Book Title: Anuyogdwar Sutram Part 02
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www. kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अनुयोगचन्द्रिका टीका सूत्र २२० जीवगुणप्रमाणनिरूपणम् टीका-'से किं तं जीवगुणप्पमाणे' इत्यादि
अथ किं तत् जीवगुणप्रमाणम् ? इति शिष्यप्रश्नः । उत्तरयति-जीवगुणममाणम्-जीवस्य ये गुणाः-ज्ञानादिरूपास्तद्रूपं प्रमाणं ज्ञानगुणप्रमाणदर्शनगुणप्रमाणचारित्रगुणप्रमाणेति त्रिविधम् । तत्र ज्ञानगुणप्रमाणम् ज्ञानरूपो यो गुणस्तद्रूपं प्रमाणं प्रत्यक्षानुमानौपम्यागमेति चतुर्विधम् । तत्र प्रत्यक्षम्-अश्नुते व्याप्नोति ज्ञानात्मनाऽर्थान् यः सोऽक्षो-जीव, अक्षजीवं प्रति प्रतिगतं प्रत्यक्षम्-'अत्यादयः क्रान्ताद्यर्थे द्वितीया' इति प्रत्यक्षम्-अर्थसाक्षात्कारेण जीवस्य यज्ज्ञानमुत्पद्यते
भावार्थ--इस सूत्र द्वारा सूत्रकार ने जीवगुणप्रमाण का निरूपण किया है-जिसमें चेतना हो जानने देखने की ताकत हो उसका नाम जीव है। इस जीव के जो ज्ञानादिक गुण है वे जीवगुण हैं । इन जीव गुणों का प्रमाग होना-अर्थात् जीवगुणों का स्वयं प्रमाणरूप होना यह जीवगुण प्रमाण है । ज्ञानगुणप्रमाण प्रत्यक्ष, अनुमान, आगम और उपमान के भेद से चार प्रकार का कहा गया है। प्रत्यक्ष शब्द में प्रति अक्ष ऐसे दो शब्द है । अक्ष शब्द का अर्थ जीव है। क्योंकि यह जीव ज्ञान से समस्त पदार्थों का व्याप्त कर लेता है-जान लेता हैअक्षणोति-व्याप्नोति-ज्ञानात्मना अर्थान् यः सोऽक्षः" ऐसी अक्षशब्द की व्युत्पत्ति है । सो इस जीव के प्रति-प्रतिगत-हो वह प्रत्यक्ष है। यहां "अत्यादयः क्रान्तायर्थे द्वितीया" जीव में इस सूत्र से दितीया विभक्ति हुई है । अर्थ के साक्षात्कार से जो जीव को ज्ञान उत्पन्न
ભાવાર્થ—-આ સૂત્રવડે સૂત્રકારે જીવગુણપ્રમાણનું નિરૂપણ કર્યું છે. જેમાં ચેતના હોય, જાણવા, જેવાની શકિત હોય તે જીવ છે. આ જીવન જે જ્ઞાનાદિક ગુણ છે, તે જીવગુણ છે. આ અવગુણેનું પ્રમાણ થવું. એટલે કે જીવગુણનું જાતે પ્રમાણ રૂપ થવું તે જીવગુણુ પ્રમાણ છે. જ્ઞાનગુણ પ્રમાણ, પ્રત્યક્ષ, અનુમાન, આગમ અને ઉપમાનના ભેદથી ચાર પ્રકારનું કહેવામાં આવ્યું છે. પ્રત્યક્ષ શબ્દમાં પ્રતિ અક્ષ એવા બે શબ્દ છે. અક્ષ શબ્દને અર્થ જીવ (આત્મા) છે. કેમકે આ જીવ જ્ઞાનથી સમસ્ત પદાર્થોને વ્યાપ્ત કરી से छे-ant a , 'अक्ष्णोति ध्यप्नोति ज्ञानात्मना यः सोऽक्षः मेवा અક્ષ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ છે. તે આ જીવન પ્રતિ–પ્રતિગત–હોય તે પ્રત્યક્ષ છે. मही 'अत्यादयः कान्तोद्यथे द्वितीया' म माति : 43 द्वितीया विमति થયેલ છે. અર્થને સાક્ષાત્કારથી જે જીવને જ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે,
For Private And Personal Use Only
