Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra / / anaMtalabdhinidhAna zrI gautamasvAmine namaH // // yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarebhyo namaH / / // kobAtIrthamaMDana zrI mahAvIrasvAmine namaH // AcArya zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira Websiet : www.kobatirth.org Email: Kendra@kobatirth.org www.kobatirth.org punitapreraNA va AzIrvAda rASTrasaMta zrutoddhAraka AcAryadeva zrImat padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. zrI jaina mudrita graMtha skeniMga prakalpa graMthAMka : 1 mahAvIra zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara - zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-382007 (gujarAta) (079) 23276252, 23276204 pheksa: 23276249 jaina / / gaNadhara bhagavaMta zrI sudharmAsvAmine namaH / / // cAritracUDAmaNi AcArya zrImad kailAsasAgarasUrIzvarebhyo namaH / / amRtaM ArAdhanA tu kendra kobA vidyA Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Wan zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira traNa baMgalA, Tolakanagara parivAra DAiniMga haoNla kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda - 380007 (079) 26582355
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org arthsNgrhH| laugAcibhAskarapraNItamImAMsAprakaraNavizeSaH / pUrvva sthalaunivAsimahAmahopAdhyAyopAdhika zrIkRSNanAthanyAyapaJcAnanabhaTTAcAyryaviracitayA pratipAdikAsamAkhyayA TokayA sahitaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir tenaiva saMskRtaH prkaashitshc| kalikAtAnagare gauramohana mukhopAdhyAyavartmastha 3 4 saMkhyaka (? meTakAph yantre .. zazibhUSaNabhaTTAcAryyena mudritaH / 1821 zakAbdAH / mUlya 1/0 AnA / For Private And Personal
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zuddhipatram / azuddham calI rAyA staMva dhyayanta zAna dhodha pAstra rAyi yitva nyAdi vIyam / yate jhApAyA naI dhau nayA yeytvaat| ni gma kha daukSikA ayazya kanika For Private And Personal
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir prama zuddham zayaH / zavaH / khAdhana liGgAdi sAdhanaM liDAdi vIdhaH prArthoM vIthaH pAjhe .. rara zatyam 24 zatsyam prateva tagmANa tauteM pita pratyeka tanmAvaNa tItyevaM vidvata tathA tatta nizca saphalI sayA nizvA 26 sakalI prAtta vicitveto pratye paThanaum / prApta : vidhitvenI pretya ptthniiym| vaMza vibhavya vibhajya yAtayA yAtaye :: upakAraka upakAra soya e . saurya .. bhAvaH pArasati bhAvA.. zAmyati For Private And Personal
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pRSThe 65 66 66 68 68 68 12 w ** 19 85 24 96 122 122 124 126 130 132 141 153 169 101. 173 1 pakhktau 22 is 24 no 18 18 m 22 13 24 25 16 7 C 11. 12 12 21 10 19 23 C www.kobatirth.org [0] a devatva krayo kasupa eyaH aivA tripi dAGgatvaM zrami Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sadhyA yadatI yAgAntaraM ddaya kramAm / SadhimA : nausyA midhyate mantasthA sasti latamAna zrutyantaveSu vRttanat / tvam / miti / tam pAka For Private And Personal zRGkham dezatva kramo kasupa trayaH evA viSvapi dAGgatvaM fa sadhyA yajato yAgAnantaraM ghya kramAt / for: nasyA miSyate mantrasthA masti labhamAna zrutyantareSu vRttavat / hetutvam miti / taduktam pAdaka
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / zrIgaNezAya namaH | vAsudevaM ramAkAnta' natvA laugAtibhAskaraH / kurute jaimininaye pravezAyArthasaMgraham // zrIgaNezAya namaH / kSityAdyaiH svakalevaraiH pariNatairhavyAni bhUtvA svayaM' tAgaM yajamAnavigrahAraH kubain vilAsAdiva / astraat mUrttikatayA yo devatArUpatastAnyeva vadate namo bhagavate tatra vicitrAtmane / kamalAkezavau nAmnA pitarau praNamAmyaham / yajJaktile samparkAdantarAyo'ntamRcchati / yasyAdhyApanamahimA saJcArayati vibuzvetaraJca - dhiyam / so'khilazTAstravicArAcchAntamAntigururjayati / navA vA piNoma saMgraha pratipAdikA / nAmeyaM kriyate TokA zrIkRSNanAthazaraNa / yAce sAJjalivandho'haM yo yo doSo'va varttate / tatsaMskArazrabhiyA sarvvaM nopecAtAM budhaiH / prAristiparisamAptikAmo'ntarAya santavizAnta bhagavatpraNatirupaM maGgala mazcaran ziSyAn zinadhitumanAH zrokena prakAzayati vAsudevamiti / laugAci For Private And Personal
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / atha paramakAruNiko bhagavAn jaimini dhammavivekAya hAdazalakSaNoM praNinAya / tatrAdau dharmajijJAsA sUtrayAmAsa athAto dhmmjijnyaaseti| atrAthazabdo bedAdhyayanAna bhAskarI ramAyA lakSAH kAnta patiM vAsudevaM hariM natvA jaimininaye naiminimaharpikRta karmamImAMsApadAbhidheyakarmakAnDIyavidhiniSedhapratipAdyadharmAdharma vicAre pravezAya bAlAnAM manaHsandhAnAya athAnAM tadupayogikatipayapadAryAnA nAnAsthAnasthAnAM saMgrahame kava nirUpaNaM kurute / taddarzanAdhyayanopayogikatipayapadArthAnAM prAgaparijJAne tatra manonivezasaukarya na svAditi tadartho'yamArambha iti bhAvaH / nirupaNaM lakSaNadiprakAreNa jJAnAnukUlavacanam / yathAnyaH parIpakAraparAyaNI nisvAnAM durgamadezaviruSapravezAya vasubhirdhanedovyatIti vasudevastasyApatya mahAdhanakulIna, taM lamaupriyaM vidyamAmadhanasaDikaJca puruSavizeSa yAjJayA svasthApakarSa vIdhayitvA arthasaMgrahaM dhanasaMgrahaM kurute tathA'yamapItyabhidhAmUlavyaJjanayA dhvanitam / laugAdauti vNshshNskm| bhAskara iti prasiddha naam| bhAskarAntara vyAhattaye baMzIlla khaH / atrAbhidheyA jaiminIyadharma vicAropayoginaH padArthAH / prayojanamadhautavedAnAM dharmavicArapravezaH / saba dharmAdharmanizvayadvArA iSTotpAdanAniSTaparihAraja nakatayA gauNaH / sambandhana granthasya padArthaiH saha jJApya jJApakabhAvaH / dharmavicArapravezena saha janyajanakabhAvaH / ete cAbhidheyaprayojanasambandhAH jJAtArtha jJAtasambandha zrItuM zrItA prvrtte| zAstrAdau tena vaktavyaH sambandhaH saprayojana ityanuzAsanAt prdrshitaaH| nanu jaiminirAcAryo dharmavicArAya katamaM grantha praNItavAn yadIyadharmavicArapravezAyArthasaMgrahaH kriyate ityapekSAyAM tatpratipAdanasukhena granthamArabhate atheti| athazabdI grnthaarmbhdyotkH| maGgalAnantarArambhaprazna kA saMgraSvatho atheti koSAt / paramakAruNika: saMzayAtizayaviSayebhyo durgamakarmakANDa vedavAkyebhyo dharmAdharmavicayanamuttarakAlInAnAmatIva kaSTa taraM sambhAvya tatprahANecchAtizayaya kaH / For Private And Personal
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / ntaryavacanaH / ataH zabdo hi bedAdhyaya nasya dRSTArthatvaM bruute| svAdhyAyo'dhyetavya ityadhyayanavidhI tadadhyayanasArthajJAnarUpadRSTArthakatvena vyavasthApanAt / dharmavivekAya katamo dharma: katamI vA bhadharma iti pRthaka kaaraay| haadshskssliimiti| lAnte pratyAyyanta padAthA ebhiriti lakSaNAnyadhyAyAH / hAdazAnA lakSaNAnAM samAhArI hAdagala dapI taamityrthH| hAdazAdhyAyopetam SayAtI dharmajijJAsetyAdi anvAhAye ca darzanAdityanta mUvasaGghAtarUpaM zAstramiti yaavt| prathinAya nirmitavAn / etenAtya zAstrasya satyatayA dharmaeva pratipAdyaH pramANAdInAmanyeSAM hAdazapadAyAnAM dvAdazabhiradhyAyaiH pratipAdanantu sadupayogitayeti drshitm| tayAhi prathamAdhyAve vidhyarthavAdAdirUpa pramANaM niruupitm| ditIye yaagdaanaadikrmbhedaaH| tIye prayAjAdInAM darza paurNamAsArthatva na sakeSatvamiti shessshessicintnm| caturye kratvarthatvapuruSAryatvanirUpaNam / paJcame zrutyartha pAThaprakRttikAnDasukhyakramAdInAM niyamaH / SaSThe krmphlbhiikRtvruupo'dhikaariiandhaaderndhikaarshv| saptame samAnamitarat zye nenetyAdinA saamaanyto'tideshH| aSTame avihitadharmakeSu aindrAmAdiSu vihitadharmakebhyo darzapaurNamAsAdibhyo vishessto'tideshH| navame vikatau bhanne paThanIye asamavetArthapadaparityAgena samabetArthapadanivezarUpa jhH| dazame kathAleSvati dezaprAptasagrAvadhAnasya vituSIkaraNarUpaprayojanAsambhavena lopa ityevmaadirvaadhH| ekAdaze sakadanuSThitena prayAjAdyaGga na trayANAmArga yAdInAmupakAra ityAdi tntrm| hAdaze pazvarthamanuSThitena prayAnAdinA pazupurIDAzasApurapakAra ityAdiH prasaGgaH / eteca padAthA dharmapratipAdanopakAriNaH / tasya granthasya dharmavivekArthatvapradarzanAyAha tavAdAviti / bhAdau prArambhe sUtrayAmAsa granthAti sm| prayama sUtreNa dharmajijJAsA prastAvayAmAseti yAvat / kiM tat mUtramityapekSAyAM sUtramuDarati pathAta iti| sUtra vyAcaSTaM pratyAdinA / atra sUrya / For Private And Personal
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / vedaadhyyneti| atra vacana zandovAcakArthaH / yadyapi atha zabdasA pUrva uttAnantaryavAcitA satrAvagamyate tathApyatra kasyacidapi prAgabattasamAnupasthiteyasmin vRtta sati dharmajijJAsA sambhavati tadAnanta yasaiva kalpanaucityAt bedaadhyynaanntrytutm| bedai kagamyamA dharmAsya vedAdhyayanAnantarameva jijJAsAsambhavAt / dRSTArthatvamiti, aryajJAnarUpadRSTaprayojana kAtvamityarthaH / brUte hetumiti roSaH / bedAdhyayanasya dRSTAryatva hetu' vatItyarthaH / tathAca yatI anavagatabedArthoM dharma vicArayituM na zaka yAdatI vedAdhyayanAnantara dharmajijJAsA kartavyeti samudAyArthaH / nanuskhAdhyAyo'dhyetavya iti zrutivihita vedAdhyayanasyArthajJAnarUpadRSTArakhe mAnAbhAvAdakSaragrahaNa rupateva vA vyA tat kutIvedAdhyayanasA dRSTArthatva dhanma jijJAsAyAM heturUpanya ta ityata Aha khAdhyAya iti / khakulaparamparAyA adhyayanaviSayaH zAkhAvizeSaH vAcAyaH / yo yatzAkhAviziSTa teva sa eva zAkhAvizeSI'dheAtavya ityarthaH / pArampayAgato yeSAM vedaH saparivahaNaH / / tacchAkhaM karma kurvIta tcchaakhaadhaaynntsheti| svIyA zAkhojhitA yena brahma tenojhitaM prm| brahmadeva sa vijJeyaH sadbhinitya vigaIita iti vshisstthsmRteH| nanu sa hovAca RgvedaM bhagavI'dhemi yajurca da sAmavedamAthabaNamiti chAndogye nAradasya caturva dAdhAyanAbhidhAnam adhItya caturIvedAn sAGgIpAGgapadakramAniti bRhaspativacanacca virudhya teticenna / tacchAyAdhyayantatheti vacanasya praathmikbedaadhyynprtvaat| tathAcIkta vaziSThena / yaH svazAkhAM parityajya paarkymdhigcchti| sa zUdravahiSkArya: sarvakarmA sa sAdhubhiriti / adhItya zAkhAmAtmIyAM parazAkhAM tataH paThediti ca // evaJca vedAdhyayanAragbhapratipAdanabelAyAM zrutI svAdhyAyapadIpAdAna yuktamava / vyava thApanAt bhASyatantravArtikazAstradIpikAkArAdibhiH siddhAnta nAt / tathAhi For Private And Personal
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / khAdhyAyodhye tavya ituktamadhyayanaM kiM khAdyadRSTa phalIddezena guroH sakAzAdakSaragrahaNarUpa' kimvA arthajJAnarupadRSTaphalakatvaM na vyAkhyAyavaNarupamiti saMzaya puurvpkssH| . vinApi vidhinA dRSTalAbhAnnahi tadarthatA / kalpAstu vidhisAmAt khavizvajidAdivaditi // asyArtha: / vimataM vedAdhyayanamarthajJAna heturadhyayanatvAt bhAratAdhyayanavadivyanumAnenaivArthajJAnarUpadRSTaprayojanasA vidhiM vinApi lAbhAdadhyayanasya tadarthatA arthajJAnarUpadRSTArthatA n| tasmAdadRSTArthamevAkSaragrahaNarUpamadhyayanaM vihitam / nanu pAralaukikabhAvyA zravaNAt kathamadRSTArthatvamadhyayanasepratyavAha kalpagrastityAdi / vidhisAmarthAt vidheriSTa sAdhanatAprakAzAnasAmarthAt varga eva bhAjya: kalpAH / tatra dRSTAntamAha vizvajidAdivaditi / yathA vizvajitA yajenetyAdau bhAvyaviziSAzravaNepi vidhipratyayasAmAna iSTavizeSasya bhAvyatAyA AvazyakatayA sAbhilaSitaH kharga eva bhAvyaH kalpA stbdvaapi| tayAca yathA vargakAmI vizvajitA yajeteti khargasA niyonyavizeSaNatva tathA vargakAmeNa khAdhyAyo'dhye tavya ityatrApauti / . atra siddhaantH| labhyamAne phale dRSTa naadRssttpriklpnaa| vidhazca niyamArthatvAnnAnarthakya bhaviSyati // arthajJAnarUpe dRSTa phale labhyamAne vizvajidAdivadadRSTaphalasA kalpanA niicitaa| nanvadhItavyAkaraNadyaGgasaGghasya puruSasagrArthajJAnAvazyagbhAvAt khataeva tadarthapravatta vidherAnarthakya' syAdityata Ai vidhazceti / prAptatvAt vidhitvAsambhavepi niyamArthatvaM nAdhyayanavidharAnarthakya' na bhaviSyatItyarthaH / tathAhi darzapaurNamAsaprakaraNe bauhInavahantIti yuuyte| avaghAtI nAma knddnm| tatprayojanaca vaituSyam / evaJca vrauhyAdInAM purIDAzasAdhanadravyatve nAbhidhAnAt vituSIkaraNAnukUlakriyAyAM khataeva yAjJikAnAM prahattisambhabepi nakhadalanAdaravaghAtasya ca nairapekSeNa tatphalajanakatayA avaghAte pAkSikaprahattisambhavAt avahantIti vidhiniyamArthoM avaghAtaH kartavya evNti| tadadavApi svayaM pAThasA gurupUrvakAdhyayanasA ca khAtantra paNArtha For Private And Personal
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / tathAca vedAdhyayanAnantaraM yato arthajJAnarUpadRSTArthaka tadadhyayanamato heto dhammA vedArthamA jijJAsA karttavyeti zeSa: / jijJAsApadasA vicAre lakSaNA / to dhammaMvicArazAstramidamArambhaNauyamiti zAstrArambhasUtrArthaH / jJAnajanakatvAt pacaprApta madhyayanaM vidhinA niyamyate svAdhyAyo'dhyetavya ebeti kvAnarthakyam / nanvavaghAtavivedarzapaurNamAsaprakaraNIyatvena avaghAtasA taccheSatayA avaghAtaniSpannareva taNDulairavAntarApUrvadvArA darzapaurNamAsopakArI nAnyatheti darzapIrNamAsApUrvvameva niyama hetuH / prakRte tu kamapi kratuvizeSamanAramyAmnAtaprAdhyayanavidheH paropakArArthakatvAbhAvena vaiSamyam / yaducyate sarvvakratvanuSThAnopapattistathApi likhita pAThaanya naivAdhyayanena siddha ravizeSAniyama heturnAstIti cenna / yathA darza paurNamAsajanyaparamA pUrvvamavaghAtaniyamajanyApUrvasA kalpaka tathAvApi gurupUrva kAdhyayananiSparNa revArthajJAnenAvAntarApUrvvadvArA sarvvakatvanuSThAnopakAra pratyazeSakatu janyamapUrvajAtaM kratvanuSThAnasAdhanAdhyayananiyamajanyAvAntarApUrkhasya kalpakamityavaiSamyAt / tathAca gurupUrvvakAdhyayana janitArthajJAnamantareNa na kratvanuSThAnasiddhiriti niyamaphalamiti tAtparyyam / smatirapi / evaM dine dine vyAkhayAM zRNuyAnniyato naMra iti / athAta iti sUtra paryavasitArthamAha tathAceti / bedAdhyayanasa prArthAvavIdha - rUpadRSTArthatvaM satatArthaH / bedAdhyayanetyAdi / tadadhyayanaM bedAdhyayanaM yato arthajJAnarUpadRSTArthakamato bedAdhyayanAnantaraM dharma satra vedArthamA jijJAsA karttavye - tAnvayaH / zeSa iti / adhyAharttavyamitArtha: / tathAca vedArthAdhigamAnantaraM puruSANAM yA dharmA jijJAsA Avazyako sA mayA karttavyeti prathamasUveNa pratijJAyate iti tAtparyyam / uttarakAlakarttavyatvaprakAraka bodhAnukUlavacana seva pratijJA rUpatvAt / For Private And Personal arthAvadhAraNaddArA satvanuSThAna
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / atha ko dhammaH kiM tasA lakSaNamiticet / ucyate yAgAdireva dhamaH / talakSaNaM vedapratipAdyaH prayojanavadartho dharma iti / prayojane'tithAptivAraNAya prayojanavaditi / bhojanAdAvativyAptivAraNAya vedapratipAdya iti / anarthaphalakatvAdanarthabhUte zyenAdAvativyAptivAraNAyArtha iti / nanu dharma jijJAsA dharma svarUpa, tanvakSaNa, tatpramANa, tatsAdhana, tatphalaviSayakajJAneckA sA katha pratijJAyate tadicchAyA: prAgevotpannatayA uttarakAlot pAdanIyatvAsambhavAdata mAha jijnyaasaaprdneti| vicAra tttvnirnnyaanukuulvyaapaar| lkssnneti| dharmajJAnecchAprayojyatvena dhamma jijJAsApadaina tdicaarlkssnnetaarth:| lakSaNAphalamAha ata 'iti| zAstrArambhasUtrArtha itAnenAnvitam / dharma vicArazAstra dharma svruupaadivissyktttvnirnnyopyogishaastrm| aarmbhnniiysupkrmnniiym| zAstrArambhasUbasA nnaastrprtijnyaasuutrsaa| jaiminimaharSiNA "codanAlakSaNo'rthoM dharma" iti dvitIyasUtreNa dharma svarUpa talakSaNaM tatpramANaJca vicAritam / uttarottaragrantha na dharma sAdhanAni dharmaphalAni ca vicArAyiSyanta / tatra codanAlakSaNo'rthoM dharmA itAtra viniyogavAcakena codanApadena pravartakam nivarta kaJca bedavAkyamucyate / lakSAte pramIyate aneneti lakSaNa prmaannm| cIdanaiva lakSaNaM pramANamasthAsau codnaalkssnnH| tathAbhUtI yo artha : sa dhrm:| artha iSTasAdhanam, kIrtho yo niHzreyasAyeti bhASyokteH / tathAca yAgAdirIva dharmA svarUpam / bedagamyatve sati artha tvamiti dharmA lakSaNam / bedamAvasA tatpramANatvaJca nirUpitam / artha mAtrasA dhAtve ghaTapaTAdAviSTasAdhanamAtre'tivyAdhiriti satAntam / vedagamyamAcasA dharmavaM niSedhavAkya nahiMsAt sabA bhUtAnautAdibhiramartha tvaM na lakSAmANAnAM hiMsAdaunAmapi dharmatva sagrAditi sadyAvRttyarthaM ya evArtha rupamA pravartakavAkorlakSAte tasAva dharmatvaM pratipAdayitumartha For Private And Personal
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / padam / etena codanA lakSaNo'nayoM adharma iti adhamma lakSaNamapi sUcitam / evameva vyAkhayAtaM bhaassyshaastrdiipikaanyaaymaalaakRtiH| etat sUtrArtha bhUlakadharmakharUpalakSaNapramANAni pratipAdayitu' pRcchati atha ko dharma ityaadi| atha zabdo'tra prshrdyotkH| uttarayati ucyata iti / tavAdI dharmAsvarupamAha yaagaadireveti| tasaiva vedavAkyaM na iSTasAdhanatayA pratipAditalAditibhAvaH, evakAraNa vaizeSikatantroktaM yAgAdijanyamAtmaniSThaguNavizeSarUpa' bedAntAbhimata tathAbhUtasanta:karaNahattivizeSarUpaJcAdRSTa' vyAvatAte / vedapratipAdya iti| vedavAkyajanyavodhaviSaya itAH / etena dharme bedA eva pramANamiti darzitam / prayojanavadartha iti| prayojanamiSTaM jyotiSThImAdaH svaadi| tahAn taniSThajanyatAnirUpitajanakatAsambandhana taviziSTI yo arthaH sa dharma itArthaH / tathAca prayojanavAnartha eva dharmaH so'rthazcehedagamyaH sagrAditi phalitam / lakSaNacaTakapadavyAvanA prakAzayati prayojana iti / svAdiphale itArthaH / avivyAptIti / vedapratipAdyo'rtha itukta svargAdipale'tivyAptiH syaat| tasyApi bedviidhytvaadrthtvaatibhaavH| prayojanavaditIti / arthasA prayojanavattvavizeSaNAt vargAdau naativyaaptiH| svAdaH prayojanAntarA janakavayA prayojanavadarthalAbhAvAt / nanu sukhAtmakakhargasA prayojanavattvAbhAvana tavAtivyAptivAraNepi putrakAma: puveSTi kuryyAditAAdizrutivodhitapucAdiphale'tivyAti? bArA tasA bedapratipAdyatAt putrAdaraihikAmuSmikavividhaSTasAdhanatayA prayojanavadarthatvAnneticenna yato bedapratipAdyaH prayojanavadarthoM dharma rAto prayojanavadarthatvena bedajandhavodhaviSayaH prayojanavadartho dharma ityeva pratIyate na tu yena kenApi prakAreNa bedajanyavodhaviSayaH prayojanavadartho dharma iti pratIyate / tathAtvaM dampatI kSIme vasAnAvagnimAdadhIyAtAmityAdi zruteH kSaumasayApi dharmatvApatta: / tasA vedajanyavIdhaviSayatvAt iSTasAdhanIbhUtArthatAJca / evaJca pubAdaH prayojanavadarthatvepi putrakAmaH puveSTiauM kuryAdinyAdi vedavAkyaM stadrUpeNa vodhitatvAbhAvAnnAtivyAptiH / vastutastu prayojanavadityanartha kaM punaruktaJca ko'rthI yI niHrtha yasAyeti bhASyIto rarthazabdamAva iSTasAdhanatAparatayA tenaiva svargaphale punAdiphalecAvidhAtivAraNAt / For Private And Personal
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / teSAM niHthe yasasAdhana vena bedapratipAdyatvAbhAvAt / yAyate arthapadaM neTasAdhanaparaM kintu vastupara prayojanavatpadaceSTasAdhanapara tena iSTamAghanapadArtha iti labhyate / ata iSTasAdhanaparAyazadasA prayojanavadarthazabdasA ca tulyaarthteti| tarhi arthapadAnaryakyam / arthapadaM lakSaNAghaTakamiti cet tadA tatpadainAarthazAnAdivyAvarttanAnupapattiriti vibhAvavIyam / bhojanAdAviti / AdipadAt ghaTAdigrahaNam / vedapratipAdya itiiti| bhojanArdariSTasAdhanavepi tathAtvena vedavodhyatvaM nAstItibhAvaH / arthapadavyAvartya mAha anyti| anaryo aniSTaM phalaM yasA tadhAbhUtatvAdityarthaH / anarthabhUte aniSThasAdhanarUpe / zye nAdAviti / ye nAdayaH zye na, sandaMza, gavAdinAma kA aabhicaarikyaagvishessaaH| atha Sa . zye nenAbhicaran yajeta artha Sa sandaMzenAbhicaran yajeta atheSa gavAbhicaran yajeteti mImAMsAbhASyaprathama dhyaaycturthpaaddhRtshrutivihitaaH| teSAJca zava vadhaH phalam / tayAca sarva va shruuyte| yathA bai zyenonipatagAdatta evamayaM viSantabhATavyaM niyatavAdatte yamabhicaranti zye neneti / evaM sandarzana yathA durAdAnamAdatta puutaadi| evaM gAvI yathA gopAyanti itaadi| durAdAnaM duHkhenAdAtavAm taptalauham / evaJca zya nAdibhiH zatru vadhaH zatru vadhAcca narakamiti zeSanAdiphalasA zavadhasA narakajanakatvAdaniSTaphalakatvena dhanAdayIpyanA ev| ataeva abhicArI mUlakarma cetAdivAkya manvAdayasteSAmupapAtakavaM smaranti / atasteSAM niHrtha yasasAdhanatvarupArthatvAbhAvAnnAtivadyAptiritibhAvaH / nandAstAM zatru vadhasA narakajanakatvaM yasA zatra vadhe valatIcchA jAyate tasA tahadharUpeSTasAdhanasA zeNanArdararthapadavAcAtvamavazyamabhupetavAm / tat katha tatra lakSaNAti-yAtira apadena parihiyate iti cenna valavadaniSTAna nuvandhISTasAdhanasAvArthapadArthatayA teSAM valavadaniSTAnanuvabhISTamAdhanatvAbhAvAt / ataeva bhASyakArairapi ko'rthoM yI niH yasAyatAtra niHzrayasapadaM prayuktam / aniSTAnanuvandhiyohi niHrtha yasam / nanu yadyanAH zanAdayaH, katha tarhi karttavAtathIpadizyanta iti cet aba bhaassykaaraaH| naiva zenAdayaH kartavayA vijJAyate / yI hi hisitumiket tasa.AyamabhuApAyaH / iti hi teSAmupadeza: zenenAbhicaran yajeteti / For Private And Personal
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / ayamatra bhASyakArAzayaH / zyenAdayaH zava vadhAbhupAyatvena mihi tthaaH| ye mAnavA AtmAnaM satataM gIpAyauteti zrutimUlAbhi: guru vA vAlavRddhau vA brAhmaNaM vA vahuzrutam / AtatAyinamAyAnta hanyAdevAvicArayan // itamAdisma timirAtatAyivadhAya tAnajhudhapAyAnavalambanta' teSAM zenAdayIarthA eva valavadaniSTAna nuvandhISTasAdhanatvAt / vidhimantareNa tu tAnavalamvamAnAnAmanarthA eva te bhavanti hiMsAtmakatvena narakarupavalavadaniSTAnuvandhitvAditi / atra arthapadasamAnardhaphalakazye nAdya tivaprAptivArakatvAbhidhAnamupalakSaNam / nivrtkvedvaakyprtipaadyhiNsaadinissiddhkrmmaavaativaaptivaarktvaattsaa| ataeva pArthasArathimizra : codanApadena pravartakam nivarta kaJca vAkyamucyate / tatazva niSedhavAkyaM na hiMsagrAdityAdibhiranarthatvena lakSAmANAnAM hiMsAdaunAmapi dharmatva samAt tAvattArthaM ya evArthatvena prabarta kavAkya lakSAte tasAva dhammatva vamarthagrahaNamituktam / bhASyaM ca ubhayamiha codanayA lakSAte arthoM anarthazca / kortho yo niHzreyasAya jyotissttiimaadiH| ko'narthoM yaH pratyavAyAya zanIvajra issurityaadiH| tavAnarthoMdharma uktomAbhUdityartha grahaNam / katham punarasAvanakSa:, hiMsA hi saa| hiMsA ca pratiSiddhA ityabhihitam / naca jyotiSTomAdAvanauSomIyaM pazumAlabhetetyAdizrutAtahiMsAyA api na hisyAditiniSedhaviSayatayA anarthatvamantu vedavihitasyApi zyenAdaranayaMtvavaditi vAcyam / aGgavizreH kratvartha tvAna gaukArapi jyotiSTomana yajetetyAdividhibhihiMsAdyagAsahitajyotiSTomAdevala vadaniSTAnanuvandhISTasAdhanatAyAM pratipAditAyAM tadaGgahiMsAyAmapi tatpratipattau na hiMsyAditi sAmAnAniSedhasya virIdhena tavApravRttavA raagpraapthiNsaamaanvissyktvaavshyktvaat| nahi hiMsAM varjayitvA jyotiTImAdayaH kathamapyanuSThAtum zakyante / zyenAdau tu kAmam vidhiprabattirastu / hiMsAtmake tatphalAMza vidhisparzAbhAvena niSedhapravattau vAdhakavivahAt niSiddhaphalaka nAnarthatamucitameva / nApi vAnya' zye nasya vidheyatvaM tatphalasyApi vidheymiti| anAtatAyizava vadharUpaphalarUpa rAgAdhInayA vidheyatAsambhavAt / For Private And Personal
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / naca codanAlakSaNo'rtho dhamma iti sautralakSaNavirodhaH, codanApadasA vidhirUpavedaikadezaparatvAditi vAcyam / tatrApi codanAzabdasA vedamAtraparatvAt / sarvasaya bedamA dhamatAtparyakatvena dhammapratipAdakatvAt / AtatAyivadhasya tu vidhayatayA niSedhaviSayatAbhAvena tanjanakazyenAderarthata miSTame vetAktam prAk / khItadharmalakSaNasya maharSi kRtadharmalakSaNena saha virodhAbhAsaM pariharati na ceti| virodha hetu mAha codnaapdsyeti| sUtrasthasyeti shess.| vidhirUpeti / avAyamAzayaH / mantra brAhmaNabhedena vedasya vidhA vibhAgastava manvA abhiyuktasamAkhyAnaprasiddhAH / brAhmaNaM tditrbedbhaagH| tayAca sUtram, zeSe brAhmaNa zabda iti / chattikArastu ziSyahitArtha brAhmaNasya katicit vibhAgAH saMgrahItAH / yathA ; hetunirvacanaM nindA prazaMsA saMzayIvidhiH / parakriyA purAkalpI vaavdhaarnnklpnaa| upamAnaM dazaise tu vidhayo brAhmaNastha tu| iti / bhASyakAramate tu etadapi prAyikam itopi vibhAgAntaramasti / tatra pravRtti nivRttyanAtaraphalakam svArthapAlananiyogaparaM liGAdipadaghaTitavAkya vidhiH / sa eva codnaaprnaamaa| svAdhyAyo'dhye tavAH na hiMsyAt sarbAbhUtAnItyAdirUpaH / vihitasya karmaNa upAdeyatvavodhakam vAkya prshNsaa| saiva stutyarthavAdanAnI vAyurvai kSepiSThA devatetyevamAdiH / pratiSiddhakarmaNI heyatva buddhidADhayajanakam vAkyam nindaa| nindAyavAda itynryaantrm| so'rIdaudityevamAdiH / anASAmapi kharUpa bhASye draSTavAm / tatra vidhirUpI yI vedaikadezacodanApadasya tatparatvAvazya katayA sUbakAramate tatpratipAdyasyaiva dharmatvaM natu taditaravedapratipAdyam / bhayagmate tu vidhItarAMza For Private And Personal
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 12 arthasaMgrahaH / saca yAgAdiryajeta svargakAma ityAdivAkye na svargamuddizya puruSaM pratividhIyate / pratipAdya sthApi dhrmtvmitivirodhH| avirodha hetumAha tnaapiiti| sauvalakSaNepItyarthaH / bedamAvaparayAt bedamAtrIpa thApa kacAt / nanu bedaika dezavAcinazIdanApadasya katham nikhilavedapara vamityata Aha sarvasyeti / karmakANDIyoti zeSaH / tena avinAzI vA are AmA, sarvaM khalvidaM brahma yA panivadAM dharma pratipAdakatvAbhAvepi na kSatiH / tAsAM brahmapratipAdakatvena dharma pratipAdakatvAbhAvasA bhagavacchaGkarAcAryaiH sAdhita vAt / dharmatAtparyyakatvena dhrmaadhrmprtiitijnnyogytven| dharmapratipAdaka vAt sAkSAtparamparaudAsInAna dharmAdharmavIdhakatvAt / tayAca kaptavidhInAM sAkSAdava dhamAdharma pratipAdakatvam / mantrArthavAdAdInAntu na sAkSAt ttprtipttijnktaa| kintu vidhikalpa katayA kaptavidhApakArakatayAceti parampara yeti sarveSAmeva bedAnAM dharmapratipAdakatayA dharma sA bedapratipAdya voktiraviruvA / sUtrakRtAtu prAdhAnAcodanetutamitibhAvaH / yAgAdireva dharma ityanena dharma svarUpa tayAbhihite yAgAdI lakSaNaM saGgamayati sa ceti| dharmasvarUpatayA prAgukta iyarthaH / vargamuddizA vargasA phllvmbhiprety| puruSaM prati tadarzi puruSasambandhe / vidhIyate iSTasAdhana vena pratipAdyate / tathAca yAgAdaH svargarUpeSTasAdhanatvena bedapratipAdyatvAt dharmatvamitibhAvaH / AdipadAn davA juhoti zucinA karttavAm nAtirAve Sor3azinaM gTahyAtItyAdi zrutibhi ye ye kamotiriktA dravA guNAbhAvAdayaH kratUpa kArAdika muddizA puruSa prati vidhIyantaM teSAm parigrahaH / nanvAzuvinAzinI yAgAdeH kayam kAlAntarabhAvi khargAdiphalasAdhanatva suppdaate| bedavAkyavalAt yAgAdereva vargaparyanta sthAyitvaM vinaSTasamApi phalajanakatvaM vA nAGgIkaraNIyam / prAptavacanazatenApi vastuno'nAthAkaraNAzakta : / ataevoktam vinaSTa sagrAsata stAvanna kAryArambhasambhavaH / / kSaNikatvena miDamA nAvasthAnaJca yatimaditi // For Private And Personal
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org . arthasaMgrahaH / 13 avocyate / yathA ciravinaSTasaprApyanubhavasA saMskAradvArA smatiM prati hetuvaM tathA yAgAderapyapUrvvavAreNaiva khargAdisAdhanatAvadhArthyA / bedI varga disAdhanatvAnAthAnupapatyA zrutArthApattipramANena kalpa mAnamapUrvvaM nAprAmANikaM zaGkanIyam / tacca yAgAdeH zaktirUpam / phalabhAginiSThaM sat svargIdijanakam / nanu zaktimaditarava zakta eravasthAnAnaucityAt katha' zaktimati yAgAdau vinaSTepi phalabhAginiSThA zaktiraGgIkaraNIyeti cenna / zakta eH kAryyAnumeyataghA yatra kAryyamutpadAte tavAnuyatvAt / lokepi vilonepyanale tacchaktiruNatvaM salilagataM sat santApayatIti dRzyate / yahA dakhAde bhramiriva yAgAderavAntaravagrApArarUpaM tat / tacca yAgAdijanA' phalAzrayasamavetaM svargAdiparyantasthAyi svargajanakam / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir naca svargakAmo yajetetyAdinA yAgAdeH svarga disAdhanatvaM vodhyate / apUrvA tatsAdhanatvakalpane taddirodha iti vAcyam / grApArAnubandha ena yAgAdInAmeva tatphalaparyantasthAyitvAmuprapagamena svargIdi phalasAdhanatvAbhimAnAt / vagrApAreNa vagravadhAnAnaGgIkArAcca / ataeva yAgAde nanAthAsiddhatvamapi grApAreNa grApAriNI anAthAsiddhatvAt / ityama taca pUrvamAkhyAtapadapratipAdadyameva / tathAhi svargakAmo yajete tyAkhAtina yAgena khargaM bhAvayediti vodhite yAgasA vyApAravat kAraNatvarUpakaraNatvAce pAt tajjanyavyApArarUpApUrvvamapyAciptam / anyathA karaNatvameva nopapadyate / pUrvaprAkhyAtapadapratipAdyatvaM dvitIyAdhyAya prathamapAdabhASyaM siddhAntitam / vyaktImuktam nyAyamAlAyAm / bhAvanAyAH svargasA bhAvyatvaM karmayogAdavagamyate / arcar karaNatvaM tRtIyAzrutA / yathA darzapaurNamAsAbhyAM svargakAmo yajeta civayA yajeta pazukAma iti / taca karaNatvamapUrvakalpanAmantareNa na sambhavato - tAbhidhAsyate / tasmAdAkhyAtapratAyAt bhAvArthAdapUrvvaM gamyata iti / evaJcAGgavidhiSu pradhAnavidhiSu cAkhyAtapratAyazravaNAt sarvvavaivApUvIdhI aGgApabbaitvena pradhAnApUrvatvena ca / tavAGgApUrvvANi paramApUrvIpakAraM sampAdayanti pradhAnAvUrvvantu phalamutpAdayatIti vizeSaH / vAyaM prakAraH / pradhAna para kAlakriyamANAnyaGgANi itaranirapekSa' khIyaM khIyamapUrvaM janayanti / madhyavartti For Private And Personal
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 14 arthasaMgrahaH / pradhAnaJcetaranirapekSa khaapuurvmutpaadyti| brAhmaNatarpaNAntakarmasamAptau tu pUrvAparakAlakatAGgApU rvANi yugapadeva pradhAnApUrvasA phalajananogmukhatvarUpamatizayamutpAdya vinshynti| tacca pradhAnApUrbAtizayAdhAnamupakAra iti anugraha iti cocyate / tasyaivAGgApUrbaphalatvena tadanantaramevAGgApUbANAM vinAzAvazayakatvAt / apUrvANAM phalaniSpattAnantarameva vinaashskhaabhaavyaat| tathopakata pradhAnApUrvantu khAdiphalotpattiparyantamakSINabhAvena vidyamAnaM phalotpattyanantara' tamogAt krmsho'pkssiiyte| bhogAvasAnetu nitarAM nivrtte| nanvaGgApUrva pradhAnApUbANi samastAnyeva khAdiphala janayantu na punaraGgApUjANi pradhAnApUAtizayaM vidhAya vinazyantviticenna aGgAnAM prdhaanopkaartvvdyaaghaat| na cAGgApUvANAM sAnnidhyavazAt phalamutpAdayat pradhAnApUrvamaGgIpakataM bhavatItivAvyam / phalajananAsamartharUpeNotpannasya pradhAnApUrvasA aGgApUrvasAnnidhyamAtreNa phalajananasAmarthyo dyaasmbhvaat| nahi jalavindAdivadapUrvANi militvA taha tvaM phljnnshktimttvnycaapaate| adRSTApUrvapadavAcyatve na tasyAlaukikapadArthatayA tatra laukikdRssttaantaanupptteH| etasmAdeva kAraNAdakaphalassai kApUrvajanyakhaniyamaH / ataeva darzAdiyAgasyale AgneyAdiyAgayajanya mutprattyapUrvavayamekamapUbAntaraM janayitvA vinazyatIti siddhAntaH / tathAhi paurNamAsayAgasamAvau pUrvoktanyAyena khakhAGgApUjbAnugrahItamAgneyAdiyAgavayajanya mutpattyapUrbavaya mutpayate / tacca mahattaramekamapUrva samudAyApUrvanAmaka janayitvA vinshyti| evamamAvAmyAniSpaNotpattyapUrvavayamapi eka samudAyApUrvamutpAdya nivrttte| anantaraJca paurNamAsyamAvAsyAyAgIyasamudAyApUrvaiyaM mahattaramekamapUrvaM jnyitviiprmte| tadeva paramApUrvamucyate phalaparyantasthAyi phalajana kaJca / evameva dvitIyAdhyAyaprathamapAda vArttikakArAH / uktaJca tavaiva pramANavantyadRSTAni kalpagrAni suvahUnyapi / adRSTazatabhAgIpi na kalpagrI hyapramANakaH // etat siddhAntAnuvarttina eva zAstradaukSikAnyAyamAlAkArAdayaH / smArttavargarapeAtatsiddhAnnAnusAreNaiva pretatvanAzaM prati AdyAdizrAddhajanyakalikA pUrvajanya For Private And Personal
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / paramApUrvasya kAraNatvamaGgIkriyate / natu samastAnAM klikaapuuvaannaam| tatparamApUrvasya na preta banAzarUpaphalajanane vilamvitvaM phalasya kAlAntarabhAvivAbhAvena prativandhakavirahAt / zubhApUrvavaduritApUrtINAmapyeSaiva rItiH / tathAhi lavaprAzcittanAzye yavIpapAtakAdau patatItizrutirasti tavAbhya tatattatkarmANa eva pAtityajanakatAyA ayagya kalpanIyatayA pUrvapUrvotpannapApavyaktisahakatamuttarIttaraM tattat karma pUrvapUrvapApavyaktyapekSayA mahatauM mahatauM paapvimutyaadyti| anantaraJca pUrvapUrvI vinazyati / evaM krameNa yadA hAdazavArSikamahAvratanAzya mahApAtakasamAnA pApavyaktirutpadyate tadaiva pAtityamAdhatte / pAtitAsya ekapApavyakti sAdhyatvAt / ataeva mahApAtakasaMsarga zUlapANinApya Saiva riitirvlmbitaa| patatIti zrutivira hetu sahasrazIpApapAtakavyaktayo na janayituM zaknuvanti pAtityam / ekatamasyApi tthaavidhvlvttvaabhaavaat| evamanyavApyUhyam / tadito viramatu prAsaGgikavistarAvatAraH / tanu vaizeSikatantra "tasya guNA buddhi-sukha-duHkhecchA-deSa prayatna-dharmAdharma-saMskArasaGkhyA-parimANa-pRthaktva-saMyoga-viyogA iti prazastapAdAcAyaMrdhammAdharmayorAtmavattiguNavizeSatvamabhihitam / akSapAdatantre ca tathaivAjhApagatam / evaJca apratiSiddha paramatamanumataM bhavatIti tanvayukta jaiminerapyAcAryyasya tatraiva tAtparyAvadhAraNaucityAt dharmalakSaNagatArtha padena karmajanyApUrvameva vyAkhyAyatAmavirodhAditicet / avIcyate / gurumatAnuyAyibhiH prAbhAkarai stathaiva vyAkhyAtam / bhASyakAravArttikakArastu yAgAdareva dhrmtvmuktm| tanmatAnuyAyitvAt pArthasArathimizramAdhavAcAryAdivardatadgranyakatApi yAgAdeva dharma camaGgIkRtam / bhASya kAraH sAdhitaJca yAgAdareva dharma vaM yathA "yohi yAgAdikamanutiSThati taM dhArmika iti samAcakSata iti" tathA "na kevalaM loke vedepi yajJena yajJamajayanta devAstAni dharmANi prathamAnyAsanniti yajati zabdavAcyameva dharma samAmananti" iti ca / ataeva dharmamAcaredityAdI dharmAsyAcaraNakriyAyAM karmatayAnvayaH sughaTaH / / nanu dhamAdharmayoratIntriyatvaM sarvvatantrasiddham / yAgAdadharmapadavAcyatve tayAghAta: syAt yAgAderindriyagrAhyatAyA avivaadvissytvaaditicenn| niHzreyasasAdhanatvenaiva yAgAderdharmatvAnniHzreyasasAdhanatAyAzca teSAM vedamAvagamyatayA indriyAgIcaratvAt / For Private And Personal
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 16 arthasaMgrahaH / tathAhi yajetatyatrAstyazaddayaM yajidhAtuH pratyayazca / pratyayepyastyaMzavayam AkhyAtatvaM liGtvaJca / tatrAkhyAtala dazalakArasAdhAraNaM liva punarliGamAtra / ubhAbhyAmadhyaM ataeva zUdrakRtasya yAgAda na dharmatvaM niHzreyasasAdhanatvAbhAvAt / tathAcIta bhaTTapAdaiH / dravaprakriyAguNAdInAM dharmatvaM sthApayiSyate / teSAmandriyakavepi na tApINa dharmatA / zreyasAdhanatA hyeSAM nityaM bedAtpratIyate / tAdrUpyeNa tu dharmatvaM tasmAnne ndriyagocara iti / etAtIkata paarthsaarthimitraiH| "yadyapi godohAdi dravya, yAgAdikriyA, nIcevAdiguNazca phalasAdhanatvAt dharmazabde nIcyate nApUvAdaya iti zreyaskarabhASye vakSyate tathApi teSAM phalasAdhanalena dharmatvAt phalasya janmAntarAdibhAvitvAt dharmarUpeNa pratyakSaviSayatvaM na bhvtiiti"| mAdhavAcAryopya vam / prAbhAkarAstu "kAryaniyogApUrvaparyAyakaiH zabdairucyamAnI dhAtvarthasAdhyakhAdiphalasAdhanapuruSaguNodharma" iti bruvANA yAgAdijanyamapUrvameva dharmamAhuH / tanmateneyaM kaarikaa| vihitakriyayA sAdhyodharmaH puMsoguNImataH / pratiSiddhakriyAsAdhyaH sa guNo'dharma ucyate / etadgranthakArastu bhASya, tantrakartika, zAstradIpikA, nyAyamAlAkArAdisammataM yAgAdaireva dharmatvamaGgIkRtavAn / / nanu vargakAmI yajetetAnena vargasya phalatvamabhipretamityanupapanna tathAvidhazabdAbhAvAdityatastadupapAdayati tathAhauti / aMzayamiti / padasya prakRtipratyayaghaTitatvAditi bhaavH| tatra prakRtyazaM darzayati / yajIti / prtyyepiitynntrmNshymiti| byApakavyApyarUpaM dharmadyamityarthaH / tava vyApakadharmamAha AkhazAtatamiti / vayApyadharmamAha litumiti| vayApaka For Private And Personal
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 17 zAbhyA bhaabnvocyte| bhAvanA nAma bhaviturbhavanAnukUlo bhAvayiturvyApAravizeSaH / sA ca de'dhA zAbdI bhAvanA prArthI bhAvanAceti / tatra puruSapravRttyanukUlo bhAvayitur2yApAra vizeSaH shaabdiibhaavnaa| sA ca lishennocyte| liGzravaNe ayaM mAM pravartati matpravRttyanukUlavyApAravAniti niyamena pratIteH / yadayasmAcchabdAniyamataH pratIyate tattasya vAcyam / yathAgAmAnayetyasmin vAkye gozabdasya gotvam / vyApyatvaM vizadayati zrAkhyAtatvamiti / dazalakArAH lar3AdayaH sabveM lakArA. / aMzAbhyAM litAkhyAtatAbhyAm / bhAvanaiveti / utpAdanavetyarthaH / Nijantasya bhavaterUpatAt / ucyate prtyaayyte| bhAvanAkharUpamupadarzayitumAha bhAvanA nAmeti / bhaviturindhAdi / bhavituH phlsy| bhvnmutpttiH| tadanukUlatajjanako yo bhAvayiturutpAdayitubaMdyApAravizeSaH sa eva bhAvanA nAmetyarthaH / nanu yAbhAbhyAmevAMzAbhyA me kaiva bhAvanA pratI yeta tarhi tava iyorhetu cAGgIkArInirarthaka ityatI bhAvanAhaividhyamAha sA ca he dheti| tatprakAramAha zAdautayAdi / tava tayorbhAvanayormadhye / zAbdauM bhAvanAM lacayati puruSeti / puruSasya yAgAdikartuyogAdau yA pravRttirAdAkRtistadanukUlatajjanako ya utpapAdakayituyApAravizeSa: saiva zAbdI bhAvanetArthaH / nanu tathAvidhA zAbdI bhAvanA kiM livena rupeNa utAvyAta tvena rUpeNIcyata itAbAha sAca lingsheneti| liGpadAt tathAvidhabhAvanApratItau hetumAha lingiti| niybhneti| anvayavyatirekAbhyAmitArthaH / ayamAzayaH / vidhinimantraNetisUtreNa vidhau liG anuziSTA / vidhizca pravartanAkhyaH / pravarttanAca prvRttynukuuliivyaapaarH| evaJca yaM puruSaM prati liGpadaM prayujyate tena liGpadazravaNAnantarameva mAmpratIyaM pravarttanetAvavudhyata iti liGpada zravaNasattve pravarttanAvavIdhastadasatte ca indrohavama hannitAdivAkya zravaNAnatadavavIdha itAnvaya vyatirekAbhyAM liGpadAdeva pravartanAkhyabhAvanA pratItiriti / For Private And Personal
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir - arthasaMgrahaH / sa ca vyApAravizeSo laukikavAkye puruSaniSTho'bhiprAyavizeSaH / baidikavAkyetu puruSAbhAvAliGAdizabdaniSTha eva / nanu liGpadAt bhAvanApratItAvapi tasyA liGvAcyatve kiM maanm| tadavA vyace sA ca liGpadenIcyata itAsaGgatamitAtastadupapAdayati yat yasmAditi / ayamAzabaH / na khalu varNamayAnAM padAnAM vAgindriyamasti yena ayaM gaurayama zradratAdi brUyuH / parantu yatpadazrutayA yo'rtho'nyenAnupadiSTopi avyabhicAriNa pratIyate tatpratyAyitaH so'rthastavAcya iti vypdishyte| yayA mAmAmayeti vAkya zravaNAt prayojye na gavAnayane kRte anantaraJca gAM vadhAna azvamAnayeti zrutvA gAM vahA AnIte azve vyutpitsunA kenApyanupadiSTenApi zabdamahinA anvayavyatirekAbhyAM gopadAt sAmAdimatpanatvaM pratIyate iti gotvaM prataprAyyatayA gopadavAcyatvena vaavhriyte| tathAca liGpadazravaNAdayaM liGzabdo mAM pravarttayatIti puruSaprahattyanukUlaliniSThavyApAravizeSarUpAyA bhAvanAyA niyamena pratIte stasayA liGpadavAcyatvamavadhAya'm / liniSTho'sau bhAvanAkhyavyApAraH zaktirUpa ev| evaJca liGi khagavAyAH puruSapravRttutpAdakatArUpAyA bhAvanAyAH pratipAdakatAzaktiH puruSapravRttAtpAdakatAca zaktivartate / sA ca zaktirikaivAbhidhArUpA natu naanaa| abhidhAhi zabdasya muthyArthavIdhakatAzaktirityucyate / tayaivAbhidhAkhyayA zaktyA svagatAM khArthabhUtAJca pravRttAtpAdakatA vodhayantI liG purussprvRttimutpaadyti| liGaH pravRttAtpAdakatAbodhanamantareNa puruSasya prvRttynutptteH| taduktaM bhaTTapAdaiH / abhidhAbhAvanAmAhuranyAbhava liGAdayaH / arthAtmabhAvanA tvanyA sAkhyAteSu gamyate / vyAkhyAtaJcaitat tantravArttike svayameva / "aAtmikAyAM bhAvanAyAM liGAdizabdAnAM yaH puruSaM prati prayoJakavyApAraH sA ditIyA zabdadharmo abhidhAmikA bhAvanA vidhirucyata" iti| For Private And Personal
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 18 ataeva zAbdI bhAvaneti vyavahiyate / sA ca bhAvanA aMzatrayamapekSate / sAdhyaM sAdhanamitikarttavyatAJca / kiM bhAvayet kena bhAvayet kathambhAvayediti / tatra sAdhyAkAGkSAyAM vakSyamANAMzatrayopetA ArthI bhAvanA sAdhyatvenAnveti / ekapratyayagamyatvena samAnAbhidhAnazruteH / sAdInA bhAvanAkhya vyApArasya liniSThatvaM vaidikapAkA eva na laukikavAkye igrAha abhiprAya icchA / puruSAbhAvAditi / vedaprApauruSeyavAkyatvasya mImAMsAsiddhAntasiddhatvAditibhAvaH / sma tAvapyukta' yathA / saceti / na kazcit vedakarttA ca vedasmarttA pitAmahaH / tathaiva dhamma smarati manuH kalpAntarAntare / liGAdizabdaniSTha iti / vastutastu loke vede ca liGAdizabdaniSTha eva bhAvanAkhyavyApArI lAghavAt / liGAdizabdamantareNa puruSAbhiprAyasyAnizreyatayA lokepi liGAderevAnvayavyatirekAvazya bhAvAcca / anyathA laukikaliGa: pravarttakatva' vyAhanyeta bhAvanAyAH puruSaniSThatve zabdaniSThatvena zAbdabhAvanAtvavApadezAnupattizca ti draSTavAm / ataeva abhidhAtmikAyA bhAvanAyA liGAdizabdaniSThatvAdeva / kevalAyA bhAvanAyA ananvayAt sAkAGkSatvamAha sA ceti / aMzavayaM vitRNoni sAdhyamityAdi / sAdhya' bhAvanAka bhAvyamiti yAvat / khAdhanaM tatkaraNam / itikarttavyatAmupakArakam / tadeva yojayati kiM bhAvayedityAdinA / vatra teSvAkAGkSiteSu madhye | ArthI bhAvanA puruSasya pravRttiH / sAdhyatvena bhAvyatvena / natu bhAvanA utpAdanA tasyAH karmAkAGgAyAM puruSapravRttirUpAyA arthabhAvanAyA eva karmatvenAnvaye kiM mAnaM prakRtArthatvena sannihitayAgAdirUpadhAtvarthasyApi karmatvAnvayasambhavAditAta Aha eka prataprati / ekena liGAdipratAyena bodhyatva netArthaH / samAnAbhidhAneti / ekAbhidhAnarUpa ritArthaH / yathA pazunA yajeta ekatva puMstvayo For Private And Personal
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 20 arthsNgrhH| bhakapratyayagamyatvegyayogyatvAnaM saadhytvenaanvyH| sAdhanAkAhAyA liGAdinAnaM krnntvenaanveti| tasya ca karaNatvaM na bhAvanotpAdakatvena / tatpUrvamapi tasyAH zabde sattAt / rakazabdagamyatva tathAvApi yoreva bhaabnyoreklingpdgmytvmitibhaavH| tathAca pratatArthatayA yAgAdaH sannihitatvepi bhinnapadIpasthitatvAt ekapadIpasthitalenAryabhAbanAyAsatIpi sannihitatvamitibhAvaH / nanu yajetetyAdiliGA yathA ArthabhAvanA pratipAdyate tathA ekatvAdisaGkhyA bartamAnAdikAlazca pratavAyyate / evaJcArthabhAbanAvat saddhyAdaunAmapye kapratAyagamyatvena sannihitatvAt kathaM sAdhyatvenAnvayo nAGgIkriyatAmitAta Aha smyaadiinaamiti| ayogytvaaditi| yajeteti liGA kartRgataikattvasaGkhyAyA: kAlasya ca bodhyatve pi tyorutpAdyatvAsambhavAditibhAvaH / sAdhanAkAjJAyAM kaineti karaNAkAjhAyAm / liGAdijJAnaM liGAdizravaNam / nanu vyApArabatkAraNasyaiva karaNatvAt kAraNasA ca pUrvabanitAniyamAt liGadi jJAnasA pravRttAtpAdakatArUpazAvdabhAvanA kAraNavaM aGgItate tadutpAdakatApyAyAti kiM tadeveSTamitAvAha tasA ceti / liGAdijJAnasepratArthaH / liGAdijJAnasA bhAvanotpAdakatvAGgIkAra doSamAha tat puurvmpauti| liGAdijJAnAt puurvmpiitaarthH| tasagrA bhaabnaayaaH| zabde sattvAditi / etanmate zabdasA nitAtayA zaktirUpAyA bhAvanAyAstava nitaavidymaantvaaditibhaavH| tarhi kathaMkAramasA kAraNatvamitAvAha kinviti / bhAvanA jApakatvaM na prahattibhAvakatAjJAnajanakatvena / liGAdizrabaNNAnantarameva liniSThAyA: prahattijanakatAyA jJAnAvazyambhAvAditibhAvaH / ___ nanu karaNatvaM kAraNatAvizeSa eva natu jJApakatvam, ava tadrUpatvaM laakssnniksvaapttiH| mukhyakaraNa yaiva kenetyAkAhAvimayatvaucitAna lAkSaNikasayAkAsAviSayatvAnupapattizvetAtaH kalpAntaramAha zabdabhAvaneti / liGgAdizaniSThAyA bhAvanAyA yadAvya mutpAdya' puruSapravRttirUpa tasA nivartakatvaM na niSpAdakatvaM netArthaH / ayamAzayaH / phalavyApArayordhAturAzraye tu tiGaH sma tA: / phale pradhAnaM vyApAra For Private And Personal
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| kintu bhAvanAjJApakatvena zabdabhAvanAbhAvyanibartakatvena vA / itikartavyatAkAGkSAyAmarthavAdajJApyaprAzastyamitikartavyatAtve stirthastu vizeSaNamitAkta : phala byApAratha iyameva dhAtvarthaH / karaNantu sarva va phalaM pratAva vyApAravatkAraNatvena / natu vyApAra' prati / yathA khaDgena cchinattItAva udyamananipAtanAkhyavyApArarUpaccidAkriyAniSpAdakatvena khaDgasA na karaNatva' kintu haidhIbhAvarUpaphalaniSpAdakatvena cchidAkriyAkaraNatva vyvhaarH| yathA vA azvena gamayatItAva gamanAnukUlavyApArarUpAyA gamanapreraNAyA niSpAdakatvena nAva sA karaNatva' kintu nijantagamadhAtvarthaphalabhUtagamananiSpAdakatvenaiva gamanAkaraNava vyavahAralathAnApi liGAdijJAnasA karaNatva bhavanakriyAyAbhava na tu bhAvanAyAm / evaJca liGAdijJAnakaraNakaM yat pravatterbhavanaM tadanukUlavyApAravAn liGAdiritAva vIthaH paryavasAtauti / aveda vodhyam, liGAdijJAnaM pravRttAtpattau na karaNam, vyAkaraNadyanadhItavataH puruSasA sahasrakatvo liGAdizravaNepi aba zabdomAm pravarttayatIti vodhAsambhavAt prvRttirnotpdyte| kintu liGAdaH pravarttanAzaktimattvajJAnameva krnnm| sambandha vodhaH karaNamituyakta : / tavAvAntaranyApArastu cikaurSA tathAca liGAdayaH svArthajJAnadvArA puruSapravRttiM bhAvayantItAva liGAdyarthajJAnakaraNikA cikaurSAjanyA yA puruSapravatti tAmutpAdayantIti prtipttirudeti| tasmAdAdau liGAdizravaNam anantaram liGAdipada' pravarttanAzaktamitijJAnaM tadanantaraca cikaurSA taduttarakAle ca yAgAdiviSayiNI pravRttyAkhyA kRtiritipayaryAyeNa liDAdaH pravRttijanakatA draSTavye ti| itikartavyatAkAiAyAM kathamitApakArakAkAkAyAm / arthavAdeti / arthavAdana stutArthavAdana jJApya pratipAdya yat prAzalya karmaNI balabadaniSTAnanubandhISTa sAdhanatva tadeva itikartavyatAtvena upakArakatvenAnvetItArthaH / ebacca yathA For Private And Personal
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 22 arthasaMgrahaH / nAnveti / prayojanecchAjanita kriyAviSayavyApAra ArdhI bhaabnaa| liGAdayaH prakRttijanakAstathA arthabAdA api pravRttinanane upakArakA itArthabAdasApekSA liGAdayaH puruSapravRttiM bhAvayantautAbadhAryam / puruSazca yathA liGAdyarthaprabartanAjJAnAt prabartate tathA stutArthavAdAryajJAnAdapauti liGAdyarthajJAnamiva stutAryabAdAryakarmaprAzasya jJAnamapi prattiheturitArthavAdajJApyaprAzasyam prahattA bupakArakamitibhAvaH / nanu nirapekSapramANabhUtabidhibAkyasA puruSapravRttAtpAdakatAyAM kathamaryabAdasApekSatA'GgIkriyata iti cet, ucyate vargakAmo yajetetAdizrutibhirarthavAdA nApekSyantAM naam| phalazrutibazAdeva rAgiNAM taba prabatteniyatUAhatvAt / azruta phalakeSu sandhadhAvandanAdinitAkarmasu tu prayojanamanuddizya na mandopi prabartata iti puruSA na pravartante kaSTa' kamme ti nyAyena taviSayakabalayaddaSasA pratibandhakatvAt / tatra vidhInAM niSphalArambhatayA pravartakatA shktirvsaudtaab| tadAnImarthabAda: karmaNaH prAzastA pratipAdanaparaiH puruSANAM balabaddaSasA pravRttipratibandhakasA nirAkaraNAmakasahakArisampAdanahAreNa iyamavasaudantI vidhizaktiruttabhyata iti tatsApekSatva bidhanAmucitameva / tathAcIktam liGI'bhidhA saiba ca zabdabhAbanA bhASyA ca tasyAM puruSapravattiH / sambandhabodha: karaNaM tadIyaM parIcanA cAGgatayIpayujyate // abhidhA zaktiH / sambandhabodhaH zakti jJAnam / prarIcanA stutArthabAdaH / aGgatayA absaudhidhishkyuktmbhktyaa| upayujyate karmaprahattAbupakAriNI bhavati / evaM nindAryabAdAnAmapi nighadhapratipAdyanivRttijananIpakArakatvaM draSTavyam / etadevArthabAdAnAM prAmANyavIjamiti bakSyate / AthIM bhAvanAM lakSayati prayojane cchti| yadyapi bhaviturbhabanAnukUlabhAbakavyApAravizeSIbhAvaneti sAmAnyata eba yorava bhAvanayI lakSaNamupadarzitaM tathApi zAbdabhAyanAyAM bhavitA purussprttiruupH| bhAvakI liGAdiH / tadIyanyApAra For Private And Personal
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 23 arthsNgrhH| sA cAkhyAtatvAMzenocyate pAkhyAtasAmAnyasya vyApAravAcitvAt / sApyaMzatrayamapekSate sAdhyaM sAdhanamitikartavyatAJca kiM bhAvayet kena bhAvayet kathaM bhAvayediti / tatra sAdhyAkAGkSAyAM svargAdiphalaM sAdhyatve nAnveti / sAdhanAkAGakSAyAM yAgAdiH karaNatvenAnveti / bizeSazca liddaadinissttho'bhidhaaruupH| arthabhAbanAyAntu bhabitA svargAdiH / bhASaka: vrgkaamaadipurussH| tadIyavyApAravizeSaca yAgAdibiSayaka pravRttyAkhya katibizeSa iti bhedAt vizeSaNopadarzayati / tatra prayojanecchAjaniteti bizeSaNena khAdyanukUlatvaM bodhyte| kriyAviSayati vizeSaNena ca yAgAdirUpa vyApAra vyAvartya tadanukUlapravRttamAkhyakatirUpatvaM byApArasA pratipAdyate / tathAca bhavituH khAdiphalasaya yat bhavaNaM tadanukUlIbhAvakasA khAdikAmasA yo byApAravizeSa: yAgAdikriyAbiSayaka pravRttavAkhyakatirUpaH sevArthoM bhAvaneti prybsitm| tasyA na zabdaniSThatvaM kintu khargakAmAdipadArthaniSThatvamata evArthoM bhAvanetucyate / liGavAkhyAtatvalpayorubhayorapiliGazayobhIvanAbAcakatvamabhidhAya zabdabhAbanAyA liGazabAcAtvapratipAdanAt parizeSAdarthabhAbanAyA pAkhavAtatvAMzabAcAtvamarthAt prAptam / tadeva byaktamAha sAceti / AkhAtatvAMzena aakhvaatvruupsaamaanydhrmbttven| ArthabhAbanAyA AkhAtatvAMzabAcAve baujamAha AkhAtasAmAnyaseti, AyAtamAvasenatArthaH / byApAragacitvAt kriyAviSayakavyApArabAcitvAt / bhAvanAparapAyaprahattAAkhAkRtibAcitvAditi yAvat / tathAcIktam, bhAbanaiba hi yAtmA sarbAkhayAtasA gocara iti / zabdabhAbanAbadasayA ayazavayApekSitvamAha saapiiti| ArthoM bhAvanA. pItArtha: / aMzavayaM darzayati saadhymityaadi| AkAzAprakAramAha kimitAAdi / tava sAdhyasAdhanetikartavyatAsu mdhye| khaadiphlmiti| tttddidhibodhitphlmitaarthH| yasA karmaNI yatphalasAdhanatva vatphalArthinaM pratAba satkarma upadizAte yathAbhojanArthinaM pratepraba pcnm| uttarasaMyogArthinaM prateba ca gamana For Private And Personal
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| itikartavyatAkAGkSAyAM prayAjAdyaGgajAtamiti karttavyatAtvenAnve ti| mupadizyate na tu baipraulyen| evaJca vArthinaM prati yAgopadezAt yAgasA khvaakyaabgtvrgaadiruupessttsaadhnb| naviSTAntarasAdhanatetibhAvaH / nanu prakRtArthatayA ekapadIpAcave na sannihitasA yAgAdareva sAdhyatvaM nAnvayI'ttviti cenna / bittavyayAyAsasAcyasA yAgAda biSTatayA iSTatvAsambhavAt vidhipratAyena ca iSTasaipraba bhaavytvpraapteH| ataeva tasA sAdhanatva nAnvayamAha saadhnaakaangkaayaamiti| karaNale neti| ekapadIpAttatvaM na sannihitatayA tasA karaNatvAnvaye lAghavAditibhAvaH / tathAcItam bhAvanaibahi bhAvyena phalenAnve tumrhti|| dhAtvarthaH karaNaM tasyAM lAghavAt sannikarSataH // itikartavyatAkAsAyAmiti / itizabdaH prkaarbaacau| kartavyatA kriyA / karttavyatAyAH prakAra itikrtvytaa| kriyAprakAra iti yAvat / evameva DhatIyAdhyAyaTatIyapAda shaasvdiipikaa| tathAca yAgena kharga bhAvayeditAva kriyA bhAvanA sA kRtAparapayAyavayA praantrlyaapaarrupaa| satkaraNIbhUtayAgakriyA ca devasapradaM bhavatu namamedamitauchArUpatayA mAnasavyApArarUpA / tamAtreNa svAdiphala niSpattyasambhavAt . kAyakvatanyApArabizeSaM TranyadevatAvizeSaM dharmavizeSAdikaccApekSate / te ca kriyAprakAravarUpatayA itikartavyatApadenIcAnte / tattatsambandhamantareNa phalani pattAsambhavAt upakArakAcIcAnta / tadAkArAyAM kathambhAvayediti kriyAprakArAkAsAyAmitArthaH / pryaajaadiiti| dur3I yajati, barhiryajati, samidhI yajati, tanUnapAtaM yajati, khAhAkAraM yajatIteMvaM paJcAhutAtmakamitArthaH / aGgajAtamiti / etena amukadravyeNa juhoti amukadevatAyai juhoti amukamantreNa juhoti prAmukhI juhotItAdi zrutibodhitAgniprakSepa, dravya, devatA, mantra, prAGmukhatvAdyaGgamAvasA itikarta banAvamupakArakatvaJca sidhyati / tava kriyAyA eba itikartavyatAvaM For Private And Personal
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| atha ko beda iti cet| ucyate apaurUSeyaM vAkyam vedaH / sakhA dravyAdestu lAkSaNika kriyaasmbndhaat| tathAca svargakAmI yAgenetikartavyatAsahakatena varga bhaavyeditibodhH| yAgasA karaNatva abAntaravyApArI dhApattisiddhamapUrvam, tadukta' bhaTTapAdaH / zrutAdhApattireva kA pramANaM tasya veSyate / zabdai kardazabhAbAcca khAvAgama eva saH // pihataJcaitat khayameva / yena bAkyena yAgAt kha! bhabati prayAjAdibhizca pradhAnopakArI bhavatItyetaccIyate tenAbazA binaSTAnAmabinaSTAnAmapi caiSAM kApi svakAryotpAdanazaktirastotAbhuApagantavyamiti / vedapratipAdanaH prayojanabAnarthoM dharma itukta tava vedapadArtha nirUpayitu pRcchati atha kI veda iti / apauruSeya puruSavizeSAviracitam / nanu varNAnAM kaNThatAlvAdayabhighAtajanyatvAt tadabhighAtasA ca puruSavizeSajanyatvAt, barNapracayAtmakasA ghedabAkyasA kathamapaurSiyatvasambhaba iti cet| atrIcAte, mImAMsAprathamAdhyAyaprathamapAda AcAvyeNa "nitAstu sA" ditisUtreNa zabdAnA nitAtvasA siddhAntitatvAt so'yaM gakAra itAAdipratAbhijJAnAt hirgauzabda uccArita itAdivyavahArAcca mImAMsakamate zabdAnA nitAtvameva / kaNDatAlvAdAbhidhAtajanyataduccAraNantu zabdAnAmabhivya akam / ataeva sarvadA na tadabhivyaktiH / uccaarnnruupaabhivynyjkaabhaavaat| nanu zabdanitAtAbAdimate barNAnAM nitAtvamastu parantu varNavizeSAnupUrbayA arthapratAAyakatayA granthanasA puruSasAdhyatayA tayAbidhagranthasayA pauruSeyatva' na smbhbtaay| vedaH pauruSeya eba arthapratapAyakatayA barNavizeSAnupUrvayA grathitatvAt raghuvaMzAdivaditAnumAnena pauruSeyatvasaiyaba siddhariti cenna / rakhavaMzAdipraNetuH kAlidAsAdariba vedapraNeturlIkaprasiddhAbhAvAt varNAnAM nitAtAsambhave tattadAnu pUbbauMkavarNasaMghAtasayApi nitAtvasambhabAt pUrvakAlopi na vedazUndhaH For Private And Personal
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 26 arthsNgrhH| kAlatvAt bartamAnakAlabadisAnumAnAJca / bedabhAgavizeSasA kaThA disaMjJA tu maharSiSu madhye kaThAdInAM tatracchAkhAyAH prakarSeNa vakta tayA tena proktamitAnema tddhitaataayvidhaanaaduppnnaa| ataeva mImAMsAprathamAdhyAyahitIyapAda "AkhayAbacanA"diti mUbaraNa tathaM va siddhAntitam / naca prajApatirvA idarbhaka pAsIt sa tapI'tapyata sammAttepAnAt vayIdevA asUjyanta agnirvaayuraaditaaH| te tapo'tapyanta tebhyastepAnebhAsvayovedA aTajyanta agne gvedI vAyIrya jurveda zrAdityAt sAmaveda iti tathA anya mahatI bhUtasA nizvAsitametadRgve dI yajuvvedaH sAmaveda ityAdi zruteH / svayambhureSa bhagavAn bedI gItasvayA purA / zivAdyA RSiparyantAH smAro'sya nakArakA ityAdi sma tezca vedAnAM pauruSeyatva siddhamitivAcya' tAsAM zrutisma taunA pUrvakAlInavedasA smaraNaviSayasA nishvaasvdnaayaasnoccaarnnbhipraayktvaat| ataeka bhagavAn parAzaraH / na kazcit bedakartA ca vedammA pitAmahaH / tathaiva dhamma sarati manuH kalpAntarAntare // sma tynsrc| anAdinidhanAdyeSA vAgutsRSTA svayambha vA / prAdau vedamayI divyA yataH sargaprabattayaH // matsya puraannnyc| asya vedasA sarvajJaH kalpAdau paramesaraH / vyaJjakaH kevala viprAH naiva kartA na saMzayaH // anyacA yugAnte'nnahitAn bedAn setihAsAna maharSayaH / lebhire tapasA pUrvamanujJAtAH khayambha vA / / pathaivaM mahAbhAratAdautihAsAnAmapi pralayadazAyAmasahi lAnA kalpAntare'bhivyakta ravagamAt bedanAvizeSAdapauruSeyatvamApadyata iti cenna sajAtIyoccAraNAna For Private And Personal
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 27 sa ca vidhimantranAmadheyaniSedhArthavAdabhedAt paJcavidhaH / ttraajnyaataarthjnyaapkovedbhaagovidhiH| sa ca tAdRzaprayojanavadarthavidhAnenArthavAn yAdRzaJcArthaM pramANAntareNAprApta vidhtte| pekSIJcAraNaviSayatva sajAtIyocAraNApekSoccAraNaviSayatvamityetayoreva pauruSeyatvA pauruSeyatvaprayojakatvAt / tathAhi pUrvasmin kalpe bedAnAM yathodAttAdivarabhedanoccAraNamAsIt etasmin kalpe paramezvarastathaivIccAritavAn iti sajAtIyocAraNApekSoccAraNaviSayatvaM nApauruSeyatva bedaanaam| mahAbhAratAdaunAntu tathA vidhasvarabhedenoccAraNAnupadezAt sajAtIyoccAraNAnapekSIcAraNaviSayatayA paurughytvm| taduktam laukikanyavahAraSu yatheSTaM ceSTatA janaH / baidikeSu tu mAgeSu vizeSoktiH pravarttatAm // bedaM vibhajate sarcati / paJcavidha iti / yadyapi manvabrAhmaNabhedaina vidhA vibhaktayorvedayI brAhmaNasyaiva dazAdhikavibhAgAH santIti prAk pratipAditaM tathApi mImAMsAprathamAdhyAye vidhyarthavAdamantranAmadhayAnA prAdhAnya na dharmApramANatayA nirupitatvAdetadgranthe pi leSAmeva nirUpaNIyatayA tatra niSedhasA vidhiSvevAntabhAvitatvepi kiJciha lakSaNyavazena pRthagvibhAgamabhApatya pnycvidhtiiktiH| tatra vidhi lakSayati tveti| teSu vibhAgeSu madhye ityrthH| ajJAteti prajJAta: pramANAntareNApratIto yo artha dRSTasAdhanaM tajjJApaka ityrthH| tathAca dRSTasAdhanatvena pramANAntarApratItasA dRSTasAdhanatva prakArakavIdhajanakavAkyatvaM vidhitvamiti vidhilkssnnm| yAgAdesyAgatvAdiprakAreNa laukikapramANasiddhatvepi svAdi rUpeSTasAdhanatvena prAgapratItatvAt tasA tattvaprakAreNa vIdhajanakasA svargakAmI yajetetAdivAkyasA vidhitvm| tena tattavAkyaghaTakapadapratipAdyeSu madhye sambAMza na vidhita kintu ajJAtAMza eveti pratipAdayati sarcati / pramANAntaraNA For Private And Personal
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / ___ yathAgnihotraM juhuyAt vargakAmaiti vidhimAnAntareNAprApta svargaprayojanakDomaM vidhtte| agnihotrahomena svarga bhAvayediti vAkyArthavodhaH / yatra kamma mAnAntaraNa prApta tatra taduddezena guNamAtraM vidhtte| yathA danA juhotIti patra homasyAgnihotraM juhuyAdityanena prAptatvADomoddezana dadhimAtravidhAnam danA homaM bhAvayediti / - - prApta prAgapratIta yAdRzamarthaM vidhatte iSTasAdhanatayA vodhayati tAdRzasA prayojanavadarthasA vidhAnena arthavAn sakalo bhvtiitaanvyH| tathAca yasya STasAdhanatvaM prAk pramANAntareNa prApta tadaMze vidhena mArthakyam / kintvanuvAdatAmAvamitibhAvaH / macAnuvAdI vidheyAnvayasthAnasamarpaNArthatvena na doSAya / tadutIm / anuvAdyamanunAtu na vidheyamudIrayet / nadyalabdhAspadaM kiJcit kutracit pratitiSThati // vidhimudAharati ytheti| vargaprayojanavaddhImaM khargasAdhanamanihIvanAmaka homm| vidhatte pratipAdayati, khargasAdhanatApratipAdakatAM darzayati agnihotrhiimneti| pradhAnavidhI vidhitvamupapAdya guNavidhau tadupapAdayati yati / sadudde zena tadanuvAdana / guNamAvamaGgamAtram / mAnapadena pradhAnaM karma vyAvatAte / vidhatte dRSTasAdhanatayA vodhyti| tadupadarzayati ytheti| homasya danA juhotiitaathiimsy| mAnAntaraNa prApti' darzayati agnihotraM juhuyAditi / etahityitayA kathaM bhAvayadityAkAjhyA danA juhoti payasA juhotItyAdyaGgAvidhInAmutthAnAditibhAvaH / dadhimAvavidhAnam iSTasAdhanatayA aprAmasya dadhaeva iSTasAdhanavayA vodhnm| nanu danaH katamasya Tamya sAdhanatvaM vidhau phalAzravaNAdityavAha dane tyAdi / For Private And Personal
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 28 homa bhAvayediti / tathAcAGgavivau phalasamabhivyAhArAbhAvepi dhAtvarthasya sanihitatvAt khargIdI cchAdhIne cchAviSayatayA dRSTatvAcca tatsAdhanatayaiveSTasAdhanatvaM dadhyAdyaGgAnAmitibhAvaH / evaJcAGgavidhau khajanyaka likA pUrvarUpavyApArAnuvandhana dadhyAdyaGgAnAmeva karaNatvaM dhAtvarthasya tu bhAvyatvamiti sidhyati / dhAtvarthaH karaNaM taceti tu pradhAnavidhyabhiprAyamitivakSyate / anya tu yasya yatra STasAdhanatvavidhAnaM tatra tatparamiti vodhyam / nanu tarati brahmahatyAM yo'zvamedhena yajetetyAdyarthavAdAnAmapi vidhitvApattiH / yAtamA serva bhAvanAvAcakatayA bhAvayatIti vodhite dhAtvarthasA karaNyatayA / khavAkyAvagatabrahmahatyA pApacayasA cakatayA'nvayAt zramedhayAgena brahmahatyApApacayaM bhAvayatIti pratIterazvamedhayAgasA iSTasAdhanatAvagamAt todhakavAkyasA iSTasAdhanatAvodhakatvasA spha uTatvAditi cenna | arthavAdaghaTakAkhyAtasA bhAvanA atarnacafe tatra dhAtvarthasA karaNatvena phalasA ca bhAvyatvenAnvayAsambhavenArthavAda sASTasAdhanatAvodhakatvAbhAvAt / tathAhi yathA devadattI grAmaM gacchatItyAdAvAkhyAtArthakRtyaparaparyyAyabhAvanAyAM dhAtvarthasya bhAvyatayAnuyAt grAmagamanaM bhAvayati grAmakarmakagamanAnukUlakRtimAn devadatta utpAdivodhojAyate tathA azvamedhena yajate tavApi khAtArthabhAvanAyAM yAgasva karmatayAnuyAt yAgaM bhAvayati yAgAnukUlakRtimAn itAvameva pratIyate na tu yAgena bhAvayatItepravam / tat kathamiSTasAdhanatvenA jJAtasya yAgase praSTasAdhanatvena jJApakatvarUpaM vidhitvamarthavAdasyA padyate / pravarttakavAkyaghaTa kaliGAdirUpAkhayatArtha bhAvanAyAntu dhAtvarthasA bhAvyatayAnvayo na sambhavatyeva kRtirUpAyA bhAvanAyA icchAjanyatayA bahuvittavya yAyAsasAdhyadhAtvartha yAgAdAvicchAviSayatvAsambhavAt bhAvanAviSayatvAnupapatteH / vidhivAkya neSTasAdhanatayAvagate yAgAdau puruSapravRtteravazyambhAvitvAt / yo'zvamedhayAgaM bhAvayati sa brahmahatyAM taratItyarthavAdavAkayArthabodha: sughaTaH / prathamapravattijanaka vidhivAkyArthajJAnAt pUrvvantu yAgAderiSTasAdhanatAjJAnasA kathaJcidapyasambhavAt vidhivAkya yAgaM bhAvayet yAgAnukUlapravRttiM kuryyAdityarya bodho durghaTaH / tasmAt prAthamikapravattijanakavAkyaer yajeta svargakAma ityAderyAgena khargaM bhAvayedityarthaka tathA For Private And Personal
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / yatra tUbhayamaprApta tatra viziSTaM vidhtte| yathA somena yjeteti| atra somayAgayoraprAttatvAt somvishissttyaagvidhaanm| somapade matvarthalakSaNayA somavatA yAganeSTaM bhAvayediti vAkyArthavodhaH / nacobhayavidhAne vAkyabhedaH / pratyeka mubhysyaavidhaanaat| kintu viziSTasyaikasyaiva vidhAnAt / yAgasyeSTa sAdhanatAvodhakatvena vidhitvm| azvamedhena yajate ityarthavAdasA tu azvamedhayAgaM bhAvayatItArthakatayA yAgasapraSTasAdhanatAvodhakatvAbhAvAnna vidhitvamiti siddham / ataeva dadhA juhItItAGgavidhAvapi dadhA yAgaM bhAvayediti yAgasava bhAvyatvamaGgIkRtaM pradhAnavidhinA yAgasepraSTasAdhanatayAvagamAcaddiSayecchApravRttavIravazyabhAvAt / ataeva tasA na yAgAMze vidhitvaM jnyaataarthjnyaapktvaat| kintu dannaH karaNatvAMza eva pradhAnavidhAviSTasAdhanatayAnavagatasA dadhikaraNatvasamAnenaiveSTasAdhanatvena jJApanAt / evamanyatra / vizvaH prakArAntara pradarzayati ytrviti| ubhayaM gunnprdhaane| viziSTa guNaviNiSTaM pradhAnakarma / udAharati yatheti / somayAgayoriti / somasA guNasA yAgasA prdhaankrmnnshvetaarthH| nanu somamAtrazruteH kathaM tadai ziSTaya pratIyata itAbAha somapada iti| matvarthalakSaNayA vaiziSTayalakSaNayA / somasaya dravyavizeSarUpatayA yAgenAbhedAnvayavAdhAditibhAvaH / somavatA sImAkhAdravyaviziSTena / viveyabhedena vAkyabhedaH syAditatrApatti nirAkarIti naceti / nirAkaraNa hetumAha praakmiti| prsprnrpekssaanntaarth:| ubhayasA somasA yAgasA c| nanu pratekavidhAnAbhAvepi somavaiziSTAsA yAgasA cAprAptatayA iyorvidhayatvAvazyakatvAt vidheyabhedena kathaM na vAkyabheda itAta Aha kinviti| viziSTa seti / sImaviziSTayAgatArthaH / ekasAbeti / tathAca sImaviziSTayAgasaikasaiva vidheyatvaM na tu vidhayabhedaH / yena vAkyabhedaH For Private And Personal
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 31 na ca jyAtiSTomena svargakAmo yajeteti vidhinA prAptayAgoddezena somarUpaguNavidhAnamevAstu somena yAgaM bhAvaye - diti / kiM matvaryalakSaNayeti vAcyam / tasyAdhikAravicitvetotpattividhitvAsambhavAt / nanUdbhidA yajeta pazukAmaityasyeva jyotiSTomenetyasyApi utpattyadhikAravidhitvamastviti cetra / dRSTAnte utpattivAkyAntarAbhAvenAnyathAnupapattyA tathAtvAzrayaNAt / sprAt / somasa vidheyatayA vyavahArastu vidheyatAvacchedakatayA / na tu svAtanvANa | svatantrayoreva vidheyayorekena vAkAna vidhAtumazakAtvAditibhAvaH / matvarthalacaNAgauravAt dadhnA juhotautivat guNavidhitvamevAstvitprApAdanaM nirasaprati naceti / prAptakarmaNyeva guNavidhAnasambhavAt guNavidhitvavAdI pramANAntaraprAptakammapadarzayati jyotiSTomenetyAdi / guNavidhitvanirAsakaM hetumAha tase prati / jyotiSTomena svargakAmI je vAsetyarthaH / adhikAravidhitvena phalasamvandhavodhakavidhitvena / utpati vidhitvAsambhavAt karmaNaH kharUpajJApakarupItpattividhitvAsambhavAt / tathAca somena yajeteti vidhirevotpattividhiH / jyotiSTomeneti vidhistu tatphalasambandhabodhakatayA adhikAravidhireva / evaJca utpattividhAveva karmmaNo vidhayatayA taca tadanuvAdena vidhyantaraM guNavizeSavidhAnAya prabhavati / adhikAravidhau tu utpattividhivihitakarmmaNo'nUdyamAnatvAt tadanuvAdena guNavidhAnaM na sambhavati / zramUdivasAnuvAdyatvAyogAditibhAvaH / jyotiSTomena khargakAmo yajetetArUpa udbhidA yajeta pazukAma itAseva karmmakharUpajJApakatvAt phalasambandha vodhakatvAJca utpatyadhikAravidhilakSaNAkrAntatayA ubhayarUpatvamaGgIkRtA utpattividhitvamAdAtha tatra somena yajetetAsA guNavidhAyakatvaM suvacamityAzaGkate nanviti / ekasaya vidherubhayarUpatvaM dRSTAntamAha udbhideti / ucchrivdo jyotiSTomavat karmanAmadefear vakSyate / tathAca arrer anAmakatvakIrttanena karmmasvarUpajJApakatvaM For Private And Personal
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / kiJca jyotiSTomenetyasyobhayavidhitve anenaiva yAgastat phalasambandhopi vodhanIya iti sudRr3hovAkyabhedastahara somapade matvarthalakSaNayA viziSTavidhAnam / pazukAma itAnena phlsmbndhviidhktvnyctaabhyruuptvmitibhaavH| Azajo mirAkarIti neti| dRSTAnta udbhidA yjetetaatr| anyathA ubhayavidhivAnagIkAraNa | anupapattayA kevalAdhikAravidhitvAsambhabena / tathAlAzrayaNAt ubhyvidhitvaanggiikaaraat| nanUdbhidA yajetetAsIva jyotiSTomena yajetetAsyApi utpattividhyantarA bhAvAdubhayavidhitvaM syaat| naca somena yajetetAyamevotpanividhiH zrUyata iti vaacym| tasA matvarthalakSaNAbhayAt guNavidhitvapaSTatvAditAta pAra kiJcati / tenaiva jyotiSTImaneti vidhinaiv| yAgI jyotiSTomanAmA yAgaH / phalasambandhaH svargaphalasambandhaH / vAkyabheda iti| gauravalakSaNI vAkyabheda itArthaH / vidhivAkyasya padArthaiyavodhanarUpavyApArabhedAditibhAvaH / tathAcItam zrotavyApAranAnAtve zabdAmAmagiauravam / ekonyavasitAnAntu nArthApakSI virudhyate // yadyapi sobhena yajetetAsagrItpattividhitve pradhAnavidhau sImapada matvarthalakSaNA jyotiSTImena yajetetAsthItpattividhitvepi vAkyabheda itubhayathaiva sadoSatvaM tathApi pradhAnavidhau lakSaNArUpapadadoSApekSayA pradhAnavidhI vAkyabhedarUpavAkAdoSasya gurutvAt lkssnnaivaanggiikaarthyaa| ataeva jyotiSTomavAkAsagrAdhikAravidhitvasiddhAnte nAmnaH phalasambandhasA ca vIdhakatayA gauravalakSaNavAkAbhedasammavepi na patistasA pradhAnavidhitvAbhAvAt utpattividhau vAkAbhedasAva gauravAtizayarUpatvAditAvamAlIcyAbhihitaM sudRr3ha iti| lakSaNAyA eva zreyastvaM pratipAdayati saharamiti / tat tasmAt utpattividhau vAkAbhedasA gaurvaatishyruptvaaditaarthH| viziSTavidhAnaM somaviziSTayAgavidhAnam / / For Private And Personal
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / vidhizcaturvidhaH / utpattividhirviniyogavidhiradhikAravidhiH pryogvidhishceti| tatra kammasvarUpamAtravodhakovidhirutpattividhiH / yathA agnihotraM juhotiiti| atra ca vidhau kammaNa krnntvenaanvyH| agnihotrahomeneSTaM bhAvayediti / vidhi vibhajate vidhizcaturvidha iti / ajJAtAryajJAyakatvarUpavidhitvasA sAnu - matatvepi vibhAjakopAdhibhedAt parasparaM bhedH| ato vibhAjakIpAdhibhedaM pratipAdayitumAha ta ti| teSu vidhiSu madhye itArtha: / uha zakramaprAptamutpattividhimAha karmakharupaiti / karmaso yat svarUpaM tanmAvasA vodhako jJApako yo vidhi: sa utpatcividhiritArthaH / utpatti: karmaNaH pravatti vissytaapryojkpraathmikprtiitiH| sAca karmaNI nAmamAvanirdezana dravyadevatAviziSTa karmanirdezana ca smbhvti| ataH kazcit karmamAravItpAdaka: kacicca vidhidrvydevtaavishissttkrmotpaadkH| tayorubhayorapi krmkhruupmaatrjnyaapktvm| nAmamAtra nirdezana dravyadevatAviziSTa karmaniheM zena ca karmaNaH svarUpajJAnasambhavAt / atI mAvapadaM karmaNaH phalasambandhavyAvartakam / evaJca agrihotra juhotItAdividheH Agne yo'STAkapAlI'mAvAsyAyAmitayAdivi vezca krmsvruupjnyaapktvaavishessaadutpttividhitvm| etadevIdAharaNena darzayati arthti| etacca krmmaaciitpaadkvidhprdaahrnnm| asA guNavidhitvazaGkAmapAkartumAha avceti| karaNatveneti pAkhayAtArthabhAvanAyAmitizeSaH / tadeva darzadhati agnihotrnneti| agnihotra' juhuyAt svargakAma itAdhikAravidhinA svargarUpaphalavizeSasA zrutatvepi etahAkye tadazravaNAdiSTa miti sAmAnyata uktam / dhAtvarthasya homasA karaNatvenAnvayasA siddhAntitatvapratipAdanAdutpattividhilamevAsaprati darzitaM guNavidhitve dhAtvarthasA bhAvyatvenaivAnvayaucitAditibhAvaH / For Private And Personal
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 34 arthasaMgrahaH / nanu yAgasya he rUpe dravyaM devatAca / tathAca rUpAzravaNe agnihotraM juhotIti kathamutpattividhiH / agnihotrazabdasya tatprakhyanyAyena nAmadheyatvAditi cenna / rupAzravaNepyasyot pattividhitvAt / anyathA rUpazravaNAt dadhnA juhotItyayame Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir karmakharUpamAaatdhaka ityava svarUpapadasya rUpamAtaparatvamAkalayya vAdau zaGkate nanviti / rUpAzravaNe dravyadevatayorazramame / werfulapadAdagnidevatAkatva pratIterdevatArUparUpazravaNAdevAsyotpattividhitva sughaTamevetyata Aha agnihotrapadayati / tatprakhAnyAyena " tatprakhAJcAnyazAstra " miti prathamAdhyAyacaturthapAdIyasUrya Na / nAmadheyatvAditi / agnihovAdizabdAnAM yAganAmadheyatAdhikaraNe hi amaye homasminniti vAtpattyA agnihotrapadasya devatArUpaguNavidhAyakattvamAzaya tatprakhAJcAnyazAstramiti sUtreNa siddhAntitam / yasmAdanyazAstra' yadapraye ca prajApataye -ca sAyaM juhotItizAstrAntaraM tatprakhA taM bhavatA vidhAtumiSTaM devatArUpaM guNaM pracaSTe vodhayati tamAnnAyaM guNavidhiH / kintu kartmanAmadheyavodhakaH pradhAnavidhireveti / vArttikanahnirapupraktam / fafefore guNaprApi zAstramanyad yatasviha / care prApaNaM vyarthamiti nAmatvamiSyataiti / tathAca evaM hRr3hIkRtAM vAdina: zaGkAM nirAkaroti neti / rupAzravaNe pIti / *svarUpetyava svarUpapadaM rUpamAvaparamityeSA buddhise mAbhUt / kintu karmmaNo vizeSapratipattihetubhUtadharmmamAvaparam / evaJca dravya devatAtmakarUpasyeva nAmnopi vizeSa pratipattiprayojakatvAt taddodhakatayaivAsya karmasvarUpavIdhakatvarUpotpattividhitvamantumamiti bhAvaH / svarUpapadasya rUpamAtraparatve bAdhakamAha anyatheti / dravyadevatAprakAzakavAkyasyaivotpattividhitvAGgIkAre ityarthaH / rUpazravaNAt dadhirUpadravyazravaNAt / ayamevetyevakAreNa agrihotraM juhototividheya tpattividhitvavyavacchedaH ! For Private And Personal
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 3.5 votpattividhiH syAt / tathAcAgnihotraM juhotIti vAkya manarthakaM syAt / aGgapradhAnasambandhabodhakovidhirviniyogavidhiH / yathA danA juhotIti / sahi tRtIyayA pratipacAGgabhAvasya dano iSTApattau doSamAha tathAceti / urutpattividhitvAbhAve cetyarthaH / anarthakamiti / devatAvidhAyakatvasya prAk nirAkRtatvAt guNAntara vidhAyakatvAsambhavAnteti bhAvaH / na ca danA juhotItahI mastra nAmamAtravidhAyakatvamaseprati vAcyam / anuvAdAmanuktA tu na vidheyamudIrayet / nahyalammAspadaM kiJcit kutracit pratitiSThatIti. nyAyena yatva karmaNi kiJciddidhAtavyaM tadanuvAdasyAvazyakatayAH zraya homavizeSAnu - vAdaviraheNa danA juhoto kahomanAmavidhAyakatvAnavagamAt / anuktanAmakahomamAvasprAgnihotranAmatApattezca / dadhnA juhotItyasyotpattividhitve utpattiziSTa dadhidravyAvaruddhaM tatra karmmaNi payasA juhotItyasA guNavidhitvAsambhavAt pradhAnavidhyantaratvApattirapi draSTavyA / freta' juhotItyastrotpattividhitvetu yadagnaye ca prajApataye ca sAyaM juhoti yat sUyyAya ca prajApataye ca prAtarjuhoti danA juhoti payasA juhotItyAdizrutibodhitAnAmaGgAnAM khale kapotanyAyena yugapadeva prakRte agnihovAkhyaLe karmmaNi sambandhAnna vAkyabhedAdisambhavaH / ataH sAdhUktamagnihotra' juhototyasotpattividhitvamiti / kramaprApta' viniyogavidhiM lacayati zraGgeti / aGga pradhAnayoryaH sambandha upakArakopakAryyabhAvastadbodhaka itArthaH / sambandhavodhakatvamupapAdayati yatheti / sa vini yogavidhiH / hi yasmAt / tRtauyeti / aateer tRtIyAvibhaktyA pratipanna: karaNatApratItivalAvagato aGgabhAva upakArakabhAvI yasa tAdRzasA danI dadhidravyasatra homasambandha' homopakArakatvasambandha'. vidhatte vodhayatItArthaH / For Private And Personal
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 36 arthasaMgrahaH / homasambanvaM vidhatte danA homaM bhAvayediti / guNavidhI dhAtvarthasya saadhytvenaanvyH| kvcidaashrytvenaapi| yathA dannendriyakAmasya juhuyaaditi| atra dadhikaraNatvenendriyaM bhaavyet| tacca kiniSThamityAkAGkAyAM sannidhiprAptahoma AzrayatvenAnve ti| vIdhanaprakAramAha dane ti| homa bhaavyediti|| bhAvanaiva hi bhAvAna phalenA tumarhati / dhAtvarthaH karaNaM tava lAghavAt sannikarSata ituke : prAptAyA dhAtvaryasA karaNatAyAH kathamava vAdha: samAditAta Aha guNavidhIceti / sAdhyatvena bhaavytven| ayamAzayaH / vidhipratAyaneSTasAva bhAvAtvamavagamyate / utpattividhyavavodhAt prAk ca karmarUpatayA ddiSTasA dhAtvarthamA na bhAvAtvasambhavaH / ata utpattAdhikAravidhyAreva dhAtvarthasA karaNatvenAnvayaH khaulataH / tava karaNavizeSAzravaNAcca / guNavidhautu utpattividhinA dhAtvarthasaMpraSTasAdhanatAyAM pratipAditAyA satadhAmanye cchAdhInecchAviSayatayA ImitatamatvAt sannidhAnAt vidhau phalAntarAzravaNaJca sAdhyatayaivAnvayau nyAyyaH / karaNAkAsAtu karaNatAvodhakasRtIyAntapadenaiva nivRtte na karaNatvena / anyathA dadhimatA yAganeSTaM bhAvayeditAnvaye aGgIkriyamANe davipade mtvrthlkssnnaaprsnggH| tRtIyAzrutivIdhitAM dadhna: karaNatAmiSTatvenopasthitasA dhAtvarthasA bhAvyatAcIpekSyaH dhAtvarthasA karaNatvakalpane dRSTAntarasA bhAvyatvakalpane ca mahat gauravaM smaaditi| ataeva yatra guNavidhAviSTavizeSa zravaNamasti tava dhAtvarthasA bhAvyatvAbhAvapi na karaNa tvenAnvayaH krnnaantrshrvnnaat| kintu AzrayatvenaivetyAha kvciditi| sadudAharaNa mAha yatheti / indriya kAmasya yajamAnasya / juhuyAt RvigitizeSaH / tadanvayavodhaprakAra pratipAdayati aveti| dadhIti / dadhikaraNa vena danaH krnntven| tacca danaH karaNatvana / kiM niSTha' kimAzritam / Azrayanve neti / evaJca homAthi tena ca: karaNa lenendriyaM bhAvayeditivodhAta For Private And Personal
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / etasA vidheH sahakAribhUtAni SaT pramANAni / zruti liGgavAkyaprakaraNasthAnasamAkhyArUpANi / etat sahakatenAnena vidhinA aGgatvaM paroddezapravRttavatisAdhyatvarUpaM pArAAparapayAyaM jnyaapyte| avicchinne kathambhAve yat pradhAnasya paThyate / avijJAtaphalaM karma tasya prakaraNAgatetyanena na virodhH| avijJAtaphalamiyanena pradhAnAnAzritasAgasya niSphalatvAbhidhAnAt / pranatetu pradhAnAzritAGgasya va tajjanakatApatIteH / etasya viniyogavitreH / sahakAribhUtAni aGgapradhAnasambandhavIdhane shkaarikaarnnruupaanni| pramANANi nAnA nirdizati shrutiiti| teSAM sahakArikAraNAM vizadayati etditi| etat sahakatena zrutyAdyanyatamapramANasahakatena / anena vidhinA viniyogvidhinaa| paroI zeti / paroha zena pradhAnakarmaNa upakArIddezana pravRttasA puruSasya kRtisAdhyatvaM kriyamANatvam / paaraarthoti| pArAthAmevAparaparyAyI vAcakAntara yasya tt| tathAca parIddezena kriyamANatvaM pArAthAmityanAntaram / tthaacoktm| paroI zaprahAttizca pArArthamabhidhIyata iti / / ataeva tRtIyAdhyAyaprathamapAda "zeSaH parArthatvA diti sUtravyAkhyAyAM "yaH parasyopakAra vartate sa zeSa" iti bhaassym| zeSatvamevAGgatvaM taduktaM vArtikakRtiH / yattu zeSaH parArthatvAdityanantaralakSaNam / tadaGgavasA vAcyatvAdAdau tanmAtragocaram // vyAkhyAtaJcedaM svayameva / aGgakapaH zeSa etallakSaNagocaraH parArthatvahetuka iti / aba aGgasya zeSasaMjJatvakIrtanAdeva pradhAnasya zeSitvaM pratipAditamiti zeSilakSaNaM na pRthagabhihitam / tadapyukta vArtikakAraiH / zeSalakSaNamAtroktAvAt syAleSilakSaNam / ataH zeSaH parArthatvAditAkta shesslkssnnm|| jJApyate viidhyte| tathAca viniyogavidhinA - kazcit zrutisahakAraNa kaciniGgAdisahakAreNAGgatvaM pratipAdyata itibhAvaH / For Private And Personal
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 38 www.kobatirth.org arthasaMgrahaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir tatra nirapekSIravaH zrutiH / abhidhAtrI viniyoktI ceti / tatrAdyA liGAdyAtmikA / dvitIyA brIhmAdizrutiH / yasya ca zabdasya zravaNAdeva sambandhaH pratIyate sA viniyoktI / sAca trividhA vidhAtrI zrutiM lacayati tatreti / teSUta eSu pramANeSu madhye / yadyapi yadarthAbhidhAnaM zabdasA zravaNamAcAdeSAvagamyate sa zrutyAvagamyate / zravaNaM zrutiriti bhASyakArA - stathApi tadabhihito bhAbI dravyavat prakAzata iti nyAyAt zravaNamAtra pArthaprataprAyakazabdapi vipadaprayogAdAha nirapeca iti / nirapeca: svArthapratipAdane padAntarA kAnarahito yo ravaH zabdaH sA zrutirityarthaH / tathAcoktam / abhidhAtu' pade'nyasminirapekSaravaH zrutiriti / zrutiM vibhajati sAceti / yacchabdasproktisAmarthyaM talliGgaM vividhA zrutiH / vivAktiviniyogAkhyA vAkyantu prAG nidarzitamiti vArttikakAraH zrutestairvidhyAbhidhAnAdAha trividheti / vidhAtrI pravarttayitrI | vArttike tava vidhipadaprayogAt / vArttike uktipadaM mukhyaparaprakRtyabhiprAyamata cAha abhidhAvati / abhidhayA khArthaM pratipAdayantItyarthaH / viniyoktI pradhAneSvaGgasambandha' bodhayantI / tAsAM svarUpamupadarzayati taca tyAdinA / liGaga yAtmiketi / dinA vidhyarthapratyayAntarasA grahaNam / liGAdInAM zabdAntaramerapeNa pravarttanArUpa- svArthapratipAdanaddArA pravarttakatvAt / brauyAdItyAdipadena mukhyArthaparA anye prAtipadikA dhAtavazva prakRtirUpA ucyante / pratyayAnAM vidhipadena viniyogapadena coktatvAt / teSAmapi svasvArthabodhane zabdAntaranirapecatvAt / tRtIyavibhAgasapra kharUpamAha yasAceti / zravaNAdeva zabdAntarApecAM vinA / sambandha upakArakatvam For Private And Personal
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / ekAbhidhAnarUpA sApi trividhA | vibhaktirUpA ekapadarUpA ceti / tatra vibhaktizrutyA aGgatva yathA vrIhibhiryajeteti / tRtIyAzrutyA brohINAM yAgAGgatvam / tadapi puroDAzaprakRtitayA / yathA pazoI dayAdirUpahaviH For Private And Personal - antaryAH punastra vi yamAha arafa | vibhaktirupA prathamAdivibhaktirUpA / liGAdyAkhyAtavibhaktaunAmabhidhAyI padArthatvAt / ekAbhidhAnarUpA ekoktirUpA / ekapadarUpeti / ava padazabdaH suptiGanta padamiti vyAkaraNasmativIdhitapadaparaH / tathAca ekaM yatpadaM subanta' tiGanta vA tadrUpA zrutirityarthaH / vibhaktirUpAM viniyoktamudAharati tarSati / tAsu viniyogazru tiSvitArthaH / vrIhibhiryajeteti / wa yadyapi liGA pradarza' mApratItirvidhAvanA zrutadhA jAyate / vrauhizabdena ca zasapravizeSasA yajinAca kavizeSasA pratItirabhidhAcyA zrutA / tattadarthaprataprAyane zabdAntaranirapecatvAt / tathApi tayoH zrutayoranAyAsagamyatayA affbhaftaararer tadudAharaNatvamamuktA vibhaktirUpaviniyogazrutupradAharaNatvamuktam / idAnoM tadupapAdayati TatIyAzrutyeti / yAgAGgala yAgopakArakatvam / tfsfbhafrativAkyena brauhibhiryAgaM bhAvayediti vrohIyAM yAgaM pratikaraNatvAvagamAt karaNatvasA ca kAraNatAvizeSatvAt yAgopakArakatvaM vyaktamevetibhAvaH / nanu puroDAzena yajetetizrutA puroDAzase va havAtayA yAgopakArakatvaM zrutaM tatkathaM vrIhauNAM yAgAGgatvamucyate / teSAM puroDAzopakArakatvameva nyAyyamitAta cAha tadapIti / brauhoNAM yAgAGgatvamapautArthaH / puroDAzaprakRtitayA puroDAzopAdAnakAraNatayA / tathAca vrIhoNAM sAcAt puroDAzopakArakatvepi paramparayA yAgopakArakatvamitibhAvaH / paramparopakAra kANAmupakArakatvavyavahAre dRSTAntamAha yatheti / pazoriti yAgAGgatvamiti pareNAnvayaH / hRdayAdIti / jyotiSTome zrUyate / yo daucitI yadagrauSomaurya pazumAlabheteti / tacadaM samAmananti "hRdayaprAye zravadyati atha jihvAyA atha vacasa" iti / anayA zrutA
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| prakRtitayAM yAgAGgakham / aruNayakahAyaNyA piGgAkSyA somaM krINAtotyasmin vAkya prAruNyasyApi dvatIyAzrutyA krayAGgatvam / tadapi gorUpadravyaparicchedahArA na tu sAkSAt amuurtttvaat| evamavagamyate pazumAlamva tasmAt hRdayAdaunyavadAya tena juhotiiti| evaJca hRdayAdirUpaM yat havanIyadravyaM tasA prakRtitayA upAdAnatayA yathA pazIryAgAvaM tathA prkRtepiitaarthH| tatazca yatra pazoI dayAdigrahaNamabhihita tava va pazIH paramparopakArakatvaM na sarvavava tthaa| ataeva vATa pAbIvatamAlabhetetApakramya paThanikRtaM pAbauvatamutsRjatauti zrutayA pazorjIvata evaM utsargavidhAnAt sAkSAdeva tasA yAgIpakArakatvamiti sidhyati / prakArAntaraNa paramparopakArakatvaM tRtIyA zrutikhabhyamudAharati aruNayeti / bhaarunnysyeti| govizeSaNIbhUtaguNasyetyarthaH / kayAnatvaM sImakrayopakArakatvam / vedasthale skhavizeSyAnvayinAnvayitvaM vizeSaNAnAmitiniyamAdAruNyavizeSyAyA gIH krayaM prati sAdhanale nAnvaye tahizeSaNasyAruNyasamApi taM prati sAdhanatvenAnyasyAvazyakatvAditibhAvaH / ataeva tasA krayAnuye godArakatvameva na sAkSAdityAha tdpauti| goruupdrvyeti| sImakrayasAdhanagIrupadravyasA paricchedahArA itrvyaavrtndaaraa| tathAca aruNatarayA gavA sImakayo na sidhyati aruNApadena taditaravyAhatteritibhAvaH / sAkSAt sAdhanatvAbhAva hetumAha amUrttatvAditi / yadyapi mUrtIyA ekahAyaNyA api na sAkSAt krayasAdhanatvaM kintu vikra vazIkArahAraiva tathApi vazIkArasayAvazyakavyavahAropayogidravyAntaralAbhajanyavAdaka hAyaNyA vazIkAra prati sAkSAdeva sAdhanatvam AruNyasA tu guNapadArthatvenAmUrttatayA dravyanarapekSeNa vAvahAryatvAsambhavAt vazaukAra pratyapi na sAkSAddhe tutvaM parantu TravAsyetaravagrAvartakatayaiveti tatopi viprakarSa iti bhAvaH / For Private And Personal
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 41 brohIn prokSatIti prokSaNasya vrIhyaGgatvaM dvitIyAzrutyA | tacca prokSaNaM na vrIhisvarUpArthaM tasya tena vinApupapatteH / kintvapUrvvasAdhanatvaprayuktam / vrIhInaprocya yAgAnuSThAne apUrvvAnupapatteH / evaM sarveSvaGgeva pUrvvaprayuktatvamaGgatvaM bodhyam / evamimAmaggRbhNanusanAmRtaspratyazvAbhidhAnImAdattaityatra dvitIyAzrutyA mantrasyAzvAbhidhAnyaGgatvam / yadAhava featuredAharaNamAha vrohImiti / brahmaGgatvaM brahyupakArakatvam / nanu hyupakArakatvaM kiM vrIhyutpAdakatvamityavAha taceti / vrIhivarUpArthaM vrauhiskharUpotpAdanArtham / der vrIhivarUpasA tena prokSaNena / upapatteH siddhatvAt / tathAca prokSaNAt prAgapi vrIhivarUpasA siddhatayA na prokSaNasA tatsAdhanatvamitibhAvaH / tarhi prokSaNasA koTTazaM tadupakArakatvamityavAha kinviti / apUrkheti / prokSaNena prahINAM saMskArAdhAne kRte teSAM yadapUrvasAdhanatvaM jAyate tatprayuktameva prokSaNasA vrIhyupakArakatvamitibhAvaH / tadyatireke apUrvvasAdhanatAvAtireka pradarzanena prokSaNasaprApUrvvasAdhanatA sampAdakatvaM pratipAdayati bohona procyeti / apUrvvAnupapatteriti / asaMskRtadravagrakaraNakahImasagrAsiddhatvA ditibhAvaH / sarveSu vAtAdiSu / aGga eSu brahmAdyaGgaSu / prokSaNavadavaghAtAdiSvapi apUrvaprayuktatvamaGgatvamatidizati evamiti / dvitIyAzruterudAharaNAntaramAha evamiti / vrohIniti dvitIyAzrutyA prokSaNamA vauhyaGgatvavadityarthaH / imAmiti / RtasA satAphalasA imAM rasanAM bandhanarajjum agTabhNan gRhItavanta ityarthaH / iti anena mantreNa zrazvAbhidhAnImazvarasanAmAdatte gRhIyAt / azvAbhidhAnyaGgatva' tadupakArakatvam / tadapyapUrvvasAdhanatvaprayukta mantramantareNa azvAbhidhAnoM gRhItvA yAgAnuSThAne kRte pUrvAnupapatteH / atra mantraliGga ena rasanAmAvapratItAvapi na pazvantararasanAgrahaNe 6 For Private And Personal
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 43 arthasaMgrahaH / nauye juhotItyAhavanIyasA homAGgatvam saptamIzu tyA / evamanyApi vibhatizru tathA viniyogo jJeyaH / pazunA yajetetyatra ekatvapuMstvayoH samAnAbhidhAnazrutyA kaarkaanggtvm| yajetetyAkhyAtAbhihitasaGkhyAyA manbasA pravRttiH, zrutyA azvarasanAgrahaNa eva viniyogAt liGgAt zrutervalavattvAcca / atI hitoyAzruterevAna viniyojakatvamuktam / saptamauthutimudAharati yditi| AhavanIyaH saMskAra vizeSasaMskRtIvahniH / homaaRtvmiti| AhavanIyaM vinA hImApUrvaM na sAditibhAvaH / evamiti / svargakAmI yajetetyatra prathamAzrutyA khargakAmanAyA yAgAGgatvam / svargakAmanAyA adhikaarivishessnntvaat| evamagnirkotiryotiragniH svAheti sAyaM juhItItizrutiprAptasya sAyaMhImamanvasA agnaye ca prajApataye ca sAyaM juhotIti caturthI zrutayA agniprajApatihImAGgatvam / AcAryodadhye tavya itAva paJcamIthuterAcAryyasA adhyayanAGgatvam AcA-bhAve nAdhyayanasiddhiH / vibhaktipadaM kArakavimakiparamiti kecit / anyetu vibhktibhaavprmitvaahuH| ataeva tisaH sAgasamIpasadI dvAdazAhInaseprati zrutAvahInapadasA na jyotiSTImaparatvaM kintu ahargaNAkhAyAgavizeSaparavamiti siddhAntayitvA zAstradIpikAyAM vasmAdahInathuterahargaNavacanatvAt taviSayameva hAdazIpasattvam SaSThIzrutyAvagamyata itktm| nyAyamAlAyAmapyatra SaSTyAH zrutitvamabhihitam / vibhaktirUpAM viniyonaumudAhRtA ekAbhidhAnarUpA tAmudAharati pazuneti / smaaneti| samAnamekaM ydbhidhaanmuktistdruupshrutaavaarthH| tathAca pazunetAva tRtIya kavacanarUpA yA ekA ukti: tayaiva ekatva puskhe karaNakArakaccIcyate / ataekoktigamyatvarUpasannikarSAdekatvasaGkhyApuMsvayoH krnnkaarkaanggtvm| karaNIbhUtasya pazorakatva svavIdhakatayA itaravyAvartakatvamitibhAvaH / pazunetyatva vibhatya'ze samAnAbhidhAnazrutimudAhRtya yajetetyatrApi vibhakya'ze tAmudAharati For Private And Personal
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 43 ArthabhAvanAGgatva samAnAbhidhAnazrutaireva / ekapadazrutyAca yAgAGgatvam / nacAmAyAstasyAH kathaM bhAvanAGgasamitivAcyam / kartaparicchedahArA tadupapatteH / kattA cAkSepalabhyaH / AkhyAtena hi bhAvanocate sAca kartAraM vinAnupapanneti / yjeteti| aakhyaateti| Ita-pratyayasya prathamapuruSaikavacanatayA tenAkhavAtena ekatvasaGkhyA bhArthI bhAvanAcIcyate / tayozcaikoktipratipAdyatvena sannihitatvAdakatva saGkhyAyA aarthbhaavnopkaarktvmekaabhidhaanthutisiddhmityrthH| atraiva ekapada zruterudAharaNaM darzayati ekpdeti| ekapadaM yajeteti tiGantapadaM, tadrUpayA zrutyA yAgAGgatvam ekatvasaGkhyAyA ityanuSajyate / amUrtIyAH saGkhyAyA bhAvanAGgatvAnupapattizaGkAmapanayati nceti| amUrtIyA guNapadArthatvena muurtirhitaayaaH| tasyA ektvsngkhyaayaaH| kathamiti / amUrtasya vastunaH khAtantraNa viniyogAsambhavAditi bhAvaH / bhAvanAGgatvaM bhaavniipyogitvm| nirAkaraNe hetumAha kattaparicche deti / krturitrvyaavrtnhaaretyrthH| tduppttebhiivniipkaarktvopptteH| nanu svArthoM dravyaJca limaJca saGkhyA kaadirevc| amI paJcaiva liGgAstriyaH keSAJcidagrimA ityukta liGgasya puMsvAdaH prAtipadikArthataiva prtipdyte| na ca pazu netAba "AGI nA'striyAmiti (1) vyAkaraNamma tayA nAdezavalAt puMsvapratItestasya vaibhatvikArthatvamavetivAcyam / nAdezasya prakRtera strIliGgatvasyaiva dyotakatvAt / puMsvastrItve tu prAtipadikapratipAdya eva pazubhiritatrAdau vibhaktayA tat pratipAdayitumazakyatvAt / tat kathamekatvapuMstuyorekokti pratipAdyatvasambhava iticenn| mImAMsakamate zakyatayA jAtereva prAtipadikArthatvena liGgasaGkhyAdInAM vaibhakti kArthatvAvazyakatvAt / ataevItam / eka eka ka itAnye dAvitAnye bayo'pare / .. catuSkaM paJcakaJcAnye catuSke mUtramucyate / / (1) prAcA mate ADiti TAvibhakta : manA / For Private And Personal
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 44 arthasaMgrahaH / .. aba ekaikasya prAtipadikArthatvamanye itAnena mImAMsaka-sammatamitAbhihitam / na ca gTahaM saMmArTItA va ekatvapustuyovivakSitatve vAkyabhedApattiritivAcyam / rahasya pramANAntaraprAptatvenoddezyatayA ekatvasaMmArgayIvidhAne vAkyabhedasambhavepi pazIH pramANAntareNAprAptatvena vidheyatayA ekatvapustuvivakSaNepi vAkyabhedAsambhavAt / siddhAntitametat tRtiiyaadhyaayprthmpaad| samAnAbhidhAnazrutamA ekatva pugvayoH karaNakArakopakArakatvAt ekatvapastAvacchinnapazunA yajeteti lbhyte| tena strIpazunA pazuddayena ca kRtasya yAgasyAsiddhiH / AkhAtAbhihitaikatvasaGkhyAyA kartRparicchedadvArA ArthabhAvanAGgatvA dekatvAvacchinnaH pumAn bhAvayediti pratIte hAbhyAM vahubhivA tatphalakAmaiH khecchayA karmavibhAgena niSpAditasya yAgasya na phala janakatva syAt / saptadazAvarA RddhikAmAH satramupAsaurannitavAdivizeSavidhimahimAtu smaadv| nAstivacanasamAtibhAra iti nyAyAt / tathA ekapadazrutyA ekatvasaGkhyAyA yAgAGgatvAttattatphalAya kriyamANasA tattatyAgasyai kasaiva tatphalajanakatA, natu tatphalAya tayAgahitayavikyApekSA / ataevokta satat kRte kRtaH zAstrArya iti / idmuplkssnnm| AkhagrAtAbhihitaikatvasaGghayAyAH samAnAbhidhAna zrutaghA ArthabhAvanAGgatvamapi / tena yAgAdyAtmakakriyAkalApasA eka prayatnasAdhyatvapratIteH prayatnabhedena yaagaasiddhiH| anyathA anyayAgamadhye pyanyayAgamanuSThAya tyAga smaapnmaapdyet| iSTApattI "apa vA etadyajJAcchidAte yadanyasA tantra vitate anyasA tantra pratIyate" iti bhASyadhRtazrutvA ekAnuSThAnamadhye anyAnuSThAnasA yajJApacchedarUpatvAbhidhAna virudhyet| etadapatrautsargikaM valaktpramANamahinA baadhyte| ataeva cAturmAsAyAgIya tRtIyapavaMzAkamedhayAgAvayavabhUtI madhyandinakartavyaH sAntapanIyo yAgI yadi daivAmAnupADA pratibandhAnmadhyandinAkRtaH sAyamupakramyate tadA mAyamagnihIvasA niitkrssH| dRSTayagnihIvayoH zAstraprAptakramAbhAvAt / kintu sAntapanIyeSTimadhye pyagnihIca khakAle'nuSThAya pazcAdiSTizeSa: samApanIya iti siddhAntitaM nyAyamAlAdau paJcamAdhyAyaprathamapAda / nanu vAkye katarathavaNAt kathamAkhAAtAthai katvasaGkhyA kartaparicchedaM janayatItAta Ai katA ceti / aAkSevigA aAkarSagAna nabhyaH pANadatArthaH / kaH katAramAkSiNa diti For Private And Personal
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 45 seyaM zrutirliGgAdibhyaH prvlaa| liGgAdiSu na pratyakSo viniyojaka: zabdo'sti kintu klpaaH| yAvacca te viniyojakaH kalpAte tAvat pratyakSayA zrutyA viniyogasya chAtatvena teSAM kalpakatvazatovhatatvAt / jijJAsAyAmAha aakhyaateneti| hi yasmAt / sA bhaavnaa| kartAraM vineti / aymaashyH| bhAvanA kati: sAca cetntryaapaarruupaa| ataH khAyacetanasAkAGgatvena zAdI hyAkAkA zabdenaiva prapUryataitinyAyAt yAvat kartA nopAdIyate tAvadAkhabAtopasthitApi bhAvanA vAkyArthaparisamAptimapArayantI kartuM kartAramadhyAhArayateveti bhAvanaiva tmaakssiptiiti| nanu kartAramantareNa kRteranupapattyA kartA aApattilabhyo anumeyo vA bhavatu, kathamasyAdhyAhAryatva muktamiti cenna arthApatyAdinA labdhepi kartari AkhyAtAyAnvayAsambhavAdadhyAhArasaiva nyAyyatvAt / nahi shaabdmshaabdenaanveti| ataeva vizvajitA yajatetavAdI yajetetAyAvArthabhAvanAnvayAsupapatyA svargakAmapadAdhyAhAraH siddhAntitaztuyAdhyAyaTatIyapAda / tRtIyAdhyAyaTatIyapAda "zrutiliGgavAkyaprakaraNasthAnasamAkhyAnAM samavAye pAradaurbalyamarthaviprakarSA"diti sUveNa zrutyAdaunAM pUrvapUvApekSayA paraparasya daurbalyaM pratipAdayatA zruteH sarvasmAt prAvalyamukta tat pradarzayitumAha seyamiti / liGgAdiSu liGgAdisamAkhyAparyanteSu / pratyakSaH zravaNaviSayaH / viniyojakaH viniyogavodhakaH / nanu yadi zabdI nAsti kathaM tarhi teSAM viniyogasAdhanatvamaGgaukriyataityata Aha kinviti / kalpagrI anumAnenArthIpattA vA pratyetavya: / nanu kalpanIyopi viniyojakaH zabdaH zabdatvAvizeSAt tulAvatpramANamasvityata Aha yAvacceti / yAvatA kaalenetyrthH| tai linggaadibhiH| viniyojakaH anenaivaM karttavyamiti vaakyvishessH| teSAM linggaadiinaam| kalpakatvazakteH kalpanAsAmarthya saa| vyaahttvaaditi| viparItapratyakSasA prAgatpannasA anumityAdipratibandhakatvAditibhAvaH / ataevokta vArtikakArairapi / For Private And Personal
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 84 arthasaMgrahaH / ataevendrayA liGgAnnendropasthAnArthatvam / kintu aindrayA gArhapatyamupatiSThata ityatra gArhapatyamiti dvitIyAtA gArhapatyopasthAnArthatvam / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saha prasthitayo hi pramANayoryasA viSayadeze cireNa prAptirbhavati tasA vipI daurvvalya karo bhavatyavadhArite tu viniyoge iti / ataeveti / zruteH prAvalyAdityarthaH / aindraprA iti / aindrayA Rca: liGgAt indropasthAnArthatvamindropasthAna karaNatvaM netyarthaH / zrayamAzayaH / aindrA gArhapatyamupatiSThata iti zrUyate / tatra aindrI indraprakAzikA Rk / sAca " kadAcana starorasi nendra savasi dAsuSe" iti manvAtmikA / tasA manvaprArthaprakAzamasAmarthyarUpaliGga ena indraH prakAzyate / artho yathA / bho indra kadAcana kadAcidapi na starorasi ghAtako na bhavasi kintu dAsuSe AhutiM dattavate. yajamAnAya sazcasi prIyase iti / aindreti tRtIyAyA mantramA upasthAnakaraNatvaM gamyate / tasA cendraprakAzanasAmarthyena tadupasthAnasA indrakarmakatvAvagamAt mantrasendropasthAne viniyogaH pratIyate / yadyapyanena mantreNendramupatiSTheteti viniyojakazabdo nAsti tathASi yadyasau mantra indropasthAnArtho na saprAntadA'nenendraprakAzanamanupapannam / na khalvanyo pa sthAna velAyAmanya stuti rucitetyathApattyA ayaM mantra indrIpasthAnakaraNamindraprakAzakatvAt varhirdevasadanaM dAmIti matvasA kuzacchedana karaNatvavadityanumAnena vA mantra se dropa sthAna kara gAvacAraNAt / gArhapatyamupatiSThata ityava gArhapatyapadarUpayA abhidhAcA zrutyA agrivizeSaH pratIyate / featurrupayA viniyogA zrutyA ca prItihetuvyApArAtmakopasthAnakriyAjanyaprautirUpaphalAzrayatvalakSaNaM gArhapatyagataM karmatvaM vodhyata iti mantramA gAIpatIpasthAne viniyogaH pratIyate / aca saMzayaH / kimubhayoH pramANatvAvizeSAt vikalpaH / kiMvA pratipradhAnaM guNAvRttinyAyena indropasthAne gArhapatatropasthAne ca viniyogaH / athavA zrutaprA liGga' bAdhyatAM mantrasthamindrapadaM gArhapatAparamastu / hokhit vinigamanAviraheNa liGga naiva zrutirvAdhyatAM gArhapatA padamindra lAkSaNika mantui ti / For Private And Personal
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 47 zabdasAmartha linggm| yathAhuH / sAmarthaM sarvazabdAnAM liGgamitAbhidhIyate / sAmarthyam rUDhireva / tena samAkhyAto nAbhedaH / tena atra vikalpa aSTadoSApAvAdAvRttau ca gauravAt aindraupadaina prathamamindrIpasthitesvahirIdhana gAIpatApadamevendralAkSaNika nyAyyamiti prApta liGgAdInAM zrutApakSayA daurbalyaM vilamve nArthapratipAdakatvAditi siddhAntitaM zrutiliGgeti sUtraNa / arthapratipattau vilambazca anumAnAdigamyatvAt / viniyogavodhakazabdasA tu jhaTitApasthApakatvaM pratAcatvAditi mantrasthamindrapadameva gArhapatAlAkSaNikamiti / tathAcIta vArtikavAdbhiH / yathA zIghrapravRttavAlliGgAderbAdhikA zrutiH / tathaiva viniyogepi saiva pUrva pravartate // zAstradIpikAyAmAtam / yAvardava hi mantrArthoM mantreNa pratipAdyate / tAvadeva zrutirmanvaM gArhapatavArthatAM nayet // mantrArtha mantrato buddhA pazcAcchabdaM nirUpya ca / mantrAkAnAvazenendra zeSatve zrutikalpanA // zrunayA pratAcyA pUrva gArhapattayAGgatAM gate / nirAkAjhaulate mance nimmUlA zrutikalpanA // tena zIghrapravarttinyA zrutayA lisA bAdhanam / pratAce cAnumAne ca yathA loke valAvalam // liGga lakSayavi shbdsaamrthymiti| zabdasyArthaprakAzanasAmarthyamitArthaH / tathAcAhurbhASyakArAH / yacchabdasArthamabhidhAtu' sAmarthya talliGgamiti / vArtikakArA api yacchabdasyIktisAmarthya talliGgamitamAhuH / khayamapi baddhasammatimAha yathAhuriti / sAmarthyamAbhidhAnazaktiH / tacca kiM yaugikArthaprakAzanasAmarthya For Private And Personal
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 48 arthasaMgrahaH / varhirdevasadanaM dAmItimantrasya kuzalavanAGgatvaM natulapAdilavaNAGgatvam / tatra varhirdAmIti liGgAntallavanaM prakAzayitu' samarthatvAt / evamanyatrApi liGgaviniyogodraSTavyaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sAmarthyaM gauNArthaprakAzana sAmarthyaM * rUr3hArthaprakAzasAmarthyaJcAdaraNIyamitAcAha rUDhireveti / rUr3ha mukhaprArthaprakAzazaktirevetArthaH / evakAreNa yaugika sAmarthya gauNasAmarthyaJca nirAkRtam / tatra yaugikasAmarthyanirAkaraNaphalamAha teneti / sAmarthyavAnAdiparamparAgata mukhA zaktirUpatvene tArthaH / nAbheda iti / samAkhAyA aikya' netArthaH / etena yaugikasAmarthyanirAsAt na samAkhaprAyAmativyAptiriti darzitam / gauNasAmarthyAnirAsaphalantu na tUlapAdilabanAGgatvabhitAnena vakSyate / varhiriti / devAnAM sadanaM saudatAsminniti pratpattyA upavezanAdhikaraNabhUtaM riha dAmi lunAmItArthaH / kuzalavanAGgatvaM kuzacchedane viniyojyatvam / tathAca darzapaurNamAsaprakaraNe etanmantramAtraM zrUyate na punaranena mantreNa kiM kuSyAditAca kApi zrutirasti / zrataH sAcAddiniyojikAyAH zruterabhAvAt mantrasthabarhiHpadena darbhatvena muniparibhASita katipayaTa NavizeSarUpamukhaprArthaprakAzAt dAbhItAnena cadAnalUnAvitAmA rUpatayA anAdiparamparAgata mukhaprArtharUpalavanaprakAzAt anena mantreNa kuzaM vindadyAditi zrutiM kalpayitvA taddalena kuzacchedane viniyogo mantrasyetibhAvaH / nanu tarhi laiGgikaviniyogopi zrauta eva bhavati tatkathamanayIrbalAvalabhAvo'GgIkriyate iyoreva zrautatvAvizeSeNa tulyabalatvAditicet / atrocyate, liGgAdibhirapikalpanIyazrutimUlaka eva viniyogaH pravipAdyataiti satAm / parantu zrutijJAnasA vilamvitatvAvilamvitatvAbhyAM durbalatvasavalatve aGgIkriyete / tatazca pratapradazruteH pramANAntaranirapekSatayA avilamvena pratItiviSayatvAt balavattvam / kalpanIyazrutInAntu pramANAntarasApecatathA vilamvena pratItiviSayatvAtdurvalatvamucitameva / tadukta' vArttikalaGgiH / viniyoaau zrutistAvat sarvveSvaM teSu sammatA / ate: sannikarSeNa viprakarSeNa ca sthitA // For Private And Personal
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 4 - tadidaM liGgaM vAkyAdibhyovalavat / ataeva syonante liGgA gauNArthaprakAzanasAmarthyarUpavAnirAsaphalamAha nviti| tasya vrhiriyaadimntrsaa| tallavanaM kuzalavanameva / eSakAragarbhavAt kuzasadRzaTaNAntaralavanaM prakAzayituM khato'samarthatvaM prviiyte| asamarthatvAdivi pAThatu / tallavanamulapAdikhavana sitArthaH / asamarthatvAt khato'samarthatvAditArthaH / tathAca gauNArthaprakAzane zabdAnA svAbhAvikI zaktireva nAsti, pramANAntaravalAttu ttprtyaaynmkhaabhaavikm| vadapi pramANAntaramana naastiitibhaavH| tathAcItaM pArthasArathimiH / gauNe sadapi sAmayaM na pramANAntara vinaa| Avirbhavati mukhA tu zabdAdevAvirasti tat // ' tAtparyyazca khatI mukhA gauNArthaparatA punaH / / pramANAntaravijJeyA tadabhAvI'va sidhyati // yaaymaalaayaampi| saba lavanaprakAzanasAmalakSaNena liGgena artha mantrI khavanakriyAyAM viniyujyte| lavitavyacca vahi vividha mukhaya gauNaJca / mukhA kuzakAzAdi dazadarbharUpaM gauNantu tatsadRzaM haNantaram / tasmin varhi bhabdamA mAnavake agnizabdavat guNayogena pravRttatvAt / tathAsati darbhasA tRNAntarasA ca lavane mantraviniyoga prApte bUma itAdinA mukhyasaiva lavane mantraviniyogo na gauNaseprati siddhaannitm| tathAca tIvAdhAya ditIyapAda siddhAntasUtram / arthAbhidhAnasAmAnmantreSu zeSabhAvaH syAt tasmAdutpattisambandhI'rthena nitaasNyogaaditi| eSa nyAyo'nyavApyatidizati evmiti| anyatrApi agnaye juSTaM nirdhpaamautyaadau| asyApi mantrasA sAkSAdiniyojaka zrutivirahepi liGgAt zruti kalpayitvA nivvIpAdau viniyogaH karttavya iti bhAvaH / liGgasya vAkyAdibhyo palavatva' darzayati ndidmisi| ataeva liGgasA vAkyAdibhyo vkhvttvaadev| sponane sdnmiti| darzapaurNamAsaprakaraNa mantra For Private And Personal
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / p sadanaM kaNomIti mantrasya puroDAzasadanakaraNAGgatvam / sadanaM kaNomoti liGgAt, na tu vAkyAt / AmrAyate / syonanta sadanaM kRNomi ghRtasA dhArayA suSaivaM kalpayAmi / tasmin sodAmRte pratitiSTha vrIhoNAM medha sumanasAmAna iti / asyArthaH / bhIH puroDAza te tava sonaM samIcInaM sadanaM sthAnaM kRNomi karomi taca sthAnaM ghRtasya dhArayA suSevam suSThu sevituM yogyaM kalpayAmi / bhI vrIhoNAM megha sArabhUta tvaM sumanasapramAnaH samAhitamanaskatasmin amRte suSThu sevitu yogya sadane sauda upaviza pratitiSTha sthirobhava / atra viniyogavizeSAzravaNAt mantraliGganaiva viniyoge karttavye kiM kalpayAmAntapUvArDena upastaraNarUpasadanakaraNapratIteH pUbbAIsA sadane tathA tasmin saudAnmRte ityAdi parArthena puroDAzasAdanapratIteH parAIsA sAdane iti vibhajya viniyogaH karttavyaH / uta tasminniti prakRtavAcinA tacchabdena yat sadanaM karomi tasmin sIdetyanvayabodhAt parAIsA pUrvArddhasApecatayA ekavAkyatvAvagamAt tadanurodhena pUbAparAIyorubhayoreva sthAnakaraNe puroDAzaare ca viniyogaH / tava viniyojikA zrutirevaM kalpanIyA samagreNa mantreNa sthAnaM karttavya tathA samagreNa mantreNa puroDAzaH sthApanIyazceti / evaM saMzaye ubhayostulyavalave vikalpaprApterukta' vAkyAlliGgaM valavaditi / yataH kalpayAmyantasya sadanakaraNArthaprakAzana sAmarthyarUpa liGga pratyakSam / tasminityAdezca puroDAzasAdanArthaprakAzanasAmarthyarUpa N liGga pratAcam / prataprakSeNa ca liGga ena pUbAIsA sadanakaraNe parAIsA' ca puroDAzasAdane viniyojikA zrutiThiti kalpayituM zakyate / samagramantrasA pratyekaM viniyogastu na tAvat prathamaM buddhau viSayaubhavati / parAIsA sadana karaNArthaprakAzana rUpasAmarthyAnava dhAraNAt / bAIsA ca purIDAzasAdanArthaprakAzanarUpasAmarthyApratIteH / tasminnitAnvayavodhakRtaikavAkya`tAvadhAraNAnantarantu parAIsahakRtasaiva pUlbAIsA sadanakaraNArthaprakAzakatvaM pUrvAIsahA va parAIA puroDAzasAdanArthaprakAzakatvamiti nizcitA samagramantrasA For Private And Personal
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / . 51. samabhivyAhAro vAkyam / samabhivyAhArazca sAdhyavAdivAcakahitIyAdyabhAvepi vastutaH zeSazeSivAcakapadayoH saho-. pratAkaM viniyogo'vadhArayituM shkyte| atI liGgakalpanAvyavadhAnena zrutikalpanAvilamvitatvarUpAdarthaviprakarSAmliGgAdAkyaM durbalam / tathAhi bhAdau tasminiyasyAnvayavodhastadanantaramekabAkyanAvagamastaduttaraM pUrvAparAIyorubhayoreva pratekArthaprakAzanasAmarthya rUpaliGgakalpanaM pazcAcca samagramantrasA pranAkakarmaNi viniyojikA zruti: klpniiyaa| yAvatA kAleneyaM kalpanAparamparA sampat sAte tAktA kAlena pratAkSaliGgaiyena pUrvAparAIvibhAgena viniyojikA zupti: kalpitA sAt / kalpitayA ca tayA zrutayA pazcAnAvinI zrutAntarakalpanA vAya teti liGga vAkyAbalavat / . vAkya lakSayati samabhitryAhAra iti / yadyapi "ekArthamanekapadaM . vAkya miti bhASyakAraiH parasparAmbisapadasamUhamA yAkyatvaM pratipAditam / tathApi yahAkyasA viniyojakatvaM tallakSaNasAvApekSitatayA zrutyAdau vAkyatvasagAvepi tathAvidhavAkyasA viniyojakalAbhAvAt vAkyalacaNasA tatsAdhAraNye prayojanAbhAva iti vAkyasAmAnyalakSaNamupekSitam / . khalakSaNamA yutapAdivyAcavaM vyAkhyayA spaSTayati smbhivyaahaarshceti| lakSaNavAkye samabhivyAhArapadaM samabhivyAhAramAtraparam / upakAryopakArakayoH sahIJcAraNamAvamiti tdrthH| atI mAvAntarbhAvAdAha sAdhyatvAdivAcakaiti / karmatvAdivAcaketArthaH / karmatvakaraNatvAdivAcakAni ca dvitIyAhatIyAdaunyeveti tadevAha hitIyAdauti / evaJca sAdhyavAdivAcakadvitIyAdyaghaThitatve sati zeSazeSivAcakapadayoH sahIJcAraNamitiH lakSaNamApAtataH phalitam / etena karmavakaraNatvAdiyodhakahitIyATatIyAdighaTitAyAH zruteAttiH / nanu karmatvakaraNatvAdivIdhakahitIyAdyabhAve kathaM sahIJcAya'mAnapadayoH zeSazeSivAcakatvamavadhAryamitAta. Aha vastuta iti| tAtpAditArthaH / zeSazeSauti / upakAryopakAra ketArthaH / padayoriti / etena liGgAdivyAttiH / liGgAdikRtaviniyogasthale zeSazeSivAcakapadavirahAt / vathAca sAdhyatvAdivAcakahivIyAdya For Private And Personal
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| nycaarnnm| yathA yasya parNamayo juhUrbhavati na sa pApaM zloka shRnnoti| atra parNatAjuhvoH samabhivyAhArAdeva parNatAyA jubaGgatvam / nacAnarthakyam, anyathApi judAH siddhatvAditivAyam / juhUzabdena ttsaadhyaapuurvlkssnnaat| tathAca vAkyArthaH parNatayA avattahavidvAraNahArA juhvapUrva bhAvayediti / evaJca parNatayA yadi juhUH kriyate tadaiva tatsAdhyamapUrva bhavati nAnyatheti gamyata iti na parNatAyA vaiyartham / avattahavihAraNaghaTitatvaM sati tAtparya lambhazeSazeSibhAvavIdhakapadayoH sahIJcAraNa miti niSkarSaH / tadudAharati ytheti| ysti| yasya yajamAnasya sambandha juhUraIcandrAkRtihomasAdhanapAvavizeSa: parNamayI palAzavRkSAvayavasambhUtA bhvti| palAze kiMzukaH parNa iti vikaannddausmrnnaat| sa pApaM zlokaM duryazo na praNotI saarthH| bhava shrutau| parNatAjuhvoH parNapadajuhU pdyoH| tAtparyyaladhazeSazeSibhAvavodhakayo ritizeSaH / samabhivavAhArAt shoccaarnnaat| evakAreNa na karmatvAdivodhakadvitIyAdizrute pi liGgAdibhya iti drthitm| parNatAyAH. palAzakASThasya / juhagatvaM juhuupkaarktvm| __nanu yadi juhU pakArakatvaM tajjanakatvaM tarhi parNatAvidhAnamanarthakam / kAThAntarasApi tajjanakatvasambhavAditavAnarthakyApattiM nirAkaroti na ceti| bhAnarthakyam prnntaavidhaansprtishessH| anyathApi kaasstthaantrennaapi| siddhatvAt niSpannatvAt / nirAkaraNe hetumAha juhazabdeneti / ttsaadhyeti| juhUkaraNakahomasAdhye tArthaH / apuurvlkssnnaaditi| yadyapi parNamayI juhUrbhavatIti vAkyaM juDUpadasA nuhapUrvalakSaNAyAM parNamayatvAnvayAnupapatti stathApi parNatAjulIH sahocAraNavalena parNatayA juhUM kuryyAditi yat zrutivAkyam kalpanIyaM tavaM va juhUpada julapUrvalakSaNAbhipreteti bodhyam / ataeva tahAkyArthameva darzayati tthaaceti| avatteti / avattam carupAvAdavadAyItyApitaM yaddhavizvarurUpaM tasA dhAraNadAratArthaH / juhvapUvaM For Private And Personal
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| hArati cAvazyaM vaktavyam / anyathA nuvAdiSvapi parNatApatteH / meyaM parNatA anArabhyAdhautApi sarvaprakatiSvevAnveti, juhUkaraNakahImApUrvam / kAkAArthaphalamAha evaJceti / naanyti| kASTAntaraNa yadi jhuDUH kriyate tadA sadapUrva na syAditArthaH / etena parNa mayyeva juhUH kartavyA na kaatthaantrnn| taba phalazrutistu stutArthA na kAmyatvArthA iti siddhm| tathAca bhASye cturthaadhyaaytttiiypaad| __ yasA khAdiraH suvI bhavati sa chandasAmeva rasanAvadyati / yasA parNamayI juhUrbhavati na sa pApaM zrIkaM paNoti yasyAzvatyau upabhagavati banalevAsyAnnamavarundha yasA vaikalatI 6 vA bhavati pratAgAsAhatayatiSThantautagrAdi zrutivihiteSu khAdirapAlAzAdidravye ghu tathA yadaGakta cakSurava mADhavyasA bana iti zrutivihite dhanuSo'JjanasaMskAra tathA yat prayAjAnuyAjA ijyanne varma yA etat yannasA kriyate varma yajamAnasA dhAtRvyasA abhibhUtA bhavatItAdi zrutivihite prayAjAdikarmaNi ca phalazrutInAM pAramArthikaphalavidhitvaM pUrvapacayitvA phalazrutInAmarthavAdatvaM siddhAntitam / tathAca siddhAntasvam / dravyasaMskArakarbhasa parArthatvAt phalazrutirarthavAdaH samAditi / ataeva palAzAdikAyaTitameva jubAdInAm kharUpamabhiyuktA bAhuryathA / baikaratI bhuvA prItA prAzvatthI ciipbhRnmtaa| . ..muhUH palAzakASThasya khadirasya suvomataH // avattahavirityAdidalabyAvApradarzanAyAha avtteti| avazyavaktavyatve hetumAcha anythevi| parNatayA jujhapUrva bhaavyedityetaavnmaatriitaavityrthH| suvAdiSvapIti / avAyamAzayaH / parNavayA juhvapUvaM bhAvayeditAnena juhUkaraNakahImApUrva prati parNatAyA nimitttvmvgmyte| taca nimittatvaM kena hAraNeti jinnAsAyAM haviddhAraNahariNetAvazyaM vktyvym| taIi hImApUrva prati ividhAraNasya kAraNatvaM havihAraNaM prati ca parNatAyAH kAraNatvamiti prApteH khuvAdihomIyahavicAraNaM pratApi parNatAyAH For Private And Personal
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 54 na vikRtiSu / tatra codakenApi tatprAptisambhavAt pauna raktyApatteH / yatra samagrAGgopadeza: sA prakRtiH yathA darzapaurNamAsAdiH / tatprakaraNe sarvvIGgapAThAt / yatra na sarvvIGgopadeza: sA kAraNatvApattiH / athocyate juhU padazravaNAt na khuvAdihImApUrvvaM prati parNatA nimittamiti / tarhi zruvAdihomApUrvvavyAvRttaye bhavatahavivaraNahArayeti dvArameva vizeSaNIyaM natu havirddhAraNadAreNeti sAmAnyatohArakalpanam / evaJca carIrevAbadAnasambhavAt caruhomasAghanIbhUtAyA juhvAeva parNatA sidhyati na suvAdInAmAjyAdihIma sAdhanAnAm / zrAjyAdInAmavadAnAsambhavAditi / juhA : pUrNatA kiM yAmamAve vihitA yAgavizeSe vetapravAha seyamiti / anArabhyeti / anAramya yAgavizeSamanupakramya adhItA pAtrAtetArthaH / sarvvaprakRtiSu prakRtIbhUtayAgaHra | nanu yadyanAramyAdhItA parNatA tadA prakRtivikRtisAdhAraNo bhavatu vikRtAvananvaye ko heturiva hetumAha taveti / codakena atidezavAkyena / paunaruktaprati / tathAca prakRtiSu vidhAnAdatidezenaiva vikRtiSu tatprAptau tatra vidhivAkye na parNatAbhidhAnaM riekta' syAditibhAvaH / wara mImAMsAvatIyAdhyAyaSaSThapAda "yasya khAdiraH khuvobhavati yasA parNamayI juhUrmavati ityAdi zruteH kiM prakRtimAtraviSayatva mutaprakRtivijJatyubhayaviSayatvamiti sandehe "sabbArthamaprakaraNA" diti mUtreNa prakaraNAbhAvAt sarvvaviSayatvamiti pUrvapacayitvA "prakRtI vA pahiruktatvA" diti sUtreNa hiruktatvApra sadhyA prakRtiviSayatvameveti siddhAntitam / prakRtiM lacayati yatveti / samagrAGgopadezaiti / samagrANAM niravazeSANAmaGgAnAmupadezaH zabdataH karttavyatayA prAthamikapravipAdanam / natu kamAntare prathamamupadiSTAnAmatidezaiti tAtparyam / ataeva nyAyamAlAyAmuktam / yatrApecitasyAGgajAtasA pratipAdakIya nyasandarbhaH pazyate sa upadezaiti / sA prakRti - riti / vidheyaprAdhAnyAt seti strIliGgatA / prakRtyudAharaNamAha yatheti / tatra For Private And Personal
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| 55 vikRtiH| yathA soyaadiH| taba katipayAGgAnAmatidezana prAptatvAt / pranArabhyavidhiH sAmAnyavidhiH / lakSaNasamanvayAyAha tatprakaraNaiti / vikRti lakSayati yti| neti / sarveSAmajhAnAmupadezI nAsti kintu kAntare prAgupadiSTAnAmAmAmatideza itArthaH / tena prAthamikavidhipratipAditasamagresikartavyatAkatvaM prkRtitvm| prAtideziketikartavyatAkatvaM vikRtitvamiti phalitam / vikRtimudAharati yathA sauryAdiriti / patra vikvatilakSaNaM saGgamayati saceti / ptidesheneti| patidezastu "ye parava vihitA dhAstamatItavAnyava teSAM dezaiti saptamAdhyAyaprathamapAda bhASyakAroktaH / zokamapyudAharanti puurvaacaayH| ... prakRtAt karmaNI yasmAt tatsamAneSu karmasu / dharmapradezI yena myAt so'tideza ivisthitiH // anyatraiva pratItAyAH kRtvAyA dharmasannateH / anyatva kAryyataH praaptirtirdsho'bhidhaasaate|| sacAtidezI nAmA bacanena ca bhavati / tava mAsamani hoba juhItItavAdyutayAgavizeSe krmnaabaa'tideshH| vacanaM punaIividhaM pratakSazrutamAnumAnikaJca / taSuzye nayorAbhicArika yAgayomadhye iSau kAMzciddhamAnabhidhAya samAnamatacchAneneti yo'tidezaH sa prasAkSazrutavacanenAtidezaH / bhAnumAnikavacanena tu sauryAdAvatirdazaH / tathAhi saurya caru nirbapet brahmavarcasakAmaiti shruuyte| tabAhAnupadezAttadAkAsAryA darzapaurNamAsIyApreyadhA pratidizyante / bhAgreyamaSTAkapAla nirbapeditAva prayuktI nivApazabdaH saumyaM cara nirbapeditAvApi shrutH| tathA bhASeyapadavat sauryapadamapi taddhitapravAyena ekadevatatvaM vodhayati / tathA carIrapyoSadhidravyakalvamitavamA yaliGgAnAM sambandhAt sauyaM caru nirvapedAne yvditvaanumaanikvcnklnaaddaukaaraat| tathAcASTamAdhyAyaprathamapAda sUtram / ___ yA liGgamarthasaMyogAdabhidhAnavaditi / For Private And Personal
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 56 arthasaMgraha: tadidaM vAkyaM prakaraNAdibhyo valavat / ataevendrAgnI idaM haviritAderekavAkyatvAddarzAGgatvaM na tu prakaraNAddarza , paurNamAsAGgatvam / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir prArthaH / aar karmaNo liGgaM cihna yasart vikRtI dRzyate tasA dhanIstagrAM pravarttante / arthasA liGgasA sambandhAt nAmAtidezavaditi / sauryyAdiritaprAdipadAt anAbaiSNavaparigrahaH / tavApi zragrAvezAvamekAdazakapAlaM nirvapedazrISomIyava dinumAnikavacanaM prAguktarItayA kalpanIyamiti tadadhikaraNe bhASyakRtAGgIkArAt / nanu abhArabhyAdhItasprApi parNamayIvAkyasA kathaM sarvvayAgaviSayakatvaprasaktistathAvivazandAbhAvAditAta mAha anArabhyeti / sAmAnyavidhiriti / tathAca sAmAnyavidhitvAt yAgasAmAnya meSAsana viSayaH / parantu prakRti vikRtisAdhAraNayAgasAmAnyaparatve vikRtau paunarutthApatteH sarvvaprakRtiviSayatvamevAsA niyatamitibhAvaH / zrutiliGgavAkyaprakaraNetprAdisUtre prakaraNAdInAM vAkyaparabhUtatayA vAkyAddurbalatvAbhidhAnAdAha tadidaM vAkyamiti / wara prakaraNAdibhyo vAkyasA valattvAdeva / indrAnaiti / zracAyamAzayaH / darzapaurNamAsayoH zrUyate / sUktavAkena prastaraM praharatIti / prastaro darbhamuSTimA praharaNamagrI pracepaiti nyAyamAlA / tasmi' va sUktavAke vAkyadayaM zrUyate / yathA anISomAvidaM harirajuSetAmavovadhatAM mahojyAyosaraAmiti / tathA indrAna irda havirajuSatAmavodyatAM mahojyAyoskrAtamiti / ana groSImAvidaM havirityAdi vAkyaM paurNamAsayAgakAle viniyoktavyaM paurNamAsadevatApratipAdakatvAt / indrAgrI idaM havirityAdivAkyantu darzayAgakAle viniyoktavyaM darzadevatAprakAzakatvAt / ekaikavAkyasyApi sUktavAcakatvAt vibhajya viniyogo na doSAya / natu prakaraNAdubhayavApi vAkyasyaviniyogaiti eaterdhyarefeatepAde miAntitam / tatra saMzayaH / kimamAvAsaprAyAmindrAnI idaM havirityAdi samagramantra' paThitvA anISomAvidaM havirityAdimantA anISomapadaparityAgenAvaziSTamidaM havirityAdi For Private And Personal
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / padanAtamapi paThanIyam / tathA paurNamAsAmagrISomAvidaM haviritAdi samayamantra paThitvA indrAgro idaM haviritapAdimantrasA indrAgripadaparityAgenAvaziSTamidaM haviritatrAdipadajAtamapi ptthniim| tathAsatAnyadevatAvIpakapadasyAnyadevatAyAge viniyogaH parihataH syaat| samAca iyoreva mantrayorabhayayAgAGgatvapratipAdakI darbhapaurNamAsaprakaraNapAThaH samAhitaH / yata: paurNamAsayAgIyaprastarapraharaNepi mantradayasya pAThI darzayAgIyaprastarapraharaNepi mantradayasA pAThaH sidhyati / parantu paurNamAsamAge indrAgrI idaM haviritAdimantrasya indrAgripadamAtraparitapAgastathA darzayAgepi panISomAvidaM haviritadhAdimantrasA agrISomapadamAvaparitAAga iti vizeSaH / athavA agrISImAvitAsA indrAgrI itAsA ca idaM haviritapAdyavaziSTAMzenAnvitavayA ekavAkyatApanatvena ekAMzaparityAgenAvaziSTAMzasA viniyogAsambhavADAkyavirodhena ekaikasamagramantrasA ekaikayAge viniyoga eva shaastraarthH| itAva vAkAprakaraNayoH samavAye vAkA blvt| prakaraNantu durbalam arthaviprakarSAt / tathAhi darza agrISImAvidaM haviritAdimantramA idaM haviritavAdyaMzamAtra paThyamAne ajuSatAmitavAdInAM kartRpadasAkAvatayA prakaraNena prathama tAvadindrAgUipadAnvayarUpaM dhAkA kalpanam / tena vAkeAna indrAgiprakAzanasAmarthyarUpaM liGga kalpanIyam / saJca liGgamanena mantrabhAgema indrAgiviSayA kriyAnuSThe yeti viniyojikA atikalpayati / evaM paurNamAse indrAgI idaM haviritagrAdimantramA idaM haviritapAdyaMza mA paThyamAne bhajuSatAmitavAdyAkAhAnihattaye prakaraNena agrISomapadAnva yarUpa vaakaaklpnm| tena liGgakalpanam / tena viniyojakazrutikalpanamiti / ata: prakaraNaviniyogayormadhye vibhirvyvdhaanm| agrISomAdipadasahita samagravAkAntu zrUyamANatayA kalpanIyatvAbhAvena liGgabhUtI eva kalpayitvA viniyogamavagamayatIti valavatA vAkAna viprakaSTArthasA prakaraNasaya bAdhitatvAt agrISomamantrasA paurNamAsayAge indrAgrimantrasya darzayAge iti vibhaThya viniyoga eva karttavya iti / evameva nyaaymaalaa| evaJca indrAnI ida havirityAdarekavAkyatvAddazAGgatvaM na tu prakaraNAddarzapaurNamAsAGgatvamitepratanmUlasthAya vAkyArthaH / ... indrAgnI ityAdaH indrAgnI ityAdisamagramantrasya / ekavAkAtvAt parasparAnvitatvAt / aMzavizeSaparityAgena For Private And Personal
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 58 arthasaMgrahaH / . ubhayAkAGkSA prkrnnm| yathA prayAjAdiSu samidhI yajatItAdau vAkye phalavizeSasyAnirdezAt samidayAgena bhAvayediti vodhAnantaraM kimitAstyupakAyAkAGkSA / pATha vAkAtvAnupapatteritibhAvaH / darzAGgatvaM darzayAgasya vAGgatvam / evakAragarbhavAt na punaraMzavizeSasAhityarAhityAbhyAM darzapaurNamAsIbhayayAgAGgatvamiti vyavacchinatti makhiti / darzapaurNamAsAGgatvamiti / indrAgnI ityazavizeSasAhitAna darzayAgAGgatvaM tadaMzarAhitAna paurNamAsAGgatvaM prakaraNavodhitamevaM netyarthaH / idam pa. lakSaNam / agrISomAvidaM havirityAbhrekavAkAvAt paurNamAsAGgatvaM, na tu prakaraNAddarzapaurNamAsAGgatvamityapyudAhAya'm / prakaraNaM lakSayati ubhayAkA ti| aGgAGgitvenAbhimanayIH parasparAkAtyarthaH / ubhayetikaraNAt anyatarAkAGkSAyAH prakaraNatva na syAditi drshitm| tena darzapaurNamAsAbhyAM khagaM bhAvayediti khargabhAvanAyAH kathamityAkAjhAyA anivRttI paThitasyApi avagIraNabhAvasA na prakaraNAddarzapaurNamAsAGgatva "yo brAhmaNAyAvaguret taM zatena yAtayA"dityAdivAkAna phalavattvAbhidhAnAt darzapaurNamAsau prati tasAAkAGgAvirahAt / evaM prakRtivahitatirityatidezena vikRtiyAgIyaphalabhAvanAyAH kathamityAkAzIpazamAt tadIyApUrvAGgAnAmAkAhAsattvepi na prakaraNAdakatvaM, kintu sAnidhyarUpasthAnAdeveti sidhyti| ubhayAkAGkSA pradarzayati yatheti / phlvishesssyaanirdeshaaditi| vAkya phalavizeSazrutau pradhAnataiva sthAdata stadabhAvAdaGgatvAvazyakatayA upakAryAkAjhA sambhavatAbetibhAvaH / kimitIti / kiM bhAvayeditApakAr2yAMkAjhA'stIta granvayaH / upakAryasya phalajananasamarthokartavyasA kasAcit pradhAnayAgasA bhAvyatve nAkAjhA astItyarthaH / niSphalatayA samiyAgena amukayAgaM bhAvayediti pradhAnayAgavizeSasyaiva bhaavytvaavshyktvaat| sannihitayAgavizeSeNaiva bhAvanAnvayAdupapattau vizvajinnavAyAt vargasya bhAvyatvakalpanAyAM gauravAceti bhAvaH / nanvevaM vizvajitA yajetetyavApi tadavyavahitapUrvopadiSTayAgavizeSasIva bhAvyatvamastu alamAnumAnikakhargakalpanayeti cenna / tadavyavahitapUrvopadiSTayAgavizeSasA For Private And Personal
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / darzapaurNamAsavAkyepi darzapaurNamAsAbhyAM svargaM bhAvayediti vodhAnantaraM kathamitAkhaprapakArakAkAGkSA / itthaJcobhayAkAGkSayA prayAjAdInAM darzapaurNamAsAGgatvam / taJca prakaraNaM dvividhaM, mahAprakaraNamavAntaraprakaraNaJceti / tatra mukhyabhAvanAsambandhiprakaraNaM mahAprakaraNam / tena ca prayAjAdInAM darzapaurNamAsAGgatvam / etacca prakRtAveva, ubhayAkAGkSAyAH sambhavAt / na tu vikRtau, tatra prakRtivaddizatiH karttavyetAtidezena kathambhAvAkAGkSAyA upazamenA For Private And Personal pU kathambhAvanivRttervizvajitampratyAkAGgAviraheNa ubhayAkAGgArUpaprakaraNAbhAvAt / evaM tarhi samiyAgaM prati kasyAkAGkSA varttate yamupakAryyamavagacchAma ityata zrAha darzapaurNamAsavAkeApIti / upakArakAGkSA. yAgasvarUpotpAdake tikarttavyatAkhyaH vyApArAkAGkSA | atItAnenAnvayaH / ityamidampUkAreNa / prakaraNaM vibhajati taceti / mahAprakaraNaM lacayati taceti / tayoH prakarayormadhye / mukhyati / mukhyabhAvanA yAgena svargaM bhAvayediti phalabhAvanA | tatsambandhiprakaraNaM tatsamvandhinI ubhayAkAGkSA / tena mahAprakaraNena / darzapaurNamAsAGgatvaM prAguktaprakAreNa / etacceti / mahAprakaraNamitArthaH / prakRtAveva mahAprakaraNasAve hetumAha ubhayeti / vikRtau tadasAve hetumAha taceti / upazameneti / tathAca saurthaM caru' nirvvapet brahmavarcasakAma itAva sUryadevatAka carunirvapaNena brahmavarcasaM bhAvayeditAta jAyamAnApi kathaM bhAvayedityAkAGkSA. prakRtivaditAtidezAdAgreyadharmaprAptAva zAsyati, na tu vidhyantasmutthApayatItibhAvaH / apUrvvAGgAnAmapIti / pUrvvasmin prakRtAvaprAptAni apUrvvANi tathAvidhAnAmaGgAnAM prayAje kRSNAlaM juhotItyAdizrutyA sauryyayAgavizeSe vihitAnAM kRSNalahImAdInA mitArthaH / apikArAdatidezaprAptaprAkRtAGgAnAJca / viniyogaasmbhvaaditi|
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / pUbAGgAnAmapyubhayAkAjhyA viniyogAsambhavAt / tasmAdapUrvAGgAnAM sthAnAdeva vikatArthatvamiti / aGgabhAvanAsamvandhiprakaraNamavAntaraprakaraNam / tena cAbhikramaNAdInAM pryaajaadynvm| tacca sandazenaiva tathAca prAkRtAGgAnA viniyoga aGgAGginIrubhayorevAkAGghAvirahaH / apUrvAGgAnA viniyoge tu ekatarasagrAgina evAkAGkSAviraha itAbhayavIbhayAkAGkSAvirahasamA vizeSAdujhyAkAGa kSAyA na prayojakatvamitibhAvaH / nanu vikRtI prakaraNAbhAvepi prAkRtAGgAnAmatidezAdeva tadarthatvaM smpdyte| apUbAGgAnAntu prakaraNAbhAve kutastadarthatAsiddhirityata Aha tsmaaditi| prkrnnaabhaavaaditaarthH| sthAnAt sAnidhyAt / avAntaraprakaraNaM lakSayati aGgeti / aGgabhAvanA aGgAvidhivodhitabhAvanA prayAjairapUrvaM kRtvA yAgIpakAra bhaavyeditaavmaadiruupaa| tatsambandhiprakaraNa satsambandhinI ubhayAkAGkSA / sena avaantrprkrnnen| abhikramaNaM hImakAle AhavanIyamabhita: snycrnnm| homakAlAhavanIyasamIpe vartanamiti yAvat / ataeva bhaassykaarairbhihitm| "abhikramaNena samAsIdati AhavanIyaM kii| iyamabhuyapAyabhUtaM homsaa| dUrAhA abhiprasArya istam juhuyAt samAsaudehA abhikramaNena / tasmAdabhikramaNamupakarIti hImasati / " manu phalabhAvanAyAmeva kathambhAvAkAGkSA natvaGgabhAvanAyAmitAvAntaraprakaraNa na mantavyamitAkardazimatameva sAdhIyaH / ataeva zaukhadIpikAryA tanmataM varNitam / phalavanAvanoDU takathambhAvatirIhitAH / daivAGgAnAM kathambhAva: prAduHSyanti tamantarA // taM phlbhaavnaakthmbhaavm| nacAvAntaraprakaraNAbhAbe yo vai prayAjAnA mithana veda sa samidhI valauriva yajatItAdizrutayA prayAjAnuvArdana vihitAnAmapi prayAjAGgatA na sagrAdAkAGkSAvirahAditivAcyam / avAntaraprakaraNAbhAvapi For Private And Personal
