Book Title: Samraicch Kaha Part 2
Author(s): Haribhadrasuri, Rameshchandra Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001882/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haribhadra sUri viracita smraaickhaa| uttarArdha www.jainelibrary.one Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarAiccakahA AcArya haribhadra sUri kI, prAkRta gadya bhASA meM nibaddha eka aisI AkhyAnAtmaka kRti, jisakI tulanA mahAkavi bANabhaTTa kI 'kAdambarI', jaina kAvya 'yazastilakacampU' aura 'vasudevahiNDI' se kI jAtI hai / pracalita bhASA meM ise nAyaka aura pratinAyaka ke bIca janma-janmAntaroM ke jIvana-saMgharSoM kI kathA kA varNana karanevAlA prAkRta kA eka mahAn upanyAsa kahA jA sakatA hai / mUla kathA ke rUpa meM isameM ujjayinnI ke rAjA samarAditya aura pratinAyaka agnizarmA ke nau janmoM (bhavoM) kA varNana hai| eka-eka janma kI kathA eka-eka pariccheda meM samApta hone se isameM nau bhava yA pariccheda haiN| Aja se pacAsa varSa pUrva yaha grantha ahamadAbAda se saMskRta | chAyAnuvAda ke sAtha prakAzita huA thA / pahalI bAra isa grantha kA sundara evaM prAmANika hindI anuvAda prAkRta evaM saMskRta ke vidvAn DaoN. ramezacandra jaina, bijanaura ne kiyA hai / isa prakAra prAkRta mUla, saMskRta chAyA ke sAtha isake hindI anuvAda kA prakAzana bhAratIya jJAnapITha kI eka aura mahattvapUrNa upalabdhi hai| grantha ke bRhad AkAra meM hone se isake pA~ca bhava 'pUrvArdha' ke rUpa meM aura antima cAra bhava 'uttarArdha' ke rUpa meM, isa taraha yaha pUrA grantha do jildoM meM niyojita hai / AzA hai, prAkRta ke adhyetAoM, zodha-chAtroM evaM prAcIna bhAratIya sAhitya ke samIkSakoM ke lie yaha kRti bahuta upayogI siddha hogii| in Education International For Private & Personal Use Onity Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnapITha mUrtidevI jaina granthamAlA prAkRta granthAMka - 22 AcArya haribhadrasUri viracita samarAiccakahA ( samarAditya - kathA ) uttarArdha | prAkRta mUla, saMskRta chAyA evaM hindI anuvAda sahita ] sampAdana- anuvAda DaoN. ramezacandra jaina adhyakSa, saMskRta vibhAga, vardhamAna snAtakottara mahAvidyAlaya, bijanaura ACHARYA SRI KAILASSAGARSURI GYANMANDIR SHREE MAHAVIR JAIN ARADHANA KENDRA Koba, Gandhinagar 382007. Ph: (079) 23276252, 23276204-05 ~Fax: (079) 23276249 bhAratIya jJAnapITha prakAzana prathama saMskaraNa 1666 mUlya : 140.00 rupaye Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya jJAnapITha (sthApanA : phAlguna kRSNa 6, vIra ni. saM. 2470 : vikrama saM. 2000 : 18 pharavarI 1644) sva. puNyazlokA mAtA mUrtidevI kI pavitra smRti meM sva. sAhU zAntiprasAda jaina dvArA saMsthApita evaM unakI dharmapatnI svargIya zrImatI ramA jaina dvArA sampoSita mUrtidevI jaina granthamAlA isa granthamAlA ke antargata prAkRta, saMskRta, apabhraMza, hindI, kannar3a, tamila Adi prAcIna bhASAoM meM upalabdha Agamika, dArzanika, paurANika, sAhityika, aitihAsika Adi vividha-viSayaka jaina-sAhitya kA anusandhAnapUrNa sampAdana tathA usakA mUla aura yathAsambhava anuvAda Adi ke sAtha prakAzana ho rahA hai| jaina-bhaNDAroM kI sUciyA~, zilAlekha-saMgraha, kalA evaM sthApatya, viziSTa vidvAnoM ke adhyayana-grantha aura lokahitakArI jaina sAhitya-grantha bhI isI granthamAlA meM prakAzita ho rahe haiN| prakAzaka bhAratIya jJAnapITha 18, insTITyUzanala eriyA, lodI roDa, nayI dillI-110003 mudraka : vikAsa oNphaseTa navIna zAhadarA, dillI-110032 .' sarvAdhikAra surakSita Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JNANAPITH MOORTIDEVI JAIN GRANTHAMALA : Prakrit Grantha No.22 SAMARAICHCHAKAHA of ACHARYA HARIBHADRA SURI VOL. II [ Prakrit Text with Sanskrit Chhaya and Hindi Translation] Edited and Translated by Dr. Ramesh Chandra Jain Head, Deptt. of Sanskrit, Vardhman Post-graduate College, Bijnor BHARATIYA JNANPITH PUBLICATION First Edition 1996 Price Rs. 140.00 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BHARATIYA JNANPITH (Founded on Phalguna Krishna 9 : Vira Sam. 2470, Vikrama Sam. 2000 : 18th Feb., 1944) MOORTIDEVI JAINA GRANTHAMALA FOUNDED BY LATE SAHU SHANTI PRASAD JAIN IN MEMORY OF HIS LATE MOTHER SHRIMATI MOORTIDEVI AND PROMOTED BY HIS BENEVOLENT WIFE LATE SHRIMATI RAMA JAIN IN THIS GRATHMALA CRITICALLY EDITED JAINA AGAMIC, PHILOSOPHICAL, PAURANIC, LITERARY, HISTORICAL AND OTHER ORIGINAL TEXTS AVAILABLE IN PRAKRIT, SANSKRIT, APABHRMSHA, HINDI, KANNADA, TAMIL ETC., ARE BEING PUBLISHED IN THE RESPECTIVE LANGUAGES WITH THEIR TRANSLATIONS IN MODERN LANGUAGES. ALSO BEING PUBLISHED ARE CATALOGUES OF JAINA-BHANDARAS, INSCRIPTIONS, STUDIES ON ART ARCHITECTURE BY COMPETENT SCHOLARS AND ALSO POPULAR JAINA LITERATURE. Published by Bharatiya Jnanpith 18, Institutional Area, Lodi Road, New Delhi-110003 Printed at : Vikas Otiset, Naveen Shahdara, Delhi-110032 All Rights Reserved Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||chttttho bhvo|| jayavijayA ya sahoyara jaM bhaNiyamihAsi taM gaya mayANi / / vocchAmi puvva vihiyaM dharaNo lacchI ya paibhajjA // 480 // asthi iheva jambuddIve dIve bhArahe vAse parihariyA ahammeNaM vajjiyA kAladoseNa rahiyA uvaddaveNa nivAso nayasiroe mAyandI nAma nyrii| jIe mahumattakAmiNilIlAcaMkamaNaNeuraraveNa / bhavaNavaNadIhioyararayA vi haMsA naDijjaMti // 481 // jIe saralasahAvo piyaMvao dhmmnihiyniycitto| paDhamAbhAsI nehAluo ya purisANa vaggo tti // 482 // tattha dariyArimaNo sukayadhamAdhammavavattho [kAlo' vva rivUNaM] kAlameho nAma naravaI / jayavijayau ca sahodarau, yad bhaNitaM taM gatamidAnIm / vakSye pUrvavihitaM dharaNo lakSmIzca pratibhArye // 480 // astIhaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe parihRtA'dharmeNa, vajitA kAladoSeNa, rahitA upadraveNa, nivAso nayazriyo mAkandI nAma ngrii| yasyAM madhumattakAminIlIlAcaMkramaNanapuraraveNa / bhavanavanadIdhikodararatA api haMsA gupyante (vyAkulIkriyante) // 481 // yasyAM saralasvabhAvaH priyaMvado dharmanihitanicittaH / prayamAbhASI snehAlukazca puruSANAM varga iti // 482 // tatra dRptArimardanaH sukRtadharmAdharmavyavasthaH kAla iva ripUNAM kAlamegho nAma: nrptiH| jaya aura vijaya (nAmaka) donoM bhAiyoM ke viSaya meM jo kahanA thA vaha kaha diyA, aba zAstrokta dharaNa aura lakSmI nAmavAle pati aura patnI ke viSaya meM kahU~gA / :480 // isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM adharma ko jisane chor3a diyA hai, kAla ke doSa tathA upadrava se rahita, nItirUpI lakSmI kA jisameM nivAsa hai, aisI mAkandI nAmaka nagarI hai| __ jisa nagarI meM madhu (mAdaka padArtha) se matavAlI kAminI striyoM ke lIlApUrvaka saMcArita nUpuroM kI dhvani se bhavana-vana kI bAvar3I ke andara rahanevAle haMsa bhI vyAkulita kiye jAte haiM / jisa nagarI meM sarala svabhAvI, priya bolane vAlA athavA dharma meM apane citta ko lagAye hue, uttama vacana bolanevAlA tathA snehAlu puruSoM kA varga hai, // 481-482 // vahA~ para abhimAnI zatruoM kA mardana karane vAlA, dharma tathA adharma kI bhalIbhAMti vyavasthA karane vAlA, 1. nAsti kha-pustake / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 [ samarAiccakahA tassa aIva bahumao sayalanayarise TicuDAmaNIbhUo baMdhudatto nAma seTTi tti / so ya parammuho parakalatte na abmatyaNAe, aluddho paravibhave na dhammovajjaNe, asaMtuTTho parovayAre na dhaNAgame, ahigao pIIe na macchareNaM, dariho dosehi na vihaveNaM / teNa sA nayarI malayavaNaM piva pArijAeNa vasaMto viya kusumugAmeNa pAusirI viya mehAvalIe sarayakAlo viya caMdamaMDaleNaM ahiyaM vibhUsiya tti / tassa kamalAyarassa viya viluppai koso mittamaMDaleNa, kappatasvarassa viya khaMdhe pAyaM kAUNa gahiyAI phalAI athinivaheNa / tassa samANakularUpavihavasahAvA hArappahA nAma bhAriyA / sa imIe saha dhammatthaabhaggapasaraM visayasuhamaNuha visu tti // io ya so ANayakappavAsI devo tammi devaloe ahAuyaM pAliUNa cuo samANo samuppanno hArappahAe kucchisi / diTThA ya NAe toe ceva rayaNI e carimajAmammi sumiNae divvapaumAsaNovaviTThA dhavala dugullanivasaNA vivihara yaNaciyarasaNAkalAvA tasyAtIva bahumata: sakalanagarIzreSThicUDAmaNIbhUto bandhudatto nAma zreSThIti / sa ca parAGmukha: parakalo nAbhyarthanAyAma, alubdhaH paravibhave na dharmopArjane, asantuSTaH paropakAre na dhanAgame, adhigataH prItyA na matsareNa, daridro doSairna vibhavena / tena sA nagarI malayavanamiva pArijAtena vasanta iva kusumodgamena prAvRTazrIriva meghAvalyA zaratkAla iva candramaNDalenAdhikaM vibhUSiteti / tasya kamalAkarasyeva vilupyate kozo mitramaNDalena, kalpataruvarasyeva skandhe pAdaM kRtvA gRhItAni phalAnyathinivahena / tasya samAnakula-rUpa-vibhava-svabhAvA hAraprabhA nAma bhAryA / so'nayA saha dharmArthAbhagnaprasaraM viSayasukhamanvabhavat / itazca sa AnatakalpavAsI devo tasmin devaloke yathAyuSkaM pAlayitvA cyutaH san samutpanno hAraprabhAyAH kukssau| dRSTA cAnayA tasyAmeva rajanyAM caramayAme svapne divyapadmAsanopaviSTA dhavaladukUlanivasanA vividharatnakhacitarasanAkalApA sukumAramRdusparzaNotta zatruoM ke lie kAla ke tulya kAlamegha nAmaka rAjA thaa| usake (yahA~) atyanta lokapriya, samasta nagariyoM ke seThoM meM cUDAmaNi bandhudatta nAmaka seTha thA / vaha parastriyoM se vimukha rahatA thA, kintu yAcakoM kI yAcanA se vimukha nahIM rahatA thaa| dUsare kI sampatti kA lobhI nahIM thA, kintu dharmopArjana kA lobhI na ho, aisI bAta nahIM thii| paropakAra karate hue vaha santuSTa nahIM hotA thA, arthAt usakI paropakAra karane kI icchA bar3hatI hI rahatI thii| kintu dhana ke Agamana ke prati vaha asantuSTa ho, aisA nahIM thaa| vaha prIti se yukta thA, matsara se yukta nahIM thaa| doSoM se vaha daridra thA arthAt usameM doSa nahIM the, kintu vaibhava se daridra nahIM thaa| ina kAraNoM se usa seTha se vaha nagarI usI taraha adhikAdhika rUpa se vibhUSita huI jisa prakAra pArijAta se malayavana, phUloM ke udgama se vasantamAsa, meghoM kI paMkti se varSAkAla aura candramaNDala se zaratkAla atyadhika vibhUSita hotA hai| kamaloM ke samUha ke samAna usakA koza mitramaNDala dvArA hI kRza kiyA jAtA thaa| kalpavakSa ke tane para paira rakhakara jisa prakAra cAhane vAle loga phaloM ko grahaNa kara lete haiM usI prakAra yAcaka logoM ne usase phala grahaNa kiye the| usake samAna kula, samAna rUpa, samAna vaibhava tathA samAna svabhAva dAlI hAraprabhA nAmaka strI thii| vaha isake sAtha dharma aura artha kA nirantara sevana karatA huA viSayasukha kA anubhava karatA thaa| idhara vaha Anata kalpavAsI deva usa svarga kI Ayu kA upabhoga karane ke anantara cyuta hokara hAraprabhA ke garbha meM aayaa| hAraprabhA ne usI rAtri ke antimaprahara meM svapna meM divya kamalAsana para baiThI huI, sapheda vastra pahane huI, aneka prakAra ke ratnoM se yukta karadhanI ko dhAraNa kiye hue, sukumAra aura mRdu sparzavAle uttarIya se stanoM ko AcchAdita kiye hue, motiyoM 1. maNuvisu-ka, 2. ahaauymnnu-k| Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo] 456 sukumAlamiuphaMseNa uttarIeNa pacchAiyapaoharA muttAvalIvihUsiyAe siroharAe ruTatamayarupphullagahiya kamalA dhavalakarivarehi divvakaMcaNakalasehi ahisiccamANA sirIvayaNeNamayaraM pavisamANi tti| tao taM daThUNa viddhA esA / sAhio tIe harisa nimmarAe diyss| bhaNiyA yaNa-suMdari, sirinivAso te putto bhvissi| paDissuthamimIe / tao vise seNa tivaggasaMpAyaNarayAe aikkaMto koi kaalo| patto psuuismo| pasUyA ya esA, jAo se dArao, niveio paritosanAmAe ceDiyAe bNdhudttss| parituTTho eso| dinnaM toe pAriosiyaM / kayaM uciyaM karaNijja / aikkaMto mAso dArayassa / paiTThAviyaM ca se nAmaM piyAmahasta satiyaM dharaNo ti / patto kumArabhAvaM, gAhio kalAkalAvaM / nimmAo ya tatva payANusArI sNvutto|| etyaMtarammi so vijayajIvanArao to narayAo udhvaTTiUNa puNo saMsAramAhiDiya aNaMtarabhave tahAvihamaNuDhANaM kAUNa tIe ceva nayarIe kattiyassa seTuissa jayAe bhAriyAe kucchisi itthiyattAe uvavanno tti| jAyA kAlakkameNa / paiTAviyaM ca se nAma lacchittiA pattA ya jodaNaM / rIyeNa pracchAditapayodharA muktAvalivibhUSitazirodharayA [vibhrAjamAnA ravanmadhukarotphullagRhItakamalA dhavalakarivarAbhyAM divyakAJcanakalazAbhyAmabhiSicyabhAnA zrIrvadanenodaraM prvishntiiti| tatastAM dRSTvA vibuddhaSA / kathitastayA harSanirbharayA dyitaay| bhaNitA ca tena--sundari! zrInivAsaste putro bhaviSyati / prtishrutmnyaa| tato vizeSeNa trivargasampAdana ratAyA atikrAntaH ko'pi kAla: / prAptaH prasUtisamayaH / prasUtA caiSA, jAtastasya dArakaH, niveditaH paritoSAnAmnyA ceTikayA bandhudattAya / parituSTa essH| dattaM tasyai pAritoSikam / kRtamucitaM karaNIyam / atikrAnto mAso dArakasya / pratiSThApitaM ca tasya nAma pitAmahasya satkaM dharaNa iti / prAptaH kumArabhAvam , grAhitaH kalAkalApam / nirmAyazca tatra padAnusArI saMvRttaH / atrAntare sa vijayajIvanArakaH tato narakAvRtya punaH saMsAramahiNDaya anantarabhave tathAvidhamanuSThAnaM kRtvA tasyAmeva nagaryAM kArtikasya zroSThino jayAyA bhAryAyAH kukSau strItaya papanna iti / jAtA kaalkrmenn| pratiSThApitaM ca tasyA nAma lakSmIriti / prAptA ca yauvanam / acintakI mAlA se vibhUSita grIvA se zobhAyamAna hotI huI, guMjAyamAna bhauMroM se yukta, vikasita kamala ko grahaNa kiye hue, sapheda do zreSTha hAthiyoM ke dvArA divya svarNakalazoM se abhiSikta hotI huI lakSmI ko mukha se udara meM praveza karate hue dekhA / anantara usako dekhakara yaha jAga uThI / ati harSa se yukta hokara usane pati se kahA / pati ne kahA-'sundarI ! lakSmI kA jisameM nivAsa hai, aisA tumhArA putra hogaa|' isane sunaa| isake bAda vizeSa rUpa se dharma, artha aura kAmarUpa trivarga meM rata rahate hue kucha samaya vyatIta huaa| prasava kA samaya upasthita huaa| prasava ke phalasvarUpa usake bAlaka utpanna huaa| paritoSA nAmaka dAsI ne bandhudata se jAkara nivedana kiyaa| yaha santuSTa haA aura usa (dAsI) ke lie pAritoSika diyaa| ucita kRtyoM ko kiyaa| bAlaka kA mAsa vyatIta huaa| pitAmaha ke samAna usakA nAma 'dharaNa' rakhA gayA / (vaha) kumArAvasthA ko prApta huA (tathA usane) kalAoM ke samaha ko grahaNa kiyaa| vahAM para mAyArahita apane sthAna para rahatA haA sadAcArI haA (yuvarAja huaa)| - isI bIca vaha vijaya kA jIva nArakI usa naraka se nikala kara puna: saMsAra meM bhramaNa kara bAda ke bhava meM usI prakAra kA anuSThAna karake usI nagarI meM kArtika zreSThI kI jayA nAmaka bhAryA ke garbha meM strI ke rUpa meM aayaa| kAlakrama se usakA janma huaa| usakA nAma lakSmI rakhA gyaa| vaha yauvana ko prApta huI / karma kA 1. mahuyaraphulla-kha, 2. pariharisa-ka, 3. teNa-ka, 4. piyAmahasatiyaM-ka / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAicca kahA 460 aNIya kammapariNAmassa bhaviyavvayAe nioeNa mahAvibhUIe pariNIyA ya NeNaM / atitha pII dharaNassa lacchIe, na uNa tIe dharaNammi / citei esA - alaM me jIvaloeNa, jattha dharaNo paidiNaM dIsai ti / evaM ca viDambaNApAyaM visayasuhamaNuhavaMtANaM aivakaMto koi kAlo / annayAya payatte magaNamahUsave kIlAnimittaM payaTTo rahavareNa dharaNo malayasuMdaraM ujjANaM / patto nayarivAradesaM / etthaMtarammi tao ceva ujjANAo kIliUNAgao rahavareNa nayariduvAradesabhAyaM paMcanaMdiseTThito devanaMditti | miliyA rahavarA duvAradesabhAe / vitthiSNa yAe rahavarANaM na doha pi niggamaNapavesabhUmI / bhaNiyaM ca devanaMdiNA - bho bho dharaNa, osArehi tAva rahavaraM, ja. va me pavisai raho ti / dharaNeNa bhaNiyaM - aigao me raho, na tIrae vAleuM / tA tumaM ceva osArehi, jAva me nIsaraiti / devanaMdiNA bhaNiyaM - bho bho dharaNa, aha keNa uNa ahaM bhavao UNao, jeNa rahavaraM osAremi / dharaNeNa bhaNiyaM - bho bho devanaMdi, tullameveyaM / evaM ca vitthavakA duve vi seTThittA / ruddho nigamapavesamaggo nAyarayANaM / pavitthiSNo jaNavAo / vinnAo esa vRttaMto nIyatayA karmapariNAmasya bhavitavyatAyA niyogena mahAvibhUtyA pariNItA ca tena / asti prItirdharaNasya lakSmyAM na punastasyA dharaNe / cintayatyeSA - alaM me jIvalokena, yatra dharaNa: pratidinaM dRzyate iti / evaM ca viDambanAprAyaM viSayasukhamanubhavatoratikrAntaH ko'pi kAlaH / 1 anyadA ca pravRtte madanamahotsave krIDAnimittaM pravRtto rathavareNa dharaNo malayasundaramudyAnam / prApto nagarIdvAradezam / atrAntare tata evodyAnAt krIDitvA gato rathavareNa nagarIdvAradezabhAgaM paJcanandizreSThaputra devanandIti / militau rathavarau dvAradezabhAge / vistIrNatayA rathavarayorna dvayorapi nirgamanapravezabhUmiH / bhaNitaM ca devanandinA - bho bho dharaNa ! apasAraya tAvad rathavaram, yAvanme pravizati ratha iti / dharaNena bhaNitam - atigato me rathaH, na zakyate vAlayitum / tatastvamevApasAraya, yAvanme niHsaratIti / devanandinA bhaNitam - bho bho dharaNa ! atha kena punarahaM bhavata UnaH, yena rathavaramapasArayAmi / dharaNena bhaNitam -- bho bho devanandin ! tulyamevaitat / evaM ca virodhitau dvAvapi zreSThaputrau / ruddho nirgamapravezamArge nAgarikAnAm / pravistIrNo janavAdaH / vijJAta eSa vRttAnto pariNAma acintanIya hone se daivayoga se bar3e ThATha-bATa se usake dvArA (dharaNa ke dvArA ) vivAhI gayI / dharaNa kI lakSmI meM prIti thI, kintu lakSmI kI dharaNa ke prati prIti nahIM thI / yaha socA karatI thI - 'mere lie saMsAra vyartha hai jo ki dharaNa ( mujhe ) pratidina dikhAI detA hai' - isa prakAra chala se viSayasukha kA anubhava karate hue kucha kAla vyatIta ho gayA / eka bAra madanamahotsava Ane para krIr3A ke nimitta dharaNa zreSTha ratha se malayasundara udyAna meM gyaa| nagara ke dvAra para pahu~cA / isI samaya udyAna se kIr3A karake paJcanandI seTha kA putra devanandI nagara ke dvAra para zreSTha ratha para savAra hokara AyA / nagara ke dvAra para donoM ratha mila gaye / donoM rathoM kI vizAlatA ke kAraNa donoM ko ( eka sAtha) nikalane kA sthAna na thA / devanandI ne kahA - "he he dharaNa ! ratha ko pIche lauTAo tAki merA ratha praveza kare / " dharaNa ne kahA - " merA ratha Age A gayA hai, ataH pIche nahIM haTAyA jA sakatA ataH Apa hI pIche haTAie, tAki merA ratha nikala jAya / " devanandI ne kahA - "he he dharaNa ! maiM Apase kisa bAta meM kama hU~ jo ki ratha ko haTAU~ ?" dharaNa ne kahA - "he he devanandI ! yaha bAta to donoM ke lie samAna hai / " isa prakAra donoM zreSThiputra jhagar3a pdd'e| nAgarikoM ke Ane-jAne kA mArga ruka gyaa| aphavAha saba jagaha phaila gyii| isa vRttAnta ko Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] 461 nayarimahaMta ehi / AlociyaM ca NeMhi / duve vi khu mahApurisaputtA, na khalu ettha egassa vi nirAgaraNaM jujjaiti / tA imaM ettha pattayAlaM; nibbhacchijjaMti ee| jahA 'kIsa tubbhe puvvapurisajjieNaM vihaveNaM gavvamuvvahaha / keNa tumhANa niyabhUovajjieNaM daviNajAeNaM dinnaM mahAdANaM / keNa vA kArAvio dhammAhigAro / keNa vA abbhuddhario vihalavaggo / keNa vA pariosiyA jaNaNiyA / tA kimeiNA niratthaeNa buhajaNovahasaNijjeNa ahopurisiyApAeNa ceTTieNaM / ao upasaMharaha evaM osAreha niyaniyathAmAo ceva piTThao rahavare' kimanneNaM ti / evamAlociUNa 'imeva tumbhehi te vattavva' tti bhaNiUNa visajjiyA va raNavinnAsakusalA dhammatthavisArayA pariNayA otthAeM nivAso ubasamassa' ihaparaloyAvAyadaMsagA suTTiyA dhammapakkhe sayalanaparijagabahumayA cattAri cAriyA | gayA te tesi samIvaM / abbhuTTiyA ya NehiM ; annus| siyA cAriehi / sAhio parAhipAo / 'aho sohaNaM ti' parituTTo devanaMdI / asohaNaM ti lajjio dharaNo / bhaNiyaM ca nagarImahadbhiH / AlocitaM ca taiH / dvAvapi khalu mahApuruSaputrau na khalvatra ekasyApi nirAkaraNaM yujyate iti / tata idamatra prAptakAlam, nirbhatsyete etau yathA kasmAd yuvAM pUrvapuruSArjitena vibhavena garvamudvahathaH / kena yuvayonijabhujopArjitena draviNajAtena datta mahAdAnam, kena vA kArito dharmAdhikAraH, kena vA'bhyudghRto vihvalavarga:, kena vA paritoSitau jananIjanakau / tataH kimetena nirarthakena budhajanopasanIyenAhopuruSikAprAyeNa ceSTitena / ata upasaMharataitad, apasArayataM nijanijasthAnAdeva pRSThato rathavarau, kimanyeneti / evamAlocya 'idameva yuSmAbhistau vaktavyau' iti bhaNitvA visarjitA vacanavinyAsakuzalA dharmArthavizAradAH pariNatA vayo'vasthayA nivAsa upazamasya ihaparalokApAyadarzakAH susthitAH dharmapakSe sakalanagarIjanabahumatAzcatvArazcArikAH ( pradhAnapuruSAH ) gatAste tayo samIpam | abhyutthitAzca tAbhyAm / anuzAsitau ca cArikaiH / kathitaH paurAbhiprAyaH / aho zobhanamiti parituSTo devanandI | azobhanamiti lajjito dharaNaH / bhaNitaM ca tena - bho bho nagara ke bar3e logoM ne jAnA / unhoMne ( isakI ) AlocanA kI / donoM hI mahApuruSa ke putra the, ataH kisI eka kA nirAkaraNa bhI yukta nahIM hai| samaya AyA, ina donoM kI nindA huI - kisa kAraNa Apa donoM pUrvajoM dvArA arjita kiye hue dhana para garva dhAraNa karate ho ? Apa donoM meM se kisane apane Apa arjita kiye hue dhana kA mahAdAna diyA hai ? dhArmika kAryoM kI vyavasthA kisane karAyI hai ? kisane vyAkula varga kA uddhAra kiyA hai ? kisane mAtApitA ko santuSTa kiyA hai ? ata: vidvAnoM dvArA upahAsa ke yogya isa nirarthaka ahaMkAra ceSTA se kyA ? ataH isakI samApti kIjie / apane-apane sthAna se ratha ko pIche haTAie, aura adhika kyA ?' isa prakAra AlocanA kara 'yahI Apa loga unase kahanA' - aisA kahakara vacana ke prayoga meM kuzala, dharma aura artha ke jJAtA, umra meM bar3e, zAnti ke nivAsasthAna, isa loka aura paraloka kI hAni ko dekhakara dharmapakSa meM bhalIbhAMti sthira, nagara ke samasta logoM dvArA bahuta mAne hue pradhAnapuruSoM ne aisA kahakara unako ( nAgarikoM ko ) bhejA / ve una donoM ke samIpa gye| ve donoM ke sAmane khar3e hue| pramukha logoM ne una donoM ko upadeza diyA / nagara-nivAsiyoM kA abhiprAya kahA / 'are yaha ThIka hai' - isa prakAra devanandI santuSTa huA / 'are yaha ( hamane ) ThIka nahIM kiyA isa prakAra dharaNa lajjita huaa| usane kahA- "he he mahAnubhAvo ! jo Apa logoM ne AjJA dI, vaha mujhe - 1. dhammassa ka Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 [ samarAiccakahA teNa-bho bho mahaMtayA, jaM tubbhe ANaveha, tamadassaM mae' kAyavvaM / ki tu paDibohio ahaM tu hiM, lajjio ya attaNo ceTieNaM, mahaI me ohAvaNA, AmaganbhapAyaM ca mannemi attANayaM / tA evaM me aNuggahaM kreh| osArijjaMtu ee rhvraa| gacchAmo ya amhe io ajjeva desantaraM / tao saMvacchareNa jo ceva Ne pahayaM daviNajAyaM viDhaviUNa ihAgacchiya ahiyaM sappurisaceSTriya karessai tasseva saMtio raho imIe ceva terasIe pavisissai vA nikkhamissai vaa| cAriehi bhaNiya |almeinnaaabhinivesenn / dharaNeNa bhaNiyaM-na annahA me nivvuI hoi| cArihi bhaNiyaM-paurAmettha pmaann| dharaNeNa bhaNiyaM-niveeha paurANaM / devanaMdigA bhaNiyaM-juttameyaM, ko ettha doso| tao niveiyaM paurANaM / bahumayaM ca tesi / saddAviyA ya teti jagaNijaNayA / sAhio vRttNto|bhumo va tesi pi / tao kArAviyA savaha 'na tubbhehi eesi saMvAhaNA kAyavvA' / saddAviyA dharaNadevanadI / samappiyaM patteyaM tesi paMcadINAralakkhapamANaM bhaMDamollaM / kayaM vavatthApattayaM 'jo ceva eesi saMvaccharabhaMtare ahiyayaradaviNajAeNa porusaM payaDaissai, tasseSa saMtieNa rahanareNa gaMtavvaM, na iyarassa' / dinnA ya mahAntaH ! yad yUyamAjJApayata tadavazyaM mayA kartavyam / kiMtu pratibodhito'haM yuSmAbhiH, lajjitaicAtmazceSTitena, mahatI me'pabhAvanA, AmagarbhaprAyaM ca manye AtmAnam / tata evaM me'nugrahaM kuruta / apasAryetAmetau rathavarau / gacchAvazcAvAmito'dyaiva deshaantrm| tataH saMvatsareNa ya evAvayoH prabhUtaM draviNajAtamupAyaM ihAgatyAdhikaM satpuruSaceSTitaM kariSyati tasyaiva satko ratho'syAmeva trayodazyAM pravekSyati vA niSkramiSyate vaa| cArikarbhaNitam - alametenAbhinivezena / dharaNena bhaNitamnAnyathA me nirva tirbhavati / cArikarbhaNitam - paurA atra prmaannm| dharaNena bhaNilam--nivedayata paurebhyaH / devanandinA bhaNitam-yuktametat, ko'tra doSaH / tato niveditaM paurebhyH| bahumataM ca teSAm / zabdAyitau ca tyorjnniijnko| kathito vRttAntaH, bahumatazca tayorapi / tataH kAritau zapathaM 'na yuSmAbhiretayoH saMvAhanA (sahAyatA) krtvyaa'| zabdAyitau dharaNadevanandinau / samarpita pratyekaM tayoH paJcadInAralakSapramANaM bhANDamaulyam / kRtaM vyavasthApatram 'ya evaitayoH saMvatsarAbhyantare'dhikataradraviNajAtena pauruSaM prakaTayiSyate tasyaiva satkena rathavareNa gantavyama , netarasya' / dattau avazya pAlana karanA caahie| maiM Apa logoM ke dvArA jagAyA gayA hai tathA mujhe apane kAryapara lajjA utpanna ho rahI hai, merA bar3A anAdara huaa| maiM apane Apako aparipakva mAnatA huuN| ataH mujha para anugraha kiijie| ina donoM rathoM ko pIche haTA diijie| hama donoM yahA~ se paradesa ko jAte haiN| eka varSa meM hama donoM meM jo pracura dhana kA upArjana kara yahA~ Akara satpuruSoM ke yogya adhika kArya karegA, usI kA hI ratha isI trayodazI ko praveza karegA, yA nikAlA jaaygaa|" mukhiyoM ne kahA- isa prakAra kI haTha mata kro|" dharaNa ne kahA-"anya prakAra se mujhe zAnti nahIM mila sktii|" mukhiyoM ne kahA--"isa viSaya meM nagaranivAsI jana hI pramANa haiN|" dharaNa ne kahA-"nagaranivAsiyoM se nivedana krie|" devanandI ne kahA-'yaha ucita hai, isameM kyA hAni hai ?" isake bAda puravAsiyoM se nivedana kiyaa| unhoMne mAna liyaa| una donoM ke mAtA-pitA ko bulAyA gayA / vRttAnta kahA gyaa| unhoMne bhI bAta mAna lii| anantara pratijJA karAyI gayI----Apa loga ina donoM kI sahAyatA na kreN| dharaNa tayA devanandI ko bulAyA gyaa| una donoM meM se pratyeka ko pAMca lAkha dInAra pramANa kA mAla diyA gyaa| vyavasthApatra banAyA gayA ki ina donoM meM se jo eka varSa ke andara adhika dhanopArjana kara, puruSArtha prakaTa karegA, sammAnapUrvaka usI kA ratha jAyagA, dUsare kA nhiiN| donoM ke hAtha meM patra diyA gyaa| 1. me-ka, 2. bahuyaM-ka, 3. paurametya - ka, 4; AgaMtuNa uviTThA paNAmapuvvayaM ityadhika; pAThaH k-pustke| . Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chacho bhavo] jehi shtthaa| mahiyaM pattayaM / chaDaM paurabhaMDAre / niggayA niyaparivArapariyariyA mahayA caDayareNa dharaNadevanaMdI; geNhiUNa jahociyaM bhaMDaM payaTThA desaMtaraM, ego uttarAvaha, avaro puvvdesN| etthaM Arammi citiyaM lcchiie| dIhANi desaMtarANi, suheNa vioo, dukkheNa samAgamo; tA na yANAmo, aMtarAle kimahaM' pAvissaM ti / avAvAio ceva viutto khu epto / gayA ya satthavAhaputA egaM payANayaM / pesiyAtrI ya eesi baMdhudattapaMcanaMdIhiM sarIraTiinimittamAlociya AucchiUga nayarimahaMtae saparivArAo bahUo, miliyAo ya eesi| paiviNapayANaehiM ca gacchamANANaM aikkaMtA kaivi diyhaa| ___ annayA ya parivahate satthe diTTho dharaNeNa egammi vaNaniuMje accaMtasomarUvo uppAyanivAe karemANo vijjaahrkumaaro| gao tassa smiivN| pucchio ya eso| bho kinimittaM puNa tuma asaMjAyapakkho viya garuDapoyao mahaviyArovalakkhijjamANanahaMgaNagamaNUsuo viya upAyanivAe kresi| Acikkha, jai akahaNijjaM na hoi / tao aho se bhAvannuyayA, aho AgaI, aho vayaNacAbhyAM svhstau| mudritaM ptrm| kSiptaM paurabhANDAgAre / nirgatau nijaparivAraparivRtau mahatA''DambareNa dharaNadevanandinau, gRhItvA yathocitaM bhANDaM pravRttau dezAntaram / eka uttarApatham, apara: puurvdeshm| " atrAntare cintitaM lakSmyA--dIrghANi dezAntarANi, sukhena viyogaH, duHkhena samAgamaH, tato na jAnAmi, antarAle kimahaM prApsyAmi iti / avyApAdita eva viyuktaH khlvessH| gatau ca sArthavAhaputrau eka prayANa kam / preSite caitayorbandhu dattapaJcanandibhyAM zarIrasthiti nimittamAlocya ApRcchaya nagarImahataH saparivAre vadhvau, milite caitayoH / pratidinaprayANakaizca gacchatoratikrAntAH katyapi divsaaH| ___ anyadA ca parivahati sArthe dRSTo dharaNena ekasmin vananikuJje'tyantasaumyarUpa utpAtanipAtAn kurvan vidyaadhrkumaarH| gatastasya samIpam / pRSTazcaiSaH / bhoH kinimittaM punastvamasaMjAtapakSa iva garuDapotako mukhavikAropalakSyamANanabhoGgaNagamanotsuka iva utpAtanipAtAn karosi / AcakSva yadyakathanIyaM na bhavati / 'tato'ho tasya bhAvajJatA, aho AkRtiH, aho vacanapatra ko mudrita kiyA gyaa| (ise) nagara ke bhANDAgAra (bhaNDAra) meM DAlA gayA / apane parivAra se ghire hue dharaNa aura devanandI bar3e ThATha-bATa se nikale, yathocita mAla lekara dUsare deza ko jAne ko pravRtta hue| eka uttarApatha kI ora gayA, dUsarA pUrvadeza kI ora gyaa| isI bIca lakSmI ne socA- dezAntara bar3e-bar3e hote haiM, sukha se viyoga hotA hai, duHkha se samAgama hotA haiM ataH nahIM jAnatI hU~, bIca meM maiM kyA pAU~gI ? yaha binA mAre hI viyukta ho gyaa| vyApAriyoM ke donoM putra eka yAtrA para gaye / bandhudatta aura paMcanandI ne ina donoM kI auratoM ko, zarIra kI rakSA ke nimitta soca-vicAra kara tathA nAgarika mahApuruSoM se pUchakara parivAra sahita bheja diyA aura ve jAkara unase miliiN| kAphile ko le jAte hue dharaNa ne vanakuMja meM uchalate girate hue eka atyanta saumyarUpavAle vidyAdhara kumAra ko dekhA / (vaha) usake samIpa meM gayA aura usase pUchA--"Apa kisa kAraNa se jisake paMkha utpanna nahIM hue haiM aise garur3a ke bacce ke samAna, jisake ki mukha se AkAza meM ur3ane kI utsukatA prakaTa ho rahI hai, uchala-kUda rahe haiM, yadi akathanIya na ho to kaho / " anantara 'aho isake bhAvoM kI jAnakArI, aho AkRti, aho vacanoM 1. kimetyaM avismaI ti-7, 2. mAnociU ga pucchi Uga -ka / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 [samarAiccakahA vinnAso' ti citiUNa bhaNiyaM vijjAhareNa-bho, suNa ! ahaM khu veyaDDhapavvae amarapuranivAsI hemakuMDalo nAma vijjAharakumAro aNabbhatthavijjo sayanioyaparo tattheva ciTThAmi, jAva samAgao tAyassa paramamitto vijjumAlau nAma vijjaahro| bhaNio yatAeNa-kuo tumaM, kosa vA vimaNadummaNo dIsasi / teNa bhaNiyaM-vijhAo ahaM / vimaNadummaNatta puNa imaM kAraNaM / diLaM mae vijhAo ihAgacchamANeNa ujjeNIe nivveykaarnnN| tAeNa bhaNiyaM-kIisaM niveyakAraNaM / vijjumAliNA bhaNiyaM-suNa! ___ asthi ujjeNIe sirippaho nAma raayaa| tassa rUviNi vva kumAuhavejayaMtI jayasirI nAma dhUyA / sA ya patthemANassa vi na dinnA koMkaNarAyaputtassa sisuvAlassa, dinnA ya imeNa vacchesarasuyassa parovapAra karaNekkalAlasassa sirivijayassa / kuvio sisuvAlo / Agao jayasirivivAhanimittaM sirivijo| tao pAraddhe mahAvibhUIe vivAhamahUsave niggayA mayaNavaMdaNanimitta samAlociya vihAeNamavakkhaMdaM dAUNaM avahariyA sisuvAlega jayasirI / uTThAio" klylo| vinyAsaH' iti cintayitvA bhaNitaM vidyAdhareNa-bhoH ! zRNu / ahaM khalu vaitADhyaparvate'marapuranivAsI hemakuNDalo nAma vidyAdharakumAro'nabhyastavidyaH svaniyogaparastatraiva tiSThAmi, yAvat samAgatastAtasya paramamitraM vidyunmAlI nAma vidyAdharaH / bhaNitazca tAtena-kutastvam, kasmAd vA vimanaskadurmanasko dRzyase / tena bhaNitam - vindhyAdaham, vimanodurmanastve punaridaM kAraNam / dRSTaM mayA vindhyAdihAgacchatA ujjayinyAM nirvedakAraNam |taaten bhaNitam- kIdRzaM nirvedakAraNam / vidyunmAlinA bhaNitam --zRNu ! astyujjayinyAM zrIprabho nAma rAjA / tasya rUpiNIva kusumAyudhavaijayantI jayazrI ma duhitaa| sA ca prArthayamAnasyApi na dattA kokaNarAjaputrasya zizupAlasya, dattA'nena vatsezvarasutasya paropakArakaraNakalAlasasya zrIvijayasya / kupitaH zizupAlaH / Agato jayazrIvivAhanimitta shriivijyH| tataH prArabdhe mahAvibhUtyA vivAhamahotsave nirgatA madanavandananimitta samAlocya vihAyasA'vaskandaM dattvA'pahRtA zizupAlena jayazrIH / utthitaH kalakalaH / jJAto vRttAntaH zrIvijayena / lagno mArgataH / kA vinyAsa !'- aisA soca kara vidyAdhara ne kahA- "Apa sunie, maiM vaitADhya parvata para sthita amarapura kA nivAsI hemakuNDala nAmaka vidyAdhara kumAra, jisane vidyA kA abhyAsa nahIM kiyA hai, apane kArya meM lagA huA taba taka ThaharUMgA jaba taka pitA jI ke paramamitra vidyu-mAlI vidyAdhara Ate haiN|" pitAjI ne kahA-tuma kahA~ se Aye ho khinna aura udAsa kyoM dikhAI de rahe ho ?" usane kahA--"maiM vindhya se AyA hU~, khinna aura udAsa hone kA yaha kAraNa hai-maiMne vipa se yahA~ Ate hae ujjayinI meM vairAgya kA kAraNa dekhaa|" pitAjI ne kahA-"kaisA vairAgya kA kAraNa ?' vidyunmAlI ne kahA - "sunie ! ujjayinI meM 'zrIprabha' nAmakA rAjA hai| usakI 'jayazrI' nAma kI putrI hai jo rUpa meM mAno kAmadeva kI patAkA hai / vaha prArthanA kiye jAne para bhI 'kokaNarAja' ke putra 'zizupAla' ko nahIM dI gaI, use vatsezvara ke putra zrIvijaya' ko diyA gayA, jo ki paropakAra karane kI ekamAtra lAlasA vAlA hai| zizupAla kupita ho gyaa| jayazrI ke vivAha ke nimitta zrIvijaya aayaa| pazcAt bhAgya se mahAna vibhUti se yukta hokara vivAha mahotsava meM kAma kI vandanA ke nimitta nikalI huI jayazrI ko dekhakara AkAzamArga se AkramaNakara zizupAla ne jayazrI kA haraNa kara liyaa| kolAhala ho gyaa| zrIvijaya ne vRttAnta jaanaa| (usane) zIghra hI (use) khoja 1. saMvutto-ka, 2. mahAnivveya -kha; 3. rUvinva-ka, kha / 4, sisugAlassa-kha, 5. imeNasirippahanaravaiNA-ka, 6. mayaNa pUpA nimitta', 7. uddhAio-kha / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha8o bhavo] muNio vuttaMto sirvijennN| laggo maggao / samAsAio sisuvaalo| AvaDiyamAohaNaM / gADhapahArIkaeNaM ca jeUNa sisuvAlaM niyattiyA jysirii| pahAragaruyayAe ya so mahANubhAvo pANasaMsae vaTTae / sA vi rAyadhUyA 'na ahameyasmi' akayapANabhoyaNe pANavitti karemi'tti vAmakarayalapaNAmiyavayaNapaMkayA aNAcikkhaNIyaM avatthaMtaramaNuhavaMtI duvakheNa ciTThai // eyaM me ettha kAraNaM / tAeNa bhaNiya / Iiso esa saMsAro / khellaNayabhUyA kha ettha kammapariNaIe paanninno| tA alaM nivveeNa / tamo mae citiyaM-sAhiyaM me kallaM ceva himavaMtapavvayagayassa dariharUggayaM mahosahimavaloiUNa gaMdhavarainAmeNa gaMdhavakumAreNa mama vayaMsa enn| jahA bho hemakaMDala, sacco kha esa loyavAo, jaM acito hi maNimaMtosahINaM pabhAvo ti, jao eyAe osahIe eso pahAvo, jeNa vidAriyaTThI vi khaggAipahAro' imIe pakkhAlaNoyaeNaM pi paNaTTaveyaNaM takkhaNA ceva rujjhai ti| didrupaccayA ya mae sA / tA gacchAmi ahayaM himavaMtaM geNhiUNa tayaM osahi uvaNemi sirivijyss| tao sumariUNa kahaMci gayaNagAmiNi vijjaM gao himavaMtapavvayaM / gahiyA osahI / oiNNo samAsAdita: shishupaalH| aaptitmaayodhnm| gADhaprahArIkRtena ca jitvA zizupAla nirvatitA jayazrI: / prahAragurukatayA ca sa mahAnubhAva: prANasaMzaye vrtte| sA'pi rAjaduhitA 'nAhametasminnakRtapAnabhojane prANavRtti karomi' iti vAmakaratalApitavadanapaGkajA'nAkhyAnIyamavasthAntaramanubhavantI duHkhena tiSThati / etanme'tra kAraNam / tAtena bhaNitam - IdRza eSa saMsAraH / khelanakabhUtAH khalyatra karmapariNatyAH prANinaH / tato'laM nirveden| tato mayA cintitam-kathitaM me kalye eva himavatparvatagatasya darIgahodgatAM mahauSadhimavalokya gAndharva ratinAmnA gAndharvakumAreNa mama vayasyena / yayA bho hemakuNDala ! satyaH khalveSa lokavAdaH, yadacintyo hi maNimantrauSadhInAM prabhAva iti / yata etasyA oSadhyA eSa prabhAvaH, yena vidAritAsthirapi khaGa gAdiprahAro'syAH prakSAlanodakenApi pranaSTavedanaM tatkSaNAdeva ruhyate iti| dRSTapratyayA ca mayA sA / tato gacchAmyahaM himavantaM gRhItvA tAmoSadhimupanayAmi zrIvijayAya / tataH smRtvA kathaJcid gaganagAminI vidyAM liyaa| zizupAla prApta huaa| (vaha) yoddhA (bhI) AyA / (usane) gAr3ha prahAra se yukta hokara zizupAla ko jItakara jayazrI ko mukta karA liyaa| gAr3ha prahAra ke kAraNa usa mahAnubhAva ke prANa saMzaya meM haiM / vaha rAjaputrI bhI'yaha jaba taka bhojana-pAna nahIM kareMge, taba taka meM annapAna grahaNa nahIM karU~gI'- isa prakAra bAyIM hathelI para mukhakamala rakhe hae anirvacanIya avasthA kA anubhava karatI haI duHkha se baiThI hai-yahI mere vairAgya kA kAraNa hai|" pitAjI ne kahA--"yaha saMsAra aisA hI hai / prANiyoM kI karmapariNati khilaune ke samAna hai, ataH duHkhI mata hoo|" taba maiMne socA- "gandharva rati nAmaka mere priya mitra gAndharvakumAra se himAlaya parvata kI guphA se nikalI huI auSadhi ko dekhakara kala hI kahA thA-are hemamaNDala ! yaha lokakathana bilakula satya hai ki maNi, mantra aura auSadhiyoM kA prabhAva acintya hotA hai| isa auSadhi kA yaha prabhAva hai ki talavAra Adi ke prahAra se TUTI huI bhI haDDI isake dhone se bace hue jala se usI kSaNa jur3a jAtI hai aura vedanA bhI naSTa ho jAtI hai| maiMne isa vizvAsa ko dekhA hai / ata: maiM himAlaya ko jAtA hU~ aura isa auSadhi ko lekara zrIvijaya ke lie lAtA huuN| anantara koI AkAzacAriNI vidyA kA smaraNa kara himAlaya parvata para gayA / auSadhi grahaNa kii| himAlaya parvata se utarA / 'zrIvijaya 1. nAhameyammi-ka, 2. khalaNaya-ka, 3, khaggAipahAreNa-ka, 4, mama esA-kha / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 [ samarAiccakahA himvNtaao| 'mA sirivijassa accAhiyaM bhavissai' ti paDiniyato enn| patto evaM niujja, khoNayAe veyAgamaNega vIsamaNanimittaM oigNo ihaiM, kayaM calaNasoyaM ubaviTTho kuravayapAyavasamIve, Thio mahattametaM, uccalio ya ujjeNi / sumariyA gayaNagAmiNI vijjA jAva ahiNavagihIyataNeNa' gamaNasaMbhameNa ya visumariyaM me payaM / tao sA na vahai tti uppAya nivAe kremi| dharaNeNa bhaNiyaMbho evaM vavasthie ko iha uvaao| hemakuMDaleNa bhaNiyaM-nasthi uvAo / ao ceva rAyauttaviNAsa saMkAe uttammai me hiyayaM, paNassai me mii| savvahA na appapuNNANaM samIhiyaM saMpajjai tti daDhaM visaNNo miha / dharaNeNa bhaNiyaM--bho asthi esa kappo, jaM sA antassa' samakkhaM paDhijjai / hemakaMDaleNa bhnniyN-'atthi'| dharaNeNa bhaNiyaM--jai evaM, tA paDha; kayAi ahaM te payaM lahAmi / tao hemakaMDalega 'nathi avisao purisasAmathassa' ti citiUNa sAmannasiddhi kAUNa paDhiyA vijjaa| payANasArittaNeNa laddhaM payaM dharaNeNa / sAhiyaM hemakuMDalassa / parituho eso / bhaNiyaM ce jeNa-bho bho mahApurisa, dinnaM tara jIviyaM mama samIhiyasaMpAyaNeNa rAyauttarasa, tA ki te karemi / dharaNeNa gato himavatparvatam / gRhItauSadhiH / avatIrNo himavataH / 'mA zrIvijayasyAtyAhitaM bhaviSyati' iti pratinivRtto vegena / prApta etad nikuJjam / kSINatayA vegAgamanena vizramaNanimittamavatIrNa iha / kRtaM caraNazaucam, upaviSTa: kuravakapAdapasamIpe, sthitaH muhUrtamAtram, uccalitazcojjayinIm / smRtA gaganagAminI vidyA, yAvadabhinavagRhItatvena gaganasambhrameNa ca vismRtaM mayA padaM / tataH sA na vahatIti utpAtanipAtAn kromi| dharaNena bhaNitam-bho evaM vyavasthite ka ihopAyaH / hemakuNDalena bhaNitam-nAstyupAyaH / ata eva rAjaputravinAzazaGkayA uttAmyati me hRdayam, praNazyati me matiH / sarvathA nAlpapuNyAnAM samIhitaM sampadyate iti dRDhaM viSaNNo'smi / dharaNena bhaNitam-bho astyeSa kalpaH, yatsA'nyasya samakSaM paThyate / hemakuNDalena bhaNitam -'asti' / dharaNena bhaNitamyadyevaM tataH paTha, kadAcidahaM tava padaM lbhe| tato hemakuNDalena 'nAstyaviSayaH puruSasAmarthyasya' iti cintayitvA sAmAnyasiddhi kRtvA paThitA vidyaa| padAnusAritvena labdhaM padaM dharaNena / kathitaM hemakuNDalAya / parituSTa eSaH / bhaNitaM ca tena--bho bho mahApuruSa ! dattaM tvayA jIvitaM mama samIhita kA koI aniSTa na ho' ataH vega se lauttaa| isa nikuMja meM aayaa| zIghra Ane ke kAraNa thaka jAne se yahA~ utara pdd'aa| pairoM ko dhoyaa| kurabaka vRkSa ke samIpa baiTha gyaa| kSaNabhara baiThA rahA / (bAda meM) ujjayinI ke lie cala pdd'aa| AkAzagAminI vidyA kA smaraNa kiyaa| naye rUpa meM grahaNa karane tathA AkAza meM calane kI ghabarAhaTa ke kAraNa maiM eka pada bhUla gayA / ataH vaha cala nahIM rahI hai, isa kAraNa Upara jAtA hU~ aura nIce AtA huuN| dharaNa ne kahA-"are, aisI sthiti meM aba kyA upAya hai ?" hemakuNDala ne kahA--"upAya nahIM hai ataH rAjaputra ke vinAza kI AzaMkA se merA hRdaya Akula-vyAkula ho rahA hai, merI buddhi naSTa ho rahI hai / alpa puNya vAloM kA iSTa kArya saba prakAra se sampanna nahIM hotA hai-aisA socakara maiM bahuta adhika duHkhI huuN|" dharaNa ne kahAupAya hai / kyA vaha dUsare ke sAmane par3hA jAtA hai ?" hemakuNDala ne kahA- "par3hA jAtA haiN|" dharaNa ne kahA-"yadi aisA hai to par3ho, kadAcit maiM tumhAre pada ko DhUMDha nikAlUM / " taba hemakuNDala ne 'puruSa kI sAmarthya ke bAhara kI koI bAta nahIM hai'-aisA soca kara sAmAnya siddhikara vidyA ko pddh'aa| pada ke anusAra dharaNa ko pada mila gayA / (usane) hemakuNDala se kahA / vaha (hema kuNDala) santuSTa huA / usane kahA-'he he mahApuruSa ! mere yogya kArya kA 1, gahIyattaNeNa -ka, 2, annANaM vi --- / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo] 467 bhaNiyaM-kayaM te karaNijja; gaccha samIhiyaM sNpaaddehi| tao hemakuMDaleNa 'aho se mahANubhAvaya' tti citiya paratthaM karejjAsi tti bhaNiUNa dinnaM oshivlykhNddN| paNayabhagabhIruttaNeNa gahiyaM ca NeNa / gao vijjAharo, Agao ca dharaNo niyayasatthaM / aikkaMtA kahavi diyahA // annayA ya girinaitIrammi samAvAsie satthe gavalajalayavaNNA vellinibaddhaddhakesahArA vakkaladdhanivasaNA kaNNiyakoDaMDavAvaggahatyA suNayavaMdrasaMgayA sadukkhaM ruyamANA diTThA dharaNeNa nAidUragAmiNA savarajuvANa tti| saddAviyA geNa pucchiyA ya / bho kiMnimittaM ruyaha tti| tehiM bhaNiyaM-ajja, asthi amhANaM kAlaseNo nAma plliivii| jassa iha vimhiyAo sattiniyANANi cityNtiio| na samalliyaMti duggaM paracakkabhae vi vaahiio||483|| ekkasaraghAyaladdhA jassa ya krikuNbhdaarnnekkrsaa| na vi vihalaMtasarorA gacchaMti payaM pi kesariNo // 484 // sampAdanena rAjaputrAya, tataH kiM te karomi / dharaNena bhaNitam -kRtaM tvayA karaNIyam, gaccha samIhitaM sampAdaya / tato hemakuNDalena 'aho tasya mahAnubhAvatA' iti cintayitvA parArthe kuryAH' iti bhaNitvA dattamoSadhivalayakhaNDam / praNayabhaGgabhIrutvena gRhItaM ca tena / gato vidyAdharaH, Agatazca dharaNo nijasArtham / atikrAntAH katyapi divasAH / / anyadA ca girinadItIre samAvAsite sArthe gavalajaladavarNA vallInibaddhordhvakezahArA valkalAdhanivasanAH kaNiGkakodaNDavyApRtAgrahastAH zunakavandrasaGgatAH saduHkhaM rudanto dRSTA dharaNena nAtidUragAminA zavarayuvAna iti / zabdAyitAstena pRSTAzca / bhoH kiMnimittaM ruditeti / tairbhaNitam-Arya ! astyasmAkaM kAlaseno nAma plliptiH| yasyeha vismitA zaktinidAnAni cintayantyaH / na samAlIyante samAzrayanti) durga paracakrabhaye'pi vyAdhyaH (vyaadhptnyH)||483|| ekazaraghAtalabdhA (prAptA) yasya ca karikumbhadAraNaikarasAH / nApi vihvalaccharIrA gacchanti padamapi kesariNaH // 484 / / sampAdana kara tumane rAjaputra ko jIvita kara diyA, ataH tumhArA kyA (upakAra) karU~ !" dharaNa ne kahA-Apane karane yogya kArya ko kara diyA, jAo, iSTa kArya ko pUrA kro|" taba hemakuNDala ne 'aho isakI mahAnubhAvatA'aisA socakara 'paropakAra karanA cAhie'-aisA kahakara auSadhi kA Tukar3A de diyaa| prArthanA ke bhaGga hone ke Dara se usane grahaNa kara liyaa| vidyAdhara gayA, dharaNa apane Dere para AyA / kucha dina bIta gye| dUsarI bAra parvatIya nadI ke kinAre kAphile ke pahuMcane para nIle megha ke samAna varNavAlI, latA se U~cA jUr3A bAMdhe hue, per3a kI chAla kA AdhA vastra pahine hue, dhanuSa kI pratyaMcA meM hathelI ko lagAye hue, kuttoM ke jhuNDa se yukta, duHkhasahita rote hue zabara yuvakoM ko dharaNa ne dekhA / usane (dharaNa ne unheM bulAyA aura pUchAkisa kAraNa se ro rahe ho?" unhoMne kahA-"Arya ! merA kAlasena nAmaka bhIloM kA svAmI thaa| jisakI zakti aura zrama kA vicAra karate hue vyAdha kI patniyA~ zatruoM kA bhaya upasthita hone para bhI durga kA Azraya nahIM letI haiN| eka bANa ke mArane se hAthI kA gaNDa sthala prApta karanA hI jisakA eka rasa hai aura vihvalazarIra vAle siMha bhI (jisake bhaya ke kAraNa) thor3e se bhI Age nahIM bar3hate haiM // 483-484 / / Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA . sokha kesarI Agao tti AyaNNiya ghettaNa kodaMDa' kaNNiyasaraM ca egAgI ceva niggao plliio|n divo ya Na naggohapAyavaMtario kesrii| gao tassa samIvaM / gahio ya NeNa padridese / vAvAio teNa baliUNa kaTTAraeNa' kesrii| teNa vi ya se toDiyaM uttimNgkhNddN| tao so 'natthi me jIviyaM ti mannamANo jalaNapavesaM kaaumaarddho| muNio se esa vRttaMto gehinniie| tao sA vi AvannasattA taM ceva kAuM vavasiyA, vAriyA vi pallIvaiNA na viramai ti| tao teNa pesiyA amhe tIe saMdhAraNatthaM piuNo se ANayaNanimitaM / vIrarasapahANo khu so sayaNavacchalo ya / tAna yANAmo, ki paDivajjissai tti| mahAdukkhapIDiyA asamatthA ya dhariu imaM soyAireyaM avijjamANovAyA ya paDivajjiUNa itthiyAbhAvaM kevalaM syamha / dharaNeNa bhaNiyaM-bhaddA, alaM soenn| daMsehi me taM plliivii| kayAi jIvAvemi ahayaM / tao calaNesu nivaDiUNa harisavasupphulloyaNehiM jaMpiyaM savarehi-ajja, evaM tuma devAvayAro viya aagiie| tA tumaM ceva samattho si devaM samAsAseuM / annaM c| jai amhesu aNuggahabuddhI ajjassa, tA turiyaM gacchau ajjo; mA tassa mahANubhAvarasa accAhiyaM __sa khalu kesarI Agata ityAkarNya gRhItvA kodaNDaM kaNikazaraM ca ekAkyeva nirgataH pallitaH / na dRSTazcAnena nyagrodhapAdapAntaritaH kesarI / gatastasya samIpam / gRhItazca tena pRsstthdeshe| vyApAditastena valitvA kadrArakena kesarI / tenApi ca tasya toDitamattamAGgakhaNDama / tataH sa 'nAsti me jIvitam' iti manyamAno jvalanapravezaM kartumArabdhaH / jJAtastasyaiSa vRttAnto gehinyaa| tataH sA'pi ApannasattvA tameva katu vyavasitA, vAritA'pi pallipatinA na viramatIti / tatastena preSitA vayaM tasyAH saMdhAraNArthaM pitustasyA Anayananimittam / vIrarasapradhAnaH khalu sa svajanavatsalazca / tato na jAnImaH kiMH pratipatsyata iti / mahAduHkhapIDitA asamarthAzca dhartumimaM zokAtirekam, avidyamAnopAyAzca pratipadya strIbhAvaM kevalaM rudimaH / dharaNena bhaNitam- bhadrA ! alaM zokena / darzaya me taM pallIpatim, kadAcijjIvayAmyaham / tatazcaraNayornipatya harSavaSotphullalocanairjalpitaM zabaraiHArya! evaM tvaM devAvatAra ivaakRtyaa| tatastvameva samartho'si devaM samAzvAsitum / anyacca, yadyasmAsvanugrahabuddhirAryasya tatastvaritaM gacchatvAryaH, bhA tasya mahAnubhAvasyAtyAhitaM bhavet / tato 'vaha siMha A gayA'--aisA sunakara kaNikazara aura dhanuSa ko hAtha meM lekara akelA hI bhIloM kI bastI se nikala par3A / usane vaTavRkSa ke pIche chipe hue siMha ko nahIM dekhA / vaha usake samIpa gayA / usane pIche se use pakar3a liyaa| usane ghUmakara kaTAra se siMha ko mAra ddaalaa| usa siMha ne bhI usake zira ke eka bhAga ko tor3a diyaa| isake bAda usane 'merI Ayu zeSa nahIM hai' aisA mAnakara agnipraveza karane kI taiyArI kii| usake isa vRttAnta ko usakI patnI ne bhI jaanaa| taba usane garbhiNI hote hue bhI vahI karane kA nizcaya kiyA / bhIloM ke svAmI dvArA roke jAne para bhI vaha nahIM ruka rahI thii| taba usako DhADhasa baMdhAne ke lie usane hameM usake pitA ko lAne ke nimitta bhejA hai / vaha vIra rasa pradhAna tathA apane logoM ke prati snehayukta hai| ataH nahIM jAnate haiM vaha kisa avasthA ko prApta huA hogaa| atyadhika duHkha se pIDita aura asamartha hokara zoka ke isa Adhikya ko dhAraNa karane meM asamartha hokara aura koI upAya na hone se strI svabhAva ke anusAra kevala ro par3e / dharaNa ne kahA-"zoka mata kro| usa bholoM ke svAmI ko mujhe dikhAo, kadAcit maiM use jIvita kara duuN|" anantara caraNoM meM par3a harSa ke vaza vikasita netroM vAle zabaroM ne kahA-"Arya ! isa prakAra AkRti se (Apa) devatAoM ke avatAra ho ata: mere svAmI ko jilAne meM Apa hI samartha ho / Arya turanta calie, una mahAnubhAva kA koI aniSTa na ho|" 1. koDaMDaM 2. jhuriyAe - ka, 3. jIyaM-ka, 4. palli-ka, 5. -lopaNaM pyNpiyN-k| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTThI bhavo] kahe bhave / tao ghettaNa vijjAharaviiNNaM osahivalayaM Aruhiya vesaraM kaivayaniyapurisaparivArio turiyaturiyaM gao stthvaahputto| diTTho ya teNaM naggohapAyavatalammi ciyagAsannasaMThio ruhiradhArAparisittagatto siNehasAramasaha ca rovamANIe' jAyAe saMgao kaalsenno| niveio se vRttaMto savarajuvANaeNa / anbhuTThamANo ya mucchAnimIliyaloyaNo nivaDio dharaNivaDhe / dharaNeNa bhaNiyaM / udayamudayaM ti / tao ANIyamudayaM nlinnipttennN| chUDhamosahivalayaM daauunnmuttimNgkhddN| sittoya peNa, jAva acitayAe osahipahAvasta pubarUvAo vi ahiyayaraM dasaNIo alakkhijjamANavaNavibhAo uDhio kAlaseNo / tuTThA ya se dhariNI saha pariyaNeNa / calaNesu nivaDiUNa bhaNiyaM ca NeNaajja, piyayamAjIyarakkhaNeNaM saMpADiyamahApaoyaNA tuha saMtiyA pANA; kimettha avaraM bhaNIyai / dharaNeNa bhaNiyaM-savvasAhAraNA ceva mahApurisa, pANA hvNti| kimettha asiyaM / kAlaseNeNa bhaNiyaMtA Aisau ajjo, jaM mae kAyavaM ti| dharaNeNa bhaNiyaM-mahApuriso khu tuma; tA ki avaraM gRhItvA vidyAdharavitIrNamoSadhivalayamAruhya vesaraM katipayanijapuruSaparivRtastvaritatvaritaM gataH sArthavAhaputraH / dRSTastena nyagrodhapAdapatale citAsannasaMsthito rudhiradhArApariSiktagAtraH snehasAramazabdaM ca rudatyA jAyayA saGgataH kAlasenaH / nividitastasya vRttAntaH shbryuunaa| abhyuttiSThaMzca mUrchAnimIlitalocano nipatito dhrnniipRsstthe| dharaNena bhaNitat-'udaka mudkmiti'| tata AnItamudakaM nalinIpatreNa / kSiptamoSadhivalayaM dattvottamAGgakhaNDam / siktastena, yAvadacintyatayA oSadhiprabhAvasya pUrvarUpAdapyadhikataraM darzanIyo'lakSyamANavraNavibhAga utthitaH kAlasenaH / tuSTA ca tasya gRhiNI saha prijnen| caraNayornipatya bhaNitaM ca tena-Arya ! priyatamAjIvitarakSaNena sampAditamahAprayojanAstava satkAH prANAH, kimatrAparaM bhnnyte| dharaNena bhaNitam-sarvasAdhAraNA eva mahApuruSa ! prANA bhavanti, kimatrAdhikam / kAlasenena bhaNitam-tata AdizatvAryaH, yanmayA kartavyamiti / dharaNena bhaNitam--mahApuruSaH khalu tvam, tataH kimaparaM bhaNyate, tathApi sattveSu dayA / anantara vidyAdhara ke dvArA dI gayI auSadhisamUha ko lekara khaccara para car3hakara katipaya nijapuruSoM se ghirA huA sArthavAha-putra zIghrAtizIghra gyaa| usane vaTavRkSa ke nIce citA ke samIpa sthita kAlasena ko dekhA, jisake ki zarIra se khUna kI dhArA vaha rahI thI tathA sneha se bharI huI, binA zabda ke rotI huI patnI jisake sAtha thii| zabara yuvaka ne usakA vRttAnta nivedana kiyA / mUrchA ke kAraNa netra ba da kiye hue vaha uThA aura pRthvI para gira pdd'aa| dharaNa ne kahA 'pAnI (lAo) paanii'| anantara kamalinI ke patte (donA) meM pAnI lAyA gyaa| donA meM auSadhisamUha ko DAlakara sirapara lagAyA gyaa| usase (auSadhi ke pAnI se) sIMcA / auSadhi ke acintanIya prabhAva se pahale se bhI adhika darzanIya hokara, jisake ghAva kA bhAga dikhAI nahIM par3a rahA hai, aisA kAlasena uTha khar3A huA / usakI patnI parijanoM ke sAtha santuSTa huii| caraNoM meM girakara usane (kAlasena ne) kahA- "Arya ! priyatamA ke jIvana kI rakSA karane se jisane mahAn prayojana kI siddhi kI hai aise Apake satkAra meM mere prANa (upasthita) haiM aura kyA kahA jaay|" dharaNa ne kahA- he mahAparuSa! prANa to sabhI ko Avazyaka hote haiM aura adhika kyA kahU~ ?" kAlasena ne kahA-"to Arya ! mere yogya kartavya kA Adeza deN|" dharaNa ne kahA-"tuma puruSa ho ataH kyA kaheM ? tathApi prANiyoM para dayA karanI caahie|" kAlasena ne kahA-'Arya ke vacanoM ke anusAra 1. royamANIe-ka, 2. poiNivattehi-ka, 3. chor3haNamo-ka, 4. nnmoshidhovudenn-k| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 [samarAiccakahA bhaNIya tahA vi sattesu kyaa| kAlaseNeNa bhaNiyaM-parivajjiyA jAvajjIvameva mae ajjavayaNa pAraddhI / dharaNeNa bhaNiyaM--kayaM me karaNijjaM / tao gao satyavAhaputto niyayasatthaM / aikkaMtA kaivi diyahA annvrypyaannenn'| viTTo ya ga pakkhasaMdhIe uvavAsahieNaM AyAmuhIsannivesammi AvAsie satthe jaracIranibasaNo gerutavilittasavvAtto khaMdhadesAroviyatikkhasUlio acoro ceva coro ti karie gahio vajjatavirasaDiDimaM vajjhatthAmaM nIyamANo caMDAlajuvANao tti / teNa vi ya mahaMtaM satthamavaloiya suddhayAe Asayasa vallayAe jIviyassa tassa samovami ceva mahayA saddeNa jaMpiyaM / bho bho satthiyA, sumeha tubbhe / mahAsaranivAsI morio nAma caMDAlo ahaM, kAraNeNa ya kusatthalaM payaTTo, viSpaladdhabuddhIhi ya daMDavAsiehi apecchiUNa core adosayArI caiva maMdabhAgo gihIo mhi / tA moyAdeha, bho moyAvehasaraNAgao ahaM ajjaannN| annaMca, maraNadukkhAo vi me iyamanbhahiyaM, jaMtahAvihanikkalaMkapunapurisajjiyassa jasassa viNA vi doseNaM mailaNa tti / tA moyAveha bho moyAveha ! tao suddhacittayAe citiyaM dharaNeNa / na khalu dosayArI evaM kAlasenena bhaNitam --parivajitA yAvajjIvameva mayA''yavacanena pApaddhiH / dharaNena bhaNitam-kRtaM me karaNIyam / tato gataH sArthavAhaputro nijasArtham / atikrAntA katyapi divasA anavarataprayANakena / dRSTastena pakSasandhau upavAsasthitena AyAmukhIsanniveze AvAsite sArthe jaraccIranivasano gerukaviliptasarvagAtraH skandhadezAropitatIkSNazUliko'cora eva cora iti kRtvA gRhIto vAdyamAnavirasaDiNDimaM vadhyasthAnaM nIyamAnazcaNDAlayuveti / tenApi ca mahAntaM sArthamavalokya zuddhatayA''zayasya vallabhatayA jIvitasya tasya samIpa eva mahatA zabdena jalpitam -bho bhoH sAdhikA: ! zRNuta yUyam, mahAzaranivAsI mauryo nAma caNDAlo'ham, kAraNena ca kuzasthalaM pravRttaH, vipralabdhabuddhizizca daNDapAzikaraprekSya caurAn adoSakAryeva mandabhAgyo gRhIto'smi / tato mocayata bho bhocayata, zaraNAgato'hamAryANAm / anyacca maraNaduHkhAdapi me idamabhyadhikam , yattathAvidhaniSkalaGkapUrvapuruSArjitasya yazaso vinApi doSeNa malinateti / tato mocayata bho mocayata / tataH zuddhacittatayA cintitaM dharaNena / na khalu doSakArI pApa ko bar3hAne vAlI hiMsA kA jIvana bhara ke lie tyAga kara diyaa|" dharaNa ne kahA- 'jo mere yogya kArya thA, use maiMne kara diyaa|" anantara sArthavAhaputra apane par3Ava kI ora calA gyaa| nirantara gamana karate hue kucha dina bIta gaye / upavAsa meM sthita usane pAsa meM vartamAna AyAmukhI sanniveza meM apane sArtha ko AvAsita kara dene ke bAda jIrNazIrNa kapar3oM ko pahane hue, gerU se jisakA sArA zarIra lipta thA, kandhe para jisake tIkSNa zUla rakhI thI, cora na hone para bhI jo cora mAnakara pakar3A gayA thA; nIrasa DiNDimanAda jahA~ ho rahA thA aise vadhyasthAna ko le jAye jAte hue cANDAla yuvaka ko dekhA / usane bhI bar3e vyApAriyoM ke samaha ko dekhakara Azaya kI zaddhatA tathA prANoM ke prati prema ke kAraNa usake samIpa hI jora se kahA-he he vyApAriyo, Apa saba suneM ! 'mahAzara' kA nivAsI 'maurya' nAmaka cANDAla huuN| kisI kAraNavaza kuzasthala gayA / Thagane kI buddhi rakhanevAle sipAhiyoM ke dvArA coroM ke na dikhAI par3ane para binA doSa kiye hI bhAgyahIna maiM pakar3a liyA gayA huuN| ata: 'chur3Ao, chur3Ao', maiM Arya logoM kI zaraNa meM huuN| dUsarI bAta jo ki maraNa ke duHkha se bhI adhika bar3hakara hai, vaha yaha ki doSa ke binA bhI pUrvapuruSoM dvArA upArjita usa prakAra ke 1. payANaehiM vaccamANeNa-ka, 2. kulajasassa-ka / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 1 chaTThI bhavo ] jaMpa | karuNApatreNa bhaNi yA gaNa AravikhayA - bho bho kulauttayA, mama kaeNa vihIraha muhuttayaM, jAba eyamaMtareNa vinnaviUNa naravaI daviNapayANeNAvi moyAvemi eyaM / tehi bhaNiyaM - jai evaM, tAlahu hohi / tao ghettUNa naridadarisaganimittaM doNArasaya sahassamullaM muttAhalamAlaM gao naraisI / diTTho ya Na raayaa| sAhiUNa vRttaMtaM vinnatto caMDAlamaMtareNa naravaI / kao se pasAo / dUyasahio va tahasa mokkhaNanimittaM Agao tamuddesaM / moyAvio eso / 'tumbhe imalsa jIviyadAyaga' ti bhaNiUNa pUiyA ArakkhiyA / devAviUNa' pAheyaM bhaNio ya caMDAlo / bhadda, saMpADehi samIhiyaM / 'ajja, mA tu sA avasthA havau, jIe mae ciya paoyaNaM' ti bhaNiUNa [ kathaMjaliuDo khiinimiyajANukarayala muttimaMgo paNamiUNa satyabAhaputtaM" ] gao caMDAlo | dharaNo viya kaivayapayANaehi patto uttarAvahatilayabhUyaM ayalauraM nAma paTTaNaM / diTTo ya raayaa| bahumantio teNaM / vibhAgasaMpattIe ya vikki niyamaNeNa maMDaM / samAsAio aTTaguNo lAbho / for area aafaaryanimittaM cattAri mAse / puSNoyaeNaM ca vidattaM pabhUyaM daviNajAyaM / saMkhAviyaM evaM jalpati / karuNAprapannena bhaNitAstena ArakSakA :- bho bhoH kulaputrA ! mama kRtena pratIkSadhvaM muhUrtam, yAvadetadantareNa ( etatsambandhena ) vijJapta narapatiM draviNapradAnenApi mocayAmyetam / tairbhaNitam - yadyevaM tato laghu bhava / tato gRhItvA narendradarzananimittaM dInArazatasahasramUlyAM muktAphalamAlAM gato narapatisamIpam / dRSTazca tena rAjA / kathayitvA vRttAntaM vijJaptazcaNDAlAntareNa ( caNDAlasaMbandhena ) narapatiH / kRtastasya prasAdaH / dUtasahitazca tasya mokSaNanimittamAgatastamuddezam / mocita eSaH / 'yUyamasya jIvitadAyakAH' iti bhaNitvA pUjitA ArakSakAH / dApayitvA pAtheyaM bhaNitazca caNDAlaH / bhadra ! sampAdaya samIhitam / 'Arya ! mA tava sA'vasthA bhavatu yasyAM mameva prayojanam' iti bhaNitvA [ kRtAJjalipuTaH kSitinyastajAnuka ratalottamAGgaH praNamya sArthavAhaputraM gatazcaNDAlaH / dharaNo'pi ca katipaya prayANakaiH prApta uttarApathatilakabhUtamacalapuraM nAma pattanam / dRSTazca rAjA / bahu mAnitastena / vibhAgasampattyA ca vikrItamanena bhANDam / samAsAdito'STaguNo lAbhaH / sthitastatraiva pavitrayanimittaM caturo mAsAn / puNyodayena cArjitaM prabhUtaM draviNajAtam / saMkhyApitaM yaza meM malinatA A rahI hai, ataH Apa chur3Aie, chur3Aie / zuddhacittavAlA hone ke kAraNa dharaNa ne vicAra kiyA - 'doSa karanevAlA isa prakAra nahIM bolatA hai / ' karuNA se yukta hokara usane sipAhiyoM se kahA -: -: "he he kulaputra ! mere kahane se thor3I dera pratIkSA kro| jaba taka maiM isake viSaya meM rAjA se nivedana kara dhana dekara ise chur3Aye letA huuN|" unhoMne kahA - 'yadi aisA hai to jaldI karo / " isake bAda eka lAkha dInAra vAlI muktAphala kI mAlA ko lekara rAjA ke pAsa gyaa| usane rAjA ke darzana kiye / vRttAnta kahakara cANDAla ke viSaya meM rAjA ko jAnakArI dii| use prasanna kiyA / dUta sahita usako chur3Ane ke lie usa sthAna para AyA / ise chor3a diyA gayA / 'Apa ise jIvana denevAle haiM- aisA kahakara sainikoM ne pUjA kii| nAztA dilAkara cANDAla se kahA"bhadra ! icchita kArya pUrA kIjie / " 'Arya ! ApakI vaha avasthA na ho, jisameM merA hI prayojana hai' - aisA kahakara hAtha jor3akara pRthvI para ghuTane Tekakara, hathelI rakhakara mastaka se sArthavAhaputra ko praNAma kara cANDAla calA gayA / dharaNa ne bhI kucha yAtrA kara uttarApatha ke tilakata acalapura nAmaka nagara ko prApta kiyaa| rAjA ne dekhaa| usane ( usakA ) bahuta satkAra kiyA / mAla kA vibhAga kara isane use becaa| aThagunA lAbha prApta huA / vahIM para kraya-vikraya ke lie cAra mAha ThaharA / puNyodaya se prabhUta dhanopArjana kiyaa| usane dhana kA hisAba karAyA -- 1. ehika, 2. 'parihAviUNa juvala' ityadhikaH ka pustake, 3. ayaM pAThaH kha - pustake nAsti, 4. 'tasya samIvAo kAeNa na vuNa cittena' ityadhikaH pAThaH ka - pustake, 5. ilAho- -ke| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA caNeNa, jAva asthi koDimettaM ti / tao gahiyaM mAyaMdisaMvavahArociyaM bhNddN| bharAvio sttho| payaTTo niyadesAgamaNanimittaM mahayA caDayareNa / paidiyahapayANega ya savaravahUgeyasu(ma)hiyamayajUhaM / thevadiyahehi sattho patto kAyaMbari aDaviM // 485 // vasahamayama hisasadyakolasayasaMkulaM mahAbhImaM / mAiMdavidacaMdaNaniruddhasasisUrakarapasaraM // 486 // phalapuTThataruvaraTTiyaparapuTavimukkavisamahalabola / tarukaNaikayaMdolaNavANa ravukkAraramaNijjaM // 487 // mayaNAhadariyaruMjiyasaddasamuttatyaphiDiyagayajahaM / vaNadavajAlAveDhiyacalamayarAyaMtagiriniyaraM // 48 // niyavarAhadhoNAhighAyajajjariyapallaloyaMtaM / dappurdharakariniuruMbadalihitAlasaMghAyaM / / 486 / / ca tena, yAvadasti koTimAtramiti / tato gRhataM mAkandasaMvyavahArocitaM bhANDam / bharitaH sArthaH / pravatto nijadezAgamananimittaM mahatA''DambareNa / pratidivasaprayANena ca zabaravadhUgeyamugdhamagayathAm / stoka divasaiH sArthaH prApta: kAdambarImaTavIm // 485 / / vRSabha-mRga-mahiSa-zArdUla-kolazatasaMkulAM mahAbhImAm / mAkandavRnda-candananiruddhazazi-sUrakaraprasarAm // 486 / / phalapuSTataruvarasthitaparapuSTavimuktaviSamakolAhalAm / tarulatAkRtAndolanavAnaravutkAramaNIyAm // 487 // mRganAthadRptaruJjitazabdasamuttrastaspheTitagathayUthAm / vanadavajvAlAveSTitacalanmagarAjadagirinikarAma // 488 / / nirdayavarAhaghoNAbhighAtajaritapallavalopAntAm / dodhurakarinikurambadalitahintAlasaMghAtAm // 486 / / (vaha) eka karor3a pramANa thaa| anantara mAkandI meM becane yogya mAla ko liyA / saudAgaroM kI TolI ke sAtha mAla ko lekara baDe ThATha-bATa ke sAtha apane deza ko Ane ke nimitta pravRtta haa| pratidina prayANa karatA huA vyApArI-saMgha thor3e hI dinoM meM atyanta bhayaGkara kAdambarI nAmaka aTavI meM phuNcaa| isa aTavo meM zAbaravadhue~ sundara mRgasamUha ke viSaya meM gIta gA rahI thiiN| bailoM, hariNoM, bhaisoM, cItoM tathA saikar3oM bar3e sUkaroM se vyApta thIM, AmoM ke vRkSa tathA candana vRkSoM se sUrya aura candra kI kiraNoM kA prasAra jahA~ avaruddha thA, phaloM se puSTa uttama vRkSoM para baiThI koyaloM dvArA jahA~ viSama kolAhala ho rahA thA, vRkSoM aura latAoM para halacala karanevAle vAnaroM ke zabda se jo ramaNIya thI, siMha kI garvIlI dahAr3oM se bhayabhIta (AtaMkita) tathA ciMghAr3ate hue gaja samUha se jo yukta thI, dAvAgni kI jvAlAoM se veSTita calate hue mugoM se jahA~ ke parvata samUha kSobhita ho rahe the, nirdaya zUkaroM kI nAka ke prahAroM se jahA~ tAlAba ke kinAre jarjarita ho rahe the aura darpayukta hAthiyoM kA samUha jahA~ hintAla (eka prakAra ke jaMgalI khajUra) ke per3oM ko tor3a rahA thaa| 435-486 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTo bhavo] 473 tIe vahiUNa sattho tiSNi payANAi pallalasamIve / AvAsio ya pallalajalayarasaMjaNiyasaMkhohaM // 460 / AvAsiUNa tore sarassa majjhammi koliUNa suhaM / ' to rayaNIe sattho sutto dAUNa thANAI // 461 / / 'rayaNIe carimajAmammi bhIsaNa (ya) siNgsdRgddaabhaa| aha savarabhillaseNA paDiyA satthammi vIsatthe // 462 / / haNa haNa haNa tti gddbbhshsNjnniyjuvisNtaasaa| annonnasaMbhamAlaggadIhako daMDasaMghAyA // 463 / / tIse sasaddabohiyasatthiyapurisehi saha mahAbhImaM / jujjhamaha saMpalaggaM sarohavicchinnasaraniyaraM // 464 / / satthiyapurisehi daDhaM seNA dppudhurekkviirehi| AvAe cciya khittA diso disaM hariNajaha vva / 465 / / tasyAmUDhavA (vahanaM kRtvA) sArthastrINi prayANAni palvalasamIpe / AvAsitazca palvalajalacarasaJjanitasaMkSobham // 460 / / AvAsya tIre saraso madhye krIDitvA sukham / tato rajanyAM sArthaH supto dattvA (thANAI de.) rakSAH / / 461 / / rajanyAzcaramayAme bhISaNazaGgazabda (gaddabhA de.) ktthoraa| atha zabarabhillasenA patitA sArthe vizvaste // 462 / / jahi jahi jahIti ktthorshbdsnyjnityuvtisntraasaa| anyonyasambhramAd lagnadIrghakodaNDasaMghAtA // 463 // tasyAH svazabdabodhitasArthikapuruSaiH saha mahAbhImam / yuddhamatha sampralagnaM zaraughavicchinnazaranikaram // 464 // sAthikapuruSairdai DhaM senA darpoddharaikavIraiH / ApAte eva kSiptA dizi dizi hariNayUthavat // 465 / / vyApArI-saMgha tIna par3Ava (prayANa) karake usa aTavI meM tAlAba ke kinAre, tAlAba ke jalacaroM ko kSobha utpanna karatA huA basa gyaa| taTa ke kinAre AvAsa banAkara tAlAba ke madhya krIr3A karake rAtri meM paharA lagAkara vyApArI saMgha so gyaa| anantara rAtri ke antima prahara meM siMgoM kA bhayaMkara zabda karane vAlI zabara aura bhIloM kI senA vizvAsapUrvaka soye hue vyApAriyoM ke samUha para TUTa pdd'ii| mAro-mAro-mArI- isa prakAra ka kaThora zabdoM se yuvatijana meM vaha bhaya (santrAsa) paidA kara rahI thI, paraspara Avegayukta hone se (yaha senA) bar3e bar3e dhanuSoM kA zabda karane meM saMlagna thii| usa zabara-sainya kA svazabda se bodhita vyApArI puruSoM ke sAtha mahAbhayaMkara yuddha hone lgaa| bANoM ke samUha se bANa TUTane lge| darpayukta vIra vyApArI puruSoM ne sudRr3ha zabara sainya ko akasmAt prApta saMkaTa kI dazA meM hariNoM ke jhuNDa kI bhA~ti dizAoM-dizAoM meM girA diyA arthAt titara-bitara (chinna bhinna) kara diyA / / 460-465 // 1. ciraM-ka / 2. etthaMtarammi- ityadhikaH pAThaH ka-pustake / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA to vIraseNapamuhA sabarA savve puNo vi miliUNa / annonnatajjaNAjaNiyarosapasarA samallINA // 466 // aha nijjio sa sattho thevattaNao ya sbrsennaae| payaro pivIliyANaM bhImaM pi bhuyaMgamaM Dasai // 467 / / nijjiNiUNa' ya satthaM ritthaM ghettaNa niravasesaM pi| baMdaM pi kiMpi sabarA uvaTThiyA kAlaseNassa / / 468 / / maNiyaM ca Nehi-eyaM ritthaM satthAo deva ANIyaM baMdaM ca kipi thevN| saMpai devo pamANaM ti| tao kAlase geNa pucchiyA baMdayapurisA-bho kuo esa sattho kassa vA saMtio ti| etyaMtarammi sIhakayapahArasaMrohaNanimittaM satyavAhaputteNa sahAgao uvaladdho pacca bhinnAo NeNa saMgamo nAma styvaahputtpuriso| bhaNiyaM ca NeNa-bhadda, kahiM tumaM mae diho tti| teNa bhaNiyaM-na yANAmo, tumaM ceva jANasi ti / kAlaseNeNa bhaNiyaM-avi Asi tuma io uttarAvahapayaTTassa mama pANapayANaheuNo avinnAyanAmadheyassa sasthavAhaputtassa samIve / saMgameNa bhaNiyaM-ko kahaM vA tuha pANapayANa tato vIrasenapramukhAH zabarAH sarve punarapi militvaa| anyonyatarjanAjanitaroSaprasarAH samAlInAH // 4 // 6 // atha nijitaH sa sArthaH stokatvAcca shbrsenyaa| prakaraH pipIlikAnAM bhImamapi bhujaGgamaM dazati // 467 // . nirjitya ca sArtha rikthaM gRhItvA nirvshessmpi| bandinamapi kamapi zabarA upasthitA: kAlasenasya // 448 // bhaNitaM ca tai:-etad rikthaM sArthAd, deva! AnItaM bandI ca ko'pi stokaH / samprati devaH pramANamiti / tataH kAlasenena pRSTA bandipuruSAH / bhoH kuta eSa sArthaH kasya vA satka iti / atrAntare siMhakRta-prahArasaMrohaNanimittaM sArthavAhaputreNa sahAgata upalabdha: pratyabhijJAtastena saGgamo nAma sArthavAhaputrapuruSaH / bhaNitaM tena--bhadra ! kutra tvaM mayA dRSTa iti| tena bhaNitaM- na jAnAmi, tvameva jAnAsIti / kAlasenena bhaNitam --api AsIstvamita uttarApathapravRttasya mama prANapradAnahetoravijJAtanAmadheyasya sArthavAhaputrasya smiipe| saGgamena bhaNitam-kaH kathaM vA tava praannprdaanhetuH| kAlasenena bhaNitaM, __tadanantara vIrasena jisameM pramukha thaa| aise sabhI zabara milakara eka-dUsare ko dhamakAne se atyadhika roSayukta hokara phira se saMgaThita ho gye| thor3e hone ke kAraNa vaha vyApAriyoM kA samUha zabara-senA ke dvArA jIta liyA gyaa| cITiyoM kA samUha bhayaMkara sarpa ko bhI DaMsa letA hai| sArtha ko jItakara, unake sampUrNa dhana ko aura kucha bandiyoM ko bhI lekara zabara kAlasena ke sAmane upasthita hue / 466.468 / / - unhoMne (zabaroM ne) kahA--- "deva ! vyApAriyoM ke samudAya se yaha dhana lAye haiM, kucha bandI bhI lAye haiM / isa samaya jo karane yogya ho use kiijie|" taba kAlasena ne bandipuruSoM se pUchA-"are ! yaha sArtha kahA~ se AyA aura yaha kisake sAtha hai ?" isI bIca siMha ke dvArA kiye hue prahAra ko ThIka karane ke nimitta sArthavAha putra ke sAtha Aye hue saMgama nAmaka sArthavAhaputra ko usane pahicAna liyaa| usane kahA-"bhadra ! tuma mujhe kahA~ dikhAI diye the?" usane kahA- "maiM nahIM jAnatA hU~, tuma hI jAnate ho|" kAlasena ne kahA-"yahA~ uttarApatha ko jAte hue mere prANadAna ke hetu ajJAta nAma sArthavAhaputra ke samIpa kyA tuma bhI the ?" saMgama ne kahA-"kauna ? athava 1. aha nijijaUNa sty-k| 2. shsmaagovlddho-k| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTo bhavo] 475 heU / kAlaseNeNa bhaNiyaM-asthi hao aIyavarisammi kayaMteNeSa kesariNA kahaMci kaMThagayapANo ahaM kao Asi / tao io uttarAvahaM vaccamANeNa keNAvi satthavAhaputteNa na yANAmo kahiMci jIvAvio mhi| tA evaM majha so pANapayANaheu tti / tao sumariUNa vRttaMtaM paccabhiyANiUNa' kAlaseNaM bhaNiyaM saMgameNa-jai evaM, tA Asi diTTo tume| kAlaseNeNa sabahumANamavaraMDiUNa pucchio saMgamao-bhadda, kahiM so stthvaahputto| tao bAhajalabhariyaloyaNeNa bhaNiyaM saMgamaeNa-bho mahApurisa, devvo viyANai tti / kAlaseNeNa bhaNiyaM-- kahaM viya / saMgamaeNa bhaNiya- suNa, eso kha tassa saMtio ceva sattho / AvaDie ya satthaghAe kodaMDasarasahAo diTo mae sabarasammuhaM dhaavmaanno| taona saMpayaM viyaannaami| tao eyamAyaNNiUNa dohaM ca nIsasiya 'hA kayamakajja' ti bhaNiUNa mohama vagao kAlameNo, vakkalANileNa vIio sabarehi, laddhA ceyaNA / bhaNiyaM ca NeNa - hare, na ettha koi vAvAio tti| sabarehi bhaNiyaM - na vAvAio, kevalaM pahArIko tti / tao nirUviyA paDibaddhapurisA, na diTTho ya dhrnno| tao egattha ritthaM kareUNa samAsAsiUNa satthaM paDibaddhapurisANa astIto'tItavarSe kRtAnteneva kesariNA kathaJcit kaNThagataprANo'haM kRta Asam / tata ita uttarApathaM vrajatA kenApi sArthavAhaputreNa na jAnImaH kathaJcijjIvito'smi / tata evaM mama sa prANapradAnaheturiti / tataH smRtvA vRttAntaM pratyabhijJAya kAlasenaM bhaNitaM saGgamena- yadyevaM tata AsaM dRSTastvayA / kAlasenena sabahumAnamAliGgaya pRSTa: saMgamakaH- bhadra ! kutra sa sArthavAhaputraH ? tato vASpajalabhRtalocanena bhaNitaM saGgamakena-bho mahApuruSa ! daivaM vijAnAtIti / kAlasenena bhaNitam-kathamiva / saGgamakena bhaNitam -zRNu, eSa khalu tasya satka eva sArthaH / Apatite ca sArthaghAle kodaNDazarasahAyo dRSTo mayA zabarasamukhaM dhAvan / tato na sAmprataM vijAnAmi / tata etadAkarNya dIrgha ca niHzvasya 'hA kRtamakAryam' iti bhaNitvA mohamupagataH kAlasenaH, valkalAnilena vIjitaH zabaraiH, labdhA cetanA / bhaNitaM ca tena-are nAtra ko'pi vyApAdita iti / zabarairbhaNitam-na vyApAditaH, kevalaM prahArIkRta iti / tato nirUpitAH pratibaddhapuruSAH / na dRSTazca dharaNaH / tata ekatra rikthaM kRtvA tumhAre prAgadAna kA kAraNa kaisA?" kAlasena ne kahA--"pichale varSa yamarAja jaise siMha ke dvArA jaba mere prANa kaNThagata ho gaye the, taba idhara se uttarApatha kI ora jAte hue kisI vyApArI ke putra ke dvArA na mAlUma kaise jIvita kara diyA gayA huuN| isa prakAra vaha mere prANadAna kA kAraNa hai / " isake bAda vRttAnta kA smaraNa kara kAlasena ko pahicAna kara saMgama ne kahA- "yadi aisA hai to tumane ThIka dekhaa|" kAla sena ne bahuta satkAra ke sAtha AliMgana kara saMgama se pUchA-'bhadra ! vaha sArthavAhaputra kahA~ hai ?" taba A~suoM se bhare hue netroM vAle saMgama ne kahA- "he mahApuruSa ! bhAgya jAnatA hai|" kAlasena ne kahA-"kaise?" saMgama ne kahA - "suno, ye usake hI sAtha kA vyApAriyoM kA kAphilA hai / anAyAsa hI sArtha ke mAre jAne para dhanuSa-bANa jisakA sahAyaka hai, aise use maiMne zabaroM ke sammukha daur3ate hue dekhA / ataH isa samaya (usake viSaya meM) nahIM jAnatA huuN|" taba isa bAta ko sunakara dIrgha niHzvAsa lekara 'hAya ! maiMne akArya kiyA'-aisA kahakara, kAlasena mUcchita ho gyaa| valkala kI vAyu se zabaroM dvArA paMkhA kiye jAne para cetanA prApta huii| usane kahA- "are kisI ko mArA to nahIM ?" zabaroM ne kahA- "mArA nahIM, kevala prahAra kiyA hai|" isake bAda bandIpuruSa dekhe gye| dharaNa dikhAI nahIM par3A / taba dhana ko ekatra kara, sAthaM ko 1. pnychiyaanniuunn-k| 2. sNgmo-k| 3. sNgmenn-ke| 4.-burisa-ka / 5. na vRnn-k| Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA 1 yavanmamAisiya dharaNagavesaNanimittaM payaTTAviyA diso disaM sabarapurisA | adhvaNA vi 'ya 'hA Thu kathaM ti citayamANo' gao taM gavesiuM ' / na diTTho ya teNa dharaNo / samAgao satthaM / miliyA savvasabarA / niveiyaM ca hi / deva, na diTThotti / tao paraM sogamuvagao kAlaseNo / bhaNiyaM ca NeNa - dujjaNa jaNami sukayaM asuhaphalaM hoi sajjaNajaNassa / jaha bhuyagassa vidinnaM khoraM pi visattaNamuvei // 466 // dinnA ya NeNa pANA majjhaM jAyAe taha ya puttassa / ekssa mae puNa savvameva vivarIyamAyariyaM // 500 // tAki iNA aAlakusumanigameNa viya niSphaleNaM vAyAvityareNaM / bho bho satthiyA, bho bho sarA, esA mahaM painnA / jai taM na ghaDemi ahaM imiNA vihaveNa paMcahi diha / paisAmi suhuyahuyavahajAlAnivahammi kiM bahunA / / 501 / / 476 samAzvAsya sArtha pratibaddhapuruSANAM ca vraNakarmAdizya dharaNagaveSaNanimittaM pravartitA dizi dizi zabarapuruSAH / AtmanA'pi ca 'hA duSThu kRtam' iti cintayan gatastaM gaveSayitum / na dRSTazca tena dharaNaH / samAgataH sArtham / militAH sarvazabarAH / niveditaM ca taiH - deva ! na dRSTa iti / tataH paraM zokamupagataH kAlasenaH / bhaNitaM ca tena durjanajane sukRtamazubhaphalaM bhavati sajjanajanasya / yathA bhujagAya vitIrNaM kSIramapi viSatvamupaiti // 466 // dattAzca tena prANA mama jAyAyAstathA ca putrasya / etasya mayA punaH sarvameva viparItamAcaritam // 500 // tataH kimetenAkAlakusumanirgameneva niSphalena vAg vistareNa / bho bho sArthikAH ! bho bho 'zabarAH ! eSA mama pratijJA yadi taM na ghaTayAmyahamanena vibhavena paJcabhirdinaiH / pravizAmi suhutahutavahajvAlAnivahe kiM bahunA // 501 // AzvAsana dekara tathA bandIpuruSoM kI maharamapaTTI kA Adeza dekara dharaNa kI khoja ke lie dizAoM - dizAoM meM zabarapuruSoM ko bhejA / svayaM bhI 'hAya burA kiyA - isa prakAra vicAra karatA huA use DhUMr3hane gayA / use dharaNa dikhAI nahIM par3A | sArtha ke pAsa A gayA / sabhI zabara mila gaye / unhoMne nivedana kiyA- "deva ! (dharaNa) dikhAI nahIM diyA / " taba kAlasena bahuta adhika duHkhI huA / usane kahA sajjana manuSya kA durjana kI bhalAI karanA azubhaphala dene vAlA hotA hai / jaise- sA~pa ke lie diyA gayA dUdha bhI viSa ho jAtA hai| usane merI strI aura putra ko jIvana diyA aura isake prati maiMne saba viparIta AcaraNa kiyA // 496 - 500 // ata: asamaya meM utpanna hue phUla ke samAna niSphala vacanoM ke vistAra se kyA lAbha he he sAthiyo ! he he zabarapuruSo ! merI yaha pratijJA hai yadi maiM isase pA~ca dinoM meM nahIM milatA hU~ to bhalI prakAra jalAyI gayI agni kI jvAlA ke samUha meM praveza kara jAU~gA, adhika kahane se kyA ! || 501 / / 1, ya- ga | 2, ciMtemANokaM / 3, AraNabhUmi ityadhikaH pAThaH ka - pustake / 4, vadinna / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] evaM ca painnaM kAUNa kayaM kuladevayAe kAyaMvarinivAsiNIe ovAiyaM / jai taM mahANubhAvaM jIvaMtaM ettha kahavi pecchissN'| dasahi purisehi bhayavai to tujjha bali karissAmi // 502 // evaM ca ovAiyaM kAUNa gahiyANeyadivasapAheyA paTTaviyA dharaNagavesaNa nimittaM diso disaM sabarA / appaNA vi ya accaMtavimaNadummaNo gao taM gvesi| so puNa dharaNo viNijjie satthe 'na ettha anno uvAoM' tti citiUNa osahivalayamettarittho ghettUNa lacchi palANo piTTaomuho / jAyAe bhaeNaM ca maDhadisAmaMDalaM turiyaturiyaM gacchamANo patto muttamettasese vAsare-- bahuviharukkhasAhAsaMghaTTasaMbhavaMtavaNadavaM, vaNavapalitakaMdaraviNitasIhaM / / 503 / / sIhahayapaDihayahatthikaDevarakayAravisamaM, visamakhalaNaduhiMDaMtabhIyamuddhamayaM / / 503 / / evaM ca pratijJAM kRtvA kRtaM kuladevatAyAH kAdambarInivAsinyA aupayAcitam / yadi taM mahAnubhAvaM jIvantamatra kathamapi prekssissye|| dazabhiH puruSairbhagavati ! tatastava bali kariSyAmi // 502 / / evaM caupayAcitaM kRtvA gRhItAnekadivasapAtheyAH prasthApitA dharaNagaveSaNanimittaM dizi dizi zabarAH / AtmanApi ca atyantavimanodurmanA gatastaM gaveSayitum / / sa punardharaNo vinijite sArthe 'nAtrAnya upAyaH' iti cintayitvA oSadhivalayamAtrariktho gRhItvA lakSmI palAyitaH pRSThatomukhaH / jAyAyA bhayena ca mUDhadigmaNDalaM tvaritatvaritaM gacchan prApto muhartamAtrazeSe vAsare bahuvidhavRkSazAkhAsaMghaTTasambhavadvanadavaM, vanadavapradIptakandarAviniryatsiham // 503 // siMhahatapratihatahastikalevarakacavaraviSamaM, viSamaskhalanaduHkhahiNDamAnabhItamugdhamRgama // 504 // isa prakAra pratijJA karake kAdambarI nAmaka vana meM nivAsa karane vAlI kuladevI kI arcanA kii| yadi usa puruSa ko kisI bhI prakAra jIvita dekha lUMgA to he bhagavatI ! dasa puraSoM se tumhArI pUjA karUMgA // 502 // . isa prakAra pUjA karake aneka dinoM kA nAstA lekara dharaNa ko khojane ke lie dizAoM-dizAoM meM zabaroM ko bhejaa| svayaM bhI atyanta duHkhI hotA huA use khojane ke lie gyaa| vaha dharaNa sArtha ke jIta liye jAne para-'yahA~ anya upAya nahIM hai aisA socakara auSadhisamUha mAtra hI jisakA dhana hai--aisA, lakSmI ko lekara ulTe mukha bhAga gyaa| dizAoM ke viSaya meM mar3ha ho patnI ke bhaya se jaldI-jaldI calatA huA (dharaga) eka muhUrtamAtra dina zeSa raha jAne para vaha dharaNa aise zilindhanilaya nAmaka parvata ko prApta huA jo aneka prakAra ke vakSoM kI zAkhAoM ke ragar3ane se utpanna huI dAva gni vAlA thA, dAvAgni ke prajvalita hone se jahA~ siMha guphAoM se bAhara nikala rahe the, siMhoM dvArA mAre gaye hAthiyoM ke zarIroM se aura ghAyala hue hAthiyoM kI cillAhaTa se jo (parvata) atyanta viSama (bhayaMkara) thaa| sthAnoM meM girate, duHkhapUrvaka bhramaNa karane vAle Dare hue bhole magoM se yukta thA // 503-504 // 1. pekkhissaM-ka / 2. uvAiyaM-ka / 3. muhaM-ka / muhao-kha / / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 [samarAiccakahA mayaruhirapANamuiyaghoraMtasuttavagdhaM, vagdha bhayapalAyaMtamahisaulaM // 505 // mahisaulacalaNagalaggagaruyaayagara', ayagara vimutta nIsAsasaddabhImaM // 506 / / bhiimbhuvihbhmNtkvaayluttsttN| sattakhayakAlasacchahaM silidhanilayaM nAma pavvayaM ti // 507 // tattha ya aNuciyacalaNaparisakkaNeNa khINagamaNasatti seyajalalavAliddhavayaNakamalaM ca pecchiUNa lacchi citiyaM dharaNeNa - aho me kammapariNaI, jeNa piyayamAe vi IisI avattha ti| lacchoe citiyaM - kileso vi me bahumao ceva eyasta aaviie| gaviTThe dharaNeNa lacchIe pANasaMdhAraNanimittaM phaloyayaM, na uNa laddhaM ti| aikkaMto vAsaro / pasuttAiM pallavasatthare / aikkaMtA rynnii| [uggao aNsumaalii| tao] biiyadiyahe ya jAmamettasese vAsare khuhApivAsAhibhUyA naggohapAya mRgarudhirapAnamuditadhuratsuptavyAghra, vyAghrabhayapalAyamAnamahiSakulam // 505 // mahiSakulacalanAgralagnagurukAjagaraM, ajagaravimuktaniHzvAsazabdabhImam // 506 / / bhImabahuvidhabhramatkravyAdaluptasattvaM, sattvakSayakAlasacchAyaM zilindhranilayaM nAma parvatamiti // 507 / / tatra cAnucita-caraNapariSvaSkanena (paricaMkramaNena) kSINagamanazakti svedajalalavAzliSTavadanakamalAM ca prekSya lakSmI cintitaM dharaNena-aho me karmapariNatiH, yena priyatamAyA apIdRzI avastheti / lakSmyA cintitam-klezo'pi me bahumata eva etsyaapdaa| gaveSitaM dharaNena lakSmyA: prANasandhAraNanimittaM phalodakaM na punarlabdhamiti / atikrAnto vaasrH| prasuptau pllvsrstre| atikrAntA rjnii| udgto'shumaalii| tato dvitIyadivase ca yAmamAtrazeSe vAsare kSutpipAsAbhi mRgoM ke rudhira kA pAna karane se prasanna hokara ghuraghura zabda karate hue vyAghra jahA~ so rahe the, vyAghra ke bhaya se jahA~ bhaisoM kA samUha bhAga rahA thA, bhaisoM ke samUha ke agale pairoM meM jahA~ bhArI ajagara laga rahe the, ajagaroM dvArA chor3e hue niHzvAsa ke zabda se jo bhayaMkara thA, bhayaMkara evaM aneka prakAra se bhramaNa karate hue cItoM ne jahA~ prANiyoM ko hI lupta kara diyA thA, prANiyoM kA kSaya (vinAza) karane se jo kAla ke AkAra kA laga rahA thA // 505-507 // vahA~ para anucita sthAna meM bhramaNa karane se jisakI gamana karane kI zakti kSINa ho gayI thI, aise dharaNa ne, pasIne kI jalabinduoM se jisakA mukhakamala vyApta thA, aisI lakSmI ko dekhakara vicAra kiyA--'aho merI karma kI pariNati, jisase priyatamA kI bhI aisI avasthA huI / lakSmI ne socA - inakI vipatti meM mujhe yaha kleza bhI acchA hai| dharaNa ne lakSmI ke prANadhAraNa hetu phala aura jala khojA, kintu prApta nahIM huaa| dina vyatIta huaa| donoM pattoM ke bistara para soye / rAtri vyatIta huii| sUrya nikalA / taba dUsare dina, jabaki dina 1. calaNamaggagalyaayagara-kha / 2. pastta- kh| 3. siNi gha-kha, piliss-g| Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] vacchAyAe nirvADiyA lacchI / sammilliyamimIe loyaNajuyaM vimUDhA se ceyaNA, nirvADiyaM tAluyaM, milAyaM vayaNakamalaM / tao dharaNeNa citiyaM - aho dAruNo jIvalogo, acitA kammapariNaI, na me jovieNAvi ettha sAhAro tti / tahAvi bAhajalabhariyaloyaNeNaM saMvAhiyaM se aMgaM / samAgayA ceyaNA / tao attasaddaM jaMpiyamimIe - ajjautta, daDhaM tisAbhibhUya mhi / tao so 'suMdari, dhIrA hohi ANemi udayaM, tae tAva iheva ciTThiyatvaM' ti bhaNiUNa ArUDho taruvaraM / paloiyaM udayaM, na uNa uvaladdhaM / tao 'udayamaMtareNaM na esA jIvai' ti tuvariTTiyaM pecchiUNa tIe' ya kira raseNa saMgayaM silIbhUyamavi soNiyaM udayasAricchaM havai' tti tA eeNa sumariyapaoeNaM 'demi se tuvariTTiyAra seNaM' padabhAvaM bAhusirAmokkhaNeNa niyameva ruhiraM, imiNA ya vaNadavaggiNA paiUNa chuhAvaNoyaNanimittaM urumaMsaM ti; annahA nissaMsayaM na hoi esA, vivannAe ya imIe ki mahaM jIvieNaM; atthi yame vaNasaMrohaNaM osa hivalayaM, teNa ruhirasaMgaeNeva avaNIyavaNavepaNo imIe vina duHkhakAraNaM bhafares' ti citiUNa niyacchuriyAe palAsapattavuDayammi saMpADiyaM samohiyaM ti / gao ya tose bhUtAnyagrodha pAdapacchAyAyAM nipatitA lakSmIH / sammilitamanayA locanayugam, vimUDhA tasyAzcetanA, nipatitaM tAlu, mlAnaM vadanakamalam / tato dharaNena cintitam - aho dAruNo jIvalokaH, acintyA karmapariNatiH, na me jIvitenApyatra sAdhAraH ( upakAraH ) iti / tathApi vASpajalabhRtalocanena saMvAhitaM tasyA aGgam / samAgatA cetanA / tato'vyaktazabdaM jalpitamanayA - Aryaputra ! dRDhaM tRSA'bhibhUtA'smi / tataH sa ' sundari ! dhIrA bhava, AnayAmyudakam tvayA tAvadihaiva sthAtavyam' iti bhaNitvA ArUDhastaruvaram / pralokitamudakaM na punarupalabdham / tata 'udakamantareNa naiSA jIvati' iti tuvaryasthikAM prekSya 'tasyAzca kila rasena saGgataM zilIbhUtamapi zoNitamudakasadRzaM bhavati' iti tata etena smRtaprayogeNa 'dadAmi tasyai tuvaryasthikArasena sampAditodakabhAva bAhuzirAmokSaNena nijameva rudhiram, anena ca vanadavAgninA paktvA kSudapanodanimittamUrumAMsamiti, anyathA niHsaMzayaM na bhavatyeSA, vipannAyAM cAsyAM kiM mama jIvitena, asti ca me vraNasaMrohaNamoSadhivalayam, tena rudhirasaGgatenaivApanItavraNavedano'syA api na duHkhakAraNaM bhaviSyati' iti cintayitvA nijacchuriyA kA praharamAtra zeSa thA, bhUkha-pyAsa se abhibhUta hokara vaTavRkSa kI chAyA meM lakSmI gira pdd'ii| usake donoM netra banda ho gaye / usakI (lakSmI kI ) cetanA vilupta ho gayI, tAlu gira par3A, mukhakamala mlAna ho gyaa| taba dharaNa ne socA - oha, saMsAra dila dahalAne vAlA hai| karma kA phala socA nahIM jA sakatA, mere jIvita rahate hue bhI upakAra kA koI AdhAra nahIM hai / phira bhI A~khoM meM A~sU bharakara usake aMgoM ko dabAyA / use cetanA AyI / taba usane avyakta zabdoM meM kahA--"Aryaputra ! maiM bahuta adhika pyAsI hU~ / " taba usane kahA - " sundari ! dhairya dhAraNa karo, jala lAtA hU~, tuma yahIM Thaharo" - aisA kahakara eka bar3e vRkSa para car3ha gayA / jala ko dekhA kintu prApta nahIM huA / 'pAnI ke binA vaha jiyegI nahIM' - isa prakAra toraI kI latA ko dekhakara usake rasa ko milAne se dAnedAra bhI rakta jala ke sadRza ho jAtA hai'- isa prakAra smaraNa kiye gaye prayoga se usake lie toraI kI latA ke rasa se apanI bAhuoM ke khUna ko nikAlakara, jala ke rUpa meM badalakara bhUkha ko miTAne ke lie usI jaMgala kI Aga ke dvArA apanI jA~gha ke mAMsa ko pakAkara anyathA yaha niHsaMzaya nahIM hogI arthAt mara jAegI aura isake mara jAne para mere jIne se kyA lAbha / mere pAsa ghAva bharane kI auSadhi hai ataH usa davA ko rudhira ke sAtha milA dene para jisakA ghAva bhara gayA hai, aisA maiM ho jAU~gA aura ise bhI duHkha nahIM hogA, aisA vicAra - 1, jIe ya - ka / 2. raTThi - ka / 476 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 [ samarAiccakahA samIvaM / bhaNi yA ya esA- sundari, saMpannamudayaM, tA piyau sundarI / piyaM ca nnaae| samAsatthA esaa| uvaNIyaM ca se maMsaM / bhaNiyaM NeNaM - sundari, eyaM khuvaNadavavivannasasayabhaMsaM, bhukkhiyA ya tubhaM, tA AhArasutti / aahaariymimiie| tao kaMci velaM gameUNa papaTTANi diNayarANusAreNa uttarAmuhaM / pattANi ya mahAsaraM nAma' mayaraM / atthAmao sUrio tti na paiTThAgi nayaraM / ThiyANi jkkhaale| tao aikkaMte jAmamette jaMpiyaM lacchIe-ajjautta, tisAbhibhUya mhi / dharaNeNa bhaNiyaM-sundari, ciTTha tuma, ANemi udayaM niio| gahio tattha vArao, aanniiymdyN| pIyaM ca nnaae| pasutto dhrnno| carimajAmammi ya viuddhA lcchii| citiyaM ca NAe- aNukalo me vihI, jeNa eso IisaM avatthaM pAvio tti / tA keNa uvAeNa io vi ahiyayaraM se havejja tti / etthaMtarammi ya Arakkhiyapurisapellio gahiyarayaNabhaMDo khINagamaNasattI paviTTho caMDaraddAbhihANo tkkro| ruddhaM ca se vaarN| bhaNiyaM cArakkhiyanarehi-are, appamattA havejjaha / gahio khu eso, kahiM vaccai tti / suyaM ca evaM lacchoe, palAzapatrapuTe sampAditaM samIhitamiti / gatazca tasyAH samIpam / bhaNitA caiSA-sundari ! sampannamudakam, tataH pibatu sundrii| pItaM caanyaa| smaashvstaissaa| upanItaM ca tasya mAMsam / bhaNitaM ca tena-sundari ! etatkhalu vanadavavipannazazakamAMsam, bubhukSitA ca tvam, tata Ahareti / aahRtmnyaa| tataH kAJcid velAM gamayitvA pravRttau dinakarAnusAreNottarAmukham / prAptau ca mahAzaraM nAma nagaram / astamitaH sUrya iti na praviSTau nagaram / sthitau yakSAlaye / tato'tikrAnte yAmamAtre jalpitaM lakSmyA-Aryaputra ! tRssaa'bhibhuutaa'smi| dharaNena bhaNitam-sundari ! tiSTha tvam, 'AnayAmyudakaM nadyAH, gRhItastatra vAraka: (pAtram), AnItamudakam / pItaM caanyaa| prasupto dharaNaH / caramayAme ca vibuddhA lakSmIH / cintitaM cAnayA-anukUlo me vidhiH, yena eSa IdRzImavasthAM prApita iti / tata kenopAyena ito'pyadhikataraM tasya bhavediti / atrAntare cArakSakapuruSapIDito gRhItaratnabhANDaH kSINagamanazaktiH praviSTazcaNDarudrAbhidhAnastaskaraH / ruddhaM ca tasya dvAram / bhaNitaM cArakSakanaraiH- are apramattA bhvt| gRhItaH khalveSaH, kutra vrjtiiti| zrutaM caitad lakSmyA, AkaNitazcaNDa kara apanI churI se palAza ke donoM meM iSTa kArya kara ddaalaa| usake samIpa gyaa| usase kahA-"he sundarI ! yaha pAnI mila gayA, ataH tuma pio|" isane piyA / yaha zA-ta huI, use mAMsa bhI diyA aura usane (dharaNa ne) kahA"he sundarI ! vanAgni se mare hue kharagoza kA yaha mAMsa hai aura tuma bhUkhI ho, ata: le lo|" isane le liyaa| . isake bAda kucha samaya bitAkara sUrya ke anusAra uttara kI ora pravRtta hue aura donoM mahAzara nAmaka nagara ko prApta hae / cuMki sUrya asta ho gayA thA, ata: nagara meM praviSTa nahIM hue| donoM yakSAlaya meM Taha prahara mAtra bIta jAne para lakSmI ne kahA-"Aryaputra ! maiM pyAsa se vyAkula huuN|" dharaNa ne kahA sundarI ! tuma Thaharo, maiM nadI se jala lAtA huuN|" bartana (vAraka) le liyA, pAnI laayaa| isane pI liyA / dharaNa so gayA / antima prahara meM lakSmI jAga utthii| isane socA - vidhAtA mere anukUla hai jisake dvArA yaha isa avasthA ko pahu~cAyA gyaa| aisA kauna-sA upAya hai, jisase isase bhI adhika ho / isI bIca sipAhiyoM se pIr3ita, ratnapAtra ko liye hue, jisakI calane kI zakti kSINa ho gayI thI. aisA caNDarudra nAmaka cora praviSTa haa| usakA dvAra roka liyA gyaa| sipAhiyoM ne kahA-"are apramatta hoo / ise pakar3a liyA gayA, kahA~ jAegA !" lakSmI ne yaha sunA aura caNDarudra Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] 481 AyaNNio caMDaruddapayasaddo / citiyaM ca NAe-bhaviyavvaM etya kaarnnenn| tA pucchAmi eyaM, ki puNa imaM ti / kayAi pujjati me mnnorhaa| tao dohasaMkArapisuNiyaM gayA cNddruddsmiivN| pucchio eso-- bhadda, ko tuma, kiM vA ee duvAradesaMmi imaM vAharaMti / teNa bhaNiyaM --sundari, alaM me| kiM tu pucchAma sundara 'avi asthi kahiMci thevamudayaM' ti| tIe bhaNiyaM - atthi jaI me poyaNaM saahesi| tao citiyamaNeNaM / aho dhIrayA itthiyAe, aho sAhasaM, aho kyaNavinnAso; tA bhaviyatvamimIe pattabhUyAe ti / vitiUNa jaMpiyaM caMDaruddeNa-sundari, mahaMto khu esA kahA, na saMkhevao kahiuM paariiyi| tahAvi sunn| saMpayaM tAva takkaro ahaM, nariMdagehAo gaheUNa rayaNabhaMDaM nosaranto nayarAo uvaladdho bNddvaasiehi| laggA me maggao bahuyA daMDavAsivA, ego ya ahayaM / khINagamaNasattI ya ettha paviTTho tti| ee ya aMdhArayAe rayaNIe sAvekkhayAe jIviyassa sAhAraNayAe paoyaNassa 'saMpannaM ca Ne ahilasiyaM' ti mannamANA duvAradesabhAyaM nirumbhiUNa daMDavAsiyA evaM vAharati / tao saMpannaM me samIhiyaM, jai vihI aNuvattissai' tti citiUNaM jaMpiyaM lacchIebhaha, jai evaM, tA alaM te uvvaeNaM; ahaM tumaM jIvAvemi, jai me vayaNaM suNe si / caMDaruddeNa bhaNiyaMrudrapadazabdaH / cintitaM cAnayA - bhavitavyamatra kaarnnen| tataH pRcchAmyetam, kiM punaridamiti / kadAcita pUryante me mnorthaaH| tato dIrghasutkArapizunitaM gatA caNDarudrasamIpam / pRSTa eSaH-bhadra ! kastvam, kiMvA ete dvAradeze idaM vyAharanti / tena bhaNitam - sundari ! alaM mayA (me praznena); kintu pacchAmi sundarIma, 'apyasti atra kathaMcit stokamudakam' iti / tayA bhaNitam- asti, yadi me prayojanaM kathayasi / tatazcintitamanena -aho dhIratA striyAH, aho sAhasam, aho vacanavinyAsaH, tato bhavitavyamanayA pAtrabhUtayeti cintayitvA jalpitaM caNDarudreNa-sundari ! mahatI khalveSA kathA, na saMkSepataH kathayitaM pAryate, tathApi zRNu / sAmprataM tAvattaskaro'ham, narendragRhAd gRhItvA ratnabhANDa niHsarana nagarAdupalabdho daNDapAzikaH / lagnA me mArgato (pRSThataH) bahavaH daNDapAzikAH, ekazcAhama, kSINagamanazaktizcAtra praviSTa iti / ete cAndhakAratayA rajanyAH sApekSatayA jIvitasya sAdhAraNatayA prayojanasya 'saMpannaM no'bhilaSitam' iti manyamAnA dvAradezabhAgaM nirudhya daNDapAzikA evaM vyAharanti / tataH saMpannaM me samIhitaM yadi vidhiranuvatiSyate' iti cintayitvA jalpitaM lakSmyA - bhadra ! yadyevaM tato'laM te udvegena, ahaM tvAM jIvayAmi, yadi me vacanaM zRNosi / caNDarudreNa bhaNitamke pairoM kI AvAja ko bhI sunaa| isane socA-kucha kAraNa honA cAhie, ataH isase pUchatI hU~- yaha kyA hai ? nita merA manoratha pUrA ho jaay| taba lambI zvAsa kI sUcanA pAkara caNDarudra ke samIpa gyii| isase paLA-bhadra ! tuma kauna ho? aura isa dvAra para ye kyA bola rahe haiM ? usane kahA-sundarI ! mere viSaya meM prazna mata karo, kintu sundarI ! maiM pUchatA hU~, kyA yahA~ thor3A jala hai ? usane kahA-hai, yadi mujhe prayojana batalAoge to| taba isane socA--aho striyoM ko dhIratA, aho sAhasa, aho vacanoM kA vinyAsa, ise (sunane kA) pAtra honA cAhie.-aisA socakara caNDa rudra ne kahA-sundarI ! yaha kathA bahuta bar3I hai, saMkSepa karanA AsAna nahIM hai. phira bhI suno| isa samaya maiM cora huuN| rAjA ke ghara se ratnapAtra lekara nagara se nikalate hue sipAhiyoM ne mujhe dekha liyaa| mere pIche-pIche bahuta se sipAhI laga gaye, maiM akelA hU~, gamana karane kI zakti kSINa ho jAne ke kAraNa yahA~ praviSTa ho gayA huuN| ye sipAhI-rAtri ke andhakArayukta hone, prANoM ke sApekSa hone tathA prayojana sAmAnya hone ke kAraNa 'merA abhilaSita kArya sampanna ho gayA'-aisA mAnate hue dvAra ke sthAna ko roka kara isa prakAra kaha rahe haiM -'yadi daiva anukUla huA to merA icchita kArya pUrA ho gyaa| lakSmI ne kahA- yadi aisA hai to mana ghabar3Ao, mai tumheM jilAtI hUM, yadi mere vacanoM ko sunate ho to !' caNDarudra ne kahA--he sundarI ! AjJA do| Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 samarAiccakahA ANaveu suMdarI / lacchIe bhaNiyaM-suNa / ahaM khu mAyaMdInivAsiNo kattiyase dvissa dhUyA lacchimaI nAma putvavairieNa vi ya pariNIyA dharaNeNa / aNiTTho me bhatAro, pasutto ya eso ettha devaule / tA aMgIkarehi maM, pariccayasu mosaM, pAveu eso' sakammasarisaM gati / pahAyAe rayaNIe gihIehi tumbhehi naravaisamakkhaM pi bhaNissAmi ahayaM 'eso mahaM bhattAro, na uNa eso' tti / tao so ceva' bhayavao kayaMtassa pAhuDaM bhvissi| caMDaruddaNa bhaNiyaM-sundari, atthi eyaM, ki tu ahamettha vatyavyao cuvrnnpddibddho| ao riyANai me taM agihIyanAma savvaloo ceva ettha bhahiliyaM tti / lacchIe bhaNiyaM-jai evaM, tA ko paNa iha uvaao| caMDadeNa bhaNiyaM - asthi e.tha uvAo, jai thevamudayaM hvi| tIe bhaNiyaM kahaM viy'| caMDaruddeNa bhaNiyaM - sunn| asthi me ciMtAmaNirayaNabhUyA bhayavayA khaMdaruddeNa viiNNA diTupaccayA paradiTimohaNI nAma corguliyaa| tIe ya udayasaMjoeNa aMjiehi nayaNehi sahassaloyaNo devAhivo vi na pecchai pANiNaM, kimaMga puNa maccaloya. vAsI jaNo / lacchIe bhaNiyaM-jai evaM, tA kahiM guliyaa| caMDaruddeNa bhaNidha - "uTTiyAe / lacchoe AjJApayatu sundarI / lakSmyA bhaNitam -zRNu / ahaM khalu mAkandInivAsinaH kArtikazreSThino duhitA lakSmIvatI nAma pUrvavairikenApi ca pariNItA dharaNena / aniSTo me bhartA, prasuptazca eSo'tra devakule / tato'GgIkuru mAm, parityaja moSaM (muSitam), prApnotveSa svakarmasadRzIM gatim / prabhAtAyAM rajanyAM gRhItayoryuvayornarapatisamakSamapi bhaNiSyAmyaham 'eSa mama bhartA, na punareSa' iti / tataH sa eva bhagavataH kRtAntasya prAbhRtaM bhaviSyati / caNDarudreNa bhaNitam-sundari ! astyetat, kintu ahamatra vAstavyazcatuzcaraNapratibaddhaH (bhAryAyuktaH), ato vijAnAti me tAmagRhItanAmnIM sarvaloka evAtra mahilAmiti / lakSmyA bhaNitam --yadyevaM tataH kaH punrihopaayH| caNDarudreNa bhaNitam-astyatra upAyaH, yadi stokamudakaM bhavati / tayA bhaNitam-'kathamiva' / caNDarudreNa bhaNitam - shRnnu| asti me cintAmaNiratnabhUtA bhagavatA skandarudreNa vitIrNA dRSTapratyayA paradRSTimohanI nAma caurguttikaa| tayA codakasaMyogena ajitayornayanayoH sahasralocano devAdhipo'pi na prekSate prANinam, kimaGga punarmartyalokavAsI janaH / lakSmyA bhaNitam- yadyevaM tataH kutra guTikA? caNDa rudreNa bhaNitamlakSmI ne kahA-suno ! maiM mAkandI ke nivAsI kArtika seTha kI putrI lakSmIvatI huuN| pUrvajanma ke vairI dharaNa ke sAtha merA vivAha huA hai / merA pati mujhe iSTa nahIM hai / yaha mandira meM so rahA hai / ata: mujhe aGgIkAra karo, corI chor3a do, yaha (dharaNa) apane karmoM ke anusAra gati prApta kre| rAtri ke bAda prabhAta hone para Apa donoM ke pakar3e jAne para bhI rAjA ke sAmane nahIM kahU~gI-'yaha merA pati hai, yaha nahIM / ' ataeva vahI bhagavAn yama kA atithi hogA / caNDarudra ne kahA- sundarI, yaha ThIka hai, kintu yahA~ kA nivAsI maiM bhAryAyuvata huuN| ataH sabhI loga jAnate haiM ki yaha merI patnI hai / lakSmI ne kahA - yadi aisA hai to phira yahA~ kyA upAya hai ? caNDarudra ne kahAyadi thor3A jala ho to upAya hai| usane kahA- kaise? caNDarudra ne kahA-suno ! mere pAsa cintAmaNiratna ke samAna bhagavAn skandarudra dvArA dI gayI vizvasta paradRSTimohinI nAma kI coragolI hai / use jala ke sAtha netroM meM A~janevAle manuSya ko hajAra netravAlA indra bhI nahIM dekha sakatA hai, martyaloka ke vAsI manuSya kI to bAta hI kyA hai ! lakSmI ne kahA-- yadi aisA hai to golI kahA~ hai ? caNDa rudra ne kahA-uSTrikA (pAtra vizeSa) meN| lakSmI ne kahA- yadi aisA hai to kyoM nahIM A~ja lete? caNDarudra ne kahA- jala nahIM hai / lakSmI ne kahA 1. so saMpayamasarisaM-ka / 2. ceva naravaI-ka / 3. pttttvissi-k| Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 483 chaTTho bhavo ] bhaNiyaM - jai evaM, tAki na aMjesi / caMDaruddeNa bhaNiyaM - 'natthi udayaM' ti / lacchIe bhaNi:- 'ahaM demi' | caMDaruddeNa bhaNiyaM - 'jIvAvio bhoIe' / dinnamudayaM / duvaihiM pi' aMjiyAI loyaNAI | bhaNiyA esA - sundari, aNoNie satyavAhaputtaMmi na tae gaMtavvaM ti / paDissuyamimIe / mukkaM raNabhaMDa dharaNatamIve / ThiyAI egadese | pahAyA rayaNI / uTThao dharaNo / gahio Arakkhihi / nihAliyaM rayaNamaMDa, uvaladdhaM ca tassa samove / tao nINio devaulAo / baddho kha eso / citiyaM ca NeNa / haMta kimeyaM ti / ahavA na kiMci annaM; avi ya paDikUlassa vihiNo viyambhiyaM ti / paDikUle ya eyaMmi amayaM pi hu visaM, rajjU vi ya kiNhasappo, goppayaM pi sAyaro, aNU vi ya girI, mUsayavivaraM pirasAdalaM, suyaNo vi dujjaNo, suovi vairI, jAyA vi bhujaMgI, payAso vi aMdhayAraM, khaMtI va koho maddavaM pi mANo, ajjavaM pi mAyA, saMtoso vi loho, saccaM pi aliyaM, pidhaM pi pharasaM, klattaMpi ( mittaM pi) verioti / tA ki imiNA vi citieNaM / eyassa vasavattiNA na tIrae annahA vaTTiuM / imAo 'uSTrikAyAM' (pAtravizeSe ) / lakSmyA bhaNitam - yadyevaM tataH kiM nAJjayasi ? caNDarudreNa bhaNitamnAstyudakamiti / lakSmyA bhaNitam -'ahaM dadAmi / caNDarudreNa bhaNitam - jIvito bhavatyA' / dattamudakam / dvAbhyAmapi aJjite locane / bhaNitA caiSA / sundari ! anIte sArthavAhaputre na tvayA gantavyamiti / pratizrutamanayA / muktaM ratnabhANDaM dharaNasamIpe / sthitA vekadeze / prabhAtA rajanI / utthito dharaNaH / gRhIta ArakSakaiH / nibhAlitaM ratnabhANDam, upalabdhaM ca tasya samIpe / tato nIto devakulAd, baddhaH khalveSaH / cintitaM ca tena - hanta kimetaditi / athavA na kiJcidanyat, api ca pratikUlasya vidhervijRmbhitamiti / pratikUle caitasmin amRtamapi khalu viSam, rajjurapi ca kRSNasarpaH, goSpadamapi sAgaraH, aNurapi ca giriH, mUSakavivaramapi rasAtalam, sujano'pi durjanaH suto'pi vairI, jAyA'pi [ mAtA'pi ] bhujaGgI ( vyabhicAriNI), prakAzo'pi andhakAram, kSAntirapi krodhaH, mArdavamapi mAnaH, Arjavamapi mAyA, saMtoSo'pi lobha:, satyamapi alIkam, priyamapi paruSam, kalatramapi ( mitramapi ) vairikamiti / tataH kimanenApi cintitena / maiM detI hU~ / caNDarudra ne kahA-apane jilA liyA / pAnI diyaa| donoM ne netroM ko Aja liyA / isane kahAsundarI ! sArthavAhaputra ke ratnapAtra ko na lene para (taka) tumheM nahIM jAnA caahie| isane svIkAra kiyA / ratnapAtra ko dharaNa ke samIpa chor3a diyaa| ye donoM eka sthAna para Thahara gaye ( khar3e ho gaye) / prAtaH kAla huA / dharaNa uThA / sipAhiyoM ne pakar3a liyA / ratnapAtra ko dekhA, usake pAsa meM prApta huA / taba mandira se le jAkara ise bA~dha diyaa| usane socA- hAya ! yaha kyA hai ! athavA anya kucha bhI nahIM hai, bhAgya kI viparIta pariNati hai / bhAgya ke viparIta ho jAne para amRta bhI viSa ho jAtA hai, rassI bhI kAlA sA~pA ho jAtI hai, goSpada ( choTA-sA gaDDhA ) bhI sAgara ho jAtA hai, aNu bhI parvata ho jAtA hai, cUhe kA bila bhI rasAtala ho jAtA hai, acchA vyakti bhI burA ho jAtA hai, putra bhI vairI ho jAtA hai, patnI bhI vyabhicAriNI ho jAtI hai, prakAza bhI andhakAra ho jAtA hai, kSamA bhI krodha ho jAtA hai, mRdutA bhI mAna ho jAtI hai, saralatA bhI mAyA ho jAtI hai, saMtoSa bhI lobha ho satya bhI jhUTha ho jAtA hai / priya bhI kaThora ho jAtA haiM / bandhu bAndhava bhI bairI bana jAte haiM vicAra se kyA lAbha? isake vazavartI / 1. dinnaM se jayamaM lacchIeka / 2. pi saMjoiUNa guNiyaka / 3. mAyA - khaH / jAtA hai, ataH isa Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 samarAicca kahA~ vi ya kayasthaNAo imaM me ahiyaM bAhai, jaM sA tavassiNI adiTThabandhuvirahA na dIsai / 'ahavA varaM na diTThA ceva / mA sA vi me saMsamgikalaMkadAsiyA imaM ceva pAvissai tti| citayaMto nIo rAyaulaM / appatthAvo nariMdassa tti dhario raaymge| aikkato vaasro| avasaro ti kaliya niveio narindassa / deva, salottao ceva mAyApaoyakusalo vANiyayavesadhArI gahio mhaabhuyNgo| saMpayaM devo pamANaM ti / tao rAiNA bhaNiyaM-ki teNa, bAvAeha ti| nIo hiM pANavADayaM / samappio rAyaulakamAgayANaM vahaniogakArINaM pcciypaannaannN| bhaNiyA ya ee-hare, devo samAisai 'esa takkaro vAvAiyavvo' tti / tehiM bhaNiyaM-jaM devo ANavei ti| samappiUNa tesi gayA ddNddvaasiyaa| bhaNi caMDAlamayahareNa / hare, kassa vaavaaynnmaasvaaro| caMDAlehi bhaNiyaM 'moriyassa' / teNa bhaNiyaM-lahuM saddAveha moriyaM / sahAvio moriyo, Agao ya / bhaNio mayahareNa / hare moriya, esa takkaro deveNa pesio vAvAiyavo tti / tA neUNa masANabhUmi lahaM vAvAehi / jAmamettAvaseso ya etasya vazavartinA na zakyate'nyathA vartitama / asyA api ca kadarthanAyA idaM me'dhikaM bAdhate, yatsA tapasvinI adRSTabandhuvirahA na dRzyate / athavA varaM na dRSTaiva / mA sA'pi me saMsargakalaGkadUSitA imA (kadarthanAM) eva prApsyatIti / cintayan nIto rAjakulam / aprastAvo narendrasyeti dhRto raajmaarge| atikrAnto vAsaraH / avasara iti kalitvA nivedito narendrasya / deva ! saloptraka eva mAyAprayogakuzalo vANijakaveSadhArI gRhIto mahAbhujaGgaH / sAmprataM devaH pramANamiti / tato rAjJA bhaNitam - kiM tena, vyApAdayateti / nItastaiH prANavATakam (cnnddaalvaattkm)| samarpito rAjakulakramAgatAnAM pratyayitavizvastaprANAnAm / bhaNitA caite| are devaH samAdizati 'eSa taskaro vyApAdayitavyaH' iti / tairbhaNitaM- yada deva AjJApayati iti / samarpya tebhyo gatA dnnddpaashikaaH| bhaNitaM--caNDAlamukhyena -are kasya vyApAdanamAsavAraka: ? caNDAlarbhaNitaM - 'maurysy'| tena bhaNitam- laghu zabdAyayata mauryam / zabdAyito maurya Agatazca / bhaNito mukhyacaNDAlena-are maurya ! eSa taskaro devena preSito vyApAdayitavya iti / tato nItvA zmazAnabhUmi laghu vyApAdaya / yAmamAtrAvazeSazca vAsaraH, hone para anya prakAra kA AcaraNa nahIM kiyA jA sktaa| isase bhI yaha atyAcAra mujhe adhika duHkha detA hai ki vaha becArI, jisane bandhuviraha ko nahIM dekhA hai, yahA~ nahIM dikhAI detI hai| athavA usakA na dikhAI denA hI uttama hai / mere saMsarga ke kalaGka se dUSita vaha bhI isa atyAcAra ko prApta na kare / isa prakAra vicAra karatA huA vaha rAjakula (rAjadarabAra) kI ora le jAyA gyaa| rAjA ko samaya nahIM thA ataH sar3aka para rakhA gyaa| dina vyatIta ho gayA / samaya Ane para rAjA se nivedana kiyA gayA-deva ! corI ke mAla ke sAtha hI mAyA ke prayoga meM kuzala vaNik veSadhArI bahuta bar3A cora pakar3A gyaa| isa samaya deva hI pramANa haiM arthAt aba jo karanA ho, Apa kiijie| taba rAjA ne kahA-usase kyA (prayojana)? mAra ddaalo| cANDAla (prANavATaka) ke ghara le jAyA gyaa| rAjA ke kula krama se cale Aye vizvasta puruSoM ko samarpita kiyA gyaa| inase kahA gayA-- re ! mahArAja AjJA dete haiM-isa cora ko mAra ddaalo| unhoMne kahA-jo mahArAja kI AjJA / unako samarpita kara sipAhI cale gye| mukhya cANDAla ne kahA-are ! kisake mArane kI bArI hai ? cANDAloM ne kahA-maurya kii| usane kahAzIghra hI maurya ko bulaao| maurya ko bulAyA gayA, (vaha) aayaa| mukhya cANDAla ne kahA-re maurya ! isa cora kA vadha karane ke lie mahArAja ne bhejA hai, ataH zmazAnabhUmi meM le jAkara zIghra mAra do| dina kA eka praharamAtra hI zeSa hai, 1. anna 'piyA vi miyArI, aMdhavA vigdhA' ityadhika: paatth:-k| 2. bhaNiyamAravikhaehi' itpadhikaH paatthH-k| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] 485 bAsaro, ehi avAvAie mA rayaNIe pamAo bhavissai / moriyaeNa bhaNiyaM-jaM tuma bhaNasi tti samappio moriyassa paccabhinnAo' ya jeNaM / 'kahaM so ceva eso jIviyadAyao me satthavAhaputto; aho kadra, imassa vi IisI avattha' tti citiUNa visaNNo moriyo| citiyaM ca jeNaM / ahavA pAveMti caMdadivAyarA vi mahuttamettaM gahakallolAmo aavii| bahumao ya me sAmisAlasamAeso eyassa daMsaNeNaM / tA nemi tAva evaM masANabhUmi / jANAmi ya imAo jahaTiyaM vuttaMtaM / nIo sasANabhami, choDiyA baMdhA, calaNesu nivaDiUNaM pucchio ya jennN| ajja, avi sumaresi maM AyAmahIe vimoiyaM / dharaNega bhaNiyaM -- bhadda, na sUTaTha sumaremi / moriyaeNa bhaNiyaM-kahaM na sumaresi, jo bhavaM viya acoro ceva 'coro'tti kaliyagahio ahaM mahayA daviNajAraNa pecchiUNa naravaiM tara vimoio tti| dharaNeNa bhaNiyaM-bhadda, thevameyaM morienn| bhaNiyaM, tA sAheu ajjo, kahaM puNa ajjassa IisI avastha tti| dharaNeNa bhaNiyaM-bhadda, devvaM ettha pucchasu tti| morieNa cintiyaM, na ettha kAlakkheveNa paoyaNaM, ahimANI ya eso kahaM khissi| kiM vA kahieNaM / vicittANi idAnImavyApAdite mA rajanyAM pramAdo bhaviSyati / mauryeNa bhaNitam-yattvaM bhaNasIti / samarpito mauryasya pratyabhijJAtazca tena / kathaM sa evaiSa jIvitadAyako me sArthavAhaputraH, aho kaSTam , asyApIdazI avastheti cintayitvA viSapNo mauryaH / cintitaM ca tena- athavA prApnutazcandradivAkarAvapi muhUrtamAtraM grahakallolAd (rAhoH) Apadam / bahumatazca me svAmisamAdeza etasya darzanena / tato nayAmi tAvadetaM damazAnabhUmim / jAnAmi cAramAd yathAsthitaM vattAntama / nIto zmazAnabhamima, choTitA bandhA:. caraNayonipatya paSTazcAnena-Arya ! smarasi mAmAyAmukhyAM vimocitam ? dharaNena bhaNitam- na suSTha smarAmi / mauryeNa bhaNitamkathaM na smarasi, yo bhavAniva acora eva 'cora' iti kalayitvA gRhIto'haM mahatA draviNajAtena prekSya narapati tvayA vimocita iti / dharaNena bhaNitam-bhadra ! stokametad / mauryeNa bhaNitam-tata: kathayatvAryaH, kathaM punarAryasya IdazI avastheti / dharaNena bhaNitam-bhadra ! daivamatra pRccheti / mauryeNa cintitam-nAtra kAlakSepena prayojanam, abhimAnI caiSa kathaM isa samaya na mAre jAne para rAtri meM pramAda na ho / maurya ne kahA- jo Apa kheN| maurya ko samarpita kiyA gayA, usane pahicAna liyaa| kyA mujhe prANa dilAnevAlA yaha vahI sArthavAhaputra hai ? oha kaSTa hai, isakI bhI aisI avasthA huI !-aisA socakara maurya duHkhI huaa| usane socA- athavA candra sUrya bhI muhUrtamAtra ke lie rAhu dvArA grase jAkara ApadA ko prApta hote haiM / isakA darzana (prApta) hone se rAjA kA Adeza mujhe adhika mAnya (siddha huA) hai| ataH ise zmazAnabhUmi meM le jAtA huuN| isase sahI vRttAnta jJAta kruuNgaa| zmazAnabhUmi meM le gayA, bandhanoM ko chor3A, pairoM meM par3akara isase pUchA- Arya ! AyAmukhI meM jo mujhe Apane chur3AyA thA, usakI yAda hai ? dharaNa ne kahA- ThIka se yAda nahIM hai| maurya ne kahA - kaise yAda nahIM hai jo ki Apake hI samAna avora ko cora- aisA mAnakara grahaNa kie gae mujhe Apake hI dvArA rAjA ko bahuta dhana die jAne para rAjA se chur3avA diyA gayA thaa| dharaNa ne kahA- yaha thor3A hai (choTI-sI bAta hai)| maurya ne kahA-Arya kaheM - Arya kI aisI avasthA kaise huI ? dharaNa ne kahA -bhadra ! yahA~ para bhAgya se pUcho / maurya ne vicAra kiyA- yahA~ para kAla ke vyavadhAna se kyA prayojana ? abhimAnI yaha kaise kahegA? athavA kahane se kyA ? vidhAtA kA vilAsa 1. pcchinnaano-k| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 samarAiccakahA vihiNo vilasiyANi / tA ki mameiNA nibaMdheNa / ahavA kahiyaM cevANeNa paramatthao 'devvaM pucchasutti bhnnmaannenn| tA imaM tAva ettha pattayAlaM, je eso io lahu visajjIyai ti| citiUNa bhaNio khu eso| ajja, kiM bahuNA jaMpieNa; mottaNa visAya lahu~ avkkm| dharaNeNa bhaNiyaM - bhadda, na khalu ahaM parapANehiM attaNo pANe rkkhemi| tA vAvAehi maM niddesakArI khu tumaM ti| morieNa bhaNayiM-ajja, alaM majha pANaviNAsasaMkAe / satapuriso khu esa sayA, na amhANaM avarAhasae vi ya pANavAvatti krei| agacchamANe ya ajje avassamahappANaM vAvAemi / tA gacchau ajjo| tao 'nasthi avisao sajjaNasihassa' tti citiUNa jaMpiyaM dharaNeNaM-bhadda, jai evaM, tA avakamAmi / morieNa bhaNiyaM-aNuggihIo mhi / daMsio se paMtho / paNamiUgaya niyatto morio / mittovaroheNa palANo dhrnno| citiyaM ca jeNa / aha kahiM puNa sA muddhamayaloyaNA bhavissai / nUNamukharohasIlayAe maM aNuTukyi : pAsavaNanimittamuTiyA keNAvi takkareNaM samAsAiyA bhave, nIyA ya gheNaM, mama viNAsA saMkiNIe na jaMpiyamimIe; annahA kahaM na diTTha ti| asaNeNaM ca tIse vihalameva pANalAhaM * kathayiSyati, kiM vA kathitena / vicitrANi vidhevilasitAni / tata: kiM mamaitena nirbandhena / athavA kathitamevAnena paramArthato 'daivaM pRccha' iti bhnntaa| tata idaM tAvadatra prAptakAlama, yadeSa ito lagha visarcyate iti| cintayitvA bhaNita: khalveSaH / Arya ! kiM bahunA jalpitena, muktvA viSAdaM lagha. apkraam| dharaNena bhaNitam-bhadra ! na khalvahaM paraprANairAtmanaH prANAna rkssaami| tato vyApAdaya mAma, nirdezakArI khalu tvamiti / mauryeNa bhaNitam - Arya! alaM mama praannvinaashshngyaa| satpuruSaH khalveSa rAjA, nAsmAkamaparAdhazate'pi ca prANavyApatti karoti / agacchati cArye avazyamahamAtmAnaM vyApAdayAmi / tato gcchtvaaryH| tato 'nAstyaviSayaH sajjanasnehasya' iti cinyayitvA jalpitaM dharaNena / bhadra ! yadyevaM tato'pakrAmAmi / mauryeNa bhaNitam-anugahIto'smi / darzitastasya pnthaaH| praNamya ca nivRtto mauryaH / mitroparodhena palAyito dharaNaH / cintitaM ca - tena-atha kutra punaH sA mugdhamRgalocanA bhaviSyati, nUnamuparodhazIlatayA mAmanutthApya prasravaNanimittamatthitA kenApi taskareNa samAsAditA bhavet, nItA ca tena, mama vinAzAzaGkinyA na jalpitamanayA, anyathA kathaM na dRSTeti / adarzanena ca tasyA viphalameva prANalAbhaM manye iti / vicitra hai, ataH mujhe isa se kyA lAbha ? athavA isane satya hI kaha diyA ki bhAgya se puucho| ata: aba samaya A gayA hai ki ise jaldI chor3A jaay| vicArakara isane kahA - Arya ! adhika kahane se kyA, viSAda ko chor3akara jaldI bhAga jaao| dharaNa ne kahA- maiM dUsaroM ke prANoM se apane prANoM kI rakSA nahIM krtaa| ata: mujhe mAra ddaalo| tuma to AjJA-pAlana karanevAle ho| maurya ne kahA - mere prANoM ke vinAza kI zaGkA mata kro| yaha rAjA satparuSa hai. mere hajAra aparAdha karane para bhI mujhe nahIM maaregaa| Arya nahIM jAe~ge to avazya hI apane mAra DAlaMgA / ata: Arya jaaeN| taba (koI bhI padArtha) sajjanoM ke sneha kA aviSaya nahIM hai-aisA socakara dharaNa ne kahA -bhadra ! yadi aisA hai to bhAgatA hU~ / maurya ne kahA - maiM anugRhIta huuN| use rAstA dikhaayaa| praNAma karake maurya lauTa aayaa| mitra ke anugraha se dharaNa bhAga gyaa| usane socA - vaha mugdha netroMvAlI kahA~ hogI? nizcita hI antaHpura kI zIlatA ke kAraNa mujhe uThAe binA hI pezAba ke lie uThI huI use kisI cora ne pakar3a liyA, usake dvArA vaha le jAI gyii| mere vinAza kI AzaGkA se vaha cillAI nahIM, anyathA vaha kaise dikhAI nahIM detI ? usake na dikhAI par3ane para merA prANa-lAbha karanA vyartha hai-aisA maiM mAnatA huuN| aisA vicAra Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] mannAmiti / citayaMto payaTTo gavesiuM / vhAo ujjuvAliyAe / o so caMDaruddo tao devaulAo abakkamiUNa gao ujjuvAliyaM naI / citiyaM ca peNaM aho dAruNayA itthavaggassa, jamesA egapae caiva mahAvasaNapAyAlaMmi pavikhaviya bhattAraM aNaafraUNa niyakulaM siviNayaMmi vi adiTThapuveNa mae saha payaTTatti / hA hi dUreNa jiyaM visavagdhabhuyaMga siMghasarahANaM / kalikAla va hirakkhasikayaMtacariyaM mahiliyAha || 508 | asalilapakaggAhI hoi khaNeNaM zrakaMdarA vagghI | aNimattA jamabhiuDI aNabhavajjAsaNI mahilA || 506 // mahilA AlakulagharaM mahilA loyaMmi duccariyakhettaM / mahilA duggaidAraM mahilA joNI aNatthANaM // 510 / / vijju vva caMcalAo mahilAu visaM va pamuhamahurAo / maccu vva tigghiNAo pAvaM piva vajjaNijjAo / / 511 / / cintayan pravRtto gaveSayitum / snAta RjuvAlikAyAm / itazca sa caNDarudrastato devakulAdapakramya gata RjuvAlikAM nadIm / cintitaM ca tena - aho dAruNatA strIvargasya yadeSA ekapade eva mahAvyasanapAtAle prakSipya bhartAramanapekSya nijakulaM svapne'pi adRSTapUrveNa mayA saha pravRtteti / , hA kathaM dUreNa jitaM viSa vyAghra bhujaGga - siMha- zarabhAnAm / kalikAlavahnirAkSasIkRtAntacaritaM mahilAbhiH ||508 // asalila paMkagrAhI bhavati kSaNenAkandarA vyAghrI / anivRttA yamabhRkuTiranabhravajrAzanirmahilA // 50 // mahilA Ala (asaddoSAropa) kulagRhaM mahilA loke duzcaritakSetram / mahilA durgatidvAraM mahilA yoniranarthAnAm // 510 // vidyudiva caMcalA mahilA viSamiva pramukhamadhurAH / mRtyuriva nirghRNAH pApamiva varjanIyAH // 511 // 487 karatA huA vaha use khojane laga gayA / RjuvAlikA (nadI) meM snAna kiyA / ivara vaha caNDarudra mandira se nikalakara RjuvAlikA nadI ko gayA / usane socA - ahoH strIvarga kI kaThoratA, jo yaha eka hI sthAna para mahAn saMkaTarUpa pAtAla meM pati ko paTakakara apane kula kI kucha bhI apekSA na kara, jise pahale svapna meM bhI nahIM dekhA, aise mere sAtha praviSTa huI hai ! hAya ! kaliyuga kI agni, rAkSasI aura yamarAja ke samAna AcaraNa karanevAlI mahilAoM ne kisa prakAra dUra se hI viSa, vyAghra, bhujaGga, siMha aura cIte ko jIta liyA hai| mahilA ( vastutaH ) binA pAnI aura kIcar3a kI grAhI ( magara kI strI), binA guphA ke vyAghrI, yama kI na loTanevAlI bhauMha, bina bAdala ke vajra athavA bijalI hotI hai / mahilA asaddhaM SoM ke Aropa kA kulagraha hai, mahilA isa loka meM duzcaritra kA kSetra hai, mahilA durgati kA dvAra hai, mahilA anarthoM kI yoni (utpatti-sthAna ) hai / mahilA vidyuta ke samAna caMcala, viSa ke samAna prArambha meM madhura laganevAlI, mRtyu ke samAna nirdayI aura pApa ke samAna chor3ane yogya hai // 508- 511 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 [samarAiccakahA tA alaM me eyAe; mA majjhaM pi iNameva saMpADaissai ti citiUNa ghettUNamaMgalaggaM suvaNayaM paricattA khu esaa| __citiyaM ca tIe / tahAvi sohaNaM ceva eyaM, jaM so vAvAio ti| tA gacchAmi annattha / payaTTA naItItara / diTThA dhareNeNa harisavasupphullaloyaNeNaM pucchiyA esAsundari, kuo tuma ti| tao sA roviu payattA bhaNiyA ya jeNaM / sundari, mA rova, Iiso esa saMsAro / AvayAbhAyaNaM khu ettha paanninno| tA alaM visaaenn| dhanno ya ahayaM, jeNa tumaM saMpatta ti| tao tIe bhaNiyaM-ajja utta, pAsavaNanimittamuTThiyA gahiyA tavakareNa, itthIsahAvAo ajjauttasiNehAisaeNa ya na kipi vAhariyaM / 'aNicchamANI ya isthiyA na gheppar3a' tti kariya musiUNa ujhiyA ihii| annaM ca / takkarakayatthaNAo vi me eyaM ahiyayaraM bAhai, jaM tumaM Iisi avatthamuvagao diTTo tti / tao 'na annahA me viyappiyaM' ti citiUNa bhaNiyaM dharaNeNaMsundari, thevamiyaM kAraNaM / na me unvevakAriNI iyamavatthA tuha dasaNeNaM / tA ki einnaa| ehi, gacchamha / citiyaM ca NAe / aho me pAvapariNaI, jaM kayaMtamuhAo vi esa Agao ti| tato'laM me etayA, mA mamApIdameva saMpAdayiSyati iti' cintayitvA gRhItvAGgalagnaM suvarNa parityaktA khlvessaa| cintitaM ca tayA-tathApi zobhanamevaitat, yatsa vyApAdita iti / tato gacchAmyanyatra / pravattA nadItIre / dRSTA dharaNena hrssvshotphulllocnen| pRSTaiSA-sundari ! kutastvamiti / tataH sA roditaM pravRttA bhaNitA ca tena / sundari ! mA rudihi, IdRza eSa saMsAraH / ApadbhAjanaM khalvatra prANinaH / tato'laM viSAdena / dhanyazcAhaM yena tvaM saMprAptati / tatastayA bhaNitamAryaputra ! prasravaNanimittamutthitA gRhItA taskareNa, strIsvabhAvAd AryaputrasnehAtizayena ca na kimapi vyAhRtam / 'anicchantI ca strI na gRhyate' iti kRtvA muSitvA ujjhiteha / anyacca taskarakadarthanAyA api me etadadhikataraM bAdhate, yattvamIdRzImavasthAmupagato dRSTa iti / tato 'nAnyathA me vikalpitam' iti cintayitvA bhaNitaM dharaNena / sundari ! stokamidaM kAraNam / na me udvegakAriNIyamavasthA tava darzanena / tataH kimetena / ehi gacchAvaH / cintitaM cAnayA-aho me __ ataH mujhe isase kyA prayojana ? yaha merA bhI aisA hI karegI- aisA socakara aMgoM meM dhAraNa kie hue svarNa ko grahaNakara isakA usane parityAga kara diyaa| usane (lakSmI ne) socA-phira bhI yaha ThIka huA ki use (dharaNa ko) mAra DAlA gyaa| aba maiM dUsarI jagaha jaauuNgii| nadI ke kinAre kI ora gyii| dharaNa ne harSa ke vaza vikasita netroM se dekhaa| isase pUchA- tuma kahA~ se? taba vaha rone lgii| usane kahA-he sundarI ! mata roo| yaha saMsAra aisA hI hai| yahA~ prANiyoM para ApattiyA~ AtI hI haiM / ataH viSAda mata kro| maiM dhanya hU~ jo ki tuma mila gii| taba usane kahA-Aryaputra ! pezAba ke lie uThI huI mujhe cora ne pakar3a liyA / strIsvabhAva ke kAraNa Aryaputra ke prati sneha kI adhikatA se kucha nahIM kahA / 'na cAhanevAlI strI grahaNa nahIM kI jAtI hai' aisA mAnakara (gahane) curAkara (cora ne) yahA~ chor3a diyaa| cora ke atyAcAra se bhI adhika pIr3A mujhe isa bAta kI hai ki tuma isa avasthA ko prApta dikhAI par3a rahe ho| 'dUparA vikalpa nahIM hai'- aisA socakara dharaNa ne kahA- sundarI ! yaha choTA-sA kAraNa hai| tumhAre darzana (prApta ho jAne) ke kAraNa merI yaha avasthA udvegajanaka nahIM hai / ataH isase kyA, Ao caleM / isane socA--are mere pApa kA phala jo ki yaha mRtyu ke mukha se bhI chUTakara A gayA hai| yaha Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo] 486 payaTTA esA / samAgayAI viyArauraM nAma snnivesN| kayA paannvittii| atthamio suurio| aivAhiyA rynnii| citiyaM dharaNeNaM--evaM kayaMtAbhibhUyassa na juttamiha citttthiuN| tA parANemi tAva evaM daMtauranivAsiNo khaMdadevamAulassa' samIvaM; pacchA jahAjutaM karessAmi tti / sAhiyaM lcchiie| bahumayaM ca tIe / payaTTANi daMtauraM / io ya na laddho satthavAhaputto ti saMjAyasoeNa paccaiyaniyayapurisANa samappio sattho kAlaseNeNa / bhaNiyA ya ee-hare, pAviyanvo tumhehiM esa mahANubhAvassa garUNaM ti / citiyaM ca Na / jai vi na saMpannamovAiyaM, tahAvi kAyambarIe jahA bhaNiyameva balivihANaM kAUNa painnaM pi tAva saphalaM karemi tti / pesiyA balipurisanimittaM sbrpurisaa| karAviyA kAyambarIe pUyA, majjio girinaIe, parihiyAI vakkalAiM, kayA kaNavIramuMDamAlA, rayAviyA mahAmahallakaThehi ciyA, payaTTo cNddiyaayynnN| io ya daMtaurapatthio biiyadiyahami aruNuggame ceva kAyambari parinbhamantehiM samAsAio pApapariNatiH, yatkRtAntamukhAdapi eSa Aga tiH, yatkRtAntamukhAdapi eSa Agata iti / pravattaiSA / samAgatau vicArapUraM nAma 'sannivezama / kRtA praannvttiH| astamitaH sUryaH / ativAhitA rjnii| cintitaM dharaNena-- evaM kRtAntAbhibhUtasya na yuktamiha sthAtum / tataH parAnayAmi tAvadetAM dantapuranivAsinaH skandadevamAtulasya samIpam, pazcAd yathAyuktaM kariSyAmIti / kathitaM lakSmyai bahumataM ca tyaa| pravRttau dantapuram / itazca na labdhaH sArthavAhaputra iti saMjAtazokena pratyayitanijapuruSebhyaH samarpitaH sArthaH kAlasenena / bhaNitAzcaite-are prApayitavyo yuSmAbhireSa mahAnubhAvasya gurUNAmiti / cintitaM ca tenayadyapi na saMpannamaupayAcitaM tathApi kAdambaryA yathAbhaNitameva balividhAnaM kRtvA pratijJAmapi tAvatsaphalAM karomIti / preSitA balipuruSanimittaM zabarapuruSAH / kAritA kAdambaryAH pUjA, majjito girinadyAm, parihitAni valkalAni, kRtA karavIramuNDamAlA, racitA mahAmahAkASThazcitA, prvRttshcnnddikaa''ytnm| itazca dantapuraprasthito dvitIyadivase'ruNodgame eva kAdambarI paribhramadbhiH samAsAditaH cala pdd'ii| donoM vicArapura nAmaka sthAna para Aye / bhojana kiyA / sUrya asta huaa| rAtri phaila gayI / dharaNa ne socA-yama se abhibhUta mujhe yahA~ ThaharanA ucita nahIM, ataH ise dantapura ke nivAsI mAmA ke pAsa le jAtA hU~, bAda meM jo ucita hogA so kruuNgaa| lakSmI se kahA, usane mAnA / dantapura kI ora cala pdd'e| idhara sArthavAhaputra nahIM milA-isa kAraNa jise zoka utpanna ho gayA hai aise kAlasena ne apane vizvasta puruSoM ke dvArA sArtha ko samarpita kara diyaa| inhoMne kahA--are Apa loga isa samAcAra ko inake pUjya puruSoM ke pAsa phuNcaao| isane socA-yadyapi icchita kArya sampana nahIM huA tathApi kAdambarI devI ke prati jaisA kahA thA vaisI pUjA karake pratijJA bhI saphala kruuNgaa| usane dalipuruSa kI khoja ke lie zabaroM ko bhejA, kAdambarI kI pUjA karAyI, parvatIya nadI meM snAna kiyaa| valkala-vastroM ko tyAga diyA, kanara kI mAlA dhAraNa kara lI, bar3I-bar3I lakar3iyoM se citA banA lI, (anantara saba) caNDI ke mandira kI ora cala pdd'e| - idhara dantapura kI ora prasthAna karate hue dUsare dina sUrya nikalate hI kAdambarI meM bhramaNa karate hue 1. maamyss-ke| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAicca kahA satthavAhaputta kAlaseNasabareh i / baddho vallirajjUe / payaTTAvio samahilio ceva caDiyAyayaNaM / o thevaM bhUmibhAgaM / diTTha ca NeNa caMDiyAyaNapAsamaMDalaM / kIisaM / parisaDiya jiSNa ruvakhagudde hiyakhaiyaka saMghAya saMkulaM bhuyaMgamihuNasaNAhaviyaDavammIyaM parattamuhalasauNagaNakayavamAlaM viyaDatarukhaMdhabahalaruhirAyaDDiyatisUlasaMghAyaM pAyavasAhAvabaddha ma hisa mesa muhapucchakhurasiMgasiroharAcIranivahaM ti / avi ya - 460 vAyarasa utasaMvaliya giddhavaMdre hi viSphuraMtehi / paDibaddhasUrakiraNaM karaMkakaliyaM masANaM va // 512 // bhUyajakkharakkha savisAya saMjaNiyahiyayapariosaM / ruhira balikhittapasamiyanisse sadharAraugghAyaM // 513 // taM ca eva guNA hirAmaM caMDiyAyayaNapAsamaMDalaM sabhayaM voliUNa AyayaNaM pecchiuM payatto / dhavalavarana rakalevaravitthiSNuttuMgaghaDiyapAyAraM / ubhaDaka baMdha viraiyatoraNapaDibaddha siramAlaM // 514 / / sArthavAhaputraH kAlasenazabaraiH / baddho vallirajjvA / pravartitaH samahilika eva caNDikAyatanam / gataH stokaM bhUmibhAgam / dRSTaM ca tena caNDikAyatanapArzvamaNDalam / kIdRzam / parizaTitajIrNavRkSagoddehikAkhAditakASThasaMghAtasaMkulaM bhujagamithunasanAthavikaTavalmIkaM prakhatamukhara zakuna gaNakRta ( vamAla ) - kolAhalaM vikaTa taruskandhavahala rudhirAkRSTazUla saMghAtaM pAdapazAkhAvabaddhamahiSameSamukhapucchakhurazRGgazirodharAcIranivahamiti / api ca vAyasa zakuntasaMvalitagRdhravandraivisphuradbhiH / pratibaddha sUryakiraNaM karaGkakalitaM zmazAnamiva // 592 // grahabhUtayakSa rAkSasa pizAcasaMjanitahRdayaparitoSam / rudhirabalikSipta prazamitaniHzeSadharArajaudghAtam (samUham ) // 513 // taM caivaMguNAbhirAmaM caNDikAyatanapArzvamaNDalaM sabhayaM vyatikramyAyatanaM prekSituM pravRttaH / dhavalavaranarakalevaravistIrNottuGgaghaTitaprAkAram / udbhaTakabandhaviracitatoraNapratibaddhaziromAlam // 514 // kAlasena ke zabaroM ne sArthabAhaputra ko pakar3a liyaa| ( use ) latAoM kI rassI se bA~dhA / patnI ke sAtha hI caNDIdevI ke mandira kI ora cala pdd'e| thor3I dUra gaye / usane caNDikA mandira kI samIpavartI bhUmi dekhI / ( vaha bhUmi ) kaisI thI ? jise goha ne khAyA hai aise sugandhita jIrNa vRkSa kI lakar3iyoM ke samUha se vyApta, sarpayugala se yukta, jahA~ bhayaMkara bA~vI lagI huI thI, manohara zabda karanevAle pakSiyoM dvArA jahA~ kolAhala kiyA jA rahA thA, bar3e-bar3e vRkSoM ke tanoM se jo vyApta thA, jahA~ trizUloM dvArA rudhira nikAlA jA rahA thA, ghRkSoM kI zAkhAoM meM jahA~ bhaiMse aura bakaroM ke mukha, pU~cha, sIMga, gardana laTake hue the / aura bhI - zabda karate hue kauoM se yukta gRddhasamUha se jahA~ sUrya kI kiraNeM avaruddha ho rahI thIM tathA haDDI kI ThaThariyoM se jo yukta thA aise zmazAna ke samAna graha, bhUta, yakSa, rAkSasa aura pizAcoM se jahA~ hRdaya meM saMtoSa utpanna ho rahA thA, rudhira kI bali ke phaiMke jAne se jahA~ pRthvI ke samasta rajaHkaNa zAnta, sthira va pratibaddha ho gaye the-- isa prakAra ke guNoM se sundara caNDikAmandira kI samIpavartI bhUmi ko bhayapUrvaka pAra kara mandira ko dekhane ke lie pravRtta huA / acche lakSaNoMvAle manuSyoM ke zarIra se jahA~ dIvAra ke kinAre U~ce-U~ce Dhera laga gaye the, pracaNDa dhar3oM se nirmita toraNa meM jahA~ ziromAlAe~ pahanAI gaI thIM; // 512-514 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha8o bhavo] 461 mynnaahvynnbhosnnviriypaayaarsihrsNghaayN| uttuMgaveNulaMbiyadIharapoMDariyakattimAyaM // 515 // diinnmuhpaaspiddiybNdybiibhcchruddhovaasN| nisiyakaravAlavAvaDakarasabarajuvANapariyariyaM // 16 // visamasamAhayapaDupaDahasaddavittatthasauNasaMghAyaM / accataruyaMtasadukkhasabarivilayAjaNAiNNaM // 517 // viyaDagayadaMtanimmiyabhittisamukkinnasUlasaMghAyaM / takkhaNamettukkattiyacammasamocchaiyagambhaharaM // 518 // purisavasAparipUriyakavAlapajjaliyamaMgalapaIvaM / DajhaMtavillaguggulupaviyaMbhiyadhUmasaMghAyaM // 516 / / sabaravaharuhirakkhayagayamottiyaraiyasatthiyasaNAhaM / caMdakaradhavaladIharaparilaMbiyacamarasaMghAyaM // 520 // mRganAthavadanabhISaNaviracitaprAkArazikharasaMghAtam / uttu GgaveNulambitadIrghapauNDarIkakRttidhvajam // 515 / / dInamukhapAzapiNDitabandikabIbhatsaruddhAvakAzam / nizitakaravAlavyApRtakarazabarayuvaparikaritam // 516 // viSamasamAhatapaTupaTahazabdavitrastazakunasaMghAtam / atyantarudatsaduHkhazabarIvanitAjanAkIrNam // 517 / / vikaTagajadantanirmitabhittisamutkIrNazUlasaMghAtam / tatkSaNamAtrotkartitacarmasamAcchAditagarbhagRham // 818 // puruSavasAparipUritakapAlaprajvalitamaGgalapradIpam / dahyamAnabilvaguggulupravijRmbhitadhUmasaMghAtam // 516 // zabaravadhUrudhirAkSatagajamauktikaracitasvastikasanAtham / candrakaradhavaladIrghaparilambitacAmarasaMghAtam // 520 / / siMha ke mukhoM se jahA~ ke bhavanoM ke zikhara kA samUha nirmita kara diyA gayA thA, U~ce-U~ce bAMsoM para zubhra kamalavat camar3e kI dhvajAe~ laTakI huI thiiN| pAza se lapeTe gaye dInamukha bandiyoM dvArA jahA~ kA bhayAnaka sthAna rokA gayA thA, jinake hAtha meM tIkSNa talavAreM thIM aise zabarayuvaka jinako ghere hue the, bar3e hAthI-dAMtoM se nirmita trizUloM kA samUha jahA~ kI dIvAroM para utkIrNa kara diyA gayA thA, usI kSaNa kATe gae camar3e se jahA~ kA garbhagRha (bhItarI bhAga) AcchAdita thA, manuSyoM kI carbI se bharI huI khopar3iyoM meM jahAM maMgaladIpa jala rahe the| jalAI gayI bela kI guggula se jahAM dhuA~ uTha rahA thA, jahA~ kI bhUmi zabarastriyoM dvArA rudhirAkSata tathA gaja-motiyoM se banAye gaye svastika cihnoM se yukta thI, candramA kI kiraNoM ke samAna sapheda tathA lambe cAmaroM kA samUha jahA~ Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 [samarAiccakahA ruhirakasavvAlaMbiyadoharavaNakolavanbhaniuruMbaM / kaMkellipallavuppaMkanimiyareha dharaNitalaM // 521 // kodNddkhggghNttymhisaasurpucchvaavddkraae| kaccAiNipaDimAe vihUsiyaM ghorarUvAe // 522 // tao taM daLUNa citiyaM dharaNeNaM--- sakkA sIhassa vaNe palAiuM vAraNassa ya taheva / sukayassa dukkayassa ya bhaNa kattha palAiuM sakkA // 523 // evaM ca citayaMto chuDho sabarehi vaMdramajhaMmi / aha baMdhiUNa gADhaM putvaviruddhehi va khalehiM // 524 // etyaMtaraMmi samAgao caMDiyAyayaNa kAla seNo, paDio caMDiyAe calaNesu, bhaNiyaM ca sagaggayakkharaM-bhayavai, jai vi na kao tae mahaM pasAo,tahAvi jammaMtare vi jahA na evaM dukkhabhAyaNaM havAmi, sahA tae kAyavvaM ti / 'satthavAhaputtAvayArakaraNeNa jaM mahaM dukkhaM, taM tumaM ceva jANasi tti bhaNiUNa rudhira (kasavva) vyAptAlambitadIrghavanakolavabhranikurambam / kaMkelli (azoka)pallavotpaMka(rAzi)nyastarAjaddharaNItalam // 521 / / kodnnddkhnggghnnttaamhissaasurpucchvyaapRtkryaa|| kAtyAyanIpratimayA vibhUSitaM ghorarUpayA / / 522 // tatastaM dRSTvA cintitaM dharaNena zaktAH siMhAd vane palAyitaM vAraNAttathaiva / sukRtAd duSkRtAcca bhaNa kutra palAyituM zaktAH // 523 // evaM ca cintayan kSipta: zabarairvandra madhye / atha baddhvA gADhaM pUrvaviruddhairiva khalaiH // 524 // atrAntare samAgatazcaNDikAyatanaM kAlasenaH / ptitshcnnddikaayaashcrnnyoH| bhaNitaM ca sagadgadAkSaram / bhagavati ! yadyapi na kRtastvayA mama prasAdaH, tathApi janmAntare'pi yathA naivaM duHkhabhAjanaM bhavAmi tathA tvayA kartavyamiti / 'sArthavAhaputrApakArakaraNena yanmahad duHkhaM tattvameva laTaka rahA thA, laTake hue bar3e-bar3e jaMgalI sUkaroM ke rudhira se jo vyApta thA, azoka vRkSa ke pattoM kI rAzi ko rakhane se jahA~ kA dharAtala suzobhita ho rahA thA; dhanuSa, talavAra, ghaNTA tathA mahiSAsura kI pUMcha se yukta hAthoMvAlI tathA bhayaMkara rUpavAlI kAtyAyanI kI pratimA se vibhUSita (caNDIdevI kA vaha mandira) thA // 515-522 // tadanantara use dekhakara dharaNa ne vicAra kiyA-siMha aura hAthI (ke bhaya) se vana meM bhAga jAnA sambhava hai, kintu puNya aura pApa se bacakara kahA~ bhAgA jA sakatA hai ? jaba vaha aisA soca hI rahA thA tabhI zabaroM ke dvArA use samUha ke bIca pheMka diyA gayA aura mAnoM pahale se hI virodhI hoM aise duSToM dvArA dRr3hatApUrvaka bA~dha diyA gayA // 523-524 // .... isI bIca kAlasena caNDikA mandira meM aayaa| caNDI ke pairoM meM gira pdd'aa| gadgada akSaroM meM bolAbhagavati ! yadyapi tumane mujha para kRpA nahIM kI tathApi dUsare janma meM bhI isa prakAra ke duHkha kA pAtra na banUM, vaisA kreN| 'sArthavAha putra ke prati maiMne jo apakAra kiyA, usase utpanna duHkha ko tuma jAnatI ho'- aisA kahakara Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha8o bhavo] 463 bhaNio kuraMgao -hare, niveehi bhayavaIe bali / teNa 'jaM devo ANAvei' ti bhaNiUNa khitto Na kesesu kaDDhiUNa bhayaparAyattasatvagatto duggilao nAma lehvaaho| DhoiyaM rattacaMdaNasaNAhaM bhAyaNaM / vigayapANo viva caccio duggilo| kAlaseNeNa kaDDhiyaM vijjachaDADovabhAsuraM maMDalaggaM, vAhiyaM Isi niyabhuyAsihare / bhaNio ya duggilao-bhadda, sudiLaM jIvaloyaM krehi| saggaM tae gaMtavvaM, jIviyaM mottaNa kiMvA te saMpADiyau ti| tao bhayAbhibhUeNa na jaMpiyaM duggilennN| puNo vi bhaNio, puNo vi na jaMpiyaM ti / aNAvariyamaNoraho ya na vAvAijjai ti visaSNo kaalsenno| taM ca daLUNa citiyaM dharaNeNaM-haMta mae vi evaM mariyanvaM ti / tA varaM apecchiUNa doNasattaghAyaM kAUNa khaNamettapANaparirakkhaNega imassa uvayAraM paDhamaM vivanno mhi / vAvaDo ya me viNivAyakaraNesu kayaMto, eso vi nivvuo havau tti citiUNa bhaNio kuraMgao-bhadda, niveehi eyassa mahAparisassa, jahA 'bhayavisaNNo khu eso tavassI, tA ki eiNA; aNabhinno ahaM patyaNAe; tahAvi bhavao paoyaNaM pasAhaNIyaM ceva patthemi egaM patthaNaM' ti| niveiyaM kAlaseNassa / bhagiyaM ca NeNa, jIviyaM mottUNa pattheu bhaddo tti| dharaNeNa bhaNiyaM-- mottUNa evaM maM vAvAesu tti / tao bAhajalabhariyaloyaNeNa aha ko uNa eso jAnAsi' iti bhaNitvA bhaNitaH kuraGgaka:-are nivedaya bhagavatyai balim / tena 'yaddeva AjJApayati' iti bhaNitvA kSipto'nena kezeSu karSitvA bhayaparAvRttasarvagAtro durgilako nAma lekhavAhaka: / DhaukitaM raktacandanasanAthaM bhAjanam / vigataprANa iva cacito durgilakaH / kAlasenena kRSTaM vidhucchaTATopaM bhAsuraM maNDalAgram, vAhitamISad nijbhujaashikhre| bhaNitazca durgilaka:- bhadra ! sudRSTaM jIvaloka kUru / svarge tvayA gantavyaM, jIvitaM muktvA kiM vA te saMpAdyatAmiti / tato bhayAbhibhUtena na jalpitaM dugilken| punarapi bhaNitaH punarapi na jalpitamiti / anApUritamanorathazca na vyApAdyate iti viSaNNaH kAlasenaH / taM ca dRSTvA cintitaM dharaNena / hanta mayA'pyevaM martavyamiti / tato varamaprekSya dInasattvaghAtaM kRtvA kSaNamAtraprANaparirakSaNenAsyopakAraM prathamaM vipanno'smi / vyApatazca me vinipAtakaraNeSu kRtAntaH eSo'pi nirvRto bhavatviti cintayitvA bhaNita: kuraGgakaH-bhadra ! nivedaya etasmai mahApuruSAya, yathA 'bhayaviSaNNaH khalveSa tapasvI, tata: kimetena, anabhijJo'haM prArthanAyAma, tathApi bhavataH prayojanaM prasAdhanIyameva prArthaye ekAM prArthanAmiti / niveditaM kAlasenAya / bhaNitaM ca tena-jIvitaM muktvA prArthayatAM bhadra iti / dharaNena bhaNitam - muktvA etaM mAM vyApAdayeti / tato kuraMgaka se kahA-are, bhagavatI ke lie bali cddh'aao| usane 'jo deva AjJA deM' aisA kahakara bhaya se jisakA sArA zarIra kA~pa rahA thA aise gilaka nAmaka lekha vAhaka ke bAla khIMcakara (use) paTaka diyaa| lAla candana se yukta pAtra sAmane rakha diyaa| prANarahita-se gilaka ko alaMkRta kiyaa| kAlasena ne vidyat kI AbhA ke samAna camakIlI talavAra khIMcI, tanika apane kandhe taka le gyaa| durgilaka se kahA - bhadra! saMsAra ko acchI taraha dekha lo, tumheM svarga jAnA hai| prANarakSA ke atirikta tumhArA kyA iSTa kArya kreN| taba bhaya se abhibhata hokara durgilaka nahIM bolaa| phira se kahA-phira bhI nahIM bolaa| 'jisakA manoratha pUrNa nahIM huA hai aisA manuSya mArA nahIM jAtA hai'- aisA socakara kAlasena duHkhI huaa| use dekhakara dharaNa ne vicAra kiyA--hAya ! mujhe bhI isI prakAra maranA par3egA / taba dIna prANiyoM kA ghAta dekhanA acchA nahIM hai ataH kSaNamAtra ke lie apane prANoM kI rakSA na kara isakA upakAra karane ke lie pahale maranA caahie| meMrA aniSTa karane meM yama (deva) lagA huA hai, 'yaha bhI sukhI ho' - aisA socakara kuraGgaka se kahA--bhadra ! ina mahApuruSa se nivedana karo ki yaha becArA bhaya se duHkhI hai, ataH isase kyA, maiM prArthanA nahIM karanA cAhatA tathApi ApakA prayojana siddha ho-isa prakAra kI eka prArthanA karatA huuN| kAlasena se nivedana kiyA gyaa| usane kahA-bhadra ! prANadAna ko chor3akara anya jo prArthanA ho use Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 [ samarAiccakahA parovayAratalicchapAe appANayaM vAvAyaNe samappei; sumarAvei me satthavAhapattaM' ti bhaNiUNa macchio kAlaseNo, nivaDio dhrnnivtai| vIjio kisorenn| laddhA ceynnaa| bhaNiyaM NeNa-bhadda kisoraya, nirUvehi eyaM, ko uNa eso mahANabhAvo satthavAhaputtassa ceTTiyaM annukrei| nirUviUNa bhaNiyaM kisoraeNa-bho imAe aNannasarisIe AgiIe so ceva me paDihAya iti / tA sayameva nirUveu pallIvaI / taoharisavisAyagabhiNaM nirUvio Na paccabhinnAo ya / choDiyA se bNdhaa| kharagaM mottaNa nivaDio clnnesu| bhaNiyaM ca Na-satyavAhaputta, khamiyanvo maha esa avarAho / dharaNeNa bhaNiyaM-bho mahAparisa, ahippeyaphalasAhaNeNa guNo khu eso, kahamavarAho tti| kAlaseNeNa citiyaM, naNaM na esa maMpaccamijANai ti, teNa evaM maMtei tA payAsemi se attANayaM / bhaNiyaM ca Nega-satthavAhaputta, ki te ahippeyaM phalaM sAhiyaM ti| dharaNeNa bhaNiyaM-bhadda, patthue vAvAyaNe eyaM ujjhiUNa mameva maraNamaNorahAvaraNaM ti| kAlaseNeNa bhaNiyaM-satthavAhaputta, kiM te imassa niveyAisayarasa maraNavavasAyassa kAraNaM / dharaNeNa bhaNiyaM-bho mahApurisa, alamiyANi eyAe kahAe / saMpADeu bhavaM bASpajalabhatalocanena 'atha kaH punareSa paropakAratatparatayA AtmAnaM vyApAdane samarpayati, smarayati meM sArthavAhaputram' iti bhaNitvA mUcchitaH kAlasenaH, nipatito dhrnniipRsstthe| vIjitaH kizorakena / labdhA cetnaa| bhaNitaM ca tena-bhadra kizoraka ! nirUpayaitam, kaH punareSa mahAnubhAvaH sArthavAhaputrasya ceSTitamanukaroti / nirUpya bhaNitaM kizorakena-bho anayA'nanyasadRzyA''kRtyA sa eva me pratibhAtIti / tataH svayameva nirUpayatu pallIpatiH / tato harSa viSAdabhitaM nirUpitastena pratyabhijJAtazca / choTitAstasya bandhAH / khaDgaM muktvA nipatitazcaraNayoH / bhaNitaM ca tena-sArthavAhaputra ! kSantavyo mamaiSo'parAdhaH / dharaNena bhaNitam-bho mahApuruSa ! abhipretaphalasAdhanena guNaH khalveSaH, kathamaparAdha iti / kAlasenena cintitam - nUnaM naiSa mAM pratyabhijAnAtIti tenaivaM mantrayati, tataH prakAzayAmi tasmai AtmAnam / bhaNitaM ca tena-sArthavAhaputra ! kiM te'bhipretaM phalaM sAdhitamiti ! dharaNena bhaNitama-bhadra ! prastute vyApAdane etamujjhitvA mamaiva maraNamanorathApUraNamiti / kAlasenena bhaNitam-sArthavAhapatra ! kiM te'sya nirvedAtizayasya maraNavyavasAyasya kaarnnm| dharaNena bhaNitam - bho mahApuruSa! alamidAnI kaho / dharaNa ne kahA-ise chor3akara mujhe mAra do| taba A~khoM meM A~sU bharakara 'yaha kauna hai jo ki paropakAra meM tatpara hone ke kAraNa apane Apako mArane ke lie samarpaNa karatA hai ? (yaha) mujhe sArthavAhaputra kA smaraNa dilAtA haiM-aisA kahakara kAlasena mUcchita ho gayA, jamIna para gira pdd'aa| kizoraka ne paMkhe se havA kii| (use) hoza aayaa| usane kahA-bhadra kizoraka ! ise bhalI prakAra dekho, yaha kauna mahAnubhAva haiM jo sArthavAhapatra kI ceSTAoM kA anasaraNa kara rahe haiN| dekhakara kizoraka ne kahA-mahAzaya ! isakI abhinna isa AkRti se mAlama hotA hai ki vahI hai| ata: svAmI (pallIpati) Apa svayaM hI dekheM / anantara harSa aura viSAda se yakta hokara usane dekhA aura pahicAna liyaa| usake bandhanoM ko chddaayaa| talavAra phaikakara caraNoM meM gira pdd'aa| usane kahA-sArthavAhaputra ! merA yaha aparAdha kSamA kro| dharaNa ne kahA - he mahApuruSa ! iSTa phala kA sAdhana karanA guNa hI hai, aparAdha kaise hai ? kAlasena ne socA- nizcita hI yaha mujhe pahicAnatA hai, ataH aisA kahatA hai| ataH isake sAmane apane ko prakaTa karatA huuN| usane kahA-sArthavAhaputra ! tumane kauna se iSTakArya kI siddhi kI ? dharaNa ne kahAbhadra! mArane ke lie prastuta ise chaDAkara merA hI manoratha pUrA haa| kAlasena ne kahA-sArthavAhapatra prati atizaya duHkhAnubhUti ke kAraNa maraNa kA nizcaya karane kA kyA kAraNa hai : dharaNa ne kahA-he mahApuruSa, Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] attaNo samIhiyaMti / tao 'aho se mahANubhAvaya' tti citiUNa bhaNiyaM kAla seNeNa - satthavAhaputta, na sumaresi maM sohaviNivAiyaM nAgapoyayaM piva attaNo viNAsanimittaM attaNA ceva jIvAviUNa kayagghaseharayabhUyaM kAla seNaM / jIvAvio ahaM tae / mae paNa kao tujjha paccuvayAro; vioio tumaM satthAo, pAvio ya appattapuvvaM imaM Iisi avatthaM ti / tao sumariUNa puvvavRttaMtaM paJcahiyANiUNa ya kAlaseNaM lajjAvaNayavayaNaM jaMpiyaM dharaNeNa - bho mahApurisa, ko ahaM jIvAviyavvassa tuha ceva puSNapariNaI esa tti / kahaM ca tumaM kayagdho, jo diTThametta vi jaNe annANao kiMpi kAUNa evaM khijjati tti / tA ameNA / aha ki paNa imaM patthayaM ti / tao lajjAparAhINeNa na jaMpiyaM kAlaseNeNa / sAhiyaM ca niravasesameva saMgamadaMsaNAiyaM nipANapariccAyavavasAyAvasANaM ceTThiyaM ti kisoraeNaM / tao 'aho kanyA, aho thira siNehayA, aho mahANubhAvaya' tti citiUNa jaMpiyaM dharaNeNa - bho mahApurisa, tameva gurudevapUyaNaM pupphaba ligaMdhacaMdaNehi, na uNa pANighAeNaM / avi ya hojjA jale vi jalago hojjA khIraM vi govisANAo / amaraso vi visAo na ya hiMsAo havai dhammo // / 525|| ! tayA kathayA / saMpAdayatu bhavAnAtmanaH samIhitamiti / tataH 'aho tasya mahAnubhAvatA' iti cintayitvA bhaNitaM kAlasenena - sArthavAhaputra ! na smarasi mAM siMhavinipAtitaM nAgapotakamivAtmano vinAzanimittamAtmanaiva jIvayitvA kRtaghnazekharabhUtaM kAlasenam / jIvito'haM tvayA / mayA punaH kRtastava pratyupakAraH, viyojitastvaM sArthAta, prApitazcAprAptapUrvAmimAmIdRzImavasthAmiti / tataH smRtvA pUrvavRttAntaM pratyabhijJAya ca kAlasenaM lajjAvanatavadanaM jalpitaM dharaNena - bho mahApuruSa ko'haM jIvayitavyasya, tavaiva puNyapariNatireSeti / kathaM ca tvaM kRtaghnaH, yo dRSTamAtre'pi jane ajJAnataH kimapi kRtvA evaM khidyase iti / tato'lametena / atha kiM punaridaM prastutamiti / tato lajjAparAdhInena na jalpitaM kAlasenena / kathitaM ca niravazeSameva saMgamadarzanAdikaM nijaprANaparityAgavyavasAyAvasAnaM ceSTitamiti kizorakena / tataH 'aho tasya kRtajJatA, aho sthirasnehatA, aho mahAnubhAvatA' iti cintayitvA jalpitaM dharaNena - bho mahApuruSa ! yuktameva gurudevapUjanaM puSpabaligandhacandanaiH; na punaH prANighAtena / api ca 426 bhavejjale'pi jvalano bhaveta kSIramapi goviSANAta / amRtaraso'pi viSAd na ca hiMsAyA bhavati dharmaH / / 525 / / isa kathA ko mata pUchie / Apa apane iSTakArya kI pUrti kiijie| taba 'aho isakI mahAnubhAvatA !' - aisA soca kara kAlasena ne kahA - sArthavAhaputra ! siMha dvArA mAre gae hAthI ke bacce ke samAna apane vinAza ke nimitta ko svayaM jilAkara kRtaghnatA - ziromaNi mujha kAlasena kI yAda nahIM hai kyA ? tumane hI mujhe jIvita kiyA thA / maiMne tumhArA pratyupakAra kiyA ki tumheM sArtha se alaga kara diyA aura isa apUrva avasthA ko prApta karA diyA hai| taba pUrva vRttAnta ko smaraNa kara kAlasena ko pahicAna kara lajjA se sira jhukAkara dharaNa ne kahA, he mahApuruSa ! maiM jIvita karane vAlA kauna hU~ ? yaha tumhAre puNya kA hI phala hai aura tuma kRtaghna kaise ho jo ki eka bAra dekhe gae vyakti ke prati ajJAna se kucha karake isa prakAra khinna ho rahe ho ! ataH isase basa karo arthAt pazcAttApa mata karo / puna: yaha kyA prastuta kiyA ? taba lajjA se parAdhIna hue kAlasena ne kucha bhI nahIM khaa| saMgama kA darzana, apane prANaparityAgarUpa kArya kA avasAna Adi samasta kriyAoM ke viSaya meM kizoraka ne kahA / taba 'aho usakI kRtajJatA, aho sthira prema, aho mahAnubhAvatA ! aisA socakara dharaNa ne kahA- he mahApuruSa ! gurudeva kA pUjana puSpopahAra, gandha, candanAdika se karanA ucita hai| prANighAta ke dvArA pUjA karanA ucita nahIM hai / kahA bhI haiagni se jala, gAya ke sIMga se dUdha aura viSa se amRta kI utpatti bhale hI ho, kintu ( kadApi ) nahIM hotA hai / / 525|| hiMsA se dharma Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 dAUNa ya ahioyaM devayajannANa je khalu abhavvA / ghAyaMti jiyasayAI pAveMti duhAi te narae // 526 // tA virama eyAo vavasAyAo ti / kAlaseNeNa bhaNiyaM - jaM tumaM ANavesi tti / tao gAmadeNe annAbhAve yabhakkhaNanimitta ca mottUNa kao aNeNa kAyambariaDavipaviTThassa satyassa pANighANa jAvajjIvi niyamo / phullaba ligaMdhacaMdaNehiM pUiyA devayA / nIo NeNa salabaMda saMgao niyaMgehameva dharaNo / kao ucio uvayAro / bhuttattarakAlaMmi ya uvaNIyaM se samattharitthaM ti / sabarAhiveNa turiyaM gahiyaM jaM satyabhaMgaMmi // 527 // karikuMbhasamutthANi ya mahallamuttAhalAi pavarAI / daMtA ya gayavarANaM camarANi ya jaccacamarINaM // 528 // ghetU yataM ritthaM dAUNaya kiMci baMdayANaM pi / viharaha jahAsuheNaM bhaNiUNa visajjiyA teNaM // 526 // [ samarAiccakahA dattvA cAbhiyogaM devatAyajJebhyo ye khatvabhavyAH / ghAtayanti jIvazatAni prApnuvanti duHkhAni te narake / / 526 // tato virama etasmAd vyavasAyAditi / kAlasenena bhaNitam - yattvamAjJApayasIti / tato grAmadezaluNTane annAbhAve ca bhakSaNanimittaM ca muktvA kRtA'nena kAdambaryaTavIpraviSTasya sArthasya prANighAtanasya yAvajjIviko niyamaH / puSpabaligandhacandanaiH pUjitA devatA / nItastena sakalabandisaMgato nijagehameva dharaNaH / kRta ucita upakAraH / bhuktottarakAle copanItaM tasmai samastarikthamiti / zavarAdhipena tvaritaM gRhItaM yatsArthabhaGge / / 527 // karikumbhasamutthAni ca mahAmuktAphalAni pravarANi / dantAzca gajavarANAM cAmarANi ca jAtyacamarINAm / / 528 / / gRhItvA ca tad rikthaM dattvA ca kiMcid bandinAmapi / viharata yathAsukhaM bhaNitvA visarjitAstena ( dharaNena ) / / 526 // jo abhavya devatAoM ke yajJa meM pUjA ke nimitta saikar3oM jIvoM kA ghAta karate haiM ve nizcaya se naraka meM duHkhoM ko prApta karate haiM // 526 / / ataH isa vyavasAya se virAma lo / kAlasena ne kahA--jo Apa AjJA deN| taba anna ke abhAva meM khAne ke lie grAma aura deza kA lUTanA chor3akara vana meM praviSTa sArtha ke na luTane tathA prANighAta na karane kA isane jIvana bhara ke lie niyama kara liyA / puSpopahAra, gandha aura candana se devI kI pUjA kii| samasta bandiyoM ke sAtha dharaNa ko apane ghara le gayA / ucita satkAra kiyA / bhojana karane ke pazcAt zavarapati vaha saba dhana turanta lAyA jo ki kAphile ke chinna-bhinna ho jAne para grahaNa kiyA thA / (inameM ) hAthI ke gaNDasthala se nikale hue zreSTha muktAphala, zreSTha hAthiyoM ke dA~ta aura uttama jAti vAle camarImRgoM ke cAmara the| usa dhana ko grahaNa kara tathA kucha bandiyoM ko bhI dekara dharaNa ne bandiyoM se kahA - sukhapUrvaka vihAra kro| isa prakAra una sabako vidA kara diyA / / 527-526 / / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo] 467 dharaNo vi kAlaseNapIIe tattheva kaMci kAlaM gameUNa visajjio kAlaseNeNa, payaTTo niyayapari, patto ya kAlakkameNaM / [vinnAo ammApiIhiM nAyarehi ya] parituTTho se guruynno| niggayA nyrimhNtyaa| paccuvekviyaM bhaMDaM saMkhiyaM ca molleNaM jAva savAyA koDi tti / io aikkate addhamAse Agao devanaMdI / tasya vi ya niggayA nyrimhNtyaa| paccavekkhiyaM bhaMDaM saMkhiyaM ca molleNaM jAva addhakoDi tti / tamo vilio devnNdii| samappiyaM paurabhaMDamollaM / seseNa ya paramaNorahasaMpAyaNeNa saphalaM purisabhAvamaNuhavaMtassa AgayA mayaNaterasI / bhaNio ya eso naparimahaMtaehi 'nIsarehi rhvr'| dharaNeNa bhaNiyaM-alaM bAlakoDAe / pasaMsio nyrimhNtrhi| ___aikkato ya se koi kAlo paratthasaMpAyaNasuhamaNuhavaMtassa / nioiyapAyaM ca NeNa niyabhuovajjiyaM dvinnjaayN| samappannA ya se citaa| avassameva puriseNa uttamakulapasUeNa tivaggo seviyvo| taM jahA, dhammo attho kAmo ya / tattha aparicattasavvasaMgeNa atthappahANaNa hoyavvaM ti| tao ceva tasta duve saMpajjaMti / taM jahA, dhammo ya kAmo y| annaM ca, esa attho nAma mahaMta devayArUvaM / eso khu ____dharaNo'pi ca kAlasenaprItyA tatraiva kaJcitkAlaM gamayitvA visajitaH kAlasenena pravRtto nijapurIm, prAptazca kAlakrameNa / [vijJAto mAtA pitRbhyAM nAgarakaizca] / parituSTastasya gurujanaH / nirgatA nagarImahAnta: / pratyavekSitaM bhANDam, saMkhyAtaM ca mUlyena yAvat sapAdA koTiriti / ito'tikrAnte'rdhamAse Agato devanandI / tasyApi ca nirgatA nagarImahAntaH / pratyavekSitaM bhANDam, saMkhyAtaM ca malyena yAvadardhakoTiriti / tato vyalIko (lajjito) devanandI / samarpitaM paurabhANDamUlyama / zeSeNa ca paramanorathasampAdanena saphalaM puruSabhAvamanubhavata AgatA madanatrayodazI / bhAratazcaiSa nagarImahadbhiH 'niHsAraya rathavaram' / dharaNena bhaNitam -- alaM baalkriiddyaa| prazaMsito nagarI mahadbhiH / atikrAntazca tasya ko'pi kAlaH parArthasampAdanasukhamanubhavataH / niyojitaprAyaM ca tena nijabhujopArjitaM draviNajAtam / samutpannA ca tasya cintA / avazyameva puraSeNottama kulaprasUtena trivargaH sevitavyaH / tad yathA- dharmo'rthaH kAmazca / tatrAparityavata sarvasaGgena arthapradhAnena bhavitavyamiti tata eva tasya dvau saMpadyete / tad yathA, dharmazca kAmazca / anyacca-eSo'rtho nAma mahad devatA dharaNa bhI kAlasena kI prIti se kucha samaya vahIM bitAkara, kAlasena se vidAI lekara apane nagara kI ora cala pdd'aa| kAlakrama se vaha vahA~ pahu~ca bhI gyaa| mAtA, pitA aura nAgarikoM ne jAnA / gurujana santuSTa hue| bar3e-bar3e loga nikle| mAla ko dekhA, mUlya se gaNanA kI-savA karor3a kA thaa| idhara AdhA mAha vyatIta hone para devanandI bhI aayaa| nagara ke bar3e-bar3e logoM ne usake bhI mAla ko nikaalaa| mAla ko dekhA, mUlya se gaNanA kI-Adhe karor3a kA thaa| taba devanandI |jjit huaa| nagara ke mAla kA mUlya samarpita kiyaa| bace hue dhana se dUsare ke manoratha ko pUrA karate hue apanA narabhava saphala mAnA / madanatrayodazI aayii| nagara ke bar3e logoM ne isase (dharaNa se) kahA-ratha ko nikaalii| dharaNa ne kahA-bAlakrIr3A se basa arthAt bAla krIr3A rahane do / nagara ke bar3e logoM ne prazaMsA kii| dUsare ke prayojana ko pUrA karane ke sukha kA anubhava karate hue usakA kucha samaya vyatIta huA / apanI bhujAoM se upAjita dravya ko usane niyojita kiyA / use cintA utpanna huii| uttamakula meM utta,nna hue puruSa ko avazya hI trivarga kA sevana karanA cAhie-dharma, artha aura kAma tInoM kaa| samasta AsaktiyoM ko na chor3ate hue arthapradhAna honA cAhie, usIse dharma aura kAma kA sampAdana hotA hai| dUsarI bAta yaha hai ki 'yaha dhana bar3A devatA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 [ samarAiccakahA purisassa bahumANaM vaddhAvei, goravaM jaNei, mahagghayaM uppAei, sohaggaM karei, chAyAmAvahai, kulaM payAsei, rUvaM payAsei, buddhi payAsei / atthavaMto hi purisA adetA vi loyANaM salAhaNijjA havaMti / jaM ceva kareMti, taM ceva tesi asohaNaM pi sohaNaM vnnijje| abhaggapaNaipatthaNaM ca aguhavaMti paratthasaMpAyaNasuhaM / tA jai vi esa maha punvapurisovajjio aipabhUo atthi, tahAvi alaM teNa gurupnninnismaannenn| tA annaM uvajjiNemi, gacchAmi disAvaNijjeNaM ti / citiUNa vinnattA jaNaNijaNayA / aNumannio ya hiM gao mahayA sattheNaM samahilio puvvasamuddataDaniviTTha vejayaMti nAma naryAya / diTTho naravaI / bahumannio ya nnennN| nioiya bhaMDaM, na samAsAio itttthlaabho| citiyaM ca NaNa-samAgao ceva jalanihitaDaM / tA gacchAmi tAva paratIraM / tattha me gayassa kayAi ahilasiyapaoyaNasiddhI bhavissai ti| gahiyaM paratIragAbhiyaM bhaMDaM / saMjattiyaM pavahaNaM / pasatthatihikaraNajogeNa niggao nayarIo, gao samaddatIraM, pUio atthijaNo, agghio jalanihI / tao vaMdiUNa gurudevae uvArUDho jANavattaM / AgaDDiyAo vegahAriNIo silAo, pUrio siyavaDo, vimukkaM jAgavattaM, gammae cINadIvaM ti| rUpam / eSa khalu puruSasya bahumAnaM vardhayati, gauravaM janayati, mahAryatAmutpAdayati, saubhAgyaM karoti, chAyAmAvahati, kulaM prakAzayati, rUpaM prakAzayati, buddhi prakAzayati / arthavanto hi puruSA adadato'pi lokAnAM zlAghanIyA bhavanti / yadeva kurvanti tadeva teSAmazobhanamapi zobhanaM varNyate, abhagnapraNayiprArthanaM cAnubhavanti parArthasampAdanasukhamiti / tato yadyapi eSa mama pUrvapuruSopAjito'tiprabhUto'sti, tathApi alaM tena gurupraNayinIsamAnena / tato'nyamupArjayAmi, gacchAmi digvANijyeneti cintayitvA vijJaptau jananIjanako / anumatazca tAbhyAM gato mahatA sArthena samahilaH pUrvasamudrataTaniviSTAM vaijayantIM nAma nagarIm / dRSTo narapatiH / bahumAnitazca tena / niyojitaM (vikrItaM) bhANDama, na samAsAdita iSTalAbhaH / cintitaM ca tena-samAgata eva jalanidhitaTama, tato gacchAmi tAvatparatIram / tatra me gatasya kadAcidabhilaSitaprayojanasiddhirbhaviSyatIti / gRhItaM paratIragAmikaM bhANDam / saMyAtritaM pravahaNam / prazastatithikaraNayogena nirgato nagaryAH, gataH samudratIrama, pUjito'thijanaH, aghito jalanidhiH / tato vanditvA gurudevatAn upArUDho yaanpaatrm| AkRSTA vegahAriNyaH zilAH, pUritaH sitapaTaH, vimuktaM yAnapAtram, gamyate cInadvIpamiti / rUpa hai, yaha puruSa ke sammAna ko bar3hAtA hai, gaurava utpanna karatA hai, atyadhika mahattva ko utpanna karatA hai| saubhAgya ko karatA hai, kAnti ko lAtA hai, kula ko prakAzita karatA hai, rUpa ko prakAzita karatA hai, (aura) vRddhi ko (bhI) prakAzita karatA hai| dhanavAna vyakti na dete hue bhI loka meM prazaMsanIya hote haiN| jo kucha karate haiM vaha azobhana hote hue bhI zobhana ke rUpa meM varNita kiyA jAtA hai| yAcakajanoM kI prArthanA ko na tor3ate hue parArthasAdhana rUpa sukha kA anubhava karate haiN| ataH yadyapi mere pUrvajoM ke dvArA upArjita dhana bahuta adhika hai, kintu garu ke prati kI gayI yAcanA ke samAna isase basa karanA cAhie / ataH dasarA dhana upArjana karUMgA-aisA socakara mAtA-pitA se nivedana kiyaa| una donoM ne anumati de dii| bahuta bar3e vyApAriyoM ke jhuNDa tathA patnI ke sAtha pUrva samudra ke kinAre sthita vaijayantI nAmaka nagarI ko gyaa| rAjA ne dekhaa| usane bahuta sammAna diyaa| mAla ko becA, kintu abhIpsita lAbha nahIM prApta haa| usane socA-samudra ke taTa para A gayA hai, ata: dasare kinAre para jaauuNgaa| vahA~ para jAne para kadAcit abhilaSita prayojana kI siddhi ho jaaegii| dUsare kinAre para le jAye jAnevAle mAla ko le liyaa| gAr3I (yAna) ko taiyAra kiyaa| pUNya tithi aura karaNa ke yoga meM nagarI se niklaa| samudra ke kinAre gyaa| yAcakoM kI pUjA kI, samudra ko arghya diyaa| guru-devatAoM ko namaskAra kara jahAja para savAra ho gyaa| vega ko rokanevAlI zilA khiiNcii| sapheda vastra (pAla) ko lagAyA, yAna-pAtra ko chor3A, cIna dvIpa kI ora gyaa| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTaTho bhavo ] 466 annayA ya aikkatesu kaivayadiNesu kusalapurisavimukke viya nArAe vahaMte jANavatte gayaNayalamajjhasaMDhie diNayaraMmi AgaMpayaMto viya meiNi dhuNaMto viya samuI ummUlaMto viya kulaselajAlANi payaTTo maaruo| tao erAvaNo viya gulugulento paDisottavAhiyasariyAmuhaM khuhio mahaNNavo, visaNNA nijjaamgaa| tao samaM gamaNAraMbheNa osArio siyavaDo, joviyAsA viya vimukkA naMgarasilA nijjaamehi| tahAvi ya tattha kaMci velaM gameUNa vivannaM jANavataM / jIviyasesayAe samAsAiyaM phalagaM, ahoratteNa saMghiUNa jalanihiM suvaNNadovaMmi laggo stthvaahputto| citithaM ca NeNaM, aho pariNaI daivvassa / na yANAmi avatthaM piyayamAe pariyaNassa ya / ahavA kiM visaaennN| eso ceva ettha pamANaM ti / tao kayalaphalehiM saMpAiyA paannvittii| atthamio suurio| koNa pallavasattharo, soyAvaNayaNatthaM ca araNopaoeNa pADio jlnno| tappiUNa kaMci kAlaM paNamiUNa garudevae ya pasutto eso| aikkaMtA rayaNI, viuddho ya / uggao aMsumAlI / diTuMca NataM jalaNacchikka savvameva suvaNNAhUyaM dhrnnikhNddN| citiyaM ca Na / aho eyaM khu dhAukhettaM; tA pADemi ettha suvaNNaya anyadA cAtikrAnteSu katipayadineSu kuzalapuruSavimukte iva nArAce vahati yAnapAtre gaganatalamadhyasaMsthite dinakare Akampayanniva medinI dhUnayanniva samudram unmUlayanniva kulazailajAlAni pravRtto mArutaH / tata airAvaNa iva gulugulAyamAnaH pratisrotovAhitasarinmukhaM kSubdho mahArNavaH, viSaNNA niryAmakAH / tataH samaM gamanArambheNApasAritaH sitapaTaH, jIvitAzeva vimuktA nAGgarazilA niryaamkaiH| tathApi ca tatra kAJcid velAM gamayitvA vipannaM yAnapAtram / jIvitazeSatayA samAsAditaM phalakam ahorAtreNa laGghitvA jalanidhi suvarNadvIpe lagnaH sArthavAhaputraH / cintitaM ca tena-aho pariNatirdaivasya, na jAnAmyavasthAM priyatamAyAH parijanasya ca / athavA kiM viSAdena / eSa evAtra prmaannmiti| tataH kadalaphalaiH saMpAditA prANavRttiH / astamita: sUryaH / kRtastena pallavasrastaraH, zItApanayanArthe cAraNiprayogeNa pAtito jvalanaH / taptvA kaJcitkAlaM praNamya gurudaivatAMzca prasupta eSaH / atikrAntA rajanI, vibuddhazca / udgato'zumAlI / dRSTaM ca tena tad jvalanaspaSTaM sarvameva suvarNIbhUtaM dharaNIkhaNDam / cintitaM ca tena-aho etatkhalu dhAtukSetram, tataH pAtayAmyatra suvarNakamiti / dUsarI bAra kucha dina bIta jAne para kuzala puruSoM ke dvArA chor3e gaye bANa ke samAna jahAja ke calane para jabaki sUrya AkAza ke madhya meM sthita thA (taba), pRthvI ko mAno kapAtI huI, samudra ko mAno ur3AtI huI aura kulaparvatoM ke samUha ko ukhAr3atI huI vAyu cala pdd'ii| taba indra ke hAthI ke samAna gulagula zabda karatA huA, ulTI dhAra bahatA huA mahAsAgara kSubdha ho gyaa| nAvika khinna ho gye| taba vAyu ke calane ke Arambha meM hI sapheda vastra (pAla) ko haTAyA, nAvikoM ne jIvana kI AzA ke tulya laMgara ko chodd'aa| to bhI kucha samaya bAda jahAja naSTa ho gyaa| prANa zeSa hone ke kAraNa eka kASTha-khaNDa mila gyaa| dina-rAta samudra ko pAra kara sArthavAhaputra suvarNadvIpa ke kinAre A lgaa| usane socA- aho, bhAgya kA phala, priyatamA aura sevakoM kI hAlata ko nahIM jAnatA huuN| athavA viSAda ke kyA ? aba yahI pramANa hai| taba keloM kA AhAra kiyA / sUrya asta ho gyaa| usane pattoM kA bistara banAyA, ThaNDa ko dUra karane ke lie lakar3iyoM ko ragar3akara Aga jlaayii| kucha samaya tApakara guru-devatAoM ko praNAma kara vaha so gyaa| rAtri vyatIta huI, (vaha) uTha gyaa| sUrya niklaa| usane sArI dharatI ko jalatI huI agni ke samAna svarNamayI dekhA / usane Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 [samarAiccakahA ti / kayAo iTTayAo, aMkiyAo dharaNanAmaeNa, ullayANaM ceva saMpAiyA saMpuDA, pakkA ya suvaSNamayA jaayaa| evaM ca kayA NeNa dasa iTTayasapuDasahassA / nibaddho bhinnpoyddho| io ya cINAo ceva sukyaNasatthavAhaputtasaMtiyaM asArabhaMDabhariyaM annadovalaggasaMpAviyalacchisahiyaM devauragAmiyaM samAgayaM tamaddesaM jANavattaM / diTThoya bhinnapoyaddhao satyavAheNaM / lambiyA ya naMgarA suvayaNAeseNa / samAgayA nijjaamgaa| diDho ya NehiM dharaNo bhaNio ya-bho bho mahAparisa, eso cINavatthavvago devauragAmI jANavattasaMThio suvayaNo nAma satthavAhaputto bhaNai, jahA ehi kUlaM gacchamha / dharaNeNa bhaNiyaM-bhadda, kibhaMDabhariyaM khu taM jANavattaM / nijjAmaehi bhaNiyaM-ajja, vihivaseNa parivaDio khu eso satthavAhaputto vihaveNa, na uNa poruseNaM / tA na suThTha sArabhaMDabhariyaM ti| dharaNeNa bhaNiyaM-jai evaM, tA aNuvaroheNaM Agacchau ettiyaM bhUmi stthvaahptto| niveiyaM suvayaNassa / Agao ya eso, bhagio dharaNeNa-satthavAhaputta, na tae kuppiyanvaM, paoyaNaM uddisiUNa kiMci pucchAmi tti / suvayaNeNa bhagiNaM-- bhaNAu ajjo| dharaNeNa bhaNiyaM-kettiyassa te daviNa kRtA iSTakAH, aGkitA dharaNanAmakena ArdrakANAmeva sampAditAH sampuTAH, pakvAzca suvarNamayA jAtAH / evaM ca kRtAni tena daza iSTakAsampuTasahasrANi / nibaddho bhinnpotdhvjH| itazca cInAdeva suvadanasArthavAhaputrasatkamasArabhANDabhRtamanyadvIpalagnasaMprAptalakSmIsahitaM devapuragAmikaM samAgataM tamuddezaM yaanpaatrm| dRSTazca bhinnapotadhvajaH saarthvaahen| lambitAzca nAGgarAH suvadanAdezena / samAgatA niryAmakAH / dRSTazca tairdharaNo bhaNitazca-bho bho mahApuruSa ! eSa cInavAstavyo devapuragAmI yAnapAtrasaMsthitaH suvadano nAma sArthavAhaputro bhaNati, yathA ehi, kUlaM gacchAmaH / dharaNena bhaNitam - bhadra ! kiMbhANDabhRtaM khalu tad yAnayAtram / niryAmakarbhaNitam - Arya ! vidhivazena paripatitaH khalveSa sArthavAhaputro vibhavena, na punaH pauruSeNa / tato na suSThu sArabhANDabhRtamiti / dharaNena bhaNitam - yadyevaM tato'nuparodhenAgacchatu etAvatI bhUmi sArthavAhaputraH / niveditaM suvadanasya / AgatazcaiSaH, bhaNito dharaNena - sArthavAhaputra ! na tvayA kupitavyama, prayojanamuddizya kiMcit pRcchAmIti / suvadanena bhaNitam -bhaNatvAryaH / dharaNena bhaNitam -- kiyataste dravijAtasya yAna socA---'are yaha dhAtu kA kSetra hai, ataH yahA~ para sonA pakAtA huuN| 'IMTeM' banAyIM, dharaNa nAma se aMkita kii| miTTI ke gole banAye, pakAne para svarNamayI ho gaye / isa prakAra daza hajAra IMTeM banAyIM / jahAja kI dhvajA phaTa gayI thI, use baaNdhaa| idhara cIna se hI suvadana sArthavAhaputra ke sAtha sAmAnya mUlyavAle mAla se bharA huA dUsare dvIpa se prApta lakSmIsahita devapura ko jAnevAlA usI sthAna para eka jahAja A gyaa| sArthavAha ne jahAja kI phaTI huI dhvajA dekhii| suvadana ke Adeza se laMgara DAle gye| nAvika Aye, unhoMne dharaNa ko dekhA aura kahA--he mahApuruSa ! yaha cIna deza kA vAsI devapura ko jAnevAle jahAja meM sthita suvadana nAma kA sArthavAhaputra kahatA hai-Ao, taTa kI ora cleN| dharaNa ne kahA --- bhadra ! kyA usa jahAja meM mAla bharA hai ? nAvikoM ne kahA-Arya ! daivavaza isa sArthavAhaputra ke pAsa dhana nahIM hai, kintu puruSArtha vihIna nahIM, ataH bhalI prakAra acchA mAla nahIM bharA hai / dharaNa ne kahA--yadi aisA hai to sArthavAhaputra ! berokaToka isa bhUmi para A jAe~ / suvadana se nivedana kiyA gyaa| vaha A gyaa| dharaNa ne kahA-sArthavAhaputra ! Apa kupita na hoN| kisI vizeSa prayojana se kucha pUchatA hU~ / suvadana ne kahA--Arya ! puuchie| dharaNa ne kahA-tumhAre jahAja meM kitanA dhana hai ? suvadana ne kahA--Arya ! deva kI Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] jAsta jANavattaMmiritthaM / suvayaNeNa bhaNiyaM -ajja, devvassa paDikUlayAe viNaTTo khu ahahyaM / tahAvi 'parisayAro na mottavyo' tti ucchAhamettabhaMDamollo suvaNNasahassamettassa ghettUNa kiMpi bhaMDaM devau raM paTTo mhi | dharaNeNa bhaNiyaM-jai evaM tA pariccaya taM bhaMDa, bharehi me saMtiyassa suvaNNassa jANavattaM; kUlapattassa ya bhavao paryAcchassaM suvaNNalakkhaM ti / suvayaNeNa bhaNiyaM - kiM suvaNNalavakheNa, tumaM ceva bahuota / ujjhiyaM puvvabhaMDaM / bhariyaM suvaNNassa / ThAviyA saMkhA / utrArUDho dharaNo / diTThA ya NeNa lacchI / parituTTho sa hiyaeNaM dUmiyA ya esA / 'jAyA mahaM esa' tti sAhiyaM suvayaNassa dharaNeNaM / Adiosa / paTTa jANavattaM / gayaM paMcajoyaNa mettaM bhUmibhAgaM / etyaMtaraMmi gayaNayala vAriNI vegAgamaNeNAgaMpayaMtI samuddaM ayAlavijjU diya asuhayA loyaNANaM 'are re dusatthavAhaputta, akaovayAro aNaNajANiyaM mae kaha imaM maIyaM daviNajAyaM gevhiUNa gacchasi' tti bhaNamANI suvaNNadIvasAmiNI samAgayA suvaNNanAmA vANamaMtarI / dhariyaM jANavattaM, bhaNiyaM ca jAe - bho bho nijjAmayA, adAUNa purisabala na ettha atyo gheppai; tA purisabala vA 501 pAtre riktham / suvadanena bhaNitam - Arya ! daivasya pratikUlatayA vinaSTaH khalvaham / tathApi 'puruSa - kAro na moktavyaH' iti utsAhamAtrabhANDamUlyaH suvarNasahasramAtrasya gRhItvA kimapi bhANDaM devapuraM pravRtto'smi / dharaNena bhaNitam - yadyevaM tataH parityaja bhANDam, vibhRhi me satkasya suvarNasya yAnapAtram, kUlaprAptasya ca bhavato pradAsye suvarNalakSamiti / suvadanena bhaNitam - kiM suvarNalakSeNa, tvameva bahuka iti / ujjhitaM pUrvabhANDam / bhRtaM suvarNena / sthApitA saMkhyA / upArUDho dharaNaH / dRSTA ca tena lakSmIH / parituSTa eSa hRdayena / dUnA caiSA / 'jAyA mama eSA' iti kathitaM suvadanasya dharaNena / Anandita eSaH / pravRttaM yAnapAtam / gataM paJcayojanamAtraM bhUmibhAgam / 1 atrAntare gaganatalacAriNI vegAgamanenAkampayantI samudram, akAlavidyudiva asukhadA locanayoH' are re duSTasArthavAhaputra ! akRtopacAro'nanujJAtaM mayA kuvedaM madIyaM draviNajAtaM gRhItvA gacchasi' iti bhaNantI suvarNadvIpasvAminI samAgatA suvarNAnAmnI vAnavyantarI / dhRtaM yAnapAtram, bhaNitaM cAnayA - bho bho niryAmakA ! adattvA puruSabaliM nAva artho gRhyate, tataH puruSabaliM vA datta arthaM vA pratikUlatA ke kAraNa maiM naSTa ho gayA, tathApi puruSArtha nahIM chor3anA cAhie ataH utsAhamAtra kA mAla, jisakA mUlya eka hajAra dInAra hai, lekara devapura kI ora pravRtta huA hU~ / dharaNa ne kahA- yadi aisA hai to mAla kA parityAga kara do| mere pAsa jo svarNa hai, usase jahAja ko bharie / kinArA Ane para, Apako eka lAkha svarNa de dUMgA / suvadana ne kahA - eka lAkha sone se kyA ? Apa hI bahuta haiM / pahale ke mAla ko chor3a diyA / sone ko bharA / saMkhyA ginI / dharaNa savAra huA / usane lakSmI ko dekhA / vaha hRdaya se santuSTa huA / vaha du:khI huI / dharaNa ne suvadana se kahA - yaha merI strI hai / vaha Anandita huA / jahAja cala par3A / pA~ca yojana Age calA / isI bIca AkAzagAminI, vegapUrvaka Ane se samudra ko ka~pAtI huI, asamaya meM utpanna huI bijalI ke samAna donoM netroM ko duHkha pradAna karanevAlI 'are re duSTa sArthavAhaputra ! tU binA merI AjJA aura sevA ke merA dhana lekara kahA~ jAtA hai ?' aisA kahatI huI svarNadvIpa kI svAminI 'suvarNA' nAmaka vAnavyantarI AyI / jahAja rokA gayA / isane kahA- re re nAviko ! puruSa kI bali diye binA yahA~ kA dhana grahaNa nahIM kiyA jAtA hai, Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 [ samarAiccakahA deha, atthaM vA muyaha, vAvAemi vA ahayaM ti| dharaNeNa citiyaM-aho Nu khalu muyAvio niyaristhaM suvayaNo, uvayAro ya eso lacchIsaMpAyaNeNa, esA ya evaM bhnnaai| tA imaM ettha pattayAlaM, ahameva purisabalI havAmi tti / citiUNa bhaNiyA vANamaMtarI-bhayavai, ayANamANeNa mae evaM vavasiyaM / tA psiiy| ahameva ettha balipuriso; maM pAMDacchasu ti| tIe bhaNiyaM- jai evaM, tA ghattehi appANayaM samahe, jeNa te vAvAemi tti / lacchIe citiyaM-aNuggihIyA bhyviie| tao gharaNeNa bhaNiyaMkyassa suvayaNa, pAviyavvA tae lacchI maha gurUNaM ti / bhaNiUNa pavAhio appaa| viddho ya NAe sUleNa, nIo suvnnnndovN| uvasaMtA vANamaMtarI / payaTTa jANavattaM deva uraahimhN| __etthaMtaraMmi diTTho ya eso kaMThagayapANo suvelAo rayaNadIvaM patthieNaM hemakuMDaleNaM, paccabhinnAo ya NeNa / puvapariciyA ya sA hemakuMDalassa vANamaMtarI / tao hA kimeyamakajjamaNuciTTiyaM' ti bhaNiUNa moyAvio vaannmNtriio| puvabhaNiosahivalayavaiyareNa kayaM se vaNakammaM / jIviyaseseNa sa pannatto eso paccabhinnAo ya Na hemkuNddlo| pucchio dharaNeNaM sirvijyvRttNto| muJcata, vyApAdayAmi vA ahamiti / [yadyeteSAmekamapi na datta, tato'narthaH, kRte ca na tava bhinani pravahaNam ]dharaNena cintitam-aho nu khalu mocito nijarikthaM suvadanaH, upakArI caiSa lakSmIsampAdanena, eSA caivaM bhaNati / tata idamatra prAptakAlam, ahameva puruSabalirbhavAmi iti / cintayitvA bhaNitA vAnavyantarI-bhagavati ! ajAnatA mayaivaM vyvsitm| tataH prsiid| ahamevAtra balipuruSaH, mAM pratIccheti / tayA bhaNitam yadyevaM tataH kSipa AtmAnaM samudre, yena tvAM vyApAdayAmIti / lakSmyA cintitam-anugRhItA bhgvtyaa| tato dharaNena bhaNitam-vayasya suvadana ! prApayitavyA tvayA lakSmIrmama gurUNAmiti / bhaNitvA pravAhita aatmaa| viddhazcAnayA zUlena / nItaH suvarNa-dvIpam / upazAntA vaanvyntrii| pravRttaM yAnapAtraM devapurAbhimukham / atrAntare dRSTazcaiSa kaNThagataprANaH suvelAd ratnadvIpaM prasthitena hemakuNDalena, pratyabhijJAtazca tena / pUrvaparicitA ca sA hemakuNDalasya vaanvyntrii| tato 'hA kimetadakAryamanuSThitam' iti bhaNitvA mocito vAnavyantaryAH / pUrvabhaNitauSadhivalayavyatikareNa kRtaM tasya vraNakarma / jIvitazeSeNa ca ataH yA to puruSa kI bali do yA dhana chor3o, nahIM to maiM mAratI huuN| yadi inameM se eka bhI vacana pUrA nahIM hotA to anartha ho jaayegaa| yadi pUrA kiyA jAtA hai to maiM tumhArA jahAja naSTa nahIM kruuNgii| dharaNa ne socAaho, suvadana apane dhana ko nahIM chor3egA, lakSmI ko lAne ke lie yaha upakArI hai aura yaha aisA kahatI hai ataH aba samaya A gayA hai, maiM hI narabali houuN| socakara vANavyantarI se kahA-bhagavatI ! ajJAna ke kAraNa maiMne aisA kiyA hai| ata: prasanna ho ie| maiM hI balipuruSa hai, mujhe svIkAra kro| usane kahA-yadi aisA hai to apane Apako samudra meM pheMka do, jisase tumheM mAra ddaal| lakSmI ne socA-devI ne anugraha kiyaa| taba dharaNa ne kahA-mitra suvadana ! mere pUjya puruSoM ke pAsa lakSmI ko pahu~cA denA-aisA kahakara apane Apako girA diyaa| isane zUla se vedha kiyA aura svarNadvIpa le gyii| vAnavyantarI santuSTa huI / jahAja devapura kI ora cala diyaa| isI bIca suvela se ratnadvIpa jAte hue hemakuNDala ne ise kaNThagata prANa dekhA aura pahicAna liyaa| vaha vAnavyantarI hemakuNDala kI pUrva paricita thii| ataH 'hAya, yaha kyA akArya kara DAlA-' aisA kahakara vAnavyantarI ne chor3a diyaa| pahale kahI gayI auSadhivalaya ke saMsarga se usakI marahamapaTTI kii| jIvana zeSa rahane ke kAraNa ise hoza AyA aura isane hemakuNDala ko pahicAna liyaa| dharaNa ne zrIvijaya kA vRttAnta puuchaa| hemakuNDala ne kahA www.jainelibrary:org Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo] 503 sAhio hemakuMDalega, jahA jIvio so mahANubhAvo tti| parituTTho dhrnno| hemakuMDalo ya ghettUNa dharaNaM payaTTo rayaNadIvaM / patto ya bhuyaMgagaMdhavvasuMdarIjaNAraddha mahurageyaravAyaDDhiyadinnAvahANaniccalaTThiyamayajUhaM dariyavaNakolaghoNAhighAyajajjariyamahiyalucchaliyamutthAkasAyasurahigaMdhavAsiyadisAyakkaM tauratarukhuDiyakusumamayaraMdavAsiyAsesavimalajaladullaliyarAyahaMsAulasarasahaskalidhaM mahallatarusiharAvaDiyakusumaniyaracciyavityiNNabhUmibhAgaM uddAmanAgavallInivahasamAligiyAsesapUgaphalIsaMDaM viyaDaghaNasurahimaMdAramaMdirAraddhavijjAharamihuNaraisuhaM dariyavaNahatthipovarakarAyaDDhaNabhaggasamatuMgagalaMtacaMdaNavaNaM tIrAsanna TThiyaghaNatamAlataruvIhiohasiyajalahijalaM taruNataruviyaDamaNaharAlavAlayajalasuhiyavivihavihaMganiyararavApUriuddesaM siddhavijjAharAlamuttuMgarayaNagirisaNAhaM dIvaM nAmeNa rayaNasAraM ti / adhi ya rayaNAyareNa dhaNiyaM viyaDataraMgucchalatabAhAhi / savvatto piyakAmiNiruirasarIraM va uvagUDhaM / / 530 // prajJapta eSa pratyabhijJAtazca tena hemakuNDala / pRSTo dharaNena zrIvijayavRttAntaH / kathito hemakuNDalena, yathA jIvitaH sa mahAnubhAva iti / parituSTodharaNaH / hemakuNDalazca gRhItvA dharaNaM pravRtto rtndviipm| prAptazca bhujaGgagAndharvasundarIjanArabdhamadhurageyaravAkRSTadattAvadhAnanizcalasthitamRgayUthaM dRptavanakolaghoNAbhighAtajarjaritamahItalocchalitamustAkaSAyasurabhigandhavAsitadikcakraM tIratarukhaNDitakusumamakarandavAsitAzeSavimalajaladurlalitarAjahaMsAkulasaraHsahasrakalitaM mahAtaruzikharApatitakusumanikarAcitavistIrNabhUmibhAgama uddAmanAgavallInivahasamAliGgitAzeSapUgaphalISaNDaM vikaTaghanasurabhimandAramandirArabdhavidyAdharamithunaratisukhaM dRptavanahastipIvarakarAkarSaNabhagnasamuttuGgagalaccandanavanaM tIrAsannasthitaghanatamAlataruvIthyupahasitajaladhijalaM taruNataruvikaTamanoharAlavAlajalasuhitavividhavihaGganikararavApUritoddezaM siddhavidyAdharAlayottuGgaratnagirisanAthaM dvIpaM nAmnA ratnasAramiti / api ca ratnAkareNa gADhaM vikaTataraGgocchalabAhubhiH / sarvataH priyakAminIrucirazarIramiva upagUDham / / 530 / / ki vaha mahAnubhAva jIvita hai / dharaNa santuSTa huaa| dharaNa ko lekara hemakuNDala ratnadIpa gyaa| vida, vidUSaka, aura gandharvasundariyoM ke dvArA Arambha kiye hue madhura gItoM kI dhvani se AkRSTa, dhyAna lagAne ke kAraNa jahA~ mRgoM ke jhuNDa nizcala the, garvIle vanasUkaroM kI nAka ke AghAta se jarjarita pRthvItala se Upara uchalate hue nAgaramothA kI kasailI sugandha se jahA~ kI dizAe~ sugandhita thIM, kinAre ke vRkSoM se TUTe hue phUloM kI parAga se sugandhita sAre nirmala jala meM lAr3a-pyAra se bigar3e hue (naTakhaTa) rAjahaMsoM se Akula hajAroM tAlAvoM se yukta, vizAla vRkSoM kI coTiyoM se gire hue phUloM kA samUha jahA~ kI bhUmi para phailA huA thA, U~ce-U~ce candana kA vana jahA~ TUTakara girA huA thA, taTa para sthita ghane tamAlavRkSa kI paMkti ke dvArA jahA~ samudra ke jala kI ha~sI kI jA rahI thI, taruNa paudhoM kI bar3I-bar3I manohara kyAriyoM ke jala ko bhalIbhA~ti grahaNa karate hue aneka prakAra ke pakSiyoM ke samUha kI AvAja se jisakI bhUmi paripUrNa thI aise siddha aura vidyAdharoM ke nivAsabhUta U~ce ratnagiri parvata se yukta ratnasAra nAmaka dvIpa ko prApta kiyaa| aura bhI- samudra meM bhArI taraMgeM uTha kara dvIpa ke taToM se TakarA rahI thiiN| aisA pratIta hotA thA, mAno ratnAkara apanI taraMgarUpa bhujAoM ko phailAkara dvIparUpa priyakAminI ke manohara zarIra kA gAr3ha AliMgana kara rahA ho| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA saMpAviUNa phalaharanamiyamahIrahanamijjamANo vva / pariNayakhuDatabahuvihatarukusumovaNiyapUo vva // 531 // kamalamahupANasevaNajaNiyakalAlAvamuhalabhamarehi / kayasAgayasammANo vva aigao cUyatarusaMDaM // 532 // uvaviTTho dIhiyAtIraMmi, vIsamio muhattayaM, gahiyAI sahayAraphalAI, majjiyaM dohiyAe, kayA paannvittii| pucchio hemakaMDaleNa dharaNo-kahaM tuma imIe pAvio ti| sAhio Na jahaTTino sylvutNto| hemakuMDaleNa bhaNiyaM-aho se karahiyayattaNaM; tA ki eiNA, bhaNa ki te karIyau ti| dharaNeNa bhaNiyaM-kayaM sayalakaraNijja; ki tu dutthiyA me jAyA, tA tIe saMjoyaM me krehi| tao 'rayaNagirIo pahANarayaNasaMjuyaM saMjoemitti citiUNa bhaNiyaM hemakaMDaleNaM-karemi saMjoyaM, kiMtu asthi iheva dIvaMmi rayaNagirI nAma pvvo| tattha saloyaNo nAma kinnarakumArao me mitto parivasai / tA taM pecchiUNa nemi taM devaurameva / tahiM gayassa niyameNeva tIe saha saMjogo samprApya phalabharanatamahIruhanamyamAna iva / pariNatatruTabahuvidhatarukusumopanItapUja iva / / 531 // kamalamadhupAnasevanajanitakalAlApamUkharabhramaraiH / kRtasvAgatasanmAna iva atigatazcUtataruSaNDam // 532 // ___upaviSTo dIpikAtIre, vizrAnto muhUrtakam, gRhItAni sahakAraphalAni, majjitaM dIpikAyAm, kRtA praannvRttiH| pRSTo hemakuNDalena dharaNaH-kathaM tvamanayA prApta iti / kathitastena yathAsthitaH sakalavRttAntaH / hemakuNDalena bhaNitam-aho tasyAH krUrahRdayatvam, tataH kimetena, bhaNa kiM te kriyatAmiti / dharaNena bhaNitam-kRtaM sakalakaraNIyama, kintu duHsthitA me jAyA, tatastayA saMyoga me kuru / tato 'ratnagireH pradhAnaratnasaMyutaM saMyojayAmi' iti cintayitvA bhaNitaM hemakuNDalena - karomi saMyogam, kintu astIhaiva dvIpe ratnagiri ma prvtH| tatra sulocano nAma kinnarakumAro me mitraM parivasati / tatastaM prekSya nayAmi (vAM devaparameva / tatra gatasya niyamenaiva tayA saha saMyogo bhaviSya phaloM ke bhAra se jhuke hue vRkSoM ke dvArA mAno namaskAra kie jAte hue, bhalI prakAra phUlakara TUTe hue aneka prakAra ke vRkSoM ke phaloM ke dvArA mAnoM jahA~ pUjA kI jA rahI thI, kamaloM ke parAga kA sevana kara guMjAra karate hue mukhara bhauroM dvArA hI jahA~ svAgata aura sammAna kiyA jA rahA thA tathA AmravRkSoM ke vana jahA~ utkRSTatA ko prApta kara rahe the (aise dvIpa ko ve prApta hue) // 531-532 // bAvar3I ke kinAre baiTha gayA, thor3I dera vizrAma kiyA, Ama ke phaloM ko grahaNa kiyA, bAvar3I meM snAna kiyA, bhojana kiyA / himakuNDala ne dharaNa se pUchA-tuma isa avasthA ko kaise prApta hue ? usane yathAsthita samasta vRttAnta ko khaa| hemakuNDala ne kahA-aho usakI krUrahRdayatA, ataH isase kyA ? kaho ApakA kyA (kArya) kareM! dharaNa ne kahA-Apako jo karanA ucita thA, vaha kara diyA, kintu merI patnI ThIka sthAna para nahIM hai| ataH usase milApa kraaie| taba 'ratnagiri ke pradhAna ratna se yukta karU~gA'-aisA socakara hemakuNDala ke kahAmilAtA hU~, kintu isI dvIpa meM ratnagiri nAma kA parvata hai| vahA~ para merA mitra sulocana nAmaka kinnarakumAra rahatA hai, latA use dekhakara maiM tumheM devapura liye jAtA hai| yahAM para jAkara niyama se usake sAtha milanA hogaa| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] Da bhavissaiti / pasyiM dharaNeNa / tao ghetUNa dharaNaM payaTTo rayaNapavvayaM patto ya mahuramAruya saMbaMdI kaya lisaMghAyaM / saMghApamilikapurisajavakhaparihutta vaNasaM DaM // 533 // aris viviphalarasa saMtuvihaMga saddagaMbhIraM / gaMbhIrajala higa jjiyahityapiosatta siddharaNaM // 534 // siddhayaNamiliyacAraNasi haravaNAradvamaharasaMgIvaM / saMgIya murayaghosAnaMdiyanaccaM tasi hiniyaraM // 535 // sihiniyara ra vukkaM priyapa sannavara siddha kinnarinihAya / kinnarinihAya seviyalavaMgalabalIharacchAyaM // 536 // chAyAvatamaNoharamaNiyaDavila saMtarayaNa niuruMbaM / biTi upeDa siha ruppeyaM ca rayaNagiriM // 537 // tIti / pratizrutaM dharaNe / tato gRhItvA dharaNaM pravRtto ratnaparvatam / prAptazca madhuramArutamandAndolaya kadalIsaMghAtam / saMghAta milita kimpuruSayakSaparibhuktavanaSaNDam // 533|| vanaSaNDavividhaphala rasasaMtuSTavihaGga zabdagambhIrama gabhIrajaladhigarjitatastapriyA va sakta siddhajanam // 534 // siddhajanamilitacAraNa zikharava nArabdhamadhura saMgItam / saMgItamurajaghoSAnanditanRtyacchikhinikaram ||535 // zikhinikararavotkaNThitaprasannava rasiddha kinnarIsamUham / kinnarIsamUha sevitalavaGgalavalI gRhacchAyam ||536 // chAyAvadmanohara maNitaTavilasadratnanikuramvam / nikurambasthitonnata zikharopetaM ca ratnagirim / / 537 || dharaNa ne svIkAra kiyA / taba dharaNa ko lekara ratnaparvata kI ora pravRtta huA / jahA~ madhura vAyu ke calane se keloM kA samUha hila rahA thA, kimpuruSa tathA yakSoM kA samUha milakara jahA~ ke vanasamUha kA bhAMga kara rahA thA, vanasamUhoM ke aneka prakAra ke phaloM ke rasa se santuSTa pakSiyoM ke zabda se jo gambhIra thA, jahA~ priyA kA aliMgana kie hue siddhajana gambhIra bAdaloM ke garjana se trasta the, siddhajanoM se mile hue cAraNa parvatazikhara ke vanoM meM jahA~ madhura saMgIta kA Arambha kara rahe the, mRdaMga ke saMgIta kI AvAja se Anandita hokara jahA~ moroM ke samUha nAca rahe the, moroM ke samUha ke zabda se utkaNThita evaM atyadhika prasanna hotA huA jahA~ siddhoM aura kinnariyoM kA samUha thA / kinnariyoM ke samUha jahA~ loMga aura lavalI ( pIle raMga kI eka latA) ke gRhoM kI chAyA kA sevana kara rahe the, chAvAvAle manohara maNitaToM se zobhAyamAna jahA~ kA ratnasamUha thA, (ratnoM ke) samUha para sthita unnata zikharoM se jo yukta thA unhoMne (aise ) ratnAgiri ko prApta kiyA / / 533-537 // 505 . Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA tao ya taM pAviUNa mahAmahalluttuMgarayaNasiharuppaMkaniruddharavirahamaggaM vivihavara siddhavijjAharaMgaNAla liyagamaNacalaNAlattayarasaraM jiyavitthiNNamuttA silAyalaM darivivaraviNiggayanijbharabharaMtajhaMkAraravAyaDDhiyadariyavaNahatthiniyarasamAiSNaviyaDakaDauddesaM uddAmamAhavIlayAharucchaMganiddayarayAyAsakhinnasuhapa sutta vijjAharamihuNaM aikouhalleNa AruhiuM pytto| kiha cAliyala vaM galabalIcaMdaNagaMdhukka DeNa sisireNa / avaNijjaMtaparissamasaMtAvo maharapavaNeNa // 538 // pecchaMto ya ruiradarimaMdirAmalamaNibhittisaMketapa DimAvaloyaNapaNayaku viyapa sAyaNa suyadaiyadaMsaNAhiyakuvi viDDha sahiyaNo hasiyamuddhasiddhagaNAsaNAhaM, katthai ya payAraca liyavaraca mariniyaranIhArAmalacaMda maU hanimmaluddAmaca maracavala vikkhevavIijjamANaM, katthai ya niyaMgabovaiyaviyaDaghaNagajjiyAyaNNaNubhaMta dhuya saDa jAla nahayalucchaMganimiyakamadariyamayaNAharuMjiyara vAvUriuddesa, 506 annattha tatazca taM prApya mahAmahottuGga ratnazikharasamUhaniruddharavirathamArgaM vividhavara siddhavidyA_dharAGganAlalitagamanacaraNAlaktarasa raJjitavistIrNamuktA zilAtalaM darIvivaravinirgata nirjhara'jharatjhaGkAraravAkRSTadapta vanahastinikarasamAkIrNavikaTakaToddezam uddAmamAdhavIlatAgRhotsaMga nirdayaratAyAsakhinnasukhaprasuptavidyAdharamithunam atikutUhalenAroDhuM pravRttaH / katham - cAlitalavaGgalavalIcandanagandhotkaTena zizireNa / apanIyamAnaparizramasaMtApo madhurapavanena // 538 // prekSamANazca ruciradarImandirAmalamaNibhittisaMkrAntapratimAvalokana praNaya kupitaprasAdanotsukadayitadarzanAdhikakupitavidagdhasakhIjanopahasitamugdhasiddhAGganAsanAtham kutracicca pracAracalitavaracamarInikaranIhArAmalacandra may khanirmaloddAmacAmaracapalavikSepavIjyamAnam nitambopacitavikaTaghanagarjitAkarNanodbhrAntadhutasaTAjAlanabhastalotsaMganyasta krama daptaM mRganAtharuJjita ravApUritoddezam, anantara ratnoM kI bahuta U~cI coTiyoM ke samUha dvArA jahA~ sUrya ke ratha kA mArga rokA gayA thA, aneka siddha vidyAdharoM kI zreSTha aMganAoM ke sundara gamana karanevAle pairoM meM lage hue mahAvara se ra~gI huI bar3I muktA zilAoM se yukta, guphAoM kI khola se nikalakara bahate hue jharanoM kI jhaGkAra ke zabda se matavAle hAthiyoM ke samUha se jisakA bhayaMkara pradeza vyApta thA, utkaTa mAdhavI latAgRha kI goda meM kaThora rati karane ke kAraNa thakakara sukha se soye hue vidyAdharoM ke jor3e jahA~ para the, aise usa parvata ko pAkara atyanta kutUhala se usa para car3hane lage / kaime - jisane loMga, lavalIlatA aura candana kI utkaTa gandha ko pravAhita kiyA hai aisI ThaNDI madhura vAyu ke dvArA parizrama kI thakAna ko miTAte hue (usa parvata para car3hane lage ) || 538 // sundara guphA mandira kI nirmala maNiracita dIvAra meM pratibimbita pratimAoM ke avalokana ke kAraNa praNaya se kupita mugdha siddhAGganAoM ko prasanna karane ke lie jinake pati utsuka haiM tathA (patiyoM dvArA manAye jAne para ) aura adhika kupita huI siddhAGganAoM kI jahA~ para catura sakhiyA~ ha~sI kara rahI thIM aisI una (siddhAGganAoM) se vaha yukta thA / kahIM-kahIM para mArga meM calatI huI zreSTha camarI gAyoM ke samUha dvArA tupAra ke samAna dhavala aura candramA kI kiraNoM jaise nirmala, camakIle tathA caMcala cAmaroM ke hilane se jahA~ havA kI jAtI thI; kamara bhramita hone para ur3ate the sthAna vyApta thA, dUsarI pichale bhAga para bar3he hue jisake jaTAsamUha bhayaMkara bAdala kI garjanA ke sunane se tathA AkAza kI goda meM caraNa rakhate hue garvIle siMha kI garjanA ke zabda se jo Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] 507 sarasaghaNa caMdaNatraNucchaMga vivihaparihAsa ko lANaMdiyabhuyaMga mihuNaramaNijjaM ti / tao AruhiUNa raMgaraliyabhUyaM tattha ya bAlakayalIpariveDhiyaviyaDapIDhaM sohA viNijjiya suriMdabhavaNaM uttuMgatoraNakhaMbhaniniyavara sAlibhaMjiyAsaNAhaM maNaharAlekkhavicittaviyaDabhitti ruragavavakhaveiosohi nimmalamaNikoTTimaM surahikusuma saMpAiyapUovayAraM ca gao suloyaNasaMtiyaM maMdiraM ti / diTTho ya ga gaMdhavvadattAe saha vINaM vAyaMto suloyaNo / abbhuTTio suloyaNeNaM / saMpAio se uciovayAro / pucchio suloyaNeNaM hemakuMDalo - kuo bhavaM kuo vA esa mahApuriso kiMnimittaM vA bhavao AgamaNapaoyaNaM ti / tao suvelAo niyaM dharaNassa suvaNNabhUmimuvalagbhAiyaM citiyarayaNappadANapajjavasANaM sAhiyamAgamaNapaoyaNaM / teNa vi utphullaloyaNeNa paDissuyaM / tao ciTThiUNa asardiya gahiyAiM pahANarayaNAiM / nIo ya NeNa dharaNo devauraM / muSako nayarabAhiriyAe, samappiyANi se rayaNANi / bhaNio ya eso / ihaTThio caiva jAyaM paDivAlasuti / paDissuyaM dharaNeNa / gao hemakuMDalo / anyatra sarasaghanacandanava notsaMgavividhaparihAsakrIDAnanditabhujaGgamithuna ramaNIyamiti / tata Aruhya ratnazikharaM ratnagiritilakabhUtaM tatra ca bAlakadalIpariveSTitavikaTapIThaM zobhAvinirjitasurendrabhavanam uttuMgatoraNastambhanyastavarazAlabhaJjikAsanAthaM manoharAlekhyavicitravikaTabhitti ruciragavAkSavedikopazobhitaM nirmalamaNikuTTimaM surabhikusumasampAditapUjopacAraM ca gataH sulocanasatkaM mandiramiti / dRSTazca tena gandharvadattayA saha vINAM vAdayan sulocanaH / abhyutthitaH sulocanena / sampAditastasyocitopacAraH / pRSTaH sulocanena hemakuNDalaH- kuto bhavAn kuto vA eSa mahApuruSaH, kiMnimittaM vA bhavata Agamanaprayojanamiti / tataH suvelAd nijaM dharaNasya suvarNabhUmimupalabhyAdikaM cintitaratnapradAnaparyavasAnaM kathitamAgamanaprayojanam / tenApi utphullalocanena pratizrutam / tataH sthitvA katipayadivasAn gRhItAni pradhAnaratnAni / nItazca tena dharaNo devapuram / mukto nagarabAhyAyAm / samarpitAni tasmai ratnAni / bhaNitazcaiSaH -- ihasthita eva jAyAM pratipAlayeti / pratizrutaM dharaNena / gato hemakuNDalaH / ora sarasa aura candana-vana kI goda meM vividha prakAra parihAsa krIr3A se Anandita hote hue sarpayugaloM se jo ramaNIya laga rahA thA (aise usa ratnagiri parvata para car3he ) / usa ratnAgiri ke tilakabhUta ratnazikhara para car3hakara jisakA vistIrNa pRSTha bhAga naye keloM ke vRkSoM se pariveSTita hai, zobhA meM jisane indra ke bhavana ko jIta liyA hai, U~ce dvAra stambha para rakhI huI sundara zAlabhaJjikA se jo yukta hai, jisakI bar3I-bar3I dIvAroM para manohara citra bane haiM, jo sundara jharokhoM aura vedikA se suzobhita hai, jahA~ kA pharza nirmala maNiyoM se banA hai, sugandhita phUloM se jahA~ pUjA kI jA rahI hai, aise sulocana ke mandira meM gayA / vahA~ para gandharvadattA ke sAtha vINA bajAte hue sulocana ko dekhA / sulocana uThA / usakA ucita satkAra kiyA / hemakuNDala se sulocana ne pUchA- Apa kahA~ se Aye haiM aura yaha mahApuruSa kahA~ se Aye haiM ? Apake Ane kA kyA prayojana hai ? Adi / tatra citrakUTAcala se apanA aura dharaNa kA svarNabhUmi kI prApti se lekara cintA - ratnapradAna taka kA Ane kA prayojana kahA / usane bhI vikasita netroM se grahaNa kiyaa| taba kucha dina rahakara pradhAna ratnoM ko grahaNa kiyA / vaha dharaNa ko devapura laayaa| nagara ke bAharI bhAga meM chor3a diyA / use ratna samarpita kara diye / isase kahAyahA~ rahakara hI patnI kI pratIkSA kro| dharaNa ne aGgIkAra kiyA / hemakuNDala calA gayA / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA dharaNo puNa bAhiriyAe caiva kaMci velaM gameUNa paviTTho nayaraM / diTTho ya ToppasedviNA / 'aho kallANAgiI adiTThapuvvo egAgI ya dIsai, tA bhaviyavyaM ettha kAraNeNaM' ti citiUNa ahimayasaM bhAsaNa purassaraM nIo NeNa gehaM / kao uvayAMro / pucchio ya seTTiNA - 'kuo tumaM' ti / sAhio NeNa mAyaMdinivAsaniggamaNAio devaurasaMpattipajjavasANo niyayavusaMto / samappiyAI rAI / bhaNio ya Na seTThI / evAI saMgovAvasu tti / saMgovAviyA Na seTTiNA / 508 io dharaNa ma gaMtarameva samAsAsiyA suvayageNa lacchI / bhaNiyA ya Na-suMdari isa esa saMsAro, viyogAMvasANAi ettha saMgayAI; tA na tae saMtappiyatvaM / na vivanno ya esa tujha avi yamajjhati / tao niyaDippahANAe bAhajalabhariyaloyaNaM jaMpiyaM lcchiie| tae jIvamAmako maha saMtAvo tti / tao akkale kaivapadiNe jANavattasaMThiyaM pahUyaM suvaNNamavaloiUNa citiyaM suvaNeNaM / vivanno khu so tavastI, pabhUyaM ca evaM daviNajAyaM, taruNA ya se bhAriyA rUvavaI ya, saMgayA ya meM citteNa; tA kiM ettha juttaM ti / ahavA iyameva juttaM, jaM imIe gahaNaM ti / ko nAma . dharaNaH punaH bAhyAyAmeva kAJcidve lAM gamayitvA praviSTo nagaram / dRSTazca ToppazreSThinA / 'aho kalyANAkRtiradRSTapUrvaM ekAkI ca dRzyate, tato bhavitavyamatra kAraNena' iti i abhimatasambhASaNapurassaraM nItastena geham / kRta upacAraH / pRSThazca zreSThinA 'kutastvam' iti / kathitastena mAkandInivAsanirgamanAdiko devapurasamprAptiparyavasAno nijavRttAntaH / samarpitAni ratnAni / bhaNitazca tena zreSThI - etAni saMgopayeti / saMgopAyitAni zreSThinA / _itazcadharaNasamudrapatanasamanantarameva samAzvAsitA suvadanena lakSmIH / bhaNitA ca tena - sundari ! IdRza eva saMsAraH, viyogAvasAnAnyatra saGgatAni tato na tvayA saMtaptavyam / na vipannazcaiSa tava, api ca mameti / tato nikRtipradhAnayA bASpajalabhRtalocanaM jalpitaM lakSmyA - tvayi jIvati ko mama saMtApa iti / tato'tikrAnteSu katipayadineSu yAnapAtrasaMsthitaM prabhUtaM suvarNamavalokya cintitaM suvadanena / vipannaH khalu sa tapasvI, prabhUtaM caitad draviNajAtam, taruNI ca tasya bhAryA rUpavatI ca, saMgatA ca me cittena, tataH kimatra yuktamiti / athavA idameva yuktam, yadasyA grahaNamiti / ko dharaNa bAhara hI kucha samaya bitAkara nagara meM praviSTa huaa| Toppa zreSThI ne dekhA / 'aho, kalyANakAraka jisakI AkRti hai, pahale kabhI nahIM dekhA aisA yaha akelA dikhAI detA hai ataH koI kAraNa honA cAhie' aisA socakara iSTa vArtAlApa ke sAtha use ghara le gayA / sevA kii| seTha ne pUchA- tuma kahA~ se Aye ? usane mAkandI meM nivAsa, vahA~ se nikalanA, devapura prApti taka ke samasta vRttAnta ko kahA / ratnoM ko samarpita kiyA / usane seTha se kahA - inheM surakSita rakha lIjie / seTha ne rakha liye / ii idhara gharaNa ke samudra meM girane ke pazcAt suvadana ne lakSmI ko smjhaayaa| usane kahA- sundarI ! yaha saMsAra aisA hI hai, yahA~ saMyoga kA anta viyoga ke rUpa meM hotA hai, ataH tumheM duHkhI nahIM honA cAhie / yaha tumhArI vipatti nahIM, apitu merI vipatti hai| taba kaSTapUrvaka A~khoM meM A~sU bharakara lakSmI ne kahA- Apake jIte rahane para mujhe kauna-sA duHkha hai ! taba kucha dina bIta jAne para jahAja para sthita prabhUta svarNa ko dekhakara suvadana ne socA- vaha becArA mara gayA, yaha dhana prabhUta hai, usakI patnI taruNI aura rUpavatI hai aura mere citta ke anukUla hai, ataeva yahA~ para kyA ucita hai ? athavA yahI ucita hai ki usakA grahaNa kiyA jaay| kauna mUrkha hai jo svayaM Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] 506 abAliso sayamevAyaM laccha pariccayai / tA geNhAmi evaM / tao 'parihAsasabhA itthiya' ti farsDhanAyagAruvA kathA parihAsA, AvajjiyaM se hiyayaM / niviTTho ghariNisaho / attaTThiyaM suvaNayaM / aiktA kavi diyahA / samAgayaM kUlaM jANavattaM / mahayA darisaNijjeNa diTTho suvayaNeNa naravaI / parituTTho eso / 'ussuMkameva tuha jANavattaM' ti kao se pasAo / gao jANavattaM / 1 etyaMtaraMmi 'cINadIvAo AgayaM jANavattaM' ti muNiUNa niggao dharaNo / diTTho ya NeNa suvayaNo lacchI ya / parituTTho hiyaeNaM, dUmiyA laccho suvayaNo y| dinnaM se AsaNaM, pucchio vRttaMtaM, sAhio NeNa / tao suvayaNeNa citiyaM - aho me kaMmapariNaI, aho paDikUlayA devvassa / kevalaM kayamakajjaM, na saMpannaM samIhiyaM ti / citiUNa bhaNiyaM - ajja, sohaNaM saMjAyaM, jaM tumaM jIvio / tA hAhi eyaM nirityaM ti / dharaNeNa bhaNiya - satthavAhaputta, pANA vi ee tuha saMtiyA, jeNa lacchI saha samAgamo kao, kimaMga puNa ritthaM ti / aikkaMtA kAi velA / bhaNiyA ya lacchI Na - ehi, nayaraM pavisamha / lacchoe bhaNiyaM - ajjautta, kallaM pavisissAmo, ajja uNa ajja - utteNAvi iheva vasiyabvaM ti / paDissuyamaNeNa / prabhaMgio eso / AlociyaM ca lacchIe suvayaNeNa nAmAbAlizaH svayamevAgatAM lakSmIM parityajati / tato gRhNAmyetAm / tataH 'parihAsasAdhyA strI' iti vidagdhanAyakAnurUpAH kRtAH parihAsAH, AvarjitaM tasyA hRdayam niviSTo gRhiNIzabdaH / AtmasthitaM suvarNam || atikrAntAH katyapi divasAH / samAgataM kUlaM yAnapAtram / mahatA darzanIyena dRSTaH suvadanena narapatiH / parituSTa eSaH / 'ucchulkameva tava yAnapAtram' iti kRtastasya prasAdaH / gato yAnapAtram / atrAntare 'cInadvIpAdAgataM yAnapAtram' iti jJAtvA nirgato dharaNaH / dRSTazca tena suvadano lakSmIzca / parituSTo hRdayena, dUnA lakSmIH suvadanazca / dattaM tasyAsanam, pRSTo vRttAntam, kathita - tena / tataH suvadanena cintitam - aho me karmapariNatiH, aho pratikUlatA devasya / kevalaM kRtamakAryaM na saMpannaM samIhitamiti cintayitvA bhaNitam / AyeM ! zobhanaM saMjAtam, yattvaM jIvitaH / tato gRhANaitad nirikthamiti / dharaNena bhaNitam - sArthavAhaputra ! prANA apyete tava satkAH, yena lakSmyA saha samAgamaH kRtaH, kimaGga punA rikthamiti / atikrAntA kAcidvelA / bhaNitA ca lakSmIstenaehi nagaraM pravizAvaH / lakSmyA bhaNitam Aryaputra ! kalye pravekSyAva:, adya punarAryaputreNApi ihaiva vasitavyamiti / pratizrutamanena / abhyaGgita eSaH / AlocitaM ca lakSmyA suvadanena ca / yathA adyaivaitaM 9 AyI huI lakSmI kA parityAga kre| ataH ise svIkAra karatA huuN| anantara 'strI parihAsa- sAdhya hai' ataH catura nAyaka ke anurUpa ha~sI kI, usake hRdaya ko palaTA ( vazIbhUta kiyA) / gRhiNI zabda kA prayoga kiyaa| sonA hamArA ho gyaa| kucha dina bIte / jahAja kinAre para AyA / suvadana ne rAjA ko bar3I darzanIya vastu dikhAyI / vaha santuSTa huA / tumhAre jahAja para koI zulka nahIM hai, aisA kahakara usa para anugraha kiyaa| jahAja calA gyaa| isI bIca 'cIna dvIpa se eka jahAja AyA hai - yaha jAnakara dharaNa nikalA / usane lakSmI aura suvadana ko dekhA / hRdaya se santuSTa huA, lakSmI aura suvadana duHkhI hue| use Asana diyA, vRttAnta pUchA / taba suvadana ne socA- 'aho mere karmoM kA phala, aho bhAgya kI pratikUlatA ! kevala akArya hI kiyA, iSTa kArya nahIM kiyA, isa prakAra socakara kahA--Arya ! acchA huA jo Apa jIvita haiM / ataH apanI sampatti le leM / dharaNa ne kahAsArthavAhuputra ! ye prANa bhI tumhAre haiM jo lakSmI ke sAtha milana karAyA, sampatti kI to bAta hI kyA ! kucha samaya bIta gayA / lakSmI se usane kahA - Ao, nagara meM praveza kreN| lakSmI ne kahA- Aryaputra ! kala praveza kreNge| Aja Aryaputra ke sAtha yahIMra heMge / isane svIkAra kiyaa| isakI mAliza huii| lakSmI aura suvadana ne vicAra-vimarza Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA y| jahA, ajjeva eyaM kayapANabhoyaNaM keNaI uvAeNa rayaNIe vAvAissAmo tti / majjio eso, pAio mahaM kArAvio pANavitti / aikato. vAsaro, samAgayA rayaNI, atthayaM synnijjN| nivaSNo eso lacchI ya / tao mayaparAhINasta simiNae viya anvattaM ceTamaNuhavaMtassa dinno imIe gale pAsao, vanio ya eso| pariosaviyasi yacchIe lacchoe suvayaNeNa va vimUDho dharaNo mao tti kAUNa ujjhio jalanihitaDe / gayAiM jANavattaM / jalanihipavaNasaMgameNa ya samAsattho eso| citiyaM caNeNaM haMta kimeyaM ti / ki tAva suviNao Ao iMdajAlaM Ao maivibhamo Ao saccayaM ceva tti / uvaladdhaM jalanihitaDaM / saccaM ceva tti jAo se viniccho| udiUNa citiyamaNeNa / aho lacchoe cariyaM, aho suvayaNassa porusN| ahavA duDhaguMTho viya ummaggapasthiyA, kipAgaphalabhogo viya maMgulAvasANA, dussAhiyakicca vva dosuppAyaNI, kAlarattI viya tamovalittA, IisA ceva mahiliyA hoi / avi ya jalaNo vigheppai suhaM pavaNo bhayago ya keNai nenn| mahilAmaNo na gheppai bahuehi vi nayasahassehiM // 536 // kRtapAnabhojanaM kenacidupAyena rajanyAM vyApAdayiSyAva iti / majjita eSaH, pAyito madhu, kAritaH prANavRttim / atikrAnto vAsaraH, samAgatA rajanI, AstRtaM zayanIyam / nipanna eSa lakSmIzca / tato madaparAdhInasya svapne ivAvyaktAM ceSTAmanubhavato datto'nayA gale pAzakaH, valitazcaiSaH / paritoSavikasitAkSyA lakSmyA suvadanena ca vimUDho dharaNo mRta iti kRtvA ujjhito jlnidhittte| gatau yAnapAtram / jalanidhipavanasaMgamena ca samAzvasta essH| cintitaM ca tena-hanta kimetditi| kiM tAvatsvapnaH, athavA indrajAlam , athavA mativibhramaH, athavA satyameveti / upalabdhaM jalanidhitaTam / satyameveti jAtastasya vinizcayaH / utthAya cintitamanena-aho lakSmyAzcaritam , aho suvadanasya pauruSam ! athavA duSTAzva iva unmArgaprasthitA, kiMpAkaphalabhoga iva amaGgalAvasAnA duHsAdhitakRtyeva doSotpAdanI, kAlarAtririva tamo'valiptA IdRzyeva mahilA bhavati / api ca jvalano'pi gRhyate sukhaM pavano bhajagazca kenacinnayena / mahilAmano na gRhyate bahubhirapi nayasahasraH // 356 / / kiyA ki Aja hI ise bhojanapAna Adi karAkara kisI upAya se rAtri meM mAra DAleMge / isane snAna kiyA, madhu-pAna karAyA, bhojana kraayaa| dina vyatIta huA, rAtri AyI, bistara bichaayaa| yaha aura lakSmI soye / anantara mada se parAdhIna hae, svapna meM avyakta ceSTA-sI anubhava karate hue isa (dharaNa) ke gale meM isa (lakSmI) ne phAMsI lagA dI aura ise DhaMka diyaa| santoSa ke kAraNa vikasita netroMvAle lakSmI aura suvadana ne mUcchita dharaNa ko marA haA jAnakara samudra ke taTa para chor3a diyA aura donoM jahAja para cale gye| samudra kI vAyU ke sparza se ise kucha cetanA aayii| isane socA-hAya ! yaha kyA ? kyA (yaha) svapna hai athavA indrajAla athavA buddhi kA bhrama hai athavA satya hI hai ! samudra ke taTa ko prApta kara usakA nizcaya satya ho gyaa| uThakara isane socA-- aho lakSmI kA caritra, aho suvadana kA sAhasa ! athavA duSTa ghor3oM ke samAna unmArga para se jAnevAle kiMpAka ke phala-bhakSaNa ke samAna amaGgalapUrvaka samApta hone vAlI, kaThinatA se sAdhI huI kRtyA ke samAna athavA kaThinatA se sAdhe hue kArya ke samAna, doSoM ko utpanna karanevAlI kAlarAtri ke samAna, andhakAra se avalipta mahilA aisI hI hotI hai / aura bhI . agni, vAyu aura sarpa kisI nIti se sukhapUrvaka grahaNa kie jA sakate haiM, kintu mahilAoM kA mana hajArahajAra nayoM se bhI grahaNa nahIM kiyA jA sakatA // 536 / / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] __ tA ki imIe / suvayaNassa na jattameyaM ti| ahavA mairA viya mayarAyavaDaDhaNI ceva itthiyA havai ti / visayavisamohiyamaNeNaM teNAvi evaM vavasiya ti| evaM ca ciMtayaMto seTiniuttehi kahavi purisehi| sUruggamavelAe diTTho bAhollanayaNehiM // 540 // bhaNio ya Nehi-satyavAhaputta, rayaNIe na Agao tumaM ti saMjAyAsaMkeNa rayaNoe ceva tujjha annesaNanimittaM pesiyA amhe ToppaseTTiNa ti| kahakahavi diTTo si saMpayaM / tA ehi, gacchamha, nivvave hi aryAcatANalapalittaM seTihiyayaM / tao 'aho purisANamaMtaraM' ti citiUNa payaTTodharaNo, paviTTho nari, diTTho ya NeNa settttii| pairikkami bhaNio settttinnaa| vaccha, kuo tuma kiM vA vimaNadummaNo dosasitti / tao 'lajjAvaNijjayaM aNAcikkhaNIyameyaM ti citiUNa bAhollaloyaNeNa na japiyaM dhrnnenn| seTTiNA bhaNiyaM-vaccha, suyaM mae, jahA AgayaM jANavataM cINAoM, tA taM tumae uvaladdhaM na va ti| tao sagaggayakkharaM jaMpiyaM dharaNeNaM-ajja, uvaladdhaM ti / sogAiregeNa ya pavattaM se tataH kiNmnyaa| suvadanasya na yuktametaditi / athavA madireva madarAgavardhanye va strI bhavatIti / viSayaviSamohitamanasA tenApyetad vyavasitamiti / evaM ca cintayan zreSThiniyukttaiH kathamapi puruSaH / sUryodgamavelAyAM dRSTo bASpArdranayanaiH / / 540 // bhaNitazca taiH-sArthavAhaputra ! rajanyAM nAgatastvamiti saMjAtAzaGkena rajanyAmeva tavAnveSaNa nimittaM preSitA vayaM ToppazreSThineti / kathaMkathamapi dRSTo'si sAmpratam / tata ehi, gacchAmaH, nirvApaya anekacintAnalapradIptaM zreSThihRdayam / tataH 'aho puruSANAmantaram' iti cintayitvA pravRtto dharaNaH, praviSTo nagarIm, dRSTazca tena shresstthii| pratirikte bhaNitaH zreSThinA-vatsa ! kutastvam, kiMvA vimanodurmanA dRzyase iti / tato 'lajjanIyamanAkhyAnIyametad' iti cintayitvA bASpArdralocanena najalpitaM dhrnnen| zreSThinA bhaNitam-vatsa ! zrutaM mayA, yathA''gataM yAnapAtraM cInAd, tatastata tvayopalabdhaM naveti / tata: sagadgadAkSaraM jalpitaM dharaNena / Arya ! upalabdhamiti / zokA ataH isase kyA? suvadana ke lie yaha ucita nahIM thaa| athavA madirA ke samAna madarAga ko bahAne vAlI hI strI hotI hai / viSaya-viSa se mohita mana se usane hI yaha nizcaya kiyaa| jaba vaha yaha soca hI rahA thA ki sUryodaya ke samaya seTha ke dvArA niyukta kucha puruSoM ne kisI prakAra A~sU bhare netroM se ise dekhA // 540 / / unhoMne kahA-sArthavAhaputra ! tuma rAtri meM Aye hI nahIM, ata: AzaGkA utpanna ho jAne ke kAraNa ToppazreSThI ne ApakI khoja ke lie rAtri meM hI hama logoM ko bhejaa| jisa kisI prakAra aba dikhAI par3e ho| ata: Ao, cleN| aneka cintA rUpa agni se jvalita seTha ke hRdaya ko zAnti deN| taba 'aho ! puruSoM kA bheda'... aisA socakara dharaNa claa| nagarI meM praviSTa haa| usane seTha ko dekhA / ekA ta meM seTha ne pUchA-vatsa ! tuma kahA~ the ? kisa kAraNa nirAza aura duHkhI dikhAI dete ho ? taba 'yaha lajjanIya hai, kahane yogya nahIM hai'aisA socakara jisakI A~khoM meM A~sU bhare the aise dharaNa ne (kucha bhI) nahIM kahA / seTha ne kahA-vatsa ! maiMne sunA hai ki cIna se jahAja AyA thA, vaha tumheM milA yA nahIM? taba gadgada vANI meM dharaNa ne kahA-Arya, mila gyaa| zoka kI Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 [ samarAiccakahA bAhasalilaM / tao 'nUNaM vivannA se bhAriyA, annahA kahaM Iiso sogapasaro' ti citiUNa bhaNiyaM ToppaseTTiNA-vaccha, avi taM ceva taM jANavattaM ti| dharaNeNa bhaNiyaM-'Ama' / seTiNA bhaNiyaM-avi kusalaM te bhAriyAe / dharaNeNa bhaNiyaM-ajja, kusalaM / seTigA bhaNiyaM - tA kimannaM te uvvevakAraNaM / dharaNeNa bhaNiyaM-ajja, na kiMci AcikkhiyavvaM ti / se TuNA bhaNiyaM - tA ki vimaNo si / dharaNeNa bhnniyN-'aam'| seTThiNAbhaNiyaM-'kimAma'dharaNeNabhaNiyaM- 'eya',seTiNA bhaNiyaM-'kimeyaM',dharaNeNa bhaNiyaM 'na kiMci' / seTiNA bhaNiyaM-vaccha, kimeehi / sunnabhAsiehi Acikkha sambhAvaM / na ya ahaM ajoggo Acikkhiyavassa, paDivanno ya tae gurU / tao 'na juttaM guruANAkhaMDaNaM' ti citiUNa jaMpiyaM dharaNeNa ajja, ajjassa ANa'tti phariya IisaM pibhAsIyai tti| seTTiNA bhaNiya-vaccha,natthi avisao guruyaNANuvattIe / dharaNega bhaNiyaM-ajja, jai eva, tA kusalaM me bhAriyAe jIvieNaM, na uNa sIleNaM / seTTiNA bhaNiyaM-kahaM viyaannsi|dhrnnenn bhaNiyaM - 'kajjao' / seTTiNA bhaNiyaM - kaha viy| tao Acikkhio se bhoyaNAio jalanihitaDapajjavasANo sylvuttnto| taM ca soUNa kudio ToppaseTThI tirekeNa ca pravattaM tasya bASpasalilam / tato 'nUnaM vipannA tasyA bhAryA, anyathA kathamIdRzaH zokaprasaraH' iti cintayitvA bhaNitaM TopatreSThinA-vatsa ! api tadeva tad yAnapAtramiti / dharaNena bhnnitm-'om'| zreSThinA bhaNitam - api kuzalaM te bhAryAyAH |dhrnnen bhaNitam-Arya ! kushlm| zreSThinA bhaNitam-tataH kimanyatte udvagakAraNam / dharaNena bhaNitam-Arya ! na kiJcidAkhyAta. vyamiti / zreSThinA bhaNitam-tataH kiM vimanA asi / dharaNena bhaNitam -'om' / zreSThinA bhaNitam 'kimoma' / dharaNena bhnnitm-'etd'| zreSThinA bhaNitam -'kimetad' / dharaNena bhaNitam-'na kinycit'| zreSThinA bhaNitam-kimetaiH zUnyabhASitaiH, AcakSva sadbhAvam / na cAhamayogya AkhyAtavyasya, pratipannazca tvayA guruH / tato 'na yuktaM gurvAjJAkhaNDanam' iti cintayitvA jalpitaM dharaNena / Arya ! 'AryasyAjJA' iti kRtvA IdRzamapi bhASyate iti / zraSThinA bhaNitam --vatsa ! nAstyaviSayo gurujanAnuvRtyAH / dharaNena bhaNitam-Arya ! yadyevaM tataH kuzalaM me bhAryAyA jIvitena, na punaH zIlena / zreSThinA bhaNitam -kathaM vijAnAsi / dharaNena bhaNitam-kAryataH / zreSThinA bhaNitam-kathamiva / tata AkhyAtastasya bhojanAdito jalanidhitaTaparyavasAnaH sakalavRttAntaH / tacca zrutvA kupitaH Toppa adhikatA ke kAraNa usakI A~khoM se AMsU kI dhArA bahane lgii| taba 'nizcita hI isakI patnI mara gayI, nahIM to itanA adhika duHkhI kyoM hotA'--aisA socakara ToppazreSThI ne kahA-vatsa ! vaha jahAja vahI thA ? dharaNa ne kahA-hA~ / seTha ne kahA-tumhArI patnI sakuzala hai ? dharaNa ne kahA-Arya kuzala hai / seTha ne kahA-to duHkhI hone kA aura kyA kAraNa hai ? dharaNa ne kahA - Arya ! kucha bhI nahIM kahanA cAhie ! seTha ne kahA- to bemana kyoM ho? dharaNa ne khaa-haaN| seTha ne kahA-kyA hA~? dharaNa ne khaa-yhii| seTha ne kahA-- kyA yahI? dharaNa ne kahA-kucha bhI nahIM / seTha ne kahA- isa zUnya vANI se kyA ? sahI kho| mujhase na kahA jA sakatA ho aisA bhI nahIM ! tumane mujhe bar3A mAnA hai| taba 'bar3oM kI AjJA na mAnanA ucita nahIM' aisA socakara dharaNa ne kahAArya ! cUMki Arya kI AjJA hai ataH yaha bhI sunAtA hU~ / seTha ne kahA-vatsa ! gurujanoM se na kahane yogya kucha bhI nahIM hai| dharaNa ne kahA-Arya ! yadi aisA hai to merI patnI prANoM se to sakuzala hai, kintu zIla se nhiiN| seTha ne kahA-kaise jAnate ho ? dharaNa ne kahA-kArya se / seTha ne kahA-kaise ? taba bhojana se lekara samudra ke taTa taka kA samasta vRttAnta sunaayaa| use sunakara ToppazreSThI suvadana para kupita huaa| dharaNa ko baiThAkara rAjA ke pAsa Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] 513 suvaNassa / parisaMThaviya dharaNaM gao narabaisamIvaM / vinnatto NeNa suvayaNaM para jahaTThiyameva naravaI / saddAvio rAhaNA suvaNo, bhaNio ya eso - satthavAhaputta, pabhUyaM te ritthaM suNIyai / tA phuDaM jaMpasu, hame ta vittati / tao ajAyAsaMkeNa bhaNiyaM suvayaNeNa deva, kulakka mAgayaM / rAiNA bhaNiyaM - bhAriyA kahati / teNa bhaNiyaM - guruviiNNA / tao pulaio' ToppaseTThI / bhaNiyaM ca NeNa - deva, saod aliyaM ti / suvayajeNa bhaNiyaM - kiM puNa ettha saccayaM / seTThiNA bhaNiyaM -dharaNasaMtiyaM rityaM bhAriyA ya; eyaM saccayaM ti / tao saMbaddhahiyaeNaM jaMpiyaM suvayaNeNa bho bho auvvajoisiya, ko ettha paccao; rAyakulaM khu eyaM / ToppaseTTiNA bhaNiya - sAhAraNaM rAyakulaM; paccao puNa, so ceva jIvaiti / suvaNeNa bhaNiyaM - mahArAya, na mae dharaNassa nAmaM pi AryANiyaM ti / parikkhau devo / rAiNA bhaNirya - bho bho seTThi, ANehi dharaNaM, tuma pi taM mahiliyaM ti / pesiyA Nehi saha rAyapurisehi niyayapurisA / ANio ya hi hiyaeNANicchamANo vi seTTiuvaroha bhAviyacitto dharaNo, iyahi ya bhayahitya hiyA' lacchitti / pulaiyAI rAiNA, bhaNiyaM ca NeNa - sundari, diTTho tae esa zreSTha suvadanasya / parisaMsthApya dharaNaM gato narapatisamIpama / vijJaptastena suvadanaM prati yathAsthitameva narapatiH / zabdAyito rAjJA suvadanaH bhaNitazcaiSaH - sArthavAhaputra ! prabhUtaM te rikthaM zrUyate, tataH sphuTaM jalpa, kathametattvayopArjitamiti / tato'jAtAzaGkena bhaNitaM suvadanena - deva kulakramAgatam / rAjJA bhaNitam - bhAryA kathamiti / tena bhaNitam - guruvitIrNA / tato dRSTaH ToppazreSThI / bhaNitaM ca tenadeva ! sarvamalIkamiti / suvadanena bhaNitam - kiM punaratra satyam / zreSThinA bhaNitam - dharaNasatkaM rikthaM bhAryA ca etat satyamiti / tataH saMkSubdhahRdayena jalpitaM suvadanena - bho bho apUrvajyotiSika ! hts pratyayaH, rAjakulaM khalvetat / ToppazreSThinA bhaNitam - sAdhAraNaM rAjakulam, pratyayaH punaH sa eva 'jIvatIti / suvadanena bhaNitam - mahArAja ! na mayA dharaNasya nAmApi AkaNitamiti / parIkSatAM daivaH / rAjJA bhaNitam - bho bhoH zreSThin ! Anaya dharaNam, tvamapi tAM mahilAmiti / preSitA AbhyAM saha rAjapuruSainijapuruSAH / AnItazca tairhRdayenAnicchannapi zreSThy parodhabhAvitacitto dharaNaH, itaraizca bhayatrastahRdayA lakSmIriti / dRSTau rAjJA / bhaNitaM ca tena sundari ! dRSTastvayA eSa kutrApi 'svadana ko gyaa| rAjA se subadana ke viSaya meM nivedana kiyaa| rAjA ne bulavAyA aura kahA -- "sArthavAhaputra ! tumhAre pAsa pracura sampatti hai, ataH ThIka-ThIka kaho, tumane ise kaise upArjita kiyA ?" taba kucha bhI zaMkA na karake suvadana ne kahA---'" deva ! kulakrama se AyI huI hai / " rAjA ne kahA - "patnI kaise AyI ?" usane kahAgurujanoM ne dI / " taba TopazreSThI dikhAI diyaa| usane kahA - "deva ! saba jhUTha hai / " suvadana ne kahA - "satya kyA hai ? ' seTha ne kahA - "dharaNa kI ( yaha / samatti aura bhAryA hai, yaha satya hai / " taba kSubhita hRdaya se suvadana ne kahA - "he he apUrva jyotiSI ! isa viSaya meM kyA pramANa hai ? yaha rAjadarabAra hai / " ToppazreSThI ne kahA- "darabAra to sabhI ke lie hai, pramANa yaha hai ki vaha abhI jovita hai / " subadana ne kahA- "mahArAja ! maiMne dharaNa kA nAma bhI nahIM sunA / deva ! parIkSA kara liijie|" rAjA ne kahA - "he seTha ! dharaNa ko lAo, tuma usa mahilA ko laao|" ina donoM ke sAtha rAja karmacArI bheje gaye / ve hRdaya se na cAhate hue bhI seTha ke anurodha ko mAnanevAle dharaNa ko lAye, dUsarI ora bhaya se trasta hRdayavAlI lakSmI ko bhI lAyA gayA / rAjA ne dekhA / usane kahA - ' sundari ! tumane kahIM para isa na. 1. pAloiyo, guloiyo- saccati / 3. 'deva' ityadhikaH - kha / 4. bhayabhinnahiyA - ka / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 [samarAikahA kahipi stthvaahputto| tIe bhaNiyaM-deva, na diTTo ti / tao pucchio dharaNo-satyavAhaputta, avi esA te bhaariyaa| dharaNeNa bhaNiyaM-deva, kimaNena pucchieNa; suyaM deva deveNaM, jaM jNpiymimiie| rAhaNA bhaNiyaM-satthavAhapatta, ao ceva pcchaami| dharaNeNa bhaNiyaM-deza, jaha evaM devassa aNabaMdho tA Asi bhAriyA, na uNa saMpayaM ti / rAiNA bhaNiyaM - eso satyavAhaputto divo tae Asi dharaNeNa paNiyaM-deva, eso ceva jANai ti / rAiNA bhaNio suvayaNo-satyavAhaputta, kiM diTTho tumae esa kahipi / suvayaNeNa bhaNiNaM-deva, mae tAva eso na diTTho tti / rAiNA bhaNiyaM-hou, ki eiNA%B sAheha tumbhe ki ettha ritthmaannN| suvayaNeNa bhaNiyaM- deva, ettha khala dasasahassANi sovaNNigANa iTThAsaMgaDANaM, anna pi thevayaM khu surittaM bhaNDaM ti| pacchio iyaro vi / dharaNeNa bhaNiyaM-deva, evameyaM / rAiNA bhaNiyaM-bho kipamANA kha te sNpuddaa| dharaNeNa bhaNiyaM-deva, na yANAmi / rANA bhaNiyaM-kahaM niyayabhaNDassa vi pamANaM na yANAsi / dharaNeNaM bhaNiyaM- deva, evaM ceva te kayA, jeNa na jANAmi / tao pucchio suvayaNo / bhadda, tuma sAhehi / teNa bhaNiyaM-deva, ahamavi nisaMssayaM na pArthavAhaputraH / tayA bhaNitam -deva ! na dRSTa iti| tataH pRSTo dharaNaH / sArthavAhaputra ! apyeSA te bhAryA / dharaNena bhaNitam -deva ! kimanena pRSTena, zrutameva devena yjjlpitmnyaa| rAjJA bhaNitamsArthavAhaputra ! ata eva pRcchaami| dharaNena bhaNitam - deva ! yadyevaM devasyAnubandhaH, tata AsIda bhAryA, na punaH saamprtmiti| rAjJA bhaNitam - eSa sArthavAhaputro dRSTastvayA''sIt ? dharaNena bhaNitam -deva ! eSa eva jAnAtIti / rAjJA bhaNitaH suvadanaH - sArthavAhaputra ! kiM dRSTastvayaSa kutrApi / suvadanena bhaNitam -- deva ! mayA tAvadeSa na dRSTa iti / rAjJA bhaNitam - bhavatu, kimetena, kathayata yuyam, kimatra rikthamAnam / suvadanena bhaNitam-deva ! atra khalu daza sahasrANi saurNikAnAmiSTAsampuTAnAm, anyadapi stokaM khalu suriktaM bhANDamiti / pRSTa iAro'pi / dharaNena bhaNitam --- deva ! evametad / rAjJA bhaNitam -- bhoH kiMpramANAH khalu te sampuTAH / dharaNena bhaNitam- deva ! na jaanaami| rAjJA bhaNitam -kathaM nijabhANDasyApi pramANaM na jAnAti dharaNena bhaNitam-deva ! evameva te kRtAH, yena na jAnAmi / tataH pRSTa: suvadanaH / bhadra ! tvaM kathaya / tena bhaNitam-deva, sArthavAhaputra ko dekhA hai ?" usane kahA - "deva ! maiMne nahIM dekhA hai|" taba dharaNa se pUchA -- "sArthavAhaputra ! yaha tumhArI patnI hai ?" dharaNa ne kahA-"deva ! yaha pUchane se kyA, isane jo kahA vaha Apane suna hI liyaa|" rAjA ne kahA"sArthavAhaputra ! isIlie pUchatA huuN|" dharaNa ne kahA -- "mahArAja ! yadi aisA hai to yaha (merI) patnI thI, aba nahIM hai / '' rAjA ne pUchA-'isa sArthavAhaputra ko tumane dekhA thA ?" dharaNa ne kahA- "mahArAja ! yahI jAnatA hai|" rAjA ne suvadana se pUchA -"sArthavAhaputra ! kyA tumane ise kahIM dekhA hai ?" savada ne kahA-"mahArAja ! maiMne ise nahIM dekhaa|" rAjA ne kahA - "accha , isase kyA, Apa logoM se kahatA hU~- sampane isa samaya kitanI hai?" suvadana ne kahA - "deva ! sone kI dasa hajAra gonAkAra ITeM haiN| kucha aura bhI sundara cIjeM haiM / " dUsare se bhI puuchaa| dharaNa ne kahA-"deva! aisA hI hai|" rAjA ne kahA -"tumhArA mAla kitanA hai?" dharaNa ne kahA-"mahArAja! nahIM jAnatA hai|" rAjA ne kahA - "kyA apane mAla kA bhI pramANa nahIM jAnate ho?" dharagane kahA-"isI prakAra ve banAye gaye the, jisame nahIM jAnatA huuN|" taba suvadana se pUchA--"bhadra ! tuma kho|" usane kahA - "deva ! maiM bhI niHsandeha nahIM .1 mae so na diyo - ka . rityaramANaM-ka / 3. siribhaMDaM 'ta- / 4, 'rAiNA' ityadhika:- 5, yaannaami-k| . Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaTTho bhavo ] yANAmi / rAigA bhavaM bho evaM vavathie ki maekAyadhvaM ti / dharaNeNa bhaNiyaM - deva, thetrame ' kAraNaM, ki bahugA jaMgie / ani ahaM ekspa; tA viSahara rityaM bhAriyaM ca eto tti / suvayaNeNa bhaNiyaM - bho mahApUrisa ! evaM pi bhavao pahUyameva jaM me Alo na dinnoti / dharaNeNa bhaNiyaM - siddho ahaM AladAyago / suvayageNa bhaNiyaM - jai na AladAyago, tA kimeyaM patthuyaM ti / Toppa seTThiNA bhaNiyaM - are re nillajja pAvakamma, evaM pi vavaha riDaM evaM jaMpasi tti / puNo vi amarisAisa eNa maNiyaM ToppaseTTiNA mahArAya ki bahuNA jNpieg| jai eyaM na dharaNasaMtiyaM ritthaM esA ya' bhAriyA, tAmasavvatasahiyA' pAgA niyaraNaM ti / AgAveu devo sayale divve ti / dharaNeNaM cintiyaMavahario khu eso maha siNehAnubaMdheNa; tA na juttaM saMpayaM vi udAsINayaM kAuM ti / jaMpiyamaNeNa - deva, i ettha aNubaMdha tAyassa, tA alaM divvehi; anno vi ettha uvAo asthi ceva / rAiNA bhaNiyaM - kahehi, koiso uvAo tti / dharaNeNa bhaNiyaM-deva, te mae saMpuDA sanAmeNaM ceva aMkiyati / rAiNA bhaNiyaM - kiM tujha nAmaM / dharaNeNa bhagiyaM-deva, dharaNo ti / iyaro vi pucchio / teNa bhaNiyaM - deva, ahamapi niHsaMzayaM na jAnAni / rAjJA bhaNitam - bho evaM vyavasthite kiM mayA kartavyamiti / dharaNena bhaNitam - stokametat kAraNam, kiMbahunA jalpitena / avivAdako'hametasya tato gRhNAtu rikthaM bhAryAM caiSa iti / suvadanena bhagatam - bho mahApuruSa ! etadapi bhavataH prabhUtameva, yanme Alo na datta iti / dharageta bhaNitam - prasiddho'mAladAyakaH / suvadanena bhaNitam - yadi nAladAyakastataH kimetatprastutamiti / Toppo nA bhaNitam - arere nirlajja pApakarman ! evamapi vyavahRtya evaM jalpasIti / punarapi amarSAtizayena bhaNitaM ToppazreSThinA - mahArAja ! kiM bahunA jalpitena, yadyetanna dharaNa-satkaM rikthameSA ca bhAryA tato mana sarvasvasahitAH prANA nikaraNamiti / AjJApayatu devaH sakalAn divyAniti / dharaNena cintitam - apahRtaH khalu eSa mama snehAnubandhena, tato na yuktaM sAmprata udAsInatAM kartumiti / jalpitamanena -deva ! yadyatrAnubandhastAtasya tato'laM divyaiH, anyo'pyatra upAyo'styeva / rAjJA bhaNitam - kathaya, kIdRza upAya iti / dharaNena bhaNitam - deva ! te mayA sampuTAH svanAmvAGkitA iti / rAjJA bhaNitam - kiM tava nAma / dharaNena bhaNitam - deva ! dharaNa iti / 515 jAnatA hU~ / " rAjA ne kahA - "are, aisI sthiti meM mujhe kyA karanA cAhie ?" dharaNa ne kahA - "yaha choTA-sA kAraNa hai, adhika kahane se kyA, merA isake sAtha meM vivAda nahIM hai, ataH yaha patnI ko aura dhana ko grahaNa kare / " subadana ne kahA - "he mahApuruSa ! yaha ApakI hI prabhutA hai jo merA bhAr3A nahIM diyA / " dharaNa ne kahA- " maiM bhAr3A denevAlA prasiddha hU~ / " suvadana ne kahA- " bhAr3A denevAle Apa nahIM haiM isalie ye saba kANDa Apane kiyA / " ToppazreSThI ne kahA - "are re ! nirlajja, pApakarmI ! aisA kArya kara isa prakAra kahatA hai ?" punaH krodha kI adhikatA se ToppazreSThI ne kahA - "mahArAja ! adhika kahane se kyA, yadi yaha patnI aura dhana dharaNa kA na to merA saba kucha chInakara prANadaNDa diyA jAya / mahArAja sabhI zapathoM kI AjJA deM / " dharaNa ne socA- mere sneha se yaha harA gayA hai / ataH isa samaya udAsInatA karanA acchA nahIM hai / isane kahA - "deva ! yadi tAta kI AjJA hai to be zapatheM vyartha haiM / dUsarA bhI yahA~ upAya hai hI / " rAjA bolA - " kaho, kaisA upAya ?" dharaNa ne kahA- una sabhI sampuToM (goloM) para maiMne nAma likhA hai / " rAjAne pUchA - "tumhArA nAma kyA hai ?" usane uttara diyA- "mahArAja ! 1. devamiyaM - ga / 2. netthiyA - ka / 3. sahiyassa - kha / . Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 [samarAiccakahA suvayaNo ti / rAigA bhaNiyaM-jai evaM, to chinno khu vavahAro; navaraM ANeha ettheva kaici saMpuDe tti| tao' pesiyaM paMcaulaM, ANiyA saMpuDA, nihAliyA rAiNA bAhiM, na di8 dharaNanAmayaM / bhaNiyaM ca NeNa-bho natthi ettha dharaganAmayaM / suvayaNa bhaNiyaM-devo pamANaM ti| annaM ca deva, devassa purao esa' mahaMtaM pi aliyaM jaMpiUNa ajja vi pANe dhArei ti| jANiyaM deveNa, jaM eeNa pamANIkayaM / rAiNA bhaNiyaM - bho dharaNa, kimeyaM ti| dharaNeNa bhaNiyaM-deva, na annahA evaM; phoDAviUNa majjhaM nirUveu devo / tao eyamAyaNNiUNa saMkhuddho suvayaNo, harisio ttoppsettttii| saddAviyA suvaNNayArA, phoDAviyA saMpuDA, diTuM dharaganAmayaM / kuvio rAyA suvayaNassa lacchIe ya / bhaNiyaM ca NeNaM-hare vAvAeha evaM vAgiyagavesadhAriNaM mahAbhuyaMgaM, nivvAseha ya eyaM mama rajjAo vivannasIlajIviyaM alacchi, samappeha ya samatthameva ritthaM dharaNasatthavAhassa / annaM ca bhaNa, bho mahApurisa kiM te avaraM kiiru| dharagega bhagiyaM -deva, alaM me ritthega / kareu devo pasAyaM suvayaNassa abhayappayANeNaM / tao 'aho se mahANabhAvaya' ti citiUNa bhaNiyaM rAiNA-satthavAhaputta, na jutameyaM, tahAvi itaro'pi pRSTaH / tena bhaNitam-deva ! suvadana iti / rAjJA bhaNitama--yadyevaM tatazchinnaH khalu vyavahAraH, navaramAnayatAtraiva katyapi sampuTAniti / tataH preSitaM paJcakulam, AnItA: sampuTAH / nibhAlitA rAjJA bahiH, na dRSTaM dharaNanAma / bhaNitaM ca tena-bho ! nAstyatra dharaNanAma / suvadanena bhaNitam -devaH pramANamiti / anyacca deva ! devasya purata eSa mahadapi alIkaM jalpitvA adyApi prANAn dhArayatIti / jJAtaM devena, yadetena pramANIkRtam / rAjJA bhaNitam-bho dharaNa ! kimetaditi / dharaNena bhaNitaM -deva ! nAnyathA etad, sphoTayitvA madhyaM nirUpayatu devaH / tata etadAkaNya saMkSubdhaH suvadanaH, hRSTa: ToppazreSThI / zabdAyitAH suvarNakArAH / sphoTitAH sampuTA: / dRSTaM dharaNanAma / kupito rAjA suvadanasya lakSmyAzca / bhaNitaM ca tena - are vyApAdayataitaM vANijakaveSadhAriNaM mahAbhujaMgama, nirvAsayata caitAM mama rAjyAd vipannazIlajIvitAmalakSmIma, samarpayata samastameva rikthaM dharaNasArthavAhasya / anyacca, bhaga bho mahApuruSa ! kiM te'paraM kriyatAm / dharaNena bhaNitam-alaM me rikthena / karotu devaH prasAda suvadanasyA bhayapradAnena / tataH 'aho tasya mahAnubhAvatA' iti cintayitvA bhaNitaM merA nAma dharaNa hai|" dUsare se bhI pUchA / usane kahA - "mahArAja, subadana / " rAjA ne kahA- "yadi aisA hai to mukaddamA nipaTa gyaa| kucha goloM ko yahA~ le aao|" taba paMcajanoM ko bhejA, sampuToM (goloM) ko lAye / rAjA ne unako bAhara dekhA, una para dharaNa nAma dikhAI nahIM diyaa| usane kahA-'are, ina para dharaNa mAma nahIM hai|" suvadana ne kahA-"mahArAja pramANa haiM / dUsarI bAta yaha hai mahArAja ! mahArAja ke sAmane yaha bahuta bar3A jhUTha bolakara bhI prANoM ko dhAraNa kara rahA hai| deva ne jAna hI liyA. jo isane pramANa btlaayaa|" rAjA ne kahA"he dharaNa ! yaha kyA ?" dharaNa ne kahA "deva ! yaha bAta jhUThI nahIM hai / tor3akara mahArAja andara dekhie|" ise sunakara suvadana kSubdha huA, ToppazreSThI prasanna huA / sunAroM ko bulAyA gyaa| goloM ko tor3A gyaa| dharaNa nAma dikhAI pdd'aa| rAjA suvadana aura lakSmI para kupita huaa| usane kahA--are isa vaNik veSadhArI cora ko mAra DAlo, isa alakSmI ko mere rAjya se bAhara nikAla do jo ki zIlabhraSTa hokara jI rahI hai| sArA dhana dharaNa vyApArI ko samarpita kara do| dUsarI bAta, he mahApuruSa ! kaho, tumhArA kyA kiyA jAya ?" dharaNa ne kahA- "mujhe sampatti nahIM caahie| mahArAja suvadana ko abhayadAna dekara kRpA kreN|" 'taba isakI mahAnubhAvatA Azcaryajanaka hai', aisA socakara 1. to pesiUNa paMcaulaM ANiyA- / 2. eha hametaM pi-ka / 3. dhare ti- / 4. uvaladdhaM-ka / 5. kriiyu-kh| . Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] 517 alaMdhaNIyavayaNo tumaM ti; tA tumaM ceva jANasi / dharaNeNa bhaNiyaM-devapasAo tti, aNuggihIo ahaM deveNa / rAiNA bhaNiyaM---bho satthavAhaputta, geNhA hi viyayaritthaM / dharaNeNa bhaNiyaM --jaM devo aannvei| to nariMdapaMcaulAhiDio saha suvayaNeNaM gao velAulaM dharaNo, uvagaNiyaM suvaNayaM paMcauleNa, samappiyaM dhrnnss| tao dharaNeNa bhaNiyaM-bho sukyaNa ! pariccaya visAyaM, aMgokarehi porusaM, devyovarohega kara sa vA khaliyaM na jAyai ti| annaM ca, bhaNio mae tujjha suvaNNalakkho, tae puNa mahANubhAvattaNeNa ahameva bahumannio, na uNa suvnnnnlkho| bhaNiyaM ca tae Asi 'ki suvaNNalakkheNa, tuma ceva me bahumao' tti / aNagdheyaM ca evaM saMbhamavayaNaM / tA geNhAhi saMpayaM, jaM te paDihAyai / evaM ca bhaNio samANo lajjio suvynno| na jaMpiyaM ca Na / tao dAUNa aTTa suvaNNalakkhe saMpUiUNa naravaI tao kAuM sayalasutthaM bhaMDassa gao ToppaseTigehaM / Thio kaMci velaM saha settttinnaa| uvagayAe' bhoyaNavelAe kayamajjaNA pabhuttA ee / bhuttuttarakAle ya calaNesu nivaDiUNa bhaNio dharaNeNa ToppaseTThI-jAemi ahaM kiMci vatthaM tAyaM, jai na karei mama paNayabhaMga taao| tao harisavasupphullaloyarAjJA / sArthavAhaputra ! na yuktametad, tathA'pyalaGghanIyavacanastvamiti, tatastvameva jAnAsi / dharaNena bhaNitam - devaprasAda iti, anugRhIto'haM deven| rAjJA bhaNitam-bhoH sArthavAhaputra ! gRhANa nijariktham / dharaNena bhaNitam- yaddeva AjJApayati / tato narendrapaJcakulAdhiSThitaH saha suvadanena gato velAkUlaM dharaNaH, upagaNitaM suvarNa paJcakulena, samarpitaM dharaNasya / tato dharaNena bhaNitam-bhoH suvadana ! parityaja viSAdam, aGgIkuru pauruSam, daivoparodhena kasya vA skhalitaM na jAyate iti / anyacca bhaNito mayA tava suvarNalakSam, tvayA punarmahAnubhAvatvenAhameva bahu mataH, na punaH suvrnnlkssm| bhaNitaM ca tvayA''sIta 'kiM savarNalakSeNa, tvameva me bahamata iti / anarghya caitata sambhramavacanama / tato gRhANa sAmprataM yatte pratibhAti / evaM ca bhaNitaH sana lajjitaH suvadanaH / na jalpitaM ca tena / tato datvA aSTasuvarNalakSAn sampUjya narapati tataH kRtvA sakalasusthaM bhANDasya gataH ToppazreSThigeham / sthita: kAJcid velAM saha zreSThinA / upagatAyAM ca bhojanavelAyAM kRtamajjanau prabhuktAvetau / bhuktottarakAle ca caraNayonipatya bhaNito dharaNena ttoppshresstthii| yAce'haM kiJcid vastu tAtam, yadi rAjA ne kahA - "sArthavAhaputra ! gaha ucita nahIM hai, tathApi tumhAre vacana ullaMghana karane yogya nahIM haiM / ataH Apa hI jaaneN|" dharaNa ne kahA-"yahI kRpA hai ki maiM mahArAja ke dvArA anugRhIta huaa|" rAjA ne kahA - "he sArthavAhaputra ! apane dhana ko le lo|" dharaNa ne kahA - "jo deva AjJA deN|" taba rAjA ke paMcajanoM se adhiSThita hokara suvadana ke sAtha gharaNa samudrI kinAre para gyaa| paMcoM se sonA ginvaayaa| dharaNa ko sauMpa diyA / taba dharaNa ne kahA- "he suvadana ! vivAda chor3o, pauruSa aMgIkAra kro| bhAgyavaza kauna skhalita nahIM hotA ! maiMne tumase eka lAkha sonA kahA thaa| tumane mahAnubhAvatA ke kAraNa mujhe hI bahuta mAnA, eka lAkha svarNa ko nhiiN| tumane kahA thA-eka lAkha svarNa se kyA, tumahI mere lie bahuta ho| yaha sammAnita vacana bahamulya haiM / ataH jo tumheM ucita lage, use le lo|" isa prakAra kahane para suvadana lajjita huA / usane kucha bhI nahIM khaa| taba ATha lAkha svarNa dekara, rAjA kI pUjA kara mAla ko bhalIbhA~ti rakhakara ToppazreSThI ke ghara gyaa| seTha ke sAtha kucha samaya baitthaa| bhojana kA samaya Ane para donoM ne snAna aura bhojana kiyaa| bhojana ke bAda paroM meM girakara ToppazreSThI se dharaNa ne kahA- "yadi Apa merI prArthanA asvIkAra na kareM to maiM kucha vastu mAMgatA huuN|" taba harSa se vikasita netroM vAlA hokara-aho ! maiM 1. bhugo-g| 2. AgayAe-ka / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA 'aho ahaM kayattho, aho ahaM dhanno, aho mama sujobiyaM, aho mama suladdho jammo tti, jao sevi mahANubhAveNa sayalasattakappatarukappeNa tihuyaNacatAmaNIbhUeNa vi ahaM patthijjAbhi tti citiUNa bhaNiyaM ToppaseTThiNA-vaccha, jai vi sakalattaM saputtapariyaNaM dAsattanimittaM mamaM jAesi, tahAvi ahaM tu mahApurisaceTThieNa Akarisiyazcitto na khaMDemi te patthaNApaNayaM / dharaNeNa bhaNiyaMtAya, jai evaM tA dehi tinni vAyAo / Isi vihasiUNa 'jAya, jo evaM vAyaM loppai, so tinni vi loppayaMto ki keNAvi dhariDaM pArIyai' tti bhaNiUNa ToppaseTTiNA kayAo tinni vAyAo / 'tAya, aNuhIo' tti bhaNiUNa hemakuMDala vijjAhara vidinnamahagdheya puvvasamappiyarayaNasahassaM maggio ToppaseTTibhaMDArio / teNa vi ya 'jaM ajjo ANavei' tti bhaNiUNa samappiyAiM gahiUNa rayaNAI / tao tANa majjhe addhaM gaheUna ToppaseTThissa calaNapUyaM kAUNa' puNo vi NivaDio pAesu 'tAya, esA sA patthaNa' ti bhaNamANo dharaNo / tao 'aha kahaM chalio ahamaNeNaM' ti suiraM citiUNa 'agahie' ya faraatrates eso, nivArio' ahaM imiNA aNAgayaM ceva' uTThavio dharaNo 'vaccha, paDivannA te na karoti mama praNayabhaGgaM tAtaH / tato harSavazotphullalocanena 'aho ahaM kRtArthaH, aho ahaM dhanyaH, aho mama sujIvitam, aho mama sulabdhaM janmeti, yata IdRzeNApi mahAnubhAvena sakalasattvakalpatarukalpena tribhuvanacintAmaNIbhUtenApi ahaM prArthyo' iti cintayitvA bhaNitaM ToppazreSThinA vatsa ! yadyapi sakalataM saputraparijanaM dAsatvanimittaM mAM yAcase tathApyahaM tava mahApuruSaceSTitenAkRSTacitto na khaNDayAmi te prArthanApraNayam / dharaNena bhaNitam - tAta ! yadyevaM - tato dehi tisro vAcaH / ISad vihasya 'jAta ! ya ekAM vAcaM lupyati sa tisro'pi lupyan kiM kenApi dhatu pAryate' iti bhaNitvA ToppazreSThinA kRtAstisro vAcaH / ' tAta ! anugRhItaH' iti bhaNitvA hemakuNDalavidyAdharavitIrNamahapUrva samarpita ratnasahasraM mArgitaH ToppazreSThibhANDAgArikaH / tenApi ca ' yad Arya AjJApayati' iti bhaNitvA samarpitAni gRhItvA ratnAni / tatasteSAM madhye ardhaM gRhItvA ToppazreSThinazcaraNapUjAM kRtvA punarapi nipatitaH pAdayo 'tAta ! eSA sA prArthanA' iti bhaNan dharaNaH / tato'tha 'kathaM chalito'hamane ' iti suciraM cintayitvA 'agRhIte ca vilakSIbhaviSyati eSaH, nivArito'hamanena kRtArtha ho gayA, maiM dhanya ho gayA, merA jInA sArthaka ho gayA, merA janma saphala ho gayA jo ki samasta prANiyoM meM kalpavRkSa, tInoM lokoM meM cintAmaNiratna ke tulya yaha mahAnubhAva bhI mujhase yAcanA kara rahA hai| aisA socakara ToppazreSThI ne kahA - " vatsa ! yadi tuma putra aura patnI sahita mujhe dAsa ke rUpa meM mA~go to bhI Apa jaise mahApuruSa ke prati AkRSTa cittavAlA tumhArI prArthanA kA khaNDana nahIM karU~gA / " dharaNa ne kahA - " tAta ! yadi aisA hai to tIna vacana do / " kucha ha~sakara 'putra ! jo eka bAta ko chipAtA hai, vaha tIna ko bhI chipA sakatA hai, use kauna roka sakatA hai--aisA kahakara ToppazreSThI ne tIna vacanoM kA vAyadA kiyA / 'tAta ! anugRhIta ho gayA' - aisA kahakara hemakuNDala vidyAdhara ke dvArA diye gaye bahumUlya, pahale samarpita kiye gaye ratnoM ko ToppazreSThI 518 bhaNDArI se mNgvaayaa| usane bhI- 'jo Arya AjJA deM' - aisA kahakara ratnoM ko lAkara samarpita kara diyA / taba unameM se Adhe lekara ToppazreSThI ke caraNoM kI pUjA kara punaH caraNoM meM par3a gayA - ' tAta ! yahI vaha prArthanA hai' aisA dharaNa ne kahA / taba 'kyA isane mujhe chala liyA ? aisA bahuta dera socakara 'yadi maiM grahaNa nahIM karUMgA to yaha khinna hogA, isane Age hI mujhe roka diyA !' dharaNa ko uThAyA - ' vatsa ! tumhArI prArthanA svIkAra hai, 1. kareUNa ka / 2. agahIehi - ka / 3. niyAioka / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo] 516 patthaNA' bhaNamANeNa ToppaseTiNA / tao bahumannio seTiNA mayA sattheNa samAgao niyayanaryAraM / AvAsio bAhiM / jAo loyavAo, jahA Agao dharaNo ti| niggao rAyA pcconni| pavesio Na mahAvibhUIe / neUNa niyayabhavaNaM, pUio majjaNAiNA niyAbharaNapajjavasANamuvayArappayANeNaM / gao niyayabhavaNaM / tuTThA ya se jnnijgyaa| viiNNaM mahAdANaM, kayA savvAyayaNesu pyaa| aikkaMtA kAi velaa| tao uvaNimaMtiya' mahArAyaM pUio aNeNa svisesN| sammANiyA ya jahArahapaDivattIe pauracAuvejjAiyA, paDipUio ya tehiM / tao pucchio jaNaNijaNaehi-vaccha, avi kahiM te ghariNi tti |dhrnnenn bhaNiyaM-alaM tIe kahAe / citiyaM ca NehiM / haMta kayaM tIe, jaM itthiuciyaM / tA alaM imassa mammaghaTTaNeNa imiNA jaMpieNaM / annao avagacchisaM ti / etthaMtarammi mahAparisayAkhittahiyao vimhayavaseNupphullaloyaNo kavamuiMgasAsaNAvaNanimittaM puNo vi dharaNasamIvaM samAgao raayaa| kao dharaNeNa smuciovyaaro| pucchio ya AgamaNapoyaNaM / siTTo se niyayAhippAo rAiNA / tao calaNesu anAgatameva' utthApito dharaNI 'vatsa ! pratipannA te prArthanA' bhaNatA ttoppshresstthinaa| tato bahumAnitaH zreSThinA mahatA sArthena samAgato nijanagarIm / AvAsito bahiH / jAto lokavAdaH, yathA Agato dharaNa iti / nirgato rAjA (paccoNI de.) sanmukham / pravezitastena mahAvibhUtyA, nItvA nijabhavanaM pUjito majjanAdinA nijAbharaNaparyavasAnopacAra-pradAnena / gato nijabhavanam / tuSTau ca tasya jnniijnko| vitIrNaM mahAdAnam / kRtA sarvAyataneSu pUjA / atikrAntA kApi velaa| tata upanimantrya mahArAjaM pUjito'nena savizeSam / sanmAnitAzca yathArhapratipattyA pauracAtuvidyAdayaH, pratipUjitazca taiH / tataH pRSTo jananIjanakAbhyAm-vatsa ! api kutra te gRhiNIti / dharaNena bhaNitam - alaM tasyAH kthyaa| cintitaM tAbhyAm- hanta kRtaM tayA yat stryucitam / tato'lamasya marmaghaTTanenAnena jalpitena / anyato'vagamiSyAva iti / atrAntare mahApuruSatAkSiptahRdayo vismayavazenotphullalocanaH kRtamudrAGkazAsanArpaNanimittaM punarapi dharaNasamIpaM samAgato rAjA / kRto dharaNena smucitopcaarH| pRSTazcAgamanaprayojanam / ziSTastasya nijAbhiprAyo ToppazreSThI ne khaa| taba zreSThI ke dvArA sammAna pAkara sArtha ke sAtha apanI nagarI ko aayaa| bAhara DerA ddaalaa| logoM meM yaha bAta phaila gayo ki dharaNa A gayA hai| rAjA sanmukha AyA / use bar3e ThAThabATa se praveza karAyA, apane bhavana meM le jAkara abhiSeka tathA apane AbhUSaNa pradAna Adi sevA ke dvArA isakA satkAra kiyA / (dharaNa) apane bhavana ko gyaa| mAtA-pitA santuSTa hue| bahuta dAna diyA / sabhI mandiroM meM pUjA kii| kucha samaya bIta gyaa| taba isane mahArAja ko nimantrita kara unako vizeSarUpa se pUjA / nagara ke vidvAnoM kA sammAna kiyA / taba mAtA-pitA ne pUchA- "beTe, tumhArI gRhiNI kahA~ hai ?" dharaNa ne kahA-"usakI kathA mata puucho|" una donoM ne socA-hAya ! usane vahI kiyA, jo ki striyoM ke yogya hai, ataH pUchakara ghAva ko nahIM kuredanA caahie| dUsare logoM se prApta ho jaayegii| isI bIca mahApuruSatva se jisakA hRdaya otaprota thA, vismaya ke kAraNa jisake netra vikasita the, aisA rAjA rAjya kI ora se prazastipatra bheMTa karane ke lie dharaNa ke samIpa aayaa| dharaNa ne samUcita satkAra kiyaa| Ane kA prayojana pUchA / rAjA ne apanA abhiprAya btlaayaa| taba caraNoM meM par3akara dharaNa ne kahA-"mahArAja ! 1. uvaNima tiyo mhaaraayaa-k| 2. vijAiyA-cha / 3, khuiNgsemennaavinimitt-k| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 [samarAiccakahA~ nivaDiUNa bhaNiyaM dharaNeNa-deva, alaM mahaMgehi; ki tu 'mANaNIo devo' ti kariya patthemi patthajoyaM / rAiNA bhaNiyaM-bhaNAu ajjo| teNa bhaNiyaM-payacchau devo niyarajje savvasattANaM baMdimokkhaNaM' savvasattANamabhayappayANaM c| tao aho se mahANabhAvayA, aho mahAparisaceTThiyaM satthavAhaputtassa' tti bhaNiUNa ANato pddihaaro| hare kAravehi cArayaghaMTapaoeNa mama rajje saMpalabaMdimokkhaM, savvasattANamabhayapayANaM ca davAvehi ti| tao jaM devo ANavei' tti bhaNiUNa saMpADiyaM devasAsaNaM / sappurisacedvieNa ya parituTThA se jnnnnijnnyaa| pariosaviyasiyachehi kayamaNehiM rAiNo uciyaM karaNijjaM / tao dharaNeNa saha kaMci velaM gameUNa niggao raayaa| dharaNo vi cirayAla miliyavayaMsayasameo gao malayasuMdarAbhihANaM ujaannN| uvaladdho ya nAgalayAmaMDavammi kolAnimittamAgao kuviyaM piyapaNaiNi pasAyaMto revilago nAma kulauttago sumariyaM lcchoe| citiyaM ca NeNaM / aho gu khalu evamaparamatthapecchINi kAmijagahiyayAiM havaMti / samAgao saMvegaM / gao ya ujjANekkadesasaMThiyaM asoyavIhiyaM / / rAjJA / tatazcaraNayonipatya bhaNitaM dharaNena -deva ! alaM mudrAGkaH, 'kintu mAnanIyo devaH' iti kRtvA prArthaye prArthanIyam / rAjJA bhaNitam--bhaNatvAryaH / teta bhaNitam -prayacchatu devo nijarAjye sarvasattvAnAM bandimokSaNaM sarvasattvAnAmabhayapradAnaM c| tataH 'aho tasya mahAnubhAvatA, aho mahApuruSaceSTitaM sArthavAhaputrasya' iti bhaNitvA AjJaptaH prtiihaarH| are kAraya cAraka ghaNTAprayogeNa mama rAjye sakalabandimokSam, sarvasattvAnAmabhayapradAnaM ca daapyeti| tato 'yada deva AjJApayati' iti bhaNitvA sampAditaM devazAsanam / satpuruSaceSTitena ca parituSTau tasya jnniijnko| paritoSavikasitAkSAbhyAM kRtamAbhyAM rAjJa ucitaM karaNIyam / tato dharaNena saha kAJcid velAM gamayitvA nirgato raajaa| dharaNo'pi cirakAlamilitavayasyasameto gato malayasundarAbhidhAnamudyAnam / upalabdhazca nAgalatAmaNDape krIDAnimittamAgataH kupitAM priyapraNayinI prasAdayan revilako nAma kulaputrakaH / smRta lakSmyAH / cintitaM ca tena-aho nu khalvevamaparamArthaprekSINi kAmijanahRdayAni bhavanti / samAgataH savegama / gatazca udyAna kadezasaMsthitAmazokavIthikAm / prazastipatra rahane dIjie, kintu mahArAja mAnanIya haiM, ataH eka prArthanA karatA huuN|" rAjA ne kahA-"Arya kheN|" usane kahA-"mahArAja ! prazastipatra rahane dIjie, kintu mahArAja mAnanIya haiM, ataH eka prArthanA karatA haiN|" rAjA ne kahA-"Arya kaheM ! usane kahA-mahArAja! apane rAjya ke samasta bandiyoM ko mukti aura samasta jIvoM ko abhayapradAna karane kI AjJA deN|" taba 'isakI mahAnubhAvatA Azcaryajanaka hai, sArthavAhaputra kI mahApuruSa ke sadaza ceSTA Azcaryayukta hai'---aisA kahakara dvArapAla ko AjJA do-"are, jela kA ghaNTA bajavAkara mere rAjya ke samasta bandiyoM ko mukta karAyA jAya tathA samasta prANiyoM ko abhayadAna dilAyA jAya / " taba 'jo mahArAja AjJA deM' -kahakara mahArAja kI AjJA sampAdita huii| satpuruSa ke anurUpa kriyA karane ke kAraNa mAtA-pitA santuSTa hue| santoSa se vikasita netroMvAle ina donoM ne rAjA ke yogya kArya kiyaa| taba dharaNa ke sAtha kucha samaya bitAkara rAjA calA gyaa| dharaNa bhI bahata dinoM bAda mile hae mitroM ke sAtha malayasundara nAma ke udyAna meM gyaa| nAgalatAmaNDapa meM krIr3A ke nimitta AyA haA rAvalaka nAmaka kUlapUtra milA, jo ki apanI kUpita premikA ko manA rahA thaa| lakSmI kI smAta hA aayii| usane socA - aho! kAmijanoM ke hRdaya isa taraha paramArtha ko na jAnane vAle hote haiM / kucha mana meM udAsInatA AyI aura vaha udyAna ke eka bhAga meM sthita azoka zreNI meM calA gayA / 1. baMdhaNa mokkhaM / 2. dambAvehi tti itydhik:-k| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThI bhavo ] 1. sarisaM / diTTho ya NeNa tahiyaM phAsUpradesamma viyaliyaviyAro / sosagaNa saMparivuDo Ayario arahadatto tti // 541 // accatasuddhacitto nANI vivihatavasosiyasarIro / nijjiyamayaNo vi daDhaM agaMgasuhasiddhitaliccho // 542 // taM pecchiUNa ciMtA jAyA dharaNassa esa loyammi / jIvas saphalaM ekko catto jeNaM gharAvAso / / 543 // dhariNI atyo sayaNo mAyA ya piyA ya jIvaloyammi / mAiMdajAlasarisA tahavi jaNo pAvamAyarai // 544 // jA vi uvayArabuddhI ghariNIpamuhesu sA vi mohaphalaM / mottUNa jao dhammaM na maraNadhammINamavayAro / / 545 / / so puNa saMpADeuM na tIrae AsavAniyatehi / sarvANavitto vi ya vihAsamaM AvasaMtehi // 546 // dRSTazca tena tatra prAsukadeze vigalitavikAraH / ziSyagaNasamparivRta AcAryo ddatta iti / / 541 / / atyantazuddhacitto jJAnI vividhatapaH zoSitazarIraH / nirjitamadano'pi dRDhamanaGgasukhasiddhitatparaH / / 542 / / taM prekSya vintA jAtA dharaNasyaiSa loke / jIvati saphala mekastyakto yena gRhAvAsaH / / 543 / / gRhiNI artha: svajano mAtA ca pitA ca jIvaloke / mAyendrajAlasadRzAstathApi janaH pApamAcarati / / 544 // yA'pi upakAra buddhiH gRhiNIpramukheSu sApi mohaphalam / muktvA yato dharmaM na maraNadharmANAmupakAraH / / 545 / / sa punaH sampAdayituM na zakyate AsravAnivRttaH / AsravavinivRttirapi ca gRhAzramamAvasadbhiH / / 546 // usane usa nirmala sthAna para vikAroM se rahita, ziSyagaNoM se ghire hue arhaddatta nAmaka AcArya ko dekhA / ve atyanta zuddhacitta, jJAnI the, aneka prakAra ke tapoM se unakI deha kRza ho gayI thI, kAma ko jIta lene para bhI ve atIndriya sukha kI siddhi meM sudRr3ha rUpa se tatpara the| unheM dekhakara dharaNa ne vicAra kiyA isa saMsAra meM eka vyakti kA jInA saphala hai, jisane gRhasthI ko tyAga diyA hai / gRhiNI, dhana, svajana, mAtA-pitA isa saMsAra meM mAyA rUpa indrajAla ke sadRza haiM, phira bhI manuSya pApa kA AcaraNa karatA hai / gRhaNI Adi pramukha vyaktiyoM ke prati jo upakAra kI buddhi hotI haiM vaha bhI moha kA phala hai| dharma ko chor3akara mRtyuzIla prANiyoM kA koI upakAraka nahIM hai / karmoM ke Agamana ko roke binA dharma kA sampAdana nahIM ho sakatA hai / gRhAzrama meM rahate hue sAsravoM ko Asrava se chuTakArA nahIM ho sakatA hai / / 541-546 / / 521 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 [samarAhakahA niyamA tatthAraMbho AraMbheNaM ca vaDDhaI' hiNsaa| hiMsAe kao dhammo na desio satthayArehiM / / 547 // pajjaMte vi ya eso samveNaM ceva jiivloymmi| niyameNajjhiyadhvo tA alameeNa pAveNaM // 548 // evaM ca citayaMto patto sNjaaycrnnprinnaamo| gurupAyamalamaNahaM saMvayaso' nivvaipuraM v||546 // aha vaMdio ya NaM bhagavaM savayaMsaeNa sAhU y| tehi ciya dhammalAho dinno samvesi vihiputvaM // 550 // uvaviTThA ya suvimale muNoNa purao u uvvnnucchNge| aha pacchiyA ya guruNA katto tubbhe ti mhrgirN|| 551 / / evaM ca punchie samANe jaMpiyaM dharaNeNa bhayavaM, io ceva amhe / annaM ca; asthi me gihaasmpriccaaybuddhii| tA Aisau bhayavaM, jaM mae kAyadhvaM ti / tao 'aho se AgiI, aho vivegoM' ti niyamAttatrArambha ArambheNa ca vardhate hiNsaa| hiMsayA kRto dharmo na dezita: zAstrakAraiH / / 547 / / paryante'pi caiSaH sarveNaiva jiivloke| niyamenojjhitavyastato'lametena pApena / / 548 // evaM ca cintayan prAptaH snyjaatcrnnprinnaam.| gurupAdamUlamanaghaM savayasyo nirvRtipuramiva / / 546 / / atha vanditazca tena bhagavAn savayasyena sAdhavazca / taireva dharmalAbho dattaH sarveSAM vidhipUrvam // 550 / / upaviSTAzca suvimale munInAM puratastu upvnotsngge| atha pRSTAzca guruNA kRto yuyamiti madhuragirA // 551 / / evaM ca pRSThe rsA jalpitaM dharaNena -bhagavan ! ita eva vayam / anyacca, asti me gRhAzramaparityAgabuddhiH / tata Adizatu bhagavAn, yanmayA kartavyamiti / tataH 'aho tasyAkRtiH, aho vivekaH' gRhasthI meM niyama se Arambha hotA hai, Arambha se hiMsA bar3hatI hai| hiMsA se dharma nahIM hotA hai, aisA zAstrakAroM ne kahA hai| phalasvarUpa samasta jIvaloka ko ise niyama se chor3a hI denA cAhie , isa pApa se kucha bhI lAbha nahIM haiM, aisA vicAra karate hue jisake andara cAritradhAraNa karane ke bhAva utpanna hue haiM-aisA vaha mitroM ke sAtha guru ke pAdamUla meM AyA, mAno mokSanagarI meM AyA ho / mitroM ke sAtha usane AcArya aura sAdhuoM kI vananA kI / unhoMne sabhI ko vidhipUrvaka dharmalAbha diyaa| udyAna kI nirmala goda meM muniyoM ke sAmane baitthaa| anantara guru ne madhuravANI meM pUchA - Apa kahA~ se Aye haiM ? // 547-551 / / aisA pUche jAne para dharaNa ne kahA- 'bhagavan ! hama loga yahIM se Aye haiN| dUsarI bAta yaha hai ki maiM ghara chor3anA vAhatA hU~, ata: mere yoga jo vidheya ho usakA Adeza deN|" taba 'isakI AkRti AzcaryakAraka hai, viveka 1. baTara-kha / 2. himAi ka o ya-ka / 3. savayassA-ka / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaDne bhayo 523 cintikA AsayaparikkhaNanimittaM jaMpiyaM arhyttennN| vancha, paricattasihAsameNaM nimnacchiNA viniyavisavalAlasAiM iMdiyAI vijjhaviya' kasAyANalaM nirIheNaM citteNaM sayalasokkhanihANabhUo saMjamo kaayyo| annahA paricatto vi aparicatto gihAsamo ti| so puNa aNAibisayamAvaNAbhAviyassa jovasta anycNtdukkhyro| pavajjiUNa vi evaM puvakayakammadoseNa kei na taraMti parivAliGa, mujjhati niyayakajje, parikappeMti' asayAlaMbaNAI; vimukkasaMjamA ma te, Auso, na mihIna pavvaiyagA ubhayalogabihalaM nAsati' maNuyattaNaM / evaM vavatthie amuNiUNa hemovAevAiM atuliUNamappAcvayaM na jutto gihAsamapariccAo ti| dharaNeNa bhaNiyaM - evameyaM, jaM tumbhe Agaveha / ki tu heo gihAsamo me buddhI samaNataNaM uvAeyaM / tulaNA vi pibego ricaya kilesavasayANa sattANaM / / 552 / / bhayakyA citiyaM / aho se sauNNayA, muNio Na jahaTio saMsAro, samappannA jiNadhamma. iti cintayitvA AzayaparIkSaNanimittaM jalapitamarha ittena-vatsa ! parityaktagRhAzrameNa nirbhartya nijanijaviSayalAlasAnIndriyANi vidhyApya kaSAyAnalaM nirIhena cittena sakalasaukhyanidhAnabhUtaH saMyama: krtvyH| anyathA parityakto'pyaparityakto gRhAzrama iti / sa punaranAdiviSayabhAvanAbhAvitasya jIvasyAtyantaduHkhakaraH / prapadyApyetaM pUrvakRtakarmadoSeNa ke'pi na zaknuvanti paripAlayituma, muhyanti nijakArye, parikalpayantyasadAlambanAni, vimuktasaMyamAzca te AyuSman ! na gRhiNo na pravajitakA ubhayalokaviphalaM nAzayanti manujatvam / evaM vyavasthite'jJAtvA heyopAdeyAni atolayitvA''tmAnaM na yukto gRhAzramaparityAga iti / dharaNena bhaNitam-evametad, yad yuuymaajnyaapyt| kintu heyo gRhAzramo me buddhiH shrmnntvmupaadeym| tulanA'pi viveka eva klezavazagAnAM sattvAnAm / / 552 // bhagavatA cintitam --aho tasya sapuNyatA, jJAto'nena yathA sthitaH saMsAraH, samutpannA jinaAzcaryayukta hai --aisA socakara abhiprAya kI parIkSA ke lie ahardatta ne kahA- "vatsa ! gRhAzrama kA parityAga kara, apane-apane viSaya ke prati lAlasAyukta indriyoM kI bhartsanA kara, kaSAyarUpI agni ko bujhAkara, nirabhilASa citta se-samasta sukhoM kA jo khajAnA hai aise saMyama kA pAlana karanA cAhie, anyathA parityakta gRhAzrama bhI aparityakta ke tulya hai, AdikAla se jisane viSaya-bhAvanAoM kA cintana kiyA hai, aise jIvoM ke lie vaha atyanta duHkhakara hai| gahAzrama ko tyAgakara bhI puruSa pUrva janma meM kiye hae karmoM ke doSa ke kAraNa pAlana nahIM kara sakate haiM ve apane hI karmoM meM mohita hote haiM, sadA AlambanoM kI kalpanA karate haiM aura he AyuSmAn ! ve saMyama ko chor3a dete haiM / aise loga na to gRhI hote haiM, na saMyamI hote haiM, isa prakAra ubhayaloka meM viphala hokara manujapane kA nAza karate haiM / aisI sthiti meM heyopAdeya ke jJAna binA, apane Apako tole binA, gRhAzrama kA chor3anA ucita nahIM hai / " dharaNa ne kahA-"jo Apa AjJA deM / kintu merA vicAra hai ki gRhAzrama chor3ane yogya hai aura zramaNatva (munidIkSA) grahaNa karane yogya (upAdeya) hai / kleza ke vazIbhUta hue prANiyoM kI tulanA bhI viveka hI hai" // 552 // bhagavAn ne vicAra kiyA-isakA puNya AzcaryakAraka hai jo ki isane saMsAra ko jaisA kA taisA hI jAna 1. vivajjiya-ka / 2. parigappeMtika / 3. nyNti-k| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 [samarA iccakahA boho| tA pasaMsemi evaM sAhemi ya imassa imIe dullahattaNaM, jeNa vayaMsagANa vi se saMboho samappajjai / bhaNiyaM ca NeNa vaccha, dhanno tumaM, nAyaM tae jANiyavvaM, saMpattA sayalaloyadullahA' jinndhmmbohii| tA jahaTiyAsevaNeNa evaM ceva saphalaM karehi, saMsijjhai ya tuha samohiya / na khalu aNabhatthaniraiyArakusalamaggA evaMvihA havaMti, avi ya aparamatthapecchiNo visayalolayA y| eyavaiyaraM ca misuNehi me cariyaM / dharaNeNa bhaNiyaM 'kaheu bhayavaM' / arahadattAyarieNa bhaNiyaM-suNa / atthi iheva vAse ayalauraM nAma nayaraM / tattha jiyasattU rAyA, puttA' ya se avarAjio samarakeU ya / avarAjio javarAyA, iyaro ya kumaaro| dinnA imassa kumArabhuttIe ujjeNo / evaM ca aikkato koi kAlo / annayA ya vithakko samarakesarI nAma paccaMtanaravaI / tao avarAjio tappasAhaNanimittaM go| pasAhio ya eso AgacchamANeNa ya muttimaMto viya paNNodao saMpatto imeNa dhammArAmasannivese sayalamaNorahacitAmaNo rAho nAma Ayario tti / taM ca daThThaNa samappanno eyassa saMvego / pucchio Na jahAvihIe dhmmo| kahio bhayavayA jahovaiTTho paramagurUhi / paDidharmabodhiH, tataH prazaMsAmyetam, kathayAmi cAsmai asyA durlabhatvam, yena vayasyAnAmapi tasya sambodha: samutpadyate / bhaNitaM ca tena-vatsa ! dhanyastvam, jJAtaM tvayA jJAtavyam, samprAptA sakalalokadurlabhA jinadharmabodhiH / tato yathAsthitAsevanena etAmeva saphalAM kuru, saMsidhyati ca tava samIhitam / na khalvanabhyastaniraticArakuzalamArgA evaMvidhA bhavanti, api cAparamArthaprekSiNo viSayalolupAzca / etavyatikaraM ca nizRNu me caritam / dharaNena bhaNitaM-kathayatu bhagavAn / arhaddattAcAryeNa bhnnitN-shRnnu| astIhaiva varSe acalapuraM nAma nagaram / tatra jitazatrU rAjA, putrau ca tasya aparAjitaH samaraketuzca / aparAjito yuvarAjaH, itarazca kumAra: dattA'sya kumArabhaktyAM ujjayinI / evaM cAtikrAntaH ko'pi kAlaH / anyadA ca (vitthakko de0) viruddhaH samarakesarI nAma pratyantanarapatiH / tato'parAjitastatprasAdhananimittaM gataH / prasAdhitazceSaH / AgacchatA ca mUrtimAniva puNyodayaH saMprApto'nena dharmArAmasanniveze sakalamanorathacintAmaNI rAho nAmAcArya iti / taM ca dRSTvA samutpanna etasya saMvegaH / pRSTo'nena yathAvidhi dharmaH / kathito bhagavatA yathopadiSTa: paramagurubhi: / pratibuddhazcaiSaH / kSayopazamaliyA, jainadharma kA jJAna utpanna huA, ataH isakI prazaMsA karatA hUM, isase isakI (jJAna kI) durlabhatA kahatA hU~, jisase isake mitroM ko bhI bodha utpanna ho| unhoMne kahA- "vatsa ! tuma dhanya ho, tumane jJeya ko jAna liyA, samasta prANiyoM ko jo durlabha hai aisI jinadharma bodhi ko tumane prApta kara liyA hai| ataH yathAsthita kA sevana karate hue isI ko saphala kro| ApakA iSTa kArya pUrA ho / atIcArarahita zubha mArga kA abhyAsa kiye binA loga isa prakAra nahIM hote, apitu paramArtha ko na dekhane vAle aura viSayoM ke lolupI hote haiN| isake viparIta mere carita ko suno|" dharaNa ne kahA -"kahie bhagavan !" arhaddatta AcArya ne kahA- "suno ! - isI bhAratavarSa meM acalapura nAma kA nagara hai| vahA~ para jitazatru rAjA thaa| usake samaraketu aura aparAjita nAma ke putra the| aparAjita yuvarAja thA, dUsarA kumaar| isane kumAra ke upabhoga ke lie ujjayinI de dii| isa prakAra kucha samaya bIta gyaa| eka bAra 'samara kesarI' nAmaka sImAvartI rAjA viruddha ho gayA / taba aparAjita usako samajhAne ke lie gayA / vaha mAna gayA / Ate hue usane zarIradhArI puNyodaya ke samAna dharmodyAna meM samasta manorathoM ke lie cintAmaNisvarUpa rAhu nAmaka AcArya ko dekhaa| unheM dekhakara ise vairAgya utpanna ho gayA / isane yathAvidhi dharma ke viSaya meM pUchA / bhagavAn ne, jaisA paramaguruoM ne kahA thA, vaisA kahA / yaha jAgRta 1. te lokdu-k|'. bhArahe vAse / 3. puttaH ya-ka-kha / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] ya buddha eso / khaovasamamuvagayaM cAritamohaNIyaM / tao mAiMdajAlasarisaM jIvaloyamavagacchiya pavvaio eso / karei tavasaMjamujjoyaM / annayA ya gurupAyamUlammi ahAsaMjamaM viharamANo gao tagarAsannivesaM / etyaMtarammi samAgayA tattha ujjegIo rAhAyariyassa aMtevAsiNo ajjarAhukhamAsamaNasaMtiyA gurusamovaM sAhugo tti / kathA se se uciyapaDivattI / pucchiyA niruvasaggavihAra mujjeNIe / kahio yahi suMdavihAro; kevalaM rAyaputto purohiyaputto ya abhaddayA, te jahovaladdhIe khaliyAreti sAhuNo, tannimitto uvasaggo tti / tao eyamAyaNNiya citiyamavarAjieNa / aho pamattayA samarauNo, jeNa pariyaNaM pi na niyamei / tA aNunnaviya guruM gacchAmi ahamujjaNi / uvasAmemi te kumAre, mA saMcigaMtu abAhimUlAI / saMsArabaddhaNe ya sAhupaoso / atthi me taduvasAmaNasattI / o aNuvi guruM pesio guruNA samAgao ujjeNa, paviTTho ya ajjarAhukhamAsamaNagacche / kayaM se ucipakaraNijjaM / samAgayA bhikkhAvelA / paTTo eso / bhaNio ya sAhUhi pAhuNyA tubbhe, tA acchahati / teNa bhaNidhaM na acchAmi, attaladdhio ahaM, navaraM ThavaNakulAINi daMseha / tao dinno 1 mupagataM cAritramohanIyam / tato mAyendrajAlasadRzaM jIvalokamavagatya pravrajita eSaH / karoti tapaHsaMyamodyogam / anyadA ca gurupAdamUle yazcAsaMyamaM viharan gatastagarAsannivezam / atrAntare samAgatastatrojjayinyA rAhAcAryasyAntevAsina Arya rAhukSamAzramaNasatkA gurusamIpaM sAdhava iti / kRtA teSAmucitapratipattiH pRSTA nirupasargavihAramujjayinyAm / kathitastaiH sundaro vihAraH, kevalaM rAjaputraH purohitaputrazvAbhadrako tau yathopalabdhyA khalIkuruta. ( upadravataH ) sAdhUn, tannimitta upasarga iti / tata etadAkarNya cintitamaparAjitena / aho pramattatA samaraketo, yena parijanamapi na niyamayati / tato'nujJApya guruM gacchAmyahamujjayinIm / upazamayAmi tau kumArau, mA saJcinvAtAmabodhimUlAni / saMsAravardhane ca sAdhupradveSaH / asti me tadupazamanazaktiH tato'nujJApya guru preSito guruNA samAgata ujjayinIm, praviSTazcArya rAhu kSamAzramaNagacche / kRtaM tasyocitakaraNIyam / samAgatA bhikSAvelA / pravRtta eSaH / bhaNitazca sAdhubhiH / prAghUrNakA yUyam, tata Adhvamiti / tena bhaNitam -- na Ase, Atmalabdhiko'ham, navaraM sthApanAkulAdIni darzayata / tato dattastasya ziSyaH, darzitAni 525 7 huA / cAritramohanIya ke kSopagama ko prApta huaa| taba jIvaloka ko mAyAmayI indrajAla ke samAna jAnakara isane dIkSA dhAraNa kara lI / saMyama aura tapa meM udyoga kiyaa| eka bAra guru ke caraNoM meM rahakara saMyamapUrvaka vihAra karate hue 'nagarA' (koMkaNa ) sanniveza ko gayA / isI bIca ujjayinI se AcArya rAhu ke ziSya sAdhu jana kSamAzramaNa ke sAtha guru ke samIpa aaye| unase ucita jAnakArI prApta kii| pUchA - "ujjayinI meM vihAra karane meM koI bAdhA to nahIM hai ?" unhoMne kahA - "vihAra sundara hai, kevala rAjaputra aura purohita kA putra 'abhadraka' ye donoM sAdhuoM ko pIr3ita karate haiN| unake kAraNa hI upasarga hai / " ise sunakara aparAjita ne socA - aho samaraketu kA . pramAda, jo sevakoM para bhI niyantraNa nahIM karatA hai / taba guru se AjJA lI ki maiM ujjayinI jAtA hU~ / una donoM kumAroM ko zAnta karatA hU~ / ajJAna ke bIja na phaileM / sAdhuoM ke prati dveSa karanA saMsAravarddhaka hai| mere andara ise rokane kI zakti hai| taba guru se AjJA lekara guru ke dvArA bhejA jAkara ujjayinI AyA aura Arya rAhu kSamAzramaNa ke gaccha meM praviSTa huA / usake yogya kArya kiyA / AhAra kA samaya AyA / yaha (bhojana karane) pravRtta huA / sAdhuoM ne kahA - "Apa loga atithi haiM, ataH Apa baiThie / " usane kahA- 'maiM nahIM baiThUMgA, kyoMki maiM Atmopalabdhi vAlA hU~, kevala sthApanAkula Adi ko dikhAie / " taba isane ziSya diyA, kuloM ko dikhAyA / usane manA kiyA - 7 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 [ samarAiccakahA se cellao, siyANi kulAgi bArio ya jeNaM evaM paDaNoyageha; mA pavisejjasu' tti bhaNiUNa niyatto cellao, pabiTTo ya eso paDhamameva kumAragehaM / mahayA saddeNa dhammalAhiyamaNeNaM / taM ca daNa bhIyAmao aNteuriyaao| 'hA kaTaThaM, isI kayasthijjissaha' tti citiUNa sannio ya NAhi laha niggcchsuti| tao avahIriUNa bahirAviDaM ca kAUNa mahayA saddeNa dhammalAhiyamaNaM / etyaMtarammi dhammalAhasahaM soUNa hammiktalAo pahaTThamuhapaMkathA samAgayA kumaaryaa| DhakkiyaM duvaarN| aisaeNaM vaMdio hi sAhU / kasaM dhammalAhaNaM / bhaNio ya Nehi - bho panvaiyagA, 'naccasu ti| teNa maNiyaM-kahaMgIyavAieNa viNA naccAmi / kumArehi bhaNiyaM-amhe goyavAiyaM karemo / sAhuNA bhaNiyaM . 'saMdaraM' tti / visamatAlaM kayaM gIyavAiyamaNehiM / akuddho vi hiyaeNaM kuddho sAhU / bhaNiyaM ca jeNa-are re govAladArayA, imiNA vinnANeNa mamaM naccAveha tti / evaM soUNa kuviyA kumArA, sAhatADaNanimittaM ca dhAviyA abhimahaM / teNa viya 'na anno uvAo' ti kaliUNa karuNApahANacittaNa nijjaddhavAvArakusaleNaM saNiyaM ceva ghettaNa savvasaMdhIsu vioio ekko| tao dhAvio kulAni, vAritazca tena 'etatpratyanIkageham, mA praviza' iti bhaNitvA nivRttaH ziSyaH / praviSTazcaiSa prathamameva kumArageham / mahatA zabdena dharmalAbhitamanena / taM ca dRSTvA bhItA antaHpurikAH / 'hA kaSTama, RSiH kadarthayiSyate' iti cintayitvA saMjJitazca tAbhiH 'laghu nirgaccha' iti / tato'vadhIrya badhiravRttitAM (?) ca kRtvA mahatA zabdena dharmalAbhitamanena / atrAntare dharmalAbhazabdaM zrutvA harmyatalAt prahRSTamukhapaGkajau samAgatau kumArau / sthagitaM dvAram / atizayena vanditastAbhyAM sAdhuH / kRtaM dharmalAbhanam / bhaNitazca tAbhyAm-'bho pravrajitaka ! nRtya' iti / tena bhaNitam-kathaM gItavAdyena vinA nRtyAmi / kumArairbhaNitam-AvAM gItavAdyaM kurvaH / sAdhunA bhaNitam 'sundaram' iti / viSamatAlaM kRtaM gItavAdyamAbhyAm / akruddho'pi hRdayena kruddhaH sAdhuH / bhaNitaM ca tena- arere gopAladArako ! anena vijJAnena mAM nartayatamiti / etaccha tvA kupitau kumArau, sAdhutADananimittaM ca dhAvitAbabhimukham / tenApi ca 'nAnya upAyaH' iti kalayitvA karuNApradhAnacittena niyuddhavyApArakuzalena zanaireva gRhItvA sarvasandhiSu viyojita ekaH / tato dhAvito dvitIya, so'pi tathaiva / tato 'sAdhU ke virodhI kA yaha ghara hai, praveza mata kro|' aisA kahakara ziSya lauTa gyaa| yaha pahale hI kumAra ke ghara meM praviSTa huA / isane U~ce zabda se dharmalAbha diyaa| use dekhakara antaHpurikAyeM bhayabhIta huiiN| hAya kaSTa hai, RSi kA tiraskAra kiyA jAyegA / aisA socakara unhoMne sAdhu ko saMketa kiyA- 'jaldI nikala jaao|' taba sunakara baharA banakara U~ce svara se isane dharmalAbha diyaa| isI bIca dharmalAbha sunakara mahala ke bhItara se do kumAra aaye| unake mukhakamala khile hue the| dvAra ko banda kara diyaa| una donoM ne sAdhu kI khUba pUjA-arcanA kii| dharmalAbha liyaa| una donoM ne kahA- "he saMnyAsI ! naaco|" usane kahA-"gIta-vAdya ke binA kaise nRtya karUM ?" kumAroM ne kahA- "hama donoM gAnA bajAnA karate haiN|" sAdhu ne kahA-"ThIka hai|" ina donoM ne viSamatAla vAlA gIta vAdya kiyaa| hRdaya se kruddha na hone para bhI sAdhu kruddha ho gyaa| usane kahA- "are gvAla-bAlo ! isa vijJAna ke dvArA mujhe nacAte ho ?" ise sunakara kumAra kupita ho gaye / sAdhu ko pITane ke lie donoM sAmane bar3he / usane 'anya koI upAya nahIM hai' aisA mAnakara karuNApradhAna citta se yuddha kArya meM kuzala hone ke kAraNa dhIre se pakar3a kara samasta gA~ThoM ko alaga kara diyaa| taba dUsarA daudd'aa| usakI bhI vahI gati huii| taba dvAra kholakara sAdhu Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTo bhavo] 527 duio, so vi taheva / to duvAramagyADiUNa gao saah| egate Thio sajmAyajogaNaM / iyare vi nicceTTA taheva ciTThati / diTTA pariyaNeNaM, udaeNa siMciUNa sasaMbhamaM vAhittA, jAva na jaMpaMti, tao niveiyaM rAyapuro hayANaM, jahA imiNA vRttaMteNa keNai sAhuNA kumArA evaM kaya tti| tao te nirUviUNa AyariyasamIvaM gao raayaa| paNamioya NAyario, bhaNio ya-bhayavaM, khameha eyamavarAha vAlayANaM / AyarieNa bhaNiyaM -kimeyaM ti naavgcchaami| kahio se vuttaMto rAiNA / tao AyarieNa bhaNiyaM -vIyarAgasAsaNasaMpAyaNarayA tappahAvao viiyaparamatthA paraloyabhIruyatteNa ya ihaloyasarIre daDhamapaDi baMdhayAe kha meMti sapalasattANaM sAhuNo na puNa pANabhaeNaM ti / tahAvi kAraNaM pai samAyariyaM jai keNAvi bhave, tao pucchAvemi saahunno| tao AyarieNa pucchiyA sAhuNoM / tehiM bhaNiyaM - bhayavaM, na amhe viyANAmo ti / AyarieNa bhaNiyaM-mahArAya, neyamiha sAhUhi vavasiyaM / rAiNA bhaNiyaM-bhayavaM, sAhuNA na ettha sNdeho| AyarieNa bhaNiyaM-mahArAya, jai evaM, tA evaM bhavissai / asthi ego AgaMtugo' sAhU; teNeyamaNuciTThiyaM bhave / rAiNA bhaNiyaM--bhayavaM, kahi puNa so sAhU / dvAramudghATya gataH sAdhuH / ekAnte sthitaH svAdhyAyayogena / itarAvapi nizceSTau tathaiva tiSThataH / dRSTau parijanena, udakena siktvA sasaMbhramaM vyAhRtau, yAvad na jalpataH / tato niveditaM rAjapurohitAbhyAma, yathA'nena vRttAntena kenacit sAdhunA kumArau evaM kRtAviti / tatasto nirUpya AcAryasamIpaM gato rAjA / pragatazca tenAcAryaH, bhaNitazca / bhagavan ! kSamasvaitamaparAdhaM baalkyoH| AcAryeNa bhaNitam -kimetaditi nAvagacchAmi / kathitastasya vRttAnto raajnyaa| tata AcAryeNa bhaNitam - vItarAga gAsanasampAdana ra tAstatprabhAvato viditaparamArthAH paralokabhIrukatvena ca ihalokazarIre daDhamapratibandhatayA kSamayanti sakalasattvAna sAdhavaH, na punaH prANabhayeneti / tathApi kAraNaM prati samAcaritaM yadi kenApi bhavet tataH pracchayAmi sAdhana / AcAryeNa pRSTAH sAdhavaH / tairbhaNitam-bhagavan ! na vayaM vinAnIma iti AcAryeNa bhaNitama-mahArAja! nedamiha sAdhubhirvyavasitam / rAjJA bhaNitama -- bhagavan ! sAdhunA, nAtra sandehaH / AcAryeNa bhaNitam - mahArAja ! yadyevaM tata evaM bhaviSyati / astyeka AgantukaH sAdhuH, tenedamanuSThitaM bhavet / rAjJA bhaNitam -bhagavan ! kutra panaH sa sAdhuH / calA gyaa| svAdhyAya ke nimitta ekAnta meM baiTha gyaa| donoM vaise hI nizceSTa par3e rhe| parijanoM ne dekhA / jala sIMcakara zIghra hI bAta kI, kintu uttara nahIM milaa| taba donoM rAjapurohitoM ne nivedana kiyA ki kisI sAdhu ne mAroM ke prati isa prakAra kA kArya kiyA hai| taba una donoM ko dekhakara rAjA AcArya ke pAsa gyaa| usane AcArya ko praNAma kiyA aura bolA-"donoM bAlakoM ke isa aparAdha ko kSamA kro|" AcArya ne kahA"yaha kaise huA, maiM nahIM jAnatA huuN|" rAjA ne usa vRttAnta ko kahA / taba Aca rya ne kahA-- "vItarAga zAsana ke sampAdana meM lage hue, unake prabhAva se paramArtha ko jAnane vAle, paraloka se Darane vAle, isa loka meM zarIra se atyanta nispaha hone ke kAraNa sAdhu sapatta prANiyoM ko kSamA karate haiM prANoM ke bhaya se nahIM / tathApi kAraNa pAkara kisI ne aisA kiyA hai to maiM sAdhuoM se pUchatA huuN|" taba AcArya ne sAdhuoM se pUchA / unhoMne kahA--- "bhagavan ! hama loga nahIM jAnate haiN|" AcArya ne kahA "mahArAja! sAdhuoM ne yaha nahIM kiyA hogaa|" rAjA ne kahA - "bhagavan ! sAdhu ne kiyA, isameM koI sandeha nahIM hai / " AcArya ne kahA-"mahArAja ! yaha bAta hai to aisA huA hogA / eka Agantuka sAdhu hai, usane yaha kiyA hogaa|' rAjA ne kahA--"bhagavan ! vaha sAdhu kahA~ hai ?" AcArya ne kahA - 1. raipahAva no .-kha, rayANaM-ka / 2. AgaMtuoka / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 [ samAhaccakahA AyarieNa bhaNiyaM-daseha se tayaM / daisio egeNa sAhuNA nAidUrammi ceva sAlataruvarasamIve jhANasaMThio ti| paccabhinnAo ya rAiNA / kubhArAvarAhalajjieNaM paNamio ya NaM / dinno se dhammalAho / bhaNio ya pacchA / bho mahAsAvaga, juttameyaM jaM tujjha saMtie rajje isINaM kayatthaNA kumArANaM aNAhattaNaM' ca / tao bAhajalabhariyaloyaNega rAiNA bhaNiyaM- bhayavaM, lajjio mhi ahivaM imiNA pamAyacarieNaM / asthi mama esa doso; tahAvi bhayavaM kareha aNuggaha, saMjoeha te kumaare| sAhuNA bhaNiyaM - saMjoemi caraNaguNavihANeNaM na uNaM annaha ti| rAiNA bhaNiyaM-bhaya, aNumaya mameyaM, navaraM kumArA pucchyivva ti| sAhuNAM bhaNiyaM - lahuM puccheh| rAiNA bhaNiyaM-- bhayavaM, ne sakketi te jaMpiuM / sAhuNA bhaNiyaM-ehi, tattheva vaccAmo; ahaM jaMpAvemi tti / AgayA kumArANa samIvaM / diTThA ya hiM paramajogiNo vva niruddhasayalaceTA kumaaraa| AyattIkayaM ca haisi sAhuNA vayaNamettaM / pucchiyA ya NeNaM-bho kumArayA, isikayatthaNApamAyajaNiyakammatarukusumuggamanuvvarUvameyaM, phalaM tu niryaaiveynnaa| tA jai bhe asyi pacchAyAvI, tA pavajjaha kammatarumahAkuhADaM pavvajja / AcAryeNa bhagitama-darzayatAsya tam / zita ekena sAdhunA nAtidUre eva sAlataruvarasamIpe dhyAnasaMsthita iti / pratyabhijJAtazca rAjJA / kumArAparAdhalajjitena praNatazca tena / dattastasya dharmalAbhaH, bhaNitazca pazcAta-bho mahAzrAvaka ! yuktametad yat tava satke rAjye RSINAM kadarthanA kamArANAma. nAthatvaM c| tato bASpajalabhRtalocanena rAjJA bhaNitam - bhagavana ! lajjito'smi adhikamanene prmaadcriten| asti mamaiSa doSaH, tathApi bhagavana ! karvanagrahama, saMyojaya tau kmaarau| sAdhanA bhaNitam-saMyojayAmi caraNaguNavidhAnena na punaranyatheti / rAjJA bhaNitam-bhagavan ! anumataM mamaitada. navaraM kamArau praSTavyAviti / sAdhanA bhaNitama- lagha pacchata / rAjJA bhaNitama- bhagavana | na zaknutastau jalpitum / sAdhunA bhaNitam-ehi tatraiva vajAvaH, ahaM jalpayAmIti / Agatau kumArayoH samIpam / dRSTau ca tAbhyAM paramayoginAviva niruddhasakalaceSTo kumaarau| AyattIkRtaM ca tayoH sAdhanA vacanamAtram / pRSTau ca tena - bhoH kumArau ! RSikadarthanApramAdajanita karmataruka sumomapUrvarUpametata, phalaM ta nirayAdivedanA / tato yadi yuvayorasti pazcAttApaH, tata: prapadyathAM karmatarumahA 'use dikhalAtA huuN|" eka sAdhu ne samIpa ke hI sAla vRkSa ke nIce dhyAna lagAye hue sAdhu ko dikhAyA / rAjA ne pahacAna liyaa| usane kumAroM ke aparAdha ke kAraNa lajjita hokara praNAma kiyaa| use dharmalAbha milA / pazcAta (sAdhu ne) kahA -- "he mahAzrAvaka ! tumhAre jaisoM ke rAjya meM RSiyoM kA apamAna aura kumAroM kI svacchanda vatti kyA ucita hai ?" taba A~khoM meM A~sU bharakara rAjA ne kahA -"bhagavan ! maiM isa pramAda ke AcaraNa ke kAraNa atyadhika lajjita huuN| merA yaha doSa hai tathApi bhagavan ! anugraha kIjie / una donoM kumAroM ko ThIka kara dojie|" sAdha ne kahA- "yadi cAritra dhAraNa kareM to ThIka kiye detA hai, dUsare prakAra se nhiiN|" rAjA ne kahA- "bhagavana ! yaha mujhe maMjara hai| hama donoM kumAroM se kucha pUchanA cAhate haiN|" sAdhu ne kahA "jaldI puuchie|" rAjA ne kahA - "bhagavan ! ve donoM bAta nahIM kara sakate haiN|" sAdhu ne kahA -- "Ao, vahIM caleM, maiM bAta karAtA huuN|" donoM kumAroM ke samIpa Aye / una donoM ko paramayogI ke samAna samasta ceSTAoM se rahita dekhA / sAdhu ke vacana mAtra se ve donoM vazIbhUta ho gaye / sAdhu ne una donoM se pUchA (kahA) ---RSi kA apamAna karane ke pramAda se utpanna kala vakSa ke puSpodagama kA yaha pUrva rUpa hai aura phana narakAdi vedamA hai / taba yadi Apa donoM ko pazcAttApa hai to karmavakSa ke lie bahuta 1. kumArANa ya avuhattaNaM ni-ka / 2. 'jai ya na nAsya tiriya maNuyadukkhANa bhAyaNo' ityadhika:-ka / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo] 526 moemi ahaM imAo uvaddavAo, bhavAmi ya paraloyasAhaNujjayANaM sahAo tti / kumArehiM bhaNiyaMbhayavaM, aNuggaho tti / lajjiyA amhe imiNA pamAyacarieNaM, atthi Ne mahato aNuyAvo, pavajjAmo ya pavvajja jai gurU aNujANaMti / tao' aNunnAyA gurUhiM / saMjoiyA sAhuNA aMgasaMghAeNa paramaguNasaMghAeNa ya / tao pavannA pvvjjN| pariNa yA ya tesi smnngunnaa| evaM ca jahuttakArINaM aikkaMto koi kaalo| tANaM ca purohiyakumArassa kammodaeNaM viiyajiNadhammasArassa vi 'balA imiNA pavAviya' tti samuppanno guruposo| na nidio jeNaM nAloio gurunno| tao mariUNaM ahAuyakkhaeNa samuppanno IsANadevaloe bhuMjei divvbhoe| aikkato koi kAlo risaagraavgaaddhss| ___ agnayA ya varaccharAparigayarasa milANAI surahikusumadAmAiM, payampio kappapAyavo, paNaTAo hirisirIo, uvarattAI devadUsAI, samuppanno dINabhAvo, utthariyaM nidAe, viuDio kAmarAgo, bhamaDiyA diTThI, samuppanno kampo, viyaMbhiyA arai ti / tao teNa citiyaM 'haMta, kimeyaM' ti / kuThAraM pravrajyAm / mocayAmyahamasmAdupadravAta, bhavAmi ca 'paralokasAdhanodyatayo: sahAya iti / kumArairbhaNitama-- bhagavan ! anugraha iti / lajjitAvAvAmanena pramAdacaritena, astyAvayormahAnanutApaH, prapadyAvahe ca pravajyAM yadi guravo'nujAnanti / tato'nujJAto gurubhiH / saMyojitau sAdhunA aGgasaMghAtena paramaguNasaMghAtena c| tataH prapannau prvrjyaam| pariNatAzca tayoH zramaNaguNAH / evaM ca yathoktakAriNoratikrAntaH ko'pi kaalH| tayozca purohitakumArasya karmodayena viditajinadharmasArasyApi 'balAdanena pravAjitaH' iti samutpanno gurupradvaSaH / na ninditastena, nAlocito guroH / tato mRtvA yathAyuHkSayeNa samutpanna IzAnadevaloke bhuGa vate divyabhogAn / atikrAntaH ko'pi kAlo ratisAgarAvagADhasya / ___ anyadA ca varApsaraHparigatasya mlAmi surabhikasumadAmAni, prakampitaH kalpapAdapa: pranaSTa hrIzriyau, uparaktAni devadUSyAni, samutpanno dInabhAvaH, utstRtaM (AkrAntaM) nidrayA, vikuTitaH (vinaSTaH) kAmarAgaH, bhrAntA dRSTiH, samutpanna kampaH, vijRmbhitA aratiriti / tatastena cintitam bar3I kulhAr3I ke samAna pravrajyA dhAraNa kro| maiM isa upadrava se mukta kiye detA hU~ aura paraloka kA sAdhana karane ke lie udyata Apa donoM kA sahAyaka hotA huuN|" donoM kumAroM ne kahA-bhagavan ! "yaha anugraha hai / hama donoM pramAdapUrvaka kiye hue AcaraNa se lajjita haiM, hameM bar3A kheda hai| yadi mAtA-pitA AjJA dete haiM to hama pravrajyA dhAraNa karate haiM !'' taba mAtA pitA ne AjJA dii| aMga ko jor3a tathA utkRSTa guNoM se yukta kara sAdhu ne ThIka kara diyaa| phira una donoM ne dIkSA dhAraNa kii| una donoM meM zramaNa ke gUNa prakaTa he| isa prakAra manidIkSA dhAraNa kiye hue kucha samaya bIta gyaa| una donoM meM eka purohita kumAra ke karmodaya se dharma ke sAra ko jAnate hue bhI yaha guru ke prati dveSa utpanna huA ki isane hameM balAt pravajita kiyA hai| usane na to guru kI nindA kI, na AlocanA kii| taba Ayu kA kSaya ho jAne ke kAraNa marakara IzAna svarga meM utpanna huA aura divya bhogoM ko bhogaa| ratisAgara meM nimagna hae kucha kAla bIta gyaa| . eka bAra uttama apsarAoM se ghire hara usakI sugandhita puSpoM kI mAlA mlAna par3a gayI, kalpavRkSa kampita huA, hrI aura zrI naSTa ho gayI, devavastra mlAna par3a gaye / dInabhAva utpanna huA, nidrA se AkrAnta huA, kAmarAga naSTa ho gayA, dRSTi bhrAnta ho gayI, kaMpakaMpAhaTa utpanna ho gayI, arati utpanna ho gyii| taba usane socA - hAya ! 1. 'puloiyo rAyA sAhuNo / so thAhiUga saMbaMdhivuttataM isasa' itydhik:-k| 2. ava rttaaii-ke| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA viyANiyA calagAI, visaNNo hiyaeNaM, viddANo pariyaNo vila viyaM accharAhi / tao 'kimi miNA mohaceTTieNaM; pucchAmi tAva bhayavaMtaM paumanAhaM titthayara, kahiM me uvavAo, sulahabohio vAnava' tti samAgao puvvavidehaM / paNamio telokkanAho pucchio y| siTTha bhayavayA / uvavAo jambUddIvadAhiNabhara he kosambIe nayarIe / dullahabohio tumaM / saMciNiyaM tumae gurupaoseNa imiNA pagAre abohibIyaM / nosesamAcikkhio pugvabhavavaiyaro / tao teNa citiyaM-haMta eddahahara vi guruDaNI bhAvassa dAruNo vivAgo ti / bhayavayA bhaNiyaM - bho devANuppiyA, na esa thevo / iha khalu ihalogovayArI vi kayannuNA bahu manniyavdo, kimaMga puNa paralogovayArI / paralogovAriNo ya guravo; jao pheDaMti micchattavAhi, paNAseMti annANatimiraM ThaveMti paramapayasAhiyA kiriyAe, coiti khaliesu, saMthaveti guNarayaNe / evaM ca devANuppiyA, moeMti jammajarAmaraNaroya soya bahulAo saMsAradAsAo, pAveMti sAsayaM suhaM siddhi ti / tA evaMvihesu vi paoso guNaosa bhAve nAi sammattaM jaNei annANaM, cAlei sAhukiriyaM / tao ya se jIve tahAviha 5.30 - hanta kimetad' iti / vijJatAni cyavana liGgAni, viSaNNo hRdayena, vidvANaH parijana, vilapitamapsarobhiH / tataH kimanena mohaceSTitena pRcchAmi tAvad bhagavantaM padmanAbhaM tIrthaMkaram, kutra me upapAtaH, sulabhabodhiko vA na vA' iti samAgataH pUrvavideham / praNatastrailokyanAthaH pRSTazca / ziSTaM bhagavatA - upapAtaste jambUdvIpadakSiNArdhabharate kauzAmbyAM nagaryAm / durlabhodhikastvam / saMcitaM tvayA gurupradva eSeNa anena prakAreNAbodhibIjam / niHzeSamAkhyAtaH pUrvabhavavyatikaraH / tatastena cintitam - hanta etAvanmAtrasyApi gurupratyanIkabhAvasya dAruNo vipAka iti / bhagavatA bhaNitam - bho devAnupriya ! naiSa stokaH / iha khalu ihalokopakAryapi kRtajJa ena bahu mAnayitavyaH, kimaGga punaH paralokopakArI / paralokopakAriNazca guravaH, yataH spheTayanti mithyAtvavyAdhim, praNAzayanti ajJAnatimiram, sthApayanti parama padAdhikAyAM kriyAyAm, codayanti skhaliteSu, saMstuvanti (prazaMsanti) guNa ratnAni / evaM ca devAnupriya ! mocayanti janmajarAmaraNa rogazoka bahulAtsaMsAravAsAt, prApayanti zAzvataM sukhaM siddhimiti / tata evaMvidheSvapi pradveSo guNapradveSabhAvena nAzayati samyaktvam janayatyajJAnam, yaha kyA hai ? cyuta hone ke cihnoM ko jAnA, hRdaya se duHkhI huA, parijanoM ne jAgRta kiyA, apsarAoM ne vilApa kiyA / taba isa mohaceSTA se kyA lAbha ? bhagavAn padmanAtha tIrthaMkara se pUchatA hU~, maiM kahA~ utpanna hoU~gA, mujhe jJAna sulabha hogA yA nahIM ? vaha pUrvavideha kSetra meM aayaa| usane trilokInAtha ko namaskAra kiyA aura pUchA / bhagavAn ne kahA -- " jambUdvIpa ke dakSiNArddha bharata kI kauzAmbI nagarI meM utpanna hoge| tumheM bodhi prApta honA kaThina hai | guru ke prati dveSa ke kAraNa tumane ajJAnarUpI bIja kA saMcaya kiyA hai / " pUrvabhava ke sambandha meM pUrNa rUpa se khaa| taba usane socA- guru ke prati itane se viparIta bhAva rakhane kA dAruNa phala hotA hai / bhagavAn ne kahA - "yaha thor3I bAta nahIM hai / isa saMsAra meM jo upakAra karatA hai, usake prati kRtajJa hokara use bahuta satkAra denA cAhie, kintu jo paraloka ke prati bhI upakArI hai, usake viSaya meM to kahanA hI kyA ! guru paraloka sambandhI upakAra karane vAle hote haiM, kyoMki mithyAtva rUpI vyAdhi ko naSTa kara dete haiM, ajJAna rUpI andhakAra ko naSTa karate haiM, paramapada kI sAdhaka kriyAoM meM sthApita karate haiM, skhalita hote hue logoM ko preraNA dete haiM, guNaratnoM kI prazaMsA karate haiM / isa prakAra he devAnupriya ! sadguru janma, jarA, maraNa, roga, zoka kI jisameM adhikatA hai aise sasAravAsa se chur3A dete haiM, zAzvata sukha kI siddhi ko prApta karA dete haiM / aise vyakti ke prati dveSa rakhanA prati dveSa rakhanA hai, isase samyaktva kA nAza hotA hai, ajJAna utpanna hotA hai, sAdhu-kriyAoM meM caMcalatA Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha8o bhavo] 531 kiliTupariNAmapariNae khaNametteNAvi, devANuppiyA, tahA baMdhei kamma, jahA pAvei aNegabhaviyaM micchattamohaM ti / ao ceva bemi- / __sammattanANasahiyA egaMtapamAyajjiNo purisaa| ___ ihaparabhavaniravekkhA taraMti' niyameNa bhavajahi // 553 // na uNa' sesa ti| deveNa citiyaM / evameyaM, na annhaa| tA na yANAmi, kiMpajjavasANo me eso abohilAbho ti| bhayavayA bhaNiyaM-thevaniyANo khu eso; tA aNaMtarabhave ceva bhavissai avasANaM ti / deveNa bhaNiyaM-bhayavaM, kuo syaasaao| bhayavayA bhaNiyaM-mayagAvaranAmAo niyabhAuNo ti| deveNa bhaNiyaM-bhayavaM, ki puNa tassa paDhamanAmaM, keNa vA kAraNeNa imaM se duiyaM ti| bhayavayA bhaNiyaM-suNa paDhamanAyaM se asogadatto; mayago puNa imeNaM kAraNeNaM / imIe ceva kosaMbIe aIyasamammi tAvaso nAma seTThI ahesi / so ya dANAikiriyAsameo vi pamAI, bahuvihavasaMpanno vi niccacAlayati sAdhakriyAm / tatazca sa jovastathA vidhakliSTapariNAmapariNataH kSaNamAtreNApi devAnupriya ! tathA badhnAti karma yathA prApnotyanekabhavika mithyAtvamoha miti / ata eva bravImi samyaktvajJAnasahitA ekAntapramAdavajinaH puruSAH / ihaparabhavanirapekSAstaranti niyamena bhavajaladhim // 553 // na punaH zeSA iti / devena cintitam-evametad, nAnyathA / tato na jAnAmi kiMparyavasAno me eSo'bodhilAbha iti / bhagavatA bhaNitam-stokanidAnaH khalveSaH, tato'nantarabhave eva bhaviSyati avasAnamiti / devena bhaNitam-bhagavan ! kutaH sakAzAt / bhagavatA bhaNitam - mUkAparanAmno nijabhrAturiti / devena bhaNitam-bhagavan ! kiM punastasya prathamanAma, kena vA kAraNenedaM tasya dvitIyamiti / bhagavatA bhaNitam--- zRNu-. prathamanAma tasyAzokadattaH, mUkaH puna ranena kAraNena / asyAmeva kauzAmbyAmatItasamaye tApaso nAma zreSThayAsIta / sa ca dAnAdikriyAsameto'pi prama dI, bahuvibhavasampanno'pi nityavyApRtaH / tata paidA karatA hai / isa prakAra he devAnupriya ! vaha jIva usa prakAra ke kliSTa pariNAmoM ke phalasvarUpa kSaNamAtra meM usa prakAra ke karma kA bandhana karatA hai, jo aneka bhava taka mithyAtva-moha ko prApta karAtA hai| ataeva kahatA hU~ samyagdarzana, samyagjJAnasahita ekAnta rUpa se jinhoMne pramAda kA parityAga kara diyA hai aise ihabhava aura parabhava se nirapekSa puruSa niyama se saMsAra-samudra ko pAra karate haiM // 553 // zeSa vyakti saMsAra samudra ko nahIM pAra karate haiM / deva ne socA- aisA hI hai, anyathA nahIM hai / ataH maiM nahIM jAnatA hU~, mere isa ajJAna kI samApti kaba hogI ? bhagavAn ne kahA----"isakA kAraNa choTA-sA (thor3A-sA) hai, ataH dUsare bhava meM hI isakI samApti hogii|" deva ne kahA-"kisake sAtha ?" bhagavAna ne kahA -"jisakA dUsarA nAma mUka hai aise apane bhAI ke sAtha / " deva ne pUchA-"bhagavan ! usakA pahalA nAma kyA hai ? kisa kAraNa se usakA dUsarA nAma hai ?" bhagavAna ne kahA-"suno-" usakA pahalA nAma azokadatta hai aura mUka isa kAraNa se hai. isI kauzAmbI meM prAcIna samaya meM tApasa nAmaka zreSThI thA / vaha dAnakriyAoM se yukta hote hue bhI pramAdI tathA bahuta vaibhavayukta hAte hue bhI sadaiva kisI 1, nityaraMti bhavannavaM-ka / 2. tuNa-ka / 3. sameto-kha / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 samarAiccakahA araso / tao aTTajbhANadoseNa mariUNa samuppanno niyayagehammi ceva sUyaro / jAyaM se puvvovabhutaparasAvaloyaNeNaM jAIsaraNaM / annayA ya urvATThie piidivasae siddhapAe bhoyaNe samAsannAe parivesaNavelAe avahariyamajjAramaMsAe suvayArIe velAikkamagihavai bhaeNaM maMsanimittaM pacchannageva vAvAiUNa visio kolo / tahA kohAbhibhUo ya mariUNa samuppanno tammi ceva he bhuyaMgamattAe ti / tattha vitaM caiva daTThUNa hammiyaM taM ca sUvayAri bhayasaMbhamAbhibhUyasta pariNAmavisesao samutpannaM se jAisaraNaM / vicittayAe kaMpariNAmassa na gahio kasAehiM, aNugaMpiyaM ca NeNaM / etthaMtarammi uvaladdho suvayArIe' / taoNAe kao kolAhalo 'sappo sappo' ti / taM ca soUNa samAgayA moggaravAvaDagahatthA kammarA / vAvAio hi / samutpanno ya tahA akAmanijjarAe mariUNa niyyaputtassa ceva nAgadattAbhihANassa baMdhumaIe bhAriyAe kucchasi puttattAe ti / jAo uciyasamaeNaM / kayaM ca se nAmaM asodati / aikkaMta saMvaccharassa taM caiva sUvayAri pecchiya jaNaNijaNae ya acitayAe kammasAmatthassa samappannaM se jAIsaraNaM / citiyaM ca NeNaM- vahuyA jaNaNI suo ceva ya piyA / ao I ArtadhyAnadoSeNa mRtvA samutpanno nijagehe eva zUkaraH / jAtaM tasya pUrvopabhukta pradezAvalokanena jAtismaraNam / anyadA copasthite pitRdivase siddhaprAye bhojane samAsAnAyAM pariveSaNavelAyAM apahRtamArjAra mAMsayA (mArjArApahRtamAMsayA) sUpakAryA velAtikramagRhapatibhayena mAMsanimittaM prachannameva vyApAdya vizastaH (pAcitaH) kolaH / tathA krodhAbhibhUtazca mRtvA samutpannastasminneva gehe bhujaGgamatayeti / tatrApi ca tameva dRSTvA harmye tAM ca sUpakArI bhayasambhramAbhibhUtasya pariNAmavizeSataH samutpannaM tasya jAtismaraNam / vicitratayA karmapariNAmasya na gRhItaH kaSAyaiH / anukampitaM ca tena / atrAntare upalabdhaH sUpakAryA / tato'nayA kRtaH kolAhalaH 'sarpaH sarpaH' iti / taM ca zrutvA samAgatA mudgaravyApRtAgra hastAH karmakarAH / vyApAditastaiH / samutpannazca tathA'kAmanirjarayA mRtvA nijaputrasyaiva nAgadattAbhidhAnasya bandhumatyA bhAryAyAH kukSau putratayeti / jAta ucitasamayena / kRtaM ca tasya nAma azokadatta iti / tato'tikrAnta saMvatsarasya tAmeva sUpakArI prekSya jananIjanako cAcintyatayA karmasAmarthyasya samutpannaM tasya jAtismaraNam / cintitaM ca tena - vadhUrjananI, suta eva ca pitA / ata: na kisI kArya meM lagA rahatA thA / taba ArtadhyAna ke doSa se marakara apane hI ghara suara huaa| pahale bhoge hue sthAnoM ke dekhane se use jAtismaraNa ho gyaa| eka bAra pitRdivasa upasthita hone para bhojana karate samaya billI dvArA mAMsa le jAne ke kAraNa, rasoiyA ne dera ho jAne ke kAraNa gRhasvAmI ke bhaya se mAMsa ke nimitta chipAkara mAra diyA aura pakA diyaa| suara krodhita hokara marA aura apane hI ghara meM kAlA sA~pa huA / punaH usI bhavana aura usI rasoina ko dekhakara bhaya aura ghabarAhaTa se abhibhUta hokara use jAtismaraNa ho gayA / karma ke pariNAmoM kI vicitratA se usane kaSAya nahIM kii| usane dayA kii| isI bIca rasoina Ayo / taba isane (rasoina ne ) kolAhala kiyA / 'sA~pa, saaNp|' use sunakara, jinake hAtha meM mudgara the, aise naukara Aye / una logoM ne use mAra diyA / akAmanirjarA se marakara apane hI putra nAgadatta ke yahA~ usakI bandhumatI nAmaka bhAryA kI kokha meM ke rUpa meM AyA / ucita samaya para utpanna huaa| usakA nAma azokadatta rakhA gyaa| eka varSa bIta jAne para usI rasoina aura mAtA-pitA ko dekhakara karma kI sAmarthya kI acintyatA se use jAtismaraNa ho gayA / usane socA- bahU mAtA hai, putra hI pitA hai, ataH khilaune ke samAna saMsAra-nivAsa ko dhikkAra hai / aba maiM kaise putra 1. omavAvaggatyA AgayA kamma - kA Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 533 chaTThau bhavo] pecchagayasamANassa' dhiratyu saMsAravAsassa / tA kahamahaM vahuyaM ceva jaNi suyaM ca tAyaM vAharemi tti| paDivannaM mayAvayaM / jAo loyavAo aho esa mUyago ti| evaM ca aikkaMtA duvAlasa saMvaccharA / samAgao tattha cauNANAiyasaMpanno mehanAo nAma munnivro| muNio ya se aNeNa hiyybhaavo| petio vayagavinnAsakusalo sumaMgalAbhihANo iso nAgadevagehaM, bhaNio ya eso-vattavvao tae tattha gihAlidaganivido asogadatto / jahA, bho kumArayA, pesio mhi garuNA, so ya evaM bhaNAi - tAvasa kimiNA maNavvaeNa paDivajja jANiuM ghamma / ___ mariUNa sUaroraga jAo puttassa putto ti // 554 // tao 'jaM bhayavaM Agavei' ti bhaNiUNa gao so risii| sAhio gurusNdesmo| paNAmapavvayaM bhaNiyaM ca NeNaM-bhayavaM, kattha so gurU / isiNA bhaNiyaM-kumAra, sakkAvayAre ceiyammi / teNa bhaNiyaM-ehi, gacchamha vimhio mygpriynno| citiyaM ca NeNaM- aho sAmatthaM bhayavao; tA jAu eso, kayAi sohaNayaraM bhave / gao mehanAyagarusamovaM / vaMdio guru / dhammalAhio gurunnaa| pucchio prekSaNakasamAnasya dhigastu saMsAravAsasya / tataH kathamahaM vadhUmeva jananI sutaM ca tAtaM vyAharAmIti / pratipannaM makavratam / jAto lokavAda: 'aho eSa mUkaH' iti / evaM cAtikrAntA dvAdaza saMvatsarAH / samAgatastatra catursAnAtizaya sampanno meghanAdo nAma munivaraH / jJAtazca tasyAnena hRdayabhAvaH preSito vacanavinyAsakuzalaH sumaGgalAbhidhAna RSirnAgadevageham, bhnnitshcaissH| vakvyastvayA tatra gRhAlindakaniviSTo'zokadattaH / yathA bho kumAra ! preSito'smi guruNA, sa caivaM bhaNati tApasa ! kimanena maunavratena pratipadyasva jJAtvA dhrmm| mRtvA sUkaroMragau, jAtaH putra putrasya iti / / 554 // tato 'yad bhagavAn AjJApayati' iti bhaNitvA gataH sa RSiH / kathito gurusandezakaH / pramANapUrvakaM bhaNitaM ca tena - bhagavan ! kutra sa guruH RSiNA bhaNitam -kumAra! zakrAvatAre caitye / tena bhaNitama -ehi, gacchAvaH / vismito mUkaparijanaH / cintitaM ca tena- aho sAmarthyaM bhagavataH, tato yAta eSaH, kadAcita zomanataraM bhavet / gato meghanAdagarusamIpam / vandito guruH / dharmalAbhito bahU ko hI mAtA aura putra ko hI pitA kahU~ ? usane mauna vrata dhAraNa kara liyaa| logoM meM carcA phaila gayI-are yaha gaMgA hai| isa prakAra bAraha varSa bIta gaye / usa sthAna para cAra jJAnoM ke atizaya se sampanna meghanAda nAmaka munivara aaye| unhoMne isake hRdaya ke bhAvoM ko jAnA / vacanoM ke vinyAsa meM kuzala sumaMgala nAma ke RSi ko nAgadeva ke ghara bhejaa| isase kahA-tuma jAkara ghara ke bAharI dvAra vAle prakoSTha meM baiThe hue azokadatta se kaho ki he kumAra ! mujhe guru ne bhejA hai, vaha aisA kahate haiM ___tApasa ! yaha mauna vrata vyartha hai, dharma ko jAnakara usakI zaraNa meM jAo / (tuma) marakara sUkara, sarpa aura putra ke putra hue|' // 554 // taba 'jo bhagavAna AjJA deM'--aisA kahakara vaha RSi calA gayA / guru ke sandeza ko kahA / usane praNAma. pUrvaka kahA- "bhagavan ! ve guru kahA~ haiM ?" RSi ne kahA- "kumAra ! zakrAvatAra ke caitya meM haiN|" usane kahA- "Ao, hama donoM cleN|" gUMge ke parijana vismita hue / usane socA-- bhagavAn kI sAmarthya acintanIya hai / ata: ise jAne do / kadAcit aura utkRSTa ho jAya / (yaha) meghanAda guru ke samIpa gyaa| guru kI vandanA kii| guru ne dharmanAbha 1. nddpecchnny-k| .. alindaka:-bahiriprakoSThakaH / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 [ samarAiccakahA asogadattaNaM- bhayavaM, kahaM puNa tumaM maIyaM vRttaMta jANAsi / teNa bhaNiyaM-nANabaleNaM ti| 'aho te nANAisao' ti vimhio asogdtto| tao 'bhayavayA "paDibujhissai' ti nAUNa kahio se dhammo / paDibuddho eso| puvvavAsaNAe ya nAvagayaM se mUyagAbhihANaM / tA eeNa kAraNeNa imaM se duiyaM nAmaM ti| ___ evaM ca siTTe samuppanno se pmoo| pucchio ya bhayavaM-aha kahiM keNa vA pagAreNaM ahaM saMbujhissaM ti / bhayavayA bhaNiyaM-veyaDDhapavvae niyakuMDalajavalayarisaNeNaM bhavissai te pddiboho| tamo vaMdiUNa bhayavaMtaM gao kosaMbi nari / divo mayago, sAhilo se vRttaMto, jahA upphAlio bhayavayA / sabahumANaM hatthe geNhiUNa bhaNio ya eso| tA avassamahaM tae paDibohiyavvo tti / teNa bhaNiyaM-jaissamahaM jahAsattIe / tao teNa nIo veyaDDhapavvayaM, daMsiyaM siddhaayynnkddN| bhaNio ya eso-bho mama duve ceva accaMtapiyANi ettha jamnammi, imaM siddhAyayaNakUDaM rayaNAvayaMsagAbhihANaM ca kaMDala juyalaM ti / tA ciTThau imaM iha kAyavvaM tara pubbasA hiyaM ti / nimiyaM silAsaMghAvivaregadese guruNA / pRSTo'zokadattena-bhagavan ! kathaM punas.vaM madIyaM vRttAntaM jAnAsi / tena bhaNitam-jJAnabaleneti / 'aho te jJAnAtizayaH' iti vismito'zokadattaH / tato bhagavatA 'pratibhotsyate' iti jJAtvA kathitastasya dhrmH| pratibuddha essH| pUrvavAsanayA ca nApagataM tasya mUkAbhidhAnam / tata etena kAraNenedaM tasya dvitIye nAmeti / / evaM ca ziSTe samutpannastasya pramodaH / pRSThazca bhagavAn, atha kutra kena vA prakAreNAhaM sambhotsyAmIti / bhagavatA bhaNitam -vaitADhyaparvate nijakuNDalayugaladarzanena bhaviSyati te pratibodhaH / tato vanditvA bhagavantaM gataH kauzAmbI nagarIma / dRSTo makaH, kathitastasya vRttAntaH, yathA kathito bhagavatA / sabahumAnaM haste gRhItvA bhnnitshcaissH| yato'vazyamahaM tvayA pratibodhitavya iti / tena bhaNitam -yatiSye'haM yathAzakti / tatastena noto vaitADhayArvatam, darzitaM siddhAyatanakUTam / bhaNitazcaiSaH-bho ! mama dvAvevAtyantapriyAvatra janmani, idaM siddhAyatanakUTa ratnAvatasakAbhidhAnaM ca kuNDalayugala miti / tatastiSThat idamiha, kartavyaM tvayA pUrvakathitamiti / nyastaM zilAsaGghAtavivaraikadeze diyA / azokadatta ne pUchA--"bhagavan ! tuma mere vRttAnta ko kaise jAnate ho ?" usane kahA-"jJAna bala se / 'aho Apake jJAna kA prakarSa' - isa prakAra azokadatta vismita huaa| taba bhagavAn ne yaha pratibuddha ho jAyagA' aisA jAnakara ise dharma kA svarUpa smjhaayaa| yaha pratibaddha ho gyaa| pahale ke saMskAra ke kAraNa usakA 'gaka' yaha nAma nahIM miTA / ataeva isa kAraNa yaha usakA dUsarA nAma hai| aisA kahe jAne para use harSa utpanna huaa| (usane) bhagavAn se pUchA-"maiM kahA~ para aura kisa prakAra se bodha prApta karUMgA ?" bhagavAn ne kahA- "vaitADhya parvata para apane donoM kuNDala dekhakara tumheM pratibodha hogaa|" taba bhagavAna kI vandanA kara kauzAmbI nagarI gyaa| 'mUka' ko dekhA / jaisA bhagavAn ne kahA thA vaisA vRttAnta usase kahA / sammAnapUrvaka hAtha meM hAtha lekara isane kahA-"to avazya hI mujhe tumase pratibodhita honA caahie|" usane kahA -- "maiM yathAzakti koziza kruuNgaa|" taba vaha vaitADhyaparvata pahale gayA, siddhAyatana kUTa ko dikhaayaa| isane kahA-"are ! isa janma meM mere do hI priya haiM / yaha siddhAyatana kUTa aura ratnAvataMsa nAma kA kuNDala / taba yahA~ baiTho, jaisA tumane pahale kahA thA, vaisA kro|" zilAoM kI khola ke eka bhAga meM donoM kuNDaloM 1. bhagavayA-ka / 2. paDibujjhai-ka / 3. htthennN-k| 4. nimmiya-kha / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] kuMDalajuyalaM, samappiyaM ca imassa ciMtAmaNirayaNaM / bhaNio ya eso-eyaM khu citAmettapaDivannasahAyabhAvaM sAhei ihaloyapaDhivaddhaM egadivase egapaoyaNaM / tA eyasAmatthao veyaDDhagamaNamaNuciTThiyavvaM ti / pavannamaNeNa / AgayA korsAmba / gao devo niyayavimANaM / vAvanno kAlakkameNaM / samutpanno baMdhumaIkucchIe / jAo se sarayasamayammi sahayAresu dohalo / asaMpajjamANe ya tammi saguppannA se araI, pavvAyaM vayaNakamalaM, poDio ganbho, saMjAyaM kisakRttaNaM / etthaMtarammi payaTTo loyvaao| aho esA apAidohalA' na jIvai tti / tao mAinehamohiegaM asogada teNaM 'na tityayarabhAsiyaM niSphalaM, ' tA bhavisa, na annA vi veyaDDhagamaNaM' ti citiUNa citiyAiM citAmaNirayaNasannihANammi sahArA / samuppannANi ya imAI / saMpADio dohalI / pasUyA esA / jAo ya se dArao / kathaM ca se nAmaM arahadattoti / pattoya bAlabhAvaM / tao so asogadatto nei taM sAhusamIvaM, pADeDa calaNesu, ruyai ya tao / evaM ca ai to koi kAlo / patto kumArabhAvaM / sAhio NeNa jiNabhAsio dhammo, na pariNo ya kuNDalayugalam, samarpitaM cAsya cintAmaNiratnam / bhaNitazcaiSaH / etatkhalu cintAmAtrapratipannasahAyabhAvaM sAdhayati ihalokapratibaddha me kadivase eka prayojanam / tata etatsAmarthyato vaitADhyagamana manuSThAtavyamiti / pratipannamanena / Agatau kauzAmbIm / gato devo nijavimAnam / vyApannaH kAlakrameNa / samutpanno bandhumatIkukSau / jAtastasya zaratsamaye sahakAreSu dohadaH / asampadyamAne ca tasmin samutpannA tasyA aratiH, mlAnaM vadanakamalam, pIDito garbhaH saJjAtaM kRzatvam / atrAntare pravRtto lokavAdaH, aho eSA'sampAditadohadA na jIvatIti / tato mAtRsnehamohitenAzokadattena 'na tIrthaMkarabhASitaM niSphalam, tato bhaviSyati, nAnyayA'pi vaitADhyagamanam' iti cintayitvA cintitAni cintAmaNiratnasannidhAne sahakArANi / samutpannAni cemAni / sampAdito dohadaH / prasUtaiSA / jAtazca tasyA dArakaH / kRtaM ca tasya nAma arhaddatta iti / prAptazca bAlabhAvam / tataH so'zokadatto nayati taM sAdhusamIpam, pAtayati caraNayo:, roditi ca tataH / evaM cAtikrAntaH ko'pi kAlaH / prAptaH kumArabhAvam / kathitastena jinabhASito dharmaH, na 535 ko rakha diyA aura ise cintAmaNi ratna samarpita kara diyA / isane kahA - "yaha vicAra karane mAtra se sahAyatA karatA hai / ihalokavAsI kA eka dina meM eka prayojana siddha karatA hai / ataH isakI sAmarthya se vaitADhyagamana karanA cAhie / " isake dvArA vaitADhya para gyaa| donoM kauzAmbI nagarI meM Aye / deva apane vimAna ko calA gayA / kAlakrama se (deva) mara gayA / bandhumatI ke garbha meM aayaa| use zaratkAla meM Ama kA dohalA utpanna huA / usake pUrA na hone para ise arati utpanna huI, mukhakamala mlAna par3a gayA, garbha pIr3ita ho gayA, durbalatA utpanna huI logoM meM yaha carcA phailI - 'isakA manoratha pUrA nahIM huA to yaha jIvita nahIM rahegI / ' taba mAtA ke sneha se mohita azokadatta ne kahA- "tIrthaMkara kI vANI niSphala nahIM hotI hai, ataH hokara rahegI / " vaitADhya gamana bhI nirarthaka nahI huA - aisA socakara cintAmaNi ratna ke samIpa AmoM kA cintavana kiyaa| ye (Ama) utpanna ho gaye / dohada pUrA ho gayA / isane prasava kiyaa| usake putra utpanna huA / usakA nAma arhaddatta rakhA / bAlyAvasthA ko prApta huA / taba azokadatta use sAdhu ke samIpa le gyaa| praNAma karavAyA, taba vaha rone lagA / isa prakAra kucha samaya bIta gyaa| kumArAvasthA ko prApta huaa| use jinabhASita dharma kI zikSA dI gayI, punaH 1. DolA / 2. niSkana bhavissai - ba / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 [ samarAiccakahA tassa / puNo vi sAhio, puNo vi na pariNao tti / evaM ca aikkato koi kaalo| puNo vi kahio asogadatteNa puvvabhavavaiyaro, na pariNao ya arahayattassa / bhaNio ya jeNaM-asogadatto ! kimimiNA palavieNaM ti| tao so eyavaiyareNeva 'aho sAmatthaM kammapariNaIe' tti citiUNa paDivanno smliNgN| arahadatteNa vi ya pariNIyAo cattAri setttthidaariyaao| bhujamANassa pavarabhoe aikkato koi kaalo| tao parivAliUNamaNaiyAraM sAmaMNaM ahAuyassa khaeNa devaloyamuvagao asoydtto| suyaM ca NeNaM-jahA asogadattasamaNa go paMcattamuvagao tti / tao samunbhUo arahadattassa sogo / kayaM uddhadehiyaM / samappanno ya so bNbhloe| dinno uvaogo, vinnAo ya ohiNA arhdttviyro| AbhoiyaM ca NeNaM 'na esa evaM paDibujjhai' tti / patthuo uvAo / ayaDammi ceva samuppAio se vaahii| saMjAyaM jaloyaraM, parisukkAo bhuyAo, sUrNa calaNajuyalaM, milANAI loyaNAI, jaDDiyA jIhA, paNaTThA niddA, uvagayA araI, samunbhUyA mhaaveynnaa| visaNNo ya eso| saddAviyA vejjaa| uvannatthaM pariNatazca tasya / punarapi kathitaH, punarapi na pariNata iti / evaM cAtikrAntaH ko'pi kAlaH / punarapi kathito'zoka datte / pUrva bhavavyatikaraH, na pariNatazcArha dattasya / bhaNitazca tenAzokadattaH kimanena pralapiteneti / tataH sa etadvyatikareNaiva 'aho sAmarthya karmapariNateH' iti cintayitvA pratipanna: zramaNaliGgam / arhaddattenApi ca pariNItAzcatasraH zreSThidArikAH / bhuJAnasya pravarabhogAn atikrAntaH ko'pi kaalH| tataH paripAlyAnaticAraM zrAmaNyaM yathAyuSkasya kSayeNa devlokmupgto'shokdttH| zrutaM ca tena, yathA'zokadattazramaNaH paJcatvamupagata iti / tataH samudbhUto'rhaddattasya zokaH / kRtamaurdhvadehikama / samutpannazca sa brahmaloke / data upayogaH / vijJAtazcAvadhinA arhaddattavyatikaraH / AbhogitaM ca tena 'naiSa evaM pratibudhyate' iti / prastuta upAyaH / akANDe eva samutpAditastasya vyAdhiH / saJjAtaM jalodaram, parizuSkau bhujau, zUnaM (zothavat) caraNayugalam, mlAne locane, jaDA jihvA, pranaSTA nidrA, upagatA'ratiH, samudbhUtA mhaavednaa| viSaNNazcaiSaH / zabdAyitA vaidyAH / upanyastaM sarvasAram / koI parivartana nahIM aayaa| isa prakAra kucha samaya bIta gyaa| azokadatta ne pUrva bhava kA sambandha kahA, phira bhI arhaddatta nahIM bdlaa| usane azokadatta se kahA ki isa prakAra pralApa karane se kyA ! taba vaha isI ANata se 'aho karmoM kI sAmarthya' aisA so kara muni bana gayA / arhaddatta ne cAra zreSTha kanyAe~ vivAhIM / utkRSTa bhogoM ko bhogate hue kucha samaya vyatIta ho gayA / taba zrAmaNya (munidharma) kA niraticAra pAlana karate hue AyukSaya hone para azokadatta svarga calA gayA / arhaddatta ne sunA ki azokadata zramaNa paMcatva ko prApta ho gyaa| taba arhaddatta ko zopha utpanna huaa| antyeSTi karma kiyA / vaha (azokadatta) brahmaloka meM utpanna huaa| (usane) dhyAna lagAyA / avadhijJAna se arhaddatta ke sambandha meM jAnA hai| usane socA ki 'yaha isa prakAra pratibodha ko prApta nahIM hotA hai', (taba usane) upAya prastuta kiyA / asamaya ne hI usake vyAdhi (roga) utpanna kara dI / (use) jalodara ho gayA, donoM bhujAe~ sUkha gayIM, donoM para sUja gaye, netra mlAna par3a gaye, jIbha jar3a ho gayI, nIMda naSTa ho gayI, arati ko prApta ho gayA, mahAvedanA utpanna huI / yaha duHkhI huaa| (usane) vaidyoM ko bulavAyA, sArI bAta sAmane rakha dii| usane kahA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] sAraM / bhaNiyaM ca NeNa - avahara evaM veyaNaM / pauttAiM osahAI; na jAo se viseso / paccavakhAo jehiM / tao veyaNAisayamohieNa bhaNiyaM - na caemi evaM aNegatibvaveyaNAbhibhUyaM divasasettamavi sarIragaM dhAreuM / tA deha me kaTThANi, pavisAmi jalaNaM ti / eyaM souNa viddaNA baMdhavA, mucchiyAo pattIo, parovio pariyaNo / etthaMtarammi so devo sabaravejjarUvaM kAUNa gahiyagoNattao Agao kobi / uggho siyaM ca NeNaM arahadattagharasamIve- ahaM khu sabaravejjo pheDemi sosaveyaNaM, suNAvemi bahiraM, avaNemi timiraM, paNAsemi khasaraM, ummUlemi malavAhi, pasamemi sUlaM, nAsemi jaloyaraM ti / evaM soUNa saddio sabahumANaM / bhaNio ya se pariyaNegaM -bhadda, avaNehi imassa mahoyaraM; jaM afri dijjaiti / teNa bhaNiyaM - dhammavejjo ahaM, na uNa atyaloluo; tA alaM me attheNaM / ki tu kicchasajbho esa vAhI, na suheNaM avei / ettha khala parihariyadhvaM niyANaM, seviyavyo par3ivakkho / niyANaM ca duvihaM havai, ihaloiyaM pAraloiyaM ca / tattha ihaloiyaM avacchA se vaNaja Nio vAyAidhAukhoho, pAraloiyaM pAvakammaM / tattha 'ihaloiyaM pina pAraloipa saMbaMdha maMtareNaM' ti pAraloDayaM parihari bhaNitaM ca tena - apaharaitAM vedanAm / prayuktAnyoSadhAni na jAtastasya vizeSaH / pratyAkhyAto vaidyaiH / tato vedanAtizayamohitena bhaNitam na zaknomyetadaneka tIvra vedanAbhibhUtaM divasamAtramapi zarIrakaM dhArayitum / tato datta me kASThAni, pravizAmi jvalanamiti / etachatvA vidrANA bAndhavAH, mUcchitAH panyaH, praruditaH parijanaH / atrAntare sa devaH zabaravaidyarUpaM kRtvA gRhItagoNItraya AgataH kauzAmbIm / udghoSitaM ca tena arhaddattagRhasamIpe / ahaM khalu zabaravaidyaH spheTayAmi zIrSavedanAma, zrAvayAmi badhiram apanayAmi timiram, praNAzayAmi khasam ( kacchUm ), unmUlayAmi malavyAdhim, prazamayAmi zUlam, nAzayAmi jalodaramiti / etacchrutvA zabditaH sabahumAnam, bhaNitazca sa parijanena - bhadra ! apanayAsya mahodaram, yanmArgitaM dIyate iti / tena bhaNitam - dharmavaidyo'ham, na punararthalolupaH, tato'laM me'rthena / kintu kRcchrasAdhya eSa vyAdhiH, na sukhenApaiti / atra khalu parihartavyaM nidAnam, sevitavyaH pratipakSaH / nidAnaM ca dvividhaM bhavati - aihalaukikaM pAralaukikaM ca / tatraihalaukikamapathyAsevanajanito vAtAdidhAtukSobhaH, pAralaukikaM pApakarma / tatra 'aihalaukikamapi na pAralaukikasambandha 537 isa vedanA ko dUra karo / auSadhiyoM kA prayoga kiyA gayA, usase kucha lAbha nahIM huA / vaidyoM ne (acchA kara saka kI sAmarthya ke viSaya meM) manA kara diyaa| taba tIvra vedanA se mUcchita huA sA usane kaha diyA- 'tIvra vedanA ke kAraNa eka dina bhI zarIra dhAraNa karane meM samartha nahIM hU~ / ataH lakar3iyA~ ikaTThI kara do, maiM agnipraveza kruuNgaa|' yaha sunakara bAndhava jAge, patniyA~ mUcchita huIM, parijana roye| isI bIca vaha deva zabaravaidya kA rUpa dhAraNa kara tIna bailoM ko lekara kauzAmbI meM AyA / usane arhaddatta ke samIpa ghoSaNA kI - 'maiM zaMbaravaidya hU~ / bar3I se bar3I vedanA ko dUra karatA hU~, baharoM ko sunavAtA hU~, andhakAra (netra roga) dUra karatA hU~, kareMca nAmaka latA se utpanna khujalI naSTa karatA hU~, saMgrahaNI kA unmUlana karatA hU~, peTadarda ko zAnti karatA hU~, jalodara kA nAza karatA hU~ / ' yaha sunakara parijanoM ne use AdarapUrvaka bulAyA aura kahA - 'bhadra ! isakI vyAdhi dUra kara do, jo mA~goge vahI milegA / ' usane kahA- 'maiM dharmavaidya hU~, dhana kA lolupa nahIM hU~, ataH mujhe dhana se koI pralobhana nahIM hai, kintu yaha roga kaThinAI se dUra ho sakegA, AsAnI se dUra nahIM kiyA jA sakatA / ataH paraheja karanA hogA, nidAna ko chor3anA hogA aura pratipakSa kA sevana karanA hogA / nidAga bhI do taraha kA hotA hai - aihalaukika aura pAralaukika / aihalaukika nidAna athya sevana se utpanna vAta Adi dhAtuoM kA kSobha hai aura pAralaukika nidAna pApakarma hai / aihalaukika nidAna bhI pAralaukika sambandha ke binA nahIM hotA, ataH Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA yavvaM ti / tattha vi pahANabhAvao micchataM / pariharie ya tammi samutpannasaMmattabhAveNa paidivasameva AseviyanvAiM nANacaraNAiM, kAyanvo paDhamacarimaporusIsuM' cittamalavisohaNI jiNavayaNasajbhAo, soyavvo biiyaporusIe hiyAhiyabhAvadaMsago tassa attho, maNadayaNa kAyajogehiM na hiMsiyavvA pANiNo, na jaMpi pavtramaliyaM, na gevhiyavvamadattayaM, na seviyanvamabaMbhaM na kAyavvo mucchAi pariggaho, na bhuMjiyavvaM rayaNIe, khAyavvA khaMtI, bhAviyanvaM maddavaM vajjaNijjA mAyA nihaNiyatvo loho, hiDiyavvaM apaDibaddheNaM, vasiyavvaM selakaHNaNujjANesu, vajjiyavvo AraMbho, bhaviyavvaM nirIheNaM / evaM ca bho devAppiyA, avei bhavajaloyaraM pi kimaMga puNa evaM ihaloyamettapaDibaddhaM / tao pariyaNeNa citiyaM 'maraNAo varamimaM ti / bhaNio ya eso pariyaNeNa - bho arahadatta, alaM maraNeNaM, eyaM karehi' tti / tao 'maraNAo vi eyanahiyayaraM, tahAvi kA annA gai' tti citiUNa jaMpiyamaNaM - 'jaM vo royai' ti / sabaravejjeNa bhaNiyaM - jai evaM tA peccha me vejjatti / iyANi ceva pannavemi; kiMtu 538 mantareNa' iti pAralaukikaM parihartavyamiti / tatrApi pradhAnabhAvato mithyAtvam / parihRte ca tasmin samutpannasamyaktvabhAvena pratidivasamevAsevitavye jJAnacaraNe, vartavyaH prathamacaramapauruSyocittamalavizodhano jinavacana svAdhyAyaH, zrotavyo dvitIya pauruSyAM hitAhitabhAvadarzakastasyArthaH, manovacanakAyayogairna hiMsitavyAH prANinaH, na jalpitavyamalIkam, na grahItavyamadattam, na sevitavyamabrahma, na kartavyo mUrcchayA parigrahaH, na bhoktavyaM rajanyAm, kSantavyA kSAntiH, bhAvayitavyaM mArdavam, varjanIyA mAyA nihantavyo lobhaH, hiNDitavyamapratibaddhena, vastavyaM zailakAnanodyAneSu, varjayitavya ArambhaH, bhavitavyaM nirIheNa / evaM ca bho devAnupriya ! apaiti bhavajalodaramapi kimaGga punaretadihalokamAtrapratibaddham / tataH parijanena cintitam -- 'maraNAd varamidam' iti / bhaNitazcaiSa parijanena - bho arhaddatta ! alaM maraNena, etatkurviti / tato 'maraNAdapyetadadhikataram, tathApi kA'nyA gatiH' iti cintayitvA jalpitamanena 'yad vo rocate' iti / zabaravaidyena bhaNitam - yadyevaM tataH prekSasva me vaidyazaktim / idAnImeva prajJApayAmi, pAralaukika nidAna se bacanA caahie| usameM pradhAna bhAva mithyAtva hai / mithyAtva ke dUra ho jAne para utpanna hue samyaktva bhAva se pratidina jJAna aura cAritra kA sevana karanA caahie| prathama aura antima pauruSa meM citta ke mala ko vizuddha karane vAle jinavacana kA svAdhyAya karanA caahie| dvitIya pauruSa meM hita aura ahita bhAva ko darzAne vAlA usakA ( jinavacanoM kA ) arthaM sunanA caahie| mana, vacana aura kAya ke yoga se kisI bhI prANI kI hiMsA nahIM karanI cAhie, jhUTha vacana nahIM bolanA cAhie, binA dI huI vastu ko grahaNa nahIM karanA cAhie, abrahmacarya kA sevana nahIM karanA cAhie, mUrcchA (mamatvabhAva) se parigraha nahIM karanA cAhie, rAtri bhojana nahIM karanA cAhie kSamA bhAva dhAraNa karanA caahie| mArdatra kI bhAvanA karanA cAhie, mAyA ko chor3anA cAhie, lobha naSTa karanA caahie| beroka-Toka bhramaNa karanA cAhie, parvata, vana aura udyAnoM meM rahanA cAhie, Arambha kA tyAga karanA cAhie aura kAmanArahita honA caahie| isa prakAra he devAnupriya ! saMsAra rUpa jalodara bhI miTa jAtA hai, isa aihalaukika jalodara kI to bAta hI kyA ?" taba parijana ne socA - maraNa se yahI acchA / ' aura usase kahA - 'he arhaddatta ! maranA vyartha hai, yahI karo / taba 'maraNa se to yaha acchA hai, anya kyA cArA hai' aisA socakara isane kahA- 'jo Apa logoM kA ucita lage / ' zabaravaidya ne kahA - 'yadi aisA hai to merI baMdya-zakti dekho| isI samaya nivedana karatA hU~, kintu 1. porisIsuka / 2, tassattho ke / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha8o bhavo ] 536 nicchieNa hoyavvaM, na dAyabo mohapasaro, na soyavvaM vayaNa kallANamitANaM, na kAyavvA kusIlasaMsaggI, na bahu manniyavvaM ihaloyavatthu, na motavo ahaM, na khaMDiyanvA mama ANatto' / paDissuyamaNeNaM / tao AlihiyaM vejjeNa maMtamaMDalaM, milio nayarijaNavao, ThAvio maMDalammi arahadatto, savvajaNasamakkhameva ahimatiUNa pauttAiM osahAI; Thaio dhavalapaDaeNaM, sumariyA mAiTThANavijjA, devasattIe kolAhalI kao eso| tao moyAveUNa akkaMdabherave, loTTAviUNa mahiyalammi, bhaMjAviUNa aMgamaMgAI, gamiuM vicittamohe jaMbAlakalamalao aibhIsaNo rUveNaM asoyavva mAsI[savaNapaMthA o puTTho ki puNa daM saNassa] durahiAMdhiNA deheNa niyarUvasarisaaTaThattaravAhisayaparivArio vivAgasavvassaM ziva pAvakammassa nipheDio se muttimaMto ceva mAyAvAhi ti| diTTho ya loeNaM / tao vimhio loo| kao NeNa kolaahlo| aho mahANabhAvayA sabaravejjassa, auvvavejjamaggeNa adiTupuTaveNa amhArisehi nippheDio mattimaMto ceva vAhi tti / aho acchariya; pauNo arahadatto, bAhivigameNa samAgayA se niddA / thevavelAe paDibohio sabaravejjeNaM / bhaNio ya NeNaM-bhadda, pecchappaNoccayaM mahApAvakintu nizcitena bhavitavyam, na dAtavyo mohaprasaraH, na zrotavyaM vacanamakalyANamitrANAma, na kartavyaH kuzolasaMsargaH, na bahu mAnayitavyamihalokavastu, na moktavyo'ham, na khaNDayitavyA mamAjJaptiH / pratizratamanena / tata AlikhitaM vaidyana mantramaNDalam, milito nagarIjanavajaH, sthApito maNDale'rhaddataH sarvajanasamakSamevAbhimantrya prayuktAnyauSadhAni, sthagito dhavalapaTena, smRtA mAtRsthAnavidyA, devazaktyA kolAhalI kRta eSaH / tato mocayitvA''krandabhairavAn loTayitvA mahotale bhajayitvA'GgAGgAni gamayi vA vicitramohAn (jambAlakalamalao de0) durgandhI ati bhISaNo rUpega azrotavyabhASI [zravaNapathasyApi ca spaSTa: kiM punadarzanasya] durabhigandhinA dehena nijarUpasadRzASTottaravyAdhizataparivRto vipAkasarvasvamiva pApakarmaNo niSpheTitastasya mUrtimAniva mAyAvyAdhiriti / dRSTazca lokena / tato vismito lokaH / kRto'nena kolAhalaH / aho mahAnubhAvatA zabaravaidyasya, aparvavaidyamArgeNa adRSTapUrveNAsmAdRzainiSpheTito mUrtimAniva vyAdhiriti / aho Azcaryam / praguNo'rhaddattaH, vyAdhivigamena samAgatA tasya nidrA / stokavelAyAM pratibodhita: zabaravaidyena / bhaNitazcAnena -bhadra ! prekSasva Atmanazcaiva mahApApakarmavyAdhim / tatastathA kuryAH, na nizcita honA cAhie, moha ko nahIM phailAnA cAhie, akalyANakArI mitra ke vacana nahIM sunanA cAhie, kuzIla sevana nahIM karanA cAhie, aihalaukika padArthoM ko adhika mAna nahIM denA cAhie, mujhe nahIM chor3anA, merI AjJA kA khaNDana (ullaMghana) nahIM krnaa|' isane aMgIkAra kiyaa| taba vaidya ne mantra kA maNDala (samUha) likhA, nagarI ke manuSya mile, arhaddatta ko maNDala meM baiThAyA, sabhI logoM ke samakSa abhimantrita kara auSadhiyAM prayukta kii| sapheda vastra se Dhaka diyA, mAtRsthAna vidyA smaraNa kI, deva kI zakti se isane kolAhala kiyaa| taba cillAte hue bhairavoM se chur3Akara, pRthvI para loTakara, aGga-aGga ko tor3ate hue vicitra moha ko prApta hokara, durgaMdhayukta ati bhISaNa rUpa se azrotavyabhAsI (kAnoM se nahIM sunane yogya, dekhane kI to bAta hI kyA), badabUdAra deha se apane rUpa ke sadRza ATha sau vyAdhiyoM se ghire hue, pApakarma ke paripUrNa phala ke samAna mAno zarIradhAriNI mAyA vyAdhi niklii| logoM ne dekhA, taba loga vismita hue| isane kolAhala kiyaa| zabaravaidya kA mahAn prabhAva Azcaryayukta hai jo ki apUrva vaidya mArga se hama logoM ne jise pahale nahIM dekhA, aisI vyAdhi ko mUrtimAna ke samAna nikAla diyaa| are bar3e Azcarya kI bAta hai ! arhaddatta ThIka ho gayA, roga ke naSTa hone se use nIMda A gyii| thor3I dera meM zabaravaidya ne use jagAyA aura usase kahA - 'bhadra ! apanI mahA pApakarmarUpa vyAdhi ko Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 [samarAicakahA kammavAhiM / tA tahA karejjAsi, na uNo jahA imeNaM gheppasi tti / diTTho arahadatteNaM / vimhio eso / jAyaM se bhayaM / bhaNio ya sabaravejjeNaM- bhadda, moyAvio tAva tumaM mae imAo pAvakammavAhikilesAo, pAvio AroggasuhekkadesaM / ao paraM bhaddeNa sayameva tahA kAyavaM, jahA sayalapAvakammavAhivigamo hoi, tavigame ya saMpajjissai te jammajarAmaraNavirahiyaM egaMtanippaccavAyaM AsaMsAramapattapuvvaM' AroggasuhaM ti / ahaM pi gahio ceva imiNA pAvakammavAhiNA; avaNIyA ya bhavao viya kAi mattA imassa mae, sesAvaNayaNatthaM ca 'ajogo uttimovAyarasatti payaTTo imiNA payAreNaM / tA tuma pi uttamovAyaM vA pativajja eyaM vA majjha saMtiyaM ceTTiyaM ti / loeNa bhaNiyaM-'ko uNa' ettha uttmovaao| sabaravejjaNa bhaNiyaM-jiNasAsaNammi panvajjApavajjaNaM / tattha khala paDivannAe pavvajjAe parivAlijjamANIe jahAvihiM na saMbhavai esa vAhI, sigghameva ya avei avasesaM ti / IisA ya majjha jAI, jeNa na hoi sA imIe sayaladukkhaselavajjAsaNI mahApavvajjA / tuma puNa bhadda uttamajAiguNao joggo imIe mhaapvvjjaae| tA eyaM vA geNha, gahiyagoNatao mae vA saha viharasu punaryathA'nena gRhyase iti / dRSTo'rhaddattena / vismita eSaH jAtaM tasya bhayam / bhaNitazca zabaravaidyenabhadra ! mocitastAvat tvaM mayA'smAt pApakarmavyAdhiklezAta, prApita Arogyasukhaikadezam / ataH paraM bhadreNa svayameva tathA kartavyam yathA sakalapApakarmavyAdhivigamo bhavati, tadvigame ca sampatsyate te janmajarAmaraNavirahitamekAntaniSpratyavAyamAsaMsAramaprAptapUrva mArogyasukhamiti / ahamapi gRhIta evAnena pApakarmavyAdhinA, apanItA ca bhavata iva kAcinmAtrA'sya mayA, zeSApanayanArthaM ca 'ayogya uttamopAyasya' iti pravRtto'nena prakAreNa / tatastvamapi uttamopAyaM vA pratipadyasva, etadvA mama satkaM ceSTitamiti / lokena bhaNitam-ka: punaratra uttmopaayH| zabaravaidyena bhaNitam-jinazAsane pravrajyAprapadanam / tatra khalu pratipannAyAM pravrajyAyAM paripAlyamAnAyAM yathAvidhi na sambhavatyeSa vyAdhiH, zIghrameva cApaityavazeSamiti / IdazI ca mama jAti:, yena na bhavati sA'syAM sakaladuHkhazailavajrAzanimahApravrajyA / tvaM punarbhadra ! uttamajAtiguNato yogyo'syAH mahApravrajyAyAH / tata etAM gRhANa, gRhotagoNatrayo mayA vA saha vihara iti / lokena bhaNitam-bho ! sundaramidam, dekho| ataH aisA upAya karo jisase isase puna: grasta na ho|' arhaddatta ne dekhA / vaha vismita ho gayA / usakA bhaya jAtA rhaa| zabaravaidya ne kahA--'bhadra ! tuma mere dvArA pApakarmarUpa roga ke kleza se mukta kara diye gaye ho aura Arogya rUpa sukha ke sthAna para pahuMcA diye gaye ho, ataH bhadra ko svayaM vaisA karanA cAhie jisase samasta karmarUpa vyAdhiyA~ dUra hoM, karmarUpa vyAdhiyoM ke dUra hone para tuma janma, jarA aura maraNa se rahita, ekAnta bAdhA se rahita, saMsAra meM jisakI prApti pahale kabhI nahIM huI, aise Arogya rUpa sukha ko prApta hoge / mujhe bhI isa pApakarmarUpa vyAdhi ne grahaNa kara liyA thA, Apake samAna isakI kucha mAtrA ko maiMne dUra kara diyA hai, zeSa ko dUra karane ke lie uttama upAya ke ayogya huuN| ataH Apa uttama upAya ko prApta hoM, yahI merI ceSTA hai|' logoM ne kahA'yahA~ uttama upAya kyA hai ?' zabara vaidya ne kahA--'jinazAsana meM dIkSA dhAraNa kro| isake prApta hone tathA pAlana karane para yaha roga nahIM utpanna hotA hai aura zeSa bacA zIghra dUra ho jAtA hai| merI jAti aisI hai ki samasta duHkharUpa parvatoM ko vajra ke samAna yaha pravrajyA nahIM hotI hai| bhadra ! tuma uttama jAti meM utpanna hone rUpa guNa ke kAraNa isa pravrajyA ke yogya ho, ataH ise grahaNa karo athavA tIna baila lekara mere sAtha vicaraNa kro|' 1. -mevamapatta-ka / 2. vuNa-ka, kha / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] 541 tti / loeNa bhaNiyaM- bho suMdaramima, tujjha bhAyA vi pavvaio ceva; tA eyaM vavasasu' ti| tao arahadatteNa aNicchamANeNAvi citteNaM pddivnnmey| Agao koi tahAviho saah| tao paDivanno eyasta samIve pavvajjaM davvao, na uNa bhAvao ti / gao tbrvejjo| ____ aikkaMtA kaivi diyahA / micchattodaeNaM ca samuppannA imassa arii| tao pariccaiya porusaM, aNavekkhiUNa niyayakulaM, agaNiUNa vayaNijjaM, aNAloiUNa AyaiM pariccattamaNeNa dvliNg| Agao sgihN| pavato paDikalasevaNe / gayA kaivi vaasraa| AbhoiyaM deveNa / kao se punvvaahii| visaNNo eso| nidio loeNaM / saMsArasiNeheNaM gaviTTho se baMdhavehi sbrvejjo| laddho devvajoeNaM / bhaNio ya Nehi - bhadda, kuvio so tassa vaahii| tA karehi se aNuggaha, uvasAmehi evaM' ti| sabaravejjeNa bhaNiyaM-ki kympcchti| baMdhahi bhaNiyaM-bhadda, lajjiyA amhe tassa carieNaM; tahAvi kareha aNaggahaM ti / sabaravejjeNa bhaNiyaM-jai evaM puNo vi pvvyi| tao aNicchamANo vihiyaeNa pvvddo| taheva uvasAmiUNa vAhi gao sbrvejjo| tava bhrAtA'pi pravrajita eva, tata etad vyavasyeti / tato'rhaddattenAnicchatA'pi cittena pratipannametad / AgataH ko'pi tathAvidhaH sAdhuH / tataH pratipanna etasya samIpe pravrajyAM dravyataH, na punarbhAvata iti / gataH zabaravaidyaH / atikrAntAH katyapi divasAH / mithyAtvodayena ca smutpnnaa'syaartiH| tataH parityajya pauruSam anapekSya nijakulam, agaNayitvA vacanIyam , anAlocyAyati parityaktamanena dravyaliGgam / AgataH svagRham / pravRttaH prtikuulsevne| gatAH katyapi vAsarAH / AbhogitaM deven| kRtastasya pUrvavyAdhiH / viSaNNa eSaH / nindito lokena / saMsArasnehena gaveSitastasya bAndhavaiH zabaravaidyaH / labdho daivayogena / bhaNitazca taiH-bhadra ! kupitaH sa tasya vyAdhiH / tataH kuru tasyAnugraham , upazamaya etamiti / zabaravaidyena bhaNitam-kiM kRtamapathyamiti / bAndhavairbhaNitabha- bhadra ! lajjitA vayaM tasya caritena, tathApi kurvanugrahamiti / zabaravaidyena bhaNitam-yadyevaM punarapi pravrajati / tato'nicchannapi hRdayena pravrajitaH / tathaivopazamayya vyAdhi gato zabaravaidyaH / logoM ne kahA-'yaha sundara hai, ApakA bhAI bhI pravajita huA thA ataH isI kA nizcaya kro|' taba arhaddatta ne mana meM na rahate hue bhI ise svIkAra kara liyaa| koI usa prakAra kA sAdhu AyA / vaha isake samIpa dravya se dIkSita ho gayA, bhAva se nahIM / zabaravaidya calA gyaa| kucha dina bIta gaye / mithyAtva ke udaya se use (tapasyA ke prati) aruci paidA huI / taba puruSArtha ko tyAgakara apane kala kI apekSA na kara, nindA ko na mAnakara, bhAvI kala ko na socakara isane dravyaliMga kA tyAga kara diyA / apane ghara A gyaa| pratikUla vastuoM ke sevana karane meM pravRtta ho gyaa| kucha dina bIta gaye / deva ko jJAta huA / usakI pahale kI vyAdhi (deva ne) utpanna kara dii| yaha khinna huaa| logoM ne nindA kii| saMsAra ke sneha se usake bAndhavoM ne zabaravaidya ko khojA / daivayoga se (vaha vaidya) mila gyaa| unhoMne kahA - 'bhadra ! yaha vyAdhi kupita ho gayI, ataH usake Upara anugraha kIjie, ise zAnta kara diijie|' zabaravaidya ne pUchA-'kyA apathya sevana kiyA hai ?' bAndhavoM ne kahA-- 'bhadra ! hama loga usake AcaraNa se lajjita haiM, tathApi anugraha kro|' zabaravaidya ne kahA-'yadi aisA hai to punaH dIkSA dhAraNa kara le / ' taba hRdaya se na cAhatA huA bhI vaha pravajita ho gyaa| usI prakAra vyAdhi kA upazamana kara zabaravaidya calA gyaa| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 [ samarAiccakahA ___ aikkatesu kaivayadiNesu taheva uppvvio| 'AhoiyaM deveNaM / kao se tivvayaraveyaNo vAhI / bhaNio ya baMdhahiM -ki puNa tumaM evaM pi atANayaM na lkhesi| tA pariccayasu vA jIviyaM, karehi vA tatsa vayagaM ti / teNa bhaNiyaM-karemi saMpayaM, jai taM pecchAmi ti| gavesio sabaravejjo, baMdhahi diTTo ya devvjoennN| lajjAvaNa yavayaNaM bhaNio ya hiM-ajuttaM ceva vavasiyaM te puttaeNa, gahio ya eso tivvayareNa vAhiNA; tA ko uNa iha uvAo tti| sabaravejjeNa bhaNiyaM-natyi tassa uvAo; visayaloluo kha eso puritayArarahio y| tA thevamiyameyassa, bahuyabarAo ya aggao tiriyanAraesu viddNbnnaao| tahAvi tumhANa uvarohao cikicchAmi evakasi jai mae ceva saha hiNdditi| paDivannamahi, sAhiyaM ca arahadattassa / saMkhuddho ya eso| tahAvi 'kA annA gai' tti citiUNa paDivannamaNeNa / ANio sbrvejjo| bhaNio ya NeNaM-bhadda, pacchimA kheDDiyA; tA suMdareNa hoyavyaM / savvahA jamahaM karemi, taM ceva tumae kAyavvaM; na mottatvo ya ahayaM ti / paDivannaM arahadatteNaM / tigicchio ya eso| bhaNio ya loeNaM --bho satthavAhapuna, mA saMpayaM pi kupurisa atikrAnteSu katipayadineSu tthaivotprvjitH| AbhogitaM deven| kRtastasya tIvrataravedano vyAdhiH / bhaNitazca bAndhavaiH-kiM punastvamevamapi AtmAnaM na lakSayasi / tataH parityaja vA jIvitaM kuru vA tasya vacanamiti / tena bhaNitam - karomi sAmpratam, yadi taM pazyAmIti / gaveSitaH zabaravaidyo bAndhavaiH, dRSTazca daivyogen| lajjAvanatavadanaM bhaNitazca taiH-ayuktameva vyavasitaM te putrakeNa, gRhItazcaiSa tIvratareNa vyAdhinA, tataH kaH punarihopAyaH iti / zabaravaidyena bhaNitam-nAsti tasyopAyaH, viSayalolupaH khalveSa puruSakArarahitazca / tataH stokamidametasya, bahutarAzcAgrataH tiryagnArakeSu viDambanAH / tathApi yuSmAkamuparodhatazcikitsAmyekazaH, yadi mayaiva saha hiNDate iti / pratipannamebhiH, kathitaM cAhaddatasya / saMkSubdhazcaiSaH / tathApi 'kA'nyA gatiH' iti cintayitvA pratipannamanena / AnItaH shbrvaidyH| bhaNitazca tena-bhadra ! pazcimA (kheDDiyA de0) dvArikA (carama upAya ityarthaH), tataH sundareNa bhavitavyam / sarvathA yadahaM karomi tadeva tvayA kartavyam, na movatavyazcAhamiti / pratipannamarhaddattena / cikitsitazcaiSaH / bhaNitazca lokena-bho sArthavAhaputra ! mA sAmprata___ kucha dina bIta jAne para usI prakAra pravrajyA chor3a dii| deva ko jJAta huaa| usane use tIvratara vyAdhi utpanna kara dii| bAndhavoM ne kahA- 'tuma apane Apako bhI nahIM dekhate ho / ataH yA to jIvana kA tyAga kara do yA usake vacanoM kA pAlana kro|' usane kahA ki yadi vaha (zabaravaidya) mila jAya to kruuNgaa| bAndhavoM ne zabaravaidya ko DhUMr3hA, daivayoga se dikhAI par3a gyaa| lajjA se cehare jhukAkara unhoMne kahA- 'usa putra ne ayogya kArya kiyA, ataH use tIvratara vyAdhi ne ghera liyA, ata: aba kyA upAya hai ?' zabaravaidya ne kahA- 'koI upAya nahIM hai, yaha viSayalolupa aura pauruSahIna hai ataH yaha (vedanA) to thor3I-sI hI hai, Age tiryaMca aura naraka gatiyoM meM aura bhI adhika pIr3A hogI; tathApi Apa logoM ke anurodha se eka bAra punaH cikitsA karatA huuN| yadi vaha mere sAtha bhramaNa karanA svIkAra kare to|' ina logoM ne svIkAra kara liyA aura arhaddatta se khaa| yaha kSubhita huA, tathApi anya kyA upAya hai ? aisA socakara isane aMgIkAra kara liyaa| zabaravaidya ko lAyA gyaa| usane kahA-'bhadra, utkRSTa upAya hai, ataH (Apako) ThIka ho jAnA cAhie; kintu jo maiM karatA hU~ vahI tumheM karanA hogA aura mujhe nahIM chor3anA hogaa|' arhaddatta ne svIkAra kara liyaa| isakI cikitsA kI gayI / logoM ne kahA 1. Abhoirya-ka / 2. div-kh| 3. tenn-k| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo] 543 ceTriyaM krisssi'| samappio me gonntto| niggayA nayarIo, gayA ya gAmaMtaraM / kayA deveNa maayaa| diTThaca hi dhUmadhayAriyaM nahayalaM, suo hAhAravabhiNo 'vaMsaphuTTaNasaho, pulaiyA diTThidukkhayA jAlAvalI / vinnAyaM ya hi, jahA palitto esa gAmo tti| tao vijjhavaNanimittaM ghettUNa tagabhArayaM dhAvio devo| bhaNio ya NaM-bho ki taNabhAraeNaM palittaM vijjhavijjai / deveNa bhaNiyaM-kimettiyaM viyaannaasi| teNa bhaNiyaM-kahaM na yANAmi / deveNa bhaNiyaM-jai jANasi, tA kahamannANapava gasaMdhukkiyaM aNegadehiMdhaNaM kohAisaMpalitaM gahiyadehiMdhaNo puNo vi gihavAsaM pavisasi / Thio tuhikko, na saMbaddho y| gayA kaMdhi bhuumibhaag| payaTTo devo tikhakaMTayAuleNaM aTavimaggeNaM / iyareNa bhaNiyaM-bha fr puNa tumaM paMthaM motUNa aDaviM pavisasi / deveNa bhaNiyaM-kimettiyaM jANA / teNa bhaNiyaM-kahI na yANAmi / deveNa bhaNiyaM-jai jANasi, tA kahaM mokhamagaM mottUNa aNegavasaNasAvyasaMkalaM saMsArAvi pavisasi / Thio tuhiya ko na saMbuddho ya / gayA kaMci bhuumibhaagN| AvAsiyA gAmamapi kupuruSaceSTitaM kariSyasi / samarpitastasya goNatrikaH / nirgatau nagaryAH, gatau ca grAmAntaram / kRtA devena mAyA / dRSTaM ca tAbhyAM dhUmAndhakAritaM nabhastalam / zruto hAhAravagabhitaH vaMzasphuTTanazabdaH, dRSTA dRSTiduHkhadA jvAlAvaliH / vijJAtaM ca tAbhyAma, yathA pradIpta eSa grAma iti / tato vidhyApananimittaM gRhItvA tRNabhArakaM dhAvito devaH / bhaNitazca tena-bhoH kiM tRNabhArakeNa pradIptaM vidhyaapyte| devena bhaNitam-kimetAvad vijAnAsi ? tena bhaNitam-kathaM na jAnAmi ? devena bhaNitam - yadi jAnAsi tataH kathamajJAnapavanasandhukSitamanekadehendhanaM krodhAdisampradIptaM gRhItadehendhanaH punarapi gahavAsaM pravizasi ? sthitaH tUSNikaH, na sambuddhazca / ___ gatau kaJcid bhUmibhAgam / pravRtto devaH tIkSNakaNTakAkulenATavImArgeNa / itareNa bhaNitam-bhoH kiM punastvaM panthAnaM muktvA'TavIM pravizasi ? devena bhaNitam-kimetAvad jAnAsi ? tena bhaNitamkathaM na jAnAmi ? devena bhaNitam --yadi jAnAsi, tataH kathaM mokSamArga muktvA'nekavyasanazvApadasaMkUlA saMsArATavIM pravizasi? sthitaH tUSNikaH, na sambuddhazca / gatau kaJcid bhUmi bhAgam / AvAsito 'he sArthavAhaputra ! puna: bure puruSa ke samAna AcaraNa mata krnaa|' usako tIna baila samarpita kara diye / nagarI se nikale, dUsare grAma ko gaye / deva ne mAyA kii| una donoM ne dhueM se andhakArita (kAle-kAle) AkAza ko dekhaa| hA hA zabda jisameM gabhita thA, aise bAMsoM ke phUTane se honevAle zabda ko sunaa| netroM ko duHkha dene vAlI jvAlA paMkti dikhAI dii| una donoM ne jAnA ki gA~va jala rahA hai / taba tRNoM ke Dhera ko lekara deva bujhAne ke lie daur3A / usane (arhaddatta ne) kahA--'kyA tRNoM ke samUha se agni kI jvAlA bujhAyI jAtI hai ?' deva ne kahA'yadi jAnate ho to ajJAnarUpI pavana ke dvArA, jisameM aneka deharUpI IMdhana jhoMke gaye haiM, krodhAdi se jalate hue deha rUpa Idhana ko dhAraNa kara kyoM punaH gRhasthAzrama meM praveza karate ho?' (arhaddatta) cupa rahA, bodhi ko prApta nahIM huaa| donoM kucha dUra gaye / deva tIkSNa kA~ToM se vyApta jaMgala ke mArga se praviSTa huA / dUsare (arhaddatta) ne kahA'are ! kyoM rAste ko chor3a kara jaMgala meM praveza karate ho ?' deva ne kahA-'kyA itanA jAnate ho ?' usane kahA'kyoM nahIM jAnatA hU~ ?' deva ne kahA-'yadi jAnate ho to mokSamArga chor3akara kyoM aneka vyasanarUpI hiMsaka pazuoM se vyApta saMsArarUpa vana meM bhramaNa (praveza) karate ho ?' (yaha) cupa rahA, jAgRta nahIM huaa| donoM kucha dUra gaye / gAMva 1. karejasu ti - ka / 2. vaMsaphuDaNa-ke / 3, dhaNiya - * / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA devaule / tattha puga vANa maMtaro loeNa accijjamANo heTAmaho paDai; puNo viThavio, puNo vi pddi| teNa bhaNiyaM-aho vANamaMtarassa ahannayA, jo accio uvarihatto ya kao heDhAmaho paDai / deveNa bhaNiyaM-kima viyANasi / teNa bhaNiyaM - kimattha jANiyavvaM / deveNa bhaNiyaM-jai evaM, tA kIsa tumaM accaNijjaTANe devagaisiddhigaIo paDacca uvarihutto vi kijjamANo pariNAmadAruNagihavAsapavajjaNegaM nirayagaitiriyagaigamaNabhAvao heTThAmaho paDasi / Thio tuNhivako, na sNbddhoy|| ___ gayA kaMci bhUmibhAgaM / diTTho ya nANApayAre kaNiyakuMDae caiUNa accatadurahigaMdhaasuiyaM bhuMjamANao suyro| teNa bhaNiya - aho avivego sUyarassa, jo kaNiyakuMDae caiUNa asuiyaM bhaMjai ti / deveNa bhaNiyaM-kimetti yaM viyAgasi / teNa bhaNiyaM-kimettha viyANiyanvaM / deveNa bhaNi-jai evaM, tA kosa tumaM accaMtasuharUvaM samaNataNa caiUga asuie visae bahu mannasi ti| Thio tuNhikko na saMbuddho y| gayA thevaM bhuumibhaagN| kayA deveNa maayaa| diTTho ya hiM chettarovAriyAdradesaTTiyavimukkagrAmadevakule / tatra punarvAnamantaro lokenAya'mAno'dhomukhaH patati, punarapi sthApitaH punarapi patati / tena bhaNitama-aho vAnamantarasyAdhanyatA, yocita (uvarihutto de0) UrvAbhimukhazca kRto'dhomukhaH patati / devena bhaNitam-kimetad vijAnAsi ? tena bhaNitam - kimatra jJAtavyam ? devena bhaNitamyadyevaM tataH kasmAttvamarcanIyasthAne devagatisiddhigatI pratItya UrdhvAbhimukho'pi kriyamANaH pariNAmadAruNagRhavAsaprapadanena nirayagatitiryaggatigamanabhAvato'dhomukhaH patasi?sthitaH tUSNiko na smbuddhshc| ___gatau kaJcid bhUmibhAgam / dRSTazca nAnAprakArAn kaNikakuNDAn tyavatvA'tyantadurabhigandhAzucikaM bhujAnaH sUkaraH / tena bhaNitam - aho avivekaH sUkarasya, yaH kaNikakuNDAn tyaktvA'zucikaM bhuGa kte iti / devena bhaNitam- kimetAvad vijAnAsi ? tena bhaNitam-kimatra vijJAtavyam ? devena bhaNitam -- yadyevaM tataH kasmAttvamatyantasukharUpaM zramaNatvaM tyaktvA'zu cikAn viSayAn bahu manyase iti / sthitastUSNIkaH, na sambuddhazca / * gatau stokaM bhUmibhAgam / kRtA devena maayaa| dRSTazca tAbhyAM kSetrAntara- (ovAriya de0) ke mandira meM Thahare / vahA~ dekhA ki logoM ke dvArA pUjita vAnamantara (vyantara deva) adhomukha ho nIce giratA hai, phira se rakhA jAtA hai, phira se giratA hai / usane (arhaddatta ne) kahA--'are vyantaradeva kI adhanyatA, jo pUjita hokara Urdhvamukha sthApita kiyA jAne para bhI adhomukha ho nIce gira par3atA hai|' deva ne kahA - 'kyA yaha jAnate ho?' usane kahA-'yahA~ jAnane yogya bAta hI kyA hai ?' deva ne kahA-'yadi aisA hai to tuma kyoM devagati aura siddhagati nAmaka pUjanIya sthAna para pahuMcAne ke lie Urdhvamukha kiye jAne para bhI jisakA phala kaThora hai aise gRhavAsa meM jAkara narakagati aura tiyaM cagati meM jAne ke bhAva se nIce kI ora girate ho ?' (yaha) cupa rahA, jAgRta nahIM huaa| donoM thor3I dUra gye| dekhA ki aneka prakAra ke dhAnya se bhare hue kuNDoM ko chor3akara sUkara atyanta durgandhayukta, apavitra padArthoM kA bhakSaNa kara rahA hai / usane kahA- 'are sUkara kI avivekatA dekho, jo ki anAja se bhare hue kuNDoM ko chor3akara apavitra padArthoM kA bhakSaNa kara rahA hai|' deva ne kahA-'kyA itanA jAnate ho?' usane kahA-'isameM jAnane yogya bAta hI kyA hai ?' deva ne kahA-'yadi aisA hai to tuma kyoM atyanta sukharUpa munidharma (zramaNatva) kA tyAga karake apavitra viSayoM ko adhika Adara dete ho ?' vaha cupa rahA, prabuddha nahIM huaa| kucha dUra gaye / deva ne mAyA kii| una donoM ne dekhA ki dUsare sthAna para Dhera lagAye hue tRNasamUha ko chor3a kara Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha8o bhavo] 545 jaMja mayacArI sukkakavataDekkadesasaMjAyadurutvApavAlalavabaddhAhilAso tannimittameva abhavasAeNaM kvapaDaNeNaM aNAsAiUNa durutvApavAlalavaM visamapaDikavekkadesesu saMcuNNi yaMgovaMgo baillo tti| taM ca daThThaNaM bhaNiyaM arahadattaNa -aho muDhayA baillassa. jeNa mottaNa jaMjamayacAri kavavaDataDasaMThiyaM duruvvAlavamahilasaMto tattheva pddio| deveNa bhaNiyaM-kimettiyaM viyaannsi| teNa bhaNi-kaha na yaannaami| deveNa bhaNiyaM-jai jANasi, tA kahaM chettarovAri jUMjamayacArikappaM mahaMta surasokkhamujjhiya duruvvApavAlalavatulle tucche mANasasokkhammi baddhAhilAso pADesi appANayaM sukkakavasarisIe doggaIe tti| eyamAyaNNiUNa viyalio se kammarAsI / citiyaM ca Ne gaM / aho amANuso eso| kahamannahA evaM vAha'i / sohaNaM ca eyaM / bhAyA vi me evaM ceva kahiyavvaM ti| tA pucchAmi 'tAva, ko uNa etya paramattho ti| pucchio ya-bho ko uNa tumaM asoyadatto viya mama vacchalo tti| deveNa bhaNiyaM-pariyAyataragao so ceva asoyadatto mhi / iyareNa bhaNiyaM-ko pcco| deveNa bhaNiyaMrANIkRtAdUradezasthitavimuktajujumayacAriH zuSkakUpataTaikadezasaJjAtadUrvApravAlalavabaddhAbhilASastannimittamevAdhyavasAyena kUpapatanenAsAdya dUrvApravAlalavaM viSamapratikUpaikadezeSu saJcUNitAGgopAGgo balIvaI iti / taM ca dRSTavA bhaNitamarhahattena--aho mUDhatA balIvaIsya, yena muktvA juJjamayacAri kUpAvaTataTasaMsthitaM durvAlavamabhilaSan tatraiva patitaH / devena bhaNitam-kimetAvad vijAnAsi ? tena bhaNitam -kathaM na jAnAmi ? devena bhaNitam - yadi jAnAsi tataH kathaM kSetrAntararAzIkRta(ovAriyaM de. rAzIkRtam) juJjamayacArikalpaM mahat surasaukhyamujjhitvA dUrvApravAlalavatulye tuccha mAnuSasaukhye baddhAbhilASaH pAtayasyAtmAnaM zuSka pasadRzyAM durgatyAmiti / ... etadAkarNya vicalitastasya karmarAziH / cintitaM ca tena-aho amAnuSa eSaH, kathamanyathaivaM vyAharati / zobhanaM caitad / bhrAtrA'pi me evameva kathayitavyamiti / tataH pRcchAmi tAvat, kaH punaratra paramArtha iti / pRSTazca-bhoH ! kaH punastvamazokadatta iva mama vatsala iti / devena bhaNitam --- paryAyAntaragataH sa evAzokadatto'smi / itareNa bhaNitam - kaH pratyayaH / devena bhaNitam - tvayA mayA hara ke kinAre ke eka sthAna para lagI haI sakhI daba ke samaha kI abhilASA kara, usI ke lie prayatna karatA huA dUrvAkAra laTake hue thor3e se bhAga ko prApta karate samaya eka baila kueM meM gira par3A aura usake aMgopAMga TUTa gye| use dekhakara arhaddatta ne kahA - 'are yaha baila kitanA mUrkha hai jo ki ekatrita tRNarAzi ko chor3akara kue~ ke kinAre lagI huI dUba kI icchA karatA huA usI meM gira gyaa|' deva ne kahA-'kyA itanA jAnate ho ?' usane kahA-'kyoM nahIM jAnatA hU~ ?' deva ne kahA--'yadi jAnate ho to dUsare sthAna para ekatrita tRNasamUha ke sadRza bahuta bar3e svargasukha ko chor3akara dUba ke sadRza manuSya-sukha kI abhilASA meM baddha hue apane Apako durgati rUpa zuSkakA meM kyoM girAte ho?' yaha sunakara usakI karma rAzi vicalita ho gyii| usane socA-yaha divya hai, kaise dUsare rUpa meM isa prakAra kaha rahA hai| yaha sundara hai| merA bhAI bhI aisA hI kahatA, ataH pUchatA hU~ (tuma) yathArthataH kauna ho ? pUchAazokadatta ke samAna mujhase sneha karane vAle tuma kauna ho?' deva ne kahA-'dUsarI gati meM gayA huA vahI maiM azokadatta hU~ / ' arha hatta ne kahA---'kyA vizvAsa hai ?' deva ne kahA- 'tumheM aura mujhe pratibodhita karane meM jo kAraNa the 1. gaav-kh| Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA tumae mae ta paDibohanimittaM Asi jahA veyaDDhapanbae kuMDalajuvalayaM ThaviyaM, tA taM ceva' daMsemi tti; kimannega paccaegeti / pddissuymgN| tao divvarUvega hoUNaM nIo veyaDDhapavvayaM, daMsiyaM se siddhAyayaNakaDammi rayaNAvayaMsayaM kuMDalajuvalayaM / taM caiva pezkhiUNa vicittayAe kammapariNAmassa samappanna jAIsaraNaM / paDibuddho eso, pavvaio ya bhaavo| khAmio deveNaM / gao devo| tANaM ca ahayaM, bho dharaNa, purohiyakumAro tti| tA na evaM, devANuppiyA, aNabbhatthakusalamUlANaM virAhayANaM ca buddhI havai, na ya avirAyANaM viNijjiyamahAmohasattUNaM aNuTANaM na nivvahai, na ya imAo annaM suMdarayaraM ti / tA samIhiyasaMpAyaNeNa karehi saphalaM maNuyattaNaM / dharaNeNa bhaNiyaM - jaM bhayavaM ANavei, ki tu sAhemi jaNaNijaNayANameyavaiyaraM, kayAi saMbujjhati ti / bhayavayA bhaNiyaMjuttameyaM / tao paDibuddhavayaMsayasameo paviTTho nri| kahio ya Na jaNaNijaNayANa viyro| paDibuddhA ya ee| salAhio gihaasmpriccaao| kayaM uciykrnnijjN| pavanno jahAvihIe saha jaNaNijaNaehi vayaMsaehi ya arahadattagurusamIve samaNattaNaM / ca pratibodhanimittamAsId yathA vaitADhayaparvate kuNDalayugalaM sthApitam, tatastadeva darzayAmIti, kimanyena pratyayeneti / pratizrutamanena / tato divyarUpeNa bhUtvA nIto vaitADhayaparvatam, darzitaM tasya siddhAyatanakUTe ratnAvataMsakaM kuNDalayugalam / tadeva prekSya vicitratayA karmapariNAmasya samutpanna jAtismaraNama / pratibuddha eSaH / pravajitazca bhAvataH, kSAmito devena / gato devaH / / teSAM cAhaM bho dharaNa ! purohitakumAra iti / tato naivaM devAnupriya ! anabhyastakuzalamUlAnAM virAdhakAnAM ca buddhirbhavati / na cAvirAdhakAnAM vinijitamahAmohazatrUNAmanuSThAnaM na nirvahati, na cAsmAdanyat sundarataramiti / tata: samIhitasampAdanena kuru saphalaM manujatvam / dharaNena bhaNitam-yad bhagavAnAjJApayati, kintu kathayAmi jananIjanakayoretadvyatikaram, kadAcit sambhotsyete iti / bhagavatA bhaNitam-yuktametad / tataH pratibuddhavayasyasametaH praviSTo nagarIm / kathitazca tena jananIjanakayorvyatikaraH / pratibuddho caitau / zlAghito gRhAzramaparityAgaH / kRtmucitkrnniiym| prapanno yathAvidhi sa ha jananIjanakAbhyAM vayasyaizcArhaddattagurusamIpe zramaNatvam / vaitADhyaparvata para ve kuNDala sthApita kiye the| ata: vahI dikhalAtA hU~, anya vizvAsa dilAne se kyA (lAbha) ? isane aMgIkAra kiyaa| taba divya rUpa dhAraNa kara (deva) vaitADhyaparvata para le gayA aura siddhAyatana kUTa para kAnoM ke AbhUSaNa kuNDala ke jor3e ko dikhaayaa| use dekhakara karmoM ke pariNAma kI vicitratA se (use) jAtismaraNa ho gayA / vaha jAgA / bhAvapUrvaka dIkSA dhAraNa kara lii| deva se kSamA maaNgii| deva calA gyaa| _he dharaNa ! maiM unakA purohita kumAra huuN| ataH he devAnupriya ! jinakA satkarma kA abhyAsa nahIM hai, jo dUsare kA apakAra karate haiM, usakI aisI buddhi nahIM hotI hai / jo dUsare kA apakAra nahIM karate haiM, jinhoMne mahAmoha zatruoM kA jIta liyA hai unakA kArya pUrA na ho-aisA nahIM hai aura isase adhika sundara bAta nahIM ataH iSTakArya kA sampAdana kara manuSya janma ko saphala kro|' dharaNa ne kahA-'jo bhagavAna AjJA deM, kinta isa sambandha meM maiM mAtA-pitA se kahUMgA, kadAcit ye donoM bhI jAgRta ho jAya~ / ' bhagavAna ne kahA-'yaha ThIka hai| anantara jAgata haA, mitra sahita nagarI meM praveza kiyaa| usane mAtA-pitA se isa sambandha meM kahA / ye donoM pratibaddha hae / gahAzrama kA parityAga karane kI prazaMsA kii| yogya kAryoM ko kiyaa| vidhi-pUrvaka mAtA-pitA aura mitroM ke sAtha arhaddatta ne guru ke samIpa munidIkSA dhAraNa kara lii| 1. taM ceva paccayanimitta tava dNsemi-| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 547 chaTTho bhavo ] aikkanto koi kAlo / ahijjiyaM suttaM, Asevimo kiriyAkalAvo / saMpatto egallavihArapaDimApaDivattijoggayaM / samuppannA se icchA / pucchyiA ya geNa guravo, 'ucio' tti kaliUNa aNujANio ya hiN| bhAviyAo bhaassnnaao| paDivanno egllvihaarpddimN| gAme egarAeNa nagare paMcarAeNa ya viharamANo samAgao tAmalitti / Thio pddimaae| ___ io ya sA lacchI devauranivAsiyA gavesAviyA suvayaNeNa, diTThA ya naMdivaddhagAbhihANasannivese, ghaDiyA ya NeNaM / tao so taM gaheUNa gao niyayadIvaM / / aikkanto koi kaalo| puNo Agao tAmaliti / Thio bAhiriyAe / diTTho ya so risI ujjANamavagayAe kahavi lacchIe, paccabhinnAo ya nnaae| tao garuyayAe kammapariNAmassa' viyaMbhio se kovaannlo| AhayA viya vajjeNaM / citiyaM ca nnaae| aho me pAvapariNaI, puNo vi eso diTTo tti / tA imaM ettha pttyaalN| Thavemi eyassa samIve chinnakaMkaNaM kaMAharaNaM, 'aho madrA muTu' ti karemi kolaahlN| tao vivitayAe ujjAgassa darisa gega kaMThAharaNassa saMbhAviyacorabhAvo atikrAntaH ko'pi kAlaH / adhItaM sUtram / AsevitaH kriyAkalApaH / samprApta ekAki vihArapratimApratipattiyogyatAm / samutpannA tasyecchA, pRSTAzca tena guravaH / 'ucitaH' iti kalayitvA'nujJAtazca taiH / bhAvitA bhAvanAH / pratipanna ekAkivihArapratimAm / grAme ekarAtreNa nagare paJcarAtreNa viharan samAgatastAmraliptIm / sthitaH prtimyaa| itazca sA lakSmIrdevapuranirvAsitA gaveSitA suvadanena / dRSTAzca nandIvardhanAbhidhAnasanniveze, ghaTitA ca tena / tataH sa tAM gRhItvA gato nijadvIpam / atikrAntaH ko'pi kAlaH / punarAgatastAmraliptIm / sthito bAhyAyAm / dRSTazca sa RSirudyAnamupagatayA kathamapi lakSmyA, pratyabhijJAtazca tayA / tato gurukatayA karmapariNAmasya vijRmbhitastasya kopAnalaH / Ahateva vajreNa / cintitaM ca tayA-aho me pApapariNatiH, punarapyeSa dRSTa iti / tata idamatra prAptakAlam / sthApayAmyetasya samIpe chinnakaGkaNaM kaNThAbharaNam, 'aho muSitA muSitA' iti karomi kolAhalam / tato viviktatayodyAnasya darzanena kaNThAbharaNasya sambhAvitacaurabhAvazcaNDa kucha samaya bIta gayA / sUtra kA adhyayana kiyaa| kriyAoM ke samUha kA sevana kiyaa| akele vihAra karane yogya jJAna prApta kiyaa| usakI (akele vihAra karane kI) icchA utpanna huI / ucita hai, aisA mAnakara unhoMne (guru ne) AjJA pradAna kara dI / bhAvanAoM kA cintana kiyaa| ekAkI vihAra karanA Arambha kiyA / grAma meM eka rAtri aura nagara meM pAMca rAtri rahakara vihAra karate hue tAmraliptI pahu~ce / pratimA rUpa meM sthita ho gaye / idhara devapura se nirvAsita usa lakSmI ko suvadana ne DhUMDhA / (vaha) nandivarddhana nAma ke sanniveza meM dikhAI dI, aura usake sAtha huI / tadanantara vaha use lekara apane dvIpa calA gyaa| kucha samaya bIta gayA / punaH tAmraliptI Aye / bAhara hI Thahara gye| udyAna meM Aye hue usa RSi ko kisI prakAra lakSmI ne dekha liyA aura usane pahicAna liyA / taba karmoM ke pariNAma kI prabalatA se usakI krodhAgni prajvalita huI, vaha mAno vajra se Ahata huI / usane socA - are mere pApa kI pariNati, yaha punaH dikhAI diyaa| ata: yaha yahA~ kAla prApta ho gyaa| isake samIpa meM jisakA kaMkaNa TUTA huA hai, aise kaNThAbharaNa ko rakha detI huuN| he jano, 'merA sarvasva calA gayA, sarvasva calA gayA' isa prakAra kolAhala karatI huuN| taba udyAna sUnA hone ke kAraNa, kaNThAbhara ke dikhAI de jAne para caurakArya kI sambhAvanA kara caNDazAsana rAjA 1. pAvakammassa-kA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakaho caMDasAsaNega rAiNA vAvAijjissai ti| gahiyA ya sura bhikkhurUvadhAriNo salottA ceva takkarA vAvAiyA ya / tA ligiNo vi coriyaM kareMti' samuppannA pasiddhi ti| citiUNa sNpaaddiymimiie| dhAviyA ArakkhiyA, gahio so riso / bollAvio tehi ya jAva na jaMpai tti, gavesiyaM kaMThAharaNaM; diTTaca naaiduure| tao 'chinnakaMkaNaM' ti sahAviyA nyrijnnvyaa| sAhiyaM naravaissa / 'aho auvo takkaro' tti vimhio rAyA / bhaNiyaM ca NaNaM-nirUviUNa vAvAeha ti| pucchio daMDavAsiehiM / jAva na jaMpai ti, tao 'aho se kavaDaveso' tti ahiyayaraM kuvihiM pAvio vajjhathAma ti / nihayA suuliyaa| ukkhito muNivaro : AghosiyaM caMDAleNaM-bho bho nAyarayA, eeNa samaNavesadhAriNA paradavvAvahAro kao tti vAvAijjai eso; tA anno vi jai paradavAvahAraM karissai, taM pi rAyA sutikkhaNaM daMDeNa evaM ceva vAvAissai tti / bhaNiUNa mukko yaso bhayavaM caMDAlehimavari suuliyaae| tavappahAveNa dharaNitalamuvagayA sUliyA, na viddho khu ahAsannihiyadevayAnioeNaM, nivaDiyA kusumavuddhI / 'jayai bhayavaM dhammo ti uTThAio' kalayalo / sAhiyaM naravaissa / saMjAyapamoo zAsanena rAjJA vyApAdayiSyate iti / gRhItAzca zvo bhikSurUpadhAriNaH salotrA eva taskarA vyApAditAzca / tato 'liGgino'pi cauryaM kurvanti' samutpannA prasiddhiriti / cintayitvA sampAditamanayA / dhAvitA ArakSakAH, gRhItaH sa RSiH / vAditazca tezca yAvanna jalpatIti, gaveSitaM kaNThAbharaNam, dRSTaM ca nAtidUre / tata: "chinnakaGkaNam' iti zabdAyitA nagarIjanavajAH / kathitaM narapataye / 'aho apUrvaH taskaraH' iti vismito rAjA / bhaNitaM ca tena - nirUpya vyApAdayateti / pRSTo daNDapAzikaH, yAvanna jalpatIti / tataH 'aho tasya kapaTavezaH' iti adhikataraM kupitaiH prApito vadhyasthAnamiti / nihatA zalikA utkSipto manivaraH / AghoSitaM cANDAlena - bho bho nAgarA! etena zramaNaveSadhAriNA paradravyApahAraH kRta iti vyApAdyate eSaH, tato'nyo'pi yadi paradravyApahAraM kariSyati tamapi rAjA sutIkSNena daNDena evameva vyApAdayiSyati iti / bhaNitvA muktazca sa bhagavAn cANDAlarupari zUlikAyAm / tapaHprabhAveNa dharaNItalamupagatA zUlikA, na viddhaH khalu yathAsannihitadevatAniyogena, nipatitA kusumavRSTi: / 'jayati bhagavAn dharmaH' ityutthitaH kalakalaH / kathitaM narapataye / saJjAta dvArA mArA jaaegaa| kala bhikSurUpadhArI cora corI se mAla ke sAtha pakar3e gaye aura mAre gye| ataH zramaNa veSadhArI bhI corI karate haiM - aisI prasiddhi hai--- isa prakAra socakara vaha cillaayii| sipAhI daur3e aura usa RSi ko pakar3a liyaa| una logoM ne unase pUchA, kintu ve nahIM bole| kaNThAbharaNa ko khojA gayA, samIpa meM hI dikhAI par3A / taba 'kaMkaNa TUTA huA hai'-aisA nagara ke logoM ne zabda kiyaa| rAjA se kahA gayA-aho ! (yaha) apUrva cora hai'-isa prakAra rAjA vismita huaa| usane kahA-'pUchatAcha kara mAra ddaalo| sainikoM ne pUchA, koI uttara nahIM milaa| taba 'are isakA kapaTa veza'-isa prakAra atyadhika kupita hokara vadhyasthAna meM pahuMcA diyA gyaa| zalI gADI, munirAja ko U~cA kiyaa| cANDAla ne ghoSaNA kI--'he he nagaravAsiyo ! isa zramaNaveSa dhArI ne dUsare ke dravya kA apaharaNa kiyA ataH yaha mArA jAtA hai, jo koI dUsarA bhI vyakti dUsare ke davya kA apaharaNa karegA, use bhI rAjA sutIkSNa daNDa se isI prakAra mAra DAlegA' aisA kahakara usane bhagavAna ko zalI ke Upara chor3a diyaa| tapa ke prabhAva se zalI pRthvI para A gyii| samIpavartI devatA ke kAraNa usane munirAja ko nahIM bedhA, phUloM kI varSA huI / 'bhagavAn kA dharma jayazIla ho'- isa 1 uddhaaiyo-k-kh| Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo] 546 ya Agao raayaa| vaMdio Nega bhyvN| pucchio vimhiyamaNeNaM--bhayavaM, kahaM puNa imaM vattaM ti / na jaMpiyaM bhayavayA / bhaNiNaM maMtiNA- deva, vayavisesasaMgao khu eso, kahamiyANi pi mNtissi| tA taM ceva satthavAhapariNi saddAveUNa puccheha / tao pesiyA dNddvaasiyaa| jaNaravAo' imaM vaiyaraM AyaNNiUNa palANA esA, na diTThA daMDavAsiehiM / niveiyaM ca rAigo-deva, palANA khu esA, na dosae gehamAiesuM / bhaNiyaM ca NeNaM-are sammaM gavesiUNaM aanneh| gayA dNddvaasiyaa| gaviTThA aaraamsunndevulaaiesu| na diTThA esA / diTTho ya kuoi eyamAyaNNiya eyavaiyareNeva palAyamANo suvynno| gahio daMDavAsiehi, ANoo naravaisamIvaM / niveiyaM rAiNo- deva, nasthi sA tAmalittIe: eso ya kila tIe bhattAro tti, diTTho palAyamANo gahio amhehi; saMpayaM devo pamANaM ti| nirUvio suvayaNo, bhaNio ya eto-bhadda, kahiM te ghariNi tti / teNa bhaNiyaM-deva, na jaannaami| rAiNA bhaNiyaM - tA kIsa tumaM palANo tti| sukyaNeNa bhaNiyaM -deva, bhaeNa / rAigA bhaNiyaM -kuo niravarAhassa bhayaM / suvayaNeNa bhaNiyaM-deva, pramodazcAgato raajaa| vanditastena bhagavAn / pRSTo vismitamanasA-bhagavan ! kathaM punaridaM vRttamiti / na jallitaM bhagavatA / bhaNitaM mantriNA-deva ! vratavizeSasaGgata: khalveSaH, kathamidAnImapi mantrayiSyate / tatastAmeva sArthavAhagRhiNIM zabdApayitvA pRccht| tataH preSitA dnnddpaashikaaH| janaravAdimaM vyatikaramAkarNya plaayitssaa| na dRSTA daNDapAzikaiH / niveditaM ca rAje-deva ! palAyitA khalveSA, na dRzyate gehAdiSu / bhaNitaM ca tena-are samyaggaveSayitvA''nayata / gatA daNDapAzikAH / gaveSitA''rAmazUnyadevakulAdiSu / na dRssttaissaa| dRSTazca kutazcidetadAkarNya etadvyatikareNaiva palAyamAnaH suvadanaH / gRhIto daNDapAzikaH, AnIto narapatisamIpam / niveditaM rAje-deva ! nAsti sA tAmraliptyAma, eSa ca kila tasyA bharteti, dRSTazca palAyamAno gRhIto'smAbhiH, sAmprataM devaH pramANamiti / nirUpitaH suvadanaH bhaNitazcaiSaH-bhadra ! kutra te gRhiNIti / tena bhaNitam - deva ! na jAnAmi / rAjJA bhaNitam-tata: kasmAttvaM palAyita iti| suvadanena bhaNitam-deva ! bhyen| rAjJA bhaNitam-kuto niraparAdhasya bhayam ? suvadanena prakAra kA kolAhala huaa| rAjA se kahA gyaa| Anandita hokara rAjA aayaa| usane bhagavAn kI vandanA kii| vismita mana se pUchA-'bhagavan ! yaha ghaTanA kaise ghaTI ?' bhagavAn nahIM bole / mantriyoM ne kahA-'deva ! yaha vratavizeSa se yukta haiM, ata: isa samaya kaise batalAe~ge ? ataH usI sArthavAha kI patnI ko bulAkara pUchate haiN|' ____ taba sipAhI bheje gaye / manuSyoM ke zabdoM se isa ghaTanA ko sunakara yaha bhAga gyo| sipAhiyoM ko nahIM dikhAI pdd'ii| rAjA se nivedana kiyA gayA-'mahArAja ! yaha bhAga gayI, ghara Adi meM nahIM dikhAI par3a rahI hai|' rAjA ne kahA - 'are acchI taraha se DhUMDhakara laao|' sipAhI gaye / udyAnoM aura zUnya mandiroM Adi meM DhUMDhA / yaha dikhAI nahIM dii| isI ghaTanA ko sunakara bhAgatA huA suvadana dikhAI par3A / sainikoM ne pakar3a liyA, rAjA ke samIpa lAye / rAjA se nivedana kiyA-'mahArAja ! vaha (strI) tAmraliptI meM nahIM hai, yaha usakA pati hai, bhAgatA huA dikhAI par3ane ke kAraNa hamane ise pakar3a liyA, isa viSaya meM mahArAja pramANa haiN|' rAjA ne suvadana ko dekhA aura isase pUchA-'bhadra ! tumhArI patnI kahA~ hai ?' usane kahA-'mahArAja ! (maiM) nahIM jAnatA huuN|' rAjA ne kahA'taba tuma bhAge kyoM ?' suvadana ne kahA---'mahArAja, bhaya se|' rAjA ne kahA- 'niraparAdha ko bhaya kahA~ ?' suvadana ne kahA- 'mahArAja ! aparAdha hai|' rAjA ne kahA-'kyA aparAdha hai !' suvadana ne kahA-'mahArAja ! 1. sA ya jnn-k| 2. 