________________
શ્રી નવપદ પ્રકરણ ગ્રંથને ગુજરાતી ભાવાનુવાદ
૧૫૧ થઈને બીજી એક લાખ સોનામહોરનું ઈનામ આપ્યું. એમ ત્રીજું પણ ઈનામ આપ્યું. આ વખતે રાજાએ વણિકજનમાં ન સંભવે એવા મહાદાનના સમાચાર જાણીને બીજા દિવસે દામનકને બોલાવીને પૂછ્યું: ત્રણ લાખનું દાન કેમ આપ્યું? બીજાએ ઉપાર્જન કરેલું ધન આપવું સહેલું હોય છે માટે આપ્યું ? અથવા વિચાર કરીને આપ્યું છે ? દામન્નકે કહ્યુ દેવ જણાવું છું. વિચારપૂર્વક દાન આપ્યું છે ! એમ મારું માનવું છે. કારણકે કઈ પણ રીતે પોતાના પ્રસંગમાં આવેલી ગાથાને બેલતા નટે મારે સ્વયં અનુભવેલ વૃત્તાંત મને યાદ કરાવ્યો. આમ કહીને તેણે રાજા પાસે ચંડાલને ઘાત કરવાનું કહ્યું ત્યારથી આરંભી ગાથા સાંભળી ત્યાં સુધીના બધા વૃત્તાંતનું વિસ્તારથી વર્ણન કર્યું. તેથી રાજાએ તેનું સન્માન કરીને વિદાય આપી. પછી તે પોતાના ઘરે ગયે. આ પ્રમાણે તે વિશિષ્ટ ભેગોને ભેગવનારે થયે. આ પ્રમાણે બે દષ્ટાંતના અનુસારે પ્રાણાતિપાતથી નિવૃત્ત થયેલાઓને આ લોકમાં અને પરલોકમાં પ્રાપ્ત થતા ગુણગણને વિચારીને ભવ્યજનોએ પ્રાણાતિપાત નિવૃત્તિમાં યત્ન કરવો જોઈએ એ ગાથાનો -રહસ્યાર્થ છે.
ક્ષેમમંત્રીનું દૃષ્ટાંત આદિ શબ્દથી લીધેલું ક્ષેમનું દષ્ટાંત કહેવામાં આવે છે –પાટલીપુત્ર નગરમાં 'જિતશત્રુ રાજા હતા. તેને ક્ષેમ નામનો મંત્રી હતું. તે ઉત્તમ શ્રાવક હતું. તે રાજાને અતિશય પ્રિય હતું, આથી (ઈર્ષાના કારણે) સામંત વગેરેને અપ્રિય હતે. આથી સામંત વગેરે તેને વધ ઈરછી રહ્યા હતા. એકવાર ક્ષેમના પુરુષોને દાન અને સન્માન વગેરેથી વશ કરીને રાજાના મારા તરીકે જોડ્યા. રાજપુરુષોએ તેમને પકડ્યા. એટલે તેમણે કહ્યું કે ક્ષેમ મંત્રીએ અમને રાજાનો વધ કરવા મોકલ્યા છે. તેથી રાજાએ ક્ષેમ મંત્રીને બોલાવીને કહ્યું : તું પણ આ પ્રમાણે મારું અકલ્યાણ કરે છે? તેણે કહ્યું છે દેવ! હું કીડીનું પણ અકુશળ ન કરું, તો પછી આપનું અકુશળ કેમ કરું ? તો પણ રાજાએ તેને વધ કરવાની આજ્ઞા આપી. ત્યાં બીજા પણ જે પુરુષને મારી નાખવાની આજ્ઞા કરવામાં આવતી હતી તેને રાજાની અશોક વાટિકામાં રહેલી વાવમાંથી પો લાવવા મેકલવામાં આવતું હતું. તે વાવ અનેક પદ્મિનીઓના (=કમળના વેલાઓના) પત્રોથી ઢંકાયેલી હતી, કુવલય (=કાળું કમળ), કુમુદ (=ચંદ્રવિકાસી કમળ), કહાર (=સફેદ કમળ) વગેરે વિવિધ કમળથી શેભિત હતી, અને મગરમચ્છ વગેરે ભયંકર જલચર પ્રાણીએના કારણે કષ્ટથી પ્રવેશ કરી શકાય તેવી હતી. તેમાં જે પ્રવેશ કરે તેને મગરમચ્છ - વગેરે પ્રાણીઓ ખાઈ જાય. આથી ક્ષેમ મંત્રીને પણ તે જ આજ્ઞા કરવામાં આવી. તેથી કૌતુક જોવાની ઈચ્છાવાળા અનેક લોકેથી પરિવરેલો તે ત્યાં ગયે. નમસ્કાર મહામંત્ર બોલીને સકલ લોકોની સમક્ષ ભાવપૂર્વક તેણે કહ્યું: જો રાજાનો દ્રોહ કરનારા મેં ઘાતકોને રાજાને ઘાત કરવા મેકલ્યા હોય તો આ મગરમચ્છ વગેરે પ્રાણીઓ મને