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / jAyate / tadabhAve cAvizeSAt sarveSAM phalabhAvanAkathabhAvana grahaNaprasaGgena prdhaanaanggtvaaptteH| . ekAGgAnuvAdena vidhIyamAnayo raGgayorantarAlavihitatvaM sandezaH / ythaa'bhikrmnne| tadhi "samAnayata upabhRtastejo vA" ityAdinA prayAjAnuvAdena kiJcidaGga vidhAya vidhIyate "yasyaivaM viduSaH prayAjA ijyante prebhyo lokebhyo vAkAsava viniyojakatvena pryaajaagtaasiddheH| ato'bhikramaNAdInAM phalabhAvanAkathambhAvAkAkSAviSayakhena darzapaurNamAsAGgataivAstu, alamavAntaraprakaraNakalpanayetAta pAha sjheti| avAntaraprakaraNacetArthaH / sandaMzena pryaajaanggvidhiinaamntraalvihittvn| avAntaraprakaraNAnaGgokAra sandazapatitAnAmapi pradhAnAGgatvApattA bhyAyavirodhaH samAditagrAha tadabhAva iti| avAntaraprakaraNAbhAve itArthaH / bhavizeSAt aGgAGgatve prmaannaabhaavaat| sarveSAM prayAjAdivat prayAjAdyaGgasandaMzapatitAbhikramaNAdInAJca / phalabhAvanA prdhaamvidhiviidhitbhaavnaa| tadIyakathambhAvena kathaM bhAvayediti tdaakaanggyaa| grahaNaprasaGgana upasthApyatvasambhavena / pradhAnAGgatvApattaH drshpaurnnmaasaanggtvaaptteH| tathAca sandezapatitanyAyavirodha itibhAvaH / tathAca zAstradIpikAyAM siddhAntaH / bhavedeva prajAjAnAM nAsti prakaraNaM yadi / teSAM vacanasaMyuktA ye guNa vihitAH purA // pazcAJca ye vidhAsyante taiH sandaSTamidaM zrutam / abhikrAmaM juhotIti na tato'nyatra gacchati // sandaMzaM lakSayati ekaaneti| ekasya yasya kasyacidaGgastha anuvAdanetyarthaH / antarAle agaavidhihymdhybhaage| sandaMzasA sthAnamupadarzayati ytheti| abhikramaNe aGgavidhiddayamadhyapAtitvarUpaH sandaMzaH kathaM pratyetavya itthatAha taddhIti / hi yasmAt tat abhikamaNam itAdinA kiJcidaGga vidhAya abhikrAmaM juhoti abhijityai iti For Private And Personal
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 62 arthsNgrhH| bhATavyAjudate abhikrAmaM juhotyabhijitya iti / anantaramapi prayAjAnuvAdena "yo vai prayAjAnAM mithunaM veda" ityAdinA kiJcidaGga vidhIyate / ataH prayAjAGgamadhye abhihitamabhikramaNaM tadaGgam / prayAjairapUrva chatvA yAgopakAraM bhAvayediti jJAte kathamebhirapUrva karttavyamiti kathambhAvAkAjhAyAH sattvAt / sAca sandezapatitairabhikramaNAdibhiH shaamyti| nacAGgabhAvanAyAH kathabhAvAkAjhA'bhAvaH / bhAvanAsAmyena tatrApi tatsattvAt / vidhIyate, anantaraJca ityAdinA kiJcidaGga vidhIyata itAnvayaH / yataH prayAja sambandhi kiJcidaGgavidhAnAnantaramabhikramaNaM vidhIyate pazcAcAparaM prayAjasambandhA vidhIyate tasmAdabhikramaNe prayAjAGgasandezaH sidhyatItArthaH / yasA yjmaansaa| preti nudatavRtAnvayaH bhATavyAt shvo| abhikrAma AhavanIyasamIpaM gatvA / abhijityai jayAya / mithunaM vedevAdinetyAdipadAt sa samidhIvahauriva yajatItAsarapratIkaparigrahaH / idamupalakSaNam / yovai prayAjAnAM mithunaM veda sa samidhI vahvauriva yajatItAnantarAnAtayA "prayAjAniSTA havauMSyabhidhArayatIti zrutayA etAvatA pradezeva prayAjasamApanAbhidhAnAt havirabhidhAraNapUrva kriyANAM prayAjAGgatvAvagamAdapi abhikramaNamA prayAjAGgasandaSTatvaM prateAtavyaM / upasaMharati ataiti / nanu pradhAnavidhAveva kathabhAvAkAGkSAyAH sadbhAvena kathamaGgAnAmaGgasambhava itAtI'GgavidhAvapi kathambhAvAkAGkSA pratipAdayati pryaajeriti| jJAte iti| liGpadatvAvizeSaNa tatzrutayA bhaavnaajnyaanmvshymbhaavautibhaavH| ebhiH * prayAjaiH / shaamytiiti| abhikramaNadizrutayA prayAjAdibhirapUrvakaraNaprakArajJAnAditibhAvaH / nanvaGgavidhau liG padazrutayA bhAvanAjJAnepi tatra kathambhAvAkAGkSAyAM mAnAbhAva: / pradhAnavidhAveva tatsattvAt / nahi bhAvanAyAH kathambhAvAkAjhAcyApyatvaM, homakAle For Private And Personal
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| . tadidaM prakaraNaM kriyAyA eva sAkSAdiniyojakam / TravyaguNayostu tdvaaraa| tathAhi yajeta svargakAma ityatra phalabhAvanAyAM savidhipaThitAthUyamANaphalaka kriyAjAtamupakA-kAzyetikartavyatAvenAnveti / kriyAyA eva AhavanIyamabhikrAmamitAva tadabhAvAt / tatrApi tatsanAve anavasthApatte ritetat pariharati naceti / bhAvanAsAmAna aGgabhAvanAyA mukhyabhAvanAtulyatvena yoreva bhaavnaatvaavishessennetiyaavt| savApi paGgabhAvanAyAmapi / tatsadbhAvAt kthmbhaavaakaajhaasnaavaat| tathAca prayAjairapUrvaM kartuM yona jAnAti tasA kathamabhirapUrva karttavyamitikathambhAvAkAjhA sambhavatAvetibhAvaH / etena vidhivodhitakarmaNI lokaprasiddhatve lokArdava tatprakAravizeSasA jJAyamAnatayA tatra kathambhAvAkAjhA jAyamAnApi lokAdeva zAsyati / alaukikatvetu vedamantareNa tatprakAravizeSasya jJAtumazakyatayA mukhyabhAvanAyAmivAGgabhAvanAyAmapi kathambhAvAkAcA avazyameva bhavati zAmyatica vedavAkyAntarasamarpitaprakAravizeSapratipattyeti sidhyati / evaJcAbhikramaNamA pAiyanIyasamIpagamanarUpasA laukikakarmatvena prakAravize Sasya lokAdevajeyatayA na tatra kathambhAvAkAjhA sthAtumaIti / atI nAnavasthApattiH / prakaraNasA viniyogaviSayaM darzayati tdidmiti| kriyAyA eveti| tasmAt kriyAtmakamaGgameva sAkSAt prakaraNaviniyojyamitibhAvaH / kriyAyA evetAvakAraNa dravyaguNayoH paramparAviniyojakatvaM sUcitam / tatra dvAramupadarzayati dravyaguNayIsviti / taddArA kriyaahaarnn| kriyAyAH sAkSAviniyojakatvaM prakaraNasagrIpapAdayati tathAhIti / phalabhAvanAyo yAgena khagaiM bhaavyeditaavruupaayaam| kthmbhaavaakaangkaayaamiti| karaNIbhUtasA yAgasayAlaukikavyApAratayA kena prakAreNa yAgena svarga bhAvayediti karmaNaH prakAravizeSajijJAsAyA AvazyakatvAditibhAvaH / phalavat sabidhAvaphalaM tdnggmitt:| avicchinne kathambhAve yat pradhAnasya paThyate / avijJAtaphala karma tasA prakaraNAnatetukta va sannihitAzrUyamANaphalakakarmaNa evAGgatvaucitAAdAha snnidhauti| upakA-kAjhyeti / etena ubhayAkAhArUpaM For Private And Personal
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / loke kthmbhaavaakaangkssaayaamnvydrshnaat| na hi kuThAraNa cchindayAdityatra kathambhAvAkAGkSAyAmuccAryamANopi hasto'nveti / kintu hastenodyasya nipAtati udyamananipAtane eva / hastazca tahAraivAnvetauti sArvajanInametat / / idacca sthAnAdibhyo vlvt| ataevAkSe rdIvyati rAjanyamiti devanAdayo dharmamA abhiSecanIyasannidhau paThitA api sthAnAva tadaGgam / kintu prakaraNAdrAjasUyAGgAmiti / prakaraNaM saadhitm| itikartavyatAtvena karmaNaH prakAravizeSatvena / nanu kriyAnAtaseyava sannihitAzrUyamANaphalakadravyaguNayorapi kutI nAnvaya itAvAha kriyAyA eveti| evakAreNa dravAmuNayohArIbhUtakriyAvizeSamantareNAnvayasA lIkAdRSTatvaM dyotaate| tadaiva samarthayati nhiiti| anve tiitaanenaanvitm| kathambhAvAkAkSAyAM kuThAreNa vaidhIbhAva bhAvayeditAtra kathaM bhAvayediti jijJAsAyAm / uccAryamANIpi hastenevAyaM prayujyamAnIpi / yadi hastI nAveti vahi kimanvayautAvAha kinviti| nipaateti| iti etat padaiyapratipAdya / udyamananipAtane iti| anvita iti hivcnviprinnaamnnaanussnggH| taddAraNa udymnnipaatnruupkriyaahaarnn| an tiitaanussnggH| sArvajanInaM sarvalokasiddham / epaJca bauhibhiryajatetAcApi nauherna saakssaadnvyH| kintu bauhibhi purIDA nibhAyati puroDAzakaraNakriyAdhAraNabeti siddhm| prakaraNasA sthAnAditI valavalamityAha idshceti| udAharaNapradarzanAyAha ataeveti / sthAnAditI valavattvAvetArthaH / ardiivytiiti| avAyamAzayaH / asti rAjasUyI nAma yajJavizeSaH / tatra pazayAgA iSTiH somayAgAzceti vahavaH pradhAnayAgAH snti| tacAbhiSecanIyAkhyaH kazcit somayAgopi vihitaH / tatsannidhau devanAdayo dhAH samAnAvAH / yathA ardIvyati, rAjanya jinAti, zauna: zepha samAkhyApayatIti / jinAti jyti| zauna: zepha zunaH zephamuni For Private And Personal
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / dezasAmAnyaM sthAnam / tat dvividhaM pAThasAdezyamanuSThAna-: sAdezyaJceti / sthAnaM kramazcetyanarthAntaram / pAThasAdezyamapi 65 biSayakamupAkhayAnaM bahvRcabrAhmaNe samAmnAtamiti mAdhavAcAryyAH / tatra saMzayaH / kiM sannidhirupasthAnAt videvanAdayo abhiSecanauyArthIH / uta prakaraNAdrAjasUyagatapazuyAgAdisarvvayAgArthI iti / tatra prakaraNamA sthAnAdito balavattvena rAjasUyagatasabbaiyAgArthI evaM videvanAdaya iti nirNIyate / tathAhi katAyAmanuvarttamAnAyAM rAjasUyakathambhAvAkAGkSAyAM paThitA videvanAdayo mahAprakaraNena rAjasUyAGgatAmarhanti / abhiSecanIyasA tu somayAgatvena jyotiSToma vikRtitayA prAkRtairebAjarnirAkAGkSIkRtatvAt teSAM tadaGgatvAnupapatteH / sannihitavidhivalAt abhiSecanIyakathambhAvAkAGkSArUpAvAntaraprakaraNaparikalpanApecayA kappra mahAprakaraNasA sannikRSTatvAcca / nanu rAjasUyagatAnAM pazvAdiyAgAnAmapi vikRtitayA nirAkAGkSatvAt kathaM devanAdInAM tadaGgatvaM sambhavatIti cenna / prAtikhikarUpeNa nirAkAGkSatveSi rAjasUyarUpeNa sAkAGkSatvAt / ataeva rAjasUyAya honA utpunAti rAjasUyenejAnaH sarvvamAyuretotyAdyaGgavidhayaH saGgacchante / taddadda vanAdopi tadaGgAnyeva na tu abhiSecanIyasAGgAnIti siddham / samAnadezatvamitArthaH ! pAThamAcAvagata samAna kramaprApta sthAnaM nirUpayati dezasAmAnyamiti / sthAnaM vibhajati taditi / dvaividhyamuddizati pATheti / dezavarttitvamitArthaH / anuSThAneti / ekasmin deze anuSThe yatvena niddiSTatvamitArthaH / ukta vArttikakahniH / tatra kramI vidhaiveSTo dezasAmAnyalakSaNaH / pAThAnuSThAnasAdezyAddiniyogasA kAraNam // For Private And Personal nanu " kramazca dezasAmAnyA" diti sUtreNa kramasA samAnadeyatvamuktam / bhASyavArttikakArAbhyAmapi kramasva tathAvidhalakSaNatvamabhihitam / tat kathaM sthAnaM dezasAmAnyatvena lakSyasItyata Aha sthAnaM kramazvatIti / anarthAntaraM padArthAntaraM na bhavati ekapadArtha evetArtha: / ataeva ha
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / vividha savidhipAThI yathAsaGkhyapAThazceti / sarvendrAmnamekAdazakapAlaM nirbapat / vaikhAnaraM hAdazakapAlaM nirbapedivAvakramavihiteSu indrAgnI rocanAdiva ityAdInAM yAjyAnuvAkyAmantrANAM yathAsaMkhya prathamasya prathama dvitIyasya hitIyamitAvarUpo viniyogo yathAsaGkhyapAThAt / prathamapaThitamantrasya hi kaimayAkAnAyAM prathamato vihitaM kammaiva zrutiIi tauyA kSamatA ca liGga vAkA padAnyeva tu saMhatAni / sA prakriyA yA kathamitApekSA sthAnaM krayI yogavalaM smaakhaaaa| itAva sthAnamA kramavana vyAkhAna sNgcchte| yadyapi vArtika pAThasAdezyasA vibhAgo nakkata nathApi bhAthai kramaza dezasAmAnyAditAtatsvavyAkhyAne pAThasAdevasA yathAsaGgApATha udaahtH| virIdhAdhikaraNe tu kramasamAkhAyo birodha sanidhipATha udAhata itubhayavidhapAThamAdezAsA bhASyAbhimatatva manvAnaH pAThasAdezya hai Sidhya ma vibhajati paatthmaadeshympauti| ataeva zAstradIpikAyAyamAlayorapi kramasA va vidhyamaukatam, yathAsaGgApAThasAdezAsagnidhipAThasAdezAnuSThAnasAdezyabhedAt / sthAnaviniyoga pradarzayiSyan kramaprAptasA pAThasAdezyasA zAstradaupikAdisammata prathamavibhAgaM yathAsaGgApAThamudAharati sarva ti / teSu sthAnavibhAgeSu madhye / kramavihiteSu kramaNAbhihiteSu karmasu / itAdaunAm indrAporocanAdiyaH pravarSaNinya ityAdi, indrAgrau navati: puraH nathahanA itAdi ca yanmantrayugalaM sdaadaunaam| yAjyAnuvAkAmantrANAmiti / teSu kazcit yAjyAkhImantraH kazcizAnuvAkayAkhayomantra itArthaH / prathamasA prathamayugalasA / ataeva tanmantrayugalamabhidhAya "pUrva yugalaM pUrvasya aindrAmastha uttaramuttararya ti bhASyam / yadyapi zAsvadIpikA nyAyamAlAdAvanyadudAharaNamupanyala tathApi bhASyakArasammatatvAt granthakatA etdudaahRtm| yathAsaGgyapAThAdimiyIge yuktimAha prthmeti| hi yasmAt / kaimartheti / kimrthtvruupaakaangkssaayaam| ayaM mantraH kasupakuryAdityevaM rUpAyAmAkAGkSAyA For Private And Personal
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| prathamamupatiSThate smaandeshtvaat| evaM dvitIyamantrasthApi / vaikatAGgAnAM prAkRtAGgAnuvAdena vihitAnAM sandaMzapatitAnAM vikkatyarthatvaM savidhipAThAt / yathA aamnhomaadiinaam| teSAM hi kaimarthyAkAhAyaryA phala vitatyapUrvameva bhAvyatvena sambadhyate upasthitatvAt / khatantraphalakalve vizvati snidhipaatthaanrthkyaaptteH| miti yaavt| upatiSThate buddhau vissyiibhvti| samAnadezatvAt karmamantrayIIyorapi karmasamAmnAyamantrasamAnAyasambandhiprathamasthAnarUpaikadezayarttitvAt / hitIyamantrasamApauti / kaimarthyAkAGkSAyAM dvitIyaM kama vopatiSThate itizeSaH / sannidhipAThAdiniyogamA pradeza darzayati vaikRtAGgAnAmiti / vikRtI vishessvihitaanggaanaamityrthH| praakRteti| atirdazAgataM yat prAkRtAGka tadanuvArdana vihitAnA dharmANAmityarthaH / sandazapatitAnAM vaikavAGgakIrtanaparavAkyajAtamadhye updissttaanaam| vikRtyarthalaM viktaapkaarktvm| udAharati yatheti / paamnhiimaadaumaamiti| vaizvAnarauM sAMgrahAyaNI nipet grAmakAma iti zrutivihitakAmyeSTisannidhau "AmanasyAmanasA devA iti tikha AhutIrjuhItIti zrutayA bhAmanahomA vihitaaH| teSAM sannidhipAThavalAt vikRtibhUtasAMgrahAyaeyaGgatvamiti siddhAntitaM cturthaadhyaaycturthpaard| AdipadAt prayAje kRNAlahImANa parigrahaH / tathAhi saurya cara' nipet brahmavarcasakAma iti zrutivihitasA sauryayAgasA prAgne thavikRtitvenASTamAdhyAyaprathamapAda siddhAntitatvAt tatrAgne yadharmANAM prAptayA prayAjIpi prAptaH / tatra prayAje kRSNalaM juhItIti bhASyabhUtazrutayA pariprAptaprayAjAnuvAdama tadIya dravyasthAne kRSalaM vidhIyate / teSAJca kRSNalahomAnAM sannidhipAThAt sauryyaagaanggtvm| sandazapatitAnAM sanidhipAThAMt vikRtya ve hetumAha teSAM hoti / kamarthyAkAGkSAyAM ki prayojanakatvAkAGkSAyAm / vikRtyapUrva sannihitavikRtiyAgApUrdhvam / bhAvyatve neti / Amanahomena For Private And Personal
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / "... pazudhamANAmagnISomIyArthatvamanuSThAnasAdezyAt / aupavasathye'hi agnISomIyaH pazuranuSThIyate / tasminneva dine te dhammAH ptthynte| atasteSAM kaimarthavAkAGkSAyAmanu vikRtApUvaM bhAvayediti vIdhAditibhAvaH / upasthitatvAditi / sannihitatve netibhaavH| nanu teSAM pradhAnakarmataiva svIkriyatAM kalpAtAJca vizvajinnAyAt svarga: phalamitAta Aha svtntreti| anusstthaansaadeshymdaahrtipshviti| ayamAzayaH / jyotiSTome eyaH pazavaH smaammaataaH| agnISomIyaH savanIyo anuvndhyshceti| tavAgnISImIya zrIpavasathyanAmake ahani vihitH| yI daukSito yadagnISomIyaM pazumAlamateti zruteH / taduttaratra sautye ahani savanIyaH smaanaatH| Azvinagraham gTahItvA trihatA yUpaM parivIyAgne yaM savanIyaM pazupAkarItIti zruteH / anuvadhyasvavabhRthAnta smaamaatH| aupavasA ahaNi pazudhAH zrUyanta / teca upAkaraNaM, paya'gnikaraNam, upAnayana, vandhI, yUpe niyojana, sajJapanaM 'vizasanamityevama dayaH / iti bhASyanyAyamAlAkArAdayaH / upAkaraNaM prajApaterjAyamAnA imaM pazumitavAjhyA . sayAM pazIrupasparzanam / dabhacAlayA triHpradakSiNI karaNaM paryagnikaraNamiti maadhvaacaaryaaH| mahAprakaraNAt jyotiSTomAGgatvena prAptA api pazudhA stasA somayAgatayA abhiSavAdidharma sAkAGadatvena upAkaraNAdau pazudhameM mirAkAGkSatvAt tadaGgapazuyAga evAnvIyanta / tarhi avizeSAt viSvapi pazuSu pazudhA avatiSThantAmiti puurvpkssH| tathAca tRtIyAdhyAyaSaSThapAda pUrvapakSasUtram / tulyaH sarveSAM pazuvidhiH prakaraNAvizeSAditi / evaM prApta ucyate / atyatra vizeSaH sAnnidhyarUpaH / tathAhi sautAmAmakAdaGgaH pUthvatra aupavasathyanAmake aGgi dhiNAnimANAdUrlDa mete pazudhamA AmnAtAH / agnISomIyapazorapi tadeva sthaanmitaanusstthaansmaanrdeshtvm| savanIyasA sautAAhavihitatayA anuvabhyasAApi avabhRthAntavihitatayA dinAntarAnuSTheyatvena For Private And Personal
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| TheyatvenopasthitaM pazkhapUrvameva bhAvyatvena sambadhyate / tacca sthAnaM samAkhyAtaH pravalam / ataeva zundhanamantra : saanaayypaatraanggpaatthsaadeshyaat| natu pauroDAzikamiti samAkhyayA puroddaashpaatrnggm| vibhinna dezatvamitAnuSThAnasAdezya rUpasthAnAdagISomIyapazcaGgatvameva pazudhANAM / na tu savanIyAnuvandhyAGgatvaM tyiisvtideshaadhrmpraaptiH| tadukta' paarthsaarthimiyH| agnISImIya evAtI vidherdhamA vyavasthitAH / / anyatra tvatidezena gacchanti na vidhAnata iti // mUle ata iti / agnISomIyapazIH pazudhamANAJca samAnadinAnuSTheyatvena vihitatvAdityarthaH / teSAM pazudhANAm / kaimA kAjhAyAM kiMphalakatvAkAGkSAyAm / anuSTheyatvena ekadinAnuSThe yatvena / upasthita jhaTiti pratau tm| pazcapUrvamagnISomIyapazvapUrvam / bhAvyatvena phalatvena / ebhirdharmora goSImIyapazcapUrva bhAvayediti vIdhanAditibhAvaH / - sthAnasA samAkhAtI * valavattvamAha tcceti| ateveti| samAkhayAMta sthAnasya valavattvAde vetyarthaH / zundhanamantra iti| avArya vitaraH / darzapaurNamAsakANDAntargataM kiJcit kAnDaM paurIDAzikamiti smaakhdaayte| yatra purIDAzopayoginI vidhayaH zrUyante / puroDAzamarhati pauroDAzikamiti samAkhAyA tatkANDItAnAM pAtrANAM karmaNAM mantrANAJca purIDAzIpayogitva pratIyate / evaJca zundhadhva devAya karmaNe iti mantrasaprApi tasmin kANDe paThitatvena tatkANDapaThitapurIDAzapAtrANAmukhalamuSalajuhvAdInAM zunchanArthatva samAkhAyA sidhyati / pAThasAdazyarUpasthAnena tu sAhAyya pAtra zundhanArthatvaM vITate / tathAhi tasi. neva kANDe zrAdAvizvavarhi:sampAdanam taduttaraM sAnnAyyapAtra' tadanantaraJca suSTinibApa iti trayANAM padArthAnAM krameNAbhidhAnam / mantrANAJca prathamamibhavahi:sampAdanaviSayo'nuvAkastadanantaraM zumbadhva' devAya karmaNe ityanuvAkastaduttaraJca muSTinibApaviSayo'nuvAka iti krameNAbhidhAnamiti yathAsaGgyakramarupapAThasArdazyAt sAnAyyapAvazundhanArthatva' 'sidhyati / tadeva sthAnasamAkhAyovirodha - sthAnaM valavat / For Private And Personal
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 70 arthasaMgrahaH / pauroDAzakasamAkhAyAM hi prakRtiH puroDAzamabhidhatte / tatipratyayena ca kANDam nacaitayoH sambandhaH kenacidabhidhIyate / yathoktam / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pArka hi pacirevAha karttIraM pratyayopyakaH / pAkayuktaH punaH karttA vAcyoneksA kasAciditi // tayoH samabhivyAhArAdeva parasparayogaH kalpayitavyaH / tathAhi kRtya. puroDAzapAvasannidhirnapratyacI bhavati / kinvarthApacyA kalpate / yadyuktaH sannidhirna syAt tadA mantrapratipAdakagranyasA pauroDAzikasamAkhA na syAditi / tasmAt kAsamAkhAyA sannidhiM parikalpana tadanyathAnupapattyA parasparAkAGkSArupa prakaraNaM kalpayitvA taGkAreNa vAkyaliGgazrutIzva kalpayitvA tayA zrutyA viniyogo vAcya iti samAkhyAyA arthaviprakarSaH / sAnnAyyapAtrazundhane mandasA sanidhistu yathAsataprapAThAt pratAca eva / tena pratyacasannidhinA prakaraNAdInAM caturNAmeva kalpanAt sannidhiH sannikRSyate / tasmAt krameNa samAyAM vAdhitvA sAnAyya - pAzundhana eva manvoviniyujyate iti siddham / yadyapi zrutiliGgAdInAmekaikavirodhodAharaNameva granthakatA pradarzitam tathApi zrutervAkyAdibhizcaturbhirliGgasA prakaraNAdibhistribhirvAkAsA ca sthAnasamAkhyAbhyAM dAbhyAM virodhe vaslavavodAharaNAni tantravArttike anusandha yAni / nanu zrutAdibhi rliGgAdayo vAdhyanta kaM tatra kIdRzo'yaM vAcaH prAptavAdhISprAptavAdhI vA / nAdyaH / user frarvatvAdhAnupapatteH / nApi dvitIyaH / aprAptasya vAdhAsambhavAt / tasmAddAgha eva nAyamiti cet / ucyate / prAptatva' vyavahAyyatayA pramANavizeSapratItatvam / natvatAntapravRttatvam / anuSThAnarUpaphalaparyavasAnAbhAvAt / aprAptatva' vyavahAryatayA prabhAvavizeSApratItatvam / vAdhI nAma vyavahAraprativandhaH / prAptavAdhastu vyavahAryyatayA pramANapratipadmArthasA vyavahAra prativandhanam / aprAptavAdhI vyavahAryatvena pramANApratipannasA vyavahArapratibandhanam / evaJca prAdibhi rliGgAdipratItArthavyavahAranivAraNamaprAptavAdha eva / prathamatI liGgAdidarzanenArthavizeSapratipattAvapi zrutAdibhistaca tava liGgAdInAM pramANAbhAsaukatatvena tatpratItArthasA pramANapratItatvAbhAvena asurer nivAraNaer For Private And Personal
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir prthsNgrhH| 71 praaptbaadhtvaasmbhvaat| liGgAdipratItarthamA vAdhAt linAdaunAmapi vaadhytvvypdeshH| ye tu zAstrapradezeSu prAkRtasA baikRtena, sAmAnyasA vizeSaNa, parazAkhA vihitasA khazAkhAvihitenetAdayo bAdhAsa prAptavAdhA eva / tathAhi tatprApakasA pratidezAdeH pramANasA pramANAntaraNa prabhAgAbhAsIkaraNAsambhavAt / pramANapratItArtha vyavahArasava pratI tennitvakalpanayA nirodhI matu pramANasApramANatvakalpanayA prmaannaaprtiitaarthvyvhaarsaa| sathAcokam / sAmAnyakAraNAt prApta pUrva vAdhakagIcaram / vAdhakena valIyasvAnmRdhaitaditi kalpAte // maca tatrApi bakratArAdinA patidezAdipramANamapramANIkriyatAM yena prAkata. kumAdeH pramANapratItArthavaparItAm sAditi vaacym| atidezasyApramANatve kuzamayavaIiSa vANAntarasyApi vikRtaavsmbndhaaptteH| padi juhotItyanena pAhavanauye juhotItAsApramANIkaraNe homaantrpyaahvnauyaapaaH| parazAkhA vidhImAmaprAmANye dhaakaakssitaanaampynmvyaanupptteH| zrutayA yaba liGgamapramA kriyate yathA gAIpatyazrutayA aindraliGgam / talliGga' tavaiva pramANatvenIpasthita navayavApi tasA viniyojakatvamastIti tasAtAntikarmavAprAmANyam / evaM liGgAdinA vaakyaadiprviitaarthvaadhpi| zrutpAdirUpavAdhakAbhAvayati sthalAntare tu pandhasaiva liGgAde viviyogapramANatvaM na tu vAdhakasthalIyaliGgAderiti draSTavyam / makasA pAvasA herUnyaprasannA iti vaacym| bAdhyabhedena prAmANikaI kmyvyvhaarsyaadosstvaat| tathAcoktam / ga vAdhasakarUpatvameSitavya niyogataH / na kiJcisiddhIha nAnArUpya pramANavat / bhASyalatAtu bAvasakarUpyameva saadhitm| vArtikakArAdibhireva kaaymkRtm| evaM pratyakSeNAnumAna, yathArthajJAnena bhAnti jJAna, pratyakSAdyanupalabdhi paryantaiH Sar3a bhiH pramANaH pramANAmAsaH, zrutyA mRti, rAtApigautama tayA banAmavigauta ma tiH, adRSTArthayA sA tayA dRSTAyA mA ti:, zrutiprabhavayA liGgAdiprabhavayA parthavAda prabhavayA ca ma tyA prAcAraH, sIpyabhiyuktatarAcAraka, sandigdhamasandigdhana, durbalA For Private And Personal
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 32 www.kobatirth.org arthasaMgrahaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir samAkhyA yaugikaH zabdaH / sAca vividhA bediko laukiko ca / tatra hotuzcamasabhakSaNAGgatvaM hoTacamasa iti vaidikasamAkhyayA / adhvastattatpadArdhAGgatvaM laukikyA zradhvaryavamiti samAkhyayeti saMkSepaH / / zrayaM valavadAzrayeNa upasaMhArasthamupakramasthena, tAntAdRSTArthaM niyamAdRSTArthena, ArAdupakArakatvaM sAmavAyikatvena, anekArthavidhAna me kArthavidhAnena, anekazabdArthatvamekazabdArthatvena, bahuvAdhI alpavAvena, nitAm naimittikena, anAramyAdhItaM prakaraNAdhItena, paurvvAparyeNa virodhe pUrvvaM pareNa, niSprayojanaM saprayojanena, brAhmaNakramI mantrakrameNa, devatAzrayaM dravyAzrayeNa pazcAdAnAtaM pUrvvImAtena, alpaM bhUyasA, gauNaM mukheAna, sAvakAzaM niravakAzena, aGgaM pradhAnena, adharmaH pradhAnadharmeNa evamanyadapyanyena yat vAdhyate tava kasAcit prAptamAdhatvaM kasAcidaprApta'vAtvaJcakrograhanIyamiti / samAkhyAyA viniyojakatvapradarzanAya tAm lacayati samAkhyeti / yaugikaH vAntarniviSTapadasamudAyArthAnvayena yo'rthaH pratIyate tadbodhakaH / etat samAkhyAyA lakSaNamuktam / etena samyagAkhyAyate aneneti vyutpacyA rUr3ha yogarUr3ha, yaugika, hRdayaugikarUpavAcakamAtrasyaiva samAkhyAtvaM vyAvartyate / ataevoktaM yogavalaM samAkhyeti / sA samAkhyA / vaidikI vaidikazavdamAcIpayogiyoganiSpaNA | aferrA laukikI / tava vaidikIlaukikyormadhye / camasabhacaNAGgatvaM camasagatasomabhacaNAGgatvam / hoTacamasatauti / zrayamarthaH / jyotiSTome sImobhakSaNauyo naveti saMzayaH / yadyapyevaM zrUyate pretu hotuzvamasaH pra brahmaNa: prodagAtRNAM prayajamAnasya prayantuM sadasyAnAmiti / tavApi camasasambandha eva hotuH pratIyate na sImabhakSaNam / aa pramANAbhAvAna bhakSaNIyaH soma iti pUrvapace prApte tRtIyAdhyAyapaJcamapAda siddhAntasUtram / camaseSu samAkhyAnAt saMyogasya tanimittatvAditi / For Private And Personal
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / kutaH tumasena saha sambandhasya bhacaNanimittatvAt camaseSu bhacaNamasva / samAkhyAnAt camasazabdasya bhakSaNapAtratvena yaugikatvAt / tathAhi cabhirbhacaNArthastasmAt camati bhacayatyasminnityopAdiko'sac pratyayaH / asya yogasya vaidikazabdamAcopayogiaur rauAdhikaraNavodhaka zvamasazabdI vaidikI samAkhyA / yUpaSI zigrahAdizabdavat zabdopi vaidika eva na lokabyAvahAropayogI / nahi camasAdinAmAna: kecit pradArtha khokavahArAzI vidyante / vayAca samAkhyA hoturbhakSaNAdhikaraNatvAvagamAt bhavayaM pratIyate / nanu camasa samAkhyayA bhakSaNameva pratIyate na somasyeti cenna / somacama iti samAkhyAyA api zravaNAt / tayA hi somabhacaNapAtratA pratIyate / yaJca samAkhyA laukikI / itthaJca vaidikalaukikasamAkhyAbhyAM hITakartRka- acapAvatvaM sImakarmakabhacaNapAvatvaJcetyavadhAraNAt hotu zramasasthivasomabhakSaNopayogitvaM sidhyaafa | ataeva sa yadi rAjanyam vaizyaM vA yAjayet sa yadi somaM nna vibhacayiSet vyayovastibhaurAhatya tAH sampiSya dadhani unmamRjya tamasmaM bhakSyam prayacchet na sImamivi bhASyadhRtazrutyA abrAhmaNayAjane sImabhacaNapraviSedha papate / khaukika samAkhyodAharaNamAha adhyayyauriti / tattatpadArthIGgatvaM yajurvedavihitanirastratvam / laukikyAiti / adhvayyaH ka mAdhvaryavamivi karmArthataddhitawratr femalfakobhayazabdaniSpAdanopabomitayA baniSpAditazabdasya laukikasamAkhyAtvam / baidikasamA - vaidika zabdamAva niSpAdanopayogipratyayanivyayasyaiva I tvAt / cacAyamAzayaH / yAjyApuro'nuvAkapAThAdayo dhana Rgvede proktAH / donanipAdayo yajurvede / bhAjyatovapAThAdayaH sAmavede | as were - kavi ete dhara ivi niyAmakAbhAvAt yena kenacihatvicA yaH kazviddhamma'nuSTheya anyamiyamaH prapnoti / vathA hautramAdhvaryavamaudgAvamiti samAkhAzca zrUyante / afra athasamAkhyAbhiH RgvedinA RtvijA karttavyaM hautram / yajurvedinA RtvijA karttavyamAdhvaryavam / sAmavedinA RtvijA karttavyamaudgAtramityeva pratIyate atu tacatkarmmasvarUpam / aba AkAGkSAvazAt Rgvedokta' karmmahauvam / yajurvedokta' karma Aryavam sAmavedokta' karma audagAtramiti tattat karma tena tena karttavyamiti 1 10 For Private And Personal 73
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 74 arthasaMgrahaH / tadevaM nirUpitAni saMkSepataH zrutyAdIni SaT pramANAni / etat sahakRtena viniyogavidhinA samidAdibhirupakRtya darzapaurNamAsAbhyAM yajetetyevaMrUpeNa yAni niyojyante tAnyajAni dvividhAni sirUpANi kriyArUpANiceti / tatra siddharUpANi jAtidravyasaGkhyAdIni / tAni ca dRSTArthAnyeva / kriyArUpANi vividhAni / guNakamaNi pradhAnakamANi ca / etAnyeva sannipatyopakArakANi ArAdupakArakANi Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir niyamaH pramANAntaravirodhAbhAvAt evameva nyAyamAlA tRtIyAdhyAyatRtIyapAde siddhAntitam / saMkSepaiti / nAnAsthAna sthAnAM saMgraha ityarthaH / slokena bhUyo'bhighAnaM vA / zruti liGgAdipramANanirUpaNamupasaMharati tadevamiti / etasya vidheH sahakAribhUtAni SaTpramANAnItyanena zrutiliGgAdInAM viniyogavidheryat sahakAritvamukta' tadupasaMharan viniyogavidhipratipAdyAnAmaGgAnAM dvaividhyamAha etatsahateneti / samidAdibhiH samidho yajatItyAdyuktasamidyAgAdibhiH / I vidhya nAmnA pratipAdayati siddharUpANi kriyArUpANi ceti / siddharUpANi karttRprayatnAsAdhyakharUpANi / kriyArUpANi karttaprayatnasAdhyarUpANi / tAni nirdizati tatreti / siddharUpakriyArUpayormadhyaityarthaH / jAtirbasante brAhmaNo'gnimAdadhItetyAdizrutibodhitabrAhmaNavAdi: / dravyaM vrIhibhiryajetetyAdizrutivihitakrIyAdiH / saGkhyA Agneyo'STAkapAla ityAdizrutAvaSTatvAdirUpA / zradinA devatAparigrahaH / zvetamAlabhetetyAdiguNaparigrahaca / dRSTAni yAgasvarUpanibbAhakatayA dRSTopakArANi / tattadyatirekeNa yAgasvarUpAniSpatte svatprayojanasya dRSTatvameva natvanumeyatvamityevakArArthaH / kriyArUpANi vibhajati kriyArUpANoti / guNakamaNi aGgabhUtadravyAdisamvandhikamANi / pradhAnakarmmaNi pradhAnAGgabhUtakamANi / etAnyeveti / For Private And Personal evakArAt
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 75 cocyante / kamAGgadravyAduddezena vidhIyamAnaM kamma sanipatyopakArakam / yathAvaghAtaprokSaNAdi / taca dRSTArthamadRSTArthaM dRSTAdRSTArthaca / tatra dRSTArthamavaghAtAdi / adRSTArthaM prokSaNAdi / dRSTAdRSTArthaM pazupuroDAzAdi / tahi dravyatyAgAMzanaivAdRSTaM devatoddezena ca devatAsmaraNa' dRSTaM karoti / | " avaghAtasA kriyArUpayorguNakarma pradhAnakarmaNoreva yathAkramaM sannipatyopakArakArAdupakArakasaMjJA / natu siddharUpANAM jAtidravyAdInAM teSAM sAcAdeva yAgazarIraghaTakatvena svarUpanibbIhakatayA upakAratvamAvamiti sidhyati / sannipatyeti / sannipatya dravyAdihAreNa yAgazarIraghaTakIbhUya / upakArakANi yAgajanyApUbrbopayogIni / ArAditi / ArAt dUre sthitvA yAgazarIramaprApya tiyAvat / upakArakANi svApUrvvaddArA yAgApUrvopayogInItArthaH / sannipatyopakArakaM lacayati kamIGgati / avaghAteti / vrIhIna vahanti vrIhIn procatotyAdizrutivihitetArtha: / AdinA peSaNAdiparigrahamantraparigrahava / tasya prayojanabhedena caividhyamAha tacceti / dRSTArthaM dRSTamAtra prayojanakam / evamadRSTArthamivAvApi / tava dRSTArthIdiSu madhye | avaghAtAdIti / tuSyarUpadRSTamAtraprayojanakatvAditibhAvaH / AdipadAtpeSaNaparigrahaH / tasA puroDAza niSpAdanopayogitvarUpa dRSTamAvaphalakatvAt / prokSaNAdauti | AdinA grahaM saMmASTauti saMmArjanaparigrahaH / der vrIhyAdisaMskArarUpAlaukikamAtraprayojanakatvAt / pazupuroDAzAdIti / pazuparda pazukaraNakahomaparam / evaM puroDAzapadamapi / AdinA somakaraNaka homasaMgrahaH / homa devatoddezenAbhiprakSepAvacchinnadravyatyAgarUpaH / TATArthatvamupapAdayati tIti / dravyatayAgAMzena agniprakSepAMzena / adRSTaM yAgajanyApUrvaM karotIti pareNAnvayaH / devatoddezena amuka devatAyA idaM bhavatvitAbhisandhAnena / dRSTamiti / devatAyA idaM bhavatvitAbhisandhAne kRte devatAyA: maraNasya sarvvalokAnubhavasiddhatvAditibhAvaH / For Private And Personal
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / TrayAdyanuddizya kevalaM vidhIyasAna kama pArAdupakAra km| yathA pryaajaadi| pArAdupakArakaJca paramApUrvota pttaabevopyujyte| sannipatyopakArakantu drayyadevatAsaMskAradvArA yaagkhruuppyupyujyte| idamevacAyikarme tyucate / tadevaM nirUpitaH saMkSepato viniyogavidhiH / avAyamAzayaH / yAgAGgapazvAdidravyoddezena agniprakSepavidhAnAdagniprakSepasya guNa kI vm| dravyadvArA yAgazarIraghaTakatayA yAgajanyApUrvopayogitvena sanipatavIpakArakatvamapi vAcyam / devatAyA idaM bhavatu na mamedamityAkArakatyAgasA yAgarUpavaipi tAjya mAmahaviSo'gniprakSepamantaraNa homarupasya pavAdiyAgasya tadapUrvasyacAniyatteragniprakSepasA dravyahAraNa / tayAganiyAdakatA vadapUrvaniSpAdakatAca mntvyaa| tacca na dRSTamAvArtham agniprakSepasyAdRSTaprayojanakatvasattvAt / nApi adRSTamAvArtham amukadevatAyai svAhetAgniprakSepavelAyAM devatAyA uddezasambhavAt devatAsmaraNasya dRSTaprayojanastha siddheH| tasmAdaMzabhedena dRSTArthatvamadRSTArthatvaJca nyAyyamiti / ArAdupakAraka lakSayati dravye ti| tadudAharati ytheti| zrArAdupakArakasya sanipatagropakAra kAt bailakSaNyaM darzayati aaraadupkaarknyceti| paramApUrvotpattAvebetAvakAreNa dRSTAryadvArakatvamasya niraakRtm| dRSTArtha dArA paramApUrvotpattAbupayogitvantu sannipatatropakArakasaipravetyAha snnipttropkaarknviti| dravyadevateti / dravyahArA avghaataadeH| devatAmmaraNahArA udde shsaa| saMskAradhArA prokSaNAdaH / yaagkhruupaipiiti| yaagtruupsmpaadnepauvaarthH| apikArAt tadvArA paramApUbbotpattAvapIti lbdhm| idameva sannipatatropakArakameva cakAra itikArAnantaramanvitaH / Athamikarma iti ca ucyate itaambyH| dravagrAdirUpAzrayaviziSTamAyayi sAha karmatArthaH / viniyoga vidhinirUpaNamupasaMharati tadevamiti / For Private And Personal
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / prayogaprAzabhAvadhodhakovidhiH prayogavidhiH / sacAGgaarathakAtApatraH pradhAnavidhireva / sahi sAGgaM pradhAnamanuSThApayan vilambe pramANAbhAvAdavilamvAparapayyAyaM prayoga kramaprAptamapyadhikAravidhinirUpaNamutsRjya viniyogavidhinirUpaNaprakaraNAvagatAGga jhaTityupasthitisambhavAt pradhAnavAkyAnAM aafcaprayogavidhinirUpaNaprakaraNasA froratayAya viniyoga vidhinirUpaNAnantarameva prayogavidhiM nirUpayati prayogeti / prayogaer ekakatApannAGga pradhAnAtmaka karmmasaMghAtasA prAzubhAva uttarottarakarmaNI vilambarAhitaMA todhaka itArthaH / nanvetAdRzaM kiJciddidhyantaraM na zrUyate yena tatat kamANyavilagvena karttavyatayA vidhIyante tadevalacaNamasambhavotAta Aha saceti / aGgavAkyeti / aGgavAkyairaGgavidhibhirekavAkyatApanno yaH pradhAnavidhiH sa evArthaH / evakArAt prayogavidhirna vAkyAntaramiti labdham / nanu vAkyAnAM svasvArthabodhAnanta parisamAptatayA nAnAtvameva svIkriyate kathameSAmekavAkyatvasambhava iticet / avocyate / yathA svargakAma yajetyAdau padAnAM khakhArthavodhAnantaraM viratatvepi AkAGkSAvazAt parasparAnvitatvena militAnAM teSAM vAkAtvaM jAyate tathA darzapaurNamAsAbhyAM yajeta samidho yajati ir3oyajatotayAdivAkyAnAM khakhArthavIdhAnantaraM samAptatvepi parasparamupakAryyopakArakAkAGkSayA'nvitatvena militAnAmekavAkyatvaM bhavati / parasparAnvitapadasaMghAtobAkyam tathAvidhavAkyo ccayo mahAvAkyamityucyate / tathAcItaM bhaTTapAdaiH / ataeva arthabodhe samAptAnAmaGgAGgitvAdyapecayA / kyAnAmekavAkyatvaM punaH saMhatA jAyate // ava bhaGgAGgitvaM vaidikakava sambhavati nAnyaveti tanmAvoktau mahAbhArataraghuvaMzAdInAmekavAkyatvaM na syAditi tatsaMgrahAya bhAdipadamupakAryyopakArakabhAvasambandhagrAhakamupanyastam / aere prayogaprAbhAvavI dhakavAkyAntarAbhAvepi samudAyAtmakamahAvAkyasaiva prayogavidhitvamiti nAsambhavati siddham / aGgavAko ka arrearya pradhAnavidhI prayogavidhilacaNaM saGgamayati sahIti / hi yasmAt / sa tattavAkya For Private And Personal
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / prAzubhAvaM vidhtte| naca tadavilamvepi pramANAbhAva iti vAcyam / vilamve tvnggprdhaanvidhyekvaakaataavgtsaahityaanuppttiH| vilambena kriyamANayoH padArthayoridamanana aGgavAkya kavAkyatApannapradhAnavidhiH / prayogaprAzubhAraM vidhttmtaanvyH| kInAma prayogaprAzubhAvaitAta statsvarUpamukta avilamveti / avilamvI aparapayAyo nAmAntaraM yasA tditaarthH| mahAvAkyAparapAye agavAkyaM kavAkyatApanapradhAnavidhI avilamvapratipAdakatve hetugarbha vidhivizeSaNamukta saanggmitaadi| anuSThApayan anuSThe yatvena pratipAdayan / tathAca yathA bhAratAdau ekaikavAkona itivRttAMzavizeSo vodhyate / vAkyasamudAyAtmakamahAvAkAna tu smgretihttm| tathA vedapi sattAkAna kamAMzavizeSovIdhyate / tatsamudAyAtmakamahAvAkAna tu tattatkarmasamudAyarUpa sAGgapradhAnamanuSThe yatvena pratipAdyataityekakarmatApannavyApAranicayasyAvilamvena karttavyavAyAtauti bhAvaH / nan kakarmatApanatvepi tattatkarmaNAmavilambana karttavyatve kiM mAnamitAta uktam vilambemAnAbhAvAditi / tathAca ekakarmatApannAnAM vaDUnAM vyApArANAM yatra vilamba pramANaM nAsti tavAvilamba naiva kartavyatA ekapAkakarmatApannasthAlImArjanAdyIdanaparIkSAntavyApArANAmavilamvavaditibhAvaH / pUrvokta hatIH satpratipakSitatvazaGkAmapAkaroti nceti| tadavilamba pauti / teSAM karmaNAmavilamba na karttavyatvepItArthaH / tathAca yavAvilamba pi pramANAbhAvastava vilambIpi sambhavati / grAmAntaraM gacchataH puruSasamAntarAcchAyAyAmupavizato grAmAntaragamanarUpaikakarmatApanapAdaviharaNAnAmantarAvilamvavaditibhAvaH / ato vilamvAvilambayoraicchikatvamasvityAzaGkArthaH / zaGkAnirAsakaM hetumAha vilmveviti| anggeti| aGgavidhInAM pradhAnavidhezca yA ekavAkyatA ekamahAvAkyatA tayA avagata yat sAhityam aGgapradhAnayoH parasparasambaddhavaM vilambe sati tadanupapatte ritaarthH| tathAca laukikakarmaNi sAhitApratipattAbhAvAt vilambAvilambayoraicchikatvasambhavepi vaidikakarmaNi tattaddAkyavIdhivatattatkarmaNAmaGgapradhAnabhAvAvagamAt aGgAnAJca pradhAnasahakAritvAt mahAvAkyena ca etadetatkarma For Private And Personal
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| sahakatamiti sAhityavyavahArAbhAvAt / sacAvilamvo niyate krame AdhIyamANe bhavati / anyathA kimetadanantara sahakatametat karma karttavyamiti pratIte vilambena tattatkammAnuSThAne tadanupapattiriti bhAvaH / etenAdhApattirevAvilamba pramANamiti darzitam / vilambitAnuSThAne sahakArisahakatatvAnupapattau hetumAha vilamve neti| sAhityavyavahAraiti / divArAvikriyamANayo jnyorekbhiijnshitmprbhojnmitaaaadisaahitaavyvhaaraabhaavaaditaarthH| evaJca yadi sAhitayAnupapattivalenaivAvilamvakalpanaM tadAGgapradhAnayoriva pradhAnAnAmapyA yAdInAmavilamve nAnuSThAnaM sidhyati parasparasAhitApratItAvizeSAditi bodhyam / avilamvastu praamaannikvaidhkmaantraavyvdhaanm| vaidhativizeSaNAt purIDAzaditImakSikApasAraNAdau kapi tathA aprAmANiketi vizeSaNAt kSutAdAvAcamane latepi nA vilmbhaaniH| ataeva pUrvedAragniM gRhAti uttaramaharyajatIti zruterantarA sAyaMsadhyAdyanuSThAnaM na doSAya / prAmANikatvAt / evaM paurNamAsAnuSThitapaurNamAsayAgadarzAnuSThitadarzayAgayorekayAgatve pi na kSatiH / natu aprAmANika kAlAntarAvyavadhAnamavilambaH / kAlapadasA kSaNaparatve asambhavaH / sthUlakAlaparatve tu prAtarekaca yAgamArabhya katicit karmANi kRtvA grahAntare yajamAnAntaraM yAjayitvA tayAgasamApanepi na kSatiH syAditAdikamAlocanIyam / . nanu prayogavidhinA parasparasAhitApratipAdanamukhenAvilamba vidhAnepi ki prayAjAdyanuSThAnAnantaramAne yAdyanuSThAnamutAgne yAdyanuSThAnAnantarameva prayAjAdyanuSThAnamitAtra vinigmnaavirhH| ubhayathApyavilambasamporitAta Aha saceti / niyate krama kamANAM krmniyme| AzrIyamANe anggaukriymaanne| bhavati siddhI bhvti| kramAnaGgIkAra kuto'bilambAsiddhirityatra haitumAha anytheti| kramA nIkAra itArthaH / prayogavikSepaH prayoganAnArUpatvaM / tathAca samidhI yajati tanUnapAtaM yajati ir3I yajati varhiryajati svAhAkAra yadatItuktaprayAjAnuSThAnavelAyAM kenacit samiyAgAntaraM tanUnapAdyAgamanuSThAya ir3AdiyAgaH kriyeta / For Private And Personal
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 80 arthasaMgrahaH / metat karttavyametadanantaraM veti prayogavizepApateH / ataH prayogavidhireva svavidheyaprayogaprAzubhAvasiArthaM niyatakramamapi padArthavizeSaNatayAM vidhatte / ataevAGgAnAM kramavodhakovidhiH prayogavidhirityapi lakSaNam / tatra kramo nAma vitativizeSaH paurvvAparya rUpo vA / taMtra SaT pramANAni zrutyarthapAThasthAnamukhApravRttAkhAni / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kenacizca tanUnapAdayAmAnantaraM samidrayAgamanuSThAya ir3AdibhAgaH kriyetetyevaM prayogasA nAnArUpatvaM syAt / iSTApattau yadi samidyAgaprAthamya prayogavidhesAtparyaM tadA yena prathamaM tanUnapAyAMgaH kriyate tasA samidrayAge prayojAya pUrvanirdiSTakakAlAlimyAnuSThitatvApattiH / antarA tanUnapAdyAgAnuSThAnAt / yadi tanUnapAdayAMgaprAthamya tAtpayryaM tarhi yena prathamaM samidvayAnaH kriyate tanUnapADhyAge tathA vilambApattirityeva' puruSavizeSe cchAdhIna prayoganAnAtvApacyA vidhestAtparya vizeSa nizvayAbhAvaprasaGga itibhAvaH / nanukramabodhakazabdAbhAvAt kathaM kramAGgIkAra itAta mAha pataiti / yataH `kramakalpanamantareNa prayogavidhaM tAtparyyanizcayAbhAvaprasaGgo atatArthaH / svavidheyeti / prayogavidhipratipAdanArthaH padArthavizeSaNatayA tattatkarmavizeSaNatayA / etat kamAna sayyaviziSTametat karma tadAnantaryaviziSTametat katyevaM prakAreNa bhaGgapradhAnAtmaka karmasamudAsabodhAdAnantaryyarUpakramasatra tattatkarmavizeSavatvAvazyakatvAt / teraturpatyA karmavizeSaNatayA kramAvagamI na pRthagiti na vAkAmedAmaciritibhAvaH / etaddodhakatvAvazyambhAvamUlakaM prayogavidhairlacaNAntaramAha zrataeveti / prayogavidhiH pArthakramaaanatayambhAvAditArthaH / itApItApinA asA lacaNAntaratvaM sUcitam / etallacaNaghaTakatayA kramaM nirUpayati taceti / prayogavivedvitIyalakSaNe ivArtha: vitivizeSa iti / yathA vyavadhAnena sthApanAt ghaTAdeH zreNIbhAvo vitatistathA avyavadhAnenAnuSThAnAt kaNasA dhArAvAhikavaM vitaviH / taba ghaTAda: For Private And Personal
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 11 arthasaMgrahaH / pUrvapUrvasA sAvadazAyAmevottarottarasthApanaM kamaMgaNasA tu pUrvapUrvvabhyaM sadazAyAmevottarottarAnuSThAnamiti vailacakhAvizeSapadam / nanu tathAvidhA vitatiraGga pradhAnAtmaka samudAyaniSThA natu padArthaniSThA tattadekaikakarmANaH padArthapadaM vyapadezyatvAt / sat kathaM vitatirUpamA kramasA padArthavizeSaNatayA vidhAnamuktamitAtaH kramamanyathA nirvvakti paurvAparyyeti / paurvvaparyyaM kasyacit karmmaNaH pUrvvakAla karttavyatvaM kasAcidaparakAlakarttavyatvam / nanu padArthabodhakatattadvAkyeSu kvacit kvacit kramaH zrUyate yathA vaSaTkarttuH prathamabhava ityAdI adhvaryugTahapatiM dIkSayitvA brahmANaM docayati tata udgAtAraM tato hotAramitaprAdau ca / natu sarvvata / evaJca tattadvAkyaikavAkyatApannaH prayogavidhiH kathaM sarvapadArthavizeSaNatayA kuma bodhayet / sahi yathAbhihitAnyaGgAni samIkSya pravarttamAnonAdhikam brUte / tataH kramazrutimantareNApi kramaH pramedha eva / zrutivadanyeSAmapi kramapramANAnAM sadbhAvAditi pratipAdayati taceti / kramapratipattAvitArthaH / SaT pramANAmauti / tathAca na kevalaM zrutireva kramapramANamadhAdInAmapi kramapratipAdakatayA sarvvatraivAnyatamapramANena kramapratipattirAvazyakoti prayogavidhinA padArthamAaar kramo vidhIyata evetibhAvaH / afer yAnirdozAt kramapratipattau pramANAntarAbhAvapratipAdana mukhena Sar3anyatamapramANAviSayatve kramapratipatti- . rnAstIti sUcitam / yataH paJcamAdhyAyaprathamapAde zrutyAdonAM kramavodhakatvapratipAdanAvasare zrutArthakramAbukkA " aniyamo'nyaceti" sUtreNa yatra kamapratipAdaka pramANaM mAsti tatvAniyama iti siddhAntitam / ataeva tatsUca yatroktavakSyamANaniyamakAraNAbhAva stavAniyama eva kumase prati vyAkhyAtaM pArthasArathimizraH / tadudAharaNaM yathA / darzapaurNamAsayojamAna kANDe prayAjAnumantraNamantrA AmnAtAH / basantamRtUnAM prauNAbhi, gromamRtUnAM prINAmItyAdayaH paJca / tairyathAkumaM samidAdyAmanvaNamastviticenna / taittirIyazAkhAyAM vasantagrobhavarSAzaraddhemantamantrAH paThitAH / zAkhAntare tu vyavAyeneti pAThakamA sadbhAvAt / mantrANAmadRSTArthatayA vasantamantreNa aar hercit prayAjasa grAmantraNepi prayojanahAnyasiddhera rthakramaprApya sadbhAvAt / pratikramAsa tAnurodhamUlakatvena aba ca pratyAsatyasaGgAvena yackAkhAgatena mantreNa samidanumantraNaM tacchAkhAgataireva mantraH krameNa tanUnapAdAdayo'numantranIyA Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal 81
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 82 arthasaMgrahaH / tatra kramaparavacanaM zrutiH / tacca dvividhaM kevalakramaparaM ziSTapadArthaparaJcati / tatra vedaM kRtvA vediM karotIti kevalakramaparam / vedikaraNAdervacanAntaraprAptatvAt / vaSaT tavaM pravRttipramANa prApya viSayatvAt / aneSAM pramANAnAM sudUranirastatvAzca / tasmAdava kramaniyamonAste veti siddhAntaH / SaT pramANANi nAmnA nirdizati zrutArtheti / aa prathamaM zrutiM nirUpayati taceti / kramaparaM vacanaM kramavAcakaH zabdaH / zrutiriti / tathAvidhazabdasA zravaNamAtreNaiva kramaprataprAyakatvAt / erra " yadarthasyAbhidhAnaM zabdasA zravaNamAtrA devAvagamyate sa zrutaprAvagamyata" iti bhASyakArA AhuH / uktalacaNAM zrutiM vibhajati tatheti / kramaparaM vacanaca tArthaH / kevalakramaparaM padArthAnuvAdena kramamAvavidhAyakam / aa pramANAntareNa karma prAptaM kramasva prAptastava kramaviziSTakarmapratipAdakasyApi vAkyasA kramamAtra vidhAyakatvam / karmmaNaH pramANAntaraprAptatvenAvidheyatathA pramANAntarAprAptasya kramasva tatra vidheyatvAt / taviziSTeti / kumafarSTapadArtha vidhAyaka mitArthaH / yatra padArthastatkumazcAprAptastatra kumaviziSTapadArthabodhakaarrier viziSTa vidhAyakatvam / kumakarmmaNordvayorevAprAptatvena vidheyatvA zyakatvAt / AvasyodAharaNamAha tatra eti / tayoH kevalakumaparataddiziSTakumaparavacanayormadhye ityarthaH / bedaM kRtveti / bedInAma darbhamayaM sammArjanasAdhanam / bedirAhavanIyagAI patAyormadhyavarttino caturaGgulakhAtA bhUmiriti mAdhavAcAyyAH / va ko pratAyasA pUrvakAlabodhakatayA bedavedikaraNayoH paudhAparyavidhAyakatvena kramaparavacanatvAt zrutitvam / evaM athazabda tatatrAdizabdAnAm / nanusA kumaviziSTa vidhAyakasA kevalakumaparatve ki mAnamitAta mAha vedikaraNAderiti / 'vacanAntareti / darzapaurNamAsayorha viradhivAsIttaraM bedikaraNAdividhAyaka vAkyaprAptatvAditArthaH / tathAca vedikaraNAdeH pramANAntaraprAptatvena vidhAtumazakyatayA na viziSTapadArthavidhAyakatvam / kintvadagdhadahananyAyena yAvadaprAptaM tAvaddidhIyata For Private And Personal
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 86 kartuH prathamabhakSa iti tu kramaviziSTapadArthaparam / ekaprasaratAbhaGgabhayena bhakSaNAnuvAdena kramamAtrasya vidhAtumazakAtvAt / kalpanAdvArA seyaM zrutiritarapramANApekSayA klavatI / teSAM vacanakramapramANatvAt / ataevAzvinagrahasya pAThakramAt tRtIyasthAne grahaNaprasaktAvAkhino dazamo gTahyataiti vacanAt dazamasthAne grahaNamityuktam / iti pramANAntarAprAptasya kumase va vidhAyakatvamitibhAvaH / zruterdvitIya prakAra mudAharati varSAr3iti / vaSaTkacI hoteti mAdhavAcAvyA / prathamabhaca iti / mAthamyaviziSTaM somabhacaNamitArthaH / viziSTasyApatatvAditibhAvaH canu maiMtu 'zrotucamasaH ma brahmaNaH pra yajamAnasya prIGgAtRNAmiti zrutA bhacaNArthacamadhAtu niSpaNacamasazandavodhitabhacaNena hovAdInAM sarveSAnnatvijAM yajJazeSasomabhakSaNaM samAkhAyA prAptatvAttadanubAdenAprAptasya kumastrava vidhAyakatvaM na viziSTavidhAyakatvaM prathamabhaca sararara graha ekaprasarateti / militArtha vidhAyakatetArthaH / taGgaGgabhayena arrao doSa bhayA / zrayamAzayaH / vaSaTkarttuH prathamabhakta itAsA vaSaTkarttR katR ' kaprAthamya viziSTabhacaNavidhAyakatvasambhacce tadekadezavaSaT kartRkartRkabhakSaNAnuvAdena prAthamyamAvavidhAne aikaprasaratAbhaGgena viziSTAnuvAdadoSApattiH / tathA prathamabhata iti samastapadasA prAthamyaviziSTabhacaNavidhAyakatvasambhave yo bhataH sa prathamateprakAzena bhakSaNa muddizyAparAMzama kumavidhAne militArthavidhAyakatA hAnyA vacanavyaktidayaM sambhavatIti kumamAnasA vidhAtumazakyatvamiti / evameva tRtIyAdhyAyapaJcamapAde zAstradIpikA / idAnIM zruterbalavattvaM sAdhayati seyamiti / itara pramANANi adhAdIni / teSAm dvatarapramANAnAm / vacanakalpanam etat kRtvA etat kuSyAdinA zura mApanam / tAratArthaH / zruteH savApecayA valavattvapradarzanAyAha ataeveti / For Private And Personal
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 58 arthasaMgrahaH / yatra prayojanavazena kramanirNayaH so'rthakramaH / yathAgnihotra juhoti yavAgUM pacatItyagnihotrayavAgUpAkayoH / atra hi yavAgvA homArthatvena tatpAka: prayojanavazena pUrvvamanuSThIyate / sacAyaM pAThakramAddalavAn / yathApAThaM dhanuSThAne kramaprayojanavAdhe pAkasyAdRSTArthatvaM syAt / na hi homAnantaraM Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir zruterbalavatpramANatvAditArthaH / vigrahati / ayamAzayaH / jyotiSTome aindravAyavAdinAmaka graheSu azvinanAmA grahastRtIyasthAne paThitaH / ataH pAThakamA tRtIyasthAne tadagrahaNaprasaktiH / AzvinI dazamIgTahyata iti zrutayA tu dazamasthAne grahaNaM bIdhyate / tatrobhayoreva pramANatvAdecchika kumaprAptau zrutaibalavatpramAyatayA pAThakurma vAdhitvA pravRttau dazamasthAna evAsA grahaNamiti paJcamAdhyAyacaturthapAde siddhAntitam / ukta bhASyakArAdibhiritizeSaH / I arthakramaM darzayati yattrati / prayojanavazemeti / etena zrutArthapAThAdiprAguktakumapramANagaNanAyAmarthapadaM prayojanapara miti darzitam / kumanirNaya: kumAgamaH / udAharati yatheti / agnihotrayavAgUpAkayoriti / prayojanavazena kumanirNaya itizeSaH / prayojanavazena kIdRzaH kumonirNeyaH kiMvA prayojanamitAtatpradarzanAya hetumAha tavahauti / hamArthatvena agnihotahomaprayojanakatvena / tatpAkI yavAgUpAkaH / pUrvvam agnihotrahomAt pUrvvam / mana pAThasyApi kumapramANatayA tadavagata homAnantarayavAgUpAkAnuSThAnena saha vaikalpikatvamastvitAtaH pAThakumAdarthakumamA valavattvamAha saceti / cakArAt na kevala zrutimaeva pAThakumAilavAn arthakRmopItaprAyAti / tava hetumAha yathApATha hoti / pAThamanatikramA | pAThAnusAreNeti yAvat / hi yasmAt / anuSThAne agnihotrahomAnantaraM yavAgUpAkakaraNe / kumaprayojaneti / kumamA agnihovahomayavAgUpAkayI: paukhApayasA prayojanAbhAve dRSTaprayojanAbhAve / zradRSTArthatvam For Private And Personal
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / kriyamANasya pAkasya kiJcidRSTaM prayojanamasti / padArthavodhakavAkayAnAM yaH kramaH sa pAThakramaH / tasmAJca padArthAnAM krama aadhiiyte| yena hi krameNa vAkayAni paThitAni tenaiva krameNAdhItAnyarthapratAyaM janayanti / yathApratAyacca pdaarthaanaamnusstthaanm| saca pAThI vividhaH / adRSTamAnArthatvam / aSTamAtrArthatvamavagamayati nhiiti| tathAca paJcamAdhyAya caturthapAda siddhAntasUtram / "kramako yo'rthazabdAbhyAM zrutivizeSAdarthaparatvAcca / " asArthaH / yaH pAThakramaH sI'rthazabdAbhyAM zrutyAbhyAM vaadhyte| zrutervAdhakatve hetuH zrutivizeSAditi / prtykssshruteritaarthH| pAThAdeH zrutikalpakatvepi pratAkSazrutayA kalpanIyazrutervAdha: samucita ebetibhaavH| arthasA vAdhakatve heturrthprtvaaditi| sarvasA vAkyasA prayojanecchayA uccrittvaaditaarthH| tathAca prathamaM havanIyadravyAniSpattI homaniSpattirUpaprayojanAbhAvena pAkasA nirarthakatvamitibhAvaH / ataevokta mizraH / krame zrutyaiva vihite pAThata: kInu kalpayet / prayojanavirodhe vA kaH pAThamanurudhyate // hutvA hi pacamAnasA bhabeddayamanarthakam / pAkacaiva yavAgUca to patA juhuyAttataH // pAThakramamAha padArthavIdhaketi / tattatkarmavodhatArthaH / tasmAt tattatkarmapratipAdakakramapaThitasattahAkAAt / pAzrIyate pauAparyavodhaka zrutikalpanayA kalpAte / tathAca kramapaThitavAkAmeva padArthakramapramANabhUtapAThakramapadArtha iti sidhyati / vAkAkrameNAryakramakalpanAyAM vIjamAha yena hauti| adhautAni mRtAni / arthprtaaymrthgrhm| yathApratyaya vAkagrArthagrahamanatikramya / padArthAnuSThAna kAnuSThAnam / tathAca yathA yathA vAkayAni paThitAni prayogabelAyAM tathA tathaika neSAM smaraNam / yathAyathAca vAkAsArakhaM tathA tthaivaarthsmrnnm| yathAyathAcArtha For Private And Personal
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 86 arthasaMgrahaH / mantrapATho brAhmaNapAThaveti / tatrAgne yAgnISomIyayostattadyAjyAnuvAkAAnAM pAThAyaH kramaprAtrIyate sa mantrapAThAt / / ___ sacAyaM mantrapATho brAhmaNapAThAhalIyAn / anuSThAne smaraNa tathAtathaiva kAnuSThAnamitAyaM pauvApayaMsAvazyambhAvitvAt juterapi tathaiva tAtparyya kalpanIyamitibhAvaH / pAThakrama vibhjti| sarcati, ividhyaM darzayati mnceti| mantrapAThaH krmptthitmntrH| brAhmaNapAThaH krmptthitvraahmnnm| mantretarabedabhAgamA brAhmaNarUpatayA tatpadaina vidherarthavAdAdA karmapratipAdakavAkAmAcasA grahaNam / mantrapAThasyodAharaNamAha tveti| tayormantra brAhmaNapAThayormadhye / pAyeti / pAne yaattaakpaalaanaussiimiiyyaagyoritaarthH| tttyaajyaamuvaakyaanaamiti| yAjyA bhanuvAkayAca RgvishessH| ya: krama iti| prathamamAne yAnuSThAnamanantaramanISI mauyAnuSThAnamityarthaH / mantrapAThAditi / mantrakA prathamamA yamantrasA anantaramanISomIyamantramA paatthaadityrthH| tathAhi hIvakAThe bhAjyabhAgamantrAnuvAkAduttarasminnanuvAke prathamamani betavAdike Agethyau yAjyAnuvAkye bhaavaate| tataH prajApate natvadetAnautAdike prAjApatA yaajyaanuvaak|| tatI agnISomAsa vedase ityAdike yAjyAnuvAkA praamaate| evamAdhvayaMbe kANe apaye juSTaM nirbapAmyagnISomAbhyAmitavAne yaH puurvmaanaatH| yAjamAnakApi AI devayAjyayAnAdI bhUyAsamitaprAgre ysaa| pazcAzca ahaM devayAjyayA habahA bhUyAsamitAoSImIya mantra paacaayte| ata eteSu bhAge yAgISomIyamantrANAM krameNa pAThadarzanAt tayoryAgayorapi kramakalpanA sidhyti| evameva paJcamAdhyAyaprathamapAda navamAdhikaraNe nyaaymaalaa| nanu taittirIyavAhaNe paJcamaprapAThake ditIyAnuvAke agoSImIyayAgaH samAmAta: tAbhyAmagrISImIyamekAdazakapAlaM paurNamAse prAyacchaditi / aAgre yayAgastu tadIyaSaSThaprapAThake tRtIyAnuvAke bhAmbAtaH yadA yASTAkapAlI amAvAsAAyAM For Private And Personal
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / brAhmaNavAkyApekSayA mantrapAThasyAntaraGgatvAt / brAhmaNavAkyaM hi prayogAddahirevedaM karttavyamitAvavodhya kRtArtham / mantrAH puna: prayogakAle vyApriyanta / anuSThAnakramasya smaraNakramAdhInatvAt tatkramasya ca mantrakramAdhInatvAt / antaraGgomantrapAThaiti / 87 paurNamAsAcA pratI bhavatIti / evaJca brAhmaNapAThakramAdagrauSomIyaseAva prathamamanuSTheyatvamastu manvatrAhmaNapAThayoH kramatvAvizeSAditAta zrAha sacAyamiti / valIyastva hetumAha anuSThAna iti / antaraGgatvAditi / prayogasanihitatvAditArthaH / etena brAhmaNasA bahiraGgatvaM pratipAditam / tatrAdau brAhmaNA vahiraGgatvaM yuktaprA sAdhayati brAhmaNavAkA' hoti / prayogAddahniH prayogAt prAkkAle / evakAreNa prayogadazAyAM nAkhyasA byApAra iti darzitam / avavodhya karttavyatAjJAnamutpAdya / kRtArthaM niSpAditakhaprayojanam / tathAca vidhivAkAsA karttavyatAjJAnItpAdaneka prayoreader puruSaer tathAvidhajJAne tenItpAdite karmAnuSThAne pravRttirbhavatItAnuSThAnAt prAgeva vidheH siddhaprayojanakatayA virAmI viratasA cAnuSThAnabelAyAM vyApArAbhAvaH sugama evetaprAzayaH / sarat mantrasyAntaraGgatveyuktimAha manvAH punariti / prayogati anuSThAnavelAyAM vyApAravanto bhavantItArthaH / tatra sAdhakamAha anuSThAneti krameNAnuSThAna se pratArthaH / khAraNakuma: kumeNa mantrArthasmaraNam / tadadhInatvAt tatprayojyatvAt / tathAcoktam / labhyate'rthasya tiSTA mantrI dhArayatastiDa / matiH prayogArthA prayogAca phalodayaH // For Private And Personal tatkumasA manyArthamara kumasA / mantrakumeti / kumeNa manvapAThAcInatvAditArthaH / tathAca kubheNa mantrapAThAt kumeNaivArthakAraNaM tamAzca krameNa karmAnuThAmamiti prayogadazAyAmeva mantramA svArthasArayAkhyavyApAradvArA sannidhAnaminibhAvaH /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 88 arthasaMgrahaH / - prayAjAnAM samidho yajati tanUnapAtaM yajatotevaM vidhikamAyaH kramaH sa brAhmaNakramAt yadyapi brAhmaNavAkyAnya) vidhAya kRtArthAni tathApi prayAjAdInAM kramasmArakAntarasthAbhAvAttAnAva kramasmArakatvena svIkriyante / upasaMharati antaraGga itauti| iti uktayukterantaraGgI mantrapATha itArthaH / tathAca paJcamAdhyAyaprathamapAda siddhAntasUtram / manvatastu virIdhe samAt prayogarUpasAmarthAt tasmAdutpattidezaH / asapArtha: |-mntrsaa brAhmaNena virodhai mantrIvalIyAn / kutaH prayogarUpasAmAt / prayogAya mantrasya rUpasAmarthAt arthaprakAzanasAmayAt / tasmAdutpattirdazaH karmotpattiprayojakaH / evameva bhASyAzayaH / ataeva zAstradIpikA / naivaM sma tikabhaNaiva hyanuSThAnakamI bhavet / smArakakramatatrApi yatInAM kama iSyate // mantrAvAnandhakAryatvAt ma tAthA vidhayaH punaH / vidhinaiva kRtArthatvAnnAvazya smArakA matAH // brAhmaNapAThamudAharati pryaajaanaamiti| yaH kuma itaanebhaanvitm| itAvamitAnena ir3I yajati varhiryajati svAhAkAra yanatIteSAM grhnnm| vidhipAThakamAt kamapaThitavidhivAkayAt / nanu brAhmaNAnAM prAkkAla eva kartavyatA vodhasampAdanopakSINatayA vahiraGgAkhAnAnuSThAnakumaprAmANyamitAta aAha yadyapauti / artha khvidheym| vidhAya krtvytyaavyodhy| kmsmaarkaantrmaati| kmvodhkshrutgraadiprmaannsevaarthH| tAnyeva samidho yajatotayAdividhivAkAAnyeva / kumsmaarktveneti| prayogaprAkkAle teSAM kamikavAkAAmAmanyavIdhadazAyAM yat kANAM kamakarttavyatAjJAnaM tamanyasaMskAradvAraNa karmaNAm kamakarttavyatAma tijnktvenetaarth.| tathAca mantravrAhmaNayoH kumakarttavyatAjJAnajanakatvAvizeSepi prayogAntaraGgavahiraGgatvAbhagrAM valAvale voddhavye / For Private And Personal
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / sthAnaM naamopsthitiH| yasya hi deza yo'nuSThIyate tatpUrvatane padArthe te sa eva prathamamupasthito bhavatIti yukta tasya prathamamanuSThAnam / ataeva sAyake agnISomIyasavanauyAnuvandhyAnAM savanIyadeze sahAnuSThAne kartavye AdI savanIyapazoranuSThAnamitarayoH pazcAt / tasmin deze AkhinagrahaNAnantaraM savanIyasyaiva prathamamupasthitaH / tathAhi jyotiSTome bayaH pazuyAgAH / agnI kramaprApta sthAna nirupayati sthAnaM naameti| upasthitiH karttavyatAjJAnam / prakRtau yasminnavasare yat karma vihitaM vikatau yadi tena karmaNA saha kamAntaramapi vihitaM tadA yasapAvasarastasainava prathamamanuSThAna kamAntarantu pazcAdamuSTheyamityevamudAharati ysaati| yasA deza ysmaavsre| yo'nuSThIyate yo andhaH padArthosnuSThIyate vikRtI vizeSavidhivazena tena saha kiyte| tatpUrvatane yasamAvasara ttpuurvkaalaune| padArthe karmavizeSe / kRte anuSThite sti| saeva yasamAva saraH sa eva / prathamaM vikRtI vizeSavihivAt kAntarAt prAk / upasthitaH karttavyatvena jJAnaviSayaH / yuktmiti| vikRtau kAntarasA tadavasare vihitatvepi prakRtI tasaiva tadAnImanuSTheyatvena nishcyaaditibhaavH| ateveti| prakRtI yacinnavasare yatkammAnuSThAnanizcayastAva tatpUrvatanakarmAnuSThAnAnantaramupasthitatvAdevatArtha: / sAyaske somayAgavizeSe iti vakSyate / agnISomauyAdayastattaddevatAkapazuyAgavizeSAH / savanIyadeze svnauyaavsre| sahAnuSThAne avyavadhAnenAnuSThAne / bhAdau prathamavaH / itarayIH agniissomaanuvndhyyoH| pazcAt savanIyAnuSThAnAnantaram / tasmin deze savanIyapUrvAparakAla karttavyakarmavIrantarAle / atra hetumAha Azvineti / pAzvinastannAmA grhvishessH| prthmmupsthiteriti| prakRtI AzvinayahaNAnantaraM tamaiva kartavyatvanizcayAditibhAvaH / nanu sabamidamavyaktAbhidhAnatayedAnontanAnAM vRddhau na viSayobhavati / sAdyaska For Private And Personal
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 60 arthasaMgrahaH / SomIyaH savanIya anuvandhyazcati / teca bhinnadezAH | agnISomIya aupavasatheA'hni, savanIyaH sUtyAkAle, amuvandhyastvante / sAdyaskonAma somayAgavizeSaH / macAvAktatvAjjayotiSTomavikAra: / ataste trayopi sAdyaskecodakaprAptAH / teSAM tatra sAhitAm zrutam / saha pazUnAlabheteti / tacca sAhitaM savanIyadeze / tasya pradhAnapratAsatteH / sthAnAtikrama sAmyAcca / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir savanauyAdisahAnuSThAnAzvinagrahaNAdInAmaparicayAdityatastadyaJjayati tathAhIti / pazuyAgAMstrInAha agnISomIya ityAdi / bhinnadezA jyotiSTome vibhinnakAlakarttavyAH kAlabhedaM darzayati agnISomIya iti / zrapavasathye jyotiSTomAt pUrvvasminnahani / nyAyamAlApyevameva vyAkhyAtavatI / mUlyAkAle prAtaH savane AzvinagrahaNAdUrddhamityapi nyAyamAlA / ante avabhRthAdUrddham / prAgukta' sAdyaska' vidvaNoti sAdyaska iti / avyaktatvAt avyaktadravya devatAkatvAt / jyotiSTomavikAra iti / avyaktasomayAgamAcasA jyotiSTomavikAratvAditibhAvaH / te vaya: agnISomIyasavanIyAnuvandhyA: / codakaprAptA atidezaprAptAH prakRtivaddikRtiriti nyAyAditibhAvaH / teSAm agnISomIyAdInAm / taca sAdyaske / sAhityaM ekasminnavasare karttavyatvam / zrutaM zrutivadhitam / zrutimAha sarhati / Alabheta Alabhya yajeta / atra sahetupAdAnAt vaikRtavizeSeNa prAkRtadinabhedI vAdhyate zaramayavarhiSA kuzamayavarhiriva / namu vikRtau sahAlambhanamaupavasathye ani sUtyAdine vA avabhRthAdUI vetyatrAha tacceti / savanIyadeze sUtyAkAle savanIyAnuSThAnAvasare / hetumAha vaseprati / Raat dezasevArthaH / pradhAnapratyAsatteH pradhAnasA yAgasa sAnnidhyAt / pradhAnadravya somasAnnidhyAcca / tathAca prakRtau kAlavizeSopadezepi vikRtau kAlavizeSAniddazAdaniddiSTakAlAGgasA pradhAnakAlakarttavyatAyA zracitena yAgadina eva karttavyatA na tu yAgAt pUrvvadine yAgAntevetibhAvaH / nanu savanIyasthAne For Private And Personal
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| savanIyadeze hyamuSThAne agnISomIyAnuvadhyayoH svaskhasthAnAtikramobhavati / agnISomIyadeze anuvandhyadeze vA'nuSThAne trayANAmapi madhye iyoIyoH svakhasthAnAtikramaH / tathAca prakatAvAkhinagrahaNaM kRtvA trivRtA yUpaM parivIva savanIyaM pazumupAkarItotayAvinagrahaNAnantaraM savanIyo vihita iti sAdyaskepyAzvinagrahaNe kRte savanauya evopasthitobhavati / ato yuktaM sthAnAt tasya prathamamanuSThAnamitarayostu pazcAdityuktam / vatha NAmanuSThAne agrISomIyAnuvandhyayoH svasvasthAnAtikamaH sAdityatra sthAnAntarapi trayANAmanuSThAne sthAnAtikamataulA' sAditagAha sthAnAtikameti / sthAnAtikamasAmyaM hetumukhena vivaNIti savanIyadeza iti| khakhasthAnAtikama: agnISomIyasthAnasA aupavasathyAharUpasapAtikamaH / anuvadhyasthAnasA avabhRthAnantarakAlAtikamazca / anuSThAne bayANAM sahAnuSThAne / yIIyoH yasA sthAne cayIyAgAH sahAnuSThIyante taditarayo iiyiiiiyoH| saca sthAnAtikamaH sahAlambhanavidhAnamukhena zrutAva pratipAdita iti siiddh'vyH| savanIyadeze bayANAmanuSThAnasya siddhAntitatvam pradaya tatrApi kiM prAqatapAThakamAt agrISomIyasA prathamamanuSThAnamuta sthAnAt savanIyasyeti saMzaya pAThakamAt prathamamagrISomIyasyAnuSThAnamasviti pUrvapakSe sthAnAt savanIyasaiva prathamAnuSThAnasiddhAnta darzayati tathAceti / savanIyasthAnaeva trayANAmanuSTheyatve satItyarthaH / prakRtau jyotissttome| AzvinastannAmA grhvishessH| vidvatA trigunnrjvaa.| yUpaM pazuvadhanArthadAru vishessm| parivIya bessttyitvaa| upAkarIti mantreNAbhimanvayati / savanIyo vihitaH, savanIyapazUpAkaraNAdautikartavyatAvidhAnamukhena tadAlambhanapUrbakayAgI vihitaH / iti hetoH| savanauya evopasthitI bhavatItAnenAsayAnvayaH / sAdyaske tannAma ke jyotiSTomavikAra momayAge / AzvinagrahaNe iti / vikRteH prakRtidharmagrAhitvAditiH For Private And Personal
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 13 arthasaMgrahaH / pradhAnakrameNa yo'GgAnAM kramaH sa mukhyakramaH / yena hi krameNa pradhAnAni kriyante tenaiva krameNa teSAmaGgAnyanuSThIyanta cet tadA sarvveSAmaGgAnAM khaiH khaiH pradhAnaistulyaM vyavadhAnaM bhavati / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir bhAvaH / taH savanIyasaiva prathamopasthite / yuktam pAThAt sthAnasA valavattayAnyAyyam / itarayoH agrauSomIyAnuvandhyayoH / pazcAditi / tayoH kumastu vAdhakAbhAvAt prAkRtapAThAdeva dvitIyamanISomIyAnuSThAnaM tRtIyamanuvandhyAnuSThAnamityevaM rUpa iti bodhyam / itupraktam sUtrakArabhASyakArAdibhiritizeSaH / tathAca paJcamAdhyAya pRthamapAda sUtram / syAnAccItpattisaMyogAditi / atra bhASyam / "athAva pAThakamAt kimagrISomIyaH pUrbamAlabdhavya uma sthAnakumAt pUvvaM savanauya iti / ki prAptam, agrISomIya iti, kutaH, pAThakumAt, evaM prApta brUmaH / savanIyaH pUrvvam sthAnAt, yadi pUrvvamagrISomIyaH syAt savanIyasthAnaM vyAhanyeta, azvinaM gRhItvA vinatA yUpaM parivauyeti / nanu itaratrApi pAThakumo vAdhyate, vAdhyatAM, tasA hi pratiSedhArthaH saha zabdaH samAmnAtaH apratiSiddhaJcAzvinagrahasthAnaM tanna vAdhitavyamiti / " mukhyakramamAha pradhAnakrameNeti / nekapradhAnayAga ekatraikaprayogAntargatatvena vihitastathA tadyAgoyata taddhaviH samvandhikaca vihitaM tavedamucyate / tathAca tattat pradhAnaM yena krameNAnuSTheyatvena vihitaM haviH sambandhikaca tenaiva krameNAnuSTheyamityarthaH / etadeva vyanakti yena hoti / teSAmaGgAni tattadyAgauya haviH sambandhikarmANi / kha: svasambandhiviraGgakaH / tulyaM vyavadhAnamiti / ekamAtrakarmAntaritatvarUpavyavadhAnaM tulyamityarthaH / tathAhi AdI prathamAnuSTheya pradhAnayAgIyahaviH samvandhika kRtvA anantaraM pazcAdanuSTheyapradhAnayAgoya haviH samvandhikarma samApya yadi prathamAnuSThavapradhAnayAgaM pazcAdanuSTheyapradhAnayAgaJca kRmeNa samApayet, tadA prathamAnuSTheyAgIyahaviH sambandhikarmANaH svapradhAnena prathamAnuSThayayAgena ekamAva For Private And Personal
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / vyutkrameNAnuSThAne keSAJcidaGgAnAM svaiH pradhAnairatAnta mavyavadhAnaM keSAJcidatAntavyavadhAnaM syAt / taccAyuktaM prayogavidhyavagatasAhitapravAdhApatteH / ataH pradhAnakramopi aGgakrame hetuH / tara prayAjazeSeNAdAvAgne yahaviSo'bhighAraNa pazcAdaindrasya dadhnaH / Agna yaindrayAgayoH paurvvIpayyAt / evaJca 83 * karmmaNaiva vyavadhAnam | tathA pazcAdanuSTha yayAgauyahaviH sambandhikarmmaNazca svapradhAnena pazcAdanuSTheyayAgena ekamAtrakarmaNA vyavadhAnamitaprabhayacaiva yAge aGgAGginIstulyaM vyavadhAnamiti / vAtkumeNeti / pazcAdanuSThe yayAmIya haviH sambandhikarmANaH prAganuchAne, prathamAnuSTha yayAgIya haviH samvandhikarmaNazca pazcAdanuSThAne kRte prathamayAmadditIyayAgayoH kumeNAnuSThAne ityarthaH / keSAJcidaGgAnAM prathamAnuSThe yayAmIyahaviH samvandhi karmmaNAm / atyantamavyavadhAnamiti / vyavadhAnale sprApyabhAva itArthaH / taddhaviH - sambandhikamrmAnuSThAnAnantarameva tadIyapradhAnayAgAnuSThAnAditibhAvaH / keSAJciditi / pacAdanuSThe yayAgI haviH samvandhikarmmaNA mitArthaH / atagrantavyavadhAnamiti / pazcAdanuSTheyayAgauyahaviH sambandhikarma pazcAdanuSThe yayAgayo raGgAGginorantarAle prathamAnuSThaM yaaritreaH samvandhikarma prathamAnuSThayayAgayoH pAtAvazyambhAvAditibhAvaH / iSTApatiM pariharati taccAyuktamiti / ayuktatve hetumAha prayogeti / sAhitaprabAdhApatteriti / vyavahitayo: sAhitA vyavahArAbhAvAditibhAvaH / pradhAnakumeNa yo'GgAnAM kuma, itAnena aGga kumaM prati pradhAnakumasA yaddhetutvamuktam taduktayuktimUlakamitupasaMharati ataiti / etadyuktivalAditArthaH / For Private And Personal udAharati ataeveti / pradhAna kumAAGgakuma niyAmakatvAdevetArthaH / prayAjazeSeNeti / prayAjyAgAvaziSTenAjye netArthaH / abhighAraNaM dhArayA sikkA mizraNam / Ana yahaviSaiti / amAzayaH / darza AvabhAga aindrayAgazca ekaprayogatvena vihitaH / tavAgrebhyaH prathama karttavyatayA aindramtUttarakAlakarttavyatayA manvapAThavalAt
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| hayorabhidhAraNayoH svasvapradhAnena tulyamekAntarita vyavadhAnam / vyutkrameNAdhAra, bAgneyahavirabhidhAraNAgneyayAgayoratyantamavyavadhAnam / aindradadhyabhidhAraNendrayAgayo IntaritaM vyavadhAnaM taccAyuktamitatameva / prtiitH| Arma yayAge aSTakapAlasaMskRtaM hviH| aindretu dadhi payazcetyAnAtam / tava vatsApAkaraNadIhanAdaya aindrahaviSIdhAH prathamaM ptthitaaH| pazcAccAgneyahaviSo dharmA nivApAvaghAtAdayaH ptthitaaH| te tathaivAnuSThe yAH pAThakamAm / parantu prayAjazeSeNAbhidhAraNaM khiSTakadavadAnaM vedyAmAsAdanaJcetAte dhAH kena kumaNAnuSTha yA itAtra na kiJcidAmnAnamastotAto'tra niyAmakAntarAbhAvAt pradhAnayorAne yaindrayAgayI:paubApayyAdeva teSAmaGgAnAM pauvAparyyamavadhAryamitAgne yahaviSa: prathamamabhidhAraNaM pazcAJcaindramA dniti| mukhAkramAnusaraNe hayoreva ekAntaritatva' vaiparItA tu kasAcit ghAntaritatvamiti vyavadhAnalAghavarUpAM prAguktAM mukhAkamAnusaraNayuktimatra saGgamayati evaJcati / iyorabhidhAraNayI stathAgneyaindrayAgayozca pauvAparye satItArthaH / abhidhAraNayoH aagreyendrhvissiirbhidhaarnnyoH| svasvapradhAnena Age yayAgena aindrayAgena ca / ekAntarita vyavadhAnam ekAntaritavarUpa vyavadhAnam tacca tulyamubhayavApyaviziSTam / AyahavirabhighAraNAgU yayAgayorendrahavirabhidhAraNamAveNa vyvdhaanaat| aindrahavirabhidhAraNaindrayAgayozAgre yayAgamAveNa vyvdhaanaaditibhaavH| etadaiparauteA doSamAha vAtkumaNAdhAraviti / AdAvandrahaviSo'bhidhAraNaM pazcAdA yahaviSa itAtat karmaNAbhidhAraNe itArthaH / ataantmvaavdhaanmiti| mAsti kiJcidapi vyavadhAnaM to taarthH| AgreyahavirabhighAraNanantaramevAgaM yayAgAnuSThAnAditibhAvaH / antaritaM vyavadhAnaM hAbhyA karmAbhyAmantaritatvarUpaM vyvdhaanm| aindrahavirabhidhAraNendrayAgayorantarAle AgneyahavirabhidhAraNAne yayAgayoH pAtAditibhAvaH / Age yandrayAgayomancapAThakamaNa pauvAparyyasA siddhatayA tahAdhAsambhavAnna tayoryutkramAnuSThAnaM zaGkhanIyam / ayuktmiti| prayogavidhyavagatasAhitAvAdhApatteritibhAvaH / ukta maveti / prAgevota mitArthaH / For Private And Personal
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 85 saca mukhyakramaH paatthkrmaaddurblH| mukhyakamohi pramANAntarasApekSapradhAnakramapratipattisApekSatayA vilmvitprtipttikH| pAThakramastu nirapekSasvAdhyAyapAThakramamAtrasApekSatayA na tatheti valavAn / .. nanu havi:sambandhinaH katiciddhAH prathamamaindrahaviSaH paThitAH pazAccAyahaviSaste tathaivAnuSThe yA: paatthkmaat| abhighAraNAdikantu mukhAkamAdAgre yahavi:pUrvakarmaveti siddhAntaH, tavedaM zaGkhanIyaM pAThakamAdaindrahaviHpUrvakatvena nirNItAnAM dhANAmapi vatsApAkaraNAdinivApAdInAM mukhya kamAdAgU yapUrvakatvamastu mukhyakramaNa pAThakamasA vaadhytvaat| tulyavalavAGgokAra vikalpa eva vAsvitAta Aha saceti / durbliti| tathAca na pAThakamasA vAdhyatvaM navA vikalpAvatAra itibhAvaH / daurbalye hetumAha mukhAkamohIti / prmaanneti| pramANantarasApekSA pradhAnakamavIdhakazAstramUlikA yA pradhAnakramapratipattiH pradhAnayoH kamajJAna tatsApekSatayA tadadhaunatayA vilambitapratipattika: vilamvitA jhaTivAnutpannA pratipattiAne yasA tathAbhUtaitArthaH / pAThakamasA valavattva hetumAha pAThakramasviti / nirapekSeti / nirapekSA pramANAntarAnadhaunI yaH khAdhyAyAnAM vedAnAM pAThakamaH pAThakamajJAnaM tanmAtrasApekSatayA tnmaavaadhiintyetyrthH| na tathA na vilambitapratipattikaH / iti hetoH| tathAca mukhAkramasthale prathama pradhAnavIdhakazAstrajJAnamanantaraM pradhAnAnAM kamajJAnaM tadanantaraJca tadaGgAnAM kamajJAnamutpadyate / pAThakamasthaletu prathamaM kamapaThitavedAnAM jAnamanantaraJca tadarthAnAM kamajJAnamitAbhayoH kamAntarajJAnamUlakatvepi prathamakamajJAnasA zAstrajJAnamUlakatvatadamUlakatvAbhyAM dvitIyakamajJAnasya vilmbaavilmbaavitibhaavH| evaJcAbhidhAraNAdika mukhAka mAdAgyapUrvakamevAnuSTha yam / aindrahavirdhA vatsApAkaraNAdayastu valavataH pAThakamAt prathamamanuSThaM yA anantaraJcAyahavirdhA nivApAdayaH / durbalena sukhAkrameNa valavataH pAThakramasA vAdhyatvAyogAditisiddham / For Private And Personal
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 86 arthasaMgrahaH / sacAyaM mukhyakramaH pravRttikamAJca valavAn / pravRttikrame hi vahUnAmaGgAnAM pradhAnaviprakarSAt mukhyakrametu sannikarSAt / . atravodAharaNAntaraM paJcamAdhyAyaprathamapAda darzitaM ythaa| paurNamAsayAge upAMzuyAmAgrISImIyayAgAvanuSTha yau| tviipaaNshuyaajhviraajym| agoSImauyahavizva purIDAzarUpam / upAMzuyAjAjyadhI AjyasthAlyAM nivApa utpavana caturya hottvmitaavmaadyH| agoSImIyapurIDAzasauSadhidravyakatvaM na taddhA nibApAdayaH / seca mukhAkramaNopAMyAjIyAjyapUrvakAnuSThAnayogyAH / parantu agoSImauyauSadhirmAH pUrvamAmAtAH pazcAttu AjyadhamA itivalavataH pAThakamAt prathamamagrISomIyahavirdhadhamA anantaraca upAMzyAjAjyadhamA anuSThe yA iti / nanu yeSAM havirDANAM pAThakramAdaindrahaviHpUrvakatvaM siddhAntita teSAM tathAvidhaprattidarzanAttaditareSAmuttarakarttavyAnAmabhidhAraNadInAmapi prahattikamAdandrahaviH pUrbakatvamastu pUrvapUrva karmaNAM yatkramaNAnuSThAnamuttarottarakarmaNAmapi tatkrameNAmuSThAnasya prabattikramatvAt / mukhyakramastu valavatA pravRttikramaNa vAdhyatAmityata Aha scaaymiti| prahattikamAceti cakArI bhinnakrameNa yojanIyaH / pravRtti krmaailvaaNshcetyrthH| hetumAha prvttikmhauti| vhuunaamiti| aindrahaviImANa vatsApAkaraNadohanAdInAm AgneyahaviImANAJca nibApAvaghAtAdaunA pAThavalAt kramikaprattidRSTA sarveSAM haviraGgAnAM tathAvidhakramakalpane avadAnAbhidhAraNasAdanAnAm bayANamapi tatkramaNAnuSThAne aindrahavirdhANAM vatsApAkaraNAdaunAmabhidhAraNAdInAJca pradhAnena saha karmayAntaritatvarUpa vyavadhAnaM syAdityarthaH / mukhykmeviti| mukhykrmaanusrnnevityrthH| samikarSAt pradhAnasanikarSAt / tathAhi prathamamAgneyahavirabhidhAraNaM tata aindrahavirabhidhAraNaM tadanantaramAne yayAga staduttaraJcaindrayAga ityabhidhAraNasA pradhAnenaikakamAntaritvarUpaM vyavadhAnam / ma punarbatsApAkaraNAdaunAmiva aindrahavirabhidhAraNAdaunAmapi karmahayAntaritatvarUpI'tyantaviprakarSa itibhaavH| ataeva paJcamAdhyAyacaturthapAda ki prakRttikramaNa For Private And Personal
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| saha prayujyamAneSu pradhAneSu sanipAtinAmaGgAnAmAvRttyA nuSThAne kartavye dvitIyAdipadArthAnAM prathamAnuSThitapadArtha kramAda yaH kramaH sa pravRttikramaH / yathA prAjApatyapakhaGgeSu / dano'vahAnAbhidhAraNAsAdanAni kAANyuta mukhyakarmaNa - pUrvamAgne yasaprati saMzaye, "avadAnAbhidhAraNAsAdaneSvAnuyUvI pravRttyA samA"diti sUtreNa avadAnAdiSu pravRttyaiva kramI grAhya iti pUrva pkssyitvaa| yathA pradAnaM vA tadarthatvAditi / sUtreNa yasA haviSamtyAga: pUrvakarttavyatayA vihitastasauvAvadAnAdi prathamamiti siddhAntitam / atra bhASyam "mukhyakrama rahyamANe prathama ekaH padArthoM viprakRSTa kAlaH syAt / prAittike punarsa hyamANe sarveSAM viprakarSa" iti| evameva zAstradIpikA / evaJca granyakatA yadabhidhAraNamAtrIpAdAnaM kRtaM tatpradarzanArthamiti vodhym| bhaassyaadaavnusstthaanprkaariinaabhihitH| nyAyamAlAyAntu anuSThAnaprakArI darzitI yathA / "prAhattike hi krama sAbAyye pUrbamavadAnamabhidhAraNamAsAdamaJcakRtvA pradAmamakRtvaiva bhAne ye avadAnAdIni krtvyaanni| tathA sati sAnnAyye'nuSThitAnyAsAdanAdauni, mukhyAt pradAnAt viprkssyte| mukhyakramAzrayaNe tu Agne ye prathamamavadAnAdipradAnAntaM kRtvA pazcAt sAnnAyye tadanuSThIyate / tava nAstyaGgAGgiviprakarSa" iti / etena avadAnAbhidhAraNAsAdanAnAM vayANAmeva prathamamAge ye'nuSThAnamanantaramA yahavi: madAnaM tadanantaraJcAvadAnAbhidhAraNAsAdanAni aindre'nuSThAyaiva aindrahavisyAga iti sidhyati / evaJca iyorabhidhAraNayoH svakhapradhAnena tulyabhekAntaritaM vyavadhAnamiti prAgutavAkye ma granthakatA yadabhidhAraNasA Agreye'nuSThAmamanantaramainde'nuSThAna pazadAgayandrayAgayoH krameNAnuSThAnamukta', tanmatAntaramiti drssttvym| prahattikramamAha shti| sAhityena karttavyatayA vihitessvityrthH| pradhAneSu parasparAGgAGgibhAvarahiteSu / sanipAtinAM yogapadyenopasthitAnAm, AvRttya ti| tattatpradhAneSu tattadaGgAnAM yogapadyenAnuSThAnasyAzakyatvene avyavadhAnenAnuSThAnasAva zAstrArthatayA tattatpradhAneSu tattadAnAmavyavahitAnantaryeNa punaH punaranuSThAne ityarthaH / 13 For Private And Personal
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 88 ... arthasaMgrahaH / prAjApatyA hi baikhadevauM kRtvA prAjApatyaizcarantItivAkyena hatIyAnirdezAt setikartavyatAkA ekakAlatvena vihitAH / atasteSAM tadaGgAnAJcopAkaraNaniyojanAdaunAM sAhityaM sampAdyam / tacca prAjApatyapazUnAM sampratipannadevatAkatvena yugpdnusstthaanaaduppdyte| tadaGgAnAJcopAkaraNA dvitIyAdipadAthAnAmiti / prAthamikAGgasA tattatpradhAneSvAvRttvAnuSThAnasamAptAbupasthitAnAM taduttarakarttavyAGgAnAmityarthaH / yaH krama ityanenAsayAnvayaH / prthmaanusstthiteti| prAthamikAGgasA kiJcit pradhAnamArabhyAnantaryeNa pratipradhAnamanuSThAne yat paurbAparyamupalabdha, tasmAdityarthaH / udAharati ytheti| praajaaptyeti| vAjapeye saptadaza prAjApatyAn pazUnAlabhateti zrutivihitasaptadazapazUnAmanISImIyapazuvikRtitvenAtirdazaprApteSa paakrnnaadissvityrthH| prAthamikAGgapravRttAnusArI krama iti shessH| teSu kadhaM pravRttikama ityatra hetumAha prAjApatyAhIti, ekakAlatvena vihitA ityanenAnvitam / tathAvidhAyakazrutivAkyamAha baizvadevaumiti / tRtIyAnirdezAt tRtIyAvahuvacananirdezAt / atra TatIyArthoM abhedaH tasA caacrnnkriyaayaamnuyH| AcaraNamanuSThAnam, tena prAjApatyAkhyakammAbhinnAnuThAnapratIte: prAjApatyasA setikarttavyatAkavaM lbhyte| sAGgapradhAnasampAdanasaMgrava kAtmakAnuSThAnatvAt nokadezAcaraNa kamAnuSThitaM bhavatIti vyavaDiyate / vahuvacanena tu sAhityapratItivalena ekakAlakarttavyatA praaptaa| tadevAha setikarttavyatAkA iti ekakAlatveneti c| ekakAlakartavyatvenetArthaH / ata iti / yataH prAjApatagrAnAM taditikarttavyatAnAJca ka kAlakarttavAtApratItirata itArthaH / teSAM praajaaptaapshyaagaanaam| upAkaraNaniyojanAdonAmiti, eka kapazuviSayANAmiti shessH| sAhitAmakakAlakarttavAtvam / sampAdya ghaTayitavAm / smprtipneti| prAjApatApadAvagataprajApatirUpaikadevatAkatvenetArthaH / yugapada For Private And Personal
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / dInAM yugapadanuSThAnamazakyam / atasteSAM sAhityamavyavahitAnuSThAnAt smpaadym| tatazca kasyopAkaraNaM vidhAyAparasyopAkaraNaM vidheym| evaM niyojnaadikmpi| tathAca prAjApatyeSu kasmAJcit pazorArabhya eka sarbatrAnuSThAya hitIyAdipadArthastenaiva krmennaanussttheyH| sa pravRttikramaH / so'yaM zrutyAdibhyodurbalaH / tadevaM saMkSepatonirUpitaH SaDavidhakramanirUpaNana prayogavidhiH / nuSThAnAt ekasmin kAle havanAt / upapadyate iti / saptadazapazvavayabastanveNa sakaddhImasambhavAditibhAvaH / tadaGgAnAJcati tadaGgAnAntvitArthaH / azakyamiti saptadazAnAmupAkaraNAnAmekamantrakaraNakaikajAtIyakarmatvepi prativAkti karttavAtayA tantreNAnuSThAnAprasakta ritibhaavH| atastantrAnuSThAnena sAhitAsampAdanasamrAzakAtvAt / avAvahitAnuSThAnena kamAntaravAvadhAnAbhAvavadanuSThAnena sampAdya ghaTayitavAm / tatazceti / upAkaraNAdInAmavAvahitAnuSThAnasAvazyakatvAccaitArthaH / ekasA pazIH / tathAkaraNAt pravRttikramatvaM kathaM bhavatItAbAha tathAceti ! ekamupAkaraNam, sarbava saptadazasu pshussu| dvitIyAdipadArthoM niyojnaaderupH| tenaiva kramaNa upAkaraNAnuSThAnakrameNa / sa pravRttikrama iti / prathamapravRttyanusArikramatvAditibhAvaH / yadi tu ekasmin pazAbupAkaraNAdIni sAkhanuSThAya aparAparapazuSu eka kasmin sarvANi anuSThIyante, tadA upAkaraNAdInAnaka kasya avAvahitAnuSThAnaM zrutibodhitaM vagrAhanyeta, ekasmAdupAkaraNAdupAkaraNAntarasA niyojanAdibhiH kAntararvyavahita. vAt / evamanyatrApi, tathAca paJcamAdhyAyahitIyapAda siddhAntasUtram, "sarcaSAM baikajAtIyaM jAtAnupUrvatvAditi / " vAzabdaH pUrvapakSaM vayAvarttayati / sarveSAM pazUnAM sambanbhe eka kajAtIyaM karma karttavAm / tenaiva AnupUvAsA mAhitAsA k'tvaaditaarthH| atra bhASyam "ekajAtIyA nusamathaH kartavAH / kimevaM bhaviSyati shtvmnugrhiissyte| tat mahatvaM zrUyate vai devI kRtvA pazubhi For Private And Personal
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| kammajanyaphalasvAmyavodhako vidhiradhikAravidhiH / kammajanyaphalavAmA kmmjnyphlbhoktRtvm| saca yajeta vargakAma ityAdirUpaH / svargamuddizya yAgaM vidadhatA'nena svargakAmasya yAgajanyaphalabhoktatvaM pratipAdyate / yasyAhitAgneragnira hAn dahet so'gnaye kSAmavate aSTAkapAlaM nipedityAdinA agnidAhAdinimitte kamma vidadhatA nimittavataH kamjanyapApakSayarUpaphalakhAmaM pratipAdyate / evamaharahaH sandhyAmupAcarantItyekasminkAle pazUnAM prcaarH| nanu evaM sati pUrvasA padArthasA uttaraH padArthaH pazcantaravApAraNa vaavdhiiyte| naiSa doSaH evamapi kRtamevAnupUrvam / yo'sau pazcantara vayApAraH sa evaasau| na padArthAntaram / na padArthAntareNa vAvadhAna bhavatIti" etasA sarvasmAt kramapramANAddaurbalyamAha so'ymiti| prayogavidhinirUpaNamupasaMharati tdevmiti| adhikAravidhiM nirUpayati karmajanya ti| bhiitRtvmiti| etena khAmthamityeva vitratam / phalabhItatvamapi phalabhAgitvaM phalasambandhayogyatvamiti yaavt| yathAzrutArthatve vargaphalasya prItirUpatAyAH SaSThAdyapAda siddhAntitatvAt tadaMze anubhaviTatvaM puvapazvAdiphalAMze ca tajjanyasukhAnubhaviTatvamiti bhoktA tvasya hai kRpyApatteH / adhikAra vidhikharUpamAha sceti| tatra vizavadhikAravidhilakSaNaM yojayati vargamuddizyeti / khargasya phalatvamabhipretyetArthaH / vidadhatA karttavAtayA prtipaadytaa| anena khargakAmI yajeteti vaakaan| vargakAmasyeti tathAca svargakAmavAkona yAgArA varga bhAvayediti vodhayatA, svargasya bhAvAtvapratipAdanamukhena yAgaprayojakecchA. viSayatve sati thAgajanyatvarUpaM yAgaphalatvaM, tatkAmasya ca natsambandhayogyatvaM pratipAdyataiti * bhaavH| zrutaphalakhAmAvodhakatvAbhAvapi arthasiddhaphalakhAmAvodhakasamApyadhikAravidhitvaM sAditi pradarzanAya udAharaNAntaramAha yamAhitApreriti / cAmavate itAnena kSAmavacchandavattvena devatAtvaM vodhyate / dUtAdinetAdipadAt yasA For Private And Personal
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / sautetyAdinA zucivihitakAlajIvinaH sandhyopAsanajanyapratyavAyaparihArarUpaphalakhAmA vodhyate / tacca phalakhAmA tasyaiva, yo'dhikaarvishissttH| adhikAraca yadidhivAkASu puruSavizeSaNatvena zrUyate / yathA kAmye kammaNi phalakAmanA / hiraNya nazyedAne yAdIni nirbapediti bhASAdhRtA zrutiH prigraahyaa| gRhadAhAdAvitAdipadAt hiraNyanAzaparigrahaH / nimittavato rahadAhAdirUpanimittanizcayavataH / pApakSayeti gRhadAhAdisUcitapApakSayakAmanAyA azrutatvepyarthasiddhatvAt tasyaiva bhaavaatvprtiiteritibhaavH| prathamodAharaNe phalasA zrutatvaM, dvitIye cAzrutatve pyarthasiddhatva darzitamidAnauM . pramANAntarakalpanIyaphalakhAmyavodhakamudAharati evmiti| pUrbodAlatavaditArthaH / shucivihitkaaleti| zaucaviziSTavidhivodhitakAlatArthaH / zucitatkAlajIvI karmayAditi vidharitibhAvaH / vodhytiti| sandhayopAsanAdyabhAvasA pratAvAyasAdhanatAyA arthavAdAvagamyatvAt sandhIpAsamasA sutarAM tatparihArasAdhanatvaM sidhyati / yat yasA sAdhanaM sadabhAvastatparihArasAdhanamiti niyamAditibhAvaH / nanUdhikAravidhaiH karmajandhaphalakhAmAvodhakatvamuktam / taveyaM pRcchA, yat, vidhinA kasA phalakhAmya vodhanIyam / naca kattarava phalakhAmya' bodhyata iti nAsya va praznAvakAza iti vAcyam / pratinidhau vAbhicArAditAvAha saceti / adhikAraviziSTa iti| etena prtinidheyNdaasH| tasagrAdhikArAbhAvAt / nanu yathA devatoddezena dravyatyAmavIdhakovidhiryAgavidhirityuktau devatohezena dravyatyAga eva yAgaH pratIyate vathA phalabhIkta tvavodhakI vidhiradhikAravidhirityuktAvapi phalabhokta tvamevAdhikAraH pratyetavyaH / evaJca phalabhIkta tvamadhikArI adhikArabataca phalabhIkta tvamityandhonyAzrayApattirityato'dhikArapadArthamacAnyathA nirvakti adhikaarshsheti| yaditi sAmAnyAbhidhAnAt kliivtvm| zrUyata ityasya kam tat / puruSavizeSaNatvena niyojyvishessnntven| evaJca yo dharmoM niyojyavizeSaNatvena For Private And Personal
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 102 arthsNgrhH| naimittike kammaNi nimittanizcayaH / nitye sandhayopAsanAdau zucivihitakAlajIvitvam / ataeva rAjA rAjasUyena khArAjyakAmo yajatatyanena vidhivAkyena svArAjyamuddizya . yAgaM vidadhatApi na svArAjyakAmamAtrasya tatphalabhotAtvaM prtipaadyte| kintu rAjJaH sataH svArAjyakAmasyaiva / rAjatvasyApi adhikArivizeSaNatvena zravaNAt / kvacittu puruSavizeSaNatvenAzrutamapyadhikArivizeSaNam / yathA zrUyate taddharmavata eva phalakhAmya sidhyatIti nAnyonyAzrayaH / tathAca phalakhAmya' phalasambandhayogyatvaM, yogyatAca yadharmamantareNa phalasambandhI na sambhavati taddharmavattvam / tathAca sati, niyojyasya yo dharmaH zrUyate taddharmamantaraNa tatphalasambandhAsambhavAt taddharmavata eva phalasambandhayogyatayA phalakhAmyamitApapanamitibhAvaH / vidhiprApta puruSavizeSaNaM darzayati ytheti| phlkaamneti| svargAdiphalakAmanAyAH purussvishessnntvaaditibhaavH| svArAjyaM svargarAjyam, aba khaH padaM nirvcchinnsukhaanubhvjnksthaanprm| natu yanna duHkhena sambhinnaM naca grastamanantaram / abhilASopanItaM yat tat sukha' khaHpadAspadam // itukta sukhavizeSaparam / raajtvaanvyaanupptteH| rAjJaH sata iti / rAjatve sati khaaraajykaamtvmdhikaarivishessnnmitibhaavH| nanu vidhivAkyeSu niyojyavizeSaNatvena zrUyamANadharmavAdhikArivizeSaNatvamuktam / tathA sati azrutaphalakeSu vizvajidAdiSu pramANAntarAvagatavargakAmanAyA adhikArivizeSaNatvAnupapattiritAta Aha kvciditi| adhikArivizeSaNaM niyojyavizeSaNam / tathAca phalakhAmyaM phlsmbndhyogytaa| sAca yathA niyojyasya vedavodhita dharmavizeSazAlitvaM tathA prmaannaantraavgtdhrmvishessvttvmpi| tadabhAve phalasambandhA..sambhavAvizeSAt / evaJca yathA vizvajidAdau anumAnapramANavalena vargakAmanAyA For Private And Personal
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 103 adhyayanavidhisiddhA vidyaa| RtuvidhInAmarthajJAnApekSaNIyakhenAdhyayanavidhisiddhArthajJAnavantaM pratyeva pravRttaH / evamagni niyojAvizeSaNatvasiddhistathAnyatrApi yena kenacit pramANena pratipannasya yaddharmamantaraNa phalasambandhI na sambhavati tathAvidhadharmAsyApi niyojAvizeSaNatvamavazyamaGgIkaraNIyam / evaJca puruSavizeSaNatvena yat zrUyata iti prAgukta na vAkyena zrutasaMgravAdhikArivizeSaNatvaM yadabhihita ttprdrshnaarthmitibhaavH| taba yat pramANavalena yatra yaddharmavattvamadhikArivizeSaNatvenAGgIkaraNIyaM taddarzayati ytheti| adhyynvidhiiti| svAdhyAyo'dhye tavya ityAdi vidhItArthaH / tena sivA nishcitaa| vidyA vedArthajJAnam / adhikArivizeSaNamitizeSaH / kratuvidhInAmiti, pratteritAnenAnvitam / arthjnyaaneti| kAnuSThAnasya tddodhkbedaarthjnyaansaapeksstvenetaarthH| adhyynvidhisiddheti| adhyayana vidhinA svAdhyAyo'dhye tabya itAnena siddhaM nizcitaM yat vedArthajJAnaM tadanta pratAva kratuvidhInAM pravRtteritArthaH / ayamAzayaH / yAgapratipAdakavedArthajJAnamantareNa yAgAnuSThAnAsambhavAt tadarthajJAnamevAdhikArivizeSaNam / arthajJAnasya ca svAdhyAyo'dhye tabya itAnena pratipAditatvAt, tattayAgavIdhakavidhAvazrutatvepi pramANAntarAvagatatvenAdhikArivizeSaNamiti sidhyatIti brAhmaNAdivarNatrayasaiprava yaagaadhikaarH| pratepravetyevakAreNa vedArthajJAnazUnyAnAM zUdrANAmanadhikAra iti drshitm| tathAca SaSThAdhyAya prathamapAda sUtram / api vA vedanirdezAdapazUdrANAM pratIyateti / apazUdrANAM zUdravarjitAnAmadhikAra ev| kutaH vedanirdezAt, veda hi vayANAM nirdezI bhavati / vasante brAhmaNamupanayIta, grIbhe rAjanyaM, varSAsu vaishymiti| vedAbhASAdasamarthaH zUdrI yaSTum / tasmAnna adhikriyeteti bhASyam / nanu vasanta brAhmaNo'gnimAdadhItetyAdinA vaNavayAdhAnakAlamuktvA varSAsu rathakAra Adadhauteti zrutayA rathakArasya saudhanvanAparapayAyasA saGkIrNajAtitvena zUdrasadharmaNa: kathamAdhAnAdhikAraH zrUyate / naca rathaM karotIti bapratpattavA rathanimADa For Private And Personal
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 104 ardhasaMgrahaH / sAdhyakammaMsu aadhaanvidhisiddhaagnimttaa| agnisAdhyakampraNAmagnyapekSatvena tadidhaunAmAdhAnasihAgnimantaM pratyeka caivarNikaparaeva rathakAra zabda iti vAcyam / yogADhavalavattvAt saGkIrNajAtivizeSe cAsA ruuddh'tvaat| mAhiSNa karaNyAntu rathakAraH prakIrtita iti / mAhithakaraNau tu yAjJavalkayolau yathA vaizyAzUdrayostu rAjanyAnmAhiSyograu sutau ma tau / vaizyAttukaraNaH zUdrayAM vinAve SavidhiH sma taH / / tadana kA samAdheticet vcnaaprvissyti| tathAca pahAdhyAyaprathamapAda siddhaantsuutrm| vacanAdrathakArasayAdhAne tasA srcshesstvaaditi| patra bhaassym| "rathakArasagrAva varNikasA prAdhAnametat kutaH, vacanAt / na hi vacanasA kiJcidakatAmasti" iti| evaM vAstumadhye raudra caru nirbapet, yatra rudraH prajA: zamayeditayatAmiSTimuphkramA "etayA niSAdasthapatiM yAjathe" diyAbAta, tavApi vacanameva heturiti draSTavyam / sthapatizabdasA kAravizeSavAcitvam / taduktam matsApurANe / bAstuvidyAvidhAnajJo laghuhalI jilazramaH / dIrghadarzI ca zUrazca sthapatiH parikIrtitaH // nava sthapati zabdo'ca zreSThavAcI tena niSAdAnAM sthapatirnipArdabhya utkaSTa iti vaivarNikapara evAsthitivAcyam / niSAdazvAsI sthapatizceti karmadhArayasamAsasava balavattvAt / SaSThIsamAse hi sakIrNajAtivAcinA niSAdazabdena tatsambandhI lkssnniiyH| karmadhAraye tu na lkssnnaa| tasmAt niSAda evaH sthapatirivi paThAdyapAda siddhAntaH / evamAhavanIye juhotItyAdi zrutyA AhavanIyAdau yAgavidhAnAt tAdRzAgnisattAmantaraNa yAgAnuSThAnAsambhavAdAhavanauyAdagrimacApi adhikArivizeSaNam / For Private And Personal
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 105 pravRtteH / evaM sAmarthamapi / AkhyAtAnAmarthaM bruvatAM sahakAriNI zaktiritinyAyAt samarthaM pratyeva vidhipravRtteH / tadevaM nirUpito vidhiH / havanIyAdyanayastu vasante brAhmaNo'gnimAdadhIta grISmaM rAjanya:, zaradi vaizya iti zrutyA pradhAnasAdhyatvena pratipAditAH / a TarafafdhavihitAhavanIyAdyani sattAyA adhikArivizeSaNatvasiddha niragrInAM yAgAnadhikAra iti pratipAdayati evamiti / asAdhyaka homAtmakayAgeSu / agnyapecatvena agnimantareNAsambhAvyamAnatvena / taddidhInAmagrisAdhyakammepratipAdaka vidhInAm / pratapravellevakAreNa niragnivyAvattiH / dearera lokAvagatasyApi adhikArivizeSaNatvamityAha evaM sAmarthyamapIti / zaktirapautyarthaH / zakteH sahakAritve AptasaMvAdamAha AkhyAtAnAmiti / svArthaM prakAzayatAmAkhyAtAnAM zakti: sahakAriNIbhavatItyarthaH / khArthaprakAzanasAmarthyamantareNa AdhyAtakartRkasvArthaprakAzanAkhya kriyAyA asambhavAditibhAvaH / itinyAyAt etat sAhasyAt / yathA svArthaprakAzanAkhya kriyAyAM tatsAmarthasya sahakAritvamAkhyAtAnAmaGgIkriyate tathAnyavApi yAgAdikriyAyAM karttastatkaraNasAmarthyasya sahakAritvamavazyamabhuprapagantavyamitibhAvaH / samarthaM yAgAnuSThAnazaktimantam / pravetyevakAreNa apratisamAdheyAGgavaikalyavantaH kAmye karmmaNi vyAvatInte / teSAM sAGgayAgAnuSThAnAsAmarthyAt / tathAhi andho nAjyamavecituM camaH / paGgurbiNukrameSvazaktaH / vadhiro nAmvaryyuprokta N zRNoti / mUko'numantraNAdAvasamarthaH / atastattadaGgAsamartheSu teSu kAmyasAGgayAgavidhayo na pravarttante / yadi tAnyaGgAni puruSopakArakatayA vidhIyeran tadA phalakAmanAvatpuruSANAM sarvveSAmeva yAgAdhikAraH syAt / yAgavidheH pravRttatvAt / aGgavidhInAntu yathAsambhavaM pravRtteryathAsambhavamaGgAdhikAraiti suvacaM syAt / natu tathA / yAgIpakArAkAGgAyAmeva teSAM vidhAnena niravazeSAGgaafe yAgavidhireva puruSaM prati pravarttate / yasyatu kammizcidapyaGga nAsti sAmadhyeM 14 For Private And Personal
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 106 arthasaMgrahaH / prayogasamavetArthasmArakA mntraaH| teSAJca tAdRzArthatasya na kaamykmaadhikaarH| ataeva kAmA savAGgopasaMhAraNevAdhikAraiti siddhAntaH / nitAtu yathAzaktItuApardazAdazakyAGgAbhAvepi bhavatyadhikAraH / atra daM vodhym| yasA puruSasya yasminnauM nityamevAsAmayaM tasyaiva tadaGgavati kaamye'ndhikaarH| yathA janmAndhAdaH / yasya tu yadAkadAcit sAmarthya sambhavati tasya tadAnImasAmarthepi na tvaandhikaarH| yathA daridrasya pratisamAdhiyAnavakalyavatazca / ataeva SaSThAdyapAda / trayANAM dravyasampannaH karmaNIdravyasiddhitvAditi / sUrvaNa viprAdInAM madhye drvysmpnii'dhikaarii| yAgAdikarmaNo dravyasAdhyatvAditi puurvpkssitvaa| anityatvAttu naivaM samAt ityAdisUtra Na dhanasambandhamA anityatvAt dravyasampattirahitAnAmanadhikArI neti siddhAntitam / aGgahInaza taddhamA iti sUtrAntaraNa pratisamAdhiyAGgavaikalyavatIpyanadhikArAbhAva iti darzitaJca / sadanantarantu / utpattau nityasaMyogAditi sUtrAntareNa apratisamAdhayAGgavaikalyavato'nadhikAra eveti siddhAntitam / utpattividhyAdi caturvidhavidhinirUpaNamupasaMharati tdevmiti| vidhimantra. nAmadhaya niSedhArthavAdabhedana paJcavidhatvenIddiSTeSu vedabhAgeSu vidhiM nirUpya kumaprAptaM mantra nirUpayati pryogsmveteti| prayogasamavetI anuSThAnopayogI yo arthsttsmaarkaastdupsthaapkaaityrthH| prAyikamidaM lakSaNam / ataeva nyAyamAlAyAM kecinmantrA anuSThAnasmArakAH kecit stutirUpAH kecit praznarUpAH keciduttararUpA dUtAvamAdIn mantrAn pradarzya IzeSvatyantavijAtIyeSu samAkhyAnamantareNa nAnyaH kazcidanugatI dhoM'sti yasA lakSaNatvamucyeta ityabhidhAya tasmAdabhiyuktAnAM mantrI'yamiti samAkhyAna lakSaNamitAktam / zAstradIpikAyAmapi yAni prayogakAle anuSThAnaupayikAthAbhidhAna For Private And Personal
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| 107 smArakatvenaivArthavattvaM natu taduccAraNamadRSTArtham / sambhavati dRSTaphalakatve adRSTaphalakalpanAyA anyAyyatvAt / naca dRSTasyArthasmaraNasya prakArAntareNApi sambhavAnmantrAnAnaM vyarthamiti vAcyam / mantraireva smarttavyamiti niyamavidhyAthayaNAt / svarUpANi vAkyANi tAni mantrazabdenIcyante ityabhidhAya prAyikamidam abhiyukta prasidyApalakSaNArtham / yatvAbhiyuktAnAM mantraprasiddhiH sa mantra itAbhihitam / bhASyavArtikakArAdayopyevam / evaJca vikatAbUhitapadaghaTitAdimantrasA prayogasama vetArthammArakatvepi na mntrtvm| tathAvidhavarNaghaTitasA mntrtvaaprsiddhH| tadukta pArthasArathimithaiH / abhiyukta prasiddhyA hi mntrtvmvklpaate| svAdhyAyakAle teSAJca samAnAteSu mantradhIH // mantrAnadhyApayAmo'dya tathAmantrAnadhImahe / mamAnAnavahirbhUta UhAdau nAsti mantradhIH // sahitAdi padaghaTitavAkyasagrAmantratvavicAraphalantu anAnAteSvamantratvamAnAteSu hi vibhAga iti / dvitIyAdyapAdasiddhAntasUbavyAvazAyAm anAmanAteSu jahitapadaghaTitavAkASu amantratvam / yata AmnAteSu vAkASa mannatvena vibhAga itAbaM mUvAbhiprAyaM prakAzya bhASyakArardazitam "prayojanaM mance duSTe yatprAyazcittamamantreSu tanne tAnena vaakaan| . teSAM prayogasamavetArthasmArakANAm / etena yeSAM hra phaDAdInAM prayogasamavetArthasmArakatvaM nAmti teSAmadRSTamAtrArthatvame beti darzitaM vakSyateca suvyaktam / uktaJcAnyatra yasA dRSTaM na labhyeta tamAdRSTa prakalpanamiti / arthavaktaM pryojnvttvm| aSTArthamadRSTabhAvArtham / tena taduccAraNaM dRSTAdRSTAyamiti sidhyati / evaJca mantrarebeti vakSyamANagranthe na niyamavidhyaGgIkArAniyamApUvamvIkAropi maGgacchate / adRssttphleti| adRSTamAvaphalatArthaH / prakArAntaraNa idamaivaM kama itapAdyapadeSTravAkyAdinA / mantrAnAnaM mantrIcAraNam / mantraire vetapravakAraNa For Private And Personal
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / mAnAsAdhanasAdhyakriyAyAmakasAdhanaprAptAvaprAptasyAparasAdhanasya prApako nidhiniyamavidhiH / yathAhuH / vidhiratyantamaprAptau niyamaH pAkSike sati / tatra cAnyatra ca prAptau parisoti goyata iti / prakArAntaram nivarttate / niyamavidhyAzrayaNAditi / tathAca niyamAyUlAdhai mantrIcAraNamAvazyakam / mantramA prathammaraNAdRSTobhayaphalakatvAditibhAvaH / ataeva santravArtike "tatazyopAyAntarANya pramANakatvAnivartante niyamAdiSTa siddhizca / manreva sma tvA kRtaM kamAbhAdayakAri bhavatItAvadhAryate" itAbhihitam / mantraiH sma vA karma kartavyamitAsA niyamaparatvavIjaM niyamavidhalakSaNamupanyasAti naaneti| parasparanirapekSenInAsAdhanaiH sAdhyA yA kriyA tasagrAbhitArthaH / ekasAdhanaprAptau parasparanirapekSeSu anekasAdhaneSu madhye rAgAdakatarasAvanasamAzrayaNIyatvenIpasthitau / bhaprAptasya raagaabhaavaadaashrynniiytvenaanupsthitmaa| aparasAdhanasA upasthitasAdhanA ditarasA saadhnvishesssaa| prApakaH AzrayaNIyatvapratipAdakaH / etena niyamasamApi vidhitvasAmAnyadharmavattvamastAva rAgAbhAvAdaprAptasagrAvazyakabhAvana praapktvaat| kintu pAkSikAprAptatvAnnAtAntAprAptaprApakatvamitApUrvavidhitIbhedahati drshitm| ataevIka niyamavidhiriti / evaJca / prayogasamavetArthasmaraNakriyAyAmupadeSTa vAkyasA mantrasAca parasparanirapekSasAdhanatvAt rAgavazAdupadeSTravAkyarUpasAdhanasAyayaNIyatayopasthinI rAgAbhAvAdAzrayaNIyatvenAnupasthitasA mantrasA prApako mantraiH sma tvA karma karttavyamitividhiradRSTArthasvAyogavyavaccheda phalakaniyamavidhireva bhavatIti siddham / atra prAcIna saMvAdamAha ythaahuriti| vidhirtaantmiti| avAprAptAvitAva pAkSike satItAtaH satpada' satagrAmiti liGgAvipariNAmanAnusajjanIyam / tena atAntamaprAptau satagrAmitArthaH / atAnta-- mititu satagrAmitAva asdhAtUpasthApyabhavanakriyAvizeSaNatvAt karma / aprAptibhavanavizeSaNaM phltii'praaptivishessnnmev| aprAptikriyAvizeSaNatvaM kadabhihita For Private And Personal
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 108 asyArthaH / pramANAntareNAprAptasya prApako vidhirpuurvvidhiH| yathA yajeta vargakAmaityAdiH / svArthakayAgasya pramANAntareNAprAptasyAnena vidhAnAt / pakSe aprAptasya prApako vidhiniymvidhiH| yathA bauhInavahantItyAdiH / kathamasya pakSe'prAptaprApakatvamiticet, ityam / anena ghavaghAtasya vaituSthArthatvaM na pratipAdyate anvayavyatirekasiddha bhAvI dravyavat prakAzata iti nyAyAt karmatvAnupapattayA atAntAyAmiti sAmAnAdhikaraNyApatteH / sAdhuH pAkaH sAdhUpAko sAdhavaH pAkA itivat / aprApta rasAntasattA vidhimantaraNa kAdAcitkaprApta rapyasattA / niyamasthaletu rAgAbhAvAt tadAnImaprAptisattve pi kAlAntare vidhiM vinApi rAgavazAdaprApti vatiSThata iti nAtAntikI aprAptisatteti vailkssnnym| pAkSike aprApta itishessH| tatra ndidhiprtipaadye| anyatra tditrn| cakArahayaM samuccayAvazyambhAvArtham / etat sarvaM sIdAharaNaM byAcaSTe asyArtha iti| pramANAntareNa tatpramANabhinnena zAstreNa nyAyena rAgaNa c| aprAptasya anupasthitasA karttavyatAbu raviSayaseti yAvat / prApakaH anuSThe yatvapratipAdakaH / prApakapadaM kArikAyAmazrutamapi aprAptaprApakovidhiriti sAmAnyavAkyopakumakatayA labhyate / apUrvavidhiH apUrbasA prAgananubhUtasA vidhiH / ___ udAharati ytheti| svaarthketi| svrgphlketyrthH| pramANAntaraNa zAstrAntareNa nyAyena rAgeNa ca / aprAptasA krttvytaavurvissysaa| anena yajeteti vAkya n| vidhAnAt karttavyatAjJAnotpAdanAt / niyamaH pAkSika satIti vyAcaSTe pakSe iti| rAgAbhAvapakSe ityrthH| prApakastadasambandhavyavacchedana AvazyakatA prtipaadkH| udAharati ytheti| avhntiiti| avpuurvkohntitussyaanuklaadhaatvishessaarthH| aba niyamavidhitva saGgamayitumAdAvAzarte kathamiti / pase iti| aprAptetya kadeza'nvitam / parva aprAsamA prApakamityarthaH / AzaGkA For Private And Personal
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 110 arthasaMgrahaH / tvAt / kintu niyamaH, sacAprAptAMzapUraNam / vaituSyasya hi nAnopAyasAdhyatvAdayadA'vaghAtaM parityajya upAyAntaraM grahItumArabhate tadAvaghAtasyAprAptatvena taddidhAnanAmakamaprAptAMzapUraNamevAnena vidhinA kriyate / atazca niyamavidhAvaprAptAMzapUraNAtmako niyama eva vAkyArthaH / pakSe aprAptAghAtasya vidhAnamiti yAvat / ubhayozca yugapat prAptAvitaravyAvRttiparo vidhi: pariprAvidhiH / yathA paJca paJcanakhA bhakSyAiti / idaM hi parihArAya saGgamanaprakAramAha itthamiti / idamprakAramityarthaH / anena avahantIti vAkyena / vaituSyArthatvam tuSApAkaraNa prayojanakatvam / anvayeti, avaghAte sati vaituSyaM tadyatireke ca satuSatvamitAnvayavyatirekAbhyAmavaghAtasA vaituSyaM pratikAraNatAyAH prataprakSapramANasiddhatvAditArthaH / niyamo niyamanam / pratipAdyata iti pUrveNAnvayaH / kastAvanniyama ityatrAha saceti / aprApteti / zraprAptAMzasatra pacato aprAptasA avaghAtasA pUraNam asamvandhavyavacchedarUpamavazyamAcaraNam / nanu vaituSAsA anvayavyatirekAbhyAmavaghAtajanyatvAvadhAraNAt kuto vaituSaprArthina: pacatopyavaghAtasprAprAptatvasambhava ityata zrAha betuSAsA hoti / nAnopAyeti / avaghAteneva nakhadalanAdinApi vaituSAsambhavena parasparanirapekSa nAnAkAraNajanyatvAdivArtha: / akazaktimattva na teSAM kAraNatvAt kAryyagatavai jAtaprAGgIkArA hA na parasparavyabhicAra itivodhyam / paritAjya anAzritA / upAyAntaraM nakhadalanAdikam / grahItum zrAzrayitum / Arabhate uyuGkte / tadidhAnanAmakam taddidhAnasvarUpam / tarhi kIdRzo vidhivAkyArtha itapravAha atazvati / vidherniyamArthatvAditArtha: / niyama eveti / avaghAtenaiva vrIhINAM vaituSAm sAdhayediteAvaM rUpa itArthaH / yadyapi niyamavidhau vidheyAvazyambhAva eva phalaM na punaritara nitistathApi parasparanirapecasAdhaneSvekasmin sAdhane avazyAzrayaNIyatvena For Private And Personal
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| vAkyaM na paJcanakhabhakSaNaparam / tasya rAgataH prAptatvAt / nApi niyamaparaM paJcanakhApaJcanakhabhakSaNasya yugapatprAptatvAt pakSe aprAptAbhAvAt / ataidamapaJcanakhabhakSaNanivRttiparamiti bhavati parisaGkhayAvidhiH / vihite sAdhanAntarasA vephalyAdava nittirarthasiddhetyavaghAtairabetAvaghAtAndhitaevakAraH pryojyH| ataeva mantrairebeti prAguktam / aprAptAMzapUraNamA niyama kharUpatvamuktamidAnI tatsvarUpaM vyaktamAha pakSe iti| tathAca niyamasA svAyIgavyavacchedasA vidhiniyamavidhipadArthaH / satra cAnyavaceti byAcaSTe ubhayoriti / tadAkyapratipannataditarayoritArthaH / yugapat prAptau yugapadupasthitiyogyatve / yogyatAca anyataraprAptAvanyatarasagrAvAdhitatvam / niyamasthale tu ekasamAzrayaNe anyasA prayojanAbhAvena vAdhitatvAnna yugapatprAptiH / parisayAyAM paJcapaJcanakhabhakSaNaprAptAvapi taditarapaJcanakhabhakSaNasA vijAtIyatRptAntarajanakatayA tatkAmasA tadrUpaprayojanasadbhAvAdavAdhitatvamiti iyoyu gaSatprAptisambhavaH / itaranyAhattiparaH upadiSTasajAtIyasA upadiSTetarasA sambandhavyavacchedAya uccritH| etena paJcapaJcanakhetarasagrAnnAdarbhakSaNepi na pratyavAya iti sidhyti| ataeva bhakSyAn paJcanakheSvAhuranuSTrAMzcai katIdata iti manuvacane paJcanakheSviti nirdhAraNa kRtam / evaJcAprAptAyAstaditaranihatteH prApakatayA asamA api sAmAnyadharmavatvAt vidhitvam / tadeva darzayati prisnggyaavidhiriti| udAharati ytheti| paJca pnycsshaakaaH| yadyapi zvAvidhaM zalyakaM godhAM khgkuurmshshaaNstthaa| bhakSyAn paJcanakheSvAhuranuSTrAMzcaikatodata iti manunA SaNAM paJcanakhAnAM bhakSyasvamuktam / tathApi zvAvicchalyakayo Iyoreva zallakIvAcakatvAdISane dama zaukatA manunA SaTsaGkhyAtvamuktam / tadde dAnAdaraNe tu paJcatvameva ghttte| ataeva sma tAntare zazaka: zallako godhA khanau kUrmastu paJcamaH / bhakSyAn paJcanakhevAhuritAdinA paJcAnAmaka For Private And Personal
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 112 arthsNgrhH| sAca hividhA zrautI lAkSaNikoceti / tatra atrovA bhakSyatvamabhihitam / paJcanakhabhakSaNaparam zazakAdipaJcanakhabhakSaNavidhAyakam / rAgata iti| rAgaprAptasA vidhaanaasmbhvaaditibhaavH| apUrvavidhitvaM nirAkRtA niyamavidhitvamapi nirAkarIti naapauti| niyamaparaM pnycpnycnkhbhkssnnsmaavshymbhaavvidhaaykm| niyamaparatve vAdhakamAha pnycnkhaapnycnkheti| paJcavidhapaJcanakhataditarapaJcanakhetyarthaH / yugapat prApteryugapatprAptiyogya tvAt / pace aprAptAbhAvAt pAkSikAprAptAbhAvAt / zazakAdipaJcaketarapaJcanakhabhakSaNaprAptau zazakAdipaJcakabhakSaNasA vAdhitatvAbhAbenAprAptaprabhAvAditi yaavt| ata iti, yato'sA nApUrvavidhitvaM sambhavati nApi niyamavidhitvamata itArthaH / prakArAntarAbhAvAditibhAvaH / idaM paJca paJcanakhAbhakSyA iti vaakym| apnycnkheti| shshkaadipnycnkhetrpnycnkhetaarthH| prisnggyaavidhiriti| parisaGkhyAyA nirdiSTetaranivRttebidhiritArthaH / anyayogavyavacchedakovidhiriti yAvat / parisaGkhyAM vibhajati saaceti| haividhya' darzayati zrautIti / shbdaabhidhyetaarthH| lAkSaNiko lakSaNayA vodhyaa| zrotImudAharati saveti / tayoH zrautaulAkSaNikyormadhye itArthaH / atro veti| anAyaM vistr.| astikazcit prakRtibhUtI yaagvishessH| tava pavamAnAdisaMjJakanAnAstImalakSaNAni sAmAni geyatvena vihitaani| taddikRtibhUteSu kratuSu tu kvacit prakRtigatastomAnAM prAkRtamantrasaGkhyAtI adhikasaGkhyA vihitaa| kutracittu teSAM prakRtigatamantrasaMkhyAtI nyUnasaGkhyA vihitaa| ekaviMzenAtirAvaNa prajAkAmaM yAjayet / viNavenaujakAmam / ekaviMzana pratiSTAkAmam / hAtriMzAH pavamAnA abhiSecanIyasatagrAdizrutibhiH / pavamAnAdayaH stomAkhyasAmavizeSAH / taduktaM bhASye dazamAdhyAyapaJcamapAda / daza sAmasahasrANi zatAni ca catudda za / sAGgAni sarahasamANi yAni gAyanti sAmagAH // azautizatamAgne yaM pavamAnaM catuHzatam / aindra samAt saptaviMzAni yAni gAyanti sAmagA iti // For Private And Personal
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 113 napa yeSu atuSu prAkRtasaJjayAto'dhikA stomamantra saGkhyA vihitA te vivacastomakAH / yeSu kratuSu puna! nA stomamantrasayA vihitA te avivRddhastImakA ucyante / teSu sarveSu prAkatAnAM sAmbA nittirnaveti saMzaye upadezanAtidezavAdhasA nyAyyatayA vikatau sayAvizeSanirdezana prAkRtasAyAM vAdhaevevi pUrbapane dazamAdhyAyacaturthapAde siddhaantH| vinabastImakeSu prAkRtasAnAM ma nitttiriti| tathAhi prakRtI yasmin stome yAvatya co geyatvena vihitAstAvataurava vibaddhastImakeSu vitatikratuSvAgamayya yAvatA Rgantarena gautenAdhikasaGkhyA pUryate tAvadapyadhikam geyaM samAditi nAdhika saGkhayAvidhAnavaiyartham, yena prAkRtavAghaH sAt / tadavAdhenApi caritArthatvAt / avibuddhatImakeSu tu kratuSu prAkRtastImAnAM madhye kAsAJcidRcAM vAdha eva / sathAhi teSu prAkatAnAM sarveSAM sAmrAmAgame vikRtI nyU nasaGkhyA vidhAnavaiyathyamiti yAvatA nihatena vaikRtasaGgyA sampadyate tAvadeva prAkkataM vAdhitavyam, anyat prAkRtameva syaat| tathAca siddhAntasUvam / stImaviDhaddhau tvadhikam sAdavichaddhau dravyavikAraH syAditarasamAyutitvAditi // sadetat vibagastImake prakatisambandhimI Rca upAdAya vikRtinihiSTasahayApUraNAya itarAsAmacAmupAdAnamAvApaH / aviva istImake prAptAnAM prakRtisamvandhinaumAmacA madhye vikRtivihitasayAnurodhena tAvatsAkaca upAdAya itarAsA parityAga udyApa ucyte| evaJca baikRtasaGkhyApUraNAya RgantaranibezanarUpa AvApaH kiM yasmin kasmi'zcitstomazabdAbhidheyastotraM karttavya uta pavamAnAkhyastoca eva / tathA vaikRtasaGkhyAnurodhana prAptAnAM prAkRtInAmacA madhye kAsAccidacA parityAgarUpa udyApI'pi kiM yasmAt kasmAJcittIvAt karttavya uta pavamAnArdaveti saMzaya pavizeSAdaniyama iti pUrvapace prApta pavamAna eveti siddhAntaH / tathAca dazamAdhyAya caturyapAda pUrvoktAdhikaraNAt parameva siddhAntasUvam / "pavamAnaeva sAtA tasminnAvApohApadarzanAditi" / saataamaavaapohaapaavitishessH| darzanAditi / tathAca shrutiH| vINi ha vai yajJamagrIdarANi gAyatrI For Private And Personal
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 114 arthasaMgrahaH / vapantIti zrautI parisaDayA, evakAreNa pavamAnAtirittAstotravyAvRtterabhidhAnAt / paJca paJcanakhA bhakSyA ititu lAkSaNikI, itaranivRttivAcakapadAbhAvAt / ataevaiSA tridossgrstaa| doSatrayacca zrutahAnirazrutakalpanA prAptavAdhazceti / taduktam / vRhatyanuSTup c| atra hyevAvapanti ateviihpntiiti| atra gAyatyAdizabdena tattacchandaskA Rca ucyante / mAtra pvmaanstiivaantrgtaaH| udarANi prghaansthaanaani| ava pvmaane| ataeva pvmaanaardv| tathAca yavAvApena vaikRtasaGkhyA pUraNIyA sagrAt tatra pavamAna eva prAkRtamantrANAM gAyavavAdicchandaskAnAM visvirabhyAsena vaikRtasaGkhyApUraNaM kaarym| natu sIvAntare tathAvidhAbhyAsaH kAryoM nApi pavamAne mantrAntarasannivezanarUpa trAvAphaH / evaM yatrIhApena baikRtasaGkayA rakSaNIyA samAt tavApi pavamAnastotrAdeva gAyavAdicchandaskAnAM kAsAJciTacAM parityAgaH kartavyo natu stiibaantraaditibhaavH| evaJca pavamAnastotra stotrAntare ca bhAvApohApasambandhaprAptau avayeveti zrataevetyevazandAjhyA stovAntara pAvApohApasambandhI vyAvartate iti zAbdI parisaGkhyA sidhyati / lAkSaNikauM parisaGkhyAmAha pnyceti| laakssnnikauti| tathAca paJcapadaM mmaanibndi| sdbdbaanu myaalaar' laassi| nnsb zazakAdipaJcaketarapaJcanakhA abhakSyA iti pratIteH zazakAdipaJcakaitarapaJcanakhabhakSaNanivRttilakSaNayA vIdhye ti lAkSaNikau parisaGkhyA / itaranihatterlakSaNAdhaunatve hetumAha itreti| tathAca tahAcakapadavira hepi tadarthapratItirlakSaNAdhInaibetibhAvaH / lAkSaNikyA eva sadoSatvamityAha ateveti| yatI lAkSaNika parisaGghayAyAmanyArthatayA zrUyamANasA padasA mukhyArthaparityAgenAndhArthakalpanamata evetyrth.| eSA lAkSaNiko prisngkhyaa| vidISagrasteti / etana zrautaparisaGkhyAyAM doSatrayaM nAstauti drshitm| mukhyaarthprityaagaanyaarthklpnyorbhaavaat| rAga For Private And Personal
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / zrutArthasya parityAgAdazrutArthasya kalpanAt / prAptasya vAdhAdityevaM parisaGkhyA tridUSaNeti / zrutasya paJcanakhabhakSaNasya haanaat| azrutApaJcanakhabhakSaNanivRtteH kalpanAt / prAptasya cApaJcanakhabhakSaNasya vaadhnaaditi| asmizca doSatraye doSayaM zabdaniSTham / prAptavAdhastvarthaniSTha itidik / yeSAntu prayogasamavetArthasmArakatvaM na sambhavati taduccAraNasyAnanyagatyA adRSTArthakatvaM kalpAtaiti nAnarthakyamiti / prAptavAdhasA ca zabdazaktimahinA janitatvena doSapadayAcyatvAbhAvAt / anyathA nokha ghaTamAnayetyAdau naulapadena ghaTAntarabyAittestatrApi ghaTAntarAnayanavAdhamA dosstvaaptteH| doSatrayaM darzayati doSatrayace ti| shruteti| zrutasA zabdapratipannArthasA hAniH prityaagH| azruteti / azrutasA zabdApratItArthasA klpnaa| prAveti / prAptasA pramANavizeSeNa karttavyatayA pratItasA bAdhI vyavahAravyAvartanamitArthaH / satra pramANamAha tduktmiti| doSatrayamudAharaNa yojyti| zrutaseprati / paJcanakhabhakSaNasA paJcapaJcanakhabhakSaNasA hAnAt taagaat| apaJcanakheti / zazakAdipaJcanakhetarapaJcanakhetArthaH / teSAM doSANAM zabdagatatvamarthagatatvaJca vivecayati asmi'veti| doSacayaM zruta hAnya shrutklpne| naca zrutahAnya zrutakalpanayoH parasparavyApyatvAt kathaM doSahitayatvena grahaNam / na hi gaGgAyAM ghoSa itanAdau shrutaarthhaanimntrennaashrutaarthklpnaa| azrutArthakalpanAmantareNApi zrutArthahAni: sambhavatItivAcyam / ajahatvArthalakSaNAsthale zrutArthahAnimantareNApi azrutArthakalpanAdarzanAt, anuvAdasthale azrutArthakalpanAM vinApi zrutArthahAnerdarzanAJca tayoH parasparabyApyatvAsiddheH / mantrAgA prayogamamavetA yammAra kavana dRSTArthatva muna midAnI sAbhicAramA For Private And Personal
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / nAmadheyAnAJca vidheyArtha paricchedakatayA arthavattvam / tathAhi ubhidA yajeta pazukAma ityatrIdbhicchabdo yAganAmadheyam / tenaca vidhayArthaparicchedaH kriyate / tathAhi anena vAkAnAprAptatvAt phaloddezena yAgo vidhiiyte| yAgasAmAnyasyAvidhayatvAt yAgavizeSa eva vidhiiyte| tatra ko'soyAgavizeSa ityapekSAyAmudbhicchavdAdudbhinnAmako yAgaiti vijJAyate / udbhidA yAgena pazuM bhAvayedityatra sAmAnAdhikaraNyena nAmadhayAnvayAt / yessaanviti| hUMphar3AdInAmitArthaH / ananyagatamA gtaantraabhaaven| adRssttaarthktvmdRssttmaanaarthktvm| ataevItam yasA dRSTa' na labhyeta tasagrAdRSTaprakalpanamiti / iti haitiiH| nAnartha kya na niSpayojanattam // sArthakya pralipAdayan kramaprAptaM nAmadheyAkhyabedabhAgaM nirUpayati nAmadheyAnAceti / vidhyeti| vidheyasvArthamA paricchedakatayA itarebhyo byavacchedakatavavArthaH / arthavacca sArthakyam / tadeva darzayati tthaahiiti| tena unicchabdarUpanAmadheyena / vidheyArthaparicchedI vidheyasA tannAmakatvapratipAdanamunena itarabhyo yAgebhyo vyavacchedaH / paricchedaprakAraM darzayati tthaahiiti| anena vAkyena uDidA yajetetAnena / vidhIyata dUtAnenAnvitam / yAgamA vidheyatve hetumAha apraaptvaaditi| pramANAntaraNApratItatvAditArthaH / phaloI zena pazuphalAbhiprAyeNa / nanu yajetetAnena kiM yAgamAtra pazuphaloddezena vidhIyate, yAgavizeSobetAbAha yAgasAmAnyasaprati / avidheytvaaditi| nyUnAdhikavittavyayAyAsasAdhyAnAM sarveSAM yAgAnAM pazaphalajanakatvAGgIkAre samAvati laghUpAya gurUpAyeSvananuSThAnalakSaNAprAmANyApattestatphalIddezena yAgamAcasA vidhaatumshkytvaaditaaH| yAgavizeSa ebeti| yAgavizeSasA vibhavAle na prAgatadoSAvakAza dAtabhAvaH / For Private And Personal
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 117 mAmadheyatvaJca nimittacatuSTayAt / matvarthalakSaNAbhayAt, vAkyabhedabhayAt, tatprakhyazAstrAt, tahApadezAheti / tatrIbhidA yajeta pazukAma ityatrobhicchabdasya yAganAmadheyatvaM mtvrthlkssnnaabhyaat| tathAhi na tAvadanena vAkyena phalaprati yAgavidhAnaM, tatprati ca guNavidhAnaM yujyte| vaakybhedaaptteH| unicchabdasya guNasamarpakatve ca yAgasyApya prAptatvAt guNaviziSTakammaMvidhAnaM vAcyam / udbhidatA pazu bhAvayediti viziSTavidhau matvarthalakSaNetyuktameva / manUnicchabdAt kutastannAmatvaM yAgasA pratyetavyamiti jijJAsAyAM hetumAha uhidA yAganeti / sAmAnAdhikaraNyena uGgidayAgapadayIre kvibhkniktven| nAmadheyAnvayAt unicchandasA nAmadheyarUpeNAnvayAt / nAmaH sAmAnAdhikaraNyenAnvayasA airAvatena gajena yAtItyAdau vyutpattisiddhatvAditibhAvaH / nanu sImena yajetetAvApi sAmAnAdhikaraNya nAnvayakalpanayA nAmadheyarUpeNAnuyosvitAtI nAmadheyatvakalpanAnimittamupadarzayati naamdheytvnyceti| nimittctussttyaaditi| tathAca vakSyamANanimittacatuSTayAnyatamasajhAva eva sAmAnAdhikaraNye nAnvayakalpanayA nAmadheyatvaM vaacymitibhaavH| nimittacatuSTayamAha matvarthetyAdi / unicchandasA yAganAmadheyatve teSAM katamannimittamityatrAha tava ti| teSu nimitteSu madhye / matvarthalakSaNAM vizadayati tthaahauti| phalaM prati pazuphalamuddizya / saM prati yAgamuddizya / guNavidhAna brIhibhiryajatetyatra va udbhidrUpaguNavidhAnam / yadyapi ubhinnAmakIvastuvizeSaH kazcinnAsti lokaprasiddho yasA yAgakaraNatA sambhavet / tathApi udbhidyate bhUmiranenetAvayavazaktAA ugicchandaH khanitravAcI bhavitumarhati / khanitra Na yajeteti vodha: sambhavati cetibhAvaH / vAkyabhedApatte riti| ekasA udbhidA yajeteti vAkyasA phaloddezana yAgavidhAyakatve tayAgoddezena udbhidrUpadravyavidhAyakatvaM ca yAgena pana bhAvayet tacca yAgamuhidAkhyadratyeNa bhAvayedityevaM For Private And Personal
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 118 arthasaMgrahaH / vAkyabhedApatterityarthaH / nanu vrIhibhi yajetetyAdAviva kathaM na vAkya kyasambhava ityatI hetumAha unicchndsaavi| . guNasamarpakatve guNayodhakatvaM / yaagsyaapypraapttvaaditi| tathAca bauhibhiryajetetayAda yogavizeSaprakaraNIyatvena tayAgamanUdya bauhyAdaH karaNatAmAvasya vidheyatayA taba bauhibhiryAgaM bhAvayediti vAkyaM kyasambhabepi uDidA yajetetAda givizeSAprakaraNIyatvAt ya gasAmAnyeca tattadravyavizeSopadezavirodhena udbhitkaraNakatvavighAnAsambhavAt yasminnunidAkhyadravyamA karaNatvamabhimataM vayAgasyAprAptatvena vidhayatvAvazyakatvAt tadayAmasAva phalabhAvanAyAM karaNatvenAnvayo na tUnidaH / yAgenaiva phalabhAvanAyAM karaNAkAlAyA nivartitatvAt / nApi yAge karaNatvenIhidI'nvayaH sambhavati, phakhabhAvanAkaraNatvenIpasthitasya yAgasA krnnaakaacaavirhaat| tasmAdekena vAkyena phalabhAvanAyAM yAgasA karaNatva yAge conidaH karaNatva vidhAtuM na zakyate / zakyate tu yAgena para bhAvayet yAgacca uDidA bhAvayediti vAkyaiyenabevibhAvaH / tasmAdAkyaM kyAnurodhana unidrUpaguNaviziSTayAgavidhAnameva bhavatA vAcamiyAha guNaviziSTa ti| taccIhivaiziSTAanicchabdena na pratipAdanIyamiti yAgasAmAdhikaradyArthaM vahatetApi vaktavyamitAha unihatati / yAgenetizeSaH / taIi bhavadabhimataviziSTavidhau matvarthalakSaNA sphuTa vetabAha vishissttvidhaaviti| uktameveti / "sImena yajetetAva somayAgayIraprAmatvAt somvishissttyaagvidhaanm| somapada matvarthalakSaNayA somavatA yAgeneSTa' bhAvayediti vAkyArthavIdha" iti prAguktasandarbheNa pratipAditamitArthaH / nanu vrIhibhi yajeta sImena yajetetAdAvapi nAmadhayatvameva syAditicenna, bauhyAdizabdAnAM loke dravyavizeSavAcitvenAtAntanirUr3hatayA yAganAmavAsambhavAt guNavidhitvasadhava yuktatvAt / somazabdasApi prasiddhArthatvena nAmadheyatvAsambhavAdagatayA prasiddhArthadvAraNa lAkSaNikAryamAdAya gunnvishissttvidhitviicivyaat| uGgidAyatetAvatu lakSaNAzrayaNamantareNApi gatisambhabe kathaM lakSaNAzrayaNam / taduktam mitraiH / viziSTavidhipakSetu bhavenmatvarthalakSaNA / somAdau gatAbhAvAt mA, natvatra, gatisambhavAt // For Private And Personal
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| citrayA yajeta pazukAma ityatra citrAzabdasya kamanAmadheyatvaM vAkyabhedabhayAt / tathAhi na tAvadana guNaviziSTa tasmAt "zrutilakSaNAvizaye (1) zrutirvalIyasIti" bhASyakAravacanAt zabdapratipAditArthaparatayA vAkyArthavIdhe sambhavati lakSaNAzrayaNasAnyAyyatayA na guNavidhilla. mAdaraNIya kintu yaagnaamdheytvmev| naca guNavidhile unicchabdasA yogAt khanitraparatA sambhavati, nAmadheyavodhakatve tu nirarthakataibeti katham zrutayA vAkyArthavodhasambhava iti vAcyam / guNavidhipakSa iva udbhidyate prakAzya te phalamanenetAvayavazaknayA yaagnaamkhsmbhvaat| evamabhinitA yajeta vizvajitA yajeteyAdAvapi / bhAbhimukhyana jayAta, vizvajayAJca abhijivizvajicchabdayoryajisAmAnAdhikaNAsambhavAt pataeva ubhidA yjtetaadishrutii| "api nAmadheyaM sAAt" / itAdi sUtreNa nAmadheyatvameva siddhAntitaM prathamAdhyAyacaturthapAda / tatprayojanaca amenAhaM yattye itAdivAkyaM tatpadaprayoga iti darzitaM tadadhikaraNe bhASyakArAdibhiH / ___ vAkyabhedabhayAdityuktasA nAmadheyatvakalpanA nimittamA pradezaM darzayati civayA yjeteti| vaakybhedbhyaaditi| vAkyabhedaprasakta ritaarthH| tathAhi civAzabdI vividhavarNatva strItvaJca viidhyti| vividhavarNatvasyAnya vastuniSThatve sambhavatApi, strItvasA prANItaraniSThatvAsambhavAdagrISomIyapazAveva civavarNatvasvIle guNau vidhIyeyAtAmanena vAkyeneti pUrvapakSe, yadi pazau citratvastrautve vidhIyate, tadA guNabhedAdAkyabhedaH sAt / citra pazumAlateta pazukAma:, strIpazumAlabheta pazukAma iti| tathAcokam prApte karmaNi nAneko vidhAtu zakyate guNaH / aprApte tu vidhIyante vahavIye kayatnata iti // (1) vizaye sNshye| For Private And Personal
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 120 arthasaMgrahaH / yAgavidhAnaM sambhavati / dadhi madhu payo taM dhAnA udaka taNDulAstatsaMsRSTaM prAjApatyamityanena guNasya vihittvaattvishissttyaagvidhynupptteH| yAgasya phalasambandhe guNasambandha tasmAt cidhApadasA prakrAntayAganAmadhiyatvameva citrayA yajeteti vAkye na yodhyata iti siddhAntitaM prathamAdhyAyacaturthapAda bhASAkArAdibhiH / yadyapi citratvaviziSTa strItvarUpa kamAtraguNavidhAnasApi sambhavena na vAkAbhedApatti stathApi saba guNagauravam prakatahAnAprakRtaprakriye ca prasajyeyAtAmiti zAstradIpikAnyAyamAle / nanu tarhi civAzabdasA karmanAmadheyatvaM vAkyabhedabhayAditi khokta kathaM saGgacchutAmitAtazcivayA yajetetivAkyasya prakrAntaprAjApatAyAgasambandhisaMjJAvidhAyakatvamanabhupagamya tayAgIyaguNavidhitvAGgIkArapi vAkAbhedApattirdubArati darzanAyAha tthaahiiti| prathama tAvadiziSTavidhitvam nirAkaroti na tAvaditi / aba citrayA yajeteti vAkye / guNaviziSTayAgeti, sImana yajetetAveva matvarthalakSaNayA vicivadravyavatAyAgena pazu' bhAvayediti prAjApatAyAgasyotpatividhiritArthaH / guNaviziSTayAgavidhitvAsambhave hetumAha dadhItAdi taviziSTayAgavidhyanupapatteritAntam / payo dugdham udakasA pRthagupAdAnAt / dhAnA bhRSTayavaH / tatsaMsRSTamiti / saMsRSTaM militaM tahastu prAjApatA' prajApatidaivatAmitArthaH / atra zrutau udakamiti mAdhavAcAryeNa na ptthitm| dadhyAdIni vicivANi pradeyadravyANi Sar3AnAtAnautAbhihitaJca / bhASAkRtA zAstradIpikAkRtA codakaM paThitamiti granthakatApi abhiyuktatamAnurodhana tathA ptthitm| guNasya ddhyaadidrvysaa| vihittvaaditi| civApadena vicivadravyatvena yayat vastu bhavatA vidhitsitaM tattadastuno vAkagrAntareNa svaskhapadenaiva vidhAnAditArthaH / tdishisstteti| tathAca agnihotrapadasavAgnidevatAkatvaguNavidhAyakatvamiva tatprakhyazAstreNa citrApadasA vicitraTravya rUpaguNavidhAyatvamapi nirAkatamiti na guNaviziSTayAgavidhisambhava itibhAvaH / For Private And Personal
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org arthasaMgrahaH / 121 ca vidhIyamAne vAkyabhedaH / tasmAccivAzabdaH kammanAmadheyam / tathAca citrayA yAgena pazu bhAvayediti sAmAnAdhikaraNye - nAnvayAna vAkyabhedaH / prakRteSTeranekadravyatvena citrAzabdavAcyatvopapattiH / agnihotraM juhotItyatrAgnihotra zabdasya kamanAmadheyatvaM, tatprakhyazAstrAt / tasya guNasya prakhyApakasya prApakasya y Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir prakrAnta evaJca citrayA yajetetAsA notpattividhitvasambhavo dravyadevatAprakAzakatvAbhAvAt / kintu dadhimadhvitaprAdivAkA pravotpattividhitvaM dravyadevatAprakAzakatvAt / citrAararsya tu utpattividhiprakaraNIyasA saMjJAvidhAyakatvAnaGgIkAribhiH yAgauyadharmmavizeSavidhAyakatvamevAvazyamabhuprapeyam / tathA sati vAkAbhedI bhavatAvergrAha yAgaprati / prakrAnta sepratizeSaH / sambandha iti / utpattividhau phalasamvandhAbhAvAdAkAGkSitasyAnena vAkprana vidhAnAvazyakatvAditibhAvaH / yadi phalasambamdhamAtravidhAyakatvamiSyate, tadA citrayetAnarthakamatastatsArthakaprAya * yathAvicitradravyarUpaguNasamvandhavidhAyakatvamapi bhavatA arrfecare kathaJcidra peNa guNasamvandha ceti / tadA vAkaprabhedo'vazyambhAvItagrAha vAkaprabheda iti / yAgena pazu bhAvayet yAgaJca citrayA bhAvayeditya vaM vAkyabheda ityarthaH / etasmAdAkya maidAnAmadheyatvameva civAzabdasyetyAha tasmAditi / darzitayAkAbhedApAdAdityarthaH / nAmadheyatvapakSe vAkaprabhedAbhAva itagrAha tathAceti / nAmadheyatve cetArthaH / vivayA citrAnAmakena / nanu tatrA iSTe zcivAnAmakatvaM kathamupapadyata itapata Aha prakRteSTeriti / prAjApateASTe ritArthaH / anekadravyatvena saMsRSTadadhyAdinAnAdravyakatvena / nAnAvarNaviziSTapaTAderiva nAnAdravyaviziSTeSTerapi civApadavAcyatvasupapadyata itibhAva, 1 1 tatprakhyazAstramA nAma preyatvakalpanAnimittatvodAharaNamAha agrihotramiti / manvayaM guNavidhireva prAnna kamanAmadheyamitAta Aha tatprakhAzAstrAditi / taM 16 For Private And Personal