'me samIvaM' itydhik:-ke| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 [ sanarAicakahA asthi avarAho / rAiNA bhaNiyaM--ko avarAho / suvayaNeNa bhaNiyaM - deva, tahAvihakalattasaMgaho tti / rAiNA bhaNiyaM-bho abhayameva tujjha / tA sAhehi avitaha, ko uNa bhayavao tIe ya vaiyarotti / nirUvio suvayaNeNa bhayavaM, paccabhinnAo ya nnennN| tao mahApurisacariyavimhayakkhittahiyaeNaM bAhollaloyaNaM jaMpiyamagaNaM-deva, aNAcikkhaNIo vaiyaro, tANa sakkuNomi AcikkhiuM / rAiNA bhaNiyaM-bhadda, Iiso esa saMsAro, kimettha apuvvayaM ti; tA sAheu bhddo| suvayaNeNa bhaNiyaM-deva, jai evaM, tA vivittamAisau devo / tao rAiNA puloio pariyaNo osario ya / tao dharaNadaMsaNasaMjAyapacchAyAveNa jaMpiyaM suvayaNeNaM- deva, pAvakammo ahaM purisasArameo, na uNa puriso ti| niveiyaM devassa-puriso khu deva akajjAyaraNavirao saccAhisaMdhI kayannuo paraloyabhIrU parovayAranirao ya havai, jahA esa bhayavaM ti / rAiNA bhaNiyaM-kahamevaMviho purisasArameo havai ti, tA patthuyaM bhaNasu / tao sAhio suvayaNeNaM dIvadasaNAio aTThasuvannalakkhapayANapajjavasANo dhrnnviyro| tuTTho ya se raayaa| mukko ya ga suvayago / vadiUNa bhayavaMtaM lajjAparAhINayAe turiyameva bhagitam-deva ! astyaparAdhaH / rAjJA bhaNitam - ko'parAdhaH ? suvadanena bhaNitam - deva ! tathAvidhakalatrasaMgraha iti / rAjJA bhaNitam-bho ! abhayameva tava / tataH kathayAvitatham, kaH punarbhagavatastasyAzca vyatikara iti| nirUpitaH suvadanena bhagavAn, pratyabhijJAtazca tena / tato mahApuruSacaritavismayAkSiptahRdayena bASpArdralocanaM jalpitamanena-deva ! anAkhyAnIyo vyatikaraH, tato na zaknomyAkhyAtum / rAjJA bhaNitam-bhadra ! IdRza eSa saMsAraH, kimatrApUrvamiti, tataH kathayatu bhadraH / sUvadanena bhaNitama-deva ! yadyevaM tato viviktamAdizata devaH / tato rAjJA dRSTa: parijano'pasRtazca / tato paNa darzanasajAtapazcAttApena jalpitaM suvadanena - deva ! pApakarmA'haM puruSasArameyaH, na punaH puruSa iti| niveditaM devAya-pUruSaH khalu deva ! akAryAcaraNavirataH satyAbhisandhiH kRtajJaH paralokabhIruH paropakAraniratazca bhavati, yathaiSa bhagavAniti / rAjJA bhaNi tam-kathamevaMvidhaH puruSasArameyo bhavatIti, tataH prastutaM bhaNa / tata: kathitaH suvadanena dvIpadarzanAdiko'STasuvarNalakSapradAnaparyavasAno dharaNavyatikaraH / tuSTazca tasya rAjA / muktazca tena suvadanaH / vanditvA bhagavantaM lajjAparAdhInatayA tvaritameva gataH isa prakAra kI strI kA rakhanA (ArAdha hai)|' rAjA ne kahA-'tumheM abhaya hai| ataH saca kaho, bhagavAna kA aura usakA pArasparika sambandha kyA hai ?' suvadana ne bhagavAn ko dekhA aura pahicAna liyA / taba mahApuruSa kI ceSTA ke kAraNa AkRSTa hRdaya vAle isane (suvadana ne) AMkhoM meM AMsU bharakara kahA-'deva ! sambandha na karane yogya hai, ataH sambandha ke viSaya meM nahIM kahatA huuN|' rAjA ne kahA-'bhadra ! yaha saMsAra aisA hI hai| yahA~ aparva kyA hai ? ataH bhadra kho|' suvadana ne kahA-'deva ! yadi aisA hai to mahArAja ekAnta sthAna kI AjJA deN| taba rAjA ne parijanoM ko ora dekhA / (ve) cale gye| taba dharaNa ko dekhane ke kAraNa jise pazcAttApa utpanna ho rahA hai, aise suvadana ne kahA --'mahArAja ! maiM pApakarma karanevAlA, manuSya ke rUpa meM kuttA hU~, manuSya nahIM hai| mahArAja ! akArya na karanevAlA, satyapratijJa, kRtajJa, paraloka se Darane vAlA tathA paropakAra meM rata puruSa hai, jaise ye bhagavAna haiN|' rAjA ne pUchA-'isa prakAra kaise puruSa ke rUpa meM kuttA hotA hai ? ThIka-ThIka kaho !' taba suvadana ne dvIpadarzana se lekara ATha lAkha suvarNapradAna taka kA dharaNa kA sambandha sunaayaa| usake Upara rAjA prasanna huaa| usane suvadana ko chor3a diyaa| bhagavAna kI vandanA kara lajjA se parAdhIna huA suvadana turanta hI Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTTho bhavo ] 551 gao suvaNo / dharaNANurAeNaya ajjamaMgusamIve soUNa dhammaM pariyANiUNa micchataM pacchAyAvANaladaDDhakammaNo pavanno samaNattaNaM / rAyA vi pUiUNa bhayavaMtaM paviTTho naryAra / / lacchI vi mahAbhayAbhibhUyA palAiUNa tAmalittoo avahariyavasaNAlaMkArA takkarehiM jAmamattA savvarI pattA kusatyalAbhihANaM sannivesaM / tattha putra hoe ceva rayaNIe pAraddhaM purohieNaM rAyamahisIe savvavigghavidhAyayaM carukammaM / pajjAlio sannive bAhiriyAe ca uppahathaMDilammi jalaNo, viSNA nisiyakaDDhayA siNo disAvAlA, samArovio nahabhinnataM dulasameo carU, patthuo maMtajAvo etyaMta rammi jalaM tamavaloiUNa satyo, bhassii tti' AgayA lacchI, sivArAvasamaNaMtaraM ca diTThA disAvAhi / pecchiUNa 'aho esA sA rakkhati' tti bhIyA ya ee, mukkAI maMDalaggAI, thaMbhiyA UruyA, payaMpiyAo bhuyAo, vimukkA viya jIvieNaM nirvADiyA dharaNivaTTe / etthaMtarammi 'bho bho mA bIhasu, ithiyA ahaM' ti bhaNamANo samAgayA purohiyasamIvaM / diTThA vigayavasaNA / tao porusamavalaMbiUNa ' rakkhasI esa' tti kesesu gahiyA aNeNaM / 'are mA bIhasu' tti vibohiyA disAvAlA / uTTiyA ya 134561 suvadanaH / dharaNAnurAgeNa ca AryamaGgusamIpe zrutvA dharmaM parijJAya mithyAtvaM pazcAdanutApAnaladagdhakarmendhanaH prapannaH zramaNatvam / rAjApi pUjayitvA bhagavantaM praviSTo nagarIm / lakSmIrapi mahAbhayAbhibhUtA palAyya tAmraliptyA apahRtavasanAlaGkArAstaskarairyAmamAtrAyAM zarvaryAM prAptA kuzasthalAbhidhAnaM sannivezam / tatra punastasyAmeva rajanyAM prArabdhaM purohitena rAjamahiSyAH sarvavighnavighAtakaM caskarma / prajvAlitaH sannivezabAhyAyAM catuSpathasthaNDile jvalana:, vitIrNA nizitakRSTAsayo dikpAlAH, samAropito nakhabhinnatandulasametazcaruH, prastuto mantrajApaH / atrAntare jvalantamavalokya 'sArtho bhaviSyati' ityAgatA lakSmIH / zivArAvasamanantaraM ca dRSTA dikpAlaiH / prekSya 'aho eSA sA rAkSasI' iti bhItAzcaite, muktAni maNDalAgrANi, stambhitA UravaH, prakampitA bhujAH / vimuktA iva jIvitena nipatitA dharaNIpRSThe / atrAntare 'bho bho ! mA bibhIta, strI aham' iti bhaNantI samAgatA purohitasamIpam / dRSTA vigatavasanA / tataH pauruSamavalambya 'rAkSasI eSA' iti kezeSu gRhItA'nena / 'are mA vibhAMta' iti vibodhitA divapAlAH / utthitA calA gayA / dharaNa ke prati anurAga ke kAraNa Arya maGgu ke samIpa dharma sunakara, mithyAtva ke viSaya meM jAnakArI prApta kara, pazcAttApa ke kAraNa jisake karmoM kA IMdhana dagdha ho rahA thA, aisA vaha muni ho gyaa| rAjA bhI bhagavAna kI pUjA kara nagarI meM praviSTa huA / lakSmI bhI bhaya se abhibhUta hokara tAmraliptI se praharamAtra meM bhAgakara rAtri meM kuzasthala nAmaka sanniveza meM pahu~cI / usake vasana alaMkAra vagairaha coroM ne apaharaNa kara liye the / usI rAtri meM rAjamahiSI ne purohita se samasta vighnoM ko naSTa karanevAlA yajJa prArambha karAyA / sanniveza ke bAharI bhAga meM yajJa ke lie caurasa kI huI bhUmi meM agni jalAyI / dizAoM kI rakSA karane vAle, tIkSNa talavAroM se yukta dikpAloM ko niyukta kiyA / nakhoM se tor3e gaye cAvaloM se yukta pUjana sAmagrI ko cddh'aayaa| mantra jApa prArambha kiyaa| isI bIca agni ko dekhakara suvadana hogA - aisA socakara lakSmI AI aura zRgAlI kI AvAja ke bAda dikpAloM ne (use ) dekhA / dekhakara - 'are, yaha vahI rAkSasI hai-- isa prakAra ye loga bhayabhIta ho gaye / talavAroM ko chor3A, jaMghAe~ stambhita ho gavIM, bhujAe~ kA~pane lagIM / mAno prANa chUTa gaye hoM, isa prakAra jamIna para gira pdd'e| isI bIca 'are are ! mata Daro--maiM strI hU~' - aisA kahatI huI purohita ke samIpa A gayI / ( ise ) nagna dekhA / taba pauruSa kA avalambana kara 'yaha rAkSasI hai' - yaha kahakara isake bAla pakar3a liye / 'are Daro mata' - aisA dikpAloM Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 [ samarAiccakahA ee| baddhA khu esA / pesiyA snnivesN| sAhiyaM naravaissa / teNa vi ya 'na poisajjhA rakkhasitti khAviUNa niyayamaMsaM, viTTAliUNa asuiNA, kayatthiUNa nANAviDaMbaNAhi, nibhacchiUNa ya sarosaM tao nivvAsiya ti / alabhamANI ya gAmAisu pavesaM paribbhamaMtI aDavIe puvakaya kammapariNAmaNa viya ghorarUveNa vAvAiyA maiMde ga / samuppannA ya esA dhUmappahAe nirayapuDhavIe sattarasasAgarovamaTThiI nArago tti| dharaNo vi bhagavaM ahAsaMjamaM vihariUNa pavaDDhamANasuhapariNAmo kAUNa saMlehaNaM pavanno pAyavagamaNaM / vivanno kAlakkameNaM, samuppanno AraNAbhihANe devaloe caMdakate vimANe ekkavIsasAgarovamAU vemANio tti / chaThe bhavaggahaNaM samattaM // zcate / baddhA khlvessaa| preSitA sannivezam / kathitaM narapateH / tenApi ca 'na prItisAdhyA rAkSasI' iti khAdayitvA nija mAMsaM saMsRjyAzucinA, kadartha yitvA nAnAviDambanAbhinirbhaya' ca saroSaM tato nirvAsiteti / alabhamAnA ca grAmAdiSu pravezaM paribhramantyaTavyAM pUvaMkRtakarmapariNAmeneva ghorarUpeNa vyApAditA mRgendreNa / samutpannA caiSA dhUmaprabhAyAM nirayapRthivyAM sapta dazasAgaropamasthiti raka iti / dharaNo'pi ca bhagavAn yathAsaMyamaM vihRtya pravardhamAnazubhapariNAmaH kRtvA saMlekhanAM prapannaH pAdapagamanam / vipanna: kAlakrameNa, samutpanna AraNAbhidhAne deva loke candrakAnte vimAne ekaviMzatisAgaropamAyurvaimAnika iti| iti zrI kinImahattarAsUnu AramaguNAnurAgibhagavachoharibhadrasUriviracitAyAM samarAdityakathAyAM paNDitabhagavAnadAsakRte saMskRtachAyAnuvAde SaSTho bhavaH samAptaH / ne prabuddha kiyA / ye loga uThe, ise bAMdhA / sanniveza meM bhejaa| rAjA se kahA / usane bhI 'rAkSasI prIti se sAdhya nahIM hotI hai'..aisA socakara usI kA mAMsa khilAkara, apavitra padArthoM se saMyoga karAkara, taraha taraha se apamAnita karake aura phaTakAra kara roSapUrvaka bAhara nikAla diyA / grAmAdi meM praveza na pAne ke kAraNa jaMgala meM bhramaNa karatI huI pUrvakRta karmoM ke phalasvarUpa (use) ghorarUpa vAle siMha ne mAra ddaalaa| yaha dhUmaprabhA nAmaka naraka kI bhUmi meM utpanna huI, usakI Ayu satraha sAgaropama thii| vaha bhagavAn dharaNa bhI saMyamapUrvaka vihAra karate hue, zubha pariNAmoM kA vikAsa karate hue, sallekhanA ko strIkAra karake samAdhimaraNa ko prApta hue / kAlakrama se mara kara AraNa nAmaka svarga ke candrakAnta nAmaka vimAna meM ikkIsa hajAra sAgaropama AyuvAle vaimAnika deva hue| isa prakAra yA kinImahattarA ke putra, paramaguNoM ke anurAgI bhagavAn zrI haribhadrasUri viracita samarAditya kathA kA chaThA bhava samApta haa| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | sattamo bhavo // vakkhAyaM jaM bhaNiyaM dharaNo lacchI ya 'taha ya paibhajjA / eto seNaviseNA pittiyaputta tti vocchAmi / / 555 / / atha va jambuddIve dIve bhArahe vAse sesaphaNAbhoyasanniheNa pAyAreNa himagirisiharasarisehi bhavaNehi lahuiyanaMdaNavaNeha uvavaNehiM viNijjiya mANasasarehiM sarehiM caMpA nAma nayarI / jIe ahidvANaM viya ruvassa bIyaM viya suMdarayAe joNI viya viNayassa ceTTiyaM viya mayarakeuNo saMsArammi viramaNIya budvijaNao itthiyAyaNo / joe ya apisuNo amaccharo kayannU dakkho suhAbhigamaNoo purisavaggo | tIe ya dariyArimaddaNo anaraseNo nAma naravaI hotthA / jo mANavikkamapaNo pasAhiyA se sadisivahubhaena / IsAnaDiyAe va niccameva lacchIe 'uvaUDho / / 556 // vyAkhyAtaM yad bhaNitaM dharaNo lakSmIzca tathA ca patibhArye / itaH senaviSeNa pitRvyaputrAviti vakSye / / 555 // astIhaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe zeSaphaNAbhogasannibhena prAkAreNa himagirizikharasadRzairbhavanairlaghUkRtanandanavanai rupa vanairvinirjitamAnasarobhiH sarobhiH suzobhitA campA nAma nagarI / yasyAmadhiSThAnamiva rUpasya bIjamiva sundaratAyA yoniriva vinayasya ceSTitamiva makaraketoH sNs| respi ramaNIyabuddhijanakaH strIjanaH / yasyAM cApizuno'matsarI kRtajJo dakSaH sukhAdhigamanIyaH puruSavargaH / tasyAM ca dRptA rimardano'maraseno nAma narapatirabhavat / yo mAnavikramavanaH prasAdhitAzeSadigvadhUbhayena / IrSyAvyAkulayeva nityameva lakSmyopagUDhaH / / 556 // dharaNa aura lakSmI ke rUpa meM pati-patnI ke viSaya meM jo kahA gayA, usakI vyAkhyA ho cukI / aba sena aura viSeNa ke rUpa meM cacere bhAiyoM ke viSaya meM kahatA hU~ / / 555 / / isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM zeSanAga ke phaNa ke samAna vistAravAle prAkAra se himAlaya ke zikhara ke sadRza bhavanoM se, nandanavana ko tiraskRta karanevAle upavanoM se tathA mAnasarovara ko jItanevAle sarovaroM se suzobhita campA nAma kI nagarI hai| jisameM rUpa kI adhiSThAna jaisI, saundarya kI bIja jaisI, vinaya kI yoni jaisI, kAma kI ceSTA jaisI tathA saMsAra meM ramaNIyatA kI buddhi utpanna karanevAlI striyA~ thiiN| jisa nagarI meM puruSa varga kRtajJa, dakSa tathA sukha se prApta karane yogya thA, cugalakhora aura dveSI nahIM thA, usa nagarI meM abhimAnI zatruoM kA mardana karanevAlA amarasena nAmaka rAjA huA / vaha rAjA mAna aura parAkrama rUpa dhana se yukta thaa| sajI huI samasta dizAoM rUpa vadhuoM ke bhaya aura IrSyA ke kAraNa hI mAno vyAkula huI lakSmI se sadaiva AliGgita rahatA thA / / 556 / / 1. taha paIka / 2, pAgAreNa / 3. naravatI - ka, kha / 4. avaUDho - kha / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 [samarAiccakahA tassa sayalaMteurapahANA jayasuMdarI nAma bhAriyA / sa imIe saha visayasuhamaNuhavaMto' citttthi| ___ io ya so AraNakappavAsI devo ahAuyaM pAliUNa tao cuo samANo jayasuMdarIe gabbhammi uvavanno ti| di@o ya NAe suviNayammi tIe ceva rayaNIe pahAyasamayammi kaNayamayatuMgadaMDo aNeyarayaNabhUsio devadUsAvalaMbiyapaDAo mahUrapavaNaMdoliro nivAso vva rammayAe bhUsaNaM viya nahayalassa uppattI viya vibhhayANaM cakkarayaNacUDAmaNI mahAdhao vayaNeNamuyaraM pavisamANo ti / pAsiUNa taM suhaviuddhA esaa| siTTho ya NAe jahAvihiM diyss| harisavasapayaTTapulaeNa bhaNiyA ya NaM suMdari, sayalanariMdakeubhUo putto te bhvissi| pddissumimiie| ahiyayaraM parituTThA esaa| tao ya savisesaM tivaggasaMpAyaNarayAe patto psuuismo| pasUyA esA / jAo se daaro| niveiyaM ca rAiNo amaraseNassa harisamainAmAe ceDiyAe, jahA 'mahArAya, devI jayasuMdarI dArayaM pasUya' ti / parituTTho raayaa| dinnaM imIe paaritosiyN| kayaM uciykrnnijj| aikkato maaso| paiTThAviyaM tasya sakalAntaHpurapradhAnA jayasundarI nAma bhAryA / so'nayA saha viSayasukhamanubhavan tisstthti| itazca sa AraNa kalpavAsI devo yathAyuH pAlayitvA tatazcyutaH san jayasundaryA garbhe upapanna iti / dRSTazcAnayA svapne tasyAmeva ra janyAM prabhAtasamaye kanakamayatuGgadaNDo'nekaratnabhUSito devaduSyAvalambitapatAko madhurapavanAndolanazIlo nivAsa iva ramyatAyA bhUSaNamiva nabhastalasya utpattiriva vismayAnAM cakraratnacUDAmaNimahAdhvajo vadanenodaraM pravizanniti / dRSTvA taM sukhavibuddhaSA / ziSTazcAnayA yathAvidhi dyitaay| harSavazapravRttapulakena bhaNitA ca tena - sundari ! sakalanarendraketubhUtaH putraste bhaviSyati / prtishrutmnyaa| adhikataraM parituSTaSA / tatazca savizeSa trivargasampAdanaratAyAH prAptaH prasUtisamayaH / prsuutaissaa| jAtastasya dArakaH / niveditaM ca rAjJo'marasenasya harSavatInAmayA ceTikayA, yathA 'mahArAja ! devI jayasundarI dArakaM prsuuteti|' parituSTo raajaa| dattamasya pAritoSikam / kRtmucitkrnniiym| atikrAnto maasH| pratiSThApitaM nAma usakI samasta antaHpura meM pradhAna jayasundarI nAmaka patnI thii| vaha isake sAtha viSaya mukha kA anubhava karate hue rahatA thaa| ___ idhara vaha AraNa svarga kA vAsI deva Ayu pUrNa kara vahA~ se cyuta hokara jayasundarI ke garbha meM AyA / isane svapna meM usI rAtri ko prAta: samaya mahAdhvaja ko mukha se udara meM praveza karate hue dekhaa| vaha dhvaja svarNamaya unnata daNDavAlA thA, aneka ratnoM se bhUSita thA, devavastra kI laTakatI huI patAkAvAlA thA aura madhura pavana se phaharA rahA thaa| vaha ramyatA kA mAno nivAsa, AkAza kA mAno bhUSaNa, vismayoM kA mAno udgamasthala tathA cakraratna rUpI cUDAmaNi se yukta thaa| use dekhakara yaha sukhapUrvaka jAga gyii| isane vidhipUrvaka svAmI se nivedana kiyaa| harSa ke vaza jise romAMca ho AyA hai. aise rAjA ne usase kahA--'sUndari ! samasta rAjAoM ke dhvaja ke samAna (agraNI) tumhArA putra hogaa|' isane svIkAra kiyaa| yaha atyadhika santuSTa huii| anantara vizeSa rUpa se dharma, artha aura kAma ke sampAdana meM rata rahate hue isakA prasUtisamaya aayaa| isane prasava kiyaa| isake putra utpanna huaa| harSavatI nAmaka dAsI ne amarasena rAjA se nivedana kiyA ki mahArAja ! devI jayasundarI ke putra utpanna huA hai| rAjA santuSTa huaa| (usane) dAsI ko pAritoSika diyaa| yogya kriyAoM ko kiyA / eka mAsa 1. maNuhavisu tti-k| .. simiNayammi-ke / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo ] nAmaM dArayassa seNo tti / aikkaMto saMvaccharo / etyaMta ramma so lacchI jIvanArao tao 'narayAo uvvaTTiya puNo ya saMsAramA hiDiya aNaMtarabhave tahAvihaM kiMpi aNuTThANaM kAUNa samuppanno amaraseNabhAuNo hariseNajuvarAyassa tArappahAe bhAriyA kucchasi puttattAe ti / jAo uciyasamaeNaM / paiTThAviyaM ca se nAmaM viseNo tti / aiariat ko kAlo | afDao kumAraseNo dehovacaeNaM kalAkalAveNa ya / atthi ya imassa pII viseNakumAre, na uNa tassa iyarammi / anna samuddhaio nayarIe jayajayaravo, ahiTThiyaM nahayalaM surasiddhavijjAharehiM, nirvADiyA kusumabuTThI / tao rAiNA bhaNiyaM - bho bho kimeyaM ti gavesiUNa lahuM saMvAeha / tao gavesiUNa niveiyaM se paDihAre - deva, samuppannamettha bhUyabhavissavattamANatthagAhayaM sayalaloyAloyavisayaM sAhUte hamari ti | AnaMdiyA nayarI, pamuiyA surasiddhavijjAharA thuNaMti mahuravaggUhi / eyaM soUNa devopamANaM ti / tao harisio rAyA payaTTo vaMdanimittaM bhayavaIe / 555 dArakasya sena iti / atikrAntaH saMvatsaraH / atrAntaresa lakSmIjIvanArakastato narakAduddhRtya punazca saMsAramA hiNDyAnantarabhave tathAvidhaM kimapyanuSThAnaM kRtvA samutpanno'marasena bhrAturhariSeNayuvarAjasya tAraprabhAyA bhAryAyAH kukSau putraH tayeti / jAta ucitasamayena / pratiSThApitaM ca tasya nAma viSeNa iti / atikrAntaH ko'pi kAlaH / vRddhaH kumAraseno dehopacayena kalAkalApena ca / asti cAsya prItirviSeNakumAre, na punastasyetarasmin / anyadA ca samuddhAvito jayajayaravaH, adhiSThitaM nabhastalaM surasiddhavidyAdharaiH, nipatitA kusumavRSTiH / tato rAjJA bhaNitam - bho bhoH kimetaditi gaveSayitvA laghu saMvAdayata / tato gaveSayitvA niveditaM tasya pratIhAreNa - deva ! samutpannamatra bhUtabhaviSyadvartamAnArthagrAhakaM sakalalokAlokaviSayaM sAdhvyAH kevalajJAnamiti / AnanditA nagarI, pramuditA surasiddhavidyAdharAH stuvanti madhuravAgbhiH / tachatvA devaH pramANamiti / tato harSito rAjA pravRtto vandananimittaM bhagavatyAH / vyatIta huA / putra kA nAma sena rakhA gyaa| eka varSa bItA / isI bIca vaha lakSmI kA jIva nArakI usa naraka se nikalakara punaH saMsAra meM ghUmakara anantara bhava meM usa prakAra kA koI anuSThAna karake amarasena ke bhAI hariSeNa yuvarAja kI tAraprabhA nAmaka strI ke garbha meM putra ke rUpa meM AyA / ucita samaya para utpanna huA / usakA nAma viSeNa rakhA gayA / kucha samaya bItA / kumAra sena kalAoM ke samUha aura vRddhi ko prApta hotA gayA / sena kI viSeNakumAra ke prati to prIti thI, kintu viSeNa kI sena ke prati prIti nahIM thI / eka bAra 'jaya jaya' zabda utthaa| AkAza sura, siddha aura vidyAdharoM se adhiSThita ho gayA / phUloM kI varSA huI / anantara rAjA ne kahA - 'he he ! yaha kyA hai ? patA lagAkara zIghra hI kaho / ' anantara patA lagAkara usase pratIhAra ne kahA - 'mahArAja ! yahA~ para bhUta, bhaviSyat aura vartamAna kAlIna padArtha ko jAnanevAlA, samasta loka aura aloka ko viSaya karanevAlA kevalajJAna eka sAdhvI ke utpanna huA hai| nagarI Anandita hai, pramudita hokara deva, siddha tathA vidyAdhara madhuravacanoM se stuti kara rahe haiM / yaha sunakara mahArAja pramANa haiM / taba rAjA harSita hokara bhagavatI kI vandanA ke lie gayA / 1. nirayAo-kha / 2 samuTThAio ka Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA patto ya so kameNaM paDissayaM dhmmnihiynniycitto| varasippisippasavvassanimmiyaM suravimANaM va // 557 / / nimmalaphalihacchAyaM kaMcaNakayavAlikayaparivakhevaM / pAyaDiyavijjuvalayaM sarayaMbuharassa siharaM va // 558 / / vipphuriyjcckNckikinnikirnnaannurNjiypddaayN| rayayamayagirivaraM piva pajjaliyamahosahisaNAhaM // 556 // kayavimalaphalihanimmalakoTTimasaMketakaMcaNatthaMbhaM / thaMbhociyaviddumakiraNarattamattAhaloUlaM // 560 / / oUlalaggamaragayamaUhahariyAyamANasiyacamaraM / siyacamaradaMDacAmIyarappahApiMjaradAyaM // 561 / / adAyagayavirAyaMtapavaramaNirayaNahAraniuruMbaM / hAraniuruMbalaMbiyakaMcaNamayakiMkiNIjAlaM // 562 // prAptazca sa krameNa pratizrayaM dharmanihitanijacittaH / varazilpizilpasarvasvanirmitaM suravimAnamiva // 557 / / nirmalasphaTikacchAyaM kAJcanakRtapAlikRtaparikSepam / prakaTitavidyudvalayaM zaradambadharasya zikharamiva // 558 / / visphUritajAtyakAJcanakiGkiNIkiraNAnuraJjitapatAkam / rajatamayagirivaramiva prajvalitamahauSadhisanAtham // 556 / / kRtavimalasphaTikanirmalakuTTimasaMkrAntakAJcanastambham / stambhocitavidrumakiraNa raktamuktAphalAvacUlam / / 560 // avacUlalagnamarakatamayUkhaharitAyamAnasitacAmaram / sitacAmaradaNDacAmI karaprabhApiJjarAdarzam // 561 / / AdarzagatavirAjapravaraNiratnahAranikurambam / hAranika rambalambitakAJcanamaya kiGkiNIjAlam // 562 / / vaha rAjA apane citta meM dharma dhAraNa kara krama se sabhAmaNDA meM phuNcaa| vaha sabhAmaNDapa zreSTha zilpiyoM dvArA zilpa ke sarvasva se nirmita devavimAna ke samAna thA, svaccha sphaTika ke samAna usakI kAnti thI, svarNa nirmita kinAre se usakA gherA banAyA gayA thA, zaratkAlIna meva ke zikhara ke sadRza bijalI ke samUha ko prakaTa kara rahA thA, camakadAra tapAye hue sone se nirmita choTI-choTI dhaSiyoM kI kiraNoM se usakI patAkAe~ anurajita thIM. vaha kailAzaparvata ke samAna dedIpyamAna mahauSadhiyoM se yukta thaa| svaccha sphaTika ke sApha pharza para sone ke khambhe pratibimbita ho rahe the, stambha ke anurUpa mUMge kI kiraNoM se motiyoM ke gucche raMgIna ho rahe the, gucchoM meM lage hue marakatamaNiyoM kI kiraNoM se sapheda caMvara hare-hare ho rahe the, sapheda ca~vara ke daNDa kI kiraNoM kI prabhA se darpaNa pIle-pIle ho rahe the, darpaNa meM utkRSTa maNiyoM ke hAroM kA samUha zobhita ho rahA thA, hAroM ke samUha para svarNamaya choTI-choTI baNTiyA~ laTaka rahI thIM // 557-562 / / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo ] jAlaMtaranitapariSkuraM tadI saMtavivimaNikiraNaM / maNikiraNajjalama uDAhi kaNayapaDimAhi 'pajjutaM // 563 // diTThA ya teNa tehi' ya nitthiSNabhavaNNavA tahiM gaNiNI / sirisafreevasohA guNarayaNavibhUsiyA sommA / / 564 / / AsINA samaNovAsiyAhi taha sAhUNIhi parikiSNA / saMpuSNamuhamiyaMkA nisi vva nakkhattapaMtIhi // 565 / / vicchada satimirA phuraMta bibAharAruNacchAyA / ujjhitArAharaNA rayaNivarAme vva puvadisA || 566 / / dhavalapaDapAyaMgI tivvata boluggamuddhamuhayaMdA ! jalara hiyataliNajalaharapaDalapihiya vva sarayanisA // 567 / / ahinaMdiyA rANA bhavaI / vimukkaM dusumavarisaM uggAhio dhUvo / karayalakayaMjaliuDa 557 jAlAntaragata parisphuradRzyamAnavividhamaNikiraNam / maNi kiraNojjvalamukuTAbhiH kanakapratimAbhiH prayuktam // 563 / / dRSTA ca tena taizca nistIrNabhavArNavA tatra gaNinI / zrIsadRza rUpazobhA guNaratnavibhUSitA saumyA | 564 / / AsInA zramaNopAsakAbhistathA sAdhvIbhiH parikIrNA / sampUrNa mukhamRgAGkA nizeva nakSatrapaMktibhiH / / 565 / / vikSipta roSatimirA sphuradbimbAdharAruNacchAyA / ujjhitatArAbharaNA rajanIvirAme iva pUrvadik / / 566 / / dhavalapaprAvRtAGgI tIvratapo'varugNa (kRza ) mugdhamukhacandrA / jala rahitatalina (kRza) jalavarapaTalapihiteva zarannizA / / 567 / / abhinanditA rAjJA bhagavatI vimuktaM kasumavarSam / udgrAhito dhUpaH / karatalakRtAJjalipuTaM ghaNTiyoM ke samUha ke madhya camakate hue ratnoM kI kiraNeM dikhAI de rahI thIM, maNiyoM kI kiraNoM se ujjvala mukuToM meM svarNapratimAe~ lagAyI gayI thiiN| vahA~ para rAjA tathA anya logoM ne saMsArarUpI samudra ko pAra huI gaNitI dekhii| lakSmI ke samAna usakI rUpazobhA thI, vaha guNarUpI ratnoM se vibhUSita tathA saumya thI / sAdhviyoM, zramaNoM aura upAsikAoM se ghirI huI vaha virAjamAna thI tathA sampUrNa candramA ko dhAraNa kiye hue nakSatrapati se yukta rAtri ke samAna pratIta ho rahI thii| roSarUpI andhakAra kA usane tyAga kara diyA thA / bimbAphala ke samAna usake abara se bAla kAnti vikIrNa ho rahI thI / vaha tArAoM rUpI AbharaNa kA tyAga kiye hue rAtri ke antavAlI pUrvadizA ke samAna laga rahI thI / sapheda vastroM se vaha aMgoM ko Dhake hue thI aura tIvra tapa ke kAraNa usakA mugdha mukharUpa candramA kRza (durbala) ho rahA thA aura vaha jala se rahita ( kRza) meghasamUha se DhakI huI zaratkAlIna rAtri ke samAna laga rahI thI / / 563-567 / / rAjA ne bhagavatI kA abhinandana kiyA, phUloM kI varSA kii| dhUpa utthaayii| hAtha jor3akara pairoM meM par3a 1. pajjata / 2. tahiyaM - ka, kha / 3. nicchuka / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 [samarAiccakahA nivaDio calaNesu, uvaviTTho kuTTimatale / patthuyA dhmmkhaa| etthaMtarammi samahiliyA ceva samAgayA baMdhadevasAgaranAmA styvaahputtaa| paNamiUNa bhayavaI bhaNiyaM sAgareNa - mahArAya, na ettha khevo' kAyanvo tti / dida mae accabbhuyaM asaMbhAvaNIyaM mahArAyassa vi egaMtavimhayajaNayaM kiMci vatthaM / vimhiyakruittahiyao amaNiyatayattho na caemi ciTriuM / tA ki tayaM ti pucchAmi bhyviN| rAhaNA bhaNiyaM-bho satthavAhaputta, ki tamaccanbhuyaM asaMbhAvaNIyaM ca / sAgareNa bhaNiyaM-deva sunn|| asthi io koi kAlo paNaiNIe me paNadRssa hArassa / visumario eso| gao ya ahamajja bhattattarasamayammi cittasAliyaM, jAva ayaMDammi ceva cittaMtarAlagaeNa UsasiyaM moreNa unnAmiyA govA vihayaM 'pakkhajAlaM pasArio brihbhaaro| tao oyariUNa tao vibhAgAo kusumbharattavasaNasaMgayammi paDalae vimukko geNa haaro| gao niyayathAma, Thio niyayarUveNaM / samuppanno ya me vimhao 'haMta kimeyaM' ti| tao thevavelAe ceva samuddhAio jayajayAravo, vibhUsiyamaMbaraM surasiddhanipatitazcaraNayoH / upaviSTa: kuTTimatale / prastutA dhrmkthaa| atrAntare samahilAveva samAgato bandhudevasAgaranAmAnI saarthvaahputrii| praNamya bhagavatI bhaNitaM sAgareNa-mahArAja ! nAtra khedaH kartavya iti / dRSTaM mayA'tyadbhutamasambhAvanIyaM mahArAjasyApi ekAntavismayajanaka kiJcid vastu / vismayAkSiptahRdayo'jJAtatadartho na zaknomi sthAtum / tataH kiM taditi pRcchAmi bhagavatIm / rAjJA bhaNitam-bho sArthavAhaputra ! kiM tadatyadbhutamasambhAvanIyaM ca ? sAgareNa bhaNitam-deva shRnnu| astItaH ko'pi kAlaH praNayinyA me pranaSTasya hArasya / vismRta eSaH / gatazcAhamadya bhuktottarasamaye citrazAlikAm, yAvadakANDe eva citrAntarAlagatenocchvasitaM mayUreNa, unnAmitA grIvA, vidhUtaM pakSajAlam, prasArito bhbhaarH| tato'vatIrya tato vibhAgAt kusumbharaktavasanasaGgate paTalake vimuktastena hAraH / gato nijasthAnam, sthito nijarUpeNa / samutpannazca me vismayo 'hanta kimetad' iti / tataH stokavelAyAmeva samuddhAvito jayajayAravaH, vibhUSitamambaraM surasiddhavidyAdharaiH, gyaa| pharza para baiTha gayA / dharma kathA prastuta huii| isI bIca do mahilAoM ke sAtha bandhudeva aura sAgara nAma ke do vaNikaputra Aye / bhagavatI ko namaskAra kara sAgara ne kahA-'mahArAja ! Apa aba kheda na kareM, maiMne atyanta adbhuta aura asambhAvanIya tathA mahArAja ko ekAntarUpa se vismaya meM DAla denevAlI koI vastu dekhI hai| vismaya se pUrNa hRdayavAlA maiM usake artha kA nizcaya nahIM kara pA rahA huuN| ataH vaha kyA hai, yaha bhagavatI se pUchatA huuN|' rAjA ne kahA-'he vaNikaputra ! vaha atyanta adbhuta aura asambhAvanIya vastu kyA hai ?' sAgara ne khaa-'suno| kucha samaya pahale merI priyA kA hAra naSTa ho gayA thaa| yaha bhUla gayI / Aja maiM bhojana ke bAda citrazAlA meM gayA, taba asamaya meM hI citrazAlA ke bIca meM hI mora ne lambI sAMsa lI, gardana U~cI kI, paMkhoM ko phar3aphar3AyA, pUMcha phailaayii| phira usa bhAga se utarakara kusumbhI raMga ke vastra se yukta peTI meM usane hAra chodd'aa| vaha mora apane sthAna para calA gayA aura apane svAbhAvika rUpa meM khar3A ho gyaa| mujhe vismaya huA-Azcarya hai, yaha kyA hai ! anantara thor3e hI samaya meM jaya jaya zabda uThA / sura, siddha aura vidyAdharoM se AkAza vibhUSita ho gayA, 1. kheyo-ka / 2. pakkhajAliyaM-ka / 3. niyameva-ka / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo ] 556 vijjAharehi, pavuTukusumavarisaM / AyaNNiyaM ca loyAo jahA samuppannaM bhayavaIe kevalanANaM ti / tao bhattivimhayakkhitahiyao samAgao ihaI ti| rAiNA bhaNiyaM-aho saccamaccabhuyaM asaMbhAvaNijjaM ca / bhayavai kimeyaM ti| bhayavaIe bhaNiyaM-soma, kimaccanbhuyaM asaMbhAvaNijjaM ca kmmprinniie| NiyaphaladANasamujjayammi eyammi natthi taM, jaM na hoi ti| tattha asahammi tAva jalaM pi huyAsaNo, caMdo vi timiraheU, nao vi aNao, mitto vi verio, attho vi aNattho, bhavaNoyaragayassa vi ya sadhvassapANanAsayaM appatakkiyaM ceva nivaDai nahayalAo vi asnnivrisN| sahammi vivajjao / taM jahA-visaM pi amayaM, dujjaNo vi sajjaNo, kuceTThA vi phalaheU, ayaso vi hu jaso, duvvayaNaM pi suvayaNaM, girimatthayagayassa vi ya sayalajaNapIikArayaM saparAhameva loyaMtare vi suhAvahaM kuo vi saMpajjae mahAnihANaM ti| rAiNA bhaNiyaM-bhayavai, aha kassa puNa esA kammapariNaI / bhayavaIe bhaNiyaM - soma, majjheva Asi tti / rAiNA bhaNiyaM-kahaM kiMnimittassa vA kammarasa / bhayavaIe bhaNiyaM - sunn| pravRSTaM kusumavarSam / AkaNitaM ca lokAd yathA samutpannaM bhagavatyAH kevljnyaanmiti| tato bhaktivismayAkSiptahRdayaH samAgata iheti / - rAjJA bhaNitam -aho satyamadbhutamasambhAvanIyaM c| bhagavati ! kimetaditi / bhagavatyA bhaNitam ---saumya ! kimatyadbhutamasambhAvanIyaM ca karmapariNatyAH? nijaphaladAnasamudyate etasmin nAsti tad yanna bhavatIti / tatrAzubhe tAvajjalamapi hutAzanaH, candro'pi timirahetuH, nayo'pyanayaH, mitramapi vairikaH, artho'pyanarthaH, bhavanotaragatasyApi ca sarvasvaprANanAzakamapratakitameva nipatati nabhastalAdapyazanivarSam / zubhe viparyayaH / tad yathA--viSayapyamRtam, durjano'pi sajjanaH, kuceSTA'pi phalahetuH, ayazo'pi khalu yazaH, durvacanamapi suvacanam, girimastakagatasyApi ca sakalajanaprItikAraka zIghrameva lokAntare'pi sukhAvahaM kuto'pi sampadyate mahAnidhAnamiti / rAjJA bhaNitam-bhagavati ! atha kasya punareSA karmapariNatiH ? bhagavatyA bhaNitam-saumya ! mamaiva aasiiditi| rAjJA bhaNitam-kathaM kiMnimittasya vA karmaNaH ? bhagavatyA bhaNitam - shRnnu| phUloM kI varSA huI aura logoM ne sunA ki bhagavatI ko kevalajJAna utpanna huA hai| pazcAt bhakti ke kAraNa vismaya se bhare hue hRdayavAlA maiM yahA~ A gyaa|' rAjA ne kahA - 'oha ! sacamuca atyanta adbhuta aura asambhAvanIya hai / bhagavatI ! yaha kyA hai ?' bhagavatI ne kahA- 'he saumya ! karma kI pariNati ke lie kyA adbhuta aura asambhAvanIya hai ! jaba yaha apanA phala dene ke lie udyata hotI hai to aisA kucha nahIM, jo na hotA ho / azubhakarma Ane para jala bhI agni ho jAtA hai, candramA bhI andhakAra kA kAraNa ho jAtA hai, nIti bhI anIti ho jAtI hai, mitra bhI vairI ho jAtA hai, artha bhI anartha ho jAtA hai, bhavana ke andara rahanevAle ke sarvasvabhUta prANoM kA nAza anAyAsa hI ho jAtA hai tathA binA kisI sambhAvanA ke AkAza se bhI vajra kI varSA ho jAtI hai ! zubhakarma Ane para viparIta bAta hotI hai| jaise-viSa bhI amRta ho jAtA hai, durjana bhI sajjana ho jAtA hai, kuceSTA bhI phala kA kAraNa hotI hai, ayaza bhI yaza ho jAtA hai, durvacana bhI suvacana ho jAte haiM, parvata kI coTI para gaye hue kA bhI samasta manuSyoM ke lie prItikAraka, dUsare loka meM bhI sukhAvaha, mahAnidha na kI zIghra hI kahIM se prApti ho jAtI hai / ' rAjA ne kahA- 'bhagavatI ! yaha karmapariNati kisakI thI ?' bhagavatI ne kahA-'saumya ! merI hI thii|' rAjA ne kahA-'kisa kAraNa (athavA kisa karma ke kAraNa) yaha pariNati thI ?' bhagavatI ne kahA- 'suno Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAicca kahA after sea jambuddata chve bhArahe vAse saMkhavaddhagaM nAma nayaraM / tattha saMkhavAlo nAma naravaI arhasi / tassa accaMta bahumao dhaNo nAma satyavAho, dhaNNA se bhAriyA, dhaNavaidhaNAvahA puttA guNasirIya dhUpa tti / sA puNa ahameva, pariNIyA tannayaravatthavvaeNaM somadeveNaM / avinnAyavisayasaMgAe ya uvarao me bhattA / jAo me nivveo / citiyaM mae / evamavasANo khu esa sayaNasaMgamo; tA alaM ettha paDibaMdheNaM / rayA tavavihANammi / aikkaMto koi kAlo / annayAya samAgayA tattha caMdatAbhihANA gaNiNo / sAhiyA se sahiyAhi / gayA tIe vaMdananimittaM jiNaharaM / diTThA ya esA / our fa nivivayArA kalAsu kusalA vi mANaparihINA / suyadevaya vva dhammaM sAheMtI sAviyANaM tu // 568 / / jAo ya me vimhao / aho se rUvasommayA / paviTThA jiNaharaM / cAliyAo ghaMTAo / pajjAliyA 'bIvayA / vimukkaM kusumavarisaM / pUyAo vIyarAyapaDimAo / uggA hio dhUvo / vaMdiyA parama guravo / samAgayA gaNiNIsamIvaM / paNamiyA esA / dhammalAhiyA ya NAe / uvaviTThA tIe purao / 560 astIhaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe zaGkhavardhanaM nAma nagaram tatra zaGkhapAlo nAma narapatirAsIt / tasyAtyantabahumato dhano nAma sArthavAhaH, dhayA tasya bhAryA, dhanapatidhanAvahau putrau guNazrIzca duhiteti / sA punarahameva, prinniit| tannagaravAstavyena somadevena / avijJAtaviSayasaGgayAzca uparato me bhartA / jAto me nirvedaH / cintitaM mayA - evamavasAnaH khalu eSa svajanasaGgamaH, tato'lamatra pratibandhena / ratA tapovidhAne / atikrAntaH ko'pi kAlaH / anyadA ca samAgatA tatra candrakAntAbhidhAnA gaNinI / kathitA me sakhIbhiH / gatA tasyA vandananimittaM jinagRham / dRSTA caiSA / rucirA'pi nirvikArA kalAsu kuzalA'pi mAnaparihInA / 1 zrutadevateva dharmaM kathayantI zrAvikANAM tu // 568H / jAtazca me vismayaH / aho tasya rUpasaumyatA / praviSTA jinagRham / cAlitA ghaNTAH / prajvAlitA dIpAH / trimuktaM kusumavarSam / pUjitA vItarAgapratimaH / udgAhito dhUpaH / vanditA paramaguravaH / samAgatA gaNinosamIpam / praNataiSA / dharmalAbhitA ca tayA / upaviSTA tasyAH purataH / isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM zaMkhavardhana nAma kA nagara hai| vahA~ para zaMkhapAla nAmaka rAjA thaa| usake dvArA atyadhika sammAnita 'dhana' nAma kA vyApArI thaa| usa vyApArI kI dhanyA nAmaka strI thI / dhanapati aura dhanAvaha do putra tathA guNazrI nAma kI putrI thii| vaha putrI maiM hI huuN| merA vivAha usI nagara ke nivAsI somadeva ke sAtha huA thA / viSayasukha kA anubhava na kara mere pati kI mRtyu ho gyii| mujhe vairAgya utpanna ho gayA / maiMne socA - svakIyajanoM ke saMgama kA isa prakAra anta hotA hai, ataH isameM ba~dhane se koI lAbha nahIM / tapa meM rata ho gyii| kucha samaya biitaa| eka bAra candrakAntA nAmaka gaNinI aayiiN| mujhe sakhiyoM ne batAyA / maiM unakI vandanA ke lie jinamandira gayI aura unake darzana kiye| vaha sundara hone para bhI nirvikAra thIM, kalAoM meM kuzala hone para bhI mAnarahita thIM, zrutadevatA ke samAna vaha zrAvikAoM ko dharmopadeza de rahI thIM / / 568 / / mujhe vismaya huA - 'oha ! unakI saumyatA !' ( maiM ) jinamandira meM praviSTa huI ghaNTA bajAyA / dIpaka jalAye phUloM kI varSA kii| vItarAga pratimA kI pUjA kI dhUpa jalAyI / paramaguruoM ko praNAma kiyaa| (aura) gaNita ke pAsa AyI / unheM praNAma kiyaa| unhoMne ( gaNinI ne ) dharmalAbha diyA aura maiM unake sAmane baiTha gayI / 1. diviyAka / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo ] bhaNiyaM ca jAe- 'kato tumbhe' tti / mae bhaNiyaM - bhayavai, io ceva / etthaMtarammi jaMpiyaM me sahIe ras, esA khuNasatyavAhadhUyA guNasirI nAma / imIe ya vicittayAe kammapariNAmassa vivAhasamaNaMtarameva paMcattamuvagao bhattA / veraggiyA ya esA khaveda attANayaM niyamovavAsehi / suyaM ca jAe, jahA bhayavaI Agaya tti / tao bhattinimbharA aNunnaviya jaNaNijaNae tuha calaNavaMdaNanimitamAgayati / gaNiNIe bhaNiyaM - sAhu kayaM jamAgayA veraggiyA ya / 'Iiso esa saMsAro, dukkhabhAyaNaM caiva ettha pANiNo ti / kahio me dhammo, pariNao puvvpoenn| paDivannA desaviraI / ai kto koi kAlo / tao paMcattamuvagaesu jaNaNijaNaesa jAyA ya me ciMtA / alaM gihAsameNaM, pavajjAmi samaliMgaM / pucchiyA ya bhAyaro, nANumayameesi / bhaNiyaM ca hi - ettheva ThiyA jahAsamIhiyaM kuNatti / tao kArAviyaM jiNaharaM, bharAviyAo paDimAo, phullaba ligaMdhacaMdanAisa pAro mahAvao / kuruguraeNti bhAijAyAo / tao mae citiyaM - pecchAmi tAva bhAicittaM / ki mAhiti / annayA jAmamettAe jAmiNIe vAsaharamuvagae SaNavaimmi AlociUNa niyaDIe bhaNitaM ca tayA 'kuto yUyam' iti / mayA bhaNitam-bhagavati ! ita eva / atrAntare jalpitaM me sakhyA - bhagavati ! eSA khalu dhanasArthavAhaduhitA guNazrIrnAma / asyAzca vicitratayA karmapariNAmasya vivAhasamanantarameva paJcatvamupagato bhartA / vairAgyitA caiSA kSapayatyAtmAnaM niyamopavAsaH / zrutaM cAnayA yathA bhagavatyAgateti / tato bhaktinirbharA anujJAya jananIjanako tava caraNavandananimittamAgateti / gaNinyA bhaNitam -- sAdhu kRtaM yadAgatA vairAgyitA ca / IdRza eSa saMsAraH, duHkhabhAjanamevAtra prANina iti / kathito me dharmaH, pariNataH pUrvaprayogeNa / pratipannA dezaviratiH / atikrantaH ko'pi kAlaH / tataH paJcatvamupagatayorjananIjanakayorjAtA ca me cintA / alaM gRhAzrameNa, prapadye zramaNaliGgam / pRSTau ca bhrAtarau nAnumatametayoH / bhaNitaM ca tAbhyAM - atraiva sthitA yathAsanIhitaM kurviti / tataH kAritaM jinagRham, bhAritAH pratimAH, puSpabaligandhacandanAdibhiH prArabdho mahAvyayaH / kurakura yete bhrAtRjAye / tato mayA cintitam - prekSe tAvadam bhrAtRcittama, ki marmatAbhyAmiti / anyadA yAmamAtrAyAM yAminyAM vAsagRhamupagate dhanapato Alocya nikRtyA rati 561 unhoMne pUchA - 'tuma saba kahA~ se Aye ?' maiMne kahA- 'bhagavatI ! yahIM se / ' isI bIca merI sakhI ne kahA'bhagavatI ! yaha dhana vyApArI kI guNazrI nAma kI putrI hai| isake karmapariNAma kI vicitratA se vivAha ke bAda hI pati kI mRtyu ho gyii| ise vairAgya ho gyaa| apanA samaya niyama aura upavAsoM meM vyatIta karatI hai / isane sunA ki bhagavatI AyI haiM to bhakti se bharakara mAtA-pitA se pUchakara caraNavandanA ke lie AyI hai / ' gaNinI ne kahA - 'ThIka kiyA jo calI AyI aura vairAgya dhAraNa kiyaa| yaha saMsAra aisA hI hai, isameM prANI duHkhoM ke hI pAtra hote haiM / ' gaNinI ne mujhase dharma kahA, pUrvAbhyAsa ke kAraNa samajha meM A gyaa| maiMne dezavirati prApta kii| kucha samaya bItA / mAtA-pitA kI mRtyu ke bAda mujhe cintA huI gRhasthAzrama vyartha hai, maiM zramaNaliMga dhAraNa karatI huuN| donoM bhAiyoM se pUchA- donoM ne anumati nahIM dii| una donoM ne kahA- yahIM rahakara iSTakArya karo / ' anantara mandira banavAyA, jinapratimA kI sthApanA karAyI, puSpa, gandha, candanAdi se pUjAkara mahAn vyaya prArambha kiyA / donoM bhAbhiyoM ne avyakta zabda kiye / taba maiMne socA- bhAI kA citta dekhUM, mujhe ina donoM se kyA ? eka bAra rAtri kA prahara mAtra bItane para jaba dhanapati zayanagRha meM calA gayA to vicArakara ratimandira meM praveza 1. erisoka / 2. se - kha / 3 tao gihAsanne ke / 4, kArAviyAo ka / 21 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 [ samAicakahA 1 sovaNa pavesakAlammi ceva jahA so suNei tahA dhammadesaNApuvvayaM maniyA se bhAriyA - suMdari, ki bahunA jaMpiNaM; sADiyaM rakkhejjasu tti / tao evaM ti bhaNiUNa paviTThA vAsagehaM / citiyaM ca se bhattAreNaM / 'nUNamesA duccAriNI, kahamannahA me sasA evaM jaMpa tti; tA alamimIe / kayaM pasuttaagi | viTThAya esA sayaNIe / saMvAhiyA se calaNA / ussikkio dIvao / nirUviyaM taMbolapaDalayaM / tao nivajjamANI vAriyA daieNaM 'mA nivajjasu' tti / tIe citiyaM / haMta kimeyaM, parihAso bhavissai ti / nuvannA esA / uTThio se daio / 'kahaM kuvio khu eso tti saMbuddhA esA / bhaNiyaM ca NAe - 'ajjautta, kimeyaM' ti / teNa bhaNiyaM na kici, avi ya nIsarasu me gehAo / tao sA ki mae dukkaDaM kathaM ti citayaMtI uTTiyA sayaNIyAo / nuvanno eso / thetrabahucitAvasANe ya uagayA se niddA | iyarI vi uvaviTTA masUrae / na sumario attaNo doso / gahiyA mahAsoeNaM / fati ca NAe / ko me guNo ajjauttassa vi uvvevakAraeNaM jIvieNaM / tA pariccayAmi evaM / ahavA dujjaNo khu loo / evaM pi mA ajjauttassa lAghavaM saMbhAvaissaiti / na kiMci eeNaM / mandirapravezakAle eva yathA sa zRNoti tathA dharmadezanApUrvakaM bhaNitA tasya bhAryA - sundari ! kiM bahutA jallite, zATikAM rakSeti / tata evamiti bhaNitvA praviSTA vAsagehama cintitaM ca tasya bhartrA nUnameSA duzcAriNI, kathamanyathA me svasA evaM jalpatIti tato'lamanayA / kRtaM prasupta ceSTitam / upaviSTA caiSA zayanIye / saMvAhitau tasya caraNau / 'ujjvAlito dIpaH / nirUpitaM tAmbUlapaTanakam / tato nipadyamAnA (zayAnA) vAritA dayitena 'mA nipadyasva' iti / tayA cintitamhanta kimetad parihAso bhaviSyatIti / nipannaiSA / utthitastasya dayitaH / 'kathaM kupitaH khalveSaH' iti saMkSuSA / bhaNitaM cAnayA - 'Aryaputra ! kimetad' iti / tena bhaNitam na kiJcid api ca niHsara me gehAd / tataH sA kiM mayA duSkRtaM kRtam' iti cintayantI utthitA zayanIyAt / niSpanna eSaH / stokabahu cintAvasAne copagatA tasya nidrA / itarA'pi upaviSTA masUrake / na smRta Atmano doSa: / gRhItA mahAzokena / cintitaM cAnayA / ko me guNa AryaputrasyApi udvegakArakena jIvitena / tataH parityajAmyetad / athavA durjanaH khalu lokaH / evamapi mA Aryaputrasya lAghavaM karate samaya, vaha suna le, isa prakAra chala se, dharmopadezapUrvaka maiMne usakI patnI se kahA 'sundari, adhika kar3hane se kyA, sAr3I kI rakSA kro|' taba 'ThIka hai' - aisA kahakara vaha (bhAbhI) zayanagRha meM praviSTa huI / usake pati ne socA nizcita hI yaha durAcAriNI hai, nahIM to bahina aisA kyoM kaha rahI hai ? ataH isase basa arthAt isase koI nAtA nahIM / usane sone kI ceSTA kii| yaha (bhAbhI) zayyA para baiTha gayI, usake (pati ke) caraNa dabAye / dIpaka jlaayaa| pAna kA DibbA dekhA / anantara jaba sone lagI to pati ne manA kiyA--mata soo ! usane socA hAya, yaha kyA ? ha~sI kara rahe hoNge| yaha so gyii| usakA pati uTha gayA / 'yaha kSubdha kyoM haiM' aisA socatI huI yaha bhI kSobhita huI / isane kahA - 'Aryaputra ! kyA bAta hai ?' usane kahA kucha nahIM, balki mere ghara se nikala jAo / ' taba 'maiMne kyA burA kArya kiyA' socatI huI zayyA se uTha gyii| yaha so gyaa| thor3I-bahuta cintA ke bAda use nIMda A gyii| dUsarI (bhAbhI) bhI sirahAne baiThI rahI / ( use ) apanA doSa yAda nahIM aayaa| use bahuta adhika zoka huA / usane socA Aryaputra ko udvigna karanevAlI mere jIne meM kauna-sA guNa hai ! ataH isa jIvana kA parityAga karatI huuN| athavA loka durjana hai / yoM bhI Aryaputra kA lAghava na ho| isase kucha nahIM 1. nUNaM me bhAriyA ru 2. saMkkiyaM uddIriyaM ujjAliyaM ca tetraviaM / aMdumiyaM kasiviphalaM unmuttiayaM na teaniyaM // ( pAiyalacchI, 16 / ) Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] 563 dussahaM cimaM paDhamaM dukkhaM / tA na yANAmi, kimettha juttayaM ti| ahavA sambhAviNI bahubuddhisaMgayA ya meM nnnNdaa| tA tayaM pucchiya jahAjuttamaNuciTThissaM ti| citayaMtI aNavarayapayaTTabAhasalilA mANasadakkhAireeNaM khaNaM pi aladdhanidA ThiyA tattha rynniie| pahAyasamae ya viddANavayaNakamalA olaggamagamanvahaMtI niggayA vaasgehaao| diTThA sA mae bhaNiyA ya-suMdari, kosa tumaM ajja appoyagA viya kUmaiNI pavAyA dIsasi / tao paruNNavayaNAe jaMpiyaM dhaNasirIe-na yANAmi avarAha, ruTro ya me bhattA / kovAisayasaMbhameNa bhaNiyaM ca NeNaM-'nIsarasu me gehAo' ti / tao mae bhaNiyaM-suMdari, dhIrA hohi; ahaM te bhalissAmi / paDissuyamimIe / bhaNio ya bhAyA- 'bho kimeyamevaM ti| teNa bhaNiyaM-alaM me eyAe duudrsiilaae| duTrasIlA kha itthiyA viNAsei saMtaI, karei vayaNijjaM, mailei kulaharaM, vAvAei daiyaM / tA ki ubhayaloyagarahaNIeNaM tIe pariggaheNaM ti| mae bhaNiyaM-kahaM viyANasi, jahA esA duTusola ti / teNaM bhaNiyaM-kimettha jANiyanvaM / suyaM mae tUjha ceva sayAsAo imIe desaNApuvvayaM nivAraNaM / mae bhaNiyaM-aho te paMDiyattaNaM, aho te viyArakkhasambhAvayiSyatIti / na kiJcidetena / duHsahaM cedaM prathamaM duHkham / tato na jAnAmi kimatra yuktamiti / athavA sadbhAvinI bahubuddhisaGgatA ca me nanAndA / tatastAM pRSTvA yathAyuktamanuSThAsyAmi iti / cintayantI anavaratapravRttavASpasalilA mAnasaduHkhAtirekeNa kSaNamapyalabdhanidrA sthitA tatra rajanyAma / prabhAtasamaye ca vidrANavadanakamalA'varugNamaGgamudvahantI nirgatA vaasgRhaat| dRSTA sA mayA bhaNitA ca-sundari ! kasmAttvamadya alpodakeva kumudinI mlAnA dRzyase ? tataH praruditavadanayA jalpitaM dhanazriyA-na jAnAmyaparAdham, ruSTazca me bhartA / kopAtizayasambhrameNa bhaNitaM cAnena'niHsara me gehAda' iti / tato mayA bhaNitam-sundari ! dhIrA bhava, ahaM te bhalayiSye ( niruupyissyaami)| pratizrutamanayA / bhaNitazca bhrAtA 'bho kimetadevam' iti / tena bhaNitam - alaM me etayA dussttshiilyaa| duSTazIlA khala strI vinAzayati santatim, karoti vacanIyam, malinayati kulagRham, vyApAdayati dayitam / tataH kimubhayalokagarhaNIyena tasyA: parigraheNeti / mayA bhaNitamkathaM vijAnAsi, yatheSA duSTazIleti / tena bhaNitam - kimatra jJAtavyam / zrutaM mayA tavaiva sakAzAdasyA dezanApUrvakaM nivAraNam / mayA bhaNitam -- aho te paNDitatvam, aho te vicArakSamatA, hotaa| pahale yaha duHkha duHsaha hai, ataH maiM nahIM jAnatI hU~ kyA karanA ucita hai| athavA merI nanada acche bhAvoM vAlI aura buddhimatI hai ata: usase pUchakara ThIka-ThIka kArya karUMgI, isa prakAra socatI huI nirantara A~sU chor3akara mAnasika duHkha kI adhikatA ke kAraNa kSaNa bhara bhI na sokara usa rAta baiThI rhii| prAtaHkAla nIMda se jAge hue mukhakamala vAlI, bImAra zarIra ko dhAraNa kiye hue (bhAbhI) zayanagRha se nikala gyii| use maiMne dekhA aura kahA'sundari ! alpa jalayukta kamalinI ke samAna kyoM mlAna (phIke muMha vAlI) dikhAI de rahI ho?' taba atyadhika ruAMse mukha se dhanazrI ne kahA - 'aparAdha nahIM jAnatI hU~ aura mere pati ruSTa haiM / kopa kI adhikatA ke kAraNa har3abar3Akara inhoMne (pati ne) kahA-'mere ghara se nikala jaao|' anantara maiMne kahA---'sundari ! dhIra hoo, maiM usase vicAravimarza kruuNgii|' isane svIkRti dI / maiMne bhAI se kahA- 'he bhAI ! yaha aisA kyA hai ?' usane kahA----'mujhe isa duSTa. zIla vAlI se kyA prayojana ? duSTazIlA strI santati kA vinAza karatI hai, kalaMka lagAtI hai, kulagRha ko malina karatI hai, pati ko mAra detI hai| ataH donoM lokoM ke lie nindita usake svIkAra karane se kyA ?' maiMne kahA'kaise jAnate ho ki duSTa caritra vAlI hai ?' usane kahA-'yahA~ kyA jAnanA hai ? maiMne tumhAre hI sAtha isakA upadezapUrvaka nivAraNa sunA hai / ' maiMne kahA-'oha ! tumhArA pANDitya, tumhArI kSamalA, tumhArA mahArthatva, sneha Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA mayA, aho 'mahatthattaNaM, aho siNehANubaMdho, aho loiyattaNaM / mae sAmanneNa 'bahUdosameyaM bhayakyA bhaNiya' ti uvaTTha, na uNa dosadasaNeNa nivAriyA esaa| tA kimaddahametteNaM ceva duccAriNI havai tti / tao viliyo kha eso| haMta asohaNaM azuciTThiyaM ti' jAo se pacchAyAvo / pasAiyA tennN| tao citiyaM mae / esa tAva kasaNadhavalapaDivajjaoti / biio vi evaM ceva vinnaasio| navaraM bhaNiyA ya se bhaariyaa| kiM bahuNA jaMpieNaM; hatthaM rakkhejjasu tti jAva eso vi kasaNadhavalapaDivajjao cev| etthaMtarammi baddhaM mae niyaDianubhakkhANadoso tinakamma / aikkaMto koi kaalo| pavvaiyA ahayaM saha bhAujAyAhiM bhAuehi ya / pAliyaM ahAuyaM / gayANi suraloyaM / tattha vi ya ahAuyaM pAliUNaM paDhamameva cuyA me bhAyaro, samuppannA imIe ceva caMpAnayarIe punnayattassa inbhassa saMpayAe bhAriyAe kucchisi puttattAe ti| kayAiM ca tesi nAmAiM baMdhudevo sAgaro ya / aikkato koi kAlo / tao cuyA ahayaM / samuppannA gayaure saMkhassa imbhassa suhakaMtAe bhAriyAe kucchisi itthiyattAe ti| jAyA kAlakkameNaM, paiTAviyaM ca me nAmaM savvaMgasuMdari ti / etthaMtarammi tAo aho mahArthatvam, aho snehAnubandhaH, aho laukikatvam / ' mayA sAmAnyena 'bahudoSametad bhagavatA bhaNitam' ityupadiSTam, na punardoSadarzanena nivAritaiSA / tata: kimetAvanmAtreNaiva duzcAriNI bhavatIti / tato vIDitaH (lajjitaH) khalveSaH / 'hanta azobhanamanuSThitam' iti jAtastasya pazcAttApaH / prasAditA tena / tatazcintitaM myaa| eSa tAvatkRSNadhavalapratipadyamAna iti / dvitIyopyevameva vinyAsitaH / navaraM bhaNitA ca tasya bhAryA / ki bahunA jalpitena, hastaM rakSeti yAvadeSo'pi kRSNadhavalapratipadya mAna eva / atrAntare baddhaM mayA nikRtyabhyAkhyAnadoSa : tIvrakarma / atikrAntaH ko'pi kAlaH / pravajitA'haM saha bhra tRjAyAbhyAM bhrAtRbhyAM ca / pAlitaM yathA''yuH, gatAH suralokam / tatrApi ca yathAyuH pAlayitvA prathamameva cyutau me bhrAtarau, samutpannau asyAmeva camdAnagaryAM puNyadattasyebhyasya zampAyA bhAryAyAH kakSau putratayeti / kRte ca tayornAmnI bandhudevaH sa.garazca / atikrAntaH ko'pi kAlaH / tatazcyutA'ham / samutpannA gajapure zaMkhasyebhyasya zubhakAnta yaH bhAryAyAH kukSau strItayeti / jAtA kAlabandhana, laukikatA AzcaryakAraka hai| maiMne sAmAnya se 'ye bahuta sAre doSa bhagavAna ne kahe the'-aisA upadeza diyA thA, isake doSa dekhane ke kAraNa ise nahIM rokA / ataH kyA itane mAtra se (yaha) durAcAriNI ho jAyegI ?' anantara yaha lajjita huA / hAya maiMne burA kiyA-isa prakAra use pazcAttApa huaa| usane apanI patnI ko prasanna kiyaa| taba maiMne socA-ye jor3A mere prati kAlA aura dhavala hai arthAta bhAbhI mere prati adhika zraddhA nahIM rakhatI hai, bhAI rakhatA hai| dUsare bhAI ke prati bhI yahI kiyaa| usakI patnI se dUsare prakAra se kahA - 'adhika kahA~ se kyA, hAtha kI rakSA kro|' ye jor3A bhI (zraddhA kI dRSTi se) kAlA aura sapheda niklaa| isI bIca maiMne kapaTa vacana kahane ke doSa se tIvra karma bA~dhA / kucha samaya biitaa| maiM donoM bhAiyoM aura bhAbhiyoM ke sAtha prajita huii| Ayu pUrI kara svargaloka gaye / vahA~ bhI Ayu pUrI kara pahale mere donoM bhAI cyuta hokara isI cammA nagarI ke puSyadatta dhanI (ibhya) ke zampA nAmaka strI ke garbha se putra ke rUpa meM utpanna hue / una donoM ke nAma bandhudeva aura sAgara rakhe gye| kucha samaya biitaa| anantara maiM (svargaloka se) cyuta huI (aura) gajapura meM 'zaMkha' dhanI kI zubhakAntA nAmaka strI ke garbha meM kanyA ke rUpa meM aayii| kAlakrama se (merA) 1. mahatvannutaNaM (mahArthajJatva)-kha / 2. prloyN-kh| 3. saMpAe-kha / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mattamobhavo] vi bhAujjAyAo caviUNa devalogAo kosalAure nayare naMdaNAbhihANassa ibhassa devilAe mAriyAe kucchisi itthiyattAe uvavannAo ti / jAyAo kAlakkameNaM, paiTTAviyAiM ca nAmAi siri. maI kaMtimaI y| aikkaMto koi kaalo| sAvayakuluppattoe ya pAvio mae jiNivamAsino dhammo / pattA jovnnN| diTThA ya ahamigo gayauragaeNaM lIlAvaNujjANAo sabhavaNamuvAgacchamAgI baMdhadeveNa / pucchiyaM ca NaM 'kassa esA kannaya' ti| sAhiyaM ca se baddhaNAhihANeNaM 'saMkhassa dhUyA samvaMgasuMdari' tti / maggiyA nnennN| bhaNiyaM ca tAeNaM-joggo tuma, kiM tu na sAhammio ti| abhiggaho sa majjhaM 'na saMjoemi avaccaM asAhammieNaM / ' baMdhudeveNa bhaNiyaM-karehi sAhammiyaM / tAeNa bhaNiyaM-suNasu jigavarapaNIyaM dhammaM, paDivajjasu ya bhaavo| tao majjha lobheNa gao sAhasamIvaM, ANio dhammo, bhAvio niyaDibhAveNaM na uNa bhAvao ti| pArakhaM aNadANaM, pavattiyaM dANAiyaM / aikkaMto koI kaalo| gao tAyasamIvaM / bhaNiyaM ca jeNaM-ajja, na annahA tae ghettavyaM / dhanno khu ahaM, jassa me ajjeNa uvaeso dinno ti / tuha pasAeNa mae pAvio jiNabhAsiyo krameNa / pratiSThApitaM ca me nAma sarvAGgasundarIti / atrAntare te'pi bhrAtRjAye cyutvA devalokAd kozalApure nagare nandanAbhidhAnasyebhyasya devilAyA bhAryAyAH kukSau strItayophpanne iti| jAte kAlakrameNa / pratiSThApite nAmanI zrImatI kAntimatI c| atikrAntaH ko'pi kAlaH / zrAvakakalotpattyA ca prApto mayA jinendrabhASito dharmaH / prAptA yauvanam / dRsstt| cAhamito gajapuragatena lIlAvanodyAnAta svabhavanamupAgacchantI bandhudevena / pRSTaM ca tena 'kasyaiSA kanyakA' iti / kathitaM tasya vardhanAbhidhAnena 'zaGkhasya duhitA sarvAGgasundarIti / mAgitA te / bhaNitaM ca tAtena--yogyastvam, kintu na sArmika iti / abhigrahaH sa mama 'na saMyojaya'patyamasAmikeNa' / bandhudevena bhaNitam- kuru sArmikama / tAtena bhaNita-zRNu jinavarapraNItaM dharmam, pratipadyasva ca bhAvataH / tato mama lobhena gataH sAdhusamIpam, Ava Nito dharmaH, bhAvito nikRtibhAvena na punarbhAvata iti / prArabdhamanuSThAnam, pravartitaM dAnAdikam / atikrAntaH ko'pi kAla: gataH tAtasamIpam / bhaNitaM ca tena-Arya ! nAnyathA tvayA gRhItavyam / dhanyaH khalvaham , yasya me AryeNopadezo datta iti| tava prasAde na mayA prApto jinabhASito dharmaH / janma huaa| merA nAma sarvAMgasundarI rakhA gyaa| isI bIca ve donoM bhAbhiyA~ bhI svargaloka se cyuta hokara kozalApura nagara meM nandananAmaka dhanI kI devilA (nAmaka) strI ke garbha meM kanyA ke rUpa meM AyIM / kAlakrama se donoM kA janma huaa| donoM ke nAma kramazaH 'zrImatI' aura 'kAntimatI' rakhe gaye / kucha samaya biitaa| zrAvakakUla meM janma lene ke kAraNa maiMne jinendrabhASita dharma paayaa| yauvanAvasthA ko prApta huii| yahA~ se gajapura kI ora jAte hue bandhudeva ne lIlAvanodyAna se apane bhavana ko jAtI huI mujhako dekhaa| usane pUchA-'yaha kisakI kanyA hai ?' usane kahA- 'vardhana nAma vAle zaMkha (stutipAThaka) kI putrI sarvAMgasundarI hai / usane (pitAjI se yAcanA kI aura pitAjI ne kahA--'tuma yogya ho, kintu sAdharmI nahIM ho / merA yaha niyama hai ki maiM (apanI) santAna kA sambandha asAdharmI se nahIM kruuNgaa|' bandhudeva ne kahA-'sAdharmI banA lo|' pitAjI ne kahA-'jinavara prIta dharma ko suno aura bhAvapUrvaka use prApta kro|' ananta ra mere lobha se vaha sAdhu ke pAsa gayA, dharma sunA aura kapaTapUrvaka dharma svIkAra kiyA, bhAvapUrvaka nhiiN| usane anuSThAna prArambha kiyA aura dAnAdi diyaa| kucha samaya bIta gyaa| (vaha) pitAjI ke pAsa gayA aura kahA-'Arya ! Apa anyathA na leN| maiM dhanya haiM jo ki Arya ne Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA dhammo / tA tuma majna paraloyabaMdhavo devayA gurU, na koi so jo na hohi ti / viiyasaMsArasahAvassa ya majjhaM thevamiyANi kannayAe paoyaNaM ti| payaTTo saMpayaM ahaM niyayadesaM / tA diTTho tumaM / vahiyavvo majjha sAsaNANurAeNa vAvAro, thirIkareyanvo dhamme, AisiyadhvaM uciyakaraNijja, daDhavvo niyayabuddhIe tti / bhaNiUNa nivaDio clnnesu| suddhasahAvattaNeNa bahumannio tAeNaM, bhaNio ya NeNaM-vaccha, dhanno tuma, jeNa sayalatelokkadullahA laddhA jiNadhammabohI, pAviyaM paramatthapAviyatvaM / tA ettha appamatteNa hoyatvaM ti / paDissuyamaNeNaM / niggao gehaao| tAraNa vi sayaNamelayaM kAUNa sAhio esa viyro| suddhasahAvayAe jaMpiyamaNeNa --ucio khu eso savvaMgasuMdaroe bhatAro tti paDihAi majjhaM / saMpayaM tumbhe pamANaM ti| sayaNeNa bhaNiyaM-tumaM ceva jANasi ti| suMdaro ya eso satthavAhaputto amhANaM pi bahumao ceva / tao viiNNA ahN| 'vatto vivaaho| dINANAhANa kayaM uciyakaraNijjaM / tao aikkatesu kaivayadiNesu aNunnaviya tAyaM samAgao niyayadesaM / aikkato koi kaalo| Ago visajjAvao paviTTho ya gehN| saMpADio se vihavasaMbhavANurUvo uvyaaro| tatastvaM mama paraloka bAndhavo devatA guruH, na ko'pi sa yo na bhavatIti / viditasaMsArasvabhAvasya ca mama stokamidAnIM kanya kAyA: prayojanamiti / pravRttaH sAmpratamahaM nijadezam / tato daSTastvam / voDhayo mama zAsanAnurAgeNa vyApAraH, sthirIkartavyo dharma, AdeSTavyamucikaraNIyam, draSTavyo nijabuddhayati / bhaNitvA nipatitazcaraNayoH / zuddhasvabhAvatvena bahumaH nitastAtena, bhaNitastena . . vatsa! dhanyastvam. yena sakalalokyadurlabhA labdha! jinadharmabodhiH, prAptaM paramArthaprAptavyam / tato'trApramattena bhavitavyamiti / pra tezrutamanena / nirgato gehAd / tAtenApi svajanamelakaM kRtvA kathita eSa vyatikaraH / zuddhasvabhAvatayA jalpitamanena / ucitaH khalveSa sarvAGgasundaryA bharteti pratibhAti mama / sAmprataM yUyaM pramANamiti / svajanena bhaNitam-tvamena jAnAsIti sundara zcaiSa sArtha va haputro'smAkamapi bahumata eva / tato vitIrNA'ham / vRtto vivAhaH / dInAnAthAnA kRtama cataM krnniiym| tato'tikrAnteSu katipayadineSa anujJApya tAtaM sama gato nijadezam / atikrAntaH ko'pi kaalH| Agata AyanArthaH praviSTazca ghm| sampAditastasya vibhavasambhavAnurUpa upavAra: / atikrAnto mujhe upadeza diyaa| ApakI kRpA se maiMne jinoktadharma paayaa| ata: Apa mere paraloka ke bAndhava, deva / aura aisA nahIM jo (Apa) na hoN| saMsAra ke svabhAva ko jAnanevAle mujhe isa samaya kanyA se kyA prayojana ? aba maiM apane deza ko jAtA hai / Apa mujhe dikhAI diye, zAsana ke prati anurAga hone se Apa mere vyApAra ke vAhaka baneM, dharma meM sthira kareM, yogya kAryoM kA Adeza deM aura apane samAna dekheM' -- aisA kahakara unake caraNoM meM gira gyaa| zuddha svabhAva vAle hone ke kAraNa pitAjI ne bahata sammAna kiyA aura usase kahA-'vatsa ! tuma dhanya ho, jisane samasta lokoM meM durlabha jinadharmarUpI bodhi ko prApta kara liyA hai, jo vAstava meM pAnA cAhie use pA liyA hai / isa viSaya meM apramatta rho|' isane svIkAra kiyaa| (vaha) ghara se calA gyaa| pitAjI ne bhI apane logoM ko ikaTaThA kara yaha ghaTanA khii| zuddha svabhAva vAlA hone ke kAraNa unhoMne kahA - 'sarvAMgasundarI ke lie mujhe yaha yogya pati pratIta hotA hai| Apa loga pramANa haiN|' svajanoM ne kahA---'Apa hI jAneM / yaha vaNikaputra sundara hai, hama logoM kI bhI sammati hai|' anantara mujhe de diyA gyaa| vivAha huaa| dIna aura anAthoM ke yogya kArya (dAnAdi) ko kiyA / anantara kucha dina bIta jAne para pitAjI se anumati lekara apane deza aayaa| kucha 1. vitto-ke| Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] 567 aikkato vAsaro, sajjiyaM vAsagehaM, pajjAliyA maMgaladovA, vimukkaM kusumarisaM, patthuyA sejjA, ullaMbiyAI, kusumadAmAiM, dinnAo dhUvavaTTIo, paNAmiyA paDavAsA, DhoviyaM uvagaraNapaDalayaM, paviTTho bNdhudevo| etthaMtarammi uiyaM me niyaDibaMdhaNaM paDhamaM kammaM / tao acitasAmatthayAe kammapariNAmassa Agao kahavi tattha khettvaalo| diTuM ca NeNa taM bhuvrN| samuppannA ya se citaa| pecchAmi tAva khedddd| vippalaMbhemi baMdhudevaM, mA hou eesi samAgamo ti| annapurisarUveNa baMsemi appANayaM baMdhadevassa, savisayajAyAvAharaNeNa ya jaNemi AsaMkaM ti| citiUNa saMpADiyaM jahA citiyamaNeNa - diTTA ya baMdhudeveNa vAyAyaNanimiyavayaNA 'kahiM ajja ettha savvaMga suMdari' tti jaMpirI dai vigI puritaagiii| samappanno ya se viyappo, avagayA AloyaNA, viyambhiyA araI, gahio kasAhiM / citiyaM ca Na - duTThasIlA me mahiliyA; annaddA kahaM koi avaloiuM evaM ca vAhariuMgao tti / vigalio nehANubaMdho, jAyA se amettii| etthatarammi samAgayA ahaM vaasbhvnnN| kayamaNeNa 'pasuttaveDDayaM / tao 'sAmiNi nivajasu' ti maNiUNa niggayAo shiio| viiNNaM vAsaraH, majjitaM vAsagRham, prajvAlitA maGgaladIpAH, vimuktaM kusumavarSam / prastRtA zayyA, ullambiA na kusumadAmAni, dattA dhUpavartayaH, arpitAH paTavAsAH, DhauktimupakaraNapaTalam, praviSTo bandhudevaH / atrAntare uditaM me nikRti bandhanaM prathama vrm| tato'cinyasAmarthyatayA karmapariNAmasyAgataH kathamapi tatra kSetrapAlaH / dRSTaM ca tena tad vadhUvaram / samutpannA ca tasya cintA / prekSe tAvat kautukam / vipra nammayAmi vandhudevam, mA bhavatvetayoH samAgama iti / anyapuruSarUpeNa darzayAmyatrAsmAnaM bandhudevasya. svaviSa jAyAvyAharaNena ca janayAmyAzaGkAmiti / cintayitvA sampAditaM yathA cintitamanena / dRSTA ca bandhudevena vAtAyananyastavadanA 'kutrAdyAtra sarvAGgasundarI, iti jalpayantI daivikI puruSAkRtiH / samutpannazca tasya vikalpaH, apagatA kaSa yaH / cintitaM ca tena-duSTazAlA me mahilA, anyathA vathaM ko'pyavalokya evaM ca vyAhRtya gata iti / vigacitaH snehAnubandhaH, jAtA tsyaamaitrii| atrAntare samAgatA'haM vAsabhavanam / kRtamanena prasuptaveSTitama / tataH 'svAmini ! nipadyasva' iti bhaNitvA nirgatAH sakhyaH / vitIrNa bhavanadvAram / samaya bItA / (vaha) lene ke lie AyA aura usane ghara meM praveza kiyaa| usake vaibhava aura kula ke anurUpa satkAra kiyaa| dina vyatIta huA, zayanagRha ko sajAyA, maMgaladIpaka jalAye, phUloM kI varSA kii| zayyA bichAyI, phUloM kI mAlAeM laTakAyIM, dhUpabatI jalAvI, sugandhita dravya lagAyA, upakaraNoM kA samUha bheMTa kiyA, bandhudeva praviSTa huA / isI bIca kapaTa ke kAraNa bA~dhA huA merA pahalA karma udita huaa| anantara karmapariNAma kI acintyatA ke kAraNa kisI prakAra vahA kSetrapAla A gayA / usane usa vadhU aura vara ko dekhaa| use cintA utpanna huI-kotUhala dekhU, bandhudeva ko dhokhA dUM, ina doroM kA samAgama na ho / anya puruSa ke rUpa meM apane Apako bandhudeva ko diyA aura pIsI samAna sAgamandarI se vyavahAra kara zaMkA utpanna karU~gA-aisA socakara usane jaisA socA thA, vaimA kiyaa| bandhudeva ne khir3akI se jhAMka kara dekhA - koI daivI puruSAkRti kaha rahI hai - 'Aja yahA~ sarvAMgasundarI kahA~ ?' usake mana meM vikalpa huA, vicAra jAtA rahA, arati bar3ha gayI / (bandhudeva ko) kaSa yoM ne jakar3a liyaa| usane socA-merI strI duSTa zIlavAlI hai| nahIM to koI dekhakara aisA kahakara kaise balA gayA? uhA sneha sambandha TuTa gayA, usake prati amaitrI utpanna ho gyii| isI bIca maiM zayanAgAra meM aaayii| 1. parisAgitI-kam, pasanaceTTayaM-kha / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA bhvnnaarN| kahakahavi upaviTThA sayaNIegadese / tao jhatti uTrio baMdhudevo / sasajbhasA ya ahayaM / tamo bhae cittiyaM haMta kime' ti| sajjhaseNaM na pucchio eso| ajaMpiUNa nimittaM sayaNIyamuvanao ti| jAyA se micchA viyappA, aDANakheeNa ya samAgayA kahavi nihA / ahaM pi kammapari. jAmANurUveNa gahiyA mhaasoennN| saMpattA annaacikssnniiymvtyNtrN| uvaviTThA dhraae| tao nArayassa viya mahAupaddhA kahakahavi coliyA me rynnii| samAgayAo shiio| niggao baMdhudevo / tao meM asthANasaMThiyaM sahA pecchiUNa jaMpiyaM me sahIhiM 'sAmiNi, kimayaM' ti / tao ukkaDayAe sogANalassa nipAe saraNINaM paNayAe maIe ahaNoyayAe paoyaNassa na jaMpiyaM mae ti| viddANAo sahIo / saMgaggayakkharaM puNo jaMpiyamimIhi sAmiNi, kimayaM' ti / tao tavvayaNasavaNasamAgayamaIe pikaM mae-halA, na yANAmi, bhAgadheyANi me pucchaha ti| sAhio rynniviyro| citiyaM ca jaahi| kimetya kAraNaM ti / na tAva ihaloyadoso sAmiNIe, na yAvi so akusalo satthavAhaputto; tAmaviyanvaM etya kammapariNaIe ti| etyaMtarammi apucchiUNa saya NavaggaM niggao baMdhudevo 'mahaMta kathaM kathamapi upaviSTA zayanIyaikadeze / tato jhaTityutthito bandhudevaH / sasa dhvasA cAham / tato mayA cintitam-'hanta kimetad' iti / sAdhvasena na 1STa eSaH / ajalpitvA nimittaM zayanIyamapagataiti / jAtAstasya mithyAvikalpAH, adhvakhedena ca samAgatA kathamapi nidraa| ahamapi karmapariNAmAnurUpeNa gRhIta mahAzokena / samprAptA'nAkhyAnIyama vasthAntaram / upaviSTA dhraayaam| tato nArakasyeva yathA''yuSkAddhA kathaM kathamapi vyatikrAntA me rajanI / samAgatAH sakhyaH / nirgato bandhudevaH / tato mAmAsyAnasaMsthitAM tathA prekSya jalpitaM me sakhIbhiH 'svAmini ! kimetad' iti / tata utkaTatayA zokAnalasya niruddhatayA saraNInAM pranaSTatayA matyA akathanIyatayA prayoja-sya na jalpataM mayeti / vidrANAH sakhyaH / sagadagadAkSaraM punarjalpitamAbhiH 'svAmini kimetada' iti / tatastadvacanazravaNasamAgata matyA jalpitaM mayA--sakhyo ! na jAnAmi, bhAgadheyA na me pRcchateti / kathito rajanIvya takaraH / cintitaM cAbhiH / kimatra kAraNamiti / na tAvadihalokadoSaH svAminyAH, na cApi so'ka zalaH sArthavAhaputraH, tato bhavitavyamatra karmapariNatyeti / atrAntare apRSTa vA svaganavarga nirgato bandha devo 'mahanme bandhudeva ne sone kI ceSTA kI / anantara svAminI ! 'so jAie'- aisA kahakara sakhiyA~ nikala gyiiN| bhavanadvAra banda kara diyaa| jisa kisI prakAra zayyA ke eka ora baitthii| anantara zIghra hI bandhudeva uTha khar3A huA aura ghabarAyI huI maiM bhI khar3I ho gyii| pazcAt maiMne socA-hAya, yaha kyA ? ghabarAhaTa ke kAraNa bandhudeva se nahIM puuchaa| kAraNa na kahakara (yaha) zayyA para A gyaa| use jhUThA vikalpa utpanna huA aura mArga kI thakAvaTa ke kAraNa kisI prakAra nIMda A gyii| karma ke pariNAma ke anurUpa mujhe bhI mahAzoka ne jakar3a liyaa| maiM akathanIya avasthA ko prApta ho gyii| dharatI para baiTha gyii| anantara naraka jaisI jisa kisI prakAra rAta bitaayii| sakhiyA~ AyIM, bandhadeva nikala gayA / pazcAta mujhe asthAna meM sthita dekha merI sakhiyoM ne kahA- 'svAminI ! yaha kyA ?' anantara zokarUpI agni kI utkaTatA, mAgoM kI rukAvaTa, baddhi kA naSTa ho jAnA tathA prayojana kI akathanIyatA ke kAraNa maiM nahIM bolI / sakhiyA~ da:khI ho gyiiN| gadagada akSaroM meM ina logoM ne punaH kahA'svAminI, yaha kyA ? anantara unake vacanoM ke sanane se buddhi A jAne ke kAraga maiMne kahA-'sakhiyo, maiM nahIM jAnatI haiN| mere bhAgya se puucho|' rAtri kA vattAnta khaa| ina logoM ne socA-kyA kAraNa hai ? svAminI kA isa loka kA koI doSa nahIM hai, vaha vaNikaputra akuzala bhI nI hai ata: yahA~ karma kI pariNati hI honI Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] 566 me paoyaNaM' ti sAhiUNa sUrilassa samAgao cNpN| avaccasiNehANubaMdheNa kuviyA ya me jaNaNijaNayA bNdhudevss| ko asNvvhaaro| aikkaMto koi kaalo| jAyA ya me citaa| Iiso esa saMsAro, sulahANi ettha dukkhANi, dullahA caraNapaDivattI, caMcalaM jIviyaM / tA alaM me kilesAyAsakAraeNa saMsAraheuNA gihAsameNaM: pavajjAmi pavvajja ti| etthaMtarammi samAgayA ahAsaMjamavihAreNaM viharamANo jasamaI nAma pavattiNi ti / sAhio mae niyayAhippAo jaNaNijaNayANaM, bahumao ya tesi / aNusAsiyA ya hiM pavannA jahAvihIe pavvaja ti| io ya pariNIyA baMdhudeveNa kosalAure naMdassa dhUyA sirimaI, bhAuNA ya se tIe ceva bhaiNI katimai ti| aikkato koi kaalo| samuppanno paNao, ANIyAo caMpaM, pabUDho ghrvaaso| etthaMtarammi ahaM ahAsaMjamaM viharamANI samaM pavattiNIe samAgayA cNpN| appamAyao paNaTapuvvavaiyarasaiyA paviTTA goyrN| tattha vi gayA baMdhudevagehaM / diTThA sirimikNtimiihiN| putvabhavanbhAsao jAyA mamovari poii| paDilAhiyA phAsupadANeNaM / samAgayAo DissayaM / sAhio tAsi dhammo, pariNao prayojanama' iti kathayitvA sUrilasya (zvasurasya) samAgatazcampAm / apatyasnehAnubandhena kupitau ca me jananIjanako bandhudevasya / kRto'saMvyavahAraH / atikrAntaH ko'pi kAlaH / jAtA ca me cintA / Idaza eSa saMsAraH, sulabhAnyatra duHkhAni, durlabhA caraNapratipattiH, caJcalaM jIvitam / tato'laM me klezAyAsakArakena saMsArahetunA gRhAzrameNa, prapadye pravrajyAmiti / atrAntare samAgatA yathAsaMyamavidvAreNa viharantI yazomati ma pratinIti / kathito mayA nijAbhiprAyo jananIjanakayoH, bahamatazca tayoH / anuziSTA ca tAbhyAM prapannA yathAvidhi pravrajyAmiti / itazca pariNItA bandhudevena kozalApure nandasya duhitA zrImatI, bhrAtA ca tasya tasyA eva bhaginI kAntimatIti / atikrAntaH ko'pi kAlaH / samutpannaH praNayaH, AnIte campAma / pravyUDho (pravatto) gahavAsaH / atrAntare'haM yathAsaMyama viharantI samaM pravartinyA samAgatA campAm / apramAdataH pranaSTapUrvavyatikarasmatikA praviSTA gocaram / tatrApi gatA bandhudevagRham / dRSTA zrImatIkAntimatIbhyAm / pUrvabhavAbhyAsato jAtA mamopari priitiH| pratilAbhitA prAsukadAnena / samAgate prtishrym| cAhie / isI bIca svajanoM se binA pUche 'zvasura se mujhe bahuta bar3A kArya hai'--- aisA kahakara bandhudeva nikala gayA aura campAnagarI meM aayaa| santAna ke prati sneha hone ke kAraNa mere mAtA-pitA bandhudeva para kupita hue| usase sambandha nahIM rkhaa| kucha samaya bIta gyaa| mujhe cintA utpanna huI- yaha saMsAra aisA hI hai, yahA~ para duHkha sulabha haiM, cAritra kI prApti durlabha hai, jIvana caMcala hai| ataH kleza aura parizrama karanevAle saMsAra ke hetubhUta gRhasthAzrama se merA koI prayojana nahIM hai, dIkSA letI huuN| isI bIca saMyamAnusAra vihAra karatI huI yazomati nAma kI pravartinI (sAdhviyoM kI adhyakSa) aayii| maiMne apanA abhiprAya mAtA-pitA se kahA, una donoM ne svIkRti de dii| una donoM kI AjJA lekara maiMne vidhipUrvaka dIkSA le lii| idhara bandhudeva ne kozalApura meM nanda kI putrI 'zrImatI' se vivAha kiyA aura usake bhAI ke sAtha zrImatI kI bahina kAntimatI kA vivAha huaa| kucha samaya biitaa| prema utpanna huA, donoM ko campA meM le AyA / bandhudeva gRhavAsa meM pravRtta ho gyaa| isI bIca maiM saMmayAnusAra pravartinI ke sAtha vihAra karatI huI campA aayii| pahalI ghaTanA kI jisakI smRti naSTa ho gayI thI, aisI maiM pramAdarahita hokara mArga meM praviSTa huii| usa para bhI bandhudeva ke ghara praviSTa huI / vahA~ para zrImatI aura kAntimatI ne dekhaa| pUrvabhava ke abhyAsa ke kAraNa una donoM kI mujha Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAicca kahA / tao jAyAo sAviyAo / bhaNiyaM ca NAhi kAyavvo tae amha gehAgamaNeNa pasAo, jeNa pariyo vi Ne uvasamaiti / aNunnAyA pavattijoe samAraddhA jAiuM / 570 etthaMtarammi uiNaM me niyaDinibaMdhaNaM bIyaM kammaM / tao sirimaikaMtimaINaM mamovari asAhAraNabhattibahumANeha vihio eyAsi bhavaNavANamaMtaro / citiyaM ca NeNaM pecchAmi tAva atthAvahAreNa yAsi kIsi sAhuNIe uvari cittaM ti / annayA gayA ahamimINa gehaM / diTThA ya kaMtimaI vAsabhavaNammi paDalayaTThiyaM hAraM poyamANI / anbhuTTiyA ahamaNAe, kayaM vihivaMdaNayaM, uvaNIyAI AsaNAI, uvaviTTA ahayaM sAhuNIo ya / kayA dhammadesaNA / payaTTA ahayaM paDissayaM / tao tIe bhaNiyaM - ajje, ajja tuha pAraNayaM ti; tA geNhAve hi evaM phAsuyapaheNayaM / tao mae bhaNiyAo sAhujIo 'gehaha' tti / niggayAo sAhuNIo kaMtimaI ya / etthaMtarammi vANamaMtarapaoeNa citta mAo ceva orio moro / gahio NeNa hAro, pavikhatto uyarammi, Thio ya niyayathAme / tao mae citithaM - kimeyamaccharIyaM, ahavA mayahariyaM pucchissAmi ti / niggayA vAsagehAo, kathitastayordharmaH pariNatazca / tato jAte zrAvike / bhaNitaM ca tAbhyAm - kartavyastvayA AvayogRhAgamanena prasAdaH, , yena parijano'pyAvayorupazAmyati iti / anujJAtA pravartinyA samArabdhA yAtum / atrAntare udIrNaM me nikRtinibandhanaM dvitIyaM karma / tataH zrImatIkAntimatyormamopari asAdhAraNabhakti bahumAnAbhyAM vismita etayorbhavanavAnamantaraH / cintitaM ca tena - prekSe tAvadarthApahAreNa etayoH kIdRzaM sAdhyA upari cittamiti / anyadA gatA'hamanayorgRham / dRSTA ca kAntimatI vAsabhavane paTakasthitaM hAraM proyamAnA / abhyutthitA'hamanayA, kRtaM vidhivandana kam, upanItAnyAsanAni, upaviSTA'haM sAdhvyazca / kRtA dharma dezanA / pravRttA'haM pratizrayam / tatastayA bhaNitam - AyeM ! adya tava pAraNakamiti, tato grAhayaitatprAsukakhAdyam / tato mayA bhaNitAH sAdhyo 'gRhNIta' iti / nirgatAH sAdhvyaH kAntImato ca / atrAntare vAnamantaraprayogeNa citrakarmaNa evAvatIrNo mayUraH / gRhItastena hAraH, prakSipta udare, sthitazca nijasthAne / tato mayA cintitam - kimetadAzcaryam, athavA mahattarAM prakSyAmi iti / nirgatA vAsagRhAt, saMkSubdhA hRdayena / AgatAH sAdhvyaH kAntimatI ca / tato gatA meM prIti ho gyii| unhoMne prAsukadAna dekara satkAra kiyaa| donoM Azrama meM aayii| una donoM ko dharma kA upadeza diyA, unhoMne maanaa| anantara ve donoM zrAvikAe~ ho gyiiN| una donoM ne kahA ki Apa hama donoM ke ghara Ane kI kRpA kareM, jisase hamAre parijana bhI nivRtti ko prApta hoM / pravartinI ne AjJA de dI, maiM jAne lagI / isI bIca kapaTa se bA~dhA huA merA dUsarA karma udaya meM aayaa| usase zrImatI aura kAntimatI ko mujhapara asAdhAraNa bhakti aura sammAna hone ke kAraNa ina donoM ke bhavana kA vAnamantara vismita huA / usane socAina donoM kA sAdhvI ke prati kisa prakAra citta hai, yaha maiM dhana curAkara dekhatA huuN| eka bAra maiM una donoM ke ghara gayI aura kAntimatI ko zayanAgAra meM peTI meM rakhe hAra ko pirote hue dekhaa| yaha mujhe dekhakara uTha gayI, vidhipUrvaka bandanA kI / Asana lAyI gyiiN| maiM aura sAdhviyAM baiTha gyiiN| maiMne dharmopadeza diyA / pratizraya nivAsa ko cala par3I / anantara usane kahA- AyeM ! Aja ApakA bhojana hai, ata: yaha prAsuka ( svaccha, jIvajantu se rahita ) bhojana grahaNa kiijie|' taba maiMne sAdhviyoM se kahA- 'grahaNa kara lo|' sAdhviyoM au kAntimatI nikala gyiiN| isI bIca vyantara ke prayoga se citra se hI mora utraa| usane hAra le liyA, udara meM DAlA aura apane sthAna para sthita ho gyaa| pazcAt maiMne socA - yaha Azcarya hai athavA mAlakina se puuchuuNgii| maiM nivAsagRha se nikalI, hRdaya kSubdha ho gayA / sAdhviyA~ AyIM aura kAntimatI A gayI / anantara hama loga gye| kAntimatI zayana Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] saMkhuddhA hiyaeNaM / AgayAo sAhuNIo kaMtimaI ya / tao gayA amhe / paviTThA kaMtimaI vAsabhavaNaM / tayaNaMtarameva nirUvio hAro, jAva natthi tti / tao tIe citiyaM-kimayaM vddddkheddddu| pucchio priynno| teNa bhaNiyaM--na yANAmo, na ya koi ettha ajja mottUNa paviTTho; tA tayaM nirUvehi / kaMtimaIe bhaNiyaM-kimevamasaMbaddhaM palavaha / samataNamaNimuttaleThukaMcaNA bhayavai tti / aMbADio pariyaNo, phaTTaca loe| mae vi AgaMtUNa sAhiyaM pavattiNIe / bhaNiyaM ca NAe-vacche, vicitto kammapariNAmo, natthi kiMci vi eyassa asaMbhAvaNijjaM ti / tA ahiyayaraM tavacaraNasaMgayAe hoyadhvaM / na gaMtavvaM ca taM satthavAhagehaM / na yANAmi kassavi iymnnitttthti| annaM ca / duhA vi pavayaNalAghavaM, rakkhiyavvaM ca evaM mhaapyttennN| arakkhamANe ya jove jaNei eyassa sarayacaMdacaMdimAsacchahassa mAlinna, AvAei paramapayaheuNo ahammabuddhi, vipariNAmei ahiNavadhammasaMgayaM jaNaM, laMghei alaMghaNijjaM paramagaruANaM ti| tao ya se jIve aNeyasattANa paDivajjiUNa saMsAraheubhAvaM majjhiUNa kajjAkajjesu paussiUNa guNANaM bahumanniUNamaguNe saMciUNamabohimUlAi dohamaddhaM saMsAravayam / praviSTA kAntimatI vAsabhavanam / tadanantarameva nirUpito hAraH, yAvad nAstIti / tatastayA cintitam / kimetad mahatkutUhalam / pRSTaH parijanaH / tena bhaNitam-na jAnImaH, na ca ko'pyatra AryAM muktvA praviSTaH, tatastAM nirUpaya / kAntimatyA bhaNitam-kimevamasambaddhaM pralapata, samatRNamaNimuktAleSTukAJcanA bhagavatIti / tiraskRtaH prijnH| prasRtaM ca loke / mayApyAgatya kathitaM pravatinyAH / bhaNitaM ca tayA-vatse ! vicitraH karmapariNAmaH, nAsti kiJcidapyetasyAsambhAvanIyamiti / tato'dhikataraM tapazcaraNasaGgatayA bhavitavyam / na gantavyaM ca tatsArthavAhagRham / na jAnAmi kasyApIdamaniSTamiti / anyacca dvidhApi pravacanalAghavam, rakSitavyaM caitanmahAprayatnena / arakSati ca jIve janayatyetasya zaraccandracandrikAsacchAyasya mAlinyam, ApAdayati paramapadahetoradharmabuddhim, vipariNAmayatyabhinavadharmasaGgataM janam, laGghayati alaGghanIyAM paramagurvAjJAmiti / tatazca sa jIvo'nekasattvAnAM pratipadya saMsArahetubhAvaM mohitvA kAryAkAryayoH pradviSya guNAn bahu matvA'guNAn saJcityAbodhimUlAni dIrghAdhvAnaM saMsArasAgaraM pytttiiti| etacch tvA samutpannA me saMvegabhAvanA. gRha meM praviSTa huii| tadanantara hAra dekhA, nahIM thaa| usane socA-yaha kaisA bar3A kautUhala hai ? sevaka se puuchaa| usane kahA -'nahIM jAnate haiM aura AryA ko chor3akara koI bhI yahA~ praviSTa nahIM huA ata: unhIM ko dekho|' kAntimatI ne kahA-'yaha asambaddha bakavAsa kyoM karate ho? bhagavatI kI dRSTi tRNa, maNi, motI, DhelA, svarNa, sabameM samAna hai / ' sevaka kA tiraskAra huaa| bAta logoM meM phaila gyii| maiMne bhI Akara pravartinI (sAdhviyoM kI adhyakSa) se kahA / usane kahA-'vatse ! karma kI pariNati vicitra hai, usake lie kucha bhI asambhava nahIM hai / ataH atyadhika tapa karanA hogA aura usa vyApArI ke ghara nahIM jAnA hogaa| nahIM jAnatI hU~ yaha kisakA aniSTa hai| phira, pravacanalAghava bhI do prakAra kA hotA hai, isakI bar3e prayatna se rakSA karanI cAhie / jo jIva isakI rakSA nahIM karatA yaha usakI zaratkAlIna candramA kI kiraNoM ko malina kara detA hai, paramapada ke hetubhUta dharma meM adharmabuddhi lA detA hai, manuSya ko naye dharma se yukta banA detA hai aura alaMghanIya paramaguru kI AjJA kA ullaMghana karA detA hai| vaha jIva aneka prANiyoM ko saMsAra ke kAraNarUpa bhAvoM ko prApta karAkara kArya-akArya ke viSaya meM mohita kara, guNoM se dveSa kara, aguNoM ko bahuta mAnakara, abodhi ke mUla meM saMcita kara lambe mArgavAle saMsArasAgara meM lapeTatA hai|' yaha sunakara udAsIna bhAvanA utpanna huI, guru ke vacana prastuta hue, tapavizeSa Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA sAyaraM pariyaDai ti / evaM soUNa samuppannA meM saMvegabhAvaNA, patthuyaM guruvayaNaM, aMgIkao tavaviseso, paricattaM baMdhudevagihagamaNaM / AsaMkiyaM pariyaNeNaM / na saMkiyAo saaviyaao| citiyaM ca NAhiM / uvaladdhaM ettha kiMpi ajjAe, teNa nAgacchai 'mA me saMkaDaM bhavissaitti / juttaM ca evaM ihaloyanippivAsassa muNijaNassa / aNeyadoso khu prghrpveso| paDivanno ya NAe dhmmaannuraaenn| tA alaM Ne ettha aNubaMdhaNaM / amhe ceva tattha gacchissAmo tti / citiUNa saMpADiyaM samIhiyaM / aikkatA kaivi diyhaa| pariNayA me bhAvaNA, visuddhaM cittarayaNaM, niyatto aggaho, AvaDiyaM paramajjhANaM, viyalio kammarAsI, jAyaM apuvvakaraNaM, samuppannA khavagaseDhI; ullasiyaM jIvavIrieNaM, vaDhio suhapariNAmo, samuppannaM kevalaM / khavijjamANe ya tannibaMdhaNabhUe kammae abhAveNa ya nimittassa saMjAyapacchAyAveNa vANamaMtarapaogeNa vimukko moreNa haaro| tA evaM jahuttanimittassa kammuNo esa vivAgo ti| etyaMta rasmi vimhiyA parisA / aho eddahamettassa vi dukkaDassa Iiso vivAgo tti citiUNa prastutaM guruvacanaM, aGgIkRto tapovizeSaH, parityaktaM bandhudevagRhagamanam / AzaGkitaM parijanena, na zaGktei shraavike| cintitaM ca tAbhi:-upalabdhamatra kimapyAryayA, tena nAgacchati 'mA me saMkaTaM bhaviSyati' iti / yuktaM caitadihalokaniSpipAsasya munijanasya / aneka doSaH khalu paragRhapravezaH / pratipannazca tathA dharmAnarAgeNa / tto'lmaavyortraanubndhen| AvAmeva tatra gamiSyAva iti / cintayitvA sampAditaM samIhitama / atikrAntA: katyapi divsaaH| pariNatA me bhAvanA, vizuddhaM cittaratnama , nivRtto'grahaH, ApatitaM paramadhyAnam, vicalitaH karmarAziH, jAtamapUrvakaraNam , samutpannA kSapakazreNiH, ullasitaM jIvavIryeNa, vRddhaH zubhapariNAmaH, samutpannaM kevalam / kSIyamANe ca tannibandhanabhUte karmaNi abhAvena ca nimittasya sajAtapazcAttApena vAnamantaraprayogeNa vimukto mayareNa hAraH / tata evaM yathoktanimittasya karmaNa eSa vipAka iti / / atrAntare vismitA pariSad / aho etAvanmAtrasyApi duSkRtasya IdRzo vipAka iti aMgIkAra kiyA, bandhudeva kA ghara chor3a diyaa| sevaka ko zaMkA huii| kintu donoM zrAvikAoM ne zaMkA nahIM kii| unhoMne socA-koI AryA ko mila gayA hogA, ata: nahIM AtI hoNgii| mujha para saMkaTa na A jaay| isa loka ke prati pipAsA se rahita munijana ke lie yaha yukta hI hai| dUsare ke ghara meM praveza karanA aneka doSoM vAlA hai / vaha dharmAnurAga se AtI thIM / ataH bhAvI azubhapariNAmoM se hama donoM basa kareM arthAt Age ke lie azubhapariNAma rakhanA vyartha hai| 'hama donoM hI vahA~ jAyA kareMgI'-aisA socakara iSTa kArya sampanna kiyA arthAt ve donoM hI pratizraya meM Ane lgiiN| kucha dina bIta gye| merI bhAvanA phalita huI, cittaratna vizuddha ho gayA, bure graha samApta ho gaye, utkRSTa dhyAna huA, karmarAzi vicalita ho gayo, apUrvakaraNa huA, kSapakazreNI utpanna huii| AtmA vIrya se ullasita huI, zubhapariNAma bar3hA, kevalajJAna utpanna huaa| usa kAraNabhUta karma ke kSINa hone aura nimitta ke abhAva hone para vAnamantara ko pazcAttApa huA aura usake prayoga se mora ne hAra chor3a diyaa| to kahe hue karma ke nimitta kA yaha phala hai / isI bIca sabhA vismita huii| 'oha, itane se duSkRta kA aisA phala !'- aisA socaka ra rAjadeva aura bandhudeva Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo ] pibaMdhu dehi | aho dAruNaM mahaMtaM dukkhamaNubhUyaM bhayavaIe / tIe bhaNiyaM - somma, ketiyamiNaM ti suNa / suranaranarayatirikkhesu vaTTamANANamettha jIvANaM / ko saMkhaM pi samatyo kAuM tivakhANa dukkhANaM // 566 // acchaMtu tiriyanaraesu tAva aidussahAi dukkhAI / maNuyANa vi jAi havaMti tANa ko vaccae aMtaM / / 570 // jaM hoi jiyANa duhaM kalamalabhariyammi ganbhavAsammi / ekkaM piya vaccas navari' tassa naraeNa sAricchaM // 571 // jAyANavi jammajarAmaraNehi ahiduyANa kiM sokkhaM / piyavirahaparambhatthaNavamuha mahAva saNa gahiyANaM // 57 // jaM pi surayammi sokkhaM jAyai jIvassa jonvaNatthatsa / taMpi hu citijjaMta dukkhaM ciya kevalaM nUNaM // 573 / / cintayitvA jalpitaM narendra bandhudevAbhyAm / aho dAruNaM mahada, duHkhamanubhUtaM bhagavatyA / tayA bhaNitam - saumya ! kiyadidamiti / zRNu suranaranarakatiryakSa vartamAnAnAmatra jIvAnAm / kaH saMkhyAmapi samarthaH kartuM tIkSNAnAM duHkhAnAm / / 566 // AsatAM tiryaGa narakeSu tAvadatiduHsahAni duHkhAni / manujAnAmapi yAni bhavanti teSAM ko vrajatyantam / / 570 / / yada, bhavati jIvAnAM duHkhaM kalamalabhRte garbhavAse / ekamapi ca vrajati navaraM tasya narakeNa sAdRzyam / / 571 / / jAtAnAmapi janmajarAmaraNairabhidrutAnAM ki saukhyam / priyavirahaparAbhyarthanApramukha mahAvyasanagRhItAnAm / 572 / / yadyapi surate saukhyaM jAyate jIvasya yauvanasthasya / tadapi khalu cintyamAnaM duHkhameva kevalaM nUnam // 573 // 573 ne kahA - oha ! bhagavatI ne dAruNa duHkha kA anubhava kiyA / ' bhagavatI ne kahA - 'saumya ! yaha bhalA kitanA hai / suno deva, manuSya, naraka aura tiryaMca gatiyoM meM vartamAna jIvoM ke tIkSNa duHkhoM kI gaNanA bhI karane meM kauna samartha hai ? tiryaMca aura narakagatiyoM meM rahanevAle jIvoM ke duHkha atyanta duHsaha haiN| manuSyagati meM bhI jo duHkha hote haiM, unakA kauna anta pA sakatA hai ? apakva mala se bhare hue garbhavAsa meM jIvoM ko jo duHkha hotA hai, eka naraka kA duHkha hI usakI samAnatA pA sakatA hai| janma, jarA aura maraNa se AkrAmita tathA iSTaviyoga, aniSTa saMyogAdi pramukha ApattiyoM se jakar3e hue janma lenevAle prANiyoM ko kyA sukha hotA hai ? yadyapi yuvAvasthA jIva ko sambhoga meM sukha utpanna hotA hai, kintu vicAra karane para vaha du:kha hI hai // 566-573 // meM 1. navaraM tassa taM caiva sArikkhaka ko tassa navari vaccai uvamaM taM ceva sAricchaM - kha / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 | samarAiccakahA pAmAgahiyassa jahA kaMDuyaNaM dukkhameva mUDhassa / paDihAi sokkhamatulaM evaM surayaM' pi vinneyaM // 574 / / vaMcijjai esa jaNo aceyaNo pamuhametarasiehi / khalasaMgaehi va sayA virAmavirasehi bhoehi // 575 / / tA ujjhiUNa ee aNavajja paramasokkhasaMjaNayaM / titthayarabhAsiyaM khalu paDivajjaha bhAvao dhammaM // 576 / / etyaMtarammi saMviggA sbhaa'| bhaNiyaM rAyabaMdhudevehi-bhayavai, evameyaM jaM tae ANattaM ti / paDivajjAmo amhe gihAsamapariccAeNa titthayarabhAsiyaM dhmm| bhayavaIe bhaNiyaM-ahAsuhaM devANappiyA, mA paDibaMdha kareha / tao davAviyaM rAyabaMdhudevehi AghosaNApuvvayaM mahAdANaM, kArAviyA jiNAyayaNAisu aTThAhiyA mahimA, saMmANio paNaivaggo, ahiNaMdiyA purjnnvyaa| dinnaM hariseNajuvarAyassa rajjaM / pavannA sayalapahANapariyaNasameyA purisacaMdagaNisamIde samaNattaNaM ti| pAmAgRhItasya yathA kaNDUyanaM duHkhameva mUDhasya / pratibhAti saukhyamatulameva suratamapi vijJa yam / / 574 / / vaJcyate eSa jano'cetanaH pramukhamAtrarasikaiH / khalasaGgagatairiva sadA virAmavirasai gaiH / / 575 // tata ujjhitvA etAn anavadyaM paramasaukhyasaJjanakam / tIrthakarabhASitaM khalu pratipadyadhvaM bhAvato dharmama // 576 / / atrAntare saMvignA sbhaa| bhaNitaM rAjabandhudevAbhyAm -- bhagavati ! evametada, yattvayA''jJaptamiti / pratipadyAva AvAM gRhAzramaparityAgena tIrthaMkarabhASitaM dharmam / bhagavatyA bhaNitam--yathAsukhaM devAnupriyau ! mA pratibandhaM kurutm| tato dApitaM rAjabandhudevAbhyAmAghoSaNApUrvakaM mahAdAnam, kAritA jinAyatanAdiSvaSTAhnikA mahimA, sanmAnitaH praNayivargaH, abhinanditAH paurajana vrajAH / dattaM hariSeNayuvarAjAya rAjyam / prapannau sakalapradhAnaparijanasametau puruSacandragaNisamIpe shrmnntvmiti| jise khAja ho gayI hai, aise mUr3ha vyakti kA use khujalAnA duHkha hI hai usI prakAra sambhoga meM jo anupama sukha pratIta hotA hai usake viSaya meM bhI jAnanA caahie| yaha manuSya mAtra acetana pramukha rasoM dvArA ThagA jAtA hai / jaise duSToM kI saMgati anta meM nIrasa hotI hai, usI prakAra bhoga bhI anta meM nIrasa hote haiN| ataH inheM chor3akara nirdoSa, parama sukha ke janaka, tIrthakara bhASita dharma ko hI bhAva se prApta kareM // 574-576 // isI bIca sabhA bhayabhIta ho gyii| rAjadeva aura bandhudeva ne kahA- 'bhagavati ! jaisI Apane AjJA dI vaisA hI hai / hama donoM gRhAzrama kA tyAga kara tIrthaMkara bhASita dharma ko prApta karate haiM / ' bhagavatI ne kahA -- 'jaise devAnupriyoM ko sukha lge| rukAvaTa mata kro|' taba rAjadeva aura bandhudeva ne ghoSaNA karAkara mahAdAna dilAyA, jinAyatanoM meM aSTAhnika mahotsava yA, yAcakoM kA sammAna kiyA, nagaravAsiyoM kA abhinandana kiyA / hariSeNa yuvarAja ke lie rAjya diyaa| donoM sabhI pramukha parijanoM ke sAtha puruSacandra gaNi ke samIpa zramaNa ho gye| 1. surymmi-k| 2. sahA-ga / 3. -yapAiesukha / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] 575 aikkaMto koi kaalo| io ya pauttA ahimarayA' viseNeNa seNassa / na chalio yahi / annayA ya atthamuvagayappAe diNayaramma puphiyA tattha ayAlapuriphaNo rAyabhavaNujjANapAyavA / diTThA ujjANapAleNaM / sAhiyA amaccassa / nirUvAviyA jennN| tahevovaladdhA ya / pecchamANANa ya nirUvayANaM puNo payaibhAvamuvagaya tti| niveiyaM amaccassa / citiyaM ca Na-kassa puNa ee niveyyaa| etthaMtarammi samAgao tattha aTaThaMgamahAnimittapArao ammahaMDo nAma siddhputto| suo ya mNtinnaa| saddAviUNa pucchio egadesammi -bho kirivAgo puNa esa vaiyaro ti| teNa bhaNiyaM-bho na tae kuppiyavvaM, satthayAravayaNaM khu eyN| maMtaNA bhaNiyaM--ajja, ko kovo devvapariNaIe; tA sAheu ajjo| teNa bhaNiyaM -bho sunn| rajjaparivattaNavirAo ayAlakusumuggamo, khINavelAbaleNa ya pahUyakAlaphalao, thevakAlovalaMbheNa ya na ciryaalttiii| esa satthayArAhippAo tti / maMtiNA bhaNiyaM-- ajja, evaM vavatthie ko uNa uvaao| nemittieNa bhaNiyaM-atthapayANAiyaM saMtikamma / tA deha dINANAhANa daviNajAyaM, pUeha gurudedae pariccayaha ahAuyameva kiMci sAvajja, atikrAntaH ko'pi kAlaH / itazca prayuktA abhimarakA (ghAtakAH) viSeNena senasya / na chalitazca taiH| anyadA ca astamupaga prAye 'danakare puSpitAstatrAkAlapuSpiNo rAjabhavanodyAnapAdapAH / dRSTA udyAnapAlena / kathitA amAtyasya / nirUpitAstena / tathaivopalabdhAzca / prekSamANAnAM ca nirUpakAnAM punaH prakRtibhAvamupagatA iti / niveditamamAtyasya / cintitaM ca tena - kasya punarete nivedakAH / atrAntare samAgatastatrASTAGgamahAnimittapAraga AmrahuNDo nAma siddhaputraH / zrutazca mantriNA / zabdayitvA pRSTa ekadeze---bhoH kivipAkaH punareSa vyatikara iti / tena bhaNitambho na tvayA kupitavyam, zAstrakAravacanaM khalvetad / mantriNA bhaNitam- Arya, ka: kopo daivapariNatau, tataH kathayatvAryaH / tena bhaNitam - bhoH shRnnu| rAjyaparivartanavipAko'kAlakusumodgamaH, kSINavelAbalena ca prabhUtakAlaphaladaH, stokakAlopalambhena ca na cirakAla sthitiH| eSa zAstrakArAbhiprAya iti / mantriNA bhaNitama-Arya ! evaM vyavasthite kaH punarupAya: / naimittikena bhaNitamarthapradAnAdikaM zAntikarma / tato datta dInAnAthebhyo draviNajAtam, pUjayata gurudevate, parityajata ___ kucha samaya biitaa| idhara viSeNa ne sena ke ghAtaka bheje| unase nahIM chalA gyaa| eka dina jaba sUrya astaprAya ho gayA thA to rAjabhavana ke udyAna ke vRkSoM meM asamaya meM hI phUla laga gye| udyAnapAla ne dekhe / (usane) mantrI se kahA / mantrI ne dekhA, (per3a) phUle hue upalabdha hue / darzakoM ne jaba dekhe to puna: svabhAva ko prApta ho gaye / mantrI se nivedana kiyA gayA, mantrI ne socA ye kisake nivedaka (sUcaka) haiM / isI bIca vahA~ para aSTAMga mahAnimita kA jJAtA AmrahuNDa nAmaka siddhaputra aayaa| mantrI ne sunaa| bulAkara ekAnta meM pUchA - 'he siddhaputra ! isa ghaTanA kA kyA phala hai ?' usane kahA - 'he mantrina ! Apa kupita na hoM, yaha vacana zAstra kA anugAmI hai|' mantrI ne kahA --'bhAgya kI pariNati para kyA kopa karanA, ataH Arya kheN|' usa siddhaputra ne khaa-'suno| asamaya meM phUloM ke udgama kA phala rAjya parivartana hai, anavasara meM zaktizAlI hone para bahuta samaya taka phaladAyI hotA hai aura thor3e samaya ke lie prApti ho to cirakAla taka sthiti nahIM rahatI hai - yaha zAstra kA abhiprAya hai|' mantrI ne kahA'Arya ! aisI sthiti meM kyA upAya hai ?' naimittika ne kahA---'dhanapradAna Adi zAntikarma / ataH dIna aura anAthoM ko dhana do, guru aura devatAoM kI pUjA karo, Ayu ke anusAra kucha pApoM ko chor3o, adhika guNasthAnoM 1. ahimA rayA-ka / ahima raa-kh| 2. pAlaeNaM-kha / 3. mmhuddo-ke| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAicakahA pavajjaha ahie gaNaTThANe tti / ___etthaMtarammi ya samAgao raaypddihaaro| bhaNiyaM ca NeNaM-bho bho amacca, mahArAo ANavei 'sigghamAgaMtavvaM' ti / teNa bhaNiyaM -jaM devo ANavei ti| vacca tuma, esa aagcchaami| pucchio nebhittio --ajja, kiM puga Aha va mitaM / merittieNa bhaNiyaM--saMkhevo tAva eyaM / samAgao rAyapurasAmiNo sayAsAo ettha rAyapuriso, ANaMdaheU ya so naravaissa / tA tannimittamAhavaNaM ti| maMtiNA bhaNiyaM-ajja, kahaM ANaMdaheu ti| nemittieNa bhaNiyaM-jai evaM, tA paDhasu kiMci ti| maMtiNA bhaNiyaM-jayati' jayalacchinilao) avagayaM nemittiyassa / bhaNiyaM ca nnenn| soma, samAgao kha eso kumArANa kannayApayANanimitaM; mahApurisasaMbaMdheNa ya mahaMto ANaMdo tti / annaM ca / IisaM ettha laggaM jao evaM pi muNijjai 'jo caiva kumArANa evaM kannayaM pariNaissai, so ceva evaM vivannaM pi raajdhurmuvvhissi'tti| ANaMdio mNtii| pUio nemittio| tao Aisiya saMtikammaM gao rAyaulamamacco / diTTho NeNa rAyA dUo ya / abbhuTio rAiNA, paNAmiyaM AsaNaM, uvaviTTho amcco| yathAyuSkameva kiJcit sAvadyam , prapadyadhvamadhikAni guNasthAnAnIti / ___atrAntare ca samAgato rAjapratIhAraH / bhaNitaM ca tena-bho bho amAtya ! mahArAja AjJApayati 'zIghramAgantavyam' iti / tena bhaNitam yaddeva AjJApayati iti| vraja tvam, eSa AgacchAmi / pRSTo naimittikaH --Arya ! kiM punarAhvAnanimittam / naimittikena bhaNitam-saMkSepataptAvadetada / samAgato rAjapurasvAminaH sakAzAdatra rAjapuruSaH, Anandahetuzca sa nrpteH| tatastannimittamAhvAnamiti / mantriNA bhaNitam--Arya ! kathamAnandaheturiti / naimittikena bhaNitam- yadyevaM tataH paTha kinyciditi| mantriNA bhaNitam - jayati jylkssmiinilyH| avagataM naimittikasya / bhaNitaM ca tena-saumya ! samAgataH khalveSa kumArayoH kanyApradAnanimittam, mahApuruSasambandhena ca mahAnAnanda iti| anyacca IdRzamatra lagnam, yata etadapi jJAyate 'ya eva kumArayoretAM kanyakAM pariNeSyati sa evaitAM vipannAmapi rAjadhuramudvakSyati' iti / Anandito mntrii| pUjito naimittikaH / tata Adizya za tikarma gato rAjakulamamAtyaH / dRSTastena rAjA dUtazca / abhyutthito rAjJA, arpita ko prApta kro|' isI bIca rAjA kA dvArapAla aayaa| usane kahA-- 'he he mantrI ! mahArAja AjJA dete haiM, zIghra aao|' mantrI ne kahA - 'jo mahArAja kI clo| tuma calo, maiM AtA huuN|' (mantrI ne) naimittika se pUchA-'Arya ! bulAne kA kyA kAraNa hai ?' naimittika ne kahA--'saMkSepa meM bAta yaha hai / rAjapura ke svAmI ke pAsa se yahA~ eka rAjapuruSa AyA hai, vaha mahArAja ke Ananda kA kAraNa hai / ata: usake lie mahArAja ne bulAyA hai|' mantrI ne kahA---'Arya, (vaha puruSa) mahArAja ke Ananda kA kAraNa kaise hai ?' naimittika ne kahA-'yadi aisA hai to kucha pddh'o|' mantrI ne kahA ---'vijayalakSmI ke nivAsa kI jaya ho|' naimittika ne jAna liyA aura usane kahA--saumya ! yaha donoM kUmAroM ko kanyA pradAna karane ke lie AyA hai| mahApuruSa ke sambandha ke kAraNa mahAn Ananda hai| dUsarI bAta yaha hai-yahA~ para aisI lagna hai, jisase yaha bhI jJAta hotA hai ki donoM kumAroM meM se jo isa kanyA ko vivAhegA vaha isake marane para bhI rAjya kI dhurI ko dhAraNa kregaa|' mantrI Anandita huA / (usane) naimittika kI pUjA kii| anantara zAntikarma kA Adeza dekara mantrI rAjadarabAra meM gyaa| usane rAjA aura dUta ko dekhA / rAjA ne agavAnI kI, 1. jayai-kha / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo ] bhaNiyaM naradeNa- ajja, eso khu rAyaurasAmiNA pesio saMkharAeNa / bhaNiyaM ca NeNaM-asthi me hiyA saMtimaI nAma jIviyAo vi ahiyaparI / sA mae aNumaeNa bhavao tuha bahumayassa annayarakumArassa paDivAiya ti / amacceNa bhaNiyaM - deva, suMdarameyaM / aNurUvo khu esa saMbaMdho; tA kIrau isa ari | rAiNA bhaNiyaM - 'tumaM pamANaM' ti / amacceNa bhaNiyaM - tA Aisau devo kumArANamannayaraM ti / rAiNA bhaNiyaM - kimettha AisiyanvaM; kumAraseNassa esA paDhamadhariNitti / amacceNa bhaNiyaM -- deva, sohaNamiNaM; tA payAsIyau sAmaMtanAyarayANaM / rAiNA bhaNiyaM - jamettha aNurUvaM, taM sayameva aNu ciTTha ajjo / tao payAsiyaM sAmaMtanAyarayANaM, karAviyaM vaddhAvaNayaM, pahayAI maMgalatarAI, nacciyaM aMteure (riyA) hiM, jAo mahApamoo ti / prasadi ca dUmio visennkumaaro| citiyaM ca NeNaM / aNattho me esa jIvamANo; na sakku Noma eyaM saMpayaM souM pi kimaMga puNa pecchiuM / ahavA natthi tukkaraM kammapariNaIe / aikkaMtesu ya kavayadiNe saMtimaI vivAhanimittaM mahayA caDayareNa pahANAmaccasaMgao rAyapurameva pesio 577 mAsanam, upaviSTo'mAtyaH / bhaNitaM narendreNa -Arya ! eSa khalu rAjapurasvAminA preSitaH zaGkharAjena / bhaNitaM ca tena - asti me duhitA zAntimatI nAma jIvitAdapyadhikatarA sA mayA'numatena bhavatastava bahumatasyAnyatarakumArasya pratipAditeti / amAtyena bhaNitam - deva ! sundarametad / anurUpaH khalveSa sambandhaH, tataH kriyatAmasya vacanam / rAjJA bhaNitam - 'tvaM pramANama' iti / amAtyena bhaNitam - Adizatu devaH kumArayoranyataramiti / rAjJA bhaNitam - kimavAdeSTavyam, kumArasenasyaiSA prathamagRhiNIti / amAtyena bhaNitam - deva ! zobhanamidam, tataH prakAzyatAM sAmantanAgarakAnAm / rAjJA bhaNitam - yadatrAnurUpaM tatsvayamevAnutiSThatvAryaH / tataH prakAzitaM sAmantanAgarakAnAm, kAritaM vardhApanakam, prahatAni maGgalatUryANi, nartitamantaHpurikAbhiH, jAto mahApramoda iti 1 etadvayatikareNa ca dUno viSeNakumAraH / cintitaM ca tena / anartho me eSa jIvan, na zaknoyetaM sAmprataM zrotumapi kimaGga punaH prekSitum / athavA nAsti duSkaraM karmapariNatyAH / atikrAnteSu ca katipayadineSu zAntimatIvivAhanimittaM mahatA caTakareNa ( ADambareNa ) pradhAnAmAtya Asana diyA, mantrI baiTha gyaa| rAjA ne kahA - 'Arya ! ise rAjapura ke svAmI zaMkharAja ne bhejA hai aura usane kahA hai-- mere prANoM se adhika (priya) 'zAntimatI' nAmaka kanyA hai / use Apa jisa kumAra ko adhika mAnate hoM, usa eka ko dene kI maiM anumati detA hU~ / ' mantrI ne kahA- 'mahArAja ! yaha ThIka hai / nizcita rUpa se yaha sambandha anurUpa hai, ata: isake vacanoM ko pUrA kreN|' rAjA ne kahA- 'Apa pramANa ho / ' mantrI ne kahA- 'mahArAja ! donoM kumAroM meM se eka ko Adeza deN|' rAjA ne kahA- 'yahA~ kyA Adeza denA hai ? prathama kumAra sena kI yaha gRhiNI huI / ' amAtya ne kahA - 'mahArAja ! yaha ThIka hai, ataH sAmanta aura nAgarikoM ko yaha bAta prakaTa kI jAya !' rAjA ne kahA- 'jo yahA~ para anurUpa ho, use Arya svayaM hI pUrA kareM / ' anantara sAmanta aura nAgarikoM para yaha bAta prakaTa kI gayI / mahotsava karAyA, maMgala bAje bajAye gaye, antaHpurikAoM ne nRtya kiyA, bahuta Ananda AyA / isa ghaTanA se viSeNakumAra duHkhI huA aura usane socA- merA yaha jIvana vyartha hai, isa samaya maiM ise suna bhI nahIM sakatA, , dekhane kI to bAta hI kyA hai / athavA karma kI pariNati ke lie kucha bhI kArya kaThina nahIM hai| kucha dina bIta jAne para zAntimatI se vivAha ke lie bar3e ThATha-bATa se pradhAnamantrI ke sAtha senakumAra ko Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 [samarAhaccakahA sennkumaaro| patto kAlakkameNa / niveiyaM sNkhraayss| parituTTo ya eso| dinnaM pAriosiyaM / samAiTuM ca NeNaM / hare, moyAveha savvabaMdha gANi, davAveha mahAdANaM, sohAveha rAyamagge, karAveha haTTasohAo, payasaha sayalapAyamUlAI, bAyAveha harisajamalasaMkhe, sajjeha maMgalAI, davAveha paramANaMdataraM, DhoyAveha vArUyaM niggacchAmo kUmArapaccoNi ti| saMpADiyaM rAyasAsaNaM / niggao raayaa| diTroya NeNa raIsamAgamasuo viya paMcabANo kumAraseNo tti| paNamio kumaarenn| ahiNaMdio raainnaa| pavesio maavibhiie| dinno jnnaavaaso| kayaM uciykrnnijj| samAgao vivaahdivso| nivattaM NhavaNayaM / etthaMtarammi saMkhakAhalAsaddagaMbhIratUranigdhosabahiriyadisAmaMDalo gahiyavarakaNayadaMDadhayavaDugghAyanaccaMtataruNanivaho maMgalapahANagAyaMtacAraNaviyaDDhaaicchaNayasaMghAyasaMkulo paiNNapaDavAsa. dhUlidhasariyamaNaharuttAlanaccaMtavesavilao mahayA gaiMdapIDheNa samAgao vivAhamaMDavaM kumAraseNo tti| kayaM uciyakaraNijjaM / pavesio kouyaharaM / diTThA ya NeNa vahuyA pasAhiyA surahivaNNaehi vibhUsiyA divvAlaMkAreNaM parihiyA khomajuyalaM paDichannA kusumadAmehi samotthayA sahiNadevadUseNaM / taM ca daLUNasaMgato rAjapurameva preSitaH senkmaarH| prAptaH kAlakrameNa / niveditaM zaGkha rAjasya / parituSTazcaiSaH / dattaM pAritoSikam / samAdiSTaM ca tena-are mocayata sarvabandhanAni, dApayata mahAdAnam, zodhayata rAjamArgAn, kArayata haTTazobhAH, pravartayata sakalapAdamUlAni (nartakAn), vAdayata harSayamalazaGkha, sajjayata maGgalAni, dApayata paramAnandatUryam, Dhaukayata hastinIm, nirgacchAma kumArasanmukhamiti / sampAditaM rAjazAsanam / nirgato rAjA / dRSTastena ratisamAgamotsuka iva paJcabANa: kumArasena iti / praNataH kumAreNa / abhinandito raajnyaa| pravezito mahAvibhUtyA / datto janyAvAsaH / kRtamucitakaraNIyam / samAgato vivAhadivasaH / nirvRtaM snapanakam / anAntare zaGkhakAhalAzabdagambhIratUryanirghoSabadhiritadigmaNDalo gRhItavaraka nakadaNDadhvajapaTodghAtanRtyattaruNanivaho maGgalapradhAnagAyaccAraNavidagdhaprekSaNakasaMghAtasaMkula: prakIrNapaTavAsadhUlidhUsaritamanoharottAla nRtyadvezyAvanito mahatA gajendrapIThena samAgato vivAhamaNDapaM kumArasena iti / kRtmucitkrnniiym| pravezitaH kautukagRham / dRSTA ca tena vadhUH prasAdhitA surabhivarNakaivibhUSitA divyAlaGkAreNa parihitA kSau yugalaM pratichannA kusumadAmabhiH samavastRtA zlakSNadevadUSyeNa : tAM ca dRSTvA'nAdibhavA rAjapUra hI bhejA / kAlakrama se vaha paha~ca gyaa| zaMkharAja se nivedana kiyA gyaa| yaha santuSTa huaa| (isane) pAritoSika diyA aura usane AjJA dI- are, samasta bandiyoM ko chor3a do, mahAdAna dilAo, mArga sApha karAo, bAjAra kI zobhA karAo, samasta nRtyakAroM ko pravRtta karo, harSa se zaMkhayugala bajAo, mAMgalika vastuoM ko sajAo, utkRSTa Ananda ke bAje bajAo, hathinI ko le calo, kumAra ke sammukha nikleN| rAjA kI AjJA ko pUrA kiyA gyaa| rAjA nikalA, usane rati se samAgama ke lie utsuka kAmadeva ke samAna kumAra sena ko dekhaa| kumAra ne (rAjA ko) praNAma kiyA / rAjA ne abhinandana kiyaa| bar3I vibhUti se praveza kraayaa| janavAsa diyA / yogya kAryoM ko kiyA / vivAha kA dina aayaa| snAna se nivRtta hue| isI bIca bahuta vizAla hAthI kI pITha para savAra hokara kabhAra sena vivAhamaNDapa meM aayaa| usa samaya zaMkha, kAhalA ke zabda se, gambhIra madaMga kI AvAja se dizAe~ badhira ho rahI thiiN| zreSTha svarNadaNDoM meM dhvaja-vastroM ko lagAye hae taruNoM kA samUha natya kara rahA thaa| maMgala pradhAna gIta gAte hae cAraNa, vidagdha aura nATakakAroM ke samUha vyApta ho rahe the, vezyAe~ bikhere gaye sugandhita dravya kI dhUla se dhUsarita hokara manohara nRtya kara rahI thiiN| yogya kAryoM ko kiyA gyaa| kautukagRha meM praveza karAyA gyaa| kumAra ne vadhU ko dekhA / use sugandhita anulepana se sajAyA gayA thA, divya alaMkAroM se vibhUSita kiyA gayA.thA, rezamI vastroM kA yugala pahinAyA gayA thA, phaloM kI mAlAoM se AcchAdita kiyA gayA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samabhavo ] mAibhavabhAsado seNa viyaMbhio kumArassa pemmasAyaro / citiyaM ca NeNa / aho se rUvasommayA, saMsAra va IsA bhAva tti / 'karAvio kouyAI / pUiyA devaguravo / nivatto hatthaggaho / sammANiyA sAmaMtA, ahidiyA nAyarayA, pariosio takkuyajaNo si / bhamiyAiM maMDalAI / vatto vivaahjaano| amarakumarovanaM ca sokkhamaNuhavaMtassa aikkatA kavi diyahA / samuppanno paNao / tao 'kajjapahANA rAiNo' tti sammANio nariMdeNa, pUio sAmaMtehi, ahiNaMdio nayarijaNavaraNaM, ghettUNa saMtimaI mahayA caDayareNa samAgao niyanayara / AnaMdio rAyA, harisiyAI aMteurAI, tuTTho nayarijaNavao, dUmio viseNo, kayA ayAlamahimA, paviTTho mahAvibhUIe / paNamio rAyA, ahinaMdio NeNa, gao niyayAvAsaM / tattha vi ya aikkaMto koi kAlo visayasumahata / annayAya samAgao vasaMtasamao / so uNa uddAmakAmiNIyaNa viyaM bhiyamayaNa pasaro mahuraparayAsa vittAsiya hiyayaNanivaho piyayamAmANa kalikeu bhUyaviyaMbhiyamalayANilo kusumamahumatta 571 bhyAsadoSeNa vijRmbhitaH kumArasya premasAgaraH / cintitaM ca tena - ahA tasya rUpasaumyatA, saMsAre'-: pIdRzA bhAvA iti / kAritaH kautukAni / pUjitA devaguravaH / nirvRtto hastagrahaH | sanmAnitAH sAmantAH, abhinanditA nAgarakAH, paritoSitaH 'svajanajana iti / bhrAntAni maNDalAni / vRtto vivAhayajJaH / amarakumAropamaM ca saukhyamanubhavato'tikrAntAH katyapi divasAH / samutpannaH praNayaH / tataH ' kAryapradhAnA rAjAnaH' iti sanmAnito narendreNa pUjitaH sAmantaH, abhinandito nagarIjanavrajena / gRhItvA zAntimatIM mahatA''DambareNa samAgato nijanagarIm / Anandito rAjA, hRSitAnyantaH purANi tuSTo nagarIjanavrajaH, dUno viSeNaH kRtA'kAlamahimA, praviSTo mahAvibhUtyA / praNato rAjA, abhinanditastena, gato nijAvAsam / tatrApi ca gataH ko'pi kAlo viSayasukhamanubhavataH / anyadA ca samAgato vasantasamayaH / sa punaruddAmakAminIjanavijRmbhitamadanaprasaro madhuraparabhRtAzabdavitrAsitapathikajananivahaH priyatamAmAnakaliketubhUtavijRmbhitamalayAnilaH kusumamadhamattathA, mahIna daivIya vastra usake Upara phailAyA gayA thaa| use dekhakara anAdi bhava ke abhyAsa ke doSa se kumAra kA premarUpI sAgara bar3ha gyaa| usane socA- ahA, irA rAjakanyA kI rUpasaumyatA, saMsAra meM bhI aisI vastueM haiM ? kautuka karAye gaye / deva aura guruoM kI pUjA kii| pANigrahaNa saMskAra pUrA huA / sAmantoM kA sammAna kiyA gayA, nAgarikoM kA abhinandana kiyA gayA, svajana santuSTa hue / phere hue| vivAha-yajJa sampanna huA / devakumAroM ke samAna sukha kA anubhava karate hue kucha dina bIta gaye / praNaya utpanna huA / anantara rAjA loga kAryapradhAna hote haiM - aisA socakara rAjA ne sammAna kiyA, sAmantoM ne pUjA kI, nagara ke jana-samUha ne abhinandana kiyA / zAntimatI ko lekara kumAra ThATha-bATa ke sAtha apanI nagarI meM AyA / rAjA Anandita huA, antaHpura harSita huA, nagarI ke loga santuSTa hue / viSeNa duHkhI huA, asAmayika mahotsava kiyA gayA, bar3I vibhUti ke sAtha kumAra praviSTa huA / ( usane) rAjA ko praNAma kiyaa| rAjA ne abhinandana kiyA / ( vaha) apane nivAsa para gayA / vahA~ para bhI viSayasukha kA anubhava karate hue kucha samaya bIta gayA / eka bAra vasanta samaya AyA / usameM utkaTa kAminiyoM ke dvArA kAma kA vistAra bar3hA diyA gayA / koyala kI madhura AvAja ne pathikoM ke samUha ko duHkhI kara diyA, priyatamAoM ke mAna se utpanna kalaha ke lie 1. kArAviyo ka / 2: sakkuya (ve0) svajada ! Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 [ samarAiccakahA bhamirabhamaraulakayavamAlo viyasiyasahayArareNudhUlidhUsariyanahayalo kurubayakusumAmoyaharisiyamuddhamahuyarigaNo suisuhasuvvaMtacaccarItUramaharanigyoso bhavaNaMgaNubbaddha vivihaviDavahiMDolayAulo, mahumaho vva mahuyarariMcholisAmalacchAo lacchipaDivannavaccho ya, pasAhiyavAravilayAnivaho va tilaujjalo jaNiyamayaNapasaro ya, muNiyaparamatthajoinAho vva aimuttayAlaMkio daDhamasoyacitto ya, surAsuramahijjataduddhoyahi vva "viyaMbhiyasurAparimalo viiNNabhuvaNalacchI y| avi ya naliNIe baddharAo tti jami maNiuM va dkkhinndisaae| vicchabhai diyasayaro malayANilamakkanIsAsaM // 577 // viyasiyapaMkayanayaNA jammi ya voleMti maMtharaM diyhaa| uusiridasaNasaMbhamapaharisahIratahiyaya va // 578 / / bhramabhramarakulakRta 'kalakalo vikasitasahakArareNudhUlidhUsaritanabhastalaH kurubakakusumAmodahRSitamugdhamadhukarIgaNa: zrutisukhazrUyamANacarcarItUryamadhuranirghoSo bhavanAGgaNobaddhavividhaviTapahindolAkulo madhamatha iva madhukarazreNi zyAmalacchAyo lakSmIpratipannavakSAzca, prasAdhitavAravanitAnibaha iva tilakojjvalo janitamadanaprasarazca, jJAtaparamArthayoginAtha ivAtimuktakA(tA)laMkRto dRDhamazokacitra (ta) zca, surAsuramathyamAnadugdhodadhiriva vijRmbhitasurAparimalo vitIrNabhuvanalakSmIzca / api ca nalinyAM baddharAga iti yasmin jJAtveva dakSiNa dizA / vikSipyate divasakaro malayAnilamuktaniHzvAsam / / 577 // vikasitapaGkajanayanA yasmizca vyatikrAmanti mantharaM (manda) divasAH / RtuzrIdarzanasambhramapraharSahriyamANahRdayA iva // 578 // dhvajAsvarUpa malayapavana bar3ha gayA, phUloM ke madhu se matavAle hokara dhUmanevAle bhauMroM kA samUha guMjAra karane lagA, vikasita Ama ke parAga kI dhUli se AkAza dhUsarita ho gayA, kurabaka ke phUloM kI sugandhi se harSita bhauriyoM kA samUha mugdha ho gayA, nRtyamaNDalI ke vAdyoM kI madhura AvAja kAnoM meM sukha detI huI sunAI dene lagI, bhavana ke AMgana aneka prakAra ke vRkSoM meM bA~dhe gaye jhUloM se vyApta ho gye| bhauMroM kI paMktiyA~ madhumatha kI bhA~ti zyAma kAntivAlI ho rahI thiiN| vRkSa zobhAsampanna ho gaye the| kAma ke prasAra ko utpanna karanevAlA ujjvala tilaka (vRkSasamUha) sajjita vArAGganAoM ke samUha kI taraha laga rahA thA atyadhika motiyoM se alaMkRta dRr3ha azoka paramArtha ko jAnanevAle yoginAtha kI bhAMti laga rahA thaa| sura aura asuroM ke dvArA mathe jAte hue kSIrasAgara ke samAna madya kI sugandhi ko bar3hAtI haI hI mAno bhavanalakSmI utara AyI thii| aura bhI - jisa vasanta Rtu meM dakSiNa dizA sUrya ko kamalinI ke prati rAga meM ba~dhA huA jAnakara malayapavana ke dvArA lambI sA~sa chor3akara vikala ho rahI thI, jisameM RturUpa lakSmI ke darzana ke utsAha se harSita hokara hare gaye hRdayavAloM ke samAna vikasita netrakamaloM vAle dina manda gati se vyatIta ho rahe the // 577-578 / / 1. surhiprimlo-k|2. rolo rAvo vayalo halabolo kayayalo vamAloya // (pAiyalacchI, 47) / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] jammi sahayAraparimalakhitto bhriyaavraahvinniytto| aMdolai dolAsu va mANo garuo vi vilayANaM // 576 / / mucchAnimIliyacche jammi ya pahie 'visNthuloallo| visakusumANa va gaMdho pasaraMto kuNaDa baulAgaM // 580 / / daTuM navamaMjarie cue guNjtbhmrprithrie| jammi aimacchareNa va dhaNiyaM phuti aMkollA // 581 // vajjaMtabhamaravaMsaM koilakalasaddabaddhasaMgIyaM / pavaNadhuyapallavakaraM naccaMti va jattha rnnnnaaii||582|| jammi ya gayaNavilaggA sahati pviysiykusumpbhaaraa| mayagayavaigahiollollasollabhArA iva plaasaa||583|| jammi ya sahati kisuyakusumAiM thaloNa pdnnpddiyaaii| takkhaNasamAgayAiM mahaNA saha nahavayAi vva // 584 / yasmin sahakAraparimalakSiptaH smRtAparAdhavinivRttaH / Andolayati dolAsviva mAno gururapi vanitAnAm // 576 / / macchAnimIlitAkSAn yasmizca pathikAna visaMsthulaparyastaH / viSakusumAnAmiva gandhaH prasaran karoti bakulAnAm // 580 // daSTavA navamaJjarIkAna catAna gaJjadabhramaraparikaritAna / yasminnatimatsareNeva gADhaM sphuTanti aGkoThAH / / 581 // vAdyamAnabhramaravaMzaM kokilklshbdbddhsnggiitm| pavanadhUtapallavakaraM nRtyantIva yatrAraNyAni // 582 / yasmizca gaganavilagnA rAjante prviksitkusumpraagbhaaraaH| mRtagajapatigRhItArdramAMsabhArA iva palAzAH // 581 // yasmizca rAjante kiMzukakusumAni sthalInAM pavanapatitAni / tatkSaNasamAgatA madhunA saha nakhavajA iva // 584 // jisameM Ama kI mugandhri ke rUpa meM pheMkA huA smaraNa rUpa aparAdha se lauTAyA huA striyoM kA bhArI mAna bhI mAno jhUloM para jhUlatA thA, jisameM mUrchA se netra banda kiye hue pathikoM ke Upara viSama rUpa se pheMke gaye nIlakamaloM ke samAna gandha bakuloM kA prasAra karatI thI, jina para guMjAra karate hue bhramaroM se yukta navamaJjarI vAle AmoM ko dekhakara mAno atyanta IrSyA se hI aMkoSTha atyadhika rUpa se vikasita ho rahe the, jahA~ para bhramararUpI bA~surI ko bajAkara koyaloM kI madhura dhvani ke rUpa meM gAnA gAkara vAyu ke dvArA pallavarUpI hAthoM ko hilAte hue vana mAno nRtya kara rahe the, jahA~ para AkAza meM lage hue atyadhika vikasita phUloM ke samUhavAle palAza mare hue siMhoM se gRhIta Ardra mAMsa ke bhAra ke samAna zobhita ho rahe the, jisameM vAyu ke dvArA pRthvI para gire hue kiMzuka ke phUla usI kSaNa madhu ke sAtha Aye hue nakhavajrA ke samAna zobhita ho rahe the / // 579-584 // 1. -thalayillo / 2. vaThaNa va.- ka, kha / 3. bhariyaM laDhiya sumariyaM-(pAiyalacchI, 564) / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 jattha ya piryati taruNA pavaramahuM kAmiNINa 'ahare ya / vati yakheDAI surayAiM bahuviyArAyAI // / 585 // evaMguNAhirA ya patte vasaMtasamae so seNakumAro kIlAnimittameva vise sujjalanevacchreNa saMgao pariyaNaM payaTTo amaranaMdaNaM ujjANaM / diTTho ya pAsAyatalagaeNaM viseNakumAreNaM nimmalafafaadaaraant bahalahariyaMdaNa vilittadeho vimalamANikkakayabhUsiyakaro paumarAyakhaciyakera paDivAhU bhuvaNasAra kaDi suttancha iyaka DiyaDo nimmalakabola gholaM tasavaNakuMDalo vivihavararayaNa kaliyama uDapasAhiuttimaMgo ArUDho dhavalavAraNaM pavajjamANe NaM vasaMtacaccarItreNaM naccamANehiM kiMkaragaNehiM erAvaNagao viya tiyasakumArapariyario devarAo tti / vacchalAbhoyaviraiyavararayaNapAlaMbo saMtimaI vibhUsiyasahiyaNa parivAriyA visAlacchI / pavaradugulanivasaNA caMdaNanimmajjiyasarIrA // 586 // yatra pibanti taruNAH pravaramadhu kAminInAmadharAMzca / vartate khelAni suratAni bahuvikArANi // 585|| evaMguNAbhirAme ca pravRtte vasantasamaye sa senakumAraH krIDAnimittameva vizeSojjvalanepathyena saGgataH parijanena pravRtto'maranandanamudyAnam / dRSTazca prAsAdatalagatena viSeNakumAreNa nirmala vicitradevAGganivasano bahalaharicandanaviliptadeho vimalamANikya kaTa kabhUSitakaraH padmarAgakhacitakeyUrapratipanna hurbhuvanasArakaTisUtrAvacchAditakaTitaTo vakSaHsthalAbhogaviracitavararatnaprAlambo nirmalakapola 'bhramacchravaNakuNDalo vividhavara ratnakalita mukuTaprasAdhitottamAGga ArUDho dhavalavAraNaM pravAdyamAnena vasantacarcarItUryeNa nRtyadbhiH kiGkaragaNairairAvaNagata iva tridazakumAraparikarito devarAja iti / [ samarAiccakA zAntimatyapi ca bhUSitasakhIjanaparivRtA vizAlAkSI / pravaradukUlanivasanA candananirmArjita (upalipta ) zarIrA // 586 // jahA~ para taruNa loga madhu aura striyoM ke adhara kA pAna kara rahe the tathA jahA~ bahuta-sI vikArayukta, sambhogakIr3Ae~ ho rahI thIM / 585 // isa prakAra ke guNoM se sundara laganevAle vasanta samaya ke Ane para vaha senakumAra krIr3A ke lie vizeSa ujjvala pozAka pahinakara parijanoM ke sAtha 'amaranandana' udyAna meM gayA / bhavana ke nIce gaye hue kumAra viSeNa ne use detrakumAroM se ghire hue indra ke samAna dekhA / vaha nirmala, vicitra, daivIya vastra pahine thA, atyadhika haricandana se usakA zarIra lipta thA, nirmalamaNiyoM se nirmita kar3oM se usake hAtha bhUSita the, bhujAoM meM padmarAgamaNi se jar3e hue bhujabanda the, lokoM ke sArarUpa kaTisUtra ( karadhanI) se usakI kamara kA taTa AcchAdita thA, vakSaHsthala ke vistRta bhAga para zreSTha ratnahAra laTaka rahA thA, svaccha gAloM para karNakuNDala Dola rahe the, aneka prakAra ke zreSTha ratnoM se yukta mukuTa se usakA sira sajA huA thA, vaha sapheda hAthI para savAra thA, vasanta mAsa kI nRtyamaNDaliyoM ke bAjoM ke sAtha kikara nRtya kara rahe the, aisA mAlUma par3a rahA thA jaise airAvata hAthI para savAra hokara indra jA rahA ho / kumAra viSeNa ne zAntimatI ko bhI dekhaa| vaha zAntimatI bhI bhUSita sakhIjanoM ke sAtha thI / usake netra vizAla the / vaha utkRSTa rezamI vastra pahine hue thI / candana se usakA zarIra lipta thA / / 566 // 1. ahareNa / 2. gholiyar3ha liyAi bhamiatthe ( pAiyalacchI 529) / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo ] niyatisacchaheNa ya kuMkumarAeNa vijariyadehA / surahibahuvaNavaNa kavolakayapattalehA ya // 587 // hararaiya visesa vise sabhaMgura kayAlayasaNAhA / savisesapecchaNijjA sohiyasaM jamiyadhammellA 1588 / neuraraNAmaNivalamahArakuMDalavibhUsaNehiM ca / paDavannacalaNa tiyahatthakaMThasavaNA miyaMkamahI // 586 / / dhariyasi hipicchaviraiyakaM caNamaya daMDasAhulisa meyA / bahurayaNabhUsiyaM daMtaghaDiyajaMpANamArUDhA // 560 o taM daddU puvvakaya kammaruyayAe samuppanno viseNassa maccharo, vaDiyaM ahamajjhANaM / citiyaM ca NeNaM / vAvAmi evaM durAyAraM / pauttA vAvAyagA / patto ya seNakumAro amaraNaMdaNaM ujjANaM / taM puNa susiddhipAyavaM uddAmamAhavIlayAliMgiyasahayAraM baulatarukusumasurahigaMdhAya DDiyabhamaMta bhamaro limaMjugujiyara vAvariyadisaM mahallapADalAvaDiya sura hikusumaniyara pacchAiya bhUmibhAga 583 nijakAnticchAyena (sadRzeNa) ca kuMkumara geNa piJjarita dehA / surabhibahuvarNavarNakakapolakRtapatralekhA ca / / / 587 / manohararacita vizeSaka vizeSabhaGa, gurakRtAla kasanAthA / savizeSa prekSaNIyA zobhitasaMyamitadhammilA // 588 // nUpurarasanAmaNivala yahA ra kuNDalavibhUSaNaizca / pratipannacara Natrika hastakaNThazravaNA mRgAGkamukhI // 586 // dhRtazikhipicchaviracitakAJcanamayadaNDasakhI sametA / ratnabhUSitaM dantaghaTitajampAnamArUDhA || 560 / tatastAM dRSTvA pUrvakRta karmagurukatayA samutpanno viSeNasya matsaraH, vRddhamadhamadhyAnam / vintitaM ca tena - vyApAdayAmyetaM durAcAram / prayuktA vyApAdakAH / prAptazca senakumAro'maranandanamdyAnam / tatpunaH susnigdhapAdapam, uddAmamAdhavIlatAliGgitasahakAram, bakulatarukusumasurabhigandhAkRSTabhramadbhramarAlimaJjuguJjitaravApUritadizaM mahatpATalApatitasurabhikusumanikarapracchAdita apanI dakSiNAgiri kAnti ke samAna kuMkuma ke raMga se usakA zarIra pIlA pIlA ho rahA thaa| aneka prakAra sugandhita raMgoM se usake gAloM para patraracanA kI gayI thii| usake mAthe para manohara vizeSa tilaka lagA thA / vaha ghuMgharAle bAloM se yukta thI, usake bAloM kA suzobhita bAMdhA huA jUr3A vizeSa rUpa se dekhane yogya thA, ( vaha) candramukhI caraNa aura hAtha, kaNTha tathA kAna meM nUpura, rasanA, maNi cUr3I, hAra tathA kuNDala ( ina ) AbhUSaNoM ko dhAraNa kiye hue thI / mayUrapicchoM ko dhAraNa kiye hue, racI huI sone kI char3iyoM aura sakhiyoM se yukta, aneka ratnoM bhUSita, hAthIdA~ta se nirmita jampAna (eka prakAra kI pAlakI) para vaha savAra thI / / 587-560 // - anantara use dekhakara pUrvakarma kI prabalatA se viSeNa ko DAha huI / nIcA dhyAna ( kudhyAna) bddh'aa| usane socA isa durAcArI ko mAra DAlUM / mAranevAloM ko prayukta kiyaa| senakumAra amaranandana udyAna meM gayA / usa udyAna ke vRkSa bahuta manohara the| utkaTa mAdhavI latA se AmravRkSa AliMgita the, bakula ( maulasirI) ke phUloM kI sugandhita gandha se AkRSTa hokara ghUma rahe bhauMroM kI madhura guMjAra kI dhvani se dizAe~ vyApta ho rahI thiiN| bahuta bar3e lAla lodha se gire hue sugandhita puSpasamUha se bhUmibhAga AcchAdita ho rahA thA, navavadhU kA Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA navavavayaNaM piva tilayaujjalaM asoyapallavakayAvayaMsayaM ca, mAhavapaNaiNIsarIraM piva dohiyAkamalovasohiyaM bhamaMtamuhalAliulajAlaparigayaM ca, riddhimaMtaM piva sacchAyaM sauNajaNaseviyaM ca, navajovvaNaM piva ummAyajaNaNaM vilohaNijjaM ca, kAmiNI oharajuyalaM viya parimaMDalaM caMdaNapaMDuraM ca, vAsaharaM piva aNaMgapaNaiNoe, saMgamo viya uulacchoNaM, kAraNaM piva ANaMdabhAvassa, sahoyaraM piva surloyvesaannN| taM ca daThUNa abbhahiyajAyahariso oiNNo karivarAo paviTTho amaranaMdaNaM / pavatto kIliu' vicittakolAhiM / pariNao vaasro| paviTTho nAra / evaM ca aivatA kaivi diyhaa|| __ annayA ya niyabhavaNagayassa ceva gayaNayalamajjhasaMTie diNayaramma viralIhUe pariyaNe niyaniyanioyavAvaDesu nioyapurisesu samAgayA tAvasavesadhAriNo gahiyanaliyApaogakhaggA viseNakumArasaMtiyA cattAri mahAbhayaMga tti' / viTThA seNa kumAreNa / maNiyaM ca Na 'bho pavisaha' tti| paviTThA ee| bhUmibhAgam , navavadhUvadanamiva tilakojjvalama zokapallavakRtAvataMsakaM ca, mAdhavapraNayinIzarIramiva dIpikAkamalopazobhitaM bhramanmukharAlikala nA parigataM ca, RddhimadivasacchAyaM zakuna(saguNa)janasevitaM ca, navayauvana mivonmAdaja-na vilobhanIyaM sa, kAminIpayodharayugala miva parimaNDalaM candanapANDuraM ca, vAsagRhamivAna GgapraNayinyAH saMgama iva RtulakSmInAsaGgam, kAraNamivAnandabhAvasya, sahodaramiva suralokadezAnAm / tacca dRSTvA'bhyadhikajAtaharSo'vatIrNaH karivagat praviSTo' maranandanam / pravRttaH krIDituM vicitrakrIDAbhiH / pariNato vaasrH| praviSTo nagarIm / evaM cAtikrAntAH katyapi divsaaH| ___ anyadA ca nijabhavanagatasyaiva gaganatalamadhyasaMsthite dinakare viralIbhUte parijane nijanija niyogavyApteSu niyoga gi)puruSeSu samAgatAH tApasaveSadhAriNo gRhItanalikAprayogakhaDgA viSeNakumArasatkAzcatvAro mahAbhujaGgA iti / dRSTA: senakupAreNa / bhaNitaM ca tena 'bhoH pravizata' iti / mukha jisa prakAra tilaka se ujjvala hotA hai usI prakAra vaha tilaka se ujjvala thaa| azoka ke komala pattoM se (usa vanarUpI navavadhU ) kA karNakuNDala bana rahA thA, mAdhava (viSNu) kI praNayinI kA zarIra jisa prakAra kamalA (lakSmI) se zobhita hotA hai, usI prakAra usa vana kI bAvar3iyA~ kamaloM se suzobhita thiiN| ghUma-ghUmakara zabda karate hue bhauMroM ke samUha se vaha ghirA huA thaa| RddhimAn ke samAna kAntivAle (sauNa) guNayukta vyaktiyoM ke samAna vaha pakSiyoM (sauNa) se zobhita thA / nava yauvana jisa prakAra unmAdajanaka aura vilobhanIya hotA hai usI prakAra vaha vilobhanIya thaa| striyoM ke stana jaise gola-gola aura candana (ke lepa) se pIle-pIle hote haiM usI prakAra vaha vana bhI cAroM ora bista tathA candana vRkSoM se pIlA-pIlA thaa| kAma kI premI striyoM ke lie vaha vAsagRha (zayanagRha) ke samAna thaa| RtulakSmI kA mAno vaha saMgama thaa| AnandabhAva kA mAno kAraNa thA / svarga ke sthaloM kA to vaha vana mAno sahodara thaa| use dekha kara jise atyadhika harSa huA hai aisA kumAra sena zreSTha hAthI se utarA aura amaranandana udyAna meM praviSTa huaa| aneka prakAra kI krIDAoM se vaha krIDA karane meM pravRtta huaa| dina Dhala gayA / (kumAra sena) nagarI meM praviSTa huA / isa prakAra kucha dina bIta gaye / eka bAra jaba kumAra sena apane hI bhavana meM thA, sUrya jaba AkAza ke madhya meM A gayA thA, parijana virala ho gaye the tathA niyukta puruSa apane-apane kAryoM meM laga gaye the taba viSeNa kumAra ke sAtha myAna (padmadaNDa) meM talavAra liye hue tApasaveSadhArI cAra bar3e guNDe (vahA~) praviSTa hue / sena kumAra ne (unheM) dekhA aura usane kahA 1. koliyo cittakolAhi-ka / 2. paDihAriyA paDihAreNa paviTThA kupArANanAthA --' Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavoM ] 585 seNakamAreNa bhaNiyaM-bho kinimitmaagyaa| tehi bhaNiyaM-asthi kiMci gurunidesavatavvaM; tA vivittdesmaahih| tao paratthasaMpAyaNasuddhacittayAe 'guruvacchalA tavassiNo, thevo ya na ettha doso' ti citiUNa gao bhavaNujjANabhUsaNaM elAlayAvaNaM / tattha puNa takkhaNA ceva avahaDA se chariyA, kaDhiyAiM maMDalaggAI. pahao egeNa khNghdese| tao 'hA kimeyaM' ti citiUNa Asurutto kumAro valio vAmapAseNa / tao acaliyayAe sattassa ukaDayAe purisayArassa saMkhaddhayAe vAvAyagANaM jeUNa te gahiyAiM mNddlggaaii| diLaM cimaM ujjANavAliyAe / ghosiyaM ca nnaae| 'kimayaM ti uddhAio klylo| samAgayA aTTa paahriyaa| kaDhiyAiM krvaalaaiN| uddhAiyA pahariuM / nivAriyA kamAreNa / hare kimeeNa mymaarnnennN| khuddhA khu ee tvssiyaa| vAvanno ya eesi purisyaaro| paricattA ee saphalajIviyanivAseNamahimANeNaM / paDivannA visayabhAvaM dayAe, addhAsiyA niratthayajIyaloheNa / tA alameesi vAvAyaNeNaM / etthaMtarammi imaM ceva vaiyaramAyaNiUNa samAgao raayaa| baMdhAviyA NeNa vAvAyagA / bhaNio ya kumAraseNo 'vaccha, kimeyaM' ti / teNa bhaNiyaM-'tAya na yaannaami'| praviSTA ete| senakumAreNa bhaNitam-bhoH kiMnimittamAgatAH / tairbhaNitam-asti kiJcid gurunidezavaktavyam , tato viviktadezamadhitiSThata / tataH parArtha sampAdanazuddhacittatayA 'guruvatsalAH tapasvinaH, stokazca nAtra doSaH' iti cintayitvA gato bhavanodyAnabhUSaNamelAlatAvanam / tatra punaH tatkSaNAdevApahRtA tasya churikA, kRSTAni maNDalAmANi, prahata ekena skndhdeshe| tato 'hA kimetad' iti cintayitvA Asurutto (atikupitaH) kumAro valito vAmapAzrveNa / tato'calitatayA sattvasya utkaTatayA puruSakArasya saMkSubdhatayA vyApAdakAnAM jitvA tAn gRhItAni maNDalAgrANi / dRSTaM cedamudyAnapAlikayA / ghoSitaM caanyaa| 'kimetad' iti uddhAvitaH (prasRtaH) kalakalaH / samAgatA aSTa praahrikaaH| kRSTAni karavAlAni / udghAvitAH prahartum / nivAritAH kumAreNa / are ! kimetena mRtamAraNena / kSubdhAH(drAH) khalvete tapasvikAH / vyApannazcateSAM puruSakAraH / parityaktA ete saphalajIvitanivAsenAbhimAnena / pratipannA viSayabhAvaM dayAyAH, adhyAsitA nirarthakajIvitalobhena / tato'lameteSAM vyApAdanena / atrAntare imaM caiva vyatikaramAkarNya samAgato raajaa| bandhitAstena vyApAdakAH / bhaNitaztra kumArasena: 'vatsa ! kimetad' iti / tena bhaNitam -tAta ! na 'are, praveza kro|' ye loga praviSTa hue / senakumAra ne kahA-'(Apa loga) kisa lie Aye haiM ?' unhoMne kahAguru kI 'kucha AjJA kahanA hai ataH ekAnta sthAna meM caleM / ' taba parArtha kA sampAdana karane meM zuddhacitta vAlA hone ke kAraNa 'tapasvI loga guru ke prati prema rakhanevAle hote haiM (yaha sAmAnya bAta hai), isameM koI doSa nahIM'- aisA socakara madana ke udyAna ke bhUSaNasvarUpa ilAyacI ke latAvana meM gyaa| vahAM para usI kSaNa usakI churI chIna lI gayI, talavAreM khiMca gayIM / eka ne (usake) kandhe para prahAra kiyaa| anantara hAya ! yaha kyA ? aisA socakara atyanta kupita hokara kumAra bAyIM ora muddaa| pazcAta vIrya kI sthiratA, puruSArtha kI utkaTatA, mArane vAle kI saMkSabdhatA ke kAraNa unheM jItakara (unase talavAreM le liiN| yaha udyAnapAlikA ne dekha liyaa| isane AvAja dI-'yaha kyA ho rahA hai !' kA zora uThA / ATha praharI Aye / talavAreM khiiNciiN| prahAra karane ke lie daudd'e| kumAra ne roka liyaa| 'are ! ina mare huoM ko mArane se kyA lAbha ? ye tapasvI kSabdha hae / inakA puruSArtha mara gayA hai| saphala jIvana meM nivAsa karanevAle abhimAna ne inheM chor3a diyA hai, ye dayA ke viSayabhAva ko prApta hue haiM, nirarthaka jIvana ke lobha se ye adhiSThita haiM, ataH inake mArane se basa, arthAt inakA mAranA vyartha hai|' isI bI va isI ghaTanA ko sunakara rAjA aayaa| usane mAranevAloM ko baMdhavAyA aura kumAra sena se kahA- 'vatsa ! yaha Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 [ samarAiccakahA pucchiyA dhAya / / hare, ki puNa tumahiM evaM vasiya ti| tehi bhaNiyaM-devvaM pucchaha ti| rAiNA bhaNiyaM-keNa devo coio| tehi maSiyaM deva, na yANAmo tti| rAiNA bhagiyaM - nANimittaM bAbAyaNaM ti / tA ki puNa nimittaM kuo vA tumbhe, kassa vA saMtiya tti| taona jNpiymeehi| puNo puchiya, puNo dina jaMpati / kavio raayaa| acchoDAviyA kasehiM / tao kAparayAe bhAvassa dunisahayAe kasappahArANaM sAverakhayAe joviyassa kuviyayAe naridamsa japiyamaNehiM - deva, na kici ettha nimitaM; avi ya ettheva amhe kumAraviseNasaMtiyA, tasseva sAsagaNaM imaM amohi vasiyaM / saMsyaM devopamANaM ti kahaM kumArabiseNasAsaNaM ti kuvio rAyA viseNa sa bhaNiyaM ca seNeNa - tAya, na khalu ima evaM vevAvagaMtavvaM ti / kahaM puNa so mahANubhAvo amaccharijosa pabagge daio mAhuvAe lolumo nimmala jase avaccaM tAyassa imaM IisaM ubhayaloyaviruddhaM mNtissi| tA jahA kahaMci jIviyabhIrupayAe imaM jaMpiyamimehiM / kareu tAo pasAyaM, moyAveu e jIviyabhIrue ti / tao 'kassa saMtiya' tti gavesAviyaM rAiNA / muNiyaM pahANapariyaNAo, jahA kumArasaMtiya ti| tao 'na jAnAmi' | pRSTA ghAtakA:-are ! kiM punaryuSmAbhiretad vyavasitamiti / tairbhaNitam daivaM pacchateti / rAjJA bhaNitam-kena devazcoditaH / tairbhaNitam-deva ! na jAnIma iti / rAjJA bhaNitama -- nAnimittaM vyApAdana miti / tataH kiM punanimittam, kuto vA yUyam, kasya vA satkA iti / tato na jalpita metaiH| punaH pRSTAH, punarapi na jalpanti / kupito raajaa| AcchoTitAH kaSaH / tataH kAtaratayA bhAvasya durviSahatayA kaSaprahArANAM sApekSatayA jIvitasya kupitatayA narendrasya jalpita mebhiHdeva ! na kiJcidatra nimittam, api cAtraiva vayaM kumAraviSeNasatkAH, tasyaiva zAsanenedamasmAbhivyaMva satama, sAmprataM devaH pramANamiti / 'kathaM kumAraviSeNazAsanam' iti kaNito rAjA viSaNasya / bhaNitaM ca senena--tAta ! na khalvidamevamevAvagantavyamiti / kathaM punaH sa mahAnubhAvo'matsarika: svajanavarge dayitaH sAdhuvAde lolupo nirmalayazasi apatyaM tAtasyedamIdRzamubhayalokaviruddha mantrayiSyati / tato yathAkathaMcijjIvitabhIrukatayedaM jalpitamebhiH / karotu tAtaH prasAdama, mocayatvetAna jIvitabhI rukAnIti / tataH 'kasya satkAH' iti gaveSitaM raajnyaa| jJAtaM pradhAnapari janAd yathA kamA kyA hai ?' usane kahA -'pitA jI ! nahIM jAnatA huuN|' ghAtakoM se pUchA gayA- 'are tuma logoM ne aisA kArya kyoM kiyA?' unhoMne kahA-'bhAgya se pUcho!' rAjA ne kahA --'kisa bhAgya se prerita hue ho?' unhoMne kahA nahIM jAnate haiN|' rAjA ne kahA-'mAranA binA kAraNa nahIM hai / ataH kyA kAraNa hai, tuma loga vahA~ se Aye ho aura kisake sAtha ho ?' usa para bhI ye loga nahIM bole / bAra-bAra pUchA phira bhI nahIM bole / ' rAjA kupita huaa| kor3oM kA prahAra kiyA gayA / anantara bhAvoM kI vikalatA, koDoM ke prahAroM kA kaThinAI se sahana honA, prANoM kI sApekSatA tathA rAjA ke kupita hone ke kAraNa ye loga bole-'mahArAja ! isakA koI dUsarA kAraNa nahIM hai apitu hama loga yahA~ viSeNakumAra ke sAtha haiM, unhIM kI AjJA se hama logoM ne yaha kArya kiyA hai| aba mahArAja pramANa haiN|' 'kaisI kumAra viSeza kI AjJA?' kahakara rAjA viSeNa para kUpita haa| sena ne kahA---'isako aisA hI mata maano| vaha mahAnubhAva jo ki svajanoM ke prati dAha se rahita hai, madhura bolane kA premI hai, nirmala yaza kA lobhI hai aura pitAjI kI santAna hai, kaise isa prakAra donoM lokoM ke viruddha salAha degA ? ata prANoM ke prati bhayabhIta hone ke kAraNa ina logoM ne jo kucha bhI kaha diyA hai| pitA jI prasanna hoM, prANoM se bhayabhIta ina logoM ko chor3a deN|' anantara 'kisake sAtha haiM'-- rAjA ne isakA patA lagAyA / pradhAna parijanoM se jJAta huA ki kumAra Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] 587 annahA evaM ti kuvio rAyA vise gss| samANataM ca NeNaM-hare, niyAsehataM mama rajjAo kuladUsaNaM viseNaM ti vAvAeha ee mahAsAmisAlavacchale subhicce| etthaMtarammi calaNe nidhaDiUNa jaMpiyaM seNega tAya, mA sAhasaM mA sAhasaM ti| kajjamANe ya emmi pAvemi ahaM niyameNaM tAyasogakAriNi avatthaM ti niveiyaM taayss| tao 'aho purisANamaMtaraM' ti citiUNa jaMpiyaM narideNa-- vaccha, jai evaM, tA humaM deva jANasi; na uNa juttameyaM ti / teNeNa bhaNiyaM tAya, aNuri, hio mhi eesa avAvAyaNeNa kumArasaMgaheNa ya / moyAvidhA vAvAyagA thevAvarAha ti / pUruNa pesiyA seNeNa / etthaMtarammi vaNasutthabhAisiUNa niggao raayaa| jAo loyvaao| aho viseNeNa asohaNamaNuciTThiyaM / tamAgao seNakumArakaNNavisayaM / citiyaM ca NeNa / aho niravarAhA vi nAma pANiNo evaM ayabhAyaNaM havaMti / annahA kahaM kumAro, kahamIisamasajjaNacariyaM / asaMbhAvaNIyameyaM / niraMkuso ya loo, na juttAjattaM viyaarei| ahavA nasthi doso jamassa kumArassa ceva puvakayakammapariNaI esa tti / nimittaM cAhametthaM ti dUmio niyacitteNaM / satkA iti / tato 'nAnyathaitada' iti kapito rAjA viSeNasya / samAjJaptaM ca tena- are nirvAsayata taM mama rAjya t kuladUSaNaM viSeNamiti / vyApAdayataitAn mahAravAmisAlavatsalAn subhatyAn / atrAntare caraNayonipatya jalpitaM senena--tAta ! mA sAhasaM mA sAhasamiti / kriyamANe caitasmina prApnomyahaM niyamena tAtazokakAriNImavasthAmiti niveditaM tAtasya / tato'ho puruSANAmantaramiti cintayitvA jalpitaM narendreNa- vatsa ! yadyevaM tatastvameva jAnAsi, na punaryuktametaditi / senena bhaNitam--tAta ! anugRhoto'smi eteSAmavyApAdanena kumArasaMgraheNa c| mocitA vyApAdakAH stokAparAdhA iti / pUjayitvA preSitA senena / atrAntare vraNasusthamAdizya nirgato raajaa| jAto lokavAdaH / aho viSeNenAzobhana manuSThitam / samAgataH senaka maarkrnnvissym| cintitaM ca tenaaho niraparAdhA api nAma prANina evamayazobhAjanaM bhavanti / anyathA kathaM kumAraH, kathamIdRzamasajjanacaritam / asambhAvanIyametad / niraMkuzaca lokaH, na yuktAyukta vicArayati / athavA nAsti doSo janasya, kamArasyaiva pUrvakRtakarmapariNatireSeti / nimittaM cAhamati dUno nijacittena / ke sAtha haiM / pazcAt 'yaha bAta anyathA nahIM hai'-aipA socakara rAjA viSeNa para kupita huaa| usane AjJA dI- 'are, mere rAjya se kuladuSaNa viSeNa ko nikAla do| mahAsvAmI rUpI siyAra ke premI ina subhatyoM ko mAra do|' isI bIca donoM pairoM meM par3akara sena ne kahA - "pitA jI ! daNDa mata do, haNDa mata do| aisA kiye jAne para maiM nizcita hI pitA jI ko zoka utpanna karanevAlI avasthA ko prApta ho jAU~gA' aisA pitA jI se nivedana kiyaa| anantara 'oha, puruSoM kA antara !'- aisA socakara rAjA ne kahA---'vatsa ! yadi aisA hai to tuma hI jAno; kintu yaha ThIka nahIM hai / ' sena ne kahA-'pitA jI ! inako na mArane aura kumAra kI rakSA ke kAraNa maiM anugRhIta hai|' sena ne 'sAdhAraNa aparAdha hai'-- kahakara Adara ke sAtha mAranevAloM ko chor3a diyaa| isI bIca ghAva ko ThIka karane kA Adeza dekara rAjA nikala gyaa| logoM meM carcA phaila gyii| oha ! viSeNa ne burA kiyaa| (yaha bAta) sena ke bhI kAnoM meM AyI / sena ne socA -niraparAdha bhI prANI isa prakAra apaza ke pAtra hote haiM nahIM to kaise kumAra aura kaisA yaha asajjanoM ka" AcaraNa ! vaha asambhava hai aura loka niraMkuza hai, yukta-ayukta kA vicAra nahIM kara rahA hai| athavA logoM kA doSa nahIM hai, yaha kumAra ke hI pahile kiye hue karmoM kI pariNati hai| maiM yahA~ para nimitta huA - aisA socakara vaha apane mana meM yuHkhI huaa| 1. kigjmaanne-k| , vAyagA-ka, kh| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 [samarAiccakahA ___ aikkatA kaivi vAsarA / pauNo vnno| hAo sohaNadiNaM / kayaM rAiNA jahociyaM krnnijj| vAyAviyA caarykaalghNttaa| davAviyaM mahAdANaM / pUiyAo nyridevyaao| AhaNAviyA aannNdbherii| samAgayA visesujjalanevatthadhAriNo raaynaayraa| tao vajjatamaMgalatUraravAvariya dasAmaMDalaM naccatarAyanAyaraloyaM tUriyaviijjamANakaDisutta kaMThayaM viiNNapaDavAsadhUsariyanahayalaM sayalanayarijaNaccherayabhayaM kayaM vaddhAvaNayaM ti / io ya so viseNakumAro tappabhiimeva 'hA na saMpannamahilasiyaM' ti accaMtaduMmaNo apecchamANo naravaI asaMpAyayaMto uciyakaraNijja aNiggacchamANo niyayagehAo ajaMpamANo saha pariyaNeNaM Thio ettie divase, nAgao ya baddhA vaNae / maNio esa vaiyaro dhaNaguNabhaMDAriyAo seNakumAreNa / citiyaM ca Na / juttamevaM eyaM kumArassa / dusptaho asaMtAbhiogo / mahasiNehamohieNa ya dAruNamaNaciTTiyaM tAiNaM, jamattiya pikAlaM kamAradasaNaM parihariyaM ti| tA vinnavemi tAyaM. jeNa kamAraM iha ANe tti| kIDaso teNa viNA aannNdo| taocalaNesa niDiUNa vinnatto naravaI - tAya, ANeha iha viseNakumAraM / taIsaNUsuo ahN| koiso teNa viNA pmoo| atikrAntAH katyapi vaasraaH| praguNo vrnnH| snAtaH zobhanadivase / kRtaM rAjJA yathocitaM krnniiym| vAditA cArakakAlaghaNTA / dApitaM mhaadaanm| pUjitA nagarIdevatAH AghAtitA AnandabherI / samAgatA vizeSojjvalanepathya dhAriNo raajnaagrkaaH| tato vAdyamAnamaGgalatUrya ravApUritadigmaNDalaM nRtyadrAjanAgaralokaM tvaritavitIryamANakaTisUtrakaNThakaM vitIrNapaTavAsadhUsaritanabhastalaM sakalanagarIjanAzcaryabhUtaM kRtaM vardhApanakamiti / itazca sa viSeNakumArastatprabhRtyeva 'hA na sampannamabhilaSitam' ityatyantadurmanA aprekSamANo narapatimasampAdayan ucitakaraNIyamanirgacchan nijagehAd ajalpana saha parijanena sthita etAvato divasAn, nAgatazca vardhApanake / zruta eSa vyatikaro dhanaguNabhANDAgArikAt senakumAreNa / cintitaM ca tena-yuktamevaitatkumArasya / duHsaho'sadabhiyogaH / mama snehamohitena ca dAruNamanuSThitaM tAtena yadetAvantamapi kAlaM kumAradarzanaM parihRtamiti / tato vijJapayAmi tAtaM yena kumAramihAnayatIti kIdRzastena vinA''nandaH / tatazcaraNayonipatya vijJapto narapatiH / tAta ! Anayateha / viSeNakumAram / taddarzanotsuko'ham / kIdRzastena binA kucha dina bIta gye| ghAva ThIka huaa| zubha dina meM snAna kiyaa| rAjA ne yathAyogya kArya kiyA / prayANakAlIna ghaNTA bjvaayaa| mahAdAna dilaayaa| nagaradevI kI pUjA kii| AnandabherI pittvaayii| vizeSa ujjvala veSa dhAraNa kara rAjya ke nAgarika aaye| anantara nagara ke samasta logoM ko Azcarya meM DAlanevAlA mahotsava kiyaa| usa samaya bajAye jAte hue maMgalavAdyoM ke zabda se AkAzamaNDala gUMja rahA thaa| rAjakIya puruSa aura nAgarika nAca rahe the, jaldI-jaldI kaTisUtra aura hAra dhAraNa kiye jA rahe the, phailAye hue sugandhita dravya se AkAzatala dhUsarita ho rahA thaa| idhara vaha viSeNakumAra usI samaya se hI-'hAya ! manoratha sampanna nahIM huA'--- isa prakAra atyanta duHkhI mana ho, rAjA ko dikhAI na detA huA, yogya kAryoM ko na karatA huA, apane ghara se na nikalatA huA, sevakoM se bAtacIta na karatA huA itane dinoM taka rahA, mahotsava meM nahIM AyA / isa vRttAnta ko dhanaguNa nApaka bhaNDArI se senakumAra ne sunA / usane socA-kumAra ke lie yaha ucita hI hai / jhUThA abhiyoga sahana karanA kaThina hai| mere sneha se mohita hue pitA jI ne kaThina kArya kiyA jo ki itane samaya taka kumAra ke darzanoM se bcaayaa| ataH tAta se nivedana karatA hU~ jisase kumAra yahA~ lAye jaaeN| usake binA kaisA Ananda ? anantara donoM caraNoM meM girakara rAjA se nivedana kiyA, 'pitA jI ! viSeNakumAra ko yahA~ lAo / maiM usake darzana kA utsuka huuN| usake binA pramoda kaisA ?' rAjA ne kahA--'vatsa ! usa kuladUSaNa se basa arthAt kula ko Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] 559 rAiNA bhaNiyaM-baccha, alaM teNa kulduusnnennN| kumAreNa bhaNiyaM - tAya, pariccaya imaM micchaaviyppN| kahaM kumAro akajjamaNuciTThissai' ti| rAiNA bhaNiyaM-suddhasahAvo tumaM, na uNa so eriso tti / kumAreNa bhaNiyaM- tAya, kahaM na Iiso jo imIe vayaNijjalajjAe ujjhiUNa kumArabhAvoviyaM cAvallaM' avalaMbiUga gaMbhIrayaM apasAyamaMte vi ya tumammi asaMpAyayaMto uciyakaraNijjaM apariccayaMto kulaharaM evaM ciTui ti / rAiNA bhaNiyaM-vaccha, jai evaM tujha nibaMdho, tA pesehi se AhavaNanimittaM kaMci niyayaM ti / kumAreNa bhaNiyaM-tAya, ahameva gacchAmi / rAiNA bhaNiyaM-evaM karehi ti| gao sennkumaaro| paviTTho viseNamaMdiraM / diTTho tavvaiyaracitAe ceva accaMtadumbalo ujjhiehiM AharaNaehiM parimilANeNaM vayaNakamaleNaM vimaNapariyaNasameo asuMdaraM sayaNIyamavagao viseNakamAro ti| ci tayaM ca NeNaM-aho saccayamiNaM / / saMtaguNavippaNAse asaMtadosubbhave ya jaM dukkhaM / taM sosei samudaM ki puNa hi yaM maNussANaM // 560 // pramodaH / rAjJA bhaNitam-vatsa ! alaM tena kuladUSaNena / kumAreNa bhaNitam-tAta ! parityajemaM mithyaaviklpm| kathaM kumAro'kAryamanuSThAsyatIti / rAjJA bhaNitam - zuddhasvabhAvastvam, na puna:sa IdRza iti / kumAreNa bhaNitam-tAta ! kathaM nedRzo yo'nayA vacanIyalajjayA ujjhitvA kumArabhAvocitaM cApalamavalambya gambhIratAmaprasAdavatyapi tvayi asampAdayan ucitakaraNIyamaparityajan kulagRhamevaM tiSThatIti / rAjJA bhaNitam-vatsa ! yadyevaM tava nirbandhastataH preSaya tasyA hvAna nimittaM kaJcid nijakamiti / kumAreNa bhaNitam-tAta ! ahameva gcchaami| rAjJA bhaNitam-evaM kurviti / gataH senkumaarH| praviSTo viSeNamandiram / dRSTasta dvayatikaracintayaivAtyanta durbala ujjhitairAbharaNaiH parimlAnena vadana kamalena vimanaHparijanasameto'sundaraM zayanIyamupagato viSeNakumAra iti / cintitaM ca tena-aho satyamidam sadguNavipraNAze asadoSodbhave ca yada duHkham / tacchoSayati samudraM kiM punarha dayaM manuSyANAm // 560 / / dUSita karane vAle se sambandha rakhanA vyartha hai|' kumAra ne kahA-'pitA jI ! isa mithyA vikalpa ko chor3a dIjie, kumAra kaise akArya kareMge ?' rAjA ne kahA---'tuma zuddha svabhAva vAle ho, vaha aisA nahIM hai|' kumAra ne kahA'pitA jI ! kaise aisA nahIM hai jo ki isa nindA kI lajjA se kumArocita caMcalatA ko chor3akara, gambhIratA kA avalambana kara, Apa para prasanna na hokara bhI, yogya kAryoM ko na kara, kulagRha (pitRgRha) ko na chor3atA huA vaha isa taraha raha rahA hai|' rAjA ne kahA - 'vatsa ! yadi tumhArI haTha aisI hai to usako bulAne ke lie kisI apane AdamI ko bhejo|' kumAra ne kahA-'pitA jI ! maiM hI jAtA huuN|' rAjA ne kahA- 'yahI kro|' senakumAra gayA / viSeNa ke mahala meM praviSTa huaa| usI ghaTanA kI cintA se hI atyanta durbala, AbhUSaNoM kA parityAga kiye hue, mlAna mukhavAlA, duHkhI parijanoM ke sAtha, asundara zayyA para sthita viSeNakumAra dikhAI diyaa| usane socA - oha ! yaha satya hai sadguNoM kA vinAza aura asadoSoM kA udbhava hone para jo duHkha hotA hai vaha samudra ko bhI sukhA detA hai manuSyoM ke hRdaya kI to bAta hI kyA hai // 560 // 1. -satti-kha / 2. cAvala-ka...3. -yaMtuciya-ka / 4. diTTho ya Ne -k| Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA annahA kahaM kumArassa IisI avattha ti / upasappiUNa bhaNiyaM ca NaM / kumAra, kimeyaM bAlacedriyaM / teNa bhaNiyaM pAyapariNaiM me pucchasu / seNakamAreNa bhaNiyaM alaM paavcitaae| dhanno tuma, jeNa tAyassa putto ti| tA karehi rAyakamArociyaM kiriyaM, jeNa tArasamIvaM gacchAmo ti| tao aNijchamANo vibhUsio sahattheNa, vilitto malayacaMdaNaraseNa, parihAvio khomajuvalayaM, gehAvio taMbolaM nIo naravaisanIvaM / pADio calaNesu / voliyaM baddhAvaNayaM / aikkaMto koi kAlo vIsaMmagamiNaM paramasuhamaguhavaMtassa segakumArassa, saMkilivittassa ya aNabhinnasuhasarUvassa visennss| annayA ya pavatte komaimahasave ujjANagaesa nAyaraesa niggae naravaimmi bharamavagae kolApamoe appakkio ceva viyario mattavAraNo, toDiyAo aMduyAo, dalio AlANakhaMbho, bhaggA mahApAyavA, gAlioM' AhoraNo, dhAvio jaNavayAbhimuhaM, uddhAio kalayalo, bhinnAiM AvANayAI, paNaDhAo caccarIo, 'hA kahamiyaM' ti visaMNo nyriloo| etthaMtarammi imaM cevAvagacchiya jaMpiyaM anyathA kathaM kumArasyedRzyavastheti / upasal bhaNitaM ca tena-kumAra ! kimetad bAlaceSTitam / tena bhaNitam - pApapariNati meM pRccha / senakumAreNa bhaNitam -alaM paapcintyaa| dhanyastvaM yena tAtasya putra iti / tataH kuru rAjakumArocitAM kriyAm, yena tAtasamIpaM gacchAva iti / tato'nicchan vi dUSitaH svahastena, vilipto malayacandanarasena, paridhApitaH kSaumayugalaM, grAhitastAmbUlaM noto narapatisamopam / paatitshcrnnyoH| vyatikrAntaM vardhApanakam / atikrAntaH ko'pi kAlo vizrambhagabhitaM paramasukhamanubhavataH senakumArasya, saMkliSTacittasya ca anabhijJa (jJAta) sukhasvarUpasya vissennsy| anyadA ca pravRtte kaumudImahotsave udyAnagateSu nAgarakeSu nirgate narapatau bharamupagate krIDApramode apratakita eva vicarito mattavAraNaH / noTitA andukAH (zRGkhalA:), dalita AlAnastambhaH, bhagnA mahApAdapAH, gAlitaH (pAtitaH) AdhoraNaH, dhAvito janavajAbhimukham, udghAvitaH (prasRtaH) kalakala:, bhinnAnyApaNAni, pranaSTAzcarcayaH, 'hA kathamidam' iti viSaNNo ngriilokH| atrAntare anyathA kumAra kI aisI avasthA kaise hotI ? samIpa meM pahuMcakara usane kahA---'kumAra ! yaha kyA bAlakoM jaisI ceSTA hai ?' usane kahA--'merI pApapariNati se puucho|' senakumAra ne kahA-'pApa kI cintA se basa arthAt pApa kI cintA vyartha hai / tuma dhanya ho jo ki pitA jI ke putra ho / ata: rAjakumArocita kriyAoM ko karo, jisase pitA jI ke pAsa donoM cleN|' anantara usake na cAhane para apane hAthoM se use vibhUSita kiyA, malaya candana ke rasa se lipta kiyA, vastrayugala ko phinaayaa| pAna livAyA (aura) rAjA ke pAsa le gyaa| donoM caraNoM meM girAyA / mahotsava samApta huaa| vizvAsa se garbhita paramasukha kA anubhava karate hue senakumAra kA kucha samaya vyatIta ho gayA aura sukha ke svarUpa ko na jAnate hue duHkhI manavAle viSeNa kA bhI kucha samaya vyatIta huaa| eka bAra kaumudI mahotsava Ane para jaba nAgarika udyAna meM gaye, rAjA bAhara nikalA, krIr3A pramoda atireka ko prApta ho gaye taba binA sambhAvanA ke hI matavAlA hAthI vicaraNa karane lgaa| usane sA~kaleM tor3a dI, bandhana-stambha ko cIra DAlA, bar3e-bar3e vRkSa naSTa kara diye, mahAvata ko girA diyA, logoM ke samUha ke sAmane daur3A, kolAhala uThA, dukAneMTa gyiiN| Amoda-pramoda naSTa ho gayA, 'hAya yaha kyA huA'-isa prakAra nagara ke loga duHkhI hue| isI bIca yaha jAnakara rAjA ne kahA, 'are zIghra hI duSTa hAthI ko pkdd'o| usane loka kA 1. gAhiyo ArohaNo-ka / 2, sayaM im-k| Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] nAradeNa - hare geNhaha lahu duvAraNaM kayatyio NeNaM loo ti| tao gahaNasuo vi naravaiagAesabhorU AesasamaNaMtarameva puloijjamANo bhayavinbhamAhiyavibhUsiyAhi purasuMdarohiM dhAvio sennkumaaro| sIhaki porao viya diTTho mattavAraNeNaM / taM ca daLUNa acitaNIyayAe purisasAmatthassa vipalio se no| niruddhamageNa gamaNaM / cittagao viya Thio payaibhAve / aho kumArassa sAmatthaM ti vimhiyA nAyarayA, harisiyAo purasaMdaroo, parituTTho maravaI / etthaMtarammi sikkhAisayakovio vijjAharakumArao viya nahagamageNaM samArUDho matavAraNaM, nibaddhaM AsaNaM, gahilo vAruaMkuso, apphAlio kuMnabhAe, gulaguliyamaNeNaM / 'jayai kumAro' tti samuddhAio kalayalo, pAhayAI turAI, nIo AlANakhabhaM / eyavaiyareNa dUnio vishego| citiyaM ca NeNaM / na caemi Iise imassa saMtie aNakkhe souM pi kimaMga puga pecchiuN| tAja hou, taM hou| samAraMbhemi mahAsAhasaM / vAvAemi sayameva evaM ti| annayA ya saMtimaIsameyammi ujjANasaMThie kumAre pariNayappAe vAsare kasAodaeNamaNAlo. idaM caivAvagatya jalpitaM narendreNa - 'are gRhANa laghu duSTavAraNam , kathitastena loka'iti / tato grahaNotsuko'pi narapatyanAdezabhIrurAdezasamantarameva pralokyamAno bhayavibhramAdhikavibhUSitAbhiH parasundarIbhirdhAvitaH senakumAraH / siMhakizoraka iva dRSTo mattavAraNena / taM ca dRSTvA'cintanIyatayA puruSasAmarthyasya vicalitastasya madaH / niruddhamanena gamanam / citragata iva sthitaH prakRtibhAve / aho kumArasya sAmarthya miti vismitA nAgarakAH, haSitAH purasundaryaH, parituSTo nrptiH| atrAntare zikSAtizayakovido vidyAdharakamAra iva nabhogamanena samArUDho mattavAraNama, nibaddhamAsanama, gahItaH zIghrA'Ga kuzaH, AsphAlitaH kumbha bhAge, gulugulitaM (gajitaM) anena / 'jayati kumAraH' iti samuddhAvitaH kalakalaH, AhatAni tUryANi, nIta AlAnastambham / etadvayatikareNa dUno viSeNaH / cintitaM ca tena-na zaknomIdRzAn asya satkAni yazAMsi (?) zrotumapi, kimaGga punaH prekSitum / tato yad bhavatu tad bhavatu / samArambhe mahAsAhasam / vyApAdayAmi svayameva etamiti / / ___ anyadA ca zAntimatIsamete udyAnasaMsthite kumAre pariNataprAye vAsare kaSAyodayenAnAlocya tiraskAra kiyA hai|' anantara pakar3ane ko utsuka hone para bhI rAjA kA Adeza na hone se DaranevAlA kumAra sena rAjA ke Adeza ke turanta bAda hI bhaya ke vibhrama se adhika vibhUSita nagarasundariyoM ke dvArA dekhA jAtA huA daur3A / siMha-zAvaka ke samAna ise hAthI ne dekhA / use (sena kumAra ko) dekhakara puruSa ke sAmarthya kI acintanIyatA ke kAraNa usa (hAthI) kA mada dUra ho gyaa| usane gamana roka diyA aura citralikhita ke samAna svAbhAvika rUpa meM hI khar3A ho gyaa| 'oha kumAra kA sAmarthya !' isa prakAra nAgarika vismita hue, nagarasundariyA~ harSita huii| rAjA santuSTa huaa| isI bIca zikSA-atizaya ke jJAtA vidyAdhara kumAra ke samAna AkAza gamana se (kumAra sena) matavAle hAthI para savAra huA, Asana jamAyA, zIghra hI aMkuza liyA. gaNDasthala ko dbaayaa| isane (hAthI ne) garjanA kii| 'kumAra kI jaya ho'-aisA kolAhala uThA, bAje bajAye gaye, hAthI ko bA~dhane ke khambhe taka lAyA gayA / isa ghaTanA se viSeNa duHkhI haA aura usane socA-isake isa prakAra ke yagoM ko suna bhI nahI sakatA hUM, dekhane kI to bAta hI kyA hai / ataH jo ho so ho, mahAna parAkrama Arambha karatA hU~ / ise svayaM hI mAratA huuN| eka bAra zAntimatI ke sAtha jaba kumAra udyAna meM thA aura dina prAyaH Dhala rahA thA, taba kaSAya ke Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAicakahA ciUNa pariNaiM agavekkhiUNa niyamabale acitiUNa kumArasatti kumAravAvAyaNanimittameva kahavaya. purisaparivArio gao tmujjaannN| kumAracittavittIe apaDihArio ceva paMviTThoM caMdaNalayAharaya / dido ya Na kevalo ceva kumAro saMtimaI ya / vIsattho tti kaDhiyaM maMDalaggaM / diLaM saMtimaIe bhaNiyaM caNAe ajjautta, parittAyahi parittAyahi / tao 'kimeyaM ti uDhio kumaarii| diTTho ya NeNa visenno| chUDhaM teNoharaNaM / sikkhAisaeNa vaMciyaM kumAreNaM, 'kimayaM ti ciMtAsumnahiyaeNAvi bhuye rubhiUNa ava haDaM se khaggaM / bhaNio ya eso 'kumAra, kimeyaM' ti| tao niraMbhamANeNa kar3hiyA churiyaa| daraviiNNe pahAre bAhaM vAliUNa avahaDA ya NeNaM / bAhavalaNapIDAe nivaDio virunno| udyAvio jeNaM, nivesio sayaNijje, purichao saMbhameNaM 'kamAra kimayaM ti / tao adAUNa uttaraM niggao cNdnnlyaahraao| bhaNiyaM ca saMtimaIe-ajjauta, kimayaM ti / kumAreNaM bhaNiyaM-- suMdari, ahaM pi na munnemi| ettieNa puNa ettha hoyatvaM rajjamuddisiUNa payArio keNai kumAro ti| tA alaM me ihathieNaM jattha pahANasayaNarasa kumArasa: vi Iiso unvevo| avatthANe ya avassameva keNai pariNatimanavekSya nijavalamacintayitvA kumArazakti kumAravyApAdananimittameva katipayaparuSaparivato gatastamudyAnam / kumAracitravetryA(pratIhAryA) apratihArita (anavaruddhaH) eva praviSTazcandanalatAgRham / dRSTazca tena kevala eva kumAraH zAntimatI ca / vizvasta iti kRSTaM maNDalAgram / daSTaM shaantimtyaa| bhaNitaM ca tayA Aryaputra ! paritrAyasva, paritrAyasva / tataH 'kimetada' ityutthitaH kamAraH / dRSTastena viSeNaH / kSiptaM tena zastram / zikSAtizayena vaJcitaM kumAreNa / 'kimetada' iti cintAzUnyahRdayenApi bhujaM ruddhvA'pahRtaM tasya khaGgam / bhaNitazcaiSa: 'kumAra ! kimetad' iti / tato nirudhyamAnena kRSTA rikA / daravitIrNe (ISaddatte) prahAre bAhuM vAlayitvA apahRtA ca tena / bAhavalanapIDayA nipatito viSeNaH / utthApito'nena, nivezitaH zayanIye, pRSTa: sambhrameNa 'kamAra ! kimetada' iti / tato'dattvottaraM nirgatazcandanalatAgRhAta / bhaNitaM ca zAntimatyA- Aryapatra ! kimetaditi / kumAreNa bhaNitam-sundari ! ahamapi na jAnAmi / etAvatA punaratra bhavitavyam , rAjya muddizya prasArita: kenacitkumAra iti / tato'laM me iha sthitena, yatra pradhAnasvajanasya kumAraudaya se phala kA vicAra na kara, apanI zakti ko na dekhakara, kumAra kI zakti kA vicAra na kara, kumAra ko mArane ke lie hI kucha puruSoM ke sAtha (kumAra viSeNa) usa udyAna meM gyaa| citravetrI (pratIhArI) ke dvArA na roke jAne para kumAra candanalatAgRha meM beroka-Toka praveza kara gayA / usane kevala kumAra aura zAntimatI ko dekhA / vizvasta hokara talavAra khiiNcii| zAntimatI ne dekha liyaa| usane kahA'Aryaputra ! rakSA karo, rakSA kro|' anantara yaha kyA !-aisA kahakara kumAra uTha gyaa| usane viSeNa ko dekhA / viSeNa ne zastra claayaa| zikSA ke atizaya se kUmAra ne use roka liyaa| 'yaha kyA !'--isa prakAra cintAzUnya hRdayavAlA hote hue bhI bhujA rokakara usakI talavAra chIna lii| isase kahA---'kumAra ! yaha kyA hai ?' anantara roke jAne para bhI viSeNa ne churI chIna lii| (taba) kucha prahAra kara (tathA) bAhu ko mor3akara sena ne use bhI chIna liyaa| bAhu ke mur3ane kI pIr3A se viSeNa gira gyaa| sena ne (use) uThAyA, zayyA para rakhA, ghabarAkara pUchA---'kumAra! yaha kyA hai ?' anantara uttara na dekara viSeNa candana latAgRha se nikala gayA / zAntimatI ne kahA -'Aryaputra ! yaha saba kyA hai ?' kumAra ne kahA-'sundari ! maiM bhI nahIM jAnatA huuN| yahA~ itanI hI bAta honA cAhie ki rAjya ko uddezya kara kisI ke dvArA kumAra ThagA gayA hai| ataH merA yahA~ rahanA vyartha hai, jahA~ para ki pradhAna svajana kumAra ko bhI isa prakAra udvega hotA hai / (mere yahA~) Thaharane para Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo ] 563 liMgeNa jANai kumAraceTThiyaM tAo / tao ya ghepai ummAhaeNaM, nivvAsai ya kumAra, Avahai soyamaMbA 'lAghavaM kulaharassa kupuriso ti / annatya vilajjiyaM jIvai kumAro / parattha saMpAyaNANugayaM ca kulavaNijjarakkhaNAmettaphalaM supurisANa ceTThiyaM ettha puNa ubhayavivajjao tti / saMtimaIe bhaNiyaM - ajjautta, evameyaM kiM tu kahaM puNa gurU ajjauttaM visajjissaMti / kumAreNa bhaNiyaM - aipaMDie, ko gurUNaM / attha Iso nAo 'bahuyaraguNe kajje nehakAyarayAe vigdhakAriNo gurU apucchikaNa vi paTTijjai' tti / saMtimaIe bhaNiyaM ajjautto pamANaM / kumAreNa bhaNiyaM - suMdari, jai evaM, tA ahiUNa pariyaNassa io cevAvakkamAmo / alaM kAlaharaNeNaM / mA imaM ceva kumAro saMpADaissaha; lajjio khu so vi imiNA ceTThieNa / saMtimaIe bhaNiyaM - ajjautto pamANaM / etthaMtarammi atthamio sUrio / kayaM paosAvassayaM / bhaNio ya pariyaNo / ajja mae ettheva savvaM ti / tao sajjiyaM ujjANavAsabhavaNaM / sIsaM me dukkhar3a tti bhaNiUNa lahuM caiva visajjio pariyo / aikkatA kAi velA / tao pasute pariyaNe aDayaNAe viya ahisaraNagamaNammi kasaNapaDaeNa syApIdRza udva egaH / avasthAne cAvazyameva kenacid liGgena jAnAti kumAraceSTitaM tAtaH / tatazca gRhyate unmAna (vinAzana), nirvAsayati ca kumAram, Avahati zokamambA ' lAghavaM kulagRhasya kupuruSaH ' iti / anyatra vilajjitaM jIvati kumAraH / parArthasampAdanAnugataM ca kulavacanIyarakSaNamA phalaM supuruSANAM ceSTitam atra punarubhayaviparyaya iti / zAntimatyA bhaNitam - Aryaputra ! evametad, kintu kathaM punarguravaH AryaputraM visarjayiSyanti / kumAreNa bhaNitam - atipaNDite ! ko gurUn kathayati / astIdRzo nyAya: 'bahutaraguNe kArye snehakAtaratayA vighnakAriNo gurUnapRSTvA'pi pravartyate iti / zAntimatyA bhaNitam -- AryaputraH pramANam / kumAreNa bhaNitam - sundari ! yadyevaM tato'kathayitvA parijanasya itazcaivApakrAmyAmaH / alaM kAlaharaNena / mA idameva kumAraH sampAdayiSyati, lajjitaH khalu so'pyanena ceSTitena / zAntimatyA bhaNitam - AryaputraH pramANam / atrAntare astamitaH sUryaH / kRtaM pradoSAvazyakam / bhaNitazca parijanaH / adya mayAtaiva vastavyamiti / tataH sajjita mudyAnavAsabhavanam / 'zIrSa me duHkhayati' iti bhaNitvA laghveva visarjitaH parijanaH / atikrAntA kAcidvelA / tataH prasupte parijane kulaTAyAmivAbhisaraNagamane kRSNapaTeneva kisI cihna se pitA jI kumAra viSeNa kI ceSTA ko avazya hI jAna leMge / pazcAt vinAzaka dvArA pakar3avAkara kumAra ko bAhara nikAla deMge, mAtA ko zoka hogA / 'kulagRha kA kupuruSa hai' - isa prakAra laghutA hogii| dUsarI jagaha kumAra lajjita hokara jIvita rahegA / satpuruSoM kI ceSTAe~ parArtha kA sampAdana karanevAlI aura kula kI nindA kI rakSAmAtra phalavAlI hotI haiM, yahA~ para donoM viparIta ho rahI haiN| zAntimatI ne kahA- 'Aryaputra ! yaha ThIka hai, kintu mAtA-pitA Aryaputra ko kaise jAne deMge ?' kumAra ne kahA- 'atipaNDite ! mAtA-pitA se kauna kahatA hai ? isa prakAra kA nyAya hai ki bahuta guNavAle kArya meM snehAtireka se duHkhI hone ke kAraNa vighna karane vAle mAtA-pitA se binA pUche hI pravRtti kI jAtI hai / zAntimatI ne kahA - 'Aryaputra pramANa haiM / ' kumAra ne kahA - ' sundari ! yadi aisA hai to parijanoM se na kahakara yahIM se bhAga cleN| samaya bitAnA vyartha hai / yahI kumAra na kara baiThe, vaha isa ceSTA se lajjita hai / ' zAntimatI ne kahA- 'Aryaputra pramANa haiM / ' isI bIca sUrya asta ho gayA / sandhyAkAlIna kriyAoM ko kiyaa| parijanoM se kahA- 'Aja meM yahIM nivAsa karU~gA / ata: udyAna ke nivAsabhavana ko sajAo / merA sira duHkha rahA hai'-- aisA kahakara zIghra hI parijanoM ko vidA kara diyaa| kucha samaya bItA / anantara parijanoM ke sone para kulaTA strI jisa prakAra abhisaraNa ke lie Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 [samarAicca kahA viya timiranivaheNa 'otthayAe rayaNoe uDhio kumAro saMtimaI y| bhaNiyaM ca NeNa--suMdari, bIhANi desaMtarANi, vicittA kammaparigaI, AvayAbhAyaNaM ca ettha paanninno| bAhei ya ma kumAranehANabaMdho, upapekkhAmi ya iha avatthANammi tassa AvayaM, aNivaIe ya cittassa na sakkuNomi iha cidvilaM, aNuciyA ya tumaM kilesAyAsassa / tA na yANAmi, kimetya juttaM ti| saMtimaIe bhaNiyaMajjauttacittanivvuisaMpAyaNaM ti / ko ya mama ajjauttasahiyAe kilesAyAso tti / tao bhaviyanvayAe' nioeNa saMtimaIsameo ghettaNa asivaraM alavikhao pariyaNa niggao ujjaannaao| gao rayaNIe ceva caMpAvAsayaM snnivesN| etthaMtarammi aikkaMtA rayaNI, uggao aNsumaalii| parispaMtA saMtimai tti Thio egami bnnniguNje| diTTho ya tattha tAmalittipatthieNa rAyauranivAsiNA sANudevanAmeNa satthavAhaputteNa, paccabhinnAo ma NeNa / jAyA ya se citA / ki puNa eso raiduio viya mayarakeU rAyadhUyAmettapariyaNo evaM vtttti| ki rAiNA nivvAsio ti / ahavA na saMbhavai evaM rAyadhUyApayANANumANamuNiyasiNehAitimiranivahenAvastRtAyAM rajanyAmutthitaH kumAraH zAntimatI ca / bhaNitaM ca tena-sundari ! dIrghANi dezAntarANi, vicitrA karmapariNatiH, ApadbhAjanaM cAtra prANinaH / bAdhate ca mAM kumArasnehAnubandhaH, utprekSe cehAvasthAne tasyApadam / anirvRtyA ca cittasya na zaknomIha sthAtuma , anucitA ca tvaM klezAyAsasya / tato na jAnAmi kimatra yuktmiti| zAntimatyA bhaNitam-AryaputracittanirvatisampAdanamiti / kazca mamAryaputrasahitAyAH klezAyAsa iti / tato bhavitavyatAyA niyogena zAntimatIsameto gRhItvA'sivaramalakSitaH parijanena nirgata udyAnAt / gato rajanyAmeva campAvAsaM sannivezam / atrAntare atikrAntA rajanI, udgto'shumaalii| parizrAntA zAntimatIti sthita ekasmin vananikuJja / dRSTazca tatra tAmraliptIprasthitena rAjaparanivAsinA sAnudevanAmnA sArthavAhaputreNa, pratyabhijJAtazca tena / jAtA ca tasya cintaa| kiM punareSa ratidvitIya iva makaraketU rAjaduhitamAtraparijana evaM vartate / kiM rAjJA nirvAsita iti / athavA na sambhavatyetad rAjaduhitapradAnAnumAnajJAtagamana karatI hai, usI prakAra kumAra sena aura zAntimatI utthe| usa samaya rAtri kAle vastra ke samAna andhakAra samUha se AcchAdita ho rahI thii| kUmAra sena ne kahA- 'sandari ! dezAntara dIrgha hote haiM, karmoM kI pariNati vicitra hai, yahA~ prANI Apatti ke pAtra hote haiN| kumAra ke prati sneha kA sambandha mujhe pIr3ita kara rahA hai| yahA~ para Thaharane meM usakI Apatti dekhatA hU~ / citta kI zAnti na hone ke kAraNa yahA~ nahIM raha sakatA huuN| tuma kleza aura thakAvaTa ke yogya nahIM ho, ata: nahIM jAnatA hU~, yahA~ kyA yukta hai / ' zAntimatI ne kahA---'Aryaputra ke citta kI zAnti kA sampAdana (karanA hI yahA~ ucita hai / ataH Aryaputra ke sAtha mujhe kleza aura thakAvaTa kahA~ ?' manantara bhavitavyatA ke niyoga se zAntimatI ke sAtha zreSTha talavAra lekara parijanoM ke dvArA na dikhAI dete hue udyAna se nikala gyaa| rAtri meM hI campAvAsa nAmaka sanniveza meM phNcaa| isI bIca rAtri bIta gayI, sUyaMdiya huaa| zAntimatI thaka gayI hai-aisA socakara eka vanakaMja meM Thahara gyaa| vahA~ para tAmraliptI ko jAte hue rAjapura ke nivAsI 'sAnudeva' nAmaka sArthavAhaputra ne dekha liyA aura pahicAna liyA . use cintA huI / rati ke sAtha kAmadeva kI taraha rAjakumArI mAtra hI jisakI sevaka hai, aisA (yaha kumAra sena) isa avasthA meM kyoM hai ? kyA rAjA ne nikAla diyA? athavA rAjaputrI ke pradAna ke anumAna 1, ucchaiyA rayaNIka / 2. -yAnio----ka / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] 565 sayassa rAiNo hariseNassa / gaNAyaro ya eso, guNegaMtapakkhavAI ya raayaa| ao apakkho ceva eso tti / na ya anno koi nivaasnnsmttho| ettha ehamettapariyaNo ya eso| tA bhaviyazvamaNeNaM niyanivveyaniggaeNaM / vicittANi ya vihiNo vilasiyANi / tA imaM etya pattayAlaM, paNamiUNa pucchAmi eyaM ti / citiUNa paNamio kumAro saMtimaI ya / bhaNiyaM ca NeNaM-deva, amaNiyavRttaMto ti binnavissaM devaM / tao na kAyavvo kheo| kumAreNa bhaNiyaM-madda, ko ettha avasaro kheyassa; tA bhagAu bhddo| sANudeveNa bhaNiyaM - deva, ahaM khu rAyauravasthavvao sANudevo nAma satthavAhaputto, payaTTo satthena tAmalitti / AvAsio ya Ne sattho ettha sannivese / AyamaNanimittaM ca samAgao io nAidUradesavattiNaM saraM / uvaladdhaM ca evaM vaNanijaM / tao samapanno me pmoo.| AcikkhiyaM viya hiyaeNaM, jahA ettha kallANaM te bhavissai ti| tao bhaviyavvayAnioeNa samAgao ihiN| uvaladdho ya devo sAmidhUyA y| rAyaurovaladdhasaMgayANassaraNaguNeNa ya samuppanna paccabhinnANaM / tao ANaMdiyaM pi visaNaM viya me cittaM, 'kahiM devo, kahiM ehamettapariyaNo' ti| tA Aisau devo, jai akahaNIyaM na snehAtizayasya rAjJo hariSeNasya / gaNAkarazcaiSaH, guNakAntapakSapAtI ca rAjA / ato'pakSa eSa iti / na cAnyaH ko'pi nirvAsanasamarthaH / atra etaavnmaatrprijnshcaissH| tato bhavitavyamanena nijanirvedanirgatena / vicitrANi ca vidhevilasitAni / tata idamatra prAptakAlam, praNamya pRcchAmyetamiti / cintayitvA praNataH kumAraH zAntinatI ca / bhaNitaM ca tena-deva ! ajJAtavRttAnta iti vijJapayiSye devam, tato na kartavyaH khedaH / kumAreNa bhaNitam-bhadra ! ko'trAvasaraH khedasya, tato bhaNatu bhdrH| sAnudevena bhaNitam-ahaM khalu rAjaparavAstavyaH sAnudevo nAma sArthavAhapatraH pravRttaH sArthena tAmraliptIm / AvAsitazcAsmAbhiH sArtho'tra snniveshe| AcamananimittaM ca samAgata ito nAtidUradezavarti saraH / upalabdhaM caitad vananikajam / tataH samutpanno me pramodaH / AkhyAtamiva hRdayena, yathA'tra kalyANaM te bhaviSyatIti / tato bhavitavyatAniyogena samAgata ih| upalabdhazca deva svAmiduhitA c| rAjaparopalabdhasaGgatAnusmaraNaguNena ca samutpanna pratyabhijJAnam / tata Ananditamapi viSaNNamiva me cittama, katra devaH, katra etAvanmAnaparijana iti / tata Adizatu devo yada se jisakA snehAtizaya jJAta hotA hai-aise rAjA hariSeNa meM yaha bAta sambhava nahIM hai| yaha rAjA guNoM kI khAna aura guNoM kA ekAnta rUpa se pakSapAtI hai| ataH yaha pakSa nahIM ho sakatA hai| dUsarA koI nikAlane meM samartha hai nhiiN| yahA~ para itane mAtra parijana se yaha yukta hai / ataH apanI hI virakti se ise nikalA huA honA cAhie / bhAgya ke vilAsa vicitra haiM / to aba samaya A gayA hai, praNAma kara isI se pUchU-aisA socakara usane kumAra aura zAntimatI ko praNAma kiyA aura kahA-'mahArAja ! mujhe cUMki vRttAnta jJAta nahIM hai, ataH mahArAja se nivedana karanA cAhatA hU~, ataH kheda na kreN|' kumAra ne kahA--'bhadra ! yahA~ para kheda kA kyA avasara, ataH bhadra, khie|' sAnudeva ne kahA-'maiM rAjapurI kA nivAsI sAnudeva nAmaka vaNikputra sArtha (kAphile) ke sAtha tAmraliptI jA rahA huuN| hama logoM ke sArtha ne yahA~ sanniveza meM DerA DAlA hai / pAnI pIne ke lie yahA~ samIpavartI tAlAba para AyA aura isa vana-nikuMja taka A phuNcaa| anantara yahA~ mujhe harSa huaa| hRdaya ne mAno kahA ki yahA~ tumhArA kalyANa hogaa| ataH honahAra ke niyoga se yahA~ AyA huuN| yahA~ para mahArAja aura svAmiputrI mile| rAjapura meM prApta mela ke smaraNarUpa guNa se pahicAna liyaa| usase Anandita hone para bhI merA mana khinnasA hai / kahA~ to mahArAja aura kahAM itane mAtra parijana ! ataH mahArAja ! yadi akathanIya na ho to khie|' Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA 566 Tas | kumAreNa citiyaM - aho vacchalayA satyavAhaputtassa, aho nimbharAjurAo, aho vayaNako sallaM ti / citiUNa jaMpiyaM ca NeNaM-- satyavAhaputta, atthi ettha kAraNaM / kiM tu ahaM pitAmaliti ceva *pasthio / tA puNo sAhaissaM / sANudeveNa bhaNiyaM - deva, pasAo tti aNuggihIo deveNaM / tahAvi satyagamaNeNa ANaMde maM devo / kumAreNa bhaNiyaM - satthavAhaputta, atthi eyaM / kiM tu kayAi tattha tAya* paisiyA anne sayapurisA pecchati / tao na saMpajjai me samIhiyaM / sANudeveNa bhaNiyaM - deva, jai evaM, tA ciTThAmi tAva ettha kavi diyahe / voloNesu purisesu payattagovieNaM deveNaM saha puNo gamissaM ti / kumAreNa bhaNiyaM - satthavAhaputta, alaM imiNA nibbaMdheNa gaccha tumaM / sANudeveNa bhaNiyaM - deva, mA evamANaveha / samuppajjai me dukkhaM niratthayaM ca mannemi devassa daMsaNaM / kumAreNa bhaNiyaM - jai te minbaMdho, tA evaM havautti / sANudeveNa bhaNiyaM - deva, pasAo / kumAreNa bhaNiyaM - jai evaM, tA gaccha nitthaM / na jaMpiyando esa va iyaro, nAgaMtavyabhihaI' / tao jaM devo ANavei' tti jaMpiUNa sANudevo gao satyaM / thevavelAe ya AgayA AsavArA / pucchiyA ya Nehi satthiyA / bho na tumbhehi evaM akathanIyaM na bhavati / kumAreNa cintitam - aho vatsalatA sArthavAhaputrasya, aho nirbharAnurAgaH, aho vacana kauzalyamiti cintayitvA jalpitaM ca tena - sArthavAhaputra ! astyatra kAraNam, kintvahamapi tAmraliptImeva prasthitaH, tataH punaH kathayiSye / sAnudevena bhaNitam - deva ! prasAda ityanugRhIto devena tathApi sArtha gamanenAnandayatu mAM devaH / kumAreNa bhaNitam - sArthavAhaputra ! astyetad, kintu kadAcit tatra tAtapreSitA anvaSaka puruSAH prekSante, tato na sampadyate me samIhitam / sAnudevena bhaNitam - deva ! yadyevaM tatastiSThAmi tAvadatra katyapi divasAn / vyatikrAnteSu puruSeSu prayatnagopAyitena devena saha punargamiSye iti / kumAreNa bhaNitam - sArthavAhaputra ! alamanena nirbandhena, gaccha tvam / sAnudevena bhaNitam - deva ! maivamAjJApaya / samutpadyate me duHkham, nirarthakaM ca manye devasya darzanam / kumAreNa bhaNitam - yadi te nirbaMndhastata evaM bhavatviti / sAnudevena bhaNitam - deva ! prasAdaH / kumAreNa bhaNitam - yadyevaM tato gaccha nijasArtham / na jalpitavya eSa vyatikaraH, deva, nAgantavyamiha / tato 'yaddeva AjJApayati' iti jalpitvA sAnudevo gataH sArtham / stokavelAyAmAgatA kumAra ne socA - oha vaNikputra kA prema, atyadhika anurAga, vacanoM kI kuzalatA Azcaryajanaka hai / aura aisA socakara usane kahA - 'isakA kAraNa hai, kintu maiM tAmraliptI hI jA rahA hU~, ataH phira batAU~gA / ' sAnudeva ne kahA - 'mahArAja ! Apane kRpA kI ataH maiM anugRhIta huA to bhI sAtha ( kAphilA ) taka pahu~cakara he deva ! mujhe Anandita kareM / ' kumAra ne kahA- 'sArthavAhaputra ! ThIka hai, kintu kadAcit pitA jI ke dvArA bheje hue anveSaka puruSa dekha leMge, ataH ApakA manoratha pUrNa nahIM kara sakatA hU~ / ' sAnudeva ne kahA- 'mahArAja ! yadi aisA hai to yahIM kucha dina Thahara jAtA hU~ / puruSoM ke cale jAne para prayatna se chipAye hue mahArAja ke sAtha punaH cala dU~gA / ' kumAra ne kahA - ' isa prakAra kI haTha mata karo, tuma jaao|' sAnudeva ne kahA- 'mahArAja ! aisI AjJA mata do| mujhe duHkha hotA hai aura mahArAja kA darzana vyartha mAnatA hU~ / kumAra ne kahA--' - 'yadi tumhArI haTha hai to aisA hI ho / ' sAnudeva ne kahA - 'mahArAja ! anugRhIta hU~ / ' kumAra ne kahA - 'yadi aisA hai to apanI TolI ke pAsa jaao| yaha ghaTanA mata kahanA, yahA~ mata aanaa|' anantara 'jo mahArAja AjJA deM' - aisA kahakara sAnudeva vyApAriyoM kI TolI meM calA gyaa| kucha hI dera meM ghur3asavAra Aye / unhoMne TolI ke vyApAriyoM se pUchA- 'are ! Apa logoM 1. * bvaM keNai ihaIka | Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] 567 vihajAyAsameo evaMviho puriso samuvalakho ti| tehi bhaNiyaM-'novaladdho' / miho piyamaNehihare, bhaNiyaM mae 'avadisA khu esA kumArassa'; tA ehi, rAyauravattiNIe laggAmo tti / niyattA aasvaaraa| thevavelAe ya paccaiyapurisahatthammi pesiUNa bhoyaNaM Agao sANadevo / niveio aasvaarvuttNto| karAvio pANavitti / aikkante ya vAsare atthamie diNayarammi nakkhattamAlApasAhiyAe nahayalasirIe ANio stynivesN| kao uciovyaaro| jAmAvasesAe jAmiNIe kumArAeseNa vidinnaM payANayaM / samappiyaM pahANajapANaM saMtimaIe kumArassa ya / gayA kaMci bhUmibhAgaM / AvAsio sttho| niviTuM celaharayaM / ThiyA tattha saMtimaI kumAraseNo ya / saMpADiyaM uciykrnnijj| evaM ca aNavarayapayANaehi vaccamANANamaikkaMtA kaivi vaasraa| pattA daMtarattiyAbhihANaM mahADavi / AvAsio sttho| 'bhayANayA aDavi' tti niviTThAI thaannyaaii| pahAyasamae ya visaMsariesuM thANaesuM satthaladdaNavAvaDesu kammayaresu AvassayakaraNujjaehi ADiyattiehi appatakkiyA ceva azvavArAH / pRSTAzca taiH sArthikA:-bho ! na yuSmAbhirevaMvidhajAyAsameta evaMvidhapuruSaH samupalabdha iti / tairbha Nitam -nopalabdhaH / mitho jalpitamebhiH- are bhaNitaM mayA apadik khalveSA kumArasya, tata ehi rAjapuravartinyAM lagAma iti / nivRttA azvavArAH / stokavelAyAM ca pratyayitapuruSahaste preSayitvA bhojanamAgataH sAnudevaH / nivedito'zvavAravRttAntaH / kAritaH prANavRttim / atikrAnte ca vAsare astamite dinakare nakSatramAlAprasAdhitAyAM nabhastala zriyAmAnItaH sArthanivezam / kRta ucitopacAraH / yAmAvazeSAyAM yAminyAM kumArAdezena vidattaM prayANakam / samarpitaM pradhAnajampAnaM zAntimatyAH kamArasya ca / gatAH kaJcida bhmibhaagm| AvAsitaH sArthaH / niviSTaM celagahama / sthitA tatra zAtimatI kamArasenazca / smpaaditmuucitkrnniiym|| evaM cAnavarataprayANakairvajatAmatikrAntAH katyapi vAsarAH / prAtA dantaranikAbhidhAnAM mahATavIm / AvAsitaHsArthaH / 'bhayAnakA aTavI' iti niviSTAni sthaankaani| prabhAtasamaye ca visaMsRteSu (apagateSu) sthAnakeSu sArthabhArAropaNavyApRteSu karmakareSu AvazyakakaraNodyateSu subhaTeSu apratakitaiva ko isa prakAra kI strI ke sAtha isa prakAra kA puruSa to nahIM milA ?' unhoMne kahA-'nahIM / ' ina ghur3asavAroM ne Apasa meM kahA-'are; maiMne kahA thA, yaha kumAra kA mArga nahIM hai ataH Ao rAjapurI kI ora cleN|' ghur3asavAra lauTa gye| thor3I dera meM vizvasta puruSoM ke hAtha bhojana bhejakara sAnudeva aayaa| (usane) ghur3asavAroM kA vRttAnta nivedana kiyaa| bhojana kraayaa| dina bIta gayA, sUrya asta ho gayA aura jaba nakSatramAlA se prasAdhita AkAzamaNDala vizeSa zobhAyukta ho gayA taba unheM vaha vyApAriyoM ke par3Ava para laayaa| (unakA) ucita satkAra kiyaa| rAtri kA prahara mAtra zeSa raha jAne para kumAra kI AjJA se prayANa kiyaa| zAntimatI aura kumAra ko mukhya jampAna (pAlakI) meM baiThAyA / thor3I dUra gaye / vyApAriyoM kI TolI ne par3Ava ddaalaa| rAvaTI (celagRha) bA~dhI / vahA~ para kumAra sena aura zAntimatI Thahara gaye / yogya kAryoM ko kiyA / isa prakAra nirantara calate hue kucha dina bIta gye| danta ratnikA nAmaka bahuta bar3I pahAr3I AyI / TolI ne par3Ava DAlA / pahAr3I bhayAnaka hai-aisA socakara prahariyoM ko tainAta kiyA gyaa| prAta:kAla prahariyoM ko cale jAne para jaba majadUra TolI ke mAla ko car3hAne meM laga gaye, subhaTa Avazyaka kAryoM ke karane meM udyata ho gaye to Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 [ samarAiccakahA vimukkabANavarisA nivaDiyA sbrdhaaddii| vAiyAI siMgAI, haNa haNa ti uddhAio kalayalo, visaNNA kammArayA, vaNNo itthiyaaynno| paiTThiyA ADiyattiyA, pavattamAohaNaM --'suMdari, dhIrA hohi' tti parisaMThaveUNa saMtimaiM dhAvio kumAraseNo, kaDDhiyaM maMDalaggaM / tao kesarikisoraeNa viya hariNajUhaM bhaggaM sabarasennaM / annadisAe ya bhellio sattho, viluttaM sArabhaMDaM, pADiyA ADiyattiyA naTTho itthiyaaynno| 'kahaM io viNijjio tti valio kumAraseNo / palANA sbrpurisaa| tao egAgI avekkhiUNa kumAraseNaM uvaTTio' pallIvaI, milio ya tassa / chUDhaM ca NoharaNaM / vaMciyaM kumAreNaM, parichUDhaM ca tss| pADio pallIvaI, macchio ya eso| vIjiyo kumAreNaM, jAva na ceyai ti| tao AsannavattisarAo ghettaNa nalipipattaNa dinnaM se salilaM / tao ceiyamaNeNaM' / diTTho kumaaro| citiyaM ca NeNaM / ko puNa eso mahApuriso, sukumAradeho vi daDhappahArI, asahAo vi vavasAyajutto, kesarI viya parakkameNaM, maNikumAro viya dayAe, kusumAuho |vy rUveNa, sattUNa vi asattU / tA AgiIo cevAvagacchAmi, jahA paramesaro khu eso| tA na juttamamhehi vavasiyaM ti / vimuktabANavarSA nipatitA shbrghaattii| vAditAni zRGgANi, 'jahi jahi' ityuddhAvitaH kalakalaH, viSaNNAH karmakArakAH, bhItaH strIjanaH / pratiSThitAH subhaTAH / pravRttamAyodhanam / 'sundari ! dhIrA bhava' iti parisaMsthApya zAntimatI dhAvitaH kamArasenaH, kRSTaM maNDalAgram / tataH kesarikizorakeneva hariNayUthaM bhagnaM zabarasainyam / anya dizi ca bheditaH sArthaH, viluptaM sArabhANDam, pAtitA:subhaTAH, naSTa: strIjanaH / 'kathamito vinirjitaH' iti valita: kumArasenaH / palAyitAH zabarapuruSAH / tata ekAkI avekSya kumArasenamupasthitaH pallIpatiH militazca tasya / kSiptaM ca tena zastram / vaJcitaM kumAreNa, pratikSiptaM ca tasya / pAtita: pallIpatiH, mUcchitazcaiSaH / vIjitaH kumAreNa, yAvanna cetayate iti / tata AsannavatisarasA gRhItvA nalinIpatreNa dattaM tasya salilam / tatazcetitamanena / dRSTa: kumAraH / cintitaM ca tena / kaH punareSa mahApuruSaH, sukumAradeho'pi dRDhaprahArI, asahAyo'pi vyavasAyayuktaH, kesarIva parAkrameNa, munikumAra iva dayayA, kusumAyudha iva rUpeNa, zatrUNAmapyazatruH / tata AkRtyA evAvagacchAmi, yathA paramezvara: khalveSaH / tato na yuktamasmAbhirvyavasitamiti / atrAntare bhaNitaM anAyAsa hI bANoM kI varSA chor3atI huI bhIloM kI senA Ta pdd'ii| siMgA bajAye gaye / 'mAro-mAro'--aisA kolAhala uThA, majadUra duHkhI hue, striyA~ bhayabhIta ho gyiiN| yoddhA avasthita ho gaye / yuddha hone lgaa| 'sundari ! dhIra dharo'----isa prakAra zAntimatI ko ThaharAkara kumAra sena dauDA, talavAra khiiNcii| anantara jisa prakAra siMha kA baccA hariNoM ke jhaNDa ko parAjita kara detA hai, usI prakAra zabara senA ko (kUmAra sena ne) parAjita kara diyaa| anya dizAoM meM TolI TUTa gayI, kImatI mAla lupta ho gayA, subhaTa gira gaye, striyA~ naSTa ho gayIM / 'yahA~ se kaise jItakara jAoge'--aisA kahakara kumAra sena muddaa| zabarapuruSa bhaage| anantara kumAra sena ko akelA dekha bhIloM kA svAmI AyA, usase milaa| usane zastra chor3A, kumAra ne cakamA de diyA aura uttarasvarUpa usake Upara pheNkaa| bhIloM kA svAmI girA diyA gyaa| vaha mUcchita ho gyaa| kumAra ne havA kii| (use) hoza nahA aayaa| taba samIpa ke tAlAba se kamalinI ke patte meM pAnI lAkara use pAnI diyaa| usase ise hoza aayaa| (usane) kumAra ko dekhA aura socA---yaha mahApuruSa kauna hai ? sukumAra dehavAlA hone para bhI dRr3hatA se prahAra karanevAlA hai / asahAya hone para bhI udyogI hai / parAkrama meM siMha ke samAna hai| zatruoM kA bhI mitra hai / isakI 1. pidio-k.kh| 2. -maNeNaM / ummiliyaM loynnjylN-k| 3. sattaNa kyNto| tA AgiIo yavagacchAmi bhaviyavamaNeNa prmesnnenn-ke| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] etyaMtarammi bhaNiyaM kamAreNaM-bhadda, vIsattho hohi / teNa bhaNiyaM - ajja, koisI amhArisANaM viistthyaa| etyaMtarami kahiyamegeNa sabareNa seNAe, jahA pallIvaI pADio ti| amarisAveseNa 'haNa haNa' tti jaMpamANA dhAviyA sbrpurisaa| 'viNijjio ahaM, mahApuriso ya eso, tA na pahariyavvaM tu hi' ti sannAsaMpAyaNatthaM ceTTiyaM philnnaahennN| kayamaNeNa gomaajvaasiyN| tao tamavagacchiUNa vimukkacAvaparasU sirakayaMjaliuDA samAgayA sbrpurisaa| bhaNiyaM ca hiM--ajja, abhayaM dehi tti / kumAreNa bhaNiyaM-abhayaM mukkAuhANaM / etthaMtarammi calaNesu nivaDio pallIvaI / bhaNiyaM ca jeNa-ajja, khamiyanvo esa avarAho / kumAreNa bhaNiyaM-bhadda, ko ettha avarAho / teNa bhaNiyaMjaM sattho laDio ti / kumAreNa citiyaM / haMta kimayaM ti / etthaMtarammi jaMpiyaM palliNAheNaM- are kareha AghosaNaM, nivAreha AohaNaM / ANeha jaM jeNa gahiyaM; puNovaladdhe ya na khamemi ahayaM ti| AesasamaNaMtaraM ca saMpADiyamaNehiM / bhaNiyaM ca pahilavaiNA-ajja, nirUvehi eyaM, ki ettha natthi tti / kumAreNa bhaNiyaM--bhadda, asAmio ahaM eyassa; tA nirUviUNa satyavAhaputtaM pucchasu tti / nirUvAvio kamAreNa-bhadra ! vizvasto bhava / tena bhaNitam-Arya ! kIdRzI asmAdRzAnAM vishvsttaa| atrAntare kathita mekena zabareNa senAyAH, yathA pallIpatiH pAtita iti / amarSAvezeNa 'jahi jahi' iti jalpanto dhAvitA: zabarapuruSAH / 'vinirjito'ham, mahApuruSazcaiSaH, na prahartavyaM yuSmAbhiH' iti saMjJAsampAdanArthe ceSTitaM pallInAthena ! kRtamanena gomAyuvAzitam / tatastamavagatya vimuktacApaparazavaH ziraHkRtAlipuTAH samAgatAH shbrpurussaaH| bhaNitaM ca tai:-Arya ! abhayaM dehIti / kumAreNa bhaNitam-abhayaM muktAyudhAnAm / atrAntare caraNayornipatitaH pallIpatiH / bhaNitaM ca tena --Arya ! kSamitavya eSo'parAdhaH / kumAreNa bhaNitam --bhadra ! ko'traapraadhH| tena bhaNitam-yatsArtho luNThita iti / kumAreNa cintitam / hanta kimetaditi / atrAntare jalpitaM pallInAthena-are kurutAghoSaNAm, nivaarytaayodhnm| Anayata yad yena gRhItam, punarupalabdhe ca na kSAmyAmyahamiti / AdezasamanantaraM ca sampAditamebhiH / bhaNitaM ca pallIpatinA-nirUpayaitat, kimatra nAstIti / kumAreNa bhaNitam-bhadra ! asvAmyahametasya tato nirUpya sArthavAhaputraM pRccheti / nirUpitaH sArthavAhaputraH, AkRti se lagatA hai ki yaha paramezvara hai| ataH (hamArA kArya ThIka nahIM hai), hama logoM ne yaha ThIka nahIM kiyA hai| isI bIca kUmAra ne kahA-'bhadra! vizvasta hoo| usane kahA-'Arya ! hama jaise logoM kI vizvastatA kaisI?' isI bIca kisI ne zabarasenA se kaha diyA ki svAmI girA diyA gyaa| krodha se AviSTa hokara 'mAromAro'-aisA kahate hue zabarapuruSa daur3a pdd'e| 'maiM jIta liyA gayA aura yaha mahApuruSa haiM, ina para prahAra mata karo', isa prakAra kA izArA karane ke lie bhillarAja ne ceSTA kii| isane siyAra kI AvAja kii| anantara use jAnakara dhanuSa aura parazuoM ko chor3akara aMjali ko sira para bA~dhe hue zavarapuruSa Aye aura unhoMne kahA'Arya ! abhaya do|' kumAra ne kahA-'AyudhoM ko chor3anevAloM ko abhaya hai|' isI bIca bhilla rAja caraNoM meM gira gayA / usane kahA- 'Arya ! yaha aparAdha kSamA kreN|' kumAra ne kahA-'bhadra ! kaisA aparAdha !' usane kahA-'jo ki sArtha ko luuttaa|' kumAra ne socA - hAya ! yaha kyA ? isI bIca bhillarAja ne kahA- 'are ! ghoSaNA karo, yoddhAoM ko roko| jisane jo grahaNa kiyA ho, use laao| bAda meM milane para maiM kSamA nahIM kruuNgaa|' Adeza ke bAda inhoMne (bhIloM ne) use pUrA kiyaa| bhillarAja ne kahA -- ise dekho, yahA~ kyA nahIM hai ?' kumAra ne kahA-'bhadra ! maiM inakA svAmI nahIM hU~, ataH dekhakara sArthavAhaputra se puucho| sArthavAhaputra ko dekhA gayA, Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAhaccakahA sasthavAhaputto, uvaladdho vaNaniuMje, ANIo ya hiN| bhaNio pallivaiNA-ajja, na vinnAyaM amhehi, jahA eso mahApuriso iha gacchaha tti / viNijjiyA ya NeNa amhe / mahANabhAvayAe paDivanno ya esa amhehi saamii| ao saMbaMdhio tumaM ti| adohayA' Ne tujjha ritthss| tA nirUvAvehi eyaM, ki ettha natthi tti / tao 'aho mahANabhAvayA kumArassa, eyAiNA viNijjiyA sbrsennaa| bhiccabhAvamavagao pallIva; ahavA thevamiyamimassa ki kareMti hariNayA kesarikisorayassa' tti citiUNa jaMpiyaMsANadeveNa - bhaha, sAmisAlammi ajjautte tummi ya saMbaMdhie ki mamaM natthi tti / teNa bhaNiyaM -tahAvi nirUvAvasu tti, na me annahA cittanivvuI hoi / tao nirUvAviyamaNeNaM, jAva 'pujjai'tti sAhiyaM palliNAhassa / parituTTho ya eso| citiyaM kumAreNaM / aho mahANubhAvayA eyassa / ehametteNAvi evaM ciTTaitti--ahavA sugejjhANi sjjnnhiyyaanni| bhaMjAvio se pahAro, viiNNaM kaDisuttayaM / mahApasAo ti bhaNiUNa gahiyaM philvinnaa| nirUvAviyA paDihayapurisA / kayAI vaNaparikammAiM / bhaNiyaM ca NeNa-ajja, paccAsannA ceva ettha amhANa pallI; tA tIe daMsaNeNa aNuggaheu meM upalabdho vananikuJja, AnItazca taiH / bhaNita: plliiptinaa| Arya ! na vijJAtamasmAbhiH, yathaiSa mahApuruSa iha gcchtiiti| vinijitAzca tena vayam / mahAnubhAvatayA pratipannazcaiSo'smAbhiH svaamii| ataH sambandhI tvamiti / adrohakA vayaM tava rikthasya / tato nirUpayaitat kimatra nAstIti / tataH 'aho mahAnubhAvatA kumArasya, ekAkinA vinijitA zabarasenA, bhRtyabhAvamupagataH pallIpatiH, athavA stokamidamasya, kiM kurvanti hariNakAH kesarikizorakasya' iti cintayitvA jalpitaM sAnudevena-bhadra ! svAmini Aryaputre tvayi ca sambandhini kiM mama nAstIti / tena bhaNitam-tathApi nirUpayeti, na me'nyathA cittanirvRttirbhavati / tato nirUpitamanena, yAvat 'pUryate' iti kathitaM pallInAthasya / parituSTazcaiSaH / cintitaM kumAreNa-aho mahAnubhAvataitasya / etAvanmAtreNApi evaM tiSThatIti / athavA sugrAhyANi sajjanahRdayAni / bhajitastasya prahAraH, vitIrNe kaTisUtram / 'mahAprasAdaH' iti bhaNitvA gRhItaM plliptinaa| nirUpitA: pratihatapuruSAH / kRtAni vraNaparikarmANi / bhaNitaM ca tena -Arya ! pratyAsannaivAtrAsmAkaM pallI, tatastasyA darzanenAnugRhNAtu mAmArya iti / (vaha) vananikaja meM prApta huA, ve loga (use) le aaye| bhillarAja ne kahA-'Arya ! hama logoM ne nahIM jAnA ki yaha mahApuruSa jA rahA hai| usane hama logoM ko jIta liyaa| mahAnubhAvatA ke kAraNa yaha hama logoM kA svAmI ho gayA, ata: tuma sambandhI ho| hama loga tumhArI sampatti ke drohI nahIM haiN| ataH ise dekha lo, yahA~ kyA nahIM hai ? (isameM kyA nahIM hai ?) / ' anantara, oha kumAra kI mahAnubhAvatA, akele hI zabarasenA ko jIta liyA, bhillarAja sevaka bana gayA / athavA isake lie yaha bahuta thor3A hai, siMha ke bacce kA hariNa kyA kara pAte haiM ? aisA socakara sAnudevaM ne kahA----'bhadra ! Aryaputra ke svAmI hone aura tumhAre sambandhI hone para merA kyA nahIM hai ?' bhillarAja ne kahA--'to bhI dekha lo (anyathA mere mana ko zAnti nahIM hogii)|' anantara sAnudeva ne dekhA, 'pUrI hai'-aisA bhillanAtha se kahA / bhilla rAja santuSTa huaa| kumAra ne socA-oha isakI mahAnubhAvatA / itane mAtra se hI yaha isa prakAra baiThA hai athavA sajjanoM ke hRdaya sugrAhya haiM / usake prahAra ko viphala kiyA, kaTisUtra diyaa| bahuta bar3I kRpA-aisA kahakara bhillarAja ne le liyaa| ghAyala puruSoM ko dekhaa| unake ghAva para marahamapaTTI vagairaha kii| bhillarAja ne kahA- 'Arya ! samIpa meM hI hamArI bastI hai, ata: darzana kara mujhe anugRhIta kreN|' 1. adohaNayA-ka / 2. *muva nniiyo-k| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matamo bhavo] anjo ti| kumAreNa bhaNiyaM-satthavAhaputto pmaannN| sANudeveNa bhaNiyaM---bhadda, diLe tumammi diTTA ceva palli tti| etthaMtarammi bAhupphullaloyaNo samAgao saannudevsuuvyaaro| bhaNiyaM ca Na-ajja, parittAyAhi parittAyAhi / paNa8 savvasAraM, na dosae rAyadhUya tti| tao AulIhUo kuma ro| visaNNo saannudevo| kimeyaM' ti mUDho pallovaI / bhaNiyaM ca NeNa-- ajja, kA esA rAyadhaya tti| sAgudeveNa bhaNiyaMbhadda, rAyaurasAmiNo saMkharAyassa dhUyA, kumAraM uddisiUNa devassa ghariNI saMtima iti / teNa bhaNiyaMkahaM na dIsaha ti| sUtradhAreNa bhaNiyaM-suNa / pavatte AohaNe sabaraseNAsammuhammi gae rAyautta anna. disAe ya bhellie satthe viluppamANe sArabhaMDe pADiehi ADiyattiehi 'hA, ajjautta hA ajjautta' tti bhaNamANI niggayA celaharAo, pahAviyA aDavittaM / 'na mottavvA esa tti satthavAhaputtassa kyaNamaNusaraMto laggo ahaM tIe mgaao| gao thevaM bhUmibhAgaM / Ahao lauDeNa sabarajavANeNa / niyaDio dhrnnivtthe| samAgayA mucchA / aikkaMtA kAi velaa| paDiladdhA ceyaNA / udvio saMbhameNaM / pavato gvesiuN| tao guvilayAe raNassa mUDhayAe disAvibhAyANaM annesamANeNAvi na diTThA rAyadhUyA mae / kumAreNa bhaNitam-sArthavAhaputraH pramANam / sAnudevena bhaNitam --dRSTe tvayi dRSTava pallIti / ___ atrAntare bASpotphullalocanaH samAgataH saanudevsuupkaarH| bhaNitaM ca tena -Arya ! paritrAyasva paritrAyasva pranaSTaM sarvaprAram, na dRzyate rAjaduhiteti / tata AkulIbhUtaH kumAra: viSaNNa: sAnudevaH kimetad' iti mUDhaH pallIpatiH / bhaNitaM ca tena --Arya ! kA eSA rAjaduhiteti / sAnudevena bhaNitam -'bhadra ! rAjapurasvAminaH zaGa kha rAjasya duhitA, (kumAra muddizya) devasya gRhiNI zAntimatIti / tena bhaNitam-kathaM na dRzyate iti / sUpakANa bhaNitam-zRNu / pravRtte Ayodhane zabarasenAsammukhe gate rAjapatre anyAdazi ca bhedite sArthe vilupyamAne sArabhANDe pAtiteSu subhaTeSu 'hAAryaputra ! hA Aryaputra !' iti bhaNantI nirgatA celagRhAt / pradhAvitA attviismmukhm| 'na moktavyA eSA' iti sArthavAhaputrasya vacana panusmaran lagno'haM tsyA pRSThataH / gataH stokaM bhUmibhAgam / Ahato lakuTena shbryuunaa| nipatito dharaNIpRSThe / samAgatA mrjii| atikrAntA kAcid velA / pratilabdhA cetanA / utthitaH sambhrameNa / pravRtto gaveSayitum / tato gahanatayA'raNyasya mUDhatayA digvibhAgAnAkumAra ne kahA---'sArthavAhaputra pramANa haiM / ' sAnudeva ne kahA- 'tumhAre dekhane para bastI dekha hI lii|' __ isI bIca A~suoM se gIle netroM vAlA sAnudeva kA soiyA AyA aura usane kahA-'Arya ! bacAo, bacAo, saba dhana naSTa ho gayA ! rAjaputrIna hI dikhAI de rahI hai|' anantara kumAra Akulita huA, sAnudeva khinna huaa| 'yaha kyA !' -isa prakAra bhillarAja mUr3ha huaa| usane kahA- 'Arya ! yaha rAjaputrI kauna hai ?' sAnudeva ne kahA--'bhadra ! rAjapura ke svAmI zaMkharAja kI putrI (kumAra kI ora izArA kara) mahArAja kI gRhiNI shaantimtii| usane kahA-'dikhAI kyoM nahIM detI hai ?' rasoie ne khaa--'suno| yuddha prArambha hone para jaba rAjaputra zabarasenA ke sammukha calA gayA aura TolI anya dizAoM meM chinna bhinna ho gayI, kImatI mAla luTa gyaa| tabasubhaToM ke TUTa par3ane para 'hAya Aryaputra ! hAya Aryaputra ! aisA kahatI huI rAvaTI se nikala gyii| vana kI ora daudd'ii| 'ise nahIM chor3anA cAhie- isa prakAra vaNikaputra ke vacanoM kA smaraNa kara maiM usake pIche laga gyaa| thor3I dUra taka gyaa| zabarayuvaka ne DaNDe se prahAra kiyA, pRthvI para gira gyaa| mUrchA A gyii| kucha samaya bIta gyaa| cetanA prApta huii| ghabarAhaTa se uTha gyaa| DhUMr3hane lgaa| anantara jaMgala kI gahanatA, dizAoM ke vibhAgoM kI mUr3hatA ke kAraNa DhUMr3hane para bhI vaha rAjaputrI mujhe nahIM dikhAI Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 [samarAiccakahA saMpayaM tabbhe pamANaM ti| tao 'hA devi' ti bhaNamANo macchio kumAraseNo / samAsAsio palliNAheNaM / bhaNiyaM ca NaNaM-deva, alaM visAeNaM / kattiyamiyamaraNaM', thevA ya velA satthavibbhamassa, aNaciyadharaNiparisakkavaNA ya devo, paragavegagamaNA ya muNiyasayalaraNabhAvA ya sbrpurisaa| tA kahi gamissai tti / gavesiUNa saMjoemi devaM raaydhuuyaae| visajjiyA NeNa diso disi niyypuurisaa| bhaNio ya sANudevo-ajja, aikkaMto tAya kAlo pallIdaMsaNassa / tA samAsAseu devaM ajjo| ahaM puNa devi ceva annesAmi tti / paDissuyaM sANudeveNa / tao kumArasamovammi nirUviUNa kaivayaniyayapUrise payaTro palliNAho / bhaNiyaM ca NeNaM-deva, pariccaya visAyaM, avalaMbehi ucchAhaM, gavesAmo devi ti| paDissuyaM kumAreNaM / payaTTo sabarapurisasameo gavesiuM / io ya rAyadhyA 'kahiM ajjautta' tti gavesamANI nivaDiyA kNtaarmjhe| maDhAo disaao| apecchamANI daiyayaM bhamiyA mahADavIe / pariNayappAe vAsare samAgayA giriniN| na diTTho ajjautto manveSamANenApi na dRSTA rAjaduhitA myaa| sAmprataM yUyaM pramANa miti / tato 'hA devi !' iti bhaNan mUcchitaH kumArasenaH / samAzvAsita: pallInAthena / bhagitaM ca tena-deva ! ala viSAdana / kiyadida paraNyam, stokA ca velA sArthavibhra masya, anucitadharaNIpariSvaSkaNA (-paricaMkramaNA) ca devI, pavanavegagamanAzca jJAtasakalAraNyabhAvAzca zabarapuruSAH / tataH kutra gamiSyatIti / gaveSayitvA saMyojayAmi devaM rAjaduhitrA / visarjitAstena dizi dizi nijapuruSamaH / bhaNitazca sAnudevaH-Arya ! atikrAntastAvatkAla: pallIdarzanasya / tataH samAzvAsayatu devamAryaH / ahaM punardevImevAnveSye iti / pratizrutaM sAnudevena / tataH kumArasamIpe nirUpya niyojya) katipaya nijapuruSAn pravRttaH pallInAthaH / bhaNitaM ca tena-deva ! parityaja viSAdam, avalamba svotsAham, gaveSayAmo devImiti / pratizrataM kumAreNa / pravRttaH zabarapuruSasameto gaveSayitum / itazca sA rAjaduhitA 'kutra AryaputraH' iti gaveSayantI nipatitA kaantaarmdhye| mUDhA dizaH / aprekSamANA dayitaM bhrAntA mahATavyAm / pariNataprAye vAsare samAgamA girinadIm / na dRSTa Aryaputra dI, isa samaya Apa pramANa haiN| anantara hA devI'--aisA kahatA huA kumAra mUcchita ho gyaa| bhillarAja ne Azvasta kiyaa| usane kahA---'mahArAja ! viSAda mata kIjie / yaha jaMgala kitanA-sA hai, sArtha ke ghUmane kA samaya thor3A hai aura devI pRthvI para calane meM asamartha hai, samasta vana se paricita zavarapuruSa vAyu ke vega ke samAna gamana karane vAle haiN| ata: kahA~ jAegI ? DhUMDhakara mahArAja ko rAjaputrI se milAye detA huuN|' usane pratyeka dizA meM AdamI bheje / sAnudeva se kahA --'Arya ! bhIloM kI bastI dekhane kA kAla bIta gayA hai, ataH Arya mahArAja ko sAntvanA deN| maiM devI kI khoja karatA huuN|' sAnudeva ne svIkAra kiyaa| anantara kumAra ke pAsa kucha nijI puruSoM ko niyukta kara bhilla rAja cala pdd'aa| (jAte hue) usane kahA -'mahArAja ! viSAda chor3ie, utsAha kA avalambana kIjie, (hama loga) devI ko khojate haiM / ' kumAra ne svIkAra kiyaa| (bhilla !ja) zavaroM ke sAtha DhU~r3hane laga gyaa| idhara vaha rAjaputrI 'Aryaputra kahA~ haiM ?'