Anuyogdwar Sutram Part 02

Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 886

अनुयोगचन्द्रिका टीका सूत्र २४९ सूत्रस्पर्शकनिर्युक्त्यनुगमनिरूपणम् ८६९ सूत्रार्थयोरेव विविधयुक्तिभिस्तथैव स्थापना ॥६) एवं संहितादिरूपं पविधं लक्षणं विद्धिजानीहि पविधलक्षणत्वं च प्रक्रमाद् व्याख्याया बोध्यमिति । ननु व्या. ख्यायाः पडू विधलक्षणमध्ये कियान मृत्रानुगमस्य विषयः ? कियान मुत्रालाप कस्य ? कियान वा मूत्रस्पर्शकनियुक्त्यनुगमस्य ? किं वा नयैर्विषयी क्रियते ? इति चेदाह-सूत्रं सपदच्छेदमुक्त्वा मूत्रानुगमः कृतार्थों मप्रति । सूत्रानुगमेन सूत्रे समु. चारिते पदच्छेदे च कृते सूबालापकानामेव जामस्थापनादिनिक्षेपमात्रमुक्त्वा चालना है। सूत्र और उसके अर्थ का विविध युक्तियों द्वारा उसी प्रकार से जैसा कि वह है, स्थापन करना यह प्रसिद्धि है। इस प्रकार से यह छह प्रकार की सूत्र व्याख्या का लक्षण जानना चाहिये ।
शंका-व्याख्या के इस पविधलक्षण के बीच में सूत्रानुगम का विषय कितना है ? कितना सूत्रालापक का विषय है? कितना सूत्रः स्पर्शक नियुक्त्यनुगम का विषय है। तथा नय का विषय क्या है ? ____ उत्तर--पदच्छेद सहित सूत्र को कहकर सूत्रानुगम कृतार्थ होता है । अर्थात् सूत्रानुगम का विषय तो इतना ही है कि, वह पदच्छे । युक्त सूत्र का उच्चारण करे। सूत्र का उच्चारण करना, उसके पदच्छेद करना यह सूत्रानुगम का कार्य है। जब यह कार्य सूत्रानुगम कर चुकता है, तब सूत्रालापक निक्षेप का यह कार्य होता है कि-'वह सूत्रालापकों को नाम, स्थापना आदि निक्षेत्रों से निक्षिप्त करता है अर्थात અર્થની વિવિધ યુક્તિઓ વડે, જે પ્રમાણે તે છે તે પ્રમાણે જ સ્થાપના કરવી આ પ્રસિદ્ધિ છે. આ પ્રમાણે આ ૬ પ્રકારની સૂત્ર વ્યાખ્યાનું લક્ષણ જાણવું જોઈએ.
શંકા –વ્યાખ્યાના ષવિધ લક્ષણની વચ્ચે સૂત્રાનુગામને વિષય કેટલે છે? કેટલે સૂવાલા પકને વિષય છે? કેટલે સૂત્રસ્પર્શક નિયંત્યનગમને વિષય છે? તથા નયનો વિષય કેટલું છે?
ઉત્તરઃ–પદ છેદ સહિત સૂત્રને કહીને સૂવાનુગમ કૃતાર્થ થાય છે, એટલે કે સૂવાનુગામને વિષય તે આટલે જ છે કે તે પદચ્છેદ યુક્ત સૂત્રનું ઉચ્ચારણ કરે. સૂત્રનું ઉચ્ચારણ કરવું તેને પદ૨છેદ કરે, આ સૂત્રાગમનું કાર્ય છે. જયારે આ કામ સૂવાનુગમ કરી નાખે છે ત્યારે સૂવાલાપક નિક્ષેપનું આ કાર્ય હોય છે કે છે સૂવાલાપકોને નામ, સ્થાપના આદિ નિક્ષેપથી