Anuyogdwar Sutram Part 02

Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 901

ટેટર
अनुयोगद्वारसूत्रे
व्यञ्जनार्थं तदुभयम्, विशेषयति-नैयत्येन स्थापयति-शब्दमर्थेन अर्थ च शब्देन विशेषयतीति यावदिति गाथार्थः । यत्क्रियाविशिष्टं वस्तु शब्देनोच्यते तामेव क्रियां कुर्वर्तीम् एवंभूतमुच्यते, एवं = शब्देनोच्यमानं चेष्टा क्रियादिकं प्रकारं भूतं= प्राप्तमितिव्युत्पत्तेः । एवंभूतवस्तुप्रतिपादको नयोऽप्युपचारादेवम्भूत उच्यते । अथवा शब्देन यश्चेष्टा क्रियादिकः प्रकार उच्यते, तद्विशिष्टस्यैव वस्तुनोऽभ्युपगमात् एवं शब्दप्रतिपाद्योऽत्र चेष्टाक्रियादिकः प्रकारो बोध्यः तं भूतः = प्राप्तो नय एवम्भूतः । अत्रोपचारो नाश्रीयते । तदेवम् एवम्भूतशब्दस्य व्युत्पत्तिर्वोध्या ।
के द्वारा ही अर्थ व्यक्त किया जाता है । शब्द द्वारा जो प्रतिपाद्य होता है, वह अर्थ कहलाता है । व्यञ्जन और अर्थ ये तदुभय शब्द से लिये गये हैं । यह नय शब्द को अर्थ से और अर्थ को शब्द के साथ विशेषित करता है । यही सामान्यरूप में गाधा का अर्थ है। तात्पर्य कहने का यह है कि यह नय इतनी अधिक गहराई में पहुंच कर शब्द के अर्थ का और उस अर्थ को कहनेवाले उस शब्द का विचार करता है कि फिर इसके आगे और कोई कल्पना उद्भवित नहीं होती । तर्कणा फिर यहां हार मान जाती है - वह कहता है कि-'यदि व्युत्पत्ति के भेद से भेद माना जा सकता है, तब तो ऐसा भी मानना चाहिये कि जब व्युत्पत्ति सिद्धअर्थ घटित होता हो तभी उस शब्द का वह अर्थ वाच्यरूप से स्वीकार करना चाहिये तथा उस शब्द के द्वारा उस अर्थ का प्रति पादन करना चाहिये । अन्यथा नहीं । यही इस गाथा का भावार्थ है । जिस क्रिया विशिष्टवस्तु शब्द के द्वारा प्रतिपादित की जाती है,
-
છે, વ્યંજન અને અર્થ એ તદુય શબ્દ વડે ગ્રહણુ કરવામાં આવ્યા છે. આ નય શબ્દને અથી અને શબ્દની સાથે વિશેષિત કરે છે, એજ સામાન્ય રૂપથી ગાયાના અર્થ છે. તાપ આ પ્રમાણે છે કે આ નય આટલી ખધી ગંભીરતાથી શબ્દના અર્થ અને તે અર્થને કહેનાર શખ્સ વિષે વિચાર કરે છે કે પછી તે વિષે કાઈપણુ જાતની કલ્પના જ સંભવી શકે નહિ. તર્ક ણા પણ અહી' પરાજિત થઇ જાય છે. તે કહે છે કે ‘જો વ્યુત્પત્તિ ભેદથી ભેદ માની શકાય તે આ પ્રમાણે પણ માનવુ જોઈએ કે ‘જ્યારે વ્યુત્પત્તિ સિદ્ધ અથ ઘટિત થતા હાય તા જ તે શબ્દને તે અથ વાચ્યરૂપથી સ્વીકાર કરવા જોઈએ. તથા તે શબ્દ વડે તે અતુ' પ્રતિપાદન કરવુ' જોઈએ. અન્યથા નહિ, એજ આ ગાથાના ભાવાય છે. જે ક્રિયા વિશિષ્ટ વસ્તુ શબ્દ વડે
.