________________
૧૫૪
શ્રાવકનાં બાર વતે યાને - અહીં આવશ્યકચૂર્ણિ વગેરેમાં કહેલ વિધિ આ પ્રમાણે છે – દ્વિપદ કે ચતુષ્પદ પ્રણીઓનો બંધ થાય તે પણ સકારણ અને નિષ્કારણ થાય. તેમાં નિષ્કારણ બંધ ન જ કરવો જોઈએ. સકારણ પણ સાપેક્ષ અને નિરપેક્ષ એમ બે રીતે થાય. અત્યંત ગાઢ (=જલદી ન છૂટે તેવા અથવા બંધાયેલ જીવ જરાય ખસી ન શકે તેવા) બંધનથી બાંધવામાં આવે તે નિરપેક્ષ બંધ છે. દેરડાની ગાંઠથી (ઢીલું) બાંધવામાં આવે તે સાપેક્ષ બંધ. આ બંધ આગ લાગે વગેરે પ્રસંગે જલદી છોડી શકાય કે છેદી શકાય. ચતુષ્પદપ્રાણુના બંધ અંગે આ કહ્યું. દાસ, દાસી, ચેર કે ભણવામાં પ્રમાદી પુત્ર વગેરે દ્વિપદ પ્રાણીને જે બાંધવાનો હોય તે ગાઢ ન બાંધો અને આગ વગેરેથી તેની રક્ષા કરવી. તથા શ્રાવકે (મુખ્યતયા) બાંધ્યા વિના જ (સ્થાને) બેસી રહે (=કાબૂમાં રહેતા હોય) તેવા દ્વિપદ કે ચતુષ્પદ પ્રાણું રાખવા જોઈએ.
વધ અંગે પણ બંધ પ્રમાણે સમજવું, પણ આટલે ફેર છે –નિર્દય પણે મારવું એ નિરપેક્ષ વધે છે. સાપેક્ષ વધ આ પ્રમાણે છે :-શ્રાવકે પહેલેથી જ ભીતપર્ષદ બનવું જોઈએ. (આમ છતાં) પણ જો કેઈક જીવ આજ્ઞા ન માને (એથી મારવાને પ્રસંગ આવે) તે મર્મસ્થાનને મૂકીને સેટી કે દેરીથી એક કે બે વાર (હળવેથી) મારે.
છવિ છેદ અંગે પણ ઉક્ત રીતે સમજવું. પણ આટલે ફેર છે - હાથ, પગ, કાન વગેરે અવયવને નિર્દયપણે છેદે તે નિરપેક્ષ છવિ છેદે છે. રસેળી વગેરેને છેદે કે (રેગને દૂર કરવા) ડામ દે તે સાપેક્ષ છવિ છેદ છે.
પ્રાણું ઉપર બહુ ભાર ન મૂકવો જોઈએ. પહેલા નંબરમાં તે શ્રાવકે દ્વિપદ આદિ પ્રાણીઓને ભાર ઉપડાવવા દ્વારા ચાલતી આજીવિકાને ત્યાગ કરવો જોઈએ. હવે જે બીજી આજીવિકા ન હોય તે દ્વિપદ (મનુષ્ય) જેટલો ભાર સ્વયં ઉપાડી શકે અને ઉતારી શકે તેટલો તેની પાસે ઉપડાવવો. ચતુષ્પદને માટે તે જેટલો ભાર ઉચિત ગણાય તેનાથી કંઈક ઓછો કરે. તથા હળ અને ગાડું વગેરેમાં જોડેલા બળદ વગેરેને ઉચિત સમયે છોડી દેવા. ભક્ત–પાન નિરોધમાં પણ સકારણ–નિષ્કારણ વગેરે ભેદો બંધની જેમ જાણવા. નિરપેક્ષ, એટલે કે નિર્દયપણે, ભક્ત પાનને નિરોધ કેઈને ય ન કરવો જોઈએ. જેથી અતિભૂખના કારણે તેનું મૃત્યુ ન થાય. રોગને દૂર કરવા સાપેક્ષ અન્નપાન નિરોધ તો થઈ શકે, અથવા (અપરાધીને ભય બતાવવા પૂરતું દેખાવથી) “આજે તને ભોજન વગેરે નહિ આપીશ” એમ વાણીથી કહે. (પણ ભૂખે ન રાખે.) શાંતિ નિમિત્ત ઉપવાસ કરાવે. બહુ કહેવાથી શું ? શૂલપ્રાણાતિપાત વિરમણવ્રતમાં અતિચાર ન લાગે તે રીતે સર્વત્ર યાતનાથી પ્રવૃત્તિ કરવી.
૧. જેના કહ્યા વિના પણ માત્ર ભયથી પરિવાર પોતપોતાનું કર્તવ્ય કરે અને અનુચિન કંઈ ન કરે તે ભીતપર્ષ કહેવાય.