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 122 athasaMgrahaH / zAstrasya vidyamAnatvAdagnihotrazabdaH kammanAmadheyamiti yAvat / navayaM guNavidhireva kutoneti cenn| yadyagnI hotramasminniti saptamIsamAsamAzritya homAdhAratvenAgnirUpo guNo vidheyastadA yadAhavanIye juhotItyanenaivAgne : prAptatvAttadvidhAnAnarthakyam / agnayehotramasminniti caturthIsamAsamAzritya agnidevatArUpoguNo'nena vidhIyata iti cenna, taddevatAyAH vidhitsitaguNaM prapaSTa badatIti ttprkhaam| tthaavidhshaastraaditaarthH| agnihotrazabdasA karmanAmadheyatva tatprakhAzAstrAditi khI navAkAsagrArthaM vyakta prakAzayati tsNgrlyaadi| yAvaditi vyako artha itArthaH / tatprakhAzAstrasajJAbe guNavidhitvaM kuto naumAditAvam zaGkatenaniti zahAM nirAkaroti neti / atra kauTazo guNI bhavatA vidhAtumidhyate hImasyAdhArabhUto'gnirdevatA vaa| tatrAye TUSaNamAha ydygnaaviti| saptamausamAsaM sptmyntpdpuurvknydhikrnnbhuvriihismaasm| tatrApi homAdhAratvenAgneH prakAzakasA zAstrAntarasA sadbhAvAdatahAkyena tadguNavidhAnasyAnarthakyamityAha tardati / .. ditIyamAzaGkA nirAkaroti anaya iti| caturthImamAsaM cturthntpdpuurvkvydhikrnnbhuvriihismaasm| yathAzrutantu na snggccht| bahuvrIhivigrahapradarzanAt / kecittu asminnitya zamapaMThitvA agnaye hotramagnihovamiti caturthItatpuruSaM manyanta tadasat Agnaye hotramasminnitivahuvrIhivigrahasA bhASyatantravArtikazAstradIpikAnyAyamAlAkAra darzitatvAt / tantravArttikAdau zabdatIpi vhuvriihrnggiikaaraacc| tathAca tantravArtike puurvpkssvrnnne| "agnaye hotramasminniti siddhAnte pyupagamAdanyasamAsAAnupaladhezvAnta tamatvartho bahubrohirakhedainaguNaM vidhatta" iti likhitam / zAstradIpikAyAJca "naca matvarthalakSaNA agnihovapade, bahubrIhiNaiva agnayehovasaminiti matvarthasyIktatvA"dityabhihitam / "caturthoM tadArthavalihitasukharakSita" For Private And Personal
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| zAstrAntareNa prAptatvAt / kintacchAstrAntaramiticet / yadanaye ca prajApataye ca sAyaM juhotIti kecit / aparevagni yotirkotirgniH svAheti mantravarNa evaagniruupdevtaapraapkH| nanvagne mAnvavarNikale prajApatidevatayA vAdhaH syaat| mantravarNasya caturthIto durbalatvAt / yathAhuH / riti sUtreNa tadAdibhiraiva caturthIsamAsasthAnuziSTatayA atra caturthIsamAsasyAnuzAsana viruddhtvaanyc| zrataeva bhttttpaadaiH| na caturthIsamAsasA lakSaNaJcAva dRzyata ityagnihotrapadArthavicAra'bhihitam / vyadhikaraNabahuvrIhastu vhusho'nggiikaaraanaamubhaasnviruddhtaa| apica apaye hovamiti samAsAbhupagame agnihotra juhItItyatra juhIti homamAvArtha: sAjhyAgArthoM vaa| Adya hotrapadapaunarutyam / juhItItyanenaiva tatsiddheH / hitIye ca prArambhAdAparisamApta : sAnayAgAtmakavyApAranicayasA agnihoveNa shaabhdaanvyaanuppttiH| nahyasau byApAranicayAtmakaH sAjhyAgI agnaye hovamiti vyapardaSTuM shkaate| nAnAcyApAraghaTitatvAt / agnaye hovamasminniti vahuvrIhau tu juhotyarthasA hImamAtratvAGgIkAre anvayAsambhavepi sAGgayAgarUpatvAbhApagame smbhvtprvaabhedaanvyH| nAnAvyApArAtmaka tasmin agnyu ddezyaka homasayApi sttvaaditi| avApi kalpa tatprApakasya zAstrAntaramA sahAvAdAnartha kAmaveti nirAkaraNa hetumAha taddevatAyA ityAdi / zAstrAntaramupadarzavitumAha kintaditi / kecit bhaassykaaraadyH| apare shaastrdiipikaakaaraadyH| agnihIbahIme zrUyate agniotirkotiraniH svAheti sAyaM juhoti, sUryo?tijyoti: sUrya: svAheti praatriti| etAbhyAM zutijhyA sAyaMprAvahImayo yathAkrama mantrI viniyuktau| sayoH sAyaM homamantraeva tatpakhyazAstramityAha agniotiriti| mantravarNoM mntrghttko'gnishbdH| AzaGkhate naniti / mA-javarNikatve mantraghaTakazabdAvagatatve / prajApatirdevatayA yadagnayeca prajApatayaMca sAyaM juhotIti vidhivAkyAvagatathA / For Private And Personal
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 124 . arthsNgrhH| taddhitena caturthA ca mantravarNena vA punaH / devatAyA vidhistatra durvvalantu paraM param // iti cen| yadagnaye ca prajApataye ca sAyaM juhotItyatra na kevalaprajApaterbidhAnam / kintu mantravarNaprAptamagnimanUdya ttsmuccitprjaapteH| evaJca na vAdhaH kevala vAdhI'nupasthAnam / agnerityanvayaH / mantasthAgnipadAllakSaNayA prajApaterevopasthitirasvityAzayaH / nanu mAnnavarNikenAgninA prajApaterevavAdhaH katham na syAditAtravinigamanAmAha mantrasati / tatra pramANamAha taddhiteneti / taddhitena sAsya devatetyAdinA vihitAN pratyayAdinA / tasA sAkSAdde vatAvodhakatayA valavatvam / caturthAstu na devatAvAcakatva' devatArthe tasagrA anuzAsanavirahAt / sampradAnaeva sadanuzAsanAt / evaJca prajApatipadottaraM zrUyamANayA tayA svAmitvAjanakatyAgI zyatvarUpAnirA. kartR kasampradAnatvavodhanAt tasAca devatAlvAvyabhicArA vatAkalpanamiti taddhitAdRr3halA ctuthii| mantravarNa sA tu dhAnyamasauti dhAnyapade taNDulalakSaNAdarzanAllAkSaNikatvasamApi sambhavena caturthItI durbalatvam / pramANAntaravirodhAbhAvanizcayAnantaramanumApakatayA vilambana devatApratipAdakatvAditArthaH / idamupalakSaNam / liGgAt zruterva labattvaM na caturthI zrutyavagatasA prajApaterdevatAtvasA liGgAvagatAgnivAdhakatvacitaprAcAgne vAdhyatvamiti draSTavyam / tathAca manvavarNAvagatasamAgnervAdhyatvAmantravarNasyAgnirdavatAprApakatvAsambhavena na ttprkhyshaasvtvmittaashnaarthH| tAmAzaGkA nirAkarIti neti| kevalaprajApate: agninirrpkssprjaapteH| anUdya agnayaitAnenollikhya / ttsmuciteti| agnisamuccitatArthaH / samuccayo'tra ekasmin yAge iyoH sambandhaH / cakArahayena pratyeka prAdhAndhadyotanAt / natvagrISomayoriva saahitaam| sAhitApratipAdakavicavahuvacana indsmaasaashrvnnaat| prjaapteriti| vidhaanmitaanusnggH| evaJce ti, uttarItA virIdhAbhAvenetArthaH / virIdhe hi valIyasA dabanna vAdhyate ntvvirodhpiitibhaavH| kevala prajApatIti / tathAca For Private And Personal
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / prajApatividhAnAbhAvAt / nacAtra samucitobhayavidhAnameva kathaM neti vAcyam / samuccitobhayavidhAnApekSayA anyataH prAptamagnimanUdya tatsamuccitaprajApatimAtravidhAne lAghavAt / For Private And Personal 125 kevalaprajApatividhAne tu virodhAdAdhAvazyambhAva itibhAvaH / nanu mantravarNagatamagnimanUdya tatsamucitaprajApatividhAne mAnAbhAvAt samuccitAgri prajApatu prabhayavidhAnamevAstu / tathA sati kevalAgnito'grisamucitaprajApatervibhinnatayA vibhinnadevatApratipAdakatvena virodhAnmanvavarNasthAgripadasya abhisamucitaprajApatiparatvamastu / tat kathaM mantravarNAdagniprAptirityAzaGkAmapi pariharati na ceti / agnyanuvAdena tatsamuJcitaprajApatividhAnapramANameva parihArakam hetumAha samuJciteti / lAghavAditi / agnyanuvAdena vidhAne avidheyakoThAvanivezena vidheyatAvacchedaka lAghavAditArtha: / ataH siddhaM manvaprAniprApakatvam / nanu mAbhUt sAyaM home agridevatAvidhiH / mantrasya tatprApakatvAt / prAtahoMnetu tatprApakAbhAvAdanidevatA vidhAyakatvamasvagrihotrapadasyeticenna prAtamepi mUkhyauM jyotirjyotiH sUryaH svAheti prAtarjuhotIti zrutipratipAditamantre yatsUyAyaca prajApataye ca prAtarjuhotIti vidhivAkyeca prAguktarItyA samucitasUrya prajApataprordevatAtvAvagamAt tadavaruddha prAtahoMme devatAntarAkAGkSAviraheNa zrardevatAtvavidhAnAsambhavAt / prakrAntasAyaM prAtarhomAnuvAdenAgnidevatArUpaguNavidheH sAyaM homAMze anuvAdatvasya duSpariharatvAcca / tathAcokta bhaTTapAdaiH / prAtarhomepi tenaiSa vahninaiva vidhIyate / ekadeze'pi ca jJAnAnnAnuvAdopagacchati // nacAvihita devatAkeSu homeSu devatAvidhAyakamagrihotraM juhotItivAkyaM natu sAyaM prAtarhoma iti na tatprakhyazAstravirodha iti vAcyam / prakrAntahomamapahAya anyadIyaguNavidhitve prakRtahAnAprakRtaprakriyAprasaGgAt / taduktam tantravArttikakAraH / anUdyacApi dhAtvarthaM guNaH sarvve vidhIyate / nacAnuvAdaH prakRtAt karmaNo'nyatra labhyate //
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| evaM prayAjeSu samidAdidevatAnAM "samidhaH samidho'gna Ajyasya vyanvi"tyAdi mannavarNebhyaH prAptatvAt samidho yajatotayAdiSu samidAdizabdAstatprakhyazAstrAt kmmnaamdheyaani| prakRtaJcedanUdyAyaM guNo home vidhIyate / taba tatprakhyatA'nyava na vidhistatparigrahAt // tasmAI vatArUpaguNavidhitvAbhApagabhe sAyaM prAtahomaviSayakatvAGgIkArasyAvazyakatvAt tava ca tatprakhyazAstrAntarasadbhAvenAnuvAdatvApattera gaye hIcamasminniti yogenAnihIvapadasya sAyaM prAtomanAmadheyatvameveti siddham / tathAca prathamAdhyAyacaturthapAda siddhAntasUvam / ttprsvaanycaanyshaasvmiti| yatastatprakhyaM tasA devatArUpaguNasA prakAzaka zAstrAntarasasti atastatra tasA punarvidhAne anuvAdatvApatteragrihotrapadaM prakrAntasAyaMprAtarhomanAmadhe yamevetyarthaH / bhaTTapAdairapi tavAdhikaraNe'bhihitam / vidhitsitaguNaprApi zAstramanyayatasviha / tasmAttatprApanaM vyarthamiti nAmatvaniSyate // andhavApi tatprakhAzAstrAt karmanAmadheyatvaM darzayati evmiti| samidha iti hai age samidha AjyatA AhutIya'ntu praapnuvntvitaarthH| mantravarNebhya iti / tathAca samidhAmAjyAhutibhAgitvAvagamAt tAsAmava vedanayatAAgoI zyatvarUpadevatAtvasya mntrvrnnpraapttvmitibhaavH| samidhI yjtiitgraadissviti| zrAdizabdAttanU napAta yajatautAAdi catuNAM grhnnm| samidAdizabdA iti| atrAyamAzayaH / samidhI yajatautAdiSu samidAdizabdA: kiM viNuM yajatautivat devatAsamarpakAH karmanAma dhayAni veti saMzaya devatAyA mantravarNaprAptatayA tabidhAnasamAnarthakAAt samidAdidevatAsambandhiyAgatvena yAgasA samidAdinAmaka tvameva samidAdizabdA vodhayantIti mavamAdhyAdhitIyapAda siddhAntitam / tatrApi tatprakhAnyAyasA nimittatvamiti / For Private And Personal
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| 127 zyenemAbhicaran yajetetyatra zyenazabdasya karmanAmadheyatvaM shaapdeshaat| tena byapadezAdupamAnAt tadanyathAnupapatteriti yAvat / tathAhi yadidheyaM tasya stutibhavati / yadyatra zyeno vidheyaH syAttadArthavAdastasyaiva sutiH kAryo / yathA bai zyeno nipatyAdatte evamayaM dviSantaM bhATavyaM nipatyAdatte, ityanenArthavAdena zye naH stotu na zakAH / sadyapadezasA nAmadheyanimittasodAharaNamAha shyeneneti| abhicaran zatruvadhaM kurvan / tatkAma itaarthH| prathamAdhyAyacaturthapAdai zanenAbhicaran yajatetAdi zrutiSu matvarthalakSaNayA guNavidhitvaM karmanAmadheyavodhakatvaM beti saMzayya dravyavAcakazabdAnAM karmanAmatvAnupapattyA guNavidhitvameveti pUrvapakSe "tApadezace"ti sUtreNa zanAdizabdAnAM karmanAmadheyatvameva siddhaantitm| sUtrArthastu tena zenAdinA vyapadeza: sAdRzya yasA karmaNastat tApadaMzam / yata: karma sahApadezaM zanAdisadRzamata: zanAdizabdAH krmnaamdheyaanauti| evaJca sahApadaMzazabdaprayogasA tatsvamUlakatvAt khayaM prayuktamapi taM khayameva vyAcaSTe teneti| ataeva tatprakhAzabdasamApi sautrazabdatvena svayameva vyAkhayAnaM kRtam / upamAnAt saadRshyaabhidhaanaat| nanu sAdRzyAbhidhAnepi katham yAgasA tannAmakatvakalpanamitAta Aha tdnythaanupptteriti| etena tApadazAditAsA tatsAdRzAbhidhAnAnupapatteritAva paryavasito'tha iti sidhyti| tatsAdRyAbhidhAnasamAnyathAnupapattiM vyaJjayati tthaahausi| stutiH prshNsaa| bhavati stutArthavAdaiH karaNIyA bhvti| no vidheyaH zananAmA pakSI guNatvena vidheyaH / tasaiva shnruupgunnsaiprv| manu stutArthavAdaH narUpaguNaeva stUyatAM ko virodha itAto'rthavAdaM pradarzayan tasA zenaguNastutiparatvAsambhavaM pratipAdayati yathA vai itaaaadi| bhAdate graanggaati| aparaM pakSivizeSamitizeSaH / evaM tahat / ayaM yAmaH / viSantaM pArabdhavirodham / bhATabhyaM vairiNam, mipatA adRSTa hArepa For Private And Personal
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 128 arthasaMgrahaH / zya nopamAnanArthAntarastuteH kriyamANatvAt / naca zye nopamAnana sa eva stotu zakAte, upamAnopameyabhAvasya bhivaniSThatvAt / yadAtu zye nasaMjJako yAgo vidhIyate tadArthavAdena zenopamAnena tasya stutiH kattuM zakyata iti zAnazabdaH kammanAmadheyaM taddApadezAditi / utpattiziSTaguNavalauyastvamapi paJcamaM nAmadheyanimittamiti kecit / yathA baikhadevena yjetetbaadau| atrot sambadhya / Adatte ghaatyti| dhana: pakSivizeSarUpoguNaH / tadarthavAdena thanaguNastuterazakAtve hetumAha zInopamAneneti / arthaantrti| zyanetarapadArthesArthaH / tadevopapAdayati nceti| zenopamAnena panasAdRzyapratipAdanena / sa eva zenaguNaeva / bhinnnisstthtvaaditi| tathAca upamA sAdRzya sacca tabhinnatve sati tadgatadharmavattvam / evaJca yadi guNavidhitvAGgIkAraNa zyenapakSiNI guNavizeSatvakalpanayA tasaidhaveyaM stutiritimanyate tadA yenIpamIyate yo vA tenIpamIyate tayoH parasparam bhedavattvAvazyakatvAnna khenaivIpamAnena varmavIpameyaM syaaditibhaavH| tathAcoktaM tntrvaarttikvdbhiH| vidheyaM stUyate vastu bhinnayopamayA sadA / nahi tenaiva tasaiva stutistaddaditauSyate / zyanazabdasA yAganAmatve tu zenIpamAnena stutiH sughaTaibetAha yadAviti / tathAca yAgasA zanasaMjJakatvAGgIkAre pakSiyanayAganiyoIyorava jhaTitighAtakatvena samAnamAmakatvena ca upamAnopameyabhAvaH saGgacchatetarAm / ataeva jhaTitighAtakena vyAghrAdinA nopamisamitibhAvaH / upasaMharati iti zanazabda iti| __ keSAJcidabhimataM paJcamaM nAmadheyanimittamAha utpttishisstteti| utpattividhivihitaguNavizeSasya blvttvmitaarthH| tadupadarzayati yatheti / avArya vistaraH / cAturmAsAyAgasA catvAri pANi vaizvadevI varuNaprAdhAsa: zAkamedhaH sunAzaurIya For Private And Personal
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 129 pattiziSTAnyAdInAM valIyastvAIkhadevazabdasya vikhadevadevatAvidhAyakatvaM na sambhavatIti kammanAmadheyatvam / vastutastu tatprakhyazAstrAdevAsya kammanAmadheyatvam / kheti| teSu prathame parvaNi aSTI yAgA vihitAH / bhAgyamaSTAkapAla nirbapati, saumya dharu', sAvitraM hAdazakapAlam, sArakhataM caru', pauSaNaM caruM, mArutaM saptakapAlama, vaizvadevImAmikSAM, dyaavaapRthivymekkpaalnyceti| teSAmaSTAnAM yAgAnA sannidhAvidamAnAyate vaizvadevena yjeteti| tacA yAdIn yAgAn yajetetAnenAnUdya kiM vaizvadevazabdena devatArUpoguNasteSu vidhIyate kimbA teSAM nAmadheyamiti saMzaya nAmadheyatvapace nAmI vidheyatvAsambhavAt yajetetAsamAnuvAdatAyA aGgIkRtatvAJca samastavAkyasyaivAnuvAdatA syAdatI devatArUpaguNavidhireva / yadyapi vaizvadevyAmAmikSAyAM vizvedevA devatAH prAptA tathApi Agna yAdiSu saptasu apraaptvaadidhiiynte| teSvagnyAdayI devatAH santIti cet gatyabhAvAt vizvairdevairvikalpena sntu| nanu ekaeva zabdaH saptasu vidhirAmikSAyAnvanuvAda ityanucitameveticenna yAvadaprAptaM tAvadvidhIyataprati yavAprAptistatraiva vidhaansyaadusstttvaat| tathAcAcAdhikaraNa tantravArtikakArANAM puurbpkssvaarikaa| prakRtatvAvizeSepi yatra prAptirna vidyte| vidhastavIpasaMhArAnna baikapya bhaviSyati // atraiva prathamAdhyAyacaturthavAda pUrvapakSasUtram / vaizvadeve vikalpa iti cet| taba siddhaantsuutrm| na yA prakaraNAt pratyakSavidhAnAJca nahi prakaraNaM Trabyasapati / prakaraNAt pratyakSavidhAnAcca prAptayorvikalpo na bhvitumrhti| hi yasmAt prakaraNaM zrutyuktasya dravyasya padArthasya vAdhane samarthaM na bhavatItyarthaH / tathAhi agnyAdInAM devatAtvaM pratyakSazrutivIdhitam / vizeSAM devAnAntu devatAtvaM vAkyena vIdhitamapi na sAkSAt / nahi Agne yAdiyAga vizveSAM devAnAM 17 For Private And Personal
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 130 arthasaMgrahaH / devatAtyapratipAdakam vAkyaghaTakapadamasti / vAkAna vizveSAM devAnAM devatAtvamAva' vodhyte| prakaraNena tu Agne yAdiSviti prtipaadyte| ato vizveSAM devAnAmAgne yAdidevatAtvaM prakaraNAdava prAptam / evaJca zrutiprApta prakaraNaprAptayoratulyaziSTatayA na vikalpaH smbhvti| vikalpapakSe ekenAparasA paakssikvaadhii'vshyaabhaapeyH| sacAnyAyyaH prakaraNena zrutuktapadArthasA vAdhAsambhavAditAtpattiziSTAgnyAdidevatArUpaguNasA valIyastayA baizvadevapadasA devatArUpaguNavodhakatvAsambhavAt karmanAmadheyatvamedha / ataevoktaM bhASyakatiH / "nacAyaM viSamaziSTI vikalpI bhvitumrhti| nahi prakaraNaM zrutuktasA dravyasA vAdhane smrthm| tasmAt karmanAmadheya"miti / vArtikakArarapuktam / guNAntarAvaruddhatvAnnAvakAzIguNI'paraH / vikalpIpi na vaiSamyAt tasmAnAmaiva yujyate // kaptAdeva prAguktanimittAt vaizvadevazabdasA nAmadheyatvasiddhau nimittAntarakalpanAyAM gauravAdAha vstutsviti| tatprakhyazAstrAdevetyevakAreNa utpattiziSTaguNavalIyasvasA nAmadheyatvakalpanAnimittatvaM nAstIti prtipaaditm| asA baishvdevshbdsaa| nAmadheyatvam Ane yAdyaSTayAgAtmakacAturmAsAprathamaparvaNa prati zoSaH / avAyamAzayaH / agnihova' juhotIti vAkyasyAgdaiivatApaguNavidhAyakatvAGgIkAra yathA sAyaM home zAstrAntareNAguirUpadevatAyAH pratipAdanAdanuvAdakatvam / tatmakhyaJcAnyazAstramiti siddhAntastreNa darzitam / sAyaMhIma anuvAdakatApattyA avakAzamalatamAnasya sasya sUryaprajApatidevatAvaruddhaprAtaha)mapi nAvakAzayogyatA / avihitadevatAke yAgAntarapi devatAvidhAne prakaraNavAdhastathA prakRtepi AgreyAdisaGghAntargatAmikSAyAge vaizvadevaumAmikSAmiti zAstrAntareNa vizveSAM devAnAM devatAtva prAptayA vaizvadevena yajetetyasA tatra devatArUpaguNavidhAyakatve anuvAdatvaM tatprakhyazAstreNa draSTavyam / zrAmikSAyAge avakAzamalabhamAnasya tasA AgneyAdiyAgasaptakepi nAkhyavakAzaH / . zAstrAntaraprAptAgnyAdidevatAvaruddhatvAt / avihita For Private And Personal
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| 131 prakRtayArI vizvadevarUpaguNasampratipanazAstrasthArthavAdarUpasyaiva sattvAt / yadikhedevAH samayajanta tadekhadevasya baikhadevatvam / . devatAke yAgAntarapi tabidhAyakatva prakaraNavAdha iti vaizvadevena yajetetyasamAgrihova' juhotItAsyeva tatprakhyanyAyAdeva nAmadheyapratipAdakatvamiti / __ sutrabhASyakArAbhyAM yadutpattiziSTaguNavalIyasvaM darzitaM tadAgU yAdiyAgasapta ke agnyAdibhiH saha vizveSAM devAnAM devatAtvavikalpanirAse nimittaM na tu naamdheytvaanggiikaarii| nAmadheyatvAGgIkAravIjantu tatprakhyazAstameveti tadAzayaH / pataeva mAdhavAcAryera bhihitm| devatAvikalpastu samAnavalatvAnna yujyte| agnyAdaya utpattiziSTatvAt prvlaaH| vizvedevAsvanutpattiziSTatvAddurbalA ityanena sndrbhnn| . adhikaraNAntararacanantu tatprakhyanyAyasyaiva prpnycaarthm| ataeva bhASyopajIvake tantravArtike bhaTTapAdaretadadhikaraNabhASyavyAkhayAne'bhihitam / yathA tasmAdekadezasthairapi vizvadeva rUpalakSitAnAM chavinyAyena tatprakhAtayaiva sarveSAM mAmadheyatvamiti / pArthasArathimizrarapi etadadhikaraNopasaMhAra uktm| yathA atra ca yadallayogena vA ekadezadevatAtvena vA vizveSAM devAnAM samavAyAt tatprakhAnyAyena nAmadheyaM vaizvadevazabda iti / - narva kayAga tApannasA sAyaM prAtarhomasA ekadeze sAyaMhIma agidevatAka homasattvAt yathA agaye hovamasminniti yogAdagrihotrapadavAcyatvasambhavastathA prakate Aga yAdInAmaSTAnAM yAgAnAM vaizvadevapadavAcyatA kIdRzAt thogAt sambhabediti vaizvadevapadapratihetuyogApekSAyAM yadyapi ekayAgatApannasA AgreyAdInAmaSTAnAM yAgAnAm sahasA ekadeze AmikSAyAga vizveSAM devAnAM devatAtvAt gacchata: saGghasaikasA chatravattvaM pi chaviNI gacchantItivat vaizvadevatvena byapadezyatvasambhavAditAvam hetUpanyAsasA sukaratvepi tatopi pravalaM vaizvadevapadavAcyatvahetumupanyasAti prakRtayAga iti / vizvadevarUpeti / vizvadevarUpaguNasambanma sampratipannamA tathAvidha For Private And Personal
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 132 arthasaMgrahaH / puruSasya nivartakaM vAkyaM niSedhaH / nissedhvaakaanaamnrthhetukriyaanihttijnktvenaivaarthvttvaat| tathAhi guNasambandhavodhakatvena parinizcitasA shaastraatyrthH| arthavAdamAha yavizvedevA iti| vizvedevA yat samayajanta etaM yAgasaGgha kRtavanta statvizveSAM devAnAM karaNaM vaizvadevasA idAnI vaizvadevazabdana byapadizyamAnasA yAgasaGkasA vaizvadevatvaM vaishvdevpdvypdeshytaaviijmityrthH| tathAca tasmin yAge baizvadevapadaprahanI ho hetUsambhavata: vizveSAM devAnAM tadekadezadevatAtvam tdyaagkrtRtvtvnyc| tatra pUrvatra cchatrinyAyAnusaraNamuttaratra tu sarvasminneva yAge vizveSAm devAnAM kartRtvAnanyAyAnusaraNamantareNApi yAgasaGgha vaizvadevapadavyavahAraH sUpapanna itibhAvaH / evaJca prAcInapravaNe vaizvadevena yajeteti pUrdhvanimnadezaguNavidhAyakAdizrutyantabeSu vaizvadevazabdena vaizvadevanAmakAnAmAge yAdInAmaSTAnAmeva yAgAnAM samudAyasA grahaNaM bhvti| guNavidhitve AmikSAyAgasaiva vaizvadevaumAmikSAmiti spaSTazrutisiddhaniyatavizvadevadevatAkatvena prAcInapravaNadezasambandhaH syAntu baikalpikavizvadevadevatAkAnAmAge yAdi yAgAnAM saptakaprati naamdheyvicaarphlm| sarvavaiva nAmadheyaprayojanam anyatva tatpadaprayogAt tasAva grhnnm| anenAI yakSya ityabhilApe satpadollekhazca / nAmadheyaJca kvacittRtIyAntaM kvacit dvitIyAntacca shruuyte| taba tRtIyAnne tRtIyArtho abhdH| yathA vaizvadevena cicayA ubhidetyAdi / abhedAnvayAt yAgasA vaizvadevAghabhinnatvapratItayA vaizvadevAkhyIyAga itAdi lbhyte| dvitIyAnta tu dvitIyA kriyaavishessnne| tayApi khaprakRtArthasA kriyayA sahAbhedI vIdhyate / yathA agrihotra juhotiitaadau| havanasamAgrihotrAbhinnatvapratItyA havanamagi hIvanAmakamitArthI labhyate eva manyatrApi draSTavyam / udiSTeSu bedabhAgeSu kramaprApta niSedhaM lakSayati purussprti| nivartakaM prtissidhymaannkriyaaprvttiprtivndhkm| niSedhasA nivartakatve pramANamAha niSedhavAkyAnAmiti ganamA siti / anarthaheturaniSTajanikA yA kriyA tanivRttijanakallena taddiSadhaka For Private And Personal
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 133 yathAvidhiH pravartanAmpratipAdayan vapravartakatvanivAhArtha vidheyasya yAgAderiSTasAdhanalamAkSipan puruSaM tatra pravartayati tathA na kalaja bhakSayedityAdiniSedhopi nivarttanAM prati-- pAdayan khanivartakatvanimbAhAthai niSedhyasya kalaJjabhakSaNasya parAniSTasAdhanatvamAkSipan puruSaM tato nivrttyti| . prvRttiprtivndhktven| evakAreNa nivartakatvamantareNa baiphalyamitidyotitam / arthavattvAt sArthakyAt / tathAca teSAM sArthakyAya nivartakatvameva pratipattavyamitibhAvaH / nivartakatvamupapAdayati tthaahauti| nivarttakatvIpapAdane dRSTAntamAha yatheti / pravartanAM khkrtRkprvRttaatpaadnaam| pratipAdayan bodhayan / vidhivAkyazravaNAnantarameva idaM vAkyam svapratipAdya karmaNi pravRttimutpAdayatItyavyabhicAraNAbagamAditibhAvaH / vidheH pravartakatvAvadhAraNepi puruSasya yAvadidheyasepraSTasAdhanatA nAvagamastAvat taba pravRttAtpatterasambhavAt vidheH pravRttutpAdakatva' na nibahati prANaviyogAnukUlavyApAra kurbatIpi puruSasA prAviyogAbhAbe ghAtakatvAnivAhavaditi tannibbAhArthamApattayA vidhayasapraSTasAdhanatvamapi jJApayatItyAha vapravartakatveti / nibAhArthaM niSyattArtham / AkSipan vidheyasepraSTasAdhanatvAbhAbe vidheH pravartakalAnupapattiritAthApacyA viidhyn| tatra vidheye yaagaadau| dArzantikamAha tatheti, kalaJja tAmrakUTam / na kalaJja bhakSayenalazunaM na raJjanamiti nyAyamAlAdhRtazrutau laganAdisAhacAditi kecit| anyetu viSAktenaiva vANena hatau yo mRgapakSiNI / tayormAsa kalaJjam syAcchuSkamAsamathApi vaityuktamAMsa kalaJjapadavAcyamityAhuH / nivartanAM svkrtRkprvRttiprtivndhotpaadnaam| pratipAdayan vodhayan / niSedhavAkyathavaNAnantarameva idaM nivarttayatItyavyabhicAraNa puruSapratIteritibhAvaH / nivartanApratipAdakasyApi niSedhavAkyasA niSedhyaniSThAniSTajanakatvajJAnAbhAvadazAyA puruSasA nivRttyasambhavAt nivartakatva' na niSpadyata iti tannivAhArthamApattayA niSedhyasyAniSTajanalaM jJApayatItyAha khanivartakatveti ! parAniSTeti, niSedhyasA yathAniSTajana kalaM pAranaukikanduHkha karatvAt / tathA tannivraterapyaniSTa janakalva For Private And Personal
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 134 arthasaMgrahaH / nanu niSedhavAkAsya kathaM nivarttanApratipAdakatvamiti cit ucyte| na tAvadatra dhAtvarthasya naarthenAnvayaH / pavyavadhAnapi tasya pratyayArthabhAvanopasarjanatvenopasthitaH / mynyopsrjntvenopsthitmnytraanveti| anyathA rAjapuruSamAnayetyAdAvapi rAjJaH kriyAnvayApatteH / ataH maihikasukhavigamahatuvAditi niSedhyasamAniSTajanakatvAkSepepi nivarttanamasupharamityata sakta preti| vlvdityrthH| tathAca aihikakSaNikasukhavigamarUpAniSTApekSayA pAralaukikanarakAdirUpAniSTasA valavattayA tasmin pratipAdite puruSamahattiprativandhaH sukara evetibhAvaH / prAkSipan niSedhyasA valavadaniSTasAdhanatvAbhAve niSedhasA nivartakatvAnupapattirityarthapattayA vodhyn| tato viSidhyamAnAt / nivartayati prvRttiprtivndhmutpaadyti| nanu vidhiH prvrtnaa| vidhau liGo'nuzAsanAt liGpadaghaTitavAkya zravaNAdeva prvrtktvdhaurutpdytaam| niSevAkyazrayaNAttu nivartakatvajJAnotpattau vIjAbhAvAt katham niSedhasA nivartanApratipAdakatvamiti pRcchati nnviti| iti cediti pRcchasauti shessH| ava prazna prativakti ucyata iti, nivattanApratipAdakatvaprakAramAha na taavditi| atra niSedhavAkyaM dhAtvarthamA bhakSaNamA naarthena abhaaven| nAnvaya iti / pratiyogitayAnvayI na 'sambhavatItyarthaH / nanu bhakSayeditAva naapadabhakSadhAtvIravyavadhAnAt tadarthayorapyavyadhAnenopasthitatvena kathaM parasparaM nAnvaya itAta Aha avyvdhaanepoti| sasA dhAtvarSasA pratAyArtheti / pratAyAdhaina AkhyAtArthena bhAvanayA upasarjanatveba vishessnnbhaavenaanvittveniipsthiteritaarthH| bhAvanopasarjanatvenopasthitamA naarthenAnvayavAdhe hetumAha nahIti / yato vizeSaNabhAvenetarAnvitatvenIpasthitasAnyenAnvayI na bhavatItivyutpattisiddhamata isArthaH / etAtpattyamaGgIkArI dISamAha anytheti| kriyAnvayApatteriti / Anayana kriyaanvyaaptteritaarthH| tathAca yathA rAjJaH sambandhitvena puruSeNAnvayAt For Private And Personal
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 135 pratyayArthasyaiva naJarthenAnvayaH / tatrApi nAkhyAtatvAMzavAcyArtha - bhAvanAyAH / tasyA sliGazavAcyapravarttanosarjanatvenopasthiteH / kintu liGazavAcyazAbdabhAvanAyAH / tasyA: sabbIpekSayA pradhAnatvAt / naJacaiSa svabhAvo yat svasamabhivyAhRta katayA AnayanakriyAnvayasA AkAGkSAbhAvenAyogyatvaM tathA bhakSaNena bhAvayediti bhakSaNa karaNatvena bhAvanayA anvayAdAkAGgAviraheNa pratiyogitayA naJarthAbhAve - nAnvayo na sambhavatItibhAva. / I tarhi naJarthena kAnvaya itapravAha ata iti / yato dhAtvarthasyAnuyayogyatA nAsti zrata itArthaH / prataprayArthamai beti / raatara dhAtvarthaprasASArthAbhyAmanpasprArthasyAnupasthiteritibhAvaH / manu bhAvayediti liGathapi dvividhaH zAbdIbhAvanA ArthobhAvanAca / tayormadhye zAbdabhAvanAyA arthabhAvanAyA vA narthenAnuya saree tatrApIti / pratAyArthayormadhye pItArthaH / AkhyAtatvAMzati AkhaprAtatvarUpasAmAnyadharmmAvacchinnatvAMzena vAcyA yA ArthabhAvanA tasA naJarthenAnuyo netArthaH / sage hetumAha tA iti / liGazeti / liGtvarUpAkhyAtatvavyApyadharmAvacchinnatvAMzena vAcyA yA pravarttanA zAbdabhAvanA sadupasarjanatvena tadizeSayavidhayA anisatveprarthaH / tathAca pUrvIktayukteranyopasarjanatvenopasthitasyAnyenAnuyo na sambhavatIti bhAvaH / tarhi naJarthena kasprAbhUSa ivApekSAyAmAha kinviti / liGazeti liGazavAcyA yA zAbdabhAvanA pravarttanArUpA tasyA itArthaH / nanu tasyA api kenApyanRitatve pUrvoktayuktayA nArthenAnyayogyatA na sprAditAta Aha tasyA iti / sApecayeti / dhAtvarthAkhyAtAthApecayetArthaH / pradhAnatvAditi itaropasarjanatvenAmupasthitatvAditibhAvaH / tathAca liGarthazAbdabhAvanAyA dhAtvarthakaraNakeSTabhAvanAkarmakabhAvanArUpatvena vizeSyatayA itarAnupasRSTatvam / dhAtvarthasya karaNatayArthabhAvanAyAM tasyAzca karmmatayA zAbdabhAvanAyAmanuyAdupasRSTatvam / puruSo dhAtvartheneSTaM bhAvayati / liGtu tAM bhAvanAM bhAvayatItibodhAvazyambhAvAdityAzayaH / For Private And Personal
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 136 arthasaMgrahaH / padArthavirodhivodhakatvam / yathA ghaTo nAstItyAdau astItizabdasamabhivyAhRto natra ghaTasattvavirodhi ghaTAsattva ' gamayati / taddadiha liGsamabhivyAhRto naJa, liGarthapravarttanAvirodhinoM nivarttanAmeva vodhayati / vidhivAkAzravaNe ayaM mAM pravarttayatIti pratIteH / tasmAniSedhavAkAsthale nivarttanaiva vAkaprArthaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ava prathamA bhAvanA puruSapravRttirUpA dvitIyA tu pravarttanArUpA / tasyA naJarthemAnvaye kimAyA mitAta Aha naJazceti / khasamabhivyAhRteti / khAnvitArthaH / maJaH khasamabhivyAhRtapadArthavirodhibodhakatvaM dRSTAntena sAdhayati yatheti / zrastIti zabdasamabhivyAhRtaH astautipadenAditaH / ghaTasattvavirodhIti ghaTasattvaghaTAsattvayo ryugapadekavAnavasthAnAditibhAvaH / dAntikepi tadyojayati taditi / iha ma kalaJja' bhakSayediti niSedhavAkye / liGsamabhivyAhRtaH / liGA sahoJcaritaH / liGartheti / liGartho yA pravarttanA tadirodhinoM tayA sahaikacAnavasthAyinIm / nivarttanAM nivRttupratpAdanAm / pravarttanAyA liGatheve pramANamAha vidhivAkA zravaNa iti / ayaM vidhiH / mAM pravarttayati madIyapravattimutpAdayati / pratIteriti / tathAca natra padAsamabhivyAhArasthale liGo yadi dhAtvarthakaraNikAm phalabhAvanAkhagrAM pravattimutpAdayatIti pratautijanakatvaM tadA naJa padasamabhivyAhArasthale tahirodhitA pratipAdanAvazyambhAvAt sutarAM dhAtvartha karaNikAmiSTabhAvanAkhayAM pravattiM prativannAtIti pratItijanakatvamiti niSedhavAkAsya nivarttakatvameva sidhyatItibhAvaH / nivarttakavAkasya niSedhatvamityuktam / tadupasaMharati tasmAditi / puruSa wa zAstradIpikAyAM SaSThAdhyAyadvitIyapAde, naJbhakSayatyoH sannidhivazAt bhacaNAbhAvaH pratIyate / aa bhakSaNAbhAvo ananuSTheyatvAdavidheya iti taddhetuH saGkalpo vidhIyate iti pUrvvapacayitvA siddhAntitam / naJa bhacayatayorevantu svArtha hAni: prasajyate / saGkalpalakSaNAhyatra zruteratAntavAdhanam // For Private And Personal
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / yadA tu pratyayArthasya tatrAnvaye vAdhakaM tadA dhAtvarthasyaiva ttraanvyH| taca vAdhakaM dividhaM tasya vratamityupakramo vikalpaprasaktizca / tabAdyaM netodyntmaaditymityaadau| tasya vratamityupakramyaitahAkApAThAt / tathAcAtra pryudaasaashrynnm| tathAhi vratazabdasya karttavyArthe rUdatvAt tasya vratamityatra snAtakasya vratAnAM karttavyatvenopakramAt kintat kartavyamityAkAGkSAyAM netoyantamityAdinA kartavyArthaeva prati shruteriti| bhakSaNasya liGarthabhAvanayA yaH sambandhaH sa zrutavAvagamyate tasyaikAntato vAdha itArthaH / anyaJcokta' ttraiv| "bhacayediti padaM paripUrNa nA sambadhyate bhakSayati / bhakSayediti ca bhakSaNabhAvanAyAM pravarttanA gamyate / natrA sambaddhana vidhinA tvipriitnivrtmaaprtiitiH| nivartanAca nivRttiphalovyApAra" iti / , liGarthazAbdabhAvanAyA naarthenAnuyavAdhe kvaciddhAtvarthasyAmyanaya ityAha yadAviti pratAyArthasA shaabdbhaavnaayaaH| tatra najarthe / kiM tabAdhakamitapravAha tacceti / haividhyamupadarzayati tsaataadi| viklpprsktirviklppraaptiH| Adyam tasya vratamitApakramarUpaM vaadhkm| itayAdItagrAdipadAt nAsta' yAntamityAdi vaakaaprigrhH| etddaakaati| nekssetiidyntmaaditaamitaadivaakaavaarthH| tathAca eteSAM vratatvakIrtanavalAt karttavyatApratIteH pratAyArthasya nArthenAnayo na sambhavati nissedhtvaapteH| atI dhAtvarthasaigava najarthenAnayo'vazyAbhupeya itibhAvaH / tadeva vizadayati tthaaceti| dhAtvarthasA nArthenAnuye cetaarthH| paryudAseti paryudAsasA nI anyonyAbhAvarUpArthasA AzrayaNamaGgIkAra itArthaH / paryudAsAayaNAt bratatvIpapattiryathA bhavati tadupadarzayati tthaahiiti| karttavyArthe saGkalparUpe / krttvytveneti| vratastha bhaavpdaarthtvaaditibhaavH| kintditi| tat bratarUpaM kartavyaM karma kimityAkAGghAyAmitArthaH / karttavyArtha eveti| sAtakabratapradarzanAya For Private And Personal
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 138 arthasaMgrahaH / pAdanIyaH / anyathA pUrvottaravAkyayorekavAkAlaM syAt / tathAca naJarthena na pratyayArthAnvayaH karttavyArthAnavavodhAt vidhyarthapravarttanAvirodhinivarttanAyA eva tAdRzanajA vodhanAt tasyAzca karttavyArthetvabhAvAt / tasmAnnekSetetyatra najA dhAtvarthavirodhyanIkSaNasaGkalpa eva lakSaNayA pratipAdanIyAnAM necetetyAdInAM karttavyArthatvAGgIkArAvazyakatvAditibhAvaH / anyathA necetetyAdaunAM niSedhatvAGgIkAre / pUrvottaravAkyayoH upakramataduttaravAkyayoH / ekavAkyatvamekatAtparyyakatvam / naprAditi / snAtakasA karttavya kamANyabhi dhIyante ityupakramavAkyatAtparyyam / uttaravAko ca karmaNAmakarttavyatve tAtparyyamiti tAtpayyaibhedAditibhAvaH / tathAceti / pUrbIttaravAkyayeorekatAtparya katvAbhAve satItyarthaH / anuye vAdhakamAha karttavyArtheti / karttavyArthInavagame hetumAha vidhyartheti / tAzanajA pratyayArthAnvitanatrA / tasyA nivarttanAyAH / dhAtvarthInvayamupasaMharati tasmAditi / dhAtvarthavirodhIti / yadyapi paryudAsAzrayaNAddarzane tarasyaiva prAptistathApi darzanetarayAvatkarmaNo'nuSThAnAsambhavAt karmavizeSasA ca vidhiM vinApi prApterIkSaNa virodhirUpasA IkSaNetaramA grahaNamitibhAvaH / sacecaNavirodhI IkSaNetarapadArthaH ka itapravAha amIkSaNasaGkalpa iti / kaGgakhyaH karmamAnasamityukta mAnasavyApAravizeSa: saGkalyaH / saca bhAvapadArthe yAgAdau mayaitatkarttavyamiti nizvayaH / zrabhAvapadArthe ca mayaitanna karttavyamitinizcayaH / prakRteca abhAvasthalIyatvAt udyadAdityAdidarzanaM mayA na karttavyamitinizcaya varataNa saGkalpaH / nanu paryudAso'nyonyAbhAva: sa ca bhedAparanAmA / tathA sati dhAtvarthAnvitenApi najA dhAtvarthabhedamAtra pratIyatAM kathaM taddiziSTaparyantAnughAvanam / prakRte bhedaviziSTapayryantApratItau anokSaNa saGkalpa prAptAnupapattiH / amitaNasaGkalpa IkSaNabhedapadArthaH / kintu IkSaNabhedaviziSTa ebetAta Aha vacaNayeti / lakSaNAceyamanAdiprayogayogitvena nirUr3hA | ataeva niSedhaeva For Private And Personal
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir parthasaMhaH / pratipAdyate / tasya kartavyatvasambhavAt prAdityaviSayakAnaukSaNasaGkalpena bhAvayediti vAkyArthaH / tatra bhAvyAkAGkSAyAmetAvatA hainasA viyukto bhavatIti vAkyazeSAvagataH pApakSayo bhaavytyaanveti| evaJca pUrvottaravAkyayorekavAkyatva nirbahatyeva / mukhyatvaM sarvavaM va paryudAsa lakSaNeti siddhaantH| sAca mukhyArthavAdhAdAtrIyamANA na duussnnaavhaa| nasA anaukSaNasaGkalpasA krttvytvsmbhvaaditi| bhAvapadArthatve netibhAvaH / iti vAkyArtha tAnena smbndhH| taba vAkArthe / bhAvyAkAcAyAM kiM bhAvayediti phlaakaakaayaam| etaavteti| ukta vratajAtenetArthaH / ha prsiddhau| enasA paapen| viyuktIrahitaH / evnyceti| nekSetetAdivAkyasyAnaukSaNasaGkalpaparatve satItArthaH / pUrvottaravAkyayoH tasA bratamiti nekSeteti vaakaayoH| neteti etAvatA hainaseti vaakaayoshc| ekvaakaatvmektaatpryktvm| nirbahati niSpadyate / netetavAda niSedhaparatvaM tava brttvkiirtnphlkiirtnyorsaamnyjsyaaptteritibhaavH| ataeva manunApi caturthAdhyAye / ato'nyatamayA vRttyA jIvaMzca snAtakodijaH / khagyAyuSyayazasAni vratAnImAni dhArayet // itApakramya nekSetIdyantamAditAmityAdigarbhANi natra padaghaTitAghaTitAni vahUni vAkamAnyabhidhAyopasaMhRtam / anena vipro uttena vartayan bedazAstravit / vyapetakalmaSI nitya brahmaloke mahIyate iti // etasmAdupakramIpasaMhAradarzanAt RtuprakaraNavahi tatvAvadhAraNAt kratvaGgatvamapi ma shaaniiym| tadukta paarthsaarthimithaishcturthaadhyaayprthmpaad| upakrama zrutaM karmavAci vratapadaM yataH / vadanvayavalAt karmavizeSo'tI'tra podyate // For Private And Personal
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 140 arthasaMgrahaH / .. nacAtra dhAtvarthavirodhinaH padArthAntarasthApi sambhavAta kathamanaukSaNasaGkalpasyaiva bhAvanAnvaya iti vAcyam / tasya karttavyatvAbhAvena prakSate bhAvanAnvayAyogyatvAt / tena lakSaNayApyasa parza dAsaH saca kratIH / vahiH zrutaH phalAkAjhI puruSArthatvamRcchati // zrutagrAdi kratusambandha pramANaM nAva vidyate / puruSApekSatA'rthatva vidhinAcAvavodhitam // sAkSAdapekSitaM tasA phalameva na tu kratuH / ataH phalArthatA taca vAkAzeSAdadhakSayaH // nanokSadhAtvarthena saha naarthasambandhAdIkSaNabhinnapadArthaH prtiiyte| sacAnaukSaNasailpavadanyopi bhvti| tatkathamIkSaNabhinnatve nAnIkSaNasaGkalpa eva grAya ityApattiM pariharati nceti| aba neksstetpaadau| dhAtvarthavirodhina udydaaditaadrshnvirodhinH| padArthAntaramA darzanavighaTanavyApAramAvasA / tasA padArthAntarasA kartavyatvAbhAvena karttavyatayA anupdisstttven| tathAca IkSaNavirodhivyApArAntarANAM prAptAvapi teSAM sarveSAmanuSThAnasamrAzakAtayA tavizeSasamAnuSTheyatvameva vAcyam / tavizeSAnuSThAnaJca pramANAntarasApekSatayA prakRte pramANAntarAbhAvAdazakyamatI vyApArAtarasA na bhAvanAnuyayogyatvam / evaJca manasA saGkalpayati vAcA abhilapati karmaNAcIpapAdayatIturata : kAyikavAcikasarvavyApAreSu saGkalpasyAvirahitatvAta saGkalpaeva grAhya itamAzayaH / nanu sarvavyApArAvinAbhUtatayA saGkalpatvena sAmAnyadharmeNa saGkalpaprAptAvapi saviSayapratItAbhAvAt bhAvanAnuyo na syAt / viSayamanirdizya saGkalpena bhAvayediti vidhaanaasmbhvaat| viSayanirdeze tu amukaviSayakasaGkalpena bhAvayedini sambhavati vidhiH / tadana koviSaya iti cet / ucyate IkSaNetarasA IkSaNavirodhitvenopasthAnAt IkSaNAbhAvaviSayakasaGkalpasA ca tahirodhitvAt dhAvAbhAva For Private And Personal
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| 141 hitIyaM yajatiSu yeyajAmahaM karoti naanuyaajessvityaadau| atra vikalpaprasattau ca paryu dAsAzrayaNAt / eva saGkalpasA viSayaH / ata uttA manIkSaNasaGkalpa iti, tathAcIta nyAyamAlAyA cturthaadhyaayprthmpaad| yadyapi IkSaNAditara vahavI byApArA anuSThAnayogyAH santi / tathApi kAyikavAcikavyApAravizeSasApratIyamAnatvAt mAnasavyApArasamAvarjanauyatvAcca saGkalpaeva pariziSyate // saGkalpanIyazcArthaH prayAsacyA dhAtvarthaniSedhaH / tathA sati udyannamasta yAntaJcAditA netithe itAva rUpaH sAlo'vAnuSTheyatvena vidhIyata iti / bhA prasAyArthasayAnuye dvitIyaM vAdhakamAha dvitiiymiti| yajatiSviti yanatizabdo'tra na dhAnuvAcI kintu dhaatvrthvaacii| tena ,yAgamAne itaarthH| ye banAmahaM mannavizeSam / karoti ptthti| anuyAjeSu anuyAnAkhyayAgavizeSa na kriitiitaarthH| etacca zrutiiyatAtpArthamAdAya vAkAiyamamihitam / avidyayantu bhASye nyAyamAlAyAJca ptthitm| yayA "AzrAvayeti caturagharam prastu zrISar3iti caturakSaraM yajeti DAkSaraM yeyajAmahe iti paJcAvara yakSarI vaSaTkAraH eSa vai prajApatiH saptadazo yajJeSvanAyatte" iti yajJavizeSAnupakramAt srvyo| mantragaNaM viniyujyAnAtaM nAnuyAjeSu yeyajAmahaM kraatiiti| atra khararahita ilavarNasyAgaNanayA "akSarasaGkhyA draSTabyA akSarahattanan / " ityAdAvitayAdipadAt mahApiTayA yajata prakRtivaditi pratyakSazrutAnidezazAstraprAptaprakRtidharmeSu madhye hovaraNAdivAdhakaM "na hotAraM dvaNIte nAya" mityAdi vAkya prigraahym| nanu vikalpaprasaktI ditIyavAdakatvamukta tat kuto'sya hitIyavAdhakodAharaNatvaM sthAdityata Aha ati| atra yat payaMdAsAzrayaNaM vahikalpaprasakti hetukmevetyrthH| tathAcAca vikalpaprasakta reva navarthena pratyayAAnvaye For Private And Personal
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 143 arthsNgrhH| tathAhi yadyatra vAkye naarthe pratyayArthAnvayaH syAttadAnuyAjeSu ye yajAmaha iti mantrasya pratiSedhaH syAt anuyAjeSu ye yajAmahaM na kuryAditi / saca prAptipUrvakaeva prAptasyaiva pratiSedhAt / prAptizca yajatiSu ye yajAmahaM karotIti zAstrAdeva vAyA / zAstraprAptasya pratiSedhe vikalpa eva natu vaadhH| prApti mUlarAgasyeva tanmUlazAstrasya zAstrAntareNa vAdhAyogAt / vaadhktvmiti| nanu kathamatra naarthena pratyayAnvaye vikalpaprasaktiritAta lA darzayati tthaahauti| pratiSedhaH syaaditi| pratAyArthapravartanAyA naanAmaye pravarttanAvirodhinivartanAyAH pratItervAkyasA yeyajAmahanivartakatvApAvAditibhAvaH / niSedhaprakAraM darzayati anuyaajeviti| niSedhatve kAhAnirityAkAGkSAyAM niSedhasya prAptipUrvakatvaniyama pratipAdayati scetaaaadi| praaptsyaiveti| prAptaM hi praviSidhyata iti nyAyAt prAptimantareNa nissedhaasmbhvaaditibhaavH| bhavatu niSeghasA prAptipUrbakatvaM tena kimityavAha praaptitheti| shaastraadeveti| kaSTaM kameM ti nyAyena padRSTArthakarmaNIrAgAt praaptaasmbhvaaditibhaavH| yadi tu zAstrAdeva prAptau pratiSedha ityaGgaukriyate tadA vikalpApati? bAretabAha zAstraprApta saaceti| na vAdha iti / sAmAnyapramANapratipannasA yeyajAmahamantrapAThasA krtvytaaprtivndhonetaarthH| nanu na kalacaM bhakSayeditAdinA rAgaprAptaseva yeyajAmahamantrapAThasA yAdhaH kuto nasyAditAta Aha praaptimuulraagsprveti| prAptimUlaM prApako yorAgastasevetyarthaH / prApakasA rAgasA yathA zAstreNa vAdha: prApakasA zAstrasA zAstrAntaraNa tathA vAdhI na yukta ebetibhAvaH / tena ca iyoreva zAstrapramANatvena tulyavalatayA ekenAparasya nitAvavAdhitumazakyatvAt pAkSikavAdhina iyoH pravRttyA vikalpa eva prasajyata iti siddhm| tathAcIta dshmaadhyaayaassttmpaadbhaassykaaraiH| pratiSedhI vidhi vAdhitvA bhaviSyati vidhirapi prtissedhmiti| tathA tadA vidhiryadA na pratiSedhaH / tadA pratiSedhI yadA na vidhiriti ca / For Private And Personal
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| 143. naca pade juhotIti vizeSazAstreNAhavanauye juhotIti zAstrasyeva nAnuyAjeSvityanena yajatiSu yeyajAmahaM karotItyasya vAdhaH syAditi vAcyam / parasparanirapekSayoreva zAstrayo dhyvaadhkbhaavaat| padazAstrasya hi svArthavidhAnArthamAhavanIyazAstrAnapekSaNAnirapekSatvam / prakRte tu niSedhazAstrasya niSedhyaprasaktArthaM yajatiSu ye yajAmaha nanu vilambena pravartamAnAt sAmAnyazAstrAcchIghrapravRttasaya vizeSazAstrasA valavatayA sAmAnyavizeSazAstrayoratulyavalatvena kathaM vikalpaprasaktiH / padAhavanIyavat vizeSazAstreNa sAmAnyazAstu nitAvadeva vAdhyatAmitadhApatti nirAkarIti na ceti| vAdha: samAditi AhavanIye juhotItAsava yajatiSu yeyajamaI karItauvAsyApi sAmAnyavidhitvAvizeSAt vizeSazAstApekSayA durbalatayA valavatA vizeSazAstaNa viruddhasA tasA nitAvahAdhyataiva yuktaa| virodhai hi balIyasA durbalaM vaadhyte| tulyavalavirIdhe tu vikalpaH sambhAvyeta iti bhAvaH / pAzaGkAparihArakaM hetumAha prspreti| khakhaprabattau parasparapeikSArahitayoH / eva kAraNa vizeSazAstu Na sAmAnyazAstasyApekSaNIyatvaM tu vAdhyavAdhakatvaM nAstAbeti suucitm| vAdhyavAdhakabhAvAt vAdhyavAdhakatvAt / padAhavanIyasthale vAdhyavAdhakatva dhauja nirapekSavaM pratipAdayati padazAstasya hauti| khArthavidhAnAdhU svaarthprtvaaynaarthm| paahvnauyeti| jJApyapuruSaniSThAhavanIyazAstrArthajJAnAnapekSaNAditArthaH / tathAca pada juhotIti zAsta svArthapratipAdanabelAyo yaM prati khArthe pratipAdayati sasA puruSasA pAhavanIyazAstrArthajJAnamasti na beti naapeksste| AhavanIyazAstaJca khArthapratavAyanasamaye jJApya puruSasA padazAstrArthajJAnaM jAtaM na beti nApekSata eveti padAipanIyazAstyoH parasparanirapekSatayA vAdhyavAdhakabhAvAvazyambhAvAt padazAstaNa padArthAntarasApakSavizeSeNa AhavanIyazAstUsA nitAvahAdha. samucitaeveti bhaavH| . yajatiSu yeyajAmaha karIti nAnuyAjeSvityetayoH kiM tathAvidhaparasparanirapekSavaM For Private And Personal
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 144 arthasaMgrahaH / tasmAcchAstravihitasya mityasyApekSaNAnna nirapekSatvam / zAstrAntareNa pratiSedhe vikalpaeva / saca na yuktaH / vikalpe / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nAstIti prazrasambhAvanAyAmAha prakRtetviti / niSedhazAstasA nAnuyAjeSviAsA | niSedhyeti / niSedhyasA yeyajAmahamantrapAThasA prasaktyarthaM prAptArthaM sAmAnyazAstu janya karttavyatApratItyupasthitArthamiti yAvat / puruSA yaddiSakakarttavyatApratItireva nAsti kathamasau tasmAnnivRttaye preyyetetibhAvaH / apekSaNAditi / yasmAt puruSo nivartyate sAmAnyazAstraviSayatAmantareNa tasA tatkarmma karttavyatApratIterevAbhAvAditi bhAvaH / na nirapekSatvamiti / nirapecatvAt padAhavanIyavat vAdhyavAdhakabhAvI nAtItAzayaH / yadi vAdhyavAdhakabhAvo nopapadyate tadA sutarAM vikalpa ebetagrAha tasmAditi / vAdhyavAdhakatvAbhAvAditArthaH / vikalpa eveti / zrayamAzayaH / vAdho nAma pratItasA padArthasA vyavahArapratibandhaH / saca prAptavAdhI aprAptavAdhazceti vividha: / tava vyavahAyyatayA pramANavizeSapratotArthasA vyavahAraprativandhaH prAptavAdhaH / yathA brAhmaNebhyo dadhi dIyatAM tatra kauNDinyAyetprAdau / tatra hi brAhmaNebhyo dadhi dIyatAmiti pramANena kauNDinyAyApi deyatvena pratItaer dana taka kauDi naprAyeti vizeSopadezena kauNDinye jhaTitiviSayaukurvvatA dadhividhe stakrAvaruddhakauNDinyetaraparatAjJAnamutpAdayatAca kauNDine do vyavahAranirodhaH kriyate / natu pratyAyakapramANamapramANaukriyate yena dataH pramANApratItatvaM syAt / tastrA pramANatve taditarabrAhmaNebhyaupi dadhidAnAnupapatteH / kintu tajjanAkauNDinAparyanta pratItereva bhramatvaM kalpate / evaM vizeSasA vidhirUpatva sarvvacaiva prAptabAdhaH / vAstu vyavahAryatayA pramANavizeSapratipannavAsamAnasA vastutaH pramANavizeSApratipannArthasA vyavahAraprativandhaH / yathA nedaM rajataM zuktireveyamityAdau / yatastava cakSuH sannikarSAt rajatatvena pratItasA va stunaH parabhAvitayA balIyasA zuktijJAnena rajatatvapratotijanakapUrvapratAcA pramANAbhAsokatatvena rajatatvavyavahAraprativandhaH kriyate / pratItestAvat bhramatva' kalpAta eva / ato rajatasya pramANavizeSa pratItatvAbhAvAdaprAptavAdha eva sughaTaH / For Private And Personal
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 145 sadayaM nisskrssH| yava pramANAntareNa pUrvapramANasya na pramANatvanirAkaraNaM, kevala sajjanyajJAnasAva dhamatvakalpanaM tava pramANapratItArthavyavahAranirodhAt prAptavAdhatvam / yatra tu pramANAntareNa pUrvapratAAyakamA pramANAbhAsIkaraNaM tajjanyapratItezca dhamatvakalpanaM tatra pramANApratItArthavyavahAraprativandhAdaprApta vAdhatvamiti / saca hividhIpi vAdhaH prakRte na smbhvti| tathAhi anuyAje yeyajAmahavAdhI na tAvadaprAptavAdhaH / anuyAjavAkona yeyjaamhvidherprmaanniikrnnaashkt:| tasA pramANabhAsaukatatve yAgAntarepi yeyjaamhvidhaanaanuppttiH| atI anuyAje yeyajAmahakaraNasA pramANApratItArthatvAbhAvena tahAdhasamAprAptavAdhatva' nIpapannam / nApi prAptavAdhaH / nahi anuyAje yeyajAmahakaraNaviSayakapratIte niSedhasahasreNApi dhamatva' kalpayitu shkyte| naca jhaTiti pravarttamAnI niSedhaH svapratipAdyayeyajAmahAbhAvAvaruddhamanuyAja viSayamalabhamAnasA yeyajAmahakaraNavidhestaditaraparatvaM vIdhayan tavidhijanyeyajAmahakaraNapratIte bhramatva kalpayatyeveti vaacym| anuyAje yeyajAmahavidheH pravRtteH prAk niSedhyasamavadhAnAbhAbena niSedhapravRttyasambhavAditAktameva / naca mAbhUdAdhastathApi na vikalpaH sambhavati / yeyajAmahavidharanuyAjetaraviSayatva eva taatpryymitivaacym| sAmAnyavidhastaditaraviSayakatve anuyAje vidhipravRttyabhAvAdeva yeyajAmahakaraNasamAprApta svatra taniSedhasA rAbau sUpyaM na pazyeditivat prmttgiittaaptteH| naca yeyajAmahavidharanuyAjetaraparatatAtpayAnavavodhanivandhanasA anuyAje yeyajAmahakaraNasA sambhAvitasAvAraNIyatayA vidheranyAjetaraparatva tAtparyagrAhakameva niSedhavAkyamiti vAcyam / niSedhasA pratiyogisApekSatayA niSedhavAkyasA svaviSaye pratiyogiprApakayatkiJcitpramANasattAyA evAnumApaka tvena prApakapramANasA taditaraviSayakavatAtparyagrAhakatvAsambhavAt / paryyadAsapakSetu anuyAjetaratra yAgeSu yeyajAmahaM karItItAkavAkyatayA sAmAnyazAstrasA taditaraviSayatva sughaTam / nanu vikalpapakSepi kathaM pAkSikavAdhaH syaat| tatprApakapramANasyApramANIkaraNAsambhavAt tajjanyapratIte rdhmtvklpnaanupptteshceticenn| ubhayoreva tulyapramANavodhitatvena yoriva pAlanIyatayA agatyA ekasya pramANasA pakSato'pramANatva For Private And Personal
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 145 zAstrasya pAkSikAprAmANyAt / nAnuyAjeSu yeyajAmaha ityasyAnuSThAne nAnuyAjeSvityasya prAmANyaM sambhavati / vrIhizAstrasyAnuSThAne yavazAstra seva / hiradRSTakalpanA ca syAt / vidhipratiSedhayorapi puruSArthatvAt / zrato nA kalpanayA tajjanyapratItermiMdhyApratyayatva svAGgI karttavyatvAt pace tatprAmANyasyonnova - htener pramattagItatvAsambhavAJca / wara faneer prAmANyaparityAgAdidoSASTakaduSTatvamuktam / atra dazamAdhyAyASTamapAde Sor3a zigrahaNAgrahaNAdhikaraNe bhASyam / nanu parasparaviruddhau vidhiniSedhau na sambhavataH / ucyate, vacanaprAmANyAt pratiSedho vidhiM vAdhitvA bhaviSyati, vidhirapi pratiSedham / na anyA gatirastauti pace mithyApratyayaH kalpayiSyate iti / natu vikalpa evAstAmalaM naJaH payryaM dAmalakSaNayetAta graha saca na yukta iti / prayuktatve hetumAha vikalpa iti / zAstraer vidhe niSedhasA ca / pAciketi / vidheH pAlanapace niSedhasA, niSedhapAlanapakSe ca vidheraprANyApatterityarthaH / yugapadupasaMhArAsambhavaeva ekatarAprAmANyaheturityAha nahIti / jAmahamityA nAnuyAjeSvityasA tathAcoktam / yeyajAmahaM karotItivAkyArthasA / idamupalakSaNam, evaM pAlanepi yeyajAmahamityasya prAmANyaM na sambhavatItyapi draSTavyam / pramANatvApramANatvaparityAgaprakalpanAt / tadujjIvanahAnibhyAM vikalpa cASTadoSatA // yavai yajeteti ekatarAprAmANyaM dRSTAntamAha vrIhIti / vrIhibhiryajeta zrutivihitavrIhiyavo vaikalpikatvasA siddhAntitatvAditibhAvaH / yavazAstrasepraveti, arrateprayoge yavazAstrasyAprAmANyaM yavaprayoge ca brauhizAstrasA, taditArthaH / doSAntaramAha viriti / vikalpapace vidhiniSedhAbhyAM dvAbhyAmeva zradRSTaM vodhayitavya For Private And Personal
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| 147 pratiSedhasyAzrayaNam / kintu najo'nayAjasambandhamAzritya paryu daassaiv| ityaJcAnuyAjavyatirikteSu yeyajAmaha iti manvaM kuyAditi vAkyArthavodhaH / naJo'nuyAjavyatirikta lAkSaNikatvAt / evaJca na vikalpaH / atra ca vAkye yeyajAmahamiti na vidhIyate yajatiSu yeyajAmaha mitibhaavH| puruSArthatvAt yAgIpakArahAreNa purussopkaarktvaat| paryudAsapakSetu vidhidayAbhAvena naadRssttddyklpnetibhaavH| upasaMharati ata iti / yata: pratiSedhaparatve vikalpaprasaktibikalpasAcASTadoSaduSTatvamadRSTayakalpanaJca, prata itArthaH, anuyaajsmbndhmnuyaajaanvittvm| paryudAsasAveti / aashrynnmitaanupddH| tthaaciikm| yataeva vikalpI'yaM pratiSedhe prasajyate / atastatparihArAya paryudAsAzrayo varamiti // prohiyavavAkyayostu paryudAsAzrayaNAdirUpagatAntarAbhAvAdaSTadoSaduSTopi vikalpa paadhiiyte| taduktam / ___ evameSo'STadISopi yaddIhiyavavAkyayoH / vikalpa Azritastava gatiranyA na vidyate // paryudAsaprakAraM darzayati ilynyceti| najI'nuyAjasambandhAzrayaNe satItyarthaH / manvanuyAjasambaddhenApi natrA tadabhAvarUpaM tahirIdhitvameva vAdhyatA, kathaM tAtiritAvaM, tasA mukhyArthatvAbhAvAditAta Aha natra iti| lAkSaNikatvAditi vikalpApattirUpamukhyArthaparatvavAdhakasattvAt pravartanAnitatvAsambhavena nAmAnitatvAGgIkAreNa najI'nyonyAbhAvavatparatvarUpalAkSaNikatvAditArthaH / nAmAnvitasya nano'nyonyAbhAve niruuddh'tvaaditibhaavH| tathA sati, vikalpApattiH parihatetayAha evaJcati / dhava ceti| anuyAjavyatirikta yeyajAmahaM karotIti vAkyaM itaarthH| yeyjaammitiiti| yeyjaamhkrnnmityrthH| tasyAvidheyatvaM hetumAi yajatiSviti / For Private And Personal
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 148 arthsNgrhH| mityanenaiva praapttvaat| kintu sAmAnyazAstraprAptayeyajAmahamityanuvAdena tasyAnuyAjavyatiriktaviSayatvaM vidhauyte| yad yajatiSu yeyajAmahaM karoti, tdnuyaajvytiriktessvevti| nanvabaM sAmAnyazAstraprAptasya vizeSe saGkocanarUpAdupa yajatiSu yeyajAmahaM karotIti vAkyAt yAgamAtra yeyajAmahakaraNasA vihitatvena panuyAjAtiriktayAgepi tasA prAptatvAt vidhAnAnupapatte ritibhAvaH / tarhi kimatra vidheyamitapravAha kinviti| sAmAnya zAstra ti| yajatiSu yeyajAmahaM karotIti zAstre taarthH| tasA sAmAnAzAstraprApta yeyjaamhkrnnsaa| anuyAjavyatiriktaviSayatvam anuyaajbhinnyaagmaavnisstthtvm| vidhIyate vodhyte| tadeva vyaJjayati yditi| karotItAnenAnvitam / yad yeyjaamhkrnnmitaarthH| tathAca dshmaadhyaathaassttmpaade| pratiSedhaH pradeze'nArabhyavidhAne ca prAptapratiSiddhatvAt vikalpa: syAt / iti sUcaNa sAkSAdatirdazasthale anArabhyavidhAnasthale ca pratiSedhI vikalpaH syAt / tattatpramANaprAptatvAt pratiSiddhatvAJca / iti puurbpkssyitvaa| api tu vAkyazeSaH syAdanyAyyatvAdikalpasya vidhInAmakadeza: syAt / iti sUtreNa siddhAntitam / siddhAntasUtrArthastu apitviti pUrvapakSavyAhRttiH / nAnuyAjeSvityAdivAkya na pratiSedha itArthaH / kintarhi, vAkyazeSa: syAt, anuyAjena saha naJaH sambandhAllabdhasA anuyAjabhinneSu yeyajAmahaH kArya iti vAkyApasA sAkAztayA pRthakaparyavasAnAsambhavAt pUrvavAkyasaprakadeza: syaat| atI yeyajAmahakaraNAnuvAdena sAmAnyazAstra prAptayajateranuyAjAtiriktatvavidhAnAvidhInA. mekardaza: syAt / atra hetuH, pratiSedhaparatve yo vikalpa Apadyata tsaassttdossdusstttvenaanyaayytvaaditi| evaMvidhaparyudAmIpasaMhArayorabhedApattimAzaGkale nanviti / evaM nAnuyAcitya va For Private And Personal
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| 148 saMhArAt paryudAsasya bhedo nasyAditi cenna / upasaMhArohi tanmAtrasazocArthaH / yathA puroDAzaM caturdA karotIti sAmAnyaprAptacaturdAkaraNam, AgneyaM caturdA karotIti 'vizeSAdAne yapuroTAzamAtra sngkocyte| paryudAsastu tadanyamAtrasajhocArtha, iti tato bhedaH / paryudAmasAvamprakAratve, paryu dAsopasaMhArayorabhedasaugamyAya upasaMhArasvarUpaM pratipAdayati saamaanyeti| vizeSa iti / vizeSa saGkIcana vizeSaniSThIkaraNam / sadra paaditaarthH| paryudAsasA sAmAnyazAstra prApta prapajIvipartha daassaa| etena nekSetIdyantamAdityamitavAdI nopasaMhArAbhedAzaGketi vodhyam / bhedI nasyAditi / prakRte sAmAnyazAstrAt yAgasAmAnya prAptasA yeyajAmahakaraNamA nAnuyAjeSvityanena anuyAjavyatiriktayAgavizeSaniSThatvarUpasocanAditibhAvaH / upasaMhArakavAkyaghaTakapadavizeSavodhyapadArthavizeSaniSThatayA sAmAnyasA saGkocanamupasaMhAraH / sAmAnyazAstraprApturapajIviparyu dAsastu naJ padaghaTitavAkyaghaTakapadavizeSavIdhyapadArthavizeSatara nikhilaviSayatayA sAmAnyasA socanarUpa, ityevaM bhedasattArUpamApattinirAkaraNahetumapanyasAti upsNhaariihauti| tanmAtreti tatpadamAvavodhitapadArthavizeSaniSThatvakalpanAphalaka itArthaH / upasaMhArasya tathAvidhakharUpatvamudAharaNena pratipAdayati ytheti| purIDAzamiti / avAyaM vistrH| zAstradIpikAyAM tRtIyAdhyAyaprathamapAda darzapaurNamAsaprakaraNIyA yutiH| "taM catur3I kRtvA purIDAzaM varhiSadaM karItIti / " darthapaurNamAse ca Agneyo, agnISomIya, aindrAgnazca purIDAzI vidyte| tatprakaraNIyayA catur3AkaraNazrutatA sarveSAM puroDAzAnAM catur3AkaraNaM prtiiyte| zrutyantareNa tu "AgneyaM caturthI kRtvA, idaM brahmaNa idaM hIturidamadhvaoNridamagnaudha iti RtvigbhakSyatvena Agreyasaiva catur3AkaraNaM vidhiiyte| etaddAkyagatAne yapadavIdhyAgnidevatAkapurIDAzamAvaniSThatayA se catur3A kRtvA puroDAzamityuktapuroDAzacatur3AkaraNaM For Private And Personal
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 150 arthasaMgrahaH / kutracit vikalpaprasatAvaNyananyagatyA pratiSedhAzrayaNam / yathA nAtirAtre Sor3azinaM raahaatotyaadii| atra hi atirAtra SoDazinaM rAhAtauti zAstraprAptaSor3azigrahaNasya saDIcyata iti| yadyapi agnISomauryendrAgnayorapyagnidevatAkatvAvizeSastathApi taba iyoIyorekadevatAtvena agnitvenAnupasthitestadIyapurIDAzasthAgne yatvena grahaNaM nasyAt / paryudAsagatabhedaM drshyti| paryudAsasviti / sAmAnyaprAptuprapajIviparyudAsasvityarthaH / tadanyamAveti / naJpadaghaTitavAkyaghaTakapadavizeSavIdhya padArthavizeaMtaranikhilapadArthaniSThatAkalpanAphalaka ityrthH| iti hetiiH| tata upasaMhArAt / bhedadati / upasaMhArasthale saGgIcakavAkya naJpadAghaTitam / paryudAsasthaletu sahoSakavAkya naJpadaghaTitam / tathA taba socakavAkyaghaTakapadavizeSavIdhyapadAryaniSThatayA sakIcI, bhavatu tathAvidhapadArthetaraniSThatayA sngkocH| tathA taba yatkiJciddiSayaniSThatayA saGkocI, avatu yatkiJciditaranikhilaviSayatayA saGkIca ityevaM bheda ityrthH| nanu viphalo'yaM vicAraH, sAmAnyaprAptApajIviparyudAsasthale upasaMhAratvAGgIkArapi pativirahAditicenna / tathAtve upasaMhAravAkyatvapa[dAsavAkyatvayoH saayoptteH| tathAhi upasaMhAravAkyatvaM, paryudAsavAkyatvAbhAvavati bhAgne yaM catuddhA karItItyAdivAkye vidyamAnam / paryudAsavAkyatvaJca upasaMhArapAkAtvAbhAvavati- nenetIdyantamityAdivAkA dRzyate / evaJca yadi sAmAnyazAstraprAptApajIvini nAnuyAjeSvityAdivAkA upasaMhAravAkAvaM paryudAsavAkAtvaJcAGgIkRta skhAsadA parasparAtyantAbhAvasamAnAdhikaraNayodharmayoH sAmAnAdhikaraNya prasajyeteti / patasannirAkaraNArtho'yaM vicAraiti vodhyam / pratyayArthasya nArthenAnvaye vikalpaprasaktibAdhikaiti yaduktaM tatrApavAdamAha kutrciditi| . ananyagatyA gtyntraabhaaven| pratiSedhAzrayaNaM nArthena pratyayAnvayAditibhAvaH / abodAharaNamAha ytheti| atirAne tdaakhyyaage| Sor3azI somapAcavizeSaH / gatyantarAbhAve hetumAha avhiiti| hi yasmAdatra vikalpaprasaktAvapi ma paryudAmAzrayaNamatI gtyntraabhaavitaarthH| sAmAnyazAstraprApnupajIvinapada For Private And Personal
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrh| 151 niSedhAdikalpagrasatAvapi na paryu dAsAzrayaNam / asambhavAta, tathAhi yadyatra SoDazipadArthena najAnvaya stadAtirAtra ghor3azivyatirikta rahAtIti vAkyArthavodhaH syAt saca na smbhvti| atirAtra Sor3azinaM rAhAtauti prtykssshrutivirodhaat| yadi cAtirAtrapadArthenAnvayastadAtirAtravyatirito ghor3azinaM gRhAtIti vAkyArthavodhaH syAt / sopi na smbhvti| tahidhivirodhAt ato'trAnanyagatyA ghaTitavAkyasya paryudAsaparatAyAeva viklpprihaarktvaaditibhaavH| nanu yathA yajatiSu yeyajAmaI karItauti zAstaprApta yeyajAmahakaraNaniSedha paryudAsAzrayaNaM, tathAtirAve SoDazinaM graGgAtItizAstraprAptaSIDazigrahaNaniSedhaipi paryudAsAzrayaNaM kutInetAta bhAi asmbhvaaditi| nAnuyAleSvitivat paryudAmAzrayadhamana kathamapi na smbhvnautibhaavH| asambhavaM vyaJjayati tthaahauti| paryudAsAzrayaNe SoDazinA atirAtreNa vA njaanvyo'bhyupeyH| tatrobhayathApyanvayavAdhakaM pradarzayiSyan prathamaM ghor3azinA naaAnvaye vAdhakamAha ydauti| pratAcayutauti / SoDazivyatiriktam gRhNAtItAsya Sor3azinaM vihAyAnyat grahIyAditArthakatvAvazyakatayA pratAkSazrutavA tadgrahaNavidhAnena viriidhaaditaarthH| naca Sor3azivyatirikta gRhNAtItAsya Sor3azinaM vihAyAnyadgRhauyAdivArthakatve mAnAbhAvAt Sor3azautarapAvagrahaNArthakatvameva yukta', tathAsati, Sor3azyantIve vidheraudAsInyAt tadgrahaNavidhAnena na virodhasambhava iti vAcyam / tathArthatve Sor3azItarapAtragrahaNasya tattavidhibhirIva prAptatayA vAkyasyAnuvAitApatteH / tatsArthakyAya tahAkyasya Sor3azivarjanArthakatvasyAvazyavaktavyatvAt / idAnImatirAvaNa najAnvayavAdhakamAha ydiceti| anvayI naaAnvayaH / tatrApi saeva virodha itabAha sopi neti / tavidhivirIdhAditi / patirAva For Private And Personal
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 152 zAstraprAptaSor3a zigrahaNasaiva niSedhaH / naca vikalpaprasakti, svasyApyapekSaNIyatvAt / iyAMstu vizeSo yaddikalpAdekapratiSedhepi pratiSidhyamAnasya nAnarthahetutvam / vidhi - niSedhobhayasyApi kratvarthatvAt / yatra tu na vikalpaH, prAptizca . vyatirikta SoDazinaM gRhNAtItAsya atirAva' varjayitvA anyatra Sor3azinaM gRhAta - tArthakatvasyAvazya vaktavyatve atirAve Sor3azinaM gRhNAtIti vidhivirodhAdityarthaH / iti / yato na paryudAsarUpA gatiH sambhavati tadvatArthaH / zAstra prAptati / atirAtra SoDazimaM gTahAtItizAstraprApta tArthaH / vikalpaprasaktiriti / taddAdhiketizeSaH / der vikalpaer | apekSaNIyatvAt gatAntarAbhAvenAvazyAbhupeyatvAt / sathAca, icchayA Sor3azinaM gRhIyAnnagTahIyAde gravamicchAvikalpaitibhAvaH / naca, kaSTaM karmetinyAyAdagrahaNepi yAgasiddhau grahaNaviverananuSThAnalacaNamaprAmAkha mApadyeteti vAcyam / vidhidarzanAdanuSThAne pradhAnasA phalabhUyastvaM, niSedhadarzanAcca vaiguNepi pUrNaphalasiddhiriteprataddizeSasA kalpanauyatvAt / aa vidhervidheyArthasAdhanatvamiva niSedhasA niSidhyamAnAnarthasAdhanatvaM pratipAdyamigram | arthasAdhanatvaJca valavadaniSTAnanuvandhISTasAdhanatvamanarthasAdhanatvantu valava daniSTasAdhanatvam / tathA sati, ekasmin yAge ekA Sor3azagrahaNA vidhiniSedhapratipAdye niruktArthasAdhanatvAnarthasAdhanatvaM kathamupapadyeta virodhAditAta Aha iyAniti / vizeSo rAgaprApta niSedhAditi zeSaH / yaditi / nAnarthahetutvamiyAneva vizeSa itAnvayaH / ekapratiSedhe yA vidhistasyaiva pratizedhe / nAnarthahetutvaM na valavadaniSTAnanuvandhoSTasAdhanatvam / hetumAha vidhiniSedheti / kratvarthatvAt kratvarthatvapratipAdakatvAt / tathAca vidhiniSedhayoI yorapyaGgavidhitvenaM kratvarthatvapratipAdakatvAt vidheriniSedhasyApi kratvarthatvamAtravodhakatayA, vidhinA yathA SoDazigrahaNaM kratvarthamiti vodhyate, tathA niSedhenApi Sor3azagrahaNanittiH kratvarthI, itova bodhanIyamitibhAvaH / nanu mAbhUdanarthasAdhanatvapratItiH, parantu, yat yatsAdhanaM, tadabhAvastatparihArasAdhanamitiniyamAt Sor3azagrahaNanichatteH kratUpakArasAdhanatve Sor3azagrahaNapravRtteH kratvanupa For Private And Personal
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| 153 rAgata eva, pratiSedhazca puruSArthastatra pratiSidhyamAnasyAnarthahetvam / yathA, na kalaja bhakSayedityAdI kalAbhakSaNAdeH / tatra bhakSaNaniSedhasaiva puruSArthatvAt / naca, dIkSito na dadAti na juhotItabAdau zAstraprAptadAnahomAdInAM pratiSedhAdikalpApattiriti vAcyam / khataH kArakatvaM pratIyatA, tenApi virodha Apadyeteticenna, ghor3azinaM gTalIyAditi pratAkSazrutyA ghor3azigrahaNasya kratvarthatvapratipAdanAt tahirodhena tathAvidhaniyamasya bhAvAbhAvavikalpavyatiriktaviSayatAyA pAvazyakatvAt / taIi pratiSidhyamAnasyAnarthahetutvaM ktyavAha ycviti| na vikalpaiti / vikalpasthale pratiSidhyamAnasamAnarthahetutve vaadhksttvaaditibhaavH| na puruSArthaiti / sathAca yava rAgaprAptapratiSedhasA na puruSArthatvaM, kintu kratUpakArakatvaM, tatrApi pratiSidhyamAnasya nAnartha hetutvamiti siddhm| udAhRtasA kalaJjabhakSaNAdaranartha hetutve hetumAha taba ti| bhkssnnnissedhsaiveti| tathAca kalaJjabhakSaNAdiniSedhasA puruSArthale kalanabhakSaNAdeH puruSAnarthahetutAyAH prAguktaniyamavalena kalpanIyatvAditibhAvaH / zAstraprApta prapajIvinaH pratiSedhArthatvAbhApagame vikalpAvazyambhAva itukta,taniyame vyabhicArazakA nirAkArIti naceti / dIkSitI na dadAtIti / jyotiSTome zrayate, dauSitI na dadAti na juhoti na pacatIti / ete zAstraprAptadAnahomapAkAnAM pratiSedha evetAtanmatamAzritA zaGkate viklpaapttiriti| anna matabhedA dRshynte| sUvakArabhASyakAramate paryudAsa ev| tathAhi na dadAtItAdizrutI saMzayaH / kimayamaharahardadyAt, sAyaM prAtarjuhotItAdi zAstraprAptAnAM puruSArthAnAM dAnAdaunAM pratiSedha uta jyotiSTomArthatve na prAptAnAM dAnAdInAM pratiSedhaH / athavA bhavizeSAt sarveSAmebeti / bhavAvizeSAt sarveSAmabeti pUjapacaH / tathAca dazamAdhyAyASTamapAda pUrvapakSasUtram / For Private And Personal
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 154 www.kobatirth.org arthasaMgrahaH / puruSArthabhUtadAnahomAdInAM niSedhasA puruSArthatvAbhAve niSidhAmAnasaprAnanartha hetutvAt / yathA Rtau svastrIgama ati prApta siddhAntasUtram / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dIcitasA dAna DomapAkapratiSedho'vizeSAt / sarvvadAnImapAka prativedhaH syAditi / api tu vAkyazeSatvAditaraparyudAsaH syAt / pratiSedhe vikalpaH syAditi / bhASyam / "aharahardadyAdivAsA zeSo na docita iti / evaM homapAkayorapi / asati paryudAse pratiSedhe vikalpaH syAt / sacAnaprAyya: / tasmAt paryudAsa itIti / " etena jyotiSTomArthatvena vihitAnAM dAnahomAdInAM niSedhAGgIkAre paryyudAsAsambhavAt Sor3azigrahaNAgrahaNavat vikalpApatternitAdAnahomAdInAmeva paryudAsa iti siddhAntodarzitaH / mAdhavAcAryyAstu, puruSArthAnA maharaharbihitAnAM dAnahomapAkAnAM niSedha eveti siddhAntayitvA yadi pratiSedhapace vAkyabheda zrAzayeta, tadA puruSArthadAnAdibyatiriktaM kratukAle'nuSTheyamiti paryyudAso'stvitAnena granthena naJa padAnvita dadAtijuhotipacatibhi rnitAdAnAtirikta nitAhomAtirikta' nitApAkAtiriktaJca jyotiSTomakAle kuryyAditeAvaM paryudAsaM pradarzitavantaH / pArthasArathimizrAstu | adocito nityAgrihavAdikaM kuryyAditi paryudAse prakaraNAnugrahI na syAt / na hi jyotiSTomaprakaraNe jyotiSTomopakArakaM dharmaM vihAya nitAdAnahImAdika grAmadIcitatvadhavidhAnamucitam / tasmAnnitAdAna homAdInAM kratvarthatayA pratiSedha evAyamiti siddhAntamAhaH / etanmizra siddhAntaM prateAva zaGkhanAt, mizrAbhibhatameva nirAkaraNa hetumupanAsyati svataH puruSArtheti / aafafaprAtA nidAna homAdayaH sAcAdeva puruSArthA, kratvarthI iti bhAvaH / niSedhasyeti / puruSAryadAna homAdiniSedhasA RtuprakaraNIyatayA For Private And Personal na
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 155 arthasaMgrahaH / naadeH| taniSedhasA kratvartha tvena tasA kratubaiguNyasampAdakatvAt / kratvarthatvam, na puruSArthatvamitibhAvaH / etena vidhiniSedhau na tulyArthAviti darzitam / evaJca tulyArthavAbhAvAnnavikalpa iti sthitam / yadyapi puruSArthasA kratIrupakArakatvAt pratiSedhasA paramparayA puruSArthatvaM suvacaM, tathApi svataH puruSArthatvAbhAvanA sulyaarthtvmnivaarym| nanu dAnAda vidhayatayA arthasAdhanatvamiva niSiddhatayA anarthasAdhanatvamapi prtiiyte| tatazca dAnAdiniSedhasA puruSArthatvAbhAbepi niSidhyamAnadAnAdaranarthahetutvapratItamA tulyavalavirodhAdikalpaH syAditAtI niSedhasA puruSArthatvAbhAvena niSidhyamAnasamApi anarthahetutvaM nasyAdebetAha niSidhyamAnasati / ananarthahetutvAdanarthahetutvAbhAvAt / tathAca dAnAdyabhAvasA RtUpakArakatve, dAmAdaH katvanupakArakatvameva pratIyate, na tu puruSAnarthahetutvamiti tulyArthavirIdhAbhAvAt kathaM vikalpasambhava itibhAvaH / zAstraprAptasA kratvaGgatayA niSedhe niSidhyamAnasagrAnanarthahetutAyAM dRSTAntamAha yatheti / khstriigmnaaderiti| niSedhasA puruSArthatvAbhAve niSidhyamAnasamrAnanarthahetutvamitAnenAnvitam / tathAca Rtau khadArAn gacchediti zAstraprAptasya Rtvabhigamanasya karmavizeSAGgantayA RtumAtAM tadahIrAva pariharediti niSedhasA yathA puruSArthatvAbhAve niSidhyamAnasya RtvabhigamanasA nAnarthahetutvaM, sayetyarthaH / zrAdipadAt saarnnsngklpaadiprigrhH| tathAca mA tiH, smaraNaM kIrtanaM keli: prakSaNaM guhyabhASaNam / saGkalpo'dhyavasAyazca kriyAniSpattireva ca / etanme thunamaSTAGga pravadanti manISiNaH / anurAgAt kRtaJcaitadbrahmacaryavirodhakamiti / nanu zAstraprAptasya dAnAdaH khastrIgamanArdazca kamAGga tathA niSedhasthale niSidhyamAnasA tasyAnuSThAnaM yadyanartha heturna sAttadA kiMjanakamityavAha tanniSedhasyeti / dAnAdikhastrIgamanAdyabhAvasAtyarthaH / tasA niSidhyamAnasA / Rtviti yadaGgatayA tadabhAvI vihitstbaigunnyjnktvaadityrthH| tathAca tadabhAvasya RtUpakArakatve pratiyoginaH kratva nupakArakatvasava, yaddhi yatasAdhanaM tadabhAvatatparihArasAdhanamiti For Private And Personal
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir athsNgrhH| prAzastyanindAnyataraparaM vaakymrthvaadH| tasya ca lakSaNayA prayojanavadarthaparyavasAnam / tathAyarthavAdavAkyaM vArthapratipAdane prayojanAbhAvAvidheyaniSedhyayoH prAzastya niyamana kalpAlaM, na puna: phalAntarajanakatvamitibhAvaH / eSa eva siddhAntaH pArthasArathimitraiH zAstudIpikAdazamAdhyAyASTamapAde'GgIkato, ythaa| "tasmAt pratiSedha evAyam / naca viklpprsktirekaarthaabhaavaat| yadyabhAvapi vidhiniSedhau puruSArthoM kratvartho vA abhaviSyatAM, tatI vyklpipyetaam| puruSArthatayA tu vihitAnAmagnihIvAdInAM kratumadhye pi prAptAnAM pratiSedhaH kratvarthatayA kriyate / syupagamAdipratiSedhavat / ataH kratumanutiSThatA avazyaM vajanIyAnyagnihotrahImAdauni bhavantIti nAsti viklpprsnggH| yadA ca pratiSedhapakSepyavikalpastadA zrutyarthalipsayA prakaraNAnujighRkSayAca pratiSedhatvameva nyAyya miti / tathA___ "vikalpAbhAvAt phalata: paryudAsatvaM bhavatIti matvA sUvabhASyakArAbhyAM pryudaastvmukt"mitic| kramaprAptamarthavAdaM nirUpayati praashsyeti| prAzastya' viziSTIpakArahetutvena prdiitivissytvm| nindA ninditatvam apakArahetutayA pratipattiviSayatvamiti yaavt| tadanyataraparaM tdnytrtaatprykm| nanu vAyurvaM kSepiSThA devtaa| so'rIdIt yadarIdauttadrudramA rudratvamitavAdyarthavArdaSu vidheyaniSedhyaniSThaprAzastyaninditatvAvodhakatvAllakSaNamavyAptamitAta Ahe tsaacaiti| prayojanavadartho vidhiniSedhapratipAdyayAgAdikalaJjabhakSaNanivRttyAdirUpaH / tatparyavasAnaM tadgatazreyasvapratipAdanIpakSINam / tathAca vAyurvaM itAdivAkya lakSaNayA vidhivIdhitakarmavizeSasA zreyastvaM prtipaadyti| so'rIdauditanAdivAkyaJca niSedhyanindanamukhena niSedhavAkyAvagatatannihartaH zreyasvamavagamayatIti prAzastyanindAnyataraparanAkyatvarUpalakSaNAkrAntamabeti naavyaaptiritibhaavH| lakSaNahetuM mukhyArthaparatvAnupapattiM darzayati tthaahauti| arthvaadvaakymiti| pratipAdayatItAnvitam / For Private And Personal
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 157 ninditatve lakSaNayA pratipAdayati / svArtha mAtraparatve anarthakyaprasaGgAt / AmnAyasya kriyArthatvAt / naceSTApattiH / svAdhyAyo'dhya tavya ityadhyayanavidhinA sakalavedAdhyayanaM karttavyamiti vodhayatA sarvvavedasya prayojanavadarthaparyyavasAyitvam sUcayatopAttatvenAnarthakyAnupapatteH / tatra vAyavyaM frfast vidhizeSo niSedhazeSazceti / svArthapratipAdane mukhyArthapratipAdane / prayojanAbhAvAditi / etena vAkAvaiphalyameva mukhyArthaparatvAnupapattiH pratipAditA / nanu tattaddAkA vaiphalye kA hAniritAta Aha svArthamAvaiti / zabdAnAM mukhyArthena saha nityasambandhAt lAkSaNikArthapratipAdanepi svArthapratipAdanAvazyambhAvAnbhAvapadam / anarthakyaprasaGgAdaprAmANyaprasaGgAt / zraprAmANye hetumAha bAmbAyaseprati / bedamAvasA kriyArthatvAt kriyopayogitvaniyamAt / tathAca prathamAdhyAyadditIyapAde pUrvapacasUtram / water forvAdAna kAmatadadhInAm / mAdanityamucyate iti / vatra bhASyakArA bhAi / kriyA kathamanuSTheyA iti to vaditu samAnAtArI vAkyAni samAmananti / tat yAni vAkyAni kriyAM nAvagamayanti kriyAsambaddhaM vA kiJcidityAdinA / te eSAmAnarthakAm / tasmAdevaJjAtIyakAnyanityAnyucyanta itAntena / aprAmANye draSTApattiM pariharati na ceti / svAdhyAya iti upAttatvena parigRhotatvena / tathAcAvizeSAdanena sarvvasyaiva vedAdhyayanaM vidhIyate / tasmAcca sarvvaseka veda prayojanavadarthatvena sUcyate / tat sUcanAca arthavAdAnAmapi prayojanavadarthapadhyavasAyitva rUpeNopAnatvaM vAcyaM tarhi kathameSAmaprAmANAseASTatvaM sambhavatItibhAvaH / arthavAdaM prathamaM vidhyena vibhajati sa vividha iti / vidhizeSo viprapakArakaH / niSedhazeSa niSedhopakArakaH / tathAca arthavAdAnAM vidhye kavAkAtayaiva prAmANya' siddhAntitaM prathamAdhyAya dditIyapAde / For Private And Personal
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 158 zvetamAlabheta bhUtikAma ityAdividhizeSasya vAyurbe cepiSThA devatetyAde vidheyArthaprAzastyavodhakatayArthavattvam / varhiSi rajataM nadeyamityAdiniSedhazeSasya so'rodId yadarodIttadradrasya rudratvamityAde rniSedhyaninditatvavodhaka tayArthavattvam / "vidhinAtvekavAkAtvAt stutyarthena vidhInAM sAri" ti / vidhinA ekavAkyatvAdekatAtparya katvAdardhavAdAnAM prAmANyam / nanu kriyArthatvAbhAvAt kathamekavAkA tetyata zrAha stutyartheneti / stutyarthena kriyAprAzakhyapratipAdanena vidhInAmupakArakANi paritArtha: / tathAcArthavAdavAkyAnAM svArthapratipAdane prayojanAbhAvAt lacaNayA prazaMsAnindAnyataravodhakatayA pravRttinichattiparatvam / vidhiniSedhayorapi tatparatvamityekatAtparyakatvAt prAmANyam siddham / bhavAdhvarIndrAH / zrarthavAdavAkyAnAM prazaMsArUpANAM prAzastyelakSaNaH / so'rodIdityAdinindArthavAdAnAM ninditatve lakSaNA / arthavAdagatapadAnAM prAzastya lakSaNAbhyupagame ekena padena lacaNayA tadupasthitisambhabe padAntaravaidhayAt / ekavAkAtAceyaM na vAkyaikavAkyatA kintu arthavAdAnAM padasthAnIyatayA pardekavAkyataivetyAhuH / mAdhavAcAyyAstu vAkI kavAkyataibeyamityAhuH / udAharaNenArthavAdAnAM vidhiniSedhazeSatvAbhyAmarthavatvamavagamayati tatreti / vivizeSaniSedhazeSayormadhye itArthaH / vAyavyamiti / vAyudevatAkamitArthaH / veta pazum / vAyurvai iti / tathAca prathamAdhyAya dditIyapAde bhASyadhRtA samagrA zrutiH / vAyavyam zvetamAlabheta bhUtikAmaH / vAyurvedepiSThA devatA, vAyumeva khena bhAgadheyenopadhAvati, sa enaM bhUtiM gamayatIti / vidheyArthaprAzasyeti / yataH cipragAmitayA cipraphalaprado vAyurasA pazordevatA, RtaH prazastamidaM vAyavya zvetAlambhanamityevaM vidheyArthaprAzastyabodhakatayetyarthaH / niSedhyaninditatveti / varhiSi rajataM na deyamitiniSedhopakrame, yo varhiSirajataM dadyAt, purAsA saMvatsarAt gRhe rodanaM bhavatItyuktarodanaM prati so'rodId yadadIsahasA rudratvamitArthavAdavAkyena hetUpanyAsAt yato'syarodanaM For Private And Personal
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 158 arthsNgrhH| maca prAzasyAdivodhasya niSpayojanatvena nArthavAdasyArthavattvamiti vAcyam / pAlasyAdivazAdapravarttamAnasya puMsaH pravRttyAdijanakatvena tahodhasyopayogAt / sa punastredhA tduktaam| virodhe guNavAdaH syaadnuvaado'vdhaarite| bhUtArthavAdastaDDAnAdarthavAdastridhA mata iti // asyArthaH / pramANAntaravirodhe satyarthavAdo guNavAdaH / yathA Adityo yUpa ityaadi| yUpe AdityAbhedasya pratyakSa jAtamatI varSAbhyantare rodanasyAvazyambhAviteti pratipAdanahAraNa varhiSi rajatadAnasya niSedhyasA ninditaphalajanakatayA ninditatvavIdhanenArthavattvamityarthaH / nanu vidhiniSedhAbhyAmeva niSkampapravRttinihattI jaayte| alamarthavAdajanitaprAzastyaninditatvapratItyeti vaiyarthyatAdavasthyamitavApattiM nirAkaroti na ceti / prAzastyAdItagrAdipadAnindAparigraha. / bAlasAdautAdipadAt nissedhpaalnvaimukhypryojkotkttraagprigrhH| apravarttamAnasA anivartamAnasA c| prkRtyaadiityaadipdaannittigrhnnm| tabodhasA prAzasyAdijJAnasA / upayogAditi / prAzastyAdijJAnasyopayogitayA tajjanakavAkyasaprApyupayogitvamitibhAvaH / tathAca alasAdInAM pravRttinivRttI janayitumasamarthatayA avasaudantyA vidhiniSedhazakta : prAzastya ninditatvajJAnotpAdanahAriNottambhakatayA vidhiniSedhopakArakatve nArthavAdAnAM prAmANyamitisiddham / arthavAdaM vibhajati sa punriti| vidhizeSI niSedhazeSazvetArthaH / vaividhye prAmANikasaMvAdamAha tduktmiti| kArikA byAcaSTe, asanArtha iti / pramANAntaravirodha pratAdhAdipramANa virodhe / guNa vAdodAharaNamAha yatheti / atra pramANAntaravirodhamupapAdayati yUpe iti| AditagrAbhedasati / nauloghaTa itAtra ghaTasA For Private And Personal
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 160 www.kobatirth.org arthasaMgrahaH 1 > vAdhitatvAdAdityavadujjalatvarUpaguNo'nena lakSaNayA pratipAdyate / pramANAntarAvagatArthavodhako'nuvAdaH / yathAgnihimasya bheSajamiti / atra himavirodhitvasyAgnau pramANA ntarAvagatatvAt / pramANAntaravirodha-tatprAptirahitArtha - Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir naulAbhinnatvamiva zrAdiproyUpa itAva sAmAnAdhikaraNye nAnvayasambhava eva yUpasyAdigrAbhinnatvaM ghaTate / tAdRzAnvayastu na sambhavati yUpe zrAditAtvA pratAcapramANaviruddhatvAditibhAvaH / tarhi cAditApadena kiM vIdhyata itapravAha zrAditAvaditi / guNaH sAdRzyam / anenArthavAdena / nanvAditApadena ujjalatva lacaNamAditaprasAdRzya kathaM pratIyatAM tasA tadazakAtvAditAta zrAha lacaNayeti / tathAca mukhyArthaparatayA sAmAnAdhikaraNyaM nAnvayasA pratAcapramANavAdhitatvAdAditAsAdRzyalacaNayA cAditA zAbhinnatva pratipAdyate / taca sAdRzyamujjalatvamitibhAvaH / zrAditI yUpa itprAdIprAdipadAt yajamAnI yUpa:, yajamAnaH prastaraH, yajamAna ekakapAla itaprAdInAM parigrahaH / yUpe yajamAnAbhedasya pratapracavAdhitatvAt yajamAnasAdRzya yajamAnavadUtvamanena pratipAdyate / prastare juDUmAsAdayati, sabbA vA svaca, iti zrutivihite prastare, ekakapAle ca yajamAnazabdaH prayuktastavApi abhedAnvayasA pratAca vAdhitatvAt prastaraikakapAlayoyajamAnava TyAgasAdhakatvaM pratipAdyata iti / ataeva tantravArttike | prastaraikakapAlAvapi pAramparyeNa yajamAnArthasiddhiM kurutaiti kAryyApate tacchandana stUyete itupraktam / fratecaraNaM vyAcaSTe pramANAntarAvagateti / prayamavadhArita tAsA vyAkhyA / tadudAharaNamAha yatheti / bheSajamauSavaM tannivArakamiti yAvat / tasyAnuvAdatve hetum avadhAritArthavAdatvaM pratipAdayati himavirodhitvaprati / ariyaM prazaMsA | evaM na pRthivyAmanizvetavyo nAntarIce, nadivati niSedheSvapi / nAntarIce ityAdivAkasya pramANAntarAvadhAritArthavAdatvenAnuvAdatvam / sacArthavAdI hiraNya' nidhAya For Private And Personal
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org arthasaMgrahaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 161 yathendro vRtrAya vajramuda vodhako vAdo bhUtArthavAdaH / yacchadityAdi / evaJca yajeta svargakAma ityAdinikhilavedasya sAkSAt paramparayA vA yAgAdidhammaM pratipAdakatvaM siddham / cetavyamitahiraNyopari vahnicayanasA prazaMsA / ataevokta' prathamAdhyAya dditIyapAde bhASyakAra: da / "pRthivyAdInAM nindA hiraNyastutArtha / asati prasaGge pratiSedhI nityAnuvAda iti / " tanvavArttiketu "thAntarice divi vA vayanaM na prasiddhaM tathA hiraNyarahitAyAM pRthivyAmitistavana" mitupraktam / tAnAditAnena prAgukta virodhAvadhAraNayorabhAvAditi prApterAha pramANAntareti / virodho vAdhaH / tatprAptiH pramANAntarajanyAvadhAraNam / tadrahitastadaviSayo yo zrarthastadodhakaitArthaH / pramANAntarajanyavAdhAviSayasya pramANAntarajanyAvadhAraNA viSayasA cArthamA vodhaka iti spaSTam / tadudAharaNamAha yatheti / indra iti / zarIrigopi mAhazAmapratAcamA indrasA vajrodyamo na pratAcAdipramANavAdhitaH / pratakSaprasAyogyatvenAbhimatasA sAmagrIsadbhAve pratAcapramAyA zraviSayatvaeva pratAca - pramANaviruddhatayA zarIriNastamA vajrodyamasA pratyakSapramANaviruddhatvAbhAvAt / tathAnumAnaviruddhatvAbhAvAca / nApi mAdRzAM pratapracAdipramANajanyAvadhAraNaviSaya itIndradevatAprazaMsArUpatayA bhUtArthavAdatvam siddhamitibhAvaH / evaM vAyurve cepiSTA devatA, sI'rodIdityAdInAmapi mUtArthavAdatvam / tantrAntaroktAnAM parakRtipurAkalpAdInAmapyeSvevAntarbhAvAnna pRthagvibhAga Avazyaka itivodhyam / veda sarvvasAdhatAtparyyakatvena dharmmapratipAdakatvAditi prAktanagranyena nirdiSTaM samastavedasA dharmapratipAdakatvaM krameNa pramApya idAnIM tadupasaMharati evaJcati / uktaprakAreNa sarvveSAM bedAnAM viprakArakatve satItArthaH / 21 For Private And Personal
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 162 arthasaMgrahaH / soyaM dharmoM yaduddizya vihitastaduddezena kriymaannsthetuH| IkharArpaNabuDyA kriyamANastu nishreyshetuH| naca tadarpaNabuyAnuSThAne pramANAbhAvaH / ___ idAnIM dharmasA yAgAdavidhisamabhivyAhRtaphalavizeSajanakatvaM phalAntarajanakatva vetyavAha so'ymiti| yaduddizya ytphlmbhipretaa| tadudde zena ttphlmptaavaimukhyen| tatphalakAmanayeti vyaakhyaanntvnucitm| svargAdiphalavaimukhyarahitasya puruSasayAkAmakatakarmaNopi phalabhAgitvadarzanAt kAmanAyA avshyaapekssnniiytvaabhaavaat| manu varhi kiM tattatphalavimukhenAnuSThitaM yAgAdikarma paNDamevetyavAha IzvarArpaNeti / nAhaM katA IzvarAya bhRtyavat karImItyanayA buddhatyarthaH / nizreyasaheturmokSahetuH / tathAca phalakAmanAvimukhAnAM pApakSayotpAdanahAreNa yAgAdikarma mokSameva manayatIti na paNDamitibhAvaH / nanu jaiminigranthe IzvarApavargayoranulle khAt kathabhetanmate tayoraGgIkAra iticet / ucyate karmakANDazrutiSu vargAdiphalAnAmeva kIrtanAtanmImAMsAvasare IzvarApavargAnulle vasA tyaarsmmttvaanumaapktvaabhaavaat| tayorapratiSiddhatvena apratiSidma paramatamanumataM bhavatIti tntryuktstntraantrsiddhyiistyornggiikaaraavshyktvaat| ataeva brahmamaumAMsAyAM paramezvaraviSayakazrutiSu jaiminisiddhAntabAdA bhagavatA vAdarAyaNAcAryeNa vahubhi: sUrva rudaahRtaaH| yathA sAkSAdapyavirIdhaM jaiminiH / 1 / 2 / 28 / sampatteriti jaiministathAhi darzayati / 1 / 2 / 31 / madhvAdiSvasambhavAdanadhikAra jaiminiH / 1 / 3 / 31 / anyArthantu jaiminiH praznavyAkhyAnAbhyAmapi caivameke / 1 / 4 / 18 paraM jaiminirmukhyatvAt / 4 / 3 / 12 / brAhmaNa jaiminirupanyAsAdibhyaH / 4 / 4 / 5 / eteSAM sUvANAM vyAkhyA zArIrakabhASye draSTavyA / For Private And Personal
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| yat karoSi yadanAsi yajnuhoSi dadAsi yat / yattapasyasi kaunteya tat kuruSva madarpaNamiti // bhagavagItAsmRtaireva pramANatvAt / smRticaraNe tatprAmANyasya zrutimUlakatvena vyavasthApanAditi zivam / ataeva ca pArthasArathimizrAdibhirmImAMsakapravarairmocIgyaGgaulataH / tathAhi zAstradIpikAprathamAdhyAyaprathamapAda'bhihitam / "tasmAnna prapaJcavilayo mokssH| kintu prapaJcasambandhavilayaH / baMdhA hi prapaJcaH puruSaM vnaati| bhogAyatanazarIraM, bhogasAdhanAnaundriyANi, bhogyA: zabdAdayo vissyaaH| bhoga iti ca sukhaduHkhayoraparIkSAnubhava ucyte| tadasya vividhasyApi vandhamAAtyantiko vilayo mokssH| kimidmaatyntiktvm| zarIrendriyaviSayANAM vinAzI anutpannAnAJcAtyantiko'nutpAdaH / kathamatyantAnutpattiH utpAdakayo dhamAdharmayI niHzeSayoH parikSayAt / so'yaM prapaJcasambandhI vandhastahimokSa va mIkSa" iti| varttikapyuktam / tasmAt karmacayAdava hetvabhAbena mucyate / nahyabhAvAtmakaM muktA mokSanityatvakAraNam // tadavasthAyAM svAbhAvikacaitanyAnandavibhutvAdayI na vilIyante / khaNDasukhavizeSa eva vilIyate indriyAdyabhAvAt / tadapyuktam / nijaM yattvAtmacaitanyamAnandazceSyate ca yaH / . yaJca nityavibhutvAdi, tairAtmA naiva mucyate // manvIzvarApavargayIrastu siddhistathApi vargakAmo yajetetyAdizrutyA sattatkarmaNastattatphalajanakatA shktirvgmyte| sAcAnuSThAtu stadicchAyAM tadanicchAyAM vA na viparivartate / dRzyate ca loke dAhI meM na jAyatAM jAyatAntu zItasparza ityabhilASeNa jvaladanale kalevarasamarpaNAddAha eva, na shiitsprnnH| tasmAt phalasA zrutatvAt tatcat kammaNi kRte tatcataphalamakAmanApi labdhavyameva na kevalyaM tanja makave pramANA For Private And Personal
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / bhAvAditAApattiM nirAkaroti na caiti| pApattinirIsarva pramANamupanyasAti yditi| yat karoSi yadAcarasi zAstrIya svata: prAsa vaa| madarpayaM mayi arpita yathA bhavati evaM kuruSvetArthaH / idamupalakSaNam / yuktAH karma phalaM tAjA zAntimApnoti naiSThikIm / ayuktaH kAmakAreNa phale saktI nivadhyata iti bhagavadgItAmma tAntarasamApi prmaanntvaat| nanu samastasA vedasA dharmapratipAdakatvamukta, tat kathamidAnoM dharmanirNayAya ma tivacanamupanyasAsi ? tasyAprAmANyAditAta pAra ma ticaraNe iti| ma tiprAmANyopakramakaprathamAdhyAyatIyapAde itaarthH| zrutimUlakatveneti anumitazrutimUlakatve netArthaH / tena sma tipratipAditadharmasyApi vedapratipAditatvamevetibhAvaH / vyavasthApanAt siddhAntanAt / tathAhi aSTakAH karttavyAH, gururanugantavyaH, tar3AgaM khanitanyam, prapA prapatayitamyA, zikhayA karma kartavyam, upanayauta, itayAdimma taunAM prAmANyamaprAmANya veti saMbhaye codanAlakSaNo'rthoM dharmA iti sUtraNa dharmamA vedamAtramUlakatvAbhidhAnAt mAtInAM dharme prAmANyaM nAstIti puurvpnyc| nacAsAM atimUlakatvAt prAmANyam / tanma lbhuutshrutiinaamnplmbhaat| nanu vedaH smRtiH sadAcAraH khasA ca priyamAtmanaH / etaccaturvidhaM prAhuH sAcAddharmasA sAdhanamiti mAnavIyAt sma taunAM prAmANyamiti cenn| sma tisApekSaM smRtipraamaannymityaatmaashryaaptteH| mUlabhUtazrutyanupalambhe na manorapi sma tyantarAt prAmANyajJAnaM tatpraNatuzca ma tyamsarArdabetyandhaparamparayA rupavijJAnavat sma tiprAmANyajJAnasA nimmU latvApattezca / tasmAdipralambhakavAkyavadaprANyameva mA tInAm / . pauruSeyavAkyatvAt / tathAcIkta mitraiH / prAyeNAnRtavAditvAt puMsA vAntavAdisambhavAt / codanAnupalabdhezca aDDAmAvapramANateti // atraiva prathamAdhyAyatIyapAda pUrbapakSasUtram / dharmasA zabdapUrvatvAdazabdamanapekSaM syaaditi| zabdI vedvaakym| ava siddhaantH| smRtistAvat smrnnm| sacca sNskaarmnym| saMskArazca prtykssaadynubhvjnyH| evaJca yathA vedasamApauruSeSallana For Private And Personal
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / sarvalokaprasiddhaH prAmANya, sathA padRSTArthakamaharSivAkyAnAmapi prAmANyaviSibhirapi ma.titvenAGgIkArAt pUrvAnubhavajanyatvaM mantavyameva / sacAyamanubhavaH sma tyantarArthasaMgratAbhApagame andhaparamparAnyAyAvatArAt duHkhAvahe karmaNi lokapraDatterasambhavAt sokAcAraprAptasAtAbhupagamAsambhavAJca zrutivAkyasAvyeva vAcyam / ataH sma tyA liGgena zruteranumeyatayA vedamUlakatvena matiprAmANya sUpapannameva / nanvevaM zrutyaiva taIi tadarthapratipattisiddheH sma.tipraNayanamanarthakamiticenna, sahasra sAmazAkhA:, ekazatamadhvaryuzAkhAH, ekaviMzatizAkhaM vahRca, mitAktavazAkhAvistRtasA vedasya viprakIrNatvAt ekazAkhAdhyAyinAM zAkhAntaropalambhasya, upalammepi mandadhiyAmarthAvagamasthAsambhavAcca ammadAdyupakArAyaivAnuSTheyArthasaMgraharUpeNa prekSAvatAM sma tiprnnynsaaphlyaat| idAnauM mUlAnupalabdhistu kramazaH smprdaayhraasaaduppnntraa| zrataevacchAndogya manu yatkicidavadattabheSajaM bheSajatAyA iti mAnavasma te: prAmANya zrAvitam / pAtharvaNikepi "tadetat satyaM mantreSu kamANi kavayIyAnyapazyastAni cetAyAM vahudhA santatAni tAnyAcaraNa niyata satAkAmA" iti / sAsAM sma tInAM praamaannymaanaatm| vyAkhAtametadAnAnaM bhagavacchaGkarAcAryacaraNaiH / mantreSu karmANi mantraprakAzitAni karmANi kavayo medhAvinI vaziSThAdayI yAnyapazyan dRSTavantastadetat satAm / tAni batAyAM yuge prAyazaH pravRttAni / ato yUyaM taanyaacrth| niyataM nitym| satyakAmAratattatphalakAmA iti / tathAcokta mitraiH siddhAntavAkyam / vaidikaiH smaryamANalAt tatparigrahadA taH / sambhAvyavedamUlatvAt ma taunAM vedamUlateti // siddhAntasUbaJca "api vA kasAmAndhAt pramANamanumAnaM sagrAditi / " api veti siddhaantyiitnaarthm| ma ti: pramANam, taba mUkhAnumAna samAt smaraNAnubhavayorekakakatvAditArthaH / For Private And Personal
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / vAlAnAM sukhavodhAya bhAskaraNa sumedhasA / racito'yaM samAsena jaiminIyArthasaMgrahaH // iti mahAmahopAdhyAyalaugAkSizrIbhAskaraviracitaM pUrvamImAMsArthasaMgrahanAmakaM prakaraNaM samAptam / granthamA durUhatA zUnyatvapratipAdanena jaimininaye praveSTu kAmAnAmadhyayanapravRttimutpAdayati vaalaanaamiti| dhamAdhamavicAra akRtapravezAnAmitArthaH / samAsena khlpaakssrnn| jaiminiiyeti| jaiminIyAH karmamImAMsAdarzanopayogino arthAH padArthAH saMgTahyante nAnAsthAnasthA ekasthAnasthAH kriyante yatra sa tathAbhUto granya ityarthaH / nanvetanmate kAni pramANani yaH svAbhimatA arthAH prmiiynte| atrIcyate bhASyakAratantravArttika kArAdInAM mate pratAkSAnumAnIpamAnazAbdArthApatyanupalabdhinAmAni Sar3eva pramANAni / pramIyate'neneti vyutpattyA pramAkaraNaM pramANam / karaNatvaJca byaapaarvdsaadhaarnnkaarnntvm| vyApAratvaJca tajjanyatve sati vjjnyjnktvm| pramAtvaJca sma tItarAvAdhitajJAnatvam / matibhedanivezAt pramAtvamanubhavatvamiti sthitam / ttraapyvaadhittvvishessnnaadaabhaasbyaavRttiH| zrAbhAsasyottarakAlInavAdhaviSayatvAt / tena vyApAravattAsambandhana pramitivibhAjakIpAdhyavacchinnAsAdhAraNakAraNatvaM pramANatvamiti pramANalakSaNam / tacca prtaakssaadiprmaayaamindriyaadiinaam| viSayendriya sannikarSAdaunAntu vyApAratvam / atha pratAkSalakSaNam / tava sUvam / "satsamyoge puruSasaMgrandriyANAM buddhijanma, tat pratAkSa"miti / tat pratAkSamitAva taditAvyayaM tRtIyAntaJca / tatsatILatAyenAnvayaH / tathAca puruSasIndriyANAM tatsampayoge tena sannikarSa yadabuddhijanma tat sat pratAcamitArthaH / For Private And Personal
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| evaJca yasA pratAcaM tenabendriyasannikarSe yat pratAvaM tadeva stptaakssm| yasA punaH pratAcavyavahArI bhavati tena yadIndriyasannikarSoM na jAyate yathA zuktirajatAda stadasatpratAkSamiti phlitm| nanu tatsatI yatAyenAnvayamantareNApi rajatAdyAbhAsena saGkaro na bhavatyeva / indriyasamprayogajaM jJAnaM pratyakSamityetAvadeva vktvym| na hi zuktikAyAM rjtjnyaanmindriysmpryogjm| kintarhi ? indriyasamprayogAcchuktikhaNDa' rajatasAdhAraNena bhAkharatvAdirUpeNa jJAyate / indriyadaurbalyAttu tadgatamasAdhAraNaM zuktikAtvaM jJAtuM na zakyate / anantaraM rajatasaMskAroDodhAdrajataM sma taM bhavati / tato doSavizeSeNa sma tarajate zuktikAyAmAropyamANe zuktikArajatatvena gRhyte| tasmAnnendriyasamprayogajaM rajatavijJAnamiti nAti prsnggH| naca tajjJAnasyApi paramparayA indriyasampayogajanyatvAt tayAvRttyarthaM tatsampayogajanyatvamavazyavaktavyamiti vAcyam / sAkSAjanyatvamA nivezanIyatvAt / anyathA tatsamyogajanyatvakathanepi dUrAdagni pazyato yattadgatauNayAnumAnaM tadapi pratAkSaM syAt / paramparayendriyasannikarSajanyatvAt / auNasA sNyuktsmvaayruupsnnikrssaacc| tasmAt sAkSAt sampayogajanyatvasA nivezanIyatayA zuktirajatAnubhavasyApi vAraNAdanarthakastatsatIwtAyenAnvaya, iti cet / satA', sAkSAjjanyatvaM lakSaNaghaTakam / satAJca zaktirajatAnubhavepi nAti prasaGga iti / tathApi pautazaGkadicandrAdijJAneSvativyAptiravAraNIyA syAt / sAkSAtsamyogajanyatvAt / kiJca mA tena rajatAkAraNa sannihitasA zaktizakalasya yat tAdAtmayagrahaNaM vadanuparatendriyavyApAradazAyAM bhavat, sAkSAtsampayogajanyameva / aparokSatvAt / tasmAdAbhAsavyAhattyarthaM tatsatIyaMtyayenAnvayaH kaaryev| evameva pArthasArathimizrAH / . bhASyakArA api yat zaktikAyAmapi rajataM manyamAno rajatasandrikRSTa me cakSuriti manyate, vAdhaka hi jJAnamutpadyate naitadevaM, mithyAjJAnamiti / tat anysmpyoge| viparIta tatsampayoge ityAhuH / viSayendriyasatrikarSazca sNyogaadiH| niruktapratAkSapramAyA: karaNaM prtykssprmaannm| baccendriyameva / tacca vividhaM vaahymaantrnyc| tatra vAhyaM paJcavidha For Private And Personal
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthsNgrhH| ghrANarasanAcakSustakzIvAtmakam / bhAntaramekaM mnH| vAdyapaJcakeSu pAdyAni catvAri pRthivyptejovaayuprkRtiinautaaksspaaddrshnvdetairpybhaapgmyte| zrIvanvAkAzAtmakamiti tessaambhupgmH| etanmate tu diza: zrotramitizruteH karNazaskulyavacchinnadigabhAgAtmakameva / manastu pRthivyAdInAmevAnyatamAtmakaM tebhyo'nyadA sarvathA tAvanmano'sya v| tacAtmapratyakSe prAtmaguNapratyakSe ca svatantra pravartate / na vAhyeSu rUpArUpAdiSu khAtantrAmasya / atevaantrmucyte| rUpAdivijJAnepi cakSurAdisahAyabhAvena tat prvrttte| anyamanaskasandriyasannikRSTeSvapi ruupaadivijnyaanaanutptteH| evamanumAnAdAvapi liGgAdisahAyabhAbena sma tAvapi saMskAraparatantratayA manasa: pravRttana khaatntraam| evaJca sukhAdipratyace manomAvasA vyApAradvArA asAdhAraNakAraNatvena tatpratyacaM maansmityucyte| yatra ca caturAdInAma sAdhAraNatvaM, tAni cAkSuSa-ghrANaja-rAsana tvAca-zrAvaNAnyucyanta / tatra kRpapratyacaM cAkSuSam gandhapratyakSaM brAjaM rasapratyacaM rAsanaM sparzapratAcaM tyAcaM zabdapratAda shraavnnm| cakSurghANarasanAtvacavaNAnAmindriyANAM krameNa rUpagandharasasparzazabdAnAM viSayatvAt / etanmate pratAvAdIni sabAya va jJAnAni jJeyanATajJAnaviSayANi / tavArya niyamaH yajjJAnaM yayavahArAnukUlazaktimat tajjJAnasya sa eva viSaya iti| evaJca yathA ghaTIyamiti pratAkSasA ghaTavyavahAraprayojakatvAt zeyaviSayakatvaM sarcavAdisiddham tathA tanniyamavalena jJAya'jJeyaviSayatvamapi sidhyti| tathAhi ghaTo'yamiti pratAkSaM ghaTamahaM jAnAmautAnuvyavasAyajananazaktimattayA jJeyasya ghaTasA, jJAturAtmano, jJAnasA ca tatpratAkSasA, vyavahAraprayojakaM bhvti| canuvyavasAye ahamitatAtmanaH kartRtayA jJATatvena, ghaTamiti karmatayA jeyatvena, jAnAmauti kriyArUpatayA jJAnatvena, vyvhaardrshnaat| evamanumAnAdAvapi / athAnumAnaM niruupyte| taba bhASyam / "jJAtasambandhasaikadezadarzanArdakadezAntare'sannikaTe buddhi"riti / jJAtasambandhasya avagatavyApyavyApakabhAvarUpasambandhasA liGgalinirUpasA, ekadezadarzanAt vyApyabhUtaikadezadarzanAt liGgadarzanAditi yaavt| asannikaSTa For Private And Personal
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir parthasaMgrahaH / 160 indriyasannikarSAbhAvavati ekadezAntare liGgirUpe yA buddhirutpadyate sA buddhiranumAnamanumitirityarthaH / atra kecit| vyApti jJAnatvena vyAptijJAnakAraNakam jJAnamanumitiH / cyApti jJAnAnuvyavasAyaM prati vyAptimmaraNaM prati ca vyAptijJAnasA kAraNatvepi vyAptibhAnatvena kaarnnlaabhaavaannaativyaaptiH| anuvyavasAyaM prati viSayatvena mA tiM prati ca khasamAnaviSaya kAnubhavatvena byAptijJAnasA kAraNatvAt / anumAnapramANantu vyaaptijnyaanm| tasAva svajanya vyApAravattAsambandhe nAnumitikAraNatvAt / avAntaravyApArastu vahivyApyadhUmavAnayaM parvata itAdi parAmarzo vyAptisaMskArI vetanAhuH / prAgata jJAtasambandhasaipratayAdibhASyagranthAnusAriNastu / vyApyatvena jnyaaymaanlinggjnyaanjnyjnyaanmnumitiH| anumAnantu liGgajJAnam avAntaravyApArI vyAptimaMskArIbIdhaH / tathAcAdau mahAnasAdiSu dhUma vhivyaaptijnyaataa| anantaraM kadAcit vyApyatvena jJAtasA dhUmasA parvate darzanam / tadanantarameva dhUmIvahivyApya iti prAktanAnubhavajanyasaMskArobodhastadanantarameva parvato'yaM vhnimaanitynumitirjaayte| evaJca dhUmajJAnaM vyAptisaMskArobodhadvArA anumitikaarnntvaadnumaanm| anumiteH saMskArajanyatvepi na ma titvaapttiraashjhniiyaa| sma te: saMskAramAvAsAdhAraNakAraNakatvAmupagamAt / ava tu liGgajJAnasamApi kAraNatvena tathAtvAbhAvAt / liGgajJAnaJca pratyakSAnumitavAdyanyatama jJAnamAvam / evaJcAnAgatevinaSTepi liGga liGginI naanumitaanuppttiH| vinaSTAnAgatayorapi jJAnasambhavAt / vyAptintu svavyApakasAdhyasAmAnAdhikaraNyam / tadyApakatvaJca tahaniSThAtAntAbhAvApratiyogitvam / tathAca sAdhanatvena yo'bhimatamtadadhikaraNe yasthAtAntAbhAvI nAmti tathAvidhasAdhye na saha ekAdhikaraNavRttitvamiti phlitm| sAca vyAptiyabhicArAdarzane sati shcaardrshnaannishciiyte| tathAcoktam sAhitye mitadezatvAt prasiddha vahnidhUmayoH / vyatirakasya cAdRSTe gamakatvaM prakalpitasmiti // dhUmantu dRSTimAtreNa gamakaH sahacAriNa iti ca / tacca sahacAradarzanaM bhUyodarzanaM yena sarvava byAAnumAnaM smaat| ataevokta' shaastrdiipikaayaam| 22 For Private And Personal
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 170 arthasaMgrahaH / tatazcAnumitsatA na sarveSAM dhuumvtaamgnisttaavgntvyaa| nApi sajavAnagnau dhUmasyAbhAvaH / bhUyo'gnisAhitya' vyabhicArAdarzanamityetAvardavAnumAnArthibhirabhyarthanauyam nAdhikaM kiJciditi / vyabhicArAsphUrtI sakaI nenApi vyaaptigrhH| yathA idaM dravyaM guNakamAnyatvaviziSTa sttvaadityaadau| vyabhicArazaGkAyAntu bhuuyodrshnaadev| yathA vahnimAn dhuumaadityaadau| svavyApakasAdhyasAmAnAdhikaraNya mevaanvyvyaaptircyte| etasyA anvayavyAptereva srvvaanumitirutpdyte| yathA vahimAn dhuumaaditi| aba mAdhanavAbhimatI dhUmastadadhikaraNe daheratyantAbhAvAbhAvAt vaDhe mavadyApakatva dhUmasA ca tatsAbhAnAdhikaravAyAdhyatvamiti vApyatvena jJAtasA dhUmarUpaliGgasA jJAnAigiranumIyate / evamidaM dravyaM guNakAnyatvaviziSTasaktvAditAdau ttrssttvaas| ... anyaistu vAtirakavaprAptApi anumitirissyte| sAca saadhyaabhaavvdyaapkaumtaabhaavprtiyogitvm| yathA vahnimAn dhUmAditAtra sAdhyovahitadabhAvavadyApako dhUnAmAvastatpratiyogitva dhUmasAti vAtirekeNApi vaprApyatvaM gtthyte| dhUmAbhAvasA vAbhAvavAApakatvantu vahmabhAvAdhikaraNe dhUmAbhAvasyAtAnnAbhAvAbhAvAt / abhAvAvAntAbhAvasA pratiyogirUpatvAt / mImAMsakaistu vAtirekavadyApti driyate / tathAcIkta pArthasArathimizraH / samyagukta sAdharme na vaidhamA vaktavyaM gatArtha tvAditi / nanvevaM pRthivI jalAdicatuSkAdbhidyate gndhvttvaaditaanumaanaanuppktiH| nahi pRthivyAM jalAdicatuSkapratiyogikabhedasya gandhavattvasA ca sAmAnAdhikaraNyarUpAnvayavadyAptijJAnamAdau smbhvti| sambhavatita jalAdibhedAbhAvavati jalAdirUpe gandhavattvAbhAvajJAnAnantaramiti vAtireka vayApte rvshyaadrnniiytvmiticenn| etanmate athApattipramANAdava pRthivyAM jalAdibhedajJAnaM, nAnumAnAditAGgIkArAt / ataevAnuvAvasAyaH pRthivyAM jalAdibhedaM kalpayAmIti natvanuminImauti / .. ' yastu khapratipannamarthaM paramanumAnena pratipAdayitumicchati tena sAdhanaM prayoktavyam / yena vAkyena parasamAnumitirutpadyate tat saadhnmucyte| taca sAdhanaM kaicit For Private And Personal
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 171 paJcAvayava, kecit hAvayavaM, maumAMsakAstu vAvayavamAhuH / tam zAstradIpikAyAm / tacca paJcasya kecit dayamanye vayaM trayam / udAharaNapathyanta yahodAharaNAdikam // nayathikAstAvat pratijJAhetUdAharaNopanayananigamanaiH paJcAvayavaM sAdhanaM manyanta / yathA anitAH zabda iti prtijnyaa| kRtakatvAditi hetuH| yat katakaM tadanitA yathA ghaTAdautuAdAharaNam / katakazca zabda ituApanayaH / tasmAdanitA iti nigamanam / ayaJcAtivistaro gatArthazceti manvAnAH saugatA udAharaNopanayanAtmakaM pravayavamaGgI kurvanti / yato yat tatakaM tadanitA yathA ghaTAdautAdAharaNena kRtakatvasyAnitAtvacyApyatvaM mArayitvA tatakaca zabda itApanayamAve kRte puruSAntaraNa bhabdasamAnitAlamavagamyata eva alamavayavAnnarariti / ___ evamapyatAntasAkAzameva vAkyam klezagamyArthaM bhavatIti vAvayavameva yuktam / anitAH zabdaH ktakatvAt yat kRtakaM tadanitA yathA ghaTAdautAdAharaNAntaM sAdhanaM sarvatra vArtikakAraH prayukta / athavA yat kRtakaM tadanitA yathA ghaTAdi / kRtakaca shbdH| tasmAdanitA itAdAharaNAdi prayoktavyam / tathAca yat karma tat phalavat / homIpi karma tenApi phalavatA bhavitavyamitAba sarvatra bhASyakAra: prayukta / pratijJAdISAH pratAkSavirodhAdayI aprasiddha vizeSaNatvAdayazca vArttike prapaJcitAH / aprasiddhiranaikAnvikatva vAdhakatvaJceti cayo hetudoSAH zAstradIpikAyAM prapaJcitA draSTavyAH / asAthAnumite meyavAdyaMza evAnumitirUpatA parbatAMza mAvaMze khAMzaca pratAkSarUpataiba, tbtvaanumitimaamgraabhaavaat| jJAnamAvasA mitimATameyaviSayakatvAbhApagamAcca / anyadanamandha yam / athiipmaanm| ava bhaassym| upamAnamapi sAdRzyamasanikaSTa arthe buddhimutpAdayatIti / For Private And Personal
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 172 arthasaMgrahaH / ekatra sAdRzyajJAnAdaparacAsannikRSTa sAdRzyajJAnamupamitiriti phalitam / taya prathamasAdRzyajJAnaM karaNaM dvitIyasAdRzyajJAnaM phalamitAtaH prathamasAdRzyajJAnameva byApAravatkAraNatvena upamAnAkhyapramANam / vyApArastu sadRzavastunaH smaraNam / tathAhi nagare gAM dRSTavataH puruSasya vipine gavayasandarzanAt gavaye gosAdRzyajJAnamutpadyate / anantaraJca goH smaraNam / tadanantaraJca yAsAvasyAbhi nagare dRSTA gauH sA anena gavayena sadRzIti gogatagavayasAdRzyajJAnaM jAyate / sAdRzyaJcAtiriktaH padArtha iti kecit / pArthasArathimizrAstu arthAntarayogibhiH sambandhasAmAnyairathAntarasA tAdRzayogaH sAdRzyam / yathA gojAtiyogibhiH karNAdyavayavasAmAnya - viyajAtairyogI gavayasA sAdRzyam / gavayayogibhizca goryogastatsAdRzyam / ataeva ca sAmAnyabhUyastvAlpatvavazena sAdRzyaprakarSAprakarSI / ye tu sAmAnyayogAtiriktamanyadeva tattvaM sAdRzyaM manyante teSAM prakarSAprakarSabhedaH kinnimitta iti cintanIyamityAhuH | etatropamAnaM kecittAntrikAH pratAceSu keciccAnumAneSvantarbhAvayanti tastirastu vedAntaparibhASATIkAyAM pradarzito'smAbhiH / atha zabdapramANam / tatra bhASyam / zAbdaM zabdavijJAnAdasannikRSTa arthe vijJAnamiti / vijJAtAcchandAdarthAbhidhAnahAreNa yaddAkyArthavijJAnaM sA zAbdIpramitiritArthaH / tatkaraNaJca padakadamvAtmakaM vAkyam / vyApArastu tattatpadArthajJAnam / atI vAkyameva zabdAtmakaM pramANam / taJca vAkya' pauruSeyApauruSeyabhedena dvividham / aa pauruSeyamAptavAkyam / tena zAkyabhittuprabhRtInAM vAkyAni na pramANAni / apauruSeyaJca vedavAkyam / ubhayamapyanAptapraNItatvadoSavirahAt pramANam / taca punardvividhaM siddhArthaM vidhAyakaceti / putraste jAta: brAhmaNo'sA mukhamAsIdityAdi siddhArtham / vidhAyakamapi dvividham upadezakamatidezakaJca / itthamidaM karttavyamitupadezaH / yathA loke dadhiSTatasUpazAlyAdibhirdevadatto bhojayitavA iti / bedepi prayAjAvaSAvAdiprakAreNa darzapaurNamAbhyAM svargaM kuryyAditi / tadidaM karttavagramitapratidezaH / yathA loke devadattavat yajJadatto bhojayitakA iti / For Private And Personal
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir paarthsNgrhH| vedapi sauryeNa kuryAt ythaapreyen| eteSAM sarveSAM vAkyAnAmArthAvagame pAkAsAyogyatAsamayassAtparya jJAnaca nimittaani| tairvinA parthagrahAsambhavAt / prAstradIpikAdau vitarI'nusandhayaH / pthaaaaptiH| aba bhaassym| * paryApattirapi dRSTaH zruto vA'nyathAnupapadyata itArthakalpaneti / - dRSTaH zruto vA kazcit padArthoM anyathA upapAkakalpanAmantareNa nopapadyate itApapAkakalpanA upapAdakajJAnamApattiriti tasagrArthaH / tena upapAdyajJAnenopapadakakalpanamApattiriti lkssnnm| tatrIpapAdakajJAnamApattirUpA prmaa| upAdyajJAnantukaraNatayA bhApatinAmaka prmaannm| tavAvAntarabyApArastu saMskAraH / evaJca parthasya padArthavizeSasya dhApatti namiti tatpuruSasamAsenAApatnizabdaH prmaaprH| arthasayApattiryasmAditi bahuvrIhiNA pramANaparopItAthApattizabdaH prmaaprmaanniibhyprH| pratAcazabdavat / yathA maharahardivA abhuJjAna paunaM devadattamavalokya rAvAvaNyasAAbhojane dRSTasA paunatvasamAnupapattyA rAtribhejanamasya klpte| rAvibhojanamantaraNa paunatvamanupapadyamAnamiti tjjnyaanmaapttiprmaannm| tadupapAdakarAvibhIjanajJAnamApaninAnI prmaa| evaM jIvI devadattI rahe nAstIti eNan yahAdanyavApyasyAsanAve zrutasA jIvitvasamAnupapattyA vahiHsattvamasA klpyti| atrApi anupapadyamAnanauvitvajJAna prmaannm| tadupapAdakavahiHsattvajJAna prmaa| pUrvava dRSTAApattiruttarava zrutAthApattiH / zrutArthapattiya vividhA abhidhaanaanuppttirbhihitaanupptti| tana prathamA yathA / vargakAmapadAdhyAhAramantareNa vizvajitA yajatenAsyAnvayAnupapacyA svrgkaampdaadhyaahaarklpnaa| dvitIyA ythaa| vargakAbhI yajaitetAca yAgena khagaM bhAvayediti yAgasya vargasAdhanatAyA: kSaNikatvenAnupapatcyA hArIbhUtamapUrvaM klpaate| sAyavaizeSikanaiyAyikAstu aApatteH pramANAnnaratva nAGgokurvanti anumAnaevAntabhAvayanti c| mImAMsakAstu tanmataM nAdriyanna / tathAhi nauvitvavahi: For Private And Personal
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 174 > sattayoravyabhicAreNa sahacAradarzanAbhAvAjjIvitvasya vahiH sadhvAnvayavaprAptAsambhavAt / jIvitvasA sattAmAvavaprApyatayA tena liGgena sattAmAvasvAnumeyatvAt / naca jIvitvajJAnAt sattva' gRhAsattvajJAnAcca vahiH sattvamanumIyata iti vAcyam / gRhAsattva sA ca vahi: sattAvaprApyatvAbhAvena gRhAsattvaliGgenApi bahiHsattvAnumitAnupapatteH / nanu mA bhUdanvayavaprAptaprAnumAnaM vAtirekavagrAptivale nAnumitibhaviSyati / tathAhi gRhAsattvAbhAvavato vahiH satvAbhAve jIvitvAbhAvaH syAdato hAsattvAbhAvavato jovitvaliGgena vahiHsattvAnumitiH sudhaTeticenna etanmate vAtirekavagrAtAnaGgIkArAt / nanu jIvanataM gRhAsattva' vahiH sattvavagrAmyam atI jIvan devadatto vahirasti gTahAsattvAt gRhAsthitasvazarIravaditAnumiti nirdoSeti cenna tathAvidhaviSaye anenedamanuminImautAnuvAvasAyAbhAvAt / anenedaM kalpayAtararaaraara jAyamAnatvAdityAstAM vistaraH / athAnupalabdhiH / atra bhASyam / bhAvapi pramANAbhAvo nAstItAsvArthasyAsanikRSTa seprati / pramANAbhAva: pramANAntarajanyapramAbhAvarUpaH / abhAvI anupalabdhiH / aniSTa indriyasannikarSAviSasA nAstItAsA nAstItipratItisAcikasA wer pratiyogya bhAvarUpasA kalpaka itizeSa iti tasyArthaH / tathAca jJAnakaraNAjanyAbhAvAnubhavAsAdhAraNakAraNamanupalabdhirUpaM pramANamiti phalitam / avAvAntaravagrApArAbhAvAt karaNamitApahAya kAraNamityuktam / pramANamAcasA pramIyate aneneti pratpattisiddhapramAkaraNatvopapattistu zravyabhicAreNa kriyayA saha sambandhitvaM karaNatvamitikaraNalakSaNAzrayaNAt / adRSTAdau sAdhAraNakAraNe'tivyAptivAraNAya asAdhAraNeti / jJAnakaraNAjanyaghaTAdibhAvapadArthapratAcAnubhavAsAdhAraNakAraNe cakSurAdAvativyAptivAraNAya abhAvAnubhaveti / abhAvasmRtihetau saMskAre'ti grAptivAraNAya abhAvAnubhavetyatra jJAnapadamapahAya anubhabeti / yaM vidyAphalakadhAbhAvavAn mUrkhatvAdityAdyataundriyAbhAvAnubhava cetAvanumAnAdAvativyAptivAraNAya 'abhAvAnubhave ajanyAntavizeSaNam / For Private And Personal
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir arthasaMgrahaH / 175 mAtIndriyAbhAvAnubhavepi anupalamvereva pramANatvaM nAnumAnasaprati nAtivyAptiritivAcyam / atandriyasA dhamAdhama dirupalabhdhAsatva pi tadabhAvAnizcayena yogyAnupalabdhe reSAbhAvagrAhakatvasyAvazya vaktavAtvAt / yogyAnupalavi na upalambhayogyaer pratiyogino'nupalabdhiH / stambha pizAcabhedasA anupalabdhigamyatvA sambhavAt / pizAcasprAtIndriyatayA laukikasannikarSajanyopalabdhiyogyatvAbhAvAt / nApi yogye adhikaraNe pratiyogyanupalabdhiH / Atmani dharmAdyabhAvaprAnupalakhigamyatvApatteH / adhikaraNAtmana upalabdhiyogyatvAt / kintu yogyAcAsAvanupalabviyeti karmadhArayaH / anupalabdha yogyatAca tarkitapratiyogisattvaprasaJjitapratiyogikatvam / yo prabhAvaH prameyaH syAt tasA yaH pratiyogI tasA sattva ena adhikaraNe tarkitena prasaJjitamApAdanayogya pratiyogi upalabdhisvarUpaM yasA anupalambhasA tattva' tadanupalabdheryogyatvamityarthaH / aurfe sphItAlIaafta bhUtale yadi ghaTaH syAttadA ghaTIpalagbhaH syAdityApAdanasambhavAt tAdRzabhUtale ghaTAbhAvo 'nupalabdhigamyaH / stambha pizAcabhedopAnupalabdhigamya eva / stambha yadi tAdAtmena pizAcasattva' sprAtadA stambhasA pratyakSatve water pizAcApi prAcopalabdhi: sprAdityApAdanasambhavAt / Atmani sattvapi tayoratIndriyatayA nikktopalambhApAdanAsambhavAnna dhamAdhamabhAvAnupaladhigagyatvam / adhikaraNendriyasannikarSAt bhUtalAdeH pratyacIpala - rAvazyakatvepi tadgatAbhAvena sahendriyasannikarSAsambhavAdabhAvasyAnupalabdhigamyatvameva / warvIta bhASyakRtA aniSTaprati / vizeSaNatAsambandha nAbhAvendriyasannikarSastu naiyAyikAbhimato'sminnaye nAdaraNIyaH nanvanupalabdhirupalambhAbhAvaH sopAnupalabdhigamya evetyanavasthApattiriticenna / pratiyogijJAnAbhAvA hi cakSurAdivat sattAmAtreNa pratiyogyabhAvajJAnahetutA na tu jJAtavayA / yenAnavasthA satrAt / yogyAnupalabdhistu yogyAsmaraNamapi / bhASye pramANAbhAvapadaM yogyAmaraNastrApyapalakSaNam / tena yo ahani gRhe prAtaravasthito madhyandine kenacit pRcchAte kimasmin gTahe prAtarmAthuraH kazcit puruSo dIrghatamaH zuklavAsA lohitavarNaH For Private And Personal
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 176 saMgraha: / samAyAta iti, sa tadAnImeva yogya maraNAnudayAt tasA pratirAgamanAbhAva vinaivendriyavaprApAramavadhArayan neti prativakti / prAtarya basAvasmin gTahe samAyAtaH sprAttadA bAvasthitena mayAvazyameva dRSTaH syAt dRSTazvAyaM smarttavA syAdityApAdanasambhavAt / tat siddhaM yogyAnupalabdha eH pramANAntaratvam / etAvantya vaitanmate pramANAni / paurANikAstu sambhavaitihyayorapi pramANAntaratvaM manyanta e / tathAhi sambhavI bhUyaH sahacAradarzanajanyajJAnam / saca sambhavati brAhmaNe vidyA / sambhavati khAyAM droNAdakaprasthA ityAdau pramANam / aitihyamapi i vaTe yacaH prativasatIti'ho' DA ityAdivAkyam / tadapi tatpratItI pramANamiti / te to yat mImAMsakamate sambhavasyAnumAne'ntarbhAvaH / khArItvasA droNAdyavinAbhUtatvAt / aihiSTyasyApi AptapravaktRkatvanizvaye zabde 'ntarbhAvaeva / anAptapravaktRkatve anirdiSTa pravaktRkatve ca apramANataiva / pratibhAkhyamapi pramANAntaraM kaizvidiSyate / bhrAtA AgantetyAdikam / tadapi na pramANAntaramanizcAyakatvAt / kAzyapauyai rdhadharmmammRSINAM pratibhAgamyamAsthitaM tadayuktam / mAdhayoyagajasannikarSAdevAvagamAt / lokaprasiddhirapi pratyakSAdyantargataibeti na pramANAntaram / tasmAt Sar3adeva pramANAni / tathAca rAsAyaNe / rAma Sar3a yuktayo loke yAbhiH naisa dRzyata iti / zakAbde byomapacASTabhUmite shaurivaasre| zukla navamyAM baizAkhe DhaukeyaM pUrNatAM gatA // navaddopAsannabhUmau zrImadbhAgIrathIvarTa / grAmaM pUrvasthaloM nAma viddhi vAsasthaloM mama // iti zrImahAratezvarIprasAdalabdhamahAmahopAdhyAyopAdhikazroSTaSNanAtha viracitA pratipAdikA nAmArthasaMgraha TokA samAtA / For Private And Personal
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir shuddhiptrm| zuddham dhyayana azuddham dhyAyana saMnivartaka syAryatA mekakriyA zakyate dayatI vidha na matvartha pekSI homapUrva pArantI tAvika syArthatA meva kiyA na zakyate dayasI vidhi matvartha kSepI homApUrva pArayantI ka nIpa khyAta vtaavym| sanni ayante yamatI kSepa uttam / sAni zrayante yajantI kAcA bhUtakriyAsamba vAtvAmi catvAt prayAje khyAkAzA bhUtasamba nAbhi cAt prayAja kArAn snaan For Private And Personal
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir paDato pazuddham. na tu gatayA titayAra 124 upa hatImaH vidyata upA hatIyA bhidyanta khArtha va khArya 185 patya nyAyA atyantAyA 186 tyantA tyasyantA 187 tyanta tyatyanta. 197 viva bhiva mAnA 313 zakya zyaka 44 tata Ho sAjyA mAjyA 22 dheya 231 vidhAnena dheyatva vidhAne kA dhAnasyai dhAnasse nanva ma matAntara For Private And Personal
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| zrIgaNezAya nmH| yatkRpAlezamAtreNa puruSArthacatuSTayam / prApyate tamahaM vande govindaM bhalavasalam // anantaguNasampannamanantabhajanapriyam / anantarUpiNaM vande gurumAnandarUpiNam // iha khalu paramakAraNikena bhagavatA jaiminya'SiNA athAto dhajijJAsetyAdinA hAdazakhadhyAyeSu dharmo vicaaritH| saba - smiithm gl:| paNAjaganti saMhatya racayantaM punaH punaH / maa khubidyaay'ii mghaali sblpsbl| yasthAdhyApanamahimA sakSArayati vibudhaitaraJca zriyam / so'khilazAstravicArAkAnamAnti muMbarjayani // kamalAkaizabI mAnA pitarau praNamAmyaham / anyjlilr'aalr'aay'iileni| natvA vAyUpiyomarthadarzanI nAma banyate / nyAyaprakAzaTIkeyaM bolaNanAthazarmAyA . yAce sAJjalibandho'haM yo yo doSo'tra vartate / satsaMskArapramaniyA sarva nopekSyatAM budhaiH // nirvighnana prAribhitaparisamAptaye kriyamANaM zraugovindavandanaM vAcAbhikhapati ytkpeti| guruvandanamapyabhilapati nanneti / manu tasmin dharmavidhI kanamaH padArthoM For Private And Personal
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAmaH / vedena prayojanamuddizya vidhIyamAno'rtho dhammaH / yathA yAgAdiH / sa hi yajata svargakAma ityAdivAkyena svargamuddizya vidhIyate / tathAhi yajetatyatrAstyaM zakyaM yajirdhAtuH pratyayazca / tatra pratyaye'pyastyaMzavayam AkhyAtatvaM liGvaJca / AkhyAnatvaJca dazasu lakAreSu vidyate / . livaM punaH kevalaM liGyeva / tatrAkhyAtatvalikhAbhyAM bhaavnaivocyte| bhAvanA nAma bhviturbhvnaanukuulbhaavkvyaapaarvishessH| sA ca dvividhA zAbdI bhAvanA prArthI dharmapadavAcyatayA siddha ityavAha vaideneti / etena puSTi kAmo ghRtaM vidityAdilaukikapuSTirUpaprayojanamuddizya vihite tapAnAdAvarthe naaptimyaaptiH| prayojanamiti / prayIanamiSTavizeSamuddizyAbhisandhAya vihitaH pratipAdita ityarthaH / sAdhanatayA bodhita. iti yAvat / ebena svargapuvAriphale nAtivyAptiH / svargaSucAdariSTasAdhanatayA vedbodhittvaabhaavaat| arthazca niHzreyasasAdhanam / ko'rthoM yo niHzreyasAyeti bhASyoktaH / niHzreya maJca nizcitaM zreyaH / malavadaniSTAnanubandhauSTamiti yAvat / tathAca iSTasAdhanatvena vedabodhitatve sati balavadaniSTAvabandhISTasAdhanatvaM dharma tvamiti dharma-lakSaNaM siddham / vizeSyadalAt zyenenAbhicaran yajetetyAdivedavAkyena dRSTasAdhanatayA bodhite'pi zyenAdau naativyaaptiH| tasya narakaphalakatvena balavadaniSTAnanubandhISTasAdhanatvAbhAvAt / satyantadalAcca bhiinnaadivyaattiH| dharmakharUpaM pratipAdayati yatheti / yAgAderdhapadArthatve nistalakSaNAkrAntatvaM hetumAi shiiti| yajetetyAdivAkyena yAgAdeH svargajanakatvena vihitatvaM pratipAdayati tyaahauti| prakRtipratyayarUpamazavayaM darzayati yajiriti / pratyaya Iteti likpH| ptyNshiymiti| vyApyavyApakarUpaM dharmadyamityarthaH / vyApakadharmamAha paakhyaattvmiti| vyApyadharmamA liGa khamiti / vyApakatvaM vyApyatvakhopapAdayati paakhyaattvmityaadi| dama sakArAH khar3AdayaH / bhAvanA utpAdanA pijantasya bhavate rUpatvAt / lasvarUpamAha bhAvamA nAmeti / bhvitrityaadi| bhavitu. rutpattuH / bhavanamutpatti: / vadanukUlastabnanakI yI bhAva kasla utpAdakasya vyApAravizeSaH sa eva bhAvanA namityarthaH / pratyayAMzahisayabodhyA bhAvanA vibhajati sA ceti / zAbdabhAvanAyAM bhAvanAsAmAnya. For Private And Personal
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaayaa| bhAvanA ceti| tA puruSaprahattvanukUlamAvakaSApAraviSaH zAbdI bhaavnaa| sA ca liGtvAMzenocate / liGzavaNe ayaM mA pravartayati matpravRttyanukUlavyApAraksanayamiti niyamena prtiiymaantvaat| yaca yasmAt pratIyate tattasya vAcaM yathA yozabdasya gotvam / sa ca pravRttyanukUlavyApAravizeSo loke puruSaniSTho'bhiprAyavizeSaH / vede tu puruSAbhAvAt liGAdizabdaniSThaeva / na hi vedaH purussnirmitH| vedasvAdhyAyanaM sarva gurvadhyayanapUrvakam / vedAdhyayanasAmAnyAdadhunAdhyayanaM yathA // lakSaNaM saGgamayati puruSeti / puruSasya yAgAdikarturyA prasUttirAdyakatistadanukUlo ya. utpAdakavyApAravizeSa: sA zAbdI bhAvanetyarthaH / tasyAH kimaMzavAcyatvamityavAI mA ceti| tasyA khijvAcyatvamupapAdayati liGayavapa iti / niyamena avyabhicAraNa / tatpratipAdyatvameva tavAcyatvamityAha yaJceti / yasmAt zabdAt / dRSTAntamA yathaiti / saca vyApAravizeSaH kiM niSTha ityavAha sa ceti| tadyApArakha rUpantu arthavAdaprakaraNe niruupvishyte| arthabhAvanAsvarupaJca tatraiva pradarzayiSyate / tayA cArthamAvanayA vargAdaH karvatayAnvayAt yAgena kharga bhAvaye ditvartha paryavasAnAt yAgAde: svargAdirUpaprayojanamaddizya vedavihitatvena dharmatvaM sidhyatIti tatra vakSyate ca / vedasya puruSanirmitatvAbhAve hetumAha bedakheti / panayA kArikathA vedasya puruSanirmitakhAbhAvo'mumAnena sAdhitaH / tathAhi / saba vedasyAdhyayamaM samatapuruSIyavedAdhyayanaM gujvadhyayanapUrvakaM gurukRtAdhyayanapUrvakam / yadi guroradhyayanaM prAk na jAtaM tadA tamAcchiSyANAmadhyayanaM ma sambhavatIti bhaavH| tathAca vedAdhyayanaM gurvadhyayanapUrvakamiti prtijnyaa| patra heturvedAdhyayanasAmAnyAditi / vedAdhyayanatvAdityarthaH / acodAharaNamAha padhanAdhyayanaM ytheti| adhunAtanAdhyayamavadityarthaH / evaJca guroraNyadhyayanasa gurghadhyayanapUrvakatvaM nasyApi tavAnamiti nityataiva vedasyAyAleti bhaak| For Private And Personal
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / badhAca parAzaraH / ityAdinA vedApauruSeyatvasya sAdhitatvAn / yaH kalpaH sa kalpapUrvaka iti nyAyena saMsArasyAnAditvAdIvarasya ca sarvvajJayAdava gatakalpIyavedamasmin kalye smRtvA upadizatItyetAbataivopapattau pramANAntareNArthamupalabhya racitatvakalpanAnupa Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir aa arecarai prathamajoksa hiraNyagarbhasya vaidikasampradAya pravarttakasyAdhyayane muke dhyayanapUrvakatvAsambhavAt tenaiva vedasya viracitatvaM kalpanIyaM kathamanAditvakalpane tyatI hetvantaramAha ya ityAdi anupapatterityantena / ya iti / pralaya: pralaya-pUrvaka ityarthaH / sRSTimantareNa pralayAsambhavAt sRSTeH pUrvaM prakhayAvazyambhAvAceti bhAvaH / saMsArasya sRSTipravAhasya / anAditvAt cAdirahitatvAt / ayaJca gataH kalpayetyatra hetuH / manu saMsArasyAnAditve'pi ekena pralayena vedavilope jAte sRSTidazAyAM vedasyApi sRSTiravazyAbhyupeyAH / hiraNyagarbhAdInAmapi sRSTabena tatkRtiviSayatvena vedasthitikalpanAyA asambhavAdityataH sarvajJezvaramaraNaviSayatayA vedasya nityasaGgAvAttadupadezvazAJca hiraNyagarbhAdikrameNa sampradAya pravarttamA kedasyA pauruSeyatvamupapannameveti darzayati Izvarasya ceti / satvAditi / maH sarvvajJaH sarvvaviditi zruteH / tathAca tasyAdhyayana mantareNAki satA nikhila vedArthajJAnasambhava iti bhAvaH / upadizati hiraNyagarbhAviti zeSaH / yo brahmANaM vidadhAti pUrvvaM yo vai vedAMca prahiNoti ta iti zruteH / etena hiraNya garbhIyAdhyayanasya gurvvadhyayana pUrvakatvAbhAvAt baDhayadadhyavanaM tavvaidhyayanapUrvaka mityetantriya me vyabhicAra eva pUrdhvoktAnumAne bhakharaso darzinaH / nanu Izvarasya gatakalpIya vedA raNAGgIkAra gauravAsa sarvajJatayA sarvaviSayakapratyayA vabhAsasyAvazyAbhyupeyatvAcca pratyacapramAyena nyotiSTomAdInAM svarmAdijanakatvamarthamupalabhya vedakha aft citvameva suvacamityata zrAha pramANAntareNeti / pratyacamamAyenetyarthaH / anupapatteriti / kalpabhedena vedasyAnantItyAdavinAzakalpanAgauravAdivi bhAvaH / ma kavidakarttA ca vedArttA pitAmahaH / tathaiva dhama dhArati matuH kalpAntarAntare // For Private And Personal
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vyantaraJca / www.kobatirth.org vAtyantaraca / nyAyaprakaraNaH pattezca / tatazca puruSAbhAvAckandaniSTheva sA / ataeva zAbdI bhAvaneti vyapadizanti / ca zAbdI bhAvanAMzatrayamapekSate sAdhyaM sAdhanamitikarttavyatAJceti / tatra sAdhyAkAGgAyAM vacyamANAM zatrayopetA zrarthI bhAvanA sAdhyatvena saMbadhyate ekapratyayagamyatvena samAnAbhidhAna zruteH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nAmarUpe ca bhUtAnAM karmmaNAJca pravarttanam / vedazabdebhya evAsau nirmame sa mahezvaraH // savvaiSAJca sa nAmANi karmANi ca pRthak pRthak / vedazabdebhya evAsau pRthaka saMsthAca nirmame // anAdinidhanA nityA vAgutsraSTA svayambhuvA / pAdau vedamayI divyA tataH sarvvAH pravRttayaH // utsargo'pyayaM vAcaH sampradAyapravartanAtmako draSTavyaH / anAdinidhanAyA anyA syotsargasyAsambhavAditi zArIraka bhASyam / mImAMsakamate zabdasya nityatayA anAdinighanatvopapatti: uccAraNasyaivotpatti vinAzAtrI kArAt / zabdaniSTheva liGAdizabdaniSTheva / ataeva liGAdizabdaniSThatvAdeva / kevakhAyAma bhAvanAyA ananvayAt sAkAGgatvamAha sA ceti / aMzatrayaM vidvayoti sAdhyamityAdi / sAdhyaM bhAvyam / sAdhanaM karaNam / itikarttavyatAmupakArakam / tatra teSThAkAGkSiteSu madhye | pArthI bhAvanA puruSapravRttiH / pArthabhAvanAyA bhAvyatvenAnvaye upasthitisani karSa hetumAha eketi / ekena liGAdipratyayena gamyatvena bodhyatvenetyarthaH / samAneni / ekoktirUpazruterityarthaH / tathAca hayoreva bhAvanayorekena liGdenAbhidhAnAt pArthabhAvanAyA eva sanihitopasthitatvAt zAbdabhAvanAkatvenAnvayo na tu prakRtyarthayAmAdestasva dUropasthitatvAditi bhAvaH / natu yajetetyAdi likhA yathA pArthabhAvanA pratipAdyate tathA ikatvAdi sajA varttamAnAdikAlaya pratyAyyate / evaJca pArthabhAvanAvat samAdInAmapyeka For Private And Personal
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| - yadyapi saGkhyAdInAmapyekapratyayagambatvaM samAna tathApyayogyatvAna teSAM bhaavytvenaanvyH| karaNAkAvAyAM liGAdinAnaM karaNatvena saMbadhyate / tasya ca karaNatvaM na bhAvanotpAdakatvena santrikarSasyeva ruupaadijnyaane| satrikarSAt prAka rUpAdijJAnasyeva liDAdijJAnAt prAka zabdadhammabhAvanAyA prabhAvaprasaGgAt / kintu bhAvanAbhAvyanivartakatvena / liDAdijJAnaM hi zabdabhAvanAbhAvyArthabhAvanAM nivrtyti| kuThAra iva cchednm| - pratyayagamyatayA sannihitopasthitatvAt kathaM teSAM zAbdabhAvanAyAM karmatvenAnvayo nADIkriyatAmityata Aha yadyapIti / ayogyatvAditi / katrtagatai katvasadhAyA: kAlasya ca utpAdyatvAsambhavAditi bhAvaH / karaNAkAGkSAyAM saadhnaakaangkssaayaam| liGAdijJAnaM lingaadishrvnnm| karaNatvasya kAraNatAvizeSatvAt bhAvanAyAM karaNIbhavalliGAdijJAnaM kiM bhAvanotpAdaka sthAdityavAha tasya ceti / lingaadijnyaansyetyrthH| sannikarSasyeveti / yathA indriya sannikarSasya rUpAdivijJAne utpAdakatvaM tahadutpAdakatvena karaNatvaM liGAdijJAnasya neti vyatirekeNa dRSTAntaH / tathAvAjhaukAra doSamAha sannikarSAditi / santrikarSAt prAk yathA rUpAdijJAnasyAbhAvastathA liDAdijJAnAt prAva bhAvanAthA prabhAvaprasaGga iti pUrlavayatirekeNa dRssttaantH| bhAvanAyA prabhAvaprasaGga kA hAmirityatI bhAvanAvizeSaNamuktaM shbddhmmeti| tathAca zabdadharmasya zabdasanAve sahAvAvazyakalAt jJAnAt prAgapi liGagadI tatsatAvazya kauti bhAvaH / zabdabhAvaneti / khiGAdizabdaniSThAyA bhAvanAyA yahAdhyamutpAdya puruSapravRttirUpaM tasya nirvartakatvena niSpAdakatve metyarthaH / tathAca yathA devadattI yajJadattamazvema gamayatItyatra devadattakartakAyAM gamanapreraNAkriyAyAbhazvasya na karaNakhaM takha tatkAraNatvAbhAvAt kintu pijantagamadhAtvarthaphalabhUtayajJadatakI kagamanakriyAyAmeva / tathAcApi bhAvanAyAM liGAdijJAnasya na karaNalaM tasya sannithAdakatvAbhAvAt / kintu bhAvanAphalabhUtapuruSapravattibhavanakriyAyAmeveti puruSapratyutpattikArapatvAtannivartakatvamiti bhaavH| chedanaM chedanakriyAjanya vaidhiibhaavruupphlm| tathAca kuThAraNa chinattItyatra kuThAroM yathA udyamananipAtanAkhyathyApArarUpacchidAnipAdakatvena na paramaM kintu tathAvidhakriyAjanyadevIbhAvarUpaphalaniSpAdakalena sahadacApauti bhAvaH , For Private And Personal
