Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM // namaH siddhebhyaH // yogasAra pravacana (bhAga eka) pUjya gurudeva zrI kAnajIsvAmI ke yogasAra para hue dhArAvAhika pravacana siddhoM ko namaskAra NimmalajhANa pariTThayA kammakalaMka Dahevi / appA laddhau jeNa paru te paramappa Navevi // 1 // nirmala dhyAnArUr3ha ho, karma kalaMka nazAya / huye siddha paramAtmA, vanda hU~ jinarAya // anvayArtha - ( jeNa ) jinhoMne ( NimmalajhANa pariTThiyA) zuddha dhyAna meM sthita hote hue (kammakalaMka Dahevi ) karmoM ke mala ko jalA DAlA hai (paruappA laddhau ) tathA utkRSTa paramAtma pada ko pA liyA hai, (te paramappa Navevi) una siddha paramAtmAoM ko namaskAra karatA huuN|
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-1 vIra saMvata 2492, jyeSTha kRSNa 3, somavAra, dinAGka 06-06-1966 gAthA 1 se 3 pravacana naM.1 bhagavAna AtmA zuddha cidAnanda mUrti siddhasvarUpI AtmA hai| 'siddha samAna sadA pada mero' isa AtmA kA svarUpa jaise siddha bhagavAna, azarIra siddha paramAtmA ATha karmarahita hue, unakA yahA~ pahale mAGgalika kreNge| aisA hI AtmA, siddha samAna AtmA hai, usake antarasvarUpa meM usakA yoga arthAt AtmA meM darzana-jJAna-cAritra ke antara vyApAra dvArA sAra arthAt pragaTa siddha paramAtmadazA pragaTa karanA, use yahA~ yogasAra kahA jAtA hai| samajha meM AtA hai ? 'yogendradeva' mahAmuni digambara santa lagabhaga caudaha sau varSa pahale bharatakSetra meM, mahAprabhu kundakundAcArya ke bAda bharatakSetra meM hue haiN| lagabhaga pUjyapAdasvAmI ke bAda ye hue haiM / inhoMne yaha paramAtmaprakAza eka banAyA hai aura eka yaha yogasAra (banAyA hai)| apane paramAtmaprakAza ke vyAkhyAna pUrNa ho gaye haiN| aba yogasAra (clegaa)| dekho, pahalA namaskAra mAGgalika karate haiN| pahale mAGgalika karate haiN| yogendradeva' svayaM yogasAra' ke prArambha meM mAGgalika (karate haiN)| svayaM mahAsanta haiM, AcArya haiM, alpa kAla meM kevalajJAna prApta karake mukti jAne ke pAtra aura yogya haiN| aise granthakartA yogendradeva' zuruAta meM mahAna mAGgalikarUpa meM siddha paramAtmA ko yAda karate haiM, siddha bhagavAna kA smaraNa karate haiN| siddhoM ko namaskAra NimmalajhANa pariTThayA kammakalaMka ddhevi| appA laddhau jeNa paru te paramappa nnvevi||1|| jinhoMne... tIsane para meM 'jeNa' zabda hai na? 'jeNa' arthAt jinhoMne... 'NimmalajhANa pariTThayA'-zuddha dhyAna meM sthira hokara... dekho! yahA~ se bAta lI hai| karma naSTa hue aura yaha dhyAna huA - aisA nahIM hai| kucha samajha meM AyA? 'NimmalajhANa pariTThayA' ye siddha bhagavAna kaise hue? parama AtmA azarIrI-Namo siddhANaM... / yaha pA~ca
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) pada meM dUsarA pada hai, ve siddha paramAtmA kisa prakAra, kisa vidhi, kisa upAya se siddha pada ko prApta hue - yaha bAta pahale prasiddha karate haiN| 3 'NimmalajhANa paridvayA' nirmala arthAt zuddha dhyaan| bhagavAna AtmA zuddha saccidAnanda, jJAnAnandasvarUpa, usameM zuddha, nirmala, ekAkAra, svarUpa ke dhyeya se antara meM ekAkAra hokara nirmala dhyAna meM (sthira hokara siddha hue haiM) / yahA~ to dhyAna se bAta lI hai| bhagavAna AtmA (meM) mokSamArga kI zuruAta hI dhyAna se hotI hai| kucha samajha meM AyA ? para tarapha ke jitane vikalpa, zubhAzubhabhAva (hote haiM), vaha to bandha kA kAraNa hai| yaha AtmA, paramAtmA sarvajJadeva ne zuddhasvarUpa dekhA hai| kucha samajha meM AyA ? bhagavAna ne (aisA AtmA dekhA hai)| 'prabhu tuma jANaga rIti, sahu jaga dekhatA ho lAla' - sarvajJa paramezvara se kahate haiM he nAtha!'prabhu tuma jANaga rIti, sahu jaga dekhatA ho lAla, nija zuddha sattA se sabako Apa dekhate ho lAla / ' he sarvajJadeva ! Apa to sarva jIvoM ko zuddha sattA Anandamaya hai - aisA dekhate ho| kucha samajha meM AyA ? 'prabhu tuma jANaga rIti, sahu jaga dekhatA ho lAla, nijasattA se zuddha... ' nijasattA - apanA asti, jo nija hai / nija sattA se zuddha paramAnanda mUrti anAkula zAntarasa hai / 'nijasattA se zuddha sabako dekhate...' he paramAtmA ! samasta AtmAoM ko unakI nija sattA meM - nija asti meM svayaM kI asti meM, svayaM kI hayAtI meM, apane astitva meM, apane antara AtmA kI maujUdagI meM, bhagavAna Apa to saba AtmAoM ko zuddha dekhate ho / samajha meM AtA hai kucha ? yaha 'nijasattA se zuddha sabako dekhate' - samasta AtmAe~, paramAtmA nijasattA se zuddha hai| aisI nijasattA, sattA arthAt apanA honApanA, astitva; honApanA / anAdi kA bhagavAna AtmA, usakA honApanA pavitra aura zuddhasvarUpa se hI usakA astitva hai / usameM (honevAlA) kitanA hI puNya-pApa kA vikAra, vaha kahIM usakA nija astitva nahIM hai, vaha nija sattA nahIM hai - aisA bhagavAna dekhate haiM; isa prakAra jo koI AtmA apane zuddhasvarUpa kA dhyAna (kare...) dekho! usameM ekAkAra hokara nijasattA kI zuddhatA ko lakSya meM dhyeya meM, sthiratA meM lekara jJAna - zraddhA aura cAritra (dvArA) isa nija zuddha sattA ko
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-1 Azraya banAkara, (jo) andara nirmala dhyAna dvArA sthira hue, isake dvArA he prabhu! Apa siddhapada ko prApta hue haiN| kucha samajha meM AyA? 'NimmalajhANa pariTThayA' pahale yahA~ se mAGgalika zuru kiyA hai| karma miTe aura karma gale aura karma manda par3e, isalie Apa dhyAna meM Aye - aisA nahIM liyA hai| abhI kitane hI kahate haiM na? jJAnAvaraNIya (karma kA) kSaya hove to jJAna hogA - aisA kho| jJAna kI utpatti hogI to jJAnAvaraNIya kA kSaya ho jAtA hai - aisA mata kaho - aisA (kahate haiN)| kucha samajha meM AyA? yahA~ pahale zabda se yaha zurU kiyA hai, dekho ! isameM karma ko yAda bhI nahIM kiyaa| 'NimmalajhANa pariTThayA pariTThayA' zabda hai| nirmala zuddha antara ekAgra paristhita.... paristhita - para (arthAt ) samasta prakAra se sthira hue, svarUpa meM ekAgra (hue)| yoM to zukladhyAna lenA hai| kucha samajha meM AyA? ekadama siddhapada hai na? parantu prathama 'pariTThayA' kahA hai na? samyagdarzana prApta ho, usameM nirmala zuddhasvarUpa kI bhagavAna kI daSTi meM nirmalarUpa pariName taba usakA dhyAna ekAgra hotA hai. svabhAva meM ekAgra hotA hai parantu vaha dhyAna samasta prakAra se svarUpa meM sthiratA nahIM krtaa| kucha samajha meM AyA? dharmadazA pragaTa hone ke kAla meM, dharmadazA ke pragaTa kAla meM isa zuddha caitanyamUrti kI ekAgratA kA aMza pragaTa hotA hai, taba use dharma kI zuruAta kahate haiN| yaha bhagavAna to zuruAta karane ke pazcAt pUrNatA kI prApti ke kAla ke samaya, unhoMne kyA kiyA? - yaha bAta karate haiN| AhA...hA...! kahate haiM ki jinhoMne zukladhyAna meM sthita hote hue..., zuddha dhyAna sthita hote hue.... aisA likhA hai| bhagavAna AtmA! nirmala zabda hai na? isalie usameM saba A jAtA hai, zukla nirmala bhI A jAtA hai| yaha AtmA prabhu, jisameM atIndriya Ananda bharA hai| AtmA meM - nijasattA meM, sattA ke astitva meM, apane honepane meM to akelA atIndriya Ananda bharA hai| nijasattA-apanA honApanA jo kAyamI asalI hai, usameM to akelA atIndriya Ananda hI par3A hai| bhAna nahIM hai, bAhara meM gote khAtA hai, dhUla meM aura kahIM paise meM aura strI meM, putra meM, holI meM bAhara meM kahIM sukha hai - aisA mUr3ha anAdi se mAnatA hai| samajha meM AyA? mithyAbhramaNA karake
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) (mAno) bAhara meM kahIM sukha, rAjapATha, bAdazAhata, indra ke indrAsana yA lakSmI kA bar3A Dhera - puJja dhUla kA par3A ho (usameM sukha) mAnatA hai; hai nahIM; sukha to bhagavAna sarvajJa paramezvara trilokanAtha tIrthaGkaradeva aisA pharamAte haiM ki bhAI! tere astitva meM sukha hai; dUsare ke astitva meM terA sukha nahIM hai| samajha meM AyA isameM kucha ? dUsare ke astitva meM, paramAtmA -dUsare siddha bhagavAna hoM, parantu unake astitva meM terA astitva kA Ananda vahA~ nahIM hai, AhA...hA...! abhI sarvajJa aisA bole sahI 'kevalIpaNNatto dhammo saraNaM' - bhagavAna jAne eka bhI artha samajhe to! bAbUbhAI! hai ? tuma aise ke aise saba yuvA logoM ne aise ke aise bitaayaa| aisA ki dUsare hoMge isalie bhUle parantu hama bhUle haiM, isalie aisA kahate haiN| kaho, samajha meM AyA? 'kevalI paNNatto dhammo saraNaM' ve sarvajJa paramezvara nija asti meM-trikAlavastu meM akelA atIndriya Ananda hI bhagavAna ne dekhA hai| isa AtmA meM, hA~! usa atIndriya Ananda kI najara karake usameM jo pariTThiyA' (arthAt) vizeSarUpa se dhyAna meM sthira hue| bAhara se atyanta upekSA karake andara meM sthira hue| zuddhadhyAna meM se pahalA mAGgalika vAkya hI yaha prayoga kiyA hai 'NimamalajhANa pariTThiyA jeNa' / samajha meM AtA hai ? jinhoMne - bhagavAna siddha hue unhoMne, ....jo bhagavAna siddha hue unhoMne, bhagavAna AtmA ke zuddhasvarUpa meM lInatA kA dhyAna kiyA, yaha usakI kriyA! mokSa prApta karane kI, mokSa ke mArga kI yaha kriyA hai| bIca meM koI dayA, dAna, vrata kA vikalpa AtA hai, vaha koI mokSa ke mArga kI kriyA nahIM hai| AhA...hA...! pahale se AcArya ne (yaha bAta zuru kI hai)| yogasAra'... yoga arthAt AtmA ke upayoga meM jur3Ana karanA, vaha mokSa kA mArga hai| upayoga meM jur3Ana karanA, vahI mokSa kA mArga hai| samajha meM AyA? para meM kahIM jur3Ana ho, rAgAdi vyavahAra ho parantu vaha kahIM mokSa kA mArga nahIM hai| bandha ke mArga ke saba vikalpa haiN| bhagavAna AtmA apane Ananda ke andara pahale pratIta meM anubhava meM liyA ho, phira usa Ananda ko pUrNa paryAya meM prApta karane ke liye jinhoMne svarUpa meM laganI lagAI hai, dhyAna kI lagana andara meM lagI, andara meM chaTapaTAhaTa lagI - aise dhyAna meM sthita hote hue... 'kammakalaMka Dahevi' yaha aba aisA liyaa|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-1 karmoM ke mala ko jalA DAlA hai| karma ke kalaMka ko jalA diyA hai| karma jale, isalie aisA dhyAna huA hai - aisA nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? 'karma vicAre kauna?' ve to jar3a padArtha haiM, nimitta haiM, tU vikAra kare to karma kA AvaraNarUpa se nimitta hotA hai aura svarUpa kA dhyAna kare to ve miTa jAte haiN| ve karma kahIM kandhA pakar3akara (nahIM kahate ki) nahIM, tU aisA kr| aisA hai nahIM, AhA...hA...! kahate haiM, karma kalaMka... AhA...hA...! karma kA kalaMka hai, maila hai| ATha karma.... yahA~ siddha hai na? isalie AThoM hI karma kahe haiN| siddha hai to sahI na? AThoM hI karmarUpI kalaMka ke maila ko... ATha karma haiM na? ATha - jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, antarAya, nAma, gotra, aura aayussy| aisA mala, use jalA diyaa...| Dahevi' bhASA aisI hai| unhoMne nAza kiyA, vaha to jalA diyA - aisA kahate haiM, bhAI! AhA...hA...! nAza kiyA aisA halakA zabda nahIM DAlA, jalA diyA, rAkha kara diyaa| arthAt ? karmarUpa jo paryAya thI, usakI paryAya dUsare jar3a, dUsare pudgalarUpa huii| akarmarUpa paryAya ho gyii| jalA DAlane kA artha kahIM dUsarI cIja nahIM, paramANu jala nahIM jaate| yaha AtmA apane svarUpa ke antaradRSTi aura dhyAna meM sthira huA, siddha bhagavAna kA AtmA.... taba unhoMne karma ke kalaMka kI, ATha karma kI jo paryAya thI, usakA vyaya ho gayA, taba unhoMne jalAyA - aisA vyavahAra se kahane meM AtA hai| AhA...hA...! karma to usa samaya Talane kI yogyatA se hI Tale haiM; AtmA kahIM unheM TAle aura karma ko jalAye - aisA kabhI (nahIM hai)| ve to jar3a haiN| jar3a kA kartA-hartA AtmA nahIM hai parantu yahA~ to yaha kahA hai ki jisa vikAra ke saMga meM, saMga thA, taba karma kA nimittapane AvaraNa thA, vaha saMga chUTA, isalie AvaraNa kI avasthA meM dUsarI dazA ho gyii| use yahA~ karma kalaMka ko jalAyA - aisA kahA jAtA hai| Dahevi' mUla meM se jalA diyA - aisA kahate haiN| phira se karma paryAyarUpa ho - (aisA) aba hai nhiiN| phira? do pada hue| 'paru appA laddhau'. 'paru appA ladau' - kyA prApta haA? bhagavAna AtmA zaktirUpa se paramAtmA thA, zakti ke satva ke svabhAva ke sAmarthyarUpa se paramAtmA hI thaa| usakA dhyAna karake paru arthAt vartamAna paryAya meM utkRSTarUpa se paramAtma pada ko pA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) liyaa|pryaay meM - avasthA meM... jo svarUpa antara meM (pUrNa thA, use) paryAya meM pragaTa pUrNa prApta kiyA arthAt paryAya meM pahale zuddhapada pragaTa thA - aisA nahIM hai| samajha meM AyA? vastu to zuddha thI, vastu to nija Ananda aura zuddha sattA, sattva sampUrNa sAmarthya vahI hai parantu usakI dazA kA dhyAna karane para dazA meM dhyAna karane para usakI dazA meM vartamAna avasthA meM - hAlata meM 'paru laddhau appA' paramAtmarUpI dazA ko usa AtmA ne prApta kiyaa| AhA...hA...! samajha meM AyA? 'paru appA laddhau' 'paru' arthAt utkRSTa arthAt ? bahirAtmA, antarAtmA aura paramAtmA ke tIna prakAra haiN| usameM yaha paru' arthAt utkRSTa jo paramAtma pada hai, use prApta kiyaa| bahirAtmA meM to puNya aura pApa, zarIra vANI ko apanA mAne, vaha mUr3ha mithyAdRSTi bahirAtmA hai| jo usakI vastu meM nahIM hai, usakI cIja meM nahIM hai, aura bAhya meM puNya aura pApa ke bhAva tathA usake bandhana va phala, use apanA mAne use bahirAtmA-bahirdRSTi - bAhya AtmA ko mAnanevAlA - aise mUr3ha ko bahirAtmA kahate haiN| antara meM Ananda aura zuddha hU~ - aise pUrNAnanda kI jise pratIti huI parantu paryAya meM abhI pUrNa paryAya pragaTa nahIM huI, yaha aise jIva ko pUrNa svarUpa zakti se pUrNa hU~- aisI pratIta anubhava huA parantu paryAya meM - avasthA meM pUrNa paryAya pragaTa nahIM huI, use antarAtmA kahA jAtA hai| ___ isake atirikta yahA~ to kahate haiM, 'paru appA laddhau' aba antarAtmA bhI nhiiN| antara ke svarUpa kI ekAgratA dvArA jo utkRSTa paramAtma pada ko prApta huA, usakA artha - vaha paramAtma pada kI paryAya nayI pragaTa huI hai| vaha paryAya anAdi kI thI, anAdi kI siddha samAna usakI dazA thI, paryAya meM siddha dazA thI, aisA nahIM hai; vastu meM siddha zakti thii| samajha meM AyA? use prApta kiyaa| te paramappa Navevi' aise paramAtmA ko, usake upAya dvArA jinhoMne nijapada kI pUrNadazA prApta kI - aise paramAtmA ko pahacAna kara, khyAla meM lekara, apane lakSya meM lekara aise siddha paramAtmAoM ko namaskAra karatA huuN| lo, yaha pahalA mAGgalika kiyaa| 'samayasAra' meM bhI yaha liyA hai, vahA~ bhI siddha ko hI pahale liyA hai| yahA~ siddha ko pahale
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-1 liyaa| zrotAoM ko kahate haiM, ina siddha ko namaskAra karate hI kahate haiM ki bhAI! siddha samAna kI paryAya pragaTa huI, unheM namaskAra kauna kara sakatA hai ? samajha meM AyA? vaha jisake hRdaya meM, jJAna kI dazA meM siddhapada ko sthApita kara sake aura vikArAdi mujha meM nahIM hai, maiM pUrNAnanda siddha samAna zakti hU~ - aise zraddhA-jJAna meM siddha ko sthApita kare, vaha siddha ko vAstavika namaskAra kara sakatA hai| samajha meM AyA? namaskAra arthAt ? namanA hai, unakI dazA kaisI hotI hai? - usakI pratIti na ho to namegA kise? samajha meM AyA? isalie vahA~ to aisA kahA hai na? yahA~ bhI vahI zailI hai| 'kundakundAcAryadeva' kahate haiM vadittu savvasiddhe maiM sarva siddhoM ko namaskAra karatA huuN| arthAt ? abhI taka jitane siddha bhagavAna hue, una sabako merI jJAnadazA meM, merI vartamAna jJAnakalA meM sthApita karatA hU~, vandana karatA hU~ arthAt Adara karatA huuN| abhI taka ananta siddha hae, anAdi se hote A rahe haiM, chaha mahIne ATha samaya meM chaha sau ATha makta pada ko prApta karate haiM - aisA kevalajJAnI bhagavAna ne dekhA hai| chaha mahInA aura ATha samaya meM chaha sau ATha (jIva) mukti prApta karate haiM - aise AtmAe~ ananta kAla se siddha samUha ikaTThe hue haiN| siddha samUha yaha AtA hai na? siddha samUham - aisA kahIM AtA hai, pUjA meM AtA hai| samajha meM AyA? una bar3e siddhoM kA bar3A nagara vahA~ bharA huA hai, vahA~ siddhoM kI bastI hai| AhA...hA...! Upara jahA~ siddha paramAtmA virAjamAna haiM, vahA~ saba siddha kI bastI virAjatI hai, ananta siddha, ananta siddha virAjate haiM parantu sabakI sattA bhinna hai| aise ananta siddha unakI nagarI meM virAjamAna haiN| kahate haiM, aise (siddha bhagavAna ko) yahA~ maiM, mere vartamAna jJAna meM, Urdhva meM rahe hone para bhI, unheM yahA~ nIce utAratA huuN| prabhu! padhAro, padhAro mere A~gana meN| AhA...hA...! kahate haiM are...! siddha ko Adara denevAle kA A~gana kitanA ujjvala hogA! zazIbhAI! eka rAjA Aye to bhI A~gana sApha karate haiN| haiM ? vastra bichAyeM, aisA kareM, dhUla kare, yaha reta-beta samAna kare, bArIka kare, bArIka zodha DAle, kaMkar3a na rahe (isalie) ananta siddha paramAtmA azarIrI eka rUpa 'Namo siddhANaM' aise ananta nirmala paryAya ko,
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) utkRSTa pada ko prApta (hue) aise ananta siddhoM ko maiM vandana karatA hU~ arthAt Adara karatA hU~ / arthAt ? Adara karatA hU~ arthAt ki unake atirikta rAga aura alpajJa aura nimitta kA Adara maiM dRSTi meM se chor3a detA hU~ / samajha meM AyA ? hamArA A~gana ujjvala kiyA hai prabhu! AhA... hA...! ananta siddhoM ko svayaM yahA~ bulAte haiN| prabhu padhAroM na yahA~ ! ve to utarate nhiiN| apanI jJAna kalA kI pragaTa dazA meM ananta siddhoM ko yahA~ andara samAhita karate haiM, vikAsa karate haiM ki o prabhu ! nirvikalpa paryAya prabhu prApta hoo, prabhu aao| samajha meM AyA ? jisakI aisI dRSTi huI hai, vaha ananta siddhoM ko apanI paryAya ke A~gana meM padharAtA hai| yaha usane bhagavAna ko namaskAra kiyA, kahA jAtA hai| aise saba ' Namo siddhANaM, Namo arihantANaM' pahAr3A bole jAye, usameM kucha ho - aisA nahIM hai| samajha meM AyA ? bAbUbhAI ? kitanA bola gaye aise ke aise ? 'mo siddhANaM, Namo arihantANaM', 'Namo siddhANaM Namo arihantANaM' parantu namo kyA ? namate ho vaha cIja kaisI hai? maiM namaskAra karanevAlA use Adara kisa bhAva se dete ho ? tere bhAva meM kyA zuddhatA AyI hai ? - usakI kucha khabara binA ' Namo arihantANaM' aise pahAr3e to ananta bAra bole haiM, usameM kucha nahIM huA / gaDiyA kahate haiM na ? gaDiyA kyA kahalAtA hai ? pahAr3A / tumhAre kahate haiM na? eka ekaDe eka, bigar3e do bolate haiM na? kyA kahate haiM tumhAre ? phaadd'aa| samajha meM AyA ? isa eka gAthA meM... AhA... hA... ! samajha meM AyA ? apanI paryAya meM siddha ko yAda karate haiM na ? saba bhUlakara, hA~! akele siddha hI mAno najara meM tairate hoM, aura namaskAra karane yogya, namane yogya to mAno, ananta siddhoM kA samUha, aisI paryAya ko hI mAno namane yogya isa jagata meM vastu ho, koI rAga aura nimitta aura alpa paryAya meM namane yogya jagata meM nahIM ho - aisI jisakI antara meM dRSTi huI hai, vaha una ananta siddhoM ko apane jJAna meM padharAtA hai / AhA...hA... ! samajha meM AyA ? cimanabhAI ! yaha bAteM aisI haiN| AhA... hA... ! kahIM bhI dhyAna meM prabhu! Apane to nirmala dhyAna kiyA thA na ? usakA bharosA ? usakA bhAna ? aura usa nirmala dhyAna dvArA usa pUrNAnanda kI zakti kI vyaktatA... zakti meM to thA, hA~ ! parantu pragaTatA huI - aisI dazA ko prApta aise paramAtmA ko hI maiM namaskAra karatA hU~ / prabhu ! unakA
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 gAthA-1 hI maiM Adara karatA hU~ - aisA kahakara pahalI gAthA meM mahA-mAGgalika kiyA hai| apana ne zuruAta yahA~ kI aura... prakRtika kahA~ kA maila hai ! hai ? aiI...! haribhAI ! kahA~ kA kahA~ Akara par3A? aba kabhI yaha savA tIsa varSa meM pahale vAMcA jAtA hai| mumukSu : yaha makAna bhI pahalA huA, yahA~ to bar3A gaDDhA thaa| uttara : hA~, ve ThIka kahate haiM, yaha to khaDDhA thA, vahA~ gaharAI kariye - aisA kahate haiN| aise jisakI paryAya meM anAdi kA gaDDhA hai, ajJAna meM, mithyAbhrama meM, maiM rAgI aura dveSI kA bar3A gaDDhA hai, chor3a gaDDhA, kahate haiM / andara siddha kA ba~galA thA, samajha meM AyA? __ maiM saccidAnandaprabhu sarvajJa trilokanAtha paramezvara ne aisA khaa| paramezvara ke mukha meM aisA AyA ki tU siddha samAna, tujhe maiM dekhatA hU~ na ! kevalajJAnI paramAtmA ne unakI vANI meM indroM kI upasthiti meM samavasaraNa kI sabhA meM bar3e indra, loka ke, ardhaloka ke svAmI... samajha meM AyA? dakSiNendra ke svAmI saudharma indra, uttara ke svAmI IzAna indra, aise indroM kI upasthiti meM bhagavAna pharamAte haiM, bhAI! hama tujhe siddha samAna dekhate haiM na? tU dekhanA sIkha na! kaho, candrakAntabhAI! yaha kisa prakAra kI (bAta hai)? isameM dharma kyA hogA? AtmA paramAnanda kI paryAya jo prApta huI, usakA bharosA kiyA, upAya kA bharosA kiyA, usa zakti meM thA, vaha pragaTa huA, usa zakti kA bharosA kiyA aura usameM namana kiyA arthAta andara svarUpa kI ora kA antara vinaya aura Adara kiyA hai| samajha meM AyA? use mAGgalika kahate haiM / dekho na ! siddhasamAna apane svarUpa ko dhyAkara - aisA AtA hai na? 'samayasAra' pahalI gAthA meN| siddha bhagavAna, ve pratichanda ke sthAna para hai, aisA AtA hai na? pratichanda nahIM? he bhagavAna! Apa siddha ho, aisA bole / bar3A makAna hotA hai na? pA~ca lAkha, dasa lAkha, karor3a, do karor3a kA, usameM AvAja sAmane AtI hai, lo! he bhagavAna ! tuma siddha ho, aisI sAmane (AvAja / pratidhvani) lo| yahA~ bole, he prabhu! tuma pUrNa ho / aisA bole vahA~ AvAja aisI AtI hai he prabhu! tU pUrNa ho - aisA AtA hai| samajha meM AyA? hotA hai na bar3A makAna? karor3oM, do-do karor3a aura pA~ca-pA~ca karor3a ke makAna hai? pratidhvani par3e, nahIM vaha maisUra kA makAna, dekhane gaye the? bar3A nahIM? tIna karor3a kaa|
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 11 vahA~ eka baMgalA hai, hai... bar3A makAna ! pA~ca-pA~ca karor3a, dasa-dasa karor3a ke baMgale videza meM hote haiM, rAjAoM ke| ve to dhUla ke bar3e Dhera vahA~ hote haiM parantu andara aisI AvAja AtI hai, he nAtha! tuma pUrNa ho, vahA~ sAmane AvAja (pratidhvani) AtI hai ki he nAtha! tuma pUrNa ho| aise siddha bhagavAna ko... hai? isalie yaha andara meM yaha ekAkAra hotA hai, yaha vAstavika pratidhvani par3atI hai - aisA kahate haiN| siddha paramAtmA svayaM ko dhyAne meM ve pratichanda ke sthAna para haiN| jaise, AvAja karate haiM na? yaha paramAtmA kI AvAja andara se AtI hai| 'siddha samAna sadA pada mero|' 'cetanarUpa anUpa amUrati, siddhasamAna sadA pada merau| moha mahAtama Atama aMga, kiyau parasaMga mahA tama gherau|| jJAnakalA upajI ava mohi, kahauM guna nATaka aagmkerau| jAsu prasAda sadhai sivamAraga, begi miTai bhavavAsA vserau||' (samayasAra nATaka, utthAnikA, zloka-11) isa zarIra miTTI meM dhUla meM caitanya amRta jaisA sAgara bhagavAna atIndriya Ananda kA samudra, vaha isa kalaMka meM basatA hai, vaha use kalaMka hai| samajha meM AyA? isI meM AtA hai na? janma dhAraNa karanA kalaMka hai| isI meM aayegaa| nahIM? haiM ? isameM AtA hai ! eka zloka AtA hai, janma karanA, vaha jIva ko kalaMka hai| zarama, zaramajanaka janma AtA hai na? zarama janaka janmauM tale... AhA...hA... ! are...! eka maisUra(pAka) cAra sera ghI kA piyA huA ho, use mare hue gadhe ke camar3e meM aise DhA~kanA, gadhA mara gayA ho aura usakA sar3A huA camar3A ho, cAra kilo ghI kA piyA huA maisUra, pA~ca kilo, dasa kilo bar3hA aba deza meM le jAnA hai, DAlo gadhe ke khole meM, DAlegA? are........... ! isI prakAra yaha tIna loka kA nAtha atIndriya Ananda kI mUrti, use maisUra kI upamA kyA denA? samajha meM AyA? aisA Anandakanda jise darzana-jJAna -cAritra kI paryAya se pUrNAnanda ko prApta kare - aisA jisakA svarUpa, use isa mA~sa kI haDDiyoM meM rakhakara zobhA karanA, vaha kalaMka hai, kalaMka hai| samajha meM AyA? azarIrI hone
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 gAthA-2 ke liye siddha ko yAda kiyA hai| samajha meM AyA? zarIra-pharIra aba nahIM, hama azarIrI honevAle haiM; hama eka-do bhava meM azarIrI hoMge - aisI kaula-karAra karake siddha ko namaskAra karate haiM, AhA...hA... ! eka zloka huaa| yaha siddha ko namaskAra kiyA hai, hA~! arahanta bhagavAna ko namaskAra ghAicaukkaha~ kiu vilau annNtcukkpdichu| tahiM jiNaiMdaha~ paya Navivi akkhami kavvu suitthtth||2|| cAra ghAtiyA kSaya kari, lahA ananta ctusstt| vandana kara jina caraNa ko, kahUM kAvya suisstt|| anvayArtha -(ghaIcaukkahaM vilau kiu) jisane cAra ghAtiyA karmoM kA kSaya kiyA hai (aNaMtacaukkapadiTha) tathA anantacataSTaya kA lAbha kiyA hai (tahiM jiNaiMdahaM paya) usa jinendra ke padoM ko (Navivi) namaskAra karake (suiThukavvu) sundara priya kAvya ko (akkhami) maiM kahatA huuN| aba, arahanta bhagavAna ko nmskaar| dUsarA zloka, arahanta bhagavAna ko nmskaar| ghAicaukkaha~ kiu vilau annNtcukkpdich| tahiM jiNaiMdaha~ paya Navivi akkhami kavvu suitthtth||2|| jo arahanta bhagavAna... o...ho...! jisane 'ghAicaukkaha~ vilau kiu' jisane cAra ghAtiyA karmoM ko... vilaya arthAt kSaya kiyA hai... siddha bhagavAna ke to ATha karmoM kA kSaya hai| arahanta bhagavAna virAjate hoM, abhI mahAvidehakSetra meM virAjamAna haiN| arahanta bhagavAna abhI bharata-airAvata meM nahIM haiN| mahAvidehakSetra meM trilokanAtha vartamAna meM arahanta pada meM zrI 'sImandhara prabhu' virAjate haiN| aise bIsa tIrthaGkara virAjate haiM
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) aura mahAvidehakSetra meM lAkhoM kevalI bhI virAjate haiN| are...! una lAkhoM kevaliyoM aura arahantoM kI sattA kA svIkAra karake antara meM namana (karanA), vaha koI apUrva bAta hai| samajha meM AyA? jo koI 'jo jANadi arahaMtaM dvvttgunnttpjjyttehiN|' jo koI arahanta paramAtmA virAjate haiM, ve kaise haiM ? jinhoMne cAra ghAtiyA karmoM kA kSaya kiyA hai... aisA spaSTIkaraNa kyoM kiyA? kyoMki abhI cAra karma nimittarUpa se bAkI haiN| arahanta ko cAra karma abhI bAkI haiN| jaba 'mahAvIra' paramAtmA yahA~ samavasaraNa meM virAjamAna the, taba bhagavAna arahanta pada meM the, taba cAra karmoM kA nAza huA - jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNI, mohanIya aura antraay| cAra karma bAkI the - vedanIya, Ayu (gotra, nAma) / usakA bhI patA nahIM hotaa| bhagavAna jAne (kitane bAkI hoMge) ! ghara meM gaddoM kI saMkhyA kA patA, ghara meM kitane haiM, vaha (patA hotA hai), dhUla kA locA kitanA, usakA ise saba patA par3atA hai| cimanabhAI! AhA...hA...! yaha cAra karma kisane naSTa kiye? aura cAra karma kise rahe? aura ATha kisane naSTa kiye? kyA ATha hoMge? bhagavAna jAne! bhagavAna to jAnate hI haiN| kahate haiM, oho...! jisane arahanta ke dravya, guNa aura paryAya ko jAnA, paramezvara trilokanAtha arahanta pada, jahA~ Age vANI uThatI hai, vANI nikalatI hai| siddha ko vANI nahIM hotI, siddha paramAtmA to azarIrI ho gaye haiM, unheM vANI, zarIra nahIM hotaa| arahanta ko zarIra aura vANI hote haiM, kyoMki vahA~ cAra aghAtiyA karma zeSa rahe haiN| bhagavAna abhI mahAvidehakSetra meM virAjamAna haiN| samavasaraNa meM indroM kI upasthiti meM bhagavAna kI vANI icchA binA nikalatI hai| unhoMne cAra ghAtiyA karmoM kA nAza kiyA hai| AhA...hA...! jisane aise arahanta pada ke dravya-guNa to ThIka, parantu unakI paryAya kI itanI sAmarthya hai - aisA jisane jJAna meM jAnA, kahate haiM ki vaha AtmA andara meM apane sAtha aisI paryAyavAlA aisA AtmA aura maiM unakI nAta kI jAti kA AtmA.... samajha meM AyA? siddhoM kA nAtedAra hU~, AtA hai| AyA thA na? usa bola meM AyA thA, lar3ake nahIM bolate the? maiM siddha kA nAtedAra huuN| AhA...hA... ! maiM nigoda aura aise saMsArI kA nAtedAra nahIM huuN| nAtedAra nahIM kahate? dazAzrImAlI / hamArI nAta pA~ca-pacAsa karor3a hai| hai hamAre nAtedAra / hai ? nAtedAra
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA- 2 hoM aura unake lar3akoM kA vivAha hotA ho to bhale garIba ho, bhale bhIkha mA~gatA ho to bhI usakI nAta meM vaha jImane jAtA hai / gande vyakti ke ghara meM ba~galA ho to vahA~ jImane sAtha jAtA hai ? hai ? 14 mumukSu : parantu ise jAtibhoja meM nimantraNa nahIM hotA / uttara : ise usa prakAra kA nimantraNa nahIM hotA aura use to binA (nimantraNa) hamArI jAti hai, dazA zrImAlI kA jAtibhoja hai, isalie hama jAyeMge aura vaha bhI phira cAhe jaisA usakA lar3akA ho, khajUra ba~TatI ho, taba vaha dazA zrImAlI kA lar3akA ho vaha maNDapa meM ghusa jAtA hai aura vaha (gandA vyakti) ho, vaha daravAje ke pAsa khar3A rahatA hai, khajUra lenI ho to vahA~ khar3A rahe, andara nahIM ghuse, usakI hada itanI hotI hai| samajha meM AyA ? yaha saba dekhA hai yA nahIM ? yaha saba hamane to dekhA hai, sabakI bAteM (dekhI hai) / hA~, vaha baniyA garIba ho to bhI andara calA jAtA / hamArI jAti kA lar3akA hai, dUsare ko to jAti bAhara ho isalie khar3A rahatA hai| isI prakAra siddha paramAtmA ko yahA~ kahate haiM, prabhu! maiM to ApakA nAtedAra hU~, hA~! isa thor3e kAla meM prabhu Apake sAtha anubhava karane, vahA~ AnevAlA huuN| samajha meM AyA ? yahA~ arahanta ke svarUpa ko pahale jAnatA hai, taba use AtmA ke dravya ke sAtha milAtA hai ki maiM aisA ? yaha bhagavAna aise aura maiM aisA kyoM ? yaha alpa paryAya kyoM ? merI dazA meM alpa avasthA kyoM ? yaha rAga kyoM ? andara jAtA hai, dRSTi karatA hai, vahA~ pUrNa svarUpa hai - aisI pratIti hone para use kSAyika samakita hotA hai / kSAyika huA to kevalajJAna lekara hI rhegaa| samajha meM AyA ? 'ghAicaukkahaM kiu' dekho, cAraghAtiyA karma kA 'vilau' phira bhASA kaisI hai ? vilaya / samajha meM AyA ? vizeSa laya / bhagavAna arahanta meM (ghAtikarma kA) nAza kara DAlA hai|'annNt caukkapadiTTu' ananta catuSTaya kA lAbha / 'disu' hai na andara ?' pradisu' pradeza meM prApta kiyaa| cAra ghAtiyA kA dhyAna dvArA bhagavAna ne nAza kiyA aura cAra ko prApta kiyaa| cAra kA nAza aura cAra kI prApti / ananta jJAna, ananta darzana, ananta Ananda aura ananta vIrya - aisI cAra dazA ko arahanta bhagavAna ne prApta kiyA, unheM arahanta kahate haiN| samajha meM AyA ? bhagavAna jAne arahanta kaise hoMge ? Namo arahantANaM / mara jAtA
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) hai| Namo arahantANaM zabda meM mara jAtA hai parantu arahanta kise kahanA ? - isakA patA bhI use nahIM hotaa| mumukSu : bhagavAna to sacce the na ? uttara : kisake sacce ? dhUla meM, jAne binA ? samajha meM AyA ? pravacanasAra meM zuruAta meM kahate haiM yA nahIM ? ki he prabhu! 'kundakundAcAryadeva' kahate haiM, maiM Apako vandana karatA hU~, parantu maiM kauna hU~? maiM kauna hU~? Apako vandana karatA hU~ to Apa kauna ho ? aura maiM vandana karanevAlA kauna hU~? donoM kA mujhe bhAna hai| prabhu ! maiM vandana karanevAlA to darzana - jJAnamaya AtmA huuN| maiM Apako vandana karanevAlA to darzana -jJAnamaya bhagavAna AtmA huuN| maiM vandana karatA huuN| maiM siddhoM ko, arahantoM ko namaskAra karatA huuN| maiM arthAt kauna hU~? samajha meM AyA ? bhagavAna tuma bhI kauna ho ? ki bhagavAna ko namaskAra karate haiN| yaha hama manuSya haiM / nahIM, yaha ? nahIM, nahIM; tuma manuSya nahIM / yaha tU karmavAlA nahIM, tU rAgavAlA nahIM, AhA... hA...! bhagavAna AtmA ananta - ananta bedaha jisakA jAnanA - dekhanA Ananda svabhAva vaha maiM / vaha maiN| maiMpanA lAgU par3e, vahA~ kabhI vaha cIja haTanI nahIM caahie| samajha meM AyA ? rAga-dveSa to miTa jAte haiM, ve kahA~ isake maiMpane meM the ? vandana karanevAlA kahatA hai, maiM jJAna -darzanamaya huuN| yahA~ saba pustaka Aye haiM na? isa pravacanasAra meM hai 'kundakundAcAryadeva' kahate haiM prabhu! maiM vandana karanevAlA, maiM arthAt merI sattA, mere astitva meM, maiM honepane meM darzana -jJAnamaya, merA honApanA hai / jJAtA - dRSTApanA vaha merA honApanA hai / vaha Apako isa pUrNa paramAtmA ko maiM namaskAra karatA hU~ / vikalpa utpanna huA hai, vaha vyavahAra namaskAra hai, svarUpa meM ekAgratA huI vaha nizcaya namaskAra hai / - yahA~ kahate haiM, cAra ghAtiyA karmoM kA nAza hokara kyA prApta kiyA ? ananta catuSTaya kA lAbha liyaa| lo, yaha lAbha savAyA, baniye nahIM likhate ? hai ? kyA kahalAtA hai ? daravAje para likhate haiM, daravAje para, hai ? daravAje para likhate haiM na, lAbha savAyA, kisakA ? dhUla savAyA / yaha rupayA hai, isakA savAyA, oho... aisA ! ai... candUbhAI ! hai ? samatA kA phala... kyA kucha bolate haiM / samatA kA phala mIThA hai ? dUsarA eka kucha AtA hai
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-2 na? dhIraja bar3I bAta hai aura lAbha savAyA-lAbha savAyA hai| jAo! anta meM vahA~ rakhanA, kahate haiN| yahA~ to arahanta ne lAbha prApta kiyaa| sarvajJa paramezvara arahanta ne lAbha prApta kiyaa| prabhu! Apane kyA lAbha prApta kiyA? - vaha mere jJAna meM hai - aisA kahate haiN| samajha meM AyA? jo ananta kAla se AtmA meM jJAna, darzana, vIrya aura sukha jo zaktirUpa se thA, use bhagavAna Apane paryAya-avasthArUpa se prApta kiyaa| vaha prApta kiyA - aisI ApakI sattA kA hameM svIkAra hai| aise arahanta hote haiM, usakA hameM jJAna hai, usakA bhAna hai / vaha bhAnavAle hama namaskAra karate haiN| andha zraddhA se, andha hokara namaskAra karate haiM - aisA nahIM hai, aisA kahate haiN| zazIbhAI! AhA...hA...! dhAdhar3aka... dekho na! paramezvara, jaina paramezvara ke alAvA yaha bAta kahIM nahIM hai| sarvajJa trilokanAtha paramAtmA ne kahA huA vItarAgamArga, isake atirikta yaha mArga anyatra kahIM nahIM ho sakatA parantu unake mArga meM par3e hue ko bhI usakA patA nahIM hotaa| andha zraddhA se daur3a par3e haiM, jahA~ janmeM (vahA~) bhagavAna... bhagavAna... bhagavAna... (karate haiN)| kahA~ ve arahanta kauna haiM, ve tumhAre? koI ho gayA hogA rAjA-bAjA, koI ho gayA hogaa| hai? koI bhagavAna ho gaye hoMge, bhagavAna ho gaye hoNge| likhA hai na? usameM likhA hai, hA~! eka arahanta nAma kA rAjA ho gyaa| AhA...hA...! kucha patA nahIM hotaa| yahA~ kahate haiM - arahanta to, paramAtmA AtmA the, unheM anAdi se cAra ghAtiyA karma kA sambandha thA, ATha kA sambandha thA parantu cAra kA abhAva kiyA aura cAra dazA pragaTa kii| ananta kevalajJAna-darzana Adi cAra ke nAma nahIM diye? parantu usakA artha... 'aNaMta caukkapadiThTha' ananta catuSTaya prApta kiyaa| 'tahiM jiNaidahaM paya' AhA...hA...! una jinendra ke padoM ko... aise jinendra ke caraNa-kamala ko| aise 'tahiM jiNaidahaM paya' 'tahi' arthAt ve jinendra-aise jinendra unake padoM ko... arthAt caraNa-kamala ko 'Navivi' namaskAra karake... maiM unheM namaskAra karatA huuN| aise arahanta bhagavAna ko namaskAra / dekho, isameM zraddhA kA bhAna AyA, jJAna kA AyA, sthiratA pUrNa kI taba cAritra kA AyA aura zaktirUpa se thI vaha pragaTarUpa
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) se dazA huii| abhI cAra bAkI hai, isalie unheM arahanta kahate haiN| AThoM abhAva ho gaye hoM, unheM siddha kahate haiN| unheM namaskAra karake... jinendra ke padoM ko namaskAra karake... 'suiThTha kavva' kyA kahate haiM ? 'suiThTha kavva' priya kAvya kahU~gA... samajha meM AyA? kAvya ko priyapane kI upamA dI hai| yaha kAvya kahU~gA na? yaha kAvya-zloka; 'suiTTha kavva' sundara priya kAvya ko kahatA huuN| jisameM AtmA kA adhika hita-mArga pravartita ho - aise ko maiM kahatA huuN| yaha arahanta ko namaskAra kiyaa| samajha meM AyA? pahacAna kara kiyA hai, hA~! aba grantha racane kI yogyatA batAte haiN| grantha ko kahane kA nimitta va prayojana saMsAraha~ bhayabhIyAhaM mokkhaha~ laalsiyaahN| appAsaMbohaNakayai kaya dohA ekkamaNAhaM // 3 // icchaka jo nija mukti kA, bhava bhaya se Dara citt| unhIM bhavya sambodha hita, racA kAvya ika citt|| anvayArtha - (saMsAraha~ bhayabhIyAha) saMsAra kA bhaya rakhanevAloM ke lie va (mokkhaha~lAlasiyAha~) mokSa kI lAlasA dhAraNa karanevAloM ke lie (appAsaMbohaNa -kayai) AtmA kA svarUpa samajhAne ke prayojana se ( ekkamaNAhaM ) ekAgra mana se (dohA kaya) dohoM kI racanA kI hai| grantha ko kahane kA nimitta aura pryojn| tIsarA zloka saMsAraha~ bhayabhIyAhaM mokkhaha~ laalsiyaahN| appAsaMbohaNakayai kaya dohA ekkmnnaahN||3|| AcArya mahArAja 'yogIndradeva' kahate haiM ki yaha kAvya kisake liye banAtA hU~? ki saMsAra se bhaya rakhanevAle ke liye cAra gati se bhaya prApta hoM unake liye hai| jinheM
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-3 cAra gati meM rahanA hai aura majA karanA hai, duHkhI honA hai, aisA (unake liye nhiiN)| samajha meM AtA hai ? saMsArahaM bhayabhIyAhaM 'saMsAra' zabda se cAroM gati, hA~ ! jise svarga ke sukha se bhI bhaya huA hai, kyoMki svarga ke sukhoM kI kalpanA, vaha duHkha hai| yaha cakravartI kA rAjya aura bAdazAha kI eka dina kI araboM rupayoM kI AmadanI ho, vaha (sukha kI) kalpanA mAnI hai, vaha duHkha hai| AhA...hA...! usa duHkha se jise trAsa huA hai ki aba yaha duHkha nahIM, aba nahIM, aba nhiiN| __ mumukSu : yahA~ to dharma karake sukha mAnate haiM ? uttara : dharma karake vaha paidA karanA cAhatA hai, aisA kahate haiN| dharma kareMge to paise, roTI se sukhI hoMge, bhaktAmara japeMge, 'bhaktAmara praNata moli manI prabhAnA' isalie bolate haiM ? naMge, bhUkhe na raheM zarIra ke DhaMkanevAle... kapar3e milA kreNge| sadA bhikhArI rahA kareMge, AhA...hA...! ai... candrakAntabhAI ! kitane hI baniye prAtaHkAla uThakara bhaktAmara karate haiM na? hai? kahakahA lagAkara ha~sate haiM usameM, hai? roja boleM ki jisase saba samAna rhe| dhUla meM bhI nahIM rahatA, suna na ! aba bAhara meM to puNya hogA aisA rahegA, mara jAyegA to bhI, lAkha tere bhaktAmara japa to bhI pUrva ke puNya anusAra rahanevAlA hai, bAkI badalane kA kucha hai nhiiN| parantu mUr3ha abhI cAra gati ke duHkha se thakA nahIM hai| kahate haiM cAra gati ke duHkha se thakA ho - aise jIva ke liye yaha merI bAta hai| AhA...hA... ! mokSArthI ke liye merI yaha bAta hai, hai ? mumukSu : dUsare bola meM... uttara : vaha bAda meM kheNge| yahA~ to pahale nAsti se lete haiM na? saMsAra kA bhaya rakhanevAle, cAra gati se trAsa (huA hai) are... ! avatAra, avatarita honA, vaha duHkharUpa hai| janma-maraNa saMyoga, vaha saba duHkharUpa hai| cAra gati kI prApti, yaha indrapada kI prApti bhI duHkharUpa hai, kyoMki indrapada kI prApti meM lakSya jAtA hai ki yaha ThIka hai, vaha saba rAga duHkharUpa hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? __(sAdhanA meM) kucha kamI rahI (ho) aura puNya ke kAraNa dharmAtmA svarga meM jAtA hai taba aisA dekhatA hai ki are... ! hamAre rAga bAkI raha gayA, usakA puNya ho gayA aura usameM
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 19 yaha saMyoga milaa| are...! hamArA kAma kama rahA, hameM svarUpa meM sthiratA karanI cAhie, utanI nahIM ho sakI aura yaha usakA phala aayaa| samajha meM AyA? aisA ulTA kheda karate haiM, indrapada dekhakara kheda karate haiN| are...! yaha phala AyA? are...! hamArA AtmA saccidAnandaprabhu pUrNa kevalajJAna kI prApti kare - aisI tAkatavAlA, use yaha saMyoga kA phala milA! are...! hamane kAma bAkI rakhA. hamArA kAma adharA raha gayA, svarUpa meM sthiratA honI cAhie utanI nahIM huI; isalie rAga bAkI raha gayA, usakA yaha phala hai| phira smaraNa karatA hai ki bhagavAna ke mandira kahA~ haiM? deva kahate haiM padhAro annadAtA! bhagavAna kI pratimAe~ haiM, mandira hai, unakI pUjA karo - AcAra hai, vyavahAra hai, bhagavAna kI pUjA kro| samajha meM AyA? yahA~ kahate haiM ki jise saMsAra kA bhaya lagA hai, yaha nirNaya karanA cAhie, use kahatA hU~ (- aisA) kahate haiN| samajha meM AyA? 'saMsArahaM bhayabhIyAhaM' saMsAra se 'bhayabhIyAhaM' bhaya rkhnevaale|aahaa...haa...! eka bAra aisA phA~sI para car3hAne kA nizcita kare na to ka~paka~pI chaTa jaaye| haA thA na? rAjakoTa meN| DhIlA par3a gayA. DhIlA. hA~! vahA~ hama gaye the| jela meM eka ko phA~sI car3hAne kA thA, bAIsa varSa kA yuvk| eka lar3akI ko mAra DAlA thA, phA~sI kA nakkI ho gayA thA, jelara sAtha meM, eka hamAre sAtha saba bar3e (loga) the| una logoM ko darzana karane kA bhAva hai (aisA kahA) isalie hama vahA~ gaye the| saba sAtha gaye the| jisane khUna kiyA, use bAhara nahIM nikAlate, bAIsa varSa kA yuvA isalie usakA amaladAra sAtha AyA, mahArAja! becArA paira lagA aisA karake, parantu aisA DhIlA ho gyaa| nizcita ho gayA thA bAIsa varSa kA yuvA, phA~sI kA nizcita ho gayA thaa| hAya... hAya...! aisA nIce DhAlA jAlI meM, use bAhara nikAlate nhiiN| bhAI ! terA nAma kyA? kyA kiyA thA? 'baTuka' bAIsa varSa kA yuvA / phA~sI kA nizcita ho gayA, phira bAraha mahIne meM phA~sI dI, bAraha mahIne meM de dii| phA~sI dI, bAraha mahIne meM phA~sI dii|aahaa...haa...! eka bAra phA~sI para car3hane kA yaha trAsa hai| ve loga kahate the ki usa kamare meM hama phA~sI para car3hAte haiM, unhoMne kamarA btaayaa| amaladAra loga sAtha Aye, mahArAja Aye haiM, sabako paira laganA ho, darzana karane Ave na ! usa jagaha le gaye, do hAtha pIche bA~dhe phira do kar3e the, vahA~ sUta kI DoriyA~ tIna makkhana meM Dubokara rakhe, tIna dina Dubokara rakhe, isalie jhaTa
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-3 cipaka jAye / yahA~ rezA nahIM hotA phira vaha Adhe ghaNTe meM deha chUTa jaaye| pA~ca minaTa bAda AdhA ghaNTA rakhate haiM, saba batAyA thA / AhA... hA... ! parantu vaha pradarzana dekho ! vaha andara gire, vahA~ usake kandhe kA~pa gaye, nakkI ho gayA thA parantu jahA~ andara girA, aura paira bA~dhA, pahale hAtha bA~dhA, phira vahA~ khar3A rakhakara paira bA~dhate haiM aura yahA~ TopI DAlate haiM, usake eka maraNa ke yaha duHkha ke trAsa... are... ! cAra gati ke duHkha kA trAsa jise lagA ho - aise jIvoM ke liye yaha merA 'yogasAra' kA upadeza hai - aisA kahate haiN| samajha meM AyA ? jise usameM miThAsa vartatI ho, bhava karanA ho, abhI kahIM svarga meM jAnA ho aura seThAI karanA ho, eka-do seTha avatAra, 'ahamadAbAda' meM 'mANikacauka' meM lenA ho... aiI...! 20 nahIM, nahIM, yaha to ve eka the na ? 'vagasarA' meM kAlIdAsabhAI the, ve pahale gRhastha the, paiDhI thii| 'rAma zrIpAla ' kI pair3hI thI, lAkhoMpati / phira becAre ghisa gye| eka svayaM bhAI raha gayA thA, phira sAdhAraNa ghara kiyA, phira sunane Ate, mahArAja! tuma mokSa kI bAteM karate ho, parantu mokSa nahIM cAhie ? to tumhAre kyA cAhie ? isa ahamadAbAda meM mANikacauka meM jhaverI honA hai| gadhA, terA nAma inake hIre Dhone ke lie / parantu ve bhI majAkiyA the| maiMne kahA - kyA karate ho yaha ? mANikacauka meM nikale to dekhe, dekho, yaha jhaverI ! dekho yaha jhaverI ! loga eka dina meM dekho kitanA ? parantu ve haiM kyA ? kahA~ jAnA hai tumhAre ? ki hameM to abhI jhaverI honA hai| parantu mara jAoge, vahA~ gadhA nahIM hooge| phira dA~ta nikAlate haiM, aise avatAra jise dhAraNa karanA hai, jise janma-maraNa kA trAsa nahIM hai, usake liye hamArA upadeza lAgU nahIM pdd'taa| AhA... hA...! samajha meM AyA ? eka bAta / mokSa kI lAlasA dhAraNa karanevAle ko... aba dekho ! asti nAsti kI hai| (bhava) bhaya se trAsa aura mokSa kI abhilASA / jise akelI mokSa kI abhilASA hai / mujhe chUTanA hai| dekho, yaha puNya bandhana hokara svarga meM jAnA yaha nahIM rhaa| mujhe to chUTanA, chUTanA aura chUTanA hai / AhA... hA...! aisA 'mokkhahaM lAlasiyAhaM' mokSa kI lAlasA arthAt abhilASA / mokSa kI abhilASA dhAraNa karanevAloM ke liye yaha merA yogasAra hai - aisA AcAryadeva yogIndradeva kahate haiN| samajha meM AyA ? 'appAsa bohaNa kayai' aise AtmA ke svarUpa ko samajhAne ke prayojana se....
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 21 usa AtmA ke liye, aisaa| isameM hai, gujarAtI kiyA hai na? 'appAsaMbohaNa kayai' anta meM svayaM apane liye bhI kahate haiM, bhAI! anta meM aisA kahate haiM, pIche hai na! bhAI! pIche hai yaha mere liye kahA hai aisA likhA hai aura yahA~ jarA aisA kahA hai| aise jo AtmAe~ haiM, cAra gati se bhaya prApta haiM aura jinheM mokSa kI abhilASA hai| jinheM Ananda prApta hai, duniyA mere kucha cAhie nhiiN| lAkha cakravartI kA rAja, indra kA ho to usake ghara, vaha viSTA usake ghara rahI; isa prakAra jise antara meM AtmA kI chaTapaTAhaTa lagI hai - aise jIvoM ke liye yaha merA yogasAra kA upadeza hai| anyatra kSAra ke kSetra meM hama (bIja) bote nahIM - aisA kahate haiN| jisameM kSAra bharA ho, usa kSetra meM boye to bIja jala jAtA hai - aisA bIja hama vyartha nahIM rakhate haiN| AhA...hA...! samajha meM AyA? AtmA kA svarUpa samajhane ke prayojana se... dekho, phira viziSTatA kyA? ki eka to cAra gati kA trAsa jise vartatA hai aura mokSa kI abhilASA, use mujhe kahanA hai kyA? yaha AtmA kA svarUpa- eka bAta. bhAI! AhA...hA...! paNya karegA to aisA karegA. vyavahAra karegA yaha bAta hI yahA~ nahIM hai - aisA kahate haiN| AhA...hA...! AtmA kA sambodhana, AtmA kA svarUpa samajhAne ke liye, eka bAta hai| terA svarUpa kyA hai ? tere andara jAta kyA hai? bhAI ! tere svarUpa meM kyA par3A hai ? aura yaha vikAra-phikAra vaha terI jAti nahIM hai - aise AtmA ke svarUpa ko samajhAne ke liye ekAgra mana se...maiM bhI abhI mere ekAgra mana se dohe kI racanA kruuNgaa| lo, samajha meM aayaa| kahate haiM, samajhAnA hai use AtmA kA svarUpa, hA~! eka bAta khii| AhA...hA...! AtmA kA sambodhana, bhAI ! tU yaha hai na! terA svarUpa yaha hai na bhAI! rAga aura vikAra rahita terI vastu hai na ! vaha mujhe samajhAnA hai kyoMki isa cAra gati se DarA hai, mokSa kA abhilASI hai, use itanA svarUpa samajhAte haiN| usake liye maiM bhI ekAgra mana se dohe kI racanA kruuNgaa| merA bhI barAbara ekAgra mana se jo bhAva usameM cAhie, vaha AyegA, maiM usakI racanA kruuNgaa| aisA kahakara yaha tIna dohe mAGgalikarUpa se kahe haiN| (zrotA : pramANa vacana gurudeva)
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492 jyeSTha kRSNa 4, gAthA 4 se 6 maMgalavAra, dinAGka 07-06-1966 pravacana naM. 2 yaha yogasAra calatA hai| yogIndradeva eka AcArya digambara muni hue haiN| unhoMne isa 'yogasAra' (arthAt) AtmA ke svabhAva kA vyApAra kaise karanA ? aura yaha kaise bhUlA hai ? - isameM adhikAra (kahate haiM) / bhUlA hai - yaha bhI khoTA bhAva hai na ? yaha yogasAra hai / svarUpa meM kaise ramanA ? parantu yaha kisake lie kahate haiM? eka to cAra gati ke bhava ke bhaya se duHkhI huA ho| cAra gati ke duHkha se Dara lagA ho aura jise mokSa kI lAlasA, abhilASA ho, usake lie yaha yogasAra hai / yaha isakI pahalI zarta hai| mumukSu - devagati meM to lAbha hai na ? uttara - devagati meM dhUla meM bhI lAbha nahIM hai| devagati meM kyA lAbha hai ? hai ? devagati meM lAbha hai ? duHkha hai, duHkha / vahA~ cAra gati kA duHkha kahA hai| zvetAmbara meM eka aisA dRSTAnta AtA hai ki 'lAvo devamayIbhavI' - uttarAdhyayana meM (AtA hai) / devagati kA manuSyapanA prApta kiyA thA, usameM se manuSyapanA prApta kare to mUla se pU~jI rahI / manuSyapane meM nArakI meM jAe to pU~jI khoii| deva hove to lAbha huA / sunA hai ? AtA hai| yaha dhUla meM bhI lAbha nahIM hai / 1 yahA~ to pahale se cAra gati meM paribhramaNa karanA jo duHkha hai aura jise cAra gati ke duHkha kA bhaya lagA hai; svarga meM utpanna honA bhI bhaya hai, duHkha hai, AkulatA hai; vahA~ kahIM zAnti nahIM hai| samajha meM AyA ? isase kahate haiM / vaha uttarAdhyayana meM AtA hai, bhAI ! vyApArI kA dRSTAnta diyA hai| dasa hajAra kI pU~jI ho aura dasa hajAra ko saMbhAle to mUla se pU~jI rahI; khove to gaI; bar3hAve to pU~jI bddh'aaii| isa prakAra manuSyapanA prApta karake manuzrUpanA hove to pU~jI barAbara rakhI; manuSyapanA (pAye pIche) naraka meM jAe to pU~jI khoI
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 23 aura manuSyapanA marakara 'deva hove to' yaha yAda A gayA abhii| usameM aisA hai / deva pAye to lAbha paayaa| dhUla meM paayaa| samajha meM AyA? deva meM lAbha kahA~ ? yahA~ to cAra gati kA pAnA hI duHkha aura alAbha hai| AhA...hA...! prazna - usakI apekSA to ThIka hai na? uttara - jarA bhI acchA nahIM hai| usakI apekSA acchA kyA dhUla hogA? cAroM gatiyA~ bhaTTI (haiM) yaha AkulatA ke duHkha se bhaTTI jalatI hai| hai? saccA hogA? tumheM kahA~ usakA anubhava hai ? isalie itanI bAta kI hai ki jise bhaya (lagA hai - aisA) tIsarI gAthA meM AyA thaa| saMsAraha~ bhayabhIyAhaM mokkhaha~ laalsiyaahN| appAsaMbohaNakayai kaya dohA ekkmnnaahN||3|| jise AtmA ko cAra gati meM bhaTakane kA trAsa lagA hai aura jise AtmA kI mokSadazA kI hI abhilASA aura lAlasA hai, usake lie maiM yaha eka mana se, ekAgra hokara yaha yogasAra zAstra, dohA kahatA hU~ - aisA kahate haiM / aba, liyA dekho! saMsAra kA pahalA kAraNa / saMsAra kA kAraNa : mithyAdarzana kAlu aNAi aNAi jIu bhavasAyaru ji annNtu| micchAdaMsaNmohiyau Na vi suha dukkha ji pattu // 4 // jIva kAla saMsAra yaha, kahe anAdi annt| mithyAmati mohita duHkhI, sukha nahiM kabhI lhnt|| anvayArtha - (kAlU aNAi) kAla anAdi hai (jiu aNAi) saMsArI jIva anAdi hai, (bhava sAyaru ji aNaMtu ) saMsArasAgara kI anAdi ananta hai, (micchAdasaNamohiyau) mithyAdarzana karma ke kAraNa mohI hotA huA jIva (suhaNa vi dukkha ji pattu ) sukha nahIM pAtA hai, duHkha hI pAtA hai|
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 gAthA-4 mithyAdarzana saMsAra kA kAraNa hai| isameM karma kholeNge| yahA~ karma kI jarUrata nahIM hai, to bhI artha kreNge| kAlu aNAi aNAi jIu bhavasAyaru ji annNtu| micchAdasaNmohiyau Na vi suha dukkha ji pttu||4|| kAla anAdi hai.... anAdi kA kAla hai| kisI samaya kAla kI Adi hai ? jaba pUcho taba kAla anAdi hai| vartamAna, bhUta aura bhaviSya - aisA anAdi kAla calA AtA hai| anAdi kA kAla hai| AcArya, tIna sAtha meM lete haiM / anAdi kAla, jIva anaadi| saMsAra meM bhaTakanevAle jIva bhI anAdi haiN| nigoda se lekara nauveM graiveyaka taka, cAra gatiyoM meM bhaTakanevAle duHkhI, du:khI, du:khI haiN| eka thor3I-sI pratikUlatA AtI hai vahA~ cillAtA hai| eka jarA-sI anukUlatA Ave, vahA~ harSa kA sabar3akA mAnatA hai| mAnatA hai, sabar3akA mAnatA hai| dhUla meM bhI nahIM hai| duHkhI... du:khI... du:khI hai| jarA koI pA~ca-pacAsa lAkha mile, abhI to pA~ca-pacAsa lAkha meM bhI sukha nahIM hotaa| mumukSu - rupaye kI kImata ghaTa gayI hai| uttara - kImata ghaTa gayI, koI rAste meM kahA thA ki rupayA ghaTa gyaa| koI kahatA thA, haiM ? rupaye kA bhAva ghaTa gayA - aisA kahatA thA koI / kyA kahatA thA, nahIM? svere| rupayA kA bhAva ghaTa gayA, kahatA thaa| chattIsa, ghaTa gayA - aisA kucha hogaa| apane ko kucha patA nahIM pdd'taa| rupaye kA bhAva (kyA)? rupayA to hai vaha hai| kalpanA meM ghAlamela kiyA - aisA kucha AyA hai yA nahIM? tumheM to saba patA hotA hai| kAla anAdi aura saMsArika jIva bhI anAdi / saMsArI jIva anaadi| isameM yaha siddha karanA hai na? usameM se siddhapane kA upadeza denA hai| saMsArI jIva bhI anAdi ke paribhramaNa karate haiN| kabhI saMsAra nahIM thA aura jIva ko saMsAra nayA huA hai| aisA hai nhiiN| kala koI prazna karatA thA, bhAI! hai ? yaha azuddhatA AyI kahA~ se? yaha saMsAra AyA kahA~ se? saMsAra paryAya meM azuddhatA anAdi kI hai| phira donoM bAhara bAteM karate the| maiM andara sunatA thA, usa sone ke patthara kI.... sonA aura patthara donoM ikaTThe hue|
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 25 yaha to anAdi kA AtmA hai, samajha meM AyA? aura yaha AtmA sattArUpa se anAdi aura usakI paryAya bhI anAdi kI hai, malina paryAya anAdi kI hai| samajha meM AyA? ganne kA rasa aura chilakA donoM ikaTThe haiN| pahale chilakA nahIM thA aura rasa ke sAtha chilakA lagA. aisA hai? seraDI- gannA... samajha meM AtA hai? isI prakAra khAna meM sonA aura patthara donoM sAtha hI hai| pahale sonA thA aura phira patthara lagA, aisA hai nhiiN| isI prakAra dUdha meM pAnI aura dUdha donoM dUhane meM ikaTThe hote haiN| pAnI bAda meM dUdha meM AyA aisA nahIM hai, hA~! dUsare DAla deM vaha nahIM, andara pAnI hotA hI hai| jaba ubalate haiM taba mAvA hokara pAnI ur3a jAtA hai| pAnI aura dUdha kA bhAga donoM ikaTThe hI haiN| isI prakAra tala tila aura tela, khala aura tela, tila meM hotI hai na khala? khala aura tela... pahale, bAda meM kise kahanA? khala... khl| khala arthAt kuMcA aura tela donoM sAtha hI haiN| bhinna karo to ho sakate haiN| isI prakAra jIva anAdi hai| cakamaka meM agni anAdi hai| cakamaka meM agni aura cakamaka donoM anAdi ke sAtha haiN| samajha meM AyA? isI prakAra saMsAra kI azuddha malinadazA, .....jo AtmA zuddha dravyarUpa anAdi se hai.... 'zuddha buddha caitanyaghana' dhruva dravya dhruvarUpa se anAdi hai aura usakI paryAya malina vaha anAdi kI hai, pahale nirmala thI aura bAda meM malina huI - aisA hai nahIM, aisA hotA nhiiN| kacce cane ko dale, seMke to ugate nahIM parantu jahA~ taka kaccA hai vahA~ taka ugatA hai| yaha cane kI kaccepana kI dazA pahale se hI hai| samajha meM AyA? yaha canA hotA hai na? canA, pahale se hI vaha kaccA hai| aisA nahIM hai ki pahale siMkA huA thA aura phira kaccApana lagA - aisA nahIM hai| isI prakAra AtmA saMsAra kI vikArI dazAvAlA, vastu se to zuddha cidAnanda, sacidAnandasvarUpa hai, tathApi isa paryAya meM vikAra kaise AyA? (yaha) bar3e-bar3e tyAgiyoM ko bhI zaMkA thI, bahutoM ko zaMkA hai, lo na! pUrA hogA ismeN| dekho! samajha meM AyA? ai...I...! karma ke kAraNa malina, karma ke kAraNa malina - aisA bhI nahIM hai| samajha meM AyA? yaha jIva anAdi, saMsArI malina dazA hai, malinatA na ho to ise Ananda kA anubhava cAhie aura Ananda andara na ho to Ananda AyegA kahA~ se? yadi andara meM Ananda na ho to Ananda prApta kahA~ se hogA? aura malinatA hI na ho, taba to ise puruSArtha karanA,
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 gAthA-4 samajhanA, zraddhA karanA yaha kucha nahIM rahatA / zAstra kyA, use samajhanA kucha nahIM rahatA / samajha meM AyA ? isalie saMsArI jIva anAdi hai / do bAteM (kI) / I - 4 tIsarA bhava sAyaruji aNatuM caurAsI ke avatAra bhI anAdi ke haiM / koI pahalA avatAra hai - aisA hai nahIM / naraka meM ananta bAra gayA, svarga meM ananta bAra gayA, nigoda meM ananta bhava kiye - pazu meM ananta bAra gayA; manuSya ananta bAra huA / yaha bhavasAgara mahA gaharA anAdi kA hai - aisA kahate haiM / kAla anAdi, bhagavAna jIva bhUlA huA anAdi.... 'apane ko Apa bhUlakara hairAna ho gyaa|' svayaM hI svayaM ko anAdi se bhUlA huA hai kyoMki isakI dRSTi indriya Upara hai| bhagavAna andara kauna hai ? isakA use patA nahIM hai / usakA mAhAtmya nahIM hai, isalie karmajanya upAdhi, usake lakSya se usake astitva meM apanA astitva svIkAra kiyA hai| isa prakAra svayaM sattA bhinna Anandakanda hai - aisI svasattA kI antarmukhadRSTi nahIM hai / bahirmukhadRSTi meM indriyA~, alpajJAna, rAga-dveSa Adi kA astitva dikhAI detA hai| samajha meM AyA ? vaha saMsAra hai / saMsAra sAgara bhI anAdi ananta hai... lo, samajha meM AyA ? anAdi ananta hai / bhavasAgara anAdi hai, itanA samajha meM AyA ? saMsAra anAdi hai / yahA~ tIna lenA hai| anAdi lenA hai, bhaviSya kI bAta nahIM lenA... bhava sAgara bhI anAdi kA hai / aba kaise anAdi kA aura kaise saMsAra hai ? kAla anAdi, jIva anAdi, bhava sAgara bhI anAdi / vaha hai kaise isa bhava sAgara kA bhaTakanA ? usakA siddhAnta siddha karate haiM / micchAdaMsaNa mohiyau lo ! mithyA zraddhA se mohita hotA huA... yaha siddhAnta hai akelaa| karma-pharma ke kAraNa nahIM, hA~! mithyA zraddhA se mohita, bhagavAna AtmA ke AnandasvabhAva ko bhUlA huA aura puNya aura pApa ke bhAva, zarIrAdika kI kriyA, usakA astitva aisA dekhatA hai / andara meM pUrNa astitva hai, usakA ise patA nahIM hai; patA nahIM hai isI kA nAma mithyAtva hai / ajJAna, mithyAtva, ekAnta mithyAtva, viparIta mithyAtva - aise mithyAtvoM se anAdi kAla se mohita hai / mithyA zraddhA meM vimohita hai, usameM ise ruci hai, usameM isakI prIti hai / jagata kI karmajanya upAdhi ke saMyoga meM isakI lagana lagI hai, mithyAdarzana ke moha ke kAraNa... samajha meM AyA ? jisameM sukha nahIM hai, usameM sukha mAnatA
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 27 hai; jisameM duHkha hai, usameM sukha mAnatA hai; duHkha hai, use sukha mAnatA hai / yaha bhAva ise kyoM hai ? mithyAdarzana ke kAraNa mohita huaa| samajha meM AyA ? viparIta zraddhA kii| bhagavAna AtmA pUrNAnanda (svarUpa hai) / 'upaje moha vikalpa se' AtA hai na, zrImad meM ? ' upaje moha vikalpa se, samasta yaha saMsAra, upaje moha vikalpa se' / vahA~ karma-pharma kI bAta nahIM hai| para meM sAvadhAnI, rAga meM puNya meM usake phala meM, isa miTTI meM, indriyoM meM, zarIra meM, usakI avasthA meM, bAhara kI suvidhAoM meM, asuvidhAoM meM isameM mujhe yaha duHkha aura mujhe yaha sukha - aisI kalpanA, vaha mithyAdarzana hai| samajha meM AyA ? ' upaje moha vikalpa se' svarUpa ke bhAna binA para kI sAvadhAnI kI mithyA zraddhA se 'upaje moha vikalpa se, samasta yaha sNsaar'| yaha sArA saMsAra vikAra meM utpanna hotA hai / 'antarmukha avalokate'' parantu bhagavAna AtmA zuddha Anandakanda saccidAnanda prabhu hai, aise 'antarmukha avalokate vilaya hota nahIM vAra' / saMsAra kA vyaya hokara mukti kA utpAda hove, usameM ise dera nahIM lagatI parantu isa mithyAdRSTi ke kAraNa anAdi se mohita hai / AhA...hA... ! eka jarA sI suvidhA mile vahA~ to aisA mAno... AhA... hA...! paccIsa (rupaye) kA vetana ho aura tIsa ( hokara) pA~ca bar3he, vahA~ to ise ghara meM harSa hotA hai, lo! pA~ca bar3he vahA~ (aisA kahatA hai) Aja lApasI karo, lo ! mahIne meM pA~ca bar3he, bAraha mahIne meM sATha bar3he... haiM ? aura jahA~ isase kucha aura pA~ca ghaTe aura kucha gunAha huA.... jAo... ! hAya... hAya... ! samajha meM AyA ? moha ke kAraNa, vyartha kA... bAhara meM ghaTA-bar3hA vaha kahA~ tere AtmA ko chUtA hai ? parantu kalpanA se bar3A aura kalpanA se ghaTA... ajJAnI aisA mAnatA hai| lar3akA huA, lar3akA aba hamArA vaMza rahA, hamAre dhUla rahI, terA vaMza vahA~ kahA~ se rahA ? tU yahA~ aura vahA~ vaMza kahA~ se AyA ? samajha meM AyA ? kucha dukAna bar3hiyA calI (to).... AhA...hA... ! aba hama bar3he, hA~ ! haribhAI ! 'lakSmI bar3hI adhikAra bhI para bar3ha gayA kyA boliye' - solaha varSa meM pukAra karate haiM, hA~! 'parivAra aura kuTumba hai kyA vRddhi naya para tauliye'.... are ! mithyA moha kAraNa yaha bar3hA, ,merA vetana bar3hA, merA vetana / terA vetana arthAt kyA ? AtmA kA vetana bar3hA ?
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 gAthA-4 do hajAra ke pA~ca hajAra hue, haiM ? pahale sAdhAraNa vyApAra karate the, usameM pA~ca hajAra kI AmadanI thii| abhI to pacAsa-pacAsa hajAra kI AmadanI ho gyii| abhI bahuta bAdazAhI hai| mUr3ha hai na? parantu mUrkha! kisakI? holI sulagatI hai vahA~ / kaSAya aura moha vaha mithyAzraddhA se isa mAnyatA meM saba saMsAra khar3A kiyA, vahA~ kahA~ sukha aura duHkha thA? o...ho...! kaise hogA? dhIrubhAI ! haiM, kAntibhAI ! pA~ca sau-pA~ca sau kA vetana ho, akelA ho, lo! to vaha kitanA adhika anukUla lagegA, saba vyavasthA (hove) AhA...hA...! dhUla meM bhI nhiiN| viparIta mAnyatA se mohita yaha para meM suvidhA-asuvidhA ajJAnI mAna rahA hai| kaho, bAbUbhAI! kyA hogA yaha ? lo, zabda kyA hai ? eka to kAla anAdi, saMsAra anAdi, bhavasAgara anaadi| saMsArI (arthAt) jIva anAdi, aisaa| mumukSu - ananta likhA hai| bhavasAgara ananta.... uttara - yaha bhava sAgara ananta hai na anAdi kA? ananta saMsAra hai| anAdi kA ananta hai| AhA...hA...! kahIM anta hai ? caurAsI ke avatAra meM kahA~ isakA anta hai ? ananta bhava... ananta bhava... ananta bhava... ananta-ananta bhv| usameM mithyAdarzana se mohita hai, vartamAna bAta karate haiN| jahA~-jahA~ tU hai, vahA~ terI viparIta zraddhA se mohita hai| yaha mahAna saMsAra kA mUla kAraNa pahale liyA hai| samajha meM AyA? sAta vyasana se bhI yaha pApa bar3A hai, yaha bAhara ke indriya saMyama aura bAhara kA tyAga kare parantu andara meM jise abhI dayA-dAna ke bhAva hue, mujhe dharma hai, unase dharma hogA (-aise) mithyAdarzana meM mohita prANI anAdi kA ajJAnI hai| samajha meM AyA? AhA...hA...! ___ bAhara kA jarA tyAga huA aura saMyama liyA aisA maanaa| kahA~ saMyama thA? AtmA ke bhAna binA, samyagdarzana aura anubhava ke binA jo caitanyamUrti AtmA hai, usakA to andara meM bhAna nahIM aura yaha dayA-dAna-vrata-bhakti aura kriyAkANDa yaha saba to rAga hai| isa rAga kA viveka samyagdarzana se hotA hai, mithyAdarzana meM isakA aviveka rahatA hai, viparIta zraddhA ke kAraNa usakA atyAga rahatA hai| mumukSu - kisakA?
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) uttara - rAga kaa| zraddhA meM rAga kA atyAga, vaha mithyAdarzana se mohita, vikalpa kI sUkSmatA, dayA, dAna, vratAdi kA jo andara uThe, use mithyAdarzana se mohita prANI use svayaM ko lAbhadAyaka mAnatA hai| kaho, samajha meM AyA? mumukSu - pUrA jagata mAnatA hai| uttara - pUrA jagata usameM par3A hai| yaha to anAdi kI bAta karate haiN| sAdhu hokara baiThA... sAdhu kise kahanA? AtmA kA bhAna to abhI hai nhiiN| jisameM anAdi udaya saMsAra, svabhAva meM nahIM, use eka samaya kA rAga vikalpa merA hai, lAbhadAyaka mAnA hai, vaha mahAmithyAdarzana se mohita prANI hai| samajha meM AyA? usakA saba tyAga aura bAhara kA vairAgya vaha ajJAna-pAr3A khA jAtA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? eka hI bAta lI hai - micchAdaMsaNa mohiyau samajha meM AyA? phira sAtavIM gAthA meM karma nahIM DAlA, dekhA thA, unhoMne vahA~ kyA kiyA hai ? sAtavIM meM AtA hai na? vahA~ bhI mithyAdarzana AtA hai, hA~! sAtaveM meM kahIM AtA hai na? sAtaveM meM AtA hai, sAta meM / vahA~ bhI micchAdasaNa mohiyau vahA~ mithyAdarzana aura mohI jIva itanA liyA hai| maiMne kahA, vahA~ kyA liyA hai ? pahale se DAla na ! bhAI ! mUla karma binA to logoM ko calatA nahIM, haiM! kyA kahA? mumukSu - raTa gayA hai| uttara - raTa gayA hai, bhAI ! terA AtmA usa rAga ke binA raha sake aisA tattva hai| use tU rAgasahita raha sakatA hU~, usake binA nahIM raha sakatA, yaha mithyAdarzana se mohita mUr3ha bahirAtmA hai| samajha meM AyA? athavA yaha bahira arthAt rAgAdi puNyabhAva dayA, dAna, vrata, bhakti kA bhAva, usake dvArA merA nizcaya prApta hogA, vaha mithyAdarzana se mohita prANI rAga kA tyAga karanA nahIM caahtaa| samajha meM AyA? micchAdasaNa mohiyau mohi hotA huA.... suha Na vi - sukha prApta nahIM karatA... lo! yaha siddhAnta / phira zabda vahA~ yaha liyA hai| mithyAzraddhA se mohita prANI sukha ko prApta nahIM krtaa| sukha aura duHkha Upara hI zuruAta kI hai kyoMki duniyA ko sukha cAhie hai na? mithyAzraddhA ke kAraNa, vaha gahare-gahare jise AtmA ke svabhAva kA patA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 gAthA-4 rahita puNya-pApa ke bhAva vrata, bhakti, japa, tapa kA bhAva yaha rAga, moha, vikAra hai| isa vikAra meM mohita prANI isa aise svabhAva meM sAvadhAna nahIM hotA hai| mohI prANI sukha ko prApta nahIM karatA, AtmA kI ora najara nahIM karatA aura yahA~ mohita usa sukha ko prApta nahIM krtaa| taba kyA prApta karatA hai? duHkh| samajha meM AyA? atIndriya Ananda kA sAgara prabhu, use isa rAga aura vikalpa meM mohita prANI, unameM sAvadhAna meM ekAkAra huA, AMzika sukha ko prApta na karatA huA duHkha ko hI prApta karatA hai| saMsAra ke sukha-duHkha donoM ko yahA~ duHkha meM ginane meM AyA hai| yaha sukha jo kahA, vaha AtmA ke sukha kI bAta kahane meM AyI hai| samajha meM AyA? yaha jo sukha kahA, vaha saMsAra kI bAta nahIM hai| suha Na vi kala dopahara meM AyA thA, vaha sundara sukha AyA thA yA nahIM? vaha yahA~ bAta nahIM hai| AtmA ke sukha ko (prApta nahIM karatA) kyoMki apanA nija svarUpa akhaNDa jJAyaka zuddha cidAnandasvarUpa, jisameM rAga ke kaNa kI milAvaTa, milApa nhiiN| milAvaTa aura milApa nhiiN| yaha dayA, dAna, vrata, bhakti, paMca mahAvrata ke pariNAma kA rAga use aura svabhAva ko milApa nahIM, tathApi ajJAnI use apanA rUpa, svarUpa chor3ane yogya nahIM arthAt mujhase bhinna par3ane yogya nahIM - aisA mAnakara mithyAdarzana se akelA duHkhI... duHkhI aura duHkhI ho rahA hai| jarA bhI AtmA ke Ananda ke samyagdarzana ke antarmukhatA ke sukha ko mithyAdarzana meM prApta nahIM krtaa| kaho samajha meM AyA? cauthI gAthA (pUrI) huii| apane ko to yahA~ gAthA kA sAra-sAra lenA hai na? paaNcviiN| mokSasukha kA kAraNa : AtmadhyAna jai vIhau caugaigamaNu tau parabhAva cevi| appA jhAyahi Nimmalau jima sivasukkha lhevi||5|| cAra gati duHkha se Dare, to taja saba prbhaav| zuddhAtma cintana kari, lo ziva sukha kA bhaav||
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 31 anvayArtha - ( jaI ) yadi (caugaigamaNu vIhau ) cAroM gatiyoM ke bhramaNa se bhayabhIta ( tau ) to ( parabhAva caevi ) parabhAvoM ko chor3a de ( Nimmalau appA jhAyahi ) nirmala AtmA kA dhyAna kara (jima ) jisase (sivasukkha lahevi ) mokSa sukha ko tU pA ske| ke aba, usake sAmane gulAMTa khAtA hai, dekho! mithyAdarzana se mohita jIva caurAsI meM bhaTakatA hai| samajha meM AyA ? antima graiveyaka, nauveM graiveyaka (gayA) 'munivrata dhAra ananta bAra graiveyaka upajAyo, pe nija AtmajJAna binA sukha leza na pAyo' nauveM graiveyaka meM, digambara sAdhu paMca mahAvrata, aTThAIsa mUlaguNa pAlana kare, vaha mUr3ha jIva hai / aTThAIsa mUlaguNa vaha rAga hai, usameM hita mAnatA hai / mithyA zraddhA se mohita prANI mUr3ha hai, use AtmA jJAna aura Ananda kA patA nahIM hai| aise vaha pAlane se marakara cAra gati meM bhaTakanevAlA hai - aisA kahate haiM / samajha meM AyA ? usake sAmane aba bAta hai, lo ! duHkha kA kAraNa mithyAdarzana kahA, usameM jarA bhI sukha nahIM hai / usameM mithyA zraddhA meM kahA~ se (hogA) ? loga mithyAdarzana kI vyAkhyA hI saMkSipta karate haiN| samajha meM AyA ? hama deva-zAstra-guru ko mAnate haiM, kudeva-kuguru ko nahIM mAnate, hama paMca mahAvrata pAlana karate haiM... parantu yaha paMca mahAvrata rAga hai, vaha merA hai unheM pAlana karU~ aura (ve) rakhane yogya hai, usa bhAva ko hI mithyAdarzana kahA hai| suna na ! usa jIva ko mithyAdRSTi kahA hai, vaha ajJAnI hai / bhale digambara sAdhu tyAgI hokara baiThA ho parantu usake paMca mahAvrata ke..... hai to kahA~ usake pAsa ? parantu aisA koI dayA, dAna, rAga kI mandatA kA bhAva mujhe hitakara hai, mujhe lAbhadAyaka hai, vaha mithyAdarzana se mohita hai / jise mithyAdarzana kA jahara car3hA hai| samajha meM AyA? use jarA bhI AtmA ke amRta kA svAda nahIM hotA / mokSasukha kA kAraNa : aatmdhyaan| dekho yaha kahA, vyavahAra- bhyavahAra nahIM - aisA kahate haiM dekho ! jai vIhau caugaigamaNu tau parabhAva caevi / appA jhAyahi Nimmalau jima sivasukkha lahevi // 5 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 5 o...ho... ! saMsAra meM paribhramaNa kA kAraNa eka mithyAdarzana bhAva kahA, taba mukti ke upAya ke lie eka AtmadhyAna khaa| bAta gulA~Ta khAtI hai, samajha meM AyA ? yaha zubha -azubhavikalpa, rAga yaha bahira cIja svarUpa meM nahIM hai| ise hitakara mAnanA hI mithyAdarzana aura moha hai| mithyAdarzana meM mohita jIva hai| jabaki AtmA ke mokSa kA kAraNa, AtmA ke dharma kA kAraNa kauna ? ki jo cAroM gatiyoM ke bhramaNa se bhayabhIta hai... phira se liyA, cAra gati... pahale samuccaya bAta thii| pahale bhASA meM samuccaya thI, yaha cAra gati spaSTa kii| samajha meM AyA? itanA thA yaha, samuccaya thA / 32 yahA~ cAra gati kA bhaya (kahakara ) khulA kara diyA / jise svarga meM avataranA hai... yaha dayA, dAna, vrata, bhakti pAlana kara... vaha bhI duHkharUpa hai / cAra gati meM svarga meM avatarita honA, vaha duHkharUpa hai| kitane hI kahate haiM bhAI ! apane abhI puNya karo, vrata pAlo, svarga meM jAU~gA phira bhagavAna ke pAsa jAU~gA... dhUla meM bhI nahIM jA / yahA~ abhI to AtmA kA anAdara karatA jAtA hai, bhagavAna kA niSedha karatA hai| bhagavAna ne kahA- terA AtmA andara Ananda hai isa kriyAkANDa meM- dayA, dAna, vrata ke pariNAma se tujhe AtmA kA hita nahIM hai - aisA bhagavAna ne kahA, vaha to yahA~ mAnatA nhiiN| samajha meM AyA ? isa prakAra jise cAra gati ke duHkha kA trAsa hai, bhaya hai, bhaya.... AhA... hA... ! cAroM gatiyoM ke bhramaNa se bhayabhIta hai.... samajha meM AyA ? dUsarI eka bAta AtI hai, usa baila kii| eka baila thA aura use nAtha karane ke lie luhAra ke yahA~ le gaye the / duHkha to bahuta hotA hai, usameM baila kho gayA to DhU~r3hane ke lie luhAra ke yahA~ Aye / ( vahA~ jAkara pUchate haiM), yahA~ nahIM ? (luhAra kahatA hai) parantu yahA~ nahIM aayegaa| tU kahA~ DhUMr3hane AyA ? kisI na kisI ke kheta meM dekhane jA to ThIka hai, yahA~ nAtha ke lie AyA thA, vahA~ phira se AyegA ? nAtha karate haiM yA nahIM ? paira bA~dhe hoM, lohe se aisA karake nAtha karate haiM / usameM ATha-pandraha dina meM baila kho gayA / yahA~ AyA hai ? parantu yahA~ nahIM AyegA / yahA~ to nAtha kare, vahA~ AtA hogA? isI prakAra caurAsI kI gati meM jise trAsa (lagA) hai, vaha phira se gati meM avatarita nahIM hotaa| usake lie yaha bAta karate haiM, kahate haiN| samajha meM AyA ? taba kyA karanA ?
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) ... bhayabhIta huA ho to parabhAvoM ko chor3a de| eka siddhAnta, bahuta saMkSipta, atyanta saMkSipta / bhagavAna AtmA saccidAnanda prabhu, yaha puNya aura pApa, dayA aura dAna, vrata aura bhakti, tapa aura japa - yaha saba rAga parabhAva hai, parabhAva hai| ise zraddhA meM se chor3a ! yahA~ se bAta zuru kI hai| samajha meM AyA ? yadi cAra gati se bhaya pAyA ho (to) parabhAvoM ko chor3a de| bahuta saMkSipta bAta / yahA~ usakA artha hai ki jo loga aisA kahate haiM na ki bhAI ! vyavahAra karate-karate nizcaya prApta hogA.... yahA~ kahate haiM ki jo vyavahAra hai, vaha parabhAva hai, use chor3a to AtmA prApta hogA / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? 33 yahI pukAra karate haiN| vyavahAra karo... vyavahAra karo... bhAI ! pahale vyavahAra karodayA pAlo, saMyama pAlo, indriya damana kro| dhUla meM bhI terA pAlana rAga hai| suna na ! mumukSu - vibhAva kI ThIka se samhAla rakhate haiM / uttara - - hA~, samhAla rakho / vibhAva kI samhAla rakho (- aisA ) usakA artha huA yA nahIM? samajha meM AyA yA nahIM ? vaha kala bhI koI AyA thA, bhAI ! jayapuravAlA... vaha kahatA thA ki aba gar3abar3a to bAhara calI hai| vaha hamAre sthAnakavAsI meM bar3A vidvAna hai - gati... kaisA ? gatilAla, gatilAlajI pATanI / ve yaha Atmadharma par3hate haiM, sthAnakavAsI haiM, bar3e se bar3A paNDita hai, vaha yaha par3hatA hai ki nizcaya ke binA vyavahAra - phyavahAra nahIM hotaa| pUre sAdhu saba abhI aisA kahate haiN| aba nizcaya kI bAta karane lage haiN| nizcaya se mukti hotI hai, yaha bAta satya parantu vyavahAra ke binA nahIM hotI - yaha bAta bhI satya / isalie parabhAva kA abhAva karanA - aisA nahIM / samajha meM AyA ? vyavahAra arthAt parabhAva / vyavahAra kA artha dayA, dAna, vrata, bhakti, tapa, japa kA vikalpa uThatA hai, vaha saba parabhAva hai / vaha vyavahAra arthAt parabhAva, usa parabhAva ke binA nahIM calatA, nizcaya usake binA nahIM hotA / (-aisA mAnanevAle) mUr3ha hai / yahA~ to pahale se hI kahA hai, dekho ! kyA kahate haiM ? AhA...hA...! parabhAva cahavi 'cahavi' arthAt chor3a de| terI dRSTi meM yaha mithyAtvabhAva par3A hai| yaha parabhAva ho, kucha-kucha rAga kI mandatA ho, kaSAya kI mandatA ho, to apane..... vaha kahatA thA, azubha meM se zubha aura zubha meM se zuddha (hoNge)| bAteM to calane lagI haiM, (aisA
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 gAthA-5 vaha) kahatA hai| dhUla meM bhI nahIM hotaa| zubha ko chor3a to lAbha hotA hai, zubha meM se zuddhatA hotI hai aisA nhiiN| samajha meM AyA? yaha kyA kahA? dekho ! pddh'o| jai vIhau caugaigamaNu tau parabhAva cevi| parabhAva kI vyAkhyA kyA? jitanA bhagavAna AtmA jJAtAdRSTA kA bhaNDAra hai, usase (viparIta) jitanA eka tIrthaMkara gotra jisa bhAva se bA~dhe, vaha parabhAva, parabhAva, parabhAva hai| samajha meM AyA? yadi tujhe cAra gati ke duHkha kA bhaya lagA ho to parabhAva ko chodd'| parabhAva cahavi chor3a de prbhaav| yaha parabhAva mAne to na ! sAvadyayoga pratyAkhyAna, phira aisA kahatA thaa| sAvadyayoga kA pratyAkhyAna hotA hai| suna na ! zubhabhAva ke pratyAkhyAna usa samaya chUTatA nahIM, isalie aisA karate haiM / dRSTi meM to samasta bhAva kA niSedha hai| samajha meM AyA? sAvadyayoga ke pratyAkhyAna meM azubha chUTa jAtA hai aura zubha dRSTi meM se chUTatA hai parantu asthiratA meM se nahIM chUTatA, itanA sAvadyayoga kA tyAga karatA hai| dRSTi meM se to saba pApa aura puNya pariNAma kA tyAga hai / asthiratA ke nahIM chUTate isalie sAvadyayoga kA isa prakAra tyAga kiyA jAtA hai| karme haNaM te sAmAyika, sAvadyayoga aura prtyaakhyaan| use eka patra AyA thA na? eka patra AyA thaa| sAmAyikamahAvIra kI sAmAyika kA hama bahuta pracAra karate haiN| kahA, mahAvIra kI sAmAyika ko pahacAnanA to par3egA, sAmAyika kise kahanA? yaha baiThA aisA karake, Namo arihaMtANaM bole vaha sAmAyika ? mithyAdarzana kI bar3I zalya to andara par3I hai| mumukSu - bolatA hai.... uttara - bole usameM kyA? rAga mujhe lAbhadAyaka, yaha zarIra mujhe hai, isakA artha yaha huaa| rAga mujhe lAbhadAyaka hai (-aisA mAnanevAlA) isa zarIra ko jIva mAnatA hai| samajha meM AyA? eka kahatA thA, zarIra aura jIva bhinna hai| are... ! zarIra aura jIva bhinna kA artha - zarIra, karma, rAga, puNya-pApa, yaha saba zarIra hai| bhagavAna AtmA to cidAnanda jJAtAsvarUpa hai| rAga ke kaNa ko bhI apanA mAne, vaha bahiraAtmA, zarIra ko hI AtmA mAnatA hai| samajha meM AyA? kyoMki rAga kA lakSya jAegA, zarIra kI kriyA para aura vaha kriyA hogI use mAnegA ki isakI kriyA kara sakatA huuN| 'parabhAva cahavi' kahate haiM, yadi tujhe cAra gati kA Dara lagA ho (to) parabhAva
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 35 chodd'| dekho! pahale tyAga kI bAta kI... yaha tyAga... kisakA tyAga? isa zubha-azubhabhAva kA tyaag| gharabAra kaba A gaye the to unakA tyAga kare? gharabAra to unake ghara meM bAhara hI par3e haiN| yahA~ kahA~ andara meM A gaye haiM? yaha (gati) thI, usakI paryAya meM usakI bAta karate haiN| usakI paryAya meM paryAyarUpa se pakar3A huA parabhAva, use dravyadRSTi se tU chodd'| AhA...hA...! samajha meM AyA? yaha kaheMge, dekho! chor3akara phira karanA kyA? yahA~ to abhI parabhAva ko chur3Akara pUrI lambI vyAkhyA hai| vyavahAraratnatraya kA vikalpa bhI parabhAva hai| samajha meM AyA? dayA, dAna, vrata, bhakti kA pariNAma parabhAva hai| chor3a! vaha gati kA kAraNa hai, mokSa kA kAraNa nhiiN| 'appA jhAyahi Nimmalau' aba taba karanA kyA? yaha to nAsti huii| nirmala AtmA kA dhyAna kara.... lo! yaha mokSa kA mArga... bhagavAna AtmA nirmala... nirmala kyoM liyA? ki dUsarI azuddha paryAya malina dikhatI hai na? usa azuddhatA ko chor3a - aisA khaa| azuddha jo vikArI paryAya hai, puNyAdi, vaha to chor3ane yogya hai| taba aba (kahate haiM) AtmA kA dhyAna (kara)! parantu AtmA kaisA hai, yaha samajhe binA dhyAna kisakA karegA? samajha meM AyA? anAdi ananta saccidAnanda svasattA se virAjamAna pUrNAnanda kA nAtha kevalajJAna sattA se bharapUra tattva hai| akelA kevalajJAna se bharA huA tattva hai| aise bhagavAna AtmA ko, jisameM ananta nirmala guNa par3e haiM, nirmala guNa par3e haiM ! malinatA kA tyAga, nirmala guNoM se bhare hue bhagavAna kA dhyAna usakI paryAya meM kara - aisA kahate haiN| appA yaha vastu hai / appA yaha vastu hai - nirmala aatmaa| dhyAna kara, yaha paryAya hai| kyA kahA? mokSa ke sukha kA upAya, yaha mokSa kA mArga.... AtmA Anandakanda jJAnamUrti, usakA dhyAna karanA, vaha mokSa kA mArga hai| dhyAna meM darzana, jJAna aura cAritra tInoM A gaye haiN| apanI sattA zuddha sattAvAlA padArtha, azuddha malinatA kA jahA~ tyAga (huA), vahA~ zuddha sattA kA AdaranA, usa zuddha sattA kA Adara karanA, dhyAna karanA, isakA nAma mokSa kA mArga hai| aba isameM vyavahAraratnatraya mokSa kA mArga hai, isakA niSedha ho jAtA hai| are... ! parantu zAstra meM mokSamArga ke mArga do kahe haiN| mokSa kA mArga do - nizcaya aura eka vyavahAra / are! cala... cala...! mokSamArga do kaise? mArga to eka hI hai| AtmA kA dhyAna karanA, vaha eka hI mokSa kA mArga hai|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 gAthA-5 bhagavAna AtmA zuddha sahajAnanda kI mUrti meM sAvadhAnapane zraddhA - jJAna aura zAnti meM use Azraya banAnA, vaha eka hI mukti kA mArga hai| saMvara, nirjarA kA mArga yaha eka hI AtmA kI ora kA dhyAna, vaha saMvara nirjarA kA mArga hai| samajha meM AyA ? bhAI ! pA~ca hAtha bAhara meM niyama liyA, lo ! parantu dhUla meM, niyama kisa kAma kA terA ? niyama, andara meM hAtha jor3a ki puNya-pApa ke donoM vikalpa chor3ane jaise haiM; nirvikalpa AtmA kA dhyA AdaraNIya hai| usane vAstavika pratyAkhyAna yA paccakkhANa kiyA, bAkI to ajJAnarUpa pratyAkhyAna hai| samajha meM AyA isameM ? dekho ! 4 'appA jhAyahi' bahuta saMkSipta bAta (kI) / AtmA, use phcaan| AtmA arthAt puNya-pApa rahita, eka samaya kI paryAya jitanA nahIM... bhagavAna pUrNAnanda prabhu, jisake antarmukha ke avalokana se saMsAra kI kahIM gandha nahIM rahatI / aise AtmA kA nirmala..... vApasa vaha nirmala.... nirmala hai na ? usa malina paryAya ko chor3ane kA kahA / nirmala AtmA trikAlI kA dhyAna kara / lo ! yaha mokSa kA maarg| isameM sAmAyika, prauSadha aura pratikramaNa aura ye kaba, kahA~ AyeMge ? mumukSu dhyAna kI paryAya bhI sAmAyika hai| uttara - vaha sAmAyika hai / AtmA akhaNDAnanda prabhu ke sanmukha dekhakara ekAgra hone kA nAma sAmAyika hai, usakA nAma prauSadha hai, usakA nAma pratikramaNa aura pratyAkhyAna hai, usakA nAma samyagdarzana- jJAna aura cAritra hai / AhA...hA... ! samajha meM AyA ? 'Nimmalau appA jhAyahi' nirmala AtmA kA dhyAna hai... bhagavAna virAjatA hai na! kahate haiM / pUrNAnanda kA nAtha, usakI dRSTi kara, usakA jJAna kara, aura usameM sthira ho 1 - ina tInoM ko yahA~ dhyAna meM samAhita kara liyA hai| yaha mokSamArga - samyagdarzana- jJAna -cAritrANi mokSamArga: yaha zabda tattvArthasUtra kA hai / ina tInoM ko yahA~ dhyAna meM samAhita kara diyA hai| AhA... hA...! aura tInoM ko AtmA zuddha pavitra, usakI ora kA avalokana, zraddhA-jJAna aura zAnti ( hue) use yahA~ dhyAna kahate haiM / usa nirmala AtmA SAT yAna hI mokSa kA mArga athavA mokSasukha kA kAraNa hai| vaha pUrNa sukha kA kAraNa hai| samajha meM AyA ?
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 37 dUsare prakAra se kaheM to yahA~ jo vaha zubhabhAva Adi thA na ? vaha AtmadhyAna nahIM thA, vaha paradhyAna thaa| samajha meM AyA ? sAdhu ke aTThAIsa mUlaguNa vaha parabhAva, paradhyAna hai; vaha AtmadhyAna nahIM / vaha paradhyAna thA, parabhAva kA dhyAna thA / adbhuta bAteM, bhAI ! bhagavAna AtmA, apane zuddha nirmala svabhAva ko antarmukhadRSTi karake sthiratA - dhyAna kare, eka hI AtmA ke pUrNa AnandarUpI mokSasukha kA yaha eka hI upAya hai| dekho, isameM do mokSamArga haiM - aisA nahIM hai / isa AtmA kA dhyAna, yaha eka hI mokSa kA mArga hai| samajha meM AyA ? yaha to abhI Age aayegaa| yahA~ to pahale se siddha karate jAte haiM / 'appA jhAyahi Nimmalau jima sivasukkha lahevi' dekho! eka-do pada meM kAraNa aura kArya do batAye / pahale meM AtmA zuddha bhagavAna pavitra hai, vaha vyavahAra ke vikalpa se bhinna hai, usakA dhyAna kara, ise (parabhAva ko) chor3a / yahA~ dhyAna kara to 'lhevi'| 'jima' prApta kre| kyA ? 'jima' arthAt jisase.... jisase 'sivasukkha lahevi' mokSa ke sukha ko tU prApta kara ske| lo, yaha AtmA ke pUrNa Ananda ke sukha ko prApta kara ske| isake atirikta dUsarA koI upAya nahIM hai / AhA... hA... ! isameM bhagavAna kI mUrti yA pUjA yA jAtrA - vAtrA to kahIM AyI nahIM, hA~ ! isameM / yaha parabhAva zubha ho, usakA lakSya chor3a, yahA~ dhyAna kara / itanA mokSa kA kAraNa hai| satya hai| kyA satya hai parantu abhI tumheM mandira banAnA hai na ThIka ? abhI se hoza mumukSu uttara ur3a jaayeNge| mumukSu - vaha tumhAre liye nahIM / uttara - do ke mArga alaga hoMge ? yaha to hamAre kahe na, hoza ur3a jAye, hoza ur3a jAye / hoza ur3a jAtA hai, kyA karanA ? use yathArtha tattva kI dRSTi hove ki o...ho... ! hama yaha kara nahIM sakate, hone ke kAla meM hotA hai / vikalpa, rAga AtA hai, vaha bhI mere vahA~ ekAgra rahaneyogya nahIM hai - aisA hotA hai / AhA... hA...! taba ve kahate haiM, bAta acchI kara haiM parantu phira lAkhoM ke mandira banAte haiM / parantu kauna banAtA hai? suna to shii| vApasa gA~va
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 gAthA-5 -gA~va meM mandira.... bA~kAnera, morabI, rAjakoTa, aura goMDala, jaitapura, porabandara, haiM ? inakI ora ke bahuta adhika raha gaye, lAThI, bichiyA, boTAda, lIMbar3I, bar3agA~va, kenTapura, jorAvaranagara, cAroM ora mndir-mndir| bhAI ! tujhe patA nahIM, prabhu! usa samaya ve paryAya vahA~ hone ke kAla meM hotI hai| jise unakA prema hotA hai, usa zubhabhAva ko nimitta kahate haiM / aisA bhAva - vyavahAra Aye binA nahIM rahatA parantu vaha vyavahAra bandha kA kAraNa hai - aisA ise jAnanA caahie| kaho, samajha meM AyA? bAbUbhAI ! yaha 99 veM yAtrA se mokSa ho vaha harAma hai, yahA~ inakAra karate haiN| yaha saba vahA~ mandira banAne meM par3anevAle haiN| yaha bhI yahA~ se jAnevAle haiM, haiM ? kartA kahA~ hai? kartA hI nahIM, yahA~ to vivAda hI yaha hai, kare kauna? vahA~ rajakaNoM kI avasthA hone ke kAla meM hotI hai, use kare kauna? yaha to yahA~ lagI hai| savA tIna-tIna varSa hone Aye to bhI tumhArA calatA nhiiN| karanA ho to ho, to abhI taka kyoM nahIM huA? yahA~ to kahate haiM ki kisa saMyoga meM vahA~ Age jo rajakaNa kI racanA hone ke kAla meM hue binA rahanevAlI nahIM hai, usameM AtmA ke zubhapariNAma kA adhikAra nahIM hai ki zubha pariNAma kiyA isalie huA aura zubhapariNAma hue isalie yahA~ AtmA meM ekAgratA hogI - aisA bhI nahIM hai| zubha hue, isalie vahA~ huA aisA nahIM aura zubha huA, isalie AtmA kI tarapha jAyA jAtA hai - aisA bhI nahIM hai| are...! AhA...hA...! yaha mArga vItarAga kA hai| AhA...hA...! kaho, pravINabhAI! zubhabhAva kiye, isalie huA - aisA bhI nahIM aura zubhabhAva huA, isalie AtmA meM antara meM ekAgra honA sarala par3egA (- aisA bhI nhiiN)| e... mohanabhAI ! inhoMne to karAyA hai na pahale, aba kahA~ haiM inheM / ye bahuta saba kahate haiM, hA~! ki bAta to bahuta U~cI karate haiM, satya lagatI hai parantu phira yaha pUjA, bhakti aura lapa to bar3e-bar3e gA~va-gA~va meM bar3hAte jAte haiN| ai...I...! cimanabhAI ! parantu bApU! tujhe patA nahIM hai| kauna bar3hAye? yaha to usake kAla meM hotA hai; kisI ke karane se nahIM hotA? yahA~ to bahuta varSa pahale mandira banAne kA bhAva thA, lo! pahale jaba (saMvata) 1995 meM gaye na! taba se bAta thii| eka sphaTika kI mUrti laao| kahA~? ghoghA meM thii| kahA~
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 39 gaye zAntibhAI ! so gaye hoNge| samajha meM AyA ? sphaTika kI mUrti ghoghA meM hai, use yahA~ lAkara rkhnaa| aisI bAteM calatI thI, hama sunate the / na AyA to nahIM huA, na ho to kyA ? yaha (saMvata) 1997 meM hone kA thA, vaha huaa| bhAI ! yaha bAteM aisI haiN| para ke kArya AtmA kare, vaha to bahirAtmA para ko (aura) apane ko donoM ko eka mAnatA hai / bhinna mAnane kI usakI yogyatA nahIM hai, vahA~ taka cAra gati ke bhaya chuTakArA nahIM hai / AhA... hA...! 'jima sivasukkha lahevi' dekho mokSa ke sukha ko pAtA hai - eka bAta / cAra gati meM sukha nahIM hai - aisA siddha kiyA / mokSa ke sukha ko pAtA hai| ziva arthAt mokSa ! ziva arthAt zaMkara kA sukha - aisA nahIM / zivasukha nahIM AtA ? namotthuNama meM zabda meM ziva layo ziva arthAt nirUpadrava / upadravarahita AtmA ke Ananda kI (prApti) / namotthuNama meM AtA hai parantu artha kahA~ se AtA hogA ?' sivamalayamaruyamaNaMtamarumaphkhayamavbAhamapuNaravitti' AtA hai na? kise patA eka bhI zabda kA ? pahAr3e bolate jAte haiN| - yahA~ sarvajJa paramAtmA ne kahA huA yogIndudeva kahate haiM / AtmA kyA hai ? - use pahale jAnanA aura phira usakA dhyAna karanA arthAt dRSTi kA palaTA maarnaa| aisI (bahirmukha) dRSTi hai, (use) aisI ( antarmukha) karanA / usase dhyAna se zivasukha prApta karegA / isake atirikta mokSa ke sukha kI prApti kA dUsarA upAya vItarAga sarvajJa paramezvara ke mArga meM nahIM hai / anyatra to hai nhiiN| pA~cavIM (gAthA pUrI ) huI / AtmA ke tIna prakAra tipayAro appA muNahi parU aMtarU bahirappu / para jhAyahi aMtarasahiu bAhirU cayahi NibhaMtu // 6 // vividha AtmA ko jAnake, taja bahirAtama rUpa / antara Atama hoya ke, bhaja paramAtma svarUpa // anvayArtha - ( appA tipayAro muNahi ) AtmA ke tIna prakAra jAno, (parU) paramAtmA ( aMtarU ) antarAtmA (bahirappu) bahirAtmA ( NibhaMtu ) bhrAnti yA zaGkA rahita
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 hokara (bAhirUcaryAhe ) bahirAtmApanA chor3a de ( aMtarasahiu ) antarAtmA hokara (parijhAyahi ) paramAtmA kA dhyAna kara / gAthA - 6 chaThavIM / aba tIna prakAra ke AtmA (kahate haiM) / AtmA .... AtmA... karate haiM na ? parantu AtmA kI paryAya ke tIna prakAra haiN| paryAya ke, hA~! samajha meM AyA ? akelA saba AtmA anAdi nirmala hI hai - aisA kahate haiM vaha mithyA; akelA malina hI hai| aisA kahate haiM vaha mithyA / yaha tIna prakAra ke AtmA... samajha meM AyA ? AtmA ke tIna prakAra - tipayAro appA muNahi parU aMtarU bahirappu / para jhAyahi aMtarasahiu bAhirU cayahi NibhaMtu // 6 // AtmA ko tIna prakAra jAno / AtmA kI paryAya avasthA se, hA~! avasthA se| dravyarUpa se to trikAla ekarUpa hai| paryAya meM - avasthA meM - hAlata meM bhUla, bhUla kA miTanA aura nirbhUla kI pUrNatA kI prApti saba paryAya meM hai / kyA kahA yaha ? bahirAtmapanA bhI usakI paryAya meM hai| rAga, puNya ko apanA mAnanA, vaha usakI paryAya meM hai / antara AtmapanA - AtmA zuddha hai - aisA mAnanA usakI paryAya meM hai aura pUrNa paramAtmArUpa pariNamita honA, vaha bhI usakI paryAya meM hai / AtmA ko tIna prakAra jaano| paramAtmA..... pahale yaha liyA / utkRSTa paramAtmadazA / zaktirUpa se paramAtmA to pratyeka AtmA hai / kyA kahA ? jo paramAtmA kI paryAya pragaTa honI hai, sAdi-ananta..... vaha saba zaktiyA~ vartamAna antarAtmA meM par3I haiN| vartamAna zakti par3I hai parantu pragaTa paryAya kI apekSA yahA~ paramAtmA kI bAta karate haiN| samajha meM AyA ? apragaTarUpa se - zaktirUpa se to pratyeka AtmA meM jitanI paramAtmA kI paryAya pragaTa honI hai, vaha saba apragaTarUpa se - zaktirUpa se andara AtmA meM abhI par3I hai| samajha meM AyA ? parantu pragaTa paryAya kI apekSA se paramAtmA hove, use yahA~ paramAtmA ginA gayA hai / AhA... hA...!
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) antarAtmA.... dUsarA antarAtmA paramapUrNa ho gayA / andara vastu jo paramAtmazakti hai aura isa antarAtmA kI sabhI paryAyeM ye bhI saba zaktiyA~ andara hai aura bahirAtmA kI samasta paryAyoM kI bhI zaktiyA~ andara par3I haiM / saba par3I hai, eka samaya meM saba par3I hai| usameM isane AtmA rAga se, puNya se bhinna nirvikalpa zuddha paramAtmA kA svarUpa use paryAya pragaTa nahIM huA parantu vastu se aisA hai| aisA jisane zraddhA-jJAna se dhyAna karake nirNaya kiyA hai, use vartamAna dazA kI nirmalatA ke, apUrNa nirmalatA kI apekSA use antarAtmA kahA jAtA hai| samajha meM AyA ? 41 bahirappu, bahirappu yaha bAhara meM AtmA mAnanevAlA / antara meM bhale paramAtma zakti, antarAtma zakti, bahirAtma zakti saba par3I hai| samajha meM AyA ? parantu jo vartamAna avasthA meM bAhara, bAhara.... bhagavAna pUrNa zuddha nirmalAnanda hai, usake atirikta ke dayA, dAna, vrata, bhakti ke pariNAma, dehAdi kI kriyA ko apanI mAnanevAlA, usameM se hita mAnanevAlA..... jisase hita mAne use bhinna nahIM mAna sakatA, use bahirAtmA kahA jAtA hai / yahA~ aisA nahIM kahA ki itanI kriyA nahIM karatA, isalie vaha antarAtmA hai ..... bAhara kI, aura itanI kriyA andara rAga kI karatA hai, isalie bahirAtmA hai / yaha rAgAdi kI kriyA dayA, dAna, vrata ke pariNAma jo Asravatattva hai, vaha bahira tattva hai, use AtmA kA hita (karanevAlA hai - aisA ) mAnanevAlA bahirAtmA hai| samajha meM AyA ? bahirappu, bahirAtmA.... athavA kisI bhI karmajanya upAdhi ke saMsarga meM Akara kahIM bhI ullasita vIrya se, ullasita vIrya se utsAha karanA, vaha bahirAtmA hai / kyA kahA? bhagavAna AtmA ko AnandamUrti ke ullasita vIrya kA Adara chor3akara, bAhara kI kisI bhI karmajanya upAdhibhAva yA saMyoga kisI bhI saMsarga meM Ane para usameM ullasitarUpa se andara vIrya ullasita ho jAye... yaha... ! AhA... hA...! aise para meM vismayatA ho use bahirAtmA kahA jAtA hai| samajha meM AyA ? AhA... hA...! antara ke Ananda se prasanna na huA; vaha to bAhara ke zubhAzubhabhAva aura usake phala, usake saMyoga jo bAhya, AtmA ke svabhAva se bAhara vartate haiM, bAhara meM prasanna huA, unheM hI AtmApanA mAnA, use bahirAtmA mithyAdRSTi kahate haiM / AhA...hA...!
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 gAthA-6 chaha khaNDa kA rAjA, chiyAnaveM hajAra striyoM ke vRnda meM par3A huA, use antara meM bAhya tyAga na dikhane para bhI, antara meM rAga kA viveka aura rAga kA tyAga vartatA hai / rAga kA viveka arthAt bhinna aura AtmA kI ekatA meM usakA tyAga vartatA hai / bahirAtmA ko bAhya tyAga nagna digambara (huA ho), mahA aTThAIsa mUlaguNa pAlana kare, camar3I utAra kara namaka chir3akane para bhI krodha na kare, antara meM use rAga kA atyAga aura rAga ke sAtha ekatvabuddhi par3I hai, vaha bahirAtmA, bAhya buddhi meM prasanna honevAlA hai| samajha meM AyA ? AhA... hA.... ! zarIra kI nirogatA mujhe sAdhana hogI... zarIra kI nirogatA mere AtmA ko sAdhana hogI, roga ke samaya mujhe pratikUlatA thI, aba zarIra meM kucha nirogatA huI, kucha paise ityAdi kI vyavasthA huI, aba maiM nirvighna dharmadhyAna kara sakU~gA / aba kyA hai ? parantu lar3ake -bar3ake ThikAne lage hoM to bar3hiyA rahe, lo ! nahIM (to) vahA~ unake pAsa jAnA pdd'egaa| AhA...hA... ! AtmA ke atirikta rajakaNa se lekara sabhI prakAra kI bAhya riddhiyA~, kahIM unameM anukUlatA mAna lI jAye aura pratikUlatA ke saMsarga meM kahIM usake kAraNa aruci ho, use buddhi bahirAtma hai| bAhara meM rukI huI buddhi hai / AhA... hA...! yaha to svayaM AcArya kaheMge Age, hA~ ! yahA~ to abhI sAdhAraNa bAta karate haiM / bhrAnti athavA zaMkArahita hokara..... aba tIna meM se bhrAnti aura zaMkArahita hokara bahirAtmapanA chor3a de..... ina zubhAzubhabhAva se lekara pUre jagata kI sAmagrI, isa anukUla - pratikUlatA meM ullasita vIrya ko chor3a de / AhA... hA... ! isa harSa ke bhAva meM car3hA huA terA bhAva vaha bahirAtmA hai, kahate haiM / pratikUla sAmagrI meM kheda meM car3hA huA terA bhAva bhI harAtmA hai| samajha meM AyA ? bhrAnti athavA zaMkArahita hokara bahirAtmapanA chor3a de, antarAtmA hokara...... bhagavAna AtmA zuddha AnandasvarUpa hai - aisI dazA ko prApta karake, antarAtmA kI dazA ko bahirAtmA kI zraddhA - jJAna se tyAga karake, zraddhA - jJAna meM bahirAtmA buddhi kA tyAga karake, zraddhA-jJAna meM bahirAtmA ko grahaNa karake paramAtmA kA dhyAna kara / antarAtmA kA dhyAna karane kA nahIM rahA phira / samajha meM AyA ? (mumukSu : pramANa vacana gurudeva)
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahirAtmA kA svarUpa micchAdasaNamohiyau parU appA Na munnei| so bahirAppA jiNabhaNiu puNa saMsArU bhmei||7|| mithyAmati se mohijana, jAne nahiM prmaatm| bhramate jo saMsAra meM, kahA unheM bhiraatm|| anvayArtha - (micchAdasaNamohiyau) mithyAdarzana se mohI jIva (parU appA Na muNei) paramAtmA ko nahIM jAnatA (so bahirappA) yahI bahirAtmA hai (puNa saMsAra bhamei) vaha bArambAra saMsAra meM bhramaNa karatA hai| (jiNa bhaNiu) aisA zrI jinendra ne kahA hai| vIra saMvata 2492, jyeSTha kRSNa 5, gAthA 7 se 9 budhavAra, dinAGka 08-06-1966 pravacana naM. 3 yogasAra, chaThavIM gAthA clii| tIna prakAra ke AtmA kA varNana calA - paramAtmA, antarAtmA aura bhiraatmaa| jo paramAtmA.... yadyapi paramAtmA jo hai, usakI zakti meM andara antarAtmA aura bahirAtmA to hai parantu pragaTa paryAya kI apekSA se yaha bAta lI hai| para jhAyahi aMtarasahiu bAhirU cayahi nnibhNtu| paramAtmA kA svarUpa jAnakara, antarAtmA hokara, bahirAtmapanA chor3akara, paramAtmA kA dhyAna karanA - yaha isakA sAra hai| tIna prakAra ke (AtmA) batalAkara hetu kyA? yaha tIna prakAra kI pragaTa paryAya kI bAta hai| samajha meM AyA? paramAtmA hue, unakI zakti meM to bahirAtmA, antarAtmA hai parantu pragaTarUpa se paryAya hai, usakI yahA~ bAta hai na? antarAtmA hai, use AtmA kA bhAna huA, use paramAtmA kI zakti bhI andara par3I
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 gAthA-7 hai aura bahirAtmA kI zakti bhI par3I hai| bahirAtmA bAhya hai aura rAgAdi ko apanA mAnatA hai parantu andara zakti meM antarAtmA, paramAtmA kI saba zakti par3I hai| aise tInoM prakAra kI zakti pratyeka jIva meM hai| usameM se paramAtmA kA svarUpa jAnakara, antarAtmA hokara, bahirAtmA ko chor3akara, paramAtmA ko prApta karane ko dhyAna karanA - aisA usakA sAra hai| aba sAtavIM - bahirAtmA kA svarUpa - micchAdasaNamohiyau parU appA Na munnei| so bahirAppA jiNabhaNiu puNa saMsArU bhmei||7|| micchAdaMsaNamohiyau lo! yaha zabda aayaa| usameM mithyAdarzana thA na? usa mithyAdarzana se mohI jIva.... lo, yahA~ karma nikAla diye| yahA~ nahIM likhaa| anAdi kAla kA AtmA mithyA zraddhAna se mohita huA rAga ko apanA svarUpa mAnatA hai, puNya ke phala ko apanA mAnatA hai, pApa ke phala meM du:khI hU~ - aisA mAnatA hai| isa prakAra anAdi kAla se bhrama meM jJAna ke kSayopazama se jJAna kA kucha vikAsa huA to paNDitAI (karake) maiM paNDita hU~ - aisA mAnatA hai; kSayopazama kama ho to dIna hU~ - aisA mAnatA hai| yaha saba mithyAdarzana ke kAraNa mohita hue jIva haiN| samajha meM AyA? merA svarUpa eka samaya meM trikAla zuddha caitanya dravyasvabhAva hai, usakA antara meM anubhava - vedana, Azraya nahIM krtaa| mithyAzraddhA dvArA karma ke udaya se prApta sAmagrI - bAhya aura abhyantara.... samajha meM AyA? abhyantara arthAt kyA? rAga-dveSa / ghAtikarma ke nimitta se andara huA puNya-pApa, rAga-dveSa kA bhaav| aghAti se prApta bAhara meM anukUla pratikUla saMyoga / ina saba cIjoM meM maiMpanA svIkAra karatA huA, inameM maiM hU~, yaha mere haiM - aisA mAnatA huA, mithyAdarzana se mohita huA hai| 'paru appA Na muNei' paramAtmA ko nahIM jAnatA.... samajha meM AyA? apanA svarUpa zuddha cidAnandamUrti ananta darzana-jJAna sampanna, samRddhivAlA - vaha kauna hai, use nahIM jaantaa| mAtra bAhara kI alpajJa avasthA, rAga avasthA aura bAhya anukUla-pratikUla saMyogoM meM apane astitva kA svIkAra, vahA~ dRSTi par3I hai| samajha meM AyA? kaho, thor3A paisA mile, vahA~ kahatA hai (ki) hama paisevAle haiM... paisAvAlA nahIM - aisA kahate haiN|
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) ananta lakSmIvAlA-AnandavAlA hai| lakSmIvAlA nahIM, mUr3ha hai| vyartha meM mAnatA hai - aisA kahate haiN| mumukSu - vyartha kA hogA? majA karatA hai| uttara - majA karatA hai - bhaTakane kaa| micchAdaMsaNamohiyau dekho, yahA~ kisI karma ke kAraNa mohita hai - aisA nahIM hai| apanA svarUpa zuddha cidAnandaprabhu anAkula Ananda ko sparza kiye binA - use chue binA, ina bAhya kI cIjoM - karma ke nimitta se prApta bAhya aura abhyantara (cIjeM) yaha saba karma -sAmagrI hai; Atma-sAmagrI nhiiN| zubhAzubhabhAva hove asaMkhya prakAra ke zubha-azubha yA bAhara kI ananta prakAra kI sAmagriyoM kI anAkulatA-pratikUlatA, yaha saba karma ke phala kA sAmrAjya hai| usameM caitanya nahIM hai| AhA...hA...! kaho, samajha meM AyA isameM? parantu ise jahA~ pAsa ho, use maiM pAsa huA - aisA mAne to mithyAdarzana se mohita huA hai - aisA yahA~ to kahate haiN| mumukSu - to kyA phela huA mAneM? uttara - parantu isa ajJAna meM pAsa-phela yaha to karma kI sAmagrI kA phala hai| isalie jarA kSayopazama ho aura usameM vaha bhAva AyA, vaha kahIM AtmA kA svabhAva nahIM hai| mithyAdarzana se mohita prANI usameM prasanna hotA hai, use apanA svarUpa mAnatA hai - aisA isameM kahate haiN| kaho, samajha meM AyA yA nahIM? mumukSu - bahuta lambI vyAkhyA kI hai| uttara - lambI hogI yA nhiiN| e.... bharatabhAI! lar3ake kisalie nA kareMge? AhA...hA... ! 'paru appA Na muNei' dekhA? bhagavAna pUrNAnanda eka samaya meM ananta samRddhi kA, pUrNasvarUpa prabhu AtmA kA hai| use na mAnakara bahirAtmA mUr3ha hokara usa alpajJa avasthA ko yA vikAra ko yA bAhya saMyoga ko vaha mithyAdRSTi jIva, mohita hotA huA (apanA) mAnatA hai| AhA...hA...! mumukSu - usakI vyAkhyA hI aisI kI 'paru appA Na munnei'|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 gAthA-7 uttara - 'Na muNei' nahIM jAnatA / yahA~ jAnatA nahIM aura aisA mAnatA hai / yaha kahate haiN| samajha meM AyA ? do hI bAta / bhagavAna AtmA jJAna-darzana, Ananda kA dhAma akelA, vaha bhI pUrNa Ananda, jJAna...... yahA~ apUrNa paryAya kI bAta nahIM hai / pUrNa bhagavAna AtmA zuddhasvabhAva ekarUpa abheda cidAnanda prabhu - aise AtmA kI zraddhA na karatA huA, na mAnatA huA, itanI bar3I sattA ke svIkAra ko svIkAra meM na karatA huA, alpajJa rAga-dveSa kI paryAya kI sAmagrI kA svIkAra karake vahA~ mohita huA, mUrcchita hokara par3A hai, use bahirAtmA kahate haiM / antara svabhAva kI pratIti nahIM aura bAhya kI pratIti hai, use bahirAtmA kahate haiM / kaho, samajha meM AyA isameM ? antara svabhAva mahAna paramAtmasvarUpa hai, paripUrNa Ananda, jJAnAdi hai, usakI zraddhA aura jJAna nahIM krtaa| 'paru appA Na muNei' aisaa| apanA paramAtmasvarUpa jo pUrNa zuddha, dhruva paripUrNa hai, use nahIM jAnatA parantu 'micchAdaMsaNamohiyau' bAhara meM mohita ho gayA hai / 'so bahirappA' - use bhagavAna bahirAtmA kahate haiN| dekho, 'jiNabhaNiu' hai na ? 'jiNa' arthAt vItarAga bhagavAna ke mukha se aisI bAta AyI, aise jIvoM ko bahira unakA bAhara meM hI lakSya aura usakA astitva unhoMne mAnA hai| samajha meM AyA ? kahIM puNya kI sAmagrI kama-jyAdA mile, pApa kI sAmagrI pratikUla kama-jyAdA mile, andara meM zubhAzubhabhAva kama-jyAdA ho aura jJAna kA hInAdhikapanA paralakSya se ughAr3a ho, use AtmA mAnate haiN| samajha meM AyA ? utanA AtmA nahIM... use AtmA mAnate haiM / parantu bhagavAna paripUrNa svarUpa andara, paramezvara trilokanAtha tIrthaMkaradeva ne jise AtmA kahA hai, vaha AtmA to paramazuddha cidAnandasvarUpa hai, paramAtmasvarUpa vaha vastu hai / aisI vastu kA svIkAra na karatA huA, Adara na karatA huA, Azraya nahIM karatA huA, parasanmukhatA ke jhukAva meM usakI buddhi bAhara mArI gayI hai| samajha meM AyA ? vidyamAna padArtha bhagavAna pUrNa prabhu - aise vidyamAna ko na svIkAra karake eka kSaNika dazA jJAna kI, darzana kI, yA kSaNika rAga kI vikArI (dazA) yA kSaNika saMyogI dazA, use apanA mAnatA hai, vaha mithyAdarzana ke mUr3hapane ke kAraNa mAnatA hai / kaho, samajha meM AyA ? vahI bahirAtmA hai /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 47 vaha bArambAra... 'puNa saMsAru bhamei' aisaa| punaH saMsAra meM bhttkegaa| ananta kAla to bhaTakA parantu isa buddhi se jinheM mahatva diyA hai, usase vaha chuTegA nahIM, puNya -pApa kA bhAva, saMyoga aura alpajJadazA Adi ko mahatva diyA hai, vaha mahatva usakI dRSTi meM se chaTegA nahIM to vaha alpajJapanA. vikAra aura saMyoga usakA chaTegA nhiiN| cAra gati meM vaha paribhramaNa kregaa| kaho, samajha meM AyA? hai yA nahIM? sAmane pustaka hai ? anAdi -ananta likhA hai na? yaha zloka dekhane ko likhA hai| cauthA zloka dekhane ko likhA hai| kaho, samajha meM AyA? 'so bahirappA jiNabhaNiu' vItarAga paramezvara trilokanAtha kevalajJAnI paramAtmA ne use - mithyAdRSTi jIva ko bahirAtmA kahA hai| kaho, isameM kucha samajha meM AyA? ai... I...! lar3akoM! isameM kucha samajha meM AyA yA nahIM? eka ora paramAtmA kA piNDa prabhu pUrA dravya - vastu hai - aisA kahate haiN| AtmA meM.... paripUrNa jJAna-darzana, AnandAdi pUrNa vastu eka ora par3I hai, svayaM prabhu; aura eka ora usakI vartamAna dazA meM alpajJa jJAna, alpa darzana, alpa vIrya aura rAga-dveSa kI viparItatA, puNya aura pApa ke kAraNa saMyoga kI anukUlatA-pratikUlatA - ina sabako apanA mAnatA hai| yahA~ mAnatA nahIM arthAt yahA~ use (apanA) mAnatA hai, usakA nAma mithyAdRSTi aura bahirAtmA kahA jAtA hai| vaha bahirAtmA punaH punaH cAra gati meM bhaTakane ke bhAvavAlA hai| saMsAru bhmei| lo! vaha bhttkegaa| samajha meM AyA? yahA~ inhoMne jarA dRSTAnta diyA hai| jaise, zarAba pIkara ceSTAe~ hotI haiM, una saba ceSTAoM ko mUrkha apanI mAnatA hai| zarAba pIkara phira ceSTA hotI hai na? aisA ho, aisA kare, aura vaisA kare aura aisA kare.... ina saba ceSTAoM ko apanI mAnatA hai| isI prakAra karma ke saMyoga se huI ceSTAe~ - vikAra aura para, ina sabako mithyAbhAva se mithyAtvabhAva kI madirA pIyA huA, usake kAraNa karma ke bhAva se honevAlI ceSTAe~, puNya-pApabhAva Adi, karma manda par3e aura ughAr3a Adi ye saba karma kI ceSTAe~ haiN| kucha samajha meM AyA? ina saba bhAvoM ko apanA mAnatA hai| samajha meM AyA? jaise, zarAba pIkara saba
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 gAthA-7 ceSTAe~ hoM athavA kisI ke zarIra meM bhUta lagA ho, bhUta AtA hai na apane ? samayasAra meN| phira bhUta jaisI ceSTA ho, vaha mAnatA hai ki yaha merI (ceSTA) huii| ai... I...! AtA hai yA nahIM? haiM ? bhUtAviSTa.... bhUta praviSTa kiyA ho, phira yaha ho to jAnatA hai ki yaha saba mujhe hotA hai| maiM jJAnAnanda bhinna AtmA, yaha bhinna AtmA hai - aisA jise patA nahIM, vaha bhUta kI ceSTA ve merI / aisI anAdi kAla ke karma ke saMga kI ceSTA-abhyantara aura bAhya, yaha saba merI hai (aisA ajJAnI mAnatA hai)| samajha meM AyA? vaha bhata hai, bhata! ___ yaha kisakI bAta calatI hai ? pUrA nahIM jAnatA isalie jaannaa| eka samaya meM bhagavAna trikAlamUrti pUrNa hai, usakI dRSTi karanA arthAt usakI sattA kA svIkAra hone para alpajJa aura rAga-dveSa, saMyoga kI sattA, saba kA svIkAra bhUla jaaegaa| kaho, samajha meM AyA yA nahIM? dhIrubhAI! AhA...hA...! bar3I yantra aura.... lo, calate hoM aura paccIsa, pacAsa, sau loga kAma karate hoM, do sau manuSya kAma karate hoM, haiM ? prazna - yantra hoM isalie calAnA na? uttara - vaha bhUta... saba karma kI ceSTAoM ke saba phala haiN| puNya-pApa ke phala bAhara meM Aye, andara meM ghAti ke phala rAga-dveSa Aye, alpajJapanA rAga-dveSa ityAdi andara aayaa| tIna karma ke kAraNa alpajJa alpadarzI aura alpavIrya, eka karma ke kAraNa viparItatA (AyI) aura dUsare karmoM ke kAraNa saMyoga (prApta hue)| kaho, samajha meM AyA yA nahIM? kyA karanA isameM? utsAha bhaMga ho jAye, ai...I...! par3hane meM pAsa hove to mithyAdarzana se mAnatA hai ki maiM aba kucha bddh'aa| kyA hogA? ai...I... ! AzISa! kyA karanA isameM? bhAI! bar3A paramezvara eka ora par3A hai, use tU pITha dekara, Ar3a mArakara, usase viparIta alpajJAnAdi aura rAgAdi vikalpa tathA saMyoga unakA svIkAra kare to paramAtmA triloka ke nAtha kA anAdara aura mithyAtvabhAva hotA hai| AhA....hA...! samajha meM AyA, kucha ? 'puNa saMsAru' bhagavAna ne use bahirAtmA kahA hai| aisA zrI jinendra ne kahA hai| vaha cAra gati meM bhaTakatA hai| lo! yaha sAtavA~ zloka (pUrA) huaa| AThavA~.... apane to isa zloka kA sAra-sAra kahanA hai na ! yaha saba kathana par3heMge to pAra kahA~ Ave? yaha to saba AdhAra diye haiN|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) antarAtmA kA svarUpa jo pariyANai appa parU jo parabhAva cei| so paDiu appA muNahiM so saMsAra muei||8|| paramAtmA ko jAnake, tyAga kare prbhaav| sat paMDita bhava sindhuko pAra kare jimi naav|| anvayArtha - (jo appa parU pariyANai) jo koI AtmA aura para ko arthAt Apa se bhinna padArthoM ko bhale prakAra pahacAnatA hai (jo parabhAva caei) tathA jo apane AtmA ke svabhAva ko chor3akara anya saba bhAvoM ko tyAga detA hai| ( so paMDiu) vahI paNDita bhedavijJAnI antarAtmA hai, vaha (appA muNahiM) apane Apa kA anubhava karatA hai, so ( so saMsAra muei) vahI saMsAra se chUTa jAtA hai| aba, antarAtmA kA svruup| jo pariyANai appa parU jo parabhAva cei| so paDiu appA muNahiM so saMsAra muei||8|| kyA kahate haiM ? 'jo appa parU pariyANai' jo koI AtmA ko aura para ko Apase bhinna padArtha ko bhale prakAra pahacAnatA hai.... kyA kahA? jo koI svarUpa AtmA pUrNAnanda, pUrNa jJAna ko jAne aura usase bhinna alpa jJAna, rAga-dveSa aura paracIja saba bhinna hai, use bhI jAne / (jAne) donoM ko| jo koI AtmA.... samajha meM AyA? AtmA ko aura para ko.... donoM ko Apase bhinna padArtha ko bhale prakAra pahacAnatA hai.... yaha to 'pariyANai' kI vyAkhyA kI hai| apane se - bhagavAna pUrNAnanda prabhu se bhinna saba, use bhale prakAra pahacAnatA hai.... jAnatA hai| kaho, samajha meM AyA? jo parabhAva caei lo, vaha apane AtmA ke svabhAva ko chor3akara anya saba bhAvoM kA tyAga kara detA hai... kyA kahA? bhagavAna AtmA...! dekho! antara AtmA kI
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 gAthA-8 vyAkhyA ! isa jagata meM use paNDita kahate haiM, use zUravIra kahate haiM, use vIra kahate haiM... samajha meM AyA ? ki jisane AtmA ke pUrNa svarUpa akhaNDAnanda ko jAnA aura usase bhinna vikAra aura para Adi vastu ko jAnA ki yaha hai| donoM ke bIca meM jise bhedajJAna huA hai.... samajha meM AyA ? vaha 'parabhAva caei' vaha apanA zuddha svabhAva, paramAnanda ke Azraya se bhinna paravastu, usake utpanna hue bhAva kA Adara nahIM karatA arthAt unheM chor3atA hai / vaha vyavahAra, vikalpa ko bhI yahA~ chor3atA hai / antara paramAtmA ke svarUpa ko jAnatA huA, para Adi ke svarUpa ko jAnatA huA ... jAnane kA to donoM kA kahA, phira svabhAva ko jAnatA huA Azraya karatA huA vikArAdi pariNAma ko chor3atA huA, chor3akara / 'so paMDiu' ! lo kama jJAna ho, adhika ho, usake sAtha sambandha nahIM hai / use paNDita kahA jAtA hai| samajha meM AyA ? vaha gyAraha aMga par3A ho yA na par3A ho, prazna uttara denA Ave yA na Ave usake sAtha koI sambandha nahIM hai| dUsare ko samajhAnA Ave yA na Ave usake sAtha koI sambandha nahIM hai; mAtra caitanyAnanda prabhu pUrNAnanda kA nAtha svabhAva paramAtmA merA, use jAnA, usase viparIta jitanA puNya-pApa, vikAra, karma kI sAmagrI Adi jAnA ki yaha para hai / usa svabhAva kA Adara karake para kA Adara nahIM karatA, usane parabhAva ko dRSTi meM chor3A hai| dekho ! yaha tyAga ho gyaa| isa tyAga ke binA Age tyAga usakA bar3hatA nhiiN| samajha meM AyA ? antara svabhAva ke Azraya ke avalambana binA para kA * rAga kA tyAga nahIM hotA aura usa rAga ke tyAga binA use dUsarA tyAga saccA nahIM hotA / samajha meM AyA ? - antarAtmA, paNDita, zUravIra, vIra, bhedajJAnI, laghunandana... samajha meM AyA ? vaha paramAtmA kA laghunandana hai| kahate haiM ki usakA kArya kyA ? apane pUrNa svarUpa zuddha Ananda ko jAnA aura usakA anubhava kiyA ki yahI AtmA; isake atirikta zubha azubharAga, dayA, dAna, vrata ke pariNAma ye saba parabhAva haiN| aisA jise dRSTi meM se chUTa gaye haiM, dRSTi meM jisakA tyAga vartatA hai, dRSTi meM jisake trikAla svabhAva kA Adara vartatA hai| samajha meM AyA? use vAstava meM parabhAva kA tyAgI ( kahate haiM) / yahI kahA hai na ? vaha parabhAva kA tyAga karatA hai / use vAstava meM parabhAva kA tyAga hai / use tyAgI kahA jAtA hai| isameM samajha meM AyA ? T
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) jahA~ andara meM rAgAdi kA Adara vartatA hai, usane to saba-pUrA saMsAra grahaNarUpa par3A hai| use jarA bhI rAga kA tyAga AMzika bhI nahIM hai, vaha to bAhara ke nimitta kA asadbhUta vyavahAranaya se tyAga huA - aisA bhI use nahIM hai| pUrNAnandasvarUpa saccidAnanda prabhu, ananta gaNa kA piNDa - aisA AtmA, aise svabhAva kA zraddhA meM Adara hai. vedana hai ki yaha aatmaa| zuddha kI zraddhA-jJAna dvArA vedana dvArA yaha pUrA AtmA hai - aisA jise svabhAva kA grahaNa vartatA hai, usake atirikta puNya-pApa ke rAga kA antara meM dRSTi kI apekSA se tyAga vartatA hai use paNDita aura jJAnI antarAtmA kahate haiN| samajha meM AyA? bAhara se itanA chor3A ho - yaha bAta yahA~ nahIM lI hai| chaha khaNDa kA rAjya ho, bAhara meM chiyAnaveM hajAra striyA~ hoM, ar3atAlIsa hajAra pATana, bahattara hajAra nagara Adi kI sAmagrI ho, vaha sAmagrI ko jahA~ pararUpa dRSTi meM AyI, usa ora ke jhakAva kA rAga hI jahA~ para hai, mere svabhAva meM nahIM: svabhAva meM vaha nahIM aura usameM maiM nahIM - aisA jahA~ bhAna AyA to saba dRSTi meM to use tyAga hI hai| AhA...hA...! chaha khaNDa ke rAjya kA dRSTi meM tyAga hai| dhIrubhAI! yaha adbhuta baat| kahA na? 'caei', 'parabhAva caei' kahA na? svabhAva kA Adara karake, svabhAva ko jAnakara, apane ko jaankr| 'pariyANai appa paru jo parabhAva cei| so paMDiu appA munnhiN|' ye rAgAdi mere nahIM haiN| isa rAga ke phalarUpa bandhana aura bandhana kA phala vaha bhI merA nahIM hai| sampUrNa chaha khaNDa kA rAjya merA nahIM hai| indra ke indrAsana, samyagdRSTi ko antarAtmA meM ina indra ke indrAsanoM kA dRSTi meM tyAga vartatA hai| samajha meM AyA? aura sampUrNa AtmA pUrNa svarUpa ko jAnatA huA usakA Adara vartatA hai| kaho, samajha meM AyA? bahirAtmA meM bAhara eka laMgoTI bhI na ho, nagnadazA ho; antara meM pUrNAnanda ke nAtha kA Adara nahIM aura rAga ke kaNa kA Adara hai, use sampUrNa caudaha brahmANDa ke padArthoM kA andara zraddhA meM Adara hai| samajha meM AyA? use jarA bhI tyAga nahIM hai| AhA... hA...! 'parabhAva caei' yaha zabda rakhA hai na? parabhAva chUTe hI nhiiN| parantu svabhAva kauna hai ? - use jAne binA yaha bhinna isa prakAra chUTe? samajha meM AyA? prauSadha, pratikramaNa meM baiThA
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 gAthA-8 ho, sAmAyika meM nAma dharAkara... parantu andara meM pUrNa zuddha akhaNDa AnandasvarUpa - aise AtmA kA antara meM jJAna aura Adara nahIM hai, vahA~ para kA hI akelA jJAna aura Adara vartatA hai| dayA, dAna, vikalpa Adi kA Adara (vartatA hai)| isalie use paramAtmA kA tyAga vartatA hai, use parama svabhAva kA tyAga vartatA hai| ai...I...! paramAtmA kA tyAga vartatA hai| parantu use tyAga hai yA nahIM? jJAnI ko pUrA rAjapATa (hove), cakravartI kA yA indra kA rAja (hove to bhI) tyAga vartatA hai / abhyantara meM svabhAva kI adhikatA kI mahimA meM, AtmA ke jJAna kI adhikatA ke bhAna meM bAhara ke padArtha aura usakA kAraNabhAva-zubhAzubhabhAva yA bandhabhAva-karma ke rajakaNa, ina sabakA jise dRSTi meM tyAga hai| lo! o...ho...! aba yaha aisA mAne ki yaha tIrthaMkaraprakRti ba~dhatI hai, isalie mujhe lAbha hogA? aura yaha zubhabhAva hotA hai, isameM mujhe bhaviSya meM lAbha hogA.... jise jisa bhAva kA tyAga vartatA hai, usase lAbha hogA - aisA mAnatA hai? isa svarUpa meM ekAgra hoU~gA to lAbha hogA - aisA mAnatA hai| samajha meM AyA? kaho, pravINabhAI ! aisA adbhuta mArga! nagna muni hokara baiThA ho, lo! kahate haiM ki eka aMza kA tyAga nahIM hai| tyAga hove to use andara pUrNa paramAtmA kA tyAga hai aura bhoga hove to caudaha brahmANDa kA use bhoga hai, caudaha brahmANDa kA (bhoga hai), jise eka rAga ke kaNa kA Adara hai, use pUre caudaha brahmANDa kA Adara hai| yaha kyA kahate haiM parantu ? 'jo pariyANai appa paru jo parabhAva cei|' aise chUTate haiM, dRSTi meM se chUTate haiM / dRSTi ke bhAva meM se jahA~ svabhAva AyA nahIM aura parabhAva dRSTi meM se chUTA nahIM, vaha bAhara kA tyAga karatA hai (- aisA) kauna kahatA hai ? (-aisA) kahate haiN| samajha meM AyA? 'so paMDiu' use bhagavAna paNDita kahate haiN| samajha meM AyA? usameM (sAtavIM gAthA meM) aisA kahA thA na? 'jiNabhaNiu puNa saMsAru bhamei' bhagavAna ne aisA kahA thA ki bahirAtmA saMsAra meM bhttkegaa| yaha paNDita hai, vaha to jJAnI hai, paNDita hai| yaha saba A gayA, bAraha aMga kA sAra (A gyaa)| AhA...hA...! bAraha aMga aura caudaha pUrva meM kahanA thA, jo vItarAgapane kA Adara, rAga kA Adara nahIM - vaha bAta ise A gyii| vaha paNDita hai, jA! samajha meM AyA?
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 'so saMsAra muei' lo! hai na antima zabda? vaha saMsAra se chUTa jAtA hai| dekho! parabhAva ko dRSTi meM se chor3atA hai| jise zraddhA meM.... zraddhA arthAt akelI mAnyatA - aisA nhiiN| jo zraddhA meM AtmasvarUpa pakar3A hai, jJAna se vedana pakar3akara pUrA pratyakSa jJAnasvarUpa bhagavAna AtmA jJAna meM pratyakSa ho gayA hai| samajha meM AyA? isase AtmA kA koI rahasya kucha bAkI nahIM rhtaa| svarUpa dRSTi meM A gayA hai aura usase viruddha kA tyAga vartatA hai; isa kAraNa use saMsAra chUTa jAegA, lo! 'so saMsAra muei'| dUsarA saMsAra meM bhaTakegA - aisA kahA thA na? usake sAmane yaha / usameM kahA thA 'saMsAru bhamei' / bahirAtmA bAhya cIjoM ko karma kI sAmagrI ko; karma kI sAmagrI arthAt samasta (sAmagrI) alpajJapanA, alpa vIryapanA, rAga-dveSapanA, saMyogapanA, strI, putra, saba hInapanA, dInapanA, saba (apanA mAnatA hai)| samajha meM AyA? bAhara kI cIja se adhikapanA mAnA aura svarUpa kA adhikapanA dRSTi meM se chUTa gayA, basa! vaha saMsAra meM bhttkegaa| kyoMki usakI adhikatA dRSTi meM se chUTa gayI hai; isalie naye karma bA~dhegA aura cAra gati meM paribhramaNa kregaa| bhagavAna antara-AtmA apane zuddha caitanyasvarUpa ko (apanA mAnatA hai) usakA to patA nahIM hotA aura bAhya tyAga kI bAteM krnaa| kaho, aba.... mumukSu - paMcama kAla meM usase dharma hotA hai| uttara - paMcama kAla meM dharma, dharma kI rIti se hotA hogA yA dUsarI rIti se hotA hogA? mu~ha se khAte hoMge yA kAna se khAte hoMge paMcama kAla meM? haiM? mu~ha se khAte haiM? paMcama kAla meM antara nahIM par3atA hai ? mArga meM kucha antara par3atA hogA? ___ yahA~ to kahate haiM ki apane AtmA kA anubhava karatA hai| dekho, 'appA munnhiN|' bhagavAna AtmA, zubhAzubharAga ke abhAvasvabhAvasvarUpa pUrNa jJAna, AnandasvarUpa hai| aise AtmA ko antara AtmA (anubhava karatA hai)| antara AtmA cauthe guNasthAna se hai yA nahIM? hai ? apane AtmA kA anubhava karatA hai| yaha cauthe se hai yA yaha antara AtmA AThaveM (guNasthAna se) hai? AhA...hA...! kyA isameM pATha hai ? dekho na ! dekho! 'so paMDiu' antara AtmA kI vyAkhyA hai, 'appA munnhiN|' jo jJAnI AtmA hai, sva-para ko jAnatA hai, parabhAva ko chor3atA hai, vaha paNDita 'appA muNahiM' AtmA ko jAnatA hai| jAnane
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-8 kA artha kyA? so saMsAra muei'| jAnane kA artha vaha anubhava karatA hai| dekho! inhoMne yahA~ artha kiyA hai| jAnane kI vyAkhyA kyA? __apane kalaza TIkAkAra to yahI artha karate haiN| jAnane kA artha kyA? yaha jJAna karanA cAhie, akelA? andara sthiratA, AtmA kA anubhava karanA, AnandasvarUpa kA anubhava (karanA), use jAnA kahA jAtA hai| AtmA aisA para meM anAdi se sthira thA, vaha dRSTi badalakara antara meM AyA to sthiratA ke binA kisa prakAra andara AyA? vaha antara meM svarUpAcaraNa kA bhAva pragaTa huaa| anantAnubandhI kA abhAva huA, cauthe guNasthAna meM svarUpAcaraNa pragaTa huaa| samajha meM AyA? abhI paNDitoM meM isakA bar3A vivAda calatA hai| dUsare kahate haiM hotA nahIM, cauthe meM mAtra jJAna hI hotA hai; anubhava, AcaraNa to pA~caveM meM hotA hai| aise pake haiM na! usa thora (kA~TedAra vRkSa) para kele pake, yaha kele meM kA~Te pke| samajha meM AyA? kahate haiM, apane AtmA kA anubhava karatA hai... dekho! zItalaprasAdajI kitanA artha ThIka karate haiM ! bhagavAna AtmA... ! hai na unakA zloka? isameM zloka hai, vaha inhoMne nahIM rakhA? isameM unakA zloka inane nahIM rakhA hai| inakA banAyA huA hai vaha nahIM / inane kahA~ banAyA hai ? yaha to dUsaroM ne banAyA hai na? vaha isameM nhiiN| _ 'so saMsAra muei' jo svarUpa kA Adara karanevAlA, zuddha caitanyavastu kA anubhava karanevAlA, paramabhAva ko chor3anevAlA bIca meM bhedajJAna hone se krama-krama se saMsAra ko chor3a detA hai| chUTa jAegA, saMsAra rahegA nahIM - aise jIva ko paNDita aura jJAnI aura vIra va zUravIra kahA jAtA hai / kaho, samajha meM AyA? bahuta AdhAra liye haiN| paramAtmA kA svarUpa Nimmalu Nikkalu suddha jiNu viNhu buddha siva sNtu| so paramappA jiNabhaNiu ehau jANi nnibhNtu||9|| nirmala-nikala-jinendra ziva, siddha viSNu buddha shaant| so paramAtama jina kahe, jAno ho nirdhaant||
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) anvayArtha - (Nimmalu) jo karmaphala va rAgAdi mala rahita hai (Nikkalu) jo niSphala arthAt zarIra hotA hai ( suddha) jo zuddha va abheda eka hai (jiNu) jisane AtmA ke sarva zatruoM ko jIta liyA hai (viNhu) jo viSNu hai arthAt jJAna kI apekSA sarva lokAloka vyApI hai, sarva kA jJAtA hai (buddha) jo buddha hai arthAt sva-para tattva ko samajhanevAlA hai (siva) jo ziva hai, parama kalyANakArI hai (saMtu) jo parama zAnta va vItarAga hai ( so paramappA ) vahI paramAtmA hai (jiNabhaNiu) aisA jinendradeva ne kahA hai (ekau NibhaMtu jANi) isa bAta ko zaGkA rahita jaan| nauvIM (gAthA) paramAtmA kA svruup| pahale bahirAtmA kA kahA, dUsarA antarAtmA kA kahA, aba paramAtmA kA (svarUpa) kahate haiN| Nimmalu Nikkalu suddha jiNu viNhu buddha siva sNtu| so paramappA jiNabhaNiu ehau jANi nnibhNtu||9|| dekho! isameM yaha AyA, hA~! 'jinnbhnniu'|kundkundaacaary jaise 'jiNabhaNiu' kahate haiM, yaha bhI 'jiNabhaNiu' aisI sIdhI bAta karate haiM, hA~! ehau jANi NibhaMtu' pahale bahirAtmA kI bAta kii| vaha bahira, vastu jo antara meM kAyama kI cIja hai, use na mAnakara kSaNika aura vikArI aura saMyoga ko svIkAratA hai, vaha bahirAtmA hai| antarAtmA, trikAlI dhruvasvarUpa ko - svabhAva ko svIkAratA hai aura kSaNika rAgAdi kA Adara nahIM karatA, parabhAva ko chor3atA huA, apane svarUpa kA anubhava karatA huA saMsAra se mukta hotA hai| aba, paramAtmA kI bAta hai| jo karmamala, aura rAgAdi malarahita hai... 'Nimmalu' yahA~ to rAga-dveSa ke malarahita hai| paramAtmA ko (aba mala nahIM hai)| antarAtmA ko abhI rAga-dveSa the| bhinna par3e the parantu pUrNataH chUTe nahIM the, pUrNataH chUTa jAye to paramAtmA ho jaaye| dRSTi se ekatvabuddhi se chUTe the| antara AtmA meM samyagdRSTi ko puNya-pApa kA bhAva ekatvabuddhi se chUTA thA parantu sthiratA dvArA pUrNa chUTA nahIM thaa| vaha yahA~
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 9 (paramAtmapada meM) rAgAdi mala pUrNataH chUTa gye| pahale the... samajha meM AyA ? unheM pUrNata: (chor3A) 'vihUyarayamalA' AtA hai yA nahIM ? logassa meM vihUyarayamalA AtA hai| A karma ke rajakaNa ko aura puNya-pApa ke malinabhAva ko paramAtmA ne vihUya arthAt chor3A hai, unheM paramAtmA, unheM siddha bhagavAna kahA jAtA hai / unheM arahanta bhI kahA jAtA hai / 56 'Nimmalu Nikkalu' jinheM kala nahIM (arthAt ) zarIra nahIM / lo ! yahA~ to paramAtmA liye - zarIra rahita / jinheM zarIra nahIM, akelA AtmAzarIra hai, akelA AtmA kA zarIra rahA.... yaha zarIra dhUla kA nahIM rahA, unheM paramAtmA kahA jAtA hai| lo ! koI kahatA hai, vahA~ bhI abhI zarIra hotA hai| vahA~ 'abhI bhagavAna kI sevA cAkarI kreN| haiM ? baikuNTha meM jAye to sevAcAkarI kre| aise ke aise haiM usake bhagavAna / yahA~ parosA ho aura usake sAdhu ko bahuta laDDU diye hoM (to) vahA~ bhI use laDDU milate haiM / vahA~ bhI laDDU aura thAliyA~, vahA~ bhI naukarI aura cAkara, vaha to saMsAra rahA, vaha kA vaha / | paramAtmA to use kahate haiM ki jise zarIra nahIM, jise rAga nhiiN| siddha paramAtmA zuddha abheda eka vyAkhyA kI hai| ve zuddha haiN| akele bhagavAna haiM, unheM azuddhatA bilkula nahIM hai| do panA, use azuddhatA aura karma Adi kucha nahIM hai / vaha nakAra kiyA thA / yaha zuddha eka hai, aisA / 'jiNu' jisane AtmA ke sarva zatruoM ko jIta liyA.... lo, jisane sabhI zatru pahale the aura jItA, aura paramAtmA vItarAga hue, unheM paramAtmA aura paramezvara kahate haiN| lo! yaha Namo siddhANaM kI vyAkhyA calatI hai| siddha bhagavAna aise haiM, unheM paramAtmA kahate haiN| bAkI koI jagata kA karatA hai aura amuka hai aura amuka hai, vaha koI paramezvara - varamezvara aisA koI hai hI nhiiN| zatruoM ko jIta liyA..... 'viNha' (viSNu) / aise siddha bhagavAna ko viSNu kahate haiM / ve viSNu jagata ko racate haiM, ve viSNu nhiiN| jJAna kI apekSA se sarva lokAloka meM vyApte haiM, use viSNu kahate haiN| bhagavAna paramAtmA eka samaya ke jJAna meM tIna kAla tIna loka jJAtArUpa se jAnate haiM, eka samaya meM yugapat jAnate haiM, eka samaya meM pUrA jAnate haiM, use paramAtmA kahate haiN| dUsare kahate haiM ki ve aniyata ko jAnate haiM / aniyata ko jAnate haiM aniyatapane, aisaa| par3hA hai
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) yA nahIM? ai...! devAnupriyA! par3hAyA hai yA nahIM vaha? kyA abhI hA~ karate ho? yaha kramabaddha kA vahA~ nahIM AyA, kyA thA usameM ? haiM, hA~... I....! mumukSu - zAstra meM bhI nAma nahIM likhe.... uttara - kyA zAstra meM ananta ke kitane nAma likhe? kitane ke nAma likheM zAstra meM? siddhAnta, zAstra meM siddhAnta deM ki bhAI ! isa agni meM se marakara manuSya nahIM hotaa| samajha meM AyA? manuSya marakara agni meM jAegA, parantu kauna-sA manuSya? dRSTAnta to kitane deM? dRSTAnta nahIM diye isalie aniyata hai ? aisA kahA~ se nikAlA? vANI meM saba AtA hI nahIM, vANI meM to pUrA AtA nhiiN| sarvajJa kI vANI meM bhI pUrA nahIM aataa| tIna kAla tIna loka jitanA jJAta huA, utanA saba kahA~ se AyegA eka sAtha? usake nyAya, usake samudAya se pUrA tattva kaisA hai - aisA AtA hai| samajha meM AyA? ___ yahA~ to bhagavAna paramezvara ko viSNu kahate haiN| kyoM? ki jJAna kI apekSA se sarva lokAloka vyApI.... koI sAmAnya vizeSa jAnane kA bAkI nhiiN| bhaviSya kA koI samaya unheM bAkI nahIM ki isa samaya meM aisA Ave to hogA, nahIM to nahIM hogA - aisA bhagavAna ko (nahIM hai)| aisA ve sarvajJa ko nahIM maante| mumukSu - saMyoga kauna sA Ave yaha nizcita nahIM? uttara - kahA~ saba nizcita nahIM? aise aura aise pake haiM, haiM ? dravya, kSetra, kAla aura bhAva - guNa, rAjanIti meM cAra / trAsa binA prabhu jar3a cetana kI koI na lope kaal| sArI daniyA tIna kAla tIna loka bhagavAna kA jJAna usa prakAra pariNamita ho rahA hai| usameM koI aniyata bAkI hogA? bhaviSya kI koI paryAya, pAnI ko agni Ave to garma hogA, na Ave to nahIM hogA - aisA hogA yA nahIM? haiM? ratibhAI! kaisA hogA? kaisA nahIM hogA? agni kA saMyoga milA nahIM, to? pAnI garma nahIM hogA, lo! parantu jise garma hone kA kAla hai, use agni kA nimitta vahA~ nahIM hai - aisA kauna kahatA hai ? donoM nizcita ho gaye haiM, anAdi se saba nizcita hai| jahA~ paryAya jo honI hai, vahA~ usa paryAya ko anukUla nimitta sAmane hotA hI hai| samajha meM AyA?
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 gAthA - 9 mumukSu - upAdAna taiyAra ho aura nimitta na ho to......? uttara - nimitta na ho yaha prazna hI nahIM hai| eka kAraNa ho aura dUsarA kAraNa na ho -- * yaha bAta hI jhUThI hai| samajha meM AyA ? aise bhagavAna ne samasta kAraNoM ko eka sAtha dekhA hai, isameM Age-pIche bhagavAna ke jJAna meM kucha nahIM hai| bhagavAna ke jJAna meM lokAloka jJAta ho gayA hai, bhUta-bhaviSya aura vartamAna tIna kAla saba jJAta ho gaye haiN| mumukSu - usameM puruSArtha mArA jAtA hai| uttara - isI meM puruSArtha hai| bhagavAna ne jo jAnA, unakI sarvajJadazA itanI - aisI sarvajJadazA kI paryAya kA svIkAra karane jAye, taba usake dravyasvabhAva meM, jJAyakasvabhAva meM dRSTi par3e binA usakA svIkAra nahIM hotA / samajha meM AyA ? bhagavAna kI eka samaya kI eka jJAna kI paryAya itanA * tIna kAla tIna loka jJAtA, yugapatrarUpa se jAne sacarAcara... aise jJAna kA svIkAra, vaha kyA rAga se kara sakate haiM ? rAga ke Azraya se svIkAra hotA hai? yaha paryAya se svIkAra hotA hai parantu paryAya ke Azraya se svIkAra hotA hai ? samajha meM AyA ? - bhagavAna sarvajJaprabhu akelA jJeya - mUrti prabhu, jJeya - mUrti arthAt sarvajJasvarUpI AtmA kA Azraya liye binA sarvajJa kI paryAya kA nirNaya nahIM hotA / yaha nirNaya hone para use kramabaddha kA (nirNaya hotA hai) aura vItarAgI paryAya pragaTa ho gyii| saba nirNaya ho jAtA hai, yahI puruSArtha hai| puruSArtha kahIM alaga hai kyA ? antara kI jhukAvadazA kartRtva meM thI, vaha antara meM akartRtva meM gayI, vaha puruSArtha hai| samajha meM AyA ? eka rAga kA bhI kartA nahIM / ananta saMyoga padArtha meM apanI upasthiti ke kAraNa vahA~ pheraphAra hotA hai - aisA vaha nahIM maantaa| vaha to, merI upasthiti mujhameM hai, unakI upasthiti unameM hai, unase hotA hai - aisA jAnatA huA para kA kartA nahIM hotA / kaho, samajha meM AyA? pUre sA~ce ko aise hilAve..... mumukSu - para kA bhale na kare parantu para meM nimitta to hotA hai na ? uttara - kise nimitta hotA hai ? yaha mAnatA hai ki maiM vahA~ jAkara nimitta thA ? kyA
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 59 kahA samajha meM AyA? vahA~ hove, taba sAmane kI cIja ko nimitta kahate haiM ? ki tU vahA~ nimitta hone jA? kisI ko bhI nimitta hone jA? usakI paryAya kA kAla nahIM aura tU nimitta hone jAye kaba? aise sUkSma kAla meM nimitta honA - aisA kahA hai ? vahA~ kArya ho taba sAtha meM ho use nimitta (kahate haiM) usake jJAna meM Ave ki sAtha meM eka cIja hai| yaha to kramabaddha niyama ho gyaa| samajha meM AyA? mumukSu - hove hI na nimitta? uttara - parantu hove kauna? kauna ho? e... pravINabhAI ! dUsare ko nimitta, kisako nimitta parantu? vaha nimitta kisa paryAya kA hai, vaha nimitta vahA~ hotA hai ? use patA hai ki yaha paryAya abhI huI aura yaha nimitta ise hai ? asaMkhya samaya pahale ise vicAra Ave ki maiM aisA nimitta hoU~ parantu nimitta kisakA? jo naimittika paryAya kA usakA kAla nahIM usameM tU nimitta ho, usakA artha kyA? samajha meM AyA? nimitta hoU~, yaha to ajJAnI kA bhrama hai| yaha to vahA~ paryAya kAla hotA hai, taba jo ho use eka samaya ke kAla kI apekSA se use nimitta kahate haiM, eka samaya kI apekSA se| aura yaha kahatA hai maiM vahA~ nimitta hoU~.... usakA artha, asaMkhya samaya kA terA upayoga, use nimitta hoU~ arthAt kisakA nimitta parantu? kisa paryAya kA nimitta ? kisa paryAya kA nimitta? bar3A bhrama / dhIrubhAI! AhA...hA...! saba aisA kahate haiM ki vahA~ ke saba mUrkha haiN| aisA bhI kahate haiN| ve to svatantra haiM na ! svatantra haiN| una becAroM ko unakI javAbadArI kA patA nahIM hai| yahA~ to kahate haiM.... samajha meM AyA? bhagavAna ko viSNu kahA jAtA hai| paramAtmA arthAt viSNu, hA~! paramAtmA arthAt viSNu / viSNu arthAt paramAtmA aisA nahIM / yaha paramAtmA aise hoveM, ve eka samaya meM tIna kAla-tIna loka jAneM, unheM viSNu kahA jAtA hai| sarvajJa paramezvara ko viSNu kahA jAtA hai| jagata kA kartA-hartA anya koI viSNu nahIM hai| inheM (bhagavAna ko) paramAtmA kahA jAtA hai| bodha.... lo ThIka! 'Nimmalu' khaa| 'Nikkalu' kahA, 'suddha' khaa| itane tIna bola liye aura 'jiNu' khaa| jina se zuru kiyA... phira viSNu liyA phira buddha liyA.. vaha buddha svapara tattva ko samajhanevAlA buddha... lo, use buddha kahate haiN| kSaNika ko mAne,
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 gAthA-9 vaha buddha nhiiN| buddha arthAt sva-para ke tattva ko bheda DAlakara jAne, use buddha kahate haiN| paramAtmA apane svarUpa ko pUrNarUpa jAnate haiM, isake atirikta lokAloka hai, use ve jAnate haiM / sva-para ke jAnanevAle, ve sarvajJa bhagavAna paramezvara tIrthaMkara yA siddha bhagavAna unheM yahA~ zuddha kahA gayA hai| dUsare bauddha jo deva haiM, ve buddha nhiiN| vaha to ajJAnI thA, kSaNika ko mAnanevAlA thaa| yaha to bhagavAna paramezvara, jo sva-para tattva ko samajhanevAlA - sva paramAtmA maiM - aisA kevalajJAna meM jJAna hai aura yaha saba mujhase para hai - aisA unameM jJAna hai| donoM cIja kA pUrA-sampUrNa jJAna hai, use buddha kahA jAtA hai| anya to kahate haiM ki AtmA trikAla hai yA nahIM? yaha maiM nahIM kahatA, yaha hama nahIM khte| AtmA nitya hai yA nahIM? yaha apane ko patA nahIM pdd'taa| isa kAma meM par3anA nhiiN| kaho, ThIka! trikAla zAzvat hai, isa kAma meM par3anA nahIM! aisI jAti kI dRSTi ghuTa gayI, dRSTi ghuTa gyii| vaha manuSya ko rAjA kA ku~vara thaa| rAjakumAra parantu vairAgya se AyA huA, bAhara se duHkhI.... daridra duHkha aura daridra aura maraNa vaha inake duHkha se aisA.... andara astitva pUrA kauna hai ? usa para lakSya gayA nahIM aura vahIM kA vahIM mara gayA, deha chUTa gyaa| samajha meM AyA? 'siva' lo, 'siv'| aise paramezvara ko ziva kahate haiM jinhoMne rAga-dveSarahita, zarIrarahita pUrNa zuddhadazA pragaTa kI hai, unheM ziva kahate haiM / ziva arthAt parama klyaannkaarii| parama kalyANakArI / vaha parama kalyANa karanevAlA svayaM paramAtmA ko kahate haiN| unhoMne svayaM kA pUrNa svarUpa, pUrNa kalyANamaya pragaTa kiyaa| siva'.... NamotthuNama meM AtA hai - ziva AtA hai na? ziva 'sivamalayamaruyamaNaMta' zivam, alayama, aruyaM, aisA zabda hai| 'acalamaruyam' rogarahita aise paramAtmA ko viSNu kahate haiM, unheM buddha kahate haiM, unheM jina kahate haiM, unheM ziva kahate haiM - aisI dazA pragaTI ho unheM / haiM? samajha meM AyA? parama klyaannkaarii| 'saMta' zAnta, viitraag| parama zAnta vItarAga, parama akaSAya pariNamana se. parNa akaSAya pariNamana se bhagavAna paramAtmA ko akelI zAntarasa kI pUrNa dhArA vItarAgarUpa pariNamita ho gayI hai| zAnta... zAnta... zAnta... zItala svabhAva jinakA, vItarAgI akaSAya
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 61 svabhAva, jinakI paryAya meM saMtu - pUrNa zAnti, vItarAga paryAyarUpa pariNamita hue haiM, unheM zAnta kahate haiN| samajha meM AyA? mumukSu - kucha na bolate hoM (unheM zAnta kahate haiN)| uttara - na bolatA ho to kyA kare? na bolatA ho to vaha to prakRti kA svabhAva hai| kaSAya manda ho aura na bolatA ho aura mauna rahe to usase kahIM zAnta hai? akaSAyasvabhAva se pariNamita hokara vItarAgI santa ho gye| zAntadazA kA pariNamana (huA) use zAnti kahate haiM, use vItarAga kahate haiM / so paramappA' lo! use paramAtmA kahate haiN| samajha meM AyA? tInoM AtmA kI vyAkhyA huI - bahirAtmA, antarAtmA, paramAtmA - aisI vyAkhyA sarvajJa paramAtmA ke sivAya anyatra nahIM ho sktii| paryAya meM palaTate haiM, bahirAtmA ho sakate haiM, ve anAdi se, svayaM ke kAraNa antarAtmA ho sakate haiM, apane puruSArtha se paramAtmA ho sakate haiN| zakti kI vyakti ke puruSArtha se... yaha saba dravya aura paryAya kA jahA~ paripUrNa svIkAra ho, vahA~ yaha vastu sambhava ho sakatI hai, anyatra nahIM ho sktii| kaho, samajha meM AyA? vahI paramAtmA hai| 'jiNabhaNiu' aisA jinendradeva ne kahA hai| lo! samajha meM AyA? isa bAta ko zaMkArahita jaan| 'NibhaMtu jANi' aisA kahA hai na? aisA jAna / 'NibhaMtu' - bhrAnti chor3a de ki dUsarA koI bhagavAna hogaa| koI brahmA utpanna karanevAlA, koI viSNu rakSA karanevAlA, koI zaMkara TAlanevAlA.... haiM ? aise maheza, zaMkara vaha maheza - aisA koI nahIM hai| nirdhAnta hokara aise paramAtmA ko jAna / paramAtmA aise hote haiM, aise ananta paramAtmA haiN| siddha bhagavAna ananta haiM / yadi tujhe paramAtmA honA ho to tU paramAtmasvarUpa jo terA hai, use jAna aura rAga-dveSa ko chor3a; to paramAtma zakti to tujhameM abhI par3I hai| paramAtmA kahIM bAhara se nahIM aate| samajha meM AyA? aisA jinendradeva ne kahA hai| isa bAta ko zaMkArahita jaan| nirdhAnta ho jA, nisandeha ho jA, nirbhaya ho jA! vastu aisI hI hai / isake sivAya koI paramAtmA satya nahIM ho sktaa| unheM zarIra nahIM hotA.... hotaa| jinheM kucha khAne-pIne kI vRtti nahIM hotii| bhagavAna ko khAnA-bAnA nahIM hotA bhagavAna phira khAye aura phira thAla car3he, kisakA?
