Anuyogdwar Sutram Part 02

Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 716

अनुयोगचन्द्रिका टीका सूत्र २३८ वक्तव्यताद्वारनिरूपणम् तथा प्रक्रिया एकान्तशून्यता प्रतिपादनपरत्वात्परसमयोऽक्रियः। सर्वशून्यता ऽभ्युपगमे तु क्रियाकर्तुंरभावेन क्रियाया असंभवात्परसमयस्य अक्रियत्वं बोध्यम् । उक्तंच
सव्वं सुन्नं ति जयं, पडिवन्नं जे हि तेऽवि वत्तया ।
मुन्ना मिहाण किरिया, कत्तुरभावेण कहं घडइ ।। छाया-सर्व शून्यमिति जगत् मतिपन्नं यैस्तेऽपि वक्तव्याः ।
___ शून्याभिधानक्रिया कर्तृरभावेन कथं घटते ॥इत्यादि । धर्म, अधर्म का उपदेश नहीं बन सकता है, कृत, अकृत, की बात नहीं बन सकती है । एवं परलोक आदि में गमन नहीं बन सकता है, तथा इसी प्रकार से और भी जो लोकस्थिति-लोकव्यवहार है-वह सब कुछ भी नहीं बन सकता है। एकान्तरूप से शून्यता के प्रतिपादन करने में कटिबद्ध होने के कारण परसमय में किसी भी प्रकार की क्रिया करना संभक्ति नहीं हो सकती है। जब सर्वशून्यता रूप सिद्धांत स्वीकृत किया जावेगा, तब क्रिया करनेवाले कर्ता का अभाव ही मानना पडेगा और इससे क्रिया का अभाव आवेगा। अतः इस परसमय में अक्रिया के सद्भाव से क्रिया का सद्भाव कथमपि नहीं हो सकता । क्रिया करनेवाले का नाम कर्त्ता होता है सर्व. शन्यता में जब समस्त पदार्थ ही शून्यरूप हैं तो, कर्ता भी शून्यरूप ही ठहरेगा-ऐसी स्थिति में यह स्वाभाविक है कि-'क्रिया भी शून्यरूप ही माननी पडेगी। नहीं तो, सर्वशून्यता का सिद्धान्त ही नहीं बन ભંગ માનવાથી પરધર્મ અધર્મને ઉપદેશ બની શકતે વથી. કૃત, અકૃતની વાત બની શકે જ નહિ તેમજ પરફેક આદિમાં ગમન પણ સંભવી શકે જ નહિ. તથા આ પ્રમાણે અન્ય પણ જે લેકથિતિ-લોકવ્યવહાર છે, તે બધા પણ સંભવી શકે જ નહિ. એકાન્ત રૂપથી શૂન્યતાનું પ્રતિપાદન કરવામાં તતપર હેવા બદલ પરસમયમાં કેઈ પણ જાતની ક્રિયા કરવી સંભવી શકે જ નહિ. જયારે સર્વશૂન્યતા રૂપ સિદ્ધાંત સ્વીકૃત કરવામાં આવશે, ત્યારે ક્રિયા કરનારા કર્તાને અભાવ જ માનવે પડશે અને એથી ક્રિયાને અભાવ આવશે. એવી આ પરસમયમાં અક્રિયાના સદૂભાવથી ક્રિયાને સદૂભાવ કેઈપણ સંગમાં સંભવે જ નહિ. ક્રિયા કરનારનું નામ કતાં હોય છે. સર્વશૂન્યતામાં જ રે સમસ્ત પદાર્થ જ શૂન્યરૂપ છે, તે કર્તા પણ શૂન્યરૂપ જ થશે. એ પી રિયતિમાં આ સ્વાભાવિક છે કે ક્રિયાપણુ શૂન્ય રૂ૫ જ