---isa prakAra DhUMr3hatI huI vana ke bIca gira gyii| dizAe~ mUr3ha ho gyiiN| pati ko na dekhatI huI vizAla vana meM bhaTaka gyii| dina Dhalane para parvatIya nadI ke pAra aayii| 1, kettiy-kh| Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo ] 603 tti visaNNA hiyaeNaM / citiyaM ca nnaae| alaM me ajjauttavirahiyAe jIvieNaM / tA eyammi asoapAyave ukkalaMbemi attANayaM / nibaddho vallIe paaso| nimiyA sirohraa| bhaNiyaM ca NAebhayavaIo vaNadevayAo, na mae ajjauttaM sottUNa anno maNasA vi citio| imiNA sacceNa jammarammi vi ajjautto ceva bhattA hojja tti kayaM niyANaM / pavAhio appA, tuTTo se pAsao, nivaDiyA dharaNiThe, gayA mucchN| divA AsannatavovaNavAsiNA saMjhovAsaNanimittamAgaeNaM maNikumAraeNaM / citiyaM ca NeNaM-hA kA uNa esA vaNadevayA viva itthiyA nivADayA dhrnnivtthe| ahavA ki mama itthiyAe / annao gcchaami| vAriyaM khu samae itthiyAdasaNaM / bhaNiyaM ca tattha--avi ya aMjiyavvAiM tattalohasalAyAe acchINi, na daTTavvA ya aMgapaccaMgasaMThANeNaM itthiyA; avi ya bhakkhiyadhvaM visaM, na seviyatvA visayA; chidiyavvA jIhA na jaMpiyatvamaliyaM ti| tA ki mama imIe, aNahiyAro ye eso maNijaNassa / ahavA dINajaNaabbhudvaraNaM pi samasattumittayAe paDivAiyameva / bhaNiyaM ca tatthaattANanidivasesaM daTTavvA savvapANiNo, pavattiyavvaM hie jahAsattIe, abbhuddhareyavvA doNayA, na khalu iti viSaNNA hRdayena / cintitaM ca tayA / alaM me AryaputravirahitAyA jIvitena / tata etasminnazokapAdape ullambe AtmAnamiti / nibaddho vallyA pAzaH / nyastA zirodharA / bhaNitaM ca tayAbhagavatyo vanadevatA: ! na mayA''ryaputraM muktvA'nyo manasA'pi cintitaH / anena satyena janmAntare'pyAryapatra eva bhartA bhavediti kRtaM nidaanm| pravAhita (mukta:) AtmA, truTitastasyAH pAzaH, nipatitA dharaNIpRSThe, gatA mUrchAm / dRSTA''sannatapovanavAsinA sandhyopAsananimittamAgatena manikamArakena / cintitaM ca tena-hA kA punareSA vanadevateva strI nipatitA dharaNIpRSThe / athavA ki mama striyaa| anyato gacchAmi / vAritaM khalu samaye strIdarzanam / bhaNitaM ca tatra-api cAjitavyAni taptalohazalAkayA'kSINi, na draSTavyA ca aGgapratyaGgasaMsthAnena strI, api ca bhakSitavyaM viSama, na sevitavyA viSayAH, chettavyA jihvA, na jalpitavyamalIkamiti / tataH kiM mamAnayA, anadhikArazcaiSa manijanasya / athavA dInajanAbhyuddharaNa papi samazatrumitratayA pratipAditameva / bhaNitaM ca tatra-AtmanirvizeSaM draSTavyAH sarvaprANinaH, pravartitavyaM hite yathAzakti, abhyuddhartavyA dInAH, na khalvahiMsAto Aryaputra dikhAI nahIM diye, ataH hRdaya se duHkhI huii| usane socA-Ayeputra ke binA merA jInA vyartha hai / ataH isa azokavRkSa para apane ko laTakAtI huuN| latAoM se pAza bA~dhe / gardanI rkhii| usane kahA-'bhagavatI vanadevio ! maiMne Aryaputra ko chor3akara anya kA mana se bhI cintana nahIM kiyA hai| isa satya se anya janma meM bhI Aryaputra hI pati hoM' isa prakAra nidAna kiyaa| apane Apako chor3a diyA, usakA pAza TUTa gayA, (vaha) dharatI para gira gayI, mUcchita ho gyii| samIpa ke tapovana meM rahanevAle munikumAra ko, jo ki sandhyopAsanA ke lie AyA thA, vaha dikhAI dii| usane socA-hAya ! yaha kauna vanadevI ke samAna strI dharatI para par3I hai ! athavA mUjhe strI se kyA? dUsarI ora jAtA huuN| zAstroM meM strI kA dekhanA niSiddha hai| kahA gayA hai-tapAye hue lohe kI salAI se AMkhoM ko AMja le, kintu aGga-pratyaGga ke AkAra se strI ko na dekhe| aura bhI-viSa ko khA lenA cAhie kintu viSaya kA sevana nahIM karanA cAhie, jIbha kATa lenI cAhie, kintu jhUTha nahIM bolanA caahie| ataH isase kyA, yaha munijana kA adhikAra nahIM hai| athavA zatru aura mitroM para samAna dRSTi hone ke kAraNa dInajanoM kA uddhAra karanA bhI pratipAdita hI hai| usameM kahA gayA hai--apane samAna sabhI prANiyoM ko dekhanA cAhie, hita meM yathAzakti pravRtta honA cAhie, dInoM kA uddhAra karanA cAhie, ahiMsA ke atirikta anya koI dharma kA sAdhana nahIM Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | samarAijyakahA 11 ahiMsAo annaM dhammasAhaNaM ti / dINA ya esA / annahA kahi raNNaM, kahiM egAgiNI itthiyA / tA pecchAmi tAva, kA uNa esA; mA nAma vijjAharI pattA bhave / pulaiyA muNikumAreNaM / diTTo se pAsao / visaNNo maNikumAro / citiyaM ca NeNa - aho esA AgiI, eso ya pAsao tti viruddhameyaM / ahavA natthi kammapariNaIe viruddhaM ti / citiUNa abbhuvikhayA kamaMDalupANieNaM / samAgayA ceyaNA, UsasiyaM maNAgaM, ummilliyAiM loyaNAI, diTTho muNikumArao / saMtatthA ya esA / bhaNiyA ya Na - vacchaM, alaM saMtAseNa, muNikumArao ahaM / tao paNamio imIe / 'avihavA havasu' tti bhaNiyA aNeNa - bhayavaM, kahiM tumaM etthaM' ti pucchio' saMtimaIe / bhaNiya ca NeNa - AsannaM me tavovaNaM / paTTa saMbhovANanimittaM girinaI, aMtarAle ya diTThA tumaM ti baliyo vattiNIo / tA sAhehi ajje, kA tumaM, kahaM vA eyAiNI, kiM vA te imassa vavasAyassa kAraNaM ti / tao citiyaM saMtimaIe-haddhI muNikumArao khu eso, na jutta ca appaNA appANayaM kaheuM, eso ya evaM bAharai; tA kimettha uciyaM / ahavA mANaNIyA tavasiNo / varaM attaNo lahuttaNaM ti / sAhemi' bhayavao, na ettha attaNo vi 604 'nyad dharmasAdhanamiti / dInA caiSA / anyathA kutrAraNyam, kutraikAkinI strI / tataH prekSe tAvat kA punareSA, mA nAma vidyAdharI prasuptA bhaved / dRSTA munikumAreNa / dRSTastasyAH pAzaH / viSaNNo munikumAra: / cintitaM ca tena -- aho eSA''kRtiH, eSa ca pAza iti viruddhametad / athavA nAsti karmapariNatyA viruddhamiti / cintayitvA abhyukSitA kamaNDalupAnIyena / samAgatA cetanA, ucchvasitaM manAk, unmilite locane, dRSTo munikumArakaH / santrastA caiSA / bhaNitA ca tena - vatse ! alaM santrAsena, munikumArako'ham / tataH praNato'nayA / 'avidhavA bhava' iti bhaNitA'nena / 'bhagavan ! kutra ( kutaH ) tvamatra' iti pRSTaH zAntimatyA / bhaNitaM ca tena - AsannaM me tapovanam / pravRttaH sandhyopAsananimittaM girinadIm, antarAle ca dRSTA tvamiti valito vartinItaH / tataH kathaya AyeM ! kA tvam kathaM vA ekAkino, kiM vA te'sya vyavasAyassa kAraNamiti / tatazcintitaM zAntimatyA - hA dhika, munikumArakaH khalveSaH, na yuktaM cAtmanA''tmAnaM kathayitum, eSa caivaM vyAharati, tataH kimatro - citam / athavA mAnanIyAH tapasvinaH, varamAtmano laghutvamiti / kathayAmi bhagavataH / nAtrAtma haiM / yaha dIna hai, anyathA kahA~ to jaMgala aura kahA~ akelI strI / ataH dekhatA hU~, kauna hai / vidyAdharI soyI huI ho ! kumAra ne dekhA / usake pAza dikhAI diye / munikumAra khinna huA / usane socA- 'oha ! yaha AkRti aura yaha pAza' - yaha viruddha hai / athavA karma kI pariNati ke viruddha nahIM hai- aisA socakara kamaNDalu ke jala se sIMcA / cetanA prApta huI, A~kheM kholakara thor3I sA~sa lI, munikumAra dikhAI diyaa| yaha Dara gayI / usa munikumAra ne kahA - 'vatse ! mata Daro, mai munikumAra hU~ / ' taba isane praNAma kiyA / 'avidhavA ( saubhAgyavatI) hoo' - aisA munikumAra ne kahA / 'bhagavan ! Apa yahA~ kahA~ se ?' - isa prakAra zAntimatI ne puuchaa| usane kahA -- samIpa meM merA tapovana hai | sandhyopAsanA ke lie parvatIya nadI kI ora jA rahA thA, bIca meM tuma dikhAI dI, ataH rAste se lauTa aayaa| ataH AyeM ! kaheM, tuma kauna ho athavA akelI kaise ho, tumhAre isa prakAra ke nizcaya kA kyA kAraNa hai ?' taba zAntimatI ne socA- hAya dhikkAra ! yaha munikumAra hai, apane Apake viSaya meM kahanA ucita nahIM hai aura yaha aisA pUcha rahA hai, ataH yahA~ kyA ucita hai / athavA tapasvI loga mAnanIya hote haiM, apanI laghutA ThIka hai | bhagavAn se kahatI hU~ / isameM apanI bhI laghutA nahIM hai / yaha Apatti hai aura bhagavAn devatA ke samAna 1. esAka 2. pucchika / 3. bhagavao sAhieNaga / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] 605 lAghavaM / AvayA khu esA, devayAkappo ya bhayavaM ti / citiUNa jaMpiyamimIe- bhayavaM, rAyaurasAmiNo saMkharAyassa dhUyA ahaM, satthabhaMgavinbhameNa egAgiNI, ajjautto na dIsai tti imassa davasAyassa kAraNaM ti bhaNiUNa roviuM pyttaa| bhaNiyA ya Na-ajje, mA ruya / Iiso esa saMsAro, vicittayAe kammapariNAmassa aNugarei naDapeDayaM / khaNeNa viogo, teNeva saMgamo; khaNeNa sogo, teNeva pamoo; khaNeNa AvayA, teNeva saMpaya tti| evaMvihe ya eyammi buddhimaMteNa satteNa AvaDie vi visamadasAvibhAe na seviyavvo visAo, na kAyadhvamaNuciyaM, na mottavvaM sattaM, na ujjhiyamvo ucchAho / evaM ca vaTamANo satto purisayArajeyaM kammaM khaviUNaM laMghei aavyN| tA ajje maMca visaayN| puNo viya karuNApavannacitteNa 'kAlociyamiNaM' ti visesao nirUviUNa bhaNiyaM muNikumAraeNaM / annaM c| lakkhaNao avagacchAmi, na vivanno te bhattA, jao suhaphalodao Abhogo, kaNagAvadAyA dehacchavI, parahuyAlaviyamaNaharo saddo, supaiDiyA calaNA, viyarDa niyaMbaphalayaM, dAhiNAvattasaMgayA nAhI, amilANakaMtisohA karA, saMpuNNakalAmiyo vva parimaMDalaM vayaNakamalaM, mahuguliyAsarisAI loyaNAI, supaino'pi lAghavam / Apad khalveSA, devatAkalpazca bhagavAniti / cintayitvA jalpitamanayA-bhagavana ! rAjapurasvAminaH zaGkharAjasya duhitA'hama, sArthabhaGgavibhrameNaikAkinI, Arya putro na dRzyate ityasya vyavasAyasya kAraNamiti bhaNitvA rodituM prvRttaa| bhaNitA ca tena-Arya ! mA rudihi / Idaza eSa saMsAraH, vicitratayA karmapariNAmasyAnukaroti naTapeTakam / kSaNena viyogaH, tenaiva saGgamaH, kSaNena zokaH, tenaiva pramodaH, kSaNenApada, tenaiva sampaditi / evaMvidhe caitasmin buddhira tA sattvena Apatite'pi viSamadazAvibhAge na sevitavyA viSAdaH, na kartavyamanucitam, na moktavyaM sattvam, na ujjhitavyaM utsAhaH / evaM ca vartamAnaH sattvaH puruSakArajeyaM karma kSapayitvA laGghayatyApadam / tata Arye ! muJca viSAdam / punarapi ca karuNAprapannacittena 'kAlocitamidam' iti vizeSato nirUpya bhaNitaM manikumArakena / anyacca, lakSaNato'vagacchAmi, na vipannaste bhartA, yataH zubhaphalodaya AbhogaH, kanakAvadAtA dehacchavi:, parabhRtAlapitamanohara: zabda:, supratiSThito caraNau, vikaTaM nitambaphalakama, dakSiNAvartasaGgatA nAbhiH, amlAnakAntizobhau karau, sampUrNakalAmRgAGka iva parimaNDalaM vadanakamalama, madhahaiM - aisA socakara yaha bolI-'bhagavan ! maiM rAmapura ke svAmI kI putrI hU~, vyApAriyoM kI TolI ke chinna-bhinna ho jAne ke vibhrama se akelI ho gayI, Aryaputra nahIM dikhAI de rahe haiM, yaha isa nizcaya kA kAraNa hai'-aisA kahakara rone lagI / munikumAra ne kahA-'mata ro| yaha saMsAra hI aisA hai / yaha saMsAra karma ke pariNAmoM kI vicitratA se naTa kI peTI kA anusaraNa karatA hai| kSaNa meM viyoga hotA hai, kSaNa meM saMyoga hotA hai, kSaNa meM zoka hotA hai, kSaNa meM harSa hotA hai, kSaNa meM Apatti AtI hai, kSaNa meM sampatti prApta hotI hai| isake isa prakAra hone para buddhimAna prANI ko viSamadazA kA vibhAga Ane para viSAda kA sevana nahIM karanA cAhie (viSAda nahIM karanA cAhie), anucita kArya nahIM karanA cAhie, zavita nahIM choDanI cAhie, utsAha kA tyAga nahIM karanA caahie| isa prakAra kI avasthA vAlA prANI pUruSArtha ke dvArA jItane yogya karma kA nAza kara bhApatti ko lA~gha jAtA hai| ataH Arye ! viSAda chiidd'o| punaH karuNAyukta citta hokara 'yaha samayocita hai'- isa prakAra vizeSa vicAra kara munikumAra ne kahA--'dUsarI bAta yaha hai ki lakSaNa se jAnatA hUM ki tumhAre pati kI mRtyu nahIM huI hai| kyoMki zubha phala ke udaya vAlA vistAra hai, svarNa ke samAna ujjvala dehakAnti hai, koyala kI AvAja-jaise zabda haiM, supratiSThita caraNa haiM, vikaTa nitamba bhAga hai, dakSiNAvarta se yukta nAbhi hai, jinakI kAnti aura zobhA mlAna nahIM huI 1. sNto-k| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA dviyaniddhatilayabhUsiyaM niDAlaM, sihikiMDakuDilA siroruhaa| tA evaMvihehi lakkhaNehi na nArI vehavvadukkhamaNuhavai, puttabhAiNI ya hoi tti| tA ehi vacche, kulavaiM vaMdasu ti| tao 'jaM bhayavaM ANavei' tti bhaNiUNa gayA tavovaNaM / vaMdio kulavaI, ahiNaMdiyA ya Na / sAhio vaiyaro muNikumAraeNaM / samAsAsiyA kulavaiNA, bhaNiyA ya NeNaM-vacche, na saMtappiyanvaM / nANao avagacchAmi, thevadiyahehi ceva etthaM tavovaNe bhavissai te samAgamo piyayameNaM ti / tao 'annahA risivayaNaM' ti paDimsuyamimIe / samappiyA tAvasINaM kulvinnaa'| io ya annesamANANaM sabarapurisapalliNAhakumArANaM aikkaMto vaasro| 'na diTTA devi' tti visaNNA ee, miliyA egao, samAgayA satthaM / bhaNiyaM palliNAheNaM-deva, na kAyavvo visAo, avassameva jujjai devo devIe / kassa vA visamadasAvibhAgo na hoi| tA parisaMthaveu devo pariyaNaM, 'kAlasajjhaM cimaM paoyaNaM' ti kareu sayalapariyaNasAhAraNaM paannvitti| tao 'jattameyaM' ti citiUNa pariyaNANuroheNaM kayA pANavittI / atthuyaM sayaNijja, NuvaNNo eso tao nAidUrammi pallIvaI ya / gulikAsadRze locane, supratiSThitasnigdhatilakabhUSitaM lalATam, zlakSNakRSNakuTilA: ziroruhAH / tata evaMvidhairlakSaNairna nArI vaidhavya duHkhamanubhavati, putrabhAginI ca bhavatIti / tata ehi vatse ! kulapati vandasveti / tato 'yad bhagavAn AjJApayati' iti bhaNitvA gatA tapovanam / vandita: kulapatiH, abhinanditA ca ten| kathito vyatikaro munikumArakena / samAzvAsitA kulapatinA, bhaNitAca tena-vatse ! na santaptavyam / jJAnato'vagacchAmi, stokadivasairevAtra tapovane bhaviSyati te samAgamaH priyatameneti / tato 'nAnyathA RSivacanam' iti prtishrutmnyaa| samarpitA tApasInAM klptinaa| itazcAnveSamANAnAM zabarapuruSapallInAthakamArANAmatikrAnto vAsaraH / 'na dRSTA devI' iti viSaNNA ete, militA ekataH, samAgatAH sArtham / bhaNitaM pallInAthena-deva ! na kartavyo viSAda:, avazyameva yujyate devo devyaa| kasya vA viSamadazAvibhAgo na bhavati / tataH parisaMsthApayatu devaH parijanam, 'kAlasAdhyaM cedaM prayojanam' iti karotu sakalaparijanasAdhAraNAM prANavRttim / tato 'yuktametad' iti cintayitvA parijanAnurodhena kRtA prANavRttiH / AstRtaM zayanIyam. nipanna eSaH, aise donoM hAtha haiM, sampUrNakalAoM se yukta candramaNDala ke samAna mukhakamala hai, madhu kI golI ke samAna netra haiM, supratiSThita sundaratilaka se bhUSita mastaka hai, cikane, kAle aura dhuMgharAle bAla haiN| isa prakAra lakSaNoM vAlI strI vaidhavya ke duHkha kA anubhava nahIM karatI hai aura putravatI hotI hai, ataH Ao vatse ! kulapati kI vandanA kro|' anantara 'bhagavAn kI jaisI AjJA'- aisA kahakara (vaha) tapovana meM gayI / kulapati kI vandanA kI / kulapati ne abhinandana kiyA / munikumAra ne ghaTanA btaayii| kulapati ne dhairya baMdhAyA aura kahA---'vatse ! duHkhI mata hoo| jJAna se jAnatA hU~ ki thor3e hI dinoM meM isI tapovana meM terA priyatama se samAgama hogaa|' taba-'RSi ke vacana anyathA nahIM hote'-aisA socakara isane svIkAra kiyaa| kulapati ne ise tApasiyoM ko sauMpa diyaa| __ idhara zabarapuruSa, bhillarAja aura kumAra kA DhUMr3hate hue dina bIta gyaa| devI dikhAI nahIM dI, ata: ye duHkhI ho gaye, eka sthAna para mile, vyApAriyoM kI TolI ke pAsa Aye / bhillarAja ne kahA-'mahArAja ! viSAda na kareM, mahArAja kA devI se avazya milana hogA / athavA viSama avasthA kA vibhAga kisakA nahIM hotA hai ? ataH mahArAja parijanoM ko nirdeza deN| yaha prayojana samaya para siddha hogA, ataH samasta logoM ke lie sAdhAraNa AhAra grahaNa kreN|' anantara, ThIka hai-aisA socakara parijanoM ke anurodha se AhAra kiyaa| zayyA bichAyI gayI, yaha 1. paDijAgaraNIyA esA / ja bhayavaM aNaveiti bhaNiUNa NIyA NiyayamAsanaM / ityadhikaH pATha; ka-pustakaprAnte / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo ] 607 tao bahavoliyAe rayaNIe thANayanividvA turiyaturiyamAgayA sabarapurisA / bhaNiohi pallIvaIsAmi, paro marai, paro maraI tti / tao udio eso, caDAviyaM dhaNavara, nibaddhA nAhalA / pucchiyA ya ee - hare kimeyaMti / tehi bhaNiyaM- sAmi, na nissaMsayaM viyaannaamo| ettiyaM puNa takkemo, 'mahaMto satyo paviTTho' tti avagacchiya avassametya nIsarai droNIo pallIvai tti saMpahAriUNa vIsaurasAmiNA dhADI pesiya tti, jao samAgayaM sAhaNaM / palliNAheNa bhaNiyaM-aho na sAhiyaM sAmijja ti / avisAI vi vihuresu visaNaM me cittaM / ahavA na esa kAlo visaayss| eha tattheva gacchAmo; mA iha sAmisatthapIDA bhavissai / sAhio esa vaiyaro sANudevassa / bhaNio ya eso - kumAre appamattaNa hoyadhvaM / kajjagaruyayAe paDissuyamaNeNa / tao dUrao ceva paNamiUNa kumAraM payaTTo plliivii| suo esa vaiyaro kumAreNa / citiyaM ca NeNaM-aho mahANubhAvayA pllinnaahss| paDivannabhiccabhAvo ya eso| tA jaivi ajuttayArI tahAvi na juttameyammi payaTTe uyAsINayaM bhaaviuNti| udio kumAro, gahiyaM khaggarayaNaM, karammi ghettUNa bhaNio saannudevo| satthavAhaputta, na me paNayabhaMgo kAyavvo tato nAtidUre pallIpatizca / tato bahuvyatikrAntAyAM rajanyAM sthAnakaniviSTAstvaritatvaritamAgatAH zabarapuruSAH / bhaNitastaiH pallIpatiH-svAmin ! paro mriyate paro mriyate iti / tata utthita eSaH, AropitaM dhanurvaram, nibaddhA nAhalA (iSudhiH ?) / pRSTAzcaite--are kimetaditi / tairbhaNitamsvAmin ! na niHsaMzayaM vijAnImaH / etAvat punaH tarkayAmaH 'mahAn sArthaH praviSTaH' ityavagatyAvazyamatra niHsarati droNItaH pallIpatiriti sampradhArya vizvapurasvAminA dhATiH preSiteti, yataH samAgataM sAdhanam / pallInAthena bhaNitam-aho na sAdhitaM svAmikAryamiti / aviSAdyapi vidhureSu viSaNNaM me cittm| athavA naiSa kAlo viSAdasya / eta tatraiva gacchAmaH, meha svAmisArthapIDA bhaviSyati / kathita eSa vyatikara: sAnudevasya / bhaNitazcaiSaH-kumAre'pramattena bhavitavyam / kAryagurukatayA prtishrutmnen| tato dUrata eva praNamya kumAraM pravRtta: pallIpatiH / zruta eSa vyatikara: kumAreNa / cintitaM ca tena -aho mahAnubhAvatA pallInAthasya / pratipannabhRtyabhAvazcaiSaH / tato yadyapi ayuktakArI, tathApi na yuktametasmin pravRtte udAsInatAM bhAvayitumiti / utthitaH kumAraH, gRhItaM khaDgapar3a gayA / usI ke samIpa bhillarAja bhI par3a gyaa| anantara jaba rAtri bahuta adhika bIta gayI to nagara (sthAnaka) meM niyukta zabarapuruSa jaldI-jaldI aaye| unhoMne bhilla rAja se kahA-- 'svAmI ! zatru mara rahA hai, zatru mara rahA hai|' taba yaha uTha khar3A huA, dhanuSa car3hAyA, zarasandhAna kiyA aura ina logoM se pUchA-'are yaha kyA? unhoMne kahA --'svAmI, ThIka se nahIM jAna pA rahe haiN| yaha anumAna karate haiM ki bahuta bar3I TolI praviSTa huI hai--- yaha jAnakara avazya yahAM droNI (do parvatoM ke bIca ke nagara) se bhillarAja nikala rahA hai| ataH nizcaya hI vizvapura ke svAmI ne senA bhejI hai; kyoMki senA A gayI hai| bhillarAja ne kahA-- oha ! svAmI ke kArya ko nahIM sAdhA; vidhura ke viSAdI na hone para bhI merA citta khinna hai| athavA yaha samaya viSAda (karane) kA nahIM hai / yahA~ se vahIM jAyeMge, isa svAmI kI TolI ko pIr3A na ho| yaha ghaTanA sAnudeva se khii| aura isase kahA---'kumAra ke viSaya meM apramAdI honA arthAta pramAda mata karanA, tatpara rhnaa|' kArya ke bhArI hone ke kAraNa isane svIkAra kiyaa| anantara dUra se hI kumAra ko praNAma kara bhilla rAja cala diyaa| isa ghaTanA ko kumAra ne sunA / usane vicAra kiyA-oha bhillarAja kI mahAnubhAvatA, yaha mRtyapane ko prApta huA hai| yadyapi yaha ayuktakArI hai to bhI isake viSaya meM udAsIna rahanA ThIka nahIM hai| kumAra uThA, khaDgaratna ko grahaNa kiyaa| hAtha meM lekara sAnudeva se 1. sarai-4 / 2. dhnnuhuuN-k| 3. nipucchA-ka, niviTThA-kha / 4, daraviuddheNa - ityadhikaH pAThaH ka-pustake / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 [samarAiccakA 1 tti / patthamitthavAhaputtaM / sANudeveNa bhaNiyaM - ANaveu devo / kumAreNa bhaNiyaM - tae iheva ciTThiyAM kAlaM vA nAUNa pANayaM dAyavvaM / ahaM puNa pecchAmi tAva, kimepassa pallivaiNo saMjAyaM ti / kiMkAyavvamUDhe ya sANudeve ainnapaDivayaNe ya 'alamannahAviyappeNaM' ti bhaNiUNa dhAvio kumAraseNo / jAva AvaDayama ohaNaM sabaradhADINaM / 'haNa haNa' tti uddhAio kalayalo / chAiyaM nahaM sAyaehi / etthaMtami milio kumArI, diTTho pallivaiNA, bhaNiyo ya NeNa - deva, ki bahuNA jaMpieNa; kAlociyamiyaM pekkhau devo bhiccAvayavaparakkamaM ti / tao kumAreNa kaDDhiyaM maMDalaggaM / kesarikisorao viya aNaaftary riubalaM paviTTho sabaramajjhe / aho devassa parakkamo ti harisio pallIvaI / AvaDiyaM pahANajujjhaM, pADiyA kula uttayA, bhaggA dhADI, vANarehi viya vukkAriyaM sabahiM / tao amariseNa niyattA ThakurA thevA sabara tti veDhiyA assasAhaNeNaM / ' saMpalaggaM jujjhaM / mahayA vimaddeNa nijjiyA sabarA / pADiyA kumArapallIvaI, gahiyA ya hi / kumAracarieNa vimhiyA ThakurA / ko uNa eso ratnam / kare gRhItvA bhaNitaH sAnudevaH / sArthavAhaputra ! na me praNayabhaGgaH kartavya iti / prArthaye sArthavAhaputram / sAnudevena bhaNitam - AjJApayatu devaH / kumAreNa bhaNitam -- tvayA ihaiva sthAtavyam kAlaM vA jJAtvA prayANakaM dAtavyam / ahaM punaH prekSe tAvat kimetasya pallIpateH saJjAtamiti / kiMkartavyamUDhe ca sAnudeve'dattaprativacane ca 'alamanyathA vikalpena' iti bhaNitvA dhAvitaH kumArasenaH / yAvadApatitamAyodhanaM zabaraghATInAm / 'jahi jahi ' ityuddhAvita: kalakalaH / chAditaM nabhaH sAyakaiH / atrAntare militaH kumAraH, dRSTa: pallIpatinA, bhaNitazca tena | deva ! kiM bahunA jalpitena, kAlocitamidaM prekSatAM devo bhRtyAvayavaparAkramamiti / tataH kumAreNa kRSTaM maNDalAgram / kesarikizoraka ivAnapekSya ripubalaM praviSTaH zabaramadhye | aho devasya parAkrama iti harSitaH pallIpatiH / ApatitaM pradhAnayuddham, pAtitaH - kulaputrakAH, bhagnA ghATI / vAnarairiva bUtkAritaM ( zabditam ) zabaraiH / tato'marSeNa nivRttAH ThakkurAH / stokAH zabarA iti veSTitA azvasAdhanena / sampralagnaM yuddham / mahatA vimardena ( vinAzena ) nirjitAH zarAH / pAtitau kumArapallIpatI, gRhItau ca taiH / kumAracaritena vismitAH ThakkurAH / kaH punareSa iti cintitamebhiH / kahA - 'sArthavAhaputra ! merI prArthanA bhaMga mata karanA, yaha maiM sArthavAhaputra se prArthanA karatA hU~ / ' sAnudeva ne kahA'mahArAja AjJA deM / ' kumAra ne kahA- 'Apa yahIM raheM athavA ucita samaya para prayANa kara deN| maiM dekhatA hU~ ki isa bhillarAja kA kyA huA hai / ' sAnudeva kiMkartavyavimUr3ha ho gayA / usake uttara na dene para anyathA socanA vyartha hai -- aisA kahakara kumAra sena daudd'aa| taba taka zabarasenAoM kA yuddha chir3a gayA / 'mAro mAroM' aisA kolAhala uThA / AkAza bANoM se AcchAdita ho gayA / isI bIca kumAra mila gayA, pallIpati ( bhillarAja ) ne dekhA aura usane kahA - 'deva ! adhika kahane se kyA isa bhRtya kA kAlocita parAkrama dekhie / ' anantara kumAra ne talavAra khIMcI | siMha ke bacce ke samAna zatrubala kI apekSA na karatA huA zabaroM ke bIca meM praviSTa huA / 'oha sahArAja kA parAkrama ' - isa prakAra pallIpati harSita huA / pradhAnayuddha A gayA, kulaputra girA diye gaye, senA naSTa ho gayI / zabaroM ne bandaroM ke samAna zabda kiyA / anantara krodha se Thakkura ( ThAkura ) lauTa Aye / 'zabara thor3e haiM' - aisA socakara azvasAdhana se veSTita ho gaye / yuddha zurU ho gyaa| bar3e vinAza ke sAtha zabara jIta liye gaye / kumAra aura pallIpati girA diye gae aura ThakkuroM ne donoM ko pakar3a liyA / kumAra ke AcaraNa se Thakkura 1, 'dariyA' ityadhikaH ka - pustake | Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo 606 tti citiyamaNehiM / nIyA vIsauraM. kumAracariyasaNAhaM ca niveiyA saravakeuNo, parakkamavallahattaNeNa diTThA ya jeNaM / kumArarUvAisaeNa vimhio gyaa| citiyaM caNeNa-aho ko uNa eso mhaannubhaavo| ahavA bhaviyanvamaNa naravaisueNaM / annahA kaha IisA rUvaparakkama tti / tA garvasissAmi tAva eyaM, ima puNa takkaraM vAvAemi tti / AiTThaca gaM-hare vAvAeha evaM durAyAraM takkara, imaM puNa mahANubhAvaM paDiyaggaha ti| kumAreNa bhaNiyaM-aho me mahANabhAvayA, jo eyammi vAvAijjamANe pANe rkkhemi| tA kiM imiNA; mamaM ceva vAvAyasu tti / tao 'aho se dhIragaruo AlAvo: ahavA uciyameva evaM imAe AgiIe'tti citiUNa jaMpiyaM narideNaM- bho mahANubhAva, kaM puNa bhavaMtamavagacchAmi / tao kumAreNa nirUviyAI paasaaiN| etthaMtarammi maNiyakumAravRttaMto kaivayapurisehi' ghettUNa darisaNijjaM kumAravuttaMtasAhaNatthameva rAiNo samAgao saannudevo| paDihArio paDihAreNaM / aNumao raainnaa| paviTTho ya eso| diTTho nrvii| samappiyaM darisaNijjaM bahumannio raainnaa| davAviyaM AsaNaM / bhaNio ya NeNaM- 'uvisasutti / so ya tahA aNeyapahArapoDiyaM pecchiUNa kumAra nItau vizvapuram, kamAracaritasanAthaM ca niveditau zabaraketoH, parAkramavallabhatvena dRSTau ca tena / kumArarUpAtizayena vismito raajaa| cintitaM ca tena -- aho kaH punareSa mahAnubhAvaH / athavA bhavitavyamanena narapatisutena / anyathA kathamIdazau rUpaparAkramau iti / tato gaveSayAmi tAvadetam, imaM punaH taskaraM vyApAdayAmIti / AdiSTaM ca tena-are vyApAdayataitaM durAcAra taskaram, imaM punamahAnubhAvaM pratijAgRteti / kumAreNa bhaNitam-aho me mahAnubhAvatA, ya etasmin vyApAdyamAne prANAn rakSAmi / tataH kimanena, mAM caiva vyApAdayeti / tato 'aho tasya dhIraguruka AlApaH, athavocitamevaitadasyA AkRtyAH' iti cintayitvA jalpitaM narendreNa / bho mahAnubhAva ! kaM punarbhavantamava. gacchAmi / tataH kumAreNa nirUpitAni pAzrvANi / atrAntare jJAta kumAravRttAnta: katipaya puraSaigahItvA darzanIyaM kumAravRttAntakathanArthameva rAjJaH samAgataH sAnudevaH / pratihAritaH (avaruddhaH) pratIhAreNa / anumato raajnyaa| praviSTazcaSaH / dRSTo narapatiH / samarpitaM darzanIyam / bahumAnito rAjJA / dApitamAsanam / bhaNitazca tena 'upaviza' iti / sa ca tathA'nekaprahArapIDitaM prekSya kumAraM vismita hue| 'yaha kauna hai'-aisA ina logoM ne vicAra kiyaa| donoM ko vizvapura le gaye, kumAra ke carita ke sAtha donoM ko zabaraketu se nivedana kiyaa| parAkrama ke prati prema rakhane ke kAraNa usane donoM ko dekhA / kumAra ke rUpa kI atizayatA se rAjA vismita huaa| usane socA-oha ! yaha kauna mahAnubha va hai ! athavA ise rAjaputra honA cAhie, nahIM to isa prakAra kA rUpa aura parAkrama kaise hotA? ata: isake viSaya meM khoja karatA hU~ aura isa cora ko mAra DAlatA huuN| usane Adeza diyA- 'are ! isa durAcArI cora ko mAra DAlo aura ina mahAnubhAva (kumAra) ke prati sAvadhAna rho|' kumAra ne kahA-'oha, merI mahAnubhAvatA ! jo ki isake mAre jAte hue maiM prANoM kI rakSA kara rahA hU~ ? ata: isase kyA, mujhe hI mAra do|' taba oha ! isakA dhIratA ke gaurava se yukta kathana athavA isakI AkRti ke yaha yogya hai - aisA socakara rAjA ne kahA -- 'he mahAnubhAva ! maiM Apako kauna ja yU~ ?' anantara kumAra ne Asa-pAsa dekhaa| isI bIca kumAra kA vRttAnta jAnakara kucha puruSoM ke dvArA lAyA huA, darzanIya kumAra ke vRttAnta ko rAjA se kahane ke lie hI mAno sAnadeva A gyaa| dvArapAla ne roka diyaa| rAjA ne anumati de dii| yaha praviSTa huA / rAjA ko dekhA ! dekhane yogya vastu bheMTa kii| rAjA ko sammAna diyA, Asana 1. pariyario' ityadhi: kaapuustke| Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA gahio mahAsoeNaM / nivaDio dhrnnivtthe| tao rAiNA 'hA kimayaM' ti siMcAvio udaeNaM, vIyAvio celakaNehi / samAgayA se ceyaNA / bhaNio ya rAiNA-bhadda, kimayaM ti| sANadeveNa bhaNiyaM-deva, saccameyaM risivayaNaM 'asAro saMsAro, AvayAbhAyaNaM ca ettha pANiNo', jeNa caMpA. hivasuyassa kumAraseNasya vi IisI avattha tti / tao 'na annahA me viyappiyaMti citiUNa japiyaM narideNaM-bhadda, kahaM puNa esa ehamettapariyaNo imaM araNNamuvagao ti| sANadeveNa bhaNiyaM-deva, na yANAmi paramatthaM; mae vi esa rAyaurAo tAmanitti patthieNaM caMpAvAsae sannivese kalattamettaparivAro vaNaniuMje uvalato ti| rAyauradasaNANusaraNeNa paccabhinnAo ya eso| jAyA ya me citaa| kiM puNa esa raiduio viya mayarakeU rAyadhUyAmattapariyaNo evaM vaTTai ti / evamAI sAhio patthaNApajjaMto sylviyro| tao deva, AyaNiyaM mae sabarapurisehito, jahA devAesAgayAe dhADIe nIyA kumArapallovaiNo / eyaM ca soUNa imassa ceva vaiyarassa vinnavaNanimittaM Agao devasamIvaM / saMpayaM devo pamANaM ti| rAiNA bhaNiyaM-bhadda, sAhu kayaM ti / juttameva evaM taejArisANaM gahIto mahAzokena, nipatito dhrnniipRsstthe| tato rAjJA 'hA kimetad' iti siJcita udaLena, vIjitazca celakarNaiH / samAgatA tasya cetnaa| bhaNitazca rAjJA-bhadra ! kimetaditi / sAnudevena bhaNitam-deva ! satyametad RSivacanam, 'asAra: saMsAraH, ApadbhAjanaM cAtra prANinaH', yena campAdhipasutasya kumArasenasyApIdRzyavastheti / tato 'nAnyathA me vikalpitam' iti cintayitvA jalpitaM narendreNa-bhadra ! kathaM punareSa etAvanmAtraparijana idamaraNyamupagata iti / sAndevena bhaNitama -deva ! na jAnAmi paramArtham, mayA'pi eSa rAjapurAt tAmraliptI prasthitena campAvAsake sanniveze kalatramAtraparivAro vananikuJja upalabdha iti / rAjapuradarzanAnusmaraNena pratyabhijJAtazcaiSaH / jAtA ca me cintA / kiM punareSa ratidvitIya iva makaraketU rAjaduhitRmAtraparijana evaM vartata iti / evamAdiH kathitaH prArthanAparyantaH sakalavyatikaraH / tato deva ! AkaNitaM mayA zabarapuruSebhyaH, yathA devAdezAdAgatayA dhATyA nItau kumaarplliiptii| etacca zrutvA asya caiva vyatikarasya vijJApananimittamAgato devasamIpam / sAmprataM devaH pramANamiti / rAjJA bhaNitam .. bhadra, sAdhu kRtamiti / yukta diyA aura usase khaa-'baittho|' vaha aneka prahAroM se pIr3ita kumAra ko vasA dekhakara bahuta duHkhI huA aura (duHkhAtizaya ke kAraNa vaha) dharatI para gira gyaa| tadanantara rAjA ne---'hAya yaha kyA' aisA kahakara pAnI se sIcA aura kapar3e ke pakhoM se havA kii| use hoza aayaa| rAjA ne kahA--'bhadra ! yaha kyA hai ?' sAnudeva ne kahA---'mahArAja ! RSi ke vacana satya haiM ki saMsAra asAra hai aura yahA~ prANI Apatti ke pAtra hote haiM, jisase ki campAnagarI ke rAjaputra kumArasena kI yaha avasthA hai|' anantara 'maiMne bhinna prakAra se nahIM socA thA' - aisA vicArakara rAjA ne kahA- 'bhadra! yaha kaise itane mAtra parijanoM se yukta hokara isa vana meM AyA ?' sAnadeva ne kahA -- 'mahArAja, vAstavika bAta nahIM jAnatA huuN| rAjapura se tAmraliptI ko jAte hue 'campAvAsa' nAmaka sanniveza meM strI mAtra parivAra ke sAtha yaha vana ke nikuMja meM prApta huA thaa| rAjapura meM cUMki ise dekhA thA, ataH pahicAna liyA aura mujhe cintA huI-ratiyukta kAmadeva ke samAna rAjapUtrI mAtra parijana yukta yaha aisA kyoM ? isa prakAra Adi meM lekara prArthanA paryanta samasta ghaTanA kahI / ananta ra mahArAja ! maiMne zabarapuruSoM se sunA ki mahArAja ke Adeza se senA Akara kumAra aura pallIpati ko le gyii| yaha sunakara isI ghaTanA kA nivedana karane ke lie mahArAja ke pAsa AyA hU~ / aba mahArAja pramANa hai|' rAjA ne kahA - 'bhanda ! sIka kiyA ! Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] mahANubhAvANaM / samANato ya priynno| hare eyANaM jattaM karehi ti| tao AesANaMtarameva pesiyA 'kacchaMtaraM / niniyAo pvrsejjaao| saddAviyA vejjaa| patthuyaM vaNakammaM / pesiyA ya rAyadhUyAgavesaNanimittaM niyypurisaa| ___ aikkatesu ya kaivayadiNesu 'visamabhUmisaMThio se satthotti avacchiUNa saddAvio sANudevo / bhaNio ya rAiNA-bhadda, visamabhUmisaMThio te sttho| dUraM ca gaMtavvaM, paccAsanno ya ghaNasamao; thANe ya rAyaputto, tA gaccha tumaM ti| sANudeveNa bhaNiyaM-deva, rAyaputtaM vajjiya na me pAyA vahati / 'kumAreNa bhaNiyaM - bhadda, alaM imiNA adhIrapurisocieNaM cettttiennN| kajjapahANA khu purisA havaMti / tA kIrau mahArAyavayaNaM / akIramANe ya emmi ahiyA me annivvuii| sANudeveNa bhaNiyaM-deva, jaM tuma ANavesi tti| [tato paNamiUNaM kumAraM] gao saannudevo| aikkaMto ghnnsmo| pauNA kumArapallIvaI / kayaM vaddhAvaNayaM / bhaNio rAiNA kumAro-vaccha, kiM te piyaM karemi / mevaitat tvAdRzAnAM mahAnubhAvAnAm / samAjJaptazca parijanaH-are etayoryatnaM kurviti / tata AdezAnantarameva preSitau kakSAntaram / ninite pravarazayye / zabdAyitA vaidyaaH| prastutaM vnnkrm| preSitA rAjaduhitRgaveSaNa nimittaM nijapuruSAH / atikrAnteSu ca katipayadineSu 'viSamabhUmisaMsthitastasya sArthaH' ityavagatya zabdAyitaH sAnudevaH / bhaNitazva rAjJA--bhadra ! viSamabhUmisaMsthitaste sArthaH, dUraM ca gantavyam, pratyAsannazca ghanasamayaH, sthAne ca rAjaputraH, tato gaccha tvamiti / sAnudevena bhaNitam-deva ! rAjaputraM vajitvA na me pAdau vahataH / kumAreNa bhaNitam-bhadra ! alamanenAdhArapuruSocitena ceSTitena / kAryapradhAnAH khalu puruSA bhavanti / tataH kriyatAM mahArAjavacanam / akriyamANe caitasmin adhikA me'nirvRtiH / sAnudevena bhaNitama - deva ! yattvamAjJApayasIti / [tataH praNamya kumAraM] gataH sAnudevaH / atikrAnto dhnsmyH| praguNau kumaarplliiptii| kRtaM vardhApanakam / Nito rAjJA kumAraH-vatsa ! ki te priyaM Apa jaise mahAnubhAvoM ke lie yaha ucita hai / ' parijanoM ko AjJA dI-'are, ina donoM kI (davA vagairaha kA) prayatna kro|' anantara Adeza ke bAda hI donoM ko kamare meM bheja diyA gayA / utkRSTa zayyAe~ bichAyI gayIM / vaidya bulAye gaye / ghAvoM kI cikitsA kI gyii| (rAjA ne) rAjaputrI kI khoja ke lie apane AdamI bheje| kucha dina bIta jAne para 'usakA sArtha viSamabhUmi meM sthita hai'-- aisA jAnakara sAmudeva ko bulAyA aura rAjA ne kahA--'bhadra ! tumhArA sArtha (TolI) viSamabhUmi meM sthita hai aura gantavya dUra hai tathA megha kA samaya samIpa hai, rAjaputra ThIka hai, ata: tuma jAo / sAnudeva ne kahA-'mahArAja ! rAjaputra ko chor3akara mere donoM paira Age nahIM calate haiN|' kumAra ne kahA-'bhadra ! isa prakAra kI adhIra puruSoM ke yogya ceSTA na kro| puruSa nizcita rUpa se kAryapradhAna hote haiM ataH mahArAja ke vacana (pUre) kro| ise na mAnane para mujhe adhika azAnti hogii|' sAnudeva ne kahA-'mahArAja jo AjJA deN| (taba kumAra ko praNAmakara) sAnudeva calA gyaa| varSAkAla bIta gyaa| kumAra aura bhillarAja ThIka ho gaye / badhAI mahotsava kiyaa| rAjA ne kumAra se kahA - 'vatsa ! tumhArA kyA 1. kalchaMtaramima --kh| 2. 'gao sANu devo seNakumAra samIvaM / sAhiyaM se naravaisAsaNaM' ityadhika: kha-pustake / 1. samAgao ghnnsmo| tato puriUNa kAsayamaNorahe niphAiUNa sanasasse-- : s-pustke| Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA siyA tAva mae tuha jAyAgavesaNa nimittaM niyayapurisA / tattha uNa kei AgayA avare na vatti / etthaMtarammi viiyakumAravattaMteNeva bhaNiyaM somasUreNa deva, sumariyaM mae kumArassa piyayamAsaMjoyakAraNaM ti / rAiNA bhaNiyaM -- kaheu ajjo, kIisaM / somasUreNa bhaNiyaM - deva, atthi kAyaMbarI aDavIe piyamelayaM nAma titthaM / tassa kila esA udvANapA rAvaNiyA / sire va kAyambarIe visAhavaddhaNaM nAma nayaraM ahesi / ajiyabalo rAyA, vasuMdharo seTThI, piyamitto se suo| laddhA ya NeNa tannayaravatthavvayassa IsarakhaMdassa dhUyA nIluyA' nAma kamnayA / aikto koi kAlo / avatte vivAhe pattANi jovvaNaM / etthaMtarammi vicittayAe kammapariNAmassa, 'caMcalA siri' ti saccayAe loyapavAyassa' vasuMdharase dviNo vidyalio vihavo / 'vuDDho ceva ahayaM; tA alaM me paramattha saMpAyaNarahieNaM jIvieNaM' ti citiUNa ya ahimANevakarasiyAe paricattamaNa jIviyaM / piyamitto vi ya 'amANaNIyA daridda' tti paribhUo pariyaNeNaM 'kareMtassa vi ya aNuTThANaM vihalaM saMpajjai' tti gahio visAeNaM / tao 'kimiha attaNA viDaMbieNaM' ti asAhiUNa 612 karomi / preSitAstAvanmayA tava jAyAgaveSaNanimittaM nijapuruSAH / tatra punaH ke'pyAgatA apare naveti / atrAntare viditakumAravRttAntenaiva bhaNitaM somasUreNa - deva ! smRtaM mayA kumArasya priyatamAsaMyogakAraNamiti / rAjJA bhaNitam - kathayatvAryaH kIdRzam ? somasUreNa bhaNitam - deva ! asti kAdambaryAmaTavyAM priyamelakaM nAma tIrtham / tasya kilaiSA utthAnaparyApanikA / asyAmeva kAdambaryAM vizAkhavardhanaM nAma nagaramAsId / ajitabalo rAjA, vasundharaH zreSThI, priya mitrastasya sutaH / labdhA ca tena tannagaravAstavyasyezvaraskandasya duhitA nIlukA nAma kanyakA / atikrAntaH ko'pi kAlaH / avRtte vivAhe prAptau yauvanam / atrAntare vicitratayA karmapariNAmasya ' caJcalA zrIH' iti satyatayA lokapravAdasya vasundharazreSThino vicalito vibhavaH / 'vRddha evAham, tato'laM me paramArtha sampAdana rahitena jIvitena' iti cintayitvA ca abhimAnaikarasikatayA parityaktamanena jIvitam / priyamitro'pi ca 'amAnanIyA daridrA:' iti paribhUtaH parijanena 'kurvato'pi cAnuSThAnaM viphalaM sampadyate ' gRhIto priya karU~ ? tumhArI patnI ko DhUMr3hane ke lie maiMne apane AdamI bheje the / unameM kucha loga A gaye haiM, kucha loga nahIM / ' isI bIca mAno vRttAnta vidita ho isa prakAra somasUra ne kahA - 'mahArAja ! mujhe kumAra kI priyatamA ke saMyoga kA kAraNa smaraNa hai|' rAjA ne kahA- 'kaho Arya, kaisA ( smaraNa ) ?' somasUra ne kahA - 'mahArAja ! kAdambarI nAmaka vana meM priyamelaka nAma kA tIrtha hai| usakI yaha bhUmikA aura upasaMhAra hai / isI kAdambarI meM vizAkhavardhana nAma kA nagara thA / ( vahA~ kA ) rAjA ajitabala (aura) seTha vasundhara thA / usa seTha kA priyamitra ( nAma kA ) putra thaa| usane usI nagara ke vAsI Izvaraskanda kI putrI nIlukA nAmaka kanyA prApta kii| kucha samaya biitaa| donoM ne yauvanAvasthA prApta kI, vivAha nahIM huA / isI bIca karmapariNAma kI vicitratA se, 'lakSmI caMcala hotI hai' aise lokApavAda kI satyatA se vasundhara seTha kA vaibhava calA gyaa| maiM vRddha hI hU~, ata: dUsare ke prayojana ko pUrA kiye binA merA jInA vyartha hai - aisA socakara abhimAna mAtra kA hI rasika hone ke kAraNa isane prANa tyAga diye / priyamitra bhI 'daridra loga mAnanIya nahIM hote haiM'- - isa taraha parijanoM se tiraskRta hokara 'kArya karate hue bhI viphalatA milatI hai' - ( isa kAraNa ) viSAda se jakar3a liyA gayA / anantara apane upahAsa se kyA ? 1. nIlayA - ka / 2. loyavAyarasa ka / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo ] pariyaNassa niggao nayarAo / nivveyagaruyayAe acitiUNa gaMtavvaM aviyAriUNa disivahaM payaTTo uttarAhimuhaM / gao thevaM bhUmibhAgaM / diTTho ya NeNa piyavayaMsao nAgadevo nAma paMDarabhikkhU | vaMdio afari | kahakahavi paccabhinnAo bhikkhuNA / bhaNio ya NeNa-vaccha piyamitta, kahaM te IisI avasthA, kahiM vA taM eyAI patthio sitti / piyamitteNa bhaNiyaM-bhayavaM, paropparaviruddhakAriNaM devtraM pucchati, jeNa tAyaputto kariya niravarAho cee Iisa avatthaM pAvio mhi / nAgadeveNa bhaNiyaM vaccha, avi kusalaM te tAyassa / piyamitteNa bhaNiyaM bhayavaM, parivAliya sappurisamaggassa suraloyamaNugayassa vi kusalaM; akusalaM puNa tAyavaMsaviDaMbayassa jaMtapurisANudhAriNo piyamittassa, jassa ubhayaloyaphalasAhaNe asamatthA IisI avattha tti | nAgadeveNa bhaNiyaM - vaccha, avi atyamio so baMdhavakumupAyarasI / aho dAruNayA saMsArassa, aho niravekkhayA maccuNo / ahavA surAsurasAhAraNo appaDiyAro khu eso / tA ki ettha karIyau / aNuvAo khu eso, uvAo ya dhammo, jao jeUNa dhammeNa maccaM ayarAmaragaimuvagayA muNao tti / annaM ca / vaccha, kahaM te ubhayaloyaphala sAha - viSAdena / tataH kimihAtmanA viDambitena' ityakathayitvA parijanasva nirgato nagarAt / nirvedagurukatayA'cintayitvA gantavyamavicArya dikpathaM pravRtta uttarAbhimukham / gataH stokaM bhUmibhAgam / dRSTazca tena pitRvayasyo nAgadevo nAma pANDarabhikSuH / vanditaH savinayam / kathaM kathamapi pratyabhijJAtaH bhikSuNA / bhaNitazca tena vatsa priyamitra ! kathaM te IdRzyavasthA, kutra vA tvamekAkI prasthito'si iti / priyamitreNa bhaNitam - bhagavan ! parasparaviruddhakAriNaM daivaM pRccheti yena tAtaputraH kRtvA niraparAdha eva IdRzImavasthAM prApito'smi / nAgadevena bhaNitam - vatsa ! api kuzalaM te tAtasya / priyamitreNa bhaNitam - paripAlitasatpuruSamArgasya suralokamanugatasyApi kuzalam, akuzalaM punastAtavaMzaviDambakasya yantrapuruSAnukAriNaH priyamitrasya yasyobhayalokaphalasAdhane'samarthA IdRzyavastheti / nAgadevena bhaNitama vatsa ! api astamitaH sa bAndhavakumudAkarazazI / aho dAruNatA saMsArasya, aho nirapekSatA mRtyoH / athavA surAsurasAdhAraNo'pratikAraH khalveSaH / tataH kimatra kriyatAm / anupAyaH khalveSaH, upAyazca dharmaH, yato jitvA dharmeNa mRtyumajarAmaragatimupagatA munaya iti / anyacca vatsa ! kathaM te ubhayalokaphalasAdhane'samarthA'vasthA, yataH puruSakArasAdhyaM phalam, 613 arthAt apanI ha~sI ur3avAnA vyartha hai - aisA socakara parijanoM se binA kahe hI nagara se nikala gayA / vairAgya kI adhikatA se gantavya kA vinA vicAra kiye hI uttarApatha kI ora calA gyaa| thor3I dUra gyaa| usane pitAjI ke mitra nAgadeva nAmaka, gerue raMga ke vastra pahine hue, bhikSu ko dekhA / vinaya sahita ( usakI ) vandanA kii| jisa kisI prakAra bhikSu ne phicaanaa| usane kahA - 'vatsa priyamitra ! tumhArI aisI avasthA kaise huI ? akele kahA~ jA rahe ho ?' priyamitra ne kahA- 'bhagavan ! paraspara viruddha ( kArya ) karanevAle bhAgya se pUcho, jisake dvArA pitAjI kA putra banAkara binA aparAdha ke hI aisI avasthA ko pahu~cAyA gayA hU~ / ' nAgadeva ne kahA- 'vatsa ! Apake pitA jI kuzala to haiM ?' priyamitra ne kahA - 'satpuruSoM ke mArga kA pAlana karate hue suraloka kA anusaraNa karanevAle ( pitAjI ) kA bhI kuzala hai, kintu pitAjI ke vaMza kI ha~sI ur3avAne vAle mantrapuruSa kA anusaraNa karanevAle 'priyamitra' kA kuzala nahIM hai jisakI donoM lokoM ke phala sAdhane meM asamartha aisI avasthA hai / ' nAgadeva ne kahA--- 'vatsa ! bAndhavarUpI kamaloM se bhare hue tAlAba ke lie candramA ke samAna vaha asta ho gayA ? oha saMsAra dAruNa hai, mRtyu nirapekSa hai athavA yaha sura asura sabhI ke lie sAdhAraNa hai, isakA pratIkAra nahIM kiyA jA sakatA / isa viSaya meM kyA kiyA jA sakatA hai ? mRtyu anupAya hai; upAya dharma hai; kyoMki dharma se mRtyu jItakara munijana ajara-amara gati ko prApta hue haiN| dUsarI bAta yaha hai, vatsa ! tumhArI avasthA ubhayaloka kA sAdhana karane meM Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 [ saparAiccakahA asamatthA avatthA; jao purisayArasajhaM phalaM, vivegaucchAhamUlo ya purisayAro, ubhayasaMpanno ya tumaM / payainigguNe ya saMsAre paraloyaphalasAhaNaM ceva suMdaraM na uNa ihaloiyaM ti| joggo ya tuma dhammasAhaNe; tA kahamasamatyo ti / piyamittaNa bhaNiyaM-bhayavaM, jai joggo, tA Aisau ki mae kAyavvaM ti| nAgadevega bhaNiyaM-vaccha, imaM ceva bhikkhuttnnN| pddissuymnnenn| sAhio se gorasaparivajjaNAio niykiriyaaklaavo| pariNao ya eyassa / aikkaMtA kaivi diyahA / dinnA ya se dikkhaa| karei vihiyANuTThANaM / io ya sA nIluyA kuo vi eyamavagacchiUNa 'bhattAradevayA nAri' tti dhammaparA jAyA visayanippivAsA vi tahasaNUsuyA, virahadubbalaMgI daDhaM khijjai ti| aikkato koi kaalo| viharamANo ya samAgao se bhattA tannayarapaccAsannaM tavovaNaM / suo niilyaae| tao aNannaviya jaNaNijaNae gayA vaMdaNanimittaM / divo ya NAe mANajoyamavagao piymitto| samuppanna sajhasaM, veviyAI aMgAI, vimUDhA ceyaNA, saMbhamAisaeNa mucchyiA esaa| 'parittAyaha parittAyaha' tti akkaMdiyaM priynnennN| 'karuNApahANA maNi' tti pariccaiya jhANajoyaM uDhio piymitto| vivekotsAhamUlazca puruSakAraH, ubhayasampannazca tvam / prakRtinirgaNe ca saMsAre paralokaphalasAdhanameva sundaram, na punaraihalaukika miti / yogyazca tvaM dharmasAdhane, tataH kathamasamartha iti / priyamitreNa bhaNitam-bhagavan ! yadi yogyastata Adizatu ki mayA kartavyamiti / nAgadevena bhaNitam-vatsa ! idameva bhikSatvam / pratizrutamanena / kathitastasya gorasaparivarjanAdiko nijakriyAkalApaH / pariNatazcaitasya / atikrAntAH katyapi divsaaH| dattA ca tasya dIkSA / karoti vihitaanusstthaanm| itazca sA nIlukA kuto'pyetadavagatya 'bhartR devatA nArI' iti dharmaparA jAtA viSayaniSpipAsA'pi taddarzanotsukA virahadurbalAGgI dRDhaM kSIyate iti / atikrAntaH ko'pi kAlaH / viharaMzca samAgatastasya bhartI tannagarapratyAsannaM tapovanam / zrato niilukyaa| tato'nujJApya jananIjanako gatA vandana nimittam / daSTazca tayA dhyAnayogamupagataH priyamitraH / samutpannaM sAdhvasama, vepitAnyaGgAni, vimUDhA cetA, sambhramAtizayena muucchitaissaa| 'paritrAyadhvaM paritrAyadhvam' ityAkranditaM parijanena / karuNApradhAnA munayaH' iti parityajya dhyAnayogamutthitaH priyamitraH / "kimetat kimetad' iti pRSTamanena / :thitaM tasyAH sakhIbhiH / eSA khalu IzvaraskandaduhitA nIlukA nAma kanyakA devatAguruvitIrNaM bhavantameva asamartha kaise; kyoMki phala puruSArtha se siddha hotA hai, viveka aura utsAha puruSArtha kA mUla hai aura tuma ina donoM se sampanna ho / svabhAva se nirguNa saMsAra meM paraloka kA sAdhana karanA hI sundara hai, iha-laukika phala kA sAdhana karanA sundara nhiiN| tuma dharmasAdhana ke yogya ho ata: asamartha kaise ?' priyamitra ne kahA-'yadi yogya hU~ to Adeza do maiM kyA karU~ ?' nAgadeva ne kahA---'vatsa, yahI bhikSupanA (dhAraNa kro)|' usane aMgIkAra kiyaa| usaro gorasa kA chor3anA Adi kriyAkalApa kahe / vaha pAlana karane lgaa| kucha dina bIta gaye / use dIkSA dii| nihita anuSThAnoM ko priyamitra karane lgaa| idhara vaha nIlakA kahIM se isa samAcAra ko jAnakara 'nArI kA devatA pati hotA hai'-aisA mAnakara dharmaparAyaNA ho gyii| viSayoM ke prati pyAsI na hone para bhI usake darzana kI utsUka aura viraha se durbala aMgoMvAlI hone se aura adhika durbala hotI gyii| kucha samaya biitaa| vihAra karate hue usake pati usI nagara ke samIpavartI tapovana meM aaye| nIlukA ne sunA / anantara mAtA-pitA se AjJA lekara vandanA ke lie gyii| usane dhyAna lagAye hue priyamitra ko dekhaa| ghabarAhaTa utpanna huI, aMga kA~pane lage, cetanA mUr3ha ho gayI, ghabarAhaTa kI adhikatA ke kAraNa vaha macchita ho gyii| 'bacAo-bacAo'-isa prakAra parijana cillaaye| munijana karuNApradhAna hote|" socakara dhyAnayoga chor3akara priyamitra uTha gyaa| 'yaha kyA, yaha kyA' Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] 615 'kimeyaM kimayaM' ti pucchiyamaNeNaM / sAhiyaM se sahiyAhiM / esA khu IsarakhaMdadhyA nIluyA nAma kannayA devayApuruviinnaM bhavaMtameva bhattAraM eyAvatthamavaloiUNa mohamuvagaya ti| tao sumariyamaNeNaM / 'aho me paNaiNoe daDhANurAevaM' ti gahio soeNaM / viyalio jhANAsao, ullasio siNeho / 'samAsasa samAsata'tti abbhakkhiyA kmNddlupaanniennN| laddhA yANAe ceyaNA / ummiliyaM loyaNajayaM / divA ya eso / sajjhasapaveviraMgo udviyA esaa| harisavisAyagabhiNaM nIsasiyamimoe, phuriyaM bibAhareNaM, pulaiyAI aMgAI, IsivaliyatArayaM ca puloiumAraddhA, etthaMtarammi dujjayayAe mayaNassa rammayAe vilAsANa vivittayAe kANaNassa AvajjiyaM se cittN| citiyaM ca NeNa-haMta kimettha juttaM ti / egao guruvayaNabhaMgo, annao aNarattajaNavajjaNaM ti / ubhayaM pi gruy| ahavA suyaM mae bhayako sayAse, jahA akhaMDiyavayANaM jammaMtario hiyayaicchiyavatthalAbho havai; hiyayaicchio ya me imIe smaagmo| tA akhaDiUNa vayaM pariccaemi jIviyaM, jeNa ubhayaM pi garuyaM aviyalaM sapajjai ti| ahavA imaM ceva sAhemi eyaae| pecchAmi tAva kimesA jaMpai tti| citiUNa bhaNiyA yaNeNa-suMdari, alaM khijjieNaM / AvajjiyaM me hiyayaM tuha sinnehenn| ki tu aNucio aMgIkayapariccAo, ajutto bhartArametadavasthAmavalokya mohamupagateti / tataH smRtamanena / 'aho me praNayinyA dRDhAnurAgatA' iti gRhItaH zokena / vicalito dhyAnAzayaH, ullasitaH snehaH / samAzvasihi samAzvasihi' ityabhyukSitA kamaNDalupAnIyena / labdhA ca tayA cetnaa| unmIlitaM locanayugam / dRssttshcaissH| sAdhvasapravepamAnAGgI utthitaissaa| harSaviSAdabhitaM niHzvasitamanayA, sphuritaM bimbAdhareNa, pulakitAnyaGgAni, ISadvalitatArakaM ca pralokitumArabdhA / atrAntare durjayatayA madanasya ramyatayA vilAsAnAM viviktatayA kAnanasyAvajitaM tasya cittam / cintitaM ca tena-hanta kimatra yuktamiti / ekato guruvacana jo'nyato nuraktajanavarjanamiti / ubhayamapi guruvam / athavA zrata mayA bhagavataH sakAze, yathAskhaNDitavratAnAM janmAntarito hadayepsitavastalAbho bhavati, hRdayepsitazca me'syAH smaagmH| tato akhaNDitvA vrataM parityajAmi jIvitam, yenobhayamapi gurukamavikalaM sampadyate iti / athavedameva kathayAmyetasyAH / prekSe tAvat kimeSA jalpatIti / cintayitvA bhalitA ca tena-sundari ! alaM kheditena / AvajitaM me hRdayaM tava snehena / kintu anucito'GgokRtaparityAgaH, ayukto guruvcnbhnggH| zrutaM ca -isa prakAra isane pUchA / nIlukA kI sakhiyoM ne kahA-'yaha Izvaraskanda kI putrI nIlukA nAma kI kanyA devatA tathA mAtA-pitA ke dvArA diye hue pati Apa hI ko dekhakara moha ko prApta huI hai|' anantara ise smaraNa huaa| 'oha ! merI pragayinI kA dar3ha anurAga' isa prakAra zoka ko prApta huaa| dhyAna kA Azaya vicalita ho gayA, sneha ullasita ho gyaa| 'Azvasta ho, Azvasta ho' - aisA kahakara kamaNDalu ke jala se siiNcaa| use hoza AyA ! (usane donoM netra khole| yaha dikhAI diyaa| ghabarAhaTa ke kAraNa kA~pate aMgoM vAlI nIlakA uTha gyii| usane harSa aura pipada yukta hokara lambI sA~sa lI, bimbAphala ke samAna oTha phar3akAye, aMga pulakita hue, pUtaliyoM ko kucha mor3akara dekhane lgii| isI bIca kAmadeva kI durjayatA, vilAsoM kI ramaNIyatA aura vana kI ekAntatA se usakA citta vazIbhUta ho gyaa| usane socA-hanta ! yahA~ para kyA ucita hai? eka ora guru-vacanoM kA bhaMga, dasarI ora anurakta jana kA tyAga--- donoM bhArI haiM / athavA maiMne bhagavAna ke samIpa meM sUnA thA ki jo akhaNDita vrata vAle hote haiM, unako dUsare janma meM hRdaya ke lie iSTavastu kA lAbha hotA hai| merA hRdaya isake samAgama kA abhilASI hai| ataH vrata kA khaNDana karate hue prANa tyAgatA hU~ jisase donoM bhArI (kArya) avikala sampanna ho / athavA isase yahI kahatA huuN| dekhatA hU~, kyA kahatI hai---aisA socakara priya mitra ne kahA-'sundari ! kheda mata karo / perA hRdaya tumhAre sneha ke vazIbhUta hai kintu svIkAra kiye hue kA tyAga anucita hai, guru ke vacanoM Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA guruvayaNabhaMgo / suyaM ca mae bhayavao sayAse, jahA akhaMDiyavayANaM jammaMtario hiyayaicchiyavatthalAho, hiyayaicchio me imiNA sambhAvasaMbhameNaM tumae saha smaagmo| tA Acikkha, ki mae kAyanvaM ti| nIluyAe bhaNiyaM-ajjautta, jahA ubhayaM pi saMpajjai AsannaM ca jammaMtaraM appavasayANaM bahumao ya me imassa kilesAyAsaheuNo dehassa cAo, tA evaM vathie ajjautto pamANaM ti / piyamittaNa bhaNiyaM-saMdari, abhinnacittA me tum| tA ki ettha avaraM bhnniiyi| paDivannaM mae annsnnN| hiyayaicchio ya me jammaMtarammi vi tumae saha samAgamo tti| nIlayAe bhaNiyaM-ajjautto pamANaM / pujjaMtu te mnnorhaa| annaM c| aNujANeu maM ajjautto hiyayaicchiyamaNorahAvUraNeNa / ahavA bhattAradevayA itthiyA; jaM so karei, taM tIe aNuciTThiyatvaM / kayaM ceyaM tumae, ao atthao'NumayamevaM ti / ApucchiyAo 'sahIo, khAmiyA jnnnnijnnyaa| 'mA sAhasaM mA sAhasaM' ti vArijjamANI sahohi paDivannA aNasaNaM / jammaMtarammi vi imiNA ceva bhattaNA aviuttA havejja tti saMpADio pnnihii| ThiyAiM aimattalayAligiyassa asoyapAyavassa hetthe| etthaMtarammi soUa nIluyAsahiyaNamayA bhagavataH sakAze, yathA'khaNDitavratAnAM janmAntarito hRdayepsitavastulAbhaH, hRdayepsitazca me'nena sadbhAvasambhrameNa tvayA saha samAgamaH / tata AcakSva, ki mayA kartavyamiti / nIlukayA bhaNitamAryaputra ! yathobhayamapi sampadyate, Asanna ca janmAntaramAtmavazagAnAma, bahumatazca me'sya klezAyAsahetordehasya tyAgaH, tata evaM vyavasthite AryaputraH pramANamiti / priyamitreNa bhaNitam - sundari ! abhinnacittA me tvm| tataH kimatrAparaM bhnnyte| pratipannaM mayA'nazanam / hRdayesitazca me janmAntare'pi tvayA saha samAgama iti / nIlukayA bhaNitam-AryaputraH pramANam / pUrvantAM te mnorthaaH| anyacca, anujAnAtu ma mAryaputro hRdayepsitamathorathApUraNena / athavA bhartadevatA strI, yatsa karoti tat tayA'nuSThAtavyam / kRtaM cedaM tvayA, ato'rthato'numatamevamiti / ApRSTAH sakhyaH, kSAmitau jananI jnkau| 'mA sAhasaM mA sAhasam' iti vAryamANA sakhIbhiH pratipannA'nazanam / janmAntare'pyanenaiva bhA'viyuktA bhaveyamiti sampAditaH praNidhiH (saMkalpaH) / sthitAvatimuvatalatAliGgitasyAzokapAdapasyAdhaH / atrAntare zrutvA nIlukAsakhIjanakolAhalamAgato nAgadevaH / dRSTaH kA bhaMga karanA anucita hai| maiMne bhagavAn ke samIpa sunA thA ki akhaNDita vrata vAloM ko dUsare janma meM iSTa vastu kA lAbha hotA hai| isa sadbhAva se utpanna ghabarAhaTa ke kAraNa merA tumhAre sAtha mila na hRdaya kA iSTa hai ata: kaho, maiM kyA karU~ ?' nIlukA ne kahA- 'Aryaputra ! jisase donoM kArya sampanna hoM, jo jitendriya haiM unakA dUsarA janma samIpa hai, mujhe isa kleza aura thakAvaTa ke kAraNa zarIra kA tyAga iSTa hai - ata: ainI sthiti meM Aryaputra pramANa haiN|' priyamitra ne kahA - 'sundari ! tuma merI abhinnacitta ho ata: dUsarI bAta kyA kahI jAya ! maiMne anazana dhAraNa kara liyaa| hRdaya ke lie iSTa merA dUsare janma meM bhI tumhAre sAtha samAgama ho / ' nIlukA ne kahA-'Aryaputra pramANa haiN| tumhAre manoratha pUrNa ho| aura yaha ki Aryaputra mujhe apanA manoratha pUrA karane kI AjJA deM / athavA strI kA devatA pati hotA hai| jo vaha karatA hai, vaha use kare / cU~ki tumane ise kiyA ataH yathArthataH anumati de hI dii| sakhiyoM se pUchA, mAtA-pitA durbala ho gaye / 'sAhasa mata karo, sAhasa mata karo' isa prakAra sakhiyoM dvArA rokI jAne para bhI isane anazana dhAraNa kara liyA 'dUsare janma meM bhI isI pati se samAgama ho' aisA saMkalpa kara liyaa| donoM atimuktaka latA se Aligita azokavRkSa ke nIce baiTha gaye / tabhI nIlukA kI sakhiyoM kA kolAhala sunakara nAgadeva aayaa| priyamitra ne dekhaa| donoM uThe aura atyadhika 1. tatyaTTiyAe ceva-ityadhika: ka---pustake / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . sattamo bhavo] 617 kolAhalaM Agao naagdevo| diTTho pimitteNaM / vilio ya eso| abbhuTTio hiM, vaMdio ya aIvaviliehiM / 'ahilasiyaM saMpajjau' tti ahiNaMdiyAI naagdevenn| citiyaM ca jeNaM- kA uNa esA itthiyA samANarUvA uciyavayA ya piyamittassa / vayaNaviyAreNaM siNehanibbharA eyammi lakkhijjae, vilio ya eso; tA ki puNa imaM ti| etthaMtarammi sagaggayakkharaM jaMpiyaM sahIhi-bhayavaM esA kha IsarakhaMdadhyA nIlayA nAma kannavA, viinnA pitamittassa, paDikalayAe devvassa na pariNIyA ya gaNaM / 'pavvaio eso' tti kuo vi viyaanniybhimiie| tao 'bhattAradevayA nAri' tti dhammaparA jAyA visayanippivarasA vi ya piyayamadaMsaNUsuyA virahaparidubbalaMgI daDhaM khijjai ti| evamAi sAhiyamaNasaNAvasANaM / citiyaM nAgadeveNa - aho dAruNayA mayaNaviyArassa, jeNa piyamittaNAvi evaM vavasiyaM ti / ahavA Iiso esa mayaNo mohaNaM viveyassa timiraM saNassa occhAyaNaM crittss| eeNabhibhUyA pANigo natthitaM jaM na samAyaraMti ti| teNa avisao uvesss| tA imaM ettha pattayAlaM, jaM kiMci bhaNiya avakamAmi imAo vibhAgAo; abhippeyakArAvao mANaNIo vi priyamitreNa / vIDitazcaSaH / abhyutthita AbhyAm, vanditazcAtIvavIDitAbhyAm / 'abhilaSitaM sampadyatAm' iti abhinanditau nAgadevena / cintita ca tena--kA punareSA strI, samAnarUpA ucitavayAzca priyamitrasya / vadanavikAreNa snehanirbharA etasmin lakSyate, voDitazcaiSaH, tataH kiM punaridamiti / atrAntare sagadagadAkSaraM jalpitaM sakhIbhi:--bhagavan ! eSA khalu IzvaraskandaduhitA nIlukA nAma kanyakA, vitIrNA priyamitrasya, pratikUlatayA devasya na pariNItA ca tena / 'pravajita eSaH' iti kRto'pi vijnyaatmnyaa| tato 'martR devatA nArI' iti dharmaparA jAtA viSayaniSpipAsA'pi ca priyatamadarzanotsukA virahaparidurbalaGgI dRDhaM khidyate iti / evamAdi kathitamanazanAvasAnam / cintitaM nAgadevena-aho dAruNatA madanavikArasya, yena priya mitreNApyetada vyavasitamiti / athavedaza eSa madano mohanaM vivekasya timiraM darzanasya avacchAdanaM cAritrasya / etenAbhibhUtaH prANino nAsti tad yanna samAcarantIti / tenAviSaya upadezasya / tata idamatra prAptakAlam, yatkiJcid bhaNitvA'pakrama mi asmAdvibhAgAta, anabhipretakArako mAnanIyo'pi dRDhamudvegajanaka iti / cinta lajjita hokara donoM ne vandanA kI / abhilaSita kArya pUrA karo, isa prakAra nAgadeva ne abhinandana kiyA / nAgadeva ne socA- priyamitra ke samAna rUpa aura avasthA vAlI yaha strI kauna hai ? mukha-vikAra se yaha isa para atyadhika snehayukta dikhAI de rahI hai, priyamitra lajjita hai, ata: yaha saba kyA hai? tabhI gadgada akSaroM ke sAtha sakhiyoM ne kahA- 'bhagavana ! yaha Izvaraskanda kI putrI nIlukA nAmaka kanyA hai. priyamitra ko dI gayI, kintu bhAgya kI pratikUlatA se usake dvArA pariNIta nahIM huii| 'yaha pravajita ho gaye'--aisA ise kahIM se patA claa| anantara 'nArI kA devatA pati hotA hai'--aisA socakara dharmaparAyaNa ho gayI, viSayoM ke prati pipAsA rahita hone para bhI priyatama ke darzana kI utsukatA se aura viraha se durbala hokara atyadhika dukhI ho gyii|' yahA~ se lekara anazana taka kI bAta kaha dii| nAgadeva ne socA--oha ! kAma ke vikAra kI dAruNatA, jisase priya mitra ne bhI aisA nizcaya kiyaa| athavA isa prakAra kA yaha kAma viveka ko mohita karanevAlA, darzana kA andhakAra aura cAritra ko DhA~kanevAlA hai| isase abhibhUta prANI aisA kucha nahIM hai jo na karate hoN| ata: (yaha) upadeza kA viSaya nahIM hai| aba samaya A gayA hai ki kicit kahakara isa sthAna se calA jAU~, aniSTa kArya ko karanevAle Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 [samarAiccakahA daDhamaveyajaNao ti / citiUNa jaMpiyamaNeNaM-vaccha ! piyamitta, jANAmi ahamiNaM, natthi dukkaraM siNehassa, sabbhAvagejjhANi ya sajjaNahiyayANi / eyAvattheNa vi na kao aNgiikypriccaao| tA kosa tuma khijjasi tti / pariccaya visAyaM / Iiso esa saMsAro, kimettha kriiyu| tahAvi tattabhAvaNA kAyavva ti bhaNiUNa gao nAgadevo / iyaro vi piyamitto tappabhUimeva pUijjamANo sayaNavaggeNa ahiNaMdijjamANo rAiNA aparivaDiyatahAvihapariNAmo jIviUNa dumAsamettaM kAlaM caiUNa dehapaMjaraM saha noluyAe uvavanno kinnresu| pautto ohI, viio puvavRttaMto, samAgao saha piyayamAe tamujjANaM / kayA ujjaannpuuyaa| nimmiyaM asoyapAyavAsannammi deulaM / niviTTho ANaMdadevo nivvuI ya tassa sahacarI devyaa| gayANi naMdaNavaNaM / diTThA ya tattha egA vijjAharI piyayamavioyadukheNa accaMtadubbalA dohadohaM nIsasaMtI io tao parimbhamamANi tti / pucchiyA ya hiM-- saMdari, kA tumaM kinimittaM vA evameyAiNI paribhamasi / tIe bhaNiyaM- mayaNamaMjuyA nAma vijjAharI ahaM / piyayamANarAyaninbharAe ya khaMDio mae vijAdevaokyAro / ahimattA ya NAe A durAyAre, ................................. yitvA jalpitamanena - vatsa priyamitra ! jAnAmyahamidam, nAsti duSkaraM snehasya, sadbhAvagrAhyANi ca sajjanahRdayAni / etadavasthenApi na kRto'nggokRtprityaagH| tataH kasmAttvaM khidyase iti / paritvaja viSAdam / IdRza eSa saMsAraH, kimatra kriyatAm / tathApi tattvabhAvanA kartavyeti bhaNitvA gato nAgadevaH / itaro'pa priya mitraH tatprabhRtyeva pUjyamAnaH svajanavargeNa abhinandya mAno rAjJA aparipatitatathAvidhAriNAmo jIvitvA dvimAsamAtraM kAlaM tyaktvA dehapaJjaraM sahanIlu kayopapanna: kinnareSa / prayukto'vadhiH, viditaH pUrvavRttAntaH samAgataH saha priyatamayA tamudyAnam / kRtodyAnapUjA / nimita. mazokapAdapAsannaM devakulam / niviSTa Anandadevo nirvRtizca tasya sahavarI devatA / gatau nandanavanam / dRSTA ca tatraM kA vidyAdharI priyatamaviyogaduHkhenAtyanta durbalA dIrghadIrgha niHzvasatI itastataH paribhramantIti / pRSThA ca tAbhyAm - sundara ! kA tvam, kinimittaM vA evamekAkinI paribhramasi / tayA bhaNitam -- madanamajalA nAma vidyAdharI aham / priyatamAnurAganirbharayA ca khaNDito mayA vidyAdevatopacAraH / abhizaptA ca tayA-A durAcAre ! anenAvadyavilasitena pANmAsikaste bharnA mAnanIya bhI atyadhika udvega ke janaka hote haiM - aisA socakara nAgadeva ne kahA-'vatsa priyamitra ! maiM yaha jAnatA hU~ ki sneha ke lie koI kArya kaThina nahIM hai aura sajjanoM ke hRdaya sadabhAva se grahaNa karane yogya haiN| isa avasthA meM bhI aMgIkRta kA parityAga nahIM kiyA, ataH kyoM khinna hote ho ? vipAda chodd'o| yaha saMsAra aisA hI hai, isa viSaya meM kyA kiyA jAya, tathApi tattvacintana karo'- aisA kahakara nAgadeva calA gyaa| priyamitra bhI usI samaya se svajanoM dvArA pUjita hokara, rAjA dvArA abhinandita hokara, usa prakAra ke pariNAmoM se patita na mAha jIkara dehapajara kA tyAga kara nIlakA ke sAtha kinnaroM meM utpanna haa| avadhijJAna kA prayoga kiyA, pUrvavRttAnta jAnA, priyatamA ke sAtha usa udyAna meM aayaa| udyAna kI pUjA kii| azoka vRkSa ke nIce mandira banAyA / Ananda deva aura usakI sahacarI devI 'nirvRti' kI sthApanA kii| donoM nandanavana gaye / vahA~ para eka vidyAdharI ko dekhaa| (vaha) priyatama ke viyogarUpI duHkha se atyadhika durbala hokara lambI-lambI sAMseM letI huI idhara-udhara ghUma rahI thii| una donoM kinnaroM ne pUchA-'sundari ! tuma kauna ho? kisa kAraNa akelI ghUma rahI ho ?' usane kahA---'maiM madanamaMjulA nAmaka vidyAdharI huuN| priyatama ke prati atyadhika anurAga hone ke kAraNa maiMne vidyAdevI kI pUjA kA khaNDana kiyaa| usa devI ne zApa diyA- arI durAcAriNI ! isa doSayukta ceSTA se Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] 616 imiNA avajjAvilasieNaM chammAsio te bhattugA saha pioo 'bhvissi| taMnimittaM viuttA piyayameNaM, samAuttA araIe, gahiyA raNaraNaeNaM, addhamukkA pANehi bhamisi' (hisi) ti| bhaNiUNa tuhikkA ThiyA bhayavaI / tao mae bhayasaMbhaMtAe calaNesu nivaDiUNa vinnattA bhyvii| devi, kayaM mae apugNabhAyaNAe eyaM', diTTho ya kovo / tA kareu pasAyaM bhayavaI aNuggaheNaM ti| bhaNamANI puNovi nivaDiyA clnnesu| tao aNukaMpiyA bhayavaIe / bhaNiyaM ca gAe - vacche, AyaiapecchayANi aNurAihiyayANi havaMti / tA na suMdaramaNuciTThiyaM te| tahAvi esa te aNuggaho / gaccha naMdaNavaNaM; tattha amugadesammi siNiddhamAhavIlayAligio dhavalajamalakusumo piyamelao nAma ruvkho| tassa ahobhAyasaMThiyAe bhavissai te piyayameNaM samAgamo tti| tao samAgayA naMdaNavaNaM taM ca uddesayaM / na pecchAmi ya taM rukkhayaM / ao paribbhamAmi tti // kinnareNa bhaNiyaM-saMdari, dhIrA hohi; ahaM te niruvemi / nirUvio laddho ya / sAhio vijjaahriie| samAgayA tassa helN| tao tavakhaNameva acitasAmatthayAe pAyavassa ghaDiyA piyayameNaM / sAhio aNAe' vuttaMto piyayamassa, bahumannio ya teNaM / jAyA vijjAharakinnarANaM pII / annonnanehANubaMdheNaM gamiUNa kaMci velaM gayAiM vijjaahraaiN| saha viyogo bhaviSyati / tannimittaM viyuktA priyatamena, samAyuktA'ratyA, gRhItA raNaraNakena, ardha. muktA praNabhramiSyasi iti / bhaNitvA tUSNikA sthitA bhgvtii| tato mayA bhayasambhrAtayA caraNayonipatya vijJaptA bhagavatI / devi ! kRta mayA'puNyabhAjanayA etad, dRSTazca kopaH / tataH karotu prasAdaM bhagavatyanugraheNeti / bhaganto punarapi nipatitA caraNayoH / tato'nukampitA bhagavatyA / bhaNitaM ca tayA-vatse ! AyatyaprekSakANi anurAgihRdayAni bhavanti / tato na sundaramanuSThitaM tvayA / tathApyeSa te'nugrahaH / gaccha nandanavanam tatrAmukadeze snigdhamAdhavIlatA''liGgito dhavalayamalakusumaH priyamelako nAma vRkssH| tasyAdhobhAgasaMsthitAyA bhaviSyati te priyatamena samAgama iti / tataH samAgatA nandanavanaM taM coddezam / na prekSa ca taM vRkSam / ataH paribhramAmIti / kinnareNa bhaNitamsundari! dhorA bhava, ahaM te nirUpayAmi / nirUpito labdhazca / kathito vidyAdhAH / samAgatA tasyAdhaH / tatastatkSaNa nevAcintyasAmarthyatayA pAdapasya ghaTitA priyatamena / kathito'nayA vRttAntaH priyatamasya, bahumAnitazca tena / jAtA vidyAdharakinnarayoH prItiH / anyonyasnehAnubandhena gamayitvA terA chaha mAsa taka pati se viyoga hogaa| usa kAraNa pati se viyukta, arati se yukta, utkaNThA se gRhIta ho ardhavimukta prANoM se bhramaNa karogI-aisA kahakara bhagavatI cupa ho gyii| anantara maiMne bhaya hone se caraNoM meM par3akara devI se nivedana kiyA--'devI ! mujha pApina ne yaha kiyA aura kopa dekhA, ata: bhagavatI anugraha karane kI kRpA kreN|' aisA kahatI huI puna: caraNoM meM par3a gyii| taba bhagavatI ne dayA kii| usane kahA- 'anurAgI hRdaya bhAvI phala ko nahIM dekhate haiN| ata: tumane acchA nahIM kiyA / phira bhI tuma para yaha anugraha hai| nandanavana jAo, vahA~ para amuka sthAna para komala mAdhavI latA se AliMgita svaccha jur3ave phUlavAlA priyamelaka nAma kA vRkSa hai / usake nIce jAne para terA priyatama se samAgama hogaa|' anantara maiM nandanavana aura usa sthAna para AyI (kintu) usa vRkSa ko nahIM dekha rahI huuN| ataH bhramaNa kara rahI huuN| kinnara ne kahA-'sundari ! dhIra hoo, maiM tumheM (vaha vRkSa) dikhalAtA huuN|' dekhA aura prApta ho gyaa| (kinnara ne) vidyAdharI se khaa| (vaha) usake nIce aayii| usI samaya vRkSa kI acintya sAmarthya se priyatama se mila gyii| isane priyatama se vRttAnta kahA, usane satkAra kiyaa| vidyAdhara aura kinnara meM prIti ho gyii| eka-dUsare ke prati sneha rakhate hue kucha samaya bitAkara 1. bhamAmi-+ / 2. sbmeyN-k| 3. nnaae-k| Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 [samarAiccakahA kinnaroe ya bhaNio piyayamo-ajjautta, dunvisahaM piyavioyadukkhaM, paratthasaMpAyaNaphalo ya jIvANaM jammo pasaMsoyai / tA nehi keNai uvAeNa evaM tattha pAyavaM, jattha me ajjautteNa saha dasaNaM saMjAyaM ti / nivesehi niyaya nivi devulsmiive| sAhehi ya imassa mAhappaM, jaNANa, jeNa piyaviuttA vi pANiNo eyaM samAsAiUNa paNapiyavirahadukkhA suhabhAiNo hvNti| aNuciTThiyaM ca taM kinnareNaM / niviTTho niyadevaulasamIve paayvo| sAhio jaNavayANaM / vinnAsio gahi jAva taheva tti / jAyA ya se pasiddhI, aho piyamelao ti| samuppannaM titthaM, kayaM ca se nAmaM piyamelayaM ti| __ ao avagacchAmi, tahiM gayassa aciMtasAmatthayAe kappapAyavANaM niyameNa piyayamAsaMjoo jAyai ti| tA imaM etya kAraNaM / saMpai devo pamANaM ti| eyaM soUNa harisio rAyA kumAraseNo y| citiyaM ca rAiNA / eyameyaM, na ettha sNdeho| acitasAmatthA kappapAyavA / tA imaM ettha pattayAlaM, pesemi viinnaniyapurisaparivAraM tahiM kumAraM / avi nAma pujjaMtu se maNoraha tti| samAlocio pllinnaaho| bhaNiyaM ca NeNa -deva, suyapuvvaM mae, viyANAmi ya ahayaM tavovaNAsannaM tamuddesaM / kAJcid velAM gatau vidyaadhrau| kinnaryA ca bhaNitaH priyatamaH-Aryaputra ! durviSahaM priyaviyogaduHkham, parArthasampAdanaphalaM ca jIvAnAM janma prazasyate, tato naya kenacidupAyenaitaM tatra pAdapama, yatra me AryaputreNa saha darzanaM sajAtamiti / nivezaya nijnivissttdevkulsmiipe| kathaya cAsya mAhAtmyaM janAnAm, yena priyaviyuktA api prANina etaM samAsAdya pranaSTapriyavirahaduHkhAH sukhabhAgino bhvnti| anuSThitaM ca tat kinnareNa / niviSTo nijadevakulasamIpe pAdapaH / kathito jnvjaanaam| vinyAsito' (parIkSito) nekvittthaiveti| jAtA ca tasya prasiddhiH, aho priyamelaka iti / samutpanna tIrtham, kRtaM ca tasya nAma priymelkmiti| ____ ato'vagacchAmi, tatra gatasyAcintyasAmarthyatayA kalpapAdapAnAM niyamena priyatamAsaMyogo jAyate iti / tata idamatra kAraNam / samprati devaH pramANamiti / etaccha tvA hRSTo rAjA kumArasetazca / cintitaM ca rAjJA evametad nAtra sndehH| acintyasAmarthyAH kalpapAdapAH / tata idamatra prAptakAlam, preSayAmi vitIrNanijapuruSaparivAraM tatra kumAram / api nAma pUryantAM tasya manorathA iti / samAlocitaH pallInAthaH / bhaNitaM ca tena-deva ! zrutapUrva mayA, vijAnAmi cAhaM tapovanAsannaM vidyAdharayugala calA gyaa| kinnarI ne priyatama se kahA-'Aryaputra ! priya kA viyoga sahanA kaThina hai, dasare ke prayojana kA sampAdana karanevAle jIvoM kA janma prazaMsanIya hotA hai, ataH kisI upAya se vahA~ para vRkSa ko le calo jahA~ maiMne Aryaputra ke darzana kiye the| apane dvArA sthApita mandira ke samIpa rakho aura isakA mAhAtmya logoM se kaho, jisase priya se viyukta bhI prANI isako pAkara priya ke virahajanya duHkha ko naSTa kara sukha ke pAtra hoN|' kinnara ne isa kArya ko pUrA kiyaa| apane mandira ke pAsa vRkSa ko rakha diyaa| logoM se khaa| aneka logoM ne parIkSA kI, usI prakAra siddha huaa| usa vRkSa kI prasiddhi huI--oha ! priyamelaka hai| tIrtha utpanna huA, usakA nAma priyamelaka rakhA gyaa| ataH jAnatA hUM ki vahA~ jAne para kalpavRkSa kI acintya sAmarthya se niyama se hI priyatamA ke sAtha saMyoga hotA hai / to aba samaya A gayA hai| aba mahArAja pramANa haiM / yaha sunakara rAjA aura kumArasena prasanna hue| rAjA ne socA-yaha ThIka hai, isameM sandeha nahIM ki kalpavRkSoM kI acintya sAmarthya hotI hai / to yaha yahA~ samaya A gayA hai, apane AdamiyoM ke sAtha kumAra ko vahA~ bhejatA huuN| ho sakatA hai usake manoratha pUrNa hoN| bhilla rAja se vicAra-vimarza kiyaa| usane kahA-'mahArAja ! maiMne pahale hI sunA thA aura maiM tapovana ke samIpavartI usa Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satamo bhavo ] saMpayaM devopamANaM ti / tao pesio mahayA caDayareNaM kumAro / hatthe gahiUNa bhaNio rAiNAvaccha, saMpAviUNa patti avassamihevAgaMtavva ti / paDissuyaM kumAreNaM / so tao paNamiva rAyANaM aNavarayapayANehi patto kaivayadiha tavovaNaM / tAvasajaNovarohatory vapurisaparivArio ceva paviTTo eso / vaMdiyA tAvasA / aNusAsio hi / nIo ya palliNAheNa atarusaMkulaM tamuddesaM / diTTha jiSNadevaulaM / bhaNio kumAro -- deva, eso khu uddeso, na yANAmi ya visesao kappapAyavaM ti / tao visaNNo kumaaro| sumariyaM saMtimaIe / sA utAvasisameyA viNiggayA kusumasAmidheyassa / gevhiUNa ya taM samAgacchamANI tavovaNaM vicittayAe kammapariNAmassa bhavivvayAe nioeNa uvaviTThA piyamelayasamIve / diTTho ya NAe nAgavallIlayAligio asoo| sumariyaM kumArassa, ukkaMThiyaM se cittaM, phuriyaM vAmaloyaNeNaM / tao hiyayaniggao viya paribhamaMto diTTho imoe kumAro / tao sA 'ajjautto' ti harisiyA, 'cirAo diTTho' tti 'ukkaMThiyA, 'parikkhAmo' tti ubviggA, 'virahammi jIviya' tti lajjiyA, 'kuo vA ettha ajjautto' tamuddezam / sAmprataM devaH pramANamiti / tataH preSito mahatA caTakareNa (ADambareNa ) kumAraH / haste gRhItvA bhaNito rAjJA - vatsa ! samprApya patnImavazyamihaivAgantavyamiti / pratizrutaM kumAreNa / tataH praNamya rAjAnamanavarataprayANaiH prAptaH katipayadivasaH tapovanam / tApasajanoparodhabhorutayA ca stoka puruSaparivRta eva praviSTa eSaH / vanditAH tApasAH / anuziSTastaiH / nItazca pallInAthena ne katarusaMkulaM tamuddezam / dRSTaM jIrNaM devakulam / bhaNitaH kumAraH - deva ! eSa khalu sa uddezaH, na jAnAmi ca vizeSataH kalpapAdamiti / tato viSaNNaH kumAraH / smRtaM zAntimatyAH / sA punaH tApasIsametA vinirgatA 'kusumasAmidheyAya / gRhItvA ca taM samAgacchantI tapovanaM vicitratayA karmapariNAmasya bhavitavyatAyA niyogenopaviSTA priyamelakasamIpe / dRSTazca tayA nAgavallIlatA GgitazokaH / smRtaM kumArasya, utkaNThitaM tasyAzcittam, sphuritaM vAmalocanena / tato hRdayanirgata iva paribhraman dRSTo'nayA kumAraH / tataH sA 'Aryaputra:' iti hRSTA, 'cirAd dRSTaH' ityukaNThitA, 'parIkSe' ityudvignA, 'virahe jIvitA' iti lajjitA, kuto vA'trAryaputra iti savitarkA, sthAna ko jAnatA hU~ / isa samaya mahArAja pramANa haiM / anantara bar3e ThATha-bATa se kumAra ko bhejA / hAtha meM hAtha lekara rAjA ne kahA- 'vatsa ! patnI ko pAkara avazya hI yahIM AnA / ' kumAra ne svIkAra kiyA / anantara rAjA ko praNAma karaH nirantara calate hue, kucha dina meM tapovana meM pahu~ca gayA / tApasajanoM ko vighna na ho ataH kucha logoM ke sAtha hI yaha praviSTa huaa| tApasoM kI vandanA kI / una logoM ne AjJA dI / bhillarAja aneka vRkSoM se vyApta usa sthAna para le gayA / purAnA mandira dekhA / kumAra se kahA - 'mahArAja ! yaha vahI sthAna hai| maiM kalpavRkSa vizeSa ko nahIM jAnatA / anantara kumAra khinna huA / zAntimatI kA smaraNa kiyA / vaha tApasiyoM ke sAtha phUla tathA samidhA lAne ke lie niklii| use lekara tapovana ko AtI huI, karmapariNAma kI vicitratA (tathA) bhavitavyatA ke niyoga se vaha priyamelaka vRkSa ke pAsa Akara baiTha gayI / usane nAgavallIlatA se AliMgita azokavRkSa ko dekhA / kumAra kA smaraNa ho AyA, usakA citta utkaNThita ho gayA, bAyIM A~kha phar3akI / anantara hRdaya se nikale hue ke samAna isane vahA~ ghUmate kumAra ko dekhA / phira vaha 'Aryaputra haiM' yaha socakara harSita huI, 'bahuta samaya bAda dekhA' ataH utkaNThita huI, 'dekhA' ata: udvigna huI, 'viraha meM jIvita haiM ataH lajjita huI, 'Aryaputra kahA~ se A gaye !' ataH socane lagI, 'svapna ho sakatA hai' aisA vicAra 1- kusumAnAM samidhA -- kASThAnAM ca samUhAya, kusumAni kASThAni cAhartuM mityarthaH / 621 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 [ samarAiccakahA tti saviyakA, 'siviNo havejja' ti visaNNA, 'tharo paccao' ti samAsatthA saMkiNNarasanimbhara aMgamanvahaMtI avibhAviyaparamatthA nehanibbharayAe mohamuvagaya tti / tao 'hA kimeyaM' ti visaNNAo tAvasIo / samAsAsiyA ya NAhi, jAva na jaMpai ti| tao bapphapajjAulaloyaNAhiM parisittA kamaMDalapANieNaM, tahAvi na ceyai ti / tao akkaMdiyamimohiM / taM ca aikalaNamakkaMdiyaravaM soUNa 'na bhAiyavvaM na bhAiyavvaM' ti bhaNamANo dhAvio kumaaro| divAo tAvasIo; na diThaM bhayakAraNaM / pucchiyAo NeNa-kuo bhayaM bhayavaINaM / tAhi bhaNiyaM-mahAsatta, sNsaaraao| kumAreNa bhaNiyaM-- tAki imaM akkaMdiyaM / tAvasIe bhaNiyaM-esA khu tavassiNI rAyaurasAmiNo saMkharAyassa dhUyA saMtimaI nAma / esA ya devanioeNa viuttabhattArA pANapariccAyaM vavasamANI kahaMci maNikumAraeNaM dhariUNa kulavaiNo niveiyA / aNusAsiyA ya NeNaM / samAiTTho ya se ettheva tavovaNammi bhattAreNa smaagmo| jAva esA kulavaisamAeseNeva kusumasAmidheyassa gayA, taM geNhiUNa vaccamANI tavovaNaM vosamaNanimittaM ettha uvaviTThA, na yANAmo kAraNaM, ayaNDammi ceva mohamuvagaya ti| tao akkaMdiyaM 'svapno bhaveda' iti viSaNNA, 'sthiraH pratyayaH' iti samAzvastA saMkIrNarasanirbharamaGgamudvahantI avibhAvitaparamArthA snehanirbharatayA mohamupagateti / tato 'hA kimetad' iti viSaNNAH tApasyaH / samAzvastA ca tAbhiH, yAvanna jalpatIti / tato bASpaparyAkulalocanAbhiH pariSiktA kamaNDalupAnIyena, tathApi na cetayate iti / tata AkranditamAbhiH / taM cAtikaruNamAkranditaravaM zrutvA 'na bhetavyaM na bhetavyam' iti bhaNan dhAvita: kumAraH / dRSTAH tApasyAH, na dRSTaM bhayakAraNam / pRSTAstena-kuto bhayaM bhagavatInAm / tAbhirbhaNitam- mahAsattva ! saMsArAt / kumAreNa bhaNitam-tataH kimidamAkranditam / tApasyA bhaNitam-eSA khalu tapasvino rAjapurasvAminaH zaGkharAjasya duhitA zAntimatI nAma / eSA ca daivaniyogena viyuktabhartRkA prANaparityAgaM vyavasyantI kathaJcid munikumArakena dhRtvA kalapataye niveditA / anuziSTA ca tena / samAdiSTazca tasyA atraiva tapovane bharnA samAgamaH / yAvadeSA kulapatisamAdezenaiva kusumasAmidheyAya gatA, tad gRhItvA vajantA tapovanaM vizramaNa nimittamatropaviSTA, na jAnomo kAraNam, akANDe eva mohamupagateti / tata aakrnditmsmaabhiH| etacch tvA kara du:khI huI, 'dRr3ha vizvAsa hai'. aisA mAnakara Azvasta huii| isa prakAra mizrita rasa se bhare hue aMga ko dhAraNa karatI huI, paramArtha ko na jAnakara sneha kI adhikatA ke kAraNa mUcchita ho gyii| anantara 'hAya, yaha kyA huA'-isa prakAra tApasiyA~ duHkhI huii| una logoM ne Azvasta kiyA, phira bhI yaha nahIM bolii| anantara A~sU bhare netroM se yukta hokara kamaNDalu ke jala se sIMcA to bhI hoza meM nahIM AyI to ye cillaayiiN| usa atyanta karuNa cillAhaTa ke zabda sunakara 'mata Daro, mata Daro'- kahatA huA kumAra daudd'aa| tApasiyoM ko dekhA, bhaya kA kAraNa dikhAI nahIM diyaa| usane pUchA-'Apa logoM ko kisase bhaya hai ?' unhoMne kahA-'mahAnubhAva, saMsAra se bhaya hai|' kumAra ne kahA-'to yaha cillAhaTa kyoM ?' tApasiyoM ne kahA-'yaha becArI rAjapura ke svAmI zaMkharAja kI putrI zAntimatI hai / bhAgyavaza pati se viyukta hokara yaha prANaparityAga kara rahI thI to kisI prakAra munikumAra ne lAkara kulapati se nivedana kiyaa| kulapati ne upadeza diyA aura isase kahA ki isI tapovana meM pati ke sAtha samAgama hogaa| jaba yaha kulapati ke Adeza se puSpa samidhA lAne ke lie gayI to lekara tapovana meM jAtI huI vizrAma ke lie yahA~ gelI, hama nahIM jAnatI haiM ki kisa kAraNa asamaya meM hI yaha mUcchita ho gyii| ata: Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satamo bhavo ] amhe / evaM soUNa harisavisAyagabhiNaM avatthamaNuhavaMteNaM puloiyA kumAreNaM / vIiyA tAvasIhi / kamaMDalujalasiMcaNeNa samAsatthA esA / diTTho ya gAe paccAsanna kumAro | saMbhaMtA esA, bhaNiyA - suMdari, alaM saMbhameNa; na annahA kulavaisamAeso; amohavayaNA khu tavassiNo havaMti / kusalodaeNa saMpannaM taM bhayavao vayaNaM / tA ehi, gacchAmo tavovaNaM, niveehi eyaM kulavaissa, jeNa so vi akAraNavacchalo evaM muNiUNa Nivbuo hoi / tAvasohi citithaM - nUNameso ceva se bhattA; kahamannahA evaM jaMpa tti / kallANAgiI ya eso / aho Nu khalu juttayArI vihI, sarisameyaM juvalayaM ti / etthaMtarammi ANaMdabAhajalabhariyaloyaNA aNAcikkhaNIyaM avatthaMta ramaNuhavaMtI payaDapulayA uTThiyA saMtimaI / nirUviyA palliNAheNa / harisio eso / vimhayAkhittahiyaeNa ciMtiyaM ca NeNa - aho devassa ghariNIe rUvaipayA ahavA Iisassa purisarayaNassa IiseNa caiva kalatteNa hoyavvaM ti / sayalasuMdarasaMgayA ceva mahApurisA havaMti / tA kimattha acchariyaM; na vaMcijai suro divasalacchI ti / o meNa piva salajjasuhaheubhUyaM devassa paNamAmi evaM ti / tao saviNaottimaMgeNa jaMpiyaharSaviSAdagarbhitAmavasthAmanubhavatA pralokitA kumAraNa / vIjitA tApasIbhiH / kamaNDalujalasecanena samAzvastaiSA / dRSTazca tayA pratyAsannaH kumAraH / sambhrAntaiSA, bhaNitA tena -- sundari ! alaM sambhrameNa nAnyathA kulapatisamAdezaH, amoghavacanAH khalu tapasvino bhavanti / kuzalodayena sampannaM tad bhagavato vacanam / tata ehi, gacchAmaH tapovanam / nivedayaitat kulapataye, yena so'pyakAraNavatsala etajjJAtvA nirvRto bhavati / tApasI bhizcintitam - nUnameSa eva tasyA bhartA, kathamanyathaivaM jalpatIti / kalyANAkRtizcaiSaH / aho nu khalu yuktakArI vidhiH, sadRzametad yugalakamiti atrAntare AnandavASpajalabhRtalocanA'nAkhyAnIyamavasthAntaramanubhavantI prakaTapulakotthitA zAntimatI / nirUpitA pallIret | hRSTa eSaH / vismayAkSiptahRdayena cintitaM ca tena -: - aho devasya gRhiNyA rUpasampad / athave - dRzasya puruSa ratnasyedRzeNaiva kalatreNa bhavitavyamiti / sakala sundara saGgatA eva mahApuruSA bhavanti / tataH kimatrAzcaryam, na vaJcyate sUro divasalakSmyeti / ato medinImiva sakalarAjyasukhahetubhUtAM devasya praNamAmyetAmiti / tataH savinatottamAGgena jalpitamanena - svAmiti ! agrahItavyanAmA devasya bhRtyA hama loga cillAyIM / ' yaha sunakara harSa aura viSAda se yukta avasthA kA anubhava karate hue kumAra ne dekhA ' tapasviniyoM ne havA kI / kamaNDalu ke jala ke sIMcane se yaha Azvasta huii| usane samIpavartI kumAra ko dekhA / vaha ghabarA gyii| kumAra ne usase kahA - 'sundari ! ghabarAo mata, kulapati kI AjJA anyathA nahIM thI, tapasvI jana amoghavacana vAle hote haiM / zubhakarma ke udaya se bhagavAn kA vaha vacana sampanna ho gyaa| to Ao, tapovana ko caleM / isa ghaTanA ko kulapati se nivedana karo, jisase akAraNa sneha rakhanevAle ve ise jAnakara sukhI hoM / ' tApasviniyoM ne socA- nizcita rUpa se yahI usakA pati hai, anyathA kaise isa prakAra bolatA / isakI AkRti kalyANamaya hai / oha ! vidhAtA ucita kArya karanevAlA hai, yaha jor3A samAna hai| isI bIca Ananda se A~khoM meM A~sU bhare hue, anirvacanIya avasthA kA anubhava karatI huI, romAMca prakaTa karatI huI zAntimatI uTha gayI / bhillarAja ne (use ) dekhA / yaha prasanna huA / vismaya se AkRSTa hRdayavAle usane socA- oha ! mahArAja kI gRhINI kI rUpasampatti / athavA aise puruSaratna kI aisI hI bhAryA honI caahie| mahApuruSa samasta sundara vastuoM se yukta hote haiM / ataH yahA~ kyA Azcarya hai ? sUrya divasa lakSmI se vaMcita nahIM hotA / astu mahArAja ke samasta rAjyasukha kA kAraNabhUta pRthvI kI taraha ise praNAma karatA hU~ / anantara sira jhukAkara isane kahA'svAmini ! nAma lene yogya mahArAja kA tuccha bhRtya Apako praNAma karatA hai / ' anantara usane 'svAmI ke mahaloM 623 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA 624 maNaM - sAmiNi, aghettavvanAmo devasta bhiccAvayavo te paNamai / tao tIe 'sAmisAlAgurUve sAe pAvasu' tti bhaNiUNa puloiyaM kumAravayaNaM / bhaNiyaM ca NeNa suMdari, natthi ekssa saMbhamANurUvo pasAyavisao ti / tao lajjio palliNAho / etthaMtaramma ' aha kiMnimittaM puNa esA aNalbhA vuTThi' tti nirUvio kumAreNa pAyarUvo, jAva accaMtasuMdarI adiTThapuvvo ya / tao harisieNa pucchio palliNAho-bhadda, kinAmadhe o khu eso pAyavo / teNa bhaNiyaM - deva, na yANAmi, adiTThaputtro ya eso / tao pucchiyAo taavsiio| tAhi bi imaM caiva saMlattaM ti / kumAreNa bhaNiyaM - kahaM tavovaNAsanno vi na diTTho bhavahiM / tAvasahi bhaNitraM- kumAra, nAibahukAlAgayA amhe, jammApugyo ya eso paeso ti / kumAreNa citiyaM nUNameso khu so piyamelao; kahamannA evameyaM havai / nirUviyAI kusumAI; diTThANi ya ghaNapattasAhAvivaraMtareNaM, jAva dhavalAI jmlaanniy| daMsiyAI palliNAhassa / teNa bhaNiyaM - deva, so ceva eso jahAiTThakusumo / kumAreNa bhaNiyaM - tA pUemi evaM kappapAyavaM ti / -- vastre praNamati / tatastayA 'svAmizAlAnurUpAn prasAdAn prApnuhi' iti bhaNitvA pralokitaM kumAravadanam / bhaNitaM ca tena - sundari ! nAstyetasya sambhramAnurUpaH prasAdaviSaya iti / tato lajjita: pallInAthaH / atrAntare 'atha kiMnimittaM punareSA'nabhrA vRSTiH' iti nirUpitaH kumAreNa pAdaraH, yAvadatyantasundaro'dRSTapUrvazca / tato harSitena pRSTaH pallInAthaH - 'bhadra ! kinAmadheyaH khatveSa pAdapaH / tena bhaNitam - deva ! na jAnAmi, adRSTapUrvazcaiSaH / tataH pRSTAH tApasyaH / tAbhirapIdameva saMlapitamiti / kumAreNa bhaNitam -- kathaM tapovanAsanno'pi na dRSTo bhagavatIbhirbhaNitam - kumAra ! nAtibahukAlAgatA vayam, janmApUrvazcaiSa pradeza iti / kumAreNa cintitam - nUnameSa khalu sa priyamelaH, kathamanyathaivametad bhavati / nirUpitAni kusumAni dRSTAni ca ghanapatrazAkhAvivarAntareNa yAvadbhavalAni yamalAni ca / darzitAni pallInAthasya / tena bhaNitam - deva ! sa evaiSa yathAdiSTa kusumaH / kumAreNa bhaNitam - : - tataH pUjayAmyetaM kalpapAdapamiti / samAdiSTo bhillanAthaH - bhadra ! upanaya me pUjopa ke anurUpa mahala prApta kareM - aisA kahakara kumAra ke mu~ha kI ora dekhA / kumAra ne kahA - 'sundari ! prasannatA kA viSaya ghabarAhaTa isake anurUpa nahIM hai / anantara bhillarAja lajjita huA / isI bIca 'binA bAdala ke yaha varSA kyoM ho rahI hai' aisA kahakara kumAra ne vRkSa dekhA / vaha vRkSa atyanta sundara thA aura aisA vRkSa pahile kabhI nahIM dekhA thA / anantara harSita hokara ( kumAra ne bhillarAja se pUchA- 'bhadra ! isa vRkSa kA kyA nAma hai ?' usane kahA - 'mahArAja nahIM jAnatA hU~, yaha maiMne pahile nahIM dekhA / ' anantara tapasviniyoM se pUchA / tApasviniyoM ne bhI yahI kahA / kumAra ne kahA -- tapovana ke samIpa hone para bhI Apa logoM ne nahIM dekhA ?' tApasviniyoM ne kahA - ' kumAra ! hama logoM ko Aye hue abhI adhika samaya nahIM huA hai, yaha pradeza janma se apUrva hai / ' kumAra ne socA - nizcita hI yaha vaha priyamelaka hai, anyathA yaha aisA kaise hotA ? phUloM ko dekhA, ghane pattoM vAlI zAkhA ke cheda se dekhA, (puSpa) sapheda aura jur3ave haiM / bhillarAja ko (phUla) dikhalAye / bhillarAja ne kahA- 'mahArAja ! vahI vaha nirdiSTa phUla haiM / ' kumAra ne kahA 'to isa kalpavRkSa kI pUjA karatA hU~ / ' millarAja ko Adeza diyA -bhadra ! mere lie pUjA kI sAmagrI le Ao, acintya sAmarthya Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo ] 625 samATTa bhillAho / bhadda, uvaNehi me pUovagaraNaM, pUemi eyaM acitasAmatthaM kappapAyavaM / tao te samAhUo pariyaNo, uvaNIyaM phullacaMdaNAiyaM pUovagaraNaM / kumAreNa visuddhacittayAe pasatyabhANamahateNa pUio kappapAyavo mahApurisaguNA vajjiyAe ya ahAsannihiyAe pAyaDarUvAe ceva hoUNa jaMpiyaM khettadevayAe / vaccha, parituTThA te ahaM imAe suddhacittayAra pUio devANuppieNaM piyamelao / AvajjiyaM me cittaM, amohadaMsaNANi ya devayANi havaMti / tA bhaNa, kiM te piye karIyau / kumAreNa bhaNiyaM - bhayavai, tuha daMsaNAo vi ki avaraM piyaM ti / devayAe citiyaM-ahimANadhaNo khu so, kahaM kiMpi patthe / tA sayameva uvaNemi eyaM savvarogavisanigdhAyaNasamatthaM ArogyamaNirayaNaM ti / citiUNa bhaNio kumAro - vaccha, aNurUvo te vivego aluddhayA ya, tahAvi parovayAranimittaM majbha bahumANeNa gehAhi evaM AroggamaNirayaNaM ti / tao 'mANaNIyAo devayAo' tti citiUNa 'jaM bhavaI ANave 'ti bhaNiUNa sabahumANameva paDicchiyaM AroggamaNirayaNaM kumAreNa / vaMdiyA devA / 'ciraM jIvasu' tti bhaNiUNa nirohiyA esA / tAbasIhi citiyaM - aho kumArassa pahAvo, jeNa karaNam, pUjaya myenamacintyasAmarthyaM karapavAdam / tatastena samahUtaH parijanaH upanItaM puSpacandanAdikaM pUjopakaraNam / kumAreNa vizuddhacittatayA prazastadhyAnamanubhavatA pUjitaH kalpapAdapaH / maha - mahApuruSaguNAvatA ca yathAsannihitayA prakaTarUpayaiva bhUtvA jalpitaM kSetradevatayA - vatsa ! parituSTA te'hananayA zuddhacittatayA / pUjito devAnupriyeNa priyamelaka / AvajitaM me cittam, amoghadarzanAni ca daivata ni bhavanti / tato bhaNa, kiM te priyaM kriyatAm / kumAreNa bhaNitam - bhagavati ! tava darzanAdapi kimaparaM priyamiti / devatayA cintitam - abhimAnadhanaH khalveSaH kathaM kimapi prArthayate / tataH strayamevopanayAmyetat sarvarogaviSanirdhAtanasamarthamArogyamaNiratnamiti / cintayitvA bhaNitaH kumAraH - vatma ! anurUpaste viveko'lubdhatA ca tathApi paropakAranimitta mama bahumAnena gRhANaitad ArogyamaNiratnamiti / tato 'mAnanIyA devatA:' iti cintayitvA 'yad bhagavatyAjJApayati' iti bhaNitvA bahumAnameva pratISTamArogyamaNiratna kumAreNa / vanditA devatA 'ciraM jIva' iti bhahitaM / tApasIbhizcintitam aho kumArasya prabhAva:, yena devatA api evaM bahu 1 / prazasta vAle isa kalpavRkSa kI pUjA karatA huuN| anantara usane sevakoM ko bulAyA, phUla candana Adi pUjA ke upakaraNa lAye. kI pUjA kI gye| vizuddhacitta vAlA hone ke kAraNa kumAra ne zubhadhyAna kA anubhava karate hue kalpavRkSa mahApuruSa ke guNoM se AkRSTa ho pAsa Akara mAno prakaTa rUpa vAlI hokara kSetradevI ne kahA- 'vatsa ! isa vizuddha vittapane ke kAraNa maiM tumase santuSTa hU~ / devAnupriya ne priyamelaka kI pUjA kI, merA citta AkRSTa ho gayA, devatA jana amogha darzanavAle hote haiM / ataH kaho, tumhArA kyA priya karU~ ?' kumAra ne kahA- 'bhagavati ! Apake darzana me bhI adhika kyA dUsarA priya ?' devI ne socA- yaha abhimAna rUpI dhana vAlA hai, ataH kucha kaise mA~gegA ? ataH samasta roga aura viSa ko naSTa karane meM samartha 'ArogyamaNiratna' ise detI hU~--aisA socakara kumAra se kahA'vatsa ! tumhArA viveka aura nirlobhatA ucita hai tathApi mere prati Adara hone ke kAraNa paropakAra ke lie isa ArogyamaNiratna ko grahaNa kro|' anantara 'devatA mAnanIya hote haiM--aisA socakara 'jaisI bhagavatI AjJA deM' aisA kahakara kumAra ne AdarapUrvaka ArogyamaNiratna svIkAra kara liyaa| devI kI pUjA kii| 'cirAyu hoM'-- aisA kahakara yaha (devI) tirohita ho gayI / tApasaniyoM ne socA- oha kumAra kA prabhAva, jisase devatA bhI Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 [samarAiccakahA devayAo vi evaM bahu mannaMti tti / bhaNiya ca NAhi-kumAra, aikkamai Ne majjhaNhasamayavihivelA; tA gacchAmo ti| kumAreNa bhaNiyaM - mae vi bhayavaM kulvii| vadiyanvo ti, tA samagameva gacchamha / tao pariyaNasameyo gao kulavaisamIvaM vaMdio yaNa bhayavaM kulavaI / teNa vi viinna sasamayapasiddhA AsIsA / davAviyaM AsaNaM / uvaviTTho kumAro saha pariyaNeNa / niveio se kumAravuttaMto tAvasohi / tao dattAvahANo kumAraM nirUviUNa parituTTho kulavaI / sabahumANaM samappiyA se bhAriyA / bhaNio kulavaiNA --kumAra, kimavaraM bhnnoyi| esA khu me dhammasuyA, paricchinnasaMsArassa vi ya guNapakkhavAeNa mahaMto mama imIe paDibaMdho; tA aNurUvaM daTuvva ti| kumAreNa bhaNiyaM--jaM bhayavaM aannvei| etyaMtarammi 'kahamiyANi na daTuvvo bhava' ti mannusiyA saMtimaI / parisaMthaviyA kulavaiNA, bhaNiyA yaNa-vacche, alaM ubveveNaM, pariccaya visaayN| dhammanirayA tumaM; tA niccasannihio te ahaM / uvaesapaDivattI daMsaNaM muNiyaNassa; sA ya aviyalA tujjhaM ti| tao paNamio imIe kulavaI, AucchiyAo tAvasIo, samAgayA kumArasamIvaM / so vi pUiUNa saparivAraM kulavaI samaM saMtimaIe manyante iti / bhaNitaM ca tAbhiH- kamAra ! atikrAmatyasmAkaM madhyAhnasamayavidhivelA, tato gacchAma iti / kumAreNa bhaNitama-mayA'pi bhagavAna kulapatirvanditavya iti, tataH - makameva gacchAmaH / tataH parijanasameto gataH kulapatisamIpam / vanditazca tena bhagavAn kulapatiH / tenApi vitIrNA svsmyprsiddhaa''shiiH| dApitamAsanam / upaviSTa: kumAraH saha parijanena / niveditastasya kumAravRttAntastApasIbhiH / tato dattAvadhAnaH kumAraM nirUpya parituSTa: kulapatiH / sabahamAnaM samarpitA tasya bhAryA / bhaNitaH kulapatinA-kumAra ! kimaparaM bhaNyate / eSA khalu me dharmasutA, parichinnasaMsArasyApi ca guNapakSapAtena mahAna mamAsyAM pratibandhaH, tato'nurUpaM draSTavyeti / kumAreNa bhaNitam yad bhagavAn AjJApayati / atrAntare 'kathamidAnIM na draSTavyo bhagavAn' iti manyazritA shaantimtii| parisaMsthApitA kulapatinA, bhaNitA ca tena - vatse ! alamudvegena, parityaja vissaadm| dhamaniratA tvam, tato nityasannihitaste'ham / upadezapratipattidarzanaM munijanasya, sA cAvikalA taveti / tataH praNato'nayA kulapatiH, ApRSTAstAparayaH, samAgatA kumArasamIpama / so'pi pUjayitvA saparivAraM isa prakAra satkAra karate haiN| unhoMne (tApasiniyoM ne) kahA-'kumAra, hamArI madhyAhnakAlIna niyama kI velA bIta rahI hai, ata: (hamaloga) jA rahI haiM / kumAra ne kahA- 'mujhe bhI bhagavAn kulapati kI vandanA karanA hai / ataH sAtha hI calate haiN|' anantara parijanoM ke sAtha kulapati ke pAsa (kumAra) gyaa| usane bhagavAna kulapati kI vandanA kii| kulapati ne bhI sva-samaya prasiddha A gIrvAda diyaa| Asana dilaayaa| kumAra svakIyajanoM ke sAtha baitthaa| tApasaniyoM ne kumAra kA vRttAnta nivedana kiyaa| anantara dhyAna dekara kumAra ko dekhakara kulapati santuSTa hue| AdarapUrvaka usakI patnI ko samarpita kara diyA / kulapati ne kahA--'kumAra ! aura kyA kahA jAya, yaha merI dharmaputrI hai, saMsAra ko chor3a dene para bhI guNoM ke prati pakSapAta hone ke kAraNa merA isake prati dRr3ha anurAga hai, attaH (isa para) yogya dRSTi rakhanA kumAra ne kahA- 'jo bhagavAna AjJA deN|' isI bIca 'kyA aba bhagavAna ke darzana nahIM hoMge ?'-aisA socakara zAntimatI zokAkula ho gyii| kulapati ne use dharya baMdhAyA aura unhoMne kahA-'putro ! udvega mata kage, viSAda chodd'o| tuma dharma meM rata ho, ata: maiM tumhAre samIpa sadaiva huuN| munijana kA darzana usake upadeza ke prati zraddhA hai| vaha (upadeza ke prati zraddhA) tumameM avikala rUpa se hai / ' anantara isane (zAntimatI ne) kulapati ko praNAma kiyA, tApasaniyoM se pUchA (AjJA lI), kumAra ke pAsa A garyo / kumAra Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo ] 627 niggao tavovaNAo / kaivayadiNeha ca samAgao vIsauraM / niveio saMtimailAho rAiNo / parituTTho rAyA / kArAtriyaM vaddhAvaNayaM / kayasammANo visajjio bhillaNAho | kumArassa vi peie viva rajje samaM saMtimaIe visayahamaNavaMtassa aikkaMtA kada vi vAsarA / annayA ya vicittayAe kammapariNAmasta asArayAe saMsArassa mahArAya samara ke uNo kathaMto viva AvaDio sajjadhAI Amao ummUlayaMtaM viya aMte samudvAiyaM sUlaM, ukkhaNaMtI jiya loyaNAI jAyA sIsaveyaNA; AyaMpiyAo saMdhIo, paryAliyA daMtA, samaddhAio sAso, bhaggAI loyaNAI, niruddhA vANI / samAgayA vejjA, pauttAiM nANAvihAI osahAI, na jAo ya se viseso / tao visaNNaM vejjamaMDalaM, yAo aMte uriyAo / niveio esa vRttaMto paDihAreNaM kumAramsa / so vuNa 'mae jIvaMtayammi paramovayAriNo duhiyasattavacchalassa mahArAyassa IisI avasthA; asamatyo ya ahayaM paDivihANe; tA dhirattha me jIvieNaM' ti citiUNa mohamuvagao tti / bIio vAyacIrAe samAsAsio saMtimaIe / bhaNiyaM ca NAe-ajjautta, na sumaresi taM devayAviinnaM AroggamaNirayaNaM / tA tassa kulapati samaM zAntimatyA nirgatastapovanAt / katipaya dinaizca samAgato vizvapuram / niveditaH zAnti tI lAbho rAjJaH / parituSTo rAjA / kAritaM vardhApanakam / kRtasammAno visarjito bhillanAthaH / kumArasyApi paitRke iva rAjye samaM zAntimatyA viSayasukhamanubhavato'tikrAntAH katyapi vAsarAH / anyadA ca vicitratayA karmapariNAmasya asAratayA saMsArasya mahArAjasama raketoH kRtAnta iva ApatitaH sadyoghAtyAmayaH / unmUlayadivAntrANi samuddhAvitaM zUlam, utkSaNvatIva locane jAtA zIrSa vedanA, kampitAH sandhayaH, pracalitA dantAH samuddhAvitaH zvAsaH, bhagne locane, niruddhA vANI / samAgatA vaidyAH prayuktAni nAnAvidhAnyauSadhAni na jAtazca tasya vizeSaH / tato viSaNNaM vaidyamaNDalam, praruditA antaHpurikAH / nivedita eSa vRttAntaH pratIhAreNa kumArasya / sa punaH 'mayi jIvati paramopakAriNo duHkhitasattvavatsalasya mahArAjasyedRzyavasthA, asamarthazcAhaM pratividhAne, tato dhigastu me jIvitena' iti cintayitvA mohamupagata iti / vIjito vAtacIreNa samAzvastaH zAntimatyA | bhaNitaM ca tathA - Aryaputra ! na smarasi tad devatAvitIrNa dArogyamaNiratnam / tatasta bhI saparivAra kulapati kI pUjA kara zAntimatI ke sAtha tapovana se nikala gyaa| kucha dina meM vizvapura AyA / rAjA se zAntimatI kI prApti ke viSaya meM nivedana kiyaa| rAjA santuSTa huA / ( usane ) utsava kraayaa| sammAna kara millarAja ko vidA kara diyaa| paitRka rAjya ke samAna zAntimatI ke sAtha viSaya-sukha kA anubhava karate hue kumAra ke bhI kucha dina bIta gye| eka bAra karmoM ke pariNAma kI vicitratA tathA saMsAra kI asAratA se mahArAja samaraketu ko yama ke samAna 'sadyoghAtI' nAmaka bImArI A lagI / mAno AteM ukhar3a gayI hoM - isa prakAra zUla utthaa| donoM netroM ko ukhAr3atI huI-sI zirovedanA utpana huii| jor3oM meM kampana hone lagA, dA~ta kiTakiTAne lage, zvAsa chUTane lagI, donoM netra phaTa gaye, vANI ruka gayI / vaidya Aye, aneka prakAra kI auSadhiyAM prayukta kI gayIM, kintu rAjA ko koI lAbha nahIM huA / anantara vaidya duHkhI ho gaye, antaHpurikAe~ rone lgiiN| isa vRttAntako dvArapAla ne kumAra se nivedana kiyA / punazca vaha 'mere jIvita rahate hue paramopakArI, duHkhiyoM ke prati sneha rakhanevAle mahArAja kI aisI avasthA aura maiM ise dUra karane meM asamartha hU~, ataH mere jIvana ko dhikkAra hai' - aisA socakara mUcchita ho gayA / vastra se havA kI gayI, zAntimatI ne Azvasta kiyaa| usane kahA - 'Aryaputra ! kyA devI ke dvArA diye hue usa ArogyamaNiratna kA smaraNa nahIM hai ? ataH usakA yaha samaya Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 [samarAiccakahA esa kAlo, pariccaya visAyaM, uvaNehi taM mahArAyassa / tao 'suMdari, sAhu sumariya' ti harisio kumaaro| gahiyaM AroggamaNirayaNaM / niggacchaMtassa bhavaNAo keNai saMlattaM 'nie atthe ciraMjIvasu' tti| tao 'aNukUlasauNo' ti harisio lahu ceva gao nariMdabhavaNaM, paviThTho naravaisamIvaM / to sociUNa hatthapAe AroggamaNirayaNeNa omajjio raayaa| acitasAmatthayAe maNirayaNassa uvasaMtaM sUtaM, pagaTThA sosavepaNA, ghaDiyAo saMdhIo, thirIhayA daMtA, uvasaMto sAso, ummilliyAI, loyaNAI 'aho kimayaM' ti payaTTA vANI / thevavelAe ya puvvasAmatthao vi ahiyayarasAmatthajutto uDhio raayaa| 'aho kumArassa pahAvo' tti jaMpiyaM vejehiM / harisiyA mNtinno| 'pacciyAo deviio| rAiNA bhaNiyaM-bho paNaTrasaraNA me avatthA ahesi; tA na vinnAyaM mae, kimettha saMjAyaM ti / sAheha tubbhe| sAhiyaM jiivaannNdenn| harisio raayaa| bhaNiyaM ca Na-kahaM Nu khalu amayabhUe kumAre pahavaMtammi maccaNo avayAso tti / lajjio kumaaro| bhaNiyaM ca NeNa-devayAgurupasAo eso tti / rAiNA bhaNiyaM-vaccha, tuha saMtiyA ime pANA; tA jahicchaM joeyavva ti| kumAreNa bhaNiyaM-gurU tunbhe| syaiSa kAlaH, parityaja viSAdam, upanaya tad mahArAjasya / tataH 'sundari ! sAdhu smRtam' iti harSitaH kumaarH| gRhiitmaarogymnnirtnm| nirgacchato bhavanAt kenacit saMlapitaM 'nije'rthe ciraM jIva' iti / tato ''nukUlazakunaH' iti hRSTo laghveva gato narendrabhavanam, praviSTo narapatisamIpam / tataH zocayitvA (kSAlayitvA) hastapAdAna ArogyamaNiratnenAvamA jito rAjA / acintyasAmarthyatayA maNiratnasyopazAntaM zUlam, pranaSTA zIrSa vedanA, ghaTitAH sandhayaH, sthirIbhUtA dantAH, upazAntaH zvAsaH, unmilite locane, 'aho kimetad' iti pravRttA vaannii| stokavelAyAM ca pUrvasAmarthyAdapyadhikatarasAmarthyayukta utthito raajaa| 'aho kumArasya prabhAvaH' iti jalpita vaidyaiH| hRSitA mantriNaH / pratitA devyaH / rAjJA bhaNitam-bhoH pranaSTasmaraNA me'vasthA''sIditi, tato na vijJAtaM mayA, kimatra sajAtamiti / kathayata yUyam / kathitaM jIvAnandena / hRSTo rAjA / bhaNitaM ca tena-kathaM nu khalvamatabhUte kumAre prabhavati mRtyoravakAza iti / lajjitaH kumAra iti / bhaNitaM ca tena-devatAguruprasAda eSa iti / rAjJA bhaNitam---vatsa ! tava satkA ime prANAH, hai| viSAda chor3o, usa auSadhi ko mahArAja ke pAsa le jaao|' anantara 'sundari ! (tumane) ThIka smaraNa kiyA-isa prakAra kumAra harSita haa| (usane) ArogyamaNi ratna ko liyaa| jaba vaha bhavana se nikala rahA thA to kisI ne kahA-'apane prayojana meM lage rahakara cirakAla taka jIvita rho|' anantara 'zakuna anukUla hai' isa prakAra harSita hotA huA zIghra hI rAjabhavana meM gyaa| rAjA ke samIpa praviSTa haa| pazcAta hAtha-paira dhokara ArogyamaNiratna se rAjA ko Avajita kiyaa| maNiratna kI acintya sAmarthya se zUla zAnta ho gayA, zirovedanA naSTa ho gayI, joDa mila gaye, dA~ta sthira ho gaye. zvAsa zAnta ho gayA. donoM netra khala gaye / oha ! yaha kyA ! - isa prakAra vANI khala gyii| thor3e hI samaya meM pahale kI sAmarthya se adhika sAmarthya yukta ho rAjA uTha gyaa| 'oha kumAra kA prabhAva !'-aisA vaidyoM ne kahA / mantrigaNa harSita ho gye| deviyA~ nRtya karane lgiiN| rAjA ne kahA- 'maiM naSTa smRti ko prApta ho gayA thA, ataH maiMne nahIM jAnA, yahA~ kyA huaa| tuma saba kho|' jIvAnanda ne batAyA / rAjA prasanna huaa| rAjA ne kahA-'amRtabhUta kumAra ke samartha rahate hue matya ko avakAza kahA~ !' kumAra lajjita huaa| usane kahA---'yaha devatA aura gurujanoM kA prasAda hai| rAjA 1. AiTeM baddhAvayaNaM matIhiM / pnn--k| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] pieNa rANA bhaNi-kamAra, alaMdhaNoyavaSaNA garU tA majjha bahamANaNa aNaciTiyamvameyaM devANa eNaM / kumAreNa bhANaya-ANavau taao| rAiNA bhaNiya-na mottavyo ahaM ti| kUmAreNa bhaNiya -jaM tumbhe ANaveha / rAiNA bhaNiyaM-vaccha, gurubahumANANurUvaM phalaM pAvasu tti / 'niyayAvAse hohi' ti bhaNiUNa visajjio kumAro / saddAviUNa bhaNio se niuttpriynno| na tubrbhahiM mama aNiveiUNa samAgao vi kumArasaMtio ko vi kumArassa pesiyanvo ti / teNa bhaNiyaM-jaM devo aannvei| .. aikkaMto koi kaalo| annayA ya kahiMci viyANiUNameyaM vattaMtaM samAgao pahANAmaccaputto amaragurU / niveio raainno| saddAviUNa pUio Na, bhaNio ya nehasAraM - bhadda, ki bahuNA jaMpieNaM; jIviyAo vi ahio me kumaaro| paDivannaM ca eeNa, jahA mae tumaM na mottvvo| tA tahANuciTTiyavvaM, jahA do vi amhe suhaM ciTThAmo tti| maMtiputteNa bhaNiyaM-deva, dhanno kumAro, jassa devo vi evaM maMtei / tA jamANataM deveNa; ettha bhayavaM vihI viya uvautto ahN| rAiNA bhaNiyaM-- tato yatheccha draSTavyA iti / kumAreNa bhaNitam-guravo yUyam / rAjJA bhANatam .. kumAra ! alaGghanIyavacanA gurava, tato mama bahumAnenAnuSThAtavyametad devAnupriyeNa / kumAreNa bhaNitam- AjJApayatu tAtaH / rAjJA bhaNitam na moktavyo'hamiti / kumAreNa bhaNitam-- yad yuuymaajnyaapyt| rAjJA bhaNitam-'vatsa ! gurubahumAnAnurUpaM phalaM prApnuhoti / niyatAvAso bhava' iti bhaNitvA visajitaH kumAraH / zabdayitvA bhaNitastasya niyuktaparijanaH / na yuSmAbhirmamAnivedya samAgato'pi kumArasatkaH ko'pi kumArasya preSayitavya iti / tena bhaNitam -- yaddeva AjJApayati / atikrAnta: ko'pi kAlaH / anyadA ca kutracid vijJAyataM vRttAntaM samAgataHpradhAnAmAtyaputro'maraguruH / nivedito raajnyaaH| zabdAya yatvA pUjitastena, bhaNitazca snehasAram- bhadra ! ki bahanA jalpitena, jo vitAdapyadhiko me kumAraH / pratipannaM caitena, yathA mayA tvaM na moktavyaH / tatastathA'nuSThAtavyaM yathA dvAvapyAvAM sukhaM tiSThAva iti / mantriputreNa bhaNitam -deva ! dhanyaH kamAraH, yasya devo'pyevaM mantrayate / tato yadAjJaptaM devena, atra bhagavAn vidhiriva upayukto'ham / rAjJA bhaNitam ne kahA-'vatsa ! ye prANa tumhAre haiM, ata: icchAnusAra dRSTi rkho|' kumAra ne kahA-'Apa mAtA-pitA haiN|' rAjA ne kahA-'kumAra ! mAtA-pitA ke vacanoM kA ullaMghana nahIM kiyA jAtA hai, ata: mere kathanAnusAra devAnupriya ise pUrA kreN|' kumAra ne kahA-'pitAjI AjJA dIjie !' rAjA ne kahA-'mujhe mata chodd'naa|' kumAra ne kahA-'jaisI ApakI aajnyaa|' rAjA ne kahA - 'vatsa ! mAtA-pitA ke sammAna ke anurUpa phala ko prApta kro| niyata rUpa se rahane vAle hoo-' aisA kahakara kumAra ko vidA kiyaa| kumAra dvArA niyukta parijana ko bulAkara kahA'mujhase binA nivedana kiye kumAra ke pAsa AnevAle ko kumAra ke pAsa mata bhejnaa|' usane kahA- 'jo mahArAja AjJA deN|' kacha samaya bIta gyaa| eka bAra kahIM se yaha vattAnta jAnakara pradhAnamantrI kA putra 'amaraguru' aayaa| rAjA se nivedana kiyA gyaa| bulAkara usane (rAjA ne) usakA satkAra kiyA aura snehayukta hokara kahA'bhadra! adhika kahane se kyA, mujhe kumAra prANoM se bhI adhika priya hai| kumAra ne svIkAra kara liyA hai-maiM tumheM nahIM chodduuNgaa| ata: vaisA kareM jisase hama donoM sukha se raheM / ' mantriputra ne kahA- 'mahArAja ! kumAra dhanya haiM, jisake viSaya meM mahArAja bhI aisA kahate haiN|' anantara 'mahArAja kI jaisI AjJA, isa viSaya meM bhagavAn brahmA ke samAna Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA vaDAveha kumAraM eyassa samAgamaNeNa / gayA vddhaavyaa| bhaNio ya eso-bhada, kumAraM pecchasu tti / niggao maMtiputto, citiyaM ca NeNa-imaM ceva ettha pattayAlaM, jamesa rAyA na pariccaIyai tti / jao vasIkayaM rajjaM viseNeNa, sANukkoso ya kumaaro| tamaMtareNa pavajjamANeNa ya pavvajja bhaNio ahaM tAeNa / 'hAravissai viseNo rajjaM, paNaThaM ca evaM seNo uddharissai' ti nemitiyaaeso| pAraddhaM ca taM viseNeNa, jao avamANiyA sAmaMtA, poDiyAo payAo, laMghio uciyAyAro, bahumannio loho| tA iheva avatthANaM sohaNaM ti| etyaMtarammi niveiyaM kumArassa, jahA deva, amaccaputto amaragurU Agao; saMpai devo pamANaM tti| kumAreNa vaddhAvayassa dAuM jahociyaM bhaNiyaM-lahaM paveseha / harisavaseNa uDhio kumAro, paviTTho amaragurU, samAicchio NeNa, pucchio sabahumANaM- 'ajja, kusalaM tAyakumArANaM / ' teNa bhaNiyaM-deva, kusalaM / annaM c| deva, 'tuma na diTTo tti saMjAyanivveo viseNassa rajjaM dAUNa tAyappamUhappahANapariyaNasameo pavvaio mhaaraao| tao 'aho mamovari siNehANubaMdho tAyassa' tti citiUNa jaMpiyaM kumAreNa-ajja, bahumayA viya me tAyapavvajjA kumAra vardhApayata kumArametasya samAgamanena / gatA vrdhaapkaaH| bhaNitazcaiSaH-bhadra ! kumAraM prekSasveti / nirgato mantriputraH / cintitaM ca tena-idamevAtra prAptakAlama, yadeSa rAjA na parityajyate iti / yato vazIkRtaM rAjyaM viSeNena, sAnukrozazca kumAraH / tamantareNa prapadyamAnena ca pravrajyAM bhaNito'haM tAtena / 'hArayiSyati viSaNo rAjyam, pranaSTaM caitat sena uddhariSyati' iti naimittikAdezaH / prArabdhaM tad viSaNena, yato'vamAnitA: sAmantAH, pIDitAH prajAH, laGkita ucitAcAraH, bahumato lobhaH / tata ihaivAvasthAnaM zobhanamiti / atrAntare niveditaM kumArasya, yathA deva ! amAtyaputro'maragururAgataH, samprati deva: pramANamiti / kumAreNa vardhApakAya dattvA yathocitaM bhaNitam-laghu pravezaya / harSavazenotthitaH kumAraH, praviSTo'maraguruH, samAgataH (AgataH) tena, pRSTaH sabahumAnama-Arya ! kuzalaM tAtakumArayoH / tena bhaNitam- deva ! kushlm| anyacca, deva ! 'tvaM na dRSTaH' iti sajAtanirvedo viSaNasya rAjyaM dattvA tAtapramukhapradhAnaparijanasametaH pravrajito mahArAjaH / tato'ho mamopari snehAnubandhastAtasya' iti cintayitvA jalpitaM kumAreNa-Arya ! bahumateva me tAtapravrajyA maiM upayukta huuN|' rAjA ne kahA-'inheM milAkara kumAra ko badhAI do|' badhAI denevAle gaye / isase (mantriputra se) kahA-'bhadra ! kumAra ko dekho|' mantriputra nikalA / usane socA-aba yahI deva A gayA hai ki ise rAjA nahIM chor3ate haiN| viSeNa ne rAjya ko vaza meM kara liyA hai aura kumAra dayAyukta haiM / kumAra ke binA, dIkSA lete hue pitAjI ne mujhase kahA thA-'viSeNa rAjya hAra jAyagA, naSTa hue isa rAjya kA sena uddhAra karegA'-aisA nimittajJAnI kA Adeza hai / viSeNa ne vaha prArambha kara diyA hai; kyoMki sAmantoM kA tiraskAra huA hai, prajA pIr3ita hai, ucita AcAra kA laMghana huA hai (aura) lobha kA sammAna huA hai| ataH yahIM rahanA ThIka hai| isI bIca kumAra se nivedana kiyA gayA ki 'mahArAja ! mantriputra amaraguru Aye haiM, aba mahArAja pramANa haiN|' kumAra ne vardhApaka (badhAI denevAle) ko yogya vastu dekara kahA-'zIghra praveza kraao|' harSavaza kumAra uTha gayA, amaraguru praviSTa huA, kumAra ne agavAnI kI, AdarapUrvaka pUchA- 'Arya ! pitAjI aura kumAra donoM kI kuzala hai ?' mantriputra ne kahA-'mahArAja ! kuzala hai / dUsarI bAta yaha hai mahArAja, ki 'Apa dikhAI nahIM diye' ataH jinheM vairAgya utpanna ho gayA hai aise mahArAja, viSeNa ko rAjya dekara tAtapramukha pradhAna parijanoM ke sAtha pravajita ho gaye haiN| anantara 'oha mujha para mahArAja kA dRr3ha prema !' aisA socakara kumAra ne kahA-'kumAra ko rAjya pradAna kara pitAjI kI Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] rajjapayANeNa / annaM c| kulaTThiI esA amhANaM, jaM rajjabharadhurakkhame juvarAyammi pavvajjApavajjaNaM ti / amaccaputteNa bhaNiyaM-jaM devo aannvei| kumAreNa bhaNiyaM-avi suMdaro payANaM kumaaro| amaccaputteNa bhaNiyaM- deva, suMdaro; kiM tu devanigamaNeNaM mahArAyapavvajjAe ya poDiyAo phyAo asAmisAlaM ciya attANayaM mnnNti| kumAreNa bhaNiyaM-- kahaM viseNakumAre jIvamANammi asaamisaalaao| etthantarammi chikkiyaM paDihAreNa / 'devo jIvau' ti bhaNiyaM amrgurunnaa| phariyaM ca vAmaloyaNeNaM kumArassa / tao citiyamaNeNaM-hA kimeyamanimittaM ti / ahavA alamanimittAsaMkAe; devayAo sivaM karissaMti / bhaNiyA saMtimaI- suMdari, saMpADehi kAlociyaM ajjss| tIe bhaNiyaMjaM ajjautto aannvei| kArAviyA sriirttttiii| samappio niyyaahiyaaro| paDicchio Na / pauttA viseNarajjammi paNihI / paidiNaM ca niyariyaNeNa pavaDDhamANassa' kumArassa aivakato koi kaalo| io ya saMtimaI aNeyasauNagaNaniseviyaM kalayaMThivAleNa savaNasuhayaM chappayakulabaddhasaMgIyaM kmaarraajyprdaanen| anyacca, kulasthitireSA'smAkam , yad rAjyabharadhuHkSame yuvarAje pravrajyAprapadanamiti / amAtyaputreNa bhaNitam-yad deva AjJApayati / kumAreNa bhaNitam-api sundaraH prajAnAM kumAraH / amAtyaputreNa bhaNitam-deva ! sundara:, kintu devanirgamanena mahArAjapravrajyayA ca pIDitAH prajA asvAmizAlamivAtmAna mnynte| kumAreNa bhaNitam-kathaM viSeNakumAre jIvati asvAmizAlAH [prajAH] / atrAntare kSuta pratIhAreNa / 'devo jIvatu' iti bhnnitmmrgurunnaa| sphuritaM ca vAmalocanena kumArasya / tatazcintitamanena-'hA kimetadanimittamiti / athavA 'lamanimittAzaGkayA, devatA: zivaM kariSyanti / bhaNitA zAntimatI-sundari ! sampAdaya kAlocitamAryasya / tayA bhaNitam - yadAryaputra AjJApayati / kAritA zarIrasthitiH / samarpito nijaadhikaarH| prtiissttsten| prayuktA viSNarAjye praNidhayaH / pratidina nijaparijanena pravardhamAnasya kumArasyAtikrAntaH ko'pi kaalH| itazca zAntimatI anekazakunagaNaniSevitaM kalakaNThI kolAhalena zravaNasukhadaM SaTpadakuladIkSA kA maiM Adara karatA huuN| dasarI bAta yaha hai ki yuvarAja ke rAjyarUpI bhAra ko dhAraNa karane meM dhurA ke samAna samartha hone para rAjA kA dIkSA dhAraNa karanA-yaha hamAre kula kI maryAdA hai|' mantri putra ne kahA- 'jo mahArAja kI AjJA / ' kumAra ne kahA-'prajAoM ke lie kumAra ThIka hai ?' mantripatra ne kahA-'mahArAja ! ThIka haiM; kintu Apake nikalane aura mahArAja ke pravajita hone se pIr3ita prajA apane ko bina svAmI ke samAna mAnatI hai|' kumAra ne kahA- "viSeNa kumAra ke jIvita hote hue prajA binA svAmI ke kaise hai ?' isI bIca dvArapAla ne chiiNkaa| mahArAja jIvita raheM- aisA amaraguru ne kahA / kamAra kI bAyIM A~kha phaDakI / taba kumAra ne socA-hAya ! kyA apazakuna hai ! athavA apazakuna kI zaMkA se basa arthAt isa prakAra kI zaMkA nahIM karanI cAhie, devatA kalyANa kreNge| zAntimatI se kahA-'sundari ! Arya kA samayAnurUpa kArya kro|' zAntimatI ne kahA-'jo Arya pUtra AjJA deN|' bhojana kraayaa| apanA adhikAra samarpita kiyaa| usane svIkAra kiyA / kamAra ne viSeNa ke rAjya para dhyAna diyaa| pratidina apane parijanoM ke sAtha bar3hate hae kamAra kA kucha samaya bIta gyaa| idhara zAntimatI aneka pakSigaNoM se sevita, koyala ke kolAhala se kAnoM ko sukha denevAle, bhauMroM ke 1. pvttttmaannss-k| 2. *suhaM -- 1 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 [samarAiccakahA puSphaphalanimiyasayasAhaM tamAlaghaNabhamaraMjaNasarisaM vaNeNa pattayapayareNa nivivaraM-ki bahuNA vAyADambareNa telokkassa vi nayaNamaNANaMdayAriNaM gayaNayalamalihaMtaM citAmaNikappaM kappapAyavaM vayaNamayaraM pavisamANaM sumiNayamsi pAsiUNa pddibuddhaa| harisavasapulaiyaMgIe siTTho daiyassa suminno| teNa vi ya paphAlavayaNakamaleNa bhaNiyaM-suMdari, sayalatailokkapihaNIo te putto bhavissai ti| paDissuNeUNa ahiyayaraM tivaggasaMpAyaNarayAe aikkaMto koi kaalo| tao sohaNe tihimuhuttanakkhattakaraNajoe kameNa pasU pA saMtimaI / jAo se dArao / kathaM uciya karaNijja rAhaNA samarake uNA kumAreNa ya / paiTThAviyaM se nAmaM piyAmahasaMtiyaM amaraseNo tti| annayA ya Agao caMpAo amaragurupautto pnnihii| niveiyaM ca Na, jahA virattamaMDalaM viseNaM jANiUNa ayalaurasAmiNA muttAvIDheNa sayamevAgacchyi thevadiyahehi ceva gahiyA caMpA, naTTho viseNo, gahiyaM ca NeNa bhaMDAyAraM, vasIkyaM rajjaM; saMpai ajjo pamANaM ti / tao kuvio amaragurU / sAhiyamaNeNaM kumArassa / 'peiyaM me rajjamavahariyaM' ti jAo se amriso| bhaNiyaM--ca baddhasaMgotaM puSpaphananyastazata zAkhaM tamAlaghanabhramara janasadRza varNena patraprakareNa nivivaram, ki bahanA vAtADambareNa trailokyasyApi nayanamanaAnandakAriNa gaganatalamanu la hantaM cintAmaNikara paM kalpapAdayaM vadanenodaraM pravizantaM svapne dRSTvA pra tabaddhA / harSavaza pulakitAGgayA ziSTo dayitasya svapnaH / tenApi ca praphullabadana kamalena bhaNitam-sundari ! sakala trailokyaspRhaNIyaste putro bhaviSyAta iti / pratizrutyAdhi kataraM trivargasampa dana ratAyA atikrAntaH ko'pi kAlaH / tata: zobhane tithimuhUrta nakSatrakaraNayoge krameNa prasUtA zAntimatI / jAtastasyA dA rakaH / kRtamuktikaraNIyaM rAjJA samaraketunA kumAreNa ca / pratiSThApitaM tasya nAma pitAmahasatkamamarasena iti| anyadA cAgazcampAyA amaraguruprayukto praNidhiH / niveditaM ca tena, yathA viraktamaNDalaM viSeNaM jJAtvA acalapura svAminA muktApoThena svayamevAra tya stoka divasareva gRhItA campA, naSTo viSeNaH, gahItaM ca tena bhANDAgAram, vazIkRtaM rAjyam, samprati AryaH pramANamiti / tata: kupito'ma ra guruH / kathita panena kama rasya / pataka me rAjya mapahRtam' iti jAtastasyAmarSaH / bhaNitaM ca tena-Arya ! ko samUha dvArA jahA~ saMgIta ho rahA thA, jisakI saikar3oM zAkhAe~ phUla aura phaloM ko dhAraNa kiye hue thI, raMga meM tamAla, megha, bhramara aura aMjana ke samAna kAle varNavAle pattoM ke samUha se jo chidra rahita thA; adhika kahane se kyA, vAyu ke Arambha se tInoM lokoM ke netroM aura manoM ko Ananda denevAle, AkAzatala ko chanevAle, cintAmaNiratna ke sadRga kalpavRkSa ko svapna meM muMha se udara meM praveza karate hue dekhakara jAga gyii| harSavaza jisake aMga pulakita ho rahe the, aisI zAntimatI ne pati se svapna nivedana kiyaa| usane bhI khile hae mukhaka vAlA hokara kahA- 'sundari ! samasta trailokya spRhaNIya tumhArA putra hogaa|' svIkAra kara atyadhika rUpa se dharma, artha, kAmarUpa trivarga ke sampAdana meM rata rahate hue isakA kucha samaya vyatIta ho gyaa| anantara zubhatithi, muhUrta, nakSatra aura karaNa ke yoga meM kramaza: zAntimatI ne prasava kiyaa| usake putra utpanna huA / rAjA samaraketu aura kumAra ne ucita kAryoM kA sampAdana kiyaa| pitAmaha ke samAna usakA nAma amarasena rakhA gyaa| eka bAra campA se amaraguru ke dvArA bhejA huA guptacara AyA aura usane nivedana kiyA ki viSeNa ko rAjya se virakta huA jAna acalapura ke svAmI 'muktApITha' ne svayaM Akara thor3e hI dinoM meM campA le lI, viSeNa naSTa huaa| muktApITha ne bhaNDAra le liyA, rAjya ko adhikAra meM kara liyaa| aba Apa hI pramANa haiN| anantara amara guru kupita huA / isane (ama guru ne) kumAra se kahA / 'merA paitRka rAjya chIna liyA' isa prakAra Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo ] - ajja, ko mae jIvamANammi kumAraM parihavai / kassa vA visamadasAvibhAo na hoi / tA na saMtapavvaM ajjeNa / paTTAvemi theva diyahe hi' ceva kumAraM niyarajje / etthaM tarammi guluguliyaM mattavAraNeNa, 'jayau devo' tti jaMpiyaM amaraguruNA, phurio dakkhiNabhuo kumArassa / tao citiyamaNeNaM - jio kumAra parihavaNasolo ayalaurasAmI / bhaNio ya amaragurU- ajja, niveehi evaM vRttaMtaM mahArAyassa | vinnavehi eyaM, jahA evaM vavatthie tumbhaM samAeseNa avassaM mae gaMtavvaM ti / farasi amaraguruNA / kubio samarakeU / bhaNiyaM ca NeNaM- bhadda, na esa kumArassa parihavA, avi yamajjhati / tA alaM tamaMtareNa saMraMbheNaM / vikkhevasajbho khu eso / pesemi ya ajjeva tattha vikkhevaM ti / amaccaputteNa bhaNiyaM deva, evameyaM, tahA vi gahio kumArI amariseNaM / tA so caiva vikkhevasAmI pesoyau tti / samarakeuNA bhaNiyaM - bhadda, jaM bahumayaM kumArassa / dinno pahANavikkhevo / tao amarasavase rAyANaM paNamiya tammi ceva divase calio kumArI / kahaM mayi jIvati kumAraM paribhavati / kasya vA viSamadazAvibhAgo na bhavati / tato na santapitavyamAryeNa / pratiSThApayAmi stokadivasaMreva kumAraM nijarAjye / atrAntare gulugulitaM mattavAraNena, 'jayatu devaH ' iti jalpitamamaraguruNA, sphurito dakSiNabhujaH kumArasya / tatazcintitamanena / jitaH kumAraparibhavanazolovala purasvAmI / bhaNitazcAmaraguruH- Arya ! nivedayataM vRttAntaM mahArAjasya / vijJaparyaMtam, yathe vyavasthite yuSmAkaM samAdezenAvazyaM mayA gantavyamiti / niveditasamaraguruNA / kupitaH samaraketuH / bhaNitaM ca tena-bhadra ! naiSa kumArasya paribhavaH, api ca mameti / tato'laM tadantareNa ( tatsambandhinA ) saMrambheNa ( gamanodyogena) / vikSepa (sainya) sAdhyaH khalveSaH / preSayAmi ca adyaiva tatra vikSepamiti (sainyamiti ) / amAtyaputreNa bhaNitam - deva ! evametad, tathApi gRhItaH kumAro'marSeNa / tata sa eva vikSepasvAmI preSyatAmiti / samaraketunA bhaNitam[-bhadra ! yad bahumataM kumArasya / dattaH pradhAnavikSepaH / tato'marSavazena rAjAnaM praNamya tasminneva divase calitaH kumAraH / katham - 633 use dukha huA / usane kahA- 'Arya mere jIvita rahate hue kauna kumAra kA tiraskAra karatA hai / athavA viSama dazA kisakI nahIM hotI hai ? ataH Arya duHkhI na hoN| kumAra ko thor3e hI dinoM meM apane rAjya para bitthaauuNgaa|' isI bIca matavAle hAthI ne dhaadd'aa| 'mahArAja kI jaya ho' - amaraguru ne kahA / kumAra kI dAyIM bhujA phar3akI / anantara isane socA- kumAra kA tiraskAra karanevAlA acalapura kA svAmI jIta liyA gayA | amaraguru se kahA - 'Arya' ! isa vRttAnta ko mahArAja se nivedana kro| yaha nivedana karo ki aisI sthiti meM * ApakI AjJA se mujhe avazya jAnA hogA / ' amaraguru ne nivedana kiyaa| samaraketu kupita huA aura usane kahA-'bhadra ! yaha kumAra kA tiraskAra nahIM; apitu merA hai / ata: usake gamana ke udyoga se koI lAbha nhiiN| yaha senA dvArA sAdhya hai| Aja hI vahA~ para senA bhejatA hU~ / ' mantriputra ne kahA - 'mahArAja ! yaha ThIka hai; tathApi kumAra kruddha ho gaye haiM, ataH unheM hI senApati ke rUpa meM bhejie|' samaraketu ne kahA- 'bhadra ! jo kumAra ko svIkAra ho / ' pradhAna senA de dI / anantara rAjA ko praNAma kara krodhavaza kumAra usI dina cala pdd'aa| kaise - 1. | Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAikahA 634 calio clNtcaamrgmnnNdolNtkuNddlsnnaaho| UsiyasiyAyavatto rAyagaiMdaM samArUDho // 562 // siyavaravasaNanivasaNo siymuttaahaarbhuusiysriiro| siyakusumaseharo siyasuryadhahariyaMdaNavilitto // 563 // sAmaMtehi sameo doghttttturNgrhvrsehi| nIsario nayarAo iMdo vva surohprivaaro||564|| tUraravavahiriyadisaM bNdismugghttuvivihjysii| ahivaMdiUNa purao kaMcaNakalasaM salilapuNNaM // 565 // soUNa paDahasaI vilayAyaNahiyayadUsahaM turiyaM / AyaNNiu ca vayaNaM esa kumAro payaTTo tti // 566 // to bhariyA nivamaggA nirNtruusiysiyaayvttehi| khayakAlakhuhiyakhoroyasalilanivahehi va balehi // 567 // calitazcalaccAmaragamanAndolayatkuNDalasanAthaH / ucchitasitAtapatro rAjagajendraM samArUDhaH / / 562 / / sitabaravasananivasanaH sitamuktAhAravibhUSitazarIraH / sitakusumazekharaH sitasugandhaharicandanaviliptaH / / 563 / / sAmantaiH sameto doghaTTa (hasti) turaGgarathavarazataiH / niHsato nagarAd indra iva suraughaparivAraH / / 594 // tUrya ravavadhiritadizaM bandisa padghaSTavividhajayazabdama / abhivandya purataH kAJcanakalazaM salilapUrNam // 565 // zrutvA paTahazabdaM vanita janahRdayaduHsahaM tvaritam / / AkarNya ca vacanaM eSa kumAraH pravRtta iti // 566 // tato bhRtA nRpamA nirantarochitasitAtapatraiH / kSayakAlakSabdhakSIrodasa lila niva hairiva balaiH / / 567 // gamana karate samaya vaha hilate hue kuNDaloM se yukta thA, usakA caMcala caMvara calAyamAna ho rahA thaa| usake Upara sapheda chatra lagA huA thA, vaha rAjakIya hAthI para savAra thaa| atyadhika saphada vastra pahine thaa| sapheda motiyoM ke hAra se usakA zarIra vibhUSita thaa| sira para sapheda seharA thaa| sapheda sugandhita haricandana kA usake Upara lepa kiyA gayA thaa| saMkar3oM hAthI, ghor3e, ratha tathA sAmantoM se yukta vaha devatAoM se ghire hue indra ke samAna nagara se niklaa| usa samaya bAjoM ke zabda se dizAe~ badhira ho rahI thIM, bandijana nAnA prakAra se jaya-zabda uccAra rahe the / nArI hRdaya ke lie duHsaha nagAr3e ke zabda ko sunakara striyA~ sAmane jala se pUrNa svarNamayI kamazoM se abhinandana kara rahI thiiN| 'yaha kumAra cala par3A'---yaha vacana sunAI de rahA thaa| pralayakAla meM kSudha kSIrasAgara ke jalasamUha ke samAna senAoM ke nirantara uThe hue sapheda chatroM se rAjapatha bhare hue the // 562-567 / / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamoM bhavo] 635 pellesi' aituraMto kosa mamaM ki na pecchasi cceyaM / garuyagayagajjhiuppitthavuNNaturayaM raha purao // 568 / / maha ruMbhiUNa paMthaM harisolleMtassa rUsase kosa / eMtamaNumaggalaggaM na pecchase mattamAyaMgaM // 566 // khaMciyakhaloNaturayaM khaNaMtaraM kuNasu sArahi rahaM taa| jA jAi esa purao nibbharamayamaMtharaM hatthI // 600 / / iya nitANaM tAhe rAyapahesu viulesu vi nraannN| karirahasaMkaDapaDiyANa pAyaDA Asi AlAvA // 601 // aha balasamukyasahiyassa tassa nayarAu nimphiddNtss| nigghosapUriyadisaM guluguliyaM vANideNaM // 602 / / jaya kumAro ti tao harisabharijaMtasavvagatehiM / bhaNiyamaha seNiehiM ahavA ko ettha saMdeho // 603 // pIDayasi atitvaramANaH kalamAd mama kiM na prekSase caitam / gurukagajagajitavyAkula bhIta'turagaM ratha purataH // 568 / / mama ruddhvA panthAnaM harSollasato ruSyasi kasmAt / yantamanumArgalagna na prekSase mattamAtaGgam // 56 // AkRSTakhalInaturagaM kSaNAntaraM kuru sArathe ! rathaM tataH / yAvad yAti eSa purato nirbharamadamantharaM hastI / / 600 // iti gacchatAM tadA rAjapatheSu vipuleSvapi narANAm / karirathasaGkaTapatitAnAM prakaTA Asan AlApAH // 601 / / atha balasamudAyasahitasya tasya nagarAd niSpheTayata: (nisskaamtH)| nirghoSapUritadizaM gulugulitaM (gajitaM) vAraNendreNa // 602 // jayati kumAra iti tato harSabhriyamANasarvagAtraMH / bhaNitamatha sainikairathavA ko'tra sandehaH / / 603 / / atyanta jaldI karate hue mujhe kyoM pIr3ita kara rahe ho ? kyA bhArI hAthI kI isa garjanA se Akula bhayabhIta ghor3e ke ratha ko nahIM dekha rahe ho? harSa aura ullAsavaza merA mArga roka kara kyoM ruSTa ho rahe ho? usa mArga meM lage hue matavAle hAthI ko nahIM dekha rahe ho ? ghor3oM kI lagAma khIMcakara he sArathI, ratha ko kucha samaya ke lie dUra kara do; jisase ki yaha atyadhika mada se manthara hAthI sAmane jA ske| isa prakAra vistIrNa rAjapathoM meM jaba manuSya jA rahe the taba hastiratha se ghirane ke kAraNa gire hue logoM kI bAtacIta prakaTa ho rahI thii| anantara sainyasamUdAyasahita usa nagara se nikalate hae gajendra ne apane nirghoSa se dizAoM ko pUrNa kara diyaa| harSa se jisakA sArA zarIra bharA huA thA aise sainikoM ne 'kumAra kI jaya ho'-khaa| athavA isameM sandeha hI kyA hai? // 568-603 // 1. palpehisi-kha / .. uppitha (de.) vyAkulaH / 'Aula sAhitya umpIya'-(pAyalacchI, 475) / 3. bunna (de.) bhiitH| Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA 'patto ya visayasaMdhi aNavarayapayANaehi iyaro vi| dario muttAvIDho samAgayo navara tattheva // 604 // etthaMtarammi dUo paTTavio tassa aha kumAreNa / bhaNiUNa bhaNiikusalo vayaNamiNaM nIisAreNaM // 605 // mottaNa peiyaM me rajjaM niyayaM ca jAhi kiM bhunnaa| iya majjha hoi poI ThAyasu vA jujjhasajjo tti // 606 // gaMtaNa teNa bhaNio muttAvIDho sasaMbhamaM eyaM / bhaNiyaM ca teNa vi imaM sakakkasaM vNknniiie||607|| evaM ciya tuha poI hoi viyANAmi nicchiyaM eyaM / kiM puNa mae na gahiyaM rajjamiNaM moyaNaTAe // 608 / / jujjheNa u appII tujhaM tuha jAiyANa ya bhaDANaM / jamaloyadaMsaNabhayA tahavi Thio jujjhasajjo mhi // 606 // prAptazca viSayasandhimanavarataprayANakairitaro'pi / dRpto muktApITha: samAgato navaraM tatraiva // 604 // atrAntare dUtaH prasthApitastasyAtha kumAreNa / bhaNitvA bhaNitikuzalo vacanamidaM nItisAreNa // 605 / / muktvA paitRkaM me rAjyaM nijakaM (rAjya) ca yAhi kiM bahunA / iti mama bhavati prItiH tiSTha vA yuddhasajja iti // 606 // gatvA tena bhaNito muktApITha: ssmbhrmmett| bhaNitaM ca tenApIdaM sakarkazaM vakrabhaNityA // 607 / / evameva tava prItirbhavati vijAnAmi nizcitametad / kiM punarmayA na gRhItaM rAjyamidaM mocanArtham // 608 // yuddhena tu aprItistava tava yAcitAnAM ca bhaTAnAm / yamalokadarzanabhayAt tathApi sthito yuddhasajjo'smi // 606 / / nirantara prayANa karate hue deza kI sImA para phuNce| dUsarA (rAjA) garvIlA muktApITha bhI vahIM A gyaa| isI bIca kumAra ne sUktinipuNa dUta ko ina vacanoM ko kahakara bhejA ki adhika kahane se kyA, 'mere paitRka rAjya ko chor3akara apane rAjya ko jaao| isa prakAra mujhe prIti hogii| yadi Thaharate ho to yuddha ke lie taiyAra ho jaao|' usane jAkara muktApITha se zIghra hI yaha samAcAra kaha diyaa| muktApITha ne karkazayukta kuTila vANI meM yaha kahA-'isI taraha tumheM prIti hogI' yaha nizcitarUpa se jAnatA hai| parantu maiMne isa rAjya ko chor3ane ke lie grahaNa nahIM kiyA hai| yuddha se aprIti to tumheM aura tumhAre mAMge hue sainikoM ko hai; kyoMki tumheM yamaloka ke darzana se bhaya hai| phira bhI yadi tuma Thahare rahate ho to maiM yuddha ke lie taiyAra huuN|' // 604-606 // 1. to rosAisa eNa akkhaliyapayANaehi so dhiiro| patto hu visayamadhi dumAsametteNa kAleNa // nAu seNAgamaNaM aNavarayapayANaehi caMpAo / driyo...-k| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo ] kuvio ya tao dUo jamaloyaM patthio tumaM nUNaM / roDisi jo kumAraM iya bhaNiuM niggao ceva // 610 // AgaMtUna ya siTTha sayarAhaM caiva amarisavaseNa / parikke naravaiNo jahaTTiyaM ceva dUeNa || 611 // soUNa imaM vayaNaM virasaM dUyamuhaniggayaM tassa / hiyayammi takkhaNaM ciya ahiyaM kovANalo 'jAo // 712 // dhIradhario vi roso kahavi payatteNa niyayahiyayammi / visamaphuriyAharoTThe pAyaDabhiuDIe pAyaDio // 613 // jAyaM ca payaisomaM pi bhIsaNaM takkhaNammi se vayaNaM / kovANa duppecchaM palayammi miyaMkabimbaM va // 614 / / haMtUNa kareNa karaM kahakahavi khalaMtavaNNasaMcAraM / bhaNiyaM ca NeNa amha vi maNoraho ceva eso ti // 615 / / kupitazca tato dUto yamalokaM prasthitastvaM nUnam / roDasi' (anAdriya se ) yaH kumAraM iti bhaNitaM nirgata eva // 610 // Agatya ca ziSTaM zIghramevAmarSavazena / paririkte narapateryathAsthitameva dUtena / / 611 // zrutvedaM vacanaM virasaM dUtamukhanirgataM tasya / hRdaye tatkSaNamevAdhikaM kopAnalo jAtaH / / 612 / / dhairyaM dhRto'pi roSaH kathamapi prayatnena nijahRdaye / viSamasphuritAdharoSThaM prakaTabhRkuTyA prakaTitaH / / 613 // jAtaM ca prakRtisaumyamapi bhISaNaM tatkSaNe tasya vadanam // kopA duSprekSaM pralaye mRgAGkabimbamiva / / 614 // hatvA kareNa karaM kathaM kathamapi skhaladvarNasaJcAram / bhaNitaM ca tenAsmAkamapi manoratha eva eSa iti // 615 / / taba dUta kruddha hokara - 'tuma kumAra kA anAdara kara rahe ho ataH nizcita rUpa se yamaloka meM jAoge' -- yaha kaha kara nikala gayA / amarSa ke vaza hokara dUta ne zIghra hI rAjA se yathAsthita bAta kaha sunAyI / dUta ke se nikale hue isa virasa vacana ko sunakara usake hRdaya meM usI kSaNa atyadhika krodhAgni utpanna huii| apane hRdaya meM prayatna se dhairyapUrvaka dhAraNa kiyA bhI roSa viSamarUpa se phar3akate hue adharoSTha tathA prakaTa huI bhRkuTI se prakaTa ho gayA / svabhAva se saumya bhI usakA mukha usI kSaNa bhISaNa ho gayA / pralayakAla meM candrabimba ke samAna mukha rUpI agni ke kAraNa usakA mukha kaThinAI se dekhA jAnevAlA ho gyaa| hAtha se hAtha ko mArakara phisalatI huI jabAna se usane kahA ki hamArA bhI yahI manoratha hai / / 610-615 / / 1. jalioka / 2. roD anAdare haimadhAtupAThaH / 637 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 bidiyahammi ghaTTo dosu vi ya balesu taha ya saMgAmo / gayA kayA pasAyA dohi vi suhaDehi bhiccANaM // 616 // dANaM ca bahuviSpaM dinnaM dINassa atthinivahassa / raNakkhisaMThiyANaM turiyaM rayaNI aikkaMtA // / 617 / / tAva ya visAlabhayagalagalaMtamaya salilapasamiyarayAI / pula iyatarala turaMgamagamaNa visaMvaiyacaMdAI' // 618 // paDhamapaTThiyasA rahiraharahasArUDhapatthivasayAiM / nisiyAsitapaTTi samaUhavijjo viyadisAI' // 616 // dhuvaMtadhavaladhaya vaDacalirabalA olijaniyasaMkAI / uddAmasadda baMdiNavaMdrasamugghuTunAmAI // 620 // papaDapaDahapaDiravabhariya disAyakka bahiriyajayAI / sAmipasAyavasAiyapattisamabhinnapulayAI / / 621 // fatafat ghoSito dvayorapi ca balayostathA ca saMgrAmaH / gurukAH kRtAH prasAdA dvayorapi subhaTairbhRtyAnAm / / 616 // dAnaM ca bahuvikalpaM dattaM dInasyArthinivahasya | raNadIkSA saMsthitAnAM tvaritaM rajanyatikrAntA // 617 // tAvacca vizAla madakalagaladdmadasa lila prazamitarajaskAni / pulakitataralaturaGgamagamanavisaMvAdita candrANi / / 618 // prathamapratiSThitasArathiratha rabhasArUDhapArthiva zatAni / nizitA sikuntapaTTizamayUkha vidyotitadizAni // 616 // dhUyamAnadhavaladhvajapaTacaladvalAkAlijanitazaGkAni / uddAmazabda bandivandrasamudghoSitanAmAni // 620 // pahatapaTupaTahaprati ravabhRtadikcakravadhiritajaganti / svAmiprasAdaprasAditapArthivasamudbhinnapulakAni // 621 // dUsare dina donoM senAoM kA saMgrAma ghoSita huaa| donoM ora ke subhaToM ne bhRtyoM para atyadhika kRpA kI aura dIna vyaktiyoM tathA yAcakoM ko aneka prakAra kA dAna diyA / raNadIkSA meM sthita hue logoM kI zIghra hI rAtri bIta gayI / vizAla matavAle hAthiyoM ke gaNDasthaloM se girate hue mada ke jala se dhUli zAnta ho gayI / pulakita caMcala ghor3oM ke gamana se candra nirAza ho gayA / jina para pahale se sArathI baiThe hue the aise rathoM para vega se saikar3oM rAjA baiTha gaye / tIkSNa talavAra, kunta aura bhAloM kI kiraNoM se dizAe~ camaka uThI / phaharAtI huIM sapheda dhvajAoM ke vastra calatI huI baguloM kI paMkti kI zaMkA utpanna kara rahe the| bandisamUha ke utkaTa zabdoM se nAmoM kI ghoSaNA ho rahI thI / pITe gaye vizAla nagAr3e kI pratidhvani se bharI huI dizAoM ke kAraNa saMsAra baharA ho rahA thA / svAmI kI kRpA se prasanna hue rAjAoM ke romAMca prakaTa ho rahA thA / / 616-621 / / 1. caMhAIka / 2. nahAI - ka / [ samarAiccakahA Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] 631 sUruggamavelAe dhaNiyaM annonnbddhveraaii| AvaDiyAi saharisaM paropparaM donni vi blaaiN|| 622 // jAyaM ca mahAsamaraM saraniyarotthaiya nahayalAbhoyaM / nisiyAsipaharadAriyapaDatavaradariyapAikkaM // 623 // turayArUDhamahAbhaDasellasamubhinnamattamAyaMgaM / mAyaMgacalaNacamaDhaNabhIyavisaTatabhIrujaNaM // 624 // rahasArahidhaNupesiyakhuruppachijjaMtachattadhayanivahaM / nivahaTThiyaniyasAhaNasarahasasammiliyanaraNAhaM // 625 / / ehi io ki imiNA hakkArijjaMtaliyabhaDaniyaraM / annonngNrdhaajghnnmcchriyphaaviygiNdN||626|| paritasuhaDapulaiyaruhirAru visamaccirakabaMdhaM / annonnarahasapariNayagaiMdaracalita iMdhaM // 627 // sUrodgamavelAyAM gADhamanyonyabaddhabairANi / ApatitAni saharSa parasparaM dvayorapi balAni // 622 // jAtaM ca mahAsamaraM zaranika rotsthagitanabhastalAbhogam / nizitAsiprahAradAritapata duradaptapadAtikam // 623 // turagArUDhamahAbhaTa kuntasamudabhinnabhattamAtaGgam / mAtaGgacaraNamardanabhItapatajhorujanam // 624 // rathasArathidhanuHpreSitakSarapra (bANavizeSa) chidyamAnachatradhvajanivaham / nivahasthitanijasAdhanasarabhasasammilitanaranAtham // 625 // ehi itaH kimanena [iti] AkAryamANa valitabhaTanikaram / anyonyagandhaghrANamatsaritapradhAvitagajendram // 626 // parituSTasubhaTapulakitarudhirAruNaviSamanatyatkabandham / anyonya rabhasapariNatagajendravigaladbhaTacihnam // 627 // sUryodaya kI velA meM eka dUsare ke prati gAr3ha vara meM baMdhI donoM ora kI senAe~ harSita hotI huI A gayIM aura paraspara mahAyuddha Arambha ho gyaa| usa samaya AkAza kA vistAra bANoM se sthagita ho gayA, tIkSNa talavAroM ke prahAra se vidIrNa hue zreSTha abhimAnI paidala sipAhI girane lge| ghor3e para savAra mahAyoddhAoM ke kuntoM (bhAloM) se matavAle hAthI bhida gye| hAthiyoM ke pairoM tale dabane se bhayabhIta hae Darapoka AdamI girane lge| rathoM ke sArathiyoM ke dhanuSoM se preSita kSurapra nAmaka bANavizeSoM se dhvajAoM kA samUha chidane lgaa| samUha meM sthita rAjA apanI senA se zIghra milane lgaa| isase kyA, idhara Ao-isa prakAra yoddhAoM kA samUha mur3akara (eka-dUsare ko) bulAne lgaa| eka dUsare kI gandha ko sUMghane se mAtsaryayukta hue hAthI daur3ane lge| santuSTa hue yoddhAoM ke khUna se lAla dhar3a pulakita ho viSama nRtya karane lge| hAthiyoM ke eka dUsare para vega se jhapaTane ke kAraNa yoddhAbhoM ke cihna naSTa ho gaye // 622-627 // Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 [samarAiccakahA aamisgNdhvsaagybhuraavaaraavbhiriydiyNtN| bahukaMkagiddhavAyasasahassasaMchAiyanahaggaM / / 628 // evaMvihammi samare mattAvIDeNa dappiyaM pi dddhN| uTheUNa ya nihayaM' seNabalaM amarisavaseNa / / 626 // bhaggammi seNarAyA bNdismgghttupvrniygotto| samuvaDhio samAhayatUraravapphugNasavvadisaM // 630 / / AvaDiyaM teNa samaM to samaraM mukkatiyasakusumohaM / paDibhaDasaMghaDiyabhaDohasaMkulaM takkhaNaM ceva // 631 // aaynnnnaayddhiyjiivkoddickkliycaavmkkehi| apphaNNaM gayaNayalaM sarehi ghaNajalaharehi va / / 632 / / varaturayakharakhurukkhayadharaNiraoheNa' ThaiyasurasiddhaM / saMjaNiyabahalatimiraM bhariyAi nahaMtarAlAI // 633 // AmiSagandhavazAgata bahurAvArAvabadhiritadigantam / bahukaGkagRdhravAyasasahasrasaMchAditana mo'gram // 628 / / evaM vidhe samare muktApIThena darpitamapi dRDham / utthAya ca nihataM senabalamamarSavazena // 626 // bhagne (sainye) senarAjo bandisamudghoSitapravaranijagotraH / samupasthita: samAhatatUryaravApUrNasarvadizam // 630 // ApatitaM tena samaM tataH samaraM muktatridazakusumaugham / pratibhaTasaMghaTitabhaTaughasaMkulaM tatkSaNameva / / 631 // AkarNAkRSTajIvAkoTivakrIkRta cApamuktaH / ApUrNa gaganatalaM zarairghanajaladharairiva / / 632 / / varaturagakharakhurotkhAtadharaNIrajaoghena sthagitasurasiddham / saJjanitabahalatimiraM bhRtAni nabho'ntarAlAni / '633 // ___ mAMsa kI gandha ke vaza Aye hue, aneka prakAra ke zabdoM se dizAoM ke chora ko baharA karate hue, kaI hajAra kaMka, gIdha aura kauoM se AkAza kA agrabhAga Dhaka gyaa| isa prakAra ke yuddha meM muktApITha atyadhika garvayukta ho krodhavaza baDhakara senA ko mArane lgaa| senA ke naSTa hone para bandiyoM dvArA jisake utkRSTa svakIya gotra kI ghoSaNA kI gayI thI aisA sena rAjA bajAye hue vAdyoM ke zabda se dizAoM ko pUratA huA upasthita huaa| anantara muktApITha ke sAtha usakA yuddha huaa| devatAoM ne phUla barasAye / yoddhAoM kA samUha usI kSaNa pratipakSI yoddhAoM se bhir3akara vyApta ho gyaa| kAnoM taka khIMcI gayI pratyaMcA ke kAraNa golAkAra hue dhanuSoM se chor3e gaye bANoM se AkAzatala usI taraha vyApta ho gayA, jisa taraha ghane meghoM se vyApta ho jAtA hai| zreSTha azvoM ke khuroM se Upara ur3I huI dharAtala kI dhUli-samUha se sura aura siddhoM (ke mArga) avaruddha ho gaye, gaharA andhakAra AkAza ke antarAloM meM bhara gayA // 628-613 // 1. bhagaka / 2. kyA-ka / 1. baharAtA (de.) gAlI / 4, apakaliya (I.) mn:| Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] 641 annonnaavddnnkhnnkkhnnNtkrvaalnivhsNjnnio| taDiniyaro vva samaMtA vipphurio sihiphuliMgoho // 634 // rnntuurrvaaynnnnnnduuruddhygholirggghorkraa| meha vva galagalitA rasisu varamattamAyaMgA / / 635 // tikkhakhuruppukkhuDiyA rahANa dhuvvatayA ciraM naTThA / saraghaNajAlaMtariyA dhavaladhayA rAyahaMsa vva // 636 / / suhaDAsiviyaDadAriyakubhayaDA garuyajalayanivaha vva / varisisu varagaiMdA jalaM va muttAphalugghAyaM / / 637 // nihayahayaha tthipaaikkckkvnnvivrnijjhrplottttaa| varabhaDasIsukkattiyasirayasamullasiyasevAlA // 638 // maayNgkrphaalnnvismsmutthllhllirtrNgaa| gayadaMtAvaravaDiyA lolaMtacchaliyaDiNDIrA // 636 // anyonyApatanakhaNakhaNatkaravAlanivahasaJjanitaH / taDinnikara iva samantAd visphuritaH zikhisphuliGgaughaH / / 634 / / raNatUrya ravAkarNanadUroddhatabhrAmyadagraghorakarAH / meghA iva galugulanto'rasiSurmattamAtaGgAH // 635 / / tIkSNakSaraprotkhaNDitA rathAnAM dhUyamAnAzciraM naSTA / zaraghanajAlAntaritA dhavaladhvajA rAjahaMsA iva // 636 / / subhaTAsivikaTadAritakumbhataTA gurukajala danivahA iva / avaSipurvaragajendrA jalamiva muktAphalodghAtam / / 637 / / nihata yhstipdaatickrvnnvivrnirjhrpryst|| varabhaTa zIrSotkatitazirojasamullasita zevAlA / / 638 / / maatnggkraasphaalnvissmsmucchlcclttrnggaa| gajadattAvarapatitA loladucchalitaDiNDIrA // 636 / / eka dUsare para girAyI huI 'khana khana' karatI talavAroM ke samUha se utpanna agni kI cinagAriyA~ cAroM ora vijalI ke samUha ke samAna camaka uThI / yuddha ke vAdyoM ko sunakara apanI vikaTa saMDoM ko Upara uThAkara ghamAte hae matavAle hAthI atyadhika zabda karane vAle meghoM ke samAna dahADane lge| rathoM kI phaharAtI haI sapheda dhvajAe~ paine kSurapra nAmaka vANoM se ukhAr3I jAtI huI, bANarUpI meghasamUha meM chipe hue rAjahaMsoM kI taraha cirakAla ke lie naSTa ho gyiiN| yoddhAoM kI talavAroM se jinakA bhayaMkara kumbhasthala vidIrNa kara diyA gayA thA, aise uttama hAthI bhArI meghasamUha ke dvArA kI gayI jalavRSTi ke samAna motiyoM ke samUha vI varSA karane lage / mAre gaye ghor3e, hAthI tathA paidala sainika-samUha ke ghAvoM ke chidroM se jharane bahane lge| zreSTha yoddhAoM ke siroM ke kATe gaye bAla zaivAla kI taraha pratIta hone lge| hAthiyoM dvArA sUr3oM ke calAne se bhayaMkara caMcala taraMga uchalane lgiiN| zreSTha hAthIdAMtoM ke girane se caMcala phenapirAr3a uchalane lage // 634-636 // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 [samarAiccakahA kaMjaravaraviyaDataDA viuddiybhddviddvpaayddiyklaa| karimayapaMkakkhaurA' ruhiravasAvAhiNI bUDhA // 640 / / iya bhosaNasaMgAme jalaharasamae vva nihayaniyasenne / gADhaM muttAvIDho seNakumAreNa paDhiruddho / / 641 / / AyAreUNa daDhaM kAuM surasiddhabahumayaM jujjhaM / paDipaharaM paharaMto pahao tikkheNa khaggeNa // 642 // tatto ya vismdtttthottrbhiuddirttNtnettduppeccho| AyaDDheto paDio mucchAvihalo mahIvaThe // 643 / / ugghaTo jayasaddo jiyaM kumAreNa pecchayajaNehi / jayasiripavesamaMgalatUraM va samAhayaM tUraM // 644 // kumAreNa vi ya muttAvoDhaporusAyaDhiyahiyaeNa tAlayaMTavAeNa caMdaNasalilAmbhukkhaNeNa sayamevAsAsio muttAvoDho / laddhA NaNaM ceynnaa| bhaNio kumAreNa-sAhu bho nariMda, sAhu aNuciTThiyaM kujaravaravikaTataTA vikuttitbhttvittpprkttitkuulaa| karimadapaGkakaluSitA rudhiravasAvAhinI vyUDhA (pravRttA) // 640 // iti bhISaNasaMgrAme jaladharasamaye iva nihatanijasainyo / gADhaM muktApIThaH senakumAreNa pratiruddhaH // 641 // AkArya dRDhaM kRtvA surasiddhabahumataM yuddham / pratipahAraM praharana prahatastIkSNena khaDgena // 642 // tatazca viSamadaSTauSTharaktAntanetraduSprakSaH / AkRSan patito mUrchAvihvalo mahIpRSThe // 643 // udghoSito jayazabdo jitaM kumAreNa prekSakajana. / jayazrIpravezamaGgala tUryamiva samAhataM tUryam // 644 // kumAreNApi ca muktApIThapauruSAkRSTahRdayena tAlavRntavAtena candanasalilAbhyukSaNena svayamevAzvasto muktApIThaH / labdhA tena cetnaa| bhaNitaH kumAreNa-sAdhu bho narendra ! sAdhvanuSThitaM zreSTha hAthiyoM ke bhayaMkara taTa se naSTa hura yoddhArUpI vRkSoM se kinAre prakaTa ho gye| hAthiyoM ke madarUpI kIcar3a se kaluSita huI khUna aura carabI kI nadI bahane lgii| isa prakAra varSAkAla ke samAna bhISaNa saMgrAma meM apanI senA ke mAre jAne para muktApITha senakumAra ke dvArA dRr3hatApUrvaka roka liyA gyaa| lalakAra kara suroM aura siddhoM ke dvArA mAnya kiye gaye yuddha ko dRr3ha karake pratikSaNa tIkSNa talavAroM se paraspara prahAra karate hue mArane lge| anantara bhayaMkara dAMta, oTha aura lAla netraprAnta se kaThinAI se dekhe jAnevAlA muktApITha khIMcA jAne para mUrchA se vihvala ho pRthvItala para gira gayA / 'kumAra ne (muktApITha ko) jIta liyA'-isa prakAra darzaka janoM ne jaya zabda kI ghoSaNA kii| vijayalakSmI ke praveza ke samaya bajAye jAnevAle maMgalavAdyoM ke samAna bAje bajAye gaye // 640-644 // ... muktApITha ke puruSArtha se jisakA hRdaya AkRSTa thA, aise kumAra ne paMkhe ko havA kara candana ke jala ko sIMcakara muktApITha ko svayaM Azvasta kiyA / use hoza aayaa| kumAra ne kahA-'he narendra ! ThIka hai, tumane 1. khaurA (ve.) kata SitA / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] 643 tumae nariMdANurUvaM, na mukko purisayAro, na paDivannaM doNataNaM; ujjAliyA puvapurisadiI / gahiyaM mae imaM rajja, na uNa tujya kittI / tA na saMtappiyavvaM tumae / viseNarAiNo vi ahio bhAya tumaM mmNti| sabahumANameva neyAvio AvAsaM / baddhA vaNapaTTayA, paiUNa pesio niyyrjj|| bhaNio amaragurU --ajja, gavesiUNa pesehi caMpAe visennmhaaraayN| teNa bhaNiyaM-jaM devo ANabei / avi ya, deva, tumhANaM pi juttameva caMpAgamaNaM / tahiM gao sayameva kumAraM pesaissai mhaaraao| seNakumAreNa bhaNiyaM-ajja, gacchAmo caMpaM / mahArAo puNa viseNo, jassa tAeNa ahiseo ko ti| maMtiNA bhaNiyaM-jaM devo ANavei / pesiyA geNa viseNasamIvaM kei purisA, bhaNiyA ya ee| vattavvo tumbhehi kumAro, jahA devo ANavei 'ehi, piipiyAmahovajjiyaM rajja kuNasu tti / gayA te viseNasamovaM / / kumAraseNo vi aNavarayapayANaehi samAgao caMpaM / paritudvA paurajaNavayA, niggayA paccoNi, pUiyA kumAreNa / vinnatto yahi-deva, pavisasu tti / kumAreNa bhaNiyaM-apaviThe mahArAyavisemmi tvayA narendrAnurUpam, na muktaH puruSakAraH, na pratipannaM dInatvam, ujjvAlitA pUrvapuruSasthitiH / gRhItaM mayedaM rAjyam, na punastava kIrtiH, tato na santaptavyaM tvayA / viSeNarAjAdapi adhiko bhrAtA tvaM mameti / sabahumAnaM nAyita AvAsama / baddhA vraNapaTTAH / pUjayitvA preSito nijraajym| bhaNito'maraguruH-Arya ! gaveSayitvA preSaya campAyAM viSeNamahArAjam / tena bhaNitamyaddeva AjJApa yati / api ca, deva ! yuSmAkamapi yuktameva cmpaagmnm| tatra gataH svayameva kumAraM preSayiSyati mahArAjaH / senakumAreNa bhaNitam -Arya ! gacchAmo campAm, mahArAjaH punaviSaNaH, yasya tAtenAbhiSekaH kRtaH iti / mantriNA bhaNitam-yaddeva AjJApayati / preSitAstena viSaNasamIpaM ke'pi puruSAH, bhaNitAzcaite / vaktavyo yuSmAbhiH kumAraH, yathA deva AjJApayata 'ehi pitRpitAmahopAjitaM rAjyaM kuru' iti / gatAste viSeNasamIpam / kumAraseno'pi anavarataprayANakaiH samAgatazcampAm / parituSTAH paurjnvjaaH| nirgatAH sammukham / pUjitAH kumAreNa / vijJaptazca taiH-deva ! pravizeti / kumAreNa bhaNitam - apraviSTe rAjA ke anurUpa ucita kArya kiyA, puruSArtha ko nahIM chor3A, dIna bhAva ko prApta nahIM hue, pUrvajoM kI maryAdA ko prakAzita kiyaa| maiMne isa rAjya ko le liyA hai, tumhArI kIrti ko nahIM, ataH tumheM duHkhI nahIM honA cAhie / viSeNa rAjA se bhI adhika (pyAre) tuma mere bhAI ho / (isa prakAra) AdarapUrvaka nivAsa para le gaye / ghAvoM para paTTI baaNdhii| pUjA kara apane rAjya ko bheja diyaa| (kumAra ne) amaraguru se kahA-'Arya ! DhUMDhakara campA meM viSeNa mahArAja ko bhejo|' usane kahA-'jo mahArAja kI AjJA / dUsarI bAta yaha hai mahArAja ki ApakA bhI campA jAnA ucita hI hai / vahA~ para jAne para mahArAja svayaM hI kumAra ko bhejeNge|' senakumAra ne kahA-'Arya, campA ko calate haiM, kintu mahArAja viSeNa hI haiM, jinakA pitA jI ne abhiSeka kiyA hai|' mantrI ne kahA -- 'jo mahArAja AjJA deN|' usane viSeNa ke pAsa kucha AdamiyoM ko bhejA aura ina logoM se kahA ki Apa loga kUmAra se kahie ki mahArAja AjJA dete haiM - 'Ao, pitapitAmaha dvArA upAjita rAjya ko kro|' ve viSeNa ke pAsa gye| __kumArasena bhI nirantara gamana karate hue campAnagarI meM aayaa| nagaravAsiyoM ke samUha Anandita hue| sAmane nikale / kumAra ne sammAna kiyaa| unhoMne nivedana kiyA-'mahArAja ! praveza kiijie|' kumAra ne kahA Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAicca kahA na juttaM me pavisiuM / tehi vi ya virattacittehi hoUNa viseNaM pai kumAraseNassa mahANubhAvayaM nAUNa 'amhANaM caiva bhavivvayA jaM kumAro evaM maMta' tti citiUNa abhippeyaM bhaNiyaM-devo ceva bahu jANaiti / AvAsio bAhiriyAe / aikkatA kahavi vAsarA / samAgayA te viseNasamovamaNapesiyA purisA / niveiyaM ca gehi amaraguruNo, jahA kayaMgalAe nayarIya diTTho kumAro tti / vinnAo NaM kuovi eso devaparakkamo / viveio ya se amhehi ajjasaMdesao / tao dUmio viseNo, 1 viddApi milANaM se vayaNaM / pAveNa viya gahio macchareNa / niruddhA se bhArahI / kahakahavi jaMpiyamaNeNa / nAhamevaM parabhuyavalovajjiyaM karemi rajja / tA gacchaha tubbhe, na ya puNo vi AgaMtavvaM ti / bhaNiUNa abahumANaM ca nIsAriyA amhe / saMpai ajjo pamANaM ti / amacceNa citiyaM - abhavvo khu somIe saMpAe, jammaMtaraverio viya mahArAyassa / tA imaM caiva niveemi devassati / niveiyaM caNe / 'niSphalo me parissamo' ti visaNNo kumAro / bhaNiyaM ca NeNa -ajja, aMdhayAranacciyaM khu eyaM; viNA tANa mahArAyaviseSeNa ya ko guNo rajjeNaM ti / amacceNa bhaNiyaM - evameyaM, tahAvi 644 mahArAjaviSeNena yuktaM mayA praveSTam / tairapi ca viraktacittarbhUtvA viSeNaM prati kumArasenasya mahAnu bhAvatAM jJAtvA 'asmAkameva bhavitavyatA, yat kumAra evaM mantrayati' iti cintayitvA'bhipretaM bhaNitaM 'deva eva bahu jAnAti' iti / AvAsito bAhirikAyAm / atikrAntAH katyapi vAsarAH / samAgatAste viSeNasamIpamanupreSitAH puruSAH / niveditaM ca tairamaragurave yathA kRtaGgalAyAM nagaryo dRSTaH kumAra iti / vijJAtastena kuto'pyeSa devaparAkramaH / niveditazca tasyAsmAbhirAryasandezakaH / tato dUno viSeNaH, prakRtividrANamapi ( nistejaskamapi ) mlAnaM tasya vadanam / pApeneva gRhIto matsareNa / niruddhA tasya bhAratI / kathaM kathamapi jalpitamanena - nAhamevaM parabhujabalopArjitaM karomi rAjyam / tato gacchata yUyam, na ca punarapyAgantavyamiti / bhaNitvA'bahumAnaM ca niHsAritA vayam / sampratyAryaH pramANam / amAtyena cintitam - abhavyaH khalu so'syAH sampadaH, janmAntaravairika iva mahArAjasya / tata idameva nivedayAmi devasyeti / niveditaM ca tena / 'niSphalo me parizramaH' iti viSaNNaH kumAraH / bhaNitaM ca tena-Arya ! andhakAranatitaM khalvetat, vinA tAtena mahArAjaviSeNena ca ko guNo 'mahArAja viSeNa ke praveza na karane para merA praveza karanA ucita nahIM hai|' unhoMne bhI virakta citta hokara kumArasena kI viSeNa ke prati mahAnubhAvatA ko jAnakara 'hamArI hI honahAra hai jo kumAra isa prakAra kaha rahe haiM' aisA socakara iSTa bAta kahI - ' mahArAja hI adhika jAnate haiM / ' nagara ke bAharI pradeza meM tthhre| kucha dina bIta gaye 1 viSeNa ke pAsa bheje gaye ve puruSa A gaye / unhoMne amaraguru se nivedana kiyA ki kRtamaMgalA nagarI meM kumAra dikhAI diye / inhoMne kahIM se mahArAja kA parAkrama jAna liyA hai| unase hama logoM ne Arya kA sandeza nivedana kiyA / anantara viSeNa duHkhI huA, svabhAva se nisteja hone para usakA mukha aura bhI phIkA par3a gayA / pApa ke samAna IrSyA ne grasa liyaa| usakI vANI ruddha ho gyii| usane jisa kisI prakAra kahA- 'maiM dUsaroM kI bhujAoM se upArjita rAjya nahIM karatA hU~ / ataH tuma loga jAo, punaH mata aanaa|' isa prakAra kahakara nirAdarapUrvaka hamalogoM ko from fayA / Apa hI pramANa haiM / ' mantrI ne socA- vaha ( rAjya ) sampadA ke yogya nahIM hai mAno mahArAja kA dUsare janma kA bairI hai| to yahI mahArAja se nivedana karatA hU~ / mantrI ne nivedana kara diyA / 'merA parizrama niSphala huA' isa prakAra kumAra duHkhI huA / usane kahA- 'Arya ! yaha to andhakAra meM nRtya karane jaisA huA, pitA jI aura mahArAja viSeNa ke binA rAjya meM kauna-sA guNa hai ?' mantrI ne kahA - 'yaha ThIka Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhvo| 645 esA jIvaloyadii ti| pariccayau visAyaM devo| payAparirakkhaNaM pi phalaM ceva mahApurisANaM ti / kumAreNa bhaNiyaM-ajja, sapuNNaparirakkhiyAo dhannAo pyaao| etthaMtarammi kuoi kumAravuttaM AyaNNiya 'mahApuriso khu eso, ucio saMjamadhurAe, kayaM ca Na niratthayaM ahigaraNaM; tA uddharemi evaM saMsArAo' ti karuNApavannahiyao pariyario aNeyasAhahi samAgao kumArassa cullabappo hariseNAyario ti| Thio naTThasoe kaannnne| vinnAo loeNa, jahA eso bhayavaM hariseNarAyarisi ti| savaNaparaMparAe ya samAgao loyapauttipariyANaNApauttANaM savaNagoyaraM / gavesiohi jAva diTo tti / tao niveiyaM paDihArIe, tIe vi ya kumaarsennss| harisio kumaaro| viinnaM pAriosiyaM paDihArIe niuttapurisANa y| bhaNio NeNa amaragarU-ajja, aNabbhA amayavaTThI tAyAgamaNaM / teNa bhaNiyaM-deva, dhanno tuma, bhAyaNaM kallANANaM / kumAreNa bhaNiyaM-tA ehi, vaMdAmi tAyaM, karemi saphalaM jIvaloyaM ti / amacceNa bhaNiyaM-jaM devo ANavei / gao naTThasoyaM kANaNaM / diTTo ya NeNa sAraodayaM viya visuddhacitto virahio mohatimireNaM rAjyeneti / amAtyena bhaNitam -evametad, tathApyeSA jIvalokasthiriti / parityajatu viSAdaM devaH / prajAparirakSaNamapi phalameva mahApuruSANAmiti / kumAreNa bhaNitam -- Arya ! svapuNyaparirakSitA dhanyAH prjaaH| __atrAntare kutazcit kumAravRttAntamAkarNya 'mahApuruSa: khalveSaH, ucitaH saMyamadhuraH, kRtaM ca tena nirarthakamadhikaraNam, tata uddharAmyetaM saMsArAd' iti karuNAprapannahRdayaH parivRto'nekasAdhubhiH samAgataH kumArasya laghupitA (pitRvyaH) hariSeNAcArya iti / sthito naSTazoke kaanne| vijJAto lokena, yathaiSa bhagavAn hariSeNarAjarSiriti / zravaNaparamparayA ca samAgato lokapravRttiparijJAnaprayuktAnAM zravaNagocaram / gaveSitastairyAvad dRSTa iti / tato niveditaM pratIhAryA, tayApi ca kumArasenasya / hRSitaH kumAraH / vitIrNa pAritoSikaM pratIhAryA niyuktapuruSANAM ca / bhaNitastenAmaraguruH---- Arya ! anabhrA amRtavRSTistAtAgamanam / tena bhaNitam-deva ! dhanyastvam, bhAjanaM kalyANAnAm / kumAreNa bhaNitam - tata ehi, vande tAtam, karomi saphalaM jIvalokamiti / amAtyena bhaNitam -yadeva AjJApayati / gato naSTazokaM kAnanam / dRSTastena zAradodakamiva vizuddhacitto virahito hai, phira bhI yaha saMsAra kI sthiti hai| mahArAja viSAda chodd'eN| prajA kI rakSA bhI mahApuruSoM kA phala hI hai|' kumAra ne kahA-'Arya ! apane hI puNyoM se rakSita prajA dhanya hai|' isI bIca kahIM se kumAra ke vRttAnta ko sunakara 'yaha mahApuruSa hai, saMyama kA bhAra dhAraNa karane ke yogya hai| usane nirarthaka nirNaya kiyA hai, ata: use saMsAra se nikAlatA hU~- isa prakAra karuNA se pUrNa hRdayavAle cAcA hariSeNAcArya aneka sAdhuoM ke sAtha kumAra ke pAsa aaye| naSTazoka nAmaka udyAna meM Thahara gye| logoM ko jJAta huA ki ye bhagavAn hariSeNa rAjarSi haiM / loka kI pravRtti kI jAnakArI ke lie prayukta logoM ke kAna meM yaha bAta zravaNa-paramparA se AyI / unhoMne rAjarSi kI khoja kI aura unake darzana kiye / anantara pratIhArI se nivedana kiyaa| pratIhArI ne bhI kumArasena se nivedana kiyaa| kumAra harSita huA / pratIhArI tathA niyukta puruSoM ko pAritoSika diyaa| kumAra ne amaraguru se kahA-'Arya! cAcA jI kA Agamana bina bAdala varSA ke samAna hai / ' amaraguru ne kahA-'mahArAja ! Apa dhanya haiM, kalyANoM ke pAtra haiN|' kumAra ne kahA-'to Ao, tAta kI vandanA kareM, saMsAra ko saphala banAyeM / ' mantrI ne kahA- 'jo mahArAja kI AjJA / ' kumAra naSTazoka udyAna meM gyaa| Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 646 | samarAiccakahA saMgao nANasaMpayAe niraiyAravaMbhayArI pariNao suddhabhAvaNAhi saMkhaviseso viya niraMjaNo apaDibaddho ubhayaloesaM nidaMsaNaM dhammanirayANaM citAmaNI sissavaggassa muttimaMto viya muttimaggo bhayavaM hariseNAyario tti| vaMdio accaMtasohaNaM jhANamaNuhavaMteNaM kumAreNaM / dhammalAhio ya jeNaM / tao bhayavaMtamavaloiUNa romaMcio kumaaro| samAgayaM ANaMdabAhaM / bhaNio ya bhayavayA-vaccha, bhAvadhammo viya sayalaceTAsuMdaro tuma, jeNa tuha niggamaNanivveyAisaeNa mae pattaM smnnttnnN| uvAeyaM ca eyaM payainiggaNe saMsAravAsammi, na puNa kiMci annN| kilesAyAsabahulaM khu maNuyANa jIviyaM / saMpayAsaMpAyaNathaM pi AhopurisiyApAyaM niratthayamaNTANaM, jeNa parapIDAyarI duhAvahA sNpyaa| ayaMDamaNorahabhaMgasaMpAyaNujjao pahavai viNijjiyasurAsuro mccuu| bahuyANatthaphalaM ceva thevaM pi pamAyaceTThiyaM / ettha sugihIyanAmadheyagurusAhiyaM me suNasu vattayaM ti| ____ asthi iheva jambuddIve dove bhArahe vAse uttarAvahe visae vaddhaNAuraM nAma nayaraM, ajiyavaddhaNo mohatimireNa saGgato jJAnasampadA niraticArabrahmacArI pariNataH zuddhabhAvanAbhiH zaGgavizeSa iva niraJjano'pratibaddha ubhayalokeSu nidarzanaM dharmaniratAnAM cintAmaNiH ziSyavargasya mUrtimAniva muktimArgo bhagavAn hariSeNAcArya iti / vandito'tyantazobhanaM dhyAnamanubhavatA kumAreNa / dharmalAbhitazca tena / tato bhagavantamavalokya romAJcitaH kumaarH| samAgata AnandavASpaH / bhaNitazca bhagavatAvatsa ! bhAvadharma iva sakalaceSTAsundarastvam, yena tava nirgamananirvedAtizayena mayA prAptaM zramaNatvam / upAdeyaM caitat prakRtinirguNe saMsAravAse, na punaH kiJcidanyad / klezAyAsabahulaM khalu manujAnAM jIvitam / sampatsampAdanArthama pa AhopuruSikAprAyaM nirarthakamanuSThAnam, yena parapIDAkarI duHkhAvahA sampad / akANDamanorathabhaGgasampAdanodyataH prabhavati vinijitasurAsuro mRtyuH| bahukAnarthaphalameva stokamapi pramAdaceSTitam / atra sugRhItanAmadheyagurukathitaM me zRNu vRttamiti / astIhaiva jambUdvIpe bhArate varSe uttarApathe viSaye vardhanApuraM nAma nagaram / ajitavardhano raajaa| usane bhagavAn hariSeNAcArya ko dekhaa| ve zaratkAlIna jala ke samAna vizuddhacitta the, mohAndhakAra se rahita the, jJAnasampatti se yukta the, avicAra rahita brahmacarya kA pAlana kara rahe the, zuddha bhAvanAoM meM pariNata the, zaMkha vizeSa ke samAna niraMjana the, donoM lokoM se mukta the, dharma meM rata hue logoM ke udAharaNa the, ziSyavarga ke lie cintAmaNi ratna ke samAna the, mAno zarIradhArI muktimArga the| atyanta zubhadhyAna kA anubhava karate hue kumAra ne vandanA kii| rAjarSi ne dharmalAbha diyA / anantara bhagavAn ko dekhakara kumAra atyanta romAMcita hue, Ananda ke A~sU A gaye / bhagavAn ne kahA-'vatsa ! bhAvadharma ke samAna samasta ceSTAoM meM tuma sundara ho, jisase tumhAre nikalane ke duHkha kI adhikatA se maiMne zramaNa dharma paayaa| svabhAva se nirguNa isa saMsAra-vAsa meM yahI upAdeya (grahaNa karane yogya) hai, anya kucha upAdeya nahIM hai| nizcita rUpa se manuSyoM ke jIvana meM kleza aura parizrama kI bahulatA hai| sampatti kI prApti ke lie prAyaHkara bhabhimAna se bharA huA kArya nirarthaka hai, kyoMki sampatti dUsaroM ko pIr3A denevAlI aura duHkha lAnevAlI hai| asamaya meM manoratha ko naSTa karane ke lie udyata mRtyu sura aura asuroM ko bhI jItane meM samartha hai| bor3A bhI pramAdabharA kArya atyadhika anartharUpa phala denevAlA hotA hai / isa viSaya meM sugRhIta nAmabAle guru ke dvArA kahA huA vRttAnta suno isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa dvIpa meM uttarApatha deza meM 'vardhanApura' nAmaka nagara hai| vahA~ kA rAjA Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] 647 raayaa| tattha saddhaDo nAma gAhAvaI hotthA, caMdAya se bhAriyA, suo ya se sggo| puvakayakammapariNAmao dAriddANi ya eyANi / annayA ya maraNapajjavasANayAe jIvaloyassa vivanno sddhddo| kayaM uddhadehiyaM / aikkaMto koi kaalo| ajIvamANA ya caMdA uyarabharaNanimittaM paragihesu kamma kariumADhatA, saggo vi aDavoe sAgiMdhaNAiyaM ANe ti / aikkaMto koi kAlo / annayA ya AgamaNavelAe ceva saggassa 'pAsaMDasevigehe jAmAuo Agao ti| uyayANayaNanimittaM hakkAriyA cNdaa| 'putto me bhukkhio Agamissai'tti ThaviUNa sikkae bhoyaNaM sANAibhaeNaM ca baMdhiUNa kiDhiyAduvAraM gayA tattha esaa| thevavelAe ya samAgao sggo| vimukkaM saagiNdhnnN| nirUviyA jnnnnii| jAva natthi ti khuhApivAsAhibhUyattaNeNa kuvio eso| na nirUviyamaNeNa sikkayaM / thevavelAe ya vUDhe vi pANie vAvaDayAe seTimANusehi na kiMci vi dinnaM ti paDivannA dINayAe avaThThaddhA mahAvisAeNaM viddANacittA samAgayA cNdaa| taM ca tahA pecchiUNa kohavasaeNaM jaMpiya saggeNaM / tahiM gayA ceva sUliyAe bhinnA tuma ti| vosariyA velA amhANaM chuhAbhibhUyANaM / tIe vi tatra sadhaDo nAma gRhapatirabhavat / candrA ca tasya bhAryA, sutazca tasya svargaH / pUrvakRtakarmapariNAmato dridraashcaite| anyadA ca maraNaparyavasAnatayA jIvalokasya vipanna: sdhddH| kRtamaurdhvadehikam / atikrAntaH ko'pi kAla: / AjIvantI ca candrA udarabharaNanimittaM paragRheSu karma kartu mArabdhA, svargo'pyaTavyA: zAkendhanAdikamAnetumiti / atikrAntaH ko'pi kAlaH / anyadA cAgamanavelAyAmeva svargasya pASaNDazreSThigRhe jAmAtRka Agata iti / udakAnayananimittamAkAritA cndraa| 'putro me bubhukSita AgamiSyati' iti sthApayitvA zikyake bhojanaM zvAnAdibhayena ca baddhvA kiTikAdvAraM gatA tatraiSA / stokavelAyAM ca samAgataH svargaH / vimuktaM zAkendhanam / nirUpitA jananI, yAvannAstIti kSutpipAsAbhibhUtatvena kupita eSaH / na nirUpitamanena zikyam / stokavelAyAM ca vyUDhe'pi pAnI ye vyAptatayA zreSThimanuSyana kiJcidapi dattamiti pratipannA dInatayA avaSTabdhA mahAviSAdena vidrANacittA samAgatA cndraa| tAM ca tathA prekSya krodhavazagena jalpitaM svargeNa-tatra gataiva zUlika / bhinnA tvmiti| vismatA velA'smAkaM kSadabhibhUtAnAm / tayA'pi kRpaNabhAvena ajitavardhana thA ! vahA~ para saddhaTa nAma kA gRhastha huaa| usakI patnI candrA aura usakA putra 'svarga' thA / pUrvakRta karma ke pariNAma se ye daridra the| eka bAra saMsAra kA anta maraNarUpa meM hone ke kAraNa saddhaTa mara gyaa| pAralaukika triAeM kIM / kucha samaya bIta gayA / peTa bharane ke lie AjIvikArtha candrA ne dUsaroM ke gharoM meM kAma karanA Arambha kiyA aura svarga ne bhI jaMgala se lakaDI, iMdhana Adi lAnA prArambha kiyaa| kucha samaya bIta gyaa| eka bAra Ate samaya 'svarga' ke 'pAkhaNDa' nAmaka seTha ke ghara jamAI aayaa| jala lAne ke lie candrA ko bulaayaa| 'merA putra bhUkhA AyegA' ataH sIke meM bhojana rakhakara kutte Adi ke bhaya se khir3akI ke dvAra meM bA~dha diyA aura yaha pAnI lAne ke lie calI gyii| thor3I dera meM 'svarga' AyA / lakar3I, IMdhana ko rakhA / mAtA ko dekhA, vaha nahIM thI, ata: bhUkha-pyAsa se vyAkula hokara vaha kupita ho gyaa| usane sIMkA nahIM dekhaa| thor3I dera meM, (candrA ke) pAnI lAne meM lagI hone para bhI kAma meM lage seTha ke manuSyoM ne kucha bhI nahIM diyA ataH dInatA ko prApta hokara, mAna viSAda se ghirakara malinacitta vAlI candrA vApasa aayii| use vaisA dekhakara krodhavaza svarga ne kahA --- 'vahIM jAte hI tuma zUlI se bhida gayI thI jo bhUkha se vyAkUla hamArA samaya bhUla gayI !' usane bhI asahAya 1. Imada-pA. jnyaa.| 2. kahiyA-he. jhA, / koTikA khaDakIti bhASAyAM / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 [ samarAiccakahA kivaNabhAveNa tahA dukkhapIDiyAe jaMpiyamiNaM / tujjha puNa chinnA hattha tti, jeNa sikkayAo vi geNhiUNa na bhuNjsi| etthaMtarammi evaMvihavasaNaduccariyapaccayaM baddhamimehi kmm| aikkaMto koi kaalo| annayA ya vicittayAe kammapariNAmassa bhaviyavvayAe ya eesi visiTThaphalasAhagattaNeNa jIvavIriyassa mANataMgagaNisamIve pattA imehi jiNadhammabohI, gahiyaM sAvayattaNaM, pAliyaM kaMci kaalN| pavaDDhamANasuhapariNAmANa ya jAo crnnprinnaamo| pavannANi padhvajaM / pAliyaM cAritaM / carimakAle ya kAUNa salehaNaM AgamaNieNa vihiNA caiUNa dehapaMjaraM samuppannANi surloe| tattha vi ya ahAuyaM pAliUNa paDhamayarameva cao sggdevo| samappanno iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse tAmalitIe nayarIe kumAradevassa seTissa jujjiyAe bhAriyAe kucchisi puttattAe tti / jAo kAlakkameNaM / paiTThAviyaM ca se nAma aruNadevo tti| patto kumArabhAvaM / etthaMtarammi cuo caMdAjIvadevo / samuppanno pADalAvahe nayare jasAiccaseTissa IluyAe bhAriyAe kucchisi itthiyttaae| jAyA ............... tathA duHkhapIDitayA jalpitamidam - tava punadichantau hastAviti, yena zivayakAdapi gRhItvA na bhaGa ksse| atrAntare evaMvidhavacanaduzcaritapratyayaM baddhamAbhyAM karma / atikrAntaH ko'pi kAlaH / anyadA vicitratayA ca karmapariNAmasya bhavitavyatAyAzcaitayoviziSTaphalasAdhakatvena jIvavIryasya mAnatuGgagaNisamIpe prAptA''bhyAM jinadharmabodhiH, gRhItaM zrAvakatvama, pAlitaM kaJcitkAlam / pravardhamAnazabhapariNAmayozca jAtazcaraNapariNAmaH / prapannau pravajyAm / pAlitaM caaritrm| caramakAle ca kRtvA saMlekhanAmAgamabhaNitena vidhinA tyaktvA dehapajjaraM samutpannau suraloke / tatrApi ca yathAyuSkaM pAlayitvA prathamatarameva cyutaH svarga devaH / samutpanna ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe tAmraliptyAM nagaryo kumAradevasya zreSThino yujikAyA bhAryAyAH kukSau putratayeti / jAtaH kAlakrameNa / pratiSThApitaM ca tasya nAma aruNadeva iti / prAptaH kamArabhAvamA atrAntare zcyUtazcandrAjIvadevaH, samutpannaH pATalApathe nagare yazaAdityaveSThina IlukAyA bhAryAyAH kukSau strotyaa| jAtA kAlatrameNa / pratiSThApitaM ca tasyA hone tathA duHkha se pIDita hone ke kAraNa yaha kahA-'kyA tumhAre donoM hAtha TUTa gaye the jo ki chIke se bhI lekara nahIM khA sake ? isI bIca isa prakAra ke vacanarUpa duzcarita ke kAraNa donoM ne karma bA~dhA / kucha samaya bIta gyaa| eka bAra karma ke pari gAma kI vicitratA se ina donoM kI honahAra se logoM ko sAmarthya viziSTa phala kI sAdhaka hone se donoM ne mAnataMga gaNi ke samIpa jaina dharma kA jJAna prapta kara liyA, zrAvakadharma grahaNa kiyA aura kucha samaya paalaa| donoM ke zubhapariNAmoM kI vRddhi hone ke kAraNa cAritrarUpa bhAva hue| donoM ne dIkSA le lii| cAritra ko paalaa| anta samaya sallekhanA dhAraNa kara zAstrokta vidhi se zarIrarUpI piMjar3e ko tyAgakara svargaloka meM utpanna hue / vahA~ para Ayu pAlana kara pahale svarga kA deva cyuta huaa| isI jambUdIpa ke bhAratavarSa meM 'tAmraliptI nagarI meM 'kumAra deva' seTha kI 'yujikA' nAmaka patnI ke garbha meM putra ke rUpa meM aayaa| kAlakrama se utpanna huaa| usakA nAma aruNadeva rakhA gyaa| kumArAvasthA ko prApta huaa| isI bIca candrA kA jIva deva cyuta huaa| pATalApatha nagara meM yazAditya seTha kI IlukA patnI ke garbha meM strI ke rUpa meM AyA / kAlakrama se (vaha) utpanna Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo 646 1 kAlakkameNaM / paiTTAviyaMca se nAmaM deiNi tti / pattA kumAribhAvaM / bhaviSavvayAniogeNa dinnA aruNadevassa | avatte caiva vivAhe jANavatteNa vavaharaNanimittaM mahAkaDAhaM gao aruNadevo / samAgacchamANassa vicittayAe kampariNAmassa divannaM jANavattaM / tannayaravatthavvayamahesara duio phalahaeNa laMdhiUNa jalanihi laggo samuddatIre ! kahANayaviseseNa samAgao pADalAvahaM / maNio ya mahesareNa - kumAra, ettha bhavao sasurakulaM ti; tA tahi pavisamha / aruNadeveNa bhaNiyaM - ajja, na jutto me eyAvatthagayassa sasura kulapaveso / mahesareNa bhaNiyaM-kumAra, jai evaM tA ciTTha tAva tumaM ettha devaule, jAva ANemi haTTAo ahaM kiMci bhoyaNajAyaM ti / paDissuyamaruNadeveNaM / tao mahesaro paviTTho pADalAvahaM / nudanno aruNadevo tattha devaule | addhANakheeNa ya samAgayA se niddA / etthaMtarammi uiNNaM deiNIe puvvabhavasaMciyaM 'tujjha' puNa chinnA hattha tti, jeNa sikkayAo vi givhiUNa sayaM na bhujasi tti evaMvihavayaNaduccariyapaccayaM saMkiliTThakammaM / bhavaNujjANasaMThiyA nAma devinIti / prAptA kumArIbhAvam / bhavitavyatAniyogena dattA'ruNadevasya / avRtte eva vivAhe yAnapAtreNa vyavaharaNanimittaM mahAkaTAhaM gato'ruNadevaH / samAgacchato vicitratayA karmapariNAmasya vipannaM yAnapAtram / tannagaravAstavya mahezvara dvitIyaH phalakena laGghitvA jalanidhi lagnaH samudratIre / kathAnakavizeSeNa samAgataH pATalApatham / bhaNitazca mahezvareNa kumAra ! atra bhavataH zvasura - kulamiti, tatastatra pravizAvaH / aruNadevena bhaNitam - Arya ! na yukto me etadavasthAgatasya zvasura - kulapravezaH / mahezvareNa bhaNitam kumAra ! yadyevaM tatastiSTha tAvat tvamatra devakule yAvadAnayAmi haTTAdahaM kiJcid bhojana jAtamiti / pratizrutamaruNadevena / tato mahezvaraH praviSTaH pATalApatham / nipanno (zayito ) ruNa devastatra devakule | adhvakhedena ca samAgatA tasya nidrA / atrAntare udIrNaM davinyA pUrvabhavasaJcitaM ' tava punazchinno hasto iti, yena zikyakAdapi gRhItvA svayaM na bhuGakSe' iti evaMvidhavacanaduzcaritapratyayaM saMkliSTakarma / bhavanodyAnasasthitA huii| usakA nAma devinI rkhaa| vaha kumArIpane ko prApta huii| honahAra ke niyoga se aruNadeva ko dI gayI / vivAha na kiye hI aruNadeva vyApAra ke lie jahAja se mahAkaTAha calA gayA / Ate samaya karmapariNAma kI vicitratA se jahAja TUTa gyaa| usa nagara ke vAsI mahezvara ke sAtha lakar3I ke takhte se samudra pAra kara samudra ke kinAre jA lgaa| kathAnaka vizeSa se pATalApatha aayaa| mahezvaradatta ne kahA- 'kumAra ! yahA~ para Apake zvasura kA nivAsa hai ataH donoM vahA~ praveza kareM (caleM ) / ' aruNadeva ne kahA- 'Arya ! isa avasthA ko prApta hue mujhe zvasura ke ghara meM praveza karanA ucita nahIM hai / ' mahezvara ne kahA- 'yadi aisA hai to tuma yahA~ devamandira meM Thaharo / jaba taka maiM bAjAra se kucha bhojana sAmagrI lAtA hU~ / ' aruNadeva ne svIkAra kiyaa| anantara mahezvaradatta pATalApatha meM praviSTa huA / aruNadeva vahA~ mandira meM so gayA / mArga kI thakAvaTa ke kAraNa use nIMda A gayI / isI bIca devinI kA pUrvabhava meM saMcita kiyA huA, 'kyA tumhAre hAtha TUTa gaye jo ki sIMke se bhI lekara svayaM nahIM khA sakate ho' isa prakAra ke vacanarUpa duzcarita kA kAraNa pApakarma udaya meM aayaa| bhavana ke 1. jaM bhaNiyaM Ami tujhA lA Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 [samarAicakahA gahiyA tkkrenn| diThaM se mahAmahagdhaM mANikkakaDayajavalaM / addhagahiyamaNeNaM jAva aigADhattaNeNaM na torai geNhilaM, kar3hiyA NeNa riyaa| gujjiyaM' se vayaNaM, chinnA ya htthaa| geNhiUNa kaDayajuyalaM plaaiumaarddho| viTTho ujjaannvaaloe| akkaMdiyaM ca nnaae| dhAviyA dNddvaasiyaa| palANo tkkro| diTTho ya daMDavAsiehi / dhAviyA ee takkarANusAreNa / takkaro vi duyagamaNakhINasattI sAsasamAvariyANaNo 'na caemi ao paraM palAiu' ti puvvabhaMDiyaM ceva paviTTho taM jiNNadevaulaM, jattha aruNadevo tti| etyaMtarammi ya uiNNaM aruNadevassa puTavabhavasaMciyaM, jahA 'tahiM gayA ceva sUliyAe bhinnA tumaM, vIsariyA velA amhANaM chuhAbhibhUyANaM' evaMvihavayaNaduccariyapaccayaM saMkiliTu kammaM / takkaro vi ya 'esa ettha uvAo' ti aruNadevasamIve melliUNa kaDayajuvalayasaNAhaM churiyaM puTavabhaMDiyaM ceva ahiDio aMdhayArasaMgayaM siharadesaM / uDhio arunndevo| diTumaNeNa kaDayajavalaM churiyA y| kammapariNaivaseNa gahiyaM ca Na / 'nUNameyaM devayAviinna' ti saMgoviyaM uddddhiyaae| gahiyA churiyA / 'esA puNa kaha' ti nisvayaMtassa samAgayA dNddvaasiyaa| te pecchiUNa saMkhaddho aruNadevo / gahItA taskareNa / dRSTaM tasyA mahAmahAgha mANikyakaTaka yugalam / ardhagRhItama nena yAvadatigADhatvena na zakyate grahItum / kRSTA tena churikA, mudritaM tasyA vadanam, chinnau ca hstau| gRhotvA ca kaTakayugalaM palAyitumArabdhaH / dRSTa udyaanpaalyaa| AkranditaM ca tyaa| dhAvitA daNDapAzikAH / palAyitastaskaraH / dRSTazca daNDapAzikaH / dhAvitA ete taskarAnusAreNa / taskaro'pi drutagamanakSINazaktiH zvAsasamApUritAnano 'na zaknomyataHparaM palAyitum' iti pUrvabhANDikameva praviSTastad jIrNadevakulam, yatrAruNadeva iti / atrAntare codIrNamaruNadevasya pUrvabhavasaJcitam, yathA 'tatra gatava zalikayA bhinnA tvam, vismRtA velA'smAkaM kSudabhibhUtAnAm' evaMvidhavacanaduzcaritapratyayaM saMkliSTakarma / taskaro'pi ca 'eSo'tropAyaH' iti aruNadevasamIpe muktvA kaTakayugalasanAthAM churikAM parvabhANDikamevAdhiSThito'ndhakArasaGgataM zikharadezam / utthito'ruNadevaH / dRSTamanena kaTakayugalaM charikA c| karmapariNativazena gahItaM ca tena / 'nanametada devatAvitIrNama' iti saGgopitamadhvikAyAm / gRhItA charikA / 'eSA punaH katham' iti nirUpayata: samAgatA daNDapAzikA / tAn prekSya udyAna meM sthita devinI ko cora ne pakar3a liyaa| usake atyadhika kImatI maNinirmita kar3e kA jor3A dekhaa| cora ne AdhA grahaNa kiyA, atyanta gAr3hA hone ke kAraNa le nahIM sakA / usane talavAra khIMcI, usake muMha ko DhaMka diyA aura donoM hAtha kATa DAle / kar3e ke jor3e ko lekara bhAgane lagA / udyAnapAlI ne dekha liyaa| vaha cillaayii| sipAhI daudd'e| cora bhaagaa| sipAhiyoM ne dekha liyaa| ve cora ke pIche bhaage| cora bhI zIghragati ke kAraNa kSINazakti vAlA hokara zvAsa se bhare hue mu~havAlA ho gyaa| 'isase Age bhAgane meM samartha nahIM hU~' - aisA bhUSaNa ke sAtha hI usa purAne devamandira meM ghusa gayA, jahA~ para ki aruNadeva thaa| isI bIca aruNadeva kA vahA~ jAte hI, 'tuma zUlI se bhida gayI thIM jo ki bhUkha se vyAkula hamArA samaya bhUla gayIM'--aise vacana rUpa duzcarita kA kAraNa, pUrvabhava meM saMcita burA karma udaya meM aayaa| cora bhI 'yahA~ yaha upAya hai' aisA socakara aruNadeva ke pAsa kar3e ke jor3e sahita churI ko chor3akara andhakAra se yukta zikhara para jA baiThA / aruNadeva uThA - isane kar3e kA jor3A aura churI dekhI / karma ke phalavaza usane grahaNa kara liyaa| 'nizcitarUpa se devI kA diyA hai'-aisA socakara poTalI meM chupA liyaa| churI lI / 'yaha churI kaise AyI'- isa prakAra socatA 1. jithaM (de0) muditam / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] 651 bhaNio yahi-are durAyAra, kahiM vaccasi / tao hatthAo ceva niDiyA churiyaa| gahio daMDavAsiehi / bhaNiyaM ca Na-ajja, ki mae kayaM / daMDavAsiehi bhaNiyaM-jaM devvacoiyA kareMti; tA samappehi taM kaDayajuyalaM / aruNadeveNa bhaNiyaM-ajja, na yANAmi kaDayajuyalaM ti / tao kuviyA dNddvaasiyaa| tADio yahi / bhayAbhibhUyassa ajattagoviyaM paDiyaM kddyjuylN| gahiyaM daMDavAsiehi / niyamio eso| nIo nrvismiivN| sAhio esa vaiyaro naravaissa saritthaM pecchiUNa ajAyasaMkeNa bhaNiyaM rAiNA-neha, sUlAe bhidaha ti| tao naravaisamAesANaMtarameva nIo vajjhatyAmaM ti / bhinno suuliyaae| etyaMtarammi ghettaNa bhoyaNaM Agao mhesro| nirUviyaM devulN| na diTTo arunndevo| gavesio Asannadesesu, tahavi na viTTho ti| AulIhUo mhesro| pucchiyA geNa devaulasamIvArAmavAsiNo mAliyA-bho, evaMviho seTTiputto imAo devaulAo kuoi gacchamANo na diTTho bhavaMtehiM / tehi bhaNiyaM-ajja, na diTTho; gahio ettha coro, saMpayaM vAvAio ya / tA na yANAmo jai koueNa saMkSabdho'ruNadevaH / bhaNitazca taiH- are durAcAra ! kutra vrajasi / tato hastAdeva nipatitA churikA / gahIto dnnddpaashikH| bhaNitaM ca tena-Arya! kiM mayA kRtam / daNDapAzikarbhaNitam-yad daiva coditAH kurvanti, tataH samarpaya tatkaTakayugalam / aruNadevena bhaNitam-Arya ! na jAnAmi kaTakayugalamiti / tataH kupitA dnnddpaashikaaH| tADitazca taiH / bhayAbhibhUtasyAyatnagopitaM patitaM kaTaka yugalam / gRhItaM daNDapAzikaiH / niyamita eSaH / nIto narapatisamIpam / kathita eSa vyatikaro nrptye| sarikthaM prekSyAjAtazaGkaNa bhaNitaM rAjJA-nayata, zalayA zindeti / tato narapatsimAdezAnantarameva nIto vadhyasthAnamiti / bhinnaH shuulikyaa| atrAntare gRhItvA bhojanamAgato mahezvaraH / nirUpitaM devakalam / na dRSTo'ruNadevaH / gaveSita AsannadezeSu, tathApi na dRSTa iti / AkulIbhUto mahezvaraH / pRSTAstena devakulasamIpArAmavAsino mAlikAH - bho! evaMvidhaH zreSThiputro'smAd devakulAt kutazcid gacchan na dRSTo bhavadbhiH ? taibhaNitam-~-Arya ! na dRSTaH / gRhIto'tra cauraH, sAmprata vyApAditazca / tato na jAnImo yadi huA jaba vaha dekha rahA thA ki tabhI sipAhI A gye| unheM dekhakara aruNadeva kSubdha huaa| sipAhiyoM ne kahA'are durAcArI ! kahA~ jAte ho ?' taba hAtha se churI gira pdd'ii| sipAhiyoM ne use pakar3a liyaa| aruNadeva ne kahA'Arya ! maiMne kyA kiyA ?' sipAhiyoM ne kahA- 'jo bhAgya se prerita karate haiM, ataH usa kar3e ke jor3e ko sauMpa do|' aruNadeva ne kahA ---'Arya ! kar3e ke jor3e kA mujhe patA nhiiN|' anantara sipAhI kupita hue| unhoMne mArA / bhayabhIta hone ke kAraNa binA prayatna kA chipAyA huA kar3e kA jor3A gira pdd'aa| sipAhiyoM ne jabta kara liyaa| ise baaNdhaa| rAjA ke pAsa le gye| rAjA se yaha ghaTanA khii| mAla ke sAtha dekhakara binA zaMkA kiye hI rAjA ne kahA--'le jAo, zUlI se bheda ddaalo|' anantara rAjA ke Adeza ke tatkAla bAda use badhyasthAna meM le jAyA gayA aura zUlI se bheda diyA gyaa| isI bIca bhojana ko lekara mahezvara aayaa| devamandira meM dekhaa| aruNadeva dikhAI nahIM diyaa| samIpa ke sthAnoM meM dekhA to bhI nahIM dikhAI diyaa| mahezvara AkUla ho gyaa| usane devamandira ke samIpa udyAna meM rahanevAle mAliyoM se pUchA-'he (mAliyo) ! isa prakAra kA seTha kA pUtra devamandira se kahIM jAtA huA Apa logoM ne to nahIM dekhA?' unhoMne kahA-'Arya, nahIM dekhaa| yahA~ para eka cora pakar3A gayA hai aura abhI-abhI mAra DAlA Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 [ samarAiccakahA tattha gao tti / tao saMkhuddho mhesro| bhaNiyaM ca NeNa-bhaddA bhaddA, kahiM taM vajjhathAmaM / sAhiyaM mAliehi / visaNNacitto gao mhesro| diTTho ya NeNa sUliyAvibhinnadeho dAruNaM avatthamaNuhavaMto aruNadevo / 'hA seTTiputta' ti bhaNamANo niDio mahesaro; mucchio ya eso| kouyANuyaMpAhi samAsAsio pecchyajahi / pecchio yahi-ajja, ko eso seTTiputto ti / tao sagaggaya bhaNiyaM mahesareNa hanta, kimeyAe khaae| nivvattaM' khaannyN| eso khu tAmalittitilayabhUyassa putto kumAradevassa iha nayaravatthavvayassa jAmAuo jasAiccassa vahaNabhaMgeNa viuttapariyaNo ajjeva imaM nayaramAgao tti / bhaNio ya mae-kumAra, ettha bhavao sasurakulaM ti; tAtahiM pavisamha / tao jaMpiyamaNeNaajja, na jutto me eyAvatthagayassa ssurkulpveto| mae bhaNiyaM- kumAra, ja i evaM, tA ciTTha tAva tuma ettha devaule, jAva ANemi haTThAo ahaM kipi bhoyaNajAyaM ti| to paDissuyamaNeNa / gao ya ahayaM paavkmmo| samAgao ghettUNa bhoyaNaM / nirUviyaM devaulaM, jAva na diTTho tti / tao pucchyiA maalaagaaraa| pisuNiyamaNehi, jahA 'gahio saMpayaM ceva ettha devaulAo coro vAvAio ya; tA nirUvehi tattha; kautukena tatra gata iti / tataH saMkSabdho mheshvrH| bhaNitaM ca tena-bhadra ! bhadra ! katra tada vadhyasthAnam / kathitaM mAlikaH / viSaNNacitto gato mahezvaraH / dRSTastena zUlikAvibhinnadaho dAruNAmavasthAmanubhavannaruNadevaH / 'hA zreSThiputra' iti bhaNan nipatito mahezvaraH, mUcchitazcaiSaH / kautukAnukampAbhyAM samAzvAsitaH prekSakajanaH / pRSTazca taiH-Arya ! ka eSa zreSThiputra iti| tataH sagadgadaM bhaNitaM mahezvareNa-hanta kimetayA kathatA / nirvRttaM kathAnakam / eSa khalu tAmraliptItilakabhUtasya putraH kumAradevasyeha nagaravAstavyasya jAmAtako yazaAdityasya vahanabhaGgena viyuktaparijano'dya vedaM nagaramAgata iti / bhaNitazca mayA-kumAra ! atra bhavataH zvasurakulamiti, tatastatra pravizAvaH / tato jalpitamanena-~-Arya ! na yukto me etadavasthAgatasya zvasurakulapravezaH / mayA bhaNitamkumAra! yadyevaM tatastiSTha tAvat tvamatra devakule, yAvadAnayAmi haTTAdahaM kimapi bhojanajAtamiti / tataH pratizrutamanena / gatazvAhaM pApakarmA / samAgato gRhItvA bhojanam / nirUpitaM devakulam, yAvanna dRSTa iti / tataH pRSTA maalaakaaraaH| pizunita mebhiH, yathA 'gRhItaH sAmpratamevAtra devakalAccauro gyaa| ata: nahIM hameM nahIM mAlUma / yadi kautUhala ho to vahA~ jaao|' anantara mahezvara kSubdha huaa| usane kahA'bhadra ! bhadra ! yaha vadhyasthAna kahA~ hai ? mAliyoM ne btaayaa| khinnacitta hotA huA mahezvara gyaa| usane zUlI se bhede hue zarIravAle, bhayaMkara avasthA kA anubhava karate hue aruNadeva ko dekhA / 'hAya zreSThiputra'- aisA kahatA huA mahezvaradatta gira gyaa| ise mUrchA A gyii| kotUhala aura dayA se dazakoM ne Azvasta kiyA aura unhoMne pUchA-'Arya ! yaha zreSThiputra kauna hai ?' taba gadgada hokara mahezvara ne kahA-'kheda hai, isa kathA se kyA, kathAnaka samApta ho gyaa| ha tAmraliptI ke tilakabhUta kumAradeva kA putra aura isa nagaravAsI yazAditya kA dAmAda jahAja TUTa jAne ke kAraNa parijanoM se viyakta haA Aja hI isa nagara meM AyA thaa| maiMne kahA-kamAra ! yahA~ para tumhAre zvasura kA ghara hai, ata: vahA~ donoM praveza kreN| taba isane kahA-isa avasthA meM Aye hae merA zvasura ke ghara jAnA ucita nahIM hai / maiMne kahA-yadi aisA hai to tuma yahA~ devamandira meM Thaharo, jaba taka maiM bAjAra se kucha bhojana-sAmagrI lAtA hU~ / anantara isane svIkAra kiyA aura maiM pApI calA gyaa| bhojana lekara aayaa| devamandira meM dekhA, vahA~ para dikhAI nahIM diyA / anantara mAliyoM se pUchA / inhoMne sUcanA dI ki 'abhI 1. nivRttN-c| Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo ] 653 jai kougeNa gao' ti| nirUvio vjjhthaame| ao paraM 'esa diTTho' tti bhaNiUNa nivaDio dharaNivaThe tattavAlayAgao viya macchao taDaphaDio dhraae| uTThiUNa silAo appANayaM vahiumADhatto tti / dhario pecchyajaNehiM / phuTTo ya esa vaiyaro loe / tao AyaNio jasAicceNa / deiNi ghettUNa Agao eso| diTThoNeNa aruNadevo paccabhinnAo ya / 'aho me ahannaya' timucchio saha deiNIe / samAsAsio pariyaNeNa / bhaNiyaM jasAicceNa-kaTThANi me nosAreD / na sabakuNomi evaM soyasaMtAvaM visahiuM; tA pariccaemi jIviyaM ti / savaNaparaMparAe evaM soUNa kuvio daMDavAsiyANa raayaa| bhaNiyamaNehi--deva, salottao esa diTTho, na uNa amhe joiNo ti| paccAio NehiM raayaa| samAgao jasAiccapaccAyaNanimittaM vajjhatthAmaM raayaa| bhaNio ya Na seTThI-- ajja, devvaM ettha avarajjhai, na uNa amhANa buddhii| tA alaM imiNA vavasAeNaM / evaM vihA devapariNai ti| etthaMtarammi 'eyavaiyareNaM paDibujhaMti ettha bahave pANiNo' ti muNiUNa samAgao bhayavaM vyApAditazca, tato nirUpaya tatra, yadi kautukena gataH' iti / nirUpito vadhyasthAne / ataH paraM 'eSa dRSTaH' iti bhaNitvA nipatito dharaNIpRSThe taptavAlukAgata iva matsyo vyAkulito dharAyAm / utthAya zilAyA AtmAnaM ghAtayitumArabdha iti / dhataH prekSakajanaH / sphuTitazcaiSa vyatikaro loke| tataH AkarNito yshaadityen| devinI gRhItvA Agata eSaH / dRSTastenAruNadeva: pratyabhijJAtazca / 'aho me'dhanyatA' iti macchitaH saha devinyaa| samAzvAsitaH parijanena / bhaNitaM yazaAdityena - kASThAni me niHsArayata / na zaknomyetaM zokasantApaM visoDham, tataH parityajAmi jIvitAmati / zravaNaparamparayataccha tvA kupito daNDapAzikebhyo raajaa| bhaNitamebhiH--deva ! saloptraka eSa dRSTaH, na punarvayaM yogina iti / pratyAyitastai rAjA / samAgato yazaAdityapratyAyananimittaM vadhyasthAnaM raajaa| bhaNitazca tena zreSTho-Arya ! daivamatrAparAdhyati, na punarasmAkaM buddhiH / tato'lamanena vyavasAyena / evaMvidhA devapariNatiriti / atrAntare 'etadvyatikareNa pratibudhyante'tra bahavaH prANinaH' iti jJAtvA samAgato bhagavAn yahA~ devamandira se eka cora pakar3A gayA aura mAra DAlA gayA hai, ata: yadi kautUhala ho to vahA~ dekho / vadhyasthAna meM dekhA / anantara yaha dekhA'---aisA kahakara tapI huI bAlU meM par3I huI machalI ke samAna vyAkula hokara pRthvI para gira gyaa| uThakara zilA se apane ko mAranA prArambha kiyaa| darzakoM ne pakar3a liyaa| yaha ghaTanA loka meM phaila gyii| yazAditya ne sunaa| devinI ko lekara vaha aayaa| usane aruNadeva ko dekhA aura pahicAna liyaa| 'oha merI adhanyatA !' isa prakAra devinI ke sAtha macchita ho gyaa| parijanoM ne Azvasta kiyaa| yazAditya ne kahA 'mere lie lakar3iyA~ lAo, maiM isa zoka ke santApa ko sahana nahIM kara sakatA, ataH prANa tyAga karatA huuN|' kAnoM-kAna yaha bAta sunakara rAjA sipAhiyoM para kupita huaa| sipAhiyoM ne kahA- 'yaha corI ke mAla ke sAtha dekhA gayA, hama loga yogI to nahIM haiN|' unhoMne rAjA ko vizvAsa dilA diyaa| rAjA yazAditya ko vizvAsa dilAne ke lie vadhyasthAna meM aayaa| usane seTha se kahA---'Arya ! daiva hI aparAdha karAtA hai, na ki hamArI buddhi / ata: aisA nizcaya mata karo / bhAgya kI pariNati hI isa prakAra kI hotI hai|' isI bIca 'isa ghaTanA se yahA~ bahata se prANI pratibodhita hoMge'-aisA jAnakara mati, zruti, avadhi aura 1. aba 'oyArio saliyAoM paDimaNuhavaMtI aruNadevo' ityadhika: pATha:--De. jnyaa.|' Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / samarAiccakahA cauNANo devasAhusameo amaresaro nAma gnnhro| tappahAveNa mahesarAINaM viyalio soyaannubNdho| aho auvvadaMsaNo bhayavaM pasaMto tiyasapUio y| jAyA dhmmsvnnbuddhii| kayaM bhayavao tiyasehi uciyakaraNijja, sohio dharaNibhAo, varisiyaM gaMdhodayaM, vimukkaM kusumavarisaM, viuvviyaM kNcnnpumN| uvaviTTho tattha bhayavaM amaresaro, patthuyA dhmmkhaa| bhaNiyaM ca Na-bho bho devANuppiyA, pariccayaha mohani, jaggeha dhammajAgareNaM, pariharaha pANavahAie pAvaTThANe, aMgIkareha khaMtipamuhe guNe, ujjheha bhAvaveriyaM pamAyaM / pamAyavasao hi jIvo theveNa vi aNAyAradoseNa vivAyadAruNAI pabhUyakAlaveyaNijjAiM baMdhei kammAI, tavivAeNaM ca pAvei sArIramANase dukkhe, jahA esa aruNadevo deiNo y| tao naravaipamuhehiM pucchio gaNaharo-bhayavaM, ki kayamaNehiM / etyaMtarammi sAhiyaM bhayavayA nANasUreNa puvakahiyaM kahANayaM / aho ehahamettassa vi dukkaDassa Iiso vivAgo tti saMviggA parisA / macchio aruNadevo deiNI y| laddhA ceyaNA, samuppannaM jAisaraNaM, avagao saMkileso, AvaDio suhprinnaamo| bhaNiyaM ca hiM-bhayavaM, evameyaM, jaM bhayavayA AilaiM ti| caturjJAnI devasAdhasameto'marezvaro nAma gaNadharaH / tatprabhAvena mahezvarAdInAM vicalitaH zokAnubandhaH / aho apUrvadarzano bhagavAn prazAntastridazapUjitazca / jAtA dhrmshrvnnbuddhi| kRtaM bhagavatastridazairucitakaraNIyama, zobhito dharaNIbhAgaH, vRSTaM gandhodakam, vimuktaM kusumavarSam, vikurvitaM kAJcanapadmam / upaviSTastatra bhagavAn amarezvaraH, prastutA dharmakathA / bhaNitaM ca tena-bho bho devAnupriyAH ! parityajata mohanidrAm, jAgRta dharmajAgareNa, pariharata prANavadhAdikAni pApasthAnAni, aGgIkuruta kSAntipramukhAn gaNAn, ujjhata bhAvavairikaM pramAdam / pramAdavazago hi jovaH stokenApi anAcAradoSeNa vipAkadAruNAni prabhatakAlavedanIyAni badhnAti karmANi, tadvipAkena ca prApnoti zarIramAnasAni duHkhAni, yatheSo'ruNadevo devinI ca / tato narapatipramukhaiH pRSTo gaNadharaH-bhagavan ! kiM kRtamAbhyAm / atrAntare kathita bhagavatA jJAnasUreNa pUrvakathitaM kathAnakam / aho etAvanmAtrasyApi duSkRtasyedazo vipAka iti saMvignA pariSad / mUcchito'ruNadevo devinI ca / labdhA cetanA, samUtpannaM jAtismaraNama, apagataH saMklezaH, ApatitaH zabhapariNAmaH / bhaNitaM ca tAbhyAm-bhagavan ! evametad, yad bhagavatA''diSTa miti / saMsmRtA''vAbhyAM pUrvajAtiH / mana:paryaya-ina cAra jJAna ke dhArI amarezvara nAma ke gaNadhara aaye| unake prabhAva se mahezvara Adi kA zoka dUra ho gyaa| oha ! bhagavAn apUrvadarzI, prazAnta aura devoM se pUjita haiM / dharma sunane kI buddhi huI / devatAoM ne bhagavAn ke yogya kAryoM ko kiyA, pRthvI zobhita ho gayI, gandhodaka kI varSA huI / phUloM kI varSA kI, svarNakamaloM kI racanA kii| vahAM para bhagavAn amarezvara virAjamAna hue| dharmakathA prastuta kI / unhoMne kahA--'he devAnupriyo ! mohanidrA ko chor3o, dharma jAgaraNa se jAgo, prANivadha Adi pApa ke sthAnoM kA parihAra karo, kSamAdi pramukha guNoM ko aMgIkAra karo, bhAvoM ke vairI pramAda ko chodd'o| pramAda ke vaza hokara jIva thor3e se bhI anAcAra ke doSa se pariNAmasvarUpa dAruNa, bahuta kAla taka anubhava kiye jAnevAle karmoM ko bA~dhatA hai aura usake phalasvarUpa zArIrika aura mAnasika duHkhoM ko pAtA hai, jisa prakAra aruNadeva aura devinI ne prApta kiye| taba rAjAdi pramukha puruSoM ne gaNadhara se pUchA-'bhagavan ! ina donoM ne kyA kiyA thA ?' taba bhagavAn jJAnasUrya ne pahile kahe hue kathAnaka ko khaa| oha , itane se pApa kA yaha phala hotA hai !-aisA socakara sabhA bhayabhIta huI / aruNadeva aura devinI mUcchita hue| hoza AyA, jAtismaraNa utpanna huA, duHkha dUra huA, zubha pariNAma hue| una donoM ne kahA-'bhagavan ! jo bhagavAn ne AjJA dI yaha vaisA hI hai| hama donoM ko pUrvajanma kA smaraNa ho AyA / jina Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo ] 655 saMbhariyA amhehiM puvvajAI / pAviyA jiNadhammabohI / evaMvihA kammapariNai tti avagayaM aTTajjhANaM, sappanna saMvego / tApaccavakhehi bhayavaM amhANamaNasaNaM ti / avaNehi jAijarAmaraNaroga sogabhayaM / bhayavayA bhaNiyaM - aNuruvameyaM imAe avatthAe / visuddhapaccakkhANaM hi avaNei bhayaparaMparaM, ucchAei dogiM, ghaDei sogaIe, sAhei suranarasuhAI, jaNei paramanivvANaM / tao naravaise TTisaMmaeNa paccakkhAyamaNasaNaM, ahiNaMdio rNoha bhayavaM amaresaro / bhaNiyaM ca hiM- bhayavaM, suladdhaM Ne mANusattaNaM, jattha tumaM dhammasArahI / vicittakammapariNAmavasyANaM ca jaM kiMci vasaNameyaM / tA Aisau bhayavaM, ki amhehi kAyavvaM ti / bhayavayA bhaNiyaM kathaM kAyavvaM / tahAvi chaDDeha savvabhAvesu dukkhamUlaM mamattaM bhAveha niravasesesu jIvesu paramapayakAraNaM metti, duguMcheha suddhabhAveNaM puvvadukkaDAI, bahumanneha titthayarapaNIe nANadaMsaNacaritte, citeha pamAyavajjaNeNa paramapayasarUvaM ti / paDissuyamaNehiM / pAraddhaM ca evaM jahAsattIe / etthaMtarammi saMvegamAgaeNaM jaMpiyaM narideNaM - bhayavaM, jai eddahamettassa vi TukkaDassa Iiso prAptA jinadharmabodhiH / evaMvidhA karmapariNatirityapagata mArtadhyAnam, samutpannaH saMvegAH / tataH pratyAkhyAhi (pratyAkhyApaya) bhagavan ! Avayoranazanamiti / apanaya jAtijarAmaraNarogazokabhayam / bhagavatA bhaNitam - anurUpametadasyA avasthAyAH / vizuddhapratyAkhyAnaM hi apanayati bhavaparamparAm, ucchAdayati durgatim, ghaTayati sugatyA, sAdhayati suranarasukhAni, janayati paramanirvANam / tato narapatizreSThisammatena pratyAkhyAtamanazanam, abhinanditastAbhyAM bhagavAnamarezvaraH / bhaNitaM ca tAbhyAm - bhagavan ! sulabdhamAvayormAnuSatvam, yatra tvaM dharmasArathiH / vicitrakarmapariNAmavazagAnAM ca yat kiJcid vyasanametad / tata Adizatu bhagavAn, kimAvAbhyAM kartavyamiti / bhagavatA bhaNitam - kRtaM kartavyam, tathApi muJcataM sarvabhAveSu duHkhamUlaM mamatvam bhAvayataM niravazeSeSu jIveSu paramapadakAraNaM maitrIm, jugupsethAM zuddhabhAvena pUrvaduSkRtAni, bahu manyethAM tIrthaMkarapraNItAni jJAnadarzanacAritrANi, cintayataM pramAdavarjanena paramapadasvarUpamiti / pratizrutamAbhyAm / prArabdhaM caitadyathAzakti / atrAntare saMvegamAgatena jalpitaM narendreNa bhagavan - yadi etAvanmAtrasyApi duSkRtasyedRzo dharma kA jJAna prApta huaa| 'karma kA phala aisA hotA hai'- isa prakAra ArtadhyAna jAtA rahA, virakti utpanna huii| anantara 'bhagavan ! hama donoM ke anazana ko tur3avAo, janma, jarA, maraNa, roga, zoka aura bhaya ko dUra kro|' bhagavAn ne kahA - 'isa avasthA ke yaha anurUpa hai| vizuddha tyAga saMsAra paramparA kA nAza karatA hai, durgati ko naSTa karatA hai, sugati ko prApta karAtA hai, deva aura manuSya ke sukhoM kA sAdhana karatA hai / utkRSTa mokSa ko utpanna karatA hai / ' anantara rAjA aura seTha kI sammati se anazana tor3A, una donoM kA bhagavAn amarezvara ne abhinandana kiyaa| una donoM ne kahA- 'bhagavan ! hama logoM ne sundara manuSyabhava pAyA jahA~ ki Apa jaise dharmasArathI haiM / vicitra karma pariNAmoM ke vazIbhUta hue logoM ke lie yaha vyasana hai / ataH bhagavAn AjJA deM, hama donoM kyA kareM ?' bhagavAn ne kahA- 'kartavya kara liyA tathApi samasta padArthoM meM duHkha ke mUla mamatva ko tyAgo / sampUrNa jIvoM ke prati mokSapada kI kAraNabhUta maMtrI kI bhAvanA karo, zuddhabhAva se pahile kiye hue duSkRtoM se ghRNA karo, tIrthakaroM ke dvArA praNIta samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra kA Adara karo, pramAda chor3akara mokSa ke svarUpa ko vicAro / ' ina donoM ne svIkAra kiyA aura ise yathAzakti prArambha kara diyA / isI bIca vairAgya ko prApta rAjA ne kahA- 'bhagavan ! yadi itane se hI pApa kA aisA phala huA to utkaTa Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 [ samarAiccakahA vivAo, tA kiM puNa aNuhavissaM ti ee uddAmapamAyavasayA aNavekkhiyakAriNo amhArisA pANiNo tti| bhayavayA bhaNiyaM-mahArAya, IisI ceva esA kammapariNaI, eihamettapamAyajaNiyassa ceva evamAiyaM phalaM; ahiyayarasaMciyassa u tiriyanAraesa ti / tattha tivyAo viDaMbaNAo pahayakAlAo y| tayavekkhAe ya ja kiMci evaM ti| eeNaM ceva kAraNeNaM jaMpiyaM tiloyaguruNA / suhAhilAsiNA kha thevo vi vajjiyavvo pmaao| avi ya / bhakkhiyavvaM visaM, saMtappiyanvo vAhI, koliyanvaM jalaNeNaM, kAyavvA sattusaMgaI, vasiyadhvaM bhayaMgehi na uNa kAyanvo pmaao| ihaloyAvagAriNo visAI, ubhayaloyAvagArI ya pamAo tti / avi y|pmaaysaamtho, mahArAya, pariccayaMti jIvA sayatthaM, payaTaMti sarahasamakajje. na joeMti AyaI, na pecchaMti patthuyaM, na muNaMti gurulAghavaM, na bahu mannaMti guruM, na bhAti sahAsiyaM / tao ya te baMdhiUNa pAvakammayAiM vivAeNa tesi nArayAiesu paramAsuhaTThANesu natthi taM saMkilesaTANaM, jaM na pAti ti| rAiNA bhaNiyaM-bhayavaM, asthi uNa koi uvAo imassa aaseviyss| bhayavayA bhnniyN-atthi| rAiNA bhaNiyaM-koiso / bhayavayA bhaNiyaM-savvAraMbhapariggahacAeNa vipAkastataH kiM punaranubhaviSyantyete uddAmapramAdavazagA anavekSita kAriNo'smAdazAH prANina iti / bhagavatA bhaNitama----mahArAja ! IdRzyevaiSA karmapariNatiH, etAvanmApramAdajAnatasyaiva evamAdikaM phalama, adhikatarasaMcitasya tu tiryaGa nArakayoriti / tatra tIvrA viDambanAH prabhatakAlAzca / tadapekSayA ca ytkinycidetditi| etenaiva kAraNena jalpitaM trilokaguruNA / sukhAbhilASiNA khala stoko'pi varjayitavyaH pramAdaH / api ca, bhakSayitavyaM viSam, santaptavyo vyAdhiH, krIDitavyaM jvalanena, kartavyA zatrasaGgatiH, vastavyaM bhujaGgaH na punaH kartavyaH pramAdaH / ihalokApakAriNo viSAdayaH, ubhayalokApakArI ca pramAda iti / api ca, pramAdasAmarthyato mahArAja ! parityajanti jIvAH svArtham, pravartante sarabhasamakArye, na pazyantyAyatim, na prekSante prastutam, na jAnanti gurulAghavam, na bahu manyate garuma, na bhAvayanti subhASitam / tatazca te baddhvA pApakarmANi vipAkena teSAM nArakAdikeSa paramAzabha sthAnakeSa nAsti tatsaMklezasthAnam, yanna prApnuvanti iti| rAjJA bhaNitam-bhagavana ! asti panaH kopyapAyo'syAsevitasya / bhagavatA bhnnitm--asti| rAjJA bhaNitam ---kIdRzaH / bhagavatA pramAda ke vaza hae, binA vicAre kArya karanevAle hama jaise prANI kyA anubhava kareMge ?' bhagavAn ne kahAmahArAja ! yaha karmapariNati aisI hI hai, itane se pramAda utpanna hone kA isa prakAra phala hai, atyadhika saMcaya karanevAloM kA phala tiryaMca aura naraka yoni hai| vahA~ eka to mahAkaSTa hai aura phira adhika kAla taka ise sahana karanA, usakI apekSA yaha kucha bhI nahIM hai, bahuta thor3A hai| isI kAraNa tInoM lokoM ke guru ne kahA hai-'sukha ke abhilASI ko thoDe se bhI pramAda se bacanA caahie|' aura bhI-viSa kA bhakSaNa kara le, roga se daHkhI ho le. agni se khela le, zatra kI saMgati kara le, sarSoM ke sAtha nivAsa kara le, kintu pramAda na kare / viSa Adi to isa loka ke hI apakArI haiM, kintu pramAda ubhayaloka kA apakAra karanevAlA hai| dUsarI bAta yaha hai mahArAja ! ki pramAda kI sAmarthya se jIva AtmArtha ko tyAga dete haiN| sarabha ke samAna kArya meM pravartate haiM, Apatti ko nahIM dekhate haiM, prastuta ko nahIM dekhate haiM, : gurutA laghutA ko nahIM jAnate haiM, guru kA Adara nahIM karate haiM aura sUktiyoM ko nahIM bhAte haiN| anantara ve pApakarmoM ko bA~dhakara unake phalasvarUpa narakAdi parama azubha sthAnoM meM, (athavA) aisA koI saMkleza sthAna nahIM, jise ye na prApta karate hoN| rAjA ne kahA-'isake na sevana kA koI upAya hai ?' bhagavAn ne ...1.. tattaM-De. jnyaa.| . . ..... . .. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satamo bhavo] 657 carittamettadhaNehi appamAyArAhaNaM ti| appamAo hi nAma, mahArAya, egaMtiyaM kammavAhiosahaM aNidiyaM savvaloe, ANaMdiyaM bahANaM, savvassaM mahANubhAvassa, nippaccavAyaM ubhayaloesaM, ucchAyaNaM micchattassa, saMvaDaDhaNaM nANapariNaIe, jaNayaM appamAyAisayassa, sAhaNaM sayalakallANANaM, nivvattaya paramAroggasokkhassa / paDivannapamAyA kha pANiNo tayappabhaimeva appamAyasAmattheNa pavaDDhamANasaMvegA niraiyArasolayAe kharveti mahApamAyasaMciyAI kammAI, abhAvao nimittassa na baMdhaMti ya nvaaii| tao ya, te devANappiyA, khaviUNa kammajAlaM saMpAviUNa kevalaM apuNarAgamaNaM jAijarAmaraNarogasogarahiyaM niruvamasuhasameyaM mokkhamaNagacchaMti, na sevaMti te puNo pamAyaM ti / rAiNA bhaNiyaM-bhayavaM, kinna pADavanno appamAo eehi, jeNa eihamettaM pi pamAyaceTTiyaM eesimevaM pariNayaM ti / bhayavayA bhaNiyaM-mahArAya, paDivanno; ki tu visamA kammapariNaI; na appamAyamettaNa niravasesA khavoyai, avi ya appamApAisaeNaM, na paDivanno ya eso imehi| appamAyametteNa vi ya khaviyAI evaM vihAI bhaNitama-sarvArambhaparigrahatyAgena cAritramAtradhanairapramAdArAdhanamiti / apramAdo hi nAma mahArAja ! aikAntikaM karma vyAdhyauSadham, aninditaM sarvaloke, AnanditaM budhAnAm, sarvasvaM mahAnubhAvasya, niSpratyavAyamubhayalokeSu, utsAdanaM mithyAtvasya, saMvardhanaM jJAnapariNatyA:. janakamapramAdAtizayasya, sAdhanaM sakala kalyANAnAm, nirvartakaM prmaarogysaukhysy| pratipannapramAdA: khala prANinasta prabhUtyevApramAdasAmona pravardhamAnasaMvegA niraticArazIlatayA kSapayanti mahApramAdasaJcitAni karmANi, abhAvato nimittasya na badhnanti ca navAni / tatazca te devAnupriya ! kSapayitvA karmajAlaM samprApya kevalamapunarAgamanaM jAtijarAmaraNarogazokarahita nirupamasukhasametaM mokSamanugacchanti, na sevante te pana: pramAdamiti / rAjJA bhaNitam-bhagavan ! kinna pratipanno'pramAda etAbhyAma, yena etAvanmAtramapi pramAdaceSTitametayorevaM pariNatamiti / bhagavatA bhaNitamamahArAja ! pratipannaH, kintu viSamA karmapariNatiH, nApramAdamAtreNa niravazeSA kSapyate, api cApramAdAtizayena, na pratipannazceSa AbhyAm / apramAdamAtreNApi ca pitAnyevaMvidhAni baha kahA-'hai / ' rAjA ne kahA-'kaisA ?' bhagavAn ne kahA -'samasta Arambha aura parigraha kA tyAgakara cAritramAtra, dhanavAloM ke dvArA apramAda kI ArAdhanA hotI hai| mahArAja ! apramAda karmarUpI roga kI ekamAtra auSadhi hai, jo samasta loka meM anindita hai, vidvAnoM ko Ananda denevAlA hai, mahAnubhAva kA sarvasva hai, donoM lokoM meM nirdoSa hai, mithyAtva ko naSTa karanevAlA hai, jJAnarUpa phala ko bar3hAtA hai, apramAda kI atizayatA kA janaka hai, samasta kalyANoM kA sAdhana hai aura parama ArogyarUpI sUkha kI utpatti karanevAlA hai| apramAda ko prApta hae prANI usI samaya se apramAda ke sAmarthya se parama savega ko bar3hAkara, aticAra (doSa) rahita AcaraNa se mahApramAda dvArA saMcita karmoM ko naSTa karate haiM aura nimitta (kAraNa) ke abhAva meM naye karmoM ko nahIM bA~dhate haiM / anantara he devAnapriya !karmasamUha ko nAzakara kevalajJAna prApta kara, jisase puna: Agamana nahIM hotA aise janma, jarA, maraNa, roga aura zoka se rahita anupama sukha se yukta mokSa ko prApta karate haiM, punaH pramAda kA sevana nahIM karate haiN| rAjA ne kahA-'kyA ina donoM ne apramAda prApta nahIM kiyA thA, jisase itanI-sI pramAda-ceSTA kA phala ina logoM ko isa prakAra milA ?' bhagavAn ne kahA-'mahArAja ! prApta kiyA thA, kintu karma kA phala bhayaMkara hai, apramAda mAtra se vaha samparNa naSTa nahIM hotA hai athavA apramAda kI adhikatA se ina donoM ne (karma phala) nahIM prApta kiyaa| Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA bahuvihAI bahuyAiM eehi, chinno ya puNo vi evaMvihaduccariyaheU aNubaMdho sesa kammayANaM, bhAviyaM bIyaM appanAyAisayassa / tA dhannANi eyaanni| edahametto ceva eesi esa kileso| ao ceva bhaNiyaM bhayavayA viiya saMsAramokkhasarUveNa paisamayameva kAyanvo appamAo, viseseNa saMbhariyavvAI puvvadukkaDAI, saMvegAisaeNa nidiyavvANi, appaNA visuddhaviraibhAveNa niveiyavvANi guruNo, niviyappeNa kAyavvaM vihipuvvayaM pacchittaM / evaM vivakkhabhUyavisiTusuhapariNAmanidiNAijalaNadaDDhANaM kammabIyANaM appamAyAisayasamunbhUyasuhajhANavaNadavANuppattANa vA na hoi niyameNa vivAgaMkurappasUI, na uNa sesayANaM / tA evaM vavatthie patte vi appamAe pamAyaceTTiyasaMjAyakammapariNaI aviruddha ti / tao paDibuddho raayaa| karAviyaM savvabaMdhaNavimoyaNAiyaM uciykrnnijj| pavanno pavvajjaM saha jasAiccamahasarehi / eyaM ca vaiyaramAyaNNiUNa saMjAyapacchAyAvo samAgao so kaDayacoro / nivveyasAraM bhaNiyaM ca NeNa-bhayavaM, pAvakammo ahN| mae kayamiNaM nisaMsariyaM, nAvekkhio ubhayaloyasAhAraNo dhammo, bahu mannio ahammo, dUsiyaM mANusattaNaM, aMgIkayA dukkhaparaMparA / tA vidhAni bahukAnyetAbhyAm, chinnazca punarapyevaMvidhaduzcaritaheturanubandhaH zeSakarmaNAm, bhAvitaM bIjamapramAdAtizayasya / tato dhnyaavetau| etAvanmAtra evaitayoreSa kleshH| ata eva bhaNitaM bhagavatA viditasaMsAramokSasvarUpeNa pratisamayameva kartavyo'pramAda:, vizeSeNa sasmartavyAni pUrvaduSkRtAni, saMvegAtizayena ninditavyAni, AtmanA vizuddhaviratibhAvena nivedayitavyAni gurave, nirvikalpena kartavyaM vidhipUrvakaM prAyazcittam / evaM vipakSabhUtaviziSTazubhapariNAmanindanAdijvalanadagdhAnAM karmabIjAnAmapramAdAtizayasamudbhUtazubhadhyAnavanadavAnuprAptAnAM vA na bhavati niyamena vipAkAGa kuraprasUtiH, na punaH zeSANAm / tata evaM vyavasthite prApte'pyapramAde pramAdaceSTitasaJjAtakarmapariNatiraviruddheti / tataH pratibaddho raajaa| kAritaM sarvabandhanamocanAdikamucita krnniiym| prapannaH pravrajyAM saha yazaAdityamahezvarAbhyAma / etaM ca vyatikaramAkarNya sajAtapazcAttApaH samAgataH sa kaTakacauraH / nirvedasAraM bhaNitaM ca tena-bhagavan ! pApakarmA'ham / mayA kRtamidaM nRzaMsacaritam, nApekSita ubhayalokasAdhAraNo dharmaH, bahu mato'dharmaH, dUSitaM mAnuSatvam, aGgIkRtA duHkha paramparA / apramAda mAtra se bhI ina donoM ne isa taraha ke aneka prakAra ke bahuta se karmoM kA nAza kiyA aura isa taraha ke duzcarita ke kAraNarUpa zeSa karmoM ke bandha ko chedA hai aura apramAda ke atizaya ke bIja kI bhAvanA ko|' anantara ye donoM dhanya hue| ina donoM kA yaha kleza itanA hI hai / ataeva bhagavAn ne kahA hai ki saMsAra aura mokSa ke svarUpa ko jAnakara pratisamaya apramAda karanA cAhie, pahale kiye hue pAgoM kA vizeSa smaraNa rakhanA cAhie aura vairAgya kI adhikatA se nindA karanI cAhie, apanI vizuddha virati ke bhAva se guru se nivedana karanA cAhie, nirvikalpa rUpa se vidhipUrvaka prAyazcitta karanA caahie| isa prakAra pratipakSI vizeSa zubha pariNAma, nindanAdi kI agni meM jale hue karmabIja vAloM kA apramAda kI adhikatA se utpanna zubhadhyAna rUpa vanAgni ko prApta prANiyoM ke niyama se phalarUpa (naye) aMkura kI utpatti nahIM hotI hai| bace hue karmoM ke viSaya meM aisA nahIM hai arthAt unakA phala to bhoganA hI par3atA hai| aisI sthiti meM apramAda ko prApta kara lene para bhI pramAdaceSTA se utpanna karma kA phala aviruddha hai / ' anantara rAjA pratibuddha (jAgRta) huaa| samasta bandhanoM ko chur3Ane Adi yogya kAryoM ko kraayaa| ya zAditya aura mahezvara ke sAtha dIkSA prApta kara lii| isa ghaTanA ko sunakara jise pazcAttApa utpanna huA hai aisA vaha kar3e kA cora aayaa| virakta hokara usane bhagavAn se kahA--'bhagavan ! maiMne pApakarma kiyA hai| maiMne yaha nasabhAparaNa kiyA hai| maiMne ubhaya loka ke lie samAna dharma kI apekSA nahIM kI, adharma ko Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 sattamo bhavo] ki imiNA vayaNametaphalega vAyAvittharegaM / bhayavaM, avassamahaM pANe pariccaemi / tA evaM vavathie jahAjatamAisasu ti| tao dinno bhayavayA uvaogo, Ahoio se niyamakaraNANabaMdhI niccho| citiyaM ca NeNaM-na torae imo ahiyayaraguNabhAyaNa kAuM, akkato mohaparamabaMdhuNA soeNa, paNaTThA suddhadhIrayA, samAgayaM loiyasuMdarataNaM / tA imaM ettha pattayAlaM ti| samAlociUNa sAhio annsnnvihii| paDivannaM coreNa aNasaNaM / dinno se namokkAro, paDicchio coreNa / nidio bahuvihaM appA / vaMdio bhayavaM / ahAuyakkhaeNaM ca kAlagao aruNadevo deiNo ya takkaro ya, samappannANi surloe| tA evaM vavatthie asArarajjasaMsAhaNatthaM mahAsaMgAmo tti asohaNamaNuciTThiyaM bhvyaa| evaM soUNa samutpannacaraNapariNAmeNa bhaNiyaM seNakumAraNa-bhayavaM, kulaparihavAmarisieNANuciTThiyamiNaM, asuMdaraM ca tti avagamiyANi / suo bhayavao sayAse imassa uvsmovaao| tA kimanneNa; jai ucio ahaM pavvajjAe, tA kareha aNuggahaM, deha mama evaM ti / bhayavayA bhaNiya--- sAhu, bho devANuppiyA, sAhu, sohaNamajhavasiyaM / heo ceva esa sNsaaro| vivegasaMpanno gurugaNabahatataH kimanena vacanamAtraphalena vAgavistareNa / bhagavan ! avazyamahaM prANAn parityajAmi / tata evaM vyavasthite yathAyuktamAdizeti / tato datto bhagavatA upayogaH, Abhogitastasya niyamakaraNAnubandhI nishcyH| cintitaM ca tena-na zakyate'yamadhikataraguNabhAjanaM kartum, AkrAnto mohaparamabandhanA zokena, pranaSTA zaddhadhIratA, samAgataM laukikasundaratvam / tata idamatra prAptakAlamiti samAlocya kathito'nazanavidhiH / pratipanna caureNAnazanam / dattastasya namaskAraH / pratISTazcaureNa / nindito bhuvidhmaatmaa| vandito bhagavAn / yathAyuSkakSayeNa ca kAlagato'ruNadevo devinI ca taskara ica, samutpannAH suraloke / tata evaM vyavasthite'sArarAjyasaMsAdhanArtha mahAsaMgrAma ityazobhanamanuSTitaM bhavatA / evaM zrutvA samutpannacaraNapariNAmena bhaNita senakumAreNa-bhagavan ! kulaparibhavASitenAnuSThitamidam , asundaraM cetyavagatamidAnIm / zruto bhagavataH sakAze'syopazamopAyaH / tataH kimanyena, yadyacito'haM pravrajyAyAstataH kurutAnugraham, datta mamaitAmiti / bhagavatA bhaNitam - sAdhu bho devAnapriya ! sAdhu, zobhanamadhyavasitam / heya evaiSa sNsaarH| vivekasampanno guruguNa bahuma, nIti bahuta mAnA, manuSyabhava ko dUpita kiyA, duHkha kI paramparA ko aMgIkAra kiyaa| ataH vacanamAtra phalavAlI isa vANI ke vistAra se kyA, bhagavan ! maiM avazya hI prANoM kA parityAga karatA hU~, to aisI sthiti meM yathAyogya Adeza diijie| anantara bhagavAn ne dhyAna lgaayaa| usakA niyamapUrvaka apane prANoM kA parityAga karane sambandhI nizcaya thaa| bhagavAn ne socA--ise adhika guNa kA pAtra nahIM banAyA jA sakatA, moha ke paramabandhu zoka se (yaha AkrAnta hai, zuddha dhairya naSTa ho gayA hai, laukika sundaratA (isake) A gayI hai / to 'yahA~ yaha mRtyu A gayI hai'--- aisA vicArakara anazana kI vidhi khii| cora ne anazana svIkAra kiyA / use namaskAra mantra diyA, cora ne svIkAra kiyaa| aneka prakAra se apanI nindA kii| bhagavAna kI vandanA kii| Ayukarma ke kSayAnusAra mRtyu ko prApta kara aruNadeva, devinI aura cora svarga meM utpanna hue| to aisI sthiti meM asAra rAjya kA sAdhana karane ke lie mahAsaMgrAma kara Apane azubha kArya kiyA hai--aisA sunakara jise cAritrarUpa (zubha) pariNAma utpanna ho gaye haiM, aisA senakumAra bolA- 'bhagavan ! kula ke parAbhava se utpanna roSa ke kAraNa maiMne yaha (saMgrAma) kiyA hai, yaha ThIka nahIM (asundara) hai-aisA aba maiMne jAnA hai| bhagavAn ke hI sabhIpa isake upazama kA upAya bhI sunA / ataH anya se kyA, yadi maiM dIkSA ke yogya hU~ to anugraha karo, mujhe dIkSA do|' bhagavAn ne kahA-'he devAnupriya ! ThIka hai, acchA nizcaya kiyA hai / yaha saMsAra chor3ane yogya hI hai / tuma viveka sampanna ho, guNoM ke gaurava se sammAna Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 [samarAiccakahA mANi tti ucio tuma pvvjjaae| tA lahuM saMpADehi samIhiyaM / pahavai maNorahAcalavajjAsaNI anniccyaa| tao kumAreNa bhagio amacco-ajja, suyaM tae bhayavao vayaNameyaM / saMpADemi ahameyaM kiriyaae| hicitao ya me tumaM / tA aNumannasu tumaM ti| amacceNa bhaNiyaM-avigdhaM devassa / ki tu vinnavemi devaM; aTTha divasANi imiNA ceva samudAcAreNa aNaggaheu maM devo| tao paricattameva mae sAvajja / 'eso vi cirayAlovautto suhI hou' ti citiUNa paDissuyaM kumAreNa / tao davAviyamamacceNAghosaNApuvvayaM mahAdANaM, karAviyA aTTAhiyA mahimA, ThAvio rajje kumAraputto amaraseNo, ahiNaMdiyAo payAo, sammANiyA sAmaMtA, niuttA mhNtyaa| tao pasatthe tihikaraNamahattajoe aNakUleNaM sauNasaMghAeNaM pavayaNavaNNieNa vihiNA samaM saMtimaIe amaragurupamahapahANapariyaNeNa ya pavvaio hariseNagurusamIve kumaaro| ___ aikkato koi kaalo| ahijjiyaM suttaM, avahArio tayattho, AseviyA kiriyaa| ucio jiNakappapaDivattIe tti aNunnaviya guruyaNaM bahu mannio teNa ahAvihIe paDivanno jiNakappaM / kahaM ucitastvaM pravrajyAyAH / tato laghu sampAdaya samohitam / prabhavati mnorthaaclvjraashnirnitytaa| tataH kumAreNa bhaNito'mAtyaH-Arya ! zrutaM tvayA bhagavato vacanametada / sampAdayAmyahametAM kriyayA / hitacintakazca me tvam, tato'numanyasva tvamiti / amAtyena bhaNitama-avighnaM devasya, kintu vijJapayAmi devam, aSTa divasAnyanena samudAcAreNAnugRhNAtu mAM devaH / tataH parityaktameva mayA sAvadyam / 'eSo'pi cirakAlopayuktaH sukhI bhavatu' iti cintayitvA pratizrutaM kumAreNa / tato dApitamamAtyenAghoSaNApUrvakaM mahAdAnam, kAritA'STAhikA mahimA, sthApito rAjye kumAraputro'marasenaH, abhinanditAH prajAH, sammAnitAH sAmantAH, niyuktA mahAntaH / tataH prazaste tithikaraNamuhartayoge'nukalena zakunasaGghAtena pravacanavarNitena vidhinA samaM zAntimatyA amaragurupramukhapradhAnaparijanena ca prabajito hariSeNagurusamIpe kumaarH| __ atikrAntaH ko'pi kaalH| adhotaM sUtram, avadhAritastadarthaH, AsevitAH kriyAH / ucito jinakalpapratipatyA ityanujJApya gurujanaM bahumAnitastena yathA vidhi pratipanno jinakalpam / katham yukta ho, ataH pravrajyA ke yogya ho / ataeva iSTa kArya zIghra sampanna kro| manoratharUpI parvata ke lie vajra ke tulya anityatA sAmarthyabAlI hai / anantara kumAra ne mantrI se kahA-'Arya! tumane bhagavAn se yaha vacana sunaa| maiM yaha kArya pUrA karatA huuN| tuma mere hitacintaka ho ataH tuma anumati do|' mantrI ne kahA-'mahArAja ko koI vighna nahIM hai, kintu mahArAja se nivedana karatA hU~ ki ATha dina isa samIcIna AcaraNa ke dvArA mujhe anugRhIta kreN| anantara maiMne pApa chor3a hI diyA / 'yaha bhI cirakAla taka acchI taraha sukhI ho' --aisA socakara kumAra ne svIkRti de dI / anantara ghoSaNA karAkara mantrI ke dvArA mahAdAna dilavAyA, aSTAhnika mahotsava karAyA, rAjya para kumAra ke putra amarasena ko baiThAyA, prajAoM kA abhinandana kiyA, sAmantoM kA sammAna kiyA, bar3e puruSoM ko niyukta kiyaa| anantara prazasta tithi, karaNa aura muhUrta ke yoga meM anukUla zakunoM ke sAtha zAstroM meM varNita vidhi se zAntimatI ke sAtha, amaraguru pramukha pradhAnaparijanoM ke sAya kumAra hariSeNa guru ke pAsa pravajita ho gyaa| kucha samaya biitaa| sUtra par3hA, usake artha ko jAnA, kriyAoM kA sevana kiyaa| 'jinakalpa kI prApti ke yogya ho' isa prakAra gurujanoM se AjJA lekara unase satkRta ho, vidhipUrvaka jinakalpa ko prApta huaa| kaise Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo bhavo] 661 taveNa sutteNa attheNaM egateNa baleNa y| tulaNA paMcahA vuttA jiNakappaM paDivajjao // 645 // paDhamA uvassayammI bIyA bAhiM taiyA cukkmmi| sunnaharammi cauttho taha paMcamiyA susANammi' // 646 // evamAi tuliUNaM appaannN| ___ tao gAme'garAyaM nagare paMcarAeNa viharamANo aikkate pahUyakAle samAgao kollAgasannivesaM / Thio egattha pddimaae| diTTho ya bhaTurajjeNaM kaivayapurisasahAeNa parinbhamaMteNa viseNeNa / duraMtapuvakayakammadoseNa jAo ya se kovo| citiyaM ca NeNa-aho me pAvapariNaI, puNo vi esa divo ti| ahavA sohaNamiNaM, jao esa eyAI mukkAuho vivittadesaTio y| tA vAvAemi eyaM pAvakammaM, pUremi attaNo maNorahe / ahavA na juttamasi niyakulauttayANa purao vAvAyaNaM ti / tA puNo vAvAissaM ti| citiUNa payaTTo tyaasnndevulsmiivN| [mA viyANissaMti 'eeNa vAvAiyaMti na sAhiu~ niyayapurisANaM gao tayAsannamevAvAsathAmaM devaulaM / thevavelAe ya aikkaMto vAsaro, tapasA sUtreNa arthana ekAntena balena ca / tulanA paJcadhoktA jinakalpaM pratipadyamAnasya / / 645 / / prathamopAzraye dvitIyA bahistRtIyA catuSke / zUnyagRhe caturthI tathA paJcamI zmazAne // 646 // evamAdi tulayitvA''tmAnam / tato grAme ekarAtra nagare paJcarAneNa viharan atikrAnte prabhUtakAle samAgata: kollAkasannivezam / sthita ekatra prtimyaa| dRSTazca bhraSTa rAjyena katipayapuruSasahAyena paribhramatA viSaNena / durantapUrvakRtakarmadoSeNa jAtazca tasya kopaH / cintitaM ca tena-aho me pApapariNatiH, punarapyeSa dRSTa iti / athavA zobhanamidam, yata eSa ekAkI muktAyudho viviktadezasthitazca / tato vyApAdayAmyetaM pApakarmANam, pUrayAmyAtmano manorathAn / athavA na yuktameteSAM nijakulaputrANAM purato vyApAdana miti / tataH punApAdayiSye iti / cintayitvA pravRttastadAsannadevakulasamIpam / [mA vijJAsyanti 'etena vyApAditam' iti akathayitvA nijapuruSebhyo gatastadAsannamevAvAsasthAnaM jinakalpa ko prApta hue kI tulanA tapa, sUtra, artha, ekAnta aura bala isa prakAra se pA~ca prakAra kI kahI gayI hai| prathama upAzraya meM, dUsarI bAhara, tIsarI caurAhe para, cauthI zUnya gRha meM tathA pAMcavIM zmazAna meM // 645-646 // ---isa prakAra apane Apako tolakara / ___ anantara gA~va meM ekarAtri, nagara meM pAMca rAtri vihAra karate hue adhika samaya bIta jAne para kollaka sanniveza meM Aye / vahA~ para pratimAyoga se sthita ho gaye / kucha puruSoM ke sAtha bhramaNa karate hue rAjya se bhraSTa hue kumAra viSeNa ne (unheM) dekhaa| kaThinAI se anta honevAle pUrvakRta karma ke doSa se use kopa huA aura usane socA-'oha ! mere pApa kA phala, yaha punaH dikhAI de gyaa| athavA yaha ThIka hai; kyoMki yaha akelA astra tyAga kiyA huA aura ekAnta sthAna meM hai / ataH isa pApI ko mAratA hU~, apane manoratha ko pUrNa karatA hU~ / athavA apane kulaputroM ke sAtha isako mAranA ucita nahIM hai| ataH bAda meM mAra DAlUMgA-aisA socakara samIpavartI devamandira ke pAsa calA gayA ['isane mArA' aisA nahIM jAneMge ataH apane AdamiyoM se binA kahe hI vahA~ samIpa ke hI deva 1. masANammi-De. jnyaa.| 2. vivihatavasosiyadeho vi e (sa) abhinnAo teNa jAo-pA. jnyaa.| Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | samarAiccakahA samAgayA rayaNI / pasuto devaulapIDhiyAe viseNo / aDDharattasamae ya ghettUNa maMDalaggaM ekkao ceva oNamunivarasamrIvaM / diTTho ya NeNaM bhANaniccalamaNo muNI / viyaMbhiyA se araI, vaDDhio moho, avagayA viyAraNA, pajjalio ko vANalo, phuriyaM dAhiNabhuyAe, kaDDhiya maMDalagaM, bhaNio ya bhayavaM - are durAyAra, subiTTha jIvaloyaM karehi; vibanno saMpayaM mama hatthAo / paramajyANaTTiyamaNeNa nAyafNayaM bhayavayA | AyaNNiyaM ca bhayavao guNANurAiNIe khettadevayAe / kuviyA esA viseNassa / vAhiyaNa maMDalaggaM bhayavao, avahaDaM khettadevayAe, thaMbhio eso, bhaNio ya NAe-aho te pAvakamayA, aho saMkileso, aho aNajjattaNaM, aho viveyasunnayA, jo evaM vAsIcaM daNakappasta bhayavao vi evaM bavasasi / tA gaccha, adaTThavvo tumaM ti / bhaNiya utthaMbhio sadayaM devayAe / tivvakasAodaeNaM ca avagaNiUNa devayAe' vayaNaM payaTTo puNo vi ghAiuM bhayavaMtaM / talappahArio devayAe, viNita ruhiruggAraM nivaDio dharaNivaTThe, mucchio viyaNAe / 'bhayavao uggaho' tti saMbuddhA devayA / AsAsio sakaruNaM, avaNIo uggahAo, mukko neUNa varNAniuMje / tirohiyA devayA / citiyaM ca NeNaM - aho 1 1 662 devakulam / ] stokavelAyAM cAtikrAnto vAsaraH samAgatA rajanI / prasupto devakulapIThikAyAM viSeNaH / ardha rAtrasamaye ca gRhItvA maNDalAgramekaka eva gataH senamunivarasamIpam / dRSTastena dhyAnanizcalamanA muniH / vijRmbhitA tasyAratiH, vRddho mohaH, apagatA vicAraNA, prajvalitaH kopAnalaH, sphuritaM dakSiNabhujayA, kRSTaM maNDalAgram, bhaNitazca bhagavAn - are durAcAra ! sudRSTaM jIvalokaM kuru, vipannaH sAmprataM mama hastAd paramadhyAnasthita manasA nAkaNitaM bhagavatA ? AkaNitaM ca bhagavato guNAnurAgiNyA kSetradevatayA / kupitaiSA viSeNasya / vAhitamanena maNDalAgraM bhagavataH, apahRtaM kSetradevatayA / stambhita eSaH, bhaNitazca tathA - aho te pApakarmatA, aho anAryatvam, aho vivekazUnyatA, ya evaM vAsIcandanakalpasya bhagavato'pi evaM vyavasyasi / tato gaccha, adraSTavyastvamiti / bhaNitvottambhitaH sadayaM devatayA / tIvrakaSAyodayena cAvagaNayya devatAyA vacanaM pravRttaH punarapi ghAtayituM bhagavantam / tala prahArito devatayA, viniryadrudhirodgAraM nipatito dharaNIpRSThe, mUcchito vedanayA / 'bhagavato'vagrahaH' iti saMkSubdhA devatA / AzvAsitaH sakaruNam / apanIto'vagrahAt, mukto nItvA vananikuJje / mandira meM calA gayA ] thor3I dera huI ki dina bIta gayA, rAta AyI / devamandira ke cabUtare para viSeNa soyA / AdhI rAta ke samaya talavAra lekara akelA hI sena munivara ke pAsa gyaa| usane dhyAna se nizcala mana vAle muni ko dekhA / usakA krodha bar3ha gayA, moha bar3hA, vicAra naSTa huA, krodhAgni prajvalita huI, dAhinI bhujA phar3akI, talavAra khIMcI aura bhagavAna se kahA - ' are durAcArI ! acchI taraha saMsAra ko dekha le, aba tuma mere hAtha se mAre gaye / ' paramadhyAna meM sthita mana bAle bhagavAn ne nahIM sunA aura bhagavAn ke guNoM kI anurAgI kSetradevI ne suna liyA / yaha viSeNa para kupita huI / viSeNa ne bhagavAn ke Upara talavAra calAyI, kSetradevI ne chIna lii| yaha stambhita ho gayA / kSetradevI ne kahA- 'terA pApakarma, saMkleza, anAryatA tathA vivekazUnyatA AzcaryakAraka hai jo ki aise candana ke samAna sugandhi denevAle bhagavAn ke prati bhI isa prakAra kA kArya karatA hai / ataH jAo, tuma na dikhAI dene yogya ho / ' aisA kahakara dayApUrvaka devI ne uThA diyA / tIvrakaSAya ke udaya se devI ke vacana ko na mAnakara punaH bhagavAn ko mArane ke lie pravRtta huaa| devI ne thappar3a mAra dI / rudhira kA vamana karatA huA dharatI para gira gayA, vedanA se mUcchita ho gayA / bhagavAn ko bAdhA hogI, yaha socakara vanadevI kSubdha huI / karuNAyukta 1. devayAvayaNaMpA jJA. / avamanniUNa devayaM-- De. jJA. / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 663 sattamo bhavo ] me pAvapariNaI / kahaM puNa na esa vAvAio ti| gahio amrisenn| bhAviyaM roddajjhANaM / baddhaM narayAuyaM, posiyaM ahinnivesenn| aikkaMto koi kaalo| annayA viutte pariyaNe vAhijjamANo chahAe egAI ceva vaccamANo voppilADavIe, majhabhAgammi giddhAvayaraNanimittaM picchasaMpAyaNujjaehi savarehi payaMpamANo dINavissaraM vAvAio visenno| samuppanno tamAbhihANAe narayapuDhavIe bAvIsasAgarovamAU nArago tti / bhayavaM pi seNANagAro vihariUNa saMjamujjoeNa bhAviUNa uvasamasuhaM kAUNa saMlehaNaM vaMdiUNa vIyarAe paDivajjiUNamaNasaNaM kAUNa "lagaMDasAitaM ArAhiUNa bhAvaNAo cahaUNa dehapaMjara samuppanno navamagevejjae tIsasAgararovamAU devo tti| // samato sattamo bhavo / / tirohitA devtaa| cintitaM ca tena---aho me paapprinntiH| kathaM punarnaiSa vyApAdita iti / gRhiito'mrsseg| bhAvitaM raudradhyAnam / baddhaM narakAyaH, possitmbhiniveshen| atikrAntaH kopi kAlaH / anyadaH viyukta parijane bAdhyamAno kSudhA ekAkyeva vrajan voppilATavyA madhyabhAge gRdhrAvata raNanimittaM picchasampAdanodyataiH zabaraiH prajallana dInavisvaraM vyApAdito viSeNaH / samutpannastamo'bhidhAnAyAM narakapRthivyAM dvAviMzatisAgaropamAyurnAraka iti / bhagavAnapi senAnagAro vihRtya saMyamodyogena bhAvayitvopazamasukhaM kRtvA saMlekhanAM vanditvA votarAgAn pratipadyAnazanaM kRtvA lagaNDazAyitvaM (vakrakASThamiva zayanaM kRtvA) ArAdhya bhAvanAstyaktvA dehapaJjaraM samutpanno navamaveyake triMzatsAgaropamAyurdeva iti / // samAptaM saptamabhavagrahaNam // hokara (viSeNa ko) Azvasta kiyaa| bAdhA se dUra kiyA, vanakuMna meM le jAkara chor3a diyaa| devI tirohita ho gyii| viSeNa ne socA--oha mere pApa kA phala ! yaha kaise nahIM mArA gayA ? kruddha huaa| raudradhyAna kiyA / naraka kI Ayu bA~dhI / duSTa abhiprAya se narakAyu kA poSaNa kiyA / kucha samaya biitaa| eka bAra parijanoM ke viyukta ho jAne para kSudhA se pIr3ita akelA hI bhramaNa karate hue, dIna svara meM bolate hue viSeNa ko voppila aTavI (vana) ke madhya bhAga meM godhoM ke utarane ke lie paMkhoM ke sampAdana meM udyata zabaroM ne mAra DAlA / vaha tamaH nAmaka naraka kI pRthvI meM bAIsa sAgara kI Ayu vAlA nArakI huaa| ___ bhagavAn sena muni bhI saMyamapUrvaka vihArakara upazama sukha kI bhAvanA kara, sallekhanA kara, vItarAgoM kI vandanA kara, anazana ko prApta kara, Ter3hI lakaDo ke samAna zayana kara, bhAvanAoM ko ArAdhanA kara, zarIrarUpI piMjar3e ko chor3akara navama graiveyaka meM tIsa sAgara kI Ayu vAle deva hue| ||sAtavAM bhava samApta // 1. lagaDaM dusasthitaM (vakra) kASThaM tadvacchiraH pANI nAM bhalagnena zerate ye te lagaDazAyinaH, teSAM bhAvo lagaMDazAyitvam (prazna mAyA raNa TIkA pa. 107) Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo vakkhAyaM jaM bhaNiyaM seNaviseNA u vittiyasUyati / guNacaMdavANamaMtara to eyaM pavakkhAmi // 647 // asthi va jambuddIve dIve bhArahe vAse mahAmahalluttuMgabhavaNasiha ruppaM kaniruddharavirahamaggA deva vihArArAmasaMgayA niccussavANaMdapamuiya mahAjaNA nivAso tihuyaNasirIe nidarisaNaM devanayarIe vissakammaviNimmiyA aojjhA nAma nyrii| jIe uppattI viva lAyaNNassa Agaro viva vilAsANaM kosallapagariso viva payAvaissa jammabhUmI viva vimhayANaM visuddhasIlasamAyAro itthiyA / jIe guNakkhavAI accuyAracario nivAso paramalacchoe piyaMvao paNaivaggassa saMpAo samIhiyA purisavaggo tti / tIe ya aisaiyapuvvapatthivacario payAvasarisapasAyavasIkayasattU, rAyasie viya aviutto kittIe, nIIe viya avirahio dayAe, accaMtapayAhiyapII vyAkhyAtaM yad bhaNitaM senaviSeNI pitRvyasutAviti / guNacandravAnavyantarau ita etat pravakSyAmi ||647 // astIhaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe mahAmahottuGgabhavana zikharotpaGka niruddha ra virathamArgA devakulavihArArAmasaGgatA nityotsavAnandapramuditamahAjanA nivAsastribhuvanazriyo nidarzanaM devanagaryA vizvakarmavinirmitA ayodhyA nAma nagarI / yasyAmutpattiriva lAvaNyasya Akara iva vilAsAnAM kauzalyaprakarSa iva prajApateH janmabhUmiriva vismayAnAM vizuddhazIlasamAcAraH strIjanaH / yasyAM ca guNaikAntapakSapAtI atyudAracarito nivAsaH paramalakSmyAH priyaMvadaH praNayivargasya sampAdakaH sabhIhitAnAM puruSavarga iti / tasyAM cAtizayitapUrva pArthivacaritaH pratApasadRzaprasAdavazIkRtasakalazatruH, rAjazriyevAviyuktaH kartyA, nItyevAvirahito dayayA, atyantaprajAhitaprAtimaitrIbalo nAma rAjA / sena aura viSeNa nAmaka cacere bhAiyoM ke viSaya meM jo kahA gayA, usakI vyAkhyA ho cukI / aba guNacandra aura bANamantara ke viSaya meM yahA~ se kahU~gA || 647 // jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM ayodhyA nAmaka nagarI hai| vahA~ ke atyadhika U~ce bhavanoM ke zikharasamUha se sUrya ke ratha kA mArga ruka jAtA thA / devamandira, vihAra aura udyAnoM se vaha yukta thI / nitya hone vAle utsavoM ke Ananda se vahA~ loga bar3e pramudita rahate the / vaha tInoM lokoM kI lakSmI kA nivAsa thI (tathA) vizvakarmA dvArA nirmita devanagarI kA udAharaNa thI, jisameM vizuddha zIla aura AcAra vAlI striyA~ thiiN| ve mAnA saundarya kI udgama .vilAsoM kI khAna, prajApati ke kauzala kA prakarSa aura vismayoM kI janmabhUmi thiiN| vahIM guNoM ke prati asAdhAraNa pakSapAtI, atyanta udAracarita vAlA, parama lakSmI kA nivAsa, priya bolane vAlA aura yAcakoM kI kAmanAoM ko pUrNa karanevAlA puruSavarga thA / usa nagarI meM pUrvarAjAoM ke carita se bhI adhika utkRSTa caritra vAlA, pratApa ke samAna kRpA se jisane samasta zatruoM ko vaza meM kiyA thA, rAjalakSmI ke samAna kIrti se yukta, nIti ke samAna dayA se yukta, prajA ke hita meM atyanta prIti rakhanevAlA maitrIbala nAmaka rAjA thA / usakI Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] metobalo nAma raayaa| tassa sapalaMteurappahANA paumAvaI nAma devo| sa (so)imoe saha visayasuhamavisu ti| io ya so navamovejjayanivAsI devo ahAuyaM pAliUNa cuo samANo samuppanno paumAvaIe kucchisi / diLaM ca NAe sumiNayammi tIe ceva rayaNIe pahAyasamammi vimalamahA. salilapaDihatthaM samaddhAsiyaM naliNisaMDeNaM virAyamANaM viuddhakamalAyarasiroe haMsakAraMDavacakkavAovasohiyaM ruNaruNaMteNaM bhamarajAleNaM samanniyaM kappapAyavarAIe samAsannadivyovavaNasohiyaM paNaccamANaM piva kallolalIlAkarehi mahaMta saravaraM vayaNeNamayaraM pavisamANaM ti / pAsiUNa ya taM suhaviuddhA esaa| sAhio ya tIe jahAvihiM daiyassa / harisavasagghaviyapulaeNaM bhaNiyA ya teNaM-suMdari, sayalameiNosaranAradakamalAyarabhoyalAlaso mahArAyahaMso te putto bhvissi| paDissuyaM tiie| ahiyayara paritudvA esaa| tao savisesaM tivaggasaMpAyaNarayAe patto pasUisamao / tao pasathatihikaraNamahattajoe suhaMsaheNaM pasUyA esaa| dasadisi ujjoyaMto sukumAlapANipAo jAo se daaro| niveio rAiNo metIbalassa pamoyamaMjUsAbhihANAe ceDiyAe, jahA 'mahArAya, devI paumAvaI dArayaM tasya sakalAntaHpurapradhAnA padyAvato nAma devii| so'nayA saha viSayasukhamanvabhUditi / itazca sa navamagraiveyakanivAsI devo yathAyuSkaM pAlayitvA cyutaH san samutpannaH padmAvatyAH kukSau / dRSTaM ca tayA svapne tasthAmeva rajanyAM prabhAtasamaye vimalamahAsalilaparipUrNa samadhyAsitaM nalinISaNDena virAjamAnaM vibuddhakamalAkarazriyA haMsakAraNDavacakravAkopazobhitaM ruNa ruNAyamAnena bhramarajAlena samanvitaM kalpapAdaparAjyA samAsannadivyopavanazobhitaM pranatyadiva kallolalIlAkarairmahat sarovaraM vadanenodaraM pravizaditi / dRSTvA ca tat sukhavibuddhaSA / kathitazca tayA yathAvidhi dayitasya / harSa vazapUrNapulakena bhaNitA ca tena-sundari ! sakalamedinIzvaranarendrakamalAkarabhogalAlaso mahArAjahaMsaste putro bhaviSyati / pratizrutaM tyaa| adhikataraM pritussttaissaa| tataH sa vizeSa trivargasampAdanaratAyAH prAptaH prasUtisamayaH / tataH prazastatithikaraNamUhartayoge sUkhasukhena prasUtaiSA / daza diza udyotayan sukumAra. pANi do jAtastasyA dArakaH / nivedito rAjJo maitrIbalasya pramodamaJjUSAbhidhAnayA ceTikayA, yathA 'mahArAja ! devI padmAvatI dArakaM prasUtA' iti / parituSTo rAjA / dattaM tasyai pAritoSikam / samasta antaHpura meM pradhAna padmAvatI nAmaka rAnI thI / vaha isa ke sAtha viSayasukha kA anubhava kara rahA thA / idhara vaha navama graiveyaka kA nivAsI deva Ayu pUrI kara cyuta hokara padmAvatI kI kukSi meM utpanna huaa| padmAvatI ne usI rAta svapna meM prAta: samaya svaccha jala se pariparNa, kamalinI samUha se yukta, vikasita kamaloM ke samUha kI zobhA se suzobhita, haMsa, kAraNDava tathA cakravoM se zobhita, bhramarasamUha se guMjAyamAna, kalpavRkSoM kI paMkti se yukta, samIpavartI divya udyAna se zobhita, taraMgarUpI hAthoM kI lIlAoM se mAno nRtya karatA huA, eka mahAn sarovara mukha se udara meM praveza karatA huA dekhaa| use dekhakara yaha sukhapUrvaka jAga gayI aura usane vidhipUrvaka pati se svapna ke viSaya meM khaa| harSavaza romAMcayukta hokara usane kahA---'sundari ! kamaloM ke samUha (sarovara, lakSmI) ke bhoga kI lAlasA vAle rAjahaMsa ke samAna samasta pRthvIpatiyoM kA svAmI tumhArA putra hogaa|' usane svIkAra kiyaa| yaha (rAnI) atyadhika santuSTa huii| anantara vizeSa rUpa se dharma, artha aura kAma meM rata rahate hue isakA prasati samaya aayaa| taba prazasta tithi, karaNa aura mahataM ke yoga meM atyadhika sakhaparvaka isane prasava ! dizAoM ko prakAzita karatA huA, sukumAra hAtha-garoM vAlA usake bAlaka huA / pramodamaMjUSA nAmaka dAsI ne maicIbala meM nivedana kiyA ki mahArAja devI pradhAnatIne putra pasava kiyA hai| rAjA santuSTa huA dvAmI ko Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA pasUya' tti / parituddo raayaa| dinnaM tIe pAriosiyaM / karAviyaM baMdhaNamoyaNAiyaM uciyakaraNijja / harisio nyrijnnvo| UsiyAo bhavaNesu aannNddhyvddaayaao| kayAo AyayaNesu maNaharavisesapUyAo, pauttAiM ca paibhavaNesu vajjaMteNaM paramapamoyatUreNaM gijjateNaM jammamaMgalageeNaM naccaMtIhiM taruNarAmAhi pecchaMtIhiM saharisaM vuDDhAhi pijjamANapavarAsavAI vaDDhamANahallapphalayAI ullAsaMteNaM tariyasaMghAeNaM phalaM pAveM teNaM veyAliyasama heNaM accudAravicchaDDAI mahApamoyapisuNayAI ti / uciyavelAe ya sanvabhavaNehito niggayA nayarijaNavayA, payaTTA ya rAyabhavaNasaMmuhaM / te ya tahA pecchiUNa harisavasapayaTTapulao saMbhamAisaeNa saharisanaccaMtavAravilayAsameo nayarijaNAbhimuhameva niggao raayaa| vaddhAvio puttajammabhadaeNaM nayarijaNavahi / bhaNiyA ya rAiNA- tumhANaM ceva esA vuddhi tti / ahiNaMdiUNa sabahubhANaM pecchiUNa tesi vicchaDDa sammANiUNa jahociyaM paviTTho sabhavAmma / evaM ca paidiNaM mahaMtamANaMdasokkhamaNuhavaMtassa samaicchio pddhnmaaso| paiTThAviyaM nAmaM dArayassa 'ucio esa eyassa' kaliUNa piyAmahasaMtiyaM guNacaMdo ti / so ya visir3hapuNNaphalamaNahavaMto patto kumaarbhaavN| accaMtAisaeNa gahiyAo klaao| taM jahA - lehaM gaNiyaM AlekkhaM naTa gIyaM vAiyaM kAritaM bndhnmocnaadikmucitkrnniiym| harSito ngriijnvjH| utsitA (udbaddhA) bhavaneSu AnandadhvajapatAkAH / kRtA AyataneSu manoharavizeSapUjAH, prayuktAni ca pratibhavanaM vAdyamAnena paramapramodataryeNa gIyamAnena janmamaGgalageyena nRtyantIbhistaruNarAmAbhiH prekSamANAbhiH saharSa vRddhAbhi: pIyamAnapravarAsavAni vardhamAnatvarANi ullasatA taryasaGghAtena (puSpANyutkIratA) phalaM prApnuvatA vaitAlikasamUhena atyudAra vicchardAni (-vibhavAni) mahApramodapizunakAni vardhApanakAnIti / ucitavelAyAM ca sarvabhavanebhyo nirgatA nagarIjanavajAH, pravRttAzca rAjasammukhama / tAMzca tathA prekSya harSavazapravRttapulaka: sambhramAtizayena saharSanRtyadvAravanitAsameto nagarIjanAbhimukhameva nirgato rAjA / vardhApitaH (vadhitaH) putrajanmAbhyudayena nagarojanavajaiH / bhaNitazca rAjJA-yuSmAkameva eSA vRddhiriti / abhinandya sabahumAnaM prekSya teSAM vicchadaM (vaibhavaM) sammAnya yathocitaM praviSTa: svabhavanam / evaM ca pratidina mahad AnandasaukhyamanubhavataH samatikrAntaH prathamamAsaH / pratiSThApitaM nAma dArakasya 'ucita eSa etasya' iti kalayitvA pitAmahasatkaM guNacandra iti / sa ca viziSTapuNyaphalamanubhavan prAptaH kumArabhAvam / atyantAtizayena gRhItAH klaaH| tadyathA--lekham, gaNitam, Alekhyam, pAritoSika diyaa| bandiyoM kI mukti Adi yogya kArya kiye| nagara kA jana-samUha harSita haa| bhavanoM meM Ananda se dhvaja aura patAkAeM bAMdhI gyiiN| mandiroM meM vizeSa pUjA kI, pratyeka bhavana meM atyadhika harSa ke sucaka utsava kraaye| usa samaya atyadhika khuzI se bAje bajAye jA rahe the, janma ke maMgala gIta gAye jA rahe the, taruNiyA~ nAca rahI thIM. harSapUrvaka vaddhAe~ dekha rahI thIM, zreSTha madya pI jA rahI thI, utsUkatA bar3ha rahI thI, vAdya ullasita ho rahe the, (phala bikhere jA rahe the), vaitAlikoM kA samUha phala prApta kara rahA thaa| RddhiyA~ atyanta vizAla ho rahI thiiN| ucita samaya para samasta bhavanoM se nagarI kA jana-samUha nikalA aura rAjA ke sammukha cala pdd'aa| unheM Ate hae dekhakara harSavaza romAMcita ho rAjA atyadhika zIghratAvaza harSapUrvaka nRtya karatI huI vArAMganAoM ke sAtha nagarI ke logoM ke sAmane AyA / nagarajana ne pUtrajanma ke abhyudaya se (rAjA ko) badhAI dii| rAjA ne kahA---'Apa logoM kI hI yaha vaddhi hai|' AdarapUrvaka abhinandana kara, unake vaibhava ko dekhakara, yathocita sammAnakara (rAjA) apane bhavana meM praviSTa huaa| isa prakAra pratidina bar3e Ananda aura sukha kA anubhava karate hae pahalA mAha bIta gyaa| 'yaha isake yogya hai|' aisA mAnakara putra kA nAma pitAmaha ke samAna 'guNacandra' rakhA gyaa| vaha viziSTa puNya ke phala kA anubhava karatA huA kumArAvasthA ko prApta haa| atyanta atizayatA se kalAe~ siikhiiN| jaise----lekha, gaNita, citrakalA, Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTaThamo bhavo] 667 saragayaM puzkharagayaM samatAlaM jUyaM jaNavAyaM horA kavvaM dagamaTTiyaM aTThAvayaM annavihI pANavihI sayaNavihI ajjA paheliyA mAhiyA gAhA goiyA silogo mahusitthaM gaMdhajattI AharaNavihI taruNIpaDikamma itthIlakkhaNaM purisalakkhaNaM hayalakkhaNaM gayalakkhaNaM goNalakkhaNaM kukkuDalakkhaNaM meMDhayalakkhaNaM cakkalakkhaNaM chattalakkhaNaM daMDalakkhaNaM asilakkhaNaM maNilakkhaNaM kAgaNilakkhaNaM cammalakkhaNaM caMdacariyaM sUracariyaM rAhucariyaM gahacariyaM sUyAkAraM dayAkAraM vijjAgayaM mantagayaM hassagayaM saMbhavaM cAraM paDivAraM vUhaM paDivUhaM khaMdhAvAramANaM nagaramANaM vatthumANaM khaMdhAvAranivesaM nagaranivesaM vatthunivesaM IsatthaM tattappavAyaM AsasikkhaM hathisikkhaM maNisikkhaM dhaNuvveyaM hiraNavAyaM suvaNNavAyaM maNivAyaM dhAuvAyaM bAhujuddhaM daMDajuddhaM muTijaddhaM advijuddhaM juddhaM nijaddhaM jaddhanijuddhaM suttakheDDaM vaTTakheDDaM vajjhakheDDaM nAliyAkheDDa pattacchejja kaDayacchejjaM payaracchejjaM sajjIvaM nijjIvaM sauNaruyaM ceti| so ya saMpattavisayapasaMgasamao vi AsannayAe siddhibhAvassa uvasaMtayAe kiliTTakammaNo abhAsaparayAe kalAkalAsmi adasaNayAe kannagArUvaparisassa visayapasaMgavimuho tIe ceva nayarIe nATayam, gAtam, vAditram, svaragatam, puSkaragatam, samatAlam, dyUtam, janavAdam, horA, kAvyam, dakamAtikam, aSTApadam, annavidhiH, pAna vidhiH, zayanavidhiH, AryA, prahelikA, mAgadhikA, gAthA, gItiH, zlokaH, madhusiktham, gandhayuktiH, AbharaNavidhiH, taruNIpratikarma, strolakSaNam, puruSalakSaNam, hayalakSaNaM, gajalakSaNam, golakSaNam, kurkuTalakSaNam, meSalakSaNaM, cakralakSaNam, chatra lakSaNam daNDalakSaNam, asilakSaNam, maNilakSaNam, kAkinIlakSaNam, carmalakSaNam candracaritam, sUracaritam, rAhucaritam, grahacaritam, sUcAkAram, dUtAkAram, vidyAgatam, mantragatam, rahasyagatam, sambhavam, trAram, praticAram, vyaham, prativyUham, skandhAvAramAnam, nagaramAnam, vAstumAnam, skandhAvAranivezam, nagaranivezam, vAstunivezam, iSvastram, tattvapravAdam, azvazikSAma, hastizikSAm, maNizikSAma, dhanurvedam, hiraNyavAdam, suvarNavAdam, maNivAdam, dhAtuvAdam, bAhuyuddham, daNDayuddham, muSTiyuddham asthiyuddham, yuddham, niyuddham, yuddhaniyuddham, sUtrakrIDAm, vartakrIDAm, vAhyakrIDAm, nAlikAkrIDAm, patrachedyam , kaTakachedyamU, pratarachedyam, sajIvam, nirjIvam, zakuna rataM ceti / sa ca samprAptaviSayaprasaGgasamayo'pi AsannatayA siddhibhAvasya upazAntatayA kliSTakarmaNo'bhyAsaparatayA kalAkalApe'darzanatayA kanyakArUpaprakarSasya viSayaprasaGgavimukhastasyAmeva nagaryAmapahasitanandanavaneSunATya, gIta, vAditra, svaragata, puSkaragata, samatAla, chUta, janavAda, horA, kAvya, dakamAttika (gIlI miTTI ke bartana banAnA), aSTapadI, annavidhi, pAnavidhi, zayanavidhi, AryA, prahelikA, mAgadhikA, gAthA, gIti, zloka, madhusiktha, gandhayukti, AbharaNa vidhi, taruNIpratikarma, strIlakSaNa, puruSalakSaNa, gajalakSaNa, hasti lakSaNa, golakSaNa, kuvakuTalakSaNa, meSalakSaNa (meDhoM ke lakSaNa), cakralakSaNa, chatralakSaNa, daNDalakSaNa, asilakSaNa, maNilakSaNa, kAkinI-(kaur3I) lakSaNa, carmalakSaNa, candradarita, sUrya carita, rAhucarita, grahacarita, sUcAkAra, dutAkAra, vidyAgata, mantragata, rahasyagata, sambhava, cAra, praticAra, vyUha (sainyavinyAsa), prativyUha, skandhAvAra-(chAvanI)mAna, nagaramAna, vAstumAna, skandhAvAraniveza, nagaraniveza, vAstuniveza, iSvastra, tattvapravAda, azvazikSA, hastizikSA, maNizikSA, dhanurveda, hiraNyavAda, suvarNavAda, maNivAda, dhAtuvAda, bAhuyuddha, daNDayuddha, muSTiyuddha, asthiyuddha, yuddha, niyuddha (paidala yuddha), yuddhaniyuddha, sUtrakrIDo, vartakrIDA, bAhyakrIr3A, nAlikAkrIDA, patracchedya, kaTakacchedya, prataracchedya, sajIva, nirjIva aura zakunaruta (pakSiyoM kI bolii)| vaha viSayoM ke prasaMga kA samaya prApta karane para bhI siddhibhAva kI samIpatA, bure karmoM kI zAnti, kalAoM ke samUha meM abhyAsaparatA, kanyAoM ke rUpaprakarSa meM adarzanatA se, viSayoM ke prasaMga se Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 [ samarAindhakahA ohasiyanaMdaNavaNesu ujjANesu kalAkalAvabbhAsatalliccho ANaMdayaMto garupayAhiyayAiM pUrayaMto paNaimaNorahe saMvaddhayaMto bhiccayaNasaMghAyaM aNuhavaMto visiTThapuNNaphalAiM suhaMsuheNa ahivasai / io ya so viseNajIvanArao tao narayAo uvaTTiUNa puNo saMsAra mAhiDiya aNaMtarabhave tahAvihaM kiMpi aguTThANaM kAUNa samuppanno veyaDDhapavvae rahaneuracakkavAlaure nayare vijjAharattAe ti| kayaM se nAma vANamaMtaro ti| aikkaMto koi kaalo| annayA samAgao aojjhAtilayabhayaM mayaNanaMdaNaM nAma ujjANaM / diTTho ya ga tammi ceva ujjANe AlekkhaviNoyamaNuhavaMto kumAraguNacaMdo ti| taM ca daLUNa udiNNapAvakammo abbhAsasAmattheNaM akusalajoyassa gahio prmaariie| citiyaM ca NeNaM-ko uNa eso maha dukkhheuu| ahavA kimaNeNa jANieNaM; vAvAemi evaM durAyAraM ti / kasAyakalusiyamaI gao tassa samIvaM / jAva na caeti tassoggahaM aikkamiuM, tao citiyamaNeNaM - ihaTio ceva adissamANo vijjAsattIe bhesemi bhosaNasaddeNaM / tao sayameva jIviyaM pariccaissai / kao NeNa vajjappahAraphuTTatagirisaddabhIsaNo mhaabhrvsddo| na saMkhuddho kumaaro| dyAneSu kalAkalApa.bhyAsatatpara Anandayan guruprajAhRdayAni pUrayan praNayimanorathAna saMvardhayan bhRtyajanasaGghAtamanubhavan viziSTapuNyaphalAni sukhasukhenAdhivasati / ____ itazca sa viSaNajIvanArakastato narakAduvRtya punaH saMsAramAhiNDayAnanta rabhave tathAvidhaM kimapyanuSThAnaM kRtvA samutpanno vaitADhayaparvate rathanUpuracakravAlapure nagare vidyAdharatayeti / kRtaM tasya nAma vAnamantara iti / atikrAntaH ko'pi kAlaH / anyadA samAgato'yodhyA tilaka bhUtaM madananandanaM nAmodyAnam / dRSTazca tena tasminnevodyAne Alekhyavinodamanubhavana kamAraguNacandra iti| taM ca dRSTvodorNapApakarmA'bhyAsasAmarthyenAkuzalayogasya gRhItaH prmaartyaa| cintitaM ca tena-kaH punareSa mama duHkhahetuH / athavA kimanena jJAtena, vyApAdayAmyetaM durAcAramiti / kaSAyakaluSitamatirgatastasya samIpama, yAvanna zaknoti tasyAvagrahamatikramitum / tatazcintitamanena- ihasthita evAdRzyamAno vidyAzaktyA bhISaye (bhASaye) bhISaNazabdena / tataH svayameva jIvitaM parityakSyati / kRtastena vajraprahArasphuTagirizabda bhISaNo mahAbhairava shbdH| na saMkSubdhaH kumaarH| ISat saMkSubdhA api dhIritA vimukha hokara usI nagarI meM, nandanavana para haMsanevAle udyAnoM meM kalAoM ke samUha ke abhyAsa meM tatpara rahakara, mAtA-pitA aura prajAoM ke hRdayoM ko Anandita karatA huA, yAcakoM ke manoratha ko pUrNa karatA huA, sevaka-samUha kI vRddhi karatA huA, viziSTa puNyoM ke phala kA anubhava karatA huA atyadhika sukha se raha rahA thaa| ____ idhara vaha viSeNa kA jIva nArakI usa naraka se nikalakara puna: saMsAra meM bhramaNa kara usI prakAra ke kisI anuSThAna ko kara, vaitADhyaparvata ke rathanUpura cakravAlapura nagara meM vidyAdhara ke rUpa meM utpanna huaa| usakA nAma vAnamantara rakhA gyaa| kucha samaya bIta gayA / eka bAra vaha ayodhyA ke tilakabhUta madananandana nAmaka udyAna meM aayaa| usane usa udyAna meM citrakalA ke vinoda kA anubhava karate hue kumAra guNacandra ko dekhaa| use dekhakara, jisake pApakarma kA udaya huA hai aura abhyAsa kI sAmarthya se jisakA azubhayoga AyA hai-aise, usa (vAnamantara) ko utkRSTa arati ne jakar3a liyaa| usane socA-mere duHkha kA kAraNa yaha kauna hai ? athavA isakI jAnakArI se kyA, isa durAcArI ko mAra DAlatA hU~ / kaSAya se kaluSita hote hue usake samIpa gayA, usake Azraya ko lA~ghane meM samartha nahIM huaa| anantara usane socA-yahIM rukakara adRzya rahakara vidyA kI zakti se bhISaNa zabda se DarAU~gA, taba apane Apa hI prANa tyAga degaa| usane vajra ke prahAra se pahAr3a ke Tane ke samAna bhayAnaka zabda Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amo bhavo] 666 Isi saMkhuddhA vi viliUNa dhIraviyA vayaMsayA / ahiya yaraM kuviovaannmNtro| citiyaM ca NeNaMaho se durAyArassa dhIrayA, aho avajjA mmori| tA daMsemi se attaNo parakkama, nivADemi evaM mahallaM kaMcaNapAyavaM / tao NeNa saMcuNNiyaMgavaMgo nIsaMsayaM ceva na havissai ti| sayarAhameva pADio kcnnpaayvo| kumArapuSNappahAveNa nivaDio annattha / na chikko vi saparivAro kumaaro| dUmio vaannmNtro| citiyaM ca Nega -aho se mahApAvassa sAmatthaM ti| ahiyayaraM saMkiliTTho vittennN| etthaMtarammi kuoi samAgao gamagaraI nAma khetvaalvaannmNtro| taM ca daLUNa thevayAe sattassa appayAe vijjAbalassa palANo vijjaahrvaannmNtro| kumAro vi uciyasamae paviTTho naar| io ya uttarAvahe visae saMkhaure paTTaNe sakhAyaNo nAma raayaa| kaMtimaI se bhAriyA / dhUyA ya se rayaNavaI nAma / sA ya rUvAisaeNa muNoNa vi maNahAriNo kalAviyakkhaNatteNa asariso annakannayANa / tao visaNNA se jaNaNI / na imIe tihuyaNe vi uciyapurisarayaNaM takke mi / ahavA bahurayagabhariyA bhayavaI meiNI / tA nirUvAvemi tAva niyaniugapurisehi, ko uNa imIe rUvavinnAvayasyAH / adhikataraM kupitA vAnamantaraH / cintitaM ca tena-aho tasya durAcArasya dhIratA, aho avajJA mamopari / tato darzayAmyAtmanaH parAkramam, nipAtayAmyetaM mahAnta kAJcanapAdapam / tatastena saJcaNitAGgopAGgo niHsaMzayameva na bhaviSyatIti / zIghrameva pAtitaH kAJcanapAdapaH / kamArapuNyaprabhAveNa ca nipatito'nyatra / na spRSTo'pi saparivAraH kumaarH| dUno vaanmntrH| cintitaM ca tena-aho tasya mahApApasya sAmarthya miti / adhikataraM saMkliSTazcittena / atrAntare katazcitsamAgato gamanarati ma kSetrapAlavAnamantaraH / taM ca dRSTvA stokatayA sattvasyAlpatayA vidyAbalasya palAyito vidyAdharavAnamantaraH / kumAro'pyucitasamaye praviSTo ngriim| itazcottarApathe viSaye zaGkhapure pattane zAGkhAyano nAma raajaa| kAntimatI tasya bhAryA / duhitA ca tasyA ratnavatI nAma / sA ca rUpAtizayena munInAmapi manohAriNI kalAvicakSaNatvenAsadazI anyakanyakAnAm / tato viSaNNA tasyA jnnii| nAsyAstribhuvane'pyucitapuruSaratnaM trkye| athavA bahuratnabhRtA bhagavatI medinii| tato nirUpayAmi tAvannijanipuNapuruSaiH, kaH punasyA rUpakiyA / kumAra kSubdha nahIM huaa| jo thor3e se kSubdha hue the aise mitroM ko dhairya bNdhaayaa| vAnamantara aura adhika kupita huaa| usane socA- isa durAcArI kI dhIratA Azcaryamaya hai / oha ! isane avajJA kI, ata: apanA parAkrama dikhAtA hUM, isa para bahuta bar3A svarNavRkSa girAtA huuN| usase jisake aMgopAMga cUrNacUrNa ho gaye haiM-aisA vaha puna: nahIM hogA arthAt mara jaayegaa| zIghra hI svarNavRkSa giraayaa| kumAra ke puNya ke prabhAva se vaha dUsarI jagaha giraa| kumAra ko parivAra sahita usa vRkSa ne chuA bhI nhiiN| vAnamantara (aura) duHkhI huaa| usane socA-isa mahApApI kI sAmarthya Azcarya maya hai ! vAnamantara kA citta atyadhika duHkhI huaa| isI bIca kahIM se gamanarati nAmaka kSetrapAla vAnamantara aayaa| use dekhakara zakti kI kamI tathA vidyAbala kI alpatA ke kAraNa vAnamantara vidyAdhara bhAga gyaa| kumAra bhI ucita samaya para nagarI meM praviSTa huaa| idhara uttarApatha deza ke zaMkhapura pattana meM zAMkhAyana nAmaka rAjA thaa| kAntimatI usakI strI thii| usakI putrI kA nAma ratnavatI thaa| vaha rUpa kI adhikatA ke kAraNa muniyoM ke mana ko harane vAlI thI tathA kalA meM vicakSaNa hone ke kAraNa anya kanyAoM se asAdhAraNa thii| ata: usakI mAtA da:khI thii| tInoM lokoM meM bhI isake yogya kAI puruSaratna nahIM hai'-aisA anumAna karatI hU~ athavA pRthvI bahuta ratnoM se bharI huI hai| Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 670 [ samarAiccakahA hi ucio, jao Asanno se vivAhasamao ti| citiUNa pesiyA disodisaM rAyauttarUvavinnANapariyANaNanimittaM viyaDDhA niypurisaa| bhaNiyA ya ee-ANeyavvA tunbhehi rayaNavaIrUvajoggA rAyauttapaDicchaMdayA kalAkosallapisuNayaM ca kiMci accabbhuyaM ti| [jaM devI ANavei ti] gayA disodisN| divA ya hi bahave rAyauttA, na uNa rayaNavaIrUvajoga ti| tahAvi je maNAgaM suMdarayarA, te AjihiyA tehiM / gahiyaM ca kalAkosallapisuNayaM pttcchejjaai| samAgayA anne aojhaauri| di@o ya tehiM rAhAveheNa dhaNuvveyamabbhasaMto gunncNdo| vimhiyA cittenn| paviTTho nari kumaaro| citiyaM ca hiM - aho se rUvaM, aho klaapgriso| savvahA aNurUvo esa raaydhuuyaae| ki tu na tIrae eyassa saMpuNNapaDicchaMdayAlihaNaM, visesao sidNsnnmmi| jaMpiyaM cittamaiNA-are bhUsaNaya, diLaM tae acchariyaM / teNa bhaNiyaM-suThTha diLaM, kiM tu visaNNo ahaM / cittamaiNA bhaNiyaMare keNa kjjenn| bhUsaNeNa bhaNiyaM-asamattho jeNa devIsaMdesayaM saMpADeuM / cittamaiNA bhaNiyaM'kahaM viya' / bhUsaNeNa bhaNiyaM-are kahamamhehi eyassa paDicchaMdao lihiuM tIrai ti| cittamaiNA vijJAnarucitaH, yata AsannastasyA vivAhasamaya iti / cintayitvA preSitA dizi dizi rAjaputrarUpavijJAnaparijJAnanimittaM vidagdhA nijpurussaaH| bhaNitAzcaite-AnetavyA yuSmAbhI ratnavatIrUpayogyA rAjaputrapraticchandakAH kalAkauzalyapizunakaM ca kiJcidatyadbhutamiti / (yad devyAjJApayatIti) gatA dizi dizi / dRSTAzca tairbahavo rAjaputrAH, na punA ratnavatIrUpayogyA iti / tathApi ye manAka sundaratarAste AlikhitAstaiH / gRhItaM ca kalAkauzalyapizunakaM patracchedyAdi / samAgatA anye'yodhyApurIm / dRSTastaiH rAdhAvedhena dhanurvedamabhyasyana guNacandraH / vismitAzcittena / praviSTo nagarI kmaarH| cintitaM ca taiH-aho tasya rUpam, aho kalAprakarSaH / sarvathA'nurUpa eSa rAjaduhita: / kintu na zakyate etasya sampUrNa praticchandakAlekhanam, vizeSataH sakRddarzane / jalpitaM citramatinA-are bhUSaNaka ! dRSTaM tvayA''zcaryam / tena bhaNitam-suSTha dRSTam, kintu viSaNNo'ham / citramatinA bhaNitam - are kena kAryeNa / bhUSaNena bhaNitam-asamarthoM yena devIsandezaM sampAdayitum / citramatinA bhaNitam - 'kathamiva' / bhUSaNena bhaNitam-are kathamAvAbhyAmetasya praticchandako likhituM zakyate iti / citra ata: apane nipuNa AdamiyoM dvArA dikhalAtI hU~ ki isake rUpa aura vijJAna kI apekSA kauna yogya hai| kyoMki vivAha kA samaya nikaTa hai-aisA socakara pratyeka dizA meM rAjaputroM ke rUpa aura jJAna ko jAnane ke lie apane AdamI bheje aura ina logoM se kahA-'tuma loga ratnavatI ke rUpa ke yogya rAjaputra ke kalA-kauzala ko sUcita karanevAle kucha atyanta adbhuta citra laao|' (mahArAnI jo AjJA deM---aisA kahakara) pratyeka dizA meM rAjapuruSa gye| unhoMne bahuta se rAjaputroM ko dekhA kintu ratnavatI ke rUpa ke yogya koI nahIM thaa| jo bhI (unameM) apekSAkRta adhika sundara the unako likha liyA-unake citra banA liye aura unakI patracchedyAdi kalAkauzala sambandhI nipuNatA ko bhI dekhA-parakhA / kucha loga ayodhyApurI aaye| una logoM ne rAdhAvedha se dhanurveda kA abhyAsa karate hue guNacandra ko dekhA / unakA vitta vismita huaa| kumAra nagarI meM praviSTa huaa| unhoMne -isakA rUpa aura kalA kA prakarSa Azcaryamaya hai| yaha rAjapUtrI ke sarvathA yogya hai kintu isake samAna citra nahIM banA sakate haiM, vizeSataH eka bAra darzana meM (to yaha sambhava nhiiN)| citramati ne kahA--'are bhUSaNaka ! tUne Azcarya dekhA ?' usane kahA--'bhalI prakAra dekhA, kintu maiM khinna huuN|' citramati ne kahA.---'are kisa bAta se khinna ho ?' bhUSaNa ne kahA-'kyoMki mahArAnI ke sandeza ko pUrA karane meM asamartha huuN|' citramati ne kahAkaise ?' bhUSaNa ne kahA- 'are, hama donoM isakA citra kaise banA sakate haiM ?' citramati ne kahA-'are, yaha Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 671 bhaNiyaM -are savvasAhAraNo esa visAo, anneNAvi esa na tIrae cev| bhUsaNeNa bhaNiyaM--ki amhANa sesacitAe, niuttA ettha amh| cittamaiNA bhaNiyaM - are uvasappamha tAva eyaM / tao aNavarayadaMsaNeNa rAyadhUyapaDicchaMdayaM piva kicisAhammeNa lihissAmo eyapaDicchaMdayaM ti / bhUsaNeNa bhaNiyaM-juttameyaM, tA kahaM puNa esa daTThavvo tti| cittamaiNA bhaNiyaM-are rayaNavairUvamabhilihiya cittayaradArayavavaeseNa pecchAmu eyaM ti / bhUsaNeNa bhaNiyaM-are sAhu sAhu, sohaNo esa uvaao| evaM ca kae samANe 'rAyadhUyAe uvari keriso eso' ti evaM pi vinnAyaM bhavissai tti| maMtiUNa paviTThA nayariM / Alihio ahimypddo| ghettUNa taM gayA kumArabhavaNaM / bhaNio ya paDihAro- bho mahApurisa, cittayaradArayA amhe atthiNo kumaardsnnss| paDihAreNa bhaNiyaM-ciTThaha tAva tumbha, niveemi kumArassa / niveiyaM paDihAreNa / samAiTTha ca Na, jahA pavisaMtu tti / paviTThA cittamaibhUsaNA / paNamio kumaaro| 'uvisaha' tti bhaNiyamageNa / 'pasAo' tti bhaNiUNa uvaviTThA ee| uvaNoo ya aha paDo harisiyavayaNehi tehi spnnaam| bhaNiya ca deva amhe saMkhaurAo ihaM AyA // 648 // matinA bhaNitama -are sarvasAdhAraNa eSa viSAdaH, anyenApyeSa na zakyate eva / bhUSaNena bhaNitamakimAvayoH zeSacintayA, niyuktaavtraavaam| citramatinA bhaNitam-are upasavistAvadetam / tato'navaratadarzanena rAjaduhitapraticchandakamiva kiJcitsAdhahNa likhiSyAva etatpraticchandakamiti / bhUSaNena bhaNitam-yuktametat tataH kathaM punareSa draSTavya iti / citramatinA bhaNitam-are ratnavatIrUpa bhilikhya citrakaradArakavyapadezena prekSAvahe etamiti / bhUSaNena bhaNitam-are sAdhu sAdha, zobhana eSa upAyaH / evaM ca kRte sati 'rAjaduhiturupari kIdRza eSaH' ityetadapi vijJAtaM bhvissytiiti| mantrayitvA praviSTau nagarIm / Alikhito'bhimatapaTa: / gRhItvA taM gatau kumArabhavanam / bhaNitazca pratIhAra:--bho mahApuruSa ! citrakaradArakAvAvAmathinI kamAradarzanasya / pratIhAreNa bhaNitam - tiSThata tAvad yuvAm, nivedayAmi kumaarsy| nivedita pratIhAreNa / samAdiSTaM ca tena-yathA pravizatamiti / praviSTau citramatibhUSaNau / praNataH kumAraH / 'upavizatam' iti bhaNitamanena / 'prasAdaH' iti bhnnitvopvissttaaveto| upanItazcAtha paTo harSitavadanAbhyAM tAbhyAM sapraNAmam / bhaNitaM ca deva ! AvAM zaGakhapurAdihAyAtau // 648 // viSAda to sabhI ke lie sAmAnya hai, dUsarA bhI isa kArya ko nahIM kara sktaa|' bhUSaNa ne kahA-'hama donoM ko zeSa cintA se kyA, hama isa kArya meM lagate haiN|' citramati ne kahA--'are, isa kArya ko Age bddh'aayeN| anantara nirantara dekhakara rAjaputrI ke citra kI kucha samAnatA se isakA citra bnaayeN|' bhUSaNa ne kahA- 'yaha ThIka hai, to ise pUna: kaise dekheM?' citramati ne kahA-'are, ratnavatI kA citra banAkara citrakAra ke bahAne ise dekhege|' bhUSaNa ne kahA -'are ThIka hai, ThIka hai, yaha upAya ThIka hai| isa upAya se rAjapUtrI ke prati yaha (isakA abhiprAya) kaisA hai-yaha bhI jJAta ho jaayegaa|' aisI salAha kara donoM nagarI meM praviSTa he| iSTa citrapaTa bnaayaa| use lekara kumAra ke bhavana meM gye| pratIhAra se kahA-'he mahApuruSa ! citrakAra ke laDake hama donoM kumAra ke darzana ke icchuka haiN|' dvArapAla ne kahA-'to Thaharo, Apa donoM ke viSaya meM kumAra se nivedana karatA huuN|' dvArapAla ne nivedana kiyA / kUmAra ne AjJA dI ki praveza karane do| citramati aura bhUSaNa praviSTa he| kumAra ko namaskAra kiyaa| baiTho-isane khaa| (ApakI) kRpA-kahakara ye donoM baiTha gye| una donoM ne harSitamukha hokara citrapaTa lekara praNAmapUrvaka kahA -'mahArAja ! hama donoM zaMkhapura se yahA~ Aye haiM // 648 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 [samarAiccakahA devaM guNANa nilayaM paNaIyaNavacchalaM ca muNiUNa / tA amhe kayauNNA jehi tumaM ajja diTTho si // 646 // sayalapuhaIe nAho taM naravara tahavi bhaNimo evaM / amhANa tumaM nAho nibbharabhattIpahAveNaM // 650 // tA dejjaha ANatti cittakalAe saguNalavaM amhe / jANAmo paramesara iya bhaNiuM lajjiyA jAyA // 651 // aha taM daLUNa paDaM piiibhrijjNtloynnjenn| bhaNiyaM guNacaMdeNaM aho kalAlavaguNo tubhaM // 652 // jai esa kalAe lavo tA saMpuNNA u keriso hoi| suMdaraasaMbhavo cciya ao varaM cittayammassa // 653 // amhehi asTiuvvo annehi vi naNamettha loehi / evaMviho surUvo rehAnAso na diTTho tti // 654 // jai viya rehAnAso patteyaM hoi suMdaro kahavi / tahavi samudAyasohA na erisI hoi annassa // 655 // devaM guNAnAM nilayaM praNayijanavatsalaM ca jJAtvA / tata AvAM kRtapuNyo yAbhyAM tvamadya dRSTo'si // 646 / / sakalapRthivyA nAyastvaM naravara ! tathApi bhaNAva evam / AvayostvaM nAtho nirbharabhaktiprabhAveNa / 650 / / tato dattAjJapti citrakalAyAM svaguNalavamAvAm / jAnIvaH paramezvara ! iti bhaNitvA lajjitI jAtau / / 651 / / atha taM dRSTvA paTaM prIti bhrymaannlocnyugen| bhaNitaM guNa candreNa aho kalAlavaguNo yuvayoH / / 652 / / yadyeSa kalAyA lavastataH sampUrNA tu kIdRzI bhavati / saundaryAsambhava eva ataH paraM citrakarmaNaH // 653 / / asmAbhiradRSTapUrvo'nyairapi nUnamatra lokaiH / evaMvidhaH surUpo rekha nyAso na dRSTa iti / / 654 // yadyapi ca rekhAnyAsa: pratyekamapi sundaraH kthmpi| tathApi samudAyazobhA nedazI bhavatyanyasya / / 655 / / mahArAja ko gaNoM kA bhavana aura yAcaka janoM kA premI jAnakara hama donoM ne bar3e pUNya se Apako Aja dekhA hai / he na ratheSTa! apa samasta pathvI ke nAtha haiM tayApi isa prakAra kahate haiM ki atyadhika bhakti ke prabhAva se hama donoM ke Apa nAtha haiM / ataH he paramezvara, AjJA do| hama donoM ke pAsa citrakalA kA leza hai' aisA kahakara donoM namra ho gye| anantara usa vastra ko dekha kara prIti se bhare hae netravale gagacandra ne kahA-'oha ! Apa donoM ke pAsa kalA-guNa kA leza (bahuta thor3I mAtrA) hai / yadi yaha kalA kA leza hai to sampUrNa kaisA hotA hai ? isase utkRSTa citrakarma kA saundarya asambhava hai| hama logoM ne aura dasaroM ne bhI nizcita rUpa se isa loka meM isa prakAra ke acche rUpadAlA rekhAMkana nahIM dekhA hai| yadyapi pratyeka kA rekhAMkana kisI prakAra (kisI vizeSa guNa kI apekSA) sundara hotA hai tathApi dUsare citrakAroM ke citra kI sampUrNa rUpa se zobhA isa prakAra nahIM hotI Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo esA visAlanayanA dAhiNakaradhariyaramma sayavattA / rUvi vva mayaNaghariNI cittagayA harai cittAiM // 656 // jai puNa maNayasurAsuraloesu havijja erisI kAvi / viggahavaI surUvA nijjiya railacchilAvaNNA / / 657 // tA nasiUNa imIe mayaNo niyakajjabhAramuddAmaM / helA viNijjiyajao bhuvaNammi suvejja vIsattho / 658 // tA aisayako sallaM tumhANa imaM daDhaM mahaM cittaM / avaharai ahiuvaM niuNaguNA ke ca na haraMti // 656 // evaM parimmi guNacaMde tehi niuNapurisehi / bhaNiyaM na ettha ahaM aisayaniuNattaNaM nAha // 660 // aisana NattaM puNa etthaM suNa bhayavao payAvaiNo / jeNa jayasuMdaramiNaM laDahaM rUvaM viNimpaviyaM // 661 // amhehi lihiyamettaM naravara ! daTThUNa kimiha niuNattaM / amhANa rUvasohaM saMpuSNamaNAli haMtANaM // 662 // eSA vizAlanayanA dakSiNakaradhRtaramyazatapatrA / rUpiNIva madanagRhiNI citragatA harati vittAni // 656 // yadi punarmanujasurAsuralokeSu bhavedodazI kA'pi / vigrahavatI surUpA nirjitaratilakSmIlAvaNyA / / 657 / / tato nyasyAsyAM madano nijakAryabhAramuddAmam // lAvinirjitajagad bhuvane svapyAd vizvastaH / / 658 / / tato'tizaya kauzalyaM yuvayoridaM dRDhaM mama cittam / apaharatyadhikA pUrvaM nipuNaguNAH ke ca na haranti / / 656 / / evaM prajalpati guNacandre tAbhyAM nipuNapuruSAbhyAm / bhaNitaM nAtrAvayoratizayanipuNatvaM nAtha / / 660 / / atizayanipuNatvaM punaratra zRNu bhagavataH prajApateH / yena jagatsundaramidaM ramyaM rUpaM vinirmitam // 661 // AvAbhyAM likhitamAtraM naravara ! dRSTvA kimiha nipuNatvam / Avayo rUpazobhAM sampUrNAmanAlikhatoH / / 662 // hai / yaha vizAla nayanoMvAlI, dAyeM hAtha meM ramagIya kamala ko dhAraNa kiye hue, zarIradhArI kAmadeva kI patnI (rati) jaisI citrita hokara citta ko hara rahI hai| yadi zarIradhAriNI, acche rUpavAlI, rati lakSmI ke lAvaNya ko jItanevAlI, sura aura asuroM meM bhI aisI koI ho to saMsAra meM kAmadeva ne vizvasta hokara apane Apa isa para apane utkRSTa kAryabhAra ko rakhakara khela hI khela meM jagat ko jIta liyaa| ataH Apa donoM kI yaha atizaya kuzalatA mere citta ko nizcaya hI apUrva rUpa se atyadhika hara rahI hai| nipuNatA rUpa guNa vAle kisako ( kisake mana ko) nahIM harate haiM ?' guNacandra ke aisA kahane para una donoM nipuNa puruSoM ne kahA - 'nAtha ! yahA~ para hama logoM kI atizaya nipuNatA nahIM hai| atizaya nipuNatA to yahA~ bhagavAn prajAti kI suno, jisane saMsAra meM sundara aise ramaNIya rUpa ko nirmita kiyA hai| jaba Apa use dekheMge to pAyeMge ki hama donoM ne kitanA sA citra 673 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 [samarAicakahA iya tavvayaNaM souM harisiyavayaNeNa to kumAreNaM / bhaNiyaM tubbhehi kahiM evaM AloiyaM rUvaM // 663 // saMsArasArabhUyaM nayaNamaNANaMdayArayaM paramaM / tihayaNavimhayajaNaNaM vihiNo vi audhvanimmANaM // 664 // bhaNiyaM ca tehi naravara ! suNa saMkhaurammi gunnnihaannmmi| dariyArimaddaNaraI rAyA saMkhAyaNo nAma // 665 // tassesA guNakhANI ohAmiyatiyasasuMdarivilAsA / dhUyA pANabbhahiyA rayaNavaI nAma nAmeNa // 666 // amhehi vammahamahe diTThA esa ti kannayA nAha / nayarAo nikkhamaMtI divvaM jaMpANamArUDhA // 667 // dhariyadhavalAyavattA sahiyaNaparivAriyA visaalcchii| ujjANaM gaMtumaNA dAhiNakaranimiyasayavattA // 668 // iti tadvacanaM zrutvA harSitavadanena tata: kamAreNa / bhaNitaM yuSmAbhyAM kutraitadAlokitaM rUpam / / 663 / / saMsArasArabhUtaM nayanamana AnandakArakaM paramam / tribhuvanavismayajananaM vidherapi apUrvanirmANam // 664 // bhaNitaM ca tAbhyAM naravara ! zRNa zaGkhapure gaNa nidhAne / daptArimardanaratI rAjA zaGkhAyano nAma / / 665 // tasyaiSA guNakhAni rlaghUkRta tridazasundarIvilAsA / duhitA prANAbhyadhikA ratnavatI nAma nAmnA // 666 / / AvAbhyAM manmathamahe dRSTaSeti kanyakA nAtha // nagarAd niSkAmantI divyaM jampAnamArUDhA / / 667 / / dhRtadhavalAtapatrA sakhojanaparivatA vishaalaakssii| udyAnaM gantumanA dkssinnkrnystshtptraa|| 668 / ' naipuNya dikhalAyA hai / sampUrNa rUpa aura zobhA kA citraNa hama logoM ne nahIM kiyA hai| isa prakAra unake vacana sunakara harSita mukhavAle kumAra ne kahA -'Apa donoM ne isa rUpa ko kahA~ dekhA ? saMsAra kA sArabhUta, netroM ko aura mana ko utkRSTa Ananda denevAlA, tInoM lokoM ko vismaya utpanna karanevAlA yaha brahmA kA (koI) apUrva hI nirmANa hai|' una donoM ne kahA-'narazreSTha ! suno---guNoM ke nidhAna zaMkhapura meM garvIle zatruoM ke mardana meM jisakI rati hai-aise zaMkhAyana nAma ke rAjA haiN| unakI yaha guNoM kI khAna, devAMganAoM ke vilAsoM ko tiraskRta karane vAlI, prANoM se bhI adhika pyArI ratnavatI nAmaka putrI hai| madanamahotsava para hama donoM ne, divya pAlakI para ArUr3ha hokara nagara se nikalatI haI isa kanyA ko dekhA hai| vizAla netroMvAlI vaha sapheda chatra ko dhAraNa kiye hae sakhiyoM ke sAtha udyAna ko jA rahI thI / dAyeM hAtha meM usane kamala le rakhA thA // 646.668 // 1, lahai ohAbhiyaM tuliya (pAyala, 539) Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 675 amhehi tao huliyaM gehaM gaMtUNamaha paDaM ghettuM / lihiyA muddhamayacchI daMsaNamaNusambharaMtehi // 666 // na ya tIe suMdarattaM rUvassArAhiyaM ihmhehi| manne na vissayammo vi avitahaM taM khamo lihiuN||670|| darcha pi jaM na najjai abuhehiM sAhiuM ca vaayaae| dilR pi citayamme taM ArAhijjae kaha Na // 671 // soUNa imaM vayaNaM gaNacaMdo mayaNagoyaraM ptto| rAyANubhAvao cciya AlaMbaNapagarisAo ya // 672 // gRhaMteNa tahAvi ya niyamAgAramaha jaMpiyaM teg| bhaNa bho vitthayabaddhI annaM pasiNottaraM kiMci // 673 // jaM ANavei devo bhaNiu pariosaviyasiyaccheNa / aNusariUNamiNaM to paDhiyaM pasiNottaraM teNa // 674 // kiM deMti kAmiNIo ? ke harapaNayA ? kuNaMti kiM bhayagA? kaM ca maUhehi sasI dhavalei ? AvAbhyAM tataH zoghra gehaM gatvA'tha paTa gRhItvA / likhitA mugdhamRgAkSI darzanamanusmaradbhyAm // 666 / / na tasyAH sundaratvaM rUpasthA rAdhitamihAvAbhyAm / manye na vizvakarmA'pyavitathaM tat kSamo likhitum / / 670 / / dRSTavA'pi yanna jJAyate'badhaiH kathayituM ca vaacaa| dRSTamapi citrakarmaNi tadArAdhyate kathaM nu|| 671 // zratvedaM va vanaM guNacandro madanagocaraM prAptaH / rAjAnubhAvata eva AlambanaprakarSAcca / / 672 / / gRhatA tathApi ca nijamAkAramatha jalpitaM tena / bhaNa' bho vistRtabuddhe ! anyat praznottaraM kiJcit / / 673 / / yadAjJApayati devo bhaNitvA paritoSavika sitaakssnn| anusmatyedaM tataH paThitaM praznottaraM tena // 674 / / kiM dadati kAminyaH, ke harapraNataH, kurvanti kiM bhujagA: ? kaM ca mayUkhaiH zazI dhavala taba hama donoM ne zIghra jAkara vastra lekara darzana kA smaraNa karate hue, mRga jaisI bholI-bhAlI A~khoMvAlI (isa kanyA ko) citrita kiyaa| hama donoM ne usake rUpa kI sundaratA kI yahA~ ArAdhanA nahIM kii| maiM mAnatA hU~ ki vizvakarmA bhI pUrI taraha se use citrita nahIM kara sakatA hai| dekhakara bhI jise avidvAna loga nahI jAna sakate aura (jisakA) vANI se kathana nahIM kara sakate, citra meM dekhI huI usakI ArAdhanA kaise kI jA sakatI hai ?' isa vacana ko sunakara Alambana kI prakarSatA aura rAjakIya sAmarthya ke kAraNa guNacandra kAma-mArga ko prApta ho gyaa| tathApi apane AkAra ko chipAkara usane kahA-'he vistRta buddhivAle ! kucha anya praznottara kro|' anantara 'mahArAja jo AjJA deM-aisA kahakara santoSa se vikasita netroMvAle usane smaraNa kara praznottara par3hA ! // 666-674 // 'kAminiyA~ (striyAM) kyA detI haiM ? ziva ko namaskAra kauna karatA hai ? sA~pa (bhogI) kyA karate haiM ? Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAicakahA sigghamevovalahiUga bhaNiyaM kumaarennN-'nhNgnnaabhoyN'| cittamaiNA bhaNiyaM-aho devassa lahaNavego / kumAreNa bhaNiyaM-paDhasu kipi annaM ti / visAlabuddhiNA paDhiyaM ki hoi rahassa varaM ? buddhipasAeNa ko jaNo jiyai? kiM ca kuNaMto vAlA neurasadaM payAsei ? // 675 // Isi vihasiUNa bhaNiyaM kumAreNa -'cakamaMto' / 'aho aisano' ti jaMpiyaM bhuusnnenn| bhaNiyaM ca Na-deva, mae vi kiMci pasiNottaraM citiyamAsi, taM suNAu devo| kumAreNa bhnniyN'pddhsutti| paDhiyaM bhUsaNeNa ki piyaha ? kiM ca geNhaha paDhamaM kamalassa ? deha ki rivago ? navavaharamiyaM bhaNa ki ? uvahasaraM kerisaM vakkaM ? // 676 // damaimahI (?) kA dijjai paraloe ? kA daDDhA vANareNa? ke jAi vahU ? amiyamahaNammi yati ? zoghramevopalabhya bhaNitaM kumaarenn-"nhNgnnaabhoy"| nakham, gaNAH, bhogama, (phaNAma), nabhoGgaNAbhogama-nabhoGgaNavastAram / citramatinA bhaNitam-aho ! devasya labhanavegaH (labdhivegaH) / kamAreNa bhaNitam-paTha kimapyanyaditi / vizAlabuddhinA paThitam -- ___ kiM bhavati rathasya varaM, buddhiprasAdena ko jano jIvati / kiM ca kurvatI bAlA naparazabdaM prakAzayati / / 675 / / ISad vihasya bhaNitaM kumAreNa- "ckkmNtii"| (cakram, mantrI, caGa kramamANA) 'aho atizayaH' iti jalpitaM bhUSaNena / bhaNitaM ca tena-deva ! mayA'pi kiJcit praznottaraM cintitamAsota, taccha Notu devaH / kumAreNa bhaNitaM -'paTha' iti / paThitaM bhUSaNena kiM pibata, kiM ca gRlota prathamaM kamalasya datta kiM ripoH / ___ navavadhUrataM bhaNa kiM, upadhAsvaraM kIdRzaM vakram / / 676 / / damaimahI (?) kA dIyate paraloke ? kA dagdhA vAnareNa ? kaM yAti vadhUH ? amRtamathane naSTA: candramA kiraNoM se kise dhavala banAtA hai ?' zIghra hI kumAra ne grahaNa kara kahA - 'nahaMgaNAbhoyaM' arthAt nakha, gaNa, bhoga (phaga) aura AkAza rUpI A~gana ke vistAra ko| arthAta striyA~ nakhakSata karatI haiM, ziva ko unake gaNa namaskAra karate haiM, bhogI bhoga karate haiM athavA saaN| phana phailAte haiM tathA candramA apanI kiraNoM se AkAzarUpI A~gana ke vistAra ko dhavala banAtA hai|' citramati ne kahA--'kumAra kI prApti (uttara DhUMDhane) kA vega Azcaryayukta hai !' kumAra ne kahA - 'anya kucha pddh'o|' vizAlabuddhi ne par3hA 'ratha meM kauna zreSTha hotA hai ? buddhi se prApta kRpA ke dvArA kauna manuSya jIvita rahatA hai aura bAlA kyA karatI huI nUpura ke zabda prakaTa karatI hai ?' // 675 // kucha muskurAkara kumAra ne kahA-'cakkamaMtI'-cakra, mantrI aura gamana karatI huii| arthAt ratha meM zreSTha cakra hotA hai, buddhi se prApta kRpA ke dvArA mantrI jIvita rahatA hai aura bAlA gamana karatI huI nUpura ke zabda ko prakaTa karatI hai|' 'oha ! atizaya hai'-aisA bhUSaNa ne kahA aura vaha bolA-'mahArAja! maiMne bhI kucha praznottara soce the, unheM mahArAja sunie|' kumAra ne kahA- 'par3ho' / bhUSaNa ne par3hA _ 'kyA piyA jAtA hai ? kamala kA pahale kyA pakar3A jAtA hai ? zatru ko kyA diyA jAtA hai ? nava vadhU meM rata kauna hai ? kaho, upacA svara vAlA vAkya kaisA hotA hai?' // 676 // 'dUsare logoM ko kauna dI jAtI hai ? vAnara ne kise jalAyA ? vadhU kahA~ jAtI hai ? amRtamanthana ke samaya naSTa Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] Kid naTThA surAsurA rise va dasadisihattA ? kiM icchai sayalaM ciya telokaM ? kerisaM ca juvaIhi sayA dAvijjai niyavayaNaM ? kumAreNa bhaNiyaM - 'puNo paDhasu' tti / paDhiyaM bhUsaNeNa / aNaMtarameva lahiUNa bhaNiyaM kumAreNa - 'kaNNAlaMkAramaNaharaM savisesa' / cittamaiNA bhaNiyaM - aho devassa buddhipagariso, jameyaM laddhaM ti / deva, mahaMto eyassa ettha ahimANo Asi, na laddhaM ca eyamanneNaM / bhUsaNeNa bhaNiyaMare, tujhaM pi ajja ahimANo avei / kumAreNa bhaNiyaM - 'kahaM viya' / bhUsaNeNa bhaNiyaM deva, eeNa vi evaMvihaM caiva citithaM / kumAreNa bhaNiyaM - 'paDhasu' ti / paDhiyaM cittamaiNA - ke kaDhiNA narida ? kA kasA ? teo kA sAsao ? ucchU kerisa vva ? ke ya arahiyA ? kA uyahigAmiNI ? ke dhaNu para sunahara mAyAvisavasa visayappahANayA jANasu ? surAsurA kIdRze iva darzAdigabhimukhAH ? kimicchati sakalameva trailokyaM kIdRzaM ca yuvatibhiH sadA dazyate nijavadanam ? - 1 kumAreNa bhaNitaM 'punaH paTha' iti / paThitaM bhUSaNana / anantarameva labdhvA bhaNitaM kumAreNa - 'kanna / laGkAramaNaharaM savisesaM' / kaM (jala) nAlaM, kAra - ( tiraskAraH) manoharaM, savizeSam / kanyA - laGkA -- ramaNagRhaM saviSe [ amRtamathane ], zaM ( sukhaM), alaGkAramanoharaM savizeSam / citramatinA bhaNitam -- aho devasya buddhiprakarSaH, yadetallabdhamiti / deva ! mahAnetasyAtrAbhimAna AsId, na labdhaM caitadanyena / bhUSaNena bhaNitam - are tavApyadyAbhimAno'paiti / kumAreNa bhaNitam - 'kathamiva' / bhUSaNena bhaNitam - deva ! etenApyevaMvidhameva cintitam / kumAreNa bhaNitaM 'paTha' iti / paThitaM citramatinA - ke kaThinA narendra ? kA kRSNA ? teja: kAsu zAzvatam ? ikSuH kIdRzIva, ke ca arhA ? kA udadhigAminI ? kAn dhanuH - parazu-nakhara mAyA viSa vasA-viSayapradhAnAn jAnIhi ? sura aura asura kaise daza dizAoM kI ora abhimukha hue ? samasta triloka kyA cAhatA hai ? yuvatiyA~ sadA apanA mukha kaisA dikhalAtI haiM ?' kumAra ne kahA - 'punaH pddh'o|' bhUSaNa ne pddh'aa| anantara grahaNa kara kumAra ne kahA - 'kannAlaMkAramaNahara savisesaM' / jala, nAla, tiraskAra, manohara, savizeSa-- kanyA, laMkA, ramaNagRha, saviSa hone para, sukha, alaMkAra se vizeSa manohara / arthAt jala piyA jAtA hai / kamala kA pahale 'nAla' (kamaladaNDa ) pakar3A jAtA hai / zatru ko tiraskAra diyA jAtA hai| navavadhU meM manohara rata haiN| upadhA kA svara vizeSa hotA hai| kanyA dI jAtI hai / vAnara ne laMkA jalAyI / vadhU ramaNagRha ko jAtI hai / amRtamanthana ke samaya kSIrasAgara ke dvArA viSa ugalane yA kSIrasAgara ke viSayukta hone para sura aura asura daza dizAoM kI ora abhimukha hue| triloka sukha ( zaM) sukha cAhatA hai / yuvatiyA~ apanA mukha sadA 'alaMkAra se vizeSa manohara' dikhalAtI haiM / citramati ne kahA - 'mahArAja kI buddhi kA prakarSa Azcaryamaya hai; jo ki ise pA liyaa| mahArAja ! isakA (merA) isa viSaya meM bar3A abhimAna thA, ise dUsare ne nahIM pAyA arthAt mere ina praznoM kA uttara dUsarA nahIM de paayaa|' bhUSaNa ne kahA- 'are! terA bhI Aja abhimAna dUra hotA hai / ' kumAra ne kahA- 'kaise ?' bhUSaNa ne kahA - 'mahArAja ! isane bhI isI prakAra socA thA !' kumAra ne kahA- 'par3ho !' citramati ne par3hA- 'rAjan ! kaThina hai ? kauna kAlI hai ? kisameM teja zAzvata haiM ? Ikha kaisI hotI hai ? kauna mUlyavAn haiM ? kauna samudra taka jAtI hai ? kinheM dhanuSa, parazu, nakha, mAyA, viSa, vasA, viSayapradhAna jAneM ?' Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 678 [samarAindhakahA kumAreNa bhaNiyaM-'puNo paDhasu' ti| paDhiyaM cittminnaa| aNaMtarameva lahiUNa bhaNiyaM kumaarenn-'ptthraamsiihaasursppvraahlaavyaa'| bhUsaNeNa bhaNiyaM - aho accharIyaM, najjai deveNa ceva kiyaM ti| vimhiyA vittamai bhuusnnaa| bhaNio kumAreNa dhaNadevAhihANo bhaMDArio-bho dhaNadeva, dehi eyANa doNAralakkhaM ti| dhaNadeveNa bhaNiyaM -jaM devo aannvei| citiyaM ca NeNa - aho muddhayA kumArassa / alakkhaM dANameva nasthi / naNaM na yANai eso, kiMpamANo lkkho| tA imaM ettha pttyaalN| saMpADemi eyametasi kumArapurao ceva, jeNa vinnAyalakkhamahApamANo na puNo vi thevakajje evamANavei ti| citiUNa ANAvio teNa tattheva dINAralakkho, puMjio kumaarpuro| bhaNiyaM kumAreNa-bho dhaNadeva, kimayaM ti| dhaNadeveNa bhaNiyaM-deva, eso so doNAralakkho, jo pasAIkao deveNa eesi cittayaradArayANaM / kumAreNa vitiyaM -haMta kimayaM ajja saMpayAdasaNaM / nUNaM kumAreNa bhaNitaM- 'punaH paTha' iti / paThitaM citrmtinaa| anantarameva labdhvA bhaNitaM kumAreNa - 'pattharAmasIhAsurasappavarAhalAvayA' / [prstraa:-mssii-iihaa-sursprvraa-hlaa-aapgaa| 'pattha'pArthaH (arjunaH), rAmaH-parazurAmaH, 'sIha' siMhaH, (mAyA-pradhAnaH) asuraH, 'sappa' sarpaH viSapradhAnaH, 'varAha' varAhaH vasApradhAna:, 'lAvayA' viSapradhAnA lavakapakSiNaH / bhUSaNena bhaNitam- aho Azcaryam, jJAyate devenaiva kiyaditi / vismito citramatibhUSaNau / bhaNita: kumAreNa dhanadevAbhidhAno bhANDAgArika:-bho dhanadeva ! dehi etAbhyAM dInAralakSamiti / dhanadevena bhaNitam-yad deva AjJApayati / cintitaM ca tena-aho magdhatA kumArasya, alakSaM dAnameva nAsti / nUnaM na jAnAtyeSaH, kiMpramANaM lakSam / tata idamatra prAptakAlam / sampAdayAmyetadetAbhyAM kamArapurata eva, yena vijJAtalakSamahApramANo na punarapi stokakArye evmaajnyaapytiiti| vintayitvA AnAyitaM tena tatraiva donAralakSam, paJjitaM kumArapurataH / bhaNitaM kumAreNa-bho dhanadeva ! kimetaditi / dhanadevena bhaNitam - deva ! etad tad dInAralakSam, yat prasAdIkRtaM devenetyoshcitrkrdaarkyoH| kumAreNa cinti ___ kumAra ne kahA- 'punaH pddh'o|' citramati ne pddh'aa| zIghra hI prAptakara (jAnakara) kumAra ne kahApattharAmasIhAsurasappavarAhalAvayA' / patthara, syAhI, icchAe~, mIThe rasa se bharI huI, hala, nadI, pArtha, parazurAma, siMha, asura, sarpa, zUkara aura lAvaka / tAtparya yaha ki patthara kaThina hotA hai| syAhI kAlI hotI hai / icchAoM kA teja zAzvata hai arthAt saMsAra meM icchAoM kA teja sadA rahatA hai| Ikha mIThe rasa se bharI rahatI hai| hala mUlyavAn hai / samudra taka nadI jAtI hai / dhanuSapradhAna arjuna thaa| parazurAma parazupradhAna thA arthAt parazurAma sadA pharasA liye rahate the| siMha nakhapradhAna hotA hai / asura mAyApradhAna hote haiN| sarpa viSapradhAna hote haiM / zUkara carvIpradhAna hote haiM (zUkara meM carbI bahuta hotI hai|| lAvaka pakSI viSayapradhAna hotA hai|' bhUSaNa ne kahA-'oha ! Azcarya hai / mahArAja ne hI kitanA jAna liyA !' citramati aura bhUSaNa donoM vismita hue| kumAra ne dhanadeva nAmaka bhaNDArI se kahA-'he dhanadeva ! ina donoM ko eka lAkha dInAreM de do|' dhanadeva ne kahA - 'mahArAja kI jaisI aajnyaa|' usane socA --oha ! kumAra kA bholApana, binA lAkha kA (koI) dAna hI nahIM hai| nizcita rUpa se yaha nahIM jAnate haiM, lAkha kitanA hotA hai / to yahA~ avasara AyA hai| ina donoM ko kumAra ke sAmane detA hU~, jisase eka lAkha kA mahApramANa jAnakara puna: thor3e se kArya para aisI AjJA na deM--aisA socakara usane vahIM kumAra ke sAmane eka lAkha dInAroM kA Dhera lagA diyaa| kumAra ne kahA-'dhanadeva ! yaha kyA hai ?' dhanadeva ne kahA'mahArAja ! ye vaha eka lAkha dInAra haiM jo ki mahArAja ne prasanna hokara una donoM citrakAra laDakoM ko diyA Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 679 pabhUo khu esa eyassa paDihAyai, tA maM suhittaNeNa kila paDibohiUNa eyappayaMsaNeNa niyattei imAo saparigappiyamahAdANAo, necchai ya majjha saMpayAparibhaMsaM ti / aho mUDhayA dhaNadevassa, jassa egaMtavajjhe aNANagAmie saha jIveNaM sAhAraNe aggitakkarAINaM payANamettaphale paramatthao avadhArakArae pAraMtareNa atthe vi paDibaMdho ti| kettio vA esa lkho| na khala eeNa etthaM pi jamme ee vi cittayaradArayA parimieNa vi vaeNa eyanimittaM pi asaMkilesabhAiNo hoti| na ya asaMpayANeNaM aparibhaMso saMpayAe, avi ya puNNasaMbhAreNa / khINe ya puNNasaMbhAre adijjamANA vi annesi aparibhajjamANA vi attaNA govijjamANA vi pacchanne rakkhijjamANA vi mahApayatteNaM asaMsayaM na jaay| ki vA dANaparibhogarahiyAe aguvayAriNoe ubhayaloesu ohasaNijjAe paMDiyajaNANaM avittIkammArayamettAe tacitAsa kevalANatthaphalAe savvahA sannAsakApAe ti / tA paDibohahassaM ahamiNaM patthAveNaM / imaM puNa ettha pattayAlaM, jamannanavi lakkhaM eesi davAvemi; eso vi eyassa paDivohaNovAo ceva ti| citiUNa bhaNiyaM ca NeNaM-ajjadhaNadeva, kimeso lakkho ti| dhaNadeveNa tam - hanta kimetadadya smpddrshnm| nUnaM prabhUtaM khalvetad etasya pratibhAti, tato mAM suhRttvena pratibodhya etatpradarzanena nivartayatyasmAt svaparikalpitamahAdAnAt, necchati ca mama sampatparibhraMzamiti / aho mUDhatA dhanadevasya, yasyai kAntabAhye'nAnugAmike saha jIvena sAdhAraNe'gnitaskarAdInAM pradAnamAtraphale paramArthato'parakArakArake prakArAntareNa arthe'pi pratibandha iti / kIyAd vaitad lakSam / na khalvetena atrApi janmani etAvapi citrakaradArako parimitenApi vyayena etannimittamapyasaMklezabhAjau bhavataH / na cAsampradAnenAparibhraMzaH sampadaH, api ca puNyasambhAreNa / kSINe ca puNyasambhAre adIyamAnA apyanyeSAmaparibhujyamAnA apyAtmanA gopyamAnA api pracchanne rakSyamANA api mahAprayatnenAsaMzayaM na jAyate / kiMvA dAnaparibhogarahitayA'napakAriNyobhayalokeSapahasanIyayA paNDitajanAnAmavatti karmakArakamAtrayA tattvacintAsa kevalAnarthaphalayA sarvathA saMnyAsakalpayeti / tataH pratibodhayiSyAmyahamidaM prastAvena / idaM punaratra prAptakAlam , yadanyadapi lakSametayopiyAmi, eSo'pyetasya pratibodhanopAya eveti| cintayitvA bhaNitaM ca tena-Aryadhanadeva ! kimetad lakSamiti / dhanadevena haiN|' kumAra ne socA -kheda hai, Aja yaha kyA sampatti dekhI ? nizcita rUpa se yaha ise adhika laga rahI hai, ata: mere suhRt hone ke kAraNa isake pradarzana dvArA mujhe pratibodhita kara apane saMkalpita isa mahAdAna se (vaha mujhe) roka rahA hai. yaha merI sampatti kA nAza nahIM cAhatA hai| oha, dhanadeva kI mUr3hatA jo ki bAhara vizeSa rUpa se jIva kA anugAmI nahIM hotA hai (sAtha nahIM jAtA hai), jo agni aura coroM ke lie samAna hai, dAna karanA mAtra hI jisakA phala hai, paramArtha rUpa se jo apakAra karanevAlA hai usa dhana para bhI prakArAntara se (dUsare prakAra se) roka lagA rahA hai ? athavA yaha lAkha kitanA-sA hai| isase isI janma meM bhI ye donoM citrakAra lar3ake parimita mAtrA meM vyaya karane para bhI isa dhana ke kAraNa sUkhI nahIM ho sakate haiN| na dene para sampatti naSTa na ho- aisA nahIM hai, apitu puNya ke saMcaya se sampatti naSTa nahIM hotI hai| puNya kA samUha naSTa ho jAne para dUsaroM ko na dene, apane Apa bhoga na karane, chipAne, gupta sthAna meM rakSA karane tathA mahAprayatna karane para bhI ni:sandeha rUpa se yaha nahIM rahatI hai| athavA dAna aura upabhoga se rahita, upakAra na karane se donoM lokoM meM upahAsa ke yogya, paNDita janoM ke samAna AcaraNa karane mAtra se tattva-cintAoM meM kevala anartha phala denevAle aura sarvathA saMnyAsa ke samAna isa sampadA se kyA (laabh)| ataH isa prastAva se maiM sambodhita kruuNgaa| yaha samaya hai ki maiM ina donoM ko eka lAkha aura duuN| yaha bhI isake pratibodhana kA upAya hai aisA socakara usane kahA-'Arya dhanadeva ! kyA Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 [samarAiccakahA bhaNiyaM-deva, eso tti / kumAreNa bhaNiyaM --alaM doNhameyameteNaM; tA annaM pi dehi ti / dhaNadeveNa bhaNiyaM-jaM devo ANavei / vimhiyA cittamaibhUsaNA, citiyaM ca hiM--'aho udArayA Asayassa' / nivaDiUNa calaNesu neyAviyaM niyamAvAsaM / etthaMtarammi samAgao mjjhnnhsmo| par3hiyaM kAlaniveyaeNa majjhattho cciya puriso hoi daDhaM uvari svloyss| evaM kahayaMto viya sUro nahamajjhamArUDho // 677 / / vAravilAsiNisattho turiyaM devassa majjaNanimittaM / hakkhuttakaNayakalaso majjaNabhUmi samAliyai // 678 // evaM soUNa uTTio kumAro, gao mjjnnbhuumi| majjio aNehiM gaMdhodaehi / kayaM karagija nasesaM / rayaNa vaisAhilAso ya Thio vicittsynnijje| citiyaM ca NeNaM / aho se rUvaM sNkhaaynnnriNddhuuyaae| kannayA ya esA / tA aviruddho saMpaoo imIe ti| citayaMtassa samAgayA bhaNitam-deva ! etaditi / kumAreNa bhaNitam--ala dvayoretanmAtreNa, tato'nyadapi dehIti / dhanadevena bhaNitam - yada deva AjJApayati / vismito citramati bhuussnnau| cintitaM ca tAbhyAm - aho udAratA''zayasya / nipatya caraNayoAyitaM nijamAvAsam / atrAntare samAgato mdhyaahnsmyH| paThitaM kAlanivedakena - madhyastha iva puruSo bhavati dRDhamupari sarvalokasya / evaM kathayanniva sUro nabhomadhyamArUDhaH / / 677 // vAravilAsinIsArthastvaritaM devasya majjananimittam / utkSiptakanakakalazo majjanabhUmi samAliyate // 678 / / evaM zrutvotthitaH kumAraH, gato majjanabhUmim / majjito'nekairgandhodakaiH / kRtaM karaNIyazeSam / ratnavatI pAbhilASazca sthito vicitr-shyniiye| cintitaM ca tena-aho tasyA rUpaM zAGkhAyananarendraduhitu: / kanyA caiSA, tato'viruddhaH samprayogo'nayeti / cintayataH sama gtaa''sthaanikaavelaa| sthita yaha eka lAkha hai ?' dhanadeva ne kahA--'mahArAja ! yaha eka lAkha hai !' kumAra ne kahA-'ina donoM ko itanA-sA denA ThIka nahIM hai ata: itanA hI aura de do|' dhana deva ne kahA-'mahArAja kI jaisI AjJA / ' citramati aura bhUSaNa vismita hue / una donoM ne socA--bhAvoM kI udAratA Azcaryamaya hai ! donoM (citrakAra) caraNoM meM par3akara dhana ko apane Dere para le gye| isI bIca madhyAhna samaya aayaa| samaya kA nivedana karanevAle ne kahA 'madhyastha puruSa ke samAna dRr3hatApUrvaka saba loka ke Upara hotA hai' aisA kahatA huA mAno sUrya AvAza ke madhya meM ArUr3ha ho gayA hai| vArAMganAe~ mahArAja ke snAna ke lie suvarNa kalazoM ko uThAkara zIghra hI snAnabhUmi ko jA rahI haiM / 676-67 // yaha sunakara kumAra uThA, snAnabhUmi meM gayA, aneka prakAra kI gandha se yukta jala meM snAna kiyaa| zeSa kAryoM ko kiyA aura ratnavatI kI abhilASA sahita vicitra zayyA para baiTha gyaa| usane socA-usa zAMkhAyana rAjA kI putrI kA rUpa Azcaryamaya hai| cUMki yaha kanyA (kuMvArI) hai ata: isake sAtha saMyoga viruddha nahIM hai-- 1. havakhutta (de.) utkSiratA, utpATitaH / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] atthAiyAvelA | Thio atthAiyAe / samAgayA visAlabuddhippamuhA vayaMsayA - patthuo cittayammavi o | Alihio kumAreNa suvihattujjaleNaM vaNNayakammeNa alavikhajjamArNoha guliyAvaha aNurUvAe sumahAe payaDadaMsaNeNa ninnunnayavibhAeNaM visuddhAe vaTTaNAe ucieNaM bhUsaNakalAveNaM ahiNavanehasuyattaNaM paropparaM hAsupphullabaddhadiTThI ArUDhapemmattaNeNaM laMghiociyaniveso vijjAharasaMghADao ti / etthaMtarammi samAgayA cittamaibhUsaNA / diTTho ya NehiM guliyA vAvaDaggahattho taM caiva vijjAhara saMghADayaM puloemANo kumAro tti / paNa miUNa saharisaM bhaNiyaM ca Nehi-deva, kimeyaM ti / oIsi vihasiyasanAhaM nirUveha tumbhe sayameva' tti bhaNiUNa samappiyA cittavaTTiyA / nirUviyA cittamabhUhi / vihiyA ee / bhaNiyaM ca hi- aho devassa savvatya appaDiyaM paramesarattaNaM / deva, anvA esA cittayammavicchittI sAhei viya niyabhAvaM phuDavayaNehiM / cittayasme deva, dukkaraM bhAvArAhaNaM / pasaMtiya iNameva ettha AyariyA / ahiNavanehasuyattaNeNa vi ya paropparaM hAsupphulla ditti tahA ArUDhapemmattaNeNa vi ya laMghiociyanivesayaM ca ettha asAhiyaM pi deva jANaMti AsthAnikAyAm / samAgatA vizAlabuddhipramukhA vayasyAH / prastutazcitrakarmavinodaH / AlikhitaH kumAreNa suvibhaktojjvalena varNakakarmaNA'lakSyamANairgulikAvrajairanurUpayA sUkSmarekhayA prakaTadarzanena nimnonnatavibhAgena vizuddhayA vartanayA ucitena bhUSaNakalApena abhinavasne ho tsukatvena parasparaM hAsyotphulla baddha dRSTi rArUDhaprematvena laGghitocitanivezo vidyAdharasaGghATaka iti / atrAntare samAgatau citramatibhUSaNau / dRSTazca tAbhyAM gulikAvyApRtAgrahastastameva vidyAdharasaGghATakaM pralokayan kumAra iti / praNamya saharSaM bhaNitaM ca tAbhyAm - deva ! kimetaditi / tata ISadvihasitasanAthaM 'nirUpaya taM yuvAM svayameva' iti bhaNitvA samarpitA citrapaTTikA / nirUpitA citramatibhUSaNAbhyAm / vismitAvetau / bhaNitaM ca tAbhyAm - aho devasya sarvatrApratihataM paramezvaratvam / deva ! apUrveSA citrakarmavicchittiH kathayatIva nijabhAvaM sphuTavacanaiH / citrakarmaNi deva ! duSkaraM bhAvArAdhanam / prazaMsanti cedamevAttrAcAryAH | abhinavasnehotsukatvenApi ca parasparaM hAsyotphulla baddhadRSTitvaM tathA''rUDhaprematvenApi ca laGghitocitanivezakaM cAtrAkathitamapi deva ! jAnanti bAlakA api, aisA vicAra kara rahA thA ki sabhA kA samaya ho gyaa| sabhA meM baiThA / vizAlabuddhi pramukha mitra Aye / citrakarma kA vinoda prastuta huA 1 kumAra ne eka vidyAdhara kA jor3A citrita kiyA / bhalIbhA~ti vibhAga hone ke kAraNa vaha ujjvala thA, ra~gAI ke kAraNa gulikAe~ (ra~gAI kA eka vizeSa dravya) dikhAI nahIM par3a rahI thIM, anurUpa sUkSma rekhAe~ thiiN| usake nimna aura unnata vibhAga prakaTa rUpa se darzita ho rahe the / raMgoM se vizuddha thA, ucita AbhUSaNoM ke samUha se yukta thA, nUtana sneha va utsukatA ke kAraNa paraspara hAsya ke vikAsa se jinakI dRSTi ba~dhI huI thI, premArUr3hatA ke kAraNa jisameM yogya sanniveza ko bhI laMghita kara diyA gayA thaa| isI bIca citramati aura bhUSaNa donoM A gye| una donoM ne gulikA (ra~gAI kA eka vizeSa dravya) meM jisakI hatheliyA~ vyApta thIM, aise kumAra ko usI vidyAdhara ke jor3e ko dekhate hue dekhA / praNAma kara harSapUrvaka una donoM ne kahA- 'mahArAja, yaha kyA !' taba muskurAkara, 'tuma donoM svayaM dekho' - aisA kahakara citrapaTa samarpita kara diyA / citramati aura bhUSaNa ne dekhA / una donoM ne kahA- 'oha ! mahArAja kA paramezvarapanA saba jagaha beroka-Toka hai| mahArAja ! yaha apUrva citrakarma kI racanA spaSTa vacanoM meM apane bhAvoM ko kaha rahI hai| mahArAja ! citra banAne meM bhAvoM kI ArAdhanA karanA kaThina hai| citrakalA meM AcArya loga isI kI prazaMsA karate haiN| naye sneha kI utsukatA hone para bhI paraspara hAsya ke vikAsa se baddha dRSTivAle tathA prema meM ArUr3ha hone para bhI laMghana ke yogya sajAvaTa ko 681 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 [samarAiccakahA bAlayA vi, kimaMga puNa iyare jaNA / evaM ca deva cittasatthe pddhijji| jahA viNA cariyAiNA ahiyAreNa jahA kahaMci kila jArisayabhAvajataM cittayamma niSphajjai, tArisayabhAvasaMpattI niyameNa cittyaarinno| tA deva, Asanno devassa piyadasaNeNaM Iiso bhAvo tti niveiyaM devassa / Isi vihasiyaM kumaarnn| etyaMtarammi samAgao sNjhaasmo| paDhiyaM kAlaniveyaeNa-- saMjhAe baddharAo vva diNayaro triymsihrmmi| saMkeyagaThANaM piva suragirigaMjaM samalliyai // 676 // vittharai kusumagaMdho aNahaM dijjaMti mNglpiivaa| pUijjai raiNAho rAmAhi ramaNabhavaNesu // 680 // eyamAyaNNiUNa 'gurucalaNavaMdaNAsamao' ti udio kumAro, gao jaNaNijaNayANa syaasN| vadiyA tesi clnnaa| bahumannio hiM / Thio kaMci kAlaM gurusmiive| uciyasamaeNaM ca gao vAsagehaM / aNasaraMtaspta rayaNavaIsva volie uciyasamae samAgayA niddA / pahAyasamae ya diDhoNeNa kimaGga punaritare jnaaH| evaM ca deva ! citrazAstre paThyate, yathA vinA caritAdinA adhikAreNa yathAkathaJcit kila yAdRzabhAvayuktaM citrakarma niSpadyate tAdRzabhAvasampattiniyamena citrakAriNaH / tato deva ! Asanno devasya priyadarzanena IdRzo bhAva iti niveditaM devasya / ISad vihasitaM kumaarenn| atrAntare samAgataH sandhyAsamayaH / paThita kAlanivedakena-- sandhyAyAM baddharAga iva dinakararatvaritamasta zikhare / saMketasthAnamiva suragirikujaM samAlIyate / / 676 / / vistIryate kusumagandho'naghaM dIyante maGgalapradIpAH / pUjyate ratinAtho rAmAbhI ramaNabhavaneSu // 680 // evamAkarNya 'gurucaraNavandanAsamayaH' ityutthitaH kumAraH, gato jananIjanakayoH sakAzama / vanditau tyoshcrnno| bahumatastAbhyAm / sthita: kaJcit kAlaM gurusamIpe / ucitasamayena ca gato vAsageham / anusmarato ratnavatIrUpaM vyatikrAnte ucitasamaye samAgatA nidraa| prabhAtasamaye ca mahArAja, binA kahe bAlaka bhI jAnate haiM, dUsare manuSyoM kI to bAta hI kyA hai| mahArAja ! citrazAstra meM aisA par3hA jAtA hai ki caritAdi adhikAra ke binA jo kucha, jase bhAvoM se yukta citrakarma prakaTa hotA hai, vaisI bhAvasampatti nizcita rUpa se citrakAra kI hotI hai / ataH mahArAja ! mahArAja ke priyadarzana se aisA bhAva AyA isalie mahArAja se nivedana kiyaa|' kumAra kucha muskuraayaa| isI bIca sandhyA kA samaya AyA / samayanivedakoM ne par3hA sandhyA ke prati rAga meM baddha hue ke samAna sUrya zIghra hI astAcala ke zikhara para sumeruparvata ke kuMjoM meM lIna ho rahA hai, niSpApa phUloM kA gandha phaila rahA hai, maMgala dIpaka jalAye jA rahe haiM, ramaNabhavanoM meM striyoM dvArA kAmadeva kI pUjA kI jA rahI hai // 676-680 // yaha sunakara 'mAtA-pitA ke caraNoM kI vandanA kA samaya hai'-aisA kahakara kumAra utthaa| mAtA-pitA ke pAsa gyaa| una donoM ke caraNoM kI vandanA kii| donoM ne sammAna diyaa| kucha samaya taka mAtA-pitA ke pAsa baiThA / ucita samaya para nivAsagRha gayA / ratnavatI ke rUpa kA smaraNa karate hue ucita samaya bIta jAne Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTaThamo bhavo ] 683 sumiNao / jahA kila uvaNIyA keNAvi somarUveNa divvakusumamAlA / bhaNiyaM ca NeNa -- ahimayA esA kumArassa; tA giNhau imaM kumAro / gahiyA ya NeNa, ghettUNa nihiyA kaMThadese / etyaMtara mma pahayAI pAhAuyatUra / iM / viuddho kumAro / paDhiyaM kAlaniveyaeNa-aha niNNA sitimiro vioryAvihurANa cakkavAyANa / saMgamakaraNerraso viyambhio aruNa kiraNo ho // 681 // paviyasiyakamalavayaNA mahayaraguMjatabaddhasaMgIyA / paNa 'pattahatthA jAyA suhadaMsaNA naliNI // 682 // eyaM souNa harisio citteNa / citiyaM ca NeNa - bhaviyavvaM rayaNavaIlAheNa / na esa sumiNao annahA pariNamai, uvavU hio pAhAuyatareNaM, niyamio maMgalasaddehi, pahAe ya diTTho / tA AsannaphaleNa imiNA hoyavvaM ti / citiUNa uTThio sayaNIyAo, kayaM gurucalaNavaMdaNAiAvasyaM / Thio asthAiyAe / samAgayA visAlabuddhippamuhA vayaMsayA / samAraddhA gUDhaca utthayagoTThI / paDhiyaM dRSTastena svapnaH / yathA kilopanItA kenApi saumyarUpeNa divyakusumamAlA / bhaNitaM ca tenaabhimataiSA kumArasya, tato gRhNAtvimAM kumAraH / gRhItA cAnena, gRhItvA nihitA kaNTadeze / atrAntare pratAni prAbhAtikataryANi / vibuddhaH kumAraH / paThitaM kAlanivedakena -- atha nirNAzitatimiro viyogavidhurANAM cakravAkAnAm / saGgamakaraNaikaraso vijRmbhito'ruNa kiraNaughaH // 681 / / pravikasitakamalavadanA madhukaraguJjadbaddhasaGgItA | pavanadhutapatrahastA jAtA zubhadarzanA nalinI // 682 // evaM zrutvA harSitazcittena / cintitaM ca tena - bhavitavyaM ratnavatIlA bhena / naiSa svapno'nyathA pariNamati, upabRMhitaH prAbhAtikatUryeNa, niyamito maGgalazabdaH prabhAte ca dRSTaH / tata Asanna - phalenAnena bhavitavyamiti / cintayitvotthitaH zayanIyAt, kRtaM gurucaraNavandanAdyavazyakam / sthita AsthAnikAyAm / samAgatA vizAlabuddhipramukhA vayasyAH / samArabdhA gUDhacaturthaka goSThI / paThitaM para nIMda A gayI / prAtaHkAla usane svapna dekhA ki koI saumya rUpavAlA divya phUloM kI mAlA lAyA aura usane kahA- yaha kumAra ke anurUpa hai, ataH kumAra ise grahaNa kareM / isane grahaNa kiyA (aura) lekara gale meM DAla lI / tabhI prAtaHkAlIna vAdya bajane lge| kumAra jAgA / samayanivedaka ne par3hA- aba andhakAra ko nAza karane vAlA, viyoga se pIr3ita cakavoM ke milAne meM ekarasa aruNa kI kiraNoM kA samUha bar3ha gayA hai| vikasita kamalamukhavAlI, guMjAra karate hue bhauMroM se baddha saMgItavAlI aura vAyu ke dvArA hilAye gaye patte rUpI hAthoMvAlI kamalinI (aba) zubha darzanavAlI ho gayI hai / / 681-682 / / yaha sunakara ( usakA ) citta harSita huA aura usane socA- ratnavatI kI prApti honI cAhie / prAtaHkAlIna vAdyoM se ( bar3hAyA gayA), maMgala zabdoM se niyamita kiyA gayA aura prAtaHkAla dekhA gayA yaha svapna anyathA pariNamita nahIM hotA hai, ataH isa svapna kA phala nikaTa honA cAhie mAtA-pitA ke caraNoM kI vandanA Adi Avazyaka kArya kiye| sabhA meM Akara aisA socakara zayyA se uThA / baiThA / vizAlabuddhi pramukha mitra 1. - dhuyapalla vakarA pA. jJA. / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 visAlabuddhiNA / surayamaNassa raihare niyaMbabhamiraM bahu dhuyakaraggA / takkhaNavRttavivAhA / kumAreNa bhaNiyaM - puNo paDhati / paDhiyaM visAlabuddhiNA / tao kumAreNa Isi vihasiUNa bhaNiyaM - varayassa karaM nivArei | visAlabuddhiNA bhaNiyaM - aho deveNa laddhaM ti / cittamaiNA paDhiyaM / bhAviyaraisArarasA samANiuM mukkabahala sikkArA / na tarai vivarIyarayaM / kumAreNa bhaNiyaM - puNo paDhasuti / paDhiyaM cittamaNA / laddhaM kumAreNa / bhaNiyaM ca NeNa - 'niyaMbabhArAlasA sAmA' / bhUsaNeNa paDhiyaM / viulammi maulicchI ghaNavIsambhassa sAmalI' suiraM / vivarIyasurayasuhiyA / kumAreNa bhaNiyaMpaDhati / paDhiyaM bhUsaNeNa / laddha kumAreNaM / bhaNiyaM ca NeNa - vIsamai urammi ramaNassa / vizAla buddhinA / [samarAicca kahA suratamanaso ratigRhe nitambabhramantaM vadhU dhutakarAgrA / tatkSaNavRttavivAhA / kumAreNa bhaNitaM - punaH paTheti / paThitaM vizAlabuddhinA / tataH kumAreNa ISad vihasya bhaNitam- 'varasya karaM nivArayati' / vizAlabuddhinA bhaNitam - aho devena labdhamiti / citramatinA paThitam - bhAvita ratisArarasA bhuktvA mukta halasItkArA / na zaknoti viparItaratam / kumAreNa bhaNitam - punaH paTheti / paThitaM citramatinA / labdhaM kumAreNa / bhaNitaM ca tena - 'nitambabhArAlasA zyAmA' / bhUSaNena paThitam - vipule mukulitAkSirghanavizrambhasya zyAmA suciram / viparItasuratasukhitA / kumAreNa bhaNitam - punaH paTheti / paThitaM bhUSaNena / labdhaM kumAreNa / bhaNitaM ca tena - 'vizrAmyatyurasi' ramaNasya' / Aye / gUr3ha caturthaka goSThI Arambha huii| vizAla buddhi ne par3hA - 'kAmadeva ke ratigRha meM nitamba ko ghumAtI huI vadhU hatheliyoM ko ka~pA rahI hai / tabhI vivAha ho gayA / ' kumAra ne kahA - 'phira se pddh'o|' vizAlabuddhi ne pddh'aa| anantara kumAra ne kucha ha~sakara kahA - ' vara ke hAtha ko roka rahI hai / ' surayamaNassa raihare niyaMbabhamiraM vahu dhuyakaraggA / takkhaNavRttavivAhA 'varayassa karaM nivArei' / / vizAlabuddhi ne kahA- 'Azcarya hai, mahArAja ne pA liyA !' citramati ne par3hA- 'anubhUta rati ke sArarUpa rasa kA bhoga kara atyadhika sI-sI AvAja chor3atI huI, viparIta ti nahIM kara sakatI / ' kumAra ne kahA - 'punaH pddh'o|' citramati ne pddh'aa| kumAra ne pA liyA ( samajha liyA aura usane kahA - 'nitamba ke bhAra se alasAyI huI yuvatI arthAt uparyukta vizeSaNoM se yukta 'nitamba ke bhAra se alasAyI huI yuvatI' viparIta rati nahIM kara sakatI / bhAviyaraisArarasA samANiuM mukkavahala sikkArA / na tarai vivarIyarayaM 'NiyaMbabhArAlasA sAmA' // bhUSaNa ne par3hA- 'vistRta netroM ko mUMdakara dera taka atyadhika vizrAma kara viparIta sambhoga se sukhI / ' kumAra ne kahA - 'puna: par3ho / ' bhUSaNa ne par3hA / kumAra ne pA liyA - 'pati ke vakSaHsthala para vizrAma karatI hai / ' viulammi mauliyacchI ghaNavIsambhassa sAmalI suiraM / vivarIya surayasuhiyA 'vIsamai urammi ramaNassa' / 1. sAmiNi - De, jJA / 2 viparItasuratasukhitA mukulitAkSi: zyAmA dhanavizrambhasya ramaNasya vipule urasi suciraM vizrAmyati / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTTamo bhavo ] evaM ca jAva kaMci velaM ciTThati, tAvAgaMtUNa niveiyaM paDihAreNa / kumAra, AsaparivAhaNanimitaM vAhAli uTTo devo kumAraM saddAvei tti / kumAreNa bhaNiyaM-jaM tAo ANavei tti / uUNa pariyaNasameo niggao bhavaNAo / ArUDho jacca vollAha; milio rAyamagge naravaissa, gavAyA / vAhiyA bahave valhIya turukkavajjarAiyA AsA / uciyasamaeNa paviTTho nayara / karaNijjase / evaM ca visivigoeNa saha cittamaibhUsaNehi aicchiyA kavi diyaa| annayA kAU rayaNavaI ruva guNakittaNaM nibbharukkaMThAparAhINayAe acchaMtalAlaseNaM tIe daMsaNammi evaM pitAva pecchAmi' tti samatthiUNa niyayahiyaeNaM samAlihiyA cittavaTTiyAe rayaNavaI / puloiyA siNehasAraM aNi misaloyaNeNa lihiyA ya hiTThe gAhA - 685 hiyae vi ThiyaM bAlaM pecchaha diTTha pi cittayammami / icchai tahAvi daTTha samUsuo aMtarappA me // 683 // etyaMta rammi samAgayA cittamaibhUsaNA / 'kumAravallaha' tti na dhariyA paDihAraNa / paviTThA evaM ca yAvat kAJcit velAM tiSThanti tAvadAgatya niveditaM pratIhAreNa kumAra ! azvaparivAhananimittaM vAhyAli pravRtto devaH kumAraM zabdAyayati iti / kumAreNa bhaNitam - yat tAta AjJApayatIti / utthAya parijanasameto nirgato bhavanAt / ArUDho jAtyavollAham / milito rAjamArge narapateH gato vAhyAlim / vAhitA bahavo vAlIkaturuSkavajjarAdikA azvAH / ucitasamayena praviSTo nagarIm / kRtaM karaNIyazeSam / evaM ca viziSTavinodena saha citramatibhUSaNAbhyAM gatAH katyapi divasAH / anyadA ca kRtvA ratnavatIrUpaguNakIrtanaM nirbharotkaNThAparAdhInatayA atyantalAlasena tasyA darzane 'evamapi tAvatprekSe' iti samarthya nijahRdayena samAlikhitA citrapaTTi - kAyAM ratnavatI / pralokitA snehasAramanimiSalocanena / likhitA cAdho gAthA - hRdaye'pi sthitAM bAlAM pazyata dRSTAmapi citrakarmaNi / icchati tathApi draSTuM samutsuko'ntarAtmA me // 683 // atrAntare samAgatau citramatibhUSaNau / 'kumAravallabhau' iti na dhRtau pratIhAreNa / praviSTo isa prakAra jaba kucha samaya bIta gayA taba dvArapAla ne Akara nivedana kiyA- 'kumAra ! ghor3e ko calAne ke lie azvazAlA meM gaye hue mahArAja kumAra ko bulA rahe haiN|' kumAra ne kahA- 'mahArAja kI jaisI AjJA / ' uThakara parijanoM ke sAtha bhavana se nikalA / navIna vollAha azva para savAra huaa| rAjamArga para rAjA se milA, azvazAlA meM gayA / bahuta se bAlhIka, turuSka, vajjarAdika ghor3e claaye| ucita samaya para nagara meM praviSTa huA / zeSa kAryoM ko kiyA / isa prakAra citramati aura bhUSaNa donoM ke sAtha kucha dina bIta gye| eka bAra ratnavatI ke guNoM kA kIrtana kara atyadhika utkaNThA se parAdhIna hone ke kAraNa tathA usake darzana kI atyadhika lAlasA hone se - 'acchA, yaha bhI dekhatA hU~' - aisA apane mana se samarthana kara citrapaTTikA para ratnavatI citrita kara dI / (use) sneha se bhare hue nirnimeSa netroM se dekhA aura nIce gAthA likha dI - 'dekho, hRdaya meM sthita yuvatI ko citra meM bhI dekha liyA to bhI merI utsuka antarAtmA (pratyakSa ) dekhane kI icchA kara rahI hai / ' // 683 // isI bIca citramati ora bhUSaNa Aye / ye donoM kumAra ke priya haiM, ataH dvArapAla ne nahIM rokaa| donoM Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 686 [samarAiccakahA kamArasamIvaM / divA cittvttttiyaa| 'deva, kimeyaM ti jaMpiyamaNehi / Isi hasiUNa bhaNiyaM kumAraNatumbhaM vayapaDicchaMdayAlihaNaM ti / tehi bhaNiyaM-deva, mahApasAo ti| tao ghetUNa nirUviyA cittvttttiyaa| vimhiyA ee| vAciyA gaahaa| citiyaM ca hi-dhannA khu sA rAyadhUyA, jA kumAraNAvi evaM baha mannijjai / ahavA kimettha acchariyaM, visao khu sA evaMvihAe bhmaannnnaae| tA imaM ettha pattayAlaM, jaM sigyameva evaM devIe niveijjai ti citiUNa bhaNiyaM cittamaiNA-deva, aumvo esa pddicchNdo| aho iyamettha acchariyaM, jamadi8 pi nAma evamArAhijjai! bhasaNeNa bhaNiyaM - deva, erisA ceva sA rAyadhUyA, na kici annaarisN| dhannA ya sA, jA deveNa evaM bahu mnnijji| etyaMtarammi paviTTho paDihAro / bhaNiyaM ca Na - kumAra, samAgao devasaMtio vissabhUI nAma gaMdhavio kumaardsnnsuhmnnuhviumicch|| kumAreNa bhaNiyaM- 'pavisau tti| gao pddihaaro| paviTo vissbhuuii| paNamiUNa kumAraM bhaNiyaM ca jeNa-devo aannvei| 'asthi amhANaM patthue gaMdhavaviyAre sare vinbhamo tti; tamAgaMtUNamavaNeu kumaaro'| tao Isi vihasiUNa jaMpiyaM kumaarnn| kumArasamIpam / dRSTA citrpttttikaa| 'deva ! kimetad' iti jalpitamAbhyAm / ISad hasitvA bhaNitaM kumAreNa-yuvayovRtapraticchandAlekhanamiti / tairbhaNitam-deva ! mahAprasAda iti / tato gRhItvA nirUpitA citrapaTTikA / vismitaaveto| vAcitA gAthA / cintitaM ca tAbhyAm / dhanyA khalu sA rAjaduhitA, yA kumAreNapyevaM bahu manyate / athavA kimatrAzcaryam, viSayaH khalu sA evaMvidhabahumAnanAyAH / tata idamatra prAptakAlam, yacchIghramevaitad devyai nivedyate iti cintayitvA bhaNitaM citramatinA-deva ! apUrva eSa praticchandakaH / aho idamatrAzcaryam. yadadRSTamapi nAma evamArAdhyate / bhUSaNena bhaNitama-deva ! IdRzyeva sA rAjaduhitA, na kiJcidanyAdRzam / dhanyA ca sA, yA devenaivaM bahu mnyte| atrAntare praviSTaH pratIhAraH / bhaNitaM ca tena- kamAra ! samAgato devasatko vizvabhUtirnAma gAndharvika: kumAradarzanasUkhamanubhavitumicchati / kumAreNa bhaNitam-'pravizatu' iti / gataH pratIhAraH / praviSTo vishvbhuutiH| praNamya kumAraM bhaNitaM ca tena-'deva AjJApayati, astyasmAkaM prastute gAndharvavicAre svare vibhrama iti, tamAgatyApanayatu kumaarH| tata ISad vihasya jalpitaM kumAreNa - aho kumAra ke pAsa praviSTa hue| donoM ne citrapaTTikA ko dekhaa| 'mahArAja ! yaha kyA hai ?' aisA una donoM ne kahA / kucha muskarAkara kumAra ne kahA-'Apa donoM ke banAye hue citra ke samAna citra hai|' unhoMne kahA'mahArAja ! ApakI bar3I kRpaa|' anantara lekara citrapaTTikA dekhii| ye donoM vismita hue / gAthA bAMcI / una donoM ne socA -vaha rAjaputrI dhanya hai, jise kumAra bhI isa prakAra sammAna dete haiM / athavA isameM Azcarya kyA hai, vaha isa prakAra ke sammAna kI viSaya hai| to aba samaya A gayA hai ki zIghra hI ise mahArAnI se nivedana kreN| aisA socakara citramati ne kahA ----'deva ! yaha apUrva pratilipi hai| oha ! yaha bar3A Azcarya hai ki na dekhe hue kI bhI isa prakAra ArAdhanA ho rahI hai / ' bhUSaNa ne kahA - 'mahArAja ! vaha rAjaputrI aisI hI hai, kisI aura taraha kI nhiiN| vaha dhanya haiM, jinheM mahArAja bhI isa prakAra sammAna dete haiM ?' isI bIca dvArapAla praviSTa huaa| usane kahA-'kumAra ! mahArAja kA vizvabhUti nAma kA gAyaka AyA huA hai / kumAra ke darzanasukha kA anubhava karane kI icchA kara rahA hai|' kumAra ne kahA-'praveza kre|' dvArapAla calA gyaa| vizvabhUti ne praveza kiyA aura kumAra ko praNAma kara bolA-'mahArAja AjJA dete haiM ki saMgIta ke viSaya meM hama logoM ko svara kA bhrama hai, use kumAra Akara dUra kreN|' anantara kucha ha~sakara kumAra ne kahA Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 687 aTThamo bhavo] aho tAyassa avaccammi bhumaanno| vissabhUiNA bhaNiyaM - kumAra, guNA ettha bahumANaheyavo, na avaccametaM / cittamaibhUsaNehi bhaNiyaM -evameyaM, sayalaguNapagariso kumAro ti| tao 'jaM tAo ANavei' ti maNiUNa uDhio kumAro, gao nariMdabhavaNaM / / ___iyare vi cittamaibhUsaNA vimhiyA kumAravinnANAisaeNa gayA sabhavaNaM / bhaNio ya cittamaI bhUsaNeNa - are cittamai, saMpannamamhANa samIhiyaM / tA imaM ettha pattayAlaM / AlihiUNa jahAvinnANavihaveNa kumArarUvaM asaMsiUNa kumArassa duyaM gacchamha, jeNa daLUNa kumArasvAisayaM ciya imassa vinnANAisayaM ca devI lahuM saMjoei rAyadhUyaM kumAreNa sh| evaM ca kae samANe sA ceva rAyadhUyA sayalaguNasaMjuyA mahAdevI saMjAyai ti| vittamaiNA bhaNiyaM-are bhUsaNaya, saMsiUNa kumArassa gacchaMtANaM ko doso ti| bhUsaNeNa bhaNiyaM-are patthuvidhAo, jao na pesei lahuM amhe kumAro ti| citamaiNA bhaNiyaM - are asthi eyaM, tA evaM karamha / Alihio kumaaro| tao ghettaNa taM kumArAlihiyacittaTTiyAduyaM ca ghettUNa niggayA aojjhaao| gayA kAlakkameNa saMkhauraM / paviTThA niyybhvnnesu| bIyadiyahe ya gayA devIbhavaNaM / diTThA hi devii| sAhio dhaNuvveyaguNaNAio tAtasyApatye bahumAnaH / vizvabhUtinA bhaNitam - kumAra ! guNA atra bahumAnahetavaH, nApatyamAtram / citramatibhUSaNAbhyAM bhaNitam - evametad, sakalaguNaprakarSaH kumAra iti| tato 'yata tAta AjJApayati' iti bhaNitvotthitaH kumAraH, gato narendrabhavanam / itarAvapi citramatibhUSaNo vismitI kumAravijJAnAtizayena gatau svabhavanam / bhaNitazca / citramatiSaNena - are citramate ! sampannamAvayoH samIhitam / tata idamatra prAptakAlam / Alikhya yathAvijJAnavibhavaM kumArarUpamazaMsitvA kumArasya drutaM gacchAvaH, yena dRSTvA kumArarUpAtizayamevAsya vijJAnAtizayaM ca devo laghu saMyojayati rAjaduhitaraM kumAreNa saha / evaM ca kRte sati saiva rAjaduhitA sakalaguNasaMyutA mahAdevI sajAyate iti / citramatinA bhaNitam-are bhUSaNaka ! zaMsitvA kumAraM gacchatoH ko doSa iti / bhUSaNena bhaNitam-are ! prastutavidhAtaH, yato na preSayati laghu AvAM kumAra iti / citramatinA bhaNitama - are astyetad, tata evaM kurvH| AlikhitaH kumAraH / tato gRhItvA taM kumArAlikhitacitrapaTTikAdvikaM ca gRhItvA nirgatAvayodhyAyAH / gato kAlakrameNa zaGkhapuram / praviSTau nijabhavaneSu / dvitIya divase ca gatI devIbhavanam / dRSTA tAbhyAM devii| kathito 'oha ! pitAjI kA apanI santAna ke prati sammAna / vizvabhUti ne kahA--'mahArAja ! guNa hI yahA~ para sammAna ke kAraNa haiM, santAna mAtra nhiiN|' citramati aura bhUSaNa ne kahA-'saca hai, kumAra meM samasta guNoM kI caramasImA hai|' anantara pitAjI kI jaisI AjJA' kahakara kumAra uTha gayA, rAjabhavana meM gyaa| citramati aura bhaSaNa bhI kumAra ke jJAna kI adhikatA se vismita hokara apane bhavana ko cale gye| citramati se bhaSaNa ne kahA---'citramati ! hama donoM kA iSTakArya sampanna ho gyaa| to aba samaya A gayA hai| vaibhava aura jJAna ke anurUpa kumAra ke rUpa kA citraNa kara kumAra se binA kahe hI donoM zIghra caleM, jisase isa kumAra ke rUpa kI isa atizayatA aura jJAna ko atizayatA ko dekhakara mahArAnI rAjaputrI ko zIghra hI kumAra se milA deN| aisA karane para vaha rAjapUtrI samasta gaNoM se yukta mahAdevI ho jaaeNgii|' citramati ne kahA-'he bhUSaNaka ! kumAra se kahakara jAne meM kyA doSa hai ?' bhUSaNa ne kahA-'are ! vighna A jAyegA; kyoMki hama donoM ko kumAra zIghra nahIM bhejeNge|' citramati ne kahA- 'yaha ThIka hai, ataH aisA (hI) kreN|' kumAra kA citra bnaayaa| anantara use aura kUmAra ke dvArA banAyo haI citrapadrikA (donoM) ko lekara ve donoM ayodhyA se nikala pdd'e| donoM kAlakrama se zaMkhapura pahu~ce / apane bhavanoM meM praviSTa hue aura dUsare dina mahArAnI ke bhavana meM Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 688 [samarAiccakahA gaMdhavasarasaMsayAvaNoyaNapajjavasANo kumArasaMtio sylvuttNto| daMsio se kumAro kumArAlihiyacittavaTTiyAduyaM ca / tao sapariosaM nirUviUNa kumArarUvaM kalAkosallaM ca parituTThA esA / davAviyaM cittamaibhUsaNANa pAriosiyaM / puNo vi nirUvio kumAro deviie| citiyaM ca NAe-aho se rUvasaMpayA, aho avasthAgagaruo sNtthaannviseso| tao aisayakoueNa ajAyasaMtosAe' kumAradasaNassa nirUviyAo annAo vi cittvttttiyaao| 'aho se rUvapagarisANurUvo vinnANapagariso' tti vimhiyA devii| vAciyA ya NAe sA dhUyApaDicchadayahetuo kumAralihiyA gaahaa| harisiyA citteNa / citiyaM ca tIe-dhannA khu me dhUyA jA kumAreNa evmhilsoyi| pesio ya NAe mayaNamaMjuyAhatthammi kumArapaDicchaMdao rynnviie| bhaNiyA ya esA-halA, bhaNAhi me jAyaM, jahA lahuM evaM sikkhehi / gayA mynnmNjuyaa| divA rynnvii| uvaNIyA cittvttttiyaa| bhaNiyaM rayaNavaIe-hajje kimeyaM ti / tIe bhaNi-bhaTTidArie, pesio khu esa paDicchaMdao devIe, ANattaM ca tIe, jahA lahuM sikkhAhi eyaM ti| rayaNavaIe bhaNiyaM-halA, ko uNa esa aalihio| dhanurvedagaNanAdiko gAndharvasvarasaMzayApanodanaparyavasAnaH kumArasatka: sakalavRttAntaH / dazitastasyAH kamAra: kumArA likhitacitrapaTTakAdvikaM c| tataH saparitoSaM nirUpya kumArarUpaM kalAkauzalyaM ca pritussttaissaa| dApitaM citramatibhUSaNAbhyAM pAritoSikam / punarapi nirUpitaH kumAro devyaa| ci ntataM ca tayA-aho tasya rUpasampad, aho avasthAnagurukaH saMsthAnavizeSaH / tato'tizayakautukenAjAtasantoSayA kumAradarzanasya nirUpite'nye'pi citrapaTTike / 'aho tasya rUpaprakarSAnurUpo vijJAnaprakarSaH' iti vismitA devii| vAcitA ca tayA sA duhitapraticchandakAdhaH kumAralikhitA gaathaa| harSitA cittena / cintitaM ca tayA-dhanyA khala me duhitA, yA kumaarennaivmbhilssyte| preSitazca tayA madanamaJjulAhaste kumArapraticchandako rtnvtyaaH| bhaNitA caMSA sakhi ! bhaNa me jAtAma, yathA laghvetaM zikSasva / gatA mdnmnyjlaa| dRSTA ratnavatI / upanItA citrapaTTikA / bhaNitaM ratnavatyA --- sakhi ! kimetaditi / tayA bhaNitam - bhata dArike ! preSitaH khalveSaH praticchandako devyA, AjJaptaM ca tayA, yathA lagha zikSasvaitamiti / ratnavatyA bhaNitam - sakhi ! kaH punareSa AlikhitaH / gaye / una donoM ne mahArAnI ke darzana kiye| dhanurveda ke guNa se lekara saMgItazAstra ke anusAra svara ke viSaya meM saMzaya ho jAne para usake dUra karane taka kA kumAra kA vRttAnta khaa| mahArAnI ko kumAra kA citra aura kumAra ke dvArA banAyI huI citrapaTTikA ko dikhaayaa| anantara santoSa ke sAtha kumAra ke rUpa aura kalAkauzala ko dekhakara yaha santuSTa huii| mitramati aura bhUSaNa ko pAritoSika dilAyA / mahArAnI ne kumAra ko puna: dekhA aura usane socA---kumAra kI rUpasampati Azcaryajanaka hai / oha, kitanI jabardasta AkRti vizeSa hai ! atyadhika kautUhala ke kAraNa jise santoSa nahIM huA hai aisI mahArAnI ne kumAra ke darzana sambandhI dUsarI mI citrapaTTikA dekhii| usake rUpa kI caramasImA ke anurUpa jJAna kA prakarSa hai-aisA socakara mahArAnI vismita huii| mahArAnI ne putrI ke citra ke nIce kumAra ke dvArA likhI huI vaha gAthA baaNcii| citta se harSita huI aura usane socA-marI putrI dhanya hai jo ki kagAra ke dvArA isa prakAra abhilaSita hai / usane (mahArAnI ne) madanamaMjulA ke hAtha kumAra kA citra ratnavatI ke pAsa bhejA aura kahA---'sakhI ! merI putrI se kaho ki zIghra hI isakA abhyAsa kro|' madana maMjulA calI gyii| ratnavatI ko dekhaa| citrapadikA laayii| ratnavatI ne kahA -- 'sakhI! yaha kyA hai ?' usane kahA- isa citra ko devI ne bhejA hai aura unhoMne AjJA dI hai-zIghra hI isakA abhyAsa kro|' ratnavatI ne kahA-'yaha 1. saMjAyamaMtosAeDe. jJA. / 2. dhuyADi- / 3, -masila sIyaitijJA / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aThamo bhavo ] 686 - maMjuyAe bhaNiyaM na yANAmi nissaMsayaM / ettiyaM puNa takkemi, esa bhayavaM purNdro| rayaNavaIe bhaNiyaM - halA, sahassaloyaNa dUsio khu eso suNIyai / mayaNamaMjuyAe bhaNiyaM - jai evaM; tA nArAyaNo / rayaNavaIe bhaNiyaM - halA, so vi na evaM kaNayAvayAyacchavI / mayaNamaMjuyAe bhaNiyaMjai evaM tA savvajaNa maNANaMdayArI caMdo / rayaNavaIe bhaNiyaM-halA, na so vi evaM nikkalaMko / mayaNamaMjuyAe bhaNiyaM - tA kAmadeva bhavissai / rayaNavaIe bhaNiyaM - halA, kuo tassa vi hu harahuMkAra huyavahasihApayaM gayassa Iiso lAyaNNasohAvayAro / mayaNamaMjuyAe bhaNiyaM - jai evaM, tA yameva nirUds bhaTTidAriyA / tao ciraM nijjhAio rayaNavaIe / bhaNiyaM ca NAe - halA, takkemi na esa amANuso / jao pavaDDhamANavayavisesassa puvvarUvaM piva imaM lakkhIyai, avaTThiyavayavisesA ya amANusa / tahA nimesociyaM imassa niddhaM loyaNajuyalaM, aNimisaM ca eyamamANusaNaM / mayaNa maMjuyAe bhaNiyaM - suTha jANiyaM bhaTTidAriyAe / evameyaM, na saMdeho tti / ahaM puNatakkami, bhaTTidAriyAe ceva eso varo bhavissai / etthaMtarammi niyakajja saMgayaM jaMpiyaM siddhAesapurohie -- ko ettha saMdeho, asaMsayaM bhavissas | evaM soUNa harisiyA rayaNavaI bhaNiyaM madanamaJjulayA bhaNitam - na jAnAmi niHsaMzayam / etAvat punaH tarkayAmi, eSa bhagavAn purandaraH / ratnavatyA bhaNitam -- sakhi ! sahasralocanaddhitaH khalveSa zrUyate / madanamaJjulayA bhaNitam -- yadyevaM tato nArAyaNaH / ratnavatyA bhaNitam - sakhi ! so'pi naivaM kanakAvadAtacchaviH / madanamaJjulayA bhaNitam - yadyevaM tataH sarvajanamana AnandakArI candraH / ratnavatyA bhaNitam - sakhi ! na so'pyeva niSkalaGkaH / madanamaJjulayA bhaNitam tataH kAmadevo bhaviSyati / ratnavatyA bhaNitam - sakhi ! kRtastasyApi khalu harahuGkArahutavahazikhApadaM gatasyedRzo lAvaNyazobhAvatAraH / madanamaJjulayA bhaNitam- yadyevaM tataH svayameva nirUpayatu bhartRdArikA / tatazciraM nidhyAto ( avalokitaH ) ratnavatyA / bhaNitaM ca tayA - sakhi ! tarkayAmi naiSo'ma nuSaH / yato pravardhamAnavayovizeSasya pUrvarUpamivedaM lakSyate, avasthitavayovizeSaH zcAmAnuSAH / tathA nimeSocitamasya snigdhaM locanayugalam, animiSaM cetadamAnuSANAm / madanamaJjulayA bhaNitam - suSThu jJAtaM bhartRdArikayA, evametad na sandeha iti / ahaM punaH tarkayAmi, bhartR dArikA yA evaiSa vaze bhaviSyati / atrAntare nijakAryasaGgataM jalpitaM siddhAdeza purohitena / ko'tra sandehaH, asaMzayaM bhaviSyati / etaccha utvA harSitA ratnavatI / kauna citrita haiM ?' madanamaMjulA ne kahA---' nizcita rUpa se nahIM jAnatI hU~ / punaH yaha socatI hU~ ki yaha bhagavAn indra haiM / ' ratnavatI ne kahA - 'sakhI ! indra to hajAra netroM se dUSita haiM, yaha sunA jAtA hai / ' madanamaMjulA ne kahA - 'yadi aisA hai to nArAyaNa haiN|' ratnavatI ne kahA- 'unakI bhI isa prakAra svarNa ke samAna ujjvala chavi nahIM hai / ' madanamaMjulA ne kahA- 'yadi aisA hai to samasta logoM ke mana ko Ananda denevAlA candra hai / ' ratnavatI ne kahA - ' vaha bhI isa prakAra niSkalaMka nahIM / ' madanamaMjalA ne kahA- 'to kAmadeva hogA / ' ratnavatI ne kahA'ziva kI huMkAra se agni kI jvAlA meM jala gaye hue usa kAmadeva ke lAvaNya - zobhA kA aisA avatAra kahA~ ?" madana maMjulA ne kahA - yadi aisA hai to svAmiputrI, svayaM hI dekhie / ' anantara ratnavatI ne bahuta dera taka dekhA / usane kahA 'sakhI! (maiM) socatI haiM, yaha amAnuSa nahIM hai; kyoMki avasthA vizeSa se bar3hatA huA yaha pUrvarUpa-sA dikhAI detA hai; jabaki amAnuSoM kI avasthA vizeSa sthira rahatI hai| tathA isakA sundara netrayugala nimeSa yogya hai; jabaki amAnuSa nimeSarahita hote haiN|' madanamaMjulA ne kahA- 'svAmiputrI ne ThIka jAnA, yaha aisA hI hai, isameM sandeha nahIM / punaH maiM anumAna karatI hai ki yaha svAmiputrI kA hI vara hogaa|' isa bIca apane kArya meM lage hue siddhAna di purohita meM kahA - ' hI prevent iti I at a Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 [samarAiccakahA mayaNamaMjayAe bhaTTidAriyAe suyaM siddhAesakyaNaM / tao harisaparAhINayAe Isi vihasieNa bahu manniUNa tIe vayaNaM samAraddhA puloiuM / bhaNiyA ya cittasuMdarI--halA, uvaNehi me cittaTTiyaM vaTTiyAsamaggayaM ca, jeNa saMpADemi aMbAe sAsaNaM ti| 'jaM bhaTTidAriyA ANavei' tti jaMpiUNa saMpADiyapiNaM cittsNdroe| samAraddhA esA smaalihiuN| tao mahayA ahiNiveseNa nirUviuM puNo puNo tahArUvo cevAlihio tIe pddicchNdo| bhaNiyA ya mayaNamaMjayA-halA, uvaNehi eyamaMbAe. bhaNAhi ya aMbaM 'kimesa ArAhio na va' ti| mayaNamaMjuyAe bhaNiyaM-jaM bhaTTidAriyA ANavei / gayA mynnmNjuyaa| vinnattA ya NAe devI-bhaTTiNi, bhaTTidAriyA rayaNavaI vinnavei 'nirUveha eyaM cittapaDicchaMdayaM, kimesa ArAhio na va' ti| samappiyA cittavaTTiyA, gahiyA deviie| nirUviUNa citiyamimIe-aho me dhyAe cittymmcurttnnN| sohaNayaro kha eso pddigchNdyaao| ANAdhiyA ya jAe kumAralihiyA rayaNavaicittavaTTiyA, AsannIkayA kumArapaDicchaMdayassa, jAva 'accatANurUvaM mihuNayaMti harisiyA devii| bhaNiyaM ca NAe-halA mayaNamaMjue, bhaNAhi me jAyaM, jahA suThTha ArAhio, annaM ca; savvakAlameva tumaM eyArAhaNaparA bhaNitaM madanamaJjulayA - bhata dArika yA zruta siddhAdezavacanam ? tato harSaparAdhInatayA ISada vihasitena bahu matvA tasyA vacanaM samArabdhA pralokitam / bhaNitA ca citrasundarI sakhi ! upanaya me vitrapaTTiko vartikAsamudga ke ca, yena sampAdayAmyambAyA: zAsanamiti / 'yad bhartR dArikA''jJApayati' iti jalpitvA sampAditamidaM citrasundaryA / samArabdhaSA smaalikhitum| tato mahatA'bhinivezena nirUpya punaH punastathArUpa evAlikhitastayA praticcha dakaH / bhaNitA ca madanamaJjalA, sakhi ! upanayaitamambAyA:, bhaNa cAmbA 'kimeSa ArAdhito na vA' iti / madanamaJjalayA bhaNitamayad bhartRdArikA''jJApayati / gatA madanamajalA / vijJaptA ca tayA devI-bhaTTi ni ! bharta dArikA ratnavatI vijJapayati 'nirUpayataM vitrapraticchandakaM , kimeSa ArAdhito na vA' iti / samarpitA citrapaTTikA, gRhItA devyA / nirUpya cintitamanayA-aho me duhituzcitrakarmacaturatvam / zobhanatara: khalveSa praticchandakAt / AnAyitA ca tayA kumAralikhitA ratnavatIcitrapaTTikA, AsannIkRtA kumArapraticchandakasya, yAvad 'atyantAnurUpaM mithunakam' iti harSitA devI / bhaNitaM ca tayA-sakhi madanamaJjule ! bhaNa me jAtAm, yathA suSThu ArAdhitaH / anyacca sarvakAlameva tvametadArAdhanaparA maMjulA na svAbhiputrI se kahA- siddhAdeza ke vacanoM ko sunA?' anantara harSa se parAdhIna hokara kucha muskarAkara usake vacanoM kA Adara kara dekhane lagI aura citrasundarI se bolI-'sakhI ! mere lie citrapaTTikA aura kucI kA DibbA le Ao; jisase mAtA kI AjJA pUrI kruuN|' 'jo svAmiputrI AjJA deM' - aisA kahakara ise citrasundarI ne pUrNa kiyaa| svAmiputrI ne citra banAnA Arambha kara diyaa| anantara bar3I ekAgratA se pUnaH punaH dekhakara usI kA citra banA diyA aura madanamaMjalA se kahA --- 'sakhI! ise mAtA jI ke pAsa le jAo aura unase pUcho ki isameM saphalatA pAyI yA nahIM ?' madanamaMjulA ne kahA---'svAmiputrI jaisI AjJA deN|' madanamajalA calI gayI aura mahArAnI se nivedana kiyA - 'svAmini ! svAmiputrI ratnavatI nivedana karatI haiM ki isa citra ke sAdazya ko dekho, isameM saphalatA minI athavA nahIM?' aisA kahakara citrapaTTikA samarpita kara dii| mahArAnI ne le lii| dekhakara usa (mahArAnI) ne socA- 'oha merI putrI kI citrakArI meM kuzalatA ! yaha (usa) citra se bhI adhika sundara hai| usane kumAra ke dvArA citrita ratnavatI vAlI citrapaTTikA maMgAyI aura kumAra ke citra ke samIpa rkhaa| jor3A atyanta anurUpa thA, ataH mahArAnI harSita huI aura usane kahA- 'sakhI madanamaMjalA ! merI putrI se kaho ki bahuta acchI saphalatA prApta kii| dUsarI bAta yaha hai ki saba samaya tuma isakI ArAdhanA meM rata hoo' -- yahI Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 661 havejjasu tti; eyaM ca te pAriosiyaM, tuma pi eeNa evaM cevArAhiya ti; nirUvehi eyassa cittakosallaM ti / bhaNiUNa samappiyaM se cittavaTTiyAduyaM / 'jaM mae viyappiyaM, taM taha' tti harisiyA mynnmNjuyaa| gayA rayaNavaIsamIvaM / bhaNiyaM ca NAe-bhaTTidArie, parituTTA te devI; bhaNiyaM ca NAe, jahA suThTha ArAhio tti / pesiyaM ca te paariosiyN| taM puNa na annapAriosiyappayANamaMtareNa samappiuM jujji| rayaNavaIe bhaNiyaM-halA, dessAmi te pAriosiyaM / pecchAmi tAva, ki puNa aMbAe pesiyaM pAriosiyaM / mayaNamaMjuyAe bhaNiyaM-jaM bhaTTidAriyA aannvei| uvaNoyA se kumAralihiyA cittvttttiyaa| diTThA 'rynnviie| citiyaM ca NAe-haMta ahaM piva ettha Alihiya ti| bhaNiyaM ca NAe -halA mayaNamaMjue, kimeyaM ti| tIe bhaNiya-bhaTTidArie, devIe jahA suThTha ArAhio ti ANaveUNa puNa imaM ANataM; "annaM ca, savvakAlameva tumaM eyArAhaNaparA havejjAsu tti; eyaM ca te pAriosiya; tuma pi eeNa evaM cevArAhiya tti nirUvehi eyassa cittakosallaM ti," tahA jaM mae takkiyaM, 'bhaTTidAriyAe eso varo havissai,' taM taha tti takkemi / bhaveriti, etacca te pAritoSikam / tvamapi etenaivamevArAdhiteti, nirUpayatasya citrkaushlymiti| bhaNitvA samarpitaM tasyAzcitrapaTTikAdvikam / 'yanmayA vikalpitaM tattathA' iti harSitA mdnmnyjulaa| gatA ratnavatIsamIpam / bhaNitaM ca tayA- bhartRdArike ! parituSTA te devI, bhaNitaM ca tayA, yathA suSTha ArAdhita iti / praSitaM ca te pAritoSikam / tatpunarnAnyapAritoSikapradAnamantareNa samapituM yujyate / ratnavatyA bhaNitam - sakhi ! dAsyAmi te pAritoSikam / prekSe tAvat kiM punarambayA preSitaM pAritoSikama / madanamaJjulayA bhaNitam- yad bhartRdArikA''jJApayati / upanItA tasyAH kumAralikhitA citrapaTTikA / dRSTA ratnavatyA / cintitaM ca tayA-hanta ahamivAtrAlikhiteti / bhaNitaM ca tayA-sakhi madanamaJjule ! kimetaditi / tayA bhaNitambhartR dArike ! devyA yathA suSThu ArAdhita ityAjJApya punaridamAjJaptam, anyacca sarvakAlameva tvametadArAdhanaparA bhaveriti, etacca te pAritoSikam, tvamapyetenaivamevArA dhiteti nirUpayetasya citrakauzalyamiti / tathA yanmayA takitaM 'bhata dArikAyA eSa varo bhaviSyati' tattatheti takaMyAmi / merA tumhAre lie pAritoSika hai| tuma bhI isI se hI isa prakAra saphala ho gyii| dekho isakI citrakalA kI kushltaa|' aisA kahakara use donoM citra paTTikAe~ de dii| 'jo maiMne socA thA vaha vaisA hI huA'-- isa prakAra madanamaMjulA harSita huii| (vaha) ratnavatI ke pAsa gyii| usane kahA---'svAmiputrI ! Apa para mahArAnI prasanna haiN| unhoMne kahA hai ki Apane acchI saphalatA pAyI aura Apako pAritoSika bhejA hai| use anya pAritoSika diye binA denA TIka nahIM hai|' ratnavatI ne kahA - 'sakhI ! maiM tumheM pAritoSika duuNgii| dekhU, mAtA ne kyA pAritoSika bhejaa|' madanamaMjulA ne kahA -'svAmiputrI jaisI AjJA deN|' usane kumAra ke dvArA banAyI huI citrapaTTikA usake sAmane rakha dii| ratnavatI ne dekhA aura usane sovA hAya, maiM hI mAno yahA~ citrita kI gayI haiM ! usane kahA'sakhI madanamaMjulA, yaha kyA ?' usane kahA-'svAmiputrI ! mahArAno ne 'bahuta acchI saphalatA prApta kI'---aisA kahakara puna: yaha AjJA dii| dUsarI bAta yaha ki 'sadaiva tuma isakI ArAdhanA meM rata raho - yaha tumhArA pAritoSika hai, tuma bhI isI se saphala ho gyii| ataH isakI citra kuzalatA ko dekho tathA jo maiMne socA thA ki svAmiputrI kA yaha vara hogA vaha vaisA hI hai-aisA maiM anumAna karatI huuN|' taba atyanta abhilASA yukta hokara punaH citra kI 1 rayaNavaIe nirUpiyA ya / diuApullaloyaNAe cittabaTTiyAduyaM / ciniyaM-- De. jJA. / 2 saviyaka ka citiUNa bhaNiyaM - Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 [ samarAiccakahA tao accaMtasAhilAsaM puNo cittapaigiI puloiya vAciUNa ya gAhaM harisavasuvvellapulayAe' jaMpiyaM rayaNavaIe-halA mayaNamaMjue, kimahaM esA Alihiya tti aNuharai cittpigiii| tao accaMtaM nirUviUNa bhaNiyaM mayaNamaMjuyAe / suThTha aNuharai ti| na najjai, ki bhaTTidAriyA AlihiyA, kiM vA bhaTTidAriyAe ceva ettha paDibibaM saMketa ti / tao harisiyA rayaNavaI / bhaNiyaM ca NAeko uNa eso bhvissi| mayaNamaMjuyAe bhaNiyaM - takkami, koi mahANubhAvo bhaTTidAriyANurAI sayalakalArayaNAyaro rAyautto bhvissi| rayaNavaIe bhaNiyaM-halA, ma kayAi ahamaNeNa diTThA, tA kahaM mamANurAi tti / mayaNamaMjuyAe bhaNiyaM-bhaTTidArie, takkemi, tuma pi imiNA emeva cittayammagayA diTTa ti| rayaNavaIe bhaNiyaM-- halA, ki cittayammagadiTThAe vi aNurAo hoi? mayaNamaMjuyAe bhagiyaM-hoi Agiivisesao na uNa svvtth| rayaNavaIe bhaNiyaM-kahaM viy| maNayamaMjuyAe bhaNiyaM-jahA bhaTTidAriyAe imammi / tao Isi vihasiUNa niissiymimiie| mayaNamaMjuyAe bhaNiyaM-sAmiNi, mA saMtappa / 'avassaM sAmiNo imiNA saMjujjaI' ti sAhei viya me hiyayaM / rayaNavaIe citiyaM--kuNo me ettiyA bhaagdheyaa| dullaho khu ciMtAmaNI maMdauNNANaM / tato'tyantasAbhilASaM punazcitrapratikRti pralokya vAcayitvA ca gAthAM harSavazaprasRtapulakayA jalpitaM ratnavatyA sakhi madanamaJjule ! kimahameSA''likhiteti anuharati citrprkRtiH| tato'tyantaM nirUpya bhaNitaM madanamajalayA--suSTha anuharatIti / na jJAyate ki bhartR dArikA''likhitA, kiMvA bhartR dArikAyA evAtra pratibimba saMkrAntamiti / tato harSitA rtnvtii| bhaNitaM ca tayA-kaH punareSa bhaviSyati / mada samajalayA bhaNitam-tarkayAmi ko'pi mahAnubhAvo bhata dArikAnurAgI sakalakalAratnAkaro rAjaputro bhaviSyati / ratnavatyA bhaNitam-sakhi ! na kadAcidahamanena daSTA, tataH kathaM mamAnurAgIti / madanamaJjulayA bhaNitam-bhartR dArike ! tarkayAmi, vamapyanena evameva citrakarmagatA dRSTeti / ratnavatyA Nitam - sakhi ! ki citrakarmagata dRSTAyAmapyanurAgo bhavati ? madanamaJjalayA bhaNitam-bhavatyAkRti vizeSataH, na punaH sarvatra / ratnavatyA bhaNitama-kathamiva ? madanamaJjalayA bhaNitam-yathA bhartR dArikAyA asmin / tata ISad vihasya niHshvstmnyaa| madanamaJjalayA bhaNitam - svAmini ! mA santapyasva, 'avazyaM svAminI anena saMyujyate' iti kathayatova me hRdayam / ratnavatyA cintitam-kuto me etAvanti bhAgadheyAni / durlabhaH khalu cintA pratikRti dekhakara aura gAthA bA~cakara harSavaza romAMcita ho ratnavatI ne kahA-'sakhI madanamaMjulA, yaha maiM citrita kI gayI hU~ ? citra kI pratikRti meM aisA sAdRzya hai ?' taba dhyAna se dekhakara madanamaMjulA ne kahA-'ekadama sAdRzya hai / svAmiputrI citrita kI gayI haiM athavA svAmiputrI kA hI pratibimba isameM A gayA hai-yaha nahIM jJAta hotA hai / ' taba ratnavatI harSita huii| usane kahA---'phira yaha kauna hogA?' madanamaMjulA ne kahA- 'anumAna karatI hU~ svAmiputrI kA anurAgI, samasta kalAoM kA sAgara koI rAjaputra honA caahie|' ratnavatI ne kahA'sakhI ! isane mujhe kabhI nahIM dekhA ata: kaise merA anurAgI hai ?' madanamaMjulA ne kahA-'svAmiputrI ! anumAna karatI haiM ki tumheM bhI isane isI prakAra citra meM dekhaa|' ratnavatI ne kahA-'kyA citra meM dekhI haI ke pra anurAga ho jAtA hai ?' madanamaMjulA ne kahA-'AkRtivizeSa se anurAga ho jAtA hai, saba jagaha nhiiN|' ratnavatI ne kahA-'kaise ?' madanamaMjulA ne kahA-'jaise svAminI kA isa rAjaputra ke prati / ' taba muskarAkara isane lambI sAMsa lI / madanamaMjulA ne kahA- 'svAmini ! duHkhI mata hoo, avazya hI svAminI isase mileMgI, aisA mAno merA hRdaya kaha rahA hai / ' ratnavatI ne socA--mere itane bhAgya kahA~ ? manda puNyavAloM ke lie cintAmaNi durlabha Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] 663 etthaMtarammi phuriyaM se vAmaloyaNeNaM, AyaNNio punnnnaahghoso| pariuTThA cittennN| citiyaM ca NAe-avi nAma eyamavi evaM havejja tti / etthaMtarammi samAgayA piyameliyAhihANA ceDI / bhaNiyaM ca NAe-bhaTTidArie, devI ANavei, jahA 'AsannA bhoyaNavelA, tA AvassayaM karehi' ti| tao 'jaM aMbA ANavei' tti bhaNiUNa kumAramaNusaraMtA' uThThiyA rayaNavaI / kayaM gurudevayAiyaM niccayamma / bhattaM ca vihiNA / gahio kumaarpddicchNdo| aho sohaNo aMgavinnAso, maNoharA dhIralaliyayA saloNA diTThI, aippagabbho bhAvo, accuyAraM sattaM, gaMbhIragaruo avtthaanno| aho Iiso vi purisaviseso havai tti acchariyaM / evaM ca kumAraguNukkittaNaparAe aivakatA kaivi vaasraa| io ya taccittavaTTiyAdasaNaviNoeNa kumAra guNacaMdaspa vi evameva ti| vinnAo ya esa vaiyaro kuoi mettIbaleNa / 'uciyA ceva saMkhAyaNanariMdadhayA kumArassa' ti citiUNa pesiyA teNa tIe pahANakosalliyasameyA phaannvrgaa| maNirmanda puNyAnAm / atrAntare sphuritaM tasyA vAmalocanena, AkaNitaH puNyAhaghoSa: (maGgalazabdaH) / parituSTa' cittena / cintitaM ca tayA-api nAma etadapi evaM bhavediti / atrAntara samAgatA priyamelikAbhidhAnA cetto| bhaNitaM ca tayA-bhadA rake ! devyAjJApayati, yathA 'AsannA bhojanavelA, tata AvazyakaM kuru' iti / tato 'yadambA''jJApayati' iti bhaNitvA kumAramanusmarantyutthitA ratnavatI / kRtaM gurudevAdikaM nityakarma / bhukta ca vidhinaa| gRhItaH kumArapraticchandakaH / aho zobhano'GgavinyAsaH, manoharA dhoralalitakA salAvaNyA dRSTiH, atipragalbho bhAvaH, atyudAraM sattvam, gambhIragurukamavasthAnam / aho IdRzo'pi puruSavizeSo bhavatItyAzcaryam / evaM ca kumAraguNotkIrtanaparAyA atikrAntAH / tyapi vAsarAH / ___itazca taccitrapaTTikAdarzanavinodena kumAra guNacandrasyApyevameveti / vijJAtazcaiSa vyatikaraH kutazcid maitrIbalena / 'ucitaiva zAGkhAyananarendraduhitA kumArasya' iti cintayitvA preSitAstena tasyai pradhAnapAbhUtasametAH pradhAnavarakAH / hai| isI bIca usakI bAyIM AMkha phdd'kii| maMgala zabda sunAI pdd'aa| (vaha) citta se santuSTa huI aura usane socA- ho sakatA hai, isakI bhI aisI hI avasthA ho / isI bIca priyamelikA nAmaka dAsI AyI aura usane kahA-'svAmiputrI ! mahArAnI AjJA detI haiM ki bhojana kA samaya samIpa hai, ata: Avazyaka kArya kreN|' tadanantara 'mAtA jI kI jaisI AjJA'-aisA kahakara kumAra kA smaraNa karatI huI ratnavatI utthii| guru-deva Adi sambandhI nityakarmoM ko kiyA aura vidhipUrvaka bhojana kiyaa| kumAra ke citra ko liyA / oha, aMgoM kA vinyAsa sundara hai| dRSTi manohara, dhIralalita aura lAvaNyayukta hai| bhAva ati praur3ha hai| sattva atyanta zreSTha hai / AkRti gambhIra aura gauravayukta hai / oha ! aisA bhI puruSa vizeSa hotA hai ! Azcarya hai| isa prakAra kumAra ke guNoM ke kIrtana meM lagI huI usake kucha dina bIta gye| idhara usa citrapaTTikA ke darzana ke vinoda se kumAra guNacandra kI bhI isI prakAra dazA huii| kahIM se yaha vRttAnta maitrIbala ko jJAta huaa| zAMkhAyana rAjA kI putrI yogya hI hai-aisA socakara usane usake pAsa pradhAna upahAroM ke sAtha pramukha bahumUlya pAtroM ko bhejaa| 1. -NusaraMtIe kayaM-De. jJA. pA. jJA. / 2. kosalliya (de.) prAbhRtam, upahAra iti yAvat / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 [ samarAiccakahA io ya kumArapaDicchaMdayametadaMsaNaparA 'na eyamaMtareNa aNabaMdho muNoyai' ti uviggA rayaNavaI / paricattamimIe rAyakannagociyaM karaNijja / tamaddhAsiyA araIe, gahiyA raNaraNaeNaM, aMgIkayA sunna pAe, paDivannA viyArahi, otthayA mayaNa jrenn| tao sA 'sIsaM me dukkhai' tti sAhiUNa sahiyaNassa uvagayA snnijj| tattha uNa pavaDDhamANAe viyaMbhiyAe aNavarayamuvvattamANeNamageNaM ApaMDuraehi gaMDapAsa rahi bapphapajjAulAe divoe aladdhAsAsavIsabha jAva thevavelaM ciTThai, tAva harisavasupphullaloyaNA samAgayA mayaNamaMjuyA / bhaNiyaM ca NAe-bhaTTiArie, cira jIvasu tti / puNNA te mnnorhaa| jaM mae takkiyaM, taM taheva jAyaM ti| rayaNavaIe bhaNiyaM-halA, ki tayaM takkiyaM, kiMvA taheva jAyaM ti| bhayaNamaMjamAe bhaNiyaM-bhaTTidArie eyaM takkiyaM, jahA eso cittapaDicchaMdao bhaTTidAriyAe ceva varo bhavissai tti, jAva taM taheba jAyaM ti| tao kaDisuttayaM dAUNa bhaNiyaM rayaNavaIe -'halA, kahaM viy'| mayaNamaMjuyAe bhnniyN-sunn| asthi ahaM io bhaTTidAriyAsamovAo devIsayAsaM gayA, jAva papphullavayaNapaMkayA saha cittamaibhUsahi maMtayaMtI itazca kumArapraticchandakadarzanaparA naitadantareNa anubandho jJAyate' ityudvignA rtnvtii| parityaktamanayA rAjakanyakocitaM karaNIyam / samayAsitA'ratyA, gRhItA raNaraNakena (autsukyena), aGgokRtA zUnyatayA, pratipannA vikAraiH avastRtA madanajvareNa / tataH sA 'zIrSa me duHkhayati' iti kathayitvA sakhIjanasyopagatA zayanIyam / tatra puna: pravardhamAnayA viz2ambhikayA'navaratamudvartamAnenAGgena ApANDurAbhyAM gaNDapAzrvAbhyAM vASpaparyAkulayA dRSTyA'labdhAzvAsavizrambhaM yAvat stokavelAM tiSThati, tAvad harSavazotphullalocanA samAgatA mdnmnyjulaa| bhaNitaM ca tayA --- bhartR dArike ! ciraM jIveti / pUrNAste mnorthaaH| yanmayA tarkitaM tattathaiva jAtamiti / ratnavatyA bhaNitam-halA ! ki tattarkitam, kiM vA tathaiva jAtamiti / madanamaJjalayA bhaNitambhartR dArike ! etattarkitaM yathaiSa citrapraticchandako bhartR dArikAyA eva varo bhaviSyatIti, yAvata tattathaiva jAtamiti / tataH kaTisUtraM dattvA bhaNitaM ratnavatyA--'halA ! kathamiva' / madanamaJjalayA bhaNitam - shRnnu| asmyahamtio bhartR dArikAsamaM pAd devIsakAzaM gatA, yAvatpraphullavadanapaGkajA idhara kumAra ke citra kA darzana karane meM saMlagna ratnavatI-'isake binA (koI) sambandha jJAta nahIM hotA'- yaha socakara udvigna ho gyii| usane rAjakanyA ke yogya kArya ko chor3a diyA / (vaha) arati se adhyAsita ho gayI, utsukatA ne (use) grahaNa kara liyA, zUnyatA ne aMgIkAra kara liyaa| (vaha) vikAra ko prApta huI, kAmajvara ne (use) Dhaka liyA / anantara vaha 'merA sira duHkhatA hai'-aisA sakhIjanoM se kahakara zabhyA ko prApta ho gyii| vahA~ para bAra-bAra jaMbhAI letI, nirantara aMgoM ko hilAtI-DulAtI, kucha-kucha pIle gAloM ke prAnta bhAga se yukta, A~suoM se vyApta netroM vAlI, zvAsa ke vizrAma ko na prApta kara jaba thor3I dera baiThI huI thI tabhI harSavaza, jisake netra vikasita the aisI, madanamaMjulA A gayI / usane kahA---'svAmiputrI ! cirakAla taka jio| Apake manoratha pUrNa hue| jo maiMne anumAna kiyA thA, vaha vaisA hI huaa|' ratnavatI ne kahA-'sakhI ! vaha kyA anumAna kiyA thA athavA kyA vaisA hI huA ?' madanamaMjulA ne kahA--'svAmiputrI! yaha anumAna kiyA thA ki isa citra ke samAna athavA jisakA yaha citra hai vahI svAmiputrI kA vara hogA, vaha vaisA hI huaa| taba kaTisUtra dekara ratnavatI ne kahA-'sakhI ! kaise ?' madanamaMjulA ne kahA-'suno maiM yahA~ svAmiputrI ke pAsa se mahArAnI ke samIpa gayo thI, maiMne vikasita mukhakamalavAlI mahArAnI ko citramati aura bhUSaNa ke sAtha vicAra karate hue Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTaThamo bhavo ] diTThA mae devI / bhaNiyaM ca NAe halA mayaNamaMjae, bhaNAhi me jAyaM rayaNavaI, jahA 'puNNA morahA tuha bhAgadhehi, dinnA tumaM paNayapatthaNAmahagghaM aojjhAsAmiNo mahArAyamettIbalasuyassa kumAraguNacadassa' / rayaNavaIe bhaNiyaM-halA, krimimiNA asaMbaddheNa / mayaNamaMjuyAe bhaNiyaMbhaTTidArie, neyamasaMbaddha kahAvasANaM pi tAva suNeu bhaTTidAriyA / tao devIe bhaNiyaM - 'ArAhio tae esa cittayammeNa parituTTho ya bhayavaM payAvaI; jeNa so ceva te 'akayannakannArAyadAriyApariggaho bhattA viiNNo' ti / eyaM soUNa harisiyA rayaNavaI / dinnaM mayaNamaMjuyAe niyayAharaNaM / citiyaM ca saharisaM 'kahaM so ceva eso guNacaMdo' tti / aho jahatthamabhihANaM / avagao viya meM saMtAvo, tassa gehiNIsa deNa samAgao muttimaMto diya parioso mayaNamaMjuyAe bhaNiyaM - bhaTTidArie, tao devIe bhaNiyaM, tA ehi, majjiUNa gurudevae baMdasu' tti / rayaNavaIe bhaNiyaM - jaM aMbA ANavei / majjiUNa mahAvibhUIe vaMdiyA devaguravo / kArAviyaM mahArAyasaMkhAyaNeNa mahAdANAiyaM uciyakaraNijjaM 'Thii' tti kAUNa / saha citramatibhUSaNAbhyAM mantrayamANA dRSTA mayA devI / bhaNitaM ca tayA --halA madanamaJjule ! bha me jAtAM ratnavatIm yathA 'pUrNA me manArathAstava bhAgadheyaiH, dattA tvaM praNayaprArthanAmahArghamayodhyAsvAmine mahArAja maitrIbalasutAya kumAraguNacandrAya / ratnavatyA bhaNitam - sakhi ! kimanena! sambaddheta / madanamaJjulayA bhaNitam - bhartR dArike ! nedamasambaddham, kathAvasAnamapi tAvat zRNotu bhartR dArikA / tato devyA bhaNitam - 'ArAdhitastvayaiSa citrakarmaNA, parituSTazca bhagavAn prajApatiH, yena sa eva te kRtAnyakanyArAjadArikAparigraho bhartA vitIrNa iti / etacchutvA hRSTA ratnavatI / dattaM madanamaJjulAyai nijAbharaNam / vintitaM ca saharSaM kathaM sa evaiSa guNacandra:' iti / aho yathArtha bhavAnama / atragata itra me santApaH, tasya gehinIzabdena samAgato mUrtimAniva paritopaH / madanamaJjulA bhAgatam bhartRdArike ! tato devyA bhaNitaM tata ehi, majjitvA gurudaivatAn vandasva' iti / ratnavatyA bhaNitam - yadambA''jJApayati / majjitvA mahAvibhUtyA vanditA devaguravaH, kAritaM mahArAjazAGkhAyanena mahAdAnAdikamucitakaraNIyaM sthitiH' iti kRtvA / 665 dekhA | mahArAnI ne kahA- sakhI madanamajulA ! merI putrI ratnavatI se kaho ki tumhAre bhAgya se mere manoratha pUrNa ho gye| ayodhyA ke svAmI mahArAja maitrIbala dvArA putra kumAra guNacandra ke lie tumhAre praNaya kI prArthanA kI gayI hai|' ratnavatI ne kahA 'isa asambaddha ( bAtacIta) se kyA ?' madanamaMjulA ne kahA- 'svAmiputrI ! yaha asambaddha nahIM hai, svAmiputrI kathA kI samApti bhI sunie / anantara mahArAnI ne kahA - 'tumane citra kI ArAdhanA kI, aura bhagavAn prajApati santuSTa ho gaye, jisase jisane anya kanyA ko rAjarAnI nahIM banAyA haiaise usI kumAra ko pati ke rUpa meM de diyaa|' yaha sunakara ratnavatI santuSTa huii| madanamaMjulA ko apanA AbharaNa diyA aura harSapUrvaka socane lagI- kaise yaha vahI guNacandra hai ? oha, yathArtha nAma hai| merA duHkha mAno gayA. usake gRhiNI zabda se mAno zarIradhArI santoSa A gayA / madanamaMjulA ne kahA - 'svAmiputrI ! anantara mahArAnI ne kahA- to Ao, snAna kara mAtA-pitA aura devatAoM kI vandanA kro|' ratnavatI ne kahA'mAtA jI kI AjJA / ' snAna kara mAtA-pitA aura guruoM kI mahAn vibhUti ke sAtha vandanA kii| mahArAja zAMkhAyana ne 'maryAdA' mAnakara mahAdAnAdi yogya kArya kiye / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 [ samarAiccakahA ___ aikkatesu kaivayadiNesu mahayA balasamudaeNaM pahANariddhIe saMgayA sahiyAhi ahiTiyA jaNaNIe aojjhAnayarimeva vivAhanimittaM pesiyA rayaNavai ti| pattA yamAsametteNaM kAleNaM / niveiyA mhaaraaymettiiblss| parituTTho eso| kArAviyamaNaNa baMdhaNamoyaNAiyaM karaNijjaM / kayA uciyapaDivattI / gaNAvio vaarijjdiyho| samAiTThA pauramahaMtayA, jahA 'kumAravivAhANurUvaM sadhvaM kareha' ti| kayaM ca hiM puvakammanivvattiyaM ceva savvaM / samAradvAo hadabhavaNasohAo, davAviyaM pAulANa daviNajAyaM, bhaMDArapattayaM vAiUNa kaDDhiyAiM pahANAharaNAI, nirUviyaM devaMgAicelaM, sajjAviyA pahANaveyaMDA, bhUsAviyAo AsamaMdurAo, kaDDhAviyA dhayamAlovasohiyA rahA, davAviyaM nayaracaccareSu taMbolapaDalAiyaM / tao pasatthe tihikaraNamahattajoe pasAhio varanevacchaNaM suNeto geyamaMgalasaI pecchaMto pahaTTapariyaNaM namaMto gurudeve thuvvaMto baMdiloeNa pahANasaMvacchariyavayaNao samArUDho dhavalakarivaraM kumaaro| ThiA ya se maggao visAlabuddhippamuhA vayaMsayA / tao vajjateNaM maMgalatareNaM paNancamANAhi vAravilayAhi rahavarAigayarAyaloyapariyario ahiNaMdijjamANo atikrAnteSu katipayadineSu mahatA balasamudAyena pradhAna RddhayA saGgatA sakhIbhiradhiSThitA jananyA ayodhyAnagarImeva vivAhanimittaM preSitA ratnavatIti / prAptA ca mAsamAtreNa kAlena / niveditA mahArAjamaMtrIbalasya / parituSTa eSaH / kAritamanena bandhanamocanAdika karaNIyam / kRtocitprtipttiH| gaNito vivaahdivsH| samAdiSTAH pauramahAntaH, 'yathA kumAravivAhAnurUpaM sarvaM kuruta' iti / kRtaM ca taiH pUrvakarma nirvatitameva srvm| samArabdhA haTTabhavanazobhAH, dApitaM yAcakAnAM draviNa jAtam, bhANDAgArapatraM vAcayitvA kRSTAni pradhAnAbharaNAni, nirUpitaM devAGgAdicelam, sajjitAH pradhAnahastinaH, bhUSitA azvamandurAH karSitA dhvanamAlopazobhitA rathAH, dApitaM nagaracatvareSu tAmbUlapaTalAdikam / tataH prazastatithika raNamuhUrtayoge prasAdhito (alaMkRto) varanepathyena zRNvan geyamaGgalazabdaM prekSamANa: prahRSTaparijanaM namana gurudevAna stUyamAno bandilokena pradhAnasAMvatsarikavacanataH samArUDho dhavalakarivaraM kumaarH| sthitAzca tasya mArgato (pRSThataH) vizAlabuddhipramukhA vysyaaH| tato vAdyamAnena maGgalatUryeNa pranatyantIbhirivanitAbhI rathavarAdigata kucha dina bIta jAne para bar3I senA ke sAtha pradhAnaRddhi se yukta hokara, sakhiyoM ke sAtha, mAtA se adhiSThita hokara ratnavatI ko vivAha ke lie ayodhyA hI bhejA gyaa| eka mAsa meM A gyii| mahArAja maMtrIbala se nivedana kiyA gayA / yaha (maitrIbala) santuSTa huaa| isane bandiyoM ko chor3anA Adi yogya kArya kiye / ucita jAnakArI prApta kii| vivAha kA dina ginA / nagara ke bar3e logoM ko Adeza diyA ki kumAra ke vivAha ke anurUpa saba kro| unhoMne pahale ke sabhI kAryoM ko pUrNa kiyaa| bAjAra ke bhavanoM kI zobhA Arambha hii| yAcakoM ko dhana dilAyA. garI ke patra bA~cakara pradhAna AbharaNoM ko nikAlA, devAMgAdi vastroM ko dekhA, pradhAna hAthI sajAye gaye, ghur3azAlAe~ bhUSita kI gayIM, dhvaja aura mAlA se zobhata ratha nikAle gye| nagara ke caurAhoM para pAna Adi dilAye gaye / anantara pradhAna jyotiSI ke vacanAnusAra uttama tithi, karaNa aura muhUrta ke yoga meM kumAra sapheda zreSTha hAthI para ArUr3ha huA / usa samaya vaha uttama pozAka se alaMkRta thA, gAne yogya maMgala zabda suna rahA thA, harSita parijanoM ko dekha rahA thA, mAtA-pitA aura devoM ko namaskAra kara rahA thaa| bandIjana usakI stuti kara rahe the / usake pIche vizAlabuddhi pramukha mitra baiThe the / anantara vaha ratnavatI ke janavAse meM phuNcaa| usa samaya maMgala va va bajAye jA rahe the, pAgamAe~ natya kara rahI thiiN| mana patha para baiThe hue rAjAoM se baha zriA / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 697 paurarAmAyaNeNa mahayA vimaddeNa patto rayaNavaijannAvAsayaM / oiNNo krivraao| pautto kaMcaNamusalatADaNAilakkhaNo vihIM / pavesio vahuyAharayaM / viTThA ya geNa cittayammabi pi ohasaMtI rUvAisaeNa raI pi visesayaMtI maNaharavilAsehiM Isi palaMbAharA cakkavAyamihuNasariseNaM thaNajuyaleNa tivalItaraMgasohiyamuDhigejjhamajhA asoyapallavAgArehi karehi visthiNNaniyaMbabibA thalakamalANugAriNA calaNajuyaleNa savvAgAradasaNIyA savvaMgamaddhAsiyA mayaNeNa kuMDamivAmayassa rAsI viya suhANaM nihANamiva raIe Agaro viya ANaMdarayaNANaM muNoNa vi maNahAriNi avatthamaNahavaMtI rayaNavai ti| harisio citteNaM / kayaM ca Na siddhAesavayaNAo pANiggahaNaM / bhamiyAiM maMDalAiM, pautto AyAro, saMpADiyA jaNovayArA / tao taM ghettaNa gao niyayabhavaNaM / kayaM uciyakaraNijja / aikkaMtA kAi velA maNaharaviNoeNaM / paDhiyaM kAlapADhaeNaM aha hiDiUNa diyahaM bhuttnnujjoynnsmttvaavaaro| avararayaNAyaraM majjiu va turiyaM gao suuro|| 684 / / rAjalokaparivRto'bhinandyamAnaH porarAmAjanena mahatA vimardaina (saGgharSeNa) prApto ratnavatI janyAvAsam / avatIrNaH karivarAt / prayuktaH kAJcanamuzalatADanAdilakSaNo vidhiH / pravezito vadhUgRham / dRSTA ca tena citrakarmabimbamapyupahasantI rUpAtizayena ratimapi vizeSayanto manoharavilAsarISatpralambAdharA cakravAkamithunasadazeNa stanayugalena trivalIta ra zobhitamuSTigrAhyamadhyA azokapallavAkArAbhyAM karAbhyAM vistArNanitambabimbA sthalakamalAnukAriNA caraNayugalena sarvAkAradarzanoyA sarvAGgamadhyAsitA madanena kuNDamivAmatasya rAziriva sukhAnAM nidhAnamiva ratyA Akara iva AnandaratnAnAM munonAmapi manohAriNImavasthAmanubhavantI ratnavatIti / hRSTazcittena / kRtaM ca tena siddhAdezavacanAtpANigrahaNam / bhrAntAni maNDalAni, prayukta AcAraH, sampAditA janopacArAH / tatastAM gRhItvA gato nijabhavanam / kRtamucita krnniiym| atikrAntA kApi velA manoharavinodena / paThitaM kAlapAThakena-- atha hiNDitvA divasaM bhavanodyotanasamAptavyApAraH / apararatnAkaraM majjitumiva tvaritaM gataH sUraH // 684 // nagara kI striyA~ usakA abhinandana kara rahI thiiN| bahuta adhika bhIr3a ho rahI thii| (vaha) zreSTha hAthI se utraa| svarNamayI mUsala se mArane Adi lakSaNoM vAlI vidhi prayukta huii| vadhu-gaha meM (use) praveza karAyA gyaa| usane isa prakAra kI avasthA kA anubhava karatI huI ra navatI ko dekhaa| vaha apanI rUpAtizayatA ke kAraNa citra meM banAye hae bimba kA upahAsa kara rahI thii| manohara vilAsoM ke kAraNa vaha rati se bhI viziSTa laga rahI thii| usake adhara kucha-kucha laTake hae the| cakave ke jor3e ke samAna stana yugala se vaha yukta thI / trivalI kI taraMgoM se zobhita usakA madhyabhAga maTrI se grahaNa karane yogya thaa| azoka ke komala patte ke AkAra vAle usake donoM hAtha the| usake nitambabimba vistRta the| usake caraNayugala sthalakamala kA anukaraNa karanevAle the| samasta AkAroM meM vaha darzanIya thii| kAmadeva usake sabhI agoM meM adhiSThita thaa| vaha mAno amata kI kuNDa thI, sUkhoM kI rAzi thI, rati kA nidhAna thI, Ananda ke ratnoM kA khajAnA thI, muniyoM ke lie bhI manohara thii| (kumAra) mana hI mana harSita huaa| usane siddhAdeza ke vacanoM ke anusAra pANigrahaNa kiyaa| phere hae, AcAra prayukta huA, janopacAra sampAdita he| anantara rattavatI ko lekara apane bhavana meM gyaa| yogya kAryoM ko kiyaa| manohara vinoda ke sAtha kucha samaya bItA / kAlapAThaka ne par3hA - aba dinabhara ghUmakara saMsAra ko prakAzita karane ke kArya ko samApta kara mAno, dUsare samudra meM snAna karane Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 698 [samarAicakahA divasaviramammi jAyA maulAviyakamalaloyaNA nlinnii| aidUsahasUravioyajaNiyapasaratamuccha vva // 685 // atyamimmi diNayare daiyammi va vddhiyaannuraaymmi| rayaNivahU soeNa va tameNa turiya tao gahiyA // 686 // avahatthiyamitte dujjaNe va patte paosasamammi / cakkAI bhaeNa va vihaDiyAi annonnaniravekkhaM // 687 // AsannacadapiyayamasamAgamAe va nhylsiriie| diyahasirimANajaNayaM gahiyaM varatArayAharaNaM / / 688 // puvadisAvahuvayaNaM toseNa va niyasamAgamakaeNaM / ujjovato johAnivaheNa samuggao cado // 686 // mANaMsiNINa mANo mayalachaNacaMdimAe chippNto| agaNiya sahiuvaesaM naTTo ghaNatimiranivaho vva // 660 // divasavirame jAtA mukulitakamalalocanA nlinii| atiduHsahasUraviyogajanitaprasaranmUcchaMva / / 685 // astamite dinakare dayite iva dhitaanuraage| rajanIvadhUH zokeneva tamasA tvaritaM tato gRhItA // 686 / / apahastitamitre durjane iva prApte pradopasamaye / cakravAkA bhayeneva vighaTitA anyonyanirapekSam // 687 / / AsannacandrapriyatamasamAgamayeva nbhstlshriyaa| divasazromAnajanakaM gRhaMta vrtaarkaabhrnnm||688|| pUrva digvadhU vadanaM toSaNeva nijasamAgamakRtena / udadyotayan jyotsnAnivahena samudgatazcandraH / / 686 / / manasvinInAM mAno magalAJchana candrikayA spRzyamAnaH / agaNayitvA sakhyupadezaM naSTo ghanatimiranivaha iva // 66 // ke lie sUrya zIghra hI cala diyA hai| dina kI samApti hone para kamala ke samAna netravAlI kamalinI mukUlita ho gayI hai| mAno sUrya ke atyanta duHsaha viyoga me utpanna mUrchA kA hI prabhAva ho gayA hai| patirUpa sUrya ke asta ho jAne para usake prati bar3he hue anurAgavAlI rAtrirUpI vadhu zoka ke kAraNa mAno andhakAra ke dvArA zIghra hI grahaNa kara lI gayI hai / mitra ke harAye jAne para, durjana ke samAna sandhyAkAla ke prApta hone para mAno bhaya se hI cakave eka-dasare se alaga ho gaye haiN| AkAzatala kI lakSmI ne samIpavartI candrarUpa priyatama ke samAgama se hI divasalakSmI ke mAna ke janaka zreSTha tArArUpI AbharaNa ko grahaNa kara liyA hai / apane samAgama se utpanna santoSa se hI mAno pUrva dizArUpI vadhU ke mukha ko cA~danI ke samUha se prakAzita karatA huA candramA udita ho gayA hai| candramA kI cA~danI se spRSTa huA mAnavatI striyoM kA mAna sakhI ke upadeza ko na mAnakara ghane andhakAra-samUha ke Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTaThamo bhavo ] 666 puvadisAe nivaDiyA sasisaMgANaMdabAhabiMdu vva / jAyA kajjalakalusA tamabhariyA dharaNivivarohA // 661 // mayaNadhaNujIvarAvo vva maNaharo turiykhlnngmnnenn| ahisAriyANa neuracalavalayaravo pavitthario // 662 // ullasiyarikkharayaNaM viyaMbhiuhAmavAruNIgaMdhaM / jAyaM miyaMkasuhayaM bhuvaNaM khIroyamahaNaM va // 663 // evaM vihe pose savisesaM sajjiyaM mahArambhaM / harisiyamaNo kumAro samAgao navara vAsaharaM // 664 / / ohAmiyasurasuMdarikhvAe vahUe sprivaaraae| papphullavayaNakamalAe seviyaM suravimANaM va // 66 // niuNehi kaMci kAlaM gamiuM hidvAu haaskheddddehi| avisajjiyAu vahuyAe niggayAo sahIo se // 666 / / pUrvadizi nipatitAH zazisaGgAnandavASpa bandava iva / jAtA: kajjalakaluSAH tamobhRtA dhrnniivivraughaaH||661|| madanadhanurjIvArAva iva manoharastvaritaskhalanagamanena / abhisArikAnAM napura calavala yaravaH pravistRtaH / / 662 // ullasitaRkSaratnaM vijRmbhitoddAmavAruNIgandham / jAtaM mRgAGkasubhagaM bhuvanaM kSIrodamathanamiva // 663 / / evaM vidhe pradoSe savizeSa sajjitaM mahArambham / hRSTa manAH kumAraH samAgato navaraM vAsagRham / / 664 / tulitasurasundarIrUpayA vadhvA sprivaaryaa| praphullavadanakamalayA se vitaM suravimAnamiva // 665 / / nipuNaiH kaJcitkAlaM gamayitvA hRSTA hAsyakhelaiH / avijitA vadhvA nirgatAH sakhyastasyAH // 666 // samAna naSTa ho gayA hai / pUrva dizA meM par3e hue candramA ke milana se utpanna Ananda ke A~suoM ke samAna kAjala se kaluSita pRthvI ke chidroM ke samUha andhakAra se bhare hue ho gaye haiN| kAmadeva ke dhanuSa kI pratyaMcA ke zabda ke samAna manohara tathA lar3akhar3Ane vAlI zIghra gati se yukta abhisArikAoM ke caMcala napuroM aura kar3oM kA zabda phaila gayA hai| jisameM nakSatrarUpI ratna suzobhita ho rahe haiM, utkaTa madirA kI gandha jahA~ bar3ha rahI hai, aisA saMsAra kSIra-sAgara ke manthana ke samAna candramA se sundara ho gayA hai| aise pradoSakAla meM prasannamana kumAra guNacandra vizeSarUpa se bar3e-bar3e dRzya jahA~ sajAye gaye haiM aise vAsagRha (zayanagRha) meM AyA // 684-664 // vaha vAsagaha devAMganA ke rUpa ke samAna khile hue mukhakamala vAlI saparivAra vadhU se sevita devavimAna ke samAna thaa| nipuNa haMsI aura kheloM se harSita ho kucha samaya bitAkara binA vidA kiye hI usakI sakhiyAM nikala gyiiN| sneha Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 [samarAiccakahA annonnamaMgamaMgeNa pelli nehapariNaivaseNa / suttaM varavahumihuNaM jahAsuhaM nihuyanIsAsaM // 667 // tAva ya kupurisariddhi na jhijjiu turiyameva aaddhtaa| rayaNo sarisitthINa vi aNavekkhiyapiyayamavioyaM // 66 // paccasamArueNa va nIo nahakoTTimAu avarataM / tArAnivaho supaosaradayasiyakusumapayaro vva // 666 // diyahapiyavirahakAyararAmAyaNajaNiyahiyayanivveyaM / bhuvaNammi muhalakukkuDabaMdiNasaddo pavitthario // 700 // hotanisAvadasahaviocitAulo vva nisinnaaho| jAo bhuvnnujjoynnniykjjniyttvaavaaro||701|| caaliylvNgcNdnnnmerusurdaarugNdhsNvlio| avahiyasurayAyAsaM vilayANa viyaMbhio pavaNo // 702 // anyonyamaGgamaGgena pIDayitvA snehapariNativazena / suptaM varavadhUmithunaM yathAsukhaM nibhRtaniHzvAsam / 667 // tAvatkupuruSaRddhiriva kSetuM tvritmevaarbdhaa| rajanI sadRzastrINAmapyanapekSitapriyatamaviyogam // 668 // pratyUSamAruteneva nIto nabhaHkuTTimAdaparAntam / tArAnivahaH supradoSaracitasitakusumaprakara iva / / 666 / / divasapriyavirahakAtararAmAjanajanitahRdayanirvedam / bhuvane mukharakurkuTabandizabdaH pravistRtaH // 700 / bhaviSyannizAvadhUduHsaha viyogacintAkula iva nizAnAthaH / jAto bhavanodyotananijakAryanivRttavyApAraH / / 701 // cAlitalavaGga vandananamerusuradArugandhasaMvalitaH / apahRtasuratAyAsaM vanitAnAM vijRmbhitaH pavanaH / / 702 / / kI pariNativaza eka-dUsare ke aMga ko aMga se dabAkara vara-vadhU kA jor3A sukhapUrvaka niHzvAsoM se bharA huA so gyaa| kupuruSa kI Rddhi naSTa karane ke lie hI mAno samAna striyoM ke priyatamoM ke viyoga kI apekSA na karatI huI rAtri zIghra hI Arambha huii| suprabhAta meM racita zvetapuSpoM ke samUha ke samAna tArAgaNa mAno prAtaHkAla kI vAyu se hI AkAza rUpI pharza ke chora taka le jAye gaye / dina meM priya viraha se duHkhI striyoM ke hRdaya meM virakti utpanna karanevAlI AvAja kara rahe murge rUpI bandiyoM kA zabda loka meM phaila gyaa| rAtrirUpI vadhU ke kaThinAI se sahe jAnevAle bhAvI viyoga kI cintA se Akula ke samAna candramA mAno saMsAra ko prakAzita karane ke apane kArya se nivRtta vyApAravAlA ho gyaa| lauMga, candana, nameru aura devadAru kI gandha se yukta pavana striyoM ke suratakAlIna Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] kheDDama hisAriyAo viyaDDhapiyayamakathaM bharatIo / niyagehAi saharisaM gayAu romaMciyaMgoo // 703 // ubhayatArAharaNA puvvadisA macchareNa vAyaMbA / jAyA avaradisAmuhalaggaM daTThUNa va miyaMkaM // 704 // uyayadharAhara siharaM sUro aha viyaDatuMgamArUDho / ArattamaMDalo timiranivahasaMjAyaroso vva // 705 // ghaDiyAi visamavihaDiya vioyadukkhAI cakkavAyAiM / duhima ke va na kuNai uyao suhiyaM sumittassa // 706 // paviyasiyakamalanayaNA mahuyaraguMjaMtabaddhasaMgIyA / paNa pattahatthA jAyA suhRdaMsaNA naliNI // 707 // kumAraguNacaMdo vi ya ucie rayaNivirAmasamae godhamaMgalummIseNa pahAuyatUrasaddeNa vibohio samANo kAUNa takkhaNociyamAvassayaM uciyavelAe caiva niggao ujjANadaMsaNavaDiyAe / Thio krIDAmabhisArikA vidagdhapriyatamakRtAM smarantyaH / nijagehAni saharSaM gatA romAJcitAGgayaH / / 703 // ujjhatatArAbharaNA pUrvadig matsareNavAtAmrA / jAtA'paradigmukhalagnaM dRSTeva mRgAGkam / / 704 / / udayadharAdharazikharaM sUro'tha vikaTatuGgamArUDhaH / Arakta maNDalastimiranivahasaJjAtaroSa iva // 705 | ghaTitA viSamavighaTitaviyogaduHkhAH cakravAkAH / duHkhitamatha kamiva na karoti udayaH sukhitaM sumitrasya ||706 || pravikasitakamalanayanA madhukara guJjadbaddhasaGgItA / pavanadhUtapatrahastA jAtA zubhadarzanA nalinI // 707 // 701 kumAraguNacandro'pi ca ucite rajanIvirAmasamaye gItamaGgalonmizreNa prAbhAtikatUrya zabdena vibodhitaH san kRtvA tatkSaNocitamAvazyakamucitavelAyAmeva nirgata udyAnadarzanoddezena / sthitastatra zrama ko dUra karatA huA bahane lagA / romAMcita aMgoMvAlI abhisArikAe~ vidagdha priyatamoM ke dvArA kI huI krIr3A kA smaraNa karatI huI harSapUrvaka apane gharoM ko calI gayIM / pazcima diGa, mukha meM lage hue candramA ko dekhakara hI mAno dveSavaza kucha-kucha tAmravarNa vAlI pUrvadizA tArArUpa AbhUSaNoM ko chor3ane lagI / andhakAra samUha ke prati roSa utpanna hue ke samAna kucha-kucha lAlavarNa vAle maNDala se yukta sUrya udayAcala ke atyanta U~ce zikhara para ArUr3ha ho gayA / viSama viyoga se duHkhI cakave mila gaye / sumitra (sUrya) kA udaya kisa duHkhita (prANI) ko sukhI nahIM karatA ? vikasita kamalarUpa netroMvAlI, guMjAra karate hue bhauroM se saMgIta ko baddha karanevAlI aura vAyu ke dvArA hilAye gaye patterUpI hAthoMvAlI kamalinI zubhadarzana vAlI ho gayI / / 665-707 / / kumAra guNacandra bhI rAtri ke virAma kA samaya hone para maMgala gItoM se mile hue prAtaHkAlIna vAdyoM ke zabda se jAgakara; usa samaya karane yogya sabhI Avazyaka kriyAoM ko karake udyAna ko dekhane ke uddezya se nikale / Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA tattha maNohAriNA viNoeNa kaMci kAlaM / tao paviTTho nayara / kayaM uciyakara NijjaM / evaM ca paidiNaM raNavaIe saha pavaDDhamANANurAyaM sokkhamaNahavaMtassa aikkaMto koi kAlo / annA rAiNo mettIbalassa vithakko paccaMtavAsI viggaho nAma raayaa| pesio geNa tassuvara farai | dappuddharattaNeNa akayathANayapathANAinIimaggo sammamavagacchiUNa avasaraviNNaviggaNa parAio viggaNaM / jANAviyamiNaM rAiNo mettIbalassa / kuvio rAyA, sayameva payaTTo amariseNaM / vinnatto kumAreNa / tAya, na khalu kesarI siyAle karma bihei / siyAlappAo viggaho / tA alaM tammi saMraMbheNa / ANaveja maM tAo, jaMNa pAvei so tAyakovANalapayaMgattaNaM ti / rAiNA bhaNiyaM - jai evaM tA gevhiUNa maggAsannasaMThie naravaI lahuM gacchasu / kumAreNa bhaNiyaM - mahApasAo / alaM ca tannimittaM kheiehi sesanaravaIhiM / khuddo khu so tavassI / tA alaM tammi saMkAe ti / bhaNiUNa ahAsannihiyasennasaMgao 'alaM tAyaparihava lesasavaNe aNavaNIe eyammi bisayasevaNAe vi' mottUNa raNavaI gao viggahovaraM viggaheNa kumAro / patto ya mAsametteNa kAlena tassa visayaM / viggaho 702 manohAriNA vinodena kaJcitkAlam / tataH praviSTo nagarIm / kRtamucitakaraNIyam / evaM ca pratidinaM ratnavatyA saha pravardhamAnAnurAgaM saukhyamanubhavato'tikrAntaH ko'pi kAlaH / anyadA rAjJo maitrIbalasya viruddhaH pratyantavAsI vigraho nAma rAjA, preSitastena tasyopari vikSepaH, darpoddhuratvena akRtasthAnaprayANAdinItimArgaH samyagavagatyAvasaravitIrtavigraheNa parAjito vigraheNa / jJApitamidaM rAjJo maitrIbalasya / kupito rAjA, svayameva pravRtto'marSeNa / vijJaptaH kumAreNa - tAta ! na khalu kesarI zRgAle kramaM vidadhAti / zRgAlaprAyo vigrahaH / tato'laM tasmin saMrambheNa / AjJApayatu mAM tAtaH, yena prApnoti sa tAtakopAnalapataGgatvamiti / rAjJA bhaNitam - yadyevaM tato gRhItvA mArgAsannasaMsthitAn narapatIn laghu gaccha / kumAreNa bhaNitam -- mahAprasAdaH / alaM ca tannimittaM kheditaiH zeSanarapatibhiH / kSudraH khalu sa tapasvI / tato'laM tasmin zaGkayeti / bhaNitvA yathAsannihita sainyasaGgataH 'alaM tAta paribhavalezazravaNe'napanIte etasmin viSayasevanayA'pi' iti muktvA ratnavatIM gato vigrahopari vigraheNa kumAraH / prAptazca mAsamAtreNa kAlena tasya viSayam / vigraho'pi manohara vinodoM ke sAtha vahA~ kucha samaya taka tthhre| anantara nagara meM praviSTa hue / yogya kAryoM ko kiyA / isa prakAra ratnavatI ke sAtha pratidina bar3hate hue anurAgavAle sukha kA anubhava karate hue (kumAra kA ) kucha samaya bIta gayA / eka bAra sImA para rahanevAlA 'vigraha' nAmaka rAjA maitrIbala ke viruddha ho gayA / usane usake Upara menA bheja dI / ghamaNDa se bhare hue hone ke kAraNa sthAnagamana Adi nItimArga kA AcaraNa kiye binA hI avasara jAnakara senA bhejakara, vigraha ne parAjita kara diyaa| rAjA maitrIbala ko isakI sUcanA dI gyii| rAjA kupita huA / krodhavaza (vaha) svayaM hI cala par3ane ko taiyAra huA / kumAra ne kahA - 'pitAjI! siMha siyAra ke prati gamana nahIM karatA / rAjA vigraha siyAra ke samAna hai / ataH usase yuddha karanA vyartha hai / pitAjI, Apa mujhe AjJA dIjie, jisase vaha pitAjI kI krodhAgni meM pataMgepana ko prApta ho / ' rAjA ne kahA- 'yadi aisA hai to samIpavartI mArga meM sthita rAjAoM ko sAtha lekara zIghra jaao|' kumAra ne kahA- 'bar3I kRpA / usake lie zeSa rAjAoM ko kaSTa denA vyartha hai / vaha becArA kSudra hai, ata: usake viSaya meM zaMkA na kareM-- aisA kahakara ThaharAyI apamAna rUpI kleza ko dUra kiye binA yaha viSaya sevana vyartha hai, aisA socakara, ratnavatI ko chor3akara kumAra huI senA ke sAtha 'pitAjI ke Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] viya 'kumAro satramAgao' tti vivANiUNa samassio duggaM / Thio rohagasaMjattIe / rohio kumAreNa / biiyadi ya ukkaDayAe amarisasta aNanbhatthayAe nIIgaM bhiccayAe viggahassa sannihiyAe sAmiNo alliyaNiyAvavaeseNa asAhiUNa kumArassa samAraddho samaMtaharo ( samaro) / paTTamAohaNaM / visamayAe duggassa pIDijjamAnaM pi kumArasennaM abhaggamANapasaraM ti ahiyayaramADhataM jujjhi / jAo mahAsaMgAmo / vipANio kumAreNa / nisAmio neNaM / niryAttiyaM kahakavi sennaM / bhaNiyA ya rAyauttA - ajuttamimaM ayattasajjhe paoyaNa attANamAyAsiuM / samassio tAva eso duggaM / rohiyaM cimaM amhehiM / na ettha avasaro palAiyavvassa / iTThA ya me kulauttayA, na bahumao tesinAso / sAmo ya paDhamo noINaM / appo ya esoM viggaho bhutto ya tAeNaM Thio saMbaMdhipakkhe | tA na juttameyami egapae porusaM daMseu / ADhatoya avinnynaasnnovaao| ao mama sarIradohayAe sAviyA tubhe, jahA puNo vi erisaM na kAyavvaM ti / tehi bhaNiyaM - jaM devo ANavei / visAlabuddhiNA uvalo visao / viddaNNAI gAmAgaramaDaMbAI rAyaputtANaM / niruddhAI gADhagummayAI, ca 'kumAraH svayamAgataH' iti vijJAya samAzrito durgam / sthito rodhakasaMyAtrayA / ruddhaH kumAreNa / dvitIya divase ca utkaTatayA'marSasya, anabhyastatayA nItInAM bhRtyatayA vigrahasya, sannihitatayA svAmino arpitanijavyapadezena akathayitvA kumAraM samArabdhaH samaraH / pravRttamAyodhanam / viSamatayA dargasya pIDyamAnamapi kumArasainyamabhagnamAnaprasaramityadhikataramArabdhaM yoddham / jAto mahAsaMgrAmaH / vijJAtaH kumAreNa / nizA mitastena / nivartitaM kathaM kathamapi sainyam / bhaNitAzca rAjaputrAH / ayuktamidamayatnasAdhye prayojane AtmAnamAyAsayitum / samAzritastAvadeSa durgam / ruddhaM cedamasmAbhiH / nAtrAvasaraH palAyitavyasya / iSTAzca me kulaputrakAH, na bahumatasteSAM nAzaH / sAma ca prathamaM nItInAm, alpazca vigraho bhuktazca tAtena sthitaH sambandhipakSe / tato na yuktametasminnekapade poruSaM darzayitum / Arabdhazca avinayanAzanopAyaH / ato mama zarIradrohatayA zApitA yUyam, yathA punarapIdRzaM na kartavyamiti / tairbhaNatam - yad deva AjJApayati / vizAlabuddhinopalabdho viSayaH / vitIrNAni grAmAkaramaDambAni rAjaputrANAm / niruddhAni gADhagulmakAni niruddhazca paryavahAraH / 703 rAjA vigraha ke Upara gyaa| eka mAha meM usake deza meM pahu~ca gayA / vigraha ne bhI ' kumAra svayaM Aye hue haiMaisA jAnakara durga kA Azraya le liyA / taiyArI karatA huA ThaharA rahA / kumAra ne rokaa| dUsare dina krodha kI utkaTatA, nItiyoM kI anabhyastatA, vigraha kA sevakapanA, svAmI kI samIpatA aura apanA vyavahAra arpita karane se kumAra se binA kahe hI yuddha Arambha ho gayA / yoddhA pravRtta ho gaye / durga kI viSamatA se pIr3ita hone para bhI kumAra kI senA vistAra na tor3ate hue adhika teja yuddha karane lgii| bhISaNa saMgrAma huA / kumAra ne jAnA / usane rokaa| jisa kisI prakAra senA ko rokaa| rAjaputroM se kahA- 'binA prayatna ke sAdhya isa prayojana meM apane ko kaSTa denA ThIka nahIM hai / isane durga kA Azraya kara liyA aura ise hamane roka liyA hai| aba bhAgane kA yahA~ maukA nahIM hai / mujhe kulaputra iSTa haiM, unakA nAza ThIka nahIM hai / nItiyoM meM pahalI nIti sAmanIti hai / yaha rAjA vigraha choTA hai| pitA jI dvArA khilAyA jAkara sambandhI pakSa meM sthita hai| ataH eka bAra pauruSa dikhAe~ to bhI ThIka nahIM hai / avinaya ke nAza kA upAya Arambha huA hai ataH mere zarIra ke droha kI Apa logoM ko zapatha, Apa loga punaH aisA na kreN|' unhoMne kahA - mahArAja jaisI AjJA deM / vizAlabuddhi ne deza pA liyaa| rAjaputroM ko Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 [ samarAiccakahA niruddho ya pjjohaaro| aikkaMtA kaivi diyhaa| etthaMtarammi kahaMci paribhamaMto samAgao tamuddesaM vaannmNtro| viTTho ya Na vAhayAlIgao kumAro / gahio kasAehi / citiyaM ca NeNa - eso so duraayaaro| aho se dhoragaruyayA, na tIrae esa amhArisehi vAvAiuM / ADhattaM ca NeNa imaM duggN| tA eyasAmiNo sahAyattaNeNa avagaremi eyassa ti| citiUNa diTTho ya NeNa pAsAyatalasaMThio viggho| bahumannio vigghennN| bhaNiyaM caNeNa-kimatthaM puNa bhavaM ihAgao ti| vANamaMtareNa bhaNiyaM-tuha sahAnimittaM / verio vi ya me esa durAyAraguNacaMdo, na sakkuNomi eyassa uyayaM pecchiuN| addhavAvAio ya chuTaTo mahaM esa aojjhAe saniogavAvaDattaNeNa / na diTTo aMtarAle, diTTho ya saMpayaM mlyptthienn| tA alaM tAva mama malayagamaNeNaM / samANemi aMtare bhavao viggahaM ti| vigaheNa bhaNiyaM-jai evaM, tA thevamiyaM kAraNaM / kiM bahuNA jaMpieNaM / nehi maM ajja rayaNIe guNacaMdasamIvaM, jeNa ajjeva samAmi viggahaM ti| vANamaMtareNa bhaNiyaM-sAyattameyaM, tao payaMgavittikAlo ceva eso ti| saMpahAriUNa saha pahANapariyaNeNaM Thio gamaNasajjo viggho| aikkato vAsaro, samAgayA mjjhrynno| bhaNiyaM atikrAntAH katyapi divsaaH| ___atrAntare kathaMcit paribhraman samAgatastamuddezaM vAnamantaraH / dRSTazca tena vAhyAlIgataH kumAraH / gRhItaH kaSAyaiH / cintitaM ca tena-eSa sa durAcAraH, aho tasya dhIragurukatA, na zakyate eSo'smAdRzApAdayitum / ArabdhaM cAnenedaM durgam (grahItum) / tata etatsvAminaH sahAyaravenApakaromyetamiti / cintayitvA dRSTazca tena prAsAdatalasaMsthito vigrahaH / bahumato vigraheNa / bhaNitaM ca tena-kimarthaM punarbhavAn ihAgata iti / vAnamantareNa bhaNitam-tava sahAyanimittam / vairiko'pi ca me eSa durAcAraguNacandraH, na zaknomyetasyodayaM prekSitum / ardhavyApAditazca chuTito mama'So'yodhyAyAM svaniyogavyApRtatvena / na dRSTa 'ntarAle, dRSTazca sAmprataM malayaprasthitena / tato'laM tAvanmama malayagamanena / samApnomyantare bhavato vigrahaviti / vigraheNa bhaNitam- yadyavaM tataH stokamidaM kAraNam / kiM bahunA jalpitena / naya mAmadya rajanyAM guNacandrasamIpam, yenAdyaiva samApnomi vigrahamiti / vAnamantareNa bhaNitam - svAyattametat / tataH pataGgavRttikAla eva eSa iti sampradhArya saha pradhAnaparijanena sthito gamanasajjo vigrahaH / atikrAnto vAsaraH, samAgatA madhyarajanI / bhaNitaM grAma, Akara aura maDamboM meM phailA diyA / saghana jhAr3iyoM meM chipa gye| rasada roka dI / kucha dina bIta gye| isI bIca kisI prakAra ghUmate hue usa sthAna para vAnamantara aayaa| usane azvakroDanaka bhUmi meM kumAra ko dekhA / kaSAyoM ne use jakar3a liyA aura usane socA-yaha vahI durAcArI hai| oha ! isakI dhIratA aura mahAnatA, yaha hama jaisoM ke dvArA nahIM mArA jA sktaa| isane isa durga ko lenA Arambha kiyA hai / ataH isa durga ke svAmI kI sahAyatA kara isakA apakAra karatA hU~-aisA socakara usane mahala ke tala para sthita vigraha ke darzana kiye| vigraha ne usakA satkAra kiyA aura usase kahA-'Apa yahA~ kisalie Aye haiM ?' vAnamantara ne kahA....'tumhArI sahAyatA ke lie / yaha durAcArI guNacandra merA vairI hai, isakA udaya nahIM dekha sakatA huuN| apane kArya meM lage hone ke kAraNa ayodhyA meM ise maiMne adhamarA hI chor3a diyA thaa| bIca meM nahIM dikhAI diyA, isa samaya malaya ko jAte hue dikhAI diyA / ataH merA malaya ko jAnA vyartha hai / isa bIca Apake yuddha ko samApta karatA huuN|' vigraha ne kahA- 'yadi aisA hai to yaha kAraNa thor3A hai| adhika kahane se kyA, Aja rAtri meM mujhe guNacandra ke pAsa le calo, jisase Aja hI yuddha samApta kara deN|' vAnamantara ne kahA-'yaha to apane adhIna bAta hai|' anantara yaha vigraha pataMga ke AcaraNa ke samaya hI pradhAna parijanoM ke sAtha nizcayakara jAne ke lie taiyAra Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 705 vANamaMtareNaM - 'esa desayAlo' ti / appapaMcamo uccalio vigaho / vijjApahAveNa nIo vANamaMtareNa pavesio gnncNdvaasbhvnne| diTTo ya Na pasutto kumaaro| bhaNio ya dhIragaruyaM-bho bho guNacaMda, mae saha viggahaM kAUNa vIsattho suvasi / tA uThehi saMpayaM, karehi hatthiyAraM ti / 'sAhu sAhu, bho viggaha, sAhu, sohaNo te vavasAo' ti bhaNamANo uDhio kumaaro| gahiyamaNeNa khgN| etthaMtarammi imaM vaiyaramAyaNNiUNa dhAviyA aMgarakkhA, nivAriyA kumaarenn| bhaNiyA ya Nabho bho sAviyA mama sarIradohayAe; na ettha anneNa pahariyadhvaM / kiM na AvajjiyA tubbhe imassa imiNA vvsaaenn| tA tumbhe ceva ettha viggahasahAsayA, viggahI uNa mamaM saha imeNa / etthaMtarammi vANamaMtareNa 'are khuddapurisa, koiso taha imiNA viggaho' tti bhaNamANeNa samAhao khaggalaTThIe kumaaro| 'haNa haNa' ti bhaNamANo ya sapariyaNo uvaDhio viggho| chUDhAiM oharaNAI / sikkAisaeNa pAyaM vaMciyAiM kumAreNa / jAo ya se bhaasrbhaavo| tao ukkaDayAe puNNassa pagiTTayAe voriyapariNaIe duppadharisayAe sAmibhAvassa hoNayAe viggahAdINaM kesarikisoraeNa viya bhidiUNa gayapIDhaM vikkhiviya viggahapurise 'uvayAri' tti adAUNa khaggappahAraM kesAyaDDhaNeNa pADio vAnamantareNa - eSa dezakAla iti / At-paJcama uccalito vigrahaH / vidyAprabhAveNa nAto vAnamantareNa pravezito guNacandra vAsabhavane / dRSTazca tena prasuptaH kamAraH / bhaNitazca dhIragurukam / bho bho guNacandra! mayA saha vigrahaM kRtvA vizvasta: sva paSi / tata uttiSTha sAmpratama, kuru yuddham / 'sAdhu sAdhu bho vigraha ! sAdhu, zobhanaste vyavasAyaH' iti bhaNannutthitaH kumAra: / gRhItamanena khaDgam / atrAntare ima vyatikaramAkarNya dhAvitA aGgarakSakAH, nivAritAH kumAreNa / bhaNitAzca tena- bho bhoH zApitA mama zaroradrohatayA, nAvAnyena prahartavyam / kiM nAvajitA yUyamasya nena vyavasAyena ? tato yUyamevAtra vigrahasabhAsadaH, vigrahaH punarmama sahAnena / atrAntare vAnamantareNa 'are kSudrapuruSa! kIdazastavAnena vigrahaH' iti bhaNatA samAhataH khaDgayaSTayA kumAraH / 'jahi jahi' iti bhaNazca saparijana upasthito vigrahaH / kSiptAni praharaNa ni, zikSAti zayena prAyo vaJcitAni kumAraNa, jAtazca tasya bhAsurabhAvaH / tata utkaTatayA puNyasya prakRSTatayA va ryapariNatyA dappradharSatayA svAmibhAvasya hInatayA vigrahArda nAM ke parikizorakeNeva bhivA gajapaThaM vikSi ya (durIkRtya) vigrahapuruSa n 'upakArI ityadattvA khaDga ho gyaa| dina bIta gyaa| madhyarAtri aayii| vAnamantara ne kahA -- 'yaha deza aura kAla hai|' cAra anya logoM ke tha vigraha cala pddaa| vidyA ke prabhAva se vAnamantara le gayA aura gaNacandra ke vAsabhavana meM praveza karA diyaa| usane kumAra ko sote hue dekhA / dhIratA aura bhArIpana se usane kahA- 're re guNacandra ! mere sAtha vigraha kara vizvasta hokara so rahe ho ? ataH aba uTho, yuddha kro|' 'he vigraha ! ThIka hai, tumhArA nizcaya ThIka hai'-- aisA kahakara kUmAra utthaa| usane talavAra lii| tabhI isa ghaTanA ko sunakara aMgarakSaka daur3e aaye| kumAra ne (unheM) rokA aura unase kahA-'he he ! tumheM mere zarIra ke droha kI zapatha hai, yahA~ anya koI prahAra na kare / kyA Apa loga isake isa nizcaya se manA nahIM kara diye gaye ho ? ata: Apa loga hI aba lar3AI ke samAsada ho / lar3AI isake sAtha merI hai|' isI bIca vAnamantara ne-'are kSudrapuruSa ! tumhArI isake sAtha lar3AI kaisI ?' aisA kahate hue talavAra se kumAra para prahAra kiyaa| 'mAro-mAro', aisA parijanoM dvArA kahate hue vigraha upasthita huaa| zastra phaike| zikSA ke atizaya se kumAra ne bacAva kara liyA aura usakA teja utpanna huA / anantara puNya kI utkaTatA, zakti-pariNati kI prakRSTatA, svAmIpane kI duSpavarSatA tathA vigrahAdi kI hInatA ke kAraNa siMha ke bacce dvArA hAthI kI pITha kA bhedana karane ke samAna, viSaha ke puruSoM ko dUra kara 'lapakArI hai ataH Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 [samarAiccakahA viggho| kao se uvari paao| etyaMtarammi kumArapariyaNeNa pADiyA viggahapurisA; 'jayai kumAro' tti samuddhAio klylo| paNaTo vaannmNtro| citiyaM ca Na-aho se pAvakammassa aNAulattaNaM, aho mAhappapagariso, aho 'kayannuyA, aho egasArattaNaM; aho me ahannayA, jamevamavi eso na vAvAio tti / tA imaM ettha tAva pattayAlaM, jamaojjhAuri gaMtUNa niveemi eyassa viNivAyaM, jaNemi epapariyaNassa soyaM / evamavi kae samANe avagayaM ceva eyassa tti| citiUNa payaTTo aojjhAmaMtareNa / io ya 'uThehi bho mahApurisa uThehi, kuNasu hatthiyAra' ti bhaNiUNa mukko kumAreNa viggaho / na utthio eso| bhaNiyaM ca NeNa - deva, koisa deveNa saha hatthiyArakaraNaM / ajuttameyaM puTiva pi, visesao saMpayaM / viNijjio ahaM devenn| patte vi vAvAyaNe 'na vAvAio' tti / ahiyayaraM vAvAiyo tti / tA ki imiNA asiliTTaceTTieNaM / kumAreNa bhaNiyaM-uciyameyaM tuha mhaannubhaavyaae| ahavA kimettha accharoyaM, IisA ceva mahAvIrA havaMti / viggaheNa bhaNiyaM-deva, koisA mama mahANu prahAraM kezAkarSaNena pAtito vigrahaH / kRtastasyopari pAdaH / atrAntare kumAraparijanena pAtitA vigrahapuruSAH / 'jayati kamAraH' iti samRddhAvita: kalakalaH / pranaSTo vAnamantaraH / cintitaM ca tena --aho tasya pApakarmaNo'nAkulatvam, aho mAhAtmyaprakarSaH, aho kRtajJatA, aho ekasA ratvam, aho me'dhanyatA, yadevamapyeSa na vyApAdita iti| tata idamatra prAptakAlama, yadayodhyApurI gatvA nivedayAmyetasya vinipAtam, janayAmyetatparijanasya zokam / evamapi kRte sati apakRtamevaitasyeti cintayitvA pravRtto'yodhyAmantareNa / itazca 'uttiSTha bho mahApuruSa ! uttiSTha, kuru yuddham' iti bhaNitvA muktaH kumAreNa vigrahaH / notthita eSaH / bhaNitaM ca tena-deva ! kIdRzaM devena saha yuddhakaraNam / ayuktametatpUrvamapi, vizeSataH sAmpratam / vi ijato'haM devena / prApte'pi vyApAdane 'na vyApAditaH' iti adhikataraM vyApAdita iti / tataH kimanenAzliSTaceSTitena / kamAreNa bhaNitam -- ucitametat tava mahAnubhAvatAyAH / athavA kimatrAzcaryam / IdRzA eva mahAvIrA bhavanti / vigraheNa bhaNitam-deva ! kIdRzA mama mahAnubhAvatA talavAra kA prahAra na kara, bAla khIMcakara vigraha ko girA diyaa| usa para paira rkhaa| isI bIca kumAra ke parijanoM ne vigraha ke puruSoM ko girA diyaa| 'kumAra kI jaya ho' aisA kolAhala utthaa| vAnamantara antardhAna ho gayA aura usane socA - oha usa pApI kI anAkalatA, oha mAhAtmya kI caramasImA. : advitIya zakti, maiM adhanya haiM jo ki isa prakAra bhI yaha nahIM mArA gyaa| to aba samaya A gayA hai ki ayodhyApurI jAkara isake maraNa kA nivedana karatA hU~ aura isake parijanoM ko zoka utpanna karatA hU~- aisA karane para isakA apakAra hI hai-yaha socakara ayodhyA ke samIpa aayaa| idhara 'he mahApuruSa ! uTho, yuddha karo'- aisA kahakara kumAra ne vigraha ko chor3a diyaa| yaha nahIM utthaa| usane (vigraha ne) kahA --- 'mahArAja ! mahArAja ke sAtha kaisA yuddha ! yaha pahale bhI ayukta thA, vizeSa rUpa se isa samaya / mujhaM mahArAja ne jIta liyaa| mAra pAne para bhI mArA nahIM-ataH atyadhika mAra diyaa| phira isa ghaniSTha sambandha kI ceSTA se kyA lAbha !' kumAra ne kahA-'yaha tumhArI mahAnubhAvatA ke anurUpa hai / athavA isameM kyA Azcarya, mahAvIra aise hI hote haiN|' vigraha ne kahA-'mahArAja ! merI mahAnubhAvatA aura mahAvIratA 1. kammapannayA-De. jnyaa.| Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 707 aTThamo bhavo] bhAvayA mahAvIrayA ya; kiM vA iyANi bahuNA jaMpieNaM / vinnavemi devaM / deu devo samAtti niyanariMdANaM, vAvAeMtu maM ee, pekkhau ya devo mamAvi kAvurisaceTThiyaM ti / kumAreNa bhaNiyaM- sohaNo kAvuriso, jo evamajhavasai pasutaM ca sattuM viNA pahAreNa bohei| tA ki eiNA asaMbaddhapalAveNaM / dinnA tae mama pasuttAvAvAyaNa pANA, mae vi bhavao esa visao ti / gacchau bhavaM / viggaheNa bhaNiyaM-jai evaM, tA annaM pi devaM jAemi / kumAreNa bhaNiyaM-sAhINaM bhavao; jaM mae AyattaM ti / viggaheNa bhaNiyaM-kareu devo pasAyaM mama olaggAe / kumAreNa bhaNiyaM--'mA evaM bhaNa; tAyabhicco tumaM mama jettbhaaugo| tA jai bhavao vi bahumayaM, tA tAyasayAsaM ceva gacchasu ti / paDivannaM vigaheNa / kArAviyaM ca Na vaddhAvaNayaM ti / taddiyahameva ukkoTTiyaM duggaM / payaTTo saha viggaheNa. maojjAuri kumaaro| etthaMtarammi samAgao tattha bhayavaM samataNamaNimuttaleThThakaMcaNo dayAla savvajovesu aNuvagiyaparahiyarao visuddhehiM cahiM nANehi 'paDivohasamao guNacaMdassa' ti viyANiUNa samannio mahAvIratA ca, kiMvedAnIM bahunA jalpitena, vijJapayAmi devam / dadAtu devaH samAjJapti nijanarendrANAm, vyApAdayantu mAmete, prekSatAM ca devo mamApi kApuruSaceSTitamiti / kumAreNa bhaNitamazobhanaH kApuruSaH, ya evamadhyavasyati, prasuptaM ca zatraM vinA prahAreNa bodhayati / tataH kimetenAsaMbaddhapralApena / datAstvayA mama prasuptAvyApAdanena prANAH, mayA'pi bhavata eSa viSaya iti / gacchata bhavAna / vigraheNa bhaNitam-yadyevaM tato'nyadapi deva yaace| kumAreNa bhaNitam -- svAdhInaM bhavataH, ynmyaa''yttmiti| vigraheNa bhaNitam-karotu devaH prasAdaM mama 'sevaayaaH| kamAreNa bhaNitama- mevaM bhaNa, tAtabhatyastvaM mama jyeSThabhrAtRkaH / tato yadi bhavato'pi bahumataM tataH tAtasakAzameva gaccheti / pratipannaM vigrhenn| kAritaM ca tena vardhApanakamiti / taddivase eva udveSTitaM durgam / pravRttaH saha vigraheNAyodhyApurI kumaarH| atrAntare samAgatastatra bhagavAn samatRNamaNimuktAleSThukAJcano dayAluH sarvajIveSu anupakRtaparahitarato vizaddhazcatubhirjJAnaH 'pratibodhasamayo guNacandrasya' iti vijJAya samanvito labdhi kaisI ? athavA isa samaya adhika kahane se kyA, mahArAja se nivedana karatA hU~ / mahArAja apane rAjAoM ko AjJA deM ki ye mujhe mAra DAleM, mahArAja ! mujha kAyara puruSa kI ceSTA bhI dekhie !' kumAra ne kahA-'acchA kAyara puruSa hai jo yaha nizcaya karatA hai aura soye hue zatru para prahAra na kara, (pahale use) jagAtA hai ! ataH isa asambaddha pralApa se kyA, sote hue mujhe na mArakara tumane mere prANa de diye, merA bhI Apake prati yaha viSaya hai / Apa jaaie|' vigraha ne kahA-'yadi aisA hai to mahArAja dUsarI bhI yAcanA karatA huuN|' kumAra ne kahA'Apa svAdhIna haiM, jo mere adhIna hai (use avazya duuNgaa)|' vigraha ne kahA-'mahArAja ! merI sevA ke lie kRpA kreN|' kumAra ne kahA-'aisA mata kaho, tuma pitAjI ke sevaka ho, mere bar3e bhAI / ataH yadi Apako iSTa ho, to pitAjI ke pAsa cleN|' vigraha ne svIkAra kiyaa| usane usI dina mahotsava kraayaa| usI dina durga khola diyaa| vigraha ke sAtha kumAra ayodhyApurI ko cala diyaa|' isI bIca bhagavAn vijayadharma nAmaka AcArya aaye| ve tRNa, maNi, motI, DhalA aura svarNa meM samadRSTi rakhane vAle the, samasta jIvoM ke prati dayAlu the, binA upakAra kiye hI dUsaroM ke hita meM rata rahate the, cAra jJAnoM 1. mA eyaM mA eya-De. jJA / 2. olaggA (de.) sevA, bhktiH| 3. ukkoTTiyaM (de ) udveSTitam, rodharahitamityartha / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 708 [ samarAiccakahA laddhimaMtasAhahiM puvvapariyAyamihilAhivo vijayadhammo nAmAyario ti| Thio guNasaMbhavAhihANe ujjANe / diTTho kumArapariyaNeNaM / niveiyaM kumaarss| deva, mahAtavassI io nAidUre tavovaNe cidui| eyaM soUNa devo pamANaM ti / mahAtavassi tti harisio kumaaro| gao tassa vaMdaNanimittaM saha viggaheNa pahANapariyaNeNa y| diTTho ya Na tadivasameva guNasaMbhavammi ujjANe / dhammo va muttimaMto Ayario vijayadhammo ti||708|| sumaNANaMdiyavibuho bahusauNanisevio amysaaro| cattabhavakhIrasAyaranilayaraI tiyasaviDavo vva // 706 // matsAdhubhiH pUrvaparyAyamithilAdhipo vijayadharmo nAmAcArya iti / sthito gaNasambhavAbhidhAne udyAne / dRSTa: kumAraparijanena / niveditaM kumArasya-deva ! mahAtapasvI ito nAtidUre tapovane tiSThati / etaccha tvA devaH pramANamiti / mahAtapasvIti hRSTaH kumAraH / gatastasya vandananimittaM saha vigraheNa pradhAnaparijanena ca / dRSTastena taddivase eva guNasambhave udyAne / dharma iva mUrtimAn AcAryo vijayadharma iti // 708 / / sumanasA''nanditavibudho bahuzakuna (saguNa) niSevito'mRtasAraH / tyaktabhavakSIrasAgaranilayaratistridazaviTapa iva // 706 / / [AcAryapakSe sumanasA-prazastamanasA AnanditA vibudhAH paNDitA yena, bahusaguNaiH-bahubhirgaNavadbhiH puruniSavitaH, tyaktA bhavakSIrasAgarasya nilaye ratiyana, amRtaM mokSastadeva sAro yasya / kalpavRkSapakSe--sumanasA puSpeNa AnanditA vibudhA devA yena bahavaH zakunAH-pakSiNastainiSevitaH, amRto rasastena sAraH, bhava iva kSIrasAgaraH, vistIrNatvAt' tyaktA bhavakSIrasAgarasya nilaye ratiryena] se vizuddha the, 'guNacandra ke pratibodha kA samaya hai'-aisA jAnakara labdhiyukta sAdhuoM ke sAtha pahalI avasthA ke mithilA ke rAjA, vijayadharma AcArya Aye / kumAra ke parijanoM ne dekhaa| kumAra se nivedana kiyA'mahArAja ! yahA~ se pAsa meM hI tapovana meM mahAtapasvI virAjamAna haiN|' yaha kahakara mahArAja pramANa haiN| 'mahAtapasvI'-yaha sunakara kumAra harSita huaa| unakI vandanA ke lie vaha vigraha aura pradhAna parijanoM ke sAtha gayA / usane usI dina guNasambhava udyAna meM zarIradhArI dharma ke samAna vijayadharma AcArya ko dekhA / unhoMne acche mana se vidvAnoM (devatAoM) ko Anandita kiyA thA, mokSa hI unakA sAra thA, bahuta guNavAn puruSoM se ve sevita the, saMsArarUpI kSIrasAgara meM nivAsa karane kI asakti ko unhoMne tyAga diyA thaa| isa prakAra ve kalpavakSa ke samAna the, kyoMki kalpavRkSa bhI puSoM se yukta hotA hai, usase devagaNa Anandita hote haiM, bahuta se pakSigaNoM se vaha sevita hotA hai, rasa se vaha sArarUpa rahatA hai, saMsAra ke samAna kSIrasAgara meM nivAsa karane kI Asakti ko unhoMne chor3a diyA hai / // 708-706 / / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 709 uyahi vva dhoragaruo sUro vva pnnaasiyaakhiltmoho| caMdo vva somaleso jiNidavayaNaM va akalaMko // 710 // bhavaThiinisAe jeNa ya viyaliyatAveNa bhavvakamalANaM / niNNAsio aseso auvvasUreNa tamanivaho // 711 // daLUNa ya taM jAo suhapariNAmo daDhaM kumaarss| paricitiyaM ca NeNaM aho Nu khalu esa kayauNNo // 712 // jo savvasaMgacAI jo prpiiddaaniyttvaavaaro| jo parahiyakaraNaraI jo saMsArAu nimvinno // 713 // tA vaMdAmi ahamiNaM bhayavaMtaM taha ya pajjavAsAmi / sAhUNa daMsaNaM pi hu niyamA duriyaM paNAsei // 714 // evaM ca citiUNaM vihiNA saha viggaheNa to bhayavaM / ahivaMdio ya NeNaM Ayario saparivAro tti // 715 // udadhiriva dhIraguruka: sUra iva praNAzitAkhilatama oghaH / candra iva saumyalezyo jinendravacanamivAkalaGkaH / 710 // bhavasthitinizAyAM yena ca vigalitatApena bhavyakamalAnAma / nirNAzito'zeSo'pUrvasUreNa tamonivahaH // 711 // dRSTvA ca taM jAtaH zubhapariNAmo dRDhaM kumArasya / paricintitaM ca tena aho nu khalveSa kRtapuNyaH / / 712 / / yaH sarvasaGgatyAgI yaH parapIDAnivRttavyApAraH / yaH parahitakaraNaratiyaH saMsArAda niviNNaH / / 713 / / tato vande'hamimaM bhagavantaM tathA ca paryapAse / sAdhUnAM darzanamapi khalu niyamAd duritaM praNAzayati // 714 // evaM ca cintayitvA vidhinA saha vigraheNa tato bhagavAn / abhivanditazca tena AcAryaH saparivAra iti // 715 / / jaise samudra dhIra aura gambhIra hotA hai, usI prakAra ve dhIra aura gambhIra the| jisa prakAra sUrya andhakAra samUha ko naSTa kara detA hai, usI prakAra unhoMne pApoM ko naSTa kara diyA thaa| candramA jisa prakAra saumya pravRtti vAlA hotA hai, usI prakAra ve bhI saumyavRtti vAle the| jinendra bhagavAn ke vacana jisa prakAra niSkalaMka hote haiM, usI prakAra ve bhI niSkalaMka the| ve aise apUrva sUrya the, jisane saMsAra kI sthitirUpa rAtri meM bhavyajIvarUpa kamaloM kA santApa galAkara samasta ajJAna andhakAra kA nAza kara diyA thaa| unheM dekhakara kumAra kA atyadhika zubhabhAva huaa| usane socA oha ! ye puNyavAna haiM jinhoMne samasta AsaktiyoM kA tyAga kara diyA hai, jo dUsaroM ko pIr3A pahuMcAne ke kArya se alaga haiM, jinakI dUsaroM kA hita karane meM ruci hai tathA jo saMsAra se udAsIna haiM -aise ina bhagavAn ko maiM praNAma karatA hU~, upAsanA karatA huuN| 'sAdhuoM kA darzana bhI niyama se pApoM ko naSTa kara detA hai| yaha socakara vidhipUrvaka vigraha ke sAtha usa kumAra ne saparivAra bhagavAn AcArya kI vandanA kI // 710-715 // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 710 samarAiccakahA teNa vi ya dhammalAho tassa kao mokkhsokkhlaahss| jo niruvamasuhakAraNamauciMtAmaNIkappo // 716 // uvavisasu tti ya bhaNio guruNA caraNaMtie tao tss| uvaviTTho u kumAro vigghprivaarpriyrio||717|| etyaMtarammi sahasA gayaNAo divvruuvsNpnno| tatthAgao pahaTTho juimaM vijjAharakumAro // 718 // aha vaMdiUNa ya guruM bhaNiyamaNeNa bhayavaM mahaMta me| koDDaM kuha vuttaMte kahio jo saMpayaM tumae // 716 // kaNagaurasAmiNo tammi ceva nayare dddhpphaariss| maggapaDivattimAI ihbhvpjjaaypjjNto||720|| oheNa mae eso tannayarajaNAu(Na) vimhayaM dttuN| te pucchiUNa nAo tao ya ahamAgao ihayaM // 721 // tenApi ca dharmalAbhastasya kRto mokSasaukhyalAbhasya / yo nirupamasUkhakAraNamapUrvacintAmaNikalpaH // 716 // upavizeti ca bhaNito garuNA caraNAntike tatastasya / upaviSTastu kumAro vigrahaparivAraparikaritaH // 717 / / atrAntare sahasA gaganAda divyarUpasaMpannaH / tatrAgato prahRSTo dyutimAna vidyAdharakumAraH // 718 // atha vanditvA garuM bhaNitamanena bhagavAna ! mahada me| kutUhalaM tava vRttAnte kathito yaH sAmprataM tvayA // 716 // kanakapurasvAminastasminneva nagare dRDhaprahAriNaH / mArgapratipattyAdirihabhavaparyAyaparyantaH / / 720 / / / oghena mayaiSa tannagarajanAd (nAM) vismayaM dRSTvA / tAn pRSTvA jJAtastatazcAhamAgata iha // 721 // AcArya ne bhI use dharmalAbha diyA jo mokSasukharUpI lAbha aura anupama sukha kA kAraNa apUrva cintAmaNi ratna ke sadRza hai| guru ne kahA- 'baiTho', to vigraha ke parivAra se ghirA huA kumAra (guru ke) caraNoM ke pAsa baiTha gyaa| isI bIca AkAza se divyarUpa se sampanna harSita dyutimAn vidyAdhara kumAra vahA~ aayaa| anantara guru kI vandanA kara isane kahA- 'bhagavan ! Apake vRttAnta meM mujhe bar3A kautUhala hai, jo ki isa samaya Apane kahA hai| usI nagara para dRr3ha prahAra karanevAle kanakapura ke svAmI ke mArgadarzana se, isa bhava kI paryAyaparyanta sampUrNa rUpa se usa nagara ke logoM ke vismaya ko dekhakara maiMne unase pUchA aura unase jAnakara maiM yahA~ AyA huuN| to yadi Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] tA jai na antarAyaM jAyai annassa kusljoyss| sAhehi tao bhayavaM taM majjhamaNuggahaTTAe // 722 / / bhaNiyamaha kumAreNaM amha vi bhayavaM aNuggaho esa / kIrau imassa vayaNaM ahavA bhayavaM pamANaM ti // 723 // to jaMpiyaM bhayavayA nisuNaha jai tumbha ettha koDaM ti / maggapaDivattimAI suMdara jo majjha vuttNto||724|| asthi iha bharahavAse mihilA nayarI jaNammi vikkhaayaa| tIe ahamAsi rAyA nAmeNaM vijayadhammo tti // 725 / / iTThA ya aggahisI devI nAmeNa caMdadhamma ti| sA annayA ya sahasA itthIrayaNaM ti kAUNaM // 726 // maMtavihANanimittaM hariyA keNAvi mNtsiddhnn| aMteuramajjhagayA maha hiyayamayANamANeNa // 727 / / kahio ya majjha eso vRttaMto kahavi vijydeviie| soUNa ya mohAo gaomi ahayaM mahAmohaM / / 728 / / tato yadi nAntarAya jAyate'nyasya kuzalayogasya / kathaya tato bhagavan ! taM mamAnugrahArtham / / 722 / / bhaNitamatha kupAreNa asmAkamapi bhagavan ! anugraha eSaH / kriyatAmasya vacanamathavA bhagavAn pramANamiti / / 723 / / tato jalpitaM bhagavatA nizRNuta yadi yuSmAva matra kutUhalamiti / mAgaMpratipatyAdi: sundara ! yo mama vRttAntaH / / 724 / / astIha bharatavarSe mithilA nagarI jane vikhyAtA / tasyAmahamAsaM rAjA nAmnA vijayadharma iti // 725 // iSTA cAgramahiSI devI nAmnA candradharmeti / sA'nyadA ca sahasA strIratna miti kRtvA / / 726 / / mantravidhAnanimittaM hRtA kenApi mantra siddhena / antaHpuramadhyagatA mama hRdayamajAnatA // 727 / / kathitazca mameSa vRttAnta: kathamapi vijydevyaa| zrutvA ca mohAd gato'smi ahaM mahAmoham // 728 / / dUsare zubhakArya meM vighna na ho to bhagavan, mujha para anugraha karane ke lie khie|' // 716-72 // 2 ... anantara kumAra ne kahA-'bhagavan ! hamArA bhI yahI anugraha hai, isake vacana pUrNa karo athavA bhagavAn pramANa haiM arthAt jaisA Apa cAhe vaisA kreN|' anantara bhagavAna ne kahA- 'tuma logoM ko isa viSaya meM yadi kauta hala hai to mArgadarzanAdi se sundara jo merA vattAnta hai, use suno| isa bhAratavarSa meM logoM meM vikhyAta 'mithilA' nagarI hai| usakA maiM vijayadharma nAmaka rAjA thaa| mujhe candradharmA nAmaka paTarAnI iSTa thii| eka bAra yakAyaka - 'strIratna hai'-aisA mAnakara mere hRdaya ko na jAnate hue kisI mantrasiddha karanevAle ne mantra ke vidhAna ke lie (use) anta:pura ke madhya se hara liyaa| mujhe yaha vRttAnta kisI prakAra vijayadevI ne kahA / sunakara maiM moha se Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1712 [ samarAiccakahA parivIjiUNa ya tao cNdnnrssitttaaliyNttehi| paDibohio mhi dukkhasaveviraM vAravilayAhiM / / 726 // gahio ya mahAdukkheNa taha jahA vivikhauM pi na caemi / taha dukkhatassa ya me bolINA tiNNihorattA / / 73 // navaraM cautthadiyahe samAgao tivvtvprikkhiinno| bhaipasAhiyadeho jaDAdharo maMtasiddho tti / 731 // bhaNiyaM ca NeNa naravai kajjeNa viNAulo tumaM kIsa / maMtavihANanimittaM naNu jAyA tuha mae nIyA // 732 // kappo ya tattha eso jeNa tuma jAiona taM pddhm| na ya tIe solabheo jAyai dehassa pIDA vA // 733 // tA mA saMtappa daDhaM chammAsA Arao tumaM tiie| jujjihasi niyamao iya bhaNiUNamadaMsaNo jaao|| 734 // parivIjya ca tatazcandanarasasiktatAlavanta / pratibodhito'smi duHkhAMzavepamAnaM vAravanitAbhiH // 726 / / gRhItazca mahAduHkhena tathA yayA vIkSitumapi na zaknomi / tayA duHkhArtasya me gatAni trINyahorAtrANi // 730 // navaraM caturthadivase samAgatastovratapaHparikSINaH / bhUtiprasAdhitadeho jaTAdharo mantrasiddha iti // 731 // bhaNitaM ca tena narapate ! kAryeNa vinA''kulaH tvaM kasmAt / mantravidhAna nimittaM nana jAyA tava mayA nItA / / 732 // kalpazca tatra eSa yena tvaM yAcito na tAM prathamam / na ca tasyAH zIlabhedo jAyate dehasya poDA vA // 733 // tato mA saMtapyasva dRDhaM SaNmAsAdArataH (SaNmAsAtpUrve) tvaM tayA / yokSyase niyamata iti bhaNitvA'darzano jAtaH / / 734 // mahAmoha (mUrchA) ko prApta ho gyaa| anantara paMkhoM se havA kara, candana ke rasa se sIMcakara, duHkhoM ke aMza se kA~patI huI vArAMganAoM ne mujhe pratibodhita kiyaa| mujhe mahAduHkha ne usa prakAra jakar3a liyA ki maiM dekha bhI nahIM sakatA thaa| usa prakAra ke duHkha se Arta (duHkhI) hue mere tIna dina-rAta bIta gye| cauthe dina tIvra tapa ke kAraNa durbala zarIra meM bhasma lagAye hue vaha jaTAdhArI mantra siddha karanevAlA AyA aura usane kahA-'rAjana ! kArya ke binA tuma kyoM Akula ho ? mantra ke vidhAna ke lie maiM ApakI patnI le gayA thaa| yaha prastAva hai ki Apa use pahile na maaNgeN| usakA zIla-bheda nahIM hogA aura na hI zarIra ko pIr3A hogI / ataH atyadhika duHkhI mata hoo, maiM chaha mAha se pahale usase avazya milA dUMgA' - aisA kahakara vaha adRzya ho gayA / / 723-734 // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ahamavi ya gao mohaM taheva AsAsio pariyaNeNa / hA devi dohaviraho kattha tumaM dehi paDivayaNaM // 735 / / mohavasayANa je je AlAvA hoMti tammi kAlammi / paricattarajjakajjo Thio ahaM tattha vilvNto||736|| daNa bhavaNavAvIrayAi bilsNthNsmihunnaaii| pariyaNapIDAmaNayaM mohaM bahuso gao ahayaM // 737 // ki bahuNA nirayasamaM majjha tayA dukkhmnnhvNtss| voloNA paliovamatullA mAsA kahavi paMca // 738 // kaivayadiNehi navaraM makko animittameva dukkhnn| pariyaNahiyayANaMdaM jAo ya mahApamoo me // 736 // jAyA ya mahaM cittA anno viya majja aMtarappA me| jAo pasannacitto tA kiM puNa kAraNaM ettha // 740 // ahamapi ca gato mohaM tathaivAzvAsitaH parijanena / hA devi ! dIrghavirahaH kutra tvaM dehi prativacanam // 735 // mohavazagAnAM ye ye AlApA bhavanti tasmin kaale| parityaktarAjyakAryaH sthito'haM tatra vilapana // 736 / / dRSTvA bhavanavApIratAni vilasadahaMsamithunAni / parijanapIDAjanakaM mohaM bahuzo gato'ham / / 737 / / kiM bahunA nirayasamaM mama tadA duHkhamanubhavataH / gatAH palyopamatulyA mAsAH kathamapi paJca / / 738 // katipayadivasarnavaraM mukto'nimittameva duHkhena / parijanahRdayAnandaM jAtazca mahApramodo me / / 736 / / jAtA ca mama cintA'nya iva mamAntarAtmA me| jAtaH prasannacittastataH kiM punaH kAraNamatra / / 740 / / maiM bhI parijanoM dvArA AzvAsana diye jAne para moha ko prApta ho gyaa| hAya mahArAnI ! viraha lambA hai, tuma kahA~ ho ? uttara do| usa samaya moha ke vazIbhUta hue prANiyoM ke jo AlApa hote haiM vahA~ para bilApa karate hue maiMne rAjyakArya chor3a diyaa| bhavana kI bAvar3I meM rata haMso ke jor3oM ko dekhakara parijanoM ko pIr3A dene vAlI mUrchA ko maiM kaI bAra prApta huaa| adhika kahane se kyA, taba naraka ke samAna duHkha kA anubhava karate hue, palya ke samAna pA~ca mAsa kisI prakAra bIta gye| kucha dinoM meM, binA kAraNa hI maiM duHkha se mukta ho gyaa| parijanoM ke hRdaya ko Ananda denevAle, mujhe bahuta harSa huaa| maiM socane lagA ki merI antarAtmA anya ke samAna prasannacinna ho gayI hai, isakA kAraNa kyA hai ? / / 735-740 / / Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 714 [samarAiccakahA etthaMtarammi sahasA sijhaiM pviysiyloynnjenn| vaddhAvaeNa majjhaM jahAgao deva titthyro||741|| souNa imaM vayaNaM 'harisavasapayaTTapayaDapulaeNaM / vaddhAvayassa rahasA dAUNa jahociyaM kipi // 742 // gaMtUNa bhUmibhAyaM thevaM purao jiNassa kaauunn| tattheva namokkAraM pariyario rAyavaMdra hi // 743 // dAUNa ya Atti kareha kritryjggjaannaaii| sayarAhaM sajjAiM vaccAmo jiNavaraM namiuM // 744 // bhUseha ya appANaM basthAharaNehi paramarammahi / sayamavi ya jiNasayAsaM jAo aha gamaNajoggo tti // 745 / / bhuvaNaguruNo vi tAva ya pAraddhaM tiyasanAhaNiehi / devehi samosaraNaM nayarIe uttaradisAe // 746 // atrAntare sahasA ziSTaM pravikasitalocanayugena / vardhApakena mama yathA''gato deva ! tIrthakaraH // 741 // zrutvedaM vacanaM harSavazapravRttaprakaTapulakena / vardhApakasya rabhasA dattvA yathocitaM kimapi // 742 // gatvA bhUmibhAgaM stokaM purato jinasya kRtvA / tatrava namaskAraM parikarito rAjavandraH // 743 / / dattvA cApti kuruta karituragayugyayAnAni / zIghra sajjAni, brajAmo jinavaraM nantum // 744 / / bhUSayatAtmAnaM vastrAbharaNaiH paramaramyaH / svayamapi ca jinasakAzaM jAto'tha gamanayogya iti // 745 / / bhuvanaguruNo'pi tAvacca prArabdhaM tridazanAthabhaNitaiH / devaiH samavasaraNaM nagaryA uttaradizi // 746 / / . isI bIca vikasita netrayugalavAle vardhApaka (badhAI denevAle) ne yakAyaka kahA-'mahArAja, tIrthaMkara deva Aye haiN|' yaha vacana suna harSavaza jise romAMca ho AyA hai, aisA maiMne vardhApaka ko zIghra hI yathAyogya kucha dekara, sAmane thor3I dUra jAkara, vahIM bhagavAna jinendra kI dizA meM namaskAra kiyA aura rAjAoM ko AjJA dI ki hAthI, ghor3e aura jor3evAle vAhanoM ko zIghra taiyAra kro| jinavara kI vandanA ke lie jaaeNge| apane Apako parama ramaNIya vastrAbharaNoM se bhUSita kara svayaM bhI vaha jinendra ke samIpa jAne ke lie taiyAra ho gayA / saMsAra ke guru ko indra ke boM ne nagara kI uttaradizA meM samavasaraNa kI racanA prArambha kara dii| vAyukumAroM ne svayaM nandanabana 1. -vamubhipnapaya Da-pA. jJA. / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] vAukumArehi sayaM cAliyanaMdaNavaNeNa pavaNeNa / joyaNamette khette avahario reNutaNanivaho / / 747 // mehakumArehi tao surahijalaM soyalaM paDheM ti| uudevehi ya sahasA dasavaNNAi kusumAI // 748 // pAyAro rayaNamao nimmavio kppvaasidevehi| boo ya kaMcaNamao joisiyasurehi sayarAhaM // 746 // taijo kalahoyamao nimmavio bhavaNavAsidevehi / vantarasurehi ya kayaM ekkekke toraNAIyaM // 750 // majjhe asoyarukkho gNdhaayddddiybhmNtbhmrulo| kusumabharanimiyaDAlo nimmavio vaMtarasurehiM // 751 // sIhAsaNaM ca tassa ya rayaNamayamaho ya pAyapIDhaM tu| vivihamaNirayaNakhaciyaM tehiM ciya bhattijuttehiM // 752 // vAyukumAraiH svayaM cAlitanandanavanena pavanena / yojanamAtre kSatre apahRto reNutRNanivahaH / / 747 // meghakumAraistataH surabhijalaM zItalaM pravRSTamiti / Rtudevaizca sahasA dazArdhavarNAni kusumAni / / 748 / / prAkAro ratnamayo nimitaH kalpavAsidevaiH / dvitIyazca kAJcanamayo jyotiSkasuraiH zIghram // 746 / / tRtIyaH kaladhautamayo nimito bhavanavAsidevaiH / vyantarasuraizca kRtamekaikasmin toraNAdikam // 750 // madhye'zokavRkSo gandhAkRSTabhramabhramarakulaH / kusumabharanyastazAkho nirmito vyantarasuraiH // 751 / / siMhAsanaM ca tasya ca ratnamayamadhazca pAdapIThaM tu / vividhamaNiratnakhacitaM taireva bhaktiyuktaH // 752 // kI havA claayii| yojana mAtra pRthvI kI dhUli aura taNa-samUha haraNa kara liyA / tadanantara meghakumAra devoM ne sumandhita zItala jala bhora pAMca raMgoM ke Rtu ke phaloM ko yakAyaka brsaayaa| kalpavAsI devoM ne ratnamaya prAkAra nirmita kiyA / jyotiSI devoM ne zIghra hI dUsare svarNamaya prAkAra kI racanA kii| bhavanavAsI devoM ne tIsare rajatamaya prAkAra kI racanA kii| vyantara devoM ne eka-eka meM toraNAdi kI racanA kii| madhya meM azokavRkSa thA, jisako gandha se AkRSTa hokara bhauroM kA samUha ma~DarA rahA thaa| usameM phUloM ke samUha se yukta zAkhAoM kI vyantara devoM ne racanA kii| unhIM bhakta devoM ne bhagavAn kA ratnamaya siMhAsana aura nIce aneka prakAra ke maNiratnoM Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAicakahA paDibuddha kaMbadhavalaM maNaharavilasaMtamottioUlaM / chattattayaM ca guruNo tihuyaNanAhasaNupphAlaM // 753 // hemamayacittadaMDe pvnnpnnccNtdhyvddsnnaahe| gayaNatalamaNulihate nimmavie sIhacakkadhae // 754 / / haMsaulapaNDarAo gayaNammi kayAu cAmarAo ya / jalaharaNiyasarAo maNaharasuraduMduhIo ya // 755 // taruNaravimaMDalanihaM nimiyaM vrknnypoNddriiymmi| purao ya dhammacakkaM nimmaviyaM vaMtarasurehiM // 756 // bhAmaMDalaM ca viyaDaM nimmaviyaM dittadiNayaracchAyaM / tehi ciya jayagaruNo rUvi tavateyavaMdra v||757|| iya tiyasehi viraie tihuyaNanAhassa aha samosaraNe / puvvaddAreNa tao tattha paviTTho jiNo bhayavaM // 758 // pratibaddhakundadhavalaM manoharavilasanmauktikAvacUlam / chatratrayaM ca gurostribhuvananAthatvasUcakam // 753 // hemamayacitradaNDaH pavanapranRtyaddhvajapaTasanAthaH / gaganatalamanulikhan nimitaH siMhacakradhvajaH / / 754 // haMsakulapANDurANi gagane kRtAni cAmarANi ca / jaladharastanitasvarA manoharasuradundubhayazca / / 755 / / taruNaravimaNDalanibhaM nyastaM varakanakapuNDarIke / puratazca dharmacakra nirmitaM vyantarasuraiH / / 756 // bhAmaNDalaM ca vikaTaM nirmitaM dIptadinakaracchAyam / taireva jagadguruNo rUpi tapa:tejovandramiva // 757 / / iti tridarzaviracite tribhavananAthasyAtha smvsrnne| pUrvadvAreNa tatastatra praviSTo jino bhagavAn / / 758 / / se khApata paira rakhane kA pIr3hA (pAdapITha) bnaayaa| khile hue kunda ke phUla ke samAna sapheda, manohara, zobhAyamAna motiyoM ke gucchoM se yukta tIna chatra bhagavAn ke tInoM bhuvanoM ke svAmIpane ke mucaka the| svarNa ke bhadbhuta daNDa vAlA, vAyu ke dvArA nacAye hue dhvajapaTa se yukta AkAzatala ko chUtA huA siMha aura cakra se yukta dhvaja nirmita kiyaa| haMsoM ke samaha ke samAna zvetavarNa caMvara AkAza meM laTakAye aura megha kI vani ke samAna svaravAne manohara nagAr3e nirmita kiye / taruNa sUryamaNDala ke sadaza zreSTha svarNakamala para sAmane vyantaradevoM ne dharmacaka kI racanA kI / unhIM vyantaradevoM ne jagadguru bhagavAn kI tapasyA ke tejasamUha ke samAna sUrya kI AbhA se dedIpyamAna vikaTa bhAmaNDala bnaayaa| isa prakAra devoM dvArA racita tInoM bhuvanoM ke svAmI ke samavasaraNa meM 2. upkAla (de.) sUcakam / Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aThamo bhavo ] kAUNa namokkAraM titthassa payAhiNaM ca uvaviTTho / puvvAbhimuha tahiyaM paDipuNNo sArayasasi vva // 756 // sesesu vitisu pAsesu bhayavao tattha tiSNi paDimAo / devehi nimmiyAo jirNAbibasamAu divvAo // 760 // iMdA ya vimalacAmaramaNahara paribhUsiekaka karakamalA / ubhao pAsesu ThiyA jiNANa veuvviyasarIrA // 761 // sohAsamma vimale dAhiNapuvveNa nAidUrammi / titthayarassa nisaNNo muNinamio gaNaharo jeTTo // 762 // punyaddAreNa pavisiya muNiNo taha kappavAsidevIo ! ajjAu TThati tahiM namiuM aggeyadisibhAe // 763 // dAhiNadAreNaM pavisiUNamaha dAhiNAvaravibhAe / bhavaNavaNa joisANaM devIu ThiyAu ainihuyaM // 764 // kRtvA namaskAraM tIrthasya pradakSiNAM copaviSTaH / pUrvAbhimukhastatra pratipUrNaH zAradazazIva // 756 // zeSeSviva triSu pArzveSu bhagavatastatra tisraH pratimAH / devairnirmitA jinabimbasamA divyAH // 760 // indrI ca vimalacAmaramanoharaparibhUSitaika kara kamalI / ubhayoH pArzvayoH sthitau jinAnAM vikurvitazarIrau // 761 // siMhAsane vimale dakSiNapUrveNa nAtidUre / tIrthakarasya niSaNNo muninato gaNadharo jyeSThaH / / 762 / / pUrvadvAreNa pravizya munayastathA kalpavAsidevyaH / AryAstiSThanti tatra natvA AgneyadigbhAge // 763 // dakSiNadvAreNa pravizyAtha dakSiNAparavibhAge / bhavanavanajyotiSkAnAM devyaH sthitA atinibhRtam / / 764 // pUrvadvAra se jinendra bhagavAn praviSTa hue / namaskAra kara aura tIrtha kI pradakSiNA kara zaratkAlIna pUrNa candramA ke samAna pUrvAbhimukha hokara baiTha gaye / bhagavAn ke zeSa tInoM bAjuoM meM (tInoM ora) devoM ne jinabimba ke samAna dinya tIna pratimAe~ nimitta kiiN| donoM indra eka eka hastakamala meM svaccha ca~varoM se manohara zobhAvAle hokara jinendra bhagavAn ke donoM ora zarIra kI vikriyA kara khar3e ho gaye / tIrthaMkara ke samIpa hI dakSiNa-pUrva dizA meM svaccha siMhAsana para muniyoM ke dvArA nata jyeSTha gaNadhara baiTha gaye / pUrva ke dvAra se muni tathA kalpavAsI deviyA~ praviSTa huiiN| vahA~ para Agneya dizA meM namrIbhUta AryAe~ baiThI thiiN| dakSiNa dvAra se praviSTa hokara dakSiNa-pazcima bhAga meM bhavanavAsI aura jyotiSI devoM kI deviyA~ atyanta zAnta baiThI thIM / pazcima dvAra se praviSTa hokara pazcimottara 717 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 718 [ samarAiccakahA avarahAreNaM pavisiUNamavaruttareNa nisnnnnaa| joisiyA yaMtariyA devA taha bhavaNavAsI ya // 765 // uttaradAreNaM pavisiUNa punva'ttareNa u nisnnnnaa| vemANiyA suravarA naranArigaNA ya saMviggA // 766 // ahinaulamayamayAhivakukkuDamajjAramAiyA savve / vavagayabhayA nisaNNA pAyAravaraMtare bIe // 767 // tiyasehiM vi jANAI maNirayaNavihUsiyAi rmmaaiN| ThaviyAi maNaharAiM pAyAravaraMtare taie // 768 // evaM ca niravasesaM siDhaM tatto samAgaeNa mhN| kallANaeNa nabaraM devI tattheva diTTha ti // 766 // tatto ya saMpayaTTo jigavaMdaNavattiyAe sayarAhaM / siMgAriyamuttugaM dhavalagaiMdaM samArUDho // 770 // aparadvAreNa pravizyAparottareNa niSaNNAH / jyotiSkA vyantarA devA tathA bhavanavAsinazca // 765 // uttaradvAreNa pravizya pUrvottareNa tu niSaNNAH / vaimAnikAH suravarA naranArIgaNAzca saMvignAH // 766 / / ahinakula-magamagAdhipa-karka TamArjArAdayaH sarve / vyapagatabhayA niSaNNAH prAkAravarAntare dvitIye // 767 / / tridazairapi yAnAni maNiratnavibhUSitAni ramyANi / sthApitAni manoharANi prAkAravarAntare tRtIye / / 768 // evaM ca niravazeSa ziSTaM tataH samAgatena mama / kalyANakena navaraM devI tatraiva dRSTeti // 769 // tatazca saMpravRtto jinavandanapratyayaM zIghram / zaGgAritamuttuGga dhavalagajendraM samArUDhaH / / 770 // dizA meM jyotiSI, vyantara tathA bhavanavAsI deva baiThe the| uttara dvAra se praviSTa hokara pUrvottara dizA meM vaimAnika deva aura naranArIgaNa (saMsAra se) virakta hokara baiThe the / sarpa-nevalA, maga-siMha, murgA-billI Adi saba bhayarahita hokara dUsare zreSTha prAkAra ke madhya baiThe the| devoM ne bhI maNi aura ratnoM se vibhUSita ramaNIya yAna tIsare uttama prAkAra ke bIca rakhe the| isa prakAra saba zAlIna thaa| ___anantara mere Ane para zubhayoga se vahIM devI dikhAI dii| taba maiM jinavandanA ke lie zIghra hI zRMgAra kiye hue UMce sapheda hAthI para ArUr3ha huaa| vAdyoM se dizAoM kA pUrNa karatA huA, pAlakiyoM se yukta uttama rathoM Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aThamo bhavo] 716 tararavapphaNNadisaM diTTho nayarIu niggao nvrN| pANajuggarahavaragaehi rAIhi pariyario // 771 // thevamiha bhUmibhAyaM turiyaM gaMtaNa karivarAu ahN| oiNNo tiyasakayaM daLUNa mahAsamosaraNaM // 772 / / harisavasapulaiyaMgo tattha paviThTho ya priynnsmeo| dAreNa uttareNaM diTTho ya jiNo jayakkhAo // 773 / / daNa ya jiNayaMdaM hrisvsullsiybhlromNco| dharaNinimiuttamaMgo iya nAhaM thunniumaaddhto||774|| jaya tiyaNekkamaMgala jaya naravara lacchivallaha jiNida / jaya tavasirisaMseviya jaya dujjayanijjiyANaMga // 775 // jaya ghorajiyaparosaha jaba laDahabhayaMgasuMdarInamiya / jaya sayalamuNiyatihuyaNa jaya surakayasuhasamosaraNa // 776 // tUryaravApUrNadig daSTo nagarIto nirgato nvrm| jampAnayugyarathavaragatai rAjabhiH parikaritaH // 771 / / stokamiha bhUmibhAgaM tvaritaM gatvA karivarAdaham / avatIrNastridazakRtaM dRSTvA mahAsamavasaraNam // 772 // harSavazapulakitAGgastatra praviSTazca parijanasametaH / dvAreNottareNa dRSTazca jino jagatkhyAtaH / / 773 // dRSTvA ca jinacandraM harSavazollasitabahalaromAJcaH / dharaNInyastottamAGga iti nAthaM stotumArabdhaH / / 774 // jaya tribhuvanaikamaGgala jaya naravara lakSmIvallabha jinendr| jaya tapa:zrIsaMsevita jaya durjayanijitAnaGga // 775 / / jaya ghorajitapariSaha jaya laTabha (sundara) bhujaGgasundarInata / jaya sakalajJAtatribhuvana jaya surakRtazubhasamavasaraNa // 776 / / para savAra hue rAjAoM se ghirA huA nagara se niklaa| yaha bhUmi thor3I hai ata: devoM dvArA banAye hue vizAla samavasaraNa ko dekhakara hAthI se zIghra hI nIce utarA aura harSavaza pulakita aMgoMvAlA hokara parijanoM ke sAtha vahA~ uttaradvAra se praviSTa huA aura saMsAra meM prasiddha jinendradeva ke darzana kiye| jinendra ko dekhakara harSavaza jise atyadhika romAMca ho AyA hai, aisA maiM pathvI para mastaka rakha svAmI kI isa prakAra stati karane lagAhe tInoM bhavanoM ke advitIya maMgala (ApakI) jaya ho, he lakSmIpati narazreSTha jinendra ! (ApakI) jaya ho, he taparUpa lakSmI se sevita (ApakI) jaya ho, he durjeya kAma ko jItanevAle (ApakI) jaya ho, ghora parISahoM ko jItanevAle ! (ApakI) jaya ho, sundara nAgakanyA dvArA nata (ApakI) jaya ho. devoM dvArA / dvArA (jisake lie) zubha samavasaraNa kI racanA kI gayI hai (aise ApakI) jaya ho / he bhavyakamaloM ke lie sUrya (ApakI) jaya ho, asurendra, Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 [samarAiccakahA jaya bhaviyakamaladiNayara japa asuranarAmarosapaNivaiya / jaya tihuyaciMtAmaNi jaya jIvapayAsiyasuhamma // 777 // jaya saMsAruttAraya jaya jiga gaya raagrosrynivh| jaya sayalajIvavacchala jaya maNivai paramanIsaMga // 77 // jaya rAgasogavajjiya jaya jaya nIsesabaMdhaNavimukka / jaya bhayavaM apuNabbhava jaya niruvamasokhasaMpatta // 776 // jaya gaNarahiya, mahAguNa jaya paramANa jaya guru annNt| jaya jaya nAha sayaMbhava jaya sahamaniraMjaNa maNIsa 780 / / iya thoUNa saharisaM jinnyNdprmbhttisNjtto| gaNaharapamuhe ya tao namiUNa sAhuNo satve // 781 // tiyasAIe ya tahi naniUNa jahArihe sae ThANe / uvaviTTho bhuvaNaguruM namiUNa puNo sprivaaro||782|| jaya bhavikamaladinakara jaya asuranarAmarezapraNipatita / jaya tribhuvanacintAmaNe jaya jIvaprakAzitasudharma // 777 / / jaya saMsArottAraka jaya jina gata raagrossrjonivh| jaya sakalajIvavatsala jaya munipate parama niHsaGga / / 778 / / jaya rAgazokavajita jaya jaya niHzeSa bandhanavimukta / jaya bhagavan apunarbhava jaya nirupamasaukhyasamprApta / / 776 / / jaya guNarahita mahAguNa jaya parama No jaya guro ananta / jaya jaya nAtha svayambhUH jaya sUkSma niraJjana munIza // 780 // iti stutvA saharSaM jinacandraparamabhaktisaMyuktaH / gaNadharapramukhAMzca tato natvA sAdhUna sarvAn // 781 // tridazAdikAMzca tatra natvA yathA svake sthAne / upaviSTo bhuvanagurUM natvA punaH saparivAraH / / 782 // narendra aura devendra dvArA namaskRta (ApakI) jaya ho, tInoM lokoM ke cintAmaNisvarUpa (Apako) jaya ho, jIvoM ke lie sadharma kA prakAza karanevAle (ApakI) jaya ho, saMsAra se pAra lagAnevAle (ApakI) jaya ho, rAga aura krodharUpI rajasamUha se mukta jina (AkI) jaya ho, samasta prANiyoM ke prati sneha karanevAle (ApakI) jaya ho, parama nirAsakta munipati (ApakI) jaya ho, rAga-zoka se rahita (ApakI) jaya ho, he samasta bandhanoM se mukta (ApakI) jaya ho, punarjanma se rahita (ApakI ) jaya ho, anupama sukha ko prApta (ApakI) jaya ho, guNa rahita hote hue bhI mahAguNavAle (ApakI) jaya ho, he paramANu (ApakI) jaya ho, he ananta (ApakI) jaya ho, hai. svayambhUnAtha jaya ho, jaya ho, he sUkSmaniraMjana munIzvara (ApakI) jaya ho'- isa prakAra harSasahita paramabhakti se yukta ho jinacandra ko namaskAra kara, anantara gaNadhara pramukha sabhI sAdhuoM ko aura devatAdi ko namaskAra kara, saparivAra punaH bhuvanaguru ko namaskAra kara maiM apane sthAna para baiTha gayA / / / 741.782 / / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 721 aha bhayavaM pi jiNavaro niyaThANaThiyANa savvasattANa / bhavajalahipoyabhUyaM iya dhamma khiumaaddhto||783|| jIvo aNAinihaNo pvaaho'naaikmmsNjtto| pAveNa sayA duhio suhio uNa hoi dhammeNa // 784 // dhammo carittayammo suyadhammAo' tao ya niyameNa / kasaccheyatAvasuddho so cciya kaNayaM va vinneo // 785 // pANavahAIyANaM pAvaTTANANa jo u pddiseho| jhANajjhayaNAINaM jo ya vihI esa dhammakaso // 786 // bajjANANaNaM jeNa na vAhijjai taya niymaa| saMbhavai ya parisuddhaM so uga dhammammi cheo ti / / 787 / / jovAibhAvavAo baMdhAipasAhao ihaM taavo| eehi suparisuddho dhammo dhammattaNamuvei // 788 // atha bhagavAnapi jinavaro nijasthAnasthitAnAM sarvasattvAnAm / bhavajaladhipotabhUtamiti dharma kathayitumArabdhaH / / 783 // jIvo'nAdinidhanaH pravAhato'nAdikarmasaMyuktaH / pApena sadA duHkhitaH sukhitaH punarbhavati dharmeNa // 784 // dharmazcAritradharmaH zratadharmAta tatazca niyamena / kaSacchedatApazuddhaH sa eva kanakamiva vijJa yaH // 785 // prANavadhAdikAnAM pApasthAnAnAM yastu pratiSedhaH / dhyAnAdhyayanAdInAM yazca vidhireSa dharmakaSaH // 786 / / bAhyAnuSThAnena yena na bAdhyate tanniyamAd / sambhavati ca parizuddhaM sa punardharme cheda iti / / 787 / / jIvAdibhAvavAdo bandhAdiprasAdhaka iha tApaH / etaiH suparizuddho dharmo dharmatvamupaiti / / 788 / / anantara bhagavAn jinavara ne bhI apane (-apane) sthAna para sthita samasta prANiyoM ko saMsArarUpI sAgara ke lie jahAja ke tulya dharma kA kathana prArambha kiyaa| jIva anAdinidhana hai, pravAha se anAdikAlIna karmoM se saMyukta hai, pApa se sadA duHkhI aura dharma se sukhI hotA hai| cAritradharma dharma hai, zrutarUpI dharma se niyamapUrvaka use kasauTI para kase gaye tathA agni meM zuddha svarNa ke samAna jAnanA caahie| prANivadha Adi pApasthAnoM kA jo niSedha hai aura dhyAna, adhyayana Adi kI jo vidhi hai - yahI dharma kI kasauTI hai / bAhyAnuSThAna se jo bAdhita nahIM hotA hai aura usa niyama se parizuddha ho sakatA hai vaha dharma kA bheda hai| jIvAdi padArtha se yukta bandhAdi ko sajAnevAlA isa saMsAra meM duHkhI hotA hai| inase suparizuddha dharma dharmapane ko prApta karatA hai| 1. suyadhammo -u pA. jnyaa.| Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 722 [samarAicakahA eehi jo na suddho annayarammi va na suThTha nivvddio| so tArisao dhammo niyameNa phale visaMvayai / / 786 / / eso ya uttimo jaM purisattho ettha vaMcio niymaa| vaMcijjai sayalesu kallANesuM na saMdeho // 760 // ettha ya avaMcio Na hi cijjai tesa jaNa tenneso| samma parikkhiyavo buhehimainiuNadiTThIe / 761 // sahumo asesavisao sAvajje jattha asthi pddiseho| rAyAiviuDaNasaha jhANAi ya esa kasasuddho // 762 / / jaha maNavai kAhi parassa pIDA daDhaM na kAyavvA / jhAepavvaM ca sayA rAgAivipakkhajAlaM tu // 763 / / thUlo na savavisao sAvajje jattha hoi pddiseho| rAgAiviuDaNasahaM na ya jhANAi vi tayAsuddho // 794 // etairyo na zuddho'nyata rasmin vA na suSThu nirvR ttaH / sa tAdRzo dharmo niyamena phale visaMvadati / / / / 786 / / eSa cottamo yat puruSArtho'tra vaJcito niyamAt / vaJcyate sakaleSu kalyANeSu na sandehaH // 760 // atra cAvaJcito na hi vaJcyate teSu yena tenaiSaH / samyak parIkSitavyo budhairatinipuNadRSTayA // 761 // sUkSmo'zeSaviSaya: sAvadha yatrAsti pratiSedhaH / rAgAdivikuTa nasahaM dhyAnAdi ceSa kaSazaddhaH / / 762 // yathA manovacaHkAyaiH parasya pIDA dRDha na krttvyaa| dhyAtavyaM ca sadA rAgAdivipakSajAlaM tu / / 663 / / sthalo na sarva viSayaH sAvadha yatra bhavati pratiSedhaH / rAgAdivikuTanasahaM na ca dhyAnAdyapi tadazuddhaH // 764 // inase jo zuddha nahIM hai athavA jo bhalIprakAra parapadArthoM se nivRtta nahIM hai vaisA dharma niyama se phala meM dhokhA detA hai| jo uttama puruSArtha (mokSa) hai isase vaMcita haA isa saMsAra meM samasta kalyANoM se vaMcita hotA hai, isameM koI sandeha nhiiN| mokSapuruSArtha se vaMcita na huA saba kalyANoM se vaMcita nahIM hotaa| ata: vidvAnoM ko atinipuNa dRSTi se bhalIbhAMti parIkSA karanI caahie| sampUrNa viSaya sUkSma hai| sAvadya (pApayukta) padArthoM kA jo niSedha hai vaha rAgAdi ko naSTa karane meM samartha hai / yaha dhyAnAdi kI kasauTI para zuddha hotA hai / mana, vacana aura kAya se dar3hatApUrvaka dUsare ko pIr3A nahIM pahu~cAnI cAhie aura rAgAdi se yukta vipakSiyoM kA sadA dhyAna rahanA cAhie / jahA~ para sAvadya kA niSedha hotA hai vaha saba viSaya sthUla nahIM hai, vaha rAgAdi ko naSTa 1. buddhoe-he. jJA Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 723 jaha paMcahi bahuehi vi egA hiMsA masaM visNvaae| iccAi jhANammi ya jhAeyavvaM agArAI // 765 // sai appamattayAe saMjamajoesu vivihabheesu / jA dhammiyassa vittI evaM bajjhaM aNuTThANaM // 766 // eeNa na vAhijjai saMbhavai ya taM dugaM pi niyameNa / eeNa jo visuddho so khala cheeNa suddho tti // 767 // jaha paMcasu samiIsuM tosu ya guttosu appmttennN| savvaM ciya kAyavvaM jaiNA sai kAigAI vi // 768 // je khala pamAyajaNayA vasahAI te vi dhajjaNIyA u| mahayaravittIe tahA pAleyavvo ya appANo // 79 // jattha u pamattayAe saMjamajoesu vivihabheesu / no dhammiyassa vittI aNaNuTThANaM tayaM hoi // 800 / yathA paJcabhirbahubhirapi ekA hiMsA mRSA visaMvAdaH : ityAdi dhyAne ca dhyAtavyamagArAdi / / 765 // sadA'pramattatayA saMyamayogeSu vividhabhedeSu / yA dhArmikasya vRttiretad bAhyamanuSThAnam // 766 // etena na bAdhyate sambhavati ca tad dvikamapi niyamena / etena yo vizuddhaH sa khalu chedena zuddha iti / / 767 / / yathA paJcasu samitiSu tisaSu ca guptiSa apramattena / sarvameva kartavyaM yatinA sadA kAyikAdyapi // 768 / / ye khalu pramAdajanakA AvasathAdayaste'pi varjanIyAstu / madhakaravRttyA tathA pAlayitavyazcAtmA / / 766 // yatra tu pramattatayA saMyamayogeSu vividhabhedeSa / no dhArmikasya vRttirananuSThAnaM tad bhavati / / 800 // karane meM samartha hai aura dhyAnAdi se bhI vaha azuddha nahIM hotA hai / pA~ca athavA aneka pApoM meM se eka hiMsA (athavA) jhUTha dhokhA detA hai ityAdi, gahastha ko yaha sadA dhyAna meM rakhanA cAhie / satata apramAdI hokara saMyama aura yoga ke vividha bhedoM ke prati jo dhArmika kA AcaraNa hai, yaha bAhya anuSThAna hai| bAhyAnuSThAna se saMyama aura yoga kA niyama se koI virodha nahIM hai / isase jo vizuddha hai vaha deha se zuddha hai / yati ko kAyika dRSTi se sadA pA~ca samitiyoM aura tIna yuptiyoM meM apramAdI hokara sabhI kA pAlana karanA cAhie aura jo pramAda ke janaka upAzraya Adi haiM, unheM bhI chor3anA cAhie / bhramaravRtti se apanA pAlana karanA caahie| saMyama aura yoga ke vividha bhedoM meM pramAda ke kAraNa jahA~ dhArmika kA AcaraNa nahIM hai vaha anuSThAna nahIM hotA hai| isase (anuSThAna se) jo Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 724 [samarAiccakahA eeNaM vAhijjai saMbhavai ya taM dugaM na niyameNaM / eeNa jo sameo so uNa cheeNa no suddho // 801 // jaha devANaM saMgIyagAikajjammi ujjamo jinno| kaMdappAIkaraNaM asambhavayaNAbhihANaM ca / 802 // taha annadhammiyANaM uccheo bhoyaNaM gihe gamaNaM / asidhAragAi evaM pAvaM bajjhaM aNuDhANaM / / 803 // jIvAibhAvavAo jo didvaiTThA[i] no khalu viruddho| baMdhAisAhago taha ettha imo hoi tAvo tti // 804 // eeNa jo visuddho so khala tAveNa hoi suddho ti| eeNaM cAsuddho asuddhao hoi nAyavvo // 805 // saMtAsaMte jIve niccANicce ya gadhamme y| jaha suhabaMdhAiyA jujjati na annahA niyamA // 806 // etena bAdhyate sambhavati ca tad dvikaM na niyamena / etena yaH sametaH sa punazchedena no zuddhaH / / 801 / / yathA devAnAM saMgItakAdikArye udyamo yateH / kandarpAdikaraNamasabhyavacanAbhidhAnaM ca / / 802 / / tathA'nyadhArmikANAmucche do (mudvego) bhojanaM gahe gmnm| asidhArakAdyetat pApaM bAhyamanuSThAnam / / 803 / / jIvAdibhAvavAdo yo dRSTeSTAbhyAM no khalu viruddhaH / bandhAdisAdhakastathA atrAyaM bhavati tApa iti // 804 // etena yo vizuddhaH sa khalu tApena bhavati zuddha iti / etena cAzuddho'zuddha ko bhavati jJAtavyaH / 805 / / sadasati jIve nityAnitye cAnekadharme c| yathA sukhabandhAdikA yujyante nAnyathA niyamAt / / 806 / / bAdhita ho sakatA hai vaha una do-saMyama aura yoga-kA niyama se pAlana nahIM karatA hai| isase jo yukta hai arthAt jo saMyama aura yoga se rahita hai vaha cheda se zuddha nahIM ho pAtA hai| jaise devAdi kI saMgItakArya meM ruci hotI hai usI prakAra yati kA kAmI honA, asatya vacana bolanA, bhojanagRha meM jAne ke lie anya dhArmikoM ko udvigna karanA, talavAra dhAraNa karanA-ye pApakAraka bAhya anuSThAna haiN| jo jIvAdi tattvoM kI zraddhA rakhane vAlA hai vaha nizcita rUpa se pratyakSa aura Agama kA virodhI nahIM hai| bandhAdi ke sAdhaka padArtha vagairaha rakhane se use saMtApa hotA hai / isase jo vizuddha hai vaha santApa se zuddha (mukta) ho jAtA hai / isase jo azuddha hai, vaha azuddha hai-aisA jAnanA caahie| sat-asat, nitya-anitya aura aneka dharmavAle prANI meM sukha bandhAdi kA yoga hotA hai, anya kisI niyama se arthAt ekAnta nitya athavA ekAnta anitya Adi se sukha bandhAdi kA yoga nahIM hotA Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 725. saMtassa sarUveNaM pararUveNaM tahA asNtss| haMdi visiTThattaNao hoti visiTThA suhAIyA // 807 / / iharA sattAmetAibhAvao kaha visiTTayA tesiN| tadabhAvammi tadattho haMdi payatto mahAmoho // 808 / / nicco vegasahAvo sahAvabhUyammi kaha na so' dukkhe / tassuccheyanimittaM asaMbhavAo payaTTejjA // 806 / / egaMtANicco vi ya saMbhavasamaNaMtaraM abhaavaao| pariNAmiheuvirahA asaMbhavAo ya tassa ti // 10 // na visiTakajjabhAvo aNaIyavisiTakAraNammi / egaMtabheyavakkhe niyamA taha bhayapakkhe ya // 811 // piMDo paDo vva na ghaDo tpphlmnniiypiNddbhaavaao| tadaIyatte tassa u taha bhAvAdannayAdittaM // 812 // sataH svarUpeNa pararUpeNa tathA'sataH / handi (satyaM) viziSTatvAd bhavanti viziSTAni sukhAdIni / / 807 // itarathA sattAmAtrAdibhAvataH kathaM viziSTatA teSAm / tadabhAve tadartho handi (satyaM) prayatno mahAmohaH / / 808 // nityo vaikasvabhAvaH svabhAvabhUte kathaM nu sa duHkhe| tasyocchedanimittamasambhavAt pravarteta // 806 // ekAntAnityo'pi ca sambhavasamanantaramabhAvAd / pariNAmihetuvirahAdasambhavAcca tasyeti // 810 // na viziSTa kaarybhaavo'ntiitvishissttkaarnntve| ekAntabhedapakSaM ca niyamAttathA'bhedapakSa ca / / 811 // piNDa: paTa iva na ghaTastatphalamanatItapiNDabhAvAt / tadatItatve tasya tu tathA bhAvAdanyatAditvam / / 812 / / hai| vastu svarUpa se sat hai, pararUpa se asata hai| satya kI viziSTatA se sukhAdi viziSTa hote haiM / dUsare prakAra se padArtha ko sattA mAtra mAnanevAloM meM viziSTatA kaise ho sakatI hai ? aneka dharma na mAnakara usa padArtha ke satya ko jAnanA mahAmoha hai / nitya aura eka svabhAvavAlI AtmA mAnane para duHkha hone para usa(duHkha) ke nAza kA prayatna karanA asambhava hai| vastu ko ekAnta rUpa se anitya mAnoge to utpatti ke bAda hI usakA jAyegA / ekAntabheda-pakSa athavA ekAnta-abheda-pakSa meM pariNAmI kAraNa ke binA vaha vastu asambhava ho jaayegii| viziSTa kAraNa vidyamAna na hone para viziSTa kArya nahIM hotA hai / piNDa paTa ke samAna ghaTa nahIM hai; kyoMki piNDa padArtha vartamAna hai| piNDa paryAya ke atIta ho jAne para vaha paryAya anya ho jAtI hai| isI prakAra apanI 1. suhadukkhe-pA. jnyaa.| Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 726 [samarAiccakahA evaMviho u appA micchatAdIhi baMdhae kamma / sammattAIehi ya muccai pariNAmabhAvAo // 813 // sakaduvabhoge cevaM khcidegaahigrnnbhaavaao| iharA kattA bhottA ubhayaM vA pAvai sayA vi // 814 // vedei juvANakayaM vuDaDho corAiphalamihaM koi| na ya so tao na anno pcckkhaaippsiddhiio||15|| na ya nANanno so'haM ki patto pAvapariNaivaseNa / aNuhavasaMdhANAo logAgamasiddhio ceva // 816 // iya maNayAibhavakayaM veyai devAibhavagao appaa| tasseva tahA bhAvA savvamiNaM hoi uvavannaM // 17 // egateNa u nicco'Nicco vA kaha nu veyae sakaDaM / egasahAvattaNao tadaNaMtaranAsao ceva // 18 // evaMvidhastvAtmA mithyAtvAdibhirbadhnAti karma / samyaktvAdibhizca mucyate pariNAmabhAvAt / / 813 // sakRdupabhoge evaM kathaJcidekAdhikaraNabhAvAt / itarathA kartA bhoktA ubhayaM vA prApnoti sadA'pi // 814 / / vedayate yuvakRtaM vRddhazcaurAdiphalamiha ko'pi / na ca sa tato nAnyaH pratyakSAdiprasiddhitaH / / 815 / / na ca nAnanyaH so'haM kiM prAptaH pApapariNativazena / anubhavasandhAnAd lokAgamasiddhita evam / / 816 / / iti manujAdibhavakRtaM vedayate devAdibhavagata aatmaa| tasyaiva tathA bhAvAt sarvamidaM bhavatyupapannam // 817 / / ekAntena tu nityo'nityo vA kathaM nu vedayate svakRtam / ekasvabhAvatvAt tadanantaranAzata eva // 818 // AtmA mithyAtvAdi se karma bA~dhatI hai aura samyaktvAdi pariNAmoM ke sadbhAva se (karmoM se) mukta ho jAtI hai| eka bAra upabhoga karane para kathaMcit adhikaraNa eka hone se dUsare prakAra se sadA kopana, bhoktApana athavA donoM pAtA hai / isa saMsAra meM koI vyakti yuvAvasthA meM kI huI corI Adi ke phala ko vRddhAvasthA meM bhogatA hai| aisA bhI nahIM hai ki vaha pahale se bhinna na ho; kyoMki pratyakSAdi ke bheda se siddha hai (ki pahale vaha javAna thA, aba baDaDhA hai)| aisI bAta bhI nahIM hai ki vaha vahI na ho, kyoMki anubhava se yaha pAyA jAtA hai ki vaha vyakti socatA hai ki maiMne pApa ke phalasvarUpa kyA prApta kiyA hai| loka aura Agama se bhI yaha siddha hotA hai| isa prakAra AtmA manuSyAdi bhavoM meM kiye hue karmoM ko devAdi bhavoM meM bhogatI hai| usake usI (uparyukta) svabhAva ke kAraNa yaha ThIka hotA hai arthAt isakI siddhi ThIka prakAra se hotI hai / ekAnta nitya athavA anitya mAno to Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTTamo bhavo ] jovasarIrANaM pi hu bheyAbheo tahovalaMbhAo / suttAmuttattaNao chikkammi paveyaNAo ya // 816 // ubhayayakaDobhayabhogA tadabhAvAo ya hoi nAyavvo / TurfacebhAvA siM taha saMbhavAo ya // 820 // ettha sarIreNa kaDaM pANavahAsevaNAe jaM kammaM / taM khalu cittavivAgaM veei bhavaMtare jIvo // 821 // na utaM caiva sarIraM naragAisu tassa taha abhAvAo / bhinnakaDaveyaNammi ya aippasaMgo balA hoi // 822 // evaM jIveNa kathaM kUramaNazeNa jaM kammaM / taM pas roddavivAgaM veei bhavaMtarasarIraM // 823 // na u kevalao jovo teNa vimakkassa veyaNAbhAve / naya so ceva tayaM khalu logAiviroha bhAvAo // 824 // jIvazarIrayorapi khalu bhedAbhedastathaivopalambhAt / muktAmuktatvAt spRSTe pravedanAtazca // 116 // ubhayakRtobhayabhogAt tadbhAvAcca bhavati jJAtavyaH / bandhAdiviSayabhAvAt teSAM tathA sambhavAcca // 820 // atra zarIreNa kRtaM prANavadhAsevanayA yatkarma / tat khalu citravipAkaM vedayate bhavAntare jIvaH // 621 // na tu tadeva zarIraM narakAdiSu tasya tathA'bhAvAt / bhinnakRta vedane cAtiprasaMgo balAd bhavati // 822 // evaM jIvena kRtaM krUramanaH pravattena yatkarma / tatprati raudravipAkaM vedayate bhavAntarazarIram // 823 // na tu kevalI jIvastena vimuktasya vedanAbhAve | na ca sa eva tatkhalu lokAdivirodhabhAvAt / / 824 // apane kiye hue karmoM ko kaise bhogegA ? kyoMki vaha eka svabhAva vAlI hai| karmoM ke phala ko bhogate samaya usake eka svabhAva kA nAza ho jaayegaa| jIva aura zarIra kA bhedAbheda bhI mukta aura amukta hone tathA sparza hone aura unakA abhAva, bandhAdi viSayoM kA dvArA kiyA gayA prANibadhAdi sevana anubhava hone se prApta hotA hai| donoM ke dvArA kiye hue pArasparika bhoga, sadbhAva aura unakI utpatti se prApta huA jAnanA cAhie / isa zarIra ke rUpa jo karma hai usakA vicitra phala dUsare bhava meM jIva bhogatA hai / vahI zarIra zarIra kA vahA~ abhAva hai / kiye hue karma se bhinna kA phala bhoganA mAnane para isa prakAra jIva krUra mana se pravRtta hokara jo karma karatA hai, usakA bhayaMkara pariNAma dUsare bhava ke zarIra meM bhogatA hai | vedanIya karma se rahita huA kevalI usake phala ko nahIM bhogatA hai| lokAdi ke virodhI bhAva hone narakAdi meM nahIM hai; kyoMki vaise balAt atiprasaMga doSa hotA hai / 727 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 828 [samarAiccakahA evaM ciya dehavahe uvayAre vA vi puNNapAvAI / iharA ghaDAibhaMgAinAyao neva jujjati // 25 // tayabhinnammi ya niyamA tannAse tassa pAvai naaso| ihaparalogAbhAvA baMdhAdINaM abhaavaao||826|| deheNaM dehammi ya uvabhAyANuggahAi bNdhaadii| na puNa amutto muttatsa appaNo kuNai kiMcidavi / / 827 // akareMto ya na bajjhai aippasaMgA sadeva bhaavaao| tamhA bheyAbhae jIvasarorANa baMdhAI / / 828 // mokkho vi ya baddhassA tayabhAve sa kaha kIma vA na syaa| kiM vA heUhi tahA kahaM va so hoi puristyo||26|| tamhA baddhassa tao badho vi aNAimaM pavAheNa / iharA tadabhAvammI putvaM ciya mokkha saMsiddhI // 830 // evameva dehavadhe upakAre vA'pi puNyapApe / itarathA ghaTAdibhaGgAdijJAtata naiva yajyate / / 825 // tadabhinne ca niyamAt tannAze tasya prApnoti nAzaH / ihaparalokAbhAvAt bandhAdInAmabhAvAt / / 826 // dehena dehe copaghAtAnugrahAdibandhAdayaH / na punaramUrto mUrtasyAtmanaH karoti kiJcidapi // 827 // akurvazca na badhyate'tiprasaGga t sadaiva bhAvAt / tasmAda bhedAbhede jIvazarIrayorbandhAdiH / / 828 // mokSo'pi ca baddhasya tadabhAve ma kathaM kasmAdvA na sdaa| kiM vA hetubhistathA kathaM vA sa bhavati puruSArthaH / / 826 // tasmAd baddhasya tato bandhopyanAdimAn pravAheNa / itarathA tadabhAve pUrvameva mokSasaMsaddhiH / / 830 / / ke kAraNa use vaha pApa nahIM lgtaa| isa prakAra deha kA vadha hone athavA usakA upakAra hone para bhI use puNya aura pApa kI prApti yukta nahIM hai| jaise ghaTAdi ke nAza se puNya-pApa kI prApti nahIM hotii| zarIra aura AtmA ke eka hone athavA milI-jalI sthiti hone para zarIra kA nAza hone para kathaMcit AtmA kA nAza hotA hai| yadi bandhAdi ko nahIM mAnoge to ihaloka aura paraloka kA abhAva ho jaayegaa| tathA deha se deha kA upaghAta, anugraha evaM bandhAdi hote haiN| amUrta AtmA kA mUrta kucha bhI (upakAra vagairaha nahIM karatA hai| na karatA huA vidyamAna hone se sadaiva atiprasaMga doSa se yukta nahIM hotA hai / ata: bhedAbheda mAnane para jIva aura zarIra ke bandhAdi haiN| mokSa bhI baddha kA hotA hai, sadaiva se mokSa nahIM hai / bandhana na ho to mokSa kaise aura kisase hogA ? athavA kisa hetu se (athavA) kaise mokSa puruSArtha hogA ? ata: baddha kA bandha bhI pravAha se anAdi hai| yadi aisA nahIM mAnoge, bhinna prakAra se mAnoge to pahale hI mokSa kI siddhi ho jAnA cAhie // 783.830 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 726 aNabhayavatamANo baMdho kayagattagAimaM kaha na / jaha u aIlo kAlo tahAviho taha pavAheNa // 831 // dIsai kammovacao saMbhavaI teNa tassa vigamo vi| kaNAmassa ya teNa u murako mukko ti nAyavo // 32 // emAibhAvavAo jattha tao hoi tAvamuddho ti| esa unAeo khalu buddhimayA dhIrapuriseNa / / 833 // eyassa uvAyANaM kAu AseviUNa bhAveNa / pattA aNaMtajIvA sAsayasokhaM lahuM mokkha // 834 // tA paDivajaha sammaM dhammamiNa bhAdao mae bhaNiyaM / ancaMtadullahaM khalu kareha sAlaM paNuyajammaM / 835 // iya bhaNiUNa jAe tudhirake tavakhaNaM jinnvrmmi| parisA kayaMjaliuDA dhaNiyaM pariosamAvannA // 836 // anubhUtavartamAno bandhaH kRtakatvAnAdimAna kathaM nu / yathA tvatotaH kAlastathAvidhastathA pravAheNa / 831 // dRzyate karmopacayaH sambhavati tena tasya dhigamo'pi / kanakamalasya ca tena tu mukto mukta iti jJAtavyaH / / 832 / / evamAdibhAvavAdo yatra tato bhavati tApazaddha iti / eSa upAdeyaH khalu buddhimatA dhIrapuruSaNa / / 833 // etasyopAdAnaM kartumAsevdha bhAvena / prAptA anantA jIvA zAzvata paukhyaM laghu mokSam / / 834 / / tataH pratipadyadhvaM samyag dharmamimaM bhAvato mayA bhaNitama / atyantadurlabhaM khalu kuruta saphalaM manu najanma 1835 // iti bhaNitvA jAte tUSNike tatkSaNaM jinavare / pariSat kRtAJjalipuTA gADhaM paritoSamApannA / / 836 // zaMkA - anubhava kiyA huA aura vartamAna bandha kRtaka hone se anAdi kaise hai ? samAdhAna-jaise atIta aura vartamAna samaya kA pravAha calA A rahA hai usI prakAra se karmoM kA bandha anAdi hai| dekhA jAtA hai ki karmoM kI vRddhi sambhava hai ata: usakA nAza bhI sambhava hai| jaise svarNa mala se mukta hovara hI mubata kahA jAtA hai usI prakAra jIva bhI karma-bandhana se mukta hokara mukta kahalAtA hai| jaise solA agni meM zuddha hotA hai usI prakAra jIva bhI dhyAnAgni Adi ke dvArA zuddha ho jAtA hai - aimA buddhimAna aura dhIra puruSa ko nizcita rUpa se grahaNa karanA caahie| sevana karane ke bhAva se ise grahaNa kara ananta jIna zAevana sukhavAle mokSa ko zIghra prApta hue haiN| ata: mere dvArA kahe gaye isa dharma ko bhalIprakAra se bhAvapUrvaka prApta karo aura atyanta durlabha manuSyajanma ko nizcita rUpa se saphala kro| mA kahakara usI kSaNa jinavara ke mauna ho jAne para sabhA ali Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 730 [ samarAiccakahA dharaNinamiutimaMgA icchAmo sAsaNaM ti jptii| unnAmiyamahakamalA puNo vi ThANaM gayA niyayaM / / 837 // tattha ya kei pavannA sammattaM desaviraivayamanne / anne u cattasaMgA jAyA samaNA samiyapAvA / / 838 // etthaMtarammi ya mae diTThA devI tahi samosaraNe / jAyA ya majjha citA haMta kuo ettha devi tti / / 836 // sariyaM ca mantasiddhassa taM mae puTavamaMtithaM vayaNaM / paridhitiyaM ca etthaM pucchAmi jiNaM niyANaM ti // 840 // ki puNa mae kayaM parabhavammi jassoiso vivAgo ti| devIvirahammi daDhaM aNahUyaM dAruNaM dukkhaM / / 841 // paripucchio ya eyaM namiUNa mae jiNo niravasesaM / puvakaya kammadosaM tao vi iya khiumaahtto||842|| dharaNInatottamAGgA icchAmaH zAsana miti jlpntii| unnAmitamukhakamalA punarapi sthAnaM gatA nijakam / / 837 / / tatra ca ke'pi prapannAH samyaktvaM dezavirativratamanye / anye tu tyakta saGgA jAtA: zramaNAH zamitapApAH // 838 // atrAntare ca mayA dRSTA devI tatra samavasaraNe / jAtA ca mama cintA hanta kuto'tra devIti / / 836 // smRtaM ca mantrasiddhasya tanmayA pUrvamantritaM vacanam / paricintitaM cAtra pRcchAmi jinaM nidAna miti / / 840 / / kiM punarma yA kRtaM parabhave yaspedazo vipAka iti / devIvirahe dRDhamanubhUtaM dAruNaM duHkham // 841 / / paripaSTazcaitad natvA mayA jino niravazeSam / pUrvakRtakarma doSaM tato'pIti kathayitumArabdhaH // 842 // bA~dhakara santoSa ko prApta huii| pRthvI para sira rakhakara 'zAsana kI icchA karate haiM'---aisA kahatI huI sabhA mukhakamala ko U~cA kara puna: apane sthAna calI gyii| vahA~ para kucha loga samyaktva ko prApta hue. kucha loga dezavirativrata ko prApta hue| dusare pApoM ko zAnta kara parigraha tyAgakara zramaNa ho gye| isI bIca vahA~ samavasaraNa meM maiMne mahArAnI ko dekhA aura mujhe cintA huI ki hanta ! devI yahA~ kahA~ se ? mantrasiddha karanevAle kA paha ne kahA huA vaha vacana mujhe yAda AyA aura maiMne socA ki maiM yahA~ jinendra bhagavAn se kAraNa pUDUMgA ki maiMne parabhava meM kyA kiyA thA jisakA aisA phala huA ki mahArAnI ke viraha se atyanta dAruNa duHkha kA anubhava kiyaa| maiMne jinendra ko namaskAra kara sampUrNa rUpa se yaha pUrvakRta karma kA doSa puuchaa| anantara unhoMne kahanA Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] asthi iheva girivaro jambuddIvammi bhArahe vAse / viko' tti siharasaMcayapajjaliyama hosahisaNAho // / 843 // dariyagaya daliya pariNaya hariyaMdaNa surahipasariyAmoo / phala puTThataruvara dviyavihaMgaNa viruyasaddAlo || 844 | nAmeNa siharaseNo tattha tuma Asi sabararAo tti / bahusattaghAyaNarao accatavisayagiddho ya // 845 // tattha aNegANi tume varAhabasapasayahariNajuyalAI / raNe vioiyAI bhIyAi suhAbhilAsINi // 846 // devI vi ya te esA tuha jAyA Asi sirimaI nAma | vakkaladugullavasaNA guMjAphalamAliyAharaNA // 847 // sa tu imIe saddhi sacchaMda giriniuMjadesesu / visayahamaNahavaMto ciTThasi kAle nidAhammi ||848 // astIhaiva girivaro jambUdvIpe bhArate varSe | vindhya iti zikharasaMcayaprajvalitamahauSadhisanAthaH // 843 // dRptagajadalita pariNata haricandanasurabhiprasRtAmodaH / phalapuSTataruvara sthitavihaGgagaNavirutazabdavAn // 844|| nAmnA zikharasenastatra tvamAsIH zabararAja iti / bahusattvaghAtana rato'tyanta viSayagRddhazca ||845|| tavAnekAni tvayA varAhavRSapasa yahariNayugalAni / araNye viyojitAni bhotAni sukhAbhilASoNi // / 846 || devyapi ca te eSA tava jAyA''sIt zrImatI nAma | valkaladukUlavasanA guJjAphalamAlikAbharaNA || 847 || satvamanayA sArdhaM svacchandaM girinikuJjadezeSu / viSayasukhamanubhavan tiSThasi kAle nidAdhe ||848 // prArambha kiyA -- isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM zikharoM ke samUha se dedIpyamAna mahauSadhiyoM se yukta vindhya nAmaka parvata hai / vaha garvIle hAthiyoM dvArA tor3e gaye pake haricandana kI sugandhita ke vistAra se sugandhita hai, phaloM se puSTa zreSTha vRkSoM para sthita pakSIgaNoM ke zabdoM se zabdAyamAna / vahA~ para tuma aneka prANiyoM kI hiMsA meM rata aura viSayoM ke prati atyanta Asakta zikharasena nAma ke zabara- nareza the| usa jaMgala meM tumane bhayabhIta aura sukha ke abhilASI zakara, sAMr3a, pasaya ( mRgavizeSa) aura hariNoM ke jor3oM ko alaga kiyA / yaha mahArAnI bhI tumhArI zrImatI nAmaka strI thii| vaha valkala ( per3a kI chAla ke vastra ) aura rezamIvastra dhAraNa karatI thI, guMjAphala kI mAlA usakA AbhUSaNa thii| tuma isake sAtha svacchanda rUpa se grISma Rtu meM parvatIya nikuMjoM meM 1. vijjho si-De jJA, pA. jJA. / 731 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 732 [samarAivakahA etthaMtarammi ekko gaccho sAhaNa phpribbhttttho| parikhINo hiMDato taM desaM Agao navaraM // 846 // daThUNa sAhugacchaM aNugaMpA tuha maNammi uppnnaa| hA ki bhamaMti ee aivisame vijhakaMtAre // 850 // gaMtUNa pucchyiA te ki hiMDaha ettha vijhrnnmni| sAhUhi tao bhaNiyaM sAvaya paMthAu panbhaTTA // 851 // bhaNio ya sirimaIe taM sAmi mahAtavassiNo ee| uttArehi sapugNe bhImAo vijhrnnnnaao852|| poNehi ya phalamalAiehi aivismtvprikkhiinne| naNaM nihANalambho esa tuha paNAmio vihiNA // 853 // iya bhaNieNa ssNbhmhrisvspyttttpyddpulennN| uvaNIyAi saviNayaM 'pesalaphalamUlakaMdAI / / 854 // atrAntare eko gaccha: sAdhanAM pathaparibhraSTa: / parikSINo hiNDamAnastaM dezamAgato nabaram / / 846 / / dRSTvA sAdhugacchamanukampA tatra mnsytpnnaa| hA ki bhramantyete ativiSame vindhya kAntAre / / 850 // gatvA pRSTAste ki hiNDadhvamatra vindhyaarnnye| sAdhubhistato bhaNita zrAvaka ! pathaH prabhraSTAH 851 // bhaNitazca zrImatyA tvaM svAmin ! mahAtapasvina etAn / uttAraya sapuNyAna bhImAda vindhyAraNyAt / / 852 / / proNaya ca phalamUlAdibhirativiSa tapaHparikSoNAn / nUnaM nidhAnalAbha eSa tavArpito vidhinA // 853 // iti bhaNitena sasambhramaharSavaza pravRttaprakaTa pula kena / upano tAni savinayaM pezalaphalamUlakandAni / / 854 / / viSayasukha kA anubhava karate hue rahate the| isI bIca sAdhuoM kA eka samUha (gaccha) rAstA bhUlakara atyanta durbala huA, bhaTakate hue usa sthAna para aayaa| sAdhusamUha ko dekhakara tumhAre mana meM dayA utpanna huii| hAya ! ye atyanta bhayaMkara vindhyAcala ke jaMgala meM kyoM bhramaNa kara rahe haiM ? jAkara unase pUchA ki isa vindhyAraNya meM Apa loga kyoM ghUma rahe haiM ? taba sAdhuoM ne kahA ki he zrAvaka ! hama rAstA bhUla gaye haiN| zrImatI ne tumase kahA ---svAmI ! ina uttama puNyavAle mahAn tapasviyoM ko bhayaMkara vindhyAraNya se utaaro| atyanta viSama tapa se durbala hue inheM phala mUlAdi se tRpta kro| tumhArI isa prakAra kI dAna dene kI vidhi se nizcita rUpa se sampatti kA lAbha hogaa| isa prakAra se kahA gayA vaha zabararAja zIghra hI harSavaza romAMcita hotA huA vinayapUrva ka 1. pasala-De. jJA. pA. jJA. / Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aThamo bhavo ] sAhUhi tao bhaNiyaM sAvaya neyANi kappaNijjANi / amhANa jiNavareha jamhA samae nisiddhANi // 855 // bhaNiya tuma taha vi ya tumbhehi aNuggaho u kAyavvo / annakaNa gADhaM nivveo hoi amhANaM // 856 // pariyANiUNa bhAvaM navaraM saddhAlayANa guNajuttaM / tehi aNuggahatthaM kajjaM hiyayammi kAUNaM // 857 // sAhUhi tao bhaNiyaM jai evaM vigayavaNNagaMdhAI / tA amha deha navaraM phalAi cirakAlagahiyAI // 858 // i bhaNiNaM tumae sigdhaM girikaMdarAu ghettUNa | paDilAhiyA tavassI pariNayaphalamUlakaMdehiM // 85 // paMthamma pADiyA taha jAyAsahieNa suddhabhAveNa / mannaMteNa kayatthaM appANaM jIvalogammi // 860 // sAdhubhistato bhaNitaM zrAvaka ! netAni kalpanIyAni / asmAkaM jinavarairyasmAtsamaye niSiddhAni // 855 // bhaNitaM tvayA tathApi ca yuSmAbhiranugrahastu kartavyaH / anyathAkRtena gADhaM nirvedo bhavati asmAkam / 856 // parijJAya bhAvaM navaraM zraddhAlukAnAM guNayuktam / tairanugrahArthaM kAryaM hRdaye kRtvA // 857|| sAdhubhistato bhaNitaM yadyevaM vigatavarNagandhAni / tato'smAkaM datta navaraM phalAni cirakAlagRhItAni ||858 || iti bhaNitena tvayA zIghra girikandarAd gRhItvA / pratilAbhitAH tapazvinaH pariNata phalamUlakandaiH / / 856 // pathi pAtitAstathA jAyAsahitena zuddhabhAvena / manyamAnena kRtArthamAtmAnaM jIvaloke // 860 // sundara kandamUla phala le AyA / taba sAdhuoM ne kahA - 'he zrAvaka ! inheM grahaNa nahIM kareMge, kyoMki hamAre jinavaroM zAstroM meM inakA niSedha kiyA hai|' tumane kahA- - ' to bhI Apa loga anugraha kareM, yadi anugraha nahIM kareMge to hama logoM ko atyadhika duHkha hogA / ' zraddhAluoM ke guNayukta bhAvoM ko jAnakara una para anugraha karane kA mana meM nizcaya kara sAdhuoM ne kahA- 'yadi aisA hai to hama logoM ko varNa aura gandha se rahita bahuta pahale grahaNa kiye gaye phaloM ko do / aisA kahe jAne para tumane zIghra hI parvatIya guphA se pake phala, mUla aura kanda lekara tapasviyoM ko prApta karAye tathA apane ko saMsAra meM kRtArthaM mAnate hue patnI sahita tumane zuddha bhAva se muniyoM ko rAste meM 733 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 734 [samarAiccakahA tehi vi ya tujjha dhammo kahio jiNadesio susAhUhi / paDivannA iya tubbhe kammovasameNa taM dhammaM // 861 // dinno ya namokkAro saasysivsokkhkaarnnbhuuo| bhattibharoNayavayaNehi so ya tumbhehi gahio ti||862|| maNiUNa taha ya tubbhaM jammaM kammANuhAvacariyaM ca / sAhUhi samAiTeM kAyavamiNaM ti tuhiM / / 863 // pakkhassegadiNammI AraMbhaM vajjiUNa sAvajja / pairikkasaMThiehi aNusariyavvo nmokkaaro||864|| tammi ya diNammi tunbhaM jai vi sarIraviNivAyaNaM koi| citejja taha karejja va tahAvi tubbhehi khamiyavvaM // 865 // evaM sevaMtANaM tambhaM jiNabhAsiyaM imaM dhamma / acireNa hohii dhuvaM mnnhrsursokkhsNpttii||66|| tairapi ca tava dharmaH kathito jinadezitaH susAdhubhiH / pratimannAviti yuvAM karmopazamena taM dharmam / / 861 / / dattazca namaskAraH zAzvata shivsaukhykaarnnbhuutH| bhaktibharAvanatavadanAbhyAM sa ca yuvAbhyAM gRhIta iti / / 862 // jJAtvA tathA ca yuvayorjanma karmAnubhAvacaritaM c|| sAdhubhiH samAdiSTaM kartavyamidamiti yuvAbhyAm / / 863 / / pakSasyaikadine ArambhaM varjayitvA saavdym| pratiriktasaMsthitAbhyAmanusmartavyo namaskAraH // 864 / / tasmizca dine yuvayoryadyapi zarIravinipAtanaM ko'pi / cintayet tathA kuryAdvA tathApi yuSmAbhyAM kSantavyam // 865 / / evaM sevamAnayoryavayojinabhASitamimaM dharmam / acireNa bhaviSyati dhruvaM manoharasurasaukhyasampattiH / / 866 / / pahuMcA diyaa| una acche sAdhuoM ne bhI tumheM jinadezita dharma khaa| tuma donoM ne karmoM ke upazama se usa dharma ko prApta kiyA / zAzvata mokSarUpI sukha ke kAraNabhUta namaskAra ko kara bhakti ke Adhikya se avanata mukhavAle tuma donoM ne vaha dharma grahaNa kiyA / tuma donoM ke janma, karma, prabhAva aura carita jAnakara sAdhuoM ne tuma donoM ko kartavya kA upadeza diyA-'pakSa (pandraha dina) ke eka dina sAvadha Arambha kA tyAgakara ekAnta sthAna meM baiThakara namaskAra maMtra kA smaraNa karanA / usa dina tuma donoM ke zarIra kA koI ghAta soce yA kara de to bhI tuma donoM use kSamA kara denaa| isa prakAra jinendra kathita dharma kA sevana karane para tuma donoM ko zIghra hI manohara devasukhoM kI prApti nizcita rUpa se hogii|' tuma donoM ne bhI bhaktipUrvaka uttama sAdhuoM ke vacana sunakara 'aisA hI Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aThamo bhavo ] tumbhehi vibhattIe soUNamiNa susAhavayaNaM ti / evaM ti abbhavamayaM gaehi sAhUhi ciSNaM ca // 867 // taha caitra kaMci kAlaM annonnavaDDhamANasaDDhehi / aha annayA ya tubbhaM posahapaDima pavannANaM // 868 // tuMga misihare gayakuMbhatthalaviyAraNekkaraso / dhupagakesara sado dariyamaido samallINo / taM daTThUNaM tumae tabbhIyaM sirimaI ni UNa // 86 // vAmakaragoyaratthaM gahiyaM kodaNDamuddAmaM // 870 // bhaNiyaM ca bhIru mA bhAyasu ti eyassa maM samallINA / eso hu pasavarAyA mamerakasaravAsajyoti // 87 // to sirimaIe bhaNiyaM evaM evaM ti ko'ttha saMdeho / ki ta guruvaNameyaM pAmukkaM hoi amhehi // 872 // yuvAbhyAmapi bhaktyA zrutvedaM susAdhuvavanamiti / evamityabhyupagataM gateSu sAdhuSu cIrNaM ca // 867 // tathaiva kaJcit kAlamanyonyavardhamAnazraddhAbhyAm / athAnyadA ca yuvayoH poSadhapratimAM prapannayoH // 868 || tu vindhyazikhare gajakumbhasthala vidAraNakarasaH / dhutaniGgakesarasaTo dRptamRgendraH samAlInaH ||866 // taM dRSTvA tvayA tadbhItAM zrImatIM dRSTvA / vAmakaragocarasthaM gRhItaM kodaNDamuddAmam // 870 // bhaNitaM ca bhIru ! mA bibhIhIti etasmAd mAM samAlInA / eSa khalu mRgarAjo mamaikazarapAtasAdhya iti // 871 // tataH zrImatyA bhaNitaM evametaditi ko'tra sandehaH / kintu guruvacanametat pramuktaM bhavatyAvAbhyAm // 872 || karege'--kahakara svIkAra kiyA / sAdhu cale gaye / tuma donoM ne ( dharma kA pAlana kiyaa| isa prakAra eka dUsare prati zraddhA bar3hAte hue tumane kucha samaya bitAyA / anantara eka bAra tuma donoM ne proSadhopavAsa pratimA dhAraNa kI / taba UMce vindhyAcala ke zikhara para hAthI ke gaNDasthala ko corane meM eka mAtra rasavAlA, gardana ke ujjvala tathA pIle bAloM vAlA eka garvIlA siMha milaa| tumane use dekhakara aura usase bhayabhIta zrImatI ko dekhakara bAyeM hAtha meM (bAyIM ora) sthita utvaTa dhanuSa ko liyA aura kahA- 'barI Darapoka ! mata Daro, yaha mujhe milA hai, yaha siMha mere eka bANa ke dvArA mArA jAkara sAdhya hai|' anantara zrImatI ne kahA- 'yaha ThIka haiM, isameM sandeha kyA hai ! kintu isase hama loga guru ke vacanoM ko chor3a deMge, kyoMki guruoM ne kahA thA ki tuma donoM ke 735 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA jamhA garUhi bhaNiyaM sarIraviNivAyaNaM pi tabmANa / jai koi tammi diyahe karejja tumbhehi khAM yacvaM / / 873 // tA kaha gurUNa vayaNaM sumaraMtehi guNabhUsiyaM naah| paraloyabaMdhubhUyaM korai vivarIyamamhehiM // 874 // aha mottaNa dhaNavaraM tamae to sirimaI imaM bhnniyaa| saccaM gurUNa varaNaM kaha kIrai annahA suyaNu // 875 // tuha nehamohieNaM mae bi eyamiha vavasiya Asi / tA alameeNa pie guruvayaNe AyaraM kuNasu // 876 // etthaMtarammi ruMjiyasaddeNa nahaMgaNaM sa puureto| mahidinnatalapahAro uDhio tujjha sIho ti||877|| paricitiyaM ca tumae guruuvesprivaalnnaanihso| ukyAri cciya eso amhANaM pasavanAho tti // 878 // yasmAd gurubhirbhaNita zarIravinipAtanamapi yuvayoH / yadi ko'pi tAsman divase kuryAd yuvAbhyAM kSantavyam // 873 // tataH kathaM gurUNAM vacanaM saradbhyAM guNabhUSitaM nAtha / paralokabandhubhUtaM kriyate viparItamAvAbhyAm // 774 // atha muktvA dhanurvaraM tvayA tataH zrImatIdaM bhnnitaa| satyaM gurUNAM va vanaM kathaM kriyate'nyathA sutanu ! // 875 // tava snehamohitena bhaya 'pyetadiha vyavasitamAsId / tato'na mete| priye ! guruvacane AdaraM kuru / 876 / / atrAntare rujitazabdena nabhoGgaNaM sa pUrayan / mahIdattatalaprahAra upasthi stava siMha iti // 877 // paricintitaM ca tvayA gurUpadezaparipAlanAnikaSaH / upakAryeva eSa AvayoH mRganAtha iti / 878 // zarIra kA koI usa dina ghAta bhI kare to bhI tuma donoM use kSamA kara denaa| ata: he nAtha ! paraloka ke bandhabhUta aura guNoM se bhUSita guru ke vacana ko smaraNa karate hue hama donoM viparIta (AcaraNa) kaise kara sakate haiM ?' isake bAda zreSTha dhanuSa ko chor3akara tumane zrImatI se yaha kahA - 'he sundarI ! sacamuca guruo ke vacana anyathA kaise kara sakate haiM ? maiMne bhI tumhAre sneha se mohita hokara yaha nizcaya kiyA thaa| ataH he priye, isase basa ! arthAt ise mAranA vyartha hai, guruvacanoM ke prati Adara kro|' isI bIca bhayaMkara garjana ke zabda se AkAza rUsI A~gana ko vyApta karatA huA vaha siMha apane talue se pRthvI para prahAra karatA huA tumhAre pAsa AyA aura tumane socA ki guru ke upadeza kA pAlana karane ke lie kasoTI ke tulya yaha siMha hama donoM kA upakArI hI hai / / 831-878 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 737 iya citito ya tamaM naharehi viyArio sutikhehi / kuvieNa akuviyamaNo jAyAsahio maiMdeNa // 876 // ahiyAsio ya tamae jAyAsahieNa so uvsggo| jo kupurisANa sAvaya accatthaM durahiyAso ti // 880 // caiUNa tao dehaM visuddhacittAi do vi samakAlaM / sohamme uvavannAi iDhimaMtAi sayarAhaM // 881 // paliovamAuyAI tattha ya bhoe jahicchie bhottuM / khoNAuyAi tatto caiUNa iheva dIvammi // 882 // jAyAi jattha jaha vA saMjoyaM saMdaraM ca pttaaii| jaha pAvio ya dukkhaM virasaM taha saMpayaM suNasu // 883 // avaravidehe khette cakka uraM nAma puravaraM ramma / uttuMgadhavalapAyAramaMDiyaM tiyasanayaraM va // 884 // iti cintayazca tvaM nakharairvidAritaH sutIkSNaiH / kupitenAkupitamanA jAyAsahito mRgendreNa / / 879 // adhyAsitazca (soDhazca) tvayA jAyAsa hitena sa upsrgH| yaH kApuruSANAM zrAvaka ! atyarthaM duradhyAsa iti / / 880 // tyaktvA tato dehaM vizaddhacittau dvAvapi samakAlam // saudharme upapannau Rddhimantau zIghram // 881 // palyopamAyuSkau tatra ca bhogAn yayepsitAn bhuktvA / kSINAyuSkau tatazcyutvA ihaiva dvIpe / / 882 // jAtau yatra yathA vA saMyogaM sandaraM ca praaptau| yathA prAptazca du:khaM virasaM tathA sAmprataM zRNu // 883 // aparavidehe kSetre cakraparaM nAma puravaraM ramyam / uttuGgadhavalaprAkAramaNDitaM tridazanagaramiva / / 884 // jaba tuma aisA soca hI rahe the, ki koparahita manavAle tumheM patnI sahita siMha ne krodhAbhibhUta ho tIkSNa khUnoM se cIra ddaalaa| tumane patnI sahita usa upasarga ko sahana kiyA jo he zrAvaka ! kAyara puruSoM ke lie atyanta kaThina hai| anantara zarIra tyAga kara zuddhi manavAle tuma donoM eka hI samaya saudharma svarga meM RddhidhArI deva hue| palyopama AyuvAle tuma donoM vahA~ para yatheSTa bhoga bhogakara, Ayu kSINa hone para vahA~ se cyuta hokara, isa dvIpa meM utpanna hue, jahA~ para sundara saMyoga ko pAkara bhI jisa prakAra kaThina duHkha ko tumane prApta kiyA use zrI isa samaya suneM // 876-283 // gacima bihakSetra meM cakapura nAma kA sundara nagara thA, jo ki ye zubha prakAra se maNDita hokara Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 738 [samarAindhakahA tatthAsi patthivo vAsavo vva crprisloynnshsso| sai vaDhiyavisayasuho nAmeNaM kurumiyaMko ti // 885 // tassAsi aggamahisI devI nAmeNa bAlacaMda tti| tIse gambhammi tamaM caiUNa suhammi uvavanno // 886 // devI vi ya te ranno sAssa subhasaNassa gehammi / uvavannA kayauNNA kurumaidevIe kucchisi // 887 // tANa bahuehi doNha vi maNorahasaehi diNe psthmmi| jAyAi tayA tubbhe rUvAigaNehi kaliyAI // 888 // tatya ya samaramiyaMko nAma taha ThAviyaM guruyaNeNa / devIe vi ya nAma asoyadevi tti saMgIyaM / / 886 // kAleNa doNNi vi tao sayala klaaghnndusviyddddhaaiN| kusumAuhavarabhavaNaM jovaNamaha tattha pttaaii||860|| tatra sIt pArthivo vAsava iva caraparuSalocanasahasraH / sadA vadhitaviSayasukho nAmnA kurumRgAGka iti / / 885 / / tasyAsIdagra mahiSI devI nAmnA bAlacandreti / tasyA garbhe tvaM 3cyutvA sukhenopapannaH // 886 / / devyapi ca te rAjJaH sAlasya subhUSaNasya gahe / upapannA kRtapaNyA karumatIdevyAH kukSau / / 887 / / tayorbahubhirdva yorapi manorathazataiH dine prshste| jAtI tadA yuvAM rUpAdiguNaiH kalitau / / 888 // tatra ca samaramagAGko nAma tava sthApitaM garajanena / devyA api ca nAma azokadevIti saMgItam / / 886 / / kAlena dvAvapi tataH sakala kalAgrahaNa durvidagdhau / kusumAyudhavarabhavanaM yauvanamatha tatra prAptau // 860 / / devanagara ke samAna mAlUma par3atA thaa| vahA~ para indra ke samAna guptacara rUpa hajAra netroMvAlA, sadaiva viSayasukha ko bar3hAne vAlA, 'kurumagAMka' nAma kA rAjA thaa| usakI paTarAnI bAlacandrA nAma kI mahArAnI thii| tuma cyuta hokara usake garbha meM sukhapUrvaka aaye| tumhArI devI bhI rAjA ke sAle sRbhUSaNa ke ghara puNyavatI kurumatI devI ke udara meM AyI / tuma donoM una donoM ke saikar3oM-saikar3oM manorathoM se zubha dina meM utpanna hue| anantara tuma donoM rUpa aura gaNoM se yukta hue| vahA~ para mAtA-pitA ne tumhArA nAma samaramRgAMka aura devI kA nAma azokadevI rkhaa| samaya pAkara tuma donoM samasta kalAoM ke grahaNa karane meM nipuNa hue| pazcAta kAmadeva ke zreSTha Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] dinnA asoyadevI taiyA tujhaM subhUsaNaniveNa / pariNIyA ya tae vi ya supasatthavivAhajoeNa // 861 // bhujaMtANa payAmaM visayasuhaM navara vaccae kaalo| tamhANa sapariosaM annonnaM baddharAyANaM // 862 // aha annayA piyA te paliyaM daLUNa jaaysNveo| dAUNa tujjha rajjaM devIe samaM sa pavvaio // 863 // jAo ya tumaM rAyA nijjiyaniyamaMDalo sarajjammi / ciTThasi visayapasatto bhuMjato maNahare bhoe / / 864 // aha tiriya visaMjoyaNaniyatagghAyajaNiyakammarasa / etthaMtarammi viraso sAkya jAo vivAo tti // 895 // Asi tahi ciya vijae' bhaMbhAnayara mmi siribalo raayaa| teNa saha tujjha jAo aNimitto viggaho kahavi // 866 // dattA azokadevI tadA tava sabhUSaNanapeNa / pariNotA ca tvayA'pi ca suprazastavivAhayogena // 861 // bhajato: prakAmaM viSayasukhaM navaraM vrajati kAlaH / yuvayoH saparitoSamanyonyaM baddharAgayoH / / 862 // athAnyadA pitA te palitaM dRSTvA jAtasaMvegaH / dattvA tava rAjyaM devyA samaM sa pravajitaH // 863 // jAtazca tvaM rAjA nijitanijamaNDalaH svarAjye / tiSThasi viSayaprasakto bhujan manoharAn bhogAn / / 864 / / atha tiryavisaMyojananirdayatadghAtajanitakarmaNaH / atrAntare virasaH zrAvaka ! jAto vipAka iti / / 865 / / AsIttatraiva vijaye bhaMbhAnagare zrIbalo raajaa|| tena saha tava jAto'nimitto vigrahaH kathamapi // 866 / / nivAsa yauvana ko prApta hue| taba subhUSaNa rAjA ne tumheM azokadevI dii| tumane bhI use zubhavivAha ke yoga meM vivAhA / santoSasahita paraspara rAga meM ba~dhe hue, icchAnusAra viSayasukha ko bhogate hue tuma donoM kA samaya biitaa| tadanantara tumhAre pitA pake hue bAla ko dekhakara virakta ho gaye aura tumheM rAjya de mahArAnI ke sAtha pravajita ho gye| apane maNDala ko jIte hue tuma apane rAjya para rAjA ke rUpa meM virAjamAna hue aura viSayoM meM anurakta ho manohara bhogoM ko bhogate hue rahane lge| isake bAda tiryaMcoM kA viyoga aura nirdayatApUrvaka unakA ghAta karane ke duSTa karmoM kA phala isI bIca, he zrAvaka, tumhAre udaya meM AyA / usI deza ke bhambhAnagara meM zrIbala nAma kA rAjA thaa| usake sAtha tumhArA binA kAraNa hI kisI prakAra yuddha huA / tumhAre jo pradhAna yoddhA the ve 1. vijoyaNa-De. jnyaa.| 2. ciyadi samallIe ravAnamArami--- haa.| Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 740 tuha je pahANajohA te savve siribalaM samallINA / anbhuvanao tumAe teNa samaM taha vi saMgAmo // 87 // jAya tammitaiyA mahAvimaddeNa siribaleNa tumaM / anarso sisAya viNiyaniyasenna seseNa // 88 // mariNa ya uvavanno roddajjhANeNa navara nirayammi / sattara sasAgarAU neraio kammadoseNa // 86 // soUNa tujjha maraNaM asoyadevI vi uvagayA mohaM / 'hittheNa pariyaNeNaM navaraM AsAsiyA saMtI // 600 // rojjhANovagayA kAUNaM dhammavigghamaccatthaM / tu nehamohiyamaI niyANamevaM mahApAvaM // 601 // rAyA samaramiyaMko uppanno navara jattha ThANammi / tattheva maMdabhaggA jAejja ahaM pi niyameNa ||602 // tava ye pradhAnayodhAste sarve zrIbalaM samAlInAH / abhyupagatastvayA tena samaM tathApi saMgrAmaH || 867 // jAte ca tasmin tadA mahAvimardena zrIbalena tvam / vyApAdito'si zrAvaka ! vinihatanija sainyazeSeNa // 88 // mRtvA copapanno raudradhyAnena navaraM niraye / saptadazasAgarAyUrvairayikaH karmadoSeNa // 86 // zrutvA tava maraNamazokadevyapi upagatA moham / trastena parijanena navaramAzvAsitA satI // 100 // raudradhyAnopagatA kRtvA dharmavighnamatvartham / tava snehamohitamatirnidAnamevaM mahApApam // 601 // rAjA samaramRgAGka utpanno navaraM yatra sthAne / tava mandabhAgyA jAyeyAhamapi niyamena // 602 || saba zrIbala se mila gaye tathApi tumane usake sAtha saMgrAma kiyA / taba he zrAvaka ! saMgrAma hone para mahAn yoddhA zrIbala ke dvArA tuma mAre gaye, tumhArI zeSa senA bhI mArI gayI / raudra dhyAna ke kAraNa marakara karma ke doSa se prathama naraka meM satraha sAgara kI Ayu vAle nArakI hue| tumhAre maraNa ko sunakara mahArAnI bhI mUrcchA ko prApta huI / mAtra duHkhI parijanoM se vaha hoza meM lAyI gayI / tadanantara raudradhyAna ko prApta kara dharma meM atyadhika vighna kara tumhAre sneha se mohita buddhivAlI usane isa prakAra ke mahApApI nidAna ko kiyA, 'rAjA samaramRgAMka jisa sthAna meM utpanna huA hai eka mAtra usI sthAna meM mandabhAgya vAlI maiM bhI niyama se utpanna hoU~ / ' anantara agni 1. dizeNaDe, bA [ samarAiccakahA Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 741 to huyavahaM paviTThA kiliTucittA ya navara mriuunn| jattheva tumaM narae imI vi tattheva uvavannA // 603 // sattarasasAgarAU gamio dukkheNa kahavi tuhiM / tattha ahAuyakAlo niccugviggehi bhIehi // 604 // uvyaTTiUNa ya tamaM nirayAo pukkharaddhabharahammi / jAo si gahavaisuo 'veNNAe dariddagehammi 905 // esA vi tujjha jAyA tattheva ya bhArahammi vAsammi / jAyA dariddadhUyA navaraM tujhaM sajAIe // 606 // kAleNa doNNi vi tao tubbhe aha jovaNaM uvgyaaiN| jAo ya kahavi navaraM tattha vi tumhANa vIvAho // 607 // nehavaseNa ya tumbhe tattha vi daaridddukkhvimuhaaii| ciTThaha jahAsuheNaM annonnaM baddharAyAI // 608 // tato hutavahaM praviSTA kliSTacittA ca navaraM matvA / yauva tvaM narake iyamapi tatraivopapannA // 603 // saptadazasAgarAyurgamito duHkhena kathamapi yuvAbhyAm / tatra yathAyuHkAlo nityodvignAbhyAM bhItAbhyAm // 604 // udvartya ca tvaM nirayAt pusskraaiibhrte| jAto'si gRhapatisuto veNNAyAM daridragehe // 605 // eSApi tava jAyA tatraiva ca bhArate varSe / jAtA daridraduhitA navaraM tava sajAtyA / / 606 / / kAlena dvAvapi tato yuvAmatha yauvnmupgto| jAtazca kathamapi navaraM tatrApi yuvayovivAhaH // 907 // snehavazena ca yuvAM tatrApi daaridryduHkhvimukhau| tiSThatho yathAsukhenAnyonyaM baddharAgau // 606 // meM praviSTa hokara duHkhImana akelI marakara jisa naraka meM tuma the usI naraka meM yaha bhI utpanna huii| tuma donoM ne jisa kisI prakAra satraha sAgara kI Ayu bitaayii| vahA~ para nitya udvigna aura bhayabhIta rahakara Ayu pUrI kara tuma donoM ne maraNa prApta kiyA aura tuma naraka se nikalakara puSkarAca bharata kI veSNA nagarI meM gRhapati daridra ke ghara putra utpanna hue| yaha tumhArI patnI bhI usI bhAratavarSa meM tumhArI sajAtIya daridraputrI huii| samaya pAkara tuma donoM yuvA hue aura yauvanAvasthA ko prApta tuma donoM kA vahA~ kisI prakAra vivAha bhI ho gyaa| sneha ke vaza vahA~ bhI tuma donoM daridratA ke duHkha se vimukha hokara sukhapUrvaka rahakara eka dUsare ke prati rAga meM baMdhe 1. cittAe-pA. jnyaa.| Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 742 [samarAiccakahA aha annahA ya diTThA niyae gehammi acchamANehi / tubbhehi sAhuNIo samuyANakae pvittaao||606|| daThThaNa tao tAo saddhAsaMvegapayaDapulaehi / paDilAhiyAu phAsuyabhikkhAdANeNa vihipuvvaM // 10 // kattha diyAu tubbha iya puDhAo ya tAhi vi ya siddh'| vasuseTigharasamove paDissae nayaramajjhammi // 11 // ghettaNa phallaniyaraM vAsaraviramammi to pyttraaii| puvakahiyaM saharisaM paDissayaM bhttijuttaaii||12|| pattAiM ca kameNaM paisamayaM vddddhmaannsddhaaiN| diTThA ya tattha gaNiNI supasaMtA suvvayA nAma // 13 // purao saMThiyapotthayanividvadiTThI nmNttnnunnaalaa| loyaNabhamarabharoNayasuvayaNakamalA kamaliNi vva // 14 // athAnyadA ca dRSTA nije gehe AsInAbhyAm / yuvAbhyAM sAdhvyaH samudAnakRte praviSTAH // 606 // dRSTvA tatastAH zraddhAsaMvegaprakaTapulakAbhyAm / pratilAbhitAH prAsukabhikSAdAnena bidhiparvam // 610 // kutra sthitA yUyamiti pRSTAzca tAbhirapi ziSTam / vasuzreSThigRhasamIpe pratizraye nagaramadhye // 611 // gRhItvA puSpanika ra vAsaravirame tataH prvRttau| pUrvakathitaM saharSa pratizrayaM bhaktiyuktau // 612 // prAptau ca krameNa pratisamayaM vrdhmaanshrddhau| dRSTA ca tatra gaNino suprazAntA suvratA nAma // 613 // purataH sNsthitpustknivissttdssttirnmttnunaalaa| locanabhramarabharAvanatasuvadanakamalA kamalinIva // 614 // hokara rahate the| isake bAda eka dina tuma donoM ko apane ghara meM baiThe dekhakara AhAra ke lie sAdhviyAM praviSTa hii| anantara unheM dekhakara zraddhA aura vairAgya ke kAraNa jinheM romAMca prakaTa hue haiM aise tama donoM ne vidhipUrvaka prAsUka bhikSA (AhAra) kA dAna diyaa| 'Apa saba kahA~ ThaharI haiM?'-aisA pUchane para unhoMne bhI kahA ki nagara ke bIca meM vasu zreSThi ke ghara ke pAsa pratizraya (Azrama) meM ThaharI huI haiN| anantara dina kI samApti hone para bhakti se yukta ho harSapUrvaka phUloM ko lekara tuma donoM pahale kahe hue Azrama meM gye| prati samaya kramaza: bar3hatI huI zraddhA vAle tuma donoM vahA~ pahu~ce, vahA~ suprazAnta suvratA nAmaka gaNinI ke darzana kiye| vaha gaNinI sAmane rakhI huI pustaka para dRSTi lagAye huI thIM, unakA zarIrarUpI kamaladaNDa kucha jhukA huA thA, netrarUpI bhauroM ke bhAra se avanata mukhakamala vAlI kamalinI ke samAna vaha mAlUma par3a rahI thIM, kamala ke pattoM se bhI adhika komala Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] fafrror mahatthAI ThiyAi ekkArasaM pi aMgAI / kamala komala vi jIe johAe aggami // 15 // sA vaMdiyA ya navaraM gaNiNI tumbhehi vimhiyamahaM / karayalakayaMjaliuDa harisavasubhinnapula ehiM // 16 // tIe vi dhavalapaDaMtara viNiggauttANiekkakarakamalaM / adhunnAmiyavayaNAe bhaNiyaM dhammalAho ti // 17 // bhaNiyANi ya jiNayaMde baMdaha kAUNa kusumaTThati / purao jiNANa jeNaM muccaha saMsAravAsAo // 18 // kAU kusumavuddha gaMdha kuTTimammi jiNayaMde | aha vaMdiUNa ya tao gaNiNIsamove nisaNNAI // 16 // gaNiNIe tao bhaNiyaM nimmalapariNitadasaNa kiraNohaM / parivasaha kattha tumbhe iheva iya jaMpramANeha // 20 // vistIrNa mahArthAni sthitAni ekAdazApi aGgAni / kamaladalakamalespi yasyA jihvAyA agre // 15 // sA vanditA ca navaraM gaNinI yuvAbhyAM vismitamanobhyAm / karatalakRtAJjalipuTaM harSavazodbhinnapula kAmyAm // 616 // tayA'pi dhalapaTAntaravinirgatottAnitai kakarakamalam / ardhonnAmitavadanayA bhaNitaM dharmalAbha iti // 617 // bhaNitau ca jinacandrAn vandethAM kRtvA kusumavRSTimiti / purato jinAnAM yena mucyeyAthAM saMsAravAsAd // 118 // kRtvA kusumavRSTi gandhADhyAM kuTTime jinacandrAn / atha vanditvA ca tato gaNinIsamIpe niSaNNau // 16 // gaNiyA tato bhaNitaM nimalapariMgacchaddazana kiraNaugham / parivasathaH kutra yuvAmihaiveti jalpatoH // 20 // jinake jIbha ke agrabhAga meM vistRta mahAt arthavAle gyAraha aMga virAjamAna the| vismita-mana tuma donoM ne harSavaza romAMcita ho hatheliyoM kI aMjali bA~dhakara gaNinI kI vandanA kii| unhoMne bhI zveta vastra se bAhara nikAle gaye eka hastakamala ko Upara uThAkara aura mu~ha ko AdhA U~cA kara dharmalAbha diyA aura tuma donoM se kahA ki phUloM kI varSA kara sAmane sthita jinacandra (aura) jinoM kI vandanA karo jisase saMsAravAsa se mukta ho jaao| isake bAda gandha se vyApta phUloM kI varSA kara jinacandroM kI vandanA kara tuma donoM pharza para gaNinI ke pAsa baiTha gaye / tadanantara jinake dA~toM se nirmala kiraNeM nikala rahI thIM aisI gaNinI ne kahA- 'Apa donoM kahA~ 743 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 744 - [samarAiccakahA tumbhehi sAhuNIe jIe diTThAi goyrgyaae| bhaNiyaM ajjevamhe vasahiM puTThAu eehi / / 621 // goyaragayAu dhaNiyaM saddhAvaMtAi taha ya eyaaii| titthayaravaMdaNatthaM bhattIe ihAgayAiM ti // 22 // gaNiNIe tao bhaNiyaM sAhu kayaM dhmmnihiycittaaii| ja ettha AgayAiM kiccamiNaM navara bhaviyANa // 23 // jamhA jayammi saraNaM dhamma mottUNa natthi jIvANaM / sArIramANasehiM dukkhehi ahiduyANaM ti / / 624 // na ya so tIrai kAuM jahaDio vajjiUNa maNuyattaM / taM puNa calaM asAraM suviNayamAiMdajAlasamaM // 25 // lakSUNa mANusattaM dhammaM na kareha jo visylddho| dahiUNa caMdaNaM so karei aMgAravANijjaM // 26 // yuvayoH (satoH) sAdhvyA yayA dRSTau gocrgtyaa| bhaNitamadyava vayaM vasatiM pRSTA etAbhyAm / / 921 // gocaragatA gADha zraddhAvantau tathA caitau / tIrthakaravandanAtha bhaktyA ihAgatAviti / / 22 / / gaNinyA tato bhaNitaM sAdhu kRtaM dhrmnihitcittau| yadatrAgatau kRtyamidaM navaraM bhavikAnAm / / 623 // yasmAd jagati zaraNaM dharma muktvA nAsti jIvAnAm / zArIramAnasarduHkhairabhidrutAnAmiti // 624 / / na ca sa zakyate katu yathAsthito jitvA manujatvam / tatsunazcalamasAraM svapnamRgendrajAlasamam / / 625 / / labdhvA mAnuSatvaM dharma na karoti yo viSayalubdhaH / dagdhvA candanaM sa karotyaGgAravANijyam // 626 // rahate haiM ?' tuma donoM ne jaba kahA ki yahIM rahate haiM to jisa sAdhvI ne mArga batalAyA thA usane kahA-'Aja hI hama logoM se ina donoM ne vasati (Azrama) ke viSaya meM pUchA thA / mArga jJAta kara aura atyadhika zraddhAvAna hokara ye donoM tIrthaMkara kI vandanA ke lie bhaktipUrvaka yahA~ Aye haiN|' anantara gaNinI ne kahA -'ThIka kiyA jo ki dharma ko Ane citta meM rakhakara Apa donoM yahA~ aaye| yaha bhavyajanoM ke yogya kArya hai; kyoMki isa saMsAra meM zArIrika aura mAnasika du:khoM se pIr3ita jIvoM ko dharma ko chor3a kara (anya koI) zaraNa nahIM hai| vaha dharma manuSya bhava ko chor3akara (anya bhavoM meM) yathAyogya rIti se nahIM sAdhA jA sakatA hai| yaha manuSya-bhava caMcala aura asAra hai, svapnavat aura magendrajAla ke samAna hai| viSaya kA lobhI jo manuSyabhava pAkara dharma nahIM karatA hai vaha Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] .745 dhammeNa sayalabhAvA suhAvahA hoMti jiivloymmi| ..... : dhammeNa sAsayasuhaM lagabhai acireNa paramapayaM / / 627 // so uNa viyaliyarAehi bhAvao jinnridcNdehi| hoi paricitiehi vi alAhi ki tA pulaiehi // 28 // tA suTTha kayaM evaM jaM daTuM AgayAi jinnyNde| jiNasAhudaMsaNAI' haMdi viyAreti duriyAI // 26 // .. kahio ya tIe dhammo tubbhehi vi navara suddhcittehi| paDivanno jiNabhaNio kayA ya mahumaMsaviraI ya // 630 // . gamiUNa kaMci kAlaM namiUNa jiNe susAhuNIo y| gehamaha patthiyAiM bhaNiyANi ya navara gaNiNIe // 631 // ejjaha iha paidiyahaM evaM ciya taha suNejjaha ya dhmm| dukkhavireyaNabhUyaM pannattaM vIyarAgehi // 632 // dharmeNa sakalabhAvAH sukhAvahA bhavanti jIvaloke / dharmeNa zAzvata sukhaM labhyate'cireNa paramapadam // 627 / / sa panavigalita rAgabhAvito jinavarendracandraH / bhavati paricintitairapi alaM kiM tAvat pralokitaiH / / 128 // tata: saSTha kRtametad yad draSTumAgatau jinacandrAn / .... jinasAdhu darzanAni phila vidArayanti duritAni / / 629 // .... kathita zca tayA dharmo yuvAbhyAmapi navaraM zuddhacittAbhyAm / pratipanno jinabhaNitaH kRtA ca madhumAMsaviratizca // 630 // gamayitvA kaMcitkAlaM natvA jinAn sa sAdhvIzca / ..... gahamatha prasthitau bhaNito navaraM gaNinyA // 631 // .... etamiha pratidivasamevameva tathA zRNutaM ca dharmam / duHkhavirecanabhUtaM prajJaptaM vItarAgaiH / / 632 // candana ko jalAkara koyale kA vyApAra karatA hai / dharma se saMsAra meM sabhI padArtha sukhakara hote haiM / dharma se zIghra hI zAzvata sukhavAlA paramapada (mokSa) prApta hotA hai / vaha dharma vItarAgI jinendroM kA bhAvapUrvaka bhalIbhA~ti smaraNa mAtra karane se hotA hai, darzana karane kI to bAta hI kyaa| ataH ThIka kiyA jo Apa donoM jinacandroM ke darzana ke lie Aye / jinendra bhagavAna aura sAdhuoM ke darzana nizcita rUpa se pApoM ko naSTa karate haiN| gaNinI ne zuddhacittavAle tuma donoM ko dharmopadeza diyaa| jinaprokta vaha dharmopadeza donoM ne svIkAra kara liyA aura madha tathA mAMsa kA tyAga kiyaa| kucha samaya bitAkara jinendra aura susAdhvI ko namaskAra karane ke bAda donoM ne ghara ko prasthAna kiyA / gaNinI ne donoM se kahA -yahA~ para isa dharma ko pratidina suno (kyoMki ise) vItarAgoM ne duHkha ko naSTa 1. daMsaNAhiM haMdi viyArehi DariyAi-pA. jJA.. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 746 [samarAicakahA paDivajjiUNa ya tao gaNiNIvayaNaM gayANi niygehN| hiduhiyayAi dhaNiyaM dhammammi kayANurAyAI // 633 // kaivayadiNesu ya tahA jAyAiM prmbhttijuttaaii| ukkiTTasAkyAI visayasuhaniyattacittAI // 634 // aNuvAliUNa pavaraM sAvayadhammeM ahAuyaM jAva / mariUNa baMbhaloe kaMppammi to'vvnnaaii| 635 // AuM ca tastha tumbhe ahesi sattAhiyAi ayraaii| tatto caiUNa iha naravaigehesu jAyAiM // 636 // tivvaM ca savarajamme kammaM tumae kayaM imIe vi| aNumoiyaM ti tassa u pariNAmo nirayavAsammi // 637 // aNuhUo ciya tumbhehi taha ya bharahammi khuddamaNuyabhave / takkammasesayAe aNuhUyamiNaM tae dukkhaM // 638 // pratipadya ca tato gaNinIvacanaM gatau nijageham / hRSTahRdayo gADhaM dharme kRtAnurAgau / / 633 // katipayadineSu ca tathA jAto prmbhktiyuto| utkRSTazrAvako viSayasukhanivRttacittau // 634 / / anupAlya pravaraM zrAvakadharma yathAyuryAvat / mRtvA brahmaloke kalpa tata upapannau // 635 // Ayuzca tatra yuvayorAsIt saptAdhikAnyatarANi / tatazcyutvA iha narapatigRhayotiau // 636 // tIvaM ca zabarajanmani karma tvayA kRtamanayA'pi / anumoditamiti tasya tu pariNAmo nirayavAse // 637 // anubhUta eva yuvAbhyAM tathA ca bharate kSudra manujabhave / tatkamazeSatayA'nubhUtamidaM tvayA duHkham / / 18 // karanevAlA kahA hai| anantara gaNinI ke vacanoM ko svIkAra kara donoM apane ghara gye| harSita hRdaya ho tuma donoM ne dharma meM atyadhika anurAga kiyA tathA kucha dinoM meM viSaya-sukha se nivRttacitta vAle hokara paramabhakti se - yukta ho tuma donoM utkRSTa zrAvaka ho gye| pazcAt Ayuparyanta utkRSTa zrAvaka-dharma kA pAlana kara marakara brahma- loka nAmaka svarga meM utpanna hue / tuma donoM kI Ayu vahA~ sAta sAgara se adhika thii| vahAM se cyuta hokara donoM yahA~ rAjA ke ghara utpanna hue| zabarajanma meM tumane jo tIvra karma kiyA thA aura isane jo anumodana kiyA thA usakA pariNAma narakavAsa tathA kSudra manuSyabhava meM bhogA hii| usa karma ke zeSa raha jAne se tumane isa duHkha kA Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] tA maNiUNa vivAyaM evaMvihamettha pAvakammANaM / taha jayaha jahA pAvaha ehi pi puNo na dukkhA // 636 // iya kahiyammi niyANe savitthare tattha loyanAheNa / paDiruddhamohapasaraM jAo me paramasaMvego // 640 // bhaNio ya tihuyaNagurU bhayavaM sivasokkhakAraNaM paramaM / gaNhAmi tuha samIbe pavvajja tumha vayaNeNa // 41 // devIe pariyaNeNa ya evaM bahu manniUNa me vayaNaM / vinnato iNameva u niyakajjakaeNa bhuvaNagurU // 942 // bhaNiyaM ca bhuvaNaguruNA ahAsuhaM mA kareha paDibaMdhaM / bhavagahaNammi asAre kiccamiNaM navara bhaviyANa // 643 // soUNa imaM vayaNaM bhAveNa pajjiUNa sayarAhaM / kAUNa loyamaggaM paDivannaM davvao tAhe // 644 // tato jJAtvA vipAkamevaMvidhamatra pApakarmaNAm / tathA yatethAM yathA prApnutamidAnImapi punarna duHkhAni // 636 // iti kathite nidAne savistare tatra lokanAthena / pratiruddhamoharaprasaraM jAto me paramasaMvegaH / / 640 // . bhaNitazca tribhuvanagururbhagavan ! zivasaukhyakAraNaM paramam / gRhNAmi tava samIpe pravrajyAM yuSmAkaM vacanena // 641 / / devyA parijanena caivaM bahu matvA me vacanam / vijJapta idameva tu nijakAryakRte bhuvanaguruH // 942 / / bhaNitaM bhuvanaguruNA yathAsukhaM mA kuruta pratibandham / bhavagahane sAre kRtyamidaM navaraM bhavikAnAm // 643 / / zratvedaM vacanaM bhAvana pravrajya zIghram / / kRtvA lokamArga pratipannaM dravyatastadA / / 644 / / anubhava kiyaa| ataH isa prakAra ke pApakarmoM kA phala jAnakara vaisA yatna karo, jisase aba bhI punaH duHkha na ho| isa prakAra lokanAtha bhagavAn jinendra ne vistRta rUpa se jaba nidAna kahA to moha kA vistAra ruka jAne ke kAraNa mujhe atyadhika virakti utpanna huii| aura tInoM lokoM ke guru bhagavAn se maiMne kahA ki Apake vacana se Apake hI samIpa mokSasukha kI kAraNabhUta uttama dIkSA ko letA huuN| mere vacanoM kA Adara kara mahArAnI aura parijanoM ne bhI mere kArya ke viSaya meM jagadguru se yahI nivedana kiyaa| jagadaguru ne kahA ki jisase sukha ho (aise kArya meM) rukAvaTa nahIM karanA cAhie; kyoMki asAra gahana bhava meM yaha bhavya jIvoM ke karane yogya kArya hai / isa vacana ko sunakara zIghra hI bhAvapUrvaka pravajita hokara lokamArgAnusAra dravyarUpa se dIkSA grahaNa kii| yaha merA Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 746 [samarAiccakahA eso me vRttaMto kaNayaure sAhio mae rnno| maggapaDivattimAdI ihbhvpjjaaypjjto|| 645 // evaM sroUNa samuppanno sanvesi sNveo| citiyaM ca hi-evaM vivAgadAruNaM mohaceTThiyaM; akkhayaM ca jANavataM bhavasamudde guruvayaNanicchao ti| vaMdio bhayavaM, 'aNuggahiyA amhe bhayavayA niyavRttaMtakahaNeNaM' ahiNaMdio sabahumANaM, karayalasyaMjaliuDaM vinnatto guNacaMdeNa-bhayavaM, jANio mae bhayavao pahAveNa jahaTio dhammo, paNaTThA micchAviyappA, saMjAyA bhayavaMtavalaNArAhaNi cchA, tA dehi tAva me gihidhammociyA vayAI / vigaheNa bhaNiyaM-bhayavaM, mamAvi / dinnAI bhayavayA saavyvyaaii| gahiyAI jhaavihiie| jAyA bhaavsaavyaa| bhattibahumANehiM vaMdio bhayavaM, dhammalAhiUNa bhaNiyA ya NeNaM-kumAra, viyANiUNa bhavao paDibohasamayaM rAyaurAo ahaM ettha Agao, saMpanna ca me jahAhilasiyaM / tA tahi ceva gcchaami| ciTThati tattha maha saNasuyA bahave saahunno| puNo ajojjhAe majjha bhavayA(viyA) dNsnnN| savvahA daDhavvaeNa hoyavvaM / kumAreNa bhaNiyaM--jaM bhayavaM eSa me vRttAntaH kanakapure kathito mayA raajnyH| mArgapratipattyAdirihabhavaparyAyaparyantaH / / 645 // etaccha tvA samutpanna: sarveSAM saMvegaH / cintitaM ca taiH, evaM vipAkadAruNaM mohaceSTitam, akSataM ca yAnapAtraM bhavasamudre guru vacananizcaya iti / vandito bhagavAn, 'anugRhItA vayaM bhagavatA nijavRttAntakathanena' abhinanditaH sabahumAnam, karatalakRtAJjalipuTaM vijJapto guNacandreNa, bhagavan ! jJAto mayA bhagavataH prabhAveNa yathAsthito dharmaH, pranaSTA mithyAvikalpAH, saMjAtA bhagavaccaraNArAdhanecchA, tato dehi tAvanme gRhidharmocitAni vratAni / vigraheNa bhaNitam-- bhagavan ! mamApi / dattAni bhagavatA zravakavratAni / gRhItAni yathAvidhi / jAtA bhaavshraavkaa:| bhakti bahumAnAbhyAM vandito bhagavAn / dharmalAbhayitvA bhaNitAzca tena-kumAra ! vijJAya bhavataH pratibodhasamayaM rAjapurAdahamatrAgataH / samnnaM ca me ythaa'bhilssitm| tatastatraiva gcchaami| tiSThanti tatra mama darzanotsukA bahavaH saadhvH| punarayodhyAyAM mama bhavitA darzanam / sarvathA drahavona bhavitavyam / kumAraNa vRttAnta hai jo kanakapura meM maiMne rAjA se kahA thaa| mArga dikhalAne se lekara isa bhava kI avasthA paryanta (yaha merA vRttAnta hai)|' // 884-645 // yaha sunakara sabhI ko vairAgya utpanna ho gyaa| unhoMne socA ki moha kI ceSTA isa prakAra pariNAma meM bhayaMkara hai| saMsArarUpI samudra meM guru-vacanoM ke anusAra nizcaya karanA akSaya jahAja ke samAna hai, aisA socakara bhAvAna kI vandanA kii| bhagavAna ke dvArA apanA vRttAnta kahe jAne se hama loga anugRhIta haiM--isa prakAra AdarapUrvaka abhinandana kiyaa|, guNacandra ne hAtha jor3akara nivedana kiyA-'bhagavan ! maiMne bhagavAn ke prabhAva se sahI dharma.jAnA.. mithyAvikalpa naSTa hae, bhagavAna ke caraNoM kI ArAdhanA kI icchA utpanna huI ata: mujhe gahastha dharma ke yogya vratoM ko dIz2iye / ' vigraha ne kahA- 'bhagavan ! mujhe bhI (zrAvaka ke vrata) diijiye|' bhagavAn ne zrAvaka ke vrata diye / vidhipUrvaka vrata grahaNa kiye| bhAvapUrvaka zrAvaka ho gye| bhakti aura AdarapUrvaka bhagavAn kI vandanA kii| dharmalAbha dekara (bhagavAna ne) usase kahA-'kumAra ! Apake pratibodhana kA samaya jAnakara rAjapura se maiM yahA~ AyA aura merA abhISTa kArya sampanna ho gyaa| ataH vahIM jAtA huuN| vahA~ para mere darzana ke icchuka bahuta se sAdhu baiThe haiN| ayodhyA meM puna: mere darzana hoNge| sarvathA dRDhavrata vAle hoo|' kumAra ne kahaH --- 'jo bhagavAn AjJA deN|' Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 746 aannvei| AgAsagamaNeNa samaM sesasAhUhi payaTTo guruu| vaMdio kumAravigahehiM pulaio ya bhattininbharehiM / adaMsaNIhUe ya vaMdiUNa paramabhattIe payaTTA aojjhaari| io ya taddiyahameva gao aojhaM vaannNtro| kayA ga kumArapariyaNAsanne kavaDavattA, jahA 'viggaheNa vAvAio kumAro' tti / samAgayA esA savaNaparaMparAe mesIbalakaNNagoyara, na saddahiyA ya jeNa, sayA rynnviie| macchiyA esA, samAsAsiyA pariyaNeNa / niveiyaM ca rnno| samAgao rAyA, bAhollaloyaNaM calaNesu nivaDiUNa vinnatto rayaNavaIe-tAya, aNajANAhi maM maMdabhAINi, pavisAmi jalaNaM, pariccaemi ee ajjauttAkusalasavaNe vi saMThie ni lajjapANe, pAvemi lahuM suraloyasaMThiyaM ajjauttaM / rAiNA bhaNiyaM-avihave, alamimiNA soenn| asadahaNIyameyaM / na khalu kesarI gomAuNA vaavaaijji| samAiTTho kumArassa siddhAeseNa tuha puttajammo; avitahAeso ya siddhaaeso| aNAulaM ca me hiyayaM / diTTo ya mae kusala suvinno| kumAramaMtareNa / jAyA uppaayaa| avivannA ya taha avihvaasirii| tA na eyamamaMgalaM evaM hvi| jammaMtaraverieNa keNAvi esA kavaDavattA kayA bhvissi| bhaNitam yad bhagavAn aajnyaapyti| AkAzagamanena samaM zeSasAdhubhiH pravRtto guruH / vanditaH kumAravigrahAbhyAM pralokitazca bhaktinirbharAbhyAm / adarzanIbhUte ca vanditvA paramabhaktyA pravRttI ayodhyaapuriim| itazca taddivasa eva gato'yodhyAM vAnamantaraH / kRtA'nena kumAraparijanAsanne kapaTavArtA, yathA "vigraheNa vyApAditaH kumAraH' iti / samAgataiSA zravaNaparamparayA maitrIbalakarNagocarama, na zraddhitA ca tena / zrutA ratnavatyA / mUcchitaiSA, samAzvAsitA parijanena / niveditaM ca rAjJaH / samAgato rAjA, bASpArdralocanaM caraNayonipatya vijJapto ratnavatyA-tAta ! anujAnIhi mAM mandabhAginIm, pravizAmi jvalanam, parityajAmyetAnAryaputrAkuzalazravaNe'pi saMsthitAn nirlajjaprANAn, prApnomi laghu suralokasaMsthitamAryaputram / rAjJA bhaNitam- avidhave ! alamanena zokena, azraddhAnIyametad / na khalu kesarI gomAyunA vyaapaadyte| samAdiSTaH kumArasya siddhAdezena tava putrajanma, avitathAdezazca siddhaadeshH| anAkulaM ca me hRdayam / dRSTazca mayA kuzalasvapnaH / kumAramantareNa na jAtA utpAtAH / avipannA ca tvaavidhvaashriiH| tato naitadamaGgalamevaM bhvti| janmAntaravairikena AkAzagamana se zeSa sAdhuoM ke sAtha guru cale gye| kumAra aura vigraha ne namaskAra kiyA aura bhakti se bhare hue hokara (unheM) dekhaa| unake dRSTi se ojhala ho jAne para paramabhakti se vandanA kara donoM ayodhyApurI A gye| idhara usI dina vAnamantara ayodhyA gayA / isane kumAra ke parijanoM ke samIpa kapaTavArtA kI ki 'vigraha ne kumAra ko mAra DAlA / ' kAnoM-kAna yaha bAta maitrIbala ne sunI, usane vizvAsa nahIM kiyaa| ratnavatI ne sunii| yaha (ratnavatI) mUcchita ho gaI, parijanoM ne sAntvanA dI aura rAjA se nivedana kiyaa| rAjA aayaa| (taba) A~khoM meM A~sU bharakara caraNoM meM girakara ratnavatI ne nivedana kiyA -'tAta ! mujha mandabhAginI ko AjJA do, agni meM praveza karU~gI, Aryaputra kA akuzala sunane para bhI sthita ina nirlajja prANoM kA parityAga karUMgI aura zIghra hI devaloka meM sthita Aryaputra ko prApta kruuNgii|' rAjA ne kahA-'saubhAgyavatI ! isa zoka se basa arthAt yaha zoka karanA vyartha hai, yaha bAta vizvAsa karane ke yogya nahIM hai / nizcita rUpa se siMha siyAra ke dvArA nahIM mArA jAtA hai| siddhAdeza ne kumAra kA tumhAre putra-janma kahA hai aura siddhAdeza satyavacanavAle haiN| merA hRdaya Akula nahIM hai| maiMne zubhasvapna dekhA hai| kumAra ke madhya utpAta nahIM hue / tumhArI saubhAgyalakSmI jIvita hai| ataH yaha Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 750 [samarAiccakahA tA pariccaya tamaM innmsvvvsaayN| ahAvi kahaMci citasAmatthayAe devassa iyamevaM ceva, tao savesi ceva amhANamiyaM pttkaalN| kosa tamaM aaulaa| pesio ya mae ajja pavaNagainAmo lehvaaho| so avassaM paMcadiyahanbhaMtare aagcchi| tao samAgae tassi jahAjuttaM kressaamo| na tAva aMtare saMtapiyavvaM ti| rayaNavaIe bhaNiyaM-jaM tAo aannvei| tahAvi vinnavemi tAyaM / tAyAeseNa karemi ahaM saMtiyamma, demi mahAdANaM, pUemi devayAo, pariccaemi ajjauttakusalapauttikAlAdArao AhAragahaNaM ti| rAiNA bhaNiyaM- karehi vaccha na ettha doso tti| rayaNavaIe bhaNiyaMtAya, mhaapsaao| tao 'avihavA havasu' tti bhaNiUNa gao mettiiblo| pAraddhaM ca NAe jahociyaM sNtiymm| diTTA ya savvasaMpayA saMpUyaNagayAe viyArabhUmipaDiNiyattA aikkallaNAe AgiIe paricattA viyArehi saMgayA nANajoeNa samaddhAsiyA tavaptirIe gahiyA uvasameNa pariNayA bhAvaNAe pariyariyA sAhuNIhi viggahavaI viya caraNasaMpayA seyaviyAhivassa dhUyA kosalAhivassa pattI gihatthapariyAeNa susaMgayA nAma gnninnii| taM ca daLUNa paNaTo viya rayaNavaIe soo, ANaMdiyA cittaNa kenApi eSA kapaTavArtA kRtA bhaviSyati / tataH parityaja tvamimamasadvyavasAyam / athApi kathaJcidacintyasAmarthyatayA devasyedamevameva, tataH sarveSAmevAsmAkamidaM prAptakAlam / kasmAt tvmaaklaa| preSitazca mayA'dya pavanagatinAmA lekhvaahkH| so'vazyaM paJcadivasAbhyantare Agacchati / tataH samAgate tasmin yathAyuktaM kariSyAmaH / na tAvadantare santaptavyamiti / ratnavatyA bhaNitam-yata tAta AjJApayati, tathApi vijJapayAmi tAtam / tAtAdezena karomyahaM zAntikarma, dadAmi mahAdAnama, pUjayAmi devatAH, parityajAmyAryaputrakuzalapravRttikAlAdArata AhAragrahaNamiti / rAjJA bhaNitamkuru vatse ! nAtra doSa iti / ratnavatyA bhaNitam-tAta ! mhaaprsaadH| tataH 'avidhavA bhava' iti bhaNitvA gato maitrIbalaH / prArabdhaM ca tayA yathocitaM zAntikarma / dRSTA ca sarvasampadA sampUjanagatayA vicArabhUmipratinivRttA atikalyANyA''kRtyA parityaktA vikAraiH saMgatA jJAnayoge samadhyAsitA tapaHzriyA gRhItA upazamena pariNatA bhAvanayA parikaritA sAdhvIbhirvigrahavatIva caraNasampad zvetavikAdhipasya duhitA kozalAdhipasya patnI gahasthaparyAyeNa susaGgatA nAma gnninii| tAM ca dRSTvA isa prakAra kA amaMgala nahIM ho sakatA hai| dUsare janma ke kisI vairI ne yaha kapaTavArtA kI hogii| ataH tuma isa asatkArya ko chor3o / phira kathaMcit deva kI sAmarthya se yaha aisA hI ho to hama sabhI kI hI mRtyu upasthita huI hai| tuma Akula kyoM ho ? maiMne Aja pavanagati nAma kA lekhavAhaka bhejA hai| vaha avazya hI pAMca dina meM A jaayegaa| anantara, usake A jAne para, yogya kArya kreNge| bIca meM duHkhI nahIM honA caahie|' ratnavatI ne kahA-'jo pitAjI kI AjJA, tathApi pitAjI se nivedana karatI hU~ ki pitAjI ke Adeza se maiM zAntikarma karatI hU~, mahAdAna detI hU~, devatAoM kI pUjA karatI huuN| Aryaputra kI kuzalatA Ane taka maiM AhAra lene kA parityAga karatI huuN|' rAjA ne kahA-'putrI karo, isameM doSa nahIM hai|' ratnavatI ne kahA-'pitAjI, bahuta bar3I kRpA kii|' anantara 'saubhAgyavatI hoo' aisA kahakara maitrIbala calA gyaa| ratnavatI ne yathAyogya zAntikarma Arambha kiyA taba samasta sampadAoM ke sAtha pUjana karate hue gRhastha avasthA meM zvetavikA ke rAjA kI putrI, kozalarAja kI patnI susaMgatA nAmaka gaNinI ko dekhA / vaha vicAra kI bhUmi se lauTI huI thIM, unakI AkRti atyanta kalyANamaya thI, vikAroM ne unheM chor3a diyA thA, jJAnayoga se vaha yukta thIM, taparUpa lakSmI se samanvita thIM, upazama ne unheM grahaNa kara liyA thA, bhAvanA ke dvArA vaha pariNata thIM, sAdhviyAM unheM ghere hue thiiN| (isa prakAra) mAno vaha Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] 751 ullasiyaM attavIriyaM, viyaMbhio ghmmvvsaao| citiyaM ca NAe-aho bhayavaIe rUvasaMpayA, aho visayavirAo, aho pariccheyakusalayA, ahA kayatthattaNaM ti / tA dhannA ahaM, jIe mae accaMtaM aunvadasaNA saMpiDiyA viya guNasamiddhI viggahavaI viya savvasaMpayA daMsaNametteNAvi pAvanAsaNI bhayavaI diTu ti| pavaDDhamANasuhajjhANasaMgayAe ya gataNa saviNayaM gaNiNIsamIvaM vaMdiyA gaNiNI / dhammalAhiyA ya nnaae| puNo ya sAyaraM vaMdiUNa jaMpiyaM rayaNavaIe-bhayavai, 'duhiyasattavacchalA tumaM' ti vinnavemi bhayavaI / jahana koi viroho, tA karehi me pasAyaM gehAgamaNeNa ti / accaMtadukkhiyA ahaM, jAo ya me Isi dukkhovasamo tuha daMsaNeNaM, viyaMbhio pamoo, viiyadhammasatthA ya bhyvii| tA icchAmi tuha samIve kiMci souM ti| gaNiNIe bhaNiyaM --dhammasIle, dhammadesaNAnimitaM natthi viroho, kiMtu rakkhiyavvaM sesjnnaapttiyaai| rayaNavaIe bhaNiyaM- bhayavai, dhammasaddhAparo me guruyaNo, na tattha appattiyAi saMbhavai / gaNiNIe bhaNiyaM-jai evaM, tA tumaM pamANaM ti / rayaNavaIe bhaNiyaM-bhayavai, mhaapsaao| tA ehi, gacchamha / gayA saha rayaNavaIe gaNiNI, paviTThA rayaNavaigehaM / kao ya gAe saMbhamA pranapTa iva ralavatyAH zokaH, AnanditA cittena, ullasitamAtmavIryama, vija mbhito dharmavyavasAya: / cintitaM ca tayA-aho bhagavatyA rUpasampad, aho viSayavirAgaH, aho paricchedakuzalatA, aho kRtArthatvamiti / tato dhanyA'ham, yayA mayA'tyantamapUrvadarzanA sampiNDiteva guNasamRddhiH, vigrahavatIva sarvasampad, darzanamAtreNApi pApanAzanI bhagavatI dRSTeti / pravardhamAnazubhadhyAnasaGgatayA ca gatvA yaM gaNinIsamIpaM vanditA gnninii| dharmalAbhitA ca tyaa| punazca sAdaraM vanditvA jalpitaM ratnavatyA-'bhagavati ! duHkhitasattvavatsalA tvam' iti vijJapayAmi bhagavatIm / yadi na ko'pi virodhaH, tataH kuru me prasAdaM gRhAgamaneneti / atyantaduHkhitA'ham, jAtazca me ISad duHkhopazamastava darzanena, vijambhitaH pramodaH, viditadharmazAstrAzca bhgvtii| tata icchAmi tava samIpe kiJcita zrotumiti / gaNinyA bhaNitam-dharmazIle ! dharmadezanAnimittaM nAsti virodhaH, kintu rakSitavyaM zeSajanAprotyAdi / ratnavatyA bhaNitam-bhagavati ! dharmazraddhAparo me gurujanaH, na tatrAprItyAdi sambhavati / gaNinyA bhaNitam - yadyevaM tatastvaM pramANamiti / ratnavatyA bhaNitam - bhagavati ! mhaaprsaadH| tata ehi, gacchAvaH / gatA saha ratnavatyA gaNinI, praviSTA ravatIgRham / kRtazca tayA sambhramAti zayezarIradhAriNI cAritra-sampadA thiiN| unheM (gaNinI ko) dekhakara ratnavatI kA zoka mAno naSTa ho gayA, citta Anandita huA, Atmazakti vikasita huI, dharma kA nizcaya bar3hA aura usane (ratnavatI ne) socA-'oha ! bhagavatI kI rUpasampadA, oha viSayoM ke prati virAga, oha jAnane kI kuzalatA, oha kRtaarthtaa| ata: maiM dhanya hU~ jo maiMne atyanta apUrva darzanavAlI, guNoM kI samRddhi ke piNDa ke samAna, zarIradhAriNI samasta sampadAoM ke samAna, darzanamAtra se pApa ko nAza karanevAlI bhagavatI ko dekhaa| bar3he hue zubhadhyAna se yukta ho vinayapUrvaka jAkara gaNinI ko namaskAra kiyaa| unhoMne (gaNinI ne) dharmalAbha diyaa| puna: sAdara namaskAra kara ratnavatI ne kahA-'bhagavatI ! Apa duHkhI prANiyoM ke prati sneha rakhanevAlI haiM, ata: bhagavatI se nivedana kara rahI hU~, yadi koI virodha na ho to bhagavatI ghara padhArane kI kRpA kareM / maiM atyanta duHkhI hU~ aura Apake darzana se merA duHkha kucha zAnta huA hai, harSa bar3hA hai tathA bhagavatI dharmazAstroM kI jJAtA haiM ata: Apake samIpa kucha sunanA cAhatI huuN|' gaNinI ne kahA- 'dharmazIle ! dharmopadeza ke lie virodha nahIM hai; kintu dUsare logoM kI aprIti Adi se rakSA krnaa|' ratnavatI ne kahA--'bhagavatI ! mere mAtA-pitA dharma ke prati zraddhAvAn haiM ataH vahA~ aprIti kI sambhAvanA nahIM hai|' gaNinI ne kahA- 'yadi aisA hai to tuma pramANa ho|' ratnavatI ne kahA-'bhagavatI ! bar3I kRpA kii| to Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 752 [ samarAiccakahA isennmuciovyaaro| uvaviTThA gaNiNI purao ya se sapariyaNA rayaNavai ti / gaNiNoe bhaNiyaM-vacche, saMsArasamAvannA khu pANiNo sabve dukkhatarubIyajammasaMgayA ahihavIyaMti aNusamayaM jarAe, utthArijjati mohatimireNa, vAhijjati visayataNhAe, kayatthijjati iMdiehi, paccaMti kAhaggiNA, avaTubbhaMti mANapatraeNaM, mohijjati mAyAjAliyAe, palAdijjati lohasAyareNa khaMDijjati iTThavi oehi, bhamADijjati kAlapariNaIe, kavalijjati maccaNa tti| paramatthao na kei suhiyA motUNa tappaDibakkhujjae mhaannbhaave| te uNa, jahA kei mahAvAhigahiyA poDijjamANA mahAveraNAe samAdannaniveyA gavesiUNa kusalavejjaM niveiUNa appANayaM tassa vayaNega paDivannA jahuttakiriyaM vAhijjamANA vi tavveyaNAe vimuccamANA vAhiNA aMto-AroggalAhadhiIe agaNemANA taM bajjhadukkhaM Isi avimukkA vi vAhiNA saMjAyavimokkhanicchayamaI AroggasameyA viya na khalu no suhiyA vavahAreNa; tahA je ime bhayavaMto muNivarA te saMsAramahAvAhigahiya tti poDijnamANA jammAimahAveyaNAe samAvanna nivveyA garvasiUNa bhAvao - -- --.... nocitopcaarH| upaviSTA gaNinI, puratazca tasyAH saparijanA ratnavatI ti| gaNinyA bhaNitam-vatse ! saMpArasamApannAH khalu prANinaH sarve duHkhatarubIjajanmasaGgatA abhibhUyante'nusamaya jarayA, Akramyante mohatimireNa, bAdhyante viSayatRSNayA, kadarthyante indriyaH, pacyante krodhAgninA, avaSTabhyante mAnaparvatena, muhyante mAyAjAlikayA, plAvyante lobhasAgareNa, khaNDyante iSTaviyogaiH, bhrAmyante kAlapariNatyA, kavalyante mRtyuneti / paramArthato na ke'pi sukhitA muktvA tatpratipakSodyatAn mahAnubhAvAn / te punaryathA ke'pi mahAvyAdhigRhItA pIDayagAnA mahAvedanayA samApanna nirvedA gaveSayitvA kuzalavaidyaM nivedyAtmAnaM tasya vacanena pratipannA yathoktakriyAM bAdhya mAnA api tavedanayA vimucyamAnA vyAdhinA anta ArogyalAbhadhRtyA'gaNayanto tad bAhyaduHkhamISadavimuktA api vyAdhinA saMjAtavimokSanizcayamatirArogyasametA iva na khalu na sukhitA vyavahAreNa, tathA ye ime bhagavanto munivarAste saMsAramahAvyAdhigRhItA iti pIDayamAnA janmAdimahAvedanayA Ao cleN|' gaNinI ratnavatI ke sAtha gayIM aura ratnavatI ke ghara meM praviSTa huiiN| usane (ratnavatI ne) ghabar3AhaTa kI adhikatA se yogya sevA kii| gaNinI baiThI aura unake sAmane hI parijanoM ke sAtha ratnavatI bhI baiTha gyii| gaNinI me kahA-putrI ! saMsAra meM Aye hue sabhI prANI duHkha rUpIvRkSa ke bIjasvarUpa janma se yukta hokara prati samaya bur3hApe se AkrAnta hote haiM, moharUpI andhakAra se AkrAnta hote haiM, viSaya tRSNA se bAdhita hote haiM, indriyoM se tiraskRta hote haiM. krovarUpI agni se pakAye jAte haiM, mAnarUpI parvata se roke jAte haiM, mAyAjAla se mohita hote haiM, lobha-sAgara se AplAvita hote haiM, iSTa viyogoM se khaNDita hote haiM, kAla kI pariNati se bhramita hote haiM aura mRtyu ke dvArA grAsa banAye jAte haiN| saMsAra ke virodhI mokSamArga meM udyata mahAnubhAvoM ko chor3akara yathArtha rUpa se koI bhI sukhI nahIM hai / ve jaise koI mahAroga se grasita hokara pIr3ita hote hue mahAvedanA se virakti prApta karate haiM aura kuzalavaMdya ko khojakara (usase) apanA nivedana karate haiM aura phira kahe hue vaidya ke vacanAnusAra usakI kriyA ko prApta karate haiM, taba phira usa vedanA se bAdhya kiye jAte hue bhI vyAdhi se mukta hue anta meM Arogya-lAbha hone ke dhairya ke kAraNa usa bAhya duHkha ko duHkha na mAnakara roga se kucha avimukta hone para bhI ve chuTakAre kA nizcaya karate haiM. isa taraha ve nizcita rUpa se Arogyayukta ke samAna vyavahAra se sukhI nahIM hote haiM, aisA nahIM hai arthAt vyavahAra se ve sukhI hote haiM / usI prakAra jo bhagavAn munizreSTha haiM ve saMsAra rUpI mahAroga se gRhIta haiM ata: janmAdi vedanA se pIr3ita ho virakti prApta karate haiM taba bhAva Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] kusalavejjaM bhayavaMtaM vIyarAyaM taduvaesamuTThiyaM vA guruM niveiUNamappANayaM tassa vayaNeNa paDivannA savvadukkhanivAraNa saMjamakiriyaM vAhijjamANA vi parIsahovasaggaveyaNAe vimuccamANA mahAmohavAhiNA aMto-pasamArogalAbhadhiIe agaNe mANA taM parIsahA dibajjhadukkhaM Isi avimukkA vi saMkile savAhiNA paramaguruvIya rAgANA sevaNAe saMjAyavimovakhanicchamaI sayalA bAhAkhayasamunbhUya paramapaNihANabhAvAroggasameyA vIyarAyA viya na khalu no suhiyA nicchaeNa / jao paNaTThe tesi mohatimiraM, AvibhUyaM sammanANaM, niyatto asaggaho, pariNayaM saMtosAmayaM avagayA asavikariyA, tuTTapAyA bhavavallI, thirohUyaM bhANarayaNaM, AsannaM paramasivasuhaM / tA evaM paramarthAMcatAe thevA ettha suhiya | bahave uNa dukkhiyatti / loyadiTThIe u vacche annArise suhadukkhe / loehi jammajarAmaraNaghatthA vi pANiNo AhArA saMpattimetteNa kUravAhasaragoyaragayA viya hariNayA javasAisaMpattIe ceva suhiya ti vuccati, annAdukkhiyA / Na ya imaM diTTimahigicca tuha dukkhiyatte kAraNamavagacchAmi | sAhehi samApannanirveza] gaveSayitvA bhAvataH kuzalavaidyaM bhagavantaM vItarAgaM tadupadezasamutthitaM vA guruM nivedyAtmAnaM tasya vacanena pratipannAH sarva duHkhanivAraNI saMyamakriyAM bAdhyamAnA api pariSahopasargavedanayA vimucyamAnA mahAmohavyAdhinA anta upazamArogya lAbhadhRtyA'gaNayantarataM pariSahAdibAhyaduHkhamISadavimuktA api saMklezavyAdhinA paramaguruvItarAgAjJAsevanayA saJjAtavimokSa nizcayamatiH sakalAbAdhAkSayasamudbhUtaparama praNidhAnabhAvA rogyasametA vItarAgA ddava na khalu no sukhitA nizcayena / yataH pranaSTaM teSAM mohatimiram, AvirbhUtaM samyagjJAnam, nivRtto'sadgrahaH, pariNataM saMtoSAmRtam, apagatA'satkriyA truTitaprAyA bhavavallI, sthirIbhUtaM dhyAnaratnam, AsannaM paramazivasukham / tata evaM paramArthacintAyAM stokA atra sukhitA bahavaH punarduHkhitA iti / lokadRSTayA tu vatse ! anyAdRze sukhaduHkhe, lokairjanmajarAmaraNagrastA api prANina AhArAdisamprAptimAtreNa krUravyAdhazaragocaragatA iva hariNakA yavasAdisamprAptyaiva sukhitA ityucyante, anyathA duHkhitAH / na cemAM dRSTimadhikRtya tava duHkhitatve kAraNamavagacchAmi / kathaya vA yadya kathanIyaM na 753 pUrvaka kuzala vaidya bhagavAn vItarAga ko khojakara athavA vItarAga bhagavAn ke upadeza se pUrNarIti se ArogyalAbha kiye hue guru se apanA nivedana karate haiM aura taba unake vacanoM ke anusAra samasta duHkhoM kA nivAraNa karane vAlI saMyama kriyA ko prApta karate haiM / pariSaha, upasarga aura vedanA se bAdhita kie jAte hue bhI mahAmoharUpI vyAdhi se mukta hokara anta meM ArogyalAbha hone ke dhairya se usa bAhya pariSahAdi duHkha ko na mAnate hue bhI saMkleza rUpa vyAdhi se paramaguru vItarAga kI AjJA kA sevana kara mokSa ke nizcaya kI buddhi karate haiM aura phira samasta bAdhAoM ke kSaya se utpanna parama samAdhibhAva rUpa Arogya se yukta hokara vItarAgoM ke nizcaya se samAna sukhI na hoM - aisA nahIM hai arthAt sukhI hote hI haiM; kyoMki unakA moharUpI andhakAra naSTa ho jAtA hai, mithyAjJAna chUTa jAtA hai / santoSarUpI amRta pUrNavRtti ko prApta ho jAtA hai, asattriyAe~ dUra ho jAtI haiM. saMsArarUpI latA prAyaH TUTa jAtI hai, dhyAnarUpI ratna sthira ho jAtA hai, utkRSTa mokSarUpI sukha samIpavartI hotA hai / ata: isa saMsAra meM isa prakAra ke paramArtha kI cintA karanevAle sukhI kama haiM aura du:khI jyAdA haiM / he beTI ! laukika dRSTi se to sukha aura duHkha donoM anya hI prakAra ke hote haiN| isa saMsAra meM hI loga janma, bur3hApA aura maraNa se grasta hue prANiyoM ko AhArAdi kI prApti mAtra se hI usI prakAra sukhI kahate haiM, jisa prakAra duSTa: baheliyA ke bANa kA lakSya bane hue hariNoM kI jo Adi kI prApti sukha mAnI jAtI hai, nahIM to ve duHkha jAte haiM / isa dRSTi se maiM tumhAre duHkha kA kAraNa nahIM jAnatI hU~ athavA yadi akathanIya na ho to kho| [ ratnavatI Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 754 [ samarAiccakahA vA, jai akahaNIyaM na hoi / guNacaMdapaDibaddha sAhiyaM rayaNavaIe / bhaNiyaM ca jAe- bhayavai, jahA tae samAiTThe tava paramattho / tahAvi ajjauttAkulasumaraNamavi pIDei maM maMdabhAiNi / gaNiNIe bhaNiyaM - vacche, na tassa saMpayamakusalaM ti, dhIrA hohi / rayaNavaIe bhaNiyaM - kahaM bhayavaI viyANai / gaNiNIe bhaNiyaM tuha saravisesAo / rayaNavaIe bhaNiyaM kIiso majjha saraviseto / gaNiNIe bhaNiya-jArisa avihavAe paramAnaMdajoe bhattaNo havai / rayaNavaIe bhaNiyaM -- bhayavai, na tae kuppiyavvaM bhaNAmi kiMci ahamAulayAe / gaNiNIe bhaNiyaM vacche, akovaNo ceva tassijaNo hoi, kimetthamanbhatthaNAe / rayaNavaIe bhaNiyaM - bhayavai, jai evaM tA ko ettha paccao, jaM bhayavaIe AiTTha ti / gaNiNIe bhaNiyaM - vacche, alamettha paccaraNa / na ya vIyarAgavayaNamannahA hoi / dIyarAgavaNaM ca saramaMDalaM / tadAseNa ya jaMpiyamiNaM, na uNa agnahA; tahAvi eso ettha paccao ti sigdhaM tuhAvagamananimittaM bhaNAmi kiMci ahayaM / na tae khijjiyavvaM / rayaNavaIe bhaNiyaM ANaveu bhayavaI / gaNiNIe bhaNiyaM - suNa, evaM vihasaravaIe nArIe gujjhapaese maso havai si saramaMDale paDhivaM / ettha bhavati / [ ratnavatyA bhaNitaM - ki bhagavatyA apyakathanIyaM vastvasti iti ] guNacandrapratibaddhaM kathitaM ratnavatyA / bhaNitaM ca tayA - bhagavati ! yathA tvayA samAdiSTaM tathaiva paramArthaH, tathApyAryaputrA kuzalasmaraNamapi pIDayati mAM mandabhAginIm / gaNinyA bhaNitam - vatse ! na tasya sAmpratamakuzalamiti, dhIrA bhava / ratnavatyA bhaNitam - kathaM bhagavatI vijAnAti / gaNinyA bhaNitam - tava svaravizeSAt / ratnavatyA bhaNitam - kIdRzo mama svaravizeSaH / gaNinyA bhaNitam - yAdRzo'vidhavAyAH paramAnandayoge bharturbhavati / ratnavatyA bhaNitam - bhagavati ! na tvayA kupitavyam, bhaNAmi kiJcidahamAkulatayA / gaNinyA bhaNitam - vatse ! akopana eva tapasvijano bhavati, kimatrabhyarthanayA / ratnavatyA bhaNitam - bhagavati ! yadyevaM tataH ko'tra pratyayaH, yad bhagavatyA''diSTamiti / gaNinyA bhaNitam - vatse ! alamaMtra pratyayena / na ca vItarAgavacanamanyathA bhavati / vItarAgavacanaM svaramaNDalam, tadAdezena ca jalpitamidam, na punaranyathA, tathApyeSo'tra pratyaya iti zIghra tavAvagamananimittaM bhaNAmi kiJcidaham, na tvayA khettavyam / ratnavatyA bhaNitam - AjJApayatu bhagavatI / gaNinyA bhaNitam - zRNu, evaMvidharavaravatyA nAryA guhyapradeze maSo bhavatIti svaramaNDale paThitam / atra ca tvaM pramANamiti / ratnavatyA bhaNitam - ne kahA- kyA bhagavatI se bhI koI akathanIya vastu haiM ? ] ratnavatI ne guNacandra ke viSaya meM khaa| usane [ ratnavatI ne) kahA - 'bhagavatI ! jaisA Apane upadeza diyA, vaisA hI paramArtha hai tathApi Aryaputra ke akuzala kA smaraNa bhI mujha mandabhAgyavAlI ko pIDita karatA hai / ' gaNinI ne kahA - 'putrI ! isa samaya unakA akuzala nahIM hai, dhIra hoo|' ratnavatI ne kahA- 'bhagavatI kaise jAnatI haiM ?' gaNinI ne kahA- 'tumhAre svara vizeSa se !' ratnavatI ne kahA - 'merA svara vizeSa kaisA hai ?' gaNinI ne kahA- 'jaisA pati ke parama Ananda ke yoga meM saubhAgyavatI kA hotA hai / ' ratnavatI ne kahA- 'bhagavatI ! Apa kupita na hoM, maiM kucha AkulatA se kaha rahI hU~ / ' gaNinI ne kahA 'putrI ! tapasvIjana krodha na karanevAle hI hote haiM / isa viSaya meM prArthanA se kyA / ' ratnavatI ne kahA- 'bhagavatI ! yadi aisA hai to bhagavatI ne jo kahA usameM vayA pramANa hai ?' gaNinI ne kahA- 'isameM pramANa kI kyA bAta hai ? vItarAga ke vacana anyathA nahIM hote haiM / vItarAga kA vacana svarasamUha hai, usake Adeza se hI yaha kahA, dUsare prakAra se nahIM, to bhI yaha pramANa hai, zIghra hI tumhAre Ane ke viSaya meM maiM kucha kahatI hU~, tuma kheda mata kro| ratnavatI ne kahA- 'jo bhagavatI AjJA deM / ' gaNinI ne kahA - 'suno| isa prakAra ke svaravAlI strI ke - Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 755 ya tumaM pamANaM ti / rayaNavaIe bhaNiyaM-evameyaM; kiM tu mariseu bhayavaI, jaM mae AulAe viyappiyaM / gaNiNIe bhaNiyaM-- na ettha doso, nehAulA hi pANiNo evaMvihA ceva havaMti / kiM tu tae vi marisiyavaM, jaMmae tuha sigdhapaDivattinimittamevaM jaMpiyaM ti / rayaNavaIe bhaNiyaM-bhayavai, aNuggahe kA marisAvaNA / avaNIo mama mahAsoo bhayavaIe imiNA jNpienn| kiM tu pucchAmi bhagavaI, kassa uNa kammassa Iiso mahAroddo vivAo tti / gaNiNIe bhaNiyaM-vacche, thevassa annANaceTTiyassa / koisI vA imassa royaa| saNa, theveNa kammuNA jaMmae pAviyaM ti| rayaNavaIe bhaNiyaM-bhayavai, mahaMto me aNuggaho; daDhamavahiya mhi / gaNiNIe bhaNiyaM-atthi kosalAhivo narasuMdaro nAma raayaa| tassAhamimaM jammapariyAyaM paDDacca dhammapattI ahesi / so ya egayA gao aasvaahnniyaae| avahio dappiyaturaeNa vicchUDho mahADavIe / diTThA ya Na majjhaNhadesayAle tIe mahADavIe egammi vaNani uMje auvvadasaNA itthiyaa| bhaNio ya tIe-mahArAya, sAgayaM, uvavisasu tti / rAiNA bhaNiyaM-kAsi tumaM ko vA esa paeso ti| toe bhaNiyaM-magoharA nAma jakkhiNI ahaM, vijharaNNaM ca eyaM / rAiNA evametad, kintu marSayA bhagavatI, yannayA''kulayA vikalpitam / gaNinyA bhaNitam - nAtra doSaH, snehAkulA hi prANina evaMvidhA eva bhavanti / kiMtu tvayApi maSaMyitavyam, yanmayA tava zoghrapratipattinimitta mevaM jlpitmiti| ratnavatyA bhaNitam - bhagavati ! anugrahe kA mrssnnaa| apanIto mama mahAzoko bhagavatyA'nena jlpiten| kintu pacchAmi bhagavatIm, kasya punaH karmaNa Idazo mahAraudro vipAka iti / gaNinyA bhaNitam - vatse ! stokasyAjJAnaceSTitasya / kIdRzI vA''sya rodrtaa| zRNu, stokena karmaNA yanmayA praaptmiti| ratnavatyA bhaNitam - bhagavati ! mahAnme'nugrahaH, dRDhamavahitA'smi / gaNinyA bhaNitam-asti kozalAdhipo narasundaro nAma raajaa| tasyAhamimaM jannaparyAyaM pratItya dharmapatnyAsod / sa cekadA gto'shvvaahnikyaa| apahRto darpitaturagena vikSipto mahATavyAm / dRSTA ca tena madhyAhnadezakAle tasyA mahATavyA ekasmin vananikuJja pUrvadarzanA stro| bhaNitazca tayA - mahArAja ! svAgatam, upavizeti / rAjJA bhaNitamkA'si tvam, ko vA eSa pradeza iti / tayA bhaNitam -manoharA nAma yakSiNyaham, vindhyAraNya guhyasthAna meM maSa hotA hai-aisA svaramaNDala meM par3hA thaa| yahA~ para tuma pramANa ho|' ratnavatI ne kahA-'ThIka hai, kintu bhagavatI kSamA kareM jo ki maiMne AkUla hone ke kAraNa saMzaya kiyaa|' gaNinI ne kahA-'isameM doSa nahIM hai, snehAkula prANI nizcita rUpa se aise hI hote haiM kintu tuma bhI kSamA karanA jo ki zIghra jAnakArI ke lie aisA kahA / ' ratnavatI ne kahA - 'bhagavatI ! anugraha meM kSamA kI kyA bAta hai ! bhagavatI ne isa kathana se merA mahAzoka dUra kara diyA, kintu bhagavatI se pUchatI hU~ ki kisa karma kA yaha isa prakAra kA mahAbhayaMkara phala hai / ' gaNinI ne kahA --'putrI ! thor3I-sI ajJAna ceSTA kA yaha phala hai| isakI bhayaMkaratA kaisI ? suno, thor3a-se karma se jo maiMne paayaa|' ratnavatI ne kahA- 'bhagavanI mere Upara yaha ApakI bahuta bar3I kRpA hogI, maiM atyadhika sAvadhAna huuN|' gaNinI ne kahA-kozala deza kA narasUndara nAma kA rAjA thaa| usakI maiM isa janma kI dharmapatnI thii| eka bAra vaha ghor3e para savAra hokara gayA, abhimAnI ghor3A (use) hara le gayA aura mahAvana meM chor3a diyA / usa rAjA ne madhyAhnakAla meM usa mahAvana ke eka nikuMja meM eka apUrvadarzanavAlI strI dekhii| strI ne kahA-'mahArAja ! svAgata hai, baittho| rAjA ne kahA-'tuma kauna ho? yaha kauna-sA sthAna hai ?' usane kahA-'maiM manoharA nAmaka yakSiNI hU~ aura yaha vindhyavana hai|' rAjA ne kahA-'tuma yahA~ akelI kyoM ho ?' usa yakSiNI ne Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA bhaNiyaM - kosa tumaM ettha egAgiNI / tIe bhaNiyaM - ahaM kha naMdaNAo malayaM gayA Asi saha piyayameNa / tao AgacchamANIe iha pae se nimittamaMtareNa kutrio me piyayamo, gao ya maM ujjhiuM / ao eyAiNiti / rAiNA bhaNiyaM -na sohaNamaNuciTThiyaM durvehi piturbhoh| tIe bhaNiyaM - kahaM viya / rANA bhaNiyaM -jamujjhiyA piyayameNaM, tumaM pi jaM teNa saha na gaya tti / tIe bhaNiyaM - alaM teNamavisesannuNA / rAiNA bhaNiyaM bhadde, na esa dhammo saINa / tIe bhaNiyaM - kIisa tassa saittaNaM, jo aNurattaM jaNaM pariccaya / rAiNA bhaNiyaM-bhadde, ko'NurattaM viNA doseNa pariccayai / tIe bhaNiyaM jo aNuo / evaM ca bhaNiUNa savilAsamavaloiuM pavattA / avahIriyA rAiNA / mohadoseNa vigayalajjaM bhaNiyaM ca jAe- mahArAya iyANi ceva jaMpiyaM tae, jahA 'ko'NurataM viNA doseNa pariccayaI' | aNurattA ya ahaM bhavao / tA kIsa tumaM avahIresi / rAiNA bhaNiyaM - bhadde, mA evaM bhaNa; paristhiyA tumaM / tIe bhaNiyaM - mahArAya, purisassa savvA parA ceva itthiyA hoi| rAiNA bhaNiya fafaNa jAiva eNa; pariccaya imaM paraloyaviruddhamAlAvaM / tIe bhaNiyaM - aliyavayaNaM piya paraloya 756 - , caitat / rAjJA bhaNitam -- kasmAttvamatra kAkinI / tayA bhaNitam - ahaM khalu nandanAd malayaM tat saha priyatamena / tata AgacchantyA iha pradeze nimittamantareNa kupito me priyatamaH, gatazca mAmutvA ata ekAkinIti / rAjJA bhaNitam na zobhanamanuSThitaM dvAbhyAmapi yuvAbhyAm / tayA bhaNitam - kathamiva / rAjJA bhaNitam - yadujjhitA priyatamena tvamapi yattena saha na gateti / tayA bhaNitam - alaM tenAvizeSajJa ena / rAjJA bhaNitam - bhadre ! naiSa dharmaH satonAm / tayA bhaNitam - kIdRzaM tasya satItvaM (sattvam ), yo'nuraktaM janaM parityajati / rAjJA bhaNitam - bhadre ! ko'nuraktaM vinA doSeNa parityajati / tayA bhaNitam - yo'jJAyakaH / evaM ca bhaNitvA savilAsamavalokituM pravattA / avadhIritA rAjJA / mohadoSeNa vigatalajjaM bhaNitaM ca tayA - mahArAja ! idAnImeva jalpitaM tvayA, yathA 'ko'nuraktaM vinA doSeNa parityajati' / anuraktA cAhaM bhavataH / tataH kasmAttvamavadhIrayasi / rAjJA bhaNitam -- bhadre ! maivaM bhaNa, parastrI tvam / tayA bhaNitam - mahArAja ! puruSasya sarvA parava strI bhavati / rAjJA bhaNitam - kimanena jAtivAdena, parityajemaM paralokaviruddhamAlApam / tayA bhaNitam - ajIkavacanamapi ca paralokaviruddhameva / rAjJA bhaNitam - kiM mayA'lIkaM jalpita kahA- 'maiM nandana vana se priyatama ke sAtha malayavana jA rahI thii| isa sthAna para Akara binA kAraNa hI mere priyatama kupita ho gaye aura mujhe chor3akara cale gaye ataH ekAkinI hU~ / ' rAjA kahA - 'Apa donoM ne ThIka nahIM kiyA / ' usa yakSiNI ne kahA- 'kaise ?' rAjA ne kahA- 'jo priyatama se chor3I jAkara bhI tuma usake sAtha nahIM gayIM / usane kahA - 'usa avizeSajJa ke sAtha jAnA vyartha hai / ' rAjA ne kahA- 'bhadre ! yaha satiyoM kA dharma nahIM hai / ' usane kahA- 'usakA satItva kaisA jo anurakta jana ko tyAga detA hai ?' rAjA ne kahA- 'anurakta ko binA doSa ke kauna tyAgatA hai ?' usa yakSiNI ne kahA- 'jo ajJAnI hotA hai' - aisA kahakara savilAsa dekhane lgii| rAjA ne usakI avajJA kara dii| moha ke doSa se lajjA chor3akara usane kahA- 'mahArAja ! abhI abhI Apane kahA thA ki 'kauna anurakta vyakti ko binA doSa ke tyAgatA hai' aura maiM Apa para anurakta hU~ tathA Apa kyoM tiraskAra kara rahe haiM ?' rAjA ne kahA- 'bhadra ! aisA mata kaho, tuma parastrI ho / ' usane kahA 'mahArAja ! puruSa ke lie to sabhI parastrI haiN|' rAjA ne kahA- 'isa prakAra ke jAtivAda se kyA, paraloka virodhI isa bAta ko chor3o / ' usane kahA - 'jhUTha bolanA bhI paraloka ke viruddha hai / ' rAjA ne kahA - maiMne kyA jhUTha bolA ?' usane kahA Ni Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] 757 viruddhameva / rAiNA bhaNiyaM -ki mae aliyaM jaMpi ti / tIe bhaNiyaM-jahA 'ko'NarattaM viNA doseNa pariccayai' / rAiNA bhaNiyaM-kimettha aliyaM ti| toe bhaNiyaM-jaM pariccayasi maM aNurattaM ti / rAiNA bhaNiyaM -nANuratA tamaM, jeNa ma ahie niuMsi / ao ceva na dosavajjiyA, jeNa na paraloyaM aveskhsi| tIe bhaNiyaM-kimimiNA jNpienn| jaina mANesi maM, tao ahaM niyameNa bhavaMtaM vaavaaemi| rAiNA bhaNiyaM --bhadde ko tae vAvAIyai / jo raMDAe puriso vAbAijjai, tassa jalaMjalidANaM pi na jajjai tti / tao pauTThA viya pahAviyA rAyasammuhaM / huMkAriyA ya Na / jAyA aiMsaNA / tao kimimIe ti payaTTo rAyA sanayarAbhimuhaM / samAgao thevaM bhUmibhAga, jAva ayaNDammi ceva nivaDio kaMcaNapAyavo / na laggo raainno| joiyaM ca NovarihuttaM / diTThA ya sA gayaNamajjhe / bhaNiyaM ca NAeare durAyAra, kettie vAre evaM chuttttihisi| rAiNA bhaNiyaM-A pAve, agoyaratthA tuma annahA avassamahaM tamaM niggahemi / asaNIhayA esaa| devvajoeNa tarayamaggANalaggeNa diTTho niyasenneNa samAgao rAyA sanayaraM / kayaM vaddhAvaNayaM / 'samvatthAvIsattho ciTThaI' ti pucchiyaM mae 'ajjautta; kiM nimittaM' / teNa miti / tayA bhaNitam -yathA 'ko'nuraktaM vinA doSeNa prityjti'| rAjJA bhaNitam -kimatrAlIkamiti / tayA bhaNitam-yat parityajasi mAmanuraktAmiti / rAjJA bhaNitam-nAnuraktA tvam, yena mAmahite niyojayasi / ata eva na doSanitA, yena na paralokamapekSase / tayA bhaNitam - kimanena jalpitena / yadi na mAnayasi mAM tato'haM niyamena bhavantaM vyApAdayAmi / rAjJA bhaNitambhadre ! kastvayA vyApAdyate / yo raNDayA puruSo vyApAdyate tasya jalAJjalidAnamapi na yujyate iti / tataH pradviSTeva pradhAvitA rAjasammukham / huMkAritA ca tena / jAtA'darzanA / tataH kimanayeti pravRtto rAjA svanagarAbhimukham / samAgataH stoka bhUmibhAgam, yAvadakANDe eva nipatitaH kAJcana paadpH| na lagno rAjJaH / dRSTaM ca tenoparisammukham / dRSTA ca sA gaganA dhye / bhaNitaM cAnayA-are durAcAra ! kiyato vArAn evaM chuTiSyasi / rAjJA bhaNitam -AH pApe ! agocarasthA tvam, anyathA'vazyamahaM tvAM nigRhNAmi / adrshniibhuutaissaa| daivayogena turagamArgAnulagnena dRSTo nijasainyena samAgato rAjA svanagaram / kRtaM vardhApanakam / 'sarvatrAvizvastastiSThati' iti pRSTaM mayA 'Aryaputra ! kiM nimittam / ' 'kauna anurakta jana ko binA doSa ke tyAgatA hai ?' rAjA ne kahA-'yahA~ jhUTha kyA hai ?' usane kahA-'jo ki mujha anuraktA ko tyAga rahe ho|' rAjA ne kahA-'tuma anuraktA nahIM ho, kyoMki mujhe ahita meM niyukta kara rahI ho / ataeva doSa se rahita nahIM ho| isI se tuma paraloka kI apekSA nahIM karatI ho|' usane kahA-'isa bAta se kyA, yadi nahIM mAnate ho to maiM nizcita rUpa se tumheM mAra ddaaluuNgii|' rAjA ne kahA- 'bhadre ! kona tumhAre dvArA mArA jAtA hai ? jo puruSa raNDA ke dvArA mArA jAtA hai usake lie jalAMjali denA bhI ThIka nahIM hai|' isake bAda vaha yakSiNI mAno dveSI ho rAjA ke sAmane daudd'ii| rAjA ne huMkAra kii| vaha adRzya ho gyii| anantara isase kyA, aisA socakara rAjA apane nagara kI ora cala pdd'aa| thor3I dUra AyA ki asamaya meM hI svarNa vRkSa gira par3A / rAjA ko nahIM lgaa| usane Upara kI ora dekhA, vaha yakSiNI AkAza meM dikhAI dii| yakSiNI ne kahA-'are durAcArI ! kitane bAra isa prakAra chUToge ?' rAjA ne kahA - 'arI pApina ! tU adRzya ho jA nahIM to maiM tujhe avazya hI pakar3a luuNgaa|' yaha adRzya ho gyii| bhAgya se ghor3e ke pIche lagI huI apanI hI senA ne rAjA ko apane nagara kI ora AtA huA dekhA / utsava kiyA / 'sabhI jagaha binA vizvAsa ke hI cale jAte haiN| ataH maiMne pUchA-'Aryaputra ! kisa kAraNa gaye the|' rAjA ne kahA-'kucha nhiiN|' maiMne kahA- 'hAya ! Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 758 [samarAiccakahA bhaNiyaM-na kiNci| mae bhaNiyaM-hA kahaM na kiMci; kahiM ajjautto, kahamIisI avIsatthaya tti| tA sAhehi kAraNaM, pajjAulaM me hiyayaM ti| teNa bhaNiyaM-alaM pjjaaulyaae| nibbaMdhapucchieNa sAhio mnnohraajkkhinnivuttNto| mae bhaNiyaM-ajjautta, kaha Nu eyaM, ahiNiviTThA khu esaa| rAiNA bhaNiyaM-devi, themiyaM kAraNaM / ki toe ahinnivesenn| jai pAvemi taM hatthagahaNe saMpayaM, tA taha kayatthemi, jahA chaDDei ahiNivesaM ti| annayA ya 'vAsabhavaNattho rAya' tti soUNa payaTTA ahaM vAsabhavaNaM / gayA egaM kacchaMtaraM, jAva diTTho mae rAyA mama samANarUvAe itthiyAe saha sayaNIyamuvagao tti| tao 'hA kimeyaM' ti saMkhaddhA ahaM, niyattamANI ya diTThA raaiinnaa| bhaNiyaM ca NeNa-A pAve, kahiM niyattasi / muNio te maayaapoo| devi, peccha pAvAe dhadvattaNaM ti| bhaNiUNa dhAvio mama pitttto| vevamANasarIrA gahiyAhamaNeNa kesesu / saMbhamAulaM jaMpiyaM mae --ajjautta, kimayaM ti / teNAvahIriUNa majjha vayaNaM samAhUyA sA isthiyaa| devi, peccha pAvAe mAyAcariyaM / jArisaM tae maMtiyaM ti, tArisaM ceva imIe saMpADiyaM / kao kila taha saMtio veso| tIe bhaNiyaM-ajjautta, alamimIe dasaNeNa, nivvAse hi eyaM mahApAvaM ti| tao rAiNA saddAkyiA aTThapAhariyA / samAgayA tena bhaNitam - na kiJcid / mayA bhaNitam - hA kathaM na kiJcit, kutrAryaputraH, kathamIdRzyavizvastateti / tataH kathaya kAraNam, paryAkulaM me hRdayamiti / tena bhaNitam - alaM pryaakultyaa| nirbandhapRSTena kathito manoharA ykssinniivRtaantH| mayA bhaNitam - Aryaputra ! kathaM nvetat, abhiniviSTA khalveSA / rAjJA bhaNitam -devi ! stokamidaM kAraNam / kiM tasyA abhinivezana / yadi prApnomi tAM hastagrahaNe sAmprataM tatastathA kadarthayAmi yathA muJcatyabhinivezamiti // anyadA ca 'vAsabhavanastho rAjA' iti zrutvA pravRttA'haM vAsabhavanam / gataikaM kakSAntaram, yAvat dRSTo mayA rAjA mama samAnarUpayA striyA saha zayanIyamupagata iti / tato 'hA kimetad' iti saMkSubdhA'ham / nivartamAnA ca dRSTA rAjJA / bhaNitaM ca tena - prAH pApe! kutra nivartase, jJAtastava maayaapryogH| devi ! pazya pApAyA dhRSTatvamiti / bhaNitvA dhAvito mama pRsstthtH| vepamAnazarIrA gRhItA'hamanena kezeSu / sambhramAkalaM jalpitaM mayA--Aryaputra ! kimetaditi / tenAvadhIrya mama vacanaM samAhUtA sA strii| devi ! pazya pApAyA mAyAcaritam / yAdRzaM tvayA mantritamiti, tAdazamevAnayA sampAditam / kutaH kila tava satko vezaH / tayA bhaNitam-Aryaputra ! alamasyA darzanena, nisiyaitAM mahApApAmiti / tato kaise kucha nahIM, Aryaputra kahA~ gaye the? aisA avizvAsa kaise ? ataH kAraNa kaho, merA hRdaya vyAkula hai|' unhoMne kahA-'vyAkula mata hoo|' AgrahapUrvaka pUchane para manohara yakSiNI kA vRttAnta kahA / maiMne kahA---'Aryaputra baha kaise, yaha anurakta thI ?' rAjA ne kahA - 'devi ! yaha thor3A-sA kAraNa hai, usakI anurakti se kyA ? yadi use hAtha se isa samaya pakar3a lUM to vaisA tiraskRta karU~ ki vaha anurakti chor3a de|' eka bAra rAjA zayanagRha meM haiM-aisA sunakara maiM zayanagRha meM gayI / eka kamare ke bIca gayI ki maiMne rAjA ko mere hI samAna rUpavAlI strI ke sAtha zayyA para dekhaa| anantara hAya yaha kyA-isa prakAra maiM kSubdha huii| lauTate hue rAjA ne dekhA aura usane kahA-'arI pApina ! kahA~ lauTI jA rahI hai, tumhAre mAyA prayoga ko jAna liyA hai| devi ! pApina kI dhRSTatA ko dekha aisA kahakara mere pIche daur3A / kA~pate hue zarIravAlI maiM isake dvArA bAloM se pakar3a lI gyii| ghabar3AhaTa se Akulita hokara maiMne kahA-'Aryaputra ! yaha kyA ?' rAjA ne mere vacanoM kA tiraskAra kara usa strI ko bulAyA-'mahArAnI ! dekho usa pApinI kA mAyAcarita / jaisA tumane kahA thA vaisA hI isane kiyaa| tumhAre samAna usakA veza kahA~ ?' usane kahA-'Aryaputra ! isakA darzana vyartha hai, isa mahApApinI ko nikAla do|' Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] 756 - bahave / bhaNiyA ya NeNa bho bho evaM devIrUpadhAriNi dudujakrkhAiNa kayatthiUNa niddayaM lahuM nivvAseha | tao tehi 'jaM devo ANavei' tti bhaNiUNa puvva veriehi viya 'A pAve, A pAve' tti bhaNamANehi gahiyA ahaM keNAvi kesesu, avareNa uttarIe, anneNa bAhAhiM, kayatthiyA naravaipurao, nINiyA bAhiM / tattha viya ahiraM katthiUNa, jahA kAi duTThasIlA nivvAsIyai, tahA nivvAsiya mhi / vimukkA nayaraarranta | bhaNiyA ya hiM-A pAve, jai puNo rAyabhavaNaM pavisasi, tao muyA amhANa hatthao ti / niyatA rAyapurisA / tao citiyaM mae-haMta kimeyaM ti / aho me pAvapariNaI, peccha ki (me) pAviti / aho Nu khalu niravarAhA vipANiNo puvvaduccariehiM eyaM kayatthijjaMti / tA alaM me jIvieNa, vAvAmi attAjayaM / na anno vAvAyaNovAo tti gaMtUNameyamadUrovalakkhijjamANapavvayaM bhaMjemi attApayaMti payaDDA girisaMmuhaM, pattA ya mahayA parikilepeNa / samADhattA ya AruhiuM / diTThA giriguhAgaha sAhUhi / samAgao ya tao aNevaguNa ra raNabhU sio divyamANo tavateeNa suTTio paraloyakkhe vacchalo duhiyasattANaM samutpannadivvanAgo desao saMsArADavIe ciMtAmaNI samIhiyasuhassa rAjJA zabdAyitA aSTaprAharikA: / samAgatA bahavaH / bhaNitAzca tena - bho bho ! etAM devIrUpadhAriNIM duSTayakSiNI kadarthayitvA nirdayaM laghu nirvAsayata / tatastaiH 'yad deva AjJApayati' iti bhaNivA pUrvavairikairiva 'AH pApe AH pApe' iti bhaNadbhiH gRhItA'haM kenApi kezeSu, apareNottarIye, anyena bAhvoH kadarthitA narapatipurataH / nItA bahiH / tatrApi cAdhikataraM kadarthayitvA yathA kA'pi duSTazIlA tirvAsyate tathA nirvAsitA'smi / vimuktA nagarakAnanasamIpe / bhaNitA ca taiH AH pApe ! yadi punA rAjabhavanaM pravizati tato mRtA'smAkaM hastata iti nivRttA rAjapuruSAH / tatazcintitaM mayA hanta kimetaditi / aho me pApapariNatiH, pazya kiM prAptamiti / aho nu khalu niraparAdhA api prANinaH pUrvaduzcaritairevaM kadarthyante / tato'laM me jIvitena / vyApAdayAmyAtmAnam / nAnyo vyApAdanopAya iti gatvA etamadUropalakSyamANaparvataM bhanajmi AtmAnamiti pravRttA girisammukham / prAptA ca mahatA pariklezena / samArabdhA cAroDhum / dRSTA giriguhAgataH sAdhubhiH / samAgatastatosnekaguNaratnabhUSito dIpyamAno tapastejasA, susthitaH paralokapakSe vatsalo duHkhitasattvAnAM samutpannadivyajJAno dezakaH saMsArATavyAM cintAmaNiH samIhitasukhasyAneka sAdhuparivRtaH sugRhItanAmA antara rAjA ne ATha prahariyoM ko bulaayaa| bahuta se A gye| ( unase ) rAjA ne kahA- 'he he ! isa mahArAnI kA rUpa dhAraNa karanevAlI usa duSTa yakSiNI ko tiraskAra kara zIghra hI nirdayatApUrvaka nikAla do|' anantara jo mahArAja a'jA deM' - aisA kahakara mAno pUrvavairiyoM ke samAna unhoMne arI pApina ! arI pApina ! aisA kahate hue kisI ne mere bAla pakar3e, kisI ne uttarIya (or3anI, dupaTTA) pakar3A, kisI dUsare ne donoM bhujAe~ pakar3I (aura) rAjA ke sAmane tiraskAra kiyaa| bAhara le gaye / vahA~ bhI atyadhika tiraskAra kara jaise koI durAcAriNI strI nikAlI jAtI hai usI prakAra mujhe nikAla diyaa| nagara ke vana ke samIpa mujhe chor3a diyA gayA aura unhoMne kahA - 'arI pApina ! yadi phira se rAjabhavana meM praveza karogI to hamAre hAtha se mArI jAogI / ' rAjapuruSa lauTa gaye / anantara maiMne socA- 'hAya ! yaha kyA ? oha ! mere pAna kA phala, dekho kyA pAyA ! oha niparAdha bhI prANI pahale ke duzcaritoM ke kAraNa isa prakAra tiraskRta hote haiM / ataH merA jInA vyartha hai / maiM apane Apako mAratI hU~ | mArane kA anya koI upAya nahIM hai ataH isa samIpa se dikhAI denevAle parvata para jAkara apane Apako girAtI hU~ - aisA socakara parvata ke sammukha gyii| bar3e kleza se pahu~cI / car3hanA Arambha kiyA / parvatIya guphA meM Aye hue sAdhuoM ne mujhe dekhA / anantara aneka guNarUpI ratnoM se bhUSita, tapa ke teja se dedIpyamAna, paraloka pakSa meM Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 760 [ samarAiccakahA aNeyasAhupariyario sugihoyanAmo bhayavaM guru ti| taM ca daLUNa avagao viya ma kileso, samaddhAsiyA viya dhammeNa / vaMdio saviNayaM, dhammalAhiyA ya NeNa bhaNiyA sabahumANaM - vacche susaMgae, na tae saMsappiyavvaM / Iiso esa saMsAro, AvayAbhAyaNaM khu ettha pANigo; ahihUyA mahAmoheNa na pecchaMti paramatthaM, na suNaMti 'paramamittANaM vayaNaM, payati ahiesu, baMdhaMti tivvakammayAiM, viuDijjati tehi. na chuTTati puvvadukkaDANaM viNA vIyarAgavayeNakaraNeNaM ti / tao mae bhaNiyaM- bhayavaM evameyaM; aha ki pUNa mae kayaM pAvakamma, jassa Iiso vivAo ti| bhayavayA bhaNiyaM - vacche suNa jassa vivAgasesameyaM / mae bhaNiyaM-bhayavaM, avahiya mhi / bhayavayA bhaNiyaM - vacche, sunn|| ___ asthi iheva bhArahe vAse uttarAvahe visae baMbhauraM nAma nyrN| tattha baMbhaseNo nAma naravaI ahesi| tassa bahumao viuro nAma mAhaNo, puraMdarajasA se bhaariyaa| tANaM tumaM io aIyanavama. bhavammi caMdajasAhihANA dhUyA ahesi tti, vallahA jaNaNijaNayANaM / jigavayaNabhAviyattaNeNa tANi bhagavAn gururiti / taM ca dRSTvAgata iva me klezaH, samadhyAsiteva dharmeNa / vanditaH savinayam, dharmalAbhitA ca tena bhaNitA sabahumAnam --vatse sumaGgate ! na tvayA santaptavyam / idRza eSa saMsAraH, ApabhAjanaM khalvatra prANinaH, abhibhUtA mahAmohena na pazyanti paramArtham, na zRNvanti paramamitrANAM vacanam, pravartante ahiteSu, badhnanti tIvakarmANi. vikuTayante (viDambyante) taiH, na chuTayante pUrvaduSkRtebhyo vinA vItarAgavacana karaNeneti / tato mayA bhaNitam-bhagavan ! evametad, atha ki punarma yA kRtaM pApakarma, yasyedRzo vipAka iti / bhagavatA bhaNitam- vatse ! zRNu, yasya vipAva zeSametad / mayA bhaNitam -bhagavan ! avahitA'smi / bhagavatA bhaNitam-vatse ! shRnnu| asti ihaiva bhAratavarSe uttarApathe viSaye brahmapuraM nAma nagaram / tatra brahmaseno nAma narapatirAsIt / tasya bahumato viduro nAma brAhmaNaH, purandarayazAstasya bhAryA / tayostvamito'tItanavamabhave candrayazo'bhidhAnA duhitA AsIditi, vallabhA jnniijnkyoH| jinavacanabhAvitatvena to bhalIbhA~ti sthita, duHkhita prANiyoM ke prati prema karanevAle, jinheM divyajJAna utpanna huA thA, saMsArarUpI vana meM meM jo rAstA dikhAnevAle the, iSTa mukhoM ke lie jo cintAmaNi the (tathA) aneka sAdhuoM se ghire hue the aise sugRhIta nAma vAle bhagavAn guru aaye| unheM dekhakara mAno merA kleza dUra ho gyaa| dharma meM mAno sthita ho gyii| (maiMne) vinayapUrvaka (unakI) vandanA kI aura unhoMne dharmalAbha dekara sammAnapUrvaka kahA ... 'putrI susaMgatA, tuma duHkhI mata hoo, yaha saMsAra aisA hI hai, yahA~ prANI Apatti ke pAtra hote haiM, mahAmoha se abhibhUta hote haiM, paramArtha ko nahIM dekhate haiM, parama (hitaiSI) mitroM ke vacana nahIM sunate haiM, ahita meM pravRtta hote haiM, tIvra karmoM ko bAMdhate haiM, una karmoM ke dvArA naSTa kiye jAte haiM, vItarAga ke vacanoM kA pAlana kiye binA pUrvajanma ke pApoM se nahIM chUTate haiN|' anantara maiMne kahA-'bhagavan ! yaha ThIka hai (maiM pUchatI hUM ki) maiMne kauna-sA pApa karma kiyA, jisakA aisA phala milA ?' bhagavAn ne kahA-~'putrI ! suno, jisakA yaha sampUrNa phala hai / ' maiMne kahA- 'bhagavan ! sAvadhAna huuN|' bhagavAn ne kahA-'putrI ! suno ___ isI bhAratavarSa ke uttarApatha deza meM brahmapura nAma kA nagara hai| vahA~ para brahmasena nAma kA rAjA thA / usa rAjA ke dvArA sammAnita vidura nAma kA brAhmaga thA / usakI purandarayazA patnI thii| una donoM ke isase pahale ke naveM bhava meM tuma candrapamA nAma kI mAtA-pitA kI pyArI putrI thii| jina-vacanoM ke prati zraddhA rakhane ke kAraNa 1.dhammamittANaM vayaNAI-pA. jnyaa,| Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aThamo bhavo ] 1 desaMti te dhammaM nivAre'ti ahiyAo / aNAibhavabhAvaNAdoseNa bAlayAe ya na pariNamai te samaM / samutpannA ya te pII jasodAsaseTTibhAriyAe baMdhusuMdarIe saha / sA ya aisa ki liTThacittA saMsArAhidiNI giddhA kAmabhoesu niravekkhA paraloyamagge / tao vAriyA tumaM jaNaNijaNaehi / vacche, alamimI saha saMgeNa, pAvamittathANIyA khu esA, paDisiddho ya bhayavayA pAvamittasaMgo / na paDivannaM ca taM tae guruvayaNaM / annayA gayA tumaM baMdhusuMdarisamIvaM / diTThA vimaNadummaNA baMdhusuMdarI / bhaNiyA ya esA - halA, kIsa tumaM vimaNadummaNa tti / tIe bhaNiyaM - piyasahi, viratto me bhattA gADharato mavaIe, ajAputtabhaMDA ya ahayaM / tA na yANAmo kahaM bhavissai tti daDhaM visaNNa mhi / tae bhaNiyaM - alaM visAeNa, uvAe jattaM kuNasu tti / tIe bhaNiyaM na yANAmi etthuvAyaM, suyaM ca mae, atthi iha uppalA nAma parivvAiyA, sA evaMvihesu kusalA, na ya Ne taM pekkhiuM avasaro tti / tae bhaNiyaM kahi sA parivasai, sAhehi majjha; ahaM tamANemi tti / sAhiyaM baMdhasuMdarIe, jahA kila puvvabAhiriyAe / tao gayA tumaM, diTThA parivvAiyA / baMdhusuMdarI tuma daTTumicchatti bhaNiUNa -- 1 dizataste dharmam, nivArayato'hitAt / anAdibhavabhAvanAdoSeNa vAlatayA ca na pariNamati samyak / samutpannA ca te prItiryazodAsazreSThibhAryayA bandhusundaryA saha / sA cAtisaMkliSTacittA saMsArAbhinandinI gRddhA kAmabhogeSu nirapekSA paralokamArge / tato vAritA tvaM jananIjanakAbhyAm / vatse ! alamanayA saha saGagena, pApamitrasthAnIyA khalveSA, pratiSiddhazca bhagavatA pApamitrasaGgaH / na ca pratipannaM tat tvayA guruvacanam / anyadA gatA tva bandhu sundarIsamIpam / dRSTA vimanodurmanA bandhusundarI / bhaNitA caiSA-halA ! kasmAt tvaM vimanodurmanA iti / tayA bhaNitam - priyasakhi ! virakto me bhartA gADharakto madirAvatyAm / ajAtaputrabhANDA cAham / tato na jAnAmi, kathaM bhaviSyati iti dRDhaM viSaNNA'smi / tvayA bhaNitam alaM viSAdena, upAye yatnaM kurviti / tayA bhaNitam - : - na jAnAmyatropAyam, zrutaM ca mayA, astoha utpalA nAma parivrAjikA, sA caMvaMvidheSu kuzalA, na cAsmAkaM tAM prekSitumavasara iti / tvayA bhaNitam - kutra sA parivasati kathaya mama, ahaM tAmAnayAmIti / kathitaM bandhusundaryA, yathA kila pUrvavAhirikAyAm / tato gatA tvam dRSTA pari 1 761 una donoM ne tujhe dharmopadeza diyA, ahita se rokaa| anAdi saMsAra ke prati zraddhA ke doSa se ajJAna ke kAraNa terI ThIka pariNati nahIM huI / terI 'yazodAsa' seTha kI patnI bandhusundarI ke sAtha prIti utpanna ho gayI / vaha yazodAsa seTha kI patnI saMsAra kA abhinandana karanevAlI, kAmabhogoM meM Asakta aura paraloka ke mArga se nirapekSa thI / ataH tumheM mAtA-pitA ne rokA - 'putrI ! isakI saMgati mata karo, yaha pApI mitra ke sthAna para hai aura bhagavAn ne pApI mitroM kA sAtha karane kA niSedha kiyA hai|' mAtA-pitA ke una vacanoM ko tUne nahIM maanaa| eka bAra tuma bandhusundarI ke pAsa gayIM / bandhusundarI ko duHkhImana dekhA / isane kahA- sakhI! tuma kyoM duHkhI mana ho ? usane kahA - 'priyasakhI ! mere pati ( mujhase ) virakta hokara madirAvatI ke prati atyadhika Asakta haiN| mere na to putra 'aura na dhana; ataH nahIM jAnatI hU~, kaise ( kyA hogA ? ataH atyadhika duHkhI hU~ / tumane kahA- viSAda mata karo, upAya kI koziza kro|' usane kahA- maiM isa viSaya meM upAya nahIM jAnatI hU~, kintu maiMne sunA hai ki yahA~ utpalA nAma kI parivrAjikA haiN| vaha aise kAryoM meM kuzala haiM aura mere pAsa unake darzana kA maukA nahIM hai : ( taba ) tumane kahA- vaha kahA~ rahatI haiM ? mujhase kaho, maiM unheM lAtI hU~ / bandhusundarI se kahA ki vaha parivrAjikA pUrva kI ora bAhara rahatI haiM / anantara tuma gayIM, parivrAjikA ke darzana kiye / bandhusundarI tumheM dekhane kI icchA Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA ANiyA tumae, ANiUNa gayA tumaM sagihaM / pUiyA sA baMdhusuMdarIe, sAhio se nivRttaMto / bhaNiyaM parivvAiyAe - avihave, dhIrA hohi / thevameyaM kajjaM / karemi ahamettha joyaM, jeNa so tIse osamAvajjaiti / baMdhusuMdarIe bhaNiyaM - bhayavai, aNuggihIya mhi / gayA parivvAiyA, kao ya jAe jasodAsaseTTiNI maharAbaI pai videsaNajoo / pautto vihiNA / acitasAmatthayAe osahINaM vicittayAe kammapariNAmassa viratto tIe seTThI / paricattA maharAvaI, gahiyA soenn| eyanimittaM cabaddhaM tara kilimaM / parivAliUNa ahAuyaM mayA samANI takkammadoseNeva samutpannA kareNuyattAe aviyA jahAhivaspa; gahiyA vArimajjhe / tao tattha mahaMtaM kilesa maNuhaviya mayA samANI takmmadoseNeva samutpannA vANarittAe ti / tattha viya accatamapiyA jUhAhivassa / vicchUDhA jUhAo gahiyA jaraThakureNa, nibaddhA lohasaMkalAe / mahAdukkhapIDiyA ahAuyaM pAliUNa mayA samANI takmadoseNeva samupapannA kukkuritAe / tattha vi yariukAle vi aNahimayA savvakukkurANaM kIDAarraforgdehA mahaMtaM kilesamajuhaviya mayA samANI takkammadoseNeva samutpannA majjAri 762 I vrajikA | 'bandhusundarI tvAM draSTumicchati iti bhaNitvA'nItA tvayA, AnIya gatA tvaM svagRham / pUjitA sA bandhusundaryA / kathitastasya nijavRttAntaH / bhaNitaM ca parivrAjiva yA avidhave ! dhIrA bhava stokamAtraM kAryam / karomyahamatra yogaM yena sa tasyAH pradveSamApadyate iti / bandhusundaryA bhaNitam - bhagavati ! anugRhItA'smi / gatA parivrAjikA, kRtazca tayA yazodAsazreSThinaH madirAta prati vidveSaNayogaH, prayukto vidhinA / acintyasAmarthya tayauSadhInAM vicitratayA karmapariNAmasya viraktastasyAM zreSThI / parityaktA madirAvatI, gRhItA zokena / etannimittaM ca baddhaM tvayA kliSTakarma / paripAlaya yathAyuSkaM mRtA sabhI tatkarmadoSeNaiva samutpannA kareNatayA apriyA yuthAdhipasya, gRhotA vArimadhye / tatastatra mahAntaM klezamanubhUya mRtA satI tatkarmadoSeNaiva samutpannA vAnarItayeti / tatrApi cAtyannamapriyA yUthAdhipasya / vikSiptA yUthAd gRhItA jaralakkureNa, nibaddhA lohazRMkhayA / mahAduHkhapIDitA yathA''yuH pAlayitvA mRtA satI tatkarmadoSeNaiva samutpannA kurkurItayA / tatrApi ca RtukAle'ni anamitA sarvakakarANAM kITanikarakSatavinaSTadehA mahAntaM klezamanubhUyamRtA satI tatkarmadoSeNaiva samutpannA mArjArItayeti / tavApi cAmanoramA sarvamAjarANAM karatI hai - aisA kahakara tuma ( unheM ) le AyIM aura lAkara apane ghara gyiiN| unakI bandhusundarI ne pUjA kI / unase apanA vRttAnta khaa| parivrAjikA ne kahA- saubhAgyavatI ! dhIra hoo, thor3A-sA kArya hai / maiM yahA~ aisA yoga (eka vizeSa prakAra kA cUrNa) banAtI hU~, jisase vaha usake prati dveSa karane lagegA / bandhumundarI ne kahAbhagavatI ! maiM anugRhIta hU~ / parivrAjikA gayI, usane yazodAsa seTha kA madirAvatI ke prati dveSa kA yoga banAyA (aura) vidhipUrvaka prayoga kiyA / auSadhiyoM kI acintya sAmarthya (aura) karmoM ke pariNAma kI vicitratA se seTha usase virakta ho gyaa| madirAvatI chor3a dI gayI aura use zoka ne jakar3a liyaa| - bA~dhA | Ayu pAlana kara mRta ho usI karma ke doSa se hI hathinI ke rUpa meM utpanna huI aura yUthAdhipa ( hAthiyoM ke jhuNDa ke svAmI) kI tuma apriya bnii| hAthI ko pakar3ane ke lie banAye gaye gaDDhe meM gira gayIM / vahA~ para atyadhika kleza kA anubhava kara marakara usI karma ke doSa se vAnarI huii| vahA~ para bhI jhuNDa ke svAmI kI atyanta apriya thI / jhuNDa se alaga hone ke kAraNa bUr3he ThAkura ne pakar3a liyA aura lohe kI sAMkala se bA~dhA / mahAduHkha se pIDita hokara Ayu pAlana karamarakara usI doSa se hI kuttI ke rUpa meM utpanna huI / usa janma meM bhI RtukAla meM samasta kuttoM ke dvArA nacAhI jAkara kIr3oM ke samUha dvArA kSata-vikSata dehavAlI ho mahAna kleza kA anubhava kara marakara usI isa kAraNa tumane kliSTa karma Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] tati / tat vi amaNoramA savvamajjArANaM gehANaladaDDhadehA ahA upaksa e mariUNa takkammaarer samapannA cakkavAiyattAe ti / tattha visayA piyayamaparivajjiyA kilesasaMpAiyavitto mataM duHkhamaNuhavi mayA samANI takkammadoseNeva samutpannA caMDAlaitthigattAe ti / tattha viya darda amaNoramA piyayamassa mayaNadukkhapIDiyA ahAuyakkhaeNa mariUNa takkammadoseNeva samutpannA sabaraithigattAe / tattha vi ya amaNoramA sambasabarANa vicchUDhA Nehi pallIo paribhamaMtI ya visamasajjhakaM tAre kilesa saMpAiyasarIraThiI parikkhINakAyA addhANapaDivannapahaparibhaTThehi diTThA tumaM sAhU, te viyatumAe ti / te ya daTThUNa samuppanno te pmoo| pucchiyA ya ha - dhammasIle ko uNa imo paraso kedUre vA io vattaNi tti / tae sabahumANamAikkhiyaM-sajbhakaMtArameyaM, io nAidUre vattaNo / sAhUha bhaNitraM- dhammasole, kayarIe disoe vattaNo / tae bhaNiyaM - avaramaggeNa io voliUNa imaM tarulayAgahaNaM / ahavA eha, ahaM caiva daMsemitti / daMsiyA battaNI / citiyaM ca suddhacittAe - aho ime amacchariyA piyabhAsiNo pasaMtaruvA abhigamaNIyA; dhannANamevaMvihehi saha gehAnaladagdhadahA yathAyuSkakSaye mRtvA tatkarmadoSeNaiva samunnA cakravAkItayeti / tatrApi sadA priyatama parivajitA kleza sampAditavRttirmahAntaM duHkhamanubhUya mRtA satI satkarmadoSaNaiva samutpannA cANDAlastrIkatayeti / tatrApi ca dRDhamamanoramA priyatamasya madanaduHkhapIDitA yathA''yuHkSayeNa mRtvA tatkarmadoSeNaiva samutpannA zabarastrIkatayeti / tatrApi cAmanoramA sarvazabarANAM vikSiptA taispallItaH paribhramantI ca viSamasahyakAntAre klezasampAditazarIrasthitiH parikSINakAyAdhvapratipantapathaparitvaM sAdhubhiH, te'pi ca tvayeti / tAMzca dRSTvA samutpannaste pramodaH / pRSTA ca taiH - dharmazIle ! kaH punarayaM pradezaH kiyaddUre vA ito vartanoti / tvayA sabahumAnamAkhyAtam - sahyakAntArametad ito nAtidUre vartanI / sAdhubhiH bhaNitam - dharmazIle ! katarasyAM dizi vartanI / tvayA bhaNitam - aparamArgeNa ito vyatikramyadaM tarulatAganam / athavA edhva, ahameva darzayAmIti / darzitA vartana / cintitaM ca zuddhacittathA / aho ime'mAtyaH priyabhASiNaH prazAntarUpA abhigamanIyAH, 763 karma ke doSa se billI huI / usa janma meM bhI saba bilAvoM ke dvArA na cAhI jAkara ghara meM Aga laga jAne se zarIra jala jAne para Ayu kSaya hone para marakara usI karma ke doSa se hI cakavI ke rUpa meM utpanna huI / usa janma meM bhI sadA priyatama ke dvArA chor3I jAkara kleza se jIvikopArjana kara bar3e duHkha kA anubhava kara marakara usI karma ke doSa se hI cANDAla kI strI huI / usa janma meM bhI priyatama ke dvArA atyadhika amanorama hokara kAmaduHkha se pIDita ho AyukSaya ho jAne para marakara usI karma ke doSa se hI zabara kI strI ke rUpa meM utpanna huii| usa janma meM bhI samasta zabaroM ke lie amanorama hotI huI zabarasvAmI ke dvArA tyAgI jAkara himAlaya ke bhayaMkara jaMgala meM bhramaNa karatI huI kleza se zarIra kI sthiti banAye rakhI / tUM kSINakAya ho gayI tathA rAste meM rAstA bhUle hue sAdhuoM ne tujhaM dekhA, tUne bhI unheM dekhA / unheM dekhakara tujhe haSaM huaa| una sAdhuoM ne pUchAdharmazIle | yaha kauna pradeza hai ? athavA yahA~ se rAstA kitanI dUra hai ? tUne AdarapUrvaka kahA - yaha himAlaya kAna hai, yahA~ se pAsa meM hI rAstA hai / sAdhuoM ne kahA- rAstA kisa dizA meM hai ? tUne kahA - ' ina bhayaMkara vRkSoM aura latAoM ko lAMghakara pazcima meM hai athavA Ao' maiM hI dikhA dUM, aisA kahakara rAstA dikhA diyA aura zuddha citta se socA- oha ! ye dveSarahita, priyabhASI, zAntarUpa aura samIpa meM rahane yogya haiM / ve puruSa Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAicakahA saMgamo bhavai / evaM visucitaNeNa khavio kammasaMghAo AsagaliyaM bodhibIyaM / etthaMtarammi dhammalAhiyA sAhUhi suhayarapariNAmA ya paDiyA tesi clnnesuN| etthatarammi appAraMbhapariggahattaNeNa sahAvamaddavajjavayAe sAhusannihisAmatthao suddhabhAvayAe ya baddhaM sumANusAuyaM / gayA bhayavaMto sAhumo / gaesu vi ya na tuTTo te tayaNusaraNasaMgao suhbhaavaannubNdho| ahAuyaparikkhaeNaM ca mayA samANI takkammadosasesasaMgayA ceva samuppannA seyaviyAhivassa dhUya tti / pattavayA ya pariNIyA kosalAhiveNa; takkammasesayAe ya jakkhiNIrUvavippaladdheNa kayatthAbiyA NeNaM / tA evaM vacche duTuparivvAiyAhavaNakammavivAgasesameyaM ti| eyamAyaNNiUNa avagayaM ciya me mohatimiraM, jAo bhavavirAo, uppannaM jAisaraNaM, vaDio sNvego| vaMdiUNa bhaNio bhayavaM gurU-bhayavaM, evameyaM; aha kayA uNa takkammavivAo niisesiibhvissi| bhayavayA bhaNiyaM-vacche, imiNA ahoratteNa / mae bhaNiyaM-bhayavaM, kayA kahaM vA taM javikhaNi viyANissai ajjautto / bhayavayA bhaNiyaM-vacche, ajjeva rayaNIe tuha sahAvAsarisayAe dhanyAnAmevaMvidhaiH saha saMgamo bhavati / evaM vizuddhacintanena kSapitaH karmasaMghAtaH, prAdurbhUtaM bodhibIjam / atrAntare dharmalAbhitA sAdhubhiH zubhatarapariNAmA ca patitA teSAM caraNeSu / atrAntare alpArambhaparigrahatvena svabhAvamArdavArjavatayA sAdhusannidhisAmarthyataH zuddhabhAvatayA baddhaM sumAnuSAyuSkam / gatA bhagavantaH sAdhavaH / gateSvapi ca na truTitastava tadanusmaraNasaMgataH zubhabhAvAnubandhaH / yathA''yuHparikSayeNa ca mRtA satI tatkarmadoSazeSasaMgatava samutpannA zvetavikAdhipasya duhiteti / prAptavayAzca pariNItA kozalAdhipena / tatkarmazeSatayA ca yakSiNIrUpavipralabdhena krthitaasten| tata evaM vatse ! duSTaparivAjikAhvanakarmavipAkazeSametaditi / etadAkarNya apagatamiva me mohatimiram, jAto bhavavirAgaH, utpanna jAtismaraNam, vaddhita: sNvegH| vanditvA bhaNito bhagavAn guruH - bhagavan ! evametad / atha kadA punaH tatkarmavipAko niHzeSIbhaviSyati / bhagavatA bhaNitam - vatse ! anenAhorAtreNa / mayA bhaNitam-bhagavan ! kadA kathaM vA tAM yakSiNoM vijJAsyatyArya putraH / bhagavatA bhaNitam-vatse ! adyaiva rajanyAM tava dhanya haiM jinakA aise sAdhuoM se samAgama hotA hai| isa prakAra ke vizuddha citta se karmasamUha naSTa kara DAlA, jJAnabIja utpanna huaa| isI bIca sAdhuoM ne dharmalAbha diyA / atyadhika zubha pariNAmoM vAlI hokara tUM unake caraNoM meM gira gyii| isI bIca thor3A Arambha aura parigraha, svabhAva kI mRdutA aura saralatA, sAdhuoM ke sAmIpya kA prabhAva tathA zuddha bhAvoM kI parigati ke kAraNa usa zabarI ne acchI manuSya Ayu baaNdhii| bhagavAn sAdhu cale gaye / unake cale jAne para bhI unake smaraNa se yukta zubhabhAvoM kA vaha prabhAva nahIM chuuttaa| yathAyogya Ayu kA kSaya kara marakara usa zeSa karma ke doSa ke sAtha hI zvetavikA ke rAjA kI putrI huii| yuvAvasthA prApta hone para kozalAdhipa ne vivAhA, usa karma ke zeSa hone ke kAraNa yakSiNI ke rUpa se Thage gaye rAjA ne tumhArA tiraskAra kiyaa| ataH he putrI ! isa prakAra duSTa parivAjikA ko bulAne ke karma kA yaha zeSa phala hai|' yaha sunakara mAno merA moharUpI andhakAra naSTa ho gayA, saMsAra se virAga ho gayA, jAtismaraNa ho gayA, virakti bar3hI / vandanA kara bhagavAna guru se kahA-'bhagavan ! yaha ThIka hai, (kRpayA yaha batalAie) vaha karma kA phala kaba pUrA hogA?' bhagavAn ne kahA - 'putrI ! isI dina-rAta meN|' maiMne kahA - 'bhagavan ! kaba aura kaise Aryaputra usa yakSiNI ko jAneMge ?' bhagavAn ne kahA - 'Aja hI rAta tumhAre svabhAva kI asadRzatA ke Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] samappannAsaMko niveiUNa maMtiNo takkayavIyarAyapaDimAlaMghaNapaoeNa nIsaMsayaM viyANiUNa, jahA na esA devitti; tao 'haNa haNa' ti bhaNamANo khaggaM gaheUNa uDhio rAdhA, jAva takkhaNaM adaMsaNA jAya ti / mae bhaNiyaM-bhayavaM, na tIe kiMci akusalaM karissai ajjutto| bhayavayA bhaNiyaMvacche, na hi, ki tu kayatthiyA tumaM ti ahiyaM saMtappissai / mae bhaNiyaM-bhayavaM ko ettha doso ajjauttassa, kammapariNaI esa ti / bhayavayA bhaNiyaM-vacche, evameyaM; tahAvi mohadoseNa daDhaM saMtappissai mhaaraao| sue Agamissai ihaI, pekkhissai tumaM / tao saha tae accaMtasuhio havissai tti viyANiUNa na tae saMtappiyavvaM / mae bhaNiyaM-bhayavaM, avagao me saMtAvo taha dasaNeNa, virattaM ca me cittaM bhvcaargaao| tA ki mhaaraayaagmnnenn| puNo vi viogAvasANA sNgmaa| koisaM ca jarAmaraNapoDiyANaM suhiyttnnN| bhayavayA bhaNayaM-vacche, evameyaM, kiM tu saha tae accaMtasuhio havissai ti / bhaNiyaM mae-accaMtasuhio jIvo na vIyarAyavayaNANaTANamaMtareNa hvi| tA bhayavayA bhaNiyaM-saha tae jarAidosanigghAyaNasamatthaM dukkaraM kAvurisANa vIyarAgavayaNANuTThANaM ---------- -------------------------- ---------------------- svabhAvAsadRzatayA samutpannAzaGko nivedya mantriNastatkRtavItarAgapratimAlaGkanaprayogeNa niHsaMzayaM vijJAya 'yathA na eSA devo' iti / tato 'jahi jahi' iti bhaNan khaDga gRhItvA usthito rAjA, yAvat tatkSaNamadarzanA jAteti / mayA bhaNitam - bhagavan ! na tasyAH kiJcidakuzalaM kariSyati aaryptrH| bhagavatA bhaNitam - vatse ! nahi, kintu karthitA tvamityadhika santapsyati / mayA bhaNitam-bhagavan ! ko'tra doSa Aryaputrasya, karmapariNatireSeti / bhagavatA bhaNitam- vatse, evametat tathApi mohadoSeNa dRDhaM santapsyati mahArAjaH / zva AgamiSyatIha, prekSiSyate tvaam| tataH saha, tvayA'tyantasukhito bhaviSyati iti vijJAya na tvayA santaptavyam / mayA bhaNitam-bhagavana ! apagato me santApastava darzanena / viraktaM ca me cittaM bhavacArakAt / tataH kiM mhaaraajaagmnen| panarapi viyogAvasAnA: saMgamAH / kIdRzaM ca jarAmaraNapIDitAnAM sukhi tatvam / bhagavatA bhaNitama- vatse ! evametad, kintu saha tvayA'tyantasukhito bhaviSyatIti / bhaNitaM mayA--atyantasakhito jIvo na vItarAgavacanAnuSThAnamantareNa bhavati / tato bhagavatA bhaNitam-saha tvayA jarAdi kAraNa utpanna AzaMkAvAle rAjA mantriyoM se nivedana kara yakSiNI ke dvArA vItarAga kI pratimA ke lA~dhane ke prayoga se niHsandeha rUpa se jAnakara ki yaha mahArAnI nahIM hai, ataH 'mAro mAro' kahatA haA talavAra lekara rAjA uThegA ki tatkSaNa vaha adRzya ho jaayegii|' maiMne kahA-'bhagavan ! usakA Aryaputra kucha akuzala to nahIM kareMge ?' bhagavAna ne kahA-'putrI ! nahIM, kintu tumhArA tiraskAra karane se atyadhika duHkhI hoNge| maiMne kahA-'bhagavana, isameM Aryaputra kA kyA doSa hai, yaha karma kA phala hai / ' bhagavAna ne kahA - 'yaha ThIka hai tathApi moha ke doSa se rAjA atyadhika du:khI hoNge| kala yahA~ AyeMge, tumheM dekheNge| unake sAtha tuma atyanta sukhI hogI-aisA jAnakara tumheM kupita nahIM honI caahie|' maiMne kahA-'bhagavan ! Apake darzana se merA duHkha dUra ho gyaa| merA citta saMsAra-rUpI kArAgRha se virakta ho gayA hai| ata: mahArAja ke Ane se kyA, saMyoga kA anta to puna: viyoga hI hogaa| jarA aura maraNa se pIr3ita logoM kA sukha kaisA !' bhagavAna ne kahA-'putro ! yaha ThIka hai, kintu tumhAre sAtha (ve) atyanta sukhI hoNge|' maiMne kahA-'vItarAga ke vacanoM kA pAlana kiye binA jIva atyanta sukhI mahIM hotA / hai|' anantara bhagavAn ne kahA - 'tuhAre sAtha jarAdi doSoM kA nAza karane meM samartha aura kAyarapuruSoM ke lie Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 766 [ samarAiccakahA karaissai / eeNa kAraNeNa accaMtasuhio hohi tti| bhaNiUNa tuhikko Thio bhayavaM / eyamAyaNiUNa 'aho dhanno mahArAo' ti harisiyA ahaM / hiyayatthaM viyANiUNa bhaNiyA ya bhayavayAvacche tuma pi geNhAhi tAva savvamaMtaparamamaMtaM aidullahaM jovaloe viNAsaNaM bhayANaM sAhaNaM paramapayassa pUyaNijjaM sayANaM acitasattijataM gAhagaM sayalaguNANaM uvamAIyakallANakAraNaM bhayavayA vIyarAgeNa paNIyaM paMcanamokkAraM ti| mae bhaNiyaM-bhayavaM, aNuggihIya mhi| bhayavayA bhaNiyaM-ThAyasu me vAmapAse puvvAhimuha ti| ThiyA Isi avaNayA, vaMdio bhayavaM / kayaM bhayavayA paramagurusaraNaM / tao uvautteNa akkhaliyAiguNasameo dinamo namokkAro, paDicchio mae suddhbhaavaaisenn| tayaNaMtaraM ca paNamiva bhavabhayaM, samAgayaM viya muttisuhaM ti| bhayavayA bhaNiyaM-vacche, iNameva aNusaraMtIe gameyanvA tae imAe egapAsaTTiyAe giriguhAe rayaNI, na bohiyavvaM ca / saMpavaM gacchAmi ahayaM, sue puNo amhANaM daMsaNaM ti / mae bhaNiyaM-bhayavaM, aNuggihIya mhi / gao bhayavaM / namokkAraparAe ya paramapamoyasaMgayAe thevavelA viya aikkaMtA rayaNI / pahAyasamae ya AsadoSanirdhAtanasamartha duSkaraM kApuruSANAM vItarAgavacanAnuSThAnaM kariSyati / etena kAraNenAtyantasukhito bhaviSyati iti / bhaNitvA tUSNikaH sthito bhagavAn / etadAkarNya 'aho dhanyo mahArAjaH' iti hRSTA'ham / hRdayastha vijJAya bhaNitA ca bhagavatA-vatse ! tvamapi gRhANa tAvat sarvamantraparamamantramatidurlabha jIvaloke vinAzanaM bhayAnAM sAdhanaM paramapadasya pUjanIyaM satAmacintyazaktiyuktaM grAhakaM sakalaguNAnAmupamAtItakalyANakAraNaM bhagavatA vItarAgeNa praNIta paJcanamaskAramiti / mayA bhaNitam -bhagavan ! anugRhItA'smi / bhagavatA bhaNitam-tiSTha me vAmapArve pUrvAbhimukheti / sthitA ISadavanatA / vandito bhagavAn / kRtaM bhagavatA paramagurusmaraNam / tata upayuktenAskhalitAdigaNasameto datto namaskAraH / pratIpsito mayA zuddhabhAvAtizayena / tadanantaraM ca pranaSTamiva bhavabhayam, samAgatamiva muktisukhamiti / bhagavatA bhaNitam-vatse ! imamevAnusmarantyA gamayitavyA tvayA'syAmekapAzrvasthitayA girigahAyAM rajanI, na bhetavyaM ca / sAmprataM gacchAmyahama, zvaH panarasmAkaM darzanamiti / mayA bhaNitam -bhagavan ! anugRhItA'smi / gato bhgvaan| namaskAraparAyAzca paramapramodasaMgatAyAH stAkavelevAtikrAntA rajanI / prabhAtasamaye cAzvaduSkara aise vItarAga ke vacanoM kA ve pAlana kareMge, isa kAraNa anyanta sukhI hoge'--yaha kahakara bhagavAn mauna ho gaye / yaha sunakara 'oha maha rAja dhantha haiM' yaha kahakara maiM harSita huii| hRdaya kI sthiti ko jAnakara bhagavAn ne kahA-'putrI, tuma bhI saba mantroM meM utkRSTa mantra, saMsAra meM atyanta durlabha, bhayoM kA nAzaka, mokSapada kA sAdhaka, sajjanoM dvArA pUjanIya, acintyazakti se yukta, samasta guNoM kA grAhaka, jisakI upamA nahIM dI jA sakatI, aise kalyANakAraka bhagavAn vItarAga dvArA praNIta paMcanamaskAra mantra ko grahaNa kro|' maiMne kahA-'bhagavan / maiM anugahIta huuN|' bhagavAna ne kahA-'merI bAyIM tarapha pUrva kI ora mukha karake baittho|' kucha sira jhukAkara maiM baiTha gyii| vandanA kii| bhagavAn ne paramaguru kA smaraNa kiyaa| taba unhoMne askhalita Adi guNoM se yukta namaskAra mantra diyaa| maiMne zuddha bhAvoM ke atizaya se svIkAra kiyaa| anantara saMsAra kA bhaya mAno naSTa ho gayA, muktirUpI sukha kA samAgama huaa| bhagavAn ne kahA---'putrI ! isI kA smaraNa karate hue tuma isa parvata kI guphA ke eka ora sthita ho, rAtri bitAo aura DaranA mata / aba maiM jAtA hU~, kala punaH hamArA darzana hogaa|' maiMne kahA-'bhagavan ! maiM anugRhIta huuN|' bhagavAn cale gye| namaskAra maMtra kA jApa karate hue atyadhika harSaM se yukta merI thor3e se hI samaya meM gatri vyatIta ho Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] 767 sAhaNeNa annesaNatthaM samAgao raayaa| pattA ya Ne samIve kaivi AsavArA / diTThA ya Nehi, harisanibhahi sAhiyA rAiNo / Agao me samIvaM rAyA / bAhollaloyaNeNaM bhaNiyaM ca NeNaM- devi, na me kupinvaM annANametthamavarajjhai / mae bhaNiyaM ajjautta, ko ettha avasaro kovassa; niyaduccariyavivAgasesameyaM / rAiNA bhaNiyaM -- devi, amettha nimittaM / mae bhaNiyaM - ajjautta, jammaMtare viopaDibaddha niyaduccariyasAmattheNa pahUyayaramaNubhUyaM tattha ki tumaM nimittaM ti / savvahA mae kao esa doso ti / rAiNA bhaNiyaM devi, sAmanneNa viyANAmi ahamiNaM, jamaNAdI saMsAro kammavasagA ya pANiNo / devI uNa visesaparinnANasaMgayA viya maMtei / mae bhaNiyaM - ajjautta, evaM / rANA bhaNiyaM - devi kahaM viya / sAhio mae maraNavavasAya gurudaMsaNAio namokkAralAhapajjavasANo parikahiyavRttaMto / 'aho bhayavao nANAisao' ttivimhio rAyA / 'aho asArayA saMsArasa, ehamettassa vi dukkaDassa Iiso vivAo' tti saMviggo rAyA / bhaNiyaM ca NeNa - devi, dUre io bhayavaM guru ti / mae bhaNiyaM - ajjautta, io thovaMtare / rAiNA bhaNiyaM -- tA ehi, gacchamha sAdhanenAnveSaNArthaM samAgato rAjA / prAptAzna me samIpe katyapyazvavArAH / dRSTAzca taiH harSanirbharaiH kavitA rAjJaH / Agato me samIpaM rAjA / bASpArdra locanena bhaNitaM ca tena devi ! na me kupitavyam, ajJAnamatrAparAdhyati / mayA bhaNitam - Aryaputra ! ko'trAvasaraH kopasya, nijaduzcaritavipAkazeSametad / rAjJA bhaNitam - devi ! ahamatra nimittam / mayA bhaNitam - Aryaputra ! janmAntare viyogaprati - baddhanijaduzcaritasAmarthyena prabhUtataramanubhUtam, tatra kiM tvaM nimittamiti / sarvathA mayA kRta eSa doSa iti / rAjJA bhaNitam - devi ! sAmAnyena vijAnAmyahamidam yadanAdiH saMsAraH karmavazagAzca prANinaH / devI purnAvazeSaparijJAnasaMgateva mantrayati / mayA bhaNitam - Aryaputra ! evam / rAjJA naNitam - devI kathamiva / kathito mayA maraNavyavasAya gurudarzanAdiko namaskAralAbhaparyavasAnaH parikathitavRttAntaH / 'aho bhagavato jJAnAtizayaH' iti vismito rAjA / 'aho asAratA saMsArasya, etAvanmAtrasyApi duSkRtasyedRzo vipAkaH' iti saMvigno rAjA / bhaNitaM ca tena devi ! kiyaddUre bhagavAna gururiti / mayA bhaNitam - Aryaputra ! itaH stokAntare / rAjJA bhaNitam- - tata ehi, gayI / prAtaHkAla ghor3e se ( mujhe ) khojane ke lie rAjA aaye| kucha azvArohI mere samIpa Aye / unhoMne harSita ho ( mujhe ) dekhA aura rAjA se kahA / rAjA mere pAsa aaye| AMsuoM se Ardra netravAle unhoMne kahA - 'mahArAnI ! mujha para kupita na hoM, ajJAna ne yahA~ aparAdha karAyA hai|' maiMne kahA- 'Aryaputra ! yahA~ krodha kA kyA avasara, apane duzcarita kA yaha zeSa phala thA / rAjA ne kahA- 'mahArAnI ! isameM maiM nimitta huA / ' maiMne kahA - 'Aryaputra ! dUsare janma meM viyoga karAne sambandhI apane duzcarita kI sAmarthya se maiMne atyadhika (phala) anubhava kiyaa| vahA~ para Apa kaise nimitta ho sakate haiM ? sarvathA mere dvArA kiyA huA hI yaha doSa hai / ' rAjA ne kahA- 'mahArAnI ! sAmAnya rUpa se maiM yaha jAnatA hU~ ki saMsAra anAdi hai aura prANI karmoM ke vaza meM hai / punaH mahArAnI mAno vizeSa jJAna se yukta ho kaha rahI haiN|' maiMne kahA - 'Aryaputra ! aisA hI hai / ' rAjA ne kahA- 'mahArAnI, kaisA ?' maiMne maraNa kA nizcaya aura gurudarzana Adi se namaskAra prAptiparyanta ( bAta ) batalAyI / 'bhagavAn ke jJAna kI adhikatA Azcaryamaya hai' - aisA kahakara rAjA vismita huA / oha, saMsAra kI asAratA ! itane se duSkRta kA aisA phala huA ! isa prakAra rAjA bhayabhIta hue aura unhoMne kahA--- 'mahArAnI ! bhagavAn guru kitanI dUra haiM ?" maiMne kahA- 'Aryaputra ! yahA~ se thor3I dUra haiN|' rAjA ne kahA- 'to Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAicakahA bhayavaMtadasaNavaDiyAe / mae bhaNiyaM-ajjautta, jutameyaM ti / gao maM ghettaNa saha pariyaNeNa raayaa| diTTo bhayavaM, vaMdio harisiyamaNeNa, dhammalAhio bhayavayA / bhaNiyaM ca Na-bhayavaM, sAhio mamaM bhayavaMtadasaNAio sayalavutaMto ceva devor| jAo ya me saMtAso, 'aho ehahametassa vi dukkaDassa Iiso vivAo' tti / aNeyadukkaDasamannio ya ahayaM / tA na yANAmo, kimettha kAyabvaM ti| bhayavayA bhaNiyaM-mahArAya suNa, jamettha kAyanvaM / rAiNA bhaNiyaM-ANaveu bhayavaM / bhayavayA bhaNiyaM-suppaNihANaM vaTTamANasayalasAvajjajoyaviramaNaM saMviggayAe aIyapaDikkamaNaM accaMtamaNiyANamaNAgayapaccakkhANaM ti / evaM ca kae samANe mahaMtakusalAsayabhAveNa mahAmehavuTTihayANi viya khuddajalaNuddittayAiM pasamaMti dukkddaaii| tao vittharai kusalAsao, ullasai jIvavIriyaM, visujjhae aMtarappA: pariNamai appamAo, niyattae micchAviyappaNaM, avei kammANubaMdho, khijjai bhavasaMtatI, pAvijjai paramapayaM / tattha uNa savvakAlaM na hoMti dukkaDajoyA, accaMtiyaM ca niruvmsuhN| tA imaM kAyavvaM / rAiNA bhaNiyaM-bhayavaM, evameyaM, aNuggihIo ahaM bhayavayA, kusalajoeNa karemi bhayavao ANaM ti| gacchAvo bhagavaddarzananimittam / mayA bhaNitam -Aryaputra ! yuktametaditi / gato mAM gRhItvA saha parijanena rAjA / dRSTo bhagavAn, vanditaH harSitamanasA, dharmalAbhito bhagavatA / bhaNita ca tenabhagavan ! kathito mama bhagavaddarzanAdika: sakalavRttAnta eva devyA / jAtazca me santrAsaH, 'aho etAvanmAtrasyApi duSkRtasyedRzo vipAka iti / anekaduSkRtasamanvitazcAham / tato na jAnImaH kimatra kartavyamiti / bhagavatA bhaNitam -mahArAja ! zRNu, yadatra kartavyam / rAjJA bhaNitam-AjJApayatu bhagavAn / bhagavatA bhaNitam -supraNidhAnaM vartamAnasakalasAvadyayogaviramaNaM saMvignatayA'tItapratikramaNamatyantamanidAnamanAgatapratyAkhyAnamiti / evaM ca kRte sati mahAkazalAzayabhAvena mahAmeghavRSTi. hatAnIva kSudrajvalanoddIptAni prazAmyanti duSkRtAni / tato vistIryate kuzalAzayaH, ullasati jIvavoryam, vizuddhayatyantarAtmA, pariNamatyaprasAda:, nivartate mithyAvikalpanam, apaiti karmAnubandhaH, kSoyate bhavasantatiH, prApyate paramapadam / tatra punaH sarvakAlaM na bhavanti duSkRtayogAH, AtyantikaM ca nirupamasukham / tata idaM kartavyam / rAjJA bhaNitama -bhagavan ! evametad, anugRhIto'smyahaM bhagavatA, Ao, bhagavAn ke darzana ke lie cleN|' maiMne kahA---'Aryaputra ! ThIka hai|' rAjA mujhe lekara parijanoM ke sAtha gaye / bhagavAn ke darzana kiye, harSita mana se vandanA kI, bhagavAn ne dharmalAbha diyaa| rAjA ne kahA---'bhagavan ! bhagavAn ke darzana Adi samasta vRttAnta ko mahArAnI ne mujhe batA diyA hai| mujhe bhaya utpanna huA hai; oha ! itane se duSkRta kA itanA phala huA aura maiM aneka duSkRtoM se yukta hU~, ataH nahIM jAnatA hU~, yahA~ kyA karanA cAhie ?' bhagavAn ne kahA - 'yahA~ jo karanA cAhie suno|' rAjA ne kahA---'bhagavAn AjJA deN|' bhagavAna ne kahA-'samyaka samAdhi, vartamAna ke sabhI sAvadyayoga (pApayukta kAryoM ke saMyoga) kA tyAga, bhayabhIta hokara pahale kiye hue kAryoM kA pratikramaNa, atyanta rUpa se nidAna na karanA aura bhaviSya meM kiye jAnevAle duSkarmoM kA tyAga karanA-aisA karane para mahAzubha AzayavAle bhAvoM se, jisa prakAra mahAmegha kI varSA se kSudra pradIpta agni tADita hokara zAnta ho jAtI hai, usI prakAra duSkarma bhI zAnta ho jAte haiN| anantara zubha bhAvoM kA vistAra hotA hai, Atmazakti vikasita hotI hai, antarAtmA zuddha hotI hai, apramAda pUrNa vRddhi ko prApta hotA hai, mithyA vikalpa dUra ho jAtA hai, karmabandha chUTa jAtA hai, saMsAra paramparA kSINa ho jAtI hai / mokSa kI prApti hotI hai / phira vahA~ duSkarmoM kA yoga (bandha) kamI bhI nahIM hotA hai aura Atyantika anupama sukha kI upalabdhi hotI Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maTThamo bhavo ] 769 bhaNiUNa pulaiyA ahaM bhaNiyA ya-- -devi, dullaho bhayavaMtatullo dhammasArahI / uvAeo ya savvahA dhammo, savvamannaM saMkilesakAraNaM / na hoi dhammo gurumaMtareNa, tA saMpADemi bhayavao ANaM ti / mae bhaNiyaM - ajjautta, juttameyaM / tao dayAviyaM rAiNA mahAdANaM, kArAviyA aTThAhiyAmahimA sammANiyA paurajaNavayA, ThAvio rajje surasuMdarI nAma jeTThaputto / tao aNeyasAmaMtAmaccapariyao saha mae sayalaM te ureNa ya sugihIyanAmadheyagurusamIve suttabhaNieNa vihiNA pavaDDhamANeNaM suhapariNAhi io raayaa| tA evaM vacche, theveNa kammuNA iyaM mae pAviyaM ti / ao avagacchAmi thevassa annANa cedviyassa, vacche, eso vivAo, pahUyassa u tiriyAiesuM havai / evaM ca kammapariNaIe samAasure va asA udae pugvakaDameyaM ti na saMtappiyavvaM jANaeNa / eyamAyaNiUNa AvibhUyasammata desa viraipariNAmAe jaMpiyaM rathaNavaIe / bhayavai, mahaMtaM dukkhamaNubhUyaM bhayavaIe ahavA Iiso esa saMsAro / savvA kayatthA bhayavaI, jA samuttiSNA imAo kilesajaMbAlAo / ahaM pi dhannA ceva, jIe mae tumaM ditttthaa| na appapuNNANaM ciMtAmaNirayaNasaMpattI havai / tA Aisau bhayavaI, jaM mae kuzalayogena karomi bhagavata AjJAmiti / bhaNitvA dRSTA'haM bhaNitA ca - devi ! durlabho bhagavattulyo dharmasArathiH / upAdeyazca sarvathA dharmaH, sarvamanyat saMklezakAraNam / na bhavati dharmo gurumantareNa, tataH sampAdayAmi bhagavata AjJAmiti / mayA bhaNitam - Aryaputra ! yuktametad / tato dApitaM rAjJA mahadAnam, kArito'STAhnikAmahimA, sanmAnitaH paurajanavrajAH, sthApito rAjye surasundaro nAma jyeSThaputraH / tato'neka sAmantAmAtyaparivRtaH saha mayA sakalAntaH pureNa ca sugRhItanAmadheyagurusamIpe sUtra - bhaNitena vidhinA pravardhamAnena zubhapariNAmena pravrajito rAjA / tata evaM vatse ! stokena karmaNedaM mayA prAptamiti / ato'vagacchAmi stokasyAjJAnaceSTitasya vatse ! eSa vipAkaH, prabhUtasya tu tiryagAdikeSu bhavati / evaM karmapariNatau samApatitAyAmapi asyA udaye 'pUrvakRtametad' iti na santaptavyaM jJAyakena / evamAkarNyAvirbhUta samyaktva dezavi ratipariNAmayA jalpitaM ratnavatyA - bhagavati ! mahad duHkhamanubhUtaM bhagavatyA / athavaidRza eSa saMsAraH / sarvathA kRtArthA bhagavatI, yA samuttIrNA'smAd klezajambAlAd / ahamapi dhanyaiva yayA mayA tvaM dRSTA / nAlpapuNyAnAM cintAmaNiratnasamprAptirbhavati / hai / ata: yaha karanA caahie|' taba rAjA ne kahA- 'bhagavan ! ThIka hai, bhagavAn se maiM anugRhIta hU~, zubhayoga se bhagavAn kI AjJA kA pAlana karU~gA' - aisA kahakara ( rAjA ne ) mujhe dekhA aura kahA - 'mahArAnI ! bhagavAn ke samAna sArathI durlabha hai / saba prakAra se dharma grahaNa karane yogya hai aura anya saba duHkha kA kAraNa hai / guru ke binA dharma nahIM hotA hai ataH bhagavAn kI AjJA pUrNa karatA huuN|' maiMne kahA - 'Aryaputra ! ThIka hai / ' anantara mahAdAna dilAyA, ASTAhnika mahotsava karAyA, nagaranivAsiyoM kA sammAna kiyA, rAjya para surasundara nAmaka bar3e putra ko baiThAyA / anantara aneka sAmanta aura AmAtyoM se yukta ho mere aura samasta anta: pur ke sAtha sugRhIta nAma vAle guru ke pAsa sUtrakathita vidhipUrvaka bar3he hue zubha pariNAmoM se rAjA pravrajita ho gaye / to isa prakAra putrI, thor3e se karma se maiMne yaha pAyA / ataH jAnatI hU~ putrI ! ki thor3I-sI ajJAna ceSTA kA yaha phala hotA hai aura bhI adhika ajJAna ceSTA kA phala tithaMca Adi gatiyoM meM gamana hotA hai| isa prakAra karmoM kI pariNati ke udaya meM Ane para 'yaha pahale kA kiyA huA (karma) hai - aisA socakara jJAnI ko dukhI nahIM honA cAhie / ' aisA sunakara utpanna samyaktva rUpa dezavirati ke pariNAmoMvAlI ratnavatI ne kahA- 'bhagavatI ! bhagavatI se bahuta duHkha bhogA / athavA yaha saMsAra hI aisA hai| bhagavatI saba prakAra se kRtArtha haiM jo ki isa klezarUpI jAla Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAicakahA hread ti / tao viyANiUNa tIe bhAvaM sAhio sAvayadhammo gaNiNIe / 'eyamahaM caemi kAuM ti harisiyA rayaNavaI / namovakArapuvvayaM siddhaMtavihANeNa gahiyAI aNuvvayaguNanvayasikkhAvayAI / diyA gaNagI, pucchiyA rayaNavaIe / bhayavai, 'koiso majjha saraviseso ti pucchiyAe jaM tae samANattaM 'jArisa paramAnaMdajoe bhattuNo havaI' tti tA kIiso ajjauttassa paramAnaMdajoo, ki suyaM kuoi ajjautteNa vIyarAyatrayaNaM / gaNiNIe bhaNiyaM vacche, evamahaM takkemi / etthaMtarammi gulaguliye gaMdhahatthiNA, samAhayaM saMbhAmaMgalataraM, paMDhiyaM ca baMdiNA 770 99 dhammodaeNa taM natthi jaM na hoi tti suMdaraM loe / iya jANiUNa suMdari saMpai dhammaM daDhaM kuNasu // 46 // DhosyANi ya se naMdAbhihANAe bhaMDAriNoe mahAnAyagasaMjuyANi kaDayANi samAgao sakusumahatyo purohio / bhaNiya ca NeNa - devi, devaguruvaMdaNasamao vaTTai tti / harisiyA rayaNaI / citiyaM ca NAe - na ettha saMdeho, anukUloM sauNasaMghAo tti sammamAyaNNiyaM bIyarAgavayaNaM tata Adizatu bhagavatI, yanmayA kartavyamiti / tato vijJAya tasyA bhAvaM kathitaH zrAvakadharmo gaNinyA / 'etamahaM zaknomi kartum' iti harSitA ratnavatI / namaskArapUrvakaM siddhAntavidhAnena gRhItAni aNuvrataguNata zikSAvratAni / vanditA gaNinI / pRSTA ratnavatyA - bhagavati ! ' kIdRzo mama svaravizeSaH ' iti pRSTayA yattvayA samAjJaptaM 'yAdRzaH paramAnandayoge bharturbhavati' iti / tataH kIdRza Aryaputrasya paramAnandayogaH, kiM zrutaM kutazcidAryaputreNa vItarAgavacanam / gaNinyA bhaNitam - vatse ! evamahaM tarkaye / atrAntare gulugulitaM gandhahastinA, samAhata sandhyAmaGgalatUryam, paTitaM ca vandinA - dharmodayena tatrAsti yanna bhavatIti sundaraM loke / iti jJAtvA sundari ! samprati dharmaM dRDhaM kuru // 946 // Dhaukite ca tasthA nandAbhidhAnayA bhANDAgAriNyA mahAnAyakasaMyukte ( mahAmadhyamaNisaMyukte) kaTake, samAgataH sitakusumahastaH purohitaH / bhaNitaM ca tena -devi ! devaguruvandanasamayo vartate iti / harSitA ratnavatI / cintitaM ca tayA - nAtra sandehaH anukUnaH zakunasaMghAta iti samyagA karNitaM vIta se nikala gayIM / maiM bhI dhanya hI hU~ jo ki maiMne Apake darzana pAye / alpapuNyavAloM ko cintAmaNi ratna kI prApti nahIM hotI hai ataH bhagavatI, merA jo kartavya ho usakI AjJA deN|' anantara usake bhAva ko jAnakara gaNinI ne gRhastha dharma kahA / ' yaha maiM karane meM samartha hU~' - isa prakAra ratnavatI harSita huI / namaskAramantrapUrvaka saiddhAntika vidhi se aNuvrata, guNavrata aura zikSAvrata grahaNa kiye / gaNinI kI vandanA kI / ratnavatI ne pUchA- 'bhagavatI ! 'merA svaravizeSa kaisA hai ?' - aisA pUche jAne para jo Apane AjJA dI thI ki pati ke parama Ananda ke yoga meM jaisA (svara) hotA hai| ataH Aryaputra kA kaisA parama Ananda kA yoga hai ? kyA kahIM se Aryaputra ne vItarAga ke vacanoM ko sunA hai ?' gaNinI ne kahA- 'aisA maiM socatI hU~ / isI bIca madayukta hAthI ne zabda kiyA, sandhyA'kAlIna maMgala vAdya baje aura bandI ne par3hA dharma ke udaya se vahA~ nahIM hai jo ki loka meM sundara na ho, aisA jAnakara sundarI ! isa samaya atyadhika rUpa se yA bhalI prakAra dharma ( dharmAcaraNa) karo // 946 // usakI nandA nAmaka bhaNDArina madhya meM jar3e hue mahAmaNiyoMvAle do kar3e lAyI, hAtha meM sapheda phUla liye purohita AyA aura usane kahA- 'mahArAnI ! deva guru kI vandanA kA samaya hai / ' ratnavatI harSita huI / usane Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] 771 ajjautteNa, pAviyaM pAviyavvaM, uvaladdho siddhimggo| kahaM ca annahA paramANaMdasaddo suyadevayAkappAe bhayavaIe mahAo nikkhamaha / abbhahiyajAyaharisAe vaMdiyA gaNiNI, bhaNiyA ya saviNayaM-bhayavai, ki kappai ettha bhayavaIe rayaNIe ciTThiuM, na hi / gaNiNIe bhaNiyaM-dhammasIle, jattha tumaM, lattha nasthi viroho| tahAvi gacchAmi tAva saMpayaM / adUre ceva amhANa pddisso| tA puNo AgamissAmi tti| rayaNavaIe bhaNiyaM-- bhayavai annuggho| vaMdiUNamabhuTiyA gnninnii| aNuvvaiyA ya NAe / vaMdiUNa ya niyattA uciydesaao| kayaM poskrnnijjN| namokkAraparAe ya aigayA rayaNI / pahAe ya AucchiUNa sasuramaNannAyA ya Na gayA gaNiNIsamIvaM / vaMdiyA gaNiNI / suA dhammadesaNA / samAgayA sagihaM / vIyadiyahe dhammANurAyao sagihatthiyAe ceva samAgayA gaNiNI / evaM padiNaM gaNiNIpajjuvAsaNaparAe aikkatA cattAri divsaa| samAgao paMcame diNe kumaaro| niveio caMdasuMdarIe gaNiNIsamIvasaMThiyAe rayaNavaIe, jahA 'devi na annahA bhayavaIvayaNaM ti; samAgao te hiyayaNaMdaNo' / eyamAyaNNiUNa paritudvA rayaNavaI / dinnaM tIe pAriosiyaM / rAgavacanamAryapatreNa, prAptaM prAptavyama, upalabdhaH siddhimaargH| kathaM cAnyathA paramAnanda zabdaH zrutadevatAkalpAyA bhagavatyA mukhAnniSkrAmati / abhyadhikajAtaharSayA vanditA gaNinI, bhaNitA ca savinayam / bhagavati ! kiM kalpate'tra bhagavatyA rajanyAM sthAtaM, na hi| gaNinyA bhaNitam-dharmazIle ! yatra tvaM tatra nAsti virodhH| tathApi gacchAmi tAvat sAmpratam / adUre evAsmAkaM pratizrayaH / tataH punara gamiSyAmIti / ratnavatyA bhaNitam - bhagavati ! anugrahaH / vanditvA'bhyutthitA gaNinI / anaajitA ca tayA / vanditvA ca nivRttocitadezAt / kRtaM pradoSaka raNIyam / namaskAraparAyAzcAtigatA rjnii| prabhAte cApRcchaya zvasuramanajJAtA ca tena gatA gaNinIsamIpam / vanditA gaNinI / zrutA dharmadezanA / samAgatA svagRham / dvitIya divase dharmAnurAgataH svagRhasthitAyA eva samAgatA gnnino| eva pratidivasaM gaNinIparyupAsanaparAyA atikrAntAzcatvAro divsaaH| samAgataH paJcame dine kumAraH / niveditazcandrasundaryA gaNinIsamIpasaMsthitAyA ratnavatyAH, yathA 'devi ! nAnyathA bhagavatI. vacanamiti, samAgataste hRdynndnH| evamAkarNya parituSTA rtnvtii| dattaM tasyAH pAritoSika m| socA- isameM sandeha nahIM ki zakuna anukUla haiM, ata: Aryaputra ne vItarAga ke vacana bhalI prakAra sune haiM, prApta karane yogya vastu prApta kI hai, siddhi kA mArga pAyA hai| anyathA paramAnanda kA zabda zrutadevatA ke samAna bhagavatI ke mukha se kaise nikalatA? atyadhika harSa se yukta ho gaNinI kI vandanA kI aura vinayapUrvaka kahA'bhagavatI ! bhagavatI yahA~ rAtri meM ThahareMgI athavA nahIM ?' gaNinI ne kahA- 'dharmazIle ! jahA~ tuma ho, vahA~ virodha nahIM hai, tathApi isa samaya maiM jA rahI huuN| hamArA Azrama pAsa meM hI hai / ataH puna: aauuNgii|' ratnavatI ne kahA -'bhagavatI! anugraha kiyA' (aisA kahakara) vandanA kii| gaNinI uThI aura ratnavatI unake pIche clii| vandanA kara (ratnavatI) yogya sthAna se lauTa AyI / sandhyA ke yogya kAryoM ko kiyA / namaskAra mantra kA pATha karate hue rAta biitii| prAtaHkAla zvasura se pUchakara aura unase anumati prApta kara gaNinI ke pAsa gayI / gaNinI kI vandanA kii| dharmopadeza sunaa| apane ghara aayii| dUsare dina dharmAnurAga se jaba vaha apane ghara meM thI, tabhI gaNinI aayiiN| isa prakAra pratidina gaNinI kI upAsanA meM tatpara rahate hue cAra dina bIta gye| pAMcaveM dina kumAra AyA / candrasundarI ne gaNinI ke samIpa sthita ratnavatI se nivedana kiyA ki 'devi ! bhagavatI ke vacana jhUThe nahIM the, tumhAre hRdaya ko Ananda denevAlA A gyaa|' yaha sunakara ratnavatI santuSTa huI / (usa ne) use pAritoSika diyaa| Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '772 [samarAiJcakahA etthaMtarammi kumAro vi saha viggaheNa daLUNa naravaI sAhiUNa viggahavuttaMtaM rAiNo sabahumANaM sammANio NeNa samAgao rayaNavaisamIvaM / daTThaNa ya 'kahaM kayatthA ceva devI sagayA gaNiNIe' tti harisio cittegN| vaMdiyA NeNa gnninnii| dhammalAhio gnninniie| bhaNiyaM kumAreNa-bhayavai, peccha mama puNNodayaM, jeNa paDibohio ahaM bhayavayA sugihIyanAmadheeNa guruNA bIyahiyayabhUyA ya me tae devi tti; diTThA ya bhavasayadullahadasaNA bhyvii| gaNiNIe bhaNiyaM-kumAra, natthi asajjhaM kuslaannubNdhipunnnnodyss| eeNa pANino pAvaMti suhaparaMparAe muttisuhaM pi, kimaMga puNa annaM / kumAreNaM bhaNiyaM -evameyaM / jai vi pugNapAvakkhaeNa muttI, tahAvi tassa kusalANubaMdhipuNNameva kaarnnN| na kusalANubaMdhipuNNavivAgamatareNa tArisA bhAvA labhaMti, jArisesu puNNapAvakkhayanimittakusalajoyArAhaNaM ti| gaNiNoe bhaNiyaM-sAhu, sammamavadhAriyaM kumaarnn| ahavA na ettha accharoyaM / nimittamatta ceva desaNA tattovalaMbhe kuslaannN| evaM ca dhammakahAvAvAreNa kaMci velaM gameUNa gayA gaNiNI paDissayaM / annonnadhammasaMpattIe ya parituLaM mihuNayaM / bhuttuttarakAlaM ca sAhio paroppara ___ atrAntare kumAro'pi saha vigraheNa dRSTvA narapati kathayitvA vigrahavRttAntaM rAjJaH sabahumAnaM sammAnitastena samAgato ratnavatIsamIpam / dRSTvA ca 'kathaM kRtArthA eva devo saMgatA gaNinyA' iti harSitazcittena / vanditA tena gaNinI / dharmalAbhito gnninyaa| bhaNita kumAreNa / bhagavati ! pazya mama puNyodayam, yena pratibodhito'haM bhagavatA sugRhItanAmadhayena guruNA dvitIyahRdayabhUtA ca me tvayA devIti, dRSTA ca bhavazatadurlabhadarzanA bhgvtii| gaNinyA bhaNitam -- kumAra ! nAstyasAdhyaM kuzalAnubandhipuNyodayasya / etena prANinaH prApnuvanti sakhaparamparayA muktisukhama pi, kimaGga punaranyad / kumAreNa bhaNitam-evametad / yadyapi puNyapApakSayeNa muktiH, tathApi tasya kuzalAnubandhipuNyameva kAraNam / na kuzalAnubandhipuNyavipAkamantareNa tAdRzA bhAvA labhyante, yAdRzeSu punnypaapkssynimitkushlyogaaraadhnmiti| gaNinyA bhaNitam - sAdhu, samyagavadhAritaM kumAreNa / athavA nAtrAzcaryam / nimittamAtrameva dezanA tattvopalambhe kuzalAnAm / evaM ca dharmakathAvyApAreNa kAMcid velAM gamayitvA gatA gaNinI pratizrayam / anyo'nyadharmasamprAptyA ca parituSTaM mithunakam / bhakto isI bIca vigraha ke sAtha rAjA ko dekhakara, rAjA se vigraha kA vRttAnta kahakara AdarapUrvaka unase sammAnita hokara kumAra ratnavatI ke pAsa AyA aura dekhakara ki gaNinI ke sAtha devI kaisI kRtArtha hai, isa prakAra citta se harSita huaa| usane gaNinI kI vandanA kii| gaNinI ne dharmalAbha diyA / kumAra ne kahA-'mere puNyodaya ko dekho ki mujhe bhagavAna sugRhIta nAmavAle guru ne pratibodhita kiyA aura mere dUsare hRdaya ke samAna devI ko Apane pratibodhita kiyA aura saikar3oM bhavoM meM durlabha darzanavAlI bhagavatI ko dekhaa|' gaNinI ne kahA-'kumAra ! zubha pariNAmavAle puNyodaya ke lie kucha bhI asAdhya nahIM hai| isase prANI sukha kI paramparA se mukti-sukha ko bhI pAte haiM, anya kI to bAta hI kyaa|' kumAra ne kahA--'yaha saca hai| yadyapi puNya aura pApa ke kSaya se mukti hotI hai tathApi mukti kA kAraNa zubha pariNAmavAlA puNya hI hai| zubha pariNAmavAle puNyaphala ke binA vaise padArtha prApta nahIM hote, jaise puNya aura pApa ke naSTa hone ke kAraNabhUta puNya yoga kI ArAdhanA se prApta hote haiM / gaNinI ne kahA-'aisA hI hai, kumAra ne ThIka nizcaya kiyA athavA isameM Azcarya nahIM hai / puNyavAloM kI tattva kI prApti upadeza ke nimitta mAtra hI hai|' isa prakAra dharmakathA dvArA kucha samaya bitAkara gaNinI Azrama (pratizraya) meM calI gyiiN| paraspara dharma kI prApti se donoM santuSTa hue| bhojana karane ke bAda ina donoM ne Apasa meM dharma kA vRttAnta Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 773 mimehi dhmmvtNto| gayAiM gaNiNIsamIvaM, suyA dhmmdesnnaa| samAgayANi uciyasamaeNa / evaM ca paidiNaM dhammajogArAhaNaparANa aikkaMto koi kaalo| bhAviyANi dhamme / kAlakkameNeva samuppanno rayaNavaIe putto| natuyamuhadasaNakayatthattaNeNaM ca kumAraM rajje ahisiMciya pavvaio mettiiblo| kumAro vi jAo mahArAo ti| tassa ya dhammagaNappahAveNa aNarattasAmaMtamaMDalaM rahiyaM kaMTaehi alaMkiyaM rajjaguNeNa samaddhAsivaM lacchIe niccapamuiyajaNaM suTTiyAe tivaggaNIIe sayalajaNapasasaNijjaM devagurupajjuvAsaNaparayAe rajjamaNupAleMtassa aikkaMto koi kaalo| ___ annayA samAgo jalayakAlo, otthariyamaMbaraM jalaharehi, pavAiyA kalaMbavAyA, viyabhio gajjiyaravo, ullasiyA valAyapaMtI, vipphuriyA vijjulehA, harisiyA vappIhayA, jAyaM parisaNaM, paNacciyA sihaMDiNo, paNaTThA rAyahaMsA, pavvAliyA vasumaI, bhariyA kusArA, pavatto daduraravo, ubbhinnA kaMdalA, ukkaMThiyAo pahiyajAyAo, nivvayaM gomAhisakka / pavaDDhamANANubaMdhe ya jalayakAle sarasariyApUradaMtaNatthaM samaM ahAsannihiyapariyaNeNa niggao raayaa| diTThA sariyA kaTutaNakali ttarakAlaM ca kathita: parasparamAbhyAM dharmavRttAntaH / gatI gaNinIsamIpam, zrutA dhrmdeshnaa| samAgato ucitsmyen| evaM ca pratidinaM dharmayogArAdhanaparayoratikrAntaH ko'pi kaalH| bhAvitau dharme / kAlakrameNaiva samutpanno ratnavatyAH putraH / napta mukhadarzana kRtArthatvena ca kumAraM rAjye'bhiSicya pravajito maitroblH| kumAro'pi jAto mahArAja iti / tasya ca dharmaguNaprabhAvenAnuraktasAmantamaNDalaM rahitaM kaNTakaralaMkRtaM rAjyaguNena samadhyAsitaM lakSmyA nityapramuditajanaM susthitayA trivarganItyA sakalajanaprazaMsanIyaM devaguruparyupAsanaparatayA rAjyamanupAlayato'tikrAntaH ko'pi kaalH| ___anyadA samAgataH jaladakAlaH, avastRtamambaraM jaladharaiH, pravAtAH kadambavAtAH, viz2ambhito jitaravaH, ullasitA balAkApaGa ktiH, visphuritA vidyullekhAH, harSitAzcAtakAH, jAtaM pravarSaNam, pranartitAH zikhaNDinaH, pranaSTA rAjahaMsA, plAvitA vasumatI, bhRtAH kAsArAH, pravRtto darduraravaH, udbhinnAH kandalAH, utkaNThitAH pathikajAyAH, nirvataM gomAhiSacakram / pravardhamAnAnubandhe ca jaladakAle sara:saritpUradarzanArtha samaM yathAsannihitaparijanena nirgato rAjA / dRSTA sarit kASThatRNakali kahA / donoM gaNinI ke pAsa gaye / dharmopadeza sunA / yogya samaya para vApasa Aye / isa prakAra pratidina dharmayoga kI ArAdhanA-parAyaNa hote hue donoM kA kucha samaya bIta gyaa| donoM ne dharma bhAva rakhA / kAlakrama se ratnavatI ke putra utpanna huaa| pautra ke mukha-darzana se kRtArtha hokara kumAra kA rAjya para abhiSeka kara maMtrIbala pravajita ho gyaa| kumAra bhI mahArAja ho gye| dharmaguNa ke prabhAva se anurakta samasta sAmanta samUhavAle, kaNTakoM se rahita, rAjyaguNa se alaMkRta, lakSmI se adhiSThita, pratidina logoM ko pramudita karate hue, dharma, artha aura kAma kI susthira nIti se logoM dvArA prazaMsanIya, deva aura guru ke upAsanA-parAyaNa hokara rAjya kA pAlana karate hue (unakA) kucha samaya bIta gayA / ___ eka bAra varSAkAla aayaa| meghoM ne AkAza ko AcchAdita kara liyaa| havA ke jhoMke cale / garjana kA zabda bddh'aa| baguloM kI paMktiyA~ harSita huiiN| bijalI camakane lgii| papIhe harSita hue| khUba varSA huii| moroM ne nRtya kiyaa| rAjahaMsa dikhAI nahIM pdd'e| pRthvI jala se bhara gayI, talaiyA~ bhara gayIM, meMDhakoM kA zabda hone lagA / aMkura phUTa par3e / pathikoM kI striyA~ utkaNThita ho gayIM / gAya aura bhaisoM kA samUha zAnta huaa| varSA bar3hane para tAlAba aura nadiyoM kI bAr3ha dekhane ke lie samIpavartI parijanoM ke sAtha rAjA niklaa| lakar3I, taNa Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 774 [ samarAhaccakahA leNa pUriyA jaloheNa vityaraMtI sabao, nivADayaMtI kulANi, viNAsayaMtI ArAme, kalasayaMtI appANayaM, saMgayA karajalayarehi, rahiyA buhajaNasevaNijjeNa jaleNa, ahiTiyA kallolehi, vajjiyA majjAyAe, accaMtabhIsagegaM mahAvattasaMghAeNaM bAlAibhayajaNaNi ti| taM ca kaMci velaM pulaiya paviTTho nayariM raayaa| aikkaMtA kaii diyhaa| sarayasamae AsaparivAhaNanimittaM vAhiyAli gacchamANeNa puNo payaibhAvar3hiyA saMgayA sacchodaeNa vajjiyA kUrajalayarehiM visiTThajaNovabhoyasaMpAyaNasamatthA sa cceva diTThati / taM ca daLUNa sumariyaputvavuttaMtassa rAiNo tahAkammapariNaivaseNa samuppanno sNveo| citiyaM ca NeNa-aho Nu khalu asAro bajjhariddhivittharo, saparAvagArao ya prmtthenn| eseva sariyA ettha nidasaNaM ti| jahA imA vittharaMtI savvo appaparAvagAriNI puvvovaladdhavRttaMteNa, tahA puriso vi vittharaMto bajjhavitthareNa; so khalu mahAraMbha riggayAe nivADei suhabhAvakUlANi, viNAsei dhammacaraNArAme, kalasei kammuNA appANayaM, saMjujjae kUrasattehi, viujjae nirIhasAhujaNeNa, sevijjae ummAyakallolehi, vajjijjae kiccamajjAyAra / evaM ca mahAmohAvattamajhavattI lena pUritA jalodhena vistRNvatI sarvataH, kUlAni nipAtayantI, vinAzayantyArAmAn, kaluSantyAtmAnam, saMgatA krUrajalacaraH, rahitA budhajanasevanIyena jalena, adhiSThitAH kallolaiH, vajitA maryAdayA, atyantabhISaNena mahAvartasaMghAtena bAlAdibhaya jananIti / tAM ca kAMcid velAM dRSTvA praviSTo nagarI rAjA / atikrAntA katicid divsaaH| zaratsamaye azvaparivAhananimittaM vAhyAli (azvakhelanabhUmi) gacchatA punaH prakRtibhAvasthitA saMgatA svacchodakena vajitA krUrajalacaraiviziSTajanopabhogasampAdanasamarthA saiva dRSTeti / tAM ca dRSTvA smRtapUrvavRttAntasya rAjJaH tathAkarmapariNativazena samutpanna: saMvegaH / cintitaM ca tena-aho nu khalvasAro bAhya RddhivistAraH, svaparApakArakazca paramArthena / eSava saridatra nidarzanamiti / yatheyaM vistRNvatI sarvata AtmaparApakAriNI pUrvopalabdhavRttAntena; tathA puruSo'pi vistRNvan bAhyavistAreNa; saH khalu mahArambhaparigrahatayA nipAtayati zubhabhAvakUlAni, vinAzayati dharmacaraNArAmAn, kaluSayati karmaNA''tmAnam, saMyujyate krUrasattvaiH, viyujyate nirIhasAdhujanena, sevyate unmAdakallolaiH, vaya'te kRtymryaadyaa| evaM ca mahAmohAvartamadhyavartI nirathi aura kIcar3a se bharI huI jalavAlI nadI ko dekhA / vaha cAroM ora phailI huI thii| kinAroM ko girA rahI thii| udyAnoM kA vinAza kara rahI thii| apane Apako kaluSita (kIcar3a se yukta) kara rahI thI ! krUra jalacaroM se yukta thii| vidvAnoM ke dvArA sevana karane yogya jala se rahita thii| bar3I-bar3I bhayaMkara bhavaroM ke samUha se baccoM Adi ko bhaya utpanna kara rahI thii| use kucha samaya dekha kara rAjA nagarI meM praviSTa huaa| kucha dina bIta gye| zaratkAla meM ghor3e ko calAne ke lie azvakrIDA-bhUmi meM jAte hue puna: svAbhAvika rUpa meM sthita, svaccha jala se yukta, krUra jalacaroM se rahita, viziSTa logoM ke upabhoga ko pUrNa karane meM samartha vahI nadI dikhAI dii| use dekhakara, jise pUrvavRttAnta yAda A gayA hai, aise rAjA ko karma kI pariNativaza virakti utpanna ho gyii| usane socA -oha ! bAhya Rddhi kA vistAra asAra hai aura yathArtha rUpa se apanA aura dUsare kA apakAraka hai / yahI nadI yahA~ dRSTAnta hai / jaise yaha nadI pUrva upalabdha vRttAnta se vistRta hotI huI sabhI ora se apanA apakAra karane vAlI thI, usI prakAra puruSa bhI bAhya vistAra se (apanA) vistAra karatA huA apanA apakArI hai| vaha manuSya mahAn Aramma aura parigraha se zubhabhAva rUpI kinAroM ko girAtA hai, dharmapAlana rUpa padyAnoM kA vinAza karatA hai / apane Apako karmoM se kaluSita karatA hai, krUra prANiyoM se yukta hotA hai, nirIha sAdhuoM se viyukta hotA hai, Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 775 niratthiyAe ahopurisiyAe aviyAriUNa paramatthaM, aNAlociUNa AyaiM, apocchaUNa tassa maMgurattaM, mAiMdayAlavibbhame tammi asai patte di aparicie avayArae niyameNa accaMtagiddho saparAvayArae ti / rahio ya NeNaM, jahA imo sariyA payaibhAve vaTTamANI sohaNA, tahA puriso vi vijjamANe vivee niratthayaparikilesarahio saMgao suddhAsaeNa vajjio pAvamittehi jIvaloovayArovabhoyasaMpAyaNasamattho havai, avijjamANe avAyagamaNapaDibadhe bajjhavihavavittharabhAvo uNa viveiNo vi mahaMtaM paraloyaMtarAyaM nibaMdhaNaM micchAhimANassa ucchAyaNaM cittanivvaIe saMpAyaNaM parikilesANa paNAsaNaM nANapariNaIe veriyaM saMtosAmayassa baMdhavaM asavvavasAyANaM ayANayaM viyaMbhasuhassa viyANayaM kavaDanIINaM vajjiyaM kusalajoeNa saMgayaM paavaannumiie| tahA jai vi kesiMci davvobayArasaMpAyaNasamatthameyaM, tahAvi taro; tamo na annapIDAe viNA paramatthao so vi sNbhvii| pahANo ya bhAvovayAro na yAparicattAraMbhapariggaho savvahA taM sNpaaddei| juttaM ca maNuyabhAve tassa saMpAyaNaM, kimanneNa niratyaeNaM ti / citayaMtassa samuppanno sayaladukkhaviuDaNekkapaccalo kuslprinnaamo| kayA''hopuruSikayA'vicArya paramArthamanAlovyAyatim, aprekSya tasya bhaGa guratvam:, mAyendrajAlavibhrame tasminnasakRt prApte'pi aparicite'pakArake niyamenAtyantagRddhaH svaparApakAraka iti / rahitazca tena yatheyaM sarit prakRtibhAve vartamAnA zobhanA, tathA puruSo'pi vidyamAne viveke nirarthakapariklezarahitaH saMgataH zaddha zayena vajitaH pApamitrairjIvalokopakAropabhogasampAdanasamartho bhavati, avidyamAne'pAyagamanapratibandheH bAhyavibhavavistArabhAvaH punavivekino'pi mahAn paralokAntarAyaH, nibandhanaM mithyAbhimAnasya ucchAdanaM cittanirvateH, sampAdana pariklezAnAM, praNa zanaM jJAnapariNateH, vairikaH santoSAmRtasya, bAndhavo'sadvyavasAyAnAm , ajJAyako vizrambhasukhasya, vijJAyakaH kapaTanItInAma, vajitaH kUzanayogena, saMgataH pApAnumatyA / tathA yadyapi keSAMcid dravyopakArasampAdanasamarthametada, tathApItvaraH, tato nAnyapIDayA vinA paramArthataH so'pi sambhavati / pradhAnazca bhAvopakAraH, na cAparityaktArambhaparigrahaH sarvathA taM sapAdayati / yuktaM ca manujabhAve tasya sampAdanam / kimanyena nirarthake neti / cintayataH samutpannaH sakaladuHvikuTanaikapratyalaH kuzalapariNAmaH / pravardhamAna zubhapariNAmazca unmAdarUpI taraMgoM se sevita hotA hai, kartavya kI maryAdA ko chor3a detA hai / isa prakAra mahAmoharUpI bhaMvaroM ke madhya meM hokara nirarthaka abhimAna ke kAraNa paramArtha kA vicAra na kara, bhAvIphala kA vicAra na kara, usakI nazvaratA ko na dekha, mAyAmayI indrajAla ke sadRza bhramarUpa usa phala ko bAra-bAra prApta karatA hai, phira bhI usake apakAra se aparicita ho, niyama se atyanta Asakta huA apanA aura dUsare kA apakArI hotA hai / vistAra se rahita jaise yaha nadI svAbhAvika sthiti meM vidyamAna hokara sundara hai, usI prakAra puruSa viveka ke vidyamAna hone para nirarthaka kleza se rahita ho, zuddha Azaya se yukta ho, pApI mitroM se rahita ho saMsAra ke upakAra aura upabhoga kA sampAdana karane meM samartha hotA hai / bAhya vaibhava ke vistAra ke bhAvarUpI sarvanAza para pratibandha na hone se vivekI vyakti ke bhI paraloka (-gamana) meM bahuta bar3A vighna hotA hai, mithyA abhimAna kA bandhana hotA hai, citta kI zAnti kA nAza hotA hai, klezoM kA sampAdana hotA hai, jJAnarUpa phala kA vinAza hotA hai / vaha santoSa rUpI amRta kA vairI ho jAtA hai, asatkarmoM kA bandhu bana jAtA hai, vizvAsa rUpa sukha ko na jAnanevAlA ho jAtA hai, kapaTanItiyoM kA jAnakAra hotA hai, zubhayoga se rahita hotA hai aura pApa kI anumati se yukta hotA hai| yadyapi kinhIM-kinhIM ko dhana Adi dekara upakAra karane meM yaha samartha hotA hai, tathApi niSThura hotA hai, ataH Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA pavaDDhamANasuhapariNAmoya niyatto rAyA / sAhio NeNa esa vaiyaro rayaNavaIsahiyANa maMtINaM / bhaNiyaM ca hiM- deva, evameyaM, na annaha tti / kareu samIhiyaM devo / alaM ettha kAlakkheveNa / aicaMcalA jIvalofoI, muhuttametaM piya taM pasaMmijjae jaM paramatthasAhaNaparANaM / tao 'kiccameyaM' ti citiUNa rAiNA davAviyamAghosaNApuvvayaM mahAdANaM, kArAviyA savvAgrayaNesu pUyA, sammANiyAo payAo, nivesio rajje dhiibalo / 776 tao ya pauttipurisehito kAsiyA visayasaMThiyaM viyANiUNa bhayavaMtaM vijayadhammAyariyaM pahANasAmaMtAmacca saMgao samaM rayaNavaIe payaTTo gurusamIvaM rAyA / patto kAlakkameNa / diTTho vANArasoyarasaMThao bhayavaM vijayadhammo / vadio pahaduvayaNakamaleNaM / dhammalAhio guruNA, pucchio AgamaNapaoyaNaM / sAhiyaM rAiNA / parituTTho gurU, uvabUhio ya NeNa / tao pasattheNa tihikaraNamuhutta joeNa vANArasInayarisAmaNA saMpADiyamahAdavvovayAro samaM puvvabhaNiyapariyaNeNaM mahAvibhU vijjhamANaNa pariNAmeNa saMjAyacaraNapariNAmo pavvaio rAyA / nivRtto rAjA / kathitastenaiSa vyatikaro ratnavatIsahitAnA mantriNAm / bhANataM ca tai:- deva ! evametad, nAnyatheti / karotu samIhita devaH / alamatra vAlakSepeNa / aticaJcala, jIvalokasthitiH, muhUrta mAtramapi ca tat prazasyate yat paramArthasAdhanaparANAm / tataH 'kRtyametad' iti cintayitvA rAjJA dApitamA ghoSaNA pUrvakaM mahAdAnam, kAritA sarvAyataneSu pUjA, sanmAnitAH prajAH, nivezito rAjye dhRtibalaH / tatazca pravRttipuruSaiH kAzIviSayasaMsthitaM vijJAya bhagavantaM vijayadharmAcAryaM pradhAnasAmantAmAtyasaGgataH samaM ratnavatyA pravRtto gurusamIpaM rAjA ! prAptaH kAlakrameNa / dRSTo vArANasInagarIsaMsthito bhagavAn vijayadharmaH / vanditaH prahRSTavadanakamalena / dharmalAbhito guruNA, pRSTa Agamanaprayojanam / kathitaM rAjJA / parituSTo guruH / upabRMhitazcAnena / tataH prazastena tithikaraNa muhUrtayogena vArANasIna garI svAminA sampAditamahA dravyopacAraH samaM pUrvabhaNitapari anena mahAvibhUtyA vizudhyamAnena pariNAmena saJjAtacaraNapariNAmaH pravrajito rAjA / dUsare ko pIr3A diye binA vaha upakAra bhI sambhava nahIM hotA hai| bhAva upakAra hI pradhAna hai ataH binA Arambha aura parigraha kA tyAga kiye saba prakAra usakA sampAdana nahIM karatA hai, jabaki manuSyatva meM usakA sampAdana karanA yukta hai, anya nirarthaka se kyA / aisA vicAra karate hue ( usake ) samasta duHkhoM ko naSTa karane meM ekamAtra samartha zubha pariNAma utpanna huA / bar3he hue zubha pariNAmoMvAlA yaha rAjA vahA~ se lauTa aayaa| usane isa ghaTanA ko ratnavatI sahita mantriyoM se kahA / unhoMne kahA - 'mahArAja ! yaha sahI hai, anyathA nahIM hai / mahArAja iSTakArya kareM / isa viSaya meM vilamba na kareM / ' saMsAra kI sthiti atyanta caMvala haiM, paramArtha-sAdhana meM rata haiM, unako prazasta hotI hai / ataH yaha karaNIya hai - aisA socakara mahAdAna dilAyA, sabhI AyatanoM meM pUjA karAyI, prajAoM kA sammAna kiyA, rAjya para dhRtibala ko baiThAyA / muhUrtamAtra ke lie bhI jo rAjA ne ghoSaNA karAkara anantara guptacaroM se bhagavAn vijayadharmAcArya ko kAzI deza meM sthita jAnakara pradhAna sAmanta, mantrI aura ratnavatI ke sAtha rAjA guru ke pAsa cala diyaa| kAlakrama se pahu~cA / vArANasI meM sthita bhagavAn vijayadharma ko dekhA / harSita mukhakamala ho vandanA kii| guru ne dharmalAbha diyA, Ane kA prayojana puuchaa| rAjA ne batAyA, guru santuSTa hue / unhoMne badhAI dI / anantara uttama tithi, karaNa aura mUhUrta meM vArANasI nareza dvArA mahAn dravya se sevita hokara parijanoM ke sAtha mahAvibhUti se yukta ho vizuddhabhAva se cAritrarUpa pariNAmavAlA rAjA pravrajita ho gyaa| Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTTho bhavo ] aikkato koi kAlo / ahijjiyaM suttaM, anbhatyo kiriyAkalAvo / uciyasamae ya jAyA se icchA 'pavajjAmi ayaM egallavihArapaDimaM' / pucchio gurU, aNunnAo ya NeNaM' / kayA sattAitulaNA / nivvUDheNa pavanno siddhatavihiNA egallavihArapa DimaM ti / niraiyArakappeNa ya viharamANassa avato koi kAlo / annayA ya gao kollAgasannivelaM Thio ya tattha paDimAe' / diTTho malayapatithaeNaM vANamaMtareNa / jAo se koSo / citiyaM ca NeNaM - peccha so pAvo pAvapariNaIe kIiso jAo tti / vAvAemi saMpayaM, eso ya etyuvAo / evaM ceva saMThiyassa muemi urvAra mahAmahaMta silaM ti / tIe saMcaNNiyaMguvaMgo vajjapahArabhinno viya girI sayasikkaro gamissaha / vAvAie ya eyammi kayattho aha, saphalaM vijjAbalaM / tA lahuM samIhiyaM karemi tti / citiUNa airoddajjhANasaMgaeNaM adUradesavattigirivarAo gahiyA mahAsilA, uppaiUNa dUramaMbaraM bhayavao uvari mukkA ya NeNa / pIDio tIe bhayavaM kAeNa, na uNa bhAveNa / nirUvio vANamaMtareNa / jAva 'na vAvAio' tti, 777 atikrAntaH ko'pi kAlaH / adhItaM sUtram, abhyastaH kriyAkalApaH / ucitasamaye ca jAtA tasyecchA 'prapadye'hamekakavihArapratimAm' / pRSTo guruH, anujJAtazca tena / kRtA sattvAditulanA / nirvyUDhena prapannaH siddhAntavidhinA ekakavihArapratimAmiti / niraticArakalpena ca viharato'tikrAntaH ko'pi kAlaH / anyadA ca gataH kollAkasannivezam sthitazca tatra pratimayA / dRSTo malayaprasthitena vAnamantareNa / jAtastasya kopaH / cintitaM ca tena --pazya sa pApaH pApapariNatyA kIdazo jAta iti / vyApAdayAmi sAmpratam, eSa cAtropAyaH / evameva saMsthitasya muJcAmyupari mahAmahatIM zilAmiti / tayA saJcUrNitAGgopAGgo vajraprahArabhinna iva giriH zatazarkaro gamiSyati / vyApAdite caitasmin kRtArtho'ham, saphalaM vidyAbalam / tato laghu samIhitaM karomIti / cintayitvA'tiraudradhyAna saGgatenAdUradezavartigirivarAd gRhItA mahAzilA, utpatya dUramambaraM bhagavata upari muktA ca tena / pIDitastayA bhagavAn kAyena, na punarbhAvena / nirUpito vAnamantareNa / yAvad 'na vyApAditaH' iti kupito kucha samaya biitaa| sUtra par3hA, kriyAoM ke samUha kA abhyAsa kiyaa| ucita samaya para usakI icchA huImaiM ekAkI vihAra karane kI pratimA prApta karU / guru se pUchA / unhoMne anumati de dii| sattvAdi tulanA kI / pUrNatayA dekhakara saiddhAntika vidhi se akele vihAra karane kI pratimA ko prApta huA / niraticAra rUpa se vihAra karate hue kucha samaya bIta gayA / eka bAra kollAka sanniveza meM gayA aura vahA~ pratimA-yoga se sthita ho gyaa| malaya kI ora jAte hue bAnamantara ne dekhA / use krodha utpanna huA aura usane socA- dekha, vaha pApI pApa ke phalasvarUpa kaisA ho gayA / aba mAratA hU~, yaha yahA~ upAya hai| isa prakAra sthita ( isake ) Upara bahuta bar3I zilA chor3atA hU~ / usa zilA se aMgopAMgoM ke cUrNa ho jAne para bajra ke prahAra se TUTe hue parvata ke samAna ( isake ) saikar3oM Tukar3e ho jaayeNge| isake mara jAne para maiM kRtArtha ho jAU~gA, merA vidyAvala saphala ho jAyegA / ataH zIghra hI iSTa kArya karatA hU~ --- aisA socakara atyanta raudra dhyAna se yukta ho samIpavartI parvata se bahuta bar3I zilA lI, dUra AkAza meM le jAkara bhagavAn ke Upara chor3a dI / usane bhagavAn ko zarIra se pIr3ita kiyA, bhAva se nahIM / vAnamantara ne dekhA - 'nahIM 10 guruNA - pA. nA. 2. vivittapaese paDimAe - pA. jJA. / Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ooo [ samarAiccakahA kuvio vaannmNtro| citiyaM ca NeNa-aho se mahApAvassa sAmatthaM, aho jIvaNasattI, aho mamovari avannA, aho prloypkkhvaao| tA tahA karemi, jahA savvaM se avei / gahiyA mahalayarI silA, vimukkA taheva / pIDio tIe vi bhayavaM kAeNa,na uNa bhaavenn| nirUvio vANamaMtareNa / jAva na vAvAio ti / annA vimakA, tIe vina vAvAio ti| visaNNo vaannmNtro| citiyaM ca NeNa-na esa mahApAvo vAvAiuM tori| tA karemi se dhmmNtraayN| viDaMbemi loe| kaMci gehaM masiUNa maemi eyasamove mosaM, payAsemi ya loe, jahA imiNA mahApAveNa iyamaNaciTTiyaM ti / evaM ca kae samANe pAvissai mahApAvo mahaI kayatthaNaM ti / citiUNa saMpADiyamaNeNaM / sAhiyaM dNddvaasiyaann| gayA dNddvaasiyaa'| diTTho Nehi bhyvN| jAo tesi viyppo| aho imassa pasannA mattI, tavasosiyaM sarIraM, uvabhoyarahio AgAro, aNAulaM cittN| tA kahaM esa evaM karissai / ahavA vicittA gaI kavaDANa / tA nirUvemo tAva mosN| nirUvio niuMjadese diTTo yahi / samuppannA sNkaa| pucchio bhayavaM / jAva na jaMpai ti, tADio ekkenn| tahAvi na jaMpai ti| karayAe hari vaanmntrH| cintitaM ca tena -aho tasya mahApApasya sAmarthyam, aho jIvanazaktiH, aho mamoparyavajJA, aho paralokapakSapAtaH / tatastathA karomi yathA sarve tasyApaiti / gRhItA mahattarI zilA, vimuktA tathaiva / pIDitastayA'pi bhagavAn kAyena, na punarbhAvena / nirUpito vAnamantareNa / yAvanna vyApAdita iti / anyA vimuktA, tayA'pi na vyApAdita iti| viSaNNo vAnamantaraH / cintitaM ca tena-naiSa mahApApo vyApAdayituM zakyate / tataH karomi tasya dhrmaantraaym| viDambayAmi loke / kiMcid gehaM muSitvA muJcAmyetatsamIpe moSama, prakAze ca loke, yathA'nena mahApApenedamanuSThitamiti / evaM ca kRte sati prApsyati mahApApo mahatI kadarthanAmiti / cintayitvA sampAditamanena / kathita daNDapAzikAnAm / gatA dnnddpaashikaaH| dRSTIbhagavAn / jAtasteSAM vikalpaH / aho asya prasannA mUttiH, tapaHzoSitaM zarIram, upabhogarahita AkAraH, anAkulaM cittam / tataH kathameSa evaM kariSyati / athavA vicitrA gatiH kapaTAnAm / tato nirUpayAmaH tAvannoSam / nirUpito nikuJjadeza, daSTazca taiH / samutpannA zaGkA / pRSTo bhagavAn / yAvanna jalpatIti tADita ekena / tathApi na jlptiiti| karatayA marA hai| ataH vAnamantara kupita huA aura usane socA-oha ! usa mahApApI kI sAmarthya, oha jIvanazakti, oha mere prati avajJA, oha paraloka ke prati pakSapAta ! ataH vaisA karatA hU~, jisase saba naSTa ho jaay| usane aura bhI bar3I zilA lI aura usI prakAra chodd'ii| usase bhI bhagavAn kAya se pIr3ita hue, bhAva se nhiiN| vAnamantara ne dekhA- nahIM marA hai / anya zilAe~ chor3I to bhI nahIM marA / vAnamantara khinna huA aura usane socAisa mahApApI ko nahIM mArA jA sakatA ata: usake dharma meM vighna karatA huuN| saMsAra meM upahAsa karAU~gA / ghara se kucha curAkara isake samIpa meM curAyI huI vastu ko choDUMgA aura saMsAra meM prakaTa kara dUMgA ki isa mahApApI ne yaha kiyA hai arthAt isane corI kI hai| aisA karane para mahApApI atyadhika tiraskAra pAyegA / aisA socakara isane (vaisA hI) kiyaa| sipAhiyoM se kahA / sipAhI gye| unhoMne bhagavAna ko dekhaa| unhoMne socA-3 prasanna mUrti, tapa se sukhAyA huA zarIra, upabhogarahita AkAra aura AkulatArahita citta ! ataH yaha aisA kaise karegA ? athavA kapaTiyoM kI gati vicitra hai| ataH curAyI huI vastu ko dekhatA huuN| nikuMja bhAga meM dekhA, unheM dikhAI dii| zaMkA utpanna huii| bhagavAna se puuchaa| nahIM bole / eka ne mArA to bhI nahIM bole / krUra svabhAva 1. 'maNisamI va harayadhika ; pAsa-pAzA, / 1, ababhISaparibhosaraDiyo Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo 1 776 sio vaannmNtro| baddhaM nirayAuyaM, nikAciyaM rojjhANAhiNiveseNa / citiyaM daMDavAsiehikimamhANameiNA, rAiNo sAhemo ti| sAhiyaM viissennraainno| samAgao raayaa| diTTo NeNa bhayavaM, paccabhinnAo ya / vaMdio paramabhattIe / bhaNiyA daMDavAsiyA bho bho na tuhiM bhayavao kiMci paDikalamAseviyaM ti| daMDavAsiehi bhaNiyaM-na kiMci taarisN| rAiNA bhaNiyaM-bho esa bhayavaM amhANa sAmI mahArA yaguNacaMdo niruvasaggaM mahiM pAliUNa sayalasaMgacAI saMpattajjhANajoo apaDibaddho savabhAvesu cihiyANaTTANasaMpAyaNaparo egallavihArasevaNeNa karei saphalaM maNayattaNaM ti| daMDavAsiehi bhaNiyaM-deva, dhanno khu eso| khAmio tehiM / rAiNA bhaNiyaM-keNa tumhANa evaM sAhiyaM / daMDavAsiehi bhaNiyaM-deva, iheva so ciTui ti| rAiNA bhaNiyaM-kahiM kahi, ANeha sigcha / eyaM soUNa adaMsaNIbhUo vaannmNtro| na diTTho daMDavAsiehi, bhaNiyaM ca hiM-deva, saMpayaM ceva diTTho, iyANi na dIsai tti| rAiNA bhaNiyaM-bho jai evaM, tA amANuso so bhayavao uvasaggakArI bhvissi| tA alaM teNa kilittusttenn| niveeha tunbhe aMteurANaM sayalajaNavayassa ya, jahA harSito vaanmntrH| baddhaM narakAyuH, nikAcitaM raudrdhyaanaabhiniveshen| cintitaM daNDapAzikaHkimasmAkametena, rAjJaH kathayAma iti| kathitaM viSvaksenarAjasya / samAgato rAjA / dRSTastena bhagavAn, pratyabhijJAtazca / vanditaH prmbhktyaa| bhaNitA daNDapAzikAH / bho bho na yuSmAbhirbhagavataH kiMcit pratikUlamAsevitamiti / daNDapAzikairbhaNitam- na kiMcit taadRshm| rAjJA bhaNitam-bho eSa bhagavAn asmAkaM svAmI mahArAjaguNacandro nirupasargAM mahIM pAlayitvA sakalasaGgatyAgI samprAptadhyAnayogo'pratibaddhaH sarvabhAveSa vihitAnuSThAnasampAdanapara eka kavihArasevanena karoti saphalaM manujatvamiti / daNDapAzikairbhaNitam -deva ! dhanyaH khalveSaH / kSAmitastaiH / rAjJA bhaNitam-kena yuSmAkametat kathitam / daNDapAzikarbhaNitam-deva ! ihaiva sa tiSThatIti / rAjJA bhaNitam--kutra kutra, Anayata zIghram / etaccha tvA'darzanIbhUto vAnamantaraH / na dRSTA daNDapAzikaH, bhaNitaM ca taiH-deva ! sAmpratameva dRSTaH, idAnIM na dRzyate iti / rAjJA bhaNitam-bho yadyevaM tato'mAnuSaH sa bhagavata upasargakArI bhaviSyati / tato'laM tena klissttsttven| nivedayana yayamantaHpurANAM sakala janavajasya ca, vAlA hone ke kAraNa vAnamantara harSita huA / atyadhika raudradhyAna kI Asakti ke kAraNa naraka kI Ayu baaNdhii| sipAhiyoM ne socA-hama logoM ko isase kyA, rAjA se kahate haiM / viSvaksena rAjA se kahA / rAjA aayaa| usane bhagavAn ko dekhA aura pahacAna liyaa| paramabhakti se yukta ho vandanA kii| sipAhiyoM se kahA-'re sipAhiyo! tuma logoM ne kucha pratikUla kArya to nahIM kiyA ?' sipAhiyoM ne kahA- 'vaisA kucha nahIM kiyaa| rAjA ne kahA'are yaha bhagavAn hamAre svAmI mahArAja guNacandra nirvighna pRthvI kA pAlana kara, samasta parigrahoM kA tyAga kara, dhyAna yoga ko pA, samasta padArthoM ke prati nirAsakta ho, vihita anuSThAna ke sampAdana meM rata rahate hue, akele vihAra karane kA sevana karate hue manuSyatva saphala kara rahe haiN|' sipAhiyoM ne kahA- 'mahArAja ! ye dhanya haiN|' unhoMne kSamA maaNgii| rAjA ne kahA--'tuma logoM se yaha kisane kahA ?' sipAhiyoM ne batAyA-- 'mahArAja ! vaha yahIM baiThA hai|' rAjA ne kahA- 'kahA~ hai, kahA~ hai ? jaldI laao|' yaha suna vAnamantara adRzya ho gyaa| sipAhiyoM ko dikhAI nahIM par3A / unhoMne (Akara) kahA-'mahArAja ! abhI-abhI dikhAI diyA thA, aba nahIM dikhAI par3a rahA hai| rAjA ne kahA-'are aisA hai to amAnuSa hogA, usane bhagavAn para upasarga kiyA hogaa| ataH usa virodhI prANI se basa karo (arthAt usakA khojanA vyartha hai)| tuma saba antaHpura ke samasta jana se kaho Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 780 [ samarAiccakahA 'samAgao bhayavaM tumhANa paramasAmI, Thio uttamavae muttimaMto viya dhammo, pAvapasamaNo desaNeNa, vaMdaNijjo sayANaM, nibaMdhaNaM paramanivvuIe mahArAyaguNacaMdo; tA eha, taM attaNo'NuggahaDhAe bhattivihavANurUveNamukyAreNa vaMdaha tti / daMDavAsiehi bhaNiyaM-jaM devo ANavei / gayA dNddvaasiyaa| niveiyaM rAyasAsaNaM aNteurjnnaannN| ANaMdiyA ee, payaTTA bhayavaMtavaMdaNavaDiyAe, pattA mhaavicchddddenn| pUio bhayavaM vaMdio harisanibbharehi, thuo sNtgunndiivnnaae| vimhiyA tassa desnnennN| etyaMtarammi niveiyaM rAiNo silAvaDaNanigghAyamohapaDibuddhaNaM kaTuvAhaeNaM, jahA 'mahArAya, eyassa bhayavao uvari keNAvi gayaNacAriNA vimukkA mahaMtI silA; na cAlio bhayavaM tao vibhAgAo; tannivaDaNanigghAyao samAgayA me mucchA; tao paraM na yANAmi, ki kayaM teNa bhayavao; ettiyaM puNa jANAmi, eyaM pi silAduyaM teNeva mahApAvakammeNa mukka' ti| eyaM soUNa uviggA aNteurjnnaa| pIDio rAyA, bhaNiya ca Na-aho mahAdukkhamaNahUyaM bhayavayA, aho kiliTuttaNaM khuDDajIvANaM, aho viveyasunnayA, aho jahannattaNaM, aho nisaMsayA, aho aloiyattaM, aho guNapaoso, yathA 'samAgato bhagavAn yuSmAkaM paramasvAmI, sthita uttamavrate mUrtimAniva dharmaH, pApaprazamano darzanena, vandanIyaH satAm, nibandhana paramanirvRtermahArAjaguNacandraH, tata eta, tamAtmano'nugrahArthaM bhaktivibhavAnurUpeNopacAreNa vandadhvamiti / daNDapAzikarbhaNitam - yad deva AjJApayati / gatA daNDapAzikAH / niveditaM rAjazAsanamantaHpura janAnAm / AnanditA ete, pravRttA bhagavadvandanapratyayaM, prAptA mahAvicchaANa / pUjito bhagavAn vandito harSa nirbharaiH, stutaH sdgunndiipnyaa| vismitAstasya darzanena / atrAntare niveditaM rAjJaH zilApatananirghAtamohapratibaddhana kASThavAhakena, yathA 'mahArAja ! etasya bhagavata upari kenApi gaganacAriNA vimuktA mahatI zilA, na cAlito bhagavAna tato vibhAgAt, tannipatananirghAtataH samAgatA me mUrchA, tataH paraM na jAnAmi, kiM kRtaM tena bhagavataH, etAvata punarjAnAmi, etadapi zilAdvikaM tenaiva pApakarmaNA muktamiti / etacchR tvodvignA antHpurjnaaH| pIDito rAjA, bhaNitaM ca tena-aho mahAduHkhamanubhUtaM bhagavatA, aho kliSTatva kSudrajIvAnAm, aho vivekazUnyatA, aho jaghanyatvam, aho nRzaMsatA, aho alaukikatvam, aho guNapradvaSaH, aho akalyANa ki tumhAre paramasvAmI Aye haiM, mUrtimAna dharma ke samAna uttama vrata meM sthita haiM, (unake) darzana se pApa zAnta ho jAtA hai / sajjanoM ke dvArA ve vandanIya haiM, parama zAnti se yukta (ve) mahArAja guNoM meM candramA ke samAna (guNacandra) haiM / ata: Ao, apane anugraha ke lie bhakti aura vaibhava ke anurUpa sevA kara unakI vandanA kro| sipAhiyoM ne kahA-'mahArAja kI jaisI aajnyaa|' sipAhI cale gye| rAjA kI AjJA ko antaHpura meM nivedana kiyA / ye loga Anandita hue, bhagavAn kI vandanA ke lie cala pdd'e| bar3e vaibhava ke sAtha Aye, bhagavAn kI pUjA kI, harSa se bharakara vandanA kI, sadguNoM kA prakAzana kara stuti kI, unake darzana se vismita hue| isI bIca zilA ke girane kI kar3aka se mUcchita hokara hoza meM Aye hue lakar3I DhonevAle ne rAjA se nivedana kiyA-'mahArAja ! AkAza meM gamana karanevAle kisI ne bhagavAn ke Upara yaha bahuta bar3I zilA chor3I, phira bhI bhagavAna ko usa sthAna se vicalita nahIM kara sakA / usa (zilA) ke girane kI kar3aka se mujhe mUrchA A gayI, ata: nahIM jAnatA hU~, usane bhagavAn kA kyA kiyA ? itanA jAnatA hU~ ki ye donoM zilAeM usI pApI ne chor3I haiN|' yaha sunakara antaHpura ke loga udvigna ho gye| rAjA ko pIr3A huI / usane kahA-'oha ! bhagavAn ne mahAduHkha bhogA / kSudra jIvoM kA virodha Azcaryamaya hai| oha vivekazUnyatA ! oha nIcatA ! oha nRzaMsatA! Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] 761. aho akallANabhAyaNayA, aho kammapariNAmasAmatthaM, jeNa bhayavao vi paricatasavvasaMgassa samvabhAvasamabhAvavattiNo sayalajaNovayAranirayassa appaDibaddhavihAriNo evamavasaggakaraNaM ti| samvahA nasthi nAmAkaraNijja mohprtNtaannN| evaM vilaviUNa 'aho bhayavao vi uvasaggo' ti gahio mhaasoenn| taM ca tahAvihaM viyANiUNa abhippeyajjhANasamattIe aNADhaviUNamannajmANaM osariUNa kAyacejhaiM bhaNiyaM bhayavayA-mahArAya, alamettha soenn| sakayakammaphalameyaM, kettiyaM vA imaM / aNAdikammasaMtANavasavattiNo jIvassa dukkharUvo ceva sNsaaro| annaM ca suNasu jovA sakammapariNAmao vicittaaii| sArIramANasAiM dukkhAi bhamaMti bhujaMtA // 947 / / jeNeva u saMsAre jmmjraamrnnrogjnniyaaii| piyavirahaparambhatthaNahINajaNomANaNAI ca // 948 // teNeva u sappurisA kilesabahulassa bhvsmudss| dhaNiyaM virattabhAvA dhammataruvaraM pavajjati // 646 // bhAjanatA, aho karmapariNAmasAmarthyam, yena bhagavato'pi parityaktasarvasaGgasya sarvabhAvasamabhAvartinaH sakalajanopakAraniratasyApratibaddhavihAriNa evmupsrgkrnnmiti| sarvathA nAsti nAmAkaraNIyaM mohaparatantrANAm / evaM vilapya 'aho bhagavato'pyupasargaH' iti gRhIto mahAzokena / taM ca tathAvidhaM vijJAyAbhipretadhyAnasamAptau anArabhyAnyadhyAnamupasRtya kAyaceSTAM bhaNitaM bhagavatA--mahArAja ! alamatra zokena, svakRtakarmaphalametat, kiyad vedam / anAdikarmasantAnavazatino jIvasya duHkharUpa eva sNsaarH| anyacca zRNu jIvAH svakarmapariNAmato vicitrANi / zArIramAnasAni duHkha.ni bhramanti bhujAnAH / / 947 / / yenaiva tu saMsAre jnmjraamrnnrogjnitaani| priyavirahaparAbhyarthanahInajanAvamAnanAni ca / / 948 / / teneva tu satpuruSAH kleza bahulasya bhavasamudrasya / gADhaM viraktabhAvA dharmataruvaraM prapadyante // 646 / / oha alaukikatA ! oha guNoM ke prati dveSa aura akalyANapAtratA ! oha karmoM ke phala kI sAmarthya jo ki samasta parigrahoM kA tyAga kiye hue, sabhI padArthoM meM samAna dRSTi rakhanevAle, samasta manuSyoM ke upakAra meM nirata, ekalavihArI bhagavAn para bhI isa prakAra kA upasarga huA ! moha se paratantra hue prANiyoM ke lie sarvathA kucha akaraNIya nahIM hai-isa prakAra vilApa kara 'oha bhagavAn kA upasarga' isa prakAra atyadhika zokagrasta ho gyaa| use usa prakAra jAnakara, iSTa dhyAna kI samApti hone para dUsare dhyAna kA Arambha na kara, zarIra kI ceSTAoM ke samIpa jAkara bhagavAn ne kahA- 'mahArAja ! isa viSaya meM zoka mata karo, yaha apane kiye hue karmoM kA phala hai| athavA yaha kitanA-sA hai, anAdi karmarUpa santati ke vazavartI prANI kA saMsAra hI duHkharUpa hai| dUsarI bAta bhI hai, suno isa saMsAra meM apane hI karmoM ke phalasvarUpa jIva janma, bur3hApA aura maraNarUpI rogoM se utpanna priyaviraha, dUsaroM se yAcanA, hInajanoM ke dvArA kiye hue nirAdararUpa vicitra zArIrika aura mAnasika duHkhoM ko bhogate hue jisase bhramaNa karate haiM, usI se sajjana puruSa kleza kI bahulatAvAle saMsAra-samudra meM atyadhika virakta Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 782 sammattamUlamaMtaM mahaMta suyanANabaddha baMdhillaM / chaTThamAivitthiyapavaratavacaritasAhAlaM // 650 // solaMgavaradvArasa] sahassaghaNapattabahala chAillaM / tiryAsadamaNuyabahuvihapAyaDaruddariddhikusumAlaM // 651 // agvAbAhuppehaDa niruvamakhayara hiya bhuvaNa mahieNaM / maNikamaNijjeNaM sivasokkhaphaleNa phalavaMtaM // 652 // jiNajalaya kevalAmalajaladhArAnivaharui ra siccataM / vivimaNivihaga se viyamaNudiyahama chinnasaMtANaM // 653 // te uNa tivasavilAsiNimuhapaMkayabhamarabhAvamaNuhaviDaM / dhammatarukusumabhUyaM pAvaMti phalaM pi muttisuhaM // 954 // kAvurisA uNa baMdhavanehakkhayalakkha Niccave hINa | mUDhA tucchANa kae daDhaM kilissaMti bhoyANa // 655 // samyaktvamUlavantaM mahAzrutajJAnabaddha skandhavantam / SaSThASTamAdivistRta pravaratapazcAritrazAkhAvantam // 50 // zIlAGgavarASTAdazasahasraghana patra bahalacchAyAvantam / tridazendra manuja bahuvidhaprakaTaruci ra Rddhikusumavantam // 51 // avyAbAdhodbhaTanirupamakSaya rahita bhuvanamahitena / munijanakamanIyena zivasaukhyaphalena phalavantam // 652 / jinajaladakevalAmalajaladhArAnivaharucirasicyamAnam / vividha munivihagasevitamanudivasa macchinnasantAnam // 53 // te punastridazavilAsinImukhapaGkajabhramarabhAvamanubhUya / dharmatarukusumabhUtaM prApnuvanti phalamapi muktisukhan / / 654 // kApuruSAH punarbAndhava snehakSayalakSyanityavedhinAm / mUDhAstucchAnAM kRte dRDhaM klizyanti bhogAnAm // 55 // bhAvoM se mukta ho dharmarUpI zreSTha vRkSa kA sudRr3ha Azraya lete haiM / samyaktva usa vRkSa kA mUla hai| mahAn zrutajJAna usakA skandha hai, vaha SaSTASTamAdi vistRta aura utkRSTa tapa se yukta cAritrarUpI zAkhAoM vAlA hai, zIla ke zreSTha aThAraha hajAra bhedarUpI ghane pattoM se atyadhika chAyA vAlA hai, devendra aura manuSyoM meM aneka prakAra se prakaTa sundara RddhirUpI phUloMvAlA hai, avyAbAdha, sarvottama, nirupama, kSayarahita, saMsAra ke dvArA prazaMsanIya, munijanoM ke lie sundara baganevAle mokSasukharUpI phala se phalavAlA hai, jinendra bhagavAn rUpI megha kI kevalajJAnarUpI svaccha aura sundara jaba dhArAoM ke samUha se sIMcA jAtA hai, aneka prakAra ke munirUpI pakSiyoM se sevita hai, pratidina usakI paramparA kA cheda nahIM hotA hai / ve munijana dharmavRkSa ke phUlarUpa devAMganAoM ke mukhakamaloM ke, bhramaroM ke samAna bhAvoM kA anubhava kara muktisukharUpa phala bhI pAte haiN| mUrkha kAyarapuruSa vAndhavoM ke sneha kA kSaya karane rUpa lakSya ke lie nitya chedanevAle tuccha bhogoM ke lie atyadhika duHkhI hote haiM aura nIcajanoM kI sevA, aneka taraha ke [ samarAiccakahA Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo] 783 nIyajaNapajjuvAsaNamaNabhimayANeyavesakaraNaM ca / unbhaDasamarapavesaM niyabaMdhavaghAyaNaM ceva // 656 // vitthiNNajalahitaraNaM sambhAviyamittavaMcaNaM taha y| taM natthi jaM na bahuso kareMti visayAhilAseNa // 657 // taha vi ya punyajjiyavivihakammapariNAmao u sNpttii| pariNAmadAruNehi vi na hoi bhoehi samvehi // 658 // pecchaMtA vi ya dhaNiyaM vijjulayADovacaMcalaM jIyaM / ayarAmaraM va muNiUNa tahavi appANayaM mUDhA // 656 // kAmaM visayAsevaNapamahehi sakammarukkhamUlAI / kalase hi' siMciUNaM phalAi prinnaamvirsaaiN||660|| nirayagamaNAiyAiM bhujaMtA nneybheybhinnaaii| hiMDaMti akayapuNNA ghore saMsArakaMtAre // 661 // nIcajanaparyupAsanamana bhimatAnekavezakaraNaM ca / udbhaTasamarapravezaM nijabAndhavaghAtanaM caiva / / 956 / / vistIrNajaladhitaraNaM sadbhAvitamitravaJcanaM tathA ca / tannAsti yanna bahuzaH kurvanti viSayAbhilASeNa // 957 / / tathA'pi ca pUrvAjitavividhakarmapariNAmatastu samprAptiH / pariNAmadAruNairapi na bhavati bhogaiH sarvaiH / / 958 // pazyanto'pi ca gADhaM vidyullatATopacaJcalaM jIvitam / ajarAmaramiva jJAtvA tathA'pyAtmAnaM mUDhAH // 956 / / kAmaM viSayAsevanapramUkhaiH svakarmavakSamalAni / kalazaiH siktvA phalAni pariNAmavirasAni // 660 // nirayagamanAdikAni bhuJjAnA anekabhedabhinnAni / hiNDante akRtapuNyA ghore saMsArakAntAre // 66 // amAnya veSoM ko banAnA, pracaNDa yuddha meM praveza karanA, apane hI bAndhavoM kA ghAta karanA, vistRta samudra tairanA, sadbhAva rakhanevAle mitroM ko dhokhA denA tathA anya aisA kArya nahIM hai jo viSayAbhilASA se ye na karate hoN| tathApi pUrvopAjita aneka prakAra ke karmoM ke phalasvarUpa pariNAma meM hone para bhI sabhI bhogoM kI prApti nahIM hotI hai| jIvana ko vidyullatA ke samAna atyanta caMcala dekhate hue bhI mUr3ha loga apane Apako ajara-amara ke samAna jAnakara, apane karmarUpI vRkSa kI jar3oM ko viSayasevanarUpa pramukha kalazoM se sIMcakara, pariNAma meM nIrasa aura aneka bhedoM se yukta narakAdi gamanoM ko bhogate haiM aura puNya na kara saMsArarUpI gahanavana meM bhaTakate rahate haiM / so he saumya ! Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA 784 tA evaMviharUve saMsAre payainigguNe som| kammavasayANamevaM vihAi ko pucchae ihaI // 662 // maraesu kammavasaeNa dAruNaM suNasu jaM mae dukkhaM / pattaM aNaMtakhutto paribhamaMteNa saMsAre // 663 // apaiTThANe narae tettIsaM sAgarAi aNavarayaM / / vajjasilApaumesuM bhinno upphiDaNapaDaNehi // 664 // sImaMtayammi ya tahA pakko nirayaggisaMpalitAsa / / kaMdUsu ya kumbhIsu ya lohakavallIsu ya ghaNAsu / / 665 // sesesa vi naraesaM pavvayajaMtehi karagarahi ca / vahio mhi maMdabhaggo annehi ya tivvasathiM // 666 // bhinno khaiyo ya ahaM airoitisUlavajjatuMDehi / tattajuparahavaresu ya bhinnaccho vAhio bahuso // 667 // tata evaMvidharUpe saMsAre prakRtinirgaNe saumya / karmavazagAnAmevaMvidhAni kaH pRcchatIha // 962 / / narakeSa karmavazagena dAruNaM zRNu yanmayA duHkham / prAptamanantakRtvaH paribhramatA saMsAre / 663 // apratiSThAne narake trayastrizataM sAgarAna anavaratama / vajrazilApacheSu bhinna utsphiTanapatanaiH / / 664 / / sImantake ca tathA pakvo nirayAgnisampradIptAsu / kandUSu ca kumbhISu ca lohakaTAhISu ca ghanAsu // 665 / / zeSeSvapi narakeSu parvatayantraiH karapatraizca / vadhito'smi mandabhAgyo'nyaizca tIvrazastraizca / / 666 / / bhinnaH khAditazcAhamatiraudratrizUlavajratuNDaiH / taptayugarathavareSu ca bhinnAkSo' vAhito bahuzaH // 667 // svabhAva se nirguNa isa saMsAra meM karma ke vazIbhUta isa prakAra ke duHkhoM ko kauna pUchatA hai ? karma ke vaza saMsAra meM bhramaNa karate hue narakoM meM jo maiMne ananta dAruNa duHkha prApta kiye haiM, unheM suno-apratiSThAna naraka meM tetIsa sAgara taka nirantara vajrazilArUpa kamaloM para paTakakara bhedA gayA, sImantaka naraka meM jalatI huI narakAgni meM paMtIlI, hA~DI tathA ghane lohe ke kahAr3oM meM pakAyA gyaa| zeSa narakoM meM bhI mandabhAgya maiM parvatayantroM, AriyoM tathA anya tIkSNa astroM dvArA vadha kiyA gyaa| ati bhayaMkara trizUloM aura vajra kI nokoM dvArA bhedakara maiM (kaI bAra) khAyA gyaa| aneka bAra A~kheM phor3akara tapAye hue juoM vAle rathoM para maiM baiThAyA gyaa| vahAM para 1. bhinnayo--. jnyaa.| Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amo bhako] 785 kappeUNa ya sahasA tilaM tilaM tattha nirypaalehi| parihiMsAdoseNaM ko bali phurapharato'haM // 668 // ukkhaNiUNa ya jIhaM virasa bollAvio balA bhiio| aliyavayaNadoseNaM dukkhatto kaMThagayapANo // 666 // asicakkabhinnadeho bahuso paradanvaharaNadoseNaM / vikkhitto chettUNaM disodisaM giddhavaMdreNa / / 670 // paradAragamaNadoseNa sili nirayajalaNapajjaliyaM / avagRhAviyapubvo jaMtesu ya pIDio' dhaNiyaM // 971 // vAyasa suNadikAiehi karuNaM samAraDato y| khaio bahuehi daDhaM parigagahArambhadosepyaM // 672 // ukkattikaNa bahuso virasAi khAvio smsaai| maMsammi loluyattaNadoseNa AmapakkAI // 673 // kalpayitvA ca sahasA tilaM tilaM tatra nirayapAlaiH / parihiMsAdoSeNa kRto valiM sphurannaham // 668 / / utkhAya ca jihvAM virasaM vAdito balAd bhItaH / alIkavacanadoSaNa duHkhArtaH kaNThagataprANaH // 666 // asicaRbhinnadeho bahuzaH paradravyaharaNadoSeNa / vikSiptazchittvA dizi dizi gRdhravRndeNa // 970 // paradAragamanadoSeNa zAlmali nirayajvalanaprajvalitam / avagUhitapUrvo yantreSu ca pIDito gADham // 671 / / vAyasazunakaDhaMkAdibhiH karuNaM samAraTaMzca / khAdito bahubhirdU DhaM parigrahArambhadoSeNa // 972 // utkartya bahuzo virasAni khAditaH svamAMsAni / mAMse lolupatvadoSeNa AmapakvAni // 673 / / narakayAjoM ne parahiMsA ke doSa se ekAeka kAMpate hue mujhe tila-tila kATakara merI bali dI hai| jhUTha bolane ke doSa se, duHkha se Arta kaNThagata prANavAle tathA Dare hue merI jIbha ukhAr3akara jabaradastI kharAba zabda karAyA gyaa| dUsare ke dhana kA AharaNa karane ke doSa se aneka bAra talavAra aura cakra se bhidA huA zarIravAlA maiM gRdhrasamUha dvArA chedA jAkara dizA-dizA meM bikhera diyA gyaa| parastrI-gamana ke doSa se, naraka kI Aga se pahale se hI prajvalita zAlmalI vRkSa se (merA) AliMgana karAyA gayA aura yantroM se (AliMgana karAkara) atyadhika pIr3ita kiyA gayA / parigraha aura Arambha ke doSa se karuNa zabda karate hue kauA. kuttA tathA DhaMkAdi se aneka bAra bharapura khAyA gayA / mAMsa meM pratilolupatA ke jhoSa se nIrasa tathA kacce-pakke apane hI mAMsa ko aneka bAra pIliyo pA.hA., guNayakakakA pahiyA / Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3[samarAiccakahA taha pAio rasaMto tattAi tuytNbsiisaaiN| saMDAsariyamaho majjarasAsaMgadoseNaM // 674 // . tiriesa vi sasAre asaI pattAi tivvdukkhaaii| vahavAhaNanelaMchaNadahaNakaNabheya bhinnAI // 675 // maNuesa vi ya narAhiva! paravasadAriddapaMDagAdINi / evaM na kiMci eya ti cayasu nikkAraNaM soya // 676 // rAiNA bhaNiyaM-bhayavaM, asoyaNijjo tumaM, kao tae saphalo maNayajammo, pattaM viveyAuhaM, niuto vavasAo, thirIko appA, vijio bhAvasattU, vasIkayA tavasirI, ujjhio pamAo, voliyaM bhavagahaNaM, pattappAo mokkho ti| soyaNijjo uNa so kiliTusatto, jo bhayavao uvasaggakAri tti / bhayavayA bhaNiyaM-mahArAya. Iiso esa saMsAro; tA kimannacitAe, appANayaM citehi / rAiNA bhaNiyaM-Aisau bhayavaM, kassa uNa samIve ahaM sayalasaMgacAyaM kremi| bhayavayA bhaNiyaMbhayavao vijayadhammaguruNo ti| paDissuyaM rAiNA, aNuciTThiyaM vihANeNa / vihario bhayavaM / tathA pAyito rasan taptAni vaputAmrasIsAni / saMdaMzadhRtamukho madyarasAsaGgadoSeNa // 674 / / tiryakSvapi saMsAre'sakRtprAptAni tIvraduHkhAni / vadhavAhananirlAJchanadahanAGkanabhedabhinnAni / / 975 // manujeSvapi ca narAdhipa ! paravazadAridrayapaNDagAdIni / evaM na kiJcideta diti tyaja niSkAraNaM zokam / / 976 // rAjJA bhaNitam -bhagavan ! azocanIyasvama, kRtastvayA saphalaM manajajanma, prApta vivekAyudham, niyukto vyavasAyaH, sthirIkRta AtmA, vijito bhAvazatruH, varza kRtA tapazroH, ujjhito pramAda., atikrAntaM bhavagahanam, prAptaprAyo mokSa iti / zocanIyaH punaH sa kliSTasattvaH, yo bhagavata upamargakArIti / bhagavatA bhaNitam -mahArAja ! IdRza eSa saMsAraH, tataH kimanyacintayA, AtmAnaM cintaya / rAjJA bhaNitam-Adizatu bhagavAn, kasya punaH samope'haM sakalasaGgatyAgaM karomi / bhagavatA bhaNitam-bhagavato vijayadharmaguroriti / pratizrutaM rAjJA, anuSThitaM vidhAnena / vihRto bhgvaan| kATakara khilAyA gayA / madyarasa ke prati Asakti ke doSa se sa~DAsI se muMha meM DAlakara tapAye hue rAMge, tAMbe tathA zIze kA rasa pilAyA gyaa| isa saMsAra meM vadha, vAhana, chedana, jalAnA, aMkana, bhedanarUpa bhedavAle tIvra duHkhoM ko aneka bAra tiryacagatiyoM meM bhI prApta kiyA aura manuSya bhavoM meM bhI / he rAjan, dUsare ke vaza meM honA. daridratA tathA napasaka honA Adi duHkhoM ko bhogaa| yaha to kucha nahIM hai ata: niSkAraNa zoka chodd'o|' 1947-676 / / : rAjA ne kahA--'bhagavan ! Apa zoka karane ke yogya nahIM haiM, Apane manuSyajanma ko saphala kara diyaa| vivekarUpI Ayudha ko pA liyA, kArya niyukta kara liyA, AtmA ko sthira kara liyA, bhAvarUpa zatru ko jIta liyA. pramAda ko choDa diyA, taparUpa lakSmI ko vaza meM kara liyA, gahana saMsAra ko lA~gha liyA aura mokSa ko lagabhaga pA liyaa| vaha virodhI prANI zoka karane ke yogya hai jisane bhagavAna para upasarga kiyaa| bhagavAna ne kahA---'mahArAja ! yaha saMsAra aisA hI hai ata: anya kI cintA se kyA, apane viSaya meM soco|' rAjA ne :: kahA~ : 'bhagavana, Adeza dIjie maiM kisake pAsa samasta parigrahoM kA tyAga karU~ ?' bhagavAna ne kahA- 'bhagavAn vijaya dharma guru ke pAsa samasta parigrahoM kA tyAga kiijie|' rAjA ne svIkAra kiyA aura vidhipUrvaka anuSThAna kiyaa| - Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThamo bhavo ] . 787 aikkato koi kaalo| io ya vANamaMtarassa khINappAe ihabhavAue udayAbhimuhohUyaM risivahapariNAmasaMciyaM asuha- .. kamma, samuppa-no tivvo vAhI uvahayAi iMdiyAiM, paNaTTho niyasahAvo, uiNNA asuhaveyaNA / tao ya uvayarijjamANo pasiddhovakkameNa sahAvavivarIyayAe ahiyayaramakkaMdamANo aniuNavejjavayaNeNa appasiddhovakkameNa viTThAiviTTAlaNAikaMTayasayaNIyasaMgao mahAmohagamaNeNa paricattakaMdasaddo gamiUNa kaMci kAlaM airoddajjhANadoseNa mao samANo samuppanno mahAtamAhihANAe nirayapuDhavIe tettIsasAgarovamAU nAragattAe ti| bhayavaM pi vihariUNa visuddhavihAreNa seviUNa paramasaMjamaM khaviUNa kammarAsi kAUNa bhAvasaMlehaNaM bhAviUNa bhAvaNAo khAmiUNa savvajIve gaMtaNa pahANathaMDila vaMdiUNa vIyarAge rubhiUNa ceTAo kAUNa mahApayattaM pavanno pAyavovagamaNaM ti / aNupAliUNa tamegaMtaniraiyAraM vaMdijjamANo muNigaNehi ati kAntaH ko'pi kaalH| ___ itazca vAnamantarasya kSINaprAye ihabhavAyuSi udayAbhimukhIbhUtaM RSivadhapariNAmasaMcitamazubhakarma, samutpannastIvo vyAdhiH, upahatAnIndriyANi, pranaSTo nijasvabhAvaH, udiirnnaa'shubhvednaa| tatazcopacaryamANaH prasiddhopakrameNa svabhAvaviparItatayA'dhikataramA krandan atinipuNavaidyavacanenAprasiddhopakrameNa viSTAdiviTTAlanAdi (aspRzyaparilepana)-kaNTaka zayanIyasaGgato mahAmohagamanena parityaktAkrandazabdo gamayitvA kaMcid kAlamatiraudradhyAnadoSeNa mRtaH san samutpanno mahAtamo'bhidhAnAyAM nirayapRthivyAM trayastrizatsAgaropamAyu rakatveneti / bhagavAnapi vihRtya vizuddhavihAreNa sevitvA paramasaMyama kSapayitvA karmarAzi kRtvA bhAvasaMlekhanAM bhAvayitvA bhAvanA: kSAmayitvA sarva jIvAn gatvA pradhAnasthaNDilaM vanditvA vItarAgAn ruddhvA ceSTAH kRtvA mahAprayatnaM prapannaH pAdapopagamanamiti / anupAlya tadekAntaniraticAraM vandya bhagavAn vihAra kara gaye / kucha samaya bIta gyaa| idhara isa bhava kI Ayu lagabhaga kSINa hone para, RSi ke vadharUpa pariNAmoM se azubha karmoM kA saMcaya karane ke kAraNa vAnamantara ko tIvra roga utpanna ho gayA, indriyA~ vinaSTa ho gayIM, apanA svabhAva kho gayA, azubha vedanA udIrNa huii| anantara prasiddha upakramoM se upacAra kiyA jAtA huA, svabhAva kI viparItatA se atyadhika cIkhatA huA, atyanta nipuNa vaidya ke vacanoM se aprasiddha upakrama ke dvArA viSTA, vITa Adi aspRzya lepana tathA kA~ToM kI zayyA se yukta ho atyadhika mUcchita ho cIkhanA chor3akara, kucha samaya bitAkara, atyanta raudradhyAna ke doSa se marakara 'mahAtama' nAmaka naraka kI pRthvI meM tetIsa sAgara kI AyuvAle nArakI ke rUpa meM utpanna huaa| bhagavAn bhI vihAra kara vizuddha vihAra se parama sayama kA sevana kara, karmarAzi kA kSaya kara, bhAvapUrvaka sallekhanA dhAraNa kara, bhAvanAoM kA cintana kara, samasta jIvoM ko kSamAkara, pradhAna sthaNDila jAkara, vItarAgoM kI vandanA kara, ceSTAoM ko rokakara, mahAprayatna kara samAdhimaraNa ko prApta hue| usa (samAdhimaraNa) kA atyanta rUpa se niraticAra pAlana kara munijanoM dvArA vandita ho, logoM se pUjya ho, apsarAoM dvArA gAye Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 788 [ samarAinyAhA pUijjamANo loeNa uvagijjamANo accharAhiM thutvamANo devasaMdhAeNa caiUNa dehaM samuppanno babaTusiddha mahAvimAme tetIsasAgarodhamAU devattAe ti| // samatto aTuMmo bhvo|| mAMno munigaNaH pUjyamAno lokenopagIyamAno'psarobhiH stUyamAno devasaMghAtena tyaktvA dehaM samutpannaH sarvArthasiddhe mahAvimAne trayastrizatsAgaropamAyurdevatveneti / // samApto'STamabhavaH / / jAkara, devasamUha dvArA stuta ho, deha tyAga kara sarvArthasiddhi nAmaka vimAna meM tetIsa sAgara kI AyuvAle deva ke rUpa meM utpanna hue| // AThavAM bhava samApta // Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // navamo bhvo|| gaNacaMdavANamaMtara jaM bhaNiyamihAsi taM gymiyaanni| vocchAmi jamiha sesaM gurUvaesANusAreNaM // 677 // atthi iheva jaMbaddIve meve bhArahe vAse uttuMgabhavaNasaMruddharavirahamaggA mANikkamuttAhiraNNadhannAularudahaTTamaggA susanniviTutiyacaukkacaccarA devaulavihArArAmamaMDiyA ujjeNI nAma nyro| jA tilayakayacchAyA viyddddhvesaahiraammhkmlaa| pAyAreNa pieNa va piya vva gADhaM samavagUDhA // 678 // athirattaNakuvieNa va daTUNaM kahavi mhiyloinnnnaa| phalihArajjunibaddhA tihuyaNariddhi vva jA vihinnaa|| 676 // guNacandravAnamantarayoryad bhaNitamihAsIt tadgatamidAnIm / vakSye yadiha zeSaM gurUpadezAnusAreNa // 677 // astIhaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe uttuGgabhavanasaMruddha ravirathamArgA mANikyamuktAhiraNyadhAnyAkulavistIrNahaTTamArgA susanniviSTatrikacatuSkacatvarA devakulavihArArAmamaNDitA ujjayinI nAma ngrii| yA tilakakRtacchAyA vidagdhavezyA (vessaa)-bhiraammukhkmlaa| prAkAreNa priyeNeva priyeva gADhaM samavagUDhA // 678 // asthiratvakupiteneva dRSTvA kathamapi mahItalAvatIrNA / parikhArajjunibaddhA tribhuvana Rddhiriva yA vidhinA // 676 // guNacandra tathA vAnamantara ke viSaya meM jo kahA gayA thA vaha bIta gyaa| aba jo zeSa hai use guru ke upadeza ke anusAra kahatA hU~ / / 977 // isI jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke bhAratavarSa meM ujjayinI nAmaka nagarI thii| vahAM ke U~ce-U~ce bhavanoM se sUrya ke ratha ke mArga roke jAte the| vahA~ ke bAjAroM ke vistRta mArga maNi, motI, svarNa tathA dhAnyoM se vyApta the| vahAM tirAhoM aura caurAhoM para bhalIprakAra cabUtare banAye gaye the tathA vaha nagarI mandiroM, vihAroM aura udyAnoM se maNDita thii| jo (nagarI) tilaka vRkSoM ke dvArA chAyA pradAna kiye hue (strI-pakSa meM-tilaka ke dvArA kAntiyukta) catusra, vezyA (athavA vidagdha vezavAlI strI) ke mukha ke samAna kamaloM se yukta; prAkAra ke dvArA usa prakAra AliMgita thI, jisa prakAra priya ke dvArA priyA kA AliMgana kiyA jAtA hai; jo tInoM bhuvanoM kI Rddhi ke samAna Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 760 savvo jIe surUvo savyo guNarayaNabhUsio niccaM / savvo suvitthayadhaNo savvo dhammujjuo loo // 680 // rehati jIe sImA sarehi naliNIvaNehi ya sarAI / kamalehi ya naliNIo kamalAi ya bhamaravaMdra hi // 681 // tIe ya rAyA paNayArivaMdra sAmannasayalavihavo vi / navaramasAmannajaso nAmeNaM purisasIho ti // 682 // kitti vva tassa jAyA nimmalavasubbhavA'kalaMkA ya / savvaMgasuMdarI suMdari ti nAmeNa sasivayaNA / / 683 // dhammatthabhaggapasaraM toe saha sokkhamaNuhavaMtassa / paNasaNakayANaMda volINo koi kAlo tti // 684 // oya so savvaTTasiddhamahAvimANavAsI devo ahAuyamaNupAliUNa tao cuo samANo [ samarAiccakahA sarvo yasyAM surUpaH sarvo guNaratnabhUSito nityam / sarvaH suvistRtadhanaH sarvo dharmodyato lokaH // 680 // rAjanti yasyAM sImA sarobhirnalinIvanaizca sarAMsi / kamalaizca nalinyaH kamalAni ca bhramaravandraH // 81 // tasyAM ca rAjA praNatArivandrasAmAnya sakala vibhavo'pi / navaramasAmAnyayazA nAmnA puruSasiMha iti // 682 // kIrtiriva tasya jAyA nirmalavaMzodbhavA'kalaGkA ca / sarvAGgasundarI sundarIti nAmnA zazivadanA // 683 // dharmArthAbhignaprasaraM tayA saha saukhyamanubhavataH / praNayijanakRtAnandamatikrAntaH ko'pi kAla iti // 984 // itazca sa sarvArthasiddhamahAvimAnavAsI devo yathA''yuSkamanupAlaya tatazcyutaH san samutpannaH thI, jise brahmA ne asthira rUpa se ( thor3e samaya ke lie) kupita hokara hI kisI prakAra pRthvItala para utarI huI dekhakara parivArUpI rassI se bA~dha diyA thA; jisa (nagarI) meM sabhI manuSya sundara rUpavAle the, sabhI nityarUpa gurUpI ratnoM se vibhUSita the, sabhI ke pAsa vistRta dhana thA aura sabhI loga dharma meM udyata the / jisakI sImA tAlAba, kamalinI, vanoM se yukta taDAgoM se tathA kamala, kamalinI aura bhauMroM ke samUha se yukta kamaloM se zobhAyamAna thI, usa nagarI meM zatruoM se namaskRta aura samasta vaibhavoM meM sAmAnya hone para bhI asAmAnya yazavAlA puruSasiMha nAma kA rAjA thA / nirmala vaMza meM utpanna, kalaMkarahita, sarvAMga sundarI, candramukhI 'sundarI' nAma kI ( usakI patnI thI, jo kIrti ke samAna thI / dharma aura artha ke vistAra ko naSTa na karate hue praNayIjanoM ke yogya Ananda pAte hue, usake sAtha sukha kA anubhava karate hue usakA kucha samaya bIta gayA / / 678 684|| idhara vaha savArthasiddhi nAmaka mahAvimAna kA nivAsI deva Ayu pUrI kara, vahA~ se cyuta hokara, 'sundarI' ke garbha meM AyA / usane ( sundarI ne) usI rAta meM prAtaHkAlIna velA meM svapna meM sUrya ko mukha se badara meM praveza Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] samuppanno saMdarIe kucchisi / diTTho ya tIe suviNayammi tIe ceva rayaNIe pahAyasamayammi paNAsayaMto timiraM maMDayaMto nahasiri vivohayaMto kamalAyare pagAsayaMto jovaloyaM vaMdijjamANo loehi thatvamANo risigaNehi uvagijjamANo kinnarehiM agdhijjamANo lacchIe accaMtapasaMtamaMDalo mibaMdhaNaM samvakiriyANa cUDAmaNI udayadharAharassa sambattamateyarAsI diNayaro kyaNeNamayaraM pavisamANo ti| pAsiUNa ya taM suhaviuddhA / siTTo ya tIe jahAvihi diyss| harisavasumminnapulaeNaM bhaNiyA ya teNaM-devi, tellokkavikkhAo te putto bhavissai / tao sA 'evaM' ti bhattAravapaNamahiNaMdiUNa harisiyA citteNa / tao visesao tivaggasaMpAyaNarayAe saMpADiyasayalamaNorahAe abhaggamANapasaraM puNNahalamaNahavaMtIe patto psuuismo| tao pasatthe tihikaraNamahattajoe viNA parikileseNa pasUyA esA / jAo se daaro| niveio rAiNo purisasohassa harisanibbharAe siddhimainAmAe suMdariceDiyAe / parituTTho raayaa| dinnaM siddhimaIe pAriosiyaM / bhaNiyA ya paDihArI; jahA samAisasu NaM mama vayapeNa jahAsannihie paDihAre, jahA 'moyAveha mama rajje kAlaghaMTApaoeNa savvabaMdhaNANi, sundaryAH kukSau / dRSTazca tayA svapne tasyAmeva rajanyAM prabhAtasamaye praNAzayan timiraM maNDayan nabhaHzriyaM vibodhayana kamalAkarAn prakAzayana jIva lokaM vandyamAno lokaiHstUyamAna RSigaNarupagIyamAnaH kinnarairaya'mAno lakSamyA'tyantaprazAntamaNDalo nibandhanaM sarvakriyANAM cUDAmaNirudayadharAdharasya sarvottamatejorAzidinakaro vadanenodaraM pravizanniti / dRSTvA ca taM sukhvibuddhaa| ziSTazca tayA yathAvidhi dayitasya / harSavazobhinnapulakena bhaNitA ca tena-devi ! trailokyavikhyAtaste putro bhaviSyati / tataH sA 'evam' iti bhartRvacanamabhinandya harSitA cittena / tato vizeSatastrivargasampAdanaratAyAH sampAditasakalamanorathAyA abhagnamAnaprasaraM puNyaphalamanubhavantyAH prApta: prasUtisamayaH / tataH prazaste tithika raNamuhUrta yoge vinA pariklezena prasUtaiSA jAtastasya dArakaH / nivedito rAjJaH puruSarSA sahasya harSanirbharayA siddhimatInAmayA sundarIceTikayA / parituSTo rAjA / dattaM siddhimatyai pAritoSikam / bhaNitA ca pratIhAro, yathA samAdiza tada mama vacanena yathAsannihitAn pratIhArAna yathA mocayata mama rAjye kAlaghaNTAprayogeNa sarvabandhanAni. dApayata ghoSaNApUrvakamanapekSitAnurUpaM karate hue dekhaa| vaha andhakAra ko naSTa kara rahA thA, AkAza-lakSmI kA maNDana kara rahA thA, kamaloM ke samUha ko jAgrata kara rahA thA, saMsAra ko prakAzita kara rahA thaa| loga usakI vandanA kara rahe the, RSigaNa stuti kara rahe the, kinnara gAna kara rahe the, lakSmI arghya de rahI thii| vaha atyanta zAnta parivezavAlA thA, samasta kriyAoM kA kAraNa thA, udayAcala kA cUDAmaNi thA tathA sarvottama tejarAzi thaa| use dekhakara (yaha) sukhapUrvaka jAga utthii| usane vidhipUrvaka pati se nivedana kiyaa| harSavaza jise romAMca prakaTa ho rahA thA, aise usane (rAjA ne) usase kahA-'devI ! tInoM lokoM meM vikhyAta tumhArA putra hogaa|' anantara pati ke vacanoM kA 'acchA !' isa prakAra abhinandana kara citta se harSita huI / anantara vizeSa rUpa se dharma, artha aura kAma meM rata rahate hue samasta manorathoM ko sampAdita kara, jisake vistAra ko naSTa nahIM kiyA jA sakatA hai, aise puNya ke phala kA anubhava karate hue (usakA) prasava kA samaya aayaa| anantara zubha tithi, karaNa aura muhUrta ke yoga meM binA kleza ke isane prasava kiyA / usake putra utpanna huaa| harSa se bharI huI siddhimatI nAmaka sundarI kI dAsI ne rAjA puruSasiMha se nivedana kiyA / rAjA santuSTa huaa| (usane) siddhimatI ko pAritoSika diyA aura pratIhArI se kahA ki mere kathanAnusAra samIpavartI pratIhAroM ko AjJA do ki samaya (sUcaka) ghaNTA bajAkara mere rAjya ke samasta bandiyoM ko chor3a Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 792 [ samasaindhakahA davAyeha ghosamApuvvayaM aNavekkhiyANuruvaM mahAdANa, visajjAveha paumarAyapamahANaM mavaIla mama puttajanmapatti, niveeha devIputtajammanbhudayaM paurANaM, kAraveha ayAlachaNabhUyaM naparamahUsa' ti| samAhA ya tIe jahAiTeM paDihArA / aNuciTThiyaM rAyasAsamaM paDihArehi / kArAviyaM ca tehiM bahuvihavaratUraNiyanigdhosaM / lIlAvilAsavinbhamamaggapaNaccaMtajuvaijaNaM // 685 // vellahalabAhalaiyAvilolavalaullasaMtajhaMkAraM / helucchalaMtakarakamalariyavimalavaraddha taM // 686 // kampUrakuMkumuppaMkapaMkapUriyanahaMgaNAbhoya / bahalamayaNAhikaddamakhuppaMtapaDatanAyarayaM // 687 / / karakaliyakaNasiMgayatalilapahArullasaMtasikkAraM / mayavasavisaMkhalacchaliyagIyalayajaNiyajaNahAsaM // 688 // mahAdAnam, visarjayata padmarAjapramukhAnAM narapatInAM mama putrajanmapravRttim, nivedayata devIputrajanmAbhyudaya paurANAm / kArayatAkAlakSaNodbhUtaM nagaramahotsavamiti / samAdiSTAzca tayA yathA''diSTaM pratIhArAH / anuSThitaM rAjazAsanaM pratIhAraiH / kAritaM ca tairbahuvidhavara sUrya janitani?Sam / lolAvilAsavibhramamArgapranRtyayuvatijanam / / 685 / / komalabAhulatikAvilolavalayollasadajhaMkAram / helocchalatkarakamaladhRtavimalava lAntam (?) / / 686 // karpUrakuGa kumotpaGkapaGkapUritanabho'GgaNAbhogam / bahalamRganAbhikardama majjayatanAgarakam // 687 // karakalitakanakazRGgasalilaprahArollasatsItkAram / mdvshvishRkhlocchlitgiitlyjnitjnhaasm|| 68 // diyA jAya, ghoSaNApUrvaka anapekSita anurUpa mahAdAna dilAo, padmarAja pramukha rAjAoM ko mere putrajanma kA samAcAra bhijavA do, nAgarikoM ko mahArAnI ke putrajanmarUpa abhyudaya kA nivedana kro| asAmayika rUpa se prakaTa namaramahotsava ko kraao| jaisA Adeza diyA thA vaha pratIhAroM ko batalA diyA gyaa| pratIhAroM ne rAjA kI asA ko pUrNa kiyaa| - pratIhAroM ne aneka prakAra ke utkRSTa vAdyoM se utpanna nirghoSa kraayaa| lIlAoM ke vilAsa ke viprana se mArga meM yuvatiyAM nAcane lgiiN| una yuvatiyoM ke komala bAhurUpI latAoM ke caMcala kar3oM se jhaMkAra prakaTa ho rahI thiiN| anAyAsa hI uhAle hue hastakamaloM para ve svaccha geMdoM ko uchAla rahI thiiN| usa samaya kapUra aura kesara kI uThI huI dhuli AkAzarUpI A~gana ke vistAra ko pUrNa kara (bhara) rahI thI (athavA AkAzarUpI strI ke zarIra ko vyApta kara rahI thI), atyadhika kastUrI kI kIcar3a meM phisalate hue nAgarika gira rahe the, sundara hAthoM meM sthita sone ke jhogoM dvArA jala ke prahAra karane se sau-sau kI nani jala rahI thI, madahoza aura vizvala Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo ] lIlAlasavisamacalaMtala liyapayaraNaraNaMtamaMjIraM / cala mehalAkalA bullasaMta kalakaMkiNikalAvaM // 686 // annonnasamukkhittuttarIyadIsaMtathaNayavitthAraM / halahalaya miliyanAyarayaloyaruddhatasaMcAraM // 66 // tUriyajaNANamaNavarayacittavikhaSpaMtamaharihAbharaNaM / vijiyasuraloyavihavaM vaddhAvaNayaM maNabhirAmaM // 661 // AnaMdiyA paurajaNavayA / saMpADiyaM vaddhAvaNAiyaM uciyakaraNijjaM / evaM ca paidiNaM mahaMtamANaMdasokkhamaNahavaMtassa samaicchito paDhamo mAso / paiTTAviyaM nAmaM dArayassa 'ucio esa eyassa' tti kaliUNa sumiNayadaMsaNeNa piyAmahasaMtiyaM samarAicco ti / etyaMtara mma so vi vANamaMtarajIvo nArao tao narayAo uvvaTTiUNa nANAvihatiriesu hiDiUNa pAviNa dukhAiM tahAkammapariNaivaseNa gomAuattAe mariUNa imIe ceva nayarIe pANavADayammi gaThigAbhihANassa pANassa jakkhadevAbhihANAe bhAriyAe kucchisi samutpanno suya lIlAlasaviSamacalallalitapadaraNa raNanmaJjIram / calamekhalA kalA pollasatkalakiGkiNIkalApam / / 686 // anyo'nyasamutkSiptottarIyadRzyamAnastanavistAram / kautuka militanAgaralokarudhyamAnasaJcAram || 660 // tauyikajanAnAmanavarata citrakSipyamAnamahArhAbhiraNam / vijitasuralokavibhavaM vardhApanakaM mano'bhirAmam // 661 // 763 AnanditAH paurajanavrajAH / sampAditaM vardhApanakAdikamucitakaraNIyam / eva ca pratidinaM mahadAnandasaukhyamanubhavataH samatikrAntaH prathamo mAsaH / pratiSThApitaM nAma dArakasya 'ucita eSa etasya' iti kalitvA svapnadarzanena pitAmahasatkaM samarAditya iti / atrAntare so'pi mAnamantarajIvo nArakastato narakAduddhRtya nAnAvidhatiryavAhiNDya prApya duHkhAni tathAkarmapariNativazena gomAyukatayA mRtvA'syAmeva nagaryAM prANavATake granthikAbhidhAnasya prANasya yakSadevAbhidhAnAyA bhAryAyAH kukSau samutpannaH sutatayeti / jAtaH kAlakrameNa pratiSThApitaM hokara uchAle hue gItoM kI laya logoM meM ha~sI utpanna kara rahI thI / lIlA se thake hone ke kAraNa viSama gati vAle sundara pairoM ke ghu~gharU runajhuna zabda kara rahe the / caMcala mekhalAoM para chudra ghaNTikAeM suzobhita ho rahI thIM / eka-dUsare para uttarIya pheMkane se ( yuvatiyoM ke) stanoM kA vistAra dikhalAI par3a rahA thaa| kautUhala se ikaTThe hue nAgarikoM se mArga ruka gayA thaa| bAje bajAnevAloM para nirantara aneka kImatI AbhUSaNa nyauchAvara kiye jA rahe the / (isa prakAra ) svarga ke vaibhava ko jItane vAlA, manobhirAma mahotsava ho rahA thA / / 85-661 / / nAgarikoM kA samUha Anandita huA / badhAI Adi yogya kAryoM kA sampAdana kiyA / isa prakAra pratidina mahAn Ananda aura sukha kA anubhava karate hue pahalA mAsa samApta huA / yaha isake yogya hai--- esA mAnakara svapna ke darzanAnusAra zizu kA nAma pitAmaha ke sadRza samarAditya rakhA gayA / isI bIca vaha vAnamantara kA jIva nArakI bhI usa naraka se nikalakara aneka tiryaMca yoniyoM meM bhramaNa kara, duHkhoM ko prApta kara vaise karmoM ke vaza siyAra ke rUpa meM marakara isI nagarI ke prANavATaka meM granthika nAma Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 764 [ samarAiccakahA tAe ti / jAo kAlakkameNa / paiTThAviyaM se nAmaM giriseNo tti| so ya kurUvo jaDamaI duvikhao darido ti dukheNa kAlaM gamei / ___samarAicco ya visiLaM puSNaphalamaNuhavaMto puTavabhavasukayavAsaNAguNeNa bAlabhAve vi abAlabhAvacario sayalasatthakalAsaMpattisuMdaraM patto kumArabhAvaM / puSvabhavambhAseNa aNuratto satthesu citae ahiNiveseNa, uppikkhae cittabhAve, nirUveI samma, ghaDei tattajattIe, bhAvae samabhAveNa, vaDaDhae saddhAe, pauMjae goyarammi, gacchae saMveyaM / evaM ca satthasaMgayassa tattabhAvaNANusaraNavaleNaM jAyaM jAisaraNaM / na vinnAyaM jnnenn| tao so abbhatthayAe kusalabhAvassa pahINayAe kammuNo visuddhayAe nANassa heyayAe visayANaM uvAeyayAe pasamassa avijjamANayAe dukkaDANaM ukkaDayAe jIvavIriyassa AsannayAe siddhisaMpattIe na bahu mannae rAyalacchi, na ujjao sarIrasakkAre, na kolae cittakolAhi, na sevae gAmadhamme, kevalaM bhavavirattacitto suhajhANajoeNaM kAla gamei ti| ta ca tahAvihaM daLUNa samuppannA purisasIhassa ciMtA / aho Nu khalu esa kumAro aNannasarise tasya nAma giriSeNa iti / sa ca kurUpo jaDama tirdu:khito daridra iti duHkhena kAlaM gamayati / samarAdityazca viziSTa puNya phalamanubhavan pUrvabhavasukRtavAsanAguNena bAlabhAve'pyabAlabhAvacaritaH sakalazAstrakalAsampattisundaraM prAptaH kumaarbhaavm| pUrvabhavAbhyAsenAnuraktaH zAstreSu cintayatyabhinivezena, utprekSate citrabhAvAn, nirUpayati samyaka, ghaTayati tattvayuktyA, bhAvayati samabhAvena, vardhate zraddhayA, prayuGa kte gocare, gacchati saMvegam / evaM ca zAstrasaMgatasya tattvabhAvanAnusaraNabalena jAtaM jAtismaraNam / na vijJAtaM janena / tataH so'bhyastatayA kuzalabhAvasya praho natayA karmaNaH vizaddhatayA jJAnasya heyatayA viSayANAmapAdeyatayA prazamasyAvidyamAnayA duSkRtAnAmutkaTatayA jIvavIryasyAsannatayA siddhisamprAptena baha manyate rAjalakSmIm, nodyataH zarIrasatkAre na krIDati citrakrIDAbhiH, na sevate grAmadharmAn, kevalaM bhavaviraktacittaH zabhadhyAnayogena kAlaM gamayatIti / taM ca tathAvidhaM dRSTvA samutpannA puruSasiMhasya cintA / aho nu khalveSa kumAro'nanyasadazo'pi vAle cANDAla (prANa) kI yakSadevA nAma kI patnI ke garbha meM putra ke rUpa meM aayaa| kAlama se janma haa| usakA nAma giriSeNa rakhA gayA / vaha kurUpa, jar3abuddhi aura daridra thA ataH duHkhita hokara samaya bitA rahA thaa| samarAditya pUrvabhava ke saMskAroM ke guNa se puNya ke phala kA anubhava karatA huA, bAlaka hone para bhI abAla hone kA AcaraNa karatA haA samasta zAstra aura kalAoM kI sampatti se sundara kumArapane ko prApta haa| pUrvabhava ke abhyAsa se vaha zAstroM meM anurakta rahakara avirala cintana karatA rahatA thA, aneka prakAra ke bhAvoM kA anumAna karatA thA, bhalI prakAra dekhatA thA, tAttvika yuktiyoM kA mela karAtA thA, samabhAva se bhAvanA karatA thA, zraddhA se bar3hatA thA arthAt usakI AsthA bar3ha rahI thI, mArga kA prayoga karatA thA aura virakti mArga para gamana kara rahA thaa| isa prakAra zAstra se yukta tAttvika bhAvanA ke anusaraNa ke bala se (use) jAtismaraNa ho gyaa| logoM ko (yaha) jJAta nahIM huaa| anantara vaha zubhabhAvoM ke abhyAsa, karma kI hInatA, jJAna kI vizuddhatA, viSayoM kI heyatA, zAnti kI upAdeyatA, pApoM kI avidyamAnatA, jIva kI zakti kI utkaTatA aura siddhi kI prApti kI samIpatA ke kAraNa rAjalakSmI kA Adara nahIM karatA thA. zarIra ke satkAra meM udyata nahIM thA, aneka prakAra kI krIr3AoM ko nahIM karatA thA, indriyoM ke viSayoM kA sevana nahIM karatA thA, kevala saMsAra se viraktacitta hokara zubha dhyAna ke yoga se hI samaya bitAtA thaa| use usa prakAra dekhakara puruSasiMha ko cintA huii| oha ! yaha kumAra citta meM ananya sadRza hone, rUpa meM Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] 765 vi citte saMdaro vi sveNa patte vi paDhamajovaNe saMgao vi kAhiM pecchaMto vi rAyakannayAo niruvahao vi deheNa jatto vi iMdiyasirIe rahio vi muNisaNeNaM na chippae jovvaNaviyArehi, na pecchae addhacchipecchieNa, na jaMpae khaliyavayaNehi, na sevae geyAikalAo, na bahu mannae bhUsaNAI, na gheppae maeNa, na maccae ajjakyAe, na patthae visayasorakhaM / tA kiM puNa imaM ti / puNNasaMbhArajutto ya eso, jeNa diTTho devIe eyasaMbhavakAle pasatthasuvigao; gabbhasaMgae eyammi natthi ja me na saMjAyaM / ao bhaviyavvameyassa mahApaiTThAe, pAviyatvameyasaMbaMdhaNamamhehi pArattiyaM / tA esa etthuvaao| karemi se dullaliyagoTisaMgae nimmAe kalAhiM viyakkhaNe raikIlAsu ArAhae paracittassa addhAsie mayaNeNa visiTakulasamuppanne phaannmitte| tao tesi saMsaggIe saMpADissai me paramapamoyaM ti| citiUNa kayA kumArassa dullaliyagoTIcUDAmaNibhUyA muttimaMtA viya mahumayaNadogudugAI asoyakAmaMkuralaliyaMgayappamuhA phaannmittaa| bhaNiyA ya rAiNA--tahA tuhiM jaiyatvaM, jahA kumAro visiTTha citte sundaro'pi rUpeNa prApte'pi prathamayauvane saMgato'pi kalAbhiH pazyannapi rAjakanyakA nirUpahato. 'pi dehena yukto'mIndriyazriyA rahito'pi munidarzanena na spRzyate yauvanavikAraiH, na prekSate'rdhAkSiprekSitena, na jalpati skhalitavacanaiH, na sevate geyAdikalAH, na bahu manyate bhUSaNAni, na gRhyate madena, na mucyate ArjavatayA, na prArthate viSayasaukhyam / tataH kiM punaridamiti / puNyasambhArayuktazcaSaH, yena dRSTo devyA etatsambhavakAle prazastasvapnaH, garbha saGgate caitasmin nAsti yanme na saJjAtam / ato bhavitavyametasya mahApratiSThayA, prAptavyametatsambandhenAsmAbhiH paartrikm| tata eSo'tropAyaH / karomi tasya durlalitagoSThIsaGgatAni nirmAtAni (nipuNAni) kalAbhivicakSANi ratikrIDAsu ArAdhakAni paracittasyAdhyAzritAni madanena viziSTakulasamatvannAni pradhAna mitrANi / tatasteSAM saMsargeNa sampAdayiSyati me paramapramodamiti / cintayitvA kRtAni kumArasya durlalitagoSThIcaDAmaNibhUtAni mUrtimantIva madhumadanadogundakAdIni azokakAmAGa kuralalitAGgapramukhAni pradhAnamitrANi / bhaNitAni rAjJA tathA yuSmAbhiryatitavyaM yathA kumArI viziSTalokamArga prapadyate / sundara hone, kumArAvasthA prApta hone, kalAoM se yukta hone, rAjakanyAoM ko dekhane, zarIra ke nirupahata hone, indriya-lakSmI se yukta hone, munidarzana se rahita hone para bhI yauvana ke vikAroM se spRSTa nahIM hotA hai| adhakhulI A~khoM se nahIM dekhatA hai, skhalita vacana nahIM bolatA hai, gAne yogya Adi kalAoM kA sevana nahIM karatA hai, bhUSaNoM kA Adara nahIM karatA hai, mada se gRhIta nahIM hotA hai, Arjava (saralatA) ko nahIM chor3atA hai aura viSaya-sukhoM kI prArthanA nahIM karatA hai| ata: yaha kyA, yaha puNya ke bhAra se yukta hai; kyoMki mahArAnI ne isake utpanna hone ke samaya meM zubha svapna dekhA thA aura garbha se yukta hone para vaha koI padArtha nahIM, jisakI mujhe upalabdhi nahIM huI ho yA jo pUrA nahIM huA ho / ata: isakI mahApratiSThA honI cAhie, isake sambandha meM hameM pAralaukika gati (sadgati) prApta karanI cAhie / ataH yahA~ upAya hai / maiM (aba) usake lalita goSThiyoM se yukta, kalAoM meM vilakSaNa, ratikrIr3AoM meM nipuNa, dUsare ke citta kI ArAdhanA karane vAle, kAma se adhiSThita tathA viziSTa kuloM meM utpanna aise pradhAna mitra banAtA huuN| unake saMsarga se mujhe atyadhika pramoda hogA-aisA socakara pradhAna mitroM ko bnaayaa| rAjA ne azoka, kAmAMkura, lalitAMga pramukhoM ko kumAra kA pradhAnamitra bnaayaa| ye mitra lalita goSThI ke cUr3AmaNi the aura zarIradhArI vasanta, kAmadeva yA uttama jAti ke deva (ke samAna) the| rAjA ne unase kahA ki tuma logoM ko usa prakAra kA yatna karanA cAhie jisase kumAra viziSTa laukika mArga ko prApta Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 766 loyamaggaM pavajjai / tehiM bhaNiyaM - jaM devo ANavei / aktA kass diyA / uvagayA vIsatthayaM / ADhatto ya NehiM maharovakkameNa kumAro, gAyaMti maNaharaM, paDhati gAhAo, pucchaMti voNApaoe, pasaMsaMti nADayAiM; vidyAreti kAmasatthaM, dasati cittAI, varNeti sArasamihuNyAI, nidaMti cakkAI, kuNaMti itthikahaM, daMseti saravarAI, kAreMti jalakIDa, niveti ujjANesu, pasAhiti suMdaraM, kIlaMti DolAhiM, raeMti kusumasatthare, thuNaMti visamabANaM ti / kumAro uNa pavaDDhamANasaMveo 'aho eesi mUDhayA ! kahaM puNa ee paDibohiyavva' tti uvAcatAparo uvahasIlayAe paDikUlamabhaNamANo ciTThai / evaM ca aivakaMto koi kAlo / tesi paDibohaNatthaM tu fife nAyapecchaNAi abbhuvagayaM kumAreNa, vaDDhiyA pII, nIyA ya paramavIsatthayaM / annayAya esa ettha visayAhio uvAo' tti maMtiUNa paropparaM kao asoeNa kAmasatthasaMgo | bhaNiyaM ca gaNa -- bho kiparaM puNa imaM kAmasatthaM / kAmaMkureNa bhaNiyaM - bho kimetya pucchi - rai avigalativaggasAhaNaparaM ti / kAmasatyabhaNiyapaoyantraNo hi purisassa sadAracittArAhaNatairbhaNitam - yad deva AjJApayati / atikrAntAH katicid divasAH / upagatA vizvastatAm / Arabdhazca tairmadhuropakrameNa kumAraH, gAyanti manoharam, paThanti gAthAH, pRcchanti vINA prayogAn, prazaMsanti nATakAni, vicArayanti kAmazAstram, darzayanti citrANi varNayanti sArasamithunakAni, nindanti cakravAkAn, kurvanti strIkathAm, darzayanti sarovarANi kArayanti jalakrIDAm, nivezayantyudyAneSu, prasAdhayanti sundaram krIDayanti dolAmi:, racayanti kasumasrastarAn stuvanti viSamabANamiti / kumAraH punaH pravardhamAnasaMvegaH 'aho teSAM mUDhatA, kathaM puna pratibAdhitavyAH' ityupAyacintApara uparodhazIlatayA pratikUlamabhaNan tiSThati / evaM cAtikrAntaH ko'pi kAlaH / teSAM pratibodhanArthaM tu kiJcid nATakaprekSaNAdyabhyupagataM kumAreNa vRddhA protiH, nItAzca paramavizvastatAm / anyadA ca 'eSo'tra' viSayAdhika upAya:' iti mantrayitvA parasparaM kRto'zokena kAmazAstraprasaGgaH / bhaNitaM ca tena - bhoH kiM paraM punaridaM kAmazAstram / kAmAGa kureNa bhaNitam - bhoH ! kimatra praSTavyam, avikalatrivargasAdhanaparamiti / kAmazAstrabhaNitaprayogajJasya hi puruSasya svadAracittArAkareM / unhoMne kahA- jo mahArAja AjJA deM / kucha dina bIta gaye / (ve mitra) vizvastatA ko prApta hue| unhoMne kumAra ke prati madhura upakrama Arambha kiye| ve manohara gAte the, gAthAe~ par3hate the, vINA ke prayoga pUchate the, nATakoM kI prazaMsA karate the, kAmazAstra para vicAra karate the, citra dikhalAte the, sArasa ke jor3oM kA varNana karate the / cakavoM kI nindA karate the, strIkathA karate the, sarovara dikhalAte the, jalakrIr3AeM karAte the, udyAnoM meM DerA DAlate the, sundara prasAdhana karate the, jhUlA jhUlate the, phUloM ke bistara banAte the aura kAmadeva kI stuti karate the / punaH kumAra bar3hI huI viraktivAlA hokara -'oha inakI mUr3hatA, inheM puna: kaise pratibodhita kareM - isa upAya kI cintA meM rata rahate hue anugraha svabhAvavAle hone ke kAraNa pratikUla na kahate hue sthita rahate the / isa prakAra kucha samaya bIta gayA / unako pratibodhita karane ke lie kumAra ne nATaka, prekSaNa Adi svIkAra kiye, prIti bar3hI aura atyadhika vizvasta ho gaye / eka bAra 'yaha yahA~ viSayoM meM pravRtti kA bahuta bar3A upAya hai' aisI mantraNA kara azoka ne paraspara kAma kA prasaMga cher3a diyA / usane kahA - 'he (mitro ! ) yaha kAmazAstra kyA hai ?' kAmAMkura ne kahA- 'are isameM kyA pUchanA, avikala rUpa se dharma, artha aura kAma kA sAdhana karanevAlA kAmazAstra hai / kAmazAstra meM kahe hue prayoga [ samarAiccakahA Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo ] saMrakkhaNa suddhabhAvao visuddhadANAikiriyApasiddhIe ya mahaMto dhammo / aNurattadArAsuddhasue hito ya tathANubaMdha phalasArA saMpajjati atyakAmA vivajjae uNa tinhaM pi vivajjao / jao aNArAhaNeNa dAracittassa na paramatthao sarakakhaNaM, asaMrakkhaNe ya tassa asuddhasuyabhAvao tesa nirayAijoyaNAe visuddha dANAikiriyAbhAvao mahaMto ahammo, aNaNarattadArAvisuddhasurahitoya paNassaMti atthakAmA, naya kAmasatyabhaNiyapaoyaparinnANarahio niyameNa sadAracittaM ArAhei ti / eeNa kAraNeNaM viggasAhaNaparaM kAmasatthaM ti / laliyaMgaeNa bhaNiyaM - sohaNamiNaM, na ettha koi doso / eyaM tu sohaNaparaM, ghammatthANa sAphalyAnidarisaNaparaM ti; na jao kAmAbhAve dhammatthANamannaM phalaM na ya niSphalatte tesi purisatthayA / na ya mokkhaphala sAhagattaNeNaM saphalA ime, jao aloio mokkho samAhibhAvaNAbhANapagarisaphalo ya / tamhA dhammatthANa sApallayAnidarisaNaparameyaM ti / evaM caiva sohaNaparaM / asoeNa bhaNiyaM - kumAro ettha pamANaM ti / kAmaMkureNa bhaNiyaM - suTTha pamANaM / dhanasaMrakSaNena zuddhasutabhAvato vizuddhadAnAdikriyA prasiddhayAM ca mahAn dharmaH / anuraktadArazuddhasutAbhyAM ca tadanubandhaphalasArau sampadyate'rthakAmau viparyaye punastrayANAmapi viparyayaH / yato'nArAdhanena dAracittasya na paramArthataH saMrakSaNam, asaMrakSaNe ca tasyAzuddhasutabhAvatasteSAM nirayAdiyojanayA vizuddhadAnAdikriyAbhAvato mahAn adharmaH ananuraktadArAvizuddhasutAbhyAM ca praNazyato'rthakAmau na ca kAmazAstrabhaNitaprayogaparijJAnarahito niyamena svadAracittamArAdhayatIti / etena kAraNena trivargasAdhanaparaM kAmazAstramiti / lalitAGgena bhaNitam - zobhanamidam, nAtra ko'pi doSaH / etattu zobhanataram, dharmArthayoH sAphalyatA nidarzanaparamiti, na yataH kAmAbhAve dharmArthayoranyat phalam, na ca niSphalatve tayoH puruSArthatA / na ca mokSaphalasAdhakatvena saphalAvimau yato'laukiko mokSaH samAdhibhAvanAdhyAnaprakarSaphalazca / tasmAd dharmArthayoH sAphalyatAnidarzanaparametaditi / evameva zobhanataramiti / azokena bhaNitam - kumAro'tra pramANamiti / kAmAGakureNa bhaNitam- suSThu pramANam / lalitAGgakena bhaNitam -- yadyavaM tataH karotu prasAdaM kumAraH, kathayatu kimatra zobhanataramiti / kumAreNa bhaNitam - 767 ko jAnanevAle puruSa ke apanI strI ke citta kI ArAdhanA aura usake saMrakSaNa se zuddha putra kI bhAvanA karane aura vizuddha dAnAdi kriyAoM kI prasiddhi se mahAn dharma hotA hai / strI aura zuddha (susaMskRta ) putra meM anurakta hone se tatsambandhI anubaMdha hI hai phala aura sAra jinameM aise artha aura kAma donoM ko hI sampAdita karate haiN| viparIta sthiti meM dharma, artha aura kAma tInoM kI viparItatA hotI hai; kyoMki strI ke citta kI ArAdhanA na karane se paramArtha rUpa se usakA saMrakSaNa nahIM hotA / paramArthataH (strI ke citta kA) saMrakSaNa na hone para azuddha sutabhAva se unake narakAdi kA saMsarga hotA hai aura usase vizuddha dAnAdi kriyAoM kA abhAva hone se mahAn adharma hotA hai / vizuddha rUpa se strI aura putra meM anurakta na honevAle ke artha aura kAma donoM hI naSTa ho jAte haiM, kAmazAstra meM kathita prayoga ke jJAna se rahita vyakti niyama se apanI strI ke citta kI ArAdhanA nahIM karatA hai| isa taraha kAmazAstra dharma, artha aura kAma kA sAdhana karane meM sakSama hai|' lalitAMga ne kahA- 'yaha ThIka hai, yahA~ koI doSa nahIM hai / yaha 'bahuta acchA hai, dharma aura artha kI saphalatA kA dyotana karane meM samartha hai, kyoMki kAma ke abhAva meM dharma aura artha kA anya koI phala nahIM hai / dharma aura artha ke niSphala hone para puruSArtha bhI nahIM rahatA / mokSaphala ke sAdhaka hone se dharma aura artha saphala haiM, aisA bhI nahIM hai; kyoMki mokSa alaukika hai aura samAdhi - bhAvanA tathA dhyAna kI carama sImA kA phala / ataH dharma aura artha kI saphalatA kA yaha nidarzana ( dRSTAnta ) hai / yahI zobhanatara hai / azoka ne kahA - ' isa viSaya meM kumAra pramANa haiM / ' kAmAMkura ne kahA- 'bhalIbhA~ti pramANa haiM / ' lalitAMga ne to Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAicca kahA laliyaMgaNa bhaNiyaM - jai evaM, tA kareu pasAyaM kumArI; sAheu, kimettha sohaNayaraM ti / kumAreNa maNiyaM - bho, na tumeha kuppiyabvaM bhaNAmi ahamettha paramatthaM / savrvvehi bhaNiyaM -kumAra, annANanA ko kovo / tA kareu pasAyaM kumAro, bhaNAu paramatthaM ti / kumAreNa bhaNiyaM - bho suNaha / katthaM khuparamatthao kareMtasutamANamannANapayAsaNaparaM jao kAmA asuMdarA payaIe viDaMbanA visAvamA paribhoe vacchalA kuceTTiyassa / eehi ahihUyA pANiNo mahAmohadoseNa na pecchaM ti paramatyaM, na sugaMti hiyAhiyAI, na viyAraMti kajjaM, na citaMti AyaI / jeNa kAmiNo sayA'suiesa asuinibaMdhaNe kalamalabhariesu mahilAyaNaMgesu caMdakuMdedovarehito vi ahiyayararammabuddhIe ahilAsAiregeNa asuie vitha gaDasUyarA dhaNiyaM payaTTati; ao na pecchaMti paramatthaM / jao ya dullahe maNujamme la e kammapariNaIe sAhae suddhadhammassa caMcale payaIe saMsAravaddhaNesu nivvANaveriesa bAlabahumaesa buhyaNa garahiesa sajjati kAmesu; ao na muNaMti hiyAhiyAI / jao ya asaMtesu vi ime kAma saMpADaNa nimittaM niSphalaM ubhayaloesa kuNaMti cittaceTThiyaM khamaMti akkhamAe, kissiMti 728 bhana yuSmAbhiH kupitavyam, bhaNAmi ahamatra paramArtham - sarvairbhaNitam / ajJAnanAzane kaH kopaH / tataH karotu prasAdaM kumAraH, bhaNatu paramArthamiti / kumAreNa bhaNitam - bhoH zRNuta / kAmazAstraM khalu paramArthataH kurvacchRNvatAmajJAnaprakAzanaparam, yataH kAmA asundarA: prakRtyA, viDambanA janAnAM viSopamAH paribhoge, vatsalAH kuceSTitasya / etairabhibhUtAH prANino mahAmohadoSeNa na pazyanti paramArtham, na jAnanti hitAhite na vicArayanti kAryam, na cintayantyAyatim / yena kAminaH sadA'zuci keSvazucinibandhaneSu kalamalabhRteSu mahilAjanAGgeSu candrakundendIvarebhyo'pi adhikatara - ramyabuddhayA'bhilASAtirekeNAzucAviva gartAkarA gADhaM pravartante, ato na prekSante paramArtham / yatastra durlabhe manujajanmani labdhe karmapariNatyA sAdhake zuddhadharmasya caJcale prakRtyA saMsAravardhaneSu nirvANavairikeSu bAlabahumateSu budhajanagarhiteSu sajjanti kAmeSu, ato na jAnanti hitAhite / yatazcAsatsvapi eSu kAmasampAdananimittaM niSphalamubhayalokeSu kurvanti citraceSTitam, kSamante kahA - 'yadi aisA hai to kumAra kRpA kareM, kahie, yahA~ kyA zobhanatara hai ?' kumAra ne kahA- 'he mitro ! Apa sabhI kupita mata honA, maiM isa viSaya meM yathArtha bAta kahatA hU~ / ' sabhI mitroM ne kahA- 'ajJAna kA nAza karane meM kaisA kopa ! ataH kumAra kRpA kIjie, sahI bAta kahie / ' kumAra ne kahA - 'he mitro ! suno| nizcita rUpa se kAmazAstra ko paramArtha batalAnA yA sunanA ajJAna kA prakAzana hai; kyoMki kAma svabhAva se asundara hai, bhoga karane meM viSa ke samAna kAma manuSyoM kA upahAsa rUpa hai / kuceSTAoM kA priya hai / isase abhibhUta prANI mahAmoha ke doSa se paramArtha ko nahIM dekhate haiM, hita aura ahita ko nahIM jAnate haiN| kArya kA vicAra nahIM karate haiM, bhAvI phala ko nahIM socate haiM, jisase kAmI sadA apavitra, apavitratA ke sambandha se yukta, kIcar3a aura mala se bhare hue mahilAoM ke aMgoM meM candramA, kunda puSpa aura nIlakamala se adhika ramaNIya buddhi se abhilASA kI adhikatA ke kAraNa usI prakAra pravRtta hote haiM, jisa prakAra se apavitra gaDDhe meM suara gAr3ha rUpa se pravRtta hote haiM / isIlie ve paramArthaM ko nahIM dekhate haiN| cUMki kAmI puruSa karmoM kI pariNati se durlabha manuSyajanma prApta hone para tathA zuddha dharma kA sAdhaka hone para ( bhI ) svabhAva se caMcala, saMsAra ko bar3hAnevAle, nirvANa ke vairI, ajJAniyoM dvArA Adara pAye vidvAnoM dvArA gahita kAmoM meM laga jAte haiN| isI se ve hita aura ahita ko nahIM jAnate haiM / hue. Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nakmo bhavo] .766 akilisipavvaM, thuNaMti athoyavvAI, jhAyaMti ajjhAiyavvAiM; ao na viyAreti kjj|moy uvahasaMti saccaM, kuNaMti kaMdappaM, nidaMti guruyaNaM, cayaMti kusalamaggaM, havaMti ohasaNijjA, pAvaMti ummAya, nidijjati loeNaM, gacchaMti naraesu; ao na pecchaMti AyaiM / annaM ca / ihaloe ceva kAmA kAraNaM vahabaMdhaNANa, kulaharaM issAe, nivAso aNavasamassa, khettaM visAyabhayANa, ao va nidiyoM dhammasatthesu / ekvaTThie samANe nirUbeha majbhalyabhAveNa, kaha Na kAmasatthaM avigalativaggasAhayaphraM ti / jaM ca bhaNiyaM 'kAmasatthabhaNiyapaoyAmuNo hi purisassa sayAracittArAhanasaMrakkhaNa sukhasupara bhAvao visuddhadANAikiriyApasiddhIe ya mahato dhammo tti, evaM pi na jutisaMgayaM / jaona kAmasatvabhaNiyapaoyanta vi puriso niyameNa sadAracittArAhaNaM kroti| dIsaMti khalu imesi pi vahicaraMtA dArA / nayAsammapaoyajaNio tao vahicAro ti juttamAsaMkiu, na jao etya nicchae pamANa / dosai ya tappaoyanna egadAracittArAhanaparo vi annassa tamaNArAhayaMto, apaoyannU vi yArAhAto akSamayA, klizyantyakle zitavyam, stuvantyastotavyAni dhyAyantyadhyAtavyAni, ato na vicArayanti kAryam / yatazcopahasanti satyam, kurvanti kandarpam, nindanti gurujanam, tyajanti kuzalamArgama, bhavantyupahasanIyAH, prApnuvantyunmAdam, nindyante lokena, gacchanti narakeSu, ato na prekSante Ayatim / anyacca, ihaloke eva kAmAH kAraNaM vadhabandhanAnAm, kulagRhamIAyAH, nivAso'nupazamasya, kSetraM viSAdabhayAnAma; ata eva ninditA dhrmshaastressu| evama vasthite sati nirUpayata madhyasthabhAvena, kathaM nu kAmazAstramavikala trivargasAdhanaparamiti / yacca bhaNitaM 'kAmazAstraNita prayogajJasya hi puruSasya svadAracittArAdhanasaMrakSaNena zuddhastabhAvato vizuddhadAnAdikriyAprasiddha yA ca mahAna dharma' iti / etadapi na yuktisNgtm| yato na kAmazAstraNitaprayogajJo'pi puruSo niyamena svadAracittArAdhanaM karoti / dRzyante khalveSAmapi vyabhicaranto dArAH / na cAsamyakprayogajanitastato vyabhicAra iti yuktamAzaGkituma, na yato'tra nizcaye pramANam / dRzyate ca tatprayogajJa ekadAracittArAdhanaparo'pi anyaH sa tamanArAdhayan, aprayogajJo'pi cArAdhahitAhita kA viveka na hone para kAma ke sampAdana ke lie ihaloka aura paraloka donoM meM nAnA prakAra kI ceSTAeM karate haiM, akSamA ke dvArA kSamA kiye jAte haiM, kleza ko na pahu~cAne yogya ko duHkha pahu~cAte haiM, stuti na karane yogyoM kI stutiyAM karate haiM, dhyAna na karane yogyoM kA dhyAna karate haiM, ataH kArya kA bhI vicAra nahIM karate haiN| cUMki satya kA upahAsa karate haiM, kAma (sevana) karate haiM guruoM kI nindA karate haiM, zubhamArga chor3a dete haiM, upahAsa ke yogya hote haiM, unmAda ko prApta karate haiM, loka-nindita hote haiM, narakoM meM gamana karate haiM, ata: bhAvI phala kA bhI vicAra nahIM karate haiN| isa loka meM hI kAma bandha aura bandhana kA kAraNa hai, IyA kA kulagRha (pita gaha) hai, azAnti kA nivAsa hai, viSAda aura bhayoM kA kSetra hai, ataeva dharmazAstroM meM (bhI) isakI ni hai| aisI sthiti meM mAdhyasthya bhAva se dekho| kAmazAstra avikala rUpa se dharma, artha aura kAmarUpa trivarga kA sAdhana karane meM kaMse samartha hai ? jo kahA gayA hai ki kAmazAstra meM kathita prayoga ko jAnanevAle puruSa kA nizcita rUpa se apanI strI ke citta kI ArAdhanA aura saMrakSaNa se zuddha bhAva se aura vizuddha dAnAdi kriyAoM ko prasiddhi se mahAn dharma hotA hai--yaha bhI yuktisaMgata nahIM haiM, kyoMki kAmazAstra meM kathita prayoga ko jAnane vAlA bhI puruSa niyama se apanI strI ke citta kI sevA nahIM karatA hai / inakI striyA~ bhI vyabhicAra karatI huI dekhI jAtI haiN| 'ThIka prayoga se janita nahIM hai, ata: vyabhicAra haiM' - aisI AzaMkA karanA bhI ThIka nahIM hai, kyoMki isa viSaya kA nizcaya karane meM pramANa nahIM hai / aura aisA bhI dekhA jAtA hai ki kAmazAstra meM kathita Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 800 [ samarAiccakahA ti| tamhA jaM kiMci eyaM / jaM pi vejjagodAharaNeNa ettha jAijutti bhaNaMti, sA vi ya payai nigguNataNa kAmANa jIviyasthiNo khaggasiraccheyAkariyAvihANajuttitulla tti na bahumayA buhaannN| evaM suddhasuyabhAvo visuddhadANAikiriyApasiddhI ya vabhicAriNI dosNti| kAmasatthaparANaM pi suyA akulauttayA payaIe bhayaMgapAyA ceTieNa / aNurattadArAiM piya niravekkhANi dANAikiriyAsu, tucchayANi payaIe, ahiyaM vivajjayakArINi / ao jaM pi jaMpiyaM 'aNurattadArAsuddhasuehito ya tayaNubaddhaphala. sArA saMpajjati atthakAma' ti, taM pi ya asamaMjasameva / evaM ca Thie samANe jaM pi bhaNiyaM vivajjae uNa tiNhaM pi vivajjao' tti iccevamAi, taM pi parihariyameva, vabhicAradoseNa samANo khu eso| ihaI na hi na kAmasasthabhaNiyapaoyannuNo vi eso na hoi| ao na tamvivajjayanimitto khalu eso, avi ya akusalANabaMdhikammodayanimitto, vivajjao vi akusalANubaMdhikammodayanimitto tti niratyayaM kAmasatthaM / tahA jaM ca bhaNiyaM 'eyaM tu sohaNayaraM, dhammatthANa sAphallayAnidarisaNaparaM kAma yanniti / tasmAd yatkiJcidetat / yadIpa vaidyakodAharaNenAtra jAtiyukti bhaNanti, sA'pi ca prakRtinirgaNatvena kAmAnAM jIvitAthinaH khaDgazirazcheda kriyAvidhAnayuktitulyeti na bahumatA budhAnAm / evaM zuddhasutabhAvo vizuddhadAnAdikriyAprasiddhizca vyabhicAriNo dRzyate / kAmazAstraparANAmapi sutA akulaputrakA: prakRtyA bhujaGgaprAyAzceSTitena / anuraktadArA api ca nirapekSA dAnAdikriyAsu tucchAH prakRtyA, adhika viparyayakArINaH / ato yadapi jalpitam 'anuraktadArazuddhasutAbhyAM ca tadanubaddhaphalasArau sampadyate'rthakAmau' iti, tadapi cAsamaJjasameva / evaM ca sthite sati yadapi bhaNitaM 'viparyaye punastrayANAmapi viparyaya iti' ityevamAdi, tadapi parihRtameva, vyabhicAradoSeNa samAnaH khalveSaH / iha nahi na kAmazAstrabhaNitaprayogajJasyApi eSa na bhavati / ato na ta dviparyayanimittaH khalveSaH, api cAkuza lAnubandhikarmodayanimittaH, viparyayo'pi akuzalAnubandhikarmodayanimitta iti nirarthakaM kAmazAstram / tathA yacca bhaNitam etattuzobhanataram, dharmArthayoH sAphalyatAnidarzanaparaM prayoga kA jJAtA eka strI ke citta kI sevA karane meM tatpara hone para bhI dUsarA usakI sevA nahIM karatA hai aura jo kAmazAstra meM kathita prayoga kA jJAtA nahIM hai, vaha sevA (bhakti) karatA hai / ataH yaha yatkicit hai| yadyapi vaidyaka ke udAharaNa se yahA~ jAtiyukta kahate haiM, vaha jAtiyukta bhI kAmoM ke svabhAvataH nirguNa hone se, jIvana cAhanevAloM ke lie talavAra se sira kATane kI kriyA kA vidhAna karane kI yukti ke samAna hai, ataH vidvAnoM ko yaha mAnya nahIM hai / isa prakAra zuddha putrabhAva aura vizuddha dAnAdi kriyAoM kI prasiddhi vyabhicAriNI dikhAI detI hai| kAmazAstraparoM ke bhI putra vyabhicAriyoM, sadRza AcaraNa karane se svabhAvataH akulaputra hI haiM / patnI meM anurakta hokara bhI vyakti dAnAdi kriyAoM se nirapekSa, prakRti se tuccha aura adhika viparIta kAryoM ko karanevAle hote haiM / ataH jo kahA gayA ki zuddha suta aura strI meM Asakta usa sambandhI phala aura sArarUpa artha aura kAma ko prApta karate haiM'-vaha bhI ThIka nahI hai / aisI sthiti meM yaha jo kahA gayA hai : viparIta sthiti meM dharma, artha aura kAma tInoM kI viparItatA hotI hai'- ityAdi, vaha bhI nirasta ho gayA / isa saMsAra meM aisA nahIM hai ki kAmazAstra meM kathita prayoga ko na jAnanevAloM ko yaha na hotA ho| ataH prayoga ko na jAnanA yaha nizcita rUpa se dharma, artha aura kAma kI viparItatA kA kAraNa nahIM hai, atui ba~dhe hue azubha karmoM kA udaya hI isakA kAraNa hai / viparIta hone para bhI azubha karmoM kA udaya hI kAraNa hone se kAmazAstra nirarthaka hai tathA jo kahA gayA haidharma aura artha kI saphalatA kA nidarzanaparaka hone se yaha kAmazAstra zobhanatara hai; kyoMki kAma ke abhAva meM Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] 801 satyaM ti, na jao kAmAbhAve dhammatthANamannaM phalAM, na ya niSphalatte tesi purisasthayA, na ya mokkhaphalasAhagateNa saphalA ime, jao aloio mokkho samAhibhAvaNAjhANapagarisaphalo ya'tti, eyaM puNa asohaNayaraM / jao pAmAgahiyakaMDuyaNapAyA kAmA virasayarA avasANe bhAvaMdhayArakAriNo asuhakammaphalabhUyA kahaM dhammasthANa phalaM ti, kahaM vA tahAvihANaM dhammatthANa purisatthayA, je jaNeMti kAme nAseMti uvasamaM kuNaMti amittasaMgamANi avaNeti savvavasAyaM saMpADayaMti aNAyaI avapUraMti soyaM viheMti lAghavAiM ThAveti appaccayaM haraMti appamAyapANe kAreMti aNuvAeyaM ti| jaMpiya sarIradiiheubhAveNa AhArasadhammANo kAmA parihariyavvA ya ettha dosa' tti mohadoseNa bhaNaMti maMdabuddhiNo, taM pina hu bahajaNamaNoharaM / jao viNA vi eehi maNiyatattANaM pecchamANANa jahAbhAvameva boMdivirattANa tIe suddhajjhANANa risINa dosai sarIraThiI; sevamANANa vi ya te tajjaNiyapAvamoheNa accaMtasevaNaparANaM khayAdirogabhAvao viNAso tti / tA kahaM te sarIradiiheyavo, kahaM vA AhArasadhammANo tti / na ya eyasaMgayA dosA aparicatehiM eehi abhinnanibaMdhaNatteNa tIraMti prihriuN| kAmazAstramiti, na yata: kAmAbhAve dharmArthayoranyat phalam, na ca niSphalatve tayoH puruSArthatA, na ca mokSaphalasAdhakatvena saphalAvimau, yato'laukiko mokSaH samAdhibhAvanAdhyAnaprakarSaphalazca' iti, etat punarazobhanata ram / yataH pAmAgRhItakaNDayanaprAyAH kAmA virasatarA avasAne bhAvAndhakArakAriNo'zabhakarmaphalabhUtAH kathaM dharmArthayoH phala miti, kathaM vA tathAvidhayoH dharmArthayoH puruSArthatA, yo janayataH kAmAn, nAzayata upazamam, kuruto'mitrasaMgamAn, apanayataH sadvyavasAyam, sampAdayato'nAyatima, avapUrayataH zokam, vidhatto lAghavAni, sthApayato'pratyayama, harato'pramAdaprANAna, kArayato'nupAdeyamiti / yadapi ca 'zarIrasthitihetubhAvenAhArasadharmANa: kAmAH parihartavyAzcAtra doSaH' iti mohadoSeNa bhaNanti mandabaddhayaH, tadapi na khalu budhajanamanoharama / yato vinApyetaititattvAnAM pazyatAM yathAbhAvameva vondiviraktAnAM, tayA zuddhadhyAnAnAmRSINAM dRzya te zarIrasthitiH, sevamAnAnAmapi ca tAn tajjanitapApamohenAtyantasevanaparANA kSayAdirogabhAvato vinAza iti / tataH kathaM te zarIrasthitihetavaH, kathaM vA''hArasadharmANa iti / na caitatsaMgatA doSA aparityaktaretairadharma aura artha kA anya phala nahIM hai aura dharma aura artha ke niSphala hone para puruSArtha nahIM rahatA hai, mokSaphala kA sAdhaka hone se dharma aura artha saphala haiM, aisA bhI nahIM hai| kyoMki mokSa alokika hai| aura samAdhi-bhAvanA tathA dhyAna kI caramasImA kA yaha phala hai-yaha bhI ThIka nahIM hai; kyoMki khujalI ke ho jAne para khujalAne ke samAna kAma anta meM nIrasa hote haiM, bhAvanAndhakAra ko karanevAle tathA azubha karma ke phalabhUta haiM ataH dharma aura artha kA phala kAma kaise ho sakate haiM ? usa prakAra ke dharma aura artha meM puruSArtha kaise ho sakatA hai jo kAma ko utpanna karate haiM, zAnti kA nAza karate haiM, zatruoM kA mela karAte haiM, acche kAryoM ko dUra karate haiM, bhAvI phala kI prApti hone kA sampAdana karate haiM, zoka kI pUrti karate haiM, laghutA ko dhAraNa karate haiM, avizvAsa kI sthApanA karate haiM, apramAdI prANoM kA haraNa karate haiM, aura grahaNa na karane yogya ko karAte haiM (aise usa taraha ke dharma aura artha meM puruSArthatA kaise sambhava hai ?) / zarIra kI sthiti ke kAraNa AhAra ke tulya kAma kA parihAra karane meM doSa hotA hai-aisA moha ke doSa se jo mandabuddhi vAle loga kahate haiM vaha (kathana bhI vidvAnoM ke lie manohara nahIM hai; kyoMki inake binA bhI tattvoM ko jAnanevAle, sahI rUpa se dekhanevAle, zarIra se virakta rahanevAle tathA zuddha dhyAna karanevAle RSiyoM ke zarIra kI sthiti dikhAI detI hai aura unakA sevana karane para bhI usase utpanna pApa ke kAraNa moha se atyanta sevana karane meM rata rahanevAloM kA, kSaya Adi roga ke hone se, vinAza hotA hai / Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 802 [ samarAiccakahA na khala mottaNa mohaM kAmANamaNuvasamAINa ya annaM nimittaM ti citeha citteNa / evaMvaTTie samANe 'na hi hariNA vijjati tti javA na pairijjati' evamAdi pahasaNappAyaM kAmasatthavayaNaM / tamhA na kAmaphalANa dhammatthANa purisatthayA, avi ya mokkhaphalANameva / na ya aloio mokkho; jao visiTTamuNiloyaloio, rahio jammAipahi, vajjio AvAhAe, samattI savyakajjANaM, para riso suhassa / samAhibhAvaNAjhANAdamao vi na hi na dhammasarUvA, avi ya te ceva bhAvadhammo / iyaro vi nirIhassa tapphalo ceva havai, annahA 'garahiyANi iTTApUyANi' tti bhAviyavvaM satthavayaNaM / na ya kAmA aNidiyA, payaTTati payaIe pasiddhA tiriyANaM pi maMgalA sarUveNaM / tA kimeesi sttheg| jaM pi bhaNiyaM 'bAlAsaMpaoo parAhINo tti uvAyaM avekkhai,uvAyapaDivattIya kAmasatthAo,tiriyANaM tu aNAvariyA itthijAI riukAle ya niyamiyA pavittI abuddhipuvA yA tti, eyaM pi mohapisuNayaM; jao uvAeyA ceva na havati kAmA asuMdarA payaIe viDaMbaNA jaNANa visovamA paribhoe vacchalA kucehi yassa tti daMsiyaM mae / ao adattAdANagahaNavisayasatthakappaM khu evaM ti| kareMtasuNetayANamannANapayAsaNaparaM kAmasatyaM / bhinnanibandhanatvena zakyante parihartum / na khalu muktvA mohaM kAmAnAmanupazamAdInAM cAnyannimittamiti cintayata cittena / evamavasthite sati 'nahi hariNA vidyante iti yavA na pratiriyante' evamAdi prahasanaprAyaM kAmazAstravacanam / tasmAnna kAmaphalayordharthiyoH puruSArthatA, api ca mokSaphalayoreva / na cAlaukiko mokSaH, yato viziSTamunilokalokito rahito janmAdibhiH, vajita AbAdhayA, samAptiH sarvakAryANAm, prakarSaH sukhasya / samAdhibhAvanAdhyAnAdayo'pi na hi na dharmasvarUpAH, api ca ta eva bhAvadharmaH / itaro'pi nirIhasya tatphala eva bhavati, anyathA 'gahite iSTApUrte' iti bhAvayitavyaM zAstravacanam / na ca kAmA aninditAH, pravartante prakRtyA prasiddhAH tirazcAmapi maGgalAH (azabhAH) svarUpeNa / tataH kimeteSAM zAstreNa / yadapi bhaNitaM 'bAlAsamprayogaH parAdhIna ityupAyamapekSate upAyapratipattizca kAmazAstrAd, tirazcAM tu anAvRtA strIjAti RtukAle ca niyamitA pravRttirabuddhipUrvA ca' iti, etadapi mohapizunakama, yata upAdeyA eva na bhavanti kAmA asundarA: prakRtyA viDambanA janAnAM viSopamAH paribhoge vatsalAH kaceSTitasyeti darzitaM mayA / ato'dattAda'nagrahaNaviSayazAstrakalpaM khalvetaditi / kurvacchRNvatAmajJAnaprakAzanaparaM kAmazAstram / bhaNitaM ca ataH kAma deha kI sthiti ke kAraNa kaise ho sakate haiM aura kaise ve (kAma) AhAra ke samAna dharmavAle ho sakate haiM ? kAmI vyaktiyoM dvArA kAmasaMgata doSa abheda sambandha hone se nahIM chor3e jA sakate haiM / moha ko chor3akara kAma ke zAnta na hone kA anya koI kAraNa nahIM hai-aisA citta se vicAra kro| aisA nizcaya ho jAne para 'hariNoM ke hone kI vajaha se jo na boye jAyeM' aisA nahIM hotA hai| isa prakAra ke kAmazAstra ke vacana upahAsa prAya haiN| ata: dharma aura artha kI puruSArthatA kAmarUpa phala meM nahIM; apitu mokSaphala meM hI hai| mokSa alaukika nahIM hai| kyoMki viziSTa munijana ne usakA darzana kiyA hai, janmAdi se rahita hai, AbAdhA se rahita hai, samasta kAryoM kI samApti hai aura sukha kI caramasImA hai / samAdhi, bhAvanA aura dhyAna Adi dharma ke svarUpa na hoM-aisA nahIM hai; apitu ve hI bhAvadharma haiM / phira yaha bAta bhI hai ki icchArahita ke vahI phala hotA hai, anyathA iSTa ke apUraka aura nindita haiM'- isa prakAra kI bhAvanA karanA caahie| kAma anindita hoM aisA nahIM hai| prakRti se prasiddha ye kAma tiyaMcoM ke bhI svarUpa sa azubharUpa pravRtti karate haiN| ataH ina tiyaMcoM ke lie zAstra se kyA / yaha jo kahA gayA hai ki 'mUryoM kA prayoga parAdhIna hai, ata: upAya kI apekSA hai aura upAya kA jJAna kAmazAstra se hotA hai, tithaMcoM ke to strIjAti nagna hai aura RtukAla meM niyamita rUpa se abuddhipUrvaka pravRtti hotI hai'-yaha kahanA bhI moha kA sUcaka hai, kyoMki kAma grahaNa karane yogya nahIM Thaharate haiM, kAma svabhAvataH asundara haiM, bhoga Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] 803 bhaNiyaM ca suddhacittehi taM nAma hoi satthaM jaM hiyamatthaM jaNassa daMsei / jaM puNa ahiyaM ti sayA taM naNu kattoccayaM satyaM // 662 // ahiyA tao pavittI hoi akajjammi maMdabuddhINaM / asuhovaesarUvaM jatteNa tayaM payahiyavvaM // 663 // iharA pajjalai cciya vammahajalaNo jaNassa hiyayammi / kiM puNa aNatthapaMDiyakukavvahavihomio saMto // 664 // tA ja kAmuddoraNasamatthametthaM na taM bahajaNeNa / sumiNe vi jaMpiyavvaM pasaMsiyavvaM ca duvvayaNaM // 665 // pasamAibhAvajaNayaM hiyamegateNa savvasattANa / niuNeNa jaMpiyavvaM pasaMsiyavvaM ca suvisuddhaM // 666 // evaM ca Thie samANe alaM duvvayaNasaMgayAe kAmasacitAe tti| zaddhacittaH tannAma bhavati zAstraM yad hitamarthaM janasya darzayati / yat punarahitamiti sadA tannanu kutastyaM zAstram / / 662 // ahitA tataH pravRttirbhavatya kArye mandabuddhInAm / azubhopadezarUpaM yatnena tat prahAtavyam / / 963 // itarathA prajvalatyeva manmathajvalano janasya hRdye| kiM punaranarthapaNDitakukAvyahavirtuta: san // 664 // tato yat kAmodIraNasamarthamatra na tad budhajanena / svapne'pi jalpitavyaM prazaMsitavyaM ca durvacanam / / 665 // prazamAdibhAvajanaka hitamekAntena sarvasattvAnAm / nipUNena jalpitavyaM prazaMsitavyaM ca suvizuddham // 666 // evaM ca sthite satyalaM durvacanasaGgatayA kAmazAstracintayeti / meM viSa ke samAna hone ke kAraNa manuSyoM kA upahAsa karate haiM, kuceSTA karanevAloM ke priya haiM- aisA maiMne darzAyA hI hai / ata: yaha binA diye grahaNa karane rUpa viSayavAle zAstra (coryazAstra) ke samAna haiN| kAmazAstra kI racanA karanA, sunanA ajJAna-prakAzanaparaka hai / zuddhacittavAloM ne kahA hai - ___ zAstra vaha hotA hai jo logoM ko hitakArI prayojana dikhalAtA ho| jo ahita prayojana ko dikhalAye vaha nizcaya se zAstra kaise ho sakatA hai ? ahitakArI prayojana dikhalAne se mandabuddhivAloM kI pravRtti akArya meM hotI hai ata: usa azubhopadezarUpa ahitakArI prayojana kA yatna se nAza karanA caahie| dUsare prakAra se, logoM ke hRdaya meM kAmAgni prajvalita hotI hI hai / kukAvyarUpI havi kA homa kara anarthakArI paNDita hone se kyA lAbha ? ata: jo kuvacana kAma ko utpanna karane meM samartha ho use vidvAnoM ko svapna meM bhI nahIM bolanA cAhie aura na hI usakI prazaMsA karanI caahie| prazama Adi bhAvoM kA janaka ekAnta rUpa se sabhI prANiyoM kA hitakArI tathA suvizuddha vacana hI nipuNa vyakti ko kahanA cAhie aura usIkI prazaMsA karanI cAhie / / 662-666 / / aisA sthita hone para durvacana se yukta kAmazAstra kA cintana karanA vyartha hai|' Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 804 [ samarAiccakahA ___ eyaM soUNa vimhiyA asoyaadii| citiyaM ca hiM-aho vivego kumArassa, aho bhAvaNA, aho bhavavirAo, aho kayannuyA / savvahA na Iiso muNijaNassa vi pariNAmo hoi, kiM tu phaDaM pi japamANo dUmei esa amhe ti / citiphaNa jaMpiyaM asoeNa-kumAra, evameyaM, ki tu savvameva loyamaggAIyaM jaMpiyaM kumAreNa / tA alamimIe aiprmcitaae| na aNAsevie loyamagge imIe vi ahigAro tti / tA loyamaggaM paDucca kiparaM puNa kAmasatthaM ti sAheu kumaaro| kAmaMkureNa bhaNiyaMsohaNaM bhaNiyaM asoenn| laliyagaeNa bhaNiyaM-na asoo asohaNaM bhaNiuM jaanni| kumAreNa bhaNiyaM-bhadda, aparamathapiccho pAeNa loo bhinnaI y| tA na taMmaggeNa imassa ahaM kipi parayaM avemi / savvahA kaMdappiyANa bAlANamaviNoyaviNoyapAyaM eyaM, jao kAmasuhAI pi kammapariNAmanibaMdhaNAI jIvANaM, vauNe ya tammi na paramattheNa imiNA paoyaNaM ti| uttarapayANAsAmattheNa 'evameyaM' ti abbhavagayaM asoaaiihiN|| aikkaMtA kaii diyahA / AlociyamaNehiM / tavassippAo kumAro, kahaM amhArisehiM visaesu etat zrutva . vismitA azokAdayaH / cintitaM ca taiH-aho vivekaH kumArasya, aho bhAvanAH aho bhavavirAga', aho kRtajJatA / sarvathA nedazo munijanasyApi pariNAmo bhavati, kintu spaSTamapi jalpana dunotyeSo'smAniti / cintayitvA jalpitamazokena-kumAra ! evametad, kintu sarvameva lokamArgAtItaM jaliyataM kumaarenn| tto'lmnyaa'tiprmaarthcintyaa| nAnAse vite lokamArge asyA apyadhikAra iti / tato lokamArga pratItya kiparaM punaH kAmazAstramiti kathaya / kumAraH / kAmAGa - kareNa bhaNitama .. zobhanaM bhaNitamazokena / lalitAGkana bhaNitama -nAzoko'zobhanaM bhaNitaM jAnAti / kumAreNa bhaNitam bhadra ! aparamArthaprekSaH prAyeNa loko bhinnaruciz / tato na tanmArgega syAha kimapi paratAM (tAtparyam) avaimi / sarvathA kAndarpikAnAM bAlAnAmavinodavinodaprAyametad, yataH kAma sukhAnyapi karmapariNAmanibandhanAni jIvAnAm, viguNe ca tasmin na paramArthenAnena prayojanamiti / uttarapradAnAsAmarthyena 'evametad' ityabhyupagatamazokAdibhiH / atikrAntAH kativid divsaaH| AlocitamebhiH / tapasviprAyaH kumAraH, kathamasmAdRza yaha sunakara azoka Adi vismita hue aura unhoMne socA-kumAra kA viveka, bhAvanA, saMsAra ke prati virAga (aura) kRtajJatA Azcaryayukta hai| isa prakAra kA pariNAma sarvathA munijanoM kA bhI nahIM hotA hai; kintu spaSTa kahate hue bhI yaha hamAre lie du:khI karatA hai, aisA socakara azoka ne kahA --- 'kumAra ! yaha sahI hai; kintu kumAra ne sabhI saMsAramArga se atIta kahA hai ata: isa paramArtha ke aticintana se basa / aneka prakAra se sevita lokamArga meM isakA bhI adhikAra hai| ataH lokamArga kI apekSA kAmazAstra kyA hai, isa viSaya meM kumAra kheN| kAmAMkura ne kahA-'azoka ne ThIka khaa|' lalitAMga ne kahA- 'azoka aisA kathana to jAnatA hI nahIM hai jo ThIka na ho|' kumAra ne kahA - 'bhadra ! sAmAnyataH loka paramArtha ko na dekhanevAlA aura bhinna rucivAlA hotA hai / ata: usa mArga se maiM isakA kucha bhI tAtparya nahIM jAnatA huuN| kAmiyoM kA yaha vinoda sarvathA baccoM ke vinoda ke samAna hai| kyoMki kAma se sukhI bhI jIva karma ke pariNAma se ba~dhe hue haiN| kAma meM koI guNa na hone se paramArya se isakA koI prayojana nahIM hai / uttara pradAna karane kI sAmarthya na hone se 'yaha ThIka hai' - isa prakAra azoka Adi ne svIkAra kara liyaa| kucha dina bIta gye| ina logoM ne vicAra-vimarza kiyaa| kumAra tapasvI jaise haiM, hama jaise loga viSayoM Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhayo] 805 payaTTAviu tiirh| tahAvi asthi ekko uvaao| uvarohasIlo khu eso, paDivannA ya amhe imeNa mittaa| tA abbhatthemha evaM kalattasaMgahamaMtareNa, kayAi saMpADei amhANaM samIhiyaM ti / ThAviUNa siddhataM samAgae avasare bhaNiyaM asoeNa-bho kumAra, pucchAmi ahaM bhavaMtaM, kimettha jIvaloe supuriseNa mittavacchaleNa ho yavvaM kiM vA nahi / kumAreNa bhaNiyaM-~bho sAhu pucchyi , sAhemi bhvo| ettha khalu tiviho mitto havai / taM jahA / ahamo majjhimo uttimo ti| jo khala saMjoio appaNA vissamANo attAhiyaM aNuyattijjamANo payaIe sevijjamANo paidiNaM lAlijjamANo jattaNa viloTTae viharammi, nAvekkhai sukayAI, na rakkhai vayaNijja, pariccayai khaNaNa; esa eyAriso aNasamayaseviyapariccAI nAma jhnnmitto| jo uNa jahAkahaMci saMgao dissamANo attabuddhIe aNayattijjamANo ajatteNa sevijjamANo vibhAe lAlijjamANo UsavAiesa takkhaNaM na visaMvayai, vihare avekkhAi Isi sukayAI, rakkhai maNAgaM vayaNijjaM, pariccayai vilAvapusvayaM vilaMbeNa; esa eyAriso chaNaseviyapariccAI nAma mjjhimmitto| jo uNa ajatteNa diTThAbhaTThI bahu mannae sukayaM, viSayeSa pravartayitaM zakyate / tathA'pyastyeka upAyaH / uparodhazIlaH khalveSaH, pratipannAni ca vayamanena mitrANi / tato'bhyarthayAmahe etaM kala trasaMgrahamantareNa, kadAci sampAdayatyasmAkaM samIhitamiti / sthApayitvA siddhAntaM samAgate'vasare bhaNitamazokena-bhoH kumAra ! pRcchAmyahaM bhavantam, kimatra jIvaloke supuruSeNa mitravatsalena bhavitavyaM kiM vA nhi| kumAreNa bhaNitam-bhoH sAdhu pRSTam, kathayAmi bhvtH| atra khalu trividhaM mitraM bhavati tadyathA, adhamaM madhmamaM uttamamiti / yaH khalu saMyojita AtmanA dRzyamAna AtmAdhikama nuvRtyamAnaHprakRtyA sevyamAnaH pratidivasaM lAlyamAno yatnena viluTayati (parAvartate) vidhure, nApekSate sukRtAni, na rakSati vacanIyam, parityajati kSaNena, eSa etAdazo'nusamayasevitaparityAgI nAma jaghanyamitram / yaH punaryathAkathaMcit saMgato dRzyamAna AtmabuddhayA'nuvatyamAno'yatnena sevyamAno vibhAge lAlyamAna utsavAdiSu tatkSaNaM na visaMvadati, vidhure apekSate iMSata sukRtAni, rakSati manAga vacanIyam, parityajati vilApapUrvakaM vilamvena; eSa etAdRzaH kSaNasevitaparityAgI nAma madhyamamitram / yaH punarayatnena dRSTApRSTo bahu manyate sukRtam, upAgacchati, meM kaise pravRtta karA sakate haiM ? tathApi eka upAya hai| yaha anugraha karane ke svabhAvavAle haiM aura unhoMne hama logoM ko mitra banAyA hai| ata: vivAha karane ke lie inase prArthanA karate haiM, kadAcit hamAre icchita kArya ko pUrNa kara deN| isa prakAra siddhAnta sthApita kara avasara Ane para azoka ne kahA- 'he kumAra ! maiM Apase pUchatA hU~, isa saMsAra meM acche AdamI ke lie mitra premI honA cAhie athavA nahIM ?' kumAra ne kahA-'he mitra ! ThIka pUchA, Apase kahatA huuN| isa saMsAra meM tIna prakAra ke mitra hote haiN| ve isa prakAra haiM---adhama, madhyama, uttama / jo nizcita rUpa se apane se milA huA hotA hai, apane se adhika dikhAI detA hai, svabhAva se anusaraNa karanevAlA hotA hai, pratidina sevA kiyA jAtA hai, yatna se lAlana kiyA jAtA hai, duHkha ke samaya meM palaTa jAtA hai, sukRtoM kI apekSA nahIM karatA hai, nindA se nahIM bacatA hai aura kSaNa bhara meM tyAga detA hai-yaha isa prakAra se prati samaya sevita ho kara parityAga karanevAlA jaghanya mitra hai| jo jisa kisI prakAra sambadhinta dikhAI detA hai, apanI buddhi se anusaraNa karatA hai, ayatnapUrvaka sevA kiyA jAtA hai, alagAva hone para lAlita kiyA jAtA hai, utsavAdi meM usI kSaNa visaMvAda nahIM karatA hai, duHkha ke samaya meM kucha acchA kArya karane kI apekSA karatA hai, kucha nindA se bacAtA hai tathA vilApapUrvaka vilamba se chor3atA hai-yaha isa prakAra kSaNasevitaparityAgI nAma kA madhyamamitra hai| jo Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 806 [samarAiccakahA uvAgacchae metti payaTTae uvayAre, moyAvae duhAo, jaNei gorava, vaDDhei mANaM, karei saMpayaM, vihei sokkhaM, na pariccayai AvayAe; esa eyAriso jokkArameteNa seviyApariccAI nAma uttimamitto ti| evaMghaTTie samANe supuriseNAlociUNa niyamaIe savvahA uttimamittavacchaleNa hoyatvaM ti| kAmaMkureNa bhaNiyaM-bho ko uNa ihaahippaao| pasiddhameveyaM, jaM jahannamajjhime caiUNa uttimo sevijjai / kumAreNa bhaNiyaM- naNu evameva etthAhippAo, jaM jahannamajjhime caiUNa uttimo sevijjai tti / laliyaMgaeNa bhaNiyaM-bho na eyamujjuyaM, gaMbhIraM khu eyaM na visesao avivariyaM jANIyai / tA vivarehi saMpayaM, ke uNa ime tiNi mittaa| kumAreNa bhaNiyaM - bho jai nAvagayaM tumhANaM, tA suNaha saMpayaM / ettha khalu paramatthamitte paDucca pasiNo uttaraM ca jujjai tti jaMpiyaM me| pasiddhaM tu loiyaM, ko vA saceyaNo tayatthaM na yANai / tA ime mittA dehsynndhmmaa| tattha jahannamitto deho, majjhimo sayaNo, uttamo dhammo tti / jeNa deho tahA tahovacarijjamANo vi aNasamayameva daMsei viyAre, ahiyapakkhasaMgayaM aNuyattai jaraM, carimAvayAe ya ujjhai nirAlaMbaM ti; esa jhnnmitto| maitrIma, pravartate upakAre, mocayati duHkhAt, janayati gauravam, vardhayati mAnama, karoti sampadama, vidadhAti saukhyam, na parityajatyApadi, eSa etAdRzo jayakAramAtreNa sevitAparityAgI nAmottamamitramiti / evamavasthite sati supuruSaNAlocya nijamatyA sarvathottamitravatsalena bhavitavyamiti / kAmAGa kareNa bhaNitam-bho kaH punrihaabhipraayH| prasiddhamevaitat, yad jaghanyamadhyamau tyaktvottamaH sevyo / kamAreNa bhaNitam-nanvevamevAtrAbhiprAyaH, yad jaghanyamadhyamau tyaktvottamaH sevyate iti / lalitAGgena bhaNitam -bho ! naitad Rjukam, gambhIraM khalvetad, na vizeSato'vivRtaM jJAyate / tato vivRNa sAmpratam, kAni punarimAni nINi mitraanni| kumAreNa bhaNitam-bho ! yadi nAvagataM yuSmAkam, tataH zRNuta sAmpratam / atra khalu paramArthamitrANi pratItya prazna uttaraM ca yajyate iti jalpitaM mayA / prasiddhaM tu laukikam, ko vA sacetanastadarthaM na jAnAti / tata imAni mitrANi dehasvajanadharmAH / tatra jaghanyamitraM dehaH, madhyamaM svajanaH, uttamaM (mitra) dharma iti / yena dehastathA tathopacaryamANo'pi anusamayameva darzayati vikArAn, adhikapakSasaGgatamanuvartate jarAm, caramApadi prayatna ke hI dikhAI detA hai, binA pUche hI acche kAryoM kA Adara karatA hai, maitrI ke samIpa AtA hai, upakAra meM pravRtti lagAtA hai, duHkha se chur3AtA hai, gaurava ko utpanna karatA hai, mAna ko bar3hAtA hai, sampadA ko karatA hai, sukha ko pradAna karatA aura Apatti meM tyAgatA nahIM hai - yaha isa prakAra kA jayakAra mAtra se sevita tyAga na karanevAlA uttama mitra hai / aisA sthita hone para supuruSa ko apanI buddhi se vicAra kara sarvathA uttamamitra se prema karanevAlA honA cAhie / kAmAMkura ne kahA -'he mitra ! yahA~ kyA abhiprAya hai, yaha prasiddha hI hai ki jaghanya aura madhyama ko choDakara uttama kA sevana kiyA jAtA hai|' kumAra ne kahA nizcita rUpa se yahI yahA~ abhiprAya hai ki jaghanya aura madhyama ko chor3a kara uttama kA sevana kiyA jAtA hai|' lalitAMga ne kahA-'are yaha sarala nahIM hai, yaha gambhIra hai, vizeSa rUpa se DhaMkA huA nahIM jAnA jAtA hai| ataH isa samaya varNana kareM, spaSTa kareM, ye kona tIna mitra haiM ?' kumAra ne kahA-'he mitro ! yadi tuma logoM ne nahIM jAnA to aba suno / yahA~ paramArtha mitra kI apekSA prazta karanA aura uttara denA ThIka hai, aisA maiMne kahA thaa| laukika to prasiddha hai| kauna sacetana vyakti usa artha ko nahIM jAnatA hai ? to ye mitra deha, svajana aura dharma haiM / unameM jaghanyamitra deha hai, madhyamamitra svajana hai, uttamamitra dharma ha; kyoMki deha isa prakAra sevA kiye jAne para bhI prati samaya vikAroM ko darzAtA hai, adhika pakSoM se yukta hone para bur3hApe kA anusaraNa karatA hai, carama Apatti meM binA sahAre ke chor3a jAtA hai, (ataH) yaha jaghanyamitra hai| Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo 807 sayaNo uNa mamattANurUvaM karei paDimamataM, kilissai gilANAikajje, pariccayai gayajIyasAraM, sumarai ya patyAvesu, esa majjhimamitto tti| dhammo uNa saMgao jahAkahaMci vacchalI egateNa bhavisAI bhaesu nivvAhae mittayaM ti; esa uttmo| evaM ca nAUNa adhuve visayasokkha asAre payaIe mohaNe paramatthassa dAruNe vivAe avahIrie dhIrehiM, pAvie mANusatte uttame bhavANa dullahe bhavADavIe sukhete guNadhaNANa sAhae nivvANassa ujjhiUNa mohaM citiUNAyaI aciciMtAmaNisannihe voyarAyappaNIe uvAdee niyameNa hoi vacchalA sappurisasevie uttamamitta ghamme tti / eyaM suNamANANa tahAmanvayAe asoyAINa vicittayA / kammapariNAmassa kumArasannihANasAmattheNa visuddhayAe joyANa ukkaDayAe vIriyassa viyaMbhio kusalapariNAmo, viyalio kiliTTakammarAsI, avagayA mohavAsaNA, tuTTA asuhANubaMdhA, jAo kammagaThibheo, khaovasamamuvayaM micchattaM, Avihajo sammattapariNAmo / tao samuppannasaMvegeNa jaMpiyaM asoeNa- kumAra, evameyaM, na ettha saMdeho, sohaNaM samAilaiM kumAreNaM / kAmakureNa bhaNiyaM- sohaNAo vi sohaNaM / ahavA iyameva ekkaM sohaNaM, natthi annaM cojjhati nirAlambamiti, etad jaghanyamitram / svajana: punarmamatvAnurUpaM karoti pratimamatvama, klira ti glAnAdikAyeM, parityajati gatajIvitasAram, smarati ca prastAveSa, etad madhyamamitramiti / dharmaH punaH saGgato yayAkathaMcid vatsala ekAntenAviSAdI bhayeSu nirvAhayati mitratAmiti, etad uttamam / evaM ca jJAtvA'dhruvANi viSayasaukhyAnyasArANi prakRtyA mohanAni paramArthasya dAruNAni vipAkevadhIritAni dhIraiH, prApte mAnuSatve uttame bhavAnAM durlabhe bhavATavyAM sukSetre guNadhAnyAnAM sAdhake nirvANasya ujjhitvA mohaM cintayitvA''yatimacintyacintAmaNisannibhe vItarAgapraNIte upAdeye niyamena bhavata vatsalAH satpurupasevite uttamamitre dharma iti / etacchaNvatAM tathAbhavyatayA'zokAdInAM vicitratayA karmapariNAmasya kumArasannidhAnasAmarthyena vizuddhatayA yogAnAmutkaTatayA vIryasya viz2ambhitaH kuzalapariNAmaH, vicalita: kliSTaka rmarAziH, apagatA mohavAsanA truTitA azubhAnubandhAH, jAtaH karmagranthibhedaH, kSayopazamamupagataM mithyAtvam, AvirbhUtaH samyaktvapariNAmaH / tataH samutpannasaMvegena jalpitamazokena-kumAra ! etametad, nAtra sandehaH, zobhanaM samAdiSTaM kumAreNa / kAmAGa kureNa bhaNitam -- zobhanAdapi zobhanam / athavedamevaikaM zobhana ma svajana mamatva ke anurUpa pratimamatva ko karatA hai, bImArI Adi ke kArya meM du:khI hotA hai, prANoM ke cale jAne para chor3a detA hai, prastAvoM (prasagoM) meM smaraNa karatA hai (ata:) yaha madhyamamitra hai| jisa kisI prakAra milA huA dharma ekAnta rUpa se premI, bhayoM meM viSAda na karanevAlA paramamitratA kA nirvAha karatA hai (ataH) yaha uttamamitra hai| isa prakAra svabhAvataH viSayasukhoM ko anitya, asAra, mohita karanevAle. pariNAma meM dAraNa, aura dhIroM ke dvArA tiraskRta jAnakara uttama bhavoM meM saMsArarUpI vana meM dulabha, guNarUpa dhAnyoM ke li! sukSetra, nirvANa ke sAdhaka manuSyabhava ke prApta hone para moha ko chor3akara, bhAvI phala kA vicAra kara, acintanIya cintAmaNi ke samAna, vItarAga ke dvArA praNIta, niyamapUrvaka upAdeya, aura satpuruSo se sevita uttamamitrarUpa dharma meM Apa logoM ko premayukta honA caahie|' yaha sunakara azoka Adi kI vaisI bhavyatA, karmoM ke pariNAma kI vimitratA, kumAra ke samIpa hone kI sAmarthya, yogoM kI vizuddhatA aura zakti kI utkaTatA se zubha pariNAma bar3hA, da:kha denevAle karmoM kI rAzi vicalita huI, moha kA saskAra naSTa huA, azubha se sambandha chUTe / karma kI gA~Tha khula gayI, mithyAtva kA kSayopazama huA aura samyaktva kA pariNAma prakaTa huaa| anantara jise vairAgya utpanna huA hai aise azoka ne kahA- 'kumAra, yaha sahI hai, isameM sandeha nahIM hai, kumAra ne ThIka hI khaa|' kAmAMkura bolA- 'zobhana se bhI adhika zobhana hai, athavA eka Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 808 [samarAiccakahA sohaNaM ti| laliyaMgaeNa bhaNiyaM-ki bahugA, annANaniddApasuttA paDibohiyA amhe kumAreNa, daMsiyAI heovAdeyAI / tA payaTTamha sahie, saMpADemo kumArasAsaNaM / asoeNa bhaNiyaM-kumAra, sAhu jaMpiyaM laliyaMgaeNa; tA samAisau kumAro, jamamhehi kAyavvaM ti / kumAreNa bhaNiyaM-bho saMkhevao tAva eyaM / ujhiyavyo visayarAo, citiyavvaM bhavasarUvaM, vajjiyatvA kusaMsaggI, seviyavvA sAhuNo; tao jahAsatIe dANasIlatavabhAvaNApahANehi hoyavvaM ti| asoyAIhiM bhaNiyaM-sAhu kumAra sAhu, paDiyannamiNamamhehiM / kumAreNa bhaNiyaM --bho dhannA khu tumbhe; pAviyaM tumhehiM phalaM maNuyajammassa / tehi bhaNiyaM - kumAra sAhu, evameyaM; dhannA khu amhe, na khalu ahannANa kumAradasaNaM saMpajjai / evaM cAhiNaMdiUNa kumAraM saMpUiyA viseseNa kumAreNa uciyAe velAe gayA sahANAi asoyaaii| pAraddhaM jahociyamaNuTThANameehiM / aikkatA kaii diyhaa| etthaMtarammi samAgao mahusamao, viyaMbhiyA vasirI, maMjario cUyaniyaro, kusumiyA tilayAI, ullasiyA aimuttayA, pavatto malayANilo, muiyaM bhamarajAlaM, pasario parahuyAravo; hiM nAstyanyat zobhanamiti / lalitAGgena bhaNitam -- kiM bahunA, ajJAnanidrAprasutAH pratibodhitA vayaM kamAreNa darzitAni heyopAdeyAni / tataH pravartAmahe svahite, sampAdayAmaH kumArazAsanam / azokena bhaNitam- kumAra ! sAdhu jalpitaM lalitAGgana, tataH samAdizatu kumAro yasmAbhi: kartavyamiti / kumAreNa bhaNitam - bhoH saMkSepatastAvadetad / ujjhitavyo viSayarAgaH, cintiyitavyaM bhavasvarUpam, varjayitavyaH kusaMsargaH, sevitavyAH sAdhavaH, tato yathAzakti dAnazIlatapobhAvanApradhAnairbhavitavra - miti / azokAdibhirbhaNitam- sAdhu kumAra ! sAdhu, prtipnnmidmsmaabhiH| kumAreNa bhaNitambho dhanyA khalu yUyam, prAptaM yuSmAbhiH phalaM manuja janmanaH / tairbhaNitam kumAra ! sAdhu, evametad, dhanyAH khalu vayam, na khalvadhanyAnAM kumAradarzanaM sampadyate / evaM cAbhinandya kugAraM sampUjitA vizeSeNocitAyAM velAyAM gatAH svasthAnAnyazokAdayaH, / prArabdhaM yathocitamanuSThAnametaiH / atikrAntAH katicid divsaaH| ___atrAntare samAgataH madhusamayaH, vijRmbhitA vanazrIH, maJjaritazcata nikaraH, kusumitAH tilakAdayaH, ullasitA atimuktAH pravRtto malayAnilaH, mudita bhramarajAlam, prasRtaH parabhRtAravaH, yahI sahI hai. anya nahIM hai|' lalitAMga ne kahA---'adhika kyA kaheM, ajJAna kI nIMda meM soye hue hama logoM ko kUmAra ne jgaayaa| chor3ane yogya aura brahaNa karaneyogya padArtha dikhlaaye| ataH apane hita meM pravatta hote haiM, kumAra kI AjJA kA pAlana karate haiN|' azoka ne kahA-'kumAra ! lalitAMga ne ThIka kahA, ata: jo hamArA kartavya ho, usakI kumAra AjJA deN|' kumAra ne kahA - 'sakSepa yaha hai--viSayoM ke prati rAga chor3anA cAhie, saMsAra ke svarUpa kA vicAra karanA cAhie, bure saMsarga kA tyAga karanA cAhie, sAdhuoM kI sevA karanA caahie| anantara yathAzakti, dAna, zIla, tapa aura bhAvanApradhAna honA caahie| azoka Adi ne kahA--'ThIka hai kumAra ! ThIka hai, hama logoM ne svIkAra kiyaa|' kumAra ne kahA- he mitro ! tuma saba dhanya ho, tuma logoM ne manuSya janma kA phala pA liyaa|' unhoMne kahA-'kumAra ! ThIka hai, yaha aisA hI hai, hama sabhI loga dhanya haiM / adhayoM ko kumAra kA darzana prApta nahIM hotA / ' isa pukAra kumAra kA abhinandana kara vizeSaNocita belA meM pUjA kara azoka Adi (mitra) apane-apane sthAna para cale gaye / ina logoM ne yathAyogya anuSThAna prArambha kiyaa| kucha dina bIta gye| - isI bIca vasanta kA samaya AyA, vana kI zobhA bar3hI, AmrasamUha maMjarita huA, tilaka Adi puSpita hue, atimuktA vikasita hUI, malayavAyu calane lagA, bhramaroM kA samUha prasanna huA, koyaloM kA zabda phailA, yaha vaha Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo ] ca mama mittarajjamimaM ti uttaNo kaghatthei bAlavuDDha pi mayaNo, sisirasattuvigameNa viya viyasiyakamalavaNA kamaliNI, mahusamAgamasuheNa viya paNaTTatamAo jaMti jAmiNIo, uulacchidaMsaNapasattA, viya tahA parimaMtharagamaNA vAsarA; jahiM ca agghae navaraMgaya, bahumayA pasannA, vahati DolAo, sevijjati kANaNAI, maNaharo caMdo, ahimao geyavihI, vaTTati peraNAI, piyAo kAmiNIo; jahiM ca visesujjalane vacchAI kolaMti taruNavaMdrAI, bhamaMti mahAvibhUIe devayANaM pi rahavarA, mayaNavAhabhaena viya saraNAI alliyaMti viyayamesu piyAo / evaMvihe ya mahasamae rAiNo purisasIhassa nayaricchaNadaMsaNanimittaM samAgayA nayarimahaMtayA / vignatto NehiM rAyA- deva, deve naravaimmi niccacchaNo nayarIe; tahAvi samAgao mahusamao tti vivihacaccarIdaMsaNeNa devapasAyalAliyANaM payANaM chaNAo vi garuyaM chaNaMtaraM kareu devo nAyarayANaM ti / rAiNA citiyaM - aho sohaNamuvatthiyaM, mayaNamito khu mahusamao / tA kumAraM ettha niuMjAmi, jeNa tahA vicittasaMsAraviyAradaMsaNeNa saMjAyarasaMtaro saMpADei me pariyaNassa ya samIhiyAhiyaM sokkhaM ti / citiUNa bhaNiyA mahaMtayA / 806 yatra ca mama mitrarAjyamidamiti dRptaH kadarthayati bAlavRddhamapi madanaH, zizirazatruvigameneva vikasita malavadanA kamalinI, madhusamAgamasukheneva pranaSTatamaso yAnti yAminyaH, RtulakSmIdarzanaprasaktA iva tathA parityAgamanA vAsarAH, yatra ca rAjate navaraGgakam, bahumatA prasannA, vahanti donAH kAnanAni, manoharazcandraH, abhimato geyavidhiH vartante prekSaNakAni, priyAH kAminyaH yatra ca vizeSojjvalanepathyAni krIDanti taruNavandrANi, bhramanti mahAvibhUtyA devatAnAmapi rathavarAH madanavyAdhabhayeneva zaraNAnyAlIyante priyatameSu priyAH / evaMvidhe madhusamaye rAjJaH puruSasiMhasya nagarIkSaNadarzananimittaM samAgatA nagarImahAntaH / vijJaptastai rAjA - deva ! deve narapatau nityakSaNo nagaryAH, tathApi samAgato madhusamaya iti vividhacarcadarzanena devaprasAdalAlitAnAM prajAnAM kSaNAdapi gurukaM kSaNAntaraM karotu devo nAgarakAnAmiti / rAjJA cintitam - aho zobhanamupasthitam, madana mitraH khalu madhusamayaH / tataH kumAramatra niyuJje, yena tathA vicitrasaMsAravikAradarzanena saJjAtarasAntaraH sampAdayati me parijanasya ca samIhitAdhika sthAna hai jahA~ para mere mitra kA rAjya hai- socakara abhimAnI kAma bAla-vRddhoM kA bhI tiraskAra karane lagA, zizirarUpI zatru se alaga hote hI mAno kamalinI vikasita kamala ke samAna mukhavAlI ho gayI / vasanta ke samAgama ke sukha se rAtriyA~ naSTAndhakAra hokara vyatIta hone lagIM / RtulakSmI ke darzana meM lage hue ke samAna dina gamana meM mandagativAle ho gaye; vahA~ nayI raMgabhUmi suzobhita hone lago, prasannoM kA sammAna hone lagA, jhUlA jhulAe jAne lage, udyAnoM kA sevana hone lagA, candramA manohara ho gayA, gAne kI vidhi iSTa ho gayI, nATaka hone lage, kAminiyA~ priya ho gayIM; taruNa vizeSa ujjvala paridhAna pahina krIDA karane lage, devatAoM ke bhI zreSTharatha mahAn vibhUti ke sAtha ghUmane lage / madanarUpI baheliye se bhayabhIta ho mAno priyAe~ priyatamoM kI zaraNa meM lIna hone lagIM / aise vasanta samaya meM rAjA puruSasiMha kI nagarI kA utsava dekhane ke lie nagara ke bar3e loga aaye| una logoM ne rAjA se nivedana kiyA- 'mahArAja ! mahArAja ke rAjA hone para nagarI kA utsava nitya hotA rahatA hai, tathApi vasanta samaya AyA hai ataH aneka prakAra kI nRtya maNDaliyA~ dekhakara mahArAja kI kRpA se lAlita prajA ke mahotsava se bhI adhika mahArAja ! nAgarikoM kA mahotsava kareM / ' socA- oha ! kAmadeva kA mitra vasanta ThIka upasthita huA / ataH isameM kumAra ko niyukta jisase usa prakAra ke vicitra rAjA ne karatA hU~, Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 810 [ samasaiJcakahA bho saMpADiyA mama tuhi bahuso niyavibhUidaMsaNega nivvaI, ahaM puNa tumhANa kumAradaMsaNeNa ahiyaM saMpADemi / annaM ca, saMpayaM kumAro etya kAraNapuriso; tA tamsi ceva bahumANo kAyavvo ti| mahaMtahi bhaNiyaM-jaM devo aannvei| annaM ca, devapasAyAo vi esa mahApasAo jahiM kumAradasaNaM ti| niggayA mhNtyaa| rAiNA vi saddAvio kumAro, bhaNio ya sabahumANaM-vaccha, ThiI esA imIe nayarIe, jaM mayaNamahUsave daTuvAo nayaricaccarIo rAiNA, divAo pa mae annegso| saMpayaM puNa aNugaMtavvo gurusamaNugao maggo tti teNeva vihiNA tuma pi pecchAhi / evaM ca kae samANe mamaM pariyaNassa nAyarayANa ya mahaMto pamoo havai / kumAreNa bhaNiyaM-jaM tAo aannvei| tao harisio rAyA, dinnA samANattI pddihaaraannN| hare bhaNaha mama vayaNAo nANagabbhapamuhe pahANasacive, jahA 'nayaricchaNacaccarIdasaNasuhaM saMjatteha rahavarAiyaM kumArassa, mama vayaNAo nAyarayAipariosanimittaM rAyapayavattiNA gaMtavvamajja geNa chaNacaccarIdaMsaNanimittaM' ti / 'ja devo ANavei' ti bhaNiUNa 'kumAro ajja chaNaca ccarIo pekkhissai, bhaviyanvamamhANaM pi kallANeNaM' ti harisaukhyamiti / cintayitvA bhaNitA mahAntaH-bhoH sampAditA mama yuSmAbhirbahuzo nijavibhUtidarzanena nirvatiH, ahaM punaryuSmAkaM kumA darzanenAdhikaM sampAdayAmi / anyacca, sAmprataM kamAro'tra kAraNapuruSaH, tatastasminneva bahumAnaH kartavya iti| mahadbhirbhaNitam-yaddeva AjJApayati / anyacca, devaprasAdAdapyeSa mahAprasAdo, yatra kamAradarzana miti / nirgatA mahAntaH / rAjJA'pi zabdAyitaH kumAraH, bhaNitazca sabahumAnam--vatsa ! sthitireSA asyA nagaryAH, yad madanamahotsave draSTavyA nagaracarcaryo rAjJA, dRSTAzca myaa'nekshH| sAmprataM punaranugantavyo gurusamanugato mArga iti tenaiva vidhinA tvamapi prekSasva / evaM ca kRte sati mama parijanasya nAgarakAnAM ca mahAn pramodo bhvti| kumAreNa bhaNitam-yat tAta AjJApayati / tato harSito rAjA, dattA samAjJaptiH pratIhArANAm / are bhaNata mama vacanAd jJAnagarbhapramukhAn, pradhAnasacivAn, yathA 'nagarIkSaNavarcarIdarzanasukhaM saMyAtrayata rathavarAdikaM kumArasya, mama vacanAd nAgarikAdiparitoSanimittaM rAjapadavatinA gantavyamadyAnena kSaNacarcarIdarzananimittam' iti / 'yad deva AjJApayati' iti bhaNitvA 'kumAro'dya kSaNacarcarI: saMsAra ke vikAra ke darzana se dUsarA hI rasa utpanna hokara mere parijanoM ko icchA se bhI adhika sukha kI prApti ho-aisA socakara bar3e logoM se kahA-'Apa. logoM ne aneka prakAra kI vibhUti kA darzana karAkara mujhe zAnti pahu~cAyI, puna: maiM Apa logoM ko kumAra kA darzana karAkara adhika sampAdita karatA huuN| dUsarI bAta yaha hai, isa samaya kumAra yahA~ kAraNapuruSa haiM, ataH unakA hI sammAna karanA caahie|' bar3e logoM ne kahA- 'jo mahArAja AjJA deN| dUsarI bAta yaha hai ki mahArAja kI kRpA se bhI adhika yaha kRpA hai ki kumAra yahA~ ke darzana kareMge / bar3e loga cale gaye (nikala gye)| rAjA ne bhI kumAra ko bulAyA aura AdarapUrvaka kahA-'putra ! isa nagara kI yaha maryAdA hai ki madana-mahotsava meM nagara kI nRtya-maNDaliyoM ko rAjA dekhe / maiM aneka bAra dekha cukA hai| isa samaya bar3e logoM se anugata mArga kA anusaraNa karanA cAhie, ata: usI vidhi se tuma bhI dekho| aisA karane para mere parijanoM aura nAgarikoM ko mahAn pramoda hogaa|' kumAra ne kahA--'pitAjI kI jo aajnyaa|' anantara rAjA harSita huA, pratIhAroM ko AjJA dI.