________________
૭૨
- શ્રાવકનાં બાર વ્રત યાને. (માયા અને લેભનું મળ રાગ હોવાથી) માયા અને લોભ રાગ. સ્વરૂપ છે, તથા (ક્રોધ અને માનનું મૂળ દ્વેષ હેવાથી) ક્રોધ અને માન દ્વેષ સ્વરૂપ છે. આ પ્રમાણે અહીં સંક્ષેપમાં કષાયનો નિર્દેશ કર્યો.? (પ્ર. ૨. ૩૨.)
જીવ જેનાથી મુંઝાય, અર્થાત્ હેય અને ઉપાદેય પદાર્થોમાં વિક્ષિપ્ત ચિત્તવાળા કે વિપરીત ચિત્તવાળો બને તે મહ. અહીં મેહને અજ્ઞાનતા અર્થ સમજવો. અથવા જે મુંઝવે તે મહ. અહીં મેહને મિથ્યાત્વાદિ સ્વભાવવાળું મેહનીય કર્મ એ અર્થ સમજ. “રાગ-દ્વેષ–મેહને જીતનારા” એ સ્થળે જીતવું એટલે મૂળથી ઉચ્છેદ કરીને પરાભવ કરે એવો અર્થ છે, વિદ્યમાન જ રાગાદિને પ્રભાવરહિત બનાવવા એવો અર્થ નથી. કારણ કે ઘાતી કર્મોને સર્વથા વિનાશ થાય તે જ કેવલજ્ઞાન થાય, અને કેવલજ્ઞાન. થાય ત્યારે ભગવાન દેશના આપે.
(રાજાને બે રીતે જીતી શકાય. (૧) રાજાને મારીને જીતી શકાય, (૨) રાજા વિદ્યમાન હોય, એટલે કે રાજ ચલાવતા હોય, પણ તેને નિર્બળ બનાવીને દબાવી દે= તેના ઉપર સત્તા ચલાવવી, એ રીતે પણ રાજાને જીતી શકાય. આ બેમાં પહેલી રીતે જીતવું એ શ્રેષ્ઠ છે. બીજી રીતે જીતવામાં રાજા ભવિષ્યમાં ક્યારેક પાછો બળવાન બને. તે પ્રમાણે પ્રસ્તુતમાં પહેલી રીતે રાગાદિને જીતવા એ શ્રેષ્ઠ છે. તીર્થકરે પહેલી રીતે. રાગાદિને જીતે છે.)
રાગાદિને જીતે તે જિન. જિન છદ્મસ્થ વીતરાગ. જિનેમાં વર=ઉત્તમ તે જિનવર.. જિનવર=સામાન્ય કેવલી. જિનવરેના ઇદ્ર-રાજા તે જિનવરેન્દ્ર. જિનવરેંદ્ર-ત્રીશ. અતિશયરૂપ ઐશ્વર્યવાળા તીર્થકર.
અહીં તીર્થકરોના “રાગ-દ્વેષ–મોહને જીતનારા એવા વિશેષણથી સમ્યકત્વનું લક્ષણ કહેવામાં હેતુનું સૂચન કર્યું છે. આને ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે- તીર્થકરોએ જે કહ્યું છે તે જ પરમાર્થથી સત્ય છે એનું શું કારણ? એનું કારણ એ છે કે તીર્થકરે. રાગ-દ્વેષ અને મહિને જિતનારા છે. તિર્થકરો રાગ-દ્વેષ–મોહથી રહિત હોવાથી તેમનું કહેલું જ સત્ય છે. આ વિષે કહ્યું છે કે
વીતરાગ અને સર્વજ્ઞ એવા દેવ છેવચન કહેતા નથી. તેથી. તેમનું વચન સત્ય, હિતકર અને સત્ય અને બતાવનારું છે.”
રાગાદિ દોષથી પરાભવ પામેલા કપિલ આદિએ રચેલું સત્ય નથી. કપિલ વગેરે. “આત્મા એકાંતે નિત્ય છે” વગેરે અસત્ય દેશના આપે છે. આવી દેશનાથી તેઓ રાગાદિદેષવાળા છે એમ જાણી શકાય છે.
૧. લેકમાં ઈદ શબ્દ કારણ અથમાં છે. તેનો અન્વય આ પ્રમાણે છે-તીર્થકરનું જ વચનસત્ય છે. કારણકે વીતરાગ અને સર્વ દેવો ખોટું વચન કહેતા નથી.
