________________
૧૬૦
શ્રાવકનાં ખાર ત્રતા યાને
ભેદ્વારનું વ્યાખ્યાન કર્યું. હવે ઉત્પત્તિદ્વાર કહેવામાં આવે છેઃ
दुग तिग दुग दुग दुग एक्कगेण एगेण होइ तिविहं तु । इग दुग इग एकेणं, वयाण एसेव गहणविही ॥ ३२ ॥
ગાથા :–દ્વિવિધ—ત્રિવિધ, દ્વિવિધ—દ્વિવિધ, દ્વિવિધ એકવિધ, એકવિધ—ત્રિવિધ, એકવિધ—દ્વિવિધ, એકવિધ–એકવિધ, એ ક્રમથી વ્રતાના ભાંગા જાણીને પેાતાના સ્વભાવના વિચાર કરવાપૂર્વક મૃષાવાદવિરતિના સ્વીકાર કરવા જોઇએ. કારણકે વ્રતસ્વીકારના આ જ વિધિ છે.
ટીકા :–વ્રતને સ્વીકારવાની ઈચ્છાવાળા કાઈ પણ શ્રાવક થેાડું સ્વીકારે છે, બધું સ્વીકારતા નથી. કારણકે વ્રત સ્વીકારવાના ઘણા ભાંગા (ભેદ) છે. તે તે ભાંગાના ઉલ્લેખ બતાવવા માટે આ ગાથા છે.
(૧) કરણ—કરાવણુ–મન-વચન-કાયા સ્વરૂપ દ્વિવિધ—ત્રિવિધથી પહેલા ભાંગાનુ સૂચન મુખ છે.
પ્રશ્નઃ–અહીં ત્રિવિધ—ત્રિવિધે ભાંગેા કેમ ન લીધે ?
ઉત્તર:–શ્રાવકને બધાં વ્રતામાં અનુમાદનાનેા ત્યાગ હાતા નથી. (શ્રાવકથી અનુમેદનાના ત્યાગ કરી શકાતા નથી. કારણ કે શ્રાવકે પુત્રાદિના પરિગ્રહ છેડ્યો નથી. આથી પુત્રાદિ જે હિંસાદિ કરે તેની અનુમેદના વ્રતધારી શ્રાવકને પણ લાગે. અનુમેદનાના અનિષેધ, ઉપભેાગ અને સવાસ એમ ત્રણ પ્રકાર છે. (૧) પાતે અધિકારી હાવા છતાં નિશ્રામાં રહેલા જીવાને તે તે પાપા કરવાના નિષેધ ન કરે તેા “નિષિદ્ધમનુમતમ્” એ ન્યાયે અનિષેધ અનુમાઇના ગણાય. (૨) નિષેધ કરવા છતાં પાપથી અટકે નહિ અને પાપ કરીને કરેલી કમાણીના પોતે ઉપભાગ=ઉપયોગ કરે તો ઉપભાગ દ્વારા અનુમેાદના કરવાથી ઉપભાગઅનુમાદના ગણાય. (૩) પાપના નિષેધ કરે, પાપથી કરેલી કમાણીના ઉપયોગ ન કરે છતાં જેમ ચારના ટાળામાં રહેલા શાહુકાર પણ ચાર ગણુાચ, તેમ પાપ કરનારની સાથે રહેનાર પાપમાં સાથ આપનાર મનાય. અને એથી તેને સવાસઅનુમાના લાગે. આ રીતે વ્રતધારી શ્રાવકને પણ પુત્રાદિએ કરેલા પાપની અનુમેાદના અનિષેધરૂપે, ઉપભેાગરૂપે કે સવાસરૂપે પણ લાગતી હોવાથી શ્રાવકને વ્રત લેવામાં અનુમેનાના ત્યાગ થઈ શકતા નથી. )
ભગવતીસૂત્રમાં ત્રિવિધ-ત્રિવિધે એ ભાંગે પણ જે હ્યો છે તે વિષયવિભાગથી કાઇક શ્રાવકને કોઈક અવસ્થામાં કોઈક વસ્તુને આશ્રયીને કાઇક ક્ષેત્ર વગેરેમાં જાણવા, બધે નહિ. ( જેમકે દીક્ષાના અભિલાષી કોઈ શ્રાવક પુત્રાદિનું પાલન અનિવાર્ય હોવાથી તેની ખાતર સંસારમાં રહે. આ વખતે તે શ્રાવકની અગિયારમી પ્રતિમા સ્વીકારે તેમાં
