Anuyogdwar Sutram Part 02

Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 895

८७८
अनुयोगद्वारसूत्रे परिभावक-प्रतिबोधकमित्यर्थः। अयं नयो वर्तमानकालिकमपि स्वकीयमेव पदार्थमिच्छति, न परकीयम् । परकीयस्य स्वाभिमतकार्यासाधकत्वे नैतन्मतेवस्तुतोऽसत्त्वादिति । तथा चायं नयो विभिन्नलिङ्गवचनैः शब्दैरेकमपि वस्त्वभिधीयते इति प्रतिजानीते । यथा-तटस्तटी तटम् इत्यादि । गुरुर्गुरव इत्यादि च। तथा-चायम्-इन्द्रादेमिस्थापनादिभेदानपि प्रतिपद्यते इति भावः। सम्पति शब्दनय उच्यते-'इच्छई' इत्यादिना । शब्दो नयो हि प्रत्युत्पन्न वर्तमानकालिकमपि पदार्थम् ऋजुसूत्रापेक्षया विशेषिततरम् इच्छति । अयं भावः-शब्द्यते यहां परिभावक' शब्द का अर्थ प्रतिबोध है । यह नय यद्यपि वर्तमानकालिक पदार्थ को ही वास्तविक पदार्थ मानता है। परन्तु फिर भी जो अपना है उसे ही वास्तविक पदार्थ नहीं मानता । क्योंकि वह स्वाभिमत कार्य का साधक नहीं होता है । इसलिये स्वाभिमतकार्य का असाधक होने के कारण इस नय के मत में वह वस्तुतः असत्रूप हैं। तथा-यह नय भिन्न २ लिङ्गोंवाले, भिन्न २ वचनोंवाले शब्दों द्वारा एक ही वस्तु कही जाती है ऐसा मानता है । जैसे-तटः, तटी, तटम्' ये शब्द भिन्न २ लिङ्गवाले हैं-परन्तु इनका वाच्यार्थ केवल एक तीररूप पदार्थ है। इसी प्रकार 'गुरुः गुरवः' ये शब्द भिन्न २ वचन वाले हैं, परन्तु इनका अर्थ एक गुरुरूप पदार्थ हैं-ऐसी इस नय की मान्यता है। इन्द्रादिक का नाम, स्थापना आदिरूप जो न्याम होता है उस न्यास को भी यह मानता है । ऋजु सूत्रनय की अपेक्षा शब्दઅર્થ પ્રતિબંધક છે. આ નય છે કે વર્તમાનકાલિક પદાથને જ વાસ્તવિક પદાર્થ માને છે, પણ છતાંએ જે આપણું છે તેને જ વાસ્તવિક પદાર્થ માને છે, અને પરકીયને વાસ્તવિક પદાર્થ માનતા નથી. કેમકે તે સ્વાભિમત કાર્યને અરાધક હોવા બદલ આ નયના મત મુજબ તે વસ્તુતઃ અસતું રૂપ છે. તથા આ નય ભિન્ન ભિન્ન લિંગવાળા ભિન્ન-ભિન્ન વચનેવાળા શબ્દ पडे से वस्तु अपामा मावी छे, माम भान छ. म 'तटः तटी, तटम' આ શબ્દ ભિન્ન, ભિન્ન લિંગવાળા છે. પરંતુ એમને વાચ્યાર્થ ફકત એક तीर पहा छ. मा प्रमाणे 'गुरुः गुरवः' मा शण्ड निन्न वयनावाला છે, પરંતુ એમને એક ગુરુ રૂપ પદાર્થ છે, એવી નયની માન્યતા છે. ઇન્દ્રાદિકનું નામ સ્થાપના આદિ રૂપ જે ન્યાસ હોય છે. તે ન્યાસને પણ આ નય માને છે. હજુ સૂત્ર ની અપેક્ષા શબ્દ નય સૂમ નયની અપેક્ષા શબદનય પદાર્થને વિશેશિતતાર માને છે. કેમકે વજસુત્ર વિષયયુક્ત કહેવામાં આવેલ છે. જે કે શબ્દ નયને વિષયપણ વર્તમાન