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAdhaH / ato liGAdijJAnasya krnntvenaanvyH| itikartavyatAkAjhAyAM prAzastyajJAnamitikartavyatAtvena sNbdhyte| tacca prAzastyajJAna vAyurvai kSepiSTA devatetyAdyarthavAdairjanyate / te yarthavAdA: svArthapratipAdane prayojanamanupalabhamAnA lakSaNayA krato; prAzastyaM prtipaadynti| svArthamAcaparatve AnarthakyaprasaGgAt / na cessttaapttiH| adhyayanavidhyupAttatvenAnarthakyAnupapatteH / tathAhi / svAdhyAyo'dhyetavya ityadhyayanavidhiH sakalasya vedasyAdhyayanakarttavyatAM bodhayan sarbo vedaH prayojanavadarthaparyavasAyIti sUcayati / nirarthakasyAdhyayanAnupapatteH / upasaMharati ata iti / liGAdijJAnaM liGAdyarthajJAnamiti vktvym| arthajJAnamantaraNa zabdamAcatravaNAt pratyutpatterasambhavAt / tathAcoktam / liGo'bhidhA saiva ca zabdabhAvanA bhAvyA ca tasyAH puruSapravRttiH / sambandhabodhaH karaNaM tadIyaM prarIcanA cAgatayopayujyate / sambandhayodhaH liGAdeH pravartanAzaktimattvajJAnam / .. itikartavyatAkAGkSAyAm upkaarkaakaangkaayaam| prAzastyajJAnaM prahattiviSayakarmaNa: prazasta tAjJAnam / itikartavyatAtvana pravRttyupakArakatvena / nanu teSAmartha vAdAnAM prAzasyAryatA nIpalabhyate tatkathameSAM prAzasya jJAnajanakatvaM varNyata ityata Aha te hoti / khArthapratipAdane khaarsikaarthprtipaadne| prayojanetyAdi / niSpayojanA ityarthaH / lakSaNayA prAzasya lkssnnyaa| krato: prAzamtya miti| tathAca vAyavyaM vetamAlameta bhUtikAmaH / vAyubai kSepiSThA devatA / vAyumeva svena bhAgadheyenopadhAvati sa enaM bhUti gama yatauti zrUyate / patra yataH kSipragAmisvabhAvatayA kSipraphalaprado vAyurasya pazovatA pata: prazastamidaM vAyavyazvetAlambhanamityevaM kratoH prAzasyaM pratipAdayantyarthavAdA iti bhAvaH / nanu mukhyArthaparatvAnupapattimantareNa lakSaNA nocitetyatI mukhyArthaparatvAnupapattiM darzayati svArthamAtreti / svArasikArthamAtretyarthaH / pAnartha kyeti / niSpayojanatve tyarthaH / tasyeSTatvaM nirAkarIti na ceti| adhyayanavidhyupAtatvena adhyayanavidhiviSayatvena / tadeva samayati tathAhIti / khAdhyAya iti smstvediiplkssnnm| prayojanavadatheti / vathAca yadyarthavAdAmAM niSpayojanatvaM nahi teSAmadhyayanavidhAnamanucitamiti bhAvaH / For Private And Personal
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| saca vedo vidhimantranAmadheyaniSedhArthavAdAtmakaH / tatra vidhiH prayojanavadarthavidhAnenArthavAn / sa cAprAptamarthaM vidhatte / yathAgnihotraM juhuyAt svargakAma iti vidhiraprAptaM prayojanavaDoma vidhtte| agnihotrahomena svarga bhAvayediti / ... yatra tu karma prakArAntareNa prAptaM tatra taduddezena gunnmaatrvidhaanm| yathA danA juhuyAditi / atra homasyAgnihotraM juhuyAdityanena prAptavADomoddezena ddhimaanvidhaanm| danA homaM bhAvayediti / yatra tUbhayamaprAptaM tatra viziSTaM vidhatte / taduktaM na cedanyena vedaM vimajati sa ca veda iti / prayojaneti / dhrmvidhaanenetyrthH| sa ca vidhiH / prApta pramANAntareNAprAptam / arthaM ni:zreyasasAdhanam / tathAca aprAptaH pramANAtarapArthatayA panavagato yo'rthastaM vidhatte bodhayatItyarthaH / etena balavadaniSTAnanubandhISTasAdhanatayAnavagatasya balavadaniSTAnanubandhISTasAdhanasya bodhakavAkyatvaM vidhitva miti vidhilakSaNaM phalitam / udAharati yatheti / prayojanavat balavadaniSTAnanubandhauSTasAdhanam / vidhAnaprakAramAha agnihotrahImaneti / nanu danA juhototyAdaH kathaM vidhivaM syAt homasya pramANAntareNa prAptatayA aprAptArthabodhakatvAbhAvAdityata pAe yatra viti| tadudezena tatkarmAnuvAdena gunnmaatrvidhaanmiti| mAtrapadena guNasahitakarmavidhAnavyAttiH / tathAca tatra kammAMza aprAptavAbhAvena vidhitvAsambhave'pi guNasyAryatayA pramANAntareNAnavagatatvAt arthabhUtasya tasya pratipAdanAdeva tadaMze vidhitvamasuma miti bhAvaH / udAharati yatheti / atra karmaNa: pramANAntareNa prAptatvaM darzayati atreti / guNasyAprAptatvena karmoddezena vidhAnamiti pratipAdayati homoddezeneti / guNamAtravidhAnaprakAraM pratipAdayati dadhA homamiti / etena guNavidhau karmaNa eva bhAvyatvaM phakhAntarAbhAvAditi darzitam / guNakarmaNorubhayoraprAptatve tu guNaviziSTakarmavidhAnamityAha yatra viti| tatra maumAMsakasammatimAha baDhuktamiti / na cediti / cet yadi anyena pramANAntareNa na For Private And Personal
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaadhH| ziSTA iti / ziSTA upadiSTA ityarthaH / yathA somena yajeteti / atra somayAgayoraprAptatvAt somvishissttyaagvidhaanm| somavatA yAgenaSTaM bhaavyediti| na cobhayavidhAne vAkyabhedaH / viziSTasyaikatvAt / viziSTavidhau ca mtvrthlkssnnaa| yathA somapadena matvarthoM lacyate somvteti| na hi matvarthalakSaNAM 'vinA somasyAnvayaH sambhavati / yadi tAvatsomayAgayoraikarUpyeNa bhAvanAyAM karaNalenaivAnvayaH somana yAganeSTaM bhAvayediti / tata ubhayavidhAne vAkyabhedaH / somasya yAgavat phalabhAvanAkaraNatvena prAdhAnyApAto yAmArthatvAnupapattizca / yAge dravyA ziSTA lapadiSTAsadA te sarva eva ekavidhividheyA iti tAtparyam / ubhayoraprAptatvaM darbhayati ytheti| viziSTavidhaH prakAra pratipAdayati somavateti / nanu somayAgayIIyorevAprApatvAt iyoreva vidheyatvamatI vidheyabhedAdAkyabhedApattirityata Ai naceti / viziSTakheti / somaviziSTayAgatvena ekasyaiva vidheyatvAditi bhAvaH / banu somaviziSTasvaM kenAkSareNa labhyate yena tahiziSTayAgasyaikatvaM sthAdityata pAra viziSTavidhau ceti / matvartha lakSaNA vaiziSTya lkssnnaa| kasmin pade lakSaNetyavAha yatheti / matvaH somaviziSTatvam / vakSapAhetumanupapattiM darzayati nahauti / anvayaH sambhavatIti / somavayAgatvayoH sAmAnAdhikaraNyAsambhavAditi bhAvaH / yadi tu somayAgayauIyoreSa bhAvanAdhAmanvayaH svIkriyate tadA vAkyabhedaH syAdityAha yadi tAvaditi / ekarUpyeNa pradhAnabhAvena / tathAnvayaM darzayati somana yAganeti / ubhayavidhAne umayoH karaNatvavidhAne / vAkAbheda iti| guNAnAJca parArthatvAdasambandhaH samatvAt syAditi nyAyena yo: karaNatvena samatvAt parasparAsambandhAt karaNabhedena somena bhAvayet yAgena bhAvayediti vAkyabhedaH sthaadityrthH| doSAntaramAha somasyeti / yAgavaditi / yathA yAgasya karaNatvena phalabhAvanAyAM prAdhAnyaM tathA yAganirapekSasImasthApi prAdhAnyamApatatIti bhAvaH / tathAtve somasya yAgopakArakatvamami vyAinyatetyAha yAgArtha tveti / anupapattyantaramAha yAga iti / dravyeti / devatoddezana dravya tyAgarUpasya yAga sya dravyavizeSasApekSatayA dravyavizeSAnupAdAne For Private And Personal
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| nupapattizca / pratyayavAcyabhAvanAyAH samAnapadopAttena yAgena karaNAkAhAnivRttatvena bhinnapadopAttasya somasya karaNatve'nvayAnupapattizca syAt / yadi ca vaiydhikrnnyenaanvyH| tatra na tAvadyAgena somamityanvayaH / samAnapadIpAttatvAt pratyayavAcyaphalabhAvanAkaraNatvenAnvitasya yAgasya somkmmbhaavnaanvyaanupptteH| yAgasya somArthatvApattezca / naceSTApattiradRSTayApatteH / na hi yAgasya - - yAgatvameva na sidhyatIti bhaavH| caparAmanupapattimAha pratyayeti / tathAca prakRtyarthAnvitakhArthabodhakatvaM pratyayAnAmiti niyamAt pratyayArthabhAvanAyAH prakRtyarthayAgenAnvaye karaNAkAsAnivRtteH padAnnaropAttasImenAnvayo nopapadyata iti bhAvaH / nanu vAkyabhedApAtAmA bhUt somena yAgeneti samAnavibhaktikatayAnvayasambhavaH / bhinnavibhaktikatvenAnvaye ko doSa ityavAda yadi ceti / vaiyadhikaraNyena vibhinnvibhktiktyaa| vaiyadhikaraNyenAnvayasya yAgena somaM bhAvayet somena yAgaM bhAvayediti hiprakArakatvasambhavAdAdau prathamaM prakAraM nirAkarIti tvti| vaiyadhikaraNyenAnvaye ityarthaH / yAgena somamiti / bhAvayediti zeSaH / evaJca zrutI somamesyasya somIddezenetyarthaH / tathA bhAva yedityasya upkuryaadityrthH| iti vAdina praashyH| tathA. vaye bAdhakamAha smaaneti| ektingntpdopaanvaadityrthH| pratyayavAyeti lingpaacyetyrthH| somakarmeti sImakarmaketyarthaH / tathAca phalakarmakabhAvanAyAM karaNatvenAvitasya yAgasya sImakarma kabhAvanAyAM, nAnvayasambhava iti bhaavH| nanu liGA na phalabhAvanocyate kintu bhAvanAmAtram / kathamanyathA danA juhotItyAdI danA homa bhAvayediti bodhaH sambhavet / tadatra yAyena somaM bhAvayediti bodhe'pi na catirityata pAka yAna. syeti| tathAca yathA danA juhotItyAdau dadhyAdeomopakArakatvaM tathA yAgasyApi siimopkaarktvaapttirityrthH| paceSTApatti nirAkarIti nti| tatra hetumAha pdRsstthyeti| padRSTahayAmaukArApatterityarthaH / nanu yathA tauhInavahanyAt avadhAtena bauhIna bhAvayedupakAdinyavAvaghAtasya vaituSyakapaphaladAraNopakAraka tvaM, tathAcApi dRSTaphalavizeSadhAreNeva yAgasya, sImopakAraka tvamastu For Private And Personal
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| somArthatvaM dRSTahAreNa smbhvti| brIhiSvavakAteneva yAgana some kasyacihRSTasyAjananAt / atastena tAvat some kiJcidadRSTaM jananIyaM prokSaNeneva vrIhiSu / tathA yAgasya somArthatve phalabhAvanAyAM somasya karaNatvenAbayo vaktavyaH / bhAvanAkaraNatvaca bhAvanAbhAvyanirvartakavenetyuktam / na ca somo aSTamantaraNa phalaM janayituM samarthaH / graha hotIti vAkyavihitahomena tasya bhasmIbhAvAt / ato'dRSTahayApAtAna yAgasya somArthatvamiti na yAgena somaM bhAvayedityanvayaH smbhvti| karaNatvenopasthitasya somasya sAdhyatvenAnvayAnupapattezca / na tvadRSTayamaGgIkAryamityata pA na hauti| dRSTaphalavizeSadhAraNa yAgasya somopakArakatvAsambhavamupathAdayati bauddhiSviti / yathA brIhInabAnoti zrutivihitenAvaghAtena bauhiSu vaituSyarUpaM dRSTaphalaM manyate somena yajeteti zrutivihitena yAgena soma tathA kimapi dRSTaphalaM na janyata iti bhAvaH / ata iti| dRSTakalAmamanAdityarthaH / tena yAgena / adRSTaphalaM saMskArarUpam / dRSTAntamAha prokssnneneti| vrauhIna prIkSatIti zrutivihitena prokSaNena yathA vauziSu saMskArarUpamadRSTaphalaM manyate tahadityarthaH / / aSTAsarApAtaM darzapati ttheti| batavya iti / yAmena somopakArasya niSkalale tatra puruSamahattyasambhavAt yAmena somaM bhAvayet tena ca somena phalaM bhAvayedityanvayo'vazyAgaukaraNIya iti bhAvaH / bhAvanAyAM somasya karaNatvenAmIkAra kathamadRSTApAna ityatI bhAvanAkaraNatvAnokAra bhAvanAbhAvyasvargAdiniSpAdakatvamamvaGgIkaraNIyamiti darzayati bhAvamAkaraNatvaceti / nanu tathAtve'pi kathamadRSTAntaramApatatItyatrAha na ceti / nanu sImaH sAkSAdeva svameM janayatvityana pAha grahairiti / grahA homasAdhanasomapAcANi / juhoti agrau prakSipati / bhasmIbhAvAditi / somasya grahakarasakAgniprakSepavidhAnAta bhasmIbhUtasya tasya sAkSAt khargajanakatvaM na sambhavatIti bhAvaH / tIyAntatayA karaNavenopasthitakha somasya lakSaNayA karmatvenAnvayo'pi na yukta ityAha karaNaleneti / For Private And Personal
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| atha somena yAmaM bhAvayedityanvayaH / tatra yadyapi somasya karaNatvena yAgArthatvAt yAganittidRSTameva prayojanaM labhyate iti naadRssttyaapttiH| nApi karaNatvenopasthitasya somasya sAdhya. baanvyaanuppttiH| krnntvenaivaanvyaat| tathApyaprAptavADAvanAkaraNatvenAnvitasya yAgasya sAdhyatvenAnvayAnupapattistadaH vasthaiva / nanu yatetyatra yAgasya na karaNatvena nApi saadhytvenopthitiH| tahAcakaTatIyAdyabhAvAt / kintu bhAvanAyAM yAgasambandhamA prtiiyte| yAgasya ca bhAvanAsambandhaH karaNabena sAdhya lena ca sambhavati / tatra karaNatvAMzamAdAya phasasambandhaH / sAdhyakhAMzamAdAya guNasambandhazca syAditi cenmevam / yadyapi vaiparItyena vaiyadhikaraNyenAnvayamAzaGkate atheti| tapAdRSTaiyApAviraI darzayati somasya karaNatveneti / karaNatvenopasthitasya sAdhyatvenAnvayadISAsattvamapi darzayati nApIti / karaNatvenopasthitasya somasya karmatvAnvayadoSavirahe'pi karaNatvopasthitasya yAgasya karmatvenAnvayadoSasta davastha evetyAi tthaapauti| cpraapttvaaditi| tathAca somena yajetelyatra kevalAyAH phalabhAvanAyA vidheyatvAsambhavAt kidhikarazikAyA eka gakhA vidheytvmvshymbhyupetvym| tatra yadi somakaNikAyA bhAvanAyA vidheyatvamajhI. kriyate tadA somasya pariprAptatayA vidhyaannivissttlaanuppttiH| yAmakarrASakAyAstasyA vidheyatvADokAra tu aprAptatvAt yAgasyApi vidhayAntargatatvasambhavena viziSTAyA eva vidheyaka ghttte| ato'prAptatvena yAgasyaiva phalabhAvanAkarapatvenAnvitatvaM vAyamiti bhAvaH / pAzate nanviti / tahAcakaiti / karaNatvakaLatvavAcakatyarthaH / tRtIyAdobAdipadAt hitiiyaaprigrhH| yaagsmbndhmaacmiti| ekapadazrutyA yAgabhAvanayoH prsprsmbndhmaaymityrthH| karaNatvena sAdhyatvena ceti / yAgena bhAvayet yAgaM bhAvayedityanvayAyasa vibhigamanAvirahAt sambhava iti bhAvaH / phalasambandhaH yAmena kharga bhAvayediyavaMrUpaH / guNasambandhaH somana yAgaM bhAvayedityevaMrUpaH / bhADA nirAkaroti maivamiti / For Private And Personal
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yaavprkaashH| 13 bhAvanayA yAgasya sambandhamA pratIyate tathApi karaNavenopasthitidayAyAM na sAdhyatvenopasthitiH sambhavati virodhaat| tadavazyaM, yAgena varga bhAvayediti karaNatvenAnvaye sati pazcAtsomena yAgaM bhAvayediti sAdhyatvenAnvayo vktvyH| tatazca vAkyabhedaH / na ca pratyayAbhihitabhAvanAsvarUpe yAgasvarUpamAtramantIti vakta yuktam / kArakANAmikakriyAnvayAt / tat siI, somasya nayAge sAmAnAdhikaraNyena vaiyadhikarakhena vAnvayaH sambhavatIti / nanu yajetetyatra pratyayAbhihitabhAvanAyAH karaNAkAjhAyAM yathA yAgaH karaNatvenAnveti tathetikartavyatAkAjhAyAM somasyetikartavyatAtvena bhAvanAyAmevAnvayo'stu kiM matvarthalakSaNayeti mevm| someneti DhatIyayA karaNatvavAcinyA somasyetikartavyatAvAnabhidhAnAt / tatra yadi itikartavyatAvaM lakSa virodhAt zAnadayasya yogapadyAsambhavena parasparavirodhAt / avazyamiti vaktavya ityanenAvitam / vAkyameda iti / yAgena svarga bhAvayet yAgacca somana bhAvayedityevaMrUpa ityarthaH / bhAvanAyAM yAgama sambandhamA vAdyukta maGgIkRtyApi tanmataM nirAkAmadAmI karapalakarmavAyudAsInasambandhamAtramapi nirAkarIti na ceti / bAgasvarUpamAtramiti / atra mASapadena karapalAdirUpaM nyAvaya'te / kArakANAmeveti / kriyAyAH kartRkaraNAdirUpakArakasAkAhattvAditi bhAvaH / nanu bhAvanAmikAyAH kriyAyAH kArakasAkAcave'pi na tanmAcasAkAzatvam / kamitItikartavyatAsAkAivasyAmyAvazyaka tvaat| evaJca yAgaH karaNatvenAnvetu somasya tu kamityapecisetikartavyatvenAnvayI bhvtu| tathAca somenetikartavyatayA yAgena karasena khageM bhAvayedityanvayabodha: saghaTaH / vAkyabhedAdidoSAsparzadityevaM zazte nanviti / cAhadA nirAkaroti maivmiti| itikrtvytaatvaanbhidhaanaaditi| kartR karaNayobhanIyasi svIyAyAH karaNatvArtha evAnuzAsanaM netikartavyatAtvArthe iti bhAvaH / bavatra TavIyA itikartavyatAtvArthe lAkSaNikItyavAha sveti| tIyAyAmivyarthaH / For Private And Personal
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 14 nyaayprkaashH| Nayocyate tato varaM somapada eva pratibhUte matvarthalakSaNA / guNe tvanyAyyakalpaneti nyAyAt / atha vedo vA prAyadarzanAdityadhikaraNoktAsajJAtavirodhitvanyAyenAntye pratyaya eva lakSaNati pratibhUta iti / pratyayalakSaNApekSayA prakRtilakSaNAyAH kathazcidiSTatvamiti bhAvaH / prakRtilakSaNAyA iSTatve hetumAha guNe viti| muNIbhUtapadArtha eva lakSaNAdirUpA anyAyya kalpanA na tu pradhAnapadArthe ityarthaH / tathAca hatIyAntasomapadena somakaraNa katvapratItI taba somasya guNIbhUtatvamiti bhAvaH / punarAzaDate atheti / vedo veti / uccai cA kriyate, ucaiH sAmrA, upAMzu yajuSeti zrutau kim RgAdizabdena tattalaca zAkAntatvena tattajjAtIyamantravizeSa ucyte| kiMvA manca brAmaNasamudAyAtmakamata naveda pati saMpraye TatIyAdhyAyaTatauyapAda yuterjAtAdhikAraH syAditi sUtreNa RgAdijAtimadhikRtyaiva RgAdizabdaprayoga: syAt / tathAca yajurvedastho'pi RgalakSaNAkrAntI mantra ucaiH paThitavyaH / kutaH zruteH / eSAm RgAdizabdAnAM zravaNAdeva "teSAmRk yatrArthavazena pAdavyavasthini"rityAdyuktalakSa zakatattavjAtIyamantrapravIteriti pUrvapakSayitvA vedo vA prAyadarzanAditi sUtreNa gAdizabdena tattada eviicyte| prAyadarzanAt upakramavAkye vedazabdasya bAhulyena prayogadarzanAditi siddhAntitam / upakramavAkyantu "prajApatirakAmayata majAH sRjayeti / sa tapo'tapyata, tamAlapopAmAt trayo devA pasanyanta, panirvAyurAdityaH / te tapo. 'tamyanta, sebhyastepAnebhyastrayo vedA pramRjyanta, agre gvedI, vAyoryajuveda bhAdityAsAmaveda" iti| etadupakranyeva uRcA kriyate ityAdivAkyAnAmAnAnam / yadyapi upakramavAkyAnurodhena upasaMhAravAkyastha-RgAdizabdAnAmRyantra bahula-RgvedalaSaNAvadupasaMhAravAkyAdupakramavAkyagata RgvedAdizabdAnAM tadekadezamantralakSaNApi sukraa| varaM vidhirUpatvena prabakhAdupasaMhAravAkyAdarthavAdatvena dubalopakramavAkyastha-RgvedAdipadAnAM mantralakSaNeva zreyasau sambhAvyate / tathApi prathamopasthitArthavAdaMgatapadAnAmanupanAtavirodhitvena lakSaNAhatvabhAvAdupasaMhAravAkyastha-caMgAdizabdAnAmevopakramavAkyavirIdhAnamukhyArthaparatvAnupapattestattaddedalakSaNaiva samuciteti siddhAntaH / tabadavApi prathamopasthitatvena For Private And Personal
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 15 sihasya cettathApi somasyetikarttavyatA tvenAnvayAnupapati: / vastuna itikarttavyatvAbhAvAt / kriyAyA evetikarttavyatAtvAt / dravyaMsya kevalamaGgatvAt / ataevetikarttavyatAtvAbhAvAt dravyasya prakaraNAdagrahaNam / yathAhu: / nAvAntarakriyAyogAhate vAkyopakalpitAt / guNadravye kathambhAvairgRhNanti prakRtAH kriyAH // iti / tadetadagre vacyAmaH / kiJca somena yajeteti hi yAgasyotpatti For Private And Personal pacA balIyasaH prAtipadikasomapadasya svArthapratyAyane virodhAbhAvAnna somavati lakSaNA / dupasthitAyAstRtIyAyAstu mukhyArthasya karaNatvasyAbhidhAne yAgasya karaNatvoktivirodhAditikarttavyatAlacaNaivAsvivyAzaGkArthaH / AzaGkAM nirasyati tathApIti / itikarttavyatvAnupapattau hetumAha siddhasyeti / tarhi kasyetikarttavyatAtvamucitamityacAha kriyAyA eveti / tathAca itizabda: prakArArthaH / tena karttavyatAyAH kriyAyAH prakAra itikartavyateti yogAt kriyAvizeSasyaiva kriyAprakAratvaM sambhavati / na dravyasya kriyAprakAratvasambhava iti bhAvaH / tarhi dravyasya kathaM yAgAnvaya ityatrAha dravyasyeti / kevalamaGgatvAt itikarta vyatetarAGgatvAt / ataeva kevalAGgatvAdeva / prakaraNAdagrahaNamiti / prakaraNaM hi kathaM kuyyAdityAkAGkSA | tatra prakAravAcinA kathaM zabdenAbhilApAditi karttavyatAyA eva grahaNaM na tu taditarAGgAnAmiti bhAvaH / etadeva pramApayati yathAhuriti / nAvAntareti / prakRtA: prakaraNIyA: kriyA yAgAdayaH vAkyopakalpitAt vAkyabIdhitAdavAntara kriyAyogAt cArIbhUtakriyAyogAhate guNadravye guNaM dravyaJca kathambhAvairna gRhNanti sambadhnanti / etena guNadravyayoryAgasampAdanaddAraiva yogasambaGghatvaM na tu sAkSAt / tathA tayorvAkyAdeva grahaNaM na prakaraNAditi siddham / agre prakaraNa viniyoga vicAraprakaraNe / vakSyAmaH vizeSeNa pratipAdayiSyAmaH / dravye'pIti karttavyatApaDhaM kacit kvacit prayuktam / tatra itikartavyatApadamaGgaparamiti svayameva vakSyate / parantvaGgatvalacaNAyAM mAnAbhAvAt tatra tatra mImAMsakaprayuktamiti karcanyatApadaM mukhyayaiva vRcyA dravyaM bodhayediti dravyasyApItikarttavyatAtvaM mImAMsAsammatameva vAcyamityata zrAha kizceti / utpattivAkyamiti / karmasvarUpamAtrabodhakatvAditi bhAvaH / nanu
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAza: / vAkyaM nAdhikAravAkyam / jyotiSTomena vargakAmo yajatatyasthAdhikAravAkyatvAt / utpattivAkye ca netikartavyatA. kaajhaa| issttvishessaakaajhaaklussittvenetikrtvytaakaasaayaavispssttaanutthaanaat| tasiI, somasya netikartavyatAtvena bhAvanAyAmanvayaH / tasmAhiziSTavidhAvanvayAnupapattyA avazyaM matvarthalakSaNA vAyeti / nanvevamapi somena yajetetyatra na viziSTavidhAnaM gauravAt mtvrthlkssnnaapaataac| kintu danA juhotItivat guNamAtravidhAnamastu vidhizakterguNe saMkramAt / yathAhuH / sarvatrAkhyAtasambaddhe zrUyamANe padAntare / vidhizaktyupasaMkrAnteH syAhAtoranuvAdatA // iti / adhikAravAkyaM phlsmbndhbodhkvaakym| utpattividhAvitikasaMvyatAkAsAbhAve hetumAra iSTa vishesseti| kaluSitatvena vyAkukhatvena / tathAca kiM bhAvayedityAkAkSAyA aparyava. sAnena bhAvyAnanvayAt bhAvyAkAcAvyAkukhIbhUtAyA bhAvanAyA nAkAvantarAvakAma iti bhAva: / anvayAnupapattyA sAmAnAdhikaraNyena vaiSadhikaraNyena cAnvayAnupapattyA / somapade matvarthalakSaNAparihArAya guNavidhitvaM zaGkate nanviti / evamapi, viziSTavidhipakSe sAmAnAdhikaraNkha vaiyadhi karaNyAbAM yAgakaraNakabhASanAyAM somasyAnvayAsambhave pi| gupamAvavidhAbaM pramANAntaraprAptayAgAMvidhAnAsambhavAt taba somarUpaguSamAtra. vidhaanm| vidhizakte bidhAyakatvasya / guNe saMkramAt buNamAtraviSaye samAkarSAt / uktA] pramANatayA bhaTTakArikAmapanyasyati ythaariti| sarvaceti / AkhyAtasambaDe pAkhyAtAnvite padAntarai pradhAnavidhyupAtayAmAdibodhakapadetarayAgAdibodhakapada thamAra dhAtoH zrUyamApadAntaraghaTakAtoranuvAdatA pradhAnavidhiprAptArthaprApakatayA avadhArisArthavAdatvam / tadarthasya na vidheyatvamiti bhAvaH / yadi pAvarSasya na vidhayatvaM tAI bhAkhyAtasya liGAda: kimaMze vidhAyakavamiti vijJAsAniyatrakaM nirutAya hetumAra vidhiza tyupasaMkrAnseriti / vidhizakta vidhAyakatvasya upasaMkrAntirandhatra smbndhaat| tathApa parimAptavayA dhAvAMza na viSAnaM kintva prAptatvena guNAyaza eveti bhAvaH / yathA dadhA For Private And Personal
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH 1 Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 17 na ca yAgasyAprAptatvAtra taduddezena somavidhAnamiti vAcyam / jyotiSTomena varmakAmo yajetetyanena yAgasya prAptatvAt / na cAsyAdhikAravidhitvena notpattividhitvamiti vAcyam / uDidA ate pazukAma itivadekasyaivobhayavidhitvopapatteH / evaJca somena yajetetyatra na matvarthalakSaNA syAt / yadi catra viziSTa - vidhitvaM syAttadAnvayAnupapattyA matvarthalakSaNA syAt / jyotiTomena vargakAmo yajetetyatra tu vacitra matvarthalacaNA / yAvadetasmin vAkye, jyotiSTomena yAgena svargaM bhAvayediti sAmAnAdhikaraNyenaiva nAmapadAnvayAt / nApi somena yajetetyatra, yAgoddezena somavidhAnAt somena yAgaM bhAvayediti / dhanuvAde'pyasti matvarthalakSaNA / ataevoktam / na For Private And Personal juhotItyasya juhotidhAtvartha me na vidhAyakatvam, agrihotraM juhuyAt svargakAma iti pradhAnavidhibaiva vahidhAnAt / cato juhotegRhItagrAhitayA anuvAdatvameva / dadhaH karaNaMvAyAsvaprAtatayA tadaMza eva vidhAyakatvamiti / dadhnA juhotItyAdI yathA homasya vidhyantaraprAptatvaM, somena yajetetyaca tu yAgasya tathA prAptatvaM na ghaTate, yena tadanuvAdena guNamAtravidhAnaM sambhavet / pradhAnavidhyantarAbhAvAditi zaGkA nirAkaroti na ceti / vyotiSToma vidhereva pradhAnavidhitvaM nirAkaraNe hetusupadarzayati jyotiSTomeneti / adhikAra vidhitvena phalasambandhabodhaka vidhitvena / ubhayavidhitveti / utpattyadhikAra vidhitvetyarthaH / evaJceti / somavAkyasya pariprAptayAgAnuvAdena somakaraNatAmAtravidhAyakatve satItyarthaH / viziSTavidhitvApaca eva lakSaNAsambhava ityAha yadi hoti / nanu jyotiSTomavAkyasya yAgavidhitvAGgIkAre matvarthalacaNApattirityata Aha jyotiSTomeneti / kvaciditi / somavAko jyotiSTomavAko cetyarthaH / tatra jyotiTImavAkaye matvartha lakSaNAbhAvaM darzayati na tAvaditi / asmin vAkye jyotiSTomavAkaye / vatra hetumAha jyotiSTomeneti / somavAkye'pi neti darzayati nApIti / tatra hetumAha grAmoddezeneti / ataeva guNavidhAvapi matvartha lakSaNAmAvAdeva / ukta bhaTTapAderiti zeSaH /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 18 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir vidhAne vAnuvAde vA yAgaH karaNamiSyate / tasamIpe tRtIyAntastaddAcitvaM na muJcati // iti / taca viziSTavidhAviva guNavidhAvapyasti matvarthalakSaNeti devIvam / guNAnvayAnupapattyA hi matvarthalakSaNAGgIkriyate / yadA ca bhAvanAyAM dhAtvarthasya karaNatvenAnvayastadAnvayAnupapattyA sAGgIkarttavyA / guNavidhau ca na dhAtvarthasya karaNatvenAnvayaH mAnAbhAvAt / na hi dadhnA juhotItyatra homasya karaNatvaM zrUyate tahAcakatRtIyAdyabhAvAt / kalpata iti cena, guNasya tatra vidhitmitatvena sAdhyAkAGkSAyAM sAdhyatvakalpanAyA evocitatvAt / vidhAna iti / vidhAne pradhAnavidhau anuvAde SaGgavidhau vA / yAgo bhAvanAyAM karaNamiSyate / yAga iti karmamAtrI palacaNam / karaNatve hetumAha tatsamIpa iti / yatastatsamIpe bhAvanAvAcakaliGpadasannidhau tRtIyAntastRtIyAntatayAnvayayogyo yAgazabdastaddAcitvaM karaNatAbodhakatvaM na muJcati tyajati / tRtIyAntapadasya karaNatAvAcakatvAvazyabhAvAdityarthaH / atazceti / guNavidhAvapi yAgasya bhAvanAyAM karaNatvenAnvayAt matvarthalakSaNAmantareNa guNasya tadanvayAnupapattezcetyarthaH / ApattiM nirAkaroti pUrvapacI maivamiti / yadi dhAtvarthasya bhAvanAyAM karaNatvenAnvayo'bhyupagamyate tadaiva guNasya tatrAnvayA-: nupapattyA matvaryalacaNA pAGgIkAyyA / guNavidhau dhAtvarthasya karaNatvenAnvaya evAsiddhaH pramANAbhAvAt / tatkathaM matvarthalacaNetyAca guNAnvayAnupapatyeti / pramANAbhAvamupapAdayati ma hoti / zrUyata iti / etena karaNatvaM na zrutyAvagamyata iti darzitam / yajetetyAdau sacaiva tRtIyAdyabhAve'pi yathA bhAvanAyA: keneti karaNAkAGgatvAnupapattyA arthApattipramANena yAgasya karaNatvaM kalpAte tathAcApIti zaGkate kalpAta iti 1 tatra guNavidhau / vidhitmitatvena vidhAtumiSTatvena / sAdhyAkAGgAyAM kiM bhAvayediti bhAvyAkAGkSAyAm / sAdhyatvakalpanAyA, dhAtvarthasya bhAvyatvakalpanAyAH / ucitatvAdivi / tathAca guNavidhI vidhitsita guNasyaiva karaNatvenAnvayena, keneti karaNAkAGgAnivRteH kathamityAkAGgAyAH saMskArAdautikarttavyatAbhirnivarttanauyatvAdavaziSTayA kimityAkAGkSayA dhAtvarthasyaiva bhAvyatvenA For Private And Personal
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 18. danA homaM bhAvayediti / na cAyamasti niyamo bhAvanAyAM dhAtvarthasya karaNatvenaivAnvayo na prakArAntareNeti / SaSThAdyapUrvapakSAnutthAnApatteH / Bra fr yajeta svargakAma ityAdau pratyayavAcyAyAM bacca mANArthabhAvanAyAM samAnapada zrutyA yAgasya bhAvyatvamAzaGkya puruSArthatvena parihRtam / yadi ca dhAtvarthasya karaNatvenaiva bhAvanAyAmanvayastadA bhAvyatvAdeva nodetIti vyarthaM SaSThAdyamadhikaraNamApadyeta / - nvayo na tUparatAmapi karaNAkAGgAmujjaunya dhAtarthasyApi karaNatvenAnyo'bhyupagantavya iti bhAvaH / guNasya karaNatvAnvayaM dhAtvarthasya sAdhyatvAnvayaJca vyaJjayati datyAdi / nanu sarvvacaiva dhAvarthasya karaNatvenAnvayaniyamAt kathaM guNavidhau tasya bhAvyatvenAnvayaH sambhavatItyApi pariharati na ceti / niyame vyabhicAraM pratipAdayati SaSThAdyeti / SaSThAdhyAyaprathamapAdaprathamAdhikara NetyarthaH / For Private And Personal pUrvapacAnutyAnaM vyayati SaSThAye hoti / bhAvyatvamAzayeti / tathAca zAstradIpikAyAM pUrvapacakArikA --- dhAtvarthasyaiva bhAvyatvaM padazrutyA pratIyate / khargAdeH khalu vAkyena zrutervAkyaJca durbalam // puruSArthatveneti puruSasyeSTatvAbhAvenetyarthaH / kaSTaM karmeti nyAyAt kamAvasya freem yAvat samadhikasukhavizeSajanakatvaM nAvagamyeta / ataH pradhAnavidhau khArasikecchAviSayakhargAdereva bhAvyatvamucitaM yena kaNastatsAdhanatAvagamAdanantaraM karmmaNyapi puruSecchA jAyate / tathAca zAstradIpikAyAM siddhAntakArikA --- svargAdi: kAmanAyogAt phalatvenaiva gamyate / svArasyAt puruSANAM hi kAmanA phalagocarA // evaJca yadyekAntata eva dhAtvarthasya bhAvyatvenAnvayo'sambhavI, tadA asambhavadanvayAGgIkAreNa pUrvapacAsambhavAttadadhikaraNasya nirarthakatvApattirityAha yadi ceti / tathAca dhAtvarthasya mAvyatvenAnvayasambhave'pi pradhAnavidhau puruSecchAviSayatvAsambhavena bhAvyatvAnaGgIkAraH samucita eva / parantu pradhAnavidhinA dhAtvarthasya dRSTavizeSasAdhanatve pratipAdite aGgavidhijanyabodhakAya tathya dhAtvarthasya puruSecchAviSayatvasambhavAt bhAvyatvaM sughaTameveti bhAvaH /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| kiJca vAjapeyAdhikaro tantrasambandha prAzaya prihtH| dhAtvarthasya karaNatvenaivAnvaye tantrasambandhazarkeva na syaat| taba tantrasambandhazaGkAparihArau ca vyaakhyaatii| kiJca na dhAtvarthasya krnntvenaivaanvyH| guNakAmAdhikaraNa anyatrApi kAmasya mAvya tvAzaGkA kRtetyupadarzayati kiJceti / vAjapeyAdhikaraNa iti / prathamAdhyAyacaturthapAde vAjapeyena svArAjyakAmo yajeti vidheH kiM guNavidhitvaM karmanAmaghayatvaM veti saMzaye puurvpkssH| yajetetyAkhyAtapadaM phalaguNAbhyAM tantreNAnvetu, karmatayA phale, karaNatayA ca vAjapeyaguNe panvayAt na matvarthalakSaNA nApi vAkyamedaH / pAhatyanvaya eva vAkyabhedaprasaktIH / bhidyate cehAkyaM bhidyatAm / yAgena khArAjyaM bhAvayet vAgaca bAnapeyAkhyaguNeneti / na caikenAkhyAtena yAgasya karmatvakaraNatve yugapat pratipAdayituM zakate iti vAcyam / bhAkhyAtena smbndhmaatrprtipaadnaat| na ca saadhaarnntvaaditi| tathAca zAstradIpikAyAM pUrvapakSakArikA sarveSvAkhyAtazabdeSu tantrasambandhasambhavAt / matvartha lakSaNAdoSo nAstItyAkSipyate'dhunA // karmatvaM karaNatvaM vA nAkhyAtenAbhidhIyate / yAgAdaH kintu sambandhamA sAdhAraNaca tat / iti / avaiva siddhAntakArikA-sambandhamAvatAtparye naikasyApyanvayI bhavet / tavizeSaparatve tu svAdanyatarasaGgatiH // padayaparatvantu vinAvRttyA na labhyate / samAnAkhyAtazabdasya tantra sambandhasammaSaH // iti / yadyAkhyAtAt sambandhamAtraM dhAtvarthabhAvanayoravagataM, tadA naikasyApi phalaguNayostadanvara syAt / phalasya sAdhanApekSatvAt yAgakaraNi kaiva bhAvanA phalasambandhamahati / tathA guNasthA sAdhyApakSatvAt yAgakarmikayaiva bhAvamayA sambandhaH / anirdhAritIbhayarUpatA tu naikenApyabIyate ayogytvaat| tatrAvazyaM vizeSaparatA abhyupgntcyaa| tasmAt vAjapeyaM surA dravyamasminniti surAgrahavidhAnAt tatprakhyatayA nAmadheyatvamiti siddhAntaH / dhAtvarthasya karaNatvena bhAvanAyAmanvayaniyamastAvadAstAM, padArthAntareNa sambandhAntara maNyaGgokatamityAha kinyctiH| guNakAmAdhikaraNe. vivIyAdhyAyahitIyapAdavasini For Private And Personal
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAza pAzrayatvena dhaatvrthaambysyottkhaat| tathAhi dabhendriyakAmastha zuhuyAdityatra na tAvaDomo vidhiiyte| tasya vacanAntaraNa vihittvaat| nApi homasya phalasambandhaH / gunnpdaanaarthkyaaptteH| nApi guNasambandhaM vidhtte| phlsmbndhpdaanrthkyaapaataat| nApyubhayasambandha vidhtte| prApte karmaNyanekavidhAne vAkyabhedApatteH / yathAhuH / prApta karmaNi nAneko vidhAtuM zakyate guNaH / aprApte tu vidhIyante bahavo'pyekayatnataH // iti / ddhyaadidrvysphltvaadhikrnnii| Azrayatvena dadhiniSThakaraNatvasya paaaytven| pataeka zAstradIpikAyAM tadadhikaraNe dadhihomasambandhana prAzrayAyibhAva ityuktam / bhASyakAraiH rapyacoktam / dadhI homena sambadhyamAnatvAt phalaM bhaviSyatIti / evaJca dabhendriyakAmasyettyasya homAzteina dana: karaNatvena indriyaM bhAvayediti vaakyaarthH| tathAca, taka yAvarthasya karaNatvena karmatvena vA bhAvanAyAM naanvyH| tatra dana: karaNatvena, indriyasya ca karmatvenAnvayAt / dhAtvarthasya tu dadhikaraNatvasya Azrayatveneti dhAtvarthasya bhAvanAnvaya eka nAstIti va tAvat karaNatvenAnvayaniyama iti bhaavH| zrAzrayatvenAnvayaM vyaJjayati tathAhauti / vacanAntareNa agnihotraM juhuyAt vargakAma iti prdhaanvidhinaa| hImA pradhAnavidhiprApta homasya / guNapadeti / dadhipadaityarthaH / guNasambandhaH kevaladravya. sambandhaH / anekavidhAne homasya dadhiguNakatvamindriyaphalakabaJceti dharmAdayavidhAne / vAkyabhedApatteH pariprAptaM homaM danA bhAvayet pariprApta hobhanendriyaM bhAvayeditiH vaakybyaaptteH| patra siddhAntasammatimAha yathAhuriti / vArtikakArA iti zeSaH / prApta pramANAntaravihite / aneka ekAdhikaH / amApte vidhyantarAmApte. khavAkyamAcaprApye iti yaavt| ekayavata: ekaina vAkyena / ubhayavAnvitametat / etena vAkyabhedenAneko. 'pi guNI vidhAtuM zakya iti sidhyati / nanu prakRte guNayavidhAnaM na sambhavati dakSa eva guNatvAt indriyasya guNatvAbhAvAt / tatkathamane kaguNavidhAnamApAdayatItyata pAra For Private And Personal
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| nyAyaprakAra atra ca kammapadavat guNatyupalakSaNam / ekoddezanAmakavidhAne vAkyabhedAt / ataeva grahai kalAdhikaraNe grahaM sammASrTItyatra grahoddezena ekatvasammArgavidhI vAkyabhedAt grahaikatvamavivakSitamityuktam / revatyadhikaraNe ca etasyaiva revatISu vAravantIyamagniSTomasAma kalA pazukAmo hyetena yajetetyatra vAravantIyasya revatI paveti / kammepadavaditi / yathA karmapadaM prApta padArthamAtropalakSaNaM tathA guNapadava vidheypdaarthmaatriiplkssnnmityrthH| ataeva sAmAnyenAha ekohazeneti / upalakSaNatvasya siddhAntasammatatvaM pratipAdayati ataeveti / grahakatvAdhikaraca vatIyAdhyAyaprathamapAdastha sarveSAM grahANAM smmaargaadydhikrnne| grahoddezeneti / kiJcihidhAtuM siddhasya nirdezyatvamuddezyatvamiti lakSaNAt grahasya somayAge prAptatayA uddezyatvaM siddham / evaca prApte karmaNautyatra karmapadamupalakSaNamityaGgIkAryam / prAptagrahAMze'pi dharmayavidhAnApAdanAditi siddham / ekatvasammA ti / etena guNa padasthApyupalakSaNatvaM sAdhitam / ekatvasya aGgatvAbhAve'pi tasya vidheyatvApatyA vAkyabhedasyApAditatvAt / anyatrApi darzayati revatyadhikaraNe ceti / dvitIyAdhyAyadvitIyapAdagate vAravatIyAdaunAM krmaantrtaadhikrnne| etsyaiveti| pavAyaM vistrH| trivadagniSTudagniSToma ityAdivAkyavihitAgniSTu dAkhyayAgasannidhau zrUyate / etasyaiva revatISu vAravantIyamagniTomasAma kRtvA pazukAmI yevena yajeteti / pagniSTomasya pratibhUtasya vikRtirUpaH kazcidekAhasAdhyo yaagvishesso'grissttunaamkH| sa vitastomayuktatayA vidityucyate / agniSTomasamApanamantrasamApyatvAdagniSToma ityucyate ca / revatyo nAma RcH| vAravantIyaM maamvishessH| sa cAgriSTome gIyata ityaniSTomasAmetyuktam / raivatISu Rtu madhye vArabantIyaM nAmAgniSTomasAma gaulA pazukAma etena yajetetyarthaH / patra saMzayaH / kimayaM dadhendriya kAmativat pagriSTuto guNaphalavidhiH / bhaniTuti revatIsaMjJakaRggaNamadhye pazukAmana vAravatIyaM sAma gaatvymiti| adhavaitat karmAntaraM pazukAmI revatISu vAravatIyaM sAma gautvA yjeteti| patra sannidhibalAt etasmaivetyetacchandAcca agniSTa guNaphala vidhiriti pUrvapace siddhaantH| yadyaniti revatI. nAmaka prApniH sthAnadA pariprAptAsa revatISu vAravantauyasAmasambandhAt pazurUpaphacamiti For Private And Personal
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal 23 guNaphalavidhiH sambhavet vAkyabhedAbhAvAt / parantu aniSTuti revatosambandha eva na prApyate / evaJca niSTuti revatI sambandhastAsu ca revatISu vAravantIya sambandhastasmAcca phalamiti vidhAtavyam / tadA vAkyabhedApattirataH karmAntaravidhireva pazukAmo revatISu vAravantoyaM sAma gautvA yajeteti / tathAca bhASyakAraH, na hyetasya revatyaH santi yAsu vAravantIyaM bhavet / tatra revatyo bhavanti tAsu ca vAravantIyaM vidhIyate iti vAkyaM bhidyetetyuktam / nanu revatyAkhyaggaNAntagauyamAnavAravantIya sAmakaraNatvena yAgAzritena pazuM bhAvayediti vidhAnAnna vAkyabhedasambhava: / homAzritana dadhikaraNatvenendriyaM bhAvayeditivat / yadi tu tathAvidhasAmakaraNatvasyApyaprAptatayA vidheyatvAt vidheyabhedena vAkyabheda Avazyaka ucyate, tadA daghno'pi homakaraNatvasyAprAptatvena vidheyatvasambhavAt tatrApi vAkyabhedI durvAra iti cenna / dadhna drava sAmmro yAgakaraNatvasyAsambhavAt / tathAhi sAmmro na yAgAzritatvaM kintu tadaGgabhUtastotrasambaddhatvam / aGgahAreNa satyapyupakArakatve cAzrayAzrayitvaM na sambhavatIti dRSTAntavaiSamyam / devatoddezena dravyatyAgarUpasya yAgasya dravyadevatAghaTitatayA dRSTAnte dravyasya dadha karaNatvasya homAzritatvaM sambhavati / yadi tu paramparayA sAmmrI mantrasya yAgopakArakalena yAgasAdhanatvaM manyate tatrocyate / homasya dravyadevatA sAdhanakatayA yasya kasyacidravyasya homakaraNatAyA AvazyakatvAt dano'pi karaNatAyA: zAstramantareNApi lokAdeva praptirdRSTAnte phalamAtraM vidheyam / ataH padArthasafvidhAnAbhAvAdekameva vAkyam / na ca tarhi dadhnA juhotItyatrApi dadhnaH prAptatvenAvidheyatvAt homasya ca tathAtvA vAkyasyAnuvAdatvApattistasya guNavidhitvasiddhAntabhaGgazca syAditi vAcyam / daH prAptatve'pi bAvazyakatvenAprAptatvenAvazyakAGgatvena vidhAnAvidheyatvopapatteguNavidhitvopapattezva / danendriya kAmasyetyaca tu danI nAvazyakAGgatvena vidhAnam / yena dravyAntaramapahAya davA hayate / yena iyate tasyendriyaM syAditi pAcikabhAvenaiva vidhAnAt / ato na tasya vidheyatvam / prakRte tu revatImadhyapavyamAnavAravantIyasAmo yogasAdhanatAyAH zAstramantareNAprApyatayA vidheyatvAvazyambhAvena guNaphalobhayavidhAnAddAkyamedI bhavatyeva / tathAca nyAyamAlAyAm -- phala. "danI homajanakatvaM na zAstreNa bodhanauyaM takha lokato'vagantuM zakyatvAt / sambandha eka eva zAstrabodhya iti na tatra vAkyabhedaH / iha tu revatyagAdhAravAravantoyasrAtro agniSTutkarmmasAdhanatvaM phalajanakatvacetyubhayasya zAstragamyatvAdubbA vAkya bheda" ityuktam /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 24 . nyAyaprakAzaH sambandhe agniSTomasambandhe phalasambandhe ca vidhIyamAne vAkyabhedAdbhAvanopasarjanaM bhAvanAntaraM vidhIyate ityuktam / tasmAt prApta home nobhaya vidhAnaM smbhvti| nApi homAntaraM vidhI. yte| gauravAt prakRtahAnAprakRtakalpanAprasaGgAt matvarthalakSaNAprasaGgAcca / nanvevam agniSTutsannidhau etasyaiva revatISu bAravantIyaM sAmeti zrutau prakrAnsavAcinA esachabdena agniSTatparAmarzavirodha iti cenn| pratheSa pAyurityAdivadetacchabdasya prakrasyamAnavidheyakIparatvAt / tasmAdyAgAnta rameva, na tvagriSTutI guNavidhiriti siddhm| revanIsambandha ityAdi / yadyapi revalpagAdhAravAravantIyasya aniSTutsambandhaH phalasambandhati vidheyaDyApAdanameva samucitaM pratibhAti tathApi revatISu RkSu vAravandauyasAbI'nAmAnAt tatra tasambandha syAprasiitayA puruSaprayatna sAdhyatvAt tasthApi karca vyatvena vidhAnAvazyambhAvAt sambandhatrayasyaiva vidheytvmaapaaditm| aniSTomasambandha aniSTa sambandhe / agniSTuto'pi gaunnaagrissttomvaanggokaaraat| vAkyabhedAt agriSTuti revanauyaM caH paThet bAsu ca vAravantIyamagniSTomasAma gAyet tena ca pazuM bhAvayedityevaMrUpAt / bhAvanIpasajjanaM guNabhAvena bhaavnaayaamnvitm| bhAvanAntaram agriSTuditarapradhAnIbhUtayAgAtarakaraNikA bhaavnaa| vidhIyata iti / tathAca pacakAmI revatISu vArayantIyaM jyotiTImasAma kRtvA etena rajateni karmAntaraviSayakapradhAnavidhau kRtyeti karotinA bhAvanAvayamAt pAkhyAbena ca bhAvanApratauve revaloSu bAravantIyasAmabhAvanAprayuktena yAgavizeSeSa pazuM bhAvayediti bodhaH / tasmAt kvacidekalAdisaGkhyA vidhAne kvacicca mantrAdisambandhavidhAne ca vAkyabhedApAdanena prApta karmaNIvyatra guNapadassIpalakSaNatvAvazyakatvAt / ubhayavidhAnaM dadhidravyasya indriyaphalasya cetyetayoIyoH padArthayorvidhAnam / manu revatISu vAravantIyaM kRtvA yajevetyaveva dakSendriyakAmasya juhuyAdityatrApi vAkyabhedabhayAt pradhAnakAntaravidhAnamasvityata Aha nApIti / gauravAt pradhAna vidhyantarakalpanAgauravAt karmAntarakalpanAgauravAcca / prakRtahAneti / agrihotrahImaprakaraNIyatve'pi tddhaaniH| kasyApi aprakRtasya yAgAntarasya kalpanA / tayoH prasaGgAdivyarthaH / matvarthalakSaNeti / dadhihImayo: sAmAnAdhikaraNyenAnvayAya dadhimatA hominendriyaM bhAvayediti matvarthalakSaNAprasaGgAdityarthaH / For Private And Personal
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| . nApi dadhyeva kevalaM karaNatvena vidhIyata iti yuktam / kevalasya vyApArAnAviSTasya karaNatvAnupapatteH / kartavyApAravyApyatvaniyamAt karaNatvasya / kiM tarhi vidhIyata iti cet dadhneti tRtIyayopAttaM ddhikrnntvm| phalabhAvanAyAM karaNatvena vidhiiyte| pratyayArthatvena dano'pi tasya prAdhAnyAt / evaJca dadhikaraNavenendriyaM bhAvayediti vAkyArthaH / karaNatvaJca kiM _ vidhIyate pratipAdyate / kevalasya dana: karaNatvena vidhAnasyAyuktatve hetumAha kevalasyetyAdi / vyApArAnAviSTasya kartRvyApArarahitasya / vyApArAnAviSTasya karaNatvAnupapacau hetumAha kartRvyApAreti / karNadhaunavyApArAbhAvavadattitvaniyamAdityarthaH / aya. mAzayaH / karaNatvaM vyApAravatkAraNatvam / vyApArahAraNa kriyAjanyaphalanivartakatvamiti yaavt| tacca gRhasthitasya kuThArAdezchedanakriyAjanyakASThAdyavayavavibhAgarUpaphalaniSpAdakatvAbhAvadarzanAt karNadhInavyApAramantareNa na sambhavati / sambhavati tu tathAvidhavyApArasambandhAdeva / tatra ca kartuMrudyamananipAtanakriyAjanya kAThakuThArasaMyogo vyApAraH / iha tu palaukike indriyajanane dadhI dravyasya grahasthita kuThArasyeva karaNatvaM na sambhavatyeva / yadyapi kuThAreNa kASThaM chinattauti laukikavAkye karaNatvAbhidhAnAdeva kuThArakASThasaMyogarUpI vyApAra: pratIyate tathApi dadhendriyaM bhAvayedityalaukikavAkye danaH karaNatvAbhidhAne'pi alaukikendriyajanane dadhI vyApArasya pratyakSAdipramANAgocaratayA krnntaabuddhidurghttaa| vatinA sindhatautivadaprAmANyamevApadyeta vAkyasyeti / tasmAt yasya karaNatvamabhimataM taddarzayitumAha kiM thiiti| dadhikaraNatvaM dadhiniSThaM karaNatvam / phalabhAvanAyAmindriyabhAvanAyAm / nanu prAtipadikArthasya danaH karaNatvamupekSya tRtIyArtha karaNatvastha karaNatvAGgIkAre kiM vaujamityavAha pratyayArtha tveneti| dano'pauti / praatipdikaarthddhypekssyetyrthH| prAdhAnyAditi / da ti padena dadhiniSTha karaNatvapratItau danI vizeSaNatayA karaNatvasya tu vizeSyatayA bhAnAditi bhaavH| dadhikaraNatvasya karaNatvavidhAne vAkyArthaM darzayati evnyceti| nanu yadi phalabhASamAyAM dadhi na karaNaM kintu tatkaraNatvameva karaNaM tarhi tatkaraNatvaM kiM. sambandhi ? karaNatvasya sasambandhikatayA sambandhivizeSasAkAcatvAdityAha karaNatvaJceti / For Private And Personal
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 26. nyaayprkaashH| pratiyogikamityapekSAyAM savidhiprApto homa prAzrayatvena samba. dhyte| tatazca siddho dhAtvarthasyAzrayatvenAnvayaH / - prakatamanusarAmaH / tasiI dhAtvarthasya na karaNatvenaivAnvaya iti| kiM tarhi kvacit karaNatvena kvacit sAdhyatvena kvacidA. zrayatveneti / guNavidhau ca sAdhyatvenaivAnvayaH sambhavatIti na matvarthalakSaNayA prayojanam / kiJca guNavidhau matvarthalakSaNAyAM kiMpratiyogikaM kiMsambandhi / sannidhimApta: juhuyAdityanena sAnidhyAdupasthitaH / pAzrayakhena karaNabhAvAspadavena / yasminnAzaye tasya karaNatvaM tattveneti yaavt| tathAca homAzritaM yat dathi niSThakaraNatvaM tenendriyaM bhAvayediti paryavasito'rthaH / manu yAge'pi kathaM dadhaH karaNatvasambhavaH / vyApAramantareNa karaNatvAsambhavAditi cetra daneti tRtIyayA karaNatvolakhamukhena dadhiyAgasambanvarUpavyApArasthApi pratipAdanAt / yAgasa dravyadevatAsAdhanakatvAvazyakatvena dadhiyAgasambandhasya supratItattvAcca / nanvevaM dadhiniSTakaraNavasApi bhaavnaakrnntvmnuppnnm| tasyApi vyaapaaraanuplbdheH| na hi dazI dhAgasambandhakhe va tatkaraNatvasa bhAvanAsambandhaH sambhavatIti cetadapi na, dadhI yAgakaraNatvajanyasthAdRSTavizeSarUpavyApArasya sugamatvAt / tathAca kevalAddadhI nAdRSTavizeSI bAyate yastha vyApAratvamaGgIkRtva bhAvabAyAM karaNatvaM mantavyam / yadA tu dano yAga karaNatvaM jAyate tadaivAlaukikakriyAsambandhenAdRSTavizeSa utpadyate bhatI dadhikaraNatvasyaiva khajanyA. dRSTavizeSarUpavyApAravatayA bhAvanAbhAvyendriyanirvartakatvarUpabhAvanAkaraNatvaM sUpapanna na punaH kevalasya dadha iti sarva nirupadravam / __ prakavaM dhAtvarthasya bhAvanAyAM krnntvenaanvyniymvybhicaarm| panusarAmaH upasaM. iraamH| upasaMharati tadivi / anvayasya nAnAprakAratvaM darzayitumAi kimiti / anvayasya kimpakAratvamityarthaH / kvciditi| pradhAnavidhI karaNatvena / guNavidhI sAdhyatvena / guNaphalavidhAvAzrayatvenetyarthaH / iti evaMrosyAnvayasya viprakAratvAt / na mtvrthlkssnneti| somena yajetyasya pradhAnavidhitvAGgIkAre yA matvarthalakSaNA sambhAvyate mA nevi puurvpkssopsNhaarH| nanu vidhAne vAnuvAde vA yAga: karaNamiSyata ivi vAttikokterbhavadabhimataguNavidhAvapi mavarthapakSaNAvazyakauvi kathaM matvartha lakSaNAyA niSyayojanavamucyata ityata pAha kiceti / For Private And Personal
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH | Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir guNasya dhAtvarthAGgatve kiM mAnamiti vaktavyam / na tAvat zrutiH / Hedicatri aatyA tirmatvarthasyaivAGgatve mAnaM syAt / na guNasyAGgatve / samabhivyAhArAtmakaM vAkyamiti cet tat kiM svatantrameva mAnamuta liGgazrutI kalpayitvA / nAdyaH balAbalAdhikaraNavirodhAt / tatra hi vAkyaM liGgazrutI kalpayitvA aGgave mAnamityuktam / dvitIye pratyacAM zrutimutsRjya zutyantarakalpane tasyA eva kA AvRttikalpane vyarthaH prayAsaH samAzritaH syAt / viziSTavidhau cAgatyA tadAzrayaNam / iti vaktavyam ityasyottaraM vaktavyaM, guNavidhitvapace'pi matvarthalacaNAvazyakatvAbhimAnineti zeSaH / tathAca guNavidhau matvarthalacaNAyAM guNasya dhAtvarthAGgatvameva na syAditi bhAvaH / tatrAdau zruterbhAnatvaM nirAkaroti na tAvaditi / zrutirvibhaktirUpA viniyoko zrutiH / matvarthalacaNAyAM satyAmiti zeSaH / tRtoSA zrutiH datyAditRtIyAvibhaktiH / matvarthasyaiva guNasambandhasyaiva / ekavAravyavacchedyamAi neti / guNasya dadhyAdiguNasya / caGgake dhAtvarthAGgale, mAnamityanuSaGgaH / zrutermAnatvAsambhave'pi vAkyameva mAnamityAha samabhivyAhAriti / zeSazeSibodhakapadayoH sahoccAraNamityarthaH / tadapi dUSayituM vikalpenA pRcchati tat kimiti / tadAkyam / svatantraM mAnAntara nirapecam / 1 svatantrapramANatAM nirAkaroti nAya iti / balAbaleti / zrutiliGgavAkyaprakaraNasthAnasamAkhyAnAM virodhe paraparasya daurbalyAdhikaraNe / kathaM virodha ityavAha taya hoti / arre vAkyasya svatantrapramANa tevAsiddheti bhAvaH / bhavatu dditIyaH paca evAGgIkArya ivyata Ahna dvitIye iti / pratyaca danityAdau zrUyamANAm / zrutiM tvatIyAzrutim / vyarthaH prayAsa iti / datyAdI zrUyamApatatIyAsutyaiva dadhyAdermu Natvasiddhau sambhavantyAM dadhyAdipade matvarthalacaNAGgIkAreNa dadhyAderguNatvAbhAvaprasaktau tatsAdhanAya danA juhotauti vAkyAntaraM kalpayitvA' taddaTakaTatauyArUpazrutyantarakalpane, pratyakSavidhighaTikAyA ekasyA eva tRtIyAyA AvayAnvayamaGgIkRtya dadhimatA homena phalaM bhAvayet danA ca homaM bhAvayedityarthadayakalpane vA, prayAsAzrayaNaM nirarthakamiti bhAvaH / viziSTavidhI guNaviziSTapradhAnavidhau / dure astrotramarntaraM na zrUyate taka guNavizeSaviziSTayAgavidhizrutau tasyaiva guNaviziSTapradhAnavidhitvAbhyupagamAvazyakatvAt manvartha For Private And Personal
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 28 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kiJca bhavatu zrutyantarakalpanaM tathApi tatsahatataH pratyakSa eva vA vidherdhAtvarthAGgatvena guNaM vidhatte, uta kalpitaM vidhyantaram / kalpitamiti cetra, zrutavidhervyarthatvApatteH / na hi tena tadA guNo vidhIyate / kalpitavidhyantarAGgIkArAt / nApi dhAtvartha:, tasya ca vacanAntareNa vihitatvAt / atha zrUyamANa eva vidhiH kalpitazrutimahato dhAtvarthAGgatvena guNaM vidhatta iti cet, tarhi tatra kathaM dhAtvarthasthAnvayaH / karaNatveneti cetra, anvayAnupapatteH / na hi sambhavati danA homena cetyanvayaH / sAdhyatvenaivAnvayo dadhnA homaM bhAvayediti caitra, tathA satyanuvAde'pi dhAtvarthaH karaNatvenaivAnvetItyetadupecitaM lakSaNayA anvayaM sampAdya dukhasya dhAtvarthAGgatvasampAdanAyAgatyA pUrvoktaprayAsAzrayaNam / prakRte tu jyotiSTomena yajetetyutpattividhiprApteH somena yajetevyasya guNavidhitvAGgIkArepapapattau kathaM tathAvidhaprayAsa zrAzrayaNIya iti bhAvaH / zrutyantarakalpane'pi tasyAM kalpitazrutau yadi dhAtvarthasya karaNatvenAnvayeo'GgIkriyate tadA vAkyabhedApattiH / yadi tu tatra sAdhyatvenAnvayeo'bhyupeyate tadA dhAtvarthasya karaNatvenaivAnvaya iti pratijJAhAniH / tAnau svIkRtAyAM pratyacazrutAveva sA pratijJAhAniH khIkriyatAm calaM zrutyantarakalpanenetyAha kizcetyAdinA / matsataH kalpitazrutyanta ra saGghakRtaH, vidhirdanA juhotItyAdiH / dhAtvarthAGgatvena homAGgatvena / guNaM dadhyAdikam / antyakalpamAzaGkate kalpitamiti / zrutavidheH dadhA juhotauti pratyakSa vidheH / vyarthatvApatteH vidhAyakatvAbhAvena niSprayojanatvApatteH / nanu mA bhUguNavidhAyakatvaM kintu dhAtvarthahImavidhAyakatvAdeva sAphalyamasya syAdityata zrAha nApIti / dhAtvartha iti / tena vidhIyata ityanuSaGgaH / tasya dhAtvarthasya / vacanAntareNa pradhAna vidhinA / zradyapacamidAnIM nirAkartumAzaGkate atheti / kalpitazrutIti / vAkyAntarakalpanayA cAvacyAnvayakalpanayA vA prAptatRtIyAyutItyarthaH / anvayAnupapattI hetumAha na hoti / dadhA homena ceti / bhAvayediti zeSaH / vAkyabhedApatteriti bhAvaH / upecitamiti / 1 For Private And Personal
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 28 syaat| vivakSitavAkyArthazca vinaiva matvarthalakSaNayAGgIkRtaH syAt / tasmAnna guNavidhau na mtvrthlkssnnaa| yatta vidhAne vAnuvAde beti vArtikaM tatpratItimavalambA, na vstugtim| tathAhi yAvaddhi agnihotraM juhuyAditi vAkyaM naalocyte| kevalaM danA juhotIti vaakymaalocte| tadA SaSThAdyanyAyena homasyAbhAvyatAM jAnatAM pratipadAdhikaraNabhAvArdhAdhikaraNavAsanAvAsitAnAM bhavatyetAdRzI matiryaddadhimatA hoMmeneSTaM bhAvayediti / pratipadAdhikaraNe hi somena yajetetyAdiSu kiM. guNadhAtvarthayoH phalabhAvanAkaraNatvenAnvayaH uta ekasyaiveti sandiA pradhAnasambandhalAbhAt vinigamanAvirahAca sarveSAM phalabhAvanAkaraNatvenAnvayamAzaya lAghavAdekasyaiva bhAvanAkaraNatva anAdRtaM sthaadityrthH| kalpitavidharapi aGgavidhitvAvizeSAditi bhAvaH / yadi tu. guNavidhAvapi dhAtvarthasya karaNatvenaivAnvaya iti svAbhimatasiddhAnta idAnImupekSyate tadA somena yajateti vAkyasya. guNavidhitvapakSe'pi anupapacyabhAvAllakSaNAmantareNApi madivazivo'rtho bhavatAvazyamaGgIkRtI bhavedityAha vivakSiteti / guNavidhau matvaryalakSaNAvAdaM nirAkRtyopasaMharati tasmAditi / nanu vidhAne vAnuvAda vA yAga: karaNamiSyata ityasya vArtikasiddhAntasya tarhi kI viSaya ityata Aha yaciti / pratItimApAtataH pratItim / vastugatiM vAstavikI pratItim / tadevopadarzayati tathAhauti / vAkyaM pradhAnavidhiH / SaSThAdyanyAyena SaSThAdhyAyaprathamapAdauyaprathamAdhikaraNena / / homasthAbhAvyatAmiti / tatra svargAdiphalasyaiva bhAvyatvasiddhAntanAditi bhaavH| pratipadeti / dvitIyAdhyAyaprathamapAdIyaprathamAdhikaraNa. eva pratipadAdhikaraNaM bhAvArthAdhikaraNaJca bhASyakArAdibhirdarzitam / lahAsanayA tadarthajJAnananyasaMskAreNa | vAsitAnAM saMskatAnAm, jAtasaMskArANAmiti yAvat / nanu tanadadhikaraNe kiM siddhAntitam / yenaH bajJAnajanyadRr3hatarasaMskAravazAt guNavidhAvapi tattaguNavatA yAgeneSTaM bhAvayediti pratItijhaTityudetItyatastaddarzayati pratipadAdhikaraNe hauti| ukta hitIyAdhyAyaprathamAdhikaraNe. pArthasArathimizrAdibhiH / For Private And Personal
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| mityuktm| bhAvanAkaraNatvaM hi bhaavnaabhaavynirvrtktyaa| bhAvyaJca svargAdi nAdRSTamantareNatyanekeSAM karaNatve anekAdRSTakalpanAprasaGgAt / tasmAdekasyaiva karaNatvam / yadApyekasya tadApi kiM dravyaguNayoH phalabhAvanAkaraNavamuta dhAtvarthasyeti bhAvArthAdhikaraNa sandiA dravyaguNayoreva bhAvanA. krnntvm| bhUtaM bhavyAyopadizyata iti nyAyAdityAzaya dhAtvarthasyaiva bhAvanAkaraNatvaM padazruterbalIyastvAdityuktam / atazca siddhamatadAkyAntarAnAlocanadazAyAM guNavidhAvapi dhAtvarthasya karaNatvAzaGkAyAM guNapade matvartha lakSaNeti / yadA bagnihotraM juhotIti homavidhAyakaM vAkyAntaramAlocate tadA homasya vAkyAntareNaiva vihitatvAt taduddezana guNamAtra vidhIyata ityAlocanAnna mtvrthlkssnnti| ataevotaM pArthasArathimizrarAdhArAgnihotrAdhikaraNa / phalato guNavidhirayaM na pratItita iti / __ yahA etahArtikamadhikAravidhyabhiprAyam / udbhidA yaja bhAvArthAdhikaraNe hitiiyaadhyaayprthmaadhikrnnshessaaNshe| bhUtaM drvyaadi| bhAvyAya phalAya / ityuktamiti / zAstra dIpikA kArAdibhireveti zeSaH / tathAca zAstradIpikAyAM siddhaantkaarikaa| bhAvanaiva hi bhAvyena phalenAnvetumarhati / dhAtvarthaH karaNaM taca lAghavAt sannikarSata: // iti / etaddAkyeti / agnihotraM juhuyAditi pradhAnabhUtavidhivAkyAnnaretyarthaH / guNapadai dadhyAdipade / bhAghArAgrihotrAdhikaraNe AghArAdyapUrvatAdhikaraNe dvitIyAdhyAyahitoyapAdAracite / * nanvadUradarzinAM mAdRzAmeva dadhA juhItItyAdAvApAtataH sambhavati dhAtvarthasya krnntaaprtiitiH| na punarvArtikakArANAM shrutimiimaaNsaapaardrshinaam| salkathamanuvAda yAgasya karaNatvamiti taduktAvApAtikapratItivarNanamityata pAha yati / adhikArati / karmajanyaphalakhAmyabodhakaviSyabhimAyamityarthaH / tadabhiprAyakave hetumAha udbhideti| pratha For Private And Personal
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 31 tetyAdInAmadhikArAt / tatra hi yAgo vidhIyatAmutpattivAkyasiho vAnUdyatAmubhayathApi karaNatvenAnvayAt tRtIyAntasya tahAcitvam / anyathA anvayAnupapatteriti / tasmAduNavidhau / vinApi matvartha lakSaNayA anvayopapatterna matvartha lakSaNeti / atazca mAdhyAyacaturthapAde udA yajeta pazukAma ityAdI uGgidAdizabdAnAM karmanAmadheyatAdhikaraNa evaM vidhAne vAnuvAde veti vArttiko nerityAzayaH / yadyapi uhidA yajeta pazukAma ityAdInAM yathA karmajanyaphalasvAmya bodhakatvenAdhikAravidhitvaM tathA aprAptakarmavidhAyakatvena utpattividhitvamapItyutyattatyadhikAravivitvam / jyotiSTomena svargakAmI yajetetivat / tathApyadhikAra vidhitvAvizeSAt tadupakramavArttikavAkyasya padhikAra vidhitvamattamam / nanUGgidA yajeta pazukAma ityAdInAM tattannAmakayAgavizeSavidhAyakatvAnnAnuvAdatvamityata Aha tatreti / teSu adhikAravidhiSu madhye ityarthaH / yogo vidhIyatAm uDidA yajeta pazukAma ityAdividhibhiH / anUdyatAM vasante brAhmaNo'gnimAdadhIta | graubhe rAjanya: / zaradi vaizyaH / varSAsu rathakAra zrAdadhItevyAdividhibhiH / ubhayathApi yAgavidhAyakatve tadanuvAdakatve vA / karaNatvenAnvayAditi / yAgasyeti zeSaH / tadAcitvaM karaNatAvAcitvam / anyathA ubhayacaiva yAgasya karaNatvAnaGgIkAre / anvayAnupapatteriti / tathAca udbhidA yajetetyAdaya utpattyadhikAraviSayI vidhAnapadenoktAH / vasante brAhmaNo'gnimAdadhItetyAdayaH kevalAdhikAravidhayastu anuvAdapadenAbhihitAH / tatra utpattyadhikAravidhiSu yAgasya karaNatvAnaGgIkAre anvayAnupapattiH spaSTaiva / kevalAdhikAravidhiSu tu utpattividhi prAptayAgasya karaNatvamanaGgIkatya yadi vasantakAlaviziSTo brAhmago'gnyAdhAnaM bhAvayediti yAgasya bhAvyatvaM manyate tadA teSAM karmmajanyaphalabhoktRtvApratipAdakatayA adhikAra vidhitvameva vyAhanyeta / tasmAdeSAadhikAra vidhitvopapattyarthaM vasantakAlAvacchinnajIvanavAn brAhmaNo'gnyAdhAnena phalaM bhAvaye - divyavazyameva vaktavyam / prakArAntareNAnvayAsambhavAditi bhAvaH / For Private And Personal guNavidhAvapi matvarthalacayAvazyakauti yadApAditaM tadApattinirAsamupasaMharati tammAditi / nanvevamapi somena yajetetyatra na viziSTavidhAnaM gauravAnmatvarthalacaNApAtAcca / kintu danA juhototivat guNamAtravidhAyakatvamastvityAdigranyena kRtaM pUrvapacamApattinirAsena dRr3hokalya idAnImupasaMharati atazceti /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzaH / somena yajete tyatra na viziSTavidhAnaM kintu guNamAtravidhAnam / yAgastu jyotiSTomena vargakAmo yajetatyasmin vAkye vidhIyata iti yuktam / anyathA matvarthalakSaNApatte riti / atrocte| yadyapi yAgohezena somavidhau na mtvrthlkssnnaa| tathApi yAgasyAprAptatvAt somena yajetetyatra na yAgoddezena somavidhAnaM smbhvti| na ca jyotiSTomenetyAdinA prAptatvAttadudde zena guNamAtra vidhIyata iti vAcyam / tsyaadhikaarvidhitvenotpttividhitvaanupptteH| kammakharUpamAtrabodhako vidhirutpattividhiH / tena ca vihitasya kammaNaH phalavizeSasambandhamAtramadhikAravidhinA kriyte| phalavizeSasambandhabodhakasyAdhikAravidhitvAt / yathA Agneyo'STAkapAlo bhvtiiti| etadihitasya kammaNaH phalavizeSasambandhamAtraM darzapaurNamAsAbhyAM svargakAmo yajeteti vAkyaM vidhtte| tasyAdhikAravidhitvaM notpattividhitvam / sthAdetat darzapaurNamAsAbhyAmityetasya notpattividhitvaM smbhvti| Agneyo'STAkapAla ityAdivAkyAnarthakyApatteH / nizcidrIkRte'pi tasmin pUrvapakSe siddhAntamAha patrIcyata iti / nanu jyotiSTomena yajete tyasyAdhikAravidhile kthmutpttividhitvaanuppttiH| ubhayarUpatvAttasyetyata utpattyadhikAraviyoH svarUpaM pratipAdayati krmvruupmaatretyaadi| tena utpattividhinA / utpattyadhikAravidhyorudAharaNamAha yayeti / bhAleya iti| idacca utpattivAkyam / dravyadevatAbodhakatayA karmasvarUpamAtrabodhakatvAt / phalasambandhamAcamiti / svargakAmapadeneti shessH| darzapaurNamAsAbhyAmitya syobhayavidhitvAGgau kAre trAgneyo'STAkapAla ityasya vaiyryprsgaat| darzapaurNamAsAbhyAmityasyAdhikAravidhitvameva yuktam / jyotiSTomavAkyasya tu utpattya dhikAravidhitvAGgIkAra na kasyApi vaiyarthamiti pUrvapacI zakate syAdetaditi / For Private And Personal
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzaH / 35 nahi tena tadA kamma vidhIyate / tasya darzapaurNamAsAbhyAmitya. nena vihitatvAt / nApi guNavidhAna sambhavati / prApta kammaNi anekaguNavidhAne vaakybhedaaptteH| ata Agneyo'STAkapAla ityasyotpattividhilaM darzayoNamAsAbhyAmityasya cAdhikAravidhivaM yuktam / jyotiSTome netyasyAdhikAravidherudbhidA yajata pazukAma ityAdivadutpattividhile svIkriyamANa na ksycidaanthkym| somena yajetetyasya guNavidhitvAt / yAgoddezena somamAtravidhAnAJca na vAkyabheda iti cenmevam / yadyapi somena yajetetyatra lAghavAna vAkyabhedastathApi jyotiSTomenetyasmin vAkye kakharUpa tasya phalasambandhe ca vidhIyamAne gauravalakSaNo vaakybhedo'styev| somena yajetatyetahAkyavihitakamrmaNa: phalasambandhamAtravidhAne tdbhaavaat| udbhidA yajetetyatra tu vacanAntarAbhAvanAgatyA tadAzrayaNam / manvAgne yo'STAkapAla ityAdinA yAgI vidhIyatAM kathamAmarthakyamityata Aha nahIti / athAgne yo'STAkapAla ityasya guNavidhitvaM sthAdityata Aha nApIti / aneka guNeti / agnidevatAyA aSTAkapAlasaMskRtahaviSazcetyetadguNahayavidhAne ityarthaH / nanvAgneyo'TAkapAla ityasyAnarthakyavat prakRte somena yajetetyasyAnarthakyApattirityata Aha sImeneti / guNa. vidhitvAt gunnvidhitvaanggiikaaraat| pAneyavAkyavadatra guNaiyavidhAnaM nApasatItyAha somamAtreti / siddhAntau nirAkaroti maivamiti / somavAkye ekamAtraguNavidhAnAt vAkyabhedAbhAve'pi jyotiSTomavAkye vidheyahayApAtAgauravamiti bhaavH| gauravalakSaNa iti| na vAkyagauravaM kinvarthamauravamiti bhAvaH / nanu svamate kathaM tagauravaM pariharaNIyamityavAha somena yajeteti / tadabhAvAt tathAvidhagauravAbhAvAt / gatyantarAbhAvAdeva kvacittathA. viSagauravAjokAra ityAha udbhideti| vacanAntarAbhAvena utpttividhyntraabhaaven| . For Private And Personal
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| naca somena yajetetyatrApi kammakharUpe guNe ca vidhIyamAne vAkyabhedaH syAditi vaacym| zrUyamANana vidhinA guNasyAvidhayatvAt / vizeSaNavidherArthikatvAt / sarvatra hi viziSTavidhau vizeSaNavidhirArthikaH / jyotiSTomenetyasya tUtpattividhitve kammasvarUpa phalasambandhazceti zrUyamANanaiva vidhinA vidhA. tavyamiti sudRr3hI gauravalakSaNo vAkyabhedaH / yathAhuH / zrotavyApAranAnAve zabdAnAmatigauravam / ekoktyavasitAnAntu nArthApakSo virudhyate // iti / nanvevaM somavAkye'pi bhavanmate tathAvidhagauravaM svAdisyApattiM nirAkarIti na ceti / karmasvarUpe iti / bhavanmate tasthItpattividhitvAditi bhaavH| zrUyamANena guNavidhAyakavayA zrUyamANena / sathAca guNo na guNavidhAyakatvena rUpeNa zrUyamANavidhiyoSitaH, kintu sadguNaviziSTa karmavidhAyakatvena rUpeNa zrUyamANavidhiyodhita iti bhaavH| manu yadi guNavidhAyakI vidhirna zrUyate tadA kathamasya vidheyatvamityata bhAi vizeSaNavidheriti / gunnvidhrityrthH| pArthikatvAt tAtparyogatatvAt / tathAca guNaviziSTakarmaNo vidheyatve guNasyApi vidheyatAvacchedakatayaiva vidheyatvamiti bhAvaH / na kevalaM somavAkye kintu sarvacaiva vizeSaNavidhirArthika ityAta sarvatra hauti / nanu jyotiSTomavAkyasyotpatyadhikAravidhitvAGgIkAra'pi panyataravidherArthikatve ubhayavidhAnaM na gauravAyatyatrA jyotithomavyasyeti / ayamAnaiveti / tathAca bhavatAM mate tasmobhavavidhitvAGgIkArAt jyoniSTomAkhyena yAgeva bhAvayediyutpatividhinA bodhite tena yAgena varga bhAvaye dityadhikaar'ichilaa niighinghir'r' aar`kssaa mullithiyjiighinmini r'uuchii gauravalakSaNI vAkyabheda iti bhAvaH / paka vArSikakArasammatimA ythaahuriti| zrauteti / zabdAnAM zrautamyApArasya javaNendriyana-yajJAnasya nAnAtve atigauravam / yadi vidhiyAkya ghaTakazabdA pAtattivazAdavAraM vAraM yUyante tadA gauravAsiraka iti taatprym| eksi| ekayA uktyA pavasitAnAM samAptAnAm amAchattAnAmivi yAvat / zabhAnAm arthena tAtparyeNa kasyacita padArthasyApa pAvirbhAvanaM na virudhyata ityarthaH / jyotiSTomavAkyasyobhayavidhitve jyoti For Private And Personal
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyamakA na ca somena yajeteyasyotpattividhile yadyapi na vAkya bhedastathApi matvarthalakSaNA syAditi vAcyam / tasyAH svIkriyamANatvAt / lakSaNAto vAkya medasya jghnytvaat| lakSaNA hi padadoSo vAkyabhedastu vAkyadoSaH / padavAkyadoSayomadhye pada eva doSakalpanAyA ucittvaat| guNa banyAyyakalpaneti nyAyAt / ataeva jAtaputraH kRSNa kezo'gnImAdadhItatyatrAdhAnAnuvAdena jAtaputtratvakaSNakezatvavidhAne vAkyamedAt padahayAbhyAmavasthAvizeSo lakSyata ityuktam / tasmAt vAkyabhedaprasaktI lakSaNaiva khiikaaryo| tasmAt somena yajetetyayamevotpattividhina jyotissttomenetyym| gauravalakSaNavAkyabhedApatteH / kiJca somena yajetetyatra yAgavidhAne zrutyarthavidhAnaM syAt / - Tomena bhAvayet jyotiSTomena kharga bhAvayedi tye kasyaiva vAkyasya diHzravaNakatamarthacayaM gauravAt viruddhm| somavatA yAgena bhAvayedityAdau tu majaducaritAdeva vAkyAta somaviziSTayAgakamArthA vidheyasya praaptiH| tatra somasyAGgabhAvI parvAcita iti na vivadhyata iti bhaavH| idAnoM matvarthalakSaNAdISApattimiSTApattyA pariharati na ceti / lakSaNAkhaukAre hetumAha lakSaNAta iti / jaghanyatvAt gatyantarAbhAvenAzrayaNIyatvAt / hetumAha lakSaNA hiiti| pada eva doSa kalpanAyA iti| pddossaagokaarvetyrthH| tatra pramAemAha guNe viti| pAkAjAdimatyadakadambasya vAkyatayA ekaikapadasya vAkyaghaTakatvena muzavAditi bhAvaH / ateveti| vAkyabhedApekSayA lakSaNAyA laghutvAdevetyarthaH / pdyaayaamiti| etanmate vAkye'pi lakSaNAGgokArAt gambhIrAyAM nadyAM dhISa ityatra yathA mammIrApadanadaupadarUpapadaya samudAyasya gambhauranadautaure vakSaNA tathA jAtapucapadakaNakezapadayoravasthAvizeSalakSaNeti bhaavH| bhavasthAvizeSo yauvnaavsthaa| matvarthalakSaNAdoSaM nirAatya somena yajetetyasya pradhAgavidhitvasiDvAnsamupasaMharati tathAt somneti| . guNavidhitvAGgIkAre'pi na doSavizeSAnistAratakathaM matvarthalakSapAtI bibheSotyA kizeti / zusyarthavidhAnam ekapadarUpaviniyokta yugyartha vidhaanm| tathAca vibhAva For Private And Personal
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| guNavidhAne tu vaakyaarthvidhaanm| tacca atyartha vidhAnasamprave ayutAm / yathAhuH / __vAkyArthavidhiranyAyyaH zrutyarthavidhisambhave / iti / vAkyArthaH padAntarArtha ityarthaH / jyotiSTomenetyatrApi phalo. hezena yAgasyaiva vidhAnAna vAkyArthavidhAnam / tadutpattividhitvavAdinApi tdnggiikaaraac| tasmAjjayotiSTomenetyayamadhikAravidhireva / api ca kammasvarUpavidhistatra svIkAryoM yatra kammaNo rUpamupalabhyate / yAgasya ca he rUpe dravyaM devatA ceti| somena mAyAM karaNAkAGgiNyAmaka padopasthitayAgasya karaNatve nAnvaye yAgena bhAvayaditi vidhAnamiti bhAvaH / vAkyArthavidhAnam. ekavAkyagatalirdhATatapadetaspadavizeSArthavidhAnam / nathAca ekapadopasthitadhAtvarthayAgasya bhAvanAyAM karaNatvAnvayamutsRjya ekavAkyagatasomarUpapadAntarArthasya karaNatvenAnvayena. somena bhAvayediti vidhAnamiti, bhaavH| bhayuktamitiH / sannihitadhAtvarthamapahAyAsa vihitasomasya karaNatvAnvayAgI kArasyAnyAyyatvAditi bhAvaH / ataevoktaM sannihite buddhirantaraGgeti / atra mImAMsaka sammatimAha yathAhuriti / padAbharArtha iti / liGghaTitapadetaratavAkya ghaTakapadavizeSArtha. ityarthaH / amanmate. jyotiSTomavAko'pi na vAkyArthavidhAnamityAha jyoviSTomavetya caapauti.| yAgasyaiveti / na. padArthAntarasya vidhaanmityevkaaraarthH| sahAkye. yAgetarapadArthasyaH liGarthabhAvanAyAM karaNapenAnvayaHsambhavAditi bhaavH| badaGgIkArAcavi cakArI yAgasyaitra vidhAnAditi prAgukta hetuM smucinoti| tsmaaditi| yasmAt prativAdimate jyotiTomavAkye gauravalakSaNI vAkyabhedaH somavAkye ca vAkyArthavidhAnadoSaH pampanmate. tu sImAvAkye matvarthalakSaNAmAtramiti lAghavaM tasmAdityarthaH / jyotiSTomavAkyasya dravyadevatAnyavaraprakAzakatvAbhAvena. utpatti vidhitvaM na. sambhavatyevabyAha api ceti / karmakharUpavidhiH karmasvarUpabodhakI vidhiH / yAgAtmakakarmaNa: kiM rUpamityavAha yAgasya ceki / dravyazravaNe'pi devatAtravaNAbhAvAt kathaM somavAkA For Private And Personal
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzA yajetetyatra yadyapi devatA nopalabhyate somayAgasyAvyaktatvAt / avyaktatvaJca svArthacoditadevatArAhityam, na tu devatArAhityamAtram / aindravAyavyaM gRhNAtIti vAkya vihitagrahadevatAnAM sttvaat| grahaNAbhirapi devatAbhiH prasaGgato yAgopakArasya kriymaanntvaat| tathApi dravyamupalabhyata eva / tenApi yAgasvarUpaM jJAtuM zakyameva / jyotiSTomena svargakAmo bajetetyatra ca na dravyaM devatA vA shruuyte| atastasyotpattividhitve yAgavizeSajAnaM yAgasAmAnya syAvidheyatvAt / vizeSasyaiva vidheyatvAdityAdilezana syAdato nAyaM karmotpattividhiH / khotpatividhitvaM sambhavatItyata pAha siimeneti| nanu bhavyaktatvaM yadi avyaktadevatAkatvaM naI kathamasya yAgatvaM syAt / devatIddezena TravyatyAgasyaiva yAgapadArthatvAdityanta pAra bhavyaktatvaJcati / svArtheti / svabodha kvaakyaavigtdevtaashuunytvm| ladyAgabodhakavAkyArthI navagatadevatAkatvamiti yAvat / devatArAhityasya avyaktapadavAcyatve somayAmasyAvyaktatvAGgIkAro'nucitaH syAdityAha na viti| aindreti / aindravAyavyam indra vAyudevatAkam / grahaM gTahAtItyarthaH / nanu grahaNoddezyadevatAprAptAvapi yAgasya devatArAhityameva pratIyate ityata Aha grhti| grahaNa sambandhinaubhirityarthaH / prasaGgata: anyatra pravarttanAt / yAmopakArasyA yAgasvarUpasampAdanasya / tthaapiiti| yadyapi devatA nIpalabhyata itynvdhi| dravyaM somarUpam / jyotiSTomavAkyasya 'dravyadevatAnyatarabodhakatvAbhAve'pi. yadyutpattividhitvamaGgaukriyate tadA yAgasvarUpajJAnaM jhaMzasAdhyaM syAdityAha jyotissttiimeneti| yAgavizegheti / yAgavizeSasvarUpajJAnamityarthaH / kezana sthAdityanvayi / klezasAdhyatve hetumAha yaagsaamaanyetyaadi| tathAca yAgavizeSasyaiva jyotiSTomanAmakatvaM yAgasAmAnyasya tannAmakabAnupapatteritya numAnagamyatvAditi bhaavH| vidheyatvAt bodhnauytvaat| ata. iti / dravyadevanAviraheNa yAgakharUpajJAnasya ke zasAdhyavAdisyarthaH / For Private And Personal
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaamH| nanvevamapi agnihotraM juhotItyayamapi homotyattividhirna sthAt, ruupaashrvnnaat| tacchravaNAca danA juhotItyayamevotpattividhiH syaat| tathAcAghArAgnihotrAdhikaraNavirodhaH / tatra hi agnihotraM juhotItyasyotpattividhitvaM dadhA juhototyA. dInAJca guNavidhitvamuktamiti cet satyam / agnihotraM juhotItyatra yadyapi rUpaM nopalabhyate agnihotrazabdasya tatprakhyanyAyena nAmadheyatvAt / tadetadane vakSyAmaH / tathApi tasyotpattividhivaM sviikriyte| anyathA aanrthkyaaptteH| danA juho. tItyasya ca nAnarthakyaM guNavidhitvAt / ato'gnihotraM juhotI. tyayaM karmotpattividhiriti yuktam / jyotiSTomenetyasya ca nAna nanu rUpAvaNe'pi kvacidutpattividhitvaM kvaciJca rUpazrayaNe'pi guNavidhitvaM dRzyate tatra kA gatirityAzazte nanviti / nanu tadubhayavApyasmanmate vaiparItyamevetyAzaGkAmapanetumAra tthaaceti| virodhe hetumAha tatra hauti / tatra dvitIyAdhyAyahitIyapAdavartini tadadhikaraNe ityatra / uktaM bhaassykaaraadibhiH| pAzaGkAnirAkaraNAyAha savyamiti / bannu maItItyarthaH / nanvagnihotrazabdAdevAnidevatAkatva pratItI kathaM rUpAnupalabdhirityata pAra agnihotrazabdasyeti / ko'yaM tatprakhyanyAya ityacAra tadetaditi / utpattividhitvamiti / karmapa: svarUpamApabodhakasyotpatividhitvAt rUpanirdezaneka . nAmanirdezanApi karmaNa: varUpabodhakatvAvizeSAditi bhaavH| anyatheti / nAmaniheMzana kharUpayodhakatvAnaGgIkAre ityarthaH / paanrthkyaapttriti| utpattiviSyAdicaturvidhavidhivizeSeSvanantarbhAvAviSpayojanatvApatterityarthaH / nanu yathA dadhA juhotIyasthotpattividhinvAGgokAra agnihotraM juhotItyasyAnaryakyaM tathAgrihotravidhairutpattividhinvAbhimAne'pi danA juhotIyasya vaiyarthamastrityAzaGkAyAmAha danA juhotItyasya ceti / guNavidhitvAditi / guNavidhiScatarbhUtatvena guNavizeSasamarpakalyA samayInanatvAdityarthaH / manu sahi jyotiSTomavAkyasAyupatividhitvAnIkAre mAnarthakyamAlinyata pAra For Private And Personal
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAvayAsa thaM kymdhikaarvidhitvopptteH| ataH kimarthaM sambhavati rUpavati vAkye kamavidhAne tadrahita tat svIkAryam / kiJca danA juhotItyasya karmotpattividhile payasA juhotItyanenaitatkammAnuvAdena na payo vidhAtuM zakyate utpattiziSTadadhyavarodhAt / utpattiziSTaguNAvaruddhe hi na guNAntaraM vidhIyate / AkAzAyA utpattiziSTenaiva nivRttatvAt / atastenApi viziSTaM kamAntaraM vidheyam / tathAcAne kAdRSTakalpanAgauravam / agni jyotissttomeneti| adhikArati / tasyAdhikAravidhiSvantarbhAvAt phalasambandhArthakatayA sArthakatvAdityarthaH / kimrthmityaadi| rUpavati dravyadevatAnyatarabodhake vAkye somena yajetetyAdau kamma vidhAne vAgasyotpatividhitve sambhavati tadrahite dravyadevatArahite jyotiTomavAkyAdau kimarthaM tat yAgavidhAnaM svIkAryamityarthaH / tathAca rUpanAmbo rUpasyaiva vizeSeNa svarUpAvagamahetutvAt nAmastu sAmAnyatastadavagamaka. tvAt rUpabodhakavAkyasyaiva utpatti vidhi tvaM nyAyyaM na punarnAmavadAkyasya / yathA somavAkyasyotpatti vidhitvaM na jyotiSTomavAkyasya / yatra tu nAmavadAkyasya vaiyadpi va hAkyasyotpattividhitvaM na sambhavati tatra nAmavahAkyasyotpatti vidhitvaM svIkArya na rUpavahAkya sya / yathAgrihotravAkyasyaivotpattiA dhatvaM na ddhivaakaasy| evamunidA yajetetyAdAvapi / tatrApi rUpavahAkAsyotpattividhitvAsambhavAditi bhAvaH / nanu yathA yajamAno yUpa ityatra yU pasya yajamAnavadUrddhavarUpaguNavidhAyakatvaM tathAgnihotraM juhotItyasyApi yAgasyAgrihotranAmakatvarUpaguNavidhAyakatvamastu na vaiyarthya mityata pAha kiceti| utpanauti / utpattividhivihitadadhidravyesa pavarodhAt / yAgasya sadravyokaraNAdityarthaH / atra hetumAha utpatti ziSTeti / hi yasmAt / zrAkAGkSAyAH guNA. kAGgAyAH / utpattiziSTenaiva utpttividhibodhitgunnenaiv| tenApi payasA juhotItyanenApi / viziSTaM dravyaviziSTam / karmAntaraM prdhaankrmaantrm| vidheyamiti / payasA juhotItyasyApi bhavanmate guNavidhitvAsambhavena pradhAnavidhitvApAtAditi bhAvaH / tatra ko doSa ityatrAha tathAceti / anekAdRSTeti / anekaparamApUrvetyarthaH / agni For Private And Personal
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| hotraM juhototyasya tu utpattividhile etahAkyavihitasya karmaNo drayAkAGkAyAM yumapadeva kha lekapotanyAyena danA juhoti payasA juhotItyAdivAkyaM guNA vidhIyante iti nAnekAdRSTa kalpanAgauravam / ataM'gnihotraM juhotItyayamutpattividhiH / payasA juhototyAdayastu guNa vidhaya iti yuktam / somena yajaitetyatra rUpavati vAkya karmotyattividhAne svIkriyamANa na kiJciddaSaNaM pakSahaye'pye kasyAdRSTasya tulytvaat| tasmAdyuktaM somena yjetetymevotyttividhiriti| alamanayA vidhiniruupnnaanugtprpnycniruupnncintyaa| prakRtamanusarAmaH / tasiddha vidhiH prayojanavantamaprAptAthaM vidhatta iti / sa ca vidhizcaturvidhaH / utpattividhirviniyogavidhiradhikAravidhiH pryogvidhishceti| taba kammasvarUpamAtrabodhako alamanayA hotavAkAthotpattividhitve tu naitadivyAha agnihotramiti / karmaNo agnihIvanAmakayAgasya / khalekapote ti / tathAcI tam / braddhA yuvAnaH zizavaH kapotA: khale yathAmI yutpatanti / tathaiva sanveM yugapatpadArthAH paraspareNAnvayinI bhavanti // iti / yuktaM prAgukta yuktisiddham / ayamavetyevakAreNa jyotissttomvaakaavyaaktiH| prakRtaM vidhinirUpaNam / vidhipadArthanirUpaNamupasaMharati sasiddhamiti / vidhiM vibhajati sa ca vidhiriti / caturvidha iti| prAprArthaprApaka tvarUpavidhikhasya sAnugatatve'pi vibhAjakopAdhibhedAt parasparaM bhedH| ato vimAjakopAdhibhedaM pratipAdayitu mAha taveti / teSu vidhiSu madhye iyarthaH / uddeza kramaprAptamutpattividhimAha karma svarUpeti / karmaNo yat svarUpa tanmAtrasya bodhako yo vidhiH sa utpatividhirityarthaH / utpattiH kartavyatayA prAthamika pratItiH / sAca karmaNI nAmanirdezana dravyadevatAtmakarUpaviziSTa karmaniheMzana sambhavati / pataH kabhit For Private And Personal
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzaH / 41 vidhirutpattividhiH / yathAgnihotraM juhotIti / utpattividhI ca kammaNa: karaNatvenAnvayaH / homaneSTaM bhAvayediti / na tu homaM kuryAditi sAdhyatvena / tathA sati sAdhyasya sAdhyAntarAnvayAyogenAdhikAravAkyagataphalasambandho na syAt / karaNatvena vanvaye homeneSTaM bhAvayet kintadiSTamityAkAjhAyAM phalavizeSasambandhI ghaTate / - na cotyattividhAviSTavAcakapadAbhAvena kammaNA iSTaM bhAvayediti kathaM vAkyArtha iti vAcyam / vidhizrutereveSTabodhakatvAt / sA hi puruSArtheSu puruSaM pravartayantI karmaNa: phalasambandhamAtra bodhyti| tasmAdyuktamutpattividhI karma karaNatvenAnvetIti / pataevonidA yajetyAdau hatIyAnta udbhicchabda upapadyate krssmaatriitpaadkH| kaviJca dravyadevatAviziSTakotpAdakaH / tayorabhayorapi karmakha. rUpabodhakatvAdutpattividhitvam / nAmanirdezana dravyadevatAviziSTa karmanirdezena ca karmaNaH sva. rUpavijJAnasambhavAt / evaJca mAtrapadaM karmaNaH phlsmbndhvyaavrtkm| tatra prathamaM nAmanirdezodAharaNamAha yathAnihIca miti / homena agnihotrAkhyahImena / kuyAditi bhAvayedityarthaH / sAdhyatvena karmatvena / sAdhyatvenAnvaye doSamAha tathA sanauti / sAdhyastha bhavante jiil| aaghaalni| aarmiln maalaay'aa: aagaandhaakkaanig: byaangk ca sAdhyAntaranirAkAjatvAditi bhAvaH / adhikAravAkyeti / pagnihI nuhuyAt vargakAma iti vAkyetyarthaH / homasya karaNatvenAnvaye phabAnvayaH sughaTa evetyAha karaNatveneti / vidhiyuteriti / lingpdshruterityrthH| tasyA dRSTabodhakatvaM sAdhayati seti / vidhiatirityrthH| puruSArtheSu puruSAbhilaSiteSu / puruSa pravartayantau purussprkRttimutpaadbnii| phala sambandhamA yatkicidiSTasambandhAvazyambhAvam / iSTavizeSasambandharahite karmaNi puruSapravRttyasamdhavAditi bhAvaH / karmaNaH karapatvenAnvayamupasaMharati tasmAditi / patae va varSapaH krnntvenaanvyaavshymbhaavaadev| vIyAnta iti| karapabhUtena yAnenAnvaya For Private And Personal
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAza: / unidA yAgena bhAvayedityanvayopapatteH / yeSAmapISTasAdhanatvaM liGarthasteSAmapi tRtIyAntAnAM kammanAmadheyAnAmanvayo'nupapatra eva / nahi sambhavati yAga iSTasAdhanamudbhideti / dRtIyopAttasya kArakasya liGgasaGkhyAnvayAyogyasya kriyayaivAnvayAt / nanu tavApyagnihotraM juhotItyAdiSu karmotyattividhiSu hitoyAntAnAM kmmnaamdheyaanaamnvyo'nuppnnH| nahi sambhavati homana bhaavyedgnihotrmiti| satyaM zrayamANA tAvadvitIyA arthaakssiptsaadhytvaanuvaadikaa| homasya hi karaNale. nAnvayAt asAdhitasya krnntvaanupptteH| tasyAzvAnanvayopasambhavAditi bhAvaH / tadeva darzayati uDidA yAgeneti / kecit liGatha iSTa sAdhanalam / sathAca yajeteti liGA yamanamiSTasAdhanamiti vAkyArtha ityAhu stanmate unidA yajeva jyotiSTomana yajeta azvamedhena yajeta zyene nAbhicaran yajetetyAdau mAnAM hatIyAntatayA nirdezAnupapattirityAha yeSAmapauti / anvayAnupapattiM pratipAdayati nahIti / nanu yAga duSTasAdhanamityatra yAgazabdana puMsvAdirUpaM liGga mekatva rUpA saGkhyA cocyate / hatIyArthasya tadekatareNAnvayo'svityata Aha tRtIyopAttasyeti / hatIyAvAcyasyaityarthaH / kArakasya karaNatvasya / liGgamayati / kArakasya kriyevarAnvaye kArakatva vyAghAtAt parasparAkAGkSAvirahAcca na liGgasaGkhyAbhyAmanvaya yogyatvamiti bhAvaH / agnihotraM juhItItyAdau nAnAM kRtIyAntatvavyabhicAramAzaGgate mnviti| tabApauti / bhavanmate'pautyarthaH / arthAkSipte ti| homaneSTaM bhAvayedityaSa homasthApi bhAvyatvamarthAt prAptamiti bhaavH| mAdhyatveti / homena bhAvayedityanenaiva homasya sAdhyatAyA paryAdevAvadhAritatvAt agnihotraM homaM bhAvayediti vAkyArtha sthAnuvAdatvamiti bhAvaH / sAdhyatvasthAkSiya tvaM sAdhayati homasya hoti / pasAdhitasya anutpAditasya / karaNatvAnupapatteriti / homasya dAnAdivat siddharUpatvAbhAvena sAdhyatvAvazyakatvAditi bhAvaH / nanu bhAvanAyAM sAdhanatvenAnvitasya homasya sAdhyatvenAnvayo na sambhavati virodhAt / yatmAdhyatvamAdAya agnihotrapadasya sAmAnAdhikaraNyaM syAt / zrAvatyA agnihotraM homa bhAvayet teneSTaM bhAvayedityevaM vAkyArthe paGgIkRte vAkyabhedApatterityata: zAstradIpikA. siddhAntamupanya sthati tasyAzceti / ditIvAyA ityarthaH / annvyeti| prAgukta helorivi For Private And Personal
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| sthitI sA zaktan juhotItivat tRtIyArtha lakSayati / agnihotreNa homenaSTaM bhAvayeditItyuktaM paarthsaarthimitraiH| atazca hitIyAntAnAM kammanAmadheyAnAmanvayo naanusspnnH| tasiddhamutpattividhau kama karaNavenAnvetIti / aGgapradhAnasambandhabodhako vidhirviniyogavidhiH / yathA danA juhotIti / sa hi tIyApratipannAGgabhAvasya dadhno homasambandha vidhtte| danA homaM bhAvayediti / ___ etasya vidheH sahakAribhUtAni SaT pramANAni zrutiliGgavAkyaprakaraNasthAnasamAkhyArUpANi / etatmahakatena viniyogavidhinA aGgavaM paroddezaprahattakativyApyatvarUpaM pArAAparapayAyaM - mAvaH / zakta niti / zakta niti dvitIyA yathA zaknu bhiriti hatIyArthaM lakSayati sathAgnihotramiti dvitIyApi hatIyArtha lkssytiityrthH| uktaM zAstra dIpikA prathamAdhyAyacaturthapAda agnihotrAdizabdAnAM yAgamAmadheyatAdhikaraNe iti zeSaH / viniyogavidhiM nirUpayati anggeti| aGgapradhAnayoH sambandha upkaarkopkaarybhaavH| udAharati yatheti / tasyAGgapradhAnasambandhabodhakavaM sAdhayati sa hoti / hi yasmAt / sa vidhiH / tRtiiyeti| tIyayA tRtIyAzrutyA pratipanna: karapatApratItibalAdavagataH aGgabhAva upakArakabhAvo yasya tasya dano homasambandha hImIpakArakatvaM vidhatte bodhayatItyarthaH / bodhanaprakAramA daneti / tIyayA homabhAvamAyAM dadhaH karaNatvAvagamAt hImopakArakatvasiddhiH / dhAtvarthasya karaNatvenAnvayamupekSya bhAvyatvAnvayavIjanvarthasaMgrahaTaukAyAM draSTavyam / etasya vidhairviniyogvidhH| sahakAribhUtAni aGgapradhAnasambandhabodhane sahakArikAraNabhUtAni / SaT pramANAnyAha zrutiliGgeti / proddesheti| parIddezena pradhAnakarmaNa upakArIddezana prahattasya puruSasya kativyApyatvaM kRtisAdhyatvaM tadrUpamityarthaH / pArArtheti / pArAryameva aparapayAyo nAmAntaraM yasya tat / paropakArakatvamiti yaavt| ataeva "zeSaH parArthatvA diti zeSalakSaNasUtravyAkhyAyAM "yaH parasyopakAra vartate sa zeSaH" iti bhaassym| For Private And Personal
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 44 nysyprkaashH| jApyate / taba nirapekSI ravaH atiH / sA ca vividhA-vidhAtrI, abhidhAtrI, viniyoktI ceti / ___ taba vidhAtrI lingaadyaamikaa| abhidhAtrI vIdyAdizrutiH / yasya ca zabdasya zravaNAdeva sambandhaH pratIyate sA viniyoktrii| sA ca trividhA vibhaktirUpA, samAnAbhidhAnarUpA, ekapadarUpA c| tatra vibhakti zrutyAGgavaM yathA vrIhibhiryajeteti hatIyAzrutyA vrIhINAM yAgAGgatvam / - zrutiM lakSayati ttreti| teSu pramAkheSu madhye ityrthH| nirapekSaH svArthapratyAyane padAntarAkAcArahitI yo ravaH zabdaH sA shrutirityrthH| zrutiM vibhajati sA ceti / vidhAtrI prvrtyicii| abhidhAbI pabhidhayA khArtha prtipaadyntii| viniyoko prdhaanvnaasmbndhbodhikaa| tAsAM kharUpamAha tvetyaadinaa| liGAdItyAdinA vidhyartha pratyayAntarasya grahaNam / likhAdInAM zabdAntaranarapekSyeNa pravartanArUpakhArthapratipAdanavAraNa prvrtktvaat| bIghA dautyAdipadAt mukhyArthaparA pandhe prAtipadikA dhAtavazva praadyaaH| mukhyArthaparANAM svakhArthapratipAdane shbdaantraapekssaabhaavaat| zravaNAdeveti / zabdAntarApekSAM vinetyarthaH / sambandha upkaarktvm| viniyoktyAH zrutestraividhyamAha mA ceti / ekAbhidhAnarUpA ekoktikpaa| ekapadarUpetyatra padaM suptingntruupm| vibhaktirUpAM viniyo naumudAharati saveti / tAsu viniyoktISu zrutiSvityarthaH / drauhibhiriti / yadyapi pasya vidhAtyabhi. dhaatyorpyudaahrnntvmucitm| yathA yajeteti liGA bhAvanApratItirvidhAtyA zrutyA jaayte| drauhizabdazrutyA zasyavizeSasya pratItiryajizrutyA ca karmavizeSakha pratItiramidhAtyA zrutyA bhavati / sarvacaiva tAsAM tattadarthapratyAyane zabdAnta ranirapekSatvAt zrutitvamAsam / evamanyatrApi / tathApi tattadudAharaNatvasthAnAyAsagamyatvAdabhAvapratipAdakaviniyoga zrutyudAharaNatvaM darzayati hatIyeti / For Private And Personal
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 45 na cotpattipiSTapugeDAzAvakahe yAge kathaM brIhINAmaGgatvamiti vAcyam / puroddaashprkRtityopptteH| pazoriva hRdayAdirUpahavi:prakRtitayA yaagaanggtvm| na ca sAkSAt pazorevAGgatvaM kina syAditi vAcyam / tasya vizasanAt / avadIyamAnatvAca hRdayAdInAm / avadIyamAnaM hi haviH / yathA puroddaashaadi| madhyAt pUrvAhyacAvadyatIti vAkyAt / hRdayAdIni cAvadIyamAnAni na pshuH| hRdayasyAgre'vadyatIti vAkyAt / ato hRdayAdInyeva havIMSi / pazustu prkRtidrvym| nanu puroDAzena yajaiteti zutyA puroDAzasya havyatayA yAgopakArakatvaM prAptaM tatkathaM drohINAM yAgIpakArakatvamucyamAnamupapadyate ityAzaGkAM nirAkarIti na ceti / utpttishisstteti| utpattividhivihitetyarthaH / puroDAzAvaruddhe purIDAzadravyeNa drvyaakaangghaarhite| puroDAzapratatitayA purIDAzIpAdAnakAraNatayA / upapatteH paramparayA ghaagopkaarktvsthopptteH| taca dRSTAntamAha pazIriveti / yathA pazohadayAdirUpahaviH pratitayA pazunA yajeteti yAgAGgatvamupapanna tathA prakRte'pIti / tatra sAcAdeva pazoraGgatvazaGkAmapAkarIti na ceti| vizasanAt vadhAt / vadhana pazunAzAt kathaM tasya karaNatvasambhava iti bhaavH| nanu pazupadaM pazugatanikhilAvayavaparamityata Aha avadIyamAnatvAJceti / karttanena khaNDakhaNDokriyamANatvAdityarthaH / hRdayA. daunAmavadIyamAnatve'pi kathaM nikhislAvayavasya na haviSvamityatrAha avadIyamAnaM hIti / bhavadIyamAnasyaiva haviSde dRSTAlamAha yatheti / puroDAzAdauti / yathA avadIyamAnaM purIDAzAdidravyameva havina sarva tthetyrthH| tasyAvadIyamAnatve pramANamAha madhyAditi / madhyAt pUrvArddhAcAvadAya khaNDakhaNDaM vidhAya tena juhotItyAzayaH / hRdayAdaunAmevAvadIyamAnatvaM pramApayitumAha hRdayAdIni ceti / hRdysyaagre'vdytiiti| yo daukSitI yadanISomIyaM pazumAlabhatetyupakramyAmrAtAt hRdayasyAgre'vadyati atha jihvAyA atha vakSasa iti vAkyAdityarthaH / ata iti / pazIrha dayAdInyavadAya tena juhotIti prApte rityarthaH / For Private And Personal
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| pAnIvatayAge tu sAkSAtyazaravAGgam / tasya jIvata eka paryAgnikRtaM pAnIvatamutsRjatItyutsargavidhAnAt / yatra tu vizasanaM tatra pazuH prativyamityeva siddham / evaM vrohayo'pi prakRtidravyatayA yAgAGga hatIyAzrutyeti / AruNyasyApi krayAGgatvaM hatIyA shrutyaa| na cAmUrtasya tasya kathaM krayAGgatvamiti vAcyam / ekahAyanIrUpadravyaparicchedahArA tadupapatteH / brohIn prokSatIti prokSaNasya vrIyaGgatvaM dvitIyAgutyA / tacca prokSaNaM na vrIhisvarUpArtham / svarUpe AnarthakyAt / vrIhikharUpasya prokSaNaM vinaanuppttybhaavaat| kintvapUrvasAdhanaba evaJca yatrAvadAnAdizrutirnAsti tatra paramparayopakArakatve pramANAbhAvAt sAkSAdeva pazoraGgatvamityAha pAnIvateti / jIvata eveti / utsargavidhAnAdityanvitam / paryagniH ksmiti| lASTra pAnIvatamAlabhatetyupakramyetyAdiH / paryagnikaraNacca mantravizeSaNa jvaladArabhrAmona saMskaraNam / iti anayA zrutyA / evaM tahat / prakArAntareNa paramparayopakArakatvaM darzayati paarunnysyeti| aruNayA piGgAkSyA eka hAyanyA somaM krauzAtIti jyotiSTomaprakaraNIyazrutibodhitasyeti zeSaH / krayAGgatvaM somaayopyogitvm| amuurtsvti| guNapadArthatvAdAruNyasyeti bhAvaH / ekahAyanauti / ekahAyanIrUpaM yat dravyaM gavAtmakaM tasya pariccheda itaranyAvatanaM tabAraH tyarthaH / tadupapatte: krayAGgatvIpapatteH / hitIyAthutyudAharaNamAha vrIhauniti / prauhyaGgatvaM braudyupakArakatvam / nanu yathA jauhyAdAgAGgatvaM yAgasvarUpotpAdakatvaM tathA prokSa pAsya vrau hyaGgatvaM kiM brauhivarUpotpAdakatvamityavAha taJceti / bhAnathekyAnniSpayojanatvAt / prIkSaNaM vinApi bauhikharUpasya siddatvamityevAnarthakye hetumAha bauhivruupsyeti| tarhi prokSaNasya brIhaGgatvaM kiMrUpamityavAha kinviti / apuurveti| prokSaNena drauhINAM saMskArAghAne kRte yadapUrvasAdha navaM vaniandhanameva prokSaNasya draudyupakArakatvamityarthaH / prIkSaNasya nIhI yAsapUrvasAdhanatotpAdakatve For Private And Personal
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| prayuktam / yadi brIhiSu prokSaNaM kriyate tadA tairyAge'nuSThite apUrva bhavati naanytheti| ata: prakaraNasahakatayA hitIyayA zrutyA taNDulanihattipraNAlyA yadapUrbasAdhanavaM tadaGgatvaM prokSaNasyocyate iti / evaM sarveSvapyaneSu apUrvaprayuktatvaM veditvym| evamimAmagramaNabazanAmRtasyetyazvAbhidhAnImAdatte ityatrApi dvitIyAcalyA mantrasyAkhAbhidhAnyaGgatvam / yattu vAkyoyo'yaM viniyoga iti banna tathA sati vAkyAlliGgasya balIyastvena yAvadvAkyAdavAbhidhAnyaGgaM bhavati tAvalliGgAdazanAmAtrAGgameva syAt / zyonante sadanaM kaNomItyasyeva sdnaanggtvm| zrautaviniyogapakSe tu canvaya vyatireko darzayati yadauti / prakaraNeti / etena yadyAgaprakaraNIyA prokSaNazrutistayAgApUrvasAdhanatvaM prokSaNena kriyate iti sidhyati / pramAlyA prmpryaa| prokSitasyAvaghAtastena taNDalaniSpattistata: peSaNaM tataH puroDAzaniSpatistato homastasmAdapUrvamityevaMrUpayeti yAvat / satreSu avaghAtAdiSu / hitoyAzrute rudAharaNAnaramAha evmiti| prIkSaNasyApUrva. sAdhanatva prayukta maGgatvamiva mantrasyApUrvasAdhanatAprayuktamattvamityarthaH / imAmiti / Rtasya satyaphalasya imAM razanAM bandhanarannum agTabhNan yahautayanta ityarthaH / iti panena mantreNa / azvAbhidhAnomavarazanAmAdatte grhoyaadityrthH| azvAbhidhAnyaGgatvam apUrvasAdhanatA. prayuktaM tdupkaarktvm| mantrAntareNAbhAbhidhAnauM gTahItvA yAgAnuSThAne kRte apUvAnutpatteH / mantra sthAvAbhidhAnIgrahaNe viniyogasya vAkyaviniyogatvaM nirAkaroti yattviti / jiGgasya mantrArthaprakAzanasAmarthyasya / balIyasve neti| balIyasva pazcAdupapAdayiSyate / razanAmAtrAtvaM pazvantararazanAyahapasyApyatvam / dRSTAntamAha yonamiti / asya etanmantrasya / iveti / yathA mantra khiGgAt mannapUrvAgasya sadane viniyogo na punarvAkyAbhayatra samagramantraviniyogasta thetyarthaH / For Private And Personal
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 48. nyaayprkaashH| yAvalliGgAdazanAmAtrAGgatvaM tAvacchu tyA ainyA gAIpatyamupatiSThata ityatra TatIyAzrutyA ainyA Rco gArhapatyopathAnAGgatvavat akhAbhidhAnyAM viniyogaH kriyate iti yuktaM mantrasyAkhAbhidhAnyatvam / tasmAcchrota evAyaM viniyogaH / - yadAhavanIye jahotItyAhavanIyasya homAGgatvaM saptamIzrutyA / eMvamanyo'pi vibhakti zrutyA viniyogo jJeyaH / pazunA yajetetyatra ekatvapuMstvayoH samAnAbhidhAnazrutyA kaarkaanggtvm| yajetetyAkhyAtAbhihitasaGkhyAyA bhAvanAgavaM samAnAbhidhAnazruteH / ekapadazrutyA ca yAgAGgatvam / tAvacchrutyeti / azvAbhidhAnyAM viniyogaH kriyata ityanvayaH / liGgAchuterbalavattve dRSTAntamAha aindraprati / zrutebalavattvavIjaJcAgre pradarzayiSyate / saptamauthuterudAharaNamAha yadAhavanIya iti / pAhavanIyaH saMskAravizeSasaMskRtI vahniH / homAGgatvamiti / pAhavanIyaM vinA homapUrvaM na syAditi bhAvaH / vibhaktiyutyA caturthAdi. gulyA / atra vibhaktipadaM kArakavibhaktiparamiti kazcit / anye tu vibhaktimAtraparamityAhuH / ataeva zAstradIpikAyAM SaSThIzrutyAvagambata iti vAkyena SaSThayA api zrutitvamabhihitam / vibhaktirUpAM viniyokI mudAhRtya samAnAbhidhAnarUpAM tAmudAharati paguneti / samAneti / samAnamekaM yadabhidhAnamuktistadrUpa zrutyetyarthaH / tathAca pazunetyatra tRtIyakavacanarUpA yA ekA uktistayaiva ekatva puMsve krpkaarkciicyte| pata ekoktigamyatva pasannikarSAt ekatva puskhayoH karaNa kArakAGgatvaM karaNIbhUtasya pazorakatvapuMsvabodhakatayA itaravyAvartakatvamiti bhAvaH / pazunetyatra vibhaktyaze samAnAbhidhAna zrutimudAhRtya yajetesvacApi vibhaktyaMze tAmudAharati yajeteti / pAkhyAteti / Itapratyayasya prathamapuruSeka. pacanatayA ekatvasaGkhyA pArtho bhAvanA cocyate / tayozca ekokti pratipAdyatena sabrihitatvAdekatvasamAyA paarthbhaavnopkaarktvmekaamidhaanshrutisiddhmityrthH| tathAca yAgAtmakavyApAranicayasya ekAtivyApya tvaM syaat| evaJca ekopakrameya yAgasa kiyantamaMzaM nivatvaM tahinakartavya pAdAdirUpAntaraM samApya bhArabdhayAgasa preSAMzasamApane na yAgasiddhiH / upakramabhedena katimedAditi bhAvaH / For Private And Personal
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 48 na cAmUrtIyAstasyAH kathaM yAgAGgatvamiti vaacym| kartRparicchedaddArA tdupptteH| kartA cAkSepalabhyaH / AkhyAtena hi bhAvanocyate / sA ca kartAraM vinAnupapannA tamAkSipati / nanu kimityevaM varNyate AkSepalabhyaH karteti | AkhyAtavAtha eva kiM na syAt / AkhyAtazravaNe bhAvanAyA iva karturapi prtiptteH| na ca bhAvanayaivAkSepasambhave kimiti tahAcakatvaM kalpanIyamiti sAmpratam / tathA sati AkhyAtavAcyakacaiva avaiva yajeteti pada ekapadazrutyudAharaNaM darzayati ekapadeti / ekapadaM yajateti tiGantapaTaM tadrUpayA shrutyaa| yAgAGgatvam pAkhyAtAbhihitasaGkhyAyA ityanuSaGgaH / amUrtIyAH saGkhyAyA yAmAgatvAnupapattizaGkAmapAkaroti na ceti| amUrtAyAH guNapadArthatvena mUrtirahitAyAH / tasyA ekatva sngkhyaayaaH| kathamiti / amUrtasya vastu naH khAtantrapraNa viniyogAsambhavAditi bhaavH| yAgAGgatvaM yAgopakArakatvam / nirAkaraNe hetumAha kattuparicchedeti / katuritaravyAvartanahAraNetyarthaH / sadupapatteH yaagaanggtviipptteH| tathAca yathA ekatvapuMstvAvacchinnaH pazu: karaNaM, tathA karmApyekatvAvacchinna eveti bhaavH| sa eva yAgasya, bahuka ta katvantu vizeSavidhimahimnaiva / ___nanu vAkye kartRpadAzravaNAt ekatva saGkhyAyAH kathaM tatparicchedakatvasambhava ityata Aha kI ceti| AkSepeti / AkSepeNa AkarSaNena sabhyaH prApya ityarthaH / ka: kartAramAkSipedityavAha zrAkhyAtena hauti| sA bhaavnaa| kartAraM vimeti / payamAzayaH / bhAvanAkatiH sA ca cetnvyaapaarvishessruupaa| ataH svAzrayacetanasAkAGgatvena zAbdI yAkAsA zabdanaiva prapUryata iti nyAyAt yAvat kartA nopAdauyate tAvadAkhyAtIpasthApitApi bhAvanA vAkyArthaparisamAptimapArantIka kAramadhyAhArayatyeveti bhAvanaiva kartAramAkarSatIti / nanu karturnAkSepalabhyatvaM kintu zrAkhyAtavAcyatvamevetyAzazte sanviti / pAkhyAtavAcyatve hetumAha AkhyAna zravaNa iti| karturapIti / yat yasmAcchabdAnniyamataH pratIyate tattasya vAcya miti niyamAditi bhAvaH / AcapAdeva kartutbhasambhave kathamAkhyAtasya tApakala. kalpanAgauravamityA zazAM nirAkaroti na ceti| sAmpratamityanenAnvitam / sAmpata For Private And Personal
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir caayprkaashH| bhAvanAkSepasambhave tahAcakatvamapi na svaat| kiJca bhAvanAyA na kevalaM kacaiva sambandhaH / kArakAntareNApi sambandhAt / ataH sA na jhaTiti kartAramAkSipet vishessaabhaavaat| karttA tu bhAvanayaiva sambaddho na kArakAntareNa / guNAnAJca parArthatvAdasambandhaH samatvAt syAditi nyAyAt / ataH sa jhaTiti tAmAkSipediti sa evAkhyAtavAcyaH / mAvanA tu pAkSepalabhyaiva kina syAt / kiJcaivaM tRtIyAdivibhatInAmapi karaNAdivAcakatvaM na svaat| teSAmapi kartRvadAkSepalAbhasambhavAt / kiJca yadi - - - yuktAm / tahi yathA bhavanmate karturAkhyAtavAcyabhAvamayA pArapasambhave pAkhyAtasya kata. aajlaaniikaaghaay'unHdi maalaay'aa aallaamaalaa aaghr' aar'aamy' bhAvanAvAcakatvAnajIkAro'pi sambhavatItyAha tathA satIti / patra vinigamanAmA kinyceti| sA bhaavnaa| vizeSAbhAvAditi / kartumaTityAkSepe vishissttprmaannaabhaavaadityrthH| kattu: kAra kAntarasambandhAbhAve hetumAi gunnaanaamivi| guNAnAmapradhAnAnAM parAItvAt pradhAnakakArakatvAt pasambandhaH parasparaM nAnvayaH / samatvAt parasparaM gunnprdhaanbhaavaabhaavaadityrthH| tathAca sarveSAM kArakANAM kriyAmAtrasApevatvena kriyAmAtropakArakatvAt parasparaM guNapradhAvabhAvAbhAvAcca na karI kArakaiNa kArakAntaraM sambadhyata iti bhAvaH / pata iti / kartarbhAvanAmAvasambandhAdityarthaH / sa karcA / to bhAvanAm / sa evetyevakAreNa bhAvanA nAkhyAtavAcyeti drshitm| pAkhyAtalabhyA kartRkatAkarSaNAdavagamyA / yadi bhAvanayA ApasambhavAdAkhyAtasya kartavAcakatvaM nAbhimanyate tadA karturiva karaNAdInAmapi tayaivApasambhavAt batauyAdInAmapi karaNAdivAcakatvaM nAgaukriyatetyAha kiSeti / evamiti / kartRkArakasya bhAvanAdepalabhyatve satItyarthaH / kattuMH zabda. bAlavAbhAve pAkhyAta kavacamalabhyabhakatvamapi kanvayi na syAt / tathA sati ekalasahayAyAH kaparicchedahArA yAgApratyAbhiSAnamasamA sthAdityeva dUSaNamA viveti / For Private And Personal
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaagH| - kI na vAcaH sthAt kathamekatvaM tenAnviyAt / nahi zAbdamayAbdenAgvetIti yuktm| anyathA jahAdilopaprasaGgaH / kiJca devadattaH pacatIti sAmAnAdhikarasaM na syAt / nahi kevalaM bhAvanAvAcakasyAkhyAtasya devadattapadena sAmAnAdhikaraNyamupapadyate / ekArthaniSThatvAbhAvAt / kartRvAcakatve tUpapadyata eva / laH kartarIti vyAkaraNasmRtivirodhastu karturanabhidheyatve kanvaye bAdhakamAi nahIti / zAbdaM zabdAdupasthitaM vastu pazAbdena arthAkSiptena padAyana panveti panvayamahami iti na yuktmityrthH| anyatheti / zAbdasyAzAbdenAnvayAbhyupagame ityrthH| jahAdInAmityAdipadAdanuSanaparigrahaH / tathAca vikRtiSu prAkRtamanne phyamAne yat yat padamasamavetArtha tatparityAgena samavetArthapadaparikalpanamUhapadArthaH / anuSaGgo'pi vAkyAntare janitAnvayabodhasya padasya vAkyAntare anvayArthAnusandhAnam / evaJca jahasthale vikRtau yat yat padamasaMlanArtha tattatpadaparityAga evaa| saMlagrArthakapada kalpanantu na syAt / tatpadArthasya azAbdatve'pi pAkSiptatvena vAkyaghaTakapadArthasvAnvayasambhavAt evamanusaGgasthAle'pi vAkyAntarIyapadArthakhopakhitatvena vAkyAnsara tatpadAnvayamantareNApi tadAkyaghaTakapadArthasyAnvayasambhavAt tatpadasyAnvayAnusandhAnamapi nAvazya kamiti bhAvaH / karturAkSepalabhyatve dUSaNAntaramA kiJceti / devadataH pacatIti / iti patra / devadattapadA tyAtapadayoriti yAvat / sAmAnAdhikaraNyaM vibhinnruupennaikaarthbodhktvm| sAmAnAdhikaraNyAnupapattau hetumA ekArtheti / ekArthabodhakatvAbhAvAdityarthaH / yadi devadattapadasya devadattatvena devadattabodhakatvam, pAkhyAtasya kartRtveka devadatta bodhakatvaM syAttadaiva sAmAnAdhikaraNyaM syAt / iha tu devadattapadastha devadattabodhakalam pAkhyAtasya tu bhAvanAbodhakatvamiti vibhinnArthakatvAt sAmAnAdhikaraNyaM na syAditi bhAvaH / yajetelyatra karturAkhyAsavAcyatvAnaGgIkAra kasari vAcye AkhyAtAnuzAsana virudhyetetyAca laH krtriiti| yadyapi saH karmaNi ca, bhAve cAkarmakebhya iti pANinisUtra, tathApi karmaNi ceti cakAraNa kartari kaditi pUrvasUtrAt kartarotyasyAnuhatteH kartari karmaNi cetyavazyavaktavyatvAt laH karoti vaktavyam / sa iti laliGAdInAM dazAnAmAdyakSaramArayaNema sahazakasya sAdhAraNI sNsh| pAyaharamAtragrahaNAt la iti prathamAbavaca. For Private And Personal
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| spaSTa ev| kiJca katuranabhidheyatve devadattena pacatIti pryogprsnggH| tIyA hi anabhihitayoH kartRkaraNyovihitA / AkhyAtena ca kartA nAbhihita iti karttavAcinI ratIyA sthaadev| karturabhidhAne tu abhihitavAdeva ratIyA na praapnoti| tasyA anabhihitAdhikAratvAt / devadattaH pacatIti prathamA tu prApnotyeva / prathamAyA abhihitakArakavibhaktitvAt / praatipdikaarthmaatrvaacitvaahaa| na ca tadA prAtipadikenaivArthasyoktatvAt prathamAvaiyarthyam / nAntamiti kaashikaa| tathAca daza lakArA: karmaNi kartari ca syuH / akarmakebhyastu bhAve cakArAt kartari ca vAcye ityrthH| virodha iti / katurAkhyAtavAcyatvAbhAve pANinismRtI kartari vAcye pAkhyAtAnuzAsanavirodhaH spaSTa eveti virodha iti bhAvaH / nanu naH kartarItyatra vAcya iti ma spaSTamavagamyate / kartari AkSepalabhye ityarthasthApi sambhavAdivyata Aha kiJceti / amabhidheyatve avAcyatve / kartRpadasya tRtIyAntatAprasaktivImamAha tauyA hauti| anbhihityoriti| anabhihite ityadhikRtya kartRkaraNayosvatIyeti sUtreNa kartari tRtIyAnuzAsanAditi bhAvaH / nAmihita iti / bhavanmate karturAkhyAtavAcyatvAnabhyupagamAditi bhAvaH / tarhi prathamaiva kuta: prApnItItyavAha prathamA hoti| abhihitakAraketi / yasmin vAcye vidhIyante tyAditavyAditaddhitAH / samAso vA bhavedayatra sa uktaH prathamA bhavediti kArikayA vyAkaraNAntarasUtreNa ca ukta arthe prathamAvidhAnAditi bhaavH| pANinimatena samAdhatte prAtipadikArthamAveti / "prAtipadikArthaliGgaparimANavacanamAtre prathama"ti pANinisUtreNa indvAt paraH zrayamANaH zabdaH pratyekamabhisambadhyata iti nyAyAt mAtrapadasya pratyekamanvaye prAtipadikArthamAtre prthmaabhihitaa| mAtrapadAnkyAca yatra dvitIyA-tRtIyAdiprApneravidheyatvaM tavaiva prathameti siddham / evaJca karturAkhyAtavAcyatve karturabhihitatvena anabhihitakartR karaNavihitaTatIyAyA: prAptAbhAvAt prathamaiva syAditi bhAvaH / - manu yadi prathamAyA: prAtipadikArthAdarthAntaraM nAsti, tadA prathamAvaiyarthamityAzaGkA pariharati na ceti| vaiymitynenaanvitm| tasyAH sArthakyamupadarzayati tasyA iti / For Private And Personal
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzA liGgasaGkhyApratipattyartha tasyA aavshyktvaat| kevalaprAtipadikArthasya prayogAsAdhutvAcca / tatazca yadi kartA na vAcyaH syAt devadattena pacatIti prayogaH syaat| tasmAdAkhyAtavAcyaH karteti siddhamiti pUrvapakSasajhepaH / atrAhuH / sa eva hi zabdasyArthoM yaH prakArAntareNa na lbhyte| ananyalabhyaH zabdArtha iti nyAyAt / ataeva na gaGgApadasya tIramarthaH / lakSaNayaiva prtipttismbhvaat| ataeva ca na vAkyArthe zaktiH / evaJcAkhyAtavAcyabhAvanA kartAraM vinAnupapannA kartAramAkSipatItyAkSepAdeva kartuH pratipattisambhave kimiti tahAcakatvamAkhyAtasya kalpanIyam / na ca vinigamanAvirahaH, kRtimAn hi kartA, evaJca kRtereva bhAvanAparaparyAyAyA AkRtyadhikaraNa nyAyenAkhyAtavAcyatvasambhave, liGgeti / vibhaktiM vinA liGgasaGkhyayorapratipatteriti bhaavH| pryogeti| nApadaM zAstre prayuSIteti nyAyAditi bhaavH| ttshceti| yato'bhihite kartari prathamA, anabhihite tu tIyeti siddhAntastata ityarthaH / pUrvapaJcamupasaMharati tasmAditi / siddhAntayati atraarisi| prakArAntareNa baanepaadinaa| tena karturAkSepalabhyatvena na zabdArthatvamiti darzitam / atra pramANamAha ananyeti / zabdArtho'nanyaslabhyaH anyalabhyaH zabdetaralabhyo na syAdityarthaH / tathAca zabdAdanyena labhyate cedartha stadAsau zabdArtha eva na bhavatIti bhAvaH / etanyAyAdeva lAkSaNikArthasya na zabdamukhyArthatvaM lakSaNayA tadarthalAbhAdityAha alaeveti / arthaH shkyo'rthH| na vAkayArtha iti / vAkyapranipanArthasya zabdataralabhyatvAditi bhAvaH / evaJceti prakArAntareNa labhyasya zabdArthatvAbhAve satItyarthaH / kimiti kinimittam / nanvAkhyAtasya bhAvanAvAcakalAGgau kAraNa katarAkSepalabhyatvasyeva kartRvAcakatvAGgIkAreNa bhAkanAyA ApalabhyatvasthApi sambhavAt vinigamanAviraheNobhayavAcakatvamasviti nirAkaroti na ceti / bhAvanAmAvavAcakatve lAghavarUpAM vinigamanAM nirAkaraNe hetumAha kRtimAn sauni| katyadhikaraNeti / prAkRtizatyadhikaraNanyAyenetyarthaH / "prAkRtistu kriyA For Private And Personal
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| na tahataH kartuMrvAcyatvaM kalpanIyaM, gauravaprasaGgAt / na ca mAvanA kArakAntareNApi sambaddhA tadujitvA na jhaTiti kartAramAkSipatIti vaacym| sA hi yathA niyamena kA sambaDA na tathA karaNAdikArakAntarela / tiSThatItyAdiSu tayA tadanAkSepAt / ataH prathama sA kAramevAkSipati na kArakAntaram / ataeka cAkhyAtAbhihitA saGkhyA na kArakAntaraNa sambadhyate / tasya prathamamanupasthiteH / ataeva tRtIyAdivibhalInAM karaNAdivAcitvam / bhAvanAyAstaiH saha niyatasambandhAbhAvena tayA teSAM niyamenAnAkSepAt / catvAditi prathamAdhyAyavRtIyapAdasUtra heti yAvat / tathAca tadadhikaraNe AtAveva zabdazaktaraGgIkArAt bhAvanAtvamAkhyAtapadazakyam / tena bhAvanAvyaktizatayajhokAra panantazakti kalpanAgauravaM parihatam / taitI bhAvanAparapayAyakatimataH / gauravaprasaGgAditi / kRtitvena zakti kalpanApekSyA kRtimattvena zakti kalpanAyAM zakyatAvacchedakagauravAditi bhaavH| pUrvapakSayiTavarNitAmAkhyAtasya katrtavAcakatvasAdhinoM vinigamanAmapAkaroti na ceti| tadujhivA kArakAntaraM parityajya / tathAca kartuH sAdhAraNAkSepalabhyatvam / bhAvanAyAsvasAdhAraNAkSepalabhyatvamiti bhaavH| zrapAkaraNe hetumAha sA hoti / niyamena bhvybhicaarnn| na tathA na niyamena sambaDvA / tathAca tiSThatItyAdau sarvatraiva kakta ravyabhicArAt karyakaraNAdaunAca vyabhicArAt kavAyabhicAreNa sambandha iti bhAvaH / tayA bhaavnyaa| bataeva bhAvanayA kartuH prathamAkSepAdeva / sadhyA ekvcnaadiprtipaadyaiktvaadisyaa| prathamamiti / tathAca prathamopasthitena karcevAnvitAyAH samAyA ghamantarIpasthitenAnvayAsambhavAditi bhAvaH / nanu karaNAdInAmapi prathamamanantaraM vA AcapalabhyatvAt tIvAdividhatInAM tadyota. katvamastu na tahAcakatvamityata Aha bhAvanAyA iti / taiH karaNAdibhiH / niyameneti / tathAca niyamasambandhinaM kartAraM binA bhAvanAnupapatterAMpattyA karturlabhyattvam / karabAdInAntu nArthApatyA lmytaa| paniyatasambandhitayA tahinApi bhaavnopptteH| para karaNalAdibodhanAya tIyAdareva tapa zakiragIkriyata iti bhAvaH / karaNatvAdibodhako For Private And Personal
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| AkhyAta zravaNAt prAgapi dRtIyAdivibhaktizravaNe karaNAdipratItarjAyamAnatvAca / na ca zAbdI saGkhyA kathamazAbdena kartAvetIti vAcyam / ka lkssnnaanggiikaaraat| yathA ca lakSita tIra zAbdena ghoSaNAnveti / evaM lakSitaH kartA ektvenaanvethti| ataeva devadattaH pacatIti sAmAnAdhikaraNyamupapadyate / krnulkssnnaanggiikaaraat| na ca mukhye sambhavati kimiti lAkSaNikatvaM svIkAryamiti vAcyam / ananyalabhyazabdArthatvasya vyavasthApitatvAt / anyathA, siMho devadatta iti sAmAnAdhikaravaM pramANamAi pAkhyAteti / pAkhyAtAbhihitasaGkhyAyA: kanvaye bAdhakaM pariharati na ceti / kathamazAbdeneti / nahi zAbdamazAbdenAnvetIti nyAyAditi bhAvaH / krtucinniklaaditi| zrutApanilabhyasvApi karturlacacyA pAkhyAtavAcyatvamapi khaukA. yam / yayA yAgasa svargabhAvanAkaraNatvAnupapattyA apUrvasya zrutArthApattikhabhyatve'pi pAkhyAtArthatvamapi khaukamiti bhAvaH / nanu mukhyArthenaiva zAbdAnvayo na lAvaNikArthenetyAzaGkAmapanetuM dRSTAntamAha yatheti / ataeva pAkhyAtAbhihitasahayAyA: knvyaadev| karturAkhyAtapadamukhyArthatvasambhave lAkSa. pikatvamanyAvyamiti dUSaNamapanayati na ceti / kimitIti / tathAca kartA pAkhyAta. padazakya eva syAt / yadyapi pAkhyAtasya bhAvanAyAM kartari ca zaktau zaktihaya kalpanAgauravaM syAt tathApi zabdArthasthAnanvalabhyatvAnurodhena tasyA iSTatvAditi bhAvaH / ananyalabhyeti / zabdArthasya pananyakhabhyatvasyetyarthaH / vyavasthApitatvAditi / kvacikatyA kvaciJca lakSaNayA zabdArtha va ananyalabhyatAyA vyavasthApitatvAdityarthaH / pannadheti / lAkSaNikArthena zabdArthasyAnvayAnaGgIkAra ityrthH| mukhyaM na syAditi / vibhinna rUpeNe kadharmibodhakatvaM zabdasAmAnAdhikaraNyaM, taJca iyo: zabdArthayorabhedAnvayaprayIjyam / taca prakRte na smbhvti| siMhaladevadattatvayorekAdhikaraNavRttitvAsambhavAt / pata: zauyAdigupayogena siMhapada siMhasadRze lakSaNayA devadattasya siMhasadRzAmedapratIte; saamaanaadhikrnnymuppdyte| yadi lAkSaNikArthena zabdAntaramukhyArthasyAnvayo nAbhyupagamyate nadA khAcaNikasiMhasadRzArthena devadattasyAbhedAnvathAsambhavAt siMhapadasya siMhasadRze mukhyatvameva khokAyamiti bhAvaH / For Private And Personal
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 56 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir mukhyaM na syAt / kiJca AkhyAtavAcyaH kartteti vAdino'pi mate devadattaH pacatIti sAmAnAdhikaraNyaM na mukhyam / tanmate AkhyAtena tRtIyAvatriSkRSTa zaktimAtra rUpakarttRkArakAbhidhAnAt / zaktimaddravyasyAkRtyadhikaraNanyAyenAnabhidhAnAt devadattazabdena ca dravyamAtrAbhidhAnAt / atazca bhinnArthaniSThatvAttanmate'pi na mukhyaM sAmAnAdhikaraNyam / kintu lAkSaNikameveti na kazcivizeSaH / SaNAmeva navaceSTApattirityata zrAha kiJcati / tRtIyAvaditi / kartRkarato vyAkaraNasmRteryathA tRtIyA kartRkArakA bhidhAnaM taddadityarthaH / niSkRSTeti / kArakANAM zaktimAtratva'pi kartRkArakasya kAraka vizeSatayA nirdhAritazaktimAtrarUpatvamiti AvaH / bhaktimAtreti / mAtrapadena zaktimavyavyAvRttiH / yaduktaM vaiyAkaraNaiH / kArakaM zaktistasthAnekarUpatvAt / dravyantu zaktimat / na tu zaktistasyaikasvabhA vasyAnekarUpatAyA cayuktatvAt / dravye kAraka vyavahArastu zaktizaktimatorbhedasyAvivacitatvAditi / mAtra tathAca niSkRSTaM nirdhAritaM yat zaktimAcaM tadrUpasya kartRkArakasyAbhidhAnAdityarthaH / yadavyavacchedyamAha zaktimaditi / zrAkRtyadhikarakheti / tadadhikaraNe dravyazaktinirAkaraNAditi bhAvaH / devadatteti / anugatava vodhaka zabdAnAntu taddharmmavattvaM zaktiH / tattapraktibAdhaka zabdAnAntu anugatadharmAbhAvAdagatyA vyaktAveva zaktirityaGgIkArAt devadatta. . zabdasya tahapraktimAtrabodhakatayA dravyamAcAbhidhAyakatvameveti bhAvaH / bhavatu vena sAmAnAdhikaraNyasya kuto na mukhyatvamityata zrAha cataceti / bhinnArthaniSThatvAt devadattapadAkhyAtapadayore kadharmmibodhakatvAbhAvAt / lAkSaNikamiti / zrAkhyAtasya // tamadra galAkSaNikatvAzyakatvAditi bhAvaH / na kazviditi asmanmate zrAkhyAtapade kala tvamate'pi bhUtimadraye lakSaNeti mukhyAryasya lAkSaNikArthenAnvaye ko'pi vizeSo nAstIti bhAvaH / For Private And Personal
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir na ca laH karttaroti vyAkaraNasmRtibalAdAkhyAtavAcyaH kartteti vAcyam / nahi vAcyavAcakabhAvI vyAkaraNasmRtyadhInaH / tasya nyAyasahitAnvayavyatirekagamyatvAt / bhavatu vA smRtigamyastathApi neyaM smRtiH katturAkhyAtavAcyatve pramANaM kintu kartturekatve ekavacanAtmako lakAraH, dvitve dvivacanAtmakaH, bahutve bahuvacanAtmaka ityasminnarthe pramANam / devakayordvivacanaikavacane / bahuSu bahuvacanam / ityanenAsyAH smRterekavAkyatvAt / 57 kartturAkhyAtapadAnabhidheyatve laH karttarIti vyAkaraNamprativirodha ityuktadUSaNaM nirAkaroti na ceti / nahIti / vAcyavAcakabhAvasya vyAkaraNa smRtyadhInatve maNDapAdipadasya maNDapAnAzraya puruSavAcakatvaM syAditi bhAvaH / tarhi vAcyavAcakabhAvasya kiM pramANakatva - mityatrAha tasyeti / tattadarthasattvaM tattatpada prayogo'nvayaH / tattadarthAbhAve tattatpadaprayonAbhAvI vyatirekaH / nAnArthazabdavat nirUdalAcaNikasthale bhanvayavyatirekasattve'pi nAnAzakti kalpanA gauravApecayA ekatra mukhyatvamaparaca lAkSaNikatvamityevaM mukhyatvalAkSaNikatvayoyAGgIkaraNIyatayA tatra vAcyavAcakabhAvAvagame nyAyo'pi sahakArIti jJApanAya nyAyasahitetyuktam / zaktigrahaM vyAkaraNopamAna koSApta vAkyAdyavahAratazca / arita zeSAdivRtervadanti sannidhyataH siddhapadasya vRddhAH // For Private And Personal ityanena vyAkaraNasyApi vyavahAravat zaktigrAhakatvokterAha bhavatu veti / iyaM smRti: "laH karmmaNi ca bhAve cAkarmakebhyaH" iti pANinimUtrarUpA / karturAkhyAtavAcyatva iti / tathAca pAkakarcAdeH pAcakAdipadavAcyatve vyAkaraNa smRteH pramANatve'pi la: karmmaNi ceti vyAkaraNasmRteH kartta rAkhyAtavAcyatve na pramANatvamiti bhAva: / tarhi kasminnarthe pramANa mityatrAha kintviti / he kayoriti / hitvaikatvayorityarthaH / bahuSu bahuve / ityanena sUtraiyeneti zeSaH / asyA: la: karmANi ceti pANinismRteH / ekavAkyatvAditi / ekatAtpayyaikatvAdityarthaH / zrayamAzayaH / supAM tiGAJcaikaikavibhakterekavacanAdisaMjJA / teSAccaikavacanAdInAmekatvAdyartheSu vidhAnAdekatvAdikamarthaH / tatra supAM karmAdikamapyartha: / dvitIyAdInAM
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 58 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH 1 yattakkaM kartturanabhidhAme devadattena pacatIti TatIyAprasaGga iti / tatra tRtIyA hi karttRpratipattyarthaM tadgatasaGkhyApratipattyarthaM vA / tatra karttA tu bhAvanApAllabhyata iti na tatra tRtIyAprekSA / vatsaGkhyA ta AkhyAtenaiva pratIyata iti na tatrApyapecA / yathAhu: Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saGkhyAyAM kArake vA dhorvibhaktyA hi pravarttate / ubhayaJcAtra tatsiddhaM bhAvanA livibhaktitaH // iti / karmAdyartheSu vidhAnAt / evaJca kasyaikatvAdI khAdivibhaktaunAmekavacanAdividhAnamityAkAGkSAyAmarthAntarasya kamrmAdereva ekatvAdI ekavacanAdIni prayoktavyAni sannihitatvAditi cintitam / yathoktaM kAzikAyAm "vahuSu bahuvacanaM bhavati bahutvamasya vAcyaM bhavatIti yAvat / karmAdayo'pyapare vibhaktInAmarthA vAcyAstadIye bahutve bahuvacanaM karmAdiSu bahuSu bahuvacanamityarthaH" iti / tarhi tivibhaktInAmekavacanAdikaM kasyaikatvAdau prayoktavyAnItyAkAGgAyAM la: karmmaNauti sUtreNa tiGAmapi karmatvAdikaM vAcyamityaGgIkRtam / taduktaM mahAbhASyesupAM karmAdayo'pyarthA: saGkhyA caiva tathA liGAmiti / vyAkhyAtaJcaitat tatraiva "supAM sA caivArthaH kamAdayazca / tathA tiGA" miti / evaJca supAmiva tiGAmapi aparAdhasya kamrmAderekatvAdI ekavacanAdikaM prayoktavyamityevaMrautyA prayogasAdhanAya la: karmmaNauti sUtreya tiGAM kakarttAdyarthakatvamaGgIkRtaM na tu vastuto vAcyavAcakabhAvasambandhabodhanAyeti / ApatyantaraM nirAkaroti yattaktamiti / tRtIyAghA: prayojanaddayamupanyasya tadubhayacApyanapecAM darzayannanarthakatvaM pratipAdayati tRtIyA hoti / tatra pramANamAha yathAhuriti / saGkaprAyAmiti / saGkaprAyAmekatvAdI kArake kartRtvAdau ca dhorbuddhirvibhA tRtIyAdivibhaktyaiva pravarttate utpadyate / atra yajetetyAdau tu tadubhayameva bhAvanAcepAt livibhaktitazca fart atI vibhaktarniSprayojanatayA prAtipadikArthamAce prathameti bhAvaH / k For Private And Personal
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| yA tu nAkhyAtena tahatA saGgyocyate tatra bhavatyeva tRtiiyaa| yathA devadatena prodana: pacyata iti / tasmAnna katturanabhidhAne yatkiJcidUSaNam ityalamativistareNa | prakRtamanusarAmaH / vat sistrividhaH zrutiviniyogaH / __ seyaM zrutirliGgAdibhyaH prabalaM pramANam / liGgAdiSu hi na pratyakSo viniyojakaH. zabdo'sti, kintu kalpyaH / yAvacca neviniyojaka: kalpyate tAvat pratyakSayA zrutyA viniyogasya kRtabena teSAM kalpakatvazaktivihanyata iti zruteH prAbalyam / ataeva ainyA gArhapatyamupatiSThata ityatra yAvaliGgAt ainyA tRtIyAvidhAnasya viSayaM darzayati yatra viti| naakhyaateneti| karmadha pAkhyAtavAcyatve iti bhAvaH / tadgatA krtugtaa| udAharati yatheti / vAdyuktadUSaNAnyuddhatya upasaMharati tsmaaditi| manabhidhAne AkhyAtAnabhidheyatva / prAsanikAnAvazyakavisarAdiramati itylmitiH| prakRtaM zrutivimiyogam / basIyAdhyAyattIyapAda "zrutiliGgavAkyaprakaraNasthAnasamAkhyAnAM samavAye pAradobbalya-- marthaviprakaryA" diti mUtreNa thutyAdInAM pUrvapUrvApekSayA paraparasya daurbalyaM pratipAdayatA zruteH liGgAdibhyaH sarvebhyaH prAbalyamuktaM tadidAnImupadarzayati seymiti| liGgAdibhyaH liGgAdi samAkhyAparyantabhyaH / pratyakSa: shbdkodhitH| viniyojakaH viniyogabodhakaH / zabdAbhAve kathameSAM viniyojakatvAGgIkAra ityata Aha kinviti| kalpyo'rthApattyanumAnAdinA gmyH| nanu liGgAdikalpanIya eva zabdI viniyojakaH kutI nATriyata ityata pAha yAvaditi / yAvatA kAlemetyarthaH / tailiGgAdibhiH / viniyojaka: anenaiva kartavyamiti vAkya vizeSaH / teSAM liGgAdaunAm / kalpakatvazaktiH kalpanAsAmarthyam / vihanyata iti / prAgutpanna pratyakSazrutijanyapramiterviparItArthaka zruttya numityAdipratibandhakatvA. diti bhAvaH / ataeveti / zruterliGgAdibhyaH prAbalyAdityarthaH / aindrayati / aindyA indraprakA. zikayA RcA gAIpatyamagrivizeSamupatiSThata ityarthaH / atra upasthAnasya gArhapatya karmakatvaM hitIyAthutyAvagamyate / aindrayati hatIyAzrutyA Rco gArhapatyopasthAnakaraNa tvaM pratIyate / For Private And Personal
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| indropasthAnAGgavaM kalpyate tAvat pratyakSayA zrutyA gAIpatyopasthAnArthatvaM kriyata iti aindrI gArhapatyopasthAnAnAm / sAmarthaM liGgam / yadAhuH sAmarthaM sarvabhAvAnAM linggmitybhidhiiyte| iti / tenAGgalaM yathA / vahirdevasadanaM daamiiti| asya lavanAGgatvam / sa hi lavanaM prakAzayituM smrthH| taca liGgaM bividham / tatra prAthamikena aindragratipadena indraprakAzakaRkkaraNakatvAvagamAdindropasthAnasya prathamopasthitestahirodhena gAIpatyapadamindralAkSaNikamasviti prApta liGgAdaunAM zrutyapekSayA daurbalyaM vilambenArthaprakAzakatvAdityuktam / tadevAha atra yAvaditi / yAvat yAvatA kAlena / liGgAt indraprakAzanasAmarthyAt / kalpyata iti / yadyaso mantra indropAsanArtho na syAt tadA panena indrprkaashnmnuppnnm| andhopasthAnakAle anyatuteranucitannAdityarthApattyA, ayaM mantra indriipsthaankrnnm| indraprakAzakatvAt varhidevasadanaM dAmauni mantrasya kuzacchedanakaraNatvavadityanumAnena vA gamyata ityarthaH / sAvat tAvatA kAlena / mAI. patyopasthAnArthatvaM gAI patyopasthAnAGgatvam / kriyate pratipAdyate / arthApacyAdevilambopasthApakatvAt zrutestu jhaTityupasthApakatvAditi bhAvaH / aindrI Rk tasyA artho vicAravistaravArtha saMgrahaTIkAyAmasmatkRtAyAM TraSTavyaH / / liGga nirUpayati saamrthymiti| artha prakAzanasAmarthyamityarthaH / tatpramApayati yadAhuriti / sAmarthya shktiH| sarvabhAvAnAM sarvapadArthAnAm / tena zabdAnAmapi sNgrhH| sarvazabdAnAmiti pATha tu vyakta evArthaH / liGgasya viniyojakatvaM pratipAdayati tenAGgatvaM yatheti / vahiriti / devasadanaM devAnAM sthAnaM vAha: kuzaM dAmi lunaamautyrthH| lavanAGgatvaM kuzacchedanaviniyojyatvam / tathAca darzapaurNamAsaprakarakhe etanmannamAtra zrUyate na punaranena mantraNaitat kAryamityeka viniyojikA sAkSAt zrutirasti / pratI mantreNa kuzacchedanarUpArthaprakAzanAdeva panena mantreNa kuzaM chindyAditi zruti kalpayitvA tahalena kuzacchedane tasya viniyogo'vadhAraNIya iti bhaavH| For Private And Personal
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| sAmAnyasambandhabodhakapramANAntarApekSaM tdnpekssc| tatra yadantareNa yantra sambhavatyeva tasya tadaGgatvaM tadanapekSakevalaliGgAdeva / yathA padArthajJAnasya karmAnuSThAnAGgatvam / nahi arthajJAnamantareNAnuSThAnaM sambhavati / - yadantareNa yatsambhavati tasya tadarthatvaM tadapekSam / yathokta sya mantrasya lavanAGgatvam / lavanaM hi mantraM vinA upAyAntaraNa smRtvA kattuM zakyamato na mantro lavanasvarUpArthaH sambhavati, kintvpuurbsaadhniibhuutlvnaarthH| tattvaJca na saamrthmaatraadvgmbte| lavanaprakAzanamAtre sAmarthyAt / ato'vazyaM prakara liGga vibhajati tacceti / sAmAnyeti / yatpramANAntaraM yAge sAmAnyatastanmantrasambandha bodhayati na punastadyAgIya karmavizeSe, tatpramANAntaraM saamaanysmbndhbodhkm| tadapekSaM tatsApekSaM na tu tannerapekSyeNa yAgAntarIyakarmavizeSe'pi viniyojakamityarthaH / tadanapekSaM tathAvidhapramANAntaranirapekSam / tadanapekSaliGgAdaGgatva pradezamanugamayati tveti| tadana. peveti / tadanapekSaM sAmAnyasambandhabodhakapramANAntarAnapekSaM yat kevalaliGgaM tasmAdevetyarthaH / udAharati yatheti / padArthajJAnasya mantraghaTakapadArthajJAnasya / kti| karmAnuSThAnopakArakatvamityarthaH / arthajJAnasyAnuSThAnaprayojakatvaM sAdhayati nhauti| pramANAntarasApekSaliGgAdaGgatvapradezamanugamayati yadantareNeti / tadarthatvaM tadaGgatvam / tadapekSaM sAmAnyasambandhabodhakapramANAntarApekSaliGgapramANakam / tadudAharaNamAha yatheti / uktasya mantrasya vahidevasadanaM dAmIti mantrasya / tanmantramantareNApi karmasambhavaM prati. pAdayan tadudAharaNatvamasya sAdhayati lavanaM hauti| upAyAntareNa vahichedanapUrvavartikarmAnuSThAnAnantarameva vahichedanasaMskArobodhena / lavanasvarUpArthaH arthajJAnasya karmAjuSTAnotpAdakatvavat na lavanotpAdakaH / tarhi mantra: kimartha ityavAha kinviti / apuurveti| apUrvasAdhanIbhUtaM yallavanaM tadarthasta janakaH / lavanasyApUrvasAdhanatAjanaka iti yAvat / amantra kalavanasyApUrvajanakatA na syAditi bhAvaH / tattvaJca apUrva. sAdhanIbhUtalavanArthatvaJca / sAmarthyamAtrAt saamaanysmbndhbodhkprmaannaantrnirpeksskevllinggaat| lavanaprakAzanamAce srvkrmaanggbhuutkushcchednprkaashne| sAmarthyAt mantrasya For Private And Personal
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir NAdisAmAnya sambandhabodhakaM svIkAyryam / darzapaurNamAsaprakarakhe hi mantrasya pAThAdevamavagamyate anena mantreNa darzapaurNamAsApUrvasambandhi kiJcit prakAzyata iti / anyathA prakaraNapAThavaiyartha prasaGgAt / kintadapUrvva sambandhi prakAzyamityapekSAyAM sAmarthyAdarhirsavanamityavagamyate / ta ivahi: saMskAradvArA apUrvvasambandhIta mantrasya sAmarthyAttadarthatve sati nAnarthakyaM prasajyate / tasmAdahirdevasadanaM dAmItyasya prakaraNAddarzapaurNamAsa sambandhitayAvagatasya sAmarthA:lavanAGgatvamiti siddham / yAga pUSAnumantraNamantrANAntu yAgAnumantraNasamAkhyayA sAmAnyasambandhe avagate sAmarthyAt pUSayAgasambandho'vagamyate / nanu teSAM yAvatsamAkhyayA pUSayAgena sAmAnya sambandho'va zaktaH / svIkAyyaimapecaNIyam / kimprakaraNautho'yaM mantra ityacAha darzati / apUrvasambandhi apUrva janakam / kiJcit kimapi kammaM / varhirlavanasyA pUrvasambadhitvaM sAdhayati taddhIti / vahniH saMskAreti / amantrakalUnavarhiSo asaMskRtatvam, asaMskRtavarhiSA cApUrvvAniSpattiriti saMskArAdhAnadvArA apUrvajanakatvaM mantrANAmiti bhAvaH / iti hetoH / tadarthatve vahirupakArakatveM / upasaMharati tasmAditi / pramANAntarasApecaliGgasya udAharaNAntaramAha pUSAnumanta kheti / yAgAnumantraNeti / yAgamanu lacIkRtya mantroccAraNaM yAgAnumantraNam / tathAca keSAJcinmantrANAmanumantraNamantratvamukta teSAM mantrANAmanumantraNazabdasya yajJIyamantrocAraNarUpa samAkhyayA yajJe viniyogo'vagamyate / parantu kasmin yajJavizeSe tanmantraviniyoga ityanupalambhe'pi mantrAyAM tattaddevatAprakAzakatvaliGgena tattaddevatAyAga eva viniyogo'vadhAraNIya iti pUSAnumantraNamantrANAmapi pUSadevatAprakAzakatvaliGgena pUSayAga eva viniyogI vaktavya iti bhAvaH / atra pUrvapacayati nanviti / teSAM mantrANAm / samAkhyayA samAkhyAsahakRta liGgena / pUSayAgena sAmAnyasambandhaH nikhilapUSayAgasambandhaH / na tu darzapaurNamAsoyapUSayA yenaiveti __ For Private And Personal
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| gamyate tAvaprakaraNAdarzapaurNamAsAbhyAmeva sAmAnya smbndho'vgtH| samAkhyAtastasya balIyastvAt / ataeva pauroDAzikamiti samAkhyAte brAhmaNa AmnAtAnAmapi prayAjAnAM prakaraNAt sAnAyyopAMzayAgAGgatvamapItyuktam / kiJca yAgAnumantraNasamAkhyayApi na pUSayAgena sAmAnya sambandho'vagamyate / kintu yaagmaatrenn| prakaraNana tu darzaporNamAsAbhyAmeva vizeSeNa sambandhI'vagamyate / ata: prakaraNAt jhaTiti tatsambandhasyaivAvagatatvAt tadarthatvameva teSAM yuktam / pUSeti zabdasya pUSatIti vyutpattyA kathaJcidagnyAdyabhidhAyitvAt / bhAvaH / drshpaurnnmaamaabhyaamiti| pUSAnumantraNa mantrANAM darzapaurNamAsaprakaraNapaThitatvAditi bhAvaH / banu samAkhya yA prakaraNaM bAdhyatAmityavAha samAkhyAta iti / zrutiliGgavAkyaprakaraNa sthAnasamAkhyAnAM samavAye pAradaurbalyamaviprakarSAditi sUce samAkhyAyAH sarvajaghanyatvAditi bhAvaH / patra dRSTAntamAha pteveti| brAmaNe kANDe / ayamAzaya: / darzapaurNamAsakANDAntargataM kiJcitkArahaM paurIDAzi kamiti smaakhyaayte| yatra purIDAzopayoginI vidhayaH zrayante / puroDAzamarhati paurIDAzikamiti samAkhyayA tatkANDoktAnAM kammaNAM pAtrANAM mantrANAJca puroDAzayAgIpayogitvaM pratIyate / tasmin kANDe prayAjAnAmapi vidhAnAt leSAmapi pauroDAzikamiti kANDa samAkhyayA puroDAzayAgAGgatvameva prApnoti / darzapaurNamAsaprakaraNAcca darbhapaurNamAsayAgAGgatvaM prtiiyte| tatra yathA prakaraNasya samAkhyAtI balabattayA samAkhyayA prayAjAnAM na puroDAzayAgamAtrAGgatvaM kintu prakaraNa balAta darzapI. mAsAntargatasAnnAthyopAMzuyAgAGgatvamapi iti siddhAntitam, tathehApauti / samAkhya yA bIdhitasyApi prakaraNe na bAdhyatvaM pradarzitaM prakRte tu samAkhyayA pUSayAgAGgatvamapi na bodhyata ityAha kiJceti / sAmAnyasambandha: sAmAnyata: pUSayAgasAkalyena saha sambandhaH / yAgamAtreNa yAgasAkalyena / yAgAnumantraNasamAkhyAyAH sarvayAgaviniyojakatvAditi bhaavH| vizeSeNa vizeSadharmeNa / tadartha tvaM darzapaurNamAsArthatvam / pUSadevatAprakAzakamantra stha pUSapadastha samavetArthatAmAha pUSatauti / pUSa baDAvityasya rUpam / kathaciditi / vRddhimattvasya sarvadevatAsu sambhavAditi bhAvaH / For Private And Personal
