Anuyogdwar Sutram Part 02

Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 908

अनुयोगचन्द्रिका टीका सूत्र २५० नयस्वरूपनिरूपणम् छाया-यावन्तो वचनपथास्तावन्त एव भवन्ति नयवादाः ।
___यावन्तो नयवादास्तावन्त एव परसमयाः ॥इति॥ स्वस्वाभिप्रायविरचितानां वचनमार्गाणां संख्या नास्ति, अभिपायाणां प्रायः प्रति पाणिभिन्नत्वात् । एवं च नयानामसंख्येयत्वेन ते विचारः सर्वथाऽशक्य एवेति भावः । अथ द्वितीयः पक्षोऽपि वक्तुमशक्य एव । यतोऽसंख्येयनयेषु कियद्भिनयेविचारणा यदि क्रियेत तहिं अशिष्टैनयैरपि कथं न क्रियेत ? ते विचारणाया अकरणेऽत्र नास्ति कश्चिन्नियामकः, ततश्चानवस्था प्रसज्जेत, तस्मात् द्वितीयः पक्षोऽपि वक्तुमशक्य एव । अथ चेदेवमुच्येत, अस्तु नयानामसंख्येयत्वं, तथापि सकलसंग्राहिभिनयैरेषां विचारो विधीयते इति । एतदपि वक्तुमशक्यमेव, यतः सकलसंग्राहिनयानामप्यनेकविधत्वादनवस्था पूर्ववदेव बोध्या। अत्रेदं बोध्यम्पूर्वज्ञैः सकलनयसंग्राहीणि सप्त नयशतान्युक्तानि । उक्त चविरचित वचनमार्गों की संख्या नहीं है। क्योंकि अभिप्राय हरएक प्राणी में भिन्न २ होते है । इस प्रकार नयों में असंख्ययता आने से उन असंख्यनयों से विचार होना सर्वथा अशक्य ही है । द्वितीय पक्ष भी ठीक नहीं क्योंकि जब नय असंख्यात हैं, तब उनमें से यदि कितनेक नयों द्वारा ही विचारणा की जाती है तो अवशिष्ट नयों से भी वह क्यों नहीं की जाती ? नहीं करने में ऐसी कोई नियामकता तो है नहीं कि अमुक नयों से विचारणा की जावे और अमुक नयों से नहीं की जावे । इस प्रकार करने से अनवस्था की ही प्रसक्ति होती हैक्योंकि इस स्थिति में कोई व्यवस्था नहीं बनती है। यदि इस पर ऐसा कहा जावे-कि नयों की असंख्येयता भले बनी रहे-तो भी सकल संग्राही नय हैं उनके द्वारा इनका विचार हो जावेगा-सो ऐसा चेव परसमया" पातपातान! अमिप्रायथा वि२थित पयन भाानी सध्या નથી. કેમ કે અભિપ્રાયે દરેકે દરેક પ્રાણીમાં ભિન્ન ભિન્ન હોય છે. આ રીતે નિયામાં અસંખ્યયતા આવવાથી તે અસંખ્ય નથી વિચાર કે સર્વથા અશક્ય જ છે. દ્વિતીય પક્ષ પણ બરાબર નથી, કેમ કે નયે જ્યારે અસંખ્યાત છે ત્યારે તેમાંથી જે કેટલાક ન વડે જ વિચારણા કરવામાં આવી છે. તે અવશિષ્ટનથી પણ તે કેમ કરવામાં આવતી નથી ? નહીં કરવામાં એવી કોઈ નિયામકતા તે, છે જ નહિ કે અમુક નથી વિચારણા કરવામાં આવે અને અમુક નથી કરવામાં આવે નહિ, આ રીતે કરવાથી અનવસ્થાની જ પ્રસક્તિ થાય છે. કેમ કે આ સ્થિતિમાં કઈ વ્યવસ્થા થાય જ નહી. જે આ સંબંધમાં આ પ્રમાણે કહેવામાં આવે કે નયેની અસપેયતા ભલે બની રહે તે પણ જે સકલ સંગ્રાહી ન છે તેમના