Book Title: Anuyogdwar Sutram Part 02
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२६८
अनुयोगटारसूत्र मित्यर्थः । यत् पुद्गलद्रव्यं विशुद्धचक्षुर्दर्शनयुक्तश्छद्मस्थः पश्यति तदसंख्येयभागबत्ति एकेकं वालाग्रखण्डं भवतीति भावः । इत्थं द्रव्यतो मानं निरूप्य क्षेत्रतस्तन्मान माह-वानि वालाग्रखण्डानि मूक्ष्मस्य पनकजीवस्य शरीरावगाहनातोऽसंख्येयगुणानि । अयं भावः-सूक्ष्मपनकजीवशरीरं यावत क्षेत्रमवगाहते तरक्षेत्रापेक्षयाऽसं. ख्येयगुणं क्षेत्रं प्रत्येकं वालाग्रखण्डमवगाहते इति । प्रत्येकं वालाग्र वण्डं बादर. पृथिवीकायिकपर्याप्तशरीरतुल्यं बोध्यम् । तानिमालाग्रखण्डानि नो अग्निदेहेत्' खंडीकृतवालाग्र है । ऐसा अर्थ 'ते ण बालग्गखंडा दिट्ठीमोगाहणाओ असंखेज्जहभागमेत्ता' इस पाठ का जानना चाहिये । व्यावहारिक पल्य में जो बालाग्र लिये गये हैं, वे स्वाभाविक लिये गये हैं-अर्थात् वहाँ बालानों के खंड नहीं किये गये हैं। यहां मूक्ष्न पल्य में व्यावहारिक पल्य में भरे गये एक २ बालानों के असंख्यात २ खंड किये गये हैं । इस प्रकार द्रव्य की अपेक्षा एक २ बालाग्रखंड के मान का निरूपण करके अब सूत्रकार क्षेत्र की अपेक्षा उसका मान निरूपित करने के लिये कहते हैं कि वे प्रत्येक बालाग्र खंड सूक्ष्म पनक जीव के शरीर की जितनी अवगाहना होती है, उससे असंख्यातगुणे हैं । तात्पर्य इसका यह है कि-सूक्ष्मपनक जीव का शरीर जितने क्षेत्र को रोकता है, उस क्षेत्र की अपेक्षा वे प्रत्येक बालाग्रखंड असंख्यातगुणित क्षेत्र को रोकते हैं । इस प्रकार ये प्रत्येक बालाग्रखंड पर्याप्त बादर पृथिवीकायिकके शरीर बराबर हैं ऐसा जानना चाहिये । (ते णं बालग्गखंडा णो इत माता छ मा तना अथ तेणं बालग्गखंडा दिवीओगाहणाओ असं. खेज्जइभागमेत्ता " 241 पाइने nga न प्यावहारि ५६यमा मासायी ગ્રહણ કરવામાં આવ્યા છે, તે સ્વાભાવિક ગ્રહણ કરવામાં આવ્યા છે. એટલે કે ત્યાં બાલાશ્રોના ખંડ કરવામાં આવ્યા નથી અહીં સૂક્ષ્મ પલ્યમાં વ્યાવહારિક પલ્મમાં સંપૂરિત દરેકે–દરેક બાલાોના અસંખ્યાત ખંડ કરવામાં આવ્યાં છે. આ રીતે દ્રવ્યની અપેક્ષા દરેકે–દરેક બાલાગ્રખંડના માનનું નિરૂપણ કરીને હવે સૂત્રકાર ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ તેનું માન નિરૂપિત કરવા માટે કહે છે કે તે દરેક બાલારા ખંડ સૂમ પનક (નીલકુલ) જીવના શરીરની જેટલી અવગાહના હોય છે, તેનાથી અસંખ્યાત ગણા છે તાત્પર્ય એ છે કે “સૂક્ષ્મ પનક જીવનું શરીર જેટલા ક્ષેત્રને વ્યાપ્ત કરે છે, તે ક્ષેત્રની અપેક્ષા તે દરેકે દરેક બાલાવ્ર ખંડ અસંખ્યાત ગણું ક્ષેત્રને ઘેરે છે. આ પ્રમાણે આ દરેકે દરેક બાલાગ્ર ખંડ પર્યાપ્ત બાદર પૃથિવીકાયિક શરીરની બરાબર છે,
For Private And Personal Use Only