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 gAthA-9 thAla car3hate haiM yA nahIM? jImane kA thAla.... aisA kucha AtA hai na? 'jamone thAla jivaNa morArI....' aisA AtA hai| saba sunA hai| 'jamone thAla jivaNa morArI....' parantu kisakA thAla? bhagavAna ko thAla kaisA? bhagavAna ko bhojana kaisA? ve to ananta Ananda kA bhojana prati samaya kara rahe haiN| paramAtmA ananta amRta kA anubhava kara rahe haiM, unheM phira dUsarA bhojana-phojana kaisA? samajha meM AyA? tU nirdhAnta aise paramAtmA ko jAna! isake atirikta koI saccA bhagavAna nahIM ho sktaa| kaho, samajha meM AyA? phira koI aisA kahate haiM na? bhagavAna apanA saba hisAba rakhate haiN| haiM ? yahA~ kA jo kAma kare, use to yAda na ho alpajJa prANI hai, dUsare paramAtmA usakA hisAba rakhe, hisAba.... dharma rAjA bahiyA~ dekhatA hai phira lenA-denA likhakara ise naraka meM bhejatA hai| kitane kA kAma karatA hogA? citragupta kA caupar3A/bahiyA~.... kitanI bahiyA~ rakhatA hogA? eka samaya meM ananta marate, nigoda ke jIva eka samaya meM ananta marate haiM aura eka samaya meM ananta utpanna hote haiN| ve ananta kitane? samajha meM AyA? pAra nahIM... siddha se anantagune jIva / AhA...hA...! unakI bahiyA~ kitanI rakhate hoMge? yahA~ do bahiyA~ rakhane meM parezAnI A jAtI hai| eka kAle bAjAra kA aura eka vaha acchA sApha-sutharA / do rakhate haiM na? do prakAra kI bahiyA~, dUsare ko batAne ko dUsarA aura dUsare ko batAne ko vh| usameM to parezAnI A jAtI hai| mumukSu - usameM to..... uttara - vahA~ kahA~ bhagavAna aisA thA? ve kisI kA nAmA-thAmA nahIM krte| isakA nAmA hai sahI bAta, satya, hA~! bhagavAna ke jJAna meM lekhA hai ki yaha jIva isa bhava meM mokSa jAegA - aisA lekhA hai| nauMdha hai, bhagavAna ke jJAna meM nauMdha hai| AhA...hA...! bhagavAna ke jJAna meM nauMdha hai, vaha rojanAmacA hai unheM yaha jJAna meN| yaha jIva isa bhava meM (kevala) jJAna prApta karegA, itane bhava meM mokSa jaaegaa| aisA bhagavAna ke jJAna meM nauMdha hai| tadanusAra vahA~ jaaegaa| dUsarA hogA nahIM, usake badale vaha kahatA hai nauMdha kara rakhI hai, bahiyoM meM likhA hai - aisA nhiiN| aise paramAtmA ko paramAtmA jAnanA (jise) AtmA kA hita karanA ho, use isa prakAra pahacAna krnaa| (zrotA - pramANa vacana gurudeva)
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahirAtmA para ko Apa mAnatA hai dehAdiu je para kahiyA te appANu munnei| so bahirappA jiNabhaNiu puNu saMsAra bhmei||10|| dehAdika jo para kahe, so mAnata nija ruup| bahirAtama ve jina kaheM, bhramate bahu bhvkuup|| anvayArtha - (dehAdiu je para kahiyA) zarIra Adi jinako AtmA se bhinna kahA gayA hai| (te appANu muNei) una rUpa hI apane ko mAnatA hai| (so bahirappA) vaha bahirAtmA hai|(jinnbhnniu) aisA jinendra ne kahA hai (puNu saMsAra bhamei) ki vaha bArambAra saMsAra meM bhramaNa karatA rahatA hai| vIra saMvata 2492, jyeSTha kRSNa 6, gAthA 10 se 12 guruvAra, dinAGka 09-06-1966 pravacana naM.4 yaha yogasAra, yaha zAstra yogIndradeva kRta hai| jo paramAtmaprakAza banAyA hai, unhoMne yaha banAyA hai| dasavIM gAthA meM bahirAtmA kI vyAkhyA thor3I AyI hai, sAdhAraNa AyI thI, aba vizeSa vistAra se kahate haiM / bahirAtmA para ko Apa mAnatA hai| dehAdiu je para kahiyA te appANu munnei| so bahirappA jiNabhaNiu puNu saMsAra bhmei||10|| yaha zloka hai| yaha AtmA akhaNDa AtmA zuddha caitanya vastu abheda padArtha hai, use chor3akara jo kucha yaha zarIra, ghara, dhana-dhAnya, makAna, AbarU, kIrti, zarIra kI kriyA yA andara meM puNya-pApa kA bhAva (hotA hai), vaha saba merA hai - aisA mAnatA hai, vaha bahirAtmA mithyAdRSTi ajJAnI hai| jugarAjajI!
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-10 jo svarUpa meM nahIM... jJAna-Ananda, vaha AtmA kA trikAlI zuddha AnandasvarUpa hai, usameM nahIM aise puNya-pApa ke, zubha-azubha ke vikalpa athavA cAra gati, chaha kAya, lezyA, kaSAya Adi bhAva, vaha parabhAva hai; vaha AtmA kA svabhAva nahIM hai| isa dehAdi parabhAva meM saba A gyaa| zarIra se lekara andara rAga kI mandatA ke zubhabhAva, ye saba AtmA se bAhya hai| ThIka hogA? ratibhAI! yaha bAhya jo hai, zarIra Adi jinako AtmA se bhinna kahA gayA hai.... zAstra meM athavA vastusvarUpa meM AtmA Ananda, jJAyakasvarUpa abheda hai, usase yaha dayA, dAna, vrata Adi ke bhAva yA hiMsAdi ke bhAva yA kaSAya yA gati, ye saba AtmA ke svabhAva se bAhya -bAhira-antara svarUpa meM nahIM - aise bAhira kahe gaye haiN| aise bAhya bhAva ko AtmA mAne, use yahA~ mithyAdRSTi bAhirAtmA mUr3ha kahA hai| samajha meM AyA? / dehAdiu je para kahiyA jinheM para kahA hai - aisA, phira yahA~ zabda hai| sarvajJa paramezvara ne AtmA akhaNDa jJAnAnandamUrti ke atirikta (jitane bhAva haiM, una sabako parabhAva kahA hai)| yahA~ do lAInoM meM itanA DAlA hai| yaha to usameM inhoMne vistAra kiyA hai| koI sAdhu-gRhastha kA cAritra pAle aura use AtmA kA svabhAva jAne to vaha sAdhu, zrAvaka to mithyAdRSTi hai| yaha to inane zubhabhAva kI vyAkhyA kI hai| samajha meM AyA? zrAvaka yA muni kA jo zubhabhAva vyavahAra hai na? paMca mahAvrata ke, bAraha vrata ke vikalpa haiM, unake chaha prakAra ke - zrAvaka ke chaha prakAra ke kartavya haiM na? vyavahAra kartavya hai na? devadarzana, gurupUjA ityAdi.... aisA jo AcaraNa hai, vyavahAra se zubharAga hai| aise muni ko bhI paMca mahAvrata Adi kA AcaraNa, vaha rAga - zabharAga hai| vaha AcaraNa merA hai aura usa AcaraNa se mujhe hita hotA hai - aisA mAnanevAle kI dRSTi bAhira hai, mithyAdRSTi hai, usakI bahirAtmadRSTi hai, antardRSTi nhiiN| samajha meM AyA? taba (koI kahatA hai) jJAnI ko aise bhAva to hote haiM ? aise bhAva hone para bhI unheM apanA svarUpa nahIM jAnatA, unase hita nahIM mAnatA - aise zrAvaka aura muni ke vyavahAra AcaraNa ke jo jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra, vIryAcAra - aise (AcAra) Ate haiM na? kAla meM par3hanA ityAdi nahIM AtA? ai...I...! pravacanasAra meM to aisA kahate haiM,
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) tumhAre pratApa se aisA hogA.... yahA~ kahate haiM ki aise bhAva se lAbha mAneM to use bahirAtmA -mithyAdRSTi kahA hai| dekho, likhA isameM, e...I... ! vahA~ to nimitta kA kathana kiyA hai| pravacanasAra meM to aisA bhAva vahA~ hotA hai, usakA nimitta kA kathana kiyA hai| jJAna meM vinaya se par3hanA, kAla meM par3hanA ityAdi ATha bola Ate haiM na? samyaktva ke vyavahAra ke ATha bola Ate haiN| cAritra ke ATha - pA~ca samiti, tIna gupti.... aisA dekhakara calanA ityAdi... tapa ke bAraha prakAra, ye saba vikalpAtmaka bhAva haiM, rAga haiM; yaha merA svarUpa hai athavA isase merA kalyANa (hai - aisA mAnatA hai)| jisase kalyANa mAne, vaha use svarUpa mAne, use sAdhana mAne to bhI vaha mithyAdRSTi hai - aisA yahA~ to kahate haiN| vaha sAdhana nahIM hai; sAdhana, svabhAva meM sAdhana hai| samajha meM AyA? jo antara kA Avazyaka - kartavya hai, svarUpa meM sthiratA vaha.... anya vyavahAra Avazyaka, use paramArtha se AtmA kA svarUpa jAne.... dehAdiu je para kahiyA dekho| dehAdiu je para kahiyA ve saba para haiN| zubhavikalpa - vRtti utpanna hotI hai, ve saba para haiM, vikAra haiM, vibhAva haiM, sadoSa haiN| AhA...hA...! kaho samajha meM AyA? aise zubha AcaraNa ko (parabhAva kahate haiN)| dUsarI bhASA, yahA~ to abhI lakSya meM yaha AyA thaa| udaya kA bola hai na! bhAI! udaya ke bola, vaha abhI lakSya meM AyA thaa| ikkIsa bola meM koI bola jo hai, vaha AtmA ko mAne to bahirabuddhi - mithyAdRSTi hai| mumukSu - AtmA kA tattva hai, aisA likhA hai| uttara - yaha AtmA kA tattva (kahA), vaha to eka samaya kI paryAya kA jJAna karAne ko (kahA hai)| eka samaya kI paryAya meM usakA jJAna karAne ko... vastudRSTi kI dRSTi se vaha bahirbhAva hai| samajha meM AyA? ai... devAnupriyA! ai... bhogIbhAI! dehAdiu je para kahiyA yahA~ to bhagavAna kahate haiM - aisA apane siddha karanA hai| yogIndudeva aisA kahate haiM na ki deha, zarIra, vANI, mana, karma, dhana, dhAnya, lakSmI, strI, putra Adi yaha saba bhagavAna AtmA se bhinna cIja hai| eka ora lI, yaha to abhI sthUla bAta thii|ab rahI andara meM, yaha bAhya kI bAta huii| aba andara meM jo koI zubhapariNAma uThate haiM, vibhAva ke AcaraNa, jinheM vyavahAra AcaraNarUpa se zAstra meM kahA - aisA jo zubha
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 gAthA-10 AcaraNa - bhAva utpanna hotA hai, vaha bhI vAstava meM bahirbhAva hai, kyoMki antara svabhAva meM nahIM hai aura antara svabhAva meM rahatA nahIM hai| samajha meM AyA? antara svabhAva meM hai nahIM aura antara svabhAva meM zuddha cidAnanda kI mUrti bhagavAna AtmA hai, usameM yaha dayA, dAna, vratAdi ke pariNAma zubhavikalpa yA jJAnAcAra-darzanAcAra ke pariNAma vaha vibhAva hai| vaha jJAnAnandasvarUpa meM nahIM hai tathA usa jJAnAnanda kI pUrNa prApti ho, taba vaha rahate nahIM haiM; isalie usakI cIja nahIM hai| samajha meM AyA? AhA...hA...! dehAdiu je aisA prayoga kiyA hai na? bhagavAna eka ora raha gyaa| eka samaya meM akhaNDa Anandakanda abheda cidAnanda kI mUrti, use AtmArUpa se jAne, taba to samyagjJAna aura samyagdarzana huA, vaha to jaisA jisakA svabhAva, usa prakAra usakA svIkAra... aura aisA AtmA na mAnakara, usa AtmA se bAhya cIjeM jo vikalpAdi utpanna hote haiM, jo usameM nahIM hai, utpanna hoM, phira bhI usake svabhAva meM nahIM rahate aura usake svabhAva ko sAdhanarUpa se madada nahIM karate haiN| samajha meM AyA? AhA...hA...! dayA, dAna, vrata, bhakti, pUjA - aisA vikalpa zubha hai, vaha vAstava meM bahirbhAva hai, vibhAva hai| paMca mahAvrata ke pariNAma - ahiMsA, satya, datta, brahmacarya, yaha bhI eka vikalpa, vibhAva hai| yaha usakA svarUpa nahIM hai| usa vibhAva ko svabhAva mAne yA vibhAva ko svabhAva kA sAdhana mAne yA vibhAva merI cIja meM hai aisA mAne, (vaha bahirAtmA hai)| samajha meM AyA? zAntibhAI ! kyA hogA yaha ? adbhuta....! kaho, samajha meM AyA? yaha puNyapariNAma aura puNya kA phala, zubhabhAva isase ba~dhA puNya, yaha usake phalarUpa se tumheM yaha hajAra (rupaye) vetana milatA hai, yaha tInoM mujhe milate haiM - aisA mAnanA, vaha mUr3ha hai, aisA yahA~ kahate haiN| bhAI ! ise zeyara mArkeTa meM eka hajAra vetana milatA hai| yaha AyA thA, nivRtti lekara AtA hai| yaha to puNya ke paramANu aura puNya kA bhAva aura usake phala kI bAhara kI vicitratA dekho, yaha ekadama bar3hA - aisA mAnanevAlA mUr3ha hai| yaha kahate haiN| ratibhAI! AhA...hA...! ai...I...! lakSmI aura adhikAra bar3hane se kyA bar3hA? kyA parivAra yA parivAra se.... yaha bar3hA to tU bar3hA? yA gumar3hA bar3hA / gumar3hA samajhate ho? phor3A... phor3A.... hotA hai|
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) eka seTha ko thA, apane eka bhAI the na? byAvara... byAvara hai na? nahIM the eka seTha? hama AhAra karane gaye the| motIlAlajI, byAvara meM motIlAlajI seTha the na? gRhastha vyakti, khAnadAnI vyakti, bar3e gRhastha parantu pUre zarIra meM supArI-supArI jitane (phor3e) pUre zarIra meM itanI-itanI gA~The, hA~! byAvara meM motIlAla seTha the| unake yahA~ AhAra karane gaye the| bar3e gRhastha, ijjatadAra / bar3e seTha, bar3e vyakti... zarIra dekho to sarvatra itanI -itanI gA~TheM nikalI huI, hA~! supArI (jaisI) - aise gRhastha the| lAkha davAyeM kitanI karate hoMge? dhUla meM bhI kucha nahIM huA, marate taka zarIra aisA kA aisA rahA, lo! yaha mujhe huA - aisA mAnanA, bahirAtmabuddhi hai - aisA kahate haiN| yaha AtmA meM nahIM huA, yaha to jar3a kI dazA meM hai| ___ isI prakAra jar3a kI dazA meM sundaratA, komalatA, AkRti, naramAyI, ityAdi jar3a kI dazA meM hone para mujhe huA', 'yaha mujhe huA, yaha maiM hU~, maiM sundara hU~, maiM narama hU~, maiM sundara hU~ - yaha buddhi zarIrAdi ko, para ko apanA mAnanevAle kI buddhi hai|' samajha meM AyA? zarIrAdi.... Adi meM saba DAlA hai, hA~! jinheM AtmA se bhinna kahA gayA hai| bhagavAna sarvajJa paramezvara ne paramArthasvarUpa apanA nija svabhAva, saccidAnandasvarUpa jJAyakamUrti akhaNDAnanda dhruva, anAdi-ananta svabhAva, usase jitane bahirbhAva haiM, unheM apanA mAne, unase apane ko lAbha mAne - aisA yaha merA kartavya hai, aisA mAne, lo! aisA kartA nikalatA hai yA nahIM? rAmajIbhAI kA yAda aayaa| samajha meM AyA? jinheM - rAgAdi ko jisakA kartavya svIkAra kare, usa kartavya se bhinna kaise hogA? kaho, ratibhAI ! samajha meM AyA? yaha zubhabhAva dayA, dAna, bhakti, vratAdi kA zubhabhAva merA kartavya hai aura maiM vAstava meM usakA racanevAlA hU~ - aisA jo mAnatA hai, vaise kartavya ko kaise chor3egA? aise kartavya ko mAnanevAlA bahirAtmA mithyAdRSTi ajJAnI hai| AhA...hA...! mumukSu - vyAkhyA lambI bahuta ho gyii| uttara - lambI ho gyii| mastiSka meM udayabhAva yAda A gyaa| yaha to thor3e bola haiM, bahuta bola haiM usameM, nahIM? asiddhatvabhAva, lo na ! asiddhabhAva, yaha par3hane se udayabhAva dimAga meM A gyaa| udayabhAva kitanA asiddha hai? caudahaveM guNasthAna taka asiddhabhAva hai|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 10 yaha saba asiddhabhAva, apUrNabhAva, malinabhAva, viparItabhAva, khaNDa-khaNDabhAva.... samajha meM AyA? use apanA svarUpa mAne, vaha bahiravastu hai | bhagavAna antara cidAnanda kI mUrti akhaNDa Anandakanda dhruva caitanya hai| use apanA svarUpa na mAnakara, jo usameM se nikala jAtA hai, TikatA nahIM hai.... Tikate tattva ke sAtha jo TikatA nahIM hai, use apanA mAne use bahirAtmA mUr3ha jIva kahate haiM / adbhuta vyAkhyA kaThora ! e...' ratibhAI ! 68 bahira - aisA zabda hai na yahA~ to ? bahira / dehAdiu so bahirappA.... bahirappA bAhira meM AtmA mAnanevAlA, aisA... bhagavAna AtmA jJAyaka kI mUrti, caitanyasUrya anAkula Ananda kA kanda - aisA svatattva svayaMsiddha, use apanA na mAnakara, usase bAhya ke kisI bhI vikalpa AcArAdi ke, vyavahAra AcAra ke, hA~ ! vyavahAra kriyA ke, vyavahAra mahAvrata ke.... samajha meM AyA ? samakita kA vyavahAra zraddhA ke ATha vikalpa, jJAnAcAra ke, cAritrAcAra ke vyavahAra ke yaha saba vibhAva merA svabhAva hai athavA isa vibhAva se merA hita hogA - aisA mAnanevAlA usa vibhAva ko hI bahira, bahira ko hI AtmA mAnatA hai / hai na ? dehAdiu je para kahiyA te appANu muNei / use AtmA jAnatA hai / hama zabdArtha karate haiM / yaha to mahAsiddhAnta hai / AhA... hA...! samajha meM AyA ? dehAdiu je para kahiyA eka sva raha gayA, isake atirikta (bAkI saba ) para / te appANu muNei / use AtmA mAne arthAt usase hita mAne arthAt usa puNya-pApa ke rAgAdi vibhAva AcAra ko apane svabhAva kA sAdhana mAne to svabhAva aura vikAra do eka mAnanevAlA, use hI AtmA mAnatA hai / so bahirappA usakI dRSTi hI cidAnanda jJAyakabhAva tarapha nahIM hai, usakI dRSTi vahA~ Age vaha khaNDa-khaNDa Adi rAgAdibhAva yA alpajJa Adi, usameM jisakI buddhi par3I hai, ve saba (bahirAtmA haiM) / usameM kahA thA na ? paNDita, bhedavijJAnI paNDyA arthAt buddhivAlA - aisA kahA na ? yahA~ apaNDyA lenA, aisA merA kahanA hai / hai ? puNya-pApa kA rAgabhAva, zarIrabhAva, vANI se bhinna - aisA bhedajJAna, aisA para se bhedajJAna, svabhAva tarapha kI ekatA (jise huI hai), use paNDita kahA hai| usa jIva ko antarAtmA kahA hai| usane AtmA hai, vaisA jAnA, mAnA kahA jAtA hai| usase viruddha
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) vikalpa rAgAdi ko apanA svarUpa mAne, use apaNDyo kahA hai arthAt ekatvabuddhivAlA kahA hai, isalie apaNDayo kahA arthAt mUrkha kahA hai, bahirAtmA kahA hai| yaha to phira usa paNDyA para dimAga gayA ki paNDyA arthAt kyA hogA ? usameM likhA hai, paNDyA arthAt buddhi / bhedavijJAna kI buddhi aura yaha (ajJAnI) abheda ( mAnatA hai) / svarUpa meM rAga aura puNya bhinna hai, unheM eka mAnanevAlA, vaha apaNDyA, mUrkha aura bahirAtmA hai| samajha meM AyA ? 69 so bahirappA jiNabhaNiu dekho ! vItarAga sarvajJa paramezvara, jinheM eka samaya meM sekeNDa ke asaMkhya bhAga meM jJAna kI jyota kevalajJAnarUpa se pUrNa pragaTa ho gayI, caitanyasUrya andara pUrNa satva par3A hai / sarvajJasvabhAvI satva / AtmA arthAt sarvajJa - jJa - svabhAvI, jJa -svabhAvI, jJa sAtha meM pUrA jJa lo to sarvajJasvabhAvI - aisA bhagavAna AtmA, , sarvajJasvabhAvI vastu AtmA kA antara dhyAna karake jo sarvajJasvabhAva jisakI dazA meM - avasthA meM pragaTa ho gayA - aise sarvajJa paramezvara yaha kahate haiM ki aise sarvajJasvabhAvI AtmA ke atirikta dUsarI cIja ko apane lAbha ke liye mAne, hita ke liye mAne arthAt apanI mAne, use bahirAtmA kahA jAtA hai / kaho, isameM samajha meM AyA yA nahIM ? ai... pravINabhAI ! bhagavAna..... bhagavAna... bhagavAna... bhagavAna... bhagavAna... bhagavAna... bhagavAna... bhagavAna... bhagavAna... e... bhagavAna...! bhagavAna... bhagavAna... kare, yaha vikalpa hai, kahate haiM / isa vikalpa se AtmA ko lAbha mAnanevAlA bahirAtmA hai - aisA yahA~ kahate haiM, lo ! Apane saba pakkA kraayaa| pakkA karA lenA hai, usakI zailI pramANa bole na ! kaho, dhIrubhAI ! mumukSu uttara kyA hai isameM? eka, do vastu hai| eka ora bhagavAna pUrNAnanda kA nAtha paramAtmasvarUpa svayaM parama svarUpa hai, AtmA arthAt paramasvarUpa / zuddha dhruva caitanya bhagavAna paramasvarUpa AtmA ko apanA mAnanA, vaha to samyagjJAna, samyagdarzana aura dharma dazA huii| aisA isane ananta kAla se nahIM maanaa| aise svabhAva se viruddha alpajJa avasthA, alpadarzI, alpa vIrya yA puNya -pApa ke vikalpa yA saMyogI bAhya cIja meM kahIM bhI mujhe sAdhana hai, hitakara hai, lAbhakAraka hai, merA hai, usameM maiM hU~, ve mere haiM - aisI mAnyatA ko bahirappA ( kahate haiM) / yaha AtmA
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 10 antara meM se uchalakara bAhara ko apanA mAnatA hai| samajha meM AyA ? haiM ? saba A gayA ? mandira aura pUjA, yAtrA aura yaha saba vikalpa haiM, ve mere haiM (- aisA mAnanevAlA bahirAtmA hai)| ye ho bhale parantu vibhAvarUpa heya hai| 70 mumukSu - saba roja pUjA karate haiM / uttara - kauna karatA thA ? karatA kaba hai ? kiyA thA abhI ? abhI isameM pUjA kI yA nahIM ? Aja thI na samavasaraNa kI (pUjA) ? Aja jaldI thI, savA sAta (hotI hai parantu Aja sAta (baje) thii| aisA kahate the na ? koI kahatA thA ? ho, usake kAla meM bhAva ho, parantu vaha bhAva antara meM svarUpa kI zAnti ko yA svarUpa kI akhaNDatA ko vaha bhAva kucha madada karatA hai yA svabhAva ko lAbha karatA hai - aisA nahIM hai| phira bhI vaha bhAva vyavahArarUpa se Aye binA nahIM rahatA hai / are... are... ! jaise AtmA hai, paripUrNa prabhu saccidAnandasvarUpa akhaNDAnanda eka hai, isI prakAra yaha zarIrAdi jar3a bhI hai yA nahIM ? miTTI Adi hai, yaha rajakaNa hai yA nahIM ? aise vastu eka rUpa se prabhu antara zuddha caitanya kA bhAna hone para bhI, jaise dUsarI cIja kahIM calI nahIM jAtI - aise andara meM jaba taka pUrNa dazA prApta na ho, taba taka aisA vyavahAra khar3A hotA hai parantu vaha pararUpa se hotA hai, svarUpa se ginane ke liye nahIM hotA / AhA... hA.... cimanabhAI ! bahuta kaThina bAta hai / e.... mohanabhAI ! kyA parantu ? taba aisA kahoge to pUre dina koI kucha nahIM karegA / kahA~ gaye ? mumukSu - utsAha ur3a jAtA hai / uttara - utsAha ur3a jAtA hai ! satya kA to satya svarUpa hai - aisA rakhanA cAhie / sat ke koI khaNDa karanA cAhie ? satyavastu ko vasturUpa se rakho, pheraphAra mata karo / AhA...hA... ! kaho, ratanalAlajI ! kaisA hai ? aisI kaThora bAta (suneMge to ) indauravAle saba cillA uttheNge| yahA~ to kahate haiM ki zrAvaka kA vyavahAra AcaraNa aura sAdhu kA vyavahAra AcaraNa, yaha bhI mujhe hitakara hai - aisA mAnanevAlA bahirAtmA mithyAdRSTi hai - aisA kahate haiM / kyoMki yahA~ to udayabhAva meM rAga liyA hai na ? samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA..... phira
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 71 vApasa kiye binA rahe nahIM, kitane hI phira aisA kahate haiM / bhAI! tumheM patA nahIM hai, bApU! vaha bhAva hotA hai, AtA hai| AtmA kA kartRtva nahIM parantu kamajorI ke kAla meM vaha bhAva AtA hai, phira bhI hitakArI nahIM hai| hitakArI nahIM hai to lAye kisalie? lAtA nahIM parantu AtA hai| AhA...hA...! A...hA...! e... bajjUbhAI! bahirappA jiNabhaNiu, jiNabhaNiu vItarAga paramezvara ne aisA kahA hai| sarvajJa trilokanAtha paramAtmA pUrNa dazA jahA~ pragaTa huI, vANI meM icchA binA yaha bAta aise AyI hai| AhA...hA...! e... kAntibhAI ! yaha adbhuta bAta, bhAI ! anya kitane hI kahate haiM, yaha sonagar3ha kI (bAta aTapaTI hai) parantu yaha sonagar3ha kI hai yA kisI ke ghara kI hai yaha? mumukSu - sonagar3ha kI ho to kyA Apatti? uttara - parantu yaha sonagar3ha kA arthAta aisA, aisA usake mana meM (hotA hai)| akelA ekAnta... aisA! hamArA anekAnta hai - aisA kahate haiN| yahA~ kahate haiM ki yaha bAhara ke vikalpa haiM, bhAI ! ho, parantu yaha koI AtmA kA kalyANa karanevAle haiM aura AtmA kA svarUpa hai - aisA mAnanA, vaha mithyAtva hai| mere svarUpa meM maiM hU~ aura ve mere meM nahIM haiM, isakA nAma anekAnta kahA jAtA hai parantu yaha maiM zuddha bhI hU~ aura malinabhAva bhI hU~ - aisA anekAnta ho sakatA hai ? samajha meM AyA? maiM nizcayasvarUpa se zaddha akhaNDa Ananda ha~, vaise vyavahArasvarUpa se vikalpa aura vibhAva bhI maiM hU~ - aisA koI ho sakatA hai ? samajha meM AyA? adbhuta bAta... parantu isameM kabhI ananta kAla meM yaha bAta lakSya meM nahIM lI hai| AhA...hA...! _ 'so bahirappA jiNabhaNiu' aisA jinendradeva ne kahA hai| 'puNa saMsAra bhamei' basa ! phira se aisA kA aisA paribhramaNa kregaa| anAdi kAla se aise para ko apanA mAnatA AyA hai aura para ko ise chor3anA nahIM, to para ko chor3anA nahIM arthAt para meM vaha paribhramaNa kregaa| puNu saMsAra bhamei dekho! bArambAra.... aise phira puNu kA (artha kiyA) saMsAra meM bhramaNa kiyA karatA hai| aisA AtmA anAdi kAla se AtmA kI mUla cIja ko jAne binA, asalI svabhAva ko jAne binA, vikRtarUpa ko apanA svarUpa mAnakara (paribhramaNa kiyA karatA hai)| kaho, samajha meM AyA?
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 10 eka manuSya hotA hai, nahIM vaha rUpa dhAraNa karatA ? sira para amuka kare aura aisA (kare) / musalamAna bahuta karate haiN| sira para kapar3A or3hate haiM aura kapar3A bA~dhate haiM aura aisA karate haiN| ve to mAnate haiM ki maiM to manuSya hU~, maiM yaha nahIM / hAthI jaisA rUpa dhAraNa kare aise sira para sIMga nahIM lagAte ? haiM ? hAthI kA mukhauTA DAlate haiM - aisA karate haiM / maiMne dekhA thaa| eka bAra vahA~ upAzraya ke pAsa nikalA thA, upAzraya ke pAsa nikalA thA / saba eka-eka bAra ko ThIka se dekha liyA hai, vaha vyakti nikalA thA aura sira para hAthI kA mukhauTA... yaha dekho parantu vaha mAnatA hogA ki maiM hAthI nahIM / haiM ? isI prakAra isa zarIra ke mukhauTe ke Upara lAla camar3e ke, yaha vANI dhUla kI aura yaha mAnatA hai ki merI.... aba ise karanA kyA ? aura usameM puNya aura pApa ke bhAva utpanna hoM, vaha bArIka camar3e ke Tukar3e haiM, ve koI AtmA kA svabhAva nahIM hai / vibhAva... vibhAva, vikAra.... sadoSa, upAdhi hai, use apanA svarUpa mAne; vikRtarUpa ko avikRta mAne...... vikRtarUpa kahA na ? hAthI ko, manuSya thA, use apanA mAne aise AtmA meM honevAlI vikRtadazA, zubhAzubhabhAva ke sambandha aura usakA phala, use apanA mAnanevAlA vikRta ko hI avikRta mAnatA hai, vaha vikRta ko kaise chor3egA ? isalie vikRta meM bArambAra bhramaNa kregaa| lo, yaha dazavIM gAthA huii| 72 jJAnI para ko AtmA nahIM mAnatA hai dehAdiu je parakahiyA te appANu Na hohiM / iu jANeviNu jIva tuhu~ appA appa muNehiM // 11 // dehAdika jo para kahe, so nija rUpa na mAna / aisA jAna kara jIva tU, nija rUpa hi nija jAna // anvayArtha - ( dehAdiu je para kahiyA ) zarIra Adi jinako AtmA se bhinna - kahe gaye haiN| (te appANu Na hohiM ) ve padArtha AtmA nahIM ho sakate va una rUpa AtmA nahIM ho sakatA arthAt AtmA ke nahIM ho sakate (iujANeviNu) aisA samajhakara
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 73 (jIva) he jIva! (tuhu~ appA appa muNehiM) tU apane ko AtmA pahacAna, yathArtha AtmA kA bodha kr| gyArahavIM (gAthA) / jJAnI ko para ko AtmA nahIM mAnanA caahie| dharmI sat... sat, satsvarUpa kA svIkAra, use asat meM apanApana nahIM mAnanA caahie| asat arthAt jo svarUpa meM nahIM - aisI jo paravastu Adi hai, use apanI nahIM mAnanA caahie| vaha bahirAtmA thA, yaha sulaTA lete haiN| dehAdiu je parakahiyA te appANu Na hohiM / iu jANeviNu jIva tuhu~ appA appa muNehiM // 11 // atyanta saMkSipta zabdoM meM akelA mAla bharA hai| zarIra Adi apanI AtmA se bhinna kahe gaye haiM.... ye saba bAta kI vaha.... zubha-azubhabhAva, AcaraNa, kriyA, deha, vANI, mana, karma, lakSmI saba.... yaha bhinna kahe gaye haiM, ve padArtha AtmA nahIM ho sakate... kyA kahate haiM ki te appANu Na hohiN| bhagavAna jJAnamUrti prabhu, usa vikAra, zarIra aura vikalparUpa kahIM ho nahIM jaataa| unarUpa nahIM ho jAtA, vastu kahIM vikRta paryAya se vastu usarUpa bana nahIM jaatii| kyA kahA? / bhagavAna AtmA cidAnanda kI mUrti arUpI akhaNDa Anandakanda cidAnanda anAdi -ananta svayaM vastu hai, padArtha hai| ye zarIrAdi jo AtmA se pRthak kahe, vikalpAdi, rAgAdi, puNyAdi, ve padArtha AtmA nahIM ho skte| te appANu Na hohiN| ve padArtha AtmA nahIM ho skte| kyA kahate haiM ? yaha puNya-pApa kA bhAva, zarIra, vANI, karma-yaha AtmArUpa nahIM ho skte| ve anAtmArUpa bAhara rahate haiN| samajha meM AyA? AhA...hA...! AtmA ko jo svabhAvasvarUpa usameM hai, usameM ve A nahIM jAte - aisA kahate haiN| ve padArtha AtmA nahIM ho skte| kyA kahA? samajha meM AyA? zuddha jJAna kI mUrti caitanyasUrya prabhu, usarUpa ye puNya-pApa ke bhAva, zarIrAdi usarUpa nahIM hote| caitanyasUrya vastu vaha, ina dehAdi bAhya kriyA (rUpa) AtmA nahIM hotii| AtmA nahIM hotI, mAne vaha mAnyatA bahirAtmA kI hai| ve nahIM hote| samajha meM AyA? eka rAga kA
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 11 kaNa aura rajakaNa.... rAga kA, sUkSma zubharAga kA kaNa aura rajakaNa.... rAga kaNa aura ve AtmA nahIM hote| kyA kahate haiM ? dekho ! rajakaNa, 74 ve padArtha AtmA nahIM ho skte| bhagavAna jJAna jyoti caitanya prabhu, vaha rAga kA vikalpa - dayA, dAna kA ho yA paramANu kA rajakaNa ho, ve parapadArtha kahIM AtmA ho sakate haiM ? rAga vibhAva, vaha svabhAva ho sakatA hai ? rajakaNa, vaha jIva ho sakatA hai ? samajha meM AyA ? kaho, pravINabhAI ! yaha to samajha meM Ave aisA hai yA nahIM ? dekhanA par3e lo, ise bhI vaha.... parantu bhagavAna caitanyasUrya hai na andara ? kaho ! sphaTikaratna hai, sphaTikaratna / aba usameM sAtha meM kAlA phUla, lAla phUla ho, vaha kAlA-lAla phUla sphaTikarUpa ho jAtA hai ? aura usameM kAlA - lAla kI thor3I jhAMI par3I huI dikhatI hai, vaha bhI kAlI-lAla jhAMI sphaTikarUpa ho jAtI hai ? samajha meM AyA ? 'jyoM nirmalatAre sphaTika kI, tyoM hI jIva svabhAva re .... zrI jinavIra dharma prakAziyo, prabala kaSAya abhAva re.... jyoM nirmalatA re sphaTika kI / ' jaise, sphaTika nirmala piNDa hai, vaise hI bhagavAna AtmA nirmala Ananda aura jJAna kA kanda AtmA hai| samajha meM AyA ? usameM sAtha meM lAla-kAlA phUla ho to vaha lAla-kAlA phUla kahIM sphaTikarUpa ho jAtA hogA ? aura usameM jarA kAlI-lAla jhAMIM par3I, vaha sphaTikarUpa hotI hai ? vaha sphaTikarUpa dhAraNa karatI hai ? kAlA-lAla vaha koI sphaTikarUpa dhAraNa karatA hai ? isI prakAra bhagavAna AtmA se bAhya padArtha, ve AtmA nahIM ho skte| ve puNya-pApa ke vikalpa aura zarIrAdi.... sphaTika jaisA bhagavAna AtmA, usarUpa nahIM ho sakate / kauna ? ve vibhAva, zarIra aura vANI... AhA... hA... ! unarUpa AtmA nahIM ho sakatA / unarUpa AtmA nahIM ho sakatA / asara - parasa DAlA hai| kyA kahA ? ve appANu Na hohi DAlA hai na ? arthAt ve padArtha AtmA nahIM ho sakate aura unarUpa AtmA nahIM ho sakatA..... arasa-parasa / AhA...hA... ! kyA kahA ? bhAI ! yaha to akelI bhedajJAna kI bAta hai| samajha meM AyA? yaha to makkhana nikAlakara yaha akelA rakhA hai| bhagavAna AtmA.... ! yaha dehAdi rajakaNa to miTTI hai, vANI miTTI hai, andara zubha -azubharAga (hotA hai), vaha zubha -azubharAga, AtmA ho sakatA hai ? aura AtmA usarUpa
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 75 ho sakatA hai ? aisA kahate haiN| samajha meM AyA? AhA...hA...! parabhAva meM mohita re AtmA... bhUlA re bhagavAna ko andara meM.... svayaM bhagavAna ko bhUlA hai| saccidAnanda cidAnanda jJAtA -dRSTA Ananda kA kanda prabhu, kahate haiM ki vaha AtmA kyA vibhAvarUpa hotA hai ? vaha AtmA kyA zarIrarUpa hotA hai? vaha AtmA vANI meM Aye yA (vANIrUpa) hotA hai? Ave to hove na! aura vibhAva ke vikalpa meM AtmA Ave ki AtmA vibhAvarUpa ho? AtA hai usameM? zubhabhAva - dayA, dAna ke vikalpa meM vaha AtmA AtA hai ? AtmA Ave to AtmA usarUpa ho jaaye| AtmA usameM AtA hI nahIM, ve to bAhya cIja haiN| vibhAva, vaha svabhAva nahIM hotA; svabhAva, vaha vibhAva nahIM hotaa| yahA~ to donoM aisI arasa-parasa bAta lI hai na, samajha meM AyA? te appANu Na hohi jo zarIrAdi kahe, udayabhAva kahA vaha.... yaha paMcAcAra - jJAna, darzana, cAritra, vIrya, tapAcAra.... aise jo ATha ke vikalpa, ATha (guNe) pA~ca, cAlIsa... jise yaha ATha hoveM vaha, samakita ke ATha AcAra Ate haiM na? ni:zaMka aura ni:kAMkSita aura vyavahAra ke, hA~! aura jJAnAcAra ke (vikalpa) - kAla meM par3hanA aura vinaya se par3hanA aura.... AhA...hA...! dUsare to kahate haiM ki zAstra kI svAdhyAya, kare to (nirjarA hotI hai) - aisA kala AyA thaa| are... ! suna na, bhagavAna ! tujhe patA nahIM hai... bApU! bApU!! yaha to vikalpa utpanna hotA hai, bhAI! taba usakA para ke prati lakSya hai| usa vikalparUpa prabhu hotA hai ? aura vikalpa isarUpa hotA hai ? yaha vikalpa kA rUpa, svarUpa dhAraNa karatA hai? aura yaha svarUpa, vikalparUpa A jAtA hai ? AhA...hA...! kaho, isameM samajha meM AyA yA nahIM? e... malUkacandabhAI ! kyA karanA parantu aba isameM? hoza ur3a jaaegaa| mandira banAnA hai aura utsAha ur3a jaaegaa| hama kara sakate haiM - aisA mAne to utsAha rahe ! kaho, vAsudevabhAI! kyA karanA aba isameM? AhA...hA... ! are prabhu! tU kahA~ hai ? dekha to shii| tU jahA~ hai, vahA~ vikAra nahIM aura vikAra jahA~ hai, vahA~ tU nhiiN| bhAI! nyAya se to samajhanA pdd'egaa| vikAra, jo puNya-pApa ke vikalpoM kA vikAra, vibhAva dazA (hotI hai), vahA~ bhagavAna cidAnanda kA svabhAva usameM nahIM hai aura vaha vibhAva, svabhAvarUpa tIna kAla meM
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 11 76 nahIM hotA / AhA...hA... ! kaho, isameM samajha meM AtA hai yA nahIM ? e... jItU ! kyA kahA ? kahA~ gayA terA.... bolo ! mumukSu - vibhAva, svabhAvarUpa nahIM hotA / uttara - arthAt ? svabhAva arthAt kyA ? vibhAva arthAt kyA ? tere se vaha de ? dekho! use jahA~-tahA~ bar3A ThaharAte haiN| phira kyA kahA ? bhagavAna sphaTikaratna jaisA caitanya nirmalAnanda prabhu, vaha puNya-pApa ke malinabhAva aura zarIrAdi ajIvabhAva; puNya-pApa ke AsravabhAva - karma, zarIra, ajIvabhAva - vaha ajIvabhAva, AsravabhAva, vaha svabhAvabhAva - AtmArUpa nahIM hote aura bhagavAna AtmA caitanya golA dhruva anAdi ananta satva Anandakanda, vaha svayaM vibhAvarUpa arthAt AsravarUpa yA ajIvarUpa nahIM hotA / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? tInoM tattva nirAle haiM yA nahIM ? ajIva, Asrava aura AtmA / calo ! e... dhIrubhAI ! ajIva - karma, zarIra, vANI saba dhUla ajIva aura andara zubha-azubhabhAva uTheM, vaha Asrava.... Asrava arthAt naye AvaraNa kA kAraNa... malinabhAva / A-sravanA, usameM AtmA nahIM aataa| vaha to kRtrima malinabhAva hai / ataH kahate haiM ki usa AsravabhAva - dayA, dAna, vrata ke pariNAmoM meM AtmA nahIM AtA aura vaha AsravabhAva AtmArUpa nahIM hotaa| AtmArUpa hue binA vaha lAbha kaise kara sakatA hai ? kaho, isameM kucha samajha meM AyA ? dehAdiu je para kahiyA zabda to vaha kA vahI hai, usameM (dazavIM gAthA meM ) thA vaha, vaha kA vahI hai te appANu Na hohiM usameM te appANu muNei thaa| yaha appANu Na hohiM (hai)| basa! itanA (antara hai ) / iu jANeviNu jIva tuhuM appA appa muNehiM // aisA jAnakara, aisA samajhakara .... aisA samajhakara .... aisA hI jahA~ svarUpa hai, jJAnasUrya prabhu kabhI vikalpa ke vibhAvarUpa huA nahIM, kabhI ajIvarUpa hotA nahIM; ve vikAra ke bhAva aura a ke bhAva, svabhAvarUpa - caitanyarUpa nahIM hote - aisA jAnakara... kaho, samajha meM AyA ? iu jANeviNu, aisA samajhakara ... kyA samajhakara ? dekho ! bhinna kara diyA / bhagavAna saccidAnanda prabhu, usa vikalpa ke vibhAva meM nahIM AtA aura vaha vibhAva,
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) svabhAvarUpa kabhI pariNamatA aura hotA nahIM hai| jar3a, rajakaNa, karma - zarIra ve kahIM AtmA meM (nahIM) Ate, AtmArUpa nahIM hote| bhagavAna AtmA kA rUpa, rajakaNa karmarUpa yA zarIrarUpa nahIM hotaa| aisA samajhakara .... aisA satya hai, vaisA samajhakara, aisA / isa prakAra hI vastu hai, aisA samajhakara ... yaha samajhakara (kahA) vaha nayI samajha kI paryAya huii| paryAya arthAt avasthA, nayI avasthA huii| yaha bhagavAna, usa vikArarUpa nahIM hotA / vikAra, vaha svabhAvarUpa nahIM hotA, donoM ke bIca kA bhedajJAna hokara, samajhakara, jIva! tuhuM appA appa muNehi / tU apane ko AtmA jAna.... dekho! yaha phira aise andara meM lAye / 77 -- bhagavAna caitanya sUrya prabhu, jo vibhAvarUpa nahIM hotA, vibhAva, svabhAvarUpa nahIM hotA - aisA jAnakara tU AtmA kI tarapha dekha / tU apane ko AtmA jAna, yathArtha AtmA kA bodha kara... svarUpa, zuddha svarUpa bhagavAna kI ora kA jhukAva karake dekha ki yaha AtmA, yaha AtmA akelA jJAna kA sAgara Ananda kI mUrti vaha AtmA hai| isa prakAra do ke bIca kI samajha karake AtmA ko jAna - aisA kahate haiN| samajha meM AyA ? isa prakAra do bAta kii| phira aise jhuka (aisA kahA hai) / he jIva! 'tuhuM appA appa muNehi' tU apane ko AtmA jAna..... jJAnAnanda ko jJAnAnanda jaan| zuddha bhagavAna AtmA ko tU AtmA jAna / vaha to aise (andara ) jhuka gayA / rAga ko pararUpa jAnA, svabhAva svabhAva hai - aisA jaanaa| yaha jAnakara jJAna, svabhAva meM jhukaa| yaha AtmA hai, vaha maiM, aisA jAna ! use samyagjJAna, samyagdarzana, svarUpAcaraNa dazA kahate haiN| lo, phira tInoM A gye| samyagjJAna, samyagdarzana, svarUpAcaraNa / adbhuta sUkSma bAteM... AhA...hA... ! anyatra jAye to saba bAta samajha meM Aye - aisI lagatI hai aura yaha (sune to aisA lagatA hai ki yaha) kyA kahate haiM ? yahI satya hai, anya to ulTA ghoTAlA hai| para kI dayA pAlo - aisA kahanevAle, apane atirikta para ke kAma kara sakatA hU~, usakA artha ki mujhase vaha jIva pRthak nahIM hai, arthAt vaha aura maiM donoM eka haiM; isalie maiM vahA~ kAma kara sakatA hU~, isalie use aura AtmA ko donoM ko eka mAnA hai| samajha meM AyA ? vaha pRthak aura maiM pRthak .... usakI dayA kauna pAle ? usakI avasthA ko kauna kare ? jo
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 gAthA-11 pRthak dazA hai, jo pRthak padArtha hai, usa pRthak kA pRthak kAma kare; pRthak kA AtmA kaise usakA kAma kare ? samajha meM AyA? isa zarIra kA, karma kA, deza kA, parivAra kA..... yaha paravastu hai yA tU hai ? to para hai to para kA kAma tU kara sakatA hai ? para kA kAma kare to isakA artha yaha ki tU vahA~ ekameka ho gyaa| karanevAlA kArya meM mila gayA, karanevAlA kArya meM mila gayA, apane satva kA nAza karake pararUpa ho gayA - aisA tUne mAnA hai| e.... dhIrubhAI ! haiM ? yaha saMcA -vaMcA bar3e kauna karatA hogA vahA~ ? vaha choTebhAI kahate haiM, yaha inheM pUcho, isakA kaise karanA hai ? aisaa| buddhivAle ko pUchate haiM yA nahIM? e... cimanabhAI! adbhuta bAta, bhAI ! dUsare kaheM, taba pUchanA kisalie? eI...! mumukSu - do bhAIyoM ke bIca vivAda hove to bar3A bhAI aisA hI kahatA hai ki maiMne kiyA hai ? tU kahA~ thA? uttara - tU kahA~ thA abhI kA? rakhanA hai na! bar3A hissA lenA hai na usameM se| yahA~ bahuta aise Aye haiM, hA~! hamAre pAsa / parantu kucha kiyA nahIM, tU vyartha kA kisalie lagA hai ? khaa| bar3A kamAtA ho, pacAsa-pacapana ho gaye hoM, aba kahe ki choTe bhAI hoM, samAna bhAga karo... parantu bhAIsAhaba! ina tIsa varSoM se maiM pila rahA hU~ usameM do-cAra lAkha ikaTThe hue.... tU kahatA hai ki barAbara tIna bhAga karo, parantu tIna karo to aba mujhe kyA karanA? ve kahe ki kahA~ hama abhI taka alaga hue haiM ? tInoM sAtha haiM, samAna bhAga karo... parantu bhAI sAhaba! tuma to aba kamAne ko taiyAra hue ho aura merI kamara jhuka gayI hai... tIna bhAga do, usameM dUsarA kucha cale aisA nahIM ab| e.... seTha! aisA hotA hai| e... dhIrubhAI! hamAre pAsa to bahuta dRSTAnta sahita hai, hA~! AhA...hA... ! are...! kucha kiyA nahIM - aisA yahA~ kahate haiN| e... mohanabhAI! tumhAre akelA lar3akA hai| isalie kyA (hogA)? yahA~ to kahate haiM ki tU tInoM kAla akelA hI hai - aisA kahate haiN| 'appANu muNei', 'appANu muNei' AtmA, vaha kyA kare? AtmA muNei AtmA kyA kare? rAga ko kare? para ko kare? para isase pRthak hai, vaha pRthak, pRthak kA kare to do eka ho jAte haiN|
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) samajha meM AyA? AhA...hA... ! kaise hogA, cimanabhAI ! haiM ? tuma to bAhara meM bahuta hoziyAra kahalAte ho| kaho, samajha meM AyA? aisA samajhakara he jIva tU apane ko AtmA jAna.... bahuta saMkSipta meM svayaM kahA hai na? jIva ko sambodhana ke liye kahatA hU~ athavA svayaM ko sambodhana (ke lie kahatA hU~), anta meM aisA kheNge| maiMne bhI mere AtmA ke liye, yaha usake gholana ke liye yaha zAstra banA hai, maiM to merA gholana karatA hU~ - aisA kahate haiM / antima gAthA meM AtA hai na? yathArtha AtmA kA jJAna kr| lo! gyAraha (gAthA pUrI) huii| AtmajJAnI hI nirvANa pAtA hai appA appau jai muNahi tau NivvANa lhehi| para appA jai muNahi tuhu~ tahu saMsAra bhamehi // 12 // nija ko nija kA rUpa jo, jAne so ziva hoy| mAne para rUpa Atma kA, to bhava bhramaNa na khoy|| anvayArtha - (jai) yadi (appA appau muNahi) AtmA ko AtmA smjhegaa| (tau NivvANa lahehi) to nirvANa ko pAvegA (jau) yadi (para appA muNahi) parapadArthoM ko AtmA mAnegA (tahu tuhu~ saMsAra bhamehi) to tU saMsAra meM bhramaNa kregaa| 12, AtmajJAnI hI nirvANa pAtA hai| bArahavIM (gAthA) AtmA ke bhAnavAle ko mukti hotI hai| AtmA ke bhAna binA saMsAra meM bhaTakanA hotA hai, isameM donoM bAteM haiN| appA appau jai muNahi tau NivvANa lhehi| para appA jai muNahi tuhu~ tahu saMsAra bhamehi // 12 // yadi AtmA, AtmA ko samajhegA.... arthAt bhagavAna AtmA jJAna, darzana, Ananda kA piNDa prabhu jJAtAdRSTA, vahI merA svarUpa aura vaha maiM AtmA - aise AtmA ko apane zuddha
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 12 svabhAvavAlA samajhegA...... bhagavAna AtmA vaha svayaM zuddha jJAna, darzana, AnandAdi zuddha svabhAvavAlA zuddhasvarUpa AtmA hai - aisA jo samajhegA to nirvANa prApta karegA / to usameM ekAkAra hokara, jisane AtmA jAnA, usameM dRSTi lagAkara ekAkAra hokara pUrNAnandarUpI nirvANa arthAt mukti ko prApta karegA / samajha meM AyA? bahuta saMkSipta / 80 appA appara jai muhi 'jai muNahi' aisA hai na ? jo AtmA, AtmA ko samajhegA.... yadi tU bhagavAna AtmA ko AtmArUpa se jJAnAnanda caitanyasUryarUpa se andara bhagavAna ko dekha, yadi tU jAne, samajhe to usa pRthak tattva ko pRthak jAnane se alpa kAla meM atyanta mukta nirvANa pada ko prApta kregaa| samajha meM AyA ? usI usI meM gholana karate hue nirvANa ko prApta karegA - aisA kahate haiN| samajha meM AyA ? ki bhAI ! AtmA to jAnA, lo! to nirvANa pAyegA / bIca meM phira kyA karane kA hai ? ki yaha AtmA caitanya jyota jJAyakamUrti hai - aisA jAnA, yaha usI - usI meM jAnanA... jAnanA..... jAnanA... jAnanA... jAnanA... jAnanA... jAnanA... raha gyaa| vaha sthira hone para vItarAgatA ko paayegaa| usameM bIca meM vyavahAra AyegA, usakI bAta hI nahIM kI, bhAI ! AhA... hA...! asti se hI bAta lI hai na! - bhagavAna AtmA, vikalpa - puNya-pApa ke vibhAvarahita cIja hai aisI cIja ko appara AtmA ne AtmA ko jAnA / AhA... hA... ! basa ! usameM yaha jAnA, yaha maiM... yaha maiM... yaha maiM... aisI jo dRSTi aura sthiratA (huI), vaha nirvANa ko paayegaa| isa AtmA kA sAdhana hokara, AtmA kA sAdhana AtmA hI karake, AtmA kA sAdhana AtmA dvArA karake AtmA nirvANa arthAt mukti ko prApta karegA / kaho, samajha meM AyA ? kucha sUkSma par3e to thor3A vicAra karanA, thor3A to dhIre-dhIre kahate haiM, kahIM ekadama nahIM khte| tuma prophesara to saba ekadama (bolate ho) / e.... ratibhAI ! dhIre-dhIre to kahate haiM, usameM thor3A vicAra karane kA avakAza (rahatA hai) / AhA... hA...! aisA caitanya prabhu, caitanya prakAza kI mUrti... isa prakAza kA prakAzaka, rAga kA prakAzaka, jar3a kA prakAzaka.... rAga kA AtmA nahIM, jar3a kA AtmA nahIM, jar3a aura rA kA prakAzaka aura apane svarUpa kA bhI prakAzaka / samajha meM AyA? aisA prakAzakasvarUpa
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) bhagavAna AtmA ko aisA jAnA ki yaha to prakAza kA puMja hI prabhu sva-para ko prakAzita kare, vaha cIja hai| para ko apanA mAne, vaha cIja isameM hai hI nhiiN| samajha meM AyA? aura vaha para ko prakAzita karatA hai, vaha para hai, isalie prakAzita karatA hai - aisA bhI nahIM hai| vaha svayaM kA prakAzaka svabhAva sva aura para ko prakAza kI sattA kI asti se sva aura para ko prakAzita karatA hai| para kI asti ke kAraNa para ko prakAzita karatA hai - aisA nahIM hai| samajha meM AyA isameM ? ai... I.... AhA...hA...! kahate haiM ki dhairyavAna to ho, bhAI! bApU! terA ghara tUne kabhI dekhA nahIM, paraghara meM bhaTakA, jhaaN-thaaN| para ghara meM bhttkaa| yaha kiyA aura vaha kiyA, zubha-azubhavikalpa uThe, vikAra kiyA vaha saba para ghara hai, svaghara ko dekhA nahIM, kahIM AyA avazya thaa| abhI bhajana AyA thA, usameM AyA thA - vIravANI... vIravANI... vIravANI... meM AyA thA na? usameM mukhapRSTha para eka vAkya thA - para ghara kA, hA~! aisA thaa| kahA, aba saba bolane lage haiN| svaghara.... loga bhI kahate haiM, hA~! samajha meM AyA? aba hamAre ghara banAnA hai, aba kaba taka (aisA rahanA)? ghara banAnA ho to aise kA aise nahIM clegaa| samajha meM AyA? aisA yahA~ kahate haiM, bApU! terA ghara tujhe banAnA hai yA nahIM? yaha rAga aura vikalparahita prabhu meM kudRSTi de to yaha terA ghara banA - ekAgra huA aura usameM se krama-krama se jJAna pakkA ghara ho jAyegA mokSa.... mokSa... mokss...|| appA appau jai muNahi tauNivvANa lhehi|ab gulAMTa khAtA hai| para appA jau muNihi aba aisA kahate haiM / parantu para padArtha ko AtmA mAnegA.... parantu AtmA ke atirikta vibhAva, vikalpa aura zarIra, karma, udayabhAva aura udaya-vikAra Adi azuddha malinabhAva jo jisakI cIja meM nahIM hai, kSaNika vikArIbhAva nitya-cIja nahIM hai - aise parapadArtha ko AtmA mAnegA.... use jo AtmA mAnegA ki yaha bhI maiM isa astitva meM bhI maiM, isa rAga aura vikalpa ke astitva meM maiM, usase chUTegA nahIM arthAt vaha saMsAra meM bhttkegaa| adbhuta saMkSipta, bhAI ! bahuta mAla nikAlA hai na, prabhu ! para appA jau muNihi dekho na, usameM bhii| jai muNihi aisA yadi AtmA ko AtmA jAne taba to mukti (paayegaa)| AtmA ko para jAne, AtmA AtmArUpa se astipane
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 12 jJAnAnanda zuddha astipane jAnA to astipane akelA nirmalAnanda mukti meM raha gayA / AtmA parapane jAne para appA jau muNihi (para) padArtha ko AtmA maanegaa| tahu tahu~ saMsAra hi / to tU jise nija mAnatA hai, vaha cIja saMsAra hai| vikAra, para vaha saMsAra hai, use apanA mAnakara usI - usI meM rahegA aura saMsAra meM rhegaa| samajha meM AyA ? Are....! aisI bAta kaThina par3atI hai| aisI (bAta) pahale sunI thI ? aba ina ne rasa liyA, yahA~ usameM lar3ake baiThe.... kahA ThIka kiyA yaha / samajha meM AyA ? e... vAsudevabhAI ! dekho, yaha bAta karate haiN| dekho, yh| 82 para appA jau muNihitahu tahuM / to tU / saMsAra bhamehi yadi vikAra ko, zarIra ko karma ko - jo svarUpa meM nahIM hai unheM, unake astitva meM terA astitva mAnA, basa ! vaha chUTegA nahIM arthAt usameM bhttkegaa| isakA nAma saMsAra, isakA nAma saMsAra samajha meM AyA ? mukti aura saMsAra donoM kI bAta eka gAthA meM samAhita kara dI hai| ( zrotA pramANa vacana gurudeva !) munirAja ko zarIra murade ke samAna aho! yaha to parama udAsIna dazA kI bAta hai| jaise kachuA bhayabhIta hone para apane pairoM aura mukha ko peTa meM sikor3a letA hai, vaise hI munidazA indriyoM se saGkucita hokara svabhAva meM Dhala jAtI hai| munirAja apane svabhAva meM gupta ho jAte haiN| unake zarIra ke rajakaNa murade jaisA kAma karate haiM, kyoMki unake prati munirAja kA svAmitva ur3a gayA hai| aise santoM ko zarIra kI rakSA karane kA yA use DhA~kane kA bhAva nahIM rahatA / aho ! jaba AtmA kI aisI dazA pragaTa ho, vaha dhanya pala hai ! dhanya kAla hai !! dhanya bhAva hai !!! - pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ icchArahita tapa hI nirvANa kA kAraNa hai appA icchArahiu tava karahi muNehi / tau lahu pAvai paramagai puNa saMsAra Na ehi // 13 // bina icchA zuci tapa kare, jAne nija rUpa Apa / satvara pAve parama pada, lahe na puni bhavatApa // anvayArtha - (appA) he AtmA ! ( icchA rahiyau tava karahi ) yadi tU icchA rahita hokara tapa kare (appa muNehi ) va AtmA kA anubhava kare ( tau lahu paramagai pAvai) to tU zIghra hI parama gati ko pAve (puNa saMsAra Na ehi ) phira nizcaya se kabhI saMsAra meM nahIM Ave / vIra saMvata 2492 jyeSTha kRSNa 8, gAthA 13 se 15 zanivAra, dinAGka 11-06-1966 pravacana naM. 5 yaha yogasAra zAstra hai| yogIndradeva eka muni hue haiM, digambara santa ! unhoMne AtmA ke antara-yoga arthAt vyApAra, usakA sAra varNana kiyA hai| jisase AtmavyApAra se kalyANa aura mukti hotI hai / bAraha gAthA ho gayI hai, terahavI - icchArahita tapa hI nirvANa kA kAraNa hai / terahavIM gAthA / tava karahi icchAha appA hi / tau lahu pAvai paramagai puNa saMsAra Na ehi // 13 // appA arthAt AtmA.... icchArahita tapa karake... kartA svayaM AtmA, AtmA ko jAne / kyA kahate haiM ? AtmA apane zuddha Ananda pavitrasvarUpa ko jAnakara aura zubha
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 gAthA-13 azubha icchA jo rAga, use rokakara aura apane zuddhasvarUpa meM tapa arthAt lInatA kare, apane zuddha pavitrasvarUpa meM tapanA arthAt lIna honA, use yahA~ tapa kahA jAtA hai| samajha meM AyA? ___ icchArahita.... icchA arthAt zubhAzubharAgarahita arthAt AtmA zuddha pavitrasvarUpa hai| puNya-pApa ke rAgarahita aise svabhAva kA jJAna karake aura usa svabhAva meM puNya-pApa kI icchA ko rokakara svarUpa meM lIna ho, use yahA~ tapa kahA jAtA hai| isa tapa se AtmA kI mukti hotI hai| mumukSu - khUba karate haiN| uttara - kauna karate haiM? mumukSu - apane pardUSaNa Ave taba karate haiN| uttara - vaha saba laMghana karate haiN| laMghana karate haiM laMghana / seTha! isa pardUSaNa meM saba kyA karate haiM? icchA rahiyau tava karahi yaha zabda kyA hai ? AtmA vastusvarUpa se icchArahita hai| AtmA jJAnAnandasvarUpa ananta Ananda kI mUrti AtmA hai| usameM icchA hI nahIM; ataH usameM icchA nahIM to icchA jo hai, usakI ora kA Azraya-lakSya-ruci chor3akara aura jisameM icchA nahIM hai, aisA AtmA, ananta jJAna-darzana Ananda (svarUpa hai), usakI zraddhA jJAna aura lInatA.... usameM lInatA zuddhasvarUpa meM zuddhopayogarUpI lInatA, zuddhasvabhAva meM zuddha AcaraNarUpI tapanA, use saMvara aura nirjarA hote haiN| kaho, samajha meM AyA? azubhabhAva hove to pApa hotA hai; zubhabhAva - dayA, dAna hove to puNya hotA hai, vaha dharma nahIM hai| samajha meM AyA? icchA rahiyau tava karahi tapa arthAt AtmA kI liintaa| dUsarI bhASA meM kaheM to vItarAgatA meM lInatA aura rAga kA abhaav| samajha meM AyA? icchArahita arthAt sarAgatA kA abhAva aura tapa arthAt zuddhatA meM lInatA; zuddhatA meM lInatA aura zubhAzubha pariNAma kA abhAva, use yahA~ mukti kA kAraNa tapa kahA jAtA hai| adbhuta vyAkhyA, bhAI! kaho samajha meM AyA? AtmA zuddha cidAnandasvarUpa AnandamUrti ke bhAna binA akele upavAsAdi kare,
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 yogasAra pravacana (bhAga-1) vaha to rAga kI mandatA ho to usameM mithyAtvasahita puNya bA~dhatA hai| janma-maraNa kA anta aura dharma kA svarUpa use nahIM kahA jAtA hai| kaho, samajha meM AyA? icchA rahiyau tava nAsti se bAta kI, phira tapa se, asti se khii| bhagavAna AtmA - aisA kahA na? appA appa muNehi apanA zuddha vItarAgI vAstavika svarUpa nirdoSa akaSAya usakA svabhAva, use jAne arthAt jAnakara usameM lIna hove, usakA nAma icchArahita tapa kahA jAtA hai| AhA...hA...! mumukSu - AtmA ke jAne binA tapa hotA hI nhiiN| uttara - parantu AtmA arthAt kyA? AtmA arthAt rAgarahita aatmaa| rAgarahita AtmA, usake svabhAva ke jJAna binA, usameM sthiratA kaise hogI? mumukSu - dharma to hai na? uttara - dharma kise kahate haiM? dharma kahanA kise? AtmA paramAnanda Ananda kA bhAna ho, usa Ananda meM sthira ho, usakA nAma dharma hai| AtmA meM Ananda hai| atIndriya Ananda, maiM atIndriya AnandasvarUpa hU~ - aisA jise jJAna nahIM, vaha usameM sthira kaise hogA? AkarSita kaise hogA? atIndriya Ananda apane meM na bhAsita ho, vaha usameM AkarSita aura sthira kaise hogA? jise puNya-pApa ke pariNAma meM ThIka lagatA ho, vaha vahA~ se haTegA kaise? samajha meM AyA? kaho, isameM samajha meM AtA hai yA nahIM? ratibhAI! asti-nAsti kI hai, dekho! icchA rahiyau aura tava karahi - aisA kahA hai n| tava karahi asti hai aura icchA rahiyau nAsti hai| arthAt kyA kahA? ki bhagavAna asti svarUpa se pahale kahA hai, ki he AtmA! appa muNehi AtmA jJAna, caitanya, darzana, Ananda, nirdoSa pUrNa ananta svabhAva piNDa aisA bhagavAna, use jaan| kyoM? ki vaha icchArahita cIja hai aura icchArahita cIja hai, usameM icchA ko TAlakara, svarUpa aisA zakti se vItarAga hai, usameM sthira ho, use astirUpa tapa kahA jAtA hai| samajha meM AyA? bahuta sUkSma bAta par3atI hai, bhAI! upavAsa karanA ho, anya karanA ho to ekadama pakar3a meM bhI Ave... lo!
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-13 mumukSu - kyA pakar3a meM aave| uttara - yaha kucha karate haiM - aisA ise lagatA hai| yahA~ to sarvajJa paramezvara tIrthaMkaradeva trilokanAtha paramAtmA, jinheM eka sekeNDa ke asaMkhya bhAga meM tIna kAla kA jJAna thaa| ve paramezvara vItarAga tIrthaMkara aisA pharamAte haiM, bhAI ! yaha AtmA jJAnAnanda zuddhasvarUpa pavitra AnandasvarUpa hai| usameM sthira ho, lIna ho, use tapa kahA jAtA hai| usameM lIna huA to icchA ruka gyii| icchA ruka gayI, svarUpa meM lIna huA, yaha ise mukti kA mArga kahA jAtA hai| kaho, samajha meM AyA? kaho, ratibhAI! kyA karanA yaha? icchA rahiyau tava karahi krhi'| yaha bhagavAna AtmA....! bahuta saMkSipta zabdoM meM akelA sAra hI bharA hai| yogasAra hai na? yoga arthAt svarUpa meM jur3Ana karake sthira honaa| yaha bhagavAna AtmA pUrNa atIndriya Ananda kI sattA ke svabhAva se bharapUra prabhu, isakI lAlaca meM dRSTi gayI, icchAoM kI - zubhAzubha kI vRttiyoM ko rokakara.... rokakara kahanA, yaha bhI eka nAsti se bAta hai| parantu svarUpa meM 'icchArahita' zabda kahA hai na? svarUpa zuddha caitanya jJAyaka kI sattA kA dhAma, usameM dRSTi aura sthiratA karane se icchA ruka jAtI hai aura svarUpa meM lInatA hotI hai, use yahA~ tapa aura dharma kahA jAtA hai| samajha meM AyA? tapa arthAt AhAra nahIM khAnA aura amuka dUdha khAyA aura dahI nahIM khAyA, isalie tapa ho gayA - aisA nahIM hai| yaha saba laMghana hai laMghana / yahA~ to cAritra kI ramaNatA, vaha tapa hai| samajha meM AyA? anAdi se aise rAga meM ramatA hai| puNya-pApa ke rAga ke vikalpa meM ramatA hai, vaha saMsAra hai| samajha meM AyA? usa puNya-pApa ke rAga se haTakara, jisameM puNya-pApa nahIM hai - aisA bhagavAna AtmA kA svabhAva, usameM sthiratA ko vAstava meM mukti kA upAya aura tapa kahate haiN| mumukSu - AtmA ko jAnane ke bAda sthiratA kI bAta hai| uttara - jAne binA sthiratA kaise karegA?
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) mumukSu - jAnane ke liye tapa karanA na / uttara - * tapa kyA kare ? dhUla... jAnane ke liye tapa karate hoMge ? kaho, tumhArA nAma jAnanA ho to kitane upavAsa karane se nAma jAnane meM AyegA ? sAtha meM manuSya khar3A ho, mujhe pUchanA nahIM, jAnanA nahIM, kaho kitane tapa se jJAta hogA ? mumukSu - dUsare ko vicAra hotA hai ki yaha kucha mA~gatA hai / uttara - pUchanA par3e na ise ? pUchanA par3e na, tuma kauna ho ? tumhArA nAma kyA hai ? haiM ? dhUpa meM khar3e raho to ? 87 mumukSu - parantu laukika tapa aura yaha lokottara alaga bAta hai na ? uttara - laukika meM dUsarA ho aura lokottara meM dUsarA ho - aisA hogA ? yaha to dRSTAnta hai| kisI bhI vyakti kA nAma jAnanA ho, usakI pahacAna karanA ho to isa jeba meM se pA~ca lAkha rupaye de deve to nAma jJAta ho jAyegA ? kaho, ratanalAlajI ! jeba meM se dUsare ko de de to ? isa dAna se nahIM hotaa| do-cAra dina mauna raha jAye, nAma jJAta ho jAyegA ? do-cAra dina khAye nahIM, usameM nAma jJAta ho jAyegA ? samajha meM AyA ? nAma jAnane kA to jo ajJAna hai, use jJAna dvArA hI ajJAna naSTa hotA hai| tumhArA nAma kyA hai ? abhI pUche na, ApakA zubha nAma kyA hai ? aisA kyA kucha kahate haiM na? haiM ? ApakA zubha nAma / aisI saba bhASA hai na ? kyA kahate haiM ? aisA kucha kahate haiM na? ApakA zubha nAma kyA hai ? aisA pUchate haiM / taba kahatA hai, hamArA nAma amuka hai| yahA~ kahate haiM, he AtmA ! tU kauna hai ? aisA yahA~ kahate haiN| terA nAma arthAt tU kisameM rahatA hai ? tU kisameM rahA huA hai ? tujhe kisa prakAra pahacAnanA ? appA appa muNehi aisA zabda hai / AtmA apane AtmA kA jJAna kare ki yaha AtmA .... yaha AtmA.... jAnanevAlA -dekhanevAlA Ananda zuddhatA vItarAgatA - aisA jo AtmA kA svarUpa, vaha AtmA / aise jJAna aura zraddhA - vizvAsa karake, rAga se haTakara svarUpa meM sthira ho, use yahA~ tapa aura dharma kahA jAtA hai / AhA...hA...! mumukSu - koI upavAsa nahIM kare...... uttara - kauna upavAsa karatA thA ? apavAsa karatA hai, apavAsa mAThovAsa /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 13 upavAsa kahA~ hai ? upa arthAt AtmA meM samIpa meM jAkara sthira honA, usakA nAma vAstava meM upavAsa hai| samajha meM AyA ? 88 tau lahu pAvai parama gaI bhASA aisI hai, kyoMki jisameM mokSasvarUpa bhagavAna AtmA hai, usameM lIna hone se, lahu arthAt zIghra - alpa kAla meM pAvai parama gaI vaha parama gati ko pAtA hai| parama gati arthAt pUrNAnanda mokSadazA ko pAtA hai / use phira cAra gatiyA~ nahIM hotI aura parama gati pAne ke bAda use phira se avatarita nahIM honA par3atA / kaho, samajha meM AyA ? ' tau lahu pAvai parama gaI puNa saMsAra Na ehi ' do, asti nAsti kI hai| jisane bhagavAna AtmA ne zuddhatA ke svabhAva kA vizvAsa karake aura vizvAsa se usameM ramakara aura usake dvArA paramagati ko prApta kiyA, vaha phira se saMsAra prApta nahIM karatA / puNa saMsAra Na ehi, phira nizcaya se kabhI saMsAra meM nahIM AyegA...... aisA kahakara, jise paramagati prApta huI hai, use phira avatAra nahIM ho sakatA / duniyA ke (loga) kahate haiM na, bhAI ! bhaktoM kI pIr3A miTAne ko avatAra dhAraNa karanA par3atA hai, kyA kahalAtA hai ? rAkSasoM ko mArane ke liye ( avatAra le ) - aisA svarUpa nahIM hai, vaha vastu ko nahIM samajhatA hai / yahA~ apane zuddha svarUpa meM sthiratA karane se vApasa nahIM phiratA aura sthiratA se pUrNa mukti hone para vaha vApasa haTakara avatarita ho, yaha tIna kAla meM nahIM hotA / kaho, samajha meM AyA ? atIndriya Ananda kI pUrNatA meM lIna huA, vaha atIndriya Ananda meM se vApasa haTegA ? haiM ? makkhI jaisA (prANI) eka prakAra kI miThAsa dekhakara cipaTatA hai to haTA nhiiN| bhale hI usakI paMkha cipaka jAye, zarIra meM thor3A mardana (hoye), zakkara lene se aise hAtha meM A jAve parantu miThAsa ke kAraNa use chor3atA nahIM hai, vahA~ se ur3atA nahIM hai; isI prakAra AtmA atIndriya AnandasvarUpa kA jise pahale vizvAsa AyA hai, vizvAsa kyoM (AyA hai) ? jJeya arthAt usakA jJAna karake ki yaha AtmA Ananda aura zuddha hai - aisA jJAna karake jise vizvAsa AyA aura vizvAsa Akara usameM se Ananda pragaTa hogA, usameM sthira hotA hai, lIna hotA hai, tapatA hai, lInatA karatA hai, use alpa kAla meM mokSa svabhAva aisA apanA usa paryAya meM pUrNadazA ko, mukti ko prApta karatA hai / saMsAra Na ehi saMsAra
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 89 nahIM paataa| asti-nAsti kI hai| pUrNAnanda kI dazA ko prApta karatA hai, vaha saMsAra ko prApta nahIM krtaa| kaho, samajha meM AyA? zItalaprasAda ne bIca meM jarA aisA artha kiyA hai, hA~! dekho, apane hI zuddha AtmA ke zraddhAna aura jJAna meM tapanA, lIna honA, vaha nizcaya tapa hai| aisA jarA kiyA hai| thor3A sA ThIka karate haiM, yaha phira kiyA hai, yaha patA hai, yaha patA hai| nimitta kA saMyoga milAne se upAdAna kI pragaTatA hotI hai| yaha saba aisA hI calatA hai| apane to yaha sulaTA-sulaTA le lenaa| samajha meM AyA? inheM nimitta kA mUla thA sahI na! nimitta kA saMyoga milAne se.... milAtA hogA? yaha to aisA kahanA hai ki vaha bAraha prakAra ke tapa kA vikalpa AtA hai na? aisA AtA hai, itanA... samajha meM AyA? phira to usakI vyAkhyA lambI kI hai, usakA kucha nhiiN| kaho, yaha 13 gAthA huii| terahavIM huI n| pariNAmoM se hI bandha va mokSa hotA hai pariNAme baMdhuji kahiu mokkha vi taha ji viyaanni| iu jANeviNu jIva tuhu~ taha bhAvahu priyaanni||14|| 'bandha-mokSa' pariNAma se, kara jina vacana prmaann| aTala niyama yaha jAnake, satya bhAva phcaan|| anvayArtha - (pariNAme baMdhuji kahiu) pariNAmoM se hI karma kA bandha kahA gayA hai (taha ji mokkha vi viyANi ) vaise hI pariNAmoM se hI mokSa ko jAna (jIva) he Atman! (iu jANeviNu) aisA samajhakara (tuhu~ taha bhAvahu pariyANi) tU una bhAvoM ko pahacAna kr| pariNAmoM se hI bandha va mokSa hotA hai| dekho yaha gAthA samajhane jaisI hai| abhI bar3I gar3abar3a calatI hai na?
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 pariNAme baMdhuji kahiu mokkha vi taha ji viyANi / iu jANeviNu jIva tuhu~ taha bhAvahu pariyANi // 14 // kahi bhagavAna ne kahA- phira aisA siddha karate haiM / bhagavAna sarvajJa paramezvara trilokanAtha tIrthaMkaradeva ne pariNAmoM se hI karma kA baMdha kahA gayA hai| kyA kahate haiM ? tere pariNAma jo haiM, una pariNAmoM se hI bandhana hotA hai / kaho, samajha meM AyA ? koI jIva kI hiMsA yA dayA (kare), usase bandhana nahIM hotA - aisA kahate haiM / gAthA - 14 -- mumukSu - dUsare zAstra meM aisA likhA hai| uttara - dUsare zAstra meM to nimitta kI bAta kI hotI hai / kyA kare ? mumukSu - donoM kathana mAnanA par3e na ? - uttara eka hI kathana yathArtha hai, use dUsarA kathana upacAra, vaha jAnane yogya hai / yaha kyA kahA ? pariNAma se baMdha bhagavAna ne kahA hai I mumukSu - ekAnta ho jAtA hai ? uttara - ekAnta pariNAma se baMdha (hotA hai), yaha samyak ekAnta hI hai / kaho, yaha to AyA hai na ? isameM liyA hai, usameM apane nahIM.... ? usameM bhI kahIM DAlA hai / samayasAra meM AtA hai na ? ajjhavasideNa baMdho satte mAreu mA va maareu| eso baMdhasamAso jIvANaM nnicchynnyss|| 262 // bhagavAna svayaM samayasAra meM aisA kahate haiM ki kisI vastu ke Azraya se bandha nahIM hotaa| para jIva mare, usa vastu kA Azraya vaha / jIva mare, bace, lakSmI usake Azraya baMdha nahIM hotaa| zarIra kI kriyA, zarIra kI kriyA, jIva kA bAhara kA mAranA yA jInA yA lakSmI kA AnA yA lakSmI kA jAnA, usa kisI paravastu ke Azrita baMdha nahIM hotA / samajha meM AyA ? mumukSu - para ke kAraNa baMdha nahIM hotA / uttara - baMdha hotA hI nahIM / mumukSu - ekAnta ho jAtA hai| uttara - ekAnta hI hai / pariNAme baMdho * yaha kyA kahate haiM ? jaise tere pariNAma
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 91 zubha aura azubha, 'pariNAma' zabda se yahA~ (aisA artha hai ki) mithyAtvabhAva aura zubha -azubha pariNAma ina tere pariNAmoM se baMdha hai| karma ke udaya se baMdha hai - aisA nahIM hai / mumukSu - gommaTasAra kA kyA kareMge ? uttara gommaTasAra kA yaha karanA / kaho, samajha meM AyA ? terA bhAva.... isa svarUpa kI sanmukhatA ko chor3akara, zuddhasvabhAva kI sanmukhatA ko chor3akara, parasanmukhatA ke pariNAma ve tere pariNAma baMdha kA kAraNa eka hI hai| kyA kahA isameM, samajha meM AyA ? do bAta (1) AtmA zuddhasvarUpa hai, usakI sanmukhatA ke pariNAma, vaha mokSa kA kAraNa..... usakI sanmukhatA se tere vimukha pariNAma, karma ke kAraNa vaha jIva mare (aisA nahIM) yahA~ to pariNAma se baMdha kahA usameM kahA~ AyA ? vatthaM paDucca inakAra kiyA hai| vastu se nahIM / vastu arthAt kyA ? maranA- jInA to nahIM, aisA usameM AyA yA nahIM ? bhAI ! sAmane jIva mare, paisA ho phira bhI, isa zarIra kA nimitta hokara koI chaha kAya jIva mare, usake sAtha baMdha kA kAraNa hai hI nhiiN| samajha meM AyA ? bhale usa pariNAma meM vaha cIja nimitta ho parantu vaha baMdha kA kAraNa nahIM hai / bandhana kA kAraNa to tere sva svabhAva se vimukhapane meM aura parasanmukhatA se sanmukhapane ke pariNAma, puNya-pApa ke, mithyAtva ke vaha eka hI pariNAma baMdha kA hai / AhA... hA... ! kaho, samajha meM AyA ? -- - mumukSu - dUsarI jagaha dUsarA likhA hai| - uttara - dUsarA likhA hI nahIM / anyatra aisA kaheM ? eka jagaha - aisA kahe aura eka jagaha aisA kahe, mUrkha hai ? mUrkha ho, vaha aisA ulTA artha karatA hai| samajha meM AyA ? pariNAmeM baMdhuji kahiu 'kahiu' (kahA hai) / dekho ! pariNAma se karma kA baMdha hai, bhAI ! prabhu AtmA zuddha akhaNDAnanda se vimukha parasanmukhatA ke pariNAma, vaha eka hI pariNAma baMdha kA kAraNa hai| samajha meM AyA ? taha ji mokkha vi viyANi usI prakAra pariNAmoM se hI mokSa jAna / aisA, dekho ! hai na ? usake sAtha sambandha hai na ? tathA mokSa vi viyANi arthAt ? jaise apane azuddha pariNAma... azuddha mithyAtva ke puNya, zubhAzubhabhAva ke, avrata ke, pramAda ke, kaSAya ke aise jo tere pariNAma parasanmukha ke bhAva haiM, vahI parasanmukha ko utpanna karAnevAle baMdha ko utpanna karAnevAle ve bhAva haiN| samajha meM AyA ?
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 14 vItarAga kahate haiM - aisA to AcArya svayaM pukArate haiN| taha ji tathA he AtmA ! tere pariNAma se mokSa aisA viyANi aisA kahate haiM / tere pariNAma se tujhe mokSa hai / pariNAma arthAt ? mithyAdarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritra kA nAza aura samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra ke pariNAma - ina pariNAmoM se terA mokSa hai / o...ho...ho...! bahuta likhA hai isameM to! samajha meM AyA ? tere jaise bhagavAna prabhu (kI) svasanmukhatA ko chor3akara parasanmukhatA aura apanI vimukhatA - aise jo mithyAtva avrata, kaSAya Adi ke zubhAzubha pariNAma ve hI baMdha kA ( kAraNa haiM) / pariNAma baMdha kA kAraNa haiM - aisA / bhagavAna tIrthaMkaroM ne sau indroM kI upasthiti, gaNadharoM kI hAjirI meM bhagavAna aisA kahate the / kaho, samajha meM AyA ? 92 usI prakAra pariNAmoM se hI mokSa jAna / bhASA dekho! taha ji mokkha vi viyANi yaha to usameM A jAtA hai| samajha meM AyA ? usI prakAra.... 'hI' hai na ? 'ji' usI prakAra pariNAmoM se hI mokSa jAna / adbhuta bhASA, bhagavAna AtmA... yahA~ to bhagavAna AtmA apane zuddhasvabhAva kI sanmukhatA ke samyagdarzana - jJAna - cAritra aise nizcaya ratnatraya ke pariNAma, vahI mokSa kA kAraNa hai - aisA tU jAna, aisA bhagavAna kahate haiM / kaho, samajha meM AyA isameM? ai... I ... ! AhA... hA...! sanmukha, sanmukha aura vimukha... eka bAta hai| eka bAta hai| bhagavAna AtmA apanI zuddha sampatti ko chor3akara, usake mAhAtmya ko chor3akara aura paravastu kI apane se adhikapane kImata karane jAtA hai, yaha ThIka hai aura yaha ThIka nahIM - aise mithyAtva ke pariNAma aura usake sAtha yaha anukUla aura pratikUla - aise jo iSTa-aniSTa pariNAma, zubhAzubha, basa ! vaha eka hI bandha kA kAraNa hai / bandhana arthAt cAra gati meM bhaTakane kA yaha eka pariNAma kAraNa hai| naye karma ba~dhate haiM, vaha tere pariNAma se ba~dhate haiM; usa kriyA se nahIM / parajIva mare yA parajIva bace athavA lakSmI adhika rahe yA lakSmI thor3I rahe yA lakSmI dAna meM dene kI kriyA ho yA lakSmI rakhane kI kaMjUsI kI kriyA ho to vaha lakSmI aura jInA maranA, vaha baMdha kA kAraNa nahIM hai| mohanabhAI ! tere usakI ora kI rucipUrvaka ke Asakti ke pariNAma hote haiM, vaha eka hI baMdha kA kAraNa hai / yaha eka kAraNa siddha karanA hai,
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) phira dUsarA kAraNa nahIM / svayaM pariNAma baMdha kA kAraNa aura karma bhI baMdha kA kAraNa (aisA nahIM hai)| mumukSu - kAraNa-kArya mImAMsA meM kahA hai, vaha nirNita honA cAhie na? uttara - saba A gyaa| yaha kAraNa hai, vahA~ dUsarA bhale nimitta kahane meM Ave, yaha to phUlacandajI ne bahuta kahA hai| pIche se khaa| phira kAyA ko nimitta kahane meM AtA hai - aisA thor3A khaa| kyA kare parantu? kahIM bacAva karake phira dUsarI ora A jAe unhoMne yaha DAlA hai| kAyA se dharma nahIM hotA aura kAyA se baMdha nahIM hotaa| usameM DAlA hai| nimitta kahalAtA hai, aisA kahA hai na? parantu usakA artha kyA? kaho, ratibhAI ! yaha saba vivAda cAroM ora hai| haiM ? AhA...hA...! zrotA - cAroM ora jhagar3A vartamAna meM vartatA hai| kahate haiM, bhagavAna AtmA apane zuddha Ananda svabhAva ko bhUlakara kahIM bhI puNya -pApa ke bhAva meM aura para meM sukha hai - aisI mAnyatA ke pariNAma, use saMsAra ke baMdha kA kAraNa hai aura usI pariNAma se gulA~Ta khAne se bhagavAna AtmA zuddhasvarUpa prabhu hai, usakI sanmukhatA ke zraddhA-jJAna aura vizvAsa ke pariNAma aura sthiratA ke pariNAma, basa! vaha pariNAma hI mokSa kA kAraNa hai| kaho, deha kI kriyA mokSa kA kAraNa nahIM hai - aisA kahate haiM / ve kahate haiM, deha kI kriyA mokSa kA (kAraNa hai)| mumukSu - siddha kiyA hai ki deha se mokSa hotA hai| uttara - dhUla meM bhI nahIM hotA... vyartha kA... aisA kA aisA.... vyavahAra kA kathana kiyA, vahA~ cipaTa pdd'aa| AhA...hA...! gale par3A gle| mumukSu - zarIra se mokSa hotA hai| uttara - zarIra se mokSa hotA hai aura zarIra se baMdha hotA hai... bhagavAna ko dekho, udaya bhAva hai, vaha kSAyika kA kAraNa hotA hai| are... ! suna na... yaha to kahate haiM ki nirjarA ho gayI, isa apekSA se use kSAyika kahA hai| yahA~ to kahate haiM ki mokSa bhI AtmA ke zuddhapariNAma se hotA hai; deha kI kriyA ke
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 14 nimitta se nahIM / deha kI kriyA ke nimitta se mokSa nahIM hotA / AhA... hA... ! svabhAva kI mahimA ke, vizvAsa ke, svabhAva kI mahimA kA jJAna, svabhAva kI mahimA kA vizvAsa aura svabhAva kI mahimA meM hI lIna... haiM ? vaha sva abhimukha ke pariNAma - bhagavAna kI sanmukhatA ke pariNAma, vaha bhagavAna AtmA to mukti kA kAraNa hai / kaho, samajha meM AyA ? aba, yaha paisA-vaisA koI pA~ca-pacAsa lAkha mile aura usameM se do - pA~ca lAkha kharca kare to usameM se koI mukti hotI hai yA nahIM ? hai ? yahA~ to kahate haiM ki yaha detA hU~ - aisA rAga kA manda vikalpa hai na, vaha baMdha kA kAraNa hai kyoMki para sanmukhatA kA pariNAma hai / haiM? kaho, haribhAI ! bhAva hotA hai.. 94 mumukSu uttara - bhAva, parantu use mAne kyA ? ki yaha baMdha bhAva hai| baMdha bhAva hai - aisA ho gyaa| yaha baMdha bhAva hai| merI mukti ke hone meM yaha pariNAma nahIM / mokSa hone ke, chUTane ke yaha pariNAma nahIM / yaha ba~dhane ke pariNAma haiN| abandhasvarUpI bhagavAna ko ba~dhane ke pariNAma haiM / abaMdhasvarUpI bhagavAna AtmA kI svasanmukhatA ke abaMdha pariNAma hI mukti kA kAraNa haiM / AhA...hA... ! are... ! yaha to bahuta saMkSipta meM yogasAra hai na ? aisA svarUpa kI sanmukhatA kA vyApAra, vaha pariNAma mukti kA kAraNa aura svarUpa se vimukha para kI dayA, dAna, vratAdi ke samasta pariNAma, vaha saba baMdha kA kAraNa hai| samajha meM AyA ? phira samyagdRSTi ho yA mithyAdRSTi ho; sabako jo pariNAma baMdha ke hue, azuddha, ve baMdha kA hI kAraNa hai| zrotA - parasanmukha hove use / uttara - samyagdRSTi ko bhI jitane vratAdi ke pariNAma Ate haiM, ve saba parasanmukhatA ke pariNAma haiM, itanA use baMdha kA kAraNa hai| jitane svasanmukha ke zuddha pariNAma - zraddhA, jJAna aura vizvAsa, sthiratA, basa ! yahI pariNAma pUrNa nirmala, pariNAmarUpI mukti, pUrNa nirmala pariNAmarUpI mukti.... mukti arthAt pariNAma zuddha hai, pUrNa pariNAma / samajha meM AyA ? ve zuddha pariNAma usa zuddha mukti ke pariNAma kA kAraNa hai| azuddha pariNAma, navIna karma bandhana meM nimitta hai, paribhramaNa kA kAraNa hai / samyaktvI ko bhI jitane azuddha pariNAma haiM, vaha saMsAra kA kAraNa hai|
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 95 mumukSu * samakitI ko to parapadArtha se lAbha hai| uttara - dhUla meM bhI lAbha nahIM hotA / lAbha kise hotA hai ? - cAritra apekSA se, zraddhA apekSA se to lAbha huA / mumukSu uttara - cAritra, cAritra svarUpa meM ramaNatA, vaha cAritra hai / para se lAbha hotA hai ? samajha meM AyA ? iu jANeviNu jIva dekho ! viyANi kahA na ? mokkha vi taha ji jAna / bhagavAna AtmA ke pUrNAnanda ke zuddha mukti ke pariNAma, vaha zuddha hai / usa pariNAma se hI mukti hai - aisA tU jAna / kisI nimitta se aura kriyAkANDa se mukti nahIM hai / vratAdi ke pariNAma baMdha kA kAraNa hai; mukti kA kAraNa nahIM - aisA jAna / jAna aisA nahIM parantu vi-jAna / samajha meM AyA ? iu jANeviNu jIva use jAnakara he Atman! aisA samajhakara tU una bhAvoM ko pahacAna..... donoM bhAva kI, hA~ ! donoM bhAva kI ( pahacAna kara ) / parasanmukhatA ke pariNAma kA jJAna kara aura svasanmukha ke pariNAma kA jJAna kr| mumukSu - ve pariNAma pahacAne jAte hoNge| uttara - yaha kyA kahate haiM ? jAnane kA yaha kyA kahA ? mumukSu - isa kAla meM jJAta nahIM hote / uttara - le, isa kAla meM jJAta nahIM hote to yaha bAta kisase karate haiM ? AtmA bhagavAna pUrNAnanda kA nAtha, usake sanmukha ke pariNAma ko jAna aura usase vimukha jitane pariNAma hote haiM, unheM jAna - aisA samyagdRSTi ko kahate haiN| samajha meM AyA ? jJAna to donoM kA karanA hai ki yaha jitane pariNAma zuddhasvabhAva kI sanmukha ke, icchArahita ke, zuddhopayoga ke, zuddha samyagdarzana ke, jJAna ke, zAnti ke, ve hI pariNAma akele mukti kA athavA saMvara, nirjarArUpa hai aura mukti kA kAraNa hai| saMvara, nirjarA, vaha pariNAma hai| jitane parasanmukha ke pariNAma (hote haiM), vaha Asrava aura baMdharUpa hai, vaha AtmA ko hitakara nahIM hai aisA vijANa... aisA jJAna kr| samajha meM AyA ?
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 gAthA - 14 kitanI gAthA calatI hai yaha ? caudahavIM, AhA... hA... ! caudahavA~, caudahavA~... caudahavIM gAthA calatI hai, hA~! tuhuM taha tU - una bhAvahu pariyANi usa bhAva kI tU pahacAna kara kahate haiN| samajha meM AyA ? dekho! pahacAna kara aisA kahate haiM / jisa pariNAma se AtmA ke svabhAva kI zraddhA, jJAna aura zAnti (hotI hai), use jAna aura jo parasanmukha ke pariNAma hote haiM, use jaan| donoM ko jAnane kA kahA hai| jAna sakatA hogA, taba kahA hai yA jAne binA ? samajha meM AyA? samyaktvI ko bhI jitane pariNAma hiMsA ke, viSaya ke, kAma-krodha ke pariNAma Ate haiM, are...! dayA, dAna, bhakti bhI AtI hai, use tU baMdha kA kAraNa jAna - aisA kahate haiN| use tU baMdha kA kAraNa jAna - aisA jAna / -- mumukSu AjJA karate haiN| uttara - hA~, vijANa / pahacAna kara, pahacAna / taha bhAvahu pariyANi pariyANi zabda hai phira dekho ! AhA... hA... ! samajha meM AyA ? are...! jJAna kyA nahIM jAne ? caitanya jyota tIna kAla-tIna loka ko jAnane kI tAkatavAlA tattva, vaha sAdhaka svabhAva aura bAdhaka ke pariNAma ko kyoM nahIM jAnegA ? samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA ke jJAna kI eka samaya kI dazA, jise tIna kAla tIna-loka eka samaya kI paryAya meM samA gaye haiM, use jAnane se tIna kAla-tIna loka jJAta ho jAte haiN| aisI jJAna kI dazA, usa sAdhakapane meM svasanmukha ke pariNAma aura parasanmukha ke pariNAma, unheM bhalIbhA~ti jAna sakatI hai / kaho, isameM samajha meM AyA ? phira samakitI ho yA mithyAtvI ho / zubhapariNAma se samakitI ko bhI baMdha hai aura AtmA ke zuddhasvabhAvasanmukha zuddhabhAva se samakita ko saMvara aura nirjarA hai| isa prakAra tU jAna / dUsarA hai nahIM / yaha to bhAI ! jise janma-maraNa se.... haiM ! janma-maraNa se rahita honA ho, usake liye bAta hai)| yaha cAra gati meM dhakkA khAnA ho to.... yaha to ananta kAla se khAtA hai / mara gayA, usameM kyA hai dhUla meM? samajha meM AyA ? eka bhava meM se dUsare bhava meM, dUsare bhava meM se, tIsare bhava meM.... dekho, bhaTakA bhaTaka karatA hai yA nahIM ? haiM ! AtmA to anAdi kA hai / yaha zarIra isa AtmA ke sAtha kahIM anAdi kA hai ? yaha zarIra dUsarA thA, isake pahale
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 97 dUsarA thA, usake pahale tIsarA thA, usake pahale cauthA.... aise ananta kAla ke ananta zarIra Aye aura gaye, Aye aura gaye... dhUla... hairAna-hairAna ho gyaa| ai...I... AzISa! yadi do ghaNTe aise mauna raha gayA aura kacha bole nahIM aura yadi paDakhA nahIM phire to hAya.... hAya! (karane lagatA hai)| samajha meM AyA? are...re... ! koI par3akhA phiratA nahIM are! mujhe kahIM harSa (sukha) nahIM, hA~! akulAhaTa... akulAhaTa.... (hotI hai)| are... ! parantu kisakI akulAhaTa tujhe ? akulAhaTa to tere rAga kI akulAhaTa hai, par3akhA nahIM phirane kI nahIM, ai... mohanabhAI! kyA hogA? par3akhA phiratA nahIM, (darda kA) vega AtA hai, aisA kareM to aisA hai| kyA hai parantu vaha to jar3a hai| jar3a ko kucha vyavasthita kara de na? bar3A bar3akamadAra (hoziyAra) hai na? mumukSu - bar3akamadAra arthAta? uttara - hoziyAra / aisA kahe hama kisI kA kara dete haiM / kara na, terI kamara kaa| ai... yahA~ se aisA huA, kyA huA? kyA hotA hai? - patA nahIM par3atA - aisA kahatA hai| aisA karane jAyeM to aisA ho to aisA karane jAyeM to aisA ho... kare kauna? usa jar3a kI avasthA ke sanmukha ke abhimAna ke pariNAma, vaha baMdha kA kAraNa hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? tujhe patA nahIM hai| bhagavAna AtmA cidAnanda kI mUrti prabhu hai| usake sanmukha ke pariNAma hI tujhe eka hitakara aura kalyANa kA kAraNa hai| usake atirikta koI hitakara, kalyANa kA kAraNa nahIM hai| phira hamAre dhandhA kaba karanA yaha? kaba kara sakatA hai? haiM ? cimanabhAI! yaha kyA kahA? yaha saba kyA kahA? hoziyAra manuSya ho to pA~ca hajAra-dasa hajAra (kamA) le, lo! hai? hamAre choTAbhAI hai na? kahA~ gaye? bhAvanagara gaye? ve choTAbhAI kahate the| apane ko kahA~ patA, apane ko kucha patA nahIM par3atA, choTAbhAI kahate haiM ye donoM loga pA~ca hajAra, ATha hajAra nibhAye, lo dUsare ko bIsa hajAra hotA hai aura inheM bAraha hajAra, donoM phira hoziyAra bahuta ! aisA huA hogA yA nahIM? dhUla meM bhI nahIM huA.... vaha to honA thA, vaha huaa| cimanabhAI! kyA kahate haiM ? lo! tumhArA yaha makAna abhI bIsa hajAra kI kImata kA ginA jAtA hai| pUchA taba zAntibhAI kahate haiM, bAraha hajAra / lo! zAntibhAI kahate haiM, bAraha
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 14 1 hajAra / mAlika kahatA hai, bAraha hajAra aura anya kahate haiM bIsa hajAra! yaha to bAhara ke dhUla ke ThATha haiN| ise jarA lage, dimAga ho, khar3e hoM aise dhyAna rakhe / mu~ha - mu~ha usa samaya cimanabhAI ko kAlA ho jAtA thA / AhA... hA...! yahA~ dopahara meM vyAkhyAna meM Ate / abhI mu~ha hai, aisA mu~ha taba nahIM thA / mu~ha jarA aisA ho jAtA, kAlA aura lAla, car3hatA khUna aura khar3A rahanA, vahA~ kahA~ chatarI rakhakara khar3A rahe ? parantu vaha kaza kA pariNAma huA, isalie yaha kAma huA aisA nahIM hai| hAya.... ! hA~ ! kaThina bAta, bhAI ! samajha meM AyA ? AhA....hA...! adbhuta zloka hai, bahuta saMkSipta... saMkSipta... saMkSipta... hai| samajha meM AyA ? 98 kahate haiM... bIca meM to inhoMne bahuta DAlA hai, hA~ ! yaha munivrata, zrAvaka ke vrata kA rAga, yaha tapa kA rAga, bhakti kA rAga, paThana-pAThana kA rAga aura mantroM ke japa kA rAga yaha saba rAga baMdha kA kAraNa hai| isa ora hai, sattara pRSTha para / samajha meM AyA? aisA yaha thor3A ThIka likhate haiM / yaha.... abhI se nahIM karate ? saba kaha diyA / mokSa ke kAraNarUpa bhAva eka vItarAgabhAva hai, zuddhopayoga hai| nizcayaratnatraya eka hI mokSa kA kAraNa hai| bhagavAna AtmA antara ke zuddhasvabhAva kI zraddhA, jJAna aura ramaNatA, nirvikalpatA, vItarAgatA, zuddhatA ke pariNAma apane zuddhasvarUpa ko avalambana kara hue, vaha eka hI saMvara aura nirjarArUpa hai, aura vaha svayaM eka hI mukti kA upAya hai| samajha meM AyA? phira anta meM (liyA hai) yaha ratnatrayadharma ekadeza ho to bhI baMdha kA kAraNa nahIM hai| vaha kahatA hai na ? ratnatraya se baMdha bhI hotA hai aura mukti bhI hotI hai, use anekAnta karanA hai / aise kA aisA, kauna jAne jage haiM ? hai ? vaha vidrohI thA na ? 'jogAkhumANa' kyA kahalAtA hai vaha ? 'jogIdAsa khumANa' darabAra kA vidrohI thA na ? bhAvanagara kA... phira bhAvanagara meM koI mara gayA / takhtasiMhajI (kI) upasthiti thI / vaha svayaM mAtama meM zoka manAne AyA, hA~ ! rAjA kA pakkA vidrohI, aise sira para thor3A kapar3A rakhe na ?.... to AnA cAhie na ? vaha to rAjA hai, rAjA aise baiThe the, ve bole, ai... yaha jogIdAsa.... dUsare kaheM pkdd'o| takhtasiMha kahe are ! apanA mehamAna hai| abhI dUsarA hogA ? abhI to apanA mehamAna hai, vidrohI, hA~ ! rAjA kA pakkA vidrohI parantu yahA~ abhI kyoM AyA hai? AyA hai aisA nahIM bole, hA~ ! darabAra svayaM, abhI kyoM Aye
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 99 haiM jogI khumANa ! Apa hamAre to mehamAna haiN| koI bhI vyakti pulisa ko sAtha lekara (nahIM jAye) yahA~ se vaha bAhara taka kucha na kare usake sAtha raho - aisA ki koI virodha na kare / use jimAyA, mehamAnagirI kare, koI bIca meM virodha na kre| samajha meM AyA ? vidrohI (sahI).... parantu kisa kAma se Aye haiM ? haiM ? mAtama meM Aye haiM, unheM nahIM hotA, itanA viveka use hai / yahA~ kahate haiM ki AtmA ke svabhAva kA bhAna aura jitanA virodhabhAva utpanna hotA hai, use svayaM bhalIbhA~ti jAne / baMdha kA kAraNa tU hai, Adara nahIM de| samajha meM AyA ? mumukSu - zubhabhAva bAroTa hai ? - uttara - bAroTa hai| aisA hI yoga hai na yaha to ? yoga AyA na ? yogA khumANa, abhI nahIM Aye the ? tumhAre isameM koI Aye the, isa gA~va ke, hA~! Aye the na ve kahate the| mehamAna Aye the| isI prakAra isa AtmA ke puNya-pApa ke bhAva bAroTa haiN| samajha meM AyA ? mumukSu - loga puNya karate haiM, pApa chor3akara / uttara - kauna karatA aura kauna chor3atA hai ? vyartha kA mUr3ha hai| yaha zarIra chUTegA to phU...... hokara calA jAyegA / koI terA zaraNabhUta nahIM hai / jAyegA aisA kA aisA / ye saba rajakaNa ai...ai... vaha ( jAyeMge) / samajha meM AyA ? kahate haiM, ekadeza bhI AtmA kI zuddhatA ke ratnatraya kA aMza pragaTe, nirmala AtmA ke Azraya se.... vaha baMdha nahIM hai| vaha baMdha kA kAraNa hai hI nhiiN| bahuta liyA hai, nIce bhI bahuta acchA liyA hai| jaba sAdhu dhyAnastha hoM, taba nivRtti mArga meM car3ha jAte haiM / TheTha... TheTha... saba liyA hai, bahuta liyA hai| apane Upara se bAta A gyii| kaho, yaha caudaha huI / (aba) 15 (gAthA) puNyakarma mokSasukha nahIM de sakatA aha puNu appA vi pAva viNahi puNNu vi karai asasu / siddhasahu puNu saMsAra bhamesu // 15 //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 gAthA-15 nija rUpa ke jo ajJa jana, kare puNya basa punny| tadapi bhramata saMsAra meM, ziva sukha se ho shuuny|| anvayArtha - (aha puNu appA Na vi muNahi) yadi tU AtmA ko nahIM jAnegA ( asesu puNNu vi karai) sarva puNya karma ko hI karatA rahegA (tau vi siddhasuhu Na pAvai) to bhI tU siddha ke sukha ko nahIM pAvegA (puNu saMsAra bhamesu) punaH punaH saMsAra meM hI bhramaNa kregaa| puNyakarma mokSasukha nahIM de sktaa| aha puNu appA Na vi muNahi puNNu vi karai assu| tau vi Nu pAvai siddhasahu puNu saMsAra bhmesu||15|| aha puNu appA Na vi muNahi jo koI AtmA apanA zuddha AnandasvarUpa kA jJAna aura vizvAsa nahIM karatA aura isake atirikta sarva puNya.... bhASA dekho| asesu puNNu azeSa puNya arthAt ki samasta prakAra ke tere dayA ke, dAna ke, bhakti ke, vrata ke, sAdhu ke AcaraNa ke aura paMca mahAvrata ke, bAraha vrata ke jitane AcaraNa tU kahatA hai, ve saba |asesu puNNu vi karai jitane zubhabhAva ke AcaraNa utkRSTa meM utkRSTa kahalAte haiM aise saba dayA, dAna, vrata, bhakti, tapa, pUjA, zrAvaka, sAdhu ke AcaraNa... samajha meM AyA? parantu ve sAdhaka-phAdaka hai nhiiN| haiM? mumukSu - bAhara meM dikhatA hai na? uttara - bAhara meM kyA dikhatA hai ? loga to mUrkha hoM to kahate haiN| kaho, samajha meM AyA? dekho na ! kyA zabda hai ? dekho! aha puNu appA Na vi muNahi puNNu vi karai asesu| dekho !! asesu hai na? arthAt ? asesu arthAt kyA kahate haiM ? paMca mahAvrata ke pariNAma, aTThAIsa mUlaguNa ke pariNAma, AjIvana brahmacarya, zarIra se brahmacarya rakhane ke pariNAma, AjIvana eka laMgoTI bhI nahIM rakhane ke pariNAma aise yahA~ asesu hai na? bAhya cIja kA itanA adhika tyAga ki
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) antima meM antima nauMve graiveyaka gayA / tese asesu zubha pariNAma jise hue parantu ve saba baMdha kAraNa haiM / isa AtmA ke bhAna binA vaha akelA puNya mukti kA kAraNa nahIM hai / AtmA ke bhAnarahita hove to use vaha nimitta kahA jAtA hai| nimitta kahA jAtA hai arthAt vaha kAraNa hai nahIM / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? 101 AtmA apane nija svarUpa ko.... aho ! zuddha svarUpa kA bhaNDAra bhagavAna... are... ! usakA ise patA nahIM hotA / antarmukha meM, antarmukha meM gaharA bhagavAna pUrNAnanda lekara par3A hai, usakA jise vizvAsa, usakA jJAna, use jJeya banAyA nahIM, vaha jIva azeSa karma - cAhe jisa prakAra ke paMca mahAvrata ke, aTThAIsa mUlaguNa ke, bAraha - bAraha mahIne ke apavAsa (kare), chaha-chaha mahIne ke apavAsa (kare) aura bhikSA ke liye jAye to eka muramurA aura pAnI.... mamarA kahate haiM ? kyA kahate haiM ? muramurA / hA~, vaha dhAnI, cAvala kI dhAnI, hamAre yahA~ use mamarA kahate haiM aura dhAnI kahate haiM / jvAra ko| jvAra kI banAte haiM na ? jvAra, hA~ vaha cAvala kI dhAnI... vaha muramurA aura pAnI le... bhagavAna AtmA jJAtAdRSTA eka rAga kI kriyA kA kartA nahIM - aisA jise caitanya kA antarajJAna, vizvAsa, sthiratA nahIM hai, vaha aise azeSa puNyakarma kare tau vi Nu pAvai siddhasuhu to bhI vaha mukti ke sukha ko prApta nahIM krtaa| arthAt use saMvara nirjarA nahIM hotI - aisA kahate haiM / vaha saMvara nirjarA kaba hai ? vaha to nimitta hai / nimitta kaba kahalAtA hai ? zuddha upAdAna apanI zuddha svabhAva kI pUrNAnanda kI zraddhA - jJAna aura sthiratA ke svabhAva zuddha upAdAna se pragaTa kiyA to ina vratAdi ke pariNAma bandha kA kAraNa hai, use nimittarUpa kahA jAtA hai / hai baMdha kA kAraNa / samajha meM AyA ? nimitta dekhakara bAta kI hai, use lagA hai mUrkha / AhA...hA... ! aha puNa appA Na vi muNahi jisane bhagavAna AtmA caitanyaratna kanda prabhu kI jisane kImata nahIM kI... are ! jisane AtmA ke svabhAva kI vartamAna kImata nahIM kI, ve jIva puNya ke pariNAma kI kImata karake dayA, dAna, vrata, bhakti, tapa, japa ke bhAva karake, unakI kImata karake unase hamArA kalyANa hogA... kahate haiM ki puNu puNu bhamei, puNu saMsAra bhamesu cAra gati meM bhaTakegA aura janma-maraNa ke anta kA koI bhI lAbha nahIM hogA,
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 gAthA-15 kaho, samajha meM AyA isameM ? kaho, manasukhabhAI! kyA tumhAre vahA~ cale, hai yA nahIM hindustAna ke sAtha? hindustAnI ve kucha kaheM, yaha phira kucha kahe, donoM andara meM calate haiN| eka mandira meM do| samajha meM AyA? kyA (kahA)? hai yA nahIM isameM? aha puNu appA Na vimuNahi bhagavAna AtmA AnandasvarUpa rAga se, deha se bhinna hai; jisakA mAhAtmya jJAna meM pUrNa nahIM ho sakatA - aisA jo paramAtmA kA nija svabhAva, use jo nahIM jAnatA, vaha puNNu vi karaI asesu| bhale vaha zubhabhAva asesa - samasta prakAra ke, hA~! bAraha-bAraha mahIne ke upavAsa kare, ghI na khAye, dUdha na pIye, parastrI kA tyAga, svastrI kA tyAga, rAtri bhojana tyAga, brahmacarya pAlana kare, AjIvana rAtri bhojana kA tyAga, cau vihAra arthAt ? cAra prakAra ke AhAra kA tyAga / samajha meM AyA? rAtri meM nahIM khAye, ye saba kriyAe~ asesa puNyarUpa hai; inase jarA bhI dharma nahIM hai| AhA...hA...! kaho, samajha meM AyA isameM? logoM ko kaThina par3atA hai, hA~! are... bApU! ananta kAla se janma -maraNa ke dhakke khAye haiM, bhAI! kahate haiM aisA to bhI.... aisaa| itanA karane para bhI - aisA hai na? to bhI tU..... aisA.... siddha kA sukha prApta nahIM kara skegaa| bhagavAna AtmA meM Ananda hai, atIndriya Ananda kA vizvAsa tujhe nahIM aura aisA puNya karake usakA vizvAsa karatA hai ki isameM se mukti hogI to bhamei cAra gati meM paribhramaNa karegA parantu sukha nahIM milegA arthAt AtmA ke Ananda kI prApti nahIM hogii| tau vi siddhi suhu Na pAvai, to bhI siddha kA sukha prApta nahIM kara skegaa| ___ puNu saMsAra bhamesu, punaH-punaH saMsAra meM hI bhramaNa karegA.... lo! samajha meM AyA? AhA...hA...! yaha sAdhaka aura sAdhya, paMcAstikAya meM AtA hai na? vyavahAra sAdhaka... parantu kahA hai na? kahA, kisa naya se? naya kA yahA~ kyA kAma hai ? naya kA kyA kAma hai ? are... bhagavAna ! bApU! bhAI! aisA ki isa vyavahAra ko sAdhaka kahA hai na? nizcaya sAdhya aura vyavahAra saadhk| bhale tuma use vyavahAra kaho, calo... parantu vyavahAra ko sAdhaka kahA hai na? kisa naya se? naya kA kyA kAma? kahA hai yA nahIM? ai...I...! unhoMne saba ulTA kiyA hai likhakara / TIkA pramANa kathana vyavasthita kiyA, phira nIce
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 103 bacAva kiyA - aisA kahate haiM / tumhAre vivAda ke liye usakA spaSTIkaraNa kiyA, haiN| AhA...hA...! bhagavAna kA vacana, zAstra kA vacana hai yA nahIM? parantu vacana hai, bApU! vaha kisa naya se kahA hai ? yahA~ kyA kahate haiM? dekho na! ki AtmA ke zuddhasvarUpa ke samyagdarzana-jJAna -cAritra ke pragaTapane ke binA jo kucha tere dAna, dayA, vrata, bhakti, pUjA lAkha ho.... anta meM anta jo kriyA kahalAtI hai - aisA asesa kahA hai na? anta meM anta tere pariNAma - zubha upayoga jo ho, vaha kare to bhI vaha AtmA ko saMvara-nirjarA kA kAraNa nahIM hai; vaha baMdha kA hI kAraNa hai| paMcama kAla meM bhI yaha aura cauthe kAla meM bhI yaha / yaha saba kAla bheda se antara hai, aisA bhI nahIM hai| vaha bhAva to baMdha kA hI kAraNa hai| taba bhI tU siddha kA sukha prApta nahIM kara skegaa| puNu saMsAra bhamesu, punaH -punaH..... puNu kA artha kiyA bArambAra / punaH saMsAra meM hI bhramaNa karegA.... lo, samajha meM AyA? dekho ! nIce likhA hai| nIce, (dUsare pairAgrApha kI) tIsarI lAIna meM / lAIna hai - vaha bahirAtmA mithyAdRSTi hai| vaha dravyaliMgI sAdhu kA cAritra pAlatA hai, zAstrokta vrata samiti gupti pAlatA hai, tapa karatA hai, AtmajJAnarahita tapa se vaha mahAna puNya baMdha kara nauveM graiveyaka meM jAkara ahamindra ho jAtA hai|aatmjnyaan binA vahA~ se cayakara saMsAra-bhramaNa meM hI rulatA hai| AtmA zuddha cidAnanda kA antara Ananda kA vizvAsa Aye binA isa vizvAsa meM car3ha gayA, puNya ke vizvAsa meM (car3ha gayA ki) isake kAraNa (mukti hogI) / terA vizvAsa vahA~ gyaa| vaha to mithyA vizvAsa hai| samajha meM AyA? mithyA vizvAsa meM car3ha gayA, mithyA mArga meM car3ha gyaa| AhA...hA...! zuddhopayoga hI vAstava meM mokSa kA kAraNa hai| inhoMne to jarA kaThora kiyA hai, hA~! isake atirikta mana, vacana, kAyA kI pravRtti ko apanA dharma na samajhakara baMdha kA karanevAlA adharma samajhanA hai|75 pRSTha para hai| adharma (par3ha kara) anya zora macAte haiM / vyavahAra meM zubha kriyA ko dharma kahate haiM parantu nizcaya se jo baMdha karatA hai vaha dharma nahIM ho sktaa| AhA...hA...! vastutaH to inhoMne vahA~ taka liyA hai, jarA yaha to
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 gAthA-15 unake zabda haiM, hA~! ki samyagdRSTi kA lAbha hotA hai, jaba AtmA ko AtmA kA bhAna aura samyagdarzana hotA hai, vaha sarva zubha pravRttiyoM se azubha pravRttiyoM kI taraha hI udAsa hotA hai, vaha na muni ke vrata pAlanA cAhatA hai na zrAvaka ke| vaha vikalpa hai na? pAlanA cAhatA hai vh| parantu Atmabala kI kamI se jaba upayoga apane AtmA meM adhika kAla sthira nahIM rahatA taba azubha se bacane ke liye vaha zubha kArya karatA hai.... AtA hai; karatA hai - aisA kahA jAtA hai| dekho, pahale inhoMne inakAra kiyA, hA~! vaha na muni ke vrata pAlanA cAhatA hai na zrAvaka ke| (vaha vikalpa) to rAga hai| aisA kitanA hI ThIka likhA hai, phira vApasa nimitta Ave taba jarA gulAMTa khA jAte haiN| samajha meM AyA? yahA~ to kahate haiM, asesa puNya ke jitane bhAva hoM, utane kiye jAyeM, tathApi usase bhinna AtmA bhagavAna kA bhAna na kare to usakA paribhramaNa nahIM miTatA / cAra gati meM bhaTakanA hotA hai parantu usakA avatAra kabhI nahIM ghtttaa| lo! pUrA ho gyaa| (zrotA - pramANa vacana gurudeva!) vItarAgatA ke binA mAtra bAhya nagnatA hI munipanA nahIM AtmA kI dazA meM samyagdarzana-jJAnapUrvaka vItarAgabhAva pragaTa hue binA, mAtra bAhya nirgranthatA yA paJca mahAvrata meM munidazA nahIM hai| usI prakAra antara meM bhAva nirgranthatA arthAt samyagdarzana-jJAnapUrvaka vItarAgabhAva prakaTe aura bAhya meM vastrAdirahita nirgranthatA na ho - aisA kabhI nahIM ho sktaa| jaise bAdAma kA Upara kA chilakA nikala jAe aura andara kA chilakA na nikalA ho - aisA to ho sakatA hai, parantu kA andara kA chilakA nikala jAe aura Upara kA chilakA na nikale - aisA kabhI nahIM ho sktaa| bAhya vastrAdi parigraha Upara ke chilake ke samAna haiM aura rAga-dveSa andara ke chilake ke samAna - pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI haiN|
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Atmadarzana hI mokSa kA kAraNa hai appAdaMsaNa ikka paru aNNa kiM pi viyaanni| mokkhaha kAraNa joIyA Nicchaha ehau jaanni||16|| nija darzana hI zreSTha hai, anya na kiJcit maan| he yogI! ziva hetu aba, nizcaya tU yaha jaan|| anvayArtha - (joIyA) he yogI! (ikka appAdaMsaNa mokkhaha kAraNa) eka AtmA kA darzana hI mokSa kA mArga hai (aNNu paru Na kiM pi viyANi) anya kucha bhI mokSamArga nahIM hai - aisA jAna (Nicchaha ehau jANi) nizcayanaya se tU aisA hI smjh| vIra saMvata 2492, jyeSTha kRSNa 9, gAthA 16 se 17 ravivAra, dinAGka 12-06-1966 pravacana naM.6 'yogIndradeva' kRta 'yogasAra' hai| 'yogasAra' kA vAstavika artha to yaha hai - yoga arthAt vyApAra; AtmasvabhAva kA vyApAra, usakA sAra / vAstavika mokSa kA maarg| yoga arthAt judd'aan| caitanyasvarUpa eka samaya meM pUrNa zuddha dravyasvabhAva, usake sAtha jur3Ana karanA, usameM ekAgra honA, use yahA~ yoga kahate haiN| usameM bhI yaha 'sAra' arthAt paramArtha mokSa ke mArga kI vyAkhyA hai| usameM bhI isa solahavIM gAthA meM to bahuta utkRSTa bAta hai, arthAt aisI saccI bAta hai| solahavIM gAthA hai na yaha? Atmadarzana hI mokSa kA kAraNa hai| pustaka milI sabako? isa zloka, zabda kA kyA artha hotA hai - itanA khyAla meM rkhnaa| isameM to akele zabda haiN|
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 gAthA-16 appAIsaNa ikka paru aNNa kiM pi viyaanni| mokkhaha kAraNa joIyA Nicchaha ehau jaanni||16|| he dharmAtmA ! aisA zabda khaa| 'yogI' kahA na? yogI arthAt he dharmI! appA daMsaNa ikka - yaha AtmA kA darzana, vaha eka hI darzana, vaha mokSa kA mArga hai| kucha samajha meM AyA? AtmA eka samaya meM ananta zuddha guNa sampanna prabhu, aisA AtmA, usakA drshn| appA daMsaNa ikka - yaha AtmA... zAstra paddhati se pahale AtmA ko jAnakara, zAstra kI rIti se sarvajJa ke kathana dvArA vaha 'AtmA kaisA hai' - aisA jAnakara, phira karanA kyA? ki bhagavAna AtmA appA daMsaNa isa zuddha abheda caitanya prabhu meM ekAkAra (honA) / mana -vacana aura kAyA kI kriyA se bhinna, puNya-pApa ke vikalpa ke rAga se pRthak tathA guNI aura guNa ke bheda bhI vahA~ kAma nahIM krte| jahA~ AtmA kA darzana arthAt samyagdarzana hai| vahA~ mana kI pahu~ca nahIM, vANI kI gati nahIM, vahA~ kAyA kI ceSTA kAma nahIM krtii| samajha meM AyA? mana kI jahA~ gati nahIM, vANI kA vahA~ prayoga nahIM, kAyA kI vahA~ ceSTA nahIM, vikalpa kA vahA~ avakAza nahIM aura guNI AtmA ananta guNa kA piNDa, sarvajJa ne dekhA, huA kahA huA; usake guNI aura guNa ke bheda (kA) bhI jahA~ sthAna nahIM - avalambana nahIM, AdhAra nahIM - aisA AtmA, abheda akhaNDasvarUpa kA antara darzana karanA, pratIti karanA - isakA nAma eka hI samyagdarzana kahA jAtA hai| isakA nAma eka hI samyagdarzana kahA jAtA hai| samajha meM AyA? kaho, ratibhAI! __ appA daMsaNa ikka - hai na? eka AtmA kA darzana, mokSa kA maarg| phira samyagdarzana eka hI mokSa kA mArga hai, aisA / jJAna aura cAritra, yaha anubhava meM A gye| AtmA darzana, anubhv| eka samaya meM pUrNa zuddha, use anusara kara abheda kA anubhava karanA - aisA jo Atmadarzana, vaha eka; vaha eka hii| dUsarA samyagdarzana, dUsarA prakAra hai - aisA nahIM, yaha kahate haiN| samajha meM AyA? appA daMsaNa ikka - abhI itanA zabda par3A hai| bhagavAna AtmA, jise appA kahate haiM, ekasvarUpa abheda caitanya, use AtmA kahate haiN| usakA darzana, usakI antara meM anubhava karake pratIti karanA, vaha eka hI appA daMsaNa
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 107 - eka hI samyagdarzana hai| do samyagdarzana nahIM hai, do mArga nahIM hai; isake atirikta dUsarA saba mithyAdarzana hai| samajha meM AyA? appA daMsaNa ikka - bahuta saMkSipta meM kahA hai| jise AtmA kahate haiM; AtmA kaheM, taba dUsarI cIjeM haiM / ajIva hai; mana-vacana-kAya kI ceSTAe~ ajIva kI paryAya hai; andara puNya-pApa kA vikalpa aura rAga, (jisakA) AtmA meM abhAva hai, aisI cIja hai| mana-vacana aura kAyA, jisake vikalpa ke vicAra ke samaya mana bhI hai, vANI se kahate haiM, vaha sunane kA (hotA hai), vaha bhI hai, parantu ve saba Atmadarzana meM kAma nahIM krte| samajha meM AyA? appA - yaha AtmA arthAt paramAtmA pUrNa svruup| usakA darzana arthAt samyagdarzana; eka hI samyagdarzana hai| dekho! koI kahate haiM na ki samyagdarzana do prakAra kA hai, jJAna do prakAra kA hai, cAritra do prakAra kA hai| (to kahate haiM ki) nahIM; do prakAra ke haiM hI nhiiN| samyagdarzana kA kathana bhale hI vyavahAra aura nizcaya se (-aise) do prakAra se Ave (parantu) vastu eka hI nizcaya, vaha samyagdarzana hai; dUsarA samyagdarzana nhiiN| samajha meM AyA? bhASA samajha meM AtI hai na? bhaiyA ! mizrIlAlajI ! thor3I-thor3I samajha lenaa| indauravAloM ko to thoDA gajarAtI kA abhyAsa hai... thoddaa-thoddaa| AhA...hA...! yaha zabda to par3A hai na? appA daMsaNa ikk| yogIndradeva santa muni-digambara muni mahA dharmAtmA chaThavIM-sAtavIM bhUmikA-guNasthAna meM jhUlanevAle! anAdi sanAtana vItarAga mArga meM antara zAnti kI jinheM utpatti huI hai (arthAt) cAritra; aise santa aisA kahate haiM - AtmA kA darzana, vaha eka hI samyagdarzana hai| nava tattva kI zraddhA, vaha samyagdarzana nahIM; bhedavAlI zraddhA, vaha samyagdarzana nahIM; deva-zAstra-guru kI zraddhA, vaha samyagdarzana nahIM; chaha dravya kI zraddhA, vaha samyagdarzana nahIM / zazIbhAI ! hai ? kisI dina bhI nivRtta ho taba na! sunane ke lie nivRtta nahIM, samajhane ko nivRtta nhiiN| yaha zAntibhAI rAtri ko pukAra to karate the, kahA~ gaye zAntibhAI? haiM ? gaye? ThIka! kaho, samajha meM AyA? nivRtta hove, nivRtta - aisA zAma ko kahate the parantu nivRtta kahA~? yaha sunane ko abhI nivRtti nahIM miltii| phurasata... phurasata...!
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 gAthA-16 appA saNa ikka zabda par3A hai, dekho! tIna zabda haiN| eka AtmA arthAt ki eka samaya meM pUrNa cidAnanda abheda vastu ko AtmA kahate haiM / usakA darzana / appA - yaha dravya hai; darzana - yaha paryAya hai| samajha meM AyA kucha? bhagavAna abheda caitanyavastu AtmA ko Atmadravya kahate haiM / abheda ekAkAra, vaha dravya / dasaNa usakI zraddhA, anubhava meM pratIti, use paryAya kahate haiN| vaha appA daMsaNa ikka - yaha samyagdarzana eka hai| aise tIna zabda hue| samajha meM AyA? jayantIbhAI nahIM Aye? kaho, samajha meM AyA isameM? AhA...hA...! appA daMsaNa ikka aura isa Atmadarzana ke binA jitane kriyAkANDa meM dharma manAye, vaha mithyAdarzana kI paryAya hai| haiM ? bhagavAna AtmA eka samaya meM pUrNa abheda ananta guNa kA ekarUpa, usakI antara meM svasanmukha kI pratIti ke bhAva ko darzana kahate haiM / isa samyagdarzana ke prakAza ke abhAva meM jitane puNyAdi-dayA, dAna, vrata, bhakti ke pariNAma haiM, ve dharma haiM - aisA mAnanevAle ko mithyAdarzana hai| mumukSu - samyagdarzana hone ke bAda mAne? uttara - samyagdarzana hone ke bAda to mAne hI nahIM vh| mAne vaha to vyavahAra bIca meM AtA hai| mana-vacana kI ceSTA kI kriyAe~ bIca meM AtI hai, vyavahAra; parantu vaha vyavahAra bandha kA kAraNa hai aura anukUlatA kaheM to usa antara anubhava kI dRSTi meM use nimitta kahA jAtA hai| anukUlatA se kaheM to nimitta, pratikUlatA se kaheM to bandha kA kaarnn| candubhAI! kyA kahA yaha ? ki bhagavAna AtmA eka samaya meM jise AtmA kahate haiM; yahA~ pahale zabda kA artha hai / eka rUpa prabhu abheda caitanya jyota kA darzana, usakI pratIti, usake antara anubhava meM yaha AtmA' - aisI zraddhA; usa zraddhA ke atirikta koI bhI vikalpAdi utpanna ho aura hoM, use dharma mAnanA yA dUsarI bAta ko samyagdarzana mAnanA - isakA nAma mithyAdarzana kA prakAza hai - mithyAdarzana pasarA (vyApta) hai| samajha meM AyA? paru aNNu Na kiM pi viyANi bhagavAna AtmA, usakA samyagdarzana, usakA anubhava eka hI darzana (hai); dUsarA koI darzana hai hI nhiiN| dUsarA koI mArga nahIM hai, dUsarA koI darzana nahIM hai, dUsarI koI mokSa ke mArga kI anukUlatA kI rIti nahIM hai| samajha meM AyA? aise darzana ke atirikta paru... paru hai na? AtmA ke darzana ke atirikta paru
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 109 arthAt para... para... para.... cAhe to deva - zAstra - guru kI zraddhA kA rAga (ho), nava tattva kI zraddhA ke bheda kA rAga (ho), SaT dravya kI zraddhA kA rAga (ho), vaha saba paru aNNu / para.... AtmA ke svabhAva se anya aisI do bAteM khii| samajha meM AyA kucha ? anya, para aisA / - AtmA ke abhedasvabhAva kI dRSTi se anya jitanA para hai, vaha Na kiM pi viyANi * mokSamArga nahIM jAnanA / use jarA bhI mokSamArga nahIM mAnanA / AhA... hA... ! samajha meM AyA isameM ? eka, isase anya ko jarA bhI samyagdarzana nahIM mAnanA / zubharAga meM, deha kI kriyA meM yA kisI bhI navatattva kI zraddhA ke rAga meM samyagdarzana athavA mokSa kA mArga jarA bhI - thor3A bhI dUsare meM isake atirikta hai nahIM / aNNu Na kiM pi viyANi jarA bhI, AtmA ke darzana ke sivAya, dUsarA mArga, usameM darzana aura mokSa kA mArga jarA bhI nahIM hai / manasukhabhAI ! AhA...hA... ! ai...I... ! himmatabhAI ! samajha meM AtA hai yA nahIM ? dekho ! yaha saba dhIre-dhIre yaha sunane AnevAle ho gaye haiN| AhA... hA... ! are ... ! bhAI ! sarvajJa trilokanAtha paramezvara vItarAgadeva ke mukha meM se nikalI huI divyadhvani ... paramezvara trilokanAtha sarvajJa kI vANI meM AyA, aisA santoM ne cAritrasahita anubhava kiyaa| yahA~ yogIndradeva muni haiM na ? unhoMne jagata ke samakSa yaha rakhA ki vastu kA svarUpa yaha hai| samajha meM AyA ? appA daMsaNa ikka, do nahIM; aura dUsarA anya jo kucha hai, vaha koI bhI mokSamArga meM ginane meM nahIM AtA athavA dUsarI mithyA bAta ko, aisI zraddhA ke atirikta kisI dUsarI bAta se zraddhA mAne, use mithyAdarzana hotA hai| samajha meM AyA ? yaha to abhI pahalI - IkAI kI bAta hai| jaina sampradAya meM janmeM parantu jaina paramezvara trilokanAtha kevalajJAnI kyA kahate haiM ? - usakA patA nahIM par3atA; patA nahIM par3atA aura jindagI ga~vAye aura ho gayA hama kucha dharma karate haiM / ratibhAI ! haiM ? aisA hI hai| lo ! do-do ghaNTe vahA~ par3he parantu samajhe nahIM, phira calo thor3A vahA~ jaaeN| usameM koI bAta ThIka se pakar3a meM nahIM aatii| calo, aba pUrA ho jaaegaa| AhA... hA...! - parU aNNu Na kiMpi viyANi jarA bhI, AtmA ke anubhava kI dRSTi atirikta samyagdarzana dUsarI kisI cIja meM nahIM ho sakatA; kisI cIja dvArA nahIM ho
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 gAthA-16 sakatA, kisI cIja meM nahIM ho sktaa| AhA...hA...! guNI bhagavAna aura guNa ke bheda dvArA bhI samyagdarzana nahIM ho sktaa| samajha meM AyA? to phira rAga aura dayA, dAna ke vikalpoM se - pahale yaha pAlana karo - phira samyagdarzana hogA - dhUla meM bhI nhiiN| suna na ! mara jAegA hairAna hokara, ananta kAla se| kaho. samajha meM AyA? aNNuNa kiM pi viyANi gAthA bhI bahuta sarasa AyI, solahavIM hai, dekho! ai... manusakhabhAI ! mokkhaha kAraNa joIyA yogI arthAt he dharmI ! samyagdRSTi ko dharmI hI kahA hai, yogI kahA hai| samyagdarzana - AtmA kI andara kI ruci ke, anubhava kA yoga jor3A hai - aise cauthe guNasthAna meM bhale bharata cakravartI jaisA cakravartI ho, chaha khaNDa kA rAjya aura chiyAnaveM hajAra padmanI jaisI rAniyA~ hoM, parantu usane AtmA ke sAtha yoga jor3A hai| jo abheda cidAnandasvarUpa kI dRSTi huI hai (isalie) sampUrNa saMsAra se vairAgya aura udAsInatA andara vartatI hai| jise bhoga kI ruci nahIM hai, bhoga meM sukhabuddhi nahIM hai, kyoMki bhagavAna AtmA kA darzana huA, usameM Ananda hai - aisA ruci meM AyA hai| AtmA meM atIndriya Ananada hai - (jise) aisA Atmadarzana huA, use chiyAnaveM hajAra nahIM, parantu indrANI ke sukha meM bhI use sukha kA lAlaca aura sukhabuddhi nahIM hotii| samajha meM AyA? mokkhaha kAraNa yahA~ to bhaI! darzana ko mokSa kA kAraNa khaa| yahA~ to una tIna kI bAta bhI nhiiN| jora denA hai na! anubhava kA jora denA hai| AtmA kA anubhava... usameM darzana, jJAna, cAritra ke tInoM aMza A jAte haiN| aisA kahanA hai| AhA...hA...! bhagavAna AtmA zAnta... zAnta... dhIrajavAna hokara antara ke svabhAva kI ekatA ko avalambana kare, ekatA ke svabhAva ko avalambana kare - aisA jo samyagdarzana, usameM samyagjJAna aura svarUpAcaraNa kA bhAva -cAritra kA aMza bhI sAtha hI sAtha utpanna hotA hai| isalie yahA~ eka samyagdarzana ko hI mokSa kA kAraNa kahA hai| eka ora samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH (kahate haiN)| eka ora samyagdarzana, mokSa kA kAraNa (kahate haiN)| samajha meM AyA? ___yaha bhagavAna AtmA, apanA sahajAnandasvabhAva, usa Ananda ke sammukha hokara jahA~ dRSTi huI aura ruci kA pariNamana huA, usameM zraddhA - svarUpa kI zraddhA, svarUpa kA jJAna, aura svarUpa meM AMzika AcaraNarUpa ramaNatA (huii)| usa samyagdarzana meM athavA anubhava
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) meM tInoM A jAte haiN| AhA...hA...! samajha meM AyA? abhI yaha saba vivAda nikAlate haiM na? cauthe guNasthAna meM svarUpAcaraNa nahIM hotA... vidvAnoM meM bar3I carcA calatI hai| eka vyakti kahe hotA hai, dUsarA kahe nahIM hotaa| AhA...hA...! aisA abhI patA nahIM pdd'taa| abhI samyagdarzana meM svarUpAcaraNa nahIM hotA - aisI bAteM karate haiN| AhA...hA...! bhagavAna AtmA apane antarmukha ke svabhAva kI ora DhalA aura pratIti va jJAna huA utanA hI usameM anantAnubandhI kA bhI abhAva hokara, svarUpa kI ramaNatA kA itanA AcaraNa pragaTa hue binA samyagdarzana nahIM ho sktaa| samajha meM AyA? kyoMki use antarAtmA kahA hai| bahirAtmA jo thA, vaha puNya-pApa, vikalpa aura nimitta meM apanepana kA astitva svIkAra karatA thA, use akhaNDAnanda prabhu ananta guNa kA piNDa usake astitva kA svIkAra, usa svIkAra meM antara ramaNatA Aye binA svIkAra nahIM ho sktaa| antara AtmA.... antara AtmA arthAt kyA? antara AtmA... paramAtmasvarUpa trikAlI dravyasvarUpa apanA, usakA anubhava honA, dRSTi honA, usakA nAma antarAtmA hai to kucha AtmA meM antara meM paramAtmasvarUpa apanA hai, usameM kucha sthira huA taba use antara AtmA kahane meM AyA hai| pUrNa sthira ho to paramAtmA ho jaaye| akelA rAga meM sthira - ekAkAra (hove to) vaha bahirAtmA hai| samajha meM AyA? adbhuta sUkSma bAta ! isameM kahIM, kyA kahanA hai ? aura kyA karanA hai ? sunA na ho to pakar3anA kaThina par3atA hai| yaha kahIM vItarAga kA mArga aisA hogA? aisA mArga logoM ne daboca diyA hai na! samajha meM AyA? paramezvara tIna loka ke nAtha sImandhara bhagavAna Adi tIrthaMkara jo kahe haiM, ve bhagavAna virAjate haiN| sabhI eka hI yaha bAta anAdi tIrthaMkara kahate haiM, abhI kahate haiM, bhaviSya meM ananta kAla meM ananta tIrthaMkara yaha kheNge| samajha meM AyA? AhA...hA...! mokkhaha kAraNa joIyA isa mokSa kA kAraNa to eka hI hai| AhA...hA...! ekAnta nahIM ho jAtA? samyagdarzana ko mokSa kA kAraNa kahane se ekAnta nahIM ho jAtA? bhAI! isameM anekAnta rahatA hai| svarUpa kI dRSTi, svarUpa kA jJAna aura svarUpAcaraNa tInoM ikaTThe haiM aura usameM vikalpAdi ke bhAva kA nAstibhAva hai| samajha meM AyA? jise vyavahAra ratnatraya kahate haiM. yA vyavahAra samakita kahate haiM, vaha to rAga hai| usakA isa nizcaya
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 gAthA-16 samyagdarzana meM abhAva hai| isake samyagdarzana binA dUsare ko samyagdarzana mAne, use mithyAdarzana kI paryAya hotI hai| samajhameM AyA? __ Nicchaha ehau jANi 'yogIndradeva', yogIndradeva Adeza karate haiN| he AtmA! nizcaya se, yathArtha se, satya svarUpa se.... nizcaya arthAt satya svarUpa se isa prakAra hai - aisA tU jAna, aisA tU jAna / bAkI saba vikalpAdi hoM, unheM vyavahAra aura nimittarUpa jaan| samajha meM AyA? adbhuta mArga, bhAI! logoM ko abhI to aisA ho gayA hai, isa samyagdarzana ke binA tyAga aura vrata ve saba aMka binA kI zUnya hai - aisA kahate haiN| samajha meM AyA? jise abhI samyagdarzana kaise ho, isakA bhI patA nahIM hotA... samyagdarzana kI bhUmikA kaisI hotI hai ? usakA bhI patA nahIM hotA aura vrata, tapa, aura cAritra aura vrata le liye| eka binA ke.... raNa meM cillAne jaisA hai, vaha saba / samajha meM AyA? anya kucha bhI mokSamArga nahIM hai.... dekho! inane artha bhI kiyA hai na? kucha bhI mokSamArga nahIM hai.... dUsarA mokSamArga jarA bhI nahIM hai / AhA...hA...! rAgAdi kA vyavahAra kA bhAva, vyavahAra zraddhA kA yA zAstra ke jJAna kA yA koI kaSAya kI mandatA kA vratAdi kA, vaha bhAva kiMcit chUTakAre kA mArga nahIM hai; vaha to bandhana kA mArga hai| samajha meM AyA? aisA jaan| nizcaya se tU aisA hI jAna.... aisaa| nizcaya arthAt satya svabhAva kI sthiti se aisA tU jaan| satya svarUpa ke svabhAva se aisA tU jAna / vyavahAra kA svarUpa dUsarA bheda Adi hai, vaha jAnaneyogya hai parantu AdaraNIya nhiiN| kaho, samajha meM AyA? dekho, andara inhoMne thor3A-thor3A artha kiyA hai| vyavahAra dharma kA sarva AcaraNa mana, vacana, kAyA ke AdhIna hai| isalie parAzraya hai.... isameM Apatti nhiiN| samajha meM AyA? aura jo kucha sva Azraya se - AtmA ke Azraya se hai (usake) AdhIna, vahI upAdAna hai| bAkI saba nimitta kahA jAtA hai parantu usa nimitta meM loga bhUlate haiM parantu vaha nimitta arthAt jahA~ upAdAna kA antara darzana huA taba vahA~ rAgAdika kA saMyoga jo vyavahAra hai, use nimittarUpa se kahA jAtA hai| viruddharUpa se baMdha kahA jAtA hai, anukUlarUpa se nimitta kahA jAtA hai - aisA hai| AhA...hA...! kaThina kAma, bhAI!
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 113 mumukSu - nimitta ke binA kucha kabhI hotA hai| uttara - parantu huA hai, taba use nimitta kahate haiN| phira hotA hai kyA? antara svabhAva ke darzana ko darzana huA, taba to rAgAdi ke vyavahAra samakita ko arthAt rAga ko nimitta kahA gyaa| naimittika ke binA nimitta kisakA? samajha meM AyA? bahuta ulTA rAstA hai bhAI! tujhe pUrNa Ananda kI mahimA nahIM AtI aura usa mahimA ke binA jitanI kucha bheda aura rAga meM mahimA jAye, vaha saba mithyAdarzana zalya hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? vItarAga paramezvara kA mArga jagat ko sunane nahIM milA, isalie ulTA rAstA mAna baiThA ki hama bhagavAna ko mAnate haiN| bhagavAna ko aisA kahate haiN| aisA nahIM mAnatA aura tU bhagavAna ko mAnatA hai - aisA kauna kahatA hai ? samajha meM AyA? deva-guru-dharma kI zraddhA kaho kaise rahe? kaise rahe zuddha zraddhAna Ave? zuddha zraddhA ke binA sarva kriyA kare vaha rAkha para lIpanA hai... itanI rAkha bichA rakhI ho... rAkha to samajha meM AtA hai na? rAkha... rAkha... usameM Upara miTTI karate haiM.... gAra ko (tumhAre yahA~) kyA kahate haiM ? lIpAI karate haiM na? lIpanA? vaha lIpanA kahA~ cale? rAkha ke Upara lIpAI calatI hogI? isI prakAra AtmA kI bhUmikA ke darzana binA, zuddha zraddhA binA deva-guru-zAstra kI zraddhA, usakI saccI zraddhA nahIM hai| kyoMki deva-guru-zAstra to yaha kahate haiN| deva -guru aura zAstra AtmA ke darzana ko darzana kahate haiN| aba usa darzana ko darzana mAnanA nahIM aura deva-guru-zAstra ko mAnate haiM (aisA kahatA hai to) usakI vaha mAnyatA hI mithyA hai| samajha meM AyA? aise Atmadarzana ke binA, AtmA (kI) zuddha zraddhA ke binA, deva-guru-zAstra kI zraddhA bhI saccI nahIM rahatI aura usake binA jitanA kriyAkANDa kiyA jAye, vrata-niyama apavAsa... vaha saba rAkha ke Upara miTTI lepanA hai, miTTI (lepane ke samAna hai)|gaar samajha meM AtA hai na? liipnaa| pUrI papar3I ukhar3atI hai| rAkha ke Upara aise-aise kareM, vahA~ usameM jarA bhI lIpAI nahIM hotii| samajha meM AyA? lo! eka gAthA huii| dUsarI gaathaa| mumukSu - Adeza dete hoMge ki nimitta se jaan|
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 gAthA-16 uttara - nizcaya se jAnanA yaha kyA kahA? darabAra meM kyA kahate haiM ? Adeza dete haiM / aise nimitta se to aisA ki barAbara hotA hai, aisA vaha kahatA hai / samajhe na? hai na? mumukSu - do naya haiM na? uttara - nahIM, nahIM, aisA kahate haiM na? aisA kahe to antara pdd'e| tujhe kara kA artha tujhe karanA hai yA ise karanA hai| aisA kahate haiN| yaha to aisA kahate haiM ki mere sAmane dekhanA chor3a de| maiM kahatA hU~ usa ora kA sunane kA vikalpa chor3a de| yaha maiM kyA kahatA hU~, usakA manana bhI mere sanmukha rahakara kara, vaha bhI chor3a de| AhA...hA...! samajha meM AyA? bhagavAna aisA kahate haiM, guru aisA kahate haiN| aisA jo manana, vaha parasanmukha kA manana hai, chor3a use, vaha sAdhana nahIM hai| le, aisA kahate haiN| use jAna, kahate haiM / isa prakAra jAna, samajha meM AyA? bhagavAna sarvajJa paramezvara trilokanAtha tIrthaMkaradeva prabhu aisA svayaM pharamAte haiN| bhAI! hamArI zraddhA terI huI, use samyagdarzana hama nahIM khte| AhA...hA... ! hamAre dvArA kathita vANI ke zAstroM kI tU zraddhA kare, use hama samyagdarzana nahIM kahate - aisA sarvajJa kI vANI meM yaha AtA hai| taba darzana kise kahanA? appA daMsaNa ikka bhagavAna terA AtmA, usake sanmukha kA anubhava karake pratIti kA honA, vaha eka hI samyagdarzana hai; dUsarA samyagdarzana dUsare prakAra kA hamane nahIM kahA, hama kahate nahIM aura aisA hai nhiiN| haiM ? __ pUchate ho isalie adhika spaSTa AtA hai - aisA kahate haiM / AhA...hA...! bhagavAna tajhameM ta purA prabhU paDA hai| tajhe kisI kI AvazyakatA nahIM hai| isa parasanmakha ke jJAna kI bhI tujhe AvazyakatA nahIM hai - aisA kahate haiN| parasanmukha ke padArtha kI to AvazyakatA nahIM.... AhA...hA...! parasanmukha kI zraddhA kI to AvazyakatA nahIM; parasanmukha kA Azraya hone para rAga kI mandatA dayA, dAna, bhAva kI bhI tujhe jarUrata nhiiN| unakI to jarUrata (nahIM) parantu bhagavAna yaha aura guNa yaha - aise mana ke saMga se utpanna honevAlA vikalpa, usakI bhI tujhe jarUrata nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? yaha sUkSma hai, manaharabhAI ! yaha aisA kA aisA nhiiN| sTora meM se aisA kA aisA pakar3a meM Ave aisA nahIM hai| thor3A-thor3A samaya nikAle, taba pakar3a meM Ave aisA hai| kisI dina jA AyeM, usameM kucha samajha meM bhI
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) nahIM aataa| kala dopahara meM bahuta bAta hotI thii| kahA, yaha kucha samajhate nhiiN| pUrI bAta hI antara hai| logoM ne bAta hI nahIM sunii| samajha meM AyA? AhA...hA...! mArgaNA va guNasthAna AtmA nahIM haiM maggaNaguNaThANai kahiyA vavahAreNa vi ditttthii| NicchaiNai appA muNahu jiya pAvahu prmetttthiii||17|| guNasthAna aru mArgaNA, kaheM dRSTi vyvhaar| nizcaya AtamajJAna jo, parameSTI pdkaar|| anvayArtha - (vavahAreNa vi diTThI ) kevala vyavahAranaya kI dRSTi se hI ( maggaNaguNaThANai kahiyA) jIva ko mArgaNA va guNasthAna kahA hai ( NicchaiNai) nizcayanaya se (muNahu) apane AtmA ko AtmArUpa hI samajhA (jiya parameTThi pAvahu) jisase tU siddha parameSThI ke pada ko pA ske| 17 vI gAthA meM kahate haiM - mArgaNA va guNasthAna AtmA nahIM haiN| dekho! AhA...hA...! maggaNaguNaThANai kahiyA vavahAreNa vi ditttthii| NicchaiNai appA muNahu jiya pAvahu prmetttthiii||17|| bhagavAna sarvajJadeva trilokanAtha paramAtmA divyadhvani dvArA pharamAte haiN| usI prakAra santa svayaM vikalpa dvArA yaha lakSya meM AyI hai, vaha bAta vANI dvArA A jAtI hai, A jAtI hai| kahate haiM - vavahAreNa vi ditttthii| kevala vyavahAranaya kI dRSTi se hI.... yaha jIva kisa gati meM hai aura kisa lezyA meM hai aura bhavya-abhavya hai, jJAna huA, jJAna kI paryAya hai - aise saba bhedoM ko jAnanA, vaha vyavahAranaya kA viSaya jAnane yogya hai| samajha meM AyA? AdaraNIya nhiiN| AhA...hA...!
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 17 yahA~ to phira jinezvara dvArA kathita.... anyamatI kathita vastu hotI hI nahIM / jinezvara ne mArgaNA aura guNasthAna kahe haiN| samajha meM AyA ? caudaha guNasthAna aura caudaha mArgaNA / mArgaNA arthAt khojnaa| mArgaNA arthAt zodhanA ki yaha jIva kisa gati meM thA ? use kauna sA bhAva thA ? kauna sI kaSAya thI ? kauna sI dRSTi thI ? bhavya hai yA abhavya hai ? samajha meM AyA ? samyagdRSTi hai (yA) mithyAdRSTi hai ? yaha jJAna hai - usameM mati zruta hai yA kevala hai yA avadhi hai ? isa prakAra use - jIva ko kisI bhI cAra gati meM se aise caudaha bola se khojakara nirNaya karanA ki yaha jIva aisA hai| yaha saba caudaha bola - gati, jAti, kAyA, indriya, lezyA .... samajha meM AyA ? yoga, upayoga, yaha saba jAnane kI paryAya to jAnane jaisI hai, jAnane yogya hai / usake Azraya se samyagdarzana nahIM hotA / samajha meM AyA ? e... ratibhAI ! AhA... hA...! 116 - kevala vyavahAranaya kI.... vavahAreNa vi diTThi - aisA hai sahI na ? kevala vyavahAranaya kI dRSTi se hI jIva ko mArgaNA aura guNasthAna.... guNasthAna (arthAt) yaha pahale guNasthAna meM hai, yaha dUsare meM hai, yaha tIsare meM hai, yaha cauthe meM hai, yaha pA~caveM - chaThaveM meM aura yaha kevalI hai, lo! yaha terahaveM meM kevalI hai / terahaveM guNasthAna meM kevalI hai, cauthe guNasthAna meM samyaktvI hai, chaThaveM guNasthAna meM muni hai - yaha paryAya ke bhedavAlI samasta bAta jAnaneyogya bhale ho, AdaraNIya nahIM hai| usake jJAna dvArA samyagdarzana nahIM hotA / - - jisakI caudaha (mArgaNA ) - gati, kAya, indriya, lezyA Adi meM jisakI paryAya meM jisakI bhUla hai, usakI to yahA~ bAta nahIM karate athavA jise munipane kI paryAya, kevalajJAna kI paryAya, samyagdarzana kI paryAya, mithyAdarzana kI paryAya kaisI hotI hai ? aisI paryAya kA jisako khyAla nahIM hai, usakI yahA~ bAta nahIM krte| munipane kI dazA aisI hotI hai, kevalajJAnI kI aisI hotI hai, cauthe kI - samyaktva kI aisI hotI hai, mithyAtva kI aisI hotI hai| aise jIvoM ko cAra gati meM khojane se kucha nizcita kare ki yaha jIva usameM hai| yaha saba jJAna bhale ho, jAnane ke liye hai / itanA bheda hai, vaha jAnane ke liye hai, Azraya karane aura usake Azraya se samyagdarzana hotA hai - aise guNasthAna aura mArgaNAsthAna
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 117 ke bheda meM tAkata nahIM hai| samajha meM AyA? mArgaNA kise kahanA aura guNasthAna kise kahanA? yaha kabhI sunA nahIM hogaa| mArgaNA kyA hogI? mArgaNA arthAt ina caurAsI lAkha meM kisI bhI jIva ko khojanA ho - zodhanA ho ki bhaI! yaha kisa guNasthAna meM hai ? bhavya hai yA abhavya hai; kevalI hai yA chaThaveM guNasthAna meM hai; yaha nArakI hai yA deva hai; yaha kRSNalezyAvAlA hai yA jJAna upayogavAlA hai yA darzana upayogavAlA hai - aisI vartamAna paryAya kA astitva hai| isalie use mArgaNA arthAt zodhane dvArA nirNaya kare, parantu yaha to vyavahAra.... kevala vyavahAradRSTi se kathana hai| AhA...hA...! parantu yaha hai yA nahIM? hai yA nahIM? hai to nizcaya se hai - aisA nhiiN| hai parantu vaha vyavahAra hai| bhedarUpa se avasthA meM jJAna meM hai, vastu hai, vyavahAranaya kA viSaya hai| samajha meM AyA? use trikAla abhedadRSTi kI apekSA se ina samasta bhedoM ko abhUtArtha kahA jAtA hai, asatyArtha kahA jAtA hai, jhUThA hai - aisA kahA jAtA hai| ve 'hai' isa apekSA se satyArtha haiM, parantu trikAla kI apekSA se unheM asatyArtha kahA gayA hai| AhA...hA...! mumukSu - do prakAra se lAgU pdd'e| uttara - donoM lAgU pdd'e| mumukSu - use anekAnta kahate haiN| uttara - dUsarA anekAnta kise hogA? phUdar3IvAda ko hogA? AhA...hA...! bhagavAna AtmA kisa paryAya meM hai ? kisa gati meM hai ? bhavya hU~ - aisA jo khyAla AnA, vaha saba vyavahAra jJAna kA viSaya hai| AhA...hA...! paryAya hai na! samajha meM AyA? yaha jJAna upayoga hai, vaha mati kA hai aura zruta kA hai aura avadhi kA hai aura kevala kA hai, yaha kSAyika samakita kahalAtA hai aura yaha kSayopazama samakita kahalAtA hai aura yaha upazama samakita kahalAtA hai - yaha saba paryAya ke bheda haiN| yaha pA~ca indriyavAlA hai aura yaha eka indriyavAlA hai yaha do indriyavAlA hai - yaha saba isa avasthA dRSTi se hai avazya, hA~! 'hai' apekSA se hai parantu trikAla svabhAva ke abheda avalambana kA Azraya karane kI apekSA se vaha saba nahIM hai| mujhe lAbhadAyaka nahIM, vaha nahIM; mujhe lAbhadAyaka nahIM, vaha
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 gAthA-17 nhiiN| mujhe lAbhadAyaka abheda hai, isalie vaha hai| samajha meM AyA? isameM samajha meM AtA hai yA nahIM? dhIre-dhIre (artha) hotA hai, bhAI! __ vavahAreNa vi diTThI - hai na parantu.... yaha zabda par3e haiM yA nahIM, usa pustaka meM? pustaka bar3I nahIM parantu artha kaisA! kevala vyavahAranaya / vavahAreNa aisA zabda hai| usakA artha kiyA, vyavahAranaya.... vyavahAra kaho yA vyavahAranaya kho| usakI dRSTi se hI jIva ko mArgaNA aura guNasthAnarUpa kahA gayA hai| mArgaNA arthAt yaha jIva yahA~ hai, yaha jIva yahA~ hai, paryAya meM yaha hai - aisA kahA (jAtA hai) aura isa guNasthAna meM jIva hai, isa guNasthAna meM jIva hai - aisA kahA gayA hai| nizcayanaya se.... abhedasvabhAva kI dRSTi se kahA jAye to appA muNahu... apane AtmA ko AtmArUpa hI samajha.... bheda-beda nahIM / yaha samakita paryAya hai aura yaha jJAna upayoga hai aura yaha bhavya hai, yaha nahIM / AhA...hA...! samajha meM AyA? yaha rAga abhI eka -do bhava karegA - yaha jJAna jAnane yogya hai, AdaraNeya yogya nhiiN| samajha meM AyA? yaha to mArgaNA kI dRSTi se vyavahAra AyA ki rAga hai| samajha meM AyA? asesa karma kA bhoga hai' zrImad kahate haiM na? 'bhoganAM avazeSa re.... isase deha eka dhArakara jAU~gA, svarUpa svadeza re....' hameM abhI hameM thor3A rAga vartatA hai, isalie aisA jJAta hotA hai ki thor3e kAla abhI rAga kA vedana rahegA, usase aisA jJAta hotA hai ki eka-do bhava karane pdd'ege| zrImad rAjacandra / samajha meM AyA? asesa karma kA bhoga hai' anubhavapUrNa ugratA kA hai nahIM aura ugratA alpa kAla meM hove - aisA abhI bhAsita nahIM hotaa| AhA...hA...! 'asesa karma kA bhoga...' karma arthAt raag| abhI alpa rAga kI vedana dazA mAno lambAtI hai - aisA lagatA hai| yaha vyavahAranaya kA viSaya hai| mokSa bhI hai na! jAye kahA~ ? bhagavAna AtmA mokSasvarUpa hai| caitanya mahAsattA Ananda kA kanda, vaha muktasvarUpa hI hai| jAye kahA~ aura Aye kahA~ ? AhA...hA...! samajha meM AyA? kahate haiM, aisA jo jJAna.... eka deha dhAranA hai, abhI ekAdha deha manuSya kI hogI, yaha saba paryAya kA - vyavahAra kA jJAna ho, AdaraNIya nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA?
