Book Title: Anuyogdwar Sutram Part 02
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अनुयोगन्द्रिका टीका सूत्र २२१ दृष्टलाधर्म्यवदनुमाननिरूपणम् विधः पुरुषः प्रथमतो बहून् पुरुषान् दृष्ट्वा एवमनुमिनोति-यथा एते दृश्यमानाः पुरुषा एतदाकृतिविशिष्टास्तथाऽपरिदृश्यमान एकः पुरुषोऽप्येतदाकृतिविशिष्टः स्यात् पुरुषत्वात् , इतराकारत्वे तु तद्धानिः प्रसज्येत, अश्वादिवदिति । एवं कार्षापगादिष्वपि बोध्यम् । अथ विशेषदृष्टमनुमानं निरूपयति विशेषदृष्टं दृष्टसाधर्म्यभिन्नाकारता मानी जावेगी तो पुरूषत्त्वरूप सामान्य की हानि होने का प्रसंग प्राप्त होगा। जैसे गाय आदि में पुरुषत्व सामान्य का अभाव भिन्नाकारता की विद्यमानता से रहता है इस प्रकार एक में दृष्टपुरुषत्वरूप सामान्य अर्थ की समानता से अन्य अदृष्ट अनेक पुरुषों में भी अमुक आकाररूप विवक्षित धर्म की सिद्धि करना यह सामान्य दृष्टसाधर्म्यवत् अनुमान है। इसी प्रकार नारिकेल द्वीप से आया हुआ कोई पुरुष जब कि-पहिले पहल वह अनेक पुरुषों को देखता है, तब देखकर ऐसा अनुमान करता है कि जैसे ये देखे गये पुरुष इस आकारवाले हैं उसी प्रकार का आकार वाला नहीं देखा गया, एक पुरुष होगा। क्योंकि उसमें भी पुरुषस्वरूप सामान्य धर्म रहता है । भिन्नाकारता में पुरुषत्वरूप सामान्य धर्म की हानि होने का प्रसंग प्राप्त होता है। जैसे घोडे आदि में इतराकारता के सद्भाव से पुरुषत्व सामान्य की हानि है। इसी प्रकार से कार्षापण आदिको में भी जानना चाहिये। यही घात (जहा एगो करिसावणो तहा यहवे करिसावणा जहा यहवे करिमावणा तहा एगो करिसावणो) इस सूत्रपाठ કારતા માનવામાં આવશે તે પુરૂષવરૂપ સામાન્યની હાનિ થાય તે અભાવ મિનાકારતાની અપેક્ષાએ વિદ્યમાન છે તેમજ એકમાં દષ્ટ પુરૂષવારૂપ સામાન્ય અર્થની સમાનતાથી અન્ય અદષ્ટ અનેક પુરૂષોમાં પણ અમુક આકારરૂપ વિવક્ષિત ધર્મની સિદ્ધિ કરવી તે સામાન્ય દષ્ટ સાધમ્યવત્ અનુમાન છે. આ રીતે નારિકેલ દ્વીપમાંથી આવેલ કોઈ પુરૂષ જ્યારે સૌ પ્રથમ ઘણા પુરૂષોને જુએ છે, ત્યારે તેમને જોઈને એવું અનુમાન કરે છે કે જેમ આ જોવામાં આવેલા પુરૂષે આ આકારવાળા છે, તેવા જ પ્રકારના આકારવાળ નહિ જોવામાં આવેલ એક પુરૂષ પણું છે. કેમકે તેમાં પણ પુરૂષત્વરૂપ સામાન્ય ધર્મ રહેલ છે. ભિન્નાકારતામાં પુરૂષત્વરૂપ સામાન્ય ધર્મની હાનિ થવાને પ્રસંગે ઉપસ્થિત થાય છે. જેમ ઘડા આદિમાં ઈતરકારતાના સદૂભાવથી પુરૂષત્વ સામાન્યની हानि छ. या प्रमाणे ५४ पणेरेभा ५९ गए ये मे पात (जहा एगो करिसावणो तहा बहवे करिसावणा जहा बहवे करिसावणा तहा एगो
For Private And Personal Use Only