________________
શ્રી નવપદ પ્રકરણ ગ્રંથને ગુજરાતી ભાવાનુવાદ
૧૦૫ તે પછી અહીં મૂળગાથામાં નિયત સંખ્યાને જણાવનાર પદ્મ શબ્દનો ઉલ્લેખ કેમ કર્યો?
ઉત્તર: તમારે પ્રશ્ન બરોબર છે. પાંચ અતિચારે બીજા અતિચારેનું ઉપલક્ષણ હોવાથી કોઈ દેષ નથી. વળી– મૂળગાથામાં દૂતિ સમૂત્ત = આ પાંચ અતિચારો સમ્યક્ત્વને દૂષિત કરે છે એમ જણાવ્યું છે. દૂર્વાતિ નક્ષત્ત એ વિશેષણથી એ જણાય છે કે શંકા વગેરે સમ્યત્વને દૂષિત કરતા હોવાથી અતિચારો છે. તેથી બીજા પણ અનુપબૃહણું વગેરે જે વિશિષ્ટ પરિણામે સભ્યત્વને દૂષિત કરે તે બધા અહીં સાક્ષાત્ ન કહ્યા હોવા છતાં એની જ જાતિના (= સમ્યક્ત્વને દૂષિત કરનારની જાતિના) હોવાથી કહેલા સમજવા. અનુપબૃહણ વગેરે સમ્યત્વને દૂષિત કરનારા નથી એમ ન કહેવું. પૂજ્યપાદ શ્રી ઉમાસ્વાતિ મહારાજે (શ્રા. પ્ર. ગા. ૫માં ) કહ્યું છે કે
“જેનાથી અનુબંહણ (= ઉપખંહણનો અભાવ) વગેરે થાય તે પરિણમ નિશ્ચયનયના મતે સમ્યકત્વના ગયા વિના ન થાય, અથવા વ્યવહારનયના મતે સમ્યકત્વને મલિન કર્યા વિના ન થાય.”
આથી શ્રોતાઓને સરળતાથી સમજાય એ માટે અનુપબૃહણું વગેરે અતિચારનાં પણ દષ્ટાંતે કહેવા જોઈએ. તે દષ્ટાંતે જે કે સાધમ્ય (= ઉપબૃહણા વગેરે કર્યું હેય) અને વૈધમ્ય (= ઉપબૃહણ વગેરે ન કર્યું હેય)ના ભેદથી બે પ્રકારે સંભવે છે, તે પણ મૂલવૃત્તિકારે “ઉપબૃહણામાં શ્રેણિક રાજા, સ્થિરીકરણમાં આષાઢાચાર્ય, વાત્સલ્યમાં વાસ્વામી, પ્રભાવનામાં વિષ્ણુકુમાર વગેરે દષ્ટાંતે યથાયોગ્ય વિચારીને કહેવા,” એમ કહ્યું છે, આથી હું પણ તે જ દષ્ટાંતને વિસ્તારથી કહું છું. અહીં અનુપભ્રંહણ એટલે ઉપવૃંહણ ન કરવાને સ્વભાવ. ઉપવૃંહણ એટલે જ્ઞાન-દર્શનાદિ ગુણોથી યુક્ત જીવોની “તમારો જન્મ સફળ છે, આપના જેવા માટે આ એગ્ય છે” ઇત્યાદિ વચનોથી તેના ગુણોની પ્રશંસા કરવી. ઉપવૃંહણે વિષે શ્રેણિકનું દૃષ્ટાંત છે. કારણ કે દેએ સત્યગુણોની પ્રશંસાથી એની ઉપબૃહણ કરી હતી, અથવા શ્રેણિકે સંજય સાધુની જે ઉપવૃંહણ કરી હતી તે અહીં દષ્ટાંત તરીકે કહેવા યોગ્ય છે. તેથી તેનું દષ્ટાંત આ પ્રમાણે છે –
પૂર્વે મગધદેશમાં રાજગૃહનગરને સ્વામી અને ચતુરંગી સેનાના બેલથી સર્વશત્રુઓના સમૂહનો નાશ કરનાર શ્રેણિક નામનો રાજા હતા. એકવાર અશ્વવાહનિકા (= અને ચલાવવા) માટે નીકળેલ તે મંડિકકુક્ષિ નામના ઉદ્યાનમાં આવ્યો. તે ઉદ્યાન ખીલેલા વિવિધ પુષ્પોના સમૂહથી ઢંકાઈ ગયેલાં અનેક વૃક્ષો અને લતાઓથી શોભતું હતું, બેસતા અને ઉડતા અનેક પ્રકારના પક્ષીઓની શ્રેણિથી સુંદર દેખાતું હતું. તે ઉદ્યાનમાં ૧૪