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzaH / maivam / pUSAnumanvaNamanve hi zrUyamANa evamavagamyate pUSAbhidhAnasamarthavAdayaM mantrasta prakAzanArtha iti / lavanamantra iva lavanaprakAzanArthaH / na tatra prakaraNAdyapekSA yena teSAmupajIvyatvena prAbalyaM syAt / prakaraNAtta darzapaurNamAsArthave tasya vAkyaliGgazrutikalpanena viniyojakatvAlliGgasyopajIvyatvena prAbalyam / ato liGgAt pUSaprakAzanArthave avagate tanmAtraprakAzanamanartha kamityapUrvaprakAzanArthatvaM vaktavyam / kintadapUrvamityapekSAyAM yAgAnamantraNasamAkhyAnugrahItatvAliGgAt pUSayAgApUrvasambandhidevatAprakAzanArtho'yamityavagamyate / ato yadyapi samAkhyAtaH prakaraNaM balIyastathApi tasya liGgana vAdhitatvAt samAkhyAyA durbalAyA api liGgAzritatvena prA ___ pUrvapakSaM nirAkaroti maivamiti / lavanamantra iveti / yathA vahirdevasadanaM dAmauti mantra zrUyamANa eva lavanAbhidhAnasAmarthyAdayaM lavanaprakAzanArtha itya vgmyte| tathA pUSAnumantraNamantre'pi zrUyamANa eva pUSAbhidhAnasAmarthyAdayaM mantra: pUSaprakAzanArtha iti pratIyataityarthaH / tatra pUSaprakAzanArthatvAvagame / yena prakaraNAdyapekSatvena / teSAM prkrnnaadiinaam| upajIvyatvena sahakArividhayA AmrIyamANatvena / tasmAlliGgasyaiva prakaraNopajIvyatvena prAbalyamityAha prakaraNAviti / tasya prakarasya / vAkyeti / prakaraNAdAkya kalpanam eSa mantrI darzapauryamAsaprakaraNIyatayA tadarthamiti / mantraliGgasya ca taddevatArthakatvakalpanam / tataH anena mantreNa darzapaurNamAsadevatA anumantrayediti zrutikalpanam / tato'sya tatra viniyoga iti bhAvaH / upajIvyatveneti / prakaraNasya viniyojakatve khiGgAsyAzrayaNIyatvAditi bhaavH| pata iti / prakaraNasya durbalapramANatvAdityarthaH / tanmAtraprakAzanaM yAgadevatAtvavizeSaNarahitapUSaprakAzanam / apUveti / papUrvajanakapUSadevatAprakAzanArthatvamityarthaH / apekSAyAmiti / tathAca tathAvidhAkAsAvazAdeva samAkhyA liGgena sahakArividhayA bhAbIyata iti bhaavH| sambandhIti janaketyarthaH / vAdhitatvAditi / tathAca For Private And Personal
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzA calyAt saiva sAmAnyasambandhe pramANam / durbalasya prabalAzritasya prAbalyAt / ataeva zrutyapekSayA durbalAyA api smRtarAcamanarUpaprabalapadArthAzritatvena prAbalyAt padArthadhammaguNabhUtotakramatyAgena vedakaraNAnantaraM cute Acamanameva kAryamityuktam / yathAhuH liGgena prakaraNabAdhAnantarameva samAkhyAyAH pramANatvenopasthitinaM tu samAkhyayA prakaraNaM yodhyata iti bhaavH| - ataeveti / pravalAzritasya prAbalyAdeve tyarthaH / durbalAyAH prathamAdhyAyaTatIyapAdIyazrutiprAbalyAdhikaraNasiddhAnti taayaaH| mA teriti prAbalyAditya nenAnvitam / prbleti| padArthaguNabhUtakramApekSayA balavadityarthaH / padArtho'nuSThIyamAnaM karma / tadAzritatvena sabodhakatvena / padArthadharmeti / padArthAnAmanuSThIyamAnakarmaNAM dharmaH, ataeva guNabhUtI yaH zrautaH zrutiyodhita; kramatatyAgena tahAdhamemetyarthaH / vedakaraNAnasaramiti / ayamAzayaH / vedaM kasvA vediM kuryAditi zrutiH / tatra vedI mAma darbhamayaM sammArjanasAdhanam / vaidirAhavanauyagAI pasyamadhyavartinI caturaGgulanikhAtA bhUmiriti mAdhavAcAyAH / tayA ca vedavedikaraNayoH paurvAparyarUpaH kramo'vagamyate / yadi vedakaraNAnantaraM vedikaraNAt pUrvaJca taM syAt, tadA "kSuta AcAma diti smRtyA pAcamanaM vidhIyate / tadAnauM tadanuSyAne vedavedikaraNayoH paurvAparyarUpazrotabAdha: syAt / tarhi kiM zrutyA smRtibodhitAcamanasya bAdho'GgIkAryaH / kiMvA smRtyA zrotakramabAdhanAcamanamanuSTheyamiti saMzaye zrutyapekSayA smRterdurbalatayA Acamanasyaiva bAdha iti pUrvapace hatIyAdhyAyaTatIyapAda siddhAnta: / padArthaH pradhAnaM kramazca padArthadharmatayA guNamUta eva / tatazca prabalapadArthAvitatayA tasyAH smRtirapi prAbalyAt tayA zrutibIdhito'pi guNabhUtaH krama eva bAdhanauyo na punaH zrotakrameNa smRtirbAdhyate / kramasya gunnbhuuttvenaamaavsyaat| sutena prAgutpannasaMskArasya vinaSTatayA pazucibhUtasya puMsI vedikaraNAnadhi kAritve samupasthite pAcamanasya zaucarUpAdhikArasampAdakatvanAvazyakatvAcca / tathAcIta bhapAdai: yeSAM padArthadharmatvAt daurbalyaM pUrvanizcitam / na teSAM zratyavaSTambhAt tatpazcAdapagacchati // For Private And Personal
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| / pratyantabalavanto'pi caurajAnapadA nnaaH| durbakhairapi vAdhya puruSaH pArthivAvitaiH / iti / .. yattu pUrvatizabdaH kathaJcidagnyAdhabhidhAyIti taba, tasyAdantako hi sa ityAdi vAkyazeSeNa vaidikaprasidhA ca arthavizeSa ruuddh'svaat| rUr3hezcAvayavAlocanasavyapekSAt yogAilIyasvAt / prataeva varSAsa rathakAro'gnInAdadhItatvatra rathakArazabdena saudhanvanAparapa-yo varNavizeSa ucyate / rUr3heH prAbalyAt / ma tu ravaM karotIti vyutpatthA hijaatyH| yogasya daurbasthAdityukta btthe| padArthatvena yeSAca balIyastra nikapitam / ma vRtirdusavena punassahapanIyate // iti / vaSA taireva-vedaM kRtvA yadA vedimatvAcArmAna pate / vedimeva karotIti sa vaktuM zakyate tadA / vedioSa ghanAcamma kurvatI viguNIbhavet / tAmiva saguNAM vaktuM gayA ma vyavazAkhate // iti / prapalAvitasya prAvasye bhaipAdoktaM pramANavati ythaariti| paarssiveti| pIna pIrA hito'pi pakhavA darzitA / pUSapadasAdhunikavyutpatti dUSayitumAi yattiti / padanako homi| pUSanAmavadevatAviSasevAdanavatvasya "yayapadanakaH pUSA paiTamaNi sahA para"miti bRtvAbhihitatvAditi bhAvaH / manu pUSazabdasya devatAvizeSe bar3hisahAva eva vAkyameSeca tadupasthitiH sakarA, tadasata tu vAkyazeSamapyanyathA vyAkhyeyabhivyato vaidikAsiddhisamiti baidiketi| nA tathApi bdayaugikayomadhye badasaiva grahaNe kA vinigamabheSyavAha gariti / vsiiybaahibvitm| yogasya duIvasvavIjamA avayaveni / prakavipratyayasyarthaH / samyapecatvAt saapekssvaat| ataeva prakRtipratyayAjJAmajanyatayA visavopasthitayogArthApecyA pavi. khambopasthitAyA balavatvAdeva / varSa vizeSa: "mAriSSepa karaNyAntu rathakAra: prajAyate" ityuksAsakarajAtivizeSaH / baDe mssttaadhyaayprthmpaaii| For Private And Personal
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir - - samAyu samAsyayA sAmAnyataye bayasI sAmAna SayAgasambandhaH puussaanumnvymvaannaamiti| bavA bAgAnumanvavAnIti samAkhA Rtubo bikaa| takhAt satyanurodhena prAptistahakate krnii|| iti / kamidaM pramAlAntarasisAmAnyasambandha padArthaviniyojaka liGgamiti / samanvaviniyojaka liGga mukhyA evArthe, na gaunne| mukhyA. yasya prathamamupasthitatvena tatraiva viniyogabujhau paryavasabAyAM puna gauNe arthe viniyogakalpanAyAM mausvapramAt / ataeva vahidevasadanaM dAmIti mantraH sAmarthAt kuzalavanAeM, na tu uslaparAjilavanAGgamityutAm / upasaMharati tmaaditi| unAtheM maumAMsakasiddhAnasaMvAdamA yathAsti / yAgeti / etAni yAgAnumAnavAnIti samAsA kratuyogikA macA sAmAvata: BE smbndhvikaa| samAratIH zayanurodhima pUSapadasa DikAsiddhAnurIdhena nadevate pUpadevate kamAtra praamirityrthH| prmaalaantreti| pramAsanasya prAramasamAkhyAdinA siDaH sAmAnyasambandhaH sAmAnyato yAgasambandhI yasya mannasya tasya, padAdhe mAmaghaTakApAvAce devatAvike li viniyonakamityarthaH / mazahAnAmarthana kAzakalAmaya liGgam / tu mukhyo go| tyobhayo prakAzane zamdAmA sAmadhyamako kaaryk| zadebhyo. gopAkhApi. pIkakA pratItaH / tat vimubhayaviSamapi sAmadhyamupAdayamityavAda tbeti| nirutayokhiDakImadhye ityarthaH / mnoti| etena pdaayiniyojkaalaavyaaktiH| gopAkAzanaparityAne hetumA musaaryoti| prthmmiti| "mause sadapi sAmarthaka pramANAta viSA / bhAvibhavati mujhe tu bhandAdevAvirati tat" pratyutariti bhAvaH / paryavasanAyAM parisamAtAyAm / gauraveti / pramANabamukhyagauNArtha. prakAzanasAmarthyakalpaneti bhaavH| saamaaditi| kahi:zabdasya kuzakapamukhyArthasya, dunAsiva hedanakapamukhyArtha prakAra kAtkAdityarthaH / upeti / teSAM varSi:sAhaNyAhI barSitAdini bhAgaH / For Private And Personal
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| tadidaM liGga vAkyAdibhyo balavat / teSAM hi va sAkSAhiniyojakatvam, kintu ati kalpayitvA / ma cAsamarthastha zruti kalpayitvA viniyomakalpanA sambhavatIti sAmarthyasyApi kalpyatvenopajIvyatvAt / atastairyAvat sAmarthya kalpayitvA zrutiH kalpyate tAvadeva kaptena sAmarthena zruti kalpayitvA viniyomaH kriyate, iti tasya prAbalyam / ataeva "zyonante sadanaM kaNomi mRtasya dhArayA suSevaM zrutyAdaunAmuttarotara daurbalyapratipAdanAt pUrvapUrvasya yahalavattvamuktaM tadidAnoM darzayati tadidamiti / sAdhayati teSAmiti / vaakyaadaunaamityrthH| sAkSAt pramANAntarakalpanAmantareNa / viniyojakatvaM viniyogabodhakatvam / kena hAraNetyata pAha shrutimiti| shrutiklpnaahaarnnetyrthH| zrutereva sAkSAdigiyojakatlAditi bhASaH / asamarthasya tadarthaprakAzanasAmarahitasya / . yasya vAkyasya tadarthaprakAzanasAmarthya nAkSi tena vAkyena tadartha viSayiNau zrutirapi kalpayituM na zakyata iti bhAvaH / itautya nantaraM vAcyamityadhyAhAryam / tatra hetumAi sAmarthyasthApaumi / upajIvyatvAdityanvayaH / upanInyamantareNa upajIva kA sajhAvAditi bhAvaH / nanu sAmarthya kalpayitvaiva vAkyAdayaH zruti kalpayanvityata thAha ata iti / liGgakalpanADAraNa vAkyAdaunAM zrutikalpakatvAdityarthaH / / taikyiaadibhiH| kRptena shbdaadevaavibhuuten| viniyogaH kriyata iti| vAkyasya vikalpakatvam anantaraM zrutikalpakatvam / liGgasya su zrutikalpakatvamAtramitya klimbakAritvamiti bhAvaH / udAharati ataeveti / liGgasya vAkyAhalavattvAdevetyarthaH / zyonante sadanamiti / darzapaurNamAsaprakaraNe mantra pAmnAyate zyonante sadanaM kaNomi tasya dhArayA suSevaM klpyaami| . tasmin saudAmale pratitiSTha brIhINAM medha sumanasyamAnaH // iti / psyaarthH| bhIH puroDAza te tava zyonaM samIcInaM sadanaM sthAnaM kaNomi karomi taka sthAnaM tasya dhArayA suSevaM muTu sevituM yogyaM klpyaami| bhI bauhINAM medha sArabhUta tvaM sumanasyamAnaH samAhitamanAstasmin amRte suSTu sevituM yogye sada ne sauda upaviza, pratitiSTha sthirI bhava iti / For Private And Personal
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzA kalpayAmi" ityasya sadanAGgavaM liGgAt / na tu vAkyAt sAdanAGgatvaM, tasya daurblyaaditi| samabhivyAhAro vAkyam / samabhivyAhAro nAma sAdhyatva patra viniyogavizeSAzravaNAt mantraliGgenaiva viniyoga kartavye, kiM kalpayAmyanta pUrvAina upastaraNarUpasadanakaraNa pratIte: pUrkhAIsya sadane, tathA tasmin saudAmRte ityAdinA parAu~na purIDAprasAdanapratIte: parAI sya sAdane, iti vibhajya viniyogaH kartavyaH, uta tasminniti prakRtavAcimA tAbdana yatsadanaM kaNo mi tasmin saudetyanvayabodhAt parAIsya pUrvAIsApekSatayA ekavAkyatvAvagamAt tadanurodhana ubhadhoravAIyoH sthAnakaraNe sAdane ca viniyogaH kartavyaH / tatra viniyojikA zrutirevaM kalpanIyA, samagreNa mantreNa sthAna kartavyaM tathA samagreNaiva mantreNa purIDAza: sthApanauya iti / evaM saMzaya ubhayostu lyatve, vikalpaprApte rutaM yAkyAdibhyo liGga balavaditi / yataH kalpayAmyantasya sadanakaraNArthaprakAzanasAmarthya pratyakSam / tasminnityAdeza purIDAzasAdanArthaprakAzanasAmaryarUpaM liGga prtykssm| pratyakSeNa ca lina pUrvAIsya sadanakaraNe parAI sya ca purIDAzasAdane viniyojikA zruti(Tati kalpayituM zakyate / ekavAkyatAbalena samagramantrasya pratyekaM viniyoga stu na tAvat prathamaM sambhavati, parAIsya sadanakaraNArthaprakAzanasAmarthyAbhAvAt. pUvAIsya puroDAzasAdanArthaprakAzanasAmarthyAbhAvAca / yadi tu pUrvAIsya sAdanaprakAzanasAmarthya, parAIsya ca sadanakaraNaprakAzanasAmarthya kalpitaM syAt, tadaiva sambhavati / evaJca liGga kalpanAvyavadhAnena yutikalpanAyA vilambitatvamityevamartha viprakarSAliGgAdAkyaM durblm| tathAca Adau tasminnitya syAnvayabodhastadanantaramekavAkyatAvagamaH, anantaraJca pUrvArddhasya parAIsya cobhayArthaprakAzanasAmarthya rUpaliGgakalpanaM, pazcAt samagramantrasya pratyeka kammaNi viniyojikA zrutiH klpniiyaa| yAvatA kAlaneyaM kalpanAparamparA sampatsyate, tAvatA kAlena pratyakSeNa liGgAiyena pUrvAparArddhabhedena viniyonikA zrutiH kalpitA syAt / kalpitayA ca tathAvidhazrutyA panantarabhAvinI zrutya sarakalpamA bAdhyata iti liGga balavaditi samudAyArthaH / vAkyaM lakSayati smbhauti| yadyapi ekArthamanekapadaM vAkyamiti bhASyakAraiH parasparAnvitapadasamUhasya vAkyatvamuktam, tathApi yahAkyasya viniyojakatvaM tallakSaNasyaivApekSitatayA zrutthAdau vAkyatvasamAve'pi viniyojakavAkyalakSaNasya tatsAdhAraNye prayojanAbhAva For Private And Personal
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sAdhanatvAdivAcakadvitIyAdyabhAve, vastutaH zeSazeSiyoH sahocA raNam / yathA yasya parNamayI harbhavatIti / atra vhiva dvitIyAdivibhakti: zrUyate / kevalaM parNatA juDoH samabhivyAhAramAtram / tasmAdeva ca parNatAyA juhutvam / na cAnarthakyaM, juhazabdenApUrvvalacaNAt / nadayaM vAkyArthaH / parNatayA avattaviraNahArA yadapUrbasAdhanaM mahAvayediti / iti sAmAnyalacaNamupecitam / etallacaNasya zrutyAdivyAhata vidvayoti smbhivyaahaarkheti| pAdinA kartRtvAdigraham / ditIyAdevi tahAcakalAdAha dvitIyAdIti / etena katvakaraNatvAdibodhakahitoyAdikaTitAyA: zrute vyattiH / nanu dditauyAdivirahe kathaM zeSazeSibhAvabodhakatvasambhava ityata bhAi vastuta iti / tAtparyyAdityarthaH / tathAca yayoH padayoH muhIcAraNaM tadarthayoH zeSazeSibhAvabodhakatkaM tAtparyAdevAvaseyamiti bhAvaH / zeSazeSiyo: pAkriyAcakapadayoH / etena cijJAdivyAvRttiH / liGgAdiviniyogasthale shessshessivaackpdviraat| vAkyamudAharati yatheti / yasyeti / yasya yajamAnasya muhara I candrAkatiyajJapAtravizeSaH paryamayo palAza dyAvayavasambhUtA bhavati, na sa pApaM zrIkaM sthItIvyutara pratIkenAnvayaH / palAze kiMzukaH parva iti trikaakhaarnnm| catra tI paryaMtA-jur3I : papadayoH / samabhivyAhArakA sahozArasamAm / parvatAyAH palAzakATha mulaM ipakArakatvam / patrakAravalaM yadi hanavatvaM tarhi parvatAbhidhAnamanarthakam / kASThAntarasyApi tajjanakatvasambhavAdivyata cAvarthakAM pariharati ma peti / cAnarthakayamiti parNatAbhidhAnakheti zeSaH / mirAkarace hetumAha hazabdeneti / capUrvapacAditi / yadyapi parvamayo bu bhavatIti vAkye juhapadasya jutapUrvvakhacaNAyAM paryamayatvAnupapattistathApi parNatAluhI: sahocArayavalana parthatayA juhUM kuryyAditi yavidhivAkAM kalpanIyaM tacaiva buipade pUrvalacacAbhipreteti bodhyam / ataeva tadAkyArthameva darzayati madayamiti / avaceti / avattaM caru pAtrAdavadAyotyApitaM yaha viSarUpaM tasya dhArayakArA yadapUrvvasAdhanaM sAdhyaM For Private And Personal
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir evara parvatabA badi zAsiyate tadaiva takSAdhyamapUrva bhavati, mAnyatheti manyata iti na paryatAyA beyaryam / pravattahaviauraNahArati cAvazyaM vasAvyam / anyathA suvAdiSvapi parNatApatteH / sA ceyaM parNatA panAramyAdhItA ma sarvatra kratuSu gacchati / bahapUrva vAkyadutvAdayedityarthaH / vAlyArthaphasamAha evti| mAnyaveti / kAThAkaSa badi guruH kriyate tadA tadapUrva mevrssH| etena parSamayyeva juH kartavyA, na vaasnss| tatra phalazruti: navagAda eba, ma kAmbayA, ini sinam / paratI zuga zrIlA pAvatyo cIpaSamatA / jukaH palAyakAhasya khadirasya suvo mataH / rati sAmAvato'bhidhAnAt / pavanApiribAdi bAvacaM darzayati cavateti / cazapalavyatve hetunAha canyaveti / parvatayA sAdhya homApUrva sAdhayediSetAvanyAcolAvilyarthaH / nuvAdivaponi / pacAyamAmayaH / parvatayA sAdhvaM sImApUrva bhAvavedityanena homApUrva pani parSatAmA nimittlmgvte| jaba nimittatvaM bega hAraveti vijJAsAyAM yadi pApAvirabAriyetyuceta badA parvatA nirdhAramA nimittamiti pratIta: suvAdikaumApUrNa matyapi tasA nimittatvApacyA mugAdiSvapi parvatApattiH, vicArakAlAvizeSAt / pathoccI jujhapadavavAda na suvAdihImApUrva prati parvatAvA nimittatvamiti, sarvisanAdihImApUrvavyAvatattvena pavattahavirdhAraNahAraNetyameva hArameva vizeSadhIyaM, na tu virdhAraNahAraceti sAmAnyato hArakalpanam / ekaca parIrevAbadAnasabhavAt caramomasAdhanobhUtAyA kSuddhA eSa parNateti sidhyati, na puna: suvAdImAmAjyahomasAdhanAnAma, cAmpAdovAmamadAnAsavavAdivi / nanu zumaH parSakA kiM vAmanAce vihitA bAgaviSe vebavAra sA peymiti| panAkheti / panAramba pAgaviSamanupakrama pInA pAvAvetyarthaH / nanu panAramyAdhIvAyAH For Private And Personal
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir vitatiSu codakenApi prAptisambhavena hirukttvaaytt| kintu prkRtissu| taduktam - prakRtau vA adviruktatvAditi / patra vikkatiryato'GgAni gRhNAti, mA prakRtiriti na prakRtizabdena vivakSitam / grAhamedhIye parNatAyA aprAptiprasaGgAt / nahi gRhamedhIyAt kAcana vikRtiraGgAni gRhNAti, mAnAbhAvAt / kintu codakAdyatrAGgAprAptistatkamma prakRtizabdena vivakSitam / kathaM na sarvakratugAmitvamityata Aha vikRtissviti| cAMda kenApi atidezavidhinApi / himatA veti / parNatA vidheH prakRtivikRtisAdhAraNatve, vikatau prakRtidharmAtidezena sakataprAptirvidhinApi sakkaditi biruttvaaptterityrthH| parizeSAdidheH prakRtimAtraviSayalabhavetyAha kinviti| patra maumAMsADhatIyAdhyAyaSaSThapAdasiddhAnta sUtraM pramANa muddharati taduktamiti / tatra hi yasya khAdiraH suvo bhavati. yasya parNamayI jurbhavatItyAdizruteH kiM prakRtimAtraviSayatvamuta prakRtivikatyu bhayaviSayatvamiti sande he "sarvArthamaprakaraNA diti sUtraNa prakaraNAbhAvAt sarvaviSayatvameveti pUrva pakSayitvA "prakRtau vA ahirutAlA" diti sUtraNa viruktatvApasa kyA prakRti viSaya tvamaveti siddhAnti tam / prakRtiM lakSayituM parokta lakSaNamAdau nirAkarIti atreti / vitatiriti / yatI yasmAtkarmaNo vikRtiraGgANi grahAti prApnoti sA prakatiriti prakRti zabdena vivakSita netyrthH| tatra hetumAha gRhamedhIya iti / gRhamedhIyo yAgavizeSaH / tatra parNatAyA jukhAH parNamayatvasyAprAptiprasaGgAdityarthaH / bhavanmate tasya prakRtilakSaNAnAkrAnsatvAditi bhaavH| prakRtilakSaNAnAkrAntatvaM sAdhayati nhiiti| mAnAmAvAditi / tathAca vikRtivizeSasya hamedhI yAGgagrahaNe pramANAbhAvAt gRhamedhauyasya niruktapravatilakSaNAnA. krAntatvena prakRtiviSayatayA siddhAnti tAyAH parNamayozruterTa hamedhauyayAgaviSayatvaM na sambhavatauti bhAvaH / ___ tarhi kiMlakSaNA pratatirityavAha kinviti / codakAt pratidezAt yatra karmaNi aGgAprApti: aGgAnAmupasthitina bhavati ityarthaH / vatra sarveSAmaGgAnAmupadezAdevIpasthitiriti bhAvaH / tena prAthamikavidhipratipAditasamagretikartavyatAkAsvaM prakRtilamini For Private And Personal
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| F yathA drshpaurnnmaasau| tatra hi na codkaadnggpraaptiH| prkrnnptthitairevaaddainairaakaanyaat| ehamedhoyAdiSvapi na codkaadnggpraaptiH| klopakArairevAjyabhAgAdibhineMrAkAjhyAt / ato yatra codakApravRttistatrAnArabhyAdhotAnAM sanivezaH / sAptadazyanvanArabhyAdhItamapi na prakRtau gcchti| prakRteH pAJcadazyAvarodhAt / kintu vikkatiSu gcchti| tatrApi na sarvAsu gcchti| codakaprAptapAJcadazyabAdhaprasaGgAt / kintu pratyakSa zrutasAptadazyAsu mitravindAdiSu gacchati / yathAhu: phlitm| etena prAtidezikaitika vyatAkatvaM vikRtitvamityapi darzitam / prakRti mudAharati yatheti / tatra lakSaNaM saGgamayati taba hoti / grahamadhIyAderapyetatprakRtilakSaNAkrAntatvamavyAhatamityA grahamedhIyati / klabhIpakAraiH praathmikvidhiprtipaaditiipkaarH| anAramyAdhItAnAM prakRtiviSayatva mupasaMharati ata iti / ciidkaaprvRttiritikrtvytaapraapkaatideshaaprvRttiH| uktaniyamasya kvacihAdhamAha sAptadazyanviti / sAmidhe. naunAM saptadazatvamityarthaH / tathAca anArabhya thUyate / saptadaza sAbhidhenauranuyAditi / agnisamindhanArthA RcaH sAmidhanya iti tRtIyAdhyAyaSaSThapAda mAdhavAcAryAH / sApta. dazyavidheH prakRtyaviSayatve hetumAha prnteriti| paanycdshyaavrodhaaditi| prakRtI paJcadazasAmidhenauvidhAnenAvaruddhAyAmAkAkAviraheNa saptadazamAbhidhenauvidherananvayAditi bhAvaH / evaJca prakatAvavakAzamalabhamAnasya saptadaza sAmidhenI vidhe: parizeSAdikrativiSayatvamavetyAha kinviti / avApi vizeSamAha tvaapiiti| vitatiSvityarthaH / cIdaketi / atidezaprAptasyetyarthaH / pAJcadazyeti / tadabAdha sambhavati tahAdhasyAnyAyyatvAditi bhAvaH / prtyksseti| pratyakSa yutyA bodhitaM sAptadazyaM yAsu tAkhitvarthaH / tA: kA ityavAha miti| pAdinA adhvrklpaadiprigrhH| tAmveva sAptadazyasya pratyakSazrutatvAditi bhAvaH / sAptadazyavidhairmitravindAdiprakRtiviSayatvAt pAJcadazyavidheH prakRtiviSaya tvaM mitravindAdautaravikRtiviSayatvaJca sidhyatauti dazamAdhyAyASTamapAdasiddhAntaM darzayati yathAhuriti / For Private And Personal
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| evaJca prakRtAvetatyAJcadazyaM pratiSThitam / vikatau ca na yatrAsti sAptadazya puna:zrutiH // iti / na ca vAkyavaiyartham / anAramyAdhItasyaiva sAptadazyasya mitravindAdiprakaraNasthena vAkyenopasaMhArAt / upasaMhAro nAma prAptasya vizeSe niymnm| yathAhu: sAmAnyavidhiraspaSTaH saMniyeta vizeSata: / iti / tamAnArabhyavidhi: sAmAnyavidhiH / mitravindAdiprakaraNasthastu vizeSavidhirityAstAM tAvat prakRtamanusarAmaH / tasiddhaM vaakyaadnggtvm| evaJceti / sAptadazyavidhermivindAdimAtravikRtiviSayatve satItyarthaH / etat pAJcadazyaM prakRtAveva pratiSThitam / na kevalaM prakRtAveva vikRtAvapi kutracit syAdityAha vikRtau ceti| yatra vikkatau sApta dazyasya punaH zruti: punarvidhAnaM nAsti tathAvidhavikatau cetyarthaH / nanu yadi sAptadazya zrutiH pratyakSa zrutasAptadazyAsu mitravindAdivikatiSve vAnveti na vikRtyantare tarhi saptadaza sAmidhenauranubrUyAditi sAmAnyata: sAptadagyavidhAyakavAkyasya vaiyarthaM syAt / mina vindAdiSu pratyakSa zrutyaiva tatprArityAzaGkAM pariharati na ceti / upasaMhArAt mitravindAdivizeSaniSThatvena niyamanAt / upasaMhArapadArthasya tadrUpatvaM pratipAdayati upasaMhAro nAmeti / prAptasya sAmAnyataH prAptasya / vizeSa niyamanaM vizeSaniSThatvena socanam / sAmAnya prAptamya vizeSaniSThatvenopasaMhAre na sAmAnya vAkya vaiyarthaM, tasya rItisiddhatvAditi darzayati / yathAhuriti / sAmAndheti / aspaSTaH avyakta viSayaH / saMhiyeta upasaMhiyeta vizeSaniSThatvena niyamyeteti yAvat / vizeSata: vishessvidhinaa| atra kaH sAmAnyavidhiH ko vA vizeSavidhirityavAha ttreti| anArabhyeti / saptadaza sAmidhenauranubrUyAditi vidhirityarthaH / prakRtaM vAkyasyAGgatAyAM pramA gtvm| upasaMharati tamiddhamiti / For Private And Personal
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzaH / - tadidaM vAkyaM prakaraNAhalIyaH / prakaraNaM hi naH saakssaadiniyojkm| tadyAkAjhArUpam / na cAkAkA svayaM pramANam / kintu sAkAjhaM vAkyaM dRSTvA bhavatyetAdRzI matiH nanamidaM vAkyaM kencidaakyenaikvaakybhuutmiti| tatazcAkAjhArUpaM prakaraNaM bAkyasya vAkyAntareNaikavAkyatve pramANam / evaJca yAvatprakaraNaM vAkyaM kalpayitvA viniyojakaM bhavati tAvahAkyaM liGga zrutI kalpayitvA viniyojaka bhavatIti prakaraNAdAkyaM balIyaH / / __ ataevendrAgnI idaM havirajuSatAmavIvRdhatAM maho jyAyokiAtAmityatra indrAgnipadasya liGgAharzAGgale siddhe idaM havi ___ vAkyasya prakaraNAilIyastvaM pratipAdayati tadidamiti / tatra hetumAha taddhIti / ntprkrnnm| paakaasaaruupmiti| umayAkAzAprakaraNamiti vakSyamANatvAt / svayaM saakssaat| kena hAraNa pramANamityavAha kitviti / dRSTvA zrutvA / kenaciditi / prathamazutavAkyasya vAkyAntaramAkAktayA bhAkAzitataDAkyAntareNa saha militvA ekavAkyatvApanatvAvazyakalAditi bhaavH| evakSa. prakaraNa. ghorvAkyayorabhitravAkya mAtre pramANa mityAha tatazeti / evaJcati / prakaraNa sa ekavAkyatva mAtrapramANatve satItyarthaH / yAvat yAvatA kaalen| vAkyaM kalpayitvA vAkyaliGga zrutI: knpyitvaa| kevala vAkyar'uulaadhaar' sndhr' liliyiilaammaa| linii duni| Rlaaniy'aapekSayA kalpanAhisaya syAlpakAlamAdhyatve nAvilambitattvAditi bhAvaH / udAharati ataeveti / vAkyasyAzu viniyojakatvAdavetyarthaH / indrAnau iti / ajuSetAM sevitavantI, prAsvAditavantAviti yAvat / avavidhatAM vddhitvntau| jyAyaH shresstthm| mahaste no'kAtA kRtavantau / darzAGgatva iti / atrAyamAzayaH / darzapaurNamAsayoH zrUyate sUnavAkena prastaraM prahara. tIti / prAntarI darbhamuSTi tasya praharaNamagrau prakSepa iti nyaaymaalaa| vamiMca sUtathA ke etahAkyadayaM zrUyate / agnauSImAvidaM virajuSesAmavauhadhetAM mahI jyAyo'kAtAmiti / radAnI idaM havirajuSatAmayauvadhetAM mahI jyAyo'kAtAmiti c| tatra anauSImAvidaM adiriyAdi vAkAM paurNamAsyAge viniyoktavyam / paurNamAsadevatA prakAzakatvAt / indrAgnau For Private And Personal
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| rityAderapi tadekavAkyatvAddarzAGgatvam / na tu prakaraNAdarzapaurNamAsAGgatvam / prakaraNAhAkyasya balIyastvAditi / idaM havirityAdi vAkyaM darzayAge viniyoktavyam, darbhadevatAprakAzakatvAt / ekaikavAkya - sthApi sUtavAkatvAvizeSaNa parasparAkAGghAviraheNa ca vibhajya viniyogo na doSAya / na tu prakaraNAdubhayatrApi vAkyadayaviniyoga iti tIyAdhyAyahitIyapAda siddhAntitam / tatra punaH saMzayaH / kimamAvAsyAyAmindrAgnI idaM havirityAdi samagravAkyaM tathA panISomAvidaM havirityAdimantrasya anISomAvityaM zaM parityajya idaM havirityAdyavaziSTapadanAtaM paThanIyam / evaM paurNamAsyAm agnISomAvidaM havirityAdi samagravAkyaM tathA indrAno idaM havirityAdivAkyasya indrAgnI ityaMzaM parityajya idaM havirityAdyavaziSTa padajAtaca paThanIyam / tathA sati tayormanvayorubhayayAgAGgatvabodha ko darzapaurNamAsaprakaraNapAThaH samAhata: syAt / syAcAnyadevatAbodhakapadasyAnyayAge viniyogaH parihataH / kiMvA agnISomAvityasya indrAgnau ityasya ca idaM havirityAzeranvitassa ekavAkyatvApannatayA vAkyavirodhAdavaziSTAMzasyApi ekatra viniyoga: zAstrArthaH / ityevaM vAkyaprakaraNayoH samavAye vAkyaM balavatprakaraNa ntu durblm| vilambe nArthapratipAdakatvAt / tathAhi yadyamAvAsyAyAM prakaraNabale nAnauSomAvidaM havirityAdimantrasya agnISomAvityaMza parityajya idaM havirityAdi zeSAMzamAtraM pazyate, tadA tatra devatAvAca kapadavirahAt darzadevatAprakAzakatvAya prathamamindAgnipadAnvayena vAkyaM kampanIyam / tena vAkyena indrAgniprakAzanasAmathrya rUpaM liGga klpniiym| tacca liGgamanena mantrazeSAMzena indrAgniviSayakakriyAnuSTheyeti zrutiM kalpayati / evaM yadi paurNamAsyAM prakaraNa malena inTrAgnI idaM havirityAdimantrasya indrAgnI ityaMzabhapahAya idaM havirityAdi zeSAMzamAtraM pazyate, tadA tatrApi devatAvAcakapadAbhAvAt paurNamAsadevatAprakAzakatvAya prathamamagniSomapadAnvayena vAkyaM kalpanIyam / vAkyAliGga liGgAca zruti: klpniiyaa| evaJca prakaraNa viniyogadhomadhye vibhirvyvdhaanm| anISomAdipadasahitantu vAkaI zrUyamANatayA na kalpanIyam / ato liGga zrutibhyAmeva vyavadhAnaM viniyogasya / tasmAhAkona vilambenArthapratipAdakasya prakaraNasya bAdhitatvAt tattaccheSAMzasatraiva vyavatiSThatena nUbhayaveti / evameva TatIyAdhyAya ratIyapAda nyaaymaalaa| For Private And Personal
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 77 ubhayAkAGkSA prakaraNam / yathA prayAjAdiSu samidho yaja toti / atra hi dRSTavizeSasyAnirdezAt samidyAgena bhAvayet kimityasyupakAryyAkAGkSA / darzapaurNamAsavAkye'pi darzapaurNa mAsAbhyAM svargaM bhAvayet kathamityupakArakAkAGgA / ata ubha yAkAGkSayA prayAjAdInAM darzaporNamAsAGgatvaM sidhyati / nanu yadi prayAjAdivAkye iSTavizeSo na zrUyate tarhi vizvajiyAyena svargaphalaM kalpayatAm / vizvajidadhikaraNe hi vizvajitA yajetetyatra phalasyAzravaNAt phalamantareNa vidhizruteranupa liGgAt indrAgnidevatAprakAzanasAmarthyAt / idaM havirityAderiti / indrAgrimantrazeSAMzasyetyarthaH / For Private And Personal prakaraNaM nirUpayati ubhayeti / aGgAGgitvenAbhimatayorubhayoH parasyarAkAGgetyaryaH / ubhayeti karaNAdanyatarAkAGkSAyAH prakaraNatvaM na syAditi darzitam / udAharati yatheti / samidho yajatotyaca ubhayAkAGkSAM pratipAdayati ana hauti / iSTavizeSasya phalavizeSasya / nirdezAdanullekhAt / samidyAgeneti / samidyAgena kiM bhAvayedityupakAyyAkAGkSAstau tyanvayaH / upakAyryasya yAgavizeSasya bhAvyatvenAkA tetyarthaH / zracaiva iSTavizeSAnirdezAditi hetuH / tathAca svargAdiphale tajjanakatayA karmANi ca puruSecchAyA jAyamAnatvAt svargAdirUpeSTavizeSazvavaNe tasyaiva bhAvanAyAM kammatvenAnvayaH syAt / tadazravaNe tu iSTavizeSajanakatayA puruSecchAviSayasya pradhAnayAgasyaiva bhAvyatvenAnvayasyaucityAt katamaM yAgavizeSaM bhAvayedityAkAGkSA jAyata iti bhAvaH / upa aGgavidherAkAGgAM pratipAdya pradhAnaviverapyAkAGkSAM pratipAdayati darzati / kArakAkAGgeti / itikartavyatAkAGgetyarthaH / darzapaurNamAsAGgatvaM tadupakArakatvam / atra svArasikecchAviSayasya svargAdereva mukhyaprayojanatvaM tajjanakayAgAdastu zranyecchAdhanecchAviSayatayA gauNaprayojanatvameva / evaJca mukhyaprayojanasya bhAvyatvasambhave gauNaprayojanasya bhAvyatvAGgIkAro'nucita ityabhiprAyeNa zaGkate nanviti / nanu vizvajinyAye kiM siddhAntitaM yena zrutaphalake karmANi tanyAyAt svargaH phalatvena kalpanIyaH syAdityatastadadhikaraNasiddhAntaM darzayati vizvajidadhikaraNe hauti / ityuktamityanenAsyAnvayaH / anupa
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| patteravazyaM phale kalpayitavye sarvAbhilaSitatvena svamaH phalamityuktam / taduktAm sa svarga: syAt savAn pratya viziSTatvAditi / rAtrisatranyAyena vArthavAdikaM phalaM kalpAtAm / rAtrisatrAdhikaraNe hi "pratitiSThati ha vai ya etA rAtrIrupayantI"tyatra vidhyuiMze phalAzravaNAt phalamantareNa vidhizruteranupapattesvayaM phale patteriti / vidhi zrutyA bhAvayediti pratIto kiM bhAvaye dityapekSitabhAvyamantaraNa vidhitvAnupapattarityarthaH / srveti| sukhaM me bhUyAdityabhilASasya puruSamAtrIyatvAt vargasya sukhasvarUpatvAceti bhAvaH / ukta siddhAntitam / tatsiddhAntasUtramAha taduktamiti / caturthAdhyAyavatIyapAda iti zeSaH / sa varga: sthaaditi| pazrutaphaleSu vizvajidAdiSu yatphalaM kalpyaM, sa svarga: syAt / kutaH ? sarvAn puruSAn pratyaviziSTatvAt sarveSAmabhilaSitatvAdityarthaH / ataeva bhASyam / "sarve hi. puruSAH svayaMkAmAH / kuta etat ? protiIi svrgH| marcazva bhautiM prArthayate" iti / mizrAzva khargo'natizayotirUpo du:khavivarjitaH / bhUyAMso'bhilaSantyenamalpa tvalya sukhaM narAH // iti / tatastu sukarajJAnaM sukhameva paraM phalam / saJcAnatizayatvena svargAtmakamiti sthitam // iti ca / zrutaphalAnvayasambhave bhazrutaphala kalpanAyA anyAyyatvAdrAvisabanyAyena varma vA etadayajJasyA kriyate, yatprayAjAnuyAjA ijyante, varma yajamAnasya ghAlavyasyAbhibhUtyai, ityAdyArthavAdikaphalAnvaya eva vA sthAdityAha raavisbti| rAvisatrAdhikaraNa kiM siddhAntitaM yenAcArthavAdikaphalAnvayaH sukaraH sthAdityatastadadhikaraNasiddhAntaM darzayati rAtrisatrAdhikaraNe. hauti| prtiiti| atra rAtrizabdana jyotirAdisaMjJakA: somayAgavizeSA ucyante / ye etAH pUrvoktA rAtrIrupayanti prApnuvanti te pratitiSThanti pratiSThA prApnuvannItyarthaH / patra upayajatauti pATho bhASyazAstradIpikAnyAyamAlAgasammataH / ha vai prsiddhau| vidhyaddeze For Private And Personal
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| kalpayitavye prArthavAdikaM pratiSThAkhyaM phalamityuktam / vizvajijyAyenAnupasthita svargakalpane tasya prakRtasambandhe gaurvaat| arthavAdopasthitasyaiva prakRtaphalatvakalpane lAghavAt / taduktam phalamAtreyo nirdezAdazrutau hanumAnaM syAditi / tasmAhikhajinyAyena rAtrisatranyAyena vA svatantraphalArthatve sambhavati, kimiti darzapaurNamAsAGgatvaM svIkriyata iti / maivam / svatantraphalArthatve anyatarAkAjhyA sambandhaH syAt / nahyatra phalasya sAdhanAkAsAsti / zrayamANaM hi phalaM sAdhanamAkAiti ! na cAtra tcchryte| evaJca phalasyAkAsAbhAvAt kevalaM kiM bhAvayediti prayAjAnAM bhAvyAkAGyaiva svatantraphalA jyotiraadiyaagvidhau| pArthavAdikaM pratitiSThantItyartha vAdAvagatam / pratiSThAkhyaM prtisstthaavruupm| phalamiti / kalpanIyamiti zeSaH / nanu vizvajidadhikarace pazusaphala ka karmamAtra svargaphala kalpanAyA: siddhAntitatvAt rAtyAkhyasave'pi tathAsvityata pAi vishvjiditi| anupasthiteti / vidhyuddeze arthavAda caanupsthitetyrthH| tasya kalpitasvayaM phalasya / praktasambandha rAtrisaMjJakasatrAnvaye / gaurvaaditi| upasthitaphala parityAyenAnupasthitaphala kalpane gaurvaadityrthH| patra siddhAntasUtrapradarzanAyAha taduktamiti / caturthAdhyAyasatauyapAda iti zeSaH / phala miti| nirdezAdarthavAdavAkye phalobe vAdeva phalam / nanu vidhau phalAbhAvAt vizvajidAdivat savAbhilaSitatvena vargAnumAna sthAdityata Aha azutAviti / ki yasmAt vidhivAkye arthavAdavAkye vA sarvathA phalAzrutAveva svargAnumAnaM na punaryathAkathaJcit phlshrutau| ato nirdezAt phala mityAtreyo munirAhatyarthaH / pUrvapakSamupasaMharati tasmAditi / svatantraphalArthatve pradhAnaphalajanakatve / kimiti kinimittm| darzapaurNamAsAGgatvaM tadupakArakatvam, prayAbAdaunAmiti zeSaH / __pUrvapakSaM nirAkaroti maivmiti| anyatarAkAjhyA kevala karmagatAkAzyA / kevala karmagatAkAsAM hetunA sAdhayati nahIti / patra pryaajaadau| tatra hetumAha zrayamANaM hoti / ttphlm| pradhAnopakArArthave tu ubhayAkAGkSayAnvayaH sthAdityAda For Private And Personal
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| thatvaM syAt / darzapaurNamAsArthatve tu ubhayAkAGkSA pramANam / prayAjAnAM bhAvyA kAGgAyA itaratra ca kathambhAvAkAGgAyAH satvAt / anyatarAkAsAtazcobhayAkAGkSA baloyasoti vakSyate / tatazca darzapaurNamAsArthatvameva yuktaM na svatantraphalArthatvamiti / taduktam__ dravyasaMskArakammasu parArthatvAt phalazrutirarthavAdaH syAditi / atra dravye phalazrutiryasya parNamayI jurbhavati na sa pApaM zloka shRnnotiityevmaadyaa| saMskAra phalazrutiyaMdaGkta cakSureva bhrATavyasya vRkta ityevamAdyA! kammaNi phalazrutirvamma vA etadyannasya kriyate yatprayAjAnuyAjA ijyante ityaadyaa| kammapada. cArAdupakArakakammaparaM draSTavyam / saMskArakammaNaH pRthaksaGkIrtanAdityAstAM tAvat / darzapaurNamAsArthatve viti| pramANaM viniyoja km| ubhayAkAsAM vivaNoti prayAjAnAmiti / itaratra drshpaurnnmaamyoH| kthmbhaavti| kathaM kumbAdityA kAmAyA ityarthaH / nanvanya tarAkAzIbhayAkAiyoH ko vizeSa ityavAha anyatarA kAsAtazceti / upasaMharati tatazcati / neti| etena prayAjAdau phala tirarthavAda eveti sidhyati / tatpramApayitumAha taduktamiti / caturthAdhyAyaTatIyapAda iti zeSaH / dravyeti / parArthatvAt balavathA ubhayA kAhayA kratvarthatvAvadhAraNAt dravye saMskAra karmasu ca phalazrutirarthavAdaH prazaMsAmA syaadityrthH| dravyAdau phalazruti pratipAdayati paveti / aGakte cakSuraJjanena yojyti| ananaM netrasaMskAravizeSaH / bhATavyasya shtrii:| hAte zrAvaNIti / raudhAdikasya bace ruupmidm| varmA kavacam / ityAdyA ityAdya padena zrutyantaravat varma yajamAnasya bhrATavyasyAbhibhUtyai iti bhASyatasya etacchrutyuttarapratIkasyApi parigrahaH / shraaraaditi| sAkSAt prdhaanaanggkrmprmityrthH| saMskArakarmaNa iti / tathAca karmapadanAGgakarma mAtra parigrahe saMskArakarmaNaH pRthagupAdAnavaiyarthyam / karmapadasya pArATupakAraka karmaparatve tu saMskArakarmaNo'GgAGgatvena sannipatyopakArakatayA pArAdupakArakabhinnatvena pRthagupAdAnamupapanna miti bhAvaH / prAsaGgikapallavanAtI viramati ityAstAmiti / For Private And Personal
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| tadidaM prakaraNaM kriyAyA eva viniyojaka, na aguNayoH / tayostu kriyaayogaahiniyojkm| kuta iti cet, shRnnu| yajeta svargakAma ityatrAkhyAtAMzenArthI bhAvanAbhidhIyate bhaavyediti| sA cAMzacayamapekSate / kiM bhAvayet kena bhAvayet kthmbhaavyediti| tatra bhAvyAkAjJAyAM SaSThAdyanyAyena khargoM bhAvyatayAnveti, svarga bhAvayediti / karaNAkAhAyAM samAnapadopAtto yAgo bhAvArthAdhikaraNanyAyena karaNatayAnveti, yAgena khagaM bhAvayediti / tataH kathamiti kathambhAvAkAjhA jAyate / tasthAJcAkAGkSAyAM yatsavidhau paThi tasyAzcAkAkSAyA yatsAvadhA pAThatamayamANaphalakaca kriyA prakaraNaJca na samveSAM viniyojakamityAha tdidmiti| viniyonakamiti / sAkSAditi zeSaH / nanu yadi prakaraNaM dravyagupayorna sAcAhiniyojaka, tahiM kena hArepa viniyojakamityavAha tyoriti| kriyAyogAt kriyAhAreNa / evaM niyame kI hetu. rityA kuta iti / hetumupadayitumAha sakhiti / pAyauM bhAvanA arthaniSThA bhAvanA, purussprttiruupaa| sA ceti / na kevalaM liGazanAbhihitA, zAbdI bhAvanA aMzatrayamapecate iti cakArArthaH / aMzatrayaM vivaNoti kimityAdi / bhAvyAkhAkAGgAyAM kiM bhaavyedityaakaannaayaam| SaSThAyeti / SaSThAdhyAyaprathamapAdaprathamAdhikaraNa nyAyenetyarthaH / tatra dhAtvarthAdarbhAvyatvaM nirAkRtya kAmanAviSayavargAdeva bhAvyatvasya siddhAnta nAditi bhAvaH / vargasya bhAvyatayAnvayaM darzayati varga bhAvayediti / karaNAkAlAyAM kenetyaakaalaayaam| smaanpdeti| yajetetye kasmin pada pAkhyAtayajatyoH zravaNAt bhAvanAyAgayorekatiGantapadIpasthApyatvamiti bhAvaH / bhAvArtheti / dvitIyAdhyAyaprathamapAdaprathamAdhikaraNanyAyenetyarthaH / tadadhikaraNe hi "bhAvArthAH karmazabdAstebhyaH kriyA pratauyeta, eSa yau~ vidhIyate" iti sUtreNa yAgAdaH karaNatvenAnvaya: siddhaantitH| kathambhAvAkAGkSAyAM karaNIbhUtasya yAgasthAlaukikavyApAravayA, kena prakAreNa yAgena varga bhAvayediti karmaNaH prakAravizeSAkAGkSAyAm / sanidhAvivi / phalavatmanidhAvaphalaM tadAmityuktariti bhaavH| ashruuymaannphlkmiti| pradhAna For Private And Personal
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 82 nyAyaprakAzaH / jAtaM, tadevopakAryAkAiyetikartavyatAtvenAnvayamanubhavituM yogyam / kriyAyA eva loke kthmbhaavaakaangkssaayaamnvydrshnaat| nahi kuThAreNa chindyAdityatra kathamityAkAGkSAyAM hasta iti kevalamuccAryamANo'pi hasto'nvayaM prApnoti / kintahi hastenodyamya nipAtyetyacAryamANe udyamananipAtane eva / hastI'pi taddAreNaivAnvayaM prApnotIti sarvajanInametat / kiJca kathambhAvAkAnA nAma karaNagataprakArAkAjhA / thamo: prakAravAcitvAt / sAmAnyasya bhedako vizeSaH prakAraH / sAmA. nyaJca kriyArUpamevAkhyAtenocyate, yajeta svargakAma iti / asya hyayamarthaH / yAgena tathA kartavyaM, yathA svargo bhavatIti / kriyAsAmAnyasya vizeSaH kriyaiva bhvti| nahi brAhmaNavizeSaH nairapekSye Na phalajananAsamarthatayA vihitamityarthaH / upakAyAMkAjhyA pradhAnakarmAkAjathA / etena ubhayAkAGkSArUpaM prakaraNaM sAdhitam / itikartavyatAtvena karmaNa: prakAravizeSatvena / nanu kriyAjAtasyeva sannihitAzrUyamANa phala kadravyaguNayorapi kutI mAnvayaH ? ityata bhAA kiyAyA eveti / evakAreNa dravyaguNayoharIbhUtakriyAmantareNAnvayasya lokAdRSTatvaM ghopyate / tadeva samarthayati nahIti / kathamityAkAGkSAyAM kuThAreNa kathaM vaidhaubhAba bhAvayediti jijJAsAyAm / kevalamiti tRtIyAvibhaktiM vinetyarthaH / tarhi kimanvetItyAha ki tahIti / nipAtyetyanAramitikArasya etAbhyAM padAbhyAmityarthaH / taddAraNa udymnnipaatnkriyaahaarnn| sarvajanInaM sarvalokasiddham / kathambhAvAkAGkSAyAM kriyAyA evAnvaye yuktimAha kinyceti| prakAravAcitvAditi / prakAre thAl ityata: sUtrAt prakAravacana ityanuvartya, idamasthamuriti sUtreNa thamaM vidhAya, kimazceti sUtreNa kiMzabdAdapi prakAravacane thamorvidhAnAditi bhAvaH / prakArazabdArthamAha sAmAnyasyeti / sAmAnyadharmeNIpasthitasya bhedaka itaravyAvartaka ityarthaH / prakRte sAmAnya darzayati sAmAnyacati / vizeSasya sAmAnyadharmAvacchinnale dRSTAnnAyAha nahIti / For Private And Personal
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 83 parivrAjakAdiramrAhmaNo bhavati / evaJca karabagatakriyAvizeSAkAGkSAparanAmadheya kathambhAvAkAGkSAyAM kriyaivAnvetIti yuktam / sa ca karaNagatakriyAvizeSo'mbAdhAnAdibrAhmaNatarpaNAntaH kriyArUpa eveti yukta tasya prakaraNena grahaNam / tasya ca karaNagatatvaM tadupakArakatvameva / tena vinA yAgenApUrkhA jananAt / nadyamananipAtanavyatirekeNa kuThAreNa dvaidhIbhAvo janyate / tat siddhaM kathambhAvAkAGkSAyAM kriyaivAnvetIti / ataeva dravyadeva - tayoryAgasampAdanaddArAnvayaH sAmpradAyikairuktaH / faadau ca kathambhAvAkAGkSAyAmupakArakasampAdanamatidizyate ityuktam / yadi ca kathambhAvAkAGkSAyAM siddhaM vastvanvayayogyaM syAt, tadopakA sampAdanaparyantaM dhAvanaM granyakkRtAmanarthakaM syAt / parivrAjakAdiriti / yadi kacit brAhmaNaH parivrAjako vAnaprastho vA bhavet, tadA tasyApi brAhmaNavizeSasya brAhmaNatvasAmAnyadharmavattvaM syAdeva, nAbrAhmaNatvamiti bhAvaH / yAgAtmaka karaNagata kriyAvizeSaM pratipAdayati sa ceti / anvAdhAnamagnisthApanam / tasya kriyAvizeSasya / nanvasau kriyAvizeSo yAgasya pUrvottara kAla karttavyatvena zrUyate / tatkathamasya karaNIbhUtayAgagatatvaM sambhavatItyata cAha tasya ceti / tadupakArakatvaM tadapUrvaprayojakatvam / patra hetumAha tena vineti / loke'pi itikartavyatAmantareNa phalAbhAvapradarzanAyAha nahIti / sAdhakamAha zrataeveti / dravyadevatayorbohibhiryajeta ana ca prajApataye ca juhototyAdizrutivihitayoH / yAgasampAdanadArA yAgasampAdakAniprakSepaNoddezAdikriyAdvArA / For Private And Personal yAgasampAdanahAretyatra sAdhakamAha vikRtau ceti / upakArakasamyAdanam upakArakairyAgasya sphltaakrnnm| uktaM mImAMsaka granthakahiH / patra upakAraka sampAdanamityabhidhAnAt dravyaguNAdisikhavastUnAM yAgasampAdanahArevAnvaya iti sidhyati / teSAM sAcAdanvayitve abhiprete tu tatkatayAgasampAdanaparyanta kathanamanAvazyakamityAha yadi ceti / upakAryyeti / upakAyryasya pradhAnayAgasya sampAdanaM phalajananasamarthIkaraNam / tatpayryantaM dhAvanaM svAbhiprAyapratipAdanAya tatpayryantaM vAgindriyacAlanam / tathAca yadi
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra A charya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org nyaayprkaashH| atara kriyAyA eva itikartavyatAtvam / kthmbhaavaakaahaagrhiitsyetikrtvytaatvaat| itizabdasya prakAravAcitvAt / kartavyasya itiprakAra itikrtvytaa| prakAraca sAmAnyasya bhedako vizeSa ityuktam / karttavyasya ca vizeSaH karttavya eva bhavatIti na siddhasya vastuna itikartavyatAtvam, kintu kriyAyA eva / prakRtigatAnAM dravyAdInAmapi sAdhAdanvayasambhavastadA upakArakarmasidizyata ityeva yAt, na tu taNanitayAgasampAdanam / prakRtigamAnAM sarveSAM TravyAdaunA sAzadanvayitvAsambhavAn yAgasampAdanahAraivAnvayayogyatvAt sampAdamapadena hAraparyantamuktamini bhAvaH / yataH kathambhAvAkAjhyA kriyaiva gdhate, ata itikartavyatApadavAcyatvamapi tasyA eva, ba sikasya vastunI TravyAdarityAha bhatazceti / nanu kathAbhAvAkAsayA kriyaivAnvetu / parantu tassA eva itikartavyatApadavAcyatve prmaannaabhaavH| itikartavyatApadantvaGamAvavAcauti siddhasyApi vakhana itikartavyatApadavAcyatvaM syAt / lasyAGgatvAvazyakatvAdilyata pAra kthmbhaaveti| kathambhAvAkAcayA yadRhyate, tasyaivetikartavyatApadavAcyatvAdimi bhAvaH / patra hetumAha itizabdati / prakAravAcitvAditi / tathAca medinii| iti heto prkaashne| nidarzane prakAra sthAditi / vyatyattyA tathA pratipAdayati krtvysyeti| bhAvaparI'yaM nirdezaH / vena kartavyatAyAH kriyAyA iti prakAra itikartavyatetyarthaH / yathAvatArthatve kartavyasya iti prakAra iti vyutpattI itikartavyapadaniSpattiranantaraca bhAvapratyaye kRte, kriyAprakAratasyartha eva sthAna su kriyAprakAra iti dhyeym| evmuttrtraapi| pataeva batIyAdhyAya hatIyapAda mi. rabhihitama tasmAdatavyametat kaiyamitikartavyatAkAcA nAmati, tadabhidhIyate / prakArAkAGgreyam / itizabdaH prakAravacanaH / kartavyatAprakAra: kriyAprakAra iti yAvaditi / For Private And Personal
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 85 siddhasya tu dravyAdeH kevalamaGgatvam / tadapi zrutyAdinA na tu prakaraNAt / yathAhu: nAvAntarakriyAyogAdvate vAkyopakalpitAt / guNadravye kathambhAvairgRhNanti prakRtAH kriyAH // iti / ataeva varhirdevasadanaM dAmItyAdimantrasya liGgAdaGgatvaM na tu prakaraNAdityuktam / arthavAdAdhikaraNapUrvvapakSasamAptau ecake kacit dravyasyetikarttavyatAtvenAbhidhAnamaGgatvAbhiprAyaM draSTavyam / bahugranthasvarasAduktayuktezkheti / tasihaM prakaraNaM kriyAyA eva viniyojakamiti / tazca prakaraNaM dvividhaM mahAprakaraNamavAntaraprakaraNaceti / tatra bhAvanAyAH prakaraNaM mahAprakaraNam / taca prayAjAdInAM grAhakam / tacca prakRtAveva / yatra samagrAGgopadezaH sA prakRtiH / For Private And Personal siddhasya bhUtasya / na tu tadAnIM karttavyasyetyarthaH / siddhasya dravyAdeH kevalamaGgatvamapi kena pramANena sidhyatItyata zrAha tadapIti / zrutyAdinA vaudibhiryajetetyAdinA / dravyAdInAmaGgatvasya prakaraNalabhyatvAbhAve pramANamAha yathAhuriti / nAvAntareti / vAkyopakalpitAt vAkyapratipAditAt bhavAntarakriyAyogAt dArobhUtasambandhAhate vinA prakRtAH kriyAH kathambhAvaiH kathaM kuryyAdityAkAGgAbhirgupadravye guNadravyAdisiddhaM vastu na gTahanti na prApnuvantItyarthaH / tathAca bhavAntarakriyAyA eva pratikarttavyatAtvaM na tu guNadravyAdInAm / teSAmavAntara kriyANAmeva itikartavyatAtvaM, tahArayaiva teSAmatvam / itikarttavyatAtvantu gauNamiti bhAvaH / ataeveti / yataH siddhasya bastuno na prakaraNAdaGgatvaM kintu zrutyAdinaiva, ataevetyarthaH / dravyasyetikarttavyatAbhidhAnavirodhaM pariharati arthavAdAdhikaraNa iti / bhaGgatvAbhiprAyamiti / tatikarttavyatA padamaGgalAcaNikamityarthaH / bahugrantheti / bhASyAdItyarthaH / prakaraNaM vibhajati taceti / dvaividhyaM darzayati maheti / bhAvanAyAH phalabhAvanAyA: / grAhaka mitikarttavyatAtvena viniyojakam / tacca prakaraNaJca / prakRtAveveti / sambhavatIti -
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / yathA darzapaurNamAsAdiH / tatra cobhayAkAGgArUpaM prakaraNaM sambha vati, AkAGkSAnuparamAt / vikRtau tu na prakaraNaM sambhavati / yatra tu na samagrAGgopadeza: sA vikRtiH / yathA sauryyAdiH / tatra ca yAnyapUrvvANyaGgAni vidyante upahomAdIni teSAM na prakaraNaM viniyojakam / tatra yadyapi teSAM kiM bhAvayedityastyevAkAGkSA, tathApi pradhAnasya na kathambhAvAkAGgAsti, prakRterevAGgernirAkAGgatvAt / zeSaH / AkAGkSAnuparamAditi / kathambhAvayedityAkAGgAyA zraGgavidhisamutthAnasamAptimantareNa virAmAbhAvAdityarthaH / > Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir taJca prakaraNaM prakRtAvevetyevakAravyavacchedyaM vikRtau prakaraNAbhAvaM spaSTamAha vikRtau tviti / vikRtiM lacayati yatreti / vikRtimudAharati yatheti / sauyyaM caru nivrvapet brahma kAma ityatra nivvApazabdaH / tathA AgreyASTAkapAlaM nirvapedityacApi niviApazabdaH / evamAgreyapadavat sauyyapadasyApi taddhitapratyayena ekamAtra devatAbodhakatvam / evaM carorapyoSadhidravya katvamityeva mAgneyaliGga sambandhAt sauryyaM caru nivrvapedAneyavadityAnumAnikavacanakalpanAGgIkArAt sauvyayAgasyAgneyavikRtitvam / cAdipadAdaprAvevamekAdazakapAlaM nivrvapedityuktAprAvaiSNavayAgaparigrahaH / tacApi nirvvApapadaprayogAdiliGgena zragnISomIyavadityAnumAnikAtidezAGgIkArAt / evameva siddhAntitamaSTamAdhyAyaprathamapAde / apUrvvaNi aprAkRtAni / vikRtAveva vizeSavidhinA vihitAnIti yAvat / tAni kAnautyacAha upahomAdIti / upahomA: prAkRta homAafafende vihitA homAH / vikRtau nacaceSTau kRttikAdihomAH / atra pramANaM vakSyate / cAdipadAt prayAje kRSNalaM juhototi zrutyA sauyyayAgavizeSe vihitAni kRSNalahomAdIni / tatra vikRtau / teSAm apUrvA vidhAyaka vidhaunAm / pradhAnasyeti / tathAca aGgavidherAkAGgAsaGgAve'pi prdhaanvidheraakaang| viraheNa ubhayAkAGgArUpaprakaraNaM nAstIti bhAvaH / nanu sauryaM caru' nirvvapet brahmavarddhasakAma ityatra saumyayAmena brahmavarcasaM bhAvayediti bodhasyAvazyAbhyupeyatve kathambhAvayedityAkAGgAbhyupagamo'pyAvazyaka ityata zrAha prAkRtaireveti / tathAca prAyavadityatidezena AgneyAGgAnAM pravRttyA tadAkAGgAnivRttiriti bhAvaH / For Private And Personal
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| na ca prAkatAnAmaGgAnAmatrApaThitatvenApratyakSavAkatAnAM paThitavena pratyakSavAttairevAkAjhopazama iti vAcyam / teSAM paThitatve'pi aklaptopakAratvena jhaTityAkAjhopazamane asAmarthyAt / prAkRtAGgAnAM laptopakAratvena tacchamane sAmarthyAt / na cAtra teSAmupasthApakAbhAvaH / upamitilakSaNapramANena teSAmupasthitatvAt / sauryavAkye hi dRSTe oSadhidravyatvena ekadaivatyavena ca sAdRzyena AgneyavAkyamupamIyate / gavayadarzanAta m nanu pratyakSa zrutibodhitAGgAnAM jhaTityu pasthitatvAt taireva vikRtenirAkAztA yuktA, na tva pratyakSa zrutibodhita pAlatA rityAzaGkAmapanayati na ceti| apratyakSAt aprtykssshrunibodhittvaat| taireveti / teSAM jhaTityupasthitatvAditi bhAvaH / teSAM vailatAGgAnAm / palaptIpakArakatveneti / pradhAnasyopakAraviSayakAkAGghAviraheNa upakArasya na laptatvam / sAnnidhyAdupakArakaM kalpyamiti bhaavH| jhttitiiti| teSAmupakArakha kalpyatayA kaTityupasthitatvAbhAvAt jhaTityAkAsopazamanasAmarthyamapi nAstIti bhAvaH / prAktAGgAnAM talakSaNyaM darzayati prAkRtAnAmiti / klayopakAratvena upakArAkAjhayA usthittven| tacchamane jhaTityA kAmAzamane / nanu prAkkalAGgAnAM vikRtyupakArakatopasthiti stri / upasthApakAbhAvAdityApattiM nirasyati na ceti / upasthApaka darzayati upmitiiti| upamAnetyarthaH / upamAnaM pramANaM saGgamayati sauryavAkya iti / saurya cara nirca pet brahmavarcasa kAma iti vAkye ityarthaH / dRSTa shrute| bhAgne yavAkyam pAgne yATAkapAlaM nirbapediti vAkyam / upamIyate upamityAtmaka jJAnaviSayIbhavati / nathAca ekatra sAdRzyajJAnAdaparacAsaniklaSTa sAdRzyajJAnamupamitiH / sAdRzyaca parthAntarayogibhiH sAmAnyairarthAntarasya yogH| yathA gojAtiyogibhiH karNAdyavayavasAmAnyairyavayajAteyogI gavayagataM mosaadRshym| tathA mavayajAtiyogibhistai!jAtiyoMgo gogataM gavayasAdRzyam / evaJca gavayagata karNAdyavayavasAmAnyadarzanAt gavi gavayasAdRzyajJAnavat saurya vAkye bhISadhidravyakatvaikadevatAkatvAdisAmAnyAvagamAt bhAgneyavAkye sauryavAkyasAdRzyajJAnarUpamupamityAtmakannAnaM jAyate Agreyasya vAkyasyoSadhidravyakatvaikadevatAkhatvasambandhAditi bhAvaH / For Private And Personal
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 88 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gorupamAnavat / tasmiMzcopamite, tena tadarthoM jJAyate / sA ca vaMzA bhAvanA | tatra sauryyavAkye bhAvanAyA bhAvyakaraNayoH sattvAditikarttavyatAkAGkSAyAmupakAraka pRSTabhAvenAgneyeti karttavyasauryayAgena brahmavarcasaM bhAvayedAgneyavaditi / tAtidizyate / tathAca tathaivAkAGgopazamAtra vikRteH prakaraNamasti / kAGkSArUpasthAnAdeva cApUrvvIGgagrahaNam / anyatarA na ca prAkRtAGgagrahaNameva vikRtau prakaraNAt kiM na syAditi vAcyam / teSAmapi prakRtyupakArakatayAkAGgopazamAt / nanu upamAnavat upamitivat / tasmin zragnayavAkaye / upamite sauyryavAkya sahazatvena jJAte / tena upamAlapuruSeNa / tadarthaM trAzrayavAkyArthaH / jJAyate sauvAko poti zeSaH / sa cArthaH kiM kena kathamityapekSitAMzatrayavatI bhAvanetyAha sA ceti / vidheyaprAdhAnyAt strIliGgatvam / tatra vidhvaMzeSu madhye | bhAvyakaraNayoH kiM kenetyapecitayoH / vAditi / sauryayAgena brahmavarcasaM bhAvayediti bodhAvazyakatvAditi bhAvaH / itikartavyateti / kathamityAkAGgAyAmityarthaH / upakAreti / upakAraviSayaka jijJAsAviSayatvenetyarthaH / atidezaprakAramAha sauryyayAgeneti / bhASyakatA, sauyaM caru nirvapedAna yavadityAnumAnika vidhyaGgIkArAdityuktyA vidherevArI yavatpadaghaTitatvamaGgIkRtam / cataeva tathAvidhavAkyArtha evAnena darzitaH / tayA vidhisamabhivyAhRtAgnayavatpadabodhitApratikarttavyatayA / evakArAdvaikRtAGgenAkAGgopazamApeceti labhyate / kathamityupakArakAkAzanyA vidhivAkya sanivezitenAnaM yavaditizabdena samarpitatayA jhaTityupasthita sva prAkRtAGgajanitopakArasya kRtatvena vikaterAkAGgAnivatte, nivattasya ca punarutthAnakAraNAbhAvAt / nanu vikRteH prakaraNAbhAve apUrvvAGgAnAM kathaM tacAnvayaH ityata cAha anyatareti / sthAnaM sannidhipAThavazAt samAnadezatvam / tacca sabridhipaThitasya karmaNa eva kemakAGkSArUpamityevoktamanyatarAkAGgArUpeti / nanu vikRterupakArakAkAGkSAsattvAt prAkRtAGgAnAmapyupakAryyA kAGkhA vazyambhAvAdubhayAkAGkSArUpaprakaraNAdeva vikRtI prAkRtAGgAnAmevAnvayo'stu, kathaM vikRtI prakaraNaM nAstItyucyate ? ityAzaGkAM nirAkaroti na ceti / teSAM prAkkatAkAnAm / prakRtyupakArakatayeti / teSAM For Private And Personal
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| prAkSatAGgAnAmAkAjAbhAve teSAM vikatau sambandhaH kevalaM sthAnAt / apUvAGgAnAnvAkAGkSA sattvAdikkaterapyAkAnAvattvAt teSAM tatsambandhaH prakaraNAt / prakaraNaJca sthAnAt jhaTiti viniyojakamityapUrvAGgAnAmeva prathamaM sambandhaH sthAna prArUtAnAmiti / ucyate, satyaM, prakaraNaM jhaTiti viniyojakam / tathApi pramANabalAbalAt prameyabalAbalasya jyAyastvAt ukta vidhayopasthitatvAt prAvatAnAmeva sambandho yuktaH kRtApakAratvAt / na vaikatAnAM, klpyopkaartvaat| vikatezvopakArakapadArthAkAddhA prakRtisavidhipaThitavamopakAryAkAkSAyAM satyAmupakArakAkAjiNyA prakRtAvevAnvayAt pratyupakArakatvaM siddhamiti bhAvaH / pAkAGketi / ekatrAnvayAdaivAkAGkSAzAnterityarthaH / sthAnAt pandhatarAkAzAvamAt / pAkAJcAsatvAt kimupakuryAdityAkAzAsanAvAt / pAkAcAvatvAt kathaM bhAvaye dilyaakaacaavtvaat| prakaraNAt ubhyaakaahaaruupaat| ___ nanu vikraterAkADAvatve'pi prAkRtAstasyAH prAgevopamitatvena apUrvAGgAnvayadazAyAM sadasahAvAt kathaM prakaraNAdapUvAGgAnvayasambhava ityata pAha prakaraNaJceti / prakaraNasya sthAnAilavatvAditi bhaavH| prthmmiti| etena prAkatAGgAnAmanantaramanvayo'sviti drshitm| siddhAnta yati ucyata iti| jhaTiti sthAna viniyogAt prAk / pramANeti / pramApayoviniyogasAdhanayoH sthAnaprakaraNayobalAbalApekSayA sAvalyadaurbalyApekSayA prameyayoH prAkRtAGgaviniyogApurvAGgaviniyogayobalAbalasya nyAyasvAt zreSThatvAt ukta vidhayA bhAnumAnikavidhisamabhivyAhataprakativacchabdena upasthitatvAt prAktAGgaviniyogasya vidhivAkyAnvayadamAyAmeva buddhiviSayatvAt teSAmeva sambandhI viniyogI yukta ityarthaH / lptopkaarvaaditi| upakArasya upakArapRSTabhAvena shbdprtipaadittvaadityrthH| neti| na prthmmupsthitirityrthH| kalpyopakAratvAditi / anyatarAkAzAmAtreNa sadupakArasya kalapyatvAdityarthaH / yuktavantaramAha vikRtezceti / upakAraka padArthAkAGghA kathaM kuryA For Private And Personal
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaash:| na padArthamAtrANAmiti yuktaH prathama praakmaanggsmbndhH| tababa ma vikkatau prakaraNaM viniyojakam / yatu viklattau pAlatAGgAnubAdena vidhIyate yathaudumbaro yUpI bhavatIti yUpAnuvAdenaudumbaratvam, tatprakaraNAcyate / manu na tatprakaraNAdRhyate, prkriyaatvaat| kriyAyA eva prakaraNagrAhyatvAditi cet satyaM, tathApi tAvavidhIyamAnasyaudumbaratvasyAstyevAkAlA kiM bhAvayediti / na ca yUpAnuvAdena tasya vidhIyamAna dini kriyApakAraviSayiSI paakaasaa| jAyata iti zeSaH / padArthamAtrANAM kriyAjuchAnapakAratarapadArthAnAm / aakaanggtynussnggaaH| tathAca kathaM kuyAdisyAkAkhAyo yApratIbhiH kriyAbhirvivateniHzeSaH prakAro'vagamyate tAvatInAmevAnvayo yuktH| sa ca prathamaM mAlatAGgasaGghasambandhAdeva bhvti| upahomAdibhirdivAbhiH kriyAbhirvikrate: prakAra. vizeSI nAvagamyate pradhAnarUpasyaiva jJAnAbhAvAt / pattaye na tAsAM prathamamanvaya iti bhAvaH / upasaMharati satazcati / kvacit vikatAvapi prakaraNamastotyAha yttviti| vidhIyata itynenaanvitm| prAkka. tevi| patidezaprAdhaprAkRtAGgAnuvAdenetyarthaH / nat vimityAca yti| yUpAnuvAdana prkRtipraaptyuupoddeshen| prakaraNAt ubhayAkADAvazAt / prakatAvAdumbaravAbhAvAt prakRtivadityatidezena paudumbaratvApAne vikate sadAkAcAyA pavaNyAGgIkAryatvAt caudumbarava. khopakAyA kAhAyA AvazyakatvAceti bhAvaH / prakaraNaM kriyAyA eka viniyojakamiti khoniviruddhatvAdetadasatamityAzaGate baJciti / kriyAyA epeti / kathaM kuyAditi kriyAprakArAkADayA baudugdharatvAncayAsambhavAdodumvaratvagrahapIpayoginI vikaverAkAzA nAstheveti bhaavH| satyamiti vaktumaIsautyarthaH / tAvacchanda pauTumbaravasthetyanantaraM yogyaH / paudumbaratvastha nirAkAjatvAzakAM nirAkaroti na ceti / yUpasya yUpatvasya / adRSTarUpatvAt kevalAdRSTasaMskArarUpatvAt / mathAca saMskRta kASThavizeSatva yUpatvam / kASThavizeSagatasaMskAravizeSa For Private And Personal
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzaH // bAt yUpastha cAdRSTarUpatvAt tenaivodummaratvasya nairAkAyama pAhavanIyenevAdhAnasyeti vAtham / yUpasya kevlaaiittruuptvaabhaavaat| tara hi tadrUpake khAdirasAdikaM kevalAdRSTArtha syAt / na ca ttsmbhvtiH| tathA sati, khAditvAbhAve. pratinidhitvena. kadaropAdAna na svAta adRSTArthasya pratinidhyabhAvAt / nahi khadirajanyamadRSTaM kadareNa niyata ityatra pramANamasti / ataeva nAdRSTArthAnA prtinidhiH| tadutAm-na devatAgnizabda kriyamanyArthatvAditiH / iti yAvat / sa ca saMskAravizeSaH adRSTa eveti bhaavH| tenaiva saMskAravizeSarUpayUpa. tvenaiv| nairAkA bhASyAkAbArAhityam / paudumbaratvasyApi tathAvidhasaMskArarUpatvena saMskAra vizeSarUpayUpatvasampAdanenaiva tasya phalavattvAditi bhAvaH / patra dRSTAnna mAha pAvanauyaneti / tathAca pAhavanIye juhotIti zrUyate / pAhavanIyaH vasa sNskRtvkritvm| vagitasaMskAra vizeSa iti yAvat / sa cAhavanIyo vasante brAyojyaunAdIna; grobhe rAjanyaH, zaradi vaizya- iti zrutyA prAdhAnasAdhyAgrirUpatayA vihitaH / takhAdAdhAnasAdhyAmitrameva pAhavanIyatvam / parAdhAnasAdhyanAyA eka vayAviSasaMskArarUpatvAdivi labhyate / evaJcAdhAmasyAhavamIyatvaniSpAdakatAyAH siddhatayA yathA pAdhAnavidhau pAdhAnena kiM bhAvayediti bhAvyAkAcA notpadyate tathA pauTumvaratvasyAki yUpatvaniSpAdakatAyAH siGgatvena savidhAvapi praudumbaratvena kiM bhAvayedityAkAkSA na sampanna nauti bhaavH| nirAkAJcantvAzanAnirAkaraNe hetumAha yuupkheti| yUpatvasyetyarthaH / kevaleti / pdRssttmaaghsNskaarruuptvaabhaavaadityrthH| tadrUpatve kevalAdRSTarUpatve / khAdiratvAdikamiti / prakRtI khAdiratvaM vikRtI tvauTumba ratvamityarthaH / adRSTamAvasaMskArarUpeNa yUpatvena padRSTasyaiva jandhamAnatvAditi bhAvaH / tasyeSTatvaM pariharati na ceti / kadara: zvetakhadiraH / kadRSTArthasya pratinidhyabhAve hetumAi nhauti| kevalAdRSTArthAnA pratinidhyabhAve pramANamA tadukta miti| SaSThAdhyAyatIyapAda jaiminineti zeSaH / devteti| devatA ca panizca zabda ya kriyA meti samAhArabandhaH / denasAgA indrAde, For Private And Personal
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 1. nyAyaprakAzaH / anyaarthtvaaddRssttaarthtvaat| pratinidhitvena copAdAnaM kadarAderukta grantheSu / tasmAnna yUpasya kevalAdRSTarUpatvam / api tu dRSTAdRSTasaMskAragaNo yUpa iti saamprdaayikaaH| evaJcaudumbaratvaM na yUpamAtreNa nirAkAm / dRSTasaMskArasya prakArAntareNApi sambhavAt / atazcAsti audumbrvsyaakaadaa| vikraterapyasti kathambhAvA agne rAivanIyasya, zabdasya mantrasya vahidevasadanaM dAmautyAdaH, kriyAyAH samidhI yajati vanUnapAtaM yajatItyAdyukta karmaNazca anyArthatvAdadRSTamAtrArthatvAt na pratinidhirityarthaH / nanu pratinidhinaiyAyikI vAcanikazceti kadarastha vAcanikapratinidhitvameva mntvym| na devatAnizabdeti pratiSedhastu nyAyaprApta pratinidhiviSaya ev| pataeva mantrapratinidhiniSedhe'pi tattanmantrAjJAne gAyatyAH pratinidhitvaM maharSayaH arantIti badarIpAdAnaM vAcanikameva vAcyamityata: kadarasya pratinidhitvenopAdAnaM na vAcanika kintu mausAdRzyanyAya. mUlakamevetyAi pratinidhitveneti / granthe viti| tathAca kadarasya pratinidhitvaM na zAstravizeSeSUktaM kintu granthaktahireva sAdRzyAdupAtamiti bhAvaH / dRSTAdRSTeti / tathAca kAThavizeSaniSTha saMskAravizeSa eva yuuptvm| saMskAraka kmaaiitaa| sA ca pazubandhanAMza dRr3hatvaM ke danabhakSaNAdinanitava latvAdikaca / sa eva dRSTa sNskaarH| yAgIpakArakatvAMze ca prokSaNAdyutpannazuddhimattvam / sa evAdRSTa saMskAraH / ata uktaM saMskAragaNa itItyAzayaH / evaJceti / yUpatvasya dRSTAdRSTa saMskArarUpatve stiityrthH| yUpamAtreNa yuupmaavsmpaadnen| yadi tu podumvaratvasya yUpasthAnapAtitvena yUpArthatvameva buddhau viSayIbhavatIti na bhAvyAkAGketi manyate tadA yena kenacit kAThavizeSeNa pazubandhanasambhavAdaudumbaropAdAnaM vyarthaM syAt / yasya kasyacit kAThavizeSasya tadarthatvIpapatteH / ata audumbarIpAdAnamaudumbara eva pazubandhanahArA yAgopakArAya bhavati nAnya iti pratipAdanArthameva / tathA sati aGgAntaravat yAgIpakArasya bhAvyatvAvagamAta kiM bhAvayediti bhAvyA kADA vidyata evetyAzaye nAha dRSTasaMskArasyetyAdi / nanva stu zrIdumbaratvasya pazubandhanena kiM bhaavyedityaakaalaa| tathApi vikRterAkADA. virahAt kathamubhayA kAsarUpaM prakaraNaM ghaTate ityAzayAha vikraterapauti / nanu prakRtiva. dila ne naina pAkana dharmA pAsamA nikanerA kADA zAmyatIti prAka pratipAditaM tatkathaM vikate. For Private And Personal
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH 1 Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 8. 3 kAGkSA / sA ca tadA zAmyati yadopakArAstatpRSTabhAvena ca padArthA anvIyante / na tUpakAramAtrAnvayena zAmyati / atatha yathendriyabhAvanAyAH karaNAkAGkSA dadhnaH karaNatvenAnvaye jAte sihasya karaNatvAnupapattyA homasyAzrayatvAnvayaM yAvadanuvarttate / na. tu dadhyanvayamAtreNa nivarttate / zrazrayatvena gRhyamANo homa: rAkAGgAstItyucyata ityata Aha sA ceti / vikRteH kathambhAvAkAGgetyarthaH / upakArA upakaraNAni / tatpRSTabhAvena tatsambaddha vizeSa jijJAsAviSayatvena / padArthAvagatadhamAH 1: / panvIyante sambadhyante / upakAramAtrAnvayena vizeSadharmAnavacchinnopakArasambandhena / tathAca vikrateH kathambhAvAkAGkSayA prakRtivadityanena prAkRtasya yUpamAtrasya prAptAvapi sa ca yUpa: kiMrUpa ityavAntarAkAGgAyA yAvanna nivRttistAvaddikRterAkAGkSA vidyata eva / vidyamAnAyAJca tasya yAvatA kAlena prAkRtaM khAdiratvamAyAsyati tAvatkAlAbhyantare sannihitena audumbaratvena tadAkAGgAnivRtteH prAkRtaM khAdiratvaM bAdhyata iti vikRtyAkAGkSayaiva caudumbaratvAnvaya iti bhAvaH / etadeva dRSTAntopanyAsapUrvakaM vyaJjayati atazceti / upakArapRSTabhAvena padArthAnvayapayryantaM vikRterAkAGkhAnuparamAdityarthaH / indriyabhAvanAyA iti / dandriyakAmasya juhoti zrutau indriyaM bhAvayeditIndriyabhAvanAyA ityarthaH / karaNAkAGkSA kenendriyaM bhAvayediti karapAkAGkSA | anuvarttata ityanvayaH / siddhasya kriyAbhinnasya kriyAyA eva puruSasAdhyAyAH karaNatvaucityAditi bhAvaH / AzrayatvAnvayam AzrayatvenAnvayam / anuvarttata iti / tathAca siddharUpayorguNadravyayoH kriyAsambandhenaiva yAgAnvayAt kevalayostayo - yogasambandhAsambhavena tathAvidhadravyasya dadhnaH katamA kriyA AzrayabhUtetyavAntarAkAGkSayA sannihitahomakriyaivAzrayatvenAnvoyata ityAzrayatvAnvayaM yAvadAkAGgAnuvarttata eva na punastataH prAGnivarttata iti bhAvaH / For Private And Personal navAzraya kAGA homasya zrAzrayatvena sambaddhatvamucyate tadasaGgatam / vidhivAkye kiM kena kathamityAkAGgAtriyasyaivAGgIkAreNa zrAzrayAkAGgAyA anabhyupeyatvAdityata zrAha zrAzraya
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 84 www.kobatirth.org nyAyaprakAza / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir karaNAkAGkSayaiva gTahyata ityucyate / na tvAzrayAkAGkSA nAma catusti / evaM vikRteH kathambhAvAkAGgA nopakArAnyayamAtreNa niva rttate / upakArapRSTabhAvena yAvatpadArthAnvayamanuvarttate / pratayopakArapRSTabhAvena gRhyamANAH padArthAH kathambhAvAkAGkSAyaika gRhyante / tatra prAkRtAH padArthAH kathambhAvAkAGkSayA gRhyamANa api na prakaraNagrAhyAH / prakRtyupakArakatayA teSAmAkAGkSA tveneti / gRhyamANaH sambadhyamAnaH / karacAkAGkSayaiveti / tathAca katamA kriyA dakSa pAzrayabhUtetyAkAcaiva katamakriyAzritadadhikaraNatvena indriyaM bhAvayedityAkAzarUpA | ga tvAkAGgAntaram / abhilApamakAramAtrabhedAt / karaNasambaddha jijJAsAyA api varacAkAGkAtvAvizeSAditi bhAvaH / ucyate bhasmAbhiriti zeSaH / caturthIpAkAJcanAbhi rabhyupagamyata iti nAzaGkanIyamityAha na tviti / aSTAntike baikRtavizeSadharmAnvaye'pi tAM rotimatidizati evamiti / upakArAnvayamAtreNa prAkRtayUpAnvaya mAtreNaH / nivarttata itiH / yUpe pazuM banIyAdityAdiprakRtivihitayUpAderatidezena vikRtisambandhe jAte'pi na kathambhAvAkAGA niuttiriti bhAvaH / yadi na nivarttate tarhi kiyantaM kAlaM yAvadasyA anuvRttirityacAha upakAretiH / upakArasambaddha vizeSa jijJAsAviSayatvenetyarthaH / yAvatpadArthAnvayaM vizeSaSamanvayapayryantamaH / tathAca yUpAdisambaDayA kathambhUte yUpe pazuM banauyAdityAdyAkAGkSayA caudumbaro yUpI bhavatItyAyukta caudumbaratvAdirUpayUpAdigata vizeSadhammau yAvatrAnveti tAvantaM kAlaM vyApya kathabhAvAkAGkSAyA anuttiH / tAnvaye jAte tu nivarttata ityodumbaratvAdyanvavo'pi kathabhAvAkAGkhayaiva bhavati / kathambhUte yUpe pazuM banauyAdityavAntarAkAGkSAyA api kathabhAvAkAGkSAtvAvizeSAditi bhAvaH / etadevopasaMhAreNa darzayati catazceti / nanu yadi prAkRtA yUpAdayo vaikatA codumbaratvAdayazca kathambhAvAkAGkSayA gRhyanta iti siddhAntasadA codumbaratvAdInAmiva prAkRtayUpAtarafpa kathaM pravAraNavAdyatvaM nAdriyata ityasa mAha taceti / prAvratavaikRtayormadhye ityarthaH / prAkRtA yUpAdayaH / pratyupakArakatayeti / yUpAdinA katamaM karmavizeSamupakuryyAdityA For Private And Personal
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| bhaavaat| paudumbaravAdayastu anyAnupakArakatayA sAkAhAH paniyojanayUpapRSTabhAvena yAvat khAdiratvamAyAti tAvavidhI. yante iti yuktaM teSAM prkrnngraadytvm| ubhayAkAhAsattvAt / yadi hi yUpapRSTabhAvana khAdiralaM vihitaM syAt tato vikate. rAkAnAbhAvAt praudumbaratvaM na prakaraNa grAhyaM syAt / na caita. dsti| codakasya khAdiratvAviSayatvAt / / nanu yadi yAvat khAdiratvamAyAti tAvadevaudumbaratvaM vidhIyate tadA lena khaadirtvbaadho'praaptbaadhH| tArtIyabAdhavat / bAlAyAH sannihita pakvatyupakAraka tayaiva teSAM tadAkAsAnine vikRtyanvayaparyannaM sthAyitvA. bhAvAdisyarthaH / tathAca ubhayAkAhAvirahAna prakarapaNAhyatvaM prAkRtAGgAnAmivi bhAvaH / baudumbarabAdInAM talakSaNaM darzayati pauTumba ratvAdayasvibi / panyAnupakArakatvAt asya nupkaarktvaat| sAkAmA pnivRttaakaaddaaH| tathAca teSAM tadupakAryavizvaviyAgasya ca paraspara sAkAratvAdumayAkAlApaprakaraNa sambhavatIti bhAvaH / nanu bhavantu ne sAkArA: parantu pazuvadhanayUpaH kathambhUta iti vikalyAkALa yA pralamilkhAdiratvavAyA. tauti vikratesta trAkAsAbhAvAt kathamubhayAkAkA sambhavatItyata pAha paniyojaneti / paabndhntyrthH| yUpapRSTabhAvena khuupgtvishessdhrmvissytven| mAvaditi bAvatA kAle'netyarthaH / khAdiratvamAyAti praklativadityatidezenevi shessH| tAvat bAvalkAkhamadhye ityarthaH / vidhIyanta iti caudumbaralAdaya itynvitm| tathAdhAtidezAtulyatAjJAnAdhInaprakRtidharmopasthinyA khadiratnepisthite vicmbittvm| paudumvaratvAdInAntu sAcAtyutivihitatvena sannidhAnena ca aunopasthitikatvamityaudumbaratvAdInAmevAnvaya iti bhAvaH / patidezana vikato khAdiratvamapi vihitamityAzaddhA nirAkaroti na caitdivi| svAdiratvaM vihitaM nAsItyarthaH / codakasya patidevaya / khaadirtvaavissytvaaditi| vayAca bhodubarI yUpI bhavatIti atatvAdatidezasya khAdiratva paryanAtideze na tAtparya miti bhAvaH / __ codakasya khAdiratvAviSayatvAdityanenAtidezastra yatkhAdirataraviSayatva moktaM tavA. zAle nanviti / saavdeveti| khAdiratvaprAptaH praagaivetyrthH| tena caudumbaratvena / taaniiyvaadhvditi| tIyAdhyAyavatIyapAda "zrutiliGgavAkyamakaraNa sthAnasamAkhyAnAM For Private And Personal
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 86 nyaayprkaashH| tathA hi bAdhI vividhaH, prAptabAdho'prAptabAdhaceti / tatra taartiiybaadho'praaptbaadhH| tatra hi yAvadurbalena pramANana viniyogaH kartumArabhyate, tAvadeva prabalapramANena viniyogaH kriyate iti tadodhitenetarabAdho'prAptabAdhaH / durbalapramANasthApravRttavAt / samavAye pAradaurbalyamartha viprakarSAna" iti sUtreNa durbalapramANAvagatasya balavatpramANena ghI bAdhaH sa taatoybaadhH| sa yathA aprAptabAdhasta idityarthaH / nanu bAdhI nAma vyvhaarprtibndhH| yathA zukti kAtvajJAnana rajatatvajJAnasya vyavahAra. pratibandho rajatatva jJAnasya bAdha ucyte| tadAnauM rajatamahamadrAkSa miti rajatatvajJAnavyavahArAbhAvAt / tasmAdanupasthitasya vyavahArAsambhavena kathamaprAptasya bAdhaH sambhavet / sambhave. 'pi vA sAnIyabAdhasthAprAptabAdhatve kiM mAnamiti jijJAsAyAM bAdhassa haividhya tAnIyabAdhasAmAptanAcataca pratipAdayati tathAhauti / aprAptavAdha iti| prAptatvaM vyavahAryatayA pramANavizeSapratosatvam, na tvatyantabhavRtta tvm| vyavahArarUpaphalaparyavasAnAbhAvAt / paprAptavaM pramANavizeSApratItasya vyavahAryatayA pratItatvam / evaJca vyavahAryatayA pramANavizeSapratipanArthasya vyavahArapratibandhana praaptbaadhH| aprAptavAdhastu pramANavizeSApatipatrasa vyavahAryatayA pratItArthasya vyavahArapratibandhanam / tArtIyabAdhasyAprApta bAdhatvamidAnauM darzayati tatra ti / tayoIi vidhayodhiyormadhye ityarthaH / tAttIyabAdhasyAprApta bAdhatvaM sAdhayati tatra hauti / prabalena pramANe neti / puurvpuurvprmaannenetyrthH| viniyogaH kriyate iti / khabodhitArtho'nuSThApyata ityarthaH / sadabodhitena prblprmaannbodhiten| svaravAdhI durbalapramANabodhitArthasya bAdhaH / apravatta. tvAditi / pramANatayeti zeSaH / tathAca prathama linAdidarzanena indrIpasthAnAdirUpArtha. vizeSasya vyavahAryatayA pratItAvapi gAI patyamupatiSThediti zrutyA tatra tatra limAdInAM pramANAmAsau karaNAt tatpratItArthasya vAstavika pramANapratipanatvAbhAvAt naspa vyavahAranirI. dhanamaprAptabAdha eva / pramANavizeSApratipannasya vyavahAryatayA pratItasya yo vyavahAranirodhastasyaivAprAptabAdhatvAGgIkArAt / yatra tu sAmAnyazAstra prAptasya vizeSazAstra prApna bAdhastatra prAptabAdha eva / tatra hi vizeSajJAstreNa sAmAnyazAstraM nApramANI kriyte| sAmAnyazAstrasya bahuviSayatayA vizeSa. For Private And Personal
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| prAkRtasya tvaGgasya vikatau codakaprAptasya pratyAmnAnAt, arthalopAt, pratiSedhAhA yo bAdhaH sa prAptabAdhaH / yathA prAkatAnAM kuzAnAM, pratikUlazarAnAnAt / yathA vA avaghAtasya kRSNale, vaitussyruuppryojnlopaat| yathA vA pitreSTau hoTavaraNasya, na zAstra viSaye vidhAyakatvAvazyakatvena pramANatvAGgIkArasthAvazyakatvAt / ato'sau bAdhI vyavahAryatayA vAstavika pramANavizeSapratipanArthasya vyavahArapratibanvarUpa eva bhavati / parantu sAmAnyazAstrAt vyavahAyyatayA pratItasyArthasya vyavahAryatApratItereva bhAntitvakalpanayA vyavahAra pratibandhI vizeSamAstra ra kriyte| na tu sAmAnya zAstrasya pramANa tAbaddhardhAntivamutpAdyate / agrAptabAdhasthale tu prApaka pramANasya pramANatAbuddherapi bhAnti tvaM kalpyata iti vizeSaH / tasmAdayaM prApta bAdha evaM / evamanyatrApi bAdhasya prAptabAdhatvamaprApabAdhatvaccohanIyam / manvevaM liGgAdInAmapyanyatra pramANatvAiaukArasyAvazyakatvAt kathaM zrutyAdinA teSAmapramANIkaraNa sambhavatIti cenn| yanmantrIyaliGgaM zrutyA pramANAbhAsIkriyate sanmantraliGgasa kutrApi pramANatvAna gaukArAt / mantrAnsa rIyaliGgAntarasya tu zrutivirodhAbhAva pramANatvAgokAra ctivirhaat| sAmAnyazAstrasya tu vizeSazAstreNApramANIkRtatve anyatrApi tadAdaraNAnupapattiriti vistaraH / evaM sati vaivasAna prAktAGgabAdhasya prApta bAdhatvameva ghaTate ityAha prAkRtasyeti / codakaprAptakha atideza prAptasya / pratyAmAnAt prakRtI yadupadiSTaM tahiparItadharmiNI vidhAnAt / arthalIpAt prayojanAbhAvAt / pratiSedhAta prakRtyupadiSTadharmivizeSasya niSedhAt / krameNodAharati yatheti / prAkRtAnAM kuzamayaM vahiriti prtaapdissttaanaam| pratikUle ti / zaramayaM pahirityanena vikatAva padiSTAnAM kuzaviparItAnAM zarANAM vidhAnAdityarthaH / idaM pratyAmAnAdityasyodAharaNam / dvitIyasthIdAharaNamAha yathA veti / avaghAtasyeti / prAjApatyaM caru nirva pat zatakaNalamAyuSkAma iti zrUyate / tatra kaNalaM te apayatIti pratyakSa zrutyA ApaNa vidhAnAt thapaNIyAnAmavaghAtAdikaM prakatitaH praaptm| tacca kartavyaM na veti saMzaye dazamA. dhyAyapathamapAda kaliSva vaghAtAderatidezaprAptasya vaituSyarUpaprayojanAbhAvAdananuSThAnam / apaNasya tu pratyakSa yutyA bodhitasyAnuSThAnameveti siddhAntitam / vatIyasthodAharaNamAha yathA vaiti / piSTAviti / mahApiTayaje ityarthaH / tave. For Private And Personal
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ` www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir hotAraM vRNIte iti pratiSedhAt / audumbaratvena ca khAdiratvabAdhaH prAptabAdha eva vaktavyaH zarakuzanyAyena / codakasya ca khAditvAviSayatve prAtyabhAvAttadanupapattiH syAditi / ucyate / tAtayapramANaviniyuktenetarasya bAdhanaM tAvadaprAptabAdhanam / prakaraNaJca tArttIyam / tena taddiniyuktIdumbaravenetarasya bAdhanamaprAptabAdha eva / nahi vaikRtena prAkRtabAdhaH prAptabAdha eveti kuladharmaH / STitvAt darzapaurNamAsaprakRtikatayA hotRvaraNAdiprAptau mahApitRyajJe na hotAraM vRNIte nAmiti zrutyA pratiSedhAt prakRtiprApta hotRvaraNasya bAdha iti dazamAdhyAyASTamapAde siddhAntitam / eSUdAharaNeSu prAkRtAnAM kuzAnAmityAdiSaSThAntapadAnantaraM bAdha ityadhyAhAyya tacaiva paJcamyantatrayaM heturdraSTavyaH / evaJca khAdiratvasyApi pratyAmnAnAt zaramayavarhiSA kuzamayavarhirvAdhivat zradumbaratvena bAdhaH prAptabAdha eva vaktavyo nAprAptabAdha ityAha caudumbaratveneti / bhavatu prAptabAdhatvameva vaktavyamityabhimatau doSamAha codakasya ceti / atidezasya tvityarthaH / khAdiratveti / bhavanmate atidezAt khAdiratvapratIteH prAgeva caudumbaratvasyopasthiteratidezasya na khAdiraviSayatvamiti bhAvaH / tathAtve khAdiratvasya prAptatvaM na sambhavatItyAha prAptaprabhAvAditi / tadanupapattiH prAptabAdhatvAnupapattiH / tathAca, vyavahAryatayA pramANapratipannArthasya vyavahArapratibandhasyaiva prAptabAdhatvam / yadi tu khAdiratvasyAtidezarUpapramANena karttavyatayA pratItatvaM bhavatA nAGgIkriyate tadA caudumbaratvena tadAdhasya kathamapi prAptabAdhatvaM na ghaTate / parantu pramANavizeSApratItasya karttavyatayA pratItatvena taddAvasyAprAptabAdhatvamevAGgIkAyryam / tathA sati vaikRtena prAkRtabAdhasya prAptabAdhatvasiddhAntI vyAhanyeteti pUrvapacayiturabhiprAyaH / atrAdAvapratibAdhatvamevAsmAkamiSTamityabhiprAyeNa taddIjaM writer dhatvameva ghaTayati tAtayeti / zrutiliGgAdipramANe vyarthaH / taddiniyuktena tadbodhitena / prakaraNazceti / zrutiliGgAdiSu prakaraNasyApi kaurttanAditi bhAvaH / itarasya khAdiratvasya / nanu vaikRtena prAkRtabAdhaH prAptabAdha evetyabhidhAnaM virudhyetetyata Aha vaineti / kuladharma iti / niyama ityarthaH / tathAca vaikRtena prAkRtabAdhaH prAyeNa siddhAntayati ucyata iti / For Private And Personal
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| vastutastu prAptabAdha evAyam / na ca khAdiratvasya codakAviSayatvena prAtyabhAvAt kathaM tahAdha: praaptbaadhH| tahiSayale vA tenaiva nirAkAitvAbaudumbaratvasya prakaraNaM viniyojakaM mAnabAdha eka bhavatIti tthoktm| nabasau bAdha: kadAcidapyamAptabAdho na syAditi tadabhiprAya rati bhAvaH / lr' naaliilaaghbinimunmlaanli laail ati saarbiiy'slaampramApaviniyuktasya grahaNaM yadi vA sAnIyapramANaviniyuktarAGgagrahaNaM kriyate ubhayathApi zrutyAdiviniyuktena liGgAdivimiyukta bAdhasya apraaptbaadhtvaanuppttiH| liGgAdInAmapi naahmsmaaghl smbiniyukaao baasaabr'saar'iliyukaalaam| miiy'pramANaviniyu nI taratvAmAvAcca / tathAt yutiviniyuktoma liGgAdiviniyuktasya, liGgabiliyuruul kaahibiliyu, aakss binimul saabilil, sndhniliyuktena sthAnAdiviniyuktAsya, sthAnaviniyuktena ca samAkhyAyiniyuktasya bAdhanamiti vizeSa kss kaaliighsaaghaassnaaghbiliyuruul mslaayubinimbuj dhnlishi sAmAnyarUpeNa vA vaktavyam / tathA sati prakaraNaviniyukna sthAnasamAkhyAviniyuktabAdhanamevAprApta bAdhatvaM ghaTate, na batirdazaprAptabAdhasya / yat punaruktaM nahi vaikatena prAkRta bAdha: prAptabAdha eveti kuladharSa iti tadapi pArmikoniviruddham / yatI vArNikAvadbhisvatIyAdhyAyavatIyapAda "tatra zutyAdiSu vAvat yathokta evAprAptabAdhaH / na ca tatra kiJcihirudhyate / vahiSayasya prAptapransa raambhyupgmaat| ye'pyetacchAyAnupAtinaH parthaviprakarSAdeva mRtyAdibAdhA bhavanti te'pi hetusAmarSa kathanAt bhutyAdikkatabAdhenaiva vyAkhyAtAH / ye tu pramANatadAbhAsa-nityanaimittikakatvartha puruSArtha-porkhAparya-prAkRtavaikara, sAmAnya vizeSa-niSpayojanasaprayojanAlpabhUyasva-sAvakAzaniravakAzApradhAnAGga-dharmapradhAna dharma-bAdhAleSvidamukta prAptaM bAdhyata itItyuktam / " etasmAt pUrva kalpAkharasAdAha vstutsviti| avam paudumbaratve ma khaadirtybaadhH| nanu khAdiravasyAtidezAviSayalaM tahiSayatvaM baa| pAye prAptabAdhatvameva na syAt / tatpratiyoginaH prmaannaaprtiittvaat| dinIye khAdiratvenaiva caudumbara tvabAdhApattirityAzaGkAmapanayati na ceti| pAzApanayane hetumAtra For Private And Personal
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| syAditi vAcyam / nahi prAptabAdhasthale codakena padArthAH praapynte| tathA sati zAstra prAptatvena bAdho na syaat| kiM tahi, tAnava padArthAn vastuta: prApayati ye vikatau na bAdhyante / te ca padArthAH prakativacchabdena prApyante iti bhavati puruSasya bhraantiH| yathA prakRtI kRtaM tathA vikatau kartavyamiti sarve padArthAH kartavyA iti / atazca bhrAnti prAptAH khAdiratvAdayaH zAstrapratipanaraudumbaratvAdibhirbAdhyante iti tahAdhaH prAptabAdhaH / na ca bhrAntipratipannena vaidhI AkAGgA nivartayituM zakyate / tasmAdayukta muktamubhayAkAsArUpaprakaraNasambhavAhikatI prAkRtAGgAnuvAdena vidhIyamAnA. nAmaudumbaratvAdInAM prakaraNaM viniyojakamiti / mahauti / prApyante vidhIyante / bAdhI na syAditi ! vaikRtasyaiva bAdhaH sthAhikalpa eva vA syAditi bhaavH| tahi atideza: kiM prApayatItyAha kiM thiiti| te padArthAH praakRtpdaarthaaH| iti hetoH| bhrAnteH prakAramAha yatheti / tabAdhaH prAptabAdha iti / yadyapi aprAptabAdhasthale'pi kartavyatApratItAntitvamAvazyakam bhramAtmakapratItiviSayatvAbhAve bAdhyatvAnupapattaH, tathApi tatra pramANasya, pramANatvamamamUlikA krtvytaamaantirjaayte| bAdhakapramANena tu prApakapramANasyApramANatvakalpamayA pramANatvadhamasya tanmUla kavyavahAryatAbamasya. dha nirAkaraNAt vyavahAra pratibandhaH kriyate / prAptabAdhasthale tu mApakasyAtidezasya pramANatvabuddhirna bhamastasyA buddheryathArthatvAt / patidezasyApramANatve padArthAntarasthApi vikato prAptina syAt / parantu tatpramANa mUlikA khAdiratvasya vyavahAryatApratItireva bhramaH / bAdhakena tu vameva bhramaM nirAkarItA vyavahArapratibandhaH kriyate iti vizeSaH / nanu khAdiratvenaivodumbaratvaM bAdhyatAmityata pAhana ceti / dhAntipratipatti vidhipranipattyovidhipratipattereva balIyasvena bhrAntipratipannena vaidhapratipattiviSayasya bAdhI na sambhavatI. nyaashyH| ApattinirAsena svIktastra yuktatvaM pradarzayanupasaMharati tasmAditi / For Private And Personal
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| evaM pRSadAjyenAnuyAjAn yajatIti prAkatAnuyAjAnuvAdana vidhIyamAnaM pRSadAjyamapi prakaraNAdikatyaGgamiti kecidAcAryAH / anye vevamAhuH / pRSadAjyaM hi anuyAjAnuvAdena vidhiiyte| tatsvarUpa cAnarthakyaprAptaH / tena vikatyapUrva lakSayitaM yuktam, viprakarSAt / kintu dIkSaNIyAvADiyamanyAyena vApUrvameva lakSayituM yuktam, sannikarSAt / ataevotyavanAdInAM prokSaNyAdyapUrvaprayuktatvamuktam / atazca vidhIyamAnasya pRSadAjyasya vAkyapratipanenAnuyAjApUrveNaiva nairAkAiyAna prkrnnaadiktyrthtvmiti| matAntaraNodAharaNAntaramAha evamiti / audumbrtvvdityrthH| vikatyaGgamiti / cAturmAsya yAgAn prakRtya pRSadAjye neti zrutirAbAteti bhASyam / ataevAsthA vikRtiviSayatvam / cAturmAsya yAgAnAM darzapaurNamAsavikRtitvAt / etadabhimantraNAmAcAryANAmayamAzayaH / yathA prakRtiprAptaM yUpamana dya tasya zrIdumbaratvaM vidhIyate iti bhauTumbaralaM vikRtyaGga tathA pratiprApmAna yAjAnuvAdana tasya pRSadAjyakaraNakatvaM vidhIyate ityata zraudmbaratvavat pRSadAjyasyApi vikRtiyAgAGgatvaM bhavedevati / prAcAryAnsaramatamAha anye viti| vidhIyate pariprAptAnuyAnAitveneti zeSaH / tatva rUpe pRSadAjya karaNa kAnuyAjavidhAne / paanrthkyeti| anuyAjAnAmanirdazenaiva prAptatvAditi bhaavH| taiH pRSadAjya karaNa kAnuyAjaiH / vitatyapUrva miti / pRSadAjyakRtAnuyAjaivikRtyapUrva bhAvayediti lakSayituM pratyAyayituM na yuktmityrthH| viprakarSAt vaakyaadikktypuurvaanupsthiteH| tahi kimapUrva lakSaNIyamityAha kintyiti / dIkSaNIyeti / yathA dokSaNIyeSTA va bhihitaH satyavadanAdirUpavADiyamI dIkSaNIyApUrva lakSayani, tathA pRSadAjye nApi sannikaSTAnuyAnApUrvameva lakSayituM yuktamityarthaH / utpavanAdaunAmiti / mokSaNIpAtra yadutpavanAdikaM vihitaM tatprokSaNI pAtrApUrvArtha. na tu pradhAnIbhUtahomApUrvArtha mityuktamityarthaH / vAyeti / anuyAnAniti khavAkyaprApte netyarthaH / tathAca esanAte pRSadAjyasya panuyAnAnAtvameva / va sAkSAtpradhAnIbhUtavikRtiyAgAsvamiti / For Private And Personal
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzaH / vayanvaGgIkRtyApi vikatyarthatvaM brUmaH / bhavatu vA vikRtyarthatvaM pRSadAjyasya, tathApi na prakaraNaM viniyojakaM bhavati | yUpapRSTabhAvena hi yAvatkhAdiratvamAyAti tAvadauTumbarasavidhAnAdubhayAkAhAsambhavAdayuktaH prkrnnviniyogH| evaM yAvadanuyAjapRSTabhAvenAjyamAyAti tAvadeva yadi pRSadAjyaM vidhIyate tadobhayAkAkAsambhavAt prakaraNaviniyogo bhavet / na tveta. dasti, nahi pRSadAjyaM nAma dravyAntaraM kiJcidasti, yadAjyasthAnApanna vidhIyeta / audumbaratvamiva khAdirasthAnApanam / pRSacchabdasya pRSanmaNirityAdau citratAvAcitvena dRSTatvAt pRSadAjyazabdasya citrAjyavAcitvAt / ataeva nigameSu AjyapAnityeva vaktavyaM, na tu pRSadAjyapAnityuktam / khamatamAha vayanviti / vikRtyarthatvAGgIkAra bhauTumba ratvavat kuto na prakaraNaviniyoga ityatra audumbaratvavailakSaNyaM pratipAdayati yuuppRssttbhaaveneti| pAjyamAyAtIti / prakRtAvanuyAjAnAmAjyenaiva vidhAnAditi bhAvaH / etat panuyAja pRSTabhAvana bhAjyasthAne pRSadAjya vidhAnam / bhauTumbaratvavailakSaNye hetumAha nahIti / kintarhi pRSadAjyamityavAda puSacchabdasyeti / pRSanmagizcitravarNo mnniH| bhAdinA pRSanmRga ityAdiparigrahaH / citrAjyeti / yadyapi pRSadAjyaM dadhimizritamAjyamityAbhidhAnikA: / ataeva dazamAdhyAyacaturthapAda bhASyAditA zrutiH / pRSadAjyaM grahNAti iyaM vA idaM sarpizcaiva dadhi ceti / saghApi pRSacchabdasya civatAvAcakatvameva tattatprayogasya mUlam / tathAhi citratA nAnAvarNatA, pRSanmabhiH pRSanbhRga ityAdau tathArthadarzanAt / pRSadAjyamityAdau zrAjyasya citratA su dadhimizraNena bahula zvetavinduyutAtvasampAdanAvati / na puna: pRSadAjyaM TravyAntaram / evameva dazamAdhyAyacaturtha pAda bhASyakArAdayaH / ataeva pRSadAjyasya dravyAntaratvAbhAvAdeva / nigameSu pAvAhanamanveSu / tathAca dazamAdhyAyacaturthapAda zAstra dIpikA "santi prakatAvAjyapazabdayuktAnigamAH / devAnAjyapAnAya svAhA / ityAdayaH iti / " eSadAnyapAniti / pRSadAjyazabdasya TrayAmtaratve vikAsAvUhAvazyambhava iti bhAvaH / For Private And Personal
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| na ca yAvat prAkRtamAjyamAyAti tAvadeva citrAjya vidhAnAt prakaraNaviniyogasambhava iti vAcyam / nahi pRSadAjyazabdena citratAguNaviziSTamAjyaM vidhiiyte| viziSTavidhAne gaurvaaptteH| kintu prAkatAjyAnuvAdana citratAguNamAtraM vidhIyate / lohitoSNISA RtvijaH pracarantItivat / taduktaM dazame caturtha caraNAnte na vA syAguNazAstratvAditi | prAkRtasyaivAjyasya citratAguNamAtravidhAnamiti zAstradIpikA / evaJca vikateH prAkRtenAjyena laptopakAraizcAnuyAjainairAkAra nanvAjyasthAne citrAjyavidhAnAdapi praudumvarasAdRzyaM syAdityApattiM nirAkaroti na ceti| gaurveti| bhAjyasyAtidezena prAptatayA tadanuvAdana citratAmAtra vidhAne sambhavati pAjyaparyanta vidhAne vidheyatAvacchedakagauravApatte rityarthaH / lohiteti| RtviAM sozI Satvasya prakatAvapi siddhatvAdatidezena upoSamAtraprAptI yathA vikRtau tasya lauhityamA vidhIyate tadadityarthaH / pRSadAjye natyasya guNamAvavidhAyakatve siddhAnta sUtraM pramANa yati tduktmiti| caturtha caraNAna iti / idaM dazamAdhyAya. caturthapAda caramamUtramiti bhAvaH / na vA syaaditi| pRSadAjyazabdasya samudAyamatyA dravyAntaravAcakatvaM na syAt / hetumAha guNazAstratvAditi / pRSadAjya nAnuyAjAn yajatIti zAstraM hi civatArUpa guNa mAvavidhAyakamityarthaH / tathAca pRSacchabdacitravAcI bhAjyazabdaca sAparvAcakaH / tena prAkRtasyaivAjyasya hvicitrtaagunnmaatrvidhaanm| taM guNaM sampAda. yituM dadhi rayata iti bhAvaH / zAstra dIpikAyAmapi tathaivoktamityAha prAkRtasyaiveti / navAjyaniSThacitratAguNasyaiva prakaraNaviniyojyatvama svityata Aha evnyceti| bhAjye naiti| prAjyena kaptaH pratI siddha upakArI yeSAM teSAmityarthaH / nairAkAya iti / tathAca anuyAjAn yajatItyukte kena dravyeNa juhotItyAkAGkSAyAM prakRtitaH prApta syAjyasya prakArAntarAbhAvAt kathambhUtamAjyamityavAntarAkAzAyA asmbhvaanraakaanycym| yUpasya tu prakRtita: prAptAvapi nAnAkASThamayatvasambhavAt kathambhUtI yUpa ityavAntarAkAnAsambhavena pratitaH khAdiravAgamAt mAgeva sani For Private And Personal
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 104 nyaayprkaashH| pazvAhidhIyamAnasya citratAguNasyopahomAdyapUrvAGgavat ma pra. karaNaM viniyojaka sambhavati / ___ yadi hi prAkRtasya kasyaciguNasya sthAne citra tAguNo vidhiiyet| tadA sa guNo yAvadAyAti tAvadvikatenerAkAjhyAbhAvAt citratAguNasya ca tAvadeva vidhAnAdubhayAkAGkSAsambhavAt prakaraNaviniyogo bhavet / na ca tAdRzaH prAkato guNo'sti / hitamauTumba ratvamanveti iti vizeSa iti bhaavH| tarhi citratAguNasya kathamanvaya ityavAha citratAguNasyeti / ___upahImAdauti / upahomA: vikatau prAkRta homAdatirikta tvena vihithomaaH| te ca sauyAya NayAge kala homAH / tathAca saurya caru nirva pet brahmavIsa kAma iti zrutivihitasaurya ghAgasya Agneya vitatitve nASTamAdhyAyaprathamapAda siddhAntitatvAt tatrAgneyadharmANAM prAptatA prayAno'pi prAptaH / tatra prayAje'prayAje kAraNalaM juhItIti zrutyA pariprApta prayAmA. nuvAdana prAkta homAtiriktatvena kaNalahImA vihitaaH| yahA nakSatreSTau prAkata homAtiriktatvena vihitA anitatti kAdihImA: / tathAca paJcamAdhyAhitIyapAda zAstradIpikAyAm / agnaye kattikAbhyaH purIDAzamaSTAkapAlaM nivapediti nakSatrISTiM vidhAya upahomA vihitAH / so'tra juhoti agnaye khAhA kRttikAbhyaH svAhati / prakRtI tu pradhAnAnantaraM nAriSTahImA vihitA ityuktam / patirdazaprApta nAriSTa homAnuSThAnAnantarameva upahImAnuSThAnamiti tatra siddhAnti taJca / tathAca upahImaprabhRtInAmapUjvAGgAnAM pratito'prAptAnAmaGgAnAM vikRtimAtra vihitAnAmaGgAnAmiti yAvat / yathA prakaraNaM na viniyomakaM kintu sAnnidhyarUpasthAnameva, tahadityarthaH / yadi prAkRta guNAntarabAdhena citra tAgaNI vidhIyeta nadAsya prakaraNaviniyojyatvaM sambhAvye te tyAha yadi hoti / sthAne iti / prAkRta guNavizeSabAdha netyarthaH / sa guNa iti / yasya sthAna vidhIyata iti bhaavH| yAvat 'yAvatA kaaln| pAyAti kartavyatAbuddhi viSayI bhavati / tAvat ttkaalpryntm| nairAkAGkSayAbhAvAt saakaanggtvaat| tAvadeva tatkAlAbhyantara eva / prakka te tu na tathetyAi na ceti| tAdRzcitAguNena bAdhya For Private And Personal
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH 1 Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir aAjyasyAnuyAjAnAJca citratAguNAt prAgeva vidhAnAt / tasya tatsthAnApannatvAbhAvAt / 105. na cAjyapRSTabhAvena yAvat prAkRtaM nirguNatvamAyAti tAvadevAsya vidhAnAt prakaraNasambhava iti vAcyam / nirguNatvasyAvihitatvena pANika eDUyanavadanaGgatvAt vikRtestadAkAGkSAbhAvAt / tathAhi / jyotiSTome dakSiNAdAnasamaye vihitakRSNaviSANatyAgasya hirAtrAdiSu codakaprAptasya prathame 'hni amanuSThAnam / uttare'hni dakSiNAdAnapUrvakAlInaiH nanvAjya sthAnApanna eva citratAguNaH syAdityata cAha zrAjyakheti / anuyAjAnAM sambandha bhAjyasya ca prAgeva citratAguNavidhAnAt pUrvvameva vidhAnAdityartha: / bhAjyaprAptiM vinA citratAgucavidhAnAsambhavAditi bhAvaH / tatsthAneti / citratAmupasyA jyagatadharmmavizeSa. rUpatayA tatkAyryakAritvAbhAvAdityarthaH / citratAguNasya guNavizeSasthAnApannatvazaGkAM nirAkaroti na ceti / bhAjyapRSTabhAvena kathabhUtenAjyena prayAjAn yajatotyAkAGgAviSayatvena / nirguNatvaM nirguNatvarUpI dharmaH / casya citratAguNasya / prakaraNasambhava iti / ubhayAkAGgAsambhavAditi bhAvaH / avisilveneti / cAnyena yajatauti sAmAnyoktI nirguNatvasaguNatvAnullekhAditi bhAvaH / tadAkAleti / kathambhUtenAjyena yajatItyAkAGgAvirahAdityarthaH / pANikaNDUyanavaditi dRSTAntaM vidvayoti tathApIti / 14 jyotiSToma iti / atrAyamAzaya: / jyotiSTome prathame'ti daciNAdAnaM vihitam / tadupakrame kRSNaviSANasya tyAgo'pi vihitaH / dakSiNAdAnAnantaraJca kAnicitkarmANi vihitAni / teSu karmasu madhye kRSNa viSayena pAyeH kaNDUyamasva vihitam / vilasaubhUte hirAmAdau tu dvitIye'ti daviNAdAnaM vihitam / tena vaikRtavizeSavidhimahinA daciNAdAnasya prakRtiprApta prathamAha karttavyatvabAdho'bhyupeyaH / prakRtiprAptAnAM daciNAdAnetareSAM daciNAdAna samaya karttavyadaciyAdAnIttarakAla ka rtavyANAM karmaNAM vizeSAbhAvAt vikRtau hirAvAdAvapi prathamAhakartavyatA sthitA / parantu vikRtau daciNAdAna pUrva karttavyakagaNaiH saha kRSNaviSANena pANeH kaNDUyanaM vihitam / tadidhimahimA kRSNaviSANatyAgasyApi For Private And Personal
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 106 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH | Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir padArtha : kRSNaviSANakaNDUyanasya zAstravihitatvenApekSitatvAt / jyotiSTome ca daciNAdAnottarakAlaM pANikaNDUyanaM dRSTamapi dvirAtrAdiSu prathame'hni anuThIyamAnairdaciNAdAnottarakAlaiH padArtharnApecyave / tasya prakRtAvarthasiddhatvenAzAstrIyatvAditi / evaM nirguNatvasyAvihitatvena prakRtestadapekSA nAstIti / tasmAdubhayAkAGgAyA asambhavAt pRSadAjyasya na prakaraNaviniyogaH sambhavatItyalamativistareNa / tasihaM mahAprakaraNaM prakRtAveva viniyojakam / vikRtau tu yat prAkkatadRSTArthAGgAnuvAdena vidhIyate tasya viniyojakam / dvitIyAikataMtryatA pratyetavyA / pUrvAhaparityaktaU va viSAyena uttare'ti pAcikaNDUyanAsambhavAt / evaJca prakRtau daciNAdAnottara ka gaNamadhyapaThitaM pAcikaNDUyanaM vikRtI hirAvAdI na pUrvvAha mApi daciNAdAnAnantaraM karttavyam / taditarANi tu daciNAdAno. taravihitAni karmANi virAtrAdAvapi prathamAha eva kAvyApIti siddham / ma ca na ca vikRtau pANikaNDUyanasya prathamottarAiyo IiranuSThAnaM syAditi vAcyam / prakRtiprAptapANikaNDUyanasyaiva vikRtI kAkhamAtraguNavidhAnAt kAntaratvAbhAvAt / prathamAha karttavyatayA vihitasya hitoyAhakarttavyatAyA na guNatvasambhavaH / viruddhadharmatvAditi vAcyam / prakRtau zabdataH prathamAha karttavyatayA vidhAnAbhAvAt / tatra tasya prathamAikarttavyatAyAH prathamAha vihitasya dakSiNAdAmasyAnantara vidhAnavazenArtha siddhatvAditi / padArthaiH karmabhiH / sahetyarthaH / daciNAdAnottarakAle daciNAdAnAduttaraH kAlI yeSAM taiH / dRSTAntaM prakRte yojayati evamiti / yathA pANikaNDUyanasya prathamAha karttavyatayA vihitatvAbhAvena prakRteH prathamAikarttavyatvAkAGgA nAsti tathA nirguNatvasyApyavihitatvena prakRternirguNatvAkAGkSApi nAsti / evaM pAcikaNDUyanasya yathA prathamAha karttavyatvamartha siddhaM tathAjyatva puraskAreNa vidhAnAt citratvAdiguNa rAhityasyApyartha siddhatvamityarthaH / upasaMhAraya vicAraM samApayati tasmAditi / pUrvapaJcaparinizcitamarthaM peNAha tatsiddhamiti / yaditi / caudumbaratvAdikamityarthaH / prAkRteti / prakRtimAptayUpAdidRSTArthAnuvA denetyarthaH / viniyojakAmiti / For Private And Personal
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| na tu kevalaM vidhiiymaansyaapuurvaanggsyeti| yattu vikvatAvapi prAkkatadharmAnuvAdena vidhIyamAnayordhamayorantarAle apUrvamapyaGgaM kevalaM paThyate, tadapi prakaraNena viniyujyate / yadyapi vikkateH kathambhAvAkAGkSA prAktairevAGgaH zAmyati / tathApi yatra prAkRtAGgAnuvAdena dharmavidhAnaM tatra nadidhAnaM yAvadabhavati tAvat kathambhAvAkAGgA na nivarttate / ato vikaterAkAnAvattvAdantarAlavihitasya bhAvyAkAjhAsattvAt yuktaM tasya prakaraNAdikkatyarthatvam / yathA AmanahImeSu / tehi prAkatA. gAnuvAdena vidhIyamAnayordhamyorantarAle vidhIyante ityaktaM tantraratnAdAvityAstAM tAvat / mhaaprkrnnmitynussaaH| kevalaM praakmaajhaamnuvaaden| apUrvAGgasya upahImAdaH / itauti siddhamityanvitam / prAktAnAmanuvAdavihitasyApi kasyacisprakarachena vijayAtvaM bhavatIti darzayati yattviti / antarAla iti / yatra pAdau kathit mAtadhanuvAdena dharmo vihitaH / ghanantaraM prAktadharmAnanuvAdena kazciddhoM vihitaH / madanantaraca mAvatadharmAnuvAdena dhoM vihitastatra prAkRtadharmAnuvAdavihitayorapuvAiyorantarAle vihitatvamityarthaH / . nanu prativadityanenaiva nairAkAzanAt kathamubhayAkAyArUpaprakaraNasambhava ityApAdananirAkaraNAyAha yadyapIti / dharmavidhAnam bhanekadharmavidhAnam / tadidhAnaM teSAM dharmANa vidhAnam / yAvati yAvatA kAlena samAprIti / tAvat vidhAnasamAptikAlaparyantam / antarAlavihitatvena prakaraNAdikatyarthatvaM kutra tyatrAha yatheti / baamnhomessviti| vaizvadevoM mAMgrahAyauM nirvapet pAmakAma iti zrutivihitA vikanibhUtA kAmyeSTimadhikRtya bhAmanasyAmanasya devA iti tisa pAhato hItIti zunyA vihitA ye AmanahImAsteSvityarthaH / teSAM pUrva pazcAca prAvatadharmAnuvAdana kizciskiJcidaGga vihitamityanta rAlavihitatvamityAha isIti / sandharabAdAviti / sanvaratvaM pArtha sArathimizanasabhASyaTaukAvizeSaH / pAdizabdAt tatkRtazAstra dIpikAparigrahaH / zAstradIpikAcaturthAdhyAyacaturtha pAda pAmanahImAnA sAMgrahAyaNyatAdhikaraNe pArthasArathamithairabhihitaM ythaa| sAMgrahAyaNNAH For Private And Personal
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| phalabhAvanAyA antarAle yadaGgabhAvanAyAH prakaraNaM tadavAsaraprakaraNam / taJcAbhikramaNAdInAM prayAjAdiSu viniyojkm| tacca sandaMzana jaayte| tadabhAve avizeSAt sarveSAM phalabhAvanAkathambhAvana grahaNAt / prakaraNAbhAve'pi sannidheraiva tadaGgatva sambhavAt / bAmanahImAnAJca prAkatAnAmadhyavihita vema prakaraNasaMsparzasyApi sambhavAdaGgatvameva nyAyya miti| anayo ItyAmadhye arthasaMgrahakatA pUrva hetvanusAraNAmana homAnAM sannidhipAThAdeva vikRtyaGgatvamabhihitam / granthakatA tu uttarahetvanusAreNetyavirodhaH / mahAprakaraNavicArArimati pAta taavditi| pavAntaraprakaraNaM lakSayati phalabhAvanAyA iti| phalabhAknAyAH kathambhAvAkAhAyA ityrthH| antarAle mdhye| aGgabhAvanAyA pvidhiprtipaadybhaavnaayaaH| prakaraNam panabhAvanAyA itikartavyatAkAkA, tasyAzcetikartavyatAyAH phalabhAvanAkAsA, ityubhayAkAddhArUpam / taJca avAntaraprakaraNaca / pabhikramaNeti / abhikramaNaM hImakAle pAhavanIyamamitaH snycrnnm| homakAle AivIyasamIpe vartanamiti yAvat / tathAcoktaM bhASya kAraiH "abhikramaNena samAsaudati pAhavanIyaM kartA / iyamabhyupAyabhUtaM homasya / dUrAdA abhiprasArya istaM juhuyAt samAsaudehA abhikramaNena / tasmAdabhi kramaNamupakarIti homasyeti / " pavAntaraprakaraNAGgIkAra pramANamA tcceti| avAntaraprakaraNaJcetyarthaH / sandaMzana prayAjAvidhaunAmantarAlavihitatvena / avAntaraprakaraNAnaGgIkAra sandaMzapatimAnAmaSi pradhAnAGgatvApacyA nyAyavirodha: svAdityAha sadabhAva iti vizeSAdaGgAGgale pramANAbhAvAt / sarveSAM prayAjAnAM tadaGgasandaMzapatitAbhikamalAdInAJca / grahaNAt grahaNaprasaGgAt / tathAca sandaMzapatitanyAyavirodha iti bhAvaH / tathAhi prayAjapadollekhena yAnyajAmi vihitAni yAni vA prayAjapadollekhena vidhAsyante teSAM tAvat mayAjAGgatvaM vatAvyameva / sutarAM tanmadhyapaThitasyApi tadaGgatvamavazyamabhyupagantavyam / tathAca bhAsTadIpikAtIyAdhyAyaprathamapAda siddhAnta: For Private And Personal
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| sandaMzo nAma ekAgAnuvAdena vidhIyamAnayorantarAle vihitatvam / yathAbhikramaNam / taDi "samAnayata upabhUta" ityAdinA prayAjAnuvAdena kiJcidaGga vidhAya vidhIyate / pazcA. dapi prayAjAnuvAdena "yo vai prayAjAnAM mithunaM vede" tyAdinA kizcidaGgaM vidhIyate / ata: prayAjAGgamadhye paThitamabhikramaNaM tadanaM bhavati / tatkathambhAvAkAGkSAyA ashaanteH| yathAhu: bhavedevaM prayAjAnAM mAsti prakaraNaM yadi / seSAM vacanasaMyukA ye guNA vihitAH purA // pasAcca ye vidhAsyante taiH sandaSTamidaM zutam / pabhikAmaM juhotI ti na tato'nyatra gacchati // iti / sandaM lacayati sandaMzI mAmeti / ekati / ekasya yasya kasyacit pradhAnAGgasa malate prayAnAbasya panuvAdana uddezenetyarthaH / antarAle madhye / sandezapatitamadAharati yatheti / ativAkyenAbhikramaNe sandaMzapatitatvaM yojayati tddhiiti| hi yasmAt / tat pbhikbhnnm| vidhIyata itynvyH| yataH prayAjasambandhikiJcidaGgavidhAnAdanantaramabhikrama vidhIyate pazAbAparaM prayAjasambandhi aGga vidhIyate tasmAdabhikramaNe prayAnAdharasandaMza: sidhyatIti bhAvaH / prathAjAnuvAdena prayAzoddezena / vidhIyate "yasyaivaM viduSaH prayAmA ijyante prebhyo lokebhyo bhAvyAnudate abhikrAmaM juhotauti zrutyeti shessH| pacAdabhikramaNavidhAnAnantaram / mithunaM vaidetyAdipadAt sa samidhI bahrauriva juhotiityuttrprviikprigrhH| pdmuplkssnnm| sa samidhI badauriva yajatItyanantaramAbAtayA prayAnAniSTA havauMSyabhidhArayatauti zrutyA havirabhidhAraNapUrvavartikriyayA prayAjasamApanAbhidhAnAt ivirabhidhAraNapUrva kriyANAM prayAjasambandhikarmatvAvagamAdapi abhikramaNasa prayAjAGgasandaSTatvaM pratyetavyam / evameva tRtIyAdhyAyapathamapAda shaastrdiipikaa| upasaMharati ata iti| tatkathambhAvati prayAnakathambhAvetyarthaH / atra pramANamAha ythaahuriti| For Private And Personal
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| paraprakaraNasthAnAmane zrutyAdibhistribhiH / jAte punazca taireva sandaMzena tadiSyate // iti / na cAGgabhAvanAyAH kathambhAvAkAvAbhAvAt kathaM prayAja. bhAvanA kathambhAvanAbhikramaNaM gRhyate iti vAcyam / bhAvanA. sAmyena sarvatra kathambhAvAkAkSAyAH sattvAt / prayAjairapUrva kRtvA yAgopakAraM bhAvayediyukto, yo nAma na jAnAti prayAjairapUrva kattaM tasyAstyeva kathabhAvAkAsA, kathamebhirapUrva kartavyamiti / sA ca sandezapatitairvAcanikaiH smAzcAcamanAdibhiH zAmyati / parati / paraprakaraNasyAmAmayAntaraprakaraNasthAnAM madhye kasmiMcit kadhiSikarmaNi zrutyAdipramANaiH paGge jAte agatvena miSite sati punasta: pAtvena nizcitaiH karmabhiH sandaMzena madhyapAtitatvena ca hetunA tat praNam iSyate ityarthaH / bhavAntaraprakaraNAnagIkartagAmekadezinAM mataM nirAkaroti na ceti / prathAjati / prayAjabhAvanAyA prayAjavIdha kavidhi pratipAdyabhAvanAyAH prayArbhAvayedityevaMrUpAyA yaH kathambhAvaH kathaM bhAvayedityAkAnArUpaste netyarthaH / gyata iti / kathamityanena sambandhAna rahyata ityarthaH / tatraiva heturunaH paGgamAvanAyAH kthmbhaavaabhaavaaditi| bhAvanAsAmyena paGgabhAvanAyAH pradhAnabhAvanAtulyatvena / iyorapi bhAvamAtvAvizeSeNeti yAvat / sarvatra pradhAnabhAvanAthAmAbhAvamAyAJca / bhAvanAmAvasya kiM kena kathamityapecitAMzavayavavaniyamA. diti bhAvaH / aGgabhAvanAyA: kathAvAkAjI pramApayati prayAjeriti / pravAmAnAmalaukika. dhyApAratvena tana kAradarzinI bhi: zrutibhirvinA jJAtumazakyatvAditi bhAvaH / sA kthmbhaavaakaalaa| sndNshpsitairmikrmssaadibhiH| vAcanikaiH samAnayata upabhatastenI vA ityaadishrutibodhitH| smAte: pantarA tAdau jAte ta pAcAmadityAdipatibodhitaH / sathAca badaGgAt prAk hutaM jAtaM tadAsyApi kartRsaMskAradhArA sadAcamamamaGgam / pute mAte kaSaM kuryAdityAkAGkSAyAH kRta pAcAmedityanena shaanneH| nanvevamanavasthApattiH / bhajanAnAmapi kathambhAvAkAGgAyAH sambhavAt / pAbhAvanAtvAvizeSAdisyata pAsa For Private And Personal
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 111 sadabhAva ca svarUpaniSpAdanena darbihomanyAyena nivartate / dabi. homaSu hi svarUpaniSpAdanAtirikta tathA vyApAro na zrUyate / nApyatidezena tatprAptiH / yAgIyAnAM dharmANAM tAvatrAtidezaH / yAgatvena homatvena vailakSaNyAt / nApi homIyAnAm / kasya homasya dharmAH kasmin home pravartata iti vizeSanirNaye pramANAbhAvAt / ato dharmaprAtyabhAvAvihomairiSTaM bhAvayet kathamityutpannApyAkAjhAmvarUpaniSpAdanenaiva zAmyati / evaM yeSvaGgeSu sandaMzAdya tadabhAva iti / sandaMzena zrutipatibhyAM vA karmavizeSapratipAdanAbhAve ityarthaH / svarUpeti / yathAzrutakarmavizeSAnuSThAnamAtreNetyarthaH / tathAca yatra tadaGgaprakAravizeSapratipAdakapramANa. vizeSo mAnti taba kathaM kuryAdityAkAsAsattve'pi yatkarma vihitaM tatkarma vidhivAkye yaH prakAra upalabhyate tatprakArAnuSThAnenaiva tadAkAsA zAmyatIti nAnavasthAprasaGga iti bhAvaH / tadevopadarzayati dabihometi / yadaikayA juhuyAt darvihomaM kuryAditi zruti vihitadabihImetyarthaH / sa ca nyAyo'STamAdhyAyacaturthapAde'nusandhayaH / tatra yathA dA homI davihIma iti vyutpattilabhyArthIpasthitau dabikaraNa kahomaH kathaM karaNIya ityAkAjAkharUpaniSpAdanena zAmyati tathA pabhikAmaM juhotItyAdau jAyamAnAyAmapi kathabhAvAkAlAyAm abhi, pAhavanIyasamIpe, krAntvA saJcayetyarthopasthitau yathAzrutAnuSThAneavAsau zAmyatIti bhaavH| davi homeSu itikartavyatopadezavirahAdeva svarUpaniSpAdana. spAkAsAnivartakatva miti sAdhayati dbihomviti| tathA vyApAraH itikartavyatAkhya vyaapaarH| ___ nanu yAgatvAt mAgadharmAtidezasambhava ityata bhAra yAgIyAnAmiti / vailkssnnyaaditi| devatoddezena TravyatyAgI yaagH| pagniprakSepAvacchinnatyAgI homa iti thAgahomayola kSaNabhedAdityarthaH / sa homapadAdhImadharmANAmatidezasambhava ityata pAha naapiiti| kasya homsyeti| nAnAhImAnAM vibhinetikartavyatAkatvAditi bhAvaH / kaninivi / vaidikakhaukikAnAM bahanA homAnAM darvihomasaMjakatvasyASTamAdhyAyacaturthapAda siddhAntitatvAditi bhAvaH / vizeSanirNaya iti / tathAcAnadhyava mAyApattiriti bhAvaH / pata iti| updeshaatideshyorbhaavaadityrthH| varUpati / dabikaraNakahoma For Private And Personal
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| bhAvasta trotpannApyAkAjhA tenaiva nivartate / sarvathA tadabhAvaH / tasmAdayuktamuktamabhikramaNaM prayAjAGgamiti / tavedamavAntaraprakaraNaM mhaaprkrnnaadliiyH| sandaMzapatitAnAM dharmANAM kaimayAkAjhAyAM pradhAnApUrbAt prayAjAdyapUrvasya jhaTityupasthiteriti / prkRtmnusraamH| tasiddhamubhayavidhasya prakaraNasya viniyojakatvam / tadidaM sthAnAdipramANAhalavat / yatra hi sthAnAdanatvaM mAtraNe yrthH| tadabhAve ca svarUpaniSpAinena dabihAmanyAyena nivartata iti yaduktaM badupasaMharati evamiti / davi homavadityarthaH / sandaM zAdItyAdipadAt zrutismRtivacanaparigrahaH / tenava svarUpaniSpAdanenaiva / srvtheti| na kathamapyAkAjAsajhAva ityarthaH / evaJca vidhiyAdhita karmaNI lokamasiitve lokAdeva satprakAravizeSasya jJAyamAnatayA satra kathambhAvAkAGghA jAyamAnApi laukikArthAvadhAraNAdeva zAmyati / vidhibodhita karmaNaH alaukikatve tu vedamantareNa tatprakAravizeSamyAnupalabhya mAnatayA mukhyabhAvanAyAmivAGgabhAvanAyAmapi kathambhAvAkAGkSAvazyameva bhavati, zAmyati ca vedavAkyAnsarasamarpitaprakAra. vizeSapratipasyeti niSkarSaH / ___ etena pradhAnavidhAveva kathAbhAvAkAGkSA, na tvaGgavidhAyapi / tasmAdavAntaraprakaraNaM naanggokrtvym| prayAnAnuvAdena vihitAnAM karmaNAM prayAjAdyaGgatvantu vAkyAdeva, na tvavAntaraprakaraNAt / yattu liGarthabhAvanAsAmyenAGgavidhAvapi kathambhAvAkAGkSAsambhava iti tnn| mahi bhAvanAyAH kathambhAvAkADAvyApyatvam / homakAle pAivanIyamabhikrAmadityAdau tadabhAvAt / tatrApi tatsahAvAbhyapagame pamavasthApattiritye kadezimatama pAvatam / abhikramaNasya prathAjAGgatva siddhAntamupasaMharati tasmAditi / nanvavAntaraprakaraNa samAve'pi tatra mahAprakaraNasyApi sattvAt mahAprakaraNabale nAbhikramamA sya pradhAnAGgatvamevAstu kiM vinigamakaM prayAjAdyatve ityata pAi tadamiti / jhAMTatIti / prayAjAdya pUrvasya sannihitatvAditi bhAvaH / idAnI prakaraNapramANasyottarapramANAt balavatvaM pratipAdayati tadidamiti / prakaraNamityarthaH / zrutiliGgAdisUce sthAnasamAkhyayorattarottaranirdiSTatvAdAha sthAnAdi. pramANAditi / sthAnasamAkhyAbhyAmityarthaH / prakaraNasya sthAnAilIyasve zIghopasthApakala For Private And Personal
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAza tatrAnyatarasya prakArAntareNa nirAkAhatvam / na ca sAkA nirAkANa sambaI yogya, vinAkAmotthApanena / patadhAnyatarAkADayA yAvadubhayAkAvArUpaprakaraNakalpanahArA vAkyAdika kalpayitumArabhyate, tAvatprakaraNena vAkyaM kalpayitvA viniyogaH kriyate iti sthAnAt prakaraNasya balIyastvam / ataeva videvanAdayo dharmamA abhiSecanIyasavidhau paThitA caujamAha yatra hausi / panyatarasya pradhAnasya / prakArAntareNa prAkasa dharmaprAptAdinA / nirAkAsAtvaM kthmbhaavaakaabaaraahilym| nirAkAGkSaNA smbddhmiti| sambandha prati parasparAkAsAyA: prayojakatvAditi bhaass:| vimati / bena pAkAsAmutthApya avayo vaktavya iti bhaavH| anyatarAkAmayA prAvidheH kaimrthyaakaalaayaa| ubhayAkAni / pradhAnasyAmyAkArItyApanAditi bhaavH| vAkyAdikaM vAkya liGga yutiruupm| sAvada sAvatA kAlena / pAka kalpayisveti / vAkyAdika kalpayitvetyarthaH / tathAca sthAnAva sndhghssaakrliksbihm| maa bhikssusmRmir'uur'li biliy'n miilpiisthitiriti bhAvaH / . pteveti| prakaraNa sthaamaadsvtvaadevetyrthH| batIyAdhyAyavatIyapAda ati. liGgAdhikaraNe prakaraNasya sthAnAba lavattvaM siddhAntitaM yathA / asti rAjasUyo nAma yajJavizeSaH / tatra pazuvAgA iSTayaH somayAgAzceti bahavaH pradhAmayAgA: santi / yaimilitaireko rAjasUyAkhyaH syAt / satra kazcit somayAga: abhiSe ca mauyAyo vihitaH / tatsannidhau videvanAdayo dhamAH samAnAsAH / yathA padaunya si, pRSThaur3oM dIvyati, rAjanyaM jinAti, zInAzepha samAlyApayati iti / yAvatA vayasA pRSThe bhAraM voDhuM zaktibhavati tAvahayaskA pRSThohoti caturthAdhyAya catupAde nyaaymaalaa| jinAti jayati / zaunaHzepha zuna:zephanAyo munivizeSasyopAkhyAnaM bahudhabANe samAnAsamiti batIyAdhyAyacalIyapAda maadhvaacaaryaaH| patra sNshyH| kiM sabidhirUpasthAmAt videvanAdayI abhivecanIyA utta rAjasUyagatapazuyAgAdisarvathAgArthA iti / patra prakaraNasya sthAnAditI balavatvena rAjasyaghaTakasatrayAgArSA eva vidayanAdaya iti nirgIyate / tathAhi kRptAyAmanu vartamAnAyAM rAjasyakathabhAvAkAkSAyAM paThitA videvanAdayo mahAprakaraNena rAnasUyAGgamAmaI ni / 15 For Private And Personal
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 114 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH | api nAbhiSecanIyasyAGgam / teSAM tadaGgatvaM sthAnAnaveta, na tu prakaraNAt / zrabhiSecanIyasyASyakta codanAcoditatvena jyotiSTomavikArAt prAkRtairevAGgernirAkAGgatvAt / kintu prakaraNAdrAjasyAGgam / namu rAjasUyena svArAjyakAmo yajetetyatra rAjasUya zabdastAva vAmadheyatvAdAkhyAtaparatantro yatrAkhyAtaM varttate tatraiva varttate / yamakhyAtamiti / sUyajatvamiti na pratIyate / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir abhiSecanIyasya tu somayAgatvena jyotiSToma vikRtitayA prAkRtairevAcairnirAkAzatatvAt teSAM tadaGgatvAnupapateH / sannihitavidhivalAdabhiSecanIya kathambhAvAkAzarUpAvArakaparikalpanApecayA kRtamahA prakaraNasya saniSTatvAceti / etadaivodAharaNamAha videvanAdaya iti / viziSTA devanAdayo videvanAdayaH / vaiziSyaca devanasya pacAdikaraNakatvam / jayanasya rAjanya kakatvam / samAkhyApanasta ca zauna: zepha karmakatvamiti / videvamAdInAmabhiSecanIyAsatvAGgIkAre sthAnAdevAjava vaktavyaM na tu prakaraNAdityAha teSAmiti / abhiSecanIyAtatvAbhAve hetumAha abhiSecajoyasyeti / cavyatIti / yAgAstrividhAH / kecidiSTisaMjJakAH kecitpazvasaMjJakAH, kecica somasaMjJakAH / te ca tatavidhivAkyeSu tatatidarzanAt iritvena pazutvena somatvena ca pratyetavyAH | tatra yasmin vidhinAko liGga vizeSAzravaNaM tadidhivodhitasyAvyaktacodAcoditatvam / tasya ca " avyaktAsu somasya " ityaSTamAdhyAyaprathamapAdascAt somayAgatvam / somayAgasya tu jyotiSTomavikAratvamiti siddhAntaH / cata ekaM vyotiromavikAratyAditi / nirAkAGgatvAditi / tathAca ubhAkAzAdapaprakAracA siddhiriti bhAvaH / prakarathAditi / rAjasUyaprakaraNasya anuvartamAnatvAditi bhAvaH / rAjasUyapadasya tapaTaka nikhila yAgAnAmupasthApakatvAt teSAca sarveSAmeva svastha pratidhaprAzA nirAkAGgatvAdrAjasUyasya pRthanAkAGgAviraheNa videvamAdInAM prakaracAdrAjatyAtvaM na ghaTate ityAzaGkate nanviti / khArAjyaM svargadezarAjatvam / cAkhyAtaparatA khyAta pratyadhIna pravRttikaH / he tugarbhavizeSayamidam / yata pANyAtaparatantraH cata ityarthaH / atrAyamAzaya: / rAjasUyena khArAjyaM bhAvayedityatra kasya rAja ata evaM nizvetavyaM yat yena khArAjyaM bhASayet tadeva rAja For Private And Personal
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH | Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 115 na ca darzapaurNamAsAbhyAM svargakAmo yajetetyatra yathA darzapaurNamAsapadaM nAmadheyamapi nAkhyAtaparatantram / tatra hi yajetetyAkhyAtamavizeSAt sabrvvAneivAgneyAdIn prayAjAdIMzcAbhidhAtuM samartham / darza paurNamAsapadankhAgne yAdIneva vadati, na sabbIn / calaya na tadAkhyAtaparatantram / tathA rAjasUyapadamapi kiM na syAditi vAcyam / siDena hi padenAprasiddhaM nirNIyate / yathAhu:padamajAtasandigdhaM prasitairapRthak zruti / nirNIyate nirUr3hantu na svArthAdapanIyate // iti / sUyasaMjJamiti / evaJca uttaravAkona katipayapaviSTisomayAgavizeSANAM khArAjyabhAvamA tasmAdrAjasUyasya pRthagAkAGkSA karayatvena nirdezAt teSAmeva rAjasthanAmakatvaM vAcyam / virahe videvanAdInAM tahasayAgAGgatA na yukteti / nanu darzapaurNamAsazabdayorapi prAguktayuktyA cAgreyAditritayavAcakatvAt pRthagAkAGkSAviraheNa pravAjAdInAmAgreyAditritayAtvaM na syAt / svarazca yavasanidhAvAnAtaM prayAjA dikaM tasyaivAtvam / atastaca yathA saMjJAyA nAkhyAtaparatanvatvaM tathA rAjasUyapadasthApi mAkhyAtaparatanvaM vAcyamityApattiM pUrvapattI nirAkaroti na ceti / darzapaurNamAsapadayIrakhyAta paratavatvAGgIkAra ko doSa ityata zrAkhyAtaparatanvatvAbhAve hetupradarzanamukhena doSamAha tatra hIti / prayAjAdoMyeti / yadi tu uttaravAkyairyena yena svargabhAvanAbhihitA darzapaurNamAsapadayosa hA cakatvaM manyate tadottaravAkayenAveyAdInAmiva prayAjAdInAvAbhidhAnAt taddAcakatvamapi syAditi bhAvaH / parantu darzapaurNamAsapadamAneyAditritayavAcakameva na puna: prayAjAdInAmapi vAcakamityAha darzapaurNamAsapadanviti / tat darbhapIrSamAsapadam / zrAkhyAtaparatanvamAkhyAtavAccAnAM sarveSAM vAcakam / tatheti / darzapaurNamAsapradavadityarthaH : / Apa nirAkaraNe hetumAha siddhena hoti / nizcitArthenetyarthaH / aprasiddhArthamavicitArtham / atra pramANamAha yathAhuriti / For Private And Personal padamiti / apRthakmRti nAsti pRthak zrutiH zrutyantaraM yasya tat / ataeva jAtasandigdham ajJAtArthaM sandigbhArthaM vA padaM prasidvaiH parinizcitAthaiH padairniyoyate / tathAca
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| darzapaurNamAsapadaJca kAlanimittam / tdyogshcaagneyaadissutpttivaakyairvgtH| atastahAcitvena darzapaurNamAsapadaM prasiddham / na cAgne yAdInAM bahuttvAt hivacanAntatvamasyAnupapatramiti vaacym| vivahAkAiyasiddhasamudAyahayAbhiprAyeNa tadupapatteH / yatra zrutyantaramarthAvabodhakaM nAsti tatra padavizeSasthAnavadhAraye sati nizcitArthe: padaireva tadarthAvadhAraNaM kartavyamiti bhaavH| nirUr3ha prasiddhArthantu padaM pramANAntarAbhAve'pi khArthAnnApanIyate munyAdanyatra na nIyata ityarthaH / tathAca rAjasUyapadasthArtha grAhakapramANAbhAvenAnizitArthatayA pradhAnIbhUtAkhyAtaparatantratvameva yuktam / darzaporNamAsapadasya tu prasiddhArthatayA nAtyAtapAratavANAnyatra neyatvamiti bhaavH| darzapaurNamAsapadasya kathaM prasiddhArtha tvaminyavAha darzapaurNamAsapadazceti / kAlati / kAla: kAlavizeSo darza: paurNamAsI ca nimittaM pravRttinimittaM yasya tattayA / tathAca amAvAsyAyAmamAvAsyayA yajata paurNamAsyAM paurNamAsyA yajaiteti gutyA pramAvAsyAyAM yayaSTavyaM taddarzasaMjJaM yacca paurNamAsyAM yaSTavyaM satpaurNamAsasaMzamiti pratItaramAvAsyApaurNamAsIkartavyayAgavizeSarUpeNa prathamamevAvadhAryata iti nAjJAtA) sandigdhArtha vA darzapaurNamAsapadamiti bhAvaH / navAne yAdivat prayAjAdaunAmapi darzapaurNamAsIkartavyatAyogAt kAla vizeSAnimittalAgIkAra'pi prayAjAdInAmapi vAcakaM darzapaurNamAsapadamasvityata pAi tadyogayeti / darzapaurNamAsau kartavyatArUpI yoga ityarthaH / bhAgeyAdiSu paagneyaadissvev| utpattivAkyairiti / bhAna yo'STAkapAlImAvAsthAyAM paurNamAsyAcAcyutI bhavati / upANyAjamantarA yajati / tAbhyAmagrISomIyamekAdazakapAlaM paurNamAse prAyacchat / aindraM dadhya. maavaasyaayaam| aindraM payo'mAvAsyAmityetairityarthaH / tathAca darzapaurNamAsI kartavya yAga vizeSAvagamAya bhAgne yo'STAkapAla ityAdikarmakharUpacApakotpattivAkyarUpapRthaka zrutilAbhAt pAkhyAtapravattijJAnAt prAgeva tadodhitakarmakheva darzapaurNamAsapadaM prvrtte| tatra prayAjAdaunAmulekhAbhAvAna prayAjAdiSu / rAjasUye nu tAdRzapRthak zrutyabhAvAdrAjasUyapadArthAvadhAraNAyAkhyAtapadapratiranusandheyaiveti bhAvaH / darzapaurNamAsapadasyAgna yAdiSaDyAgavAcakatvAt DivacanAnta tvAnupapatiriti mAdhyamikAmapAkaroti na ceti| viditi / vedavidityarthaH / vAkyaiyam. pramA For Private And Personal
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 1-17 evaJca darzapaurNamAsapadasyAgneyAdivAcitve nirNIte yajetetyAkhyAtamapi tAneva vadati / nahi taduktau svArthatyAgo bhavati / rAjasUyapadankhanirNItArtham / atastadAkhyAtaparatantrameva / taccAvizeSAt sarvveSu dRSTipazasomeSu vidyate / tatparatantratvAdrAjasUyapadamapi tAneva vadati / bAsyAyAmamAvAsyayA yajeta paurNamAsyAM paurNamAsyA yajeteti zrutiddayam / samudAyayamiti / Arya yASTAkapAlaindradadhyaindrapayIrUpayAgatrayAtmaka eka samudAyaH / AnayASTAkapAlIpAMzuyAjAnISomIyarupayAgacayAtmako'paraH samudAya iti samudAyaddayamityarthaH / tadupapatervivacanIpapatteH / tathAca darzapadamekayAgatA pannAne yAdisamudAyavAcakam, paurNamAsapadaccai kayAgatApanArtha yAdisamudAyavAcakamiti tatpadayo DivacanAntaalupatirityAzayaH / evaJceti / darbhapaurNamAsapadasya kAlanimittatvena prasiddhArthatve satItyarthaH / tAneva pArthayAdiyAmAneva / nanu tathAtve cAkhyAtapadasya svArthatyAgaH syAdityata cAha nahIti / khArthatyAga iti / cArya yAdInAM yAgatvAt yajetetyasya tahAcitve yAmetaravAcitvAbhAvAditi bhAvaH / rAjasUyapade etadailakSaNyaM darzayati rAjasUyapadantviti / taJca bhAkhyAtapadaca / naravAko riTipasomavat videvanAdInAmapi bhAvanAkaratvenAbhidhAnAt taca tatrApi varttatAM rAjasUyapadam / kathamiSTipazasImAneva vadatotyucyata iti cenna / rAjasUyena yajetetyaca cAkhyAtaprakRtibhUtena yajadhAtunA nirdezAt yena yena yAgena bhAvayet taddAcakatvapratIteriSTi pazusomayAga vAcakatvasyaiva nyAyyatvAt / videvanAdInAntu yAgatvAbhAvena tadAcakatvAsambhavAt / zrataeva caturthAdhyAya caturthapAde siddhAntasUtram / For Private And Personal api vAGmaninyAH syustato viziSTatvAditi / api veti pUrvapacavyAdRttiH / yA anijyAstA aGgam / yathA videvanAdayaH / rAjasUyasaMjJakena yAgena khArAjyaM kuryyAdityucyamAne yAgenaiva khArAjyaM sAdhyate, na payAgena / zrayAmAtha videvanAdayaH / tasmAdaGkaM bhaveyuriti bhASyam / tato viziSTatvAt yAgAjinatvAdityarthaH /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| na ca rAjasUyazabdasya rAjA sUyate yatreti vyutpattyA somAbhiSavanimittatvAt tasya ca somamabhiSuNotIti vAkyena soma. yAge avagatatvAt tahAcitvameva neSTipazavAcitvamiti vAyam / mahi abhiSecanIyAdisomayAgeSvabhiSavaH pratyakSeNa vAkyena ghodito'sti / tadAkyasya jyotiSTome satvAt / patidezAtatsambandho'vagata iti cetr| pratidezasya phalasambandhottarakAlonatvena rAjasUyena svArAjyakAmo yjetetyethaakyaarthaavgtyuttrkaaliintvaat| anena hi vAkyena phalasambandhe bodhite pazcAt kathambhAvAkAGkSAyAmatidezakalpanAt / atastata: prAgeva etahAkyArtho varNanIyaH / tadA cAbhiSavasthAnavagatatvAdrAjasUya pApacyataraM nirAkarIti na ceti / rAjA siimH| somaM rAjAnamakrovini shruteH| sUyate nidhaudyte| sImAbhiSaveti / sImAbhiSayo nimitta pratinimitta yasya tttvaadityrthH| tasya somAbhiSavasya / pabhiSuNIti nicor3apati / tathAcitra somayAgavAcitvam / neSTIti / tathAca rAjasya karttavyeSu iSTisomapagaSu madhye somasyaiva rANasyapadavAcyatvAt praadhaanym| TipAyAgayosvAtvamiti bhAvaH / pratyakSezeti / tathAca abhiSecanIyAdI sImAbhiSavasya pratyakSa zrutyabhAvAt rAjasyapadasya nirutavyutpatti ghaTata iti bhaavH| pratyadazruyabhAve'pi jyotiSTomAtidezAlabhyata ityAzaste ptideshaaditi| phlsmbndheti| phalasya karaNatve nAnvayetyarthaH / ssymaashyH| rAjasUya va khArAjyabhAvanAkaraNatvenAnvaye siddha kathambhAvayediti karaNAgataprakArAkAsA jAyate / tadanantaraJcAtidezAvirbhAvaH savati / karaNatvAvaya. bodhAt prAkaraNagataprakArAkAcAyA asambhavAt / sa ca karaNa tvenAnvayabodhI vAkyArthamaalaappaanir'ikhn ni kaay'aamaalaalaanimiighibibisi| cata iti / patidezakalpanasya vaakyaarthbodhaanntrkaaliintvaadisyrthH| tataH patidezakalpanAt / tadA bhtideshklpnaamaak| amvgnbaaditi| tadAnImatideha For Private And Personal
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 118 padamaprasidhArthameva / pataeva rAjasUyapadamavyutpabamakha karNazabda vadityukta saamprdaayikaiH| evaJcAprasiddhArthatvenAkhyAta-paratantratvAdrAjasUya-padeneSTi-pazusomayAgA ucnte| te ca taissaiH prAktairdhamai nirAkAjhA iti na prakaraNaM videvanAdInAM rAjasUye viniyojakam / ubhayAkAjAbhAvAt / na ca prAtisvikarUpai.rAkAya'pi na rAjasUyatvena rUpeNa mairAkAhAmiti vaacym| pAkAsAhaye prmaannaabhaavaat| khAnupasthiteriti bhaassH| vaprasiddhArtha meveti / na tu kAlavizeSanimittakadAdipadavabhinArtha kamiti bhaavH| manu rAmasUyapadakha rAjA sUyate yati vyutpatteranabhimatatve pA vyuSattirajIkAryetyavAha pataeveti / somAbhiSayanimittatvAmAvAdevetyarthaH / panyu. panamandasahAvaM dRSTAnnena samarthayati patrakaNeti / patrakarNazabdaH mAlAce prtH| sa pathA bhavyutpana: zakye vyutpattilezasyApyasambhavAt tahadityarthaH / videvamAdInAM prakaraNAdrAjasUyAlasiddhAntIpari, rAjasUyazabdasyAkhyAnaparatavatayA rAnamyaghaTakeSTipAsImarUpasa kasayAgavAcakatvena icyAdaunAe svasvamAtadharmaprAptayA nirAkAratvena ubhayAkAmAvirahAt kathaM prakaraNapiniyogya tvasambhavI videvamAdInAmiti pUrvapakSavAraNAbhiprAyeNa pUrvapakSiNA rAjasUyazabdasvAsyAtaparatavatvIpanyAsamA kate darzapauSamAsapadasthApita pAkhyAtaparatantratA sAdityApattihatyApitA pUrvapakSiyA tAmApatti nirAkRtya rAjasyapadasAkhyAtaparatantratvasthApanena raSTi pazusomavAcakatvaM nirNItam / tadanantaraca rAjasyapadasya vyutpattivizeSavalenAbhiSecanIyamAvavAcakatvamApAditam / pUrvapakSI tadApAdanaca nirastra rAjasUyapadasyAkhyAtaparatantratvamithyAdivAcakatva sopasaMharati eroti| ubhayAvAbAsAdhakaM yuktya naramidAnoM nirAkaroti na ceti / prAvikhi kApeSa issttipaasomyaaglruupenn| rAjasUyatvena samudAyAtmanA / For Private And Personal
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzA kiJca prAtisvikarUpairyA kathambhAvAkAsA sApi phalasambandhIttarakAlam / sa ca rAjasUyatvena, na tu prAtikhikarUpaiH / rAjasUyatvena ca phalasambandhe utpannAyAH kathammAvAkAjhAyA videvanAdibhiH zAntaratidezakalpanameva na syAt / yadi hi sAmAnyarUpeNa prAtikhikarUpeNa ca phalasambandhavidhAyivAkyayaM bhavet tadA yujyetApi AkAbAhayAnusAreNa videvanAdonAmAtidezikAnAJcAGgAnAM sambandhaH / na tu tdsti| tasmAt prAkRtedhammai nirAkAitvAnna videvanAdInAM prakaraNaM viniyojakamiti cet / manvavayavAnAmiva avayavino'pyAkAsAnsaramavazyambhAvItyAkAcADayamavazya kalpanauva. mityata Aha kiJceti / phalasambandheti / phalasambandhI sarakAle bhvtiityrthH| phalasambandhabodhe vinA kathaM phalaM bhAvaye dilyAkAGkSAyA asambhavAditi bhAvaH / saphala. smbndhH| ma viti| prAtimvikaphalAzravaNAditi bhAvaH / . raajsuuytvenetyaadi| ayamabhiprAyaH / kathambhAvAkAzA phalasambandhAnantarameva jAyate ma tu phalasambandhamantaraNa, phalabhAvamAyAmeva katha bhaavaakaasodyaat| phalasambandha rAmasUyaskhaiva bhUyate na tu tahaTa kAgAnAm / evaJca rAjasUyasyaiva kathAbhAvAkAlana, na tu prAtisvi kaakaasaa| tbaadaakaashaaiymsiddhm| rAjasUyasya tu tattayAgAmatiriktatayA rAjasUyAkAjhaiva tattayAgIya kthmbhaavaakaalaa| tassAca sanadayAneSu svasva mArutadharmaprAptA nihatI na videvanAdInAmAkAjadhAnvayaH smbhvti| kintu sAnidhyarUpa sthaanaadevaanvyH| yadi tu tadAkAzamA vidavanAdaunAmanvayaH kho kriyate tenaivAkAsapamAntaratideza vilopaprasaGga iti / phalasambandhavAkyadayasahAve tu pAkAsAdayasyApi sambhavAt prAtidezikAnAM videvanAdaunAcAnvayaH sambhavet / parantu tathAvidhavAkyaiyameva nAsItyAha yadi hoti / nikhikhApativirAsena dRr3hIkata pUrvapacampasaharati samAditi / For Private And Personal