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 119 nizcayanaya se apane AtmA ko AtmArUpa hI samajha paryAya kA jJAna karAyA.... samajha meM AyA? kahiyA.... kahiyA hai na ? kahiyA hai arthAt jAna / hai, mArgaNA hai, guNasthAna hai, bhagavAna kI vANI meM jo vyavahAra AyA, vaha saba hai / hai vaha bhedarUpa hai, aMzarUpa kI dazAvAlA bhAva hai, vaha jAnaneyogya hai; Azraya karane yogya nahIM / samajha AyA? punaH anyamatI se pRthak paryAyanaya se kiyA hai| vItarAga sarvajJa paramezvara ke atirikta jitane ajJAniyoM ne vyavahAra kA viSaya kahA hai, vaha saba mithyA hai| paramezvara jinendradeva trilokanAtha kevalajJAnI ne jo dekhA, usakA jo gati, mArgaNA Adi ke paryAya ke bheda unhoMne kahe, vaise haiM - aisA tU jAna to yaha abhI to vyavahAra hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? isase yaha mArgaNA (bheda) liye ki guNasthAna aura mArgaNA aura isa jagaha guNasthAna pahalA, tIsarA, cauthA jo ho vh| yaha jIva isa gati meM hai aura isa kaSAya meM hai, isa lezyA meM hai| samaya-samaya kI paryAya meM kauna-kauna sI paryAya hai, vaha jAnane (yogya hai) / jaisA bhagavAna ne kahA, vaisA vyavahAranaya ke viSaya meM hai / anyamata meM to yaha ( hai hI nahIM) vItarAga ke atirikta - paramAtmA ke atirikta kahIM nahIM hai| use kahate haiM ki vyavahAranaya se diTThI maggaNa guNasthAna kahe haiN| vyavahAra se bhagavAna ke jJAna meM yaha kahA hai / nizcaya se apane AtmA ko samajha * appA muNahu - bhagavAna ko jAna / o... ho... ! jisameM kevalajJAna kA kanda par3A hai, jisameM ananta guNa kI rAzi hai| eka-eka guNa meM ananta sAmarthya par3A hai - aisA prabhu ! appA aisA kahA hai na ? guNa kI kahA~ bAta kI hai ? AtmA... AtmA ekarUpa trikAla abheda mahAsattA - aisA bhI jisameM bheda nahIM hai.... samajha meM AyA ? aise AtmA ko muNahu / AtmA ko AtmArUpa hI samajha.... aise AtmA ko AtmArUpa jAna / - 'jiya parameTThi pAvahu' jisase tU siddha parameSThI athavA arahanta parameSThI kA pada pA sake / AhA.... hA...! dekho ! yahA~ kahA aba, usakA phala khaa| pahale meM (solahavIM gAthA meM) appA daMsaNa muNahu kahA thA na ? samajha meM AyA ? usameM kahA thA na ? aNu kiMpi viyANi | mokkhaha kAraNa joIyA Nicchaha ehau jANi // 16 // vahA~ kahA / yahA~ phala batAte haiM / jo koI bhagavAna AtmA, antara- abhedasvabhAva cidAnanda
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 gAthA-17 kA jJAna karegA, usakA Azraya karake jJAna karegA, vaha nizcaya se arahanta aura siddhapada ko prApta kregaa| vaha mArgaNA aura guNasthAna kA jo niSedha kiyA, usameM yaha mokSapada kI paryAya siddhapada kI paryAya-kevalajJAna kI paryAya ko prApta kregaa| samajha meM AyA? jiya parameTThi pAvahu jisake dvArA, aisaa| jiya arthAt jisase tU siddha parameSThI.... apane AtmA ko jAnane se hI siddha hogA... vyavahAra ko jAnane se siddha nahIM hogaa| samajha meM AyA? (yaha kahate haiM) - jisa bhAva se tIrthaMkarakarma bA~dhe, vaha bhAva AyA to usakI mukti hogI... tIrthaMkara prakRti ba~dhI na? prakRti ba~dhI to mukti hogI - jhUTha bAta hai| yaha terA jJAna hI mithyA hai| samajha meM AyA? yaha appA muNahu meM sthira hogA taba kevalajJAna ko prApta kregaa| rAga AyA, aura baMdha huA, isalie kevalajJAna ko prApta karegA aisA hai nhiiN| kyA kahA? isameM samajha meM AyA? samyagdRSTi ko AtmA meM vikalpa AyA ki tIrthaMkara gotra ba~dha gyaa| yaha vikalpa AyA aura usakA jJAna bhI AtmA ko Azraya karane yogya nahIM; vikalpa aura prakRti kA ba~dha, vaha jAnane yogya hai| usase mukti hogI - aisA nahIM aura usakA jJAna karane yogya hai, isalie usake jJAna se mukti hogI - aisA nhiiN| AhA...hA...! mumukSu - usameM to aisA AtA hai| uttara - yaha saba to vyavahAra ke kathana, nimitta ke kathana haiN| eka hI bAta - bhagavAna! appA muNahu jiya pAvahu parameTTi yaha vikalpa utpanna huA, patA pdd'aa| bhagavAna ne zreNika rAjA se kahA, bhagavAna ne zreNika rAjA se kahA ki he zreNika! tU bhaviSya meM tIrthaMkara hogaa| samajha meM AyA? samavasaraNa meM kSAyika samyaktva prApta hue, vaha saba svabhAva ke avalambana se kSAyika ko prApta hue aura kSAyika kA jJAna tathA tIrthaMkara hogA isakA jJAna, vaha jJAna use kevalajJAna kA kAraNa nahIM hai| AhA...hA... ! ratanalAlajI! adbhuta bAta bhAI ! becAre logoM ko Dara lagatA hai| e... sonagar3ha kA ekAnta hai| aba, yaha sonagar3ha kA nahIM, yaha bhagavAna kA hai| suna na ! tujhe bhagavAna ke mArga kA patA nhiiN| samajha meM AyA? e... himmatabhAI ! ye bhar3akate haiM, bhar3akeM.... e... vahA~ to aisA ho jAtA hai|
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 121 akelI nizcaya kI bAteM, vyavahAra kI to ur3A dii| suna na aba ! tujhe vyavahAra kA patA nahIM hai, nizcaya kA patA nahIM hai, tU kisakI bAteM karane lagA? ___ yahA~ kahate haiM bhagavAna AtmA meM jise Atmadarzana huA, samyaktva huA, use yaha tIrthaMkarapane ke baMdha kA vikalpa AyA, prakRti ba~dhI, bhagavAna ne kahA tU tIrthaMkara hogA... AhA...hA...! yaha tIrthaMkara hoU~gA, isa sambandhI kA jJAna, kevalajJAna ko prApta karAyegA - aisA nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? AhA...hA...! yahA~ to kahate haiM ki vyavahAra dRSTi se vaha jAnaneyogya hai / samajha meM AyA? AhA...hA...! mumukSu - usa jJAna kI mahimA nhiiN| uttara - usakI mahimA nhiiN| appA muNahu jiya pAvahu parameTTi aisA hai na? bhagavAna, usake dhArAvAhI jJAna se kevalajJAna, siddhapada ko paayegaa| prakRti se nahIM, vikalpa se nahIM, usake jJAna se nahIM; usake jJAna meM nizcita A gayA hai ki bhagavAna ne kahA hai, isalie maiM tIrthaMkara honevAlA hU~ - aisA jJAna meM A gayA hone para bhI vaha jJAna Azraya karane yogya nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? adbhuta, bhAI! yogIndradeva... yoga jor3a vahA~ / yahA~ yoga kahA~ (jor3atA hai)? AhA...hA...! samajha meM AyA yA nahIM? e...I... ratibhAI! NicchaiNai appA muNahu jiya pAvahu parameTThi lo! ve kahiyA vavahAreNa vi diTTi yaha to mAtra kahiyA itane meM le liyA, basa! kahiyA kA artha yaha jAna, itnaa| vacana kahA, parantu vaha jAna, itnaa| NicchaiNai appA muNahu bhagavAna AtmA eka samaya meM ekAkAra prabhu ko jAnane se tU nizcita kevalajJAna ko pAyegA, tU nizcita siddhapada ko paayegaa| tIna kAla meM yaha bAta badale - aisI nahIM hai| AhA...hA... ! haiM ? mumukSu - binA TIkA ke bhI spaSTatA bahuta AtI hai| uttara - TIkA hai na isameM zabdArtha hai / zabdArtha thor3A hai parantu vaha andara hai na? pATha bolatA hai yA nahIM? mumukSu - jJAna bolatA hai yA nahIM, yaha nizcita karo na, pATha meM cAhe jo ho|
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 gAthA - 17 uttara yaha aisA kahate haiN| vyavahAra parAzrita hai| dUsare dravya kI apekSA se AtmA ko kucha kA kucha kahatA hai / aisA inhoMne thor3A likhA hai / nizcayanaya svAzrita hai, AtmA ko yathArtha jaisA kA taisA kahatA hai| nizcayanaya se AtmA svayaM arahanta athavA siddha paramAtmA hai / svayaM arahanta aura paramAtmA vastu vartamAna... vartamAna... vrtmaan...| maiM siddha paramAtmA, maiM sadA siddha paramAtmA, vastu se hU~. aisI antara kI dRSTi, usakA jJAna, vaha paryAya meM siddha pada ko pAne kA kAraNa hai; dUsarA koI jJAna, dUsarI koI zraddhA, dUsare koI AcaraNa AtmA ko mukti prApta karane kA kAraNa nahIM hai / kaho, samajha meM AyA ? -- jiya pAvahu parameTThi dekho ! vaha parameSThI hotA hai| jo parameSThI kA pada vyavahAranaya se pahale jAnaneyogya kahA thA, usake Azraya se parameSThI nahIM huA jaataa| eka bhagavAna AtmA eka samaya meM paripUrNa prabhu, abheda cIja kI dRSTi hone para, usakA jJAna hone para vaha jJAna aura dRSTi svabhAva ke sAtha abheda huI, vaha abhedapanA siddhapada kI prApti meM kAraNa hai; dUsarA koI kAraNa nahIM hai / vyavahAraratnatraya Adi mukti kA kAraNa nahIM hai - aisA kahate haiM / yaha vyavahAra kA jJAna mukti kA kAraNa nahIM hai aisA kahate haiM / mArgaNA aura guNasthAna kA jJAna bhI mukti kA kAraNa nahIM hai / AhA... hA...! samajha meM AyA ? suddhaM tu viyANaMto phira yaha saba bAta lI hai / gati aura indriyA~ aura hai na ? mArgaNA, kAya, yoga, veda... kisa veda meM jIva hai, kisa kaSAya meM hai, kisa yoga meM hai, mana -vacana-kAyA..... kisa jJAna meM, saMyama meM kauna sA saMyama vartatA hai, kyA darzana ? kauna sI lezyA ? samakita, saMjJI ye saba bhale jAnane yogya hai| vItarAgamArga meM yaha vyavahAra hai, vaha jAnane yogya hai aura guNasthAna ke caudaha bheda liye una caudaha kI pratyeka kI vyAkhyA kii| yaha satraha (gAthA kI) vyAkhyA huI / aba koI aisA ki gRhastha meM aisA mArga hotA hai yA nahIM ? koI kahe, parantu yaha mArga to koI mahAtyAgI muni, jaMgala meM jAye unake liye hotA hai| to spaSTIkaraNa karate
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 123 haiN| itanI bAta aisI kI hai na? guNasthAna, mArgaNAsthAna kA jJAna bhI mokSa kA kAraNa nahIM hai| aba aisA mArga vaha kahIM gRhasthAzrama meM ho sakatA hai yA nahIM yA muni ko akele ko hotA hai? 18 / gRhastha bhI nirvANamArga para cala sakatA hai| lo, isa gRhasthAzrama meM bhI yaha mArga ho sakatA hai| samajha meM AyA? gRhasthAzrama meM rAjapATa meM dikhe, indra ke indrAsana meM jIva dikhAI de, vaha gRhasthI bhI nirvANa mArga para cala sakatA hai| AtmA hai na usake pAsa, kahate haiN| bhagavAna AtmA hai na? bhagavAna AtmA apane pUrNa svarUpa se vastu to akhaNDa par3I hai| akhaNDa kA Azraya karanevAlA gRhasthAzrama meM bhI nirvANa ko prApta karane yogya ho jAtA hai| itane-itane vyApAra-dhandhe hote haiM na? ve unake ghara rahe... ve to jAnane yogya hai| samajha meM AyA? antara bhagavAna AtmA kA Azraya karake gRhasthAzrama ke vyApAra-dhandhe meM heyAheya kA jJAna varte to vaha bhI nirvANa ko prApta karane yogya hai / yaha kheNge| (zrotA - pramANa vacana gurudeva!) munidazA ko rokanevAlA vastra-grahaNa kA bhAva munidazA hone para sahaja hI nirgrantha digambaradazA ho jAtI hai| munidazA tInoM kAla nagna digambara hI hotI hai| yaha koI pakSa yA sampradAya nahIM hai, parantu anAdi kI satya vastusthiti hai| zaGkA - vastra to paravastu hai, vaha kahA~ AtmA ko bAdhaka hai ? ata: vastra hone meM kyA Apatti hai? samAdhAna - yaha bAta satya hai ki vastra paravastu hai; ata: vaha AtmA ko bAdhaka nahIM hai, parantu vastra grahaNa karane kA bhAva hI munidazA ko rokanevAlA hai| antara meM lInatA bar3ha jAne se muniyoM ko aisI udAsInatA sahaja ho jAtI hai ki unheM vastra grahaNa karane kA vikalpa hI nahIM hotaa| - pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ gRhastha bhI nirvANa mArga para cala sakatA hai gihivAvAra paraTThiA heyAheu munnNti| aNudiNu jhAyahi deu jiNu lahu NivvANu lhNti|| 18 // gRhakArya karate hue, heyAheya kA jnyaan| dhyAve sadA jineza pada, zIghra lahe nirvaann|| anvayArtha - (gihivAvAra paraTThiyA) jo gRhastha ke vyApAra meM lage hue haiM (heyAheu muNaMti) tathA heya upAdeya ko (tyAgane yogya va grahaNa karane yogya) ko jAnate haiM (aNudiNu jiNu deu jhAyahi ) tathA rAta-dina jinendradeva kA dhyAna karate haiM (lahu NivvANu lahaMti ) ve bhI zIghra nirvANa ko pAte haiN| vIra saMvata 2492, jyeSTha kRSNa 10, gAthA 18 se 19 somavAra, dinAGka 13-06-1966 pravacana naM.7 18 vIM gAthA / dekho! isa gAthA (meM aisA kahate haiM) - gRhasthAzrama meM bhI anubhava ho sakatA hai| samajha meM AyA? usakI yaha gAthA hai| dekho ! gRhastha bhI nirvANa mArga para cala sakatA hai| gRhastha meM rahanevAlA jIva, mokSa ke mArga para cala sakatA hai| aisA nahIM hai ki sAdhu hI mokSamArga meM cala sakatA hai, yaha bAta yahA~ para mukhya sthApita karane ko yaha bAta karate haiN| dekho! gihivAvAra paraTThiA heyAheu munnNti| aNudiNu jhAyahi deu jiNu lahu NivvANu lhNti|| 18 // kyA kahate haiM ? gRhastha meM - vyApAra-dhandhe meM lagA hone para bhI, saMsAra meM
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 125 - -gRhasthAzrama kA vyApAra-dhandhA hone para bhI, heyAheu muNaMti - chor3ane yogya kyA hai aura Adara yogya kyA hai ? - isakA use jJAna hotA hai| kyA kahA samajha meM AyA ? gRhasthAzrama meM rahA hone para bhI, usake jJAna meM gRhasthAzramI ko dharma hotA hai, kisa prakAra ? ki ya arthAt puNya-pApa kA rAga utpanna hotA hai, vyApAra-dhandhe kA yA pUjA, bhaktibhAva kA parantu vaha heya hai - aisA jJAna use vartanA caahie| samajha meM AyA ? hai ? mumukSu - kise vartanA cAhie ? uttara gRhastha ko / mumukSu samyagdRSTi ko yA mithyAdRSTi ko ? uttara - mithyAdRSTi kI yahA~ kahA~ bAta hai ? heyAheya kA jJAna samyagdRSTi ko (vartatA hai) / yahA~ to gRhasthAzrama meM dharma ho sakatA hai aura mokSa ke mArga meM cala sakatA hai yaha bAta yahA~ siddha karanI hai| aisA nahIM hai ki gRhasthAzrama meM apane se kucha nahIM kiyA jA sakatA, hama kucha nahIM kara sakate; yaha to muni ho - tyAgI ho, use hotA hai - aisA nahIM hai / - -- muni, ugrarUpa se antara ke Ananda ke puruSArtha se bArambAra atIndriya kA Ananda lete aura zIghrarUpa se mokSa kA utkRSTa sAdhana karate haiM / utkRSTa sAdhana karate haiM / gRhasthAzrama meM usake yogya AtmA kA upAdeyapanA... AyA na ? heya - upAdeya / gRhasthAzrama meM ho, dhandhe meM ho, phira bhI use pratyeka kSaNa rAgAdi, puNyAdi, pApAdi bhAva, ve heya haiM; paravastu - zarIrAdi kI kriyA hotI hai, unakA maiM kartA nahIM hU~ - aisA use samyagdRSTi ko pratikSaNa jJAna vartatA hai / pApa ke, puNya ke bhAva bhI AyeM, deha kI kriyA ho ( parantu) una sabako heyarUpa jAnatA hai| samajha meM AyA ? aura upAdeyarUpa se tyAga / heya aura upAdeya ko - tyAgane yogya aura grahaNa karaneyogya ko jAnatA hai / yaha AtmA zuddha caitanya paramAnanda kI mUrtisvarUpa hai; vahI mujhe AdaraNIya aura dhyAna karane yogya hai - isa prakAra gRhasthAzrama meM samyagdRSTi isa taraha vartana kara sakatA hai / kaho, samajha meM AyA isameM? kitane hI kahate haiM - gRhasthAzrama meM yaha anubhava aura AtmamArga nahIM hotaa| yahA~ to gRhasthAzrama meM nirvANamArga hotA hai - aisA kahate haiM /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 gAthA - 18 mumukSu - vaha AThaveM meM hotA hai| uttara - yahA~ zrAvaka ko AThavA~ kahA~ thA ? mumukSu - muni ko sAtaveM meM hotA hai| uttara - muni kA ise kahA~ koI bhAna hai ? yahA~ to nirvANa arthAt AtmA hI nirvANasvarUpa hai| kyA kahA ? bhagavAna AtmA hI mokSasvarUpa hai| vaha to svayaM hai| aba use mokSasvarUpa kA sAdhana svayaM meM hai, vaha kaise nahIM kara sakatA ? samajha meM AyA ? AtmA kA svabhAva trikAla hai| eka samaya kA vikAra, vaha chor3akara - vaha heya hai, vaha heya hai aura pUrA svarUpa akhaNDAnanda pUrNa prabhu ananta guNakA piNDa, vaha upAdeya hai - aisA svarUpa to svayaM kA hai| svayaM kA aisA svarUpa hai aura svayaM kA kAma vaha gRhasthadazA meM na kara sake - aisA kaise ho sakatA hai ? samajha meM AyA ? zazIbhAI ! samajhe? upAdeya; AtmA svayaM cIja hai, ananta AnandaguNa kA piNDa hai| a vaha svayaM hai, vaha upAdeya hai - aisA kaise nahIM kara sakatA ? ratibhAI ! yaha sUkSma bAta hai / najadIka kI bAta ( hai ) - aisA kahate haiM / gRhasthAzramI AtmA hai yA nahIM ? isa gRhasthAzramI ko bhI AtmA hai yA nahIM ? to AtmA hai, vaha apanA svabhAva zuddha rakhakara par3A hai| vItarAgasvarUpa aura AtmA ke svarUpa meM koI antara nahIM hai - aisA apanA svarUpa hai / usakA upAdeyapanA grahaNa karake aura usakA sAdhana bhI usameM hai; usakA sAdhana koI bAhya kriyA meM yA rAga meM nahIM hai| samajha meM AyA ? vastu svayaM ananta AnandAdi zuddha hai / use upAdeyarUpa se grahaNa karake sAdhana bhI (usameM hai)| rAga ko dUra se ( chor3akara).... rAgAdi vikalpa aura paravastu dUra ( hai ) / vaha dUra jo cIja hai, vaha sAdhana nahIM hai| isameM hai, vaha sAdhana hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? manasukhabhAI! yaha dukAna- bukAna, dhandhA usake ghara rahe - aisA kahate haiM / yaha rAgAdi ho parantu usake ghara.... rAgAdi heyarUpa vartate haiN| isake antara meM zuddha paramAtmA... maiM zuddha Ananda hU~ - aisI vastu jo hai, use upAdeya (karake) 'yahI maiM hU~' - aisA mAnanA, usakA nAma upAdeya (hai)| samajha meM AyA ? ananta jJAna, ananta darzana, ananta Ananda, ananta bala - aisA merA AtmA kA svarUpa hai| vItarAga ke svarUpa aura mere svarUpa meM
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 127 paramArtha se koI antara nahIM hai| unakI paryAya meM nirmalatA hai parantu unakI nirmalatA jo pUrNa hai - aisA pUrNa merA vastu kA svabhAva hai| aisI antara meM ruci karake, dRSTi karake upAdeyarUpa se AtmA kA svIkAra krnaa| isa gRhasthAzrama meM kahA~ AtmA calA gayA hai ki svIkAra na kiyA jA sake? - aisA kahate haiM / samajha meM AyA? gRhasthAzrama meM bhI AtmA to AtmA hai| vahA~ dUra dRSTi thI, para ke Upara rAga aura para (ke Upara thI), use samIpa meM kara (ki) yaha aatmaa| samajha meM AyA? aura usakA mArga bhI zuddha hai / vastu zuddha hai to usakI antara meM zraddhA, usakA jJAna, usakA AcaraNa - yaha svabhAva kA sAdhana bhI zuddha hai| yaha bhI apane samIpa meM se hI AtA hai; yaha kahIM dUra (padArtha meM se) rAga meM se nahIM aataa| taba gRhasthAzrama meM AtmA ko mokSa kA mArga kyoM nahIM ho sakatA? - aisA kahate haiM, arthAt ho sakatA hai| vastu svayaM hai, usakA jJAna kare aura yaha kImatI cIja hai, dUsarI koI cIja merI dRSTi meM kImatI nahIM hai| rAga nahIM, alpajJatA nahIM, para nahIM; yaha mahAna padArtha (AtmA) kImatI hai - aisA jahA~ dRSTi meM upAdeyarUpa se vastu hai, use grahaNa karane kI, Adara karane kI, usameM sthiratA karane jaisI yaha cIja hai - aisA jahA~ dRSTi meM upAdeya AyA to vaha kyoM gRhasthAzrama meM nahIM ho sakatA? samajha meM AyA? aura usakA sAdhana bhI andara svabhAva hai| jJAnAnanda caitanyasvabhAva.... usa antara meM apane zuddha svabhAva kI ekAgratA kA sAdhana bhI usake samIpa meM, najadIka meM usameM hai| bajubhAI! AhA...hA...! samajha meM AyA? vastu svayaM hai| vaha kahate haiM - gihivAvAra paradviA heyAheu muNaMti - kyoMki upAdeya cIja svayaM hai, use kyoM sAdhanarUpa nahIM kara sakatA? isameM samajha meM AyA? bhagavAna AtmA paramAnanda kA ratna hai, vaha paramAnanda kA ratnasvarUpa svayaM hai - aisA usakI dRSTi meM jahA~ Adara AyA, arthAt svabhAva ke sAdhanarUpa AtmA svayaM hai aura usake antara meM ekAgra hone para sAdhana kI paryAya pragaTa hove, vaha bhI svayaM ke samIpa meM se hotI hai; vahI kahIM rAga meM se, nimitta meM se nahIM hotii| haiM ? mumukSu - dhaMdhArthI ko kucha bAdhA nahIM hai|
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 gAthA-18 uttara - hA~! dhaMdhArthI kA bhAva vaha nhiiN| yaha to kahA - dhaMdhArthI kA bhAva heya hai parantu usa kAla meM bhI dhaMdhArthI ke jIva kI zakti kA satva hai yA nahIM? - aisA yahA~ to kahate haiM / gihivAvAra itanA zabda hai na? gRhasthAzrama kA dhandhA aura vyApAra hone para bhI, eka bAta / vaha paraTThiyA usameM rahA, phira bhI heya - aise gRhastha ke vyApAra ko, rAgAdibhAva ko, azubhabhAva ko, dhandhe ke bhAva ko, isa puNyabhAva ko, isa zarIrAdi kI kriyA ko heya jaane| yaha nahIM, yaha nahIM aura AtmA ananta guNa kA piNDa, vaha maiN| kaho, samajha meM AyA? kaho, ratibhAI ! tU hai aura terA nahIM kara sake - isakA artha kyA hai ? hai! heya-upAdeya ko, tyAganeyogya aura grahaNa karaneyogya jAnatA hai, jaane| jJAna meM usakA viveka varte, viveka varte ki yaha paramAnandasvarUpa AtmA (vaha maiM hU~) parantu usakA khyAla pahale zAstra se, gurugama se, tIvra jijJAsA.... usakA phira upAdAna (liyaa)| jaisA usakA svarUpa hai, use pahale jAnanA caahie| jAne taba usakI mahimA meM usakI dRSTi jaaye| o...ho... ! yaha AtmA, jisameM atIndriya Ananda pUrNa labAlaba bharA hai, jisameM jJAna aura vIrya AtmA meM pUrNAnanda par3A hai, pUrNa par3A hai| aisA ananta guNasvarUpa bhagavAna AtmA tU svayaM hai, to gRhasthAzrama ke vyApAra ke kAla ke samaya yaha AtmA calA gayA hai ? isa AtmA ko upAdeyarUpa se zraddhA, jJAna meM grahaNa kare aura rAgAdi ko heya jAne, gRhasthAzrama meM yaha AtmA kA dharma ho sakatA hai| kaho, samajha meM AyA? barakata kaba AtI thI? usameM barakata kaba AtI thI? dhUla meM... yaha jAnatA hai ki jitanA puNya hogA tadnusAra vaha AtA hai aura yaha mujhe kamAne kA bhAva hotA hai, vaha pApa hai, heya hai, duHkhadAyaka hai - aisA jAnatA hai| samajha meM AyA? heya jAne usameM barakata kA lAbha adhika kahA~ se hogA - aisA (kahate haiN)| lAbhadAyaka mAne to lAbha hogaa| aisA lAbhadAyaka mAne to lAbha hogA... lAbhadAyaka na mAne to lAbha kisa prakAra hogA? aisA hogA? manasukhabhAI! inheM pUcho inheM, yaha do baiThe haiM, dekho! kAkA-bhatIjA, do baiThe haiM yaha / donoM bar3A dhandhA karate haiM vahA~ / samajha meM AyA? yahA~ to itanI bAta hai ki jo zarIra, vANI, mana kI kriyAe~ hone ke kAla meM hotI haiM, ve to caitanyatattva meM nahIM hai aura caitanya unheM kartA nahIM hai; isalie gRhasthAzrama meM usakA
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) jJAna ho sakatA hai ki yaha chor3ane yogya athavA lakSya karane yogya nahIM hai| aba gRhasthAzrama meM jo rAgAdi ke, dhandhe ke pariNAma hote haiM, unase adhikapane caitanya andara ananta guNa kA dhAma virAjamAna hai, use upAdeyarUpa se svIkAra karake rAga ko heyarUpa se svIkAra kiyA jA sakatA hai - aisA kahate haiN| samajha meM AyA ? use rAga meM rasa nahIM rahatA, vyApAra meM rasa nahIM rahatA - aisA kahate haiM / 129 mumukSu * dhandhe meM rasa na le to rupaye kisa prakAra kamAye ? uttara - dhUla meM bhI paisA kamAtA nahIM, kauna kamAtA hai ? yaha kamAtA hai ? yaha to puNya ke kAraNa Ate haiM, AnA ho to Ate haiM, na AnA ho to nahIM Ate haiN| kaise hogA isameM ? bahuta dhyAna rakhe to Ate hoMge na bhaNDAra meM ? nahIM ? - usameM to Dhera majA AtA hai / mumukSu uttara dhUla meM kyA Ave ? kaho, samajha meM AyA isameM ? yahA~ to kahate haiM, do bAta - eka to tU aura eka tujhase viruddha vikAra aura dUsarI jAti jar3a / aba, gRhasthAzrama meM yaha do cIjeM aura tIna hai yA nahIM ? dhandhA vyApAra hone para bhI AtmA andara se calA gayA hai ? yaha dhandhA ke pariNAma duHkharUpa haiM, heyarUpa haiM, AdaraNIya nahIM haiM - aisA unakA jJAna ise karanA cAhie ? aura isase rahita trikAla jJAyakamUrti cidAnanda zuddha hU~ / usakA antarmukha hokara Adara karanA caahie| aisA gRhasthAzrama meM kyoM nahIM hogA ? gRhasthAzrama meM dhandhe ke kAla meM bhI AtmA bhinna par3A hai - aisA kahate haiN| e... haribhAI ! dhandhe ke kAla ke pariNAma meM aura kriyA ke dhandhe ke kAla meM, dhandhe kI kriyA jar3a kI, jar3a kI hogI yA kyA hogI ? ratibhAI ! yaha saba to jar3a kI kriyA hai / yaha kahA~ tuma karate ho? aisA hilanA - calanA (hotA hai), vaha saba jar3a kI kriyA hai, AtmA use nahIM karatA hai| - vaha to mUr3ha hai, yaha to kahatA hai gRhasthAzrama meM tU rahA hai, phira tU na mAne aura nahIM kara sakatA, use mAne..... tujhase dUra jA to vaha terI bhUla ke kAraNa hai| samajha meM AyA ? hama yaha khataunI likhate haiM, hama dukAna kI vyavasthA karate haiM, dukAna cale, usameM dhyAna rakhate haiM to dukAna vyavasthita calatI hai|
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 gAthA-18 mumukSu - aisA dhyAna na rakhe to taiyAra kisa prakAra hoMge? uttara - dhUla meM bhI taiyAra nahIM hotA, usake kAla meM honA ho vaha hotA hai| yaha to bAta hI kyA kahI? samIpa nahIM... yahA~ to dhandhe ke pariNAma ke kAla meM aura dhandhe kI kriyA ke kAla meM, yahA~ AtmA hai yA nahIM? aisA yahA~ to kahate haiM; yA akelA hai vahA~ ? yahA~ dhandhe ke rAga ke azubha pariNAma bhale (hoM) - hiMsA, jhUTha, viSaya Adi... aura yaha bAhara deha kI kriyA likhanA yaha saba ajIva kA kArya vaha ajIvatattva kI avasthA kI sattA hai yA nahIM? yahA~ rAgAdi dhandhe kI sattA kA bhAva vikArI hai yA nahIM? usake sAmane pUrI trikAlI jJAyaka sattA hai yA nahIM? samajha meM AyA? kaho, pravINabhAI! AhA...hA...! mahAna prabha caitanya, jJAna se bharapara samadra prabha, Ananda kA mahAsAgara - aisA Atmadravya tU svayaM hI hai| aba jahA~ tU hai, vahA~ dhandhe ke pariNAma ke kAla meM tU kahA~ calA gayA hai? parantu terI najara rAga aura puNya para hai; isalie tU unheM AdaraNIya aura karane yogya mAnatA hai parantu terI najara rAga aura puNya para hai, isalie unheM tU AdaraNIya aura karane yogya mAnatA hai| yaha bhagavAna jJAyakamUrti AtmA pUrNAnanda kA nAtha vaha maiM huuN| rAgAdi hote haiM, dehAdi kI kriyA to jar3a kI (kriyA), jar3a kA astitva hai, parasattA hai, parapadArtha hai; to usakI avasthA to hotI hI hai na? vaha avasthA kahIM mujhase nahIM hotii| samajha meM AyA? mumukSu - Aja to bahuta sUkSma AyA? uttara - sUkSma kahA~ hai? jahA~ gRhasthAzrama meM bhI koI kahe ki chUTane kA mArga nahIM ho sakatA - usake liye yaha spaSTIkaraNa hai| chUTane kA mArga.... chUTA huA tattva, jJAyakamUrti tU hai aura usake svabhAva ke sAdhana dvArA chUTane kA upAya ho sakatA hai, isalie dhandhe ke pariNAma aura bAhya kriyA dvArA yaha nahIM ho sakatA - aisA nahIM hai| zazIbhAI ! AhA...hA...! parantu mUla to prabhAhIna hokara use ginA hI nhiiN| AbhAhIna... aabhaahiin| ve soTI se mAre na? AbhA binA kaa| yaha dekhatA (nahIM) aura ise mahimA nahIM AtI, parantu vaha svayaM hI hai| jinezvara kaho yA AtmA.... yahA~ Age kaheMge, jina kA dhyAna, jina kA dhyAna
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 131 arthAt teraa| samajha meM AyA ? tU vastupane jinasvarUpa hI hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA? aba use, hai use dRSTi meM na le aura jo isameM nahIM hai, aise rAgAdi kI aura kriyA ko dRSTi meM le, yaha to isakI svayaM kI vastu hai phira bhI bhUla kara bhAva karatA hai, yaha to isake jJAna meM svatantra hai / aba vastu jo hai, eka samaya meM bhagavAna jJAnAnandamUrti, usakA antara meM svIkAra honA ki yaha AtmA vaha maiM / isakA svIkAra hone para usameM rAgAdi vikalpa utpanna hoM, vaha usake svarUpa meM nahIM hai; isalie unheM heyabuddhi meM rakhakara, upAdeyabuddhi meM caitanya ko rakhakara donoM ke bIca kA heyAheya kA jJAna, viveka kara sakatA hai / AhA...hA... ! haiM ? AhA... hA...! samajha meM AyA yA nahIM ? lakSmIcandajI ! samajha meM AtA hai yA nahIM ? kyA nahIM kara sakatA ? - aisA kahate haiM / kyA terA AtmA calA gayA hai ? siddha samAna sadA pada mero / siddha samAna Atmatattva hai, tujhe patA nhiiN| tujhe (terI) mahimA nahIM hai, tere jJAna meM usakI mahimA nahIM Ave aura phira kahe mujhe dharma karanA hai... kahA~ se dharma karegA ? dharma karanevAlA dharmI mahAna padArtha hai aisI buddhi gRhasthAzrama meM bhI upAdeyarUpa se ho sakatI hai / AhA... hA... ! isakA artha yaha huA ki bhagavAna AtmA gRhasthAzrama ke dhandhe kI paryAya meM ho yA bAhya kriyA meM nimittarUpa se upasthita dikhatA ho, tathApi use heya jAnakara apane zuddha AnandasvarUpa ko upAdeya jAnakara, usa antara ke Ananda meM varta sakatA hai| antara ke Ananda meM varta sakatA hai. aisA yahA~ kahate haiM, bhAI ! antara ke Ananda meM svIkAra kara sakatA hai, rAga ko heya kara sakatA hai aura kisI kAla meM usa Ananda ke anubhava meM varta sakatA hai / AhA... hA...! zazIbhAI ! AhA... hA... ! upayogarUpa kI bAta kI hai / -- 1 mumukSu - pratyeka samaya bhogatA hai| uttara vaha to hai hI / yaha to Ananda ke vartana meM upayogarUpa bhI Ananda kA akelA vartana ho jAye - aisA kahate haiM / gRhasthAzrama meM bhI nirvANa - chUTane ke mArga meM par3a sakatA hai| gRhasthAzrama meM ba~dhane kA mArga eka hI hai - aisA nahIM hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA isameM ? bAta yaha hai ki yaha prabhu AtmA kitanA hai * yaha bAta usake khyAla AnI caahie| ulajhA huA hI par3A hai, anAdi se mUr3ha / yaha dayA, dAna, vrata ke pariNAma,
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 gAthA-18 dhandhe ke pariNAma basa, hamane kiye| yaha pUjA-bhakti kI, parantu vaha to rAga hai| samajha meM AyA? aura yaha para kA (kArya) hotA hai, usameM khar3A ho vahA~ (aisA) lagatA hai ki dekho! yaha maiMne dhyAna rakhA, isalie yaha huaa| ye loga dhyAna nahIM rakhate to nahIM hotaa| lo! aisA bhI kitane hI kahate hai na? haiM? yaha koI kahatA thA. koI kahatA thaa| yaha to usa samaya kauna khar3A thA, usakA jJAna karAne ke liye kahA hai| varanA kauna rajakaNa ko badala sakatA hai? samajha meM AyA? ve gaye, kala rAtri meM gaye.... AhA...hA...! isa gAthA meM kyA kahate haiM ? aisI gAthA eka 65vIM aayegii| samajha meM AyA? ki gRhasthAzrama meM bhI... gRhasthAzrama arthAt kyA? gRhastha, gRha-stha arthAt ghara meM rahanA arthAt yaha dhandhe ke pariNAma, hiMsA ke, jhUTha ke pApa usameM vaha paryAya meM rahA hai parantu koI dravya hai yA nahIM pUrA vahA~ ? samajha meM AyA? pUrA tattva / dravya par3A hai yA nahIM? pUrNAnanda kA nAtha jisameM ananta siddha paramAtmA virAjamAna haiM - aise AtmA ko dRSTi meM upAdeya karake, yahI AdaraNIya hai: rAgAdi cAhe to paNya. dayA. dAna, vrata ke. pajA. bhakti ke pariNAma hoM yA cAhe to dhandhe ke, hiMsA-jhUTha, bhoga ke hoM parantu ve donoM pariNAma heya haiM, chor3ane yogya haiN| isalie dRSTi meM saba rAga kA tyAga (hotA hai)| isake Adara meM rAga kA tyAga ho jAtA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? dRSTi meM bhagavAna pUrNAnanda kA svIkAra hone para pUrNa paramezvara kA Adara aayaa| dRSTi meM pUrNa AtmA ke svIkAra se pUrNa paramezvara ko svIkAra kiyaa| AtmA kA satkAra arthAt paramezvara kA satkAra kiyA aura heya rAgAdi ke pariNAma hone para bhI, dRSTi meM unakA tyAga ho gayA hai| yaha nahIM... yaha nahIM... yaha nhiiN| isalie gRhasthAzrama meM bhI rAga ke tyAgarUpa, svabhAva ke AdararUpa dharma ho sakatA hai| AhA...hA...! kaho cimanabhAI! isameM satya hai yA nahIM? AhA...hA...! dekho! yahA~ to inhoMne jarA likhA hai| usakA sAdhana bhI ekamAtra apane zuddha Atmika svabhAva kA darzana athavA manana hai|lo, AtmA kA svabhAva.... bhagavAna jaisA hai - aisA antara meM baiThanA, svIkAra honA cAhie na? eka ora rAgAdi ko lAbha mAne, paise kA lAbha mAne, to isa svabhAva kA lAbha kisa prakAra mAna sakegA?
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) bAhara meM dhUla bhI lAbha nahIM hai / kahA~ lAbha thA ? samajha meM AyA ? pA~ca-pacAsa lAkha hue, do karor3a -pA~ca karor3a hue - usameM AtmA ko kyA ? vaha to jar3a hai, ve kahA~ isakI AtmA meM A gaye haiM ? mujhe mile haiM- aisI mamatA kA bhAva, vaha mamatA kA bhAva isake pAsa hai aura hone para bhI samatA kA piNDa caitanya eka ora hai / akelA vItarAgI bhAva... samatA-vItarAgI akaSAyasvabhAvasvarUpa AtmA hai| kahate haiM ki aisI mamatA ke kAla meM bhI samatA kA piNDa calA gayA hai ? basa ! terA svIkAra yahA~ cAhie aura usakA asvIkAra caahie| samajha meM AyA ? 133 adi jiNu deu jJAyahi dekho ! aura rAta-dina jinendradeva kA dhyAna karatA hai| jinendra kA artha vItarAga / usa vItarAgabhAva kA dhyAna ( karatA hai ) / andara usakI lagana lagI hai| gRhasthAzrama meM jinendra arthAt vItarAga AtmA... vItarAga bhagavAna aura AtmA meM kucha pharka vastu meM nahIM hai - aisA samyaktvI gRhasthAzrama meM, dhandhe meM, hajAroM rAniyoM ke vRnda meM par3A 'ho... samajha meM AyA ? tathApi 'aNudiNu' aura rAta - dina jinendradeva kA dhyAna karatA hai| vItarAga... vItarAga... usake Adara karane meM svabhAva meM zuddhatA... zuddhatA... zuddhatA ... AdaraNIya hai; azuddhatA AdaraNIya nahIM hai| aisA na hove to samyagdarzana aura samyakjJAna bhI nahIM hotA / samyagdarzana, jJAna meM aisA hove to dharma ho sakatA hai - aisA kahate haiM / samajha meM AyA ? sAdhana bhI apanA apane meM hai| DhUMr3hane jAnA par3e aisA hai ? ki aba isakA - mokSa kA upAya kyA hai ? upAya kauna ? tU tere sanmukha dekha aura usameM sthira ho, vaha upAya hai / samajha meM AyA ? parantu bAta yaha hai ki ise mahimA nahIM AtI hai| ise kucha bAhara kA yaha karU~ aura vaha karU~ aura yaha karU~, yaha ho aura yaha ho aura yaha ho.... jo isameM nahIM hai, vaha hove to dharmalAbha hotA hai| yaha dekho na ! haiM ? AhA... hA... ! paisA-lakSmI kharca kareM, dahAr3A kareM, mandira banAyeM, rathayAtrA nikAleM, pA~ca-dasa lAkha prabhAvanA kareM to andara dharma ho... parantu yaha cIja to para hai, usameM kadAcit terA zubharAga huA to vaha zubha (bhI) para hai, vaha AtmA meM nahIM hai| isalie para ko pararUpa se - heyarUpa se jAne binA upAdeyarUpa cidAnanda kA jJAna ise yathArtha nahIM ho sakatA aura upAdeyarUpa se ise AdaraNIya jAnA,
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 18 134 rAgAdi heyarUpa se varte, phira usameM lAbha kA kAraNa kahe to vaha to nukasAna kA kAraNa zubha-azubhabhAva hotA hai vaha nukasAna kA kAraNa hai| samajha meM AyA ? isameM samajha meM AyA ? yaha roTI akelI ho, taba to phira khA jAyeMge, to kala kahA~ se lAnA ? parantu yaha khajAnA kama ho - aisA nahIM hai; aisA khajAnA tere pAsa hai, yaha kahate haiN| samajha meM AyA ? AhA... hA...! gRhasthAzrama meM ekadeza, eka bhAgarUpa to sAdhana ho sakatA hai na ? bar3A bhAga sAdhana muni karate haiN| bar3e bhAga kA sAdhana muni karate haiM / muni arthAt yaha bAhara ke tyAgI ve muni nahIM haiM, kahate haiM / antara ke svarUpa meM zuddha cidAnanda kA bhAna hokara, vizeSa sthira ho andara, ugra Ananda ko vedana kare, bar3A bhAga - sAdhana vaha kre| yaha bAhya kriyAkANDI hai, vaha to sAdhu hai hI nhiiN| samajha meM AyA ? antara meM AtmA zuddha Anandakanda kA pUrNAnanda kA Adara karake usameM vizeSa lInatA kare aura bilkula rAga kA atyanta abhAva (huA ho ) - aisI svabhAva kI dazA aura kriyA mokSa ke mArga kA bhAga kahI jAtI hai| AhA... hA...! bar3A bhAga vaha letI hai parantu choTA bhAga ise milatA hai - aisA hai yA nahIM ? zazIbhAI ! parantu yaha bhI abhI patA nahIM hai... bAhara se phurasata meM baiThe hoM, nivRtta ho to AhA...hA... ! dekho na ! becAre kaise (tyAgI haiM) ? parantu ve saba bhaTakanevAle mithyAdRSTi haiM, tujhe patA nahIM hai| yaha deha kI kriyA maiM karatA hU~, yaha rAgAdi - dayA, bhAva, puNya ke, bhakti ke bhAva Ate haiM aura mujhe dharma hai - aisA mAnanevAlA ananta vItarAgI paramezvara AtmA kA anAdara karatA hai / use tyAga eka aMza kA bhI nahIM hai| samajha meM AyA ? ratanalAlajI ! AhA... hA...! -- - jahA~ dRSTi meM akelA caitanya prabhu pUrNAnanda kA nAtha jahA~ AdaraNIya meM par3A hai, use pUrA saMsAra-udayabhAva dRSTi meM tyAgarUpa vartatA hai| vaha bar3A tyAgI huA... mithyAdarzana kA tyAga hone para, AtmA kA Adara hone para use sabakA tyAga ho gyaa| aise tyAga ke binA bAhya kI kriyA, tyAga-chor3akara - andara meM rAga kA bhAva, dayA vrata kA Ave, usase merA kalyANa hogA, usa mUr3ha ne pUrA tyAga kiyA hai AtmA kA; rAga kA nahIM, pApa kA nahIM;
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 135 usane AtmA kA tyAga kiyA hai| mohanabhAI! yaha tyAga kiyA hai, usane bhagavAna AtmA kA aura jJAnI ne tyAga kiyA hai sampUrNa rAgAdi vikalpoM kaa| jisa bhAva se tIrthaMkara karma ba~dhatA hai, usa bhAva kA bhI dRSTi meM tyAga hai - aisI tyAga aura grahaNa kI dRSTi (kA patA nahIM cltaa)| yahA~ tyAga-grahaNa kahA na? heya-upAdeya kahA thA na? heya-upAdeya zabda meM antara meM AtmA par3A hai, hA~! samajha meM AyA? ___ antara meM... prabhu antara meM virAjatA hai aura usakA sAdharmI rAga se dUra (aisA) andara sAdhana samIpa hai| antara meM ekAgra honA, vaha usakA sAdhana hai| aba aise sAdhana ko aura aise sAdhana ke dhyeya ko na jAne, use yaha heya yA upAdeya to jJAna meM vartatA nahIM, isalie use AtmA kA tyAga vartatA hai parantu rAga kA tyAga dRSTi meM nahIM hai| dharmI jIva gRhasthAzrama meM par3A hai| chiyAnaveM hajAra striyoM ke vRnda meM (hove)... samajha meM AyA? chiyAnaveM hajAra striyoM ke bhoga meM paDA ho, samakitI chiyAnaveM hajAra padminI jaisI striyoM ke bhoga meM (hove), usa bhAga ke kAla meM bhI andara dRSTi meM (usakA) tyAga vartatA hai| merA Ananda prabhu mere pAsa hai| are...re... ! yaha samAdhAna nahIM hotA, isalie rAga AtA hai| usa asthiratA ko heyarUpa jAnatA hai aura pUrA bhagavAna AnandamUrti ko upAdeyarUpa se jAnatA hai aura dUsare hI kSaNa dhyAna meM A jAve to atIndriya Ananda kA dhyAna bhI kara letA hai| AhA...hA... ! samajha meM AyA? eka ora aise bhoga kI vAsanA kI vikalpa meM daur3a gayA thA, tathApi andara daur3a to par3A hai| andara daur3a par3A hai AtmA para... yaha bhagavAna AtmA merA saccidAnanda prabhu hI mujhe AdaraNIya hai| samajha meM AyA? aise svarUpa meM gRhasthAzrama meM bhI sva-svarUpa pUrA hai, use koI kyoM AdaraNIya nahIM kara sakatA? aisA kahate haiN| vaha to apane svarUpa kA mAhAtmya nahIM hai; isalie vikAra aura para ke mAhAtmya meM isakI najareM gayI haiN| isa kAraNa mithyAtva meM par3A huA anAdi se para kA mAhAtmya karatA hai parantu jahA~ sva kA mAhAtmya gRhasthAzrama meM rahane para bhI AyA, yaha bhagavAna eka hI merA akhaNDAnanda prabhu, yaha mujhe sthiratA kA sthAna, vizrAma kA dhAma, yaha lInatA kA sthAna, vizrAma kA sthAna hove to AtmA hai| aisI jisane antardRSTi aura jJAna meM nirNaya kiyA ho, use pUrA rAgAdi (bhAva),
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 18 136 jisa bhAva se pUjA-bhakti hotI hai, usa bhAva ko bhI tyAgabuddhi se dekhatA hai| Adarabuddhi nahIM dekhatA / samajha meM AyA ? AhA... hA...! lo, bhAI ! bahuta samaya ho gayA, hA~ ! itane meM cAlIsa minaTa hue| yahA~ to kahate haiM, prabhu ! tU hai yA nahIM ? hai to kitanA ? ananta guNa kA samudra hai, jJAnasvarUpa se bharapUra hai, tU Ananda kA kanda hai, tU vIrya kA piNDa hai, tU zAnti kA sAgara hai, ananta puruSArtha ke vIrya se bharapUra padArtha hai, svacchatA kA dhAma hai, prabhutva ke paramezvara kA aneka aise ananta guNa meM eka-eka guNa meM prabhutA se bharA huA vaha prabhu tU hai / samajha meM AyA? aise prabhutva se bharapUra bhagavAna ko jisane gRhasthAzrama meM rahane para bhI, zraddhA - jJAna meM svIkAra kiyA, vaha ananta kAla se jisakA tyAga vartatA thA, use grahaNa kiyA aura ananta kAla se rAgAdi, puNyAdi pariNAma ko grahaNa karane yogya mAnatA thA, usake tyAga meM pravartA / AhA... hA...! samajha meM AyA ? aNudiNu jhA phira jhAyahi zabda hai na ? jinendradeva kA dhyAna karatA hai arthAt ? zuddhAtmA kI zraddhA, jJAna to nirantara hai parantu kisI samaya dhyAna meM bhI andara sthira ho jAtA hai| dekho, yaha gRhasthI ko dhyAna kahA / aNudiNu jhAyahi dUsare kahate haiM, gRhastha ko (dhyAna) nahIM hotaa| yahA~ dekho ( kyA kahate haiM ) ? gihivAvAra paraTThiA yAheu muti / aNudiNujhAyahi rAta-dina usakI pariNati zuddha vartatI hotI hai| zuddha AtmA, pUrNAnanda kA AtmA vaha bhagavAnasvarUpa prabhu, usakI zraddhA, jJAna kI zuddhapariNati arthAt avasthA kAyama vartatI hai aura kisI samaya dhyAna bhI nirvikalpa ho jAtA hai, gRhasthAzrama meM rahane para bhI.... AhA... hA...! samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA gRhasthAzrama meM bhI kahA~ AtmA phaTakara gRhasthAzrama meM vikAra meM ho gayA hai ? gRhasthAzrama meM rahanevAlA AtmA kahA~ jar3a aura zarIrarUpa ho gayA hai ? to jisa rUpa huA nahIM, usakA tyAga kyA karanA ? aba jarA rAgarUpa paryAya meM vikArarUpa huA hai, usa vikAra se (bhinna) trikAlasvabhAva kI dRSTi hone para (vaha) vikAra bhI maiM nahIM hU~ - aise dRSTi hone para usameM vikAra kA dRSTi meM tyAga vartatA hai| samajha meM AyA ? aura use dhyAna vartatA hai| gRhasthAzrama meM bhI dhyAna ( vartatA hai) / jise lakSya meM liyA hai, jisakA
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 137 Adara kiyA hai, usameM bArambAra sthiratA kI nirvikalpatA, dhyAna bhI use AtA hai kyoMki vaha prayoga hai / sAmAyika meM.... yaha sAmAyika logoM kI nahIM, hA~! svarUpa zuddha hai - aisA anubhava hokara dRSTi-jJAna huA to sAmAyika meM prayoga karatA hai ki maiM paramAtmA hU~ to paryAya meM upayoga meM raha sakatA hai yA nahIM? usakI ajamAIza aura prayoga kA nAma sAmAyika hai aura vaha pratidina kI; aura pandraha dina meM mahIne meM prauSadha ekadama caubIsa ghaNTe meM prayoga kare ki AtmA vahA~ raha sakatA hai yA nahIM? andara svarUpa meM kitanA (raha sakatA hai)? isakI ajamAIza ke prayoga ko prauSadha kahate haiN| e... bhagavAnabhAI ! haiM? yaha bAta hai| sAmAyika, prauSadha aura anta meM sNllekhnaa| yaha bAda meM deha ke tyAga ke kAla meM nirvikalpa meM - Ananda meM maiM kahA~ raha sakatA hU~? kitanA bhava ke abhAva ke kAla meM bhava ke abhAva kI cIja meM sthiratA kitanI rahatI hai ? itanA prayoga karane ko samAdhimaraNa kahate haiN| samajha meM AyA? Aja to saba gRhasthAzrama kA AyA, hA~! AhA...hA...! e... bajjUbhAI! ve loga cillAhaTa macAte haiM islie| gihivAvAra parahiA heyAheu muNaMti prabhu! tU kahA~ kho gayA hai ki jisase tujhe hAtha na Ave? AhA...hA.. ! bhagavAna pUrA AtmA, caitanya ke teja ke pUra ke nUra se bharapUra - aisA caitanya tattva vaha kahA~ gayA hai, prabhu! ki terI najara vahA~ nahIM par3atI? najara vahA~ par3ane para usa caitanya ke pUra kA Adara hone para use samyagdarzana aura jJAna hotA hai, usa kAla meM gRhasthAzrama meM yaha dayA, dAna, vratAdi ke pariNAma utpanna hoM, usakA usa dRSTi meM tyAga vartatA hai| samajha meM AyA? ___dharmI jIva ne AtmA ke zuddha paramAnanda ke Adara meM, rAga hotA hone para bhI svabhAva meM avidyamAna kahA hai| ajJAnI ne rAga aura puNya ke Adara meM bhagavAna vidyamAna trikAlanAtha virAjamAna hai, use avidyamAna kiyA hai| AhA...hA...! kaho, manasukhabhAI ! kaho, aba gRhasthAzrama meM dharma ho sakatA hai yA nahIM? yA tyAgI hove, bAbA hove taba hotA hai ? are...! tujhe patA nahIM hai, AtmA bAbA hI hai| usake svarUpa meM eka bhI rajakaNa kahA~ praviSTa ho gayA hai? eka bhI rajakaNa.... phira yaha to rAga kI paryAya hai, parantu eka rajakaNa zarIra, vANI, mana kA koI rajakaNa AtmA meM hai ? rajakaNa AtmArUpa huA hai? aura AtmA cAhe jitanA
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 gAthA-18 prayatna kare to rajakaNa ko AtmArUpa kara sakatA hai? kaho, aura rajakaNa cAhe jitane andara palaTeM to AtmArUpa ho sakate haiM ? aba rahA rAga, aba rahA andara puNya-pApa kA rAga - vaha to kRtrima maila, kSaNika maila hai| isa pUrNAnanda meM vaha maila praviSTa ho jAtA hai aura nirmalAnanda bhagavAna usa mailarUpa ho jAtA hai ? samajha meM AyA? zubha-azubha rAga jo hai, ve donoM maila haiM / dayA, dAna, vrata, bhakti, pUjA, yAtrA kA bhAva zubharAga, vaha maila hai / hiMsA, jhUTha, corI, viSaya-bhoga, vaha azubharAgarUpI maila hai| yaha bhagavAna, usa maila ke pIche nirmalAnanda prabhu virAjatA hai| vaha nirmalAnanda kA nAtha isa mailarUpa hotA hai ? aura maila kA kaNa usa nirmalAnanda, pUrNAnanda meM praviSTa ho jAtA hai ? AhA...hA...! e... ratibhAI ! aise ke aise gAr3I hA~ka rakhI hai, aMdhere... aMdhere... kyA AtmA? kyA mArga? kyA karanA? kyA chor3anA? kucha viveka nahIM aura kahatA hai (ki) hama kucha dharma karate haiM, dhUla meM bhI dharma nahIM hai| aba kyA kahate haiM ? lahu NivvANu lahaMti yahA~ to abhI gRhasthAzrama kA vajana dete haiN| yahA~ gRhasthAzrama kI bAta calatI hai na? gihivAvAra paraTThiA heyAheu munnNti| aNudiNu jhAyahi deu jiNu lahu NivvANu lhNti|| alpa kAla meM isa gRhasthAzrama meM rahanevAlA AtmajJAnI-dharmI AtmA ke upAdeya ko jAnanevAlA, rAgAdi kI heyatA ko jAnanevAlA alpakAla meM kevalajJAnarUpI nirvANa ko prApta kregaa| gRhasthAzrama meM rahanevAlA karegA - aisA kahate haiM / AhA...hA...! haiM ? kaho, samajha meM AyA? yaha 18 vIM (gAthA pUrNa) huii| eka 'tapa' kA zabda lenA hai| ve chaha bola haiM na? chaha haiM na? zrAvaka ke kartavya - deva pUjA, guru bhakti, svAdhyAya, saMyama, aura tp| isameM svAdhyAya meM tattvajJAna pUrNa AdhyAtmika zAstra par3hanA.... yaha likhA hai aura tapa meM prAtaH kAla aura sandhyA kAla thor3e samaya taka AtmadhyAna kA abhyAsa karanA.... use tapa kahA jAtA hai / gRhasthAzrama meM tapa kA kartavya.... gRhasthAzrama meM tapa kA kartavya arthAt kyA? samajha meM AyA? gRhasthAzrama meM zrAvaka ke liye samyaktvI jIva ko SaTkarma ke zubharAga bhAva hamezA Ate haiM - aisA vahA~ zAstra meM varNana hai| deva pUjA, guru sevA... samajha meM AyA? svAdhyAya, saMyama,
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 139 tapa aura dAna.... to kahate haiM ki tapa kare arthAt kyA? ki hamezA jarA dhyAna kA prayoga kre| vikalpa se pahale vicAra kare - yaha vyavahAra SaTkarma huA aura andara meM ekAgra hove| andara dhyAna kA prayoga kare, gRhasthAzrama meM rahanevAlA samakitI antara Ananda ke dhyAna kA prayoga karake aura atIndriya Ananda kA vedana kare, vaha nizcaya Avazyaka karma huA aura maiM dhyAna karatA hU~ - aisA vikalpa utpanna huA, vaha to vyavahAra SaTkarma meM gyaa| samajha meM AyA? AhA...hA...! lo, yaha bAta huii| phira to bahuta lambA kiyA hai, hA~! aba 19 gaathaa| jinendra kA smaraNa parama pada kA kAraNa hai jiNa sumirahu jiNa ciMtabahu jiNa jhAyahu sumnnenn| so jhAhaMtaha paramapau labbhai ekkkhnnenn||19|| jina sumaro nija cintavo, jina dhyAvo mana shuddh| jo dhyAvata kSaNa eka meM, lahata parama pada shuddh|| anvayArtha - (sumaNeNa ) zuddhabhAva se (jiNu sumirahu) jinendra kA smaraNa karo (jiNa ciMtavaha) jinendra kA cintavana karo (jiNa jhAyaha) jinendra kA dhyAna kro| (so jhAhaMtaha) aisA dhyAna karane se (ekkakhaNeNa) eka kSaNa meM (paramapau labbhai) paramapada prApta ho jAtA hai| jinendra kA smaraNa parama pada kA kAraNa hai| 19, 19 / jiNa sumirahu jiNa ciMtabahu jiNa jhAyahu sumnnenn| so jhAhaMtaha paramapau labbhai ekkkhnnenn||19|| he AtmA! vItarAga paramezvara aura terA AtmA, donoM ke svabhAva meM koI antara nahIM hai| paryAya - avasthA meM, hAlata meM, dazA meM (antara hai)| bhagavAna kI dazA pUrNa nirmala ho
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 gAthA-19 TITT ATT gayI, terI dazA meM rAga kA maila hai parantu vastu ke svabhAva meM aura bhagavAna ke svabhAva meM kucha antara nahIM hai| AhA...hA...! to kahate haiN| zuddhabhAva se.... dekho! sumaNeNa kA artha kiyaa|shuddhbhaav se jinendra kA smaraNa karo.... bhagavAna AtmA... jaise sage-sambandhiyoM ko yAda yA hA to yAda karate haiM yA nahIM? puNya kiyA ho to yAda karate haiM yA nahIM? kisI ke sAtha bahuta sneha huA ho to yAda karate haiM yA nahIM? isI prakAra bhagavAna AtmA zuddha cidAnanda kI mUrti paramezvara kevalajJAnI ne AtmA dekhA hai, vaisA jise zraddhA-jJAna meM jamA, aise dharmI jIva usakA bArambAra smaraNa karate haiN| rAga kA nahIM, nimitta kA nahIM, saMyoga kA nhiiN| samajha meM AyA? zuddhabhAva se jinendra kA smaraNa karo.... jinendra arthAt AtmA, hA~! AhA...hA...! yaha gAthA meM AtA hai| yaha to kahanA yaha cAhate haiM, vahA~ kahA~ para kI bAta hai ? jinendra bhagavAna AtmA, usakA svabhAva vItarAga kA indra / Izvara hai| vItarAgI Izvara AtmA.... kaise U~ce? raMka hokara baiThA, eka bIr3I binA cale nahIM, ur3ada kI dAla acchI sIjI na ho to cale nahIM, hA~! eka pratiSThA meM jarA thor3I kamI Ave to haiM... UM...U~...UM.... ho jaaye| ratibhAI ! haiN| aisA ho jAye, nirAza ho jaaye| are... dhakkA laga gayA, ijjata meM dhakkA (laga gyaa)| parantu anAdi se bar3I ijjata meM dhakkA lagA hai| bhagavAna saccidAnanda prabhu jinavara samAna AtmA, yaha use rAgavAlA mAnanA, mahAkalaMka lagA hai tujhe / AhA...hA...! samajha meM AyA? dekho! inhoMne likhA hai, hA~! jinendra ke svabhAva meM aura apanI AtmA ke mUla svabhAva meM kisI prakAra kA antara nahIM hai| jina cintavo.... cintavana kro| bhagavAna AtmA vItarAgamUrti prabhu AtmA andara hai, usakA cintavana kara na ! yaha rAga aura dayA-dAna, vratAdi ke vikalpa haiM, ve to chor3ane yogya haiN| unheM bArambAra yAda kisalie karatA hai? Ave to bhI yAda kisalie karatA hai? - aisA kahate haiN| samajha meM AyA? jinendra prabhu AtmA... kyoMki pratyeka guNa vItarAgasvabhAva ke IzvaravAlA guNa hai| aisA jinendra prabhu AtmA, sAkSAt vasturUpa hai| usakI dazA meM pragaTatA karane ke liye aise jinendra bhagavAna kA ekAgra hokara dhyAna karanA, vaha pragaTa jinendra hone kA upAya hai| samajha
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 141 meM AyA? dUsarA jinendra bhagavAna de nahIM dete, hA~! koI kartA nahIM (ki) ve de de| AhA...hA...! usa para Izvara ke pAsa terA IzvarapanA nahIM par3A hai; terA IzvarapanA tujhameM par3A hai| andara jJAna Izvara, darzana Izvara, Ananda Izvara, svacchatA Izvara, prabhutA Izvara, astitva Izvara vastatva Izvara - aise ananta IzvaratA kA svAmI AtmA hai| ise kisa prakAra (a~ce)? kabhI AtmA kyA hai? - usakA patA nahIM hotA aura yaha karo, yaha karo, yaha karo, yaha karo, pUjA karo, bhakti karo, dayA karo, dAna karo, ho jAyegA dharma.... dhUla meM bhI dharma nahIM hai| aba suna na ! yaha to rAga kI mandatA hove to kucha puNya bA~dhe aura cAra gati meM caurAsI ke dhakke khaayegaa| zAntibhAI! AhA...hA...! paramezvara ghara meM virAje aura usakA Adara na kare aura eka nIca jAti kI strI aise sar3e hue rogavAlI ho, usakA Adara kare, Ao... Ao... bhagavAna virAje, aise do cIja sAmane hai - eka paramAtmA virAjate haiM AhA...hA...! RSabhadeva lo na, chaha mahIne aura bAraha mahIne AhAra lene Aye na? zreyAMsakumAra ke ghara AhA...hA...! prabhu! padhAro... padhAro... padhAro... hamArA A~gana ujjvala hai| usa samaya koI nIca kulIna strI nikale, kSaya rogavAlI aura solaha rogavAlI bAI AyI ho, usakA Adara kare... isI prakAra bhagavAna tIna loka kA nAtha paramAtmA svayaM samIpa meM svayaM virAjamAna hai, usakA Adara na karake puNya aura pApa, bhikhArI jaise maila vikAra aura dhUla isa zarIrAdika kA satkAra kare to vaha kahIM vivekI nahIM kahA jAtA hai| samajha meM AyA? jinasamaro.... smaraNa karo arthAt use bArambAra yAda kro| AhA...hA...! yaha to pahale dekhA hai na? dekhe binA kyA (yAda kare)? bhagavAna zuddha caitanya hai, puNya-pApa kA rAga, vaha maila hai, zarIrAdi kriyAe~ isa jar3a kI miTTI, dhUla kI haiM - aisA jise pahale samyagjJAna meM viveka pragaTa huA hai, darzana kiyA hai, dhAraNA huI hai, usameM se smaraNa karatA hai, usameM se yAda karatA hai| isameM kyA samajhe? yaha smaraNa arthAt kyA? yaha jAtismaraNa, isakA artha kyA hai ? isase pUrva dhArA thA, usameM se yAda AnA, isI prakAra isa AtmA ko pahale dhArA thA ki yaha pavitra aura zuddha hai, vikAra rahita hai - aisA zraddhA aura jJAna meM dhArA thaa| use bArambAra yAda karanA, use AtmA kA smaraNa kahA jAtA hai| AhA...hA... ! samajha meM AyA?
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 gAthA-19 bIsa varSa kA lar3akA aise do varSa ke vivAha uparAnta mara gayA ho to phira usakI mA~ aisI rotI hai.... e.... putra! tU kahA~ gayA? eka mA~ to usakI pIche mara gyii| chaha mahIne ke vivAha uparAnta lar3akI mara gyii| gRhastha manuSya dasa lAkha rupaye ke AsAmI, usakI mA~ chaha mahIne ke (vivAha ke bAda) vaha mara gayA to ro-ro kara mara gyii| pare dina yAda kare. usakA pati kahe parantu kisalie (rotI ho)? aba gayA, paisA hai, khAne kA sAdhana hai aura apane dUsarA lar3akA hai parantu vaha daravAjA banda karake andara palaMga para rotI hI rhe| jo koI dekhane jAye to phaphaka-phaphaka kara rotI rahe, use yAda kare, aisA merA kahanA hai| use yAda kare usakA nAma smrnn| usakI holI lgaaii| yaha bhagavAna cidAnanda prabhu samIpa meM virAjamAna haiM aura Ananda kA kanda prabhu, usakA smaraNa kara na bArambAra! vaha putra kA smaraNa karane se Ave aisA hai ? isakA smaraNa karane se pragaTa ho - aisA hai? pravINabhAI ! haiM ? yaha to saba bhAva bhAI andara bahuta bhare hote haiN| thor3e-thor3a Ate haiM / yaha to AcAryoM ke zabda haiM na? ekadama mArmika haiM na? vItarAgabhAva ko yAda kara - aisA kahate haiM / lo ! dUsarI lAIna / yaha andara rAga aura puNyabhAvanA Ave, use yAda mata kara, lakSya meM se chor3a de; ve yAda karane yogya nahIM haiN| jahara ko yAda karane jaisA nahIM hai| puNya-pApa ke bhAva yAda karane yogya nahIM haiN| AhA...hA...! bhagavAna AtmA pavitra kA dhAma prabhu yAda karane yogya hai, smaraNa karane yogya hai| usakA smaraNa tujhe duHkha kA kAraNa hai| samajha meM AyA? cintavana karo.... dUsarA zabda hai, vaha aayegaa| (zrotA : pramANa vacana gurudeva!) www
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492 jyeSTha kRSNa 11, gAthA 19 se 20 maMgalavAra, dinAGka 14-06-1966 pravacana naM. 8 yogasAra zAstra hai| yogasAra arthAt kyA ? yogasAra hai na ? AtmA kA hita jisameM se pragaTa ho - aisA AtmA, usake andara kI ekAgratA kA bhAva, use yahA~ yogasAra kahate haiN| samajha meM AyA ? AtmA vastu hai, usakI ekAgratA, vastu ke svabhAva meM ekAgratA, use yahA~ yoga kahate haiN| yoga kA yaha sAra hai ki vItarAgatA pragaTa karanA aura vItarAgatA pragaTa karake pUrNa Ananda muktirUpI dazA prApta ho - aise bhAva ko yogasAra kahate haiN| samajha meM AyA ? jiNa sumirahu jiNa ciMtabahu jiNa jhAyahu sumaNeNa / so jhAhaMtaha paramapau labbhai ekkakhaNeNa // 19 // zuddhabhAva se jinendra kA smaraNa karo.... arthAt kyA ? jinendra arthAt vItarAga paramAtmA, jo pUrNa siddhabhagavAna ho gaye - aisA hI yaha AtmA, jinendrasvarUpa hai / jinendra kA smaraNa karanA arthAt ? usa vItarAgasvarUpa pUrNapada kI prApti meM pahu~ca gaye - aisA hI merA jinendra kA antarasvarUpa hai| yadi aisA svarUpa na hove to paryAya meM jinendratA, vItarAgatA, pUrNa nirdoSatA (jo) paramAtmA ne prApta kI, vaha kahA~ se AyI ? mumukSu - aisA vicAra karanA hai ? uttara - bhaTakanA na hove to vicAra karanA / haiM ? AhA... hA... ! kahate haiM, zuddhabhAva se .... arthAt maiM eka AtmA, vItarAgI - rAgarahita kI dazA dvArA bhagavAna AtmA kA smaraNa karatA hU~ - isakA nAma jinendra kA smaraNa hai| samajha meM AyA ? nimitta kA saMgraha yA rAga kA Azraya, vaha jinendra kA smaraNa nahIM; vaha vikAra kA smaraNa
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 gAthA-19 hai| samajha meM AyA? saMyogoM kA saMgraha karU~ yA maiM rAga ko rakhU - yaha saba vikArIbhAva, yaha vikAra kA smaraNa hai| mumukSu - nimitta ko DhU~DhanA yaha (vikAra kA smaraNa)? uttara - saMgraha karanA, unheM ekatrita karU~, mujhe kucha lAbha mile - yaha to vikAra kA smaraNa hai| isameM kahA~ nimitta thA? samajha meM AyA? aura puNya-pApa kA rAga Ave, usake smaraNa kA artha ki sadoSatA kA smaraNa krnaa| isameM to jinendra se viruddha vikArabhAva kA smaraNa kiyA hai| yaha to saMsAra anAdi kA hai, vahI hai| mumukSu - usake zubhabhAva se to kSAyika samyagdarzana hotA hai| uttara - dhUla meM bhI nahIM hotA, aba use becAre ko kyA kahanA? usakI lAIna abhI aisI ho gayI hai| o...ho... ! bar3I javAbadArI hotI hai| jIva kitanI javAbadArI or3hatA hai, dekho na ! o...ho...ho...! dekho na, kala AyA thA na? maiM tIrthaMkara hU~, tIrthaMkara.... dharma kA... hai? mumukSu - bAgI.... uttara - bAgI kyA kintu pUrA virodhii| o...ho...ho...! bolatA thA - mujhe nayA dharma (calAnA hai)| pUrI duniyA meM to dharma hai, usase kucha nayA nikaaluuN| itanA dazA gulA~Ta mAra DAlatI hai jIva ko| maiMne kahA - yaha thor3A puNya hai, vaha jala jAegA, hA~! AhA...hA...! parantu kaise sUjhe? bhAI! zarIra kucha ThIka ho, vANI kA thor3A jora ho, ughAr3a meM kucha vIrya aura jJAna kA kSayopazama dikhatA ho to kahe, maiM hI paramezvara hU~, paramezvara dUsarA kauna? aisaa| dUsare sarvajJa paramezvara aura jinendra haiM, unakA svIkAra kare kahA~ se? pUrNa sarvajJa paramezvara jagata meM haiM, vItarAgaparyAya ko prApta paramAtmA haiM, unakA - usa sattA kA svIkAra kisa prakAra karanA? hamAre to yaha rAga aura yaha kriyA, basa! dUsare ko jimAnA, yaha karanA, vaha karanA.... yaha saba hamArA dharma, jAo! AhA....hA...! yahA~ kahate haiM, bhAI! jisa kisI jIva ko sukha honA ho, arthAt svatantra honA ho to use to jinendra kA smaraNa karanA, arthAt jinendra-samAna merA svabhAva hai - usakA smaraNa krnaa| vaha smaraNa kaba kara sakatA hai? pahale nirNaya aura dhAraNA kI hove to|kyaa
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 145 kahA ? jinendra kA smaraNa kauna kara sakatA hai ? maiM svayaM bhagavAna paripUrNa paramAtmA maiM svayaM hU~; mere svabhAva meM pUrNAnanda aura pUrNa nirdoSatA par3I hai - aisA jise zraddhA meM, dhAraNA meM pahale AyA ho, vaha smaraNa kara sakatA hai| kyA kahA ? jise jisakA prema ho, vaha usakA smaraNa karatA hai, hai ? vivAha ke samaya meM bhI (aisA bolate haiM) - yaha eka bahina nahIM AyI, bar3I bahina nahIM pahu~cI... aisA vivAha kA prasaMga, ve nahIM pahu~ce, bhAneja nahIM pahu~ce - aise usakI mahilAe~ kareM / haiM? aisA jisakA prema hai, use yAda karate haiM; to pahale AtmA zuddha paripUrNa akhaNDa paramAtmA kA svarUpa, vahI merA svarUpa hai - aisA jise nirNaya meM prema jagA ho, vaha use bArambAra smaraNa karatA hai| samajha meM AyA ? bAta jarA aisI hai, bhAI ! isakA artha yaha ki AtmA jinendrasvarUpa hai / jinendra kI paryAya hotI hai na ? jinendra, ve paryAyarUpa se - avasthArUpa se pUrNa hue haiN| vaha siddha kaho yA arahanta kaho / aba, vaha dazA pUrNa nirdoSa huI, vaha paramAtmA, AtmA kI dazA hai; to vaha AtmA kI pUrNa ananta guNa kI nirmaladazA AyI kahA~ se ? vaha AtmA meM se AyI / kisI rAga kI kriyA se, saMyoga ke sAdhana se nahIM AyI - aisA jisane nirNaya kiyA ki aise paramAtmA hote haiM, use nirNaya aisA AtA hai ki maiM svayaM vastupane paramAtmA huuN| samajha meM AyA ? - merA svarUpa hI vItarAgabimba hai / vastu meM sadoSatA kA aMza nahIM, apUrNatA nahIM aisI merI cIja hai, cIja hai, vastu hai / jisane aisA nirNaya karake jJAna meM dhAraNA, jJAna meM dhAraNA (kI), yaha anubhava karake yaha cIja aisI hai - aisA jisakA jJAna karake dhAraNA kI ho, use bArambAra smaraNa meM AtA hai| samajha meM AyA ? dekho na! yaha saMsAra kA uchAlA AtA hai yA nahIM ? kamAne kA, bhoga kA, kA, kyoMki ajJAna meM - mUr3hatA meM usakA prema hai| bArambAra ( yAda karatA hai) aba usameM duHkha kA.... cAra gati meM bhaTakanA / mumukSu - abhI to majA hai na ? uttara - dhUla meM bhI majA nahIM, abhI duHkhI hai / kaSAya ke, rAga ke aura kaSAya ke pratiSThA
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 19 146 phala meM duHkhI hai| ghere meM car3hA hai / utsAha kitanA, prema hai to ? aise kamAnA, aise kamAnA, aise strI-putra, aise vivAha karanA, isa lar3ake kA vivAha karAnA... AhA... hA... ! akelI holI hai| akele duHkha kI ghAnI meM pilatA hai / satya hogA ? ratibhAI ! yahA~ to dUsarA kahanA hai, jisakA jise prema (hove ), use vaha bArambAra smaraNa karatA hai, kyoMki usakA use ullasita vIrya kAma karatA hai, vIrya para meM kucha kAma nahIM karatA, parantu ullasita vIrya (hove), aise vIrya ullAsa meM (hove )... A... hA... ! maiMne aisA kiyA, maiMne aisA kiyA, maiM aisA karU~..... samajha meM AyA ? maiMne aisA kamA diyA, pacAsa lAkha ekatrita kiye, eka mahIne meM pacAsa lAkha AmadanI kI / ai... I .... ! ise - pArekha se kahate haiN| isake bhAI ko yAda kiyaa| eka mahIne meM pacAsa lAkha / haribhAI ke bhAI haiM kezUbhAI ! eka mahIne meM pacAsa laakh| phaTa jAe na pyAlA ! dazA zrImAlI baniyA hai / hai na ? inake choTe bhAI haiN| samajha meM AyA ? usameM kitanA utsAha AtA hai ? ekadama aisA DAlA, do lAkha kmaaye| abhI bhAva bar3ha gayA hai| do lAkha ke tIna lAkha hue haiN| ina tIna lAkha kA yaha lo... aisA DAlA vahA~, usakA bhAva dUsare amuka deza meM bar3ha gayA hai| usa deza meM bikrI kareM to tIna ke pA~ca lAkha hoNge| zIghratA kare, aise vIrya kAma kitanA kare, lo ! mUr3ha hai| vaha to rAga kA vIrya hai / vahA~ kahA~ AtmA kA vIrya pUrNa hai ? mumukSu - aisA rAga nahIM kare to rupaye nahIM aate| uttara - dhUla meM, paisA to AnevAlA ho vaha AtA hI hai / rAga ke kAraNa paisA AtA hai ? parantu jisakA jise prema, ( vahA~ vIrya kAma karatA hai / ) 'ruci anuyAyI vIrya' jisakI jise ruci, usakA vIrya vahA~ kAma kiye binA nahIM rahatA / usakA jJAna, usakI zraddhA, usakA vIrya, usakA AcaraNa usameM kAma kiyA karatA hai / duHkha meM.... duHkha meM... duHkha meN| isI prakAra yahA~ kahate haiM ki 'jina sumaro' - tujhe jisakI AvazyakatA jJAta ho ki yaha AtmA svayaM sukhI kaise ho ? jise AtmA kI dayA Ave... samajha meM AyA ? AtmA kI dayA Ave / are... ! yaha AtmA... ! yaha ananta kAla se caurAsI ke avatAra meM kahIM koI zaraNa nhiiN| kahIM koI AdhAra nahIM; akelA duHkhI hokara tar3aphar3AtA hai, tar3aphar3AtA hai| caurAsI ke avatAra meM tar3aphar3AtA hai, hA~ ! ye saba seThiyA - beThiyA isa vikAra ke duHkha
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) meM tar3aphar3Ate haiM / AhA... hA... ! kaise hogA ? manasukhabhAI ! AhA... hA... ! aisI ise dayA AnI caahie| are! AtmA ! aba tujhe kiMcita sukha ho - aisA rAstA le, bhAI ! ye saba duHkha ke rAste haiM / isa sukhI hone ke rAste meM jinendrasvarUpa merA hai - aisA nirNaya karanA, yaha sukha kA sAdhana vahA~ se pragaTa ho - aisA hai| samajha meM AyA ? yahA~ to aisA kahate haiM / 147 'yogasAra' jor3anA hai na vahA~ ? kauna hai ? ki maiM jinendrasvarUpa huuN| maiM jinendrasvarUpa na hoU~ to jinendradazA AyegI kahA~ se ? samajha meM AyA ? prApta kI prApti hai| merI cIja meM hI samasta pUrNa Ananda, pUrNa jJAna jo pragaTa honA hai, vaha saba mere pAsa hai| maiM svayaM pUrNarUpa par3A hU~ - aisA jise zraddhA meM, jJAna meM, dhAraNA meM na le to use smaraNa meM kahA~ se AyegA ? zraddhA, jJAna meM pahale liyA hai| samajha meM AyA ? isase zuddhabhAva se jinendra kA smaraNa karo, jinendra kA cintavana karo... smaraNa karake bArambAra usakI ekAgratA karo aisA kahate haiM / smaraNa karake usakA gholana kro| - bhagavAna AtmA sAra meM sAra padArtha (hai / ) bAraha aMga meM kathita tattva, bAraha aMga meM bhagavAna dvArA kahA gayA padArtha, vaha yaha jinendra prabhu AtmA - yaha sAra meM sAra hai| samajha meM AyA ? usakA cintavana karo / smRti karake, phira bArambAra usameM ekAgra hoo| bhAI ! isa vastusvarUpa paramAnanda kI mUrti meM cintavana karane se sukha kI, zAnti kI, mokSa ke mArga prApti hotI hai / cintavana karo, yaha yogasAra hai / jiNa bhAyahu vizeSa dhyAna kro| phira lIna hoo, lIna hoo| vItarAga paramAtmA maiM svayaM hU~ / usakA smaraNa, cintavana aura dhyAna / usakI lInatA ki jisameM atIndriya Ananda ke amRta kA svAda AtA hai| samajha meM AyA ? jo yaha duHkha kA svAda (AtA hai), caurAsI ke avatAra meM ekendriya se lekara, AhA... hA...! trasa kI sthiti, trasa meM rahA hai, yaha do hajAra sAgaropama kaThinatA se rahe / trasa meM sthiti rahe to do hajAra sAgaropama rahe / sthiti pUrI ho to lambI sthiti meM ekendriya meM jAtA hai| samajha meM AyA ? isa jinendra AtmA meM smaraNa aura dhyAna binA / isa vikAra ke smaraNa aura dhyAna dvArA trasa huA, sa kI sthiti pUrI hogI (to) ekendriya meM nigoda... nigoda, jisameM ananta kAla manuSya kA avatAra nahIM (hogA) - aise sthAna meM jAegA / antarmuhUrta meM kitane bhava karatA hai yaha ?
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 gAthA-19 samajha meM AtA hai ? eka zvAsocchvAsa meM aThAraha bhv| AhA...hA...! samajha meM AyA? eka zvAsocchvAsa meN| AhA...hA...! kahate haiM, jise rAga aura vikAra kA prema hai, usakA smaraNa hai, usakA cintavana hai, usakA jise dhyAna hai, vaha to krama-krama se kadAcit trasa meM AyA ho, parantu jahA~ vizeSa ekAgratA kI cIja hai, vahA~ vaha nigoda meM jaaegaa| samajha meM AyA? yaha jinendra ke smaraNavAlA, bhagavAna AtmA amRta atIndriyasvarUpa, merA svarUpa hI trikAla vItarAga hai - usake smaraNavAlA, cintavanavAlA, dhyAnavAlA (parama pada pAyegA) / dhyAna rkhnaa| usakA smaraNa karane se eka kSaNa meM paramapada prApta ho jAtA hai| ajJAnI ko rAga ke dhyAna meM trasa kI sthiti pUrI ho jAegI aura ekendriya meM jAegA, vahA~ ananta kAla par3A rhegaa| isa bandhana ke phala kI utkRSTadazA, nigodadazA hai| ratibhAI ! samajha meM AyA? bar3I jela! AtmA gulA~Ta khAtA hai| are...! AtmA! tU paramAnanda (svarUpa) hai na, aura isa paribhramaNa ke pantha meM kahA~ gayA? tujhameM paribhramaNa ke pantha kA abhAva karane kI tAkata hai - aisA tU AtmA hai| paramAtmA ne usakA (paribhramaNa kA) abhAva kiyA hai| paramAtmA ne - arahanta ne bhava kA abhAva kiyA hai| isa AtmA ke bhava kA abhAva karane kI tAkatavAlA, vaha hI maiM AtmA hN| samajha meM AyA? bAta bhI aisI kyA (hai)! use eka kSaNa meM paramapada prApta.... (ho jAtA hai)| dekho! AhA...hA... ! pahale to dhyAna karate jo alpa kAla rahe zrAvakadazA meM: manidazA meM rahe to atIndriya Ananda kI prApti hove| thor3e atIndriya Ananda kI (prApti hove)| cauthe guNasthAna meM samyagdarzana meM bhI antara ke dhyAna meM kSaNabhara bhI rahe to bhI use jinendra vItarAga paramezvara svayaM, usameM se use Ananda kI dhArA bhe| Age bar3hate hue sthira hove to vizeSa Ananda zrAvaka kI dazA meM ho| Age hove to munidazA meM vizeSa Ananda ho aura pUrNa lIna ho jAe (to) pUrNa atIndriya Ananda kI paramAtmadazA prApta hotI hai| samajha meM AyA? AhA...hA...! eka kSaNa meM pA~ca karor3a rupaye mile ho.... eka karor3a kA ba~galA eka kSaNa meM banAnA ho to banA sakate haiM ? haiM ? yaha eka kSaNa meM kevalajJAna kA ba~galA pragaTa kare - aisA AtmA taiyAra hai| samajha meM AyA? haiM?
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 149 yahA~ 'yogasAra' haiN| bhagavAna AtmA paramAnanda kI mUrti prabhu, akelI jJAna kI katalI- jJAna kI mUrti jJAnasUrya, yaha vItarAgasvarUpa hI AtmA hai| usakA dhyAna karane se, use dhyeya banAkara lIna hone se kSaNa meM, kSaNa meM, kSaNa meM kevalajJAna pAtA hai / jo sAdi - ananta kAla rahe, vaisI dazA kSaNa meM prApta karatA hai - aisA sAdhana AtmA meM hai / samajha meM AyA ? AhA... hA... ! AtmA kitanA aura kaisA hai - yaha bAta ise jamatI nahIM, jamatI nahIM / haiM ? kiyA nahIM, sanmukha dekhA nhiiN| aise ke aise avatAra saba isane vyatIta kiye| zAntibhAI ! AhA...hA... ! dhUla kI aura yaha kiyaa| adhika to phurasata hove to thor3A sA lAo pUjA kareM, eka-do ghar3I sAmAyika kareMge..... parantu sAmAyika kisakI ? abhI vastu kauna hai ? kahA~ hai ? kisameM lInatA karanI hai ? - yaha to patA hI nahIM hotA ! tU sAmAyika kahA~ se lAyA ? sAmAyika arthAt samatA.... to samatA kA piNDa paramAtmA svayaM vItarAgI mUrti ( hai ) - aisI dRSTi hue binA, usameM sthiratA kI kriyA kisa prakAra hogI ? samajha meM AyA ? anAdi se rAga, puNya aura vikalpa ko dekhA hai, dekhA hai, jAnA hai aura yaha bAhara kI kriyA hotI hai, vaha dekhA hai / vahA~ sthira hogA, vaha to rAga meM sthira huaa| vahA~ kahA~ sAmAyika thI ? samajha meM AyA ? bhagavAna kI pUjA kI, parantu kauna sA bhagavAna ? una bhagavAna kI pUjA kI, vaha to zubhabhAva, rAga hai| yaha bhagavAna vItarAga hai aura ve bhI vItarAga paramAtmA haiM, to vItarAgatA kI pUjA vItarAgabhAva se ho sakatI hai| samajha meM AyA ? unake jAti ke bhAta se unakI pUjA hotI hai| bhagavAna AtmA.... tIna zabda meM AcArya ne samAhita kara diyA hai, lo! so jhAhaMtaha aisA jo dhyAna kre| bhagavAna AtmA ko ruci meM lekara, jJAna meM use jJeya banAkara; dUsare saba jJAna meM jJeya banAtA hai, unheM chor3a de| dUsare kA, rAga kA nimitta kA vizvAsa chor3a de| bhagavAna AtmA vItarAga hU~ - aisA vizvAsa (lAve) aura use jJeya banAkara jJAna (kare) - yaha usakA smaraNa aura cintavana (karake) usameM sthira ho to kSaNa meM kevala (jJAna) - prApta kre| AhA... hA.... ! samajha meM AyA ? to phira samyagdarzana - jJAna - cAritra ke aMza meM bhI svarUpa meM sthira ho, utanA use amRta kA Ananda AtA hai| vaha Ananda use pUre jagata kA
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 19 150 prema batAtA hai, o...ho... ! sabhI paramAtmA hai na ! yaha paramAtmA haiM, saba prabhu haiM ! unakI bhUla hai, vaha eka samaya meM hai| paramAtmA hai, isalie kisI AtmA ke prati use viSamabhAva nahIM hotaa| samajha meM AyA ? yaha saba paramAtmA ke peTa haiN| sabhI AtmAe~ paramAtmasvarUpa paramAtmA haiN| unakI eka samaya kI dazA meM vikRtatA hai parantu jisane vikRtadazA kA svabhAva ke Azraya se nAza kiyA aura svabhAva caitanya jinendra - samAna jAnA, mAnA aisA hI svabhAva sabhI bhagavAna AtmAoM kA hai; isalie kise kahanA choTA aura kise kahanA bar3A? yaha zloka isameM AyegA ? samajha meM AyA ? bIsa meM AtA hai| kisameM AtA hai? bIsa meM / suddhappA aru jiNavarahaM bheu ma kimapi viyANi / samajha meM AyA ? gAthAe~ to sAra-sAra rakhI haiN| yogasAra hai na! kahate haiM, jisakI najara meM vItarAgatA kI kImata huI, jisake jJAna meM, jisakI zraddhA meM vItarAgasvabhAva - aise bhagavAna AtmA kI kImata huI, vahA~ use bArambAra cintavana kara, yAda karake, cintavana karake sthira hotA hai / alpa kAla sthira ho to itanA thor3A Ananda AtA hai, vizeSa kAla sthira ho jAye to use kSaNa meM kevalajJAna ho jAtA hai / hai na ? so jhAhaMtaha paramapara labbhai ekkakhaNeNa / paramapada, paramAtmA eka kSaNa meM ho jAtA hai| samajha meM AyA ? AnandaghanajI meM dRSTAnta AtA hai, isameM bhI kahIM AtA hogaa| 'bhRMgI ilikAne caTakAve te bhRMgI jaga jove re....' makkhI hotI hai na, makkhI, vaha hotI hai na ? kyA kahalAtI hai vaha ? makkhI.... makkhI... / vaha makkhI DolA le AtI hai ? phira DAle usameM, dara karate haiM ? usameM ddaale| use andara aise DaMka maare| .... DolA ko makkhI DaMka mAre, DaMka mAre aisI use dhuna car3hatI hai| dhuna car3hakara kahate haiM.... yaha to eka dRSTAnta hai, hA~ ! yaha DolA miTakara makkhI hotA hai, nahIM Ate sapheda ve ? dara... dara... makkhI kA dara nahIM (hotA) ? aise dhUla ke.... usameM makkhI bahuta AtI hai / vaha phira paMkha ho jAtA hai, isalie makkhI hokara ur3a jAtI hai| isI prakAra bhagavAna AtmA vItarAgatA ke svabhAva se bharA huA aisA dRSTi aura jJAna kA DaMka lagA, vaha sthira hone para ekadama ur3a jAtA hai, kevalajJAna hokara paramAtmA ho jAtA
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 151 hai| nara kA nArAyaNa ho jAtA hai, AtmA kA paramAtmA ho jAtA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? mumukSu - DaMka mAratA hai| uttara - DaMka jhelane jaisA hai| patthara meM koI DaMka lAge? aise andara se dhuna car3hatI hai| ekadama Iyala kA bhava samApta, bha~vara kA bhava ho jAtA hai| isI prakAra bhagavAna AtmA vastupane, vasturUpa se vItarAgasvarUpa akelA paripUrNa eka AtmA bhagavAna paripUrNa hai| yaha phira koI bAta hai vizvAsa kI ! yaha vizvAsa kauna kare? samajha meM AyA? merA paramapada nijAnanda paripUrNa bhagavAnasvarUpa virAjamAna trikAla merA svarUpa hai| aisI jise antararuci meM, antara jJAna hokara vizvAsa AyA, kahate haiM - usakI jahA~ lagana lagI, jAo! paramAtmA muktadazA sAdi ananta siddha (ho gyaa)| andara bha~vare kA caTakA lgaa| maiM paramAtmA samAna hU~, paramAtmA samAna hU~, paramAtmA maiM hU~; samAna bhI nahIM - aisA dhyAna karate... karate... karate svayaM paramAtmA ho jAtA hai| maiM rAgI hU~ aura rAga kA kartA hU~ aura deha kI kriyA kA kartA hU~, vaha mUr3ha hai| samajha meM AyA? mumukSu - vaha to vyavahAra se kartA hai| uttara - dhUla bhI kartA nhiiN| kartA kisa dina thA? kartA hove to tanmaya ho jAye; rAga kA kartA aura para kA kartA hove to tanmaya arthAt tadrUpa AtmA ho jAye (parantu) usarUpa huA nhiiN| samajha meM AyA? isalie to yahA~ kahate haiM - jinendra kA smaraNa paramapada kA kAraNa hai| bhagavAna AtmA vItarAgasvabhAva, vaha paramapada kA kAraNa hai| lo, eka gAthA yaha huii| phira to inhoMne isameM lambA bahuta likhA hai| aba bIsa - apanI AtmA meM va jinendra meM bheda nahIM suddhappA aru jiNavarahaM bheu ma kimapi viyaanni| mokkhaha kAraNa joIyA Nicchai eu viyaannii||20||
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 jinavara aru zuddhAtama meM, bheda na kiJcit jAna / mokSArtha he yogijana ! nizcaya se tU yaha mAna // gAthA - 20 anvayArtha - ( joIyA) he yogI! (suddhappA aru jiNavarahaM kimapi bheu ma viyANI) apane zuddhAtmA meM aura jinendra meM koI bhI bheda mata smjho| (mokkhaha kAraNa Nicchai eu viyANI) mokSa kA sAdhana nizcayanaya se yahI mAno / apanI AtmA meM va jinendra meM bheda nhiiN| dekho ! lo ! yaha saba sAra-sAra zloka rakhe haiM n| apane AtmA meM (arthAt) vastu AtmA, hA~ ! eka samaya kI dazA meM vikAra aura alpajJatA hai, vaha kahIM AtmA kA pUrNarUpa nahIM, asalI AtmA vaha nahIM / samajha meM AyA ? eka samaya kI alpajJadazA, vartamAna paryAya aura rAga, vaha koI AtmA kA asalI svarUpa nahIM hai; vaha to vikRta aura apUrNarUpa hai| vikRta - puNya-pApa kA vikAra, vaha vikRta hai aura alpajJa Adi, vaha usakA apUrNarUpa hai / kyA kahA ? bhagavAna AtmA ke eka samaya meM tIna prakAra haiN| bAhara kI bAta eka ora raho... zarIra aura karma usameM hai nahIM, vaha to eka alaga bAta raha gyii| usameM puNya aura pApa kA vikAra hai yA bhrAnti hai, yA yaha mujhe ThIka hai, vaha to viparItabhAva hai, viparItabhAva hai; vaha kahIM AtmA kA rUpa nahIM hai aura use jAnanevAlI vartamAna pragaTa alpajJatA, alpadarzitA, vIryatA - jo pragaTa kSayopazamarUpa vIrya hai, vaha to alpatA hai, alpa hai, aMza hai; vaha kahIM paripUrNarUpa nahIM hai; isalie vaha aMza aura usakA yaha vikRtarUpa aura alpajJatA ko pUrA AtmA mAnane se, use hI AtmA kA pUrA (svarUpa) mAnakara usameM bhaTaka rahA hai| samajha meM AyA? isalie usakA alpajJatA kA rUpa aura vikRti kA rUpa - donoM kI ruci chor3akara isakA sarvajJa kA rUpa aura nirdoSa vItarAgI svarUpa usakA hai| samajha meM AyA ? jaba eka samaya kI paryAya meM alpajJatA hai, taba svayaM sarvajJa hai; paryAya meM jaba rAgAdi bhAva hai to svayaM vItarAga kA bimba hai| samajha meM AyA ? yaha kahate haiM ki apane AtmA meM... aisA AtmA aura jinendra meM bheda nahIM hai.....
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 153 jinendra bhagavAna kA dravya aura guNa pUrNa zuddha hai, aisA hI merA zuddha hai| unakI paryAya zuddha ho gayI apUrNa kI pUrNa ho gayI; vikArI kI avikArI vItarAga ho gyii| samajha meM AyA? karma ke sAtha meM sambandha nahIM / paravastu ke sAtha vahA~ koI kAma nahIM / vItarAga sarvajJa paramezvara, jinheM alpajJatA thI, unheM sarvajJatA huI, vaha trikAlI dravya ke Azraya se, andara paramAtmasvarUpa hai, usake avalambana se / rAga ke abhAva meM vItarAgatA huii| aisI hI sarvajJatA aura vItarAgatA, vaha mere svarUpa meM mujha meM par3I hai| samajha meM AyA ? akelI sarvajJatA aura akelI vItarAgatA .... aisI AtmA meM, aisI jinendra meM / ratibhAI ! isameM kucha samajha meM AtA hai ? mumukSu - dIpaka jaisI bAta hai / uttara - dIpaka jaisI bAta hai ? suddhappA aru jiNavarahaM bheu ma kimapi viyANi / mokkhaha kAraNa joIyA Nicchai eu viyANI // 20 // AhA... hA... hA...! akelA makkhana DAlA hai ! samajhe na ? ghevara jaisA, vaha kyA kahalAtA hai mIThA tarala parosA hai / dA~ta kI jarUra nahIM par3e, lo, binA dA~ta ke lar3ake bhI khAyeM, dA~tavAle khAyeM, yuvA khAyeM aura vRddha bhI khaayeN| aisA yaha AtmA hai, kahate haiN| samajha meM AyA ? haiM ? cokaThA-bokhaTA vahA~ thA kaba ? suddhappA aru jiNavarahaM bheu ma kimapi viyANi / mokkhaha kAraNa joIyA Nicchai eu viyANI // 20 // hai yogI! yogI arthAt dhyAnI, jJAnI / are... ! tere svarUpa kI tujhe kImata huI hai, usakI yahA~ bAta karate haiM ! isa tere svarUpa kI tujhe kImata huI hai, tere svarUpa kI kImata vaha alpajJatA meM jo le lI gayI thI, rAga meM jo le lI gayI thI, tUne tere svarUpa kI kImata kI; isalie tU yogI aura dhyAnI kahA gayA hai / AhA... hA... ! jisameM jisakI kImata lagI, usameM usakI lagana lgii| haiM? eka gahanA pA~ca lAkha kA, pacAsa hajAra kA Ave to kaisA samhAle ? aisA samhAle.... yahA~ rakhanA, amuka jagaha rakhanA, amuka rakhanA /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 gAthA-20 assI hajAra kA to hIrA ho itanA rattI bhara aura eka rattI kA dasa hajAra rupayA.... AtA hai na itanA hIrA assI hajAra kA? lAkha-lAkha, do-do lAkha, pA~ca-pA~ca lAkha kA hIrA use samhAle, use DibbI meM aisA rakhUgA, usakA aisA karanA, usakA aisA karanA, AhA...hA...! usakI use kImata huI hai, isalie use samhAlane meM bArambAra jhukAva (hotA hai)| bhagavAna AtmA zuddhAtmA, he yogI ! 'kimapi bheu ma viyANi' apane zuddhAtmA meM aura jinendra meM kucha bhI bheda mata smjho| AhA...hA...! antara jhukAva meM jahA~ vItarAgI caitanya kI kImata huI hai, usa rAga ke bhAva se vItarAgasvarUpa bhagavAna AtmA ko jahA~ bhinna jAnA hai, kahate haiM ki aise AtmA ko aura paramAtmA meM jarA bhI bheda mata mAna, hA~! AhA...hA...! sarvajJa paramAtmA vItarAga deva apane jJAna se saba jAnate haiM / saba bhinna hai - aisA jAnate haiN| maiM yaha aura yaha, aisA bhinna hai, vaisA jAnate haiN| unameM aura tujhameM kucha antara nahIM hai| tU bhI eka jAnanahAra jJAnasvarUpa se alpajJa aura sarvajJa ko lakSya meM lekara - alpajJa paryAya dvArA sarvajJa pada ko lakSya meM lekara yaha sarvajJa se adhika jAnate haiM tU alpajJa paryAya (dvArA) sarvajJa apanI paryAya ke lakSya meM lekara yaha jAnane kA kAma kare, usameM sarvajJa aura paramAtmA meM kucha bheda nahIM hai| samajha meM AyA? mumukSu - mahApuruSa kI dRSTi to bahuta vizAla aura udAra hotI hai| uttara - udAra hotI nahIM, vastu kA svarUpa aisA hotA hai| vastusvabhAva aisA hai| yahA~ yaha kahanA hai / dekho! yahA~ to aisA kahA hai|suddhppaa aru jiNavarahaM bheu ma kimapi viyaanni| bheda mata jaan| yaha alaga mata jAna aura alaga mata kr| AhA...hA...! samyagjJAnadIpikA meM kahate haiM, eka kSaNa bhI zuddha paramAtmA se alaga mAne, vaha mithyAdRSTi saMsArI hai| kisa apekSA se? eka kSaNa bhI siddha bhagavAna paramAtmA se maiM alaga ha~ - aisA jAnanevAlA, usameM rAga aura vikalpa kI ekatA mAnI hai, rAga kA kartA hokara, para kA kartA hokara rukA hai, vaha sarvajJa ke pada se yahA~ alaga par3A hai| samajha meM AyA? paramAtmA kA vItarAga pada, usameM se kSaNabhara bhI alaga rahA (to) mUr3ha mithyAdRSTi saMsArI nigodavAsI hai| kyoM? ki, vaha sarvajJa paramezvara jinendra bhI jAnate... jAnate.. jAnate... haiN| bhale pUrNa paryAya dvArA jAnate haiM aura tU alpajJa bhI sarvajJa pUrNa... pUrNa svabhAva
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 155 ke Azraya hokara jAnatA hai / samajha meM AyA ? rAgAdika bhAva AveM unakA yaha kartA nahIM / jinendra kahA~ rAga ke kartA haiM ? unheM hai nahIM aura kartA nahIM tathA yahA~ hai parantu vaha isake svarUpa meM nhiiN| koI kahatA hai ki vItarAga ko to rAga nahIM hai, isalie kartA nahIM hai parantu yahA~ bhI tU vItarAgasvarUpa hai, vaha rAga kA kartA hai hI nhiiN| samajha meM AyA ? adbhuta bAta bhAI ! gar3abar3a hotI hai, cAroM ora becAre jAne kahA~ dharma aura kahA~ mokSa milegA ? dharma aura mokSa kI khAna to tU AtmA hai| kahIM se laTake aisA nahIM, Upara se paTake - aisA nahIM aise jinendra bhagavAnasvarUpa AtmA hai| zuddhAtmA meM aura jinendra meM kucha bhI bheda mata samajho.... bhinna mata kara, bhinna mata ho; ye judA hue, ve eka nahIM hote / AhA... hA... ! koI kahe na, alaga par3e unake mana alaga, 'anna alaga unake mana alaga' loga yaha kucha kahate haiM na ? sage pitA aura putra alaga par3e to anna alaga, mana alaga ho gyaa| bhAI ! hamane roTiyoM ke lie terI bahU ko aura terI mA~ ko banatA nahIM, isalie alaga hote haiM, lo ! parantu par3e pIche andara kucha pheraphAra hue binA nahIM rahatA / ratibhAI ! hotA hai yA nahIM aisA ? vaha bahU AyI ho becArI kucha chUTa se kharca karane ke lie, bhAI ! apane pAsa do-pA~ca lAkha hai to do-pA~ca-chaha hajAra kharca kara sakate haiN| vaha (sAsa) hove kaMjUsa, vaha kharca nahIM kre| apane aisA nahIM hotA, kharca nahIM karate / ai... I ... ! taba hama alaga ho jAte haiN| isase pahale mana meM jarA ThIka ho ve alaga par3ane ke bAda mana meM milApa nahIM rahatA, haiM ? isI prakAra sarvajJa vItarAga paramAtmA kI dazA, usase yahA~ alaga par3e, rAga kA kartA ho to alaga ho to AtmA nahIM rahe vaha / samajha meM AtA hai na ? jisake anna alaga, usakA mana alaga ho gyaa| paramAtmA sarvajJadeva trilokanAtha paramezvarasvarUpa maiM AtmA hU~, usakI jise antara meM pratIti (huI), usane rAgavAlA aura nimittavAlA AtmA nahIM jAnA, nahIM maanaa| aisA mAnane se usase alaga nahIM par3A, paramAtmA se alaga nahIM par3A aura (alaga) par3A to rAga merA, nimitta merA yaha paramAtmA se alaga par3A, vaha alaga meM jAegA, bhttkegaa| samajha meM AyA ? AhA... hA...! mumukSu - pUrA bAhara meM hI mazagula ho gayA hai /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 gAthA-20 uttara - haiM ? pUrA kahA~ hai aura kahA~ mazagula huA? - isakI ise khabara nahIM hai| AhA...hA...! mokkhaha kAraNa Nicchai eU dekho! kyA kahate haiM? mokSa kA sAdhana nizcayanaya se.... yahI maano| dUsarA mokSa kA sAdhana koI nahIM hai| yaha vItarAgasvabhAva vItarAgatA, paramAtmA kA, siddha bhagavAna kA, arahanta kA hai - aisA hI merA svabhAva hai| aisA antara meM dhyAna karake, usameM ekAkAra honA hI mokSa kA sAdhana hai; dUsarA koI mokSa kA sAdhana nahIM hai| kaho, mokSasvarUpa bhI svayaM aura usake sAdhana ke svabhAvarUpa honA, vaha bhI svayaM / AhA...hA...! __ yahA~ to mokkhaha kAraNa Nicchai eU dekho! kAraNa yaha eka hI diyaa| dUsarA vyavahAraratnatraya mokSa kA kAraNa hai, nimitta mokSa kA kAraNa hai aura guru mokSa ke kAraNa meM hai - yaha saba yahA~ to jhakajhora kara nikAla diyA hai, haiM ? mumukSu - hove vaha nikAle na? hai avazya na? uttara - thA na, dUsarA nahIM? usake ghara rahA, yahA~ kahA~ hai ? yahA~ to paramAtmA aura AtmA ko alaga nahIM jAnanA arthAt sarvajJa vItarAgI paryAyavAlI pUrNa paramAtmA hai, maiM bhI sarvajJa paryAya bhale pragaTa nahIM parantu sarvajJa paryAya pragaTa ho - aisI merI tAkata hai, aisA maiM vItarAgasvarUpa huuN| usake Azraya se pragaTa huI jo dRSTi, jJAna aura sthiratA, vaha svarUpa kA sAdhana hai, mokSa kA sAdhana hai; bIca meM rAga-vAga Ave vaha sAdhana-phAdhana nahIM hai| AhA...hA...! vItarAgabhAva se AtmA ko dekhanA, jAnanA, jJAtA-dRSTArUpa jAnanA aura dekhanA, yahI mokSa kA sAdhana hai| rAgavAlA aura rAga kA kartA aura maiMne vyavahAra kiyA, vyavahAra se sAdhana huA - vaha mokSa kA sAdhana nahIM hai| mumukSu - bar3A varNana karake bar3A banA diyaa| uttara - varNana karake nahIM, hai aisA varNana kiyaa| aisA bar3A hai, use vANI meM varNana kiyaa| usa vANI meM pUrA kahA~ AtA thA? AhA...hA...! usakI mahimA to vaha jAne, taba jaane| jAne, vaha mAne aura mAne vaha usameM se vApasa haTe nhiiN| samajha meM AyA? kaho, samajha meM AyA yA nahIM? manaharabhAI! vahA~ sUrata-vUrata meM kucha samajha meM Aye vaisA nahIM hai| vahA~
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 157 dhUla meM kahIM nahIM hai| isa bhaMgAra ke kAraNa nivRtti nahIM miltii| e...I... ! manasukhabhAI! vaha phira nivRtta ho to kisI dina thor3A par3hatA ho parantu usameM isa rIti kI samajha, samajha meM nahIM aatii| yaha to usakI yogyatA aisI ho, taba hI samajha meM AtI hai| yahA~ to mokkhaha kAraNa - aisA kahA, bhAI! AhA...hA... ! ina vItarAga paramAtmA aura tere bhAva meM. donoM meM antara mata DAla, yahI mokSa kA kAraNa hai| (antara mata DAla) to mokSa kA kAraNa hai| antara DAle ki maiM rAga kA kartA aura maiM karmavAlA aura rAgavAlA aura yaha vAlA.... antara par3A yaha mokSa kA kAraNa, sAdhana nahIM hai| yaha bandhana kA sAdhana hai| AhA...hA...! nizcaya se - nizcaya se arthAt satya se aisA jaan| vAstava meM satya aisA hI hai| bhagavAna AtmA jJAtA-dRSTA hai| jaise vikalpa kA kartA vItarAga nahIM, vaise yaha bhI kartA nhiiN| ve siddhabhagavAna nimitta ko milAte nahIM, chor3ate nahIM; jAnate haiN| aise maiM bhI nimitta ko milAU~ yA cho', yaha mujhameM nahIM hai| maiM to jAnane dekhanevAlA huuN| aise jAnane -dekhanevAle ko sarvajJa paramAtmA jaisA jAnane se vahI mokSa kA kAraNa hotA hai| AhA...hA...! ___ aba aisI bAta spaSTa kI hai parantu.... AhA...hA...! are...! ananta kAla se bhUlA, bhAI! AhA...hA...! aura bhUla ko miTAne kA avasara AyA, vahA~ U~...U~... karake baiThA ki yaha nahIM, aisA nhiiN| are...! ThIka bApU! bhAI! (terI bhUla) tujhe rokatI hai, bhAI! samajha meM AyA? aise avasara meM yaha avasara jAtA hai, hA~! yaha avasara jAne ke bAda anAja jama jAyegA, aura phira tujhe nahIM bhaayegaa| AhA...hA... ! samajha meM AyA? bhagavAna AtmA aura paramAtmA meM kucha antara nahIM hai| unakI nAtha aura jAta kA maiM huuN| samajha meM AyA? AnandaghanajI ne kahA hai na dharma meM?'dharma jinezvara gAU~ raMgasUM, bhaMgamAM par3asU re, prIta jinezvara.... bIjo manamandira ANUM nahIM, ai ema kulavaTa rIta jinezvara... dharma jinezvara gAU~ raMgasUM.... dharma jinezvara zaraNa gayA pachI, koI na bA~dhe karma jinezvara, dharma jinezvara gAU~ raMga sUM...' AnandaghanajI ho gaye haiM, zAntibhAI ! sunA hai kahIM? vyApAra ke kAraNa kucha bhI phurasata kahA~ hai ? bhagavAna AtmA.... ! aisA kahate haiM, nAtha! dharma jinezvara gAU~.... dharma jinezvara maiM
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 gAthA - 20 ! hU~ / mere gIta, jinezvara ke gIta maiM mere gAtA hU~ / ' bhaMga mA paDasU re prIta prabhujI'.... prabhu mere ekatA meM bhaMga mata par3anA... mere svarUpa meM vItarAgapanA hai, usakI zraddhA, jJAna meM bhaMga mata pdd'o| 'bhaMga mA paDasU re prIta jinezvara, bIjo manamandira ANU nahIM'.... rAga vikAra aura saMyoga ko mere svabhAva meM maiM ekatvarUpa se nahIM lAU~gA / 'e ama kulavaTa rIta jinezvara...' he tIrthaMkara ! tere kula ke vaTa kI rIti meM yaha AtA hai, kahate haiM / Apane rAga aura saMyoga ko svabhAva meM nahIM milAyA, nahIM milAyA, aise paramAtmA hama Apake bhagata haiM / AhA... hA...! hama bhI rAga ke vikalpa dayA, dAna, vrata ke vikalpa aura saMyoga ko AtmA meM nahIM Ane deMge, ekapane nahIM hone deNge| hama Apake jaise, ekarUpa kaise hone deMge ? AhA...hA... ! ratibhAI ! AhA... hA... ! parantu kisI dina bAta kyA hai ? usakI maryAdA caitanya kI kyA hai ? vItarAgatA kI kyA hai ? paryAya kI alpajJatA kI maryAdA kI hada kyA hai ? vikAra ke svarUpa kI sthiti kyA hai ? usakA mUla patA liye binA yaha patA kahA~ se AyegA ? AhA... hA... ! mumukSu - ruka gayA bAhara meM / uttara - ratanalAlajI ! dUsare cillAte haiM, are... sonagar3havAle... are ! bhagavAna ! suna re suna, prabhu ! - bhAI ! isa tere svarUpa kI pUrNatA meM apUrNatA kaise kahanA ? tere svarUpa ko vikAravAlA kaise kahanA ? tere svarUpa ko saMyoga meM rahA - aisA kaise kahanA, sambandhavAlA ? samajha meM AyA? vaha sambandharahita, vikArarahita alpajJatArahita - aisA AtmA, paramAtmA kA svabhAva vaisA merA svabhAva, nizcayanaya se tU satyArtharUpa se aisA hI jaan| aisA jAnane se tujhe vItarAgatA pragaTa hogI; vItarAgatA se tujhe alpa kAla meM kevalajJAna hogA, usameM antara nahIM hai / kaho, samajha meM AyA ? Nicchai eU viyANi andara thor3e chaha kAraka DAle haiN| siMha kA dRSTAnta diyA hai| jaise koI siMha kA bAlaka siMha hone para bhI dIna pazu banakara rahe.... lo ! yaha siMha kA baccA bakaroM meM pahale se uchalA, siMha kA baccA bakaroM ke sAtha DAlA to (aisA mAnane lagA) hama saba eka jAti ke haiM / jahA~ eka siMha AyA, dahAr3a mArI, isa dahAr3a se
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 159 vaha bhAgA nahIM, dUsare bhAge - bakare bhAge - aisI jahA~ dahAr3a AyI, vahA~ bhAge, yaha kyoM khar3A rahA? tU to isake sAtha meM hai na / tumhArI dahAr3a se mujhe kucha trAsa nahIM lgaa| maiM terI jAti kA hU~, hA~! terA mukha dekhanA ho to, bakare ke mu~ha jaisA hai yA nhiiN| pAnI meM dekha! dekha terA mu~ha mere jaisA hai yA bakare jaisA hai ? samajha meM AyA ? are ! tU bakare ke Tole meM nahIM raha ! A jA siMha ke Tole meM, bhAI ! isI prakAra rAga-dveSa aura ajJAna meM par3A huA, hama rAgI, dveSI, ajJAnI, eka indriya kI jAti ke aura saMsAra kI jAti ke haiM / bakaroM meM ekameka ho gayA, mUrkha ! dahAr3a par3I paramAtmA kI, tU paramAtmA merI jAti kA (merI) jAti kA, hA~! maiM nahIM aisA nahIM / samajha meM AyA ? dekha to sahI apanI cIja ko, mujha meM pUrNatA pragaTI vaisI pUrNatA pragaTa hone kI tujhameM tAkata hai yA nahIM ? sanmukha to dekha andara / AhA... hA...! zrImad the na ? zrImad / ve eka bAra jaMgala jA rahe the / jaMgala... dizA, usameM eka gvAlA khar3A thA, aise dekhate-dekhate gvAlA dekhA hI kare / kahA~ jAte haiM ? aise zAnta, sthira, dUsare vyApArI kI rIti se inakI rIti alaga, calane kI lAina alaga, vicAra se, manthana se calate hoM.... yaha kahA~ jAte haiM ? aise kA aisA dekhA kareM, phira use lagA ki nizcita anusaraNa karane kI isa gvAle kI Teva hai| (isalie kahA ) bhAIyoM ! maiM kahU~ vaisA karo / maiM eka paramezvara hU~ - aisA A~kha banda karake dhyAna kro| ye baniyA, baniyA sAdhAraNa ho (ve aisA kaheM), bhAI sAhaba ! are...re... ! paramezvara kahate haiM / abhI paramezvara hoMge ? zrImad ne kahA ki are... ! bhAIyoM ! paramezvara hoo, bhAI ! terA svarUpa (paramezvarasvarUpa hai) maiM paramezvara hU~ - aisA A~kha banda karake vicAra karo, basa ! phira anukaraNa karane kI buddhi thI, isalie yaha paramezvara nahIM - aisA kaise ho ? isa bheda kA koI vicAra hI nahIM / aise tIna loka ke nAtha kI AvAja AyI thI tU mere jaisA merI jAti kA hai / kara vicAra andara, usane bhI... bhAIsAhaba ! itane itane karma lage haiM, itanA- itanA hamane rAga kiyA hai| e... nikAcit karma bA~dhe haiM, yahA~ cillAte-cillAte (kahate haiM) nikAcit karma par3e haiN| kahA, parantu kise, tujhe nikAcit ? dekha to sahI tU ! karma jar3a meM rahe, rAga-rAga meM rahA; alpajJatA paryAya meM rahI; pUrNa svarUpa meM alpajJAna vikAra aura karma - pharma nahIM aate|
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 gAthA-20 AhA...hA... ! TevAI gayA hai na ttevaaii|dekh to sahIM, bakare ke jhuNDa meM hai| terI A~kheM camar3I hai, aisA dekhA hai kabhI? aise-aise dekhA kiyA hai| yaha bakarA hai aisA maiM hU~ bakare ke jhuNDa meM par3A hU~, dahAr3a AyI to trAsa nahIM huaa| suna to sahI ! merI jAti kA hai| dahAr3a AyI aura trAsa nahIM huA aura ina bakaroM ko trAsa huaa| jAti meM antara hai yA nahIM? itanA patA nahIM par3atA? taba kahatA hai pUrA zarIra pharka hai yA nahIM? to aisA kisa prakAra dekhe? pAnI meM dekha, hA~.... ! merA mu~ha inake jaisA lagatA hai| isI prakAra bhagavAna ke caitanya ke pAnI kA teja andara bharA hai, use tU eka bAra vizvAsa dvArA 'paramAtmA aura mujha meM kucha antara nahIM hai' - (aisA dekha) / AhA...hA...! samajha meM AyA? isa mere paramAtmA kI dazA kA kartA meM, sAdhana meM, kArya merA, maiM hI paramAtmA hokara merI dazA ko maiM detA hU~, mere dvArA detA hU~ aura mere AdhAra se karanevAlA maiM paramAtmA huuN| rAga aura nimitta aura kisI ke AdhAra se merA kArya ho - aisA nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? mumukSu - eka kArya meM do kAraNa nahIM Ate? uttara - kAraNa Aye aba, pUrA AtmA aayaa| bhagavAna jisake pAsa khar3A, use dUsare kI AvazyakatA kyA hai...? yahA~ to aisA kahate haiM / bheda na jAna ! haiM ? mumukSu - bakarA maiM... maiM... karane ..... uttara - vaha to bakarA maiM... maiM... kiyA hI kregaa| siMha andara AyA ho, vaha usameM nahIM raha skegaa| samajha meM AyA? AhA...hA...! U~cA kiyA hai na ! U~cA! usake roma, U~ce kara DAle suna to sahI, mUrkha! kauna hai tU? kisakI jAti kA hai? dazAzrImAlI baniyA ho, pA~ca karor3a yA dasa karor3a kA vyakti ho, lar3ake kA vivAha hotA ho (aura dUsarA) baniye kA - dazAzrImAlI kA bhale garIba vyakti ho, pA~ca-pacAsa kA vetana lAtA ho to bhI usake maNDapa meM A jaayegaa| maNDapa meM A pdd'egaa| merI jAti kA prItibhoja hai, hama eka jAti ke haiM. haiM... bhAI! nIcakala kA laDakA ho, ghara meM baMgalA ho (paranta) andara nahIM jaayegaa| chuAre kA mana ho gayA, lAo na chuArA le Ao na? daravAje para khar3A rahegA, daravAje ke samIpa khar3A rhegaa| chuArA lekara calA jAegA, dUsarA andara calA jaayegaa|
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 161 isI prakAra siddha bhagavAna ke maNDapa meM praviSTa honevAle hama AtmA haiM, kahate haiN| hama dUra raheM, Age raheM, daravAje para raheM, aise hama nahIM haiN| eka bAra to nirNaya kara AhA...hA...! hama rAga kareM, dayA pAleM, kucha bhakti kareM, kucha vrata pAleM to bhagavAna AtmA hAtha meM aave| mara gayA.. markha! aba sana na! rAga meM AtmA hAtha meM AtA hogA? ta rAga hai? ta rAga hai? tU para hai ? tU vikAra hai ki usase apane ko lAbha ho? samajha meM AyA? e... pravINabhAI! rAma... rAma... rAma... rAma... (kre)| yahA~ to bahuta lambI bAta lI hai| thor3A tapa liyA hai, hA~! isa ora, dekho pRSTha 112 hai na! siddha bhagavAna svayaM ke dvArA hI apanI svAnubhUti kI tapazcaryA nirantara tapate hue parama tapa ke dhAraka haiN| ve daza dharma liye haiM na? ve| bhagavAna ! yaha tapadharma, siddha meM bhI tapadharma haiM aura mujha meM bhI hai| kauna sA tapa? siddhabhagavAna svayaM ke dvArA hI apanI svAnubhUti.... apane Ananda kA anubhava siddhabhagavAna svayaM karate haiN| aisI tapasyA Ananda se nirantara tapa rahe haiM, ve parama tapa ke dhAraka haiN| maiM bhI aisA huuN| maiM bhI svAtmAbhimukha hokara apanI hI svAtmaramaNatA kI agni meM nirantara apane ko tapAtA huA parama icchAnirodha tapa guNa kA svAmI huuN| siddha ke sAtha milAyA hai| siddha ke sAtha.... ve hai na... unake jaisA tuu| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA meM aura siddha AtmA meM koI antara nahIM hai| isa prakAra unameM antara nikAla de to siddha hue binA nahIM rhegaa| yahI tere mokSa kA sAdhana hai| dUsarA koI sAdhana nahIM hai| (zrotA : pramANa vacana gurudeva!) *Wan .
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA hI jina hai, sahI siddhAnta kA sAra hai jo jiNu so appA muNahu iha siddhaMtahu saaru| iha jANiviNA joyaIhu chaMDahu mAyAcAru // 21 // jinavara so Atama lakho, yaha saiddhAntika saar| jAni iha vidhi yogijana, taja do mAyAcAra // anvayArtha - (jo jiNu so appA muNahu ) jo jinendra hai vahI yaha AtmA hai aisA manana karo (iha siddhaMtahu sArU) yaha siddhAnta kA sAra hai| (iha jANeviNa) aisA jAnakara (joyaIhu ) he yogIjanoM! (mAyAcAru chaMDahu) mAyAcAra chodd'o| vIra saMvata 2492, jyeSTha kRSNa 12, gAthA 21 se 23 budhavAra, dinAGka 15-06-1966 pravacana naM.9 21... AtmA hI jina hai, sahI siddhAnta kA sAra hai| dekho, isa gAthA meM, cAroM hI anuyogoM kA sAra kyA hai ? vaha yaha batalAte haiM / sarva siddhAnta kA sAra.... sarvajJa ke mukha meM se jo divyadhvani (nikalI); sarvajJa vItarAga hone ke bAda divyadhvani nikalI, usa divyadhvani kA sAra kyA hai ? vaha isameM kahA jAtA hai| jo jiNu so appA muNahu iha siddhaMtahu saaru| iha jANiviNA joyaIhu chaMDahu mAyAcAru // 21 // jo jinendra hai, vahI yaha AtmA hai - aisA manana kro| bhagavAna kI vANI meM aisA AyA, cAroM anuyogoM meM - prathamAnuyoga meM bhI yaha aayaa| bhale hI kathAnuyoga meM isa AtmA ko zuddha AtmA kA sAdhana karate hue, use rAgAdi kitane rahe aura kahA~ svarga meM
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 163 gayA? - usakI bAteM vahA~ haiN| prathamAnuyoga meM bhI AtmA ke zuddhasvarUpa ko (batAte haiM) kyoMki jinendradeva ne dhvani dvArA kahA, vaha to vItarAgapanA karane kA unhoMne kahA / svayaM sarvajJa aura vItarAga hokara vANI AyI to usa vANI meM - hama jo haiM, itanA tU hai, vaha hama haiM, svarUpa se, hA~! paramezvara ke svarUpa meM aura AtmA ke svarUpa meM kahIM antara nahIM hai| vastu bhale bhinna hai parantu bhAva meM koI antara nahIM hai| mumukSu - purANa meM bhI aisA likhA hai| uttara - purANa meM yaha likhA hai| purANa meM likhane kA siddhAnta kA sAra yahA~ kyA kahA? iha siddhaMtahu sAru purANa meM kahA ho to bhI jo AtmAe~ apane svarUpa ko vItarAga jJAtA-dRSTAsvarUpa jAnakara, bheda kA lakSya chor3akara, abheda caitanya kA sAdhana kiyA, unakI kathAoM ke varNana ko purANa kahate haiN| tIrthaMkara, cakravartI, baladeva, vAsudevoM kA usameM varNana hai parantu usa puruSa ne varNana meM kiyA kyA? kahA kyA? aura kisalie kahA? ina saba varNana meM yaha AtmAe~ - zalAkA puruSa, tIrthaMkara, cakravartI, baladeva, vAsudeva, prativAsudeva ityAdi - inhoMne mUla AtmA ke antarasvarUpa kA (sAdhana kiyA) vItarAga jaisA hI maiM AtmA hU~.... samajha meM AyA? unheM mokSa pragaTa ho gayA; mujhe mokSa, svabhAva meM vidyamAna hai - aise Atmatattva ko vItarAga paramAtmA jaisA apane ko jAnanA hI anuyoga meM - prathamAnuyoga meM kahane kA sAra hai| kaho, samajha meM AyA? dUsarA krnnaanuyog| karaNAnuyoga meM bhI yaha sAra hai ki dekho bhaI! karma nimitta hai, unake nimitta se vikAra hotA hai, usakI avasthAe~ aneka prakAra kI hotI hai parantu yaha karma aura yaha kahate haiM, usakA sAra yaha hai ki isase rahita AtmA hai| samajha meM AyA? karaNAnuyoga meM kahane kA Azaya to yaha hai ki karma eka cIja hai, usake lakSya se jIva kI avasthAe~ aneka hotI haiM aura usake pariNAma kaise hote haiM, unheM batalAte haiM parantu ve saba vikArI pariNAma aura karma, yaha vyavahAra vastu hai| yaha batalAne kA Azaya to tU unase rahita hai aisA batalAnA hai| mumukSu - karma se duHkhI huA - aisA nahIM batalAnA? uttara - aisA nahIM batalAnA hai| unase sahita hai - aisA nahIM batalAnA hai| rahita
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 gAthA - 21 hai to rahita ho, isalie batalAnA hai| samajha meM AyA ? karma kA vikAra kA sahitapanA batalAne kA hetu yaha hai ki vastu ko vartamAna paryAya se sambandha hai, vastu ke svabhAva meM usakA sambandha nahIM hai, yaha batalAne ke liye yaha bAta kI hai| samajha meM AyA ? karaNAnuyoga meM bhI sAra to yaha hai ki aise pariNAma aise hoM, zubha-azubha, azuddha... samajha meM AyA ? usameM nimitta kauna hotA hai ? eka meM - zuddha meM nimitta kA abhAva hotA hai, yaha batalAkara batAnA hai to AtmA vItarAga paramAtmA ke samAna hai| paramAtmA dvArA kathita tattva paramAtmA hone ke liye hI kathana hotA hai| sarvajJa aura vItarAga hokara phira kathana AyA, usakA artha kyA huA ? ki tU sarvajJa aura vItarAga ho, isake lie kathana AyA hai / AhA... hA...! ataH cAroM anuyogoM meM yaha kathana usake sAra meM AtA hai / kaho ! bhagavAna AtmA paramAtmA ke samAna hai, bhAI ! hamane sahita kahA hai, vaha rahita batAne ke liye (kahA hai) / usakA sahitapanA vastu meM nahIM hai, yaha batalAne ke liye sahitapanA batalAyA hai| samajha meM AyA ? tAtparya to vItarAgatA hai yA nahIM ? to vItarAgatA kaba A hai ? jJAnAvaraNIya meM jJAna ko rokA - aisA batalAyA, arthAt ? ki bhAI ! tU jaba jJAna kI avasthA hIna karatA hai, taba jJAnAvaraNIya nimitta hai / yaha batalAne kA hetu - usa hInatA kI dazA aura nimittapane kA Azraya chor3a / rakhane ke liye kahA hai ? vItarAgatA batalAne ke liye kahA hai yA paramAtmA hone ke liye kahA hai ? yA vahA~ rukane ke liye kahA hai ? pUjA karane ke liye kahA hai ? mumukSu - antarAya karma kI pUjA, jJAnAvaraNIya karma kI pUjA....... uttara - anatarAya kI pUjA bhI kyA ? alpajJa pariNamana ke Adara ke liye nahIM khaa| alpajJa dazA terI tujhase hotI hai, alpa darzana hotA hai, alpa vIrya hotA hai, yaha batAkara pUrNAnanda akhaNDa paramAtmA ke samAna AtmA hai, aura maiM paramAtmA huA to tU ho sake aisA hai / yaha batalAne ke liye karaNAnuyoga meM kathana hai / kyA kahate haiM ? dekho na ! jo so appA muhu jo mokSatattva prApta bhagavAna haiM - aisA AtmA ko jAna / lo ! koI kahe, hameM mokSa kA kyA kAma hai ? samajha meM AyA ? sarvajJa bhagavAna sarvajJa kI jAne, hameM kyA kAma hai ? AhA... hA... ! isakA artha kyA hai ? sarvajJa paramAtmA eka samaya
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) meM trikAla jJAna - aisA batalAnevAle bhagavAna bhI kahate haiM ki tU trikAlI jJAna hI hai| tIna kAla tIna loka ko jAnanevAlA hI tU vartamAna hai| rAga kA kartA yA sambandha meM lakSya jAye, vaha kahIM vAstavika svarUpa nahIM hai - yaha batalAne ko sarvajJapada, jinapada aura mokSapada batalAyA hai| samajha meM AyA ? pahale vivAda pUrA ... sarvajJa hai yA nahIM ? sarvajJa kA sarvajJa jAne / are... bhagavAna ! 165 , -- yahA~ to kahate haiM, 'jina so hi hai AtmA' - ina sarvajJa ne jo batalAyA - aisA hI yaha AtmA hai| svayaM ko jAnanA hI nahIM cAhatA, usakI darakAra hI nahIM hai / isa bAta meM aise zalya hote haiM, sUkSma zalya aise rahe hote haiN| yaha to bahuta sthUla hai parantu ananta kAla meM nauveM graiveyaka gayA, aisA zubha zalya andara miThAsa kA raha gayA hai ki usakA patA isake hAtha meM nahIM aayaa| samajha meM AyA ? kahIM-kahIM adhikapane rAga ko, vikalpa ko, puNya ko, nimitta ko, svabhAva meM se anAdara karake kahIM-kahIM adhikapanA mAnA- manavAyA aisI dRSTi meM rukA parantu jina, vaha AtmA - aisA isane nahIM jAnA hai| samajha meM AyA ? dekho na ! sAra-sAra bAta bharI hai / - jo jinendra hai, vahI yaha AtmA hai .... vahI yaha AtmA hai.... aisA, aisA / aisA manana kro| aisA manana karo / karaNAnuyoga meM bhI yahI kahA hai aura caraNAnuyoga meM bhI yaha kahA hai ki zrAvaka ke, muni ke vrata kaise hote haiM ? kahA~ ? ki jahA~ zuddhAtmA jina-samAna hai - aisA jAnA hai, usakI zuddhatA pragaTa ho gayI hai, usa bhUmikA ke pramANa meM rAga AcaraNa kA bhAva kaisA hotA hai ? yaha vahA~ batalAyA hai| akele rAga ke AcaraNa ke liye rAga batalAyA hai ? samajha meM AyA ? vItarAga paramAnanda prabhu, rAga aura alpajJatA kA Adara chor3akara - nimitta, rAga aura alpajJatA kA Adara chor3akara sarvajJa paramAtmA, sarvajJa hue| isI prakAra (tujhe) sarvajJa honA hove to hamAre jaisA tU kara, hamAre jaisA tU hai - aisA pahale sthApita kara / maiM vastu se pUrNa paramAtmA vItarAga hU~ / alpajJatA hai, rAga hai, vaha AdaraNIya nahIM hai / isa prakAra caraNAnuyoga meM bhI yaha kahA hai - aisA vartana zrAvaka kA, muni kA vyavahAra se hotA hai / vaha vyavahAra hotA kahA~ hai ? ki nizcaya aisI zuddhatA ho vahA~ / kaisI zuddhatA ? maiM vItarAga samAna
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 gAthA-21 paramAtmA hU~, akelA jJAtA-dRSTA AtmA paripUrNa hU~ - aise bhAna kI bhUmikA meM bAkI rahe hue AcaraNa kA rAga kaisA hotA hai ? vaha caraNAnuyoga meM batalAyA gayA hai| isalie usameM sAra to AtmA hI hai| sAra, yaha rAga kI kriyA sAra nahIM hai / bheda se batAyA hai to abheda; bheda sAra nahIM hai| vyavahAra se batalAyA hai nizcaya; vyavahAra sAra nahIM hai| samajha meM AyA? isa vyavahAra ke AcaraNa se batalAyA ki vahA~ nizcaya kaisA hotA hai ? yaha batalAyA hai| yahA~ to spaSTa bAta karate haiM, dekho! jo jiNu so appA yahA~ to vItarAga, vaha AtmA - aisaa| kisI ko aisA ho jAtA hai - hama do AtmA eka hoMge? usakA artha ki sarvajJa paramAtmA kanda zuddha cidAnanda sthita haiN| aisA hI tU kanda zuddha jJAtAdRSTA kA kanda use AtmA kahate haiM / jo jiNu so appA AtmA atyanta vItarAgatA kA piNDa hI hai| paramAtmA paryAya meM vItarAga piNDa ho gaye haiM. yaha vasta se vItarAga piNDa hI hai| isa jAnane-dekhane kI kriyA ke atirikta isakI koI kriyA hai hI nhiiN| aisA tU AtmA ko jina-samAna jAna / dravyAnuyoga meM to yahI calatA hai| yaha to dravyAnuyoga kI vyAkhyA hai| samajha meM AyA? tIna anuyoga kI bAta huii| dravyAnuyoga meM to AtmA ko zuddha batalAnA hai, abheda batalAnA hai| bheda se batalAve to bhI bheda batalAnA hai ? vyavahAra se vyavahAra batAyA hai ? batAyA hai abhed| yaha vastu paramAtmA pUrNa hai| ise vizvAsa kahA~ hai? mahA satsvarUpa bhagavAna cidAnanda paramAtmA, ananta paramAtmA jisake garbha meM sthita hai, usakA prasava karane kI tAkata isa AtmA meM hai| rAga ko pragaTa kare, vaha AtmA nahIM, vaha AtmA meM nahIM; alpajJatA rahe vaha AtmA meM nahIM hai| aisA kahate haiN| AhA...hA...! kaho, pravINabhAI ! aisI bAteM sunI nhiiN| mumukSu - ApakI bAta lakSya meM lene ke lie kitanI yogyatA cAhie? uttara - kitanI yogyatA (cAhie), ThIka na? e...ya... AhA...hA...! kyA kahate haiM? parantu sAmane zabda par3A hai yA nahIM? sabake hAtha meM pustaka hai yA nahIM? nAmA milAte haiM yA nahIM? baniye milAte haiM na? yaha dIpAvalI Ave taba nahIM milAte? yaha dIpAvalI kA
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 167 avasara AyA na, kevalajJAna prApta karane kA avasara hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? saMsAra kA saMkSipta, saMsAra kA saMkSipta, mokSa kA vistAra / AhA...hA...! siddhAnta sAra yaha hai| dekho na pATha meM to kaisA zabda rakhA hai ! cAra anuyoga ke siddhAnta kA sAra isa saMsAra kA abhAva aura mokSa kI utpatti hai| aisA AtmA paramAtmA samAna hU~, yaha jAne binA ise svabhAva kA Azraya nahIM hotA aura alpajJatA tathA rAga kA Azraya nahIM miTatA to sarvajJa aura vItarAga nahIM hotaa| AhA...hA...! yaha (mAtra) bAta nahIM, yaha vastu hai| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA eka samaya meM jaise paramezvara jinendra tIna loka ke nAtha ananta guNa kI samRddhi se vyaktapane pragaTa hai - aise jo paramAtmA ke jhuNDa siddhanagarI meM virAjamAna haiM... samajha meM AyA? siddhanagara meM ananta siddha virAjamAna haiM - aisA hI bhagavAna AtmA.... samajha meM AyA? isake bAda kaheMge yA nahIM vaha? asaMkhya pradeza.... kahA~ rahate haiM? vaha kSetra leMge, phira 23 meM leNge| 23 meM hai, 24 meM eka hai, vaha phira kSetra batalAnA hai, inhoNne| saba guNa kahA~ rahe haiM aura itanA tU hai yaha batAnA hai| AhA...hA...! bhAI! tU najara ko jarA bAhara se sameTa / sarvajJa paramAtmA hue, unhoMne bAhara se saMkoca kiyA aura andara kA vistAra kiyA thaa| samajha meM AyA? itanI anubhava kI dRSTi huI ki maiM to pUrNa abheda paramAtmA hI hU~, mujhameM aura paramAtmA meM koI antara nahIM hai| isa prakAra antara nahIM hai - aisA karanevAle ko antara miTa jaayegaa| samajha meM AyA? AhA...hA...! yaha to yogasAra hai| santa, digambara santoM kA koI bhI zAstra lo, choTI gAthA lo, bar3I gAthA lo, kucha (bhI lo) parantu santoM kI kathana zailI alaukika hai| sanAtana vItarAga paramezvara tIna loka ke nAtha ne jo dharma kahA, use digambara santoM ne dhAraNa karake DhiMDhorA piittaa| dharma dhurandhara dharmAtmA.... dekho| yogIndradeva pukAra.... pukAra... (karate haiN)| are! AtmA ! paramAtmA jaisA... jina aura tujhameM antara DAlatA hai ? bheda karatA hai? bheda karegA to bheda kaba chUTegA? samajha meM AyA? jo jinendra hai, vahI yaha AtmA hai - aisA manana kro| maiM rAgavAlA, nimittavAlA alpajJavAlA - aisA manana nahIM kro| AhA...hA...! are... maiM alpajJa, are... aisI
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 gAthA-21 tAkata.... vaha mujhameM hogI? yaha rahane de| samajha meM AyA? maiM to pUrNa paramAtmA hone yogya nahIM parantu maiM abhI paramAtmA huuN| AhA...hA... ! maiM svayaM dravyasvabhAva se paramAtmA huuN| yaha vItarAga aura (maiM) donoM meM mujhe antara nahIM hai - aisA manana kr| yahI siddhAnta kA sAra hai| dekho cAroM anuyoga aura lAkhoM kathanoM kA yaha sAra hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? iha siddhaMtahu sAru o...ho...ho...! acche zabdoM ke zAstra, vItarAgI samasta vANI ke zAstra yA divyadhvani, ina sabakA sAra to yaha hai| paramAtmA samAna jAnanA - isakA artha ki nimitta, rAga aura alpajJa tarapha kI ruci chor3a de aura sarvajJa - vItarAgasvarUpa maiM AtmA-paramAtmA hU~ - aisI antaradRSTi kara / tU paryAya meM paramAtmA hue binA nahIM rhegaa| phira tU nahIM raha skegaa| yaha hai yA nahIM? e...i...! vidyamAna ko avidyamAnatA phira nahIM rucatI adhika paisevAle hote haiM na? usa putra kA vivAha hotA ho vahA~ cUM... .... karatA hogA? aura ikalautA lar3akA ho, tathA pacAsa lAkha kI pU~jI ho to (aisA bolatA hai) e... kharca karo abhI pA~ca lAkha aura lar3akA kamAU ho, paise Ate haiM, kanyA karor3a rupaye lAtI ho, kanyA lAnevAlI ho... dasa hajAra nahIM / sumanabhAI to dasa hajAra lAte haiM / vaha kanyA to karor3a rupaye lekara AtI ho, pA~ca karor3a to yahA~ ho aura lar3akA lAkhoM karor3oM kamAtA ho| lAo, pAnI... o...ho... ! aura bIsa varSa kA yuvA putra ho... kaho? isameM vaha kamI rakhatA hogA? vidyamAna ko avidyamAna zobhatA hogA? isI prakAra bhagavAna pUrNa paramAtmA jaisA vidyamAna hai, use alpajJa aura rAga zobhatA hogA? samajha meM AyA? kyA kahate haiM yaha? AhA...hA...! jo jiNu so appA muNahu mAra dhar3Aka pahale se, pAmara hai yA tU prabhu hai ? tujhe kyA svIkAra karanA hai? pAmarapanA svIkAra karane se pAmarapanA kabhI nahIM jAyegA, prabhupanA svIkAra karane se pAmarapanA khar3A nahIM rhegaa| samajha meM AyA? AhA...hA...! bhagavAna AtmA... maiM svayaM dravya se paramezvarasvarUpa hI hU~ - aisA jahA~ paramezvarasvarUpa kA vizvAsa AyA to vItarAga jaisA hue binA nahIM rhegaa| dRSTi meM vItarAga huA, vaha sthiratA se hokara alpa kAla meM kevalajJAna legA - aisI yahA~ bAta karate haiM / samajha meM AyA? are...! hama
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 169 kaba hoyeMge? are! kyA hogA? aba chor3a na parantu lapa.... kaba kyA hogA kyA? hai| hai, pUrA bhagavAna paramAtmA pUrNAnanda jinezvara jaisA AtmA hai, aise saba bhagavAna haiM, hA~! saba bhagavAna haiM, use dekha na ! rAga aura alpajJatA vaha kahIM AtmA hai ? alpajJatA hai, vaha to vyavahAra AtmA haA....rAgAdi to paratattva haA... karma Adi to ajIvatattva haa| jo AtmA hai. use tU dekha na ! to AtmA hai, vaha to alpajJa, rAga aura nimittarahita hai| samajha meM AyA? ina jina (jinendra) ko jaise alpajJatA rAga aura nimitta nahIM hai, vaise hI mujhe bhI alpajJatA, rAga aura nimitta nahIM hai| maiM sarvajJa samAna huuN| AhA...hA... ! samajha meM AyA? iu jANeviNa joyaihu - aisA jAnakara, he dharmI jIva! mAyAcAru chNddhu| kyA kahate haiM ? yaha alpa rAga aura yaha rAga karate haiM aura amuka karate haiM aura amuka kareMge - aisA karate-karate hotA hai - aisI mAyA chor3a de| bhagavAna pUrA sIdhA-sarala par3A hai| samajha meM AyA? rAga karoge to aisA hogA, aisI puNya kI kriyA logoM ko batAI... AhA...hA...! kaThina kriyA! kyA karanA hai tujhe? rAga karake batAnA hai ki maiM sAdhu hU~? yaha karake batAnA hai tujhe yA yaha karake batAnA hai? - aisA kahate haiM / samajha meM AyA? sAdhu kI kriyA aura rAga kI kriyA... dekho! isameM ekadama aisI nirdoSa kI hai, aisI kI hai, aisI kI hai| kyA hai tujhe? AhA...hA...! mAyAcAra zabda se.... cAritravanta hai na? unheM tIna zalya nahIM hote - mAyA, nidAna, aura mithyAtva - tIna zalya hI nahIM hote| bhagavAna ko zalya ho to tujhe zalya ho| siddha bhagavAna ko hai? to jina sohI hai AtmA.....zrImada ne nahIM kahA kacha? jina so hI hai AtmA, anya so hI hai karma / yaha to banArasIdAsa ne likhA hai| isI vacana se samajha le jina vacana kA marma / jina so hI hai AtmA aura anya so hI hai karma, isI vacana se samajha le, jina pravacana kA marma / lo! phira yaha A gyaa| dekho, isake sAtha mela, haiM ? yaha banArasIdAsa meM hai| dekho, yahA~ yaha khaa| jina so hi hai AtmA, anya so hI hai karma; isI vacana se samajha le jina pravacana kA mrm|| AhA...hA...! bhagavAna bhI use bar3A karane jAye to kahe, nahIM... nahIM... nahIM... nahIM... bhAIsAhaba! aisA nahIM, hA~! itanA bar3A maiM nahIM, itanA bar3A maiM nahIM / kharca denA par3e
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 gAthA-21 isalie? bahuta paisAvAlA batAo to tuma paisA lUTane ke liye bar3A... bar3A... bar3A... kahate ho? aisA kahate haiN| tuma to bahuta paisevAle ho, tuma to aise ho - aisA kahakara hamAre pAsa se kucha lenA hai? bar3A batalAkara hamAre kyA karanA hai? yaha bar3A batalAkara choTApanA lUTanA hai, suna na ! paisA nahIM lUTanA vahA~ tere pAsa se| mumukSu - DarapokapanA yahA~ kAma Ave aisA nahIM hai| uttara - Darapoka-baraphoka yahA~ hai hI nhiiN| baniyA Darapoka jaisA, yahA~ Darapoka kahA~ AtmA meM thA? e... chaganabhAI! 'raNa car3hA rajapUta chUpe nahIM, candra chupe nahIM bAdala chAyA, caMcala nArI ko naina chupe nahIM, bhAgya chupe nahIM bhabhUta lgaayaa|' rAjA sAdhu ho to usakA lalATa chupA rahatA hogA? yaha to bar3A puNyavanta prANI lagatA hai, vaibhava chor3akara (AyA hai)|vaibhvshaalii manuSya lagatA hai| samajha meM AyA? vaise hI AtmA bhagavAna apane raNakSetra meM car3hA, AhA...hA... ! maiM to paramAtmA aura mujhameM koI antara nhiiN| AhA...hA...! isa prakAra apanI dRSTi meM bhagavAna AtmA ko samabhAvI vItarAgarUpa pUrNAnandarUpa dekhatA huA, vItarAga meM aura AtmA meM kahIM antara nahIM dekhtaa| siddhAnta ke sAra ko mAyAcArarahita hokara prApta kara jAtA hai| samajha meM AyA? yaha antarasvarUpa bhagavAna jaisA hai, vahA~ jAkara sthira ho na ! bAhara ke AcaraNa se maiM kucha bar3A hU~ - aisA batalAnA cAhatA hai ? samajha meM AyA? nagnapanA huA to bar3A huA, aTThAIsa mUlaguNa pAlane se bar3A huA - inase bar3A hai? mAyA hai mUrkha! samajha meM AyA? jisase andara bhagavAna bar3A hotA hai, usakI mahimA se tujhe tU dekha na! usakI zobhA se tU zobhita ho na ! para kI zobhA se zobhakara dUsare ko dikhAnA hai ? tujhe kyA karanA hai ? samajha meM AyA? AhA...hA...! dharmadhorI dhurandharA mahAvidehakSetra meM vicare.... kyA kahA pahale? dharma kAla aho varte, dharmakSetra videha meM.... dekho ! pahale kAla liyA, kSetra liyA, dharmadhurandhara (yaha) dravya liyA, dhurandhara kyA kahA? bIsa-bIsa jahA~ garaje dhorI dharmadhuraMdharA.... AhA...hA...! yaha vastu lii| kAla, usakA kSetra, usakA dravya, usakA bhAva to usake pAsa, andara hai| aise bhagavAna.... dhorI dharma dhurandharA.... dhodhamAra! unhoMne kahA hai, hA~! dekho tIrthaMkaroM dvArA jo divyadhvani pragaTa hotI hai, vahI siddhAnta kA mUla srota hai| siddhAnta kA mUla srota vahA~
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 171 se AyA hai| pahalI lAina hai, bhAI ! usa jinavANI ko gaNadhara Adi muni dhAraNA meM lekara bAraha aMga kI racanA karate haiM.... aura bAraha aMga kA sAra isameM batAyA hai / divyadhvani meM hI kahA hai / AhA...hA... ! vItarAga hue, sarvajJa hue, (ve) alpajJatA meM rakhane ke liye bAta karate hoMge ? rAga ke kartRtva meM rakhane ke liye bAta karate hoMge ? nimitta kA lakSya rakhanA aura mokSa lenA isake liye bhagavAna kI vANI hai ? AhA... hA... ! nimitta kA lakSya rakhanA ? nimitta Ave to kAma hotA hai ? yahA~ trikAla par3A hai, vahA~ ekAgra ho to kAma hotA hai - aise vahA~ jA ! vItarAga kI vANI meM yaha AyA hai / kaThina parantu... pAmaratA ko aisI pIsa DAlI hai, pAmaratA ko pIsa DAlA hai| prabhutA to eka ora par3I rahI / ulajha gayA / kahate haiM AhA...hA... ! iu jANeviNa joyaihu chaMDahu maayaacaaru| isa rAga dvArA, vikalpa dvArA mAhAtmya mAnanA chor3a de| samajha meM AyA ? isa vANI ke upadeza dvArA yA bahuta vANI milI aura samajhAne kA rAga (AyA), isalie usa vANI dvArA merI mahimA hai (-yaha bAta ) chor3a de / AhA... hA...! yaha to mAyAcAra hai| eka ora chor3a na ! mahimA to yahA~ andara prabhutA virAjamAna hai, usake zaraNa meM jAne se terI zAnti aura vItarAgatA pragaTa hogii| hameM bahuta AtA hai, hajAroM loga hamane aise kiye, hamane lAkhoM pustakeM banAyI koI tere AcaraNa haiM ? yaha tere AcaraNa haiM? tUne isase zobhA, mahimA manavAtA hai ? kyA kahate haiM ? maiMne bahuta ziSya banAye .... banAye dhUla meM... kauna banAve, kauna banAve ? aura kisake banAne se kauna banatA hai? bhagavAna svayaM paramAtmA samAna hai - aisA antara jAnakara sthira ho, (use) svayaM ko mahimA aura lAbha milatA hai, bAkI dhUla-dhANI hai| samajha meM AyA ? - yaha chaMDahu mAyAcAru muni ko mAyAcAra chor3ane kI jarUrata par3I? hA~, isakA artha yaha / vikalpa ke jAla dvArA aura zarIra kI sthiti dvArA mAhAtmya mata mAna, isase mahattA mata kara, yaha mujhe bahuta kahanA AtA hai, samajhAnA AtA hai, bar3A AcArya huA hU~... samajha meM AyA ? hameM padavI milI hai| dekho! hamAre nIce pA~ca-pA~ca sau sAdhu bar3e karake baiThAye haiM, inase bar3appana mata mAna, rahane de / e ... haribhAI ! AhA... hA... ! kaThina bAta, bhAI ! kaho yaha 21 gAthA (pUrI) huii|
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 gAthA - 22 maiM hI paramAtmA hU~ je paramappA so ji hauM je hauM so paramappu / iu jANeviNu jAiA aNNu marahu viyappu // 22 // jo paramAtmA so hi maiM, jo maiM so paramAtma | aisA jAnake yogIjana! taja vikalpa bahirAtma // anvayArtha - ( joiyA) he yogI! (je paramappA so ji hauM ) jo paramAtmA hai vahI maiM hU~ (he hauM so paramappu ) tathA jo maiM hU~ so hI paramAtmA hai (iu jANeviNu ) aisA kara (aNu viyapa ma karahu ) aura kucha bhI vikalpa mata kr| 22 / aba svayaM hI AyA, usa (21 gAthA meM) jina so hi paramAtmA (kahakara ) aisI jarA tulanA kI thii| aba maiM hI paramAtmA hU~, aisA anubhava kara, maiM hI paramAtmA hU~, vItarAga sarvajJadeva kI dhvani meM, trilokanAtha paramAtmA sau indroM kI upasthiti meM samavasaraNa meM lAkhoM-karor3oM devoM kI hAjirI meM aisA pharamAte the ki tU paramAtmA hai aisA nirNaya kara ! tU paramAtmA hai aisA nirNaya kara, o...ho...ho... ! bhagavAna ! parantu Apa paramAtmA ho, itanA to nirNaya karane do ! - ki yaha paramAtmA hama haiM - aisA nirNaya kaba hogA ? ki paramAtmA hai - aisA anubhava hogA, tatpazcAt yaha paramAtmA hai, aisA vyavahAra tujhe nirNita hogA / nizcaya kA nirNaya hue binA vyavahAra kA nirNaya nahIM hogA / AhA... hA... ! dekho, badalI bAta ! - je paramappA so ji hauM je hauM so paramappu / iu jANeviNu jAiA aNNu marahu viyappu // 22 // AhA...hA... ! dekho, yaha ! kahate haiM ki bhAI ! he dharmI jIva ! jo paramAtmA hai vahI maiM hU~.... paramAtmA ko vikalpa nahIM, paramAtmA bolate nahIM, paramAtmA bolane meM Ate nahIM maiM AtmA paramAtmA hU~ - aisA anubhava dRSTi meM le / AhA....hA... ! yahA~ to vizeSa aisA
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 173 kahate haiM ki aNNu ma karahu viyappu dUsare jitane vikalpa kareM dUsare ko samajhAne ke, yaha zAstra racane ke - inase tU bar3appana mAnegA to yaha vastu meM nahIM hai| samajha meM AyA ? aba saba zAstra-vAstra carcA chor3akara yaha kara - aisA kahate haiN| kaba taka tujhe zAstra kI carcAe~ mathanA hai ? isa zAstra meM aisA kahA hai aura usa zAstra meM yaha kahA hai aura isa zAstra meM yaha kahA hai, yaha to saba vikalpa kI jAla hai / AhA... hA...! -- jo paramappA so ji hauM maiM hU~ aisA / so ji hauM yaha paramAtmA, vahI maiM hU~ / phira usa paramAtmA jaisA jAna - aisA nahIM / yahA~ to kahate haiM paramAtmA hI maiM huuN| pahale unake sAtha milAna kiyA thaa| yahA~ to paramAtmA pUrNAnandasvarUpa eka sekeNDa ke asaMkhya bhAga ananta guNakA piNDa prabhu, piNDa bhagavAna, vahI maiM hU~ - aisA antara meM nizcaya meM anubhava meM lA aura usakA anubhava karanA, vaha tere lAbha meM jAtA hai| bAkI jitane vikalpa karanA aura vANI - phANI yaha saba, zAstra kI carcAe~ aura vAda-vivAda va zAstra carcA karanA, yaha saba lAbha meM nahIM hai - yahA~ to aisA kahate haiM / haiM? samajha meM AyA ? unhoMne kahA hai - vyavahAra kI kalpanAe~ chor3akara kevala eka zuddha nizcayanaya se apane AtmA ko pahacAna.... zAstroM kA jJAna saMketamAtra hai / zAstra ke jJAna meM hI jo aTakA karegA, use apanI AtmA kA darzana nahIM hogaa| AhA... hA...! * kalpanAe~ kIM saba vyavahAra kI / kalpanA hI hai na parantu vyavahAra kI ( to kahe), nahIM, kalpanA nhiiN| mumukSu uttara aba suna na ! mumukSu uttara - dhUla hotI hai| bhagavAna cidAnanda virAjatA hai aura tU vyavahAra raMka se (lAbha mAnatA hai) / paramezvara huA raMka, bhikhArI paramezvara huA.... e... paramezvara hotA hai yA bhikhArI paramezvara hotA hogA ? vyavahAra kA rAga bhikhArI hai, raMka hai, nAza hone yogya hai, vaha paramezvara pada ko prApta karAve ? samajha meM AyA ? zAstra kI carcAe~ aura kalpanAe~, yaha kalpanA paramezvara pada ko prApta karAve ? taiMtIsa - taiMtIsa sAgara taka sarvArthasiddhi ke deva * usase to saMvara-nirjarA hotI hai sAhaba / -
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 gAthA-22 zAstra kI kalpanA (-carcA) karate haiN| chor3a, yaha kalpanA chUTakara sthira hone se kevalajJAna hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? yaha to vIroM kA mArga hai, bhAI! AhA...hA...! ........ yaha AcArya kA Tukar3A pahale khUba lete, yaha saba tumane likhA thA (saMvat) 1982 kI sAla meM, patA hai? bar3havAna... vIravANI... vIravANI... AtI thI na? vIravANI? (saMvat) 1982 ke sAla meM cAturmAsa thaa| 1982 meM yaha saba Tukar3e likhate.... bhagavAna pharamAte haiM ki are... AtmA! terA mArga to apharagAmI kA mArga, bhAI! jisa raste caDhA, vahA~ se nahIM phire - aisA terA mArga hai| AcArya kA Tukar3A hai| ...... maiM.... parantu mahApuruSArtha se AcaraNa meM Ave aisA terA mArga hai| yaha koI reMgI-pheMgI napuMsaka, hijar3oM kA mArga nahIM hai| jisa mArga meM tU car3hA, vaha apharamArga hai| nija avyaktagAmI-vApisa na phire aisA terA rAstA hai, kevalajJAna lekara hI rahegA - aisA terA mArga hai| eI... vIravANI meM likhate, phira bAda meM chpaate| (saMvat) 1982-83 meM usa dina aisA kahate, hA~! usa dina parantu... sabhA ho, yaha kyA kahate haiM parantu ? AcArAMga kA Tukar3A hai| Namo loe savvasAhUNaM aisA Tukar3A 25-50 aise haiM / Namo loe savvasAhUNaM - bhagavAna kahate haiM, he vIra! duniyA ke mArga ke sAtha mere vItarAgamArga ko mata milAnA, prarUpaNA mata krnaa| duniyA kyA mAnatI hai ? amuka kyA mAnate haiM ? bar3e paNDita kyA mAnate haiM ? aba chor3a na, yaha saba holI karate haiN| Namo loe savvasAhUNaM - hamArA vItarAga kA mArga pUrNAnanda ke pantha meM bahe hue loka ke sAtha isa mArga ko nahIM milAte, loka ke sAtha kahIM mela khAye nahIM, bilkula mela nahIM khaayegaa| loga to mUr3ha haiN| bahata loga hoM to kyA ho gayA? samajha meM AyA? bhagavAna AtmA maiM pUrNAnanda kA nAtha zuddha caitanya mahA paramAtmA ke antarasvarUpa se bharapUra, yaha paramAtmA hI maiM huuN| are! jo hauM so paramappu tathA jo maiM hU~, vahI paramAtmA hai.... lo ! jo paramAtmA hai, vahI maiM hU~ tathA jo maiM hU~, vahI paramAtmA hai.... arasa-parasa le liyaa| maiM, vaha paramAtmA aura paramAtmA, vaha maiM / yaha isa svIkAra kisa puruSArtha se AtA hai? mohanabhAI! AhA...hA...! bhAIsAhaba! hameM bIr3I binA nahIM calatA, tambAkU binA nahIM calatA, eka jarA ijjata thor3I ThIka na par3e to jhaTakA khA jAye, use tuma paramAtmA kahate
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 175 ho? are ! chor3a na, yaha kaba tere svarUpa meM thA? bhagavAna saccidAnanda prabhu, pUrNAnanda kA nAtha paramezvara ko paryAya meM vikalpa kI Ar3a meM bhagavAna par3A hai| pUrA paramezvara, tUne chupA diyA hai| vikalpa kI Ar3a meM chupA diyA hai| nirvikalpa nAtha bhagavAna, nirvikalpa abheda svarUpa hai, vaha nirvikalpa dazA se hI prApta ho - aisA hai| samajha meM AyA? AhA...hA...! jo paramAtmA hai vahI maiM hU~ iu jANeviNu aisA jAnakara.... aNNu viyappa ma karahu - aisA karake (kahate haiM), dUsarA vyavahAra, zAstra ke paThana kA vikalpa, paMca mahAvrata ke vikalpa, navatattva ke bheda ke vikalpa, mahAvrata ke vikalpa, nava tattva ke bheda ke vikalpa ye saba aba mata kara, mata kara; karane yogya to yaha hai| mumukSu - svayaM mahAvrata karate haiM aura mahAvrata ke vikalpa chor3a - aisA kahate haiN| uttara - chor3a... chor3a... chor3a.... aisA kahate haiN| dekho, yaha svayaM kahate haiN| mumukSu - svayaM kahate haiM? uttara - yaha kyA kahate haiM ? chodd'| chor3ane yogya hai, use chor3a; Adara karane yogya hai, vahA~ sthira ho, AhA...hA...! apanI andara vastu aisI ananta Ananda aura ananta guNa se bharapUra pUrA tattva, akelA svayaM paramAtmA kA piNDa hai / paramasvarUpa kA piNDa bhagavAna AtmA hai, usakA Azraya le| yahI maiM / vikalpa chor3a de| zAstra ke paThana ke vikalpa chor3a de, dUsare ko samajhAU~ to mujhe lAbha hogA, yaha to usakI mAnyatA meM hotA hI nahIM parantu dUsare ko samajhane kA vikalpa bhI mujhe lAbhadAyaka nahIM hai| AhA...hA...! e... ratanalAlajI! yaha vItarAgamArga! AhA...hA...! lAkhoM loga samajha jAyeM... AhA...hA...! parantu tujhe kyA hai? tU kahA~ vahA~ vikalpa aura vANI meM hai ? jahA~ tU hai, vahA~ vikalpa aura vANI nahIM hai| ve to paramAtmasvarUpa cidAnanda akhaNDa jJAtAdRSTA hai| vahA~ vaha vikalpa nahIM, vANI nhiiN| aba tujhe vahA~ se lAbha lenA hai ? samajha meM AyA? vikalpa aura vANI hai, vahA~ ajIvatattva aura bandhatattva hai| bandhatattva meM abandha bhagavAna virAjatA hai ? abandhasvarUpI prabhu mokSasvarUpI AtmA... vastu arthAt abndhsvruup| vastu arthAt moksssvruup| vastu arthAt pUrNa Ananda kI pragaTa... pragaTa zaktirUpa pUrA tattva - aise paramAtmA, vaha maiM aura maiM, vaha paramAtmA - aisA jAnakara, he AtmA ! dUsare vikalpa chor3a,
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 gAthA - 22 bhAI ! chor3a / AhA....hA... ! vaha kahe, nahIM / abhI zubha vikalpa karoge to kSAyika samakita hogaa| are... kukarma kara DAlA tUne / tUne paramAtmA ko luTA DAlA... samajha meM AyA ? bApU! yaha nigoda kA phala tujhe kaThora par3egA bhAI ! yaha duniyA to becArI abhI pakar3egI ki hA~ ! apane ko to kitanA (milatA hai) ! kaisA mArga kahatA hai ? AhA... hA... ! zubha meM to dharma hotA hai| dhUla meM bhI thor3A ( nahIM hotA) / zubha meM bhagavAna par3A hai ? AtmA zubha se pAra hai, aise AtmA kA andara zraddhA - jJAna kiye binA, isake dvArA mujhe milegA, mUr3ha pAmara ho jAyegA, nigoda meM jAyegA, hIna hote... hote... hote... maiM AtmA hU~ yA nahIM ? yaha zraddhA ur3a jaayegii| AtmA hU~ - aisA vyavahAra, andara aMza meM zraddhA hai, vaha ur3a jaayegii| AhA... hA...! - Ar3a na de, Ar3a na de, bhagavAna AtmA ko Ar3a na de / Ar3a diyA to tere Upara Ar3a car3ha jAyegI / AhA...hA... ! yaha eka zabda AtA thA, nahIM ? jo dUsare ko Ar3a detA hai, vaha svayaM ko Ar3a detA hai - aisA zabda hai / usa dina vyAkhyA karate yaha saba kathana tumhArI vIravANI meM Aye haiM, bhAI! sAtha the ? aisA / vahA~ the to sahI parantu usa likhane meM sAtha the ? kisI samaya / jo koI apanI AtmasattA * aisI paramAtma sattA ko Ar3a detA hai ki maiM itanA nahIM, maiM rAgavAlA aura alpajJa aura nIcavAlA... ve Ar3a denevAle, AtmA meM maiM nahIM aisA use eka bAra Ar3a degA... jagata meM maiM AtmA hI nahIM... maiM nahIM, maiM nahIM... kahA~ hU~ ? kahA~ hU~? samajha meM AyA ? andhA ho jAyegA, maiM AtmA hI, paramAtmA hI hU~, alpajJa aura rAga nahIM, maiM paramAtmA hI hU~; isake atirikta vikalpa ko chor3a de| ina saba vikalpoM se kucha lAbha hogA, kiMcit lAbha hogA ( - yaha chor3a de ) / haiM? tIrthaMkara karma bA~dhe aura tIrthaMkara karma bA~dhe use alpa kAla meM mukti hotI hai, lo ! zrImad kahate haiM, eka jIva ko bhI yadi ThIka se samajhAve to tIrthaMkara karma bA~dhatA hai... parantu bA~dhatA hai na ? aisA kahate haiM / chUTA kahA~ isameM ? anya vikalpa mata kara ! yahA~ to tIrthaMkara karma bA~dhane kA vikalpa bhI chor3a de 6 / samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA paramAtmasvarUpa hai na, prabhu ! are... ! tere khajAne meM kamI kahA~ hai ki tujhe dUsare kI zaraNa lenA pdd'e| AhA... hA...!
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 177 mumukSu - paMcama kAla meM bhI aisA hai ? uttara - paMcama kAla meM kyA.... kAla meM kyA AtmA hI nahIM hai, kAla meM AtmA nahIM hai, AtmA meM kAla nahIM hai / yaha do bhAI 'vIravANI' likhate the| samajha meM AyA ? yaha siddhAnta calatA hai na ekadama ! AhA... hA...! - aNu ma karahu viyappu bhagavAna ! AhA... hA... ! kauna kahate haiM ? sarvajJa paramezvara kahate haiN| yahA~ muni kahate haiN| samajha meM AyA ? munirAja digambara santa yogIndradeva jaMgalavAsI, jinheM vastra kA eka dhAgA bhI nahIM thA.... jaMgala meM rahate the / akele vastra kA dhAgA (nahIM thA ) - aisA nahIM / eka vikalpa kI vRtti kA tantu bhI mujhameM nahIM - aise ve the| samajha meM AyA ? AhA... hA... ! yaha kahate haiM, iu jANeviNu joiA isa svarUpa meM ekAgra karanevAlA jIva ! isa ekAgratA ke atirikta vikalpa hai, cAhe jaisA ho / paMca mahAvrata ke hoM, vyavahAra samiti, gupti ke hoM, vyavahAra para ko samajhAne ke hoM, zAstra par3hane ke hoM.... aba par3ha-par3hakara tujhe kaba taka par3hanA hai - aisA kahate haiN| e... pravINabhAI ! par3hakara kyA par3hate rahanA hai ? ki vaha (bhagavAna) par3hanA hai andara ? yahA~ to kahate haiM ki vaha par3he hue jJAna se pakar3a meM Ave aisA nahIM, aisA vaha hai| e.... nihAlabhAI ! are..... vaha zAstra ke jAne hue jJAna se pakar3a meM Ave aisA nahIM hai / zAstra aura zAstra kI ora kA jJAna vaha parAvalambI jJAna hai; chor3a usakI mahimA ! usake binA AtmA kA patA nahIM lagatA - aisA kahate haiN| AhA... hA... ! yahA~ to vikalpa kI bAta kI, parantu vaha vikalpa hai| bheda hai, para tarapha kA jJAna vaha AtmA ke svabhAva kA jJAna nahIM hai| samajha meM AyA? AhA...hA... ! U~ce ho jAo, napuMsaka ho to nahIM hotA, napuMsaka ko utsAha nahIM cddh'taa| samajha meM AyA ? mAtA devakI, zrIkRSNa vahA~ rahe the na ? dUsarI jagaha rahe the ? gvAle ke yahA~ / jahA~ mAtA ko dekhakara prema AyA aura mAtA ke stana meM se dUdha AyA, sahaja hI dUdha AyA, aisA janma diyA hai na inhoMne ! yaha kyA ? kahate haiM, gvAle ke yahA~ janma diyA aura yaha merI mAtA lagatI hai, ise yaha dUdha kyA AyA ? yaha merI mAtA lagatI hai / gvAle ke vahA~ to mujhe rakhA lagatA hai / vAsudeva the na ? mahA vicakSaNa buddhivAle the / devakI ko dUdha kyoM AyA ? yaha
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 gAthA - 22 merI mAtA lagatI hai, maiM bhI aisA dekhU~ to bala aura zarIra kI saba sthiti aisI lagatI hai / jahA~ maiM gvAloM meM rahA thA, usa jAti kA maiM nahIM lagatA, AhA... hA...! samajha meM AyA ? AhA...hA... ! aisI najara kare, vahA~ rAnI ko kahe, rAnI kI dikhAvaTa bhI alaga prakAra kI, puNyazAlI hai na! devakI to puNyazAlI hai ! AhA...! zakla-sUrata garbha kA maiM lagatA huuN| vaha nahIM, vaha nahIM, isalie inake stana meM dUdha AyA hai samajha meM AyA? AhA... hA... ! isI prakAra AtmA isa vikalpa kI jAti kA nahIM hai| nirvikalpa caitanya bhagavAna AtmA nirvikalpa dRSTi se pakar3a meM Aye aisA hai - aisA kahate haiN| samajha meM AyA ? I - aNu ma karahu viyappu paMca mahAvrata ke vikalpa bhI chor3a de| bhagavAna to aisA kahate haiM ki hameM sunanA chor3a de| yaha prabhu kyA kahate haiM parantu yaha ? e... I ... ! bhagavAna pharamAte haiM ki hamAre sanmukha dekhanA chor3a de| hamAre sAmane dekhane se terA bhagavAna hAtha nahIM AyegA / AhA...hA... ! divyadhvani kahatI hai bhagavAna trilokanAtha paramAtmA kI vANI meM aisA AyA, trilokanAtha samavasaraNa meM pharamAte the, are... AtmA ! tU paramAtmA hai, antara kI cIja meM paramAtmA na ho to paryAya ke kAla meM paramAtmA kahA~ se AyegA ? kyA bAhara se Ave aisA hai ? bhagavAna paramAtmA kA svarUpa hI terA hai| garbha meM rahA hai bandara aura janmeM bAlaka - aisA hotA hogA ? garbha meM manuSya kA bAlaka vaha bhI aisA ho, usakA inalArja hokara bAhara AtA hai| samajha meM AyA ? isI prakAra bhagavAna AtmA eka sekeNDa ke asaMkhya bhAga meM pUrNa paramAtmA kA rUpa hI AtmA kA hai / AhA... hA... ! yaha ananta jJAna, ananta darzana, ananta Ananda, ananta vIrya, ananta svacchatA, prabhutA, vItarAgatA, nirgranthatA - aise samasta guNoM se bharapUra bhagavAna paripUrNa prabhu AtmA tU hai| tU tujhe dekha aura AtmA jAna va mAna! bhagavAna kahate haiM ki mere sanmukha dekhanA rahane de... tAkanA rahane de ki mujhase kucha milegA - aisA kahate haiN| AhA... hA... ! samajha meM AyA yaha ? isa vItarAga vANI meM yaha hotA hai, pAmara kI vANI meM yaha nahIM hotaa| bhagavAna kucha lenA nahIM tumhAre ? kucha phala to lo... yaha upadeza de diyA, zAstra kA phala na ho to usakI paryAya meM, mujhe kyA ? maiM to kevalajJAnI huuN| mujhe kucha lenA nahIM yA adhUrA pUrA karanA nahIM, usake kAraNa ....
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 179 sAdhakajIva ko adhUrA pUrA karanA ho to kucha vikalpa aura para ko samajhAne se nahIM hotaa| adhUrA pUrA (karanA ho to) pUrNa paramAtmA ko dekhane meM ekAkAra hove to adhUrA pUrA ho jaayegaa| samajha meM AyA? AhA...hA...! yahA~ to kahate haiM zabdoM se samajha meM nahIM aataa| e...i...! mana aura vicAra meM nahIM aataa| bhagavAna mana ke vicArane meM AtA hai vaha ? paramAtmA akhaNDa Ananda kA rasakanda hai| svayaM anAkula zAntarasa kA piNDa hai, piNDa, pUrA piNDa par3A hai, khola dRSTi meM se, kahate haiM / AhA...hA...! aisA bhagavAna mana meM, vicAra meM nahIM aataa| zabda to krama -krama se batalAte haiM, usameM AtmA kahA~ AyA? kahate haiN| samasta zAstroM kI carcAoM ko chodd'| guNasthAna, mArgaNAsthAna ke vicAra ko banda kr| lo! aisA inhoMne bahuta adhika lambA likhA hai| samajha meM AyA? phala kA dRSTAnta AyA hai| ThIka hai, kaho! yaha do gAthA huii| AtmA asaMkhyAtapradezI lokapramANa hai suddhapaesaha pUriyau loyaayaaspmaannu| so appA aNudiNu muNahu pAvahu lahu nnivvaannu||23|| zuddha pradezI pUrNa hai, lokAkAza prmaann| so Atama jAno sadA, laho zIghra nirvaann|| anvayArtha - (loyAyAsapamANu suddhapaesaha pUriyau) jo lokAkAzapramANa asaMkhyAta zuddha pradezoM se pUrNa hai (so appA) yahI yaha apanA AtmA hai (aNudiNu muNahu) rAta-dina aisA hI manana karo (NivvANu lahu pAvahu) va nirmANa zIghra hI prApta kro| aba AyI tiisrii| aba bhagavAna kA sthala batalAte haiN| kisa sthala meM bhagavAna virAjamAna haiM ? yaha bhagavAna AtmA kisa sthala meM (rahatA hai)? usakA kSetra kahA~ ? usakA
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 gAthA-23 ghara kahA~ hai ? isa bhagavAna kA? AhA...hA...! AtmA asaMkhyAtapradezI lokapramANa hai| bhagavAna AtmA....! yaha (zarIra) to miTTI kA-dhUla kA rajakaNa hai| vaha kahIM AtmA nahIM hai| andara rAga-dveSa ke pariNAma hote haiM, ve koI AtmA nahIM hai| karma ke rajakaNa dhUla-miTTI par3I hai, vaha karma jar3a hai| vaha AtmA nahIM hai| AtmA andara asaMkhya pradezI hai.... eka pradeza use kahate haiM ki jisakA eka paramANu / paoNinTa gaja samAna kA mApa karane se jisakI caur3AI dikhe, use pradeza kahate haiN| aisA bhagavAna AtmA asaMkhya pradezI sthala meM par3A hai| aise asaMkhya pradeza meM ananta guNa kA dhAma par3A hai| kSetra kisalie batalAte haiM ? koI aisA kahatA hai ki AtmA lokavyApaka hai (parantu) aisA nahIM hai| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA.... aisA ekAgra honA cAhatA hai, taba ekAgra hotA hai yA aise ekAgra hotA hai ? haiM ? basa! usakA kSetra asaMkhya pradezI, isa deha pramANa, deha se bhinna; deha pramANa, deha se bhinna / deha pramANa bhale ho, isase kahIM deha kA pramANa yahA~ AtmA meM A gayA? vaha to asaMkhya pradezI bhagavAna loka pramANa hai| loka ke jitane pradeza haiM, utanI saMkhyA se pradeza meM AtmA virAjamAna hai| rAga meM kahIM vaha virAjatA nahIM hai| suddhapaesaha pUriyau loyaayaaspmaannu| so appA aNudiNu muNahu pAvahu lahu nnivvaannu||23|| lahu... lahu... lahu... bahuta bAra AtA hai| mokSa kara, mokSa kara / mokSa to terA ghara hai AhA...hA...! saMsAra meM kahA~ mara gayA bhaTaka-bhaTakakara? caurAsI ke avatAra meM kacUmara nikala gayA to bhI chor3ane kA tujhe harSa nahIM AtA? AhA...hA...! ghara to A, ghara to aa| isa para ghara meM bhaTakakara mara gayA, kahate haiM / kahA~ ghara rahA terA? lokAkAza pramANa asaMkhyAta zuddha pradezI.... dekho! antara vastu asaMkhya pradeza kA dala hai| prabhu arUpI bhI dala hai / rUpa, varNa, gaMdha, rasa, sparzarahita asaMkhya pradezI caur3AI dalavAlI cIja hai| dala - puSTavAlI cIja hai| isa asaMkhya pradeza meM asaMkhya pradeza zuddha ratna samAna nirmala hai| asaMkhya pradeza zuddha ratna samAna nirmala hai| inameM ananta-ananta guNa nirmalarUpa se usa kSetra meM virAjamAna hai| AhA....hA....! samajha meM AyA? kyA
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 181 kahalAye..... ? eka parde meM mahilA hotI hai na ? bhale hI ThikAne binA kI (hove parantu use) dekhane kA mana karatA hai / kahA~ rahatI hai ? e... usameM rahatI hai, usa baMgale meM... jarA sA sira se pardA haTakara bAhara nikale to kahe dekho yaha nikale ! haiM ? Upara.... pardA jarA haTa gayA to yaha rAnI sAhaba nikale .... e... rAnI sAhaba nikle| kyA hai ? ho to bhI saba samajhane jaisA hai / haiM ? rAnI sAhaba nikale, rAnI sAhaba nikale... bhAvanagara darabAra kI rAnI pahalI bAra nikalI, taba logoM ko lagA kyA nikale ? pahalI bAra pardA chor3A hai na ? jaba prathama pardA chor3A taba moTara meM nikale the, vaha gA~va uchala gayA thaa| rAnI sAhaba ne Aja pardA chor3A, rAnI sAhaba ne pardA chor3A.... unakI camar3I ko dekhane nikalA...... bhagavAna ko dekhane to nikala eka bAra ! pardA chor3a de / rAga kI vikalpa kI ekatA kA pardA chor3a de| bhagavAna pUrNAnanda prabhu andara meM virAjamAna hai / AhA... hA... ! are... parantu use bAta sunanA... kyA yaha hogA ? maiM aisA hoU~gA ? ise atireka jaisA lagatA hai, atireka jaisA lagatA hai| jo vastu kI sthiti hai.... use kyA atireka kahalAtA hai ? atizyokti (lagatI hai) / AhA... hA... ! kahate haiM yaha tere asaMkhya pradeza sattA prabhu bhagavAna hai| samajha meM AyA ? jo vastu hotI hai, use koI bhI AkAra hotA hai| AtmA vastu hai yA nahIM ? to AkAra hogA yA nahIM ? vastu hai yA nahIM ? sattA hai yA nahIM ? sattA ko AkAra hotA hai yA nahIM ? sattA ko kSetra hai yA nahIM? aisA siddha karate haiN| e... pravINabhAI ! yaha vastu hai, dekho ! yaha vastu hai yA nahIM ? to isakI sattA hai yA nahIM ? hai na ? to isakA kSetra hai na ? kitanA ? ki itanA / jisakA astitva hai, use kSetra hotA hai yA nahIM ? jisakA astitva hai, use kSetra hotA hai yA nahIM ? vaise hI AtmA kA astitva hai to usakA kSetra hai yA nahIM ? asaMkhya pradeza usakA sthala - kSetra hai| eka-eka pradeza pUrNAnanda, pUrNa nirmalAnanda se bharapUra hai / jisameM ananta Ananda pake - aisA usakA asaMkhya kSetra hai / isa asaMkhya kSetra kA terA kSetra aisA hai ki isameM ananta kevalajJAna, ananta Ananda pake vaha kSetra hai| ghAsa- phUMsa pake aisA yaha kSetra nahIM hai / AhA... hA...! anAja hotA hai, ghAsa-phUMsa sAmAnya jamIna meM hotA hai aura U~ce cAvala hote haiM na, U~cI jamIna meM hote haiM ! to yaha to
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 gAthA- 23 AtmA U~cI cIja... siddha kI paryAya pake aisA AtmA hai| samajha meM AyA ? saMsAra ke vaha AtmA nahIM / AhA... hA... ! rAga-dveSa pake vaha AtmakSetra nahIM / AhA... hA...! appA yaha zabda liyA hai na? suddha zuddha pradeza hai bhagavAna AtmA ke asaMkhya pradeza zuddha haiN| jisameM ananta guNa virAjamAna haiN| loyAyA loka ke AkAza ke pradeza pramANa usakA kSetra hai| so appA aNudiNa muNahu rAta-dina usakA hI manana karo.... aNudiNu dina-dina, rAtri / rAta aura dina - aisA muNahu pAvahu lahu aisA asaMkhya pradezI bhagavAna andara meM virAjamAna hai, vahA~ najara kara, vahA~ najara kara, usa kSetra meM najara kara ! adi usakA dhyAna kara, alpa kAla meM kevalajJAnarUpI nirvANa pada prApta hogA / isake binA dUsare kisI prakAra ho aisA nahIM hai| ( zrotA: pramANa vacana gurudeva !) atIndriya dazA arthAt indriyoM ko DhA~kanA nahIM ahA ! muni ko dehamAtra parigraha hotA hai arthAt eka zarIra hI hotA hai; parantu usa para vastra kA eka dhAgA bhI nahIM hotA / unako vastra kA dhAgA bhI nahIM hone kA kAraNa yaha hai ki pA~ca indriyoM kI caJcalatArUpa asthiratA bhI miTa gaI hai, isalie sampUrNa AtmA meM atIndriyapanA pragaTa ho gayA hai, unakA nAma muni hai| jise AtmA kA bhAna na ho aura akelA nagna hokara ghUmatA ho, vaha muni nahIM hai| mujhe andara se yaha bAta AI thI ki yaha nagnapanA arthAt kyA ? muni ko vastra kA eka bhI Tukar3A kyoM nahIM ? ahA ! muni ko atIndriyadazA ho gaI hai, isalie unako kisI bhI indriya ke kisI bhI bhAga ko DhA~kanA ho hI nahIM sktaa| unakI samasta indriyA~ khullI ho gaI haiM aura aise jaina ke sAdhu hote haiM - aisA yahA~ kahate haiN| - pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, jyeSTha kRSNa 13, gAthA 23 se 26 budhavAra, dinAGka 16-06-1966 pravacana naM.10 zrI yogasAra zAstra hai| yogIndradeva kRta 23 vIM gAthA jarA thor3I calI hai, phira se thor3I lete haiN| suddhapaesaha pUriyau loyaayaaspmaannu| so appA aNudiNu muNahu pAvahu lahu nnivvaannu||23|| bhagavAna AtmA, isa deha meM asaMkhya pradeza zuddha se paripUrNa par3A hai| kSetra liyA hai na? arthAt usakA rUpa yahA~ asaMkhya pradeza meM hI pUrNa hai - aisA kahate haiN| AtmA asaMkhya pradezI hai| eka paramANu (AkAza kI) jitanI jagaha ko roke, utane bhAga ko pradeza kahate haiN| aise asaMkhya pradezI zuddha pradeza hai aura isase vaha paripUrNa hai| itane meM AtmA deha, vANI, mana, kSetra dUsarA karma kA kSetra dUsarA vikAra kA.... asaMkhya pradeza kA puMja prabhu paripUrNa kSetra meM yaha paripUrNa AtmA itane meM hai| samajha meM AyA? use vahI apanA AtmA hai| yaha asaMkhya pradeza meM paripUrNatA itane hI kSetra meM aura eka kSetra meM ananta zuddha guNoM ke asaMkhya pradeza-asaMkhya aMza ananta guNoM se bharapUra paripUrNa hai| aise AtmA ko rAta-dina, dina-rAta usakA manana kro| oho...ho...! kaho, samajha meM AyA? rAta-divasa aisA hI munnhu| jAno mUla to hai, anubhava kro| asaMkhya pradeza meM - itane meM - paripUrNa kSetra meM itane meM hI pUrA AtmA ananta guNoM kA bharA piNDa itane meM hI hai| koI aisA kahe ki bAhara vyApaka hai.... (to) yaha bAta jhUTha hai - yaha bAta kahane ke liye yahA~ zuddha asaMkhya pradezI pUrNa AtmA hai - (aisA kahA hai)| samajha meM AyA? usakA kSetra asaMkhya pradeza meM hI pUrA par3atA hai, adhika dUsarA lambA hai
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 gAthA-23 nhiiN| samajha meM AyA? koI jIva ko lokavyApaka kahate haiM, ananta meM ananta mila jAtA hai.... saba ananta AtmAyeM, eka ke saba aMzarUpa hai - aisA nahIM hai| bhagavAna AtmA asaMkhya aMzorUpa pradezoM se paripUrNa zuddha bharA hai| usakA aNudiNa muNahu.... dina-dina, rAta-dina usakA anubhava kro| dekho, yaha mokSamArga! AtmA akhaNDa ananta guNa kA piNDa, use anusaraNa kara anubhava karo, AtmA kA vedana karo, AtmA kI zAnti kA vedana karo - isakA nAma dharma aura mukti kA mArga hai| samajha meM AyA? yahA~ to tAjA acchA mAla varNana kiyA hai| aise puNya-pApa ke vikalpa bhale ho, usake sAtha yahA~ koI kAma nahIM hai| bhagavAna AtmA asaMkhya pradeza ke pUra se bharapUra pUrA hai, usakA anubhava karane se NivvANu lahu pAvahu.... zIghra nirvANa prApta kro| apane svarUpa kI pUrNa zuddhatArUpI nirvANa, apane AtmA kI pUrNa zuddhatArUpI nirvANa ko prApta kro| isa upAya dvArA; dUsarA koI upAya nahIM hai| kaho, samajha meM AyA? isameM mana-vacana aura kAyA kI kriyA aura saba bahuta kala AyA thaa| AhA...hA...! yahA~ bandha kI bAta hI nhiiN| bandha, vaha svayaM apane svarUpa ko bhUle to bandha hotA hai; apane svarUpa ko sAvadhAnI se saMbhAle to mukti hotI hai, bAkI dUsarI saba bAteM haiN| apanA asaMkhya pradezI svabhAva, ananta guNa se bharapUra, use bhUle aura rAga-dveSa tathA puNyapApa aura parakSetra meM merI sattA hai - aisI mAnyatA kare to vaha paribhramaNa karatA hai| ise karma ke sAtha kyA kAma hai? samajha meM AyA? yaha unase gulAMTa mArakara bAta hai| bhagavAna AtmA... jaise koThI meM mAla par3A hotA hai na? mAla pUrA / vaise hI ina asaMkhya pradezoM meM AtmA kA sArA mAla par3A hai| mumukSu - koThI choTI aura mAla jyAdA? uttara - mAla ananta ! kSetra alpa ho, usakA yahA~ kyA kAma hai ? bhAva ananta hai| yahA~ patA nahIM par3atA? yahA~ jJAna kI eka samaya kI paryAya, eka samaya kI paryAya ananta ko khyAla meM letI hai| kSetra to itanA choTA hai, lo! A~kha kA kSetra kitanA? dekho ! yaha to phira dekhane kA itanA (bdd'aa)| dekhanevAlA to A~kha se dekhatA hai| aise paccIsa-pacAsa
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 185 yojana taka parvata para kitanI adhika najara jAtI hai ! use choTe kSetra meM rahA huA choTA hI jAne - aisA kucha nahIM hai| choTe kSetra meM rahA huA ananta kSetra ko apane astitva meM rahakara jAnatA hai - aisI usakI apanI svabhAva kI sAmarthyatA hai| aise bhagavAna AtmA ko antara meM dekha, kahate haiN| terA ghara asaMkhya pradezI hai - aisA kahate haiM / terA ghara karma, zarIra, vANI, mana-vacana hai, vaha terA ghara nahIM hai / paramAtmA, bhagavAna hove to unakA ghara tujhase pRthak hai / unase terA ghara to yahA~ itane meM hI hai| samajha meM AyA ? asaMkhya pradeza kA piNDa prabhu, zuddha ananta guNoM se bharapUra aise AtmA kA dhyAna karo / AhA... hA...! bahuta saMkSipta ! yaha to yogasAra hai na ! samajha AyA ? zIghra hI nirvANa prApta karo / lo, yaha bAta kala A gayI thii| thor3I-sI lii| aba, 24 vIM gAthA | vyavahAra se AtmA zarIrapramANa hai Nicchai loyapamANa muNi vavahArai susarIrU / ehau appasahAu muNi lahu pAvahu bhavatIrU // 24 // nizcaya loka pramANa hai, tanu pramANa vyavahAra / aisA Atama anubhavo, zIghra laho bhavapAra // anvayArtha - ( Nicchai loyapamANa vavahArai susarIrU muNi) nizcaya se AtmA ko lokapramANa va vyavahAranaya se apane zarIra ke pramANa jAno ( ehau appasahAu muni) aise apane AtmA ke svabhAva ko manana karate hue ( bhavatIrU lahu pAvahu ) yaha jIva saMsAra ke taTa ko zIghra hI pA letA hai arthAt zIghra hI saMsAra - sAgara se pAra ho jAtA hai| vyavahAra se AtmA zarIra pramANa hai / nizcaya se lokapramANa hai| ve asaMkhya pradeza kahe na ? una pramANa /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 gAthA-24 Nicchai loyapamANa muNi vavahArai susriiruu| ehau appasahAu muNi lahu pAvahu bhavatIrU // 24 // lahu zabda isameM bahuta AtA hai| yahA~ to bhava kA abhAva karane kI bAta hai| bhava mile, vaha koI vastu nahIM hai; vaha to anAdi saMsArI (ko hai) - yaha phira kaheMge - bAda ke zloka meM kheNge| samajha meM AyA? caurAsI lAkha ghUmA, bAda meM kheNge| AtmA apane svabhAva ko prApta kare aura bhava kA abhAva kare - yaha bAta hai| bhava prApta kare aura usameM bhaTake, yaha to anAdi kA saMsArabhAva hai, usameM isane nayA kyA kiyA? isali kahate haiM - nicchai loyapamANa vavahArasusarIru - nizcaya se AtmA loka-pramANa hai| lokapramANa arthAt ? loka ke jitane asaMkhya pradeza haiM, utanA nizcaya se asaMkhya pradezI (AtmA) yahA~ hai - aisA kahate haiN| lokapramANa caur3A - aisA nhiiN| loka ke - AkAza ke jitane asaMkhya pradeza haiM, utanA asaMkhya pradezI yahA~ lokapramANa nizcaya se bhagavAna apane kSetra meM - asaMkhya pradeza meM virAjamAna hai| vaha paramANu meM nahIM AtA, karma meM nahIM AtA, rAga meM bhI nahIM AtA - aisA kahate haiM / samajha meM AyA? asaMkhya pradeza meM rahA huA tattva, vaha nizcaya se usameM rahA hai aura vyavahAra se apane zarIrapramANa (hai)| isa nimittarUpa se yahA~ gino to zarIra ke AkAra pramANa vahA~ rahA hai| yaha to paradravya kI - nimitta kI apekSA se vyavahAra (se) itane meM (rahA hai|) nizcaya (se) apane asaMkhya pradezoM meM rahA hai| nizcaya se apane asaMkhya pradezoM meM, vyavahAra se isa zarIra ke pramANa meM nimittamAtra kahA jAtA hai| kaho, samajha meM AyA? mumukSu - yaha asaMkhya pradezI hI, isameM lambAI-caur3AI nahIM? uttara - yaha asaMkhya pradeza, yahI isakA kSetra, itanA caur3A kSetra hai| yaha ghara aura makAna; strI aura putra, makAna isakA nahIM hai - aisA kahate haiN| mumukSu - do phITa, pA~ca phITa, daza phITa - aisA nhiiN| uttara - yaha nahIM; asaMkhya pradezI.... phira hajAra yojana meM vyApe yA itane sAr3he sAta hAtha meM mokSa jAe - usakI bAta lenI hai na yhaaN| asaMkhya pradeza meM rahA huA bhagavAna
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 187 AtmA hai / yaha asaMkhya pradeza usakA kSetra hai| phira vaha kSetra kaisA hogA? samajha meM AyA? asaMkhya pradeza AtmA kA kSetra hai| aise asaMkhya pradeza meM pUrA zarIra pramANa pRthak... pRthak... pRthaka... pRthak (hai)| jaise pAnI kA kalaza ho, (usameM) usa kalaza kA AkAra aura andara pAnI kA AkAra aura pAnI kA svarUpa; usa pAnI kA kSetra bhI kalaza ke AkAra hone para bhI, svayaM ke hI AkAra se svayaM meM hai| isI prakAra isa zarIra pramANa AtmA andara hone para bhI, svayaM svayaM ke hI kAraNa se apane asaMkhya pradezI AkAra meM rahI huI sattA hai| sattA hai, astitvavAlA tattva hai to usakA koI AkAra, avagAhana, caur3AI hogA yA nahIM? vaha caur3AI kitanI? ki asaMkhya pradezI caur3AI hai| itanA asaMkhya pradezI kSetra, jisameM ananta guNa bhare haiM, unase vahA~ pUrA kSetra par3atA hai| usakA kSetra karma kA nahIM, rAga kA nahIM, zarIra kA nahIM, yaha strI-putra-parivAra - yaha usakA kSetra nhiiN| vaha kSetra unakA hai, vaha isakA kSetra nhiiN| AhA...hA...! kaho, isameM samajha meM AyA? ve saba kSetra AtmA ke nhiiN| AtmA kA kSetra asaMkhya pradeza... usa baMgale meM bhagavAna ananta guNa se virAjamAna hai; vahA~ pUrA-sampUrNa par3A hai| vyavahAra se zarIrapramANa hai - aisA kahA jAtA hai; nimitta hai islie| ehau appasahAumuNi aise apane AtmA ke svabhAva ko muNi (arthAt) jaano| bhagavAna AtmA ananta zAntarasa se bharapUra mahA pUrNa AnandasAgara se bharapUra hai, usameM DubakI mAra! nahAne jAte haiM na? nahAne, kyA kahalAtA hai tumhAre? baathruum| aisA samudra bharA hai puuraa| caitanyaratna kA asaMkhya pradezoM meM samudra bharA hai| samajha meM AyA? kahate haiM, aise svabhAva ko tU jAna ! use jAna aura bhava tIru lahu pAvahu yahA~ to muNi - jAnane se bhavatIra ko pAtA hai - eka hI bAta lI hai| vastu kI mahimA karake.... bhagavAna AtmA aisA jJAnamUrtisvarUpa, AnandamUrti svarUpa, zAntasvarUpa pUrNAnanda kA nAtha asaMkhya pradeza meM birAjamAna bhagavAna kI najara lagAkara, usakI najara lagAkara, usakA dhyAna karake.... muNi kA artha hI itanA kiyA hai| use jAnanA arthAt aisA jAnanA jo hai, aisA jAnanA jo hai rAga kA, nimitta kA (jAnanA) aisA (hotA hai), aisA jAna arthAt aise (andara meM) jhukaa| samajha meM
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 24 AyA ? AhA....hA... ! yaha kyA karanA dharmI ko ? - aisA kahate haiM / yaha to bahuta saMkSipta kara diyA hai| 188 ise karanA yh| bhagavAna asaMkhya pradeza meM nizcaya se virAjatA hai, ananta guNa kA rasa lekara, ananta guNa kI zakti sAmarthya lekara (virAjamAna hai)| aise bhagavAna ke sammukha dekha, use jAna ! basa ! use jAnanA isakA nAma mokSa kA mArga hai| ekAgra ho, lahu / - mumukSu - isameM cAritra nahIM AyA ? uttara - cAritra nahIM AyA ? kyA AyA ? yaha vastu... yaha jAna arthAt jAnA, usakI zraddhA aura usameM sthiratA kii| tInoM jAnane meM A gye| yaha vastu - aisA jAnA, vaha kisa prakAra jAnA ? sthira hue binA jAnA ? aura zraddhA kiye binA jAnA ? aura jAne binA zraddhA ? jAne binA sthiratA ? samajha meM AyA ? yaha cAritra kyA hai ? yahA~ to itanA khaa| ehau appasahAu muNi bhava tIru lahu paavhu| dekho! pATha kyA hai ? yogasAra, yogIndradeva aisA kahate haiM ki aisA bhagavAna AtmA asaMkhya pradezI nizcaya se hai, use tU appasahAu AtmA ke svabhAva ko jAna / jAna yahI bhavatIru lahu pAvahu / isameM to eka hI zabda hai| samajha meM AyA ? yaha jAnane kA artha ki AtmA pUrNAnanda kI ora jahA~ jAnane ko gayA, vahA~ sthiratA bhI huI, zraddhA bhI huii| pUrA AtmA pUrNAnanda kA nAtha ananta guNa kA piNDa prabhu jahA~ jJAna meM jJAta huA, use kauna sA binA bAkI rhegaa| samajha meM AyA ? pUrI vastu pUrNa, usake sanmukha meM jhukane para, Dhalane para isa ananta guNa kA aMza, piNDa asaMkhya pradeza meM, kisa guNa ke aMza kA aMkura phUTe binA rahegA ? samajha meM AyA ? mumukSu - kathana meM to vartamAna saba bAta kI hai, saMkSipta meM saba samajha jAye / uttara - vaha samajha jAyegA - aisA hI (ziSya) yahA~ liyA hai| yaha sunanevAlA, mokSa cAhatA hai, vaha kaisA hogA ? samajha meM AyA ? jise AtmA kA hita karanA hai - aisA ziSya yahA~ liyA hai| vahI samajhane kA AkA~kSI hai| dUsare kaba AkA~kSI haiM ? samajha meM AyA? saba to bahuta thor3e rakhe haiM / AhA... hA... !
