________________
૧૫
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ ત્યાગ કરીને એક વડવૃક્ષ નીચે બેઠી. તેઓ પણ જુહાર કરીને રથ લઇને પોતાના સ્વદેશ તરફ ચાલ્યા.
દેવ અહિત કાર્ય કરે, તો સુખેથી તેના ફળ સહન કરવા માટે સામર્થ્ય મેળવી શકાય છે, પરંતુ ખોટા કલંક વડે કરીને પ્રિયાને પરદેશનો પ્રવાસ કરવો પડે. આ પાપ-ક્લેશ દુસ્સહ છે. હે શ્વેત અને ગ્રામ કાર્યો કરાવનાર તું મને આજે જ આ પ્રમાણે પ્રવાસ કરાવે છે. ક્ષણમાં રાગી ક્ષણમાં વિરાગી થનાર મનુષ્યોને નમસ્કાર થાઓ. હે માતા ! તમે અહિં જલ્દી આવો, પહેલાં આ વત્સા ઉપર તું વાત્સલ્યવાળી હતી. અસામાન્ય દુઃખ-દાવાનળમાં બળી રહેલી તારી પુત્રીનું રક્ષણ કર. અથવા તે માતાજી ! તમે અહિં ન આવશો. કારણ કે, “આ શૂન્ય અરણ્યમાં મારું દુઃખ દેખવાથી તમારું હૃદય ફાટી જશે. હે પિતાજી ! હું કુમારી હતી, ત્યારે તમને મારા વરની ચિંતા હતી, પરણાવ્યા પછી સાસરા પક્ષના વચનપ્રહારની પીડા, અત્યારે તો હું આવા સંતાપ કરાવનારી થઈ છું. હે રાજન ! હું સારી રીતે અનેક વખત પરીક્ષિત શીલવાળી પ્રાણપ્રિયા હતી, તો કોઇક દુર્બુદ્ધિ ભૂત-રાક્ષસનો આ પ્રપંચ જણાય છે. અપયશના કલંકથી મલિન થએલી હું પિતાના ઘરમાં પ્રવેશ કરીશ નહિ, ઔષધિના પ્રભાવથી પુરુષ બનીને ઇચ્છા પ્રમાણે રહીશ. કારણ કે, સ્ત્રીઓમાં લાવણ્ય, મધુરતા આદિ ગુણો હોવાથી સ્વાભાવિક રીતે તે પ્રાર્થના કરવા યોગ્ય ગુણવાળી હોય છે. પાકેલી આંબલીના ફળની માફક જગતના મનુષ્યોની વાંછા વૃદ્ધિ કરનાર સ્ત્રીઓ હોય છે. તંબોલ, તરુણીઓ, ચંદ્ર, તળાવનું પાણી કોના મનને હરણ કરતું નથી ? એવો કોણ છે કે, આ પદાર્થોને માણે ? પ્રાણના ત્યાગમાં પણ મારે મારા શીલનું રક્ષણ કરવાનું છે. આનો વિનાશ થાય, તો આ લોક કે પરલોક બંને બગડે છે.” શીલ એ શાશ્વતું ધન છે, પરમ પવિત્ર અને નિષ્કપટ-હિતૈષી મિત્ર છે. ઉત્તમ કીર્તિ માટે અને મુક્તિ-સુખ મેળવવાના સાધનભૂત હોય તો આ શીલ છે. ધન વગરનાને આ શીલ ધન છે, આભૂષણ રહિત હોય, તેને શીલ એ મોટું આભૂષણ છે, પરદેશમાં પણ પોતાનું ઘર અને સ્વજન રહિત હોય, તેને શીલ એ સ્વજન છે.” શીલ વ્રતના પ્રભાવથી વાલાશ્રેણીથી ભયંકર અગ્નિ હોય, તે પણ હિમ સરખો શીતલ બને છે, નદી બંને કાંઠા એકઠા થઇ માર્ગ આપે છે, પાતાળ ફૂટીને જળ પર્વત ઉપરની નદી વહેવા લાગે, સિંહ, હાથી, યક્ષ, રાક્ષસ, સર્પ ઉલ્લંઘન કરતા નથી, નિર્મલ શીલના પ્રભાવથી જીવ જગતમાં અસ્મલિત આનંદનો અનુભવ કરે છે. ત્યારપછી પુરુષનું રૂપ પરાવર્તન કરી પાટલીપુરની પશ્ચિમ દિશામાં ચક્રપુરમાં કમલવતીએ ચક્રધરદેવના મંદિરમાં પૂજારીનું બટુકનું રૂપ ધારણ કર્યું.
આ બાજુ પાછા ફરેલા રથિક સેવકોએ કમલવતીનો ત્યાગ ક્યાં અને કેવી રીતે કર્યો ? તે સર્વ નિવેદન રાજાને કર્યું, મંત્રાદિકનો પ્રભાવ જાણનાર કુમાર આ સાંભળીને અતિ