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH|| 121 sttmH| ataH sAmpradAyikairvidevanAdInAM sandaMzo darzitaH / rAjasUyatvapuraskAraNa ye dhammara vidhoyanle "rAjasUyAya yenA utyunAtI"tyevamAdayasvanmadhye videvanAdayaH paThyante / ataste sarve raajsuuyaanggm| prayAjAnuvAdeva vidhiiymaandhrmmdhyptthitpryaajaamaabhikrmnnvt| tasmAdayuktamukta videvanAdInAM prakaraNAdrAjasUyAGgatvamiti / valiI prakaraNasya sthAnAhalavattvam / dezasAmAnya sthAnam / tacca vividhaM pAThasAdezyamanuSThAnasAdezyaJceti / yathAhu: tatra kamo vidhaiveSTo dezasAmAnyalakSaNaH / pAThAnuSThAnasAdezyAhiniyogasya kAraNam // iti / siddhAntayavi matyamiti / pUrvapakSasya dRr3hatvasUcakamidam / para iti / bhavaduktadizA rAjasyatvena prAtikhikarUpeNa ca pRthagAkAhAyA jhaTityanupalabhyamAnatvAdityarthaH / sAmpradAyikai: zAstradIpikAkArAdibhiH / zAstradIpikAdarzitaM sandezaM darzayati rAjasyatveti / zrutimAha raajsuuyaayeti| pAdipadAt rAjasUyenejAna: sarvamAyuratItyAdi shrutiprigrhH| tanmadhye iti / uktazrutibhiH kAnicidaGgAni rAjasUyAnuvAdena puurvmukaani| pazcAJca kAnicidrAjasUyAnuvAdana vkssynne| tanmadhye ca videvanAdaunyuktAni / satra rAjadhAnuvAdana pUrvApara vihitAnAM tAvadAnasUyAitvaM vaktavyameva / bhanmadhyapaThitAmAntu videvanAdInAM sandaM zanyAyAt tadaGgatva svAvazya vana vyatayA tadaMze rAjasUyAkAGgAyA uhAvanau yatvena ubhavAkADAsanAvAt prakaraNAdeva viniyoga iti bhAvaH / kamaprAptaM sthAnaM nirUpayasi deshsaamaanymiti| smaandeshtvmityrssH| sthAna vibhavati tacceti / paattheti| paatthmaavaavgsaikdeshvrtitvmityrthH| anuSThAneti / ekasmin deze anuSTheyatvena nirdisstttvmityrthH| pramANamAha ythaahurivi| vArtikakArA iti shessH| taveti / zrutiliGgAdiSu viniyogamamANeSu madhye ityarthaH / dezasAmAnyalakSaNa: samAnadezatvarUpaH kramI vidhA viprakAra venaiveSTaH / prakArahayamAha pAThati / pAThasAdaNyAchAnasAdezyAcetyarthaH / sa viniyogasya kAraNaM pramANamityarthaH / For Private And Personal
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 122 nyaayprkaashH| sthAnaM kramazcetyanarthAntaram / pAThasAdezyamapi dividham / yathAsApAThaH savidhipAThazceti / tatra aindrAgnamekAdazakapAlaM nirbapet, vaizvAnaraM dvAdazakapAlamityevaM kramavihiteSTiSu indrAgnI rocanAdiva ityAdInAM yAjyAnuvAkyamantrANAM yathAsaGkhaya prathamasya prathama dvitIya sya dvitIyamityevaM yo viniyogaH, sa yathAsalA. pAThAt / ... prathamapaThitamantrasya hi kaimarthAkAGkSAyAM prathamato vihitaM kammaiva prathamamupatiSThate, samAnadezatvAt / yAni tu vaikatAnyaGgAni prAkRtAGgAnuvAdena vihitAni manu sthAna vidhyapramitaye kramaI vidhyapramANopanyAsI'saGgAta ityata pAha sthAnaM krmtheti| anarthAntaram arthAntaraM na bhavati ekapadArtha eveti yAvat / ataevIta sthAna kramI yogabalaM samAkhyeti / pAThasAdezyaM vibhajati pAThasAdezyamapauti / vividhakhAnAhiniyoga pradarzayiSyan prathamoddiSTasya pAThasAdezyasya prathama vibhAgaM yathAsApAThamAdAvudAharati ttreti| teSu sthAnaviniyogeSu madhye ityarthaH / krmeti| krameNa vihitAsu iSTiSu / ityAdInAm indrAno rodhanAdivaH praharSaNimya ityAdi, indrAgnau navati puraH attamityAdi ca, yanmantra yugalaM tadAdInAm / yaajyeti| teSu mantreSu madhye kaciddhayAjyAkhyaH kshcidnuvaakyaakhyshetyrthH| prathamasya prathamayugalasya / tathAca tanamanvayamabhidhAya pUrva yugalaM pUrvasya uttaramuttarasyeti vatIyAdhyAya nauyapAda bhASyam / yathAsaGkhyapAThAdi niyoge yuktimaaprthmeti| kaimaryeti / kimarthatvarUpAkAhAyAmityarthaH / ayaM mantraH kamupaka-dilyAkAGkSAyAmiti yAvat / upatiSThate buddhau viSayo. bhvti| samAnadeyatvAt karmamantrayoI yorapi karmasamAnAya-mantrasamAnAya sambandhiprathamasthAnarUpaikadezavartitvAt / evmnytraapi| __ sannidhipAThAdiniyogasya pradezaM darzayati yAni khiti / vaikramAni vikRtisambandhIni / maateti| patidezAt prAptaM yadadRSTArtha prAGgatA sadanuvAdena taduddezenetyarthaH / etena dRSTArthAnAnuvAdana vihitAnAmaudumbaratvAdInAM sannidhipAThAnna viniyogaH, kintu prakaraNA For Private And Personal
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 121 sandaMzApatitAni / teSAM vikkatyarthatvaM sbidhipaatthaat| teSAM hi kaimarthAkAkSAyAM phalavAhikatyapUrvameva bhAvyatvena sambadhate upsthittvaat| ataeva na teSu vizvajinyAyAvatAraH / svatantraphalArthale vikRtisavidhipAThAnartha kyApattezca / pazudharmANAmagnISomIyArthatvamanuSThAnasAdezyAt / aupavasathye'Ggi agnISomIyaH pazuranuSThIyate / tasminneva dine te diti prAgutona ma virodhaH / mndNshaaptitaaniiti| etena sandaMzapatitAnAmAmana. homAdInAmapi na sthAnAhiniyogaH, kintu prakaraNAdeveti mAgutArthasaGgatiH / teSAmiti / upahomAdihImAnAM pRSadAjyapadopAttAjyagatacitrasAguNAdImAJcaityarthaH / ataeva vikRtyapUrvasya bhAvyatva prAptayA phala niraakaasvaadev| pRthakphalA kAsatvAGgIkAre sanidhipAThavaiyamityA svtnveti| anuSThAnasAdezyamudAharati pazudharmANAmiti / avArya vistaraH / jyotiSTIne trayaH pazavaH samAmAtAH / agnISomIyaH savanIya bhAnu bandhyazceti / tatrAgrISomIya aupanasaSya. nAmaka pahani vihitH| yo dIkSito yadagrISomIyaM panamAlameleti shruteH| taduttaraka saunye'hani savanIyaH samAnAtaH / pAzvinagrahaM gRhItvA vikRtA yUpaM parivIyAne yaM savanauyaM pazumupAkarItIti shruteH| bhAnubandhya svavabhRthAnne uktH| tatra paupavamadhye pAni pazudharmAH zrUyante / te ca upAkaraNaM, paryagni karaNam, upAnayanaM, bandhI, yUpe niyojanaM, saMjapanaM, vizasamamityevamAdayaH / iti bhASya kaarnyaaymaalaakaarau| upAkaraNaM prajApaterjAyamAnA imaM pazumityAbhyAmagbhyAM pazokapa sparzanam / darbhajvAkhayA tri: pradakSiNIkaraNaM paryanikaraNamiti maadhvaacaayaaH| te ca pazudharmA mahAprakaraNAt jyotiSTomAGgatvena prAtA api tasya somayAgatayA abhiSavAdidharmasAkAjatvena upAkara. sAdau nirAkAhatvAt tadaGgapazuyAga evAncIyante / sahi pravizeSAt vizvapi pazyAgeSu dharmA pavatiSThannAminyevaM prApte ucyate / . akhyatra vizeSaH sAnidhyarUpaH / tathAhi sautthanAmakAdanaH prAk popavasadhye pani pazadharmAH prAmAH / panIrSa mIyasyApi tadeva sthaanmitynusstthaansmaandeshtvm| savanIyasya sauvAhavihitatayA pAnubandhyasya cAvabhyAnte kartavyatayA dinAsarAnuSTheyatvena pazudharmANAM vibhipradezatvamitya nuSThAnadeza sAmAnya rUpasthAmAdagnISomIyapa aGgatvameva pazudharmA pAm / For Private And Personal
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayaakaashH| dharmAH pazyante / atasteSAM kaimarthAkAkSAyAmanuSyatvenopasthita pakhapUrvameva bhAvyatvena smbdhyte| ato yuktamanuSThAnasAdezyAta badarthatvaM teSAm / na ca pAThasAdeNyAdeva tat kiM na syAditi kAcyam / agnISomIyasya pazoH yasabidhau pAThAt / na ca krayasavidhau tasya pAThe tadanuSThAnamapi tatra sthAditi vAcyam / sa eSa videvatyaH pazuropavasathye'hani Alabdhavya iti vacanAttadanupapatteH / tu svniiyaanubdhyaagtvm| tayostvanidezAnadharmaprAptiH / tathAcItaM. tIyAdhyAyaSaSTha-- pAde pArthasArathimitraiH agnISomIya evAtI vidhemA vyayasthitAH / anyatra tvatidezema gacchantiH na vidhAnataH // iti| ata itiH| yata upAkaraNAdayo anISomIyapazudhA eva, ata ityarthaH / teSAM pazudharmANAm / kaimarthyAkAGkSAyAM kiMphalakatvAkAGkAyAm / kiM bhAvayedityAkAkAyAmitiH yAvat / upasthitam anuSThAnasAdezyAt jhaTiti pratautam / pazvapUrvam agnISomIyapazvapUrvam / bhAvyatvena phltven| ebhirdhara grISomIyapazcapUrva bhAvayediti bodha iti bhaavH| nanvIpavasathye ahani agnISomIyapazuM paThitvA upAkaraNAdInAM pazudhanarmANAM pAThAt pAThasAdeNyAdevAgnISomauyapazvaGgatvamupAkaraNAdipazudhANAmastu, palamanuSThAnasAdezyAdaraNenetyApAdanaM nirAkaroti na ceti / tat pazudhamAnAmagnISomIyapa vaGgatvam / kysnnidhaaviti| tathAca pAThasAdaNyAGgIkAra pazudharmANAM kryaanggkhaapttiH| sannidhirUpapAThasAdezyasa yasya yatyanidhI pAThastasya tdnggtvpryojktvniymaat| taccAyuktamiti bhAvaH / nanu videvanAdInAM rAjasUyAGgatvena siddhAntitatve'pi yathAbhiSecanIyasanidhau pAThAta tavaivAnuSThAnamiti siddhAntastathA pazudharmANAM pazvaGgatve'pi yasa nidhI pAThAt krayadeza ebAnuSThAnaM syAdityapi nirAkarIti na ceti / vidaivatyaH prapoSImIyaH / prAlabdhatrya iti| tathAca pAlamA sApi pazudharmAntargatayA tasya krayasannidhau kartavyatve krayasya dRSTArthanayA dinAntare'pi sambhavAt tadAnImapi pAlambhapayantAnAM pazudhANAM kartavyatApatiH / evaJca krayasya dRSTArthamayA dinAntare'pi karaNa mnu| upakaraNAdInAntvadRSTArthAnAM yathA For Private And Personal
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzA 135 na ca sthAnAt prakaraNasya balIyastvena pazudharmANAM jyotiSTomArthatvameva kiM na syAditi vAcyam / tasya somayAgatvena pazudharmagrahaNe ayogytvaat| atazcAnarthakyapratihatAnAM viparIta balAbala miti nyAyAt sthAnAt pazuyAgArthatvameva pazudhanmANAM yuktam / na ca teSAM tadarthatvaM prakaraNAdeva kiM na syAditi vAcyam / agnISomIyakathambhAvAkAGgAyAH kRptopakAraiH prAkRtadhamai revopazAntatvAt / sa hi sAnAyyayAgapratikaH / ubhayoH pazuprabhavatvasAmyAt / taduktam - vacanaM hi vAcanikamiti nyAyAdaupavamathyAi eva kartavyateti, na krayasannidhi kartavyatAniyama iti bhAvaH / manu videvanAdaunAM rAjasUyAGgatvavat pazudhANAmapi jyotiSTomAGgatvamastu, sthAnAta prakaraNasya balavattvAdityapi pariharati na ceti| prakaraNasyeti / mahAprakaraNasya jyotiSTImakathambhAvasthA nuvartamAnatvAditi bhAvaH / ayogyatvAditi / pazudhagirAkAmatkAditi bhaavH| ata iti / jyotiSTIme pazudharmAnvayamya niSpayona natvAdityarthaH / / Waalkni| Wll lissmshriilngkaa snissknl saasmissmaanaal / alngkbhalabhamAnAnAmiti yaavt| dhamASaNa sambandhe pramANayorbalAbalaM viparItaM bhavati / sabalamapi durbalaM durbalamapi sabalaM bhavatItyarthaH / tathAca prakRte pazudharmanirAkAce jyotiSTome panvayamalabhamAnAnAM pazudharmANAM sambandhe sabalamapi prakaraNaM durbalAyate / sthAnantu teSAmagrISomAnvayanAya prabhavat sabalaM bhavatIti bhAvaH / / nanu bhavatu pshudhrmaannaamgriissomiiypshudhrmtvm| taccAgnISomIyakathambhAvAkADAsambhavena prakaraNAdeva sthAna punaH sthAnAditya pi mirAkarIti na ceti| panauSomIyakakabhAvAkAjA nAstIti hetumAha pauSImIyeti / kA tasya prakRtirya se prAptA agrISomIyo nirAkAzaH syAdityavAha sa hIti / ubhayo: pazusAnAyyayoH / pazumabhavatveti / bhAstAvat pazuprabhava eva / sAvAyyacca pazuprabhavam / sadUpeNa tulyatvAdityarthaH / pakAmAdhyAyadvitIyapAdasiddhAnta sUcaM pramANa yati taduktamiti / For Private And Personal
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 125 www.kobatirth.org sAvAyyaM dadhipayasI / nyAyaprakAzaH / sAMnAyyaM vA tatprabhavatvAditi / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir tatra pazuyAgaH payoyAga prakRtikaH / sAkSAtpazuprabhavatvAt / atazcodakaprAptastaddharmairnirAkAGgatvAtra pazayAge dharmamANAM prakaraNaM viniyojakam, kintu sthAnameva / tadevaM nirUpitaH saGkSepataH sthAnaviniyogaH / tacca samAkhyAtaH prabalam / sthAnaviniyoge hi padArthayodeza sAmAnyalakSaNaH sambandhaH pratyakSaH / samAkhyAviniyoge tu sambandho na pratyakSaH / padArthayorbhinnadezatvAt / na ca sA sAnnAyyaM veti / agnISomIyapazau darzapaurNamAsayoH pravRttirityuktam / tatra kiM devatAsAmyAt puroDAzaH pravarttate sAnAyyaM veti saMzaye devatAsAmyAt puroDAzavikAra pUrvapacayitvA siddhAntayati / sAnnAyyaM pravarttate / kutaH tatprabhavatvAt pazusAnAyyayIIyoreva pazuprabhavatvAdityarthaH / atra bhASye iviH sAmAnyaca devatA sAmAnyAddalIya ityukta mityabhihitam / namu tarhi kiM pazudhAga ubhayaprakRtika itya sAnnAyyapadArthamAha ravipayasI iti / vAha tatreti / dadhipayasormadhye ityarthaH / sAcAditi / aSTamAdhyAyadditIyapAde prAguktAdhikaraNAnantarameva / sAnAyyavikAratve siddhe kiM dadhnaH payaso vA vikAra iti saMzaye dakSa eva vikAra iti pUrvapacayitvA siddhAntitam / payo vA kAlasAmAnyAditi / ata: paya eva pravarttate kAlasAmAnyAt / dayorapi ekAikAlInatvAt / dakSo grahakAlInasvena vaiSamyat / tathA payaH sAcAt pazuprabhavaM dadhi tu payasA vyavahitamityarthaH / iti / payoyAgaprakRtikatvAdityarthaH / taddhammaiH payoyAmadhaH / dhayAM pazudharmANAm / svAnameveti / anuSThAna sA dezyamevetyarthaH / upasaMharati tasmAditi / sthAnasya samAkhyAto balavatvaM darzayati tacceti / balavattvavIjamAha sthAnaviniyoge hoti / padArthayoH yasmin yasya viniyogastayoH / dezasAnAnyeti / ekadezavarttitvasvarUpa ityarthaH pratyacaH pratyaca zrutazabdabodhitaH / samAkhyAviniyoge tadabhAvaM darzayati samAkhyeti / bhineti / samAkhyayA yasmin yasya vibhiyogo'bhimatayo bhinnadeze kIrta For Private And Personal
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 127 smbndhvaacikaa| yaugikAnAM zabdAnAM dravyavAcakatvena smbndhaavaacktvaat| tathAhi, samAkhyA sambandhasAmAnyavAcikA syAt tavizeSavAcikA vA nAdyaH tadutau prayojanAbhAvAt, sayaugikazabdAnAM pAyatvApattezca / hitIye avazyaM samba. dhinI vaayau| tadantaraNa sambandhe vizeSAbhAvAt / tatprati.. pattimantareNa tadapratipattezca / atazcAvazyaM sambandhivAcakatvaM samAkhyAyA vatAvyam / tathAca na sambandhavAcakatvam / sambandhi. nAdityarthaH / tathAca samAkhyAvalena viniyoga padArthayo: sambandha: kalpanIya iti bhAvaH / samAkhyAyA: sambandhavAcakatvaM nirasyati na ceti / sA smaakhyaa| zabdAnAM pAcakAdi. shbdaanaam| Travya vAcakatvena pAkAdikriyAsambandhidravyavAcakatvena / tathAca pAkAdi. sambandhidravyavizeSasyaiva tatpadavAcyatvaM na tu sambandhasyeti bhAvaH / sambandhavAcakatve doSamAha tthaahauti| dUSaNo yasya sambandhavAcakatvasya prakArahayamAha samAkhyeti / pAdyaprakAra nirasyati nAdya iti / pryojneti| pAcaka pAThakAdInAM savveSAM yaugikazabdAnAM yadi sambandhamA zakyaM syAt tadA tattatpadena vyakti vizeSagrahAsambhavAt tattatpadaprayogasya nisspyojmvaadinyrthH| paryAya vApatteriti / sarveSAmeva sambandhArtha katayA ekArthatvApatte. rityarthaHN hitIyaprakAra nirasyati dvitIya iti / sambandhavizeSavAcakatve ityarthaH / sambandhinI yasya yena sambandha sto| tadantareNa sambandhivAca katvaM vinaa| vizeSAbhAvAditi / sambandhapratiyoginoramupasthitI sambandhasya viziSTatvAsambhavAdityarthaH / nanu sambandhapratiyoginoranabhidhAne mA bhUtsambandha vishess:| sAmAnyarUpeNopasthitau vizeSapratipattiH khAditya ta mAha taditi / sambandhijJAnaM vinetyayaH / tadapratipatteriti / sambandhavizeSa prtipttersmbhvaadityrthH| tathAca sambandhinIrupasthitI tayoryAdRzaH sambandhI ghaTate sAdRzasambandhasya pratipattiH syAt / tadanupasthitau tu sambandhasAmAnyasya pratItI vizeSajJAnaM durghaTamiti bhAvaH / tasmAt sambandhivAcakatvaM khaukAryamevetyAha atazceti / ubhaya. vAcakatve doSamAi smbndhauti| yaugika zabdArthasya sambandhinI jnyaanenaivetyrthH| tatprati For Private And Personal
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 128 nyaayprkaashH| pratipattvaiva vAkyArthapratipattibAyena tatpratipattisambhave tatra zakhi. kalpane gauravAt / yathADu:-- sarvatra yaugikaiH zabdaidravyamevAbhidhIyate / nahi sambandhavAcitvaM sambhavatyatigauravAt // iti / tthaa| pAkantu pacirevAha katAraM pratyayo'pyakaH / pAkayuktaH punaH katA vAcyo naikasya kasyacit // iti / tathAca samAkhyA na sambandhavAcikA / hoTacamasa ityAdikA tu vaidikI samAkhyA niSAdasthapatizabdavatra SaSThArthasambandha patisambhaba ityanenAnvayaH / tatpratipattisambhave smbndhjnyaansmaave| manu sambandhijJAnAt karSa sanbandha jJAna syAdityata uktaM vAkyAyati / zAstra dIpikAyAM vijJAnAcchabdAdarthAbhidhAnahAreNa yahAkyArthavijJAnaM taccAndaM pramApaminyuktam / patra yathA padArthajJAnasya vAkyArthajJAna hetutva muktaM na tu padArthAnAM parasparasambandha jJAnasyApi / tasya avshymbhaavitvaat| tathA sambandhijAnAdeva sambandhajJAnasyApyAvazyakatvamiti bhAvaH / atI va tatra zaktiraGgI kAyA gauravAdityAha tatreti / yaugikazabdAnAM sambandhivAcakatvameva na sambandhavAca kavamityatra pramANamA yathAhuriti / sarvatreti / TravyaM sambanvirUpam / sambandha sthAnabhidheyale vArtikInaM kArikAntaramA ttheti| paakviti| paciH pacadhAtuH / nanu vaidikasamAkhyArUpasya hoTacamamazabdasya sambandhavAcakatApya vagamyate / tasya SaSThItatpuruSaniSpannatayA SaSdhyarthasambandha pratyAyakatvAvazyakatvAdityata bhAi hoTacasama iti / vaidiko vedamAtrasiddhA / na pasAyati / yadi sambandhaH SaSdhyarthastadA kuto na sahAyakatvamityato dRSTAnta ukto niSAdasthApativaditi / . 4AdhyAhi tIyapAda aindraM vAstumayaM ca nirva pedityupakramya etayA niSAdasthapati thAjaya diti zrutau niSAdasthapatipada karmadhAraya evAGgIkRta: / "vapatirniSAdaH syAcchandasAmarthya"diti sUtreNa / na tu niSAdAnAM sthapatiradhipatiIijAtiriti SaSThItatpuruSaH / SaSThItatpuruSe pUrvapade sambandhilakSaNApatteH / tathAcInaM zAstra dIpikAyAm / . . . . For Private And Personal
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 128 vaacikaa| nApi vAkyavat tahodhikA / tasyAH pdtvenaaprmaanntvaat| pauroDAzikamityAdi-samAkhyAstvatidurbalAH / laukikatvena puruSapratyayasApekSavAt / kANDagocaratvena tattat niSAdapadamevantu sthapatI lakSaNAM vrajet / nahi SaSThI zruttA yena tatsambandhi vidhirbhavet // iti / nanu campaka kusumasuvAsitavasana valuptavibhaktikamapi padaM vibhaktva rthamabhidhatte / kathamanyathA dadhi pazyatItyAdau dadhyAda: karmatvAdipratIti: syAt / tasmAt tatpuruSa pUrvapadasya sambandhilAkSaNikatvAbhidhAnamayukta miti cenna / niSAdAnAM sthapatiriti vyAsavAkye ubhayoH padayovibhavya tatvena pUrva padasthaSa dhyarthasya sthapatAvanvayasthAbAdhitatve'pi samAsAnantaramubhayoH padayI vibhakti lopAt niSAdasthapatauti prAtipadikAvasthAyAM nuptaSaSThyarthasya sthapatIti prAtipadikenAnvayasthAvyutpannatvAt vibhaktyarthasya ca vibhaktyantena sahAnvayasyaiva vyutpattisiddhalAt sAmAsikalupta vibhaktyarthAnvayasya bAdhitatvena tadanusandhAnAnaukArAt / tasmAdagalyA sAmAnAdhikaraNyAya pUrvapadaM sambandhilAkSaNikamevAGgIkAryam / / evaJca yathA niSAdastha patipada SaSThItatpuruSAzyaNe pUrvapadasya sambandhilAkSaNikale na tu SayAH sambandhavAcakamityuktaM tathA hoTacamasapade'pi prAguktarItyA prAtipadikena saha vibhaktyartha syAnvayabAdhAt sambandhasya na pUrvapadaluptaSaSThIvAcyatvaM kintu pUrvapadasya mambandhi. khAkSaNikatva miti dRSTAnnadArzanti kayoH sausaadRshym| nanu mA bhUt tatsamAkhyAyAH sambandhavAcakatvam, parantu yathA vAkyasthAvAcakatve'pi padArthAnAM parasparasambandhabodhakalaM vathA sambandhabodhakatvamaGgau kriyatAmityAzaGkAmapanayati nApIti / tahodhikA sambandhabodhikA / vasyAH samAkhyAyA: / padatvena prAtipadikamAnatvena / samAkhyAyA nivibhakti kaprAtipadikamAtrarUpatvAt / vibhatyantasya tu vAkyatvena samAkhyApadavAcyatvAbhAvAt / bhapramANatvAditi / tathAca vAkyasya vibhaktyanta pada kadambatve na arthabodhakatvaM padArtha sambandhabodhakatvaJca sambhavati / samAkhyAyAstu nirvibhakti kayaugika prAtipadikamvarUpavena prakRtipratyayau pratyarthaviziSTaM pranyayArthaM saha brUta iti nyAyAt prakRtirahitAyA vibhato : riva vibhaktirahivAyAH prakRterapi khArthabodhakatvAsambhavAt svArtha pratyeva na misisAdhanatvaM, kutaH puna: svArthasambandha pratIti bhAvaH / lau ki katlena vaidiketaratvena | puruSeti / . vyAkaraNAnuziSTatvena puruSAzItisA peca For Private And Personal
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 130 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir padArthagocarAvAzca / kANDavAcakatvamapi na kANDatvena, kintu pauroDA zikatvAdinaiva / na ho kahAyanIzabdo dravyavAcako'pi govena taddadati, kintarhi ekahAyanItvenaiva / sthAnaviniyoge tu padArthayorvizeSa puraskAraNaiva sambandhaH pratyakSapramANapratipatraH / atazca samAkhyAmupalabhya nUnamanayo: padArthayoH sambandho'stIti yAvatkalpAte tAvapratyakSa pratipannena sambandhena parasparamAkAGkSA kalpate / tadabhAve ca sambandhAnupapatteH / kalpitasambandhena ca yAvaditaratrAkAGgAdi kalpAte, tAvadanyatrAkAGkSayA vAkyAdikalpanayA viniyogaH kriyate / iti siddhaM sthAnasya samAkhyAtaH prAbalyam / 1 tvAdityarthaH / kANDeti / pauroDAzikapadasya kANDa vizeSaparatvenetyarthaH / tattatpadArtheti / zundhanamanvAdiparatvAbhAvAdityarthaH / tathAca pauroDAzikapadena kANDa vizeSasyaivopasthitiH / tatkANDapatikarmmaNAntu tatkANDIyatvenopasthAnaM na tu tattatkarmatveneti bhAvaH / kANDopasthitirapi na sAkSAt kintu puroDAzasambandhitvenetyAha kAraNavAcitvamapIti / yaugikazabdAt sarvvacaiva sAmAnyadhameMNaivopasthitirna vizeSadharmeNetyAha nahIti / dravyavAcako'pi morUpadravyavAcako'pi / tat gorUpaM dravyam / sthAnaviniyogasya samAkhyAviniyogAcchopropa sthitikatvaM pratipAdayati sthAneti / vizeSa puraskAreNeti vizeSadharmavattvenetyarthaH / tathAtve'pi zIghraviniyojakatvaM kuta ityacAha catazceti / kalpyate arthApacyA nizcIyate / parasparamAkAGkSA prakaraNarUpA / tadabhAve AkAGkSAbhAve / sambandhAnupapatteriti / sambandhAkAGgAdiprayojyatvAditi bhAvaH / kalpiteti / samAkhyA kalpitetyarthaH / itaratra sthAnena yatra viniyogaH kriyate taditaratra | anyatra samAkhyayA yatra viniyogaH kriyate tato'nyatra / vAkyAdIti / tathAca samAkhyatrA sambandha kalpanAnantaramAkAGkSA kalpanaM tena ca vAkyAdikalpamaM tato viniyogapratIti: / sthAnena tu na sambandha kalpanaM tasya pratyavapramANa siddhatvAt / prathamata jarat dikalpanamiti zIghropasthitiriti bhAvaH / For Private And Personal
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH 1 Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ataeva zandhata mantraH sAnnAyyapAcAGgam pAThasAdezyAt, na tu pauroDAbhika samAkhyayA puroDAzapAtrAGgamiti / For Private And Personal 131 samAkhyAtaH sthAnaprAbalyamudAharati ataeveti / zundhanamantra iti / atrAyaM bodhasaukaryA vistaraH kriyate / darzapaurNamAsakANDAntargataM kiJcitkANDaM pauroDA zikamiti samAkhyAyate / yatra puroDAzopayoginI viSayaH zrUyante / puroDAzamarhati pauroDAzikamiti samAkhyayA tatkANDoktAnAM pAtrANAM karmmaNAM mantrANAJca puroDAzopayogitvaM pratI. yate / evaJca zumvadhvaM daivAya karmaNe iti mantrasyApi tatkANDapaThitatvena tatkANDa paThitapuroDAzapAtrANAmulUkhalajucAdInAM zumdhanArthatvaM samAkhyayA sidhyati / pAThasAdezyarUpasthAnena tu sAnnAyya pAtra zundhanArthatvaM bodhyate / kalpanIyaH / tathAhi tasminneva kANDe zrAdAvibhavarhiH sampAdanaM taduttaraM sAnnAyyapAtraM tadanantaraJca muSTinirvyApa iti trayANAM padArthAnAM krameNAbhidhAnam / mantrANAJca prathamabhibhavarhi :sampAdanaviSayo'nuvAkaH / anantaraM zumbadhvamityanuvAkaH / tadanantaraJca muSTinivrvApaviSayo'nuvAka iti krameNAbhidhAnamiti yathAsaprakramarUpa pAThasA dezyAt sAnnAyyapAtrazubhvanArthatvaM sidhyati / tadevaM sthAnasamAkhyayorvirodhe sthAnaM balavat / pauroDAzikasamAkhyAyAM hi prakRtiH puroDAzamabhidhatte / taddhitapratyayena ca kANDam / na caitayoH sambandhaH kenacidabhidhIyate / tayoH samabhivyAhArAdeva paraspara sambandhaH tathAca kRtnapuroDAzapAtrasannidhirna pratyacaH kinvarthApatyA kalpyate / tathAhi yadi zubhvanamantrasya sarvvapuroDAzapAtrasambandho na syAttadA tatkANDapaThitamantrasya pauroDAzika - samAkhyA na syAditi / tasmAtkANDasamAkhyayA sambandhaM parikalpya tadanyathAnupapattyA parasparAkAGgArUpaM kRtsrapAtraprakaraNaM kalpayitvA tadvArA vAkyaliGgazrutIca kalpayitvA tayA tyA viniyogo vAcya iti samAkhyAyA arthaviprakarSaH / sAnnAyya pAtra zundhane mantra sambandhastu yathAsaGkApAThAt pratyaca eva / tena pratyakSa samvandhana prakaraNAdInAM caturNAmeva kalpanAt zIghropasthApakatayA samAkhyAM bAdhitvA pAThasAdezyarUpasthAnenaiva sAnnAyya pAtra zundhane mantrI viniyujyate iti siddham / evameva tRtIyAdhyAyatRtIyapAde nyAyamAlAdayaH / tathAcokaM vArttikahni; I vaidikaM dezasAmAnyaM pratyakSaM dRzyate krame / samAkhyAyAntu sAmAnyaM kalpyatvAddiprakRSyate // iti /
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzA samAkhyA yaugikaH zabdaH / sA ca hividhA, vaidikI laukikI c| tatra hotacamasabhakSaNAgalaM hocamasa iti vaidiksmaakhyyaa| adhvaryostattatpadAGgatvaM laukikyA Avaryavamiti samAkhyayeti saGkSapaH / samAkhyA nikti samAkhyeti / yaugikaH anekapadayogAdarthapratyAyaka: / ataevIra yogabalaM samAkhyeti / tA vibhajati seti / vaidiko vaidika shbdmaatriipyogiyognisspnaa| slokiko tditraa| camasabhakSaNA tvaM camasa karaNa kasomabhakSaNopayogitvam / hoTa camasa itIti / ayamabhiprAyaH / jyotiSTome somI bhakSaNIyo na veti saMzayaH / yadyapyevaM zrUyate "praitu hotuzamasaH, pra brahmaNaH, progAta gAM, pra yajamAnasya, prayantu sadasyA niti" tatrApi camasasambandha eva hotu: pratIyate na somabhakSayam / tatra pramANAbhAvAna bhakSaNIyaH sIma iti pUrvapace prApta hatIyAdhyAyapaJcamapAda siddhAntasUtram camaseSu samAkhyAnAt saMyogasya tanimittatvAditi / hotuzcamasena sambandhasya bhakSaNanimitta tvAt camaseSu bhavapamasyeva / kutaH, samAkhyAnAta camamazabdasya bhakSaNapAtratvena yaugiktvaadityrthH| tathAhi, camibhakSaNArthaH / tasmAt camati bhacayati amminityaupAdiko asacpratyayaH / asya yogasya vaidikazabdamAtrIpayogitayA bhakSaNAdhikaraNabodha kazcamasazabdo vaidiko smaakhyaa| yUpaSoDazigrahAdizabdavat camasazabdo'pi vaidika eva, na lokvyvhaaropyogii| nahi camasAdinAmAna: kecitpadArthA lokavyavahArArthI vidynte| tathAca samAkhyayA hoturbhakSaNAdhikaraNatvAvagamAt bhakSaNaM pratIyate / manu bhakSaNameva pratIyate na somasyeti cenn| sImacamasa iti samAkhyAyA phi shrvnnaat| nayA hi somabhakSaNapAtratA pratIyate / iyaM samAkhyA laukikii| ityaJca vaidikalaukikasamAlyAbhyAM camasasya hoTakartRkabhakSaNapAtratvaM sImakA kabhakSaNapAcatvacesyavadhAraNAt hotuzcamasasthitasomabhakSaNaM sidhyati / pataeva "sa yadi rAjanyaM vaizyaM vA yAMna. yet, sa yadi somaM na vibhavayiSet nyagrodhastibhI rAhatya tAH sampithya dadhani unmajya tasmai bhakSyaM prayacche diti bhASyata zrutyA abrAjha payAjane sImabhakSaNapratiSedha upapadyate / laukika samAkhyodAharaNamA adhvaryoriti / tattatpadArthAnatvaM yajuveMdavihita karmAnuSThAt tvm| laukikyA iti / adhvaryoH karma pAdhvayavamiti karmArthata hila For Private And Personal
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| tadevaM nirUpitAni sajhepataH zrutyAdIni SaT pramANAni / etatmahakatena viniyogavidhinA samidAdibhirupakatya darzapaurNamAsAbhyAM svargakAmo yajetetyevaMrUpeNa yAni viniyujyante tAnyaGgAni hividhAni, siddharUpANi kriyArUpANi ceti| .. tatra siddharUpANi jAtidravyasaGkhyAdIni / tAni ca dRSTA pratyayasya vaidikalaukikobhayazabdaniSpAdanopayogitayA taniSpAditazabdasya laukiksmaakhyaatvm| vaidikazabdamAvanipAdanopayogi pratyayaniSyanasyaiva vaidikasamAkhyAtvAt / ptraaymaashyH| yAjyApuro'nuvAkapAThAdayo dharmA Rgvedai vihitAH / dohananirvApAdayo yajurveda / prAjyastoSapAThAdayaH saamvede| tatra etasyaiva Rtvija ete dharmA iti niyAmakAbhAvAt yena kenacitijA yaH kazciddharmo'nuSTheya ityaniyamaH prApnoti / tathA hauSamAdhvaya vamaugAtramityetA: samAkhyAca zrUyante / tAbhizca laukikasamAkhyAbhiH RgvedinA RvinA kartavyaM hotram / yajurvedinA RtvinA kartavyamAdhvayayam / sAmavedinA RtvinA kartavyamaugAtramityeva pratIyate na tu kartavya karmasvarUpam / pata pAkAsAvazAt RgvaM dIktaM karma hautram / yajuvedoktaM karma prAdhvayaMvam / sAmavedoktaM karma baudAvamiti nalaDedoktaM karma hautrAdikamiti niyamaH, prmaannaantrvirodhaabhaavaat| evameva nyAyamAlA- tIyAdhyAyaTatIyapAda siddhaantitm| saddhapa iti nAnAsthAnasthAnAmekatra sthApanamityarthaH / zrutiliGgAdipramANanirUpaNamupasaMharati tdevmiti| etasya vidhaH sahakAribhUtAni SaTa pramANAmItyanena zrutilijAdaunA yahiniyogavidhaiH sahakAritvamuktaM tadupasaMharan viniyogavidhipratipAdyAnAmazAnAM haividhyamAha ettmhkteti| samidAdibhiH samidhI yatItyAyukta smiyaagaadibhiH| haividhyaM pratipAdayati siDevi / kriyeti ca / siddharUpANi krtRprytnaasaadhysvruupaanni| kriyArUpANi kartRprayavasAdhyasvarUpANi / ____tAni darzayati tatreti / jAtivasante brAhmaNo'grInAdadhItetyAdizrutibodhitabrAhmaNa tvAdiH / dravyaM brIhibhiryajatetyAdizrutipratIto yAdi / saGkhyA bhAgneyo'STAkapAla ityaadaavsstttvaadiruupaa| pAdinA zetamAlabhetetyAdiguNa prigrhH| dRSTArthAni yAgakharUpanirvAhakatayA dRSTopakArANi / nAtirekeNa yAgasvarUpAnipatte satprayojanasya dRSTatva. meva na tvnumeymityevkaaraarthH| For Private And Personal
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzaH / rthAnyeva / kriyArUpANi ca dvividhAni, guNakarmANi pradhAna karmANi ca / etAnyeva savipatyopakArakANi pArAdupakArakANi coyante / tatra kamAGgadravyAdyuddezana vidhIyamAnaM karma sannipatyopakArakam / ythaavghaatprokssnnaadi| tacca dRSTArthamadRSTArtha dRSTAdRSTArthaJca / dRssttaarthmvghaataadi| adRSTArtha prokSa. nnaadi| dRSTAdRSTArtha pazupuroDAzayAgAdi / taddhi dravyatyAgAMzenAdRSTaM devatoDezana ca devatAsmaraNaM dRSTaM kroti| idameva cArayi karme tyucyate / kriyAkapANi vibhanati kriyaaruupaannauti| guNakarmANi anggbhuutdrvyaadismbndhikrmaanni| pradhAnakarmANi pradhAnopakAraka krmaanni| etaanyeveti| evakArAt kriyArUpayorguNa karmapradhAnakarmaporeva yathAkramaM sannipatyopakArakArAdupakArakasaMjJe, na tu siddharUpANAM nAtidravyAdImA, teSAM sAcAdeva yAgazarIraghaTa katayA yAgasvarUpanirvAhakatvena upakArakatvamAtramiti sidhyati / sannipatyeti / sannipatya dravyAdihAraNa yAgazarIraghaTakIbhUya upakArakAzi yAgajanyApUrvopayogaunautyarthaH / sannipatyopakArakaM lakSyati kAgati / tatsvarUpamAha pavaghAtaprokSaNAdauti / bauhInavahanti nauhIn procatItyAdizrutivihitetyarthaH / 'pAdinA peSaNAdipariyahI mantraparigrahazca / tasya prayojanabhedena haividhyamAha taJceti / dRSTArtha dRSTa phalakam / evmnytraapi| pavaghAtAdauti / avaghAtasa vaituSyarUpalaukikaprayojanakatvAt / pocaNAdautyAdinA grahaM saMbhASTauMti smmaavnprigrhH| tama braudyAdisaMskArarUpAlaukika prayojanakalAt / pazupurIDAzayAgAdauti / patra yAgapadaM homaparam / pAdinA somyaagprigrhH| homana devatoddeze. nAnimacepAvacchinnadravyatyAgarUpaH / dRSTAdRSTArthatvamupapAdayati tadvauti / dravyatyAgAMzena paniprakSepAMzena / padRSTaM dhaagjnympuurvm| karItauti parezAnvayaH / devatoddezena pasakasya idaM bhavavitya bhisandhAnena / dRSTamiti / devatAyA idaM bhavavityabhisandhAne kate devatAgaraNava jAyamAnasya sarvalokAnubhavasiddhatvAditi bhAvaH / ayamatra suvyakto'bhiprAyaH / yAgAjapazcAdidravyoddezenApriprakSepavidhAnAdagniprakSepasya gunnkrmnym| dravyahArA yAgazarIraghaTakatayA yAnajanyApUrvopayogivega savipatyopakAra For Private And Personal
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| taca savipatyopakAraka hividhama, upayocyamANArtham upayuktArtha ceti / tatrAvaghAtaprokSaNAdi upayokSyamANArtham, viihiinnaamupyocymaanntvaat| pratipattikama ir3AbhakSaNAdi upayuktapuroDAzasaMskArakam / upayukta syAkIrNakaraNanivartakaM kamma prtipttikm| ___ upayuktasaMskArArthaJca kama upayokSyamANasaMskArArthA balam / katvamapi vAcyam / devatAyA idaM bhavatu na mamedamiti tyAgasya yAgarUpatve'pi tyajyamAnasya haviSo'gniprakSepamantareNa pazvAdiyAgasya tadapUrvasya cAniSpatteragniprakSepahAraNa tayAganiyAda katAyAsta dapUrvaniSpAdakatAyAzcAGgIkAryatvAt / taccAdRSTaM dRSTaJcArtha janayati / devatAyai svAIti homAtma kasya tasya agniprakSepAMzenAdRSTajanakatvAt, devatAyA idaM bhavakhityuddezapareNa devatAyai ityaMzena devatAmmaraNarUpadRSTaprayojanajanakatvAcca / tasmAdazamedena dRSTArthamadRSTArthace ti nyaaymiti| sanipatyopakArakasya nAmAntaramapyAra idameveti / sagnipatyopakAraka vibhajati tazceti / upayokSyamANArthaM yasya viniyogaH pazcAta bhaviSyati tadupakArakam / upayuktArthaM yasya viniyogI jaatstdrthm| upayokSyamANatvAt viniyokSyamANatvAt / upayuktArthamudAharati pratipanauti / pradhAnopayogivastunaH sambandha upayogAnantaraM yatkarma vihitaM tadityarthaH / satkimityavAha ir3AbhakSaNAdauti / dhar3A darzapaurNamAsayoH puroddaavishessstkssnnm| yajamAnapaJca mA ir3AM bhacayatIti shruteH| zrAdinA khissttkdaadiprigrhH| tasyopayuktArthatvaM kathaM sidhyatItyavAha upyuktteti| upayuttasya yajJe viniyukasya purIDAzasya saMskArakamityarthaH / nanu ktaprayojanasya saMskArApekSatvAbhAvAt kathamasthopayukta saMskArArtha tvasambhava ityata pAra pAkINeti / kataprayojanAnAM yajiyadravyANAmavaziSTairyAgasthAnamAkoNa kriyate tanivarta kamityarthaH / ataeva caturthAdhyAyaditIyapAda zAstradIpikAyAM pUrva pakSasiddhAntalIko na dravyasya kRtArthasya saMskAraNa prayojanam / pratipattiratI bhayamiDAviSTa kadAdi ca // hAtArthamapi tu dravyamAkIrNa karamityataH / pratipattimapekSeta tabidhAnamatI varam // iti / dulamiti / ataeva shaastrdiipikaa| upayuktasya saMskArAdupayojyasya sNskiyaa| For Private And Personal
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| upayuktApakSayA upayokSyamANa bhatyAdarAt / ataeva prAyaNIya. niSkAse udayanIyamanunirvapatItyatra niSkAsasya nivApArthatvaM na tu tasya tadarthatvam / niSkAsasyopayukta tvAdityuktamekAdaze / tacca sannipatyopakArakamArAdupakArakAilIyaH / nanvavaghAtAdi bhavatu balIyaH, tasya dRSTArthatvAt / pArAdupakArakasya cAdRSTArthatvAt dRSTe sambhavatyadRSTasyAnyAyyatvAt / prokSa. NAdi sannipatyopakArakantu kathaM balIyaH ubhayoradRSTArthatvAt / kiJca ArAdupakArakaM sAkSApradhAnAGgam / tasyAnyoddezenA. griiysiityaadi| atyAdarAditi / upayokSyamANa saMskArAbhAve pasaMskRtadravyeNa kRtakha yAgasyAniSpatti: / upayukta saMskArAbhAve aGga vizeSAniSpattiritye vAtyAdaravIjam / ataeveti / upayukta saMskArAryasya upayokSyamANa saMskArArthATurbalatyAdivetyarthaH / prAyaNI yeti| ayamatra vista raH / jyotiSToma prAya NIya udayanIya zeti carudayamasti / tatra prAyavIyacarIbhINDaliptazeSAMzo nikAsaH / udayanIyavaruna haviSyarUpaH / tatraivaM zrUyate, prAya go yasya niSkAse udayanIya manuni ptiiti| patra sNshyH| prAyazIyaniSkAsa udayanI yani pasaMyogaH kiM prAyaNIyaniSkAmasya bhUtIpayogasya pratipattirUpaH / kiM vA udayanIyanirvApasya bhAyupayogasya prAyaNIyaniSkAsasaMyogarUpasaMskArArthaH / patra prAya poyaniSkAsanya pratipattirUpatve upayuna saMskArArthatvaM syAt / udayanIyasya prAyagIyaniSkAsamaM yogarUpasaMskArArthatve upayokSyamANA saMskArArthatvaM syaat| evaJca upayuktArthApekSayA upayokSyamANArthasya balIyatayA bhUtIpayogasya niSkAsasya udayanIyasaMskArArthava. meva / na tUdayanIyasaMyogasya niSkAsa pratipattyarthatvamityekAdazAdhyAyadvitIyapAda nyAyamAlAdI siddhAnti tam / sacceti / trividharmavetyarthaH / athAdRSTAyAMpekSayA dRSTArthasyAvaghAtAdebalavattAyA nyAyyatayA adRSTArthAdArAdupakAra kAt dRSTArthasanni patyopakAraka sthAvaghAnAdabalavattvamastu / mokSaNAdirUpasyAdRSTArtha sannipatyopakArakasya tu kathaM balavattvasambhavaH / iyorevAdRSTArthatvAvizeSAditi zasate nanviti / uktA theM yuktyanaramAha kicceti / bajhAGgApicayA pradhAmAGgasya For Private And Personal
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| vidhaanaat| sannipatyopakArakantu anggaanggm| kaGginIyAyudde zena vidhAnAt / aGgAGgApekSayA ca sAkSAdaGga balIyaH / aGgaguNavirodhe ca tAdAt / iti nyAyAt / ataeva ya iTyA pazunA somena vA yajeta so'mAvAsyAyAM paurNamAsyAM vA yajetetyavizeSeNa vidhAne'pi parbAnugrahaH somasyaiva kriyate, na tu dokssnniiyaadeH| ataH kathaM sabipatyopakArakasya balIyastvam / ucyate, satya pyadRSTArthatvAvizeSe snniptyopkaarkmaaraadupkaarkaailiiyH| sannipatyopakArake hi kammaNi upakAryopa. kArakayo:hiprokSaNayoH sambandho vAkyalaptaH / upakAramAtrantu balavattve hAdazAdhyAyadvitIyapAdasUtraM pramANayati angggunneti| asyArthaH / aGgaguNena pradhAnaguNasya virIdhe aGgaguNI vAyate, sAdAt aGgaguNasyApi pradhAnopakArakatvAditi / ayamabhiprAyaH / pradhAnasya saguNatvasampAdanAyaiva aGgaM saguNaM kriyate / evaJca yadyaGgaguNe'nuSThIyamAne pradhAnagaNabAdha pApadyate sadA agasya saguNa tAkaraNa manarthaka miti sAcAdupakArakasambhave paramparopakArakAdarI na yukta iti / evameva bhASyAzayaH / / tatsatra siddhAntaviSayaM darzayati ata eveti / ya dRSToti / jyotiSTome anAvaiSaNavamekAdazakapAlaM nipet dItiSyamANa iti yutyA dokssnniiyessttivihitaa| anantaraM ya izyA pazunA somena vA yajeta so'mAvAsyAyAM paurNamAsyAM vA yajateti zutyA dRSTyAdInAM parva kAlI vidhIyate / evaJca aGgabhUtAyA dIkSaNo yeSTeH pradhAnabhUtasya somayAgasya ca parcasambandho'vagamyate / tacca viruddham, vayoH puurvaaprdinkrtvytvaat| tasmAt kiM dokSaNIyepTeH pUrva kartavyatvaM somayAgasya taduttaradine'nuSThAnaM kiM vA iSTeH pUrvadine'nuSThAna kRtvA somasya parvasambandha iti saMzaye, Tereva prathamapaThitatvena parva kAlasambandho'stu, somasya dinAntare utkarSa iti pUrvapace prApte pradhAnakAlatvAt somasyaiva parcasambandhI, dIkSaNIyAdetu dinAntare'nuSThAnamiti nirNItam / sanipatthopakArakasyeti / sarvasyeti zeSaH / pUrvapakSaM siddhAntayitumAha ucyata iti / vAkyakapta iti| vrIhIn prItIti bAkI procaNaM saMskArAnukUlajavaprakSepavizeSaH / bohoniti dvitIyayA prIkSaNa kriyAjanya For Private And Personal
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| klyaam| pArAdupakArakasthale tu darzapaurNamAsaprayAjayoH sambandhaH kalpAH, upakAro'pi / kiJca pArAdupakArakasthale hi prakaraNaM viniyojakam itaratra tu vrIhIn prokSatIti vAkyameva / brIhipadenApUrvasAdhane lakSaNAM kRtvA kRtau viniyojakamiti balIyastvam / yaccotAmaGgaguNavirodhe ca tAdarthyAdinyAyena durbalatvamiti, tdst| na hi vrIhyAdyuhezena vidhIyamAnaM prokSaNAdi tadartha bhvti| tatsvarUpe aanrthkyaat| kintu tatsaMskArahArA krtvrthmev| sabipatyopakArakANAmutpattyapUrvaprayukta tvasya ca vakSyamANatvAt / ata ubhayavidhamapyaGga jAtaM kavarthameveti nAna saMskArarUpaphalAzrayatvaM bodhyte| tathAca nauhINAM saMskArAzrayatvaM prokSaNasya satsaMskArajanakatvamityevaM sambandhI kAkyAdeva pratIyata iti bhAvaH / upakAramAtramiti / prokSaNasya khajanyasaMskAradvArA apUrvajanakatAdhAyakatvaM brI hoNAzca prokSaNasaMskatalenApUrvananakatvamityarthaH / kalpyamiti / asaMtatrI hoNAmadhyapUrvajanakatve prAvadhAbhidhAnAnupapattyA prokSaNasaM taireva vrI hIbhirapUrvaM kuryAdityevaM kalpyamityarthaH / sambandhaH kalpya iti / prakaraNapAThAdeva pradhAnAGyoH parasparasambandha: kalpanIya ityrthH| prayAjAdyupatatena yAgenApUrvaM kRtvA bhAvayedityupakArastAvadubhayatraiva kalpanIya ityAha upkaaro'pauti| vAkyameveti / viniyojakamityanena pUvveNa sambandhaH / papUrva sAdhane apuurvsaadhnviihii| kRtau prIkSatItyAkhyAtArthabhAvanAyAm / tathAca prokSayenApUrvasAdhanAni vrauhIna bhAvayediti vAkyArthaparyavasAnAt brIhyapUrva bhAvayedityeka phalitam / balIya tvamiti / prakaraNAvAkyasya balavatvAditi bhAvaH / hAdazAdhyAyadvitIya pAdItanyAya virodhIpanyAsaM dUSayitumAi yazceti / sadarthaM drauhyAdi. phalakam / vatvarUpe brIhyAdisvarUpotpAdane / pAnartha kyAditi / prIkSaNAt prAgapi drohyAdaH siddhatayA tajjanakatvAsambhavAdityarthaH / kratvarthameva saMskRtavrIhikaraNakayAgajanyApUrvotpAdanena yAgopakArakameva / utpattyapUrveti / pradhAnApUrthi tvasyetyarthaH / ubhayavidhaM sanipatyopakArakamArAdupakArakaJca / kratvarthameva pradhAmayAgArthameva / iti hetoH / For Private And Personal
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| gunnvirodhbaayaavtaarH| dIkSaNoyAdeH parvAnugrahastu dIkSazIyAdyartha eva, tasya tadapUrvaprayuktatvAt / ato yuktaM sAkSAt pradhAnAGgena pradhAne parvAnugraheNa sa bAdhyata iti / tasiI sannipatyopakArakasyArAdupakArakAilIyastvam / ataeva sthANI sthAvAhutiM juhotIti vihitA sthAvAhuti! pavrazcanasthANuhArA yUpasaMskArArthA / devadattadhAritAyAH dIkSaNIyAdiparvAnuyaha sahala daNyaM darzayati dIkSaNIyAderiti / dIkSaNIyAdyartha eveti| dokSaNIyAdyupakAraka eva / evakArAna somopakAraka iti labhyate / tada. pRzceti / dIkSauyAdiparvAnu yahasa daukSaNIyamAvArthatvAdityarthaH / sAkSAditi / sAkSAtpradhAnAGga-rUpo yaH pradhAne parcasambandhastena sa dIkSaNIyAdiparvasambandhI bAdhyata iti yukrmityrthH| tathAca pArAdupakArakANAM tAvatpradhAnopakArakatvaM siddhm| sannipatyopakArakasyApi proSaNArdoicyAdisaMskAradvArA pradhAnopakArakatvam / na tu brIdyAdimAtropakAraka tvaminyubhayoreva sAcAtparamparayA pradhAnAGgatvameva / na tve kasya pradhAnAGgAvamanyasya gunnaagtvm| bhavadabhimatadRSTAnte tu somasya pradhAnabhUtatayA tasya parvasambandhaH pradhAnAGgam / dIkSaNIyAdiparvasambandhasya tu dokSaNIyAdyupakArakatvameva na tu dIkSaNIyAyupakAradvArA somopakArakamapautyubhayoH sAkSAt paramparaudAmInena ekasomayAgopakAratvAbhAvAt dRSTAnta dArzantikayovalakSaNyamiti bhAvaH / kva tAvat sannipatyopakArakasya pArAdupakArakAilIyastvamiti jijJAsAyAM siddhAntavAdaM darzayitumAha pataeveti / agnISomIye pazau zrUyate, sthAyI sthAkhAhutiM juhotIti / yUpe chinne yadavaziSTa vRkSamUla vidyeta tadeva kAThaM sthaannrucyte| tatra yA pAhuti: sA sthaavaahutiH| tathAca yutya naram / pAtrazcane juhotIti / bhAvate chidyate yUpaH abAdityAyanamavaziSTa vRkSamUlamiti maadhvaacaaryaaH| tavAyaM saMzayaH / kimArAdupakAraka karma sthAvAhuti: sAkSAt yAgIpakArakatvAt / kiM vA yUpasaMskArahArA yAgopakArakatayA sanipatyopakArakaM karmeti / tabArAdupakArakatve vikRtau khale bAlyAmapisA AhutiH prApnoti, yAgopakArakatvAt / sAdyaske yUpAmAve'pi khale bAlyAM pazubandhanasya vidhAnAt tasyAH kAThavizeSatvena sthANatvAvazyakatlAcca / tathAcAzvalAyanaH / mAdyaske'nurvarA vediH khakhe vAlI yUpa iti| khale bAlI, balIvaIbabhanAya khale kI For Private And Personal
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 14. nyaayprkaashH| sajaH zucidezanidhAnamiva devdttsNskaaraarthm| na tu sthAkhAhutirArAdupakAriketyuktvaM dazame iti dik / dravyAdyanuddizya kevalaM vidhIyamAnaM kama pArAdupakArakam, yathA pryaajaadi| tadevaM nirUpitaM vividhamapyaGgajAtam / taJca na yAgAdikharUpaprayuktam, svarUpe AnarthakyAt / tadantareNApi tasiddheH / kintvpuurvpryuktmev| nahi tadantaraNApUrvambhavatItyatra kiJcipramANamasti, tasyAdRSTatvAt / valeyoM bhedhinikhanyate saH / sthAkhAhuteSU pasaMskArArthatve tu sAdyaskAdAhutirnivartate khale bAlyA yUpatvAbhAvAt / evaM saMzaye puurvpkssH| chedanAvaziSTa mUlarUpasya sthANIrya phtvAmAvAdAhute pasaMskArArthatvAsambhavAdArAdupakArakatvameveti / evaM pUrvapace prApta siddhaantH| yUpaprakaraNAta ypsNskaarikaiveymaahutiH| na ca yAgaprakaraNasyASi sattvAdumaya thApyadRSTArthatvAvizeSAcca pArAdupakArakatvamevAsviti vaacym| vizeSaprakaraNana sAmAnya prakaraNasya bAdhyatvAt / yUpasaMskAra kasya sambaddhopakArakarUpatayA asambaddhopakAriNa pArAdupakArakAilIyastvAcArAdupakArakatvAsambhavAt / nanu sthANIrya patvAbhAvAttadAhutiH kathaM yUpIpakArArtheti cenna yUpIyo'yamavaziSTa kA4vizeSa iti matvA tatra kriyamANAyA Ahute popakArakatvAt / yathAcAryasya devadattasya ziro'vatAritAyA api sajaH ziSyeNa zuci deza sthApanamAcAryasambandhitvAdAcAryopakArArthameva bhavati tathA prakRte'pIti dazamAdhyAyaprathamapAdauyasiddhAntamupanyasyati sthaannaaviti| yUpazyaneti / yUpacchedanAvaziSTa kASThavizeSarUpasthANuhAratyarthaH / bhArAdupakArakaM lakSayati drvyaadauti| vidhIyamAnaM pradhAnasannidhAviti zeSaH / tadudAharati yatheti / yAgAdauti / yAmAdisvarUpArthamityarthaH / sarasvarUpe yaagaadikhruupotpttau| pAnarthakyAdanimittatvAt / tadantareNApi tadaGga vinaapi| yAgasiddheyAMgamiSpatteH / nanu tAI aGgAnAM pradhAnArthatvaM kisvarUpamitya cAha kinviti / apUrvaprayuktaM yaagjnyaapuurvaarthm| nanu yadi aGgAbhAve'pi pradhAnaniSpattiraGgI kriyate tadA tadapUrvamapi niSpadyatAmityata pAha nhoti| prmaannmstiitynenaanvitm| pramANAbhAve hetumAha tsyeti| apUrvasyetyarthaH / adRSTatvAt apratyakSatvAt / tathAca jhAbhAve'pi For Private And Personal
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 141 na caivaM prAdhAnyAdadRSTavAJca phalaprayutAtvameva kiM na syAditi vaacym| phalabhAvanAyAM yAgasya karaNatvAdaGgAnAca karaNAnugrAhakatvAt tadarthatve buddhe tatra cAnarthakyaprasaktau tena svApUrvamevopasthApyate, satrikarSAt / dIkSaNIyAdizabdeneva tadapUrvam / na tu phalamupasthApyate, viprakarSAt / ato na tatprayuktatvamaGgAnAm / ataeva aganma suvaH suvaragammeti mantrI vikatAvUhitavya ityuktaM pradhAnApUrva jAyata ityevaM zabdapramANaM tAvannAstyeva / parantu apUrvasyApratyakSatayA pratyakSA. numAnAderapi naatraavsrH| anumAnAderapi pratyakSIpajauvakatvAditi bhAvaH / aGgAnAM phalArthatvaM nirAkarIti na caivamiti / prAdhAnyAt phalasya mukhya prayojanavAt / adRSTatvAt svrgaaderidaaniimprtyksstvaat| tathAca phalasyApratyakSatayA aGgAnAM tajanakatvAbhAvasyAnupalabdhigamya tvamapi na sambhavatIti bhaavH| phalaprayuktatvaM phalArtha tvam / karaNAnugrAhakatvAditi / kathaM kuryAditi karaNa prakAravizeSAkAGgAnivartakatvAdityarthaH / tadarthatve tatphalatve / buddhe tattadaGgena tattayAgaM bhAvaye dityavagate / tatra karaNAMze / pAnarthakyeti / karaNIbhUtayAgAdyutpAdanAsamarthatayA niSkalavaprasaktAvityarthaH / tena yAgapadaina / svApUrva khajanyamapUrvam / upasthApyate lakSaNayA bodhyte| nanu karaNIbhUtayAgAdAvaGgavidhibodhyabhAvanAnvayAnupapattyA yAgajanyaphala evAnvayo'sta, kutI bhAvanAyA yAgananyApUrvAnvayamaGgIkarISotyata pAha sandrikarSAditi / tathAca yAgAt sAkSAdapUrvameva nAyate / phalantu na sAcATyAgajanyam, kintu tadapUrvajanyam / evaJca yAgapada janyatvena lakSaNAyAM sabiSTasya tajjanyApUrvasyaivopasthitiH sambhavati, na vi. prakaSTasya svargAdiphalasyeti bhaavH| patraiva dRSTAnta uktI dIkSIyAdauti / vAGaniyame dIkSaNIyAdiparya thA lakSaNayA tatsadapUrvamupasthApyate tadadityarthaH / tatprayuktatvam aGgAmA phalArthatvam / ataeva paGgAnAmapUrvArthatvAdeva / pagameti / suvaH svarityarthaH / kharityeva pAThI bhASyAdau / mantraH darzapaurNamAsaprakaraNe zrutI braudyavaghAtamantraH / vikRtau sauryyaage| ahitavya iti / agA kharityatra pagamma brahmavarcasamityevamUhitavya ityarthaH / vikate: sauryayAgarasa brAvasiphalakalAditi bhaavH| uktaM pArthasArathimitraiH / For Private And Personal
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| navame phaladevatayozcetyatra / phalaprayuktAtve tu sauryAdivikRtiSu svargarUpaphalAbhAvAnmantro na pravarteta, na tarAJcohitavyaH syaaditi| tamiddhamaGgAnAmanyaprayuktatvAnupapatterapUrvaprayukta tvam / tatrApi sannipatyopakArakANAM dravyadevatAsaMskArahArA yAgasvarUpopayogAdutpattyapUrvArthatvam / ataevauSadhadhammAvaghAtAdInAmAjye'pravRttisteSAmAgneyApUrvaprayuktatvAdAjyasya ca tadarthatvAbhAvAdityuktaM tRtiiye| ArAdupakArakANAntu svarUpe'nupayogAt para tatrotpattyapUrvasya yAgasvarUpAnuSThAnAnantaramevotpadyamAnatvAt / navama nvmaadhyaayprthmpaad| kamiAnadhikaraNe uktamityatrA phaladevatayozceti / ityara etatsUtrIyAdhikaraNe / etatsUtreNa mantrasthaphaladevatayoH phalAdyarthatvaM nApUrvArthatvamiti pUrvapakSayitvA parasUtreca tayorapi apUrvArthatvaM siddhAnti tm| nanvetena siddhAntena kabamUhitavya ityuktaM mirityatasta siddhAntAbhiprAyamAha phalaprayuktatve viti / khryphkhaabhaavaaditi| darzapaurNamAsayoH svargaphalakatayA svaraganmeti saGgacchate, saumyayAge tu vikato brahmavarcasaphala zravaNAnmantrapravRttireva na syAt sutarAmeva nohasambhavaH / yadi tu apUrvArthatvaM sadA prahatterAvazyakatayA svaHpadasyAsamavetArthatvAdUhaH syAdeveti bhAvaH / utpatyapUrvArtha svam AgneyAdyapUrthitvam / pauSadhadharmANAM brau hyAdidhANAm / pAjye apravRttiriti / pauSadhadhANAmavaghAtAdInAmAjyadhANAmutpavanAdaunAJca paramApUrkArthatvamaGgIkRtya sarveSAmeva paramApUrvArthatve sarvatra sarvadhAH syuriti pUrvapakSayitvA pavaghAtAdInAmAgneyaprakaraNavihitatvena prAgne yayAgaanyotpattyapUrvArthatvam, na paramApUrvArthatvam / bhAjyasya tu nAmeyApUrvArthatvamiti na tavauSadhadharmapravRttiriti siddhAntitam / uktaM shaastrdaupikaayaam| tIye tRtiiyaadhyaayprthmpaad| kharUpe yaagsvruupotpaadne| anupayogAdazaktatvAt / paramApUrdhitvaM pradhAnayAgamanyapradhAnApUrvArtha tvam / bhavAntarApUrbAdInAmupayogaprakAramAha ttreti| teSvapUrveSu madhye ityarthaH / utpattyapUrvasva pAneyAyekaikayAmajanyakaikApUrvastra / yaagsvruupeti| pradhAnabhUtayAgetyarthaH / For Private And Personal
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sanripatyopakArakANAM pUrvvAGgANAM tadutpattAvupayogaH / uttarAGgANAM teSAntu tatsthitAvupayogaH / paramApUrvvasya tu sAGgaprayogAnuSThAnAnantaramevotpadyamAnatvAt sabrveSAmArAdupakArakANAM tadutpattau, prayogavahirbhUtasya tu tatsthitAvupayogaH / 143 pUrvAGgANAM pradhAnAnuSThAnAt prAkRtAnAm / tadutpattau utpattyapUrbItyatau / pUrvavarttinAmevotpAdakatvasambhavAditi bhAvaH / upayogaH svajanyAvAntarApUrvadAraNa nimittatvam / sannipatyopakArakANAmityanuSaGgaH / uttarAGgANAM pradhAnAnuSThAnottara kAlakRtAGgAnAm / tasthitau pradhAnApUrvvasya phala payyanta sthAyitvazaktimattvotpattau / For Private And Personal paramApUrvopakArakANAmArAdupakArakANAM kauhara upakArakrama ityacAha paramApUti / sAGgaprayogeti / baGgApUrvvANi pradhAnApUrvaca krameNa jAyante / anantaramaGgApUrvvANi pradhAnApUrvvasya phalajananI nmukhatvarUpamupakAraM vidhAya vinazyantIti niyamAdaGgapradhAnasamudAyarUpaprayoga samAptAveva paramApUrvotpattya vazyambhAvAditi bhAvaH / sarvveSAM pUrvI tara kAlakRtAnAm / tadutpattau paramApUrvotpattau / tatsthitAviti / yadyapi maumAMsakAntaraiH pUrvvAparakAlakRtAGajAtajanyAvAntarApUrvAci niHzeSamutpadyapradhAnApUrvvasya phalajananI mukhatvarUpamupakAraM janayitvA yugapadeva vinazyanti / na punaH kAnicit art kAnicicca sthitI nimittAnoti manyate / sthitinimittatvAGgIkAre tadavAntarApUrvANAmapi phalaparyanta sthAyitvasyAbhyupeyatvApatteH / ataeva zAstra daupikAyAm / tathAGgAnyapi RtUpakArakatvena svIkRtAni caNikatvAt svarUpeNa saMhatyopakarttuM na zaknuvantItyavAntarApUrvvANi tAvadArabhante / tataH sarvvANi saMhatya pradhAnasya sAmathryaddodhanaM phalArabhonmukhatvarUpamanugrahaM mahopakAraM janayanti / tatra tvayaM vibhAgaH / sannipatyopakArakANi dravyadevatAsaMskArahAreNa yAgasvarUpasyaiva zaktyatizayamAdadhAnAni tadutpattya pUrva niSpattI vyApriyante / taddvAreNa phalApUveM / ArAdupakArakANi tu sAcAdevotpattya pUrvebhyaH phalApUrvaniSpattAvityuktam / tathApi matAntaramavalamvagra granthakRtAbhihitam / etadvistareNAbhitirthasaMgrahaTIkAyAmasmAbhiH /
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 144 nyaayprkaashH| yathA vRhaspatisavasya vAjapeyeneTvA vRhaspatisavena yajeteti vAjapayottarakAlamaGgatvena vihitasya vaajpeyaapuurvsthitaavupyogH| tasya prAgevotyavatvAdityuktaM caturthe / tasiddhaM sarvathAGgAnAmapUrvArthatvam / prakRtamanusarAmaH / tadevaM nirUpitaH saJapatI viniyogavidhiH / prayogaprAzubhAvabodhako vidhiH prayogavidhiH / sa cAGgavAkyai prayogavahitasya paramApUrvasthitAvupayoge udAharaNa mAha yatheti / aGgatveneti / tathAca zAstra dIpikAyAm - prasiddhArakarmaNo bhinnamanitiprayojanam / vAjapeyAGgabhAvena vAkyenaiva vidhIyate // vAjapeyaprayogaM yathoktaM nirtya na tAvatyeva kRtI syAt, idamaparamaGgaM tasya pazcAta kartavyamitya bhihitam / caturthe caturthAdhyAyatIyapAda / atra uddeza kramaprAptamapyadhikAravidhinirUpaNamapahAya viniyogavidhinirUpaNa prakaraNAvagatAGgapradhAnavAkyAnAM jhaTityupasthitisambhavAt sahaTita prayogavidhinirUpaNasya ziSya. saugamyAya viniyoga vidhinirUpaNAnantarameva prayogavidhiM nirUpayati prayogati / prayogasya eka karma tApanAGgapradhAnAtmaka karma sadbhAtasya prAzubhAva uttarottarakarmaNo vilamba rAhitya tabodhaka ityarthaH / nanvetAdRzaM kimapi vAkyAntaraM na zrUyate sena tattatkamANya vilambena kattaM yatayA vidhIyante, tadeta lakSa gAmasambhavItyata Aha sa caiti / aGga vAkyeti / aGgavAkyairaGga vidhibhireka vAkyatApanI yaH pradhAnavidhiH sa evetyarthaH / evakArAt prayogavidhina vidhyantaramiti labhyate / nanu vAkyAnA va svArtha bodhanAnantaraM parisamApta tathA nAnAtva meva svIkriyate, tatkathamasya ekavAkyatva samAva iti cet / ucyate, yathA svarga kAmo yajete tyAdau padAnAM svasvArthabodha nAnantaraM viratatve'pi AkAzAvazAt parasparAnvitatvena militAnAM teSAM vAkyatvaM jAyate, tathA dazapaurNamAsAbhyAM yajeta, samidhI yajati, ir3I yajatItyAdivAkyAnAM svakhArthabIdhanAnantaraM samAptatve'pi parasparamupakAryopakArakAkAcyA anvitatvena militAnAmekavAkyatvaM bhavati / ataeva parasparAnvitapada saGghAto vAkyaM tathAvidhavAkyoJcayo mhaavaakymityucyte| tathAcIta bhttttpaadH| For Private And Personal
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| phavAkyatApanaH pradhAnavidhireva / sa hi sAGgaM pradhAnamanuSThApayan vilamba pramANAbhAvAdavilambAparapajhyaM prayogamAzubhAvaM vidhtte| . na ca vilambavadavilambe'pi pramANAbhAva iti vAcyam / artha bodhe smaasaanaamnggaanggitvaadypekssyaa| bAkyAnAmakavAkyatvaM punaH saMhatya jAyate // iti / patrAGgAGgitvaM vaidikavAkya ev| tanmAtrokto bhArataraghuvaMzAdI nAmaka mahAvAkyatvaM na syAditi / tatsaMgrahAya AdipadamupakAryopakArakabhAvasambandhagrAhaka mupAttam / tathAca prAzubhAvabodhakavAkyAntarAmAve'pi tattavAkya samudAyAtmakamahAvAkyasyaiva prayogavidhitvamiti nAsambhava iti siddham / aGgapAkyaikavAkyatApanapradhAnavidhI prayogavidhilakSaNaM saGgamayati sa hauti / vidhatta ityanvayaH / ko nAma prayogaprAzubhAva ityatastaramvarupamAha avilmbeti| avivambaH aparapAyo nAmAntaraM yasya tamityarthaH / mahAvAkyAparAvasya aGgavAkyai kavAkyatApanapradhAnavidheravilambapratipAdakatve hetugarbhavizeSaNamuktaM saanggmityaadi| anuSThApayan anuSTheyatvena pratipAdayan / tathAca yathA bhAratAdau ekaikavAkyena itivattAMzavizeSa eva bodhyate, vAkya samudAyAtma kamahAvAkyena tu smgretivtm| tathA vede'pi tattahAkyena kamAvayavavizeSa evAnuSThayatvena pratipAdyate / tattadAkyasamudAyAtmakamahAvAko na tu karma. samudAyAtmakaM sAGgapradhAnamanuSTheyatvena bodhyata itye ka kamAtmakavyApAranicayastha avilambana kartavyataivAyAtIti bhaavH| nanveka karmatApanatve bodhita'pi tattatkarmaNAmavilambana kartavyatve kiM mAnamityata uktaM bilambe pramANAbhAvAditi / tathAca eka karmatApannAnAM vyApArANAM yatra vilambe pramANaM nAsti tatrAvilambenaiva krtvytaa| ekapAka karma tApannasthAlImArjanAdyodabhaparIkSAntavyApArANAmavilambavaditi bhAva: / pUrvota hetoH satpratipakSitatvazaGkAmapanayati na ceti / avilmbaapoti| teSAM karmANAmavilambena kartavyatve'pautyarthaH / tathAca yatrAvilambe'pi pramANAmAvantatra vilambana kartavyatApi sambhavati / grAmAntaraM gacchataH puruSasyAntarA chAyAyAmupavizatI yAmAntaragamanarUpai kakarmatApanapAdaviharaNAnAmantarA vilambavaditi bhaavH| tathAca vilambA. 18 For Private And Personal
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 246 nyaayprkaashH| vilambe hi aGgapradhAna vidhyekavAkyatAvagatatasAhityAnupapattiH prsjyte| nahi vilambena kriyamANayoH padArtha yoridamanana sahakatamiti sAhityaM vyvhrnti| na caivaM sAhityAnupapattyA vilambayorecchikatvamasvityAzaGkArthaH / tatkAnirAsakaM hetumAha vilambe hauti / bjeti| aGgavidhInAM pradhAnavidhezca yA ekavAkyatA ekamahAvAkyatA tayA avagataM yat sAhityam aGgapradhAnayoH parasparasambaddhatvaM vilambe sati tadanupapatti: prasajyate ityarthaH / tathAca laukika kammaNi vilamvAvilamba yoraicchikatva sambhave'pi vaidikakarmaNi tattazAkAbodhita-tattatkarmaNAmaGgapradhAnabhAvAvagamAt aGgAnAca pradhAnasahakAritvAt etadetat. sahakatametatkarma kartavyamityanApradhAnayoH parasparasambahatva pratItevilambana tattatkabhAnuSThAne tadanupapattiriti bhAvaH / etenApattiravAvilambe pramANamiti drshitm| klimbAnu. chAne sahakArisa haktatvAnupapattI hetumAi nhoti| sAhitya vyvhaarkoti| divA. rAbikriyamANayobhojanayorekabhozanasahakatamaparabhojanamitthA disAhitya vyavahArAbhAvAditi bhaay| evaJca yadi sAhityAnupapattibalenaivAvilambatvakalpanaM tadA papradhAnayoriva pradhAnAnAmagyAgreyAdInAmavilambe mAnuSThAnaM mantavyam, parasparasAhityapratItya vizeSAditi dhyeym| aliny asaalaabindhndhaar'aadhaan| asaamaabil sbcch jltvena pramANApratipAditatvam / tatra vaiveti vizeSaNAt puroDAzAdito makSikApasAraNAdau bate'pi naH ksstiH| aprAmANiketi vizeSaNAt sutAdAvAcamane kRte'pi vaidhakarmavyavavitatvAnnAvilamba hAniH / ataeva pUveMdyuragniM jhAti uttaramaharyamatauti zruterantarA sAyaM sasthAganumAna na doSAya / anyAdhAnayAgayoH pUrvAparadinakartavyatAvidhAnamukhena antarA tadanuzAnasyAbhyanujJAnAt / evaM darzapaurNamAsyanuSTheyathAgayorekayAgatve'pi na kSatiH / * r mulaandhiy'aanaabndh baanaandhaal li:| jaar` ghr'r' jnm:| jhUlakAlarUpatve tu prAtarArabdhayAgasya kiJcidanuSThAya tamikattaM vyavaidhakAmmAdhi samAya bhAsthayAgasamApane pi avilamba nAnuSThAnaM sidhyatu pratyAkSikamAlocanIyam / bannu prayogavidhibodhyasAhityAnupapattyA samAnakAlInatvameva pratIyatA kriyAsAhityasya saigapadyarUpatvAt / avyavadhAnena pUrvottarakAlakriyamANayoravilambakatatva vyavahAradRSTyA pavikhambI na vAya: / prayogavidhinA avilambApratipAdanAdityApatti nirasyati na ceti / For Private And Personal
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzaH. samAnakAlatvameva syAba tvavilambaH, avyavadhAnina pUrvottarakAlakriyamANapadArthayoravilambena kRtamiti vyavahArAditi vAcyam / banekapadArthAnAmakasmin kAle'nuSThAnAnupapatteH / na ca tAvatkasammAdanenAnuSThAnaM kiM na syAditi vAcyam / tasyaitasya yajJakvatacatvAra Rtvija ityAdinA kattu NAM niyatatvAt / tasmAdaGgavAkyaikavAkyatApanaH pradhAnavidhirekavAkyatAvagatatatsAhityaM vidadhadukta vidhayA ekakAlAnuSThAnAnupapatteravilamba vidhatta iti siddhaM prayogaprAzubhAvabodhako vidhiH prayogavidhiriti / sa cAvilambo niyate krame AzrIyamANe bhavati / anyathA hi kimetadanantarametatkarttavyametadanantaraM veti pryogvikssepaaptteH| ataH prayogavidhireva svavidheyaprayogaprAzubhAvasiddhArtha nighataM vyavahArAditi / avilamba ityatra heturayam / pazcAvA yogH| tathAca evaM vyava. hAradarzanena avilamba eva zAstrArtha iti netyrthH| ApattinirAsakaM hetumAha aneketi / anupapatte riti / tathAca sAhityasya yogapadyarUpatve ananuSThAnalakSaNamaprAmANyaM sthAditi bhAvaH / mAnAka samavadhAnenAnuSThAnamasviti nirAkaroti na ceti / yajJakato yjnykrtH| uktavidhayA karmasahasrasya caturbhireva Rtvimbhiryugptkrtumshkytyaa| avilmbmiti| sathAca prayogavidhiyodhyasAhitya sna yogapadyarUpatvAsambhavena bhavyavahitakAla varttitAsvarUpatvamevAnI kAryamiti bhAvaH / avilamba pratipAdanamukhena padArthAnAM kramaniyamo'pi prayogavidhinA darzita ityAha sa caiti / prayogavidhirityarthaH / niyate krame krmniyme| tadanagI kAra doSamAha anyatheti / prayogavikSepeti / nizcAyakAbhAvAdicchayA pauvApaya kalpane prayogasya nAnArUpatvApatte rityarthaH / iSTApattau vidhatAtparyavizeSanizcayAbhAvaprasaGgaH nAnAtAtparya katvAnupapatteriti bhaavH| ata iti / yataH kramaniyamamantareNa prayogavidhestAtparyanizcayAnupapattirata ityarthaH / padArthavizeSaNavayA tattatkarma vishessnntyaa| etatkarmAnantayaviziSTametakotyAdirUpeNa For Private And Personal
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 148 nyaayprkaashH| kramamapi padArthavizeSaNatayA vidhatte / tatra kramo nAma vitativizeSaH paurvAparyarUpo vaa| tatra SaTa pramANAni santi / atyarthapAThasthAnamukhya pravRttyA karmasamudAyabodhanAt pauvApayaMrUpakramasya padArthavizeSa chatvamiti bhaavH| kramapadArtha nirUpayati taveti / prayogavidhAvityarthaH / vitativizeSa iti| yathA avyavadhAnena sthApanAiTAdaH zreNIbhAvo vitatistathA avyavadhAnenAnuSThAnAkarmagaNasya dhArAvAhikatvaM vittiH| tatra ghaTAdeH pUrva pUrvasya sanAvada zAyAmevottarasya sthApanam / karmagaNasya nu. pUrvapUrvadhvaMsadazAyAmevIttarottarasyAnuSThAnamiti vailakSaNyAvizeSapadam / nanu tathAvidhA vitatiraGgapradhAnarUpakarmasamudAyaniTheva, ma padArthaniSThA, tacadekaikakarmaNaH padArthapadavyapadezyatvAt / tatkathaM vitatinAmnaH kramasya padArthavizeSaNatayA vidhAnamuktamityataH kramapadArthamanyathA nirvakti paupiyati / pauvAparyaM kasyacitkarmaNaH pUrvalaM ksycidprtvmityrthH| tacca ekaikakarmaniSThamiti padArthavizeSaNamiti bhAvaH / manu padArthabodhaka vAkyaSu kvacit kvacit kramaH zrUyate / yathA vaSaTkartuH prathamabhaca iti / adhvayyagRhapatiM daukSayitvA brahmANaM daukSayati tata udgAtAraM tatI sItAramityAdi ca, na tu sarvatra bAkya / evaJca tattavAkyai ka vAkyatApanna: pradhAnavidhiH kathaM sarvapadArthavizeSaNatayA kramaM bodhayet / sa hi yathAbhihitAnyaGgAni samIkSya pravarttamAno nAdhika te / ityataH zrutimantareNApi kramaH prameya eva, zrutivadanyeSAmapi kramapramANAnAM sada bhAvAditi pratipAdayati ttreti| kramapratipattAvityarthaH / SaTa pramANAnauti / tathAca arthAdInAmapi kramapratipAdakatayA sarvatraivAnghatamapramANena kramapranipatirAvazyakIti prayogavidhinA padArthamAvasya kramI vidhIyata eveti bhAvaH / tatra SaDiti saGkhyA nirdezAt kramapratipattau pramANAntarAsadbhAvapratipAdanamukhena SaDanyatamapramANAviSayatve kramapratipattinAstIvi sUcitam / tathAca pazcamAdhyAyaprathamapAda siddhAnta sUtram / / __ aniyamo'nyati / yaca kramapratipAdakaM zrutyAdyanyatamapramANaM nAhi tatra kramaniyamo nAstItyarthaH / tadudAharaNamartha saMgrahaTokAyAmupanyastamammAbhiH / SaT pramANAni nAmnA nirdizati zrutyati / uddiSTeSu teSu prathamaM zrutiM nirUpayati For Private And Personal
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzaH / 148 khyAni / tatra kramaparavacanaM shrutiH| tacca vividhaM kevalakramaparaM tdishissttpdaarthprnyc| tatra vedaM kRtvA vaidiM karotIti kevalakramaparam / vaidikaraNAdevacanAntareNa vihitatvAt / vaSaTakartaH prathamabhakSa iti tu kramaviziSTa padArthaparam / taveti / kramaparavacanaM kramavAcakaH zabdaH / zrutiriti / tathAvidha zabdasya zravaNamAtreNaiva krmprtiiteH| ataeva yadarthasthAbhidhAnaM zabdasya zravaNamAtrAdevAvagamyate sa zrutyAvagamyata ityuktaM bhaassykaaraiH| uktalakSaNAM ati vibhajati tacce ti| kevaleti / padArthA nuvAdena kramamAvavidhAyaka mityarthaH / yatra pramANAntareNa karmaprAptaM kramasva prAptastatra kramaviziSTa karmapratipAdakavAkyasya kamAnuvAdena kramamAvavidhAyakatvam / karmaNaH pramANAntaraprAptatvenAvidheyatvAt / vvishisstteti| kramaviziSTa padArtha vidhAyakamityarthaH / yatra padArthastatkramavAprAptau tatra tatpratipAdakavAkyasya vishissttvidhaayktvm| kramakarmaNoIyoramyaprAptatvena vidheyatvAvazyaka tvAn / AdyasyodAharaNamAha tatreti / tayoH kramaparavacanayormadhye ityarthaH / vedaM kRtveti / vedo nAma darbhamayaM sammArjanasAdhanam / vedirAhavanIyagArhapatyamadhyavartinI caturaGgAlakhAtA bhUmiriti mAdhvAcAryAH / tatra kvApratyayasya pUrva kAlamodhakatayA vedavedikaraNayo: pauvAparya pratipAdakatvena kramaparavacanatvAt zrutitvam / evamatha tataHprabhRtipadAnAmapi / pathAsya kamaviziSTa karmapratipAdakasya kevala kramavidhAyakatve kiM mAnamityata Aha vedikaraNAderiti / vacanAntareNeti / darzapaurNamAsayohaviradhivAsanottaraM vedikaraNAdi. vidhaaykvaakypraapttvaadityrthH| tathAca vedi karaNAda: pramANAntaraprAptatayA vidhAtumazakyatvAtra kramaviziSTapadArthavidhAyakatvaM, kintu pramANAntarAprAptasya kramasvaiva vidhAyakatvamiti bhaavH| zrutehitIyaprakAramudAharati vssdditi| vaSaTakartA hoteti mAdhavAcAryAH / jyotiSTome paituhItuzcamasaH pra brahmaNaH progAtRNAmityAdizrutibhirbhakSaNArthacamadhAtuniSpannacamasazabdabodhitabhakSaNena hotrAdInAM sarveSAmavijA yajJazeSabhakSaNaM samAkhyayA prAptam / idAnIntu vAkyAntareNa prAthamyaviziSTaM somabhakSaNaM hoturvidhIyate vaSaTa kattuH prathamabhakSa iti| nanu hotu: samAkhyayaiva bhakSaNamAptaH prAthamyasya cAprApta stadevAca vidhIyata itaudamapi krama For Private And Personal
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| ekaprasaratAmaGgabhayena bhakSAnuvAdena kramamAtrasya vidhAtumazakyakhAt / seyaM zrutiritarapramANApekSayA blvtii| teSAM vacanakalpanahArA kramapramANatvAt / ataeva Azvinasya pAThakramAt tRtIyasthAne grahaNaprasaktAvAzvino dazamo gRhyata iti vacanAha zamasthAna grahaNamityuktam / yatra tu prayojanavazena kramanirNayaH so'rthakramaH / yathAgni mAtravidhAyaka vAkyamasvityata Aha eka prasareti / militArthavidhAyakatetyarthaH / tara, bhayena tahAdharUpadoSabhiyA / bhvaaymaashyH| vaSaTkartuH prathamabhakSa ityasya vaSaTa kartRkartR kaprAthamyaviziSTabhaSaNaviSayakatva sambhave tadekadezavaSaT kartR kattu kabhakSaNAnuvAdena prAthamyamAtravidhAne ekaprasaratA. bhaGgena vishissttaanuvaaddossaapttiH| tathA prathamamakSa iti samastapadasva prAthamyaviziSTabhaca vidhAyakatva sambhave yo bhakSaH sa prathama itye kAMgema bhakSaNamuddizya aparAMzana prAthamyavidhAne militArthavidhAyakavahAnyA vacanavyaktidvayaM sambhavavAti kramamAvasya vidhaatumshkytvmiti| evameva vatIyAdhyAyapaJcamapAda zAstradIpikA / idAnI RtibalavatvaM sAdhayati seyamiti / itriit| aryAdItyarthaH / vacanakapanam ebarakanvA etatkurthAdityevaM zrotakramabodha kavacanakalyanam / tadAraMgatyarthaH / ataeba zuteritarapramANApacayA balabalAdeva / pAzvinassa aashvingrhsy| payamAzayaH / jyotiSTome aindra vAyavAdinAmakeSu graheSu pAzcinabhAmA grahasvatIyasthAne paThitaH / ataH pAThAt tRtIyasthAne tadgrahaNaprasaktiH / pAthino dazamI gTahyata iti zrutyA tu dazamasthAne grahaNaM bAdhyate tatrIbhayoraiva pramANatvAdaicchika kramaprAptau zrutaM balavatpramANatayA pAThakrama bAdhitvA pravRttau dazamasthAna evAsya grahaNamiti paJcamAdhyAyacaturSapAde siddhAntitam / arthakrama lacayati yati / prayojanavazeneti / etena prAgukta kramagaNanAyAmarthapa prayojamaparamiti darbhitam / kramamirSayaH kramAvagamaH / sa tathAvidhasyale niryotaH kramaH / For Private And Personal
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| hoyvaaguupaakyoH| patra. hi yavAgyA homArthavena tatyAkaH prayojanavazena puurvmnusstthiiyte| sa cAyaM pAThakramAilavAn / yathApAThaM anuSThAne kRptaprayojanabAdho'dRSTArthatvaJca syAt / nahi homAnantaraM kriyamANasya kiJcidRSTaM prayojanamasti / padArthabodhakavAkyAnAM yaH kramaH sa pAThakramaH / tasmAca padArthAnAM krama AdhIyate / yena hi krameNa vAkyAni paThitAni tenaiva krameNAdhotAnyarthapratyayaM jnynti| yathArthapratyayaJca padA. rthAnAmanuSThAnAt / udAharati yatheti / agnihotraya vAgUpAkoriti / prayojanavIna kramanirNaya iti zeSaH / prayojanavazena kIdRzaH kramo nirNaya: kiMvA prayojanamityetatpradarzanAya hetumAha patra hauti| homArthatvena homaprayojanakalena / tatyAko yavAgUpAkaH / pUrvam agnihotrahomAt prAk / pAThakamAdartha kramasya balavattvaM sAdhayati sa cAyamiti / balavatve hetumAha ythaapaatthmiti| pAThakamamanatikramya, pAThakramAnusAra Neti yAvat / anuSThAne agnihotrahImAnantaraM yavAgUpAka karaNe / kRpta prayojaneti / dRTaprayoja netyarthaH / dRSTapayojanAmAve hetubhAha nahauti / ayameva paJcamAdhyAya catutha pAdasiddhAntaH / tathAcInaM zAstra dIpikAyAm / hutvA hi pacamAnasya bhaveTyamanarthakam / pAkazcaiva yavAgUzca tAM patA juhuyAttataH // iti / pAThakramamAha padArtheti / tattatkama bodhakaityarthaH / tasmAt ttttkrmbodhvkrmptthitvaakyaat| pAzrIyate paurvApathyabodhaka ghutikalpanayA niyoyate / tathAca kramapaThitavAkyameva padArtha kramapramANabhUtapAThazabdArya iti sidhyati / vAkya kameNAryakrama kalpamAyAM vIjamAha bena hoti| artha pratyayamartha graham / yathApratyayaM vAkyAgrahamanavikramya / tathAca yathA yathA vAkyAni paThitAni tathA tathaivAdhyayanAt prayAgavelAyAM tathA tathaiva smaraNaM yathA yathA vAkyammaraNaM tathA tathaiva vAkyArtha smaraNaM yathA yathA cArthasmaraNaM tathA tathaiva varmAnuSThAnamityevaM paurvAparyaskhAvazyambhAvAt zruterapi tathaiva tAtparthaM kalpanIyamiti bhAvaH / For Private And Personal
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 152 nyaayprkaashH| sa ca pATho vividhaH, mantrapATho braahmnnpaatthshceti| tatrA. gneyAgnISomIyayostattayAjyAnuvAkyAnAM kramAdayaH krama AdhIyate sa mantrapAThAt / sa cAyaM mantrapATho brAhmaNapAThA. halavAn / anuSThAne brAhmaNavAkyApekSayA mntrvaakysyaantrnggvaat| brAhmaNavAkyaM hi prayogAihireva idamevaM kartavyamityevamavabodhya kRtArthamiti na punaH prayogakAle vyaapriyte| mantrAH pAThaM vibhajati sa ceti / mantra pAThaH kramapaThitamantaH / brAhmaNa pAThaH kmptthitbraahmnnm| mantaravedabhAgasya brAhmaNarUpatayA tatpadana vidherarthavAdAdervA karmapratipAdakavAkyamAcasya grahaNam / mantrapAThasyodAharaNa mAha taneti / bhAgneyeti / AgneyASTAkapAlAnISomauyayAgayorityarthaH / tattayAjyAnuvAkyAnAmiti / yAjyA anuvAkyA ca RgvizeSaH / yaH krama iti| prathamamAne yAnuSThAnamanantaramanauSomauyAnuSThAnamityarthaH / mantra paatthkrmaaditi| mantra kANDe prathamamAgne yamantrasya anantaramagnauSImIyamantrasya pAThAdityarthaH / tathAhi hotrakANDe zrAjyabhAgamantrAnuvAkATuttarasminnanuyAke prathamam pagnimuMDetyAdike AgneyyI yAjyAnuvAkye Rcaavaanaate| tataH prajApate na vadetAnItyAdi ke prAjApatye Rcau| tato'nISImAsa vedase ityAdikai anauSImaurya Rcaavaanaat| eva mAdhvaryave kANDa agraye juSTaM nivapAmi agnISomAbhyAmityAgneyamantraH pUrvamAnAtaH / yajamAnakANDe'pi ehaM devayajyayAnnAdo bhUyAsamityAgne yamantraH pavAJca pahaM devayajyayA cahA bhUyAsamityagnISomauyamantra aamnaayte| ata eteSu bhAgne yAgnISImIyamantrANAM krameNa pAThadarzanAt tayoryAgayorapi kramakalpanA sidhyati / evameva paJcamAdhyAyaprathamapATe nyaaymaalaa| mantrapAThasya balIyasvamAha sa cAyamiti / tatra hetumAha anuSThAna iti| antarajAtvAt prayogasannihitatvAt / etena brAhmaNavAkyasya vahiraGgatvaM pratipAditam / tatrAdau brAhmaNavAkyasya vahiravaM yuktyAvadhArayati brAhmaNavAkyaM hauti / prayogAihiriti / anuSThAnAt prAgityarthaH / evakAraNa prayogadazAyAM nAstyasya vyApAra iti darzitam / avabodhya jJAnamutpAdya / kRtArtha nisspaaditsvpryojnm| tathAca vidhivAkyasya katta. vyatAmAnotpAdanaikaprayojanakatayA puruSasya tathAvidhajJAne utpAdite sati karmAnuSThAnAya For Private And Personal
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir prayA dayAla punarananyAyojanAH prayogasamavetArthasmArakA iti vayAmaH / tenAnuSThAnakramasya smaraNakramAdhInatvAt tatkramasya ca mantrakramA. dhInatvAdantaraGgo mantraSATha itarasmAditi balavAn / ataevAmoyAgnISomIyayobrAhmaNapAThAdAdAvagnISomIyAnuSThAnaM pazcAdAgneyAnuSThAnamityevaM kramaM bAdhitvA mantrapAThAdAdAvAgneyAnuThAnaM pazcAdagnISomIyasyetyeva krama ityuktam / pravRttirbhavatItyanuSThAnAt prAgeva vidheH siddhaprayojanatayA virAmI viratasya cAnuSThAnavelAyAM vyApArAbhAva: sugama eva / ataevItaM zabdabuddhikarmaNa viramya vyApArAbhAva itiityaashyH| .. idAnI mantrasthAntaraNatve yuktimAha mantrA: punariti / ananyeti / artha smaraNa tara. pravInamarahitA ityarthaH / prayogavi / anuSThAnavekhAyAmamatimAcajanakA ityarthaH / tena bharthabhatijanakatvena / bhrnnkrmti| mantrArthasmaraNa krmtyrthH| tatkramasya arthaparaNakramasya / antarajaH pryogsnihitH| itarasmAt brAhmaNapAThAt / tthaacoktm| . ___labhyate'rthasmRtidRSTA mntroccaarnntsvih| arthamati: prayogArthA prayogAcca phalodayaH // .iti| mantrapAThakramasya brAmaNa pAThAhalavattvodAharaNa mAha bteveti| brAhmaNapAThAditi / taittirIyanAmo paJcamaprapAThake dvitIyAnuvAke agnISomIyayAgaH samAnAtaH / tAbhyAmanISomIyamekAdazakapAlaM prAyacchaditi / bhAgne yayAgastu tadIyaSaSThaprapAThake AmnAtaH / yadA yo'STAkapAlI amAvAsyAyAM paurNamAsyAzvAcyutI bhavatIti / tammAbrAhmaNapAThakramAdagnISomauyakhaiva prathamamanuSTheya tvamastu, mantra brAhmaNa pAThayoH pAThakramatvAvizeSAdityatra siddhAntaH / mantra pAThakramasyAntaraGgakhena balavattayA brAhmaNapAThaM bAdhitvA prahattatvena prathamamAne yAnuSThAnaM pazcAccAnoSImIyasyAnuSThAnamiti / uktaM nyAyamAlAyAM paJcamAdhyAyaprathamapAda iti zeSaH / zAstradIpikAyAmapyuktaM yathA / naiva smRtikramaNaiva anuSThAnakrano bhavet / bhArakakramatazcApi smRtInAM krama iSyate / / mantrAzcAnandha kAryatvAt matyarthA vidhayaH punaH / vidhinaiva kRtArthatvAnnAvazyaM smArakA matAH // iti / For Private And Personal
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 154 baayprkaamH| pramAnAnAM samidho kjati banUmapAta bajatItyeve vidhAyaka vAnyakramAdayaH kramaH sa braahmnnpaatthkmH| atra ca yadyapi brAhmaNavAkyAni artha vidhAya kRtArthAni tathApi prayAjAnA smArakAntarasthAbhAvAt tAnyeva smArakatvena sviikriynte| tathAca yena krameNa tAnyadhItAni tenaiva krameNArthasmaraNaM janayanIti yukta tenaiva krameNa teSAmanuSThAnamiti / tamidaM prayAjAnAM brAhmaNapAThakamAt krama iti / nanu prayAjeSu prayogasamavetArthasmArakatvaM vidhAyakatvena katArthAnAM brAhmaNavAkyAnAM kimiti svIkriyate / prayogasamavetArthasmArakANAM yAjyAmantrANAmAgne yAdiSvivAcApi sattvAt / na ca teSAM devatAsmArakatvAt kasmArakatvena brAhmaNavAkyaM svIkriyate brAmaNapAThIdAharaNamAi prayAnAnAmiti / vidhAyakaiti / kramapaThitavidhivAlyA. dityarthaH / nanu brAhmaNavAkyAnAM pradhIyaprAkAla eva kattavyatAbodhasampAdamI pakSopalena bahiraGgatvAnnAnuSThAnakramaprAmANyasabhava ityAzaya nirAkaroti bhveti| anayoH kramayImadhye ityrthH| smArakAntarasya kramabodhakapramANAntarasya / tAnyeva brAthavAkyAnyeva / smArakatvena svArthabodhajanya saMskArahArA maraNotpAdakatvena / tathAca mantramA jhaNayI: kramakRrtavyatAjJAnamanakatvAvizeSe'pi saMskArAhArakatvatahArakatvabhedAt balAbI boddhavye / evaMdevAha tathAceti / parthasmaraNaM svArthajJAnaanya saMskArahAreti zeSaH / / nanu prayAjaSvapi prayogasamavetArtha pArakA mantrAH santi, tasvayaM prayANAko bArA sarAbhAvAt brAhmaNavAkyAnAM paramparayA smArakatvaM svIkriyate ityAzate navivAdinA tat kathaM prayAjeSu brAjhaNapAThakamAt krama, ityucyAsa ityanena / pAna yAdiSviveti / pAnabAgrISomIyAdI yathA prayogasamavetArthamArakA yAjhyA mantrAH santi tathA samidAdiyAgecapi mantra vizeSAH santItyarthaH / devatAmArakalAta devatAmAtrabodhakatvAt karmakramamArakavAbhAvAditi yaavt| brAhmaNavAkyamiti / tathAca yAvyAmantrANAM karmamArakatvAbhAvena For Private And Personal
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 155 iti vaacm| bhAgneyAdivapi kamarikatvena tasvIkArApatteH / na ceSTApattiH, tathA sati brAyaNapAThAmantrapAThasya balIyastvaM ke syaat| tahalIyasve hi mantrANAM prayogasamavetAsmArakatvamitarakha tadasmArakatvaM hetuH / yadi ca kansmArakalaM brAdhAvAkyasya svIkriyate tadA pradhAnasmArakabena prAnagavAkyasyAnta raGgatvAdabhUtadevatAsmArakatvena ca mantrANAM vahiraGgalAmantrapAThAhAhmaNapAThasyaiva balIyastvaM syAt / tathAca "manvatastu virodha syA"diti pAzcamikAdhikaraNavirodhaH / tatra hi brAhmaNa prANavAkyameva karmamArakatvenAGgIkriyata iti bhaavH| ttkhaukaareti| brAhmaNavAkyakhaukArApattarityarthaH / tathAca tathA sati pAne yAdiSvapi mantrANAM devatAmAdhArakoM prAmaNavAkyasyaiva karmamArakatvainAGgIkArApatiriti bhAvaH / iSTApatti nirAkarIti na ceti / tathA savauti / bhAgneyAdiSvapi brAcaSavAkyasyaiva karmakramayodhakAvAsIkAra satItyarthaH / balIyastvaM na syAditi / sarvatraiveti zeSaH / bhavAne yApauSomIyayoH prANapAThavalIyalAbhyupagame kathaM mantrapAThasya balIyasvaM lupyate, taditaratra sarvacaiva mantra pAThasya balIyastvaM sthAdityata Aha tabalIyasle hauti| mantrapAThabalIyane ityrthH| dUsarasya braahmnnpaatths| hetu riti / tathAca bhavanmate mantrANAM devatAmAtradhArakatvena prayogasamavetArthamArakatvAbhAvAna kutrApi tathAvidhahetoH sambhava rati bhaavH| vathA brAhmaNavAkyasya karmasmArakatvAGgIkAra takha tadasmArakatvAsiyA pAnAM durbalatvaM pratyuta pradhAnadhArakatvena tasyaiva balavatvaM, mannapAThasya tvaGgabhUtadevatAsmArakatvena durbalatvameva sarvaca syAba balavatvamityAha yadi ceti| brAhmaNapAThasyaiSa yAvaDAhAyapAThasya / bhavatu mAmaNapAThasyaiva balavatvaM kI dISa ityatra siddhAntasUcavirodhaM doSamAha tathAceti / tathA stiityrthH| mannata khiti / "mannatastu virodhe syAt prayogarUpa sAmarthyAt tasmAdutpattidezaH saiti paJcamAdhyAyaprathamapAdasUtram / pasyArthaH / virIdhe brAhmaNapAThana saha virodhe mannataH kamI prAyaH saat| manapAThI bsoyaamityrthH| kutaH prayogApa For Private And Personal
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 156 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / vAThAnmantrapAThasya bantIyastvAdAdAvAgneyAnuSThAnaM pazcAdagnISomI~ yasyetyuktam / athAgna yAdiSu yAjyA mantrA eva devatAprakAzanadvArA ka:prakAzakAH / tyajyamAnadravyoddezyatvarUpatvAddevatAtvasyeti ceda, tulyaM prayAjeSu / tatrApi yAjyA mantrA devatAprakAzakAH / prayAjeSu devatAyA mAntravarNikatvAt / tathAca prayAjeSu yAnyAmantrANAM devatAprakAzanadvArA kama prakAzakatvAt tatkramo mantrapAThAdeva syAnna tu brAhmaNapAThakramAt / na ca mantrapAThasyAnyAdRzatvAt prayAjakamo brAhmaNapATha ra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sAmarthyAt / prayogAya karmAnuSThAnAya manvarUpasya mantraghaTakapadasamudAyasya sAmarthyAt / mantraghaTakapadasya karmAnuSThAnabodhakatvAditi tAtpayyem / nanu brAhmaNapAThasyApi tathAvamastatara we tamAditi / mantrapAThasya balIyasvAt sa brAhmaNapATha utpatidezaH kammatpattividhAyaka iti / etena pArtha yAmISomo tatra hi tadadhikaraNe hi / zrAdAvAgre yAnuSThAnamiti / bayorapi brAhmaNapAThavalIyastvaM neSTaM bhavitumaItIti darzitam / uktamiti bhASyakArA - dibhiriti zeSaH / nanvAyAdiSu mantrANAM na kevalaM devatAsmArakatvaM devatApratipAdanasukhena karmmaNo'pi prakAzanAt / vedameyatyAgoddezyasya devatAtvena devatAprakAzana deva taduddezya kadravya vizeSatyAgaprakAzasyApi jAtatvAt / to devavAkammabhayaprakAzakatvena tatra mantrakramasya balIyastvaM, nA punaH kevaladevatAprakAzakatveneti zaGkate atheti / tulyamiti / prayAjamantrANAmapi niruktarUpeNa ubhayaprakAzakatvAttacApi manvakramasyaivAdaraH syAditi bhAvaH / etadeva vyaktamAha tatrApIti / prayAjamantrANAM devatAprakAzakatve hetumAha prayAjeSvapIti / mAntuvarNikatvAt mantravarSAvamatatvena siddhAntanAt / vathA sati bhavaduktarItyA karma prakAzakatvamapyavazyambhAvItyAha tathAceti / prayAjeSu mantrapAThAdaraNe brAhmaNapAThAdanyAdRzakramaprasaGgaH ityApatiM pariharati na ceti / For Private And Personal * 1
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH 157 kramAdeveti vAcyam / anyAdRzatve tasyaiva kramasyAnuSThAnaM syAt / manvakramasya balIyastvAt / abhyAsAdhikaraNe ca vArttikakatA kramaviniyuktyai liGgakamantravarNetyAdinA prayAjeSu yAjyAmantrANAM kramaviniyoga uktaH / navame tanvarale samidho'gne zrajyasya vyanvityAdikramaprakaraNaprAptairmantrairdevatAguNatvena samarpyante ityuktam / mantrANAmanyAdRzakramatve tadanupapattiH syAt / tatkathaM 1 Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir * tatreSTApattirevetyAha anyAdRzatve iti / idamApAtataH / vastutaH prayAjeSu mantukramasyAnyAhathatvaM nAstIti vakSyate / " catra prAcIna saMvAdamAha abhyAseti / vArttikalatA bhASyavyAkhyAnaMrUpavArttikakAreNa kumArilabhaTTena / kramaviniyuktyA yathAsaGgaprakramaviniyogena / evaMliGgakesi / sami'dAdiprakAza ke varthaH / yAnyAmantrANAM samiSo'gre bhAjyasya vyanvityAdisamidAdidevatAprakAzakamantAyAm / kramaviniyogaH krameNa viniyogaH / saMvAdAntaramAha navame ceti / navamAdhyAya tIyapAde ityartha: / tantarale pArthasArathimizrakRtabhASyaTIkAyAm / bhASyakRtA tatpAdIyazeSAdhikaraNe "samidho yajati tanUnapAtaM yajati, cUr3I yajati, 'jati, svAhAkAraM yajatIti prayAjeSu samidAdizabdA yAganAmadheyAnyeva na devatAvAsakA " iti siddhAntayitvA abhihitam " yadA na devatopadezastadA mAntuvarNiko devatAvidhiH / tadA copAdeyatvAdevaMzabdikA devatAzvodyante" iti / ana evaM zabdikAH samidAdinAmikAH / devatAzvodyante mantavarNerdevatA vidhIyante ityarthaH / etadeva tanturavakRtA samidho' cAnyasya vyantvityAdikramaprakaraNaprAptairmantRva rauMdevatA guNatvena vidhIyante ii vyAkhyAtam / For Private And Personal - idAnoM mantakamasya nAnyAdRzakramatvamityAha mantrANAmiti / tadananupapattiH, vArttike kramaviniyuktyetyasya tantaratve ca kramaprakaraNamA tairityasya cAnupapattiH / tathAca prayAjapazcakasya krameNa yathA yathA pAThastatprakaraNe mantRpaJcakasyApi tathA tathaiva krameNa pATha iti yathAsakrameNa prathamamantasya prathamadhAge dvitIyAdimantasya hitoyAdiyAme viniyogI labhyate / taca prathamamantavya samidrapadevatAprakAzakatvAt prathamayAgasya samiyAga iti 'nAmadheyam / evamanyeSAmapIti mantabrAhmaNa kramayorananyAdRzatvamiti bhAvaH / vphiilr pUrvapathamidAnImupasaMharati tatkathamiti /
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaamH| prayAjeSu brAhmaNapAThakamAt krama ityucte| satyametat tathApi yatrArthasmArakA mantrA na santyeva yathA tUNI vihiteSu kammasu, teSAM kamo brAhmaNapAThakramAt / tatra teSAmeva pryogsmvetaarthsmaarktvaat| prayAjodAharaNantu kRtvA cintyaa| tatra brAmaNavAkyAnAM prayogasamavetArtha smArakatvAbhAvAt / yathAhurarthavAdacaraNa vArtikakArAH / "prayAjAdivAkyAnyartha samaya caritArthAni, svarUpasaMparthe satyapi prayojyatAM na prati padyante" iti / tasmAt samantrakakarmaNAM kramo mantrapAThAta, amantrakakarmaNAM kramastu brAhmaNapAThakramAdeveti dik / uttarayati stymetdityaadinaa| yatra yeSu karmasu / bharthasmArakamantAsahAvaH kutrasyavAha ytheti| tUNI vihitessviti| upalakSaNametat hUM phar3AdimantakaraNa keSvapIti bodhym| tarhi bhASyAdau brAhmaNapAThakramapradarzanAya prayAjIdAharaNaM kathaM saGgacchata ityakA prayAjodAharaNanviti / kRtvA cintayA, niraapttiktyaa| mansabrAhmaNayorananyAdRzakramabodhakatvenApatilezasthAsambhavAditi bhAvaH / vastutastatra prayogasamavetA khAravAla mntaayaamev| bAmaNAnAM tadasambhavAdityA taveti / patra vArtikakArasaMvAdamAga yathAhuriti / arthavAdacaraNe prathamAdhyAyadhitIyapAda mntlinggaadhikrnne| samarmya prakAzya / caritArthAni kRtaprayojanAni / svarUpasaMsparza kartavyavAbodhanakAraNa prayAjAdiyAgasambandhe / prayojyatAM prayAjAdiyAgaprayojyatAm, ayAjAdiyAgArthatAmiti yaavt| tathAca yadarthaM hi kriyante dhAsta prayojakam / yasmin sati kriyante tanimittamiti navamAdhyAyaprathamAdhikaraNe tRtIyavarNa ke bhASyo ko kyAnAmanuSThAnArthale anuSThAnamayojyatApi sambhavet / parantvatra vyabhicArAdatu chAnAmevA nAsti, kutastatprayojyatAsambhava iti bhAvaH / manu ko'yaM vyabhicAra iti cet ucyate, cAkyasya aryabodhanArthatvameva, vAkya zravaNe parthAvagamAvazyambhAvAt / patI'vyabhicArAdarthabodhanaprayojyatvameva / parthabodhanahAreNAnuSThAnArthatvantu na sArvacikam / svayakAmo'zvamedhena yajetetyAdivAkyAnAmAvagame naate'mysmdaadibhikhdrdhaannusstthaanaat| etasmAdeva myabhicArAnAnuSThAnaprayojyatA vaakyaanaamiti| khasiddhAntamupasaMharati tasmAdivi / For Private And Personal
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| prakatI nAnAdezAnAM padArthAnAM vikatau vacanAdekasmin deo'nuSThAne kartavye yasya deze'nuSThIyante tasya prathamamanuSThAnamitarayoSa pvaat| ayaM yaH kramaH sa sthAnakramaH / 10 sthAnaM naamopsthitiH| yasya hi deze'nuSThIyante tatta ne padArthe kRte sa eva prathamamupasthito bhavatIti yuktaM tasya prathamamanuThAnam / ataeva sAdyaske agnISomoyasavanIyAnubandhyAnAM sapanIyadeze sahAnuSThAne kartavye pAdau savanIyapazoranuSThAnam / tasmin deze AkhinagrahaNAnantaraM savanIyasyaiva prathamamupasthiteH / 'itarayostu pazcAt / kramaprApta sthAnakrama nirUpayati prkRtaaviti| nAnAdezAnAmiti bhuvriihiH| vibhinna kAla kartavyatvena vihitaanaamityrthH| vacanAt vizeSavacanAt / deze ppsre| anuSThIyanta iti / prakRtI vibhinnakAlakartavyatvena vihitAH padArthA iti zeSaH / sa sAgakrama iti / etena sthAnakramasvarUpaM darzitam / idAnauM tavaNamAi sthAnaM nAmati / upasthiti; kartavyatvena jnyaanm| yasya deza ydvsr| anuSThIyante sarvANi kamANauti zeSaH / tatpUrvatane tadavyavahitapUrva karmaNi / sa eka yasyAvasare kamAntaramapi kriyate sa eva padArthaH / eva kAraNa sadavasarakartavyapadArthAntaraM vyAvaya'te / upasthitaH karttavyatvena jJAnaviSayaH / yuktamiti / vikato tadavasare kamAntarasya vihitatve'pi prAkRtapraNAlyA tasyaiva tadAnImanuSTheyatvena nizyasambhavAditi bhaavH| ataeva prakRtI yasminnavasare yatkammAnuSThAnanizcayastasyaiva tatpUrvatanakanAnu caakaavntrmupsthittvaadev| mAdyaska: somayAmavizeSa prati vkssyte| agnISomIyAdayaH pshyaavishessaaH| savanauyadeze svnauyaanusstthaamaavsre| mahAnuSThAne avyvdhaanenottriipraanusstthaane| bhAdau prthmtH| tasmin deze savanIyayAgamAktanasavanauyayAmottarakAlI, nayo: karma piirntaaraale| pAminastanAmA grahavizeSaH / prathamamupasthiteriti / prakRtA'vAcinagAhaNAnantaraM tasyaiva krtvytaanishcyaadityrthH| itarayoH bhanISomIyAnubadhyayoH / pazcAt savanauyAnuSThAnAnantaram / For Private And Personal
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| .. * tathA hi jyotiSTome trayaH pazayAgAH, agnISomIyaH savanIyaH anubadhyoti / te ca bhindeshaaH| pragnISomIya aupavasathye'hni, savanIyaH sUtyAkAle, anubandhyastvante / sAdyasko nAma somayAgavizeSaH / sa caavykttvaajjyotissttomvikaarH| ataste trayo'pi pazuyAgAH sAdyaske codakaprAptAH / teSAJca tatra sAhityaM zrutam, saha pshuunaalbhteti| tacca sAhityaM svniiydeshe| tasya pradhAnapratyAsatteH, sthAnAtikrama. sAmyAca etasyodAharaNasyAvyaktatayA buddhyArohaNayogyatAmutpAdayati tathA hauti / pazyAgAstrIgAha bhagnISomIya ityaadi| bhinna dezA jyotiSToma vibhinnakAla kartavyAH / kAlabhedaM darzayati agrISomauya iti / praupavasathye jyotiSTomayAgAt pUrvasminahani / nyAyamAlApyevamevI ktavatI / sUtyAkAle suutyaadine| prAta.sabane pAzvinagrahaNAdUImiti maadhvaacaaryaaH| ante avbhRthaaduuiim| sAdyaska vivazoti sAdyasko nAmati / avykttvaadvyktdrvydevtaaktvaat| jyotiSTImavikAra isi / avyaktayAgamAvasya jyotiSTomavikAratva niyamAditi bhaavH| te agnaussiimiiysvnauyaanubndhyaaH| cIdakaprAptAH prkRtipriktiritytideshmaaptaaH| tessaamniissiimiiyaadiinaam| tatra sAdyaske / sAhityam ekacinavasare kartavyatvam / zrutaM zrutibodhitam / zrutimAha sahati / pAlabhesa pAlabhya yjet| patra sahetyupAdAnAt vaikRtavizeSeNa prAkRtadinabhedasya vaadhH| zaramayavahiSA kuzamayavarhidhivat / . nanu vikRtI sahAlambhanamaupavamadhye pani sUtyAdine avabhRthAdU vaizyavAha saJcati / savanIyadeze sUtyAkAle svbhauyaanusstthaanaavsre| vinigamanAmAha tsyeti| savanIyadezasyetyarthaH / pradhAneti / pradhAnasya yAgasya sAnnidhyAdityarthaH / pradhAnaTravyasya somasya saannidhyaac| tathAca pratau kAlavizeSopadeze'pi vikRtI kAlavizeSAnirdezana yogapadyamAvavidhAnAdanirdiSTa kAlAgasya pradhAnakAlakartavyatAyA paucityena yAgadina eva kartavyatA na tu yAgAt pUrva dine yAgAnta veti bhAvaH / .. For Private And Personal
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyAyAmaH / savanIyadeza anuSThAne kriyamANe agnISomIyAnubadhyayoH khakhasthAnAtikramamA sambhavati / agnISomIyadeze dhanuSThAne kriyamANe savanIyasya svasthAnAtikamamAtram / anubadhyasya tu khasthAnAtikramaH savanIyasthAnAtikamazca syaat| evamanuvandhyadeze agnISomIyasya draSTavyaH / tathAca savanIyasya deze sarveSAmanuSThAne karttavye savanIyasya prthmmnusstthaanm| AzvinagrahaNAnantaraM hi savanIyadeza: / prakRtI AkhinaM grahaM gRhItvA civatA yUpaM parivIyAgneyaM pazumupAkarotI nanu svanIyasthAne prayANAmanuSThAne anauSomIyAnuSadhyayoH svasvasthAnAtikramaH sthAdityatra sthAnAntare'pi trayANAmanuSThAne sthAnAtikamataulyamityA sthAnAtikramati / sthAnAtikramasAmya hetUpanyAsamukhena vivayoti savanIyadeza iti| yAgadine vyarthaH / vkheti| panISomIyasthAnasya caupvsthyaahruupsyaatikmH| anubadhyasthAnasya pramA bhadhAnambarakAsambAtikramaopathaH / mAtrapadena saporakatarasyApi na sthAnahayAtikamasambhava iti drbhitm| caupavasathyAharUpAnISImIyadeze bayANAmanuSThAne tu ekasya svasthAnAtikramamAtramanyasya tu sthAnadayAtikama ityAi agrISomauyadeza iti / anuSThAne yAgatrayAnuSThAne / sabanovasthAnAtikramazceti / kRtIyasthAnabadhyasya svasthAnaM savanIyarUpahitIyasthAnacAnasina mya prathamasthAnAvarasambhavAditi bhAvaH / anubadhyadeza iti / trayANAmamuSThAne kriyamANe iti zeSaH / agniissomiiysyeti| prathamasyAgnISomauyasya svasthAnAtikramaH savanIyarUpa. hitIyasthAnAtikramazetyayaH / pAdau sabanIyapamoranuSThAnamitarayostu pazcAditi yaduktaM tadidAnauM pramANa pradarzanapUrvakaM vyacayati tathAceti / savanIyasthAna eva trayANAmanuSThAne satItyarthaH / pAzvinagrahaNAnantaramiti / prAcinanAmakagraha grahaNottarakAla ityrthH| tatra pramANamA prakRtAviti / pAzvinastanAmA grahavizeSaH / vidvatA trigunnrjjvaa| yUpaM pazubandhanArtha daaruvishessm| parivIya vessttyitvaa| upAkarIvi manne pAbhimanvayati ! tamA For Private And Personal
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 162 nyaayprkaashH| tyAkhinagrahaNAnantaraM tasya vihitatvAt / tathAca sAdyasko'pyA. khimagrahaNa kRte savanIya evopasthito bhavatIti yuktaM tasya sthAnAt prathamamanuSThAnamitarayozca pazcAdityuktam / pradhAna krameNa yo'GgAnAM krama AzrIyate sa mukhyakramaH / yena krameNa pradhAnAni kriyante tenaiva krameNa teSAmaGgAnya nuSThIyante cettadA sarveSAmajhAnAM svapradhAnaistulyaM vyavadhAnaM bhavati / vyutka meNa vanuSThAne keSAJcidaGgAnAM svaiH pradhAnaratyantamavyava savanIya yAgasya / vihittvaaditi| savanIyapazUpAkaraNAdItikartavyatAvidhAnena badAlambhanapUrvakayAgasyApi vihittvaadityrthH| prathamamupasthitaH pAdau kartavyatayA nizya. viSayaH / vikRteH prakRtidharmagrAhitvAditi bhAva:1 itarayoH panauSImIyAnubadhyayoH / uktaM paJcamAdhyAyaprathamapAda siddhAntitam / bhagnISomIyAnunadhyatrI: kramastu bAdhakAcAvAt prAvatapAThAdeva dvitIyamanauNomIyAnu. ThAnaM TImamanunabhyAnuSThAnamityevaMrUpamiti tavaivAnAm / mukhya kramamA prdhaankrmenneti| yatrAnekayAga ekatraikaprayogAntargatatvena vihitasathA tattayAgauyatattadvavi:sambandhikarma ca vihitaM tavedamucyate / tathAca vattatpradhAna yena krameNAnuSTheyatvena vihitaM havi:sambandhikarma ca teneva kramazAnuSTheyamityarthaH / etadeva vyamati yeneti| teSAmaGgAmi tattayAgauyahaviHsambandhi karmANi / tustvaM vyvdhaanmiti| ekamAtrakAntaritavarUpaM vyavadhAnaM tulyamityarthaH / tathAhi pAdau paSamAnuSTheyapradhAnayAgIyahaviHsambandhikarma katyA panantaraM pazcAdanuSTheya. yAgIyahavi:sambandhi karma samApya yadi prathamAnuSTheyapradhAnayAgaM pavAdanuSThayapradhAnayAgaya kramaNa samApayet tadA prathamAnu TheyapradhAnayAgauyahaviHsambandhikammaNaH svapradhAnena prathamAnuSTheyayAgena ekamAtrakarmaNaiva vyavadhAnam / tathA pavAdanuSTheyayAgIyAviHsambandhikarmaNaya svapradhAnena / pazcAdanuSTheyayAgena ekamAtrakarma vyavadhAnamityu bhayaveva yAge paGgAGginImulyaM vyavadhAnamiti / vyutkramaNa viti| pavAdanuSTheya yAgIya haviHsambandhikammazaH prAganuSThAnaM prathamAnuSTheya. yAgIya havi:sambandhikarmakSaya pazcAdanuSThAnaM kRtvA prathamAhitIyayAgayoH bAmazAnuSThAne ityrthH| keSAdhidaGgAnAM prthmaanussttheyyaagauyhviHsmbndhikrmnnaam| atyantamavyavadhAnaM For Private And Personal
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 161 dhAnamokAmayAvadhAna syAt / taccAyukta prayogaviSyavagata. saahitybaadhaaptteH| ata: pradhAnakramo'pi aGgakrame hetuH| bhataeva prayAjazeSaNAdAvAgne yahaviSo'bhidhAraNaM pazcAdaindrasya dnH| prAgne yayAgaindrayAgayoH paurvAparyyAt / pratra hi hayorabhidhAraNayoH khena khena pradhAnena tukhyamekAntaritavyavadhAna bhavati / prAgna yahavirabhidhAraNAgne yayAgayorendrayAgahavirabhi vyvdhaanleshsyaapybhaavH| taddhaviHsambandhi kAnuSThAnAnantarameva tadIyapradhAnayAgAnuSThAnAditi bhAvaH / keSAciditi / pazAdanuSTheyayAgIyahaviHsambandhikarma gvAmityarthaH / atyanta vyavadhAnamiti / pazcAdanuSThe yayAgIyahavi:sambandhi karma pazcAdanuTheyayAyayoraGgAGginorantarale prathamAnuSTheyayAgIyahaviHsambandhikarmaprathamAnuSTheyayAgayoH pAtAvazyamAvAditi bhAvaH / iSTApatti pariharati tamAyukta miti| bhayunatye hesumAra prayogati / sAhitya bAdhApate. riti / vyavahitayoH sAhitya vyavahArAbhAvAditi bhAvaH / pradhAnakramezya yo'GgAnAM krama ityanena banakama prati pradhAnakramasa yaddhe tutva muktaM taduktayuktimUla kamityupasaMharati ata iti| etadayuktivalAdityarthaH / - dAharati ataeveti / pradhAnakramasyAGgakramaniyAmakatvAdevetyarthaH / prayAjazreSeNeti / prayAjayAgAvaziSTe nAjyenetyarthaH / abhighAraNaM dhArayA sitA mizraNam / bhAgneyahaviSa iti / payamAzayaH / darza pAne yayAga aindrayAgazca ekaprayogarUpeNa vihitH| sabAgme yaH prathamakartavyatayA ainTramanttara kAlakartavyatayA mantrapAThabalAt prtiitH| pAne yayAge aSTakapAlasaM kRtaM haviH / aindre tu ddhiityaamaatm| tatra vatmApAkaraNadIinAdaya aindrahaviSI dhammAH prathamaM paThitAH / pazcAdA yahaviSI dhamI nirvApAvadhAtAdayaH ptthitaaH| te tathaivAnuSThayA: pAThakamAt / parantu prayAjazeSeNAbhidhAramaM khiSTakadavadAna vedyAmAsAdanazcetyete dharmA ubhayacaiva haviSi karttavyAH / kena krameNa kartavyA iyatra na kiJcidAnAnamamItyatI'tra miyAmakAntarAbhAvAt pradhAnayorAgne yanTyAgayoH pau paryAdeva teSAmaGgAnAM pauvIparyamavadhAryamityAne yahaviSa: prathamamabhidhAraNaM pazcAccaindrasya dadhna iti / mugya kramAnusaraNe yoreva ekAntaritatvaM baiparautye tu ekatarasya yantaritatvamiti vyavadhAnakhAghavarUpAM prAguktAM mukhya kramAnusaraNa hetubhUtayuktimatra saGgamayati patra hIti / pAneyaindrayAgayorityarthaH / ekAntaritavarUpaM vyavadhAnaM darzayati pAna yahaviriti / For Private And Personal
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaapH| dhAraNena vyvdhaanaat| aindrayAgahavirabhidhAraNendrayAgayoSAne yayAgena vyavadhAnAt / atavAdAvAgne yahavirabhidhAraNaM tata aindrasya haviSaH, tata Agne yayAgaH, tatazcaindrayAga ityevaM kramo mukhyakramAt siddhI bhavati / yadi vAdAvaindrahavirabhighAraNaM tata Agna yasya haviSo. 'bhidhAraNaM kriyate tadA yAjyAnuvAkyAkramavazAdAdAvAgnayAnuSThAnAdAgna yyaagtdngghvirbhidhaarnnyortyntmvyvdhaanm| aindrayAgatadaGgahavirabhighAraNayoratyantaM vyavadhAnaM syAt / taccAyuktam / ato yuktaH prayAjazeSeNAbhidhAraNasya mukhyakramAt krama iti / sa cAyaM mukhyakramaH pAThakamAi balaH / mukhyakramo hi pramANAtarasApekSapradhAnakramapratipattisApekSatayA vilmbitprtipttikH| pAThakamastu nirapekSasvAdhyAyapAThakramamAtrasApekSatayA na tatheti balavAn / anuSThAnaprakAramAha atshceti| mukhyakramAnusaraNe yorakAritatvaM pradarya vaiparItye kasyacidatyantamavyavadhAnaM kacicca chAntaritatvaM prakRte yathA bhavati tathA darzayati yadi viti / yAjyA anuvAkyA ca RgvizeSaH / krmeti| mantakANDe pAdAvAgne vyau RcA. bAmAte panantaramaindrI RgAmAtA ityarthaH / etena bhAgne yasyaiva prathamamanuSThAnaM tatayendrasyeti darzitam / upasaMharati pato yuktamiti / mukhyaka masya pAThakramAddaurbalyamAha sa ceti| daurbalye hetumAi mukhyakrama hauti / saani| maalbhaai saanruunliimaa bhikssaa a snycaalngglsaanili: pradhAnayoH kramajJAnaM tatsApekSatayA tadadhInatayA vilacitA jhaTityanutpanA pratipattiAna yasya tathAbhUta ityarthaH / pAThakramasya balavattve hetumAha pAThakramakhiti / nirapekSeti / nirapekSa: pramANAntarAnadhaumI yaH khAdhyAyAnAM vedAnAM pAThakramaH pAThamANa kramajJAnaM sammAtrasApekSatayA tanAvAdhImatayetyarthaH / ma tathA na vilambitapratipattikaH / iti hetoH / For Private And Personal
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzaH prataevAgne yoSAMzavAjAgnISomIyAnAM krameNAmuSThIyamAnAnAmapyupAMzayAjAjyanirvApo mukhya kramAna pUrvamanuSThIyate tasya durbalatvAt / pAThakamAttu pazcAdanuSThIyate tasya prabalavAditi / . sa cAyaM mukhyakramaH prvRttikmaailvaan| prakRttikrame thA tathAca mukhyakramasthale prathama pradhAnakramajJAnaM tadanannaraJca tadaGgAnAM kramajJAnamutpadyate / pAThakramasthale tu prathama kramapaThitavAkyAnAM jJAnamanantaraca tadarthAnAM kramajJAnamityabhayoH kramAntarajJAnamUlakatvAvizeSe'pi prathamakamajJAnasya zAstra jJAnamUlakatva tadamUla kalAbhyAM hitauyakrama jJAnasya vilambAvilambAviti bhAvaH / tadudAharaNamAha pataeveti / mukhyakamAt pAThakramasya balavattvAdevetyarthaH / bhAgne yeti / patrAya bhAvaH / paurNamAsayAge AgreyASTAkapAlopAMzayAjAgnISomIyai kAdazakapAlAkhyAstrayo yAgA mantapAThAt krmennaanussttheyaaH| tatrAgre yahaviH puroddaashruupm| upAMcayAmahavirAjyam / agnISomIyaha vizva purIDAzarUpam / tatrAme yahavirdhAstAvat prathamamanuTheyAH prhttikmaat| tathA upAMzuyAjIyAjyadhAna bhAjyasthAlyo nirvApa upavana caturaMDItatvaJcetyAdIn anuSThAya poSadhidravya kAgnISomIyahaviSo dharmAn nirvA pAvaghAtAdaun pravRttikamAdevAnuSThAtumarhati / parantu agnISomIyauSadhadhA: pUrvamAbAtA: pazcAttu pAnyadhA iti pAThakramAt prathamamagrISomauyahavidhA anuSTheyA anantaraJca upAMzayAjI. yAjyadhA iti / evameva paJcamAdhyAya prathamapAda siddhAntitam / nanu yeSAM havirdhamANAM pAThakramAdaindrahaviHpUrvakalaM siddhAntitaM teSAM tathAvidhapravRttidarzanAt taditareSAmuttarakarttavyANAmabhidhAraNAdInAmapi pravRttikramAdai ndrahaviHpUrvakalamastu / pUrvapUrvakarmaNAM yatkumaNAnuSThAnamuttarottarakarmaNAmapi tatkarmaNAnuSThAnasya prkRtimmtvaat| mukhyakramasnu balavatA pravRtti krameNa bAdhyatAmityatI mukhya kramasya prakRttikamAilayattvamAi sa cAyamiti / patra hetumAha pravRttikame hauti / pUrvapUrva karmaNAM yatkramaNAnuSThAnamuttarottarakarmaNAmapi tathAvidhaH kramaH pravRttikrama iti vkssyte| tasminnAzrIyamANe, pAThabalATaindrahavirdhamANAM vasApAkarapadohanAdInAmAdAvanuSThAnasya pAna yahavirdhANaca nirbApAvaghAsAdaumA pAdanuSThAnasya pratidRSTyA anyeSAmapi iviraGgAnAM tathAvidhakAme For Private And Personal
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| zrIyamANe bahanAmaGgAnAM pradhAnaviprakarSoM bhavati / pasmiMstu pAzrIyamANe snnikrssH| tadyathA darzapaurNamAsayorAdAvAgne yAnuSThAnaM nataH sAvA. vysy| tadAzca kecit puurvmnusstthiiynte| tatra yadi pravRttikamamAzritya taddhAH sarve pUrvamanuSThIyeran tata Agna yadharmAH tata Agna yAnuSThAnaM tataH sAnAyyAnuSThAnaM tadA tadarmANAM svapradhAnena saha hAbhyAmAgna yadharmAnuSThAnAbhyAM viprakarSaH syAt / yadA tu sAnAyyadhanmANAM keSAJcit pUrvamanuSThAne'pi anye bhI kriymaanne| bahanAmiti / avadAnAbhidhAraNAsAdanAdInAmapautyarthaH / pradhAnaviprakarSaH pradhAnena saha sambandhe karmAntaritatvarUpaM vyavadhAnam / asmin mukhyakrama / sannikarSo'vyavadhAnam / viprakarSasannikarSAvavagamayati tadyatheti / pAne yAnuSThAnamAgne yahaviSasyAgaH / tataH sAnnAvyasyeti / sannayanAnmiyaNAjjAtaM sAnnAyyaM ddhimishritpyiiruupmaindrhviH| tasyAnu. chaanmitynussnggH| tattyAgaH pshcaadityrthH| taddhamAH sAnAyyanAmaka-aindrahavidharmaNaH / kecit vatmA pAkaraNadohanAdayaH / pUrvam bhAgne yahavirdhamAnuSThAnAt prAk / pratikrama vatmApAkaraNadohanAdau ya: pravRttikamaH prathamapravRttirUpaH kramastamAzritya itareSvapi aindaividharmeSu tameva prAthamyarUpakramamanusRtya / sarve taddhamA avadAnAbhidhAraNAsAdanAnyapi / vata: sarvasmAdai ndrahavidharmAnuSThAnAt prm| bhAgne yAnuSThAnam pAme yahavisyAgaH / saha rmANAM sarveSAM saannaayydhrmaannaam| svapradhAnena sAnnAyyAnuSThAnena / bhAgne yeti / sAnAyyAnuSThAnAt / pUrvamAne yAnuSThAnasya tatpUrvamAgne yadharmAnuSThAnasya tavyUrvaJca sAnAyyadharmAnu. SThAnasya bhavanmate prAptatvAditi bhaavH| vatsApAkaraNadIhanAdi bhinnAnAmavadAnAbhidhAraNasAdanAdInAM mukhya kramAayase tu na kasyApi svapradhAnena saha hAbhyAM vyavadhAna kinvekamAtravyavadhAnamityAha yadA khiti / keSAJcit vatsApAkaraNAdInAm / pUrvamanuSThAne'poti / balavataH pAThakramAditi bhAvaH / For Private And Personal
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sarve muskhakramamAthitvAne yadhanAnuSThAnAnantaramanuSThIya tadA sarveSAmAna yadharmasAbAyyadhammANAmakaikena vijAtIyena vyavadhAnaM bhavati / ... pAna yamANoM khapradhAnena saha sAnAyyadharmevyavadhAnAt / sAbAyyadharmamANAca svapradhAnana sahAgna yAnuSThAnana vyvdhaanaat| iti na viprakarSaH / tasmAnmukhyakramaH pravRttikamAbalavAn / panye savve pravadAnAbhidhAraNasAdanarUpA dhrmaaH| mukhyakramamiti / bhAgre yasAbAyyayorya: popiyarUpaH kramastamanusatyetyarthaH / bhAgne yadharmAnuSThAnAnantaramiti / bhAgne yAnuSThAnasya pAkavyatayA tahammAnuSThAnasyApi prAkartavyataucityAt sAvAyyAnuSThAnasya pakSAtkartavyatayA tahAnuSThAnasyAgneyadharmAnuSThAnAnantara sacitatvAzeti bhaavH| rakai ke veti| na kasthApi hAbhyAM vyavadhAnamiti bhAvaH / ekaikaMmyavadhAna vizadayati pAgne ydhrmaannaamiti| na viprakarSa iti / nAtyantavyavadhAnamityarthaH / nanu mukhya kramAnusaraNe'pi pAgneyadharmAnuSThAnAnantaraM sAnnAyyadharmANAmavadAnAbhidhAraNAsAdanAnAmanuSThAne tadanantaracAgne yasAnnAyyayoH krameNAnuSThAne'pi pavadAmasya svapradhAnena sAvAyyena saha abhidhAraNAsAdanAne yayAgaistribhireva vyavadhAnam / abhidhAraNasya ca hAsyAM vyavadhAnaM bhavati tatkathamai kaikena vyavadhAnamucyata ityata uktaM vijAtIyeneti / tathAca sAvAyyadharmatvena ekanAtIyAbhyAmabhidhAraNAsAdanAbhyAM vyavadhAmaM na doSAyaiva / vijAtIyenAne yayAgena vyavadhAnantu prayogavidhiyodhitasAhityabhannakatvena dossH| so'pi mukhya kamAdarapananyatvena soDhavya iti bhAvaH / tathAca pakSamAdhyAyacaturtha pAda avadAnAbhidhAraNAsAdaneSvAnupUrya prakRcyA syAditi sUtreNa pUrvapadAyitvA yathA pradAmaM vA tadarthatvAditi streNa yasya haviSasyAgaH pUrva vihitastasyaivAnadAnAdi prathamamiti siddhAntitam / upasaMharati tasmAditi / For Private And Personal
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzana saha prayujyamAneSu pradhAneSu sanniyatitAnAmAnAmAvatyAnuSThAne kartavye ditIyAdipadArthAnAM prathamAnuSThitapadArthakramAt yaH kramaH sa pravRttikramaH / yathA praajaaptyaanggessu| prAjApatyA hi vaizvadevauM kRtvA prAjApatyaizcarantIti vAkyena tRtIyAnirdezAt setikartavyatAkA ekakAlatvena vihitAH / atasteSAM tadaGgAnAJcopAkaraNaniyojanaprabhRtInAM sAhityaM sampAdyam / pravRttikramaM nirUpayati saheti / sAhitye na kartta tyatayA vihitaSvityarthaH / pradhAneSu parasparAGgAGgibhAvarahiteSu / sannipatitAnAM yogponiipsthitaanaam| pAvatyeti / sattatpradhAneSu tattadaGgAnAM yogapadyenAnuSThAnasyAvazyakatayA pravyavadhAnenAnuSThAnasyaiva zAstrArthatvena tattatpradhAneSu tattadaGgAnAmavyavahitAnantaryeNa puna: punaranuSThAne ityarthaH / dvitIyAdipadArthAnAmiti / prAthamikAGgasya tattatpradhAneSvAvRtyAnuSThAnasamAptAvapasthitAnAM taduttarakartavyAGgAnAmityarthaH / yaH krama itynenaasyaanvyH| prathamAnuSThiteti / prAthamikAsya kizcindradhAnamArabhyAnantavyeNa pratipradhAnamanuSThAne yanporkhAparyamupalabdhaM tasmAdityarthaH / udAharati yatheti / prAjApatyeti / vAjapeye saptadaza prAjApatyAn pazUnAsamatevi ativihitasaptadazapazUnAmagnISomIya pazu vikRtitva nAtidezaprApteSu upAkaraNAdizcityarthaH / prayattikama itynvyH| teSu kuta: pravatti krama ityatra hetumAha prAnApatyA hoti / ekakAkhatvena vihitA ityanenAnvitam / tathA vidhAyaka zrutivAkyamA vaizvadevaumiti / tRtIyAnirdezAt hatIyAbahuvacananirdezAt / patra hatIyArtho'bhedaH / tasya cAcaraNa kriyaayaamnvyH| paacrnnmnusstthaanm| tena prAnApatyAkhyakamAbhinnAnuSThAnapratIte: prAjApatyasya setikartavya tAkatvaM lbhyte| sAGgapradhAnasampAdanasyaiva krmaanusstthaantvaat| na hokadezAcaraNe kabhAnuSThitamiti vyvliyte| bahuvacanena tu sAhityapratItibannena ekakAla kartavyatA praaptaa| etadevAha setikartavyatAkA iti / ekakAlatveneti ca / pata iti| yataH prAjApatyAnAM taditi karttavya tAnAcaika kAlakartavyatAvidhAnamata ityarthaH / upAkaraNaniyojanaprabhRtaunAmiti / eka kapazuviSayApAmiti zeSa: / sAhityamekakAkha kartavyatvam / sampAdyaM ghaTayitavyam / For Private And Personal
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yaaymkaayaa| patra prAjApatyAnAM sampratipacadevatAkatvenaikasmin kAle'nuchAnAdupapadyate sAhityam / tadaGgAnAJcaikasmin kAle'nuSThAnamazakyam / nabanekeSAM pazUnAmupAkaraNamekasmin kAle karsa zakyam / patasteSAM sAhityamavyavadhAnenAnuSThAnAt sammAdham / ekasyoyAkaraNaM kRtvA aparasthopAkaraNamiti / ata: prAjApatveSu ekapadAce sarvatrAnuSThAya hitIvapadArtho'nuSTheyaH / tatra prathamapadArthAnuSThAnaM kasmAJcitpazorArabhya kartavya dvitIyastu padArtho yena krameNa prathamo'nuSThitastenaiva krameNAnuTheyaH / prayogavidhyavagatasya mitho'GgasAhityasyopapattaye / prayoga vidhinA hi daive tadaGgAnAmupAkaraNaniyojanAdInAM taba prAjApatyatI mdhye| sampratipanneti / prAjApatyapadaghaTakataddhisAkgatapramApatirUpai kadevatAkAle metyarthaH / anuSThAnAt ivanAt / upapadyata iti / dravyadevarIkona saptadazapazvavapavesta koSa saka homasambhavAditi bhAvaH / sadaGgAgAceti / tadaGgIpAkaraNAdInAnvityarthaH / pAve hetumAha nahIti / anekeSAmiti / tathAca upAkaraNIyavyaktibhedAdekajAtIyakarma tve'pi na tantrAnuSThAnasambhava rati bhaavH| pata iti| san caika kAlakaraNarUpasAhitya sampAdanasyAzakyatvAdityarthaH / atryavadhAnena kamAntaravyavadhAnAbhAveva / karmAntarAvyavadhAnaprakAra pratipAdayati ekasyeti / eka pdaarthmupaakrnnm| sarvatra saptadazasu pazuSu / hitoyapadArthoM niyojanakapaH / sapa prathamapadArthaH katama pA supakramya kartavya ityavAha tavati / teSUpAkaraNAdiSvityarthaH / kkhaasiditi| yasmAt kmpaacidityrthH| nanu prathamapadArthAnuSThAne yA pavizeSaniyamo nAti tathA hitovAdipadArthAnuSThAne'pi kiM niyamAbhAva ityavAha ditIyasviti / yena krmesseti| tathAca upAkaraNaM yamArampa yaM yaM pazuM mati kRtaM tamAramya taM taM pratyeva kartavyamiti bhaavH| prAthamikakramAnusaraNaM ko phasAyetyavAha pryogti| mitha: para. sprm| badanAsAhityasya prayogaviSayagatavaM pratipAdayati prayogavidhimA hoti| For Private And Personal
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| mitha: sAhityamAmanta-parapayAyaM vihitm| tanna sAhityaM savanoyapazI codakena praaptm| tasya prANidravyakatvena daikSavikSatitvAt savanIyAccaikAdazineSu prAptam, sutyAkAlatvasAmAnyAt / tebhyazca prAjApatyeSu prAptam, guNatvasAmAnyAt / prAjApatyeSu ca pratipazu yAgabhedAcodakA bhidyante / atazodakAttattatpakhagabhUtAnAmupAkaraNaniyojanAdInAM sAhitya daucaanggpshau| pAna ttheti| avyvhittvnaamkmityrthH| tathAca yadi sarveSUpA. kAraNa manuSThAya teSu sarveSu krameNa niyojanAdikamanuSThIyate tadA upAkaraNaniyojanAdaunAM kamAnta rAvyavahitatva rUpaM prsprsaahitymuppdyte| yadi tu ekasmin pazAvupAkaraNaniyojanAdauni sanco gayanusAya dvitIyAdipazuSu tAnyanuSThIyante tadA upAkaraNAnantarameva niyojanamityAdyuktamupAkaraNaniyojanAdaunAM sAhityaM bhajyeta / upAkaraNAnantaramapyapAkaraNasya niyojanAnantaramapi niyojanasya sambhavAditi bhASaH / vihitaM sAkSAvihitam / codakena patidezena / nanu bikatAvevAtidezo na prkRtii| satkartha devaparAdhamAnAM savanIyapazAvatideza: sambhavatItyata: sabanI yasya dezavikvatitvaM sAdhayati sasyeti / prANidravyakavena pazudravya kavarUpasAdhamyagA / ekAdazineSu ekAdazinAkhyayAgavizeSIyapazuSu / prAptamatidezAdAgatam / teSAM savanauyaktitityamupapAdayati sutyeti / savanIyasyai kAdazimAmAca sutyAkAla. kartavyatvarUpasAdhAdityarthaH / tebhyaH ekaadshinebhyH| prAjApatyeSu vaizvadevoM kRtvA prAjApanyaizcarantI nyuklaprAjApatyapaguSu / guNaveti / ekAdazimapazUnAM prAmApatya pazUnAca gupavarUpasAdhAdityarthaH / yathaikAdazineSu pazubhedena yAgabhedAt ekai kasmin pazAvapAkaravAdInAmatidezabhedAH syustathA prAjApavyeSvapi yAgamedAdatidezA vidyanta evenyAi prAjApatyeSviti / pratipazu ekaikpshunaa| yAgabhedAra yAgamedanotsargikatvAt / codakA palidezA: / bhidyante ekai kapa zuSu pratyeka rUpeNAgacchanti / caudakAta bhinna bhinnaasideshaat| sattatpazciti / ke kazcityarthaH / For Private And Personal
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH | Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 171 mAnantakhAparapaNIyaM prAptam / ataevaikasya pazodapAkaramAnamtarameva niyojanaM codakabalAt karttavyatvena prAptaM tacca na kriyate / pratyakSavacanAvagata sarvvapazvaGgasAhityAnupapatteH / ata ekasmin pazAvupAkaraNe kRte tadanantarameva karttavyatvena prAptamapi niyojanaM na kriyate / pratyakSavacanabalAttu pazkhantareSu Sor3azasu upAkaraNameva kriyate / kRte tu teSUpAkara prathamapazoniyojanasya tadIyopAkaraNena vyavadhAne pramANAbhAvAt prathamapazAveva niyojanaM kAryam / ataeva ekaikapazuSu upakaraNa niyojanAdyamidezaprAtereva / codaka balAt vibhinnAtidezabalAt / tacca na kriyata iti / tathAca ekAdazinAdau yathA pazubhedena yAgabhedAdatidezasyApi bhinnabhinnatvena prApterekapadmAvupAkarapA niyojanAdIni kRtvA pazvantare tAmi kriyante / tathA prAjApatyeSvapi yAgabhedasyaivautsargikatvenAtidezabhedAde ke kasmin pathAyupAkaraNa niyojanAdonyavyavadhAnena karttavyatayApAtataH prasosAni / parantu tathA na kAryyAyau ti bhAvaH / karaNe hetumAha pratyacavacaneti / vaizvadevoM kRtvA prAjApatyaizvarantIti prtykss| savvezvaGgeti / prAjApatyairiti bahuvacanabalena setikartavyatA kapazuyAgastra sAhityapratauteH prAptasya saptadazapazvaGgasAhityasyAnupapatterityarthaH / tathAca ekAdazinadhamrmAtidezAt prAptasya ekasmin sabrvvANyanuSThAya anyasmin sarvvAnuSThAnasya pratyacazrutyA bASa iti bhAvaH / zrataH pratyacazrutyA atidezasya bAdhitatvAt / Sor3azasu pazuSu / teSu pazcaSu / tadIyopAkaraNena prathamapazoka pAkaraNena saha / vyavadhAce kAnta ra vyavadhAne / pramANAbhAvAditi / tathAca upAkaraNena saha niyojanasya vyavadhAnaM sAhityavyAghAsakaM na punaH sajAtIyakavyavadhAnam / tena Sor3azopAkaraNavyavadhAne'pi na catiH / teSAM sajAtIyakatvAt / tathAca paJcamAdhyAmadditIyapAde siddhAntasUtram - sarveSAM vaikajAtIyaM kRtAnupUrvvatvAditi / 1 For Private And Personal bAzabdaH pUrvapacaM vyAvarttayati / sarveSAM pazUnAM sambambe ekaikanAmoyaM kI karttavyam / tainaiva cAnupUrkhasya sAhityasya kRtyAdityarthaH
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org yAprakaraNaH | Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir wre yena kramevopAkaraNaM tasaM tena krameNa niyojanaM kAryam / evaJca tattatpazUpAkarasAnAM svasva niyojanetutvaM Sor3azacarvyavadhAnaM bhavati / anyathA keSAJcidatyantavyavadhAnaM keSAcitrAvyavadhAnaM syAt / tacca na yuktam / tasmAt yena krameNa prathamapadArtho'nuSThitastenaiva dvitIyo'nuheyaH / tatsiddhaM prathamAnuSThitapadArthakramAdyo hitoya padArtha kramaH sa pravRttikrama iti / tadevaM nirUpitaH saGkSepataH Sar3idhakramanirUpaNena prayogavidhivyApAraH / phalasvAmyabodhako vidhiradhikAravidhiH / phala svAmyaJca kammajanyaphalabhoktRtvam / sa ca yajeta svargakAma ityevaMrUpaH / > patra bhASyam / "ekajAtIyAnusamayaH karttavyaH / kimevaM bhaviSyati, sahatvamanugrahaSyate / tatmahatvaM zrUyate vaizvadeva kRtvA pazubhizvarantotyekasmin kAle pazUnAM pracAraH / nanvevaM sati pUrvasya padArthasya uttaraH padArthaH pazvantaravyApAreNa vyavadhIyate / naiSa doSa:, evamapi kRtamevAnupUrvvam / yo'sau pazvantare vyApAraH sa evAsau va padArthAntaram / ka padArthAntareNa vyavadhAnaM bhavatauti / " tulyamiti / ma kasyApi nyUnAdhika kAlavyavadhAnamiti bhAva: / Sor3azacayeH moDazoprAkaraNakAlaiH / etena kAlavyavadhAnamAcaM na kmaantrvyvdhaanm| Sor3azIpAkaraNAnAmupAkaraNatvena sajAtIyatvAditi darzitam / anyathA prAthamika. padArtha kramAtikrameNa / pradyatikramavirUpaNamupasaMharati tasiddhamiti / kramaSaTkavirUpaNaM prayogavidhimiDapopasaMharati madevamiti / kramaprAptamadhikAravidhiM nirUpayati phalakhAmyeti / phalasvAmyaM vidvayoti karmeti / phalabhoktatvamapi phalabhAginaM phala sambandhavattvamiti yAvat / anyathA svargaphalasya sukharUpa 6 mayA tada anubhavikatvaM pucapazvAdiphalAMze ca tabvanyasukhAnubhavatvamiti bhoktRtvasya. revApateH / adhikAra vidhikharUpamAha sa ceti / tacAdhikAravidhilacaNaM yojayatiH For Private And Personal
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| panena hi svargamuddizya yAgaM vidadhatA svargakAmasya yAgajanyakalAbhogatvaM prtipaadyte| yasyAhitAmneraniyaMhAn dahet sonaye kSAmavate aSTAkapAlaM nirbapedityAdibhisvagnidAhAdau nimitte kammaM vidadhadbhinimittavata: kammajanya pApakSayarUpaphalakhAmyaM prati. pAdyate / tacca phalaskhAmyaM tasyaiva yo'dhikArivizeSaNaviziSTaH / pradhikArivizeSaNaM tadeva yat puruSavizeSaNa vena zrutam / ataeva anena hauti / svarga muddishyeti| svargaphala katvamabhipretyetyarthaH / svarga kAmasyeti / tathAca svarga kAma iti vAkyena yAgahArA sva meM bhAvayediti bodhayatAH svargasya bhAvyatvapratipAdanamukhena yAgaprayojakecchAviSayatve sati yAgajanyatvarUpaM yAgaphalatvaM tatkAmasya tatphalasambandhabattvaM pratipAdyata iti bhAvaH / __ zrutaphalakhAmya bodhakatvAbhAve'pi arthasiddhaphalaskhAnya bodha kasyApyadhikAravidhitvaM svAditiH pradarzanAya udAharaNAntaramAi yasyAhitAgreriti / kSAmavale ityanena cAmavacca vdavattvena devanAtvaM bodhyate / ityAdibhirityAdipadAt yasya hiraNyaM nazye dAnayAdIni nirmapediti bhASyatA zrutiH parigrAhyA / gTahadAhAdAvityAdi padAt hiraNya nAzaparigrahaH / nimitta vata: gRhdaahaadiruupnimittnishcyvtH| paapkssyeti| grAhadAhAdisUcitapApacayakAmanAyA pazrutatve'pi arthasiddhatvAt tasyaiva bhAvyatva pratItariti bhaavH| navadhikAravidheH karmajanya phalaskhAmyabodhakatva muktm| tatreyaM pRcchA yat vidhinA kAsya phala khAyaM bodhniiymiti| na ca kartureva phalakhAmyaM yodhyata iti nAsyeva praznAvakAza iti vAcyam / pratinidhau vyabhicArAdityata pAhU sacceti / adhikArivizeSaNaviziSTa iti / kintAvadadhikAri vizeSaNamityavAha adhikAri vizeSaNaM. ladeveti / puruSavizeSaNatvena niyojyvishessnntvenH| zrutaM zrutibodhivam / etena pratinidheyaMdAsaH, tasyA niyojylaabhaavaat| putve jAne aindaM hAdazakapAlaM. cara nirbaphet putvapUtatvakAma ityuktamAteSTI tu pitureka jndhaa| sunidhilkssn laalsaa muglingkaaliyiimithkimi. maan| manu pApacyAparaparyyAyapUtatvarUpaphalasya punabhogyatvAt pituH phalabhoktatvAbhAvaka For Private And Personal
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 1.74 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAjA rAjasUyena svArAjyakAmo yajetetyanena khArAjyamuddizya rAjasUyaM vidadhatApi na svArAjyakAmamAtrasya tatphalabhoktRtvaM pratipAdyate, kintu rAjJaH satastatkAmasya / kiJcittu puruSavizeSaNatvenAzrutamapyadhikArivizeSaNambhavati / yathAdhyayanavidhisiddhA vidyA, agnisAdhyeSu kamsa AdhAna siddhAgnimattA, sAmarthaJca / eteSAM puruSavizeSaNatvenAzravaNe'pyadhi kathaM phalasvAmyaM syAditi cenna phalabhoktRtvasya phala sambandhavattvena vyAkhyAnAt / pucamiSThapApacayasya pitRsambandhitvAcca / evaM pitrAdisvargadezena pucAdikriyamANa kI phi pucAdereva phalasvAmyaM draSTavyam / zrataeva niyojyavizeSaNatvena zrutibodhitadharmamAtrasya adhikArivizeSaNatvAdeva / svArAjyaM svargarAjatvam / atra sva:padaM niravacchinna sukhAnubhava janakasthAnaparam, na tu tathAvidhasukha vizeSaparam, rAjatvAnvayAnupapatteH / rAja: sata iti / rAjatve sati khArAjyakAmanAvAn phalabhoktA, na tu kevalakhArAjyakAmanAvAniti bhAva: / puruSavizeSaNatvena zrutamiti yadukta tasya prAyikatvamityAha kizcivazviti / vizeSaNamiti zeSaH / adhikAri vizeSaNaM niyojyavizeSaNam / tathAca phalabhoktRtvaM phalasamba tvam / arhatA ca yena kenacit pramANabalena karttaryaddhamImantareNa phalasambandhI na sambhavati taddhamavattvam / evaJca yathA vedavAkya pratipAdita svarga kA matvAdidhammaM vizeSamantareNa phalasambandhAbhAvAt taddhavattvaM phalasambadhAItvam / yathA vA naimiti ke karmANi tAtparyasiddho nimittanizcayaH / tathAnyacApi pramANAntarAvagatadharmmavizeSasyApi tathAtvaM syAditi bhAvaH / ato yatra yatpramANAntaravalena yaddharbhavattvaM yogyatvenAzrayaNIyaM tattatpradarzayati yatheti / zradhyayaneti / adhyayana vidhinA svAdhyAyo'dhyetavya iti vidhinA siddhA nizcitetyarthaH / vidyA vedArthajJAnam / adhyayanavidherathaM jJAnaparatAyA: siddhAntitatvAditi bhAvaH / AdhAnasiddheti / AdhAnavidhibodhitetyarthaH / sAmarthyamanuSThAnazaktatvam / sarvvatra adhikArivizeSaNamityanuSajyate / nanvateSAmapi puruSavizeSaNatvaM vedavAkyabodhitameva kathamanyathA zradhikArivizeSaNatvasambhava ityata Aha eteSAmiti / zravaNe'pi zrutibodhitatvAbhAve'pi / nanu yadyeSAM For Private And Personal
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 'nyaayprkaashH| 175 kArivizeSaNatvamastyeva / uttarakatavidhInAM jJAnAkSepazaktarbhAve. nAdhyayanavidhisiddha jJAnavantaM pratyeva prvRtteH| agnisAdhya kammaNAccAnyapakSatvena tahidhInAmAdhAnasihAgnimantaM pratyeva pravRttaH / ataeva zUdrasya na yaagaadhikaarH| tasyAdhyayanavidhisiddhajJAnAbhAvAt, AdhAnasiddhAgnimattvAbhAvAca / adhyayanasyoyanotAdhikAratvAt upanayanasya cASTavaSaM brAhmaNa mupanayItetyA puruSavizeSaNatvaM na yutyavagataM sadA kena pramANavalena sadaGgI kAyamityatra vidyAdivitayasyA. dhikArivizeSaNatvasAdhanAya pramANatrayaM pradarzayiSyan prathama vidyAyAstathAtve pramANamAha ssreti| brahmacayAnanta ra gAI sthAnamakriyamANa yAgaviSaya kavidhInAmityarthaH / pratterityanenAnvitam / jJAneti / jJAnasya tatta hAkyArtha jJAnasya ya AcepaH arthApattyA bodhakatvaM tathAvidha zaktavina avazyambhAvanetyarthaH / ayamAzayaH / yAgapratipAdakavAkyAmAmartha jJAnamanvareNa yAgAnuSThAnAnupapatte niyojyasyArthajJAmavasvamapi viSayo'rthApattyA bodhayantyeva / pratI vidhaunAM taddodha kazAzakti rstyeveti| nanu yadyAdau arthajJAnAya na niyuktaH syAt sadA kathamuttaratrArtha jJAnavattvaM niyogyasthAviyetetyata pAha adhyayaneti / brahmacaryadazAyAmadhyayanavidhinA khAdhyAyo'dhyetavya itya nema siddhaM yajJAma tadantaM pratyeva vidhInAM pradarityarthaH / idAnImanimattvasyAdhikArivizeSaNatve pramANa mAha agnisAdhyeti / homaghaTisakarmapAmityarthaH / agnyapekSatve na rAhavanIye juhotItyAdizrutibhirAhavamIyAdI homavidhAnAdAvanauyAdyagniM vinA asambhAvyatvaM na / savidhInAm anisAdhya karmavidhAyakavAkyAnAm / pASAmeti / vasante brAhmaNo'grimAdadhItetyAdizrutibhirAhavanauyAdyanyAthAnapratipAdanAt tavidhinA siddhI ya pAhavanIyAdyamiH sahantaM pratye vetyarthaH / ayaM jJAnavattvAgnimattvayoradhikArivizeSaNa tvakalpa nAphalamAha asa eveti / vedArthajJAna vattvAgnimattvayAradhikArivizeSaNatvAdayetyarthaH / artha jJAnAbhAve hetumAha adhyayanasyeti / upanautAdhikAratvAditi / upanautamadhikatyaiva svAdhyAyo'dhye sadhya ityAmnAnAditi bhaavH| For Private And Personal
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 176 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH 1 Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir dinA caikAdhikAratvAt / zrAdhAnasyApi vasante brAhmaNIummInAdadhItetyAdinA caivarNikAdhikAratvAt / yadyapi varSAsu rathakAro'mmInAdadhItetyanena rathakArasya saudhanvanAparapayyAyasyAdhAnaM vihitaM yogAderbalIyasvAt, tathApi nAsyottaraka me svadhikAraH, adhyayana vidhisitajJAnAbhAvAt / na ca tadabhAve zrAdhAne'pi kathamadhikAraH / tadanuSThAnasya satsAdhyatvAditi vAcyam / tasyAdhyayanavivisi jJAnAbhAve'pi varSAsu rathakAro'gnInAnadhItetyanenaiva vidhinA pradhAnamAtrIpa zUdrasyopanItallAbhAve hetumAha upanayanasya ceti / caivarNiketi / brAhmaNAdivarNacayamAtrasambandhitvAdityarthaH / zUdrasyAdhAnAbhAve hetumAha zrAdhAnasyApIti / ityAdinetyAdipadAt yauthe rAjanyaH zaradi vaizya ityuttara pratIkaparigrahaH / yadyapi arthajJAnavatAyA adhikArivizeSaNatvAGgIkArAdeva zUdrasya yAgAnadhikArI labhyate, tadarthamagrimAyA adhikArivizeSaNatva kAlpana manAvazyakam, tathApi tasya niranicaivarNi kAnadhikArArthaM tathAtvakalpanamucitamiti bodhyam / atra maumAMsASaSThAdhyAyaprathamapAde sUtram -- api vA vedanirdezAdapazUdrANAM pratIyateti / mamvevaM saGkIrNajAte rathakArasya zrutAvAdhAnasya vihitatvAdAdhAmasiddhAgrimattathA kiM yAgAdhikAraH syAdityacAha yadyapIti / rathakArasya mAhiSyeNa karaNyAntu rathakAraH prakoSyaMta ityuktasaGkIrNajAtaiH / nanu rathaM karotIti yogAdrathanimme / NakarttRcaivarNika parame va zrutau rathakArapadaM na saGkIrNa jAtiparamityata bAha yogA TUTe balavattvAditi / agrimazve'pi yogenAdhikAra ityAha tathApIti / uttarakasu zragnyAdhAnottara karttavyA nisAdhya karmasu / grimasve'pi uttaraka mAnadhikAre jJAnAbhAvaM hetumAha adhyayaneti / manyAdhAnasyApi vaidika vidhibodhitatvAdavyayanaM vinA ca tadddhyirthajJAnAsambhavAdadhyayanavidhivijJAnAbhAvavato rathakArasyAdhAve'pyadhikAro na syAdityApattiM nirAkaroti na ceti / cAdhAnamAceti / cApAnamAtrasya bAdhAyAnuSThAnamAtrasya caupayikamupakAraka bijJAnaM tadAceprayAt tadadhanAdityarthaH / For Private And Personal
