________________
૧૭
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ પશ્ચાત્તાપ કરવા લાગ્યો. ખોટા પ્રતાપના કારણે અપયશથી દૂષિત કરેલી કમલવતી પિતાને ત્યાં જીવતી ગઇ હશે ખરી ? અત્યારે તો નિર્ભાગી થએલો હું અકાર્યના કાજલના લેપથી ખરડાએલ મુખવાળો કમલસેના વગેરેને મારું મુખ કેવી રીતે બતાવીશ.” કમલવતી માટે આવું ખોટું ચિંતવતાં મારું હૃદય ફાટી કેમ ન ગયું ? આવી વાણી બોલતાં મારી જીભ કેમ ન તૂટી ગઈ ? તેવા પ્રકારનું અકાર્ય કરનાર એવા મારા મસ્તક ઉપર તડતડ કરતા મોટા શબ્દવાળી વિજળી તૂટી કેમ ન પડી ? ગંધમૂષિકા તે પણ અહિ દેખાતી નથી, તો ચાલી ગઇ જણાય છે. એટલે રણસિંહ વિચારવા લાગ્યો કે, “તે પાપિણીએ જ આ અકાર્યનું પાપ કર્યું છે, કપટ, કામણ, ટૂંબણ, વિષ, ઉચ્ચાટન વગેરે અશુભ કાર્ય કરવામાં નિપુણ બુદ્ધિવાળી તે ગમે તે કોઈ કારણથી આ અકાર્ય કરીને નક્કી ચાલી ગઈ છે. - હવે ગંધમૂષિકાએ સોમાપુરીએ પહોંચીને સમગ્ર વૃત્તાન્ત રત્નપતીને જણાવ્યો, એટલે ચંદ્રની જેમ હર્ષતી પ્રફુલ્લિત બની, પિતા પુરુષોતમ રાજાને રત્નાવતીએ કહ્યું કે, “હવે કુમારને ફરી અહિં આણવા માટે પુરુષોને મોકલો. તેઓ કનકપુર ગયા અને કનકશેખર રાજાને વિંતિ કરી કે “તે સમયે કુમાર અધવચ્ચેથી પાછા વળ્યા, તો પણ રત્નાવતી હજુ સુધી તેની આશાએ રાહ જોતી બેઠેલી છે, માટે કુમારને મોકલી આપો.” કુમારને આ વાત જણાવી, કમલવતીના વિરહના કારણે કુમારનું મન વ્યગ્ર હતું. “કમલવતીએ તો બીજો જન્મ ધારણ કર્યો હશે, તેથી પાપ કરનાર મને હવે બીજાં લગ્ન કરવા યોગ્ય ન ગણાય, પરંતુ પિતાના આગ્રહથી અને પાટલીનગરમાં કનકવતીની પણ તપાસ કરી શકાય એમ ધારીને શુભ શુકનના મંગળ પૂર્વક સારા દિવસે પ્રયાણ કર્યું. કેટલાક પડાવ કર્યા પછી ચક્રપુરની બહાર નિવાસ કરીને ચક્રધર દેવની પૂજા કરવા માટે ગયો. આ સમયે જમણું નેત્ર ફરક્યું, એટલે રણસિંહે જાણ્યું “આ પ્રિય મનુષ્યનો મેળાપ કરાવનાર ચિહ્ન છે.” “મસ્તક ફરકે રાજ્ય-પ્રાપ્તિ, નેત્ર-સ્કુરણ થાય તો પ્રિયજનનો મેલાપ થાય, બાહુ સ્કુરાયમાન થાય, તો પ્રિયજનની ભુજાનું આલિંગન સમજવું.”
ત્યારપછી પૂજારી કુમારની હથેળીમાં પુષ્પો આપે છે. કુમાર પણ મૂલ્ય અને પોતાનું હૃદય આપીને તે ગ્રહણ કરે છે. બટુકપૂજારીએ આ મારા નાથ છે અને રત્નાવતી સાથે લગ્ન કરવા પ્રયાણ કરી રહ્યા છે. તેમ ઓળખી લીધા. રણસિંહ પણ વિચારે છે કે, આ પુષ્પ આપનાર બટુકપૂજારીને દેખીને મારી પ્રાણવલ્લભા કનકવતી યાદ આવે છે. જાણે તે જ કેમ ન હોય. તેમ તેને દેખું છું. તેને બોલાવીને અતિથિસત્કાર કરવા માટે પોતાના નિવાસસ્થાને લઈ ગયો. ઉત્પન્ન થએલ પૂર્વ પ્રેમાનુ ભાવવાળા કુમારે અગ્રાસન પર બેસાડી પૂર્ણ ભક્તિથી ભોજન કરાવીને સુંદર સુકુમાર ધોતિયું પહેરામણીમાં આપ્યું. રણસિંહે કહ્યું, “આંખની મીટ માર્યા વગર એકી ટસે હું તારા તરફ નજર કરું છું, છતાં તે ભૂમિદેવ ! કયા કારણથી મને