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) I kahate haiM ki asaMkhya pradezI prabhu, vaha hajAra yojana ke maccha meM rahe to bhI asaMkhya pradezI haiM / AtmA svayaMbhUramaNa samudra meM jAye, eka hajAra yojana kA maccha hai na ? hai asaMkhya pradezI / aMgula ke asaMkhya bhAga meM itane meM rahe to bhI asaMkhya pradezI hai / asaMkhya pradeza meM kama-jyAdA nahIM hote| yaha to usakA apanA kSetra aisA caur3A huA, saMkhyA nahIM bar3hI, saMkhyA nahIM ghttii| samajha meM AyA ? aise AtmA kA antara meM dhyAna kara, kahate haiM / kaho, samajha meM AyA ? (phira) samudghAta kI bAta kI hai / iSTopadeza kA antima zloka apane A gayA thA, 21 vA~.... inhoMne diyA hai / yaha hai na ? svasaMvedanasuvyaktastanumAtro niratyayaH / atyaMta saukhyavAnAtmA lokAlokavilokanaH // 21 // 189 mumukSu tanumAtra hai sahI na ? uttara - hA~, usake sAtha mela karane ko (diyA hai) yaha AtmA lokAloka ko dekhanevAlA.... antima lAIna hai / atyanta sukhI..... samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA kaisA hai? ki lokAloka ko dekhe - aisA usakA svarUpa hai / usakA svabhAva hI lokAloka ko dekhane kA usakA svabhAva hai, use AtmA kahate haiM / atyanta sukhI hai| sukhI arthAt bhagavAna ananta saukhyasvarUpa hai / ananta AnandasvarUpa AtmA, use AtmA kahate haiM / usameM rAga, dveSa, aura duHkha nahIM hai / AhA... hA.... ! ananta atIndriya Ananda kA cakkA andara par3A hai, kahate haiM / bhagavAna AtmA meM atIndriya ananta Ananda, atIndriya ananta Ananda - aisA antara meM hai, usa svarUpa hI anAdi aisA hI hai aura vaha nitya hai / vastu se nitya hai / svAnubhava se usakA darzana hotA hai| dekho, isake sAtha milAyA hai / vaha muhu haina ? muhu / yaha AtmA svAnubhava antara ke anubhava se hI usake darzana hote haiN| AhA... hA... ! kisI mana, vacana kI kriyA yA dayA, dAna, bhakti ke vikalpa dvArA AtmA kA anubhava hotA hI nahIM / are... bhagavAna ! ise aisA lagatA hai ki ara... ra... ! are bhAI ! parantu karane ko yaha hai / bApU ! isake binA tere saba vyartha haiN| samajha meM AyA ? are ! hamArA vyavahAra kahA~ jAyegA ? abhI ise vyavahAra jAye, vaha rucatA nahIM hai parantu vyavahAra isameM nahIM hai| yaha vyavahAra ho to yaha saba rahegA, vAlA rahegA.... (varanA) vyavahAra samApta ho - !
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 gAthA-24 jaayegaa| samApta hove to acchA, suna na ! (AtmA meM) usameM smaayegaa| AhA...hA...! are ! merA zatru sAmane na rahe to maiM samApta ho jAU~gA! kaho, samajha meM AyA isameM? caitanyamUrti bhagavAna ananta Ananda kA piNDa prabhu se viruddha jitane vikalpa haiM, ve to zatru hai| vaha zatru na rahe to hamArA kyA hogA? zatru na rahe to sampradAya kA kyA hogA? kyA karanA hai tujhe prabhu? AhA...hA...! mumukSu - kyA cAhie hai, vaha bhUla gayA hogA? uttara - patA hI nahIM kyA cAhie? eka nAma dhArA hai, dharma karanA... dharma karanA... eka zabda pakar3A hai| samajha meM AyA? do varSa ke lar3ake se kahe na ki dekha! apane bar3e bhAI zAdI karate haiM, tujhe zAdI karanI hai ? taba (vaha) kahe hA~! vivAha arthAt kyA? isakI use kImata nahIM hotii| usakI jabAvadArI kyA hai ? isakA patA nahIM hotaa| dekha, apane bhAI vivAha karate haiM, bar3e bhAI, hA~! bar3e bhAI vivAha karate haiM, tujhe vivAha karanA hai ? to kahatA hai hA~... kisa dina vivAha karanA hai? Aja? to kahatA hai, haaN| kaho, use patA nahIM vivAha kA, patA nahIM samaya kA... vivAha arthAt kyA? aura usameM kyA hotA hogA? isakA kucha patA nahIM hotaa| isI prakAra ise kahate haiM ki tujhe dharma karanA hai ? to kahatA hai - hA~ / kahA~ ? vaha lar3ake ke jaisA hai, hA~! AhA...hA...! bhAI! dharma kahA~ hotA hai ? dharma kyA hogA? dharma kA phala kyA hai? vaha dharma kitane kSetra meM rahane se hotA hai? AhA...hA...! samajha meM AyA? AhA...hA... ! yaha to sAra, sAravastu hai| bhAI ! tU ananta Ananda kA piNDa prabhu hai na ! vaha ananta Ananda usameM nitya hai| usameM najara kare to terI mukti ho| isa najara meM zraddhA, jJAna, cAritra tInoM A gye| muNahu hai na? AhA...hA...! aura vaha AtmA svAnubhUtyA cakAsate vaha apane anubhava kI kriyA se hI pragaTa hove - aisA usakA svarUpa hai| yaha vyavahAra ke vikalpa - dayA, dAna, vrata ke vikalpa se AtmA prasiddha ho - aisA usakA svarUpa nahIM hai| AhA...hA...! are, ise kahA~ DAlanA hai ? samajha meM AyA? tIna loka kA nAtha bAdazAha paramAtmA, use aise vikalpa hoM to use kucha lAbha ho - zubha-azubha vikalpa ho to kucha andara meM praveza hotA hai... are! yaha to jise chor3anA hai aura jisakA Adara karanA hai, vaha Adara karanA, usameM yaha vikalpa hai nahIM aura jise
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) chor3anA hai, use lekara andara meM praveza ho sakegA? samajha meM AyA? eka bAta nimittarUpa se hai, parantu vaha nimittarUpa se kaba kahalAye? bhagavAna ananta Ananda kI mUrti hai, asaMkhya pradezI paripUrNa prabhu hai| yaha usakA antara meM muNahu arthAt dhyAna krnaa| usakI ora kA dhyeya karake, usako jJeya karake, usameM sthiratA karane kA nAma AtmA ko jAnanA kahA jAtA hai| are! ise cAra gati kA duHkha nahIM lagA hai| samajha meM AyA? yaha vyavahAra ke vikalpa bhI, bhagavAna (ko) duHkharUpa hai| prabhu sukharUpa hai| AtmA to AnandarUpa hai| vaha AnandarUpa usa duHkharUpa se prApta hogA? samajha meM AyA? isa kAraNa yahA~ kahate haiM ki vaha to svAnubhava se hI jJAta ho aisA hai| vaha rAga se aura vikalpa se jJAta ho - aisA nahIM hai| AhA...hA...! kyA ho? isane anAdi se luTA diyA hai| luTA diyA hai| lUTa, lUTa AtmA ko lUTa, ajJAnabhAva se lUTa gyaa| kucha nahIM rahA, usakA kyA svarUpa hai ? vaha kahIM lakSya meM nahIM rhaa| bhagavAna AtmA, kahate haiM, bhAI! eka svasaMvedana se hI jJAta ho - aisI usakI zakti aura usakA satva aura usakA svarUpa hI aisA hai| usakA svarUpa aisA hai, usase viruddha ta karane jAye to andara kI prApti kisa prakAra hogI? samajha meM AyA? are ! tIna loka ke nAtha paramezvara kevalajJAnI aisA pharamAte haiM - bhAI! tU to ananta AnandasvarUpa hai na! aura vaha bhI tU tujhase hI vedana karake anubhava kara sake - aisI terI cIja hai| tujhe aise pAmara vikalpa kI AvazyakatA nahIM hai| isa bhikhArI pAmara rAga kI tujhe jarUrata nahIM hai / bhAI ! isake sahAre kI tujhe jarUrata nahIM hai| AhA...hA... ! parantu mUr3ha kahatA hai nahIM... nahIM... nahIM... nahIM... / mumukSu - pahale aisA hotA hai na? uttara - parantu kyA pahale - pIche thA kaba? yahA~ yaha to bAta karate haiN| AhA...hA...! isameM samajha meM AyA? vaha isameM AtA hai, zvetAmbara meM eka kathA AtI hai na? 'sukumArikA', haiM ? sukumArikA, draupadI kA jIva, pUrva meM una muni ko AhAra diyA thA na? aisA AtA hai| z2ahara kA AhAra diyA thA, kar3avI tumbI kA (AhAra diyA thaa)| ghUmate-ghUmate zarIra aisA milA,
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 gAthA-24 jahara jaisA milA, zarIra / koI usakA hAtha pakar3e to agni lge| viSaya-vAsanA se hAtha pakar3e to agni lage, phira usake pitA ne koI aisA sAdhAraNa bhikhArI nikalA hogA, yuvA vyakti hogA, makkhiyA~ bhinabhinAtI huIM aura bhikhArI.... use andara meM aisA (lagA ki) isase vivAha karA do| phira bar3e-bar3e karor3apati haiM parantu unheM kisalie bulAte haiM ? Ao...Ao! seTha bulAte haiM... parantu kisalie? ghara meM dAmAda banAne ko bulAte haiN| andara AyA, vahA~ ve gande kapar3e the na? lakar3I, TopI, DaNDA, kaTorA... seTha ne hukma kiyA ki DAla de....DAla de inheM...unheM DAlane lage to yaha cillAne lgaa| ise aisA lagA ki ara...ra... ! merA itanA bhI jAtA hai| yaha to mile taba sahI.... parantu apanI putrI kA vivAha karate the, vivAha kiyA parantu vivAha karake calA gyaa| kyoMki agni jaisA lage to bhAga gyaa| to phira yaha eka garIba manuSya thaa| yuvA vyakti nikalA (use) bulaayaa| naukara se kahA ise le jA, seTha baiThe the, vahA~ isa phUTe bartana aura sakorA DAla do| hama aba to yahA~ sone ke cA~dI ke thAla meM jImAnevAle haiN| DAlate (the taba) cillAne lgaa| to phira seTha ne aisA dekhA kyoM cillAtA hai ? use vizvAsa nahIM aataa| inheM rakho kaune meM, inheM isake kaune meM rkho| dekho, yaha lakSaNa pahale se.... isalie phira jahA~ kanyA kA vivAha kiyA, acche kapar3e pahanAye, lAkha-lAkha rupaye ke kapar3e... parantu aisA hAtha jahA~ pakar3A, agni... agni... hAya... hAya... ! aba? rAtri meM jaba palaMga para sone gayA, vahA~ karavaTa jahA~ aisA kare vahA~ agni.... vaha so rahI thI vahA~ bhagA... kapar3e-vapar3e utArakara hA~, nahIM to vApasa pkdd'eNge| sunA hai ? jJAtAsUtra meM yaha AtA hai| vaha saba chor3a diyA, vApasa usa kaune meM rakhA thA, use lekara bhAga gyaa| isI prakAra yaha anAdi kA bhikhArI, bhagavAna bulAte haiM ki le... tujhe anubhava kI pariNati se vivAha karAte haiM, cala... cala... parantu ise (lagatA hai ki) mere vikalpa cale jAyeMge aura merA vyavahAra calA jaayegaa| are... ! nahIM jAyegA, suna na aba / malUkacandabhAI! bhAIsAhaba ! mere vyavahAra ke usa vikalpa kA kyA karanA? vyavahAra se prApta hotA hai vaha vikalpa? bhagavAna kahate haiM bhAI! rakha... rakha... rakha... parantu aba use rakhakara usakI dRSTi chor3akara yahA~ aa| Ane kI darakAra hai nahIM, usa para prema hai| vahA~ prema ko chor3A nahIM
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 193 isalie andara meM jA nahIM sakatA, ho gayA sapheda mUlI jaisA, aisA kA aisA / rAga aura vyavahAra lekara caurAsI ke avatAra meM calA gyaa| jJAtAsUtra meM yaha AtA hai / yahA~ to saba kathA vyAkhyAna meM par3hI hai na / AhA... hA... ! mumukSu - par3hI aura kii| uttara - kI... yahA~ to saba kI, hA~ ! itanA phUTA kaTorA use chor3anA rucatA nahIM, use usake paise kamAne haiN| are ! parantu isase pahale hI terA pApa kA udaya lagatA hai| isI prakAra ise, vyavahAra nahIM hotA, vyavahAra binA prApta hotA hai ? are...re... ! taba kahe vyavahAra sAdhana hai, saadhn| (taba ise aisA hotA hai) hAsa / parantu vaha sAdhana nahIM, suna na, sAdhana kahA hai, vaha to use chor3akara svabhAva meM ekAgra hove to use vyavahAra sAdhana kahA jAtA hai / AhA...hA... ! becAre cillAte haiM... pukAra... pukaar| sonagar3ha ke sAmane pukAra, usake sAmane pukAra / bhagavAna! yaha bAta nahIM badalegI, tujhe patA nahIM hai / yaha to tIna kAla tIna loka meM siddha huI sarvajJa se AyI huI bAta hai| yahA~ kyA pukAra karatA hai ? dekho na ! kahate haiM ki AtmA paramAnanda pada apane zuddha Atmadeva ko zarIra pramANa AkAradhArI mAne aura usakA dhyAna kare.... dekho ! samajha meM AyA ? apane svarUpa kA dhyAna kara, bhAI ! parantu sIdhA dhyAna ? pAdharU arthAt samajhe ? sIdhA, kucha karane kA to kaho, parantu karanA yahA~ chor3ane kA hai / AhA... hA... ! aba kahate haiM, dekho ! paccIsavIM (gAthA) samyaktva binA 84 lAkha yoni meM bhramaNa caurAsIlakkhaha phiriu kAla aNAi aNaMtu / pava sammata Na ladhu jiu ehau jANi NibhaMtu // 25 // lakSa caurAsI yoni meM, bhaTakA kAla ananta / para samyaktva tU nahiM lahA, so jAno nirbhAnta // anvayArtha - ( aNAi kAla ) anAdi kAla se (caurAsI lakkhaha phiriu ) yaha jIva 84 lAkha yoniyoM meM phiratA A rahA hai / (aNaMtu ) va ananta kAla taka bhI
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 25 samyaktva binA phira sakatA hai| (pava sammata Na ladhu) parantu aba taka isane samyagdarzana ko nahIM pAyA hai ( jiu ) he jIva ! (NibhaMtu ehau jANi) ni:sandeha isa bAta ko jAna / 194 are..... samyaktva binA 84 lAkha yoni meM bhramaNa / yaha 84 lAkha yoniyA~ eka AtmA kI sIdhI anubhavadRSTi liye binA, isase hogA aura isase hogA aura isase hogA, holI kI vikalpa se hotA hai aura zubhabhAva se dharma hogA aisA mAnakara, AtmA ke svarUpa kA anubhava - samyagdarzana nahIM kiyaa| caurAsI lAkha yoniyoM meM bhramaNa kiyA / caurAsIlakkhaha phiriu kAla aNAi aNaMtu / pava sammata Na laddhu jiu ehau jANi NibhaMtu // 25 // anAdi kAla se yaha jIva 84 lAkha yoniyoM meM bhaTakatA phiratA rahA hai| svarga meM ananta bAra gayA hai| caurAsI meM AyA yA nahIM ? svarga meM.... AhA...hA... ! bhAI ! tujhe AtmA kA antara dhyAna, sIdhe rAga ko chor3akara samyagdarzana, svarUpa ke abheda kI dRSTi karanA - aisA jo samyagdarzana, usake binA ananta kAla meM eka koI yoni khAlI nahIM rkhii| naraka meM dasa hajAra varSa kI sthiti meM ananta bAra utpanna huA hai| dasa hajAra aura eka samaya kI sthiti meM ananta bAra utpanna huA hai| samajha meM AyA ? dasa hajAra..... kama se kama dasa hajAra (varSa) kI sthiti naraka meM hai| nArakI / naraka meM hai na ? pahale naraka, dasa hajAra varSa (kI sthiti meM ) vahA~ ananta bAra utpanna huaa| vaha uSNa vedanA, usake eka samaya adhika ke ananta bhava, do samaya adhika ke, tIna samaya.... (aise) karate-karate antarmuhUrta.... eka - eka samaya ke ananta bhava kiye| aisA jAo, eka sAgaropama, usake jitane samaya haiM, una-una samaya ke ananta bhava kiye| jAo, taiMtIsa sAgaropama, sAtavA~ naraka / AhA... hA... ! parantu ananta kAla gayA, bApU ! terA abheda cidAnandasvarUpa samyagdarzana, vaha samyagdarzana arthAt mokSa kA mArga hAtha A gyaa| (taba kahate haiM) yaha... nahIM, nahIM... isake binA nahIM, mujhe isake binA nahIM (calatA) mara gayA parantu isI - isI meM... abheda cidAnanda mUrti ko sIdhI pakar3a /
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) aise samyagdarzana ke binA naraka ke bhava ananta kiye, svarga ke (ananta kiye)| svarga meM bhI dasa hajAra varSa ke ananta bhava kiye| vahA~ bhI kama se kama dasa hajAra varSa kI Ayu hai, hA~! bhavanapati, vyantara meM.... eka samaya adhika, do samaya adhika... aise ananta bhv| jAo, vaimAnika svarga.... eka sAgara, do sAgara - inake bIca ke jitane samaya haiM, utane ananta bhv| nauveM graiveyaka taka ikatIsa sAgaropama meM ananta bhava kiye| kyoM? caurAsIlakkhaha phiriu kAla aNAi aNaMtu ananta arthAt unakA yaha zabda AyA, dekho! yaha ananta kAla bhttkaa| bhUtakAla meM bhaTakA, usakI bAta kahanI hai na? yahA~ kahIM bhaviSya kI bAta kahA~ hai? bhale hI artha inhoMne kiyA hai| samajha meM AyA? samyaktva ke binA ghUma sakatA hai| aisA karake ananta kA artha kiyA hai| yaha to anAdi kAla meM, anta nahIM - aise kAla meM ananta bhava tUne kiye haiM - aisA yahA~ to kahanA hai| AhA...hA...! are, cIMTI ke ananta bhava, kauve ke ananta bhava, kasAI ke ananta bhava, zatru ke ananta bhava.... AhA...hA...! yaha bijalI kA abhI nahIM kahA? mumbaI meM / aise trAsa logoM ko ho jAte haiM parantu aise bhava to ananta kiye haiN| tujhe aisA lagatA hai ki ise aisA (huA) / tUne aise ananta bhava kiye haiN| samajha meM AyA? ananta bAra ghAnI meM pilA, bicchU ke kaThora DaMka meM ananta bAra mara gyaa| hAya... hAya...! mara gyaa| aise manuSya ke.... aise pazu ke (ananta bhava kiye)| bhAI tujhe patA nahIM hai| caurAsI lAkha ke avatAra meM kucha bAkI nahIM hai; eka samyagdarzana binA (kucha bAkI nahIM hai), dekho! kyA kahA? para sammatta Na ladhdhu caurAsI ke avatAra svarga ke kiye usakA kyA artha huA? nauveM graiveyaka ananta bAra gayA to kaise puNya se jAtA hai ? pApa se nauveM graiveyaka jAtA hai ? pApa karake nauveM graiveyaka, ikatIsa sAgara jAtA hai? paMca mahAvrata aise hoM, zuklalezyA aisI ho, aisI zuklalezyA, paMca mahAvrata, brahmacArI.... aise pariNAma dvArA nauveM graiveyaka ananta bAra gayA (parantu) samyaktva nahIM paayaa| aise pariNAma se samyaktva nahIM pAyA, vaha dUsare pariNAmoM se samyaktva pAyegA? aisA yahA~ kahate haiM / AhA...hA...! vaha nahIM, yahA~ to bhaTakatA hai, anAdi kI bAta hai na? samajha meM AyA?
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 gAthA-25 kahate haiM, eka samyaktva prApta kiye binA.... usakI aMka kI bAta kyA karanA? anAdi kAla se ananta kAla meM, bhUtakAla meM, hA~! sammatta Na ladhdhu - abhI taka isane samyagdarzana prApta nahIM kiyaa| isakA kyA artha kiyA? ki nauveM graiveyaka ananta bAra gayA, usake pariNAma kitane the? tyAga ke, vairAgya ke, bAhara ke sAdhana ke, paMca mahAvrata ke.... hajAroM rAniyA~ chor3I, hajAroM rAniyA~ chor3akara tyAga kiyA? aTThAIsa mUlaguNa ananta bAra pAlana kiye - aise aTThAIsa mUlaguNa pAlana se samyaktva nahIM prApta huaa| aba tujhe sAdhAraNa zubharAga se samyaktva pAyegA aisA kahanA hai ? samajha meM AyA? isa bhagavAna ke akhaNDAnanda ke Adara binA samyaktva nahIM paayaa| amuka se nahIM AyA - aisA nahIM hai, yaha kahate haiN| kyA kahA? nauveM graiveyaka Adi ananta bhava kiye, bhagavAna! bhAI ! terI najara nahIM pahu~catI, kyA ho? isa taraha Adi nahIM hotI, Adi nahIM hotI, Adi nahIM hotii| AhA...hA...! samajha meM AyA? abhI koI kahatA thA, nahIM vaha ? pandraha dina pahale yahA~ koI nATaka hotA thA na? nahIM? do lar3ake jAte the| eka dasa varSa kA lar3akA 'jitharI'.... usako cA~dI ke baTana the, ve le liye aura DAla diyA kue~ meM / vahA~ kue~ meM pAnI nahIM, patthara the aura eka bar3A phaNadhara sarpa baiThA thaa| kaho? do cAra ghaNTe, Der3ha baje nikalA.... cillAye... cillAye... hAya...! aise nahIM nikalA jaataa| sarpa ke sAmane cAra ghaNTe-pA~ca ghaNTe zora mcaaye| prAtaH kAla huA (taba) koI nikalA hogA (use lagA) isameM lar3akA lagatA hai| cA~dI ke baTana hoMge aura sAtha meM nikale hoNge| aba aise choTe kue~ meM.... yaha caurAsI kA bar3A kuA hai| (isakA bhaya nahIM hai|) AhA...hA... ! tere mithyAtva bhAva ne ananta bAra kue~ meM ddaalaa| samajha meM AyA? kAle nAga jaisA mithyAtvabhAva.... isa puNya se dharma hogA aura kriyA se dharma hogA aura rAga se lAbha hogA (- aisA maanaa)| bhagavAna ke binA samyaktva nahIM hotA - aisA tUne mAnA nhiiN| rAga ke binA aura amuka ke binA nahIM hotA - aisA mAnakara tUne ananta bhava kiye haiM -aisA kahate haiN| samajha meM AyA? __para sammatta Na ladhdhu aise bhava kiye aura samyaktva nahIM pAyA? ina bhava ke kAraNa kA sevana kiyA aura samyaktva nahIM paayaa| taba isakA kAraNa ki jisa bhAva ke kAraNa se
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 197 bhava mile, usa kAraNa se samyaktva nahIM miltaa| kaho, samajha meM AyA ? nauveM graiveyaka gayA, aTThAIsa mUlaguNa (aise pAlana kiye ki) camar3I utArakara namaka chir3aka de to krodha na kare - aisI to jisakI kriyA ho, taba nauveM graiveyaka taka jAye.... aisA karane para bhI samyaktva nahIM pAyA to isakA artha vaha dUsarI cIja hai / isake dvArA, isa bhAva aura isase vaha prApta ho - aisI cIja nahIM hai, yaha kahate haiN| yogasAra kA varNana hai na! vaha sAra nahIM, yoga nahIM, vahA~ jur3Ana kiyA, vaha nahIM / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? bAdazAhI chor3I, jaMgala meM ananta bAra rahA.... parantu kyA huA ? andara meM caitanya bAdazAha ko pahacAnA nahIM! aisI kriyA karU~gA to apanA kalyANa hogA? aisA tyAga kiyA aura zarIra se brahmacarya pAlana kiyA (to) kalyANa hogA ( - aisA mAnakara ) mara gayA, usI-usI meM, kahate haiM / AhA... hA...! dekho, yaha yogIndradeva digambara muni, yogIndradeva digambara muni jaMgalavAsI isa jagata ke samakSa yaha bAta rakhate haiN| yogasAra AtmA ke svabhAva kA Azraya karake jo samyaktva kA nirmala yoga pragaTa hotA hai, vaha tUne ananta kAla pragaTa nahIM kiyaa| samajha meM AyA ? dharmadhyAna ke 'kAusagga' meM pATha AtA hai / una logoM meM - sthAnakavAsiyoM meM nahIM AtA ? eka samyaktva ke binA aisA ananta bAra kara cukA, amuka kiyA.... AtA hai yA nahIM ? e... bhagavAnabhAI ! ise samyaktva kaba thA ? bhAna nahIM hai| abhI sampradAya kI vidhi kA patA nahIM hai, deva - zAstra - guru kaise hote haiM ? isakA patA nahIM hai| kisakI dIkSA aura kisakA sAdhu ? samajha meM AyA ? nauveM graiveyaka meM isa prakAra gayA to bhI mithyAtva kA abhAva nahIM huaa| kyoMki vaha parabhAva hai, yahA~ to sAdhAraNa abhI koI dayA, dAna ke sAdhAraNa pariNAma kare to ise dharma ho gayA ? AhA...hA...! caurAsIlakkhaha phiriu kAla aNAi aNaMtu / pava sammata Na laddhu jiu ehau jANi NibhaMtu // 25 // aisA nirbhrAnta jAna / nirNaya kara ki ananta bhava meM ananta bhAva kiye parantu usa bhAva dvArA samyaktva nahIM pAyA / samyaktva ko andara bhagavAna AtmA akhaNDAnanda prabhu kA Azraya karane se samyaktva hotA hai, dUsare kisI kA Azraya karane se prApta nahIM hotA / samajha meM AyA ? AhA...hA... ! use bhI kahate haiM ki ise para kI mahimA lagI hai aura sva kI
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 gAthA - 25 mahimA nahIM AyI / svayaM anubhava hone yogya svayaM se hai, para ke avalambana se nahIM / rAga aura vyavahAra ke avalambana se anubhava hone yogya yaha cIja - AtmA nahIM hai| aisI AtmA kI mahimA kiye binA, ananta bAra bhaTakakara marA / ahiMsA pAlana kI aura dayA pAlana kI, vrata pAlana kiye, bhakti kI, tapasyA (kI), bAraha - bAraha mahIne ke apavAsa, bAraha-bAraha mahIne ke apavAsa..... bhikSA ke liye jAye to akele muramure (aura) pAnI jala (mile)| kyA huA ? bhagavAna AtmA eka svarUpa sIdhA anubhava hone yogya hai, usakI isane mahimA nahIM kii| samajha meM AyA? kaho, haribhAI ! isa paise kI mahimA aura isa dhUla kI mahimA / AhA .... hA...! dekho na ! kaisA alaga prakAra kA AyA hai yA nahIM ? sIdhA hAtha meM rakhe aisA hai ? yaha nayA AyA hai| naye prakAra kA Ave to naye prakAra kA usako pakar3anA hai na ? aise jagata ke moha haiN| nayI phaizana ho, taba logoM ko mahimA lagatI hai, usameM se samajhe taba to dharmI ke pAsa sunane hI nahIM jAye, usase yadi prApta ho jAye to / samajha meM AyA ? AhA...hA... ! parantu samyaktva ke binA caurAsI meM bhaTaka sakatA hai / parantu Aja taka isane samyagdarzana prApta nahIM kiyA, he jIva ! niHsandehapane yaha bAta jAna / aura bhaviSya kA lenA ho to jahA~ taka AtmA kA bhagavAna AtmA kA sIdhA anubhava hone yogya svAnubhUtyA cakAsate - vItarAgI paryAya se anubhava ho sake - aisA AtmA hai, use prApta kiye binA ananta kAla bhaviSya meM bhI bhttkegaa| samajha meM AyA? yaha jAna NibhaMtu dekho ! svayaM kahate haiM, hA~! eka samyaktva nahIM pAyA / cAritra nahIM pAyA - aisA kahA hai ? samyaktva ho, taba cAritra hotA hai, usake binA cAritra nahIM hotA / yaha saba kriyAkANDa, yaha cAritra hai ? yaha to isane ananta bAra kiyA hai| mumukSu - yaha to acAritra hai| uttara acAritra to ananta bAra kiyA hai| dekho, ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM isa zloka kI thor3I TIkA kI hai| dekho ! na samyaktvasamaM kiMcit traikAlye trijagatyapi / zreyo'zreyazca mithyAtvasamaM nAnyattanUbhRtAm // 34 // -
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 199 yaha ratnakaraNDa zrAvakAcAra, samantabhadrAcAryadeva ne banAyA hai| usakA zloka diyA hai / hai na isa ora ? tIna loka meM aura tIna kAla meM samyagdarzana ke samAna jIva kA koI bhI hitakArI nahIM hai..... koI bhI hitakArI nahIM arthAt cAritra bhI hitakArI nahIM hai - aisA nahIM kahanA hai, hA~ ! yahA~ to samyagdarzana ke binA dUsare pariNAma koI bhI AtmA ko hitakArI nahIM haiM - aisA kahanA hai / phira vApasa use siddha karate haiN| mumukSu - paMca mahAvrata ke pariNAma to hote haiM / uttara - cAritra to mahA hitakArI hai| yahA~ to dUsare pariNAma ananta bAra kiye.... dayA, dAna, vrata, bhakti, deva - zAstra - guru kI zraddhA, vikalpa, rAga, paMca mahAvrata ananta bAra kara cukA, unakI koI kImata nahIM hai| tIna loka aura tIna kAla meM (ve hitakArI nahIM haiM) / samantabhadrAcArya, ratnakaraNDa zrAvakAcAra.... jo vyavahAra AcaraNa kA grantha hai, usake grantha meM pahalI bhUmikA yaha bA~dhate haiM ki isake binA tere vrata-phrata phira hama kaheMge, vaha hote nahIM / mithyAdarzana ke samAna jIva kA koI bhI ahita karanevAlA nahIM hai / lo! eka sAmane bAta rakhI, dekho! ( ahita karanevAlA) khaa| bhagavAna AtmA paripUrNa zuddha svabhAva kA Azraya karake jo samyagdarzana prApta hotA hai, usa samyagdarzana ke atirikta jagata meM koI hita kI cIja nahIM hai / kaho, samajha meM AyA ? aura mithyAtva ke samAna jIva kA burA karanevAlA koI nahIM hai / zubhapariNAma ho yA azubhapariNAma ho, itanA burA nahIM karate; azubhabhAva - hiMsA, jhUTha, corI, bhoga, viSaya-vAsanA ke azubhapariNAma haiM, ve itanA burA nahIM karate parantu mithyA zraddhA usase anantagunA burA karanevAlI hai / AhA... hA...! bhagavAna AtmA (ne) apane svabhAva kA Azraya lekara samyagdarzana kI prApti ananta kAla meM nahIM kii| (jIva ko) usakI koI kImata hI nahIM, kahate haiN| tIna loka - tIna kAla meM usake ( samyagdarzana) jaisI koI cIja nahIM hai / mithyAtva (arthAt ) bhagavAna AtmA pUrNAnanda kA nAtha, usase viruddha eka zubharAga ke kaNa se bhI kalyANa hogA, yaha deha kI kriyA mujhe sahAyaka hogI to merA kalyANa hogA - aisI mithyAtva kI mAnyatA jaisI jagata meM koI burI cIja nahIM hai / kaho, ratanalAlajI ! AhA... hA... ! patA nahIM parantu T
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 gAthA-25 abhI samyaktva kise kahanA? kiMcit AdhAra, koI AdhAra (lenA cAhate haiM) nirAlambI nirapekSa cIja ko sApekSatA se honA mAnanA, yaha bAta mithyA hai - aisA yahA~ kahate haiN| bhale vyavahAra ho, hove to kyA hai ? __bhagavAna AtmA.... sIdhA AtmA hU~, usa para to bAta hai| jAnA nahIM, sIdhA bhagavAna jJAyakasvarUpa paramAtmA, use kisI rAga aura nimitta, guru aura kisI zAstra, kisI kSetra, kisI AdhAra kI, kisI kI AvazyakatA nahIM hai - vaha aisA nirAlambI bhagavAna par3A hai| usakI antara meM zraddhA aura jJAna binA (saba vyartha hai)| usakI zraddhA aura jJAna kI kyA kImata? tIna loka-tIna kAla meM usake jaisA koI hitakara hai hI nhiiN| samajha meM AyA? aura rAga ke kaNa ko bhI lAbhadAyaka mAnanA, para ke Azraya se kucha kalyANa hogA, dhIredhIre kucha kareMge, para kA kucha kareMge to pAyeMge.... kareMge, rAga kareMge to pAyeMge - aisI jo mithyA zraddhA, rAga kareMge to AtmA pAyeMge, aisI mithyAzraddhA ke atirikta jagat meM koI burA karanevAlA nahIM hai| AhA...hA...! kaho, samajha meM AyA? AhA...hA...! dekho! samyagdarzana ko zuddha pAlana karanevAlA jIva, pA~ca ahiMsA Adi vratoM se rahita hone para bhI marakara nArakI pazu, napuMsaka, strI, nIca kula kA, aMgarahita, alpa AyuvAlA yA daridrI nahIM hotA.... lo! akele samyaktvasahita mare... paMca mahAvrata binA... to bhI vaha itane meM - halke meM nahIM jaataa| halkI gati meM utpanna nahIM hotA - aisA kahate haiN| svarUpa kA bhAna huA, usakI gati halkI nahIM hotii| AhA...hA...! mokSa ke paMtha meM par3A, use bAhara meM halkI gati nahIM hotI - aisaa| samajha meM AyA? yadi samyaktva hone se pahale naraka, tiryaMca yA alpa AyuSya bA~dhA ho to pahale naraka meM....jAtA hai| yaha to tthiik| samajha meM AyA? aisI usakI vyAkhyA kI hai| lo! caurAsI lakkhaha phiriu para sammatta Na ldhdhu| zuddha AtmA kA manana hI mokSamArga hai sadhu sacceyaNu buddha jiNu kevlnnaannshaau| so appA aNudiNu muNahu jai cAhau sivlaahu||26||
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 201 zuddha sacetana buddha jina, kevalajJAna svbhaav| so Atama jAnoM sadA, yadi cAho shivbhaav|| anvayArtha - (jai sivalAhu cAhau) yadi mokSa kA lAbha cAhate ho to (aNudiNu so appA muNahu ) rAta-dina usa AtmA kA manana karo jo (suddha) zuddha vItarAga niraMjana karma rahita haiM ( sacceyaNu) cetanA guNadhArI hai yA jJAna cetanAmaya hai (buddha) jo svayaM buddha hai (jiNu ) jo saMsAra vijayI jinendra hai (kevalaNANasahAu) va jo kevalajJAna yA pUrNa nirAvaraNa jJAnasvabhAva kA dhArI hai| 26 / zuddha AtmA kA manana hI mokSamArga hai| bhagavAna AtmA ko, pUrNAnanda ke nAtha ko andara nirvikalparUpa se anubhava karanA, yaha eka hI mokSa kA mArga hai| samajha meM AyA? kahate haiM ki zuddha AtmA.... samajha meM AyA? yaha pavitra AtmA andara hai, yaha zarIra, vANI, mana ko miTTI-jar3a hai, yaha to dhUla hai| andara ATha karma ke rajakaNa haiM, ve miTTI-dhUla hai aura AtmA meM puNya aura pApa ke do bhAva hote haiM, vaha malina / vikAra hai| unase rahita bhagavAna andara virAjamAna AtmA, vaha to saccidAnanda Anandakanda siddhasamAna hai| samajha meM AyA? AhA...hA... ! aise zuddha bhagavAna AtmA kI ekAgratA-manana, vahI mokSa kA mArga hai; dUsarA koI mokSa kA mArga nahIM hai| AhA...hA... ! samajha meM AyA? dekho! sadhu sacceyaNu budhu jiNu kevlnnaannshaau| so appA aNudiNu muNahu jai cAhau sivlaahu||26|| are! bhagavAna AtmA ! yadi mokSa kA lAbha cAhatA ho, yadi paramAnandarUpI mokSa kI dazA cAhate ho to rAta-dina isa AtmA kA manana karo... AhA...hA...! are! yaha jabAvadArI.... zarta itanI hai ki yadi tujhe pUrNAnanda kI prAptirUpI mokSa kI icchA ho to.... zarta itanI, haiM ? puNya cAhie ho, paisA cAhie ho, svarga cAhie ho to usake lie yaha bAta nahIM hai| vaha to bhaTakanevAle ananta kAla se bhaTakate haiM / AhA...hA...! kahate haiM.... gAthA bahuta utkRSTa hai, hA~! jarA eka-eka zabda acchA utkRSTa hai|
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 gAthA-26 sivalAhu cahada bhagavAna! ziva arthAt mokss| paramAnanda kI, AtmA kI dazA, AtmA kI pUrNa zuddha AnandadazA kA nAma mokSa hai| aisI mokSa kI dazA.... AtmA meM zuddhatA to paripUrNa par3I hai, usakI vartamAna dazA meM paripUrNa zuddha aura Ananda kI paripUrNatA kI prApti honA, usakA nAma mukti hai| yadi aisI mukti kA lAbha cAhatA ho... yaha zarta / to aNudiNu so appA munnhu| rAta-dina, bhagavAna zuddha paramAtmA nirmalAnanda hai, yaha usakA dhyAna kr| AhA...hA... ! haiM ? kaho, nihAlabhAI! nihAla honA ho to yaha kara - aisA yahA~ kahate haiN| AhA...hA...! are... bhagavAna ! parantu tU bar3A par3A hai na prabhu ! mahA zuddhasvarUpa hai na! 26 vIM gAthA hai na? yaha gAthA hai, isameM artha nahIM, yaha to Upara se artha (hotA hai)| yaha AtmA andara virAjamAna hai, vaha to mahA zuddha pavitra hai| use AtmA kahate haiN| zarIra, vANI, mana to miTTI-dhUla, dhUla hai, vaha to rAkha hai| andara ATha karma jinheM kahate haiM, vaha to jar3a hai aura yaha hiMsA, jhUTha, corI, viSaya-bhoga vAsanA ke bhAva hote haiM, vaha to pApa hai aura dayA, dAna, bhakti, vrata, pUjA ke bhAva hote haiM, vaha puNya hai| ye donoM bhAva malina vikAra hai| donoM vikAra ke pIche bhagavAna zuddha cidAnanda mUrti AtmA hai| AhA...hA...! patA nahIM, kabhI sunA nahIM, kitanA hU~, kaisA hU~ ? yaha sunA nhiiN| samajha meM AyA? sarvajJa paramezvara trilokanAtha tIrthaMkaradeva, jinheM eka sekeNDa ke asaMkhya bhAga meM tIna kAla-tIna loka jJAna meM jJAta hue, pUrNAnanda kA nAtha pUrNa pragaTa huA, unakI vANI meM AyA ki are... AtmA ! tU to zuddha hai na prabhu! pahalA 'zuddha' zabda hai| zuddha vItarAga niraMjana karmarahita hai (- aisI) cIja hai, usakA manana kr| rAga kA manana, puNya kA, vyavahAra kA manana (chor3a) ! samajha meM AyA? yadi tujhe mukti-mokSa kA lAbha cAhie ho to.... bhaTakane kA lAbha ananta kAla se karatA hai, usameM koI nayI bAta nahIM hai| caurAsI ke cakkara ananta kAla se khAyA hI karatA hai| tujhe AtmA kI zAnti kI pUrNatA kI prApti - aisI jo mukti, aise ziva kA-mokSa kA lAbha yadi cAhie ho to isa zuddha kA manana kr| paramAnanda kI mUrti prabhu, puNya-pApa se rahita hai| karma, zarIra se rahita hai; apane ananta pavitra guNoM se sahita hai - aise bhagavAna kA tU manana kr| bhAI! isa rAga aura puNya
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 203 mana se prabhu pragaTa ho - aisA nahIM hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? yaha tere dayA, dAna aura vrata ke zubhapariNAma se bhagavAna jJAta ho - aisA nahIM hai, yaha kahate haiN| samajha meM AyA ? nirvikalpa nAtha, satcidAnanda prabhu, pUrNAnanda kA nAtha andara pUrNa anantaguNa se bharA huA tattva hai, usakI tujhe prApti karanA ho to usakA manana kara / zarIra, nimitta AyA to ThIka; isase milegA - yaha manana karanA rahane de - aisA kahate haiM / aise nimitta hove to ThIka, aisA zubharAga hove to ThIka, aisI kaSAya kI mandatA ke pariNAma hoveM to ThIka yaha manana to tUne rAga kA kiyaa| samajha meM AyA? yaha manana to tUne anAdi kAla se kiyA hai| isase anAdi se saMsAra phalatA hai, aba tujhe mukti karanA hai yA nahIM ? yA cakkara khAnA hai caurAsI ke ? kaise hogA ? malUkacandabhAI ! paise-vaise meM sukha hogA yA nahIM ? nahIM ? dhUla meM bhI nhiiN| vahA~ dhUla meM kahA~ sukha thA ? yaha to miTTI ke paramANu dhUla hai, una para lakSya kare, vaha to rAga aura mamatA, pApa hai / use ghaTAne ke kadAcit dAna ke pariNAma kare to vaha zubharA hai| usakA mana hai ? vaha AtmA kA kalyANa hai ? yahA~ to kahate haiM - ahiMsA kA satya kA, acaurya kA, dAna kA, zubhabhAva kA tujhe manana karanA hai ? vaha manana karake to ananta kAla bhaTakA hai / AhA... hA... ! zuddha vItarAga niraMjana bhagavAna AtmA, pUrNAnanda kA nAtha, zuddha niraMjana- karma kA aMjana nahIM aura vItarAga.... karmarahita hai, prabhu ! usa para dRSTi kara, yaha sattA virAjamAna prabhu AtmA hai| ananta guNakA piNDa hai - aisI mahAsattA prabhu para dRSTi kara aura usakA manana kara ! yaha eka hI usakA manana aura ekAgratA hI mukti kA upAya hai / kaho, ThIka hogA ? do mArga hoMge ? yaha bhI mArga hogA aura koI dayA, dAna, vrata se bhI mukti hotI hogI ? dhUla meM bhI nhiiN| samajha meM AyA ? ve to puNyabandha ke kAraNa haiN| bhagavAna AtmA zuddha... zuddha... zuddha... usakA manana kara, usakA dhyAna kara aura usakI ekAgratA kara to tujhe paramparA kalyANa, kevalajJAna hogA aura mukti kA lAbha hogaa| dUsare bahuta bola haiN| ( zrotA: pramANa vacana gurudeva !)
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, jyeSTha kRSNa 14, gAthA 26 se 28 zukravAra, dinAGka 17-06-1966 pravacana naM. 11 yaha yogasAra calatA hai| 26 vIM gAthA | yogasAra arthAt isa AtmA kA svabhAva zuddha caitanyamaya ananta guNakA piNDa hai, usameM ekAgra hokara usakA dhyAna karanA yaha mokSa ke mArga kA sAra hai| yoga arthAt AtmA kA svarUpa jo zuddha caitanya hai, usameM sanmukha hokara ekAgratA se AtmA kA dhyAna athavA AtmA ke svabhAvasanmukha kA vyApAra (honA), vahI sAra aura mokSa kA kAraNa hai / kaho, samajha meM AyA kucha ? isase kahate hai saddhu sacceyaNu buddhu jiNu kevalaNANasahAu / so appA aNudiNu muNahu jai cAhau sivalAhu // 26 // koI AtmA ke pUrNAnanda pUrNa AnandarUpI atIndriya Ananda kI dazA pUrNa rUpI mukti ke lAbha ko cAhatA ho to usakI prApti - ziva lAbha, pUrNa kalyANamUrti AtmA kI nirmala paryAya - aisA muktabhAva (yadi) cAhatA ho to jar3a sivalAhu cahada to zuddha appA di / sa vizeSaNa kheNge| yaha AtmA zuddha hai, atyanta vItarAga hai, nirdoSa hai, pUrNa pavitra paramAtmA hai - aisA ise AtmA kI ora kA prati dina - hamezA muNahu AtmA kA anubhava krnaa| kaho, isameM samajha meM AyA ? zuddha hai - aisA anubhava karanA / isa mokSa ke lAbha ke icchuka ko yaha kAma hai / kaho, samajha meM AyA ? mumukSu - isameM lAbha kyA hotA hai ? uttara - - yaha lAbha hai na yaha ? lAbha savAyA kahA na ? sivalAhu - nirUpadrava pUrNa kalyANamUrti AtmA kI paryAya, AtmA kI zuddha paripUrNa pragaTa paryAya kA nAma mukti (hai)| aise mukti ke lAbha ko cAhatA ho to zuddha bhagavAna pUrNa zuddha, pUrNa zuddha vItarAga nirdoza
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 205 svabhAva hai, usakA ise anubhava krnaa| isa zivalAbha kA yaha hetu hai, dUsarA koI hetu nhiiN| yaha to sAra kahate haiM na? sAra... samayasAra, pravacanasAra, niyamasAra, yogasAra, gommaTasAra - saba sAra hai| AhA...hA...! yaha to paramArtha se tattva kyA karane yogya hai ? mokSArthI ko kyA karane yogya hai ? aura kisa kartavya se mokSa kI prApti hotI hai ? (- usakI bAta hai)| isa zuddha bhagavAna pUrNa zuddha caitanya kA antara dhyAna karanA, anubhava karanA, usakA anusaraNa karake andara sthira honA - yaha eka hI mukti kA upAya hai| kaho, samajha meM AyA? sacceyaNu yaha sacetana jJAnamUrti hai| yaha AtmA to jJAnacetanAmaya hai| jisameM puNya -pApa kA karanA - aisI karmacetanA aura harSa-zoka kA bhoganA - aisI karmaphalacetanA. vaha vastu-svabhAva meM nahIM hai; vastu to cetanamaya hai| yaha cetana, kahI aura jJAnacetanA ko vede - aisA isakA svarUpa hai| samajha meM AyA? yaha jJAna ko vede, jJAna kA anubhava kare, jJAna ke Ananda ke svAda ko le - aisA yaha AtmA hai| yaha puNya-pApa ke svAda ko le yA harSa-zoka ke anubhava ko le - aisA AtmA nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? arthAt ? yaha to cetanAmaya vastu hai, para kA kucha kare yA para se le - aisA usakA svarUpa nahIM hai| isI taraha yaha rAga ko kare yA vede - aisA usakA svarUpa nahIM hai, AhA...hA...! samajha meM AyA? yaha to sacetana jAgRtasvarUpa, cetanevAlA... cetanevAlA... cetanevAlA jAgRta (svarUpa hai)| agni ko cetate haiM na? cetAo agni - (aisA) nahIM kahate kyA? cUlhe meM par3I ho to| yaha to isakA cetane kA svabhAva hI hai| Ananda kA vedana karanA, jJAna kA vedana karanA, pratyakSa jJAna kA vedana karanA - yahI isakA - AtmA kA svarUpa hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? yaha to paramArthamArga kI bAta calatI hai na? mumukSu - mArga eka hai na! uttara - parantu mArga do ho kahA~ se? dUsarA hai nahIM n| 'eka hoya tIna kAla meM, paramArtha kA pNth|' bhagavAna AtmA jo zuddha-buddha svarUpa hai, usameM caitanyamUrti, cetanA ko vede, cetanA
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 gAthA - 26 ko vede, cetanA ko kare - aisA caitanyasvarUpa hai| rAga ko kare yA harSa ko bhoge - yaha vastusvarUpa hI nahIM hai| saMsAra ke bhAva ko kare yA saMsArabhAva ko - harSa se vede - yaha vastu, yaha AtmA hI nahIM hai| samajha meM AyA ? atIndriya bhagavAna AtmA.... use AtmA kahate haiM ki jisameM akelI cetanA bharI hai| vaha to cetane kA, jAnane kA, dekhane kA, vedane kA, anubhava karane kA kAma kare - aisA yaha AtmA hai| aise AtmA ko tU muNa - jAna / rAga ko, amuka ko kare, vaha AtmA nahIM; vaha to anAtmA hai| samajha meM AyA ? vyavahAra ke ratnatraya ke vikalpa uTheM yA kare, yA vede, vaha AtmA nahIM, vaha AtmA nhiiN| AtmA jJAnamUrti prabhu, vaha jJAna meM jamakara, jJAna kA anubhava kare, jJAna kA vedana kare, jJAna meM jJAna kI ekAgratApane kA anubhava kare aisA yaha AtmA hai / kaho, samajha meM AyA ? mumukSu - isI prakAra sunA kareM aisA lagatA hai / uttara - aisA ? AhA... hA... ! yahA~ to kahate haiM ki bole, vaha AtmA nahIM / mumukSu - sune vaha ? uttara - sune vaha AtmA nhiiN| AhA... hA...! are...! bhagavAna ! vikalpa se sune, vaha AtmA nhiiN| samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA cetanasvarUpa (hai), vaha to cetane kA kAma, vedane kA kAma, jAnane kA kAma kare, use AtmA kahate haiM aura usa AtmA ko muNa - anubhava... usa AtmA kA anubhava kara, vaha zivalAbha kA hetu hai / paise ke lAbha kA aura dhUla ke lAbha kA duniyA prayatna karatI hai / nirupadrava kalyANamUrti muktaparyAya ke lAbha ke liye yaha eka hI upAya hai; dUsarA upAya nahIM / AhA... hA... ! bahuta sAra-sAra bharA hai| buddha vaha to buddha hai, buddhadeva hai, satyabuddha hai, vaha saccA buddha hai| samajha meM AyA ? yaha AtmA bhagavAna satyabuddha hai, yaha isakA satyapanA, isakA buddhapanA jAnanA / vaha svayaM deva hai, satyabuddha svayaM deva hai| tU aise deva ko jAnakara anubhava (kara) / AhA...hA...! samajha meM AyA ? aisA deva hai, isalie tU jAnakara dUsare ko kucha kahanA - aisA yaha AtmA
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 207 hai hI nahIM - aisA kahate haiN| AhA...hA... ! aisA AtmA jAnakara dUsare ko kahanA, dUsare ko samajhAnA, bahutoM ko lAbha hogA - yaha AtmA aisA hai hI nahIM, yaha kahate haiN| AhA...hA...! mumukSu - prabhAvanA hotI hai| uttara - prabhAvanA kisakI? kahA~ hotI hogI? zrotA - antara meN| samajha meM AyA? yaha jJAna, aura antara buddha satyabuddha bhagavAna / bhagavAna buddhadeva svayaM satya hai, yaha buddhadeva hI satya hai| 'buddhaM zaraNaM' AtA nahIM isameM ? AtA hai yA nahIM? 'bauddhaM devaM zaraNAmi, buddhama gacchAmi' aisA kucha zabda AtA hai| lar3ake bolate the, nahIM? akalaMka-nikalaMka nATaka meM bolate the| abhI kisI ne kiyA thA yA nahIM? pahale eka bAra dhIrUbhAI ne nahIM kiyA thA? 'bauddhaM devaM zaraNAmi' ve kahate 'arihaMtaM zaraNAmi, arihaMta zaraNAmi' 'buddhaM zaraNaM gcchaami'| yahA~ kahate haiM ki bauddhaM devaM zaraNam gcchaami| yaha maiM bauddhadeva hU~, bhAI! AhA...hA...! sarvajJa paramezvara trilokanAtha tIrthaMkaradeva pharamAte haiM ki bhAI ! tU to satyabuddha hai na! isameM satyabuddha kA pUrA piNDa hai, saccA buddha hai, saccA buddhapanA, saccA devapanA, vaha tU hai, use jAnakara anubhava kara, yahI mokSa ke lAbha kA hetu aura kAraNa hai| AhA...hA...! kaho, samajha meM AyA? bhAI! dUsare ke prazna ke uttara de, samAdhAna kare to kitanA kalyANa ho! e...I... ! dhUla bhI nahIM hotA, suna na ! vaha kahA~ mokSa kA mArga thA? AhA...hA...! samajha meM AyA? satyabuddha bhagavAna cidAnanda kI mUrti, aisA svabhAva, usakA anubhava kara, yahI mukti ke lAbha kA hetu hai| dUsarA koI kAraNa hai nhiiN| AhA...hA...! yaha sthira.... sthira bhagavAna hai, usameM sthira ho, bAkI koI mokSa kA mArga nahIM hai| AhA...hA...! logoM ko kaThina (lagatA hai) aisA bhI yaha saba vyavahAra.... vyvhaar| aba suna na ! vyavahAra thA kaba usameM? vaha vyavahAra hI nhiiN| samajha meM AyA? AhA...hA...! dUsare se sunanA aura dUsare ko sunAnA - aisA vastu ke svarUpa meM nahIM hai| ai... I... nihAlabhAI!
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 gAthA-26 yaha to satya kA sAhaba buddhadeva paramAtmA svayaM hai| aisA AtmA, use antarmukha hokara muNahu - jAna, arthAt anubhava kara / samajha meM AyA? mumukSu - sthira meM sthira ho, aisA to Apa hI samajhA sakate ho| uttara - vaha sthira tattva, sthira-sthira tattva hai| kala vahA~ nahIM AyA thA? avicala AyA thaa| dopahara meM AyA thA, dopahara meM AyA thaa| avicala rahane kA sthAna bhagavAna hai / vaha upazamarasa aura akaSAya zAntarasa aura vItarAgatA ke rasa se piNDa jamA huA vaha Atmatattva hai, vItarAgatA ke akaSAya rasa se jamA huA piNDa hai| usameM vikalpa uThAnA ki maiM dUsaroM se samajhU aura dUsaroM ko samajhAU~, yaha vastu ke svarUpa meM nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? vAha... ! buddha yaha bhagavAna buddha hai, satyabuddha hai| svayaM se svayaM jAnanevAlA hai, apanA jJAna apane se jAne aura vedana kare - aisA yaha AtmA hai, dUsare kisI pahalU se AtmA kI sthiti ko mAne to vaha AtmA vaisA nahIM hai| samajha meM AyA? jAnapane ke vizeSa bodha dvArA dUsare ko samajhAve to vaha adhika hai, to vaha AtmA kA svarUpa aisA hai hI nhiiN| kyA kahA, samajha meM AyA? jAnapane ke vizeSa bola se dUsare kA samAdhAna kare - aisA AtmA hai, yaha AtmA aisA hai hI nhiiN| e... choTAbhAI! AhA...hA...! bhagavAna AtmA satya sAhaba prabhu! akelA buddha piNDa prabhu hai| usameM isa vikalpa kA avakAza kahA~ hai? vaha jAnA huA tattva hai, use kahU~ - aisA vikalpa, vastu kA svarUpa kahA~ hai? aisA AtmA hI nahIM hai| aisA hove to siddha bhagavAna bolanA caahie| samajha meM AyA? AhA...hA...! jiNu vaha svayaM jina hai, deva-jinadeva hai| o...ho...ho... ! saccA jina yaha bhagavAna AtmA hai| samajha meM AyA? ve samavasaraNa meM-lakSmI meM virAjamAna haiM, ve to tere lie vyavahAra jina haiM / tere lie terA jina vItarAgI bimba vaha svayaM jina hai, paramezvara hai| unakA jina bhI andara meM paramAtmasvarUpa jina hai| samavasaraNa aura vaha saba jina-bina hai nhiiN| samajha meM AyA? vANI-dhvani nikale aura samavasaraNa meM indra ekatrita hoM, vaha jinapanA nahIM hai| AhA...hA...! unheM aura AtmA ko koI sambandha nahIM hai| samajha meM AyA? jina,
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) tU svayaM saccA jina hai / rAgAdi karma zatru ko hanana karanevAlA hai / arthAt ? yaha bhI vyavahAra se hai| vastu svarUpa se vItarAgI bimba bhagavAna hai / use jAnakara anubhava kara, basa ! samajha meM AyA ? 209 yaha to sAramArga hai, akelA makkhanamArga hai / AhA... hA.... ! aise AtmA ko jinarUpa se svIkAra, vItarAgI bimba AtmA prabhu svayaM maiM hU~, use tU anubhava kara / usameM kucha bhI rAga, vANI, vA~cana, lenA-denA, zarIra ke puNyaprakRti ke phala, usameM yadi kahIM adhikAI laga gayI to jinasvarUpa ko adhikapane nahIM mAnA hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA? bhagavAna jinasvarUpa svayaM hI hai| aba, usa jinasvarUpa ke atirikta jitane bola uTheM, ve saba jinasvarUpa nahIM haiM / ataH jinasvarUpa kI mahimA karanI hai, usake badale usake atirikta vikalpa, vANI aura jAnapane kA vyavahAra aura usakI mahimA va adhikatA svayaM ko jJAta ho jAye aura yA dUsarA aisA ho use isa prakAra adhikarUpa mAne to vaha bhUla meM par3A hai / AhA... hA...! samajha meM AyA ? yaha to saMsAra vijayI jinendra hai.... dekho! artha kiyA hai, hA~! saMsAra vijayI jinendra hai / vaha to vikalpa aura usake abhAvasvarUpa jinendra hai / AhA... hA... ! are... ! zAstra ke bhAnavAle bhAva se bhI vaha mukta * aisA vaha jinendra hai| samajha meM AyA ? aisA bhagavAna jinendra prabhu, usakA nirvikalpa dRSTi se dhyAna karanA, use nirvikalpa jJAna dvArA jJeya karanA, yaha use andara meM aisA vItarAgabimba vaha maiM hU~, usameM sthira honA, vaha ziva lAbha kA hetu hai| kaho, samajha meM AyA ? AhA... hA...! bhAI ! eka vyakti kahatA thA, akelA to kuttA bhI peTa bharatA hai... AhA... hA...! dUsare kA kareM, samajhAveM, dUsare ko samajheM, taba usakA lAbha aura jainazAsana kahalAtA hai| are... ! suna... suna..., kahA mUr3ha ! terA nAma sukhasAgara hai, aura yaha vitarItatA kahA~ lAyA ? usakA nAma sukhasAgara thaa| nahIM? bahuta karake vahA~ hai| borDa likhA hai, bahuta varSa pahale hIrAbhAI ke makAna meM Aye the / lo, AtmA... AtmA... AtmA kA karanA... yaha to kutte bhI peTa bharate haiM... AhA...hA... ! aise-aise mUrkha ve koI alaga hoMge ? dUsare kA karanA hai / yahA~ kahate haiM ki dUsare kA karane kA vikalpa uThAnA, vaha AtmA nahIM hai| aba suna na !
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 gAthA-26 karane kI to kahA~ bAta rahI? para kA kauna kare? e... nihAlabhAI! yaha koI bAta ! dUsare kA karanA, vaha 'sataragaccha' meM hai, nahIM? bahuta karake usameM hai / haiM ? vaha usa dina to aisA bolA thaa| maiMne kahA yaha kyA kahatA hai yaha? yahA~ to kahate haiM bhAI! yaha to jinasvarUpa bhagavAna AtmA hai / vaha AtmA, usakA lakSya karake jinasvarUpa meM sthira honA, vItarAgI paryAya se sthira ho, vaha jaina, vaha jina ke svarUpa kA ArAdhaka hai, aura vaha zivalAbha kA hetu karanevAlA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? vaha kevalaNANa sahAu vaha to sampUrNa jJAna kA dhanI hai| AhA...hA...! pUrNa nirAvaraNa jJAna kA piNDa hai, svataH jJAna kA piNDa hai, jo jJAna para se nahIM AtA... para ko detA nahIM, para se AtA nhiiN| samajha meM AyA? aisA akelA caitanya kA puJja bhagavAna hai| jJAna - nirAvaraNa kevalajJAna kA svabhAva hI usakA vaha hai| akelA pUrNa, akelA pUrNa, jJAna svabhAva, vaha bhagavAna hai| dekho! rAga to nahIM, zarIra to nahIM, apUrNa to nahIM... samajha meM AyA? yaha to pUrNa AtmA.... AtmA hI use kahate haiN| cAra jJAna kA vikAsa, vaha vAstava meM AtmA nahIM hai| kaho, AhA...hA...! samajha meM AyA? gaNadhara kI padavI, caudaha pUrva race, bAraha aMga kI racanA kI, kitanI adhikatA ! (to kahate haiM) nahIM; tujhase kisane kahA? akelA jJAna svabhAva hai, usameM phira yaha racanA aura yaha vikalpa vastu meM hai kahA~? yahA~ to pragaTa cAra jJAna kI paryAya hai, vaha vAstavika AtmA nahIM hai, vaha vAstavika nahIM hai; vyavahAra AtmA hai| samajha meM AyA? aisA kevalaNANa sahAu so appaa|lo, vaha AtmA... use AtmA kahate haiN| isake atirikta kama-jyAdA, viparIta andara meM rakhegA, vaha AtmA ko nahIM jAnatA hai| samajha meM AyA? AhA...hA...! so appA aNudiNu'aNudiNu' arthAt hamezA... hamezA, aisaa| rAta aura dina arthAt hamezA, aise AtmA ko (dhyaa)| hamezA kyoM? kintu caubIsa ghaNTe meM kisI dina kucha to kisI kA karanA.... kisI kA karane ke lie.... bApU! eka vyakti kahatA thA, do-tIna bhava hamAre hove to dikkata nahIM hai| (hamane) kahA do-tIna nahIM ekadama
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 211 samAnatA ke ananta hoNge| eka bhI bhava ke bhAva kI bhAvanA karatA hai, use ananta nigoda ke bhava usake kapAla meM par3e haiN| bhale hI eka do bhava hoM parantu hameM to duniyA kA kalyANa (karanA hai)| yahA~ vaha zabda hai na? jagat kA kalyANa karanA... nahIM? yaha ThIka hai (aisA) kahate haiN| samajha meM AyA? kauna kare? jagat kA kare kauna? kalyANa kare kauna? vikalpa kare kauna? vastu meM vikalpa nahIM hai| samajha meM AyA? AyA vaha to anAtmasvarUpa nukasAna kAraka hai, usase sva ko lAbha mAne, vaha AtmA ko jAnatA nahIM hai| samajha meM AyA? aisA appA aNudiNu muNahu kisI samaya meM dUsarA AnA nahIM cAhie - aisA kahate haiN| aisA bhagavAna AtmA andara meM nirvikalpa zraddhA-jJAna aura zAnti se anubhavanA, basa ! yahI AtmA kA svarUpa aura mokSa ke lAbha kA hetu hai, bAkI saba bAteM haiN| samajha meM AyA? ve Ate haiM na. daza prakAra ke dharma? rAtri meM kSamA kA vicAra AyA... tyAga dharma nahIM AtA? tyAga Ave, usameM dUsarA likhe, use pustaka denA, aisA denA... are...! bhAI suna na ! yaha to vikalpa kI bAteM haiN| e...I... choTAbhAI ! daza prakAra ke dharma meM AtA hai yA nahIM? dUsare ko pustaka denA, dUsare ko yaha denA, use zikSA denA, use yaha denA, yaha mahA jJAna kA ArAdhanA hai| are... ! suna na! yaha to vikalpa kI bAteM haiN| samajha meM AyA? yaha to pIche antara meM jJAnAnanda kI ekAgratA kI bhAvanA kI ugratA vartatI hai. usake nimitta dvArA batalAyA hai| yaha vikalpa dvArA batalAyA hai| dekho! ise rAga kA tyAga vartatA hai, aura yaha tyAga (vartatA hai) - aisA karake andara meM sthiratA kyA hai, use batalAyA hai| vaha svayaM cIja nahIM hai, samajha meM AyA? AtA hai, zAstra meM aisA kathana AtA hai, hA~! ___ yaha bAta hai, bhagavAna AtmA zuddha caitanyamUrti buddha jina akelA pUrNa jJAnasvabhAva hai, usakA bArambAra - hamezA.... phira bArambAra arthAt eka bAra aura phira... aisA bArambAra nhiiN| eka dhArAvAhI aise bhagavAna kA anubhava krnaa| AhA...hA...! bIca meM vikalpa ho, use anumodita nahIM karanA ki yaha mujhe hitakArI hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? jai pAhau sivalAhu lo! jai pAhau sivalAhu ziva ke lAbha ko cAhatA ho to
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 27 yaha hai / nizcaya jinarAja to tU hai| bhagavAna samavasaraNa meM virAjate haiM, vaha AtmA jinarAja hai / vaha samavasaraNa, jinarAja nahIM hai; unakI vANI, jinarAja nahIM hai; OMdhvani, jinarAja nahIM hai; divyadhvani, jinarAja nahIM hai; paramaudArika zarIra, jinarAja nahIM hai| jinarAja to vItarAga kA bimba andara sthira ho gayA, vaha jinarAja hai| e.... . devAnupriyA ! yaha 26 (gAthA pUrI huI, lo ! 212 nirmala AtmA kI bhAvanA karake hI mokSa hogA jAma Na bhAvahu jIva tuhu~ NimmalaappasahAu / tAma va labbhai sivagamaNu jahiM bhAvahu tahiM jAu // 27 // jaba taka zuddha svarUpa kA, anubhava kare na jIva / jaba taka prApti na mokSa kI, ruci taha~ jAve jIva // anvayArtha - (jIva ) he jIva ! ( jAma tuhu~ Nimmala appa sahAu Na bhAvahu ) jaba taka tU nirmala AtmA ke svabhAva kI bhAvanA nahIM karatA (tAma sivagamaNu Na labbhai ) taba taka tU mokSa nahIM pA sakatA ( jahiM bhAvahu tahiM jAu) jahA~ cAheM vahA~ tU jA / 27 / nirmala AtmA kI bhAvanA karake hI mokSa hogA / kaThina.... sAra phira se vizeSa (lete haiM) / bhagavAna AtmA nirmalAnanda prabhu saceta asaMkhya pradeza meM jAgRta svabhAva kA piNDa, usakI bhAvanA / bhAvanA zabda se svarUpa meM ekAgratA, nirvikalpa ekAgratA / dekho! yaha bhAvanA zabda rakhA hai, hA~ ! hai na ? jahiM bhAvahu aisA hai na / cauthe pada meM hai, bhAvahu arthAt bhAvanA karake mokSa jAyegA / bhagavAna AtmA... yaha to bhAvanA kA grantha hai, ise punarukti lAgU nahIM par3atI, ise punarbhAvanA lAgU par3atI hai| bArambAra ekAgratA ... ekAgratA ... ekAgratA ... sva sanmukha kI zraddhA, jJAna aura ramaNatA, yaha eka hI mokSa kA mArga hai / vyavahAra ke vikalpa, mokSa kA mArga nahIM haiN| AhA... hA.... ! zAstra kI svAdhyAya karane se nirjarA hotI hai, yaha hotI hai / are....
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 213 bhagavAna AtmA kI svAdhyAya antara meM karane se nirjarA hotI hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? bhagavAna AtmA eka hI zuddha cidAnanda kI mUrti abhedasvabhAva kI ekAgratA karate hI mokSa hogA, dUsare prakAra se mokSa nahIM hogaa| bhrama ke bhulAve meM mata par3a - aisA kahate haiN| AhA...hA...! bhrama ke sthAna bahuta haiM / bhrama ke sthAna bhaTakane ke bahuta aura bhrama ko chor3ane kA sthAna eka bhagavAna AtmA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? jAma Na bhAvahu jIva tuhu~ nnimmlappshaau| tAma va labbhai sivagamaNu jahiM bhAvahu tahiM jaau||27|| tujhe karanA ho to yaha kara, aisA kahate haiN| samajha meM AyA? he jIva! jAga tuhuM Nimmala appa sahAu Na bhAvahu kyA kahate haiM ? jaba taka nirmala AtmA ke svabhAva kI bhAvanA nahIM karatA.... lAkha tere vrata, niyama, pUjA, aura bhakti, aura yaha vikalpa zAstra ke zravaNa va dene-lene ke vikalpa kI jAla jahA~ taka kare, vahA~ taka AtmA kA mokSamArga nahIM hai| samajha meM AyA? jaba taka nirmala AtmA ke svabhAva kI bhAvanA nahIM karatA.... ina saba vikalpoM kI jAloM ko chor3akara, bhagavAna pUrNAnanda kA svarUpa abheda caitanya meM anubhava na kare, taba taka tAma sivagamaNu Na labbhaI - taba taka tU mokSa prApta nahIM kara sktaa| mokSa meM gamana nahIM karegA - aisA kahate haiN| mokSa meM gamana Na lbbhii| pUrNAnanda kI ora terA gamana-pariNamana nahIM hogaa| AhA...hA...! bahuta bAta kI hai, bhAI! becAre kitane hI loga to bAhara kI prabhAvanA ke liye jindagI kho baiThate haiM, haiM? hama kareM aura bahutoM ko lAbha ho, bahutoM ko lAbha hotA hai... dhUla bhI lAbha nahIM hai, aba suna na ! bAhara ke liye mara-pITa kara jindagI kho jAtA hai| samajha meM AyA? parantu jAma Na bhAvaha jiiv| jahA~ taka bhagavAna svabhAva kA piNDa prabhu, usakI ora kI zraddhA jJAna aura cAritra kI bhAvanA kI zuddhatA kI nirvikalpatA kI ekatA na kare... samajha meM AyA?.... vahA~ taka mokSa nahIM prApta kara sktaa| yaha lAkha tere bAhara ke vikalpa dvArA, vyavahAra dvArA mukti nahIM prApta kara sktaa| samajha meM AyA? yaha saba to prAmANita ho jAtA hai| e...I... bAbUbhAI! (loga) cillAte haiM, kahate haiN| bhagavAna terA svabhAva aisA hai na parantu.... AhA...hA...!
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 27 divyadhvani, vaha jainazAsana nahIM / AhA... hA... ! vikalpa utpanna hotA hai, vaha jainazAsana nahIM, paMca mahAvrata kA pariNAma utpanna hotA hai, vaha jainazAsana nahIM / AhA....hA... ! dUsaroM ko samajhAne meM rukanA, (usakA) vikalpa, vaha jainazAsana nahIM / nihAlabhAI ! kaThina mArga aisA.... bhAI ! AhA... hA...! jahA~ akelA sthira zAnta vItarAgI rasakA tattva AtmA, usameM aise vikalpa ko avakAza kahA~ ? aura hove to vaha zivapaMtha ke kAraNa meM kaise zAmila hai ? zivapaMtha ke gamana meM paMtha ke gamana meM to zuddha bhagavAna AtmA ke ora kI anubhava kI dRSTi, anubhava jJAna, anubhava kI sthiratA eka hI sivagamaNu - yaha mokSa ke paMtha kA gamana aura pariNamana hai| 214 yaha dekho na, choTA grantha hai, lo ! 108 zloka, haiM / ve pUjyapAdasvAmI, lo na, ikyAvana zloka... kyA kahA yaha ? iSTopadeza / AhA... hA... ! digambara santa, unakI vANI, sampUrNa mokSamArga ko khola detI hai| vItarAgI muni the, vItarAgI muni... samajha meM AyA ? bhale nagna zarIrAdi thA, usa vANI aura nagna zarIra meM hama nahIM haiN| vANI aura nagna zarIra aura vikalpa meM hama nahIM haiM; hama jahA~ haiM, vahA~ ve nahIM haiN| samajha meM AyA ? aisA bhagavAna AtmA... use kahate haiM ki jaba taka nirmalasvabhAva kI, svabhAva kI ekAgratA na kare aura bAhara meM vikalpa kI jAla meM ghUmA kare, taba taka sivagamaNu Na lbbhi| jahA~ tujhe bhAva ho vahA~ jA / isa svabhAva meM mukti cAhie ho to svabhAva kI ora kI ekatA kara, varanA vikalpa meM gayA hai aura usase lAbha mAnatA hai, yaha to anAdi kA par3A hai| yaha tU karatA hai, usameM hamAre kahanA kyA ? jahiM bhAvahu tahi jAu o...ho...ho... ! jahA~ cAhe vahA~ tU jA / mokSa kA lAbha cAhatA ho to isa svabhAva kI ora ekAgra ho / samajha meM AyA? yaha saba prapaJca ke vikalpa kI jAla chor3a de| bhagavAna AtmA nirvikalpa svarUpa (virAjamAna hai, usakA ) dhyAna kara, basa ! eka hI upAya hai, AhA... hA... ! kaho, samajha meM AyA ? vaha bAhara mIThA kaisA lagatA hai ? bhale hamAre eka-do bhava bar3heM.... samajhe na ! vaha to do-tIna bhava kahatA thA / yaha to aisA sunA ki bhaI ! ekAdha bhava karanA par3e parantu jagata kA kalyANa ho jAye to bhale AtmA ko eka do bhava hoM, koI bAdhA nhiiN| eka bhava kI bhAvanA,
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 215 vaha ananta bhava kI bhAvanA hai| bhava karane kA bhAva to rAga hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? vaha bhAvanA dUsare ke kalyANa kA nimitta hogii| dhUla bhI nahIM hogii| mUr3ha... mUr3ha phaMsa jAyegA, ulajha jAyegA, ulajha jAyegA, khaa| duniyA ko mIThA jahara jaisA lage - aisA acchA... AhA...hA...! kitanA paropakArI lagatA hai yaha ! tumhAre liye hamAre eka-do bhava karanA par3e to bhale karanA par3e parantu (hamArA) avatAra tumhAre liye, hameM janma lekara uddhAra karanA hai| AhA...hA...! anya ko lage ki AhA...hA...! ve mUr3ha jaise hote haiN| bhikhArI hoM aura lAcAra lar3akA...AhA...hA...! apane lie avatAra lekara bhI uddhAra karane kI bhAvanA karate haiM, hA~! mumukSu - apanA bar3A hitaiSI hai| uttara - nahIM, nahIM, ve mUrkha to aisA mAnate haiM ki yaha vAstavika dharma hai| vAstavika lagatA hai, apanA bhale hI cAhe jo ho, vaha poSAtA hai| samajha meM AyA? jise hamArI darakAra hai... AhA...hA...! zrImad ne eka jagaha likhA hai na? ki amuka ne aisA mAnA ki hamArA cAhe jaisA ho parantu jainazAsana aura jainadharma kA lAbha honA cAhie... aisA nahIM hotA kbhii| aisA yahA~ to kahate haiN| AhA...hA...! kise lAbha hotA hai ? hogA to andara meM usake kAraNa use lAbha hogaa| tere kAraNa hogA? aura tUne vikalpa uThAyA, isalie use lAbha hogA? vikalpa uThAyA, isalie use jarA bhI lAbha hai ? AhA...hA...! samajha meM AyA? koI ajJAnI vyavahAra dharma meM hI phaMse rahate haiM.... aisA kathana likhA hai, hA~! kathana ThIka kiyA hai| vyavahAra dharma meM hI sadA pha~se rahate haiN| yaha pUjA, yaha bhakti, yaha vrata, yaha samajhAnA, yaha sunanA, par3hanA, vicAranA, caubIsa ghaNTe sNsaar| ajJAnI paNDita kA saMsAra zAstra (hai|) use mAnatA hai ki yaha hama kucha Age jA rahe haiM, hama kucha Age jA rahe haiN| kahA~ Age jAtA hai ? dhUla... samajha meM AyA? vyavahAra dharma meM hI phaMse rahate haiM, nizcaya dharma kA lakSya chor3a dete haiM.... nIce phira adhika lambA DAlA hai| samajha meM AyA? bahuta lambA kiyA hai| aisA karanA aura vaisA karanA, aisA karanA aura.... usakI bAta isameM kahA~ hai?
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 gAthA-28 triloka pUjya jina AtmA hI hai jo tailoyahaM jheu jiNu so appA NirU vuttu| NicchayaNai emai bhaNiu ehau jANi nnibhNtu||28|| dhyAna yogya triloka meM, jina so Atama jaan| nizcaya se yaha jo kahA, tAmeM bhrAnti na maan||28|| anvayArtha - (jo tailoyaMha jheu jiNu) jo tIna loka ke prANiyoM ke dvArA dhyAna karane yogya jina haiM ( so appA NirU vuttu ) vaha yaha AtmA hI nizcaya se kahA gayA hai (NicchayaNai emai bhaNiu) nizcayanaya se aisA hI kahA hai (ehau NibhaMtu jANi) isa bAta ko sandeha rahita jaan| aba, triloka pUjya jina AtmA hI hai| 28, tIna loka meM pUjya hove to yaha bhagavAna svayaM hI hai| apane liye apanA AtmA hI pUjya hai, AhA...hA...! jo tailoyahaM jheu jiNu so appA NirU vuttu| NicchayaNai emai bhaNiu ehau jANi nnibhNtu||28|| AhA...hA... ! jo tIna loka ke prANiyoM dvArA dhyAna karane yogya jina hai.... yaha bhaktoM ko dhyAna karane yogya jina hai, vaha to bhagavAna AtmA hai| kaho, samajha meM AyA? parantu vaha bhagavAna ko pUjane kA, mUrti pUjane kA vyavahAra bIca meM AtA hai na? Ao, vaha koI pUjya paramArtha se nahIM hai; paramArtha se pUjya ho to vahA~ se lakSya haTakara andara meM lakSya lAne kI AvazyakatA nahIM pdd'tii| AhA...hA...! vahIM kA vahIM bhagavAna ko aura pratimA ko dekhA kre| vahA~ se kalyANa hai ? ve anya kahate haiM, bhagavAna ke darzana se nidhata aura nikAcita (karma kA abhAva hotA hai)| bhagavAna kI marti kA darzana kare vaha nidhata. nikAcita todd'e| are! aisA nahIM hai| tIna loka kA nAtha pUjya bhagavAna AtmA hai, usake darzana se nidhata aura nikAcita karma kA bhukkA ur3a jAtA hai - aisA bhagavAna AtmA hai|
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 217 paramezvara aura unakI mUrti ko dekhane se samyagdarzana nahIM hotA, vyavahAra kA kathana AtA hai, hA~! ki usase hotA hai| vaha to yahA~ se ho, taba bAhya meM samIpa meM nimitta kauna (thA)? usakA jJAna kraayaa| AhA...hA...! samajha meM AyA? tIna loka ke prANiyoM ko dhyAna karane yogya jina hai, vaha AtmA hai| bhagavAna paripUrNa svabhAva se bharapUra jina, svayaM paripUrNa paramAtmA hai, vahI bhaktajanoM ko - AtmA kI bhakti karanevAle jIvoM ko AtmA kA dhyAna karane yogya hai| unakA tIna loka kA nAtha AtmA hI unheM pUjya hai| bhagavAna tIrthaMkara Adi pUjya hai, ve vyavahAra se haiM / AhA...hA...! samajha meM AyA? bahuta saMkSipta zloka ! svayaM kahate haiM ki mere lie banAye haiM, anta meM aisA bhI andara likhA hai| hai na? so appA Niru vuttu - vaha yaha AtmA hI nizcaya se kahalAtA hai.... arthAt kyA kahate haiM ? jise vAstava meM AtmA kahA, vaha jina hai, pUjya hai - aisA kahate haiM / jise vAstava meM nizcaya se vAstavika AtmA kahA, aisaa| akelA zuddha, buddha, jJAnadhana, Anandakanda akelA vartamAna bhale ho, trikAla lambAve usakA kucha nhiiN| samajha meM AyA? vartamAna akelA zuddha-buddha ghana akelA akhaNDAnanda dhruva, use nizcaya se AtmA kahA hai| samajha meM AyA? so appA Niru 'Niru' arthAt nizcaya se / vuttu nizcaya se to use AtmA kahA hai| deha kI kriyA, vANI kI kriyA to jar3a hai; puNya-pApa ke pariNAma Asrava; vartamAna paryAya kI alpatA, vaha vyavahAra hai| vAstavika AtmA to trikAlI buddha cidghana dhruva hai; akelA sadRza caitanya kA dhruva piNDa, vaha vAstavika AtmA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? 'NicchayaNai emai bhaNiu' nizcayanaya aisA hI kahatA hai| dekho! dekho!! emai bhaNiu hai na? satya bAta kahanevAlI vANI aura jJAna aisA kahate haiM / tIna loka kA nAtha pUjya prabhu to tU hai| AhA...hA...! bhagavAna sarvajJadeva aura pratimA, vaha vyavahAra se pUjya; yaha terI paryAya - eka samaya kA ughAr3a, vaha bahumAna dene yogya vyavahAra se hai| mokSa kA mArga pUjya hai, vaha bhI vyavahAra se hai - yahA~ to aisA kahate haiN| pUrNa zuddha bhagavAna caitanya kA piNDa jahA~ namane jaisA hai, jahA~ jhukane jaisA hai, jahA~ antara sanmukha hone jaisA
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 gAthA - 28 hai - aisA jo bhagavAna pUrNAnanda kA nAtha prabhu, vaha tIna loka kA pUjya svayaM AtmA apane ko pUjya hai| samajha meM AyA ? AhA... hA...! aisA AtmA ! use aisA lagatA hai ki) aisA AtmA ? aisA AtmA ? bhAI ! AtmA aisA hai| nava tattva yA sAta tattva meM AtmA aisA hai| samajha meM AyA ? nizcayanaya aisA hI kahatA hai.... ehau NibhaMtu jANi phira bhASA dekhI ? nirbhrAnta - niHsandeha.... sandeha mata kr| yaha kauna ? hama bhI aise AtmA ? tIna loka kA bhakta pUjya aisA AtmA ? bhakta to bhagavAna ko pUje ? apane AtmA ko ? itanA bar3A yaha tattva ! bhrAnti na kara / samajha meM AyA ? AhA... hA... ! sAra... sAra... sAra... sAra... makkhana rakhA hai ! use pUjate haiM, use dhyAte haiM, use mAnate haiM / sau indroM meM bhI yaha prasiddha hai ki AtmA hI pUjya hai - aisA kahate haiN| samajha meM AyA? taba phira vaha vyavahAra AyA isalie vaha...... tumhArA vyavahAra khoTA.... phira vApasa aisA kahate haiN| vaha vyavahArarUpa vyavahAra hai / vyavahAra nahIM - aisA nahIM parantu vyavahAra ko nizcaya se pUjyapanA svIkAra kara de to yaha bAta mithyA hai| bIca meM aisA vyavahAra (AtA hai) bhagavAna ko vandana, pUjA, nAmasmaraNa, pUjA - bhakti, yaha zubharAga hotA hai, vyavahAra hotA hai parantu jAnane yogya hai; pUjane yogya vAstava meM to AtmA hai / AhA... hA...! samajha meM AyA ? taba kahate haiM lo ! bAteM to aisI karate haiN| aisA kitane hI kahate haiM / kAnajIsvAmI bAta to bahuta U~cI karate haiM parantu phira aise makAna, mandira aura hAthI aura yaha saba karAte haiM, zobhAyAtrA.... are ! suna to sahI, bhAI ! yaha to ajIva kI paryAya ke kAla meM ajIva hotA hai / bhaktivanta kA bhAva zubha hotA hai, usa kAla meM, vaha jAnaneyogya hai / vAstava meM vyavahAra se AdaraNIya kahA jAtA hai; nizcaya se Adara karane yogya nahIM hai / vyavahAra se to Adara karane yogya kaheM na ? bhagavAna ke paira par3e, he prabhu! nAtha! he deva! pUjya haiM na! aisA kahate haiM / he nAtha prabhu ! tIna loka ke nAtha ve vyavahAra se pUjya haiM, jAnaneyogya haiM, use nikAla de to vItarAga ho jAye aura yA mithyAdRSTi ho jAye / samajha meM AyA ? ratanalAlajI ! 'raMga lAgyau mahAvIra thAro raMga lAgyau' logoM ko kitanA rasa car3ha jAtA hai, lo ! e... bAbUbhAI ! do hAtha pakar3a kara aise cAroM ora phirate hote haiM /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 219 AhA...hA...! kyA hai yaha? loga usameM mahimA mAna lete haiN| samajha meM AyA? aura karanevAle ko mahimA A jAtI hai ki AhA...hA...! hamane bhI kucha prabhAvanA kii| chaganabhAI! saba ur3A diyA hai| eka vyakti kahatA thA - ToDaramalajI ne to ustarA lekara sabakA muNDana kara diyaa| eka bAta AyI thii| sajAyo samajhate ho ustarA, ustarA hotA hai na? ToDaramalajI ne ustarA lekara sabakA muNDana kara diyaa| aisA yahA~ nizcaya pUjya meM to sabakA muNDana kara diyaa| tIna loka kA nAtha pUjya? to kahate haiM vyavahAra se| AhA...hA...! samavasaraNa meM aise indra bhI pUjate haiN| prabhu! AhA...hA...! vyavahAra ke kathana hI aise haiM / vyavahAra kA jJAna, vyavahAra kA vikalpa, parapadArtha kA lakSya ho, hove parantu vaha kahIM vAstavika AtmA nahIM hai aura vaha vAstava meM pUjya nahIM hai| e...I... ! aba to mandira-bandira ho gayA hai| eka kA bAkI rahA hai na? mumukSu - malUkacandabhAI kare usa dina hogA? uttara - lo, yaha tumhAre mAmA kare na? bAkI rahA hai, vaha kare to ho - aisA hai| paise inake lar3ake ke pAsa par3e haiM na? AhA...hA..! kaThina bAta, bhAI! kahanA kucha mAnanA kucha, phira (aisA) kahate haiN| bhAI ! aise vikalpa hote haiM / vaha bandha kA kAraNa hai, Aye binA nahIM rhte| kyoM? abandhasvabhAvI AtmA pUrNa abandha pariNAma ko prApta na kare, taba taka aise bhAva hote haiM, isalie vyavahAra hai avazya; na mAne to mithyAdRSTi ho jAtA hai aura vyavahAra se pUjya kahA use paramArtha se pUjya mAne to bhI mithyAdRSTi hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? triloka pUjya paramAtmA jinendra hU~, lo! tIna loka ke prANI jise dhyAte haiM, pUjate haiM, vandana karate haiM, vahI paramAtmA yaha AtmA hai| maiM hI huuN| maiM triloka pUjya paramAtmA jinendra huuN| o...ho...! aisA bhrAntirahita nizcaya se jAnanA caahie| are...! parantu maiM bhagavAna? maiM bhagavAna? AhA...hA... ! maiM bhagavAna... bhAIsAhaba! aisA vastusvarUpa hai, kahate haiN| samajha meM AyA? AhA...hA...! aise svarUpa kA zuddha bhagavAna AtmA tIna loka meM pUjya puruSoM ko bhI pUjya hai| samajha meM AyA? gaNadhara Adi santa jo pUjya haiM, unheM bhI pUjya AtmA hai|
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 29 AhA...hA...! samajha meM AyA ? namana karane yogya jo muni Adi haiM, unheM bhI namana karane yogya to yaha AtmA hai| aisA paramAtmA pUrNa prabhu, tIna loka meM jisake sAtha koI tulanA kI jA sake aisA nahIM / advaita tattva apanA bhagavAna hai, vaha pUjya hai, vaha vandanIya hai, mAnane yogya hai, Adara karane yogya hai, dhyAna karane yogya hai / AhA...hA... ! 220 mithyAdRSTi ke vratAdi mokSamArga nahIM vayatavasaMjamamUlaguNa mUDhaha mokkha Nivuttu / jAma Na jANai ikka paru suddhau bhAu pavittu // 29 // jaba taka eka na jAnatA, parama punIta svabhAva / vrata-tapa saba ajJAnI ke, ziva hetu na kahAya // 29 // anvayArtha - ( jAma ikka paru suddhau pavittu bhAu Na jANai ) jaba taka eka parama zuddha va pavitra bhAva kA anubhava nahIM hotaa| ( mUDhaha vayatavasaMjama mUlaguNa mokkha Nivuttu ) taba taka mithyAdRSTi ajJAnI jIva ke dvArA kiye gaye vrata, tapa, saMyama va mUlaguNa pAlana ko mokSa kA upAya nahIM kahA jA sakatA / 29 / mithyAdRSTi ke vratAdi mokSamArga nahIM / aise AtmA kA bahumAna zraddhA, jJAna, bhAna binA bhagavAnasvarUpa se paramAtmA svayaM hai, usakI antara meM nirvikalpa samyagdarzana binA arthAt pUrNAnanda kA nAtha bhagavAna svayaM apane Adara ke atirikta jitane yaha vrata, niyama, vikalpa, tapasyA, pUjA, bhakti, dAna kare, yAtrAyeM kare, ve saba usake dharma ke lie nahIM haiM - mokSamArga ke lie nahIM haiN| samajha meM AyA ? anya loga kahate haiM, eka bAra sammedazikhara kI yAtrA kare to.... 'eka bAra vande jo koI'...... lAkha bAra vandana kara sammedazikhara kI (to bhI) eka bhava nahIM ghaTatA, le ! aisA yahA~ kahate haiN| e bAbUbhAI ! AhA... hA.... ! tIna loka ke nAtha sAkSAt paramezvara ko karor3a bAra vandana kare to bhI eka bhava nahIM ghaTatA, kyoMki ve paradravya haiN| paradravya ke lakSya se utpanna hotA huA rAga hI utpanna
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 221 hotA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? jisakI AtmadRSTi nahIM aura jisane usa vikalpa meM hI lAbha mAnA hai; jisane vikAra kI kriyAe~ hotI hai, unameM lAbha mAnA hai, jisameM.... lo! ve phira aisA kahate haiM, hameM to upadeza denA, usameM nirjarA hotI hai| terApanthI.... AhA...hA...! are! kahA~ bhUle, kahA~ bhaTake? hameM dUsaroM ko upadeza denA, usameM lAbha hotA hai, nirjarA hotI hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? yahA~ to bhagavAna akhaNDAnanda kA nAtha prabhu, usake Azraya ke atirikta koI bhI vikalpa utpanna ho, vaha mokSa ke mArga kI kalA meM praveza nahIM kara sktaa| kaho, samajha meM AyA? nirdoSa AhAra de aura khAye to donoM ko nirjarA (hotI hai)| dazavaikAlika kI gAthA hai, pA~caveM adhyayana kii| yaha bArambAra bolate.... nirdoSa dAtA, nirdoSa AhAra-pAnI denevAle muniyoM ko dAtA durlabha hai, aura nirdoSa lenevAle durlabha haiM / jImanevAle, nirdoSa AhAra-pAnI jImanevAle durlabha haiM - aisA usameM pATha hai| vaha pA~cavA~ satra hai. usakI yaha antima kar3I hai| bhagavAnabhAI ! yahA~ kahate haiM; harAma para ko nirdoSa AhAra-pAnI dene se saMvara-nirjarA hotA ho to.... e.... hamAre to hIrAjI mahArAja to jahA~-jahA~ vahA~ yahI bolate, hA~! gA~va meM.... koI unake lie AhAra nahIM banAve, usake lie yahI bAta karate the| AhA...hA...! kahate haiM, jisakI dRSTi isa para ke Upara hai, isa para ke Azraya meM se kiMcit lAbha mAnatA hai, aise mithyAdRSTi ke vratAdi jo haiM ve nirjarA meM nahIM hai| nirjarA meM mokSamArga arthAt saMvara-nirjarA meM nahIM hai; bandhamArga meM hai| yaha vizeSa kaheMge.... (zrotA : pramANa vacana gurudeva!) AlYad 02
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, ASAr3ha zukla 1, gAthA 29 se 32 ravivAra, dinAGka 19-06-1966 pravacana naM. 12 yaha yogasAra zAstra hai| yogIndradeva eka muni hue haiN| digambara santa.... anAdi sarvajJa paramezvara tIrthaGkara bhagavAna kA kathita mArga, use yahA~ yogasArarUpa se varNana karate haiN| 29 vIM gaathaa| 29 vA~ zloka hai na? mithyAdRSTi ke vratAdi mokSamArga nahIM hai| vayatavasaMjamamUlaguNa mUDhaha mokkha nnivuttu| jAma Na jANai ikka paru suddhau bhAu pavittu // 29 // kyA kahate haiM ? jaba taka yaha AtmA, dravya-vastu aura usakA bhAva parama zuddha hai| zarIra, vANI, mana to yaha para-jar3a hai; andara zubha-azubhabhAva hote haiM, vaha vikAra-malina hai| unase rahita AtmA kA svabhAva (hai)| Atmavastu to parama zuddha, parama nirmala, usakA pavitra bhAva andara svarUpa meM hai| aise Atma-bhAva kA anubhava na kare.... bhagavAna AtmA zuddha cidghana AtmA pavitra Anandakanda hai - aise AtmA kA antarmukha hokara, AtmA kA jJAna, AtmA kA darzana aura usa AtmA kA AcaraNa-anuSThAna.... jahA~ taka aisA anubhava na kare, taba taka mUr3ha jIvoM ke, ajJAnI jIvoM ke kiye hue vrata - yaha ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya pAlatA ho, vaha saba nirarthaka-rAga kI mandatA kA eka zubharAga hai| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA, sarvajJa paramezvara trilokanAtha tIrthaGkara ne kahA, vaisA yaha AtmA atyanta pavitra zuddha Ananda, saccidAnanda aura jJAyaka anAkula zAntarasa se bharA huA, yaha Atmatattva hai| aise bhagavAna AtmA kI zraddhA, usakA jJAna aura usakA anubhava, jaba taka nahIM kare, taba taka ajJAnI mUr3ha jIva ke.... mUr3ha arthAt svarUpa ke anajAna jIva ke...
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 223 samajha meM AyA? AtmA vItarAgamUrti hai| svarUpa se zuddha avikArI svabhAva AtmA hai| usakI zraddhA, jJAna aura anubhava na kare aura mUr3ha jIva, vrata pAlana kare; vastu ke svabhAva se anajAna (mUr3ha jIva) ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya pAlana kare, vaha mokSamArga nahIM; vaha bandhamArga hai, vaha saMsAra meM bhaTakanevAlA jIva hai| samajha meM AyA? vrata, tapa.... AtmA caitanyamUrti zuddharasa Anandakanda hai - aisI cIja kA jahA~ antarmukha anubhava, zraddhA, jJAna nahIM aura vaha svayaM anazana, unodara kare, AhAra chor3e, mahIne-mahIne ke apavAsa kare, rasa chor3a de, dUdha, dahI, khA~Da-zakkara nahIM khAye - ve saba usake tapa nirarthaka haiN| samajha meM AyA? yaha AtmA jJAyaka caitanyasvarUpa, bhagavAna paramezvara ne jo paryAya meM pragaTa kiyA avasthA meM - dazA meM pragaTa huaa| kyA kahA? yaha AtmA, deha meM virAjamAna caitanyaratna, jisameM ananta guNa kA zuddhapanA bharA hai - aise AtmA kA jise antarasanmukha kA anubhava - samyagdarzana, jJAna nahIM - aise jIva.... 'mUr3ha' zabda prayoga kiyA hai na? mUr3ha / vastu jJAtA-dRSTA ananta AnandAdi zuddhasvarUpa se bharapUra (hai), usakA bhAna nahIM; isa kAraNa mUr3ha jIva, phira bhale hI vaha vrata, tapa kare, vinaya kare - deva-guru -zAstra kI bahuta vinaya kare, yAtrA kare, bhakti kare, pUjA kare - yaha saba usake dharma ke khAte meM nahIM hai, ve saba zubhabhAva bandha ke liye haiM, saMsAra ke khAte meM hai| samajha meM AyA? kyoMki paramAtmA-nija svarUpa meM Ananda aura zuddhatA par3I hai, use sparze nahIM, use sparza nahIM aura mUr3ha apane nija svabhAva se anajAna, aise vinaya kare, deva-guru-zAstra kI bhakti; vinaya, pUjA, nAma smaraNa kare - ve saba zubharAgarUpI puNya hai, dharma nhiiN| use dharma nahIM hotaa| samajha meM AyA? vaha deva-guru-zAstra kI vaiyAvRtti kare, sevA kare parantu jise AtmasevA kA patA nahIM ki maiM eka jJAnAnanda cidAnanda zuddha dhruva anAdi-ananta pavitra ananta zAnti kI khAna-khajAnA AtmA hU~; pUrNa Ananda jo paramAtmA ko - sarvajJadeva ko pragaTa huA hai, usa pUrNAnanda kA dhAma AtmA svabhAva se hai| aise atIndriya Ananda kA jise sparza, sparza nahIM - anubhava nahIM, (use) chUtA nahIM, sanmukha nahIM - aise mUDha.... svabhAva se ajAna jIva ke deva-zAstra-guru kI sevA kA bhAva bhI use saMvara aura nirjarA meM nahIM hai; bandha meM hai| usameM bandha hokara vaha cAra gati saMsAra meM bhaTakanevAlA hai| ratanalAlajI! kaThina bAta, bhAI! samajha meM AyA?
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 gAthA-29 bhagavAna AtmA sat.... sat... sat.... zAzvat jJAna aura Ananda kI khAna prabhu AtmA hai| atIndriya Ananda ke bhAna aura sparza binA jo kucha zAstra kI svAdhyAya kare... yaha tapa ke bola meM AtA hai / rAtri meM isakA jarA-sA calA thaa| yaha anya kahate haiM na ki hama sajjhAya karate haiM na! are! bhagavAna! bhAI! suna re prabhu! yaha cidAnanda kI mUrti zAzvata Ananda kI khAna AtmA hai / zAzvat - akRta, avinAza - aisA tattva ananta svabhAva ke, zuddhasvabhAva se bharA huA bhaNDAra bhagavAna hai| aise AtmA ko antarmukha meM sparza binA, bahirmukha kI itanI vRttiyA~.... zAstra-svAdhyAya kare, gyAraha aMga nau pUrva par3he.... svAdhyAya kare, rAta-dina zAstra... zAstra... zAstra - yaha saba vikalpa puNya-rAga hai, yaha dharma nahIM hai| mumukSu - bhale hI dharma nahIM, parantu nirjarA to sahI na? uttara - dharma nahIM, phira nirjarA kahA~ se AyI? samajha meM AyA? saMvara, nirjarA nhiiN| dekho! vrata, tapa kahA hai yA nahIM? bhagavAna AtmA....! bhAI! yaha caitanyaratna hai| prabhu! ise patA nahIM hai| yaha deha, vANI, mana to miTTI, jar3a, dhUla hai / andara karma haiM - ATha karma; jise nasIba kahate haiM, vaha dhUla, miTTI, jar3a hai aura yaha hiMsA, jhUTha, corI, viSayabhoga kI vAsanA - yaha pApa hai| dayA, dAna, vrata, bhakti, tapa, japa, vinaya ke aise vikalpa utpanna hoM, ve puNya haiM; ve koI AtmA nhiiN| aise puNya-pApa ke rAgarahita bhagavAna AtmA vastu zAzvat nitya dhruva hai| use sparze binA mUr3ha jIva aisI svAdhyAya kare aura vinaya kare.... samajha meM AyA? usake - mUr3ha ke saba vrata haiM-vRthA haiN| samajha meM AyA? AhA...hA...! svasanmukha ke bhAna binA parasanmukha se hue sabhI vikalpa kI jAla, puNya yA pApa - ye donoM bandha kA hI kAraNa hai| ravANI! AhA...hA...! ___ kahate haiM ki vahA~ taka mithyAdRSTi ajJAnI.... mUDha... mUr3ha kahA hai na? usake vrata, usakA tapa.... lo! prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRttya, sajjhAya, dhyAna kare, A~kheM banda karake dhyAna (kare), parantu kisakA dhyAna? A~kha banda karake baiThe parantu AtmA eka samaya meM akhaNDAnanda prabhu sat kI khAna hai| sat zAzvat anAdi-ananta akRtrima zAzvat padArtha-tattva hai| usameM zAzvat zAnti aura zAzvat Ananda andara par3A hai| samajha meM AyA?
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 225 aisA zAzvat bhagavAna AtmA aura zAzvat usakA zAnti aura Ananda kA jo bhAva, usake sparza ke bhAna binA jitane ye saba svAdhyAyAdi karate haiM... samajha meM AyA? upadeza dete haiM, pUchate haiM, prazna karate haiM.... samajha meM AyA? paryaTanA karate haiM, bArambAra karate haiM, A~kha banda karake baiThate haiN| inake saba akele paNyabaMdha ke kAraNa haiN| bhagavAna AtmA vasta se abandhasvarUpa hai, usake aise pariNAma se use bandhana hotA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? ballabhadAsabhAI ! bahuta kaThina... usameM abhI kI AhA... hariphAI meM saba aise ke aise cale haiM na? dharma ke nAma para viparItatA poSate haiM / AhA...hA...! bhagavAna ! yaha vastu hai na prabhu! AtmA hai, vaha zAzvat hai na? aura usake svabhAva zAnti, Ananda vaha dhruva zAzvat hai na? usake guNa jo haiM, vaha svayaM zAzvat dhruva aura usake guNa bhI zAzvat dhruva... usameM guNa meM to jJAtA-dRSTA, Ananda aura vItarAgatA se bharA huA yaha bhagavAna hai| isake antara sparza binA usakI sanmukhatA kI dRSTi ke binA mUr3ha isake svabhAva ke aparicaya se jitanA aisA kriyAkANDa vrata, tapAdi kare... samajha meM AyA? vaha mokSa kA upAya nahIM hai| vaha AtmA ko chUTane kA upAya nahIM hai; vaha ba~dhane kA aura bhaTakane kA upAya hai| AhA...hA...! pravINabhAI! mahAvIra... mahAvIra... mahAvIra... mahAvIra... mahAvIra... mahAvIra... bhagavAna... bhagavAna... bhagavAna... bhagavAna... bhagavAna... (karate haiN)| kitanoM ko hI Adata par3a gayI hotI hai, vaha to eka rAga-vikalpa hai| zubharAga hai, paralakSyI vRtti hai| zuddhasvarUpa andara hai, usake bhAna binA aise bhAva use saMvara aura nirjarA kA kAraNa nahIM hai; bandha kA kAraNa hai| mumukSu - abhimukha hone ke sAdhana to haiM na? uttara - jarA bhI abhimukha hone kA sAdhana nahIM hai| kaho, isa rAga kI dizA para tarapha kI hai, aura svabhAva kI dizA antarmukha kI sva kI hai; isalie para tarapha kI dizA kA bhAva, sva-tarapha kI dizA meM madada kare - yaha tIna kAla meM nahIM ho sktaa| kyA kahA phira? bhagavAna AtmA zuddha cidAnanda kI mUrti zAzvat AnandamUrti ! AhA...hA...! jisane - bhagavAna AtmA meM atIndriya Ananda labAlaba bharA hai - aise Ananda ko sparza kiye
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 29 T binA, aise Ananda ko jAnakara, anubhava karake pratIti kiye, binA jitane aise bhAva vrata, niyama ke Adi ke hote haiM, ve parasanmukha kI jhukAvavAlI vRttiyA~, AtmA ko antarmukha hone ke lie jarA bhI madadagAra nahIM hai / kaho, samajha meM AyA yA nahIM ? Upara kamare meM jAnA ho, haoNla hove aura haoNla bIca meM ? Upara kamarA aura nIce talaghara / Upara jAnA ho to thor3A talaghara meM utare vaha Upara jAne meM koI madada karegA yA nahIM ? samajha meM AyA ? bIca meM haoNla, nIce talaghara, Upara kamarA; kamare meM car3hane kI sIr3hiyA~ yA thor3A car3hane meM nIce utare to vaha madada karegA yA nahIM ? 226 mumukSu - ve sIr3hiyA~ to....... uttara - vaha to vaha sIr3hiyA~ ... yaha to sva-sanmukha ke Aye yaha to sva-sanmukha kI dRSTi, sva-sanmukha kA jJAna aura sva-svarUpa kI ramaNatA, yaha sIr3hiyA~ haiN| AhA...hA...! bhagavAna paramAnanda kA nAtha prabhu kA sparza kiye binA aisI rAga kI kriyAe~ mokSamArga nahIM hai - aisA kahate haiM / zuddhopayoga kI bhAvanA na bhA kara aura zuddha tattva kA anubhava na karake jo kucha vyavahAra cAritra hai, vaha mokSamArga nahIM hai| dekho, inhoMne likhA hai zItalaprasAdajI ne / saMsAramArga hai.... AhA... hA... ! kaThina bAta, bhAI ! parantu strI-putra ke lie karate hoM, dukAna ke lie karate hoM, vaha to pApa / haiM? taba to saMsAramArga (kaho) ThIka hai..... parantu yaha dayA, dAna, vrata, bhakti... ? parantu bhAI ! tujhe patA nahIM hai, prabhu ! yaha bahirmukha jhukAvavAlI vRttiyA~ haiM, antarmukha paramAtmA svayaM nijAnanda se bharapUra hai, usake sanmukha se vimukha hai, ina vimukha vRttiyoM ke bhAva se AtmA ko puNya aura saMsAra hI hai / kaho, ballabhadAsabhAI ! kyA karanA yaha ? sabane vivAda uThAyA... puNyabandha kA kAraNa hai| samajha meM AyA ? yaha inake aTThAIsa mUlaguNa.... sAdhu hove aura aTThAIsa mUlaguNa pAlana kare, eka bAra AhAra, khar3e-khar3e AhAra le, nagnapanA- acelapanA, sAmAyika, chaha Avazyaka ke vikalpa - aise aTThAIsa mUlaguNa pAlana kare to bhI vaha saMsAra aura puNyavardhaka hai| AhA....hA... ! bhagavAna ! tere pAsa kahA~ pU~jI kama hai ? jahA~ AtmA sarvajJa paramezvara kevalajJAnapane
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) ko prApta kare, ananta AnandAdi dazA ko arahanta, siddhapane prApta huA, una saba nirmala dazAoM kI khAna to AtmA hai| ve dazAe~ kahIM bAhara se nahIM AtI haiN| 227 bhagavAna AtmA eka samaya meM sat... sat... sat... sat .... cidAnanda... cidAnanda.... jJAna AnandAdi ananta zaktiyoM kA rasakanda hai / usakA jahA~ antara Adara nahIM, sanmukhatA nahIM, sAvadhAnI nahIM, ruci nahIM, usako jJeya karake jJAna nahIM, usameM jJeya karake sthiratA nahIM, vahA~ taka saba bAhara ke vrata -tapAdi cAra gati meM bhaTakAnevAle haiM / samajha meM AyA ? samayasAra meM kahA hai na ? vaha dRSTAnta diyA hai / vadasamidI guttIo sIlatavaM jiNavarehiM paNNattaM / bandha adhikAra meM AtA hai na ? abhavya ( yaha saba ) karatA huA bhI ajJAnI mithyAdRSTi hai| aise vrata pAle, tapa kare.... bhAI ! usa tapa kI vyAkhyA kyA ? bhagavAna AtmA atIndriya Ananda se zobhita tattva hai, tattva hai; usake antara meM ekAgra hokara atIndriya Ananda kA zAnti kA sAgara andara se uchale aura jaise geru~ se sonA suzobhita hotA hai, usI prakAra bhagavAna AtmA, atIndriya Ananda kA sAgara bhagavAna AtmA kI ekAgratA se usakI dazA meM atIndriya Ananda kI paryAya meM - avasthA meM bAr3ha Ave usakA nAma bhagavAna tapa kahate haiN| samajha meM AyA ? yaha saba vyAkhyA kaisI ! ai... I... ! samajha meM AyA ? jisa jAti kA AtmA kA bhAva hai, usa jAti kA bhAva usakI dazA meM pragaTa ho, use mokSa kA mArga kahate haiM / usa jAti ke bhAva se viparIta bhAva (hove), vaha saba saMsAra ke khAte meM, puNya ke khAte meM hai / svarga mile yA dhUla kI seThAI mile, saba bhaTakanevAle haiN| mumukSu - ThIka hai / uttara kyA ThIka ? haiM ? nagna satya hai, AhA... hA... ! isameM samajha meM AyA ? eka ora rAma aura eka ora gA~va.... eka ora prabhu ananta guNa kA AtamarAma, ananta guNa kA AtamarAma.... usakI sanmukhatA, usake sanmukhatA kA jJAna, usakI pratI aura svasanmukhatA ke svarUpa kA AcaraNa, yaha eka hI mokSa kA mArga hai, yaha saMvara aura nirjarA hai / isase viruddha jitane bhAva hote haiM, samyagdRSTi ke bhI jitane vimukha bhAva (hote -
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 gAthA-29 haiM), ve bhI bandha kA kAraNa haiN| yahA~ to mithyAdRSTi kI bAta lI hai, kyoMki vastu se anajAna - aisA lenA hai| mUDhaha kahA hai na? samajha meM AyA? mUr3haha - gAthA meM mUr3ha zabda par3A hai na? o...ho...ho...! saba jAnA parantu tUne bhagavAna AtmA nahIM jaanaa| mahAprabhu virAjamAna hai, caitanya prabhu, caitanya ratnAkara / caitanya meM ananta ratna haiM / jaise, samudra meM ratna ke Dhera par3e haiM, svayaMbhUramaNa samudra meM to akele ratna bhare haiM, reta ke badale ratna haiM, parantu vahA~ kAma ke kise haiM? vahA~ lene bhI kauna jAye? isI prakAra yaha bhagavAna AtmA eka sekeNDa ke asaMkhya bhAga meM vasturUpa se arUpI Anandaghana dala caitanyadala hai, usameM ananta zAnta aura vItarAgatA ke ratna ananta bhare haiM, aise caitanyaratna kI anubhava-dRSTi ke binA, arthAt usakI mahimA aura bahumAna antarmukha kiye binA bAhya meM jitane vrata -tapAdi kiye jAte haiM, ve saba saMsAra ke khAte meM haiN| samajha meM AyA? paisA-vaisA yaha dhUla mile, bhUta, deva-veva ho, cAra gati meM bhttkegaa| kaho, samajha meM AyA? ballabhadAsabhAI! AhA...hA...! vItarAga paramezvara sarvajJa trilokanAtha tIrthaGkaradeva jinheM paryAya meM, avasthA meM, hAlata meM, dazA meM, svabhAva ke antara Azraya dvArA pUrNa jJAna aura pUrNa vItarAgatA pragaTa huI, taba bhagavAna kI icchA binA vANI nikalI, usa vANI meM yaha AyA - aisA santa yahA~ pharamAte haiN| samajha meM AyA? yogIndradeva digambara muni, jaMgalavAsI vana meM rahate the| unhoMne kahA ki bhAI ! isa terI cIja kA anajAna aura paracIja ke jhukAvavAle tere cAhe jaise puNya ke bhAva hoM, ve tere AtmA ko bandhana ke lie aura bhaTakane ke lie haiN| samajha meM AyA? mumukSu - eka mokSa nahIM milatA? uttara - basa! mokSa nahIM milatA, yaha bhaTakane kA milatA hai - aisA kahate haiN| yaha... dhUla mile, eka mokSa nahIM miltaa| e... nihAlabhAI ! yaha kahate haiN| eka mokSa nahIM milatA, bAkI to saba mile na ! AtmA kI zAnti nahIM milatI, bAkI to azAnti ke Dhera mile na ! aisaa| AhA...hA...! are... ! tere indra ke, deva ke devAsana yaha saba duHkha ke kAraNa
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 229 haiM / tere paise dhUla ke Dhera, yaha mere, unake Upara lakSya jAnA vaha AkulatA hai, dhUla hai, vahA~ kahA~ (zAnti hai)? eka mokSa nahIM mile, bAkI saba bhaTakane kA mile| eka mokSa nahIM mile itanA na? dhIre se bar3I hA~DI nikAla de| dalAla hai, dlaal| samajha meM AyA? AhA...hA...! kahA~ gaye popaTabhAI! gaye? gaye lagate haiN| kaho, samajha meM AyA isameM? AhA...hA... ! yaha 29 vIM gAthA huii| dekho, zabdArtha meM se tumhAre pATha hotA hai na, usameM se nikAlate haiN| dekho! vrata, tapa.... yaha vyAkhyA kI hai| saMyama.... indriyadamana aura mUlaguNa.... eka bAra AhAra lenA Adi mUDhaha parantu jo AtmA ke zuddha cidAnandasvabhAva se anajAna hai - yaha zabdArtha calatA hai| hai na zloka? pustaka meM hai| mokkha Nivuttu use mokSa nahIM kahA, use saMvara-nirjarA nahIM khaa| jAma Na jANai ikka jaba taka bhagavAna AtmA apanI mUla cIja ko nahIM jaane| paru pradhAna, suddhaubhAu pavittu mahA zuddha bhagavAna AtmA pavitra hai, usakA samyagdarzana aura anubhava na ho, taba taka yaha saba isake vyartha eka binA kI zUnya, raNa meM pukArane jaisA hai| isakI pukAra koI nahIM sunatA? aura isakA ronA banda nahIM hotaa| samajha meM AyA? / vratI ko nirmala AtmA kA anubhava karanA yogya hai jo Nimmala appA muNai vysNjmuNsjuttu| to lahu pAvai siddha suhu iu jiNaNAhaha vuttu||30|| jo zuddhAtama anubhave, vrata saMyama sNyukt| jinavara bhASe jIva vaha, zIghra hoya shivyukt||30|| anvayArtha - (jo vayaMsajamusaMjuvu Nimmala muNai) jo vrata, saMyama sahita nirmala AtmA kA anubhava kare (to siddha suhu lahu pAvai) to siddha yA mukti kA sukha zIghra hI pAve (iu jiNaNAhaha vuttu ) aisA jinendra kA kathana hai|
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 gAthA - 30 30, vratI ko nirmala AtmA kA anubhava karanA yogya hai / 30 vIM gAthA jo Nimmala appA muNai vayasaMjamuMsajuttu / to lahu pAvai siddha suhu iu jiNaNAhaha vuttu // 30 // pustaka hai na ? bhAI ke pAsa hai yA nahIM ? usameM hai zloka, isa zloka meM hai / yahA~ to zloka meM se (artha karate haiM) / 30 vA~ jo Nimmala appA muNai hai na ? jo koI AtmA nirmalAnanda prabhu zuddha jJAnaghana AtmA ko jo muNai arthAt jAnatA hai, antara nirmala vastu zuddha cina hai, use anusaraNa kara nirvikalpa se AtmA ko anubhava karatA hai / nirvikalpa arthAt rAga ke malinatA ke vikalpa se mizrita dazA ke binA.... bhagavAna AtmA nirmalAnanda prabhu ko nirmala anubhava se jo anubhava karatA hai| 'muNai' appA muNai arthAt anubhava karatA hai| vayasaMjamu saMjuttu aura usameM bhI use vrata aura saMyama kA bhale vyavahAra ho parantu isa vastu sahita hai to use vyavahAra nimittarUpa se vahA~ kahA jAtA hai| kyA kahA ? mumukSu - madada kre| uttara madada kisane kahI ? zuddha AtmA apanA zuddha upAdAna.... vaha zuddha upAdAna arthAt jisameM se nirmalatA grahaNa kI jA sakatI hai - aisA yaha bhagavAna, nirmala AtmA kA jo anubhava, vaha usakA zuddha upAdAna, mokSa kA vAstavika kAraNa vaha hai / usa kAla meM use vrata, niyama kA, nimitta kA vyavahAra hotA hai, to use nimittarUpa se yathArtha lAgU par3atA hai| samyagdarzana, anubhava binA ke jo vratAdi the, ve to nimittarUpa bhI nahIM kahe gaye the / yahA~ to unheM nimittapanA hai itanA siddha karanA hai| samajha meM AyA ? AhA...hA...! 1 jo koI vrata, saMyama saMjuttu Nimmala muNai / vrata, saMyama.... (arthAt ) indriya damana sahita nirmala AtmA kA anubhava kare.... 'to siddha suhu lahu pAvai' 'to lahu pAvai siddha suhu'lahu' arthAt alpa kAla meM, lahu arthAt zIghra kAla meM / pAvai arthAt prApta karatA hai| siddha suhu (arthAt ) siddha paramAtmA kA sukha / vaha svayaM AtmA ke antara anubhava meM zuddha caitanya ko anubhava karatA hai, usake sAtha use vrata, niyama ke nimittarUpa
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 231 vikalpa-vyavahAra hote haiM to krama-krama se saba vyavahAra chor3akara, apane zuddha svarUpa ko, siddha-sukha ko prApta kregaa| samajha meM AyA ? yaha saba kImata jAtI hai AtmA / aba, vaha AtmA kaisA ? usakA ise patA nahIM pdd'taa| jo mahimA karane yogya caitanyaratna, vaha ise kucha nahIM / yaha deha - vANI kI kriyA aura dayA-dAna ke pariNAma, jo kucha mahimA karane yogya nahIM haiM... AhA... hA... ! unakI ise mahimA aura unakI ise mahimA... mahimA parantu bhagavAna AtmA sarvajJa paramezvara vItarAga trilokanAtha ananta Ananda ko prApta hue, vaha saba nirdoSa dazAe~ prApta huIM, ve paramArtha svarUpa meM andara AtmA meM par3I hai - aisA AtmA yahA~ kahA hai na! - mmila appA mui aisA nirmala bhagavAna AtmA vartamAna zAzvata bhAva-svabhAva pavitra vartamAna zAzvat hai / vartamAna kyoM kahA ? zAzvat arthAt bAda meM (aisA nahIM) / yahA~ vartamAna zAzvat dhruva nirmala bhAva par3A hai, use jo muNai arthAt anubhava karatA hai / usakI antardRSTi aura AcaraNa hai, vaha bhale vrata, saMyama, nimittarUpa ho.... vyavahAra AcaraNa - use rAga kI mandatA Adi ho parantu vaha mokSa kA vAstavika kAraNa yaha hai aura yaha (manda rAga) sAtha meM hotA hai to ise kramaza: chor3akara kevalajJAna prApta karegA, siddha sukha ko prApta kregaa| samajha meM AyA ? - nimittapanA hotA hai| hotA hai ( - aisA ) yahA~ siddha kiyA hai| svarUpa ke zuddha upAdAna kI zraddhA-jJAna aura AcaraNa kI bhUmikA meM pUrNa zuddhatA pragaTa nahIM huI, isalie zuddhatA kA usa bhUmikA ke yogya vyavahAra - rAga kI mandatA hotI hai, use nimittarUpa kahA jAtA hai| mAla DAle usakI thailI ... mAla DAle binA thailI kisakI kahanA ? jUTa kI yaha thailI dAla, cAvala kI nahIM kahalAtI, mAla DAle to kahalAtI hai ki yaha dAla kI thailI hai, yaha kyA tumhAre ve bar3e Dhola hote haiM na ? aba to bar3e Dhola rakhate haiM na anAja ke ? Dhola... Dhola... Dhola meM bar3I pola..... bar3e Dhola rakhate haiM yA nahIM ? isI prakAra hArabaMdha (par3e hoM), dAla, cAvala, aura amuka aura amuka Uchar3A ... yaha saba abhI to yaha ho gayA hai parantu kisakA ? yaha saba dekhA hai aura saba dekhA hai / kisakI ( thailI) ? ki DAle uskii| usakA kyA ? vahA~ kyA nAma likhA hai ? cAvala DAle to cAvala kA aura dAla
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 gAthA-30 DAle to dAla kA aura zakkara DAle to zakkara kA (nAma likhate haiN)| isI prakAra mAla AtmA akhaNDAnanda prabhu kI zraddhA-jJAna aura cAritra kA mAla ho to sAtha meM vyavahAra vratAdi ke vikalpa ko thailI-vAradAna kahA jAtA hai| AhA...hA... ! e... devAnupriyA ! mumukSu - isameM to zarta rakhI hai| uttara - kahA na, zarta rakhI hai na ! upAdAna ko aisA nimitta ho to mukti pAve / zuddha upAdAna kI vRddhi karake.... aisaa| samajha meM AyA? usakA kAraNa hai| yaha rakhA hai ki jahA~ Age AtmAnubhava to cauthe-pA~caveM meM bhI hotA hai, parantu yaha vizeSa anubhava, sthiratA hai, vahA~ aise vikalpa hote haiM, vahA~ sthiratA vizeSa (hotI hai), yaha batAnA hai| samajha meM AyA? varanA samyagdarzana cauthe guNasthAna meM bhI AtmAnubhava hotA hai parantu jahA~ vrata, niyama ke pariNAma haiM, unheM to sthiratA-anubhava bahuta hotA hai, aise bahuta ko vajana dene ke lie usake sAtha vratasahita kahA gayA hai| samajha meM AyA? AhA...hA...! yaha jora dete haiN| __ jahA~ AtmA apane pantha meM andara par3A, zuddha bhagavAna AtmA ke antara mArga meM car3hA parantu usa mArga meM car3hane para bhI jahA~ taka use vrata ke pariNAma, jo vikalpa cAhie aisI bhUmikA ke yogya sthiratA nahIM huI.... samajha meM AyA? .....vahA~ taka use ugra AcaraNarUpI sAdhupanA nahIM hotA aura vaha ugra AcaraNa jahA~ hotA hai, vahA~ aise vikalpa hote haiM / aisI bAta siddha karate haiN| AhA...hA...! samajha meM AyA? AhA...hA...! aisA mArga vaha kaisA yaha? aisA vItarAga kA mArga hogA? haiM ? yaha to abhI taka sunA ki rAtri bhojana nahIM karanA, roTiyA~ nahIM khAnA, aSTamI-caturdazI ko upavAsa karanA, kandamUla nahIM khAnA, AlU nahIM khAnA, zakarakanda nahIM khAnA.... lo ! aisI bAta eka-eka bAta aisI? yaha pauna ghaNTA hone AyA, e... zazIbhAI ! haiM? mumukSu - bhagavAna aisA kahate haiN| uttara - bhagavAna aisA kahate hai, dekho! yaha kahate haiM, dekho ! jiNaNAhaha vuttu hai na? dekho! isameM hai| siddha suhu lahu pAvai iu jiNaNAhaha vuttu aisA jinendra kA kathana hai| hai ? 30 meM, isalie to AcArya zabda DAlate jAte haiM ki jinendradeva vItarAga paramezvara trilokanAtha, sau indra se pUjanIya, samavasaraNa ke nAyaka... samajha meM AyA?.... lAkhoM
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 233 santoM ke sUrya-candra, lAkhoM sAdhurUpI tAre unameM tIrthaGkara jo candra, unake mukha se yaha vANI (AyI hai)| AhA...hA... ! parantu kaThina, bApU! (hamane to abhI taka aisA sunA hai ki) yaha karo, yaha khAo aura yaha pio, yaha chor3o, yaha tyAgo.... kauna chor3e, rakhe? suna na ! paravastu ko kaba pakar3A thA, ki use choDe ? samajha meM AyA? yahA~ to ajJAnabhAva, svarUpa kA abhAna aura rAga-dveSa kI jo asthiratA par3I hai, use svabhAva ke bhAna se miTAyA jA sakatA hai| kyA bhagavAnabhAI! ThIka, aba ThIka huaa| nahIM to bhAgate the| Ave avazya hamAre dA~ta ke kAraNa, haiM? dA~ta ke kAraNa AveM, samadhI ko lekara.... catura vyakti haiM, cale aura yahA~ phira prema bhI thor3A avazya, parantu baiThe nahIM andara se, ve kaheM sAmAyika-prauSadha, pratikramaNa aura upavAsa kareM to vaha koI dharma na ho - aisA hogA? are... ! bApU! bhAI! tujhe patA nahIM hai| sAmAyika kahA~ rahatI hogI, yaha patA hai use? sAmAyika eka zabda huA to sAmAyika kA bhAva kahA~ rahatA hogA? patA hai? aura vaha bhAva kyA hogA? vastu hogI? zakti hogI? avasthA hogI? vikAra hogA? avikAra hogA? usakA kAla kitanA hogA? bhagavAna jAne.... aise baiThe, vaha (vaha saamaayik)| vaha sAmAyika nahIM hai, suna na aba! vaha saba mUr3ha kI, ajJAnI kI sAmAyika hai| kaho, isameM samajha meM AyA? AhA...hA... ! samajhe? (yahA~ calate viSaya meM) nimitta kI vyAkhyA kI hai| Navi esa mokkhamaggo pIche AdhAra diyA hai / 30 vIM gAthA kA mUla to yaha hai ki jiNaNAhaha vuttu| vItarAga paramezvara trilokanAtha tIrthaGkaradeva ne samavasaraNa sabhA meM bhagavAna aisA kahate the| AhA...hA...! kaho, samajha meM AyA? hai na? jiNaNAhaha jinanAtha, vItarAga ke nAtha arthAta tIrthakaradeva.... aisA vuttu aisA kahate the| vuttu arthAt khnaa| aisA kahate the ki jise bhagavAna AtmA ananta caitanya Ananda ke rasa se bharA prabhu kA jise antara meM anubhava kI ugratA kI cAritradazA-ramaNatA hotI hai, usake sAtha aise nimitta, usa samaya meM ugra cAritra meM nimittarUpa vratAdi ke pariNAma hote haiM, to vaha krama se rAga kA abhAva karake, zuddhatA ko bar3hAkara aura pUrNa siddhi ke sukha ko, mukti ke sukha ko paayegaa| aisA jinanAtha ne varNana kiyA hai| samajha meM AyA?
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 gAthA-31 ___akelA vyavahAracAritra vRthA hai vayatavasaMjamusIlu jiya e savve akicchu| jANa Na jANai ikka parU suddhau bhAu pavittu // 31 // jaba taka eka na jAnatA, parama punIta subhaav| vrata-tapa-saMyama zIla saba, niSphala jAno daav||31|| anvayArtha - (jiu) he jIva! (jAva ikka parU suddhau pavittu bhAu Na jANai) jaba taka eka utkRSTa zuddha vItarAgabhAva kA anubhava na kare (vaya tava saMjamu sIlu e savve akaicchu) taba taka vrata, tapa, saMyama, zIla ye sarva pAlanA vRthA hai, mokSa ke lie nahIM hai| puNya bA~dhakara saMsAra bar3hAnevAlA hai| 31, akelA vyavahAracAritra vRthA hai| dekhA? usameM nimitta rakhA thA, aba akelA vyavahAracAritra vyartha hai - aisA kahate haiN| vayatavasaMjamusIlu jiya e savve akicchu| jANa Na jANai ikka parU suddhau bhAu pavittu // 31 // he jIva! jiya zabda par3A hai n| jiya vaha jiya arthAt jIva hotA hai| he jIva! jAma ikka paru suddhau pavitu bhAuNa jANai jaba taka eka utkRSTa zuddha vItarAga.... jANai ikka paru zuddhaU pavittu bhAu Na jANai... jaba taka, aisA jahA~ taka.... jAma hai na? jAma arthAt jaba taka, aisA cAhie mUla to| isameM jANai artha kiyA hai, jAma cAhie, samajha meM AyA? jAma arthAt jaba tk| Na jANai ikka paru AtmA kA eka zuddha vItarAgabhAva; eka bhagavAna AtmA kA vItarAgabhAva, zuddhabhAva, AnandabhAva - aisA eka AtmA kA antarabhAva, zuddha dhruva svabhAva zAzvat Ananda vItarAgabhAva, aise ko na jAne vaha phira Na jANai aayaa| samajha meM AyA? jANai Na jaanni| jaba taka bhagavAna AtmA ke vItarAgasvabhAva, aise zuddhabhAva ko na jAne... zuddhabhAva ko na
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 235 jAne, zuddha upayoga pragaTa na kare, taba taka usake saba vyavahAra vratAdi vyartha... vyartha haiN| samajha meM AyA? usameM (30 vIM gAthA meM) AyA thA na? yaha muNai vy| to phira (aisA artha huA ki) jahA~ ugra zAnti (aura) anubhava hai, vahA~ vrata, niyama kahA parantu nIce akele vrata (vaha) dharma aura Upara anubhava dharma, bhAI ! isameM aisA nahIM AyA? AyA yA nahIM? 30vIM gAthA meM ? yaha do ikaTThe haiM na? to bhI aisA kahA Nimmala appA muNai vayasaMjamu saMjuttu - aisA khaa| do sAtha meM aisA kahA.... aisA nahIM kahA ki vrata, tapa kA pahalA dharma aura nirmala anubhava kA bAda kA dharma / haiM ? AhA...hA...! aisA hotA hI nhiiN| parantu kitane hI paNDita kahate haiN| abhI ke sIkhe hue (- aisA kahate haiN)| are ! bhagavAna ! bAr3ha baila ko khAtI hai, usa baila ko kahA~ jAnA? samajha meM AyA? bAr3ha baila ko khAye, baila car3hane ke lie bAr3ha kA sahArA le, baila car3hane ke lie bAr3ha kA sahArA le bAr3ha khA jAye baila ko - aise upadezaka kaise? lAo. hama sanate haiM. kacha kahe. vahI parA saba ulaTA....sananevAle ko - car3hane kA baila jAye kahA~ vaha ? ve becArA kahe usa prakAra, jaya paNDitajI ! saccI bAta tumhaarii| ratanalAlajI ! aisA hI hotA hai| AhA...hA...! are ! bAr3ha baila ko khaaye| dAmodarabhAI ne kahA thA jaitapura / ve sAdhu the na? vedAnta kI zraddhA, hA~! vedAnta kii| lIMbar3I... phira inheM jaina kI zraddhA avazya na? vastu bhale pheravAlI dRSTi thii| isalie vaha kahane lagA, yaha sAdhu sudharA huA dikhatA hai na? bar3A seTha thA na? dazAzrImAlI meM dasa lAkha rupaye pacAsa varSa pahale kisI ko nahIM the| vaha yahA~ dAmanagara thA, aura svayaM seTha vyakti jarA narama jaisA, dUsaroM ko aisA ki mere jaise bAta ise rucegii| nizcaya kI aisI vedAnta kI bAta karane lagA, seTha aisA hai, seTha aisA hai| seTha ne sunA, hA~! phira bolA, are... mahArAja! are! bAr3ha baila ko khAye, baila ko kahA~ jAnA? hoziyAra thA.... are ! aise jaina ke veza meM rahakara mu~hapaTTI meM rahakara to vedAnta kI bAta karo? ina logoM - jainoM ko kahA~ jAnA? becAre du:khI, tuma jAno ki yaha mArga hogA, hA~! kara deMge... are! tuma kyA karate ho, patA nahIM par3atA, kucha patA nahIM pdd'taa| phira sira para baiThA vaha..... kAntibhAI! yaha bahuta varSa kI bAta hai, hA~! yaha to bahuta varSa kI bAta hai| jaitapura gaye the, seTha
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 gAthA-31 aura ve nAgajI / ve isa vedAnta kI bAta karane lge| eka AtmA hai aura vyApaka hai| yaha jAne ki sudharA huA hai, seTha vyakti dikhatA hai, sudharA huA hai, phira gA~va meM bar3A gRhastha aisA lagatA hai| (taba seTha kahatA hai) are... mahArAja ! bAr3ha baila ko khAye, hA~! mu~ha para khaa| are... ! tuma sAdhu yaha mu~hapaTTI lekara baiThate ho, hAtha meM rajoNU aura tuma advaita AtmA kI bAta karo? yaha bhagavAna dvArA kathita ananta AtmA, bhagavAna dvArA kathita ananta paramANu, yaha saba chaha dravya aura yaha saba kahA~ gayA? ballabhadAsabhAI! haiM ? calatA hai, bhAI! yaha to ananta saMsAra ananta kAla se aise hI calatA hai|aahaa...haa...! vaya tava saMjama sIlu - dekho! itane zabda liye haiM / vrata pAle, vaiyyAvRtta kare, deva -guru kI vinaya kare, zAstra kA svAdhyAya kare, indriyoM kA damana kare (- yaha) saMyama kI vyAkhyA hai| sIlu arthAt kaSAya kI mandatA kA svabhAva; komala... komala... komala... komala rAga manda svabhAva, zIla, brahmacarya pAle, jiya e savve akaicchu - yaha saba akRtArtha hai; inase terA kucha bhI kArya siddha ho - aisA nahIM hai| jANai Na jANa ikka bhagavAna AtmA, jisameM pavitratA kA dhAma, pavitra bhagavAna AtmA, usa pavitra AtmA ke pavitra zuddhabhAva ko.... bhAva hai na? dekho na? suddhaU bhAvu pavittu dekho! paru suddhau bhAu pvitt| yaha bhagavAna AtmA vItarAgabhAva. AnandabhAva, zAntabhAva, akaSAyabhAva, svacchabhAva, prabhutAbhAva, paramezvarabhAva - aise ananta bhAva kA zuddha se bharA huA bhagavAna - aise zuddhabhAva ko jaba taka antarmukha hokara na jAne, taba taka ajJAnI kA vyavahAracAritra vRthA hai| kore kAgaja meM eka binA kI zUnya, raNa meM pukAra macAne jaisA (vyartha) hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? ratibhAI! yaha par3hAI kisa prakAra kI? puNya bA~dhakara.... dekho! inhoMne nIce artha kiyA hai, thor3A, hA~! puNya bA~dhakara saMsAra bar3hAnevAle haiN| ikatIsa gAthA, nIce artha kiyA hai| puNya bA~dhakara saMsAra bar3hAnevAle haiN| inhoMne to phira nIce yahA~ taka likhA hai; samyagdarzana ke binA mandakaSAya ko bhI vAstava meM zubhopayoga nahIM kahA jA sktaa| nIce hai| vAstava meM zubhopayoga nahIM kahA jaataa| bhagavAna AtmA, bhagavAna AtmA apanA zuddhabhAva, jaba taka usake bhaNDAra kI cAbI nahIM khole, taba taka usake isa zubhabhAva ke, isa zubharAga kI kriyA ko
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 237 zubhopayoga bhI nahIM kahA jAtA / dRSTi mithyAtva hai, vaha vAstava meM azubha hI pariNAma hai aisA kahate haiM / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? ikka paru suddhau hai na ? utkRSTa hai na ? utkRSTa zuddha vItarAgabhAva / AtmA kA svabhAva-AtmA kA antarasvarUpa utkRSTa vItarAgabhAva hai aura usakA anubhava zuddha upayoga bhAva-zuddha-upayoga bhAva ( hai ) / jaba taka aisA bhAva na kare, taba taka vaya va sajamu sIlu va savve ikacchu yaha saba akRtArtha hai; mokSa ke lie akArya..... akArya.... akArya hai| yaha akArya kiyA parantu kArya kucha kiyA nahIM / AhA... hA...! samajha meM AyA ? - nIce thor3A kiyA hai - bAhya avalambana yA nimitta ko upAdAna mAnanA, vaha mithyAtva hai / ai... I ... ! yaha vyavahAra vratAdi bAhya avalambana hai / isa avalambana ko yA nimitta ko upAdAna mAnanA (mithyAtva hai) / yaha avalambana bhI nimitta hai, ise upAdAna mAnanA, ise apanA zuddhasvarUpa mAnanA, (vaha) mithyAtva hai| samajha meM AyA ? kitanA hI ThIka likhA hai, phira nimitta Ave, taba jarA gar3abar3a karate haiM / koI karor3oM janmoM taka vyavahAra cAritra pAlana kare to bhI vaha mokSa kA mArga nahIM hai| samajha meM AyA ? koI karor3oM janmoM taka pAlana kare - vrata, niyama aura aisI bAhya tapasyAyeM kare parantu bhagavAna AtmA ke antara anubhava aura samyagdarzana ke binA vaha cAra gati meM bhaTakane ke paMtha meM hI vaha par3A hai| samajha meM AyA ? dekho! yaha cAritra kI vyAkhyA kI hai| 'dravyasaMgraha' kI gAthA hai| yaha vyavahAranaya kA cAritra hai| nizcaya svarUpa kI dRSTi aura cAritra hove to azubha se nivRttamAna aise zubhabhAva ko vyavahAracAritra kahA jAtA hai| samajha meM AyA ? zubhAzubhapariNAma se nivRtti aura bhagavAna AtmA kI dRSTisahita ke zuddhopayoga kI ramaNatA kare, usakA nAma vAstavika cAritra hai aura usake sAtha azubha se nivRttakara zubhabhAva hove, use vyavahAracAritra (kahate haiM) / vyavahAracAritra, bandha kA kAraNa hai; nizcayacAritra, saMvara - nirjarA kA kAraNa hai| samajha meM AyA ? mumukSu - kriyA karane se amuka bhava meM to lAbha hotA hogA na ?
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 31 uttara - nahIM, nahIM; ananta bhava taka.... ananta bhava taka AtmA ke sanmukha binA kI kriyA ananta bAra kare to use kucha lAbha nahIM hotaa| yaha karor3a to eka aMka rakhA hai| kore kAgaja meM cAhe jitane zUnya likhA kare to IkAI nahIM AtI, phira karor3a zUnya likho - aisA kaho yA ananta zUnya likho - aisA kaho ( - saba ekArtha hai) / samajha meM AyA ? mokSapAhu kI gAthA dI hai, yaha jarA ThIka hai| vaha samayasAra kI dI hai, vaha acchI dI hai 1 yaha dI hai, vaha ThIka hai / 238 AtmA kA svabhAva hai, AtmA kA dravyasvabhAva hai, usa dravyasvabhAva se pariNamanA, vaha mokSa kA kAraNa hai aura rAgAdi to paradravyasvabhAva hai / vikalpa, paJca mahAvrata, dayA, dAna Adi ke vikalpa to paradravyasvabhAva hai / vaha paradravyasvabhAva to durgati hai, bandhana hai / svadravyasvabhAva se svagati hai / (mokSapAhuDa meM kahA hai ki ) jo puNa paradavvarao michchaAdiTThI havei so sAhU | micchatta pariNado uNa vajjhadi duTuTukammehiM // 15 // Uha..... o...ho.... ! lo ! AcAryoM ne to zAstra meM bahuta kAma rakhA hai ? parantu gine taba na ! haiM ? nibhara ho gayA, nibhara / munara ho gyaa| munara nahIM kahate ? haiM ? aise hu~kAra kare nahIM, parantu . to kr| aise ise cAhe jitanI satya kI bAta kAna meM Ave parantu mUr3ha antara DhalatA nahIM - DhalatA nhiiN| nahIM, aisA hotA hai; nahIM, aisA hotA hai - aisA kahe / nahIM, nahIM, yaha aise hotA hai| yaha jhUTha ThaharAnA cAhatA hai / AhA... hA...! are ... prabhu ! tU kahA~ jAegA ? bhAI ! AhA....hA...! mArga to 'eka hoya tIna kAla meM '' eka hoya tIna kAla meM paramAratha kA pantha' - kahIM do mArga hote haiM? sarvajJa paramezvara trilokanAtha vItarAgadeva dvArA kathita nizcaya svAzraya mArga, vaha eka hI mokSa kA mArga hai| samajha meM AyA ? parAzrita, vaha mokSamArga nahIM hai / puNya pApa donoM saMsAra hai puNiM pAvai sagga jiu pAvai NarayaNivAsu / ve chaMDivi appA muNai tau labbhai sivavAsu // 32 //
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) svarga prApti ho puNya se, pApe naraka nivAsa / doU taji jAne Atama ko, pAve zivavAsa // 32 // anvayArtha - ( jiu puNNiM sagga pAvai) yaha jIva puNya se svarga pAtA hai ( pAvai NarayaNivAsu) pApa se naraka meM jAtA hai (ve chaMDivi appA muNai ) puNya-pApa donoM se mamatA chor3akara jo apane AtmA kA manana kare (tau siyavAsu labbhai ) to ziva mahala meM vAsa pA jAve / 239 32; puNya pApa donoM saMsAra hai| puNaM pAvai sagga jiu pAvai NarayaNivAsu / ve chaMDivi appA muNai tau labbhai sivavAsu // 32 // puNNa pAvai sagga yaha zubhabhAva - dayA, dAna, vrata, bhakti kare to puNya se svarga mile; yaha dhUla; svarga kI, deva kI dhUla / samajha meM AyA ? aura pAvar3a NarayaNivAsu yadi pApa kare to naraka meM jaae| nIce narakagati hai| pApa kare to naraka meM jAe, puNya kare to svarga meM jaae| samajha meM AyA ? zubhabhAva aise vrata, tapa, niyama, zIla, saMyama kahA na ? aise bhAva kare to svarga meM jaae| yaha seTha pA~ca-dasa karor3a ke, isake kAraNa jarA ujalA dikhe, parantu hai saba dhUla aura dhUla, vahA~ bhI / haiM ? do-pA~ca karor3avAle seTha ujale lagate haiM na? AhA... hA...! phUle-phUle samAte nahIM, Age bitthaayeN| inheM kahA~ paisA hai ? isake lar3ake ke pAsa hai, ise kahA~ hai? yaha to yahA~ rasoI kA adhikArI hai, isalie mu~ha ke Age hai| ai...I... ! seTha to isakA lar3akA seTha hai| usake pAsa karor3a rupaye haiM, lar3ake ke pAsa do karor3a haiN| ise to do lar3ake thor3A hissA dete hoNge| kahate the, bApUjI kA hissA hai| donoM lar3ake alaga ho gaye haiN| eka ke pAsa do karor3a aura eka ke pAsa eka karor3a hai, ina bhAIsAhaba ke| yaha unakA pitA hai| lar3akoM kA pitA 'pUnamacanda malUkacanda', mumbaI - do karor3a rupaye / vaha yaha malUkacanda / inake pitA yaha choTAlAla / dhUla meM bhI nahIM, saba duHkhoM se pIr3ita haiM, hairAna.... hairAna..... haiM I
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 gAthA-32 ve popaTabhAI gaye nahIM abhI? kahA nahIM? kaisA? 'govA' / 'zAntilAla khuzAladAsa' apane dazAzrImAlI, hA~! cAlIsa karor3a rupaye ngd| pacAsa hajAra kI eka dina kI AmadanI hai| dhUla meM bhI harSa nahIM, hairAna... hairAna becArA pUre dina / haiM? yaha kahate haiM ki puNya se svarga mile yA dhUla, seThapanA mile| isake puruSArtha se nahIM, hA~! yaha jAnatA hai ki maiMne puruSArtha kiyA, isalie hameM acchA milaa| isane dhUla meM bhI mehanata karake mara jAe to pA~ca hajAra bhI nahIM milate aura dUsare ko karor3oM rupaye sAmane Akara bhaTakate haiM / yaha to pUrva ke puNya ke rajakaNoM kA udaya Ave to goTI jama jAtI hai| yaha mUr3ha jAnatA hai ki maiMne mehanata kI, isalie milaa| mUr3hatA meM bar3A baila hai / ai....... ! AhA...hA...! AcArya bhagavAna kahate haiM ki bApU! puNya karegA to yaha dhUla milegI, le! svarga aura setth| yaha pApa karegA to nnrynnivaasu| hiMsA, jhUTha, corI, bhoga, vAsanA, kAma, krodha, mahA viSaya-vAsanA, vikAra, parastrI lampaTapanA, zarAba (pInA), mA~sa khAnA - aise bhAva hoMge to naraka meM jaaegaa| chaMDidi parantu donoM ko chor3akara AtmA ke zraddhA-jJAna aura cAritra karegA to mokSa jaaegaa| do (puNya-pApa) ke dvArA mokSa nahIM jAyA jaataa| isakI bAta kreNge| (zrotA : pramANa vacana gurudeva!) digambara sAdhu pAtra rakhate hI nahIM.... jise munipane kI saMvaradazA hotI hai, use vastra-pAtra grahaNa karane kI vRtti ho hI nahIM sakatI aura jise vastra-pAtra kI vRtti ho, use munipane kI saMvaradazA nahIM ho sktii| phira bhI jo vastra-pAtravAle ko muni mAnatA hai to usakI pratyeka tattva meM bhUla hai| bhAI ! satya bAta to aisI hai| kyA yaha kisI kA kalpita mArga hai ? nahIM; yaha to vItarAga kA mArga hai, vastusvarUpa aisA hai| prazna - kyA digambara sAdhu pAtra rakhate haiM? uttara - digambara sAdhu pAtra rakhate hI nahIM, ve pAnI kA kamaNDalu rakhate haiM, tathApi vaha pAnI pIne ke lie nahIM hotaa| pIne ke lie vaha pAnI ho hI nahIM sakatA, vaha to zauca ke lie hai| - pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, ASAr3ha zukla 2, gAthA 32 se 34 somavAra, dinAGka 20-06-1966 pravacana naM. 13 puNya-pApa saMsAra hai - aisA batalAte haiN| isameM pahale 31 (gAthA meM) AyA thA na? vyavahAracAritra nirarthaka hai, itanA kahA thaa| AtmA ke darzana-jJAna-cAritra ke binA akelA yaha vyavahAra tapa, yaha saba akRtArtha hai; vaha kucha kArya (kAma kA) nahIM, nirarthaka hai - aisA 31 (gAthA meM) kahA thaa| isameM Age hai. usake pahale 30 (gAthA meM) bhI nizcaya -vyavahAra sAtha meM kahA thaa| jahA~ nirmala AtmA kI zraddhA-jJAna aura zAnti ho, vahA~ vratAdi nimittarUpa hote haiM, sAtha meM hote haiM - aisA vahA~ 30 meM siddha kiyA hai| 29 meM aisA kahA thA ki vratAdi mokSamArga nahIM hai - aisA kahA thaa| mokSamArga nahIM hai| dayA, dAna, vrata, bhakti, tapAdi ke pariNAma, vaha mokSamArga nahIM hai - aisA kahA thaa| samajha meM AyA? 28 meM kyA kahA thA? 28 meM triloka pUjya jina AtmA hI hai| yaha AtmA hI tIna loka meM AtmA ko AdaraNIya aura mokSa kA kAraNa hai| phira yaha kahA ki isake atirikta saba vratAdi nirarthaka hai| nirarthaka arthAt mokSamArga nahIM hai - itanA 29 meM kahA thaa|30 meM do sAtha meM the - zaddha caitanya kI daSTi, anabhava aura vratAdi ke pariNAma sAtha meM the| (gAthA) 31 meM kahA ki yaha vyavahAracAritra akRtArtha hai| akRtArtha arthAt akArya hai, usameM kucha kArya nhiiN| itanA kahakara aba yahA~ 32 meM usakA phala batalAte haiN| puNNiM pAvai sagga jiu pAvai nnrynnivaasu| be chaMDivi appA muNai tau labbhai sivvaasu||32|| yaha jIva, puNya se to svarga pAtA hai| vyavahAra vratAdi se svarga pAtA hai - aisA siddha karate haiN| samajha meM AyA? dayA, dAna, vratAdi ke pariNAma, zIla, saMyama - yaha saba bhAva, svarga kA kAraNa hai, arthAt saMsAra kA kAraNa hai - aisA kahA aura pAvai NarayaNivAsu
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 32 I pApa se naraka meM nivAsa hotA hai, naraka meM jAtA hai - yaha saMsAra hai; donoM saMsAra hai| pApa se naraka meM aura puNya se svarga meM (jAe) donoM saMsAra hai, unameM kahIM AtmA nahIM AyA; unameM kahIM mokSa nahIM AyA / samajha meM AyA ? yaha saba saMsAra duHkharUpa hI hai saMsAra, phira sukharUpa kaisA ? logoM ko vyavahAra se aisA lagatA hai ki yaha puNya kiyA (to) svarga milA, yaha seThapanA milA, paisA milaa| ye donoM hai to saMsAra; donoM bhAvoM se mukti nahIM hai| aisI spaSTa bAta kara dI hai| krama-krama se lete hue (kaha diyA hai) / saMsAra mIThA hai ? hai ? saMsAra arthAt jahara / bhagavAna AtmA aura mukti arthAt amRta | isake liye yahA~ spaSTIkaraNa kiyA hai| 242 chaMDivi appA muNai dekho! zubha-azubhabhAva chor3akara, ruci chor3akara, Azraya chor3akara appA muNai AtmA kA anubhava kre| AtmA Ananda jJAnasvarUpa kA anubhava kare, usake sanmukha hokara, usakA Azraya lekara usakA anubhava karo to labbhai sivavAsu lo! naraka vAsu thA, nivaas| isameM zivavAsa ( kahA) / mokSa-paryAya ko pAtA hai, nirmala avasthA ko pAtA hai / kaho, labbhai sivavAsu zivamahala meM vAsa AtA hai - aisA kahA hai| zivarUpI mahala (arthAt) AtmA kI muktadazA, paramAnandarUpI dazA / ina puNya-pApa ko chor3akara AtmA kA anubhava kare to mukti pAtA hai| puNya ke kriyAkANDa se kahIM mukti nahIM hai, tathApi use batAyA avazya ki nizcaya ho, vahA~ aisA vyavahAra hotA hai, sAtha meM batalAne ke liye, parantu pahale vyavahAra hotA hai aura phira nizcaya hotA hai - aisA kucha nahIM kahA hai| samajha meM AyA ? akelA vyavahAra to nirarthaka kahA hai, akRtArtha kahA hai| usameM kucha galata karate haiM ? saMsAra kA kAraNa hai / yahA~ sIdhA ( vyavahAra ko ) saMsAra batalAyA / akelA vyavahAra dayA, dAna, vratAdi ke pariNAma ( vaha saMsAra hai) / (pahale) nimittarUpa kahA thA / nizcaya hove to / AtmA kA zraddhA svabhAva Adi nirmala paryAyeM pragaTa huI to usa vyavahAra ko nimittarUpa kahate haiM parantu akelA vyavahAra to saMsAra kA hI kAraNa hai| vaha hai to akelA bandha kA kAraNa; nizcaya ke sAtha rahA huA vyavahAra, parantu use nimittarUpa kahakara, Age zuddhi kI vRddhi huI, chaThavIM bhUmikA meM thI, isase kahA ki yaha do hove to mukti ko pAtA hai - aisA kahA thaa| do se hotI hai - aisA kahA jAtA hai na ? 1
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 243 hotI to eka se hai, parantu isase hotI hai - aisA kahA jAtA hai| kaho, isameM samajha meM AyA? isameM bar3A vivAda! lo! ve kahate haiM, nahIM; cauthe se sAtaveM taka to vyavahAraratnatraya hI hotA hai| yahA~ kahate haiM - vyavahAraratnatraya bandha kA kAraNa hai; akelA hove to use nirarthaka kahA jAtA hai; nimitta bhI nahIM, nimitta bhI nhiiN| nimitta to, yahA~ upAdAna AtmA kI zraddhA-jJAna-zAnti sva-Azraya caitanya kA anubhava hove to vaise bhAva ko nimitta kahalAye na? vastu na hove to nimitta kise kahanA? yahA~ nimitta kA phala khaa| akelA nimitta ho - dayA, dAna, vratAdi; pUjA, bhakti ke pariNAma (hoveM) to svarga meM jAe aura yaha pApa ke pariNAma - hiMsA, jhUTha, corI (hove to) naraka meM jAe; ina donoM ko chor3e to zivamahala meM jaae| kaho, samajha meM AyA? donoM karma, saMsAra aura bhramaNa kA kAraNa hai| lo! isa bAta meM ThIka likhate haiM / puNya karma.... hai na? apane puNya adhikAra meM AtA hai na? sAtA vedanIya, zubha Ayu, zubha nAma aura ucca gotra hai, unakA bandha prANImAtra ke prati dayAbhAva..... dayAbhAva se karatA hai| sAtAvedanIya kA bandha, zubha Ayu, zubha nAma, ucca gotra - yaha apane puNya adhikAra meM AtA hai| yaha dayAbhAva-AhAra, auSadha, abhaya aura vidyAdAna - yaha cAra prakAra kA dAna de to sAtAvedanIya Adi bA~dhatA hai| sAtAvedanIya, zubha Ayu yh....| zrAvaka aura muni kA vyavahAracAritra.... yaha zrAvaka aura muni kA vyavahAracAritra bhI puNya bandha kA kAraNa hai| isa bAta meM ThIka-ThIka spaSTIkaraNa kiyA hai| nimitta Ave, vahA~ phira z2arA gar3abar3a karate haiM / nimitta milAnA - aisA AtA hai| samajha meM AyA? dekho! yahA~ to kahate haiM ki kSamAbhAva, santoSa, santoSapUrvaka kA Arambha, alpa mamatva, komalatA, samabhAva se kaSTa sahana, mana-vacana-kAyA kA sarala kapaTarahita vartana, para guNa prazaMsA, AtmadoSoM kI nindA, nirAbhimAnatA Adi zubhabhAvoM se hotA hai| ina saba zubhabhAvoM se hotA hai aura zubhabhAva, svarga kA kAraNa hai| dekho! isameM to kSamA ko rkhaa| kSamA karatA hU~ - aisA vikalpa hai na? saba zubhabhAva liyA hai| samajha meM AyA? santoSa, santoSapUrvaka Arambha athavA alpa Arambha, mandarAga - yaha saba zubhabhAva haiN| inase sAtAvedanIya Adi ba~dhate haiN| Upara zubha Ayu kahA na?
