Book Title: Anuyogdwar Sutram Part 02
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अनुयोगचन्द्रिका टोका सूत्र १९० अवमानगणिमप्रमाणं च निरूपणम् १०१ अत्रावमानशब्दःकर्मसाधनो बोध्यः । इदं केनावभीयते ? इत्याह-तद्यथा-हस्तेन वा दण्डेन वा धनुष्केण वा युशेन वा नालिकया वा अक्षेण वा मुसलेन वा अअमीयते। तत्र-हस्ता चतुर्विशत्या कात्मकः। दण्डधनुर्युगनालिकाऽक्षमुसलेषु दण्डादिकं प्रत्येकं चतुर्हस्तममाणम् । तथा दशनालिकाप्रमाणा रज्जुर्योध्या। करणाधनाक्षे हस्तादयोऽप्यवमानशब्दवाच्याः। एतदेव सूचयितुमाह-'दंडधणु' इत्यादि । दण्ड. धनुर्युगनालिकाश्चतुर्हस्तमिताः, अक्षमुसलम्-अक्षं मुसलं च प्रत्येकं चतुर्हस्तप्रमाणम् । तथा-दशनालिकां च रज्जु दशनालिकाममितां रज्जुच अत्रमानसंज्ञया विजानीहि । हस्तादिरज्ज्वन्ताः शब्दाः अवमानार्थका बोध्या इति गाथाऽभि रखा जाता है तब यह प्रश्न उपस्थित होता है कि ये किससे प्रमाणित किये-नापे जाते-हैं-तो इसका उत्तर सूत्रकार ने यों दिया है कि ये दण्डादिक से नापे जाते हैं । चौबीस अंगुल का एक हाथ होता है। दंड, धनुष, युग, नालिका, अक्ष और मुसल ये सब प्रत्येक चार २ हाथ के होते हैं । यही बात (दंडधणु जुग नालिया य अश्वप्नु पलं च चउ हत्थं) इस गाथा द्वारा कही गई है। तथा-(दस नालियं च रज्जें वियाणभोमाणसण्णाए) दस नालिका की अर्थात् ४० हाथ की एक रज्जु होती है । इस प्रकार अवमान संज्ञा में यह प्रमाण कहा गया है। करण साधनपक्ष में अवमान शब्द के वाच्यार्थ हस्तादिक पड़ते हैं। इसी घात की सूचना के लिये दंड धणु इत्यादि गाथा कही गई है। हस्तादि से लेकर रज्जु तक के ये शब्द अवमान के अर्थ को कहनेवाले हैं ऐसा પક્ષમાં અવમાન શબ્દ મૂકવામાં આવે છે ત્યારે એ પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થાય છે કે તેઓ કોના વડે પ્રમાપિત કરવામાં આવે છે? તે આના ઉત્તરમાં સૂત્રકારે આ પ્રમાણે કહ્યું છે કે આ સેવે દંડાદિકથી માપવામાં આવે છે. ચોવીશ આંગળનો એક હાથ કહેવાય છે દંડ, ધનુષ, યુગ, નાવિકા, અક્ષ અને भुशव मामाथी हरे ६२४ या२ या२ डायना डाय छे से पात (दंडधणुजुग नालिया य अक्ख मुसलं च चउहत्य) 24गाथा १3 उपामा भावी तभार (दस नालियं च रज्जु वियाण ओमाण सण्णए) ४श नातिनी सटसे કે ૪૦ હાથની એક રજજુ હોય છે આ પ્રમાણે અવમાન સંજ્ઞામાં આ પ્રમાણુ કહેવામાં આવ્યું છે કરણ સાધન પક્ષમાં અવમાન શબ્દના વાચ્યાર્થ હસ્તાદિક હોય છે. એજ વાતને સૂચિત કરવા માટે દંડ ધણુ વગેરે ગાથા કહેવામાં આવી છે. હસ્તાદથી માંડીને રજજુ સુધીના શબ્દ અમાન અને સ્પષ્ટ કરનારા છે. આ પ્રમાણે આ ગાથાને અભિપ્રાય છે દંડાદિક દરેક
For Private And Personal Use Only
