Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 100

प्रमेयवोधिनी टीका पद २२ सू. ५ क्रियाविशेषनिरूपणम्
८७
न्द्रियस्य पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकस्य मनुष्यस्य वानव्यन्तरस्य ज्योतिष्कस्य वैमानि - कस्य चापि यत्प्रदेशेन कायिकी क्रिया भवति तत्प्रदेशेन आधिकारणिकी क्रियापि भवति एवं यत्प्रदेशेन आधिकरणिकी क्रिया भवति तत्प्रदेशेन कायिकी क्रियापि भवतीति भावः । इत्येवं रीत्या पूर्व प्रदर्शितचतुर्दण्डकमुप संहरन्नाह एवं एए जस्स जं समयं जं देरीं जं पएसं चत्तारि दंडगा होंति 'एवम् उक्त रित्या एते - पूर्व प्रदर्शिताः 'यस्य' 'यं समयं ' यद्देशम् ' यत्प्रदेशम् इत्येवं चत्वारो दण्डका भवन्ति, ताथ कायिक्यादि क्रिया यथा ज्ञानावरणियादि कर्म बन्धहेतु स्तथा संसारहेतुरपि भवन्ति ज्ञानावरणियादि कर्मबन्धस्य संसारहेतुतया तद्धेतुत्वेन तासामपि कायिकयादि क्रियाणां संसारहेतुत्वव्यवहारादित्याशयेनाह - ' करणं भंते ! आयोजियाओ किरियाओ पण्णताओ' हे भदन्त! कति खलु आओजिकाः क्रियाः प्रज्ञप्ताः ? 'गोयमा ! पंच आओजियाओ न्द्रिय द्वीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय, चतुरिन्द्रिय, तिर्यच पंचेन्द्रिय, मनुष्य, वानव्यन्तर, ज्योतिष्क और वैमानिक को भी - जिस प्रदेश से कायिकी होती है, उस प्रदेशसे अधिकरणिकी क्रिया भी होती है और जिस प्रदेश से आधिकरणिकी क्रिया होती हैं, उस प्रदेश से कायिकी क्रिया भी अवश्य होती हैं ।
अब पूर्वोक्त चारों दंडकों का उपसंहार करते हुए कहते हैं
इस प्रकार पूर्वोक्त चार दंडक हैं-अर्थात् (१) जिस जीव को (२) जिस समय में (३) जिस देश से और ( ४ ) जिस प्रदेश से ।
arrant आदि क्रियाएं जैसे ज्ञानावरणीय आदि कर्मों के बन्धका कारण होती हैं, उसी प्रकार संसारका भी कारण होती हैं । ज्ञानावरणीय आदि कर्मों का बन्ध संसारका कारण है, अतः कर्मबंधका कारण होने से कायिकी क्रियाएं भी संसारका कारण कहलाती है । इसी आशय से कहते हैं
श्री गौतमस्वामी - हे भगवन् ! कितनी क्रियाएं आयोजिका हैं ? अर्थात् जीव को संसार से संग्रह - युक्त करनेवाली क्रियाएं कितनो कही गई है ? ચતુરિન્દ્રિય, તિય``ચ પચેન્દ્રિય, મનુષ્ય, વાનભ્યન્તર, જ્યોતિક અને વૈમાનિકની પણ જે પ્રદેશથી કાયિકી ક્રિયા થાય છે, તે પ્રદેશથી આધિકરણિકા ક્રિયા પણ થાય છે અને જે પ્રદેશથી આધિકરણિકી કિયા થાય છે, તે પ્રદેશથી કાયિકી ક્રિયા પણ અવશ્ય થાય છે.
હવે પૂક્ત ચારે દંડકોનેા ઉપસંહાર કરતાં કહે છે-આરીતે આપૂર્વોક્ત ચાર દંડક छे- अर्थात् (१) गे (कचने) (२) ने समयमां (3) थे देशथी भने (४) ने प्रदेशथी या अयिष्ठी આદિ કિયાએ જેવાં કે જ્ઞાનાવરણીય આદિ કર્માંના બન્ધનુ કારણ થાય છે, એજ પ્રકારે સંસારનું પણ કારણ બને છે. જ્ઞાનાવરણીય આદિ કર્માંના અન્ય સંસારનું કારણ છે, તેથી કર્માં બધનું કારણ હાવાથી કાયિકી આદિ ક્રિયા પણ સંસારનું કારણ કહેવાય છે એ આશયથી કહે છે–
શ્રી ગોતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! કેટલી ક્રિયાએ આયાજિયા છે ? અર્થાત્ જીવને સ‘સારથી મહ–યુક્ત કરવાવાળી ક્રિયાઓ કેટલી કહેલી છે ?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