Anuyogdwar Sutram Part 02

Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 258

अनुयोगचन्द्रिका टीका सूत्र२०२ समयस्वरूपनिरूपणम्
२४१ " असंखेज्जासु णं मंते ! उस्सपिणी अवसप्पिणीसु केवइया समया पण्णता ? गोयमा ! असंखेज्जा । अगंगासु णं भंते ! उस्तप्पिणी अवसप्पिणीसु केवड्या समया पण्णता ? गोयमा ! अणंता।"
छाया--" असंख्येयासु खलु भदन्त ! उत्सपिण्यवसर्पिणीषु कियन्तः समया: प्रज्ञप्ताः ? गौतम ! असंख्येयाः । अनन्तासु खलु भदन्त ! उत्सर्पिण्यवसर्पिणीषु कियन्तः समयाः प्रज्ञताः ? गौतम ! अनन्ताः । इति । अत्राह-सत्यम् , किन्तु पाटनमवृत्तपुरुषस्य प्रयत्नोऽचिन्त्यशक्तिसम्पन्नो भवति, अतः प्रतिसमयमनन्ताः संघा. ताश्छिद्यन्ते । इत्थं चकस्मिन् समये येऽनन्ताः सयाताश्छिन्ना भवन्ति, तैरनन्तैः ज्जास्तु णं भंते इत्यादि' हे भदन्त ! असंख्यात उत्सर्पिणी अवसर्पि णियों में कितने समय कहे गये हैं ? ____उत्तर--हे गौतम ! असंख्यात उत्सर्पिणीअवसर्पिणियों में असंख्यात और अनंत उत्सर्पिणीश्वसर्पिणियों में अनन्त समय कहे गये हैं। शंकाकार की शंका का अभिप्राय ऐसा है कि अनंतपरमाणुओं के संघातों से जो एक पक्ष्म निष्पन्न होता है-उस के विदारण करने में सिद्धान्तकारों ने असंख्यात समय का काल हो कहा है, परन्तु आपकी मान्यतानुसार वहां अनंत समय साबित होता है-तय-सिद्धान्त के साथ यह बात कैसे संगत होगी?
उत्तर-पक्ष्मपाटन में प्रवृत्त हुए पुरुष का प्रयत्नअचिन्त्यशक्तिवाला होता है । इसलिये प्रतिसमय अनंत संघातों का छेद होता है। इस प्रकार एक समय में जो अनंत संघात छिन्न होते हैं उन अनंत भाव्यु छे. तय-" असंखेज्जासु ण भंते " इत्यादि के महत! असभ्यात ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણીઓમાં કેટલા સમયે કહેવામાં આવ્યા છે?
ઉત્તર-હે ગૌતમ! અસંખ્યાત ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણીઓમાં અસંખ્યાત અને અનંત ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણીઓમાં અનંત સમયે કહેવામાં આવ્યા છે. શંકાકારે જે શંકા કરી છે તેને અભિપ્રાય આ પ્રમાણે છે કે અનંત પરમાશુઓના સંઘાતોથી જે એક પક્ષમ નિષ્પન્ન થાય છે, તેને વિદીર્ણ કરવામાં સિદ્ધાન્તકારોએ અસંખ્યાત સમયને કાલ જ કહે છે, પરંતુ તમારી માન્યતા મુજબ ત્યાં અનંત સમય સિદ્ધ થયેલ છે, ત્યારે સિદ્ધાતની સાથે આ વાત કેવી રીતે ચગ્ય કહેવાય ?
ઉત્તર-પફમ પાટનમાં પ્રવૃત્ત થયેલ પુરૂષને પ્રયત્ન અચિત્ય શક્તિવાળા હોય છે એટલા માટે પ્રતિસમય અનંત સંઘાતનું છેદન થાય છે આ પ્રમાણે
अ० ३१