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 gAthA-32 asAtAvedanIya, vaha azubhabhAva se ba~dhatA hai| asAtAvedanIya, azubha Ayu, azubha nAma, nIca gotra, jJAnAvaraNIya (Adi) cAra karma - yaha pApakarma (haiN)| unakA bandha jJAna ke sAdhana meM vighna karane se.... jJAna meM vighna karane se, duHkhita aura zokAkula hone se.... zoka karane se rUdana karane se, dUsaroM ko kaSTa pahu~cAne se, para kA ghAta karane se sacce deva-guru-dharma kI nindA karane se, tIvra kaSAya karane se, anyAyapUrvaka Arambha karane se, atyadhika mUrchA (mamatva) rakhane se, kapaTapUrvaka AcaraNa karane se.... kapaTa se AcaraNa aura vartana karane se.... kaho, samajha meM AyA? mana-vacanakAyA ko vakra rakhane se, jhagar3A karane se.... yaha saba bAta rakhI hai| zAstra meM hotI hai na? paranindA aura AtmaprazaMsA se, abhimAna karane se, dAnAdika meM vighna DAlane se, dUsare kA burA cintavana karane se, kaThora aura asatya vacana se aura pA~ca pApoM meM pravartana karane se hotA hai| lo! inase kyA hotA hai ? asAtAvedanIya ba~dhatI hai; azubha Ayu ba~dhatI hai, azubha nAma ba~dhatA hai, aura nIca gotra ba~dhatA hai| ba~dhatA hai; abandha nahIM hotaa| samajha meM AyA? vrata, tapa, zIla, saMyama ke pAlana meM zubharAga hotA hai.... lo! hai na? mokSa kA kAraNa eka zuddhopayoga hai; dUsarA koI kAraNa nahIM hai| eka sIr3hI DAlI hai parantu koI mela nahIM hai| isa aura sIr3hI DAlI hai| vyavahAra ko sIr3hI (rUpa) rakhA hai| jaise kamare para pahu~cane ke bAda sIr3hiyoM ko kauna yAda karatA hai? sIr3hiyA~ to Upara Ane ke liye nimitta the| vaha yahA~ sIr3hI-phIr3hI hai hI nahIM, vaha to eka hai avazya - itanI bAta hai| yahA~ nimitta A gayA, vahA~ gar3abar3a kI hai| sIr3hI-phIr3hI hai nahIM; vaha to eka hai - itanI bAta / use chor3akara, aura vaha bhI yahA~ nizcaya hotA hai, taba aisA vyavahAra hotA hai aura vaha bhI usake binA kA hotA hai| samajha meM AyA? vyavahAra binA kA nizcaya hotA hai| AtmA ke Azraya se zraddhA-jJAna-zAnti (pragaTa hue, ve) vyavahAra binA ke hote haiM / vyavahAra hai, isalie yahA~ (nizcaya meM) Ate haiM - aisA nahIM hai, sIr3hI-phIr3hI nahIM hai| samajha meM AyA? samayasAra kA thor3A AdhAra diyA hai| zubhakarma ko zuzIla kaise kaheM ? aisaa| yaha pATha kI bAta hai| donoM jIva ko bA~dhate haiM - azubha aura zubha donoM bA~dhate haiN| yaha to samayasAra kI gAthA dI hai|
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 245 nizcaya cAritra hI mokSa kA kAraNa hai vautausaMjamusIla jiya iya savvai vvhaaruu| mokkhaha kAraNa ekka muNi to tailoyahu saaruu||33|| vrata-tapa-saMyama-zIla saba, ye kevala vyvhaar| jIva eka ziva hetu hai, tIna loka kA saar||33|| anvayArtha - (jiya) he jIva! (vautausaMjamusIla iva savvai vavahArU) vrata, tapa, saMyama, zIla ye saba vyavahAra cAritra hai (mokkhaha kAraNa ekku muni) mokSa kA kAraNa eka nizcaya cAritra ko jAno (jo tailoyahu sArU) jo tIna loka meM sAra vastu hai| 33 / nizcaya cAritra hI mokSa kA kAraNa hai| lo! AtmA ke Azraya se vItarAgatA pragaTa ho, vaha eka hI mokSa kA kAraNa hai| vyavahAracAritra bandha kA kAraNa hai| abhI yaha bar3A vivAda, jhagar3A (calatA hai)| dUsare kahate haiM, vaha vyavahAracAritra pahalA mokSa kA mArga hai| paJca mahAvrata.... kundakundAcArya ne kisalie pAlana kiye the? aisA kahate haiN| pAlana kahA~ kiye the? the, nimittarUpa the, unheM bandha kA kAraNa jAnakara unheM heya jAnate the| vAstava meM to AtmA vautau saMjamusIla jiya iya savvai vavahAru' lo! yaha saba vyavahAra hai| 'savvai vavahAru mokkhaha kAraNa ekka muNi jo tailoyahu sAru' dekho, yaha vyavahAra, mokSa kA kAraNa nahIM hai - aisA siddha karate haiN| isameM hai na? zabda hai? he jIva! vrata.... paJca mahAvrata, bAraha vrata.... tapa.... prAyazcita, vinaya, vaiyAvRttya, sajjhAya ityAdi / sajjhAya Adi saba, hA~! saMyama.... chaha kAya jIva ko nahIM mAranA aadi| zIla.... kaSAya manda athavA zarIra kA brahmacarya, yaha saba vyavahAracAritra hai| aisA kahakara ise mokSa kA kAraNa nahIM khaa| eka vyavahAra hai, aisA khaa| yaha vyavahAracAritra hai - aisA khaa|
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 gAthA-33 _ 'mokkhaha kAraNa ekka' lo! mokSa kA kAraNa eka nizcayacAritra ko jaano| vyavahAra ko mokSa kA kAraNa nahIM khaa| kyA par3hate hoMge? isameM bar3A jhagar3A (calatA hai)| sonagar3ha ekAnta karatA hai, sonagar3ha ekAnta karatA hai| vyavahAra se kucha lAbha nahIM hotA - aisA mAnatA hai, aisA ve kahate haiN| yaha AcArya kyA kahate haiM ? 'vautau saMjamusIla jiya iya savvai vavahAru' aisA kahA ki yaha vyavahAra hai| hai, aisA kahA parantu mokSa kA kAraNa to nizcaya AtmA kA Azraya karanA hI hai| samajha meM AyA? tIna loka meM sAra vastu hove to mokSa kA kAraNa eka nizcayacAritra jaano| bhagavAna AtmA kA samyagdarzana, usakA samyagjJAna to hai hI; yahA~ to utkRSTa bAta lenI hai na? una sahita svarUpa meM Azraya karake sthiratA, vItarAgatA, nirvikalpa zAnti kI ugratA (pragaTa hove), vaha nizcayacAritra hai| vaha tIna loka meM sAra hai| sAra hI vItarAgatA hai, sAra cAritra hai| kaho, samajha meM AyA? mokSa kA kAraNa to yaha eka nizcaya AtmA kA cAritra hai| vyavahAracAritra hai - aisA siddha kiyA parantu mokSa kA kAraNa nhiiN| eka kahA - 'mokkhaha kAraNa ekka' do nhiiN| yaha ToDaramalajI bhI aisA kahate haiM, mokSa kAraNa do nahIM haiN| do kA kathana hai| do mAne ki mokSamArga do hai aura donoM ko upAdeya mAne to bhrama hai, bhramaNA hai - aisA kahA hai| taba ve kahate haiM - donoM ko samAna na mAne, unheM bhramaNA hai| lo, isameM kahA~ muThabher3a huI? ToDaramala ke sAtha virodha aura jo bAta kAlalabdhi kI unheM ThIka lage, vaha phira ToDaramala meM se lete haiN| dekho! kAlalabdhi koI vastu nahIM hai (aisA kahA hai)| are... ! kisa apekSA se kahanA cAhate haiM? kAlalabdhi to ThIka, jisa samaya meM jisa paryAya kAla kA hai, vaha to taba hI hai| samajha meM AyA? parantu vaha kahIM nayI cIja nahIM hai| yaha to svabhAva kA paruSArtha kiyA. usa samaya kAlalabdhi pakI hai. yaha kAla pakA - aisA jAnA hai. basa! yaha bAta lI aura vaha bAta chor3a dii| ToDaramalajI kahate haiM - vyavahAra aura nizcaya do mArga haiM? kathana hai, do mArga nhiiN| isI taraha donoM upAdeya nahIM... donoM AdaraNIya nahIM; AdaraNIya to eka hI haiM, vAstava meM mArga to eka hI hai| vahI yahA~ kahate haiM, dekho ! isa zAstra meM kyA AdhAra hai ? yogIndradeva
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) kA' mokkhaha kAraNa ekka' AtmA kI pavitra vItarAgadazA aura kevalajJAna pAne ko eka hI kAraNa AtmA ke Azraya se hI cAritra pragaTa hotA hai / vyavahAra, vrata, niyama ke, vinaya, bhakti Adi ke bhAva to parAzritabhAva haiM / parAzritabhAva vyavahAra hai - aisA kahA, siddha kiyA, hotA hai / pUrNa vItarAga na ho (vahA~) aisA vyavahAra hotA hai parantu vaha vyavahAra (heya hai)| dUsarI bhASA meM kahA hai ki tIna loka meM sAra yaha hai, vaha vyavahAra sAra nahIM hai * aisA kahA hai / haiM ? 247 mumukSu - anAdi kAla se vyavahAra meM khar3A hai| uttara - khar3A hai, khar3A rakheMge nahIM, hai use batalAyA / paDakhe khar3A rakhA - aisA kahate haiM / do, tIna bola se to calA AtA hai / 28 ( gAthArtha) calA nahIM AyA ? kahA na ? yaha krama liyA na ? 30 meM ekasAtha kahA, 31 meM nirarthaka kahA, 32 meM phala kahA, usameM nirarthaka kahA thA, isameM phala kahA; hai usakA phala saMsAra hai| samajha meM AyA ? dekho, kramazaH saba liyA hai| ThIka liyA hai / 28 meM aisA liyA, triloka pUjya AtmA liyA thA, tatpazcAt 29 meM vahA~ se aisA liyA ki yaha vyavahAra, mokSamArga nahIM; mithyAdRSTi ke vratAdi mokSamArga nahIM - aisA kahA thaa| nahIM, itane se rokA nahIM kyoMki jahA~ taka AtmA kA anubhava na kare, taba taka yaha saba mokSamArga nahIM hai| aisA kahakara 30 meM aisA kahA ki donoM sAtha hote haiM, bAta siddha kii| AtmA svayaM kA svarUpa zraddhA, jJAna, zAnti se sAdhatA hai, taba aisA saMyoga vyavahAra sAtha meM hotA hai - aisA kahakara jJAna kraayaa| pazcAt yahA~ ur3A diyA, akelA vyavahAra ( nirarthaka hai ) / yaha nizcaya hove to use nimittapanA lAgU par3atA hai, nahIM to akelA vyavahAra akRtArtha hai, kucha kArya nahIM karatA.... AtmA kA kucha kArya nahIM karatA, aisA / taba karatA kyA hai ? ki saMsAra / 32 meM spaSTIkaraNa kiyA hai| mumukSu - hotA hai - aise khar3A rakhA hai| uttara - khar3A rakhA hai (arthAt) jJAna karAyA hai, aisA / khar3A rakhA arthAt ? hai aisA jJAna karAyA, khar3A rakhA arthAt hai, aisA / (usakI ) kImata nahIM / vaha hai, usakA jJAna karAyA hai / vyavahAra se anukUlatA, vyavahAra se anukUlatA, hA~ ! nizcaya se pratikUla hai|
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 gAthA-33 vyavahAra se anukUla (aise) kaSAya kI mandatA, zubharAga ke aise bhAva hote haiM, barAbara sacce deva-zAstra-guru kI vinaya bhI vyavahAra hai| vaha vinaya nahIM hotA? nizcaya hove vahA~ aisA vinaya, sajjhAya, zAstra kA svAdhyAya - aisA bhAva hotA hai parantu unakA phala puNya-bandha hai, svarga phala hai| samakitI ko usakA phala svarga hai - aisA kahate haiN| mumukSu - mokSa kA kAraNa nahIM hai| uttara - nhiiN| kahA na? 'mokkhaha kAraNa ekka' yaha sAra hai, tIna loka meM sAra hai| (vyavahAra) tIna loka meM sAra hai hI nhiiN| AhA...hA...! yaha to yogasAra hai| yogasAra arthAt svarUpa kI ekAgratA ke jur3Ana kA sAra, mokSamArga kA sAgara / mokSamArga yaha eka hI hai - aisA kahA hai| yaha yogasAra.... samajha meM AyA? yogasAra arthAta AtmA zaddha paramAnanda kI marti kI zraddhA-jJAna aura ramaNatA - yaha eka hI yogasAra hai| yogasAra eka hI mokSa kA mArga hai, isa yogasAra meM yaha kahA gayA hai, samajha meM AyA? ThIka, thor3A-thor3A artha inhoMne kiyA hai| tIna loka meM sAra vastu mokSa hai, jahA~ AtmA apanA svabhAva pUrNarUpa se pragaTa kara letA hai, karmabandha se mukta ho jAtA hai, paramAnanda kA nitya bhoga karatA hai|kyaa mokSa kA upAya hI tIna loka meM sAra hai ? aisA / mokSasAra kahA na? to usakA upAya bhI tIna loka meM sAra hai| upAya kauna? ki cAritra / cAritra arthAt darzana-jJAnasahita svarUpa meM ramaNatA vaha / dUsare kahate haiM, cAritra arthAt yaha vratAdi cAritra.... vaha nahIM, samajha meM AyA? vaha upAya bhI apane hI zuddhAtmA kA samyagdarzana-jJAna aura usameM hI AcaraNa hai| nizcayaratnatrayarUpa svasamaya, svarUpasaMvedana athavA AtmAnubhava hai| tIna kI eka vyAkhyA.... AtmA ke svarUpa kI zraddhA, jJAna aura ramaNatA, ise nizcaya ratnatraya kaho, sva-svarUpa saMvedana kaho yA AtmA kA anubhava kho| yaha eka hI aisA niyamarUpa upAya hai| dekho! eka meM se nikAlA hai| yahI eka aisA niyamarUpa upAya hai, jaisA kArya yA sAdhya hotA hai, vaisA hI usakA kAraNa athavA sAdhana hotA hai| kArya nirmala to usakA sAdhana bhI nirmala, anya vratAdi haiM ve to malinabhAva haiN| samajha meM AyA? sAdhana malina aura sAdhya nirmala yaha koI yathArtha upAya
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 249 nahIM hai| samajha meM AyA? eka aisA niyamarUpa upAya..... parama pavitra mokSadazA, usakA kAraNa bhI pavitratA ke pariNAma nizcaya svasaMvedana, nizcayaratnatraya - yaha eka hI upAya hai; dUsarA koI upAya nahIM hai| samajha meM AyA? vyavahAracAritra kiyA jAtA hai, vaha mAtra vyavahAra hai, nimitta hai| jo koI vyavahAracAritra hI pAle to bhrama hai, vaha nirvANa kA sAdhana nahIM krtaa| akele paJca mahAvratAdi pAle, aTThAIsa mUlaguNa pAle, bAraha vrata pAle to unase mukti nahIM hotii| (mukti mAne to) bhrama hai, ToDaramalajI ne aisA likhA, nirvANa kA sAdhana hai nahIM, lo! mana-vacana-kAyA kI kriyA ko mokSa kA upAya mata jaan|abhii thor3I carcA AyI hai, ai...I...! devAnupriyA.... isa mana-vacana-kAyA kI kriyA se mokSa nahIM hai - aisA yahA~ sonagar3havAloM ne likhA hai na? una ikkIsa uttara meN| to kahate nahIM; jhUTha bAta hai| mana -vacana-kAyA kI kriyA mokSamArga hai| kriyA abhI. hA~! ve pariNAma aura yoga nahIM. AhA...hA...! mana-vacana-kAyA yoga: unakI kriyA vaha yoga kahA hai paranta yoga arthAta kampana hotA hai vh| andara kampana hotA hai, vaha yoga hai, vaha bAhara kI kriyA ko nimitta hai| mana-vacana aura kAyA ke pudgala to jar3a haiM, unameM pradeza ka~pate haiM vaha yoga hai aura vaha yoga bandha kA kAraNa hai| vaha yoga bandha kA kAraNa hai, vaha kahIM mokSa kA kAraNa nahIM hai| dekho, yahA~ spaSTa liyA. dekhA? ina zItalaprasAdajI ko uDAte haiM. inhoMne bhI paDhA nahIM thA? svayaM ko pUrA ur3AyA isakA ise bhAna nahIM hotaa| AhA...hA...! vyavahAracAritra ko vyavahAramAtra smjh| hai na? nizcayacAritra ke binA usase mokSamArga meM kucha lAbha nahIM hai| muni kA yA zrAvaka kA vyavahAra saMyama yathArtha rIti se zAstrAnasAra pAlana karake bhI aisA ahaMkAra mata kara ki maiM mani hU~.... vyavahAra se pA~ca mahAvrata pAlana karake kahe maiM muni huuN| vyavahAra se pAlate haiM, maiM muni hU~, maiM kSullaka hU~, yaha vyavahAra kA abhimAna hai - aisA kahate haiN| paJca mahAvrata, aTThAIsa mUlaguNa pAle, bAraha vrata pAle to kahatA hai hama zrAvaka haiM, hama muni haiM, hama brahmacArI haiM, dharmAtmA gRhastha haiN| aisA karane se usake veza aura vyavahAra meM hI munipanA athavA gRhasthapanA
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 gAthA-33 mAna liyA, vaha ThIka nahIM hai| vyavahAra kA pAlanA vaha to abhimAna hai, mithyAtva hai, rAga hai - aisA kahate haiN| rAga pAle aura aisA kahanA ki hama muni haiM.... rAga vaha munipanA hai ? vyavahAra ke vratAdi munipanA hai ? bandha kA kAraNa hai| kyA kahanA? isa dhUla kA kAraNa hai| yaha nizcaya vastu nahIM to akelA vyavahAra bandha kA kAraNa hai - aisA mAnanA caahie| bAraha vrata pAle, paJca mahAvrata pAle.... samajhe na? Agama pramANa zubhakriyA Adi kare aura mAne ki hama sAdhu haiM, zrAvaka haiM to mUr3ha hai, kahate haiM / vyavahAra kI kriyA meM munipanA -zrAvakapanA kahA~ se AyA? samajha meM AyA? vaha to puNya-bandha kA kAraNa hai| zuddhAtmAnubhava hI munipanA hai, vahI zrAvakapanA hai, vahI jinadharma hai - aisA samajhakara jJAniyoM ko zarIrAzrita kriyA meM ahaMkAra nahIM karanA caahie| kitanA hI artha to ThIka kiyA hai| mumukSu - cauthe guNasthAna meM anubhava hotA hai? uttara - hA~, hotA hai na; zrAvaka ko anubhava hotA hai - yaha to pahale hI likhate haiN| AtmA ke samyagdarzana meM svarUpAcaraNarUpa anubhava, eka hI mokSa kA mArga cauthe se zuru hotA hai| jitane vyavahAra ke vikalpa yaha saba hote haiM, yaha to bAta kI, ve hote haiN| pUrNa nahIM to hote haiM parantu unameM ahaMkAra karanA ki yaha mere, abhimAna kiyA ki hama karate haiM, vikAra ko hama karate haiM - aisA mAnanA to nirvikArI cIja to pUrI raha gyii| samajha meM AyA? ahaMkAra nahIM krnaa| bhAvapAhur3a kA uddharaNa diyA hai| haiM ? mumukSu - nizcaya kI aMgulI pakar3akara calate haiN| uttara - bilkula aMgulI pakar3akara nahIM calatA, nizcaya hai to vyavahAra hai - aisA nahIM aura vyavahAra hai to nizcaya hai - aisA nahIM; donoM svatantra haiM / vyavahAra hai to nizcaya hai - aisA nhiiN| svAzrayapanA bhinna hai, parAzrayapanA bhinna hai; donoM cIja svatantra hai| aMgulI pakar3akara lAve na? alaga-alaga haiN| unameM aMgulI kauna pakar3e? vAstava meM to AtmA zuddha caitanya kI dRSTi jJAna huA, isalie samyagdRSTi isa vyavahAra se mukta hai| vyavahAra hai avazya; jaise paradravya haiM, aise vaha hai parantu usase mukta hai|
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 251 vaha mujhameM nahIM hai| AhA...hA...! apane meM nahIM hai, use karake mAnanA ki yaha hama muni aura zrAvaka haiM, (yaha) mithyAdRSTi hai, yahA~ to aisA kahate haiN| samajha meM AyA yA nahIM? jo apane svarUpa meM nahIM; svarUpa to zuddha caitanya hai, usakI zraddhA-jJAna zAnti bhI nirmala hai| usameM vyavahAra vratAdi kA jo ratnatraya kiyA, vaha usameM to nahIM hai| samajha meM AyA? samyagdRSTi kI dRSTi to AtmA para hai| rAga/vyavahAra para hai ? yaha to vyavahAra para dRSTi hai, vyavahAra AcaraNa vaha hamArI kriyA, hama sAdhu, hameM sAdhu mAno.... hama manavAte haiN| aTThAIsa malagaNa pAlate haiM. vaha pAle to.... abhI to aTrAIsa mUlaguNa bhI nahIM hai| yaha to aTThAIsa mUlaguNa pAlatA ho - paMca mahAvrata ho, bAraha vrata ho to kahe hama muni haiM, vaha mUr3ha hai| vyavahAra meM munipanA kahA~ se AyA? samajha meM AyA? vaha to rAga kI kriyA hai| rAga kI kriyA meM munipanA zrAvakapanA-samakitapanA, mokSa kA mArga kahA~ se AyA? ___'jIvavimukko sabao daMsaNamukko ya hoi calasavao' dRSTAnta diyA, usa ora antima gAthA hai / jIvarahita (zarIra) murdA hai| bhAvapAhur3a kA mokSa adhikAra hai| kandakandAcAryadeva kahate haiM. jIvarahita to saba marde haiN| zarIra.... isI prakAra samyagdarzana (arthAt) AtmA ke bhAna binA jIva kA jIvana hI nahIM hai, vaha murdA hai| AtmA zuddha akhaNDAnanda kI pratIti, anubhava ke binA yaha tere zubha AcaraNa kI kriyAe~ saba murdA haiN| isameM jIvana nahIM hai - aisA yahA~ to kahate haiM / AhA...hA... ! samajha meM AyA? jIvavimukko sabaodaMsaNamukko yahoi clsvo| savao loyaapujo louttarayammi clsvo||143|| kyA kahA? jaise jo jIvarahita zarIra apUjya hai, murdA hai; vaise hI bhagavAna AtmA caitanyamUrti ke samyagdarzana-jJAna binA yaha vyavahAra vratAdi saba murde haiM aura ve pUjya nahIM haiN| jaise jIvarahita murdA pUjya nahIM hai, vaise samyagdarzanarahita akele vratAdi, tapAdi kriyAkANDa, ve saba murde haiM; ve loka meM apUjya haiM / AhA...hA... ! adbhuta kahA, bhAI! murdA loka meM mAnanIya nahIM ginA jAtA.... kyA kahate haiM ? bhagavAna AtmA kA jIvana - kAraNaprabhu, kAraNajIva kA Azraya liye binA, usakI dRSTi-jJAna-cAritra kiye binA akele vrata, paMca mahAvrata aura aTThAIsa mUlaguNa Adi AgamAnusAra pAlana kare to bhI vaha saba mAnanIya nahIM hai| AhA...hA...! haiM ?
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 mumukSu - isakA artha to spaSTa hai hI na ! uttara - yaha spaSTatA se mAne taba na ? tumhAre pAsa pustaka nahIM hai ? yaha zAstra kA AdhAra hai, yaha bhAvapAhur3a kI 143 vIM gAthA hai / kundakundAcAryadeva kA bhAvapAhur3a hai, dekho ! gAthA dI hai na ? isameM to nyAya, bhAva kyA rakhA ? bhAI ! ki jahA~ AtmasvabhAva zuddha zraddhA, jJAna aura cAritra zuddhatA nahIM, vahA~ akele vrata - niyama Adi saba mRtaka - amAnya, apUjya hai, murdA hai| samajha meM AyA ? yaha gAthA hai / bhAvapAhur3a - 143 / gAthA - 33 Age samyagdarzana kA nirUpaNa karate haiN| pahale kahate haiM ki samyagdarzanarahita prANI calatA huA mRtaka hai / calatA murdA hai, caitanyaprANa, bhAvaprANa, AnandaprANa jisake AtmA ke haiM - aise prANa kI pratIti- jJAna aura ramaNatA pragaTa kI hai, vaha jIvita jIva hai / AhA...hA... ! samajha meM AyA ? isIlie saiMtAlIsa zakti meM pahalI jIvatvazakti lI hai na ? jIvatvazakti bhagavAna AtmA meM hai| caitanya, darzana, jJAna, sukha, sattA prANa - aise prANa kA svIkAra hokara zuddha caitanya zraddhA - jJAna - zAnti pragaTa hue haiM, use yahA~ jIvita jIva kahA jAtA hai| isake binA akele paMca mahAvrata ke pariNAma, aTThAIsa mUlaguNa kA pAlana, bAraha vrata kA vikalpa, zarIra kA brahmacarya pAlana - aise saba zubhabhAva ko to (jaise) jIvarahita zarIra, vaise hI caitanya zuddha nizcaya rahita vaha murdA hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? - 'jIvavimukko sabao' loka meM jIvarahita zarIra ko zava kahate haiM, mRtaka yA murdA kahate haiN| vaise hI samyagdarzanarahita puruSa calatA murdA hai / calatA murdA..... dUsarA murdA to (arthI para ) uThAkara cale aise / arthI, arthI kahate haiM na ? yahA~ to yaha siddha karanA hai ki mRtaka to loka meM apUjya hai, agni se jalAyA jAtA hai...... AhA...hA... ! pRthvI meM gAr3ha diyA jAtA hai aura darzanarahita calatA huA murdA lokottara jo muni - samyagdRSTi unameM apUjya hai, ve unako vandanAdi nahIM karate haiN| akele vyavahAra-vratAdi ke pAlanevAle to dharmAtmA vandana karane yogya nahIM mAnate haiM - aisA kahate haiM / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? kyA kahA yaha ? - muni veSa dhAraNa karatA hai to bhI use saMgha ke bAhara rakhate haiM.... jise samyagdarzana kA bhAna nahIM, AtmA zuddha caitanyamUrti kA bhAna nahIM aise samyagdarzana ke jIvanarahita ke -
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 253 akele pA~ca mahAvrata aura bAraha vratAdi yA usake yogya jo kSullakapane kA bhAva lona, vaha pAlatA ho to vaha saba murdA hai| jainazAsana ke stambha meM nahIM milate, jainazAsana ke stambha meM nahIM milte| vahA~ to jIvatAjIva milate haiN| AhA... hA...! aise murde usameM hAtha nahIM Ate, sAtha nahIM milte| samajha meM AyA ? do gAthAyeM rakhI haiM, hA~ ! jaha tArayANa caMdo mayarAo mayaulANa savvANaM / ahio taha sammatto risisAvayaduvihadhammANaM // 144 // dekho ! zrAvaka aura muni meM mukhya dharma to samyagdarzana hai| AtmA zuddha caitanyamUrti akhaNDAnandakanda kA antara anubhava kA samyagdarzana, vaha zrAvaka aura muni ke dharma meM mukhya to vaha hai| samajha meM AyA ? muni aura zrAvaka donoM ke dharma meM samyagdarzana zobhatA hai| lo ! samajha meM AyA ? AtmA parama pavitra prabhu, zuddhabhAva se bharapUra padArtha, zuddhabhAva se bharA bhagavAna usakI zuddhasvabhAva kI dRSTi kA anubhava, usakI dRSTi, usakA - AtmA kA jJAna aura usameM ramaNatA athavA darzana aura jJAna - donoM kI yahA~ mukhyatA lI hai| aise zuddha AtmasvarUpa kI zraddhA aura jJAna ke binA jIva akele paMca mahAvrata pAlate hoM, bAraha vrata pAlate hoM, brahmacarya pAlate hoM, dayA pAlate hoM, karor3oM kA dAna karate hoM, ve saba bhAva murde haiN| AhA...hA.... ! samajha meM AyA ? vaha saba rAga - bhAga hai, mara gayA murdA hai| ratanalAlajI ! adbhuta bAta bhAI ! AhA... hA...! bhagavAna AtmA eka sekeNDa ke asaMkhya bhAga meM sarvajJa trilokanAtha tIrthaMkara paramezvara ne pUrNAnanda ananta guNa kA piNDa prabhu dekhA hai / usameM yaha puNya - pApa ke vikArarahita AtmA haiM / zarIra kI kriyArahita AtmA hai, aise AtmA ko, pUrNa zuddhasvarUpa ke bhAva ko antara darzana aura jJAna dvArA jo anubhava aura pratIti kare, use yahA~ zrAvaka aura muni kahA jAtA hai| isa samyagdarzana ke binA, AtmA zuddhabhAva ke bhAna binA, zuddha zraddhA ke jJAna binA akele paMca mahAvrata, aTThAIsa mUlaguNa, bAraha vrata, dayA, dAna, bhakti Adi kA kriyAkANDa, pUjA, zrAvaka ke chaha Ate haiM na ? chaha kartavya, ve saba nirarthaka, nirarthaka murdA haiN| AhA... hA...! samajha meM AyA ?
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 gAthA-33 vItarAga paramezvara ke mArga meM AtmA vItarAgasvarUpa paramAnandamUrti kI vItarAgIdRSTi, andara nirvikalpa vItarAgI jJAna, usake jIvana ko jIvana kahA jAtA hai| usa jIva ko jIvita jIva kahA jAtA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? yaha paisevAle bhI murdA hoMge? yaha vakIla-vakIla bhI? | mumukSu - inake bApa-dAdA bhii| uttara - inake bApa-dAdA nhiiN| bApa-dAdA meM kahA~ tumhAre jaisI caturAI thI? mANikacandabhAI kI.... ai....I....! bApa-dAdA nhiiN| isa vakAlAta kI par3hAI, yaha saba murdA hai - aisA kahate haiM / mANikacandabhAI meM kahA~ vakAlAta thI? ai... haribhAI ! tumhAre pitA ke pAsa kitane paise the? aura abhI pacAsa lAkha yA sATha lAkha ho gye| haribhAI! kezUbhAI ke samaya kahA~ dhUla bhI usake kAraNa huA hai ? murdA haiM saba, murdA / satya bAta hai ? bhagavAna AtmA sarvajJa trilokanAtha paramezvara ne pavitra AtmA ananta zuddhabhAva se bharapUra bhagavAna AtmA dekhA hai| aise zuddhabhAva kI antara zraddhA-jJAna, vaha jIva kA jIvana hai| aise jIva ke jIvana binA lakSmI se (apane ko) bar3A mAnakara jIve, ve to saba mara gaye murde haiN| ve to murde parantu paMca mahAvrata, dayA, dAna, vrata, bhakti, AjIvana zarIra kA brahmacarya.... samajha meM AyA? aise bhAvavAle bhI zuddhabhAva kI zraddhA jJAnarahita ve saba murde haiN| AhA...hA...! samajha meM AyA? haiM ? mumukSu - kar3aka davA hai| uttara - kar3avI davA hai, kahate haiM / kaThora roga ho to iMjaikzana aisA bar3A, lambA dete haiM / dekhA hai ? gale na utare to moTA aisA car3hAte haiM? kyA kahalAtA hai tumhAre yahA~ ? glUkoja kI aisI botala car3hAte haiM / isI prakAra bhagavAna yaha botala car3hAte haiM / iMjaikzana lagAte haiM, mUr3ha ! mara gayA hai tU? bhagavAna AtmA ananta guNa kA piNDa prabhu, zuddha caitanyamUrti ananta guNa kI khAna aise AtmA kI tujhe antarmukha hokara samyakzraddhA-jJAna nahIM aura tujhe puNya kA dayA, dAna, vrata kA pariNAma se hamArA jIvana hai aura hama kucha karate haiM..... mara gayA murdA hai| tujhe jIva kauna kahe ? AhA...hA...! adbhuta bAta bhAI!
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 255 mumukSu - murde ko jIvita kare aisI yaha davA hai| uttara - murdA marakara dUsare bhava meM hove taba jIvita hotA hai| isa bhava meM hotA hai? isa zubhabhAva murde meM se jIva nahIM hotA - aisA yahA~ kahate haiN| samajha meM AyA? adbhuta bAta! bhAI ! isameM to yaha siddha kiyA hai| samajha meM AyA? ki eka AtmA kA zuddha svabhAva.... vaha dayA, dAna, vrata, bhakti, tapa, pUjA ke pariNAma yaha zubhabhAva hai - isa rahita AtmA kI antara nizcayazraddhA, jJAna, AtmA kI zAnti, yaha eka hI dharma aura yahI mokSa kA kAraNa hai / yaha na ho aura akele vratAdi, bAla brahmacarya Adi aise bhAva pAle to kahate haiM ki amAnanIya hai, apUjanIya hai, murdA hai, santoM se use nikAla dene yogya hai / murdA ghara meM nahIM rakhA jAtA, nikAla de| samajha meM AyA? isameM samajha meM AyA? yaha vItarAga paramezvara kI bAta hai, yaha kahIM kisI ke ghara kI bAta nahIM hai| sarvajJa trilokanAtha vItarAga paramezvara, jinheM eka sekeNDa ke asaMkhya bhAga meM tIna kAla-tIna loka jAne, unakI vANI meM AyA - paramAtmA kI vANI meM (aayaa)| kaho, samajha meM AyA? ananta tIrthaMkara hue, vartamAna mahA-videha meM sImandhara bhagavAna tIrthaMkara virAjamAna haiN| unakI vANI meM yaha AtA hai, vaha AyA hai| are! caitanya kI jAti ko tUne jhiMjhor3a kara jagAyA nahIM aura akele vikalpa kI - dayA, dAna, vrata ke pariNAma ko tUne rakhA, murdA hai, kahate haiN| AhA...hA...! kaho, pravINabhAI! kyA kahe? DaNDA mArate hoMge koI? samajhe? tIna loka meM sAra hove to yaha hai; vaha (rAga kI mandatA Adi) sAra nahIM hai| o...ho...! isameM to kitane hI nyAya diye haiN| tIna loka meM pUjya hai na? bhAI! isakI apekSA se nikAlA, 33vIM gAthA.... tIna loka meM sAra, AtmA zuddha akhaNDAnanda prabhu kI dRSTi, andara anubhava jJAna aura usameM ramaNatA - cAritra, yaha tIna loka meM sAra aura pUjya hai| isake binA - isa bhAnarahita akele vratAdi, akele tapAdi kriyAkANDa kA zubhabhAva vaha saba jaina zAsana ko mAnya nahIM hai| vaha apUjyanIya murdA hai, use nikAla dene yogya hai, vaha jIva meM milAne yogya nahIM hai parantu yaha rAga-murdA caitanya meM mila hI nahIM sktaa| AhA...hA...! samajha meM AyA? zazIbhAI ! bAta adbhuta, kaThina hai| kahate haiM ?
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 gAthA-34 yaha samajhe, kyoM nahIM samajha sakatA? samajha sakatA hai, isakI apane ghara kI cIja hai, ghara meM hai, vahA~ ghara meM sahaja sAdhana dvArA prApta hote haiN| use kisI dUsare kI sahAyatA kI AvazyakatA nahIM hai| yahA~ to vikalpa ho, rAga - usakI bhI ise AvazyakatA nahIM hai| itanA to svAdhIna aura svatantra hai| yaha kahe ki mujhe samajha meM nahIM aataa| yaha saba ulTA anAdi kaa| samajha meM AyA? vaha sAra hai na? usameM dRSTAnta diyA hai| aba, 34 vIM gAthA ! Apase Apako dhyAo appA appar3a jo muNai jo parabhAva cei| so pAvai sivapurigamaNu jiNavara eu bhnnei||34|| AtmabhAva se Atma ko, jAne taja prbhaav| jinavara bhASe jIva vaha, avicala zivapura jaav|| 34 // anvayArtha - (jo parabhAva caei) jo parabhAva ko chor3a detA hai (jo appai appA muNai) va jo apane se hI apane AtmA kA anubhava karatA hai ( so sivapurigamaNu pAvai) vahI mokSanagara meM pahu~ca jAtA hai (jiNavara eu bhaNei) - aisA zrI jinendra ne kahA hai| 34 vIM gaathaa| Apase Apako dhyaao| dekho, yaha vyavahAra vratAdi ke vikalpa, dayA, dAna, yaha saba zubharAga hai| isase AtmA kA jIvana nahIM jiyA jaataa| taba apane dvArA apanA dhyAna kro| bhagavAna caitanya, puNya-pApa ke vikalparahita aisA andara AtmA AnandamUrti, AtmA kA AtmA se dhyAna karo; rAga-vAga ko lakSya meM se chor3a do| samajha meM AyA? isa murde ko chor3a do, kahate haiM / yaha murdA jIvita nahIM hogaa| yaha jIvatA jIva hogA, vaha jIvita hogaa| appA appar3a jo muNai jo parabhAva cei| so pAvai sivapurigamaNu jiNavara eu bhnnei||34||
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 257 dekho! 'jiNavara eu bhaNei' jinavara vItarAga paramezvara trilokanAtha tIrthaMkaradeva jinavara aisA bhaNei arthAt kahate haiN| 'jo appai appA muNai' AtmA AtmA ko jaane| bhagavAna AtmA zuddha AnandabhAva se bharapUra, use zuddhabhAva se AtmA ko jAne... samajha meM AyA? aura 'parabhAva caNDa' jo vyavahAra kahA thA - mrdaa| svabhAva kA Azraya lekara AtmA nirvikalpa zuddha hai, paramAnanda hai, usakA Azraya lekara zuddhabhAva se AtmA ko jAne, taba antarmukha hone para ye vikalpa jo vyavahAra ke haiM, ve chodd'e| ve murde haiM, AtmA ko antara sAdhana meM bilkula sahAyaka nahIM hai| samajha meM AyA? yaha to yogasAra hai na ! yogasAra hai| mokSamArga kA sAra / yoga arthAt AtmA meM jur3Ana / AtmA meM jur3Ana, usakA sAra / samajha meM AyA? 'appA appar3a jo muNai' jo parabhAva ko chor3a detA hai.... zubha-azubhabhAva, vikAra, unheM dRSTi meM se chor3a detA hai aura jo appai appA muNai' aura jo apane meM hI apane AtmA kA anubhava karatA hai.... AhA...hA...! zubhabhAva, pahale dharma hotA hai aura phira yaha dharma hotA hai - aisA nahIM kahA hai| yaha zubhabhAva chor3akara AtmA kA anubhava kare to dharma hotA hai| use rakhakara hotA hai ? AhA...hA... ! adbhuta bAta, jagat ko kaThina (lagatI hai)| vItarAga paramezvara kI vItarAga bAta.... rAga ke lobhiyoM ko vItarAga kI bAta kaThina par3atI hai| AhA...hA...! mumukSu - ise rucatI nahIM, zubhabhAva chAyA lagatI hai| uttara - chAyA hI hai yaha, dhUpa kahA~ thI? puNya aura pApa donoM dhUpa hai| bhagavAna AtmA zAnta, zItala rasa se bharA huA, yaha puNya-pApa ke donoM bhAva pApa hai, agni hai, jahara hai, AhA...hA...! kaho, samajha meM AyA? samAdhizataka kA dRSTAnta (diyA) hai| dhUpa meM khar3A rahe, usakI apekSA chAyA meM khar3A raha na ! kaho samajha meM AyA? khar3A hai parantu jo zuddhabhAva meM rahA hai, vahI pantha hai| yaha vahA~ chAyA meM khar3A aura puNya meM khar3A, isalie pantha hai - aisA nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? o...ho...ho... ! ananta kAla kA janma-maraNa kA bhAva, use miTAne kA bhAva to koI apUrva hI hogA na! aho! anAdi kAla ke.... anAdi... anAdi... anAdi... anAdi...
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 gAthA-34 kahIM najara DAlI najara pahu~ce nahIM; najara ko anta Ave nahIM itanA - anAdi... anAdi... anAdi... anAdi... anAdi... bhaTakakara thothA ur3a gayA isakA, bhava kara krke| ananta... ananta... ananta... ananta... ananta ko ananta se guNA karo to bhI ananta, itane bhava kiye, bhAI! AtmA ke bhAna binA! eka samyagdarzana binA aise bhava kiye| usameM vrata. niyama. tapa pAlana karake nauveM graiveyaka meM ananta bAra gayA, vaha to zubhabhAva thaa| samajha meM AyA? AcArya pharamAte haiM 'appA appai jo muNai jo parabhAva cei|' dekhA? vyavahAra ko chor3akara.... vyavahAra ko chor3akara AtmA kA anubhava kre| 'so pAvai sivapurigamaNu' lo! vahI mokSanagara meM pahu~ca jAtA hai| vaha mokSanagarI.... paramAtmA siddha bhagavAna, Namo siddhANaM / usa siddhapada ko (prApta karatA hai)| isa AtmA ke zuddhabhAva kA anubhava kare, parabhAva - puNya-pApa ke bhAva ko antara se chor3e, svarUpa meM sthira ho, vaha muktipurI ko pAtA hai| aisA zrI jinendra ne yaha kahA hai| dekho, AcArya ko DAlanA par3A, bhAI! yaha hama nahIM kahate, bhagavAna aisA kahate haiN| ___tIna loka ke nAtha, indroM ke pUjya puruSa samavasaraNa meM - dharmasabhA meM bhagavAna aisA divyadhvani meM kahate the| AhA...hA...! bhAI, tU dhIrajavAna ho, dhIrajavAna ho / tere svarUpa meM andara ananta Ananda par3A hai| tere svabhAva meM ananta Ananda kA sAgara DolatA hai, AhA...hA... ! aise svabhAva kI zraddhA-jJAna se jIva ko sthiratA (hone para) alpa kAla meM use muktinagarI milegii| yaha vyavahAra chor3a to milegI - aisA kahate haiM / isa vyavahAra ke dvArA, isakI madada se Age mukti meM jAyA jA sakegA - aisA hai nhiiN| aisA jinavara, jinavara, jinendradeva trilokanAtha paramAtmA, paramezvara, tIrthaMkaradeva - aisA bhaNei, aisA bhaNei.... bhaNei arthAt aisA prarUpita karate haiM - aisA kahate haiN| lo! AcArya ne aisA dRSTAnta diyaa| yogIndradeva bhI siddha bhagavAna ko aisA kahate haiM, kundakundAcAryadeva kI taraha.... bhagavAna aisA kahate haiN| tIna loka ke nAtha indroM ke samakSa, gaNadharoM kI upasthiti meM, bhagavAna kI vANI meM aisA AyA thA ki yaha AtmA paramAnanda kI mUrti hai, ise puNya-pApa ke bhAva hoM, unameM se dRSTi chodd'| chor3a de unheM; chor3akara svarUpa meM sthira ho to alpa kAla
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 259 meM mukti hogI, dUsarA koI upAya nahIM hai| yaha puNyabhAva tujhe madada kare - aisA nahIM hai| aTakAnevAlA bIca meM AtA hai - aisA kahate haiM, isalie chodd| AhA...hA...! aisI bAteM jagata ko jamanA kaThina hai, bhAI ! samajha meM AyA? AtmA ko-AtmA dvArA.... aisA hai na? 'appA appar3a' hai na? AtmA, AtmA dvArA.... arthAt kyA? bhagavAna AtmA ananta Ananda aura zuddha caitanya kI mUrti, use AtmA, AtmA dvArA.... AtmA dvArA arthAt anya vyavahAra dvArA nahIM, dayA-dAna-vrata, kaSAya ke manda (pariNAma) vaha AtmA nahIM hai; vaha to anAtmA, Asravatattva hai| AtmA AtmA ke dvArA... bhagavAna AtmA apane nirvikalpa-rAgarahita zraddhA-jJAna dvArA parabhAva choDakara.... yaha dayA, dAna, vrata ke pariNAma bandha ke kAraNa haiM, unheM chor3akara - aisA jinavara kahate haiM, to vaha zivapura ko pAtA hai, varanA mokSa meM nahIM jAtA; cAra gati meM bhttkegaa| pahale kahA thA vaha / (gAthA) 33 meM kahA thA na? ki puNya se svarga meM, pApa se naraka meM, aura donoM ko chor3e to zivavAsa meM (jAtA hai)| usa zivavAsa kI yaha vizeSa vyAkhyA kI hai| kaho, samajha meM AyA? 'lAkha bAta kI bAta eka nizcaya ura ANo;' chahaDhAlA meM AtA hai yA nahIM? bhagavAna AtmA.... usakA nidhAna caitanya ratnAkara prabhu AtmA hai, usameM ananta ratna, Ananda aura zAnti ke bhare haiN| bhagavAna jAne, usakI dhUla meM bharA ise dikhe aura yaha dikhe nhiiN| kaho, haribhAI! pA~ca-dasa lAkha rupaye, pacAsa lAkha ho vahA~ to AhA...hA...! maiM caur3A galI sNkrii| mumukSu - kabhI dekhA na ho to phira aisA hI hotA hai na? uttara - dhUla meM bhI dekhA nahIM... pUrI duniyA dikhe isameM tere bApa ko kyA AyA? samajha meM AyA? ai... mohanabhAI! anya paisevAle saba haiM na? kahate haiM na - vAlA hai na saba? kitanevAlA? paisevAlA, lar3akevAlA, strIvAlA, ijjatavAlA, makAnavAlA, amukavAlA kitane 'vAlA' lage haiM ise? eka vAlA (vizeSa prakAra kA roga) hove to khA jAye, vaha AtA hai na paira meM? vAlA, haiM? kitane vAlA? yahA~ to kahate haiM bhagavAna rAgarahita, deharahita, manarahita, vANIrahita; vAlA nahIM yaha
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 gAthA-34 to rahita hai| samajha meM AyA? aise AtmA kI - svabhAva kI AtmA dvArA zraddhA aura svabhAva kI sthiratA kara / alpa kAla meM mukti ho, vaha pantha mokSa kA hai| bIca meM vyavahAra Ave use chor3atA jA, chor3atA jA; Adara nahIM karatA jA, usakI madada lekara Age bar3he, aisA nahIM - aisA kahate haiM, dekhA? AhA...hA...! phira bahuta bAta (lI hai)| lo, yaha 34 (gAthA pUrI) huii| aba, vyavahAra meM nau padArthoM kA jJAna hotA hai - aisA kahate haiM / isa eka kI bAta kI na AtmA kI.... AtmA ananta guNa kA piNDa hai, usakA bhAna, usakI zraddhA, usakA jJAna, vaha mokSa kA mArga hai| aba aise sthAna meM ise bhagavAna ne chaha dravya kahe, chaha dravya bhagavAna ne kahe.... ananta AtmAe~, ananta paramANu, asaMkhya kAlANu, dharmAsti, adharmAsti, AkAza (eka-eka) inake antara bheda nau| yaha nau tattva vyavahArarUpa hai, unakA ise jJAna karanA cAhie kyoMki vItarAgamArga ke atirikta aise nau tattva anya meM nahIM hote haiN| samajha meM AyA? dekho, isa gAthA meM aisA kahate haiM, hA~! vyavahAra meM nau padArthoM kA jJAna Avazyaka hai arthAt hotA hai| prayatna se, kahA hai na? prayatna se jaannaa| usakA kAraNa hai ki AtmA ke jJAna kI eka samaya kI paryAya una chaha dravya ko jAnane kI sAmarthya rakhatI hai| chaha dravya jo bhagavAna ne kahe - ananta AtmAe~, ananta paramANu... paramANu, yaha rajakaNa, paoNinTa, yaha dhUla... isase asaMkhya kAlANu ina sabako (jAne aisI) AtmA ke guNa kI eka paryAya sAmarthya rakhatI hai| parasanmukhavAlI eka paryAya sAmarthya rakhatI hai| yaha ise paryAya kA jJAna yathArtha hone ko ise navatattva kA jJAna yathArtha honA cAhie, unameM se chA~Takara akele AtmA kA jJAna kare, usakA nAma mokSamArga hai| isake lie yaha navatattva kI vyAkhyA kreNge| (zrotA : pramANa vacana gurudeva!) .
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra meM nau padArthoM kA jJAna Avazyaka hai chahadavvaha je jiNa kahiyA Nava payattha je ttt| vavahAre jiNauttiyA te jANiyahi payatta // 35 // jina bhASita SaT dravya jo, padArtha nava aru tttv| kahA ise vyavahAra se, jAnoM kari prytn|| 35 // anvayArtha - (jiNa je chahadavvaha Nava payattha je tatta kahiyA) jinendra ne jo chaha dravya, nau padArtha aura sAta tattva kahe haiM (vavahAre jiNauttiyA) ve saba vyavahAranaya se kahe haiM (payatta te jANiyahi) prayatna karake unako jAnanA yogya hai| vIra saMvata 2492, ASAr3ha zukla 3, gAthA 35 se 38 maMgalavAra, dinAGka 21-06-1966 pravacana naM.14 yaha yogasAra hai| yogasAra arthAt AtmA ke mokSa kA upAya / usameM sAra kyA hai ? - yaha batAte haiN| samajha meM AyA? usameM 34 gAthA ho gyii| aba, 35 viiN| chahadavvaha je jiNa kahiyA Nava payattha je ttt| vavahAre jiNauttiyA te jANiyahi payatta // 35 // kyA kahate haiM ? jinendradeva ne..... jiNa kahiA - aisA hai na? jinendra paramezvara ne chaha dravya, nau padArtha aura sAta tattva kahe haiN| sarvajJa paramezvara, jinheM eka samaya meM tIna kAla-tIna loka kA jJAna, AtmA meM prakAzamAna huA hai - aise bhagavAna ne chaha dravya kahe haiM, ve chaha vastue~; unake nava tattva-padArtha aura sAta tattva, unheM vyavahAra se jiNa uttiyA - aisA zabda par3A hai| bhagavAna ne unheM vyavahAra se kahA hai - aisA kahate haiN| samajha meM AyA?
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 gAthA-35 mumukSu - arthAt nahIM hai aura kahA hai, aisA? uttara - nahIM, aura kahA - aisA nahIM, vahI kahate haiM / vyavahAra se kahA hai arthAt ki AtmA se bhinna haiM aura bhedarUpa tattva haiM; isa kAraNa unheM vyavahAra se nava tattva Adi kahA gayA hai| AtmA nizcaya se to abheda akhaNDa Ananda kI mUrti hai| usakA Azraya karanA aura usakI dRSTi karanA, vaha samyagdarzana hai, vaha nizcaya hai parantu nizcaya meM jisakA niSedha hotA hai, vaha cIz2a kyA? samajha meM AyA? nizcaya AtmA, nizcaya se to AtmA ananta zuddha guNa kA piNDa ekarUpa vastu hai, vaha satya aura vaha nizcaya hai ki jisa AtmA kA antara Azraya karane se AtmA ko samyagdarzana aura AtmA kA sAkSAtkAra hotA hai, vaha to vastu nizcaya (huI), parantu jaba nizcaya aisA hai, taba dUsarA vyavahAra hai yA nahIM? aisaa| phira vaha bhagavAna ne khaa| kahA na? vavahAre jiNa uttiyA aura jiNa kahiA chaha drvy| ye chaha dravya - chaha prakAra ke padArtha haiN| dharmAsti, adharmAsti, AkAza, kAla, ananta paramANu; pudgala aura ananta jIva, aise eka svarUpa ke nizcaya kI apekSA se ye saba chaha dravya bhedarUpa athavA anekarUpa hue, isalie unheM vyavahAra kahA gayA hai| samajha meM AyA? yaha vyavahAra hai| jiNa uttiyA vItarAga ne kahA hai| yaha chaha dravya, nau padArtha yA nava tattva yA sAta tattva inameM se chA~Takara nikAlanA hai to ek| kauna? aura kisameM se pRthak par3atA hai ? ajIva, Asrava, bandha se pRthak par3atA hai aura saMvara, nirjarA aura mokSa to bhedarUpa dazA hai| abhedarUpa trikAla kauna? samajha meM AyA? samajha meM nahIM AtA? mumukSu - spaSTa samajha meM Aye - aisA hai| uttara - aisA na? yaha kahate (haiN)| spaSTa samajha meM Aye aisA hai| AtmA nizcaya se to ekarUpa abheda svabhAva AtmA kA, vaha usakA satva aura nizcaya.... parantu usa nizcaya ke abheda meM AnA, taba kauna-sA vyavahAra niSedha meM gayA? vyavahAra kA abhAva huA, vaha vyavahAra koI cIja hai yA nahIM? to kahA ki vavahAre jiNa uttiyA vItarAga ne chaha dravya, nau tattva, sAta tattva padArtha Adi bhagavAna ne kahe haiM, ve vyavahAra se kahe haiN| vyavahAra se kahe kA artha ki bhedarUpa; ekarUpa meM se bhedarUpa aura
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 263 ekarUpa meM se anyarUpa - aise ko bhagavAna ne vyavahAra kahA hai| samajha meM AyA ? vaha vyavahAra nahIM jAne, use nizcaya nahIM hotA aura nizcaya hai, vaha abhedasvarUpa hai, taba bheda kyA hai ? aura caitanya se anya kyA hai ? kaho, samajha meM AyA yA nahIM isameM ? - bhagavAna abheda jJAyakamUrti, vaha nizcaya, vaha satya usakI dRSTi karanA, vaha samyagdarzana hai; taba isase anya ajIva Adi haiM, pudgala Adi haiM, ve anya haiM, isase anya hai / yaha alaga, vaha alaga usakA jJAna to karanA par3egA na ? aura AtmA zuddha abheda hai, taba usameM puNya-pApa kA AsravabhAva, aTakanA bandhabhAva - * yaha AtmA se viparItarUpa bhAva anya hai to isakA bhI jJAna karanA cAhie aura AtmA - abhedasvarUpa kI dRSTi karane se usameM saMvara, nirjarA aura mokSa bhI eka samaya kI paryAya - bheda hai / vaha bheda jiNa uttiyA (arthAt) unheM vItarAga ne kahA hai aura ve haiN| samajha meM AyA ? chaha dravya ..... mumukSu - prayatnapUrvaka jAne / uttara - prayatnapUrvaka na jAne ? vyavahAra ko prayatnapUrvaka nahIM jAnanA ? prayatnapUrvaka Adara nahIM krnaa| yahA~ jAnane kI bAta hai yA nahIM ? mumukSu - isa vyavahAra ko nizcaya nahIM hotA - aisA to kahakara kahA / uttara - vyavahAra yaha hai, taba nizcaya huA, aisA / nizcaya huA arthAt ? abhedapanA hai, usameM yaha nhiiN| taba isakA jJAna cAhie na ? jisase bhinna par3atA hU~ ki aMzarUpa maiM nahIM, vaha aMzarUpa aura bhinna hai, vaha cIja kyA ? samajha meM AyA ? isalie do zabda prayoga kiye| chaha dravya Adi, nava padArtha, sAta tattva jina (deva) ne kahe haiM, parantu yaha jina (deva) ne vyavahAra kahA hai, puna: aisA le liyaa| samajha meM AyA ? yaha nizcaya nahIM hai| hA~, jiNa uttiyA aisA kahA, vyavahAra khaa| samajha meM AyA ? te jANiyaha payatta nizcaya meM.... vItarAga ne nizcaya meM aisA kahA (ki) terA ekarUpa bhagavAna AtmA saccidAnanda svarUpa, ananta - ananta guNa kA ekarUpa - aisA AtmA vaha nizcaya hai - aisA jina (deva) ne kahA hai / taba yaha vyavahAra jina ne kahA, vaha kaisA ? samajha meM AyA? yaha chaha dravya bhalIbhA~ti jAnanA cAhie, kyoMki jJAna kI --
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 gAthA-35 AtmA kI jJAnadazA kI eka paryAya meM yaha chaha dravya jAnane kI tAkata hai, vaha vyavahAra hai, vaha jAnanA vyavahAra hai aura sva ko jAnanA vaha nizcaya hai| sva ko jAnanA, nizcaya to vyavahAra hai yA nahIM? aura usakA jJAna honA cAhie yA nahIM? prayatnapUrvaka honA cAhie yA nahIM? aisA kahate haiN| unheM prayatna karake jAnanA yogya hai| jo chaha dravya - dharmAsti, adharmAsti, AkAza aura kAla - cAra arUpI (dravya); pudgalarUpI, dUsare ananta jIva bhI arUpI - ina saba chaha dravyoM ko jaise haiM vaise, inake dravya arthAt vastu inakI zakti, inakI avasthAe~ jaise haiM vaise vyavahAra se jAnanA caahie| jaba chaha dravya kahe taba usakA artha yaha huA ki chahoM dravya svatantra bhinna-bhinna haiN| yadi chaha dravyoM kI paryAya svatantra apane se hotI hai - aisA jo jAnanA, abhI usakA nAma to vyavahAra jJAna hai, vyavahAra hai| samajha meM AyA? chaha dravya hai - aisA kahane se ve svayaM dravya, guNa aura paryAya se hai| chaha vastue~ haiM, ve apanI vastu se hai, zakti se hai, avasthA se hai; usameM kisI kI avasthA se koI (hove) to ve chaha dravya nahIM rhe| samajha meM AyA? jANiyaha kahA na? jANiyaha payatta vastu nahIM? vyavahAra kA viSaya nahIM? viSaya na ho to phira nizcaya nhiiN| kisane niSedha kiyA? isameM kisakA abhAva huA? yA anya kA abhAva huA? Asrava aura puNya-pApa ke bandha kA abhAva huaa| saMvara, nirjarA, mokSa kI abheda paryAya meM unakA abhAva huA, abheda meM vaha bheda hai nhiiN| eka anya, eka viparIta aura eka bheda... samajha meM AyA? mumukSu - prayatnapUrvaka jAnanA yogya hai| uttara - jAnanA; jAnanA arthAt svayaM svataH jJAna ho jAyeMge - aisA nahIM, yaha kahate haiN| jAnanA ki chaha dravya hai, zubhavikalpa se yaha jAnane kA prayatna krnaa| zubhavikalpa hai na yahA~ para ? samajha meM AyA? haiM ? sunanA, guru upadeza se sunanA, zAstra par3hanA... samajha meM AyA? yahA~ bAta to dUsarI kahanI hai ki jagat meM chaha vastu hai, itanI jo abhI vyavahAra se na jAne taba to usakA AtmA nizcaya, abheda, ekAkAra aisI ananta paryAya kA piNDa hai, (use) kaise jAnegA? eka paryAya meM chaha dravya jAnane kI tAkata, eka samaya kI paryAya
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 265 meM chaha dravya ko (jAnane kI) tAkata... itanA bhI jo vyavahAra, yahA~ paryAya hai vaha bheda hai, chaha dravya hai, ve anya haiM parantu itanA vyavahArarUpa se jo na jAne, vaha usakA niSedha karake abheda meM kisa prakAra AyegA? samajha meM AyA? anya se pRthak aura eka samaya jitanA nahIM.... vyavahAra kI bAteM Ave, vahA~ kaThina par3atI hai| dUsare nizcaya meM ThIka (lage) aura eka gar3abar3a karake nikAla detA hai.... parantu ise jAnanA caahie| chaha dravya ko jiNa kahiA - vItarAgadeva dvArA kathita hai aura ve vItarAgadeva kahate haiM ki hamane vavahAre jiNa uttiyA nau ke bhedarUpa kathana vaha vyavahAra hai - bhagavAna aisA kahate haiN| ve nau haiM, isalie nizcaya hai - aisA nahIM hai| samajha meM AyA? nau meM jIva AyA... jIva kaisA hai? ajIva kaisA hai? aisA nau kA jJAna... dayA, dAna, vratAdi ke pariNAma puNya haiM; hiMsA, jhUTha Adi ke pariNAma pApa haiM, ina do ko Azrava kahate haiM; vastu inameM aTake, isalie bhAvabandha kahate haiN| AtmA meM Asrava aura bandha se nikalakara svabhAva kI ora jAne se jo zuddha saMvara-nirjarA - zuddhi kI utpatti, zuddhi kI vRddhi aura zuddhi kI pUrNatA (hotI hai), ve sabhI paryAyeM navatattva meM vyavahArarUpa se AtI haiN| bhagavAna ne unheM vyavahAra kahA hai| samajha meM AyA? logoM ko sUkSma par3atA hai| yaha to vyavahAra AyA to bhI sUkSma par3atA hai| lo! vyavahAranaya se kahe haiN| ye nau haiM, ve nizcaya se nahIM; nizcaya se arthAt nahIM aisA nahIM parantu hai, parantu ve bhedarUpa haiM, anyarUpa haiM, isalie unheM bhagavAna ne vyavahAra kahA hai| samajha meM AyA? inhoMne to bahuta vistAra kiyA hai| para kA Azraya lekara AtmA kA kathana vyavahAranaya se hI kiyA jAtA hai| hai isameM.... samajhe na? mumukSu - vyavahAra vastu nhiiN| uttara - vastu nahIM - aisA hotA hai ? vyavahAra nahIM? vyavahAranaya to jAnanevAlA hai, to usakA viSaya nahIM? bhagavAna AtmA eka samaya meM abheda pUrNasvarUpa, vaha apanA nijatattva akhaNDa hai, use yahA~ nizcaya kahate haiM, taba nizcaya kI apekSA se usakI nirmala avasthAoM ke bheda par3heM, zuddhi, vRddhi, aura pUrNa, vaha bhI vyavahAra hai| jiNa uttiyA vavahAra vItarAga ne use
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 gAthA-35 vyavahAra kahA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? saMvara kaise hotA hai ? zuddhi aMza kaise utpanna hotA hai? zuddhi kI vRddhi kaise hotI hai? aura pUrNatA (kaise hotI hai)? yaha saba dazAyeM haiM, ye saba dazAyeM vyavahAra meM jAtI haiN| caudaha guNasthAna vyavahAra meM jAte haiM / samajha meM AyA? akelA abheda kA - nizcaya kA kathana thA ThIka, vaha ThIka rahe.... parantu yaha vyavahAra hai yA nhiiN| isakI samaya kI paryAya hai yA nahIM? usa abhedanizcaya meM to paryAya bhI vahA~ to nahIM aayii| samajha meM AyA? ekarUpa bhagavAna AtmA nizcayasvarUpa se ekarUpa hai| vyavahAra se use gino to usakI avasthAoM ke prakAra, nirmala avasthA ke prakAra, malina avasthA ke prakAra aura anya dravya ke prakAra - yaha saba ise vyavahAra ke prayatna se bhalIbhA~ti jAnanA caahie| Adara karane kI bAta kA yahA~ prazna nahIM hai / jJAna karane yogya hai yA nahIM? vyavahAranaya ke viSaya kA jJAna karane yogya hai yA nahIM? mumukSu - Adara karane yogya nahIM to phira jJAna karane se kyA phAyadA? uttara - samajhe binA? khAye binA, khorA kara diyA? yaha jAne to sahI ki yaha bhagavAna AtmA ekarUpa cidAnanda abheda hai to isameM saMvara-nirjarA aura mokSa kI dazA.... mokSa bhale hI sAdi-ananta (rahe) parantu eka bheda hai na? bheda hai use jiNa uttiyA vvhaar| bhagavAna ne use vyavahAra kahA hai to use bhalIbhA~ti jAnanA caahie| Asrava, bandha, puNya-pApa ko bhagavAna ne vyavahAra kahA hai| bheda hai na? malina hai, use jAnanA caahie| vaise hI isa AtmA ke atirikta dasare ananta AtmAyeM haiM. unake atirikta yaha ananta karma hai yA nahIM? (vaha) jo nizcaya meM abheda meM huA, zuddha meM dRSTi (gayI), taba azuddha hai yA nahIM? azuddha kA jJAna cAhie yA nahIM ise? azuddha hai to azuddha meM paracIja karma Adi nimitta hai yA nahIM? vaha paradravya hai, usakA jJAna karanA caahie| samajha meM AyA? yahA~ to apane adhika viziSTatA kahanI hai ki vavahAre jiNa uttiyA - aisA yahA~ adhika vajana hai| isa zloka meM yaha nau, sAta yA chaha (parantu) bhagavAna ne vyavahAra se unheM kahA hai| usakA artha ki bhagavAna ne nizcaya se yaha dUsarA kahA hai| samajha meM
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 267 AyA? vaha hai, isalie use nizcaya kahA hai| hai isalie nizcaya hai, vaha alaga... parantu jisameM prayojana siddha karane ke lie AtmA abheda hai, vaha nizcaya hai aura yaha saba bheda, unheM vItarAga ne vyavahAra kahA hai / vItarAga paramezvara ne unheM vyavahAra kahA hai; ataH unheM jAnanA caahie| vavahAre jiNa uttiyA samajha meM AyA? vajana yahA~ hai| bhagavAna sarvajJa paramezvara ne (kahe aise) jagat meM chaha dravya haiM, ananta AtmAyeM, ananta paramANu, asaMkhya kAlANu, eka dharmAsti, eka adharmAsti, AkAza, ina chaha dravyoM kA jJAna karanA caahie| yaha chaha dravya vyavahAra se jina bhagavAna ne kahe haiM, kyoMki inameM nizcaya to ekarUpa AtmA nikAlanA, use nizcaya kahate haiN| samajha meM AyA? kaho, pravINabhAI ! vyavahAra khoTA hai, arthAt Azraya karane yogya nahIM, trikAla rahanevAlA nahIM, prayojana meM usakA Azraya karane se prayojana siddha nahIM hotA - aisI bAta (kahanI hai) parantu vastu nahIM? samajha meM AyA yA nahIM? nava tattva, chaha dravya aura nau tattva - jIva, ajIva, Asrava, puNya-pApa, saMvara, nirjarA, bandha, ye nau haiM, unheM bhagavAna ne vyavahAra kahA hai| nau ko bhagavAna ne vyavahAra kahA hai, usameM se ekarUpa AtmA kA Azraya karanA, vaha nizcaya hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? aura sAta tattva, lo ! ina sAta meM ve puNya-pApa Asrava meM mila jAte haiN| ye sAtoM kahe, unheM bhagavAna ne vyavahAra kahA hai| nau tattva ko yA sAta padArtha ko athavA sAta tattva ko yA nau padArtha ko vyavahAra kahA hai, kyoMki vyavahAra arthAt bhedarUpa, anyruup| samajha meM AyA? o...ho...! __yaha vastu hai| yogasAra hai na? arthAt AtmA eka svabhAva antara akhaNDa hai, usakA Azraya karanA nizcaya vastu hai, vaha prayojana siddha hone meM vastu hai parantu vaha siddha honA kaba? kahate haiM, dUsarI koI cIja niSedha karane yogya kA jJAna kiyA hai yA nahIM? to kahate haiM sAta kA jJAna, nau kA jJAna, chaha kA jJAna bhagavAna ne use vyavahAra kahA hai| samajha meM AyA? isalie vyavahAra se bhalIbhA~ti chaha dravya ko jAnanA caahie| yaha sarvajJa ke sivAya anyatra kahIM nahIM hote haiM / vItarAga paramezvara kevalajJAnI ke atirikta chaha dravya anya meM kahIM nahIM hote haiN| taba ve chaha dravya aura chaha dravya ko jAnanevAlI jJAna kI eka samaya kI
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 gAthA-35 paryAya itanA AtmA eka samaya kI sAmarthyavAlA.... aisA anya darzana meM kahIM nahIM hotaa| samajha meM AyA? aura eka samaya meM chaha dravya jJAta hoM, tathApi chaha dravya kA niSedha, eka samaya kI paryAya jAne unakA nissedh| AhA...hA...! samajha meM AyA? eka samaya meM bhagavAna pUrNAnanda prabhu abheda nizcaya kA Azraya, vaha nizcaya kahA jAtA hai, vaha satyadRSTi kahalAtI hai| vyavahAra kA jJAna karane yogya hai; vyavahAra Azraya karane yogya nahIM hai| bheda kA saMvara, nirjarA, mokSa kA Asravatattva, puNya -pApa kA yA ajIva kA Azraya karane yogya nahIM hai parantu unheM jAnane yogya hai| kaho, samajha meM AyA? inhoMne (artha karanevAle ne) to pahale kahA hai ki sAdhaka ko pahale jAnanA caahie| zAstra kitane - aisA kahA sb| gommaTasAra meM kahA hai dekho! ki chaha dravya, paMcAstikAya.... atthANaM jiNavarAvaidANaM bhagavAna dvArA kathita unheM / dekho! ANAe ahigameNa bhagavAna kI AjJA se chaha dravya jaannaa| ahigameNa aura apane jJAna se, yukti se jaannaa| eka-eka paramANu meM ananta guNa haiN| inhoMne spaSTa kahA hai| dUsare kaheM ise samakita khnaa| yaha kahe ki vyavahAra hai| yaha bAta satya hai| samajha meM AyA? isa zloka meM AyA yA nahIM? vavahAre jiNa uttiyA chaha dravya kI zraddhA, vyavahAra hai; nava tattva kI zraddhA, vaha vyavahAra hai; nava tattva aura chaha dravya kA jJAna, vaha vyavahAra hai, phira usake sAtha lAgU karanA cAhie na? usameM hai vaha, usakA artha ki bhedavAlA hai yA nahIM? bheda hai yA nahIM? chaha dravya paMcAstikAya... samajha meM AyA? phira itane kI svayaM sAdhAraNa vyAkhyA kI hai| kahate haiM ki nizcaya se dekheM to bhagavAna pUrA nirmalAnanda para se pRthak dikhatA hai, aura nizcaya se dekheM to eka-eka rajakaNa bhI para ke sambandha se rahita dravya.... paramANu pRthak dikhatA hai| samajha meM AyA? pRthak dikhatA hai kA artha ki abheda kI dRSTi hone para paramANu bhI pRthak dravya hai - aisA ise jJAna meM AtA hai| samajha meM AyA? yaha 35 vIM gAthA (pUrI) huii| apane ko yahA~ sAra-sAra lenA hai na? pATha ke bhAva meM se... bAkI saba bahuta likhA hai| prazna - kitanA hI to maila binA kaa|
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 269 uttara - isalie pUrA kahA~ par3hate haiM ? mumukSu - yaha saba jAnane kA prayatna na kare aura bhagavAna ko sira para dhAra le to? uttara - usameM kauna bhagavAna cale? usakA lekara Aye haiM yaha - vahA~ aisA kahate haiM - 'DhIMga ghaNi mAthe kiyo re kauNa gaMje nara kheta', parantu bhagavAna sira para kisalie alaga? sarvajJa paramAtmA dUsare devoM se, dUsare guru se, dUsare tattvoM se isa tattva kA svarUpa saccA kahanevAle haiM - aisA pRthak kyoM kiyA? haiM ? ye bhinna kyoM kahalAye? ki dUsare kI apekSA inakA alaga.... dUsare aisA kahate haiM, dUsare bheda se kahate haiM, akele ko kahate haiN| sAta tattvasahita, nizcayasahita ke vyavahAra ko kahate haiM - aise bhagavAna kA jJAna milAnavAlA rahe binA bhagavAna sira para dhAre nahIM jA skte| kauna mAlika? tujhe aisA hai kucha? bhagavAna akele dhAra to ve chaha dravya meM Ate haiM - aisA kahate haiM, lo! bhagavAna bhI tUne yadi (dhAre hoM to ve vyavahAra se haiN)| jiNa uttiyA vavahAre yaha bhagavAna jagat meM haiM, deva-guru-zAstra haiN| unakA jJAna vyavahAra se jJAna hai, nizcaya se nhiiN| samajha meM AyA? nizcaya meM to sva caitanyamUrti bhagavAna akhaNDAnanda prabhu pUrNa zuddha ekarUpa caitanya hai, usakA Azraya karake samyagdarzana pragaTa hotA hai, use yahA~ nizcaya kahA jAtA hai| nizcaya meM kahIM satya phala AnA caahie| vyavahAra meM jAnane kA AtA hai, usameM kyA? rAga Ave, usameM kucha satyaphala nahIM aataa| samajha meM AyA? aisI bahuta nyAya se bAta rakhI hai| bhASA kaisI kahI? yaha chaha dravya kA kathana bhagavAna ne kahA hai, use bhagavAna ne vyavahAra kahA hai, hA~! bhagavAna ne yaha kahA aura bhagavAna ne ise vyavahAra kahA, haiM? anya gar3abar3a karate haiM na? bhAI! dUsare.... isameM se gommaTasAra kA artha bhI mithyA nikAlate haiN| aisA hotA hai? nikAlate haiM na, patA hai n| yaha likhA usameM... yaha to bhedavAlI bAta hai| ekarUpa bhagavAna AtmA nirvikalpa vastu, AtmA nirvikalpa hai| samajha meM AyA? aise AtmA kA antara Azraya nirvikalpa dRSTi se kare, taba use nizcaya kahA jAtA hai| yaha saba vyavahAra hai, vyavahAra jAnane yogya hai, usakA jJAna karane yogya hai, vahA~ khar3e rahane yogya nahIM hai|
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 gAthA - 36 saba padArthoM meM cetanevAlA eka jIva hI hai savva aceyaNa jANi jiya ekka saceyaNa sArU / jo jANeviNa paramamuNi lahu pAvai bhavapArU // 36 // zeSa acetana sarva haiM, jIva sacetana sAra / munivara jinako jAnake, zIghra huye bhavapAra // 36 // anvayArtha - (savva aceyaNa jANi) pudgalAdi sarva pA~coM dravyoM ko acetana yA jar3a jAno (ekka jiya saceyaNa sArU) eka akelA jIva hI sacetana hai, va sArabhUta parama padArtha hai ( parama muNi jo jANeviNa lahu bhavapArU pAvai) jisa jIva tattva ko anubhava karake parama muni zIghra hI saMsAra se pAra ho jAte haiN| saba padArthoM meM cetanevAlA eka jIva hI hai| lo nikAlA isameM se| savva aceyaNa jANi jiya ekka saceyaNa sArU / jo jANeviNa paramamuNi lahu pAvai bhavapArU // 36 // bhagavAna sarvajJadeva trilokanAtha paramezvara kahate haiM ki he jIva ! pudgala Adi sarva pA~coM hI dravyoM ko..... eka paramANu dharmAsti - adharmAsti, AkAza, kAla acetana haiN| samajha meM AyA? yaha zarIra, andara karma, yaha vANI, yaha saba acetana hai- jar3a hai; inameM caitanyabhAva nahIM hai| caitanyabhAva sarvajJa prabhu AtmA meM hai, jisameM caitanyabhAva hai, vaha sarvajJasvabhAvI AtmA hai| samajha meM AyA ? savva aceyaNa jANi bhagavAna AtmA ke atirikta karma ke rajakaNa, zarIra, vANI, yaha dAla, bhAta, sabjI, makAna, saba jar3a acetana haiN| inameM caitanya kA astitva nahIM hai / aura inase bane hue padArthoM ko acetana athavA jar3a jAno / - ye saba ekka jiya saceyaNa sAru bhagavAna AtmA sacetana hai / dekho, usa vyavahAra kA jJAna kraayaa| aba, jisameM cetanapanA bharA hai, cetanapanA bharA hai arthAt jisameM jJa-svabhAva
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 271 bharA hai, arthAt jisane sarvajJasvabhAva bharA hai, vaha eka hI yaha AtmA hai| samajha meM AyA? yaha kyA kahA? ve saba haiM, unheM jAnanevAlA jJAna, paryAya kA hai parantu use pUrA AtmA jAnane kI tAkata jisameM sarvajJapada par3A hai, vaha sabako jAnatA hai| ve (saba) acetana haiM parantu unheM jAne, vaha jJAna kI dazA hai parantu vaha jJAnadazA, aisI ananta jJAnadazA kA caitanya piNDa akelA AtmA hai, vaha sacetana, sacetana sarvajJa AtmA hai, use tU AtmA jaan| dUsarA kyA lakSya meM AyA ki - AtmA ke atirikta jo samasta haiM, dUsare saba sacetana, anya AtmAe~ bhale dUsare hoM parantu tere lie sacetana nahIM haiN| tere atirikta ke saba yaha caitanya unameM kahIM nahIM hai| samajha meM AyA? yaha eka caitanyasvarUpa bhagavAna AtmA, samasta jIva ko caitanyasvarUpa ko dekho to bhI vaha jIva jAnanevAlA sarvajJasvabhAva hai - aisA ise dRSTi meM aayegaa| sabameM jJAna nahIM hai aura sabakA jise jJAna hai - aisA AtmA sarvajJa svabhAvI hai| kyA kahA? sabameM jJAna nahIM hai... pA~ca jar3a, paramANu, zarIra, yaha to saba miTTI, dhUla hai| inameM sabameM - ananta paramANu, ananta AtmA kI saMkhyA se ananta paramANu (hai).... asaMkhya kAlANu ina sabameM jJAna nahIM hai| taba ina sabako jAnanevAlA hai, vaha caitanyasvabhAvI, sarvajJasvabhAvI AtmA hai, use AtmA jAna - aisA kahate haiN| AhA...hA...! samajha meM AyA? eka sacetana....sAru zabda likhA hai na phira? sArabhUta paramapadArtha bhagavAna AtmA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? yaha to bhAI! yogasAra hai| svarUpa kI ekatA karanA, usakA sAra svarUpa kyA - usakI bAta hai ? samajha meM AyA? bhagavAna AtmA kahate haiM, ki jo isameM caitanyasvabhAva, caitanyasvabhAva hai, vaha sAra hai| vApasa.... vaha sAra hai| samajha meM AyA? dUsare meM vaha kucha hai nhiiN| ananta paramANu, pudgala jar3a, miTTI, dhUla, ananta guNe padArtha eka jIva se jar3a bahuta-anantagune.... anantagune.... anantagune tIna kAla ke samaya anantagune... yaha saba jar3a hai| samajha meM AyA? kSetra, AkAza, saba jar3a hai| bar3A-bar3A lambA kSetra... kAla aisA lambA, jar3a hai| pudgala kI saMkhyA ananta, vaha saba jar3a hai| ye saba jar3a haiM, acetana haiM, taba ina saba jar3a ko, tIna kAla ke kAlarUpI jar3a ko aura ananta AkAza aise jar3a ko jAnanevAlA yaha caitanya, vaha sarvajJa sArasvarUpa hai| samajha meM AyA?
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 gAthA-36 ___ 'savva aceyaNa jANi' dekho! 'jANi' liyA hai na? 'savva aceyaNa jANi jiya ekka saceyaNa sAru' AhA...hA...! AcAryoM ke kathana haiN| peTa meM andara itanA bharA hai na? 'savva aceyaNa jANi jiya ekka saceyaNa sAru' ina sabako jAna, yaha bhI nahIM paranta yaha sacetana sAra. yaha sAra hai| samajha meM AyA? eka bhagavAna jIva hI sacetana hai. jAnane-dekhanevAlA hai| dekho! jIva rAgavAlA hai yA puNyavAlA hai yA AsravavAlA hai, vaha jIva nhiiN| samajha meM AyA? ina sabako jAnanevAlA (hai - aisA kahanA), vaha bhI vyavahAra ho gayA, bhAI ! AhA...hA...! isa prakAra saba acetana, kAla, kSetra, dravya-ananta dravya, ananta kSetra, trikAla kAla, puNya-pApa, acetana saba bhAva, saba acetana ko jAna aura jAnanevAlA eka caitanyasAra hai - aisA jAna / samajha meM AyA? AhA...hA... ! yaha to muniyoM kI andara bahuta mastI kI vANI hai| thor3e meM bahuta bharA hai parantu isakI TIkA nahIM miltii| TIkA hove taba ho na ! samajhe na!'savva aceyaNa jANi jiya ekka saceyaNa sAru' AhA...hA...! eka jAnanevAlA... jAnanevAlA... jAnanevAlA... sAra hai| aise AtmA ko jAna to terA kalyANa hogA, isake atirikta terA kalyANa nahIM hai| jo jANeviNi pamamamuNi isa jIvatattva kA anubhava karake... jAnakara arthAt anubhava krnaa| jo jANeviNi pamamamuNi isa bhagavAna AtmA se anya acetana, inheM jAna aura jAnanevAle ko sAra jAna, sAra jaan| akelA sarvajJasvabhAvI bhagavAna AtmA hai| caitanyasvabhAva, caitanyasvabhAva.... jar3a meM caitanya kA aMza bilkula nahIM hai| taba yaha caitanyasvabhAva paripUrNa svabhAva se bharapUra caitanyasAra, kahate haiM / jANeviNa AtmA jJAnAnanda kA anubhava karake, he AtmAoM! parama muni laha pAvai bhavapAru alpa kAla meM santa, bhava kA pAra pA jAte haiM / AhA...hA...! jANeviNa isakA anubhava karake.... bhagavAna AtmA vastu hai, use jaannaa| yaha vyavahAra kahA, yaha sAra caitanya ise jAnanA arthAt anubhava karanA.... isake anubhava dvArA parama santa bhava kA pAra pA gaye haiN| saMsAra kA anta lAne kA, bhagavAna AtmA ke svarUpa kA antarmukha anubhava karanA, yahI bhava kA pAra lAne kA upAya hai| kaho, samajha meM AyA?
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 273 isalie bIca meM aisA bhI kaha diyA ki bIca meM kucha puNya-pApa, dayA, dAna, vrata ke vikalpa AveM ve kahIM mukti kA upAya nahIM hai, bhavapAra kA upAya nahIM hai / AhA... hA...! samajha meM AyA ? yaha najara se dikhatA hai na! A~kheM ughAr3e to dikhatA hai yA ughAr3e binA dikhatA hai ? sone ke nariyA huA, khe| lo ! sabere ATha baje... e... dekho ! sone ke nariyA huA / bistara meM eka gaddA usameM tIna kambala or3he, A~kha ko cipakA lage dekho ! nariyA sone kA huA, sUraja ugA... aisaa| kisa prakAra dekhanA ? najara se dikhatA ho to ThIka (taba to) mAne parantu A~kha ughAr3e to dikhe yA A~kha ughAr3e binA ? samajha meM AyA ? AhA... hA... ! yaha bhagavAna caitanyasUrya AtmA hai, yaha deha meM virAjamAna AtmA, yaha caitanyasUrya hai| isalie caitanyasUryasacetana meM dUsarA phira acetanapanA na jAne aisA nahIM aataa| aisA sarvajJa bhagavAna Atma kA anubhava karake alpa kAla meM muni, mokSa prApta karate haiM / - inhoMne dRSTAnta diyA hai| jaise zakkara aura anAja ekatrita karake nau ( prakAra kI) miThAI banAyI jAtI hai.... aisA dRSTAnta diyA hai, hai na? jaise zakkara ko AhAra ke sAtha milAkara nau prakAra kI miThAI banAve usI meM nIce hai, bhAI ! 36 gAthA calatI hai usake nIce / eka zakkara ke sAtha nau (miThAI) banAve to bhI usameM zakkara ko dekhanevAlA puruSa zakkara ko alaga dekhatA hai| hamane to namaka kA dRSTAnta diyA hai, yaha zakkara kA ThIka hai| zakkara DAla-DAlakara nau miThAI banAve, nau miThAI kare parantu zakkara ko dekhanevAlA zakkara... zakkara ... zakkara dekhatA hai, vaha zakkara hI dekhatA hai| usameM cane kA ATA ho, gehU~ kA ATA ho, amuka ho, vaha nahIM / zakkara.... zakkara... zakkara... zakkara... shkkr| isI prakAra pUrI duniyA meM jahA~ dekhe to caitanya... caitanya... caitanya... jAnanevAlA... jAnanevAlA... jAnanevAlA... jAnanevAlA.... vaha maiM / jJAta ho jAye dUsarI vastu to kyA ? maiM to jAnanevAlA huuN| jar3a kA jJAna, saMvara kA jJAna, nirjarA kA jJAna, mokSa kA jJAna, dUsare jIva kA jJAna, ajIva kA (jJAna) parantu jJAna... jJAna vaha maiM hU~ / samajha AyA? bAtoM ko pakar3anA kaThina par3atA hai| mUla bAta kabhI sunI nahIM, ananta kAla se Upara kA Upara calA gayA hai| mUla cIja kyA hai ? use pakar3ane kA kabhI prayatna nahIM kiyA
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 gAthA-36 hai| aise kA aisA calA gayA hai muTThI bA~dhakara... kucha dharma karate haiM, sAmAyika kiyA aura prauSadha kiyA, pratikramaNa kiyA yAtrA kara Aye.... kyA hai ? dhUla bhI nahIM vahA~, suna na ! bhagavAna AtmA eka samaya meM sarvajJasvabhAvI AtmA kI dRSTi aura anubhava na kare, taba taka use kiJcit dharma nahIM hotaa| samajha meM AyA? AhA...hA...! phira saba lambI-lambI bAteM kI haiN| phira thor3A DAlA hai vajravRSabhanArAcasaMhanana honA jarUrI hai, usake binA.... aisA vIrya pragaTa nahIM hotaa| phira lakar3I ghusAI hai (viparItatA) 158 pRSTha para hai| yahA~ to kahate haiM, isa bhagavAna AtmA meM.... dekho! bAhya cAritra to nimittamAtra hai| nIce hai 158 meN| yaha dayA, dAna, vrata, bhakti to bAhya nimittamAtra hai| zuddha anubhavarUpa parama sAmAyika athavA yathAkhyAtacAritra upAdAnakAraNa hai| bhagavAna AtmA ke AnandasvabhAva kA anubhava karanA, vaha mUla upAdAna hai| yaha 36 gAthA huii| clo| vyavahAra kA moha tyAganA jarUrI hai jai Nimmalu appA muNahi chaMDavi sahu vvhaaruu| jiNa-sAmiu emai bhaNai lahu pAvahu bhvpaaruu||37|| zuddhAtama yadi anubhavo, tajakara saba vyvhaar| jina paramAtama yaha kaheM, zIghra hoya bhvpaar||37|| anvayArtha - (jiNasAmiu ehau bhaNai) jinendra bhagavAna aisA kahate haiM (jai sahu vavahArUchaMDavi Nimmalu appA muNahi) yadi tU sarva vyavahAra chor3akara nirmala AtmA kA anubhava karegA (lahu bhavapArUpAvahu) to zIghra bhava se pAra hogaa| 37 / vyavahAra kA moha tyAganA jarUrI hai| dekhA? vahA~ (35 gAthA meM) kahA thA ki vavahAra uttiyA samajhe na? use jAnanA (aisA kahA), yahA~ chor3ane kI bAta karate haiN|
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 275 jai Nimmalu appA muNahi chaMDavi sahu vvhaaruu| jiNa-sAmiu emai bhaNai lahu pAvahu bhvpaaruu||37|| aise zabda bahuta Ate haiN| zIghra... zIghra... zIghra... zIghra... mokSa... mokSa... mokSa... AhA...hA... ! jai Nimmalu appA muNahi kyA kahate haiM ? jinendra bhagavAna aisA kahate haiM.... jinasvAmI aisA kahA, jinasvAmI aisA kahate haiN| jinezvara triloka ke nAtha paramezvara tIrthaMkaradeva kI vANI meM hukama AyA hai| AhA...hA... ! jiNasAmI emai bhaNaI yaha tIna loka ke nAtha paramezvara samavasaraNa meM aisA hukama, AjJA karate the| kyA? jai sahuvavahAru chaMDavi Nimmalu appAmuNahi isa vyavahAra kA jJAna karanA - (aisA) jo hamane kahA, vyavahAra hai use jAnanA, parantu usakI dRSTi chodd'| vyavahAra ko chor3a aura eka AtmA kA Azraya kara - aisA jina svAmI kA hukama hai| samajha meM AyA? yaha saba abhI vivAda uThA hai| ve kahate haiM vyavahAra se hotA hai| are! suna na vyavahAra chor3ane kI bhagavAna kI AjJA hai| adhika logoM kI saMkhyA hai na cITiyoM jaisI bdd'ii|aahaa...haa...! jiNasAmI emai bhaNaI AhA...hA... ! yaha vItarAgarUpI siMha, vItarAga ke siMha kI dahAr3a jaisI vANI AyI hai ki siMhanAda AyA, dekho! kahate haiN| jai sahuvavahAru chaMDavi aisA jaI vApasa, hA~! jaI arthAt yadi tU sarva vyavahAra ko chor3egA - aisA kahate haiN| vyavahAra hai, rAgAdi, puNyAdi, nimittAdi ho parantu jaba tU vyavahAra ko chor3akara nirmala AtmA kA anabhava karegA.... bhagavAna AtmA caitanya prabhu kA antara meM ekAgratA kA Atma-anubhava karegA... yadi vyavahAra chor3egA, anubhava karegA to mukti hogii| jaba vyavahAra chor3egA taba / tU kahatA hai vyavahAra... kucha vyavahAra are! suna na ! samajha meM AyA? ___to zIghra bhava se pAra ho jaayegaa| bhagavAna kI AjJA hai, bhagavAna ne AjJA kA upadeza kahA, nirmala AtmA kA anubhava kro| yaha anubhava tabhI hotA hai jaba sarva para ke AzrayarUpa vyavahAra kA moha tyAgA jaae| lo, yaha ThIka hai| para padArtha kA paramANumAtra bhI hitakArI nahIM hai| vyavahAra dharma, vyavahAra samyagdarzana-jJAna
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 gAthA-37 -cAritra kA jitanA viSaya hai, vaha saba chor3ane yogya hai| samajha meM AyA? isa gAthA kA nIce artha hai / vyavahAradharma - dayA, dAna, vrata, bhakti ke pariNAma, vaha vyavahAra dharmapuNya hai| vyavahAra samyagdarzana-jJAna-cAritra... vyavahAra samyagdarzana (arthAta) nava tattva kI zraddhA, bhedavAlI zraddhA, bhagavAna kI zraddhA, vyavahAra samyagdarzana; zAstra kA jJAna vyavahAra jJAna; paMca mahAvrata kA pariNAma vyavahAracAritra aura inakA jo viSaya, vaha saba tyAgane yogya hai| samajha meM AyA? hai na? pATha meM hai yA nahIM? sahuvavahAru chaMDavi sarva vyavahAra, aisA isameM zabda par3A hai na? sarva vyavahAra meM to bahuta sUkSma bAta lI hai| paravastu chUTI, rAga chodd'| samajha meM AyA? deva-guru-zAstra kI bhakti kA vikalpa chor3a, yaha guNa-guNI ke bheda kA vikalpa bhI chor3a... yaha saba vyavahAra hai| jai aura lahu do zabda par3e haiM na? adbhuta likhA hai, hA~! AhA...hA... ! samyagdRSTi cAhe gRhastha ho yA sAdhu ho, kevala apane zuddhAtmA ko hI apanA hitakArI jAnatA hai| zeSa sarva ko tyAganeyogya parigraha jAnatA hai| kaho, isameM samajha meM AyA? yaha parigraha hai na? sarva kArya ko vyavahAradharma jAnakara chor3ane yogya samajhatA hai kyoMki vyavahAra ke sAtha rAga karanA, karmabandha kA kAraNa hai| ThIka! phira, dekho ! vahA~ taka liyA... siddhoM kA dhyAna karatA hai to bhI siddhoM ko para mAnakara unakA dhyAna bhI chor3ane yogya hai - aisA jAnatA hai| sarva zabda par3A hai na? bhagavAna siddha samAna hU~, siddha bhagavAna jaisA (hU~) yaha bhI eka vikalpa hai| haiM? mumukSu - bahuta jAnane kI gAthA hai| uttara - bahuta pakar3ane kI gAthA hai| sarva zabda par3A hai, isalie phira usakA spaSTIkaraNa honA cAhie na? jitane vyavahAra ke bheda ve saba chor3ane yogya haiM, unakA - vyavahAra kA koI aMza Azraya karane yogya nahIM hai| phira nimitta ho, dayA, dAna ke pariNAma hoM, eka samaya kI avasthArUpa bheda ho, guNa-guNI ke bheda kA vikalpa ho, koI bhI vicAra Adi ho, ve saba chor3ane yogya haiM / taba antara AtmA kI dRSTi aura anubhava ho sakegA - aisA bhagavAna kA pharamAna hai| isa AjJA se viruddha mAnanevAle ko bhagavAna kI AjJA kI
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 277 zraddhA nahIM hai| bhagavAna ke upadeza kI zraddhA nahIM hai| kaho, samajha meM AyA isameM? vaise to kahe, he bhagavAna! tumane bhI yaha kahA kyA yaha to tumheM patA nhiiN| unhoMne yaha kahA hai ki vyavahAra chor3akara nizcaya Adara! - yaha unakI AjJA aura upadeza hai| bAraha aMga aura caudaha pUrva ke kathana kA sAra - makkhana yaha hai| bAraha aMga aura nau parva kA antaraMga sAra yaha hai| bhagavAna AtmA eka samaya meM ananta Ananda kA kanda prabhu hai, usakA antara Azraya karake anubhava kr| jitanA vyavahAra hai, jaba taka andara vyavahAra kA vikalpa rahegA, taba taka antara anubhava nahIM ho skegaa| aisI bhagavAna kI AjJA aura upadeza hai| jaba taka terA (lakSya) bheda para, rAga para, nimitta para ityAdi guNa-guNI ke vicAra para lakSya rahegA, taba taka bhagavAna kI AjJA hai, aura vaisA svarUpa hai| bhagavAna kI AjJA hai aura aisA vaha svarUpa hai ki jaba taka aise vyavahAra kA lakSya rahegA, taba taka nizcaya meM - antara meM nahIM jAyA jA sakegA - aisA usakA svarUpa hai| aisI bhagavAna kI AjJA hai| kitanA kahA? kitanA kyA? ananta gunA pakkA hai yaha / ThIka, yaha purAne loga isalie jarA andara DAlA karate haiM / dekho, siddhoM kA dhyAna karatA hai to bhI siddhoM ko para mAna kara unake dhyAna ko bhI tyAgane yogya jAnatA hai, kyoMki vahA~ bhI zubha kA aMza hai| (aura to kyA) guNaguNI bheda kA vicAra bhI parigraha hai, vyavahAra hai, tyAgane yogya hai, kyoMki isa vicAra meM vikalpa hai, jahA~ vikalpa hai, vahA~ zuddhabhAva nhiiN| AhA...hA... ! yadyapi isa vicAra kA Alambana dUsarezukladhyAna taka hai tathApi samyagdRSTi isa Alambana ko bhI tyAgane yogya jAnatA hai| ThIka kiyA hai| AtA hai na? avalambana Ave, bayAlIsa bheda Adi parantu vaha tyAgane yogya hai| antara meM yaha Adarane yogya hai - aisA kahate haiN| bheda par3A isalie vaha dhyAna hai - aisA nhiiN| avalambana chur3AyA, nimitta chor3ane yogya hai, andara meM svabhAva tarapha kI abhedatA meM, ekarUpatA meM jAnA vaha AjJA hai, aura vastu bhI aisI hai| aise bheda se kisI prakAra antara pakar3A nahIM jA skegaa| yaha cIja aisI hai, isalie bhagavAna kI AjJA aisI hai ki antara svabhAva kA Azraya karake
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 gAthA-37 anubhava karo, yaha anubhava eka hI mokSa kA mArga hai| kaho, samajha meM AyA? phira dUsarA thor3A sA DAlA hai| samyakdRSTi ke deva-guru-zAstra, ghara, upavana saba hI eka apanA hI zuddhAtmA hai.... kyA kahA? isa dharmI jIva kA deva AtmA... lo! kyA? dharmI jIva kA guru yaha AtmA... usakA zAstra bhI yaha AtmA... deva-guru-zAstra para hai na? vyavahAra se bhinna kiyaa| para hai avazya na? yaha ghara AtmA.... isa AtmA kA ghara andara AtmA... yaha gharabara kaisA? zarIra, vANI, mana to kahIM raha gaye, ve to dhUla haiN| bAhara ke miTTI ke ghara to kahIM raha gaye, ve to jar3a ke ghara the| yaha mAMsa kA putalA... yaha kahA~ AtmA kA ghara hai ? bhagavAna saccidAnanda prabhu 'siddha samAna sadA pada mero' aisA AtmA, usakA ghara andara AtmA hai, AhA...hA...! aisA bhagavAna kA pharamAna hai| kaho, yaha tumhAre 22-22 maMjila ke makAna, yaha ghara nahIM, kahate hai| hairAna hokara calA jaayegaa| haiM ? AhA...hA...! upavana... AhA...hA...! kahate haiM ki loga ghUmane jAte haiM na? upavana, vana meM... dharmI kA upavana kauna? AtmA upavana hai| ghUmakara vahA~ hRdaya jAtA hai, AhA...hA...! bAga -bagIce meM ghUmate haiM na? mumbaI meM kyA kahate haiM ? haiMgiMga gArDana.... havA itanI ThaNDI thI, hama gaye taba / vahA~ to sardI ho gayI thii| yaha kahate haiM ki vahA~ kyA hai? hameM to prAtaH ghUmane jAnA hai| dhUla meM bhI nahIM, kahate haiN| AtmA upavana hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? saba hI eka apanA hI zuddhAtmA hai.... zuddhAtmA, hA~! azuddha paryAya, rAgAdi, nimitta Adi saba chor3ane yogya hai / vahI Asana hai.... dekho, yaha Asana lagAo, acchA Asana DhU~Dhakara... yaha Asana AtmA hai, bhAI! acchA Asana lgaao| kisakA? jar3a kA? vaha to miTTI hai andara Asana jJAnAnanda bhagavAna ko dRSTi meM lenA, vahA~ sthira honA, vaha usakA Asana hai| 'Asana mArI sUrata dRgadhArI, dekhyA alakha de dAra' andara meM Asana lagAkara, andara meM asaMkhya pradeza meM sthira ho, vaha isakA Asana hai| zarIra-pharIra aisA karanA, aisA karanA, dhUla bhI nahIM... vaha to jar3a hai| aisA rakho (aisA kahate haiN)| vaha cAhe jaise rahe, vaha to jar3a hai| vahI zilA hai.... acchI zilA DhU~Dhakara jaMgala meM jAkara dhyAna karanA, hA~! patthara
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) kI zilA bar3I lambI ho, U~cI itanI ho to phira aise gira jAye to ? thor3I aisI lambI ho, thor3I aisI lambI ho to gira jAye to dikkata nahIM Ave, itanA hove to phira aisA karane se aisA ho jAye to ? lambI zilA aisI hotI hai na ? zilA AtmA hai, kahate haiM / vahI parvata kI guphA hai.... vaha vyavahAra chor3ane ko kahA hai na ? aisA vyavahAra chor3ane ko kahA, isalie yaha saba vyavahAra nahIM, aisA kahate haiN| mUla to isake sAtha meM sambandha hai bhAI ! vaha vyavahAra chor3ane ko kahA hai na ? vaha saba vyavahAra hai, aisA kahate haiM / vahI siMhAsana hai, vahI zayyA hai, aisA asaMgabhAva aura zuddha zraddhAna jise hotA hai vahI samyagdRSTi jJAnI hai..... kaho ? vahI jIva naukA para ArUr3ha huA hai / AtmA ke antara ekAgratA aura anubhava kI naukA para ArUr3ha hai| vaha saMsAra sAgara se pAra karanevAlI hai / AhA... hA...! 279 vyavahAra ke moha se karma kA kSaya nahIM hotA / jo ahaMkAra karatA hai ki maiM muni..... hU~, maiM paMca mahAvratadhArI hU~, yaha saba ahaMkAra mithyAtva hai / maiM tapasvI hU~, vaha vyavahAra kA mohI mokSamArgI nahIM hai / vyavahAra kI sAvadhAnIvAlA mokSamArgI nahIM hai| nizcaya kI sAvadhAnIvAlA mokSamArgI hai - aisA kahate haiN| pATha meM hai na ? jai sahuvavahAru chaMDavi akelA bhagavAna AtmA..... appAmuNahi hai na ? AtmA hI jAne, AtmA ko hI saba jAne, aisaa| muniyoM kA nagna veza aura zrAvaka ko vastrasahita kA veza nimittakAraNa hai to bhI mokSa kA mArga to eka ratnatraya dharma hI hai / dUsarA mokSamArga nahIM hai / kaho, samajha meM AyA ? lo, yaha 37 gAthA (pUrI) huii| jIva- ajIva kA bheda jAno jIvAjIvaha~ bheu, jo jANai tiM jANiyau / mokkhaha~ kAraNa eu, bhaNai joi jAihiM bhaNiu // 38 // jIva ajIva ke bheda kA, jJAna hI samyak jJAna / he yogI! yogI kaheM, mokSa hetu yaha jAna // 38 //
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 gAthA-38 anvayArtha - (joI) he yogI! (joihiM bhaNiu) yogiyoM ne kahA hai (jIvAjIvAha~ bheu jo jAui) jo koI jIva tathA ajIva kA bheda jAnatA hai (tiM mokkhaha~ kAraNa jANiyau) usI ne mokSa kA mArga jAnA hai| (eu bhaNai) aisA kahA gayA hai| 38 / jIva ajIva kA bheda.... dekho! aba vApasa saMkSipta meM lAye, bhedjnyaan| eka ora ajIva aura eka ora jIva, donoM kA pRthak jJAna kr| jIvAjIvaha~ bheu, jo jANai tiM jaanniyu| _mokkhaha~ kAraNa eu, bhaNai joi jAihiM bhnniu||38|| isameM soraThA DAle, dUsare meM kyA thA? vaisI gAthA nahIM ddaalii| vApasa yahA~ DAlA, soraThA DAlA hai ? haiM ? pharka hogA, parantu dUsare meM kahIM likhA nhiiN| jIvAjIvaha~ bheu, jo jANai tiM jaanniyu| mokkhaha~ kAraNa eu, bhaNai joi jAihiM bhnniu||38|| he dharmI... yogiyoM ne.... tIrthaMkaroM ne, santoM ne, kevaliyoM ne jIva-ajIva kA bheda jAna (- aisA kahA hai)| jIva aura ajIva kA bheda jAnanA - aisA bhagavAna ne kahA hai| do meM lAye aba, nau meM aura sAta meM se nikAlakara do| eka ora vyavahAra tathA eka ora nishcy| eka ora ajIva tathA eka ora jiiv| samajha meM AyA? jo koI jIva tathA ajIva kA bheda jAnatA hai.... tiM mokkhaha~ kAraNa jANiyau - usane hI mokSa kA mArga jAnA hai... jIva arthAt jJAyakasvabhAva abheda vaha jIva, bAkI saba ajiiv| samajha meM AyA? yaha jIva vaha dUsarA jIva nahIM, isa jIva se saba jar3a ve (jIva) nhiiN| rAga, puNya, vaha jIva nhiiN| yaha eka samaya kA bhedabhAva bhI vAstava meM akhaNDa jIva nhiiN| jIva tathA ajIva kA bheda jAnatA hai.... bhagavAna AtmA jJAyakabhAvarUpa sarvajJasvabhAvI pUrA jIva aura isake atirikta saba jIva kA sampUrNa svarUpa nhiiN| samajha meM AyA? isa apekSA se sabako ajIva kahA jAtA hai| yaha vyavahAra bhI ajIva!
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 281 AhA...hA...! dayA, dAna, bhakti, vrata, tapa ke pariNAma ve ajIva... eka samaya kI paryAya bhI pUrA jIva nahIM / vyavahAra se jIva vaha bhI nizcaya se anAtmA / samajha meM AyA ? aisA jIva- ajIva kA bhedajJAna use mokSa kA kAraNa jAna / jAna, aisA bhagavAna ne kahA hai / dekhA ? hai na? eu bhaNaI aisA bhagavAna ne kahA hai / Upara A gayA saba, bhagavAna tIrthaMkara aisA kahate haiN| saMkSipta zabda meM vaha zabda sAtha nahIM (liyA hogA) samajha meM AyA ? bandha aura mokSa, do hue| bandha aura mokSa, bandha meM sambandha ajIva kA hai, mokSa kA sambandha yahA~ svabhAva ke sAtha hai| ina donoM ko ise jAnanA caahie| do kA jJAna bhalIbhA~ti karanA caahie| yaha bhedajJAna kI pradhAnatA se bAta hai| samajha meM AyA ? isalie jise saMsAra, rAga, bandha, vaha para hai aura AtmA jJAyaka sva hai - usakA jahA~ bhedajJAna hotA hai, use hI muktikA kAraNa hotA hai, dUsare ko mukti kA kAraNa nahIM hotA hai| ( zrotA: pramANa vacana gurudeva !) munidazA meM bhAvaliGga-dravyaliGga kA sumela bhAI ! sAdhu kise kahA jAtA hai ? AtmajJAnasahita tIna kaSAya caukar3I kA abhAva jinake antara meM pariNamita huA hai, jinakI dazA ko atIndriya Ananda ke pracura svasamvedana kI muhara - chApa lagI hai, bAhya meM jinake vastra kA Tukar3A bhI na ho aisI nirvikAra nagnadazA ho, ve hI 'sAhUNaM' pada meM Ate haiN| unake sivA jo vastra - pAtradhArI tathA anya parigrahavanta haiM, unheM vItarAgatA ke mArga meM sAdhu hI nahIM kahA jA sktaa| - bhAvarahita akelA dravyaliGga ho, vaha saccA sAdhu nahIM kahalAtA / jahA~ antara meM Ananda kA jvAra AyA hai, aisA bhAvaliGga-bhAvamunipanA pragaTa huA hai, vahA~ usake sAtha dravyaliGga hotA hI hai; bAhya nagnadazA na hokara, vastrasahita ho, use bhAvaliGga pragaTa ho aisA kabhI nahIM ho sakatA tathA vastrarahita nagnadazArUpa dravyaliGga hai to usase bhAvaliGga pragaTa hogA - aisA bhI nahIM hai / - pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI -
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, ASAr3ha zukla 4, gAthA 38 se 42 budhavAra, dinAGka 22-06-1966 pravacana naM. 15 38 (gAthA) thor3I bAkI hai| jIva-ajIva kA bheda..... yogsaar| jIvAjIvaha~ bheu, jo jANai tiM jaanniyu| mokkhaha~ kAraNa eu, bhaNai joi jAihiM bhnniu||38|| he dharmI ! aisA sambodhana karake kahate haiM, he yogI! yogasAra hai na? AtmA... jar3a aura caitanya donoM atyanta pRthak haiM - aisA jo bhedajJAna kare to AtmA ko - svayaM ko zuddha jJAna aura Anandamaya dekhe aura ajIva ko rAga-dveSa, karma Adi svarUpa dekhe| samajha meM AyA? jIvAjIvaI bheu jo jhANai jo jIva-ajIva kA bheda jaane| jIva, vaha jJAna, zuddhaAnanda Adi svarUpa hai; ajIva, ye saba rAgAdi, zarIrAdi, karma - ye saba ajIva haiN| donoM kA sambandha na hove to bandha na hove aura donoM kA sambandha chUTe taba mukti hotI hai; isalie ise ina donoM kA jJAna bhalIbhA~ti karanA caahie| mokkhaha~ kAraNa eu yahI mokSa kA kAraNa hai - aisA bhagavAna ne kahA hai| jIva -ajIva kA bhedajJAna, vaha mokSa kA kAraNa hai - aisA kahA hai| samajha meM AyA? 'bhedajJAna, vaha jJAna hai; zeSa burA ajJAna' - bhedajJAna arthAt AtmA aura jar3a do cIjeM haiM na? na hove to ise isa sambandha kA bandha aura bandha ke abhAvarUpI mukti - yaha kisI prakAra siddha nahIM hotii| isase AtmA aura ajIva donoM ke lakSaNa bhinna haiM, donoM kA svarUpa bhinna hai, do ke bhAva alaga haiM - aise yadi donoM ko bhalIbhA~ti bhinna jAne to use mokSa kA kAraNa -para se bhinna svarUpa kI zraddhA, jJAna aura zAnti kI dazA pragaTa hotI hai; ata: usake
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 283 kAraNa, he yogI! bhagavAna ne tujhe aisA kahA hai - aisA kahate haiN| jIva-ajIva kA bhedajJAna hove to ise mokSa-kAraNa hotA hai - aisA bhagavAna ne kahA hai| isameM bahuta A gayA hai| anta meM samayasAra kA zloka bhI diyA hai| jIva aura ajIva, lakSaNa se hI bhinna hai, isalie jJAnIjana apane ko sarva rAgAdi aura zarIrAdi se hI bhinna jJAnamaya prakAzamAna ekarUpa anubhava karate haiN| para se bhinna aura sva-svabhAva se eka aatmaa| apane zuddhasvabhAva se eka abheda AtmA aura rAgAdi se para (-bhinna) - aisA bhedajJAna kare to use svabhAvasanmukha kI ekatA hotI hai aura usameM se parasanmukhatA jAtI hai, to nizcita ise anubhava karane se mokSa hotA hai| ise mukti arthAt nirmalAnanda zuddha, rAga se bhinna hai - aisA antara bhAsita hone se - ekatA hone se rAga se chUTakara vItarAga pada ko pAtA hai| aba sAra kahate haiN| AtmA kevalajJAna svabhAvadhArI hai kevala-NANa-sahAu so appA muNi jIva tuhuN| jai cAhahi siva-lAhu bhaNai joi johahiM bhnniuN||39|| yogI kahe re jIva tU, jo cAhe ziva laabh| kevalajJAna svarUpa nija, Atmatattva ko jaan||39|| anvayArtha - (joi ) he yogI!(joihiM bhaNiU~) yogiyoM ne kahA hai ki (tuhu~ kevala-NANa-sahAu so appA jIva muNi) tU kevalajJAna svabhAvI jo AtmA hai usa hI ko jIva jAna (jai siya-lAhu cAhahiM) yadi tU mokSa kA lAbha cAhatA hai (bhaNai) aisA kahA hai| 39 - AtmA kevalajJAna svabhAva kA dhAraka hai| pahale, jIva-ajIva do bhinna kiye na? taba aba jIva kI pahacAna dete haiN| pahale sAmAnya bAta kI thii| granthakAra AcArya svayaM kahate haiM -
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 gAthA - 39 kevala - NANa-sahAu so appA muNi jIva tuhu~ / jai cAhahi siva-lAhu bhAi joi johahiM bhaNiu~ // 39 // he yogI! yogiyoM ne kahA hai..... sarvajJa paramezvara athavA santoM ne kahA hai ki tuhu~ kevalaNANa sahAu so appA jIva muNi tU kevalajJAna - svabhAvI AtmA ko jAna / kevalajJAna, arthAt yahA~ kevalajJAna paryAya kI bAta nahIM hai / kevalajJAna-akelA jJAnasvabhAva, akelA jJAnasvabhAva; usameM sarvajJasvabhAva A gayA, parantu akelA svabhAva jJAnasvabhAva aatmaa| samajha meM AyA ? kevalajJAna arthAt usa paryAya kA kevalajJAna, (usakA ) yahA~ kAma nahIM hai| -- yaha to pUrA jJAnasvarUpa caitanya, 'darza moha kSaya se upajA hai bodha jo ' AtA hai na?' darza moha kSaya se upajA hai bodha jo, tana se bhinna mAtra cetana kA jJAna jaba ; tana se bhinna mAtra cetana kA jJAna jaba, caritra - moha kA kSaya jisase ho jAyegA, varte aisA nija svarUpa dhyAna jaba, apUrva avasara aisA kisa dina AyegA' - svarUpa kI sthiratA kA dhyAna kaise varte? aisaa| bAkI darzanamoha, jIva aura ajIva kI ekatAbuddhi kA nAza hone para AtmA, deha se bhinna akelA kevalajJAna kI mUrti hai - aisA anubhava meM AnA caahie| samajha meM AyA ? akelA AtmA jJAnasvarUpa, deha se bhinna caitanya / deha se bhinna athavA deha arthAt rAgAdi saba para meM jAte haiN| unase (bhinna) akelA caitanyasvarUpa hai, vaha kevalajJAna svabhAva kA dhAraka hai| akelA jJAnasvabhAva, aisA / kevala arthAt akele jJAnasvabhAva kA dhAraka hai / vaha zarIra ko nahIM dhAratA hai, karma ko nahIM dhAratA hai, vikAra ke bhAva ko nahIM pakar3atA hai, apane meM nahIM rakhatA hai; akelA kevalajJAna caitanyasvarUpa jJAnasvabhAva sarvajJa svabhAva kA dhAraka (hai)| kevalajJAnasvabhAvI zabda liyA hai na ? phira inhoMne ' dhAraka' zabda kA prayoga kiyA hai| kevalaNANa sahAu usakA svabhAva hI akelA jJAnasvarUpa caitanya hai| aisA antara meM jIva kA bhAna, jJAna hone para muNi jIva tuhu~ / jai cAhahiM siva-lAhu yadi mokSa kA lAbha cAhatA ho, arthAt nirmala Ananda kI pUrNa paryAya kI prApti ko cAhatA ho to isa
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 285 kevalajJAnasvabhAva dhAraka AtmA ko tU jAna / dekho ! yahA~ dUsare zAstra ko jAna, yaha kucha bAta nahIM kI hai| samajha meM AyA ? T - yadi tU mokSa kA lAbha cAhatA ho ...... . mokSa arthAt pUrNa pavitratA / pUrNa pavitratA kI paryAya ko pragaTa karanA cAhatA ho, aisA / kevalajJAna aura kevaladarzana, paramAnanda - aisI dazA ko pragaTa karane kI bhAvanA ho to bhagavAna jJAnasvabhAva, akelA jJAnasvarUpI hai - usakA anubhava kara / akele jJAnasvabhAva kA anubhava karane se tujhe mukti milegii| kaho, samajha meM AyA isameM ? lo ! isameM kevalajJAnasvabhAvI muNi jAnanA * yaha tujhe mokSa ke lAbha ke lie kAraNa hai| jAnanA AyA, isameM cAritra to nahIM AyA ? anya (loga) kahate haiM ki jJAna-jJAna AyA, parantu isameM cAritra nahIM AyA.... ? parantu jo AtmA akelA jJAnasvarUpa sUrya hai - aisA jAnane se pratIti aura sthiratA va Ananda kA aMza - saba sAtha Aye haiM / yahA~ bahuta saMkSipta kahA hai / (gAthA) 38 meM jIva- ajIva kI vyAkhyA kI, phira (39 meM) jIva hai, vaha aisA hai - aisA kahate haiM / samajha meM AyA ? akelI caitanyamUrti, kevala kI mUrti hai, usameM puNya aura pApa, rAgAdi, zarIra, karma-pharma kucha nhiiN| kucha nahIM, yaha para to nahIM aura hai to akelA jJAnasvabhAva paripUrNatA se bharA AtmA hai| aise jJAnasvabhAva ko muNi jAna, jaan| isa jAnane meM mukti A gyii| mokSa kA mArga - samyagdarzana, jJAna aura cAritra / yaha kevalajJAna kI mUrti AtmA hai - aisI zraddhA, vaha samakita; akelA jJAnamaya AtmA, usakA jJAna, vaha jJAna aura akelA jJAnamaya AtmA, usakI ramaNatA, vaha cAritra hai / kaho, samajha meM AyA isameM ? pratyeka AtmA ko jaba nizcayanaya se dekhA jAe.... pudgala ko svabhAva se dekhA jAe, taba dekhanevAle ke sAmane akelA eka AtmA sarva para ke saMyogarahita khar3A ho jaaegaa| aisA kahate haiM / para se bhinna dekhegA to akelA AtmA dikhegA / usameM dUsarA- dUsarA zAmila nahIM hogA - aisI jarA lambI bAta karate haiM / ATha karma se rahita, zarIra se rahita, rAga-dveSa aura bhAvakarma se rahita dekhatA hai - aise AtmA kA anubhava kro| AtmA ke anubhava se yaha saba cIjeM alaga hai| samajha meM AyA ? usake guNoM kA varNana kiyA hai| AtmA meM eka pradhAnaguNa jJAna hai / use hI
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 39 kevalajJAnasvabhAva kahate haiM / usa guNa se hI dUsare guNoM kA pratibhAsa hotA hai - aisA kahate haiM / AtmA meM jJAna hai, usa jJAna se dUsare guNoM kA bhAna hotA hai| dUsare guNoM se jJAna kA bhAna - aisA nahIM hotA, aisA kahate haiM / use yahA~ kevalajJAnasavabhAvI vizeSa kyoM kahA ? ki jJAnasvabhAva ko jAnane se, vaha jJAna dUsare Ananda kA, zraddhA kA, astitva kA, vastutva kA (- aise) ananta guNoM kA pratibhAsa jJAna karatA hai| samajha meM AyA ? dUsare guNa asti rakhate haiM parantu ve guNa nahIM jAnate apane ko; nahIM jAnate jJAna ko| yaha jJAnaguNa aisA hai ki 286 jJAna svayaM ko jAnate hue, dUsare guNa aise haiM - aisA svayaM jAnatA hai| samajha meM AyA ? Ananda kA anubhava hotA hai parantu usa Ananda ke anubhava ko jJAna jAnatA hai ki yaha Ananda hai| samajha meM AyA ? isI taraha jJAnasvarUpI AtmA kI zraddhA - samyagdarzana (hove), use jJAna jAnatA hai ki yaha samyagdarzana hai / samyagdarzana jAnatA nahIM / jJAna jAnatA hai ki maiM trikAla astitva hU~ / jJAna meM yaha pratibhAsa hotA hai| jJAna meM aisA svabhAva hai, pratibhAsa hotA hai ki yaha trikAla asti hai / trikAla asti hai, vaha svayaM jJAna nahIM karatA, kyoMki usameM jJAna svabhAva nahIM hai| samajha meM AyA ? jJAna hai, vaha trikAla astitva hai, yaha trikAla hai - aise astitva kI sattA kA bodha jJAna ke dvArA hotA hai| samajha meM AyA ? anya guNoM kA pratibhAsa hotA hai, use hI sarvajJapanA kahate haiN| lo ! pratyeka AtmA svabhAva se sarvajJa hai| pratyeka AtmA svabhAva se to sarvajJasvarUpI hai| sarvajJa arthAt jJAnasvabhAva kahA to yahA~ jJAna meM sabhI guNoM kA jJAna A gayA aura vaha sarvajJasvabhAvI ho gyaa| una samasta guNoM kA jAnanahAra aura apanA jAnanahAra - aisA AtmA kA svabhAva, vaha sarvajJasvabhAva hai / adbhuta bAta, bhAI ! parantu isameM kriyA kyA karanA ? ve kahate haiM tumheM bAteM karanI haiM- aisI bAteM kitane hI karate haiN| kauna kahatA thA ? kala koI (kahatA thA) / rANapuravAle una 'lallUgovindajI' vAle na ? AhA....hA... ! bhAI ! kriyA kI vyAkhyA kyA? yaha AtmA jJAnasvarUpa hai, ise jAnanA, vaha kriyA nahIM hai ? ise jAnanA, vaha kriyA hai| yaha jJAnasvarUpI AtmA ananta guNa ko jAnanevAlA aisA jJAna, usakI nirvikalpa pratIti karanA yaha pratIti karanA kriyA nahIM hai ?
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 287 mumukSu - bAhara parivartana nahIM dikhatA n| uttara - bAhara meM parivartana kyA dikhe? bAhara meM kahA~ vaha cIja thI? bAhara meM vaha cIja kahA~ thI ki usakA parivartana bAhara meM dikhe? kyA kahA? samajha meM AyA? kyA kahA? yaha jJAnasvarUpI bhagavAna bAhara meM kahA~ hai ? zarIra meM, vANI meM, unameM to nahIM; to unameM nahIM, taba unakA parivartana bAhara meM kahA~ dikhegA? kucha samajha meM AyA? usakA parivartana to, usameM jahA~ svayaM hai, vahA~ dikhegaa| jJAnasvarUpI AtmA mAnA nahIM thA, jAnA nahIM thA, taba (isa) rAga ko ekatvarUpa jAnakara, mAnakara, lIna hotA thaa| aba vaha parivartana kahA~ hogA? zarIra meM hogA? para meM hogA? kyoMki pheraphAra-vikAra kI avasthA bhI isameM huI thii| hai? isameM huI thI, yaha badalA to parivartana to isameM hogA? zarIra, vANI, mana meM hogA? bAhara meM parivartana hogA? kaho? mandira meM yaha kahA~ baiThA hai ? yaha baiThA hai jJAna meM / aba yaha jJAna meM baiThA hai yA jJAna meM ekatva - rAga karake baiThA hai - isakA nirNaya to andara meM hai yA bAhara meM hai ? vahA~ baiThe 'svAdhyAya mandira' ke bAhya kSetra meM vaha AyA nahIM, vaha to AtA nahIM, vaha AtmA to apane jJAna kSetra meM hai| aba vaha jJAnakSetra meM hai, vaha bAhya kSetra meM baiThA dikhe, (vaha) andara meM kyA karatA hai? yaha to andara kI bAta rhii| haiM ? ki maiM yahA~ AyA, isalie mujhe nivRtti milI, maiM yahA~ AyA, isalie mere rAga ghaTA - yaha to mAnyatA saba antara meM ekAgra karate haiN| yaha mAnyatA mithyAdRSTi kI hai, yaha to bAhya lakSya se nirNaya karatA hai| antara meM AtmA jJAnasvabhAva hai, caitanyabimba hai - aisA jo nirNaya honA, usakI jo kriyAoM kA parivartana honA, vaha to usakI dazA meM hotA hai to usa dazA kA jAnanevAlA (hove), use dazA kA patA pdd'e| kaho, samajha meM AyA? dUsare paramANu, zarIrAdi to para -padArtha haiM, usakI avasthA kA badalanA, ghaTanA, kama honA, usake mApa se AtmA meM nivRtti kA mApa AyA - vaha kahA~ se AyA? pRthaka hI par3e haiM, kaba andara ekatrita ho gaye the? pratyeka rajakaNa pRthak haiN| isakI sattA astirUpa to jJAnasvarUpa astirUpa hai, aba aisA astitva hai, use na mAnakara maiM isa zarIra kA kucha karatA hU~-rAga karatA hU~-yaha karatA hU~, yaha karatA hU~, yaha karatA hU~, yaha karatA hU~ to jo karatA hU~ - aisI sattAvAlA
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 39 mAnA / aba bAhara meM bhale svAdhyAya mandira meM baiThA ho yA hAtha aise karake baiThA ho parantu baiThA andara meM - bAhya meM samajha meM AyA ? haribhAI ! 288 jJAnasvabhAvI bhagavAna.... yahA~ to yaha kahA na ? jJAnasvabhAvI AtmA / dekho ! eka mUlasvabhAva inhoMne liyA... mUla pATha meM hai na ? bhAi joi joihiM bhaNiU~ he yogI ! yogiyoM ne aisA kahA hai, santoM ne aisA kahA hai.... to isakA artha ki tU jJAnasvabhAva hai. aisI jo dRSTi palaTe aura rAgAdi nahIM - aisI jo dRSTi hove, usakA parivartana to usakI dazA meM hotA hai, arUpI meM hotA hai| yaha jAnanevAlA jAne, jJAna se jAne ki yaha parivartana huA (yA) nahIM huA... yaha bAhara kI kriyA se kaise jJAta ho isameM ? samajha meM AyA ? andara meM parivartana huaa| jJAnasvarUpI bhagavAna AtmA, rAga kA kaNa bhI nahIM aisI dRSTi huI, yaha parivartana to paryAya meM huaa| isa arUpI jJAna ne jaanaa| aba isa bAhara kI kriyA meM to lar3AI meM khar3A dikhe.... lar3AI meM khar3A dikhe, phira bhI antara meM pUrA palaTA khAyA hai ki jisameM akelA jJAnasvabhAvI AtmA kA svAmI hotA hai aura rAga tathA usakA svAmI nahIM hotaa| yaha andara kI dazA meM jJAta hotA hai yA bAhara se jJAta hotA hai ? eka (jIva) bAhya se atyanta tyAga karake baiThA hai| lo ! strI nahIM, putra nahIM, nagna hokara baiThA hai parantu vaha to bAhya cIjeM saMyoga meM kama dikhAI dI parantu andara meM saMyogabhAva ko apane svabhAva ke sAtha mAnatA hai, rAgAdi vikArabhAva saMyogI hai, use svabhAvabhAva caitanya kA trikAlabhAva hai, usake sAtha mAnatA hai to use koI bhI saMyoga chUTA nahIM hai, jarA bhI nahIM chUTe haiM, atyanta saMyoga ke vikAra meM hI par3A hai| yaha mApa bAhara se hotA hai yA andara se hotA hai ? bAhara meM vaha kahA~ AtA hai to bAhara se ho ? kaho, isameM samajha meM AyA ? apanA nirNaya kare aura phira dUsare kA kAma ..... . dUsare kA kyA kAma hai ise ? aisA jJAnasvabhAva AtmA kA hai| isameM aisA eka darzanasvabhAva isake sAtha inhoMne liyA hai| aise sukhasvabhAva hai, vIryasvabhAva hai, caitanya kA amUrtasvabhAva hai / itane mUlasvabhAva inhoMne adhika liye haiM / zAstra ke dUsare AdhAra lekara bhI liye haiM /
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 289 jJAnI ko hara jagaha AtmA hI dikhatA hai ko susamAhi karau ko aMcau, chopu-achopu karivi ko vNcu| hala sahi kalaha keNa samANau, jahiM kahiM jovau tahiM appaannu||40|| ko samatA kisakI kare, seve pUje kaun| kisakI sparzAsparzatA, Thage koI ko kauna? ko maitrI kisakI kare, kisake sAtha hI klesh| jaha~ dekhU saba jIva taha~, zuddha buddha jnyaanesh|| 40 // anvayArtha - (ko susamAhi karau) kauna to samAdhi kare (ko aMcau) kauna arcanA yA pUjana kare (chopu-achopukarivi ) kauna sparza-asparza karake (ko vaMcau) kauna vaMcanA yA mAyAcAra kare ( keNa sahi hala kalahu samANau) kauna kisake sAtha maitrI va kalaha kare ( jahiM kahiM jovau tahiM appANau) jahA~ kahIM dekho vahA~ AtmA hI AtmA dRSTigocara hotA hai| 40 gAthA... jJAnI ko hara jagaha AtmA hI dikhatA hai| isa deha meM virAjamAna caitanyasvarUpa jJAnAnanda hai, yaha dehAdi vANI Adi to jar3a hai, yaha to miTTI hai| rAgAdibhAva hote haiM, vaha to vikAra, doSa hai, vaha AtmA nahIM hai; ata: AtmA ke jAnanevAle ko sarvatra AtmA hI bhAsita hotA hai, yaha bAta yahA~ adhika kahate haiN| ko susamAhi karau ko aMcau, chopu-achopu karivi ko vNcu| hala sahi kalahu keNa samANau, jahiM kahiM jovau tahiM appaannu||40|| dekho, yahA~ jora hai| jahA~ dekhate haiM, vahA~ AtmA dikhatA hai| kauna samAdhi kare, kauna arcA-pUjA kare.... bhagavAna AtmA jJAna caitanyasUrya prabhu AtmA hai| aisA jahA~ antara meM bhAsita huA, aba use samAdhi karU~ - yaha kahA~ rahA? svarUpa hI jJAna hai / maiM Ananda aura jJAnasvarUpI AtmA hU~ - aisA jahA~ bhAsita huA, vahA~ use dUsare sabhI AtmA
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 gAthA -40 bhI jJAna aura Anandamaya haiM - aisA bhAsita hotA hai| samajha meM AyA ? yaha AtmA hI jJAna aura AnandasvarUpa hai / yaha zarIra, vANI to jar3a hai, miTTI hai / dayA, dAna, kAma, krodha ke zubha-azubhabhAva hote haiM, vaha to vikAra hai, usa vikArarahita AtmA antara meM jahA~ jAnA, kahate haiM ki, use aba kyA karanA rahA ? samajha meM AyA ? aba kauna samAdhi kare..... samAdhi arthAt aise sthira hoo... jAnA ki AtmA hai, usameM sthira huA hai| samajha meM AyA ? kauna arcA yA pUjana kare..... svayaM bhagavAna jJAnasvarUpI AnandamUrti kA jahA~ bhAna huA, vaha AtmA meM hI svayaM paramAtmasvarUpa kA dhAraka, kisakI arcA-pUjA karanA ise aba ? pUjA aura arcA jo para kI karatA thA, vaha zubhabhAva thaa| bhagavAna kI pUjA aura arcA yaha to zubha-puNyabhAva thA / vaha puNyabhAva jahA~ maiM nahIM, maiM to jJAnasvarUpI cidAnanda AtmA hU~ - aisA bhAna hone para vaha kisakI pUjA kare ? vaha to apanI pUjA karatA hai / AhA....hA... ! arcA .... arcA hai na ? kise arce ? bhagavAna ko arcatA hai na ? pUjA karatA hai, vaha to zubhabhAva hotA hai taba hotA hai / parantu jahA~ AtmA hI zubhabhAva se bhinna bhAsita huA, caitanyasvarUpa bhAsita huA aura usameM sthira huA to vaha svayaM kI pUjana karatA hai, svayaM, svayaM ko arcanA aura bahumAna detA hai| aba use dUsare kI pUjana karanA nahIM rhaa| samajha meM AyA ? kauna sparza- asparza.... kre| samajha meM AyA ? yaha amuka hAtha kA sparza karanA hai, amuka hAtha kA sparza nahIM karanA, yaha sparza karane yogya hai, yaha asparza karane yogya hai, yaha chUne yogya nahIM, yaha chUne yogya nahIM, yaha chUne yogya hai .... parantu vastu ke jJAnasvarUpa meM yaha hai kahA~ ? kise sparze aura kise asparze ? sparza- asparza kI buddhi to bAhya laukika meM hai| bhagavAna AtmA saccidAnanda prabhu pUrNAnanda kA svarUpa jahA~ svayaM hI AtmA saccidAnanda hai - aisA antara meM bhAna kA bhAsa aura bhAva pragaTa huA to kahate haiM ki kisake sAtha sparza - asparza ? phira isa cIja ko chUnA nahIM, isa mA~sa ko chUnA nahIM, pAnI ko chUnA, acchI cIja ko (chuA jAtA hai), yaha vastu meM kahA~ rahA ? samajha meM AyA ? chopu achopu karivi hai| kauna sparza kare ? vastu hI bhagavAna AtmA apane caitanyamandira meM virAjamAna hai, use
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 291 jahA~ antara meM jAnA, dekhA, anubhava kiyA - aise AtmA ko aba sparza-asparza kucha nahIM rahatA / samajha meM AyA ? 'ko vaMcara' kauna vaMcanA yA mAyAcAra kare ? bhagavAna AtmA jAnane-dekhanevAlA cidabimba hai, aisA AtmA kA bhAna huA to dUsare AtmAe~ bhI aise haiM / dUsare deha meM virAjamAna AtmA bhI deha, vANI se bhinna, isa miTTI se bhinna haiM aura ina rAga-dveSa se bhI pRthak andara caitanya Ananda hai / kise ThagU~ aura kise nahIM ThagU~? aisA kucha usameM nahIM rhtaa| AhA... hA...! kauna vaMcanA yA mAyAcAra kare ? kisake sAtha mAyAcAra kare ? saba bhagavAna AtmA caitanya jyota prabhu AtmA hai, Ananda kI mUrti vaha AtmA hai| vikAra aura zarIra, vaha AtmA nahIM hai - aisA jisane AtmA ko jAnA, vaha kise Thage ? kisake sAtha mAyA kare ? saba bhagavAna dikhe, usameM mAyA kisake sAtha kare ? - aisA kahate haiM / AhA... hA...! bhagavAna jJAnasvarUpI prabhu... ! yaha yogasAra hai / caitanyabhagavAna jJAna aura Ananda kA sAgara prabhu hai - aisA jahA~ yoga arthAt apane bhAva kA jur3Ana jahA~ svabhAva ke sAtha huA, aba vaha dUsare ke sAtha mAyAcAra, vaMcanA karane kA kahA~ rahA ? samajha meM AyA ? isa AtmA ko jAnatA nahIM thA, taba taka vaha mAyAcAra karatA thA / kisI doSa ko chupAnA, ise aisA batAU~, ise yaha batAU~, yaha AtmA ko jAnatA nahIM thA ki AtmA aisA hai hI nahIM / rAga, dveSa aura mAyA, kapaTa yaha mAyA AtmA kA svarUpa hI nahIM hai| isa AtmA ko jAnane para kauna mAyAcAra kare ? kauna kisake sAtha maitrI aura kalaha kare ? zatru... zatru ... o...ho...ho... ! yaha AtmA, deha ke rajakaNoM se bhinna aura puNya-pApa ke rAga se bhinna hai - aisA jahA~ jJAnasvarUpI AtmA kA bhAna huA, vaha kisake sAtha maitrI kare ? saba paramAtmA haiM, maitrI kisake sAtha karanA ? kaho, pravINabhAI ! kisakA bhajana karanA ? - aisA kahate haiM / yaha bhajana karanevAlA AtmA jagA, caitanyamUrti maiM hU~, Ananda kA kanda, vaha atIndriya Ananda ke manake andara phirAtA hai / AhA... hA...! samajha meM AyA ? deha se, yaha rajakaNa, miTTI, dhUla, rAga, malinatA hai| nirmalAnanda prabhu AtmA, vaha maiM hU~ - aisA jahA~ andara meM bhAsi
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 gAthA-40 huA, use to nirmala jJAna aura Ananda ke manake paryAya meM phirate haiM / kise pheranA? kauna sI mAlA ise ginanI? kisakI mAlA ginanI? AhA...hA...! kisake sAtha maitrI karanA? samajha meM AyA? kisake sAtha kleza karanA? kalahu arthAt shtrutaa| kisake sAtha kleza kare? bhagavAna AtmA zAnta-Ananda jJAnamUrti ko AtmA kahate haiM - aisA zAntasvabhAva jahA~ jJAta huA, (vahA~) kisake sAtha kleza (kare)? svayaM ke sAtha kleza nahIM, svayaM meM kleza nahIM, para ke sAtha kahA~ kleza kare? para-AtmA meM kleza dekhatA nhiiN| para ke AtmA meM kleza hai nahIM, ve to klezarahita AtmA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? kisake sAtha kleza kare? "jahiM kahiM jovau tahiM appANau' vajana yahA~ hai, hA~! jahA~ kahIM dekho, vahA~ AtmA hI AtmA dRSTigocara hotA hai| isakA artha aisA nahIM hai ki samasta AtmAe~ eka hI haiM - aisA yahA~ nahIM kahanA hai| jahA~ dekho usakI dRSTi meM se rAga-dveSa aura zarIra se uTha gayI hai, rAga-dveSa ke bhAva se, zarIra se uThakara (maiM) AtmA jJAna hU~ - aisI ho gayI hai; isalie aisA hI AtmA jaise apane ko dekhatA hai - aise dUsare AtmA ko bhI aisA dekhatA hai| AtmA dUsare kA hai - aisA dekhatA hai| rAgAdi, zarIrAdi to ajIva meM jAte haiN| samajha meM AyA? pahale jIva-ajIva kA bheda kahA, phira kevalajJAnasvabhAvI jIva kahA - aisA jAnA use dUsare ke sAtha kalaha karanA kahA~ rahA? dUsare kA pUjana karanA kahA~ rahA? svayaM hI pUjane yogya - aisA AtmA apane jJAna meM jJAta huA, use dUsare ke sAtha kleza, zatrutA yA pUjana - yaha kucha nahIM rhtaa| AhA...hA...! samajha meM AyA? 'jahiM kahiM jovau tahiM appANau' jahA~-jahA~ dekho vahA~ bhagavAna AtmA (dikhatA hai)| AhA...hA...! dharmI jIva apane AtmA ko vikAra aura zarIra ke saMyogarahita dekhatA hai to jaisI dRSTi se svayaM ko dekhatA hai, vaisI hI dRSTi se dUsare AtmAoM ko dekhatA hai| samajha meM AyA? dUsare kA AtmA, yaha rAgavAlA AtmA dekhe? rAga to vikAra hai| zarIravAlA AtmA dekhegA? zarIra to ajIva hai| samajha meM AyA? dUsare ke AtmA ko bhI, AtmadRSTi se svayaM ko jaisA dekhA-rAga aura vikArarahita, zarIrarahita vaha AtmA - aisA
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 293 jahA~ bhAna huA, aisI dRSTi dUsare AtmA ko bhI AtmA, AtmA dekhatA hai| jahA~ dekhatA hai vahA~ AtmA kI paryAya apane (jaisI) dekhatA hai| dUsare prakAra se aisA hai| sUkSma bAta rakhI hai| __'jahiM kahiM jovau tahiM appANau' isakA artha kyA? AtmA dUsarA hai - aisA dekhatA hai| yaha paramANu Adi ko dekhe to bhI usameM jJAna dekhatA hai ki maiM inheM jAnanevAlA hU~, yaha to jar3a haiN| samajha meM AyA? rAgAdi ko jAnatA hai to jAnanevAlA to jJAna hai, usa jJAna ko jAnatA hai| zarIra ko jAnate hue jJAna hai, usa jJAna ko jJAna jAnatA hai arthAt AtmA hI jahA~ ho, vahA~ jJAta hotA hai - aisA kahate haiN| samajha meM AyA? apanI maujUdagI meM to jJAnasvarUpa AtmA hai - aisA jAnA to dUsare kI maujUdagI ko dekhane para bhI usakA jJAna hI svayaM kA usameM hotA hai. usa jJAna ko hI svayaM dekhatA hai| isalie jahA~ dekho vahA~ AtmA, AtmA aura AtmA.... yaha svayaM kA AtmA kA jJAna hI dekhatA hai| adbhuta bAta, bhAI ! aisA yaha dharma kisa prakAra kA? isane kabhI sunA nahIM hai| ananta kAla meM bhaTaka-bhaTaka kara mara gyaa| caurAsI ke avatAra meM bhukkA (nikala) gyaa| anAdi kA AtmA kahA~ nayA hai ? AtmA kahIM nayA hotA hai ? anAdi kA hai paranta anAdi kA vaha svayaM kauna tattva hai. usakA jJAna. jJAna. jJAna. caitanyajJAna hai - aisA kabhI jAnA nhiiN| yaha to rAga vaha maiM, zarIra kI kriyA vaha maiM, maiM para kA kucha kara dU~, para se mujhameM kucha hove vaha maiM, yaha saba AtmA ko anAtmA ke rUpa meM mAnA hai| samajha meM AyA? ___koI amukabhAI nahIM, saba AtmA hai - aisA jAneM / usa samaya jAnanevAle kA jJAna jAnanevAle ke jJAnarUpa jJAtArUpa se pariNamatA hai, use jAne aise nizcaya kI bAta yahA~ kI hai| vaha jaisA hai - aisA jaane| samajha meM AyA? usakI paryAya bhI jaisI hai, aisI jAneM parantu usa paryAya kA jJAna hone para jJAna svayaM kA hotA hai na? sAmanevAle ke doSa kA jJAna huA parantu vaha jJAna huA na? usameM jJAna huA (vaha) to svayaM meM huA hai aura svayaM kA jJAna huA hai, doSa kA jJAna nhiiN| samajha meM AyA? dUsare ke AtmA, jar3a ko dekhanevAle kI mukhyatA meM jJAna na ho to yaha hai, aisA nirNaya kisane kiyA? yaha to svayaM jAnatA hai, yaha
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 gAthA-40 to svayaM jAnatA hai| jahA~ ho vahA~ merA jJAna, jahA~ ho vahA~ merA jJAna / haiM ? svayaM kA jJAna dikhatA hai - aisA kahate haiN| merA jJAna AyA thA yA nahIM? vaha pustaka nahIM, nahIM? merA jJAna kahA thA na? haiM ? abhI rakha dI lagatI hai| seThiyA kA hai na? merA jJAna, merA jJAna, vahA~ kahA hai na? haiM? lar3akA mara gayA, lar3ake kA lar3akA (mara gayA).... murdA par3A thA, usakI mA~ ko kahe, kyA hai ? maiM gAyana banAU~ vaha bola.... rone kA kyA? isameM kisakA ronA lage? ronevAlA nahIM re rahanevAlA re..... ronevAlA rahanevAlA nahIM hai ! kisakI lagAnA isameM? samajha meM AyA? 'seThiyA' hai, hA~! saradArazahara kA gRhastha vyakti hai| antara arahanta dhyAye, samyaksUrya ugase jI.... merA jJAna... merA jJAna... yaha bahineM rove taba kahe na? merA peTa... merA peTa... / aba peTa rakha na, peTa kaba terA thA? lar3akA mara jAye to kahe merA peTa.... merA (pett)| aisA, striyA~ bolatI haiN| bolatI haiM - aisA thor3A-thor3A sunA hai| aisI unakI mathane kI saba rIti hotI hai, mUr3ha kii| yahA~ kahate haiM ki parantu 'guNI jana samyak siddha prabhu nita dhyAye, caitanya sUrya ugase jI, mhArA jJAna....' merA jJAna... merA jJAna... merA jJAna... ratanalAlajI! dIpacanda seThiyA hai na? dIpacanda seThiyA, saradArazahara kaa| pUre dina unake ghara meM aisI hI bAteM karate haiM / gRhastha vyakti hai, pA~ca-sAta lAkha rupye| gRhastha vyakti.... basa! yaha sabako (kahe) mara gayA lar3akA, lar3ake kA lar3akA... ghara meM murdA par3A hai, bar3I bilDiMga hai, paisAvAlA hai, lar3ake kI bahU se kahe kyA karanA hai? ronA hai? nahIM, bApUjI! Apa kaho, phira gIta bnaayaa| murde ke pAsa yaha gIta bole.... phira sage-sambandhI sabhI loga Aye sabhI sAtha meM gIta bolane lage.... ronA kisakA? isameM kisakA ronA? samajha meM AyA? yaha gIta usa dina vahA~ bole the, hA~! haiM? 'guNIjana artha grAhI upayoga, guNIjana.....' padArtha jo hai, use jAnanevAlA merA upayoga hai, merA AtmA artha / vastu jo hai, use jAnanevAlA merA upayoga hai| merI cIja jJAnasvarUpa bhagavAna AtmA, use grahaNa karanevAlA merA upayoga hai| 'caitanya nija prANa che jI....' samajha meM AyA? 'guNIjana jJAyaka jyota jagAya, dekho to zAnti jIva meM, jI'
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 295 kisakI lagAyI isameM? e... mohanabhAI ! tIna-tIna varSa kA lar3akA mara gyaa| ve gRhastha loga isalie chor3o ronA ! kisakA ronA-dhonA ? vaha to AtmA hai, aba yahA~ se calA gayA, itane dina yahA~ zarIra meM rahA / aba anyatra gayA ? vahA~ kahA~ AtmA naSTa ho aisA hai / AhA...hA... ! samajha meM AyA ? yaha dharmI ke jIvana meM kSaNa-kSaNa meM vairAgya hotA hai, aisA kahate haiM / AhA...hA...! aise prasaMga meM ho, parivAra meM ho phira bhI merA jJAna... merA jJAna... usa kSaNa maiM to jAnanedekhanevAlA vaha merA jJAna, bAkI to vaha (putra) merA nahIM, rAga merA nahIM, koI merA nahIM / samajha meM AyA ? sahI samaya para kAma Aye yA nahIM ? bAteM kare ( kAma na Ave ) parantu jaba maraNa ho ghara meM bIsa varSa kA (lar3akA ) mara gayA ho, phira patA par3e.... haiM ? are ! bhAI gayA, kauna mara jAtA hai ? AtmA maratA hogA ? zarIra maratA hogA ? yaha to miTTI hai, yaha to paryAya-avasthA badalI dUsarI ho gayI, rAkha kI ho gyii| yahA~ thI (aba) rAkha kI ho gyii| mare kauna ? AtmA trikAlI sanAtana zuddha caitanya hai, usake bhAna meM kahate haiN| dekho ! samajha meM AyA ? dekho! yaha antima AyA 'guNIjana jar3asukha che jI jaMjAla' yaha kalpanA kI hai ki isameM sukha hai aura isa lar3ake meM sukha hai, paise meM sukha hai; dhUla hai mUr3ha ! ' guNIjana jar3a sukha che jI jaMjAla, Anandaghana Apa che jI ' maiM Anandaghana AtmA hU~, Ananda kA dhara aatmaa| yaha sahI samaya para isakI kasauTI hotI hai / nihAlabhAI ! yaha bIsa varSa kA mara jAye aura strI chor3akara baiTha jAye, aura dUsare rone lageM.... hAya... hAya ... ! kyA hai parantu ? kisakI lagA rakhI hai ? zmazAna hai yahA~ ? yahA~ to AtmA hai / AhA... hA...! bhagavAna AtmA jJAna kI mUrti hai - aisA jahA~ antarabhAna huA, kahate haiM ki vaha sarvatra jJAna hI dekhatA hai| jJAna arthAt yahA~ AtmA / samajha meM AyA ? AhA... hA... ! eka advaita AtmA kA hI anubhava A rahA hai, anubhava ke samaya meM to apane maiM hI lIna hotA hai| anubhava ke kAla meM hameM jAnanevAlA dekha - aisA kahate haiN| anubhava kI mAtA bhAvanA hai| aisA kahakara bahuta lambA kiyA hai, dRSTAnta diyA hai, jarA ! ThIka kahA hai| jaise koI kheta meM jAye.... yaha cane pakate haiM yA nahIM ? cane... kheta meM cane pakate haiM na? cane,
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 gAthA-40 usakI najara cane para hotI hai, kitane cane hue? aisI (najara) hotI hai| pattoM aura jar3a para nahIM hotii| kheta hove na do-pA~ca? usakI najara vahA~ (cane para hotI hai)| yahA~ to canA kyoM liyA hai ? canA khAne meM turanta hI miThAsa lagatI hai na? kaccA bhI acchA lagatA hai aura pakA bhI acchA lagatA hai| vaha canA jaisA jAye aura ve gucche hue hoM na? usa cane para usakI najara hotI hai, una pattoM para nhiiN| kitane pake haiM ? cane kitane hue haiM ? pUre kheta meM phire to cane para najara (hotI hai)| phala acchA AyA hai cane kA phala acchA AyA hai - aisA kahate haiN| samajha meM AyA? vaha vRkSa patte, mUla ko nahIM dekhatA aura kahatA hai ki isa kheta meM se pA~ca maNa canA niklegaa| aisA kahe, lo! isa eka bIghA meM pA~ca maNa canA (nikalegA), canA AyegA, aisA kahate haiN| pattiyA~ AyeMgI - aisA vaha kahatA hai ? dUsarA dRSTAnta diyA hai, sone meM maNi jar3I huI ho| svarNa meM maNi jar3I hotI hai na? jaba jhaverI ke pAsa becane le jAo taba vaha kevala maNiyoM ko dekhatA hai... U~cA jhaverI andara maNi-maNi dekhatA hai| sonA kisalie (dekhe)? use to maNi lenA hai| maNi, maNi, maNi.... maNi svarNa para najara nahIM aura svarNavAle ke pAsa jAo to maNi nahIM dekhtaa| vaha sonA-sonA dekhatA hai, bAta satya hai| samajha meM AyA? AhA...hA...! isI prakAra bhagavAna AtmA jahA~ dekho vahA~ maiM jAnanevAlA.... jAnanevAlA.... jAnanevAlA.... mere jAnane meM jJAna kA phala jAnane kA AyA hai, use vaha dekhatA hai| samajha meM AyA? dRSTAnta ThIka kiyA hai| ina logoM kA kucha calatA hogA, canA... canA... canA... dekhe, mIThe sarasa lagate haiN| cane para najara hai, vaha cane dekhatA hai| isI prakAra AtmA jJAnAnandasvarUpa hai - aisI jise AtmA kI zraddhA aura bhAna huA hai, vaha jahA~ ho vahA~ AtmA kA hI pAka dekhatA hai| maiM jAnane-dekhanevAlA, jAnane-dekhanevAlA, jAnane-dekhanevAlA, jAnane-dekhanevAlA.... dUsarA mujhameM hai nahIM, maiMne dUsarA jAnA-dekhA nahIM, maiM hI mujhe jAnane -dekhanevAlA huuN| kaho, samajha meM AyA? yaha saba (liyA hai)| vyavahAra nizcaya kI apekSA se asatya hai| kisake sAtha maitrI aura kisake sAtha (kleza) karanA? samajha meM AyA? eka
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 297 dRSTAnta sarvArthasiddhi meM diyA hai, vaha jarA ThIka lagatA hai| sAmAyika kA, yaha AtmA kI sAmAyika kise kaheM ki - ekatvena prathamaM gamanaM samayaH, samaya eva sAmayikaM, samaya pravartAnamasyeti vApigRhya saamaayikN||a.7, sUtra 21 // AtmA ke sAtha ekameka ho jAnA, AtmAmaya ho jAnA, vaha sAmAyika hai| yaha sAmAyika lekara baiThate haiM na? vaha sAmAyika kahA~ hai? AtmA kA bhAna to kucha hai nahIM, sAmAyika karake baiThe, kisakI? dhUla kI sAmAyika? jisane AtmA jJAnAnandasvarUpa ko dekhA, jAnA hai, vaha jJAna meM lIna ho jAtA hai, use sAmAyika kahate haiN| kaho, samajha meM AyA? sAmAyika - sama-samatAsvarUpa caitanya jJAna meM jJAna kI lahara meM, lahara meM lIna ho gayA, jo samatAsvarUpa kAyama hai, usake andara meM vartamAna paryAya se samatA meM lIna ho gayA, use sAmAyika kahate haiM / samajha meM AyA? bahuta se yaha sAmAyika karate haiM yA nahIM? hama sAmAyika karate haiM ! ai....zobhAcandajI ! yaha saba karate haiM, yaha saba pratimAdhArI nAma dharAkara sAmAyika karate haiM, sabere-dopahara sAmAyika karate haiN| kisakI sAmAyika? AtmA jAne binA kahA~ se hogI? pahale AtmA hI kauna hai, isakI khabara binA ekAgra kisameM hogA? yaha saba aise ke aise.... AhA...hA...! mumukSu - hile-cale binA sthira rahate haiN| uttara - hile-cale kauna? zarIra nahIM cale, usameM isake bApa kA kyA huA? AtmA andara halacala karatA hai| khalabalAhaTa... puNya-pApa ke vikalpa uThAkara mere haiM, aura usa para dRSTi par3I hai, vaha saba khalabalAhaTa ho rahA hai| NamokAra ginatA ho yA bhagavAna ke bhajana kA vikalpa uThatA ho, vaha vikalpa merA hai (aisI) dRSTi vahA~ par3I hai| vastu aisI bhinna hai, usakA to bhAna nahIM... bhAna nahIM aura vikalpa para dRSTi hai to vaha sAmAyika meM hai yA mithyAtva meM hai ? mithyAtva hI hai| ai.... bhagavAnabhAI! zrotA - naye vykti| uttara - A gaye na aba, caupaTa meM A gaye ab| AtmA kaisA hai ? AtmA kauna hai ? yaha jAne binA, usake sAtha ekameka kauna
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 gAthA-41 hogA? aisA kahate haiM / aisA kahA na? sAmAyika kI vyAkhyA kI na? sarvArthasiddhi, hA~! pUjyapAdasvAmI... AhA...hA...! AtmA ke sAtha ekameka ho jAnA, AtmAmaya ho jAnA, vaha sAmAyika hai| AtmA pahale samyagjJAna meM, darzana meM bhAsita hue binA ekameka honA kahA~ se hogA? yaha to deha kI kriyA maiM karatA hU~, aisA baiThA to (mAnatA hai ki) maiM baiThA.... kucha rAga hove to yaha merA AtmA hai - aisA to yaha mAnatA hai| anAtmA ko AtmA mAnatA hai to sthira kisameM hogA? (anAtmA meM) ekAgra huaa| AtmA rAgarahita aura zarIrarahita cIja hai, usakA jJAna ho, vaha usameM sthira ho, use sAmAyika kahate haiM / yaha 40 (gAthA pUrNa) huii| anAtmajJAnI kutIrthoM meM bhramatA hai tAma kutithii~ paribhamai dhuttima tAma krei| guruhu pasAeM jAma Navi appA - deu munnei||41|| sadaguru vacana prasAda se, jAne na Atama dev| bhrame kutIrtha taba talaka re, kare kapaTa ke khel||41|| anvayArtha - (gurUhu pasAeMjAma appAdeu Navi muNei) guru mahArAja ke prasAda se jaba taka eka apane AtmArUpI deva ko nahIM pahacAnatA hai (tApa kutithii~ paribhamai) taba taka mithyA tIrthoM meM ghUmatA hai (tApa dhuttima karei) taba hI taka dhUrtatA karatA hai| anAtmajJAnI kutIrthoM meM bhramatA hai| kutIrtha zabda kA prayoga kiyA hai| phira dUsarA prayoga kreNge| tAma kutitthii~ paribhamai dhuttima tAma krei| guruhu pasAeM jAma Navi appA - deu munnei||41|| guru mahArAja kI kRpA se jaba taka eka apane AtmArUpI deva ko nahIM
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 299 pahacAnatA.... bhagavAna AtmA, deha-devala meM AtmA svayaM saccidAnandadeva hai| ye haDDiyA~ aura camar3I miTTI aura dhUla hai| bhagavAna AtmA andara deha-devala meM virAjamAna hai| apane deva ke svarUpa ko na jAne, taba taka mithyA tIrthoM meM bhaTakatA hai| yaha zabda prayoga kiyA hai na? tAma kutithii zabda prayoga kiyA hai pahalA bhAI! kutIrtha zabda prayoga kiyA hai, hA~! phira usameM leNge| phira isa deva ko leNge| bAhara kahA~ terA bhagavAna hai? yaha bAda meM (leMge) parantu pahale to kutIrtha (leNge)| jise AtmA kA jJAna nahIM hai, AtmA devasvarUpa hai, usakA jahA~ bhAna nahIM hai, vaha jahA~-tahA~ bhaTakA karatA hai| nadI, sAgara meM snAna karatA hai| hai na? nadI aura sAgara meM snAna karane jAtA hai| vahA~ snAna karane se kalyANa (hotA hai)? vahA~ bahata machaliyA~ snAna karatI haiN| samajha meM AyA? vahA~ nahAne jAo, vahA~ apanA kalyANa hogaa| zatrujaya meM nahAne jAo, kalyANa hogA.... dhUla meM (nahIM hogaa)| vahA~ to bahuta machaliyA~ nahAtI haiM, vahA~ nahAne se kalyANa hotA hogA? jahA~-tahA~ kutIrtha meM reta aura patthara ke Dhera karane se.... patthara lagAte haiM na? do-do, tIna-tIna, devI-devatA aura parvata se girane se, agni meM jalakara marane se bhalA hogA.... aisA mAnate haiM na? abhI kisI ne kahA ki eka vyakti marA hai| sira diyA hai, hA~! rAjya lene ke lie, mara gayA, aise kA aisA mUr3ha jiiv| dhUla meM bhI vahA~ rAjya nahIM miltaa| aise kutIrtha meM AtmA ke deva ko jAne binA pApa hai, puNyalAbha nhiiN| loka mUr3hatA hai| yaha loka mUr3hatA hai| samajha meM AyA? jaba taka yaha jIva ajJAnI hai, mithyAdRSTi hai, saMsAra meM Asakta hai, taba taka ise indriyoM ke iSTa viSayoM kI prApti kI kAmanA rahatI hai aura usake bAdhaka kAraNa miTAne kI lAlasA rahatI hai| aisA kahate haiN| mithyAmArga ke upadezakoM dvArA jisa kisI kI pUjA-bhakti se aura jahA~-tahA~ jAne se viSayoM kI prApti meM madada honA jAnate haiM, usakI bhakti pUjA karate haiN| dekho na! kutIrtha meM kartA hai yA nahIM? yahA~ to bhagavAna ke nAma se karatA hai, abhI to| mithyAdevoM kI mithyA guruoM kI, mithyA dharmoM kI aura mithyA tIrthoM kI bahuta bhakti karatA hai| nadI, sAgara meM snAna kare,
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 gAthA-41 islAma mAne / khela-tamAzA meM viSaya kA poSaNa karake dharma mAna letA hai| yaha mUr3hatA hai, kahate haiN| samajha meM AyA? ityAdi bAta karate haiN| lo! __ AtmAnubhava ko hI nizcaya dharma mAnanA, samyagdarzana hai| bhagavAna AtmA ko zuddha caitanyamUrti anubhava karanA, vaha Atmadeva aura usakA nAma samyagdarzana hai, vaha deva kI pUjA hai| kutIrtha meM jahA~-tahA~ bhaTakane se kucha mile aisA nahIM hai| gaMgA meM snAna kareMge to maila jAegA.... zarIra kA maila jAegA, AtmA kA maila nahIM jaaegaa| tumbI, tumbI kA dRSTAnta nahIM AtA? kar3avI tumbI sAtha meM le jAnA, usane khaa| AtA hai na? tIrthayAtrA ko nikale the, to sAtha meM kar3avI tumbI dI, ise bhI sAtha meM snAna karAnA, karAte-karAte sabameM nahAye aura tumbI ko snAna karAkara Aye, tIrtha kI huI tumbI lAo, kATo, Tukar3e karo.... (Tukar3e hone ke bAda kahA) kar3avI hai.... itanA-itanA snAna kiyA (to bhI) tumbI kI kar3avAhaTa to miTI nahIM aura tuma itane-itane tIrtha karane gaye aura AtmA ke bhAna binA tumhArI kar3avAhaTa to miTI huI dikhatI nhiiN| tIrtha kara-karake yaha saba bhrama dikhatA hai| aisA dRSTAnta AtA hai| tumbI ko saba tIrtha karAye parantu tumbI to kar3avI rhii| Upara se maila nikalA, andara to kar3avAhaTa rhii| isI prakAra bAhara se snAna kare, jahA~-tahA~ gire parantu bhagavAna Ananda zuddha Anandakanda hai - aisA na mAnakara use dayA, dAna ke vikalpa se lAbha hotA hai aura isa para se mujhe lAbha hotA hai, mujhe lAbha milatA hai, aura isase kucha pratikUlatA TalatI hai, santAnahInatA miTatI hai, putrAdi hote haiM aura paisA milatA hai, yaha saba bhrama to par3e haiN| bhrama kA jahara to terA utarA nahIM, tUne kisakA tIrtha kiyA? samajha meM AyA? yaha to phira vyavahAra kI kriyA hai, vaha nimittarUpa hai - aisA kheNge| nija zarIra hI nizcaya se tIrtha va mandira hai titthahiM devali deu Navi ima suikevali vuttu| dehAdevali deu jiNu ehau jANi nniruuttu||42|| tIrtha-mandire deva nahiM, yaha zruti kevali vaan| tana mandira meM deva jina, nizcaya karake jaan||42||
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 301 anvayArtha - (suikevali ima vuttu) zrutakevalI ne aisA kahA hai ki (titthahiM devila deu Navi) tIrthakSetroM meM va devamandira meM paramAtmadeva nahIM hai (NirUttu ehau jANi) nizcaya se aisA jAna ki (dehAdivali jiNu deu) zarIrarUpI devAlaya meM jinadeva haiN| nija zarIra hI nizcaya se tIrtha va mandira hai| aba yaha andara kA aayaa| titthahiM devali deu Navi ima suikevali vuttu| dehAdevali deu jiNu ehau jANi nniruuttu||42|| zrutakevalI bhagavAna, jisa jJAna meM pUrNa sarvajJa Adi athavA zrutakevaliyoM ne tIrthakSetroM meM aura devamandira meM paramAtmAdeva nahIM.... aisA kahA hai parantu Nirutu hA~! Nirutu arthAt nizcaya se| samajha meM AyA? zrutakevalI aura bhagavAna, santoM ne bAhara devAlaya meM deva nahIM hai, paramAtmA vahA~ nahIM hai ( - aisA kahA hai)| nizcaya se paramAtmA nhiiN| nizcaya se paramAtmA deha-devala meM terA AtmA virAjamAna hai| samajha meM AyA? nizcaya se aisA jAna.... dekhA? nizcaya se hai na pATha ? Nirutu aisA jAna, aisaa| 'dehAdevali jiNu deu' zarIrarUpI devAlaya meM jinadeva hai| bhagavAna AtmA vItarAgasvarUpa virAjamAna AtmA hai, use tU pahacAna aura usakI pUjA kara, yaha deva kI pUjA hai| samajha meM AyA? una kutIrthoM ko lekara aba yahA~ thor3A bAhara kA DAlA hai| vahIM kA vahIM bhaTakA kare, sammedazikhara aura vaha yahA~ hai na, zatrujaya, vahA~ mAno bhagavAna hai| vahA~ to bhagavAna kI sthApanA hai| vAstavika bhagavAna bhI vahA~ nahIM, ve para bhagavAna parantu vAstavika vahA~ nahIM, aisA kahate haiN| kyA kahA? jo bhagavAna kI sthApanA kI hai, ve vAstavika bhagavAna bhI vahA~ nhiiN| vAstavika bhagavAna to samavasaraNa meM virAjamAna tIrthaMkararUpa se ve vAstavika bhagavAna haiM aura vahA~ to unheM dekhegA to zarIra aura vANI tujhe akele dikheMge, bhagavAna nahIM dikheMge: unakA AtmA nahIM dikhegaa| vaha AtmA kaba dikhatA hai? ki ta terA dekhegA to unakA AtmA tujhe jJAta hogaa| unake AtmA kA jJAna kaba hotA hai ki yaha bhagavAna sarvajJa
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 gAthA-42 paramezvara haiM ? isa rAgarahita tere AtmA kA dhyAna tU kare taba yaha bhagavAna hai - aisA tujhe khyAla meM AyegA nahIM to zarIra, vANI dikheMge, samavasaraNa dikhegA, loga dikheMge, indra dikheMge AhA... hA...! mAno Upara se Aye gaMgAdhara aura vidyAdhara.... samajha meM AyA ? sAkSAt paramAtmA virAjate hoM to vahA~ tujhe kyA dikhegA ? paramAtmA, unakA AtmA dikhegA ? unakA AtmA kaba dikhegA ? ki tU svayaM jaba use rAga kI A~kha chor3akara, para ko dekhanA chor3akara aura sva ko dekhane jAye, taba terA AtmA jJAta hogA (aura taba ) paramAtmA aise hote haiM (aisA jJAta hogA) / samajha meM AyA ? zarIrarUpI devAlaya meM jinadeva hai| bAhara meM to vyavahAra hai| zubhabhAva, pUjA, bhakti kA zubhabhAva vyavahAra hai parantu paramArtha se vahA~ deva hai (aisA nhiiN)| terA vaha nahIM aura paramArtha se bhagavAna virAjate haiM, jo AtmA, vaha AtmA yahA~ nahIM, vaha to sthApanA nikSepa hai aura sthApanA nikSepa meM bhI, sthApanA meM bhI bhagavAna ke guNa gAte haiM na? yA mUrti ke guNa gAte haiM ? bhagavAna aise, tuma bhagavAna aise, tuma bhagavAna aise, tuma bhagavAna aise.... parantu isa AtmA kI dRSTi hove to use aise zubhabhAva ke bhAva ko vyavahAra kahA jAtA hai parantu jise AtmadRSTi nahIM aura akelA vahIM dekhatA hai, use kahate haiM ki AtmA deva yahA~ hai, vahA~ bAhara meM kahIM nahIM hai / apane deva ko chor3akara dUsare deva ko pUjane jAye, vaha pUjana saccI nahIM hotii| samajha meM AyA ? isakI vizeSa vyAkhyA kreNge| (zrotA: pramANa vacana gurudeva !)
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, ASAr3ha zukla 5, gAthA 42 se 45 guruvAra, dinAGka 23-06-1966 pravacana naM. 16 vAstava meM zarIra hI tIrtha aura mandira hai| samajha meM AyA ? yaha zarIra hI AtmA kA tIrtha aura mandira hai, kyoMki yahA~ AtmA basatA hai / bAhya mandira meM kahIM yaha AtmA nahIM basatA / AtmA ko dekhanA aura jAnanA ho - anubhava karanA ho to kahIM (vaha) mandira meM nahIM, pratimA meM nahIM, tathA sAkSAt bhagavAna hai, unameM bhI yaha AtmA nahIM hai| samajha AyA ? isa AtmA ko dekhanA ho, jAnanA ho to isa zarIrarUpI tIrtha aura mandira meM vaha dikhegaa| yaha AtmA kahIM bhagavAna ke pAsa nahIM hai / samavasaraNa meM nahIM hai ki vahA~ usake samakSa dekhane se yaha AtmA dikhe| prazna - namUnA to saccA hai / uttara - namUnA yahA~ hotA hai yA vahA~ hogA ? * mandira meM nahIM ? mumukSu uttara - nahIM, nahIM; usameM bilkula nhiiN| yaha AtmA vahA~ hai yA yahA~ hai ? namUnA yahA~ hai yA vahA~ hai ? kaho, yaha to yahA~ 42 ( gAthA meM) siddha karanA hai| samajha meM AyA ? 'titthahiM devali deu Navi ima suikevali vuttu / ' zrutakevalI bhagavAna, zrutakevalI bhagavAna aisA kahate haiM / yaha nizcaya kI bAta hai na ?' dehAdivali deu jiNu ehau jANi nnirutu|' deharUpI devAlaya meM yaha jinezvara virAjamAna hai| dekho ! yaha vAstavika tattva / yaha to bhagavAna hai, yaha kahIM bhAvanikSepa se vahA~ nahIM / pratimA aura mandira hai, vaha vahA~ bhAvanikSepa se bhagavAna hai ? vaha to sthApanA hai / yahA~ zarIra aura yaha tIrtha hai| yaha zarIra, vaha mandira hai ki jisameM bhAvanA svayaM
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 gAthA-42 andara meM jAe to tIrtha ho - tirane kA upAya mile| kaho, isameM samajha meM AyA? isameM bar3A vivAda AyA thA na? lAlanajI' ko isa gAthA meM unheM saMgha se bAhara kiyA thA, aisA artha pahale kiyA taba / sampradAya meM rahane deM? ai...I...! are! hamArA mandira.... hamAre mandira....! parantu usa mandira meM terA AtmA vahA~ kahA~ hai ? tujhe AtmA kA darzana, aura AtmA ko dekhanA aura AtmA kA tIrtha karanA yA para kA karanA hai tujhe ? haiM ? mumukSu - bahuta varSoM taka mandira meM the, sthAnakavAsI haiM ve| uttara - ve the, saba patA hai| saba patA hai, kitane varSa pahale kA patA hai| lAlana' hamAre pAsa rahe the na! zrutakevalI, vApasa bhASA hai, hA~! zrutakevalI aisA kahate haiM / vuttu... vuttu ki deha devala meM deu jiNu aisA jAna / Nisatu isa deha devAlaya meM bhagavAna hai - aisA karake siddha karate haiM ki bhAI! terA AtmA to yahA~ hai / AtmA pUrNAnanda kA nAtha akhaNDa Ananda, vaha isa zarIra meM virAjamAna hai, tU andara usake sanmukha dekha to tujhe AtmA milegA yA vahA~ mandira meM dekhane se AtmA milegA? samajha meM AyA? kyA hai isameM? cimanabhAI! pahelI kaThina hotI jAtI hai| yaha saba hai, vaha utthApita ho jAtA hai - aisA kahate haiN| kahA~ gaye? parantu vaha to zubhabhAva meM ve bhagavAna kaise the - yaha smaraNa karane meM ve nimitta haiN| smaraNa kare to.... parantu smaraNa bhagavAna kaise the ve? aura ve bhagavAna kaise the, aisA maiM hU~ - aisA jAnane kA to yahA~ AtmA meM hai| isameM samajha meM AyA? ratanalAlajI! bhagavAna sarvajJa paramezvara kaise the? - unakA sAmane eka pratibimba hai (ki) aise bhagavAna / yaha bhagavAna kA smaraNa / para bhagavAna, hA~! samajha meM AyA? usameM - zubhabhAva meM vaha (smaraNa) nimitta thaa| AtmA vahA~ se prApta hotA hai yA bhagavAna sAkSAt virAjate hoM, vahA~ se AtmA prApta hotA hai ? ai....nihAlabhAI! adbhuta bAta ! eka ora mUrti sthApita karanA, mandira honA aura phira kahe ki usameM bhagavAna nhiiN| haiM ? vahA~ bhagavAna hove to phira yahA~ andara dekhane kA nahIM rhtaa| aise hI (bAhara hI) dekhA kre| aise dekhane se yaha AtmA dikhe - aisA hai? - aisA sAkSAt bhagavAna ho, vahA~ dekhe (to) yaha bhagavAna dikhe aisA hai ? isa dehadevAlaya ko tIrtha aura mandira kahA jAtA hai, jahA~ bhagavAna AtmA virAjatA hai,
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 305 paramAnanda nija paramAtmA / use dekhane ke lie yaha zarIra hI tIrtha aura mandira hai / aisA vyavahAra hai, zubhabhAva hai / mumukSu - taba to phira udAsIna aura preraka meM koI pharka rahatA hI nahIM / uttara - yahA~ saba udAsIna hI hai; preraka-preraka koI hai hI nahIM / preraka to usakI gativAlA ho yA icchAvAlA ho to isa apekSA se preraka kahalAtA hai| dUsare ke kArya ke lie kisI preraka meM antara hai - aisA hai nahIM / hamAre paNDitajI to kucha bole nahIM, yaha batAyA to bhI, suna liyaa| yaha do hokara eka DAlA inhoMne udAsIna - preraka / phira udAsIna -preraka kyA ? kucha karAtA hai, usase hotA hai, zAstra ke vAkya se kucha jJAna hotA hai, yahA~ se yahA~ (jJAna) hotA hai ? dhUla meM bhI nahIM hotaa| suna na ! yaha to parasambandhI kA jo jJAna hotA hai, vaha bhI tujhase hotA hai, usameM nimitta kahalAtA hai / usameM svasambandhI kA jJAna, deha sambandhI hotA hI nhiiN| zAstra ke vAkya, ve nimittarUpa hoM yA mandira Adi nimittarUpa hoM, vaha to parasambandhI ke jJAna meM smaraNa meM nimittarUpa hai; upAdAna to vahA~ apanA hai| samajha meM AyA ? aura apane smaraNa ke lie usa nimitta ke Upara lakSya kare, taba smaraNa hotA hai apanA ? zAstra vAkya ho to bhI vaha vAkya aisA hai - aisA batalAtA hai, vaha to parasambandhI kA jJAna, vaha abhI paralakSyI jJAna hai, usameM bhI upAdAna to svayaM kA hI hai; vAkya (to) nimittamAtra hai / bhagavAna aise the, mandira meM jAkara (dekhe ki) bhagavAna aise the, unake smaraNa meM smaraNa to apanA upAdAna hai, usameM ve nimitta haiM / isa upAdAna ke smaraNa meM vaha AtmA AtA hai ? samajha meM AyA ? yahA~ para itanI bAta siddha karanI hai aura phira dUsare zloka meM dUsare prakAra se siddha karanI hai| bhagavAna AtmA..... dekho! na mandira meM, na tIrthakSetra meM, na guphA meM, na parvata para, na nadI ke taTa para ..... kahIM yaha AtmA nahIM hai / hai AtmA kahIM ? to jahA~ nahIM, use paramArtha mandira aura tIrtha kaise kahA jAegA ? hai to isa zarIra meM hai / ise mandira aura ise tIrtha kahate haiM ki jo andara meM dekhane se AtmA kA jJAna hotA hai| samajha meM AyA ? abhI taka jisane paramAtmA ko dekhA hai, usane apane andara hI dekhA hai / lo ! isa ora
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 gAthA-42 likhA hai| 174 pRSTha pr| samajha meM AyA? (pRSTha) 142 vA~ hai na? jo abhI taka ananta AtmAe~ jo hue, unhoMne AtmA dekhA to andara meM dekhA hai| yA bAhara meM dekhA hai ? yA bAhara ke dvArA dekhA hai? kaho, samajha meM AyA? yahA~ to utthApate haiN| vaha to zubha meM bhagavAna kaise the - unake smaraNa meM nimittamAtra hai. paranta vahIM mAna le ki yaha bhagavAna hai aura inase mujhe AtmalAbha hogA..... to AtmA to yahA~ hai, vahA~ kahA~ thA? samajha meM AyA? tIrtha aura mandira meM bhaTakA-bhaTaka (karatA hai)| mAno vahA~ se mokSa mila jAegA; mAno vahA~ se AtmA A jAegA, samyagdarzana-jJAna... samyagdarzana-jJAna to andara dRSTi kare taba prApta ho aisA hai / samajha meM AyA? adbhuta bAta, bhAI! samajha meM AyA? yaha to phira dUsarI bAta kI hai| yahA~ to apane itanA (lenA hai ki) vartamAna meM paramAtmA kA darzana karanevAlA bhI apane zarIra ke andara hI dekhatA hai; bhaviSya meM bhI jo koI paramAtmA ko dekhegA, vaha apane zarIrarUpI mandira meM hI dekhegaa| tIna kAla kI bAta siddha kI hai| apane isameM se sAra-sAra (lete haiN)| samajha meM AyA? ananta kAla meM jitane AtmA hue - mokSa ko prApta hue yA samyagdarzana-jJAna ko prApta hue, ve andara AtmA ke bhItara meM se -antara se prApta hue haiM / kaho, ThIka hogA? haiM ? aura vartamAna meM pAte haiM, ve bhI antara meM darzana karane se pAte haiM; bhaviSya meM pAyeMge to antara meM isa AtmA ko dekhane se andara AtmA milegaa| isa AtmA ko koI bhUtakAla meM bAhara se dekhakara pAye, vartamAna meM phira andara se dekhakara pAye aura bhaviSya meM phira dUsare prakAra se pAyeM - aisA hogA? samajha meM AyA? cAhe to tIrtha ho sammedazikhara aura cAhe to zatruJjaya aura cAhe to mandira (hove), saba (ve) bhagavAna sarvajJa paradravya kaise the? - unake smaraNa ke lie nimitta hai| samajha meM AyA? AtmA kA smaraNa, to smaraNa kaba hotA hai ? ki pahale usakA avagraha, vicAradhArA hove taba na? to use pakar3akara vicAradhArA kahA~ se pragaTe? andara lakSya kare, taba pragaTe yA bAhara ke lakSya se pragaTe? to kisake yaha saba bar3e mandira banAte ho? yaha tIna-tIna lAkha ke mandira ! acchA hotA hai, rAmajIbhAI kahate haiM, tumhAre ahamadAbAda meM acchA hogA, hA~! bar3e seTha kahalAte ho| bhale usake-lar3ake ke pitA to khlaao| kaho, samajha meM AyA?
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 307 sAdhAraNa nahIM cltaa| pramukha tumhArA hai yA nahIM? yaha tumheM kahate haiN| kaho, samajhe isameM? AhA...hA...! samajha meM AyA? yaha AtmA ananta jJAna, darzana, Ananda sampanna hai, to isa AtmA kI prApti AtmA ke sanmukha dekhakara hove - aisA hai yA para ke sanmukha dekhakara hove - aisA hai ? yaha AtmA antara meM ananta jJAna, ananta darzana, ananta Ananda - aisA AtmA yahA~ virAjamAna hai| aba isa AtmA ke sanmukha dekhanA ho to kahA~ dekhanA? aisA (bAhara meM) dekhanA? antara meM andara dekhane se AtmA zuddha caitanyamUrti jJAyaka hai, vaha to antara meM dekhane se vaha bhAva jJAta ho - aisA hai, isalie vAstava meM AtmA ko yaha deha, vahI devAlaya hai| deha hI devAlaya hai aura deha hI vaha tIrtha hai ki jahA~ AtmA prApta hotA hai| dUsare deha aura devAlaya meM vahA~ kahIM AtmA prApta hove - aisA nahIM hai| AhA...hA...! adbhuta bAta kI hai| bhAI! mumukSu - chaha AvazyakoM meM pahalA to deva-darzana AtA hai| uttara - devadarzana hai na? paradeva yA yaha deva? kauna-sA (deva)? yaha kyA calatA hai? isa 42 vIM gAthA meM kyA liyA? dekho! 'titthahiM devali deu Navi ima suikevali' tIrtha meM, deva meM yaha deva nhiiN| tIrtha meM aura devAlaya meM yaha deva nahIM - aisA zrutakevalI kahate haiN| mumukSu - isakA para hai na islie| uttara - ve to para haiN| vahA~ kahA~ AtmA thA? usake lie to yaha lagAI hai yhaaN| yoga-andara AtmA kA yog| aisA jur3A, vaha aise jur3Aya? mandira aura tIrtha meM dekhane se AtmA dikhatA hogA? samajha meM AyA? AhA...hA...! adbhuta bAta! yogIndradeva muni digambara santa haiM, ve svayaM 42 veM (dohe meM) kahate haiM / vAstava meM zarIra tIrtha aura mandira hai, saba bAhara kA ur3A diyaa| yahA~ jA aura andara dekha - aisA kahate haiN| ratanalAlajI! logoM meM zora maca jAye.... hAya...hAya...! suna na ! yaha to bhagavAna kaise the? usakA jJAna-parokSa smaraNa karane meM ve nimitta haiN| samajha meM AyA? athavA jahA~
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 gAthA-42 -jahA~ bhagavAna mokSa padhAre, vahA~ Age Upara virAjamAna haiM, unakA smaraNa (hotA hai) ki ho...ho...! parantu ve to para ke dravya ke paramAtmA ke smaraNa meM ve nimitta haiN| isa bhagavAna AtmA kI smaraNa ke lie to andara meM jAye to smaraNa hotA hai - aisA hai| AhA...hA... ! haiM? mumukSu - apane hita ke lie bhI nimitta ke sanmukha dekhanA hI nahIM? uttara - nimitta ke sanmukha dekhe, ise dekhe nahIM - aisA hai| yaha yogasAra hai, yoga arthAt AtmA, zuddha cidAnanda meM jur3anA-ekAkAra honA / yaha aise (bAhara meM) ekAkAra hone se aise (andara) ekAkAra ho - aisA nahIM hai| e... nihAlabhAI ! pahu~ca to vahA~ phira cipaTe, vahA~ mukti aura mokSa hai.... vaha to eka zubhabhAva hotA hai taba smaraNa meM bhagavAna ke smaraNa ke lie aise bhagavAna the| usa smRti ko phira jhukAnA hai andara meM.... vaha smRti to paralakSyI huI hai| samajha meM AyA? aise sarvajJa paramezvara, vaisA maiM hU~ - aisA ise antara meM jAe to isakI zakti kI pratIti hotI hai yA bAhara meM dekhane se pratIti hotI hogI? sammedazikhara dekhe aura zatrujaya dekhe... do hajAra purAnA mandira hai, aura pA~ca hajAra purAnI pratimA hai| isase bhI lAkha varSa purAnI ho to kyA hai ? parantu yaha ananta kAla kA prAcIna yaha AtmA hai, vaha? haiM? AhA...hA...! jaba jo jIva ananta hue, unhoMne isa AtmA meM antara dekhA, AtmA ananta Anandakanda hai - aisA antara meM dekhA, taba AtmA kI prApti huii| kabhI bAhara meM dekhakara AtmA kI prApti hove - aisA bhUtakAla meM kisI jIva ko haA nahIM, vartamAna meM hotA nahIM, bhaviSya meM hogA nhiiN| jo jIva, AtmA akhaNDAnanda prabhu zuddha dhruva caitanya meM antara yoga karegA-jur3egA, taba usakA jJAna hogA aura taba isakA kalyANa hogaa| ahA...hA...! kaho, samajha meM AyA? phira to inhoMne lambI bAta kI hai, usakA kucha nhiiN| koI sAdhu kI mUrti ko dekhakara prazna.... kre| lo! koI sAdhu kI mUrti ko dekhakara prazna kare to vaha saccI bAta hai? vaha mUr3ha hai yA nahIM? kahA~-kahA~ sAdhu the? (vaha to) sAdhu kI mUrti hai| samajha meM AyA? mUrti dekhakara pUche ki mahArAja ! isakA kyA? tU mUr3ha hai, vahA~ kahA~ sAdhu the? vaha to sthApanA hai| isI prakAra bhagavAna kI sthApanA (kI ho
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 309 usameM) vahA~ kahA~ bhagavAna the? samajha meM AyA? itanA thor3A-thor3A ThIka hai, koI-koI bol| aba, 43 / devAlaya meM sAkSAt deva nahIM hai dehA-devali deu jiNu jaNu devalihiM nniei| hAsau mahu paDihAi iha siddha bhikkha bhmei||43|| tana mandira meM deva jina, jana mandira dekhnt| ha~sI Aya yaha dekhakara, prabhu bhikSArtha bhrmnt||43|| anvayArtha - (jiNu deu dehAdevali ) zrI jinendradeva deharUpI devAlaya meM hai (jaNu devalihiM Niei) ajJAnI mAnava mandiroM meM dekhatA-phiratA hai (mahu hAusa paDihAi) mujhe ha~sI AtI hai (ihu siddhe bhikkha bhamei) jaise isa loka meM dhanAdi kI siddhi hone para bhI koI bhIkha mA~gatA phire| 43 - devAlaya meM sAkSAt deva nahIM hai| dekho! usameM (42 gAthA meM) yaha tIrtha aura mandira hai - aisA kahA thaa| aba, devAlaya meM sAkSAt deva nahIM hai (aisA kahate haiN)| vaha to parokSa vyavahAra deva hai| mumukSu - dUsare sampradAyavAle isa gAthA kA AdhAra niSedha ke lie dete haiN| uttara - niSedha ke lie dete haiN| yaha tAraNasvAmIvAle, yaha sthAnakavAsI loga isakA (AdhAra) dete haiN| dekhA yaha? yaha to AtmA kA andara (upayoga) prayoga kare, taba yaha sAdhana antara meM hotA hai parantu jaba andara sthira nahIM ho sakatA, taba bhagavAna paramAtmA, mandira, deva, kA zubhabhAva hotA hai, hotA hai; vaha nahIM hai - aisA mAne to bhI mUr3ha hai aura usase (kucha dharma) hotA hai - aisA mAne to bhI nahIM hai| are... samajha meM AyA? bAhya tIrtha, mandira, bhakti, aura pUjA kA bhAva hotA hI nahIM - aisA mAne to vaha vyavahAra ko nahIM
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 gAthA-43 maantaa| vyavahAra hai avazya parantu usase AtmA kI prApti hotI hai - aisA mAne to vyavahAra aura nizcaya eka ho gaye, mUr3ha ho gayA vaha to / samajha meM AyA? 43 / dehA-devali deu jiNu jaNu devalihiM nniei| hAsau mahu paDihAi iha siddhe bhikkha bhmei||43|| zrI jinendradeva deharUpI devAlaya meM hai| yaha jinendradeva deharUpI devAlaya meM hai, yaha jinendradeva, hA~! svayaM kA hai na? vahA~ (samayasAra meM) 31vIM gAthA meM kevalI kI stuti meM AtmA rakhA hai| samajha meM AyA? kevalajJAnI kI stuti kaise hotI hai? - aisA bhagavAna kundakundAcAryadeva ko prazna kiyaa| kundakundAcAryadeva ne kahA ki isa AtmA ke andara atIndriya kA anubhava kare, indriyAtIta hokara, to vaha kevalI kI stuti kI kahA jAtA hai| samajha meM AyA? zrI jinendradeva deharUpI devAlaya meM haiN| yaha jinendra yahA~ hai / 'jaNu devalihi jiei' ajJAnI jIva mandiroM meM dekhA karate haiN| vahA~ yaha bhagavAna virAjate haiM - aisA mAnate haiM / vahA~ to bhagavAna kI sthApanA hai| vahA~ to sAkSAt bhAvanikSepa se bhagavAna vahA~ bhI nahIM hai, para bhagavAna bhI vahA~ nahIM hai| haiM ? viveka binA vahIM unake sanmukha dekhane se merA kalyANa ho jAegA aura andara kA samyagdarzana ho jAegA aura samyagjJAna ho jAegA - (aisA mAne to) mUr3ha hai| aisA yahA~ kahate haiN| ajJAnI 'jaNu devalihi jiei' mandiroM meM dekhate haiN| vahA~ bhagavAna hai, vahA~ bhagavAna hai, vahA~ bhagavAna hai| he bhagavAna! de do mujhe, de do, zivapada mujhako de do re mahArAja! zivapada! terA zivapada vahA~ hai ? terA zivapada to yahA~ hai| jo hove vaha to bAta lenI na? tumhAre mandira hotA ho to kyA? nayA hotA hai isalie mAno.... mumukSu - to phira darzana karate samaya vahA~ kyA kahanA? uttara - kahanA vahA~ kyA? aise bole bhale parantu usakA viveka cAhie ki ve kucha de aisA nhiiN| merA zivapada to mere pAsa hai, yaha to eka bhakti kA bhAva hai| AhA...hA...! bAhya bhakti to.... andara kI bhakti to andara meM utare vaha bhakti hai| jJAnAnandasvarUpa ke
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) andara meM ekAkAra hokara anubhava karanA, vaha AtmA kI bhakti hai| jisake sanmukha dekhakara sthira hove usakI bhakti vaha hai | sanmukha dekhakara usameM sthira hove to vaha parabhakti hai, vyavahAra hai / hotA hai, vyavahAra; vyavahAra nahIM - aisA nhiiN| pUrNa vItarAga na ho, isalie aisA vyavahAra hotA hai parantu koI aisA mAne ki isa vyavahAra ke dvArA antara meM nizcaya hogA - yaha bAta mithyA hai, yaha bAta yahA~ siddha karate haiM / samajha meM AyA ? -- 311 kahate haiM ki 'mahu hAsau paDihAi' are.... mujhe ha~sI AtI hai| bar3A rAjA isa loka meM dhanAdika kI siddhi hone para bhI vaha bhIkha mA~gatA phiratA hai.... bar3A rAjA ho aura bhIkha mA~ge, bhAIsAhaba ! kucha denA, roTI denA... isI prakAra tIna loka kA nAtha caitanya bhagavAna yahA~ virAjatA hai aura mA~gatA hai para se| paradevAlaya meM aura mandira meM mA~gatA hai ki mujhe mokSa denA, vaha hai usameM ? 'rAjA bhikSArtha bhrame aisI jana ko Teva' hai yA nahIM isameM ? samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA..... ! yahA~ to yogasAra hai na ? yoga arthAt apane meM jur3Ana ho, taba yoga kahalAye yA para meM jur3Ana ho, vaha yogasAra kahalAye ? apane meM, jJAnAnandasvarUpa caitanya meM ekAkAra hone se yogasAra kahA jAtA hai| yogasAra nahIM, yoga hai bhale vyavahAra, sAra nahIM; sAra to yaha yogasAra hai| samajha meM AyA ? AhA... hA...! dUsare prakAra se kaheM to vaha yoga to asatya hai, yaha yoga hI satya hai; vaha yoga vyavahAra hai, yaha yoga nizcaya hai; vyavahAra yoga asatyArtha hai, nizcayayoga satyArtha hai| samajha meM AyA ? are... ! mumukSu - dUsarA raMga....... uttara - dUsarA raMga hove, zubhabhAva kA hove / dUsarA kyA hai ? jaba hove taba zubha hove, taba bhagavAna aisA hai| aisA bhI kahe he prabhu! tumhArI bhakti se... dekho na ! zrImad kA eka vAkya nahIM ? ' bhaji ne bhagavanta bhava anta laho, bhaji ne bhagavanta bhava anta laho' e..... nihAla bhAI ! ' bhaji ne bhagavanta.... ' dUsare aisA bole ki una bhagavAna ko bhajakara bhava kA anta ho gyaa| zabda aise haiN| AtA hai na ?' zubha zItalatAmaya chAya.... ' bhASA to ThIka, bhava anta kI bAta lete haiN| vApasa vaha (AtA hai) 'bhaji ne bhagavanta....' isa bhagavAna ko bhajakara, yaha bhagavAna aisA kahate haiM, unakA bhajana taba vyavahAra se kahalAtA hai ki ve aisA
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 gAthA-43 kahate haiM ki tere svarUpa kA bhajana kara, taba bhava kA anta aayegaa| samajha meM AyA? hamArA smaraNa karate rahane se, hamAre sanmukha dekhakara mara jAe to bhI kahIM terA kalyANa ho - aisA nahIM hai| hai vItarAgamArga! paramezvara trilokanAtha sarvajJa kA mArga aisA hai| jagat to aisA ekAnta mAnakara baiTha jAtA hai ki vahA~ se hamArA mokSa hogA, vaha mUr3ha hai| vaise hI AtmA ke svarUpa kA Azraya karake pUrNa sthiratA na ho, taba taka aisA smaraNa aura bhakti kA bhAva Aye binA nahIM rhtaa| azubha se bacane ke lie (AtA hai)| sthiratA kA zuddha upayoga na ho (taba) azubha se bacane ke lie aisA zubhabhAva hotA hai parantu usa vyavahAra se andara meM kalyANa hogA - aisA mAna le to vaha bAta (jhUTha hai)| AhA...hA...! sAmane dekhanA chor3akara andara meM dekhegA, yaha bhagavAna andara meM pUrNAnanda kA nAtha virAjatA hai 'siddha samAna sadA pada mero' - yaha andara meM dekhe, taba usakA kalyANa hogaa| jJAna se dekhe, zraddhA se mAne, sthiratA se lIna ho, usameM sthira hove aura use dekhe aura mAne, sthira ho yA bAhara se AtA hogA? AhA...hA...! kaho samajha meM AyA? jo bAta ho vaha spaSTa to AnA cAhie yA nhiiN| loka meM bar3A dhanADhya ho aura ghara kA.... yahA~ kahane kA Azaya aisA hai ki pU~jI hai ghara meM.... samajha meM AyA? pU~jI samajhe na? lakSmI hai ghara meM aura mA~gane jAe vahA~.... aise yaha lakSmI yahA~ andara meM par3I hai - ananta kevala jJAnAdi lakSmI to yahA~ hai, bhIkha mA~gatA hai bhagavAna ke pAsa, bAhara ke bhagavAna ke pAsa... he bhagavAna! denA, kucha denA / ve bhagavAna kahate haiM ki tere pAsa hai, mere pAsa nhiiN| samajha meM AyA? dekho! yahA~ isa bAta para lakSya dilAyA hai ki jo loga kevala jinamandiroM kI bAharI bhakti se hI saMtuSTa hote haiM va apane ko dharmAtmA samajhate haiM, isa bAta kA bilakula vicAra nahIM karate haiM ki yaha mUrti kyA sikhAtI hai va hamAre darzana karane kA va pUjana karane kA kyA hetu hai, kucha nahIM samajhate.... ve kevala kucha zubhabhAva ke puNya bA~dha lete haiM parantu unako nirvANa kA mArga nahIM dikha sakatA hai| antaraMga cAritra ke binA bAharI cAritra hotA hai - yaha bAlU meM se tela nikAlane ke samAna
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 313 prayoga hai| bAhya cAritra hai na yaha saba ? pUjA, bhakti Adi bAhya cAritra hai, vyavahAra hai, vikalpa.... isa antaraMga binA cAritra, antara meM ramaNatA binA yaha bAhara kA cAritra bAlU meM se tela nikAlane ke samAna prayoga hai| reta meM se tela nikAlanA / samyagdarzana binA.... arthAt kyA kahate haiM? apanA jo svarUpa hai, use antarmukha se pratIti kiye binA sarva hI zAstra kA jJAna va sarva hI cAritra mithyAjJAna va mithyAcAritra hai / kaho, samajha meM AyA isameM ? AhA... hA... ! aisA kahakara bahuta bAta lI hai| thor3A sA anta meM liyA hai / pRSTha 179 meM - jisane Atmadeva ko zarIra ke andara dekha liyA, use phira bAhara kI kriyA meM moha nahIM ho sktaa| bAhya kriyA Ave avazya parantu moha nahIM hai / kAraNavaza azubha se bacane ke lie vaha bAhya kriyA kare to bhI use nirvANa kA mArga nahIM maantaa| yaha saba sAra hai / lakSya meM hove to saba A jAtA hai| bAkI saba lambI bAta bahuta hai / samayasAra kA dRSTAnta diyA hai| jo paramArtha se bAhya hai..... samayasAra hai na ? 'paramaTThabAhirA' paramArtha bhagavAna AtmA..... (vahA~) puNya kA adhikAra hai| to puNyabhAva to zubhabhAva hai aura zubhabhAva meM lakSya to para ke Upara jAtA hai / svabhAva caitanyasvarUpa, jise usakI dRSTi nahIM, usakA Azraya nahIM aise paramArtha se bAhya jIva nizcayadharma ko nahIM jaante| sacce dharma ko nahIM smjhte| mokSa ke mArga ko nahIM jAnate ve ajJAna se saMsAra bhramaNa ke kAraNarUpa puNya ko hI cAhate haiM... usa zubhabhAva kI hI bhAvanA hotI hai, usase mukti hogI - aisA mAnate haiN| puNyakarma kA baMdha karanevAlI kriyA ko nirvANa kA kAraNa mAna lete haiN| - - dUsarA dRSTAnta diyA hai, mokSamArga kA samayasAra kA - koI bahuta kaSTa se mokSamArga se viruddha asatya vyavahArarUpa kriyAe~ karake kaSTa bhogatA hai to bhogo..... mithyAdRSTi anya aura koI jaina meM rahanevAle jainoM ke mahAvrata aura tapa ke bhAra se pIr3ita hote hue kaSTa bhogate haiM to bhogo parantu unakA mokSa nahIM hotA hai / para tarapha ke lakSya meM dayA, dAna, vrata, bhakti, tapa se kabhI bhI mukti nahIM hotI hai / are ! vyavahAra, vyavahAra, vyavahAra.... vyavahAra hai avazya, parantu usase nizcaya prApta nahIM hotA - aisA yahA~ siddha karanA hai| para ke yoga se sva-yoga prApta nahIM hotaa| yogIndradeva (aisA kahate
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 gAthA-44 haiM) ki zrutakevalI aisA kahate haiM, zrutakevalI aisA nizcaya se kahate haiM / samajha meM AyA? yaha 43 (gAthA pUrI) huii| samabhAva se apane deha meM jinadeva ko dekha mUDhA devali deu Navi sili lippar3a citti| dehA-devali deu jiNu so bujjhahi smciti||44|| nahIM deva mandira basata, deva na mUrti citr| tana mandira meM deva jina, samajha hoya smcitt||44|| anvayArtha - (mUDhA) he mUrkha! (deu devali Navi) deva kisI mandira meM nahIM hai (sili lippai citti Navi) na deva kisI pASANa lepa yA citra meM hai (jiNu deu dehA-devali) jinendradeva paramAtmA zarIrarUpI devAlaya meM haiM (samacitti so bujjhahi) usa deva ko samabhAva se pahacAna yA usakA sAkSAtkAra kr| 44 / samabhAva se apane deha meM jinadeva ko dekh| una do meM niSedha kiyA na? aba yahA~ dekhane meM sAdhana kyA? aisA kahate haiN| yaha tIrtha aura mandira yaha hai - aisA khaa| devAlaya meM deva nahIM (hai), ajJAnI mAnatA hai - aisA khaa| taba yahA~ dekhane meM karanA kyA? kisa bhAva se AtmA dikhatA hai ? samajha meM AyA? mUDhA devali deu Navi sili lippai citti| dehA-devali deu jiNu so bujjhahi smciti||44|| vajana yahA~ hai| una paradeva, devAlaya meM to zubharAga hai, zubhavikalpa hai, para kA smaraNa hai| bhagavAna AtmA ko andara dekhane meM samacitti' samyakazraddhA. samyagjJAna ke dvArA AtmA jJAta ho - aisA hai| kaho, samajha meM AyA? 'samacitti' kyoM kahA? bAhara ke paronmukhatA meM to zubharAga hotA hai| devAlaya, deva, mandira, darzana, bhakti meM zubharAga hai| zubharAga se caitanyamUrti dikhatI nhiiN|
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 315 caitanyamUrti bhagavAna rAga se rahita samabhAva arAgI jJAna, arAgI zraddhA, arAgI sthiratA dvArA antara meM avalokana hotA hai| samajha meM AyA? yaha 'samacitti' yoga hai| svabhAva parNAnanda kA mAhAtmya Akara jo sthiratA - andara meM ekAgratA (hotI hai).usa ekAgratA ko yahA~ samabhAva kahA gayA hai| bAhara kI andara meM ekAgratA ho. use to viSamabhAva-zubharAga kahate haiN| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA nija prabhu AtmA virAjamAna hai, use dekhane meM to samabhAva cAhie; para ko dekhane meM to rAga hotA hai, zubhabhAva hotA hai| samajha meM AyA? he mUrkha! deva kisI mandira meM nahIM hai na deva kisI pASANa, lepa yA citra meM hai.... samajha meM AyA? 'jiNu deu dehA-devali' jinendradeva paramAtmA zarIrarUpI devAlaya meM hai| dekho, yaha jinendra arthAt AtmA.... 'jiNu' kahA hai na? 'jinnu'| yaha jinadeva to yaha AtmA hai| jiNu deu' jinadeva to 'dehA-devali' zarIrarUpI devAlaya meM bhagavAna yahA~ virAjate haiM / terA jinendra to yahA~ virAjatA hai| vItarAgamUrti AtmA.... AtmA hI jinendra hai| jinendra, arthAt vItarAga kA indra hai, arthAt AtmA hI apanA vItarAgI svabhAva kA hI Izvara hai| apanA trikAla vItarAgasvarUpa hai, akaSAyasvarUpa hai, anAkulasvarUpa hai, behada zAntasvarUpa hai - aisA vItarAga kA Izvara, yaha AtmA svayaM hI jinendra hai| samajha meM AyA? are! bhAIsAhaba! maiM jinendra hoU~? ta jinendra na ho to hogA kahA~ se? paryAya meM - avasthA meM jinendra AyegA kahA~ se? bhagavAna AtmA svayaM svarUpa se jinendra na ho to paryAya meM-avasthA meM jinendra hogA kahA~ se? samajha meM AyA? mumukSu - he bhAI! he sakhA! he bhavya... aisA AtA hai na? uttara - yaha to saba sambodhana cAhe jo kre| he bhavya! isameM sambodhana cAhe jaise kareM, usakA kucha nhiiN| 'samacitti so bujjhahi' usa deva ko samabhAva se pahacAna yA usakA sAkSAtkAra kr|lo, yaha sAra yahA~ hai| vahA~ paramAtmAdeva IMTa aura pASANa ke bane hue mandira meM nahIM milegaa| vahA~ paramAtmA nahIM milegaa| kaho? nahIM paramAtmA kA darzana kisI pASANa yA dhAtu yA miTTI kI mUrti meM hogA yA nahIM kisI citra meM hogaa|
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 gAthA-44 lo! apanA AtmA hI svabhAva se paramAtmA jinadeva hai| yahA~ DAlA, yahA~ hI hai| bhagavAna AtmA vItarAgI piNDa AtmA dhruva zAzvat cidAnandamUrti hai, vaha svayaM hI jinendra kA svarUpa hai| jina aura jinavara ne koI antara nahIM hai| aisA yaha jIva, vaha svayaM hI jinendra hai| isake darzana antara meM samabhAva se hote haiN| samabhAva arthAt parasanmukha kA jhukAvavAlA rAga.... use chor3akara, svabhAvasanmukha kI zraddhA, jJAna jo samabhAvarUpa hai, usase bhagavAna jinendra dikhate haiM, usase zraddhA meM Ate haiM, usase jJAta hote haiN| AhA...hA...! yogIndradeva muni the, digambara santa jaMgala meM basate the, unhoMne duniyA ko yaha kahA hai| yaha jainadharma kA rahasya hai| samajha meM AyA? isa rahasya kA dhAraka bhagavAna tU hai, tere sanmukha dekhane se tU paramAtmA hove aisA hai| para ke sanmukha dekhane se tU paramAtmA hove - aisA nahIM hai| parAdhInatAvAle ko (aisA lagatA hai ki) aisA hogA, para ke binA mere cale nahIM, para ke binA cale nahIM, para ke lakSya binA cale nahIM, para ke jJAna binA cale nahIM, para ke AdhAra binA cale nahIM... vaha pAmara ho gyaa| arthAt use apanI svatantratA kA bhAna nahIM hai| samajha meM AyA? vaha to ekAnta zubhabhAva kA nimitta hai - aisA kahate haiN| itanA, samajha meM AyA? bAkI lambI-lambI bAta kI hai| vaha to saba calatA hai| aba 45 (gaathaa)| jJAnI hI zarIra mandira meM paramAtmA ko dekhatA hai titthai deuli deu jiNu savvu vi koI bhnnei| dehA-deuli jo muNai so buhu ko vi hvei||45|| tIrtha ru mandira meM sabhI, loga kahe haiM dev| birale jJAnI jAnate, tana mandira meM dev|| 45 // anvayArtha - (savvu vi koI bhaNei) saba koI kahate haiM (titthai deuli deu jiNu) ki tIrtha meM yA mandira meM jinadeva hai (jo dehA-deuli muNai) jo
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 317 koI deharUpI mandira meM jinadeva ko dekhatA yA mAnatA hai ( so ko vi buhu havei) so koI jJAnI hI hotA hai| jJAnI hI zarIra mandira meM paramAtmA ko dekhatA hai| zarIrarUpI AtmA kA mandira, yaha AtmA vahA~ dekhatA hai, kisI dUsare mandira meM yaha AtmA nahIM dikhtaa| yahA~ dekhane' se zuru kiyA hai / vaha nahIM dekhatA thA, aisA thaa| samajha meM AyA? nahIM dekhatA thA, aisA hai, isameM deva hai aba dekhatA hai yahA~ - aisA kahate haiN| titthai deuli deu jiNu savvu vi koI bhnnei| dehA-deuli jo muNai so buhu ko vi hvei||45|| saba koI kahate haiM ki tIrtha meM athavA mandira meM jinadeva hai| ajJAnI saba aisA kahate haiM ki bhagavAna vahA~ virAjate haiN| dUsare AkSepa karate haiM dekho! tumhAre meM aisA likhA hai| are! suna na aba, bhAI! yaha to sthApanA nikSepa ko AtmA vahA~ mAna letA hai| use bhAvanikSepa mAne vaha to bhUla hai, sthApanA meM bhAva bhagavAna hai - aisA mAne vaha bhUla hai parantu usa sthApanA meM yaha AtmA mAne to yaha bar3I bhUla hai - aisA kahate haiM, yahA~ to yaha bAta hai| samajha meM AyA? aura sthApanA nahIM hai - aisA mAne to bhI vaha mUr3ha jIva hai| vastu nahIM kucha? svayaM ko jaba taka pUrNa vItarAgatA na ho, taba taka azubha se bacane ke lie, (aisA) bhASA meM vyavahAra (AtA hai)| varanA to zubhabhAva usa kAla meM usa prakAra kA hotA hai, usa prakAra kA, hA~! bhakti kA, aisA / dayA kA rAga ho, taba dayA kA; smaraNa kA ho, taba smaraNa kA; bhakti kA usa prakAra kA rAga, usa kAla meM AtA hai, hotA hai parantu yahA~ to kahate haiM ki vahA~ tU AtmA ko dekhanA cAhegA to vahA~ AtmA nahIM milegaa| samajha meM AyA? isakA ve to vahA~ ekAnta mAnakara AtmA prApta hogA, vahA~ se mujhe samakita hogA (aisA mAnate haiN)| samakita to svabhAva sanmukha hone se hotA hai, parasanmukhatA se to vyavahAra samakita, (vahA~) zraddhA kA viSaya para hai| mumukSu - use vyavahAra samakita nahIM hotA?
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 gAthA-45 uttara - bilkula nahIM hotA, isake lie to yahA~ bAta karate haiN| aisA dekhe, aisA nahIM hotaa| phira bhI yaha dekhanA hai avazya; jahA~ taka pUrNa apane svarUpa meM sthira na ho, vahA~ taka aisA vyavahAra Aye binA nahIM rahatA, vyavahAra ko na mAne (aura) ekAnta, nizcaya mAne to vaha mUr3ha hai aura usa vyavahAra dvArA AtmA ko dekhegA - aisA mAne to bhI mUr3ha hai| kaho? saba koI kahate haiM ki tIrtha meM yA mandira meM jinadeva hai| jo koI deharUpI mandira meM jinadeva ko dekhatA hai yA mAnatA hai, so koI jJAnI hI hotA hai| jJAnI, koI dharmAtmA (deharUpI) mandira meM AtmA dekhatA hai| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA andara pUrNAnanda kA nAtha hai, use isa dehadevAlaya meM dekhatA hai, vaha jJAnI hai| dUsarA ajJAnI vahA~ bhagavAna dekhatA hai, vaha ajJAnI hai - aisA kahate haiN| vyavahArarUpa se jAne vaha jJAnI hai| vyavahArarUpa se jAne ki bhakti hai, zubhavyavahAra hai, bhagavAna kI sthApanA hai, bhagavAna yahA~ sAkSAt virAjamAna nahIM hai| hamAre bhagavAna kA mujhe upakAra vartatA hai, hamAre upakArI kA bhAva prasiddha karane ke lie bhagavAna kI mUrti kI bhakti hai - aisA jAne to vaha ajJAnI nahIM hai, parantu usase merA kalyANa, kevalajJAna andara ho jAegA yA samakita hogA - aisA vahA~ bhagavAna ko mAne to vaha mUr3ha ajJAnI hai - aisA kahate haiM / kaho, samajha meM AyA? kaho, bhagavAnabhAI! (saMvat) 1982 meM kahA thA, eka bhAI the na ! ve kaise, 'maNilAla sundarajI' yA kyA nAma (thA)? 'maNilAla sundarajI' bar3havAnavAle vaidya, vaidya the? 1982 meM bar3havAna meM caturmAsa thA na? bar3havAna... phira rAtri meM baiThe the, pA~ca, sAta, dasa vyakti baiThe the phira kahA, dekho! bhAI! aisI bAta hai| eka vyakti ne (dUsare ke) pitA ko sau rupaye diye| aba vaha diye (isalie) nAma meM UparI rUpa se likhA thaa| bahuta vistAra nahIM, phira donoM mara gye| taba (jisane) sau rupaye diye (usane kahA) mere pitA ne tere pitA ko dasa hajAra rupaye diye the (usane) sau ke Upara do zUnya car3hAye, sau rupaye diye the phira do zUnya car3hAkara dasa hajAra (kiye aura kahA) tere pitA ko mere pitA ne dasa hajAra rupaye diye the, laao| dUsarA lar3akA kahatA hai ki maiM bahiyA~ dekhuugaa| bahiyoM meM dekhA to sau nikalate haiM parantu yadi sau svIkAra
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 319 karU~gA to (sAmanevAlA) dasa hajAra mA~gatA hai (isalie usane kahA) sau bhI nahIM (denA nikltaa)| usane do zUnya car3hAye, isane nikAla DAle / aisA kahA thaa| ina zvetAmbaroM ne bhagavAna ke sira para itane adhika gahane (car3hAkara) zUnya car3hA diye| sthAnakavAsI ke pAsa se mA~gA to usane mUla meM se nikAla diyaa| e.... haribhAI! (saMvat) 1982 kI bAta hai, 40 varSa hue, rAtri meM upAzraya meM baiThe the| maNilAla sundarajI' the| dekho! bhAI! mUrti to hai, kaho kyA kahanA hai tumhAre? parantu mUrti cAhie saadii| zvetAmbara the| patA hai, zvetAmbara the 'bar3havA' jAte hue Ate the| rAtri meM Aye the, vahA~ hamAre pAsa Aye the| dekho! mUrti hai parantu mUrti meM aisA nahIM hotA, yaha to bar3hA DAlA, bar3hAkara sthAnakavAsI se mA~gA to vaha kahate haiM, mUla meM hI nahIM hai| kahA, aisA banA hai| bAta suno, khaa| pA~ca, sAta vyakti rAta kI carcA meM the, usa samaya aisI koI carcA nahIM thii| mahArAja kucha kahate hoMge, usameM kucha sandeha kA sthAna (nahIM hotaa)| ve kucha kahate hoMge - aisA kahakara nikAla dete parantu yaha tumhArA jhUThA kara dete haiN| yahA~ to kahate haiM, jagat meM vyavahAra ko hI satya mAnanevAle bahuta haiN| kyA? yaha vyavahAra deva-guru-zAstra kI bhakti, devAlaya, mandira Adi paramAtmA ye hI mAno satya hai, isa vyavahAra ko hI satya mAnanevAle bahuta jIva haiN| saba aisA hI kahate haiM ki ghar3A kumhAra ne banAyA.... dekho! yaha jarA ThIka hai, bhAI ! ghar3e ko kumhAra ne banAyA (aisA ajJAnI dekhatA hai parantu) ghar3A miTTI se banA hai... pUrI duniyA kahatI hai ki kumhAra ne ghar3A banAyA, kumhAra ne ghar3A banAyA.... vyavahAra ko satya mAna lete haiN| yaha to vyavahAra hai, ise satya mAna lete haiN| samajha meM AyA? isI prakAra bhagavAna, tIrtha aura devAlaya to vyavahAra hai, inase satya AtmA mAna le, mUr3ha hai - aisA kahate haiN| samajhe na? ghar3A miTTI se banA hai - aisA koI nahIM khtaa| kahate haiM koI ? usameM AtA hai yA nahIM ? terA (upAdAna kA) nAma bhI kauna yAda karatA hai? usa upAdAna se (nimitta) kahe - jahA~ ho vahA~ pUche to hamArI bAta hai| ghar3A kumhAra ne kiyA, roTI strI ne kI, pAnI bhara Aye.... yaha ghisane kA kiyA isa amuka patthara dvArA acchA sila-baTanA, sila-baTanA arthAt bArIka kiyaa| yaha saba bAteM isa nimitta se to pUrI duniyA bolatI hai aura tU upAdAna kI bAta kahA~ pUchane jAtA
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 gAthA -45 hai ? vaha kahatA hai parantu upAdAna bhagavAna ke pAsa hai, hA~ ! samyagjJAnI ke pAsa upAdAna kA pUcheM to ve upAdAna se kaheMge / yahA~ kahate haiM vAstava meM ghar3e meM miTTI kA AkAra hai| kyA kahate haiM ? ghar3e meM miTTI kA AkAra AyA hai| kumhAra meM AkAra AyA hai ? zakla samajhe na ? AkAra... usakI AkRti... miTTI meM kumhAra kI AkRti AyI hai ? yA miTTI AyI hai ? miTTI kA Dhera hI ghar3erUpa huA hai| miTTI kA jo Dhera thA, vaha ghar3ArUpa huA hai yA kumhAra ghar3e ke rUpa meM huA hai ? kumhAra ke yoga aura upayoga mAtra nimitta hai, isI prakAra tIrthasvarUpa jina pratimAe~ kevala nimitta hai, unake dvArA apanA zuddha AtmA jaisA paramAtmA, arihanta aura siddha kA smaraNa ho jAtA hai| itanA.... paramAtmA aise AtmA the, aisA smaraNa kA eka nimitta hai / vAstava meM vaha kSetra pratimA, mandira saba acetana jar3a haiM to bhI cetana kA smaraNa karAne ke lie nimitta hai / arthAt smaraNa kare to nimitta kahalAte haiN| vahI unakA smaraNa, hA~! paramAtmA bhagavAna kA nhiiN| isalie unakI bhakti dvArA paramAtmA kI bhakti kI jAtI hai| unakI bhakti dvArA arthAt paramAtmA sarvajJa kI, hA~ ! mithyAdRSTi jIva vicAra nahIM karatA ki vAstavika bAta kyA hai ? vaha mandira aura mUrti ko hI deva mAnakara pUjatA hai, isa kAraNa Age vicAra nahIM karatA ki pratimA to arahanta aura siddha pada ke dhyAnamaya bhAva kA citra hai, vaha bhAva kI sthApanA hai / kisake bhAva kI ? bhagavAna ke bhAva kI / vaha sAkSAt deva nahIM hai / vaha sAkSAt deva bhI nahIM to yaha AtmA deva, vahA~ kahA~ se AyA ? kaho, samajha meM AyA ? phira inhoMne jarA aisA liyA hai, bhakta kahIM patthara ke guNa nahIM gAte / bhagavAna bhAvanikSepa se kauna hai ? unake vahA~ guNa gAte haiN| mUrti ko dekhakara (kahate haiM) bhagavAna tuma aise ho, aise ho, aise ho / lo, samajha meM AyA ? samyagdRSTi sadA jAnatA hai aura anubhava karatA hai ki jaba maiM mere andara zuddha nizcayanaya kI dRSTi se dekhatA hU~ to mujhe merA AtmA hI paramAtmA jinadeva dikhatA hai| apanA paramAtmA dekhane meM to antaradRSTi kare to dekhe to jinadeva to yahA~ hai| rAga ko
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 321 jItanevAlA vItarAga honevAlA to bhagavAna AtmA svayaM hai| jinadeva to AtmA hai| yaha jinadeva para meM nahIM rhtaa| kaho, samajha meM AyA? mujhe mere andara mujhe mere dvArA hI dekhanA caahie| yahI Atmadarzana nirvANa kA upAya hai| AtmA kA darzana nirvANa kA upAya hai| kahIM bhagavAna kA darzana nirvANa kA upAya nahIM hai.... bAhara kI bhakti, nirvANa kA upAya nahIM hai| dRSTAnta diyA hai siMha kI mUrti ko sAkSAt siMha mAnakara pUjA kare ki yaha siMha mujhe khA jAegA to use ajJAnI hI kahate haiN| siMha khA jAegA? aise bhagavAna tirA deMge? aisA yahA~ kahate haiM, bhAI! siMha dekhakara khA jAegA - aisA mAne to mUr3ha hai, vaha to sthApanA hai| isI prakAra yaha bhagavAna mujhe tAra deMge andara kA bhAva, vaha mUr3ha hai| vahA~ kahA~ terA bhAva thA? sunate haiM na itane varSa se? 31 varSa hue| haiM ? isakA pakkA hRdaya kaThina hai| kaho, samajha meM AyA? jJAnI jAnatA hai ki siMha kI mUrti kA AkAra usakI krUratA aura bhayaMkaratA batAne ke lie ekamAtra sAdhana hai.... siMha ke svarUpa ko dikhAne ke lie eka nimitta hai| usa siMha kA svarUpa, hA~! vaha sAkSAt siMha nahIM hai, isase bhayabhIta hone kI AvazyakatA nahIM hai| sAkSAt siMha kA lAbha nahIM hai| siMha kA svarUpa batAne ke lie siMha kI mUrti parama sahAyaka hai| nimitta hai| jo ziSya siMha ke AkAra aura usakI bhayaMkaratA se anajAna hai, use siMha kA jJAna karAne ke lie siMha kI mUrti prayojanavAna hai| yaha nimitta hai| isI prakAra jaba taka svayaM ke andara paramAtmA kA darzana na ho, taba taka yaha jinamUrti paramAtmA kA darzana karAne ke lie nimittakAraNa hai| yaha (siMha) saba khA jAegA... aise yaha mujhe tirA deMge... ve kahate haiM na? gAya kahIM dUdha degI? siMha kucha mAregA? gAya kahA~ hai vahA~ ? vaha to sthApanA hai| samajha meM AyA? sthAnakavAsI yaha dRSTAnta dete haiN| gAya kucha dUdha nahIM detI, siMha kucha nahIM mAratA aura bhagavAna kucha tirA nahIM dete| tInoM dete haiM, tIna bAta kahate haiN| kauna kahatA hai ki yaha gAya saccI hai aura kauna kahatA hai ki vahA~ bhagavAna sacce haiM, vaha to nimitta huaa| una bhagavAna kA AtmA kaisA? yaha jAnane kA nimitta huA aura phira aisA hI AtmA maiM hU~ - aisA antarmukha dekhe to hotA hai| samajha meM AyA? vAda-vivAda kare so andhA' haiM?
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 gAthA-45 mumukSu - kaise dekhanA yaha sikhalAte haiM ? uttara - AtmA kaise dekhanA aisA sIkhatA hai| kaho, samajha meM AyA? mUrti ko marti mAnanA. paramAtmA nahIM mAnanA. yahI yathArtha jAna hai| jo vyavahAra meM magna rahatA hai, vaha mUla tattva ko nahIM phcaantaa| hai na? usa vyavahAra meM vahIM kA vahIM magna rahe to vaha AtmA ko nahIM dekhtaa| yaha bhagavAna tirA deMge.... zAma, sabere, dopahara tIna-tIna ghaNTe vahIM kA vahIM bhagavAna ke pAsa (baiThA rahe), jaya bhagavAna, jaya bhagavAna (kre)| vahA~ nahIM, yahA~ andara dekh| samajha meM AyA? vyavahAra se nizcaya prApta nahIM hotA - aisA kahate haiN| tathApi vyavahAra hai avazya / samajha meM AyA? haiM ? mumukSu - yaha yogasAra kabhI par3hA nhiiN| uttara - nahIM, kabhI par3hA nahIM, pahalI bAra par3hA jAtA hai| vyavahAra vAstava meM abhUtArtha aura asatyArtha hai| jaisA mUla padArtha hai, vaisA use nahIM khtaa| isa ora hai, bhAI ! 185 meM / vyavahAra to vAstava meM asatyArtha hai| vahA~ bhagavAna hai AtmA? vaha to asatyArtha hai AtmA, yaha AtmA svayaM satyArtha yahA~ hai, samajha meM AyA? dRSTAnta abhI diyA hai| vyavahAra meM jIva nArakI, pazu, manuSya, deva kahalAtA hai| nizcaya se aisA kahanA asatyArtha hai| AtmA nArakI, manuSya, pazu hai? vaha to vyavahAra se btlaayaa| vAstava meM to jhUThA hai| AtmA na to nArakI hai na pazu hai na manuSya hai na deva hai| zarIra ke saMyoga se vyavahAranaya se AtmA ke bheda vyavahAra calAne ke lie kiye gaye haiN| vyavahAranaya ke.... vyavahAranaya ke vyavahAra calAne ke lie bheda kiye gaye haiM, nizcaya ke lie nhiiN| jaise talavAra lohe kI hotI hai| sone kI myAna meM to sone kI talavAra, cA~dI kI myAna meM cA~dI kI talavAra, pItala kI myAna meM pItala kI talavAra kahalAtI hai - yaha kahanA satya nahIM hai| satya hai ? yaha to nimitta se bAta hai| saba talavAreM eka hI haiN| unameM bheda karane ke lie sonA, cA~dI va pItala kI talavAra aisA kahanA par3atA hai| aisI saba bahuta lambI bAta hai| paramAtmadeva ko hI Apa dekhatA hai| lo! isI taraha jo apane deharUpI mandira
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 323 meM virAjamAna paramAtmadeva ko hI Apa dekhatA hai, Apako manuSyarUpa nahIM dekhtaa| apane ko manuSyarUpa to nahIM dekhatA parantu parasvarUpa jo paramAtmA, usarUpa AtmA nahIM dekhtaa| apane svarUpa se akhaNDa jJAyakamUrti hai - aisA dekhatA hai, use saccA jJAna aura satya jJAna kahA jAtA hai| lo! puruSArthasiddhiyupAya meM yaha dRSTAnta diyA hai na? nizcayanaya yathArtha vastu ko kahatA hai| vyavahAranaya vastu ko yathArtha nahIM khtaa| dekho, nizcayanaya vAstavika tattva kA satyasvarUpa kahatA hai, vyavahAranaya usa satyasvarUpa (ko nahIM kahatA) vaha to upacAra se kathana karatA hai| sarvajJadeva nizcaya ko bhUtArtha aura vyavahAra ko abhUtArtha kahate haiN| sarvajJa paramezvara vyavahAra ko asatyArtha aura nizcaya ko satyArtha kahate haiN| bahudhA sarva hI saMsArI jIva isa bhUtArtha nizcaya ke jJAna se dUra haiN| bhagavAna AtmA svasvarUpa se prApta hotA hai, aise nizcaya jJAna se bahudhA prANI dUra haiN| bahubhAga vyavahAra ko nimitta ko lagA hai| bhagavAna AtmA....! vyavahAra, nimitta hai avazya, bahubhAga usI meM lagA hai ki isase nizcaya (prApta hogaa)| asatya se satya prApta hogaa| AtmA ke zuddhasvabhAva kI apekSA se vaha saba isameM nahIM hai, isalie asatya hai| vyavahAra hai, vaha upacAra hai| loga - bahuta jIva vahA~ lage hue haiN| bhUtArtha bhagavAna AtmA andara meM akhaNDAnanda prabhu ko dekhane kA nizcaya kA jJAna karanevAle thor3e haiN| samajha meM AyA? jisa bAlaka ne siMha nahIM jAnA hai, vaha bilAva ko hI siMha jAna letA hai, billI.... billI.... kyoMki bilAva dekhakara use siMha kahA gayA thA, usI taraha jo nizcayatattva ko nahIM jAnatA hai, vaha vyavahAra hI ko nizcaya mAna letA hai| lo! nizcaya samajhe binA vyavahAra ko nizcaya mAna le vaha to mUr3ha hai| do tattva alaga prakAra ke haiM / vyavahAra, vaha upacAra aura vyavahAra hai aura yaha to nizcaya aura yathArtha hai / vyavahAra hI ko nizcaya mAna letA hai| vaha kabhI bhI satya ko nahIM pAtA hai| lo! samajha meM AyA? itanI gAthAyeM to mandira kI huii| 42 se zuru huI thI na? haiM ? 42 se yahA~ taka khaa| 41 meM dUsarA thA na? 41 meM kutIrtha kA thA... 41 meM kutIrtha meM bhramane se mukti hotI hai - aisA mAnatA hai aura yaha apanA bhagavAna satya hai, vahA~ jAne se mukti hotI hai - aisA mAnatA hai| samajha meM AyA?
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 gAthA-45 __ ajJAnI, isa gaMgA nadI meM nahAnA aura isameM snAna karanA aura isameM yaha karanA, tIrtha meM bhramanA aura bhaTakanA.... jo vAstavika vyavahAra tIrtha bhI satya nahIM hai - aise tIrtha meM bhramane se AtmA kA kalyANa hogA - aisA mAnanevAlA mUrkha hai| aisA khaa| phira yahA~ kahA ki vyavahAra tIrtha deva, devAlaya, mandira Adi jaina zAsana meM hai, giranAra kI yAtrA ityAdi inase nizcaya prApta hogA aisA kahanevAle apane andara meM bhUle haiN| kaho, isameM samajha meM AyA? AhA...hA...! yaha vahA~ kahA~ bhagavAna the? giranAra meM neminAtha bhagavAna haiM? neminAtha bhagavAna to mokSa padhAre haiN| vahA~ neminAtha bhagavAna ko dekhane jAye to mUrkha hai| yaha to unakI sthApanA hai| unake smaraNa meM aise 'neminAtha' bhagavAna the, aise the| o...ho...! vAsadeva aura baladeva. bhagavAna neminAtha jaba virAjamAna the. taba vandana karane Ate the| sAkSAt bhagavAna virAjate / baladeva-vAsudeva jinake bhakta the - aisA smaraNa meM nimitta hai, zubhabhAva hai, bhakti kA bhAva to muniyoM ko bhI hotA hai| muniyoM ko hotA hai| kundakundAcAryadeva vandana karane gaye the yA nahIM? gaye the, hotA hai, parantu koI aisA mAna le ki vahA~ se - aise se aisA andara meM jAyA jAegA aura mukti hogI, isa bAta meM sAra nahIM hai| (zrotA : pramANa vacana gurudeva!) kauna munirAja ko nahIM mAnegA? prazna - Apa muni ko mAnate haiM? uttara - bhAI ! AtmajJAnayukta sacce bhAvamunipane ko kauna nahIM mAnegA? ve to paJca parameSThI meM sAdhu parameSThI haiM, unake to hama dAsAnudAsa haiN| kucha loga kahate haiM ki Apa muni ko nahIM mAnate; parantu bhAI! tumheM manavAne kA kyA kAma hai ? antara meM saccA munipanA ho aura dUsare use na mAneM to kyA munipanA naSTa ho jAtA hai ? aura yadi antara meM saccA munipanA na ho aura dUsare munipanA mAneM to kyA saccA munipanA A jAtA hai ? munipanA manavAne Adi ke vikalpa to kahIM dUra raha gaye, parantu muni ko to vratAdi ke zubhavikalpa AyeM, vaha bhI kartavya nahIM hai, sahaja hai| - pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma rasAyana ko pIne se amara hotA hai jai jara-maraNa-marAliyau to jiya dhamma krehi| dhamma-rasAyaNu piyahi tuhu~ jima ajarAmara hohi||46|| jarA maraNa bhaya haraNa hita, karo dharma gunnvaan| ajarAmara pada prApti hita, kara dharmoSadhi paan|| anvayArtha - (jiya) he jIva! (jar3a jara-maraNa) yadi tU jarA va maraNa ke duHkhoM se bhayabhIta hai (to dhamma karehi) to dharma kara (tuhu~ dhammarasAyaNa piyahi ) tU dharma rasAyana ko pI (jima ajarAmara hohi) jisase tU ajara-amara ho jaave| vIra saMvata 2492, ASAr3ha zukla 6, gAthA 46 se 49 zukravAra, dinAGka 24-06-1966 pravacana naM.17 yogIndradeva muni, digambara muni hue| unhoMne yaha yogasAra bnaayaa| yogasAra kA artha - AtmA kA svabhAva zuddha aura Ananda hai, usameM ekAgratA kA hone kA nAma yoga kahA jAtA hai| usameM sAra arthAt nizcaya svabhAva kI sthiratA (hove), use yogasAra kahate haiN| 45 gAthA ho gayI hai| 46 - dharma rasAyana ko pIne se amara hotA hai| dharmarUpI auSadha pIne se amara hotA hai| isa gAthA meM aisA kahate haiN| jai jara-maraNa-marAliyau to jiya dhamma krehi| dhamma-rasAyaNu piyahi tuhu~ jima ajarAmara hohi||46|| he jIva! yadi tU jarA aura maraNa ke duHkhoM se bhayabhIta hai.... jarA-maraNa aura
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-46 duniyA ke saMyoga kA duHkha - aise duHkhoM se yadi tU bhayabhIta hai, caurAsI ke avatAra se (bhayabhIta hai)| to dhamma karehi - dharma kr| yaha dharma kara arthAt dharma kyA? yaha AtA hai andara, thor3A artha kiyA hai| dharma use hI kahate haiM ki jo saMsAra ke duHkhoM se nikAlakara mokSa ke paramapada meM dhAraNa kre| vaha dharma, ratnatrayasvarUpa hai| sUkSma bAta hai| bhagavAna AtmA saccidAnanda Ananda aura jJAnasvarUpa hai| aise AtmA kI antara meM samyakzraddhA, jJAna aura ramaNatA (hove), use yahA~ dharma kahA gayA hai| samajha meM AyA? kara dharmoSadhi pAna - aisA hai na? tU dharmarasAyana kA pAna kr| dharmarUpI auSadhi bhI rasAyana arthAt uttama aussdhi| jisase tU ajara-amara ho jaaegaa| jisase tU ajara aura amara ho jaaegaa| jarA aura maraNarahita ho jAegA.... parantu dharma arthAt kyA? pahale aisA kahA hai ki manuSya ko yaha janma-jarA-maraNa ke duHkha pahale bhAsita honA caahie| samajha meM AyA? jarA va maraNa ke bhayAnaka duHkha haiN| jaba jarA A jAtI hai, zarIra zithila ho jAtA hai, apane zarIra kI sevA svayaM karane ko asamartha ho jAtA hai, indriyoM kI zakti ghaTa jAtI hai, A~kha kI jyoti kama ho jAtI hai| ityaadi| mumukSu - saba anukUla ho taba? uttara - anukUla nahIM, dhUla meM bhI anukUla nhiiN| anukUla kaba thA? bAhara ke indriya Adi mere, aura pada Adi anukUla.... yahA~ to kahate haiM ki pratikUla ho yA anukUla, usa bAhya sAmagrI kI ruci chor3a de| samajha meM AyA yahA~? yahA~ to tujhe cAra gati meM bhaTakane kA bhaya lagA hove to dharma-auSadhi kA pAna kara - aisA kahate haiM / jaise, bAhara ke roga ko miTAne ko auSadha hai; vaise hI janma-jarA-maraNa ke roga ko miTAne ke lie AtmA meM auSadha hai| AtmA ke pAsa hai| AtmA saccidAnandasvarUpa anAkula AnandasvarUpa hai, usakA antara meM anubhava krnaa| AtmA ke AnandasvarUpa kA anusaraNa karake antara meM usakI zraddhA, jJAna aura ramaNatArUpa anubhava karanA, yaha janma -jarA-maraNa kA nAza karane kI auSadhi upAya hai| yaha eka auSadhi hai| samajha meM AyA?
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 327 logoM ne dUsare auSadha DhUMr3he ki bhaI ! isa roga para yaha auSadha.... parantu kisI ne janma-maraNa kI auSadhi DhU~r3hI? hai? mumukSu - vItarAgadeva ne diyaa| uttara - vItarAga sarvajJadeva bhI kahate haiM, vahI kahate haiN| samasta rogoM kI davA (zodhakara) isa roga para yaha davA aura isa roga para yaha davA.... parantu isa caurAsI lAkha ke janma-maraNa, jarA meM bhaTakatA hai, usakI davA kisI ne khojI? vaha to sarvajJa paramezvara vItarAgadeva tIna kAla-tIna loka ke jJAtA, vItarAga kahate haiM ki usake lie dharma rasAyana auSadha hai| dharmarUpI uttama rasAyana hai| vaha dharma kise kahanA? samajha meM AyA? dekho! nIce hai| ratnatraya ke bhAva se hI naye karmoM kA saMvara hotA hai aura purAne karmoM kI avipAka nirjarA hotI hai| vaha dharma ratnatrayasvarUpa hai| deha kI kriyA, dharma nahIM hai, AtmA meM koI dayA, dAna, vrata kA bhAva ho, vaha bhI dharma nahIM hai| samajha meM AyA? AtmA zuddha Anandakanda hai, usakA antara meM anubhava karanA, AtmA pavitra ananta guNa kA dhAma AtmA hai, usameM vikAra jitanA dikhatA hai, vaha AtmA nahIM - aise AtmA meM antarmukha hokara Ananda kI zAnti kA anubhava karanA, vahI eka janma, jarA, maraNa ko miTAne kI auSadha hai| kaho, samajha meM AyA? ratnatraya nizcaya se eka Atmika zuddhabhAva hai.... ratnatraya (hai vaha) mokSa prApta karane ke lie tIna ratna haiN| yaha tIna ratna arthAt samyagdarzana, samyagjJAna aura smykcaaritr| yaha samyagdarzana arthAt AtmA pUrNAnanda hai, usameM antarmukha hokara nirvikalpa zraddhA hone ko samyagdarzana kahate haiN| rAga ke avalambana binA caitanya brahma bhagavAna AtmA kI antara abheda nirvikalpa pratIti hone ko samyagdarzanarUpI janma, jarA, maraNa ko miTAne kA auSadha kahate haiN| usa AtmA kA jJAna ki yaha paramAnandamUrti AtmA hai - aise AtmA kA jJAna; AtmA kA jJAna dUsarI cIja kA nahIM - vaha janma, jarA, maraNa roga ko miTAne kA auSadha eka mahA upAya hai aura phira svarUpa meM sthira honaa| jo AtmA zaddha Anandakanda, jo zraddhA -jJAna meM liyA ho, usameM antara meM sthira honA, ramanA, jamanA,
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 Ananda kA vizeSa anubhava karanA isakA nAma cAritra kahate haiM / kaho, samajha meM AyA isameM ? yaha dharma - auSadha pAna zuddhabhAva hai| - gAthA- 46 AtmatallInatA hai..... anAdi kI puNya-pApa ke vikArIbhAva kI tallInatA hai vaha janma, maraNa ke roga ko utpanna karane kA kAraNa hai| AtmA meM honevAle paralakSyI zubhAzubhabhAva - dayA, dAna, vrata, bhakti Adi zubha (bhAva) aura hiMsA, jhUTha Adi azubha (bhAva) meM lInatA, vaha janma, jarA, maraNa ko bar3hAne kA vaha roga hai / janma, jarA, maraNa ko miTAne kI auSadha, usa caitanya bhagavAna AtmA paramAnanda kI mUrti meM lInatA, usameM ekAgratA (karanA hai)| pahale AtmA ko pahacAne, pahacAnakara zraddhA kare, jAne aura phira usameM lInatA kare, vaha lInatA AtmikabhAva hai| AtmalInatA hai, vaha svasaMvedana hai.... samajha meM AyA ? lo ! guru se mile - aisA nahIM yaha kahate haiM / sva-saMvedana huA, taba guru se milA aisA kahane meM AyA ? sva-saMvedana AtmA jJAnAnanda prabhu AtmA hai, anAdi-ananta sacidAnandasvarUpa hai; yaha deha to miTTI - jar3a hai, vANI jar3a hai, karma jar3a hai, puNya-pApa ke bhAva hote haiM vaha vikAra, doSa aura duHkha hai| inase rahita AtmA kA svabhAva, usakA apanA svasaMvedana (arthAt) jJAna, jJAna se jJAna ko jAne, jJAna, jJAna se AtmA ko jAne; jJAna, jJAna se AtmA kA vedana kare; jJAna, jJAna se AtmA meM sthira ho, vaha svasaMvedana eka hI janma, jarA, maraNa ko miTAne kA upAya rasAyana hai| kaho, samajha meM AyA ? svAnubhava hai .... anubhava hai| bhagavAna AtmA anAdi kA puNya aura pApa, zubhAzubharAga kA anubhava karatA hai, vaha anubhava to para vikAra kA (anubhava hai) / vaha to cAra gati bhaTakane kA mUla hai| bhagavAna AtmA kA jo anubhava, vahI mokSa kA kAraNa hai aura roga janma, jarA, maraNa ko miTAne kA eka rasAyana hai| rasAyana arthAt uttama auSadhi / kaho samajha meM AyA ? DaoNkTara aura vaidya nahIM dete ? uttama rasAyana yA bhasma yA.... dete haiM na kucha ? puDiyA, haiM ? vaha U~cI - kImatI hotI hai| yaha bhI U~cI kImatI rasAyana hai, kahate haiM / auSadha meM bhI U~cI (auSadha ko ) rasAyana kahate haiN| ke mumukSu - kImatI meM mAtrA adhika rahatI hogii| -
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 329 uttara - mAtrA usameM adhika hai| samajhane ke lie| roga to svayameva miTatA hai| samajha meM AyA? yaha to dRSTAnta hai| dRSTAnta meM se kahIM pUrA siddhAnta nahIM nikalatA, AMzika nikalatA hai| ___ jaise vaha rasAyana roga ko miTAne kA kAraNa hai, vaise bhagavAna AtmA sadacidAnanda prabhu kA antara meM ekAkAra hokara anubhava, zraddhA, jJAna aura ramaNatA karanA, vaha eka hI janma-jarA-maraNa ko miTAne kA rasAyana hai / vaha eka hI auSadha hai| zrImad meM AtA hai na? zrImad meM.... Atmasiddhi meM AtmabhrAnti sama roga nahIM, sadguru vaidya sujaan| guru AjJA sama pathya nahIM, auSadha vicAra dhyaan|| kaho, samajha meM AyA? AtmA rAga meM, puNya meM, zarIra meM, para meM hai - yaha mAnyatA mahAbhrama hai| puruSArtha.... kala AyA thA na? samasta vakIla ko mUrkha siddha kiyA thA parantu aisA lekha likhA thA... gappa mArA thaa| AhA...hA...! saba vakIla mUrkha hoM - aisA nhiiN| vakIla kartArUpa ho to murkha ho, kaho samajha meM AyA? yaha to aisA likhA hai ki murkha ke jAma jaisA likhA hai| manuSya puruSArtha se bar3e-bar3e bAgha ko vaza karatA hai - aise pAnI para bar3e sTImara claaveN| jaise lar3akA khela khelatA hai, usameM pAnI meM calAtA hai, itanA puruSArtha ! AtmA para kA kara nahIM sakatA hogA? dhUla meM bhI nahIM karatA ho, hA~! samajha meM AyA? yahA~ to kahate haiM ki bhAI ! terA puruSArtha yA to vikAra meM calatA hai aura yA puruSArtha svabhAva meM calatA hai; para meM terA puruSArtha jarA bhI kAma nahIM krtaa| AhA...hA...! dhUla meM bhI nahIM krtaa| eka A~kha kI palaka jhapaka sakatA hai ? aisA ho jAtA hai, dhUla meM bhI kucha nahIM letaa| saba bahuta liyA hai, isameM.... bijalI, AkAza meM se pakar3akara pAnI meM utArI, aisA kiyA.... bijalI kahIM AkAza meM se pakar3I hogI? yaha bijalI... bijalI hotI hai na? vaha alaga, vaha utArI huI nhiiN| yaha to paMkhA calAyA, pAnI ko bAhara nikAlane ko yaha bijalI... aisA kahate haiM, yaha to patA hai, isakI kahA~ bAta hai, dhUla bhI kucha nahIM
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 gAthA-46 krtaa| AtmA kare kyA? apanI sattA meM vikAra kare aura yA AtmA kA anubhava karake mukti kre| bAkI para kA aNumAtra bhI nahIM badala sakatA hai| AhA...hA...! bar3A mAnadhAtA... vaha nahIM thA eka bar3A? rAmo... rAmo... kahatA thA na? 'gAmA!' aisA usakA bar3A zarIra laTTha jaisA, pUre hindustAna meM kyA pUre deza meM bar3A yoddhA kahalAtA thA, vaha marate samaya ai...ai... (ho gyaa)| makkhI baiThe to hAtha (uThA nahIM sakatA), vaha to jar3a hai| jar3a meM AtmA kyA kara sakatA hai? AtmA yA dInatA kare aura yA ugratA puruSArtha kare, ulaTA yA sulaTA / samajha meM AyA? mumukSu - parantu zarIra acchA hove to.... uttara - dhUla meM acchA zarIra, kahanA kise zarIra? yaha to miTTI hai| zarIra to miTTI hai| yaha nirogatA hove to usakI dazA, roga hove to usakI dazA... AtmA ko usake kAraNa kucha rukatA hai, isa bAta meM jarA bhI dama nahIM hai| zarIra meM roga ho, vaha jar3a meM hai, usameM AtmA ko kyA AyA? samajha meM AyA? yahA~ to 'AtmabhrAntisama roga nahIM...' AtmA zuddha Anandakanda hai - aisA na mAnakara, use rAgavAlA aura zarIravAlA aura paravAlA mAnanA - aisA eka mahAroga mithyAtva kA ise lagA hai| AhA...hA...! AtmabhrAnti sama roga nahIM, sadguru vaidya sujAna' ise kyA roga hai ? yaha batalAnevAle jJAnI haiM parantu sujAna, hA~! bhalIbhA~ti jAnanevAle, samyakjJAnI kI bAta hai; aura unakI AjJA hai ki isa prakAra nahIM mAnanA - kudeva, kuguru, kuzAstra ko nahIM mAnanA yaha pathya hai / auSadha vicAra dhyAna' aura usakA auSadha vicAra aura dhyAna hai| kaho! vicAra aura dhyAna usake auSadha haiN| kaho, samajha meM AyA? dekho! jahA~ apane AtmA ke hI zuddha svabhAva kA zraddhAna hai, jJAna hai, aura usameM hI sthiratA hai, use hI Atmadarzana kahate haiN| use Atmadarzana kahate haiN| bhagavAna AtmA parasanmukha kI upayoga dazA ko badalakara aura apane svabhAva ke antara meM upayogadazA ko jor3e.... yogasAra hai na? use samyagdarzana, jJAna, cAritra kahate haiN| vahI eka dharma rasAyana hai| lo, mAMgIrAmajI! kitanA gujarAtI sIkhakara Aye? samajha meM AyA? javAba diyA.... kaho samajha meM AyA? eka dharma rasAyana jo amRtarasa kA pAna hai| jisakA pAna
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) karane se svAdhInarUpa se paramAnanda kA lAbha hotA hai / AhA... hA... ! parantu ise sUjha nahIM pdd'tii| yaha bhagavAna svayaM samIpa hai| samajha meM AyA ? 331 aura zuddhopayoga hI dharma hai| nIce zabda hai, kyA kahA ? AtmA meM hiMsA, jhUTha, corI, viSaya-bhoga vAsanA, kAma, krodha, ye pApapariNAma vaha azubhabhAva hai, dayA, dAna, vrata, bhakti, tapa, japa Adi zubhabhAva haiM, puNyabhAva hai, vaha dharma nahIM hai; dharma ko AtmA ina zubha aura azubhabhAva se haTakara antara AtmA ke Ananda meM zuddhabhAva pragaTa karanA, puNya-pApa ke bhAvarahita - aise zuddhabhAva ko bhagavAna, dharma kahate haiM / AhA....hA.... ! samajha meM AyA ? kaSAya ke udayasahita zubhopayoga dharma nahIM hai / dekho ! isameM to barAbara ThIka lagatA hai / nimitta kA Ave taba jarA dRSTikoNa badala jAtA hai| kaSAya kA udaya, zubhabhAva, dayA, dAna, vrata, bhakti, tapa, japa kA vikalpa uThatA hai, vaha to rAga hai, vaha dharma nahIM hai / AhA...hA... ! vaha to zubha upayoga hai, puNya-bandha kA kAraNa hai| zuddha upayoga - rAgarahita AtmA kI zraddhA, jJAna, zAnti, AtmA kA zuddha vyApAra, use yahA~ zuddhayoga kahA jAtA hai, use yahA~ dharma kahA jAtA hai| samajha meM AyA ? phira (liyA hai ki ) azubha se bacane ko zubha karanA par3atA hai| parantu use bandha kA kAraNa mAnanA caahie| mokSa kA upAya ekamAtra svAnubhavarUpa zuddhopayoga hai| usake binA koI mokSa kA upAya eka bhI nahIM hai / kaho, samajha meM AyA ? 'vRhad sAmAyika' kA dRSTAnta diyA hai| aba tU zuddha AtmajJAna prApta karake una viSaya-kaSAyoM kA pUrNarUpa se nAza kara DAla, vidvAn loga avasara milane para zatruoM ko mAre binA chor3ate nahIM haiN| he AtmA ! tujhe abhI avasara manuSya deha meM avasara milA hai / AtmA kA bhAna karane kA avasara AyA hai| yaha vikArarUpI zatru ko nAza karane kA terA kAla hai / AhA... hA... ! are ! caurAsI ke avatAra tujhe bhaTakate hue manuSyapanA, usameM ina vikArarUpI zatruoM ko nAza karane kA terA avasara hai aura vidvAn avasara ko pahacAna kara zatru ko mAra DAlate haiM / abhI apanA avasara hai| samajha meM AyA ? phira dharma rasAyana kI bAta kI hai| ThIka !
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 gAthA-47 bAhya kriyA meM dharma nahIM hai dhammu Na paDhiyai~ hoi dhammu Na potthaa-picchiy| dhammuNa maDhiya-paesi dhammu Na mtthaa-luciyiN||47|| zAstra par3he maTha meM rahe, zira ke luMce kesh| dhare veza muni janana kA, dharma na pAye lesh|| anvayArtha - ( paDhiyai~ dhammu Na hoi) zAstroM ke par3hane mAtra se dharma nahIM ho jAtA (potthApicchiyai~dhammu Na) pustaka va pIchI rakhanemAtra se dharma nahIM hotA ( maDhiya -paesi dhammu Na) kisI maTha meM rahane se dharma nahIM hotA ( matthA-luciyai~ dhammu Na) kezaloMca karane se dharma nahIM hotaa| 47 / bAhya kriyA meM dharma nahIM hai| 47 zloka dhammu Na paDhiyai~ hoi dhammuNa potthaa-picchiyiN| dhammu Na maDhiya-paesi dhammu Na mtthaa-luciy||47|| zAstra par3hanemAtra se dharma nahIM ho jaataa| zAstra par3ha-par3hakara bar3hA paNDita huA ho, isalie dharma ho jAye - aisA nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? 'potthA-picchiya' yaha pustaka aura picchI rakhanemAtra se dharma nahIM ho jaataa| nagna muni ho gayA aura picchI rakhI aura eka pustaka rakhI, vaha kahIM dharma nahIM hai| dekho! yaha yogIndradeva svayaM digambara muni haiM, jaMgalavAsI AcArya haiM, AtmadhyAna meM masta haiM, ve kahate haiM ki terI morapicchI yA pustaka se kahIM dharma nahIM hotA hai| kisI maTha meM rahane se dharma nahIM hotaa| ekAnta meM jAkara vana meM rahe, kisI maTha meM rahe.... vana meM aura maTha meM rahe usameM kyA huA? bahuta se cakave usameM rahate haiN| samajha meM AyA? haiM ? maTha aura vana saba eka hI hai, usameM kyA? dharma kA patA nahIM, vahA~ maTha meM rahe yA vana meM rahe yA ghara meM rahe... samajha meM AyA? aura AtmA jJAnAnandasvarUpa zuddha kA
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 333 bhAna karake cAhe to vana meM rahe yA cAhe to ghara meM rahe.... samajha meM AyA? AtmA ke bhAna binA, kahate haiM kisI maTha meM rahane se dharma nahIM hotaa| aisA kezaloMca karane se bhI dharma nahIM hotaa| 'matthA-luciyai~' sira kA loMca karate haiM na, chaha-chaha mahIne meM ? usase kahIM dharma nahIM hai| logoM ko aisA ho jAtA hai.... AhA...hA...! vaha to jar3a kI kriyA hai; vaha kahIM AtmA kI kriyA hai hI nhiiN| usameM kucha rAga manda hove aura sahanazIlatA kare to vaha puNyabhAva hai| andara AtmA ke Ananda ke bhAna binA aisA sira muMDAne para bhI kahIM dharma-varma hai nhiiN| kaho, samajha meM AyA? AhA...hA...! jisa dharma se janma, jarA, maraNa kA duHkha miTe, karmoM kA kSaya ho, yaha jIva svAbhAvika dazA ko prApta karake ajara-amara ho jAye, vaha dharma.... kahalAtA hai| vaha AtmA kA nijasvabhAva hai| dharma hai, lo! vahI nizcaya ratnatrayamaya dharma, svAnubhava athavA zaddhopayoga kI bhamikA ko prApta kregaa| lo. apanI zraddhA karegA. apanA jJAna karegA, ekAgratA karegA, vaha sacce zuddhopayoga kI prApti kregaa| jo koI usa tattva ko bhalIbhA~ti na samajhe.... bhagavAna AtmA jJAtAdRSTA, jagat kA sAkSI, jagat kI cakSu, duniyA ke dRzya ko dekhanevAlA, yaha jJeya kA jJAtA - aisA bhagavAna AtmA jJAtAdRSTA anubhava meM na le aura isake atirikta bAhya kriyAmAtra vyavahAra hI kare aura mAne ki maiM dharma kA sAdhana kara rahA hU~.... to vaha dharma sAdhana hai nhiiN| kaho, samajha meM AyA? mumukSu - kSetra vizuddhi.... uttara - kSetra vizuddhi bhI nhiiN| kSetra vizuddhi kisakI? (bIja) boye taba kSetra vizuddhi kahalAye na? boye binA (kyA)? 'khasa' meM rahate, nahIM ve? kumhAra nahIM? gujara gye| rAyacandrajI! bahuta itane-itane taka kheta ko sApha karate (parantu) boye nahIM, to boye binA ugatA hogA? kyA kahA usakA nAma? rAyacandrajI ! apane the na yahA~? jIvanalAlajI ke sAtha, ve bAda meM sAdhu hue the| ve kheta meM bahuta sApha karate the| itanA-itanA khoda kara andara se baura aura kA~Te nikAlate / bone kA samaya Ave taba bote nhiiN| ve phira aisI lAIna
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 gAthA-47 meM cale gaye, kucha sUjhe nahIM, dharma kI lagana avazya; kare aisI mehanata aura samaya Ave taba boye nahIM - aisI vahA~ unakI chApa thii| mumukSu - ghAsaphUsa to huaa| uttara - ghAsaphUsa to muphta bhI hogaa| ghAsaphUsa hone meM kyA hai? mumukSu - dRSTAnta bhI ThIka mila gyaa| uttara - nahIM, nahIM, dRSTAnta hai yh| use bhI aisI lAIna.... aisA phira use bhAva avazya, dIkSA lenA, dIkSA lenA - aisA avazya / kare taba kare aura phira baiTha jAye, kucha sUjha nahIM par3e aise kheta sApha kare parantu bIja boye binA uge kahA~ se? bIja binA vRkSa kA aMkura phUTatA hogA? isI taraha bhagavAna AtmA akhaNDAnanda prabhu kA anubhava kiye binA mokSa kA phala kahIM pakatA nahIM hai| bAhara kA kriyAkANDa karake mara jAye - dayA pAlo, vrata pAle, bhakti kare, pUjA kare, aura lAkhoM-karor3oM kA dAna kare.... samajha meM AyA? lAkhoM-karor3oM kA dAna kare aura lAkha-karor3a mandira banAye.... harAma... dharma ho usameM to| zubhabhAva ho, zubhabhAva-puNya ho| samajha meM AyA? yahA~ to kahate haiM na, dekho na ! saba kaThora bhASA lI hai| (yahA~) kahA hai ki grantha par3hane se hI dharma nahIM hotA, grantha kA paThana pAThana isalie upayogI hai ki jagat ke padArtha.... jAnakara phira AtmA kA anubhava krnaa| samajha meM AyA? yadi zuddhAtmA kA lAbha na kare, kevala zAstroM kA abhyAsI mahAna vidvAna aura vaktA hokara dharmAtmA hone kA abhimAna kare.... zuddhAtmA bhagavAna paramAnanda kI mUrti kA anubhava na ho, samyagdarzana nahIM, usakA anubhava nahIM, kevala zAstroM kA pAThI hai.... akelA zAstra par3he, duniyA meM mahAna vidvAna kahalAye, vaktA - phira pA~ca-pA~ca lAkha logoM meM bhASaNa de... dharmAtmA hone kA abhimAna kare to vaha saba mithyA hai| vaha koI dharmAtmApanA nahIM hai| AhA...hA...! hai? mumukSu - aisA to anAdi se calA AtA hai|
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 335 uttara - anAdi se aisA kA aisA calA AtA hai| dharma to AtmA kA nirvikalpa anubhava karanA, vaha dharma hai| bhagavAna AtmA Ananda aura jJAna kA andara meM vedana kare. usakA nAma dharma hai| usa dharma ke binA bAhara ke zAstroM ke adhyayana meM vidvattA dhAraNa kara abhimAna kare (to vaha) mithyA hai| isI prakAra koI bahuta zAstroM kA saMgraha kare.... bharo pustakeM pA~ca-dasa lAkha bar3I... samajhe na? jaise dAne kA saMgraha karate haiM na? vaise hI yaha pustakoM kA saMgraha kre| kaho, samajha meM AyA? picchI rakhakara sAdhu yA kSullaka zrAvaka ho jAye.... lo! bahuta pustaka rakhe, picchI rakhe... samajha meM AyA? kezaloMca kare, ekAnta maTha meM yA guphA meM baiThe parantu zuddha AtmA kI bhAvanA na kare.... antara AnandasvarUpa bhagavAna kI antardRSTi, jJAna aura anubhava na kre| bAhya muni yA zrAvaka ke veza ko hI dharma mAna le to aisA mAnanA mithyA hai| zarIra ke Azraya se jo veza hotA hai, vaha kevala nimitta hai, vyavahAra hai, dharma nhiiN| yaha vyavahAra, dharma nahIM hai| samajha meM AyA? vyavahAra kriyAkANDa se yA cAritra se rAgabhAva-zubhabhAva hone se puNyabandha kA hetu hai.... lo ! samajha meM AyA? vaha saMvara aura nirjarA kA hetu nahIM.... mumukSu jIva ko isa bAta kI dRr3ha zraddhA rakhanA cAhie ki bhAva kI zuddhi bhI muni athavA zrAvakadharma hai.... dharmAtmA ko yaha dRr3hatA se zraddhA meM rakhanA cAhie ki andara meM AtmA ke puNya-pApa ke bhAva binA AtmA kI zuddhi kI bhAvanA honA, aura bhAva honA, vahI muni aura zrAvakadharma hai| samajha meM AyA? azubhabhAva se bacane ke lie zubhabhAva AtA hai| samajha meM AyA? koI jIva cAhe jitanA U~cA bAhya cAritra pAle aura kisI ko cAhe jitane zAstroM kA jJAna ho to bhI nizcayadharma ke binA sArarahita hai.... kaho, ratanalAlajI! vyartha hai, eka ke binA kI zUnya hai, korA kAgaja / haiM ? mumukSu - dharmI kI pahacAna to ho.... uttara - dhUla meM dharmI kI pahacAna nahIM hotii| dharma kI pahacAna, dharmI AtmA kI
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-47 pahacAna zuddha zraddhA-jJAna aura zAnti kA anubhava, yaha dharma kI pahacAna hai| dayA, dAna, vrata ke pariNAma to vikAra haiM, vaha dharmI kI pahacAna nahIM hai| adbhuta, kaThina baat| nizcaya dharma ke binA sArarahita hai, cAvala rahita tuSa ke samAna hai| jaise cAvala na ho aura akelA chilakA ho, chilakA kahate haiM na? tuSa.... tuss| isI prakAra AtmA ke zuddha zraddhA, jJAna, anubhava ke binA yaha bAhya kriyA mahAvrata ke pariNAma Adi saba vyartha, vyartha hai| puNyabandha karAkara saMsAra kA bhramaNa bar3hAnevAle haiN| sabakI bAta (kI hai)| ve kaheM, saMsAra bar3hAye? saMsAra bar3hAye? phira TIkA (AlocanA kre)| AtmA zuddhacaitanya prabhu nirvikalpa Anandakanda kA anubhava samyagdarzana-jJAna binA jitanI kriyA - paMca mahAvrata Adi kI dayA, dAna, bhakti, pUjA kI kare, vaha saba puNyabandha kI karanevAlI hai| saMsAra bhramaNa bar3hAnevAlI hai| usameM to saMsAra bar3hatA hai - aisA yahA~ to kahate haiN| kaho, mohanabhAI ! jitanA aMza vItarAga hai, utanA dharma hai - aisA kahanA hai| samajha meM AyA? he AtmA! tU isa pApa kA baMdha karanevAlI kalpanA ko chor3a, aisA ahaMkAra na kara kI maiM zUravIra huuN| antima bola - dRSTAnta hai| buddhimAna hU~, catura hU~, sabase adhika lakSmIvAlA hU~.... chor3a de yaha baat| bhagavAna AtmA nirAlA jJAnAnanda hai, use aisA bAhara kA abhimAna kisakA? bar3A paisevAlA hU~, mujhe duniyA karor3apati mAnatI hai, maiM guNavAna hU~, samartha hU~, athavA sarva manuSyoM meM agra hU~, munirAja hU~.... nirantara nirmala Atmatattva kA hI dhyAna kara, yaha ahaMkAra chor3a de| bhagavAna AtmA zuddha caitanya svabhAvI vastu kA nirantara anubhava kara to mokSa kI lakSmI milegii| bAhya kriyAkANDa meM kucha mile aisA nahIM hai| adbhuta kaThina parantu.... lo! yaha zItalaprasAda to spaSTa likhate haiN| mumukSu - vyavahAra siddha karake vyavahAra ko ur3Ate haiN| uttara - vyavahAra siddha nahIM kiyA? vyavahAra hai, kisane iMkAra kiyA? vyavahAra se lAbha hotA hai, isase iMkAra karate haiM, vyavahAra se lAbha kA iMkAra karate haiM / yaha 47 vIM gAthA (pUrI huii)|
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 337 rAga-dveSa tyAgakara Atmastha honA dharma hai rAya-rosa be pariharivi jo appANi vsei| so dhammu vi jiNa-uttiyau jo paMcaka gai nnei||48|| rAga dveSa doU tyAga ke, nija meM kare nivaas| jinavara bhASita dharma vaha, paJcama gati meM vaas|| anvayArtha - (rAya-rosa be pariharivi) rAga-dveSa donoM ko chor3akara vItarAga hokara (jo appANi vasei) jo apane bhItara AtmA meM vAsa karatA hai, AtmA meM vizrAma karatA hai (dhammu jiNa vi uttiyau) usI ko jinendra ne dharma kahA hai (jo paMcama gai Nei) yahI dharma paMcama gati mokSa meM le jAtA hai| rAga-dveSa tyAgakara Atmastha honA dharma hai| rAya-rosa be pariharivi jo appANi vsei| so dhammu vi jiNa-uttiyau jo paMcaka gai nnei||48|| kyA kahate haiM? bahuta saMkSipta zabdoM meM saMkSipta kahate haiN| jo koI AtmA, puNya aura pApa ke, rAga aura dveSa ke bhAva ko chor3akara.... zubha aura azubhabhAva jo rAga-dveSamaya hai, vaha bandha kA kAraNa hai, use chor3akara.... 'appANi vasei' jo AtmA meM basatA hai| dekho! puNya aura pApa ke bhAva meM basanA, vaha AtmA meM basanA nahIM hai - aisA kahate haiM / isa zubhabhAva meM basanA bhI AtmA kA basanA nahIM hai - aisA kahate haiN| bahuta saMkSipta bhASA meM (kahate haiN)| rAga-dveSa ke vikalpa chor3akara, zubha-azubha kI - rAga kI vRttiyA~ chor3akara 'appANi vasei' 'appANi' yaha trikAlI AtmA hai, basanA vaha andara sthiratA hai| AtmA meM vizrAma kr| AhA...hA...! bhagavAna caitanyadhAma andara virAjamAna hai, pUrNAnanda kA nAtha bhagavAna AtmA zAzvat virAjamAna hai AtmA; usameM basa, usameM nivAsa kara, usameM sthira ho - yaha mukti kA upAya hai / yaha yogasAra hai - aisA kahanA hai na !'vasei'
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 gAthA-48 yaha yogasAra hai| jise bhagavAna, AtmA kahate haiM, vaha to zuddhasvabhAvI vastu hai| zuddhasvabhAvI vastu meM basane ko yogasAra kahate haiM, use mokSa kA mArga kahate haiN| 'so dhammu jiNa vi uttiyau' ise vItarAgI paramezvara ne dharma kahA hai| sarvajJadeva paramezvara, jinheM eka samaya meM tIna kAla-tIna loka kA jJAna thA - aise paramezvara ne AtmA meM basane ko dharma kahA hai| dekho bhASA hai na? AhA...hA...! paramezvara sarvajJadeva trilokanAtha paramAtmA vItarAga paramezvara kI vANI meM aisA AyA hai ki jitanA bhagavAna AtmA zuddhabhAva hai, usameM base, use utanA dharma hotA hai| samajha meM AyA? 'so dhammu jiNa vi uttiyau' vItarAga paramezvara ne - sarvajJadeva ne yaha AtmA Anandamaya dekhA hai, isa Ananda meM jitanA base, utanA bhagavAna paramAtmA ne dharma kahA hai| jitanA yaha puNya aura pApa meM jAye, use bhagavAna ne adharma kahA hai| AhA...hA...! adbhuta bAta! mA~gIrAmajI! bahuta kaThina bAta, calatA hai na? dillI meM kyA calatA hai? thor3A calatA hai - aisA kahate haiN| __ bhAI! yaha eka AtmA hai yA nahIM? to AtmA to use kahate haiM ki jisameM karma, zarIra aura puNya-pApa ke bhAvarahita cIja ko AtmA kahate haiM / AtmA use kahate haiM aura kevalI ne use AtmA kahA, paramezvara ne use AtmA kahA hai| zarIra, karma ko to bhagavAna ne ajIva kahA hai| vANI, zarIra aura karma ajIva kahe; AtmA meM puNya-pApa ke bhAva hoM unheM bhagavAna ne Asrava-bandha kA kAraNa kahA hai| ve kahIM AtmA nahIM haiM / AhA...hA...! adbhuta bAta! kaThina.... / isa Asrava ke puNya-pApa ke bhAvarahita trikAlI AtmacIja ko akele vItarAga-vijJAnaghana zuddhabhAva se bharapUra tattva hai - aise zuddhabhAva meM base, use zuddhabhAva pragaTa hotA hai| samajha meM AyA? jitanA yaha dayA, dAna, vrata, bhakti ke pariNAma meM, Ave utanA vaha azuddhabhAva hai, bandhabhAva hai, vaha adharmabhAva hai| mumukSu - azuddhabhAva arthAt bndhbhaav| uttara - yahA~ to kahA na, dekho na ! do hI bhASA hai, do hI bAta hai| rAga-dveSa ke vikalpa zubha hoM yA azubha hoM, unheM chor3akara, bhagavAna AtmA ananta zAnta aura Ananda saccidAnanda prabhu meM base, vaha bhagavAna AtmA AtmA meM base, rahe, sthira ho, ekAgra ho,
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 339 utanA zuddhabhAva pragaTa hotA hai, utanA bhagavAna ne dharma kahA hai aura vaha dharma paMcama gati kA kAraNa hai| 'NeI' hai na? paMcama gati ko prApta karAtA hai| 'NeI' (arthAt) le jAtA hai| vaha dharma paMcama gati mokSa ko prApta karAtA hai parantu bIca meM yaha zubhabhAva dayA, dAna, vratAdi, bhagavAna kI bhakti Adi ho bhale parantu ve mokSa ko pahu~cAveM - aisI unameM tAkata nahIM hai| ve bandha ke kAraNa haiM / AhA...hA... ! jaise pApa ke bhAva, bandha kA kAraNa haiM, vaisA hI puNya kA bhAva bhI bandha kA kAraNa hai| unameM basanA vaha kahIM mokSagati meM le jAye - aisI unameM tAkata nahIM hai| donoM duHkha hai, kyA kahA inhoMne? mumukSu - itanA mArga to kaTegA.... uttara - jarA bhI nahIM kttegaa| donoM hI - puNya aura pApa bandhana ke hI kAraNa haiN| AhA...hA...! ise gale utAranA (kaThina paDatA hai)| bhagavAna AtmA sarvajJa paramezvara trilokanAtha vItarAga ne jJAna meM terA AtmA dekhA, vaha AtmA to pUrNa zuddha Anandakanda hai| aise AtmA meM antara meM ekAgra hokara sthira honA, isakA nAma zuddhopayoga aura zuddhadharma hai, yaha eka hI mukti kA kAraNa hai; bAkI koI mokSa kA kAraNa hai nhiiN| AhA...hA...! dekho na? ve dharma mAnakara becAre mandira aura yAtrA pA~ca - pA~ca lAkha nikAlate haiM; yAtrA (kareMge to) mukti hogI (aisA mAnate haiM) dhUla meM bhI nahIM hogii| rAga manda (Ave) azubha se bacane ke lie zubhabhAva hotA hai, azubha se bacane ko zubhabhAva hotA hai parantu usase saMvara-nirjarA hove - aisA hai nhiiN| adbhuta bAta, bhAI! to karanA kisalie? vaha bhAva Ave, bhAI ! jaba ise pApabhAva na ho, eka bAta / zuddhasvarUpa meM sthiratA na ho, do bAta / kyA kahA? zubhabhAva apane Apa AtA hai, Aye binA rahatA hI nhiiN| jaba taka AtmA pUrNa vItarAgapane ko na prApta kare, taba taka bIca meM zubhabhAva AtA hai parantu vaha Ave to mokSa kA kAraNa hai - aisA nahIM hai / AtmA ko zAnti kA kAraNa hai - aisA nahIM hai| vaha zubhabhAva svayaM hI azAnti hai| AhA...hA...! yaha dekho AyA, azabhabhAva tIvra azAnti, zabhabhAva manda azAnti paranta hai azAnti / lo, ThIka! parantu azAnti hai, usameM jarA zAnti nahIM hai| jarA najadIka nahIM, azAnti meM kyA najadIka aayaa| bhagavAna AtmA saccidAnandaprabhu anAdi-ananta caitanya jyota, anAdi-ananta
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 gAthA -48 akRtrima-akRta avinAzI - aisA caitanyaprabhu, usake svabhAva meM to paramAnanda aura zuddhatA bharI hai| use puNya-pApa ke vikalpa se haTakara svarUpa meM basanA, vaha samyagdarzana-jJAnacAritra - vaha AtmA meM basanA hai| samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH - vaha bhagavAna kundakundAcAryadeva ke ziSya umAsvAmI ne kahA hai / samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH - yaha samyagdarzana - jJAna - cAritra AtmA kI nirvikalpa zuddha paryAya hai / yaha AtmA meM base, vaha paryAya kahalAtI hai / nimitta aura rAga meM aTake, use vahA~ AtmA meM basA aisA kahA~ se AyA? AtmA meM base, use AtmA kI pUrNadazA pragaTa hotI hai| samajha meM AyA ? mumukSu - roga ghaTe kisa prakAra ? 1 - uttara parantu roga ghaTe kaba ? AtmA meM roga hI nahIM hai, rogarahita cIja aura nirogatA dekhe, usameM sthira ho to nirogatA pragaTa ho / 105 DigrI bukhAra ghaTA aura 99 rahA, chaha mahIne calA to use kSayaroga kI zaMkA par3egI / 99-99 rahA kare, bhAIsAhaba ! kucha hogA, rAtri meM garma bahuta rahatA hai| rAtri bAraha baje bAda tapatA hai| chaha mahIne taka na miTe to use yahA~ haoNspITala AnA caahie| use 'amaragar3ha' kI haoNspITala phoTo lene AnA caahie| kyA hai ? bhAI ! chaha mahIne se 99, 99, 99 thor3A-thor3A rahA karatA hai / vaha lambe kAla rahe to kSaya meM jAye / samajha meM AyA ? isI prakAra mandarAga bhI aisA kA aisA kartRtvabuddhi se rahe to vaha kSaya meM - mithyAtva meM jAtA hai / AhA...hA... ! -- dharma to AtmA kA nijasvabhAva hai / jinendra ne dharma kahA, bhagavAna ne ise dharma kahA.... dharma apane hI pAsa hai..... kahIM bAhara DhU~r3hane jAnA par3e - aisA nahIM hai / jagat ko vyavahAra se dekhanA, aisI eka bAta lI hai, ThIka hai| do-tIna bAteM saba lI hai, ThIka hai, sAdhAraNa bAta hai / kaho ? yaha 48 gAthA (pUrI) huI / AzA tRSNA hI saMsAra bhramaNa kA kAraNa hai Au galai vi maNu galai gavi AsA hu galeha / mohu phurai vi appa - hiu ima saMsAra bhamei // 49 //
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 341 mana na ghaTe Ayu ghaTe, ghaTe na icchA bhaar| nahiM Atama hita kAmanA, yoM bhramatA sNsaar|| anvayArtha - (Au galai) Ayu galatI jAtI hai (maNu Navi maila) parantu mana nahIM galatA hai (AsA Navi galei) aura na AzA tRSNA hI galatI hai ( mohu phurai) mohabhAva phailatA rahatA hai ( appahiu Navi) kintu apane AtmA kA hita karane kA bhAva nahIM hotA hai (ima saMsAra bhamei) isa taraha yaha jIva saMsAra meM bhramaNa kiyA karatA hai| 49 - AzA-tRSNA hI saMsAra bhramaNa kA kAraNa hai| Au galai Navi maNu galai Navi AsA hu gleh| mohu phurai Navi appa-hiu ima saMsAra bhmei||49|| kahate haiM, are! AtmA, Ayu to bItI jA rahI hai| bhAI! jo kucha Ayu lekara AyA - 80-85-90-100, yaha AyuSya to bItA jA rahA hai, bApU! AyuSya galatA hai parantu terI tRSNA nahIM gltii| AhA...hA... ! hai na? Ayu galatI jAtI hai parantu mana nahIM galatA hai.... AhA...hA...! kyoMki jahA~ para kI bhAvanA hai, usameM mana gale kisa prakAra? AtmA AnandasvarUpa kI zraddhA-jJAna ke binA tRSNA nahIM ghtttii| ajJAnI ko, yaha karU~, yaha karU~, yaha karU~, yaha karU~.... puNya-pApa karU~, puNya-pApa karU~, puNya-pApa karU~.... yaha tRSNA calatI jAtI hai| na AzA, tRSNA galatI hai| bar3A huA aise andara gahare-gahare AzA bar3hatI hI jAtI hai, usa AzA kA chora lambA hotA hai| AzA kA bIja boyA ho aura phira bar3A ho, vRddha ho, to ho gayA, kara sake nahIM phira jhapaTTe mAre, andara vicAra ke jhapaTTe mAre, isakA aisA hove to ThIka.... isakA aisA hove to tthiik|ab kucha kara sakatA nahIM ThIka ho yA na ThIka ho, tujhe kyA kAma? AtmA kA ThIka ho to terA kalyANa hogaa| samajha meM AyA? AzA, tRSNA galatI nahIM hai| mohabhAva phailatA rahatA hai| bhagavAna AtmA ke svarUpa kI zraddhA aura bhAna binA
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 gAthA- 49 yaha karU~.... aisA kahanA cAhate haiM / yaha para tarapha kA yaha karU~, yaha karU~ isameM to tRSNA bar3ha jAtI hai| isameM kahIM AtmA ko ekAgra hone kA prasaMga nahIM hai / AhA... hA...! AnandaghanajI ne kahA hai na 'AzA aurana kI kyA kIjai ? AzA aurana kI kyA kIjai ? jJAna sudhArasa pIjai, AzA aurana kI kyA kIjai ?' samajha meM AyA ? 'bhaTakata dvAra-dvAra lokana ke kUkara AzAdhArI' kUkara AzA - kuttA hotA hai na ? kuttaa| 'bhaTakata dvAra-dvAra lokana ke ' 'bhUkha lage (isalie) bAhara meM jahA~-tahA~ bhaTakatA hai| daravAjA ho vahA~ sira mAratA hai| ai... Tukar3A denA, ai... kapar3A denA, ai... kapar3A denA, isI prakAra yaha mUr3ha jahA~ ho vahA~ mAna denA, mujhe bar3A kahanA, mujhe mAna denA, mujhe bar3A kahanA, mujhe acchA kahanA, maiM U~cA hU~ - aisA kahanA / isa AzA tRSNA ke Tukar3e mA~gane meM bhikhArI (kI taraha) bhramaNa kiyA karatA hai / AhA... hA... ! mumukSu - maiM bar3A hU~ * aisI AzA rakhe, kahane na jAye / I uttara * kahane jAye, julUsa nikAle use kahane jAye / do-cAra to vyaktigata kahanA, hA~! maiM yahA~ se jAtA hU~ aura julUsa taiyAra karanA, merA nAma mata lenaa| samajha meM AyA? aura paisA cAhie ho to maiM dU~gA.... do sau - tIna sau cAhie ho to maiM dU~gA parantu julUsa nikAlanA, julUsa saba ikaTThe hoveM aura bahuta loga hoM, maiM to usake yogya nahIM thA parantu mujhe tumane yaha sammAna diyA, yaha tumhArA bar3appana hai - aisA kahakara eka-dUsare ko makkhana lagAte haiN| haiM? maiM to isa yogya nahIM thA parantu yaha tumhArA bar3appana hai ki tuma dUsare ko mAna dete ho| ve bhI prasanna aura yaha bhI prasanna ho jAtA hai| jA maro donoM ! banatA hai na aisaa| ai...I... ! yaha ulTA banatA hai aisA / anya ko guptarUpa se kahe, dekho bhAI ! itanA karanA, hA~! merI pratiSThA bar3e itanA thor3A rkhnaa| tuma mitra ho na ! svayaM nahIM kahe, mitra se kahalAve, jagata meM aisA hotA hai| bhikhArI haiM, raMka haiM, pAgala ! duniyA se sammAna lenA cAhate haiM / yaha rAjA, mahArAjA, saba bhikhArI haiN| samajha meM AyA ? bhale karor3a-karor3a kI jAgIra kahalAye (parantu ) raMka ke raMka haiM, bhikhArI meM bhikhArI hai| hameM bar3A kaho, hama rAjA haiM, hameM bar3A gino / eka bAra hamane dekhA thA na ! pAlItAnA darabAra thA na, kyA (nAma) thA ? ve mara gaye
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 343 haiM, bahAdurasiMhajI ! hama (saMvat) 2006 kI sAla meM bAhara nikale the na? jAne ke lie, rAste meM kisAnoM ko aisA manavAveM; usa samaya gA~dhI kA jora thA na? usameM khar3e the, nahIM? usa gA~va meM.... tuma nahIM the, nahIM? tuma nahIM the na? kaba kauna sI tithi aura kAla kI bAta nahIM, taba yaha thA yA nahIM itanI bAta hai, usakI lAIna alaga hai, vahA~ Age ve do ghor3e meM khar3e the aura do ghor3e khar3e hoM use kahate the, samajhe na? e... paTeloM! aisA mata karanA, e... paTeloM! aisA mata krnaa| ve sabako kahate the| are... ! kahA, yaha bhI bhikhArI hai| samajha meM AyA? bhikhArI hai, yaha raMka hai, khaa| kahate haiM, AhA...hA...! 49 haiM na yaha.... Ayu galatI hai aura tRSNA galatI nhiiN| Ayu bIte vaise tRSNA bar3ha jAtI hai| samajha meM AyA? 'mohu phurai' aura mohabhAva phailatA jAtA hai| 'appAhiu Navi' parantu apanI AtmA kA hita karane kA bhAva nahIM hotaa| AhA...hA...! samaya calA jAtA hai sArA / mAna meM sammAna meM, bar3appana meM... yaha kiyA aura yaha mujhe mAnA aura isane bar3A kiyA.... (jIvana) isI meM calA gyaa| AtmA kA hita karane kA kAla saba calA gyaa| isakA hai na? vaha gujarAtI hai na? kyA hai gujarAtI? gujarAtI hai yA nahIM? kitane kA hai yaha? 49, isameM 48 hogA, isameM thor3A antara hai, hA~! eka kA antara hai| mana na ghaTe Ayu ghaTe, na ghaTe icchaa-aash| tRSNA moha sadA bar3he, isase bhramatA khaas||49|| bahuta zloka kiye haiN| Aya gale mana nAgale. icchA AzA na glNt| tRSNA moha sadA bar3he, yA hI bhava bhttkNt||48|| hindI hai| yahA~ to aisA kahanA hai, rAjA aura bhikhArI para se kucha mahimA cAhate haiM, unakI tRSNA bar3hatI jAtI hai aura moha kI sthUlatA bar3ha jAye va AtmA kA hita unheM sUjhatA nhiiN| aisA mAno ki hama bar3ha gaye-bar3e ho gaye, aise hue-aise hue| AhA...hA...! samajha meM AyA? lar3akA acchA huA, phira AmadanI karane meM bar3he.... mUr3ha mAnatA hai hama bar3he kisake bar3e?
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 gAthA-49 zrImad ne nahIM kahA lakSmI bar3hI adhikAra bhI para bar3ha gayA kyA boliye?' lakSmI bar3I - do karor3a-pA~ca karor3a, dhUla karor3a....'lakSmI bar3hI adhikAra bhI para bar3ha gayA kyA boliye?' solahaveM varSa meM kahate haiN| zrImad rAjacandra solaha varSa meM (kahate haiM), sAta varSa meM jAtismaraNa thA, yaha zrImad rAjacandra.... 1987 meM deha chUTa gayA, sAta varSa meM jAti smaraNa-pUrvabhava kA jJAna thA, solaha varSa meM mokSamAlA banAyI, usameM aisA kahate haiN| lakSmI bar3hI adhikAra bhI para bar3ha gayA kyA boliye? parivAra aura kuTumba hai kyA vRddhi naya para toliye? saMsAra kA bar3hanA are nara deha kI yaha hAra hai| nahIM eka kSaNa tujhako are isakA viveka-vicAra hai| lakSmI bar3hI, dukAneM bar3hI, vaha kyA kahalAtA hai tumhArA ? mukha ke Age baiThA ho use kyA (kahate haiM)? munIma! munIma bar3he yaha bar3he dhUla bhI nahIM bar3hI, suna na! bhaTakane kA bar3hA hai| mumukSu - dikhatA to hai| uttara - dikhatA hai na! bhaTakane kA bar3hA, hairAna... hairAna ho gayA hai| dekho na ! patA nahIM par3atA? hai ? AhA...hA...! are ! mumbaI jAye to isakA lar3akA isake sAtha bAta nahIM kare, isase kahe bApU! abhI mujhe phurasata nahIM hai| yaha jAye to kahe bApU! mujhe abhI phurasata nahIM hai, hA~ ! baiTho! jAo ghara para khAkara AnA, maiM phurasata meM hoU~gA to tumhAre sAtha khAne aauuNgaa| isakI phurasata nahIM hotii| yahA~ to kahate haiM ki bAhara ke sAdhana bar3hane se bar3hA huA mAnanA, yaha paribhramaNa ke kAraNa meM bar3hA hai, pha~sane ke kAraNa meM (bar3hA hai)| nara deha, aisA manuSya deha milA.... AhA...hA... ! muzkila se janma-maraNa-jarA ko miTAne kA yaha bhava hai, bhava ko miTAne kA bhava hai - aise bhava ko bar3hAne kA sAdhana bar3hA parantu AtmA kA hita sphurita nahIM hotA - aisA kahate haiN| dekho, hai na? apane AtmA kA hita karane kA bhAva nahIM hotaa| samajha meM AyA? AhA...hA...! cakravartI jaisI sampatti aura bahuta bAta lI hai| yahA~ antima zabda AtmAnuzAsana kA hai| manuSya sadA zarIra kA poSaNa karatA
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 345 hai aura viSayabhoga bhogatA rahatA hai, isase adhika kharAba kAma dUsarA kyA hogA ? vaha viSa pIkara jIvana cAhatA hai| jahara pIkara jIvana cAhatA hai| bhagavAna amRta ke Anandakanda meM andara DUbe nahIM, andara meM Ave nahIM aura bAhara meM bhaTaka bhaTaka bhaTaka karatA hai, vaha jahara pIkara jIvana cAhatA hai| tRSNA bar3ha jAye, marane taka tRSNA bar3ha jAye, jAye nahIM vApasa, vApasa phire nhiiN| kyoM haribhAI ? phira bhAI kI bhI mAne nahIM / isalie kahate haiM ki isa saba tRSNA ko chor3a aura bhagavAna AtmA zuddha cidAnanda kI zraddhA, jJAna, anubhava kara / isameM tere kalyANa kA pantha hai| bAkI dUsarI jagaha kalyANa nahIM hai saba akalyANa hai / ( zrotA: pramANa vacana gurudeva !) vAtsalyamUrti munirAja ke sambodhana ke upAya jaise mAtA bAlaka ko zikSA de, taba kabhI aisA kahatI hai ki beTA tU to bahuta sayAnA hai.... tujhe yaha zobhA detA hai ? aura kabhI aisA bhI kahatI hai ki tU mUrkha hai, pAgala hai; isa prakAra kabhI madhura zabdoM se zikSA detI hai to kabhI kar3aka zabdoM se ulAhanA detI hai, parantu donoM samaya mAtA ke hRdaya meM putra ke hita kA hI abhiprAya hai / isIlie usakI zikSA meM bhI komalatA hI bharI hai / isI prakAra dharmAtmA santa bAlakavat abudha ziSyoM ko samajhAne ke lie upadeza meM kabhI madhuratA se aisA kahate haiM ki he bhAI! terA AtmA siddha jaisA hai, use tU jAna ! aura kabhI kaThora zabdoM meM kahate haiM ki are mUrkha ! puruSArthahIna napuMsaka! apanI AtmA ko aba to pahacAna ! yaha mUr3hatA tUjhe kaba taka rakhanI hai ? aba to chor3a ! isa prakAra kabhI madhura sambodhana se to kabhI kaThora zabdoM se upadeza dete haiM, parantu donoM prakAra ke upadeza ke samaya unake hRdaya meM ziSya ke hita kA hI abhiprAya hai; isalie unake upadeza meM komalatA hI hai, vAtsalya hI hai| - pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmapremI hI nirvANa kA pAtra hai jehau maNu visayaha~ ramai tisu jai appa munnei| joiu bhaNai ho joiyahu lahu NivvANu lhei||50|| jyoM ramatA mana viSaya meM tyoM jyoM aatmliin| mile zIghra nirvANa pada, dhare na deha nviin|| anvayArtha - (jAiu bhaNai ) yogI mahAtmA kahate haiM ( ho jAiyahu) he yogIjanoM! (maNujehau visayaha~ ramai) mana jaisA viSayoM meM ramaNa karatA hai ( jai tisu appa muNei) yadi vaisA yaha mana AtmA ke jJAna meM ramaNa kare to (lahu NivvANulahei) zIghra hI nirvANa ko prApta kara le| vIra saMvata 2492, ASAr3ha zukla 8, gAthA 50 se 53 ravivAra, dinAGka 26-06-1966 pravacana naM.18 50 vIM gaathaa| 49 vIM meM aisA AyA thaa| yaha yogasAra hai| yogIndradeva digambara muni ne 49 vIM meM aisA kahA ki yaha Aya ghaTatI jAtI hai, phira bhI taSNA nahIM ghtttii| Aya ghaTatI jAtI hai aura tRSNA nahIM ghaTatI; bar3hatI hai kyoMki ise AtmA ke svabhAva kA prema nahIM hai| samajha meM AyA? AtmA, vaha eka ora rAma aura dUsarI ora gA~va / eka ora AtmA saccidAnanda anAkula Anandakanda padArtha hai aura eka tarapha puNya-pApa ke vikalpa, rAga, zarIra, vANI, karma aura bAhya sAmagrI hai| jise bAhya sAmagrI ke prati prIti hai, use tRSNA bar3ha jAtI hai| bhagavAna AtmA zuddha santoSa kA piNDa Ananda kA kanda hai| aise AtmA ke antara prema ke binA bAhara kI cIz2a ke prema se - phira (bhale hI) andara zubharAga kA, puNya kA prema hove to bhI, vaha tRSNA kA varddhaka prema hI hai| samajha meM AyA? isa kAraNa kahate haiM ki
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) Ayu vyatIta hotI jAtI hai, phira bhI mana nahIM galatA, tRSNA nahIM ghaTatI / kyoM nahIM ghaTatI ? ki para meM isakA prema nahIM ghaTatA / taba aba kahate haiM ki (vaha) kaise ghaTe ? mumukSu - itanA - itanA sune aura prema nahIM ghaTe ? uttara 1 * yai iMkAra karate haiN| guru kA sune aura samajhe nahIM to vaha sunA nahIM aisA kahate haiM / 347 prazna vaha to svayaM ke Upara hai na / uttara - kisake Upara hai ? yaha AyegA / usa 52 veM meM (AtA hai na ) ? kisameM ? 53 meM AtA hai na ? zAstra paThana (bhI) AtmajJAna ke binA niSphala hai| guru ke pAsa sune to bhI niSphala hai; isa AtmA kI antardRSTi ke binA, AtmA ke antara ke Ananda ke prema binA, usake anubhava ke binA guru ke pAsa sune yA zAstra par3he - saba niSphala hai - aisA kahate haiM / AhA... hA.... ! samajha meM AyA ? - bhagavAna AtmA eka saikeNDa meM asaMkhyAtaveM bhAga meM Ananda kA kuNDa hai| AhA...hA... ! Ananda kA sarovara hai| samajha meM AyA ? jaise, mRgamarIcikA meM pAnI nahIM, parantu sarovara meM pAnI hai; vaise hI jagata ke kisI padArtha meM AtmA ko sukha nahIM hai; AtmA sukha hai| samajha meM AyA ? aise AtmA meM andara meM Ananda hai - aisA prema kiye binA, bAhara ke prema ke kAraNa yaha ananta kAla se.... bhale hI yaha zubharAga - dayA, dAna, vrata ke pariNAma hoM parantu bhagavAna AtmA se viruddha pariNAma kA prema, ise tRSNA-varddhaka hai| paNDitajI ! hariprasAdajI ! samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA.... yaha kahate haiN| AtmA kA premI nirvANa kA pAtra hai / hai ? dekho ! je maNu visayaha~ ramai tisu jai appa muNei / joiu bhAi ho joiyahu lahu NivvANu lahei // 50 // bahuta saMkSipta bhASA ! yogI mahAtmA yogIndradeva santa digambara mahAtmA haiM / (ve) kahate haiM ki he yogI! he AtmA kA jur3Ana karanevAle ! para kA prema chor3akara, puNya-pApa kA, zarIra, mana, vANI, sArI duniyA, AtmA ke atirikta sabakA prema chor3akara jise
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 gAthA-50 AtmA Anandakanda kA prema lagA, use yahA~ yogI, use yahA~ dharmI kahA jAtA hai| samajha meM AyA? ___ kahate haiM, he dharmI ! jaise mana viSayoM meM ramaNa karatA hai.... jaise terA mana pA~ca indriyoM ke zabda, rUpa, rasa, gandha meM ruci karake ramatA hai.... samajha meM AyA? AtmA antara jJAyaka cidAnandasvabhAva ke atirikta, jo mana antara ke-AtmA ke prema atirikta pUrNAnanda kA nAtha bhagavAna AtmA kI antara jise rati, ruci aura prema nahIM hai, use puNya-pApa aura bandha va usake phala meM usakA prema hai, to kahate haiM ki jaisA prema tujhe para meM hai, vaisA prema yadi AtmA meM kare (to) alpakAla meM terI mukti hogii| kaho, samajha meM AyA? maNu jehau viSayahaM ramai viSaya zabda se akele bhoga Adi, aisA nahIM; AtmA ke atirikta zabda, rUpa, rasa, gandha, sparza saba, hA~! AhA...hA... ! jaisA zAstra ke zabdoM ko sunane kA prema hai, vaha prema bhI para meM jAtA hai| hariprasAdajI! AhA...hA...! jaisA prema ise zabda meM, rUpa meM, gandha meM, sparza meM, deva-zAstra-guru meM yA strI, kuTumba-parivAra meM yA AtmA ke atirikta kisI bhI karma aura zarIrAdi meM jaisA mana vahA~ lIna hokara ramatA hai.... yahA~ aisA kahanA hai ki vaha terA hI puruSArtha hai ki jahA~ para meM tU ramatA hai - aisA kahate haiN| usameM kahIM kisI karma-barma kA yAda nahIM kiyaa| samajha meM AyA ? hai na? / jaise mana, viSayoM meM ramaNa karatA hai, yadi usI prakAra yaha mana, AtmA ke jJAna meM rame to.... eka hI siddhAnta hai| bhagavAna AtmA pUrNa zAnta, Ananda kA rasa hai, usakA jise prema nahIM lagA aura jise prema ina bAhya padArthoM meM ullasita vIrya se jahA~ aTakA hai, kahate haiM ki jaise bhAva se para meM prema se aTakA hai, (vaha) tere ulTe puruSArtha se (aTakA hai), karma ke kAraNa nahIM, kisI (anya) ke kAraNa nhiiN| bhagavAna AtmA anAkula Ananda kI mUrti prabhu kI ora kA prema chor3akara, isako-bAhara kI cIja ke prema meM jisakA mana lIna ho gayA hai, aisI lInatA tUne tere ulTe puruSArtha se kI hai| aisA hI ulTA puruSArtha jaise aisA kiyA aisA jo gulAMTa khA... gulAMTa arthAt AtmA ke Ananda meM prema kara to kSaNamAtra meM terI mukti hogii| samajha meM AyA? tulasIdAsa kahate haiM - 'jaisI rIti harAma se, taisI hari se hoya, calA jAe baikuNTha
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 349 meM, palA na pakar3e koii|' AtA hai yA nahIM? 'jaisI rIti harAma se' - paisA, pA~ca rupaye mileM, dasa rupaye mileM, strI anukUla bola, vahA~ (phUla jAtA hai ki) AhA...hA...! pUrA homa ho jAtA hai, pUrA homa ho jAtA hai ! svAhA! kisameM? isa puNya aura pApa, rAga aura tRSNA meM svAhA (ho jAtA hai)| usameM bhagavAna kA dhuA~ hotA hai| AhA...hA...! ballabhadAsabhAI! bhagavAna paramAnanda kI mUrti prabhu AtmA hai| usakA prema chor3akara, jaisI lInatA para meM lagI, vaisI lInatA yadi tujhameM (saba meM) kare, yaha tere adhikAra kI bAta hai| karma ghaTe aura amuka ho, usake sAtha kucha sambandha nhiiN| AhA...hA... ! yahA~ to bhAI ! karma ko yAda bhI nahIM kiyaa| tU aise (ramatA hai), vaisA aise (sva meM) rama - aisA kahA hai| yaha kahate hai, karma ise rokate hai, karma ghaTe to kucha mokSa kA mArga hove.... AhA...hA...! bhAI ! tere zAntarasa kA tujhe prema nahIM hai| samajha meM AyA? AnandaghanajI eka jagaha kahate haiM, apane AtA hai, nahIM? nirjarA adhikAra meM (AtA hai)| jahA~ rati.... nirjarA adhikAra.... 206 (gAthA) eka bAra kahA thaa| pAlItAnA meM kahA thA, eka bAra ahamadAbAda meM kahA thaa| rati... rati... he AtmA! AtmA meM rati kara / AtmA meM rati kara kA artha yaha ki deha kI kriyA mujhe lAbhadAyaka hai, puNya-pApa ke pariNAma mujhe lAbhadAyaka hai (aisA jo mAnatA hai), use AtmA meM rati nahIM hai| samajha meM AyA? terA prema para ne lUTa liyA hai| eka jarA anukUla pratiSThA ho, bAhara prasiddhi ho. bAhara meM isake gaNagAna gAye jAte hoM. bAhara prasiddhi ke lie matha jAye, vaha matha jAtA hai, pUrI jindagI calI jAtI hai| pA~ca-pA~ca, paccIsa-paccIsa varSa paisA kamAne meM, usakI vAsanA meM use prasiddhi pAne meM, isakI kursI sAmane Age lene kA kitanA prema hai ki jIvana AtmA ko khokara, AtmA ko khokara aura kho jAye parantu para kA prema nahIM chodd'taa| kaho, ratibhAI! mumukSu - luTere prema lUTa le jAyeM, usameM yaha kyA kare? uttara - yaha luTatA hai| lUTe kauna? AhA...hA...! jaisA mana... samajha meM AyA? yaha kahA na, rati kA? AnandaghanajI eka jagaha
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 gAthA - 50 - kahate haiM 'kahA~ dikhAU~ aura ko kahA~ dikhAU~ bhora, tIra acUka hai prema kA lAge rahe so Thora, kahA dikhAU~ aura ko' * isa AtmA kA prema, AtmA zuddha caitanya kI antara kI dRSTi ke prema ko dUsare se kyA kaheM ? kahate haiM aura 'kahA~ dikhAU~ bhora' isake prakAza kI mahimA kise dikhAyeM ? 'tIra acUka hai prema kA' yaha cUka tIra kA prema lagA, andara bhagavAna AtmA ke Upara.... 'lAge rahe so Thora' isa AtmA kA prema huA, (isalie) vahIM isakI ruci bArambAra jAtI hai| saMsAra ke premI saMsAra kI koI bhI vividha prakAra kI cIjeM dekhakara (unameM prema karate haiN)| samajha meM AyA ? khAne baiThA ho aura vividha prakAra ke namUne khAne meM parose to vahIM ise lakSya rahatA / yaha kyA AyA ? cAvala Aye, kyA kahalAte haiM tumhAre ? cAvala ko kyA kahate haiM ? tumhAre lar3ake cAvala khAte haiM vaha kyA ? isa Ama ke sAtha yahA~ nahIM dete the ? civar3A / yaha vividha namUne aise dekhatA hai ki isameM civar3A AtA hai ? isameM Ama ke Tukar3e Ate haiM ? isameM mausambI kA rasa rakhA hai yA dUsarA pAnI rakhA hai ? yaha vividha prakAroM kA prema hai (isalie) vahA~ dekhA karatA hai| samajha meM AyA ? isI prakAra AtmA ke atirikta vividha prakAra ke puNya-pApa aura puNya-pApa ke bandhana aura bandhana ke anukUla-pratikUla bAhya phala.... mUr3ha bAhara kI prIti ke prema meM bhagavAna AtmA kI prIti kho (baiThA) hai| bhale bAhara meM tyAgI huA ho parantu jise andara meM bAhya ke rAga meM puNya, dayA, dAna kA vikalpa utpanna hotA hai, usakA jise prema hai, vaha pUrNa bhogI hai, yogI nahIM - aisA kahate haiM / AhA...hA... ! he jogiyA ! kahA na ? he jogiNA! AhA... hA... ! bhagavAna AtmA andara paramAtmA ke teja aura nUra va Ananda se bharA huA terA tattva hai| usake prema meM eka kSaNa bhI prema kara to terA saMsAra - janma-maraNa kA nAza ho jAegA - aisA jisakA prema ! aisA paramAtmA andara meM tU virAjamAna hai parantu jaisA prema - para meM lInatA hai - aisA prema yadi isameM (AtmA meM) kare to kSaNa meM samyagdarzana - jJAna prApta karake mukta hue binA nahIM rahe / hai na ? jaise ( mana ) viSayoM meM ramaNa karatA hai yadi usI prakAra yaha mana AtmA ke
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 351 jJAna meM rame to.... 'tisu appa muNeI' aisA zabda hai na? AtmA, bhagavAna AtmA, jisake teja ke eka samaya ke jJAna meM tIna kAla-tIna loka vividha eka tattva ke atirikta jitane tattva haiM, ve saba AtmA kI eka samaya kI dazA meM jJAta ho - aise tattva haiN| phira bhI ve tattva mere haiM - aisA jJAta nahIM hotaa| aise AtmA ke caitanya ke prema meM dekha to pUrI duniyA tujhe andara meM prema rahita (dikhegI), usakA prema kahIM lagegA nhiiN| jJAtAdRSTA hokara jagata kI cIjoM kA jAnane-dekhanevAlA hogA. yaha jAnane-dekhanevAlA haA. use paNya aura pApa ke bhAva meM bhI prema ur3a gayA hai| phira yaha sAdhana mujhe anukUla hai aura yaha sAdhana pratikUla hai - aisA AtmA ke svabhAva ke prema meM yaha bAta nahIM rahatI hai| samajha meM AyA? AhA...hA... ! mana AtmA ke jJAna meM rame to zIghra hI nirvANa ko prApta kara le| to alpa kAla meM kevalajJAna prApta kare aura mukti paaye| yogIndra AcArya yogI arthAt dharmAtmA... yogI arthAt jinakA jhukAva bAhya ke jhukAva se chUTA hai aura jinakA jhukAva-dizA AtmA kI tarapha huI hai - aisA dharmI samyagdRSTi se lekara (samasta dharmAtmA) jIvoM ko kahate haiM ki are! mana ko gAr3habhAva se apanI AtmA meM ramAnA caahie| tabhI vItarAgatA ke prakAza se zIghra nirvANa kA lAbha hogaa| pahalA pada le liyA kyoMki AtmavIrya ke prayoga se hI pratyeka kArya kA puruSArtha hotA hai| aisA kahate haiM, dekho! ajJAnI jIva pA~coM hI indriyoM ke viSayoM meM jitanI Asakti se ramatA hai.... yaha bhI vIrya se (puruSArtha se) hai - aisA kahate haiM / tere ulaTe puruSArtha se pA~ca indriyoM ke viSayoM meM ekAkAra (hotA hai)| are... vANI sunane meM ekAkAra (ho jAtA hai), vaha bhI tere puruSArtha kI para meM ulTI ugratA hai - aisA kahate haiN| haiM? bhAvanagara se sunane Ate haiN| vItarAga aisA kahate haiM ki sunane ke prema ko bhI chodd'| AhA...hA...! bhagavAna AtmA atIndriya... hiraNa kI nAbhi meM kastUrI hai parantu use kastUrI kA patA nahIM hai; isI prakAra yaha AtmA atIndriya Ananda kA sarovara...sarovara...sAgara andara hai| AhA...hA...! usake prema ko chor3akara para meM ekAkAra (hokara) jhulasa gayA hai| ataH eka bAra gulAMTa khaa| para kA prema chor3akara yahA~ prema kara! apanA prema kara to paramAtmA hue binA nahIM rhegaa| AhA...hA...! kaho, zazIbhAI! samajha meM AyA?
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 gAthA-50 ___ pA~ca indriyoM ke dRSTAnta diye haiM na? jaise hAthI sparza meM vazIbhUta ho gayA hai na? hAthI sparza indriya meM vazIbhUta ho gayA hai; machalI rasa meM (vazIbhUta ho gayI hai)| machalI ko (khAne meM) rasa hotA hai na? khAne meM jarA ATA de to bhI usameM rasa (AtA hai)| machalI ko jAla meM DAlate haiM na? pAnI meM lohe kA kaTilA jAla hotA hai na? usameM ATA DAlate haiM, ATA khAne Ave to machalI vahIM par3a jAye aisI lIna ho gayI hai, machalI rasa meM lIna ho gayI hai / bha~varA, kamala meM (lIna huA hai)| kamala itanA ho usameM lipaTa jAtA hai, banda ho jAtA hai, rasalIna ho gayA hai| phira hAthI Akara pUrA kamala khA jAtA hai parantu usake prema ko nahIM chor3atA aura pataMgA, dIpaka kI jyoti meM (lIna hotA hai)| lo, samajha meM AyA? pataMgA dIpaka kI jyoti meM bhasma ho jAtA hai| aisI battI dekhe to.... aisA jaaye| viSaya ke prema meM pUrA zarIra bhasma ho jAye to bhI use patA nahIM rhtaa| kahate haiM ki yadi aisA prema AtmA meM kare, vaha bhI tere puruSArtha kI gati kA hI kArya hai| zarIra bhasma arthAt zarIra kA kucha bhI ho parantu tujhe vahA~ nukasAna nahIM hogaa| AhA...hA... ! samajha meM AyA? hiraNa jaMgala meM pakar3e jAte haiN| lo na! kAna kA (saMgIta kA) zaukina hai na? sunane meM aisA lIna ho jAtA hai aisA! vINA bajAte haiM phira maga ko mArate haiN| maga aise sanane baiThA ho, aise mukkA mArate haiM / lIna ho gayA hai lIna, kahate haiN| samajha meM AyA? dina-rAta AtmA kA hI smaraNa karanA caahie| kahate haiM, jaise ina pA~ca indriyoM ke viSayoM meM, eka-eka meM jaise pA~coM lIna hai, vaise AtmA meM ise lagana laganI caahie| samyagdarzana meM isakI lagana lage... samyagdarzana use kahate haiM ki AtmA akhaNDAnandamUrti kI ise andara meM lagana lagI ho| samajha meM AyA? mumukSu - dUsare rasa kA vedana to ise khyAla meM hai| uttara - khyAla meM hai parantu yaha cIja hai yA nahIM aisI? khyAla meM isane kyA khar3A kiyA hai, vahA~ kahA~ khyAla meM hai ? pratikSaNa nayA khar3A karake yaha... yaha hai, trikAlI aisA hai, usakA ise lakSya nahIM hai| kSaNa meM vedanevAlA hai kauna? svayaM trikAlI hai| bAta (yaha hai ki) ise par3akhA badalanA nahIM aataa| bhagavAna AtmA.... jaisA prema vahA~ hai... yaha vezyA kI Asakti (hotI hai), parastrI
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 353 ke lampaTa kI kitane Asakta hote haiM, dekho na ! haiM ? AhA...hA...! dekho na ! eka AtA hai na? una sUradAsa kA nahIM aataa| ve the na? vezyA ke pAsa jAte, sarpa thA, vezyA ke ghara jAte sarpa thA, unheM aisA lagA ki rassI hai, aisA vicAra kara sarpa ko pakar3akara andara gayA, Upara caDha gayA! haiM? sarpa hai yA rassI. bhala gayA. vezyA ke prema meM... AtA hai yA nahIM? zazIbhAI! hamane to saba sunA hai, hamane kahIM aisA par3hA nahIM hai| aisA prema! phira usane A~kheM phor3a DAlI parantu A~kheM phor3ane se kyA hotA hai ? samajha meM AyA? apane ko yaha rUpa nahIM dekhanA, yaha rUpa (nahIM dekhane ke liye) A~kheM phor3a DAlo parantu A~kheM kahA~ rokatI haiM? ve to jar3a haiM terA prema para meM hai, ise chor3ane ke lie antara meM prema kara, taba bAhara kI A~kheM phor3I kahA jaaegaa| A~kheM, bAhara kA kyA kAma hai vahA~? kahate haiM, AtmA ke rasa meM aisA rasika ho jAnA cAhie ki mAna-apamAna.... bahuta bola liye haiM na? jIvana-maraNa, kaMcana sukha meM samAnabhAva rakhanA caahie| jaise dhatUrA khAnevAlA pratyeka jagaha pIlA raMga dekhatA hai.... dekho! dhatUrA pInevAlA saba cIjoM ko pIlI dekhatA hai| isI prakAra dharmI ko sabhI cIjeM anitya aura kSaNika dikhatI haiN| eka nityAnanda bhagavAna AtmA dRSTi meM Ane para saba cIjeM kSaNika, nAzavAn hai / maiM avinAzI AtmA hU~, eka avinAzI maiM hU~, bAkI saba nAzavAna hai| samajha meM AyA? zuddha nizcayanaya se use jisa prakAra apanA AtmA paramAtmarUpa zuddha dikhatA hai, usI prakAra pratyeka AtmA paramAtmarUpa zuddha dikhatA hai| nizcaya se, hA~! nizcayadRSTi se jaisA apanA AtmA puNya-pApa ke rAgarahita jJAta hotA hai, vaisI hI dRSTi se dUsare AtmA ko bhI vaha dekhatA hai| usakA AtmA una puNya-pApa ke rAga, zarIra, karmarahita (hai), use AtmA jAnatA hai| samajha meM AyA? apanA bhagavAna AtmA zubha-azubha rAga, bandhana aura phala rahita hai - aisI dRSTi jahA~ dharmAtmA ko (huI).... yogasAra arthAt AtmA ke yoga kI huI.... vaha dUsare AtmAoM ko (bhI vaisA hI dekhatA hai)| vaha AtmArUpa se to ise svIkAra karatA hai, dUsare AtmAe~ bhI puNya-pApa ke rAgavAle haiM - aisA nhiiN| puNya-pApa kA rAga to Asrava hai| karma, zarIra to ajIva hai, unakA AtmA hai, vaha to jJAnAnanda akhaNDAnanda prabhu hai| aise dharmI, apane AtmA ko jaise nirvikArI dekhatA hai, vaise hI dUsaroM
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 gAthA-50 ke AtmAoM ko bhI unakI sthiti ko nirvikArI dekhatA hai| samajha meM AyA? AhA...hA...! zarIra ko dekhe, parantu vaha to jar3a hai - aisA dekhatA hai| usake puNya-pApa ko jAne parantu vaha to vikAra hai - aisA jAnatA hai| ise - AtmA ko jAne to nirvikArI AtmA hai - aisA use jAnatA hai| AhA...hA...! kaho, samajha meM AyA? / loka eka zuddha Atmika sAgara bana jAtA hai| usI AtmasAgara meM vaha AtmajJAnI eka mahAmasya ho jAtA hai| aisA ki AtmA ke Ananda meM svayaM zuddha ke prema meM par3A hai na? (isalie) saba Anandamaya AtmA hai - aisA bhAsita hotA hai| svayaM jagat ke AnandarUpI sAgara kA mAno masya ho - machalI ho jAtA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? jJAnI jIva aisA Atmarasika ho jAtA hai ki use tIna loka kI sampadA jIrNa tRNa ke samAna dikhatI hai| samajha meM AyA? yaha bAta kii| phira to bahuta likhA hai| pUjyapAdasvAmI kA AtA hai na? mokSArthI ke lie ucita hai.... mokSa ke arthI ko yaha ucita hai ki Atmajyoti ke viSaya meM prazna pUchanA... prazna kare to AtmA kaisA? AtmA kaise prApta ho? AtmA meM kyA hai ? AtmA prApta hove to use kyA dazA ho? samajha meM AyA? AtmArthI - mokSArthI ko aise prazna karanA caahie| AhA...hA...! mumukSu - hamArA duHkha kaba miTegA - aisA (prazna karanA caahie)| uttara - duHkha miTe yh| AtmA kA duHkha kaba miTe? aisaa| duHkha kahA~, yaha strI-putra kA duHkha hai ? AhA...hA...! usameM - 'anubhavaprakAza' meM dRSTAnta diyA hai, nahIM? 'pAnI meM mIna pyAsI mujha suna-suna hA~sI... pAnI meM mIna pyaasii|' pAnI meM mIna pyaasii|anubhvprkaash meM dRSTAnta diyA hai na? dUsare meM yaha bhajana hai| eka vyakti thA, vaha kahatA - mujhe AtmajJAna do| eka vyakti eka sAdhu ke pAsa gayA, (jAkara kahA), mujhe AtmajJAna do| taba (sAdhu ne) kahA - mere pAsa to nahIM hai parantu samudra meM eka machalI hai, usake pAsa jA, machalI tujhe degii| (vahA~ jAkara) machalI se kahatA hai bhAI! tuma to bar3e puruSa ho, hameM kisI ne kahA hai ki tuma (AtmajJAnI ho) / (taba) machalI kahatI hai, hA~, tuma bar3e puruSa ho ki mujhe yahA~ DhU~r3hane aaye| machalI aisA kahatI hai - merA eka
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 355 kAma kro| kyA? machalI kahatI hai - mujhe thor3A-sA pAnI lAkara do, pyAsI hU~, bahuta varSoM se pyAsI hU~, eka pAnI kA pyAlA lAkara do, pAnI kA pyAlA kyA karanA hai ? yaha pAnI nahIM bharA hai yaha saba? (machalI kahane lagI) pAnI bharA hai aisA tuma kahate ho? taba tuma AtmA jJAnarUpa nahIM bhare ho? tuma kahA~ andara se cale gaye ho| haiM ? machalI ne usase kahA, mere lie pAnI lAkara do| phira maiM tumhArI pyAsa.... pAnI to tere pAsa hai, yaha rahA samudra, dekha! taba tU kauna hai? yaha pUchanevAlA, jAnanevAlA hai kauna? machalI aise (bAhara) najara karatI hai, isalie pAnI nahIM dikhatA, aise (andara) najara se dikhatA hai| isI prakAra yaha anAdi kA AtmA puNya aura pApa, rAga aura dveSa, dehAdi kI kriyA bAhara ko dekhatA hai parantu andara meM cidAnanda jala se bharA huA samudra hai, use nahIM dekhtaa| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA.... yaha pAnI meM mIna pyaasii| ballabhadAsabhAI! isI prakAra AtmA saccidAnandasvarUpa hai, anAkula Ananda aura jJAna kA sAgara andara hai parantu najara kareM taba na? ise najara karane kA samaya nahIM miltaa| AhA...hA...! samajha meM AyA? isalie kahate haiM - isa kA prazna karanA, AtmA kI icchA karanA.... cAha arthAt icchA: AtmA kA darzana krnaa| isakI lagana lagAnA, dUsarI lagana chor3akara; vikAra aura phala aura amaka kI. aisA puNya kiyA aura usakA phala kyA AegA? choDa na holI aba.... bhagavAna AtmA saccidAnandamUrti hai, anAkula Ananda kA samudra hai, vahA~ dekh| vahA~ tujhe zAnti mile aisA hai| bAhara ke kriyAkANDa meM kahIM dhUla bhI nahIM hai| samajha meM AyA? yaha dayA, dAna, bhakti kA pariNAma yaha saba rAga ke bhAva haiN| isa rAga meM AtmA nahIM hai| isameM dharma nahIM aura rAga meM AtmA bhI nahIM, isakA prema chor3akara AtmA kA prema kr| aba, (51 vIM gAthA meM) jarA zarIra kI jIrNatA batalAte haiN| zarIra ko naraka ghara jAno jehau jajajarU Naraya-dharU tehau bujjhi shriiruu| appA bhAvahi Nimmalau lahu pAvahi bhaavtiiruu||51||
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 gAthA-51 narkavAsa sama jarjarita, jAno malina shriir| kari zuddhAtama bhAvanA, zIghra laho bhvtiir|| anvayArtha - (jehau Naraya-dharUjarU) jaisA naraka kA vAsa ApattiyoM se jarjarita hai (tehau sarIrU bujjhi ) taise hI zarIra ke vAsa ko samajha (Nimmalau appA bhAvahi) nirmala AtmA kI bhAvanA kara (lahu bhavatIrU pAvahi) jisase zIghra hI saMsAra se pAra ho| zarIra ko naraka ghara jaano| aisA likhA hai, pATha meM dUsarA hai| jehau jajajarU Naraya-dharU tehau bujjhi shriiruu| appA bhAvahi Nimmalau lahu pAvahi bhaavtiiruu||51|| yaha kisalie kahate haiM ? bhagavAna anAkula Ananda ke prema meM, kahate haiM ki yaha zarIra naraka ke ghara jaisA jarjarita tujhe dikhegaa| nava dvAra se mala, mUtra, thUka, cAroM ora se pasInA jhare - aisI yaha dhUla hai| bhagavAna AtmA Ananda kA kanda hai| AhA...hA...! kaho, ballabhadAsabhAI! AtmA Ananda saccidAnanda sat zAzvat, zAzvat jJAna aura Ananda kA sAgara, sarovara hai bhagavAna, usake prema ke binA tujhe yaha zarIra mIThA lagatA hai| cATa leM, zarIra kA mAno bhoga le, kyA kare, mAno sundara lage, aisA kareM, kyA hai parantu? yaha to haDDI hai, camar3I hai, mA~sa hai, khUna hai, pIva hai| eka ganne jitanI jarA sI camar3I utara jAye, ganne kI chaal| zerar3I samajhate ho, gannA... gnnaa| eka chilakA utare to patA pdd'e| yU~kane ke lie khar3A na rhe| kahatA thA na - mere bhoga ke lie hai, bahuta sundara zarIra adbhuta, makkhana jaisA ! dhUla meM bhI nahIM, mUrkha ! tere zarIra meM to haDDiyA~ aura camar3I bharI hai akele / AhA...hA...! 'jehauNaraya gharu jajjaru' yahA~ to zarIra ko naraka kI upamA dI hai| AhA...hA...! jaise naraka meM sarva avasthAe~ kharAba aura glAni upajAnevAlI hotI hai... nIce naraka hai na nArakI? yaha mA~sa aura zarAba khAne (pInevAle) lampaTI marakara naraka meM jAte haiN|
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) samajha meM AyA? yaha mahArAja, yaha rAjA, saba kahalAte haiM na ? saba moTara voTara calanevAle..... lAkhoM-karor3oM manuSyoM ko mAreM, machaliyoM ko mAreM, mA~sa khAyeM, zarAba piye, parastrI ke lampaTI - ye saba naraka ke mehamAna hote haiN| mAra khAne ke lie... yahA~ to khambA - khambA hotI ho, saba marakara nIce gye| yaha rAjA, mahArAjA, saba vahA~ (gaye haiM), hA~ ! vahA~ jArja -vArja aura eDavarlDa aura saba / AhA... hA...! aura sAr3he tIna karor3a, pA~ca-pA~ca karor3a ke baMgale meM sote hoM, haiM ? 357 mumukSu - derI kyA ? kisakI lage ? uttara - kisakI lage ? pAnI kA patthara bar3A bhArI ho, vaha pAnI meM sAtha par3e nIce / isI prakAra akelA pApa / AtmA ko bhUlakara naraka kA pApa (kiyA ho) yaha pApa kA bojha bar3hA vaha nIce naraka meM jAtA hai / kahate haiM ki usakI pratikUlatA naraka meM (bahuta hai ) / aisA yahA~ to zarIra kA varNana karanA hai, hA~! jaise glAnikAraka hai, kharAba hai, mala-mUtra se bharapUra hai, nArakI.... khArA pAnI, aMga cheda ityAdi-ityAdi... narakavAsa meM kSaNa bhara bhI sAtA nahIM hai| koI usameM sukhakArI nahIM hai - aisA / mAnava kA yaha zarIra bhI naraka jaisA hai| lo ! yahA~ to yaha upamA dI, dekho ! AhA...hA...! kyA kahanA cAhate haiM AcArya ? ki jaise naraka meM utpanna honevAle, bar3e mahArAjA marakara naraka meM gayA ho to hAya... hAya... ! ara ... ra... yaha kyA hai ? use pUrvabhava kA patA nahIM hotA ki maiM eka rAjA thA aura marakara (yahA~ AyA hU~ / ara... ra... kyA hai yaha ? jahA~ utpanna ho vahA~ sira para mada kA pUDA hotA hai / mada kA pUDA jaisA utpatti kA sthAna hotA hai vahA~ utpanna hotA hai aura utpanna ho sAtha meM nIce chattIsa prakAra ke zastra hote haiN| nIce chattIsa prakAra ke zastra, usameM gire ekadama ! ttukdd'e| yahA~ abhI mahArAja ko DoliyA meM nikAlate hoM, bar3e rAjA Adi ko DoliyA meM nikAlate haiM / DoliyA ... DoliyA, samajhate ho ? bar3A palaMga ho, hAtha meM hokA diyA ho, sira para khaNDela ba~dhAyA ho.... kyA kahalAtA hai usakI ? pAlakI ! yahA~ pAlakI nikalatI ho, vahA~ naraka meM por3he hoN| hAya... ! are ! yaha avatAra kyA hai yaha? yaha kyA hai? kitane kAla (rahanA hai ) ? kaisI sthiti ? dUsare paramAdhAmI Ate haiM (aura kahate haiM) yaha naraka kA sthAna hai pApI ! tumane pApa kiyA,
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 51 isalie yahA~ avatAra liyA hai| jaise yaha naraka kA zarIra hai, athavA narakasthAna acchA nahIM lagatA; usI prakAra yaha zarIra naraka jaisA hai - aisA yahA~ batalAnA hai / AhA... hA... ! dUsarI bAta to kahIM raha gayI / 358 yahA~ to AtmA ke sAmane eka zarIra rkhaa| zarIra 'jajjaru' naraka ke sthAna jaisA hai| kaho, samajha meM AyA? dekho, isameM jarA likhA hai, zarIra ke Upara se tvacA ko haTA diyA jAve to svayaM ko isa zarIra se ghRNA ho jAegI.... jarA camar3I utAre, vahA~ AhA...hA... ! durgandha lagatI hai| aisA mAno cATa lU~ yA khA lU~, kyA karU~ ? ise aisA lage, ise jarA camar3I utArakara dikhAve to AhA... hA... ! U~ hU.... isake bhAga (Tukar3e) karake de, eka tapelI meM mA~sa, eka meM isakA khUna, eka meM isakI camar3I, eka meM isakI haDDiyA~, eka meM dA~ta (aise) saba alaga bhAga batAve (to) aisA kahe / ara... ra... ! yaha zarIra ? taba yaha zarIra kisakA zarIra hai ? bhagavAna AtmA atIndriya Ananda kA kanda hai, AhA... hA...! aisA batalAne ke lie bAta kI hai, hA~ ! ghRNA yA dveSa karAne ke lie nahIM / bhAI ! tU atIndriya Ananda kA kanda hai na, prabhu ! usakA prema chor3akara tujhe aise naraka ke jaise zarIra ke prema meM pha~sakara jindagI bitAtA hai, isI meM / caubIsa ghaNTe isI kI samhAla, ise khilAnA, ise pilAnA, ise nahalAnA, ise dhulAnA aura sulAnA .... prAtaH ho, vahA~ vApasa yaha (saba) / yaha bhI terA samaya calA jAtA hai, yaha holI naraka jaisA zarIra hai| aisA yahA~ to kahate haiN| aise Anandakanda ke sanmukha dekhe binA isI - isI meM terA (jIvana) jAtA hai / AhA....hA...! samajha meM AyA ? karor3oM rogoM kA sthAna hai| kaho ! zarIra meM bAlapanA paravazarUpa se (parAdhInatA se ) bahuta hI kaSTa se bItatA hai / eka to zarIra kA bAlakapanA ho, bAlakapanA hotA hai na zarIra kA ? (vaha) parAdhInatA meM jAtA hai| yuvAnI meM ghora tRSNA zAnta karane ke lie dharma kI bhI paravAha nahIM karatA.... yuvAvasthA meM kamAne kA hotA hai, basa ! kamAo... yahA~ jAo, yahA~ jAo, yahA~ jAo, bhaTako... ! vRddhAvasthA meM azakta hokara ghora zArIrika aura mAnasika vedanA sahatA hai| lo !
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 359 isa manuSya zarIra se aisA sAdhana ho sakatA hai ki phira kahIM bhI zarIra dhAraNa nahIM karanA pdd'e| kahate haiM ki aisA naraka ke sthAna jaisA naradeha hai parantu isameM yadi AtmA apanA sAdhana kare to phira deha nahIM miltii| phira se zarIra nahIM milatA - aisA yahA~ AtmA meM sAdhana hai / AhA...hA... ! parantu yaha AtmA kyA ? ise mAhAtmya nahIM AtA / kiJcit yaha dayA pAlana karU~, yaha vrata pAlU~, bhakti karU~ aura pUjA karU~, zarIra karU~, yAtrA karU~ aura vaha karU~, bhoga karU~ - aisI kriyAkANDa aura rAga ko dekhane meM isakI jindagI jAtI hai| bhagavAna kI bhakti vaha rAga hai, vaha zubharAga hai| e... mA~gIrAmajI ! bhagavAna kI bhaki zubharAga hai, hiMsA hai| bhale hI Ave parantu hai hiMsA... AtmA kI hiMsA hotI hai| e... jagajIvanabhAI ! parantu yaha kyA hA~ jI karate ho ? bhagavAna kI bhakti hiMsA ? koI karegA nahIM / suna na! kare na kare, vaha bhAva Aye binA rahegA nahIM parantu vaha bhAva - bhagavAna kI bhakti kA bhAva bhI zubharAga hai| zubharAga bhI svabhAva kI hiMsA (karatA hai / ) AhA... hA...! kahate haiM ki terA prema vahA~ lUTa gayA, yahA~ to dekhatA nahIM, yahA~ to aisA kahate haiN| yaha saba zarIra kA rAga, bAhara kA rAga-prema meM tU luTa gayA / tujhe AtmA bhagavAna saccidAnandaprabhu, siddhasamAna sadA pada mero - aise AtmA ke prati to tujhe prema, rati aura ruci huI nahIM / rati, ruci hue binA tere janma-maraNa miTanevAle nahIM haiN| parantu yaha bAta to jaise ho vaise AyegI n| eI ... nihAla bhAI ! bhAva AtA avazya hai... bhakti, pUjA, dayA, dAna kA zubhabhAva (AtA avazya hai ) / parantu vaha zubharAga kahIM AtmA kA svabhAva nahIM hai / yahA~ to svabhAva ke prema kI bAta calatI hai; isalie svabhAva se viruddha bhAva kA prema, ruci mithyAtvabhAva hai / yaha rAga- bhakti (svayaM) mithyAtvabhAva nahIM hai parantu rAga meM dharma-AtmA kA nizcaya se kalyANa hogA - aisI mAnyatA ko bhagavAna, mithyAtva kahate haiM / AhA... hA... ! e... jayantI bhAI ! tumhAre to kahA~ mUrtipUjA thI ? ThIka hai, parantu ina mUrti pUjAvAloM ko vivAda utpanna ho aisA hai| tumhAre (to) bhagavAna kI mAlA japate haiM, lo na ! Namo arihantANaM.... Namo arihantANaM... vahI kA vahI hai / mAlA gine to bhI zubharA hai; yaha rAga hai, vaha AtmA ke svabhAva kI hiMsA hai| e... mA~gIrAmajI ! ara... ra... ! haiM ? yaha rAga hai, vaha AtmasvabhAva kA prema karAkara chur3AnA hai / AhA... hA... ! yahA~ to
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 gAthA-52 Atmaprema kI bAta calatI hai, usake samakSa zarIra ko naraka jaisA siddha kiyaa| dekho na ! AhA...hA...! nava dvAra jharate haiN| isake pariNAma meM bhI vikAra hai| merA prabhu AtmA hai, usameM vaha kahA~ hai / samajha meM AyA? aura isa zarIra kI kriyA hama (karate haiM).... zarIra dharma sAdhana.... 'zarIra AdhyaM khalu dharma sAdhanaM'.... yahA~ to kahate haiM naraka kA dvAra, sthAna hai| sAdhana kahA~ se hogA? zarIra acchA hove to dharma sAdhana hotA hai.... dhUla meM bhI nahIM hotaa| zarIra se dharma hotA hai - aisA tujhase kisane kahA? samajha meM AyA? andara meM dayA, dAna, vrata, bhakti, pUjA kA zubhabhAva ho, usase dharma nahIM hai to phira zarIra se dharma kahA~ se lAyA? tujhe AtmA ke svabhAva kA prema nahIM, bhagavAna AtmA vItarAgakanda hai, usakI tujhe zraddhA nahIM - aisA yahA~ kahate haiN| dekho! mumukSu - kahane meM kucha bAkI nahIM rkhaa| uttara - bAkI nahIM rakhA? he mUrkha! antima hai.... yaha terA zarIrarUpa ghara, duSTa karma zatruoM kA banAyA huA... hai, vaha kaidakhAnA hai| isameM antima hai / he mUrkha! yaha terA zarIrarUpa ghara, duSTa karma zatruoM dvArA banAyA huA eka kaidakhAnA hai, indriyoM ke bar3e piMjare se banA huA hai| indriyoM ke bar3e piMjare meM kaida kiyA hai| nasoM ke jAla se lipaTA huA hai.... nasoM kI jAla yaha... naseM haiM na naseM? khUna aura mA~sa se lipta hai.... khUna aura mA~sa se yaha zarIra andara pUrA saba lipta hai| camar3e se DhaMkA huA gupta hai.... yaha camar3e se DhaMkA huA hai| AyuSyakarma kI ber3I se ba~dhA huA hai| Ayukarma hai, taba taka zarIra chUTegA nhiiN| aise zarIra ko kaidakhAnA jAna, vyartha prema karake parAdhInatA ke kaSTa mata utthaa| isameM se bAhara nikalane kA yatna kr| aisA zarIra dhUla-miTTI.... bhagavAna andara caitanya Anandakanda hai, usakA prema chor3akara tujhe yaha prema hotA hai, use chor3a de! AtmA kA kalyANa karanA ho to deha cAhe jisa paryAya meM vartatA ho, vaha jar3a hai| cAhe jisa prakAra vartatA ho - nirogatA, rogIpanA, sarogatA, vANI nikalatI ho - yaha saba paracIja hai| bhagavAna AtmA nirvikalpa caitanyatattva kA prema karake isa zarIra meM upajanA chor3a de| samajha meM AyA? haiM ?
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 361 mumukSu - hamArI jela bahuta acchI hai, hamArI jela bahuta majabUta hai - aisA koI nahIM kahatA / uttara - acchI kahatA hai, merA zarIra bahuta acchA hai - aisA nahIM kahate ? hamArA zarIra majabUta hai, hameM to kabhI roga nahIM huA, sATha varSa hue parantu soMTha nahIM lagAI, bahuta mUrkha bolate haiN| saba sunA hai yA nahIM ? sATha-sATha varSa hue to bhI kabhI soMTha nahIM lagAI, parantu kisakA garva karate ho tuma ? yaha sar3egA usa dina isameM kIr3e par3eMge.... yaha kahA~ AtmA hai to sar3e nhiiN| samajha meM AyA ? sATha varSa taka kabhI roga nahIM AyA, bukhAra nahIM AyA.... aba Ave vaha alaga bAta - aisA bahuta se kahate haiN| bahuta se vRddha aisA (kahate sune hoN| haiM? tumhAre pitA ko kaisA hogA ? haiM? unheM aisA thA, aisA bahuta hotA hai| hamane bahuta logoM ko dekhA hai| sATha varSa hue kabhI soMTha nahIM lgaaii| yaha kyA hai parantu aba ? aisA hamArA zarIra acchA, dhUla bhI nahIM, saba sar3A huA camar3A hai| aisI mahimA isakI karatA hai parantu tujhe AtmA kI mahimA nahIM rucatI / AtmA atIndriya Ananda kA kanda andara prabhu virAjamAna hai / anAdi-ananta sanAtana satya prabhu AtmA hai, usake prema ke samakSa isakA prema nahIM rhtaa| isakA prema kyA ? isake lie to ise naraka kI upamA dI hai / haiM ? jagata prapaMcoM meM ulajhA prANI AtmA ko nahIM pahacAnatA dhaMdhai paDiyau sayala jagi Navi appA hu muNaMti / tahiM kAraNa e jIva phuDu Na hu NivvANu lahaMti // 52 // jaga ke dhandhe meM pha~se, kare na Atama jJAna / jisake kAraNa jIva ve, pAte nahiM nirvANa // anvayArtha (sayala jagi dhaMdhai paDiyau ) saba jaga ke prANI apane-apane dhandhoM meM, loka vyavahAra meM pha~se hue haiM, tallIna hai ( appA hu Navi muNaMti ) isalie nizcaya se AtmA ko nahIM mAnate haiM ( tahiM kAraNa e jIva NivvANu Na
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 hulahaMti phuDu) yahI kAraNa hai ki jisase ye jIva nirvANa ko nahIM pAte spaSTa hai / 52 yaha AyA / gAthA - 52 dhaMdhai paDiyau sayala jagi gavi appA hu muNaMti / tahiM kAraNa e jIva phuDu Na hu NivvANu lahaMti // 52 // yaha bAta jagata prapaMcoM meM ulajhA prANI AtmA ko nahIM phcaantaa| dekho jagata ke saba prANI apane-apane dhandhoM meM vyavahAra meM pha~se hue haiM.... koI kamAnA, koI khAnA, koI pInA, koI bhoga, samajha meM AyA ? duniyA meM prasiddhi meM par3anA * kursI para baiThanA, pratiSThA pAnA sabake Age sabase bar3A huA dikhanA isa dhandhe meM par3e hue haiM / tyAgI nAma dharAnevAle bhI puNya- dayA, dAna, vrata ke vyavahAra-dhandhe meM par3e hue haiM / samajha meM AyA ? unheM phursata nahIM milatI, yaha mandira banAnA hai aura aisA karAnA hai, yaha holI, yaha saba rAga kA dhandhA hai| samajha meM AyA ? mumukSu dhandhA to chor3a diyA hai / uttara - kahA~ dhandhA chor3A ? kauna - sA dhandhA parantu ? jise yaha bAhara kI .... yaha kahate haiN|'dhNdhi paDiyau sayala jagi' pUrA jagata vyApAra-dhandhe ( meM par3A hai), rAga ke dhandhe meM par3A hai phira koI azubharAga kA dhandhA koI zubharAga kA dhandhA (karatA hai) / AmA kauna hai ? use dekhane aura vicArane ke lie caubIsa ghaNTe phurasata meM nahIM hotaa| yaha khAnA hai aura yaha pInA hai / yaha nahIM khAnA aura yaha dhandhA, yaha dayA pAlana kI aura isakI bhakti kii| maiMne upadeza diyA usameM smjhe| gayA, mara gayA - aise kA aisA kahate haiM / zubharAga ke dhandhe meM bhagavAna ko khokara baiThA / mumukSu - vistAra vizAla hai| uttara yaha vizAla hI hai / yogasAra hai yA nahIM ? kyA ( kahA ) ? AtmA jJAnAnandasvabhAva meM jur3Ana hove, usakA nAma yoga hai; isake atirikta rAgAdi meM jur3Ana ho
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 363 vaha saba (Atma) yoga se viruddha yoga hai / kaho, isameM samajha meM AyA ? sAdhu hokara yA tyAgI hokara phurasata meM kahA~ (par3atA hai) ? kitane patra, kitane kAgaja, kitane samAcAra, kitane tAra... usakA yaha dhandhA.... yaha to saba pApa kA dhandhA hai / mumukSu - itanA parigraha laukika meM bhI nahIM hotA / uttara - itane patra bhI nahIM hote, malUkacandabhAI ! AhA... hA...! sabere se zAma eka to vyakti rakhA ho, itane patra Aye ? kitane Aye ? use likho, yaha patra ise likho... terA dhandhA hI yaha hai | bhagavAna kahA~ gayA terA ? kaho, samajha meM AyA ? jagat ke sabhI prANI apane-apane dhandhe meM - vyavahAra meM pha~se hue haiM, tallIna haiM, isalie nizcaya se AtmA ko nahIM mAnate haiN| dekho, ve AtmA ko mAnate hI nahIM / jo puNya aura pApa ke rAga ke prema meM pha~se haiM, unheM AtmA kyA hai - usakA prema hai hI nahIM / samajha meM AyA ? jagat ke dhandhe vAlA azubhabhAva ke pApa meM - yaha karU~ aura yaha kamAyA, lar3ake hue, aura vivAha kiyA, yaha huA kucha bar3e ... ve vahA~ par3e haiM / tyAgI nAma dharAnevAle... nAma dharAnevAle, hA~ ! ve bhI zubhabhAva ke rAga meM kadAcit yaha kiyA aura yaha liyA, yaha diyA, yaha dhUla kI usameM par3e haiM, ve saba pha~se hue haiN| 'sAMgo kahe salavANA, kaIM caDhyA kaIM pAlA' samajha meM AyA ? jela meM par3e haiM, jela meM / eka U~Ta ko jela meM DAlA aura eka seTha ko ddaalaa| vaha seTha kahatA hai (ki) U~Ta ke Upara baiThA hU~ parantu baiThA hai jela meM na ? samajha meM AyA ? isI prakAra vastra badalakara nagna hokara baiThe, sAdhu bhI kisakA nagna ? vaha kriyA to jar3a kI hai aura andara meM koI dayA, dAna kA pariNAma ho to vikAra hai, vahIM pha~sA hai| bhagavAna AtmA, rAga kI kriyA, deharahita hai - aise AtmA kA prema karane kA samaya nahIM nikAlatA / hariprasAdajI ! yogIndradeva aisA kahate haiM / AhA... hA...! yaha saba patA hai| tuma nAcanevAle aura (hama) dekhanevAle / nAcanevAle ko mehanata par3atI hai, usa dekhanevAle ko mehanata kyA par3e? haiM ? aise nAcatA hai, dekha liyA, ho gayA, jAo ! e... nihAlabhAI ! bhASA kaisI lI hai, dekho na ! sakala jagat - aisA liyA hai na ?' dhaMdhai paDiyau sayala jagi' jaga zabda meM saba
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 gAthA-52 - eka-eka liyA, hA~! hameM dharmopadeza karanA, hameM dUsaroM ko sunAnA hai, hameM samajhAnA hai, yaha bhI pUrA rAga kA dhandhA hai| dhUla meM bhI nirjarA nahIM, nirjarA kahA~ thI? prabhAvanA kisakI? dhUla meM... rAga hotA hai, usameM prabhAvanA kahA~ AyI? haiM ? mumukSu - dizA bdlii| uttara - kisakI dizA badalI? vahI kI vahI dizA hai, para kI aura para kI dizA hai| sakala jagata, liyA hai| dekho! haiM ? 'Navi appA hu muNaMti' dekho, isameM AtmA ko dekhane-jAnane ke lie nivRtta nahIM hotA (AtmA to) atyanta nirvikalpa tattva hai| nirvikalpa tattva.... jisameM eka vikalpa zAstra sunU~ aura zAstra dUsare ko kahU~ - isa vikalpa kA jisameM avakAza nahIM hai| AhA...hA...! hariprasAdajI! AhA...hA...! yaha vItarAgamArga hai| sarvajJa paramezvara trilokanAtha paramAtmA andara samajhakara, andara meM samA gye| samajha meM AyA? kahate haiM ki jise AtmA kA - antara jJAnAnanda kA prema nahIM hai, vaha koI azubha ke dhandhe meM pha~se, koI zubharAga ke vyavahAra-dhandhe meM pha~se haiM, yaha vyavahAra rAga, yaha saba saMsAra hI hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? apanA nAma rakhane ke lie naye-naye pustaka banAnA... hamane hamArI nayI pustaka banAyI hai, hamane itanI pustakeM banAyI haiM.... holI eka hI hai| ballabhadAsabhAI! aura phira koI seTha Ave, usase kahe yaha pustaka pA~ca le jAo, pA~ca-pA~ca le jAo, eka rakhanA aura dUsare prabhAvanA karanA - yahI dhandhA? ve lar3ake ke rAga kA dhandhA, tere yaha dhndhaa| samajha meM AyA? yahA~ to kahate haiM, bhAI! prabhu! tU antarnirvikalpa-vikalpa ke zubharAga se rahita cIja hai na! usakA tujhe prema nahIM hai, usase viruddha rAga ke prema ke dhandhe meM pha~sA hai (usameM) bhagavAna tU bhUla gayA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA, mA~gIrAmajI? kitane hI to dhandhe ke lie pustakeM bhI rakhate haiM, hamAre dvArA banAyI huI itanI pustakeM haiN| eka-eka seTa le jA, eka-eka seTa le jAo, tujhe yahI dhandhA hai ? vaha lenevAlA aisA kahe, o...ho...! mahArAja ne bahuta prabhAvanA kI hai| e... jJAnacandajI! bhagavAna jJAnasvarUpa meM antara ekAgra honA, vaha jJAna kI prabhAvanA hai| yaha rAga hai,
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 365 vaha to vAstava meM puNya-bandha kA kAraNa hai| usake prema meM pha~sane se andara bhagavAna AtmA vismRta ho jAtA hai / yaha dhandhA chor3a - aisA kahate haiM / samajha meM AyA? yaha vyavahAra hai, yaha dhandhA khoTA hai - aisA yahA~ kahate haiM, vaha kahate haiN| yahI kAraNa hai jisase jIva nirvANa prApta nahIM karate... dekho isa vyavahAra ke puNya kI kriyAkANDa meM phaMse... svayaM karate haiM, dUsaroM se karAte haiM, karate hue ko anumodanA dete haiN| oho...ho...! bahuta acchA kiyaa| pA~ca lAkha-dasa lAkha kharca karake eka mandira banAyA ho (to kahe) tIrthaMkara gotra bA~dhoge.... dhUla meM bhI nahIM bA~dhegA, suna na ! paisA kharca kiyA usameM rAga manda kiyA ho to kadAcit puNya hogaa| usa puNya meM tIrthaMkara gotra nahIM bA~dhegA, usa puNya se lAbha mAne vaha to mithyAdRSTi jIva hai| samajha meM AyA? AhA...hA...! hIrAlAlajI ! kyA hai ? pustaka hai yA nahIM? yaha AyA na? sakala saMsAra, zarIra meM prApta indriyoM ke viSayoM ke tathA bhUkha-pyAsa ke roga.... usameM par3e haiM / yaha to sthUla bAta karate haiN| use koI paropakArI guru milatA hai, kahate haiM / sunAnA cAhatA hai, to usakI tarapha dhyAna nahIM detA.... dhyAna nahIM detA, yaha to saba nizcaya kI bAteM karate haiM, nizcaya kI bAteM karate haiM (aisA karake) nikAla detA hai| nizcaya arthAt saccI, vyavahAra arthAt Aropita - khoTI... suna na ! yaha to nizcaya kI bAta karate haiM, lo! AtmA aisA aura AtmA aisA, AtmA aisA... kucha karanA nahIM? paranta kyA karanA? andara pahacAna karake sthira honA. yaha karanA hai| AtmA meM jJAna aura zraddhA karake andara sthira honA, yaha karanA hai| dUsarA karanA kyA hai ? AhA...hA...! ___kahate haiM ki manarahita paMcendriya ko hita-ahita kA vicAra karane kI zakti nahIM hai| tujhe kucha zakti milI to tU para meM ghusa gyaa| samajha meM AyA? nArakI jIvoM kA dhandhA mAra khAnA aura dUsaroM ko mAranA hai| yaha dhandhe kI vyAkhyA kii| mAna kaSAya kI tIvratA se manuSyoM ko apanI prasiddhi karane kI tIvra icchA ( rahatI hai)| mAna-kaSAya ke lie tIvra icchA-mAna do, abhinandana do, hamArA nAma rakho, pA~ca lAkha kA makAna, banAkara hamArA nAma rakho.... nAma rakhanA hai na? bhaTakane kA... nAma khonA nahIM hai na? mumukSu - dUsaroM ko dAna karane kI preraNA milatI hai|
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA-52 uttara - kisakI prema milatA hogA, tujhe mAna cAhie, usameM preraNA kahA~ rahI? samajha meM AyA? koI dhanAdika kA saMgraha karatA hai - aisI bAta hai| phira AtmAnuzAsana kI thor3I bAta karate haiN| bAlavaya meM aMga hI pUre nahIM banate taba ajJAnI hokara apane hita-ahita kA vicAra nahIM kara sakatA hai| hai na? javAnI meM kAma se andhA hokara strIrUpI vRkSa se bhare vana meM bhaTakatA rahatA hai| praur3hAvasthA meM tRSNA kI vRddhi karake ajJAnI prANI khetI Adi kAryoM dvArA dhana kamAne meM kaSTa pAyA karatA hai| aura bAhara tyAgI hove to rAgAdi kI kriyA meM par3atA hai| saba eka hI prakAra kA dhandhA hai| itane meM bur3hApA A jAtA hai, taba adhamarA ho jAtA hai| bhalA bhAI! hama manuSya janma ko saphala karane ke lie nirmala dharma kahA~ karate haiM ? aba ise dharma karane kA avasara kahA~ ? vaha samaya to ga~vA diyaa| ToDaramalajI kahate haiM na! eka to vAstava meM samaya AyA, taba vyavahAradharma meM isameM samaya gNvaayaa| vyavahAradharma arthAt rAga aura puNya, dayA aura dAna, isameM ga~vAyA; (AtmA kA) nizcaya karane kA, anubhava kA samaya to calA gyaa| samajha meM AyA? e... ratibhAI! adbhuta yh| AtmajJAna binA zAstrapaThana niSphala hai sattha paDhaMtaha te vi jaDa appA je Na munnNti| tahiM kAraNi e jIva phuDuNa hu NivvANu lhNti||53|| zAstra pAThi bhI mUr3hasama, jo nija tattva ajaan| isa kAraNa isa jIva ko, mile nahIM nirvaann|| anvayArtha - (sattha paDhaMtaha je appA Na muNaMti te vi jaDa) zAstroM ko par3hate hue jo Atma ko nahIM pahacAnate haiM, ve bhI ajJAnI haiM (tahiM kAraNi e jIva phuDu lahaMti) yahI kAraNa hai ki aise zAstra pAThI jIva bhI nirvANa ko nahIM jAte haiM, yaha bAta spaSTa hai|
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) -- aba, 53 - zAstra pAThI... dekho ! isameM likhA hai, hA~ ! guru se sunatA hai parantu samajhe nahIM to zUnya hai, kahate haiM / AtmajJAna binA zAstrapATha niSphala hai| lo ! AyA aba / yaha terA zAstra par3ha parantu yaha AtmA zAstra ke paThana ke vikalpa se bhinna hai, aise samyak ke anubhava binA tere zAstra kA paThana bhI raNa meM cillAne jaisA hai / AhA... hA... ! bahuta parantu yaha to kisI kA saba nikAla dete haiM / chilake to nikAla hI DAle na ! sattha paDhaMtaha te vi jaDa appA jeNa muNaMti / tahiM kAraNa e jIva phuDu Na hu NivvANu lahaMti // 53 // 367 dekhA ! jar3a kahA, jar3a / zAstroM ko par3hate hue bhI jo AtmA ko nahIM pahacAnate...... zAstra-paThana, yaha kiyA aura yaha kiyA aura yaha kiyA ... yaha to saba vikalpa haiM, yaha to rAga hai| zAstra kA paThana to paralakSyI jJAna hai| mumukSu - parantu zAstra meM sAtaveM guNasthAna meM anubhava likhA hai / uttara - dhUla meM bhI nahIM likhA usameM / zAstra meM likhA hai ki cauthe guNasthAna meM nirvikalpa anubhava hotA hai| samajha meM AyA ? AtmA meM cauthe guNasthAna meM svarUpAcaraNa dazA pragaTa hotI hai| AtmA meM cauthe guNasthAna meM atIndriya Ananda kA svAda AtA hai aisA bhagavAna ne kahA hai / AThaveM meM kahIM nahIM likhA hai / ulaTe (artha) nikAlate haiN| 'sattha paDhaMtaha' kahA na ? dekho na ! kitane hI vidvAn athavA svAdhyAya karanevAle vyAkaraNa, nyAya, kAvya, vaidyatva, jyotiSa, dharmazAstra Adi aneka viSaya ke zAstra jAnate haiM parantu zuddhanizcayanaya ke viSaya Upara lakSya nahIM dete haiM / lo, bhagavAna AtmA zuddha cidAnanda kI mUrti paramAnanda, vikalpa aura rAga se rahita hai; usa para ve dRSTi nahIM dete haiM, puruSArtha nahIM karate / AhA... hA... ! dekho ! andara dharma zAstra likhA hai, hA~! AtmajJAna se bAhara rahate haiM, dekhA ! adhyAtmajJAna se bAhara rahate haiM / adhyAtmajJAna kA patA nahIM par3atA / usakA yaha hai aura vyAkaraNa aisA hotA hai, isakA zabdakoza aisA hotA hai, isakI yaha dhAtu hotI hai aura yaha dhAtu hotI hai.... terI caitanya dhAtu kaisI hai ? yaha to nirNaya kara / ballabhadAsabhAI ! are...are... ! bhArI jhaTake haiM hA~ ! yaha bahineM, nahIM ? dAne, phaTakatI hai dAne ? sUpar3a meM phaTakatI haiN| phira nIce mAratI haiM gabboI, ve jarA chilake (hote
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 53 haiM ve ekadama nikAla DAleM) / aisA yahA~ kahate haiM / AtmA jJAnAnanda prabhu ke bhAna binA terA yaha paThana kisa kAma kA ? aura dUsare ko par3hAye dUsare ke nikAla chilake, nikala jAe~ge / samajha meM AyA ? 368 AtmA hI nizcaya se paramAtmadeva hai, usakA anubhava unheM nahIM hotA, isalie vaha bhI jar3a.... . hai / AhA... hA... ! bhASA dekho na ? ye zAstra ke par3hanevAle bhI jar3a... kyoM ? ki rAga aura para kA jJAna, vaha caitanya nahIM hai / bhagavAna AtmA apane antarmukha meM jAkara caitanya kA antarajJAna kare, use caitanya kahate haiM / AhA... hA.... ! itanI pustakeM isane banAyIM, amuka sAdhu ne itanI banAyI, do lAkha (pustakeM banAyI ) parantu dhUla... dasa lAkha banAve to vaha to usane rAga kiyA aura jar3a kI kriyA maiMne banAyI - yaha to mithyAtva kiyaa| maiMne pustakeM banAyI - yaha mAnyatA hI mithyAdRSTi kI hai| hariprasAdajI ! pustaka banAnA yaha... ? samajha meM AyA ? jinavANI par3hane kA phala nizcaya samyagdarzana kI prApti karane kA prayAsa hai| dekho! jinavANI par3hane kA phala nizcaya samyagdarzana kI prApti karane kA prayAsa hai| isake lie hI cAroM anuyogoM ke grantha par3hakara zAstrI viSaya jAnakara, mukhyarUpa se yaha jAnanA cAhie ki yaha jagata jIvAdi chaha dravyoM kA samudAya hai, isase merA tattva pRthak hai / AtmA aura jJAna ko isameM se nikAle to usane zAstra meM kahe hue phala ko jAnA kahalAye / AtmA ko nizcaya se na jAne to kucha isane jAnA nahIM hai| yaha vizeSa kaheMge..... I ( zrotA: pramANa vacana gurudeva !) 108
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, ASAr3ha zukla 10, gAthA 53 se 56 somavAra, dinAGka 27-06-1966 pravacana naM.19 sattha paDhaMtaha te vi jaDa appA je Na munnNti| tahiM kAraNi e jIva phuDuNa hu NivvANu lhNti||53|| zAstra par3hane para bhI, usa zAstra kA sAra AtmA ananta zuddha Anandakanda hai, usakA samyagdarzana pragaTa karanA cAhie aura usakA anubhava karanA cAhie - vaha karatA nahIM aura akelA zAstra kA vyAkaraNa, vaidyaka, kAvya, nyAya aura jyotiSa, dharma zAstra par3he parantu antara svarUpa zuddha abheda hai, usa para lakSya, dRSTi abheda para na kare to isake zAstra manthana meM koI sAra nahIM hai| kaho, samajha meM AyA isameM? adhyAtma se bAhara rahatA hai| antara svarUpa.... vItarAga ke zAstra kA kahane kA Azaya to (yaha hai ki) bhagavAna AtmA eka samaya meM abheda pUrNa vastu hai - usakA anubhava karanA, usakA jJAna karake usake andara meM ekAgra honA, yaha zAstra kA sAra hai| zAstra par3hakara bhI yaha na kare to una zAstra par3hanevAloM ko jar3a kahA hai| jar3a kahA hai na? par3ha-par3hakara karane kA thA, vaha to kiyA nahIM; zAstra ke paThana meM ruka gyaa| dekho! andara hai, isa tarapha..... jar3a jaise hI AtmajJAna rahita haiN| jinavANI jAnane kA phala nizcayasamyagdarzana kI prApti karane kA prayAsa hai| jinavANI sunakara, par3hakara, dhAraNa kara phala to yaha hai ki andara svarUpa kA nizcayasamyak nirvikalpa AtmA kI pratIti karanA aura anubhava karanA, yaha usakA sAra hai| yaha nahIM kiyA, isake binA kriyAkANDa aura zAstra-paThana kiyA kare, usameM kahIM AtmA kA jhukAva nahIM hotA, (use) jar3a kahA hai, jdd'| cAra
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 gAthA-53 anuyogoM ke grantha par3hakara.... cAroM anuyoga par3hakara, chaha dravya jAnakara, nava tattva jAnakara, paMcAstikAya ko jAnakara.... jAnakara andara nikAlanA to AtmA hai; usa Atmasanmukha kA anubhava aura dRSTi nahIM hai to usa cAroM anuyoga ke paThana ko-sabako yahA~ jar3a kahA hai| jisakA cAra gati kA phala hai, use jar3a kahA hai| samajha meM AyA? bhedajJAna kI kalA prApta karake nizcayasamyagdarzana ke lAbha ke liye nitya bhedavijJAna kA manana krnaa|shaastr kahakara to yaha kahanA hai na ki rAga aura karma se terI cIja bhinna hai aura yaha AtmA apane ananta svabhAva-guNa se abhinna hai| samajha meM AyA? AtmA ananta guNa zuddha caitanya, atIndriya Ananda Adi guNa AtmA ke haiM - aise guNa se AtmA abhinna eka hai aura rAga, vikAra, zarIra se AtmA bhinna hai| yadi aise AtmA kA antara jJAna, nirvikalpa vedana aura dRSTi nahIM kI to isa zAstra paThana kA use koI phala nhiiN| AhA...hA...! kaho, samajha meM AyA isameM kucha ? kapUracandajI ! kyA karanA? cakkI lAkara gehU~ dalanA.... use patA lagatA hai| AhA...hA...! kahate haiM, bhAI! yaha to bAhara kI vastu hai| vastusvarUpa eka samaya meM saccidAnandasvarUpa AtmA hai| AtmA zAzvat jJAna aura Ananda kA bhaNDAra hai| usa AtmA kA antara anubhava karanA aura dRSTi karake lIna honA, yahI sampUrNa (jinAgama kA sAra hai)| zAstra bhale hI kama par3hA ho, vizeSa AtA na ho parantu karane yogya yaha hai| yaha na kiyA hove to usane par3hakara kyA kiyA? samajha meM AyA? yahA~ nIce inhoMne thor3A likhA hai| samajha meM AyA? andara AtmA kA sAkSAtkAra ho jAtA hai| yadi antara meM prayatna kare to AtmAnanda kA anubhava hotA hai, tabhI mokSamArga kA patA milatA hai| antara kA AtmA jJAyaka nirvikalpa hai - aisA pratIti meM Ane para, mokSa kA mArga yaha hai - aisA use patA laga jaaegaa| isake binA zAstra par3hane meM kucha patA nahIM lgegaa| samasta zAstroM ke paThana kA hetu samyagdarzana kA lAbha hai| dekho! pahale yaha liyaa| anya kaheM, kriyA karanA, vrata pAlanA - yaha zAstra kA phala hai| yahA~ to kahate haiM ki pahale samyagdarzana karanA, yaha pahalA phala hai| samyagdarzana ke bAda svarUpa meM sthiratA-cAritra kare, vaha to utkRSTa vairAgya hai, utkRSTa puruSArtha hai, parantu pahale
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 371 yaha saba par3hakara samyagdarzana kA lAbha caahie| use nahIM pAyA to zAstra par3hanA kAryakArI nahIM hai| zAstra par3hakara kyA (kiyA)? vAda-vivAda kiyA, dUsare ko samajhAyA aura dUsaroM se bahuta bAteM dhAraNa kI, parantu jo karane kA thA, vaha to kiyA nhiiN| aneka jIva, vyavahAra zAstra meM kuzala hokara vidyA kA mada karake unmatta ho jAte haiM.... vyavahAra zAstra meM bAhya meM kuzala (hove, vaha) mada karatA hai, md| hama par3he haiM, hameM AtA hai| samajha meM AyA? use kucha nahIM AtA; use samajhAnA nahIM AtA, bolate nahIM AtA aura (kahatA hai ki) hameM to saba AtA hai| kaho, nihAlabhAI! AhA...hA...! mumukSu - AtA hove to.... uttara - kyA AtA hove to? dhUla kahalAye? ise AnA kahate haiM ? yaha AnA hai hI nhiiN| AtmA kA antara nirvikalpa zraddhA aura vedana karanA, vaha 'AnA' hai| samajha meM AyA? hajAroM logoM ko samajhAnA yA logoM se bAteM dhAraNa karanA, yaha kahIM tAtvika bAta nahIM hai| bhagavAna AtmA antara Anandakanda saccidAnandamUrti hai, usakA antara meM vedana karake, nirvikalpa AtmA kA svAda lenA, anubhava karanA - yaha pUrA phala hai| yaha kiyA, usane saba kiyaa| samajha meM AyA? yaha kiyA nahIM, usane kucha kiyA nhiiN| unmatta ho jAtA hai, kaSAya kI malinatA bar3hA detA hai| dekho, bar3hA detA hai| kaSAya abhimAna bar3he, mujhe AtA hai, dekho, ise nahIM aataa| dekho! ise AyA, itanA bola hamako Aye, hamako javAba denA AtA hai, hama bar3e paMDita catura haiM (aisA) mithyA abhimAna bar3hatA hai| AtmA jJAnAnandasvarUpa hai, usake antarabhAna binA aise bAhya paThana, kaSAya vRddhi karatA hai| khyAti pUjA lAbha kA premI hokara.... bAhara meM premI hai, duniyA meM bar3A khe| sAMsArika viSaya-kaSAya kI puSTi ke lie hI jJAna kA upayoga karatA hai| usameM kabhI adhyAtmika grantha nahIM par3hatA, kabhI AtmA ke zuddhasvarUpa kA manana nahIM krtaa| kadAcit par3he to bhI andara manana (nahIM karatA) antara meM AnandasvarUpa meM jhukAva karake nirvikalpa dazA pragaTa karanA (cAhie), vaha nahIM krtaa| usake andara saMsAra kA moha ghaTane ke badale bar3hatA jAtA hai| ThIka likhA hai| kisa ora hai ? yahA~ (hai)? hai yA nahIM andara? hai|
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 gAthA-53 ve AtmajJAna kA prakAza pAye binA ajJAna ke andhakAra meM hI jIvana ga~vAkara manuSya janma kA phala prApta nahIM krte| ajJAna meM.... zAstra par3he, bar3appana lekara vAda-vivAda (kiyA) parantu bhagavAna AtmA atIndriya Ananda kA svarUpa hai, use antara samyagdarzana dvArA, nizcaya dvArA anubhava na kare to usakI sampUrNa jindagI aphala jAtI hai| dhUla bhI nahIM... duniyA lAkhoM mAne yA na mAne, usake sAtha koI sambandha nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? mumukSu - bahuta loga mAne to adhika acchaa| uttara - usake sAtha kyA kAma hai? mAne yA na mAne, usake ghara rhaa| samajha meM AyA? zAstroM kA jJAna unake lie saMsAra bar3hAnevAlA bana jAtA hai| bhASA dekho! AtmA akhaNDa Anandakanda kI dRSTi ke anubhava binA use zAstra kA jJAna saMsAra vRddhi kA kAraNa hotA hai / jahA~-tahA~ hameM AtA hai, use nahIM AtA, hama aisA sIkhe... samajha meM AyA? ise apanI bar3hAI ke Age dUsare kI mahattA nahIM suujhtii| samajha meM AyA? nirvANamArga se unheM dUra le jAtA hai| lo! samajha meM AyA? yaha 53 (gAthA pUrI) huii| indriya va mana ke nirodha se sahaja hI AtmAnubhava maNu-iMdihi vi choDiyau bahu pucchiyai Na koii| rAyaha~ pasarU NivAriyai sahaja upajjai soii||54|| mana indriya se dUra haTa, kyoM pUchata bahu baat| rAga prasAra nivAra kara, sahaja svarUpa utpaad|| anvayArtha - (bahu maNu iMdihi vi choDiyai) yadi buddhimAna mana va indriyoM se chuTakArA pA jAve (koi Na pucchiyai) taba kisI se kucha pUchane kI jarUrata nahIM hai (rAyaha~ pasarU NivAriyai) jaba rAga kA phailAnA dUra kara diyA jAtA hai (sahaja soi upajjai) taba yaha AtmajJAna sahaja hI paidA ho jAtA hai|
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 54 / indriya va mana ke nirodha se sahaja hI AtmAnubhava / maNu- iMdihi vichoDiyau bahu pucchiyai Na koI / rAyaha~ pasarU NivAriyai sahaja upajjai soI // 54 // 373 mana, indriya ko dUra kara / AtA hai na ? hai na isameM ? yaha saMkSipta meM saMkSipta bAta... bhagavAna AtmA akhaNDAnanda prabhu hai, use mana aura indriya se dUra kara aura anubhava kara yaha karane kA hai| kyA bahuta pUche bAta ? bahuta bar3I-bar3I bAteM pUche aura yaha kare aura vaha kare... parantu yaha sAra to nikAlatA nahIM / kaho, samajha meM AyA ? kyA bahuta pUche bAta ? aisA AyA yA nahIM andara ? hai ? pUre dina pUchanA - pUchanA, pUchA pUcha, pUchA pUcha (karatA hai) parantu pUcha kara karanA kyA hai ? hai ? spaSTa hotA hai| -- mumukSu uttara kyA spaSTa hotA hai| karane kA to yaha hai, yaha spaSTa kyA huA ? yahA~ pATha hai na? 'bahu pucchiyai Na koi' bahuta pUchatAcha karatA hai, pUre dina ki isakA aisA hai aura usakA aisA hai aura isakA aisA hai aura usakA aisA hai .... isalie yaha samyagdarzana ho gayA ? aura samyagjJAna usake kAraNa nirmala ho gayA ? aisA nahIM / devAnupriyA ! 'rAyaha~ pasaru NivAriyai' dekho! kahate haiM, tIna bAta kii| bhagavAna AtmA pUrNAnanda kA nAtha prabhu, use mana aura indriya se haTAkara aura rAga dUra karake antara meM ekAkAra honA, yaha mokSa ke lie karane yogya hai / mana aura indriya se haTAkara, andara jAnA aura rAga ko dUra karake vItarAga dRSTi karanA / AhA... hA...! dhamAla (ke kAraNa ) yaha bhI sUjhe aisA nahIM / yaha zatruMjaya kI yAtrA aura ho... ho... ho... ho... jayacandabhAI ! bar3I dharmazAlAe~, dasa-dasa hajAra loga AveM... AhA...hA... ! dharma... dharma... dharma... mAno dharma vahA~ luTatA hogA ! dharma kahA~ hai ? samajha meM AyA ? yaha to jarA rAga kI mandatA hove to zubhabhAva hotA hai| bhakti aura yAtrA meM dharma-varma hai nahIM / AhA... hA... ! mumukSu - koI yAtrA karegA nahIM / uttara - kauna karatA hai ? bhAva Aye binA rahegA nahIM, AyegA taba / abhI kahate the
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 gAthA-54 kala, hA~! ki hama vinatI karane AnevAle haiN| e...I...! maiMne kahA aba 'abhI zarIra-varIra kAma nahIM karatA, aba apanA mana....' nahIM, hama aayeNge| kahe, jayantIbhAI! aura do-cAra -pA~ca Akara (kaheM), pAlItAnA Aye solaha varSa ho gaye, eka bAra to Ao, pdhaaro| lo, inheM abhI najadIka lagatA hai| yahA~ to kahate haiM ki isa yAtrA karane kI bar3I yAtrA yaha ki yaha bhagavAna AtmA ananta zAntarasa kA piNDa hai, yaha mana aura indriyoM se dUra karake rAga haTAkara andara meM sthira honA, yaha bar3I yAtrA hai| AhA...hA...! ai...I...! mA~gIrAmajI ! vaha to zubhabhAva hotA hai, parantu vaha kahIM dharma hai aura usake kAraNa antara Atmasanmukha jAyA jAtA hai, isa bAta meM koI dama nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? bhakti, yAtrA hotI hai parantu usakA pariNAma zubhabhAva jitanA hai| samajha meM AyA? parantu vaha zubhabhAva huA, isalie Atmasanmukha jAegA - aisA nahIM hai| unakI donoM kI dazA aura dizA meM antara hai| AhA...hA...! eka vyakti ne pUjA-bhakti-yAtrA zubhabhAva hai, vaha pUrA utthApita kara diyA (kyoMki) jaba taka svarUpa meM sthira nahIM ho sake, taba taka aisA bhAva AtA hai parantu usa bhAva dvArA dharma hotA hai, usa bhAva ke dvArA dharma kA kAraNa hotA hai, isa bAta meM dama nahIM hai| are...are... ! kaThina bAta parantu.... hai na? buddhimAna mana aura indriyoM se chuTakArA pAtA hai... bhagavAna AtmA, mana aura indriyoM se haTa jAye, yaha ise karane kA hai| to kisI ko bhI pUchane kI AvazyakatA nahIM rhtii|kuch pUchane kI jarUrata nahIM, yaha to AtA hai na? nirjarA (adhikAra) meM AtA hai| nirjarA (adhikAra) 206 (gAthA) kyA bahuta pUchane kA kAma hai tujhe? andara jA na ! e...! AhA..hA...! phira karake to yaha karane kA hai. yaha to ta karatA nahIM. pare dina pachatAcha karatA hai parantu isameM kyA hai ? AhA...hA... ! bhagavAna cidAnandamUrti AtmA akhaNDa prabhu sarvajJa paramezvara trilokanAtha tIrthaMkara ne AtmA dekhA, aise AtmA ke antara meM sthira honA, dRSTi karake sthira honA, yaha mukhya dharma kA kartavya aura kArya hai| aba, yaha karatA nahIM aura pUre dina pUchatAcha karatA hai ki isakA kaise aura isakA kaise? saba isakA (aisA ki) andara sthira ho yh| le, samajha meM AyA? yaha bAhara se koI kriyAkANDa se yA pUjA-bhakti
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 375 yogasAra pravacana (bhAga-1) se (yA) zatrujaya kI lAkha yAtrA kare, karor3a kare sammedazikhara kI, usameM se AtmA prApta ho aisA nahIM hai| kaho, jagajIvanabhAI ! kyA hogA? kahate haiM ki rAga kA phailAva dUra kara / lo! dekho, AtmA ke svabhAva meM ekAgra hone para AtmA kI zAnti kA vistAra hotA hai| rAga kA vistAra ghaTe aura arAga kA vistAra hotA hai| AhA...hA...! zubharAga kA bhI vistAra ghaTatA hai - yahA~ to aisA kahate haiM / samajha meM AyA? AnandamUrti prabhu AtmA hai| nityAnanda AtmA andara hai, usa nityAnanda meM - Ananda meM ekAgra hone para Ananda kA phailAva hotA hai| rAga kA vistAra ghaTatA hai, yaha vastu kartavya hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? taba yaha AtmajJAna sahaja hI utpanna ho jAtA hai| zAstra ke rahasya ko jAnanevAle, jo vyavahAra-nizcayanaya se athavA dravyArthika paryAyArthikanaya se chaha dravyoM kA svarUpa bhale prakAra.... jAnakara AtmA kI ora upayoga lagAnA caahie| AtmAdhIna nizcayacAritra ke lAbha ke lie upayoga ko ( unheM) mana aura indriyoM kI tarapha jAne se rokanA caahie|lo! indriyoM ke viSayoM kI tRSNA miTAnA cAhie.... ityAdi-ityAdi bahuta bAta hai| pUchatAcha karane kI kyA AvazyakatA hai? ityAdi inhoMne DAlA hai| vAstava meM jise anubhava karanA hai, vaha svayaM hI hai| kyA kahate haiM ? anubhava-AtmA kA dharma karanevAlA to svayaM hI hai| anubhava karanevAlA AtmA hai| AtmA svayaM hai, use para ke pAsa se kahA~ kucha lenA hai ? samajha meM AyA? svayaM hI anubhava karanevAlA aura svayaM hI anubhava kA Ananda lenevAlA hai| usameM para ko pUchakara kahA~ andara meM mile aisA hai? AhA...hA...! bahu pUche bAta, hA~! sAdhAraNa bAta jAnane kI jarUrata hai - aisA kahate haiN| vAstava meM jise anubhava karanA hai, vaha svayaM hI hai| AtmA ke Ananda kI gAr3ha zraddhA sarva AtmA athavA parapadArtha ke Azrita sukha ke prati vairAgya utpanna kara detI hai| lo! yaha AtmA kI zraddhA ki maiM Ananda hU~, isa zraddhA se AtmA ko para-zarIrAdi meM Ananda hai, isa buddhi kA nAza ho jAtA hai| AtmA meM gAr3ha zraddhA hone para AtmA Ananda aura anAkula zAnta aura zAnti kA parvata svayaM hai,
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 gAthA-55 aise bhagavAna AtmA kI gAr3ha pratIti hone para AtmA ke atirikta dUsare AtmA aura dUsare pudgala meM sukhabuddhi kA nAza ho jAtA hai| kaho, samajha meM AyA? dUsare pudgala zabda se yaha paisA-dhUla, strI, putra isa dhUla meM kahIM sukha hai nhiiN| samajha meM AyA? yaha 54 (gAthA pUrI) huii| pudgala va jagat ke vyavahAra se AtmA ko bhinna jAne puggala aNNu jiaNNu jiu aNNu ji sahu vvhaaruu| cayahi vi puggala gahahi jiu lahu pAvahi bhvpaaruu||55|| jIva pudgala doU bhinna hai, bhinna sakala vyvhaar| taja pudgala graha jIva to, zIghra lahe bhvpaar|| anvayArtha - (puggalu aNNu ji) pudgala mUrtika kA svabhAva jIva se anya hai (jiu aNNu) jIva kA svabhAva pudgalAdi se nyArA hai (sahu vavahArU aNNu ji) tathA aura saba jagat kA vyavahAra prapaMca bhI apane AtmA se nyArA hai ( puggalu cayahi vi jiu gahahi) pudgalAdi ko tyAgakara yadi apane AtmA ko nirAlA grahaNa kare (lahu bhavapArU pAvahi) to zIghra hI saMsAra se pAra ho jaave| puggala aNNu jiaNNu jiu aNNu ji sahu vvhaaruu| cayahi vi puggala gahahi jiu lahu pAvahi bhvpaaruu||55|| 55, saMsAra se pAra hone kA upAya - eka AtmA kA jJAna hai / 'puggala aNNu' yaha zarIra, karma Adi anya hai| asadbhUta vyavahAra kA viSaya jo karma, pudgala ve saba anya haiN| 'aNNu ji sahu vavahAru' bahuta saMkSipta DAlA hai / azuddha nizcaya se utpanna hote, aise puNya-pApa, rAga-dveSa ke bhAva bhI vyavahAra haiN| vaha vyavahAra bhI AtmA ke svabhAva se anya hai| samajha meM AyA? inhoMne Age thor3A DAlA hai, hA~!
