Book Title: Anuyogdwar Sutram Part 02
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१०२
अनुयोगद्वारसूत्रे
प्रायः । दण्डादयो यदि चतुर्हस्तप्रमाणास्तर्हि एक तमोपादानेन सिद्धे कथं पुनर्दण्डादीनां षण्णामुपादानं कृतम् ? इति मा कश्विद् विप्रतिपद्येतेति दण्डादीनां विषयभेदानाह - 'वत्थुम्मि' इत्यादिना । वास्तौ = गृहभूमौ मेयं = मानं हस्तं विजानीहि । मूले- 'हत्थ' इति लुप्तद्वितीयान्तम् । हस्तेनैव वास्तुमीयते इति भावः । तथा-क्षेत्रे = धान्यवपनयोग्य भूमिविषये मेयं दण्डं विजानीहि । लोके हि दण्डेनैव क्षेत्रमान भवति । क्षेत्रमापकं वंशखण्डं लोका 'दण्डे' ति संज्ञया अभिदधति । पथि मार्गविषये मेयं धनुः = धनुरभिधानं वंशदण्डं विजानीहि । मार्गगव्यूतादिप्रमाणपरिच्छेदो धनु संज्ञ के नैवावमानविशेषेण भवति न तु दण्डादिना । लोके तथैव रूढेः सच्चात् । इस गाथा का अभिप्राय है । " दण्डादिक प्रत्येक का प्रमाण जब चार हाथ का है तो फिर दण्डादिक छहों का पाठ क्यों सूत्रकार ने किया है ? "ऐसी कोई आशंका न करें इसके लिये सूत्रकार इन सबका विषय भेद, प्रकट करते हैं - वे कहते हैं कि ( वत्थुम्मि हत्थमेज्जं, खित्ते, दंडं, धणुं च पत्थमि, खायं च नालियाए, वियाण, ओमाण सण्णाए ) कि वास्तु-गृहभूमि में मान हस्त होता है अर्थात् गृह का प्रमाण हाथ से जाना जाता है - यह घर इतने हाथ का है यह घर इतने हाथ का - इस प्रकार से गृह का नाप आंका जाता है । हथ " यह पद लुप्त द्वितीयान्त है । क्षेत्र में-खेत में दण्ड प्रमाण माना जाता है अर्थात् खेन का प्रमोण दण्ड से आंका जाता है । क्षेत्रमापक एक वांस का खंड होता है । जिसे लोक
66
64
दण्ड " इस नाम से कहते हैं । मार्ग के नापने में धनुष प्रमाणभूत माना गया है - अर्थात् मार्ग के गव्यूतादि प्रमाण का परिच्छेद धनुष् नामक अवमान प्रमाण विशेष से होता है। दण्डकादि से नहीं। क्योंकि
દરેકનું પ્રમાણ જ્યારે ચાર હાથ જેટલુ છે તેા પછી દાર્દિક ના પાઠ સૂત્રકારે શા માટે કર્યા છે? આ જાતની કઈ શકા ન કરે સૂત્રકાર આ સના विषयमा लेह अउट उरत छे - ( वत्थुम्मि इत्यमेज्जं खित्ते, दंड, धणुं च पत्थमि, खायं च नालियाए वियाण ओमाणसंण्णा) वास्तु-गृभूमि-मां भान હસ્ત હાય છે, એટલે કે ગૃહનુ' પ્રમાણ હાથ વડે જાણવામાં આવે છે. આ धर भेटला हाथ सांगु-पालु छेया प्रमः ये घर हाथ वडे भयाय छे. 'हत्या' मा ५४ છે. લુપ્ત દ્વિતીયાન્ત છે. ક્ષેત્રમાં-ખેતરમાં-દડપ્રમાણુ માનવામાં આવે છે. એટલે કે ખેતર દંડ વડે માપવામાં આવે છે. ક્ષેત્રમાપક એક વાંસના ખડ ય છે જેને લેાકેા દંડ ' કહે છે, માગના માપમાં ધનુષ્ય પ્રમાણભૂત મનાય છે એટલે કે માના ગબૂતાદિ પ્રમાણુના પરિચ્છેદ ધનુનામક અવમાન પ્રમાણુ વિશેષથી
For Private And Personal Use Only
