પ્રણામક્રિયાના યુગમાં બીજી વિભક્તિને પ્રયોગ જોવામાં આવે છે.
