________________
૧૪૨
શ્રાવકનાં બાર વ્રત યાને. ત્રીજું દ્વાર કહ્યું. હવે એથું દ્વાર કહેવાય છે – पाणाइवायअनियत्तणमि इहलोय परभवे दोसा । पइमारिया य इत्थं, जत्तादमगो य दिटुंता ॥ २४ ॥
ગાથાથ -પ્રાણાતિપાતથી નિવૃત્ત ન થવામાં આ લેકમાં અને પરલેકમાં : થાય છે. આ વિષે પતિમારિકા અને યાત્રાદ્રમક એ બે દષ્ટાંત છે.
ટીકાથ-ગાથાનો ભાવાર્થ બે કથાઓથી જાણો. તે બેમાં પહેલી કથા કહેવામાં આવે છે -
પતિમારિકાનું દૃષ્ટાંત લાટ દેશમાં ભગુકચ્છનગરમાં ઘણું છાત્રોને (=શિષ્યોને) ભણવનાર ગંગા નામને એક ઉપાધ્યાય (= અધ્યાપક) હતો. તેની નર્મદા નામની યુવાન પત્ની હતી. એકવાર તેણે ઉપાધ્યાયને કહ્યું: હું વિશ્વની (=શ્રાદ્ધના સત્યક, વગેરે દેવેની) પૂજાના. સમયે બલિ નાખું છું ત્યારે મને કાગડાઓ હેરાન કરે છે, માટે કાગડાએથી મારી. રક્ષા કરે. તેના વક સ્વભાવને નહિ જાણતા ઉપાધ્યાયે છાત્રોને કહ્યું ભટિણી બલિ નાખે ત્યારે તમારે દરેકે વારાફરતી એનું કાગડાઓથી રક્ષણ કરવું, જેથી એ સુખપૂર્વક બલી નાખી શકે. છાત્રોએ તે આજ્ઞાને સ્વીકાર કર્યો, તે પ્રમાણે દિવસ પસાર થઈ રહ્યા હતા. એકવાર કુશળ છાત્રનો વારો આવ્યો. તેણે વિચાર્યું. આ બહુ ભેળી નથી, ક્તિ પોતાના વ્યભિચારને છુપાવવા માટે એને આ દંભ છે. તેથી આજે હું રાત-દિવસ તેની જવા-આવવાની ચેષ્ટા જેઉં, એમ વિચારીને તેને ખબર ન પડે તે રીતે તેની પ્રવૃત્તિને જોવા લાગ્યો. સાંજે તે ઘડો લઈને પાણી લાવવા માટે નર્મદા નદી તરફ ચાલી. છાત્ર. પણ તેની ચેષ્ટા જેવાને તેની પાછળ ગયે. તે નદીના કાંઠે આવીને કછોટો બાંધીને ઘડાને નદીના પાણીમાં ઊંધ રાખીને તેના આધારે નદી તરવા માંડી, છાત્ર પણ તેને ખબર ન પડે તે રીતે જ નદી તરીને ક્ષણવારમાં સામા કિનારે આવી ગયે. તે સામા. કિનારે આવીને તે પ્રદેશમાં રહેતા એક યુવાન ગોવાળની પાસે ગઈ તેની સાથે ઘણું. વખત સુધી કામક્રીડા કરીને તે જ પ્રમાણે પાછી આવવા લાગી. આ દરમિયાન નદી ઉતરવામાં નદીમાં ક્યાં ખરાબ સ્થળ છે એમ નહિ જાણતા ચેરે નદીને ઉતરવા લાગ્યા. સુસુમાર નામના જલચર પ્રાણીએ તેમને પકડ્યા. તેથી ચોરો સુસુમારને વિવિધ મારોથી મારવા લાગ્યા. તે પણ તેણે ચેરોને છોડ્યા નહિ. આ જોઈને ભટિણીએ કહ્યુંઃ હે ભદ્રો ! તમે ખરાબ સ્થળેથી નદી ઉતર્યા તેથી સુસુમારથી પકડાયા. આ સુસુમાર આ રીતે પીઠ વગેરેમાં મારવાથી દૂર ન ખસે, શું તમે સુસુમારની પકડ સાંભળી નથી? (અર્થાત સુસુમારની પકડમાંથી બચવાના ઉપાય તમે જાણતા નથી.) તમે એની આંખેને દબાવો. ચોરોએ તેમ કર્યું, એટલે સુસુમાર દૂર ભાગી ગયે. છાત્રે ભટિણીની રાતની આ બધી_
