________________
૧૦૪
શ્રાવકનાં બાર વ્રતો યાને વિલો થઈ ગયો. એટલામાં મંત્રીએ “જે ગંગા નથી આપતી તે હું આપું છું, લે,” એમ કહીને સેનામહોરની થેલી કાઢી. રાજાને બતાવીને તેને આપી. અપમાનના કારણે પોતાનું મોઢું બતાવવાને અસમર્થ તે પણ ત્યાંથી નીકળી ગયે.
વરરુચિ મંત્રી ઉપર દ્વેષવાળો બનીને તેનાં છિદ્રો શોધવા લાગે. (એ માટે ) તેની દાસીની સેવા કરવા લાગ્યો. મંત્રીને ઘરની વિગત સદી દાસીને પૂછતો હતો. તે પણ ભેળા ભાવથી બધું કહેતી હતી. એકવાર શ્રીયકના વિવાહના ઉત્સવમાં રાજાને સમર્પણ કરવાના આશયથી મંત્રીના ઘરે શસ્ત્રો તૈયાર થતાં હતાં. તેથી દાસીએ વરચિને આ વાત કરી. તેણે “છિદ્ર મળી ગયું” એમ વિચાર્યું. પછી તેણે મોદકેથી બાળકોને વશ કરીને બાળકની પાસે આ પ્રમાણે બોલાવવાનું શરૂ કર્યું -“શકટાલ જે કરશે તે આ લોકો જાણતા નથી. શકટાલ નંદરાજાને મરાવીને શ્રીયકને રાજ્ય ઉપર બેસાડશે.” પરંપરાએ રાજાએ આ સાંભળ્યું. વિશ્વાસુ પુરુષદ્વારા મંત્રીના ઘરે તપાસ કરાવી. વિશ્વાસુ માણસે તૈયાર થતાં શસ્ત્રોને જોયાં. આથી રાજા ગુસ્સે થે. (બીજા દિવસે) શકટાલ (રાજસભામાં) આવ્યું. જે જે તરફ શકટાલ રાજાના ચરણોમાં પ્રણામ કરે છે તે તે તરફથી રાજા મોઢું ફેરવી લે છે. આથી મંત્રી તે જ વખતે પોતાના ઘરે ગયે. તે વખતે શ્રીયક નંદરાજાને અંગરક્ષક હતું. તેને બોલાવીને શકટાલે કહ્યું: હે વત્સ! વરરુચિએ. રાજાને મારા પ્રત્યે વિપરીત બુદ્ધિવાળો (= &ષવાળો) કરી દીધું છે. તેથી રાજા આપણા કુલ ક્ષય ન કરે ત્યાં સુધીમાં કુલરક્ષા માટે હું જ્યારે રાજાના ચરણોમાં નમસ્કાર કરું ત્યારે તું મને મારી નાખજે. શ્રીયકે આ ન માન્યું. શકટાલે તેને કહ્યું: રાજાના ચરણમાં નમસ્કાર કરતી વખતે હું તાલપુટ ઝેરનું ભક્ષણ કરીશ. (ઝેરથી મારું મૃત્યુ અવશ્ય થવાનું હોવાથી તેને પિતૃહત્યાનું પાપ નહિ લાગે.) આથી તું મારો ઘાત કરજે. શ્રીયકે તે માન્યું, અને તે પ્રમાણે કર્યું. આ પ્રમાણે શકટાલે પ્રાણ ત્યાગ કર્યો, પણ પરતીર્થિકની પ્રશંસા ન કરી. એ પ્રમાણે બીજાએ પણ પરતીર્થિકની પ્રશંસા ન કરવી જોઈએ.
પરતીર્થિકોની સેવામાં સૌરાષ્ટ્રના શ્રાવકનું દષ્ટાંત છે. તેની કથા મિથ્યાત્વના ઉત્પત્તિ દ્વિારમાં સંસર્ગથી થતા મિથ્યાત્વમાં કહી છે, આથી અમે અહીં કહેતા નથી.
પ્રશ્ન-સમ્યફવના બીજા પણ “ઉપવૃંહણ ન કરવી” વગેરે અતિચારના ભેદ છે જ, સંવમા ચ નાચવા ઈત્યાદિ શબ્દનું વ્યાખ્યાન કરતાં પૂજ્યપાદશ્રી ઉમાસ્વાતિ મહારાજે (શ્રા. પ્ર. ગા. ૯૪ માં) કહ્યું છે કે
અહીં (સમ્યક્ત્વના અધિકારમાં) સમરસર્ચ (ગા. ૮૬) ઈત્યાદિ દ્વારગાથામાં પ્રયુક્ત બાલિ શબ્દથી બીજા પણ અતિચારોનું સૂચન યુ* છે. તે અતિચારે સાધમિકેની અનુપખંહણ, અસ્થિરીકરણ વગેરે છે.
