________________
तत्त्वाचे आभयो थेषां ते महालया हस्ति प्रभृतयः लेपाञ्च हनने सदृशं रमिति, बजकर्म विरोधलक्षणं चा वैरै तत्सदृशं समान भवतीति सर्व जातूना मल्पप्रदेशत्वाद् इत्येक
कान्तेन नो यदेत् । एवं तेषां खलु अल्पकायमहाकायानां व्यापादनेऽसदृश विसः शे कर्मवन्धी विरोधो वा भवति, इन्द्रियकायनिज्ञानानां विसरशत्वात्, सत्यापि देशापरले विवाह र मित्येवमपि नो वदेत् । यदि हि वध्यापेक्ष एवं कर्मबन्धः स्यात् तदा तबदएकायस्वमहामारा साध्य वैपन्याकर्मबन्धस्यापि सादृश्य भमाश्थं वा वस्तुं शक्येत । किन्तु नहि क्षेत्रलं तदशादेव कर्मवन्धो भवति, अपितु ध्यापादनस्यात्मनोऽवसायविशेषवशादपि कर्मवन्धः । तथा च तीबाध्यवसायिनो ध्यापादकस्याऽऽत्मनोऽल्पकायसत्वव्यापादनेऽपि महद्वैरं महाकर्मबन्धो भवति, अवकायस्य पुनरमध्यवसायिन आत्मनो महाशायसव्यापादनेऽपि स्वल्पं वैरम् प्राणियों का घात करने पर समान ही वैर अर्थात् कर्मयन्ध या विरोध होता है, क्योंकि इसी आत्मा समान रूप ले असंख्योत प्रदेशी हैकिसी भी जीया के प्रदेशों से न्यूनाधितो नहीं है, ऐसा नहीं कहना
चाहिए। इसके विपरीत अल्पशाय और महाकाय जीदों का घात करने पर दिलश ही हर्म गन्ध होता है, क्योंकि उसके इन्द्रियादि माणों में न्यूनाधिकता होती है, सच प्राणियों के प्राण लमान संख्यक नहीं होते
और सच की चेतना एक-ली व्यक्त नहीं होती ऐसा भी नहीं कहना चाहिए। तार्य यह है कि अल्पकाब और महाकाय जीवों की हिंसा से सम्मान ही मन होता है या अलमान ही शर्मन्ध होता है, यह दोनों एकान्त समीचीन नहीं हैं। नेश कारतम्घ एकान्ततः बध्य जीवों की अपेक्षा से नहीं होता, किन्तु घातक जीव के अध्यवसायकी तीव्रता और मन्दना को भी उल में अपेक्षा रहती है। कोई जीव भले ही કરવાથી સરખાં જ વર અર્થાત્, કમબન્મ અથવા વિરોધ થાય છે, કારણ કે બધાં જ આમાથી સમાન રૂપથી અસંખ્યાત પ્રદેશ છે–કઈ પણ જીવની પ્રદેશોમાં નાધિ તા નથી, એવું કહેવું ન જોઈએ. જેનાથી વિપરીત અપકાય અને મહાકાય જીવોની હિંસા કરવાથી—વિસદૃશ જ કર્મબન્ધ થાય છે કારણે કે તેમના ઈન્દ્રિયદિ પ્રાણામાં ન્યુનાધિકતા હોય છે, બધાં પ્રાણિઓના પ્રાણ સમાન સંખ્યક હોતાં નથી અને બધાની ચેતના એકસરખી વ્યકત થતી નથી એમ પણ ન કહેવું જોઈએ. તાત્પર્ય એ છે કે અલ કાય અને મહાકાય જીવોની હિંસાથી સરખી રીતે જ કર્મ બંધાય છે. આ બંને એકાન્ત સમીચીન નથી કર્મબન્ધનું તારતમ્ય એકાત્તત વધ્ય જીવોની અપેક્ષાથી હતું થી, પરંતુ ઘાતક જીવના અધ્યવસાયની તીવ્રતા અને મન્દતાનું પણ તેમાં
