Anuyogdwar Sutram Part 02

Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 714

६२४
-
भानु योगचन्द्रिका टीका सूत्र २३८ वक्तव्यताद्वारनिरूपणम्
'जो चिंतेइ सरीरे, नत्थि अहं स एव होइ जीवोत्ति ।
न हु जीवम्मि असंते, संसय उपायो अण्णो ॥ छाया-यश्चिन्तयति शरीरे नास्मि अहं स एव जीव इति ।
____न खलु जीवेऽसति संशयोत्पादकोऽन्यः ॥इति॥ एवमन्यदपि परसमयस्यानर्थत्वं बोध्यम् । तथा-अहेतुः, अहेतुत्वं च परसमयस्य हेत्वाभासवलेन प्रवृत्तत्वात् । यथा नास्त्येव आत्मा, अत्यन्तानुपलब्धेः। अयं च हेस्वाभासः, आत्मगुणस्य ज्ञानादेरूपलभ्यमानत्वात् । उक्त'चकरना अनर्थस्वरूप इसलिये है कि-'आत्मा के अभाव में उसका प्रतिषेध करना बनता नहीं है । 'उक्तंच करके जो यह 'जो चिंतेह सरीरे' इत्यादि 'गाथा दी गई है, उसका तात्पर्य यही है कि-'जो यह विचार करता है कि मैं शरीर में नहीं हूं-वही तो जीव-आत्मा है । जीव के अभाव में अन्य पदार्थ संशयोत्पादक नहीं हो सकता है। इसी प्रकार के और भी अनर्थता परममय में जाननी चाहिये। हेत्वाभास के बल से प्रवृत्त होने के कारण परसमय में अहेतुरूपता है। जैसे 'नास्त्येवोत्मा अत्यन्तानुपलब्धेः' 'आस्मा नहीं है यह परसमय है और यहां जो हेतु अत्यन्तानुपलब्धि है, वह सद्धेतु नहीं है-असद्धेतु-हे स्वाभास. रूप है । अतः इस हेत्वाभास के बल से प्रवृत्त होने के कारण यह पर समय अहेतुस्वरूप है। यह हेतु हेत्वाभासरूप इसलिये है कि 'आस्मा અનર્થવરૂપ એટલા માટે છે કે આમાના અભાવમાં તેને પ્રતિષેધ કરે सन नलि.' तय ४रीन २ सही 'जो चिंतेइ सरीरे' त्याहि था આપવામાં આવી છે, તેનું તાત્પર્ય આ પ્રમાણે છે કે “જે આ વિચાર કરે છે કે હું શરીરમાં નથી, તેજ જીવ-આત્મા છે. જીવના અભાવમાં અન્ય પદાર્થ સંશત્પાદક થઈ શકે જ નહિ. આ જાતની બીજી પણ અનર્થતા પરસમયમાં જાણવી જોઈએ. હેત્વાભાસના બળથી પ્રવૃત્ત થવાને લીધે પરસમयमा अहेतु ३५ता छ. रेभ 'नास्त्येवात्मा अत्यन्ता नुलब्धेः भाभा नथी. ॥ પરસમય છે, અને અહીં જે હેતુ આત્યન્તાનુપલબ્ધિ છે તે સદ્ધતુ નથી અસ. હેતુ હેત્વાભાસ રૂ૫ છે. એથી આ હેત્વાભાસના બળથી પ્રવૃત્ત હોવાને લીધે આ પરસમય અહેતુ સ્વરૂપ છે. આ હેતુ હેવાભાસ રૂ૫ એટલા માટે છે કે આત્માના ગુણે જે જ્ઞાનાદિક છે, તેમની ઉપલબ્ધિ હોય છે. ઉકૌંચ
अ० ८८