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzaH / yika jJAnAcepaNAt / anyathA tasyaiva vidhAnAnupapatteH / atazca rathakArasthAdhAnamAtre'dhikAra'pi nottarakammakhadhikAro vidyAbhAvAt / evaJca tadAdhAnaM nAgnisaMskArArtham, uttaratropayogAbhAvAt / kintu tadAdhAnaM laukikAgni guNakaM vizvajinyAyena svargaphalakaca svatantrameva pradhAnakamma vidhiiyte| agnIniti ca dvitIyA zaktUn juhotItivat TatoyArthA iti / vidhAnAnupapateriti / tathAca tasya sahidhAnaM vAcanikamiti bhAvaH / tathAca paThAdhyAyaprathamapAde siddhAnta sUtram -- vacanAdratha kArasthAdhAne, tasya sarva zeSatvAdipti / ata iti / tasyAdhAnasya vAcanikalAdityarthaH / bhItarakarmakhiti / yathA vacanaM hi vAcanikamiti nyAyAditi bhAvaH / ___ evazceti / rathakArasya agnyAdhAnI sarakartavyayAgAdyanadhikAritve satItyarthaH / upayogAbhAvAditi / tathAca saMskatAgnisAdhyottara karmArthamevAdhAnenAgni: maMskRiyate / yasya tUgarakI khanadhikArastasyopayogAbhAvAdAdhAnamagnisaMskArArtha neti bhAvaH / tarhi tadAdhAnaM kimarthamityavAha kinviti| laukikAgrIti / visrjniiyaaniityrthH| tadguNa kaM tadaGgakam / tadAdhAnasyAnisaMskArArthatve saMskAra prati saMskAyasya prAdhAnyAdane: prAdhAnyaM svAditi bhaavH| vizvajinyAyAditi / varSAm rathakArI'gnI nAdadhIteti vidhau phala avagNAbhAvAditi bhAvaH / prdhaankrmeti| na tvnggmityrthH| nanvAdhAnasyAgnisaMskArArtha de'pi pradhAnakarmava, dakSiNAvizeSayuterityata ukta svatantramiti / sAkSAtphalajanaka na tu agnisaMskAradvArA saMkatAgnisAdhyayAgaphalaprayojakamiti bhAvaH / nanvagnau niti hitauyAzrutyA prAdhAnenAnIn saMskAdityagrInAM saMskAya vAvagamAt prAdhAnyamavagamyate guNatve tRtIyAnirdeza: syAt pazunA yajetetivadityata Aha agnIniti / vatIyArthatve dRSTAnta mAha zakta niti / For Private And Personal
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzaH / prakRtama musarAmaH / tasiddhaM zUdrasyAdhyayana vidhisimAnA. bhAvAdAdhAnasiddhAnyabhAvAca nottarakammasva dhikAra iti / ___ namvevaM striyA adhikAro na syAt / tasyA adhyayanapratiSedhana tadvivisiinAnAbhAvAt / na ca nAstyeveti vAcyam / yajeta svargakAma ityAdau svargakAmapadasyoddezyasamarpakatvena puMstvasyoddezyavizeSaNakhAt grahakatvavadavivakSitatvena striyA api adhikArasya sAdhitatvAditi cet. satyam / adhikAraH sAdhito na tu svaatnvessnn| na strI svAtantrA. - -- upasaMharati sasiddhamiti / khyadhikArAbhAve hetumAha tasyA iti| sayeSTApakti mirAkarIti na gheti| udedhyeti / catrAyamAzayaH / zicihi dhAtuM pramANAntara prApnasya mihebhytvmuddeshytvm| vidhivAkyAvagavaH vargakAma uddezya eva / sukhavizeSe kAmanareNa bahuvittavyayAyAsasAdhye kaSi prasasya sambhavena vargasukha kAma hAdhikAritAyAH pramANAta ranabhyatvAt / eSazca vidhimAyarasasvargakAmapadasya tathAvidhakartabodhakatvamiti / grahaikatvavaditi / damApaviveNa grahaM sammA yatra dazagrahAn rAhAtausi pramANAsara. prAptatayA uddezyasya grahasya ekabavizeSaNA sya yathA anizcitatvam / tadipaNe ekatvasyApi pramANAntarAprAptatvena vidhe| tyApacyA ekatva sanmArga yo yo rakama vAkyena vidhAmA. sambhavAt graha sammArthi taccai kamiti vAdhyamekApaneH / tathA vargakAmasyApi uddezyasya puMsvarUpavizeSaNasyAvivaditatvameva / anyathA puMzvApyArana vidheyakhApatyA puMstvayAgayoiMdhArekavAyana vidhAnAsambhavAt svarga kAlI yajama ma ca pumAbhiti vAkyabhedApattiriti bhAvaH / sAdhitatvAn siddhA nitalAt / SaSThAdhyAya yamapAda tasmAt khyapi pratIye teti sUcAMzeneti zevaH / svAtanyaNa pRSambhAvena / taba pramANamAha na strIti / AdipadAt nAsti strINAM pRthak yazo na vrataM nApyupoSaNam / pati naSayedayattu tena kharge mahIyate / For Private And Personal
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 178 mahatotyAdinA tasya niSiddhatvAt / svAtantraNa yasthApi vaiguNyApattezca / yajamAnaprayoge patnIkartRkAjyAvekSaNAdilopaprasaGgAt / patnIprayoge ca yajamAnakartRkAjyAvekSaNAdilopAt / ato dampatyoH shaadhikaarH| sahAdhikAratve ca yajamAnavidyayaiva paranyA api kAryasiddhena jJAnaM vinA tasyA adhikArAnupapattiH / pANigrahaNAttu sahavaM rAbakarmasu, tathA puNyaphaleM citi ityaadiprtiprigrhH| svAtanveSaNAdhikAra doSamapyAha svAtantraprati / prayogaddayabaigukha pratipAdayati yajamAneti / yajamAnaka keti / tathAca yaSTA puruSeNa vAjamAnikaM karma kriyate / paranyA tu bhAjyAve kSaNAdi kartavyam / eva yadi patnyA pRthak yAgArambhaH kriyate sadA tamyA yajamAgatayA yAjamAnika karma khevAdhikArAbAjyAvekSaNA. yadhikArasambhava iti bhAvaH / pata iti| pRthagbhAvena nissedhaadityyH| sahAdhikAra iti| tapAca SaSTAdhyAyaprathamapAda siddhAnta sUtram - svayatos vadhanAde ka kamyaM syAditi / svapatIdhanavatIrapi dampatyoH aikakAmyam eka karma va tvaM na tu pRthagamuSThAthitvaM syAt vacanAdityarthaH / manu vedArtha jJAnavattvasyAdhikArivizeSaNatvAt tadabhAvena tasyA adhikArAnupapattirityata pAha sahAdhikArale ceti| yajamAnavidyayA yajamAnasya patyurvedArtha jJAnavattvayA / ptnyaasmpdnyaaH| kAryasiddheH phlsiddheH| tathAca vedArthajJAnavata: puruSasyaiva yAgAnuSThAmavidhiviSayatvam / yAgAnuSThAnaJca tatkatta kam / tatkRta tadanuSThAnAt tatpatnyA api tatkarmaphalavattvam / evaJca tasyAsta karmajanya phala bhoktRtvarUpo'dhikAraH sidhyatIti bhAvaH / na kevalaM yAna eva sahabhAvanAnuSThAna kintu vaidika karmamAtra ityAha pANigrahaNAciti / pANigrahaNAt panI tvasiddheH sapatnI ko dharmAmAcarIdityanena sarva kammasu sahabhAvenAdhikAra: patnyA iti bhAvaH / sahatvaM sahamAna dhrmaamusstthaanm| sacca bhartuH kriyAyAM tdaanukuulykaaritvm| hevansaramAha tadheti / For Private And Personal
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 180 nyaayprkaashH| vacanena striyA adhikaarnirnnyaac| niSAdasthapaterivAdhyayanavidhisiddhajJAnavirahiNo'pi etayA niSAdasthapati yAjayediti vacanAniSAdecyAm / niSAdamya patizabde hi niSAdazcAsau sthapatizceti kammadhArayo na tu niSAdAnAM sthapatiriti sssstthiittpurussH| SaSThavarSe lkssnnaaptteH| etAvAMstu vishessH| niSAdasyAdhyayanavidhisiddhajJAnAbhAvena etasyaiva vidhestatkammaupayikannAnAkSepakatvam, patnyAstu tAdRzajJAnAbhAve'pi yajamAnena sahAdhikArAt tasya ca tAdRzannAnavattvAt tenaiva ca tasyAH kAryasiddhe!ttarakamakratuvidhInAM jJAnAkSepakatvam / jJAnAbhAve'pi paranyA adhikArAnupapattyabhAve dRSTAntamAha niSAdati / yathA jAnavirahiyo'pi niSAda sthapateniSAdeSTyAM nAdhikArAnupapattistathA jJAnaM vinApi na patnyA adhikArAnupapattirityarthaH / niSAda zabdaH sngkiirnnjaativishessvaacau| sthapatiH kAruvizeSaH / niSAdajAtIyaH kAruvizeSI niSAdastha ptiH| tasyeSTAvadhikAra pramANamAhaetayeti / raudraSTyA ityarthaH / vAstumadhye raudraM cara nivapet yatra rudraH prajAH zamayedityanAmiSTi supakramya etatyAdyAmnAnAt / manu spapatizabdo'tra zreSTha vaacau| tena niSAdAnAM stha patiniSAdebhya utkRSTa iti caivarNikapara evAsvityata Aha niSAdasthapatizabda hauti / SArthe sambandhini / lata. NApatteriti / tatpuruSe niSAdasthapatauti prAtipadikana niSAdasambandhi sthapatitvena bodhAt niSAdapadaM sambandhilAkSaNikamiti bhAvaH / tathAca ghaTAdhyAyaprathamapAda siddhAnta sUtram sthapatirniSAdaH syAt zabdasAmarthyAditi / arthajJAnavattvAbhAvasAdRzyena khyadhikAra niSAda sthapatyadhikAraM dRSTAntamabhidhAyedAnoM dRSTAntadArzanti kayorvizeSamAha etAyAM sviti / etasyaiva niSAdasthapati yaajyedityetspaik| ttkopyikaiti| niSAdeSTyupayogItyarthaH / jJAnAkSepakatvaM jJAnabodhakatvam / tasya yajamAnasya bhttuH| tAdRzajJAnavatvAt kratvanuSThAnapratipAdakavedArthajJAnavacvAt / tenaiva bhajJAnayattvenaiva / tatsiddheH bhakatAnuSThAnenAnuSThAnasiddheH / nItIti / tathA For Private And Personal
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 181 ye tu patnImAtra karttRkAH padArthA zranyAvekSaNAdayaste jJAnaM vinA'zakyAnuSThAnA iti taddidhInAM tadAkSepakatvaM svIkriyate iti / tasiddhamadhyayanavidhisijJAnasya, AdhAna siddhAgnimattAyAzca uttarakarmasu adhikArivizeSaNatvamiti / evaM sAmarthasyApi adhikArivizeSaNatvam asamartha prati vidhyapravRtteH / AkhyAtAnAmarthaM bruvatAM sahakAriNI zaktiriti nyAyAt / na. tacca sAmarthaM kAmye kammeNi aGgapradhAnaviSayam / vAsamartha: pradhAnamAtra samarthava kAmye karmaNyadhikArI / niSAdasthapateH khayaM karttavyatA vidhinA taddidhAnamukhena tadupayogijJAnavatvamAciptam / nAdhyAkSu bharttRkRtAnuSThAnenAnuSThAnavidhAnAtra jJAnavattvamAciptamiti vizeSa iti tAtparyam / ataeva tasyA: svayaM karttavye karmANi tadupayogijJAnavattvamAdizyata ityAha se tviti / svIkriyate iti / zAstradIpikASaSThAdhyAya prathamapAde iti zeSaH / upasaMharati tasiddhamiti / atredaM bodhyam / zrAvyAdInAmiva yAsAM strINAM brahmajijJAsA jAyate tAsAmu - bhaganavedAdhyayanAdAvadhikArAt yAge'pi svAtanvINAdhikAraH / tathAcoktaM hArItena / vividhAH striyo brahmavAdinyaH sadyoSadhvazva | tatra brahmavAdinInAmupanayanamanondhanaM vedAdhyayanaM khagTahe ca bhaicacaryyeti / sadhIvadhUnAmupanayanaM kRtvA vivAha iti / yamenApi / purAkalpeSu nArINAM maujIbandhanamiSyate / adhyApanaJca vedAnAM sAvitrIvacanantathA // For Private And Personal iti / adhikArivizeSaNAntaramAha evamiti / sAmarthyaM zaktiH / hetumAha asamarthamiti / kriyotpAdane zakteoH sahakAritve AptasaMvAdamAha zrAkhyAtAnAmiti / zrarthaM bruvatAM svArthaM prakAzayatAmAkhyAtAnAM zakti: sahakAriNo bhavatItyarthaH / svArthaprakAzana sAmarthyamantareNa zrAkhyAta karttRka svArthaprakAzanAkhyakriyAyA asambhavAditi bhAvaH / iti nyAyAt etatsAdRzyAt / yathA svArthaprakAzanAkhyakriyAyAM tatsAmarthyamAkhyAtAnAmaGgIkriyate tathAnyacApi yAgAdikriyAyAM karttustatkaraNAsAmarthyasya sahakAritvamavazyamabhyupagantavyamiti bhAvaH / manu kiM pradhAnamAtrAnuSThAnasAmarthyamadhikArivizeSaNaM sAGga pradhAnAnuSThAnasAmarthyaM vetyatrAha
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 182 nyaayprkaashH| pradhAnavidheraGga vidhyekavAkyatApatrasya sAGga kammasamarthaM pratyeva prahatteyathAviniyogamadhikAritvAt / yadi hi samartha pratyeva pravRttI kayAcit zrutyA virodha: syAt tadA asamarthasyApyadhikAraH syAt / na ca virodho'sti, svarga kAmazruteH samarthaM pratyeva pravRttI virodhAbhAvAt / pratyutAsamarthaM prati pravRttau pradhAnavidheraGgavAkyaikavAkyatayA pratipannasyAGgasAhityasya baadhaaptteH| nityavat zrutAnAmaGgAnAM pAkSikatva prsnggaacc| ataH sAGge prayoga samathasyaiva kAmye karmaNyadhikAraH / taJceti / aGgAsamarthasthAnAdhikAritve hetumAha pradhAnavidheriti / ati / aA. vidhibhiH saha militvA ekamahAvAkyatA prAptasyetyarthaH / saaneti| sAnayAga vidhAyamAmahAvAkyasya aGgAnuSThAnAsamarthaM pratya pravRtterityarthaH / yathAviniyogamiti / viniyogamanatikramye tyarthaH / tathAca sAjhyAgavidhiprahattyA yo yo viniyujyate tasyaivAdhikAritvamiti bhAvaH / nanu tarhi puruSavizeSAdhikArI zrutivirodha: syAdilyAca zrusivirIdhe satya. samarthasyApyadhikArI vAcyaH syAt parantu zrutivirodha eva nAstItyAi yadi hauti / zrutivirodhAbhAve hetumAi svarga kAmathuteriti / samaya miti| asamartha pratya pravattA:vityarthaH / tathAca asamartha prati vidheH pravRttyabhAvAt tasyAnadhikAra kI virIdhaH / vidhiviSayasyAnadhikAritvAnI kAra eva virodhasambhava iti bhAvaH / vaiparItye punaH zrutivirodha ityAha pratyu te ti / aGgA vAkyeti / paGgavAkyaiH saha mililA eka mahAvAkyatayetyarthaH / pratipannasya prAptasya / virodhAntaramapyAha nityavaditi / zrutyA sayAgasAkalye karttavyasayA bodhitAnAmityarthaH / pAkSikatveti / kuvacinprayoga kartavyatvaM kutracinne ti pAkSikatva prasaGgAdityarthaH / upasaMharati ata iti / etena apratisamAdheiyAGgavaikalyavantaH kAmye karmaNi vyAvartante / teSAM sAnayAgAnuchAnAsAmarthyAt / tathAhi andho nAjyamavekSituM kSamaH / paGgurviSNukrameSvazaktaH / yadhirI bhAdhvayyuproktaM zaNIti / mUko'numantraNAdAvasamarthaH / tAmi ca yAjamAnikatvena zrutivihisAni / ataeva savaMzatyadhikaraNe sarvAGgopetasyaiva kAmyasya phalaka va miti siddhAnti sam / For Private And Personal
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 183 nityakarmaNAnkhaDneSu yathAzaklinyAyaH / tAni hi yAvajIvazrutyA yAvajjIvakartavyatvena coditaani| na ca yAvajjIvaM kenApi sAGgaH prayogaH kattuM shkyte| ato nitya kammasu prdhaanmaatrsmrtho'dhikaarii| aGgAni tu yAvanti kataM zakyante vAvanti kAryANItyAstAM bahatyA sUribhiH parAkrAntatvAt / 'atraivaM vaktavyam / yasya puruSasya yasminnane nivya mevAsAmarthaM tasyaiva tadaGgavati kAmye maadhikaarH| yathA janmAndhAde: / yasya tu yadA kadAcit sambhavati tasya tadAnImasAmartho'pi na straadhikaarH| yathA daridrasya pratisamAdheyAGga vaikalya vatazca / ataeva aSTAyapAda prayANAM dravya sampannaH karmaNo dravyasAdhyatvAt / iti sUtraNa vibhAdaunA madhye ttrvysmpnii'dhikaarii| yAyAdikarmayo dravyasAdhyatvAditi pUrva padAyitvA panityatvAttu naivaM syAt / nyAdisUNa dhanasambandhasya panityatvAt dravyasampattirahitasyAmadhikArI nevi siddhAntitama / anahona tirmaa| iti sUcAnareNa pravisamAdheyAGgavaikalyavato'pyadhikArI nAstIti darzitaJca / vadanantarantu utpattau nitya sNyogaat| pati sUdheza patisamAdheyAna vaika lyavatI janmAndhAdevAdhikAra iti siddhAntitam / yadakaraNAt pratyavAyaH zrUyate tatra sAGgakarmasamarthAsamarthayoradhikAra ityAha nityeti / baGgeSu yathAzaktinyAya iti / SaSThAdhyAyaTatIyapAdamirUpito nitye yathAzaktyaGgAnuSThAnanyAya ityarthaH / tadadhikaraNanirUpite nityakAGgAnAM yathAzaktyanuSThAne yuktimAha tAni hauti / thAvajjoveti / yAvajjIvamagrihI juhotItyAdizrutyetyarthaH / na ceti| yAvajauvAnuTheyakarmasu kAdAcitkaTravyAdyasamavadhAnasyAvazya sambhAvanIyatvAditi bhAvaH / pradhAnamAtre iti / tathAca sadadhikaraNe siddhAntasUtram api vApyekadeze syAt, pradhAne artha niI nirguNamAtramitaravat tadarthatvAditi / suuribhistnvrnkaaraadibhiH| parAkrAntatvAt parAkramaNa bahuvisTa tatvAt / For Private And Personal
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 184 nyaayprkaash:| tasiddha phalasvAmyabodhako vidhiradhikAravidhiriti / tadevaM nirUpitaM ctuii| bhedanirUpaNana vidheH prayojanavadarthaparyavasAnam / mantrANAJca prayogasamavetArthasmArakatayA arthvttvm| na tu taduccAraNamadRSTArtha dRSTe sambhavati adRSTasyAyyatvAt / na ca dRSTasya prakArAntareNApi sambhavAt mantrAnAnamana. thakam / manvaireva smartavyamiti niyama vidhyAyayaNAt / sAdhanayasya pakSaprAptau anyatarasya sAdhana syAprAptatAdazAyAM yo vidhiH sa niymvidhiH| adhikAravidhinirUpaNamupasaMharati tadevamiti / vidhimanvanAmadheyaniSedhArthavAdabhedena paJcavidhatvenoddiSTeSu vedamAgeSu vidhinirUpaNena teSAM dharma pratipAdakatvaM pradarzya uddeza kramaprApta mantrANAmapi arthavattva pradarzanena dharmapratipAdakatvaM nirUpayati mantrANAJceti / prayogati / prayogasamaveta: anuSThAnopayogI yaH artha statmArakatayA tadupasthApakatayetyarthaH / artha vaktvaM prayojanavattvam / mantralakSaNantu yatrAbhithuktAnAM mannatvena prasiddhiH sa mantra iti zAstradopikoktam / adRSTArthamadRSTamAtrArtham / lena baJcAraNaM dRSTAdRSTAyamiti sizati / ataevAgre niyamApUrvamvokAraH sana kvate / dRSTe dRSTaphale / adRSTasya aSTamAtrasya / prakArAntareNa idamevaM kuvityAdhupadeSTa vAkyA. dinaa| mantrAmAnaM mantroccAraNam / sArthakya mAha mantrairaiveti / evakAreNa prakArAntareNa dRSTaphalIpapattinirAkRtA / niymeti| tathAca niyamApUvArtha mantroccAraNamAvazyakaM mantra sthArtha smaraNAdRSTIbhayaphalakatvAditi bhaavH| ataeva vAci kati: "tatazvIpAyAntarAgya pramANa katvAnivartante niyamAdRSTa siddhiya / mantaireva smatvA kRtaM karma abhya dayakAri bhavatItya vadhAryate / " ityabhihitam / mantra reva mArtavyamityama niyamarUpatva pradarzanAya niyamavidhela kSaNamAha sAdhanadayasyeti / parasparanirapekSayeti zeSaH / pakSaprAptau ekatarasya sAdhanasyA zrayaNIyatvenIpasthitI / aprAptateti / rAgAbhAvAdAzrayaNIyatvenAnupasthitidamAyAmityarthaH / yo vidhiH pAya For Private And Personal
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzA 185 yathA:vidhiratyantamaprAptI niyamaH pAkSike sati / tatra cAnyatra ca prAptau parisaGkhyati gIyate // iti / asthaaymrthH| yasya yadarthatvaM pramANAntareNAprAptaM tasya tadarthavena khriighlnibaajhaa r'aann| anaaghlni| hnl lilaadi bighilsAmAnya dharma pattva mastyeveti sidhyati / pakSato'prAptasyAvazyakabhAvena prApakatvena prAptaprApakatvAt / ataeva midhamavidhirityapa vidhipadaM prayuktam / evaJca prayogasamavetArthammaraNa kriyAyAmupadeSTa vAkyasya mantrasya ca paramparanirapekSasAdhanalAt rAgavazAdapadeSTa vAkyarUpasAdhanasya prAzrayaNIyatayopasthitI pAyapIyatve nAnupasthita mantrasya prApako mantraireva matvA karma kartavyamiti vidhiH khAyogavyavacchedaka niyamavidhirevAdRSTArthoM bhavatIti siddham / niyamavidhastadrUpatve prAcInasaMvAdamAha yathAhuriti / vidhiratyantamiti / aprAptAvityatra pAkSike satItyata: satpadaM satyAmiti liGgAvipari. cAmemAnuSacanIyam / tena ghaprAptI satyAmityarthaH / atyanta miti tu satyAmityatra pasdhAtUpasthApyabhavanakriyAvizeSaNatvAt karma / prAptI atyantaM satyAmityarthaH / paprAptibhavanavizeSaNaM phala to'prApti vizeSaNameva / aprApti kriyAvizeSaNatve sAdhu: pAka: sAdha pAko sAdhavaH pAkA: ityAdivat karmatvAnupapattyA atyantyAyAmaprAmAviti sAmAnAdhikaraNyApaceH / ataeva vaiyAkaraNA: tadabhihito bhAvI Travyavat prakAzata davi nyAyana nissimr'mbh haanimr'tniijny bimghghn kaamim bimghngkiaabhAjitvaM manyante na punaH kriyAvizeSaNatvAt karmatvam / paprAdheratyantasattA vahidhimantareNa rAgAdivaH kaadaacitkpraadherpyscaa| niyamasthale tu rAgAbhAvAt tadAnImaprAptatve'pi kAlAntare vidhi vinApi rAmavabhAdaprAdhi va. viSThata iti nAtyantiko aprAptisatteti vaikhakSaNyam / pAkSike prabhAve iti shessH| tara savidhipratipAdye / anyatra tvidhiprtipaadytrtr| cakAra iyaM samuccayAvazyambhAvArtham / etatsarvaM sodAharaNaM jyAcaSTe asthAyamartha iti / yadarthatvaM yadupayogitvam / pramA. pAntareNa pratyavAdipramANAdhaunarAgAdinA, zAstrAntareNa ca / tadadhatvena tadupayogitvena / For Private And Personal
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| yo vidhiH so'pUrvavidhiH / yathA yajeta svargakAma ityAdiH / yAgasya hi svargArthatvaM na pramANAntaraNa jAyate, kimvanenaiva vidhineti bhvtyympuurvvidhiH|| pace prAptasya tu yo vidhiH sa niyamavidhiH / yathA briihiinvhnyaadityaadiH| anena hi vidhinA pravaghAtasya na vaituSthArthatvaM bodhyate, anvayavyatirekasiddhatvAt / kintu niymH| sa cAprAptAMzapUraNam, vaituSyasya hi naanopaaysaadhytvaat| yasyAM dazAyAmavaghAtaM parihatya upAyAntaraM grahItumArabhate tasyA dazAyAmavaghAtasyAprAptatvena savidhAnAlakamaprAptAMzapUraNamevAnana yo vidhi pratipAdakavAkyam / tathAca yAgAdevidhijJAnAt prAka pratyakSapramANega jJAnasambhave'pi tasya vargAdiphala katvena jJAna vidhi vinA na jAyata evetthannAprAptaprApakatvaM vidheriti bhAvaH / apuurvvidhiriti| apUrvasya prAk tadarthatvebhAnanubhUtasya vidhirityarthaH / udAharati yatheti / tatra lakSaNaM yojayati yAgasya hoti / niyama: pAkSike satIti vyAcaSTe pakSe iti| rAgAbhAvapakSe ityarthaH / vidhi: prApakavAkyam / niyamavidhyudAharaNamAha yatheti / avAnyAditi / pavapUrvako inti. baiMtuSyAnukUlAghAtavizeSArthaH / tatra niyamavidhilakSaNaM yojayati pane hauti / vaituSyArthatvaM tupApAkaraNa pryojnktvm| anvayeti / aSadhAtasa ve vaituSSaM tapratirake ca satuSatvaminyanvayaSyatirakAbhyAmavaghAtasya vaituthaM prati kAraNatAyA: pratyakSapramANasiddhatvAdityarthaH / niyamaH avaghAtasyAvazyakatvam / etadevAha sa ceti / prApteti / prAptAMzasya pacatImAmaya avaghAtasya pUraNamasambandhavyavacchedarUpamavazyamAcaraNam / shr' naamnir'aashyaalmaangshssghaassaal kaabii bli: ekhiir'dhAtasyAprAptatvasambhava ityata Aha vaituSyasya hoti| nAnopAyeti / avadhatimeva nakhadakhanAdinApi vaituSyasambhavena prsprnirpecmaanaakaarnnytvaadityrthH| pakazatimakhena teSAM kArapasAt kAryagatavaijAyAkArA na paravarajyabhicAra prati bodhyam / bhotmaayitm| pArabhave udyukta sacinanAma vidhAnakha rUpan / pArSa For Private And Personal
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir vidhinA kriyate / pataba niyamavidhAvaprAsAMvapUrayAmakI niyama eva vaacyaarthH| pale pramAtAdazAyAmavaghAtavidhAnamiti yAvat / na khapUrva vidhaavivaaytaamaayaagvidhaanmiti| . ubhayasa yugapavAtAvitaravyAttiparI vidhiH prisngkhyaavidhiH| prathA paJca paJcanAkhA bhacyA iti / idaM hi vAkyaM na kauzI vidhivAkyArtha ityavAha pratazceti / vidheniyamArthatvAdityarthaH / niyama eveti / avadhAtenaiva brohINAM vaituSyaM anayedityevaMrUpa ityarthaH / yadyapi niyamavidhI vidheyasyAvazyambhAva eva phalaM na punaritaranittiH, tathApi parasparanirapekSasAdhaneSye kamin sAdhane avazyAzrayaNoyatvena vihita sAdhanAntarasya vaiphalyAdeva niuttirarthasiDe tyavaghAtenaivetyavadhAtAnvita evakAra: prayojya: / ataeva mantrairaiveti praagukm| myakramAha pakSe iti / evaJca niyamasya svAyogavyavacchedasya vidhirmiyavidhipadArthaH / papUrvavidhito'sya vaikha kSaNyaM darzayati na viti / tatra cAnyatreti vyAcaSTe ubhayasyeti / sahAyapratipadastha taditarastha cetyrthH| sagapatprAptau yugapadupasthitiyogyatve / yogyalaJca panyataropasthitAvanyatarasyAbAdhitatvam / niyamasthale su ekasyAzrayaNe bhavyasya prayojanAbhAvena vAbhitamAna yugptpraaptiH| pari. sbaamii blmethsaamaaji nbinmbndbyjny cilaaniimaalndhmy'aa tatkAmasya tadrUpaprayojanasambhavAdabAdhitatvamiti iyorapi yugapatprAptisambhavaH / itaradhyAtipara: upadiSTasajAtIyava upadiSTetarasya smbndhvyvcchedaamoccritH| etena paJcapaJcanakhetarasthAnAderbhakSaNe'pi na pratyavAya iti sidhyati / ataeva bhakSyAn paJcanakhepAhuranuSTrAMzcaikatIdata iti manunA pazcanakheSviti nirdhAra ktm| evaJcAnAptAyAtadi. taranihateH prApakatayA asyA papi prAptaprApakatvarUpasAmAnyadharmavazvAt vidhitvamastham / gadeva darzayati parisayAvidhiriti / padAharati ytheti| paJca pazcasahAkA: / yadyapi zAvidha bhalyakaM godhAM khuddnkuumNshshaaNsthaa| bhannyAn pakSamakhevAharanuSTrAMcekasIdataH // iti manunA SayAM pakSanakhAnA bhanyatvamuktaM tathApi vAyika lyakapadayoI yorapi zanakIvAcakavAdISadamaDIkasya manunA ghaTsamyatvamabhiSisaM tadAnAdare tu paJcatvameva ghaTate / For Private And Personal
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 188 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir macavidhiparam, tasya rAgataH prAptatvAt / nApi niyamaparam paJcanakhApaJcanakhabhakSaNasya yugapatprApteH pakSe prAtyabhAvAt / zrata idamapaJcanakhabhacaNanivRttiparamiti bhavati parisaGkhyAvidhiH / sA ca parisaGkhyA dvividhA / zrautI lAkSaNikI ceti / tatra atra vAvapantItyana zrautI parisaGgayA / evakAreNa pavamAnAtiriktastotra vyAvRtterabhidhAnAt / wrea smRtyantare zazakaH zallako godhA khar3I kUntu paJcamaH / bhakSyAn paJcanakheSvAhurityAdinA paJcAnAmeva bhakSyatvamuktam / * bhacaNavidhiparaM zazakA dipacanakha paJcakabhakSayavidhAyakam / rAgata iti / rAgaprAptasyAprAptatvAbhAvena vidhAnAsambhavAditi bhAvaH / apUvavidhitvaM nirAkRtya niyamavidhitvamapi nirAkaroti nApIti / niyamaparaM paJcanakhapaJcakabhakSaNA vazyambhA va vidhAyakam " tathAtve bAdhakamAha pazcamakhApazcanakheti / paJcavidhapazJcanakha taditarapaJcanakhetyarthaH / yugapaprApteH yugapatprAptiyogyatvAt / pace prAptaprabhAvAt pAkSikaprAptaprabhAvAt / zazakAdipaJcamakhetarapaJcanakhabhakSaNaprAptau zazakAdipaJcanakhapaJcakabhacaNasyAvAdhitatve nAprApta prabhAvAditi yAvat / ata iti / raiser nApUrvavidhitvaM nApi niyamavidhitvaM sambhavati prata ityarthaH / prakArAntarAbhAvAditi bhAvaH / idaM pazca pazcanakhA bhacyA iti vAkyam / apaJcanakheti / zazakA dipaJcavidhapazcamakheta rapaJcanakhetyarthaH / parisaprAvidhiriti / pari yA nirdiSTetaranittervidhirityarthaH / anyayogavyavacchedako vidhiriti yAvat / pariyAM vibhajati sA ceti / haividhyaM darzayati zratIti / zabdAbhidheyetyarthaH / therefNako lakSaNayA bodhyA / zrautasudAharati taceti / tayoH zrItIlAcaNikyamadhye yarthaH / paca hyeveti / cAyaM vistaraH / asti kacit prakRtibhUtI yAgavizeSaH / tatra pavamAnAdisaMjJakanAnAstomalacaNAni sAmAni geyatvena vihitAni / tasyAM prakRtau somAkhyamantrANaM yAvatyaH saprA nirdiSTAstavikatibhUtakratuSu kacidadhikamantrasaGkhyA vicitA / kutracita prAkRtamantrasaGghaprAto nyUnasaGkhyA vihitA / ekaviMzenAtirAtreNa prajAkAmaM yAjayet / trivenojaskAmam | ekaviMzena pratiSThAkAmam / dAciMzAH pavamAnA abhiSecanIyasyetyAdi zrutibhiH / pavamAnAdayaH zrImAkhya sAmavizeSAH / taduktaM bhASye dazamAdhyAyapazcamapAda- For Private And Personal
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 184 - daza sAmasahasrANi zatAni ca caturdaza / sAGgAni sarahasyAni yAni gAyanti sAmagAH / pazautizatamAgneyaM pavamAnaM catuHzatam / aindra sthAt saptaviMzAni yAni gAyanti sAmagA: / iti / tatra yeSu vikRtikatuSu prAkRtamantra saGkhyAto'dhikA stomamantra saGghayA vihitA te vikRTvasomakAH / yeSu kratuSu punarcanA stomamantra saGkhyA vihitA te avivRddhastomakA ucyante / neSu sarveSu prAkRtAnAM sAmrAM nivRttina veti saMzaye upadezenAnirdezabAdhasya nyAyyatayA vikRtau sayAvizeSopadezena prAkRtasAmnAM vAdha eveti pUrvapace dazamAdhyAyacaturtha pAda siddhAntaH / vivastImakeSu prAkkata sAmAM na nivRttiH / tathAhi prakRtI yAvanno mantrA geyatvena vihitAstAvato mantrAn vidvaddhatImaka vikRtI prApayya yAvatA gautenAdhika saGkhyA pUryate tAvadapyadhikaM geyaM syAditi nAdhikasavaprAvidhAnavaiyartham / vikRtI hi sayAvizeSa eva vihito na punamantra vizeSopadezaH kRtH| evaccha valata samAvizeSopadezena prAkRtasaGkhayAvizeSa eva bAdhyatAm / mantra vizeSopadezAbhAvena kathaM prAkRtamantrA bAdhyante / tadabAdhenApi caritArthatvAt / avizvastImakeSu tu vivatikratuSu prAkRtastImAnA madhye kAsAzciyAM bAdha eva / tathAhi tatra prAkRtAnAM sarveSAM sAmrAmAgamane teSu vikRtikratuSu nyUnasaGkhyAvidhAnavaiyarthaM khAt / ato yAvatA nivRttena vaikRtasaGkhyA sampadyate tAvadeva prAkRtaM mantrajAtaM bAdhitavyam / panyaprAkRtameva syAt / tathAca dazamAdhyAya caturthapAde siddhAnta sUtram - stomavidyADau tvadhikaM syAdavivRddhau dravyavikAra: syAditarasyAzrutitvAditi / somaviDhado vikRstomke| saGkhyApUraNAya adhikaM geyaM syAt / avivRddhau praviza somke| dravyavikAra: keSAzcinmantrANAM parityAgateSAM zrutyabhAvAdityarthaH / tadetat vihasImake prakRtisambandhinau ca upAdAya vikRtivihitasaGkhyApUraNAya gAmAntaropAdAnamAvApaH / avivastImake prAptAnAM prakRtisambandhinaunAmacA madhye vikAvyupadiSTanyUnasayAnurodhena tAvatsaGkhyakA Rca upAdAya itarAsAmacA parityAga uhApa ucyate / evaJca vaikRtasaGkhyApUraNAya gAnAntaranivezanarUpa pAvApaH kiM yasmin kamiAMcita sImazabdAbhidheyastove kartavya utpta pavamAnAkhyastoca eva / tathA prAptAnAM prAvatInAmacA madhye vaivasanyanasaGkhyAnurodhama kAmAzcicA parityAgarUpa uhApo'pi kiM yasmAtkammAJcita For Private And Personal
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 18. vyaaymkaabH| paJca paJcanakhA bhayA ityatra tu laassikii| itaranihattivAcakasya padasyAbhAvAt / ataevaiSA tridossgrstaa| doSaayaJca zrutahAnirazrutakalpanA prAptabAdhaceti / stocAt kartavya uta pavamAnAkhyastotrAdeveti saMzaye avizeSAdaniyama iti pUrvapace prAne pavamAma eveti siddhAntaH / tathAca dazamAdhyAya caturthapAda pUrvAdhikaraNAt parameka siddhAntasUtram pavamAna eva sthAtA tasminbAvApohApadarzanAditi / sthAtAmAvApohApAviti zeSaH / darzanAditi / tathAca zrutiH / cauNi ha vai yajJasyodarASi gAyatrI hahatyanuSTup c| patra ye vAvapanti ataevoha pantauti / papa gAyatyAdizabdena sattacchandakA Rca ucyante / tAzca pavamAnastotrAntargatAH / udarANi pradhAmasthAnAni / patra pvmaane| ataeva pavamAnAdeva / sathAca yatrAvApena vaika tasayA pUraNIyA syAt taka pakamAna eva prakatiprAptagAyatyAdi. chandaskAnAM distrirabhyAsena vaikRtasaGkhyApUraNaM kAryam / na tu stotrAntare tathAvidhAbhyAsaH kartavyo nApi pavamAne mantrAntarasanivezanarUpa paavaapH| evaM yoddhApana vaivata sadhyA rakSIyA syAt tatrApi pavamAnastotrAdeva gAyasyAdicchandasvAnAM kAsAzidhA parityAgaH kAvyo na tu stotrAntarAditi bhAvaH / evaJca pavamAnastotra stotrAntare ca pAvApohApasambandhaprAptI patra yeveti pataevetyevazabdAbhyAM stotrAntare AvApohApasambandhI vyAvartate iti zAbdI parisIprati sidhyati / sAkSaNikauM parisayAmAha paJceti / lAcapi kauti| tathAca pavanakha padaM zazakAdipaJcaketarapaJcamakhalAkSaNikam / bhakSadhAtuca bhkssnnnihttilaacpikH| tatasa mazakAdipaJcaketarapaJcanakhA abhakSyA iti prasauteH zazakAdipaJcaketarapazanakhabhakSaNaniti yaa shiighni bhraabndhiii er'iaa / munshidlbdyaadhiishr' uH dli| mathAca tabAcakapadaviraha'pi tadarthapratItilakSaNAdhInaiveti bhAvaH / lAkSaNikyA eva sadoSatvamityAha ateveti| yato sAkSaSikaparisayAyAmandhArthanayA zrayamANasya padasya mukhyArtha parityAgenAnyArthakalpanamataevetyarthaH / eSA khAkSaNiko prisdhyaa| vidoSagrastati / etena zrautaparisadhyAyAM dopavayaM mAtoti darzitam / muthaarthprivaanaanyaarthklpnyorbhaavaat| gamAghamAvasya / zabdazatrimahinA jamitatvena For Private And Personal
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 181 zrutasya pacagakhabhacavastra hAnAt pazrutApazcanakhabhakSaNanivRttikalpanAt prAptasya cApazJcanakhabhakSaNasya bAdhAditi / doSatraye doSadayaM zabdaniSThaM prAptabAdhastu doSo'rtha - niSTha iti dik / tatsiddhaM mantraireva smarttavyamiti niyamavidhyAzrayaNAt na mantrAnnAnamanarthakamiti / atazca yukta mantrANAM prayogasamavetArthasmArakatayA arthavattvam / tatra ye manvA yatra paThitAsteSAM tatra yadyartha prakAzanaM prayojanaM sambhavati tadA tatraiva viniyogaH / yeSAntu na sambhavati teSAM yatra sambhavati tatrotkarSaH / yathA pUSAnumantraNa mantrANAmityuktam / For Private And Personal doSapadavAcyatvAbhAvAt / anyathA naulaM ghaTamAnayetyaca bholapadena ghaTAntaravyAvazekhacApi ghaTAntarAnayanabAdhasya doSatvApateH / etori fagulfa doSatrayazceti / zruteti / zrutasya zabdapratipanArthasva hAni: parityAga ityarthaH / aNuteti / cazrutasya mandAmatItArthasya kalpanA aGgIkAra ityarthaH / prAvi / prAptasya pramANavizeSeNa karttavyatayA pratItasya bAdhI vyavahAravyAvarttamamityarthaH / vAyaNikaparisatprAyAM doSaSayaM yojayati zrutasyeti / paJcamakhabhacaNasya paJcapaJcanakhaakSayasya / hAnAt parityAgAt / papazcanakheti / zazakAdipaJcakesarapazJcanakhetyarthaH / teSAM doSANAM zabdagaMtatvamagatatvaM vivezvayati zrasmiMzceti / doSadayaM zrutAnyazrutakalpane / siddhamiti / mambAmbAnamanarthakaM neti siddhamityanvayaH / atazceti / mantradArA arthasmaraNa niyamAdityarthaH / mAyAM kutra prayogasamayetArthaprakAzanarUpArthavatvena viniyoga ityacAha tatheti / teSu mamadhye | yatra yatprakaraNe / tatprakaraNapaThitAnAmapi mantrAyAM tathArthaprakA zanAkhyaprayojanAbhAve kucAnvaya ityacAha yeSAnviti / yatra vikRtau / sambhavatIti / prakAzanarUpaprayojanamiti zeSaH / tatrotkarSastacaiva vikRtau sambandhaH / udAharati 'yatheti / pUSeti / pUSAnumantraNamantrA darzapaurNamAsaprakaraNapaThitAH kintu mantrANAM pUSapadabraTitatvAt darzapaurNamAsayIca pUrvadaivatatvAbhAvAt tatrAsamavetArthatvena taddkitau pUSayA
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 182 nyAyaprakArA: yeSAM kvApi na sambhavati taduccAraNasya bagatyA adRSTArthakham / savvathApi tu teSAM nAnarthakyamiti / nAmadheyAnAM vidheyArthaparicchedakatayArthavattvam / tathApi udbhidA yajeta pazukAma iti / atra hi unicchabdI yaagnaamdheym| tena ca vidheyArtha paricchedaH kriyte| anena hi vAkyena aprAptatvAt phalohezana yAgo vidhIyate / yAgasAmAnyasyAvidheyatvAt yAgavizeSa eva vidhiiyte| tatra ko'sau yAgavizeSa ityapekSAyAntu udbhicchabdAt udbhidrUpo yAga iti evotkarSa ityarthaH / ityuktamiti / viniyogavidhinirUpaNaprakaraNe lijApramANanirUpAya. sare iti zeSaH / arthaprakAzanAkhyaprayojanAsambhave tvAha yeSAmiti / phar3AdimantrANAmityarthaH / padRSTArthatvam adRSTamAcArthatvam / na tvarthaprakAzanATyadRSTArthatvamiti bhAvaH / tathAcInAm-- yasya dRSTaM na labhyeta tasyAdRSTaprakalpanamiti / / sarvaghA dRSTArthatve bhadRSTArthatve vA / teSAM nikhilamantrANAm / nAnarthakyaM na niSpayojanavam / kramaprAptaM nAmadheyAyavedabhAgaM sArthakyapratipAdanapura:saraM nirUpayati nAmadheyAnAmiti / vidheyeti / vidheyasya arthasya pariccheda kasayA itarebhyo vyavacchedakatayetyarthaH / arthava sArthakyam / tadeva darzayati tathAhauti / tena uzikA bdarUpamAmadheyena / vidheyAti / vidheyasya parthasya yAgasya paricchedo vidheyasya tanAmakatva pratipAdanamukhema yAmAntarAva kaida ityarthaH / patra hetumAha anena hoti| hi yasmAt / yAgI vidhIyate yajeteti vidhinA / gamu yajeteti sAmAnya zrutthA kiM yAgasAmAnya vidhIyate yAgavizeSo vaityavAha yaagsaamaanykheti| avidheyatvAt vidhaiyatvAsambhavAt / nyUnAdhika vittavyayAyAsasAdhyAmA sanSA yAgAnAM pazuphalajanakatvAGgIkAra sambhavati laghUpAye gurUpAyeSvananuSThAnalakSaNApAmAsthApanetatra tatra phalAntarazravaNAcca pazuphaloddezena yAgamAvasa vidhAtumazakyatvAditi bhAvaH / anidUpa uni nAmakaH / For Private And Personal
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaayaaH| zAyate / udbhidA yAgeti sAmAnAdhikaraNyena nAmadheyAndhayAt / tasya ca yajinA sAmAnAdhikaraNye na niilotplaadishbdvt| batra hi utpalazabdasvArthAdutpalAdanyo vAyo'rtho'sti niilgunnH| lakSaNayA tu bolazabdasya dravyaparatvena saamaanaadhikrnnym| unicchabdasa tu bajyavagatayAgavizeSAvAnyo vAyo'rtho'sti, vishessvaacitvaattsy| atavArthAntaravAcitvAbhAvena nAmadheyasya nIlotpalazabdavatra sAmAnAdhikaraNyam / kintarhi vaizvadevyAmikSetyacAmikSAvat / manacchindAt kulamabaramakatvalAma iti jijJAsAyAM hetumAha uzidA yAgeneti / sAmAnAdhikaraNyena uhiyAgapadorekavibhaktikatvena / mAmadhayAnvayAt nAmadheyatayA. bayAna / bAma: sAmAnAdhikaraNyenAnvayasya airAvatena gajeba yAtItyAdau vyutpattisiddhatvAditi bhaavH| banu naulovyasamityAdI sAmAnAdhikaraNye'pi nAmadheyApratIteratrApi nAmadheyatvaM ma panIyatAmityata pAda tasya ceti / sAmAnAdhikaraNye vailakSaNyaM darzayati tathAhIti / utpti| utpalazabdasyArthI yadutpalaM tamAdanyo naula zabdasya vAcyo'rtho'stItyanvayaH / kI'sau bAthI'rtha ityavAha bIlaguNa iti / naulazabdasya naukha guNa eva zatattvAditi bhAvaH / tAI kathaM dravyavizeSavAcakazabdenAsya sAmAnAdhikaraNyaM sambhavatItyata pAra saca. payA viti / tathAca yatra vizeSaNasya taditara bAcitvamapi sambhavati tatra sAmAnAdhikaraNyaM na nAmadheyapratipAdakam / ataeva pAca ko devadatta ityAdAvapi na maamdheytvaaptiH| tacApi vizeSaNasya devadattetaravAcakavasthApi sattvAditi bhaavH| udityatra tahalakSaNyaM darzayati ulicchabdasya viti| yajyavagateti / yajadhAtUpasthitetyarthaH / / pata iti / vishessvaacitvaadityrthH| arthAntareti / sAmAnyayAcitvAbhAvenetyarthaH / nAmadheyasya udidAdizabdasya / unicchabdasya sAmAnAdhikaraNye dRSTAntamAha kintahA~ti / ki kimivetyrthH| zrAmikSAvat zrAmikSAzabdasya sAmAnAdhikaraNyamiva / somAdarza 25 For Private And Personal
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 164 nyaayprkaashH| vaikhadevozabdasya hi devatAtahitAntatvAttatisya ca sAsya daivateti sarvanAmArthe smaraNAt sarvanAmnAJcopasthitavizeSavAcitvena vizeSaparatvam / tatra ko'sau vaizvadevIzabdopAtto vizeSa ityapekSAyAmAmikSApadasAnidhyAdAmikSArUpo vizeSa ityavagamyate / yathAhu: AmikSAM devatAyuktAM vadatye vaiSa taddhitaH / AmikSApadasAnnidhyAttasyaiva viSayArpaNam // iti / tathA---zrutyai vopapadasyArthaH sarvanAmnA pratIyate / tadarthastaddhitenaivaM trayANAmekavAkyatA // iti / pratipAdayati vaizvadevoti / devatAtaddhitati / devatArthataddhitetyarthaH / sarvanAmArthe iti / pakhetaudaMzabdasya sarvanAmatvAditi bhAvaH / smaraNAt pANinidhAraNAt / upasthitavizeSeti / yuddhistha vizeSetyarthaH / yadyapi sarvanAmno buddhisthavAcakatvaM tathApi idaM zabdasya sagnihitabuddhisthavAcakasayA vizeSe yuktm| AmikSApadasAnnidhyAditi / tathAca pAmicAyA eva sannihisabuddhisthatvAditi bhAvaH / uktAyeM vArsika kAroktaM pramANa yati yathAhuriti / zrAmikSAmiti / eSa vizvadevapado taraM yUyamANastaddhitaH sAsya devateti sUtravihitANapratyayaH zrAmikSAM devatAyuktAM vizvadevadevatA kA vadati bodhayati / nanu vizvadevapadItarayamANataddhitapratyayena vizvadevadevatAkA tvameva pratipAdyate ma lAmikSAyAstathAsvam / tatkathaM taddhita zrAmikSAM devatAyuktAM vadatItyucyata ityata bhAi bhAmicApadeti / zrAmikSA. padasya sAnnidhyAt sannihitatvAt tasyaiva AmikSApadasyaiva viSayArpaNaM viSaya samarpakatvam / khArthasya zrAmikSArUpasya vizvadevadevatAkatvapratipattiviSayatAbodha katvamiti yAvat / vArtikakArabhRtaM kArikAnsaramapi pramANayati sadheti / zrutyaivaiti / sarvanAmA asyetIdampadana zusyaiva SaSThIvibhanyava upapadasya sambandhipadasya prAmikSApadasyeti yAvat, artha: pratIyate / asye tI dampadaina sannihitAmikSAyA: sambandhitayopasthApanAditi bhAvaH / nanu vaizvadevopade idampada rUpasarvanAmapadasya SaSThIvibhakte zAzrayaNAt kathaM tadartha tvena zrAmikSApopapadAryaH pratyetavya ityata Aha tadartha iti / tayoridampadaSaSThIvibhatyo rathasta ddhitena For Private And Personal
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| tasmAdayathA vaizvadevIzabdopAttavizeSasamaryakatvenAmikSApadasya vaikhadevozabdena sAmAnAdhikaraNyam evaM sAmAnyasyAvidheyatvAyajyavagatavizeSasamarpakatvena nAmadheyasya. yajinA sAmAnAdhikaraNyam / tamidaM nAmadheyAnA vidhayArthaparicchedakatayAghavattvam / yayAhuH / tadadhInatvAdyAgavizeSasiddheriti / nAmadheyatvaJca nimittctussttyaat| matvardhalakSaNAbhayAt, vAkyabhedabhayAt, tatprakhyazAstrAt, tdypdeshaaceti| tatrodbhidA yajata pazukAma ityatra unicchabdasya yAganAmadheyatvaM matvarthalakSaNAbhayAt / tathAhi udbhicchabdasva guNasamarpakatve pralIyate / evam ukta kAraNa trayANAM. vizvadevapadataddhitIpasthApyasava nAmapadaSayakavacanAnAm ekavAkyatA militArthabodhakatetyarthaH / atra sarva nAnA AmikSApadArthaH pratIyata ityu tyA vaizvadevI padasthAnanyaparatvaM kitvAmikSAparatvameva / zrAmikSApadantu tatpari-- cAya kamiti sidhyati / dRSTAnta dArzantikayo: sAdRzyaM vizadayati smmaaditi| sAmAnyasya yAgasAmAnyasya / yajauti / yajadhAtUpasthitayAgavizeSabodhakatve netyrthH| upasaMharati tatsimiti / nAmadheyasya vidheyArthaparicchedakatve vAttikakArasammatimAha yadA huriti / nanu nAmadheyArthoM na vidhIyata iti pUrvapace vArtikakAre ruktam / tadadhInatvAditi / yAgavizeSasiddhAMgavizeSajJAnasya mAmadheyAdhaunatvAdityarthaH / tathAca yajeteti vidhinA yAgasAmAnyasya vidhAtumazakyatayA yAgavizeSavidhAnameva nizcayam / sa ca niSayo nAmadheya mantareNa na sambhavatIti sasya vidheyArtha paricchedakatva miti bhAvaH / / nanu somaina yajetetyAdInAmapi nAmadheyatvamasvityatasatkalpanAnimittamupadarzayati nAmadheyatvaJceti / nimitacatuSTayAditi / tathAca vakSyamANamimitta catuSTayAnyatamanimittasadbhAva eva sAmAnAdhikaraNyenAnvaya kalpanayA nAmadheyatvamaGgIkArya nAnya dheti bhAvaH / nimitta catuSTayamAha matvarthetyAdi / udAharaNa mAha tatreti / teSu nimitteSu madhye / matvartha lakSaNAM vizadati tthaahauti| guNasamarpakatve gunnmaavvidhaayktvaamiikaar| guNavidhAnaM brIhibhiryajetenyatra bauhirUpA gae va t uchidruupgunnvidhaanm| prayukta ve hetumAha For Private And Personal
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 186 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yAgAnuvAdena tAvatra guNavidhAnaM yujyate, phalapadAnarthakyA patteH / na cAnena vAkyena phalaM prati yAgavidhAnaM tasmiM guNavidhAna yujyate, vAkyabhedApatteH / nApi guNaphalavidhAnaM sambhavati, parapadArthavidhAnena viprakarSArthavidhAnApatteH / dhAtvarthasya svarUpeNAvidhAnAt taduddezena vA anyasya kasyacidavidhAnADAtoratyantamArAyApattezca yajyAnarthakyApattezca / phalapadetiH / pazurUpaphalabodhaka pahetyarthaH / tathAca phalazravaNAt tatsAdhanayAgasyaiva vidhAtuH sucitatvamiti bhAva: / 1 nanu phaloddezena vidheyobhUteH yAge uGgidrUpaguNavidhAnama svityetadvisakaroti na ceti / yujyata ityanenAnvitam / tasmin yAge / guNavidhAnam udguiNavidhAnam / ayuktatve hetumAha vAkyeti / vidheyabhedena yAgena pazuM bhAvayet yAgaJcokidA bhAvayeditivAkA maidApatterityarthaH / nanu dadhendriyakAmasyetyAdAviva guNaphalavidhAnama svityapi nirAkarIti nApIti / parapadArtheti / uhnidA yajeta pazukAma ityaca vidhIyamAne hniduupgunne| sattaravartti pazupadArthasya phalatvena vidhAnenetyarthaH / viprakarSeti / madhyapatitenAvidheyena jAgena vyavadhAnAt guNaphalayora sannihitatvApattirityarthaH / datendriyakAmasya nuhayAdityatrA tu guNaphalayoH saniSTatayA na viprakarSArthavidhAnadoSa iti bhAvaH / svarUpeNa yAgatvena / tathAca cAzrayatvena pratipAdane'pi nAtyantapArA vyAghAtaH iti bhAvaH / nanu dadhA nuhoti damA homaM bhAvayektyiAdAvavyavahitasyApi yAgasya uddezyatayA yathA nAtyantapArArthyamaGgIkriyate tathAcApItyata Aha taduddezena veti / anyasya uhnihninnasyaH / avidhAnAditi / tathAca dhAtvarthoddezena, guNavidhAne dhAtvarthasya bhAvyatvena vAntapArzvamiti bhAvaH / pArAyaM liGathe bhAvanAyAM karaNatvenAnanvayaH / kara pAye - nAnvayasyaiva svAtantyAt / tathAcoktam vidheye cAnuvAdaH cA yAgaH karaNamiSyateH / tatsamIpe tRtIyAntaddAcitvaM na muJcati // iti / dA homaM bhAvayedityAdau tu iti karaNanirdezena karaNAkAGkSAvirahAt karaNatvenAnvaya For Private And Personal
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir na hi tadanena karaNaM samarpyate, guNasya karaNatvenAnvayAt / nApi phalam, pazorbhAvyatvenAnvayAt / atha guNaphalasambandhavidhAne yAgasyAzrayatvenAnvaya iti cetra yajetetyatra zrAzrayatvavAcakapadAbhAvAt / phalAya vidhIyamAno guNo yatra kArakatAmApadyate sa zrAzrayaH tattvaJcAzrayatvam / karaNatvaJca niSkRSTA zaktiriti lAghavam / 187 malabhamAnasya homasa pArAyeM'pi nAtyantapArArthyam / karmmatayApi bhAvanAyAM sAcAdabvayAt / prakRte tu dadhendriya kAmasyetyAdAviva yAgAzritena uhnidaH karaNatvena parza bhAvayedityartha payryavasAne dhAtvarthasya yAgasya bhAvanAyAM sAcAdanvayo na sambhavati / kintu bhAvabAnvita karaNatvA zrayatvenetyantapArAyamiti bhAvaH / yajyAnako ti / yajadhAtuprayogAnakyApaterityarthaH yajyAnarthakyaM vyaJjayati nahIti / anena yajadhAtunA / samarpyate pratipAdyate / karaNAkAGkSA na nivartyata iti bhAvaH / guNasyeti / tRtIyAntatayopasthitatvAditi bhAvaH / phakhamiti / samarpyata ityanvayaH / tathAca bhAvyAkAGkSApi yajinA na vivayate / pazumiti dvitIyAntatayopasthitasya pazorbhAvyatvaprAptariti bhAvaH / For Private And Personal manu dadhendriya kAmasyetyAdiguNaphalavidhau yathA yAmasyAzrayatvenAnvayaH siddhAntitastathA prakRte'pyAzrayatvenAnvayo'stu tenApyAnarthakya parihAraH syAdityAzaGkate atheti / nirAkaroti meti / zrAzrayatvavAcaketi / tathAca tahAcakapadAbhAvAt kathaM tadupasthitiriti bhAvaH / anUdbhidA yajeta pazukAma ityatra uDidA yAgena pazuM bhAvayediti nAmadheyatvasiddhAnte'phi karaNatvavAcakapadavirahAt kathaM karaNatvenopasthitiraGgIkriyate / avocyate lacaNayA kAraNatvaM labhyata iti / tarhi zrAzrayatvamapi lakSaNayA labhyatAmityAzaGkate atheti / Azrayatva karaNatvalakSaNayogauravalAghavaM pradarzayiSyan zrAzrayatvaM nirvvakti phalAyeti / phalAya indriyAdiphalAya / guNI dadhyAdiH / yatra homAdau / kArakatAM karaNatAm / matvamAzrayatvamiti / tathAca phalajanakatvena vidhIyamAna guNavizeSasya karaNabhAvApattisthAnatvamAzrayatvamiti tattvena lakSaNAyAM lakSyatAvacchedakamauravamiti bhAvaH / karaNatvena sucaNAyAM tato lAghavamupadarzayati karaNatvaJceti / niSkRza zaktiriti / niSkRSTa +
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 188 nyaayprkaashH| kiJca guNaphalasambandhavidhAne karaNIbhUto guNastaniSThaM karaNatvaM vA phaloddezena vidheyam, tatrAdye pakSe karaNatvasya guNopasarjanalena pratItilakSaNayaiva vaacyaa| tasya tIyArthatayA pratyayArthatvAt prAdhAnyenopasthitaH / yadApi guNaniSThaM karaNavaM phaloddezena vidheyaM tadApi phalabhAvanAyAM karaNatvenAnvayayogyaguNaniSThakaraNa vopasthitilakSaNayaiva kaarkmityrthH| tathAca sAdhaka tamaM karaNamiti sUce gA karaNasya sAdhakatamakArakata yA nirUpitatvAt lakSyatAvaccheda ka lAghava miti bhAvaH / nanu tathApi karaNavamaniyataM vivakSAta: kArakANi bhavantIti nyAya na karaNasva sthApi prayoknuricchAdhInatvAt / tathAcAhu: kriyAyA: pariniSpattiya grApArAdanantaram / vivakSyate yadA tatra karamA tvaM tadA smatam // vastu tastadamiddezyaM nahi kamnu vyavasthitam / sthAlyA pacyata ityeSA vivakSA dRzyate yata: // iti / tasmAt karaNatvamapyaniSkaSTamave tyatI doSAntaramAha kiJceti / guNa ityatra vidheya iti linggvytyyenaanussnggaaH| taniSThaM guNaniSTham / tathAca yAmAthitena unidA pazuM bhAvaye.. dityaca kiM pazuphaloddezana karaNIbhUto dbhidrUpI guNI vidhIyate kiMvA tatphaloddezama saguNasyaH karaNa tvaM vidhIyate itya nayIH pakSayoH katara: pakSA'bhimata iti tAtparyayam / tatra krameNa dUSaNamAha tavAdya iti / guNopasarjanatvena guNena sahApradhAgabhAvenA. nvittvprkaarnn| tasya karaNatvasya / prAdhAnye neti| tathAca guNe tvanyAyya kampaneti nyAyena pradhAnobhUtapadArthasya lakSaNa yA apradhAnabhAvenIpasthitina nyAyyeti bhAvaH / hitIyapakSe'pi dUSaNamAha yadApauti / tatrApi lakSaNaiva dUSaNamityAha sadApIti / karaNatveneti / tIyAzrutyA ubhidA karaNena pazu bhAvayediti karaNabhAvenaiva udbhido'nvayathogyateti bhaavH| guNaphala sambandha vidhAne tu nojhida: karaNabhAvenAnvayaH / yaja.. dhAtvartha syaannvyaaptteH| kintu uhiniSTha karaNatvasya karaNabhAvenAnvayaH / yAgAzvitana saddhiniSTha karaNatvena pazuM bhAvaye diye vmrthsyaanggiikaaraavshyktvaat| karaNatva sya kara Natvantu hatIyAthutyazakyamiti lAkSaNika meva, satIyayA kara Natvasyaiva pratipAdanAditi bhAvaH / For Private And Personal
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH | SaGgaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir vAcyA tRtIyAbhihitasya karaNakArakasya kriyAnvayayogyasya karaNatvenaivAnvayayogyatvAt / karaNazabdenAbhihitaM hi karaNakArakaM tattvenAnvayayogyaM na tRtIyAbhihitam / karaNazabdAdiva antarastRtIyotpattiprasaGgAt / atazca karaNatvenAnvaya yogya guNa niSTha karaNatvopasthitilakSaNa* yaiva vAcyA / lakSaNyA copasthita karaNatvasya karaNIbhUtasya vA guNasya phalabhAvanAyAM yatkaraNatvaM tadapi lakSaNyaiva vAcyam / zrUyamANTatIyayA guNamAtrasya yAgaM prati karaNatvAbhidhAnAt / 188 etamevAbhiprAyaM vyaJjayan lAcaNikatvaM vizadayati tRtIyAbhihitasyeti / tRtIyayA karaNakArakatvamevAbhidhIyate tasyaiva kriyAnvayayogyatvaM na tu tasya karaNakArakasya karaNatvaprakAreNAnvayayogyatA / bhavammate tRtIyAbhihitakaraNatvasya karaNatvAGgIkArAditi bhAvaH / nanu yadi yAgAzritenIhniniSTha karaNatvena pazuM bhAvayedityeva vAkyaM prayujyeta tadA karaNaveneti tRtIyayA karaNatvapratIterAvazyakatayA karaNatvasya karaNatAprakAreNAnvayavI ravazyambhAvino / tatkathaM karaNatvasya karaNatvopasthitirlacaNaye vetyucyata ityata Aha karaNazabdAbhihitamiti / karaNeti prAtipadikAbhihitamityarthaH / karanA kArakaM karaNatvam / tattvana karaNatvena / anvavayogyamiti / karaNabodhakaprAtipadikottaravarttinyA tRtIyayA 'karaNatvapratIteH karaNatvasya karaNatApratipattiH sughaTaiveti bhAvaH / prakRte tu tanna sambhavatItyAha neti / tRtIyAbhihitamiti / karaNakAraka mityanutathAca tRtIyayA yatkaraNatvaM pratyAyyate tasya punaH karaNatvaM kathaM pratIyeta, tatpratyAyakatRtIyAntarAzravaNAditi bhAvaH / yadi tu tathAGgIkriyate tadA tRtoyottaraM TatauyAntarotpattiprasaGga ityAha karaNazabdAdiveti / ata iti / karaNatva karatAyA pratIterityarthaH / lakSaNAntaramapi tadubhayapakSayorApatatItyAha lakSaNayA ceti / uhnityadIttaraM zrUyamANAyASTatoyAyAH karaNa karaNatAbodhakatA rUpalacaNayA, pradhAnaubhUtArtha bodhikAyAstasyA guNIbhUta: ghaMtrISakatArUpalacaNyA cetyarthaH / karaNatvasya, karaNatAyAH karaNatvasya / guNamAtrasyeti 1 kArakavibhaktaH svaprakkRtibhUta padavAcyasya tatkArakatAbodhakatvaniyamena uhnit For Private And Personal
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| ataeva tanvaratve caturthe, karaNIbhUtagodohAdeH pazvarthatvaM samabhivyAhArAdityuktam / atazca guNaphalasambandhavidhAne dhAto. rabantapArAyAdibahudoSavattvAdudbhicchabdasya guNasamarpakatve guNaviziSTakammavidhAnameva svIkAryam / tathA sati hi yajinA laghubhUtaM karaNakhamAtra lakSyate / unicchabdena ca prakRtyaM zena matvarthamA lakSyamiti guNaphalasambandhapadottara zrUyamANathA tauyayA ujhiTUpaguNasyaiva karaNa tvamabhidhIyate, na tUjhiguNaniSTha ka raNa sAyA: karaNa tvam / nApi karaNIbhUtasvIviguNasya kara NatvamabhidhIyate / sathAtvaM tato. yAyA asatkaraNalAbIdha katApate: / karaNIbhUtatva vizeSaNasyApi kRtIyAlabdhatvAt / evaJca karaNa na karaNatA pratyAyakatvAGgIkAraH, karaNIbhUtasyodabhidaH karaNamADaukArI vA javaNAmantareNa na sambhavatIti bhAvaH / ataeveti / vibhavyartha balena guNasya phalArtha tyAgI kAre lakSApate revetyarthaH / karaNIbhUtanIdIheti / godI henApaH praNayet pshukaamsyetyaadaavityrthH| samabhivyAhArAta sahocAraNAt / na tu vibhaktibalAditi bhAvaH / atazceti / etasmAt prabandhAdityarthaH / yahA pata iti bahudoSavasyAditi sAmAnAdhikaraNyam / etasmAihudoSavavAdityarthaH / guNasamarpa ka tve guNavidhitvAGgIkAra / guNaviziSTeti / ubhiSiziSTayAgavidhAnamityarthaH / eva kAraNa yAgAnuvAdanIbhiguNa vidhAnaM, phalajanakatvena yAgaM vidhAya tatra tatrImipavidhAnaM, phalajanakatvena yAgAzritodabhinniSTha karavA tvavidhAnaJca yatprADirAkRtaM tadeva bAritam / pAye phalapadAnarthakyAt, dvitIya vAkyabhedAt, anye ca dhAtIra tyantapArA. oNdibahudoSavattvAJca / tathAca pUrvokna prakAra vitayAsambhavAt guNavidhitvakalpanA matvarthaghn n r'shi maa| navApi pace lakSa yAvazya kaskhAdetatyakSAGgIkAra kA vinigamanatyatI lAghavameva vinigamakaM mada yati tathA sati hauti / nanu guNaphalasambandhavidhAnapakSe'pi yAgasthAzyatvaM lakSya mati ko vizeSa ityata ukta laghubhUtamiti / pAzrayatvApekSayA kara Natvasya laghutAyA: prAk pradarzitatvAditi bhAvaH / nandarbhikatA yAyena pazuM bhAvayedityoM na sambhavati yajeteti yajyavagatayAgasya karaNatvApratI te rityata pAha karaNamA lakSyata iti / mAtra. pardina yathA guNaphalasambandhavidhAnapace udRbhitpadosaravartiyAM vatIyAyAM lakSaNAiyaM tathA For Private And Personal
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzaH / 201 tayAnvayasama vidhAnAlAghavaM bhavati / dhAtoratyantapArAyAdikantu na bhavatyeva / dhAtvarthasyaiva phaloddezana vidhAnAt / atazconicchabdasya guNasamarpakatvena matvartha lakSayitvA guNaviziSTakamma vidhAnaM svIkAryam / udbhihatA yAgena pazaM bhaavyediti| kammanAmadheyatvena unicchabdasya na matvarthalakSaNA / mukhyayaiva vRttyA yajisAmAnAdhikaraNyena tasyAnvayasambhavAt / udbhidA yAgana pazaM bhAvayediti / sambhavati ca mukhya arthe lakSaNA prAthayituM na yuktaa| sanikRSTavidhAnantu samAnameva / na caivaM somena yajetetyatrApi somapadasya yAganAmadheyatvApAtaH / guNavidhitve matvarthalakSaNApatteriti vaacym| somapadasya latAyAM rUDhatvena yAganAmadheyatvAnupapatteH agatyA lakSaNAzrayaNAt / udvicchabdasya tu naivaM vAyo'rthaH kazcit prasiddhaH / lakSaNAiyaM neti darzitam / matvartha mAtra vaishithymaatrm| lAghavamiti / guNaphalasambandhavidhAne lakSaNAcayam / guNavidhitve tu lakSaNAiyam / tathA tatpace lakSyatAvaccheda kasya bahupadArtha ghaTitatvametatpane tvalpapadArthaghaTitatvamiti lAdhavamityarthaH / tathA dhAtoratyantapArAyaMdoSAbhAvo'pi vinigamaka ityAha dhAtIriti / vidhAnAt karaNatve na pratipAdanAt / guNavidhitve upAyAntarAbhAvAnmatvarthalakSaNeva svIkAryetyAha atazceti / nAmadheyatvakalpane tu lakSaNA mAsyevetyAi nAmadheyatveneti / mukhyavRttyA yajisAmAnAdhikaraNyaM prakAzayati ubhidA yAgeneti / mukhya artha sambhavati lakSaNAzrayaNamanyAyyamityAha sambhavati caiti / guNavidhau nAmadhayavidhau ca dhAtvarthasya karaNate nAnvayAt sanniklaSTa vidhAnamaviziSTam / na tu guNaphalasambandha vidhAviva vipraSTa vidhAnamityAha sanikaSTa vidhAnanviti / nanvevaM sImena yajatetyavApi matvartha la ca NAbhayAt nAmadheya vidhAnamastityApAdanaM nirAkaroti na ceti / latAyA khavAvizeSe / evaM somazamdasyeva / vAcyo mukhyaH / For Private And Personal
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| udbhidyate aneneti yogasya tu guNa iva yAge'pi phlodbhednkaarinnyupptteH| tasiddhamudbhicchabdasya matvarthalakSaNAbhayAt yAganAmadheyatvamiti / citrayA yajeta pazukAma ityatra citrAzabdasya vAkyabhedabhayAt kammanAmadheyatvam / tathAhi na tAvadatra guNaviziSTayAgavidhAnaM sambhavati / dadhi madhu payo ghRtaM dhAnA udakaM taNDu lAstasaMsRSTaM prAjApatyamityanena vihitatvAt yAgasya viziSTavidhAnAnupapatteH / prAptayAgasya phalasambandhe guNasambandhe ca vidhIyamAne vAkyabhedaH / manUbhidyate bhUmiraneneti vyutpattyA ubhicchandaH khanitraparo'svitthata pAha ubhidyata iti| guNa va udabhitpadAbhimatakhanitra iva / phalodabhedaneti / ubhidAte prakAyate phalamaneneti vyutpatyavizeSAditi bhAvaH / matvartha lakSaNAbhayAt yAganAmadheyatvasiddhAntamupasaMharati tatsiddhamiti / vAkyabhedabhayAnAmadheyatvamudAharati citrayeti / vAkyabhedaM vizadayati tthaahoti| guNaviziSTeti / citradravyaviziSTayAgavidhAmamityarthaH / asambhave hetumAha dadhimadhviti / payo dugdham / dhAnA bhRssttyvH| tasaMsRSTamiti / saMsRSTaM mizritaM sadana prAjApatyaM prajApatidaivata mityarthaH / anena upakramagatavAkyena / vihitatvAt mAgApatyayAgasyeti zeSaH / yAgasya sadayAgasya / ___ mana dravyadevatAprakAzakavAkyAntarasyopakrame zravaNAtriyativAkyasyotpattividhitvaM mA bhUt / parantu prakrAntaprAmApatyayAgasyAzrutaphalakasya phalasambandhI vicitradravyarUpaguNasambandhazcAnena vidhIyatAmityata pAha prAptayAgasyeti / vAkyabheda iti / yAgena pazu bhAvayet tazca yAgaM citrayetyevaMrUpaH / citrayA yajeteti na prakrAnsa prAjApatyeSTiguNavidhAyakam / tatra guNasyotpattiviziSTatayA pAkAkAvirahaNa guNAntaravidhAnAsambhavAt / kintu prakRtibhUtAgrISomIyapazocitratva. strItvaguNa vidhAyakam / pazukAmapadaJca na phlkaamnaaprm| kintu agnISomIyaM pazumarjayitukAmaparam / tathAca pazukAmaH agrauSImIyapazcAharaNa kAmazviyA citratvastrautva. For Private And Personal
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH 203 atha citrazabdAt citratvastrItvayoH pratipatteH strItvasya ca svabhAvata: prANidhamatvAt prakRte dadhyAdidravyake kammaNyaviniyogAbrAnena vAkyena prakRte karmANi guNavidhAnam, kintu prANidravyake kammaNi / tatrAsya vAkyasyAnArabhyAdhItatvAdanArabhyAdhItAnAJca "pratau vA'dviruktatvA" diti nyAyena prakRtigAmitvAt prANidravyakANAJca yAgAnAM "devasya cetare" Sviti nyAyenAgnISomIyaprakRtikatvAt tadanuvAdenAnena vAkyena guNo vidhIyate / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir viziSTena pazunA yajeteti vAkyArtha ityAzaGkate atheti / svabhAvata iti / yonyAdimattvaM svautvamityeva svAbhAvikam / taca prANimAmeva bhavati / zraddhAdInAntu strItvamaupacArikaM zabda saMskArakameveti bhAvaH / taca prakrAntayAgauyaguNo na bhavitumarhatItyAha prakRte iti / aviniyogAt guNatvenAnvayAyogAt / anena ciztrayA yajeteti vAkyeva / tarhi kutrAsya guNasya vibhiyoga ityata cAha kinviti / prANidravya ke pazudravya ke / pazudravyakayAgAnAM bahutvAt katamasmin viniyoga ityatrAha tatreti / teSu pazudravya kAyAgevityarthaH / anAramyAdhItatvAt pazzuyAgavizeSAprakaraNIyatvAt / prakRtau veti / tRtIyAdhyAyaSaSThapAde amArabhyAdhItAnAM kiM prakRtimAtraviSayatvaM kiMvA prakRtiviSyubhayaviSayatvamiti saMzaye "sarvArthamaprakaraNA" diti sUtreNa prakaraNAbhAvAt savrvaviSayatvameveti pUrvapacayitvA " prakRtI yA ahiruktatvA" diti bhUteza viruktatvAprasaktyA prakRtiviSayatvameva siddhAtitam | iti nyAyena etatsUtreNa / kA tana prakRtirityavAha prANidravyakANAmiti / devasyeti 1 deva iti grISomIya uccate, dodhAsambandhAditi bhASyam / itareSu yaSu agnISomIyasyAtideza ityarthaH / ataeva bhASyam - tamAdagrauSImoyaH pazUnAM prakRtiriti / iti nyAyena zraSTamAdhyAyaprathamapAdauyaitatsUtreNa / tadanuvAdena yajeteti yajinA prISomayAgAnuvAdena | vAkyena citrayA yajeteti vAkayena / guNaH grISomIyapazIcitratva strItvarUpI guNaH / For Private And Personal
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| daikSasya jyotiSTomAGgatvena svatantraphalAkAjhAyA abhAvAta pazukAmapadaM na phalasamarpakam / kintu agnISomIyapavarjanA tayA prAptakAmanAnuvAdaH / tathAca na vAkyabheda iti cenna / tathApi dekSAnuvAdena citratvastItvavidhAne vAkyabhedAt / viziSTakArakavidhAne'pi gauravalakSaNo vAkya bheda ev| kArakasyApi prAptatvena viziSTa vidhAnAnupapattezca / kAmapadasyApi svararutaH phalaparasya kAmAnAnuvAdatve Ana nanu cicayA yajeta pazukAma ityasya pazu kAmapadena tadIyaphalasambandhavidhAyakave vAkya-- bhedApattirityatra dekSasya jyotiSTomAgatayA phalAkAzAvirahAt tatra phalasambandhavidhAnasambhAvanaiva nAsti. kutastamAdAya vAkya bheda pApAdanIya ityAha deksssyeli| lahi pazukAmapadaM kimarthakamityAha kinviti / anauSomI yeti / agnISomauyasya pazIryadarjana krayAdirUpaM tadaGgatayA tavanakatayA prAptA yA kAmanA garjanecchA tadanuvAda ityarthaH / tathA va pazukAma: pazuli sucitrayA yajeta / yAgArtha vividhavI striyaM pazumArediti tAtpathyam / evaM sati phala sambandhamAdAya na vAkyabheda bhaapaadniiyH| phala kAma-- nAyA avidheyatvAdityAha tathAceti / pAzA nirAkaroti neti / bathApauti / uttarItyA phalasambandhasya vidheyatvAnaGgIkAre'pItyarthaH / nanu cicatvaM strItvaJca na pRthak vidhIyate ye na vAkyabhedaH syaat| kintu cicatvastrautvaviziSTaM yatkaraNa kArakaM tadeva vidheyamiti na vAkyabheda ityata Aha viziSTeti / gauravalakSaNa iti / karaNasya dharmaiyavattvAditi bhAvaH / idamApAtataH / vastuto vAkyaiyameva syAt karaNa kArakasyAvidheyatvAdityAha kAra kasyApIti / prAptatvena pazunA yajeteti pradhAnavidhau hatIyAntapazupadena pazostalkaraNatvasya ca praapttven| viziSTa vidhAneti / dharmayaviziSTakaraNakArakavidhAnasyAnupapattarityarthaH / tathAca vitratvaM strotvaJceti guNa iyameva bhavatA vidhAtavyam / layozca guNayo: "guNAnAJca parArthatvAdasambandhaH samatvAt syA"diti nyAyena parasparAsambandhAnarapekSyeNa citratvaM strItvaJca vidheyamiti vAkyabheda eva / vividhavana pazunA yajeta strIrUpeNa ca yajatetyevaMrUpa iti bhaavH| agatyA vAkyabhedo'pi zreyAnityatI doSAntaramA kAmapadasyeti ! For Private And Personal
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| rthakyApattezca / niyamataH pakhajanakAmanApi na bhavati / kAmanAta: prAgeva kenacihatte pazau tadabhAvAt / tathAca pazukAmapadasya nityavacchravaNabAdhaH / dakSasyotpattiziSTapuMstvAvaruddhatvena tatra strItvavidhAnAnupapattezca / AmikSAyAgAnuvAdana vAjinavidhAnavat / kRSNa svrststaatprytH| phala parasya phalakAmanecchayA uccaritasya / sarcacaiva yutI amukakAmapadamya amuka kAmanAvati prayogAt tatraiva tAtyAnumAnAditi bhAvaH / kAmanA nuvAdatve yAga kara gobhUtapazukAmanAnuvAdatve / bhAnartha kyApatteriti / pazukAmapada parityAge cativira hAnnidhyayojanatvApatte rityarthaH / tathAca niSpayojamatayA bhanuvAdaH sadoSa eva svAditi bhAva: / doSAntaramapvAha niyamata iti / bhavyabhicAra. yetyrthH| kadA na bhaktItyavAha kAmanAta iti| yAcyate yadA kAmanA syAttadaiva guNavidhiriti / tatrAha tathAceti / nityvcchpnneti| yadAtadAdipadarahitatvAditi bhAvaH / bAdha iti / citrayA yajeta yadA pamukAma ityanabhidhAya pazakAma itya vizepitAbhidhAnAttahAdha ityarthaH / doSAntaramA devasyeti / utptishisstteti| utpatti vidhiyodhitetyrthH| yo daukSito'grISomIyaM pazumAlabhetetyutpattividhiyodhitasya pazIH "chAgasya vapayAnabahI"ti manda liGgena puMsvA vacchinna chAgatvapato teH| tathAcoktaM saptamAzAya prathamapAda zAstradIpi. kAyAm mannaH prakaraNAmAnAnnityamaGgaM pratIyate / kAyA kadizaktyA ca yachAgasyaiva vAcakaH / tena taM tAdRzaM Takhan vidhirAtmAvirodhinam / vidhatte cchAgamevAjhaM tamAchAgIpasaMgrahaH / prataeva chAgo'nAdeze pazuriti smatyA sAmAnyataH puMsvAvacchinacAgatvenaiva pasaH paribhASitaH / zAkhAntare ajo'gnISomauya: pazuriti thutetheti bhAvaH / guNAntarAvaruddhe guNa vidhAnAsambhave dRSTAntamAha shraamiksseti| vAjimavidhAmavaditi / hitIyAdhyAyahitIyapAda zrUyate sA vaizvadevyAmikSA bhavati vAjibhyo vAjinamiti / tatra vAcamanamAmikSArupamastyeSAmiti vAjino vizvedevAH / tebhyo vAjinamAmicAvaziSTa For Private And Personal
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 206 nyaayprkaashH| sAraGgo'gnISomIya iti vizeSavihitena svasanidhipaThitena ca kRSNasAraGgavarNenAvaruddhe citratvasyAnArabhyAdhItena sAmAnyazAstreNa vidhAnAnupapattezca / pAJcadazyAvaruddha iva sAptadazya vidhAnam / atha mA bhUdagnISomIyapazkhanuvAdena citratva strItvavidhAnam / sArasvatI meSIti vAkyavihitayAgAGgameSyanuvAdena tu guNavidhAnaM syAt / citrayeti svIkArakAnuvAdena citratvamAtra malaM dadyAditi pratIyate / atra saMzayaH / kimAmikSAguga ke vaizvadevayAge vAjinaguNo'pi vidhIyate, uta karmaHnaramiti / tatrIbhayaguNako vaizvadevayAga iti pUrvapakSe utpatti ziSTAmikSAguNAvaruddhe vaizvadevayAge vAjinaguNasthAnavakAzAt vAnibhyo vAjinamiti kamAntarameveti siddhaantitm| yathoktaM nyaaymaalaayaam| "utpatti ziSTe nAbhicAdravye NAyakaDe vizvadevayAge vAjinadravyasthotpanna ziSTasya prveshaamaavaaditi"| zAstra dIpikAyAcoktam zrAmikSAyA balIyasvamutpattau codanAzruteH / utpanne vAjinaM vAkyAt tena nadurvalaM matam // iti / strItvasyeva citratva guNasyApi agnISomauyapazau vidhAnAsambhavaM pratipAdayati klahasAra iti| agnISomauyaH pazuH saNasArakha: knnvrnnbhulnaanaavrnnyuktH| iti etcchutyaa| vizeSavihitena agnISomIyatvollekhavihitena / nanu cicayA yajaitai tyasya sAmAnyamukha syASi panAramyAdhItatvena prakRtiviSayatvAvadhAraNAdanauSo mauyaviSayatvameveti vizeSavihitatvA vizeSa ityata pAha sannidhipaThiteneti / anISomIya pazusannidhau ptthittvenetyrthH| tathAca sanidhipaThitasthAntaraGgatvena jhaTiti taviSayatvAvagamAdasannidhipaThitasya sAmAnyasya taditaraviSayatvameva vktvym| na tahiSayatvaM tasya kRSNA sAraGgatvaguNAvaruddhatvAditi bhASaH / patra dRSTAntamAi pAJcadazyeti / tathAca saptadaza sAmidhenauranubUyAdityanArabhya vidhe; prakRtiviSayatvasambhave'pi prakRtau paJcadazasAmidhenovidhAnena tadavaruvAyAM prakRtAvaprAptAvakAzatvAdikativiSayatvaM siddhAnnitaM tRtiiyaadhyaaysssstthpaad| tathA prakRte'pauti bhAvaH / agnisamindhanArthA RcaH sAmirdhanya iti nyAyamAlA / prakArAntareNa guNavidhitvaM zamate atheti| saarkhtiiti| sArakhatI meSyati rAje prati navamAdhyAyaprathamapAdastazrutivihitetyarthaH / meSyanuvAdeneti / pariprAptAyA meNyAzcitva gRnnvidhaanmityrthH| guNabhedakkatavAkyabhedaparihArakaM hetumAha strIkAra kaiti / For Private And Personal
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 207 vidhaanaat| na ca prAkRtena kRSNasAraGgavarNena nairAkAyAnna citratvavidhAnaM yuktamiti vAgham / upadiSTena citratvenAtidiSTasya varNAntarasya bAdhopapatteriti cenmevam / ___nahi citrayetye kena padena svIkArakasyoddezazcitratvasya ca vidhAnaM sambhavati / ekaprasaratAmaGgalakSaNavAkyabhedApatteH / uddeshyvidheybhaavsthaanekpdsaadhytvaat| ataeva vaSaTakartuH prathamabhakSa ityatra viziSTabhakSaNavidhina tu bhakSAnuvAdena prAthamyavidhirityaktaM htiiye| meSyanuvAdena citratvavidhAne phalapadAnarthakyApattezca / ubhaya. sathAca strItvasyApi pariprAptatathA pravidheyatvAditi bhaavH| prAkRta neti / anauSImIyapazusambandhi netyarthaH / anISomIyapazIH pazumAtra prakRtitvAditi bhAvaH / kRSNasAraGgati / prativadikasiriti nyAyena meSyAmapi anauSo mauyaguNasya prAptisambhavAditi bhAvaH / bhairAkAzayAt varNavizeSaviSaya kaakaajaavirhaat| upadiSTe neti| cicyA yajete ti bAkyasyAmAramya vidhAnasya prakRtibhUtAgrISomIya pazuviSayakalvasambhave'pi tatra guNavizeSasya vizeSavidhivihitatvena puMstva viziSTatva sya bodhitatvena cAvakAzamalabhamAnasya vikRtibhUta strIpaviSayakatvAvazyakatve meSyA eva tadupadezaviSayatvamiti bhAvaH / ekaprasarateti / militaarthvidhaayktetyrthH| tasaGgalakSaNasta hAdharUpI yo vAkyabhedasta dApattarityarthaH / ekapadIpAttayoH padArthayoruddezya vidheyabhAvAsambhave hetumAi uddezyesi / aneka pdeti| vibhinnpdbodhytvaadityrthH| tatra siddhAntasammatimAha ataeveti / prathamamakSa iti samastaikapadatvena tadupasthitayoH prAthamyabhakSaNayImadhye bhakSaNAnubAdena prAthamyavidhAmAsambhavaM hetUkatya prAthamya viziSTabhakSaNasya vidheyatvaM siddhaantitmityrthH| tRtIye htiiyaadhyaaytRtiiypaad| nanu meSyA yajeteti vidhiprApta meSyanuvAdena cicatvameva vidheyaM na tu tatpadaprAptastrI kArakoddezenetyata pAha meSya nuvAdeneti / phlpdeti| pazukAma pati phala kIrtanAnartha kyaapttrityrthH| nanu pariprAptameSIyAga phalamapi vidhAtavyamityata pAha ubhayeti / For Private And Personal
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| vidhAne vaakybhedaat| prakRtasya yAgasya phalAkAjhAyA anivRttH| vikhajinyAyena phala kalpane gauravam / dadhimanityAdyutpattivAkyenetasyAdhikAravAkyasya pratipannakavAkyatAbAdhena vAkya bhedaprasaGgAcca / citrAzabdasya tu kammanAmadheyatve prakRtasya kammaNa: phalAkAGkSasya phalasambandhamAtrakaraNAna vAkyabhedaH / prakRtAyA iSTeranekadravyakatvena citrAzabdasya tabopapatteH / tasiddhaM vAkyabhedabhayAcitrAzabdaH kammanAmadheyamiti / agnihotraM juhotItyatra agnihotrazabdasya kammanAmadheyatvaM taprakhyazAstrAt / tasya guNasya prakhyApakasya zAstrasya vidya.. prakRtasyeti / yatprakaraNe citrayA yajetyAnAtaM tasya praajaaptyyaagsvetyrthH| nanu phalAkAJcAyAM prAjApatye TeH svargaphalakatvaM kalpanIyaM vizvajitA yajetetyavevetyata mAha vizvaji. shyaayeneti| gauravam adhyAhArakalpanAgauravam / pica utpattivAkyasya sva prakaraNIyavAkyaiH saha kavAkyatai va nyaayyaa| evaJca yadi prAjApatyeSTiprakaraNapaThitasyApi citrarIti vAkyasya yAgAntarauyaguNanidhitvaM manyate tadA tena vAkyena saha prAjApatyotpatti vAkyasya eka mahAvAkyatAvirahAt taditaraprakaraNapaThitavAkyaireva saha ekamahAvAkyatvAt citrAvAkyasya ca sanmahAvAkya ghaTaka tvAbhAvAdAkyabheda: syAdityAha dadhimadhviti / nAmadheyatvapace vAkya bhedAbhAvaM pratipAdayati citrAzabdasyeti / nanu prAnApatye TezivAnAmakatvaM kathamupapannamityata Aha praktatAyA iti| citraashbdstheti| nAnAdravyArtha kalAditi bhAvaH / vAkyabhedabhayanibandhanaM nAmadheyatvamupasaMharati tatmimiti / satprakhyazAstra vazAnAmadheyatvaM darzayati agnihotrmiti| nanvayamagnirUpaguNa vidhAyako manAmadheyamiyata Aha tatprakhyazAstrAditi / saM vidhimitaguNaM pracaSTe vatIti tatprakhyam / tathAvidhazAstrAdityarthaH / tatpratyazAstrAdityasya svayamevaitamathe vyaktaM darzayati tasyetyAdi / For Private And Personal
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 206 mAnatvenAgnihotrazabdaH kammainAmadheyamiti yAvat / tathAhi vidhinA tAvattadeva vidheyaM yat prakArAntareNAprAptam / aprApte zAstramarthavaditi nyAyAt / agnihotrazabdasya guNavidhitve yo guNastena vidheyaH sa zAstrAntareNa prAptaH / kathamiti cet zRNu / yadi tAvadagnau hotramasminiti saptamosanAsamAzritya homAdhAratvenAgnirvidheya ityucyate tadA yadAhavanIye juhotItyanenaiva prAptatvAddidhyAnarthakyam / athAgnave hotramasminniti caturthIsamAsamAzritya agnirUpadevatA anena samarpyata iti tatra zAstrAntareNa prAptatvAt / kintacchAstrAntaramiti cet / zratra kecit / yadagnaye ca prajApataye ca sAyaM juhotIti zAstrAntareNa homAnuvAdenAgni prajApatyovidhAnAnnAgnihotrapadaM devatAsamarpakam | yAvaditi / vyakto'rtha ityarthaH / tatprakhyazAstra sahAve guNavidhitvaM kuto netyatastaddarzayati tathAhati / vidheH pramANAntaraprAptavidhAyakatve hetumAha aprApta iti / aprApte pramANAntareNAnavagate padArthe zAstraM taddidhAyaka vAkyam arthavatmArthakam / tathAca prAptAMzavidhAyakazAstra manarthakamiti bhAvaH / yo gupo'grirUpaH / tena agnihotraM juhotIti vAkyena / zAstrAntareNa prApta iti / tathAca tadidhAyakatvaM vidherAnarthakyamiti bhAvaH / 27 For Private And Personal kathamiti / kathaM prApta ityarthaH / prAptiM pratipAdayati khiti / homasyAdhAra bhUta: agnirdevatA vA bhavatA vidhIyatAm ubhayayaiva zAstrAntarapariprAptatvAdAnarthakyamiti pradarzanAya Adhe pariprAptatvaM pratipAdayati yadi tAvaditi / saptamIsamAsaM saptamyantapadapUrvakavyadhikaraNabahuvrIhisamAsam / prAptatvAt homAdhAratvenAgreH prAptatvAt / hitIyamAzaGkya nirAkaroti zratheti / caturthIsamAsaM caturthyanta padapUrvakavyadhikaraNabahavrIhisamAsam / nirAkaroti tanneti / prAptatvAt agre devatAtvenApi prAptatvAt / zAstrAntaraM pRcchati kintAvaditi / atra prazne uttaramAha atra keciditi / zAstrAntareNa agnihotrayAgaprakaraNothena / vidhAnAditi / devatAkheneti zeSaH / caturyyA devatAtvAvagamAt / .
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 21. nyAyaprakAzaH na cobhayavidhAne vAkyabhedaH, parasparanirapekSa vidhAne hi vAkyabhedaH syAt agnaye juhoti prajApataye juhotoli / pratyeka didhivyApArAn / cazabdazravaNAttu parasparasApakSasyaiva padahayasyAkhyAtAnvayAna vAkyabhedaH / ataeva Rvigabhyo dakSiNAM dadAtIti vAkyavihitadakSiNAburAdena sauzcAkhacAkhatarazca gaIbhazcAjAcAvayazca vohayazca yavAzca tilAzca mASAzca tasya hAdazazataM dakSiNati vAkyena gavAdInAM vidhAnaM dazamoktaM snggcchte| parasparasApekSANAM gavAdInAM vidhAnena vAkyabhedAbhAvAt / anyathA dakSiNAnuvAdenAnekeSAM gavAdInAM vidhAnaM naivaM snggcchte| agniprajApatyozca devatayo: sato: samuccayo na tu samu. ubhayavidhAne agniprjaaptyorubhyordevtaatvvidhaane| vAkyabhedaprakAraM nirdizati agnaye juhotIti / tathAvidhAne vAkyabheda hetumA pratye kmiti| vidhivyApArAt vidhe. yatvapratipAdanAt / atra tu na nirapekSavidhAnaM kintu cakArate: sApecavidhAnamevetyA cakAra shrvnnaaditi| parasparasApekSasya samucitasya / pAkhyAtAnvayAt juhotItyAkhyAlaya yugpdnvyaat| tathAca agniprajApatyuddezya ka homana bhAvayediti bodha iti bhAvaH / sAdhakamAi ataeveti / anuvAdena vidhIyamAnAnekapadArthasya cakArazutibalAt parasparasApekSatayaiva vidheytvaadevetyrthH| hAdazazataM hAdazAdhikazavamiti mAdhavAcAyAH / macca prathamopasthitasya gotyasyeti siddhAntitaM dshmaadhyaaytiiypaad| dakSiNeti / Rtvibhyo dakSiNAM dadAvItyanenaiva dakSiNAyA: prAptattvAt dakSiNApadaM tadanuvAdAya / parantu cakArasamucitAnAM gavAdImAmeva vidhAnamiti bhAvaH / dazamIktaM dazamAdhyAyavatIyapAdItam / nanu gavAdInAmane keSAM vidhAnAhAkyabhedaH syAdityata mAha parasparati / anyathA parasparanirapekSANAM vidhaane| evam pagniprajApatyo nirapekSa vidhaanvt| na saGgachate iti / vAkyabhedApatteriti bhAvaH / ___ nanu cakArAt kimaniprajApatyoH sAhitye nai kadevatAtvaM kiMvA devatayostayorekayAnasambandharUpaH samuccaya ityavAha agnimanApatyotheti / samuccayaH parasparanira pekSatayA eka For Private And Personal
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| cityordevtaatvm| pRthakkArakavibhakti shrvnnaat| cakArArthasya cakArArthenAnvayAt / tasthAprAdhAnyAt / atazca nAgnISomAdibat agniprajApatyodevatAtvamiti / ___ anye tvAcA- aahuH| agnaye ca prajApataye ca sAyaM juhotIti vAkyaM nAgneH prApakaM homAnuvAdena prajApatividhAnAt / na ca vinigamanAvirahAdumaya vidhAnaM yukta miti vAcyam / vidhinA hi tadeva vidhIyate yatprakArAntareNAprAptam / / tatra yathAnena vAkyena sAyaMkAlo na vidhIyate / sAyaM juhotIti vAkyAntareNa prAptatvAt / tathAgnirapi na vidhIyate / pAgasambandhaH / samucitayoH sAhityAvacchindrayoH / pRthagiti / agnaye prajApataye bAta. cturthiiiytrvnnaadivyrthH| tathAca-sahitena caturthA vA mantravaNena caiva hi / devatAthA vidhila va Tubbalansu paraM paramiti caturthA devatAtvAyagamakatayA caturthIiyena devatAvitayaM pratyAyyata iti bhAvaH / cakArArthasya samubhayasya / cakArArthena cakArAnvita caturthyarthena / anvayAditi / tathAca cakAraiyena caturthIddezyatAyA: samuccayAt' ekasmin yAge uddezyatAiyaM lbhyte| to na sAhityamiti bhaavH| takha ca kArAcita catuSyartha sy| aprAdhAnyAditi / prakRtyarthasyaiva prAdhAnyAditi bhaavH| tacAca ekassAmuddezAMprIyAyAM yadi pradhAnayoH prakatyarthayoranvayaH syAt tadA ekakriyAnvayitvarUpaM sAhityaM syAt / prahAte ca agnaye ca pramApataye ceti vibhaktyantottaravatti cakArahavena homasa annyuddezyakatvaM prajApatyuddezyakatvaJca pratIyata ityuddezyatAditayasa samuccayAna sAhityamiti sidhyati / etadevAi patati / devatAtvamekadaivatAtvam / itauti| etadanta keSAJcinmatam / zAstradIpikAmatamAha pance viti / prajApatividhAnAt prajApatimAtravidhAmAt / vinigamanAvirahAra prajApatimAtra vidhAne hetvabhAvAt / ubhayavidhAnam agneH prajApateca vidhAnam / prakArAntaraNa pramANAntaraNaH / pramANAntaraprAma syAvidheyatve dRSTAnsamAi tatra yatheti / tatra tahidhivAko / sAyaMkAlasyA vidheyatve hetumAi sAyaM juhotIti / sAyaM prAta juholIti zrutAviti zreSaH / For Private And Personal
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 212 nyaayprkaashH| agnijyotiyotiragniH svAheti manvavarNAdeva praapttvaat| mantravaNasyApi devatAsamarpakatvamastyeva / ataevIpAMzavAja viSNAdInAM mAnvavaNikaM detatAtvamityuktam / nanvevaM prajApatidevatayA agnarbAdhaH syAt / caturthyA hi prajApatairdevatAtvamavagamyate agnestu mAnnavarNikam / tatra sAsya devateti devatAtvena taddhitasmaraNavat yadyapi devatAve caturthIsmaraNaM nAsti sampradAne caturthIti sampradAne tasyAH smrnnaat| tathApi tyajyamAnadravyohe zyatvaM tAvahevatAtvaM tacca sampradAnasvarUpAnta agneravidheyatvavIja pramANAntaraprAptatvaM darzayati agniriti / mannavarSAditi / agnihotrahome "agniotiryo tiragniH svAheti sAyaM juhoti, "sUryo jyotijyotiH sUrya svAI"ti prAtarjuhotauti zrutibhyAM sAyaM prAtAmayIyathAkrama yo dau mantrI viniyuktI nayoH sAyaM homamantra ghaTakAgnizabdAdityarthaH / mantra varNasyApi devatApratipAdakatvamA mantasyApoti / tatra siddhAntaM darzayati ataeveti / mAncavarNi kaM mantravAvagatam / prajApataye ceti vidhivAkyAvagatacaturthantapadavIdhyaprajApatedevatAbAvagamAt nahirIdhemAgnedevatAtvenopasthAnaM na sambhavati / kintu indrapadAlAI patyopasthitiriva lakSaNayA mantra sthAgnipadAt prajApatyupasthitirastu / tatkathamane devanAtvamaGgIkriyata ityAzaGkate nnvevmiti| prajApatidevatayeti / vidhivAkyAvagatayati zeSaH / agne AMdhI mantra sthAnipadAdagneranupasthAnam / kintu lakSaNa yA prajApatyupasthitireva svAdilyAzayaH / nanu mantravarNAvagatAnidevatayA prajApatibAdha eva kuto na syAdityatra vinigamakamAi caturthA hoti / devatAtvasya caturyavagatatve mantra varSAvagatatve vA kI vizeSa ityatrAha taveti / vayozcaturthImantra varNa yAmadhya ityarthaH / caturthoto devatApratItirasyeva mantra va pattu na devatAtvaM pratIyata iti vakSyamANenAnvayaH / caturthItI devatApratItojapradarzanAyAha sAsya devateti / devatAtve devatApratipAdakatve / taddhitasparaNavat taddhi tamanya yAnuzAsanavat / caturthIsmaraNaM caturdAnuzAsanam / caturthyA devatAtve anuzAsanAbhAvaM pratipAdayati sampradAne cturthiiti| iti etatsUce cha / tyajdhAneti / atra uddezyatvaM tasyedamityAropazAnaviSayatvam / tena sampradAke For Private And Personal
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rgatam / tyajyamAnadravyoddezyatve sati pratigrahItRtvasya sampradAnatvAt / atazcaturthItaH sampradAnaikadezatayA devatAtvapratItirastyeva / mantravarNAntu na devatAtvaM pratIyate kintvadhiSThAnamAtram / atazca mantravarNazca turthIto durbalaH / yathAhu:taDitena catuSyA vA mantravarNena vA punaH / devatAyA vidhistatra durbalantu paramparam // iti / 213 --- For Private And Personal viprAdau na devatAlakSaNAtivyAptiH / tasa tyajyamAnadravyoddezyatvaJca / rgataM sampradAnalakSaNAntargatam, sampradAnalakSaNaikadeza iti yAvat / 1 kiM tAvat sampradAnalacaNamityatrAha tyajyamAneti / pratigrahItRtvaM pratigrahayogyatAvattvam / evaJca indrAdInAM pratigrahayogyatvAbhAvena na sampradAnatvam / kintu tyajyamAnadravyoddezyatvarUpasampradAnalacaNAntargata dharmavizeSavattvamiti siddham / sampradAnaikadezatayeti / tathAca prajApataye juhototyAdau caturthI uddezyatAmAtre nirUdalAcaNikoti prajApatyAdInAM na mukhya sampradAnatvam / kintvanirAkarttRka sampradAnatvam / atasteSAM devatAtvaM kathaJcickandapratipAditameva / mAnvavarNikadevatAtvasya tu anumeyatvameva na zAbdamityAha mantravarNAviti / mantrasyazabdAtvityarthaH / etenAsya zabdApAttatvaM nAstIti darzitam / tarhi mantravat kiM pratIyata ityavAha kintviti / adhiSThAnamAtraM tanmantre agnibodhakapadasya vidyamAnatAmAtram / pratIyata ityanvayaH / tathAca tanmantre agnipadasya vidyamAnatvAt yadyasau mantraH agnyuddezya katyAga karaNaM na syAttadA asmin mantre agnipadasattAnupapannA andhoddezya katyAgakAle anyoddezyatAbodhakapadaprayogAnaucityAdityarthA pattyA, jayaM mantra: 'agnyuddezya katyAgakaraNam agrimakAzakatvAt bhUH svAhetyAdimantrANAM bhUrAdyuddezakyatyAga karaNatvavadityanumAnena vA tanmantrasyAgnidevatAkatvaM pratIyata iti bhAvaH / ata iti / zabdapramANAdanumAnAde durbalatvAdityarthaH / tatra maumAMsakasammatimAha yathAhariti / sampradAnakha rUpAnta taddhiteneti / vidhi: pratipAdanam / tatra teSu madhye / paraM paramiti / taddhitAcaturthI dubalA, taddhitasya mukhyavRttyA devatAbodhakatvAt / caturthyAzca lAcaNikacyA / caturthIto mantravarNo durbalaH / lAkSaNikatve'pi caturthIbodhitasya zabdabodhitatvAt mandavasya satkalpakatvAdityarthaH /
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzA atazca prabalapramANabodhitaprajApatidevatayA durbalapramANabodhitAgnerbAdhaH syAditi cet, satyam / sthAhAdho yadi prajApataye juhotIti kevala prajApatividhAnaM syAt / vidhIyamAnastu prajApatimantravarNa prAptamagnimanadya tatsamucito homoddezana vidhiiyte| samucitobhayavidhAnApekSayA anyataH prAptamagnimanadya tatsamucitaprajApatimAtravidhAne lAghavAt / atazca na bAdhakatvaM nirapekSa vidhAnAbhAvAt / yathA ca tanmave agniprajApatyoraikahomodezena vidhAnAttulyArthatvena vikalpa prasakta prajApatena pAkSikamagnibAdhakavaM samuccayavidhAnAt / evaM caturthImantravarNayorbalAbalasAdhanaphalamAha ataH iti / mantra varNasya caturthIto durbakha. vAdityarthaH / pravala pramANeti / caturthI rUpetyarthaH / durbaleti mantra varNe tyrthH| tathAca prabalapramANabAdhitatvAbhAve mantra varNAdapi devatAvidhAnaM sthaadityaashyH| siddhAnI pUrva pakSasya dRr3hatva sUcanAyA ha satyamiti / vaktu maha sautyarthaH / vidhau kevala prajApate devatAtvavidhAne mantra varNAgatAgnidevatAbAdha: sambhAvyate ityAda syAhAdha iti| neha puna: kevala prajApati vidhAnaM parantu pramANAntaraprAptAgnidevatAnuvAdena tatsamucita prajApavidevatAvidhAnam / tatkAyamagne vAdha ityAha vidhIyamAnasviti / nanu sAyaM homIyavidhivAkyAdagniprajApatyubhayavidhAnamevAstu / tena mantra varNaprAptamagnimAvadevatAvaM vAdhyatAmityata pAha samuciteti / lAghavAditi / tathAca nirapekSobhayavidhAne prApne karmaNauti nyAyena vAkyaiyarUpagauravam / agnisamucita prajApasividhAne ca vidheyatAkacheda kagauravAt gauravala kSaNI vAkyabheda iti bhAvaH / * atshceti| agnyanuvAdana tatsamucita prajApatividhAnAdityarthaH / nirapekSeti / agnyasamuccitaprajApatimAca vidhAnAbhAvAdityarthaH / samuJca yAGgo kArAvAgviAdha kAtvamiti bhavatApi vAcyam / anyathA agniprajApatyorvikalpa prasanau prajApateH pAkSikabAdhakatvam agne ca pAkSikaprajApatibAdhakatvaM syAt / tacca samuccayAnokAreNaiva bhaktA parijiyava ityAha yatheti / taharakhamate samuccayAGgIkArAnmantravarNa prAptAgriyAdha kavamiti tu tulyamave. byAha evamiti / For Private And Personal
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| mantravarNaprAptamagnimanUdha tAmuJcitaprajApatividhAne'pi na bAdhakatvamiti tulyam / yattvamnermAnvavaNikave agniotiryotiH sUryaH svAheti mithaliGgamantravarNabalAt sAyaMhomasya didaivatvApattiriti, tantra agnisamucitaprajApatividhAnavat sUryasamuccitasyApi vidhAnAt / prabalapramANabodhina prajApatinA mantravarNa prAptasya sUryasya bAdhitatvAt / atra kecit, agnihotrIyasAyaMhome, agniotijyotignaH svAheti manvaliGgena agne rasAdhAraNadevatAtvamavagamyate / tadIyaprAta)me tu, sUryo jyotiyoti: gUya: svAheti manvaliGgena sUryAsthAsAdhAraNadevatAtvam / yadagnaye ca prajApataye ca sAyaM juhIti, yat sUryyAya ca prajApataye ca mAvariti vidhiprAptaprajApatestu sAyaM prAtahomIyatvena sAdhAraNadevatAtvam / mathA mantrAntarazca dhUyate, agnioti jyotiH sUryaH svAheti / ayana mantrI mitraliGgakaH / yasmAt pUrvottamantrayomo sAyaM homamantrasya agnimAtra prakAzakatvaM prAtomamantrasya sUrya mAtra prakAza katvam / asya punaH sAyaM prAta) mauyadevatayoragnisUryayoH samuccayena prakAzakatvam / ato mitradevatAma kAza katvena miliGgatvam / ___ evazva yadi maliGgAvidhibhyAM sAyaM homa agniprajApatyoH samuccitadevatAtvamaGgIkriyate sadA mizraliGgamantra varNAdagnimUyayorapi samuJcitadevatAtvAmI kArAvazyakatayA agnimanApatyArivAgnisUryayorapi vaikalpikadevatAtvaM prasajyeta / tattu yAjJikasamAcAraviruddham / devatAyA mAnna vaNikatvAnI kAre tu caturthIzrutyA pagniprajApatyoH sUrya prajApatyozca yathAkramaM sAyaM prAtomadevatAtvamavadhAraNIyam / mantavarNasya tu durbalapramANatayA tadgatAgnyAdipadAnAM lakSaNayA agniprajApatiparatvaM sUrya prajApatiparatvaJcAvadhAraNIyamiti na yAjJikAcAravirodha ityAhustadapAkartumAha yattviti / . hidaiva tatvApattiIi vidhdevtaaktvaapttiH| nirAkaroti tanneti / agnisamuciteti / ayaM bhAvaH / mantraline nAgnisUryayoTavatAtvapratItAvapi pramalapramANena zrutyA prajApatisamucitasyAgne tatsamucitasUryasya ca devatAtva prApyA durbalapramANamantaliGgAvagalAgrisamu. citasUryasya devatAtvaM bAdhyate iti / For Private And Personal
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 216 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yattvagne mantivarNikatve prajApatividherekenaiva vAkyena siddheragnaye ca prajApataye ca sAyaM juhoti yatsUryyAya prajApataye ca prAtarjuhotIti vAkyaddayaM vyarthameveti / tatra bhavedyatheM yadi prajApatimAtravidhAnaM vivacitaM syAt / sAyaMhome agnisamucitaprajApatividhAnam / prAtarhome sUryo jyotijyoMtiH sUryaH svAheti mantravarNaprAptasUrya samucita prajApatividhAnazca vivakSitam / na caitadekena vAkyena sidhyati / ato'rthavAkyadvayam / yattvagne mantravarNakatve mantravarNasya agnijyotijrjyotiragniH svAheti sAyaM juhotIti vAkyena sAyaMhome viniyuktatvAt tat apare tu yadi mantavarNAt sAyaM home agnirlabhyate tadA prAtahoMne'pi mantavarNalabhyatvena prajApataye sAyaM prAtarjuhotItyekenaiva vAkyena prajApatimAtravidhAnAt vivacitArthasiddhau sAyaMprAtarbhedena vAkyaddayamanarthaka mityApAdayanti tadapi nirAkartumAha yattviti / prajApratividheH prajApatividhAnasya / nirAkaroti tanneti / bhaveddArthamiti / yadagnaye ca prajApataye ceti vAkye yadi nirapecaprajApatividhAnaM vivacitaM syAt tadA vAkyaiyaM vyarthaM bhavet / ekenaiva prajApataye juhItIti vAkyenobhayatra prajApaterdevatAtva lAbhAditi bhAvaH / tarhi kiM vivacitamityatrAha sAyaMhome iti / devatAntarasamucita prajApatividhAnamya vivacitatve vaiyarthyAbhAvaM darzayati na ceti / etaditi / sAyaM home prAtahoMne ca mantavarNa prAtadevatAntarasamucitaprajApatividhAnamityarthaH / arthavat sArthakam / anye tu yadi sAyaMhome agne mantivarNikatvaM prAtarhome ca sUryyasya tathAtvaM manyate sadA vidhau sAyaMprAta:padamanarthakam / agnaye ca prajApataye ca juhoti sUyyAMya va prajApataye ca juhotItyetAvataiva vidhyoH sAyaMprAtarviSayakatvalAbhAt / yasmAdabhiprakAzaka mantasya sAyaM viniyuktatayA tadavagatAgnisamuJcitaprajApateH sAyaM homadevatAtvaM sugamam / tathA sUryaprakAzaka mantasya prAtarviniyuktatvena tadavagata sUrya samucita prajApateH prAtarhoma devatAtvamapi sugrahameva / tathA mantraliGgena jyotiSTaguNaviziSTayorabhisUyyeyo devatAtvAvagamAt tatsamucita prajApatividhAne aGgIkriyamANe agnisUyayojyautiSvaviziSTayo devatAtvamApadyate / na ca sat sammatamityApAdayanti tadapi khaNDayitumAha yaviti / For Private And Personal
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org nyaayprkaashH| prakAzya syAgnarapi prajApatisamucitasya tatraiva devatAlAvagaryadagnaye ceti vAkye sAyaMzabdo vyartha iti / evaM yatmAya ca prajApataye ca prAtarjuhotIti vAkye prAtaHzabdo vyartha iti| kiJca manvavarNena jyotiSvaguNaviziSTasyAgneH prakAzanAdiziSTasyaiva devatAtvApAta iti / __tadapi na, homAnuvAdena devatAiyavidhAne'pi mantravarNayo. liGgAdeva prAptisambhavAttahidhyAnarthakyAt / mizraliGgamanvavidhi __ nirAkaroti tadapi neti / agnisUryayormAntavarSikatvamanabhimanyamAnasya bhavatastayodevatAtvaM vidhiyodhitmityevessttm| bhavatu tatrApi agni? tiryo tiragni: svAheti sAvaM juhoti sUryo jyotiyoniH sUrya iti prAtarjuhotIti vAkyayoH sAyaM juhotti prAtarnuhotauti vidhiruupmNshymnrthkm| tayomantayoliGgAdeva sAyaMprAtoMme viniyogasambha cAt / tathApi yathA varhidevasadanaM dAmIti kuzacchedanaprakAzakamantasya liGgAdeva kuzacchedane viniyogastathAniprakAzakamantasya agnidaivatasAya home viniyogasya sUryaprakAza kamantastra ca sUryadaivataprAtahoMme viniyogasya vidhi vinApi liGgAdevAvadhAraNaM sthAdityAha homAnu, baadneti| devatAiyeti / agnisUryayo vidhAna pItyarthaH / mantavarNayoH agniotirityAdi sUryo jyotirityAdimantayoH / liGgAdeva agnimuuryprkaashnaadev| evakAraNa vidhiM vinApoti dyotyate / prAptisambhavAt sAyaM prAta)mayorviniyogasambhavAt / vidhyAnartha kyAt sAyaM juhoti prAtarjuhotIti vidhiyAnartha kyAt / nanu agni? siyoti: sUrya iti sAyamprAtarjuhItIti mizraliGgamantuviniyogavidhinA tanmantasyaiva viniyogI labhyate / na punarliGgAvagataviniyogayorapi agni? tiriti sUryo jyotirityetyoviniyogH| liGgasya vidhito durbltvaat| ata: payudasta yIstayormannayoviniyogamApavAya sAyaM juhoti prAtarjuhotIti viniyojakavidhidayamAva. zyakameva / yena sarveSAmeva mantANAM viniyojaka vidhisabhAvAt viniyogI niSyatyUha: sthAdityata Aha mitraliti / dighlibidhi: jhinusndhaamr'uuplbinimiibidhi: / agninini: nu For Private And Personal
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| paryudastayoH pratiprasavArthavidhAne'pi tavidhigatayoH sAyamprAtaHzabdayorAnarthakyam / vidhIyamAnayormantrayorvyavasthayaiva prAptisambhavAt / ttprkaashyyordevtyovyvsthittvaat| anuvAdatvolistUbhayatra tulyeti / mAnvavaNikatve'pi agna; kevalasyaiva devatAtvaM na guNavizi. Tasya / yadagnaye ceti vAkye agna: pUrvAhutirityatra kevalasyaivAgne saGghItanAt kevalasyaiva devatAvAvagataH / iti sAyamprAtarjuhotI tivaakyruupH| tena payaMdasta yoniraakRtyoH| khiGgAvagata viniyogayoH prAgunamanta yoriti zeSaH / pratiprasavAya puna: prApaNAya / vidhAne'pauti / sAyaM juhoti prAtarjuhotIti viniyogavidhAnasya sArthakatve'pautyarthaH / yadi vidhyAnarthakyaM ma syAttadA ko doSa ityatra juhotIti padasArthakye'pi sAyamprAta:padamamarthakarmavetyAha sahidhauti / sanmantavimiyonako yo vidhiH agniotiryo tiragniH vAheti sAyaM juhoti sUryo jyotirkotiH sUyaH svAheti praatrjuhotiityevNruupH| sadgamayotahaTakayorityarthaH / __ manu sAyamprAta: padavirahe ekaikahoma ubhayomatayoviniyoga: sthAdityata pAra vidhIyamAnayoriti / vyavastha yA ekarasa sAyaMhomaviSayatayA paparasya tu praat_mvissyvyaa| kiM tatprApakamityavAha ttprkaashyyoriti| vyavasthitatvAt ekaikahomasambandhitvAt / tathAca agriprakAzakamannasya agnidevatasAyaMhoma eka viniyogH| prAtoma. sthAnidaivatatvAbhAvAt / evaM mUryaprakAzakamantasya ca sUryadaivata prAtahoma eva viniyogaH / sAyaMhImasya sUryadaivatatvAbhAvAditi bhAvaH / yadi tu bhavatA mantaviniyomakavidhighaTakasAyamprAtaHpadayoranuvAdatvamucyate tadA mayApi yadapraye ca prajApataye ca sAyaM juhotItyAdivAkyaghaTaka sAyamprAtaHpadayoranuvAdatvaM yAvyamityanuvAdatvoktirubhayamave'pi sambhavatIyA anuvAdatveti / idAnoM jyotiSTaguNaviziSTasya devatAtvApatti nirAkaroti mAsavarNikatve'pauti / vAkya iti / devakhaseva devanAvASamateriyanvayaH / paca hetuH pa: puurnnaahutirityaadi| tathAca agreH pUvAhumirityayavAda jyotiSTaguNarahitasyAH korsa mAna vidhivAkye'pi kebalasyaivAne devatAtvaM pratyetavyaM na tu mantra khiGgAgrI naSTa guNa viziSTa syeti bhAvaH / For Private And Personal
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 218 yathopAMzayAja viSNAdenvivarNikatve'pi na guNaviziSTasya devatAtvam / viSNurupAMza yaSTavya ityarthavAde kevalasyaiva sngkiirtnaat| nhditi| prataca mAnvavarNikatve doSAbhAvAt devatAiyavidhAne ca gauravApatteH anyataH prAptamanadya tatsamuccitaH prajApatiravAra vidhiiyte| homAnuvAdenobhayavidhAne vAkyabhedaprasaGgAca / na ca cakAra zravaNAna vAkyabheda iti vAcyam / cakArArthoM hi smuccyH| taJca samuccayaM yadi cakAraH prAdhAnyena brUyAttadA atra dRSTAntamAha yatheti / viSNAderiti / zrAdipadAt prajApatya goSomaparigrahaH / upAMzuyAjamantarA yajati viSNurupAMzuH yaSTavyo'jAmitvAya, prajApati rupAMzu yaSTavyo'jAmitvAya, aMgrauSomA pAMca yaSTavyAva jAmitvAyeti dvitIyAdhyAyadvitIya pAdabhASyabhUtazruteH / seSAzca yiSapAdaumAM vikalpena devatAtvaM dazamAdhyAyASTamapAda siddhAntitam / nayA pokta. zAstradIpikAyAm ___viNAdyA devatA: satyaM mantra varNAdikarupyate / iti / guNaviziSTasya mansaliGgAvagataguNaviziSTasya / nirgaNasya devatAtve hetumA viSNu riti / parthavAda praagukte| kevalasya viSAderiti zeSaH / yadyapi yaSTavya ityanena vidhisamasyA pAsata: pratIyate tathApi pasyArthavAdatvaM hitIyAdhyAyadvitIyapAdai siddhAntitamityarthavAda. atyu kam / tathAcIna zAstradIpikAyAm - vAmitvIpakramAdevamajAmiyopasaMhateH / vAkyatanmadhyapAtAca viSAdiratha vAdatA // iti / upasaMharati atatheti / devtaaiyeti| agnisamucitaprajApatividhAne ityarthaH / gauravAt vidheyatAvaccheda kagauravAt / anyataH mantavarNAt / nirapekSobhayavidhAne doSaH mAha anuvaadeneti| nanu yathAnauSomayodevatAtvavidhAne na vAkyabhedI inzravaNAt / tathA cArthe handa iti vyAkaraNa smR tyA ca kArasya inhasamAnArthatApratItezcakArazravaNAdapi na vAkyabhedaH iti samA. dhAnaM nirAkarIti na ceti| hetumAha cakArArthoM hoti, prAdhAnyena yiSyabhAdhana / For Private And Personal
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 220 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pradhAnasyAnekavizeSaNa- saGgrAhakatvAdAruNyAdiviziSTa kaya vidhAna dUva kArakadayasamuccayavidhAne vAkyabhedo na bhavet / na ca cakAraH samuccayaM prAdhAnyena brUte / paropasarjanatvenaivAbhidhAnAt / ataeva dazame bhASyakAraizvakArasya samuccayazabdAdvailakSaNyaM pratipAditam / samuccayazabdo hi taM prAdhAndhena brUte, na cakAraH / pradhAnasya vizeSyasya aneketi / anekeSAM vizeSaNAnAM saMgrAhakatvAt sambandhajanakatvAdityarthaH / cakArasyeti zeSaH / kArakadayasamuccayavidhAne ityatrAyaM hetuH / dRSTAntamAha AruNyeti / aruNyaikahAyanyA piGgAkSyA somaM kroNAtIti zrutau yathA AruNyAdivizeSaNAnAmekasyAM gavi samuccayavidhAne na vAkyabhedastathetyarthaH / kAskadayeti / dAna kArakavayetyarthaH / vAkyamedo na bhavediti / tathAca yadi samuccayazva kAravAcyaH syAttadA homoddezena viprajApatirUpasampradAnahitayasamuccayavidhAnAnna vAkyabhedasambhavaH / nAnAvizeSaNaviziSTasya vizeSyIbhUtasamuccayasyaikasyaiva vidheyatvAditi bhAvaH / sampra parantu cakAro vizeSyabhAvena na samuccayabodhakaH / itaravizeSaNabhAvenaiva tahodhakabAdityAha na ceti / paropasajjanatvena anyadIyaguNatvenaH / zraprAdhAndheneti yAvat / samuccayaM brUte ityanvayaH / tathAca cakAreNa agniprajApatirUpasampradAnaddaya sambandhi samuccayo nabodhyate / kintu samucito'gniH prajApatiriti bodhyata iti bhAvaH / etatsAdhakatayA dazamAdhyAyaTatIyapAdoktaM bhASyakAra vAkyamuddharati zrataeveti / vailakSaNyaM vilakSaNArthatvam / samuccayazabdo hi tamityAdi / etacca bhASyakAra vAkyAbhiprAyamUlakaM svavAkyam / na tvavikalameva bhASyakAravAkyam / bhASyakArAstevamAhaH - cazabdaH samuccayArthI bhavati na tu samuccayasya nirdezakaH / parapadavizeSaNArthantu samuccayamupAdatte / yadi hi nirdizet kriyAguNaiH samuccayaH sambadhyate / samucayaH zobhanaH samuccayo draSTavya iti yathA bhavati evaM ca zobhanaH ca draSTavya iti vA bhaviSyati / tathA yatheha samuccayayoH SaSThI bhavati dhavakhadirayoH samuccaya iti / evaM dhavaH khadirazcetyatrApi abhaviSyat / na tu bhavati / tasmAnna cazabdaH samucayaM nirdizatauti / tAtparyamA dAyAha samuccayazabdo hoti / taM samuccayam / prAdhAnyena vizeSyarUpeNa / For Private And Personal
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzaH yadi hi prAdhAnyena brUyAt tadA tatpratipatraH samuccayaH kiyAguNaiH sambadhyeta / samuccayaH zobhana: samuccayo draSTavya itivat ca zobhana:, ca draSTavya iti prayogaH syAt / samuccayazabdavaccakArasya prAdhAnyena samuccayavAcitve dhavakhadirayoH samuccaya itivat dhavakhadirayotha ityapi prayogaH syAditi / atazcakAraH samuccayaM prAdhAnyena na bruute| yena pradhAnasyaikasya vidhAnAna vAkyabhedo bhvet| kintu kArakahayopasarjanalenaiva sa taM bruute| samucito'gniH prajApatiriti pradhAnadayavidhAne vAkyabhedaH syaadev| yathA. grahoddezena sammAsukatvavidhAne / brUte bodhayati / yadi hi nirdizadityasya bhASyAMzasyArtha kathanaM yadi hi prAdhAnyana brayAditi / tatpratipadrazcakAravAcyaH / samuccayasya guNasambandhaM darzayati samuccayaH zobhana iti / hariharayoH samuccayaH zobhana ityAdAvityarthaH / kriyAsambandhaM darzayati samuccayo draSTavyaH iti / bhASye yathaivaMzabdAbhyAM sAdRzyaM darzitam / granthakatA tu itivadityuktam / bhASye evaM dhavaH khadirazcetyatrApi abhaviSyadityuktyA SaSThIprayogasambhAvanA darzitA, granthakatA punavikhadirayoveti SaSThIprayoga eva kRtaH / iti evamprakAreNa vaila kSaNyaM pratipAditamityanvayaH / ata: etadbhASyakAravAkyAt / pradhAnasya pradhAnIbhUta cakArArthasya samuccayasyeti yAvat / kaarkhyeti| kArakaha yasya sampradAna kAraka dayasya upasajjanatvena guNabhAvanetyarthaH / sa ckaarH| taM smuccym| samuccayasya guNabhUtatvaM pratipAdayati samuccita iti / pradhAnaiyeti / pradhAnIbhUtadevatAyavidhAne ityarthaH / vAkya meda iti| vidheyabhedAditi bhAvaH / vidheyabhedaina vAkyabheda dRSTAntamupanyasyati yatheti / sammAgaikatvavidhAne iti| grahaM sammA tyatra ekatvavivakSaNe sammArgasyeva ekatvasyApi pramANAntarAprAptatvena vidheyatvAvazyakatvAditi bhAvaH / nanu cakArasya samuccayArthatvamaprAdhAnyena samuccayabodhakatvamityatra pramANaM nAsti / bhASyakAraistu cazabda: samuccayArtho na tu samuccayasya nirdezaka ityanena cakAra: samuccayadyotako na tu samuccayavAcaka ityevoktam / ataevAhu: For Private And Personal
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 222 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH 1 Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yadyapi cakAraH samucayaM prAdhAnyena brUyAt tathApi tasya kArakaiyaM prati prAdhAnyamanupapannam / vibhaktyAbhihitasya kArakayasya kriyopasarjanatvena samu yopasarjanatvAbhAvAt / hRdantAdiH zabdairupasthitaM hi kArakaM kriyAto'nyena sambadhyate kArakasamuccayaH nipAtAcAdayo yA upasargAstu prAdayaH / dyotakatvAt kriyAyoge lokAdavagatA ise // iti / vAcakatve yathA samuccayazabdaprayoge samuccayaH zobhana ityAdikriyAdisambandhaH syAttathA cakAraprayoge'pi bhavitumarhatIti dUSaNamapi darzitaH / tasmAccakAraH prAdhAnyena samucayaM na brUte iti bhASyAbhiprAyavarNanamanucitam / samuccayadyotanaJca guNabhAvena pradhAnabhAvena ca sambhavatItyata cAha yadyapIti / cakArasya prAdhAnyena samuccayavidhakatvAbhyupagame'pi na bhavadabhimatArthasiddhiriti bhAvaH / : kArakakSyaM sampradAnakArakaiyam / prAdhAnyamanupapannamiti / tathAca yadi sampradAnaiyaM prati cakArasya prAdhAnyena rumuccayabodhakatvaM syAt tadA homAnuvAdena sampradAnavitaya samuccayasya vidheyatayA vAkyabhedo na syAditi bhavadabhimatam / parantu cakArasyAca vizeSyabhAvena samuccayabodhakatvamevAnupapannamityapradhAnabhAvenaivAcAgalyA samuccayabodhakatvaM vaktavyamiti vAkyabhedI duvAra eveti bhAvaH / 1 vizeSyabhAvena samuccayabodhakatvAnupapattI hetumAha vibhaktyeti / caturthIvibhaktyetyarthaH / kriyopasajjanatvena kriyAM prati guNIbhUtatvena / kArakamAtrasya kriyAM prati guNIbhUtatvAditi bhAvaH / samuccayopasarjanatveti / tathAca kArakasya samuccayAMze vizeSaNatvasambhava eva samuccayasya vizeSyatvasambhavaH / kArakasya samuccayAMze vizeSaNatvameva na sambhavet / anyavizeSaNatvena pratIyamAnasyAnyavizeSaNatvena bhAnAnabhyupagamAt / ataH samuccayasyaiva kArakAMze vizeSaNatva prAptaprA na prAdhAnyamupapadyata iti bhAvaH / namu home sampradAnaya samuccaya ityukto yathA sampradAnaiyasya samucayopasajjanatvaM tathA vibhaktApanI sampradAnavayasyApi samucayopasarjanatvaM sughaTamityata Aha kadantAdizabderiti / kriyAto'nyena kriyetareNa / kadantazabdA pasthita kArakasya kriyAsambandhAbhAvena samucayopasaMnatvamudAharati kArakasamuccaya iti / vibhakkApanIta kArakasya tu kriyopa For Private And Personal
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH 1 Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir karaNasamuccaya iti / vibhaktyAbhihitantu kriyayaiva / kArakANAM tayaivAnvayAt / atazcakAreNocyamAna: sa kArakopasarjanatvaM vocyeta / kArakadayaJca pradhAnam ekodezena ca pradhAnadayavidhAne vAka bheda eva / yathAhu: anekapadasambaddhaM yadyekamapi kArakam / tathApi tadanAvattaiH pratyayairna vidhIyate // iti / 223 For Private And Personal samatva niyamAdanyopasarjanatvaM na syAdityAha vibhaktyeti / kriyayaiveti / sambadhyata iti pUrveNAnvayaH / kArakANAM vibhaktaprapanItAnAmiti zeSaH / tayaiva kriyayaiva / evakAreNa andhena saha guNabhAvenAnvayAbhAva iti darzitam / zrata iti / yato vibhaktayabhihitakArakasya kriyAyAMmeva guNabhAvenAnvayAt samuccayaguNabhAvAnupapacyA cakArasya vizeSyatayA samuccayabodhakatvaM bAdhitamata ityarthaH / sa sasu zayaH / kArakopasa natvena sampradAnakArakaSayaM pratyapradhAnabhAvena tadguNabhAveneti yAvat / pradhAnaM vizeSyam / tathAca samucito'mi prajApatiriti bodha iti bhAvaH / ekahomoddezena tathAvidhapradhAnadaya vidhAne vAkyabhedo duSparihara ityAha ekoddezeneti / atraiva bhaTTapAda saMvAdamAha yathAhuriti / aneketi / yadi ekamapi kArakaM sampradAna kArakam aneka pada sambaddham agnipadasambaddhaM prajApatipadasambaddhaJca bhavet tathApi anAhataiH sakRducaritaiH pratyayaistaddantu na vidhIyate vRtyarthaH / tathAca agnaye ca prajApataye ca juhotItyatra agrauSomAviva pratyayAnAdyattyA prajApatIna vidheyau sampradAnakArakasya anekapadagatatvAt / kintu admaye juhoti prajApataye juhototi pratyayAvasthA vidheyAviti bhAvaH / jyotiSTomadattiNAyAM zrUpate gauzvAzvazvAzvatarazca gardabhazca ajAzvAvayava brohayazca yavAzca tilAva mASAzca tasya dAdazazataM dakSiNeti / tatra Rtvigbhyo dakSiNAM dadAtIti zrutiprApta dakSiNAmanUdya gavAdidravyamAtravidhAnam / tatra yathA parasparanirapekSANAM vidheyatvAbhyupagame vAkyabhedApattiH / cakArazrutibalAt parasparasApecANAM vidhAnAttu nAsyeva
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 324 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH | Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yaca yathA dakSiNAnuvAdeva gavAdInAmanekeSAM vidhAne na vAkyabhedastathA kArakahayavidhAne'pIti / tanna nahi gauzvAkhazvetyasmin vAkye dakSiNAnuvAdena gavAdayo vidhIyante, uktarItyA 'vAkyabhedApattezvakAralyA kathaJcitparihArespi gavAdInAmanekeSAM dvAdazazatasaGkhyAyAzca vidhAne vAkyabheda eva / zradhvayyaivazAkhAyAM gauvatyAdeH tasya dvAdazazatamityantasya sahazrutatvena ca asyaikavAkyatvamityuktaM dazame / ato'nena vAkyenobhayaviziSTadakSiNaiva vidhIyate / viziSTa vAkya medaH / tathA agnaye ca prajApataye ceti cakArazrutenaM vAkyameda iti tatprakhyazAstraM vidhireva na mantra iti keSAJcidAdinAM prAgupanyastamatamapAkartumAha yacceti / anekeSAM parasparasApekSANAM gavAdInAm / tathA kArakaiti / tacApi cakArazruteH sApekSadevatAtvapratauveriti bhAva: / tanmatApAkaraye dRSTAntAsiddhiM hetumAha nahIti / janu tanmate cakArazruteH samuccayAvagamAt samuccayasyaikasyaiva vidhAnAt kathaM vAkyabheda ityata Aha cakAreti / kathaJciditi / kriyopasarjanasya kArakasya samucayopasarjanatvAnaucityadoSAGgIkAreNetyarthaH / parihAre'pIti / vAkyaiyApaterityanvitam / gavAdidravyadakkatavAkyabhedApatteH parihAre'pautyarthaH / gavAdInAmiti / gavAdInAM samuccayasya gogaladvAdazazatasaGkhyAyAzceti padArthaiyavidhAnAt vAkyabhedI duSparivara iti bhAvaH / nanu tasya dAdazazatamiti vAkyAntarameva / vAkyAntareca padArthAntaravidhAne kuto vAkyabhedApAdanam | ekasmAdAkyAdekapadArtha vidhAnasambhave yadi vAkyadayaM parikarUpya padArtharyaM vidhIyeta tadaiva vAkyabhedo doSAyetyatastasyA pRthak vAkyatvaM pratipAdayati zradhvaryaveti / sahazrutatvena pRthaktatvena / svAdazazatamityantasya / dazame dazamAdhyAyatIyapAde | nanu bhavatvekamevedaM vAkyaM tathApi tasmAdekapadArtha vidhAnAsambhavAdagatyA tattaddravyANAM yA vidhAnAya vAkyabhedo na doSAya syAdityata ekapadArtha vidhAnasambhavaM darzayati ata iti / dakSiNaiveti 1 tayAca dakSiNAyA anuvAdyatvAbhyupagame vAkyabheda zrApadyate / For Private And Personal
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 225 vidhAnAJca na vAkyabhedaH / ataeva pArthasArathimithaidazame, tatra tatra sobhayaviziSTA vidhIyata iti anekagavAdyAtmikaikA dakSiNApi vidhIyata iti coktam / / na caivam Rvigbhyo dakSiNAM dadAtItyasthAnardhakyam / tasyAnuvAdatvAt, Rtviksmbndhprtvaat| dakSiNAzabdasAmAdhi RtvijAM prakAzAdhvaryAdInAJca tatsambandhaH syAt / etahAkyatasmAvidhayatvAGgIkAre tu ekasyA dakSiNAyA eva vidheyatayA na vAkyabhedaprasaktiriti bhAvaH / ubhayaviziSTadakSiNAyA vidhayatve mImAMsakasammapti darzayati pataeveti / dazame dshmaadhyaayvtiiypaad| tatra taveti / kutracit sobhayaviziSTe tyAdivAkyam / kuca. ciJca paniketyAdivAkyamutramityarthaH / sobhyvishisstteti| sA dkssinnaa| idaM hi nidhAyAM sampUrNa vAkyam / vabAgavAhoni dravyANi saGkhyA ca dakSiNamA sambadhyate / sobhayaviziSTA vidhIyata iti / nanu viziSTadakSiNAvidhAne vibhayo dakSiNAM dadAtIti vAkyAntareNa punardakSiNAvidhAnAnupapattirityAza nirasthati na cepti| ityasya etadAyena dakSiNAvidhAnasya / arazahAnirasane hetumAha tasyeti / dakSiNAdAnapratipAdanasyetyarthaH / anuvAdatvAditi / bathAca naitena dakSiNAvidhAnaM kintu tassa hAdazazataM dakSiNetyanena vihitAyA dakSiNAyA panuvAdyatvamiti bhAvaH / tahi tadanuvAdena kiM vidhAyakatvaM tadAkyasyetyavAha Rtvigiti / pariprApta dakSiNAyA RtviksmprdaanktvmaavvidhaayktvaadisyrthH| tathAca Rtvisambandha-' vidhAnAya dakSiNAnuvAdasya saprayojanatayA nAnaryakyamiti bhAvaH / nanu dakSiNAyA: kammavetanatvena karmaniyuktabrAhmaNasampradAnakatvAvazyakatve RtviksamyadAnakatvasya sutarAM siddhatvAt RtvimbhA iti vAkyasyAnarthakyaM tadavasthaM tasya dvAdazazataM dakSiNeti dakSiNAzabdasAmarthyAdeva RtviksambandhalAbhAdityata pAha dakSiNAzabdasAmarthyAdauti / hi yasmAt / tathAca etaddAkyAbhAbe dakSiNAzabdasAmarthyAt RtvijAM prakAzAdhvayaMprabhRtaunAmapi dakSiNAsambandha: syAt / RtvijAmiva prakAzAdhvaryuprabhRtInAmapi karma vishessniyukttvaat| tathA zataM brAhmaNA: somaM bhakSayantauti zunyu tasomapAnArthopanimantritabrAhmaNa gaNasya prakAzAdhvaryurUpatvAt / etadAkya ttu dakSiNAyA RtvisampradAnakatvameva pratIyate na tu jyotiSTomA karma For Private And Personal
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzaH / sattve ca na bhvti| Rtvikazabdo brahmAdigataH, Rtuyajananimittatvena | prakAzAvarSaMNAmRvivAbhAvasya tRtIye unnatvAt / ___ atazca gozvAnazcetyasminvAkye viziSTavidhAnAna vAkyabhedaH / yadagnaye ca prajApataye ca sAyaM juhotIti tu na viziSTavidhAnaM homasyAgnihotraM juhotItyanena prAptatvAt / atazca homAnuvAdena samuccitobhayavidhAne vAkyabhedAt gauravApattezca nAnena vAkyena devatAhayaM vidhIyate / kintu manvavarNaprAptamagnimanUdya tatsamuccitaH prajApati)moddezena vidhIyate / / ___atazca nedamagnaH prApakam, kintu mantravarNa eva / atazca tenAgneH prAptatvAnnAgnihotrapadaM devatAsamarpakam, kintahi nAmadheyameva / tatsidametattattatprakhyazAstrAdagnihotrazabdasya kammanAmadheyatva miti / ___ evaM prayAjeSu samidAdidevatAnAM samidhaH samidho'gna Ajyasya vyantvityAdimanvavarSebhyaH prAptatvAt samidho yaja vizeSa niyukta brAhmaNamAtra sampradAnakatvam / tatta karmavetanarUpatayA dAnAntarameva kAryam / ataeva tRtIyAdhyAyatIyapAde zAstradIpikAyAm--prakAzAdhvaryave dadAtauti dAnAntarameva prAkRtakArya vidhIyata ityabhihitam / nanu prakAzAdhvaryAdInAmapi karmavizeSasaMyuktatvena RtvikapadavAcyatvAvazyakatvAt kathamRtvi padena te vyAvaya nte ityata Aha Rtvika zabda iti| brahmAdigato brahmAdiSu prvRttH| Rtau yajante iti Rtvija iti vyatpattyA pradhAnIbhUtayAganiSpAdakatvameva tasya brahmAdiSu pravRttI nimitta mityAha Rtu yajaneti / prakAzAdhvaryuprabhRtaunAntu yAganiSpAdakavAbhAvAvivAbhAva ityAha prakAzati / vRtauye htiiyaadhyaaytiiypaade| tena mantra vrssen| upasaMharati tatsi imiti / anyatrApi tatprakhyazAstrAt karmanAmadheyatvaM darzayati evamiti / samidha iti / hai pagna samidho devatAH bhAjyasya samidha AhutI vyantu prApravantu ityaya: / mantravaNabhya iti / For Private And Personal
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 227 tItyAdiSu samidAdizabdAstatprakhyazAstrAt kammanAmadheyam / yathAhu: vidhisitaguNaprApi zAstramanyadyatasviha / tasmAt tatprApaNaM vyarthamiti nAmavamiSyate // iti dik / zye nenAbhicaran yajetetyatra zyenazabdasya kammanAmadheyatvaM tathAca mantavarNena samidhA sAjyAtibhAgilAvagamAt tAsAsava vedameya tyAgIddezyatvarUpa devatAtvasya prAptatvamiti bhAvaH / samidAdizabdA iti| avAyamAzayaH / samidho yajattItyAdiSu samidAdizabdAH kiM vidyu. yajatautivat devatAsamarpakAH karmanAmadheyAni veti saMzaya devatAyA mantravarNaprAptatayA vidhAnasyAnarthakyAt yAgasya samidAdidevatAsambandhitvena samidAdinAmakatvameka samidhI yajatItyAdiSu samidAdizabdA bodhayantIti navamAdhyAyahitIyapAda siddhaantitm| navApi tatprakhyazAstranimitta tvmevmnytraapyuuhym| prathamAdhyAya caturthapAda. siddhAnta sUtram tatprakhyazcAndhazAstramiti / yatastatprakhyaM sasya devatArUpaguNasya prakAzakaM zAstrAntaramati atastatra tasya punarvidhAne anuvAdatvApatteragnihotrAdipadaM tattayAganAmadheyamevetyarthaH / atra bhapAdasammatimapyAha ythaahuriti| vidhisiteti / yatI yasmAdiha karmaNi vidhitsitI bhavatA vidhAtumiSTI yo devatArUpo guNastasya prApi prApakam anyat zAstramanti tasmAt tApaNam agnihotrAdizabdena vabidhAnaM vyarthamiti hetoragnihotrAdizabdasya karmanAmatva miSyata ityarthaH / tapadezasya nAmadheyanimittatAmudAharati zyeneti / abhicaran vairivadhaM kurvam / tatkAma ityrthH| prathamAdhyAyacaturthapAda zyenenAbhi caran yajetetyAdizrutiSu matvarthalakSaNayA guNavidhitvaM karmanAmadheyatvaM veti saMzayya dravyavAcakazabdAnAM karmanAmatvAnupapattyA guNavidhitvameveti pUrvapakSe, tadyapadezazceti sUtreNa zyenAdizabdAnAM karmanAmadheyatvameva siddhAntitam / sUtrArthastuH tena zyenAdinA vyapadezaH sAdRzyaM yasya karmaNastat tadyapadezam / yataH karma tadyapadezaM zyenAdisadRzamataH zye nAdizabdAH karmanAmadheyAnIti / For Private And Personal
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 228 nyaayprkaashH| tApadezAt / tena vyapadeza upamAnam / tadanyathAnupapattyeti yAvat / tathAhi yadidheyaM tasya sutirbhavati / tayadyatra zyeno vidheyaH syAttadArthavAdaistasyaiva stutiH kaayaa| na ca yathA vai zyeno nipatyAdatta ityanena atratyenArthavAdena zyenaH stotuM zakyaH / zye nopamAnenArthAntarastuteH kriyamANatvAt / na ca zyenopamAnena tasya stutiH kartuM zakyate / upamAnopameyabhAvasya bhinnnisstthtvaat| evaJca tApadezazabdaprayogasya tatsUbamUlakatvAt vayaM prayuktamapi saM zabdaM khayameva vyAcaSTe teneti / ataeva tatprakhyazabdasyApi saubalena svayameva vyAkhyAnaH prAkRtam / upamAnaM saadRshyaabhidhaanm| nanu sAdRzyAbhidhAne'pi kathaM yAgasya tannAmakatvakalpanamityata pAha tadanyathAnupapattyeti / etena tApadamAdityasya sAdRzyAbhidhAnAnupapatterityeva paryavasito'rtha iti sidhyti| tatmAdRzyAbhidhAnasyAnyathAnupapattiM vyaJjayati tathAhauti / stutiH prshNsaa| bhavati arthavAdaiH karaNIyA bhavati / zyeno vidheyaH zyenanAmA pakSau guNatvena vidheyH| tasyaiva zyenarUpaguNasyaiva / nanu stutyarthavAdaiH zyenarUpaguNa eva stUyatAmityAzaGkA nirAkaroti na ceti / yatheti / zyenaH. pakSivizeSo yathA nipatya patitvA Adate anya pakSivizeSa gTahAti evamayaM vipanna mAravyaM nipatyAdatta ityuttrprtiikenaanvyH| avatyena shyenyaagvissykenn| evamayamityatarapratIkasthenAyamityanena prakrAntaye nayAgaparAmarzAt / uttarapratIkArthastu evaM zyenapakSiNa: pakSyantasyahaNavat payaM prakAntI yAga: mipatya adRSTa hArA sambadhya hiSantamAradhavirodhaM ghATavyaM vairiyam pAdale ghAtayatIti / zyena: pakSivizeSaH / zakya iti / na aiti puurvennaanvyH| arthavAdana zyenapakSirUpaguNastuterazakyatve hetumAi shvegossmaaneneti| zvenasAdRzyenetyarthaH / parthAntareti zyenetarapadArthetyarthaH / tadevopapAdayati na ceti| takha guNatvenAbhimatazyenapakSiyaH / bhinnnisstthtvaaditi| tathAca upamA sAdRzyaM tava sahidave sati tagatabhUyodharmavattvam / evaJca sAdRzyasya parasparabhedasApekSatayA yenIpamIyate yo vA upamIyate tattvaM vibhinna vastuniSThameva bhvti| na puna: khenaikopamAnena khamevopameyaM syAditi bhaavH| tathAcIna bhpaadH| For Private And Personal
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAza ... yadA tu zyanasaMjJako yAmo vidhIyate tadArthavAdena zya nopamAnena tasya stutiH kattaM zakyate iti zyanazabdasya tApadezAnAmadheyatvam / tasi I nimittacatuSTayAnAmadheyam / - utpattiziSTaguNabalIyastvamapi paJcamaM kecinnAmadheyale nimittmaahuH| vaikhadevena yajetetyatra vaizvadevazabdasya kammanAma: dheymutpttishissttgunnvliiystvaat| uktamatvartha lakSaNAdiprakAracatuSTayAsambhavAt / tathAhi na tAvanmatvarthalakSaNAbhayAnAmadheyatvaM vaktuM zakyam / vaizvadeveneti taddhitenaiva matvarthasya yAgasyoktatvAt / sAsya devatetyasminnarthe hi taddhitasmaraNam / tatrAsyazabdasya taddhitAntargatasya vidheyaM sUyate vastu bhinnayopamayA sdaa| nahi leneva tasyaiva stutista iditISyate // zyemazabdasya yAganAmatve tu zyenopamAnena stutiH sughaTaivetyAha yadA viti| tathAca vAgasya zyenasaMjJakatvAGgIkAre pavizyemayAgayo: parasparabhedasattvAt iyoreva jhaTiti ghAtakavena samAnanAmakatvena ca upamAnopameyabhAvaH saGgacchateta raam| ataeva jhaTitighAta, kAtareNa vyAghrAdinA nopamita miti bhAvaH / upasaMharati zyenazabda iti / nimittacatuSTayasya nAmadheyabodhakatvavicAramupasaMharati tasiddhamiti / keSAzcidabhimataM nAmadheyasya paJcamaM nimittamupadarzayati utpattiziSTeti / utpattividhivihitaguNavizeSasya blvttvmityrthH| tadudAharati vaishvdeveneti| atra nimittAtarAsambhavamAha ukteti| asambhavaprakAraM darzayati tathAhauti / pracAdau matvarthalakSaNApAtAsambhavaM pratipAdayati na taavditi| matvarthasya vizvadevadevatAvaiziSTyasya / taddhitasmaraNam aNpratyayavidhAnam / asyazabdasya pasyetipadasya / taddhitAntargatasya taddhitapratyayavidhAyakasUtrAntargatasya / mukhytvmvmlmitynenaasyaanvyH| yadyapi tyajyamAnadravyasvAmitvenoddezyasya. devatApadamukhyArthatavA indro devatA svAmitvenoddezyo'syeti vyutpatcyA aindrapadesya haviSyeva mukhyatvaM syAt / tathApi devatApadasya mantrastute'pyupacArAdaindra haviritivat indraH stuto'sya sUktasyeti aindra For Private And Personal
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 230 nyaayprkaashH| yadyapi sUtahaviSoriti smRteH sUkte haviSi vA mukhyatvamavagatam / tathApi sarvanAmnAmupasthitavAcitvAt sUtahaviSocAtrAnupasthitatvAt yajetetyupasthitaM yAgamevAsyazabdo'bhidhatta iti na yAga mtvrthlkssnnaa| vikhadevarUpaikadevatAvidhAnAca na vAkyabhedaH / ___ nApi tatprakhyazAstrAnAmadheyatvam / yatra hi vidhisito guNo'nyata: prApta: tatra tatprakhyazAstrAnAmadheyatvam / yathA agnihotrazabdena / atra cAgne yAdayo aSTau yAgAH prksstaaH| tatrA. mikSAyAge yadyapi vikhe devAH prAptA vaizvadevyAmikSeti, tathApi sUktamityapi vyavaDiyate / tasya cAnAdiprayogayogitvena nirUr3hatayA mukhyAtulyatvAdAha. sUka hvissoritiH| ataeva kAzikAyAmuktam yAgasampradAnaM devatA, deyasya puroDAzAdaH svAminI / tasminnabhidheye pratyayaH / indrI devatAsya aindraM haviH / mantra stutyamapi devatetyupaJcarantIti / manu devatApadanirdezAt asyeti sarvamAmro yaH kacidupasthitI na graahyH| kintu bhUta haviSau evetyata Aha sUktahaviSozcAceti / anupasthitatvAt tadarthaparatvAsambhavAt / yAgameveti / tathAca ziSTaprayogadarzanAddevatANdasya mantrastutyopacAravat yAgINanIyo'pyupacaraNIyaH / tena vizve devA devatA prauNanIyA yasya yAgasyeti vyutpattyA vaizvadevapaTaM. yAgabodhakamapi bhvitumrhti| ataeva prayogadRSTyA upAsye'pyupacArAt zivo devatA upAsyo yasyeti zaiva ityAdiprayogAH prasiddhA iti bhAvaH / matvartha lakSaNAyA aprasaktiM pradarzya. vAkyabhedaprasaktiJca pariharati vishvdevruupeti| ekadevateti / agnaye ca prajApataye cetyAdAviva na devatAcyavidhAnaprasaGga iti bhAvaH / tatprakhyazAstrAviSayatvamapi pratipAdayati naapauti| patra cAgne yAdayaH iti / atrAyaM. vistrH| cAturmAsyayAgasya catvAri parvANi / vaizvadevo varuNaprAdhAsa: zAkamedhaH sunAsorIyazzeti / teSu prathamaparvaNi aSTau yAgA vihitaaH| bhAgne yamaSTAkapAlaM nirvapati, saumyaM carum, sAvitraM hAdazakapAlam, sArakhataM caram, pauNaM carum, mArutaM. saptakapAlam, vaizvadevImAmikSAma, dyAvApRthivya maikakapAlaJceti / For Private And Personal
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 231 saptasu teSAmaprAptatvAt vaikhadevena yajetatyanena tatra tahidhAnena latprakhyazAstramanyat, yena tahazAnAmatvaM syAt / na cAmikSAyAgasyaivaitannAmeti vaacym| vaikhadevena yajeteti teSAcASTAnAM yAgAnAM sannidhAvidamAmrAyate vaivadevena yajeteti / patra yajetelyanenAgne yAdIn yAgAnandya kiM vaizvadevazabdena devatArupI guNasteSu vidhIyate kiMvA teSAM nAmadheyamiti saMzaya nAmadheyatvapace nAmo vidheyatvA sambhavAt yatetyasyAnuvAdatAyA aGgIkalatvAcca samastavAkyasyaivAnuvAdatA syAdatI devatA rUpaguNavidhireva / yadyapi vaizvadevyAmAmikSAyAM vizve devA devatA: prAptAstathApi AgreyAdiSu saptamu aprAptatvAvidhIyante / teSvagnyAdayo devatAH sannauti cet, gatyabhAvAvizvairdevaiH saha vikalpena santu / nanvekaH zabdaH sapta su vidhirAmikSAyAnda nuvAda ityanucitameveti cenna / yAvadaprAptaM sAvavidhIyata iti yavAprAptistatraiva vidhAnasyAduSTatvAt / atra prathamAdhyAyacaturyapAda siddhAntaH / agnyAdaunAM devatAtvaM pratyacatibodhitam / vizveSAM devAnAntu vAkyena bodhitamapi na saacaat| nahi pagnyAdiyAge vizveSAM devAnAM devatAtvapratipAdakaM vAkyaghaTakapadamasti / vAkyena vizeSAM devAnAM yAgadevatAtvamAcaM bodhyate / prakaraNAttu bhAgne yAdiSviti prtipaadyte| evaJca zrutiprApta prakaraNaprAptayoratulyaziSTatayA na vikalpaH smbhvti| vikalpapace ekanAparasya pAkSikabAdho'vaNyAbhyupeyaH / sa cAnyAyya: prakaraNana zrutyukta padArthabAdhAsambhavAdisyutpattiziSTa guNabalIyastayA vaizvadevapadasya devavArUpaguNa vidhAyakatvAsambhavAt kammanAmatvameveti / na tatprakhyazAstramanyaditi / tathAca yadi vaizvadevena yajeteti vAkyena prAmikSAyAge vizvadevadevatAkavaM vidhIyate tadaiva tatprakhyaM vidhisitadeva tArUpaguNa prApakaM vaizvadevyAmiti zAstrAntaramatIti vaktavyam / yadi tu AmicAyAgaM vihAya prAgne yAdiyAge vaikalpikavitradevadevatAkatvaM vidhIyate tadA tadayAge vizvadevatAprakAzakamanyat zAstraM na labdhavyaM yena tatprakhya nyAyAnAmadheyatvaM sthAdityAzayaH / bhavatu utpattiziSTaguNabalIyastvena guNavidhitvAsambhavAt vaizvadevazabdasya yAganAmadheyatvam / tattu pAmikSAyAgasyaiva bhavatu tasyaiva vizvadevadevatAkatvena ta nAmakatvaucityAt / na punarAgre yAdiyAgASTakasyeti zajhAmapAkarIti na ceti / vAkyavaiyayamevopapAdayati For Private And Personal
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 232 nyaayprkaashH| vAkyavaiyApatteH / vaikhadevazabdasyAmikSAyAgamAtranAmale sa eva yAgo'nanAnudyata iti vAcyam / na ca tadanuvAde nAsti . kiJcit kRtym| prAcInapravaNe vaizvadaivena yajeteti vidhIyamAnasya prAcInapravaNadezasya vinApyetaddAkyamAmikSAyAgasambandhopapatteH, vishvdevsmbndhaattsy| vaizvadevazabdasyeti sa eva prAmikSAyAga eva / anena vaizvadevena yajetetyanena / vAcya bhavateti zeSaH / tadanuvAdana AmikSAyAgamana dya tasya vaizvadevanAmakatvavidhAnena / katyaM prayojanam / nanu prAcInapravaNe vaizvadevena yajeteti zrutyantaramasti / sena vaizvadevayAgamanUdya yajamAnasya prAGimadezavartitvaM vidhIyate na tu vaizvadevayAgI vidhIyate / tatra vaizvadevapadana cAmikSAyAgopasthAnameva zrAmikSAyAgasya vaizvadevanAmakatva vidhAnaprayojanamastItyata Aha prAcIneti / etaDAkyam bhAna yAdiyAgASTakopakrame zrUyamANaM vaizvadevena yajeteti vAkyam / yasya bhavatA pAmihAyAganAmadheyatvamabhyupagamyate / tadAkyaM vinaapautyrthH| zrAmikSAyAgasambandheti / pAcaunapravaNadezavidhAyaka vAkye vaizvadevapadanAmikSAyAgIpasthAnopapatte rityarthaH / nanu vaizvadevena yajaitati saMzAvidhAyakazrutimantareNa zrAmikSAyAgasya vaizvadevasaMjJakatvAjavagamAt kathaM tatra prAcInapravaNe vaizvadevena yajetati yutivihitaprAcInapravaNadezasambandha upapadyata ityasa Aha vizvadeveti / tasya AmikSAyAgasya vaizvadevaumAmikSAmiti zrutyA viRdevadevatAsambandhAdityarthaH / tathAca yAvizeSasya nAmavizeSakaraNasyaitadeva prayojanaM yat tannAmadheyA lekhena thutyantaravihitasya dharmaspa tayAgavizeSa edha sambandhaH syAditi / evaJca vaizvadevayAgIlakhe na zrutyanaravihitasya prAcInapravaNadezasya zrAmidAyAgasambandhI yadi zrAmikSAyAgasya vaizvadevanAmakatva pratipAdanamantareNa na syAttadA tasya vaizvadevanAmaka tvapratipAdaka vaizvadevena yajeteti vAkyamarthavat syAt / yadi tu tasya tamAma kavavidhAna vinApi vaizvadevapadollekhana vihitasya prAcIna pravaNadezasya sambandhaH sughaTa: syAttadA sutarAM tasya tannAmakatva pratipAdaka vAkyaM vyartha syAditi mantavyam / evaJca AmikSAyAgasya vaizvadevaumAmikSAmiti zrutibIdhitta vizvadevadevatAkatvena vaizvadevapadIpasthApyatvaM nAmadheyabodhaka vAkyAbhAva'pi sambhavatau va tahAkyaM vyartha syAdivi suvya ko'bhimaayH| For Private And Personal