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 377 merA zuddha svabhAva ina pA~ca tattva aura sAta padArthoM ke vyavahAra se nirAlA hai| bhagavAna AtmA kA jo vyavahAra, vaha pA~ca tattva aura sAta padArthoM ke vyavahAra se atyanta nirAlA hai| puNya-pApa, Asrava, saMvara, nirjarA, bandha, mokSa se nirAlA tattva akhaNDa abheda hai| samajha meM AyA? vyavahAra. samasta vyavahAra se arthAta? karma zarIra se bhinna: paNya-pApa se bhinna aura AtmA kI isa vikArI paryAya yA avikArI paryAya se bhI bhinna hai| avikArI paryAya sadbhUta vyavahAra kA viSaya hai| samajha meM AyA? yaha saba vyavahAra hai / guNa-guNI bheda bhI vyavahAra hai| bhagavAna AtmA zuddha caitanya aura usake Azrita rahanevAle guNa - aisA vikalpa bhI vyavahAra hai / usa vyavahAra ko chor3a - aisA kahate haiM / dekho, samajha meM AyA? 'aNNu ji sahu vavahAru' 'saha vavahAru' sarva vyavahAra / lo! vyavahAraratnatraya to vyavahAra anya hai| guNa-guNI ke bheda se bhagavAna AtmA andara meM vicAratA hai ki o...ho...! isa vastu meM aise ananta guNa rahe hue haiM, ananta Ananda hai - aisA jo bhedavAlA vikalpa hai, vaha vyavahAra hai| vaha vyavahAra bhI bhagavAna AtmA se anya hai| samajha meM AyA? AhA...hA...! samajha meM AyA? nirAlA.... nArakI aura nArakI Adi ke (bheda se) to bhinna hai| saMkalpa-vikalparUpa kriyAe~, yaha saba mere zuddha Atmika pariNamana se bhinna hai| saMkalpa-vikalpa kI kriyAe~.... sabhI AtmA ke saMkalpa se-vastu se bhinna hai| jagat kA samasta vyavahAra mana-vacana-kAyA ke yoga se athavA zubha yA azubha ke upayoga se calatA hai| mere zuddha upayoga meM aura nizcaya Atmika pradezoM meM unakA koI saMyoga nahIM hai.... do bAta - mere zuddhabhAva meM aura zuddha Atmapradeza meM... samajha meM AyA? pradeza DAle haiM na? vyNjnpryaay| asaMkhya pradeza zuddha haiN| una zuddha pradezoM meM yaha saba mana-vacana-kAyA kA vyApAra yA zubhAzubhabhAva, vaha mere zuddhabhAva meM nahIM haiM; ve mere zuddha asaMkhya pradeza ke kSetra meM nahIM haiN| AhA...hA...! yaha to ve kahate haiM - manavacana-kAya kI kriyA, vaha dharma hai| usase nirjarA hotI hai - aise lekha Ate haiM, lo! o...ho...ho...! dharma ke vidrohI dharma ke nAyaka ho gaye haiN| haiM ? vidrohI kahA, dharma ke vidrohI dharma ke nAyaka haiM - aisA dAvA karate haiN| haiM? AhA...hA...! jahA~ nirvikalpa padArtha hI prabhu AtmA nirvikalpa Anandakanda hai, saccidAnanda kA
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 gAthA-55 golA hI sampUrNa bhinna hai| mana, vANI, deha se pUrI cIja hI paramAtmasvarUpa bhinna hai - aise bhinna ko bhinna dekhe, dekhakara anubhava kare nahIM aura bAhara kI kriyA se dharma mAne, mana-vacana se dharma mAne, puNyapariNAma se dharma mAne, tIrthayAtrA pUjA se dharma mAnatA hai, ve to bhagavAna ke darzana se samakita hotA hai - aisA kahate haiN| AhA...hA...! isa bhagavAna ke darzana se samakita hotA hai| bhagavAna ke darzana se hotA hai, zubhabhAva hotA hai| bhAva hai, vaha zubha hai, vaha kahIM dharma nahIM hai, saMvara-nirjarA nahIM hai| kitane hI bar3e-bar3e (vidvAn) kahate haiM, Asrava cAla ghaTatI hai, saMvara bar3hatA hai... parantu bhAI! paradravya hai, vahA~ lakSya jAye arthAt zubhabhAva (kI) vRtti utpanna ho (usa) zubha kI dizA para ke prati hai aura svabhAva kI-zuddha kI dazA antara ke prati hai| kaho, samajha meM AyA isameM? kahate haiM, mere zuddha upayoga meM kucha hai nhiiN| hai na? phira thor3A sA DAlA hai| vaha azuddha vyavahAra... sarva vyavahAra kahA hai na? azuddha nizcaya se kahe jAnevAle, rAgAdi bhAvoM se, anupacarita asadbhUta vyavahAranaya se kahe jAnevAle kArmANa Adi zarIroM ke sambandha se; upacarita asadbhUta vyavahAranaya se kahe jAnevAle strI, putrAdi, cetana aura dhana Adi acetana padArthoM se maiM bhinna huuN| yaha to spaSTIkaraNa ThIka kiyA hai| saba vyavahAra kA artha kiyA hai| sadbhUta vyavahAra se kahe jAnevAle guNa-guNI ke bhedoM se bhI maiM dUra huuN| lo! maiM samasta vyavahAra kI racanA se nirAlA eka parama zuddha AtmA huuN|aahaa...haa...! svayaM paramAtmA hai, use kisI rAga aura para ke sAtha kucha sambandha nahIM hai - aise AtmA kA andara meM dhyAna karanA aura zraddhA-jJAna karanA hI mokSa kA mArga hai| bahuta se kahate haiM, aisA kahe aura phira vApasa (mandira banAte haiN)| ina malUkacandabhAI ko kahate haiM, mandira acchA bnaanaa| rAmajIbhAI ! inheM bahuta kahate haiN| acchA karanA, amuka karanA, amuka krnaa| e...I... ! yaha kaheM parantu paisA kahA~ se lAnA? tumheM paisA lAne ko kahA jAye? itane adhika paise lAnA kahA~ se? kaho, samajha meM AyA? vaha to zubhabhAva hotA hai, taba yaha saba vastue~ hotI haiN| bAkI honA ho, taba hotA hai| zubhabhAva hotA hai - bhakti kA, pUjA kA, mandira hove to ThIka, deva-darzana hove - aisA bhAva
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 379 hotA hai parantu isa bhAva kI maryAdA ko aisA TA~ke ki yaha bhAva AyA, isalie aba ise AtmA kA anubhava aura dharma hogA - aisA nahIM hai| isI prakAra isa bAta ko atyanta ur3A hI de; azubhabhAva se bacane ke lie - aisA bhakti kA, pUjA kA, dayA kA, dAna kA, yAtrA kA bhAva hotA hai, use ur3A de to vaha tattva ko nahIM smjhtaa| samajha meM AyA? / maiM samasta vyavahAra kI racanA se nirAlA eka parama zuddha AtmA huuN| lo! jJAyaka eka prakAzavAna parama nirAkula, parama vItarAgI, akhaNDa dravya huuN| ThIka kahA hai| artha ThIka karate haiN| samajha meM AyA? isa prakAra manana karake jo apane AtmArUpI ratna kA grahaNa karake.... bhagavAna AtmA apane svarUpa kA ratna - caitanyaratna - usake antara meM ekAgra hokara caitanya ko grahaNa karatA hai| usake hI svAmIpane meM santuSTa ho jAtA hai| dharmI to apane sahajAtmasvarUpa kA svAmI (hotA hai)| yaha AtmA zarIra, vANI, mana kA to mAlika nahIM parantu dayA, dAna ke vikalpa kA mAlika bhI AtmA nahIM hai| AhA...hA...! sahajAtmazuddha caitanyapiNDa prabhu, usakA yaha AtmA sahajAnanda kA svAmI hai| samajha meM AyA? aura apane svarUpa ke-sahajAnanda ke svAmI meM hI dharmI ko santoSa dikhatA hai| yaha (ajJAnI para kA) svAmI huA - makAna kA, mAlika kA, amuka kA, itanI striyA~, itane lar3ake, itanI ijjata, itanI kIrti, itane makAna, yaha itane-itane zubhabhAva kiye, unakA svAmI hotA hai to kahate haiM ki vaha svayaM asantoSa meM ghira gayA hai| AhA...hA... ! use santoSa nahIM hotA / santoSa to dharmAtmA ko apane zuddhasvarUpa kI zraddhA -jJAna meM santoSa hai| apanA sahaja svAbhAvika AtmA kI pU~jI, AtmA kI pU~jI ananta gaNarUpa kA svAmI hone se santoSa mAnatA hai| ziSyoM kA svAmI ho - hamAre itane ziSya, itanI hamArI celiyA~... samajha meM AyA? hamane itanI pustakeM banAyIM, isake - amuka ke hama svAmI... kitanI pAThazAlAoM ke hama svAmI, una sabake adhipati haiM, pratyeka meM hotA hai na....? kyA kahalAte haiM usake ? pramukha, adhyakSa... amuka ke (TrasTI haiM,) amuka ke adhyakSa haiM, yaha saba para kA svAmIpanA mAnanA yaha to mUr3hatA hai| vahA~ kahA~ para meM terA svAmIpanA thA? samajha meM AyA? kitanoM ko aisA hotA hai|
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 gAthA-55 kisake lar3ake? usakA Avega ho jAtA hai| yaha lakSmI itanI kahalAtI hai, do karor3a -pA~ca karor3a yaha kisakI? merii| mumukSu - to lakSmI isakI hogI yA nahIM? uttara - dhUla meM bhI isakI nahIM hai| isakI hove to isake AtmA meM ghusa jAnA caahie| samajha meM AyA? haiM? mumukSu - tijorI meM par3e hote haiN| uttara - tijorI meM (hove) parantu... tijorI, tijorI kI svAmI hai, paramANu paramANu kA svAmI hai| yaha kahA~ se lAyA usameM ? dekho! usake hI svAmIpane meM santuSTa ho jAtA hai.... AhA...hA...! bhagavAna AtmA apanA abheda, akhaNDa, AnandasvarUpa kA vedana-anubhava karane para usameM santoSapanA samAhita ho jAtA hai| usake svAmIpane meM hI santoSa hai| rAga aura para ke svAmIpane meM to du:khadAyaka adhika bhrama hai| samajha meM AyA? (phira) samayasAra kA dRSTAnta diyA hai| AtmAnubhavI hI saMsAra se mukta hotA hai je Navi maNNahiM jIva phuDu se Navi jIu munnNti| te jiNa-NAhaha~ uttiyA Nau saMsAra muNcNti||56|| spaSTa na mAne jIva ko, aru nahiM jAnata jiiv| chUTe nahiM saMsAra se, bhAve jina jI atiiv|| anvayArtha - (je phuDu jIva Navi maNNahiM) jo spaSTarUpa se apane AtmA ko nahIM jAnate haiM (je jIu Navi maNaMti ) va jo apane AtmA kA anubhava nahIM karate haiM (te saMsAra Nau muMcuti) ve saMsAra se mukta nahIM hote (jiNa NAhahaM uttiyA) aisA jinendradeva ne kahA hai|
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 381 yogasAra pravacana (bhAga-1) 56 / AtmAnubhavI hI saMsAra se mukta hotA hai| jeNavi maNNahiMjIva phuDu se Navi jIu munnNti| te jiNa-NAhaha~ uttiyA Nau saMsAra muNcNti||56|| jo bhagavAna AtmA.... jo spaSTarUpa se AtmA ko nahIM jAnatA.... spaSTa arthAt pratyakSa samajha meM aayaa| 'Navi-maNNahiM jIva phuDu' AtmA vikalparahita, mana ke saMgarahita sIdhe AtmA apane ko jJAta ho... aise AtmA ko pratyakSarUpa se koI nahIM jaantaa| samajha meM AyA? aura jo apane AtmA ko anubhava nahIM karatA.... jAnanA aura anubhava karanA, donoM sAtha liye haiN| pratyakSa nahIM jAnatA.... do zabda alaga kiye haiM na? eka to pratyakSa nahIM jAnatA; usameM vajana yaha diyA ki rAga aura mana rahita AtmA ko sIdhe jAnane kA nAma AtmA kA jAnanA kahalAtA hai| samajha meM AyA? aise do bola (kahe haiN)| 'je Navi-maNNahiM jIva phuDu je Navi jIu muNaMti' bhagavAna AtmA... ! yahA~ to akele AtmA ke hI gIta haiN| yogasAra! bhagavAna pUrNAnanda prabhu ke andara meM ekAkAra ho, vahI yogasAra hai; bAkI kucha sAra-phAra hai nhiiN| kyA kahate haiM ? jo koI jIva apane AtmA ko spaSTarUpa se apane AtmA ko nahIM jAnatA.... eka baat| parokSa se jAnanA ki yaha AtmA hai, yaha AtmA (hai) vaha AtmA nhiiN| pratyeka gAthA meM bhAva badalate haiM, hA~! bAta to aisI kI aisI lagatI hai parantu badalate haiN| bhagavAna AtmA svAnubhUtyA ckaaste'| eka jJAna kI lahara se jAgatA bhagavAna svayaM apane ko pratyakSa na jAne, use kahate haiM ki, use hama jJAna nahIM khte| AhA...hA... ! aisA yahA~ kahate haiN| mumukSu - eka vikalpa se jAne aura.... uttara - vikalpa se jAne, vaha jJAna hI nahIM, vaha jJAna hI nahIM hai| pratyakSa jAne, use jJAna kahate haiM - yahA~ aisA siddha karanA hai| vikalpa se jAnanA, vaha jAnanA nahIM hai| jamUbhAI ! saba bAta aisI hai| mumukSu - vyavahAra se jAnA kahalAtA hai?
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 56 uttara - nahIM, eka hI prakAra / vyavahAra se jAnA, vaha jAnanA hai hI nahIM / jJAna kA sIdhA jJAna hue binA jAnanA, vaha jJAna hai hI nahIM / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? mumukSu - sIdhA arthAt aisA...... 382 uttara sIdhA arthAt rAga binA, andara pratyakSa jJAna | zAstra kA jJAna aura usakA utpanna huA vikalpa, usase AtmA (jAnA) aisA nahIM hai / 'phuDu' zabda isalie prayoga kiyA hai| bhAI! yaha to mUlamArga hai| bhagavAna AtmA ko andara jJAna se jJAna kA pratyakSa svasaMvedana honA use jJAna kahate haiM - aisA yahA~ kahate haiN| bhagavAna AtmA caitanyabimba prabhu kA ise jJAna se jJAna honA, sIdhA svasaMvedana honA, use AtmA kA jJAna kahA jAtA hai| mumukSu - sIdhA kahA arthAt Ter3hA nahIM / uttara - Ter3hA (arthAt) isa rAga se kiyA aura vikalpa se kiyA, zAstra se kiyA, vaha kahIM jJAna nahIM hai, vaha Ter3hA kahalAtA hai / AhA... hA... ! yahA~ to nirAlA prabhu, atyanta nirAlA hai na ? AhA...hA... ! vastu to vastu paramAtmasvarUpa hI svayaM hai / kala to AyA nahIM thA ? paramAtmasvarUpa meM sthita AtmA hai| sthita hai / paramAtmasvarUpa meM sthita hai, vaha rAga meM puNya meM alpajJAna meM bhI nahIM / AhA... hA... ! o...ho... ! santoM kI kathanI (ne) mArga ko sarala karake aisA jagata ko samajhAyA hai ! bhAI ! tU to terI hathelI meM - hAtha meM aisA hai na! pUrNa sattA / kahA nahIM thA ?' satatam sulabhaM' AyA thA yA nahIM ? bhagavAna ! tU tujhe sulabha na ho to tujhe kauna sI cIja sulabha hogI ? AhA... hA...! ! I bhAI ! jJAnAnanda kI jyota hai na! atIndriya Ananda kI mUrti pragaTa... pragaTa... pragaTa... pragaTa hai na ! astirUpa se pragaTa hai, use nAstirUpa kaise kahanA ? AhA... hA...! isa saba vyavahAra se mukta bhagavAna AtmA hai / AhA... hA... ! dekho, to sahI ! yaha A gayA hai samyagdRSTi vyavahAra se mukta hai - aisA isameM A gayA hai| samajha meM AyA ? ho bhale ... jaise paradravya hai, aise ho bhale - dayA, dAna, vrata, bhakti, pUjA (kA) bhAva - zubhabhAva hotA hai parantu samyak AtmA jJAyakamUrti kA jisane sIdhA jJAna karake jAnA, vaha dharmI to vyavahAra se
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 383 yogasAra pravacana (bhAga-1) mukta hai| AhA...hA...! mA~gIrAmajI! vyavahAra se lAbha to nahIM parantu vyavahAra se mukta hai| vyavahAra bheda, vikalpa, rAga hai| bhagavAna AtmA abheda caitanya ke anubhava meM, usakI abhedadRSTi meM dharmI vyavahAra se mukta hai| samajha meM AyA? vyavahAra karanA par3e aura honA cAhie - aisA nahIM, yaha kahate haiN| ho, parantu karanA par3e aura hove to ThIka - aisA samyagdRSTi ke AtmA ke jJAna meM nahIM hai| usake bAda yaha bAta leNge| anya vyavahAra kahA na? samajha meM AyA? anya sarva vyavahAra... kahA~ taka le gaye, dekho na ! vastu jaise sarva se anya - aisI abhedadRSTi jahA~ huI, usameM vaha sarva vyavahAra se bhinna hai| samajha meM AyA? yaha vyavahAra kA pUMchar3A nizcaya ko lAgU nahIM par3atA - aisA yahA~ to kahate haiN| AhA...hA...! samajha meM AyA? AhA...hA...! yaha prabhu akelA jJAna kA sUrya prabhu bhinna hai| kahate haiM ki use jAnanA, taba kahate haiM ki jisakA (svarUpa) apane ko pratyakSa ho| jisane para kI sahAyatA, mana, vANI, rAga yA para kA zravaNa karanA, usase AtmA jJAta hotA hai? (kahate haiM) nhiiN| guru kI vANI meM bodha rahA hai AtmA? bodha to bodha meM rahA hai; bhagavAna, AtmA meM rahA hai| e...I...! mumukSu - taba to javAbadArI raha jAtI hai| uttara - aisA inhoMne kahIM DAlA hai| aisA vaha kahIM AyA thaa| nahIM? 53 to Aja calA, usake pahale kahIM thA, hA~! inhoMne DAlA hai| guru ke bodha meM jJAna nahIM - aisA kahate haiM, yaha to A gayA hai, yaha kahIM AyA thaa| nahIM AyA guru? niSedhakartA, aisA svayaM ne kahIM likhA thaa|56 calatI hai na? kahIM hai avazya, inhoMne eka jagaha DAlA thaa| (reta meM) tela nahIM parantu tila meM hai| isI prakAra zAstra meM AtmA nahIM parantu tana meM hai| jaise mRgamarIcikA meM jala nahIM parantu sarovara meM hai; usI prakAra guruvacana meM bodha nahIM parantu hRdaya sarovara meM hai - yaha 52 gAthA meM hai| 52 gAthA hai sahI na? 'sattha paDhaM jar3a appA' yaha bhAI, nahIM? 'lAlana'... yaha pahale 53 bola par3hA na? yahA~ 52 hai, usameM jarA antara hai| 'sattha paDhaM taha te vijar3a appA jeNa munnNti|' aisA likhA hai, dekho! guru vacana meM bodha nahIM parantu hRdaya sarovara meM hai| bodha yahA~ hai, kahate haiN| maiMne kahA, kahIM par3hA thaa| kaho, samajha meM AyA? yaha candramA jage, vahA~ Atmasamudra andara se uchalatA hai - aisA kahate haiN|
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 gAthA-56 kahate haiM ki jisane AtmA ko pratyakSa jAnA, usane AtmA ko jAnA kahalAtA hai| samajha meM AyA? 'je Navi-maNNahiM jIva phuDu' vaha saMsAra se nahIM chUTatA - aisA jinanAtha kahate haiN| kyA kahate haiM ? 'jiNa NAhahaM uttiyA' hai na? jinanAtha... aisA jinendradeva ne kahA hai| bhagavAna trilokanAtha paramezvara vItarAgadeva aisA pharamAte haiM - jisane AtmA ko pratyakSa nahIM jAnA, vaha saMsAra se nahIM chuuttegaa| samajha meM AyA? AhA...hA...! isa prakAra jJAna se jJAna ko jAnakara vedana kare.... rAga nahIM, mana nahIM, zarIra nahIM, vANI nahIM, guru nahIM, koI nhiiN| usane zAstra ke dhAre hue dhAraNA kiye bhAvanA ke bola, ve bhI nhiiN| samajha meM AyA? aisA bhagavAna AtmA 'phuDu' arthAt spaSTa svayaM, svayaM se nahIM jAne. svayaM apane se pratyakSa nahIM jAne.... 'jiNa-NAhaha~ uttiyA Nau saMsAra macaMti' jinendradeva kahate haiM ki vaha saMsAra mithyAtvAdi se chUTegA nhiiN| saMsAra zabda se mithyAtva, hA~! usa mithyAtva se nahIM chuuttegaa|aahaa...haa... ! aisA jinendradeva kahate haiN| hai yA nahIM? ai... zazIbhAI! AhA...hA...! bhagavAna AtmA....! dekho to sahI, yogasAra! yogasAra arthAt prabhu AtmA nirvikalpasvarUpa se, nirvikalpa vedana se apane ko na jAne to kahate haiM ki, isa vikalpa se jAnA aura mana se jAnA, zAstra se jAnA vaha jIva saMsAra se mukta nahIM hogaa| AhA...hA...! kyA bAta...! bAta to aisI hI hogI na? samajha meM AyA? aisA 'jiNa uttiyA' aneka jinendroM kI vANI meM aisA AyA hai| inheM likhanA par3A - 'jiNa uttiyA' AcArya ko likhanA par3A, bhAI! aisA to vItarAgadeva kahate haiM, hA~! paramezvara kevalajJAnI tIna loka ke nAtha kI vANI meM icchA binA dhvani AyI, usa dhvani meM aisA AyA thA ki jo AtmA ko pratyakSa.... cauthe guNasthAna se, hA~! AhA...hA...! rAgarahita bhagavAna AtmA ko pratyakSa na jAne, vaha saMsAra-mithyAtvAdi se nahIM chuuttegaa| samajha meM AyA? zazIbhAI ! AhA...hA...! saMsAra zabda se mithyAtva, vaha saMsAra hai, hA~! mithyAtva gayA, saMsAra nahIM rhtaa| AhA...hA...! jo spaSTarUpa se apane AtmA ko nahIM jAnatA.... eka baat| aura jo apane AtmA kA anubhava nahIM karatA.... phira sthiratA kI vizeSa bAta lI hai| pratyakSa jAnakara phira bArambAra AtmA meM anubhava karanA; pratyakSa jAnakara phira sthira honaa| bhagavAna AtmA
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 385 meM atIndriya Ananda kA bArambAra sparza honA, atIndriya Ananda kA sparza honA; pratyakSa jJAna aura phira atIndriya Ananda kA vizeSa vedana, vaha jise nahIM, vItarAga kahate haiM ki vaha saMsAra se chUTatA nahIM hai| AhA...hA...! kaThina bAta bhAI! / ve to aisA kahate haiM yaha nizcaya... nizcaya... ekAnta... ekAnta (kahate haiN)|sun na, bhagavAna! yaha terA ekAnta sva prApta karane kA yaha upAya hai| dUsarA upAya nahIM hai bhAI! tajhe lagatA hai ki yaha parokSa jJAna aura yaha parajJAna. bAhara kA vyavahAra (isase) AtmA ke Ananda ke anubhava ke binA tujhe kalyANa aura saMvara-nirjarA ho jAye - aisA hai nhiiN| isakA nAma ekAnta mithyAtva hai| samajha meM AyA? sva-saMvedana jJAna binA saMvara-nirjarA nahIM hai aura tU aisA mAne ki inake binA, zAstra ke paThana se saMvara-nirjarA (hote haiN)| yaha terI ekAnta mAnyatA hai / anubhava ke binA nirjarA kI ugratA nahIM hai aura tU kahatA hai ki yaha upavAsa kucha kareM aura yaha bhagavAna ke darzana se nirjarA ho (yaha terI ekAnta) mithyAtva kI mAnyatA hai - aisA kahate haiN| AhA...hA...! samajha meM AyA? mumukSu - aisA ma~hagA, kitanA hI kharca kare to bhI nahIM mile| uttara - anya to paccIsa gunA bhAva kharca kare to bhI ma~hagAI meM milatA hai, kahate haiM parantu yaha ma~hagAI kaisI? ThIka, nikAlate haiM na? yaha to aisI sastAI hai ki kisI kI AvazyakatA nahIM par3atI - aisI yaha sastAI hai| AhA...hA...! kaho! usameM to paisA cAhie lene jAnA paDe. vaha phira kacha de na de. usa samaya pharsata meM ho. na ho| isameM to kisI kI jarUrata nahIM pdd'tii| AhA...hA....! hai? AhA...hA...! bhagavAna AtmA aisA kA aisA paramAtmasvarUpa virAjamAna hai, usakA antaradhyAna-ekAgra karanA vaha tere samIpa meM hai, kahIM bAhara se Ave aisA nahIM hai| AhA...hA...! kaThina parantu logoM ko.... apanI jAti ko jAnanA, usameM ise ma~hagA lagatA hai! zrI jinendra bhagavAna ne divyadhvani se yahI upadeza diyA hai ki apane AtmA ke zraddhAna-jJAna-dhyAna.... dekho! arthAt nizcayaratnatrayasvarUpa svAtmAnubhava hI aisA masAlA hai ki jisake prayoga se vItarAgatA kI agni bhar3akatI hotI hai aura vaha karmarUpa IMdhana ko jalA DAlatI hai| AtmajJAna ke binA koI kabhI karmoM se
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 gAthA-56 mukta nahIM ho sktaa| parapadArtha ke dhyAna se kahIM mukta hote haiM ? AhA...hA... ! vAstava meM AtmAnubhava hI mokSamArga hai| samyagdRSTi bAhyacAritra ko, veSa ko, AcaraNa ko mokSamArga nahIM jAnatA.... koI-koI sAra-sAra lete haiM, vahA~ kahA~ saba kyA lenA? samajha meM AyA? bhagavAna AtmA... AhA...! are... ! isake gIta bhI prIti se kabhI sune nahIM / haiM ? adhyAtma kI bAta... AtA hai na? 'tatpratiprIticittena yena vArtApi hi shrutaa|' bhagavAna AtmA akelA anAkula sahajAnanda sIdhA AtmA apanA svAmI... svayaM apane ko pratyakSa karane kI tAkata-zaktivAlA.... usameM eka guNa aisA hai| samajha meM AyA? anAdi eka prakAza nAma kA guNa hai, usameM anAdi aisA guNa hai ki jo pratyakSa hotA hai - aisA hI usakA gaNa hai| parokSa rahe - aisA usameM gaNa nahIM hai| aisA gaNa hai, usase makti hotI hai yA usake binA bhI mukti hotI hai ? AhA...hA...! kyA kahA? 47 zakti meM eka bArahavIM zakti hai, usa zakti kA svabhAva, AtmA meM guNa, usakA guNa pratyakSa honA hai| puNya-pApa aura rAga se jAnanA, vaha isakA guNa hai nhiiN| AhA...hA...! isa bhagavAna AtmA meM aisA eka guNa par3A hai ki jo sIdhA pratyakSa hokara jAne - aisA isameM guNa hai| hai ? mumukSu - phira gAr3I Age cle| uttara - phira Age cle| yaha saba gale taka yahA~ par3a gaye the, hA~! usake pramukha ke ghara kahalAte haiM na?...ghara / donoM gA~va ke kAmadAra' pramukha donoM gahare par3a gye| yaha phira kauna jAne, kahA~ se nikala gaye ! hai ? kaho, samajha meM AyA isameM? ve kahe ara...... ! yaha 'kAnajIsvAmI' kahA~ jAyeMge? hamAre 'AnandajI' kahate haiM, yaha to mukti meM jAnevAle haiN| itane-itane mandira banAve, itane-itane pApa karAve, kahA~ jAnA hogA? tumhArA kAkA kahe - 'vIracandabhAI' hamAre 'AnandajI' haiM na? javAba dene meM hoziyAra hai| patA nahIM tumheM ki mokSa jAnevAle haiM ! suna na ! bAhara kA mandira honA aura amuka honA, usameM AtmA ko kyA? vaha to huA, usameM kahA~ pApa thA? vaha to jarA zubhabhAva hotA hai / vaha zubhabhAva hotA hai, use dekhatA nahIM aura vaha pApa huA, use dekhatA hai| samajha meM AyA? mumukSu - sthAvara kI hiMsA hotI hai, isa apekSA se kahate haiN| uttara - .......kahA~ thA AtmA meM? hiMsA kauna kara sakatA hai ? AhA...hA...!
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 387 yahA~ to kahate haiM samyagdRSTi bAhya cAritra ko, dveSa ko, AcaraNa ko, mokSamArga nahIM jAnatA, vahI nizcaya AtmA ke anubhava ko mokSamArga jAnatA hai| kaho, samajha meM AyA? nija-AtmA meM hI rahanA, vaha jJAnI kA ghara hai|niice (likhA) hai| AtmA kA ghara, nija-AtmA meM rahanA, vaha AtmA kA ghara hai| rAga meM rahanA, vaha AtmA kA ghara nahIM hai, bAhara kA ghara to kahA~ AyA? AhA...hA...! AtmA kI zilA vahI jJAnI kA Asana hai| bAhara kI zilA nahIM; usakA Asana andara meM hai| samajha meM AyA? jina Atmika tattva hI jJAnI kA vastra hai.... apanA jJAna vahI apanA vastra hai| kAraNa ki DhaMkakara aisA kA aisA par3A hai| nija Atmikarasa hI jJAnI kA khAna-pAna hai| AhAra-pAnI nhiiN| yaha pratyakSa vahA~ kahA avazya na? AhA...hA...! nija Atmika zaiyyA hI jJAnI kI zaiyyA hai|aatmik zaiyyA hI jJAnI kI zaiyyA hai| yaha bAhara kA sone kA thA kaba? AtmA sotA kaba hai ? AhA...hA...! samajha meM AyA? aise bhagavAna AtmA ko jo pratyakSa jAnakara anubhava nahIM karatA, vaha saMsAra se mukta nahIM hotaa| gulA~Ta khAkara bAta kare to AtmA ko pratyakSa jAnakara jo vedana karatA hai, vaha mukta hotA hai; isake atirikta dUsarI koI mukti kI kriyA hai nhiiN| (zrotA : pramANa vacana gurudeva!) sarvajJa ke pratinidhi vItarAgI santa santa to sarvajJa ke pratinidhi haiM, ve jagata ko sarvajJa kA sandeza sunAte haiN| are jIvoM! pratIti to karo ki tumhAre meM aisA sarvajJapada bharA hai... / tuma jagata ke padArtharahita hI svayaM apane svabhAva se paripUrNa ho, mujhe amuka vastu ke binA nahIM calatA - aisA tumane parAdhInadRSTi se mAnA hai aura isI kAraNa parAzraya se saMsAra meM paribhramaNa kara rahe ho| vastutaH to tumhArA AtmA para ke binA hI arthAt para ke abhAva se hI, para kI nAsti se hI svayaM apane se TikA huA hai| pratyeka tattva apanI asti se aura para kI nAsti se hI TikA huA hai| - pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aga AtmA ke jJAna ke lie nau dRSTAnta haiM rayaNa dIu diyara dahiu duddhu ghIva pAhANu / surUu phaliha agiNi Nava diTThatA jANu // 57 // - ratna - hema-ravi-dUdha dadhi, ghI patthara aru dIpa / sphaTika rajata aura agni nava tyoM jAnoM yaha jIva // anvayArtha - ratna, dIpa, sUrya, dahI-dUdha-ghI, pASANa, suvarNa, cA~dI, sphaTika, ina nau dRSTAntoM se jIva ko jAnanA caahie| vIra saMvata 2492, ASAr3ha zukla 11, gAthA 57 58 maMgalavAra, dinAGka 28-06-1966 pravacana naM. 20 yaha yogasAra zAstra hai, 57 vIM gAthA / 56 gAthA ho gayI - ( gAthA) 56 meM aisA kahA ki yaha AtmA jJAnasvarUpa hai| isa jJAna ko jJAna se pratyakSa na jAne, taba taka use AtmA kA kucha kArya nahIM hotA, kyoMki jAnanevAlA pratyakSa jJAnasvarUpa, caitanyaprakAzasvarUpa / vaha caitanya, caitanya ko jAne to use pratyakSapanA hotA hai to use yukti hotI hai aura pratyakSa jAnakara vedana meM- anubhava meM vizeSa le to karma - bandhana se chUTatA hai / usa jJAna para yahA~ dRSTAnta diyA jAtA hai| caitanya jJAna kA prakAza - aisA usakA svarUpa hai, usakA pratyakSapanA honA - yaha usakA svabhAva hai aura yahI use anubhava karake mukti denevAlA hai| isameM dRSTAnta diye haiN| AtmA ke jJAna ke lie nau dRSTAnta haiM /
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 389 rayaNa dIu diNayara dahiu duddha ghIva paahaannu| suNNau rUu phalihau agiNi Nava diLaMtA jaannu||57|| nau dRSTAnta diye haiN| sAdhAraNa samajhAyA jAtA hai| AtmA, ratna-samAna hai| AtmA, jaise ratna prakAzamaya hai, vaise AtmA jJAna prakAzamaya hai| jaise ratna nitya aura kAyama rahanevAlA hai, vaise AtmA jJAnasvarUpa se avinAzI kAyama rahanevAlA hai| jaise ratna mUlyavAna cIja hai, vaise AtmA bhI alaukika acintya samyagjJAna se khyAla meM Ave - aisI kImatI cIja hai| samajha meM AyA? __AtmA, ratna ke samAna eka amUlya dravya hai| jagata meM AtmA eka amUlya dravya hai| parama dhana.... AtmajJAna ratna ke svAmI samyagdRSTi jhaverI haiN| jaise, jhaverI ko ratna kI parIkSA hotI hai, vaise hI bhagavAna AtmA caitanya nirmalaratna hai, usakI kImata (parIkSA) samyagdRSTirUpI jhaverI ko hotI hai| samajha meM AyA? kaisA bhI ratna ho parantu usakI kImata karanevAlA na ho to usakI kImata isake khyAla meM nahIM AtI; vaise (hI) bhagavAna AtmA ratna - samAna zAzvat haiM / ratna bahuta thor3e milate haiM, bahuta Tikate haiM, prakAzamaya hai; isa kAraNa unakI kImata kI jAtI hai| isI taraha bhagavAna jJAnaratna kisI ko svabhAva meM prApta ho, nitya TikAU hai aura usakI kImata ananta Ananda de - aisI usakI kImata hai; isalie use ratna kI upamA (dI hai)| yahA~ jJAnasvarUpa bhagavAna ko ratna kI upamA (dI) hai| samajha meM AyA? jhaverI, samyaktvI jhaverI use parakhatA hai| ina rAga-dveSa, zarIra kI kriyA ke dvArA usakI parIkSA nahIM ho sktii| usakI parIkSA to samyagjJAna kI pratIti dvArA ho sakatI hai| aisA vaha caitanya ratna, ratna kI upamA se usakA dRSTAnta diyA hai| tathA, tIna ratna kahe hai na? unheM prApta karate haiN| samyagdarzana-jJAna-cAritra - tIna ratna kahalAte haiN| paryAya, to kahate haiN| sadA AtmA jJAnajyoti se prakAzavAna hai, avinAzI hai, svayaM samyagdarzana ratnamaya, samyagjJAna ratnamaya aura samyakcAritra ratnamaya.... svarUpa hI aisA hai - aisA kahate haiN| usakA sthAyI svarUpa hI samyagdarzana ratnasvarUpa hai, samyagjJAna ratnasvarUpa hai, samyakcAritra ratnasvarUpa hai| vastu, hA~! vstu|
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 57 samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA samyagdarzanaratna jo paryAya meM hai - aisA hI yaha samyagdarzanaratna trikAla usake svabhAva meM hai / AtmA jJAnasvarUpa hai, usameM samyagdarzanaratna, samyagjJAnaratna aura samyak cAritraratna isa jJAnasvabhAva meM par3e haiM aura tIna ratna dvArA usakI parIkSA ho sakatI hai| samajha meM AyA ? 390 mumukSu - svabhAva meM par3e haiM phira bhI kisI-kisI ko hI mile aise haiM / uttara - jo sAdhana kare use mile, aisA hai| isalie kisI-kisI ko kahA na ! vaise to ananta AtmAe~ par3e haiM, anantagune haiN| pAnevAle ko, samajhanevAle ko usakI kImata karanevAle ko milate haiN| kImata de use milate haiM, kImata diye binA milatA hogA ? samyagdarzana, jJAna, cAritra kI kImata bhare to use ratna mileM aura una ratnoM dvArA mukti kI, -pUrNa kI prApti hotI hai| kaho ! aisA ratna bhI ise ananta kAla se parakhanA nahIM aayaa| parakhe mANika motI parakhe hema-kapUra; eka na parakhA AtmA vahA~ rahA digmUr3ha / mUr3ha..... samajha meM AyA ? saba kI parIkSA kI - usakA yaha aura usakA yaha aura usakA yaha.... AtmA kyA cIja hai ? usakI parIkSA nahIM kii| saba laukika kI bar3I-bar3I bAteM kI, yaha... yaha... yaha... yaha... raoNkeTa aise jAtA hai aura amuka aise jAtA hai / mumukSu - kitanoM ko AdhIna karatA hai| uttara - dhUla meM bhI kisI ko AdhIna nahIM karatA hai| samajhatA nahIM / caitanyaratna jAnane kA kAma kare yA use jAnate hue rAga kre| kare kyA dUsarA yaha ? jJAnasvarUpa hU~aisA bhAna kare to jAnane kA kAma kre| jJAnasvarUpa hai - aisA bhAna na ho to sAmane dekhakara rAga se dekhe to yaha merA aura maiMne kiyA aisA maane| dUsarA kyA kare ? mumukSu - isake kAraNa to saba mazIneM calatI haiN| uttara - dhUla meM bhI nahIM cltii| isake kAraNa calatI hai ? bijalI ko AdhIna kI aisA kahatA hai / AkAza meM se bijalI ko AdhIna kI... gappa hI gappa mAratA hai, mUr3ha ! ratna samAna bhagavAna AtmA kI kImata samyagjJAnI, ratna kI kImata karatA hai, kahate haiN| jisakI najara meM kImata hai, vaha najara se use parakhatA hai / AhA... hA...! -
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 391 dIpa samAna hai| AtmA dIpaka samAna svapara prakAzavAna hai| bhagavAna AtmA dIpaka hai| caitanya-dIpaka - caitanya prdiip| samajha meM AyA? dIpaka ke samAna sva-para prakAzavAna hai| eka hI kAla meM yaha AtmA apane ko bhI jAnatA hai aura sarva dravyoM ko. unake gaNa-paryAyoM ko bhI jAnatA hai| aisA prakAzavAna caitanyasarya hai - aisA kahate haiM / dIpaka ke samAna... svayaM ko jAne, samasta ananta dravya-guNa-paryAya ko aura para ke ananta dravya-guNa-paryAya ko bhinna rahakara jAne, isakA nAma prakAza (hai)| dIpaka para ko jAnate hue pararUpa nahIM hotA; vaise hI AtmA sva ko jAnate hue svarUpa se rahatA huA, para ko jAnate hue pararUpa nahIM hotA - aisA dIpaka-samAna AtmA sva-para prakAza kA astitva tattva hai| kaho, samajha meM AyA? vAstava meM AtmA dIpaka ke samAna, puNya-pApa ke rAga, zarIra, vANI, sabako prakAzita karanevAlA tattva hai| samajha meM AyA? rAgAdi aura para ko utpanna karanevAlA tattva nahIM hai| sva-para ko prakAzita kare - aisA vaha tattva hai| isalie use dIpaka kI upamA dI hai| samajha meM AyA? jAnatA hai, tathApi parajJeyoM se bhinna hai| dekho isameM likhA hai| jAne, dIpaka para ko jAne, dikhalAve parantu kahIM pararUpa hotA hai ? vaise hI AtmA para ko jAne, jAnane se kahIM pararUpa hotA hai ? zarIra ko jAne, rAga ko jAne, karma ko jAne, pudgala ko jAne... jAnate hue dIpaka ke samAna, jaise dIpaka para ko prakAzita kare to dIpaka apane meM rahakara para ko prakAzita karatA hai; pararUpa nahIM hotaa| isI prakAra caitanyadIpaka deha meM bhagavAna AtmA svayaM ko aura para ko prakAzita karate hue pararUpa hue binA prakAzita karatA hai - aisA usakA svarUpa hai| kaho, samajha meM AyA? yaha AtmA kabhI na bujhe aisA anupama dIpaka hai| anya dIpaka to bujha jAtA hai - aisA kahate haiN| dIpaka to bujha jAtA hai, yaha to bujhatA nhiiN| zAzvat ratna, zAzvat dIpaka, anAdi-ananta hai, isakA bujhanA kyA? zAzvat cIja kA nAza kyA? isa AtmA dIpaka ko kisI tela kI AvazyakatA nahIM hai| usa dIpaka ko to tela kI AvazyakatA (par3atI hai) battI kI AvazyakatA (par3atI hai) (jabaki) yaha to tela aura battI ke binA jalahala jyoti bhagavAna prajvalita hai andr| AhA...hA...! caitanya dIpaka, jise tela
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 gAthA-57 -battI, mana, rAga kI puSTi kI AvazyakatA nahIM hai - aisA kahate haiN| jaise (ratna) dIpaka ko tela-battI kI jarUrata nahIM hai, vaise hI caitanya dIpaka ko mana kI aura rAga kI apekSA kI jarUrata nahIM hai| aisA yaha caitanya dIpaka svayaM se prakAzita ho aisA hai| yaha AtmA kisI pavana se bujhe aisA nahIM hai| jaise vaha dIpaka hai, vaha pavana se bujha jAtA hai| isa rAga aura zarIra se AtmA kA nAza ho - aisA yaha nahIM hai| avinAzI vastu dIpaka ke samAna aisI kI aisI jalahala jyoti anAdi-ananta deha-devala meM bhinna virAjamAna hai| sarva dravya, kSetra, kAla, bhAvoM ko ekasAtha jhalakAnevAlA hai| samasta dravya, kSetra, kAla, bhAva ko eka samaya meM prakAzita kare - aisA yaha tattva dIpaka ke samAna hai| sUrya kA dRSTAnta - AtmA ke sUrya ke samAna prakAzamAna aura pratApavAna hai| kaho, samajha meM AyA? AtmA prakAzavAn, pratApavAna hai| svayaM se, pratApa se zobhatA hai, apane prakAza se zobhatA hai| prabhutA ke lakSaNa se bharapUra hai na tattva? prabhutA ke lakSaNa se svatantra.... apane akhaNDa pratApa se zobhita ho aisA yaha tattva anAdi hai| samajha meM AyA? sarva lokAloka kA jJAtA-dRSTA hai| jaise sUrya sabako batalAtA hai (prakAzita karatA hai) to vaha kahIM sabako nahIM batA sktaa| yaha to (caitanyasUrya to) lokAloka ko jAnanevAlA hai| parama vIryavAn hai| pratApavanta kahA na? jaise sUrya kA prakAza hai, vaise AtmA meM ananta vIrya hai| prakAza ke sAtha ananta vIrya kA sUrya bhagavAna hai / ananta bala kA sUrya bhagavAna AtmA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? parama zAnta hai.... vaha sUrya to AtApavAlA hai| yaha zAnta, akaSAya, vItarAgasvabhAva se bharapUra sattva tattva hai| yaha eka anupama sUrya hai|vh sUrya to sAdhAraNa hai, aise to asaMkhya sUrya haiN| yaha to eka hI sUrya apanA hai, apanA hA~! dUsare kA sabakA alg-alg| anupama sUrya! vaha sUrya to zAma ko DhaMka jAtA hai; yaha kisI dina nahIM ddhNktaa| caitanyasUrya prakAza kA bimba hai, vaha kaba DhaMkegA? dravyasvabhAva kaba DhaMkegA? vastusvabhAva kaba AcchAdita hogA? aisA bhagavAna (AtmA) sUryasamAna caitanyabimba, deha meM virAjamAna hai| koI megha yA rAhu use grasa nahIM sktaa| bAdala athavA rAhu, sUrya ko pakar3e yaha
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 393 aisA sUrya nahIM hai| karma se kucha pakar3A jAye aisA nahIM hai| rAga ke vikalpa se pUrA AtmA grasita ho jAye - aisA nahIM hai| kaho, samajha meM AyA? caitanyasUrya bhagavAna para se grasita ho aisA nahIM hai| svayaM paramAnandamaya hai| jo isa AtmasUrya kA darzana karatA hai. use bhI yaha Ananda detA hai| jo ise dekhe use Ananda de - aisA hai| yaha kahate haiN| jo ise dekhe, use Ananda de| kaho samajha meM AyA? AyA thA na? namaH samayasArAyaH kalaza TIkA, nahIM? jJAna aura Ananda kA dAtAra hai| svayaM zuddhAtmA jJAna aura Ananda kA dAtAra hai| azuddha AtmA aura pudgala ve koI jJAnadAtA isameM nahIM hai| para kA jJAna, usameM jJAna nahIM hai| para meM sukha nahIM hai - pahale (kalaza meM) AyA hai| jJAna aura Ananda kA vaha dAtAra hai, use jAnanevAle ko Ananda de, use jAnanevAle ko Ananda de| samajha meM AyA? vaha sadA nirAvaraNa hai| use kabhI AvaraNa nahIM hai| eka niyamita svakSetra meM.... rahanevAlA hai| yaha sUrya to aise se aisA ulTA-sulTA ghUmatA hai - aisA kahate haiN| sabere uge, aisA phire... yaha to niyamita asaMkhya pradeza meM virAjamAna hai| sadA apanA kSetra itanA rahe, yaha zarIra kA kSetra to badalatA hai| niyamita anAdi-ananta asaMkhya pradeza meM virAjamAna hai, isakA kSetra kabhI nahIM bdltaa| deha meM rahane para bhI, deha ke AkArarUpa hone para bhI svayaM apanA AkAra nahIM chor3atA, apane AkAra meM rahatA hai| aba, dUdha-dahI kI upamA (dI hai)| pATha meM pahale dahI-dUdha aura ghI aisA rakhA hai| ye tIna hokara dRSTAnta eka hai, hA~! tIna dRSTAnta nahIM; tIna hokara eka hai| dUdha-dahI aura ghii| AtmA ke dUdha jaise zuddhasvabhAva kA manana karane se AtmA kI bhAvanA dRr3ha hotI hai| jaise dUdha meM se dahI hotA hai na? aise bhagavAna dUdha ke samAna hai, usakA ekAgra dhyAna karane se use dahI kI miThAsa pragaTa hotI hai aura usameM se jamakara ghI hotA hai| kaho samajha meM AyA? mumukSu - dRSTAnta meM se nikale to acchA.... uttara - dRSTAnta meM se kyA nikale? nihAlabhAI ! yaha tumhAre bhAI kA lar3akA hai, hA~! aise dRSTAnta meM se vaha hAtha A jAe.... dRSTAnta to usake lie hai| dRSTAnta, dRSTAnta ke lie nahIM hai|
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 gAthA-57 bhagavAna... jaise dUdha ko mathane se athavA jamAne se jaise dahI hotA hai, vaise bhagavAna AtmA kI ekAgratA hone se samyagdarzana-jJAna-cAritra kA dahI pragaTa hotA hai| usameM vizeSa ekAgratA se usameM se ise ghI - mokSa kI dazA pragaTa hotA hai| dUdha, dahI aura ghI - tInoM kI upamA AtmA ko hai| kaho, samajha meM AyA isameM ? AtmA kI jAgRti hI dahIrUpa honA hai| aisA kahate haiM / dekho ! jaagRti| ___ tatpazcAt jaise dahI ko bilone se ghI sahita makkhana nikalatA hai, usI prakAra AtmA kI bhAvanA karate-karate AtmAnubhava hotA hai, jo paramAnanda dekara AtmA ko ghI-samAna batalAtA hai| athavA kevalajJAna ho jAtA hai, mUla to aisA hai| samajha meM AyA? kitanA nikala jAe to bhI kevalajJAna (kama nahIM hotaa)| dUdha ke samAna usakA ekAgra dhyAna karane se dahI ke samAna miThAsa (hotI hai) aura vizeSa ekAgratA karane se dahI meM se ghI nikalatA hai - aisA kevalajJAna ho jAtA hai| kaho, yaha dRSTAnta andara samajhane ke lie hai| dRSTAnta meM se AtmA nikale aisA hai ? yaha bhI racanA adbhuta hai ! kalpanA sahI na! svayaM hI dUdha hai, svayaM hI dahI hai, svayaM hI ghI hai| mumukSu ko nija AtmArUpI gorasa kA hI nirantara pAna karanA caahie|lo! yaha dUdha, dahI aura ghI bhagavAna AtmA hai| AhA...hA...! zuddha caitanya kA satva, vaha pUrA dUdha samAna, use prApta karane se arthAt usakA mela-ekAgra karane se samyagdarzana-jJAna-cAritra kA dahI nikalatA hai aura usameM (vizeSa) ekAgra hone se kevalajJAna kA makkhana athavA ghI nikalatA hai - aisA yaha AtmA dUdha, dahI aura ghI jaisA hai| lo! yaha to sarala dRSTAnta hai / dUdha, dahI aura ghI meM se AtmA nikale aisA hai ? dUdha, dahI aura ghI to usakI upamA hai, vaha to AtmA kI upamA hai| aba pA~cavA~ dRSTAnta.... yaha tIna hokara eka hai, hA~! samajha meM AyA? ratna kA, dIpaka kA, sUrya kA, aura yaha tIna hokara eka - aise cAra hue| aba, isameM pASANa kA hai| usameM pIpala kA hai, apane anta meM diyA hai na? mUla pATha meM pASANa hai aura maiM jo yaha bArambAra detA hU~, usa pIpala kA dRSTAnta... pIpala ! vaha isameM hai| AtmA pIpala ke samAna hai| pIpala meM jaise cauMsaTha paharI caraparAhaTa bharI hai na? pIpala kA dAnA hotA hai na? cauMsaTha
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 395 paharI samajhate ho? choTI pIpala meM cauMsaTha paharI tikhAsa / caraparAhaTa bharI hai, vaise hI AtmA meM pUrA kevalajJAna, kevaladarzana aura Ananda par3A hai| kaho, samajha meM AyA? aura use hI AtmA kahate haiM / jaise cauMsaTha paharI caraparAhaTa ko hI pIpala kahate haiN| vaise yaha AtmA anantajJAna. anantadarzana. anantavIrya ananta-Ananda ko hI yahA~ AtmA kahA gayA hai| usameM ekAgra hone para... jaise pIpala meM se zakti pragaTa hotI hai, vaise AtmA meM se zakti -kevalajJAna, kevaladarzana aura mokSa kI dazA pragaTa hotI hai| usa pIpala ke samAna bhagavAna AtmA kI upamA dI jAtI hai / AhA...hA...! samajha meM AyA? yahA~ patthara kI upamA dI hai, mUla zabda patthara hai| AtmA patthara ke samAna dRr3ha aura amiTa hai| jaise majabUta patthara dRr3ha hotA hai aura eka kaNI bhI nahIM khiratI / saMgamaramara kA bahuta cikanA patthara hotA hai, bahuta cikanA, usase bhI cikane patthara kI jAti hotI hai| saMgamaramara se bhI bahuta cikanA, hA~! bahuta cikanA... eka kaNI bhI nahIM khire| kaNI khire nahIM aisA cikanA... cikanA... cikanA... cikanA... rajakaNa kA skandha aisA cikanA, pariNamita hotA hai na? ki usameM se eka kaNI nahIM khiratI; vaise hI bhagavAna AtmA, usake asaMkhya pradeza meM ananta guNa kA piNDa, usameM pradeza aura guNa, eka aMza bhI nahIM khiratA, nahIM ghaTatA - aisA vaha cikanA ananta guNa kA piNDa bhagavAna hai| dRr3ha aura amiTa hai, apane andara ananta guNa rakhatA hai| jaise patthara meM bahuta dRr3hatA kI zaktiyA~ rahatI haiM, vaise AtmA meM anantajJAna-darzana Adi zaktiyA~ rahatI haiN| unheM kabhI kama hone nahIM detA.... vaha patthara utkRSTa hotA hai aura vaha bahuta cikanA (hotA hai)| aisA kA aisA sadA rahatA hai| utkRSTa sphaTika maNi hai, dekho na yaha lo! candra -sUrya.... candra-sUrya ke patthara.... kabhI eka kaNI nahIM khiratI, kaNI kama nahIM hotii| anAdi-ananta aisA kA aisA (rahatA hai)| candra-sUrya kA sphaTika hai n| mumukSu - vahA~ to ba~gale banAnevAle haiN| uttara - ba~gale bnaayeNge| vaha to eka vyakti ne iMkAra kiyA hai ki aba nahIM jA sakate - aisA AyA hai, sunA hai ? yaha saba gappa, hone do to sahI, vahA~ jAne ke bAda Ave to sahI, abhI marakara.... muphta meM gappa hI gappa... AkAza aura pAtAla eka karanA cAhate
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 57 396 haiM / nigoda aura siddha mAno eka karate hoM / bhinna padArtha haiN| samajha meM AyA ? AhA... hA...! sarvajJa dvArA kathita tattva tIna kAla meM badale aisA nahIM hai| logoM ko zaMkA aura sandeha (rahatA hai) / vAstavika paramAtmA ne kyA kahA hai ? usakA patA nahIM hai / 1 na kabhI anya guNa ko sthAna detA hai| patthara kahIM dUsare ko sthAna nahIM detA, vaise hI AtmA asaMkhya pradezI ananta guNa kA kaThina piNDa, vaha dUsare ko sthAna nahIM detaa| isa vikalpa ko bhI vaha sthAna nahIM detA - aisA AtmA patthara ke samAna cikanA hai AhA...hA... ! kyA kahalAtA hai ? cirolI nikalatI hai aura bahuta U~cI ? kyA kahalAtI hai ? tumhAre lar3ake ko prakAza ... lo, vaha prakAza aura vaha cirolI.... cirolI bahuta U~cI / aisI makkhana jaisI, nIce aisI sapheda... sapheda... sapheda... nIce jaise jAte jAe~ na... ATA banAkara senA ke vyaktiyoM ko roTiyA~ khilAve (to) haDDiyA~ majabUta hoM / yaha to cikanA patthara... aisA AtmA anAdi kA hai, usameM se kucha khire aisA nahIM hai / ananta guNa kA saMgraha karake par3A hai, dUsare ko sthAna de - aisA nahIM hai / yaha bhagavAna ananta guNa kA piNDa, ananta guNakA piNDa - patthara kisI ko sthAna de aisA nahIM / rAga aura karma aura zarIra ko sthAna de - aisA AtmA nahIM hai / kaho, samajha meM AyA ? - agurulaghu sAmAnya guNa dvArA yaha apanI maryAdA meM Tika rahA hai| patthara kI upamA dI hai na! ATha karmoM ke saMyoga se saMsAra-paryAya meM rahatA hai to bhI kabhI apanA svabhAva chor3akara AtmA meM se anAtmA nahIM ho jaataa| nizcala parama dRr3ha sadA rahatA hai| vikAra ke paryAyarUpa bhI vastu svayaM dravya jJAyakabhAva vaha kabhI nahIM huA - aisA dRr3ha hai ki pAnI kI bindu jaise patthara meM praviSTa nahIM hotI, majabUta patthara meM pAnI praveza nahIM pAtA, magaseliyA patthara aise bArIka hote haiN| magaseliyA, magaseliyA samajhate ho, mU~ga ke dAne jaisaa| vahA~ reta meM bahuta hote haiM, hamane to bahuta dekhe haiM na ! reta ke andara aisA bArIka, cikanA.... pAnI chue hI nahIM use / pAnI rahe to kaisA ? parantu chue hI nahIM par3A sAtha meM aisA.... bahuta cikanAhaTa, mU~ga ke dAne jaisA / magaseliyA patthara hotA hai, magaseliyA / aisA yaha patthara aisA hai / reta meM bahuta hotA hai| rANapura meM bahuta dikhatA hai, vahA~ zmazAna hai na ? vahA~ jaMgala jAte haiM na? vaha kyA kahalAtA hai ? pauhaTI... vahA~ bahuta dekhane ko milate haiM, bahuta
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 397 dikhate haiN| Age-Age jAte hoM koI manuSya nahIM dikhatA.... bArIka...bArIka mUMga ke dAne jitane hote haiM, reta meM koI-koI jagaha, hA~! aisA cikanA... aisA cikanA, hA~! isalie use magaseliyo patthara kahate haiN| dekhA hai kabhI? khyAla nahIM? isI prakAra yaha bhagavAna magaseliyA patthara jaisA hai| rAga ko chUne nahIM de, rAga kA pAnI andara praviSTa na ho| samajha meM AyA? kaho, bhagavAnabhAI! dekhA hai yA nahIM magaseliyA patthara? korA lage, nikalA to aisA kA aisaa| magaseliyA arthAt usa svabhAvavAlA, aisaa| aisA svabhAva, bahuta cikanA svbhaav| kaho, samajha meM AyA? svarNa kI upamA - AtmA zuddha svarNa samAna parama prakAzavAna jJAnadhAtu se nirmita.... lo! vaha sonA dhAtu hai, svarNa dhAtu / yaha AtmA jJAnadhAtu, usa svarNa samAna anAdi virAjamAna hai| amUrtika eka adbhuta mUrti hai| sone ko aise dekho to sone kI mUrtiyA~ AhA...hA...! loga dekhane nikaleM, hA~! samAna mUrti ho, sone kI aura pA~ca sera kI mUrti ho, kArIgarI (ho).... AhA...hA... ! yaha AtmA asaMkhya pradezI akelI svarNamayI mUrti hai| samajha meM AyA? caitanyadhAtu hai| saMsArI AtmA khAna meM nikalA huA dhAtu, pASANa, svarNa kI taraha anAdi se karmarUpI kAlimA se malina hai| paryAya meM, hA~! agni Adi ke prayoga se jaise sone kI dhAtu, pASANa se alaga karake zuddha kundana kI jAtI hai.... lo! sone ko jaise agni kA nimitta milane se apane upAdAna se jaise sonA zuddha ho jAtA hai| isI prakAra AtmadhyAnarUpI agni dvArA.... bhagavAna AtmA apane svarUpa kI ekAgratArUpI dhyAna kI agni se yaha bhagavAna AtmA, svarNa kI taraha solahavAna... sau pratizata sonA... kyA kahalAtA hai ? sau kaireTa kA, aisA AtmA sau pratizata svarNa svabhAva se hai, svabhAva se hai| solahavAna hI svabhAva se hai| usameM ekAgra hove to paryAya meM solahavAna (pUrNa zuddha) ho jAtA hai - aisA svarNa samAna hai| ___cA~dI-samAna / cA~dI-samAna paramazuddha aura nirmala, aisaa| eka kSetra meM sAtha rahA hone para bhI usakI saphedI-vItarAgatA jAtI nahIM hai| vItarAgatArUpI sapheda usameM bharI hai| kaho, yaha to sabake priya cA~dI aura svarNa ke dRSTAnta haiN|
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 gAthA - 57 mumukSu - dekhA ho taba aisA kahe ki anupama hai, phira upamA to dete haiN| uttara - use vAstava meM upamA nahIM hai| yaha to dRSTAnta hai, yaha upamA nahIM hai| yaha to dRSTAnta hai ki isa prakAra se yaha jaisA hai, aisI cIja aisI alaukika hai, aisA / samajha meM AyA? ThIka kahate haiM yaha, bIca meM lakar3A (viparItatA) DAlate haiM, hA~! mumukSu - vahA~ nau dRSTAnta.... uttara - nau kyA ananta dRSTAnta haiM / jitane jagat meM uttama - uttama dRSTAnta hote haiM, - ve saba AtmA ko lAgU par3ate haiM / dRSTAntoM kA kyA ? kaho, samajha meM AyA ? jaise cA~dI apanI saphedAI ko kabhI nahIM chor3atI; usI prakAra bhagavAna AtmA apanI nirmalatA kI saphedI, vItarAgatA kI saphedI, nirdoSa Ananda kI saphedI kabhI nahIM chodd'taa| AhA...hA... ! jJAnI AtmArUpI cA~dI kA sadA vyavahAra karatA hai .... lo ! vaha cA~dI kA vyApAra karate haiM na? cA~dI ke vyApArI nahIM kahate ? vaha cA~dI kA vyApArI hai| yahA~ kahate haiM, jJAnI AtmArUpI cA~dI kA sadA vyApAra karatA hai / yaha vItarAgatA kI saphedAI ko pragaTa karatA hai / AhA... hA... ! cA~dI kA vyApArI hai, nahIM kahate ? yaha sone kA vyApArI hai, yaha ratna kA vyApArI hai / jhaverI kahate haiM na ? apane ve mUlacandajI Ate haiM, ve cA~dI ke vyApArI haiM / kahate haiM, cA~dI kA vyApAra.... bhagavAna AtmA to sadA cA~dI kA vyApAra, vItarAgatA kI saphedAI se bharapUra tattva, usa vItarAgatA kI saphedI ko pragaTa karane kA hI jJAnI kA vyApAra-dhandhA hai / kaho, yaha rAga-vAga, puNya-pApa karanA, yaha usakA dhandhA nahIM hai aisA kahate haiM / samajha meM AyA ? AhA... hA... ! AtmA ke andara hI ramaNatA karatA hai, vaha kabhI paramAnandarUpI dhana se zUnya nahIM hotA / lo, cA~dI ke sAtha kahA / samajhe na ? - AThavA~ sphaTikamaNi kA dRSTAnta - sphaTika maNi ke samAna nirmala aura pariNamanazIla hai / nirmala aura pariNamanazIla itanI, do upamA lenA, bAkI bahuta DAlA hai| jaise sphaTikamaNi lAla, pIlI, nIlI vastu ke samparka se lAla, pIle-nIle raMgarUpa pariNamana karatI hai to bhI apanI nirmalatA ko kho nahIM baiThatI..... yaha avasthA meM sphaTika kA lAla Adi raMga dikhatA hai, tathApi vaha sphaTikapane kI svacchatA
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 399 ko nahIM chodd'taa| samajha meM AyA? isI prakAra AtmA rAgAdi dazA ko dhAraNa karane para bhI vastusvarUpa se sphaTikamaNi jaisA hai, vaha sphaTikamaNi kabhI rAga-rUpa nahIM hotii| jJAnI kadApi.... yaha AtA hai na? kyA kahA yaha ? sphaTikamaNi meM kahA na? jJAnI, rAgarUpa pariNamati nahIM hotaa| jJAnI arthAt dravya; jJAnI arthAt Atmadravya / vahA~ vivAda uThA na yaha saba? dekho! dRSTAnta deNge| dekho! __ 'jaha phaliyamaNi visuddho Na sayaM pariNamadi rAgamAdIhiM' dekho, hai na? sphaTikamaNi (jaise) vizuddha (hai vaise) rAgAdi (rUpa se) svayaM nahIM prinnmtii| vastu sphaTikamaNi kA rAgarUpa / raMga-rUpa pariNamita honA svabhAva hI nahIM hai| vaise hI vastu kA rAgarUpa honA - aisA svabhAva hI nahIM hai| bandha adhikAra hai na? bandharUpa honA - aisA abandhasvabhAvI AtmA kA svabhAva hI nahIM hai, samajha meM AyA? aisA kahate haiN| taba ve kaheM, dekho! paradravya ke kAraNa bandha hai.... parantu isa svadravyasvarUpI abandhasvarUpa meM bandha nahIM hotA, isase abandha bhagavAna AtmA, bandhapane ko pariNamita ho - aisA usakA svarUpa hI nahIM hai| vaha jaba paralakSya karake mamatA karatA hai, taba paryAya meM bandhabhAva se pariNamatA hai| vaha to paradravya ke lakSya se pariNamatA hai| svadravya kA svabhAva bandharUpa pariNamanA - aisA hai nhiiN| samajha meM AyA? yaha bar3I vivAda kI gAthA hai| AhA...hA...! yaha kahate haiM dekho ! dravya kA svabhAva rAga (rUpa) hone kA nahIM hai, yaha likhA, dekho! 'rAijjadi aNNehiM du so rattAdiyehiM dvvehiN|' dekho! 'evaM NANi suddho Na sayaM pariNamadi raagmaadiihiN|' dekho! vaha dravya svayaM rAgarUpa pariNamita hone kA usakA svarUpa hI nahIM hai| dravya kA svabhAva hove aisA? vaha dravya svayaM jaba para kA lakSya kare. taba paryAya meM para kI mamatA Adi (bhAva se) paryAya meM rAgarUpa hotA hai| vasta svayaM kaba hotI thI? samajha meM AyA? isa gAthA kA vivAda TheTha se calatA hai, e... vahA~ se - IsarI se| vikAra hotA hai, vaha nirapekSa apanI paryAya se hotA hai| basa, pakar3e gaye ve loga, pakar3e gye| bhagavAna AtmA bandhasvabhAvI hai hI nhiiN| vaha to sphaTikamaNi jaisA hai| dekhA? sphaTika maNi jaise svayaM lAla Adi (rUpa) pariName, vaha svayaM pariNamatA hai| vaha to
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 gAthA-57 paryAya meM nimitta ke saMga se eka samaya kI dazA (hai), bandhasvabhAvI bhagavAna na hone para bhI paryAya meM - eka aMza meM bandhapanA huA, vaha abandhadravya kA svabhAva nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? vaha to paryAyadRSTi kA pariNamana hai, vaha dravyadRSTi meM dravya kA pariNamana hai hI kahA~ ? dravyasvabhAva vaisA hai hI kahA~ ? aisA batalAnA hai| o...ho...! aisA sIdhA sat... sat svataH sahaja sarala, satat sulabha hai| bhagavAna AtmA akelA sphaTika jaisA, tIna kAla-tIna loka, kAla aura kSetra meM apanA bhAva chor3akara vikArarUpa hove - aisA usakA svarUpa hai hI nhiiN| samajha meM AyA? bhAva arthAt guNa, shkti| vaha phira inhoMne likhA hai.... aisA kucha nhiiN| (jayasenAcArya kI gAthA kA dRSTAnta diyA hai / 300 se 301) 278 meM (amRtacandrAcArya kI TIkA meM) hai| usa sphaTikamaNi meM se (usa dRSTAnta se) AtmA nikalatA hai| AhA...hA... ! deha meM caitanya sphaTikamaNiratna hai| anAdi-ananta caitanyaratna sphaTikamaNi hai - aisI dRSTi karane se use samyak ratna pragaTa hotA hai / vaha ratna sphaTika ratna hai, usakI dRSTi karane se samyak ratna pragaTa hotA hai| rAga kI-puNya kI dRSTi karane se samyakratna hogA? ve (kahA~) ratna haiM ? ratna to yaha hai / AhA...hA...! samajha meM AyA? nauvA~ agni kA dRSTAnta.... yaha AtmA agni ke samAna sadA jalatA rahatA hai| sadA jvAjalyamAna jyoti hai| jaise agni meM prakAza, dAhaka aura pAcaka guNa hai, vaise hI AtmA meM bhI samyagdarzana-jJAna-cAritra trikAlI guNa haiN| samajha meM AyA? agni, prakAzaka hai; anAja ko pacAtI hai; IMdhana ko jalAtI hai| dAhaka-jalAtI hai; aise hI bhagavAna agni ke samAna haiM, jisakA trikAla svabhAva caitanya kA, sva-para kA prakAzita karane kA hai, pAcaka kA hai, pUrNa tattva pacA sake - aisI tAkata usameM trikAla par3I hai, pUrNAnanda kA nAtha maiM paramezvara pUrA eka samaya meM hU~ - aisI pacAne kI zakti usameM trikAla par3I hai aura usameM cAritra nAma kA trikAla guNa hai ki jo ajJAna aura rAga-dveSa ko jalAkara rAkha karatA hai - aisA usameM trikAla guNa hai| kaho, samajha meM AyA isameM ? kaho, yaha to dRSTAnta meM se to samajha meM Ave aisA hai yA nahIM? dRSTAnta meM se mile - aisA nahIM bhale / haiM ? dRSTAnta meM se mile? dRSTAnta meM se samajha meM Aye aisA hai, maiMne aisA khaa| kaho, samajha meM AyA?
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) agni kisI bhI viSaya yA para kA AkramaNa hone nahIM detI / agni (ke Upara) AkramaNa hotA hai ? sUkSma jIva Akara use dabA deM ? samajha meM AyA ? jalahala jyoti... jalahala jyoti, caitanyaprakAzamaya, pAcakamaya aura dAhakasvabhAvamaya, use koI AkramaNa karake DhA~ka de - aisA vaha tattva nahIM hai| jaba vaha saMsAra - paryAya meM hotA hai, taba vaha svayaM hI apane Atmika dhyAna kI agni jalAkara apane karmamala ko bhasma karake zuddha ho jAtA hai| lo, aisI anupama agni, karma IMdhana kI dAhaka / lo! yahA~ karma IMdhana kI dAhaka (kahA ) / jalA detI hai| Atmika bala kI poSaka hai, aura sadA jJAna dvArA sva para prakAzaka hai / aisA liyaa| Atmabala kI poSaka hai, yaha bala kA ddaalaa| ina nau dRSTAntoM se AtmA ko samajhakara .... dekho ! aisA liyA, dRSTAntoM se samajhakara... dRSTAntoM meM AtmA nahIM hai| samajhakara pUrNa vizvAsa prApta karanA caahie| bhagavAna AtmA ko ina nau dRSTAntoM se pahacAnakara apane svabhAva kA pUrNa vizvAsa karanA caahie| kaho, yaha to sarala bAta hai yA nahIM ? yaha dRSTAnta sarala... samajha meM AyA yA nahIM ? haiM ? mumukSu dRSTAnta bhI Apa samajhAo (taba samajha meM Ate haiN)| uttara - lo, samajhAo, taba samajha meM Ate haiM.... yaha 57 gAthA (pUrI huI) / yaha to dRSTAnta the isalie (lambI calI ) / cAlIsa miniTa ho gaye / dehAdirUpa maiM nahIM hU~ - yahI jJAna, mokSa kA bIja hai dehAdiu jo parU muNai jehau suNNu ayAsu / so lahu pAvai baMbhu parU kevalu karai payAsu // 58 // 401 dehAdika ko para gine, jyoM zUnya AkAza / lahe zIghra parabrahma ko, kevala kare prakAza // anvayArtha - ( jehau ayAsu suNNu) jaise AkAza parapadArthoM ke sAtha sambandharahita hai, asaGga akelA hai ( dehAdiu jo parU muNai ) vaise hI zarIrAdi ko jo apane AtmA
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 gAthA-58 se para jAnatA hai ( so parU baMbhu lahu pAvai) vahI parama brahmA svarUpa kA anubhava karatA hai (kevala payAsu karai) va kevalajJAna kA prakAza karatA hai| aba kahate haiM - dehAdirUpa maiM nahIM hU~ - yahI jJAna, mokSa kA bIja hai| lo! yaha jJAna, mokSa kA bIja hai, duniyA kA koI jJAna, mokSa kA bIja nahIM hai| dehAdi maiM nahIM - 'dehAdi' zabda hai na? (arthAt) deha, vANI, mana, rAga, dveSa, kalpanA - yaha ityAdi maiM nahIM huuN| dehAdiu jo parU muNai jehau suNNu ayaasu| so lahu pAvai baMbhu parU kevalu karai pyaasu||58|| jaise zUnya AkAza.... isa AkAza ko kisI bhI padArtha kA sambandha dikhane para bhI, ise sambandha nahIM hai| usI prakAra bhagavAna AtmA deha, vANI, karma, yaha mAtA-pitA, kuTumba-kabIlA, bAhara kA kSetra, kAla kA saMyoga dikhatA hai parantu usa saMyoga meM AtmA hai hI nahIM, pratyeka saMyoga se AtmA nirAlA hai| jaise AkAza vyApaka hai, nirmala hai; usameM sabhI padArtha ikaTe par3e dikhate haiM, tathApi AkAza usase bhinna hai| AkAza kabhI una parapadArtharUpa huA nahIM hai aura parapadArtha, AkAzarUpa hue nahIM haiN| kaho, samajha meM AyA? AkAza parapadArthoM ke sambandharahita hai, asaMga.... akelA hai; vaise hI bhagavAna AtmA abhI aura trikAla, rAga ke sambandha meM, mAtA-pitA, kuTumba, svajana-bairI-zatru.... samajha meM AyA? karma, usake madhya meM rahA huA tattva, tathApi unake sAtha se bilkula bhinna hai, bilkula bhinna hai| kucha lenA yA denA... para ke sAtha sambandha nahIM hai| kaho, samajha meM AyA? AkAza meM itane-itane bAdala hote haiM, kitane paMca raMgI... mUsaladhAra varSA par3e, AkAza ko kucha lenA-denA nhiiN| isI prakAra bhagavAna AtmA AkAza ke samAna nirlepa asaMga aura bhinna hai, use bhinna padArtha jitane-jitane kahe jAte haiM - dayA, dAna ke vikalpa se lekara jitane para (padArtha), unheM aura ise kucha sambandha nahIM hai| oho...ho...! aise AtmA ko andara anubhava karane kA nAma samyagdarzana aura jJAna hai|
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 403 mumukSu - AkAza meM kucha vikriyA honA sambhava nahIM hai| uttara - parantu kisakI vikriyA? AkAza meM hotI hai? vaise hI Atmadravya meM nhiiN| paryAya bhI eka samaya kI kRtrima avasthA hai, vaha kahA~ trikAlI tattva hai? vaha to Asravatattva hai, vaha kahIM Atmadravya nahIM hai| mumukSu - isakI hai| uttara - nahIM, nahIM.... isakI hai hI nahIM - aisA hai yh| vikRta avasthA, vaha Asravatattva hai; Atmatattva nhiiN| kaho, samajha meM AyA? paryAya bhale vaha, parantu paryAya arthAt aasrvtttv| bhagavAna jJAyakatattva.... AkAza ko aura para ko kucha sambandha nahIM hai, agni kA bhavakA AkAza meM ho, haDa.... haDa... haDa... haDa... haDa... (hote) hoM, AkAza ko kacha sambandha hai? agni kA aura usakA kacha sambandha hai? kisako? AkAza ko| pUrA bar3A parvata jale, lagAtAra aisI zreNI, hA~! jalate hoN| AkAza ko kucha sambandha nahIM hai| bhagavAna-AkAza, arUpI AkAza ke samAna asaMkhya pradezI nirlepa, asaMga hai| yaha zarIra bar3A phor3A pUrA hai| lo yaha.... zarIra svayaM hI phor3A hai| isa phor3e meM cAhe jaisA bhabhakA ho to AtmA ko kucha sparza kare - aisA nahIM hai, aisA kahate haiN| AhA...hA...! samajha meM AyA? kahate haiM na? eka aMgula meM chiyAnaveM roga.... kandakandAcArya mahArAja kahate haiM na? zarIra ke eka aMgula meM chiyAnaveM roga.... parantu ve roga zarIra meM haiM, AtmA ko chUte hI nahIM na! AkAza par3A hai, vahA~ bhar3akA ho, vaha bhar3akA AkAza ko chUtA hI nahIM na! AhA...hA...! samajha meM AyA? aisA caitanya jyota bhar3akA AkAza ke samAna arUpI asaMga, use yaha dehAdika kA zarIra Adi.... zarIra Adi (zabda se) vANI, mana, saba apane AtmA se para jAnatA hai, vaha para hai, para hai| mujhe aura use koI sambandha nahIM hai| chiyAnaveM-chiyAnaveM hajAra striyoM ke vRnda meM par3A ho parantu AkAza (ke sAtha) para kA ekapanA nahIM hotaa| vaise hI AtmA ko-samyagjJAnI ko - ise aura mujhe kucha (lenA-denA nhiiN)| para, vaha saba alaga, nirAle rahe haiM, zAmila kabhI hue hI nhiiN| chiyAnaveM hajAra striyoM ke vRnda meM par3A dikhe, hIrA-mANika ke aise bar3e hAra pahane ho....
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 58 caitanya-AkAza ko ve cIjeM, asaMga ko saMga karatI nahIM, ve asaMga kA saMga karatI nahIM / AhA... hA...! svayaM asaMga cIja, para kA saMga nahIM karatA aura saMgavAlI cIja asaMga ko sparza nahIM karatI - aisA AkAza samAna bhagavAna AtmA, asaMga aura nirlepa - para se bhinna hai, lo ! bar3I upamA de dii| 404 'so paru baMbhu lahu pAvai' aneka saMga ke prasaMga meM rahA hone para bhI, svabhAva (to) saMga-prasaMga rahita hai, asaMga hai| samajha meM AyA? aisI dRSTi karanevAle ko paramabrahma paramAtmA prApta hotA hai| samajha meM AyA ? yaha to akelA makkhana hai| yogasAra hai na ? AhA... hA...! mumukSu - dRSTAnta aisA hai na ki pratyakSa tatkAla anubhava ho parantu yaha karatA nahIM hai| uttara - yahA~ bhI kitanI hauMza kI hai ? aisA cupar3anA aura aisA phUlAphAlA dikhe vahA~, bhAIyoM ko aura lar3akoM ko hauMza dikhAve / mAno hamane kitane kAma kiye ! kitane karate haiM ? dekho ! tumheM aisA karanA, taba hamane bar3appana liyA hai aura tuma mujhe bar3appana dete ho.... bAhara meM bhI aise phUle-phUle.... dekho, yaha saba kAma karate haiN| dekho, aisA karate haiM, hA~! hama akele aise nahIM nibhate, tumhAre Azraya se nibhate nhiiN| hama apane usase nibhate haiM... aisA hai, aisA hai| dhUla-dhANI aura vAha pAnI.... ai... mohanabhAI ! isameM jaise hauMza hai... aisA yahA~ kahanA hai| aisI apanI hauMza dUsare ko batAkara svayaM adhika hU~ - aisA jo kahanA cAhatA hai, aisA yahA~ rAgAdi se merI hauMza batAnA ? jJAnAdika se maiM adhika hU~, jJAnAdika se maiM adhika hU~, rAga se adhika hU~ nahIM / AhA... hA...! samajha meM AyA ? paramabrahma svarUpa kA anubhava karatA hai.... kevalu payAsu vaha kevalajJAna kA prakAza karatA hai / AkAza jaisA bhagavAna AtmA.... are... dRSTAnta bhI kaise! siddhAnta ko siddha kareM vaise ! AhA... hA... ! samajha meM AyA ? kaho, samajha meM AyA ? jaise AkAza meM eka hI kSetra meM .... eka hI kSetra meM AtmA AkAza hai, vahA~ eka kSetra meM dharmAsti, adharmAsti, AkAza, kAla dUsare jIva, jar3a, paramANu, pudgala, nArakI, deva, tIvratama nArakI ke duHkha, bAhara kI anukUlatA kA pAra nahIM - aise svarga ke sukha, ye AkAza ko chue~ yA A mileM, (aisA kucha nahIM hotaa| isI prakAra bhagavAna sarva vyApaka
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) jahA~ ho, vahA~ jAnanevAlA... jAnanevAlA... jAnanevAlA... jAnanevAlA... jAnanevAlA... jAnanevAlA.... aisA bhagavAna sarva vyApaka AtmA, vaha cAhe naraka ke saMyoga kI dazA meM ho, svarga ke anukUla kI dazA meM ho, zarIra kA tIvratama (roga) ho, roga se zarIra sar3atA ho, use kucha chUtA yA ar3atA nahIM hai / AhA... hA...! aisA AkAza kI taraha AtmA se atyanta asaMga hai aisI dRSTi, anubhava karane se use paramabrahma paramAtmA apanA svarUpa prApta karatA hai aura krama se kevalajJAna pAtA hai, yaha usakA upAya hai / kaho, samajha meM AyA isameM ? 405 jisameM ananta jIva, ananta pudgala unakI pariNati se AkAza meM koI vikAra yA doSa nahIM hotA.... AtA hai ? koI gAlI de, talavAra se mAra DAle, khUna kare, usameM AkAza ko kucha hai ? AkAza usase bilkula zUnya hai ... unase bilkula zUnya nirlepa, nirvikAra banA rahatA hai, kabhI bhI unake sAtha tanmaya nahIM hotaa| chaThI gAthA meM kahA hai na ? jJAyaka to jJAyakabhAva hI rahA hai, kabhI jar3a nahIM huaa| jar3a arthAt vikalparUpa nahIM huA, aisA / vikalpa, acetana hai / caitanya ke prakAza kA teja - satva, vaha acetana vikalparUpa kaba hogA ? akelA caitanya kA rasakanda zAzvat satva, use vikalpa jo acetana jAti hai, usarUpa jJAyaka kabhI nahIM hotA / caitanya miTakara tIna kAla-tIna loka meM jar3a nahIM hotA - aise AtmA ko antardRSTi aura jJAna meM lenA, vaha paramAtmapada prApti kA upAya hai| yaha yogasAra hai, dekho ! aisA hU~, AkAza ke samAna / bAda kI gAthA meM yaha kaheMge, AkAza jar3a hai aura yaha caitanya hai itanA antara hai, bAda kI gAthA meM kahate haiN| samajha meM AyA ? 59 meM kahate haiM na? yahA~ to AkAza kI upamA dI hai na ? jehau suddha ayAsu jiya tehau appA vuttu / AyAsu vi jaDu jANi jiya appA ceyaNuvaMtu // 59 // yaha bAda meM aayegii| isake sAtha sandhi karate haiM na ? samajha meM AyA ? AkAza kI sattA alaga aura AkAza meM rahanevAle padArtha kI sattA alaga hai na ? yA eka hai ? yaha strI, putra aura rAga kI sattA tathA AtmA kI sattA eka hogI yA alaga ? haiM ? saba ikaTThe rahe hoMge
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 gAthA-58 yA eka (hokara rahe hoMge)? yahA~ (alaga) kahate haiM, vahA~ ghara jAye to patA par3e ise / vaha 'pUnamacanda' kahe, bApUjI ! maiM kucha tumhArA dharma choDUMgA nahIM, hA~! AhA...hA...! jJAnI ko samajhanA cAhie ki AtmA AkAza ke samAna amUrtika hai, AtmA ke sarva asaMkhyAta pradeza amUrtika hai.... yaha kucha nhiiN| AdhAra-AdhAra kI bAta nahIM, ve to alaga rahI huI cIjeM haiN| yahA~ alaga cIja bhale taijasa aura kArmANa (zarIra) rahe parantu ve alaga ke alaga hii| AdhAra-phAdhAra AtmA kI paryAya kA bhI unheM nahIM hai| samajha meM AyA? bhinna-bhinna hai| lo! kaSAya kI mandatA, tIvratA kA bhAva, usase bhI AtmA atyanta bhinna hai| merA koI sambandha mana-vacana-kAyA kI kriyA ke sAtha nahIM hai| lo, ve kahate haiM, mana -vacana aura kAyA kI kriyA se AtmA ko bandha hotA hai aura dharma hotA hai| haiM? AhA...hA...! mana, vacana aura kAyA kI kriyAoM ke sAtha mujhe aura use koI sambandha nahIM hai| sambandha nahIM isalie dharma nahIM aura sambandha nahIM usase bandha bhI nhiiN| AhA...hA... ! maiM bilkula para ke moha se zUnya hU~, maiM parama vItarAgI aura nirmala huuN| aisA ThIka likhA hai| jagat meM mere AtmA ko koI mAtA-pitA hai na koI putra hai, na mitra hai, na koI strI hai, na bahina hai, na putrI hai, na koI mere AtmA kA svAmI hai, na maiM kisI kA svAmI hU~, na maiM kisI kA sevaka hU~, nahIM merA koI sevaka hai, na merA koI gA~va hai, na dhAma hai.... gA~va bhI nahIM aura dhAma bhI nhiiN| na koI vastra hai na AbhUSaNa hai| lo! mujhe paravastu ke sAtha kisI bhI prakAra kA raMcamAtra bhI sambandha nahIM hai| AhA...hA...! dekho! yaha bhedajJAna hai, yaha bhedajJAna hai| hai, vaisA jJAna, aisaa| bhedajJAna arthAt ? jaisI cIjeM pRthak hai, vaisA unakA jJAna (honA), usakA nAma bhedajJAna hai / mujhameM samasta para kA abhAva hai, samasta para meM merA abhAva hai| mujhameM para kA abhAva aura para meM merA abhAva hai| vizva ke ananta saMsArI aura siddhAtmAoM.... jagat ke - saMsAra ke ananta jIva yA siddha ke apane mUla svabhAva se mere AtmA ke svabhAva jaise hI haiN| to bhI merI sattA bhinna hI hai.... bhale ananta siddha aura ananta saMsArI merI sattA jaise haiM, zuddha sattA
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 407 yogasAra pravacana (bhAga-1) jaise haiM, tathApi merI zuddha sattA se ve nirAle haiN| eka nahIM kucha, zuddha sattA eka nahIM ho jAtI hai| AhA...hA... ! kaho, samajha meM AyA? mere jJAna, darzana, sukha, vIrya, samyaktva, cAritra, cetanA Adi guNa, nirAle hai, merA pariNamana nirAlA hai.... unake guNa nirAle unakA pariNamana nirAlA, mere guNa nirAle, merI pariNati nirAlI... samasta AtmAoM kA pariNamana nirAlA hai| maiM anAdi kAla se akelA hI rahA hU~ aura ananta kAla taka akelA hI rahanevAlA huuN| anAdi saMsAra bhramaNa meM mere sAtha ananta pudgaloM kA saMyoga huA parantu ve saba mujhase dUra rahe haiN| lo! jaise sUrya ke Upara bAdala Ane para bhI sUrya apane teja meM prakAzavAna rahatA hai.... sUrya para varSA barase to sarya ko kacha hogA? bAdala-bAdala se (kucha hotA hogA) saMsAra avasthA meM aneka mAtA-pitA, bhAI-putra ke sAtha sambandha prApta kiyA parantu ve saba mujhase bhinna hI rahe haiM... lenA yA denA kucha nahIM thaa| bahuta parapadArthoM kA saMga pAyA parantu ve mere nahIM hue.... eka rajakaNa bhI apanA nahIM huaa| do bhAI to, 'DaNDe mArane se pAnI alaga nahIM par3atA' aisA loga kahate haiN| kaise hogA? pA~ca bhAI bhinna ho gaye, tumhAre lar3ake bhI alaga ho gye| alaga to alaga hI hoMge na ! alaga hoM ve alaga hI hoNge| AhA...hA... ! maiM unakA nahIM huaa|lo! 'dehAdiu jo paru muNai' dehAdi para kA anubhava kara, pararUpa hai, aisA / tU terA caitanyamUrti hai - aisA anubhava kr| isalie mujhe aisI hI dRr3ha zraddhA rakhanI cAhie ki maiM sadA rAgAdi vikAroM se zUnya rahA thA, abhI bhI hU~ aura bhaviSya meM bhI (zUnya ) rhuuNgaa|lo! phira paramAtmaprakAza kA dRSTAnta diyA hai, tattvAnuzAsana kA dRSTAnta diyA hai| lo! samajha meM AyA? basa ! do hue, 59 vIM kheNge| (zrotA : pramANa vacana gurudeva!)
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ AkAza ke samAna hokara bhI maiM sacetana hU~ jehau suddha ayAsu jiya tehau appA vuttu| AyAsu vi jaDu jANi jiya appA ceynnuvNtu||59|| jaise zuddha AkAza hai, vaise hI zuddha jiiv| jar3arUpa jAno vyoma ko, cetana lakSaNa jiiv|| anvayArtha - (jiya) he jIva! (jehau ayAsu suddha tehau appA vuttu ) jaisA AkAza zuddha hai vaisA hI AtmA kahA gayA hai (jiya AyAsu vi jaDu jANi) he jIva! AkAza ko jar3a acetana jAna tathA (appA ceyaNuvaMtu ) AtmA ko sacetana jaan| vIra saMvata 2492, ASAr3ha zukla 12, gAthA 59 se 62 budhavAra, dinAGka 29-06-1966 pravacana naM. 21 yaha yogasAra zAstra hai|58 gAthA huii| 58 gAthA meM aisA kahA thA - jaise AkAza hai, (vaha) parapadArtha se zUnya hai, aise yaha AtmA parapadArtha se zUnya hai| AkAza meM aneka padArtha rahate dikhate hone para bhI, ve aneka padArtha, padArtha meM rahe haiM, AkAza meM nahIM; isI prakAra bhagavAna AtmA ke sAtha rAga-dveSa, zarIra, karma Adi saMyogI cIjeM, yA saMyogI bhAva dikhate haiM parantu jaise, AkAza meM para nahIM hai, vaise hI AtmA meM ve parapadArtha nahIM hai| samajha meM AyA? mAtra antara kyA hai? - vaha bAta yahA~ karate haiN| AkAza-samAna hone para bhI maiM sacetaka huuN| AkAza meM para nahIM hai parantu vaha AkAza acetana hai aura yaha AtmA jJAna, caitanyasvabhAva jIva hai| usa AkAza meM caitanyasvabhAva nahIM hai - yaha bAta karate haiN|
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 409 jehau suddha ayAsu jiya tehau appA vuttu| AyAsu vi jaDu jANi jiya appA ceynnuvNtu||59|| he jIva! jaisA AkAza zuddha hai, vaisA hI AtmA zuddha hai - aisA kahA hai| AkAza atyanta bAdaloM se... paMcaraMgI bAdala ho yA pA~ca anya dravya usameM hoM, parantu unake raMga se vaha AkAza raMgA huA nahIM hai| isI taraha AtmA, vikAra yA saMyoga yA paracIja se raMgA huA nahIM hai| vaha AkAza zuddha hai, vaise AtmA zuddha hai - usakA ekAgra hokara dhyAna karanA, ise yogasAra kahate haiN| samajha meM AyA? he jIva! AkAza ko jar3a-acetana jaan| antara itnaa| zuddha to donoM haiM, kahate haiN| AkAza bhI zuddha hai, aise AtmA bhI zuddha haiM / AkAza jar3a zuddha hai; (AtmA) caitanya zuddha hai / jJAnamUrti parama brahma anAdi-ananta - aisA AtmA zuddha, AkAza kI taraha (zuddha hai) parantu AkAza jar3a aura yaha caitanya hai| AkAza, AkAza kA dhyAna nahIM kara sakatA, kyoMki usameM jJAna nahIM hai, jar3a hai| AkAza zuddha hone para bhI, AkAza, AkAza kA dhyAna kare - aisA usameM hai nahIM; aura AtmA AkAza ke samAna zuddha hone para bhI, vaha jJAnasvarUpa hai, vaha jJAna kA dhyAna kara sakatA hai| kaho, samajha meM AyA? mumukSu - zuddha ko dhyAna karane kI AvazyakatA hI kahA~ hai? uttara - zuddha ko dhyAna karane kI AvazyakatA nahIM hai, zuddha to dravya hai| kyA kahA? zuddha to dravya huA, parantu paryAya meM zuddhatA ke liye? mumukSu - AkAza ko dhyAna karanA rahatA hI nhiiN| uttara - AkAza ko dhyAna karanA nahIM rahatA, jar3a hai, isalie - aisA khaa| zuddha to vaha bhI hai; isake lie to yaha antara kahA hai| AkAza zuddha hai aura AtmA bhI zuddha hai; donoM meM - zuddha meM antara hai| use (AkAza ko) zuddhatA kA dhyAna karane kA guNa nahIM hai aura yahA~ zuddhatA bharI huI hai, yaha jJAnasvarUpa hai, AnandasvarUpa hai; isalie usa zuddhAtmA kA dhyAna karane yogya hai - aisA kahanA hai / zuddha hai, isalie dhyAna kare - aisA nahIM; cetana nahIM hai, isalie dhyAna karane ke yogya nahIM hai| samajha meM AyA? devAnupriyA ! ye tarka alaga prakAra ke haiN|
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 gAthA-59 aisA kahate haiM ki zuddha hai, use kyA dhyAna (karane kA hai)? zuddha hai| dhyAna jar3a ko nahIM (hotA), isIlie to donoM kA alaga kiyA hai| AkAza zuddha hai, caitanya zuddha hai; caitanyajIva zuddha hai parantu jIva zuddha hai, vaha caitanya hai - cetanevAlA hai| kyA? cetanevAlA hai, jAnanevAlA hai, ekAgra honevAlA hai, cetane ke yogya hai - aisA kahate haiN| pATha hai na? 'ceyaNa vaMtu' - vaha cetanavaMta hai| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA (ko) AkAza ke samAna zuddha kahA, parantu AkAza to jar3a hai| use kahA~ maiM zuddha hU~ - aisA samajhanA hai ? yaha to caitanya hai, vaha zuddha hai - aisA caitanya jAgRta hokara zuddha kA dhyAna kare, taba paryAya meM zuddhatA pragaTatI hai - aisA jar3a aura caitanya meM antara hai - aisA kahate haiN| samajha meM AyA? yaha ceta sakatA hai| jaDa meM cetanA kahA~ hai? apanA caitanya zaddhasvarUpa. use ceta sakatA hai, jAna sakatA hai, jAgRta hokara dhyAna kara sakatA hai, usameM lIna ho sakatA hai; isalie caitanya, AkAza kI zuddhatA kI apekSA se, isa apekSA se pRthak pdd'aa| samajha meM AyA? AkAza bhI dravya hai aura AtmA bhI dravya hai, tathApi dravyapane kI apekSA se bhale samAna ho... samajha meM AyA? sarva dravyoM meM chaha sAmAnyaguNa to samAna hai| sAmAnyaguNa haiN| (ve) isameM nahIM likhe hoNge| astitvaguNa AkAza meM bhI hai aura AtmA meM bhI hai - aisA kahate haiN| sabhI dravya sadA haiM aura sadA zAzvat rheNge|aakaash bhI sadA se hai aura sadA rahanevAlA hai; AtmA bhI sadA se hai aura sadA rahanevAlA hai; tathApi donoM meM antara kyA hai ? - vaha yahA~ batalAyA hai| samajha meM AyA? dravyatva hai, svabhAva aura vibhAvadazA usameM huA karatI hai| kisameM? AtmA meM aura para meM-saba meM, jisakI yogyatA ho usameM / dravatA, dravatA hai| samajha meM AyA? paramANu bhI svabhAvarUpa pariNamatA hai, pudgala vibhAvarUpa pariNamatA hai, dUsare cAra (dravya) to svabhAvarUpa (pariNamate haiM) parantu aise dravyatvaguNa ke kAraNa pariNamita honA, pratyeka dravya kA sAmAnya dharma hai parantu isakA (AtmA kA) dharma alaga prakAra kA hai - aisA siddha karanA hai| samajha meM AyA? prameyatva.... sabhI dravya sarvajJa dvArA jAnane yogya haiN| sabhI dravya prameyatva haiN| sabhI padArtha jJAta hone yogya haiM parantu jAnanevAlA yaha caitanya akelA hai| samajha meM AyA? AtmA
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 411 ko AkAza ke samAna kahA parantu AkAza sarvajJa se jJAta hone yogya hai, isase (svayaM se) jJAta hone yogya vaha nahIM hai| samajha meM AyA? samAnatA meM antara hai, aisA / sarvajJa se jJAta ho aise AkAzAdi haiN| AtmA bhI sarvajJa meM (sarvajJa ke jJAna meM) jJAta hotA hai, parantu AtmA ko svayaM svayaM se jJAta ho aisA hai| samajha meM AyA? sarvajJa se jJAta aisA AtmA to hai. AkAza bhI vaisA hai| yaha AtmA to sacetana hone ke kAraNa svayaM apane se jJAta hone yogya hai, yaha (guNa) AkAza meM nahIM hai| samajha meM AyA? vastutva raha gayA, dekho! sabhI dravya apanA-apanA kArya svatantrarUpa se karate haiN| AkAza Adi sabhI dravya apanI paryAya kA kArya vastutva guNa ke kAraNa svatantra karate haiN| lo, yaha eka samajhe to isameM saba samAhita ho jAtA hai| koI kisI ko karatA nahIM hai, vastutva guNa ke kAraNa AkAza aura AtmA, pudgala aura AtmA - aise sabhI dravya, apanI-apanI paryAya kA kArya karate haiN| kArya karate haiM, AkAza bhI karatA hai, AtmA bhI karatA hai parantu AtmA meM antara hai| AtmA sacetana hokara karatA hai| samajha meM AyA? jAnakara jAnane kA, jJAna-darzana Ananda ke kAma ko karatA hai, vaha dUsare meM hai nhiiN| samajha meM AyA? agurulaghutva.... sabhI dravya apane-apane guNaparyAyoM ko hI apane meM rakhate haiN| apane-apane guNaparyAyoM ko rakhate haiN| yaha to AkAza bhI apane guNaparyAyoM ko rakhatA hai, AtmA bhI apane guNaparyAyoM ko rakhatA hai parantu yaha jAnanevAlA hokara rakhatA hai, itanA antara hai| samajha meM AyA? sacetana bhagavAna apane guNaparyAya ko jJAna dvArA sAdhakara apane meM rakhatA hai, aisA eka svabhAva caitanya meM hai, vaha AkAza meM nahIM hai / dekho! AkAza bar3A hai, usake sAtha upamA dI hai| AkAza sarva vyApaka hai na? AkAza sarva vyApaka hai, usake sAtha (upamA) dI hai| AkAza jaisA AtmA hai, AkAza zuddha hai aisA yaha zuddha hai| (AkAza) kSetra se sarva vyApaka hai, yaha caitanyabhAva se sarva ko jAnanevAlA sarvavyApI hai| samajha meM AyA? pradezatva.... pratyeka (dravya) apanA koI bhI AkAra rakhatA hai, koI jagaha gheratA hai yA nahIM? koI bhI padArtha jagaha gheratA hai, to AkAza bhI jagaha ko gheratA hai, AtmA bhI
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 gAthA-59 jagaha ko gheratA hai, paramANu jagaha ko gheratA hai, parantu antara hai| jagaha gherate haiM - isa apekSA se samAna hai parantu jAnane ke-sacetana apekSA se antara hai - aisA siddha karanA hai| gheratA hai, vaha jJAna apane ko jAnatA hai; gherate haiM, ve jar3a jAnate nahIM - itane kSetra meM asaMkhyAta pradezI ghere hue haiM, vaha cetana jAnatA hai| jar3a jAnegA jar3a ko? zuddha kI samAnatA eka apekSA se hone para bhI una donoM meM bar3A sacetanapane kA antara hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? thor3I svabhAva kI bAta kI hai| sabhI dravya bhAvapane kA svabhAva rakhate haiN| AkAza bhI apane bhAvapane ko rakhatA hai na? AtmA bhI apane bhAvapane ko, asti, astibhAvapane (ko) rakhatA hai na? bhAvapane ko rakhatA hai, tathApi antara hai - aisA hai| bhAvapanA rakhane meM antara nahIM parantu dUsare jJAna aura Ananda meM antara hai isameM / jAnanA, Ananda ko jAnanA aura Ananda kA vedana karanA, yaha to AtmA meM hI hai| samajha meM AyA? haiM ? kyA kahate haiM ? mumukSu - itane spaSTIkaraNa ke bAda samajha meM AyA? uttara - spaSTIkaraNa karo, paNDitajI! yaha kyA kahate haiM ? itanA samajhAne ke bAda samajha meM AyA? aisA nimitta se phira samajha meM AyA, pahale nahIM samajha meM AtA thA - aisA kahate haiN| paradravyoM ke svabhAvoM kA paraspara meM abhAva hai| dUsare kI sattA dUsare meM nahIM hai| AtmA meM dUsare padArtha kI sattA nahIM hai, AkAza meM bhI dUsare padArtha kI sattA nahIM hai, isa prakAra samAna hai| isameM bhI dUsare padArtha kA abhAva hai; bhagavAna AtmA meM bhI paradravyoM kA abhAva hai. para meM paradravya kA abhAva hai paranta antara itanA ki yaha (AtmA) sacetanapanA (rakhatA hai)| 'appA ceyaNu vaMtu' cetnvnt| yaha cetanavanta jAnanevAlA bhagavAna hai| yaha zaktiyA~ kahI, svabhAva kahA, sabhI guNa kahe parantu unakA jAnanevAlA eka AtmA hai| dUsare guNoM ko unheM (svayaM ko) patA nahIM - aisA AtmA meM bhI dUsare guNa bhale hoM parantu ve jAnanevAle nhiiN| samajha meM AyA? cetanavanta yaha eka hI guNa isakA hai ki svayaM jAnanevAlA hai| kAyama rahane kI apekSA se pratyeka dravya nitya hai| AtmA bhI nitya hai, vaha bhI nitya
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 413 hai parantu nitya-nitya meM antara hai| yaha jAnakara nitya hai - aisA jAnatA hai, ve jAne binA (acetanarUpa se) nitya rahate haiN| samajha meM AyA ? anitya svabhAva... pratyeka padArtha palaTatA hai / pratyeka padArtha palaTatA hai, yaha AtmA svayaM bhI palaTatA hai aura para palaTate haiM, palaTane palaTane meM antara hai / jAnanevAlA jJAna jAnakara jJAna meM palaTatA hai / samajha meM AyA ? eka svabhAva... aneka guNa hone para bhI vastu eka hai na ? pratyeka AtmA yA pratyeka paramANu.... guNa - paryAya bhale ho parantu vastu eka hai| isa apekSA se eka svabhAva to sabameM samAna hai| eka svabhAva samAna hone para bhI jAnapane meM (antara hai ) / aneka svabhAva samAna haiN| sarva dravya aneka svabhAvoMvAle hone se anekarUpa hai| guNa-paryAya aneka svabhAva hai yA nahIM ? AkAza meM, paramANu meM aneka svabhAva hai, guNa -paryAya hai / AtmA meM bhI aneka svabhAva hai, guNa- paryAya hai / aneka svabhAva hone para bhI aneka svabhAva se samAna hai, tathApi jJAnasvabhAva se antara hai| samajha meM AyA ? bhedasvabhAva.... guNa-guNI saMjJA, lakSaNa, bheda inakA svabhAva hai / pratyeka meM bheda svabhAva hai, AtmA meM bhedasvabhAva hai, para meM bhedasvabhAva hai tathApi jJAnasvabhAva se bheda hai| abhedasvabhAva... sarva dravyoM meM guNasvabhAva sarvAMga, akhaNDa rahatA hai| eka - eka pradeza meM sarva guNa hote haiN| isalie abhedasvabhAvavAn hai / sabhI pradeza kahIM bhinna nahIM hai; sabhI pradeza akhaNDa hai, isa apekSA se abhedasvabhAva hai / isI taraha AtmA meM bhI abheda svabhAva hai parantu vaha abhedasvabhAva jAnanevAlA hai| yaha abheda hai - aisA jAnanevAlA hai / anya ko abhedasvabhAva hai, isakA patA nahIM hai / kaho, samajha meM AyA ? bhavyasvabhAva... sabhI dravya apane svabhAva meM hI pariNamane kI yogyatA rakhate haiN| AkAza bhI apane svabhAva meM apane svabhAva se pariNamita hone kI yogyatA rakhatA hai, AtmA bhI apane meM svabhAva se pariNamita hone kI yogyatA rakhatA hai / yogyatA rakhane para bhI, eka samAnatA hone para bhI jJAna - - darzana, Ananda se antara hai| yahA~ sacetana kI eka bAta kI hai, jAnanevAlA, jAnanevAlA... use bhI jAnanevAlA, yaha maiM mujharUpa rahane yogya hU~ - aisA jJAna jAnatA hai| jar3a meM vaha svabhAva nahIM hai /
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 gAthA-59 __abhavyasvabhAva... samasta dravya paradravya ke svabhAvarUpa kabhI nahIM ho skte| koI padArtha... saba abhavya haiM / saba dravya bhavya hai aura saba dravya abhavya hai| bhavya arthAt apane svabhAva meM rahane kI yogyatAvAle haiN| abhavya arthAt pararUpa nahIM hone kI yogyatA hai, pararUpa nahIM hone kI yogyatA hai| paramasvabhAva... bhagavAna AtmA aura pratyeka meM (pratyeka dravya meM) paramasvabhAva hai| paramapAriNAmikabhAva se paramasvabhAvI sabhI padArtha haiN| paramANu bhI paramasvabhAvI haiM, AkAza bhI paramasvabhAvI-pAriNAmikabhAva se paramasvabhAvI hai| yaha paramasvabhAvI hone para bhI jJAna vaha svayaM AtmA ko jAnanevAlA paramasvabhAva, yaha jJAna kI vizeSatA hai| kaho, samajha meM AyA? sAmAnyaguNa aura svabhAvoM kI apekSA se jIvAdi chahoM dravya samAna haiM parantu vizeSaguNoM kI apekSA se unameM antara hai| bar3A antara hai, dUsaroM meM isake jAti ke guNa haiN| jIva dravya meM jJAna, darzana, vIrya, sukha, cetanA, samyaktva cAra vizeSa guNa haiM, ve AtmA meM hI haiN| jAnanA, pratIti karanA, sthiratA karanA, Ananda / vIrya to dUsare meM bhale ho| AkAzAdi pA~ca dravyoM meM vaha nahIM hai| AkAza, yaha pA~ca dravya acetana haiM, AtmA sacetana hai / mUlasvabhAva se sabhI dravya zuddha hai| lo, yaha zuddha AyA tumhArA / zuddha hai, use kyA dhyAna karanA rahA? parantu yaha zuddha hai, use dhyAna karanA hai - aisA kahate haiN| usakA jJAna karanA hai| jaise AkAza nirmala hai, vaise hI yaha AtmA nirmala hai| dharmI ko ucita hai ki svAnubhava prApta kare.... lo, apanA svabhAva zuddha hai - aisA anubhava se prApta kre| jar3a ko zuddhatA hai, use kyA prApta karanA? vaha to prApta hai hii| yaha to zuddha caitanya Ananda... mUla caitanya Ananda ko apane dhyAna dvArA prApta kre| aisA svabhAva AtmA meM hai| kaho, samajha meM AyA? yahI nirvANa kA upAya hai| lo, yaha eka hI mokSa kA upAya hai| kauna sA? svAnubhava prApta kare, vaha nirvANa kA upAya hai| dUsare meM vaha svAnubhava hai nhiiN| mukti kA upAya bhagavAna AtmA cetana hone se cetanarUpa jAgRta hokara apanA anubhava kare, vahI apanI mukti kA upAya hai| paradravya bhale usameM nahIM, isa apekSA se saba samAna hone para hI
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 415 usameM dhyAna karake ekAgra hokara kevalajJAna ho sakatA hai| aisA yadi svarUpa hove to vaha cetana meM hI hai| jar3a meM, zarIra meM, vANI meM hai nahIM / kaho, samajha meM AyA ? apane bhItara hI mokSamArga hai abbhiMtaraha~ je jovahiM asarIrU / NAsaggiM bAhuDi jammiNa saMbhavahiM pivahiM Na jaNaNI - khIrU // 60 // dhyAna dhare abhyantare, dekhata jo azarIra / miTe janma lajjA janaka, piye na jananI kSIra // anvayArtha - ( je NAsaggi abdhiMtarahaM asarIrU jIvahiM ) jo jJAnI nAsikA para dRSTi rakhakara bhItara zarIroM se rahita zuddha AtmA ko dekhate haiM (bAhuDi jammi NaM saMbhavahiM) ve phira bArambAra janma nahIM pAe~ge ( jaNaNI khIrU Na pivahiM ) ve phira mAtA kA dUdha nahIM piyeMge / 60.... apane bhItara hI mokSamArga hai / yaha mokSamArga AtmA meM hai / NAsaggiM abbhiMtaraha~ je jovahiM asarIrU / bAhuDi jammiNa saMbhavahiM pivahiM Na jaNaNI - khiiruu||60|| jo jJAnI nAsikA para dRSTi rakhakara..... (nAsikA para arthAt ) antarmukha dRSTi rakhakara... nAsikA ko eka bAhara kA nimitta liyA hai| samajha meM AyA ? 'NAsaggiM' arthAt antara ugrarUpa se dhyAna rakhakara .... dRSTi rakhakara andara zarIrarahita..... bhagavAna AtmA AkAza ke samAna vahA~ ginA, tathApi cetana kahA, use aba yahA~ dhyAna (karane kA ) kahate haiN| aisA caitanyamUrti AtmA, usameM abhyantara mukhya jJAnAnanda ko agra banAkara antaradhyAna kare to usakA mokSamArga antara meM hI hai| samajha meM AyA ? dharmI jIva nAsikA para dRSTi arthAt antara (svarUpa) para dRSTi rakhakara ... mukhya vastu jo hai, usa para dRSTi
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 gAthA-60 rakhakara andara zarIrarahita.... arthAt andara meM zarIrarahita aise AtmA ko zuddha kundana samAna banAtA hai| lo, svarNa samAna banAtA hai| jo mokSa prApti ke anukUla zarIra Adi sAmagrI... yaha kucha nhiiN| to vaha sAdhaka usI bhava meM aura nahIM to.... jaba taka aise nimitta nahIM, vahA~ taka aisA puruSArtha bhI nahIM, aisA lenaa| kaho, samajha meM AyA? AtmA ko dekhatA hai, lo! zarIrarahita zuddha AtmA ko dekhatA hai| phira bArambAra janma dhAraNa nahIM krtaa| bhagavAna AtmA jJAnamUrti hone se apanI jJAna kI pUrNa nirmalatA pragaTa karane ke lie abhyantara mokSa kA sAdhana karatA hai| antara dhyAna karake... phira kabhI mAtA kA dUdha nahIM piitaa| na pIve jananI dUdha...' dUsarI mAtA ke garbha se avatarita nahIM hoNge| samajha meM AyA? apane Ananda aura jJAnasvarUpa kA dhyAna... dekho! isameM vikalpa, rAga, nimitta aura vyavahAra kI bAta kahIM nahIM rhii| mumukSu - kahA~ gayI? uttara - usake ghara, usmeN| (nija) ghara meM nahIM - aisA kahate haiN| bhagavAna AtmA caitanyabimba jJAyakasvarUpa kA agra dhyAna, use mukhya lakSya meM lekara antaradhyAna kare to mokSa kA mArga abhyantara apane pAsa hai| samajha meM AyA? andara mokSamArga hai arthAt vikalpa meM nahIM, nimitta meM nahIM, isa saMhanana, manuSya dehAdika meM mokSamArga nahIM hai| samajha meM AyA? mumukSu - nAsikA para dRSTi rakhe...... uttara - yaha nAsikA arthAt aise rakhe arthAt andara jAye aisaa| dUsarA kyA? isakA artha ki taba aisA hotA hai| yaha A~kha phirAkara aise jAye to andara jAye, aisA kahate haiN| nAsikA para (arthAt) aise bAhara rakhanI hai ? samajha meM AyA yA nahIM? nAsikA kA artha ki aise jo A~kha phiratI hai, use andara meM lAnA - aisA isakA artha hai / (dRSTi ko) andara meM lAnA - aisA kahate haiN| nAsikA kI bAteM vyavahAra kI hai| nAsikA para kahA~ A~kha lAnI hai ? vaha to aise andara lAne se andara jAye, vastu ke svabhAva para dRSTi jAye, use yahA~ nAsAgra dRSTi kahA jAtA hai - aisA kahate haiN| lo, samajha meM AyA? AtmA kA nAka pUrNAnanda kA nAtha prabhu yaha usakA - AtmA kA nAka hai| yaha nAka
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 417 (jar3a nAka) AtmA kA hai ? yaha pUrNAnanda usakA nAka hai, usake kAraNa nibha rahA hai| aise pUrNAnanda ke nAka para najara kare, use mokSa kA mArga abhyantara meM pragaTa hotA hai| mUla to aisA hai, samajha meM AyA? bAhara ke nAka kA yahA~ kyA kAma hai ? vaha to nimitta se bAta kI hai| andara meM mukhya vastu (nija svarUpa hai)| loga nAka ke lie marate haiM na? dekho na ! bar3I ijjata vaha nAka... AtmA kI bar3I ijjata ananta kevalajJAna kA svAmI vaha usakA nAka hai| ____ bhagavAna AtmA kI pratiSThA kitanI? AhA...hA...! jo kevalajJAnI kI vANI meM na Ave - aisA usakA sarvajJapana hai| kevalajJAna kI vANI meM na Ave aisA ananta Ananda hai, kevalajJAnI kI vANI meM na Ave itanA to ananta... ananta... ananta... ananta... ananta... ananta... kA bala hai, bala / AhA...hA...! vaha antarbala par3A hai, vaha isakA nAka hai, vaha isakI ijjata hai| samajha meM AyA? mumukSu - amuka bhAI kA kyA nAka? uttara - usameM kyA bhalA? vaha marakara phira naraka jAye, lo! amuka bhAI kI kyA bAta? vahA~ naraka meM dhakkA khAye, vahA~ bhI aisA kahalAyegA isakA? AhA...hA...! rAjA, mahArAjA, aise palaMga para sote hoM, AhA...hA...! ve marakara naraka gye| ve abhI cIkha pukAra karate haiN| are... jise lambI dRSTi nahIM, use dekhane kA dravya kA paryAyakAla kaisA hogA? samajha meM AyA? AhA...hA...! aise cakravartI mahArAja....! khambA annadAtA ! solaha-solaha hajAra deva sevA (kreN)| chiyAnaveM hajAra padminI jaisI (rAniyA~) sevA kareM, vaha brahmadatta cakravartI marakara sAtaveM naraka ke pAtAla meM gyaa| kyA khambA... khambA...! kyA bApU! usakI kyA bAta !! yahA~ aisA thA, vahA~ kyA thA? bApU! usake jaise duHkha kise haiM ? vahA~ aisA hai| AtmA jaisI cIja kisakI, bApU! usakI kyA bAta karanA! AhA...hA...! jisake AtmA meM... samajha meM AyA? bhagavAna AtmA vANI ko gamya nahIM, vikalpa ko gamya nahIM, mana, vANI, dehAdi para se vaha gamya nhiiN| samajha meM AyA? usakI ijjata kyA kahanA! usakI ijjata kI kyA bAta karanA ! aisA jo bhagavAna AtmA apane abhyantara meM apanA sva
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 gAthA - 60 dhyAna kare to alpa kAla meM nirvANa aura kevalajJAna ko prApta kare- aisA use abhyantara mokSamArga rahA hai aisA kahate haiM / vaha bAhara DhU~r3hane jAnA par3e- aisA nahIM hai| mumukSu - duHkhI honA rucatA hai| uttara - rucatA hai; bhAna nahIM hai isalie kyA kare ? viSTA kA kIr3A viSTA meM par3e samajha meM AyA ? kIr3e ko viSTA meM se bAhara nikAle to viSTA meM jAye - aisA hai na use ? cIja kA patA nahIM / kasAI ke bakare ko bAhara nikAlo to bakarA vApasa vahA~ ghara meM jAtA hai / anAdi kI Teva par3I hai na ? bhagavAna AtmA... bApU! terI kIrti tUne sunI nahIM, terI kIrti kI vyAkhyA vItarAga kI vANI meM pUrI nahIM AtI / sarvajJa paramezvara jo sarvotkRSTa kevalajJAna kI sampattivAle kahalAte haiM aura ananta bala vAle kahalAte haiM, unakI vANI meM bhI terI (bAta pUrI nahIM aatii)| unake jJAna meM bAta A gyii| unake jJAna meM jAnate haiM ki oho...ho... ! vANI meM, jAnA usase anantaveM bhAga, anantave bhAga vANI meM AtA hai| aise AtmA kI kyA pratiSThA ! aise AtmA kA andara dhyAna karanA - aisA kahate haiN| vaha phira bArambAra janma dhAraNa nahIM krtaa| vastu meM janma nahIM, usa vastu kA dhyAna karane se use janma nahIM milegA, phira se mAtA kA dUdha nahIM piyegA / AtmA, zarIrarahita amUrtika hai / AtmA indriyoM dvArA jJAta nahIM hotA mana bhI kevala vicAra kara sakatA hai.... mana vicAra kara sakatA hai| grahaNa nahIM kara sakatA / AtmA kA grahaNa AtmA dvArA hI hotA hai| pahale zuruAta... AtmA kA grahaNa Ama dvArA hI hotA hai| usake grahaNa kA bAhya sAdhana dhyAna kA abhyAsa hai| lo, ThIka ! bahuta to dhyAna kA abhyAsa bAhya sAdhana hogaa| ekAgra hone kA abhyAsa / bAhya sAdhana kA artha - paryAya ko jarA ekAgra karate haiM na / kaho, samajha meM AyA ? AhA... hA...! vItarAgabhAva kI zAntarasa se bharI huI gaMgA nadI bahane lagI.... andara meM.... kevala eka apane hI zuddha azarIrI AtmA ko zarIra pramANa virAjita antara meM sUkSma bhedavijJAna kI dRSTi se dekhane kA udyama karanA / zAnta... zAnta... vikalparahita, rAgarahita, nirvikalpatattva ko dekhane ko nirmala gaMgA bahAve... nirmala pariNati ko pragaTa
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) kare / kevala eka apane hI zuddha azarIrI AtmA ko .... eka zarIrarahita AtmA ko, zarIra pramANa virAjita..... zarIra pramANa rahA huA (arthAt ) itane kSetra meM rahA huA aisA kahate haiN| bar3A mahAna hai, isalie bar3e kSetra meM rahA hai - aisA nahIM / bar3A hai bhAva se; kSetra se bar3A, isalie bar3A hai - aisA nahIM hai| aisA antara sUkSma bhedavijJAna kI dRSTi, rAga se rahita bhinna dekhane kA udyama karatA hai / 419 antarmukha meM jAne kA bArambAra upAya kre| rAga se, saMyoga se, nimitta se, A~kheM mU~da karake.... vikalpa se A~kheM mU~da kara... samajha meM AyA ? yaha (jar3a) A~kheM mU~dane se kyA huA? yaha to vaise bhI mu~dita hai, mara jAe taba aise mu~da jAtI hai| samajha meM AyA ? yaha to vikalpa kI vRttiyoM ko mU~da kara andara nirvikalpa bhagavAna AtmA meM TakaTakI lagAkara usameM ekAgra honA, yaha abhyantara mokSa kA upAya hai| kaho, samajha meM AyA ? yaha abhyantara mokSa kA upAya hai, bAhara hai nahIM / pravacanasAra meM kahA hai na ? bAhya sAmagrI kisalie DhU~r3hane jAtA hai ? terA saba sAdhana andara meM par3A hai ( pravacanasAra gAthA 16) / AhA... hA.. ! parantu manuSya ko kucha... kucha... kucha... sahArA, vyavahAra yaha ho, yaha ho, yaha ho... aura jahA~ vyavahAra kI bAta Ave, vahA~ sahAyarUpa hai, vyavahAra AlambanarUpa hai, isalie bhagavAna ne bahuta kahA hai| dekho, kahA hai yA nahIM ? kahA kyA hai ? parantu usakA phala kyA kahA ? vahIM kA vahIM rahe to usakA phala saMsAra hai| samajha meM AyA ? ekAkI apane AtmA ke guNoM kA cintavana karanA, use hI AtmA kI bhAvanA kahate haiM / bhAvanA karate-karate jaba ekAeka mana sthira hogA, yahI Atmika anubhUti dhyAnAgni hai / lo, AtmA kA anubhava dhyAna kI agni hai, jvAlA hai, vaha karma IMdhana ko jalAtI hai / AtmA ko svarNa samAna zuddha bnaayegii| sonA hotA hai na ? usameM tA~be kI lAlimA hotI hai yA nahIM ? phU~ka-phU~kakara agni se ujalA karate haiM na? vaise bhagavAna AtmA meM rAgAdi maila (hai)| use svarUpa ke dhyAna kI phU~ka mArate-mArate AtmA ko kundana samAna zuddha kare / antaradhyAna kare, vaha usakI antarakriyA hai / AhA... hA...! samajha meM AyA? vyavahAramokSamArga, vaha mokSamArga nahIM hai - aisA kahate haiM / nizcayasvarUpa meM ekAgra honA, vahI isakA mokSa kA mArga hai, vaha abhyantara svayaM ke pAsa hai, jarA bhI dUra
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 gAthA-60 nahIM hai| vikalpa se to dUra hai, AtmA se bAhara hai; vikalpa to AtmA se bAhara hai, vaha kahIM andara meM nahIM hai, phira vaha sAdhana-phAdhana (kahA~ se AyA)? mumukSu - guru dikhAve na? uttara - dikhAveM guru, AtmA svayaM guru arthAt bar3A baiThA hai (vaha) ise dikhAtA hai| yaha to A gayA nahIM? samAdhizataka meM A gyaa| pUjyapAdasvAmI ke iSTopadeza meM A gayA hai| paramAtmaprakAza meM A gayA hai, bahuta jagaha AyA hai| jo jise samajhAve, vaha usakA guru / he AtmA! tU Ananda hai, tU jJAna hai, tU pUrNa hai, tU zuddha hai, tU anAdi se bhaTakA hai - aisA jo samajhAkara andara sthira ho, vaha kriyA kare, vaha usakA guru| mumukSu - abheda huA, usameM guru siddha kisa prakAra hue? uttara - kahate haiM, vaha to abheda ho gyaa| usameM guru siddha kahA~ huA? eka ho gayA, vaha eka huA usameM hI guru rhaa| AtmA guru, usakI paryAya - prajA usakA ziSya.... bahuta varSa pahale, 'uttarAdhyayana' kA pahalA adhyayana hai na? usameM se kahate the| pahale usameM se nikAlate the| uttarAdhyayana kA pahalA adhyayana 'vinaya adhyayana' hai| ziSya hai, vaha vinaya karatA hai| paryAya, AtmA kI vinaya karatI hai| AtmA guru hai, ziSya vinaya karatA hai| bhagavAna kA mArga vinayamArga hai, khaa| e...I... ! AtA hai na? uttarAdhyayana kA pahalA (adhyayana) 'saMyogAvittamukta' AtA hai| uttarAdhyayana kA pahalA (adhyayana) ziSya vinaya kare, vinaya / AtmA kI paryAya andara dravya ko bahumAna detI hai, usa para najara karatI hai, vaha AtmA guru aura paryAya ziSya hai| lo, do ho gye| aise to nAmabheda se bheda hai, lakSaNabheda se bheda hai, bhAvabheda se bheda hai, pradezabheda se abheda hai| bhagavAna AtmA.... do dharma gine haiM na? eka paryAya dharma aura eka dravyadharma, do dharma gine haiN| dravyadharma kAyamI - asalI tattva hai; paryAyadharma kSaNika hai kyoMki jitanA kArya hotA hai, vaha paryAya se hotA hai, paryAya se hotA hai, guNa-dravya se nahIM hotA parantu jisakA Azraya lete haiM, vaha paryAya nahIM; Azraya lete haiM, usa dravya kaa| AdhAra usakA, isalie vaha guru huaa| mumukSu - guru ke AdhAra binA paryAya hotI hai?
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) uttara - nahIM hotI, guru ke AdhAra binA paryAya kahA~ se hogI ? AtmA ke AdhAra binA nahIM hotI, aisA / kaho, samajha meM AyA isameM ? 421 samAdhizataka meM kahA hai - manuSyoM ke sAtha bAta karane se mana kI caMcalatA hotI hai.... yaha to ekAgratA kaise karanA ? usakA spaSTIkaraNa karate haiM / phira mana meM bhramabhAva hotA hai..... ise kyA kahA ? ise aisA kahA (aisA ) vahA~ rukanA par3atA I yogiyoM ko manuSyoM kA saMga chor3anA cAhie.... bhagavAna AtmA ko sAdhanevAle ekAnta meM jaise bane vaise apane svarUpa ko sAdheM, dUsare phira koI pUche, phira usakA jabAva aisA hotA hai yA aisA nahIM hotA, hA~... na... (karane meM) rukanA par3e aura apanI ekAgratA meM vyavadhAna pahu~ce... dUsarA samajhe nahIM to usake ghara rhaa| yaha vyavahAra, nizcaya kA jhagar3A; nimitta-upAdAna kA jhagar3A aura kramabaddha kA jhagar3A-pA~ca bola kA jhagar3A hai| pA~ca samajhe to vaha paramezvara ko smjhe| lo, AhA... hA... ! jhagar3A khar3A kiyA, usameM rukanA par3e, zarIra ke lie rukanA par3e... kaho, samajha meM AyA ? kahate haiM ki yaha saba parasaMga ke lie... yaha parasaMga hai na ? use khilAnA aura pilAnA, davA aura caupar3anA aura.... kaho, samajha meM AyA? yaha vikalpa kA parasaMga hai / mumukSu - ekAnta meM jAye to vikalpa TUTa jAye / uttara - ekAnta meM jAye taba to andara meM (vikalpa) TUTa jAye / ekAnta arthAt AtmA... dUsarA ekAnta kauna-sA thA ? jaMgala meM kyA hai ? jaMgala meM bahuta kauve kA~va .... kA~va... kiyA karate haiM / jaMgala yahA~ andara hai, jaMgala yahA~ par3A hai, bhagavAna AtmA zUnya hai, rAga se zUnya hai, antara guphA meM dhyAna kara, aisA zAstra meM AtA hai| AtA hai na 49 gAthA meM? jayasenAcAryadeva meM (AtA hai) / vaha yahA~ yaha kahate haiN| samajha meM AyA ? lo / nirmohI hokara apane amUrtika AtmA ko dekhe asarIrU vI susarIrU muNi ihu sarIrUjaDu jANi / micchA- mohu pariccayahi mutti NiyaM viNa mANi // 61 //
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 tana virahita caitanya tana, pudgala tana jar3a jAna / mithyA moha vinAza ke, tana bhI nija mata mAna // anvayArtha - ( asarIrU vi susarIrU muNi) apane zarIrarahita AtmA ko hI uttama jJAnazarIra samajhe (ihu sarIrU jaDu jANi) isa pudgala racita zarIra ko jar3a va jJAnarahita jAne (micchA mohu pariccayahi ) mithyA moha kA tyAga kare ( mutti NiyaM vi mANi) mUrtika isa zarIra ko bhI apanA nahIM maane| gAthA - 61 aba, 61 / nirmohI hokara apane amUrtika AtmA ko dekhe / yahA~ to sAra meM sAra, badala-badalakara dUsarI bAta lete haiN| asarIrU vI susarIrU muNi ihu sarIrUjaDu jANi / micchA - mohu pariccayahi mutti NiyaM vi Na mANi // 61 // apane zarIrarahita AtmA ko hI uttama jJAnazarIrI smjho| dekhA, apane 'asarIru' AtmA zarIrarahita 'susarIru' parantu jJAnazarIrasahita... 'susarIru' hai na ? uttama jJAnazarIra, aisA / mumukSu - suzarIra / uttara - hA~, suzarIra hai / vaha zarIrarahita parantu suzarIrasahita (hai)| suzarIra arthAt uttama jJAna / caitanya paramabhAva, caitanya kA * AtmA kA paramabhAva, vaha usakA zarIra hai / - "ihu sarIru jaDu jANi' ' isa zarIra ko jar3a jAna / samajha meM AyA ? pudgala racita zarIra ko jar3a aura jJAnarahita jAno / mithyA moha kA tyAga karo / eka bAta - - jar3a (ke Upara se) dRSTi haTAkara aura para tarapha kA mithyA moha - bhrama... kucha para meM ThIka hove to (mujhe) ThIka pdd'e| aisA hove to aisA par3e, pratikUlatA Tale to ThIka par3e, anukUla ekAnta jagaha (hove) saMsAra chor3akara bAhara hoM to ThIka par3e - yaha saba moha hai| kahate haiM, samajha meM AyA ? jahA~ baiThA vahA~ jaMgala hai, tujhe patA nahIM / mithyA moha kA tyAga karanA mUrtika aise isa zarIra ko bhI apanA mata mAno......
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) aisaa| samajha meM AyA ? yaha zarIra mUrtika hai na ? bhagavAna amUrtika hai, yaha (zarIra) jar3a hai, yaha (AtmA) cetana hai / 423 AtmadhyAna ke sAdhaka ke lie ucita hai ki vaha apane ko kevala jar3a zarIra rahita eka jJAnazarIrI zuddha AtmA samajhe / kaho, use pudgala paramANuoM se racita zarIra ko eka piMjarA athavA kArAgRha samajhe / yaha zarIra tote ko rakhane kA piMjarA hai| samajha meM AyA ? yaha kArAgRha hai| totA bhale cAhe jaisA catura, hoziyAra (hove ) parantu kArAgRha meM par3A ho to ur3a nahIM sktaa| svayaM par3A hai, hA~ ! kArAgRha use nahIM rakhatA / kArAgRha samAna hai| usakI paryAya svayaM kI yogyatA rokane kI hai na ? use kArAgRha samAna jaan| kaho, samajha meM AyA ? apanA sarvasva zreya apane hI AtmA meM jor3e ..... apanA saba zreya AtmA meM jor3a de / jitanI hita kI kriyA karanI ho, use apane AtmA meM jor3ane kI hai| sarva para tarapha se prema dUra kre| lo, para se prema chor3a de - ityAdi bahuta bAta kI hai| jaba taka samyaktva nahIM hotA, taba taka isa deha kA aura deha ke sukha kA abhinandana karatA hai| jaba taka AtmA ke zuddha caitanya kI pratIti, AnandasvarUpa hU~, AtmA Ananda aura atIndriya sukha se bharA hU~ - aisI zraddhA aura jJAna jaba taka nahIM hotA, taba taka deha aura deha ke sukha kA abhinandana karatA hai| deha ThIka hove to ThIka aura deha ko anukUla hove to ThIka, isakI yaha buddhi nahIM jAtI hai| kyA kahA, samajha meM AyA ? bhagavAna AtmA atIndriya Ananda hai - aisI samyagdRSTi na ho, taba taka zarIra aura zarIra ke sAdhana ko abhinandana - sahArA detA hai| aisA hove to ThIka, yaha hove to ThIka aura yaha hove to ThIka parantu maiM hoU~ to ThIka - aisA nahIM maantaa| samyagdRSTi apane AtmA ke svabhAva meM Ananda mAnatA hai, dekhatA hai, anubhava karatA hai; isalie zarIra aura zarIra ke sAdhana meM kahIM usakA poSaNa (yA) abhinandana nahIM hai| abhinandana kahA hai na ? zarIra niroga rahe to ThIka, yaha deha kA abhinandana hai| yaha abhinandana samyaktvI ko nahIM hotA, mithyAdRSTi abhinandana detA hai / hAza... chaha mahIne se rogI the, aba miTe... hAza... yaha the parantu roga to terA bhrama thA, vaha miTA, aba tujhe isakA kyA kAma hai ? hai ? aisA kahate haiM, hA~ !
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 gAthA-61 deha aura deha ke sukha kA abhinandana, aisaa| acchA AhAra-pAnI, acchA pAnI, acchA sone kA, acchA baiThane kA, acchA palaMga, bichAne ke, acche galIce yaha hove to ThIka... ThIka... yaha abhinandana AtmA meM Ananda hai - aisA bhAna aura pratIti nahIM ho taba taka ise yaha ThIka aisA ise haTatA nahIM hai| samajha meM AyA? svayaM to bhagavAna AtmA hai, jisameM atIndriya Ananda pUrA par3A hai, usakI jahA~ dRSTi huI, (vahA~) aba yaha ThIka rahA kahA~ ? ajJAnI to hAza (karatA hai) zvA~sa lene kA aba samaya milaa| havA -pAnI mile kucha, hAza.... garmI... garmI... garmI thI... bAhara kA sAdhana, sardI, bahuta sardI, bahuta sardI... AhA...hA...! tIna dina se to sardI... sardI... sardI... sardI... sardI... garIra ke bAhara ke sukha meM ThIka, ThIka.... yaha sardI huI to ThIka haA.... aba sardI kama ho gayI, yaha ThIka kA - para meM sukha kA arthAt anukUlatA meM ThIka kA abhinandana mithyAdRSTi ko hotA hai| samajha meM AyA? mumukSu - bolane se pahale bahuta vicAra karanA par3e aisA hai| uttara - bolate pahale ho? bhAva meM (jAgRti rahanI cAhie) bolane kA kyA? bole kauna? parantu yaha to bhASA huI, bhASA meM kyA hai ? bhAva meM ise yaha ThIka (huA), to yaha (AtmA) ThIka nahIM rhaa| AtmA AnandamUrti hai - aisI dRSTi huI use bAhara meM yaha deha aura deha ke sAdhana meM ThIka, anukUla hove to ThIka... anukUlatA kA artha kyA? ve to jJeya haiN| samajha meM AyA? bhUkha lagI thI aura acchA khAyA, hA~! ThIka khilaayaa| aisA bhAva andara kI bAta hai| bAhara kI kahA~ (bAta hai)? yaha bAta to ajJAnI bhI bole, aisA hai-vaisA hai... bhAva meM vaha gholana huA hai| yaha (AtmA) isa ora hai - aisA patA nhiiN| atIndriya Ananda kA kanda paramAtmA hU~ - aisI dRSTi huI, use deha aura deha ke sukha-sAdhana meM abhinandana nahIM rahatA hai| mubAraka rahanA aisA, aisA nahIM kahate? yaha pAsa hove taba abhinandana dete haiM na? haiM ? abhinandana dete haiM na? kyA kahalAtA hai| sudhIrabhAI! yaha par3he taba kyA kahalAtA hai, pAsa hove taba? mubaarkbaad| aise ajJAnI, zarIra aura zarIra ke sukha ko mubArakabAda detA hai|
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 425 dharmI (jise) AtmA AnandamUrti hai - aisI pratIti aura bhAna huA hai, vaha bAhara ke zarIra aura zarIra ke sAdhanoM meM mubArakapanA nahIM maantaa| AhA...hA...! eka ora rAma aura eka ora gA~va / bhagavAna rAma kI - AtmA kI jahA~ dRSTi huI, vaha to saccidAnanda prabhu siddha samAna maiM hU~, maiM to jJAna aura Ananda kA kanda huuN| mere AtmA meM atIndriya Ananda kI khAna hai| aisI zraddhA-samyagdarzana, svabhAva sanmukha hokara huA (vaha) bAhya ke kisI bhI sAdhana ko ThIka hai - aisA mAnane kA abhyantara meM nahIM rhaa| AhA...hA...! samajha meM AyA? mithyAdRSTi indriyoM ke viSaya ke bhoga kA lolupI hai, aisaa| samajha meM AyA? tIvra lAlasA rakhatA hai, aisI saba bahuta bAta karate haiN| vaha mile taba harSa aura na mile taba viSAda karatA hai, viyoga hone para zoka karatA hai| jaise-jaise milatA hai, vaise-vaise adhika tRSNA kI jalana bar3hA letA hai| jaise paisA mile, strI mile, putra mile, anukUla mile, makAna mile, ThIka mile, kapar3A mile, sone kA-or3hane kA, havA-pAnI saba cAroM ora... aisA... o...ho...! vahA~ to ise andara hAza (ho jAtA hai)| abhI aba bAdazAhI hai| mUrkha kI bAdazAhI - aisA kahate haiM aura jJAnI kI bAdazAhI AtmA meM hai - aisA kahate haiM / yaha Ananda hai, Ananda hai, vahI AtmA hai| dUsarA Ananda kahIM hai hI nhiiN| use bAhara meM abhinandana-poSaNa denA, yaha nahIM rhaa| ajJAnI ko antara ke Ananda kA patA nahIM hai, isalie bAhara kA poSaNa diye binA nahIM rhegaa| 'zarIra se sukhI to sukhI saba bAteM' lo! AtA hai yA nahIM? jayacandabhAI! bahuta bolate haiM hamAre / kaise huA? aba kahA~ taka rahegA yaha ? zarIra se sukhI to sukhI saba bAteM' - yaha raTa rakhA hai| isakA artha ki zarIra duHkhI to du:khI saba bAteM' - aisaa| paisA ho, putra ho to bhI duHkhI haiN| dhUla meM bhI bAhara meM sukha-du:kha nahIM hai, vyartha meM TekA detA hai| rahane yogya cIja nahIM use TekA detA hai| samajha meM AyA? vaha rahane yogya cIja nahIM hai, use abhinandana detA hai ki ThIka huA, rahanA, rahanA, rhnaa| mUr3ha anitya ko rahanA kahatA hai| anitya ko rahanA, yaha mAnyatA mithyAdRSTi kI hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? mithyA, moha, paricaya.... zabda par3A hai n| usakI saba vyAkhyA hai, hA~! mithyA, moha
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 61 426 haina, usakI vyAkhyA hai, hA~ ! bhagavAna AtmA kA zarIra - jJAnazarIra hai aisA jahA~ bhAna huA, phira mithyAmoha kA tyAga huA / mithyAmoha kA tyAga na ho to isa prakAra vaha mAnatA hai, AhA...hA... ! are... eka rAga kI - zubha kI vRtti Ave, usakA bhI abhinandana use mithyAmoha hai / AhA...hA... ! kyoMki bhagavAna to jJAnazarIrI hai, prabhu to caitanya zarIrI hai usake Ananda aura usake ThIka ko na mAnakara, ThIka ko mAne, vaha mithyAdRSTi hai / isIlie chor3a, moha paricayI / samajha meM AyA ? zarIra mUrta hai, rAgAdi saba mUrta haiM, use apanA nahIM jAne - aisA hai na ? isa zarIra ko bhI apanA nahIM mAne, jitanA saba mUrtasvarUpa hai, use apanA nahIM jaantaa| cauthA bola hai na ? zloka kA cauthA bola hai| vartamAna jIvana kI cintA meM hI ulajha jAtA hai, yadi kadAcit dAna, dharma, japa, tapa karatA hai to bhI usake phala meM vartamAna meM yaza, dhana, santAna aura ucita viSaya kA lAbha cAhatA hai / usa vastu ko to patA nahIM isalie bhAvanA to hai nhiiN| isalie mithyAdRSTi dAna de, dharma arthAt koI puNya kare, tapa kare-japa kare to usake phala meM vartamAna meM yaza ( cAhatA hai)| duniyA acchA kahatI hai yA nahIM ? duniyA meM kucha milegA yA nahIM isameM ? santAna milegI yA nahIM ? lar3akA hogA yA nahIM ? icchita viSaya kA lAbha, cAhe anusAra vetana milegA yA nahIM ? itanI AmadanI hogI yA nahIM ? dukAna ThIka se calegI yA nahIM? saba dharma ke bahAne aisI bhAvanA hotI hai| kadAcit paraloka kA vizvAsa huA... lo na ! ise kahate haiM - aise dAnAdi karatA ho to devagati ke manojJa bhogoM kI tRSNA rakhatA hai / vahA~ acche bhoga mileM, acchA deva hoU~, halkA nahIM; vyantara aura jyotiSa nahIM, bar3A deva hoU~ - aisI tRSNA rahatI hai| samajha meM AyA? usake mana-vacana-kAyA kA saba vartana sAMsArika AtmA ke moha para AdhAra rakhatA hai / vaha mithyAmoha paricayI hai na ? usakI vyAkhyA kI hai| andara kA prema eka AtmAnanda ke prati hI raha jAtA hai| vahI samyagdRSTi jIva nizcinta hokara jaba cAhe taba saralatA se AtmA ke andara sarva zarIroM se bhinna jJAnAkAra dekha sakatA hai| bhagavAna AtmA, usakI jahA~ samyagdarzana kI prApti huI, samyagdarzana kI prApti huI... mithyAdarzana meM to vikAra aura saMyoga kI prApti thI / samajha
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 427 meM AyA? samyagdarzana meM antarmukha kI prApti huI; isalie use nizcinta hokara jaba cAhe taba AtmA kA dhyAna kara sakatA hai| AtmA ko pakar3A hai ki yaha aatmaa| zuddha caitanya anubhava meM A gayA hai, jaba sanmukhatA karanA cAhe, taba sanmukhatA karake AtmA kA anubhava kara sakatA hai| use apanApana apane hI AtmA meM rahatA hai.... cAritramoha ke udaya se rogI samAna kar3avI davA pItA ho, vaise lAcAra hokara viSayabhoga karatA hai.... lAcAra hokara kar3avI davA jaise pInA par3e, vaise samakitI ko viSaya ke vikalpa meM jur3anA par3atA hai| kar3avI davA pItA ho, mahA kar3avI... mu~ha aisA (kar3avA) ho jaaye| samajha meM AyA? aisA mu~ha andara meM se badala jAye, kahate haiM / AhA...hA... ! bhoga kI vAsanA jahara jaisI lagatI hai| samajhe na? kar3avI davA jaisI lagatI hai| parantu bhAvanA usake tyAga kI hI rahatI hai| yaha kaba chUTe? kaba chUTe puruSArtha se? aisI bhAvanA rakhatA hai| kaho, samajha meM AyA? dRSTi meM grahaNa yogya eka nija svarUpa hI rahatA hai, samyagdarzana kA dhAraka hI AtmA kA darzana andara kara sakatA hai| lo, ajJAnI bArambAra rAga aura para kA darzana kiyA karatA hai, para ko hI dekhatA hai - aisA kahate haiM / mithyAdRSTi rAga ko, vikAra ko, zarIra ko, usakI anukUlatA bAhara meM paryAya kI hI dekhA karatA hai| samyagdRSTi (ko) AtmA ko pratIti (huI hai), zuddha cidAnandasvarUpa dRSTi meM, anubhava meM AyA - aisA hI AtmA bArambAra anubhava meM letA hai| aisI dRSTi usakI hotI hai| kaho, samajha meM AyA? isake bAda eka dRSTAnta diyA hai| AtmAnubhava kA phala kevalajJAna va avinAzI sukha hai appAi~ appa muNatayaha~ kiM NehA phalu hoi| kevala-NANu vi pariNavai sAsaya-sukkha lhei||62|| nija ko nija se jAnakara, kyA phala prApti na paay| pragaTa kevalajJAna au, zAzvata saukhya lhaay||
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 gAthA-62 anvayArtha - (appai~ appu muNaMtayaha~) AtmA ko AtmA ke dvArA anubhava karate hue ( kiMNehA phalu hou) kauna sA phala hai jo nahIM milatA hai? aura to kyA ( kevalaNANu vi pariNavai) kevalajJAna kA prakAza ho jAtA hai ( sAsaya-sukkha lahei) taba avinAzI sukha ko pA letA hai| AtmAnubhava kA phala kevalajJAna va avinAzI sukha hai|lo, yaha bhagavAna AtmA ke anubhava kA phala ! mahAna caitanya bhagavAna... rAga aura vikAra ke anubhava kA phala cAra gati kA duHkha.... rAga - puNya-pApa, vikArabhAva, upAdhibhAva, vibhAvabhAva ke anubhava kA phala cAra gati kA duHkha hai| cAra gati kA duHkha, hA~! svarga bhI duHkha hai / AtmAnubhava kA phala kevalajJAna aura Ananda do liye| jJAna aura Ananda mukhya to do hI lenA hai na? appAi~ appa muNaMtayaha~ kiM NehA phalu hoi| kevala-NANu vi pariNavai sAsaya-sukkha lhei||62|| kyA phala nahIM hogA? aisA kahate haiM / AtmA, AtmA ko anubhava karane para kaise phala nahIM hogA? AhA...hA...! mahAna prabhu AtmA kA antara meM anubhava karane para, AtmA ko zAntabhAva se vedana-anubhava karane para usakA kyA phala nahIM hogA? use kyA phala nahIM hogA? svargAdi to bIca meM sAdhAraNa haiM parantu jisakA kevalajJAna phala hai| 'kevala-NANu vi pariNavai' bhagavAna AtmA jJAnasvarUpa, AnandasvarUpa (hai) - aise AtmA kA anubhava arthAt usakI dRSTi aura jJAna meM ramaNatA kare to kevalajJAnarUpa pariNamita ho jAye - aisA kahate haiN| pariNamita ho jAye - aisA kahA hai na? kevalajJAnarUpa ho jAye, AtmA kA anubhava karane se AtmA sarvajJa zaktivAlA hai to paryAya meM sarvajJa pariNatirUpa ho jAtA hai| avasthA meM sarvajJa kevalajJAnarUpa kI avasthA ho jAtI hai| 'sAsaya-sukkha lahei' lo! sAtha meM zAzvat nitya avinAzI kAyama Tike - aise sukha ko pAtA hai| jJAna ko pariName aura sAtha meM sukha ko bhI prApta kare, yaha AtmA ke anubhava kA phala hai - aisA mahA anubhava, AtmA kA mahA-mokSa kA mArga hai, usakA phala kevalajJAna aura ananta Ananda hai| (zrotA : pramANa vacana gurudeva!)
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, ASAr3ha zukla 13, gAthA 62 se 64 guruvAra, dinAGka 30-06-1966 pravacana naM. 22 62 vIM gAthA - appAi~ appa muNaMtayaha~ kiM NehA phalu hoi| kevala-NANu vi pariNavai sAsaya-sukkha lhei||62|| bahuta sAra meM sAra bAta hai| yogasAra hai na? AtmA ko AtmA ke dvArA.... pATha meM aisA zabda hai| appaI appu' - aisA hai / AtmA ko.... AtmA kauna hai, use pahale ise jAnanA cAhie na? AtmA jJAna, Ananda kA rUpa, vaha AtmA hai| usameM puNya-pApa kA vikAra, zarIra, karma - vaha AtmA nahIM hai| mumukSu - ekAnta nahIM ho jAtA? uttara - ekAnta hI hai| AtmA meM vikAra bilkula nhiiN| vastu meM vikAra hai? dravya meM; vastu-AtmA jise kahate haiM, (usameM vikAra nahIM hai|) vaha vikAra to Asravatattva hai; karma, ajIvatattva hai; zarIra, ajIvatattva hai; varanA nau tattva siddha kisa prakAra hoMge? Asrava hai, vaha puNya-pApa ke vikAra, vyavahAra, trikAla-svabhAva kI apekSA se, vaha vastu meM nahIM hai to isa vastu meM kyA hai ? jJAna, Ananda, zAnti, svacchatA, prabhutA Adi ananta zuddha guNa hai| aise AtmA ko AtmA dvArA.... hai na? appaI appu AtmA ko AtmA dvArA.... bhAvArtha meM bhI yaha kahA hai, dekho! AtmA ke dvArA AtmA kA anubhava karanA, vaha mokSamArga hai| use hI mokSamArga kahate haiM; use kahate haiM aura vaha hai| AtmA caitanyasvarUpa (hai), puNya-pApa ke rAga se sarvathA nirAlA hai - aisA AtmA antara svarUpa meM use dRSTi meM lekara AtmA kA AtmA ke dvArA anubhava karanA arthAt
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 62 I nirvikalpadazA dvArA usakA anubhava karanA / yogasAra hai na ? AtmA ko AtmA ke dvArA, yaha yogasAra hai| AtmA dvArA.... caitanya mahAsattA vastu hai / caitanya mahAsattA anAdi-ananta jJAna, darzana, Ananda sampanna vastu hai / vikAra aura zarIra, karma, ye isameM nahIM haiM, ve to paracIja haiN| aise AtmA dvArA AtmA kA anubhava karanA, vaha mokSamArga hai| bahuta saMkSipta aura sAra meM sAra bAta hai ! 430 I bhagavAna AtmA pavitra zuddha AnandadhAma ( hai ) / use AtmA dvArA arthAt usakI svabhAva kI pariNati - vikArarahita dvArA, vikArarahita avasthA dvArA anubhava karanA, vaha eka hI mokSa kA mArga hai| samajha meM AyA ? anubhava karanA, vaha mokSamArga hai| pATha meM to yaha hai na? kyA phala nahIM milatA ? aisA kahate haiN| bhagavAna AtmA apanA nijasvarUpa zuddha Ananda, usake dvArA usakA anubhava karane se kyA phala nahIM hogA ? kyA phala nahIM hogA ? bIca meM mati - zrutajJAna kI vizeSatA pragaTe, atIndriya Ananda kA anubhava ho, krama-krama se Age bar3hate hue anubhava karane se kevalajJAna hotA hai| kyA phala nahIM hotA ? kaho, isameM kucha kAraNa, yaha saMhanana hove to ho aura yaha rAga, vyavahAra, vikalpa hove to ho, yaha bAta hai yA nahIM ? dUsare zAstra meM aisA nimittapane kA jJAna karAyA hai / usa samaya dUsarI cIja pRthak hai, rAga kI mandatA, saMhanana Adi kA jJAna karAyA hai ki eka aisI cIja hai parantu sAdhana to svabhAva kA svabhAva dvArA hI usakI mukti kA sAdhana hai, dUsarA koI upAya hai nhiiN| samajha meM AyA ? vItarAgasvabhAvI AtmA, sarvajJasvabhAvI AtmA yA vItarAgasvabhAvI AtmA, use vItarAgI paryAya dvArA hI anubhava ho sakatA hai arthAt nizcaya se samyagdarzana - jJAna - cAritra, jo nizcayasamyagdarzana- jJAna - cAritra hai, vaha vItarAgI dazA hai, usa vItarAgI dazA dvArA AtmA kA anubhava hotA hai| samajha meM AyA ? jaba taka kevalajJAna nahIM hotA, taba taka yaha AtmajJAnI dhyAna ke samaya cAra phala pAtA hai| yaha jarA thor3I bAta kI hai / Atmikasukha kA vedana hotA hai / yaha kevalajJAna phala pAtA hai - aisA kahA hai na! bIca meM kyA phala nahIM pAtA ? saba pAtA hai / AtmA apane nijasvarUpa - paramAnanda usakA rUpa, usakA antara ke Ananda dvArA anubhava
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 431 karane se use pahale to atIndriya Ananda kA vedana hotA hai| pahalA phala to atIndriya Ananda pragaTa hotA hai| kaho, samajha meM AyA? atIndriya Ananda kA vedana... svayaM atIndriya Ananda nityAnandasvarUpa vastu hai, use antara kI nirmala-vikArarahita dazA dvArA use AtmA kI sanmukhatA kI dRSTi se anubhava karane para pahale to atIndriya Ananda kA vedana hotA hai| AtmA ke anubhava kA pahalA phala Ananda hai / haiM ? mumukSu - usase bAhara meM sukha kA Dhera hotA hai? uttara - bAhara meM sukha kA Dhera thA kaba? dhUla meM... sukha kA Dhera to yaha svayaM hai, atIndriya Ananda kA Dhera, ddher| samajheM na? Dhera ko kyA kahate haiM ? Dhera... atIndriya Ananda kA Dhera AtmA hai / atIndriya Ananda kA rasakandakuMja hai, atIndriya Ananda, siddha ko jo Ananda hai aise hI atIndriya Ananda kA puMja AtmA hai| yahA~ to sIdhI bAta hai na! yogIndradeva yogasAra (kahate haiN)| yogIndradeva haiM na? to yogasAra (kahA) svayaM kA nAma yogIndra hai| yogIndradeva kA yaha yogasAra hai - aisaa| dharmI AtmA samyagdarzana se lekara apane caitanyazuddha Ananda ke antarmukha kA anubhava karane para use kyA phala nahIM hotA? to kahate haiM ki pahale to use Ananda kA phala hotA hai| samajha meM AyA? vaha atIndriya sukha arahanta aura siddha paramAtmA ke sukha kI jAti kA hai| lo, jo arahanta siddha paramAtmA ko atIndriya Ananda hai, aisA hI atIndriya (Ananda) dharmI ko (AtAA hai)| AtmA ke atIndriya AnandasvarUpa ko samyagdarzana-jJAna dvArA anubhava karane para use prathama Ananda kA hI anubhava hotA hai| samyagdarzana-jJAna-cAritra.... samyagdarzana jJAna aura svarUpAcaraNa - ye tInoM pahale hote haiN| samajha meM AyA? samyagdarzana-jJAna aura cAritra, AtmA kA anubhava hone para ye tInoM pahale hote haiM / adbhuta bAta bhAI! vastu andara caitanya mahAprabhu, usakI mahAna prabhutA ke nirvikAra dvArA use prathama samyagdarzana-jJAna svarUpAcaraNa dvArA anubhava karate hue usa samyagdarzana-jJAna-cAritra meM use Ananda kI dazA kA anubhava hotA hai| samajha meM AyA? ki jo Ananda arahanta aura siddha ko pUrNa Ananda hai, usI meM kA atIndriya Ananda ke anubhava kA namUnA pragaTa hotA
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 62 hai / AhA...hA... ! samajha meM AyA ? samyagdRSTi jIva ko AtmA ke anubhava se jo Ananda hotA hai, vaha arahanta aura siddha kI Ananda kI jAti kA Ananda hai / AhA... hA... ! aura usa Ananda ke samakSa indra ke indrAsana ko bhI sar3A huA tinakA jaisA dikhatA hai| samajha meM AyA? chiyAnaveM hajAra striyA~ hoM, rAjapATa, aise battIsa hajAra mukuTabaddha rAjA, khambhA, annadAtA (kahate hoM) khambhA... khambhA kI pukAra aise karor3oM araboM meM (hotI ho), vaha nahIM ve... nahIM... vaha Ananda merA mere pAsa hai / usa Ananda kI gandha kahIM hotI / 432 dharmI jIva ko gRhasthAzrama meM bhI.... yaha bAda meM Age kheNge| gRhasthAzrama aura muni donoM AtmA meM basate haiN| Age 65 vIM gAthA meM kaheMge, 65 meM / gRhasthAzrama meM samakitI ho yA muni hokara AtmajJAnI muni ho, donoM ko zuruAta hone para AtmA ke Ananda kA vedana (hotA hai) kyoMki samasta zaktiyoM kI vyaktatA pahale hI anubhava kAla meM unheM pragaTa hotI hai / samajha meM AyA ? ' uvagoU' AtA hai na ? nirjarA adhikAra meM / 'uvagoU sarvadharmANaM' sarva dharma kA artha hI kiyA hai, sarva guNoM kI zaktiyoM kA bar3hanA / eka siddhAnta hI vahA~ basa hai| bhagavAna AtmA ananta... ananata... behada saMkhyA se guNoM kA samUha hai| behada anantaguNa kA saMkhyA se samUha hai| usake guNa ke bhAva kI acintyatA aparimitatA to apAra hai parantu usakI guNa kI saMkhyA hai, (vaha bhI) ananta acintya apAra hai / itane ananta guNoM kA dhAraka samudra bhagavAna, kA antara samyagdarzana Adi se anubhava hone para...... anubhava hone para una ananta guNoM kI zakti kI vRddhi, zakti meM se paryAya meM vyakti, ananta paryAya kI zuddhi kI vRddhi samyagdarzana hone para samaya-samaya hotI hai / AhA... hA...! samajha meM AyA ? sampUrNa AtmA pUrNa jahA~ ananta paramAtmA jisake garbha meM, dhruva meM, peTa meM basate haiM / aise paramAtmA, aisA paramAtmasvarUpa bhagavAna AtmA ko antarmukha, antarmukha aisI dRSTi aura jJAna dvArA antara kA vedana aura anubhava (karane para) kyA phala nahIM hogA ? kahate haiM / o...ho...ho... ! ananta guNoM kI zakti kA satva, usakA anubhava karane para eka samaya meM ananta zakti kI vyaktatA kA aMza usa kAla meM pragaTa hotA hai / usameM Ananda kA mukhyapanA hai| samajha meM AyA ? haiM ? I
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 433 mumukSu - aisA kahakara kyA batalAnA hai? uttara - kahate haiM na yh| yaha batalAne kA kyA kahA? parantu A~kheM kisakI? A~kheM kisakI dekhe? dekha! yaha lAkha kA hIrA ! dekho! isake eka-eka pAse kI, eka -eka kI itanI kImata! dekho! usameM pIlI gandha nahIM, dekho ! saphedAI! yaha kauna dekhatA hai ? A~kheMvAlA yA A~kheM binA kA? yaha A~kheMvAlA na? yaha A~kheM use kahate haiM, anya ko A~kheM kahA hI nahIM jaataa| samajha meM AyA? jo vIrya, AtmA ke svarUpa kI racanA kare, use hI vIrya kahate haiN| kyA kahA? use hI vIrya kahate haiM aura jo jJAna AtmA ko jJeya banAve, use hI jJAna kahate haiN| samajha meM AyA? agamya ko gamya karanevAlI vastu hai| bhAI ! ise mokSamArga.... svayaM hI mahA bhagavAna aise mokSamArga kI nirmala paryAya (hove) - aisI to asaMkhya jo nirmala paryAya hotI hai, vaha to saba AtmA meM par3I hai| kyA kahA? mokSamArga kI paryAya - samyagdarzana -jJAna-cAritra se pragaTa hone para pUrNa kevala (jJAna) hove, usameM asaMkhya prakAra kI mokSamArga kI paryAya saba bhagavAna AtmA meM antara meM-dhruva meM par3I hai aura ananta kevalajJAna jo phala prApta ho - aisA ananta kevalajJAnAdi, ananta siddha kI paryAyeM (usake) peTa meM par3I hai| samajha meM AyA? ___ mokSamArga kA sAdhakapanA asaMkhya samaya meM hI hotA hai aura usakA phala ananta samaya rahatA hai| kyA kahA, samajha meM AyA? isIlie isameM zabda par3A hai - 'appaI appu muNaMdayaha~', 'appaI appu muNaMdayaha~ ki NehA phalu hoi| kevala-NANu vi pariNavai' jahA~ kevalajJAna bhI pariName, aisA kahate haiM aura zAzvat sukha ko paave| oho...ho...! eka hI zloka meM (saba bhara diyA hai)| bhagavAna AtmA kI jAti ko anubhava karate hue rAga, dayA, dAna, vikalpa Adi para ke sAtha kucha dharma kA sambandha hai hI nhiiN| samajha meM AyA? yaha yogIndradeva digambara santa vana meM basate the| ve pukAra karate haiM ki are ! 'appaI appu muNaMdayaha~ ki NehA phalu hoi|' bhagavAna ! terI jAti ke svarUpa kI jAti, siddha kI jAti kA AtmA, aise AtmA kI jAti kA anubhava karane se kyA phala nahIM hogA? samajha meM
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 gAthA-62 AyA? pratyakSa pratIti, jJAna, Ananda, zAnti, svacchatA, vibhUtA Adi aneka zaktiyoM kI paryAya meM pragaTatA anubhava karane se hotI hai| samajha meM AyA ? dekho! dUsarA phala yaha hai ki antarAya karma kA kSayopazama bar3hane se Atmabala bar3hatA hai.... dekho! vIrya kI racanA... vIrya-Atmabala bhagavAna AtmA ke sanmukha DhalA aura anubhava meM vIrya jhukA - isase usa vIrya meM aisI svarUpa racanA kI ki vIrya meM ullAsa AyA, vIrya meM ullAsa AyA ki maiM aba kAma pUrA kara skuuNgaa| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA svayaM ko nirvikalpa dRSTi aura jJAna dvArA anubhava karane para eka to mukhyarUpa se Ananda kA vedana huA aura vIrya kI utsAhatA, vIrya kA utsAha, utsAha, prasannatA, prasannatA, pramodatA (AyI), vaha vIrya uchalA, pUrNa kevala (dazA ke) kAraNa aisA utsAhita vIrya use jage, vaha usakA phala hai - aisA kahate haiN| samajha meM AyA? e... mAMgIrAmajI! yaha kisakI bAta calatI hai ? mokSa kI? AtmA kii| mokSa to usakA phala hai| AhA...hA...! yaha kheta koI kaccA nahIM ki jisake kheta meM sAdhAraNa ghAsa-phUsa pake, yaha to asaMkhya pradezI ananta guNa kA kheta, usakA anubhava karane para kyA phala nahIM hogA? kahate haiN| kyA phala nahIM hogA? AhA...hA...! AcArya dekho na ! uchalA hai na vIrya ! ullasita, ullasita vIrya ! ullasita vIryavAna vaha AtmA ke mokSa ke mArga kA adhikArI hai| samajha meM AyA? pAmara vIrya kA (dhAraka) vaha AtmA ke mokSamArga kA adhikArI nahIM hai| samajha meM AyA? antarAya karma kA kSayopazama ( ughAr3a) bar3hane se Atmabala bar3hatA hai.... dekho! isameM antarAya karma DAlA hai| yahA~ to AtmA meM jo ananta vIrya-bala hai, usakA yahA~ anubhava hone para vIrya kI vyaktatA itanI jagatI hai ki usa vIrya meM ullasitatA (hotI hai ki) isa vIrya se to maiM kevalajJAna lenevAlA hU~ - aisA ullasita hotA hai| samajha meM AyA? are... ! aisA vaha kaisA hogA? e...I... ! kisakI bAta hogI yaha ? yaha duniyA meM bhI kahate haiM ki 'dhana rale to DhagalA thAya, paMDa rale to peTa bharAya' aisA kahate haiM na? bAteM karate haiM, hA~! paMDa rale to kitanA ho? peTa muzkila se bhre| jahA~ dhana pA~ca
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 435 -pacAsa lAkha, dasa lAkha, karor3a, dina kI pA~ca-pA~ca hajAra, dasa hajAra kI AmadanI (hotI hai)| haiM? mumukSu - yahI sukha kI dhArA hai| uttara - yahI sukha kI dhArA hai, mUr3ha ko| AhA...hA...! AhA...hA...! mumukSu - ullasita vIrya meM hotA kyA hogA? uttara - haiM? ullasita vIrya arthAt jo vIrya zaktirUpa hai, usakA anubhava hone para vyakta ke vIrya meM jAgRti hotI hai ki yaha vIrya uchalA, vaha kevalajJAna ko legaa| usakA phala-yaha sarvajJapada ko lenevAlA merA vIrya hai| maiM AtmA sarvajJapada ko lenevAlA huuN| siddhapada ko alpakAla meM zIghratA se lenevAlA hU~ - aisA vaha vIrya jagatA hai| samajha meM AyA? aisA nahIM hotA ki are...re...! kyA hogA? kitane bhava karane par3eMge? kahA~ hogA? bIca meM par3egA? are...! cala... cala...! bhagavAna vaha dravyasvarUpa kabhI par3atA hogA? dravya svarUpa par3a jAye to adravya ho jAyegA? mumukSu - abhI to vIrya kI bAta hai na? uttara - nahIM, yaha dravya kI bAta hai| vaha dravya svayaM jo vIrya kA piNDa hai, vaha kabhI kahIM adravya hotA hai ? aisA jahA~ pratIti aura anubhava meM vIrya AyA ki yaha dravya aisA hai, usakA vIrya jagA, vaha phira giregA? samajha meM AyA? vaha kSayopazama hove to kSAyika le aura kSAyika hove to zukladhyAna le aura zukladhyAna hove to kevalajJAna le| 'jhapaTa mAre talavAra' - aisA kahIM AtA hai| kaSAya kI jhapaTa mAre - aisA saba kahIM sajjhAya meM AtA hai| kaho! jisase pratyeka kArya karane ke liye antaraMga meM utsAha aura puruSArtha bar3ha jAtA hai| dekho! ThIka likhA hai yahA~ / AtmA ke zuddha bhagavAna svabhAva ko, AtmA ke zuddha mahimAvanta bhagavAna svabhAva ko anubhava karane para vIrya meM.... samajha meM AyA? aneka prakAra kA utsAha, puruSArtha bar3hane se andara kyA kAma nahIM kare? jJAna kI vRddhi, zraddhA kI zuddhatA, Ananda kI vRddhi, cAritra kI sthiratA, svacchatA bar3hane para prabhutA kI ugratA (hotI
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 gAthA - 62 hai) / samajha meM AyA ? vaha pAmara nahIM / usa bhagavAna prabhu ko jisane sparza kiyA, usakI paryAya meM vIrya kI jAgRtatA, vIryapanA jAgRta huA hai| vIryapanA jAgA hai| samajha meM AyA ? alpa kAla meM Asrava ke vikalpoM ko tor3akara nirvikalpa paramAtmA ko prApta kare - aisA usakA vIrya hai, yaha kahate haiM / tIsarA phala thor3A liyA.... pApa karma kA anubhAga ghaTAve.... pApakarma kA rasa ghaTa jAye, puNyakarma kA anubhAga bar3ha jAye / lo ! samajha meM AyA ? cauthA phala Ayukarma ke atirikta samasta karmoM kI sthiti .... ghaTatI jAtI hai / sahaja anubhava hone para bhagavAna AtmA apane akSaya sthitivanta bhagavAna AtmA ke anubhava se anubhava hone para puNya kA rasa bar3hatA hai, pApa rasa ghaTatA hai, samajhe na ? aura Ayu kI sthiti bhI kama bA~dhatA hai, adhika nahIM bA~dhatA yaha naraka Adi kI aura svarga kI bhI amuka bA~dhatA hai / Ayu karma ke atirikta samasta karmoM kI sthiti... kama bA~dhatA hai| Ayu kI eka adhika bA~dhatA hai parantu dUsarI sthiti to bahuta hI kama (bA~dhatA hai) kyoMki mokSamArga AyA use saMsAra kI sthiti kaise bar3he ? bhagavAna AtmA apanA mokSa ke chUTane ke mArga meM car3hA, use chUTane kI sthiti kaise bar3he ? vaha karma to aba chUTane yogya hai, unakI sthiti bahuta hI alpa rahatI hai, vizeSa nahIM hotI hai| yaha yadi kevalajJAna utpanna karane yogya dhyAna na ho sake to phira manuSya, devagati meM jAkara uttama deva hotA hai / yadi samyagdarzana kA prakAza Tika rahA ho to..... Tika rahA ho, kyA ? isakA yaha banA, AtmA hai, aura banA rahe vaha kahA~ nahIM bane ? samajha meM AyA ? yadi samyagdarzana kA prakAza Tika rahA ho to phira pratyeka janma meM AtmAnubhava karake apanI yogyatA bar3hAyA karatA hai / ekAdha, do bhava karane para bhI, rAga kI mandatA hai, puruSArtha kI kamI hai to usameM Age bar3hane se anubhava bar3hatA jAtA hai| kaho, samajha meM AyA ? anta meM AThoM karmoM kA kSaya karake, cAra kA ( kSaya hone para) arahanta paramAtmA hotA hai, jJAnAvaraNIyAdi nAza hokara sarvajJa hotA hai (aura) aghAti kA kSaya hone para siddha hotA hai| lo, kyA phala nahIM hotA ? yahA~ taka phala hotA hai - aisA kahate haiN| samajha meM AyA ?
