________________
૧૦૨ .
શ્રાવકનાં બાર વ્રત યાને શ્રીયક સર્વથી નાનો પુત્ર હતું. તે જ નગરીમાં વરરુચિ નામને બ્રાહ્નણ હતા. તે રોજ ૧૦૮ કલાકે નવા નવા બનાવીને નંદરાજાની સેવા કરતું હતું. રાજા તેના ઉપર ખુશ થો હોવા છતાં તેને કંઈ પણ આપતું ન હતું, માત્ર શકટાલ મંત્રીના મુખ તરફ જોતો. હતો. શકટાલ વરરુચિની પ્રશંસાથી મિથ્યાત્વ થાય એમ વિચારીને તેની પ્રશંસા કરતો ન હતો. વરરુચિએ આ હકીકત જાણીને શકટાલની પત્નીની સેવા કરવા માંડી. તેણે વરરુચિને પૂછયું: તમે મારી સેવા કેમ કરો છો? તેણે સત્ય હકીકત કહી. તેથી મંત્રીની પત્નીએ કઈ અવસરે પતિને કહ્યું ઃ તમે વરરુચિના કાવ્યની રાજા આગળ પ્રશંસા. કેમ કરતા નથી? મંત્રીએ કહ્યુંઃ મિથ્યાત્વની પ્રશંસા કેવી રીતે કરું ? પત્નીએ કહ્યું - મહાપુરુષે આગ્રહશીલ હોય છે. (તો પણ તમે અહીં આગ્રહ છોડી દો.) ભાવદષનો ત્યાગ કરે, અર્થાત્ ભાવથી પ્રશંસા ન કરવી. તે તમારી પાસે આણું જેટલું પણ માગતો નથી. માટે તમે તેના કાવ્યની પ્રશંસા કરે. તે પણ મંત્રી પ્રશંસા કરવાને ઈચ્છતો નથી. તેથી બીજા દિવસે ફરી પત્નીએ તેને કહ્યું. પત્નીના વારંવાર કહેવાથી એકવાર રાજાની આગળ વરરુચિ કલાકે બોલતો હતો ત્યારે મંત્રીએ કહ્યુંઃ અહો ! સારું કહ્યું=કાવ્યો સારાં કહ્યાં. તેથી રાજાએ તેને ૧૦૮ સેનામહોરે આપી, રાજા એ પ્રમાણે દરરોજ ૧૦૮ સોનામહોર આપવા લાગ્યો. તેથી મંત્રીએ વિચાર્યું ઃ આવા વ્રતથી રાજભંડાર ખલાસ થઈ જશે, માટે કેઈ ઉપાય કરું. પછી નંદરાજાને મંત્રીએ કહ્યું- હે પૂજ્યો ! આપ વરરુચિને કેમ આપો છો? રાજાએ કહ્યુંઃ તમે તેની પ્રશંસા કરી માટે આપું છું. મેં તે જુનાં લૌકિક (=બીજાએ બનાવેલાં) કાવ્ય બોલે છે તેની પ્રશંસા કરી હતી. રાજાએ કહ્યું: આ પોતે કરેલાં કાવ્ય બોલે છે કે લૌકિક કાવ્યો બોલે છે તેને પુરા શે ? શકટાલે કહ્યું મારી પુત્રીઓ પણ આ કલોકે બોલે છે એ તેને પુરાવે છે, તો પછી બીજા લેકે કેમ ન બેલે? તે મંત્રીને સાત પુત્રીઓ હતી. તે આ પ્રમાણે - યક્ષિણી, ચક્ષદત્તા, ભૂતિની, ભૂતદત્તા, સેના, રણ અને વેણું. તેમાં પહેલી પુત્રી એકસંધિકા હતી, એટલે કે એકવાર સાંભળીને સો લેક પણ યાદ રાખી શકતી હતી. બીજી દ્વિસંધિકા હતી, એટલે કે બે વાર સાંભળીને યાદ રાખી શકતી હતી. એમ ક્રમશઃ એક એક વધતા સાતમી સાતવાર સાંભળીને સે કલોક પણ યાદ રાખી શકતી હતી. પછી મંત્રીએ બધી પુત્રીને સંકેત કરી. દીધો કે વરરુચિ જે લોકો બોલે તે તમારે યાદ રાખીને ક્રમશઃ બોલી જવા. આ પ્રમાણે સંકેત કરીને રાજાને વિશ્વાસ પમાડવા બીજે દિવસે સાતે કન્યાઓને અંતઃપુરમાં પડદાની. પાછળ રાખવામાં આવી. સમય થતાં વરરુચિ આવ્યો અને ૧૦૮ કલેક બેલ્યો. મંત્રીની પુત્રીઓએ તે કલાકે સાંભળ્યા. મંત્રીએ કહ્યુંઃ હે દેવ! જે આપ આજ્ઞા કરો તે મારી પુત્રીઓને બોલાવીને એમની પાસે આ શ્લોક બોલાવું. રાજાએ કહ્યું જલદી બોલાવીને
૧. ભરફેસર સક્ઝાય વગેરેમાં વેણા પછી રેણાને ઉલ્લેખ છે.