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashaa| 233 prAgneyAyazeSaprakRtayAganAmale tu na vaikhadevena yajeteti vAkyavaiyartham / tadA tvanenASTau yAgA anUdyante anuvAdena caika stotyArUDhatvAt samuditAnAmaSTAnAmapi vaizvadevazabdo nAmadheyaM sidhyti| evaM prAcInapravaNe vaivadevena yajetetyatra vaikha devazabdenASTau yAgAnana dya prAcInapravaNavidhAnaM tatra siddha bhavati / tadAkyasyAsattve anena vAkyenAmikSAyAga eva prAcInapravaNadezasambandhaH syAt / atazcASTasu yAgeSu prAcInapravaNadezasambandha evaitahAkyaprayojanam / evaJca vaikhadevazabdo'STAnAM nAmadheyam / ___ na ca tatra tatprakhyazAstra nimittaM bhavati / saptasu vishvdevaapraapteH| pato na vaikhadevazabdasya ttpkhyshaastraavaamdheytvmiti| vaizvadevapadasya pAna yAdiyAgASTakanAmadheyatve tu na vAkyavaiyaya mityAha bhAgne yAdauti / prakRteti prakrAntetyarthaH / sArthakyaprakAraM pratipAdayati tadA viti / anena nAmadheyabodha kyaakiin| anUdyante yajeteti padeneti zeSaH / eka pratItIti / yAgASTakasya ekayAgatvena buddhiviSayatvAdityarthaH / samuditAnAM militAnAm / evaJceti / vaiRdevapadasya yAgasamudAyanAmatve satItyarthaH / saca bhAgne yaadiyaagsmudaaye| tahAkyasya vaizvadevena yajateti vAkyasya / banena vaakyev| bhAmikSAyAga eveti / tasya vizvadeva. devatAkatvamya pratyakSa pratyabhijJAnAditi bhAva: / patayeti / nAmadheyabodhakavAkya sattvAzetyarthaH / upasaMharati evaJceti / nambatra satprakhyazAstrasyaiva nAmadheyanimitavaM na tUpattiziSTaguNavalIyasvamityAzakAM pariharati na ceti / .saptasu zrAmikSAyAgetarAgne yAdiyAgasaptake / tathAca yatra yavidhIyate tatra tadayadi zAstrAntaralabhyaM syAt tadaiva ttprkhynyaayaavsrH| prakate tu pAna yAdiyAgasaptake vizveSAM devAnAM devatAtvasya zAstrAntarasabhyatvAbhAvAt kathaM tamyAyAvasara iti bhAvaH / For Private And Personal
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 234 baayprkaashH| mApi shaapdeshaat| tAdRzasya vyapadezasyAnupalambhAt / prataca vaikhadevazabdasya nAmadheyatve ulaprakAracatuSTayasyAnimittakhAdutpattiziSTaguNadhaloyastvameva nimittam / tathAhi vaikhadevena yajetetyatra ma tAvadaprakRtakammAnuvAdena devatAvidhAna sambhavati, seSAmatrAnupasthiteH / nApi devatAviSTakammAntaravidhAnaM sambhavati, gaurvaaptteH| aSTau havIMSotyananyagatikaliGgavirodhAt / ato'nena vAkyena prakRtakammAnuvAdena devatA vidhIyata iti vaktabdham / samAmikSAyAge vizvadevaprApteH saptasu yAgevanena vAkyena vikhe devA vidhIyanta iti vaktavyam / na ca tatsambhavati, tessaamutpttishissttaanyaadyvrodhaat| AkAiyA hi sambandho bhavati AgneyAdiyAgAmAM hi devatAkAsA usyattiziSTairanyAdibhireva nihatteti na tatra vizvadevavidhAnaM yuktAm / ata. thotpattiziSTaguNabaloyastvAIkhadevazabdasya kmmnaamdheytvmiti| yathAhu: tadyapadezasya nAmadheya nimittatAmapyaca pariharati mApausi / tAdRzasyeti / yAgA ekasya vaiRdevena saha upamAnopameyabhAvAnupalabdherityarthaH / patayeti / vAkyabhedApattimatvarthacakSaNAprasaGgayonimittayoH pUrvaM nirAkatatvAt tatprakhyazAstra lApadezayoridAnoM nirAsAce tyarthaH / apratako ti| avihitadevatAkayAgAsaretyarthaH / pradhAnavidhitvaM mirAkarIvi naayauti| gauramaiti / pradhAnavidhitvakalpanAgauravApaterityarthaH / mantraliGgavirodhamapi hetutayA nihizati aSTAviti / mantre paTau bIvautyulora nandagatikavAdisyarthaH / vizvadevaprApne riti / prAptAMze vidhitvAsambhavAditi bhaassH| upatIti / utpattiziSTairavyattividhiyodhitairanyAdibhiravarodhAt devatAntaravidhAnAmavakAzIkatatvAdityarthaH / cayarIdhe hetumAha pAkAGgayA hauti / utpattibhiSTati / utpatividhiyodhitasya agnyAdi. devatArUpaguNasya balava tvAdityarthaH / patra bhaddapAdasammatimAha yathAhurivi / For Private And Personal
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yAyaprakAmA guNAntarAvarudakhAvAvakAkho guNo'pasa / vikalpo'pi na vaiSamyAttasmAtrAmaiva yujyate // iti| bhanye vAcAryA pAhuH / ya: zabdo yatra kammaNi yaguNasambandha bodhayati sa cet sambandhaH zAstrAntarapratipannastadA tasya. zabdasya tanAmadheyatvaM tatpakhyazAstrAt / tacca zAstrAntaraM vidhirvArthabAdo vetyatra nAdaraH / tatrAgnihotrazabde agnisambandhabodhaka zAstrAntaraM vidhireva / vaikhadevazabdazca. vizvadevasambandhaM kammaNi bodhayati / vizvadevasambandhazcASTasu. yAgeSu yadizve. devAH samA yajanta tadekhadevasya vaizvadevatvamityarthavAdAvagataH / muNAntareti / guNAntaraNa, agnyAdinA avaruddhatvAnniravakAzIkRtatvAnirAkAsAtvA diti yAvat / paparo guNI vizvadevakapo guggo bhava kAgyo avakAzArho na syaat| tathA anyAdibhiH saha vizvadevadevatAyA vikalpo'pi na sambhavatIti zeSaH / kuta ityavAha vaiSamyAt zusilabdhaprakaraNa laba yoratulyatvAt / tasAhaizvadevazabdo nAmaiva yujyata ityarthaH / . pAcArvAntaramatamAha bhanye viti| tamuNasambandha misi / tacchabdavAcyasvarUpaguNasambandhamivyayaH / guNasya vidhirUpazAstrAntaraprAptavaM darzayati satreti / bidhyarthavAdayau. madhye ityarthaH / parthavAdarUpazAstrAntara prAptavaM darzayasi vizvadevazabdazveti / aSTasu yAgeSu pAnayAdyaSTayAga smudaaye| yadizve devA iti / bhAgeyAdiyAgaprakaraNIyo'yamarthavAdaH / , samaya janma etaM yAgaM kRtavantaH / . vaizvadevatvaM vaizvadevapadavyapadezavIjam / ptredmaalocniiym-vidhisitgunnpraapishaastrmnyytstrih| tasmAt tatyASaNaM vyarthamiti nAmatva miSyate // . ityutto ya eva guNo vidhAtumiSTa stasyaiva guNasya prApakazAstrAntarasajhAve. ttprkhyshaastraanvsr| prakRte bu. vizvadevadevatAkatvarUpI guNo vizvAtumiSTa tatprApako'yaM. nArthavAdaH,kintu vizvadevakatrtakatva guNaprApakaH / tatkayaM tasya vidhitsitaguNa prApakatva rUpaM ttprkhyshaastrtvmbhyupgntvym| tasmAt yathA agrihotrapadasya sUryaya prajApatyavaruddha prAtahoMme agnidevatAvidhAyakatvAnupa, pattyA sAyaM homa eva badvidhAyakatvasya parizeSAdagIkAryatve agnaye ca prajApalaye ca sAyaM zuddhotIti zAstrasya agnidevatApApa kasya. sattvAt ttprkhyshaastraanaamdheytvm| tathA vaizva: For Private And Personal
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 236 nyaayprkaashH| na ca vidhireva tatpa khyazAstra nArthavAda ityatra kiJcityamANamasti / ataeva jyotiSTomana svargakAmo yajetetyatra jyotiSTomazabdastAni vA etAni jyotIMSi ya etasya stomA ityarthavAdAvagataM jyotiHsambandha nimittIkRtya somayAge pravarttamAnastatpakhyazAstrAnAmadheyaM bhavati / evaM prakRte'pi draSTavyam / paJcamaHprakArakalpane pramANAbhAvAt / ataeva vaikhadevAdhikaraNa vArtikakArairevamupasaMhRtaM "tatyakhyanayaiva sarveSAM naamdheytvmiti"| yaccotpattiziSTaguNabalIyastvamuktaM tadguNavidhyabhAve yuktyabhyuJcayamAtram / tasiGgha tatpakhyazAstrA. dekhadevazabdasya karmanAmadheyatvamiti / devena yajeteti vaizvadeva zabda lyA utpattiziSTAgnyAdidevatAvaruddhAneyayAgAdau vizvadevadevatA vidhAyakatvAnupapatyA parizeSAdAmikSAyAga eva tadevatAvidhAyakatvAGgIkAre vaizvadevImAmizAmizvasya tadgaNa prApakaNAstrAntarasya sattvAt tatprakhya nyAyena nAmadheiyatvam / itthaJca vaizvadevImAmikSAmityasyaiva prakale. tatprakhyazAstralaM na tu vizve devAH samayajante. arthavAdasya / tadartha vAdana yahizvadevakRtatvaM pratyAyyate tadAneyAdiyAgasadasya vaizvadevanAmakatve nimitta miti| evameva zAstradIpikAkArAdaunAmabhiprAyaH / parthavAdasya tatprakhyazAstratAnabhyu pagamavAdaM nirAkarAMti na ceti| vidherivArthavAdasthApi zAstratvAvizeSAditi bhAvaH / arthavAdasyApi tatprakhyazAstratAM darzayati ataeveti / tAni veti / etasya yAgasya ye stomA: stImAkhyasAmavizeSAstAnyetAni jyotISItyarthaH / tatprakhyazAstrAditi / tathAca jyotiSTIma prabdasya jyotIMSi stImA yati vyutpattyA na jyoti sambandhavidhAyakatvaM jyotiHsambandhavidhAyakasya tAni vA etAnauti zAstrAntarasya sNttvaat| tasmAnnAmadheyatvameveti bhAvaH / pnymeti| mAmadheyanimittAnAmiti zeSaH / atra vArtikakAramvarasamAha ateveti| sarveSAm pAne yAdInAmaSTAnAM yaagaanaam| nanu tarhi vaizvadevAdhikaraNe sUtrabhASya kArAbhyAmutpattiziSTaguNabalIyastvamuktaM kimarthamityavAha, yksseti| uktaM vicAritam / mUtrabhASyakArAmyAmitiH zeSa: / guNavidhyabhAva iti / nayAca pAgne yAdiyAgasaptake agnyAdibhiH saha vizveSAM devAnAM vaikalpikadevatAguNavidhAna, For Private And Personal
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| nanu pazusomAdhikaraNa aindravAyavaM gRhNAtItyAdau na yajikalpanaM somena yajeteti pratyakSayajizrute rityutAm / tena tena nyAyena vaizvadevyAmikSatyatrApi yajikalpanaM mAstu / vaizvadevena yajetetyatra prtykssyjishruteH| evaJcAnena vAkyena devatAviziSTakammavidhAnamastu / tasya ca dravyAkAjhAyAM vaikhadevyAmikSeti dravya vidhAnamastu / evaJca na vAkyayasthApyanuvAdatvam / nApyaSTau havIMSotyananyagatikaliGgavirodho bhavediti cenmaivam / vaikhadevyAmikSatyatra yajyakalpane AmikSA kimanuvAdena vidhIyata iti vaktavyam / vizvadevAnuvAdena vidhAne dravyasya devatAGgatvameva syAt, na yaagaanggtvm| kiJca vaizvadevIzabdo pakSanirAsArthaM na tu nAmadheyatvArtham / nAmadheyatvanimittantu tatprakhyazAstramaiveti bhAvaH / vaizvadevena yajetetya sya guNavidhAyakatvanirAsena tatprakhyazAstramUlakanAmadheyapratipAdakatvasiddhAnta mupasaMharati tatsiddhamisi / dAnauM vaizvadevena yajetetyasya pradhAvidhitvamAzaGgate nnviti| pazusImeti / ditI-- yAdhyAyahitauyapAdasthe pazsImApUrvatAdhikaraNe ityarthaH / aindravAyavamiti / avAyamAzaGkArthaH / jyotiSTIme somena yajete ti shruuyte| tatprakaraNe aindravAyavaM gTahNAtIti zrutirasti / tatra yaji zrutivirahAt yajikalpanaM syAnna veti saMzaye somena yajeneti pratyakSazrutibodhitayAgaprAptena yajeteti kalpanaM kintu somana. yajeteti prAptasImasyaiva aindrabAyavagrahaNena saMskAra vidhAyakamaindra vAyavavAkyam / tathAcokta nyAyamAlAyAm -- ___ "grahaNavAkyaistu devatAviziSTaH somasaMskAro vidhIyata iti / " laidaizvadevyAmiretyatrApi na yAgavidhAnaM yjishrvnnaabhaavaat| kintu, vaizvadevena yajaitetyu ktAyAgasyaiva vezdevyAmiti dravyavidhAyakam / evaJca vaizvadevena yajete ti vAkyameva vizvadevIddezya kayAgavidhAyakaH prdhaanvidhiH| vaizvadevyAmikSeti vAkyantu pradhAnavidhau dravyAkAcAyAmAmikSArUpadravyavidhAyakamastu / tathA sati na vAkyayAyathyaM nAmyaSTau havIMSauti mantraliGgavirodha iti| pAzaGkAM nirasthati maiyamiti / devatAGgatvamiti / yaddhi yadanuvAdena vidhIyate tasya tadaGgatvamiti niyamAdivi For Private And Personal
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 238 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir devatAtacitatvAdAmicAntargatArthaH / tatra vizvadevAnuvAdeka dravyavidhAnaM vaizvadevazabdenaiva karttavyaM padazruteH / jathA bhAvanAyAM karaNasamarpaNaM dhAtunaiva kriyate padazruteH na tUpa padenetyuktam, bhAvArthAdhikaraNe laddat / tatra ca vaSaTkartuH prathamabhakSa iti - vadekaprasaratAvirodhaH / ato yAgAnuvAdenApi dravyavidhAnArthaM vaizvadevyAmikSetyatra yajikalpanaM tAvadavazyaM karttavyam / bhAvaH / nanu vizvadevAnuvAdemAmikSAvidhAne zrAmicAyA vizvadevAGgatvaM sambhavatuH / prakkate tu na vizvadevAnuvAdenAmicA vidhIyate kintu vaizvadevena yajetetyuktavaizvadevAnuvAdena / baivadevapadaM hi vizvedevA devatA asyeti yogAt vizvadeva devatAka ivirvAcakam / taca haviH kimityAkAGkSAyAM haviSa zrAmicArUpatvavidhAnAt / evaJca iviSI yaagaanggtvenaamicaayaa| api yAgAvatA sambhavatyevetyata zrAha kiJceti / devatAtacitatvAt devatArthatatipratyayAntatvAt / zramiceti / zrAmikSA antargatA yasminnarthe sAdRzArthaka ityarthaH / devatA asyeti vyutpattau sambandhitvena cAmidAyA api vaizvadevo padenopasthitairiti bhAvaH / tatra tathA satItyarthaH / vizvadevAnuvAdena vizvadevapadI lekhena / vaizvadevopadenaivetyevakAreca. na tu. vaizvadevena yajetetyuktavaizvadevapadeneti yotitam / 1 tathAca vAkyAntaropa sthita vaizvadevapada prApta viyadeva devatAka haviSa. zrAmicAtvavidhAnamanucitaM tadAkyaghaTaka vaizvadevakapadenaiva vizvadevadevatAkA mizrArUpa havirvidhAnasya sughaTatvAditi bhAvaH / patra hetumAha padazruteriti / eka subantapadarUpazruterityarthaH / atra. dRSTAntamAha yatheti / bhAvanAyAmiti / yajete tyAkhyAtArtha rUpAyAmityarthaH / karaNasamarpaNaM keneti karaNAkAGgAnivartanam / dhAtunA yajadhAtunA / padazruteH ekatiGantarUpapadazruteH / upapadena padAntareNa / taditi / tathA prakRte'pi vaizvadevotyeka padenevA vizvadevadevatAsamarpaNaM yuktamityarthaH / padAntaramAvizvadevadevatAkatvAnuvAdenAmicAmAtravidhAne doSAntaramAha taceti prathamabhaca iti / atra samalapadIpAttayoH prAthamyabhacaNayorbhacaNAnuvAdena prAthamya vidhAne yathaikamasaratAbhaGga virodha ApAditastathA prakRte'pi ekapadopAtayorvizvadeva devatAkatva - micayorvizvadevadevatAkatvAnuvAdenAmidyAvidhAne'pi eka prasaravAbhaGgarUpI virodhaH syAditi For Private And Personal
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 236 atazca pazusomAdhikaraNa nyAyavaiSamyam / aindravAyavaM rakSAtotyatra devatAviziSTa grahaNavidhAnena yajya kalpanAt / yajikalpane vaikhadevyAmikSatyatraiva dravyadevatAviziSTakammavidhAnaM yuktam, rUpaiyazravaNAt / evaJcAgna yo'STAkapAla: saumyazvararityAdivAkyaivaikha devyAmizelasya vAkyasya prAyapATho rakSito bhavati / anyathA hi teSu sarveSu dravyadevatAsambandhakalpitayAgavidhAnam / ana ca dravyamAtra vidhAnamiti vairUpyaM prasajyeta / kiJca vaikhadevena yajaitatyatra vaizvadevasya devatAsamarpakatve yavizve devAH samayajanta tadekhadevasya vaizvadevatvamiti tasyArthavAdasyAtyantameva nirAlambanatvaM syAt / yata etadarthavAdAvi bhASaH / yAjakalpanaM yajatetipada kalpanam / anyathA yAgAnuvAdena draSyavidhAnaM na syAt / vadanyathAve tu eka prasaratAbhaGgaH syAditi bhaavH| vaiSamyaM pratipAdayati aindra vAyava miti / grahaNa vidhaaneneti| tathAca grahAsoti grahapavidhAnAt na kriyAntarApe devi bhAvaH / vaizvadevyAmityatra yajikalpabe vidhAnasya yuktatvamapi sthAdityAi yajikalpane iti / ityadhaivetyeva kAraNa vAkyAntare daivavAyAgayovidhAnam, etahAkye du dravyamAvavidhAnamityasyAyuktatvaM drshitm| ekatrIbhayavidhAnasya yuktatve hetu mAjha ruupiyeti| yAgasya ke rUpe dravyaM devatA ca tayorekacaiva vAkye upaslambhAdityarthaH / muttiy'aar' smblbi aay' baaccaadaal- shiir'-r'aalir'aamaalaanghara-pauNacaru-mArutasaptakapAla-vaizvadevyAmikSA-dyAvyApRthivyaika kapAlAnAmekasyAmeva zrutI ye paSTau vidhayastulyatayA saha paThitAsteSu satAnA yAyavidhAyakatvamAmikSAvidhestu TravyamAtravidhAyakatvamiti bhavanmate tulyapAThatA na syAt / yajikalpane tu sarveSAmeva yAgavidhAyakAnAM tumapAThatA rakSitA sthAdityevaM yuktyansaramAha evamiti / mAyapAThastu lyarUpeNa pAThaH / ___ doSAntaramAi vizceti / bhirAkhambamatvamiti / ayamAzayaH / yadizve devAH sama. vanantetyarthavAdana vaizvadevanAmna: kaskhaciyAgasya vaizvadeva padavyapadezyatAvIjaM pradarzitam / For Private And Personal
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 24 0 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir vaizvadevazabdo vizvadevakarttRkatvena karmANi prakRta iti jJAyate / tat devatAsamarpakatvena virudhyate / kiJca vaizvadevena yajetetyasya yAgavidhitve AmikSAyA notpattiziSTatvam / tathAca tayA na vAjinaM bAdhituM zakyata iti ubhayorapyAmikSAvAjinayoryAgAGgatvaM syAt / tathAca vikalpaH | sa cASTadoSa iti / tacca vaizvadevena yajetetyasya nAmadheyavidhAyakatvAGgIkAre tayAgasya vaizvadevanAmakatvaprasiddheH saviSayaM syAt / vaizvadevenetyasya devatAsamarpakatve tu tasya tannAmakatvAnaGgIkArAdarthavAdaH kamapi yAgavizeSaM nAlambituM zaknoti / vaizvadevana vanAmaka yAgAntarAnupalabdheriti / prakRtaH prasiddhaH / tat vaizvadevazabdasya karmavizeSe prasiddhatvena jJAnam / devatAsamapakatvena vaizvadevena yajetetyasya zrAmicAyA gadevatAbodhakatvena | virudhyate pratibadhyate / tathAca vaizvadevazabdasyArthavAda bodhitaka vizeSa prasiddhatayA jJAnaM nirviSayatayA ucchidyata iti bhAvaH / doSAntaramapyAha kizceti / yAgavidhittve yAgasyotpattividhitve / utpattiziSTatvamutpattividhibodhitattvam / tathAtvAbhAve doSamAha tathAceti / tayA zramicayA / zrabAcane hetumAha ubhayoreveti / yAgAGgatvamiti / vAjibhyo vAjinamityanena vAjinasyApi vAjipadAbhidheya vizvadevasampradAna katvAbhidhAnAditi bhAvaH / prabAdhe ko doSa ityata cAha tathAceti / vikalpe doSamAha sa ceti / atra dvitIyAdhyAya dditIyapAde devatAbhedakRta kama bhedAdhikaraNe siddhAntI yathA / cAtuyAgaprathamaparvvaNi tapte pabasi dadhyAnayati sA vaizvadevyAmicA vAjigyo vAjinamiti zrUyate / atrAmittAvaziSTaM jalaM vAjinam / vAjipadenApi prakRtA vizve devA ucyanve / vAjenAnnenAmicArUpeNa sambaddhA vAjina iti vyutpatteH / taduktaM bhaTTapAdaiH anantaropadiSTena vAjenAnnena vAjinaH / vizvedevAH pratIyante tacca kaha vAjinam // zratra saMzayaH / kimAmicAdravya ke vizvadevayAge vAjinaguNI vidhoyate, vAjinadravyakaM vizvadevayAgAntaraM veti / tatra vAjinapadena vizvAn devAn anUdya zramikSAyAga eva vAjinadravyaM vidhIyatAm / tacca dravyamAmicayA samuccayatAM vikalpyatAM beti pUrvapace For Private And Personal
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAza 241 tasmAhezadevyAmitvayaiva vAgavidhAnam, itarasya khanuvAdakham / anuvAdale ca yathA nAnarthakyaM tathoktamityAstAM tAvat / tasiddhaM vaizvadevazabdasya kammanAmadheyatvam / tadevaM nirUpitaM matvarthalakSamAdiprakAracatuSTayanirUpaNana nAmadheyasya vidheyArthaparicchedakatvenArthavattvam / anarthahetukarmaNaH sakAzAta puruSasya nivRttikaratvena niSedhAnAM purussaarthaanubndhitvm| tathAhi yathA vidhayaH preraNAmabhi dir`aal:| bhr'mi missttlaalitbaanuyaab bisbyaanii baalihiimiy' mr'maanaa bissy'iighlaa maalinyaat; jbaalr'b| r'aaliml dbidevazamdena ca devatAbhadAyagamAditi / itarasya caivadevena yajetetyasya / anuvAdatvaM saMcAvidhAnAya yAgAnuvAdatvam / nAnarthakya miti / nAmadheyavidhAnArthakatvAditi bhaavH| prAstA saavditi| cAturmAsyayAgaprathamaparvaNi, cAgne yamAkapAla mirca pati, saumyaM caru', sAvitra bAdazakapAlaM, sArakhataM para, pIyaM cara, mArutaM sapta kapAlaM, vaizradevImAmicAM, dyAvApRthivyamekakapAlakSeti samAvAnAt tatra ca hitIyAntapAThasya bhASyavArtikazAstradIpikAnyAyamAlAkArasammatatvAt nivepatauti kriyAnuSaGgasyAvazyakatayA yajizruteH suvyaktatvena tadekavAkyatayA save paryAsa dadhyAnayati sA vaizvadevyAmikSeti zrutyantare'pi yajikalpanAvazyakatvena salkalAnAyai naitAvAnapi vistaro'nAvazyaka iti dhyeyam / vaizvadevapadasya karmanAmadheyatvamupasaMharati tsiddhmiti| nAmadheyasyArthavattvamupasaMharati tdevmiti|| uddiSTeSu vedabhAgeSu kramaprAptasya niSedha syArthavattvaM pradarzayati anartha heviti / aniSTajamakakarmaNa ityarthaH / nibatti karatvena nivRttyutpaadktven| purusseti| puruSArtha prayo. na kalamityarthaH / tathAca sukhaM meM bhUyAt duHkhaM me mA bhUdityubhayorapi khArasike chAtvena sahiSayayoH sukha prAptiduHkhaparihArayoriSTa tvAvizeSAt yathA yajeta svargakAma iti vidhe: sukhAtmakakhagarUpeSTaprayojakatve na puruSArthaprayojakatvaM tathA na kalatraM bhakSayediti niSedhasyApi narakAdiduHkha parihArarUpeSTaprayojakatvena puruSArthaprayojakatva miti bhAvaH / etadevIpapAdayati sthaahauti| preraNAM svkrtRkprvrtnaam| abhidadhata: For Private And Personal
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 242 baavprkaashH| dadhataH svapravartakatva nirvAhA vidheyasya yAgAdeH zreyaHsAdhanavamAkSipantaH puruSaM tatra pravartayanti / evaM na kalanaM bhakSayedityA. dayo niSedhA api nivartanAmabhidadhataH svanivartakatva nirvAhArtha niSedhyasya kalaJjabhakSaNAderanarthahetutvamAkSipantaH puruSaM tato nivrtynti| - nanu kathaM niSedhAnAM nivartanApratipAdakatvaM yAvatA na bhakSa bodhayanna: 1 vidhivAkya ya vaNAnantarameva idaM vAkyaM svapratipAdye karmaNi pravRttimutpAdayatItyavyabhicAraNAvagamAditi bhaavH| vidheH pravartakatvAvadhAraNe'pi yAvahi yasyaSTasAdhanatAnavagamastAvattatra pravRttyutpatterasambhavAt vidheH pratyutpAdakatvaM na nirvahati, prANaviyogaphala kavyApAraM kurvato'pi puruSasna pApaviyogAbhAve ghAtakatvAnirvAhavaditi vanirvAhArthamarthApacyA vidheyasyeSTasAdhanetvamapi jJApayatItyAca stra pravattakatveti / nivAsAthai niSyatyayam / bhAkSipanta: vidheyasyeSTasAdhanatvAbhAve vidheH pravartakatvAmupapatiriyarthApatyA yodhayantaH / tatra vidheye| dAnti ke'pi tatsAdRzyaM pratipAdayati ev"miti| kalaGa tAmrakUTam / na kalaGgaM bhacayeva lazubha ma raJjanamiti nyAyamAlAdhanazrutau khanAdisAhacaryAditi kecit / anye tu viSAktenaiva vANena hatau yo mRgapadhiSo / tayomAMsa kalajhaM sthAcchukamAMsamathApi vA / / ityuktamAMsaM klcpdvaacymityaahuH| vivartanAM svakartR kamapattipratibandhotpAdanAm / pabhidadhataH bodhayantaH / niSedhavAkya zravaNAnantarameva idaM nivartayatItyavyabhidhAreca pratIte. riti bhAvaH / nivartanApratipAdakasyApi niSedhavAkyasya niSedhyaniSThAniSTajanakatva jJAnAbhAvadazAyAM puruSasya nitya sambhavAt nivartaka tvaM na niSpadyata iti sannivAhArthamarthApacyA niSedhyakhAviSTajamakatvamapi niSedhI prApayatI tyAha khbivrtktveti| anartha hetutvam aninmln| aashbil: lillaanigur'i mnr'uumaar' lingg nin - bAnupapattirityApacyA bodhayantaH / vavI niSidhyamAmAt / nivarcayati mahattipratibannasupAdayati / nanu pravarzanAparapa-ve vidhau liGonuzAsanAt taiTitavAkyasya prvrtnaajnyaanjnktvmnu| niSedhasya tu va nivanAzAnajanakatvam, anuzAsanAbhAvAdityAzazte nanviti / For Private And Personal
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 243 yena hantuSya ityevamAdAkvyavadhAnena naarthasthAbhAvasya dhAtvarthenAbaye dhAtvarthavaja nasya kartavyateka sarvatra vAkyArthaH pratIyate / salama yathA yajetetyAdau yAgakartavyatA vAkyArthaH, evaM niSedheSu tara hAtvarthavajanakartavyatA vAkyArtho na nivarttaneti cenmaivam / / avyavadhAne'pi dhAtvarthasya pratyayArthopasajjanatvenopasthitasvaH najarthenAnvayAyogAt / na hynyopsjnmnyenaanveti| mA bhUdAjapuruSamAnayetyatra rAja AnayanakriyAnvayitvam / tatazcA. vyavadhAne'pi naJarthasya na dhAtvarthenAnvayaH / prAruNyasyevaika nivasa nivartanApratipAdakatvAbhAve kozI vAcyArtho'GgIkaraNIya ityata pAha yaavneti| yata ityrthH| bhavya vadhAnena na bhakSayana hantavya ityAdI naartha dhAtvartha yorya va thaanaabhaavn| bhAtvartha va janaspati / dhAtvarthAbhAvasthetyarthaH / no'bhAvArthakatvAdiki bhAvaH / sarvaca vidhI niSedhe c| etadeva vyanayati satazceti / yaagkrtvyteti| yAgasya liGarthabhAvanAyAM karaNatvAt vasya ca kI vyApAra vizeSatvena kartRkRtisAdhyatvAvazyakatvAditi bhaavH| dhAtvarthavajanakaviteti / tathAca niSedhasthale'pi bhAbanAyA liGadyatvAt dhAtvartha varjanena bhAvayadivya vaM. bodhAvazyakatvena taya karaNIbhUtasya dhAtvarthavajjanasya kati katisAdhyatvAvagamaH sughaTa iti bhaassH| nirAkaroti maiva miti / prtyyaarthtiH| pratyayArthasya liyasya bhAvanA yA upasarjanatvena vizeSa NatvenetyarthaH / ardheneti / najathena, amAvena anvayasya pratiyogitayAnvayasya prayogAdayu tatvAdityarthaH / bhAvanopasajjanatvenopasthitasya nArthenAnvaye bAdhakamAha nahIti / yato vizeSaNamAke. netarAnvitayenopasthitasyAnye nAnvayo na sambhavatIti vyutpatisiddhamata ityarthaH / etadyAtpattiyatvAdanyatrApi tathAnvayo mA bhUdityAha mA bhUditi / pAmayanakriyAnvayitvamityanvayaH / tathAca yathA rAjJaH puruSavizeSaNAtvenAnvitasyAkAlAvirahAdAnayanakriyAnvayI na syAt tathA liGadhabhAvanAyAM karaNanenAnvitasya bhakSaNasya najabhAvana pratiyogitayAnvayo. na sambhakavauti bhaavH| paarunnysyevi| baruNyai kaDAyanyA pisAcyA koNAtau svatra pAruNyasya sanihitayApi For Private And Personal
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 244 nyaayprkaashH| hAyanyA / ...nApi klnyaadipdaarthairnvyH| teSAmapi kArakopasarjanatayopasthitatvena bhinnapadasya najo'rthenAnvayAyogAt / ekahAyanyA ivAruNyena / - atazcAnyenAnvayAyogAnaarthaH pratyayArthena sambadhyate, tasva prAdhAnyAt / krayabhAvamayekAruNyAdIni / tatrApi nAsthAtatvAMzavAcyayA arthbhaavnyaa| tasyA api liGtvAMzavAcyapravatanopasajjanatvenopasthitatvAt / ato liGalAMzena na sambadhyate / tasya sarvApakSayA prAdhAnyAt / nAzcaiSa svabhAvo yatsambandhipratipakSabodhakatvam / nAstItyatra vastIti sattvazabdena sambadhyamAno naJ sattvapratipacava ekahAyanyA yathA nAnvaya stassA gavAnvitatvena nirAkADAvAnaghA prtte'piityrthH| najarthasya katrAdipadArthenAnvayaM pratiSedhati nApIti / kAraketi / hitIyArthakarma kAraka muNIbhUtatayetyarthaH / minpdsyeti| yadi tu bhakakhanaM bhvdityekpdiimaavo'bhvissyt| sadAnvayo'pyabhaviSyaditi bhAvaH / ekahAyanyA iti / karaNakArakaguNabhAvenAnvitAyA ekahAyanyA yathA bhinnapadIpasthitemAruNyema nAnvayasta thetyarthaH / ataH prAguktadIpAt / pratyayArthena bhaavnyaa| nanu pratyayArthasthApyanyopasajjanatAmAnvayadhogyatetyata Aha tasyeti / prAdhAnyAt pdaarthaansrgunntvaabhaavaat| dRSTAntamA maayeti| bhAruNyAdIni yathA krayabhAvanayA sambadhyanne prAdhAnyAt tathetyarthaH / manu pratyavArthoM vividhaH arthabhAvanA bhambhAvanA ceti / satra kataraNAyana naarthAnvaya ityavAha. taveti / pratyayAyomadhye ityarthaH / arthabhAvanAyAM kAdhakamA tasyA apausi / likatveti lijtvAMzasya kAcyA yA pravartanA zabdabhAvanA tadupasarjanatvena taskarmatayA saguNabhUtatvene. svrthH| khitvAMzana navAcArthena zabdabhAvanati yAvat / mana naarthaH / tasyetarogasajanatvenopasthisatyAbhAvAdavAstiAnvayatvamA tsyeti| manu lathApi niSedhasya nivartanAbodhakatvaM kathaM simityata pAe nAzceti / svasamma bhauti / nanvitaM yatpadaM sadarthavirodhibodhakatvamityarthaH / etadeva sAdhayati nAtIti / adhii lilml piilibh laalaahmn| laalndiighl| dni For Private And Personal
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / 245 masattvaM gamayati / tadiha liGarthastAvat pravarttanA / atastena sambadhyamAno naj pravarttanApratiSakSAM nivarttanAM gamayati / vidhivAkyazravaNe ayaM mAM pravarttayatIti pravarttanApratItivanniSedhavAkyazravaNe ayaM mAM nivarttayatIti nivRttyanukUlavyApArarUpa nivarttanAyAH pratIteH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pakSaM sattvavirodhi / asatvamiti / satvA sa svayoryugapadekacAbhavasthAnAdasattvasya sattvavirodhitvamiti bhAvaH / tat tasmAt / vaha na kalacaM bhacayedityAdiniSedhapradeze / tenha liGarthena / naJ naJarthaH / pravarttanApratipacA pravarttanAvirodhinIm / kA sA pravartanApratipacetyacAha nivarttamAmiti / vidvattyutpAdanAmityarthaH / pravarttanAnivaM bhayo rekacAmavasthAnAnnivarttanAyA eva pravartanAvirodhitvAditi bhAvaH / etadeva dRSTAntena sAdhayati vidhivAkyeti / ayaM vidhiH / mAM pravartayati madIyapratimutpAdayati / prasauteriti / tathAca maJpadAsamabhivyAhArasthale liGo yadi dhAtvartha karaNikA bhAvanAkhyAM pravRttimutpAdayatIti pratotijanakatvaM sadA najpadasamabhi.vyAhArasthale taddirodhitApratipAdanAvazyambhAvAt sutarAM dhAtvarthaMkaraNikAmiSTabhAvanAkhya pravRttiM pratibabhrAtIti pratItijanakatvaM sidhyatIti bhAvaH / atra zAstradIpikAyAM SaSThAdhyAya dditIyapAde " naJabhacayatyoH sannivezAt bhacaNAbhAvaH pratIyate / tatra bhacaNAbhAvo'nanuThevatvAdavidheya iti sahetuH saGkalpI vidhIyata ini pUrvapacayilA siddhAntitam / nabhacayatyorevantu svArthahAni: prasajyate / saGkalpalacaNA zyatra zruteratyantabAdhanam // " iti / zrutairiti / bhakSaNasya liGa bhAvanayA yaH sambandhaH sa zrutyAvagamyate tasyaikAntato bAdha ityarthaH / anyaJcoktaM tacaiva--- "bhakSayediti padaM paripUrNa majA sambadhyate bhacayenneti / bhacayediti bhakSaNabhAvanAyAM pravarttanAva gamyate / nA sambaddhena vidhinA tadiparIta navarttanApratIti: / nivarttanA ca nivatiphalI vyApAraH" iti / For Private And Personal
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 246 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / sarvvatra niSedheSu nivarttanaiva vAkyArthaH / evacca vidhihananAdivarjana karttavyatA Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir niSedhayorbhinnArthatvaM siddhaM bhavati / vAkyArtha pakSe tu karttavyatAyA evobhayatra pratipAdyatvAttayorekA tvaM syAt, tacca na yuktam / yathAhu: antaraM yAdRzaM loke brahmahatyAzvamedhayoH / dRzyate tavedaM vidhAnapratiSedhayoH // iti / tathA - phalavuddhiprameyAdhikAribodhaka bhedataH / - paJcadhAtyanta bhinnatvAdvido vidhiniSedhayoH // iti / upasaMharati atazceti / bhinnArthakatvamiti / pravarttanAnivarttanA vodhakatvAditi bhAvaH / naJarthena dhAtvarthAnvayAt hananAdyabhAvasya karttavyatAbodhakatvapace tu bhitrArthatvaM na sambhavatItyAha hananAdIti / ekArthatvamiti / tathAca vidhiniSedhatvena pAramparINaH pRthagvibhAgo nA syAditi bhAvaH / nanu yo vidhitvamiSTameva / pRthagvibhAgastu naca padAsamabhivyAhAratatsamabhivyAhArAbhyAM saMjJAbhedAdityata cAha taceti / ayuktatvaM pramApayati yathAhuriti / " antaramiti / brahmahatyAzvamedhayo niSedhyavidheyayoriti zeSaH / idam cantaram / tathAca vidhiniSedhayordvayorekArthatve zrazvamedhAdekhi brahmahatyAdyabhAvasyApi vidheyatve ava medhAdervidhayatvaM brahmahatyAdestu niSedhyatvaM nopapadyate / niSedhyapadenApi bhavanmate niSedhavidhibodhitatvena brahmahatyAdyabhAvasyaiva niSedhyatvApateH / amanAte tu yathA yAgeneTa pati prati pravarteteti vidhyarthena iSTotpatteH pravRttijanyatvasya bodhanAt vatkaraNasyApi yAgasya pravattijanyatvasya bodhitatvena yAgasya vidheyatvam / tathA brahmahatyayA iSTotpattito nivartteti niSedhavAkyArthena iSTotpattervajjanIyatvasya bodhitatvena tatkaraNasyApi brahmahananasya vajrjanIyatA yaha bodhitatvAt brahmahananasya niSedhyatvaM sughaTam / vidhiniSedhavAkyajanyabodhaviSayasyaiva vidheyaniSevyatvAditi bhAvaH / tathAca pramANAntareNApi vidhiniSedhayorbhedaM sAdhayati tatheti / phaleti / vidheyaniSedhyayo: phalabhedaH kharganarakAdirUpaH / buddhibhedaH karttavyAkarttavyatvaprakAreNa nizcayabhedaH | jetyukta yAgasya karttavyatvaprakArA buddhirna hanyAdityukte ca hananasyA karttavyatvaprakArA | na punarddhananAbhAvasya karttavyatAbuddhiH zrutimAtreNa jAyata iti bhAvaH / prameyameda: vidhi For Private And Personal
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / bhAvAt / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yamate iSTasAdhanatvaM liGarthastambhate liGsaMsRSTo naJ iSTasAdhanatvapratipacamaniSTasAdhanatvaM gamayati / sarvvathApi tu naJaH yadA tu tadanvaye kiJciddAdhakaM 247 prAdhAnyAt pratyayenAnvayaH / tadA agatyA dhAtvarthenAnvayaH / tacca bAdhakaM dvividham / tasya vratamityupakramo vikalpa - prasaktizca / anena bAdhakadvayena naJyukteSu vAkyeSu paryudAsAzrayaNaM bhavati, tadabhAve niSedha eva | paryyudAsaH sa vijJeyo yatrottarapade na naJa / iti | niSedharUpapramANaiyajanya pramitiviSayayoH pravRttinivRttyorbhedaH / vidhau svargakAmAdirUpI'dhikArI niSedhe ca pravRttimAnityadhikAribhedaH / bodhakabhedI naJ padAsamabhivyAhRtatatsamabhivyAhRtavAkyayorbhedaH / paJcadhA paJcaprakAreNa / atyanta bhinnatvAllezato'pyaikyA For Private And Personal liGaumiSTasAdhanatAM manyamAnAnAM naiyAyikAnAM mate'pi natra padasamabhivyAhArasthale naJarthasya liGathena sahaivAnvaya ityAha yanmate iti / sarvvadhA ubhayamate'pi / natra iti / pratyayenAnvaya iti sambandhaH / prAdhAnyAt pratyayasya vizeSyobhUtArthaprakAzakatvAt / yadA punarnaJarthasva vizeSyaubhUtArthenAnvayabAdhastadA vizeSaNobhUtArthenApyanvayaH / savizeSaye hi vidhiniSedhau vizeSaNamupasaMkrAmataH sati vizeSye bAdhe iti nyAyAdityAha yadA tviti / zragatyeti / tathAca makkatipratyayau prakRtyartha viziSTaM pratyayArthaM saha brUta iti niyamAt prakRtipratyayArthayorantarAle padArthAntarAnvayAnaucitye'pi bAdhaka balAt gatyantarAbhAvena vadantarAle narthAnvayo'bhyupagantavyo na tu matyantarasambhave tatriyamabhaGgo'GgIkArya iti bhAvaH / kiM taddAdhakamityacAha tacceti / tathAvidhasthale kIdRzI vAkyArtha ityatrAha aneneti / natrayukteSu natra padasamabhitryAiteSu / pavRMdAsAzrayaNamiti / paryyudAsarUpo'rtha zrAzrayasoya ityarthaH / tadabhAve bAdhakAbhAve / uttarapade lipade / ma naJa na naJa padAtathAca yatra yatra liGatheMtaraca naJarthAnvayastatra tatra vAkye paryudAsa evArtha iti nvayaH /
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 248 nyaayprkaashH| pratiSedhaH sa vijJeyaH kriyayA saha yatra nj| iti ca tayorlakSaNam / tatra netodyantamAditvamityAdau paryudAsAzrayaNaM tasya vratamityupakramAt / tathAhi vratazabdena kartavyo'rtha ucyte| atazca sAtakasya kartavyArthAnAM vaktavyatvenopakramAt kiM tatkarttavyamityapekSAyAmane bekSatodyantamityAdau karttavya evArtho vaktavyaH, aakaahitaabhidhaanaat| arthAntaroktau ca pUrvavAkyasya sAkAGgatvenAprAmANyaM syAt / nahi kartavyArthasya vaktavyatvenopakrame agre ca tadanabhidhAne pUrvavAkyasya nirAkAivaM smbhvti| na ca sAkAGkSasya prAmANyam, gaurakhaH puruSa ityAdAvapi prasaGgAt / bhAvaH / kriyayA liGatha shaabdbhaavnyaa| natra naja padArthAnvayaH / tayoH paryudAsa. prtissedhyoH| bAdhaka yamudAharizyan pAdyaM bAdhakaM prathamamudAharati tati / tasya vasamiti / upakramAditi / sAtakavatopakrame hi nodyantamAdityamIceta nAsa yAnta. mityAdayaH zrutA iti bhAvaH / paryyadAsa paratvaM vikSaNoti tathAhauti / kartavyaH katimAdhyaH / partha iSTasAdhanam / bhane pagrimavAkye / zrAkAGgiveti / pUrva vAkyA kaatipdaarthaabhidhaansyaucityaadityrthH| kartavya karmavizeSavaktavyatApratijJAyAM vajanIya karma vizeSAbhidhAnasthAnaucityamiti bhaavH| vajanIyArthAbhidhAnasthAnaucityaM pratipAdayati parthAntarIktAviti / baja. nauyArtho nAvityarthaH / pUrvavAkyasya tasya vratamityapakramavAkyasya / sAkAralena kiM tatkanyakarmakharUpaM vratamityAkADAyA panivattatvena / aprAmANyAta vaktavyasya vratasyAnabhihitatvena sampratautijanakatvAbhAvAt / nanu tasya vratamiti padahayArthayoH parasparAnvayAt kathaM sAkAsatyama, anvaye sati pAkAGghAnihatterAvazyakatvAdityata pAha nahIti / nirAkAvaM sambhavatIti / tathAca padahayArthayoranyatareNAnyatarasya nirAkAsI kRtatve'pi kiM taitamityAkAGkSAyA panivRtta: kathaM nirAkAjatva sambhava iti bhAvaH / nanu vaktavyArtha pratipAdaka vAkyAntaraviraheNa vAkyAntarasAkA pUrva vAkyasya mahAvAkyaghaTakatvAbhAve'pi vAkyatvAt kathamaprAmANyamucyata ityata pAhana ceti / gaurava iti / For Private And Personal
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org . nyaayprkaapH| Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 248 kiJca netetyasyopakrameNa pratIyamAnA ekavAkyatA ghana syAt, prthaantrotH| atazcAsmin vAkye kazcitkartavya evArthoM vaktavyaH / taduktau ca na naJaH pratyayena sambandho ghttte| tatsambandhe kartavyArthotiranupapatteH / pratyayAcAvatArito naJ dhAtunA sambadhyate / tatsambandhe ca na naJaH pratiSedhakatvam / vidhAyakasambandhenaiva ca tasya pratiSedhakatvAt / pratiSedhasya vidhAyakapratipakSatvAt / nAmadhAtuyoge tu na najaH pratiSedhakatvam, tayoravidhAyakatvAt / yathAhu: nAmadhAtvartha yogI tu naiva naJ pratiSedhakaH / vadatya brAhmaNAdhammAvanyamAtravirodhinI // iti / gorityAda: sAkAcapadasa vAkyaghaTakalAbhAve'pi praamaannyprsnggaadityrthH| tathAca yathA gaurityAdaH kriyApadasAkAzatayA vAkya ghaTakatvAbhAvAdabhipretArthaviSayakAmAnanakatvAbhAve. bhASAmANyaM tathA sasya vratamityasyApi vAkyAntarasAkAJcantayA mahAvAkya ghaTakatvAnupapayA vanavyaviSayamamAjanakatvAmAvenAprAmANya miti bhAvaH / na kevlmpkrmvaakysthaapraamaannymaapdyte| uttaravAkyasyopakramavAkyenai katAtparyayakatvamapi byAhandhata isyAha kiJceti / arthAntarIna : vratetarapadArthoktaH / pata iti / upakramavAkyAnurIdhAdityarthaH / taduktau kartavyArthasya pratipAdanAvazyakatve / pratyayena khiGA / saanaali:| snmaar'idin:| bidhaay' srbnin| tasya namaH / pratiSedhakatvAt nivarta ktvaat| nao vidhAyakasambandhAdeva pratiSedhakatve hetumAi pratiSedhakasyeti / vidhAyakaiti / tathAca na yena sambadhyate tadarthapratipakSatvaM bodhayediti niyamAt vidhAyakaliGsambaddhava gayo biyapravartanApatipayatvabodhakatvamiti bhAvaH / vidhAyakasambandhenaivetyevakAravyavacchedyamAI nAmeti / nAmAnvaye dhAtvanvaye cetyarthaH / pvidhaayktvaaditi| vidhAyakabhivavAdityarthaH / tathAca tadanvaye vidhAyakapratipacatva. bodhakatvAsambhava iti bhAvaH / tatra pramASamAha yathAiriti / nAmeti / nAmAnvayau dhAtvanvayau cetyarthaH / nanu tAI abrAmaNAdharmApadaghaTako naJ kiM vAcakamityavAda vadatIti / abrAmaNAdharmapadaghaTako nA, abrAhmaNaM mAjhapATandha For Private And Personal
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 250 nyaayprkaashH| atazca nele tyatra no dhAtuyogAnanokSatibhyAmIkSaNavirodhI kazanArthaH pratipAdyate / nanu tadanya-taviruddha-tadabhAveSu najiti satyapi smaraNe namaH khasaMsRSTAbhAve zaktiH, lAghavAt / na tadanyatvatahiruitvayoH, tayorabhAvaghaTitakhena gauravAt anekArthatvasya cAnyAdhyatvAt / ato najo dhAtuyoge dhAvAbhAvabodhakatvameva / na tahiruddhArthabodhakallamiti cet, satyam, maJo'bhAva eva zaktiH / smaraNantu pratItyabhiprAyam, na zaktyabhiprAyam / mAcaM vadati adharmaca dharmavirodhinaM badatItyarthaH / pataveti / dhAtvanca yinI naSaH pratimekAlAsambhavAcetyarthaH / matrIzasimyAM maja padekSadhAtubhyAm / ImaNavirodhI IkSaNa bhinnH| nIdaliyAmokSadhAbhAva eva pratIyate na punarIkSaNavirodhIti pUrvaparyApta manviti / khasaMsRSTe ti / svAryAnvitArthapratiyogikAbhAve ityrthH| lAghavAt zakyatAvacchedakalaghukhAt / tadanyatvAdau tu na zaktirityAha na tadanya tveti / aba hetumAha tayoriti / sadanyatvasahiruddha tvyorityrthH| abhAvaghaTitatveneti / tathAca tadanyatvaM sattAdAtmyasambandhAvacchivapratiyogi kAbhAvavattvam / taviruddhatvazca tena sahekavAvasthAnAbhAvavatvamiti tayoIyorevAbhAvaghaTitatvena abhAvatvenaiva zatava GgIkAra tayorapi saMgrahAt tatra tatra zaktisvIkAra banekazakti kalpane gauravamiti bhAvaH / na kevalaM gauravaM siddhAntavirodhazcetyAha bhnekaarthbeti| pndhaayytvaaditi| madhAca pandhAyyAne kAryamiti mImAMsakasiddhAnyaviroSa iti bhAvaH / pata iti| prabhAvatvenaiva naa padazane rivyarthaH / mo'bhAvatvenaikaiva zaktirityabhyupagamyottarati stymiti| pratItyabhiprAyamiti / kvacidanyo'myAbhAvatvena kacidevanAvasthAnAbhAvatvena ca prtiitestdbhipraaymityrthH| na tu laamlimaalini maass| lnggaa aaar'u lo asinggaalur'iin skl sambandhAnaucityAt / pratyayasya nA sambandhe pratiSedhasaiva pratIte riti bhAvaH / vena mI. atirUpapadaiyena / pratyayAnvaye bAdhite nAcatvArevAvaziSTatvAditi bhAvaH / For Private And Personal
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzA 251 tathApi nekSetatyacetapratyayasya nabA asambandhAttena tAvat kazcidartho vidheyaH / tatra naH tAvaDAloM vidhAtuM zakyate, najA ldbhaavbodhnaat| nApi tadabhAvo vidhAtuM zakyate, amAvasyA. vidheyttvaat| atasa najIkSatibhyAM vidhAnayogyaH kazcanekSaNavirodhI artho lakSaNayA prtipaadyte| saH cekSaNavirodhI lakSyamANa: padArtho netetyanIkSaNasaGkalpaH, tasyekSaNavirodhitvAt / satyapi padArthAntarasyekSaNavirodhitve sarvakriyA'vinAbhUtatvena saGkalpasyaiva lkssnnaat| saH eva netetyatra katavyatayA vidhIyate / nanu yadi yaH kazcidarthI vidheyaH syAtadA dhAlaya eva vidhIyatAmityata prAha tana na nAditi / njeti| dhAtvarthA bitena nanA dhAvAmAvabodhanAdityarthaH / tahi dhAvAbhAva eva vidhIyatAmityata pAha. naapauti| avidheyatvAt anupAdeyatyAt kRti sAdhyavAbhAvAditi yAvat / vidhAnayogyaH kRtimaadhyH| IkSaNavirodhI IkSaNabhinnaH / lakSaNayA prabhAvazaktasya no'nyo'nyAbhAvaparatayA ajahatvArthalakSaNayA, andho'nyAbhAva viziSTaparatArUpavaiziSTyalakSaNayA cetyarthaH / ko'sAvartha ityavAha sa ceti / anIkSaNa saGkalpa iti| saGkalpa: karma mAnasamityukte nisavyApAravizeSa: sazalyaH / sa ca bhAva. padArthayAmAdau mayaitatkartavyamiti nizcayaH / abhAvapadArthe ca mayaitantra kartavyamidi nizcayaH / pratate cAbhAvasthalIyatvena udyadAdityadarza mayA na. karttavyamiti nizcaya evA.. liidbyuddh| nanu paryudAsAzrayaNAdaukSaNabhinnatvena kAntarasyApi prApti: sambhavati / satkAemanIkSaNasaGkalpo mRhyata ityata Aha tasye ti| tathAca IkSaNetarathAvat kamAnuSThAnasyai kaika-- puruSAzakya tayA taddidhAnAsammavAt, IcaNetarasyaH karmavizeSasyaH vidhAne'pi IkSaNasyAnivAryatvApattezca IkSaNavirodhirUpasva. IkSaNetaraspaina grahaNaM nyAyya miti bhAvaH / nanu hastAdyAvaraNarUpasya IkSaNavighaTanapadArthAntarasya. sattvAt kathamanokSagasaGkalyasyaiva yahamityata pAha satyapauti / srvkriyeti| sabAsu kriyA avinAbhUtatvena avyabhicaritvenetyarthaH / tathAca sarva kriyAyAH saGkalpa vyApyatayA ilAdyAvaraNasyApi saGkalpamUlaka For Private And Personal
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 252 nyaayprkaashH| anIkSaNasaGkalpena bhAvayediti / bhAvyAkAGkSAyAJca etAvatA hainasA viyukto bhavatIti vAkyazeSAvagataH pApakSayo bhAvyanayA smbdhyte| evaJcAtra pApakSayArthasaGkalpasya kartavyatayA vidhAnAt tasya vratamityanenaikavAkyatA sidhyati / tasi netetyatra tasya vratamityupakramAt payuMdAsAzrayaNamiti / nAnuvAjeSu yeyajAmahaM karotItyatra vikalpaprasatyA tadA tayA mUlabhUtasyAnokSaNasaGkalpasyaiva grahaNamucitamiti bhAvaH / vidhAna kAramAha pnautpti| sathAcoktaM nyAyamAlAyAM caturthAdhyAyaprathamapAda yadyapi IkSaNAdivare bahako vyApArA anuSThAnayogyA: santi tathApi kAyikashaandhilaapaahr'iaasliilaanlaammaadaalliilaamb bndhu eva prishissyte| saGkalpanIyavArtha: pratyAsatyA dhaatvrthnissedhH| tathAca udyannamasaM yAntazcAdityaM nekSiSye ityevaMrUpaH saGkalpo'trAnuSTheyatvena vidhIyata iti / bhAvyAkAGkAyAM bhAkyedityatra kiM bhAvaditi kabhAkAmAyAm / etAvateli / etAvatA vratajAtena / enasA paapen| vAkyazeSeti / tasya vratamitya pakramya pAnAtAno kSetIdyantamityAdivAkyAnAmantavAkye nAvagata ityrthH| manunApi caturthAdhyAye ato'nyatamayA kRtyA bauvaMza sAtako dikaH / svAyuSyayA syAni vratAnImAni dhArayet // isyupakramya netodyantamAdityamityAdIni naSa padaghaTitAni vani vAkyAnyabhiprAyo saMzatam pamena vizrI uttena vartayan vedazAstravit / vyapetakASI nityaM brahmaloke mahIyate // iti / upasaMharasi tasiddhamiti / vikalpaprasanajI khiGanvayabAdhakatvaM darzayati naanuyaajessviti| yeyajAmahaM ye yanAmA iti mantravizeSam / paryudAsAzrayaNaM namo'nuyAnapadanAnNyAdanyonyAbhAvArtha For Private And Personal
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 253 ayaNam / tathAhi yadyatra pradhAnasambandhalobhAvajaH pratyayasambandhaH strIkriyeta tathA satya nena vAkyenAnuyAjaSu yeyajAmahaH pratiSidhyata iti vaktavyam anuyAjeSu yeyajAmahaM na kuryAditi / na ca tatra tasya pratiSedhaH prAptiM vinA sambhavati / prAptisApekSa vAt pratiSedhasya / ataeva nAntarikSa na divotyasya na pratiSedhakatvam / antarikSe cynaapraapteH| ataeva na brAhmaNo hantavya ityasya nityvinnnivrtktvmuppdyte| sarvo hi puruSaH kadAciddhananAdau taajiikrnnm| vikalpaprasaktimavagamayati tathAhauti / pradhAnati / naJI liGA sambandhaH pradhAnana sambandhastasya khobhAt tasyAbhyahi tatvabodhAdityarthaH / pratyayasambandhI liGa sambandhaH / pratiSidhyate vajanauyatvena bodhyte| liGanvitasya najo liGartha pravartanAvirodhinivartanA. bodha katayA vjnauytvprtipaadktvaat| vaktavyaM prtipaadyitvym| sa ca pratiSedho na sambhavati tasya prAptisApecatvAt anuyAjeSu ca yeyajAmahasya rAgAdaprApne rityAha na ceti / tatra anuyAjeSu / tasya yeyajAmahasya / prAptisApekSatvAditi / tathAca prAptiH kartavyatAbuddhiH / pAdau kammaNaH kartavyatAbuddhimantareNa vajja nIyatAbuddina jAyata eva / nahi chenenTumahalamparza nasya vajja nIyatAvuddhiH puMsI dRssttaa| mAgasya karttavyatAbuddherasambhavAt / evaJca varjanauyatApratipAdakaH pratiSedhaH kartavyatAjJAnamapecata evesi bhAvaH / pataeveti / pratiSedhasya prAptisApekSA tvAdivetyarthaH / nAntarikSe iti / tathAca zrutiH / ma pRthivyAmanizcetavyo nAntarikSa na divauti| antarikSe agnipayanasthAsambhavenAprAnenAntarita iti vAkyaM na pratiSedha:, kintvanuvAda eva / tathAca prathamAdhyAyahitIyapAda bhASyam - na pRthivyAmaprivetavyo nAmarice na divauti / hiraNyaM nidhAya cetavya ityAkAzitatvAdasya zeSaH / pRthivyAdInAM nindA hiraNyastutyarthA / sati prasoM pratiSedhI nityAnuvAda iti / pataeva prAptisattve niSedhasya nivtNkvaadev| nityavat srvthaa| inamassa rAgataH mAptatvAditi bhaavH| hamanasya rAyataH mAnidarbhayani savoM dvIti / niSedhasya prApti For Private And Personal
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 254 nyaayprkaashH| prvrtte| tatra yadi niSedhastra prAptisApekSatvaM na syAttadA rAgAdi tirodhAya hananAdAvapravRttaM pratyeva zAstraprAmANyopapattI rAgAdinA hananAdau pravRttena puMsA na tato nivartitavyam / prAptisApekSatve tu svayamaprakRtaM prati prasatyabhAvena niSedha zAstrApravRtte rAgAdinA pravRttaM pratyeva bhrAntinimittarAgabAdhena niSedhazAstrapravRtteryuktA pravRttasya tato nivRttiH| . atazca brAhmaNo na hantavya ityasya niSedhasya nivRttiniyamabodhakatvam / vrIhonavaha nyAdityasyevAvaghAtaniyamabodhakatvam / yathA khalu bohonavahanyAdityAdizAstraM vaituSyArthamavadhAte svataH: sApekSatvAnabhyupagame doSamAha tatra yadIti / rAgAdi rAgAdikaM nimittm| tirodhAya vijitya / prAmANyopapattAviti / tathAca yaH pumAn rAgAdikaM ndhakkatya hananAdAvahatta eva vartate na intavya iti niSedhazA strasya tahiSayatve ne vIpapattau yo rAgAdinA pravartate tena na nivartitavyaM, niSedhazAstrasya pravRttaviSayatvAnAvazyaka tvAditi bhAvaH / niSedhasya prAptisApekSatvAGgIkAre tu naiSa doSa ityAha prAptIti / svayamapravRttaM rAgAdyabhAvenAprahattam / prasatyabhAvena hnnpraaptbhaaven| pravRttaM rAgAdinA hananapravRttam / pratyeveti / eva kAraNa pratiSedhazAstra sthApravRttaviSayatve sAphalyaM nAstIti darzitam / bhAntinimittarAgabAdheneti / bhAntirnimittaM yasya tathAvidhasya rAgasya bAdhena rAganimittabhUtasyeSTasAdhanatAjJAnasya bhrAntitvasampAdanayA rAgajanyavyavahArapratibandhenetyayaH / tathAca hananaM balavadaniSTAnanubandhauSTasAdhanaM veraniryAtanaphalakatvAdaniSTa vizeSAdarzanAce ti hananasya balavaniSTAnanubandhauSTasAdhanatAjJAnamAdau bhavati tatastasminicchA jAyate tadanantaraca tasmin pravartate / tadAnauM na hantavya iti pratiSedhavAkyena inanaM balavadaniSTa sAdhanamiti bodhite hunanasya bala vadaniSTAna nubandhoSTa sAdhanatvena yajJAnaM prAmAsIt tasya bhrAnti tvameva puruSI nizinIti / tatamta janitarAmasyApyanucitatvAvadhAraNena. jAyamAnAmapi pravRtti saMharan ce TAto nivartata iti rAgajanyavyavahArapratibandhAdrAgabAdha iti bhAvaH / atatheti / niSedhasya pravRttaviSayatvAdityarthaH / niyamabodhakalne dRSTAntamAha bauhIniti / avahanyAdityasa niyamabodhakatvaM vyanayati dhathA khakhiti / zAstra miti / ma For Private And Personal
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAzaH / 255 prahattaM puruSa prati na pravartate, vaiyayAt / kintu dalanAdI pravRttaM prti| evaM na hanyAditi zAstra hananAt svayaM pravRttaM puruSaM prati na pravartate, vaiyrthaat| kintu hanane pravRttaM puruSaM prati, kartavyatvena prasaktasya niSedhAt yatkartavyaM tanneti / ___ atazca prAptisApekSatvAt pratiSedhAnAmanuyAjeSu yeyajAmahapratiSedhe tasya tatra prAptirvaktavyA, sA na tAvaddhananAdAviva rAgataH sambhavati / ato yajatiSu yeyajAmahaM karItIti zAstrAt sA vaktavyA / zAstra prAptasya niSedhe vikalpaH syAt / zAstreNa bhrAntinimittarAgasyeva zAstrAntarasyAtyantabAdhAyogAt / pravartata ityanvitam / vaiyarthAditi / svataH pravRttasya puruSasya avaghAtapravRttyutpAdanAnAvazyakatvAditi bhAvaH / dalanAdAviti / vaituSyasya nAnopAyasAdhyatvena avaghAtamutsRjya yaH pumAn vaMzanAkhyAdinA dakhanAdau vaituSyAya pravartate taM pratItyarthaH / etatsAdRzyaM dATI. ntike avagamayati evamiti / vaiyarthyAditi / nihattasya nivRttyutpAdanAnAvazyakatvAditi bhaavH| karttavyatve neti / yatkarttavyaM kartavyatayA nizcitaM tahastutI na karttavyamiti niSedhAdityarthaH / lakhamAdanuyAjeSu ye yajAmahapratiSedhAnIkAra tatra tatprApnivaktavye vetyA atazceti / sA ca prAptirna rAgata: sambhavatItyAha sA neti / evaJca zAstrAdeva tatprApti rokAyaMtyAha cata iti / yajatiSviti / yAta yAgeSu / etaca yeyajAmahasahitaM mantragaNamabhighAyAmAtAyA: "eSa vai saptadaza prajApatiryaje yajJe anvAyatta" iti zrutestAtpayArthamAdAyIparacitaM vAkyaM na tu sAkSAt zrutireSA / bhASyAdau eSa vai saptadaza prajApatirityAdizrutereva viSayavAkyatAyA drshittvaat| bhavatu zAstrAdeva prAptirvatavyA kA hAnirisyata pAha zAstra prAptasyeti / vikalpa: icchayA ye yajAmahamantraM paThenna pttheddetyevruupH| nanu yathA rAgamAptasya zAstre Na sarvadA pAdhI rAganimittasya bhAntitvakalpanAt, tathA yeyavAmahasyApi savvaMdaiva vAdhaH svAdityata pAra zAstre gati / For Private And Personal
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 256 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH 1 Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir na ca padazAstreNAhavanIyazAstrasyeva nAnuyAjeSviti vizeSazAstreNa yajatiSu yeyajAmahaM karotIti sAmAnyazAstrasya bAdhaH syAditi vAcyam / zAstrayorhi na tatra bAdhyabAdhakabhAvo yatra parasya nirapekSatA / nahi padazAstrasya svArthavidhAnArthamAhavanIyazAstrApecAsti / niSedhazAstrasya tu prasaktyarthaM yajatiSu yeyajAmahaM karotIti vidherastyapekSA / evaJca niSedhazAstrasya vizeSaviSayatvena prAbalyavat vidhi nanu yadi zAstreNa zAstrAntarabAdho na yujyate tadA cAhavanIye nuhItoti sAmAnyazAstraprAptasyAhavanIyasya yAgavizeSAmAtena yadi juhototyanena vAdha: siddhAntasiddho virudhyeta / tasmAt taddat yeyajAmahaniSedhazAstreNa vizeSeNa yeyajAmahakaraNa - zAstra sAmAnyaM sarvadeva bAdhyatAmityApatiM pariharati na ceti / parihArakaM hetumAha zAstrayohati / parasyeti / vizeSazAstrasyetyarthaH / nirapekSatA svapravRttI sAmAnyazAstrAnapecitvam / padAhavanIyazAstrayormadhye vizeSasya padazAstrasya sAmAnyazAstrabhirapecatvaM pratipAdayan zAstrayIrbAdhyabAdhakabhAvasupapAdayati nahauti / pratiSedharUpe vizeSe taparautyaM pradarzayan sAmAnyavivivizeSaniSedhayorvAdhyabAdhakabhAvAsambhavaM pratipAdayati niSedhazAstrasyeti / nAnuyAjeSu yeyajAmahaM karotIti niSedharUpavizeSazAstrasyetyarthaH / pratyarthaM niSedhyasya yeyajAmahasya prAptArtham / tathAca yadi yeyajAmaha vidhilabhyamanuyAjeSu yeyajAmahasya karttavyatAjJAnameva na syAt tadA niSedhazAstrIya tatra tadvAdha eva na ghaTate / pramANavizeSeNa karttavyatayA jJAnaviSayastha padArthasya pramANAntareNa tajjJAnasya mithyAtvakalpanayA taddiSayavyavahAra pratibandhasya bAdhapadArthatvAt / tathAcItaM bhASyakAredazamAdhyAya prathamAdhikaraNe-- bAdho nAma yadevedamiti nizcitaM vijJAnaM kAraNAntareNa mithyeti kathyate iti / tasmAt pratiSedhena pratiSedhyaprAptArthaM vidhirapekSaNIya eveti bhAvaH / nanu pratiSedhyaprAptaye pratiSedhe nAvazyApecayoyo vidhi: pratiSedhAdhikaraNe pravarttatAm / anantarantu vizeSaviSayatvena balIyasA pratiSedhenAsAvatyantameva bAdhyatAmiti na vikalpAva tAra:, tulyabalatvAbhAvAdityata tulyabalatvamevobhayorTa bhaMyati evnyceti| upamanyatvena For Private And Personal
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 250 zAstrasyApyupajIvyatvena prAbalyamastIti na niSedhena vidheratyantabAdho yukta iti vihitapratiSiddhatvAdikalpa: syAt / sa ca na yuktaH, vikalpe hi pakSe zAstrasyAprAmANyaM bhavati / na hyanuyAjeSu yeyajAmahakaraNe nAnuyAjeSvityasya prAmANyaM sambhavati / vrIyanuchAnasamaya iva yavazAstrasya / hiradRSTakalpanA ca svaat| vidhehiM evaM jJAyate yadamuyAjeSu yeyajAmahakaraNe kazcanopakAro bhavatIti niSedhAca tadakaraNAditi jnyaayte| anRtava. danAkaraNAdiva drshpaurnnmaasyoH| sa copakAro'dRSTarUpa iti hiradRSTa kalpanAprasaGgaH / atazca vikalpo na yuktaH / pratiSedhAzrayaNa ca tadApattena tadAzrayaNam / pratiSedhyasamarpakatvena / pratiSedhyamantareNa pratiSedhasya jIvanAsambhavAditi bhAvaH / vihitapratiSiddheti / vihitatvAt pratiSiddhatvAcce tyarthaH / bhavatu vikalpa eva ko doSa ityata pAi sa ca ma yukta iti / ayuktatve hetumA vikalpa hauti| ubhayoH prAmANyAsambhavaM pratipAdayati na hoti / drau hyanuSThAnasamaya iveti / baudibhiryajata yavairyajete ti zrutibhyAM puroDAzasAdhanadravyatvena vihityovhiyvyo| kalpikatvena siddhAnta siddhatvam / tatra yathA brIhiyoge kriyamANe yavazruteramAmAstham, tathA yava prayoga kriyamANe ca au hithuteramAmANyaM, tathA prakRte'pautyarthaH / diradRSTeti / panuyAjeSu ceyajAmahaM kuryAdra kuyAI ti zrutibhyAM yeyajAmahakaraNAkaraNayoIyorevAharananakatvamatauterAvazya karAyA adRSTaya kalpanA syAdisyarthaH / ghadRSTaya kalpanAprakAra darzayati vidheriti / vidhivAkyAdityarthaH / upakAra iti / pradhAnopakAra ityarthaH / tadakaraNAt yeyjaamhaakrnnaat| kathanopakArI bhavatItyanupajyate / nanu yeyajAmahAkaraNasyAkriyAtvena kathamupakArajanakavamityatI akriyAyA api upakArakatvaM dRSTAntena sAdhayati anRteti / darzapaurNamAsayoH zrUyate nAnRtaM vHditi| tavAnRtavadanAbhAvAdakriyArUpAdapi yathA darzapaurNamAsayorupakArasta thA prakate. 'pautyarthaH / sa evopakArI'dRSTa phalarUpatvAdadRSTa ityucyate ityAha sa ceti / atazceti / yato vikalpa pAcikAprAmANya biradRSTa kalpanA ca syAhata ityarthaH / idamupalakSaNam / For Private And Personal
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 258 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH 1 Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kintu natra anuyAjazabdena sambandhamAzritya paryudAsa zrAzrIyate / maanuyAjazabdAbhyAmanuyAjavyatiriktatvalakSaNAt / anuyAjavyatirikteSu yeyajAmahaM karotIti / atra ca vAkye yeyajAmahaH karttavyatayA na vidhIyate, yajatiSu yeyajAmahaM karotItyanenaiva vihitatvAt / kintu sAmAnyazAstravihitayeyajAma hAnuvAdena tasyAnuyAjavyatiriktaviSayatA vidhIyate yadyajatiSu yeyajAmahaM karoti tadanuyAjavyatiriktoSviti / evaJca sAmAnya pramANatvApramANatva parityAgapra kalpanAt / dujjIvanahAniyAM vikalpe vASTadoSatA // ityuktadoSAntarasyApi sambhavAditi bodhyam / yato naJaH pratiSedhaparatvAGgIkAramUlikA vikalpApattirataH pratiSedhaparatvaM nAzrayaNIyamityAha pratiSedhAzrayaNa iti / kozI naJo'rtha ityAha kinviti / anuyAjapada sambaddhena matrA bodhanIyamarthamAha najanuyAjeti / nanvanuyAjapadasambaddhena natra tadabhAvarUpaM tahirodhitvameva bodhyatAM kathaM pratiriktatvaM tasya mukhyArthatvAbhAvAdityata zrAha lacaNAditi / anuyAjavyati'ritavvena lAcaNikatvAdityarthaH / vikalpApattirUpamukhyArthaparatvabAdhaka sattvAdanyo'nyAbhAvayatparatvena lakSaNAyA zrAvazyakatvAditi bhAvaH / nanvanuyAjavyatirikteSu yeyajAmaha kartavyatA vidhAnamukhena anuyAjeSu yeyajAmahakaraNAbhAva eva vidhIyate / zAstrAntareNa tu yAgamAtre yeyajAmaha karttavyatA vidhAnAdanuyAjeSvapi taviSAnaM jAtamiti yeyajAmahakaraNAkaraNayoreka mAnuyAje sannipAtAddikalpasadasya evetyata Aha patra ceti / na vidhIyata iti / tathAca nAyaM yeyajAmaha karttavyatAvidhiryena sahAreNAnuyAjeSu yeyajAmahakaraNAbhASI vidheyaH syAditi bhAvaH / anuyAnavyatirikta yeyajAmaha vidhAnasyAsambhavaM darzayati yajatiSviti / vihitatvAditi / yA sAmAnye yeyajAmaha vidhAnAdanuyAjavyatirikteSvapi tasya prAptatayA vidhAmAmupapatteriti bhAvaH / afe kimarthaM tadAkyamityatrAha kinviti / sAmAnyazAstreti / yajatiSu yeyajAmahaM karotIti zAstra tyarthaH / tasya yeyjaamhkrnnsy| vidhAnaprakAramAha yaditi / evaceti / nAnuyAjecityasya anuyAja yatiriktatva vidhAyakatve satItyarthaH / sAmAnya. For Private And Personal
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nAmayamakAmA zAstrasya vizeSApekSiNo nAnuyAjezcitya nenaH anuyAjavyatirikAH viSayasamarpaNAdanuyAjavyatirikeSu yajatiSu yeyajAmahaH kartavyaH tayA prAptaH / anuyAjeSu tu sa.na. kartavyatayA prAmo na vA.pratiH Sita iti na vikalpaH / lakSaNayA cAnuyAjavyatirikta viSayasamarpaNAbAnuyAjeSviti vAkyasya namprAmANyam / atazca paryudAsAzrayaNe na kiJcibAdhakam / tasiddhaH mAnuyAjeSviti vAkye vikalpabhayAt paryuH daasaashrynnmiti| nanu paryudAsAzrayaNe yajatiSu yeyajAmahaM karotIti zAstreNa yAgasAmAnye prAptasya yeyajAmahasya nAnuyAjeSvityanenAnuyAja: vyatirikta saGkocanAt paryudAsasyopasaMhArAbhedaH syaat| upasaMhAra hi sAmAnye prAptasya vizepe sasoco bhvti| yathA bhAstrasya yajatiSu yeyajAmahamitya sya / vizeSApekSiNa: anuyAjavyatirikta tva gunnvishessaakaangginnH| atuyAjeti / anuyAja bhinnaviSayatvabodhanAdityarthaH / evaJca anuyAjeSu yeyajAmahavidheraudAsInyAt teSu yeyajAmahasya na kartavyatayA vidhAnaM nApi pratiSedha ityAi anuyAleSviti / sa yeyajAmahaH / iti na vikalpa iti / yato'nuyAjeSu vidhiniSedhazca na pravartate. prabo na vikalpa ityarthaH / kaSTaM karmeti nyAyAda kara Nameveti bhAvaH / nanu natra padasamabhivyAhatasya mAnuyAjeSu yeyajAmahaM karotIti vAkyasya sivartakatvAbhAvAdaprAmANya mApadyata ityata Aha lavaNyeti / nAprAmANya miti / tathAca svakSaNayApi khaavissykaamotpaadktvmaapraamaannym| sarvathA pramAtmaka jJAnAnutpAda kAsyaivApramAyAvA. diti bhaavH| na kiJcidAdha kA miti / pratiSedha paratve yathA vikalpApatti: pAkSikAprAmANyApattica bAdhikA tathA kimapi bAdhaka nAstItyarthaH / upasaMharati tatsivamiti / sAmAnya zAstra prAptApajIvipayaMdAsasyopasaMhAreNa saha sAryamApAdayati manviti / pazyaM dAsasya sAmAnya shaastriipjiivipyNdaasth| eesaMhArAbheda iti / upasaMhAravakSaNAkrAntatayA sAr2yAMpattirityarthaH / . upasaMhAraNa taNAkAnta tApradarzanAya. tallakSaNaM pratipAdayati upasaMhAre hoti / . sAmAnya prApta sveti| etena sAmAnya prAptasya vizeSa For Private And Personal
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| puroDAzaM caturdA karotIti puroDAzasAmAnya prAptaM caturdAkaraNamAgneyaM caturdA karotItyAgne ye saGkocyata iti cenn| tanmAtra. saGkocArthatvAdupasaMhArasya tadanyamAtrasaGkocArthatvAt paryudAsasyeti kecit / niSThatayA saGgIca iti tallakSaNaM pratipAditam / ekca prAgutaparyudAsasyApi yAgasAmAnya prAptasya yeyajAmahasya anuyAjAtiriktarUpavizeSaniSThatayA sajhIcAdabhedApattisidhyati / nanu sAyaM nAma parasparAtyantAbhAvasamAnAdhikaraNayordharmayorekAdhikaraNastitvaM yathA bhUtatvamUtatve / na tu dravyatva ghaTalayoriva vyApyanyA pakabhAvApannadharmayoH sAmAnAdhikaraNyam / evaJca yadi paryudAsasyopasaMhAravyApyatvaM yadi vopasaMhArasya paryudAsavyApyatvaM bhavena tadA sAlApAta ityataH paryudAsasya netodyantamAditya mityAdAvupasaMhArAvyApyatvasya. prAk pradarzanAdidAnImupasaMhArasya paryudAsAvyApyatvaM pradarzayati yati / purIDAzamiti / dRtIyAdhyAyaprathamapAda darzapaurNamAsaprakaraNe zrUyate / taM caturdA kRtvA puroDAzaM varhiSadaM kriitiiti| darzapaurNamAse ca Agneyo'gnISomIya aindrAgrazna puroDAzI vidyate / tatprakaraNIyayA caturdAkaraNa zrutyA sarveSAM purIDAzAnAM caturkIkaraNaM pratIyate / atyantareNa tu AgneyaM caturkI kRtvA idaM brahmAe idaM hoturidamadhvoridamanaudha iti RtvigbhakSyatvena bhAgne yasyaiva caturvAkaraNaM vidhIyate / eta hAkyagatAgneyapadabodhyAgnidevatAkapuroDAmamAtraniSThatayA taM caturdA kRtvA puroDAzamityu ktapuroDAzacatu karaNaM saGkocyata iti tAtparyam / evaJca paryudAsetaratrApi upasaMhArasanAvAt paryudAsAvyApyatvamupasaMhArasya siddhamiti sAryamApadyata evetyAzaGkA sughaTeti / pAzaGkAM pariharati neti / tnmaatreti| sAmAnyasya upasaMhAravAkya ghaTakapadavizeSayodhyapadArthavizeSaviSayatvarUpasaGkocaphalakatvAdityarthaH / tathAca vizeSazAstraghaTakapadavizeSayodhyapadArthavizeSaviSayakatvena sAmAnya zAstrasya saGkocanamupasaMhArapadArtha iti bhaavH| paryudAsasya talakSaNyamA sdnyeti| sAmAnyazAstrasya maja padaghaTitavAkA. ghaTaka-padavizeSa-bodhya-padArthavizeSatara nikhilapadArtha niSThatArUpa-saGkocaphalakatvAdityarthaH / tathAca naja padaghaTitavAkyaghaTaka-padavizeSayodhyapadArthavizeSetara nikhilapadArthaviSayakatvena sAmAnyasya saGkocanaM paryudAsapadArtha iti bhAvaH / itthaJca upasaMhArasthale socakavAkyaM maja padAghaTitam, paryudAsasthale tu socaka For Private And Personal
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 261 anye tu upasaMhAro nAma sAmAnyataH prAptasya vizeSe saGkocanarUpo vyApAravizeSo vidheH / payaMdAsastu paryudAsaH sa vijJeyo yatrottarapade na naJ ityabhiyukto tyA pratyayAtiriktena dhAtunA vA nAmnA vA najaH smbndhH| ato'nayostAvat svarUpataH spaSTa eva bhedaH / ___ evaM satyapyabheda Azayeta yadi yatra paryudAso vihitastatrAvazyamupasaMhAraH syAt / na caitadasti, nekSetodyantamAdityamityAdau satyapi tasmin upasaMhArAbhAvAt / nahi tatrAgne ya. caturdAkaraNamiva sAmAnye prAptaM kiJcit vizeSe saGkocyate / pApakSayoddezanAnIkSaNasaGkalpamAtravidhAnAt / prakRtodAharaNe tu yajisAmAnye prAptasya yeyajAmahasya anuyAjavyatiriktaSu saGkocanAt yadi vidharupasaMhAravidhitvaM bhavati, naitAvatA kinycivirudhyte| vidhyabhAve kathaM vidhikAryamupa vAkyaM natra padaghaTitam / tathA upasaMhAre saGkoca kavAkyaghaTakapadavizeSayodhyapadArthavizeSa. niSTatayA sAmAnya vAkya pya saGgocaH, paryudAsasthale tu saGkIcakavAkya ghaTakapada vizeSabAdhya padArthavizeSataraniSTha tathA sAmAnyasya sngkoc:| evamupasaMhArasthale yatkiJcit khalpaviSaya. sayA sAmAnyasya saGkoca:, paryudAse tu yatkiJciditaranikhilaviSayatayA sAmAnyasya soca ityetAvAn bheda iti bhAvaH / siddhAntAntaramAha anye viti| vizeSe saGkocarUpaH, vizeSaviSayakatvajJAnAnukUlasvarUpaH / paryudAsapadArthamAi paryudAsasviti / ' evaM satyapauti / kharUpataH spaSTabhedai satyapautyarthaH / abheda Azayeta, abheda bhAzaGkanauya: syAt, bhavatAmiti zeSaH / spaSTabhede'pi prabhedAzaGkA kimpakAratve ghaTata ityavAha yadauti / yatra paryudAsaH yatra yatra paryudAsaH / tathAca yatra yatra paryudAsaH syAt, tatra tatraiva yadyavazyamupasaMhAra: syAt, tadA bhavatAmAzaGkA sambhavediti bhAvaH / netodyantamAdityamityAdau vyabhicArAnna tathAGgIkAryamityAha na caitaditi / prakRtodAharaNe maanuyaajessvityaadau| kiJcihirudhyate iti / etanmate dharmayoreva For Private And Personal
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAza saMhAraH paryudAsena kriyate iti bhavati virodhH| na. cAra vidhirnAstIti, naJo'nuyAjapadasambandhana vidhevidhAyakatvasyA khyApanAt / atra hi . paryudAso'nuyAjavyatiriktaviSayasamapaMka AgneyapuroDAzavat / upasaMhArastu vidhirevaH | yaJcAtra tanmAtrasaGkocAbhAvAnopasaMhAra iti / tasya ko'rthaH.!, AgneyamAtra saGkocI vA sAmAnyaprAptasya. vizeSamAtra saGkoco vaa| Aye anArabhyAdhItasaptadazatvasya mitravindAdiprakaraNasthena, sArthyAMpAdo viruddhaH / na tvanayoH sAyaM virodhAya / yathA ekasya vidharutyatyadhikAravidhitvamaviruddhamiti bhaassH| virodhamuhAvayati vidhyabhAmaH iti / upasaMhArasya vive ApArarUpatvAt paryu dAsasya vidhitvAbhAvena kathaM tena vidhi kAryabhUta upasaMhAraH kriyate iti virodhI bhavatyeveti bhaavH| payaMdAsavAkyasyApi vizvitvasAdhanena virodhaM pariharati na caatreti| patra vidhirnAstauti nevyarthaH / kuto vidhitvaM naa padaghaTitavAkyasyetyata pAha maJa iti / pAkhyApanAt sthaapnaat| manu paryudAsaH kiM vidhatte yemAsya vidhAyakatvaM syAdityata Aha atra hauti / anuyaajeti| yeyajAmahaM karotIti zrutivihitayeyajAmahakaraNasya viSayo'nuyAnaMtara yAgarUpa. ityevaM viSayasamarpako viSayavidhAyaka ityarthaH / bhAgne yapuroDAzavaditi / yathA pAgneyaM caturkI karItItyupasaMhAra: taM caturdA kRtvA puroDAzaM varhiSadaM karItauti sAmAnya thutyukta puroDAzacaturdAkaraNasya viSaya bhAgne yapuroDAzarUpa ityevaM viSayasamarpaka stathe tyrthH| upasaMhArastAvadidhirevetyatra na kazcihivAha ityAha upasaMhArasviti / tathAca yadyupasaMhArasya vidhitvaM siddhaM sadA satsAdRzyAt paryudAsasyApi vidhitvameSitavyameveti bhAvaH / pUrvamataM dUSayati yacceti / patra payaMdAsasthale / tanmAtrasazocAbhAvAdisyatra tatmAvasaGgocapadasya arthapratipattaye pRcchati tasya ko'rtha iti / dUSamitumarthaM vikalpa yati bhAgne yamAtra iti sAmAnyasyeti ca / zrAdye upasaMhArAntI vyabhicAra ityAda pAdya iti / upamahArAntaraM pradarzayati anAroti / tathAca saptadaza sAmidhenoranubyAditi zusthA yAgavizeSamupakramya sAmidhenIsAsadazvaM vihitam / agnisamindhanAryA Rca: sAmidhenya iti tIvAdhyAyaSaSTha pAde nyaaymaalaa| For Private And Personal
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| vAkyenopasaMhAro na syAt, Agneye saGkocAbhAvAt / hitIye caturdAkaraNasya puroDAzamAtra prAptasyAgna yasocavat anuyAjAnanuyAjasAdhArakhena prAptasyAnanuyAjeSu saGkocAdupasaMhAraH sthAdeva / ___ etAvAMstu vishessH| zrAgna yAdivAkyeSu Agna yAdayo vizeSAH svpdopsthitaaH| prakRte tu paryudAsena tsyopsthitiriti| upasaMhAranyAyastvaviziSTa eva / __ yaca tadanyamAtrasaGgIcArthatvAt payaMdAsasyeti / tantra netodyantamityatra satyapi paryudAse saGkocAbhAvAt / na hyatra sAmAnye prAptaM tadanyamA saGkocyate, saGkalpamAtravidhAnAdityAstAM taavt| tamidaM nAnuyAjeSvityatra vikalpaprasatyA payudAsAthayaNamiti / taJca sAmidhenausAptadazyaM na prakRtiviSayam / prakRtau paJcadaza sAmidhenau vidhAnAt tavAnavakAzAt / ato vikRtiviSamiti siddhAntitaM tRtiiyaadhyaaysssstthpaad| dazamAdhyAyATamapAde tu sAptadazyavidhana vikRtisAmAnya viSayatvaM. kintu mitra vindAvarakalAdivilativizeSaviSayatvameva, tatraiva sAptadazyavidhAnenopasaMhArAt / taditaravikRtiSu tu prakRtivaDikRtiriti nyAyAt pAJcadazyameveti siddhAntitam / tadupasaMhArasya tanmate upsNhaartvaanuppttiH| pAme yaviSayatvena siidhaabhaavaadityaashyH| tammAnasocapadasya sAmAnya. prApsya vizeSamAghe saGkoca iti ditIyArthAbhimatau tu nAnuyAjeSvi tyasyApyupasaMhAratvameSa sambhavatIti sambhAvasaGkocAbhAvAnIpasaMhAra itya saGgatamityAi ditIya iti / bhAgne yacaturdAkaraNasya ananuyAje yeyajAmahakaraNasya cIpasaMhAratve'pi vizeSamAi emAvAsviti / khapadIpAtA bhAgne yAdipadopAttA: / prakRte sAmAnyazAstraprAptApajIvipayudAse / paryudAsena najanvitatattatpadena / tayorupasaMhAratvantvaviziSTamityAha upasaMhAreti / pUrvavAdisammataM paryudAsagatamasAdhAraNadharmamapi dUSayitumanubadati ycceti| dUSayati saneti ! neteti / sana sazocAbhAve'pi paryudAsatvAvazyambhAvAt saGgIcArthatvasya paryudAsAsAdhAraNa dharmaSAnupapattiriti bhAvaH / socAsambhavaM darzayati na hoti / vikalpApattinibandhamapadAsAzraya pavicAramupasaMharati tatsidyamiti / For Private And Personal
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| yatra tu sa AzrayituM na zakyate tatra tatprasatAvapi niSedha evaathiiyte| yathA nAtirAve Sor3azinaM gRhNAtItyatra / na hyatirAtre Sor3azinaM gRhNAtIti zAstra prAptamatirAtre Sor3azigrahaNaM pratiSidhyata iti vihitapratiSiddhatvAdikalpaprasaktAvapi paryadAsa AdhIyate, ashkytvaat| yadi hyatra naJaH SoDazipadena sambandhaH strI kriyeta tadAtirAtre Sor3azivyatiriktaM gRhNAtIti vAkyArtha: syaat| tatra cAtirAtre Sor3azinaM gRhAtIti pratyakSazrutivirodhaH / ataevAtirAva padena na najaH sambandhaH, atirAtre SoDazinaM rahAtIti pratyakSazrutivirodhAt / evaJca paryudAsarUpagatyabhAve vikalpo'pyaGgIkaraNIya evetyAi yatra viti| sa paryu. daasH| tatprasaktI vikalpa prsktau| tadudAharaNamAi ytheti| atirAbAkhyaH somayAgavizeSaH / Sor3azI somapAca vizeSaH / na hIti payaMdAsa AzrIyata ityanvayaH / patra nAtirAce Sor3azinaM gTahNAtauti vAkye / vihitapratiSiddhatvAditi / ekena zAstreNa vihitatvAdanyena pratiSiddhatvAdityarthaH / azakyatvAt paryudAsasthApayitumazakyatvAt / patra paryudAsAyathaNaM kuto'zakyamityata Aha yadi hoti| paryudAsAzrayaNe SoDazipadenAtirAtrapadena vA najo'nvayo'bhyu peyH| na dhAtunA, tasya vratamityupakramAbhAvAt / tacIbhanathApyanvayabAdhaM pradarzayiSyan prathamaM ghor3azipadena najanvayabAdhaM pratipAdayavi ssoddshipdaineti| pratyakSazrutauti / SoDazivyatirikta gaTa hAtItyasya SoDazinaM vihAyAnyat pAtra rAhAtauti tAtpathyakatvAvazyakatayA SoDazinaM gTahAtI ti pratyakSa zrutyA tadgahaNa vidhAnena tdvirodhaadityrthH| na ca Sor3azivyatirikta rahAtotyasya SoDazimaM vihAyAnyat gTahAtIti tAtparya katve mAnAbhAvAt Sor3azautarapAtragrahaNArtha katvameva yuktam / tathA sati Sor3azyantarbhAve vidheraudAsInyAt tagahaNa vidhAnena na virodhasambhava iti vAcyam / tathArthatve ghor3a. zItarapAtragrahaNasya tattahidhibhireva prApta tayA vAkya syAnuvAdatApatte: / satmArtha kyAya tada. vAkyasya Sor3azivajanArthakatvasyAvazya vakta ytvaat| idAnImatirAtrapadaina natranvayabAdhaM pradarzayati ataeveti / pratyakSazrutivirodhArdavetyarthaH / pratyakSa zrutimunikhya sahirodhaM prati. ekhni sbnir'aash buni / nir'iir'aahini| nlinaanir'aambl Rni| milaa For Private And Personal
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 265 pratazcAtra paryudAsasthAnupapattaniSedha eva khIkriyate vikalpApattizca svIkriyate, annygtH| atazcaitatsidaM yatra tasya vratamityAdyupakramo vikalpaprasaktizca nAsti tatra pratiSedhaH, yathA na kalaja bhakSayediti / yatra vA vikalpaprasaktAvapi payaMdAsa prAthayituM na zakyate tatra pratiSedhaH, yathA nAtirAtre SoDazinaM gRhnnaatiiti| ___ etAvAMstu vizeSaH, yatra vikalpApAdakaH pratiSedhastatra pratiSidhyamAnasya nAna hetutvm| ubhayorapi vidhiniSedhayoH kratvarthatvAt / yatra tu na vikalpaH prasajyate, prAptizca rAgataH, patra pIr3azinaM rajAtIti tAtparyakatvAvazyakatve patirAce SoDazinaM ekAtauti zrutivirodhAdityarthaH / anupapatteriti / asambhavAdityarthaH / niSedhasvIkAramUlikA vikalpApattirapi khaukAryasthAi viklpaapttishceti| patra heturgatyantarAmAva evetyAha pananyagateriti / pratiSedhaparatvAnugamakamA prtshcaitditi| upakrama iti| nAstItyanenAnvitam / pAyituM na zakyata iti| pUrvoktarItyA najarthasya kriyetarAnvayAsambhavAditi bhAvaH / tatra pratiSedhasta cApi pratiSedhaH / nanu vidhervidheyasyArthasAdhanatva miSa niSedhasya niSidhyamAnAnarthasAdhanatvamapi pratipAdyamityuktam / arthasAdhanatvaca blvdnissttaannubndhiissttsaadhntvm| anarthasAdhanavantu balavadaniSTasAdhanatvam / tathA sati ekasminnatirAvAkhyayAge ekasya SoDazigrahaNasya vidhiniSedhapratipAdye niruktArthasAdhanatvAnarthasAdhanatve kathamupapadyatAM virIdhAdityato vaikalikaniSedhasthale vizeSamAha etAvAM sviti / vizeSo rAgaprAptaniSedhApekSayeti zeSaH / vikalpApAdaka iti / etena vikalpasthalIyapratiSedhasyaiva anartha hetutvaM nArthaH, na tu pratiSedhamAvasyetyuktaM bhvti| tAI vidhiniSedhayo: kimarthatva mityata pAha krtvrthtvaaditi| karaNAkaraNayoyoreva kratUpakArakatvAdityarthaH / tathAca iyoraGgavidhitayA vidheriva niSedhasyApi kratvarthatApratipAdakatvAna virodha iti bhAvaH / nanu vikalpasvaicchikatayA yakRNAyahaNyodayaurava kratUpa For Private And Personal
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 266 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pratiSedhava puruSArthastatra niSidhyamAnasya anarthahetutvam, yathA kalaJjabhakSaNasya / dIcito na dadAti na juhototyAdiSu dAnahImAdInAM kArakatayA ca kaTaM karmeti nyAyAdagrahaNe'pi yAgasiddhau grahaNasyecchA viSayatvAsambhavena -grahaNavidherananuSThAnalacaNamaprAmANya mApadyeteti cenna / vidhidarzanAdanuSThAne pradhAnasyopakArabhUyastaM syAt / niSedhadarzanAJca tadanuSThAnAbhAve'pi tadaGgarahitatAnivandhanamupakAra tvaM na syAdityetavizeSasya kalpanoyatvAt / na ca yadvayasya sAdhanaM tadabhAvalavyarihArasAdhanamiti niyamAt Sor3a zigrahaNAbhAvasya kratUpakArakatvAt SoDazigrahaNasya RtvanupakArakatvaM pratIyatAmiti virodhatAdavakhyamiti vAcyam / zabdapramANavirodhena tantriyamasya bhAvAbhAvavikalpavyatiriktaviSayatAyA AvazyakatvAt / kva tarhi pratiSidhyamAnasyAnarthahetutvamityacAnugamakamAha yatra tviti / na vikalpaH prasavyata iti / vikalpasthale pratifroyamAnasyAnarthahetutve 'bAdhakasattvAditi bhAvaH / etena Sor3azinaM na gRhNAtItyAdikyAvatiHta pratizca rAgataH pratiSedhazva puruSArtha ityetadyAvarttyamAha docito na dadAtIti / atrAyaM vistaraH / jyotiSTome yUyate, docito na dadAti ma juhoti na pacatauti / ete rAgaprAptAnAM zAstraprAptAnAM vA dAnAdInAM pratiSedhAH paryudAsA vA ityatra matabhedA dRzyante / tatra sUtrakArabhASyakAramate paryyudAsA eva / tathAhi na dadAtItyAdizrutau saMzayaH kimayamaharahardadhAt, sAyamprAtarjuhotItyAdizAstraprAptAnAM puruSArthAnAM dAmAdInAM pratiSeSa uta jyotiSTomArthatvena prAptAnAM dAnAdInAM pratiSedhaH / athavA avizeSAt sarvveSAmeveti / atrAvizeSAt sarvveSAmeveti pUrvapacaH / tathAca dazamAdhyAyASTamapAda pUrvapacasUtram . docitasya dAnahomaprAkapratiSedho'vizeSAt sarvvadAna homapAkApratiSedhaH sAditi / For Private And Personal evaM pUrvapace mAte siddhAntasUtram - api tu vAkyazeSatvAditaraparyyudAsaH syAt pratiSedhe vikalpaH syAditi / ava bhASyam -" aharahardayAdivyasya zeSo na daucita iti / evaM homapAkayorapi / asati paryyudAse pratiSedhe vikalpaH syAditi /
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAza mAstraprAptAvapi puruSArthavena prAptatvAt kratvarthatvena ca pratiSedhAta tulyArthavAbhAvena vikalpAprasatAvapi na teSAmanaIhetutvam, etena jyotiSTomArthatvena vihitAnAM dAnahImAdInAM niSedhAjJIkAre paryudAsAsambhavAt SoDazigrahaNAgrahApavat vikalpApatte nityadAnahImAdInAmeva paryudAsa iti siddhAntI srshitH| mAdhavAcAryAstu puruSArthAnAmaharahavihitAnA dAnahImAdInAM niSedha eveti siddhAnta..yitvA "yadi pratiSedhapace vAkyabheda bhAzayeta tadA puruSArthadAnAdivyatirikta RtukAla'nuSTheyamiti payaMdAso'svi"tyantena granthena naJpadAnnita-dadAti-juhoti pacatibhinityadAnAtirikta nitya homAtirikta nityapAkAtirikraJca jyotiTomakAle kuryyAditi dazamATamapAda. pradarzitavantaH / pArthasArathimizrAstu "padIkSito nityAgnihopAdikaM kurthAditi paryudAse prakaraNAnu:mahI na syAt / nahi jyotiTomaprakaraNe jyotiSTomopakArakaM dharma vihAya nityadAna homAdikattazAmadIkSitatvadharmavidhAnamucitam / tasmAdrivyadAnahImAdInAM kratvarthatayA pratiSedha evAya"miti siddhAntamAhuH / granthakatAmyetanmicamatAnusAritvAducyate zAstra praaptaavpiiti| janu yadi zAstrataH prAptistadA kathaM na vikalpa ityata Ai puruSArtha tvenetyAdi / prAptatvAt aharahardadyAt, sAyampAtarjuzItIti zAstrAt puruSArthatvena pratItatvAt / kradarthatvena jyotissttomopkaarktven| tulyArthatvAbhAveneti / kratvarthatvapuruSArthatvAbhyAM tulyaprayojanakatvAbhAvenetyarthaH / viklpaaprsktaaviti| ataeva pArthasArathimiauH zAstra dIpikAdazamAdhyAyASTamapAde'mihitam "tamAt pratiSedha evAyam / na ca vikalpaprasatirekArthAbhAvAt / yadyubhAvapi. vidhiniSedhau puruSArthI kratvarthI vA abhaviSyatAM tadA vyakalpiSyetAm / puruSArthatayA tu. vihitAnAmagnihotrAdInAM Rtumadhye'pi prAptAnAM pratiSedhaH kratvarthatathA kriyte| tyupagamanAdipratiSedhavat / kratumanutiSThatA avazyaM vajanIyA. nyagnihotrAdIni bhavantIti nAsti vikalpaprasaGga" iti / .. mathA-"vikalpAbhAvAt phalataH paryudAsatvaM bhavatIti maskhA sUtrabhASyakArAbhyAM paryu dAsatamukta mitiH / For Private And Personal
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| raagpraatybhaavaat| rAgataH prAptasyApi kratvarthalena pratiSedhe tadanuSThAnAt kratovaiguNye'pi nAnarthotpattiH, yathA svastyupagamanAdipratiSedhaH / rAgata: prAptasya puruSArthatvena pratiSedhe niSidhyamAnasthAnarthahetutvamiti dik| tasiddha niSedhAnAM puruSArthAnubandhilam / sarvasyApi vedasya puruSArthAnubandhivaM prakRtamanusarAmaH / neSAM zAstraprApta daanhiimaadiinaam| anartha hetutvAbhAve hetumAha rAgaprAptaprabhAvAditi / tathAca prAguktAna hetutvAnugamakavAkye yaca na vikalpa: prasanyate tatra niSidhyamAnasyAnarthahetutvamityetAvanmAtrItI daucitI na dadAtItyAdiniSidhyamAnadAnAdInAmapi vikalpAbhAvAdanartha hetutvamApadyeta / prAptica rAgataH pratiSedhazca puruSArtha ityupAdAne tu na teSAmanarthahetutvApattiH teSAM rAmaprAptatvAbhAvAt pratiSedhasya puruSArthatvAbhAvAcca / nanvevaM prAptika rAgata ityevoccatAM na puna: pratiSedhazca puruSArtha iti / dIkSitadAnAdaunAM rAgaprAptatvAbhAvAdevAnarthahetutA nirAkaraNAdityata pAha raagpraaptsyaapoti| tadanuSThAnAt kratvarthata yA pratiSidhyamAnassa rAgaprApta saanusstthaanaat| nAnotpattiriti / tathAca tadanuSThAnAt kratovaiguNya mevItpadyate na punrnissttm| evaJca yatra na vikalpa: prasajyate prAptizca rAgata ityetAvanmAtrIkto kratvaryatayA pratiSidhyamAnasya rAgaprAptasthAnuSThAne'pyanarthotpattiH prasajyeta / praviSedhazca puruSArtha ityuktau tu na taba tatprasaktiH / pratiSedhasya tatra kAlarthatvAditi bhAvaH / nanu ko'yaM rAgaprAptasya kratvarthatayA praviSedha ityavAha yatheti / paca pratiSedhI yAgApratayA pratiSedha ityrthH| yAge brahmacaryavidhAnAt brahmacaryayasya cASTAGgamaithuna nivRttirUpa. tvAt / rAgataH prAptayeti / etena tadubhayadalanivezanibandhanaM yatrAnartha hetutvaM phalita sadaivIpadarzitam / etacca vistareNoktam / yatra pratiSedhaH puruSArthastatra pratiSidhyamAnasyAnarthahetutvamityeva nanvanugamakaM draSTavyam / niSedhAnAM puruSArthAnubandhitvamupasaMharati tasiddha'miti / puruSArthAnubandhitvaM sAkSAtparamparaudAsInyena puruSArthamayojakatvam / - prAgutavedabhAgeSvavaziSTasyArthavAdaskha puruSArthAnubandhitvapratipAdanAya prakRtamanusarati prakRtamiti / pativiprakRSTatayA kiM tatprakRtamiti zrIjijJAsAparihArAya pravatasvarUpa saktaM sarvasyetyAdinA / anusarAma iti| pavaziSTasvArthavAdasya puruSArthAnuvandhitvapratipAdanena anugacchAma ityrthH| For Private And Personal
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir cyaayprkaashH| tadevaM yathA vidhyAdInAmadhyayanavidhyupAttAnAM nAnarthakyam evamarthavAdAnAmapi tdupaatttvenaanrthkyaanupptteH| svArthapratipAdane ca prayojanAbhAvAllakSaNayA prayojanavadarthaparyavasAnaM vaktavyam / te cArthavAdA hividhAH, vidhizeSA niSedhazeSAzca / tatra vAyavyaM khetamAlabhetetyAdividhizeSAnAM vAyurvai kSepiSThA devatetyAdInAmarthavAdAnAM vidheyArthastAvakatayArthavattvam / vahiSi rajataM na deyamityAdiniSedhavizeSANAM so'rodIdityAdInAmarthavAdAnAntu nissedhynindktyeti| atazca lakSa. NayA prAzastya marthavAda/dhyate / idAnImarthavAdasya puruSArthAnubandhitvaM sAdhayati tdevmiti| evam atItagranthasandabhauMtavat / adhyynvidhauti| svAdhyAyo'dhyetavya ivautyarthaH / tadupAtatvena khAdhyAyavidhiviSayatvena / tathAgha khAdhyAyo'dhyetavya iti vidhinA sarvasyaiva vedasyAdhyayanamarthasAdhanamiti pratipAdanAt athavAdAnAJca tadantaHpAtAtteSAmapi puruSArthasAdhanatvapratIte: kathamAnarthakyasambhava iti bhAvaH / nanu teSAM svArasikAryaparatve kimapi prayojanaM nopalabhyate satkathaM puruSArthAnubadhitva sambhava ityata pAha svaarthevi| khArasikA yarthaH / lakSaNayeti / prAzastya ninditatvAnyataralAkSaNi kArya pratipAdakatavetyarthaH / kutra prAzasyaM kutra vA ninditatvaM lakSaNau yamityatastatpratipAdanAyArtha vAda vidhyaM darzayati ve ceti| vidhizeSA vidhyupakArakAH / nissedhshessaastdupkaarkaaH| vAyavyaM vAyu. devatAkam / zvetaM pazum / sa ca chAga eva / chAgo'nAdeze pazuriti smRteH / vidheyAti / vidheyo yo vAyudevatAkapa zvAstambhanayAgastadrUpArthasya stAvakatayA prAzastya pratipAdakata yetyarthaH / tathAca vAyavyaM zvetamAlabheta bhUtikAmaH / vAyurvai kssepitth| devatA vAyumeva khena bhAgadheyenopadhAvati sa enaM bhUtiM gamayatIti zrUyate / anayA zrutyA yataH kSipragAmitayA kSipraphalapradI vAyurasya pazodevatA ataH prazasta midaM vAyavyazvetAlambhanamiti pratipAdyata iti bhAvaH / niSedhyanindakatatheti / tathAca varhiSi rajataM na deyamiti niSedhIpakrame yo vahiSi rajataM dadyAt purAsa saMvatsarAt rahe rodanaM bhavatItyuktarodanaM prati heturUpanyasatte "sI For Private And Personal
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 20. www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / tathAca taca prAzastyajJAnaM zAbdabhAvanAyAmitikarttavyatAtvena samba dhyate / tatsiddhaM vacyamANArthabhAvanAbhAvyakA liGAdijJAnakara Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rodIt yadarodIt tadrudrasya rudratva" mityarthavAdaH zrUyate / tatra yato'sya rodanaM jAtam ato varSAbhyantare rodanasyAvazyambhAvitApratipAdanadAreNa varhiSi rajatadAnasya niSedhyasyA aniSTaphalajanakatayA ninditatvamiti pratipAdyata iti bhAvaH / atazceti / pUrvoktayukterarthavAda syArthavatvAvazyakatvAdityarthaH / arthavAdaH stutyarthavAdaiH / AmrAyasya kriyArthatvAdAnarthakya matadarthAnAm / tasmAdanityamucyate / iti prathamAdhyAya dditIyapAda sUceNa vAkyAnAM kriyApratipAdakatayaiva prAmANyam / yAni tu kriyAM kriyAsambaddhaM vA kizcitrAvagamayanti teSAmaprAmAkhyamityarthavAdAnAmaprAmANyamiti pUrvapacayitvA - vidhinA tvekavAkyatvAt stutyarthena vidhaunAM syuH / iti siddhAntasUtreNa vidhyekavAkyatayA teSAM prAmANyaM siddhAntitam / mUtrArthastu vidhinA ekavAkyatvAdekatAtparya katvAdaryavAdAnAM prAmAkhyam / stutyarthena kriyAprAzakhyapratipAdaH nenArthavAdavAkyAni vidhInAmupakArakANi khuriti / evaM nindArthavAdAnAM niSedhyaninditatvapratipAdanena ekavAkyatayA prAmANyam / ekavAkyatA va ekatAtpayyaikatvam / taca vidhiniSedhayoriva stutyarthavAdanindArthavAdayorapi pravRttinivRttiphalakatayA sidhyatIti bodhyam / stutyarthavAdajanitaprAzakhyajJAnasko prayogamAha taceti / zabdabhAvanAyAM pravarttanAyA puruSapravRttyutpAdanAyAmiti yAvat / itikartavyatvAtvena liGapadaM kena prakAreNa puruSapravRttiM bhAvayedityAkAGkSA samutthita kriyA prakAratvena / tathAca liG padamartha bAdIpanauta'karmaprAzastyajJAna sahakAreNa puruSapravRttiM bhAvayediti sidhyatIti bhAvaH / yadyapi vidheniSkampapravRttijanakatayA prAzakhyamanupayogovyApAtato'vagamyate, tathApi pravRttipratibandha - 'kAlasyAdinivArakatayA karmaprAzasya jJAnamupayujyata eva / evamutkaTarAgAdinivAraka tayA karmmaNo ninditatvajJAnasyApi nihattyupayogitvamiti bodhyam / itikartavyatAkAGkSAyAM prAzastyajJAnamitikarttavyatAtvenAnyetItiH savAdau zabdabhAvanAfreerasare madabhicitaM tadidAnImupasaMharati tasiddhamiti / For Private And Personal
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir yAyaprakAza NikA prAzasyajJAnatikarttavyabAkA zAbdI bhAvanA litvAMzanocyata iti / nanu keyaM zAbdI bhAvanA, ucyate puruSapravRttyanukUlo vyApAravizeSaH / sa eva 'vidhyarthaH / liDAdizravaNe ayaM mAM pravarttayatIti niyamena prtiitH| yattu iSTasAdhanatvaM liGarthastatra tathA sati iSTasAdhanamiti zabdasya vidhizabda: paryAyaH syAt / na ca paryAyavaM yujyate / sadhyopAsanaM te iSTasAdhanaM tasmAt tat tvaM kurbiti sahaprayogAt / paryAyANAJca sahaprayogAbhAvAt / atazca vyApAravizeSa eva vidhyarthaH / sa ca loke puruSaniSTho'bhiprAyavizeSaH / vaide tu puruSAbhAvAcchabdaniSTha eba preraNAparapAya ityuktam / prAguktamapi liGarthasya zabdabhAvanArUpatvaM matAntaranirAkaraNAya punarAha nanviti / dUSayituM matAntaramutyApayati yattviti / tatra mte| tathA sati iSTasAdhanatvasya liDarthale sti| paryAyaH syaaditi| sAnAdimatpazuzabdasya gozabda iva ekArthabodhakatayA iSTasAdhanazabdasyApi vidhizabdaH pAyaH syAdityarthaH / iSTApattiM nirAkarIti na ceti / ekArthatAvirodhinaM saha prayoga nirAkaraNa hetumAha sadhyopAsanamiti / yadyapi tathAvidhaprayogasya sahaprayogave svamate'pi idaM vAkyaM pravartakaM tasmAdidhiriti sahaprayogAt prava katvamapi vidhyarthI na smbhvti| athIcyate tatra vidhirvidhipadavAcya ityartho vaktavya iti / tahi tanAte'pi kuru ityasya karttavyatayA nizcinu ityarthasyApi suvacatvaM syAt / tathApi liGapadasya puruSapravattijanakatayA pravo veSTatvAbhAvena liGazasya iSTasAdhamatArthaka tvAnupapattireva tatra doSaH / tasmAdAkhyAtAMzasya vargAdijanakatAbodhakatvena iSTasAdhanatAbhyupagamaH kathaJcidbhavitumarhati na liGazasthevi bodhyam / vyApAravizeSaH prhttynukuulvyaapaarH| uttam AdAveveti zeSaH / nanu laukika vyAkaraNa koSAdau liDapadasya preraNAkhyanyApAravizeSe zaktirityevaM zabdapramANAbhAvena tatra tasya bhaktigrahAsambhavAt khaniSThavyApArasya kathaM vipada vAcyatvAvadhAraNa For Private And Personal
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 272 nyaayprkaashH| nanu loke zabdaniSThe preraNAparapAyavyApAra zabdaprayogAbhAvena zati grahAbhAvAt kathaM tasya vidhizabdAt pratItiriti cet / satyametat tathApi bAlastAvat stanyapAnAdau svarodanAdijanitamArapravRtteH svAbhiprAyarUpa pravartanAjJAnajanyatvAvadhAraNAt savidhikaprayojakavAkya zravaNasamanantarabhAvinI prayojyavRddhapravRttimupalabhya tatkAraNatvena tasya pravarttanAjJAnamanumimIte / mityAzaGkate nanviti / loke vyAkaraNa kossaadau| zabda prayogAbhAvAditya nenAsyAnvayaH / zabdaniSThe lingpdnisstthe| vyApAra iti| zaktiyahAbhAvAditya nenAnvayaH / zabdaprayo. geti / zanigrAhaka zabdaprayogatyayaH / vidhizabdAt liGamadAt / tathApi-zakti grahaM vyaakrnnopmaankossaadhvaakyaayvhaartk| vAkyasya zeSAdikhatervadanti sAnnidhyata: siddhapadasya baddhAH / ityuktazakti grAhakapramANeSu madhye vyAkaraNa koSAptavAkyAdI nAmabhAve'pautyarthaH / vyavahArarUpasya zaktigrAhakapramANasye ha sajhAvo'stIti darzayati bAlastAvaditi / bAlo bAlyAvasthatayA bhvyutpnnH| anumimIta ityanenAsyAnvayaH / anumAne nyAptigraha darzayati stnypaanaadaaviti| mArapravRtterityanenAnvitam / patra pAnapade antarbhUto pimarthaH / pAdipadAt dugdhapAnAdiparigrahaH / kharIdaneti / svastha bAlasya atibAlyAvasthAyAmiti zeSaH / yadrodanAdi tajanitA yA stanyapAnAdau mAtra pravRtti stasyA ityarthaH / svAbhiprAyati / svasya yo'bhiprAyaH pAnA. bhilASasta TUpA yA pravartanA tasyA jhAnaM mATaka kA nubhavasta jjanyatvAvadhAraNAt stanyapAnAdau mATa prahatteta jjanyatvaniyayAdityarthaH / etena anyadIyazabdajanyA anyadIyapravattiH zabda kasurabhiprAyarUpapravarttanAjJAnAdeva bhavatIti vyAptidarzitA / savidhi ke vi| liGpadaghaTita-gAmAnayetyAdirUpetyarthaH / prayojaketi / yatra hau prayojya prayojako vyutpannAvaparaca bAlo'nyutpanna ityete vartante taveti bhAvaH / prayojyeti / yaM pratyupadizyate tthaabhuutvyutpnnetyrthH| tasya prakRttiM gavAnayanAdiprahatim / upasamya anubhUya / satkAraNatvena gvaanynaadiprhttijnktven| pravata nAjJAnaM pravRttijanaka tAjJAnam / anumIyata iti / tathAca iyaM prayojyavaddhaya gavAnayanAdipravattirvAkya vizeSasUcita prayojakaddhaniSThAbhiprAyarUpa. pravartanAjanyA, anyadIyazabdAranyadIyaprattitvAt / stanyadAnAdau mALA te rasmadrodanasUcitAbhiprAyarUpapravartanAjJAnajanyatvavaditya numitiprakriyA / For Private And Personal
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 273 yadyapi bhojanAdo pravRttaH samohitasAdhanatAjJAnapUrvakatvAvadhAraNAt prayojyavRddhapravRtterapi tatpUrvakatvAdhyavasAnaM yuktam / tathApyanyapreritapravRttI pravartanAjJAnajanyatvasyotamAprahattau darzanena prayojyavAhattarapya nyapreritapravRttitvAt tatkAraNatvena pravartanAjJAnasyaivAdhyavasAnam / tacca pravartanAjJAnamanvayavyatirekAbhyAM prayojakavAkyajanya nanu pravRtteH pravartanAjJAnaja nyatvaM na sArvatrikaM bhojanAdipravRttI vybhicaaraat| iSTasAdhanatAjJAnajanya tvntvvybhicaari| yatra yatra hi lokaH pravartate tatra tatreSTa sAdhanatAmavabudhyaiva, na puna: sarvatra pravartanAm / tAt prayojyaddhaprautterapISTasAdhanavAjJAnajanyatvamevAnameyaM na tu pravartanAjJAnajanyatvamityata pAi yadyapauti / samauhitasAdhanatA iSTasAdhanatA / saalr'aar'ghr'| smr'iaadhnaannmr'mbaar'bi anibnimiimmntbibhaagsnaaghaaly' sr'laanlil smbnaaniibaalynir'aamaa mUla kAraNatvamityAha tthaapauti| tatkAraNatvena pravRttama lakAraNatvena / tathAca sarvacaipa iSTasAdhamatAjJAnasya pratikAraNatvamastu / parantu anyaceSTasAdhanatA. jJAnaM svata evotpadyate na punaH pravartanAmapekSate / anyapreritapuruSapravRttyutpattisthale tu niyamena pravartanAjJAnamapecata eva / tajajJAnamantareNa pravRttiviSayakarmaNa iSTasAdhanatAjJAnAnupapatteH / tathAhi aSTaM dividha sukhaprAptirUpaM duHkhprihaarruupnyc| tatra khargakAmo yajeta podanakAma: pavedityAdivaidikalaukikavAkyAbhyAM pravata nAjJAne jAte samanasarameva satakarmaNaH sukharUpeSTa sAdhanatAjAnamutpadyate / evaM sandhyAmupAsIta gAmAnayetyAdi. vAkya zravaNajanyapravartanAjJAnotpAdAnantarameva ca samdhyopAsanAdaH pratyavAyaparihAra-prabhukrodhaparihArarUpeSTasAdhanatAjJAnaM sambhavati, na punasta ta hAkya zravaNAt praak| tasmAt parapreritaprautteriSTasAdhanatAzAnajanyatve'pi iSTasAdhanatAjJAnasya pravartanAjJAnajanyatvAt tasyaiva mUlakAraNatayA kAraNatvena vyapadezaH smucitH| yathA ghaTasya dhamijanya tve'pi daNDaM vinA dharmarutpattyasambhavAt daNDasyaiva mUlakAraNatvena kAraNatvavyapadezasta idacApauti bhAvaH / nanvastu parapreritapravatteH pravartanAjJAnananya tvam / pravartanAjJAnantu prayojakavAkyajanyamityatra kiM mAnamityavAha tatheti / anvyvytirekaamyaamiti| tathAvidhajJAnasattve pra. vartanAjJAnasattA tadasatve ca tadasattenyanvayavya tirekAmyAmityarthaH / 35 For Private And Personal
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAza mityavadhArayati / tatra cAvApohApAbhyAM pravartanAyAM vidhishktimvdhaaryti| prazvattyanukulo vyApAraH prvrtnaa| sa ca vyApAraH praiSAdirUpo vividha iti pratyeka vyabhicAritvAdidhizabdavAcatvAnupapatteH pravartanAsAmAnyameva vidhizabdavAcyamiti kalpayati / evaJca vidhizravaNe praiSAdirUpasya vaktAbhiprAyasya pravartanAtvenaiva rUpeNa pratItinaM vizeSarUpeNa / tathaiva zanigrahAt / vizeSarUpeNa tu pratItilakSaNayaiva / sntu laakaay' smbllaall anggiindhiy'aar'ii ji anaahaalaa br'imaallll| zaktirabhyupeyA, vAkyaghaTakapadavizeSasya vaa| padavizeSasveti cet katamasya padasthetyapai. hAyAmAha srvvi| savidhikavAkye ityarthaH / pAvApeti / vAkye padAsarasya sanivezanamAvApaH / vAkya ghaTakapadavizeSasyoddharaNamuddApaH / taabhyaamityrthH| pravartanAyAM prvrtnaajnyaanjnne| vidhizaktiliDAdipadazaktiH / tathAca mAmAnayetyukta prayojyena gavAnayane kRte pacyutpatraH prathamaM gAmAmayesivAkyakhaiva pravartanAjJAnajanane zaktimavadhArayati / anantaram pAnayapadIhApapUrvakamAnautavatpadani. vezena gAmAnautavAniyukta kasyApi pravRtteradarzanena tathA gopadohApapUrvakAzcapadanivezena asblaatngk ghaany'nsntmilaahr'ii due r'ing hl snaamaallllmdin na gopadasya nApi dhAtIrityanuminItIti bhAvaH / nanu keyaM pravartanA yatra vidheH zaktiravadhAyetvavAha pravRttyanukUla iti / ko'sau 'vyApAra ityavAha sa ceti / praiSAdauti / loke puruSaniSTho'bhiprAyarUpaH preSaH preraNam / pAdinA anujJAnasaMgrahaH / vede tu puruSAbhAvAt liniSTazakti rUpa iti vividha ityarthaH / veSAM vanadrUpeSa vidhizabda vAcyatvamanupapannam, nndaadekvaikmaatriipsthitaavprsyopsthitymaavaadnvyvybhicaaraaptteH| tasmAt sAmAnyata: pravartanaiva vidhizabdavAcye tyavadhAra. yatItyAi pratye kamiti / bacaNyA sAmAnyavAcakazabdasya vizeSaniSThatvarUpAjahatvArtha lakSAyA / For Private And Personal
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyAyaprakAza evaJca vaidikaliDAdimavaNe'pi pravartanAsAmAnyamaka pratI. bte| tatra ko'sau vyApAra ityapekSAyAM praiSAdirUpasmaH vAbhiprAyasthApauruSeye vede'nupapatteH zabdaniSTha, eka preraNAparaparyAya: kazcidyApAra iti klpaate| atazca zabdaniSTha eva preraNAparaparyAyo vyApAraH zAbdI bhaavnaa| saiva pravartanAtvena rUpeNa: vidhyarthaH iti / ayamevaH cArtho "prabhidhAbhAvanAmAhuranyAmiva liGAdaya" iti vArtikasya / abhidhIyate aneneti vyutpattyA abhidhAzabdena zabda ucyte| tadyApArAmikA bhAvanA liGvAcyeti keci - - - khaukikavAkyAta sAmAnyata: zaktiyaha pradarya vaidikavAkyAdapi sAmAnyataH zakti grahaM. pratipAdayati evadheti / liGAdItyAdipadAt tvyaadiprigrhH| nanu vaidikaliDAdizravaNe, sAmAnyataH pratyanukUlavyApAraprasItAvapi. tathAvidhavyApArAdarzanAdaprAmANyamastu vAkA: blb aasbi| mulibaar'aar' aashaassnaam gulaa ansbni| - pacaiva bhaTTasammatimAha ayameveti / vArtikasyAbhiprAya ityandhayaH / abhidhAbhAvanApadena kathaM zAbdI bhAvanA labhyata ityabhidhApadaM vyAcaSTe abhidhIyata iti / vasutastu abhidhApadena zaktirucyate mukhyatvAt / tena pabhidhAbhAvanAM zaktirUpAM bhAvanA liGAdaya pAhurinyarthaH / tathAca lipadazaktireva pravartakatArUpAdhodhanahAsa puruSapravRttimutpAdayantI pravartanApadavAcyA bhvti| sA cAbhiSA zabdaniSTha vRttirUpatvAt zAbdI naavnetyucyte| ataeva "arthAtmabhAvanA tvandhA sAkhyAtiSu gamyate" ityuttarAddhe arthAtma--- bhAvanApardana puruSaniSThapratirUpA hitIyA bhAvanetyuktam / tathAca ekA bhAvanA lizabdaniSThatirUpatvAt bhAbdI panyA su. puruSaniSTha pratirUpatvAdArthItiH vArtikatAtparyam / satya niriktasya zabdaniSTha tyaavissvyaapaarsthaannubhvaat| ataevoktam jiDo'bhidhA saiva ca zabdabhAvanA bhAjyA ca tavAM puruSapravattiH / sambandhabodhaH karaNaM tadIyaM parIcamA cAgatayopayujyate // iti / prati keciditi| bhaSTaniSThavyApAravizeSa; pravartanati prAguktamata keSAJcidityarthaH / For Private And Personal
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| ___ anye vAhuH satvaM pravartanAsAmAnya vidhyarthaH, tathaiva shktigrhaat| pravRttyanukUlazca vyApAraH prvrtnaa| apauruSeye ca vede preSAderasambhavAt kazcit puruSapravRttyanukUlo vyApAravizeSaH klpniiyH| vidhizabdAbhidheyapravartanAsAmAnyasya vizeSamantareNAparyavasAnAt / tatra ko'sau vyApAra ityapekSAyAM dhAtvarthagataM samIhitasAdhanatvameveti kspaate| tasyApi pravRttyanukUlatvAt / sarbo hi samohitasAdhanatAM jJAtvA pra. vartate / anyaprerito yadISTasAdhanatAM na jAnAti tadA naika pravartate / khatantrapreraNAvAde'pi tadAkSiptasamohitasAdhanatAjAnaM khokriyata ev| anyathA vidheH pravartakalAnupapatteH / matAntaramAha anye viti / satyamitya nena sabai pUrvavAdimatamaGgIkRtya vyApAravizeSasya kaivalamanyaprakAratvaM darzayati tatra ko'sAviti / dhAlayaniSThaM yAgAdiniSTham / samauhitasAdhanatvaM balavadaniSTAnanubandhISTasAdhanAtvam / tasya pravartanApadavAcyatvavIjamAha tasthApIti / dhAtvarthagatasamauhitasAdhanatvasya pravRttijanakatAyAmanvavyatireko darzayati savo hauti / pravartata itynvyprdrshnm| naiva pravartata iti vyatirIkapradarzanam / nanu liGa padaniSThaH svatantrapreraNAkhyavyApAra eva pravartanetyajhokriyatAmalaM dhAtvarthagatasamauhitasAdhanatAkalpanena gauravAdityata bhAi svatantreti / tathAgha liGa niSThasvatantrapreraNAkhyanyApAravizeSasya pravartanAtvAGgIkAre'pi vidheygtessttsaadhntaajnyaansyaavshyaabhyupeytvm| prAguktAnvayavyatirekAbhyAM prati prati tasya hetutvAvazyambhAvAt / sammAdaGgIkRtapravarzanAkhyakhatantravyApAraNa vidheyagatamiSTasAdhanatvamapi bodhyata iti bhAvaH / tadanAcepe kA hAnirityata Aha anytheti| vidheyagateSTasAdhanatvAnavabodhane ityarthaH / pravartakatveti / tathAca vidheyasya samauhitasAdhanatAjJAnamantareNa vidhizavenApi puruSapravRttirutpAdayitu. mazakyeti bhaavH| etanmate tu vidhibodhitapadArthasya samIhitasAdhanatAyAH pravartakatvena vidherapi pravartakatvaM nirvahatIti bodhyam / evaJca yadi svatantravyApArAzIkAre'pi dhAtvartha For Private And Personal
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 277 pratavAvazyakatvAt samIhitasAdhanataiva pravartanAtvena rUpeNa vidhyrthH| ___ evaJca vidhizabdasyAnyaniSThavyApArabodhakatvaM lokasiddha siddhaM bhvti| kiJca eko vyApAraH spandAdyatirikta: kalpanIyaH / tasya ca svapravRttI parAdhInapravRttI vA kAraNatvenAlaplasya pravartanAtvena rUpeNa jJAtasya pravRttyanukUlatvaM zabdasya ca paraniSTha gatasamauhitasAdhanatA'vazyamabhyupeyA tadA tasyA eva vidhizabdabodhya pravartanAtvaM vaktavyamala svatantra preraNAkhyavyApArAgI kAraNa gauravAdityAi atatheti / evnyceti| vidhardhAtvarthagatasamauhitasAdhanatArUpapravartanAbodhakatve ityarthaH / loksimiti| sarveSAM gavAdizabdAnAM gavAdivyaktiniSThagItvAdibodhakatvasya sarvatra darzanAt nllichurmbhimshriighl b jbaaghmlaa nissimntriighlighr'mmnirmghbodhaka eva zabdatvAdityanumAnena vidhizabdasyApi loke andhaniSThavyApArabodhatvasiddhiriti bhaavH| siddhamavyabhicaritatayA nizcitam / nanu vidheH pravartakatvaM sarvavAdisiddham / sacca bhavanmate svapratipAdyaM yat dhAtvarthaniSThasamauhitasAdhanatvaM tajjJAnahAreNaiva vAcyam / asmanmate tu svagatapravartanAhAraNeti lAghavAt zabdaniSTha eva preraNAparaparyAyI vyApAro'bhyupeya ityata Aha kiJceti / bhavanmata eva gauravaM nAsmammata iti darzayati eko vyApAra iti| spandAdyatirikta iti / sathAca apratyakSo'nirvacanIyavAyaM vyApAra iti bhAvaH / itye kaM gauravam / gauravAntaramAyAha tasya ceti / ssndaadytiriktshbdnisstthvyaapaarsyetyrthH| pravRttyanukUlamityanenAnvayaH / khapravattau svamAtrajanyapuruSaprahattyutpattisthale / parAdhIneti / puruSAsarAmiprAyajanya puruSAnara pravRttyutpattisthale / vede loke ceti bhAvaH / kAraNatveneti / tathAca yadi tathAvidhavyApArasya pravatyanukUlatvaM kutrApi kRptaM syAt tadA tasya pravRttihetutvaM smbhvti| parantu vede loke vA kutrApi tasya pravRtti he tutvaM na laptamiti tatkalpanamapara gauravamiti bhAvaH / nanu yadA tathAvidhavyApAraH pravartanApadayAcyasta dAsya pravatti hetuvaM sutarAM siI na kalpanIyamityata pAha pravartanAsveneti / tathAca tathAvidhavyApArI na pravartanApadavAcyaH / parantu bhavatA pravartanApadavAcyamanupalabhamAnena kalpitatathAvidhavyApAra eva pravarmanAtvena rUpeNa jJAta iti bhAvaH / prahattyanukUlatvaM puruSapratihetutvam / For Private And Personal
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| vyApArajJApakatvena tRptasya svaniSThavyApArabodhakatvam / vidhezva pravartakatvanirbAhArthaM dhAtvarthasya samIhitasAdhanatvamiti kalpanA. gauravAharamAvazyakasyaiva samIhitasAdhanatvasya svaprahattihetutvena klRptasya pravartanAlena rUpeNa vidhyarthatvakalpanam, lAghavAt anynisstthtvaac| na ca vidheH pravartakatvanimbAhArthaM samIhitasAdhanatvakalpanAt preraNAnabhidhAne ca vidheH pravartakatvAbhAvAt dhAtvarthasya samIhitasAdhanatvakalpakameva nAstIti vaacym| pravarttanAbhidhAnenaiva vanmate'pi vidheH prvrtktvaat| vidhyabhihitasya pravartanA. gauravAnnaramapyAha bhabdasya ceti| svaniSThavyApAraboSakatvamiti / tathAca zabdaH paraniSThadharmavizeSayodhaka iti niyamabhaGgo'pi gauravAntaramipti bhaavH| asmadabhimatadhAtvarthagatasamauhitasAdhanatApi bhavatAGgIkAryeti tatkalpanamapi gauravAnta ramityAha vidhesheti| iti kalpanAt evaM nAnApadArthakalpanApekSayA / pAvazya kasya bhavato'pi sammatasya / kRptsyeti| iSTasAdhanatAjJAnamantareNa cikIrSAyAsAmasareNa ca pravRteH kutrApi sambhavAbhAvAdiSTasAdhanatAjJAnasya praciprayogakatAyA: kRptanna mini bhAvaH / / lAghavAt kevalaM dhAtvartha gatasamAhitasAdhanatAyA eva vidhyarthatvaM kalpanIyaM nAnyat kimapi r'uuliiy'lini r'uulaallaam| hn mhuy' dlicr'mmtirmkaaliimr'uullialiimudi na manyata ityAha anyeti| manu vidheH pravartakatlanivAArthameva dhAtvarthasya smausisaadhntvklpnaa| bhavanAte vidheH preraNAsyavyApArAnIkArAt pravartakatvAsiyA dhAtvarthasya kathaM samAhitasAdhanatvaM kalpanIyaM kalpakAbhAvAdityApatti nirAkarIti na ceti / pravartanAbhidhAnenaiva pravartanAbodhakatvenaiva / patrAyamAzayaH / vidhau liGga ityanuziSyate / vidhiH pravartanArUpaH / evama liGaH pravartanArthakatvena pravartanAbodhakatvaM pravartanAkoSakatvenaiva ca pravartakatvaM siddham / liGa padazrutAvidaM mA pravartayatItyavagamAnantarameva puruSapratirocisyAditi pravartanAbodhakavega vidheH pravartakatvamubhayavAdisiddham / parantu sA pravartanAvyakniH kaisi jizAsAvAM For Private And Personal
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 278 sAmAnyasya vizeSamantareNAparyavasAnAt smiihitsaadhnvaakssepktvaat| ____na ceSTasAdhanatvasya vidhyartha ve sandhyopAsanante iSTasAdhanaM tat vaM kurbiti saha prayogAnupapattiriti vaacym| iSTasAdhanatvasya vizeSarUpeNa vidhinAnabhidhAnAt pravartanAtvena rUpeNAbhidhAnAt / sAmAnyazabdasya vizeSazabdena dRSTaH shbhaavH| pAJcAlarAjI drupada ityaadau| tasmAt samIhitasAdhanataiva pravartanAtvena rUpeNa vidhyarthaH / saiva ca tena rUpeNa zabdenaivAbhidhIyata iti zAbdI bhaavnaa| uktavArtikasyApi aymevaabhipraayH|| abhidhIyate sA abhidhA samIhitasAdhanatA saiva prvrtnaabhihitaa| puruSapravattiM bhAvayatIti bhAvanAM liGAdaya Ahuriti / yathAhu: bhavatA abdaniSTho'nirvacanIyo vyApAravizeSaH pravarcanAtvena klpyte| asmAbhistu dhAtvarthamatasamauhitasAdhanatva miti vizeSa iti / prAgutAvUSaNa muddharati na ceti / vishessruupenneti| tathAca thanmate iSTasAdhanatvameva vidhyarthastanmate saha pryogo'nucitH| amanmate tu iSTasAdhanatvena vizeSarUpeNa vidhinA mAbhidhIyate kintu pravartanAtvena sAmAndharUpeNa / evaJca sandhyopAsanante iSTasAdhanamityanena vizeSarUpeNeSTasAdhanalaM bodhyate / tat tvaM kurvityanema nu meSTasAdhanatvaM bodhyate, kintu mavartanAmAcaM bodhyate / tatkathaM sahaprayogAnupapattiriti bhAvaH / / . nanu pravarca mAtvasAmAnyarUpeNApi iSTasAdhanatAyA eviipsthiteH| kathaM sahaprayogopapattirityata pAha sAmAnyazabdaspeti / sAmAnyaSAcakazabdaspetyarthaH / vizeSazabdena vishessvaackshbden| ka dRSTa pratyatrAha pAcAlarAja iti / ayaM saamaanyshbdH| drupada iti vizeSazabda : upasaMharati tasmAditi / takhAH zAbdabhAvanAtvaM sAdhayati saiva ceti / abhidhAbhAvamAmAhuranyAmeva liGAdava iti vArSikotasyApye tanmata eva svara sa ityAha uktavArtikasyeti / vyAkhyAnemAbhiprAyaM vyaJjayati pabhidhIyata iti| etamatapravartakaspaSTa pramANamAha yavAhari si / For Private And Personal
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 280 nyaayprkaashH| puMsAM neSTAbhyupAyatvAt kriyAvanyaH pravartakaH / pravRttihetuM dhammaJca pravadanti pravartanAm // iti / tasiddhaM yajetetyatra litvAMzena zAbdI bhAvanocyata iti / AkhyAtatvAMzenArthI bhaavnocte| nanu keyamArthI bhAvanA / kartavyApAra iti cenna / yAgAderapi tadyApAratvena bhaavnaalaaptteH| na cessttaapttiH| tasya prakRtyarthatvena pratyayArthatvAbhAvAditi cet / atrAhuH / satyaM na yAgo bhAvanA, kintu svargacchAjanitoM yAgaviSayo yaH prayatnaH sA bhaavnaa| sa eva caakhyaattvaaNshenocte| yajetetyAkhyAta zravaNa eva yAge yatetaiti pratIterjAyamAnatvAt / yazca prayatnapUrvakaM gamanAdi karoti tasmin devadatto gamanaM puMsAmiti / iSTAbhyupAyatvAt iSTasAdhanatvAdanyaH ko'pi padArthaH puMsAM kriyAsu pravartakaH pravRtti heturna bhavati / tathAca iSTasAdhanatvameva pravRtti heturiti bhAvaH / tathA pravRttihetuM dharma pravartanAM pravadanti / evaJca yadi pravatti hetudharmasya pravarNanAtvaM tAI sutarA. meva iSTa sAdhanatvasya pravartanAtvamiti sidhyati / zAbdabhAvanAnirUpaNamupasaMharati tasiddhamiti / pArthabhAvanAmAvyakA liGAdijJAnakaraNikA prAzastya jJAnetikartavyatAkA zAbdI bhAvanA litvAMzenocyata iti prAgukta vAkyena ArthabhAvanA zAbdabhAvanAyA bhAvye tyuktm| sA puna rArthabhAvanA kiMkharUpati jijJAsAyAM tAM nirUpayati pAkhyA tatvAMzeneti / liGi dau dharmoM vidyete AkhyAtatva liDa tvnyceti| tayorAkhyAtatvAMzenetyarthaH / tadyApAratvena kartRvyApAratvena / tasya yAgAdirUpa kartavyApArasya / prakRtyarthatvena dhAtvarthatvena / patra jijJAsAyAm / pAhuriti / pArthasArathimizrAdaya iti zeSaH / sa eva prayatna eva / tasyAkhyAtatva vAcyatve pramANamAha yajeteti / yAge yaagvissye| yateta yavaM kurvIta / nanu yajetetyatra yAge yateteti pratautI prmaannaabhaavH| gacchatItyAdau gamanaM karItItyAdipratItaryAgaM kuryAditi pratIterevaucityAt / taskarSa yavasthAkhyAtavAcyatvasambhava ityataH karItyarthaprayavayorabhedAt karItyarthapratItAveva prayatna pratItiriti darzayati yazceti / For Private And Personal
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir baaykaacH| 281 karotIti karotiprayogadarzanAt / vAtAdinA spandamAne tu nAyaM karoti kintu vAtAdinA asya spando jAyata iti prayo. gAt / krotyrthstaavprytnH| karotisAmAnAdhikaraNyaJcAkhyAte dRzyate yajata yAgena kuryAta, pacati pAkaM karoti, gacchati gamanaM karotIti / ataca karotisAmAnAdhikaraNyAt prayatnasyAkhyAtavAcyatvam / na ca ratho gacchatoti prayogAnupapattiH, rathe prayatnAbhAvAditi vaacym| voDharavagataM rathe Arogya prayogopapatteH / karoviprayogadarzanAditi / etena prayabasattve karotiprayoga ityanvayI darzitaH / prayavAbhAve karIviprayogAbhAvarUpa vyatirekaM darzayati vaataadineti| spandaH kampanam / manu katiprayavayorakatve'pi prayavasthAkhyAtavAcyatve kiM mAnamityata pAi karotisAmAnAdhikaraNyamiti / karosinA pAkhyAnArthapratipAdanamityarthaH / darzanaM prakAzayati yajateti / yaageneti| vidhivAkye dhAvarSasya karaNatvenAnvayasya siddhAntitatvAditi bhaavH| vidhItaratra tu dhAtvarthasya karmatayaivAnyayastathApi karItyartha pratItirasyeveti darzayati pacatIti / atazceti / yata: karItyarthaprayavayorekatvam pAkhyAtena ca prayavastItI vivAdapi karItyarthapatauteveMdalokayoH siddhatvamata: karItyarthapratyAyakasyAkhyAtasya prayanapratyAyakatvamapi sutarAmIkAryamiti bhAvaH / manvAkhyAtena karItyarthapratItirapi rathI gacchatotyAdau vyabhicAriNI, caitamavyApArarUpAyAH kRteracetane asambhavAdityApatti nirAkaroti na ceti| pavagataM prayamiti bhessH| tathAca voTarabAdaizvetanasya yaH prayabo'vagamyate taM rathe bhAromya pAyabavatyapi rathe prayatnavatvena jJAtvA prayoga upapAdya ityarthaH / tathAcI ktam strItvAbhAve'pi zraddhAdau TAbAdipratyayo yathA / prayujyate tathAkhyAtaM yabAbhAve'myacetane / voDhavAdigataM yatna rthaadaavupcy'yaa| upapAdyaH prayogo'tra mukhyArthAnupapatnitaH // iti / na kevalamamma mata eva eSa prayoga praupacArikaH / andhotpAdAnukUlavyApArasAmAnyameva For Private And Personal
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 281 bAyaprakAza yanmate'pyanyotpAdAnukUlaM vyApArasAmAnya bhAvanA, tanmate'pi rathe gamanAtiritavyApArAnupalabdheH ratho gacchatIti prayogasyaupacArikatvamekameveti / atazca prayatna evArthI bhAvanA / yathAhu:-- prayatnavyatiritArthabhAvanA tu na zakyate / vaktumAkhyAtavAcyeha prastunetyuparamyate // iti / ance khAhuH / bhaviturbhavanAnukUlo bhaavkvyaapaarstaavdbhaavnaa| yasmin vyApAra kase karaNaM phalotpAdanAya sama) bhavati tAdRzo vyApAra iti yAvat / sa eva cAkhyAtAyaH / kuThAreNa chinattItyAkhyAtacavaNe hi bhavatyetAhazI matiH kuThA. reNa tathA vyApriyate yasmin vyApAra te kuThAreNa cchedanaM bhava. tiiti| evaM yajeta svargakAma ityasyAyamarthaH yAgena tathA vyApriyeta yasmin vyApAra kRte yAgAt vargoM bhavatIti / bhAvaneti mahAnare'pi etatprayogasyaupacArikatvaM samAnamityAha yanmata iti / vyApAra sAmAnyamiti / tathAca tathAvidhavyApArasya sthalabhedaina nAnArUpava'pi tathAvidhavyApAra dhvasya zAtAvacchedakatvAnna nAnAzakti kalpaneti bhAvaH / gamanAtirikta ti / tathAvidhI vyApArI'nubhavaviruddha iti bhAvaH / ekameva samAnameva / upasaMharati patayeti / etanmate pramANamAi yathAhuriti / prayaveti / iha yajaitetyAdau prasutA vicAryamANA pAkhyAtavAcyA prArthabhAvamA prayabavyatirittA kAcidaktaM na zakyate iti hetoruparamya te padArthAntaravAdAdiramyate ityarthaH / bhanyotpAdAnukUlaM vyApArasAmAnya bhAvaneti vAdinA mata mukhyApayati bhanye viti / bhvitrityaadi| bhaviturutpatturbhavanamutpattistadanukUla stavanako yo bhAva kasya utpAdakasya cyApAra: sa ityarthaH / patra vyApAravizeSa itya mukkA byApAra ityabhidhAnAdhApArasAmAnyameva bhAvanetyAyAti / kRte iti / utpAda kaineti shessH| karaNaM veda dhAtvartha yAgAdi, khoke kutthaaraadi| tAdRvyApArasya pAkhyAtAtviM pratipAdayati kuThAraNeti / vyApriyave vyApAravAn bhavati, katai ti zeSaH / bhavati niSpadyate / bIvikAyogaM madarya vaidikaprayoyaM darzayati evmini| vyAbhiyata vyApAravAn For Private And Personal
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 283 sa ca vyApAraH kacidudyamananipAtanAdiH / kacidagyanvAdhAnAdiarrature: | nabhAvAkAGkSAyAM vizeSarUpeNa paJcAdaka- mamyate / anyotpAdAnukUlatvena sAmAnyatastvAkhyAtAdeva / ratho grAmI gacchatItyacApi prAkhyAtena grAmaprAzyanukUlo vyApAra eva pratoH yate / rathastathA gamane vyApriyate yasmin vyApAre kRte mamanA-dvAmaprAptirbhavatItiH pratItiH / na tvatra gamanamAtramAkhyAtArthaH / lasya dhAtunoktatvAt / taca ko'sau vyApAra balApekSAyAM pUrvItaradezavibhajanasaMyojanarUpa iti pazcAdavagamyate / pUrveNa dezena vibhajya uttareNa saMyujya ratho grAmaM gacchatIti prayogAt / udyamya. nipAtya kuThAreNa kimatItivat / For Private And Personal * bhavet / tayApArasya svarupamA sa ceti / kvaciditi / chinazeotyAdau / kaciceti / yajetetyAdI / moti / sAGgayAgaprakAse'yam / nanu yajetetyanena tathAvidhavyApArI mopalabhyate / tatkathaM tathAvidhavyApAra pAkhyAtAtha ityaGgIkriyata ityata Aha kathambhAvetiH / yAgaprakArAkAGkSAyAmityarthaH / pazvAditi / prAk yajinA yAgamAcapratItAkathaM kuyadityAkAGkSAyAmitikarttavyatAbodhakavAkauryadA kriyAprakAraH pratipAdyataH vA cagnyAdhAnAdisAGgayAgakriyAmatipattau satyAM vyApAravizeSAvagama iti bhAvaH / manu yadItikarttavyatAbodhakavAkyArthajJAnAnantarameva tathAvidhavyApArAvagamastadA yajeH tivAkyAt pArApratIteH kathamasyAkhyAtavAcyatvasambhava ityataH prAha bhanyotyAdeti / bhaviturbhavanAnukUlI bhAvakavyApAra ityatra bhaktRipadena kvacitphalaM kaciva dhAtvarya sAmAnyava uktamanyonyA devi | sAmAnyata iti / tathAca bhAkhyAtapadAdanyotpAdAnukUlavyApAratvena sAmAnyapi tadupasthitiH prAgeva bhavati vizeSarUpeNa tu pazcAditika saMvyatApratipAdakavAkyAditi sAmAnyavantasyAgyAtavAcyatvaM sanbhavatyeveti bhAvaH / pUrvamate ratho macchatItyAdAvaupacArikatvametanmate tu tannetyAha ratho gacchatItiH / gamane gamanaviSaye / pUrvottareti / pUrvadeza vibhajana- uttara deza saMyojanarUpa ityarthaH / prayogAt gamanamakArajivAsAyAM tatprakArapratipAdanAt / pacAdavagamyata ityacAyaM hetuH /
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 284 nyAyaprakAza ' evaM devadattaH prayatate ityatrApi devadattastathA vyApriyate yathA prayatno bhvtiiti| prayatnAnukUlo vyApAra evAkhyAtArthaH / na tu prayatnastasya dhAtunoktatvAt / vyApAravizeSApekSAyAJjecchAdiH pazcAdavagamyate, udyamananipAtamavat / tathAca sarvatrAnugatatvAdanyotpAdAnukUlavyApArasAmAnya mevAkhyAtArthaH, na tu prayatnamAtram / ratho gacchati devadattaH prayatate ityAdiSu tadabhAvAt / na cAtraupacArikatvaM vaktaM yuktam / mukhyatve sambhavati tsyaanyaavytvaat| karotyartho'pyanyItyAdAnukUlIvyApAra eka prayatnamAtram / karotezcetanakartRkAkhyAtasAmAnA pUrvamate prayatate ityatrApi bhAkhyAtasya na svArthapratipAdakatvaM paunarutavApateH / asmanAte tu na lathe yA prayatata itIti / pachAdiH ichAdikapaH prayatnAnukUlI vyApAra vizeSa ityarthaH / icchAdirityAdipadAt ivatItyAdAvicchAnukUleTasAdhanasA jJAnaparigrahaH / panyotpAdAnukUlabyApArArthakatve na kucAmyanupapattiriti darzayavi vayAceti / matu prayatnamAtramiti / patra mAtrapadAt vacidanyotpAdAnukUlavyApAratvena prayatro'pyAkhlAsArthaH syAditi sidhyati / ityAdiSvityAdipadAt karoti nAmAti icchatItyAdiparigrahaH / tadabhAvAt prayavAbhAvAt / tasya bhaupacArikatvasya / pandhAyyatvAt mukhyArthAnuSapattAveva tasyAGgau kAryayatvAditi bhaavH| nanu vahi gacchati gamanaM karItItyAdau karotinA pAkhyA. tArthapratipAdanavirodhastayovibhinnArthakatvAdityatastayorabhinArtha pratipAdayati krotyoN'pauti| ko'yamanyotpAdAnukUlavyApAraH karotyartha ityatra vyApArakharUpamA prytnmaatrmiti| nanu tathApi karotimAhAtArthapratipAdanaM na sanbhavati / pAkhyAtasya vyApArasAmAndhavAcakalAt karotestu prayatnarUpavyApAra vizeSavAcakalAt / maSi pazupadasya istizabdenArthapratipAdanaM bhavitumaItItyatI yatrAkhyAtastra vyApAratvena prayavabodhakatvaM tatraiva krotisaamaanaadhikrnnym| na sarvatretyAha kroteriti| caitamakata keti / cetanaH kA vAcyo yasya tathAvidhAkhyAvasAmAnAdhikaraNAt nathAvidhAkhyAtArthasyaiva pratipAdakavAdityarthaH For Private And Personal
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaashH| 285 dhikrnnyaaditi| tasidhamanyotpAdAnukUlavyApAra Artho bhaavneti| evaJca yatra devadattI gacchatItyAdAvAkhyAtega cetanakI vAcyastavAnyotpAdAnukUla. dhyApAratvena rUpeNa prayana evAkhyAtena bodhyate / tatraiva gamanaM karotIti karIterAkhyAtasAmAnAdhikaraNyaM na tvacetanaravAdika kAlyAtasAmAnAdhikaraNyaM ratho gamana karInauti, tthaavidhpryogaabhaavaat| evaJca yadi karItethe tanaka kAkhyAtasAmAnAdhikaraNyaM tadA prayaba evAnyotpAdAnukUlavyApAraH karovyartha iti bhaavH| uttaramatenArthabhAvanAmipaNa. mupasaMharati tasiddhamiti / patra bruumH| anyotpAdAnukUlavyApArasAmAnyamAkhyAtArya iti mate panyapadaina vidhivAkye vaidikaphalaM pAdyam / yajetetyA yAgakaraNakavargAnukUlavyApArapratItaH / sa ca vyApAraH prayava eva, vyaapaaraatraanuplbdhH| khaukikavAkye tu dhAtvartha evAnyapadena yAyaH / kuThAraNa chinatItyatra kuThArakaraNakacchedanAnukUlavyApArasyaiva pratItaH / so'pi prayatna eva, prayabAtiriktacchedanAnukUlavyApArAntarApratItaH / .. .... evaca "saca vyApAraH kvacidudyamanipAtanAdiH / kvciccaagnyndhaadhaanaadibraahmnntpNcaanH| kathambhAvAkAGkSAyAM vizeSarupeNa pavAdavagamyate" iti yaduktaM tanna manoramam / tathAvidhavyApArasya dhaatunaiviittvaadaakhyaataarthtvaanupptteH| dedhIbhAvAnukUlavyApArarUpasya chidadhAtvarthasya kutthaarodymnnipaasnaantirikttvaat| sAGgadevatIddezyakadravyatyAgarUpasya yajadhAtvarthasthApi agnyanvAdhAnAdibAmaNatarpaNAnna kriyApacayAnatiriktatvAt / chedanayajananggisndhaar'nirmaandhaakkaay' mhimaanir'miir' simslilo / yaJca tatra ko'sau vyApAra ityapekSAyAM pUrvottaradevibhananasaMyojanarUpa iti pazcAdavagamyate" ityuktaM tadapi "ma tvatra gamanamAvamAkhyAtArthastasya dhAtunIkatvAditi khoktiviruddhm| pUrvadeza vibhajanItaradezasaMyogAmukUlavyApArastha gamadhAtvarthAnatirikatvAt / na ca dhIbhAva eva vidadhAtvarthoM gamadhAtvarthazottarasaMyogarUpa ityudyamanAdikriyAyAstadanukUlavyApAratvenAkhyAtAryatvasambhava iti vAcyam / tathAtve vRkSamchedanakriyAvAn na devadatta iti pratItyApatteH / uttarasaMyoga prApya nivattapAdaviharaNI yAvatkAlaM nasaMyogavAMlingkni naalaabi sdsy n llilililili smiininsndhaan| yadayabhihitaM "uttarepa saMyujya rathI grAma gacchato ti, tatrApi kvApratyayArthAnupa: For Private And Personal
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 286 www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH | Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saiva ca yajetetyAkhyAtAM nocate mAnayediti / tasyAva bhAvyAkAGkSAyAM svargAdirbhAvyatvena sambadhyate / karaNAkAGkSAyAM yAgAdiH karaNatvena sambadhyate / prakAjAdaya itikarttavyatAtvena / pattiH / mamanasya uttarasaMyogAnukUlavyApArarUpatve uttara saMyogarUpatve vA ubhayathApi gamanasya uttarasaMyogapUrvakatvAsambhavAt / gamanAdRgrAmaprAptirbhavatIti khoktivizeSAJcaH / tasmAt yajetetyAdI chinattItyAdau ca prayatna evAnyotpAdAnukUlavyApAratvamAkhyAtAtha maH tu vyApArAntaram / nanvevaM prayatnasyaivAkhyAtavAcyatvamaGgIkriyatAM na tvanyonyAdAnukUla. vyApArasyeti ceva / prayatate ityatra icchAyAH, icchatItyaceSTasAdhanatAjJAnassa, jAnAtItyatracAvAmanaH saMyogAdeva saMgrahAya bhanyonyAdAnukUlavyApArasAmAnyasyaivAkhyAtArthatvAGgIkArAva-zyakatvAt / nahi tatra prayatnAdyanukUlaH prayavaH sambhavati / rathI gacchatItyatra tu rathasya prayatvAsambhavAt gamanAdyanukUlavyApArAntarAnupalabdheSaH dhAvarthAvyakavyApAra evAkhyAte lacaNA / tathAca prakRtipratyayayorekArthabodhakatvameva naH lAkhyAtakhArthAntaramatIti / ataeva ekI ho bahava ityAdAvapi prakRtipratyayayorekArthabodhakatvAt sambhedenAnyataravaiyarthyAmiti siddhAntaH / evaM karotItyanApi zranyataravaiyarthyameva / karoteranyotpAdAnukUlavyApArabodhakatvAt zrAkhyAtasyApi tadarthabodhakatvAdityevamprakAreNaiva dvibIyamataM pariSkaraNauyaM na tu granyadukkarotyeti sudhIbhirAlocanoyam / bhAvyAkAGgAyAmiti / bhAvanAyAH kiM bhAvayet kena bhAvayet kathambhAvamedivyAkAGkSAcayavattvena kiM bhAvayediti bhAvyAkAmAyAmityarthaH / svargAdiriti / svarga:kAmo yajetevyAdividhau kharmAdeH phalavena kIrttanAditi bhAvaH / karaNakAGkSAyAmiti / kena bhAvadivyAkAGkSAyAmityarthaH / yAmAdiriti / tathAca yAgeja svargaM bhASayediti bodhaH / yathApItram- bhAvaneva hi bhAvyena phalenA vetumaIti / dhAtvartha:: karaNaM tasyAM lAghavAt satrikarSataH // pUti / prativyatAtveneti / kathaM kuryAditi kriyA prakAra vizeSAkAGkSAyAmiti zeSaH / vedena prayojanamuddizya vidhIyamAno'rtho dharmaH / yathA yAgAdiriti dharmAsya lacayakharUpaH For Private And Personal
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir nyaayprkaapH| evaJca yajetetyAdinA svargAdyuddezena yAgAdevidhAnAt siddha yAgAderdhammarUpatvam / prayojanamuddizya vede vihitatvAditi / so'yaM dharmo yaduddizya vihitastaduddezena kriyamANasta je tuH / zrImovindArpaNabuddhAra kriyamANastu niHzreyasahetuH / thatmAgabhihita tadidAnauM saGgamayati evshveti| bhASanAyAM svargAdarbhAvyatvemAnvaye satItyarthaH / idAnoM dharmasya yAgAdaH kiM vidhisamabhivyAhataphalajanakatvameva, uta phalAnsarajanakasvamapotyavAda so'yamiti / yaduddizya yatphalamabhipretya / taduddezana tatphalampratyavaimukhyena / saraphalakAmanaveti vyAkhyAnamanucitam / svargAdiphalavaimukhyarahitasyAjJAnakkatakarmacApi pakhalAmaavazAt kAmanAyA pvshyaapecliiytvaabhaavaat| nanu tAhi kiM tatraphalapimuM. janAnuSThitaM yAgAdi karma pANDameva khAditvavAha zrIgovindeti / nAhaM kartA IzvarAya bhRtyavaskarImautyanayA buddhatyarthaH / niHzreyasa heturmokSa hetuH / tathAca phalakAmanA vimukhAnA pApacayotpAdanadArA yAgAdirmokSameva anayatIti na paNDa iti bhAvaH / manu jaimininA mokSetrarayoranullekhAta nAte tayoraGgIkAra eva nIcita iti kathamozca. rArpaNa zuddhyA kriyamANayAgAdarbho va hetu vavarmana miti cet, ucyate / vedasya karmakANDe Izarasya mokSasya cAnAbAnAt sanmImAMsAvasare tatho: kIrtanasthAnavakAzAdeva tena sadullekho bhktH| na letI prtissiyo| na canullekha mAtra pAnIkAra nizyI yuktH| apratiSiddhaM paramatamanumavaM bhavatIti tamba yukta tanvAnnarasiiyostayorAcAyajaiminerapyabhyupagamasyAvacAraNIyatvAt / anbr' aakhr'aaghr'iisbssiy'lisilaahmiiklikhi| jnht 3 pArthasArathibhidheza zAstradIpikAprathamAdhyAdhaprathamapAda vaizeSikamasaM tadazaukatapadArtheSu momAMsakasamma siJcAbhidadhatA vaizeSikAmimatau mIzvarAyapi mImAMsakasamatAviti mtipaaditm| ataeva pArthasArathimizreSa tatpAda mocakharUpamapi varNitaM yathA tasmAnna prapaJcavikhayo bhoca:, kintu mapaJcasambandhavilayaH / dhA hi pakSa: puruSaM badhnAti / bhogAyatanazarIraM, bhogasAdhanAnaundriyAzi, bhogyAH zabdAdako viSayAH / bhoga iti ca sukhaduHkhaviSayo'parodhAnubhava uMcave / tadakha piviSayApi pavasyAmyantiko viSayI mIca vina For Private And Personal
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 288 nyaayprkaashH| na ca tadarpaNabudhAnuSThAne pramANAbhAvaH / yatkaroSi yadazAsi yajjuhoSi dadAsi yat / yattapasyasi kaunteya tatkuruSva madarpaNam // iti smRtaH / asyAvASTakAdivat prAmANyAdityanyatra vistrH| kvAhaM mandamatiH keyaM prakriyA bhttttsmmtaa| tasmAtevilAso'yaM govindagurupAdayoH // nanu karmaNyanuSThIyamAne satyapi vaimukhye zrutatvAt phlmvshymbhaavi| azrutaphalajanakavye pramANAbhAvAdityApattimapAkarIti na ceti / ApattinirAsakaM bhagavaDAkyaM pramANamAi yaditi / yatkaroSi yadAcarasi zAs... khataH prAptaM vaa| madarpaNaM mayi gharpitaM yathA bhavati evaM kuruSve tyarthaH / idamupalakSaNam / yuktaH karmaphalaM tyakA zAntimApnoti naiSThikIm / prayukta: kAmakAraNa phale saktI nibadhyate // ityAdi bhagavaDAkyAntarasthApi pramANatvAt / nanu dharmasya vedaikapramANatvamuktaM tatkathaM dharmanirNayAyAdhunA smRtivacanamupanyasya si, tasthAprAmANyAdityata pAra psyaashceti| smRtarityarthaH / aSTakAdiyaditi / tathAca prathamAdhyAyasIyapAda aSTakA: kartavyAH, gururanugantavyaH, tar3AgaM khanitavyam, upanayauta vRtyAdi prataunAM prAmANya maprAmANyaM veti saMzaye codanAlakSaNo'rthoM dharma iti sUtreNa dharmasya vedamAtramUlakatvAbhidhAnAt samataunAM dharme prAmANyaM nAstIti pUrvapakSayitvA smRtInAM zruti. mUlakatvAt mAmANya miti siddhAntitam / kvAhamiti / tathAca bhaTTasammataprakriyA pratIva duruhalAnyAdRzamandabuddheraNakoti bhaavH| tahi kathaM bhavatA sA prakriyA niSpAditetyata pAya tasmAditi / mAdRzamandabuddhInAmazakyatvAt gurugovinda caraNabhaktarevAyaM vilAsa iti mantavyam / tathAca gurugovinda caraNabhaktirevaitanyarUpeNa pariNavA na punarbhatkauzalamiti bhaavH| yato'yaM govindabhaktareva vilAsastasmAdanena yanyarUpavAgvApAraNa bhagavAn sutarAmeva prIyatA For Private And Personal
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nyAyaprakAzaH / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir grantharUpo madIyosyaM vAgvApAraH suzobhanaH / anena prIyatAM devo govindo bhaktavatsalaH // iti zrImAnandadeva sUnunA Apodevena kRtaM mImAMsA nyAyaprakAma saMjJakaM mImAMsA - prakaraNaM samAptam / ratset race ityAha grantharUpa iti / suzobhana iti / dharmanirNaya garbhatvAditi bhAvaH / candraddivasusmAbda zAke ravidine nidhi | zuktIyAyAM TokeyaM pUrNatAM gatA // aasture bhUmau zrImahnAgIrathItaSTe / grAmaM pUrvasthala nAma viddhi vAsasthaloM mama // iti zrImahAratezvarIprasAdalabdha mahAmahopAdhyAyopAdhika zrInAthazaviracitA arthadarzanI nAma mImAMsAnyAyaprakAzTokA samAptA / For Private And Personal 286
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal