Book Title: Anuyogdwar Sutram Part 02
Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अनुयोगचन्द्रिका टीका सूत्र २०० प्रमाणाश्गुलप्रमाणनिरूपणम् २२७
ननु अझुलादिभिर्जीवाजीवादिवस्तूनि प्रमीयन्ते इति तेषां प्रमाणत्वमुचितम् , अलोकेन तु न किंचित् प्रमीयते इति कथं तस्य प्रमाणत्वयुक्तमिति चेदाहयद्यपि वाह्यं वस्त्वनेन न प्रमीयते तथापि स्वगतं प्रमीयते एव । अन्यथाऽलोक विषया बुद्धिरेव न प्रसज्येतेति । एतेषु श्रेषगुलादिषु अल्पत्वबहुत्वादिविचारः मुगमो मृलादनुसन्धेयः । प्रकृतमुपसंहत्तुमाह-तदेतत्प्रमाणागुलमिति । इत्थम् 'अंगुलविहस्थिरयणी' इत्यादि गाथा व्याख्यातेति सूचयितुमाह-तदेतद् विभागनिष्पन्न मिति । इत्थं च समग्रं क्षेत्रमाणं प्ररूपितमिति सूचयितुमाह-तदेतत् क्षेत्रमाणमिति ।। मू० २०० ॥
शंका--अंगुल आदि प्रमाणों के द्वारा जीव, अजीव आदि वस्तुएँ नागरी (जानी) जाती है, इसलिये उनकी प्रमाणता उचित है। किन्तु अलोक से तो कुछ भी जाना नहीं जाता। इसलिए उसके प्रमाणता कैसे कही ?
समाधान-यपि अलोक के द्वारा बाह्य कोई वस्तु नहीं जानी जाती है, तथापि उसके द्वारा अपना (अलोकका) स्वरूप तोजानाही जाता है। अन्य था अलोक-विषयक बुद्धि ही उत्पन्न नहीं हो सकेगी।
इन श्रेणी, अंगुलआदिक में अल्पयत्व आदि का विचार सुगम है, अतः उसे मूल ग्रन्थ से ही जानना चाहिए । अब प्रकृत उपसंहार करने के लिये कहते हैं-वह यह प्रमाणांगुल है। इस प्रकार 'अंगुल विस्थिरयणी' इत्यादि गाथा व्याख्यात की गई है, यह सूचित करने के लिए कहते हैं-वह यह प्रमाण अविभाग निष्पम है। इस प्रकार समस्त
શંકા-આંગળી વગેરે પ્રમાણે દ્વારા જીવ અજીવ વગેરે વસ્તુઓ માપવામાં આવે છે, એટલા માટે તેમની પ્રમાણુતા ઉચિત છે પરંતુ આ લોકથી તે કંઈપણ જણાતું નથી એટલા માટે પ્રમાણુતા તેની કેવી રીતે કહેવામાં આવી છે?
સમાધાનજે કે આ લેક વડે બાહ્ય કઈ પણ વસ્તુ જાણવામાં આવતી નથી, તે પણ તેના વડે પિતાના સ્વરૂપનું તે જ્ઞાન થઈ જ જાય છે અન્યથા અલક વિષયક બુદ્ધિ જ ઉત્પન્ન થઈ શકશે નહિ.
આ શ્રેણી, આંગળ વિગેરેના અલ્પ, બહત્વ વગેરે ને વિચાર સંગમ છે એથી તેના વિષે મૂલ ગ્રન્થ વડે જ સમજી લેવું જોઈએ હવે પ્રકૃત વિષયને S५२ ४२वा माटे छे-ते मा प्रमाणांस छ मा प्रमाणे "अंगुल. विहस्थिरयणी" त्याहि गाथा व्याभ्यात ४२मा भावी छ, मा सूथित ४२१॥ માટે કહે છે કે તે આ પ્રમાણ અવિભાગ નિષ્પન્ન છે આ પ્રમાણે સમસ્ત ક્ષેત્ર
For Private And Personal Use Only