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 437 usI ke pratApa se zrutakevalI hotA hai| AtmA ke anubhava se zrutakevalI hotA hai| AhA...hA... ! par3hane se nahIM hotA - aisA yahA~ kahate haiM / AhA...hA...! kyA phala nahIM hotA? AtmA Anandakanda kI jahA~ anubhavadazA pragaTa huI, kahate haiM ki (vaha) zrutakevalI hotA hai / par3hanA nahIM par3atA aura zrutakevalI hotA hai| AtmA paDhA, vaha zratakevalI hotA hai - aisA kahate haiN| mumukSu - bAraha aMga, caudahapUrva dhArI zrutakevalI? uttara - hA~, yahA~ nizcaya bhAna huA, vaha zrutakevalI huA, parantu yaha zrutakevalI usakI bAta karate haiM, jJAna kI ugratA kI bAta karate haiN| samajha meM AyA? zrutakevalI to nizcaya se anubhava huA, vaha nizcaya zrutakevalI hI hai| vaha bAraha aMga, caudaha pUrvadhArI zrutakevalI nahIM parantu yaha anubhava hone para vaha zrutakevalI hotA hai - aisA kahate haiN| usake anubhava kI jAti aisI hai ki vahA~ andara se Age bar3hane para zrutakevalI ho jAtA hai| yaha zAstra par3hate... par3hate... par3hate... zrutakevalI hotA hai - aisA nahIM, aisA niSedha karate haiN| bhagavAna kI khAna meM yahA~ jo pUrNa jJAna par3A hai, usakA anubhava hone para zrutakevalI hotA hai, avadhi hotA hai, mana:paryaya hotA hai... samajha meM AyA? aura kevala (jJAna) bhI hotA hai| AtmAnubhavI kA uddezya kevala zuddhAtmA kA lAbha hai| lo! parantu puNyakarma bar3hane se riddhi sampadAyeM svayaM prApta ho jAtI haiN| AtA hai, kahate haiM / dRSTAnta diyA hai Amraphala, Amraphala.... Ama... Ama boyA, Ama boyA to pahale to use pattiyA~ Adi hotI haiM na? pAna, DAla, yaha hone ke bAda phala hotA hai| jaise Ama ke liye hI mAlI Ama kA vRkSa botA hai, phala Ane ke pahale vaha mAlI vRkSa ke patte, DAlI, aura phUla kA anubhava karatA hai| bAda meM Ama kA (anubhava) hotA hai| samajha meM AyA? aise AtmA kA anubhava hone para kitanA hI puNya kA bhAga use bAhara AtA hai| svarga meM sukha, cakravartI, tIrthaMkara ityAdi.... AtmA kA sukha pUrNAnanda kI prApti (hotA hai)| dUsarA dRSTAnta diyA hai| jaise rAjamahala kI tarapha jAnevAlA manuSya sundara mArga para calatA hai| bar3A cakravartI kA baMgalA ho, usameM jAne para mArga ke rAste meM hI usakI dUsarI jAti hotI hai| vaha kahIM dUsare ke ghara jaisA mArga andara nahIM hotaa|
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 gAthA-62 mumukSu - galI-kUcI nahIM hotii| uttara - galI kUce nahIM, mArga hI dUsare prakAra kA hotA hai| jahA~ digavijaya rahatA ho, vahA~ baMgale meM andara gayA, vahA~ bar3A baMgalA... o...ho... ! dekho to mArga hI saba aisA hotA hai| bar3A baMgalA ho usakA rAstA (alaga prakAra kA hotA hai) / cakravartI ke baMgale jAnA ho to usakA rAstA hI saba (alaga prakAra kA hotA hai)| isI prakAra daravAje meM praveza karate hI cAroM ora upavana hote haiM - aisA kahate haiN| samajha meM AyA? ___ manohara upavanoM meM rukatA hai.... lo! vizrAnti lenA par3e.... thor3A lambA mArga (hove) to baiThe, zItala jala pItA hai.... bar3e rAjA ke baMgale bar3e, do-do, pA~ca-pA~ca, dasa-dasa, bIsa-bIsa gA~va meM (hote haiN)| 'jApAna' meM bar3A darabAra hai na! bahuta bar3A hai, bahuta bdd'aa| kitane mIla meM to usakA bar3A baMgalA hai| jApAna kahA na? rAjA kI bAta sunI thI, kahIM likhI ho, sunI ho.... dimAga meM kise yAda hotI hai ? samajha meM AyA? pauSTika phala khAtA hai.... aise phala hoM, ve toDakara khAtA hai| samajhe na? lo. ThIka! usI prakAra mokSa kA arthI jIva nirvANa pahu~cane ke lie AtmA ke anubhava kI sukhadAyaka sar3aka para calatA hai| AtmA ke anubhavarUpI sukhadAyaka sar3aka para calatA hai, vahA~ duHkha nahIM hai| AhA...hA...! mokSarUpI mahala meM pahuMcane se pahale bhI sukhadAyaka sar3aka para calatA hai| antara ke jJAnAnanda kI ekAgratA dvArA sukharUpI sar3aka para calatA hai| samajha meM AyA? aisA phala hai| lo ! (phira) tattvAnuzAsana kA kucha kahA hai| yahI kahA hai| mumukSu - vastu meM to miThAsa hai parantu usake varNana meM bhI miThAsa hai| uttara - varNana meM, vANI meM miThAsa hai, vaha to amRta kahalAtA hai, usako (AtmA ko) lekr| samajha meM AyA? zakkara kI thailI ho, vaha zakkara meM tolI jAtI hai| zakkara hotI hai na? bar3I-bar3I DalI ! cAra-cAra maNa ke (vAradAna hote haiN|) zakkara kA vAradAna zakkara meM tulatA hai| DhAI sera kA vAradAna zakkara meM ginA jAtA hai| rupaye kI thailI, yaha rupaye kI thailI rupaye meM tulatI hai| pahale rupaye kI thailiyA~ bharatI thIM, vaha rupaye pahale nagada the na! thailiyoM kI thailI bharate 'sAyalA' kA sunA thA na ! sAyalA kA nahIM? sAyalA hai na,
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 439 sAyalA ! vahA~ pahale seTha thA, acchA seTha thA, usake putra kA vivAha thA, putra kA vivAha, rAjA ko seTha ke prati prema, seTha ko rAjA ke prati prema, kisI kA (kisI ke sAtha) kapaTa nhiiN| spaSTa batAve vaha to / bar3A kamarA thA, usameM dAne kI thappiyA~ DAle vaise rupaye ke thailoM se bharI huI thappiyA~ thiiN| rAjakumAra sAtha meM (thA), rAjA kA lar3akA sAtha meM thA / seTha ke putra kA vivAha ho, isalie rAjA ko bulaayaa| lar3akA aise-aise hAtha mAratA hai, ve cA~dI kI thailiyA~ par3I thiiN| rupaye kI thailiyoM kI thailiyA~ bharI huI, hA~ ! pUrI lAina... bApU ! yaha kyA hai ? rAjA ko khe| bhAI ! apane seTha bahuta rupayevAle haiM aura yaha rupaye yahA~ rakhe haiM / kyoM ? ki unakA jAya to apane ko bharanA par3e - aisA unheM apane para vizvAsa hai / rAjA aise mIThe the, unake paise khule yahA~ rakhe haiN| eka thailI jAye to apane ko kahe, to apane ko bharanA pdd'e| unheM apane para aisA vizvAsa hai, koI le nahIM, koI inheM chue nahIM / nihAlabhAI ! usa samaya rAjA aise ( the)| aisA nahIM ki itanA saba unake pAsa ? mere pAsa nahIM aura unake pAsa itanA saba - aisA nahIM thA / ( rAjA ke lar3ake ko aisA ki ) yaha kyA hai ? (pahale) chuAre ba~Tate na? chuAre ... chuAre ba~Tate to rAjA ke ku~vara ne hAtha (lagAyA ki) yaha chuAre bhare hai ? chuArA nahIM, bhAI ! ku~vara ! yaha to rupaye, seTha ke nagada rupaye haiM / itane khule ? khule kahA~, yaha to apane seTha ko apane para vizvAsa hai| hama rAjA ke putra haiM, putra kI lakSmI rAja kI hai - aisA socakara use darakAra nhiiN| koI le jAyegA yA koI lUTegA - aisI darakAra nhiiN| isalie khulA rakhA hai| ai... I ... ! eka vyakti ke ghara meM eka bar3e netA ko bhojana karane baiThAyA aura jahA~ khAne ke lie cA~dI kI dasa hajAra kI thAlI rakhI ( to kahatA hai) tumhAre aise kahA~ se ? svayaM sAdhAraNa becAre ko netA banAyA hai, ghara meM kucha na ho, samajhane jaisA hotA hai| usa sAdhAraNa gRhastha ke ghara meM dasa hajAra ke cA~dI ke thAla hoM, pA~ca-dasa lAkha, paccIsa lAkha kI pU~jI ho to dasa hajAra ke cA~dI ke thAla (rakhe hoM) (to vaha kahe ) tumhAre yaha kahA~ se ? are... ! aisI tumheM IrSyA ! vaha to rAjA kI mIThI najareM, samajheM na ? saba lAIna hI dUsarI thI / samajhe, puNya bhI alaga (the) / yahA~ paramAtmA svayaM.... o...ho... ! usakA lagna zuru karanA... usameM thailiyoM kI
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 62 thailiyA~ ratnoM kI bharI hoM, kahate haiN| yaha kyA hai ? yaha to ratna se bharA bhagavAna caitanya ratnAkara hai / yaha nirbhaya se, apane vIrya se pUrNAnanda ko prApta karegA, bhagavAna ko pUche to bhagavAna aisA kahate haiN| AhA... hA... ! samajha meM AyA ? pUrNa ko kevalajJAna ko pAyegA, bhagavAna ko pUchA kauna hai kundakundAcAryadeva ? vahA~ pUchA, itane cAra hAtha ke AcArya vahA~ gaye, cakravartI ne pUchA, cAra hAtha kA zarIra... vahA~ pA~ca sau dhanuSa kI deha / vahA~ nIce baiThe, nIce baiTha gye| hAtha meM uThAkara (pUchatA hai) mahArAja ! yaha kauna hai ? bharatakSetra ke dharma dhurandhara AcArya haiN| bhagavAna ke mukha se bAta niklii| ratanalAlajI ! kundakundAcArya bhagavAna ke pAsa gaye the| abhI virAjamAna haiM vahA~ gaye the / ATha dina rahe the, bhagavAna ko cakravartI ne pUchA - choTA zarIra isalie aise nanheM se lageM, yaha TiDDI jaisA manuSya hotA hai na? itanA choTA nAka aura yaha saba .... pA~ca sau dhanuSa kI deha aura yaha pA~ca sau kA bhAga cAra hAtha aura ve do hajAra (hAtha) kauna hogA ? nAka, kAna, hAtha, paira.... bharatakSetra ke dharma - dhurandhara AcArya haiN| pahale nambara ke AcArya haiM, AhA... hA...! bhagavAna ke zrImukha se vANI divyadhvani dvArA (nikalI) hA~ ! unheM aisI kucha vANI nahIM nikalatI, divyadhvani dvArA kahA - * yaha bharata kSetra ke mahA AcArya haiN| AhA... hA...! inakA kevalajJAna nizcita ho gayA hai| samajha meM AyA ? yaha to paMcama kAla meM avatAra hai, isalie svarga meM gaye haiM / vahA~ se nikalakara manuSya hokara kevala (jJAna) lekara mokSa jAnevAle haiN| ve kundakundAcAryadeva digambara santa (kevalajJAna leMge ) / bhagavAna kI vANI meM nikalA ki yaha AcArya hai| AhA... hA...! samajha meM AyA ? usa vANI kA yoga unake pAsa AyA... kevalajJAnI ke pAsa icchA binA vANI kA yoga... dekho to sahI ! AhA...hA... ! aise yaha kahate haiM, AtmA kA dhyAna karane se vIrya prasphuTita hokara ananta svarUpa kI racanA karane kI sAmarthya aura utsAha vahA~ use bar3hatA hai, kevalajJAna legA / 440 parabhAva kA tyAga saMsAratyAga kA kAraNa hai je parabhAva caevi muNi appA appa muNaMti / kevala-NANa-sarUva ( lahi ? ) te saMsArUmucaMti // 63 //
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) yadi parabhAva ko taji muni, jAne Apa se Apa / kevalajJAna svarUpa lahi, nAza kare bhavatApa // 441 anvayArtha - (je muNi parabhAva caevi appA appa muNaMti) jo munirAja parabhAvoM kA tyAga kara AtmA ke dvArA AtmA kA anubhava karate haiM (te kevala-NANasarUva lai (lahi ) saMsArU mucaMti) ve kevalajJAna sahita apane svabhAva ko jhalakA kara saMsAra se chUTa jAte haiN| parabhAva kA tyAga saMsAratyAga kA kAraNa hai / je parabhAva caevi muNi appA appa muNaMti / kevala-NANa-sarUva ( lahi ? ) te saMsArUmucaMti // 63 // oho....ho... ! akelA makkhana hI DAlA hai| jo koI dharmAtmA parabhAvoM kA tyAga karake.... vikalpa jo zubhAzubharAga, usa zubha aura azubharAga ko chor3akara AtmA anubhava karatA hai..... dekho ! tyAgadharma kI AvazyakatA isameM batAyI hai| tyAgadharma arthAt isa vikalpa kA tyaag| parabhAva vikAra puNya aura pApa donoM parabhAva haiN| zubharAga, vaha parabhAva hai, usakA tyAga (aura) svarUpa kA antara grahaNa.... hai na ? 'appA appa muti' AtmA, AtmA ko jAne / vikArabhAva ko chor3akara, bhagavAna AtmA, AtmA ko jAne, kahate haiN| vaha kevalajJAnasahita apane svabhAva ko pragaTa karake saMsAra se chUTa jAtA hai| samajha meM AyA ? usakA tyAga karake vItarAgabhAva meM ramaNatA karane se saMvara aura nirjarA kA lAbha hotA hai / lo ! ityAdi bahuta bAta kI hai / yahA~ to phira inhoMne kahA hai sAdhaka ko pahale to mithyAtvabhAva kA tyAga karanA caahie| usake lie bAhya kAraNa aise rAgI, dveSI deva, parigrahadhArI, AtmajJAnarahita sAdhu aura ekAnta kathana karanevAle zAstroM kI bhakti chor3anA .... aisA kahate haiM / chor3ane kA AyA na ? parabhAva chor3ane kA ... isalie yaha DAlA hai / chor3ane meM pahale kudeva - kuguru-kuzAstra kI zraddhA chor3o, usakI
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 gAthA-63 vyAkhyA kI, hA~! rAgI-dveSI devoM kI zraddhA chor3e, parigrahadhArI aura AtmajJAnarahita sAdhu, sacce santa aura AtmajJAnarahita unheM chor3e, unakI zraddhA chor3a de, ekAntanaya kahanevAle zAstra bhI bhakti chor3a de| tIvra pApa se bacanA.... phira sAta vyasana kA tyAga (karatA hai)| yaha tyAga AyA sahI na? 'parabhAva cevi'| dhutaramaNa, madirApAna, mAMsAhAra, corI, zikAra, vezyA va parastrI sevana kI ruci ko mana se dUra kare, niyamapUrvaka tyAga na kara sakane para bhI unase aruci paidA kare, aruci paidA kre| anyAya sevana se glAni kare tathA vItarAga sarvajJadeva nirgrantha AtmajJAnI sAdhu.... aba sulaTA liyaa| vItarAga sarvajJadeva nirgrantha AtmajJAnI sAdhu, anekAnta se kahanevAle zAstroM kI bhakti kre| sAta tattva ko jAnakara manana kare, taba anantAnubandhI kaSAya va mithyAtva bhAva kA vikAra pariNAmoM se dUra hogaa| samyagdarzana va samyagjJAna va svarUpAcaraNa cAritra kA lAbha hogaa| lo, isameM inhoMne diyA, abhI yaha vivAdita zabda hai| mumukSu - nayA vivAda khar3A kiyA hai| uttara - vyartha meM khar3A kiyA hai| svarUpAcaraNa cauthe guNasthAna meM nahIM hotaa| are... ! yaha to tere ikAI binA kI zUnya jaisI bAteM haiM / aisI bAtoM se kucha bhI (lAbha)? svarUpa hai, usakI dRSTi huI aura svarUpA kA AcaraNa tathA sthiratA na ho to sAmAnya kA vizeSa kyA pragaTa huA? sAmAnya ko viSaya karanevAlI dRSTi hai| sAmAnya ko viSaya kiyA isalie sAtha meM thor3I vizeSatA, sAmAnya aura sthiratA hotI hai to vaha svarUpAcaraNa hai| AhA...hA...! mAno sva kA Azraya ho jAyegA to zubhayoga se lAbha (mAnanA) ur3a jaayegaa| are bhagavAna ! zubhayoga se kucha nahIM (honevAlA hai) / chor3a na, vaha sthUla para hai| zubhayoga chor3a aura svabhAva kA Adara kara to tujhe antara samyagdarzana-jJAna-cAritra kI prApti hogii| svarUpAcaraNacAritra kA lAbha... dekho, cauthe guNasthAna meM samyagdarzana hone para parabhAva mithyAtvAdi kA tyAga hokara, anantAnubandhI kA tyAga hokara aura svarUpa kI dRSTi jJAna aura svarUpa AcaraNa kA pragaTa honA hotA hai / yaha tyAga aura grahaNa donoM bAteM haiM, phira Age bAta lI hai| apratyAkhyAnAvaraNIya, pratyAkhyAnAvaraNIya, saMjvalana kaSAya, nau
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) kaSAya, rAga-dveSabhAva kA nAza karatA hai / antaraMga kA caudaha prakAra kA bhAva parigraha chor3atA hai, yaha saba chor3akara ekAnta meM dhyAna karatA hai - aisA kahate haiM / 443 jitane bhAva karmoM kA nimitta hote haiM, ve saba anitya haiM, una sabake prati rAga chor3atA hai.... bhagavAna AtmA nityAnanda prabhu kI zaraNa lene se, usakA Azraya lene para, usakA dhyAna anubhava karane se, karma ke saMga se utpanna huA vikAra, phira zubharAga dayA, vrata ho yA azubha ho saba anitya hai, anitya haiM, kSaNika haiM, upAdhi haiM, unheM chodd'e| nityAnanda kA dhyAna kare aura anitya rAga ko chor3atA hai, usameM 'parabhAva caevi' AyA na? parabhAva ko chor3e aura 'appA appa muNaMti' usameM se yaha nikala sakatA hai| kyA kahA ? vikArabhAva puNya-pApa, zubhAzubha, vaha anitya hai kyoMki nimitta ke lakSya se hue kSaNika (bhAva) hai| unheM chor3akara 'appA appa muNaMti' nityAnanda bhagavAna AtmA ko nirmalAnanda paryAya se anubhava kre| samajha meM AyA ? kaThina DAlA hai, hA~ ! saMkSipta zabdoM bahuta rakhA hai| audayika, kSAyopazamika aura chUTa jAnevAle aise aupazamika bhAvoM ke prati virakta hokara kSAyika aura pAriNAmika jIvatvamAtra ko apanA svabhAva mAnakara eka zuddha AtmA kI bArambAra bhAvanA karatA hai| lo ! tthiik| kyA kahate haiM ? 'parabhAva caevi' zabda hai na? puNya-pApa ke vikalpa to zraddhA meM se chor3e parantu upazamabhAva, kSayopazama bhAva, aura udaya; udayabhAva, kSayopazama aura upazama ye tInoM paryAya chUTane lAyaka hai / svabhAva kA Azraya karane para kSAyika paryAya pragaTa hotI hai / pAriNAmikabhAva to svayaM hai| samajha meM AyA ? AhA... hA...! mAno dUsare deza meM khelate hoM, usakI yaha bAteM haiN| dUsarA deza hai, dUsarA desh| samajha meM AyA ? 'hama paradesI paMkhI sAdhu, Are... deza ke nAhiM re.... hama paradesI paMkhI sAdhu, Are..... deza ke nAhiM re.... Atama anubhava karIne ame ur3I jAsu siddha svarUpe re... hama paradesI paMkhI sAdhu..... A... dezanA nAhiM re .... ' parabhAva vikalpa ke deza ke hama nahIM haiM / AhA...hA... ! puNya aura pApa ke bhAva ke deza kA AtmA nahIM hai, hA~ ! prabhu ! AhA... hA...! yaha bhagavAna ananta Ananda kA dhAma svadeza- svadhAma usameM hama jAyeMge aura yaha hama chodd'eNge|
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 gAthA-63 AhA..hA...! dekho! yaha yogIndradeva digambara santa mahAmuni jaMgala meM basanevAle! vana ke bAgha-siMha dahAr3a mArakara bAta karate haiM ki mArga yaha hai| samajha meM AyA? puNya-pApa kA bhAva, are...! vyavahAraratnatraya, dayA, dAna, bhakti kA bhAva vaha paradezIbhAva hai, vaha svadeza kA nhiiN| AhA...hA...! kAna meM saccA sunanA bhI kaThina par3a gayA hai, haiM ? ratanalAlajI! AhA...hA...! aise paramAtmA svayaM zuddha cidAnanda kA dhAma bhagavAna par3A hai na ! tere svarUpa meM to ananta siddha bhagavAna virAjamAna haiN| ananta siddha kI paryAyoM kA piNDa to tU hai - aisA bhagavAna jisakI zraddhA-jJAna meM, anubhava meM AyA, kahate haiM use kyA bAkI rahA? vaha puNya-pApa ke bhAva paradeza bhAva, paradezI bhAva haiN| zvetAmbara meM paradezI rAjA AtA hai na? vaha paradezI rAjA... / puNya-pApa ke bhAva ko mAnanevAlA AtmA vaha paradezI hai| akelA puNya-pAparahita bhagavAna pUrNAnanda kA nAtha, usakI zraddhA-jJAnavAlA, vaha svadeza ko mAnanevAlA hai| AhA...hA... ! samajha meM AyA? eka pAriNAmikabhAva AtmA kA trikAlI jIvatvasvarUpa kAraNaprabhu ko apanA jAnakara aura usa ora jhukAva karake anubhava kre| kaho, samajha meM AyA? vahI mokSamArga hai aura sadA hI AnandAmRta kA pAna karAtA hai| vahI AtmA kA mokSamArga hai, jisameM sadA mokSamArga meM atIndriya amRta kA pAna karanevAlA mokSamArga hai| vahA~ du:kha aura jahara ulajhana nahIM hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? yaha ghAnI meM pilane ke kAla meM, bhagavAna AtmA meM andara ramaNatA karatA hotA hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? jise para kA lakSya chUTa gayA hai aura vikalpa kA bhAva jisane chor3a diyA hai aura svabhAva kI antarakrIr3A meM ramate andara zarIra pilatA hai| AhA...hA...! kitane hI sAdhu ho lavaNasamudra meM uThAkara DAla de, Dubove, aisA paira pakar3akara ddubove| zatru-deva ho, AhA...hA...! andara zreNI (lagAkara) svarUpa meM car3ha gaye haiM, upasarga miTa gayA hai, svarUpa meM car3ha gaye haiM, zreNI hokara kevalajJAna (pragaTa hotA hai)| vaha deha gire nIce aura svayaM jAye uupr| AtmA jisake pAsa hai, use aba kyA karanA? kahate haiN| AhA...hA...! 'appA appa muNaMti' AtmA, AtmA ko jahA~ anubhava karatA hai, vahA~ kyA bAkI aura kamI hogI? AhA...hA...! samajha meM AyA?
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 445 isake bAda samayasAra kA zloka diyA hai| zuddhabhAva meM calanevAle mokSArthI mahAtmAoM ko isI siddhAnta kA sevana karanA cAhie ki maiM sadA hI eka zuddha caitanyamaya parama jyotisvruuphuuN| yaha isakA sAra hai| maiM to eka zuddha parama caitanya jyoti huuN| samyagdRSTi dharmI jIva svayaM ko zuddha caitanyamaya, jyotimaya mAnatA hai| maiM vikalpavAlA aura zarIravAlA yaha to jJAna karane ke lie dUsarI cIja raha gayI, Adara karane ke lie to yaha eka hI cIja hai| e... mohanabhAI! isa paise meM sukha (nahIM hogA)? kahate haiM ki ve paise kitane? thailiyA~ dekhakara use usa dina kitanA sukha hogA? barAmade meM rupaye kI thailiyA~ ! dhUla meM sukha thA? saba AkulatA thii| oho...ho... ! dekhatA nahIM najara DAlakara, patthara aura cA~dI ke lakSya se dekhatA hai ki yaha saba cA~dI ke pATa par3e haiN| dekhatA hai na unheM ? usa samaya rupaye dekhanA hai yA nahIM? ki yahA~ A jAte haiM ? kevalajJAnI dekhate haiM, tIna lokatIna kAla ke rupaye, svarNa mohara saba dekhate haiN| bhagavAna ke jJAna meM saba AtA hai| AhA...hA...! aisA caitanya ratnAkara, jisameM ananta ratna par3e hoM, aba yaha to kaba dhUla ke kaMkara kitane hoM, saMkhyAta hoM, haiM kharaba nikharaba.... pahale bar3A-bar3A AtA thA na? prArabdha antima... kyA kahalAtA hai ? parArdha kharaba, nikharaba, antima, madhyama parArdha aisA AtA thaa| pahale zabda Ate the, pAThazAlA meM par3hate tb| lo, usakA A~kar3A bar3A vahA~ taka aayaa| yahA~ to bhagavAna ke andara meM to ananta-ananta zuddha ratnAkara kA samudra prabhu AtmA hai| eka samaya kA vikAra-saMsAra kA lakSya chor3a de| bhagavAna pUrNAnanda kA nAtha kA anubhava kare to tujhe kyA phala nahIM milegA? samajha meM AyA? alpa kAla meM siddha hokara mukti ko prApta kregaa| tyAgI AtmadhyAnI mahAtmA hI dhanya haiM dhaNNA te bhavayaMta buha je parabhAva cyNti| loyAloya-payAsaya appA vimala munnNti||64|| dhanya aho! bhagavanta budha, jo tyAge prbhaav| lokAloka prakAza kara, jAne vimala svbhaav||
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 gAthA-64 anvayArtha - (je parabhAva cayaMti) jo parabhAvoM kA tyAga karate haiM aura (loyAloya payAsayarU appA muNaMti) lokAloka prakAzaka nirmala apane AtmA kA anubhava karate haiM (te bhavayaMta buha dhaNNA ) ve bhagavAna jJAnI mahAtmA dhanya haiN| 64, tyAgI AtmadhyAnI mahAtmA hI dhanya haiN| aba yogIndradeva svayaM pramoda meM Ate haiN| AhA...hA...! dhaNNA te bhavayaMta buha je parabhAva cyNti| loyAloya-payAsaya appA vimala muNaMti // 64 // eka to pahale AtmA ko lokAloka kA jAnanevAlA siddha kiyaa| samajha meM AyA? lokAloka ko prakAze - aisA nhiiN| 'loyAloya-payAsaya appA vimala muNaMti' samajha meM AyA? lokAloka kA prakAza krnevaalaa| yaha sUrya prakAzita karatA hai... sUrya bahuta padArthoM ko prakAzita karatA hai, yaha (jJAna) sUrya, isa sUrya aura dUsare saba padArthoM ko prakAzita karatA hai| lokAloka prakAzaka 'appA vimala muNaMti' lokAloka prakAzaka... prakAzaka aisA zabda hai, hA~! yaha AtmA, yaha saba prakAza haiM, sUrya hai vaha prakAza hai aura vaha sUrya ina sabako prakAzita karatA hai ki yaha saba hai, ina sabako prakAzita karanevAlA sUrya aura use prakAzita karanevAlA prakAza hai| arthAt lokAloka ko prakAzita karanevAlA AtmA hai - aisA kahate haiN| yaha sUrya to kitane ko prakAzita karegA? samajha meM AyA? ardhabhAga ko (prakAzita karatA hai)| do sUrya hokara Ate haiM na? ___kahate haiM, yaha 'loyAloya-payAsaya' samajha meM AyA? pahale to AtmA ko siddha kiyA ki AtmA arthAt kyA? lokAloka kA prakAza karanevAlA AtmA... lokAloka kA prakAza karanevAlA, vaha aatmaa| kisI cIja ko karanevAlA nahIM, kisI ko chor3anevAlA nahIM, kisI ko grahaNa karanevAlA nhiiN| AhA...hA...! eka rAga ko grahaNa karanA yA chor3anA, vaha usake svarUpa meM nahIM hai| rajakaNa ko grahaNa karanA (nahIM) vaha to lokAloka saba hai, usakA prakAzaka hai| AhA...hA...! samajha meM AyA?
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 447 jo parabhAva kA tyAga karatA hai.... antara meM zubhAzubharAga ko chor3atA hai aura lokAloka kA prakAzaka bhagavAna AtmA ko anubhava karatA hai| lokAloka kA prakAza karanevAlA bhagavAna tU hai| lokAloka kA karanevAlA nahIM, eka rajakaNa kA karanevAlA nahIM, eka rAga ko racanevAlA nahIM, vyavahAra vikalpa ko racanevAlA nahIM, parantu vyavahAra Adi saba lokAloka meM jAtA hai, una sabakA prakAzaka bhagavAna AtmA hai| AhA...hA...! ve bhagavAna, jJAnI... 'buhma' hai na? 'buhma' arthAt jJAnI mahAtmA dhanya hai| kahate haiM unheM dhanya hai| AhA...hA... ! yaha unheM dhanya hai| use dhana hai aura use dhanya hai| bAkI saba bhikhArI aura raMka hai| bhagavAna AtmA loka aura aloka kA prakAza (karanevAlA) hai| caitanyabimba - sUrya nirAlambI, rAga aura zarIra se bhinna caitanyabimba par3A hai, aisA lokAloka ko prakAzita karanevAlA, aisA jo caitanya kA anubhava rAgAdi vikalpa ko chor3akara ise anubhava kare, ve jJAnI jagata meM dhanya haiN| svayaM bhI kahate haiM, AhA...hA... ! terA avatAra tUne saphala kiyA, bhAI ! yaha avatAra, avatAra ke abhAva ke liye terA avatAra hai| samajha meM AyA? haiM? isalie dhanya hai| avatAra pragaTa karane ke liye avatAra nahIM hai| vaha avatAra kyA dhanya (kahanA)? jisa avatAra meM lakSmI prApta kI aura dhUla prApta kI aura strI-putra mile, isalie vaha avatAra... vaha avatAra hogA? bahuta prApta kiyA, hamAre pitA kucha nahIM chor3a gaye, hamane bAhubala se saba ikaTThA kiyaa| cAra bhAI the, hama cAroM ne vivAha kiyA, par3he, makAna banAye eka-eka ko do-do lAkha kA makAna, pA~ca-pA~ca dasa-dasa lAkha kI pU~jI hai| yaha to kama ginI apane pUnamacanda kI apekSA se apane ko itanA to bahuta kahalAtA hai| bApA kucha chor3a nahIM gaye the| saba hamane bar3A hokara apane Apa aura yaha makAna banAye hamArI zakti pramANa yaha saba kiyaa| do-do lAkha ke makAna, cAra bhAIyoM ke baMgale haiM, acche sagesambandhI haiM, lar3akI kA vivAha acchI jagaha huA hai| lar3akoM kI zAdI acchI jagaha huI hai, aura bhagavAna kI kRpA hai... / yaha bhagavAna kI kRpA hogI? mumukSu - bahuta dhIme se aura zAnti se bAta karate haiM ? uttara - bAta dhIme se kare parantu andara galagaliyA (romAMca) hotA hai| e.... nihAlabhAI!
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA - 64 yaha to kahate haiM, terA avatAra dhanya hai, hA~ ! AhA... hA... ! jise paracIja to nahIM parantu usakA jAnanevAlA rAga kA jAnanevAlA, lokAloka kA jAnanevAlA, aisA caitanya sUryabimba bhagavAna jise tUne pakar3A... AhA... hA...! samajha meM AyA ? aura vimalaM 'muNaMtti' aisaa| aise AtmA ko lokAloka ke prakAzaka kI zaktivAlA aisA bhagavAna AtmA, use anubhava kare, kahate haiM ki hama (muni) dhanya... dhanya... ! muniyoM ko dhanya kahate haiM / AhA....hA... ! samajha meM AyA ? tujhe aisA dhanya kahate haiM, kevalajJAna lene kI terI taiyAriyA~ ho gayIM / kevalajJAnarUpI lakSmI... dhanaterasa... lo ! samajha meM AyA ? 448 AtmA kA svarUpa nizcaya se parama zuddha hai..... (Aja) terasa hai / patA hai na ! jJAna usakA mukhya asAdhAraNa lakSaNa hai| bhagavAna AtmA zuddha hai parantu jJAna usakA asAdhAraNa lakSaNa hai| asAdhAraNa arthAt dUsare guNa aise koI hote nahIM / jJAna meM aisI zakti hai ki eka hI samaya meM sarva loka ke chaha dravyoM ko unake guNa-paryAyoM sahita tathA aloka ko eka sAtha kramarahita jyoM kA tyoM jAna sakatA hai / oho...ho... ! kevalajJAna eka samaya meM tIna kAla-tIna loka vyavasthita jaisA par3A hai, vaisA jAnatA hai I abhI isakA vivAda hai / kevalajJAna aisA jAne... kevalajJAnI, vahA~ nimitta Ave taba aisA ho taba bhagavAna aniyata ko jAne / are... prabhu ! tU kyA kahatA hai yaha ? bhagavAna sarvajJa paramezvara jinheM eka sekeNDa ke asaMkhya bhAga meM tIna kAla-tIna loka jAga uThe... jisa jagaha-jisa samaya bhUta meM, bhaviSya meM honevAlI usa jagaha vaha hogA, vahA~ nimitta kauna hai - saba bhagavAna ke jJAna meM niyata / nizcita ho gayA hai / kevalajJAna kise kahate haiM ? yaha to (kahe) kevalajJAnI pahale niyata ko niyata jAnate haiM, aura aniyata jaisA nimitta AyegA, vahA~ kyA paryAya hogI, usa aniyata ko aniyata jAnate haiM... are...! bhagavAna tUne sarvajJa ko mAnA hI nahIM / AhA... hA...! lokAloka kA prakAzaka usameM kauna sI paryAya bAkI raha gayI ki vaha nahIM hogI, yahA~ hogI taba jAneMge ? yahA~ kevalajJAna huA aura tIna kAla-tIna loka aisA eka sAtha jAnA hai| samajha meM AyA ? aise AtmA kA nirmala anubhava karanA, aise AtmAoM ko, muni svayaM kahate haiM ki pramoda aura sammatti, anumati dete hue dhanya kahate haiM / vizeSa kaheMge...... ( zrotA : pramANa vacana gurudeva !)
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492, ASAr3ha zukla 14, gAthA 64 se 66 zukravAra, dinAGka 01-07-1966 pravacana naM. 23 yogasAra arthAt AtmA zuddha Ananda aura jJAyakasvarUpa trikAla zuddha hai, usake andara ekAgratA karanA, isakA nAma yoga kahate haiN| isameM bhI usakA saar| ugra yoga kA saar| muni kI yogyatA ko sAra vizeSa kahate haiM / AtmA antara zuddha bhAva se bharapUra padArtha hai, use puNya-pApa ke bhAva se rahita, apane trikAla svabhAva meM ekAgra hokara aura usameM zraddhA jJAna va ramaNatA pragaTa karane kA nAma yogasAra kahA jAtA hai| isameM yaha 64 vIM gAthA calatI hai| tyAgI AtmadhyAnI mahAtmA hI dhanya hai| jisane rAgAdika chor3akara AtmA ke svarUpa ko sAdhA hai, zuddha cidAnanda-saccidAnanda prabhu AtmA kA usane sAdhakapane sAdhana karake sAdhA hai - aise dharmAtmA ko kahate haiM ki dhanya hai| vaha paisevAlA ho yA dhUla kA svAmI ho, use dhanya nahIM hai - aisA yahA~ kahate haiN| mumukSu - vaha to dAna de, vaha dhanya kahalAtA hai| uttara - taba bhI dhanya nahIM hai| dhUla meM dAna de to kyA vahA~ ? ai...I... ramaNIkabhAI ! yahA~ pacAsa lAkha hoM, usameM pA~ca hajAra-dasa hajAra de, usameM kyA dhanya kahalAye? pacAsa lAkha de to bhI dhanya nahIM hai| zubhabhAva hove, rAga kI mandatA kare to zubhabhAva ho, vaha kahIM AtmA ko dhanya kara de aura AtmA lakSmI kA dAna de, yaha hai nahIM, hA~! ai...I... ramaNIkabhAI! aisA honA muzkila... pacAsa lAkha meM dasa lAkha kharca karanA bhI muzkila hai - aisA kahate haiM.... parantu aisA bhI nikale, lo na ! parantu usameM kyA hai aba? vaha koI dhanya cIja nahIM hai|
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 gAthA - 64 -- andara meM bhagavAna AtmA saccidAnanda kI lakSmI sampanna prabhu ( hai ) / AtmA meM zuddha Ananda, jJAnAdi lakSmI par3I hai, usameM antara yoga arthAt jur3Ana karake zuddhatA ke nirmala bhAva pragaTa kare, use lakSmI aura use dhanya kahA jAtA hai / kaho, samajha meM AyA ? yahA~ AyA na ? 'dhaNNA te bhayavaMta buha je parabhAva cayaMti' vaha jJAnI dhanya hai ki jo parabhAva arthAt puNya-pApa kA vikAra - maila hai, use chor3atA hai aura 'loyAloya -payAsayaru appA' AtmA kaisA hai ? ki lokAloka kA prakAzaka hai| yahA~ to AtmA kI vyAkhyA hI aisI kI hai| bhagavAna AtmA, loka- caudaha brahmANDa aura aloka -khAlI, usakA vaha prakAzaka hai| aise prakAzaka AtmA ko nirmalarUpa se nirmala anubhava karatA hai| bhagavAna AtmA nirmala hai, zuddha hai, pavitra hai - aisA jo antara meM svabhAvasanmukha hokara; vibhAvavimukha hokara AtmA kA anubhava karatA hai, use yahA~ dhanya kahA jAtA hai| kaho, samajha meM AyA isameM ? bhAvArtha meM hai AtmA kA svarUpa nizcaya se parama zuddha hai, jJAna usakA mukhya asAdhAraNa lakSaNa hai| lokAloka prakAzaka kahA hai na ? jJAna, yaha to isakA lokAloka prakAza kA isakA mukhya lakSaNa hai, yaha jJAna asAdhAraNa lakSaNa hai, lo ! samajha meM AyA ? jJAna meM zakti hai ki eka samaya meM sarva loka - tIna kAla-tIna loka jAna sake- aisA bhagavAna AtmA meM asAdhAraNa, dUsaroM meM na ho aisA; dUsaroM meM na ho aura dUsare guNoM meM na ho aisA - aisA AtmA kA jJAnasvabhAva, use antara meM anubhava kare, usameM ekAkAra hokara Anandasahita usa jJAna kA anubhava kare, use dhanya kahA jAtA hai / vaha prazaMsanIya hai, vaha hitakara sAdhana karatA hai, santoM ko bhI vaha prazaMsa arthAt sammata hotA hai - aisA kahate haiM / svabhAva se AtmA siddha samAna hai / tattvajJAnI mahAtmA jo pada prApta karane kI ruci dharate haiM, usI pada kA dhyAna karate haiN| bhagavAna AtmA apane zuddhasvarUpa ko ruci se sAdhatA hai, to vaha usakI rucivAlA ho jAtA hai| taba vaha samasta parapadArthoM se virakta ho jAtA hai| bhagavAna AtmA kI Ananda kI parama sampatti sAdhate hue jagat ke dUsare padArthoM ke prati use udAsInatA - vairAgya ho jAtA hai| puNyodaya se prApta honevAle...... kadAcit puNya ke kAraNa se nArAyaNa.... vAsudeva kI padavI balabhadra, pratinArAyaNa,
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 451 cakravartI, kAmadeva, indra, dharaNendra, ahamindra Adi padoM ko karmajanita nAzavanta AtmA ke zuddhasvarUpa se bAhya jAnakara una sabakI mahimA chor3atA hai.... bhagavAna AtmA, apanA paramAnandasvabhAva anAdi-ananta par3A hai, use sAdhate hue bar3I padaviyoM kI mamatA bhI chor3a detA hai| Atmapada nijAnanda kA pada, use sAdhate hue vAsudeva, baladeva Adi indrapada ko bhI nahIM ginatA hai, kaho samajha meM AyA? isI prakAra jina zubhabhAvoM se laukika ucca padoM kI prApti yogya puNya kA baMdha hotA hai... laukika meM seThapanA mile yA bar3e-bar3e pada mileN| pacAsa-pacAsa hajAra kA vetana mile unheM bhI nahIM caahtaa| duniyA kI laukika bar3I padavI bhI vaha nahIM caahtaa| lokottara caitanya bhagavAna AtmA kI rucivAlA, vaha apane nijapada kI pUrNatA ke pada ko cAhatA hai, dUsarI cAhanA dharmI ko nahIM hotI hai| AhA...hA...! dharmAnurAga, paMca parameSThI kI bhakti.... paMca parameSThI kI bhakti anukampA, paropakAra, zAstra paThana Adi zubhabhAvoM meM vartatA hai.... ina zubhabhAvoM meM vartatA hai, phira bhI unakA Adara nahIM krtaa| kyoMki zuddhopayoga meM adhika nahIM sthira ho sktaa| zuddha meM sthira nahIM ho sakatA, isalie aise zubhabhAva meM AtA hai, tathApi usake phala kA aura usake bhAva kA vaha Adara nahIM karatA hai| kaho, samajha meM AyA? eka zuddhopayoga ko grahaNa karane kA utsuka hokara dharma pracAra ke vicAra bhI chor3atA hai| kyA kahate haiM ? bhagavAna AtmA zuddha pUrNAnanda kA nAtha prabhu ko antarmukha meM sAdhana kI ugratA sAdhate hue jo dharma pracAra kA vicAra bhI roka detA hai| dharma pracAra kA vikalpa bhI AtmA ko kyA lAbha karatA hai? kaho, chaganabhAI! kyA kahA? dharma pracAra hove aise vikalpa se AtmA ko kyA lAbha hai ? mumukSu - dharma pracAra kA vikalpa kare to sukhI hotA hai| uttara - kauna hotA hai ? yaha dharma kare to ise ho, isameM use kyA? vikalpa uThatA hai - aisA kahate haiN| dharma pracAra kA bhI vikalpa hai, vaha vikalpa bhI chor3ane yogya hai| mumukSu - kaba?
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 gAthA - 64 uttara - abhI.... kaba kyA ? samajha meM AyA ? ai... ratibhAI ! yaha paise bar3hAne kA vikalpa to chor3a de parantu dharma pracAra kA vikalpa chor3a de - aisA kahate haiN| ThIka ! AtmA ko.... nitya prabhu AtmA, dhruva anAdi - ananta AtmasvarUpa ke sAdhana meM jur3ane se dharma pracAra kA vikalpa bhI jise nahIM hotA kyoMki usa vikalpa se puNya ba~dhatA hai, AtmA ko kucha lAbha nahIM hai| dUsarA samajhe to usase use kucha lAbha hai, isakA lAbha vahA~ nahIM hotA hai / AhA...hA... ! dUsare thor3A dharma pAveM to isakA kucha byAja milatA hogA yA nahIM, dharma prApta karAnevAle ko ? para (jIva) samajheM ve to unake kAraNa se samajhate haiM / usameM isakA lAbha yahA~ kahA~ se AyA ? svayaM apanA zuddhasvarUpa meM jitanI dRSTi aura ekAgratA kare, usakA lAbha ise hai, bAkI kucha hai nahIM / AhA... hA... ! kaho, jJAnacandajI ! yaha to kahate haiM (ka) dharma pracAra kA vikalpa bhI baMdha kA kAraNa hai| vItarAgasvarUpa paramAtmA AtmA hai, zuddha cidAnanda mahArAjA AtmA hai / usake antara sAdhana meM isa vikalpa kA kyA kAma hai ? kahate haiN| samajha meM AyA ? samajha sAta tattva hai, nau padArtha hai - ityAdi sarva vikalpoM ko baMdha karanevAlA jAnakAra chor3a detA hai| thor3A-thor3A artha lete haiM (dUsarA) to lambA bahuta kiyA hai| meM meM AyA ? isa prakAra jo jJAnI aura virakta puruSa saMsAra ke sarva prapaMcoM se pUrNa virakta hokara AtmadhyAna karatA hai .... apane AtmA kA... duniyA, duniyA ke ghara rhii| kaho, samajha meM AyA ? duniyA samajhe to use lAbha, na samajhe to use nukasAna / yaha AtmA samajhe to yahA~ thor3A-bahuta mile - aisA hai nhiiN| aisA hogA yA nahIM ? ratibhAI ! mumukSu - abhI taka milatA thaa| uttara - abhI taka milatA thA, kahate haiN| dUsare meM se kucha milatA hogA yA nahIM ? dhUla bhI nahIM miltaa| kadAcit aisA vikalpa hove to andara puNya ba~dhe parantu vaha to ba~dhatA hai na ? usameM abandhapariNAma kahA~ Aye ? AhA... hA... ! samajha meM AyA ? paramAnanda ke amRta kA pAna karatA hai .... dharmAtmA akelA AtmA meM parama AnandasvarUpa ko pItA hai, antara sudhArasa ko pItA hai, use yahA~ dhanya kahA jAtA hai / vaha prazaMsanIya hai| samajha meM AyA ? dharma pracAra kA vikalpa hai, isalie vaha prazaMsanIya hai,
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 453 o...ho...ho...! tumane bahuta acchA kiyA... ki nahIM, vaha prazaMsanIya hai hI nhiiN| kaThina bAta bhAI vItarAgamArga kI! ai... ratibhAI ! hai ? aba to banA diyA hai, kahate haiN| mumukSu - eka dharmazAlA bAkI hai| uttara - vaha bhI hone AyI hai| kauna jAne.... vahA~ to saba gRhastha loga haiM, yahA~ to mAnastambha banAyA, samavasaraNa banAyA, mandira banAyA, haoNla banAyA, aba dharmazAlA (bnaayii)| abhI yahA~ Aye the na? dIpacandajI - tumhAre yahA~ Aye the, prasanna ho gye| rAjakoTa ke seTha haiM, unhoMne (dAna meM) eka lAkha rupaye nikAle haiM, mAnastambha ke lie... dhUla meM lAkha nikAle, usameM kyA ho gayA....? do lar3akoM ke lie kaise pacAsa lAkha-pacAsa lAkha (nikAlakara) do bhAga kara dete haiM? ai... malUkacandabhAI! kaho samajha meM AyA? AhA...hA...! bhAI! yahA~ to kahate haiM, jahA~ AtmA ke svabhAva meM bhI sthira na raha sake aura dharma pracAra kA vikalpa AtA hai, vaha bhI bandha kA kAraNa hai| AtmA ko lAbhadAyaka nahIM hai| AhA...hA...! aisA vItarAgamArga hai| vikalparahita nirvikalpa caitanya kA sAdhana, yaha svayaM kara sakatA hai, isameM kisI bAhya par3hAI kI AvazyakatA nahIM hai aura bAharavAloM ko par3hAne kI AvazyakatA nahIM hai tathA dUsaroM se par3hane kI bhI isameM AvazyakatA nahIM hai| ai... nihAlabhAI! AhA...hA...! vahI mahAvivekI paNDita hai.... lo! jo koI AtmA AnandasvarUpa AtmA, saccidAnanda prabhu hai, sat, zAzvat Ananda atIndriya hai, use jo andara meM ekAgra hokara nirvikalparUpa se vedana kare, use vivekI paNDita, bar3A vivekI paNDita hai| samajha meM AyA? vahI parama aizvaryavAna hai.... AhA...hA...! lo ratibhAI! yaha saba paisevAle bar3e aizvaryavAn aisA nhiiN| bar3I pacAsa-pacAsa hajAra, lAkha-lAkha, do-do lAkha kI bar3I padavI milI ho, bAraha mahIne meM pA~ca lAkha AmadanI karatA hai, dasa lAkha kamAtA hai, kyA huA Izvara....? yaha to.... mumukSu - yaha paise kA Izvara, yaha AtmA kA iishvr| uttara - paise kA Izvara kaba thA? mUr3ha hai, jar3a kA Izvara koI hogA? abhimAna kare, vaha abhimAna karatA hai| hama paisevAle haiM, paisevAle haiM, dhUlavAle haiN|
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 gAthA-64 yaha Izvara to use kahate haiM, bhagavAna AtmA zAntarasa kA bhaNDAra andara par3A hai, zAnti se... zAnti se... zAnti se.... zAnti kA vedana kare, AhA...hA...! eka tarapha kaune meM baiThakara, kisI ko patA nahIM par3e - aisA AtmA kA andara zuddha cidAnandasvarUpa kI antara dRSTi karake sAdhana kare, vaha parama aizvaryavAna hai, vaha bar3A aizvaryavAna hai, vaha bar3A adhika hai| AhA...hA... ! puNya bar3A adhika kare aura puNya kA bar3A phala bAhara meM mile, vaha bar3A nahIM hai| AhA...hA...! ratnatraya se aparva sampatti kA svAmI hai.... eka zabda DAlA hai| bhagavAna AtmA pUrNa zuddhabhAva kA bhaNDAra, usakI antara meM anubhavapUrvaka pratIti aura usameM ramaNatA (honA), vaha samyagdarzana-jJAna-cAritra ratnatraya kA vaha svAmI hai, vaha isa ratnatraya kA svAmI hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? puNya kA mAlika aura dhUla kA mAlika aura.... saba bhaTakane kA mAlika hai - aisA kahate haiN| mumukSu - abhI to sukha lagatA hai| uttara - kahA~ sukha thA? dhUla meN| saba holI sulagatI hai| mumukSu - kisI ko choTI holI ho.... uttara - dUsare ko bar3I hotI hai| bar3e paisevAle ko bar3I hotI hai| harSa Ave nahIM yaha karanA hai aura yaha karanA hai aura yaha kahanA hai.... pA~ca lAkha yahA~ DAlanA hai, dasa lAkha yahA~ DAlanA hai, paccIsa lAkha yahA~ DAlanA hai, pA~ca karor3a-dasa karor3a DAlanA kahA~? kaho? eka philma meM DAlanA, phira usameM ghor3A DAlanA, phira thor3A makAna banAnA, phira thor3A dIvAra cinAne meM ddaalnaa| mumukSu - aba paisevAloM ko karanA kyA? uttara - paisevAle ko mamatA chodd'naa| (AtmA) paisevAlA thA kaba? paise isake pitA ke haiM ? isake haiM ? vaha to dhUla ke haiN| yaha to caitanya lakSmIvAlA AtmA hai| andara kevalajJAna-mahAbhaNDAra par3A hai| use anubhave, vaha tIna ratna kA svAmI hai| yaha apUrva ratna, dekho ! ratnatraya kI apUrva sampadA kA svAmI samyagdarzana-jJAna-cAritra
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 455 kI ekatA meM lavalIna hai| apane svarUpa meM zraddhAsahita, jJAnasahita lInatA honA, vahI saccI utkRSTa bAta hai| vahI bhAgyavAna hai.... vahI bhAgyavAna hai| vahI bhagavAna hai.... AhA...hA... ! atIndriya jJAna aura sukha kA svAmI hai... vaha atIndriya jJAna aura sukha kA svAmI hai| vaha zIghra mokSa kI prApti kregaa| vaha alpa kAla meM kevalajJAna ko prApta kregaa| kaho! yaha bhagavAna AtmA saccidAnandaprabhu kA jo antara ekAgra hokara dhyAna karatA hai, use hI yahA~ dhanya kahA jAtA hai| kaho, samajha meM AyA? __phira AtmAnuzAsana kA eka dRSTAnta diyA hai jina mahAtmAoM kA AbhUSaNa unake zarIra para cipaTI huI raja hai.... aba muni kI utkRSTa bAta lete haiN| mahAtmA digambara santa AtmadhyAna meM itane masta hote haiM ki jinheM vastra kA dhAgA bhI nahIM hotaa| AtmA ke Ananda meM atIndriya Ananda meM masta hoM, unheM muni kahate haiN| jinheM zarIra kA gahanA kyA? gahanA... gahanA... isa zarIra meM lagI huI rj| zarIra meM raja lagI, vaha unakA gahanA (hai)| pUrNAnanda kA nAtha jisameM svasaMvedana kI ugratA meM par3e haiM - aise santoM ko raja, vaha gahanA hai| kahate haiM / zarIra meM maila car3hA ho aura raja par3e, vaha unakA ghnaa| jinake baiThane kA sthAna pASANa kI zilA hai.... AhA...hA...! bAdazAhI karate haiN| zilA para baiThakara andara meM dhyAna (karate haiN)| mumukSu - ArAmakursI cAhie na? uttara - ArAmakursI.... mara gaye, ArAmakursI meM - aise par3e vahA~ darabAra mara gaye, kRSNakumAra ! ai... mujhe yahA~ kucha hotA hai, asukha hotA hai, asukha hotA hai - aisA khaa| rAnI ko bulAo, jahA~ rAnI AyI, vahA~ to aisA ho gayA.... samApta! DAkTara Aye, dhUla meM kyA ho? ArAmakursI.... ArAmakursI meM ArAma le liyA....lo! antima / AtmA ke bhAna binA saba vyartha hai| AtmajJAna kI lakSmI jisane prApta kI hai aura usameM vizeSa lIna hai, vaha to kahate haiM ki usake baiThane kA sthAna zilA hai| jinakI zaiyyA kaMkar3avAlI bhUmi hai,.... kaMkar3avAlI bhUmi vaha unakI shaiyyaa| AhA...hA...! digambara muni vastrarahita, jaMgala meM AtmA ke dhyAna meM rahate ho.... kaMkar3a... kaMkar3a hoM, itane-itane kaMkar3a (ho) aise cubhate
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 gAthA-64 ho, hA~! vaha zaiyyA hai kahate haiN| usameM AtmA ke Ananda meM rahate haiN| kaho, samajha meM AyA? yahA~ makhamala kI zaiyyA para sotA ho (parantu) duHkhI hai (muni) Ananda meM hai, kahate haiN| AhA...hA...! jinakA sundara ghara bAgha kI guphA hai.... jisameM bAgha basate hoM, vaha sundara ghr| bAgha nikala gayA ho to baittheN| andara meM laganI laga gayI hai, Ananda kI.... Ananda kI... Ananda kI... Ananda kI.... giriguphA anubhuuti| anubhUtirUpI giriguphA meM praveza kiyA hai| antara Ananda ke kanda meM andara praveza karanA, vahI unakI lakSmI hai| kaho, samajha meM AyA? jinhoMne apane andara se sarva vikalpa miTA diye haiM aura jinhoMne ajJAna kI gA~The tor3a dI haiN| ajJAna kI gA~Tha, granthibheda (karake) tor3a DAlA hai| bhagavAna AtmA jJAnAnanda kA khajAnA jisane khola diyA hai| bhagavAna AtmA jJAnAnanda kA khajAnA. svabhAva meM ekatva buddhi karake khola diyA hai| ajJAna kI gA~Tha tor3a DAlI hai| rAga aura AtmA ke svabhAva kI ekatA - aisA ajJAna tor3a DAlA hai| jinake pAsa samyagjJAnarUpI dhana hai, jo mukti ke premI haiM, dUsarI samasta icchAoM se dUra haiM, aise yogI hamArA mana pavitra kro|lo, muni svayaM bhI AtmAnuzAsana meM kahate haiM, hA~! gRhastha yA muni, donoM ke lie AtmaramaNatA siddha-sukha kA upAya hai sAgArU vi aNAgArU ku vi jo appANi vsei| so lahu pAvai siddhi-suhu jiNavarUema bhnnei||65|| muni jana yA koI gRhI, jo rahe Atama liin| zIghra siddhi sukha ko lahe, kahate yaha prabhu jin|| anvayArtha - (sAgArU vi NAgArU kuvi) gRhastha ho yA muni koI bhI ho (jo appANi vasei) jo apane AtmA ke bhItara vAsa karatA hai (so siddhi-suhu
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 457 lahu pAvai) vaha zIghra hI siddhi ke sukha ko pAtA hai (jiNavarU ema bhaNei) jinendradeva ne aisA kahA hai| aba, gRhastha ho yA muni, donoM ke lie AtmalInatA siddhi ke sukha kA upAya hai| aba aisI gaathaa| abhI koI kahate haiM na ki gRhasthAzrama meM AtmA kA dhyAna, jJAna nahIM hotaa| AThaveM (guNasthAna meM) hotA hai| abhI to zubhopayoga hotA hai - (aisA koI kahate haiN|) sAgArU vi aNAgArU ku vi jo appANi vsei| so lahu pAvai siddhi-suhu jiNavarUema bhnnei||65|| jinavara sarvajJadeva paramezvara paramAtmA trilokanAtha tIrthaMkaradeva dharmasvabhAva meM sau indroM kI upasthiti meM, bhagavAna kI vANI meM aisA hukama AyA, aisA sandeza AyA ki gRhasthAzrama meM rahanevAlA kuTumba meM par3A hone para bhI isa AtmA kA antara meM jJAna darzana karake basa sakatA hai| samajha meM AyA? gRhastha ho yA muni koI bhI ho, jo apane AtmA meM vAsa karatA hai| yaha to yogIndradeva kahate haiN| bhagavAna kI sAkSI (dete haiN)| dUsare (loga) kahate haiM, bhagavAna kI sAkSI se aisA kahate haiM / AhA...hA... ! bhagavAna paramezvara sarvajJadeva jinavara aisA kahate haiM na, bhAI ! vItarAga kA bimba jisane pUrNAnanda kA pragaTa kiyA hai, use icchA binA vANI meM aisA AyA hai na ki gRhastha bhI pA~caveM guNasthAna, cauthe (guNasthAna) Adi meM apane AtmA ko zuddha nirvikalpa kA anubhava karane para usa AtmA meM basatA hai, basa sakatA hai| samajha meM AyA? ve kaheM, gRhasthAzrama meM dhyAna nahIM hotA, use anubhava nahIM hotA, use svarUpAcaraNa nahIM hotA.... AhA...hA...! appANi vasei hai, lo, AtmA meM basatA hai| gRhasthAzrama meM rAga ho parantu usase bhinna par3akara svayaM nivRtti ke kAla meM bhagavAna AtmA (meM) nirvikalpadazA dvArA, zuddha upayoga dvArA basatA hai aura yaha basanA ho sakatA hai - aisA jinavara kahate haiM / kaho, isameM
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 gAthA-65 samajha meM AyA? muni ko hI aisA ho sake - aisA nahIM hai| muni ugrarUpa se basate haiN| muni arthAt sacce, hA~! sacce muni; ve ugrarUpa se AtmA meM basate haiM; AtmA meM basate haiN| AhA...hA...! samakitI jJAnI zrAvaka ho, to bhI vaha AtmA meM basatA hai| eka nyAya kyA dete haiM? usameM use azubha Adi rAga hotA hai, tathApi usakA usameM vAstava meM basanA nahIM hotaa| eka bAta yaha hai / samajha meM AyA? samyagdRSTi ko tIna kaSAya hai, zrAvaka ko do kaSAya, muni ko eka (kaSAya hai) phira bhI nizcaya se to ve AtmA meM hI base hue haiM - aisA eka nyAya se kahate haiN| samajha meM meM AyA? vaha rAga meM basatA hI nahIM, dRSTi hI nahIM - aisA kahate haiN| samyak AtmA kA, zuddha caitanya kA bhAna, nirvikalpa vedana huA aura thor3I zuddhi bar3I tathA usase zuddhi bar3I muni ko, parantu ina sabakA vAstava meM to AtmA meM hI basanA hai| rAgAdi bAkI haiM, ve to jJAna meM jAnaneyogya vastu hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? apane AtmA meM vAsa karate haiM, ve zIghra hI siddhi kA sukha pAte haiN| aisA jinendradeva ne kahA hai| samajha meM AyA? usakA zloka bhI hai ? gujarAtI kyA kiyA hai andara? 'munijana ke koI grahI jo hoya AtamalIna' - dekho! gRhasthAzrama meM bhI puNya-pApa ke vikalpa hone para bhI, unase bhagavAna AtmA ko jJAnasvarUpa se adhika anubhava karake aura vikAra se bhinna karake, nirvikalpasvabhAva meM ekatva hokara usameM basate haiM, ve alpakAla meM mukti ke sukha ko pAte haiN| ve gRhastha meM ho yA munipane meM; donoM AtmA meM base hue muktipane ko pAte haiM - aisA siddha karate haiN| samajha meM AyA? eka to aisA kahA ki gRhasthAzrama ho yA muni-Azrama ho, tyAga-Azrama, parantu bhagavAna AtmA kA zuddha zraddhA-jJAna aura ramaNatA kA bhAva pragaTa gRhasthAzrama meM bhI hotA hai| isase vaha AtmA meM basatA hai| muni ko vizeSa ugratArUpa se puruSArtha hai to ve AtmA meM basate haiN| dUsarA, ye donoM - gRhastha yA muni ko rAgAdi bAkI haiM, usameM unakI khAsa dRSTi nahIM hai, isalie vahA~ vAstava meM nahIM rahate haiM, vAstava meM ve rahe hI nhiiN| AhA...hA...! isameM samajha meM AyA?
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 459 AtmA arthAt akelA ananta zuddhabhAva kA bhaNDAra.... AtmA arthAt akele ananta zuddhabhAva kA bhaNDAra, yaha bhaNDAra jisane rAga kI ekatA tor3akara kholA hai, kahate haiM ki usake svabhAva meM vaha jitanA basA hai, vaha svabhAva meM hI basA hai| rAgAdi hone para bhI usameM usakA basanA nahIM hai| unheM bhI chor3akara sthira hoU~, sthira hoU~ - aisA use hai| AhA...hA...! samajha meM AyA? paramArtha se dekheM to eka nyAya se muni aura gRhastha to AtmA meM base hue haiN| AhA...hA...! bAta to gambhIra kahate haiN| samyagdRSTi gRhasthAzrama meM yA Age bar3hakara muni huA ho, donoM vyavahAra se to mukta haiM aura base haiM svabhAva meM / AhA...hA...! samajha meM AyA? bhale pA~ca (meM) vyavahAra Adi ke zubhavikalpa vizeSa hoM, chaThaveM (guNasthAna meM) zubha Adi ke thor3e hoM, tathApi dharmI kA vAsa to caitanya bhagavAna zuddha paramAnanda kI mUrti hai, vahA~ usakA basanA-AtmA meM basanA hai| yaha anAtmA aise puNya-pApa ke bhAva aura unake phala tathA unake phala saMyoga, yaha isameM rahA huA - basA huA vaha dharmAtmA nahIM hai| samajha meM AyA? prema kI prIti karake jisameM par3A hai, usameM vaha basA hai| isa puNya-pApa meM prema nahIM, ruci nahIM, use jahararUpa jAnatA hai; isalie unase mukta hai| ata: unameM basA hai - aisA nahIM kahA jAtA hai| kaho, ratibhAI! AhA...hA...! AtmA meM basatA hai aisA kahA hai na haiM ? appANi vasei zabda hai na? appANi vasei gRhasthAzrama meM ho yA muni ho, bhagavAna AtmA ananta zuddha guNa sampanna prabhu, use jisane dRSTi meM, jJAna meM jJeya karake banAyA hai, usameM jitane aMza meM sthira huA, vaha sthira hone kA sthAna hI use mAnatA hai| arthAt dharmI ko basane kA vAsa AtmA hI hai| AhA...hA...! paNya-pApa kA vikalpa Adi jo vyavahAraratnatraya kA vikalpa hai. vaha bhI samakitI zrAvaka yA muni ko basane kA vAsa-yaha usakA ghara nahIM hai| samajha meM AyA? antarmukha prabhu virAjamAna hai, svayaM paramAtmasvarUpa virAjatA hai - aisA jahA~ antara meM vAsa - dRSTi, jJAna lInatA huI, kahate haiM ki vaha AtmA meM hI basatA hai| eka siddha aise kiyaa| dUsarA aisA kahate haiM ki gRhasthAzrama meM AtmA meM basanA nahIM ho, usakA niSedha kiyaa| samajha meM AyA? tIsarA ki usakA vyavahAra hotA hai, usakA vaha svAmI hai, usameM
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 gAthA-65 vaha basatA hai - aisA nahIM hai| samajha meM AyA? gRhastha meM ho yA muni ho, bhagavAna AtmA jahA~ rAga se nirAlA zraddhA-jJAna meM, anubhava meM AyA, to kahate haiM ki usakA basanA to usameM hI prema se basA hai| samajha meM AyA? gRhastha yA muni yaha to phira sthiratA ke aMza meM bheda hai parantu vAsa aura basanA to aura ruci kI jamAvaTa jamI hai AtmA meM; use rAga hone para bhI (vaha usameM) nahIM basatA hai| zrAvaka yA muni, rAga meM nahIM basA hai| isa vyavahAra ke rAga se hI samakitI gRhastha ho yA muni, (vaha) mukta hI hai| jisase mukta hai, usameM basA kaise? AhA...hA...! samajha meM AyA? kahA na? mIrAbAI ne nahIM kahA? haiM? paraNI mArA piyUjI nI sAtha, bIjA na miMDhola nahIM bA~dhU.... nahIM re bA~dhU rANA nahIM re bA~dhU.... ai paraNI mArA piyUjI nI sAtha, bIjA na miMDhola nahIM re bA~dhU....' isI prakAra samyaktvI (kahatA hai)| 'laganI lAgI caitanya ke sAtha, dUsare ke bhAva nahIM re AdarU~....' usameM kahA hai na? 'dharma jinezvara gAU~ raMga sU, bhaMga mA par3aso prIta jinezvara, bIjo mana mandira ANo nahIM....' yaha kisakI bAta calatI hai ? appANi vasei kI (bAta) calatI hai| dharma jinezvara gAU~.... merA svabhAva pUrNAnanda prabhu akhaNDa jJAyaka Anandakanda ke maiM guNagAna gAtA huuN| dharma jinezvara gAU~ raMga sU....' maiM isa puNya-pApa kA guNagAna nahIM gAtA - aisA kahate haiN| bhaMga meM par3a so prIta jinezvara, bIjo mana mandira ANo nahIM....' yaha prabhu hamAre caitanya ke prema meM bhagavAna pUrNAnanda kA nAtha jahA~ hamArI dRSTi meM basA, 'bIjo mana mandira ANo nahIM....' mere mana ke mandira meM vikalpa ko sthAna nahIM dUM ki yaha merA sthAna hai - aisA nahIM duuN| samajha meM AyA? e ama kulavaTa rIta jinezvara, e ama kulavaTa rIta jinezvara...' - ananta santoM ke, siddhoM ke kula kI hamArI yaha rIta hai| samajha meM AyA? 'e ama kulavaTa rIta jinezvara, dharma jinezvara gAU~ re... raMga sU' - AnandaghanajI (kahate haiN)| ___ yahA~ kahate haiM AtmA puNya aura pApa ke rAgarahita AnandasvarUpa jahA~ bhAsita huA aura ruci meM jamA tathA pariNamita huA - aisA dharmAtmA gRhastha ho yA muni ho / appANi vsei| samajha meM AyA? jahA~ jisakI ruci, vahA~ usakA nivaas| jisakI ruci uThI,
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) vahA~ usakA nivAsa nahIM hotaa| kaho isameM samajha meM AyA ? yaha... sAmane bahuta par3A hai parantu aisA niklaa| sAgArU vi aNAgArU ku vi jo appANi vasei / solahu pAvai siddhi-suhu jiNavarUema bhaNei // 65 // 461 yaha tIna loka ke nAtha jinavaradeva kI vANI meM, yaha dhvani indroM kI upasthiti meM AyI (ki) jo koI gRhasthAzrama meM yA munipane meM ho; jisane bhagavAna AtmA kI ruci meM, AtmA meM vAsa kiyA, vaha gRhastha ho yA muni ho, donoM alpa kAla meM mukti pAyeMge / AhA...hA...! kaho, samajha meM AyA ? (loga) cillAhaTa macAte haiM... ara... ra... ! he bhagavAna! gRhasthAzrama meM AtmA nahIM, aisA / AtmAnubhava nahIM arthAt ki AtmA nhiiN| are... ! tU kyA kahatA hai ? prabhu ! AhA... hA... ! samajha meM AyA ? gRhasthAzrama ho yA munipanA ho; jahA~ AtmA jise dRSTi meM anubhava meM basA hai, usakA vAsa rAga meM nahIM hai, usakA vAsa AtmA meM hai| usake badale yahA~ to samakitI ko aura zrAvaka ko pUrA AtmA meM vAsa hai - aisA siddha karanA hai / anya kahate haiM, bilkula nahIM.... taba kahate haiM (haiM) akelA AtmA meM hI vAsa hai, suna ! terA kalejA kAyara ho gayA, pAmara! jise AtmA kI prabhutA pragaTI - aisI prabhutA kI jahA~ jhaMkAra bajI, vahA~ usakA vAsa to AtmA meM hai| gRhastha hai, strI-putra, parivAra hai, isalie rAga hai (aura) rAga meM basA hai ( - aisA ) jinavara nahIM kahate haiM / samajha meM AyA ? jahA~ jisakI prIti jamI, vahIM vaha sthita hai| yaha anyatra ThaharanA use nahIM rucatA hai - aisA kahate haiM / AhA... hA... ! isameM samajha meM AyA ? jiNavara ema bhaNei - guru ko AdhAra denA par3atA hai| yogIndradeva muni digambara santa, mahAlakSmI ke svAmI haiN| nagna digambara vanavAsI, ve bhagavAna kA AdhAra lekara (kahate haiM) are...! bhagavAna aisA kahate haiN| yaha maiM kahanevAlA kauna ? samajha meM AyA ? jisake nAma se tU bAta karatA hai, ve bhagavAna aisA kahate haiM / haiM? paramezvara... paramezvara... paramezvara... trilokanAtha sarvajJa vItarAga paramezvara pUrA huA, andara pUrNa mUrti pragaTa huI, una bhagavAna kI vANI meM jiNavaru ema bhaNei aisA ve kahate haiN| gRhasthAzrama meM AtmA kA jJAna, zraddhA aura anubhava huA, vaha
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 gAthA-65 AtmA meM basatA hai - aisA bhagavAna kahate haiN| dUsare kaheM, jarA bhI nahIM bstaa| are...! kyA kiyA tUne? AtmA nahIM? rAga meM base, puNya-pApa meM base aura vaha samakitI va zrAvaka? samajha meM AyA? AhA...hA...! kahate haiM ki, bhagavAna jinendradeva aisA kahate haiN| samajha meM AyA? kahIM rasa nahIM par3atA - aisA dharmI ko lagatA hai| kahIM rasa nahIM pdd'taa| AtmA ke rasa ke samakSa kahIM sUjha nahIM pdd'tii| samajha meM AyA? saMsAra meM bhI jaba koI lata (vyasana) car3he, taba use nahIM hotA? jo lata car3he, usameM dUsarI sUjha nahIM pdd'tii| yaha eka hI pUre dina dhandhA, dhandhA, dhandhA / ai...I...! dhandhA, dUsarI sUjha nahIM pdd'tii| mara jAe~ge to isameM mareMge, kahate haiN| haiM? AhA...hA...! gRhasthAzrama meM AtmA hai yA nahIM? yA rAga ne sArA AtmA le liyA? vikAra ne pUrA AtmA le liyA? lUTa gayA? AhA... hA...! paramAtmA zuddha caitanya prabhu kI jahA~ antara ruci, dRSTi aura ekAgratA huI (to) gRhastha ho.... kama-jyAdA ramaNatA kA prazna nahIM.... AtmA meM hI basatA hai - aisA yahA~ kahate haiN| bhAI! dekho! bhASA aisI hai yh| nA mata kara, nA mata kr| nA karane se AtmA nahIM rhtaa| samajha meM AyA? bhagavAna sacidAnanda prabhu - jise antara meM, ruci meM jamA, pariNamana huA kahate haiM ki vaha to AtmA meM basA hai - aisA jinavara kahate haiN| tU kauna kahanevAlA? ki gRhasthAzrama meM AtmA kA jJAna aura AtmA meM basanA nahIM hotaa| AhA...hA...! samajha meM AyA? yaha jinavara ke sAmane bar3A zatru jagA hai, arthAt ki AtmA kA zatru hai ki AtmA nahIM ho| samyagdRSTi AtmA meM nahIM hove (to) vaha kahA~ hogA? vikAra meM hogA? vikAra meM to anAdi kA thA, taba badalA kyA? samajha meM AyA? zubha aura azubharAga meM to anAdi kA thA, vaha to bahirbuddhi thii| aba, antarbuddhi huI to huA kyA? kucha huA yA pheraphAra huA yA nahIM? bahirAtmA meM puNya-pApa ke bhAva mere aura unameM par3A huA yaha maiM; AtmA aura ve mujhe lAbhadAyaka - yaha bahirbuddhi to anAdi kI thii| aba isameM basA hai aura antarAtmA bhI isameM basA hai - to antarAtmA huA kisa prakAra ? samajha meM AyA? kaho, ratibhAI! AhA...hA...! kahate haiM ki sAgAru vi aNAgAru kudi samajhe na? gRhastha ho yA koI bhI muni
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 463 ho, jo apane AtmA meM basatA hai.... jo appANi vasei jo koI AtmA meM basatA hai, vaha zIghra... lahu... lahu alpa kAla meM kevalajJAna lakSmI ko pAnevAlA hai, pAnevAlA aura pAnevAlA (hai) - jinavara aisA kahate haiM, bApU! yaha dUsarI bAta (kahe ki) aisA par3hA huA hai aura aisA ughAr3a hai aura aise samajhAnA AtA hai, hamane bahuta zAstra vA~ce haiM aura par3he haiM.... zUnya rakha usmeN| yaha eka par3hA, vaha AtmA meM basA hai, kahate haiN| samajha meM AyA? AhA...hA... ! aura usakA basanA sAdi-ananta siddharUpa ho jAegA - aisA kahate haiN| aisA kahate haiM mUla to| bAta (aisI hai ki) yahA~ jahA~ basA hai, vaha basA hai, vahA~ sthira hokara vaha siddhapada kI pUrNadazA meM basa jaaegaa| AhA...hA...! yogIndradeva! dekho! digambara santa to dekho! muni, jaMgala meM rahanevAle dahAr3a mArakara (kahate haiM) siMha (kI taraha) dahAr3a mArI hai, kahate haiM / gRhasthAzrama meM hove to kyA? andara AtmA hai yA nahIM? AtmA hai yA nahIM? yA akelA vikAra hI hai? akelA vikAra hai to anAdi kA hai, nayA kyA kiyA tUne? samajha meM AyA? prazna - muni, AtmA meM lIna hai; samyakcAritra se lIna hai| uttara - AtmA meM hI hai, cAhe to vikalpa Adi ho to bhI dRSTi AtmA meM hai, isalie AtmA meM hI basA huA hai| usameM (vikalpa meM) basA hI nahIM / AhA...hA...! __ Atmika atIndriya Ananda ko siddhi sukha athavA siddhoM kA sukha kahate haiN| jaisA zuddhAtmA kA anubhava siddha bhagavAna ko hai, vaisA hI zuddhAtmA kA anubhava jaba hotA hai, taba jaisA sukha siddha vedate haiM, vaisA hI sukha zuddhAtmA kA vedana karanevAloM ko hotA hai| atIndriya Ananda kA samyagdRSTi ko anubhava (hotA hai) aura siddha ko anubhava (hotA hai), usa Ananda kI jAti eka hai| samajha meM AyA? bhagavAna AtmA atIndriya AnandasvarUpa bhagavAna nityAnanda kA nAtha, usakI vikalpadazA meM duHkha, use tor3akara jisane andara meM atIndriya Ananda kA tala liyA hai, usa atIndriya Ananda kA svAda lenevAlA, siddha (kA) atIndriya Ananda kA svAda aura yaha svAda, svAda kI jAti meM antara nahIM hai| atIndriya Ananda kA svAda jisa sAdhana se ho, vahI mokSa kA upAya hai|
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 gAthA-65 dekho, bhASA! AtmA ke Ananda kA svAda jisa sAdhana (se hotA hai), vaha mokSa kA upAya aura vaha Ananda, sukha kA sAdhana (hai), vaha Ananda, sukha kA sAdhana / AhA...hA...! samajha meM AyA? bhagavAna AtmA.... jo Atmika Ananda kA svAda jisa sAdhana se... sAdhana arthAta samyagdarzana-jAna. vaha svayaM Ananda hai - aisA kahate haiN| samajha meM AyA? vahI mokSa kA upAya athavA ananta sukha kA sAdhana hai / vahI Ananda ke sukha kA (sAdhana hai), pUrNa Ananda ke sukha kA, atIndriya Ananda kA anubhava, pUrNa Ananda ke sukha kA sAdhana (hai)| atIndriya Ananda kA vedana (hotA hai) vaha atIndriya Ananda, pUrNAnanda kA sAdhaka hai| rAga-bAga, vyavahAra-phyAvahAra, nimitta-phimitta, sAdhaka-phAdaka hai nhiiN| kaho, isameM samajha meM AyA? AhA...hA...! kyoMki svAnubhava meM samyagdarzana-jJAna aura cAritra - ye tInoM garbhita haiN| svAnubhava hI nizcaya ratnatrayasvarUpa mokSamArga hai| AhA...hA...! ThIka likhA hai| svAnubhava hI nizcayasamyagdarzana-jJAna aura cAritra hai| rAga ke kriyAkANDa meM svAnubhava hai? vaha nizcayaratnatraya hai - sv-anubhv| bhagavAna AtmA svayaM ko anusarakara Ananda se vedana meM AyA, usameM tInoM samAhita ho jAte haiM, kahate haiM / nizcaya - satya samyagdarzana, satya samyagjJAna aura satyacAritra tInoM ise A gye| vaha par3hA-gunA kama, use kevalajJAna kA mala (hAtha meM) A gyaa| samajha meM AyA? svAnabhava hI nizcaya mokSamArga hai| yahI eka sIdhI sar3aka mokSamahala kI tarapha gayI hai| yaha sar3aka kahA~ jAegI? cakravartI ke mahala meN| yaha sar3aka kahA~ jAegI? cakravartI ke mahala meN| vaise (hI) Ananda ke anubhava kI sar3aka kahA~ jAegI? siddhi ke pUrNa Ananda meN| AhA...hA... ! yahI eka sIdhI sar3aka mokSamahala kI tarapha gayI hai|aa...haa... ! vikalpa-phikalpa, vyavahAra -phyavahAra kA to yahA~ bhukkA ur3AyA hai| appANi vasei hai na? jo AtmA meM basA hai, vahI pUrNa AtmA meM basane kA mahala-siddha, usake sanmukha yaha sar3aka gayI hai - aisA kahate haiN| samajha meM AyA? kaho, darabAra! mumbaI meM tumane aisA sunA nahIM hogaa| paisA... paisA... paisA... pUre dina, dhUla... dhUla... aura dhUla / yaha to kahate haiM, Ananda... Ananda... aura Ananda... AhA...hA... ! isake atirikta koI dUsarI sar3aka nahIM hai| dUsarI sar3aka hI nahIM hai|
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 465 mumukSu - do rAste haiM na ? uttara - do rAste hI nahIM, eka hI rAstA hai| AtmA kA AnandasvarUpa prabhu kA atIndriya Ananda(rUpa honA, yaha) eka hI (sar3aka) atIndriya pUrNAnanda (kI tarapha jAtI hai)| isa sar3aka se jAkara pUrNAnanda ko pAyegA, dUsarI koI sar3aka- phar3aka hai nahIM; dUsarA koI mArga - phArga vyavahAra bIca meM Ave, vaha mArga hI nhiiN| bIca meM AtA avazya hai - dayA, dAna, bhakti, pUjA, vrata ke vikalpa (Ate avazya haiM) parantu vaha mArga nahIM hai, vaha mokSamahala meM jAne kI sar3aka nahIM hai; vaha to bandha meM jAne kI sar3aka hai / AhA... hA...! samajha meM AyA ? phira inhoMne gyAraha pratimAoM ke nAma liye haiN| ThIka hai, gyAraha pratimAyeM hotI haiN| phira anta meM puruSArthasiddhyupAya kA thor3A liyA hai| sarva pApabandha ke kAraNarUpa mana, vacana, kAyA kI pravRtti kA tyAga karanA, vaha vyavahAracAritra hai / sarva kaSAya kI kAlimArahita, nirmala, udAsIna, AtmAnubhavarUpa nizcayacAritra hai / AtmArUpa hai na isameM ? yaha hai na ? vizadamudAsInamAtmarUpaM hai na ? yaha, kyA kahate haiM ? pApa kA tyAga karake zubha meM vartanA, vaha to vyavahAracAritra hai parantu puNya-pApa ke vikalpa chor3akara, kaSAyarahita hokara AtmA ke antara meM anubhavarUpa cAritra, AtmA ke Ananda kA anubhava karanA cAritra, vaha nizcayacAritra / samajha meM AyA ? hiMsA, asatya, corI, kuzIla, parigraha - ina pA~ca pApoM se pUrNa virakta honA, vaha sAdhu kA vyavahAracAritra hai aura uparyukta pA~ca pApoM se ekadeza virakta honA, vaha zrAvaka kA vyavahAracAritra hai / vyavahAracAritra hai, itanA spaSTIkaraNa yaha bhI bakahara hai, unako nahIM jamatA / tattvAnI virale hote haiM viralA jANahiM tattu buha biralA NisuNahiM tattu / viralA jhAhiM tattu jiya biralA dhArahiM tattu // 66 //
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 viralA jAne tattva ko, zravaNa kare aru koI / viralA dhyAve tattva ko, viralA dhAre koI // anvayArtha - ( biralA buha tattu jANahiM) virale hI paNDita Atmatattva ko jAnate haiM (viralA tattu NisuNahiM) virale hI zrotA tattva ko sunate haiM (viralA jiya tattu jhAyahiM ) virale jIva hI tattva ko dhyAte haiM (viralA tattu dhArahiM ) virale hI tattva ko dhAraNa karake svAnubhavI hote haiN| gAthA - 66 aba, 66 meM kahate haiM - viralA jANahiM tattu buha biralA NisuNahiM tattu / viralA jhAhiM tattu jiya biralA dhArahiM tattu // 66 // virale paNDita hI Atmatattva ko jAnate haiM / koI virala jJAnI (hI) AtmA ke tattva ko jAnanevAle hote haiM, unheM paNDita kahA jAtA hai / AhA... hA... ! samajha meM AyA ? viralA buha tattu buha arthAt paNDita hai na ? buha paNDita hai na ? virale hI buha arthAt paNDita Atmatattva ko jAnate haiM / bhagavAna Atmatattva nirAkula zAntarasa kA piNDa prabhu (hai), use to virale paNDita hI jAnate haiM / ve virale paNDita athavA virala (hI) use jAne, ve paNDita kahe jAte haiN| AtmA kA anubhava (kiyA) aura jAnA, vaha paNDita hai| AhA....hA...! lokAloka kA prakAza karanevAlA bhagavAna jisake anubhava meM, jJAna meM AyA, kahate haiM ki vahI bar3A paNDita hai, parantu aise jIva virale hote haiN| samajha meM AyA ? viralA tattu suhi virale (hI) tattva ko sunate haiM / aise tattva kI bAta sunanevAle bhI virala hai| tattva ke samajhanevAle virala... parantu samajhanevAle ke pAsa aise sunanevAle virala - aisA kahate haiM / AhA... hA... ! nirvikalpa caitanyatattva kI dRSTi- -jJAna aura ramaNatA karo - yaha bAta sunanevAle (virala haiM) / vyavahAra ke rasiyA, puNya ke rasiyA, vikalpa ke rasiyA ko yaha bAta sunanA muzkila par3atI hai, kahate haiN| samajha meM AyA ? virale zrotA hI tattva ko sunate haiN| aise zrotA (milanA) muzkila hai, kahate haiM / tattva
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) ke jAnanevAle jJAnI virala hote haiM / usameM (bhI) unake pAsa aisI bAteM sunanevAle jIva virala hote haiN| bAta rucatI nahIM... samajha meM AyA ? 467 virale isa tattva ko dhyAte haiM / virale jIva, AtmA kA dhyAna ( dharate haiM) / jJAnAnandasvarUpa zuddha prabhu, usakA dhyAna kareM, ve to virala jIva haiM, virala jIva haiM, virala haiM / o...ho... ! samajha meM AyA? yaha viralA kahA / bahuta paisevAle haiM aura bar3I padavIvAle haiM aura bahuta sundara haiM, bahuta parivAravAle haiM... samajha meM AyA ? sthAyI AmadanIvAlA hai| ise pA~ca-dasa lAkha kI sthAyI AmadanI hai... yaha... sthAyI AmadanI / kyA kahate haiM ? use viralA nahIM khaa| ve saba bhaTakanevAle haiN| (loga) bAteM karate haiM, ise to sthAyI AmadanI, bApA ! ghara baiThe AmadanI, pA~ca lAkha - dasa lAkha - bAraha mahIne sthAyI AmadanI hai / sthAyI AmadanI arthAt kyA? yaha baiThA kahA~ hai ? aisA kahate haiN| loga bAteM karate haiN| yahA~ to kahate haiM, virale hI isa tattva kA dhyAna kareM / use andara meM Ananda kI sthAyI AmadanI hai / AhA...hA... ! kahIM bAhara jAnA par3e nahIM aura andara hI andara meM baiThe (-baiThe) AmadanI mile / AhA...hA... ! samajha meM AyA ? ve virale jIva, tattva ko dhyAte haiM / virale hI tattva ko dhAraNa karake svAnubhavI hote haiM / aisI bAta - nirvikalpa bhagavAna AtmA kI bAta, virale sunakara, dhAraNa kara svAnubhava karate haiN| yaha bahuta - virala -virala, lAkhoM-karor3oM meM virala virala (hote haiN)| aisI unakI durlabhatA batAkara, unakI mahimA kI hai| durlabhatA kahakara unakI mahimA kI hai| vizeSa kaheMge..... ( zrotA : pramANa vacana gurudeva !) wwww
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra saMvata 2492,ASAr3ha kaSNA 1, gAthA 66 se 68 ravivAra, dinAGka03-07-1966 pravacana naM. 24 yaha yogasAra zAstra hai| yogIndradeva muni, digambara muni! Aja se 700-800 varSa pahale ho gaye haiN| unakA yaha yogasAra hai| Aja bhagavAna kI divyadhvani kA dina hai, usameM yaha gAthA ThIka AyI hai| virala, virala bAta hai| bhagavAna mahAvIra paramAtmA ko kevalajJAna to vaizAkha zukla 10 ko huA thA, parantu chiyAsaTha dina taka divyadhvani nahIM khirii| vyavahAra se aisA kahA jAtA hai ki vahA~ vANI ko jhelanevAle gaNadhara kI upasthiti kA abhAva thaa| vastuta: to vaha vANI khiranA hI nahIM thii| vaha vANI.... 66 dina bAda indra ko vicAra huA ki yaha vANI kyoM nahIM khiratI? to avadhijJAna se dekhA ki isameM koI pAtra - gaNadhara Adi nahIM hai, isa kAraNa vANI nahIM khirtii| vANI khirane kA to yoga thA hI nahIM parantu zAstra meM nimitta se aise kathana Ate haiN| 'gautamasvAmI' gaNadhara ke yogya the| indra unake pAsa brAhmaNa kA rUpa dhAraNa kara gayA (aura kahA ki) isakA kucha artha karo - chaha dravya, nau tattva - sAta kyA hai? vaha (gautama) kahe - bhAI ! mujhe nahIM AtA; tumhAre guru ke pAsa calate haiN| unameM chaha dravya ke nAma nahIM hote haiM / phira (ve) bhagavAna ke pAsa aaye| vahA~ to unakI yogyatA thI; kSaNa meM jahA~ (bhagavAna ko) dekhA, samavasaraNa dekhA, vahA~ unakA mAna gala gyaa| andara gaye vahA~ to unheM AtmajJAna - samyagdarzana huA aura bhagavAna kI vANI khirii| chiyAsaTha dina meM divyadhvani vipulAcala parvata para 'rAjagRhI' nagarI ke bAhara vana meM vahA~ bhagavAna kI vANI chiyAsaTha dina meM khirI aura vaha zrAvaNa kRSNa ekama kA - yoga kA pahalA dina thaa| yoga kA pahalA navavarSa thaa| zrAvaNa kRSNa ekama ko (divyadhvani) khirii| usa dina gaNadhara ne vaha vANI jhelii| vANI khirI usa dina jhelI; usa dina gaNadharadeva, bhAvazruta jJAnarUpa gaNadhara pariNata (hue)|
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 469 bhagavAna ne bhAvazruta kahA.... bhagavAna ke pAsa bhAvazruta hai nahIM; unake pAsa to kevalajJAna hai parantu kevalajJAna kahA - aisA zAstra meM nahIM khaa| unhoMne bhAvazruta kA varNana kiyaa| bhAI! bhagavAna kI vANI meM akele artha Aye, artha Aye; isa kAraNa bhagavAna ne bhAvazruta kahA - aisA kahA jAtA hai| use gaNadharadeva ne sUtrarUpa se guuNthaa| artharUpa se bhagavAna kI vANI meM AyA, sUtrarUpa se gaNadhara ne gUMthA - vaha dina Aja hai| vANI khirane kA aura bAraha aMga caudaha pUrva kI racanA antarmuhUrta meM kramasara kii| antarmuhUrta hai na? asaMkhya samaya hai| gaNadharadeva ne Aja bAraha aMga kI racanA kii| una bAraha aMga meM sAra meM sAra kyA kahA gayA - yaha usakA kathana hai| yogasAra.... / bAraha aMga meM saMyoga, vikalpa aura eka samaya kI avasthA kI upekSA karake, trikAla jJAyakasvabhAva kI apekSA karanA - aisA sAra, yogasArarUpa se bhagavAna kI vANI meM AyA hai| yogasAra arthAt bhagavAna pUrNAnandasvarUpa dhruva, zAzvat, ekarUpa, anAdi-ananta hai| aisI cIja meM ekAkAra hokara, svarUpa ke Ananda kA vedana honA, use yogasAra kahate haiN| svarUpa meM ekAkAra hokara Ananda kA anubhava-vedana karanA, isakA nAma yogasAra kahate haiM, jo ki mokSa kA mArga hai| kaho, samajha meM AyA isameM? kaisA yogasAra? kahate haiM - tattvajJAnI virale hote haiN| dekho! yaha kahate haiN| viralA jANahiM tattu buha biralA NisuNahiM tttu| viralA jhAyahiM tattu jiya biralA dhArahiM tttu||66|| bhagavAna AtmA sarvajJa paramezvara ne jo AtmajJAnarUpI tattva kahA, use aba virale paNDita hI Atmatattva ko jAnate haiN| virale prANI / AtmajJAna prApta karanA mahA kaThina hai, use thor3e se prANI isa anupama tattva kA lAbha prApta kara sakate haiN| 'viralA jANahiM tattu viralA tattu nnisunnhi'| sunanevAle virale haiN| AtmajJAna zuddha cidAnanda kI mUrti, usameM antara meM ekAkAra honA - aisI bAta sunanevAle bhI virale haiN| samajha meM AyA? kahanevAle to durlabha haiM parantu sunanevAle aise durlabha haiN| jo AtmA paramAnandarUpa dhruva saccidAnandasvarUpa, usameM ekAgra honA, vaha mokSa kA
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 gAthA - 66 mArga hai, dUsarA mArga nhiiN| aisI bAta sunanevAle sabhA meM bhI durlabha hai - aisA kahate haiN| samajha meM AyA ? jise nimitta rucatA ho, rAga rucatA ho, vyavahAra rucatA ho, use yaha bAta sunanA kaThina hai| sunanA muzkila hai| nahIM, aisA nahIM hotA, aisA nahIM hotA, aisA nahIM hotA aisA kahate haiM / isalie kahate haiM ki 'viralA tattu NisuNahi' virala prANI... bhagavAna AtmA kI trikAla zuddha caitanyadhAtu meM ekAkAra honA hI mokSa kA mArga hai, yahI yogasAra, yahI kalyANa kA mArga hai, yahI mokSa kA upAya hai| yaha bAta sunanevAle bhI jagata meM bahuta virala haiN| samajha meM AyA ? puNya kI bAteM, nimitta kI bAteM, vyavahAra kI bAteM sunanevAle thoka ke thoka par3e haiM - aisA kahate haiM / parantu yaha AtmA zuddha akhaNDAnanda kA kanda hai, dhruva akhaNDAnanda prabhu kI antara meM dRSTi karake ramanA, aisA yoga, usakA bhI sAra yaha sunanevAle durlabha haiM / kaho, samajha meM AyA ? 'viralA jhAyahi tattu' aura virala jIva, usakA dhyAna karate haiN| bhagavAna AtmA kI ora kA antara meM jhukAva (honA) aura usa svarUpa ko dhyeya karake usameM ekAkAra kA dhyAna karanA, vaha jIva virala hote haiN| samajha meM AyA ? koI padavI indra kI milanA yA rAjapATa milanA yA ve jIva virala haiM - aisA yahA~ nahIM kahA hai aura puNya prApta karanA, yA puNya kA phala milanA, ve jIva virala haiM - aisA nahIM kahA hai| bhagavAna AtmA ananta guNa kA piNDa prabhu hai / usakA antara dhyAna karanevAle jagat meM virala arthAt durlabha haiN| samajha meM AyA ? zAstra ke par3hanevAle bhI bahuta hote haiM, kahanevAle bhI bahuta hote haiM parantu bhagavAna AtmA pUrNAnandasvarUpa abheda kI bAta sunanevAle durlabha aura usakA dhyAna karanevAle to bahuta durlabha haiN| samajha meM AyA ? 'viralA jhAyahi tattu' viralA jIva / 'dhArahi' / 'viralA dhArahiM tattu' dhArahi kA artha virala jIva, bhagavAna AtmA nirvikalpa rAgarahita cIja hai aura rAgarahita nirmala pariNati dvArA vaha anubhava kI jA sakatI hai - aisA anubhava hokara dhAraNA honA, aise (jIva) jagat meM durlabha hai| samajha meM AyA ? yaha dhAraNA, hA~! AhA...hA...! aise avagraha, IhA, avAya, dhAraNA, bAhara kI to bahuta hai / bhagavAna AtmA zuddha caitanyaprabhu kA andara dhyAna karake yaha cIja hai - aisA jisane anubhava karake dhAraNa kiyA hai ki cIja yaha hai
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 471 aura isa dhAraNA meM se bArambAra smRti karake AtmA kA dhyAna karatA hai - aise jIva jagat meM (durlabha haiN)| divyadhvani meM aisA AyA thaa| bhagavAna kI divyadhvani meM, bAraha aMga meM aisA AyA thaa| vipulAcala parvata para bhagavAna kI vANI khirI, usameM yaha AyA thA ki yaha AtmA zuddha ananta AnandasvarUpa hai| isakA ekAgra hokara (dhyAna kare) aura yaha AtmA aisA hai, aisI dhAraNA (karanevAle virala haiN)| samajha meM AyA? viralA jiya tattu dhArahiM' kyA kahate haiM? dUsarI dhAraNA karanevAle to bahuta hote haiM / zAstra kI dhAraNA, bolacAla kI dhAraNA, kahane-bolane kI dhAraNA, isakA yaha prazna aura isakA yaha uttara aura aisI dhAraNA karanevAle bhI bahuta hote haiN| parantu yaha bhagavAna AtmA, samyagdarzana-jJAna meM jo anubhava meM AtmA pUrNAnanda AyA, anubhava hokara usakI dhAraNA karanevAle jIva virala aura thor3e haiN| samajha meM AyA? ___bhAI ne isakA artha jarA likhA hai ki AtmajJAna kA milanA bar3A kaThina hai, thor3e hI prANI isa anupama tattva kA lAbha pAte haiN| manarahita paMcendriya taka ke prANI vicAra karane kI zakti binA.... manarahita prANI haiM, unheM vicAra karane kI zakti nahIM hai ki maiM kauna hU~ aura kahA~ hU~? saMjJI paMcendriyoM meM nArakI jIva rAta-dina kaSAya ke kAryoM meM lage rahate haiN| saMjJI paMcendriya kadAcit manavAle hue - aisA kahate haiM / manarahita prANI ko vicAra to hai nahIM; manavAle hue to nArakI meM utpanna huA, nArakI rAta-dina kaSAya... kaSAya... kaSAya... ke kAryoM meM lage haiM (usameM) kinhIM ko AtmajJAna hotA hai| bAkI isase ananta gune, samyaktvI kI saMkhyA se ananta gune mithyAdRSTiyoM kI saMkhyA nArakI meM aisI hai ki use AtmajJAna kyA hai? aisA sunA bhI nahIM hotaa| pazuoM meM bhI AtmajJAna pAne kA sAdhana alpa hai| pazu meM bhI virala hai| devoM meM viSayabhogoM kI atitIvratA hai, vairAgyabhAva kI durlabhatA hai, kisI ko hI AtmajJAna hotA hai| manuSyoM ke lie sAdhana sugama haiN| sAra ThIka likhA hai| to bhI bahuta durlabha hai| manuSyapane meM AtmajJAna kI samyagdarzana kI, anubhava kI bAta sunanA durlabha aura prApta karanA manuSyapane meM bhI durlabha hai| samajha meM AyA? kitane hI to rAta-dina zarIra kI kriyA meM tallIna rahate haiM ki unheM AtmA kI bAta sunane kA avasara hI nahIM
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 gAthA - 66 milatA / manuSyoM ko... yaha manuSyoM kI bAta kI hai| kitane hI aise hote haiM ki vyavahAra meM itane phaMse hote haiM ki vyavahAra dharma ke grantha par3hate haiM, sunate haiM... aba manuSya Aye.... manuSya dharma ko sunane ke lie taiyAra hue, sune parantu ve vyavahAra ke granthoM meM itane pha~se ki vyavahAra-dharma ke granthoM ko par3hate aura sunate haiM / nizcaya adhyAtma grantha kyA hai ? use samajhane kA aura sunane kA samaya nahIM milatA / mumukSu - niSedha karanevAle bhI nikle| uttara - niSedha karanevAle (iMkAra kare ) / nahIM... nahIM... nahIM... yaha adhyAtma nahIM, adhyAtma nhiiN| yaha vyavahAra suno, vyavahAra pddh'o| jJAnacandajI ! aisA calatA hai na ? bhAI ! nahIM... nahIM... nahIM... / aneka mahAna vidvAna (paNDita) bana jAte haiM; nyAya, vyAkaraNa, kAvya, purANa, vaidyaka, jyotiSa kI aura pApa-puNya kA bandha karanevAlI kriyAoM kI vizeSa carcA karate haiM / vyAkaraNa kI kare, zabdakoza kI kare, puNya-pApa kI carcA kare / yaha puNya aisA hotA hai aura yaha puNya aise hotA hai parantu yaha bAta to ananta bAra kI, aba suna ! nayI bAta kyA hai, ananta kAla ke janma-maraNa miTane kI carcA nahIM karate, carcA karanevAle nahIM - aisA kahate haiM / haiM ? adhyAtma granthoM kA sUkSmadRSTi se abhyAsa yA vicAra nahIM krte| vimalacandajI ! yaha ThIka hai ? ai...I... ! rAjamalajI ! donoM vyakti... badale haiM yA nahIM ? dekhA hai yA nahIM inhoMne ? adhyAtma grantha ko par3hane kA samaya bhI nahIM / nahIM... nahIM... nahIM.... vyavahAra karo... vyavahAra karo... vyavahAra par3ho... vyavahAra par3ho... yaha karate-karate ho jaayegaa| (vyavahAra) karate-karate dhUla meM bhI nahIM hogA, suna na ! bhagavAna AtmA adhyAtma kI antara kI bAtoM ko samajhe binA, antaradRSTi kiye binA kalyANa tIna kAla meM hai nhiiN| usakA nirvikalpa patA liye binA.... AtmA vastu hI nirvikalpa hai, rAgarahita - puNyarahita-kriyArahita - manarahita-saMgarahita aisA bhagavAna AtmA rAga se aura vikalpa se asaMga aise asaMga tattva ko adhyAtmagrantha se sunakara manana karanevAle jIva bahuta durlabha haiN|
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 473 AnandaghanajI bhI kahate haiM - adhyAtmagrantha manana karo, unake stavana meM kahate haiM adhyAtma ke zAstra jo AtmA ko batalAnevAle haiM, unakA manana karake anubhava karanA - yaha jagat meM manuSya meM sAra hai parantu kahate haiM ki kitane hI vidvAn isameM pha~se haiM ki adhyAtma kI sUkSma dRSTi se (par3hate nahIM haiM) koI adhyAtma par3he parantu sUkSmadRSTi se usakA artha, bhAvArtha kyA hai, use nahIM samajhate haiN| mumukSu - vyavahAra dharma se ho.... uttara - hA~, yaha likhA, samayasAra meM likhA, lo! gommaTasAra meM aisA likhA - jJAnAvaraNIya se jJAna rukatA hai| samayasAra meM aisA likhA ki karma ke kAraNa vikAra hotA hai, AtmA ke kAraNa nhiiN| karma vipAkI.... karma kA vipAka, vaha rAga, dekho! isameM likhA hai| karma kA vipAka, vaha rAga... parantu vaha kisa apekSA se? bhagavAna AtmA kA pAka, vaha rAga nhiiN| bhagavAna AtmA....! use batAne ko aisA kahA ki karma kA pAka, vaha raag| (to kahate haiM) - dekho ! karma ke kAraNa rAga hotA hai yA nahIM? dekho! adhyAtma grantha nikAle (aura kahe) karma ke kAraNa rAga hotA hai, usameM se nikAle ki jJAnAvaraNIya ke kAraNa jJAna sakatA hai - arthAt vyavahAra grantha meM se bhI yaha nikAlA aura paramArtha grantha meM se bhI yaha nikaalaa| AhA...hA...! samajha meM AyA? yaha puNya-pApa adhikAra meM likhA hai| lo! yaha bar3I carcA AyI hai| 'sammatapaDiNibadhdhaM micchataM jiNavarehi parikahiyaM (156 vIM gAthA hai)|' hai na? mithyAtva ke udaya se AtmA mithyAtva ko pAtA hai, samakita kA nAza karatA hai| are... ! vahA~ kisa apekSA se bAta hai? bhAI! AtmA kA zuddha AnandasavabhAva meM vikArI pariNAma (hoM), vaha to karma ke saMga se huA vikAra hai; vaha AtmA kA svabhAva nahIM hai - yaha batalAne ke lie aisA kahA hai| karma ke kAraNa vikAra haA hai - aisA vahA~ nahIM batAnA hai| vikAra apane svabhAva se nahIM hotaa| bhagavAna AtmA, jisakI gA~Tha meM to akelI vItarAgatA par3I hai| AhA...hA...! jisakI gaTharI meM akele vItarAgatA ke ratna par3e haiN| unameM koI rAga-dveSa, puNya-pApa nahIM par3e haiN| vaha to eka samaya kI dazA meM karma ke lakSya se utpanna kiyA kArya hai, vaha AtmA kA nahIM hai - aisA batalAne ke lie adhyAtma grantha meM (vikAra) 'karma kA kArya hai' -
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 gAthA-66 aisA kahA hai| vyavahAra ke grantha meM aisA AtA hai ki ATha karma ke kAraNa hotA hai| isameM aisA AtA hai ki karma ke kAraNa rAga hotA hai; isalie donoM samAna donoM meM hai| ___kahate haiM - sUkSma dRSTi se nahIM pddh'te| usameM kahane kA tAtparya kyA hai - yaha vicAra nahIM krte| nizcayanaya se apanA hI AtmA ArAdhyadeva hai - aisA dRr3ha nizcaya nahIM kara skte| ArAdhya arthAt sevana karane yogya to bhagavAna yaha AtmA hai| paramezvara vItarAgadeva, ve vyavahAra ArAdhya hai| samajha meM AyA? yaha prabhu - AtmA, yaha zuddha cidAnanda kI mUrti - yahI sevana karane yogya, ArAdhana karane yogya, ArAdhane ke yogya eka hI hai| aisA dRr3ha nizcaya, akele vyavahAra ke zAstra par3hakara athavA adhyAtma zAstra bhI par3hakara sUkSma dRSTi se yaha sAra nikAlanA cAhie - vaha sAra nahIM nikaalte| kaho, samajha meM AyA? __ aneka paNDita AtmajJAna ke binA kevala vidyA ke ghamaNDa meM... vimalacandajI! likhanevAle haiM, shiitlprsaad| likhanevAle likheM, parantu usakA artha usa prakAra hai yA nahIM? vaha pATha meM hai yA nahIM? aura yahA~ dRSTAnta bhI deMge - suda paricidANubhUdA - yaha svayaM kheNge| bhagavAna, samayasAra meM kahate haiM ki yaha rAga kI kathA karake rAga kA vedana karake yaha to ananata bAra sunI hai| isase to svayaM AdhAra hai... parantu para se, rAga se bhinna aura antara apane pUrNa zuddha svabhAva se AtmA abhinna hai - yaha bAta isane sunI nhiiN| samajha meM AyA?'dhavala' grantha - vimalacandajI ne nahIM pddh'e| inhoMne bahuta par3he haiM / ve kaheM - isameM yaha likhA hai; ye kaheM ki yaha to nimittapradhAna kathana hai| rAjamalajI! mumukSu - ve to bar3e vyakti haiN| uttara - bar3A kise kahanA? dhavala, jayadhavala aura mahAdhavala vimalacandajI ne bahuta par3hA hai, bahuta par3hA hai; phira bhI pahale Aye taba apane Apa kahA ki ve to nimitta pradhAna kathana haiM, vastu to yaha hai / samajha meM AyA? kathana vyavahAra pradhAna AyA, isalie vastu vaha ho gayI? kahA thA na? bhAI! pahale 'bar3odarA' se Aye the| kyA kahalAtA hai ? TolI ghUmane nikalI thii| pahale Aye the, taba kahA thA, satya bAta hai| dhavala meM saba kathana haiM, ve nimitta pradhAna kathana haiN| inhoMne par3hA hai aura unhoMne bhI par3hA hai| par3hane meM, kisa apekSA se kathana hai - yaha jAnanA cAhie yA nahIM?
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 475 yahA~ yahI dRSTAnta diyA hai - eyattassuvalambho nimitta aura rAga se bhinna bhagavAna AtmA (hai)| yaha bAta sunanA durlabha hai| samajha meM AyA? usase lAbha hotA hai (- aisA mAne use) usase bhinna sunanA to durlabha huaa|vyvhaar, nimitta, rAga se, vikalpa se AtmA ko lAbha hotA hai - isakA artha huA ki (AtmA) rAga se bhinna hai - yaha use sunanA rucatA nahIM hai; use durlabha ho gayA hai, nahIM... nahIM... nahIM... / ___ pahalI bAta to yaha hai ki jagata meM bhagavAna AtmA akelA vItarAgI piNDaprabhu, usakI vItarAgI pariNati dvArA jJAta ho - aisA hai; rAga dvArA vaha jJAta nahIM hotA, vyavahAra dvArA jJAta nahIM hotaa| nimitta dvArA jJAta nahIM hotaa| aba jise, nimitta aura rAga dvArA jJAta hotA hai (- aisA lagatA hai), use kahate haiM ki aisI bAta sunanA rucegI nhiiN| samajha meM AyA? akelA prabhu vItarAgasvabhAva se virAjamAna anAdi-ananta vItarAga svabhAva se virAjamAna hai| samajha meM AyA? aisI bAta! eyattassuvalambho, Navari Na sulabho vibhattassa ekatva-svabhAva kA ekatva aura para se vibhakta, yaha bAta sunanA jagata ko durlabha hai, paricaya meM AnA durlabha hai aura anubhava meM AnA usase (bhI adhika) durlabha hai| kaho, samajha meM AyA? kahate haiM - kitane hI paNDita AtmajJAna binA kevala vidyA ke... ghamaNDa se, adhyayana ke ghamaNDa se.... lo! rAjamallajI! ThIka likhA hai| kriyAkANDa ke poSaNa meM hI janma ga~vA dete haiM.... rAga kA poSaNa, rAga kA poSaNa / vyavahAra karo, vyavahAra karo, vyavahAra karo - isameM pUrA jIvana (ga~vA dete haiN|) basa! yaha hamArA dharma hai. yaha hamArA dharma hai|aahaa...haa...! zarIra kI kriyA se dharma hotA hai, kaho! aise prazna (karate haiN|) AhA...hA...! aba yahA~ to kahate haiM, vikalpa se dharma nahIM hotA; zarIra kI kriyA to kahA~ rahI gayI! bheda se dharma nahIM hotaa| guNI bhagavAna aura yaha Ananda usameM rahatA hai, yaha Ananda kA dhAraka - aisA bheda, usase bhI dharma nahIM hotaa| AhA...hA...! isalie kahate haiM ki bhAI! jIvoM ko ananta kAla meM yaha bAta mahA durlabha hai| samajha meM AyA? jinakA mithyAtva aura anantAnubandhI kaSAyoM kA bala DhIlA par3atA.... taba
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 gAthA-66 kahate haiM ki tattva kI ruci hotI hai| adhyAtmajJAna ke vidvAna bahuta thor3e milate haiN| jaba taka aise upadezaka na mile, taba taka zrotAoM ko AtmajJAna kA lAbha honA kaThina hai| milatA nahIM, upadeza hI milatA nhiiN| phira (kahate haiM) kahIM AtmajJAnI paNDita dekhane meM bhI Ate haiM to AtmA ke hita kI gAr3ha ruci rakhanevAle zrotAoM kI kamI dikhatI hai| navaraMgabhAI ! ve kaheM, yaha bAta nahIM; hameM dUsarA batAo, hameM dUsarA sunAo, hameM dUsarA sunaao| yaha hai, sunanA ho to suna / bhagavAna AtmA pUrNAnanda kA nAtha hai na! are...! tU jo nirdoSadazA pragaTa karanA cAhatA hai, una samasta dazAoM kA piNDa hI svayaM AtmA hai| samajha meM AyA? jo samyagdarzana-jJAna-cAritra pragaTa karanA cAhatA hai; una saba samyagdarzana-jJAna-cAritra kA piNDa AtmA hai| aba use chor3akara tujhe kise lenA hai? samajha meM AyA? jinake bhItara saMsAra ke mohajAla se kucha udAsI hotI hai, ve hI AtmIka tattva kI bAtoM ko dhyAna se sunate haiM, sunakara dhAraNa karate haiM, vicAra karate haiN| jinake bhItara gAr3ha ruci hotI hai, ve hI nirantara AtmIka tattva kA cintavana karate haiN| AtmadhyAnI bahuta thor3e haiM, inameM bhI nirvikalpa samAdhi pAnevAle, svAnubhava karanevAle durlabha haiN| yaha to dhyAnI arthAt Atma-sanmukha ke jhukAvavAle thor3e (haiM) aisaa| aura phira nirvikalpa anubhava karanevAle thor3e haiM, aisaa| nahIM to dhyAnI ho gayA, isalie eka hI hai, parantu AtmA kA aisA jhukAva karanevAle ve durlabha haiM, phira bhI unameM nirvikalpa vedana karanevAle, svasaMvedana jJAnAnubhUti - AtmAnubhUti karanevAle virala, virala, virala prANI hai| kaho, isameM aisA nahIM kahA ki itane zAstra par3hanevAle durlabha haiM, itane jagata ko samajhAnevAle (durlabha haiM) aura duniyA ko samajhAnevAle durlabha haiN| use to ghamaNDa khaa| AhA...hA...! AtmajJAna amUlya padArtha hai, mAnava janma pAkara isake lAbha kA prayatna karanA jarUrI hai| jisane AtmajJAna kI ruci pAyI usane hI nirvANa jAne kA mArga pA liyaa| bhagavAna AtmA kI dRSTi ho gayI, AtmA pavitra Ananda - yaha paMtha milA (to) sIdhI mokSa kI sar3aka calI gyii| use sIdhA mokSa kI tarapha paMtha gyaa| Ter3A,
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) Ar3A-avalA usameM kucha hai nahIM / kaho, samajha meM AyA ? eka (samayasAra kI) gAthA dI hai, phira sAra - samuccaya kA kahA hai| 477 isa bhayAnaka va nAnA prakAra ke duHkhoM se bhare hue saMsAra meM rulate hue jIva ne AtmajJAnarUpI mahAn ratna ko kahIM nahIM paayaa| sArasamuccaya zAstra hai / aba tUne isa uttama samyagdarzana ko pA liyA hai| bhagavAna AtmA zuddha Atma pavitra kA vedana hokara yaha samyagdarzana tujhe milA; aba kahate haiM, pramAda nahIM krnaa| isa ratna ko sa~bhAlanA / samajha meM AyA? viSayoM ke svAda kA lobhI hokara isa apUrva tattva ko kho mata baiThanA / viSayoM ke svAda meM rahakara AtmA ke Ananda kA svAda khonA nhiiN| bhagavAna AtmA atIndriya AnandasvarUpa hai, usake Ananda meM rahanA / dekho na! kala usameM AyA thA na ? anubhava karanA / ToDaramalajI kI ciTThI / svAnubhava meM rahanA... kaho ! ToDaramala (jI) ne ciTThI meM likhA hai, hA~ ! unheM khoTA siddha karate haiM / haiM ? are ! bhagavAna, bApU ! inane bAta kI hai, vaha vastu kI hai| rahasyapUrNa ciTThI..... rahasyapUrNa ciTThI / aisI ciTThI yadi videza meM hotI.... usa dina sunA thaa| lekha meM AyA thA ki yadi aisI ciTThI videza meM hotI to usakA mUlya hajAroM kA hotaa| eka-eka ciTThI kA ! usa samaya do Ane meM milatI thii| (saMvat) 1994 meM pahalI (bAra) hAtha meM AyI thI / (saMvat) 1994'amrelii'| usameM lekha AyA thA ki yaha rahasyapUrNa ciTThI yadi aMgrejI meM yA aise meM hotI to isakI kImata hajAroM kI dete to bhI isako kImata nahIM hotI - aisI amUlya hai| isa hindustAna meM to isakI kImata hai nahIM / aisI yaha ciTThI / isa ciTThI ko mithyA kahanevAle haiN| samajha meM AyA ? vahA~ to likhA hai, vyavahAra deva - zAstra - guru kI zraddhA, vaha samakita - bamakita nahIM ho sktaa| likhA hai na ? bhAI ! vimalacandajI ! taba yaha kahe hotA hai, deva-zAstra-guru (kI zraddhA) vahI cauthe, pA~caveM aura chaThaveM (guNasthAna meM) samakita hai / vaha nahIM; vyavahAra samakita (to) samakita kahalAtA hI nahIM / AtmA ke anubhava kI pratIti aura darzana ke binA samakita nahIM ho sakatA / AhA... hA...! vyavahAra deva-zAstra-guru kI zraddhA, nava tattva ke bheda kI zraddhA, vaha samakita hai nahIM / yaha rahasyapUrNa ciTThI meM likhA hai| aba, 67 (gAthA) isa 66 (gAthA meM) virala, virala kI bAta huI /
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 kuTumba moha tyAgane yogya hai ihu pariyaNa Nahu mahutaNau ihu suhu- dukkhaha~ heu / ima ciMtaMtaha~ kiM karai lahu saMsAraha~ cheu // 67 // gRha parivAra mama hai nahIM, hai sukha - duHkha kI khAna / yoM jJAnI cintana kari, zIghra kareM bhava hAni // gAthA - 67 anvayArtha - ( iha pariyaNa mahataNau Na hu ) yaha kuTumba - parivAra merA nizcaya se nahIM hai (ihu suhu dukkhaha~ heu ) yaha bhAva sukha - duHkha kA hI kAraNa hai ( ima kiM ciMtataha~ ) isa prakAra kucha vicAra karane se ( saMsAraha~ cheu lahu karai ) saMsAra ko cheda zIghra hI kara diyA jAtA hai / kuTumba kA moha tyAgane yogya hai| AtmAnubhava karane ke lie| ihu pariyaNa Na hu mahutaNau ihu suhu- dukkhaha~ heu / ima ciMtaMtaha~ kiM karai lahu saMsAraha~ cheu // 67 // yaha kuTumba-parivAra merA nahIM hai| dharmAtmA apane AtmA kA yoga, yoga arthAt jur3Ana.... jur3Ana kahate haiM na hindI bhASA meM ? jor3anA, AtmasvabhAva meM judd'aan| yuja, yuja dhAtu hai na ? yuja, jor3anA / aise AtmA ke antara svarUpa meM ekAgra hone ke lie dharmAtmA ko kuTumba - parivAra, merA nizcaya se nahIM hai, yaha parivAra merA hai nahIM, usake lie rukakara AtmadhyAna chor3anA nahIM aisA kahate haiM / hai ? dekho na ! kitane varSa hue? saMsAra aisA hai yA vaisA ? yaha bhAva sukha-duHkha kA hI kAraNa hai| dekho ! yaha kuTumba - parivAra luTeroM kI TolI milI hai, kahate haiM / niyamasAra meM A gayA hai na ? niyamasAra meM A gayA hai unake peTa bharane ke lie TolI milI hai| yadi ThIka hove to ThIka aura yadi zarIra meM kucha (huA hove) hAya... khilAnA - pilAnA aura sevA (karanI par3atI hai) samajha meM
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 479 AyA? yaha bhAva sukha duHkha kA hI kAraNa hai| sukha-du:kha arthAt laukika sukha -du:kha, hA~! yaha saba sukha-duHkha arthAt duHkha kA hI nimitta hai| pUrA parivAra, strI, putra, kuTumba duHkha kA hI nimitta hai| usake pAlana-poSaNa meM samaya ga~vA mata; AtmA meM rahanA - aisA kahate haiN| mumukSu - unheM bhUkhoM marane diyA jAe? uttara - bhUkhA kauna maratA thA? unake puNya pramANa unheM milA rhegaa| bhagavAnajI bhAI! kyA karanA isameM? kahate haiM / lo! yogasAra hai na! AtmA meM ekAgra hone ke lie isa vastu kA - parivAra kA moha chor3anA, andara meM se yaha mere haiM - aisA nikAla ddaalnaa| samajha meM AyA? ve to unake kAraNa Aye aura unake kAraNa raha kara unake kAraNa cale jAte haiN| merA aura unakA kucha sambandha nahIM hai - aisA dRSTi meM ekAkAra nahIM hove to ekAkAra yogasAra nahIM ho sktaa| haiM? kyA karanA parantu ? acchA lar3akA ho to usake lie thor3A kAla vyatIta karanA yA nahIM? isa prakAra kucha vicAra karane se.... dekho! 'ima kiM ciMtataha' saMsAra kA cheda zIghra hI kiyA jAtA hai| bArambAra vicAra.... are! zarIra merA nahIM to zarIra ko pahacAnanevAle ye saba mere kahA~ se (hoMge)? ve to becAre ise pahacAnate haiN| mujhe kahA~ pahacAnate haiM ve? maiM kauna hU~? yaha kahA~ jAnate haiM? ve to (jAnate haiM ki) yaha zarIra merA pitA, aura yaha merI mA~, aura yaha merI strI, yaha merA pati... zarIra ko dekhakara kahate haiN| yaha zarIra, yaha merA putra; yaha zarIra, merA pitA; yaha zarIra, merI strI; yaha zarIra.... usakA AtmA hai, use kauna kahatA hai ? ramaNI? mumukSu - sevAbhAvI hai| uttara - sevAbhAvI hai, lo, ThIka! apanA chor3akara bhI vahA~ bhAIyoM kI sevA meM rukA hai| AMkar3iyA' sevAbhAvI sahI na ! parantu sevAbhAvI kA artha huA yA nahIM, apanI sevA chor3akara para kI sevA karane kA bhAvI... aisaa| yaha prANI indriya sukha kA lolupI hotA hai| apane sukha kI prApti meM sahakArI prANiyoM ke prati moha karatA hai| aisA kahate haiM / svayaM jina indriyoM ke sukha
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 gAthA - 67 kA kAmI hai na? usake jo sAdhana dekhe, unakA moha nahIM chor3atA / yaha saba nimitta haiM, yaha saba sAdhana haiN| ye saba strI, putra, paisA, ijjata, makAna, dhUla-dhANI, yaha saba sAdhana haiM - aisA mAnanevAlA inakA moha nahIM chor3atA aura indriyoM ke viSayoM meM sukhabuddhi hai aura usa sukhabuddhi meM sahakArI kAraNa ko dekhakara usameM se ruci nahIM chor3atA / kaho, candubhAI ! mumukSu - bhAgIdAra alaga na kare to kyA karanA ? uttara - kauna alaga nahIM karatA ? ThIka! saba alaga hI hai, kauna alaga nahIM karatA ? ai... nihAlabhAI ! bhAgIdAra alaga nahIM karatA, lar3ake alaga nahIM karate, strI alaga nahIM karatI... parantu karanA kyA ? tU alaga ho na, saba alaga hI hai / haiM ? mumukSu - muvakkila bhI alaga nahIM karatA / uttara - muvakkila koI alaga nahIM krtaa| vaha eka ora baiTha gayA, kauna asIla vahA~ pakar3ane AtA hai ? AtA hai koI ? bAlyAvasthA meM mAtA-pitA ke dvArA usakA pAlana-poSaNa hotA hai..... vahA~ indriyoM kA sukha mAnA hai na ? sAdhana se vahA~ mAnA hai| lAr3a-pyAra se rakhA jAtA hai..... samajha meM AyA? isalie unake prati jIva tIvra moha rakhatA hai / yuvAvaya meM strI se aura putra-putriyoM se indriya sukha pAtA hai..... yuvAvasthA meM indriyA~, strI aura putra - putrI kA moha nahIM chor3atA / isa ora karanA nahIM aura vahIM kA vahIM pha~sA rahatA hai, kahate haiN| isake putra, strI, aura lar3ake... inakA karU~... inakA karU~.... inakA kucha ThIka karU~.... svayaM marakara cAhe jahA~ jAye / kahA~ gaye ? vAsudevabhAI ! Aye haiM yA nahIM ? unheM saMsAra kI thor3I samAnatA ho gayI lagatI hai; isalie nivRtti lI samajha meM AyA ? / kaho, jina mitra aura naukaroM-cAkaroM dvArA indriya ke sukhabhoga meM madada milatI hai ..... ThIka likhA hai / jina mitroM se aura ... samajha meM AyA ? naukara-cAkaroM se indriyoM ke sukha meM sahakArI hote haiM, unakA moha nahIM chor3atA / svayaM mUr3ha hai na! apane sukha ke nimitta dekhatA hai, isalie usameM se haTanA nahIM rucatA parantu sukha AtmA meM hai - aisA nirNaya kare to usa sukha ke nimitta ke prati isakA moha chUTa jaaye| samajha meM AyA ? aura jinase
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) 481 indriya sukha meM bAdhA pahu~catI hai, unakA zatru bana jAtA hai / indriya sukha meM vighna karanevAle ko zatru mAnatA hai / indriya sukha meM anukUla mAne aura mitra mAne parantu indriyasukha hI terA khoTA hai| ThIka kahA hai| sarva prANI apane sukha ke svArtha meM dUsaroM ke prati moha karate haiN| sabhI prANI apane sukha ke lie (moha karate haiM) / kahIM-kahIM aNDaralAIna kI hai / itanA saba par3hane kA samaya kahA~ hai ? saba prANI sukha ke svArtha meM dUsaroM ke prati moha karate haiM / sukha ke svArtha ke lie.... yadi AtmA kA sukha ise bhAsita ho to bAhara meM sukha bhAsita nahIM ho to unake nimittoM meM bhI unheM sukha kA sahakArI nahIM maane| kaho, ThIka hogA, darabAra ? hamArA darabAra hai yaha / kaho, samajha meM AyA ? svArtha na sadhe to sneha chor3a detA hai| svArtha na sadhe, zarIra meM khUna na dekhe yA paisA na dekhe, kamAtA na dekhe to (aisA kahatA hai) yaha to sAdhAraNa vyakti ho gayA hai| ghara meM eka kamajora vyakti hai, kamajora / yaha saba indriya sukha ke lolupI hote haiM, aura nimittoM meM moha karate haiM to vahA~ aisA hai, kahate haiM / manasukhabhAI ! tuma to aba nivRtta ho gaye hai / kucha aba donoM lar3akoM ko sAmane dekhanA ? bApU vahA~ marate haiM yA jIte haiM ? AhA...hA...! jJAnI samyagdRSTi jIva ko jala meM kamala kI taraha ghara meM rahanA caahie| kamala aura jala ko jaise sparza nahIM hotA, vaise dharmAtmA ko apane atIndriya Ananda ke sukha kA sAdhaka apane AtmA meM atIndriya Ananda hai / usa Ananda ke sukha kA sAdhaka, jala meM kamala ko lepa nahIM lagatA, usa prakAra gRhasthAzrama meM samyaktvI rahatA hai| samajha meM AyA ? bar3I sAmAyika meM kahA hai yaha strI, dhana, putra sarvathA hI apane AtmA se bhinna haiM, bAharI rahanevAle haiM, karma ke udaya meM prApta haiM, vAyu ke samAna unakA saMyoga caMcala hai| samIra... samIra zabda hai na ? jaise vAyu kSaNa meM vAyu Ave - aise ye saba patte vAyu ke kAraNa jaise phirA karate haiM - aise kSaNa meM AveM aura kSaNa meM jAveM / pUrva kA puNya hove to milAna khAtA hai / jahA~ puNya (samApta huA vahA~ ) phU... hokara saba ur3a jAte haiM / lo, samajha meM AyA? jo mUr3ha buddhi jIva unake saMyoga se sukhadAyaka sampatti milanA mAnate haiM, ve aise mUrkha haiM jo apane mana ke saMkalpa se hI svarga kI sampatti prApta
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 gAthA - 67 karanA cAhate haiN| kyA kahate haiM ? indriya ke sukha ke lolupI aura atIndriya sukha ke abhilASI nahIM... atIndriya sukha jo bhagavAna AtmA kI jise ruci nahIM aura isa indriyasukha kA lolupI hai, (vaha) mana kI kalpanA aisI karatA hai, mAno mujhe sukha svarga mila gayA ho - aisA mAna letA hai / yaha bhI hama bar3e seTha haiM, paisevAle... dekho na ! inake samakSa to bAta pUchate haiN| bhale inake lar3ake paise haiM, parantu ye paisevAle kahalAte haiM na? 'pUnamacanda malUkacanda'... 'pUnamacanda malUkacanda' kahalAte haiM yA vahA~ ' pUnamacanda ' binA pitA kA kahalAtA hogaa| bApU ! samajhane jaise, bApU kI mAne nahIM, kahate haiM / AhA...hA...! kahate haiM, atIndriya sukha kI rucivAle (jIva ) ko indriya sukha kI ruci nahIM hai, isalie indriya sukha ke sahakArI nimittoM meM use moha nahIM hotA hai parantu indriya sukha ke jo lolupI haiM, unakI kalpanA meM jo anukUla lage hoM (unameM ) - aisI kalpanA khar3I karate haiM ki mAno hamane svarga ko prApta kiyA, indrapada ko ( prApta kiyA) - aisA saMkalpa se khar3A karate haiM, parantu bhagavAna AtmA meM Ananda hai, usakI dRSTi nahIM krte| isa saMkalpa se bar3A svarga khar3A karate haiN| apane mana ke saMkalpa se hI svarga kI lakSmI prApta kara lenA cAhate haiN| mAno ki apane ko svarga kI lakSmI mila gayI / o...ho... ! strI, putra, paisA... parantu isa ora dRSTi nahIM detaa| yahA~ AtmA meM kevalajJAna kI lakSmI mile - aisI hai / isa prakAra dRr3hatA karake AtmA alpakAla meM kevalajJAna kA svAmI hogA - aise atIndriya AtmA meM rucivAle - aisI bhAvanA karate haiM parantu isa viSaya kI rucivAle ko jahA~ sukhabuddhi par3I hai, para meM sukhabuddhi hai, use AtmA meM sukhabuddhi kabhI hotI hI nahIM / zarIra kI anukUlatA, parivAra kI anukUlatA, paise kI anukUlatA, kIrti kI anukUlatA mAnanevAle ko AtmA kI sukhabuddhi nahIM ho sktii| samajha meM AyA ? aisA kahanA cAhate haiN| mujhe bAhara kI yaha anukUlatA hai, bahuta anukUlatA hai / anukUlatA arthAt usakA artha yaha ki usameM sukha mAnA hai, mUr3ha hai, vahA~ kahA~ para meM anukUlatA thI? jo para kI anukUlatA kI ruci meM par3A hai, use atIndriya sukha kI ruci nahIM hotI hai| mahA bhagavAna AtmA atIndriyasvarUpa hai, usake prema meM yaha para kA prema aura moha use nahIM hotA hai / asthiratA kA jarA hotA hai, usakI yahA~ bAta nahIM hai /
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ 483 yogasAra pravacana (bhAga-1) mumukSu - bAhara lAThI mAratA hai na? uttara - lAThI mAratA hai| ThIka! vikalpa khar3A karatA hai, yaha acchA, hA~! yaha acchaa| dUsare ke lar3ake hoMge parantu merA lar3akA alaga prakAra kA - aisA mAnatA hai| dUsaroM ke lar3ake hoMge parantu merA lar3akA 'mahAsukha'! oho...ho... ! AjJAkArI... bApUjI... bApUjI... bApUjI... bApUjI... kare vahA~ (utsAha car3hatA hai)| dUsaroM ke lar3ake hoMge parantu mere (dUsare prakAra ke haiN)| dUsaroM kI strI bhale hogI parantu mere ghara meM sIdhI-sAdI strI... eka kahatA thA, yaha saba sanI haI bAta hai ki dasare bhale kahate hoM mere ghara meM patnI sIdhI-sAdI hai, usake viruddha hokara maiM kucha dUsarA karU~? becArI aise U~cI (A~kha nahIM) kare, aisI patnI hai| kahA, adbhuta yaha to... ! mere ghara kI strI aisI narama... aisI narama... aisI sIdhI-sAdI ki kisI dina U~cI AvAja nahIM, isalie usakI anukUlatA choDakara maiM kucha pratikUla karU~? candabhAI! are! parantu yaha AtmA mahA anukUla par3A hai ise chor3akara tU (bAhara meM) anukUlatA mAne to terA bhrama hai| andara kahanA to yaha cAhate haiN| parivAra kA moha chor3a - isakA artha vaha dRSTi chor3a de| Asakti to hotI hai parantu andara ruci to chor3a de aura yaha mujhe viSaya ke sahakArI kAraNa haiM, isalie moha karanA, yaha chor3a de| ye sahakArI sukha ke nahIM, du:kha ke haiN| AtmA ke Ananda ke koI sahakArI nahIM hai| samajha meM AyA? AhA...hA...! saMsAra meM koI apanA nahIM hai iMda-phaNidaM-NariMdaya vi jIvahaM saraNu Na hoti| asaraNu jANivi muNi-dhavalA appA appa munnNti||68|| indra, phaNIndra, narendra bhI, nahIM zaraNa daataar| munivara azaraNa' jAnake, nija rUpa vedata saar|| anvayArtha - (iMda-phaNiMda-NariMdaya vi jIvahaM saraNuNa hoMti ) indra, dharaNendra, va cakravartI koI bhI saMsArI prANiyoM ke rakSaka nahIM ho sakate (muNi-dhavalA asaraNu
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 gAthA - 68 jANiva ) uttama muni apane ko azaraNa jAnakara ( appA appa muNaMti) apane AtmA dvArA AtmA kA anubhava karate haiM / saMsAra meM koI apanA nahIM hai / lo, 68 ! iMda - phaNidaM - riMda vi jIvahaM saraNu Na hoMti / asara jANiva muNi- -dhavalA appA appa muNaMti // 68 // yogIndradeva! digambara santa 800 varSa pahale isa bharata kSetra meM hue / mahAmuni santa AtmadhyAnI, AtmajJAnI, Ananda meM lIna ( muni) pukAra karate haiM, vANI dvArA jagata ko AvAja karake kahate haiM / are... jIvoM ! 'iMda- phaNidaM NariMdaya' indra, dharaNendra, cakravartI koI bhI saMsArI prANiyoM kA rakSaka nahIM ho sakatA / koI rakSaka hai nahIM / terA rakSaka to andara AnandasvarUpa AtmA terA rakSaka hai| bhagavAna AtmA rakSaka hai| bhAI ! strI hove acche-bure (samaya meM) kAma Ave / naMge, bhUkhe, Dha~ke, (ghara kI nAjuka sthiti) Dha~ke yaha saba striyA~ hI karatI haiM - aisA loga bAteM karate haiN| ghara kI strI ho to ughAr3e vastra DhA~ (arthAt ghara kI kharAba sthiti bAhara meM pragaTa na hone de|) dUsarA koI aisA kare ? parantu pacAsa varSa meM bhI vivAha kiyA to kyA karanA taba, . lo eka vyakti aisA kahatA hai parantu kyA karanA taba hameM ? ghara ke lar3ake mAnate nahIM, lar3akoM kI bahue~ dekhatI nahIM, najadIka A nahIM sakatI, ghara kI strI ho to naMge, bhUkhe DhaMke..... viSaya kA lolupI hokara aisA kahatA hai aisA kaha na! samajha meM AyA ? viSaya kA lolupI hai, usake lie tU yaha bacAva karatA hai / pacAsa varSa meM abhI strI karanA hai (vivAha karanA hai) phira bacAva karatA hai| naukara acchA hove to strI se bhI acchA kAma karatA hai, tujhe bhAna kahA~ hai ? samajha meM AyA ? paisA kharca karanA nahIM aura strI ke bhoga kI ruci (tujhe ) chor3anA nahIM hai / -- yahA~ bhoga kI ruci kI bAta hai, hA~ ! AtmA ke Ananda kI ruci ke samakSa indriya ke viSaya kI ruci jJAnI ko nahIM hotI hai aura isalie viSaya kI ruci meM nimittakAraNa hai, unake prati bhI ekatvabuddhi dharmI ko nahIM hotI hai - aisA kahanA hai| samajha meM AyA ?
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra pravacana (bhAga-1) 485 'iMda-phaNiMda-NariMdaya vi jIvahaM saraNu Na hoMti' AhA...hA... ! 'muNi-dhavalA' isalie uttama muni.... 'dhavalA' (arthAt ) uttama muni apane ko azaraNa jAnakara.... bAhara se koI zaraNa hai nhiiN| 'appA muNaMti' AhA...hA...! marate samaya deha meM roga hove, davAyeM lAnevAle bhI bahuta hoM, parantu kyA zaraNa? zaraNa kyA? samajha meM AyA? yaha cidAnanda prabhu AnandasvarUpa hai, vahA~ vizrAma kA sthAna lene yogya to AtmA hai, vaha AtmA zaraNa hai, usa samaya koI zaraNa nahIM hai| koI bhI zaraNa nahIM hai / roga Ave, pairoM meM tar3aphar3AhaTa hove, aisA ho, ulTI ho, khUna nikale... ara...ra...! aba? aba kyA? parantu andara vaha (bhagavAna AtmA) hai yA nahIM? bAhara kA koI zaraNa hai nhiiN| bhagavAna AtmA, uttama muni apane AtmA ko anubhava karake apanI zaraNa apane meM jAnate haiN| 'appA muNaMti' AtmA dvArA AtmA ko... kyA kahate haiM ? 'appA appa muNaMti' svayaM ko svayaM ke dvArA anubhava karate haiM - aisA kahakara kyA kahate haiM ? vyavahAra dvArA, nimitta dvArA anubhava nahIM ho sakatA - aisA kahate haiN| samajha meM AyA? 'appA appa muNaMti' bhagavAna zuddha vItarAgasvarUpa aisA AtmA, vaha zuddha vItarAga pariNati dvArA anubhava ho sakatA hai, usake atirikta dUsarA koI isakA rAstA aura upAya nahIM hai - aisA ise nirNaya karanA caahie| kaho, samajha meM AyA? koI use miTA nahIM sktaa| karma kA udaya bhogatA hai (use) koI (miTA sakatA hai)? aisA kahate haiN| jyotiSiyoM meM aisI zakti nahIM hai ki maraNa se eka kSaNa bhI roka ske| jyotiSI-vyotiSI rakha sakate haiM yA nahIM? svayaM sarva prakAra se bhoga -bhoganevAle cakravartI ko bhI zarIra tyAganA par3atA hai| cakravartI ko chaha khaNDa chor3anA par3ate haiN| AhA...hA...! brahmadatta 700 varSa kI Ayu bhogakara, maraNa ke samaya, eka-eka samaya kA asaMkhya gunA naraka kA duHkha, asaMkhya gunA kAla kA, bhAva kA, ananta gunA sAtaveM naraka meM paiMtIsa sAgara (Ayu kI sthiti meM) gyaa| hIre ke palaMga para sotA thA, palaMga meM! hIre ke palaMga meM (sotA thA); solaha hajAra deva sevA karate the, chiyAnaveM hajAra rAniyA~ pukAra... pukAra... (karatI haiN|) are... ! mujhe koI zaraNa nahIM
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 gAthA - 68 milatA ! kauna zaraNa mile ? bhAI ! tUne AtmA ko to samhAlA nhiiN| bAhara meM vikalpa bhI jahA~ zaraNa nahIM to usake saMyoga sAdhana, sahakArI to zaraNa kahA~ se hoMge ? bhagavAna AtmA antarasvarUpa kI sAmarthyavAlA prabhu kauna hai ? usakI to kabhI dRSTi kI nahIM aura usake atirikta isa jagata meM (koI) zaraNa nahIM hai, bhagavAna bhI zaraNa nahIM hai| bhagavAna kyA kare ? arihaMtA zaraNaM, siddhA zaraNaM.... cAra zaraNa .... de deMge ? bhagavAna zaraNa dene Ate haiM ? arihaMtA zaraNaM... arihaMta bhagavAna AtmA hai / apanA svarUpa hI arihaMta hai, apanA svarUpa siddha samAna hai, apanA svarUpa AcArya kI vItarAgI paryAya jaisA hai, upAdhyAya aura sAdhu (ko) vItarAgI paryAya huI, ve vItarAgI dazAvAle ( hue) / vItarAgI dazA hove to use pA~ca pada kahate haiM - aisI dazAvAlA AtmA hai| AtmA tU hI pA~ca padarUpa hai| samajha meM AyA ? kundakunda AcAryadeva ne aSTapAhur3a meM liyA hai| yaha pA~coM hI paryAya AtmA kI hai / arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya kI sadA vaha AtmA kI hai| AtmA svayaM hI pA~ca padarUpa hai| samajha meM AyA ? siddha kI yA arihaMta kI kevalajJAna kI paryAya, usa paryAya kA pada to andara AtmA meM par3A hai| svayaM hI Atmapada aisA hai / zaraNa apanA AtmA hai| koI arihaMta zaraNa dene nahIM Ate, siddha bhagavAna bhI kahIM zaraNa dene nahIM aate| mumukSu - aisI pratIti A jAye ? uttara - aisA anubhava A jAye / kaho, samajha meM AyA ? koI jIva kisI kA rakSaka nahIM hai| samyagdRSTi jJAnI ko azaraNa bhAvanA kA vicAra karake karmoM ke kSaya kA upAya karanA yogya hai.... karma kA saMyoga eka kSaNa AmAko guNakArI nahIM hai / karmabhUmi ke manuSya ko AyuSya ke kSaya kA niyama nahIM hai... vahA~ Age usakI sthitipramANa Ayu pUrNa hotI hai, yahA~ bhI hotI hai sthiti pramANa parantu akAla koI aise nimitta hoM (to) chUTa jAye, use akAla kahA jAtA hai| dekho! samayasAra kA kahA hai| jo koI aisA ahaMkAra karatA hai ki maiM parajIvoM ko duHkhI aura sukhI kara sakatA hU~, vaha mUrkha aura ajJAnI hai| mumukSu - yaha na mAne use ajJAnI kahate haiM /
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ 487 yogasAra pravacana (bhAga-1) uttara - mAne use aisA khaa| ve aisA kahate haiM, parajIva kA kara nahIM sakatA aisA na mAne.... kara sakatA hai - aisA na mAne, vaha ajJAnI hai - aisA kahate haiM / yahA~ kahate haiM, parajIva ko sukhI-du:khI kara sakatA hU~ - yaha mAnyatA mUr3ha aura ajJAnI kI hai| AtmA parajIva ko sukhI-duHkhI kara nahIM sktaa| kisakA kauna kare? kitane pratizata? mUr3ha ! sau meM sau prtisht| bhagavAna AtmA para kA kyA kare? svatantra strI, putra ke AyuSya ko de sakatA hai ? unakA jIvana bar3hA sakatA hai, unheM sukha-duHkha de sakatA hai ? unake saMyoga pramANa saMyoga pUrva ke kAraNa Ate haiN| kalpanA se mAnatA hai ki mujhe sukha-duHkha hotA hai| dUsarA koI de sake aisI tIna kAla meM tAkata nahIM hai| kaho, samajha meM AyA? sabhI jIva apane-apane pApa-puNya karma ke udaya se duHkhI athavA sukhI hote haiN| jJAnI jIva isa ahaMkAra se dUra rahatA hai| dharmAtmA para kA kArya maiM kara sakatA hU~ - aisA nahIM maantaa| maiM to jJAtAdRSTA hU~, mere jJAna-darzana aura Ananda kI kriyA kA karanevAlA huuN| rAga bhI merA kAma nahIM hai to para ke kArya (mere kahA~ se hoMge)? samajha meM AyA? vRhad sAmAyika meM kahA hai - jaba maraNa A jAtA hai taba na vaidya, na putra, na brAhmaNa, na indra, na apanI strI, na mAtA, na naukara, na rAjA - koI bhI bacA nahIM sakate haiN| Ayu pUrNa huA vahA~ bhagavAna AtmA zaraNabhUta to andara AtmA Anandakanda hai| bAhara meM koI zaraNabhUta nahIM hai| ba~galA-ba~galA ThIka ho, paisA-vaisA acchA ho, to kucha hogA yA nahIM? ratibhAI! haiM... prabhubhAI! kyA hogA? aisA vicAra karake sajjanoM ko AtmA kA kAma kara lenA yogya hai.... hai andara meM, hA~! kArya nijaM kAryabhAyeM' vRhada sAmAyika meM pATha hai| baDI sAmAyika meM pATha hai na? AtmArthI ko apanA kAma karanA. merA kAma (kruuN)| sajjanoM ko AtmA kA kAma kara lenA yogya hai, vilamba nahIM karanA caahie|oho... ! yaha AtmA... manuSya deha milA, pA~ca indriyA~ milI, sunane ko milA, taba AtmA ke svabhAva kA kArya kara lenA caahie| dera nahIM lagAnI caahie| amRtacandrAcAryadeva ne pravacanasAra meM - isa kSaNa Aja hI karanA - aisA likhA hai| pIche
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 gAthA-68 AtA hai na? pIche do gAthAe~ haiM, Aja hI karanA, vilamba nahIM krnaa| paisevAle karate haiM na? kyA kahalAtA hai ? kista... pA~ca hajAra dUMgA parantu mahIne meM pA~ca sau-pA~ca sau, bAraha mahIne dUMgA - aise kista mata krnaa| mumukSu - kista bhI raha jAtI hai| uttara - parantu yahA~ to yaha to bAta hai yahA~ to kahate haiM, vAyadA raha hI nahIM jaaye| AhA...hA...! bhagavAna caitanyaratna par3A hai na? bhagavAna ! pUrNAnanda kA nAtha ananta guNa kA bhaNDAra caitanyaratnAkara meM terI najara karane se nidhAna phaTe (pragaTe) aisA hai| AhA...hA...! kahA~ isameM kista-phista thI? samajha meM AyA? bAhara najara karane se holI sulage aisA hai, yaha kahate haiM / jahA~-jahA~ paradravya para najara karegA, vahA~ vikalpa uTheMge, vikalpa uTheMge to AkulatA hogI aura bhagavAna AtmA anAkula kA sthAna hai| anAkula para dRSTi dene se use vilamba nahIM karanA caahie| lo, yaha bAta pUrI huii| (zrotA : pramANa vacana gurudeva!) vItarAgatA kI sAdhakadazA munidazA, AtmA kI pUrNa paramAtmadazA prApta karane kI sAdhakarUpa dazA hai| vItarAgatA kI sAdhaka hone se usa dazA meM tIvra rAga hotA hI nhiiN| azarIrI siddhadazA kI sAdhakarUpa avasthA meM zarIra ke prati tIvra rAga ho hI nahIM sakatA aura tIvra rAga ke abhAva meM vastra, pAtra ityAdi tIvra rAga ke nimitta bhI avazya hI nahIM hote| isa prakAra jisa jIva ko munidazA pragaTa hotI hai| usa jIva ko vastrAdi kA rAga athavA saMyoga nahIM hotaa| vastrAdika kA tIvra rAga hone para bhI jo use munidazA mAnatA hai, vaha pavitra sAdhaka munidazA ke svarUpa ko nahIM jaantaa| jo sAdhakadazA ke svarUpa ko nahIM jAnatA, vaha sAdhyadazA ke svarUpa ko bhI nahIM jAnatA aura trikAla AtmasvarUpa ko bhI nahIM jaantaa| AcArya bhagavAna kahate haiM ki jo jIva aise jIvoM ko dharmAtmA ke rUpa meM mAnate haiM, vandana karate haiM, ve tIvra mithyAdRSTi haiN| - pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM paramAtmane nmH| zrI sImandhara - kundakunda - kahAna digambara jaina sAhitya smRti saMcaya, puSpa naM. 25 yogasAra pravacana ( bhAga - 1 ) zrImad yogIndradeva viracita yogasAra zAstra para parama upakArI pUjya gurudeva zrI kAnajIsvAmI ke dhArAvAhika zabdazaH pravacana ( gAthA 1 se 68 taka ) hindI anuvAda va sampAdana : devendrakumAra jaina bijauliyA~, jilA- bhIlavAr3A (rAja.) prakAzaka : zrI kundakunda - kahAna pAramArthika TrasTa mumbaI 302, kRSNakuMja, plaoNTa naM. 30, navayuga sI. eca. esa. li. vI. ela. mehatA mArga, vilepArle (vesTa), mumbaI - 400 056 phona : (022) 26130820
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama saMskaraNa : vIra nirvANa 2537 vikrama saMvat 2067 (zrI AdinAtha digambara jinabimba paMca kalyANaka - maGgalAyatana vizvavidyAlaya, alIgar3ha ke avasara para ) ISBN No. : 978-81-907806-6-7 nyauchAvara rAzi : 20 rupaye mAtra prApti sthAna : 1. zrI digambara jaina svAdhyAya mandira TrasTa, sonagar3ha (saurASTra ) - 364250, phona : 02846-244334 1000 pratiyA~ 2. zrI kundakunda - kahAna pAramArthika TrasTa 302, kRSNakuMja, plaoNTa naM. 30, vI. ela. mahetA mArga, vilepArlA (vesTa), mumbaI - 400056, phona (022) 26130820 Email - vitragva@vsnl.com 3. zrI AdinAtha kundakunda kahAna digambara jaina TrasTa (maMgalAyatana ) alIgar3ha-AgarA mArga, sAsanI -204216 (u.pra.) 4. paNDita ToDaramala smAraka TrasTa, e-4, bApU nagara, jayapura, rAjasthAna - 302015, phona : (0141) 2707458 5. pUjya zrI kAnajIsvAmI smAraka TrasTa, kahAna nagara, lAma roDa, devalAlI - 422401, phona : (0253) 2491044 IsvI san 2010 6. zrI paramAgama prakAzana samiti zrI paramAgama zrAvaka TrasTa, siddhakSetra, sonAgirajI, datiyA (ma.pra.) mudraka 7. zrI sImandhara kundakunda kahAna AdhyAtmika TrasTa yogI niketana plATa, 'svaruci' savANI holanI zerImAM, nirmalA konvenTa roDa rAjakoTa- 360007 phona : (0281) 2477728, mo. 09374100508 TAIpa-seTiMga : : viveka kampyUTarsa, alIgar3ha dezanA kampyUTarsa, jayapura
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya ananta kAlacakra ke pravAha meM anAdi kAla se anutpanna-avinaSTa aise ananta jIva, bhava duHkha se pIr3ita haiN| Adhi-vyAdhi, upAdhi se trasta aura zArIrika tathA mAnasika duHkha se duHkhita AtmAoM ko saccA sukha aura duHkha-mukti kA upAya prApta nahIM huA hai - eka ora yaha paristhiti hai, jabaki dUsarI ora isI duHkha se chUTane kA upAya zodhanevAle aneka santa bhI kAlacakra ke pravAha meM hote Aye haiN| jinake dvArA pratipAdita sacce sukha kA mArga aMgIkAra karake aneka jIva zAzvat sukha ko prApta hue haiM, hote haiM aura bhaviSya meM hote rheNge| doSarUpa vibhAvabhAvoM ke sAtha duHkha aura malinatA kA honA anivArya paristhiti hai| doSarUpa vibhAvabhAvoM kA mUla kAraNa khojakara jJAnI-dharmAtmAoM ne use miTAne kA upAya DhU~Dhakara niSkAraNa karuNA se use jagat ke samakSa rakhA hai| aise hI kAlacakra ke pravAha meM vartamAna zAsana nAyaka antima tIrthAdinAtha bhagavAna mahAvIra ke zAsana meM honevAle digambara AcArya, muni-bhagavanta evaM jJAnI-dharmAtmAoM ne isa mArga ko apanI anubhavapUrNa sazakta lekhanI dvArA granthArUr3ha kiyA hai| prastuta pravacana ke grantha racayitA zrImad bhagavat yogIndradeva lagabhaga 1400 varSa pahale ho gaye haiN| grantha racayitA AcArya bhagavAna kA vizeSa itihAsa upalabdha nahIM hai parantu unakI kRtiyoM ke avalokana se itanA niHsandeha kahA jA sakatA hai ki AcArya bhagavAna pracura svasaMvedana meM jhUlanevAle adhyAtmarasika mahAsanta haiN| bhagavAna kundakundAcAryadeva tathA pUjyapAda AcArya Apake preraNAsrota rahe hoM, aisA pratIta hotA hai| zrImad yogIndradeva kI anya kRti paramAtmaprakAza bhI adhyAtmarasa se bharapUra hai, jisameM unakA atIndriya svasaMvedana kA rasa jhalaka rahA hai| ApazrI ke dvArA racita anya kRtiyA~ - naukAra zrAvakAcAra, adhyAtma sandoha, subhASitatantra, tattvArthaTIkA bhI sarva mAnya hai| ina sabameM yogasAra grantha mahatvapUrNa mAnA jAtA hai| yogasAra grantha meM saMsAra paribhramaNa se bhayabhIta jIvoM ko sambodhana karane ke lie grantha racanA
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ (iv) kI gayI hai, jo racanAkAra prArambha meM hI batalAte haiN| tatpazcAt zAstra ke antima bhAga meM apanI bhAvanA ke lie isa grantha kI racanA kI hai, aisA ullekha bhI prApta hotA hai| isa grantha kI hindI TIkA karane kA saubhAgya brahmacArI paNDitazrI zItalaprasAdajI ne prApta kiyA hai| jIva, saMsAra paribhramaNa se mukta hokara sva-svarUpa kA avalambana grahaNa kare, isa mukhya uddezya ko prakAzita karate hue pratyeka dohe kI racanA kI gayI hai| jisameM antarAtmA, bahirAtmA, paramAtmA kA svarUpa; AtmajJAnI hI nirvANa kA pAtra hai; tapa kA svarUpa; pariNAmoM se bandha-mokSa; puNyabhAva kA niSedha; mUla AtmasvarUpa kA asti-nAsti se varNana; samyagdarzana tathA samyakcAritra kA mahattva ityAdi mahattvapUrNa viSayoM ko darzAte hue ina dohoM kI racanA kI gayI hai| __ atIndriya Ananda kI kalama aura zAntarasa kI syAhI se likhe gaye amRta se bharapUra ina granthoM ke vacanoM kA rasapAna karAnevAle, ina AgamoM meM samAhita gUr3ha adhyAtmarahasyoM kA udghATana karanevAle, mUla mokSamArga-prakAzaka, niSkAraNa karuNAmUrti, siMhavRttidhAraka, unmArga kA dhvaMsa karanevAle aura jainadharma ke praNetA, videhInAtha sImandhara bhagavAna kA divya sandeza lAkara bharata ke jIvoM ke tAraNahAra banakara padhAre ina divyadUta, divyapuruSa, suSupta cetanA ko jAgRta karanevAle ananta guNa se daidIpyamAna guNAtizayavAn, maMgalakArI, pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI ne aneka digambara santoM dvArA racita zAstroM para pravacana kiye haiN| unameM yogasAra grantha bhI eka hai| yogasAra grantha saMkSipta meM likhA hone para bhI usameM mUla paramArtha kisa prakAra rahA hai, usa para pUjya gurudevazrI ne prakAza DAlakara hama saba para ananta upakAra kiyA hai| pUjya bahinazrI campAbena ke zabdoM meM kaheM to pUjya gurudevazrI isa kAla kA acambhA / Azcarya hai ! pUjya gurudevazrI ke upakAroM kA varNana maryAdita kalama zakti meM samAviSTa ho sake - aisI sAmarthya nahIM hai| rUpI dvArA arUpI kA kitanA varNana ho! jar3a dvArA caitanya kI kitanI mahimA ho! ataH pUjya gurudevazrI ke prastuta pravacanoM ko hRdayaMgama karake, unake dvArA darzAye gaye mArga para calanA hI unake prati yathArtha upakAra vyakta kiyA khlaayegaa| prastuta grantha ke pravacana akSaraza: prakAzita ho - aisA prastAva hamAre samakSa Ane para hamane saharSa svIkAra kiyA aura zIghra prakAzita karane kI bhAvanA ke sAtha - aisA nirNaya liyA gayA ki pUjya gurudevazrI ke jitane pravacana hue haiM, ve saba akSarazaH granthArUr3ha karanA hai| pUjya gurudevazrI ke prabhAvanAyoga meM aneka jinamandira hue, pratiSThAe~ huIM, pravacana hue aura jainadharma kA mUla meM se udyota huaa| pAmara meM se paramezvara hone kA mArga, doSa para vijaya prApta karake, jaina hone kA mArga jayavanta rahe tathA pUjya gurudevazrI kI vANI zAzvat rahe aisI hamAre TrasTa kI bhAvanA tathA mukhya uddezya ke sAtha yogasAra pravacana bhAga-1 prakAzita karate hue hameM atyanta harSa ho rahA hai|
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra grantha meM kula 108 gAthAe~ haiM aura una para pUjya gurudevazrI ke 45 pravacana hue haiN| yogasAra pravacana bhAga-1 meM 24 pravacana avatarita kiye gaye haiN| jinameM gAthA 1 se 68 taka kA samAveza hotA hai| zeSa 21 pravacana yogasAra pravacana, bhAga-2 meM prakAzita kiye gaye haiN| pUjya gurudevazrI kI mUla vANI tathA bhAva yathAvat prakAzita rahe tadartha sI.DI. meM se akSaraza: utArakara, jahA~ AvazyakatA lagI vahA~ koSThaka bharakara vAkya racanA pUrNa kI gayI hai| jahA~ spaSTarUpa se sunAI nahIM diyA vahA~ DaoNTa (.....) karake rikta sthAna chor3A gayA hai| pravacanoM kA sampAdana kArya pUrNa hone ke bAda pravacanoM ko sI.DI. ke sAtha milAne kA kArya cetanabhAI mehatA, rAjakoTa dvArA kiyA gayA hai| ina pravacanoM kA hindIbhASI mumukSu samAja bhI adhika se adhika lAbha le tathA pUjya gurudevazrI ke sI.DI. pravacana sunate samaya isa prakAzana kA upayoga kara ske| isa bhAvanA se isa pravacana grantha kA hindI anuvAda evaM sI.DI. se milAna karane kA kArya paNDita devendrakumAra jaina, bijauliyAM dvArA kiyA gayA hai| tadartha saMsthA ApakA sahRdaya AbhAra vyakta karatI hai| prastuta pravacana grantha ke TAIpa seTiMga ke lie zrI vivekakumAra pAla, viveka kampyUTarsa, alIgar3ha tathA grantha ke sundara mudraNa kArya ke lie zrI dineza jaina, dezanA kampyUTarsa, jayapura ke prati AbhAra vyakta karate haiN| antataH yogasAra arthAt nijasvarUpa ke sAtha juDAna karanA, usakA saar| aise navanIta samAna, bhavya jIvoM ke lie prakAzastambha samAna, prastuta pravacanoM kA mumukSujIva rasAsvAdana karake bhavasAgara se pAra ho jAyeM - isI bhAvanA ke sAtha..... nivedaka TrasTIgaNa, zrI kundakunda-kahAna pAramArthika TrasTa, mumbaI
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya parama pUjya zrImad yogIndradeva dvArA racita yogasAra zAstra para, adhyAtmamUrti jIvanazilpI ananta upakArI pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI ke adhyAtmarasa se bharapUra yogasAra pravacana kA zabdazaH hindI prakAzana sAdharmIjanoM ko svAdhyAya hetu samarpita karate hue atyanta harSa ho rahA hai| vItarAgI santoM kI pAvana paramparA meM hue zrImad yogIndradeva, adhyAtma ke khyAtiprApta AcArya haiM, kintu svarUpagupta AcArya ke sandarbha meM kucha viziSTa ullekha ke abhAva meM unake jIvana ke sandarbha meM unake antaraMga ke atirikta unakI kRtiyA~ hI ekamAtra sahArA haiN| jinake parizIlana evaM anya sandarbho ke AdhAra para zrImad yogIndradeva kA samaya IsA kI chaThavIM zatAbdI jJAta hotA hai| AcAryazrI ne apane granthoM kI racanA tatkAlIna apabhraMza bhASA meM karake unheM janasAmAnya ke lie adhika upayogI banAyA hai| AcArya yogIndradeva kRta paramAtmaprakAza, yogasAra evaM naukAra zrAvakAcAra (apabhraMza) tathA adhyAtma saMdoha, sabhASitatantra va tatvArtha TIkA (saMskRta) sarvamAnya racanAe~ haiM, sAtha hI dohApAhaDa (apabhraMza), amRtAzIti (saMskRta) tathA nijAtmASTaka (prAkRta) - ye tInoM racanAe~ bhI Apake nAma para prakAza meM AyI haiM, kintu ina tInoM ke racanAkAra ye hI yogIndra haiM yA anya koI - yaha abhI taka zodha-khoja kA viSaya hai| prastuta yogasAra grantha 108 dohoM kI saMkSipta kintu sArabhUta racanA hai| AcAryadeva ke anusAra jo jIva bhavabhramaNa se bhayabhIta haiM, unake lie isa grantha kI racanA kI hai| sAtha hI antima dohe meM Atmasambodhana hetu dohe racanA kA ullekha bhI kiyA hai| isake atirikta isa grantha meM adhyAtma ke gUr3ha rahasyoM kI sarala bhASA meM abhivyakti kI gayI hai| vartamAna meM pUjya gurudevazrI ke dvArA carcita adhyAtma ke aneka viSayoM kA isameM spaSTa ullekha prApta hai| puNya-pApa kI ekatA ke sandarbha meM puNya ko bhI pApa kahanevAlA koI viralA hI hotA hai (dohA 71) - yaha ullekha puNyabhAva meM dharma mAnanevAle ajJAnI jIva ko sahI dizAbodha detA hai|
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ (vii) isa grantha meM AtmA kI tIna avasthAoM kA varNana, zrI pUjyapAdasvAmI ke samAdhitantra kA evaM anya AdhyAtmika viSayoM kA samAveza bhagavat kundakundAcArya kA yogIndradeva para prabhAva parilakSita karatA hai| jinhoMne isa kalikAla meM lupta prAyaH AdhyAtmika vidyA ko apane sAtizaya divyajJAna evaM adhyAtma rasa jharatI maMgalavANI se punarjIvita kiyA hai - aise niSkAraNa karuNAmUrti svAtmAnubhavI santa pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI ne san 1966 meM isa grantha para atyanta bhAvavAhI 45 pravacana kiye haiM, jinakA saMkalanarUpa prakAzana 'hU~ paramAtmA' tathA 'Atma sambodhana' nAma se prakAzita huA hai| ___ vartamAna samaya meM parama upakArI pUjya gurudevazrI ke 9200 pravacana zrI kundakunda kahAna pAramArthika TrasTa, mumbaI ke satprayatnoM se sI.DI./DI.vI.DI. meM upalabdha haiM aura deza-videza ke aneka mumukSu maNDaloM meM sAmUhika tathA vyaktigatarUpa se bhI aneka sAdharmI ina pravacanoM kA rasapAna karate haiN| vigata kucha dinoM se ina pravacanoM ke zabdazaH prakAzana kI upalabdhatA ne isa kArya ko gati pradAna kI hai aura sabhI loga saralatA se pUjyazrI kI vANI kA artha samajha rahe haiN| ata: yogasAra pravacana sunate samaya sabake hAtha meM yaha pravacana grantha rahe aura sabhI jIva guruvANI kA bharapUra lAbha leM - isa bhAvanA se prastuta prakAzana kiyA jA rahA hai| isa prakAzana meM grantha ke mUla aMza ko bolDa TAipa meM diyA gayA hai; AvazyakatAnusAra pairAgrApha kA prayoga kiyA gayA hai| yadi kahIM vAkya adhUrA raha gayA ho to use koSTaka bharakara athavA DaoNTa (..........) kA nizAna banAkara prastuta kiyA hai| yadi Apa isa grantha ko sAmane rakhakara sI.DI. pravacana suneMge to Apako nizcita hI kaI gunA lAbha hogaa| prastuta pravacana grantha ke anuvAda kA uttarAdAyitva pradAna karane hetu prakAzaka TrasTa ke prati AbhAra vyakta karatA huuN| devendrakumAra jaina bijauliyA~
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA pravacana naM. pRSTha naM. dinAMka 06.06.1966 07.06.1966 | 22 08.06.1966 09.06.1966 83 11.06.1966 12.06.1966 13.06.1966 105 124 143 14.06.1966 162 10 11 dohA naM. 1 se 3 4 se 6 7 se 9 10 se 12 13 se 15 16 se 17 18 se 19 19 se 20 21 se 23 23 se 26 26 se 28 29 se 32 32 se 34 35 se 38 38 se 42 42 se 45 46 se 49 50 se 53 53 se 56 57 se 58 59 se 62 62 se 64 64 se 66 66 se 68 15.06.1966 16.06.1966 17.06.1966 19.06.1966 20.06.1966 21.06.1966 22.06.1966 23.06.1966 24.06.1966 26.06.1966 183 204 222 241 261 15 282 17 18 303 325 346 369 388 27.06.1966 20 408 28.06.1966 29.06.1966 30.06.1966 01.07.1966 02.07.1966 429 23 449 468 24 |