-'are ! mere vacanoM ke anusAra jJAnagarbhapramukha pradhAna sacivoM se kaho ki nagara ke mahotsava meM nRtyamaNDalI dekhane ke sukha ke lie kumAra kA zreSTha ratha Adi le jAo, mere kathanAnusAra nAgarika Adi ke santoSa ke lie rAjyAdhikAriyoM ko isa mahotsava kI nRtyamaNDaliyAM dekhane ke lie jAnA cAhie / ' 'mahArAja jaisI AjJA deN| aisA kahakara 'kumAra Aja mahotsava kI nRtya maNDaliyAM dekheMge (ata:) Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 811 namo bhavo ] siyamaNehiM turiyaturiyaM niveiyA samANattI paDihArahi / 'aho bhaviyavvamettha paramANaMdeNaM' ti ANadiyA sacivA | bhaNiyaM ca Nehi-jaM devo ANavei / tayaNaMtaraM ca sajjio rahavaro, kayA jaMtajoyA, nivesiyaM AyavattaM, dinnAo vejayaMtIo, nibaddhaM kiMkiNIjAlaM, niviTThAI rayaNadAmAI, olaMbiyA muttAhArA, viraiyAo maNitArayAo, uvagappiyaM AsaNaM, laMbiyA cAmaroUlA / etthaMtarammi imaM vaiyaramavayacchiUNa visesujjalanevacchAI saharisaM samAgayAI pAyamUlAI, kuMkumakhoyabhariehi kacco hi vasaMtanevacchadhArI maMDayaMto viya chaNaM milio bhuyaMgaloo, vicittajANArUDhA saMgaNaM pariyaNaM pamoyaviyasaMtaloyaNaM kumAradaMsaNU suyatteNa uvatthiyA rAyauttA, dhavalaharanijjUha ehi chaNAsayadaMsaNatthaM ohasiyathalana liNisohAI viNiggayavayaNakamalaM ThiyAiM aMteurAI / etthaMtarammi patto nayarIe Usako / niveiyaM rAiNo sacivehi-deva, saMpADiyaM kumAramaMtareNa devasAsaNaM; saMpayaM, devo pamANaM ti / harisio rAyA / bhaNio ya NeNa kumAro-vaccha, karehi mahApurisakara NijjaM vaDhehi UsavaM nAyarayANaM / kumAreNa bhaNiyaM-jaM tAo ANavei / paNamiUNa saha asoyAie ha prekSiSyate, bhavitavyamasmAkamapi kalyANena' iti harSitamanobhiH tvaritatvaritaM niveditA samAjJaptiH pratIhArai: / 'aho bhavitavyamatra paramAnandena' ityAnanditAH sacivAH / bhaNitaM ca taiH - yad deva AjJApayati / tadanantaraM ca sajjito rathavaraH, kRtA yantrayogAH, nivezitamAtapatram, dattA vaijayantyaH, nibaddhaM kiGkiNIjAlam, niviSTAni ratnadAmAni, avalambitA muktAhArAH, viracitA maNitArakAH, upakalpitamAsanam, lambitAzcAmarAvacUlAH / atrAntare imaM vyatikaramavagamya vizeSojjvalanepathyAni saharSaM samAgatAni pAtramUlAni kuGa kumakSodabhRtaiH kaccolairvasantanepathyadhArI maNDayanniva kSaNaM milito bhujaGgalokaH, vicitrayAnArUDhAH saGgatena parijanena pramodavikasadlocanaM kumAradarzanotsukatvenopasthitA rAjaputrAH, dhavalagRhaniryU hakeSu kSaNAtizayadarzanArthamupahasitasthalanalinIzobhAni vinirgatavadanakamalaM sthitAnyataH purANi / atrAntare pravRtto nagaryAmutsavaH / niveditaM rAjJaH sacivaiH - deva ! sampAditaM kumAramantareNa devazAsanam, sAmprataM devaH pramANamiti / harSito rAjA / bhaNitazca tena kumAraH - vatsa ! kuru mahApuruSakaraNIyam, vardhasvotsavaM nAgarakAnAm / kumAreNa hama logoM kA bhI kalyANa honA cAhie' isa prakAra harSita manoM se zIghratAtizIghra pratIhAroM ne AjJA nivedana kI / 'oha ! Aja parama Ananda hogA - isa prakAra saciva harSita hue / unhoMne kahA - 'jo mahArAja AjJA deM / ' tadanantara zreSTha ratha taiyAra kiyA gayA, yantra lagAye gaye, chatra sthApita kiyA gayA, patAkAe~ phaharAyI gayIM, choTI-choTI ghaNTiyA~ bA~dhI gayIM, ratnoM kI mAlAe~ laTakAyI gayIM, Asana kI racanA kI gayI aura ca~vara tathA caurImA gucche laTakAe gye| isI bIca isa ghaTanA ko sunakara vizeSa ujjvala veSa dhAraNa kiye hue abhinetA harSa pUrva Aye / ve pyAloM meM kesara kA cUrNa bhare hue the, vasanta ke veSa ko dhAraNa kiye hue the, mAno mahotsava kA maNDana karate hue viTa puruSa mila gaye / vicitra savAriyoM para ArUr3ha parijanoM ke sAtha pramoda se jinake netra khila rahe the aise rAjaputra kumAra ke darzana kI utsukatA se upasthita hue / dhavalagRha ke daravAjoM meM mahotsava kI kI atizayatA dekhane ke lie sthala- kamalinI kI zobhA kA upahAsa karanevAlI, mukhakamaloM ko nikAle hue anta:purikAe~ khar3I ho gyiiN| isI bIca nagara meM utsava Arambha huaa| rAjA se sacivoM ne nivedana kiyA 'mahArAja ! kumAra ke atirikta, mahArAja kI AjJA pUrI kara dI, aba mahArAja pramANa haiN|' rAjA harSita huA aura usane kumAra se kahA- 'vatsa ! mahApuruSoM ke yogya kArya karo, nAgarikoM ke utsava ko bar3hAo / ' kumAra ne kahA - ' jo Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAicca kahA paTTa rahAhimuhaM ahiNaM dijjamANo aMteurehi paNa majjamANA rAyauttehi thuvvamANo bhuyaMgaloeNa pulaijjamANo pAyamUlehiM patto rahasamIvaM, ArUDho rahavare, uvaviTThA pahANAsaNammi / nivesiyA asoyAI jahAjoga jANesu / bhaNiyaM ca peNa- ajja sArahi, coehi ahimayadesagamaNaM pai turaMgame / 'jaM devo ANavei' tti bhaNiUNa coiyA turaMgamA / etthaMtarammi samuddhAio jayajayAravo, pahayaM gamaNatUraM caliyA rAyautA, paNacciyAiM pAyamUlAI, ullasiyA bhuyaMgA, khuhio pecchavajaNo, pattA kelI, vibhio kuMkumarao / evaM ca mahayA vimaddeNa pecchamANo savvameyaM saMvegabhAviyamaI samoiNNo rAyamagaM kumAro / pavatto pecchiuM caccarIo nANAvihAo riddhivisesasohiyAo juttA vivigbhameha tapasacaccarIsamAo saMgayAo hariseNa vajjetehi vivihata rehi maNaharAo loyasa saMvegajaNaNIo buhANa | pecchamANo 'aho mohasAmatthaM, aho akajjadhIrayA, aho pamAyaceTTi, aho adIhadarisiyA, aho aNAloyagattaM, aho asuhabhAvaNA, aho amittajoo, aho saMsAravilasiyaM' ti citayaMto pavaDDhamANeNa saMveeNa viyArayaMto kammAI, bhAvayaMto kusalajoe 812 bhaNitam - yat tAta AjJApayati / praNamya sahAzokAdibhiH pravRtto rathAbhimukhamabhinandyamAno'ntaHpuraiH praNamyamAno rAjaputraiH stUyamAno bhujaGga lokena pralokyamAnaH pAtramUlaiH prApto rathasamIpam, ArUDho rathavaram, upaviSTaH pradhAnAsane / nivezitA azokAdayo yathAyogyayAneSu / bhaNitaM ca tenaArya sArathe ! codayAbhimatadezagamanaM prati turaGgamAn / yad deva AjJApayati' iti bhaNitvA coditAsturaGgamAH / atrAntare samuddhAvito jayajayAravaH prahRtaM gamanatUryam, calitA rAjaputrAH, pravartitAni pAtramUlAni, ullasitA bhujaGgAH, kSubdhaH prekSakajanaH pravRttA keliH, vijRmbhitaM kuGa kumarajaH / evaM ca mahatA vimardena prekSamANaH sarvametat saMvegabhAvitamatiH samavatIrNo rAjamArga kumAraH / pravRttaH prekSituM carcarIrnAnAvidhA RddhivizeSazobhitA yuktA vidagdhavibhramA stradazacarcarI samAH saGgatA harSeNa vAdyamAnairvividharyairmanoharA lokasya saMvegajananIbudhAnAm / pazyan 'aho mohasAmarthyam, aho akAryadhIratA, aho pramAdaceSTitam, aho adIrghadarzitA, aho anAlocakatvam, aho azubhabhAvanAH, aho amitrayogaH, aho saMsAravilasitam' iti cintayan pravardhamAnena saMvegena vicArayan AjJA pitAjI / ' praNAma kara azokAdi ke sAtha ratha kI ora calA / antaHpura se abhinandana kiyA jAtA huA, rAjaputroM ke dvArA namaskRta, viTa puruSoM ke dvArA stuti kiyA jAtA huA, abhinetAoM se dekhA jAtA huA ratha ke samIpa AyA / zreSTha ratha para cddh'aa| pradhAna Asana para baiTha gayA / azoka Adi (mitroM) ko yathAyogya AsanoM para baitthaayaa| usane (kumAra ne kahA - 'Arya sArathI ! iSTa sthAna para jAne ke lie ghor3oM ko prerita kro|' 'jo mahArAja AjJA deM ' -- aisA kahakara ghor3oM ko hAMkA / tabhI jaya-jaya kA zabda uThA, prayANakAlIna bAje baje, rAjaputra cale, abhinetAoM ne nRtya kiyA, viTa puruSa khila gaye, dekhanevAle loga vicalita ho gaye, krIr3A Arambha huI, kesara kI dhUli phaila gyii| isa prakAra bar3I bhIr3a se dekhA jAtA huA ina sabake prati vairAgya buddhivAlA kumAra rAjamArga para utarA / nRtya maNDaliyA~ dekhane lgaa| ve nAnA prakAra kI thIM, Rddhi vizeSa se zobhita thIM, vidagdha puruSoM ke vibhrama se yukta thIM / devatAoM kI nRtyamaNDaliyoM ke samAna harSa se yukta thIM / aneka prakAra ke bAje bajAe jA rahe the / saMsArI prANiyoM ke lie manohara thIM aura vidvAnoM ko vairAgya utpanna kara rahI thiiN| unheM dekhakara 'oha moha kI sAmarthya, oha akArya kI dhIratA, oha pramAda kI ceSTA, oha adIrghadazitA, oha anAlocakatA, oha azubha bhAvanA, oha amitra kA yoga, oha saMsAra kA vilAsa - aisA socatA huA bar3hI huI virakti se karmoM Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo ] 813 vimujjhamANeNa nANeNa pulaijjamANo caccarIhi jaNito tAsi tosaM nirUvayaMto peraNAI 'deva peccha eyaM' ti bhaNijjamANo sArahiNA aigao kaMci bhUmibhAgaM / / 7 viTTho ya NeNa devaDhiyAe aibIhacchadaMsaNo asuiNA deheNa galaMtabhAsuravayaNo saMkuciehi hatthe UssUNacalaNajuyalo paNaTTAe nAsiyAe viNiggaghataMbanayaNo parigao macchiyAhi mahAvAhigahio ko purilo ti / taM ca daTThUNa 'aho kammapariNaiti karuNApavannahiyaeNa paDibohaNa nimittaM jaNasamUhassa bhaNio sArahI ajja sArahi, aha ki puNa imaM peraNaM ti / teNa bhaNiyaM deva, na khala evaM peraNaM, eso khu vAhigahio purisoti / kumAreNa bhaNiyaM-a -ajja, aha ko uNa imo vAhI / sArahiNA bhaNiyaM deva, jo sundaraM pi sarIraM ayAleNa evaM viNAsei / kumAreNa bhaNiyaM -ajja, gha so ahio lossa; tA kIsa tAo evaM visahai / sArahiNA bhaniyaM- kumAra, abako esa tAyassa / kumAreNa bhaNiyaM A kahamavajjho nAma / loyapaDibohaNatthaM ca maggiyaM khaggaM / 'are re duTThavAhi, muMca muMca eyaM ThAhi vA jujjhasajjo' tti bhaNamANo uTThio rahavarAo, payaTTo tassa saMmuhaM / karmANi, bhAvayan kuzalayogAn vizuddhayamAnena jJAnena dRzyamAnazcarcarIbhirjanayan tAsAM toSaM nirUpayan preraNAni ( prekSaNakAni ) 'deva ! pazyaMtat' iti bhaNyamAnaH sArathinA'tigataH kaJcid bhUmibhAgam / dRSTazca te devakulapIThikAyAmatibIbhatsa darzano'zucinA dehena galadbhAsuravadanaH saMkucitAbhyAM hastAbhyaH mucchUna caraNayugalaH pranaSTayA nAsikayA vinirgatatAmranayanaH parigato makSikAbhi* mahAvyAdhigRhItaH ko'pi puruSa iti / taM ca dRSTvA 'aho karmapariNatiH' iti karuNAprapannahRdayena pratibodhananimittaM janasamUhasya bhaNitaH sArathi: - Arya sArathe ! atha kiM punaridaM prekSaNakamiti / tena bhaNitam - deva ! na khalvetat prekSaNakam, eSa khalu vyAdhigRhItaH puruSa iti / kamAreNa bhaNitam - Arya ! atha kaH punarayaM vyAdhiH / sArathinA bhaNitam- deva ! yaH sundaramapi zarorama kAlenaivaM vinAzayati / kumAreNa bhaNitam - Arya ! duSTaH khalveSo'hito lokasya tataH kasmAt tAta taM visahate / sArathinA bhaNitam - kumAra ! avadhya eSa tAtasya / kumAreNa bhaNitam-AH kathamavadhyo nAma / lokapratibodhanArthaM ca mArgitaM khaDgam / 'arere duSTavyAdhe ! muJca muJcaitam tiSTha vA yuddha kA vicAra karatA huA, vizuddha jJAna se zubhayogoM kI bhAvanA karatA huA, nRtyamaNDaliyoM ke dvArA dekhA jAtA huA, unako santoSa utpanna karatA huA, nATakoM ko dekhatA huA, 'mahArAja ! ise dekho' isa prakAra sArathI ke dvArA kahA jAtA huA vaha kucha dUra Age nikala gayA / usane devamandira ke cabUtare para atyanta bIbhatsa darzanavAlA, apavitra deha se mlAna mukhavAlA, saMkucita hAthoMvAlA, donoM paira jisake sUje hue the, nAka jisakI naSTa ho gayI thI, jisakI A~kheM lAla-lAla nikala AyIM aura jisase makkhiyA~ lipaTI huI thIM aisA bahuta bar3e roga se grasta koI puruSa dekhA / use dekhakara 'oha karma kA phala !' isa prakAra karuNAzIla hRdayavAle kumAra ne janasamUha ko jAgrat karane ke lie sArathI se kahA'Arya sArathI ! kyA yaha nATaka hai ?' usane kahA - 'mahArAja ! yaha nATaka nahIM hai, isa AdamI ko roga ne ghera liyA hai / ' kumAra ne kahA - 'Arya ! yaha roga kauna-sA hai ?' sArathI ne kahA - 'mahArAja ! jo sundara zarIra ko bhI asamaya meM isa prakAra vinaSTa kara detA hai / ' kumAra ne kahA- 'Arya ! yaha duSTa hai aura saMsAra kA ahitakara hai ataH pitAjI ise kaise sahate haiM ?' sArathI ne kahA - ' kumAra ! ise pitA jI nahIM mAra sakate haiM / ' kumAra ne kahA - 'oha, kaise nahIM mArA jA sakatA ?' logoM ke pratibodhana ke lie talavAra lI / 'are re duSTa roga ! ise Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 814 [samarAindhakahA 'hA kimeyaM ti uvasaMtAo caccarIo, miliyA naayryaa| payaMpio sArahI-deva, na khalu vAhI nAma koi duTapuriso niggahAriho naravaINa, avi ya jIvANameva sakammapariNAmaNio sNkilesviseso| tA appahU eyassa rAiNo, sAhAraNo khu eso svvjiivaann| kumAreNa bhaNiyaM-bho nAyarayA, kimevamevaM / nAyaraehi bhaNiyaM-deva, evameyaM / kumAreNa bhaNiyaM-ajja sArahi, eeNa gahio vi eso caiUNa niyabalaM amaNoramAe eyamavatthAe kosa evaM ciTThai / sArahiNA bhaNiyaMdeva, Iiso ceva eso vAhI; jeNa eeNa gahiyassa paNassai balaM, asohaNA avatthA, dukkhaphalaM ceTTiyaM ti / kumAreNa bhaNiyaM-ajja sArahi, kassa uNa eso na phvi| sArahiNA bhaNiyaM-deva, paramatyeNa dhammapacchaseviNo ahammApacchavirayassa kassai mhaabhaagss| kumAreNa bhaNiyaM-ajja sArahi, jai evaM, tA ko uNa iha uvAo / sArahiNA bhaNiyaM-deva, khettaM vAhiNo pANiNo, paramattheNa natthi uvAo mottUNaM dhmmtigicchN| kumAreNa bhaNiyaM-bho nAyarayA, kimevameyaM / nAyaraehi bhaNiyaMdeva, evameyaM / kumAreNa bhaNiyaM- bho jai evaM, tA savvasAhAraNe eyammi asohaNe payaIe avayArae sajjaH' iti bhaNana utthito rathavarAt, pravRttastasya sammukham / 'hA kimetad' iti upazAntAzcaryaH, militA naagrkaaH| prajalpitaH sArathiH- deva ! na khalu vyAdhirnAma ko'pi duSTapuruSo nigrahA) narapatInAm, api ca jIvAnAmeva svakarmapariNAmajanitaH saMklezavizeSaH / tato'prabhava etasya rAjAnaH, sAdhAraNaH khalveSa sarvajIvAnAm / kumAreNa bhaNitam - bho nAgarakAH! kimevametat / nAgarakarbhaNitama-deva! evametat / kUmAreNa bhaNitama-Arya sArathe ! etena gahIto'pi eSa tyaktvA nijabalamanoramAyAmetadavasthAyAM kasmAdevaM tiSThati / sArathinA bhaNitam-deva ! IdRza evaiSa vyAdhiH, yenatena gRhItasya praNazyati balama, azobhanA'vasthA, duHkhaphalaM ceSTitamiti / kumAreNa bhaNitama-Arya sArathe ! kasya pUnareSa na prbhvti| sArathinA bhaNitama- deva! paramArthena dharmapathyasevino'dharmApathyaviratasya kasyacid mahAbhAgasya / kumAreNa bhaNitam - sArathe ! yadyevaM tataH kaH punarihopAyaH / sArathinA bhaNitam -deva ! kSetraM vyAdheH prANinaH, paramArthena nAstyupAyo muktvA chor3a de athavA yuddha ke lie taiyAra ho jA', aisA kahatA huA uttama ratha se uThA, ukta vyakti ke sAmane calA 'hAya, yaha kyA !' isa prakAra natyamaNDaliyA~ zAnta ho gayIM, nAgarika ikaThe ho gaye / sArathI ne kahA'mahArAja ! roga nAma kA koI duSTa puruSa nahIM hai, jisako rAjA vaza meM kara sakatA ho, apitu jIvoM ke hI apane karmaphala se utpanna duHkha vizeSa kA nAma hI roga hai| ata: isa para rAjAoM kI sAmarthya nahIM hai, yaha sabhI prANiyoM ke lie sAmAnya hai|' kumAra ne kahA- 'he nAgariko ! kyA yaha aisA hI hai ?' nAgarikoM ne kahA'mahArAja ! yaha aisA hI hai|' kumAra ne kahA-'Arya sArathI ! isa vyAdhi se gRhIta bhI yaha (vyakti) apanI zakti ko chor3akara kaise isa asundara avasthA meM Thahara rahA hai ?' sArathI ne kahA-'mahArAja ! yaha roga aisA hI hai ki isake jakar3a lene para zakti naSTa ho jAtI hai, hAlata burI ho jAtI hai aura ceSTAe~ duHkhaphalavAlI ho jAtI haiM / ' kumAra ne kahA-'yaha kisa para sAmarthya nahIM dikhalAtA hai arthAt yaha roga kise nahIM hotA hai ?' sArathI ne kahA-'paramArtha se dharmarUpI pathya kA sevana karanevAle aura adharmarUpI apathya se virata kisI mahAbhAgyazAlI para yaha sAmarthya nahIM dikhalAtA hai / ' kumAra ne kahA-'Arya sArathI ! yadi aisA hai to yahA~ kauna-sA upAya hai ?' sArathI ne kahA-'roga ke sthAna kara lene para prANI kA vAstava meM dharmacikitsA ko chor3akara (anya Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo ] egaMteNa vijjamANovAe acitiUNa evaM alamimiNA naccieNa, uvAeM caiva khalu jutto jattoti / nAyaraehi bhaNiyaM deva, evameyaM, tahAvi loyaTThiI esA; tA na juttaM devassa sayalanAyarayANa pavatte mahUsave atthANe rasabhaMgakaraNaM / sArahiNA bhaNiyaM deva, juttaM bhaNiyamehi; tA viviharaNAI tAva pekkha devo ti / kumAreNa bhaNiyaM -ajja, evaM / tao pavattAo caccarIo, pecchamANo ya kumAro gao kaMci bhUmibhAgaM / diTThe ca NeNa niyadharovariTThiyaM nisaNNaM savvaMgaesu accaMta siDhilagattaM paNaTThehi siroruhe hiM pagalaMtaloyaNaM kaMpamANeNa deheNa vajjiyaM dasaNAvalIe saMgayaM kAsasAsehiM parihUyaM pariyaNeNa jarApariNayaM seTThimihuNayaM ti / taM ca daTThUNa 'aho asArayA saMsArassa' tti pavaDDhamANasaMveeNa paDiboninittameva bhaNio sArahI- -ajja sArahi, aha kiM puNa imaM peraNaM ti / teNa bhaNiyaM - deva, na khalu eyaM peraNaM, evaM khu jarApIDiyaM seTThimihuNayaM ti / kumAreNa bhaNiyaM - ajja, aha kA uNa esA jarA bhaNNai / sArahiNA bhaNiyaM deva, jA ajiNaM pi sarIraM kAleNa evaM karei / kumAreNa bhaNiyaM 815 dharmacikitsAm / kumAreNa bhaNitam - bho nAgarakA ! kimevametad / nAgarakairbhaNitam - deva ! evametad / kumAreNa bhaNitam - bho yadyevaM tataH sarvasAdhAraNaM etasmin azobhane prakRtyA'pakArake ekAntena vidyamAnopAye acintayitvA etamalamanena nartitena, upAye eva khalu yukto yatna iti / nAgarakairbhaNitam - deva ! evametad. tathApi lokasthitireSA tato na yuktaM devasya sakalanAgarakANAM pravRtte mahotsave'sthAne rasabhaGgakaraNam / sArathinA bhaNitam - deva ! yuktaM bhaNitametaiH, tato vividhaprekSaNAni tAvat pazyatu deva iti / kumAreNa bhaNitam - Arya ! evam / tataH pravRttAzcarcaryaH / prekSamANazca kumAro gato kaJcid bhUmibhAgam / dRSTaM ca tena nijagRhoparisthitaM nisantaM ( klAntaM ) sarvAGgakeSu atyantazithilagAtraM pranaSTaH ziroruhaiH pragalallocanaM kampamAnena dehena, varjitaM dazanAvalyA, saMgataM kAsazvAsaiH paribhUtaM parijanena, pariNataM zreSThamithunakamiti / tacca dRSTvA 'aho asAratA saMsArasya' iti pravardhamAnasaMvegena pratibodhananimittameva bhaNitaH sArathi: - Arya sArathe ! atha kiM punaridaM prekSaNakamiti / tena bhaNitam - deva ! na khalvetat prekSaNakam etat khalu jarApIDitaM zreSThimithunakamiti / kumAreNa koI ) upAya nahIM hai|' kumAra ne kahA - 'he nAgariko ! kyA yaha ThIka (saca ) hai ?' nAgarikoM ne kahA- 'yaha ThIka ( saca) hai| kumAra ne kahA- 'are, aisA hai to isa azobhana kA sabhI ke lie sAmAnya hone tathA svabhAva se apakAraka hone para ekAnta se upAya vidyamAna hone para ise na socakara nAcanA vyartha hai, upAya meM hI yatna karanA nizcita rUpa se ThIka hai|' nAgarikoM ne kahA- 'yahI ThIka hai, tathApi yaha saMsAra kI maryAdA hai, ataH mahArAja kA samasta nAgarikoM ke mahotsava meM pravRtta hone para rasabhaMga karanA ucita nahIM hai / ' sArathI ne kahA- 'mahArAja ! ina logoM ne ThIka kahA hai ataH mahArAja aneka prakAra ke dRzya dekheM / ' kumAra ne kahA- 'Arya ! ThIka hai / ' anantara nRtyamaNDaliyAM calIM / kumAra dekhatA huA kucha dUra aura calA / usane eka bUr3he seTha ke jor3e ko dekhA / vaha apane ghara ke Upara baiThA huA thaa| usake sabhI aMga klAnta the, zarIra atyanta DhIlA thA, bAla khatama ho gaye the, netra naSTa ho gaye the, zarIra kAMpa rahA thA, dantapaMkti se rahita thA, khA~sI zvAsoM se yukta aura parijanoM se tiraskRta thA / use dekhakara 'oha, saMsAra kI asAratA ! isa prakAra bar3hI huI viraktivAlA kumAra pratibodhana ke lie hI sArathI se bolA- 'Arya sArathI ! kyA yaha nATaka hai ?' usane kahA - 'mahArAja ! nizcita rUpa se yaha nATaka nahIM hai / yaha bur3hApe se pIr3ita seTha dampatI haiM / ' kumAra Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 816 [samarAiccakahA ajja, duvA khu esA ahiyA loyassa; tA kIsa tAo evaM uvekkhai / sArahiNA bhaNiyaM-kumAra, aNAyattA khu esA tAyassa / kumAreNa bhaNiyaM-A kahamaNAyattA naam| jaNapaDibohaNatthaM ca maggiUNa khaggaM 'A pAve duTujare, muMca muMca eyaM sedvimihuNayaM, itthiyA tumaM, kimavaraM bhaNiyasi' tti bhaNamANo samuTThio rahavarAo, payaTTo tayabhimuhaM / 'hA kimeyamavara' ti uvasaMtAo caccarIo, miliyA puNo jnnaa| paNio sArahiNA-deva, na hi jarA nAma kAi viggahavaI itthiyA, jA evamuvalaMbhArihA devassa, kiMtu sattANamevIrAliyasarIriNaM kAlavaseNa pariNaI esaa| ao na uvalabhArihA devassa, sAhAraNA ya esA eesi dehINaM / kumAreNa bhaNiyaM-bho bho nayarijaNA, kimevameyaM ti / tehiM bhaNiyaM-deva, na sNdeho| kumAreNa bhaNiyaM-ajja sArahi, ao paraM avagao mae imIe bhAvattho abhavaNavihI ya, tA bhaNAmi ajjaM narijaNaM ca / na kAyavo kheo, ki juttameyAe paNAsaNoe porusassa azyAriNIe dhammatthakAmANa jaNaNIe parihavassa saMbaddhaNoe ohasaNijja bhaNitam -Arya ! atha kA punareSA jarA bhaNyate / sArathinA bhaNitam - deva ! yA'jIrNamapi zarIraM kAlenaivaM karoti / kumAreNa bhaNitam-Arya ! duSTA khalveSA'hitA lokasya, tataH kasmAt tAta etAmupekSate / sArathinA bhaNitam-kumAra ! anAyattA khalveSA tAtasya / kumAreNa bhaNitam-AH kathamanAyattA nAma / janapratibodhanArthaM ca mArgayitvA khaDgaM 'A pApe duSTa jare ! muJca muJcaitat zreSThimithunakam, strI tvam, kimaparaM bhaNyase' iti bhaNan samutthito rathavarAt, pravRttastadabhimukha m| 'hA kimetadaparam' ityupazAntAzcaryaH, militA: punarjanAH / prabhaNitaH sArathinA-deva ! nahi jarA nAma kA'pi vigrahavato strI, yA evamupalambhAra devasya, kintu sattvAnAmevaudArikaza roriNAM kAlavazena pariNatireSA, ato nopalambhAre devasya, sAdhAraNA caiSA eteSAM dehinAm / kumAreNa bhaNitam-- bho bho nagarIjanAH ! kimevametaditi / tairbhaNitam- deva ! na sandehaH / kumAreNa bhaNitam-Arya sArathe ! ataH paramavagato mayA'syA bhAvArtho'bhavanavidhizca / tato bhaNAmyAya nagarIjanaM ca / na kartavyaH khedaH, kiM yuktametasyAM praNAzanyAM pauruSasya apakAriNyAM dharmArthakAmAnAM jananyAM paribhavasya ne kahA-'bur3hApA kise kahA jAtA hai ?' sArathI ne kahA-'mahArAja ! jo na jIrNa hue bhI zarIra ko samaya para aisA kara detA hai / ' kumAra ne kahA-'Arya ! yaha bur3hApA saMsAra ke lie ahitakara hai ataH pitAjI kyoM isakI upekSA karate haiM ?' sArathI ne kahA - 'kumAra ! yaha pitAjI ke AdhIna nahIM hai|' kumAra ne kahA- 'are kaise AdhIna nahIM hai ?' logoM ke prativodhana ke lie talavAra lekara - are pApI duSTa bur3hApe ! isa seTha dampatI ko chor3a, (jarA nAma hone kAraNa) tU strI hai, adhika kyA kahA jAya !' aisA kahakara zreSTha ratha se vaha uThA aura usakI ora bar3hA / 'hAya ! yaha aba aura kyA ho gayA !' isa prakAra nRtyamaNDaliyA~ zAnta ho gyiiN| loga pUna: ikaTaThe ho gaye / sArathI ne kahA - 'mahArAja ! jarA (bur3hApA) nAma kI koI zarIradhAriNI strI nahIM hai jo mahArAja ke isa prakAra ke ulAhane ke yogya ho, kintu audArika zarIravAle prANiyoM kI kAla ke AdhIna yaha pariNati hotI hai, ataH mahArAja ke ulAhane ke yogya nahIM hai / ina zarIradhAriyoM ke lie yaha sAdhAraNa hai|' kumAra ne kahA he he nAgariko ! kyA yaha ThIka (saca) hai ?' unhoMne kahA-'mahArAja ! nissandeha ThIka (saca) hai / ' kumAra ne kahA 'Arya sArathI ! maiMne isakA bhAvArtha jAna liyA aura na hone kI vidhi bhI jAna lii| ataH Arya se, nagarI ke logoM se kahatA huuN| kheda na kareM / pauruSa kI nAzinI, dharma-artha kAma kI apakAriNI, nirAdara ko utpanna karane Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] 817 bhAvANa pahavaMtIe vi mottUNa dhammarasAyaNaM iyamevaMvihaM asamaMjasaM ceTTiyaM ti / evaM ca soUNa 'aho kumArassa viveo; maho paramatthadarisiyA; na ettha kici annArisaM, kevalaM pahavai mahAmohoti citiUNa samaM nayarijaNavaeNa saMviggo saarhii| bhaNiyaM ca NeNa-deva, sAhu jaMpiyaM devenn| tahAvi aNAdibhavabhatthA mohavAsaNA na tIrae ciuNti| kumAreNa bhaNiyaM-ajja, evaM vavasthie alaM mohvaasnnaae| dAruNavivAo vAhI rodA ya pAvA jarA havaMti kilepAyAo niyameNa pANiNo; bhaNiyamajjeNa, 'asthi ya pAMDavakkho eyAsi dhammacaraNaM' ti / to diTuvivAyANa vi na tammi jatto tti auvA mohvaasnnaa| ____etthaMtarammi diTTho kumAreNa nAidUreNa nIyamANo samArovio jarakhaTTAe samotthao juNNavatyeNa ukkhitto dINapurisehi sadukkhakaivayabaMdhusaMgao ruyamANeNa itthiyAjaNeNa avakaMdamANAe pattIe puloijjamANo jaNeNa paMcattamuvagao dariddapuriso tti / taM ca daLUNa jaMpiyamaNeNa - ajja sArahi, alaM tAva mohavAsaNAcitAe; sAhehi majjha, kiM puNa imaM peraNaM ti / sArahiNA citiyaM- aho saMvadhinyAmupahasanIyabhAvAnAM prabhavantyAmapi muktvA dharmarasAyana midamevaMvidhamasamaJjasaM ceSTitamiti / etacca zrutvA 'aho kumArasya vivekaH, aho paramArthadarzitA, nAtra kiJcidanyAdazama, kevalaM prabhavati mahAmohaH' iti cintayitvA samaM nagarIjanavajena saMvignaH sArathiH / bhaNitaM ca tena - deva ! sAdhu jalpitaM deven| tathApyanAdibhavAbhyastA mohavAsanA na zakyate tyaktumiti / kamAreNa bhaNitama-Arya ! evaM vyavasthite'laM mohvaasnyaa| dAruNavipAko vyAdhi:, rodrA ca pApA jarA bhavanti klezapAyA niyamena prANinaH ; bhaNitamAryeNa-'asti ca pratipakSa etAsAM dharmacaraNam' iti / tato daSTavipAkAnAmapi na tasmin yatna ityapUrvA mohvaasnaa| atrAntare dRSTaH kumAreNa nAtidUreNa nIyamAnaH samAropito jaratkhaTvAyAM samavastRto jIrNavastreNotkSipto donapuruSaiH sadu:khakatipayabandhu saGgato rudatA strIjanena AkrandantyA patnyA pralokyamAno janena paJcatvamupagato daridrapuruSa iti / taM ca dRSTvA jalpitamanena-Arya sArathe; alaM tAvanmohavAsanAcintayA, kathaya mahya, kiM punaridaM prekSaNakamiti / sArathinA cintitam vAlI, upahAsa ke yogya avasthA ko bar3hAnevAlI isake samartha hone para bhI dharmarUpI rasAyana ko chor3akara isa prakAra kA asaMgata kArya karanA kyA ThIka hai ?' yaha sunakara-oha kumAra kA viveka, oha paramArthadazitA ! yahA~ para koI aura nahIM, kevala mahAmoha prabhAva dikhA rahA hai| aisA socakara nAgarikoM ke samUha ke sAtha sArathI udavigna haa| usane kahA-'mahArAja ! Apane sahI kahA to bhI anAdi bhavoM se abhyasta moha ke saMskAra nahIM chor3e jA sakate / ' kumAra ne kahA- 'aisI sthiti meM moha kA saMskAra vyartha hai, roga kA phala bhayaMkara hotA hai. jarA (bur3hApA) rodra aura pApI hotA hai, inase prANI sadA duHkhI hote haiN|' Arya ne kahA- 'ina kA pratipakSa dharma kA AcaraNa hai|' kintu phala dekhate hue bhI usake viSaya meM yatna nahIM karate - yaha moha kA apUrva saMskAra hai|'.. isI bIca kumAra ne samIpa meM hI purAnI khATa para rakhakara le jAte hue mRtyu ko prApta nirdhana puruSa ko dekhA / vaha purAne vastroM se DhakA thA, dIna manuSya use uThAe hue the| vaha kucha duHkhI bandhuoM se yukta thaa| (usake pAsa) striyA~ ro rahI thIM, patnI cIkha rahI thI, loga dekha rahe the| use dekhakara isane kahA - 'Arya sArathI ! moha ke saMskAra ke viSaya meM socane se basa karo, mujhe batAo, kyA yaha nATaka hai ?' sArathI ne socA-oha vairAgya Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA frodekAraNaparaMparA, aho asArayA saMsArassa / tA kimetya sAhemi / na ya na yANai imaM pavaMcameso / abhinna kamIisI bANI / amhArisajaNa vivohaNatthaM tu takkemi esa evaM cedRi / tA imaM ettha pattA, sAhemi eyaM jahaTThiyaM ti / citiUNa jaMpiyaM sArahiNA - deva, na khalu eyaM peraNaM, eso khu purisoti / kumAreNa bhaNiyaM -ajja, aha ko uNa imo maccU / sArahiNA bhaNiyaMdeva, jeNa ghatyo puriso baMdhavehi pi evaM pariccaithai / kumAreNa bhaNiyaM - ajja, duTTho khu eso ahio lossa; tA kIsa tAo evaM na vahei / sArahiNA bhaNiyaM- kumAra, avajjho esa tAyassa / kumAreNa bhaNiyaM- - A kahamavajjho nAma tAyassa / loyapaDibohaNatthaM ca maggiyaM khaggaM / 'are re buTTamaccu, muMca muMca eyaM, ThAhi vA jujjhasajjo' tti bhaNamANo uTThio rahavarAo, payaTTo tassa saMmuhaM / bhaNioya sArahiNA - deva, na khalu maccU nAma koi duTTapuriso niggahAriho rAINa, avi ya jIvANameva sammapariNAmaNio dehapariccAyadhammo / tA appahU eyassa rAyANo, sAhAraNo khu eso savvajIvANa / kumAreNa bhaNiyaM - bho nAyarayA, kimevameyaM / nAyaraehiM bhaNiyaM - deva, evaM / kumAreNa 818 aho nirvedakA raNaparamparA, aho asAratA saMsArasya / tataH kimatra kathayAmi / na ca na jAnAtImaM prapaJcameSaH / anabhijJasya kathamIdRzI vANI / asmAdRzajanavibodhanArthaM tu tarkaye eSa evaM ceSTate / tata idamaMtra prAptakAlam, kathayAmyetad yathAsthitamiti / cintayitvA jalpitaM sArathinA - deva ! na khalvetat prekSaNakam, eSa khalu mRtyugrastaH puruSa iti / kumAreNa bhaNitam - Arya ! atha kaH punarayaM mRtyuH / sArathinA bhaNitam - deva ! yena grastaH puruSo bAndhavairapyevaM parityajyate / kumAreNa bhaNitam - Arya ! duSTaH khalveSo'hito lokasya tataH kasmAt tAta etaM na ghAtayati / sArathinA bhaNitam - kumAra ! avadhya eSa tAtasya / kumAreNa bhaNitam - - AH kathamavadhyo nAma tAtasya / lokapratibodhanArthaM ca mArgitaM khaDgam / 'arere duSTamRtyo ! muJca muJcaitam tiSTha vA yuddhasajja:' iti bhaNan utthito rathavarAt pravRttastasya sammukham / bhaNitazca sArathinA -deva ! na khalu mRtyurnAma ko'pi duSTapuruSo nigrahArho rAjJAm api ca jIvAnAmeva svakarmapariNAmajanito dehaparityAgadharmaH / tato'prabhava etasya rAjAnaH, sAdhAraNaH khalveSa sarvajIvAnAm / kumAreNa bhaNitam - bho nAgarakA : ! ke kAraNa kI paramparA, oha sasAra kI asAratA ! ataH yahA~ kyA kahU~ ? aisI bAta nahIM hai ki yaha isa jaMjAla ko na jAnate hoM / anabhijJa vyakti kI aisI vANI kaise ho sakatI hai ? maiM anumAna karatA hU~ ki hama jaise logoM ko aba samaya A gayA hai, inase sahI bAta kahatA ta karane ke lie yaha isa prakAra kI ceSTA kara rahe haiN| ataH hU~ - aisA socakara sArathI ne kahA - 'mahArAja, yaha nATaka nahIM hai, yaha mRtyu se grasta puruSa hai|' kumAra ne kahA'Arya ! yaha mRtyu kyA hai ?' sArathI ne kahA- mahArAja, isase grasta hue puruSa ko bAndhava bhI chor3a dete haiM / kumAra ne kahA - 'Arya ! yaha to duSTa hai, loka ke lie ahitakArI hai / taba pitAjI kisa kAraNa se isakA ghAta nahIM karate haiM ?' sArathI ne kahA - 'kumAra ! yaha tAta (mahArAja) dvArA avadhya hai / kumAra ne kahA'Aha, pitAjI kyoM nahIM mAra sakate ?' aura logoM ke pratibodhana ke lie lie khaDga ma~gAI / 'are duSTa mRtyu ! chor3a de, chor3a de ise, athavA yuddha ko taiyAra ho jaa|' kahate hue ratha se uThe aura usake sAmane bar3he / sArathI ne kahA - 'mahArAja mRtyu nAma rAjA ke dvArA daNDa dene yogya koI duSTa puruSa nahIM, apitu utpanna zarIraparityAgarUpa dharma hai| ataH isa para rAjA kA parAkrama sAdhAraNa hai|' kumAra ne kahA- he nAgariko ! kyA yaha aisA hI jIvoM kA hI apane karma ke pariNAma se nahIM cltaa| yaha sabhI jIvoM ke lie Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamI bhavo] 816 bhaNiyaM-ajja sArahi, eeNa ghatthaM pi kosa ee baMdhavA evaM pariccayaMti / sArahiNA bhaNiyaM-deva, kimeiNA saMpayaM, gao khu eso ettha kaarnnbhuuo| kaDevaramiNaM kevalaM ciTThamANamavagArAe / kumAreNa maNiyaM-ajja sArahi jai evaM, tA kosa ee baMdhavA vilavaMti / sArahiNA bhaNiyaM- kumAra, pio khu eso eesi gao dIhajatAe, adaMsaNamiyANi / eeNa sariUNa sukayAiM soyabharapIDiyA acayaMtA niraMbhiu avijjamANovAyaMtarA ya evaM vilvNti| kumAreNa bhaNiyaM-ajja sArahi, jai pio, kosa imaM nANugacchati / sArahiNA bhaNiyaM-deva, asakkamayaM; na kahei gacchaMto, nAvekkhae siNehaM, na dosai appaNA, na najjae thAma, vicittA kammapariNaI, aNavaTThiyA saMjoyA, na Iiso aNubaMdho; ao nANugacchaMti / kumAreNa bhaNiyaM-ajja sArahi, jai evaM, tA niratthayA tammi piii| sArahiNA maNiyaM deva, paramatthao evaM / kumAreNa bhaNiyaM-ajja sArahi, jai evaM, tA ko uNa ihovaao| sArahiNA bhaNiyaM-deva, jogigammo uvAo, na amhArisehi njji| kumAreNa bhaNiyaM-bho nAyarayA, kimevameyaM / nAyaraehi bhaNiyaM-deva, evaM / kumAreNa bhaNiyaM-bho jai evaM, tA savvasAkimevametad / nAgarakairbha Nitam deva ! evam / kumAreNa bhaNitam-Arya sArathe ! etena grastamapi kasmAd ete bAndhavA etaM parityajanti / sArathinA bhaNitam-deva ! kimetena sAmpratam, gata khalveSo'tra kaarnnbhuutH| kalevaramidaM kevalaM tiSThadapakArAya / kumAreNa bhaNitam-Arya sArathe ! yadyevaM tataH kasmAdete bAndhavA vilapanti / sArathinA bhaNitam- kumAra! priyaH khalveSa eteSAM gato dIrghayAtrayA, adarzanamidAnIm / etena smRtvA sukRtAni zokabharapIDitA azaknuvanto nirodham avidyamAnopAyAntarAzcaivaM vilapanti / kumAreNa bhaNitam-Arya sArathe! yadi priyaH, kasmAdima nAnugacchanti / sArathinA bhaNitam-deva ! azakyametad, na kathayati gacchan, nApekSate snehama, na dRzyate AtmanA, na jJAyate sthAnam, vicitrA karmapariNatiH, anavasthitAH saMyogAH, nedazo'nubandhaH, ato nAnugacchanti / kumAreNa bhaNitam-Arya sArathe ! yadyevaM tato nirarthakA tasmina priitiH| sArathinA bhaNitam--deva, paramArthata evam / kumAreNa bhaNitam-Arya sArathe ! yadyevaM tataH kiM puunrihopaayH| sArathinA bhaNitam -deva ! yogigamya upAyaH, nAsmAdazayite / kamAreNa bhaNitama -bho nAgarakAH ! kimevametad / nAgarakairbhaNitam-deva ! evam / kumAreNa bhaNitam --bho yadyevama hai ?' nAgarikoM ne kahA - 'mahArAja ! aisA hI hai|' kumAra ne kahA-'Arya sArathI! isase grasta hote hue bhI ise bAndhava kaise chor3a dete haiM ?' sArathI ne kahA- 'mahArAja ! aba isase kyA, yahAM isakA kAraNabhUta calA gayA / kevala yaha zarIra apakAra ke lie vidyamAna hai|' kumAra ne kahA --'Arya sArathI ! yadi aisA hai to ye bAndhava kyoM vilApa kara rahe haiM ?' sArathI ne kahA-'kumAra ! yaha inakA priya thA, dIrghayAtrA ke lie jAne ke kAraNa aba isakA darzana nahIM ho skegaa| isake acche kAryoM kA smaraNa kara, zoka ke bhAra se pIr3ita hokara usa zoka ko roka na pAne se, aura koI dUsarA upAya vidyamAna na hone se ye vilApa kara rahe haiN|' kumAra ne kahA'Arya sArathI ! yadi priya hai to ye loga isakA anusaraNa kyoM nahIM karate haiM ?' sArathI ne kahA-'yaha azakya hai, jAte hue nahIM kahatA hai, sneha kI apekSA nahIM rakhatA hai, apane Apake dvArA nahIM dikhAI detA hai, sthAna nahIM jAnA jAtA hai| karma kI pariNati vicitra hai, saMyoga asthira haiM, isa prakAra kA sambandha nahIM hai, ata: anusaraNa nahIM karate haiM / ' kumAra ne kahA-'Arya sArathI ! yadi aisA hai to phira yahA~ kyA upAya hai ?' sArathI ne kahA'mahArAja ! upAya yogiyoM ke dvArA jAnane yogya hai; hama jaise logoM dvArA nahIM jAnA jAtA hai|' kumAra ne kahA -'he nAgariko ! kyA yaha sahI hai ?' nAgarikoM ne kahA-'mahArAja ! aisA hI hai / ' kumAra ne kahA-'are, aisA Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 [samarAiccakahA hAraNe eyammi asohaNe payaIe avayArae egateNa vijjamANovAe acitiUNa evaM alamimiNA naccieNa, eovAe ceva khalu esa juto jatto ti| eyamAyaNNiUNa saMviggA nAyarayA, pavannA kei magaM, nibaddhAI baahiboyaaii| avekkhiUNa kumArassa mahANubhAvayaM vimhiyA citteNa paDibaddhA kumAre, uvarayA nacciyavAo, vAvaDA sAhuvAe, payaTTA jahociyaM karaNijja / etyaMtarammi devaseNamAhaNAo imaM vaiyaramAyaNNiUNa ahiyayarabhIeNa rAiNA kumArAhavaNanimittaM pesio pddihaaro| samAgao eso, bhaNiyaM ca NeNa-kumAra, mahArAo ANavei, jahA kumAreNa sigghamAgaMtavvaM ti| kamAreNa bhaNiyaM-jaM gurU ANavei / bhaNio ya sArahI--ajja sArahi, niyatehi rhvrN| 'jaM kamAro ANavei' tti niyattio sArahiNA rhvro| gao nrvismiivN| paNamio Na raayaa| uvaviTTo tayaMtie, bhaNio ya Na-kumAra, bhaNissAmi kiMci ahaM kumAraM; tA avassameva taM kAyavvaM kumAreNa / kumAreNa bhaNiyaM--tAya, alaMghaNIyavayaNA guravo, na evaM saMtatabhArArovaNe kAraNamavagacchAmi / ahavA ki mameiNA, amImaMsA gurU; savvahA jaM tataH sarvasAdhAraNe etasminnazobhane prakRtyAbhakArake ekAntena vidyamAnopAye'cintayitvaitamalamanena natitena, etadupAye eva khalveSa yukto yatna iti / evamAkarNya saMvignA nAgarakAH, prapannA: ke'pi mArgam, nibaddhAni bodhibojAni / avekSya kumArasya mahAnubhAvatAM vismitAzcittena pratibaddhAH kumAre, uparatA nartitavyAd, vyApRtAH sAdhuvAde, pravRttA yathocitaM karaNIyam / - atrAntare devasenabrAhmaNAdimaM vyatikaramAkAdhikatarabhItena rAjJA kumArAhvAnanimittaM preSitaH pratIhAraH / samAgata eSaH, bhaNitaM ca tena-kumAra ! mahArAja AjJa payati, yathA kumAreNa zIghramAgantavyamiti / kamAreNa bhaNitam yad gururAjJApayati / bhaNitazca sArathiH-Arya sArathe ! nivartaya rathavaram / 'yat kumAra AjJa payata' iti nivartitaH sArathinA rathavaraH / gato narapatisamIpam / praNatastena raajaa| upaviSTastadantike, bhaNitazca tena-kumAra ! bhaNiSyAmi kiJcidahaM kamAram, tato'vazyameva tat kartavya meva kumaarenn| kumAreNa bhaNitam - tAta ! alaGghanIyavacanA guravaH, na evaM santatabhArAropaNe kAraNamavagacchAmi / athavA kiM mamaitena, amImAMsyA guravaH, sarvathA hai to sarvasAdharaNa ke lie yaha azobhana hone, svabhAva se apakArI hone tathA ekAnta se upAya vidyamAna hone para aise na socakara, isa nAcane se basa arthAt yaha nAcanA vyartha hai, isa upAya meM hI yaha yatna ThIka hai|' yaha sunakara kucha nAgarika udvigna hue, kucha loga mArga ko prApta hue, jJAna ke bIja bA~dhe, kumAra ko mahAnubhAvatA, dekha kara citta se vismita hue, kumAra se ba~dha gaye,nRtya se virata ho gaye, 'saca hai saca hai-aisA kahane laga gaye, yathAyogya kAryoM meM laga gaye / isI bIca devasena brAhmaNa se isa ghaTanA ko sunakara atyadhika bhayabhIta rAjA ne kumAra ko bulAne ke lie pratIhAra bhejA / yaha AyA aura isane kahA - 'kumAra ! mahArAja AjJA dete haiM ki kumAra zIghra aayeN|' kumAra ne kahA-'pitAjI kI jaisI aajnyaa|' sArathI se kahA-'Arya sArathI ! ratha ko lauttaao|' 'kumAra kI jo AjJA' aisA kahakara sArathI ne ratha lauttaayaa| kumAra rAjA ke pAsa gyaa| usane rAjA ko praNAma kiyA, unake pAsa baiThA / rAjA ne kahA-'kumAra ! maiM kumAra se kucha kahU~gA ataH kumAra ko use avazya karanA caahie|' kumAra ne kahA- 'pitAjI ! mAtA-pitA ke vacana na laMghana karane yogya hote haiM, isa prakAra ke nirantara bhAra ke AropaNa kA kAraNa nahIM jAnatA hU~ athavA mujhe isase kyA, bar3oM kI AjJA ke viSaya meM kucha vitarka nahIM karanA cAhie, jo Apa Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamau bhavo ] - tumbhe ANaveha | rAiNA bhaNiyaM vaccha, eriso ceva tumaM ti, kevalaM mama neho avarabhadra / tA bhaNissaM avasareNa; saMpayaM karehi uciyaM karaNijjaM / kumAreNa bhaNiyaM-jaM gurU ANaveda ti / paNa maUNa saviSayaM niggao kumArI, gao niyayagehaM kathaM uciyakaraNijjaM / aikkaMtA kaes diyA / annayA samaM asoyAIhi dhammakahAvAvaDassa niyabhavaNaseviNo visuddhabhAvassa samAgao paDihAro / bhaNiyaM ca NeNa - kumAra, mahArAo ANavei, jahA 'AgayA ettha tuha mAulasayAsAo keNAvi paNa amahiyA mahaMtayA; tA kumAreNa sigdhamAgatavvaM 'ti / 'jaM gurU ANavei' tti maNiUNa uoi kumArI, gao saha asoyAIha rAyasamIvaM / diTTho rAyA / paNamiUNa ubaviTTo tayaMtie / bhaNio ya rAhaNA - vaccha, pesiyAo tuha mAmaeNaM mahArAyakhaggaseNeNaM sabahumANaM AsattaveNi (ya) visuddhAo niyasuyAo vigbhamavaikAmalayAhihANAo jIviyAo vi iTThayarAo sayaMvarAo duve kanyAo / eyAo ya bahumANeNa tassa rAiNo aNuvattamANeNa visiloyamaggaM aNurAeNa yad yUyamAjJApayata / rAjJA bhaNitam - vatsa ! IdRza eva tvamiti, kevalaM mama sneho'parAdhyati / tato bhaNiSyAmyavasareNa, sAmprataM kurUcitaM karaNIyam / kumAreNa bhaNitam - yad gururAjJApayatIti / praNamya savinayaM nirgataH kumAraH, gato nijageham, kRtamucitakaraNIyam / atikrAntAH katicid divasAH / =21 anyadA samamazokAdibhirdharmakathAvyApRtasya nijabhavana sevino vizuddhabhAvasya samAgataH pratihAraH / bhaNitaM ca tena kumAra ! mahArAja AjJApayati, yathA 'AgatA atra tava mAtulasakAzAt harpi prayojanAbhyadhikA mahAntaH, tataH kumAreNa zIghramAgantavyam' iti / 'yad gururAjJApayati' iti bhaNitvotthitaH kumAraH / gataH sahAzokA dibhI rAjasamIpam / dRSTo rAjA / praNamyopaviSTastadantike / bhaNitazca rAjJA-vatsa ! preSite tava mAmavena mahArAjakhaDgasenena sabahumAnamAsaktavacanIyavizuddhe nijasute vibhramavatIkAmalatAbhidhAne jIvitAdapISTatare svayaMvare dva e kanyake / ete ca bahumAnena tasya rAjJo'nuvartamAnena viziSTalokamArgamanurAgeNa kanyayorAjJayA gurujanasyAvazyaM - saba AjJA deMge sarvathA vahI hogA / ' rAjA ne kahA- 'vatsa ! tuma aise hI ho, (arthAt tumase yahI apekSA thI) kevala merA sneha hI yahA~ aparAdha kara rahA hai| ataH avasara pAkara kahU~gA / aba yogya kAryoM ko karo / kumAra ne kahA'pitAjI kI jo AjJA / ' vinayapUrvaka praNAma kara kumAra nikala gyaa| apane nivAsa gayA, yogya kAryoM ko kiyA / kucha dina bIta gaye / 1 eka bAra jaba kumAra apane ghara para azoka Adi (mitroM) ke sAtha dharmakathA meM vizuddha bhAvoM se lagA huA thA taba pratIhAra AyA aura usane kahA- 'kumAra ! mahArAja AjJA dete haiM ki tumhAre mAmA ke sAtha kisI prayojana se viziSTa loga Aye haiM, ata: kumAra zIghra AveM / ' 'pitAjI kI jo AjJA' aisA kahakara kumAra uThA aura azoka Adi ke sAtha rAjA ke pAsa gyaa| rAjA ko dekhA / (kumAra) praNAma kara unake pAsa baiTha gayA / rAjA ne kahA - 'kumAra ! tumhAre mAmA mahArAja khaDgasena ne AdarapUrvaka lokApavAda se rahita vibhramavatI aura kAmalatA nAmaka, prANoM se bhI adhika pyArI, do kanyAe~ svayaMvara meM bhejI haiN| una mahArAja ke prati Adara ( evaM ) donoM kanyAoM ke viziSTa sAMsArika mArga meM anuvartita anurAga se tathA bar3oM kI AjJA se kumAra avazya hI iSTa Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 [samarAicakahA kannayANaM ANAe gurupaNasta avassaM kumAreNa itthasaMpattIe ANaM diyvaao| evaM ca kae samANe tassa rAiNo visiTuloyassa kannayANaM garusayaNassa ya niyameNa nivvuI saMjAyai / eyamAyaNNiUNa citiyaM kumAreNa-aho na sohaNamiNaM / dukkhaheyavo saMjoyA, nioyavayaNaM ca eyaM, ambhatthio ya puvi, taM pi manne imaM ceva / alaMghaNIyA guravo, 'iTutthasaMpattIe niyameNa nivvui' tti sohaNA ya vANI, na yAvi bhAvao guruANAparANa saMjAyae asohnnN| evamabhicitayaMto sAsaMkeNa viya bhaNio mahArAeNa - vaccha, alamettha citAe, sumarehi mama patthaNaM / tA sA ceva esA / na ettha bhavao kallANaparaMparaM mottUNa annAriso pariNAmo / ao avassameva kAyavvaM evaM kumAreNa / to eyamAyaNNiya 'aho sohaNaparA vANi' ti harisiyamaNeNa jaMpiyaM kumAreNa . tAya, jaM tumbhe ANaveha / evaM soUNa harisio raayaa| bhaNiyaM ca NeNa - sAhu vaccha sAhu, ucio te viveo, sohaNA gurubhattI, bhAyaNaM tuma kallANANaM / annaM ca, jANAmi ahaM bhavao visuddhadhammapakkhavAyaM, jutto ya eso sayANa / asAro saMsAro, niyANaM nivveyassa; tahAvi kusaleNa aNuyattiyavvo kamAreNeSTArthasampattyA''nandayitavye / evaM ca kRte sati tasya rAjJo viziSTalokasya kanyayorgurujanasya ca niyamena nirvatiH sajAyate / evamAkarNya cintitaM kumAreNa- aho na zobhanamidam / duHkhahetavaH saMyogAH, niyogavacanaM caitad, ayathitazca pUrvam, tadapi manye idameva / alaGghanIyA garavaH, iSTArthasampattyA niyamena nirvRtiH' iti zobhanA ca vANI, na cApi bhAvato gurvAjJAparANAM sajAyate'zobhanam / evamabhicintayan sAzaGkeneva bhaNito mahArAjena-vatsa ! alamatra cintayA, smara mama prArthanAm / tataH saivaiSA / nAtra bhavataH kalyANaparamparAM muktvA'nyAdRzaH pariNAmaH / ato'vazyameva kartavyametat kumAreNa / tata etadAkarNya 'aho zobhanatarA vANI' iti harSitamanasA jalpitaM kumAreNa -tAta ! yad yUyamAjJApayata / evaM zrutvA harSito rAjA / bhaNitaM ca tena-sAdhu, ucitaste vivekaH, zobhanA gurubhaktiH; bhAjanaM tvaM klyaannaanaam| anyacca, jAnAmyahaM bhavato vizuddhadharmapakSapAtam yuktazceSa satAm / asAraH saMsAraH, nidAnaM nirvedasya, tathApi kuzalenAnuvartitavyo padArthoM kI prApti se ina donoM ko avazya hI Anandita kreN| aisA karane para una rAjA ko, viziSTa logoM ko tathA kanyA ke mAtA-pitA ko avazya hI zAnti utpanna hogii|' yaha sunakara kumAra ne socA-oha ! yaha ThIka nahIM hai| saMyoga duHkha ke kAraNa haiM aura yaha bandhana kA vacana hai| pahale prArthanA kI gayI thI, phira bhI ise hI mAnatA huuN| bar3oM ke vacana alaMghanIya hote haiM, 'iSTa kI prApti se nizcita rUpa se zAnti hotI hai, yaha vANI ThIka hai / bhAvapUrvaka bar3oM kI AjJA meM tatpara logoM kA burA nahIM hotA hai, aisA socate samaya mAno AzaMkA se mukta hokara mahArAja ne kahA-'vatsa / cintA mata karo, merI prArthanA kA smaraNa kro| ataH yaha vahI hai / yahA~ tumhAre kalyANa kI paramparA ko chor3akara anya prakAra kA pariNAma nahIM hai, ataH kumAra ko ise avazya karanA cAhie / anantara ise sunakara -'oha vANI adhika sundara hai' isa prakAra harSita mana se kumAra ne kahA'pitAjI ! jo Apa AjJA deN|' yaha sunakara rAjA harSita huA aura usane kahA-'ThIka hai, ThIka hai, tumhArA viveka ucita hai, bar3oM ke prati bhakti acchI hai, tuma kalyANoM ke pAtra ho| dUsarI bAta yaha hai ki maiM dharma ke prati tumhArA pakSapAta jAnatA huuN| yaha sajjanoM ke lie ucita hai| saMsAra asAra hai, vairAgya kA kAraNa hai, to Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] 823 loyadhammo, kAyavvA kusalasaMtatI, jaiyavvaM parovayAre, aNuyattiyanvo kulakkamo / evaM ca anbhatye loyadhamme pariNae egateNa nipphanne porase paiTThie vaMsammi jANie loyasAre pariNae vayammi avagaehiM uvaddavehi guNabhAyaNIkae appANe juttaM visukhadhammAsevaNaM / tA sohaNamaNaciTTiyaM kumAreNa / evameva bhavao pariNAmasuMdaraM bhavissai / etthaMtarammi kacchaMtaragaeNa harisavisesao mahayA saddeNa jaMpiyaM siddhatthapurohieNa-bho alaM saMdeheNa, avassameva bhavissai / aNaMtaraM ca viyaMbhio maMgalatUrasaho, galaguliyaM mattahasthiNA, ugghuTTo jayajayAravo badiloeNa / 'aNugUlo sauNasaMghAo' ti harisio raayaa| bhaNiyaM ca Na-kumAra, avassameva eyaM evaM havissai, aNugalo sunnsNghaao| annaM ca, visuddhadhammo viya kAraNaM ceva tumaM paramasuMdarANa / gahiyasauNattho harisio kumaaro| bhaNiyaM caNa-natthi tAyAsIsANamasajjhaM / etthaMtarammi paDhiyaM kAlaniveyaeNa niNNAsiUNa timiraM mohaM ca jaNassa saMpayaM suuro| nahamajjhattho ceTTAe dhammakiriyaM pavattei // 667 // lokadharmaH, kartavyA kuzalasantatiH, yatitavyaM paropakAre anuvartitavyaH kula krmH| evaM cAbhyaste lo dharbha pariNate ekAntena niSpanne pauruSe pratiSThite vaMze jJAte lokasAre pariNate vayasi apagatairupadravairguNabhAjanIkRte Atmani yuktaM vizuddhadharmAsevanam / tataH zobhanamanuSTitaM kumAreNa / evameva bhavataH pariNAmasundaraM bhaviSyati / atrAntare kakSAntaragatena harSavizeSato mahatA zabdena jalpitaM siddhArthapurohitena - bho alaM sandehena, avazyameva bhaviSyati / anantaraM ca vijRmbhito maGgalataryazabdaH, gulugulitaM mattahastinA, uddhRSTo jayajayAravA bandilokena / 'anukUlaH zakunasaMghAtaH' iti harSito rAjA / bhaNitaM ca tena-kumAra! avazyamevaitad eva bhaviSyati, anukUlaH zakunasaMghAtaH / anyacca, vizuddha dharma iva kAraNameva tvaM paramasundarANAm / gRhItazakunArtho harSitaH kumaarH| bhaNitaM ca tenanAsti tAtAziSAmasAdhyam / atrAntare paThitaM kAlanivedakena - nizyi timiraM mohaM ca janasya sAmprataM sUraH / nabhomadhyasthazceSTayA dharmakriyAM pravartayati // 667 / / - - bhI kuzala vyakti ko lokadharma kA anusaraNa karanA cAhie, kuzala santAna utpanna karanA cAhie, paropakAra meM yatna karanA cAhie, kula paramparA kA anusaraNa karanA caahie| isa prakAra abhyasta lokadharma ke pariNata hone, atyanta rUpa se pauruSa kI niSpatti hone, vaMza kI pratiSThA hone aura saMsAra kA sAra jAnane para vaddhAvasthA meM upadravoM se rahita hone tathA guNoM ko AtmA meM pAtra banAne para vizuddha dharma kA sevana karanA hI yukta hai| ataH kumAra ne ThIka kiyA / isa taraha tumhArA pariNAma sundara hogaa|' isI bIca dUsare kamare meM gaye hue siddhArtha purohita ne vizeSa harSa se jora kI AvAja meM kahA - 'are ! sandeha karanA vyartha hai, avazya hI hogaa|' anantara maMgala bAjoM kA zabda bar3hA, matavAle hAthI ne dahAr3A, bandIjanoM ne 'jaya-jaya' zabda kI ghoSaNA kii| zakunoM kA samUha anukUla hai-isa prakAra rAjA harSita huA aura usane kahA- 'kumAra ! 3.vazya hI yaha isa prakAra hogA, zakuna anukUla haiM / dUsarI bAta yaha hai ki vizuddha dharma ke samAna atyadhika kalyANoM ke kAraNa tuma hI ho|' zakuna ke artha ko grahaNa kara kumAra harSita huA aura usane kahA-'pitAjI ke AzIrvAdoM se kucha bhI asAdhya nahIM hai| isI bIca kAlanivedaka ne par3hA - logoM ke andhakAra aura moha ko nAza kara aba sUrya AkAza ke madhya meM sthita hokara ceSTA dvArA dharma Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 824 majjati jaNA keI devANa kareMti kei pUyAo / anuts deti keI gurusussUsAparA keI ||8| mottUNa bhANajoyaM muNao vi jaNassa'NuggahaTThAe / fusaNatthamannaM joyaMtaramo pavajjaMti // 66 // iya nayarIe narAhiva jaNasamudAo visuddha kiriyAe / tuha maNuyajammasAraM paramaM sUei kallANaM // 1000 // tao eyamAyaNa 'ae kahaM majbhaNhasamao'tti jaMpiyaM rAhaNA - kumAra, saMpADehi uciyakaraNijjaM / 'jaMtAo ANaveha' tti paNamiUNa niggao kumaaro| bhaNiyaM ca rAhaNA- bho bho amaccA, karAveha tumbhe samaMtao kumAraviddhisarisaM vaddhAvaNAI | amacehi bhaNiyaM jaM devo ANavei / pAraddhaM ca Nehi, davAviyaM mahAdANaM, karAviyA nayarisohA, pUiyAo devayAo, nivedayaM paurANa, saddAviyAI pAyamUlAI, davAvidyA ANaMdabherI, pUrAviyA harisasaMbA, vinnattamaMtaurANa, samAhUyA rAiNo, niuttAiM pecchaNayAI / tao thevavelAe ceva pahaTTapaurakalayalaravaM paNaccatehi majjanti janAH ke'pi devAnAM kurvanti ke'pi pUjAH / dAnAdi dadati ke'pi guruzuzrUSAparAH ke'pi // 8 // muktvA dhyAnayogaM munayo'pi janasyAnugrahArtham / piNDagrahaNArtha manyad yogAntaraM prapadyante // 66 // iti nagaryAM narAdhipa ! janasamudAyo vizuddha kriyayA / [samarAikA tava manujajanmasAra paramaM sUcayati kalyANam // 1000 // tata evamAkarNya 'are kathaM madhyAhnapamayaH' iti jalpitaM rAjJA - kumAra, sampAdaya ucitakaraNoyam / 'yat tAta ajJApayati' iti praNamya nirgataH kumAraH / bhaNitaM ca rAjJA - bho bho amAtyAH ! kArayata yUyaM samantataH kumAravRddhisadRza varddhApanAdi / amAtyairbhaNitam - yad deva AjJApayati / prArabdhaM ca taH, dApitaM mahAdAnam, kAritA nagarIzobhA, pUjitA devatAH, niveditaM paurANAm, zabdAyitAni pAtramUlAni, dApitA''nandarbharI, pUritA harSazaGkhA, vijJaptamantaHpurANAm / samAhUtA rAjAnaH, niyuktAni prekSaNakAni / tataH stokavelAyAmeva prahRSTaporakalakalaravaM pranRtya kriyA ke prati pravRtti kara rahA hai| kucha loga snAna kara rahe haiM, kucha devoM kI pUjA kara rahe haiM, kucha loga dAna de rahe haiM, kucha loga guru kI sevA meM rata haiM / dhyAnayoga ko chor3akara muni bhI logoM para anugraha karane ke lie bhojana grahaNa karane hetu dUsare yoga ko prApta ho rahe haiN| isa prakAra he rAjan ! nagarI meM vizuddha kriyA ke dvArA janasamudAya Apake utkRSTa manuSyajanma ke sArarUpa kalyANa ko sUcita kara rahA hai / / 667 1000|| anantara yaha sunakara - 'oha, kyA madhyAhna samaya ho gayA hai ?' rAjA ne 'kro|' jo AjJA pitAjI-aisA kahakara, praNAma kara, kumAra nikala gyaa| Apa sabhI loga cAroM ora kumAra kI buddhi ke anurUpa mahotsavAdi kraao|' jo AjJA / ' unhoMne prArambha kara diyA, atyadhika dAna dilAyA gayA, nagarI kI zobhA pUjA kI gayI / nagaravAsiyoM se nivedana kiyA gayA, pAtramUla (nartakoM kI eka jAti) bulAyI gayI / Ananda kI bherI bajavAyI gayI / harSa ke zaMkha bajAye gaye, antaHpurikAoM se nivedana kiyA gayA / rAjAoM ko bulAyA gayA, khela-tamAze karAye gaye / anantara thor3I hI dera meM, jabaki nagaravAsI harSita hokara kolAhala kI dhvani kara rahe kahA- 'kumAra ! yogya kAryoM ko rAjA ne kahA - 'he he mantriyo ! mantriyoM ne kahA - " mahArAja kI karAyI gayI, devatAoM kI Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] 825 pAyamalehi vajjatapuNNAhatUraM gaMbhIrabaMdimaMgalaraveNa pavattapiTThAyayarayaM sohiyaM siMdUradhUloe AulaM aMteurehi milaMtarAyalo mahayA vimaddeNa visesiyatiyasaloyaM jAyaM mhaavddhaavnny| pariuTTo raayaa| gaNAvio vArejjadiyaho / sAhio joisiehi-deva,ajjeva paMcamIe sohaNo tti / rAiNA bhaNiyaMsuTTa sohnno| samAiTTA amccaa| kareha vivAhasaMjatti kumArassa / tehi bhaNiyaM-deva, dhanno kumAro, kayA ceva saMjattI / kimetthamavaraM kAyavvaM / tahAvi jaM devo aannvei| AiTThoNehi bhNddaario| maha, rayaNAyara, nirUvehi pahANamuhapaMtoo, samappehi devINa, nINehi nANAharaNaM, niuMjehi daaye| teNa bhaNiyaM-jaM amaccA ANaveMti, na ettha me vilNbo| bhaNio celabhaMDArio-bhadda devaMganihi, payaDehi devaMgAI, saMpADehi pariyaNassa, saMjattehi rAya devINa jogAI, kArAvehi ulloyaM / teNa bhaNayaM --jaM amaccA ANati, savvaM sajjameyaM / bhaNio mahAuhabaI-bhadda mahAmAyali, nisvehi mahApahANAuhAI, samappehi narakesarINaM, nANehi rahavare, niuMjehi vivihsohaae| teNa bhaNiyaM-jaM dbhiH pAtramUlairvAdyamAnapuNyAhatUryaM gambhIrabandimaGgala raveNa pravRttapiSTAtaka rajaH zobhitaM sindaradhalyA''kalamantaHpuramiladrarAjalokaM mahatA vimaNa viSitatridazalokaM jAta mahAvardhApanakama / parituSTo raajaa| gaNito vivaahdivsH| kathito jyotiSikaH- deva, adyaiva paJcamyAM zobhanaiti / rAjJA bhaNitam-suSTha zobhanaH / samAdiSTA amAtyAH / kuruta vivAhasaMyAtrAM kmaarry| tairbhaNitam-deva ! dhanyaH kumAraH, kRtava sNyaatraa| kimatrAparaM kartavyam / tathApi yad deva AjJApayati / AdiSTastairbhANDAgArikaH-bhadra ratnAkara ! nirUpaya pradhAna mukha paMktIH (pradhAzabhasAmagrIH ?), samarpaya devInAm, naya (niSkAsaya) nAnAbharaNam, niyuGa kSva dAyakAn / tena bhaNitamyadamAtyA AjJApayanti, nAtra me vilambaH / bhaNitazcelabhANDAgArika:-bhadra ! devAGganidhe ! prakaTaya devadUSyAni, sampAdaya parijanasya, saMyAtraya rAjadevo nAM yogyAni, kArayollocam / tena bhaNitam-yadamAtyA AjJApayanti; sarvaM sajjametat / bhANato mahAyudhapatiH - bhadra mahAmAtale ! nirUpaya mahApradhAnAyudhAni, samarpaya narakesariNAma, nya (niSkAsaya) rathavarAn, niyuGa kSva ! vividhazobhayA (subhaTAnAm ?) / tena bhaNitam - yadamAtyA AjJApayanti, sampannamevaitad / bhaNito the, nartaka nAca rahe the, puSyAha nAmaka bAjA bajAyA jA rahA thA, bandiyoM kA gambhIra maMgala zabda ho rahA thA, cUrNa kI dhali ur3a rahI thI, sindUra kI dhUli zobhita ho rahI thI, anta.pura Akula ho rahA thA, rAjA loga mila rahe the tathA atyadhika bhIr3a ke kAraNa svargaloka kI vizeSatA ko jo utpanna kara rahA thA-- aisA bahuta bar3A unsava huaa| rAjA santuSTa huA / vivAha ke dina kI gaNanA kraayii| jyotiSiyoM ne kahA-'mahArAja ! Aja paMcamI hI zubha hai|' rAjA ne kahA- 'ThIka hai, zubha hai|' mantriyoM ko AjJA dI-'kumAra kI vivAhayAtrA kraao|' unhoMne kahA-'mahArAja ! kumAra dhanya haiN| vivAhayAtrA kI hI jA cukI aura kyA karanA hai tathApi jo mahArAja kI aajnyaa|' unhoMne (amAtyoM ne) bhaNDArI ko AjJA dI-'bhadra ratnAkara ! pradhAna zubha sAmagrI ko dikhAo, mahArAniyoM ko samarpita karo, aneka AbharaNoM ko nikAlo, denevAloM ko niyukta kro|' usane kahA- 'jo AmAtya AjJA deM, isameM mujhe vilamba nahIM hai|' vastroM ke bhaNDArI se kahA - 'bhadra devAMganidhi ! vastroM ko nikAlo, parijanoM ko do, mahArAniyoM ke yogya vastra bhijavAo, cA~danI lagavAo / ' usane kahA-'jo mantrI -- AjJA deN| ye saba taiyAra haiN|' mahAyudhapati se kahA - 'bhanna mahAmAtali ! pramukha bar3e AyudhoM ko dikhalAo, Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA amacyA ANaveMti, saMpannameveyaM / bhaNio mahApIluvaI - bhadda garyocatAmaNi, payaDehi veyaMDe, saMpADehi pariyaNassa, saMjatehi vAruyAo, karAvehi savvamuciyaM / teNa bhaNiyaM-jaM amacyA ANaveMti, na ettha vikkhevo / bhaNio mahAsavaI - bhadda kekANadhUli, gaccha nirUvehi vaMdurAo, bhUsehi turae, pesehi uciyANa, ThAvehi naridagoyare / teNa bhaNiyaM -- jaM amaccA ANaveMti, siddhameveyaM / evaM ca AesasamaNaMtaraM jAva evaM saMpajjai, tAva avarehi mahayA riddhisamuvaeNa bahuyAjannAvAse saMpADiyaM uciyakaraNijjaM nivvattio mahAullovo, UsiyAiM maNitoraNAI, nibaddhA kaMcaNadhayA, ThaviyA kaNayaveI, kayA kaMca maMgalakalasA, saMjoiyaM NhavaNayaM, pautto kulavihI, mahAviyAo vahuyAo, pUyAviyAo mayaNaM, karAviyAo ti, bhUsAviyAo maNaharaM / etthaMtarammi 'AsannaM pasatthaM laggaM si pahANajohasiyavayaNAo saMpADiyasayalakulavihI pUjiUNa kuladevayAo vaMdiUNa guruyaNaM saMmANikaNa mitte pecchiUNa maMgalANi vivAhagamaNa nimittaM samaM asoyAIhiM samArUDho rahavaraM kumaaro| uTTio AnaMdakalayalo, pahayAI maMgalatUrAI, paNacciyAo vAravilAsiNIo, pagAiyAiM maMgala maMteurAI, caliyA mahApapati: ( mahAhastipakaH ) - bhadra gajacintAmaNe ! prakaTaya gajAn, sampAdaya parijanasya, saMyAtraya vArukAH (hastInIH), kAraya sarvamucitam / tena bhaNitam - yadamAtyA AjJApayanti, nAtra vikSepaH ( vilambaH) / bhaNito mahAzvapatiH bhadra kekANadhUle ! ( azvacUDAmaNe ? ) gaccha, nirUpaya mandurAH (vAjizAlA:), bhUSaya turagAn preSayocitAnAm, sthApaya narendragocarAn / tena bhaNitam - yadamAtyA AjJApayanti, siddhamevaitad / evaM cAdezasamanantaraM yAvadetat sampadyate tAvadaparairmahatA Rddhisamudayena vadhukAjanyAvAse sampAditamucitakaraNIyam / nirvartito mahotlocaH, utsitAni (baddhAni) maNitoraNAni, nibaddhAH kAJcanadhvajAH, sthApitA kanakavediH kRtAH kAJcanamaGgalakalazAH, saMyojitaM snapanakam, prayuktaH kulavidhi, snapite badhuke, pUjite madanam kArite ratim bhUSite manoharam / atrAntare 'AsannaM prazastaM lagnam' iti pradhAnajyotiSikavacanAd sampAditasakala kula vidhiH pUjayitvA kuladevatA vanditvA gurujanaM sammAnya mitrANi prekSya maGgalAni vivAgamananimittaM samamazokAdibhiH samArUDho rathavaraM kumAraH / utthita AnandakalakalaH, prahatAni maGgalatUryANi, prananitA 826 pradhAnapuruSoM ko do zreSTha rathoM ko nikAlo, aneka prakAra kI zobhA se yukta yoddhAoM ko niyukta kro|' usane kahA - 'jo mantrigaNa AjJA deN| ye saba kiyA hI jA cukA hai|' pradhAna mahAvata ( mahA pilupati ) se kahA- 'bhadra gajacintAmaNi ! hAthiyoM ko nikAlo, parijanoM ko dikhAo, hathaniyoM ko taiyAra karo, saba ThIka karo / ' usane kahA - ' jo mantrigaNa AjJA deN| dera nahIM hai / ' mahAzvapati ( pradhAna ghur3asavAra) se kahA -- ' bhadra azvacUDAmaNi ( kekANadhUli), jAo, ghur3azAlAoM ko dekho, ghor3oM ko vibhUSita karo, yogya ghor3oM ko bhejo, rAjamArga para khar3A karo / ' usane kahA - 'jo AmAtya AjJA deN| yaha kiyA hI jA cukaa|' isa prakAra ke Adeza ke bAda jaba yaha kArya pUrA kiyA jAne lagA taba dUsare logoM ne bar3I vibhUti ke sAtha vadhU ke janavAsa meM yogya kAryoM ko kraayaa| bahuta bar3I cAMdanI lagAyI, maNinirmita toraNa bAMdhe gaye, sone kI dhvajAeM bA~dhI gayIM, svarNavedI rakhI gayIM, sone ke maMgalakalaza sthApita kiye gaye, snAna kA jala lAyA gayA, kulavidhi kI gayI, donoM badhuoM ne snAna kiyA, kAmadeva kI pUjA kI, rati kI pUjA kI, manohara AbhUSaNa pahine / isI bIca zubha lagna (ghar3I) A gayIisa prakAra pradhAna jyotiSI ke kathanAnusAra samasta kulAcAra ko kara, kuladeviyoM kI pUjA kara, gurujanoM kI vandanA kara, mitroM kA sammAna kara, mAMgalika vastuoM ko dekhakara, vivAha ke nimitta jAne ke lie azoka Adi ke sAtha kumAra zreSTha ratha para ArUr3ha huA / Ananda kI dhvani uThI, maMgala bAje bajAye gaye, vezyAoM ne nRtya Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mavamo bhavo] 827 mahArAyANo, paviyaMbhio bhuyaMgaloo, ANaMdiyA nayarI, harisio raayaa| tao mahayA vimaddeNa saMvegamAviyamaI citayaMto bhavasarUvaM thunyamANo baMdIhiM pasaMsijjamANo loeNa patto vivAhabhavaNaM, oiNNo rahavarAo, saMpADio se vihI, kayamaNeNociyaM / viTThAo vahUo aisaMdarAo rUveNa / tattha vimbhamavaI kaNayAvadAyA, kAmalayA uNa sAmalA, siNiddhadasaNAo ya do vi niyavaNehi / vinbhamavaI gayadaMtamaI viya dhIulliyA kaMkumakayaMgarAyA accaMtaM virAyae, kAmalayA uNa dhoiMdaNIlamaNimaI viya sarasahariyaMdavilevaNa tti / tAo ya daTThaNa citiyaM kumAreNa - aho eyAsi kallANA AgiI, pasatthAI aMgAI, nikkalaMka lAyaNNaM, visuddho Abhoo, uvasaMtA muttI, saMdarAI lakkhaNAi, aNahA dhIrayA, ucio viNayamaggo; ao bhaviyavvameyAhiM pttbhuuyaahiN| etthaMtarammi vatto hatthaggaho. jAlio aggI. kayaM jahociyaM, bhamiyADaM maMDalAiM, saMpADiyA jaNokyArA, dinnaM mahAdANaM. ghosiyA varavariyA, vatto vivAhajanno, saMpADiyA sriirdiii| pariNao vAsaro, sIyalIhUyaM ravibibaM, saMhario kiraNaniyaro, samAgayA saMjhA, kaNayarasarajjiya piva jAyaM nahaMgaNaM, viyaMbhiyA punvavAravilAsinyaH, pragItAni maGgalamantaHpurANi, calitA mahArAjAH, pravimbhito bhujaGgalokaH, AnanditA nagarI, harSito raajaa| tato mahatA vimardeNa saMvegabhAvitamatizcintayan bhavasvarUpaM stayamAno bandibhiH prazasyamAno lokena prApto vivAhabhavanam, avatIrNo rathavarAt sampAditastasya vidhiH, kRtamanenocitam / dRSTe vadhvau atisundare rUpeNa / tatra vibhramavatI kanakAvadAtA, kAmalatA punaH zyAmalA, snigdhadarzane ca dve api nijavarNaiH / vibhramavatI gajadantamayIva putrikA kuGa kamakRtAGgarAgA'tyantaM virAjate, kAmalatA punadhau tendranIlamaNimayIva sarasaharicandanavilepaneti / te ca dRSTvA cintitaM kumAreNa - aho etayoH kalyANA''kRtiH, prazastAnyaGgAni, niSkalaGka lAvaNyam, vizuddha AbhogaH, upazAntA mUrtiH, sundarANi lakSaNAni, anaghA dhIratA, ucito vinatamArgaH, ato bhavitavyametAbhyAM pAtrabhUtAbhyAm / atrAntare vRtto hastagrahaH, jvAlito'gniH, kRtaM yathocitam, bhrAntAni maNDalAni, sampAditA janopacArAH, dattaM mahAdAnam, ghoSitA varavarikA, vRtto vivAhayajJaH, samAditA shriirsthitiH| pariNato vAsaraH, zItalIbhUtaM ravibimbam, saMhRta: kiraNanikaraH, samAgatAH sandhyA, kanakarasarajitamiva jAtaM nabhoGgaNam, vijRmmitA pUrvadik, samudgatazcandraH, kiyA, antaHpurikAoM ne maMgala gIta gAye, mahArAjA cale, viToM kA samUha bar3hA, nagarI Anandita huI, rAjA harSita huA / anantara atyadhika bhIr3a ke sAtha vairAgya buddhi se saMsAra ke svarUpa kA vicAra karatA huA, bandiyoM se stuti kiyA jAtA huA, logoM dvArA prazaMsA kiyA jAtA kumAra vivAhabhavana meM AyA, zreSTha ratha se utarA, usakI vidhi kA sampAdana kiyA gayA, isane yogya vidhi pUrI kii| atyanta sundara rUpa meM donoM vadhaeM dikhAI diiN| unameM vibhramavatI svarNa ke samAna svaccha thI aura kAmalatA zyAmavarNa vAlI thI, kintu apane-apane raMgoM se donoM manoharadarzana vAlI thiiN| kuMkuma kA aMgarAga lagAye hue vibhramavatI hAthI-dAMta se banI haI gaDiyA ke samAna zobhita ho rahI thii| sarasa haricandana ke vilepana se yukta kAmalatA svaccha indramanIlamaNi se nirmita gur3iyA ke samAna zobhita ho rahI thii| una donoM ko dekhakara kumAra ne socA oha ! inakI AkRti kalyANamaya hai, aMga prazasta haiM, saundarya niSkalaMka hai, chavi vizuddha hai, mUrti zAnta hai, lakSaNa sundara haiM, niSpApa dhairya hai, vinaya kA mArga yogya hai ataH ina donoM ko pAtra honA cAhie / isI bIca pANigrahaNa huA, agni jalAI gayI, yathAyogya kArya kiye gaye, maNDala ghumAye gaye (phere hue), logoM kA Adara kiyA gayA, mahAdAna diyA gayA, Ipsita vastu ke dAna kI ghoSaNA kI gayI, vivAha-yajJa pUrA huA, zArIrika kriyAe~ kI / dina Dhala gayA, sUrya ThaNDA par3a gyaa| kiraNeM lupta huI, sandhyA AyI, AkAza kA A~gana svarNa rasa se raMjita ho gayA, Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA disA; samaggao caMdo, ullasiyA nahasirI, uvArUDho poso| etthaMtarammi samaM asoyAIhi virAyaMtamaNipadIvaM saMgayaM kusumovayAreNa seviyaM bhamarAvalIe palaMbamANa vaMpayadAma vAsiyaM paDavAsehiM saMgayaM pavarasayaNIeNa viyaMbhamANasurahidhUvaM vihUsiyaM saparivArAhi vahUhi vAsabhavaNa maiyao kumaaro| sasaMbhamAhiM abbhuTTio vahahiM / nisaNNo synniie| jahArahaM ca nisaNNA asoyAI vayaMsayA / uvaviTThA saptayapoTTasannihe cittAvaDimasUrayammi vinbhamavaI kAmalayA ya / kuMdalayAmANiNIpamuho tesi sahiyaNo jahAruhaM / navaraM vinbhamavaIe kuMdalayA kAmalayAe ya mANiNI sannihANe uvaviDhAo / iMgiyAgArakusalAhiM muNiyakAlakAyavvayAhiM uvaNIyameyAhiM kumArassa taMbolaM, samappiyA ya kuMdalayAe vulkusummaalaa| bhaNiyaM ca NAe-- kumAra, accatANurAyao sahatthagutthA khu esA tuha piyayamAe tti / bhaNiUNa samappiyA kumaarss| paDicchiyA ya teNaM / mANiNIe vi uvaNIyaM mAhavIkusumadAmaM / bhaNiyaM ca NAe-kumAra, eyaM pi evaM ceva; tA niheu eyAI jahAjoyaM kumAro, kareu eyAsi saphalamaNurAyaM ti| kumAreNa bhaNiyaM ullasitA nabha:zrIH, upa rUDha: pradoSaH / atrAntare samamazokAdibhivirAjamaNipradIpaM saMgataM kusumopacAreNa sevitaM bhramarAvalyA, pralambamAnacampakadAma vAsitaM paTavAsaiH saMgataM pravarazayanIyena viz2ambhamANa surabhidhUpaM vibhUSitaM saparivArAbhyAM vadhUbhyAM vAsabhavanaM gataH kumaarH| sasambhramAbhyAmabhyutthito vadhUbhyAm / niSaNNaH zayanoye / yathArha ca niSaNNA azokAdayo vayasyAH / upaviSTA zazakodarasannibhe citrapaTImasUrake vibhramavatI kAmalatA ca / kundalatAmAninIpramukhastayoH sakhIjano yathArhama / navaraM vibhramavatyAH kundalatA kAmalatAyAzca mAninI sannidhAne upaviSTe / iGgitAkArakuzalAbhyAM jJAtakAlakartavyAbhyAmupanItametAbhyAM kumArasya tAmbUlama , samapitA ca kundalatayA bkulkusummaalaa| bhaNitaM ca tayA-kumAra ! atyantAnurAgataH svahastagrathitA khalveSA tava priyatamayeti / bhaNitvA samarpitA kumArasya / pratIpsitA ca tena / mAninyA'pi upanItaM mAdhavIka sumadAma / bhaNitaM ca tayA-kumAra ! etadapyevameva, tato nidadhAtu ete yathAyogaM kumAraH, karotve tayoH saphala manurAga pUrva dizA khulI, candramA udita huA, AkAzarUpI lakSmI zobhAyamAna huI, rAtri kA prathama prahara utpanna huaa| isI bIca azokAdi (mitroM) ke sAtha kumAra zayanagRha gyaa| vaha zayanagRha maNiyoM ke dIpakoM se suzobhita ho rahA thA, phUloM kI sajAvaTa se yukta thA, bhramaroM kI paMkti se sevita thaa| vahA~ campe kI mAlAeM laTaka rahI thiiN| vaha sugandhita dravyoM se suvAsita thaa| utkRSTa zayyA se yukta thA / sugandhita dhUpa vahA~ bar3ha rahI thI tathA saparivAra donoM vadhuoM se vibhUSita thaa| zIghra hI donoM vadhueM uTha gyiiN| kumAra zayyA para baitthaa| yathAyogya sthAna para azokAdi mitra baiThe / candramA ke samAna citrapaTa vAle gadde para vibhramavatI aura kAmalatA baitthiiN| kundalatA aura mAninI pramukha una donoM kI sakhiyA~ yathAyogya sthAnoM para baitthiiN| vibhramavatI ke pAsa kevala kundalatA aura kAmalatA ke pAsa mAninI baitthiiN| izAre aura saMketa meM kuzala ye donoM kartavya kA samaya jAnakara kumAra ko pAna lAyIM aura kundalatA ne bakula ke phUloM kI mAlA samarpita kI aura usane kahA- 'kumAra! atyanta anurAga se ApakI priyatamA ne ise apane hAtha se gUMthA hai'-kahakara kumAra ko samarpita kii| kumAra ne svIkAra kara lii| mAninI bhI mAdhavI puSpoM kI mAlA lAyI aura usane kahA-'kumAra ! yaha bhI isI prakAra kI hai| ataH kumAra ina donoM ko yathAyogya dhAraNa kreN| ina donoM ke anurAga ko saphala kreN|' kumAra ne kahA-'ina Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo ] 129 bhoIo, mamovari eyAsimaNarAo ti citiyavvaM / kuMdalayAe bhaNiyaM-citiyamiNaM ti.| suNeu kumaaro| jayappabhoimeva baMdiNA samugdhosijjamANaM suyaM kumAranAmayaM rAyadhUyAhi, tayappabhoimeva gahiyAo pamoega visAeNa ya thaNaMti rAyakannayAjammaM nidaMti ya, abbhasaMti kalAkalAvaM cayaMti ya, kuNaMti kumArasaMkahaM na kuNaMti ya, jhijjati deheNa, vaDDhaMti vimbhamehi, muccaMti lajjAe, gheppaMti uvvevaeNa / eyaM ca pecchiUNa 'kimayaM ti visaNNo raayaa| niuNasahiyAyaNAo ya nisuo esa viyro| tao 'thANe ahilAso' tti harisaninbhareNa pesiyAo ihN| AgacchamANIo ya 'saMpannamamhANa samIhiyabhahiyaM' ti mayaNagoyarAdIyaviyArasuhasameyAo pavaDDhamANeNa suhAisaeNa iha saMpattAo ti / citiyaM ca eyAsimaNurAyamaMtareNa / kumAreNa citiyaM-haMta atthi eyAsi mamovari aNurAo, aNurattA ya pANiNo AyaI na gaNeti, AyaNati vayaNaM, geNhati niviyappaM, payati bhAveNa, saMpADeti kiriyaae| yA imaM ettha pttyaalN| karemi eyAsi dhammadesaNaM ti| citiUNa jaMpiyaM kumAraNa-bhoIo, kimevameyaM, atthi tumhANa mamovari aNurAo ti| miti / kumAreNa bhaNitam-bhavatyau ! mamoparyetayoranurAga iti cintayitavyam / kundalatayA bhaNitama-cintitamidamiti / zRNotu kumAraH / yatprabhRtyeva bandinA samudghoSyamANaM zrutaM kamAranAmakaM rAjaduhitabhyAM tatprabha tyeva gRhI te pramodena viSAdena ca stuto rAjakanyakAjanma nindatazca, abhyasyataH kalAkalApaM tyajatazca, kurutaH kumArasaMkathAM na karutazca, kSIyete dehena, vardhate vibhramaiH mucyete lajjaya', gRhya te udvegena / etacca prekSya 'kimetad' iti viSaNNo raajaa| nipUNasakhIjanAcca nizrata eSa vyatikaraH / tataH 'stha ne'bhilASaH' iti harSanirbharaNa preSite iha / Agacchantyau ca 'sampannamAvayoH samIhitAbhyadhikam' iti mdngocr|dik vikArasukha samete pravardhamAnena sukhAtizayeneha samprApte iti / cintitaM caitayoranurAgasyAntareNa / kumAreNa cintitam-hanta astyetayormamoparyanurAgaH, anuraktAzca prANina Ayati na gaNayanti, A.rNayanti vacanam, gRhNanti nirvikalpama, pravartante bhAvena, sampAdayanti kriyayA-tata idamatra prApta kAlam / karomyetayordharmadezanAmiti / cintayitvA jalpitaM kumAraNa-bhavatyau ! kimevametad, asti yuvayormamoparyanurAga iti / etadAkarNya donoM kA mere Upara anurAga hai aisA Apa donoM ko socanA cAhie / ' kundalatA ne kahA-'yahI socA hai / kumAra sunie ! jaba se, bandI ke dvArA ghoSita kiye jAte hue kumAra ke nAma ko donoM rAjaputriyoM ne sunA usI samaya se hI pramudita hokara stuti kI aura viSAdayukta hokara rAjakanyA ke rUpa meM janma lene kI nindA kii| kalAoM kA abhyAsa karanA chor3a diyA, (basa) kumAra kI kathA karatI rahIM, aura kucha nhiiN| donoM kI deha kSINa hotI gayI. vibhrama bar3hatA gayA, lajjA chUTatI gayI aura udvega ne grahaNa kara liyaa| yaha dekhakara 'yaha kyA !' isa prakAra mahArAja khinna hae / nipuNa sakhIjanoM se yaha ghaTanA sunii| anantara 'ucita sthAna para abhilASA kI isa prakAra harSa se bharakara ina donoM ko yahA~ bheja diyaa| Akara hama donoM kA manoratha atyadhika rUpa se pUrNa ho gayA' isa prakAra kAma ke mArga Adi vikArarUpa sukhoM se yukta hokara bar3e hue sukha kI adhikatA se donoM yahAM AyI haiM / ina donoM ke anurAga ke viSaya meM jAna liyaa|' kumAra ne socA-hAya ! ina donoM kA mere Upara anurAga hai aura anurakta prANI phala ko nahIM mAnate haiM, vacanoM ko sunate haiM, nirvikalpa ko grahaNa karate haiM, bhAva se pravRtta hote haiM, kriyA se sampAdana karate haiM / to yahA~ samaya A gayA hai| ina donoM ko dharmopadeza detA hU~aisA socakara kumAra ne kahA- 'kyA yaha ThIka hai ki Apa donoM kA mere Upara anurAga hai ?' yaha sunakara harSa Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA mAyaNiUNa harisavisAyasAraM 'haMta kimayamatigaMbhIraM maMtiyaM'ti citiUNa vAmacalaNaMguTTayAlihimaNikoTTimaM savisesaMbaMdhurAhi na jaMpiyamimohiM / kuMdalayAe bhaNiyaM- kumAra, amaNamANIhiM pi ature sAhiyamimIhi kumArassa ahippeyamimiNA saMbhrameNa divvabuddhIe avahAreu kumAro / kumAreNa bhaNiyaM - bhoIo, jai evaM tA suNeha jassa jaM pai ahiyapavattaNicchA, tassa taM par3a koiso aNurAo ti / mANiNIe bhaNiyaM - kumAra, kahamiyamahiyaM ti nAvagacchAmi / kumAreNa bhaNiyaM -- bhoi, suNa ettha nAyaM / 830 after armsafare mayaNauraM nAma nayaraM / tattha pajjunnAhihANo rAyA / raI nAma se bhAriyA / tANaM ca visayasuhamaNuhavaMtANa aikkaMto koi kAlo / annayA ya gao rAyA AsavAhaNiyAe / raIe ya vittanijjUhaTTiyAe disAvaloyaNasamayammi diTTho rAyamaggavattI devayAyayaNapatthio vimalama satyavAputo suhaMkaro nAma seTThI juvANao tti / taM ca daTThUNa aviveyasAmatthao anbhatthayAe gAmadhammANa samutpanno tIe tassovari ahilAso / pulaio savibbhamaM / esA viya samAgayA harSaviSAdasAraM 'hanta kimetadatigambhIraM mantritam' iti cintayitvA vAmacaraNAGguSThalikhitamaNikuTTimaM savizeSabandhurAbhyAM na jalpitamAbhyAm / kundalatayA bhaNitam kumAra ! abhaNantIbhyAmapi vAcA kathitamAbhyAM kumArasyAbhipretamanena sambhrameNa divpabuddhyA'vadhArayatu kumAraH / kumAreNa bhaNitam - bhavatyau ! yadyevaM tataH zRNutam / yasyAyaM pratyahitapravartanecchA tasya taM prati kIdRzo'nurAga iti / mAninyA bhaNitam - kumAra ! kathamidamahitamiti nAvagacchAmi / kumAreNa bhaNitam - bhavati ! zRNvatra jJAtam / asti kAmarUpaviSaye madanapuraM nAma nagaram / tatra pradyumnAbhidhAno rAjA - ratirnAma tasya bhAryA / tayozca viSayasukhamanubhavatoratikrAntaH ko'pi kAlaH / anyadA ca gato rAjAzvavAhanikayA / ratyA ca vicitraniryUhasthitayA digavalokanasamaye dRSye rAjamArgavartI devatAyatanaprasthito vimalamati sArthavAhaputraH zubhaGkaro nAma zreSThI yuveti / taM ca dRSTvA'vivekasAmarthyato'bhyastatayA grAmyadharmANAM samutpannastasyAstasyoparyabhilASaH / dRSTaH savibhramam / eSA'pi ca samAgatA tasya dRSTi aura viSAda se yukta hokara 'hAya, yaha kyA gambhIra bAta pUchI' - aisA socakara bAyeM caraNa ke a~gUThe se mANajaTita pharza ko kuredate hue vizeSa rUpa se jhukI huI ye donoM nahIM bolIM / kundalatA ne kahA- 'kumAra ! vANI se na kahatI huI bhI ina donoM ne kumAra ke abhipreta ko ghabar3AhaTa se kaha diyA hai| divyabuddhi se kumAra jAna leM / ' kumAra ne kahA - 'yadi aisA hai to Apa donoM sunie / jisakI jisako ahita meM pravRtta karAne kI icchA ho usakA usake prati anurAga kaisA ?' mAninI ne kahA- ' kumAra ! yahA~ ahita kaisA ? maiM nahIM samajhI / ' kumAra ne kahA - 'Apa isa viSaya meM jAnI huI bAta sunie / kAmarUpa deza meM madanapura nAma kA nagara thaa| vahA~ para pradyumna nAma kA rAjA thaa| usakI rati nAma kI patnI thii| una donoM kA viSaya-sukha kA anubhava karate hue kucha samaya bIta gyaa| eka bAra rAjA azvavAhanikA ( ikke) se gayA / vicitra daravAje meM khar3I huI rati ne dizAoM ko dekhate hue sar3aka para calakara devamandira kI ora prasthAna karate hue vimalamati sArthavAha (vyApArI) ke putra zubhaMkara nAmaka yuvA seTha ko dekhA / use dekhakara aviveka kI sAmarthya tathA viSayAbhilAoM ke abhyAsa se usakI usa para abhilASA ho gyii| savilAsa dekhA / Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] 831 tassa vidvigoyaraM, mohadoseNa nirUviyA, anjhovavanno tiie| aho cittannuo ti pariuTThA rii| Thio soegadese mohadoseNa, dunnivAraNIo mayaNapasaro tti / 'halA, ANehi eyaM juvaijaNamaNasuhaM juvANaya'ti bhaNiUNa pesiyA raIe abhinnarahassA jAliNI nAma ceddii| 'subujjhAva(vi)yANi ettha vaiyare kAmihiyayAI' ti payAriUNamANio ya NAe, pesio vAsahare, uvaviTTho pallaMke / paNAmiyaM se raIe taMbolaM, addhagahiyamaNeNa / etyaMtarammi suo bNdiklylo| 'samAgao rAya' tti bhIyA raI / 'na ettha anno uvAo' ti pesio kaccaharae / paviTTho rAyA, uvaviTTho pallaMke, Thio kaMci velaM / bhaNiyaM ca NeNa-are saddAveha vAriyaM, pavisAmo pAvarakhAlayaM ti / saddio vaario| suyamiNaM suhaMkareNa / 'niyamao vAvAijjAmi' tti accaMtabhIeNa jIviyAbhilAsiNA agAhe vaccakuve niccaMdhayArammi accaMtadurahigaMdhe nivAse kimiulANa pavAhio appaa| nivaDio vaccaharayAo kaMThae, bhario (asuieNa, vidhio kimohi, niruddho diTipasaro, saMkoDiyaM aMgaM, uiNNA veyaNA, AulIhUo daDhaM, gahio saMmoheNa / io ya so rAyA paccavekkhiyaM aMgarakheMhi paviTTo vaccaharayaM / gocaram / mohadoSaNa nirUpitA, adhyupapannastasyAm / 'aho cittajJa.' iti parituSTA ratiH / sthitaH sa ekadeze mohadoSeNa, dunivAraNIyo madanaprasara iti 'halA (sakhi), AnayataM yuvatijanamanaHsukhaM yuvAnam' iti bhaNitvA praSitA ratyA'bhinna rahasyA jAlinI nAma cettii| 'subodhitAni atra vyatikare kAmihRdayAni' iti pratAryAnItazca nayA, preSito vAsagRhe, upaviSTaH palyaGka / arpitaM tasya ratyA tAmbUlam, ardhagRhotamanena / atrAntare zruto bandikalakalaH / 'samAgato rAjA' iti bhItA ratiH / 'nAtrAnya upAyaH' iti preSito varcIgRhe / praviSTo rAjA, upaviSTaH palyaGka, sthitaH kAJcid velAm / bhaNitaM cAnena - are zabdAyayata nApitam / pravizAmaH pAyukSAlakamiti / zabdAyito nApitaH / zrutamidaM zubhaGkareNa / 'niyamato vyApAye' iti anyantabhItena jIvitAbhilASiNA agAdhe varcaHko nityAndhakAre'tyantadurabhigandhe nivAse kRmikalAnAM pravAhita AtmA / nipatito va!gahAt kaNThake, bhRto'zucinA, viddhaH kRmibhiH; niruddho dRSTiprasaraH, saMkoTitamaGgam , udIrNA vedanA, AkalIbhUto dRDham, gRhItaH sammohena / itazca sa rAjA pratyupekSitaM (zodhita) aGgarakSakaiH praviSTo va!gRham / yaha bhI usake dRSTigocara huI / moha ke doSa se dekhA, usake prati Asakta ho gyaa| 'oha citta ko jAnane vAlA hai' - isa prakAra rati santuSTa huii| vaha moha ke doSa se eka ora khar3A ho gyaa| kAma kA vistAra kaThinAI se rokA jAne yogya hotA hai / 'sakhI! yuvatiyoM ke mana ko sukha denevAle isa yuvaka ko lAo'-aisA kahakara rati ne rahasya kA bhedana na karanevAlI jAlinI nAmaka dAsI ko bhejaa| isa avasara para kAmiyoM ke hRdaya jAgata haiM' ata: chalapUrvaka yaha le AyI, zayanagRha meM bheja diyA, palaga para baiTha gyaa| rati ne use pAna diyA / isane AdhA (pAna, liyaa| isI bIca bandiyoM kA kolAhala sunAI diyaa| 'rAjA A gaye haiM' - isa prakAra rati bhayabhIta huii| yahA~ anya koI upAya nahIM hai ataH zaucAlaya meM bheja diyaa| rAjA praviSTa huA, palaga para baiThA, kucha samaya baiThA rhaa| isane kahA - 'are ! nAI ko bulaao| zaucAlaya meM praveza kreN|' nAI ko bulaayaa| yaha zubhaMkara ne sunaa| 'nizcita rUpa se mArA jAU~gA' - atyanta bhayabhIta hokara jIne kI abhilASA se agAdha varcakapa (zaucAlaya kA gaDDhA, morI) meM jahA~ para ki sadaiva andhakAra rahatA thA, kIDoM ke samaha kA nivAsa thA apane Apako DAla diyaa| zaucAlaya se kaNThaka (morI) meM gira gayA, apavitra padArtha se bhara gayA, kIr3oM se biMdha gayA, netroM kA vistAra ruka gayA, deha sikur3a gayI, vedanA utpanna huI, atyadhika Akula ho gayA, mUcchita ho Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 832 [samarAiccakahA kayA sarIradiI / niggao vaccaharAo, Thio raIe saha cittaviNoeNa / aikkato vaasro| Thio asthaaiyaae| etyaMtarammi nirUvAvio suhaMkaro riie| na diTTho ya tahiyaM bhaNiyaM ca NAe-halA jAliNi, kahaM puNa so bhavissai / tIe bhaNiyaM -devi, bhayAhihUo naNaM pavAhiUNa appANayaM vaccaphUve mao bhavissai / raIe bhaNiyaM- evameyaM, kahamannahA adaMsaNaM ti / avagayA tccitaa| io ya so suhaMkaro tammi vaccakUve tahAdukkhapIDio bhaviyavvayAnioeNa viitakammavasavattI asucirasapANabhoyaNo gamiUNa kaMci kAlaM visohaNanimittaM phoDie vaccaharae asuiniggamaNamaggeNa vAvannadehacchavI paNaTunaharomo niggao rayaNIe / parakhAlio kahaMci appA / mahayA pariki leseNa gao niyayA vaNaM / 'ko eso amANuso' ti bhIo se priynno| bhaNiyaM suhaMkareNa-- mA bIheha. suhaMkaro ahaM / vimalamaiNA bhaNiyaM-putta, ki tae kayaM, jeNa Iiso jAo; kiM vA tujjha vimokkhaNaM kIrau / suhaMkareNa bhaNiyaM-tAya, alaM majha mrnnaasNkaae| so cceva ahaM / taM ca kayaM, jeNa Iiso jAo mhi; taM sAhemi maMdabhaggo taayss| kiM tu vivittamAisau taao| avagao pariyaNo / 'na kRtA shriirsthitiH| nirgato va!gahAta, sthito ratyA saha citravinodena / atikrAnto vAsaraH sthita AsthAnikAyAm / atrAntare nirUpitaH zubhakaro rtyaa| na dRSTazca ttr| bhaNitaM ca tayAhalA jAlini ! kathaM punaH sa bhvissyti| tayA bhaNitam -- devi ! bhayAbhibhUto nUnaM pravAhyAtmAnaM varcaHkUpe mato bhaviSyati / rarayA bhaNitam-evametat, kathamanyathA'darzana miti / apagatA tccintaa| itazca sa zabhaGkarastasmin varcaHkUpe tathA duHkhapIDito bhavitavyatAniyogena vicitrakarmavazavartI azucirasapAnabhojano gamayitvA kaJcit kAlaM vizodhananimittaM sphoTite vaqagRhe'zucinirgamanamArgeNa vyApannadehacchavi: pranaSTanakharomA nirgato rjnym| prakSAlita: kcidaatmaa| mahatA pariklezena gato nijabhavanam / 'ka eSo'pAnuSaH' iti bhItastasya prijnH| bhaNitaM zabhaGkaraNamA bibhIta, zubhaGkaro'ham / vimalamatinA bhaNitam-putra ! kiM tvayA kRtam, yenedRzo jAtaH, kiM vA tava vimokSaNaM kriyatAm / zubhakaraNa bhaNitam - tAta ! alaM mama mrnnHshngkyaa| sa evAham / tacca kRtaM yenedRzo jAto'smi, tat kathayAmi mandabhAgyastAtasya, kintu viviktamAdizatu tAtaH / gyaa| idhara vaha rAjA aMgarakSakoM se zodhita zaucAlaya meM praviSTa huA / zArIrika kriyA kii| zaucAlaya se nikala AyA, rati ke sAtha aneka prakAra ke vinoda karatA huA baitthaa| dina bIta gyaa| rAjA rAjasabhA meM baitthaa| isI bIca rati ne zubhaMkara ko dekhaa| vahA~ dikhAI nahIM diyA / usane kahA-'sakhI jAlinI ! usakA kyA huA hogA?' usane kahA-'mahArAnI! bhaya se abhibhUta hokara nizcita rUpa se apane ko morI meM girAkara mara gayA hogaa|' rati ne kahA-'yahI bAta hai, nahIM to dikhAI kyoM nahIM diyA ?' usakI cintA dUra huii| idhara vaha zubhaMkara usa zaucAlaya ke gaDaDhe meM usa prakAra ke du:kha se pIr3ita hokara honahAra ke kAraNa vicitra karmoM ke vaza hokara, apavitra kA rasapAna kara kucha samaya bitAkara dhone ke lie zaucAlaya ke khulane para azuci ke nikalane ke mArga se rAtri meM nikala gyaa| usake zarIra kI prabhA mArI gayI (naSTa ho gayI), nAkhUna aura roma naSTa ho gaye / kisI prakAra apane ko dhoyaa| bar3e kleza se apane bhavana gyaa| 'yaha kauna amAnuSa hai'-isa prakAra usake parijana bhayabhIta, hue| zubhaMkara ne kahA - 'mata Daro, maiM zubhaMkara huuN|' vimalamati ne kahA- 'putra ! tumane kyA kiyA jisase aise ho gae ? athavA tumheM chor3a deM ?' zubhaMkara ne kahA-'pitA jI ! mere maraNa kI zaMkA mata kro| maiM vahI haiN| vaha kiyA, jisase aisA ho gayA hUM, mandabhAgya maiM vaha saba pitAjI se kahatA hU~, kintu pitAjI ! ekAnta meM milane kI Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamI bhavo ] ettha anno uvAo, jahaTThiyameva sAhemi'tti citiUNa sAhiyamaNeNa (pavesAiniggamaNapajjava sANaM niyataM taM ) / 'aho akajjAsevaNa saMkaSpaphalaM ti saMviggo se piyA / pesio NeNa gehaM / kao nivAyathAme, saMtapio sahassapAgAI hiM, kAlapariyAeNa samAgao puvvAvatthaM / uciyasamaeNa payaTTo devayAyayaNaM, oiNNo rAyamagge, diTTho raIe / taheva sAmapuvvayaM pesiyA se jAliNI / mohadoseNa samAgao suhaMkaro / Agayamete ya samAgao rAyA / taheva jAyAiM vaccakUde paDaNaniggamaNAI / puNo paNa puNo diTTho, puNo pesiyA puNo vi hammio / evaM puNo bahuso ti / tao pucchAmi tumbhe, ki tIe raIe tammi suhaMkare aNurAo asthi kiM vA nasthiti / mANiNIe bhaNiyaM - kumAra, paramatthao natthi / buddhirahiyA ya sA raI; jeNa na nirUvei vatyuM na nihAlae niyabhAvaM, na pecchae saparataMtayaM, na ciMtei tassAyaI ti / kumAreNa bhaNiyaM - bhoi, jai evaM. tA mamammi vi natthi eyAsimaNurAo, buddhirahiyAo ya eyAo / jeNa asuMdare payaIe nibaMdhaNe issAINaM caMcale sarUveNa icchaMti tucchabhoe tti; ao na nirUveMti vatyuM / tahA savyuttamaM mANusattaM apagataH parijanaH / 'nAtrAnya upAya:, yathAsthitameva kathayAmi iti cintayitvA kathito'nena ( pravezAdiniparyavasAno nijavRttAntaH) / 'aho akAryAsevana saMkalpaphalam' iti saMvignastasya pitA / preSitastena geham / kRto nivAtasthAne, santarpitaH sahasrapAkAdibhiH, kAlaparyAyeNa samAgataH pUrvAvasyAm / ucitasamayena pravRtto devatAyatanam avatIrNo rAjamArge dRSTo ratyA / tathaiva sAmapUrvakaM preSitA tasya jAlinI / mohadoSeNa samAgataH zubhaGkaraH / AgatamAtre ca samAgato rAjA / tathaiva jAtAni varcaH kUpe patananirgamanAni / punaH praguNaH punaH dRSTaH, punaH preSitA, punarapi gataH / evaM punarbahuza iti / 833 tataH pRcchAmi yuvAm, kiM tasyA ratyAstasmin zubhaGkare'nurAgo'sti kiM vA nAstIti / mAninyA bhaNitam -- kumAra ! paramArthato nAsti / buddhirahitA ca sA ratiH, yena na nirUpayati vastu, na nibhAlayati nijabhAvam, na prekSate svaparatantratAm na cintayati tasyAyatimiti / kumAreNa bhaNitam - bhavati ! yadyevam, tato mayyapi nAstyetayoranurAgaH, buddhirahite caite / yenAsundarAn prakRtyA nibandhanAnIrSyAdInAM caJcalAn svarUpeNecchatastucchabhogAniti, ato na nirUpayato vastu / AjJA diijie| parijana cale gaye / 'yahA~ para anya koI upAya nahIM hai ata: ThIka ThIka kahatA hU~' - aisA socakara isane praveza se lekara nikalane taka kA vRttAnta kahA / 'oha ! akArya ke sevana karane ke saMkalpa kA phala - isa prakAra usake pitA ghabarAye / unhoMne ghara bhejA / zAnta sthAna meM rakhA, sahasrapAka (hajAra auSadhiyoM se banAyA huA eka prakAra kA tela ) Adi se seMka kiyA / samaya pAkara pahalI avasthA meM A gyaa| yogya samaya para devamandira gayA, rAjamArga (sar3aka) para utarA, rati ne dekhA / usI prakAra samajhAkara usane jAlinI ko bhejA / moha ke doSa se zubhaMkara AyA / Ate hI rAjA A gyaa| usI prakAra malAzaya meM giranA aura niklnaa| phira se ThIka huA / rati ne punaH dekhA, phira se jAlinI ko bhejA, phira se gyaa| isa prakAra punaH aneka bAra huA / ataH Apa donoM se pUchatA hU~, usa rati kA zubhaMkara meM anurAga hai athavA nahIM ? vaha rati buddhihIna hai, jisa kAraNa vastu ko nahIM dekhatI hai, apane bhAboM ko nahIM pahacAnatI hai, apanI paratantratA ko nahIM dekhatI haiM, usakA bhAvIphala nahIM dekhatI hai| kumAra ne kahA- 'bhavatI ! yadi aisA hai to mere prati bhI ina donoM kA anurAga nahIM hai aura ye donoM buddhirahita haiM, jisase svabhAva se asundara bandhanoM ko IrSyAdi ke caMcala svarUpa se tuccha bhogoM Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA dullahaM bhavasamudde pAhaNaM nevvANassa na niuMjeMti dhammetti; ao na nihAleMti niyabhAvaM / tahA bhuvaNaDAmaro maccU aikUro payaIe, goyare tassa eyAo na citayaMti attayaM ti; aona pecchati saparataMtayaM / tahA'suMdaraM visayavisaM aimohaNaM jIvANaM heU ganbhanirayassa, niuMjaMti maM tattha tti; ao ma citi majjhAyaI / tA evaM vavasthie ahiyapavattaNeNa bhaNa kahaM eyAsi paramatthao mamovari aNurAo ti / eyamAya NiUNa saMviggAo bahUo, jAyA visuddhabhAvaNA, khavio kammarAsI pAvidhaM desacaraNaM / tao saddhAisaeNa sabahumANaM paNamiUNa kumAracalaNajuyalaM jaMviyamimIhi / ujjautta, evameyaM, na ettha kiMci annArisaM / vigbhamavaIe bhaNiyaM - ajjautta, mama uNa imaM soUNa avagaer viya moho, samuppannamiva sammaM nANaM, niyatto viya visayarAo, saMjAyamiva bhavabhayaM ti / kAmalayAe bhaNiyaM - -ajjautta, mamAvi savvameyaM tullaM / tA evaM vavatthie aMgIkayajaNociyaM sarisaM niyANurAyassa ANaveu ajjautto, jamamhehi kAyavvaM ti / kumAreNa bhaNiyaM - sAhu bhoIo sAhu, ucio viveo, suladdhaM tumhANa maNuyattaM, jeNa IisI kusala buddhi tti / tA imaM ettha juttaM / ee khu 834 tathA sarvottamaM mAnuSatvaM durlabhaM bhavasamudre prasAdhanaM nirvANasya na niyojayato dharme iti, ato na nibhAlayato nijabhAvam / tathA bhuvanaDamaro ( - bhayaGkaro ) mRtyuratikrUraH prakRtyA, gocare tasyaite na cintayata AtmAnamiti, ato na pazyati svaparatantratAm / tathA'sundaraM viSayaviSamatimohanaM jIvAnAM heturgarbha nirayasya, niyojayato mAM tatreti, ato na cintayato mamAyatim / tata evaM vyavasthite ahitapravartanena bhaNa kathametayoH paramArthato mamoparyaMnurAga iti / etadAkarNya saMvigne vadhvI, jAtA vizuddhabhAvanA, kSapitaH karmarAziH, prAptaM dezacaraNam / tataH zraddhAtizayena sabahumAnaM praNamya kumAracaraNayugalaM jalpitamAbhyAm - Aryaputra ! evametad, nAtra kiJcidanyAdRzam / vibhramavatyA bhaNitamAryaputra ! mama punaridaM zrutvA'pagata iva mohaH samutpannamiva samyag jJAnam, nivRtta iva viSayarAgaH, saJjAtamiva bhavabhayamiti / kAmalatayA bhaNitam - Aryaputra ! mamApi sarvametat tulyam / tata evaM vyavasthite'GgIkRtajanocitaM sadRzaM nijAnurAgasyAjJApayatvAryaputraH yadAvAbhyAM kartavyamiti / kumAreNa bhaNitam - sAdhu bhavatyau ! sAdhu, ucito vivekaH, sulabdhaM yuvayormanujatvam, yenedRzI kuzala ko cAhatI haiM, ataH vastu ko nahIM dekhatI haiM tathA saMsAra-samudra meM durlabha sarvottama manuSyatva ko nirvANa ke prasAdhana ke lie dharma meM nahIM lagAtI haiM, ataH apane bhAvoM ko nahIM pahacAnatI haiN| mRtyu bhayaMkara hai, svabhAva se atikrUra hai, usake mArga meM ye donoM apane ApakA vicAra nahIM karatI haiN| ataH apanI paratantratA ko nahIM dekhatI haiN| viSayarUpI viSa asundara haiM, jIvoM ko atyanta mohita karanevAle haiM, garbharUpa naraka ke kAraNa haiN| mujhe cUMki vahA~ niyukta karatI haiM, ata: mere bhAvI pariNAma kI cintA nahIM karatI haiN| ataH aisI sthiti meM ahita meM hI pravRtti karAne ke kAraNa kaho kaise yathArtha rUpa se ina donoM kA mere prati anurAga hai ? yaha sunakara donoM badhue~ udvigna huIM, vizuddha bhAvanA utpanna huI, karmarAzi naSTa ho gayI, ekadeza cAritra prApta kiyA / ataH zraddhA kI adhikatA se AdarapUrvaka kumAra ke caraNoM ko praNAma kara ina donoM ne kahA- 'Aryaputra ! yaha aisA hI hai, kisI anya prakAra kA nahIM hai / ' vibhramavatI ne kahA- 'Aryaputra ! yaha sunakara mAno merA moha naSTa ho gayA, samyagjJAna utpanna ho gayA, viSayoM ke prati rAga kI nivRtti ho gayI / saMsAra se bhaya utpanna ho gayA / ' kAmalatA ne kahA- 'Aryaputra ! mere lie bhI ye saba vaise hI haiM, ataH aisI sthiti meM logoM ke yogya svIkArya apane anurAga ke sadRza Aryaputra AjJA deM ki hama logoM kA kyA karttavya hai / ' kumAra ne kahA- 'Apa donoM acchI haiM, ThIka haiM, viveka ucita hai, Apa donoM ne Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamI bhavo ] visayA mohajaNiyA mohaheyavo mohasarUvA mohANubaMdhA; saMkilesajaNiyA saMkilesa heyavo saMkilesarUvA saMkisAnubaMdha tti pariccayaha jAvajjIva, chaDDeha mohaceTTiyAi, aMgIkareha pasamaM, bhAveha kusala buddhi, freveha bhavaviyAre, Aloceha citteNa, saMtappeha gurUNaM, ujjameha dhammeti / eyamAyaNiUNa visuddha - yarapariNAmAhiM nimbaDiyabhAvasAraM jaMpiyamimI hi-jaM ajjautto aannvei| paricattA jAvajjIva- meva amhehi ajjautta tumhANumaIe visayA, sese u sattI pamANaM / eyamAyaNiUNa harisio kumAro | citiyaM ca NeNa - aho eyAsi dhannayA, aho sudhIrattaNaM, aho niravekkhayA ihaloyaM para, aho samuyAyAro, aho haluyakammayA, aho uvasamo, aho paramatyannuyA, aho vayaNavinnAso, aho mahatttaNaM aho gaMbhIrayati / citiUNa jaMpiyamaNeNa - sAhu bhoIo sAhu, kayatthA khu tumbhe aNumayaM mameyaM tumbhakusalANTThANaM / paricattA bhae vi jAvajjIvaM visayA, agIkayaM bambhaceraM / 'aho sohaNaM aho sohaNaM ti jaMpiyaM asoyAIhiM / vaDhio kusalapariNAmo / ahAsannihiya aure nioeNa nirvADiyA kusumavaTTI | AnaMdiyA savve / etthaMtarammi 'aho dhannayA eyAsi buddhiriti / tata idamatrayuktam / ete khalu viSayA mohajanitA mohahetavA mohasvarUpA mohAnubandhAH saMkleza janitAH saMklezahetavaH saMklezasvarUpAH saMklezAnubandhA iti parityajataM yAvajjIvam, muJcataM mohaceSTitAni, aGgIkurutaM prazamam bhAvayataM kuzalabuddhim, nirUpayataM bhavavikArAn, AlocayataM cittena, santarpatayataM gurUn, udyacchataM dharme iti / etadAkarNya vizuddhatarapariNAmAbhyAM nirvRttabhAvasAra jalpitamAbhyAm - yadAryaputra AjJApayati / parityaktA yAvajjIvamevAvAbhyAM Aryaputra ! yuSmAka manumatyA viSayAH zeSe tu zakti: pramANam / etadAkaNyaM hRSitaH kumAraH / cintitaM ca tena - aho etayordhanyatA, aho sudhIratvam, aho nirapekSatehalokaM prati, aho samudAcAraH, aho laghukarmatA, aho upazamaH, aho paramArthajJatA, aho vacanavinyAsaH, aho mahArthatvam, aho gambhIrateti cintayitvA jalpitamanena - sAdhu bhavatyo ! sAdhu, kRtArtha khalu yuvAm, anumataM mamaMtad yuvayoH kuzalAnuSThAnam / parityaktA mayA'pi yAvajjIvaM viSayAH, aGgIkRtaM brahmacaryam / aho 'zobhana maho zobhanam' iti jalpitamazokAdibhiH / vardhitaH kuzala pariNAmaH / yathAsannihitadevatAyA niyogena nipatitA kusumavRSTiH / AnanditAH sarve / atrAntare 'aho dhanyartatayoH, aho mamopari suhRttvam' zreSTha manuSyatva prApta kiyA, jisase isa prakAra kI zubha buddhi hai / to yahA~ yaha yukta hai - ye viSaya nizcita rUpa se moha se utpanna haiM, moha ke kAraNa haiM, moha svarUpI haiM, moha ke pariNAma haiM, saMkleza se utpanna haiM, saMkleza ke kAraNa haiM, saMkleza svarUpa haiM, saMkleza ke pariNAma haiM, ataH jIvana bhara ke lie chor3o, moha kI ceSTA chor3o, zAnti aMgIkAra karo, zubha buddhi kI bhAvanA karo, bhavavikAroM ko dekho, mana meM vicAra karo / guruoM ko santRpta karo, dharma meM prayatna karo / ' yaha sunakara vizuddha pariNAmavAlI, jinakA padArthoM ke viSaya meM rasa chUTa gayA hai, aisI una donoM ne kahA- 'jo Aryaputra AjJA deN| ApakI anumati se hama ne jIvana bhara ke lie viSaya chor3a diye, zeSa ko zakti pramANa chodd'eNge|' yaha sunakara kumAra harSita huA, usane socA- 'oha ina donoM kI dhanyatA, sudhIratA, isa loka ke prati nirapekSatA, oha ucita vyavahAra, oha laghukarmatA, oha upazama, oha paramArtha kA jJAnapanA, oha vacana-vinyAsa, oha mahArthatA, oha gambhIratA' aisA socakara isane kahA- 'tuma donoM acchI ho, ThIka ho, nizcita rUpa se kRtArtha ho / tuma donoM ke lie zubha kArya kI maiMne anumati dI / maiMne bhI jIvanabhara ke lie viSaya chor3a diyA, brahmacarya aMgIkAra kara liyA / 'oha ThIka hai, ThIka hai' aisA azoka Adi (mitroM) ne kahA / zubha pariNAma bar3hA | samIpa meM vidyamAna devI ke kAraNa phUloM kI varSA huI, sabhI loga Anandita hue| tabhI 'oha ina 835 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAicca kahA aho mamovari suhittaNaM' ti pavaDDhamANasuhapariNAmassa tayAvaraNakammakhaovasamao vaDDhamANayaM samupapannamohinANa kumArassa / pavikkhio tIyAibhAvo / saMviggo aisaeNa / suo esa vaiyaro AnaMdapaDihArAo rAiNA devIe y| visaNNo rAyA / bhaNiyaM ca NeNa - hA hA ajuttamanuciTThiyaM kumAreNa / devIe bhaNiyaM -hA jAya, paricattaM bhavasuhaM / etthaMtarammi gahiyakhaggarayaNA dippamANeNa mauDeNaM kuMDalAlayavihUsiyamuhI ekkAvalovirAsiroharA hAralayAsaMgaeNaM thaNajueNaM maNikaDayajuttabAhulayA romAvalIsaNAheNaM majjheNa rasaNAdAmasaMga niyaMbA parihieNaM devadvaseNaM maNineurasaNAhacalayA cacciyA hariyaMdaNeNa suratarukusumadhAriNI mahA AbhoeNa parihavaMtI maNipadIve accaMtasomadaMsaNA samAgayA tattha devayA / 'aho kimeyamaccharIyaM' ti vimhiyamaNehiM harisavisAyagabbhiNaM paNamiyA eehiM / maNiyaM ca NAe - mahArAya, alamalaM visAeNa / juttamaNuciTThiyaM kumAreNa / paricattaM visaM, gahiyamamayaM ujjhiyA kilovayA, payaDiyaM porusaM avahatthiyA khuddayA, aMgIkayamuyArattaM; chinno bhavo, saMdhio mokkho ti / tA kayattho iti pravardhamAnazubhaparaNAmasya tadAvaraNa karmakSayopazamatA vardhamAnakaM samutpannamavadhijJAna kumArasya / pravIkSito'tItAdibhAvaH / saMvigno'tizayena / zruta eSa vyatikara AnandapratIhArAd rAjJA devyA ca / viSaNNo rAjA / bhaNitaM ca tena - hA hA ayuktamanuSThitaM kamAreNa / devyA bhaNitam -- hA jAta ! parityaktaM bhavasukham / 836 atrAntare gRhItakhaDgaratnA dIpyamAnena mukuTena kuNDalAlakavibhUSitamukhI ekAvalIvirAjitazirodharA hAralatAsaGgatena stanayugena maNikaTakayuktabAhulatA romAvalisanAthena madhyena rasanAdAmasaMganitambA parihitena devadUSyena maNinupurasanAthacaraNA carcitA haricandanena suratarukusumadhAriNI mahatA''bhogena paribhavantI maNipradIpAn atyantasaumyadarzanA samAgatA tatra devatA / 'aho kimetadAzcaryam' iti vismitamanobhyAM harSaviSAdagabhitaM praNatA etAbhyAm / bhaNitaM ca tayAmahArAja ! alamalaM viSa dena / yuktamanuSThitaM kumAreNa / parityaktaM viSam, gRhItamamRtam, ujjhitA klIvatA, prakaTitaM pauruSam, apahastitA kSudratA, aGgIkRtamudAratvam, chinno bhavaH, sandhito mokSa donoM kI dhanyatA, oha mere Upara suhRdbhAva' isa prakAra bar3he hue zubha pariNAmoM vAle kumAra ke avadhijJAnAvaraNa karma ke kSayopazama se nirantara bar3hanevAlA avadhijJAna utpanna ho gayA / atItAdi bhAvoM ko dekhA / atyadhika udvigna huaa| yaha ghaTanA Ananda pratIhAra se rAjA aura mahArAnI ne sunii| rAjA khinna huA, usane kahA'hAya ! kumAra ne ayukta kArya kiyA / ' mahArAnI ne vahA - 'hAya putra ! sAMsArika sukha tyAga diyA !' isI bIca vahA~ devI aayii| vaha hAtha meM khaDgaratna liye hue thI / usakA mukuTa camaka rahA thA / kuNDala aura kezoM se usakA mukha vibhUSita thaa| usakI gardana meM eka lar3IvAlA hAra zobhita ho rahA thA / usake donoM stana hArarUpa latA se yukta the / usakI bhujArUpI latAe~ maNinirmita yA maNikhacita kar3e se yukta thIM / ( usakA ) madhyabhAga (kamara kA bhAga) romoM kI paMkti se yukta thA / ( usake ) nitamba karadhanI se yukta the | devavastra ko vaha pahine hue thii| usake donoM caraNa maMgiyukta (maNinirmita) nUpuroM se yukta the| haricandana kA zarIra meM lepa kiye hue thI / kalpavRkSa kA phUla dhAraNa kiye hue thii| bar3e AkAra se maNinirmita dIpakoM ko tiraskRta kara rahI thI (tathA) dekhane meM atyanta saumya thii| 'oha yaha kyA Azcarya hai - isa prakAra vismita manavAle, harSa aura viSAda se bhare hue ina donoM ne praNAma kiyaa| usa devI ne kahA- 'mahArAja ! viSAda mata karo, kumAra ne ThIka kiyA, viSa kA tyAga kara diyA, amRta ko grahaNa kara liyA, napuMsakatA chor3a dI, puruSArthaM prakaTa kara diyA, chudratA ko gale meM Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] 837 kumaaro| devi ! tumaM pi chaDDehi soyaM, asoNijjo kumAro, paricattamaNeNa bhavadukkhaM, aMgIkayaM sAsayasuhaM / tuma pi dhannA, jIe Iiso suo smppnno| nibaMdhaNaM esa bayANa niviie| tA pariccaya visAyaM, Alocehi kajja ti / rAiNA bhaNiyaM-bhayavai, kA tum| devayAe bhaNiyaMmahArAya, khaggapaharaNovalakkhiyA sudarisaNA nAma devayA ahaM, tuha puttagaNANurAiNI ihaM bhavaNe pari rANA citiyaM aho pattassa gaNA, jeNa devayAovi aNarAyaMka ti| harisiyA devii| bhaNiya ca NAe- mahArAya, IDaso kumArassa pahAvI, jeNa devayAo vievaM maMteti / tA ehi, gacchamha tassa aMtiyaM, pecchAmo dhammapiDaM, karemo tayaNuciTTiyaM, savvahA juttameyaM ti / rAiNA bhaNiyaM -ehi, evaM karegha / tao paNamiUNa devayaM visujjhamANapariNAmAiM gayAiM kumArasamIvaM / muNiyaM kumAraNa, anmaTTiyAiM saharisaM, paNamiyAI viNaeNa, niviTThAI kao aasnnprigho| pamiUNa jaMpiyaM kumAreNa- tAya, kimeyamaNaciyamivANaciTTiyaM, aMbAe vi, kIsa na sahAvio ahN| rAiNA bhaNiyaM- kamAra, neyamaNuciyaM / sAhio devyaavtNto| devIe bhaNiyaM - kumAra, guNapagariso tuma, iti / tataH kRtArthaH kumAraH / devi ! tvamapi muJca zokama, azocanIyaH kamAraH, parityakta manena bhavaduHkham, aGgIkRtaM zAzvatasukham / tvamapi dhanyA, yasyA IdRzaH sutaH samutpannaH / nibandhanameSa bahUnAM nivRteH / tataH parityaja viSAdam, Alocaya kAryamiti / rAjJA bhaNitam-bhagavati ! kA tvam / devatayA bhaNitam-mahArAja ! khaDgapraharaNopalakSitA sudarzanA nAma devatA'ham, tava patraguNAnurAgiNIha bhavane parivasAmi / rAjJA cintitam aho putrasya guNAH. yena devatA apyanurAgaM kurvanti / harSitA devI / bhaNitaM ca tayA--mahArAja ! IdRzaH kumArasya prabhAvaH, yena devatA apyevaM mantrayanti / tata ehi, gacchAvastasyAntikam, pazyAvo dharmapiNDam, kurvastadanuSThitam, sarvathA yuktametaditi / rAjJA bhaNitam-ehi, evaM kurvaH / tata: praNamya devatAM vizadhyamAnapariNAmau gatI kumArasamIpam / jJAtaM kumAreNa, abhyutthitI shrssm| praNato vinayena, niviSTe Asane kRta aasnprigrhH| praNamya jalpitaM kumAreNa-tAta ! kimetadanucitamivAnuSThitama, ambayA'pi, kasmAnna zabdAyito'ham / rAjJA bhaNitam-kumAra ! nedamanucitam / kathito devatAvRttAntaH / devyA hAtha dekara haTA diyA, udAratA aMgIkAra kara lI, saMsAra kA cheda kara diyA, mokSa se milana kara liyaa| ata: kumAra kRtArtha hue / mahArAnI ! tuma bhI viSAda chor3o, kumAra zoka ke yogya nahIM haiM / inhoMne sAMsArika sukha kA tyAga kara diyA, zAzvata sukha aMgIkAra kara liyA / tuma bhI dhanya ho, jisake aisA putra utpanna huaa| yaha bahuta se logoM kI mukti kA kAraNa hai / ataH viSAda kA tyAga karo, kArya kA vicAra kro|' rAjA ne kahA- 'bhagavati, tuma kauna ho?' devI ne kahA-'mahArAja ! talavAra ke prahAra se pahacAnI jAnevAlI maiM sudarzanA nAmaka devI hU~, tumhAre putra ke guNoM kI anurAginI ho yahA~ nivAsa karatI huuN| rAjA ne socA-oha putra ke guNa, jisase devatA bhI anurAga karate haiN| maharAnI (devI) harSita huI aura usane kahA- 'mahArAja ! kumAra kA aisA hI prabhAva hai, jisase deva bhI isa prakAra salAha dete haiN| to Ao, kumAra ke pAsa caleM, usakA dharma-zarIra dekheM, usake dhArmika kArya ko kareM, yaha sarvathA ucita hai / ' rAjA ne kahA-'Ao, yahI kreN|' anantara devI ko praNAma kara vizuddha hote hue pariNAmoMvAle ve donoM kumAra ke pAsa gaye / kumAra ko jJAta huA, harSapUrvaka uThA, donoM ko vinayapUrvaka praNAma kiyA, donoM ko Asana diye, AsanoM ko grahaNa kiyA gyaa| praNAma kara kumAra ne kahA-'pitA jI ! yaha kyA anucita sA kArya kiyA, mAtA jI ne mujhe kyoM nahIM bulA liyA ?' rAjA ne kahA-'kumAra ! yaha anucita nahIM hai|' devI Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA tvayA aNaruho aaesss| kumAreNa bhaNiyaM-aMba, mA evaM bhnn| guravo khu tubbha, guraAesasaMpADaNameva kAraNaM gunnpgrisss| rAiNA bhaNiyaM--kumAra, aidukkaraM kaya te| kumAreNa bhaNiyaM-tAya, kimiha dukkaraM / suNAu taao| ___ atthi khalu kei cattAri purisaa| tANaM duve accatamatthagiddhA avare visyloluyaa| pavannA egamaddhANaM / divA ya hi kahiMci uddese maNirayaNasuvaNNapugNA duve mahAniho tiyasasuMdarisamAo ya do ceva itthiyaao| pAviyaM jaM pAviyava ti pahaTThA citteNa, dhAviyA ahimuhaM / suo ya hiM kuoi saddo / bho bho purisA, mA sAhasaM mA sAhasaM ti| nirUveha uvarihattaM, nivaDai tumhANa uvari mahApavvao, eyagoyaragayANaM ca alameiNA cetttthienn| tao nirUviyamaNehi / diTTho ya nAidUre samaddhAsiyanahaMgaNo rodo daMsaNeNa akkamaMto jahAsannajIve aNivAraNijjo surANa pi sAmattheNa duyaM nivaDamANo pavvao tti / tao jaMpiyamaNehi-bho evaM vavatthie ko uNa iha uvaao| AryANNayaM kuoi| na khalu saMpayaM uvaao| kiMtu icchaMti je atthavisae, te saMpatehiM asaMpattehi vA jahAsannayAe avaTumbhaMti eeNa; tahA avaTuddhA ya pAveMti puNo puNo evamevAvaTThahaNaM ti / je uNa nirIhA atthavisaesu bhaNitam - kumAra ! guNaprakarSastvamanaha Adezasya / kumAreNa bhaNitam- amba ! maMvaM bhnn| guravaH khalu yUyam, gurvAdezasampAdanameva kAraNaM gunnprkrsssy| rAjJA bhaNitam--kumAra ! atiduSkara kRtaM / kamAreNa bhaNitama-tAta ! kimiha duSkarama / zRNotu tAtaH santi khalu ke'pi catvAraH purussaaH| teSAM dvAvatyantamarthagaddhau aparau vissylolupau| prapannA ekamadhvAnam / dRSTAzca taiH kathaJciduddeze maNiratnasvarNapUauM dvau mahAnidhI tridazasundarIsame ca dve eva striyo / prAptaM yat prAptavyamiti prahRSitAzcittena dhAvitA abhimukham / zrutazca taiH kutazcit zabdaH / bho bhoH puruSA! mA sAhasaM mA sAhasamiti / nirUpayatoparisammukham, nipatati yuSmAkamupari mahAparvataH, etadgocaragatAnAM cAlametena ceSTitena / tato niruupitmebhiH| dRSTazca nAtidUre samadhyAsitanabhoGgaNo rodro darzanenAkrAman yathA''sannajIvAn anivAraNIyaH surANAmapi sAmarthyena drutaM nipatan parvata iti / tato jalpitamebhiH-bho ! evaM vyavasthite kaH punarihopAyaH / AkaNitaM kutazcit-na khalu sAmpratamupAyaH / kintu icchanti ye'rthaviSayeSu te samprAptarasamprAptarvA yathAsannatayA'vaSTabhyante etena, tathA'vaSTabdhAzca prApnuvanti punaH punarevamevAvaSTambhanamiti / ye punanirIhA kA vRttAnta khaa| mahArAnI ne kahA-'kumAra ! guNoM kI caramasImA vAle tuma Adeza ke yogya nahIM ho|' kumAra ne kahA-'mAtA ! aisA mata kho| Apa mAtA-pitA ho, mAtA-pitA ke Adeza kA pAlana karanA hI gaNoM ke prakarSa kA kAraNa hai|' rAjA ne kahA-'kumAra ! tumane atyadhika kaThina kArya kiyA hai|' kumAra ne kahA-'pitA jI ! kaThina kArya kaisA ! pitA jI sunie koI cAra puruSa the| unameM se do atyanta dhana ke lAlacI the, dUsare do viSayalolapI the| mArga meM jA rahe the| unhoMne kisI sthAna para maNi, ratna aura svarNa se pUrNa do mahAnidhi aura devAMganAoM ke samAna do striyA~, dekhiiN| jo prApta karane yogya vastu thI vaha prApta kara lI, isa prakAra citta meM harSita hae / sAmane daudd'e| unhoMne kahIM se zabda sunA-he he puruSo ! sAhasa mata karo, sAhasa mata kro| Upara kI ora dekho, tumhAre Upara mahAparvata gira rahA hai| isake mArga meM Ae logoM ko ina ceSTAoM meM nahIM par3anA caahie| samIpa meM hI AkAza rUpI A~gana meM adhiSThita, dekhane meM vikarAla, samIpavartI jIvoM para AkramaNa karatA huA, devatAoM se bhI na roke jAne yogya zIghra hI girate hue parvata ko dekhaa| anantara ina logoM ne kahA-are ! aisI sthiti meM kyA upAya hai? kahIM se sunA-aba upAya nahIM hai, kintu jo padArthoM ke viSayoM kI icchA karate haiM ve prApta hone athavA na hone para samIpavartI hone se isake dvArA AkrAnta ho jAte haiM, usa prakAra se AkrAnta hae ve pUnaH punaH AkrAntapane Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] 836 bhAveMti tayasArayaM, te vi jahAsannayAe avaTubhati eeNa; tahA avaTuddhA ya na pAveMti puNo puNo evamevAvaTTahaNaM ti, avi ya muccaMti kAleNa imAo uvddvaao| tao egehi citiyaM-kimamhANamimIe dohacitAe / savvahA payaTTamha asthavisaesu, jaM hou taM hou tti| saMpahAriUNa payaTTA saharisaM / anne 'u hA hA evaM paripaMthie eyammi niyamanassarehi asuMdarehiM vivAe kimettha atyavisaehiti citiUNa niyattA atthavisayAhiM, bhAti tayasArayaM, jujjati niyniyphlehi| tA evaM vavasthie nirUveu tAo ke ettha dakkarakArayA ke vA nhi| rANA citiyaM-je payaTaeNti atyavisaesu,te dukkarakArayA;jao tahA paripaMthie pavvae niyamaNassarehi asuMdarehi vivAe kimatthavisaehi; kIisI vA tahAbhae pavattI ? aNAlocayattamegaMteNa; kiM vA tIe tahAdiTThapajjatAe uvahAsaTANayAe atthavisayapatthaNAe ? paramatyeNa nivveyakAraNameyaM sayANaM ti| citiUNa jaMpiyaM rAiNA- kumAra, je payati , te duvakarakArayA; apavattaNaM tu juttijuttameva, kimetya dukkaraM ti / kumAreNa bhaNiyaM - tAya, jai evaM, tA paDate maccapadavae vAvAyae tihuyaNassa aibhIsaNe payaIe dujjae artha viSayeSu bhAvayanti tadasAratAm, te'pi yathAsannatayA'vaSTabhyante etena, tathA'vaSTabdhAzca na prApnuvanti punaH punarevamevAvaSTambhanamiti, api ca mucyante kAlenAsmAdupadravAt / tata ekaizcintitam -kimasmAkamanayA diirghcintyaa| sarvathA pravartAmahe'rthaviSayeSu, yad bhavatu tad bhavatviti / sampradhArya pravRttAH saharSam / anye tu hA hA evaM paripanthini etasmin niyamanazvarairasundaraivipAke kimatra arthaviSayaH' iti cintayitvA nivRttA arthaviSayAbhyAm, bhAvayanti tadasAratAma, yujyante nijnijphlaiH| tata evaM vyavasthite nirUpayatu tAtaH, ke'tra duSkarakArakA: ke vA nhi| rAjJA cintitama-ye pravartatante'rthaviSayeSu te duSkarakArakAH, yatastathA paripanthini parvate niyamanazvarairasandaraivipAke kimarthaviSayaH, kIdRzI vA tathAbhaye prvRttiH| anAlocakatvamekAntena, kiM vA tayA tathAdRSTaparyantayA upahAsasthAnayA'rthaviSayaprArthanayA, paramArthena nirvedakAraNametat satAmiti / cintayitvA jalpitaM rAjJA-kumAra ! ye pravartante te duSkarakArakAH, apravartanaM tu yuktiyukta meva, kimata daSkaramiti / kamAreNa bhaNitama-tAta ! yadyevaM tataH patati matyUparvate vyApAdake tribhuvanako prApta karate haiM / jo padArtha aura viSayoM ke icchuka nahIM haiM aura usakI asAratA kI bhAvanA karate haiM ve bhI samIpavartI hone se isase AkrAnta ho jAte haiM, usa taraha mUnchita hue ve puna: isa prakAra AkrAntapane ko nahIM prApta hote haiM, apitu samaya pAkara isa upadrava se chUTa jAte haiN| anantara kucha logoM ne socA- hama logoM ko isa dIrgha cintA se kyA, (hama to) sarvathA padArtha aura viSayoM meM pravRtti karate haiM, jo ho so ho- aisA nizcaya kara harSapUrvaka pravRtta ho gye| dUsare jana-hA hA, nizcaya se nAza honevAle, asundara phalavAle tathA virodhI ina padArthoM ke viSayoM se kyA aisA socakara padArthoM ke viSayoM se nivatta ho gaye, asAratA kI bhAvanA karane lge| apane-apane phaloM ko prApta kiyaa| to aisI sthiti meM pitAjI dekhie, kauna yahA~ kaThina kArya karanevAle haiM aura kauna nahIM haiM ?' rAjA ne socA--jo padArtha aura viSayoM meM pravRtti karate hai ve kaThina kArya karanevAle haiM; kyoMki usa virodhI parvata ke hone para nizcita rUpa me nAza honevAle padArtha aura viSayoM se kyA, usa prakAra kA bhaya hone para pravRtti kaisI ? atyantarUpa se nirvicAraNA hai athavA usa prakAra kI adRSTa paryanta upahAsa ke sthAnavAlI padArthoM aura viSayoM kI prArthanA se kyA lAbha, jo ki sajjanoM ke lie yathArtharUpa se vairAgya kA kAraNa hai - aisA socakara rAjA ne kahA-'kumAra ! jo pravRtta hote haiM ve kaThina kArya karanevAle haiM, aura jo Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA payAraMtareNa avibhAvijjamANasarUve viojae iTThabhAvANa samApaDaNasaMgae kArae asamaMjasANa kilesAyAsakAragA atyavisayA visavivAyasarisA ya; visayacAso ya avvAvAho payaIe kAraNaM amayabhAvassa salAhaNijjo syANa akilesa sevaNijjo se vijjaiti kimettha dukkaraM / kahaM vA evaMvihe jIvaloena dukkaraM atthavisayANuvattaNaM ti / rAiNA bhaNiyaM vaccha, evameyaM, jayA sammAloijjai / kumAreNa bhaNiyaM - tAya, asammAlocaNaM puNa na hoi AlocaNaM / rAiNA bhaNiyaM -- vaccha, evameyaM, ki tu duraMto mahAmohoti / kumAreNa bhaNiyaM - tAya, Iiso esa duraMto, jeNa eyasAmattheNa pANiNo evaMvihe jIvaloe pahavaMte vi uddAmamaccuMmi pecchamANA vi eyasAmatthaM goyaragayA vi eyassa gheppamANA vi jarAe viujjamANA vi iTThehiM parigalaMte vi vIrie coijjamANA vi dhIrehiM 'na amhANa vi evameyaM pariNama, anno va amha citao, jaM kiMci vA eyaM, acitaNIyaM ca dhIrANaM, atthi vA AyattamuvAyaMtaraM, mohavavasAyasajjhaM vA imaM, avahIraNA vA uvAo, acvaMtiyA vA atyavisaya 'tti agaNiUNa jarAidosa jAlaM savvAvatthAsu bAlA kAUNa gayanimoliyaM paricaya savvamannaM kusalapaka- kha 840 syAtibhISaNaM prakRtyA durjaye prakArAntareNAvibhAvyamAnasvarUpe viyojake iSTabhAvAnAM sadApatanasaGgate kArake'samaJjasAnAM klezAyAsakArako artha viSayau viSavipAkasadRzau ca viSayatyAgazcAvyAbAdhaH prakRtyA kAraNamamRta bhAvasya zlAghanIyaH satAmakleza sevanIyaH sevyate iti kimata duSkaram katha vaivaMvidha jovaloke na duSkaramartha viSayAnuvartanamiti / rAjJA bhaNitam - vatsa ! evametad yada samyagAlocyate / kumAreNa bhaNitam - tAta ! asamyagAlocanaM punarna bhavatyAlocanam / rAjJA bhaNitam - vatsa ! evametat, kintu duranto mahAmoha iti / kumAreNa bhaNitam - tAta ! IdRza eSa durantaH, yenaitatsAmarthyana prANina evaMvidhe jIvaloke prabhavatyapi uddAmamRtyo prekSamANA api etatsAmarthyaM gocaragatA adhyetasya gRhyamANA api jarayA viyujyamAnA apISTaH parigalatyapi vIrye codyamAnA api dhIraiH 'nAsmAkamapyevametat pariNamati, anyo vA'smAkaM cintakaH yat vicid vaitad, acintanIyaM ca dhIra NAm asti vA''yattamupAyAntaram, bho, vyavasAyasAdhyaM vedam, avadhIvopAyaH, AtyantikA vA'rthaviSayAH' ityagaNayitvA jarAdidoSajAla sarvAvasthAsu bAlAH pravRtta nahIM hote haiM ve hI ThIka haiM, yahA~ kaThina kArya hI kyA hai' kumAra ne kahA - pitAjI ! yadi aisA hai to tInoM lokoM ke lie atyanta bhayaMkara, mAraka mRtyurUpI parvata ke girane para svabhAva se durjeya, dUsare prakAra se jinake svarUpa prakaTa hote haiM, jo iSTa bhAvoM ke viyojaka haiM, sadA patana se yukta haiM, asagata kAryoM ke karanevAle haiM, kleza aura thakAvaTa ko utpanna karate haiM aise padArtha aura viSaya viSaphala ke samAna haiM aura viSayoM kA tyAga rukAvaTa na DAlanevAlA, svabhAva se amRtatva kA kAraNa, sajjanoM kI prazaMsA ke yogya hai aura binA kleza ke sevana kiyA jAtA hai ataH yahA~ kaThina kArya kyA hai ? athavA saMsAra meM padArtha aura viSayoM kA anusaraNa duSkara kaise nahIM hai ? rAjA ne kahA- 'vatsa ! yaha saca hai, jaba bhalIbhA~ti vicAra kiyA jAtA hai / ' kumAra ne kahA - 'pitAjI ! bhalI prakAra vicAra na karanA vicAra nahIM hotA hai|' rAjA ne kahA- 'yaha ThIka hai; kintu mahAmoha kA anta kaThinAI se hotA hai / ' kumAra ne kahA- 'pitAjI ! yaha duranta aisA hai ki isake sAmarthyaM se prANI isa prakAra ke saMsAra meM utkaTa mRtyu ke sAmarthyayukta hone para bhI, isakI sAmarthya ko dekhate hue bhI, bur3hApe se jakar3a jAne, iSToM se viyoga hone, zakti ke naSTa hone, dhIra vyaktiyoM ke dvArA prerita hone para bhI 'hamArI yaha isa prakAra kI pariNati nahIM hai, athavA hama logoM kI cintA karanevAlA anya hai. yaha jo kucha bhI bhI, isake mArga para jAte hue Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo ] ceTThiyaM mahayA payatteNa nivvaDiyabhAvasAraM payaTTati atyavisaesu, na payaTTati jarAidosanigdhAyaNasamatye hie savvajIvANa acitaciMtAmaNisannihe sAhae nevvANassa vIyarAgadesie dhammeti / eya mAyaNiUNa saMjAyasuhayarapariNAmeNa jaMpiyaM rAiNA-vaccha, evameyaM, na ettha kici annaha tti / devIe bhaNiyaM vaccha, savvamevamayaM mohaniddAvigameNa pariNayappAyamamhANaM / kiM tu na saMpannaM bAlANa alisi ti viggA viya mhi / kumAreNa bhaNiyaM -aMba, alamubveeNa; saMpannapAyameyAsi ahilasiyaM / dhannAo imAo, saphalaM mANusattaNameyANaM, saMgayAo mokkhabIeNa / tao devIe puloiyaM tAsi vayaNaM / paNamiUNa guruvaNaM jaMpiyamimohiM - aMba, nehametanimitto khu ucdevo aMbAe / annA jahA uvaimajjautteNa tava eyaM saphalaM mANusattamamhANa, pAvio ajjauttaghariNisaddo guruyaNANahAveNa tarUvaM ca sesaM pi / tA saMpannamamhANa ahilasiyAhiyaM ti, pariccayau ubvevamaMbA / tao devIe citiyaM-- aho eyAsi rUvaM, aho uvasamo, aho paramatthannuyA, aho vayaNavinnAso, aho gurubhaktI, aho mahatyattaNaM, aho gaMbhIrayA, aho samuyAyAroti / citiUNa jaMpiyamimIe - uciya kRtvA gajanimIlikAM parityajya sarvamanyat kuzalapakSaceSTitaM mahatA prayatnena niSpannabhAvasAraM pravartante'viSayeSu na pravartante jarAdidoSanirghAtanasamarthe hite sarvajIvAnAM acintyacintAmaNisannibhe sAdhake nirvANasya vItarAgadezite dharme iti / etadAkarNya saJjAtazubhatara pariNAmena jalpitaM rAjJA - vatsa ! evametad, nAtra kiJcidanyatheti / devyA bhaNitam - vatsa ! sarvamevametad mohanidrAvigamena pariNataprAyamasmAkam / kintu na sampannaM bAla yorabhilaSitamityudvignevAsmi / kumAreNa bhaNitam -- amba ! alamudva egena, sampannaprAyametayorabhilaSitam / dhanye ime saphalaM mAnuSatvametayoH, saGgate mokSabIjena / tato devyA pralokita tayorvadanam / praNamya gurujanaM jalpitamAbhyAm - amba ! snehamAtraminittaH khalvudvego'mbAyAH / anyathA yathopadiSTamAryaputreNa tathaivaMtat, saphalaM mAnuSatvaprApta AryaputragRhiNIzabdo gurujanAnubhAvena tadanurUpaM ca zeSamapi / tataH sampanna mAvayorabhilaSitAdhikamiti, parityajatadvegamambA / tato devyA cintitam - aho etayo rUpam, kaho upazamaH, aho paramArthajJatA, aho vacanavinyAsaH, aho gurubhaktiH, aho mahArthatvam, aho gambhIratA, 841 hai, dhIroM ke dvArA acintanIya hai, bhAvI phala kA dUsarA upAya hai athavA yaha moha ke nizcaya dvArA sAdhya hai. athavA tiraskAra kA upAya hai, athavA padArtha tathA viSaya avinAzI hai - isa prakAra bur3hApe Adi doSoM kona mAnakara sabhI avasthAoM meM mUrkha vyakti gajanimIlana kara ( A~kheM mUMdakara ), anya saba zubhapakSa vAlI ceSTAoM kA tyAga kara, atyadhika prayatna se jinheM padArthoM meM rasa utpanna huA hai aise hokara ve padArtha aura viSayoM meM pravRtta hote haiN| bur3hApA Adi doSoM ke nAza karane meM samartha, samasta jIvoM ke lie hitakara, acintya cintAmaNi ke samAna vItarAga praNIta mokSa ke dharma meM pravRtta nahIM hote haiM / ' yaha sunakara jisake atyadhika zubha pariNAma utpanna hue haiM aise rAjA ne kahA - 'putra ! yaha isI prakAra hai, anya kisI prakAra nahIM / ' mahArAnI ne kahA -- 'yaha saba aisA hI hai, moharUpI nidrA ke naSTa ho jAne ke kAraNa hama loga badala gaye ( jAgrata ho gaye ). kintu bAlikAoM kI abhilASA pUrNa nahIM huI, ataH maiM udvigna hI hU~ / ' kumAra ne kahA- mAtAjI! udvega mata jae, ina donoM kI abhilASA sampanna prAya hai| ye donoM dhanya haiM, ina donoM kA manuSyamava saphala hai, ye donoM mokSa ke bIja se yukta haiN|' anantara mahArAnI ne unakA mukha dekhaa| mAtA-pitA ( sAsa, zvasura ) ko praNAma kara ina donoM ne kahA - ' mAtA ! nizcita rUpa se mAtA kA udvega mAtra sneha se nirmita hai, anyathA phira Aryaputra ne jo upadeza diyA vaha vaisA hI hai| hama donoM kA manuSyabhava saphala huA, gurujanoM kI kRpA se Aryaputra kI gRhiNI zabda ko prApta kiyA aura usake anurUpa zeSa ko bhI prApta kiyA / ataH hama logoM kI abhilASA se adhika Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 842 [ samarAiccakahA meyaM khaggaseNadhUyANa, jamevaM guruyaNo annuvttiiyi| etthaMtarammi nAidUre puraMdarabhaTTagehammi samaddhAio akkaMdo pavitthario bhareNa / 'hA kimeyaM ti' saMbhaMto raayaa| bhaNiyaM ca NeNa - are viyANaha, kimayaM ti| kumAreNa bhaNiyaM-tAya, alaM kassaha gamaNakheeNa, viyANiyamiNaM / rAiNA bhaNiyaM-vaccha,, kimayaM ti| kumAreNa bhaNiyaM - tAya, saMsAravilasiyaM / rAiNA bhaNiyaM-vaccha, na viseso'vgcchaami| kumAreNa bhaNiyaM-suNAu taao| addhauvarao puraMdarabhaTTo tti tannimittaM pavatto tassa gehe akkNdo| rAiNA bhaNiyaM-vaccha, so ajjeva diTTho me| kumAreNa bhaNiyaM-tAya, akAraNamiNaM mrnndhmmiinnN| rAiNA bhaNiyaM-vaccha, na koi eyassa vAhI ahesi; tA kahaM puNa esa uvro| kumAreNa bhaNiyaM-tAya, avattavvo esa vaiyaro garahio egaMteNa / rAiNA bhaNiyaM--vaccha, Iiso esa saMsAro, kimettha agarahiyaM nAma / mahaMtaM ca me kouyaM ti sAheu vccho| na ya ettha koi asjjnno| sajjaNakahiyaM ca garahiyaM na vittharai pAeNa; saMpayaM vaccho pamANaM ti / kumAreNa bhaNiyaM-tAya, mA evamANaveha; jai evaM nibbaMdho, tA suNAu aho samudAcAra iti / cintayitvA jalpitamanayA-ucitametat khaDgasenaduhitroH, yadevaM gurujnosnuvrtyte| ___atrAntare nAtidUre purandarabhaTTagehe samuddhAvita AkrandaH pravistRto bhareNa / 'hA mimetad' iti sambhrAnto rAjA / bhaNitaM ca tena - are vijAnIta, kimetaditi / kumAreNa bhaNitam-tAta ! alaM kasyacid gamanakhedena, vijJAtamidam / rAjJA bhaNitam - vatsa ! kimetaditi / kumAreNa bhaNitam - tAta ! saMsAravilasitam / rAjJA bhaNitam- vatsa ! na vishessto'vgcchaami| kumAreNa bhaNitamzRNotu tAtaH / ajhaiparata: purandarabhaTTa iti tanni mittaM pravRttastasya gehe ARndaH / rAjJA bhaNitamvatsa ! so'dyaiva dRSTo mayA / kumAreNa bhaNitam-tAta ! akAraNamidaM maraNadharmANAm / rAjJA bhaNitam-vatsa ! na ko'pyetasya vyAdhirAsIt, tataH kathaM punareSa uparataH / kumAreNa bhaNitam - tAta ! avaktavya eSa vyatikaro gahita ekAntena / rAjJA bhaNitam-vatsa ! Idaza eSa saMsAra:, kimatrAgahitaM nAma / mahacca me kautukamiti kathayatu vatsaH / na cAtra ko'pyasajjanaH / sajjanakathitaM ca gahitaM na vistIryate prAyeNa, sAmprataM vatsaH pramANamiti / kumAraNa bhaNitam-tAta ! maivamAjJAsampanna ho gyaa| mAtAjI ! udvega chodd'ie|' anantara mahArAnI ne socA-oha, ina donoM kA rUpa, oha upazama, oha yathArtha vastu kA jAnanA, oha vacanoM kI racanA, oha bar3oM ke prati bhakti, oha mahArghatA, oha gambhIratA, oha ucita vyavahAra-aisA socakara isane (mahArAnI ne kahA-khaDgasena kI putriyoM ke yaha yogya hai jo ki isa prakAra bar3oM kA anusaraNa karatI haiN| tabhI samIpa meM hI purandara bhaTTa ke ghara se rone kI AvAja AyI, bhIr3a ikaTThI ho gayI / 'hAya yaha kyA !' rAjA ghabarAyA aura usane kahA-'are jJAta karo kyA huA ?' kumAra ne kahA- 'koI jJAta karane kA kaSTa mata karo, ise jJAta kara liyaa|' rAjA ne vahA-'vatsa ! yaha (saba) kyA hai ?' kumAra ne kahA- 'pitA jI ! saMsAra kA khela hai yh|' rAjA ne kahA- 'vatsa ! ThIka se nahIM smjhaa|' kumAra ne kahA-'pitAjI sunie, purandara bhaTTa maraNAsanna hai ataH usake lie usake ghara meM rudana ho rahA hai / ' rAjA ne kahA- 'vatsa ! use Aja hI maiMne dekhA thaa|' kumAra ne kahA-'maraNa svabhAvavAlo ke lie yaha koI kAraNa nahIM hai|' rAjA ne kahA'vatsa ! ise koI roga bhI nahIM thA, ata: yaha kaise maraNAsanna ho gayA !' kumAra ne kahA- 'pitA jI ! yaha ghaTanA atyanta nindita hone ke kAraNa na kahane yogya hai|' rAjA ne kahA---'putra ! yaha saMsAra aisA hI hai, yahAM para anindita kyA hai| mujhe bar3A kautUhala hai, ataH putra kaho / yahA~ koI asajjana nahIM hai aura sajjanoM ke dvArA | Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo bhavo ] 843 tAo | advAioesa niyamahiliyAe nammayAbhihANAe visappaoeNa / tA pesehi tAva tattha visanigdhAyaNasamatthe vejje, jIvai tao osahapaoeNa / annaM ca / taggehapaolidakkhiNAvara disAbhAe imiNA caiva visappaoeNa toe daraghAio kukkuro / tassa vi imo ceva osahavihI paraMjiyo; jIvissai so vi imiNA / rAiNA citiyaM- aho nANAisao kumArassa / jahAbhaNiyamAisiUNa pesiyA vejjA, bhaNiyaM ca rAiNA - kumAra, kiM puNa tIe imassa asavvasAyassa nimittaM / kumAreNa bhaNiyaM - tAya, aviveo nimittaM; tahavi puNa visesao imaM / vallahA sA puMradarassa mohadoseNa pasattA ajjuNAbhihANe niyadAse / suyamaNeNa savaNaparaMparAe, na saddahiyaM siNehao | aikkato koi kAlo / annayA ya 'mA saMtANaviNAso havau' tti sAhiyaM se jIe / putta, na suMdarA te mahiliyA; tA mA uvekkhasu ti / citiyaM puraMdareNa na khalu eyamevaM bhavai / abhinnacittA meM piyayamA, aMbAya evaM bAharaI / nibaddhaverAo ya pAyaM sAsuyAvahUo / refoot aMbA, piyamA uNa pagariso guNANa / cavalAo ya itthiyAo tti risivayaNaM, na ya payata; yadyevaM nirbandhaH, tataH zRNotu tAtaH / ardhavyApAdita eSa nijamahilayA narmadAbhidhAnayA viSaprayogeNa / tataH preSaya tAvat tatra viSanirghAtanasamarthAn vaidyAn, jIvati tata auSadhaprayogeNa / anyacca tadgehapratolidakSiNA para digbhAge'nenaiva viSaprayogeNa tayA daraghAtita kurkuraH / tasyApyayameSavidhiH prayoktavyaH, jIviSyati so'pyanena / rAjJA cintitam - aho jJAnAtizayaH kumArasya / yathA bhaNitamAdizya preSitA vaidyAH, bhaNitaM ca rAjJA - kumAra ! kiM punastasyA asyAsadvyavasAyasya nimittam / kumAreNa bhaNitam - tAta ! aviveko nimittam; tathApi punarvazeSata idam / vallabhA sA purandarasya mohadoSeNa prasaktA'rjunAbhidhAne nijadAse / zrutamanena zravaNaparamparayA, zraddhitaM staH / atikrAntaH ko'pi kAlaH / anyadA ca 'mA santAnavinAzo bhavatu' iti kathitaM tasya jananyA / putra ! na sundarA te mahilA, tato mopekSasveti / cintitaM purandareNa - khalvetadevaM bhavati / abhinnacittA me priyatamA, ambA caivaM vyAharati / nibaddhavaire ca prAyaH zvazrUvadhvI / amatsariNI cAmbA, priyatamA punaH prakarSo guNAnAm, capalAzca striya iti RSivacanam, na cAnyathA kahA huA nindita prAyaH nahIM phailatA hai, aba putra pramANa haiM / ' kumAra ne kahA - 'pitA jI, aisI AjJA mata do, yadi Agraha hai to pitAjI sunie - apanI narmadA nAmaka patnI ke dvArA viSa ke prayoga se yaha adhamarA huA hai, ataH vahA~ viSa ko naSTa karane meM samartha vaidyoM ko bhejie, auSadhi ke prayoga se yaha jIvita ho jAyegA / dUsarI bAta yaha hai ki usI ghara kI galI ke dakSiNa-pazcima bhAga meM isI viSa ke prayoga se usa kutte ko bhI adhamarA kara diyA hai usake lie bhI yahI auSadhi ke niyama kA prayoga karanA cAhie, vaha bhI isase jIvita ho jaayegaa| rAjA ne socA- oha kumAra ke jJAna kI adhikatA ! kahane ke anusAra Adeza dekara vaidya bheje / rAjA ne kahA - 'kumAra ! usake asatkArya kA kyA kAraNa hai ?' kumAra ne kahA - 'pitAjI ! aviveka kAraNa hai tathApi vizeSarUpa se yaha bAta hai purandara kI priyA moha ke doSa se apane arjuna nAmaka dAsa ke prati Asakta ho gyii| isane kAnoM-kAna sunA, snehavaza vizvAsa nahIM kiyA / kucha samaya bIta gyaa| eka bAra 'santAna kA vinAza na ho' ataH usakI mA~ ne kahA - 'putra ! tumhArI strI ThIka nahIM hai ataH usakI upekSA mata kro|' purandara ne socA'nizcaya se yaha aisI nahIM hogI / merI priyatamA abhinna hRdayavAlI hai aura mAtA aisA kahatI hai ! sAsa-bahU kA Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 844 [samarAiccakahA annahA havai / visamA ya mynnvaannaa| tA parikkhAmi tAva evaM ti| ciMtiUNa pairikkammi bhaNiyA nammayA-suMdari, rAyAeseNaM gaMtavvaM mae mAhesaraM, AgaMtabdhaM ca sigdhameva / tA suMdarIe kaivi diyahe sammamAtiyavvaM ti / nammamAe bhaNiyaM - anja utta, ahaM pi gacchAmi; koisaM mama tae viNA sammati bhaNamANI paruiyA esA / bhaNiyA ya puraMdareNa suMdari, alaM siNehakAyarayAe, na mama tattha khevo tti| nammayAe bhaNiyaM-ajjautto pamANaM ti| biiyadiyahe ya niggao puraMdaro, gao maayaapoenn| aivAhiUNa kahiMci vAsaraM paviTTho rynniie| gao addharattasamae niyayabhavaNaM,paviTTho vAsagehaM / diTThA ya Na surayAyAsakheyasahapasuttA samaM ajjuNaeNa nammayA / kuvio khu eso,paNaTThA viveyavAsaNA / citiyaM caNeNa-sahAhAratullAo itthiyAo; jatteNa etAsi bhoo pAlaNaM ca / duTTho ya durAyAro ajjaNao, jo me kalattaM ahilasai; tA eyaM vAvAemi tti / citiUNa suhapasutto vAvAio NeNa ajjunno| vAvAiUNa ya niggao vaasgehaao| citiyaM ca Na-pecchAmi, ki me piyayamA karei tti / Thio egadese / tahAviharuhiraphaMseNa viuddhA nmlyaa| diTTho ya NAe dohaniddApasutto ajjunno| citiyaM bhavati / viSamAzca mdnbaannaaH| tataH parIkSe tAvadetAmiti / cintayitvA pratirikte bhaNitA narbhadA-sundari ! rAjAdezena gantavyaM mayA mAhezvaram, AgantavyaM ca zIghrameva / tataH sandaryA katyapi divasAna samyagAsitavyamiti / narmadayA bhaNitam-Aryaputra ! ahamapi gacchAmi, kI dazaM mama tvayA vinA samyagiti bhaNantI prruditaissaa| bhaNitAca punda reNa-sundari! alaM snehakAtaratayA. na mama tatra kSepa (bilamba) iti / narmadayA bhaNitam- AryaputraH prmaannmiti| dvitIya divase ca nirgataH purandaraH, gato mAyAprayogeNa / atibAhya kutracid vAsaraM praviSTo rajanyAm / gato'rdharAtrasamaye nijabhavanama, praviSTo vAsageham / dRSTA ca tena suratAyAsakhedasukha prasuptA samamarjanena nrmdaa| kupitaH khalveSaH, pranaSTA vivekavAsanA / cintitaM ca tena-sudhAhAratulyA: striyaH, yatnenaitAsAM bhogaH pAlanaM ca / duSTazca durAcAro'rjanaH, yo me kalatramabhilaSati, tata etaM vyApAdayAmIti / cintayitvA sukhaprasupto vyApAditastenArjunaH / vyApAdya ca nirgato vAsagehAt / cintita ca tenapazyAmi, ki me priyatamA karotIti / sthita ekdeshe| tathAvidharudhirasparzana vibuddhA narmadA / daSTazca pra yaH vaira ba~dhA rahatA hai| merI mAtA IrSyAlu nahIM hai, puna: priyatamA meM guNoM kI adhikatA hai, 'striyA~ caMcala hotI hai' aisA RSi kA vacana hai ata: anya yA nahIM hogaa| kAma ke bANa viSama hote haiN| ata: isakI parIkSA karatA hU~-aisA socakara ekAnta meM narmadA se kahA---'sundarI ! rAjAjJA se mujhe mAhezvara ko jAnA hai aura zIghra hI A jaauuNgaa| ata: sundarI, kucha dina taka bhalI prakAra rhnaa|' narmadA ne kahA-'Aryaputra ! maiM bhI calUMgI, tumhAre binA bhalIprakAra kaise rahU~gI?' - aisA kahatI huI yaha ro pdd'ii| purandara ne kahA-'sundarI ! sneha se duHkhI mata hoo, vahA~ para maiM dera nahIM kruuNgaa|' narmadA ne kahA- 'Aryaputra pramANa haiN|' dUsare dina purandara nikala gayA, chala se gayA / kucha dina bitAkara rAtri meM praviSTa huaa| AdhI rAta ke samaya apane ghara meM gayA, zayanagRha meM praveza kiyaa| usane sambhoga ke parizrama kI thakAvaTa se sukhapUrvaka arjuna ke sAtha soI huI narmadA ko dekhaa| yaha kupita huA, viveka kA saMskAra naSTa ho gyaa| usane socA-striyA~ amRta ke tulya hotI haiM, inakA yatna se bhoga aura pAlanA karanA caahie| arjuna durAcArI aura duSTa hai jo ki merI priyA kI abhilASA karatA hai, ataH ise mAratA hU~-aisA socakara sukha se soye hue arjuna ko usane mAra diyaa| mArakara zayanagRha se nikala gyaa| usane socA-dekhU merI priyA kyA karatI hai| eka sthAna para khar3A rahA / usa prakAra ke khUna ke sparza se narmadA Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mavamo bhavo ] 845 1 caNAe -hA hA vivanno me piyayamo, hA haya mhi maMdabhAiNI / aha keNa uNa evaM vabasiyaM kUro khu so pAvo / kosa vA ahaM na vAvAiyA, kiM vA mamaM jIvai ( jIvieNa) avaNIyaM hiyayabaMdhaNaM / niyattA ihakahA / savvA iso esa saMsAro ti / citiUNa vAsagehabhittimUle khayA dIhakhaDDA, nihao tahiM ajjuNao / eyamavaloiUNa avakkato puraMdaro, gao ahimayapaesaM / kayA ya NAe tahiM pae se lahiyA, kappiyA tassa boMdI, pUei paidiNaM, karei balivihi, nihei nehadIvaM, AliMgai siNehamoheNa / ucimaNaM ca Agao purNdro| na daMsio teNa viyAro, na lakkhio nammayAe / aikkaMtA kaii diyA / diTThA puraMdareNa yalahiyAtussA / vitiyaM ca NeNa - aho se mUDhayA, aho aNarAo / ahavA aNahIyasattho Iiso ceva itthiyAyaNo hoi / ki mameiNA / suhAhAratullAo itthiyAo risivayaNaM / tA kareu esA jaM se paDihAyai / puThiMba va tIe saha visayasuhamaNuhavaMtassa aikkatA duvAla saMvaccharA / io ya aIyacamadiNe patthuyAe pakvAiyAe uvagappie vivihadiyabhoyaNe abhuttesaM disuM samAsannAe bhoyajavelAe diTThA puraMdareNa tIe thalahiyAe piMDavihANamuvagappayaMtI tayA dIrghanidrAprasupto'rjunaH / cintitaM ca tayA - hA hA vipanno me priyatamaH, hA hatA'smi mandabhAginI / atha kena punarevaM vyavasitam, krUraH khalu sa pApaH / vasmAd vA'haM na vyApAditA, kiMvA mama jIvitena,apanItaM hRdayabandham / nivRttA ratisukhakathA / sarvathedRza eSa saMsAra iti / cintayitvA vAsagehabhittimUle khAtA dIrghagartA, nikhAtastatrArjunaH / evamavalokyApa krAntaH purandaraH, gato'bhimatapradezam / kRtA ca tayA tatra pradeze sthalikA, kalpitA ca tasya bondiH, pUjayati pratidinam, karoti balividhim nidadhAti snehadIpam, AliGgati snehamohena / ucitasamayena cAgataH purandaraH, na darzitastena vikAraH, na lakSito narmadayA / atikrAntAH katyapi divasAH / dRSTaH purandareNa sthalakAzuzrUSA | cintitaM ca tena - aho tasyA mUDhatA, aho anurAgaH / athavA'nadhItazAstra IdRza eva strIjano bhavati / kiM mamaitena / sudhAhAratulyA striya iti RSivacanam / tataH karotveSA, yat tasyAH pratibhAti / pUrvabhiva tayA saha viSayasukhamanubhavato'tikrAntA dvAdaza saMvatsarAH / itazcAtItapaJcamadine prastutAyAM pakSAdikAyAmupakalpite vividhadvija bhojane'bhukteSu dvijeSu samAsannAyAM jAga gyii| usane dIrghanidrA meM soye hue arjuna ko dekhA aura (usane socA- hAya hAya, merA priyatama mara gayA, hAya meM mandabhAginI mArI gyii| kisane aisA kiyA hogA ? nizcita rUpa vaha pApI krUra hai| athavA mujhe kyoM nahIM mArA ? mere jIne se kyA ( arthAt merA jInA vyartha hai ) / hRdaya ke bandhana dUra ho gaye / sambhoga sukha kI kathA nivRtta ho gayI / yaha saMsAra aisA hI hai - aisA socakara zayanagRha kI dIvAra ke nIce bar3A gaDDhA khodA, usameM arjuna ko gAr3a diyA / yaha dekhakara purandara calA gayA / iSTa sthAna para gyaa| usa sthAna para usa strI ne choTA cabUtarA banavAyA aura usakI mUrti banavAyI, pratidina pUjA karane lagI, bali kI vidhi karane lagI, sneha kA dIpa rakhane lagI, sneha ke moha se AliMgana karane lagI / ucita samaya para purandara AyA / usane vikAra nahIM dikhalAyA, narmadA ne lakSita nahIM kiyaa| kucha dina bIta gaye / purandara ne cabUtare kI sevA dekhii| usane socAoha usakI (patnI kI) mUr3hatA, oha anurAga ! athavA zAstra napar3hI huI striyA~ aisI hI hotI haiN| mujhe isase kyA / striyA~ amRta ke AhAra ke tulya hotI haiM - aisA RSivacana hai, ataH use jo dikhAI de vaha kre| pahale jaisA viSayasukha anubhava karate hue bAraha varSa bIta gye| idhara pichale pA~caveM dina pakSAdi ke Ane para aneka prakAra ke bhojana brAhmaNoM ke lie banAne tathA brAhmaNoM ke bhojana karane para jaba bhojana kA samaya AyA to purandara ne usI Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 846 [ samarAiccakahA nmmyaa| tao Isi vihasiUNa jaMpiyamaNeNa - halA, kimaNeNa ajjAvi / eyamAyaNNiya bhinnamimIe hiyayaM / citiyaM ca NAe-haMta eeNa me pipayamo vAvAio, annahA kahaM esa evaM jNpi| aho se kuurhiyyyaa| tA imaM ettha pattayAlaM; vAvAemi evaM hiyayanaMdaNasattuM, karemi veranijjAyaNaM / eso ya etthuvAo, demi se visabhoyaNaM ti / citiUNa ANAviyaM visaM / avasaro tti kayamajja visabhoyaNaM pauttaM ca gAe / esa ettha viyro| rAiNA bhaNiyaM-vaccha, kukkuravaiyaro kahaM ti / kumAreNa bhaNiyaM-tAya, tassa vi imIe ceva thalahigAsaMNiviTupiyayamovaddavagArI imo tti taM ceva visabhoyaNaM pauttaM / avi ya tannehamohiyAe tssovddvnimittmeyaae| so ceva satta vAre esa hao ajjuNo tAya // 1001 // jaM so mariUNa tahA acitsaamtthkmmdosenn|| ettheva satta vAre uvavanno hoNajammesu // 1002 // bhojanavelAyAM dRSTA parandareNa tasyAM sthalikAyAM piNDavidhAnamupakalpayantI nrmdaa| tata ISad vihasya jalpitamanena-halA! kimnenaadyaapi| etadAkarNya bhinnamasyA hRdayam / cintitaM ca tayAhanta etena me priyatamo vyApAditaH, anyathA kathameSa evaM jlpti| aho tasya krUrahRdayatA / tata idamatra prAptakAlam, vyApAdayAmyetaM hRdayanandanazatrum, karomi vaira niryAtanam / eSa cAtropAyaH / dadAmi tasya vissbhojnmiti| cintayitvA''nAyitaM viSam / avasara iti kRtamadya vissbhojnm| prayuktaM ca tyaa| eSo'tra vyatikaraH / rAjJA bhaNitam - vatsa ! kukuravyatikaraH kathamiti / kumAreNa bhaNitam -tAta ! tasyApyanayaMva sthalikAsanniviSTapriyatamodravakArI ayamiti tadeva viSabhojanaM prayuktama / api ca, tatsnehamohitayA tsyopdrvnimittmetyaa| sa eva sapta vArAn eSa hato'rjunastAta // 1001 / / yat sa mRtvA tathA'cintyasAmarthyakarmadoSeNa / atraiva sapta nArAn upapanno hInajanmasu // 1002 / / cabUtare para piNDavidhAna karatI huI narmadA ko dekhaa| anantara kucha haMsakara isane kahA- 'sakhI ! aba isase kyA (lAbha hai) ?' yaha sunakara isakA hRdaya bhida gyaa| isane socA- hAya, isI ne mere priyatama ko mArA hai nahIM to yaha aisA kaise kahatA? isakI (pati kI) krUra hRdayatA ! to aba samaya A gayA hai, hRdaya ko Ananda denevAle ke zatru isako (pati ko) mAratI hU~, vaira kA badalA cukAtI huuN| yahA~ yaha upAya hai, use viSa kA bhojana detI hU~aisA socakara viSa mNgvaayaa| 'avasara hai'-yaha socakara usane Aja viSa kA bhojana banAyA, use de diyaa| yahA~ yaha ghaTanA huii|' rAjA ne kahA- 'putra ! kutte kI ghaTanA kaisI hai ?' kumAra ne kahA-'pitA jI! usako bhI isane 'cabUtare para vidyamAna priyatama para yaha upadrava karatA hai' socakara vahI viSa kA bhojana de diyaa| kahA bhI hai sake prati sneha se mohita hokara usa upadrava ke kAraNa mAtra se isI ke dvArA sAta bAra mArA gyaa| vaha marakara karma ke doSoM kI acintya sAmarthya se yahIM sAta bAra hIna janmoM meM paidA huaa| Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manamo bhavo ] foffihakoila myabhegAla sasappasANabhAveNa / niyamaraNathAma paDibaMdhadosao pAvio maraNaM // 1003 // dhI saMsAro jahiyaM juvANao paramaruvagavviyao / mariUNa jAyai kimI tattheva kalevare niyae // 1004 // ghAijjai mUDhaNaM mUDho tannehamohiyamaNeNa / jahiyaM tahi ceva raI evaM pi hu mohasAmatthaM // 1005 // tA esa kukkuravaiyaroti / eyamAyaNNiUNa saMviggo rAyA / citiyaM ca NeNa - aho dAruNayA saMsArasa, aho vicittayA kammapariNaIe, aho visayaloluyattaM jIvANaM, aho aparamatyanuyA; savvA mahAgahaNameyaM tti / etthaMtarammi samAgayA vejjA / bhaNiyaM ca hi-deva, devapasAeNa jIvAvio puraMdarabhaTTo kukkuro ya / eyamAyaNNiya harisio raayaa| bhaNiyaM ca NeNa - kahaM jIvAvio ti / vejjehi bhaNiyaM - deva, dAUNa chaDDAvaNAI chaDDAvio visaM, tao jIvAvio ti / 847 kRmigRha kokila mUSaka bhekAlasasarpazvAnabhAvena / nijamaraNasthAnapratibandhadoSataH prApto maraNam // 1003 // dhik saMsAraM yatra yuvA paramarUpagarvitaH / mRtvA jAyate kRmistatraiva kalevare nijake // 1004 // ghAtyate mUDhena mUDhastatsneha mohitamanasA | yatra tatraiva ratiretadapi khalu mohasAmarthyam || 1005 // tata eSa kurku vyatikara iti / etadAkarNya savigno rAjA / cintitaM ca tena - aho dAruNatA saMsArasya, aho vicitratA karmapariNateH, aho viSayalolupatvaM jIvAnAm, aho aparamArthajJatA, sarvathA mahAgahanametaditi / atrAntare samAgatA vaidyA:, bhaNitaM ca taiH - deva ! devaprasAdena jIvitaH purandarabhaTTaH kukurazca / etadAkarNya haSito rAjA / bhaNitaM ca tena - kathaM jIvita iti / vaidyairbhaNitam - deva ! dattvA chardanAni chadito viSaM tato jIvita iti / kIr3A, pAlatU koyala, cUhA, meMDhaka, haMsapadI latA, sarpa aura kutte ke rUpa meM apane maraNasthAna ke saMsarga ke doSa se mRtyu ko prApta huaa| saMsAra ko dhikkAra ki jahA~ para paramarUpa se garvita yuvaka marakara usI apane zarIra meM kar3A hotA hai / mUr3hatA ke kAraNa mUr3ha jisakA ghAta karatA hai, sneha se mohita buddhivAlA usI meM rati karatA hai, yaha bhI moha kI sAmarthya hai / / 1001-1005 / / to yaha kutte kA vRttAnta hai|' yaha sunakara rAjA udvigna huA aura usane socA- oha saMsAra kI bhayaMkaratA, oha karmoM ke phala kI vicitratA, oha jIvoM kI viSayoM ke prati lolupatA, oha paramArtha kA jJAna na honA, ye sarvathA atyadhika gahana hai / isI bIca vaidya Aye aura unhoMne kahA - ' mahArAja kI kRpA se purandara aura kuttA jIvita hai / yaha sunakara rAjA harSita huA aura usane kahA- kaise jIvita rahe ?' vaidyoM ne kahA - 'mahArAja ! ke karAnevAlI davAiyAM dene ke bAda viSa ke kara diyA, usase jIvita rahe Aye / Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAicca kahA etthaMtarami bAlAyavasariso payAsayaMto nayara viyaMbhio ujjoo, pavajjiyAo devaduduhoo, pasario pAriyAyA moo, suvvae divvageyaM, vaDhio harisaviseso / rAigA bhaNiyaM vaccha, kimeti / kumAreNa bhaNiyaM - tAya, devappAo / rAiNA bhaNiyaM vaccha, ko uNa esa devo, ki nimittaM vA ayaMDe upAo / kumAreNa bhaNiyaM - tAya, esa khalu guNadhammaseTThiputto jiNadhammo nAma seTThikumAro ajjeva devattamaNupatto / mittamAriyAvibohaNatthaM ca Agao ihAsi / paDibohiyANi ya tANi / tao devaloyagamananimittaM 'daMsemi eyAsi niyaryA riddhi'ti uppaio iryANi / rANA bhaNiyaM - baccha, kahaM puNa esa ajjeva devattamaNuppatto, kahaM vA vibohio NeNa mitto bhAriyA ya / kumAreNa bhaNiyaM - tAya, eso vi vaiyaro kammaparataMtasaca cedvANuruvo; tahAvi tAeNa pucchio tti sAhIyai / annA kahaM Iisameva ihaloyaparaloyaviruddha sAhiuM pArIyai / rAiNA bhaNiyaM vaccha, Iiso esa saMsAro, kimettha nokkhayaM ti / kumAreNa bhaNiyaM - tAya, jai evaM tA suNa / 'esa khalu jiNadhammo jiNavayaNabhAviyamaI viratto saMsAravAsAo nirIho visaesuM bhAvae 848 / atrAntare bAlAtapasadRzaH prakAzayan nagarI vijRmbhita udyotaH pravAditA devadundubhayaH, prasRtaH pArijAtAmodaH, zrUyate divyageyam, vardhito harSavizeSaH / rAjJA bhaNitam - vatsa ! kimetaditi / kumAreNa bhaNitam - tAta ! devotpAtaH / rAjJA bhaNitam - vatsa ! kaH punareSa devaH kiMnimittaM vA'kANDe utpAtaH / kumAreNa bhaNitam - tAta ! eSa khalu guNadharmazreSThiputro jinadharmo nAma zreSThikumAro'dyaiva devatvamanuprAptaH / mitrabhAryAvibodhanArthaM cAgata ihAsIt / pratibodhite ca te / tato devalokagamananimittaM darzayAmyetayonijaRddhim' iti utpatita idAnIm / rAjJA bhaNitam - vatsa ! kathaM punareSo'yaiva devatvamanuprAptaH, kathaM vA vibodhitaM tena mitraM bhAryA ca / kumAreNa bhaNitamtAta ! eSo'pi vyatikaraH karma paratantra sattvaceSTAnurUpaH, tathApi tAtena pRSTa iti kathyate / anyathA kathamidRzameva ihalokaparalokaviruddhaM kathayituM pArthate / rAjJA bhaNitam - vatsa ! IdRza eSa saMsAra:, kimatra apUrvamiti / kumAreNa bhaNitam - tAta ! yadyevam, tataH zRNu eSa khalu jinadharmo jinavacanabhAvitamativirakto saMsAravAsAd nirIho viSayeSa bhAvayati isI bIca prAtaHkAlIna sUrya ke samAna nagarI ko prakAzita karatA huA prakAza phailA, devoM ke nagAr3e baje, kalpavRkSoM kI sugandhi phailI, divya gIta sunAI par3e, harSavizeSa bddh'aa| rAjA ne kahA- 'vatsa ! yaha saba kyA hai ?' kumAra ne kahA - 'pitAjI ! deva kA Upara kI ora gamana hai / ' rAjA ne kahA- 'yaha deva kauna hai ? athavA asamaya me kaise Upara gayA ?' kumAra ne kahA- 'pitA jI ! yaha guNadharma seTha kA putra jinadharma nAmaka zreSThikumAra Aja hI devatva ko prApta huA hai| mitra aura patnI ko jAgrata karane ke lie yahA~ AyA thaa| una sabhI ko pratibodhita kiyA / anantara svarga ko gamana karane ke lie inako RddhiyAM dikhalAUMgA' aisA socakara isa samaya Upara gayA hai / rAjA ne kahA - ' yaha kaise Aja hI devatva ko prApta huA hai, kaise usane mitra aura patnI ko saMbodhita kiyA ?' kumAra ne kahA - 'pitA jI ! yaha ghaTanA bhI karma se paratantra prANI kI ceSTA ke anurUpa hai, phira bhI pitA jI ne pUchA hai ataH kahatA hU~ anyathA kaise isa loka aura paraloka ke viruddha kahane meM samartha hotA ?' rAjA ne kahA'putra ! yaha saMsAra aisA hI hai, yahA~ apUrva kyA hai / ' kumAra ne kahA 'pitAjI! yadi aisA hai to suno yaha jinadharma jinendra bhagavAna ke vacanoM ke anusAra bhAvanAvAlI buddhi kA hokara saMsAravAsa se virakta Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo ] 846 kusalapakkha / mitto ya se dhaNayatto nAma, bhAriyA bNdhlaa| sA uNa aviveyasAmatthao saMgayA dhnnyttenn| aikkato koi kAlo / ajja uNa jiNadhammo niravekkhayAe ihaloyaM pai asAhiUNaM pariyaNassa niyagehAsannasunnagehe Thio savvarAiyaM paDimaM / na yANio bNdhlaae| esA vi viiNNadhaNayattasaMkeyA ghettaNa lohakhIlayasaNAhapAyaM pallaMka gayA ta sunnagehaM / aMdhayAradoseNa jiNadhammapAovari ThAvio pllNko| viddho tao khIlaeNa / samAgao dhaNadatto; nivanto pallaMke, nisaNNA baMghulA. AligiyA dhaNayatteNa, pavattaM mohnnN| bhArAyAseNa polio kholio tAva jAva pAyatalaM vibhidiUNa nimio dhraae| vayaNAisaeNa macchio jiNadhammo, oyallo bhittikoNe, na lakkhio iyarehiM / samAgayA ceyaNA, Abhoio vaiyaro, vaDhiyA kuslbuddhii| citiyaM ca NeNa-- aho khalu IisA ime visayA mohati kusalabuddhi, nAseti sIlarayaNaM, pAti duggaIe, samvahA duccigicchA ee jIvANa bhaavvaahinno| tA dhannA mahAmaNI tahovasamaladdhi juttA tiyaNekkaguravo bhayavato titthaNAhA, jesi sannihANao vi joggadehAvasthiyANaM aviseseNa pAyaM na hoi pAvabuddhI pANiNaM ti / ahaM puNa adhanno accaMtasaMgayANa kuzalapakSam / mitraM ca tasya dhanadatto nAma, bhAryA bandhulA (ltaa)| sA pana ravivekasAmarthyata: saGgatA dhanadattena / atikrAntaH ko'pi kAlaH / adya punajinadharmo nirapekSatayehaloka pratyakathayitvA parijanasya nijagehAsannazUnyagehe sthita: sarvarAtrikI pratimAma / na jJAto bandhula (tyaa| eSA'pi vitIrNadhanadattasaMketA gRhItvA lohakIlakasanAtha pAdaM palyata gatA ta zanya geham / andhakAraToSaNa jinadharmapAdopari sthApitaH plyngkH| viddhastataH kiilken| samAgato dhana dattaH, nipannaH palyaGke, niSaNNA bandhulA (latA), AliGgitA dhanadattena, pravRtta mohanam / bhArAyAsena pIDitaH kIlakastAvat yAvat pAdatalaM vibhidya nyasto (praviSTa:) dharAyAm / vedanAtizayena macchito jinadharmaH, paryasto bhittikoNa, na lakSita itarAbhyAm / samAgatA cetanA, Abhogito vyatikaraH, vaddhitA kazalabuddhiH / cintitaM ca tena- aho khalu IdRzA ime viSayA mohayanti kuzala buddhim , nAzayanti zIla ratnama , pAtayanti durgatI, sarvathA duzcikitsyA ete jIvAnAM bhAvavyAdhayaH / tato dhanyA mahAmunayastathopazamalabdhiyuktA struivanaikaguravo bhagavantastIrthanAthAH, yeSAM sannidhAnato'pi yogyadezAva ho gayA, viSayoM ke prati abhilASA rahita ho gayA aura zubhapakSa kI bhAvanA karane lgaa| usakA mitra dhanadatta aura patnI bandhalA nAma kI thii| vaha aviveka kI sAmarthya se dhanadatta ke sAtha ho gyii| kucha samaya bIta gyaa| punaH Aja jinadharma isa loka kI nirapekSatA se parijanoM se na kahakara apane ghara ke pAsa sUne ghara meM sampUrNa rAtri ke lie pratimAyoga meM sthita ho gyaa| bandhulA ne nahIM jaanaa| yaha bhI dhanadatta ke dvArA diye hue saketa ke anusAra lohe kI kIloMvAle palaMga ko lekara usa sUne ghara meM gyii| andhakAra ke doSa se jinadharma ke paira para pala~ga rakha diyaa| usa kIla se vaha biMdha gayA / dhanadatta AyA, palaMga para par3a gayA, bandhalA baiTha gyii| dhanadatta ne usakA AliMgana kiyA, moha se yukta ho gaye / bhAra ke udyoga se kIla ne taba taka pIr3A dI jaba taka paira ke talue ko bhedakara pRthvI meM praviSTa (na) ho gyii| vedanA kI adhikatA se jinadharma mUcchita ho gyaa| dIvAra ke kone meM gira par3A / donoM ne nahIM dekhA / hoza AyA, ghaTanA jJAta huI, zubhabuddhi bar3hI aura usane socA - oha ! nizcita rUpa se ye viSaya zubhabuddhi ko mohita karate haiM, zIlarUpI ratna kA nAza karate haiM, durgati meM girAte haiM / ina bhavavyAdhiyoM kI jIvoM ke dvArA cikitsA honA kaThina hai / ata: mahAmuni tathA upazamalabdhi se yukta tInoM bhavanoM ke advitIya guru bhagavAn tIrthaMkara dhanya haiM, jinake samIpa rahane para bhI yogya sthAna meM avasthita prANiyoM Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 850 [ samarAiccakahA payatteNa vi samvahA na caemi bhAvovayAraM kAuM mittabhAriyANaM pi, kimaMga puNa annesi / aho me appaMbharittaNaM, aho dukkhaheuyA, aho akayatthattaNaM, aho kammapariNaI; jeNa mae vi saMgayANaM eesa Iisa kilicedviyaM uvahAsapAyaM loe nibaMdhaNaM kUgaivAsassa / samvahA virAhiyaM mae suhAsiyarayaNaM, jamevaM suNIyai, 'na khala niSphalo kallANamittajoo' tti / koisI vA mama kallANayA, jeNa evameyaM havai / atthi eyANamavari mama pkkhvaao| imaM puNa bhayavaMto kevalI viyANaMti / sahA paramamantasumaraNe karemi payattaM ti| tameva citiumaaddhtto| namo vIyarAyANaM namo garuyaNassa tti / evaM bhAvasAraM citayaMto vimukko jovieNa, uppanno bambhaloe / dinno annennovoo| ko'hamimo ki dANaM kA dikkhA ko va me tavo ciNNo / jeNa ahaM kayapuNNo uppanno devalogammi // 1006 // eva citayateNa ohiNA AbhoiyaM savvaM / akAUNa devakiccaM pahANakaruNAsagao vibohaNanimittaM mittabhAriyANa sayarAhameva samAgao ihiN| na evaMvihANa aIvarAyapaDibaddhANaM viNivAyasthitAnAmavizeSeNa prAyo na bhavata pAbaddhiH prANinAmiti / aha paradhanyo'tyanta sahatyoH prayatnenApi sarvathA na zaknobhi bhAvopakAraM tu mitrabhAryayorapi, kimaGga punaranyeSAm / ho me Atmabharitvama , aho duHkhahetatA, aho akRtArthatvama, aho karmapariNataH, yena mayA'pa sar3atayo reta zerodRzaM kliSTa veSTi tamupahAsaprAyaM loke nibandhanaM kugativAsasya / sarvathA virAdhitaM mayA subhASitaratnam, yadevaM zrUyate na khalu niSphalaH kalyANamitrayogaH' iti / kIdRzI vA mana kalyANatA, yenaivametad bhavati / astyetayorupari mama pksspaatH| idaM punarbhagavantaH kevalino vijAnanti / sarvathA paramamantrasmaraNe karo ma prayatnamiti / tadeva cintyitumaarbdhH| namo vItara gebhyaH, namo gurujanAyeti / evaM bhAvasAraM cintayan vimukto jIvitena, utpanno brahmaloke / datto'nenopayogaH / ko'hamaya kiM dAnaM kA dIkSA ki vA mayA tapazcIrNama / yenAhaM kRtapuNya utpanno devaloke // 1006 // evaM cintayatA'vadhinA''bhogitaM sarvama / akRtvA devakRtyaM pradhAnakaruNAsaGgato vibodhananimittaM mitrabhAryayoH zIghrameva samAgata ha / naivaMvidhAnAmatIvarAgapratibaddhAnAM vinipAta darzana kI sAmAnyata: pApabuddhi nahIM hotI hai| maiM adhanya haiM jo ki prayatna se atyadhika mile hae mi aura bhAryA kA bhAvoM se upakAra nahIM kara sakatA hU~. dasaroM kI to bAta hI kyA / oha merA apane ApakA bharaNapopaNa karane vAlA honA, oha duHkha kA kAraNapanA, oha akRtArthatA, oha kamoM kA phala; jisase maiM bhI ina donoM ke sAtha isa prakAra duHkhI ceSTAvAlA upahAsaprAya aura loka meM kugativAsa kA kAraNa houuNgaa| sarvathA maiMne sabhASitarUpI ratna kA vigadhana kara diyA jo ki isa prakAra sunA jAtA hai ki kalyANa (karane vAle) mitra kA milanA nizcita rUpa se niSphala nahIM hotA hai| merI kaisI kalyANatA jo ki yaha isa prakAra ho rahA hai| merA ina donoM para pakSapAta hai| ise bhagavAna kevalI jAnate haiN| sarvathA paramamantra (NamokAra maMtra) kA smaraNa karane kA prayatna karatA hai| usI kA smaraNa karanA Arambha kiyaa| vItarAgoM ko namaskAra ho, garujanoM ko nmskaarho| isa prakAra sArarUpa bhAvoM kA cintana karate hue jIvana chor3A, brahmaloka meM utpanna haa| isane dhyAna lgaayaa| yaha maiM kauna hU~? maiMne kyA dAna, dIkSA ayavA tapazcaraNa kiyA, jisase maiM pUNya kara svargaloka meM utpanna huA ? ||1006 // . isa prakAra socale hae avadhijJAna se saba jAna liyA / devoM ke karane yogya kAryoM ko na kara pradhAnakaruNA se yakta ho mitra aura patnI ko saMbodhita karane ke lie zIghra yahA~ AyA / isa prakAra ke tIvra rAga meM baMdhe hae Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] dasaNamaMtareNa saMbhavai boho tti pauttA devamAyA, kayA baMdhulAe visuuiyaa| gahiyA mahAveyaNAe, veubviyaM atuijaMbAlaM aicikkaNaM phAseNa pagiTTadurahigaMdha amaNoramaM asuibhakkhaNarayANaM pi| savvahA teNa evaMviheNa bhinnA ubhypaaso| hA hA marAmi tti avalaMbae dhaNayanaM / bhijjae puNo puNo ghaNayato vi teNa pAveNa viya lipyamANo jaMbAleNa / gahio soyaveyaNAhi; jAyA mahAaraI / citiyaM ca Na-aho koisaM jAyaM ti / uviggo maNAgaM osarai bNdhlaao| tIe citiyaM-aho eyassa neho, saMpathaM ceva ubviyi| bhaNiyaM ca NAe-hA hA marAmi ti, mahaI me veyaNA, bhajjati aNgaaii| teNa bhaNiyaM-kimahamettha karemi, asajhaM khu eyaM / tIe bhaNiyaM-saMvAhehi me aMgaM / laggo saMvAhiuM uvrohmettenn| lesiyA hatyA, na caei vaavaariuN| tao citiyamaNeNa - aho kipi eyaM aipuvvamamhehi muttimaMtaM viya pAvaM, pagariso asaMdarANaM / bhaNiyaM ca sakaruNaM-pie, kimahamettha karemi, na vahati me hatthA / gahio ya araIe, savvahA pAvavilasithamiNaM / baMdhalayAe citiyaM- evameyaM na annhaa| mahaMtameveyaM pAvaM, jaM paramadevayAkappo siNehAla vaMcio bhattAro, kayamiNaM ubhayaloya. mantareNa sambhavati bodha iti prayuktA devamAyA, kRtA bandhulAyA (latAyAH) visUcikA / gRhItA mahAvedanayA, vikavitamazucijambAlamati cikkaNaM sparzena prakRSTa durabhigandhamamanoramamazucibhakSaNaratAnAmapi / sarvathA tenevaMvidhena bhinnA ubhypaarvtH| hA hA mriye ityavalambate dhanadattama / bhidyate punardhanadatto'pi tena pApeneva lipyamAno jambAlena / gRhItaH zoka vedanAbhiH, jAtA mahA'ratiH / cintitaM ca tena-aho kIdRzaM jAta miti / udvigno manAgapasarati bandhulAyAH (ltaayaaH)| tayA -aho etasya snehaH. sAmpratameva sada vekti| bhaNitaM ca tayA-hA hA mriya iti, mahatI me vedanA, bhajyante'GgAni / tena bhaNitama - kimahamatra karomi, asAdhyaM khalvetat / tayA bhaNitam - saMvAhaya me'Ggam / lagnaH sNvaahyitumuprodhmaatrenn| zleSitau hastau, na zaknoti vyApArayitum / tatazcintitananena-aho kimapyetadadRSTapUrvamAvAbhyAM mUtima diva pApaM, prakarSo'sundarANAm / bhaNitaM ca sakaruNam - priye ! kimahamatra karomi, na vahato me hastau / gRhItazcAratyA, sarvathA pApavilasitamidam / bandhu (ta)yA cintitam --evametad naanythaa| mahadevaitat pApam, yat paramadevatAkalpaH cintita logoM ko adhaHpatana dikhAye binA bodha sambhava nahIM hai-aisA vicArakara devamAyA kA prayoga kiyaa| bandhUlA ko haijA kara diyA / use atyadhika vedanA ne jakar3a liyA, sparza kI apekSA atyanta cikanA viSTA kA kIcar3a kara diyA jo ki apavitra padArthoM ke bhakSaNa meM rata rahane vAloM kI viSTA se bhI atyadhika durgandhita aura burA thA / usane isa prakAra donoM pArzvabhAga tor3a diye / 'hAya hAya, mara gayI' isa prakAra dhanadatta kA sahArA liyA / dhanadatta bhI usI pApa ro kIcar3a (viSTA) se lipta haA bAra bAra bhida gyaa| zoka aura vedanA ne ghera liyA, atyadhika arati utpanna huI aura usane socA-oha ! kaisA ho gayA ? isa prakAra udvigna hokara thor3A bandhulA ke pAsa sarakA / usane socA-oha isakA sneha, isa samaya bhI udvigna ho rahA hai| usane kahA - 'hAya maiM mara gayI, mujhe bahuta vedanA ho rahI hai, aMga-aMga TUTa rahe haiN|' usane kahA-'maiM yahA~ kyA karU~, yaha asAdhya hai|' usane kahA--'mere aMgoM ko dbaao|' anugraha mAtra se dabAne meM laga gyaa| hAtha cipaka gaye, calAne meM samartha nahIM huaa| anantara isane socA-oha ! yaha pahale na dekhA gayA hama donoM kA koI mAno zarIradhArI pApa hai, azobhana kI caramasImA hai| karugAyukta hokara kahA-'priye ! maiM yahA~ kyA karU~ ? mere hAtha nahIM calate haiN| arati ne grahaNa kara liyA, sarvathA yaha pApa kI krIr3A hai / ' bandhulA ne socA- aisA hI hai, anyathA nahIM hai / yahI Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ samarAiccakahA viruddhaM / samAgayA saMveyaM, 'hA ajjautta' tti roviDaM payattA / dhaNadatteNa citiyaM - hA aNajja dhanayatta, evaMvihe jIvaloe ehame te asAre sarIrammi soUna piyavayaMsavayaNaM uvajIviUNa tappasAe kimiyaviti / evaMvihANa ceTThiyANa I isA caiva pariNaiti / hA pizvayaMsa, dUDho mae tumaM ti / citiUNa saMvegasAra muvagao mohaM / etyaMta rammi esa ettha paDibohaNasamao tti jANiUNa ohiNA tesi viSpalohaNeNa divyarUvadhAriNA saMbegavuDhinimittaM savapUyaNAvavaeseNa dilnaM darisaNaM / nivvattiyA savapUyA / avahariyA tIse veyaNA iyarassa ya soyANatI / diTTho tehi devo / vaMdio bhAveNa / citiyaM ca hi - aho Ne eyapahAveNa avagayA veyaNA, aho se sattI, aho rUvaM, aho dittI, aho kaMtI | bihihiM paNa mio savinayaM / bhaNiyaM ca hi- bhayavaM, ko tumaM; ki nimittaM vA ihAgao si / teNa bhaNiyaM - devo ahaM jiNadhammapaDimApUyaNatthaM samAgao mhi / tehi bhaNiyaM - kahiM jiNadhammapaDimA / daMsiyA deveNa 'esA paDima'tti / diTThA ya NehiM / hA jiNadhammavivannapaDimA viyadIsaiti 1 852 snehAlurvaJcito bharnA, kRtavimubhayaloka viruddham / samAgatA saMvega m 'hA Aryaputra' iti rodituM pravRttA / dhanadattena vintitam - hA anArya dhanadatta ! evaMvidha jIvaloke etAvanmAtra sAre zarIre vAstavya tattrasAdAn kimidamucitamiti / evavidhAnAM ceSTitAnAmIdRzyeva pariNatiriti / hA priyavayasya ! dUDho mayA tvamiti / cintayitvA saMvegasAramupagato moham / atrAntare eSo'tra pratibodhana samaya iti jJAtvA'vadhinA tayovipralobhanena divyarUpadhAriNA saMvegavRddhinimittaM zavapUjanavyapadezena dattaM darzanam / nirvarttitA zavapUjA | apahRtA tasyA vedanA itarasya ca zokAnalaH / dRSTastAbhyAM devaH / vandito bhAvena / cintitaM tAbhyAm aho AvayoretatprabhAveNApagatA vedanA; aho tasya zaktiH, aho rUpam, aho dIptiH, aho kAntiH / vismatAbhyAM praNataH savinayam / bhaNitaM ca tAbhyAm - bhagavan ! kastvam, kiM nimittaM vehAgato'si / tena bhaNitam-- devo'haM jinadharmapratimApUjanArtha samAgato. smi / tAbhyAM bhaNitam - kutra jinadharmapratimA / darzitA devena, 'eSA pratimA' iti / dRSTA ca tAbhyAm | hA jinadharmavipannapratimeva dRzyate iti saMkSubdhau hRdayena / bhaNitaM ca bahuta bar3A pApa hai ki paramadevatA ke samAna sneha karanevAle pati ko dhokhA diyA, yaha isa loka aura paraloka donoM lokoM ke viruddha kiyaa| virakti A gyii| hAya Aryaputra ! isa prakAra ( kahakara ) rone lagI / dhanadatta ne socA- hAya anArya dhanadatta ! isa prakAra ke saMsAra meM itanA asAra zarIra hone para priyamitra ke vacana sunakara unakI kRpA se jIkara kyA yaha (karanA) ucita thA ? isa prakAra ke kArya karanevAloM kA phala aisA hI hotA hai / hAya priyamitra ! maiMne tumhAre sAtha droha kiyA aisA virakti ke sAra kA vicAra kara mUcchita ho gayA / / isI bIca - 'yaha yahA~ sambodhita karane kA samaya hai, isa prakAra avadhijJAna se vicArakara, unheM chalakara virakti kI buddhi ke lie divyarUpa dhAraNa kara (deva ne zava kI pUjA karane ke chala se darzana diyA / zavapUjA pUrNa kI usakI (bandhulA kI ) vedanA hara lI, 'oha usakI zakti, oha rUpa, oha dIpti, oha kAnti' - isa prakAra vismita hue ina donoM ne vinayapUrvaka praNAma kiyaa| donoM ne kahA- 'bhagavan ! tuma kauna ho ? athavA kisa kAraNa yahA~ Aye ho ?' usane kahA 'maiM deva hU~, jinadharma kI pratimA kA pUjana karane ke lie AyA hU~ / ' una donoM ne kahA- 'jinadharma kI pratimA kahA~ hai ?' deva ne dikhA dI -- 'yaha hai pratimA / ' una donoM ne dekhA - marA huA jinadharmapratimA ke samAna dikhAI detA hai, ataH hRdaya se kSubdha hue| una donoM ne kahA- 'bhagavan ! yaha Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] 853 saMkhuddhANi hiyenn| bhaNiyaM ca hi -- bhayavaM, vigayajIvA viya esA lakkhIyai, tA ko estha paramattho, sAheu bhayavaM ti| bhaNamANAI nivaDiyAI calaNesu / bhaNiyaM ca hi- kahiM jiNadhammo / deveNa bhaNiyaM -devatIhUo / tao nirUvamANehi diTTho mNckhiilveho| 'hA kayamakajjamamhehi' bhaNamANANi ukgayANi mohaM / samAsAsiyANi deveNa / lajjAisaeNa samAradvANi attANayaM vaavaai| nivAriyANi deveNa / bhaNiyaM ca NeNa ---bho bho ki nimittaM tubbhe attANayaM vaavaah| tehi bhaNiyaM ---bhayavaM, alamamhANa nimittasavaNeNa, divvanANanayaNo bhayavaM kiM vA nayANai / tA imaM ceva amhANa patayAlaM / deveNa bhaNiyaM --alaM maraNametteNa, taduvaesapAlaNaM tumha pttyaalN| tehi bhaNiyaMbhayavaM, aoggANi amhe taduvaessa, gao ya so bhayavaM amhANamadaMsaNIyamavatthaM ti| deveNa bhaNiyaM-- tA joggANi tumhe, jeNevaM paritappaha / na khala kiliTukammANa Ase vie vi akajje kayAi pacchAyAvo hor3a, saMdaro ya eso. pakavAlaNaM paavmlss| na yAvi so gaotANamaTasaNIyamavatthaM ti, jo so ceva ahayaM ti| na khijjiyavvaM ca tuhiM / IisI esA kammapariNaI, dAruNaM mohaceTTiyaM, abhyAm -bhagavan ! vigata jIveva eSA lakSyate, tataH ko'tra paramArthaH, kathayatu bhagavAniti bhaNanto nipatitau caraNayoH / bhaNitaM ca tAbhyAm - kutra jinadharmaH / davana bhnnitm-dvtviibhuutH| tato nirUpayA daSTo maJcakIlaka vedhaH / 'hA kRtamakAryamAvAbhyAm' bhaNantAvupagatau mohama / sama?vAsitau davena / lajjAtizayena samArabdhAvAtmAnaM vyApAdayitum / nivAritau devena / bhaNitaM ca tena-bho bhAH kinimittaM yuvAmAtmAnaM vyApAdayathaH / tAbhyAM bhaNitam- bhagavan ! alama vayonimittazravaNena / divyajJAna nayano bhagavAn kiM vA na jAnAti / tataH idamevAvayoH prAptakAlama / devana bhaNitam alaMkaraNamAtreNa; tadupadezapAlanaM yuvayoH prAptakAlam / tAbhyAM bhaNitam-bhagavana ! ayogyo AvAM tadupadezasya, gatazca sa bhagavAna AvayoradarzanIyAmavasthAmiti / devena bhaNitamtato yogyau yuvAm, yenaivaM pritpythe| na khalu kliSTakarmaNAmAse vite'pi akArye kadAcita pazcAtta po bhavati, mundarazcaiSaH, prakSAlanaM pApamalasya : na cApi sa mato yuvayoradarzanIyAmavasthAmiti, yataH sa evAha miti / na khettavyaM ca yuvAmyAm IdRzI eSA karmapariNatiH, dAruNaM mohaceSTitam, pratimA prANarahita-sI dikhAI detA hai / ata: yahA~ vAstavikatA kyA hai ? bhagavan kahie'---aisA kahate hue donoM caraNoM meM gira gye| una donoM ne kahA .. 'jinadharma kahA~ hai?' deva ne kahA--- devatva ko prApta ho gyaa|' anantara dekhate hue pAye kI kIla biMdhI huI dikhAI dii| 'hAya, hama donoM ne akArya kiyA'-ailA kahate hue mUcchita ho gaye / deva ne hoza meM lAyA / lajjA kI adhikatA se apane Apako mAranA prArambha kiyaa| deva ne donoM ko rokA / usane kahA- 'are are, Apa donoM apane Apako kyoM mArate haiM ?' una donoM ne kahA - 'bhagavan ! hama donoM kA kAraNa mata sunie / bhagavAn divya jJAnarUpI netravAle haiM, kyA nahIM jAnate haiN| ataH hama logoM kI yahI mRtyu A gaI hai / deva ne kahA-maraNa mAtra vyartha hai. usake upadeza ke pAlana karane kA Apa donoM kA samaya A gayA hai| una donoM ne kahA -'hama donoM usa upadeza ke yoga nahIM haiM, vaha bhagavAna hama donoM ke dvArA na dekhI jAne yogya avasthA ko cale gaye haiN|' deva ne kahA-'ataH tuma donoM yogya ho; jo ki isa prakAra santApa kara rahe ho| jinakA karma duHkha denevAlA hai unheM akArya kA sevana karane para bhI pazcAttApa nahIM hotA hai, pAparUpI mala ko dhone ke lie yaha (isa prakAra kA santApa) sundara hai| vaha Apa logoM ke dvArA na dikhAI dene yogya avasthA ko bhI nahIM gayA hai; kyoMki vaha maiM hI huuN| Apa donoM ko khinna nahIM honA caahie| yaha karma kI pariNati Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 854 [samarAicca kahA roddA visayattaNI savvA, kimeiNA / saMpayaM pi dhammamettasaraNAI hoi, pariccayaha savvamannaM / tehi bhaNiyaM -- jaM bhayavaM Aisai / kiM tu avassameva ujjhiyatvA amhehi pANA, na sakuNemo akajjAya kalaMkadUsiyaM boMdi tuha vayaNAo jaNiyapacchAyAvAI saMpayaM khaNamavi dhAreuM / evaM vavasthie samAisau bhayavaM ti / sAhio deveNa dhammo, pariNao bhAveNa / kayA savvaviraI, paccakkhAyamaNa saNaM, jAo trisupariNAmo, nidiyAI pugvadukkaDAI, pariNao saMveo, bhAviyaM bhavasarUvaM, paDibuddhANi ti / kaya kiccabhAveNa pakkhividha niyakaDevaraM uppaio devo ti / eyamAyaNaUNa saMviggo rAyA / bhaNiyaM ca NeNa - aho na kiMci eyaM mAiMdajAlasarisaM bhavaceTThiyaM | dullaho khalu ihaM kallANamittajoo, hio egaMteNa na io kiMci hiyayaraM, jeNa eyANa fa evaM pahANaguNalAhI ti / savrvvehi bhaNiyaM - mahArAva, evameyaM / saMviggANi savvANi, viratANi bhvaao| rAiNA bhaNiyaM vaccha, kahiM puNa eyANa uvavAo bhavissai / kumAreNa bhaNiyaM -- tAya, sohamme / rAiNA bhaNiyaM - viruddhayArINi eyANi / kumAreNa bhaNiyaM-tAya, saccameya; viruddhayArINi, raudrA viSayavartanI sarvathA, kimetena / sAmpratamapi dharmamAtrazaraNo bhavatam, parityajataM sarvamanyat / tAbhyAM bhaNitam - yad bhagavAn Adizati / kintvadayameva ujjhitavyA AvAbhyAM prANAH, na zaknuvo'kAryAca raNakalaGkadUSitAM bondi (zarIraM) tava vacanAd janitapazcAttApo sAmprataM kSaNamapi dhArayitum / evaM vyavasthite samAdizatu bhagavAniti / kathito devena dharmaH, pariNato bhAvena / kRtA sarvaviratiH, pratyAkhyAtamanazanam, jAto vizuddhapariNAmaH ninditAni pUrvaduSkRtAni pariNataH saMvegaH, bhAvitaM bhavasvarUpam, pratibuddhAviti / kRtyakRtyabhAvena prakSipya nijakalevaramutpatito deva iti / etadAkarNya saMvigno rAjA / bhaNitaM ca tena - aho na kiJcidetad, mAyendrajAlasadRzaM, bhavaceSTitam / durlabhaH khalu iha kalyANamitrayogaH, hita ekAntena na itaH kiJcid hitataram, yena etayorapi evaM pradhAnaguNalAbha iti / sarvairbhaNitam - mahArAja ! evametat / saMvignAH sarve, viraktA bhavAt / rAjJA bhaNitam - vatsa ! kutra punaretayorupapAto bhaviSyati / kumAreNa bhaNitam - tAta ! saudharme / rAjJA bhaNitam - viruddhakAriNo etau / kumAreNa bhaNitam-tAta ! satyametad, aisI hI hai, moha kI ceSTA bhayaMkara hai, viSayoM kA rAstA bhayakara hai| isase kyA isa samaya bhI Apa donoM anya saba chor3akara mAtra dharma kI zaraNa meM hoie| una donoM ne kahA- 'jo bhagavAn Adeza deN| kintu hama donoM avazya hI prANa chor3a deMge, akArya kA AcaraNa karanerUpI kalaMka se yukta zarIra ko Apake vacanoM se utpanna pazcAttApa vAle hama donoM aba kSaNa bhara bhI dhAraNa karane meM samartha nahIM haiM / aisI sthiti meM Apa Adeza deM / ' deva ne dharmaM kahA, bhAvapUrvaka pariNata ho gayA / samasta parigrahoM ko chor3a diyA, anazana dhAraNa kiyA, vizuddha pariNAma utpanna huA, pahale ke khoTe kAryoM kI nindA kI, saMvega vRddhiMgata huA, saMsAra ke svarUpa kA vicAra kiyA, donoM jAgRta ho gaye / kRtakRtya hokara apane zarIra ko pheMka kara deva Upara calA gayA / yaha sunakara rAjA bhayabhIta huA aura usane kahA - 'oha yaha kucha nahIM hai, sAMsArika kAryaM mAyAmayI indrajAla ke sadRza haiM, yahA~ para nizcaya se kalyANamitra kA milanA durlabha hai, ekAntarUpa se ( kalyANamitra kA milanA ) hitakara hai, isase adhika koI hitakara nahIM hai jisase ina donoM ko bhI isa prakAra pradhAna guNoM kA lAbha huA / ' sabane kahA--'yaha ThIka hai / ' sabhI udvigna hue, saMsAra se virakta ho gaye / rAjA ne kahA - 'putra ! ye donoM kahA~ utpanna hoMge ?' kumAra ne kahA- 'pitA jI ! saudharma svarga meM / ' rAjA ne kahA - 'ye donoM viruddha kArya karane Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 855 navamo bhavo ] kiMtu paDivannameehi pacchAyAvao dhammacaraNa, jAyA bhAvao viriprinnii| tIe ya evaMvihaM ceva sAmatthaM jamavirAhiyAe paDivattikAlao na doggaI pAvijjai / rAiNA bhaNiyaM - tahAvi viruddhayArINi eyANi, kahaM devaloyasaMpattI eyANa jujjaI tti / kumAreNa bhaNiya-tAya, suMdarA viraipari saMgayA appamANa chedaNI dukkhANa jaNaNI suhaparaMparAe / imIe saMgayA pANiNo natthi taM kallA jaMna pAuti / rAiNA bhaNiyaM vaccha, iyameva kahameyArisANaM saMjAyai, kahaM vA imIe paDivattijaggA evaMvihesu akusalesu payaTTati / kumAreNa bhaNiyaM - tAya, vicittA kammapariNaI / kiM tu na eesi aisa kilesasArA akusalapavittI tahAvihakammapariNAmao pavittimettaM rahiyA aNuaccaMtabhAvasArA rahiyA aiyArehiM saMgayA AgameNa niravevakhA bhavapavaMce tti / rANA bhaNiyaM vaccha, evameyaM, kahamannahA IisI pavittI bhavaM chiMdai / kumAreNa bhaNiyaM-tAya, evameyaM sammamavahAriyaM tANa / annaM ca / vinnavemi tAyaM / na khalu me raI eyammi naDapeDa ovame viruddhakAriNau, kintu pratipannametAbhyAM pazcAttApato dharmacaraNama, jAtA bhAvato viratipariNatiH / tasyAznaivaMvidhameva sAmarthyam, yadavirAdhitayA pratipattikAlato na durgatiH prApyate / rAjJA bhaNitamtathApi viruddhakAriNAvetau kathaM devalokasamprAptiretayoryujyate iti / kumAreNa bhaNitam - tAta ! sundarA viratipariNatiH saGgatA'pramAdena chenI duHkhAnAM jananI sukha (zubha) paramparAyAH / anayA saGgatAH prANino nAsti tat kalyANaM yanna prApnuvanti / rAjJA bhaNitam - vatsa ! iyameva kathametAdRzayoH saJjAyate, kathaM vA'syAH pratipattiyogyA evaMvidheSva kuzaleSu pravartante / kumAreNa bhaNitamtAta ! vicitrA karmapariNatiH, kintu naitayoratisaMklezasArA akuzalapravRttistathAvidhakarmapariNAmataH pravRttimAtra rahitAnubandhena, kuzalapakSe tvatyanta bhAvasArA rahitA'ticAraiH saGgatA Agamena nirapekSA bhavaprapaJce iti / rAjJA bhaNitam - vatsa ! evametat kathamanyathA IdRzI pravRttirbhavaM chinatti / kumAreNa bhaNitam - tAta ! evametat samyagavadhAritaM tAtena / anyacca, vijJapayAmi tAtam / na khalu me rati vAle haiM / ' kumAra ne kahA - 'pitA jI ! ThIka hai ki ye donoM viruddha kArya karanevAle haiM; kintu ina donoM ne pazcAttApa se dharmAcaraNa prApta kiyA, bhAvapUrvaka viratibhAva utpanna huaa| usa virati pariNati kI aisI sAmarthya hai ki isa viratipariNati kI prApti ke samaya se hI isakI virAdhanA na karane se durgati kI prApti nahIM hotI hai / rAjA ne kahA--' to bhI ye donoM virodhI kArya karanevAle haiN| ina donoM kI svargaloka kI prApti kaise ThIka hai ?' kumAra ne kahA - pitA jI ! viratirUpa pariNAma sundara haiM, apramAda se yukta hai, duHkhoM kA cheda karanevAlA hai| aura sukha kI paramparA ko utpanna karane vAlA hai| isase yukta prANI aisA koI kalyANa nahIM, jise na pAta ho / ' rAjA ne kahA - 'putra ! aise logoM ke yahIM (viratirUpa pariNAma ) kaise utpanna ho jAte haiM ? isake pAne ke yogya prANI kaise azubhoM meM pravRtta ho jAte haiM ?' kumAra ne kahA 'pitAjI! karma kI pariNati vicitra hai, kintu ina donoM kI atyanta duHkharUpa khAravAlI azubhapariNati nahIM hai, usa prakAra ke karma ke pariNAma se pravRtti mAtra karane se ye bandharahita haiM, zubhapakSa meM yaha atyanta bhAvarUpa sAravAlI, aticAroM se rahita, Agama se yukta aura saMsAra ke jaMjAla se rahita hai / ' rAjA ne kahA- 'vatsa ! ThIka hai, nahIM to aisI pravRtti saMsAra kA cheda kaise karatI / ' kumAra ne kahA- 'pitAjI ! yahI hai, pitA jI ne ThIka smjhaa| dUsarI bAta pitAjI se yaha nivedana karatA Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 856 [ samarAiccakahA asuMdare payaIe agavaTTiyasigehavibhame nihANabhUe savAvayANaM mhaadhorsNsaarmmi| tA icchAmi tAyANunnAo eyamantareNa jaiuM / saMsijhaMti niyameNa pANiNo gurusamAiTThAI vihiNA pavattamANassa kuslsmiihiyaaii| tA kareu tAo pasAyaM, aNujANau ma eyviyrmmi| bhaNamANo nivaDio calaNesu / rAiNA bhaNiyaM-vaccha, naNu savasimeva amhANamayaM nicchao, tA aNujApio me| ahavA tuma ceva amhANa vimalanANabhAvao bhAvovayArasaMpAyaNeNa kAraNaparisayAe gurU, kimavaM. pucchasi / tA karehi kAravehi ya jaM ettha uciya ti / kumAreNa bhaNiyaM-tAya, mahApasAo; uciyaM ca vavasiyaM taaenn| etthaMtarammi galiyapAyA rayaNI, pahayAiM pAhAuyAI turAI, vibhio baMdisaho, pavAiyA paccasapavaNA, ullasio aruNo, paNaTumaMdhayAraM, samAgayA divasalacchI, viuddhaM naliNisaMDaM, miliyAI cakkavAyAI / paviTThA amccaa| sAhiyaM tesi kumAracariyaM, jANAvio niyayAhippAo / bahumao amaccANa / bhaNiyaM ca tehiM -deva, jutameyaM, sijhai ya evaM devassa / acivitAmaNibhUo kumAro retasmin naTapeTa kopame'sundare prakRtyA anavasyatasnehavibhrame nidhAnabhUte sarvApadAM mhaaghorsNsaare| tata icchAmi tAtAnujJAta etatsambandhana yatitum / sasidhyanti niyamena prANino gurusamAdiSTAni vidhinA pravata mAnasya kuzalasamIhitAni / tataH karotu tAtaH prasAdam, anujAnAtu ma metdvytikre| bhaNan nipatitazcaraNathoH / rAjJA bhaNitam- vatsa ! nanu sarveSAmevAsmAkamayaM nizcayaH, tato'nujJAto mayA / athavA tvamevAsmAkaM vimalajJAnabhAvatA bhAvopakArasampAdanena kAraNapuruSatayA guruH, kimeva pRcchasi / tataH karu kAraya ca yadatrocitamiti / na mAreNa bhaNitam-tAta ! mahAprasAdaH, ucitaM ca vyavasita taaten| atrAntare galitaprAyA rajanI, prahatAni prAbhAtikAni tUryANi, vijRmbhito bandizabdaH, pravAtAH pratyUSapavanAH, ullasito'ruNaH, pranaSTamandhakArama, samAgatA divA lakSmIH, vibaddha nalinI. SaNDama, militaashckrvaakaaH| praviSTA amAtyAH / kathitaM teSAM kumAracaritama jJApito nijaabhipraayH| bahumato'mAtyAnAm, bhaNitaM ca taiH-deva ! yuktametad, sidhyati caitad devasya / avintyacintAmaNi haiM ki naTa ke piTAre ke samAna asundara, prakRti se caMcala, asthira sneharUpI bhramavAle, samasta Apattiyo ke sthAnasvarUpa isa mahAbhayaMkara saMsAra meM nizcitarUpa se merI rati nahIM hai, ata: pitAjI se AjJA pAkara isa sambandha meM prayatna karanA cAhatA huuN| guru ke dvArA upadezita vidhi se zubha manorathoM meM pravRtta hue prANI niyama se siddhi prApta karate haiN| ataH pitAjI kRpA kIjie, isa avasara para mujhe AjJA dIjie' aisA kahakara caraNoM meM gira gyaa| rAjA ne kahA-'nizcita rUpa se hama sabhI logoM kA yaha nizcaya hai, ata: maiMne anumati dI, ata: tuma hI isa nirmala jJAna se bhAvopakAra karane ke kAraNa-gurupa hone se hamAre guru ho, isa prakAra kyoM pUchate ho ? ataH yahA~ para jo yogya ho, use karo aura kraao|' kumAra ne kahA- 'pitAjI ! bar3I kRpA kI aura pitAjI ne sahI nizcaya kiyaa| isI bIca rAtri kSINaprAya ho gayI, prAta:kAlIna vAdya baje, bandiyoM kA zabda bar3hA, prAtaHkAlIna vAyu calI, aruNodaya huA, andhakAra naSTa ho gayA, divasalakSmI AyI, kamAlaniyA kA samUha khila gayA, cakava mila gye| mantriyoM ne praveza kiyaa| unase kumAra kA carita kahA, apanA abhiprAya prakaTa kiyaa| amAtyo ne mAnA aura unhoMne kahA 'mahArAja ! yaha ThIka hai, yaha mahArAja ko siddha hogaa| acintyacintAmaNi ke samAna kumAra Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo ] ettha maMgalaM / rAiNA bhaNiyaM-ajjA, evameyaM; tA kareha uciyakaraNijjaM, alaM vilaMbeNa / amaccehi bhaNiyaM-ja' devo aannvei| ghosAviyA varariyA, paTTiyaM mahAdANaM, karAviyA savvAyayaNapUyA, saMmANio paurajaNavao, pUjiyA baMdimAdI, saMmANiyA sAmaMtA, pUjiyA garavo, ThAvio rajjammi nivabhAiNeo pasatthajoeNa ucio khattiyavaMsassa maNicaMdakumAro tti| tao ya pasatthe tihikaraNamuhuttajoe samaM guruyaNeNa mittavaMdreNa dhammapattIhi amaccaloeNa pahANasAmaMtehiM puraMdareNa uyattaseTTIhi uciyanAyarehi mahayA riddhisamadaeNa samArUDho divvasiviyaM; vajjatehiM maMgalatUrehi naccaMtehiM pAyamUlehi thuvvamANo baMdohiM pUraMto ya paNa imaNorahe saMgao rAyaloeNa aNuhavaMto kusalakammaM pulaijjamANo nAyaraehi jaNeto tesi vimhayaM vaDDhayaMto saMvegaM vihito bohibIyAI visujjhamANapariNAmo khaveMto kammajAlaM mahayA vimaddeNa nigao nayarIo gao pupphakaraNDayaM ujjANa / etthaMtarammi samA. gayA devA, patyuyaM pUdhAkamma, jAo mahAbhayao, ANaMdiyA nayarI / gao ya bhayavao solaMgarayaNAya bhUtaH kumAro'tra mngglm| rAzA bhaNitama-AryA ! emevatada, tataH karulocitakaraNIyama, alaM vilambena / amAtyairbhaNitam - yad deva AjJApayati / ghoSitA varavarikA, pravartitaM mahAdAnama kAritA sarvAyatanapUjA, sammAnita: paurajanavajaH, pUjitA vandyAdayaH, sammAnitAH sAmantAH, pUjitA guravaH, sthApito rAjye nijabhAgineyaH prazastayogena ucitaH kSatriyavaMzasya municandrakumAra iti / tatazca prazaste tithikaraNamuhUrtayoge samaM gurujanena mitravandraNa dharmapatnIbhyAmamAtyalokena pradhAnasAmantaiH purandareNa udAttazreSThibhirucitanAgaraimahatA RddhisamudAyena samArUDho divyazibikAma, vAdyamAnai maGgalatUna tyadabhiH pAtramalaiH stUyamAno bandibhiH pUra yaMzca praNayimanorathAn saGgato rAjalokenAnabhavana kuzalakarma duzyamAno nAgarakairjanayan teSAM vismayaM vardhayana saMvegaM vidadhada bodhibIjAni vizadhyamAnapariNAmaH kSapayan karmajAlaM mahatA vimardeNa nirgato nagaryA, gataH puusspkrnnddkmdyaanm| atrAntare samAgatA devAH, prastutaM pUjAkarma, jAto mahAbhyudayaH, AnanditA ngrii| gatazca bhagavataH yahA~ maMgalarUpa haiN|' rAjA ne kahA-'Arya ! yaha ThIka hai, ata: yogya kAryoM ko karAo, vilamba mata kro|' amAtyoM ne kahA-'jo mahArAja kI aajnyaa|' Ipsita vastu ke dAna dene kI ghoSaNA kI, bahuta adhika dAna diyA, sabhI mandiroM meM pUjA karAyI, nagaravAsiyoM kA sammAna kiyA, bandiyoM Adi kA satkAra kiyA, sAmantoM kA sammAna kiyA, guruoM kI pUjA kI, kSatriyavaMza ke yogya kumAra municandra ko rAjya para baitthaayaa| anantara uttama tithi, karaNa aura muhUrta ke yoga meM gurujana, mitrasamUha, donoM dharmapatniyoM, amAtyajana, pradhAna sAmantoM, nAgarikoM, bar3e seThoM aura yogya nagaravAsiyoM ke sAtha bar3I Rddhi se yukta ho divya pAlakI para (kumAra) savAra huA / usa samaya maMgala vAdya bajAye jA rahe the, abhinetA natya kara rahe the, bandIjana stuti kara rahe the, yAcakoM kA manoratha pUrNa kiyA jA rahA thA, nRpajana sAtha the, zubhakarmoM kA anubhava kiyA jA rahA thA, nAgarika dekha rahe the, unako vismaya ho rahA thA, unakI virakti bar3ha rahI thI, ve bodhibIja dhAraNa kara rahe the - isa prakAra vizuddha pariNAmoM se karmasamUha ko naSTa karate hue bar3I bhIr3a ke sAtha nikala kara rAjA puSpaka raNDaka udyAna meM gyaa| isI bIca deva Aye, pUjA kArya prastuta kiyA, bahuta bar3A abhyudaya huA, nagarI Anandita huii| zIla ke bhedoM ke samudra, 1. kayaM caiva devassa kumArassa ya niyapuNNasambhAreNa ke amhe kAyavvasna / tahA bi jaM devo-pA. zA. / Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 858 [ samarAiccakahA rassa caunAgadhAriNo pahAsAyariyassa pAyamale, jahuttasiddhatavihiNA pavanno pavvaja ti| vaMdio devarAIhiM, pUjio muNicaMdeNa / karAviyA NeNa nayarIe jiNAyayaNesu aTThAhiyA, ghosAviyA amArI harisiyA jaNavayA, payaTTA dhmmmge| ___ imiNA vaiyareNa dUmio giriseNo, gahio kasAehi / ciMtiyaM ca NeNa-aho mUDhayA jaNassa, jameyassi apaMDiyarAyautte evaMviho bhumaanno| avaNemi eesi bahumANabhAyaNaM, bAvAemi evaM duraayaa| samAgao iyANi esa amhArisANaM pi daMsaNagoyaraM / tA nivvavemi cirayAlapalittaM eyamaMtareNa hiyayaM / payaTro chiddnnesnne| bhayavaM ca samarAicco jahuttasaMjamaparivAlaNaraI bhayavao pahAsAyariyassa pAyamUle parivasai / aikkaMto koi kaalo| puvvabhavabbhAsajoeNa visiTThakhaovasamabhAvao thevayAleNevAhijjiyaM duvAlasaMgaM, Asevio kiriyAkalAvo, ThAvio vaaygpe| annayA ya sIsagaNasaMparivaDo viharamANo ahAkappeNa vibohayaMto bhaviyArabhide gao zIlAGgaratnAkarasya caturjJAnadhAriNaH prabhAsAcAryasya pAdamUle, yathoktasiddhAntavidhitA prapannaH pravajyAmiti / vandito devarAjabhiH, pUjito municandreNa / kAritA tena nagaryAM jinAyataneSu aSTAhnikA, ghoSitA'mArI, harSitA janavajAH, pravRttA dharma maarge| anena vyatikareNa dUno giriSeNaH, gRhItaH kssaayaiH| cintitaM ca tena-aho maDhatA janasya, yadetasmin apaNDitarAjaputre evaMvidho bahumAna: / apanayAmyeteSAM bahumAnabhAjanama, vyApAdayAmyetaM durAcAram / samAgata idAnImeSo'smAdRzAnAmapi darzanagocaram / tato nirvApayAmi cirakAlapradIptametadviSaye hRdayam / pravRttazchidrAnveSaNe / bhagavAMzca samarAdityo yathoktasaMyamaparipAlanaratirbhagavataH prabhAsAcAryasya pAdamale parivasati / atikrAntaH ko'pi kAlaH / pUrvabhavAbhyAsayogena viziSTakSayopazamabhAvata: stokakAle naivAdhItaM dvAdazAGgam, AsevitaH kriyAkalApaH, sthApito vAcakapade / anyadA ca ziSyagaNasamparivRto viharan yathAkalpaM vibodhayan bhavikAravindAni gato'yodhyA cAra jJAna ke dhArI prabhAsAcArya ke pAdamUla meM gaye, yathokta siddhAnta vidhi se dIkSA prApta kii| devoM aura rAjAoM ne vandanA kI, municandra ne pUjA kii| usane nagara ke jinAyatanoM se aSTAhnikA karAyI, amArI ghoSita kI, janasamUha harSita huA, dharmamArga meM pravRtta huaa| ___isa ghaTanA se giriSeNa duHkhI huaa| (use) kaSAyoM ne jakar3a liyaa| usane socA--oha logoM kI mUr3hatA, jo isa mUrkha rAjaputra kA isa prakAra sammAna kara rahe haiN| inake sammAna ke pAtra ko dUra karatA hU~, isa durAcArI ko mAratA huuN| yaha isa samaya hama jaise logoM ke bhI dRSTipatha meM A gayA, ataH isake viSaya meM cirakAla se jalate hue hRdaya ko zAnta karatA huuN| vaha chidrAnveSaNa meM laga gayA / bhagavAn samarAditya yathokta saMyama ke pAlana meM rata hokara bhagavAn prabhAsAcArya ke caraNamUla meM rahane lge| kucha samaya bIta gayA / pUrvabhavoM ke abhyAsa ke yoga se viziSTa kSayopazama bhAva ke kAraNa thor3e se hI samaya meM dvAdazAMga par3ha liyA / kriyAoM kA pAlana kiyaa| vAcaka pada para sthApita ho gye| eka bAra ziSyagaNa ke sAtha niyamAnusAra vihAra karate hue, bhavyakamaloM ko sambodhita karate hue (vaha) Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamI bhavo ] aobhAuri, tattha viya vaMdananimittaM sAhusAvagasameo risabhadevasaMgayaM mahAvibhUIe sakkAvayAraM nAma ceiyaM / diTTha 'ca teNa tahiyaM viyaDaM ujjANamajjhabhAryAmma / AharaNaM nayarIe AyayaNaM bhavaNanAhassa // 1007 // siMkhakumupagokhIrahArasarayanbhakuMdacaM danihaM / kappataruniyara pariyayamuppehaDadhaya vaDAiNaM // 1008 // marayamaramuhu (mma) bhaDamaUhalasirorutoraNasaNAhaM / uttagaMsuraloe tiyasAhivavaravimANaM va // 100 // vitthiSNamaragaya silAsaMcayasaMjaNiya viyaDadaDhapIDhaM / rayaNasayalohaviraiyanimmalamaNikoTTimAbhoyaM // 1010 // dilasaMtasAli haMjiyamaNimayathambhAlinimiyasohillaM / kacchaMtarorumaNaharaparilaMbiyamottioUlaM // 1011 // purom, tatrApi ca vandananimittaM sAdhu zrAvakasameta RSabhadevasaMgata mahAvibhUtyA zakrAvatAraM nAma caityam / dRSTa ca tena tatra vikaTa mudyAna madhyabhAge / AbharaNaM nagaryA AyatanaM bhuvananAthasya // 1007 // sitazaGkhakumudagokSo rahA raza radabhrakundacandranibham / kalpatarunika raparigata mudbhaTadhvajapaTAkIrNam // 1008 / / marakatamayaramyodbhaTamayUkhala sadurutoraNasanAtham / uttuGgaM suraloke tridazAdhipava ravimAnamiva // 100 // vistIrNamarakatazilAsaJcayasanitavikaTadRDhapITham / ratnasakalaughaviracitanirmalamaNikuTTimAbhogam // 1010 // vilasacchAlabhaJjikAmaNimayastambhAli nirmitazobhAvad / kakSAntarorumanohara parilambitamauktikAvacUlam / 1011 / / 856 ayodhyApurI pahu~ce / vahA~ bhI sAdhu aura zrAvakoM ke sAtha RSabhadeva kI pratimA se yukta bar3I vibhUtivAle zakrAvatAra nAmaka caitya para gaye / unhoMne (samarAditya ne vahA~ vizAla udyAna ke bIca munipati RSabhanAtha kI pratimA se vibhUSita nagarI ke AbharaNasvarUpa trilokInAtha kA Ayatana (mandira) dekhA / usakA raMga sapheda zaMkha, kumuda, gAya ke dUdha, hAra, zaratkAlIna megha, kundapuSpa aura candramA ke samAna thA / vaha kalpavRkSoM se ghirA huA thA, uttuMga dhvajAvastroM se vyApta thA, marakatamaNi se yukta ramaNIya pracaNDa kiraNoM se zobhAyamAna vistIrNa toraNoM se yukta thA, U~cAI ke kAraNa vaha svargaloka ke dUsare vimAna ke samAna mAlUma par3a rahA thA / marakatamaNi kI bar3I-bar3I zilAoM ke samUha se usakI majabUta vikaTa pIThikA banAI gayI thI / samasta ratnoM ke samUha se usakA nirmala maNinirmita pharza banAyA gayA thA / maNimaya khambhoM ke samUha se nirmita zobhAvAlI zAlabhaJjikAe~ ( putaliyA~) vahIM zobhita ho rahI thiiN| kakSAoM ke andara vistIrNa, manohara, motiyoM ke caurInumA gucche laTaka rahe the / www.jaingelibrary.org Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 860 gamahara bhittiviraiyajalaMtarayaNohadIvayasaNAhaM / tisatakusuma jalaruhAya racciyamaNiyaDucchaMgaM // 1012 // sevAgayasuracAraNavara vilayAraddha maharasaMgIyaM / ujjhatAgaruparimalaghaNavAsiyadisivahAbhoyaM // 1013 // vihitavateyadiSyaMta muniyaparamatthasuddhabhAvANaM / cAraNamaNIga thuiravanisuNaNasaM muiyasiddhayaNaM // 1014 / / dhammacakkaTTissa bhayavao tiyasanAhanamiyassa / maNivaNo paDimA vihUsiyaM usahasAmimsa ||1015 // taM pecchiUNa sammaM maNimayasovANavimalapaMtIe / AruhiUNa satosaM bhuvaNagurU vaMdio teNa // 1016 // vaMdiUNa ya nisaNNo egadese / samAgayA tattha cAraNamuNI vijjhAharA siddhAya / vaMdio hiM [ samarAiccakahA garbhagRhabhittiviracitajvaladratnaughadIpakasanAtham / tridazatarukusumajalaruhaprakarAcita maNitaTotsaGgam // 1012 // sevAgatasuracAraNavaravanitArabdhamadhura saMgItam / dahyamAnA guruparamalaghanavAsitadikpathAbhogam // 1013 // vivadhatapaH tejodIpyamAnajJAtaparamArthazuddha bhAvAnAm / vAraNamunInAM stutiravaniHzravaNasammuditasiddhajanam // 1014 // dharmavaracakravartino bhagavatastridazanAthanatasya / munipateH pratimayA vibhUSitaM RSabhasvAminaH / / 1015 / / tad dRSTvA samyag maNimaya sopAnavimalapaGktyA / Aruhya satoSaM bhuvanagururvanditastena / / 1016 // vanditvA ca niSaNNa ekadeze / samAgatAstatra cAraNamunayo vidyAdharAH siddhAzca / vandi - dedIpyamAna ratnoM se nirmita dIpakoM se yukta garbhagRha kI dIvAra banAI gayI thI / pArijAta puSpa aura kamaloM ke samUha se maNinirmita taTa kI goda sajI huI thii| sevA ke lie Aye hue deva, cAraNa tathA sundara striyoM ke dvArA madhura saMgIta Arambha kiyA jA rahA thaa| jalAye hue aguru kI gugandha se vistRta AkAza suvAsita ho rahA thA / aneka prakAra ke tapoM ke teja se dedIpyamAna yathArtha rUpa se zuddha bhAvoM ke jAnanevAle cAraNamuniyoM kI uttama stutiyoM ke sunane se siddha jana Anandita ho rahe the / maNinirmita sIr3hiyoM kI vimalapaMkti se car3hakara usa pratimA ke bhalIbhAMti darzana kara samarAditya ne tInoM lokoM ke guru kI vandanA kI / / 1007-1016 / / vandanA kara eka sthAna para baiTha gye| vahA~ para cAraNamuni, vidyAdhara aura siddha aaye| unhoMne bhagavAn Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] 861 bhayavaM / etthaMtarammi muNiyasamarAiccAgamaNo samaM pariyaNeNa pamoyavilasaMtaloyaNo bhayavao vaMdaNanimitaM aojjhAnayarisAmI samAgao psnncNdo| kayA bhayavao puuyaa| tao vaMdiUNa ceie samarAiccavAyagaM ca uvaviTTho tassa purao / jhaNiyaM ca Na-bhayavaM, esa ettha nAhinaMdaNo paDhamadhammacakkavaTTI suNIyai / tA ki pareNa nAsi dhammo; aha Asi, kahamesa paDhamadhammacakkavaTi tti| bhayavayA bhaNiyaM somma, suNa / isa bharahavAse imIe osappiNIe esa bhayavaM pddhmdhmmckkvttttii| na uNa pareNa nAsi dhammo, ki tu aNAimaMtA titthayarA, tapparUvio ya dhammo aNAimaM cev| rAiNA bhaNiyaMbhayavaM, kimesA osappiNI sambattha havai, bhayavayA bhaNiyaM-- somma, nahi; avi ya paMcasu bharahesu paMcasu ya eravaesu, videhesu puNa avaDhio kaalo| tesu savvakAlameva havaMti ghammanAgayA titthayarA cakkavaTTiNo vAsudevA baladevA ya, tahA sijhaMti paanninno| bharaheravaesu aNavaDhio kAlo; na savvakAlameva eyamevaM havai, kiMtu pavattae kaalckkN| taM puNa pamANao vIsasAgarovamakoDAkoDimANaM / ettha osappiNI ussappiNI ya / ekkevakAe chanvihA kAlaparUvaNA / taM jahA / susamasusamA susamA susama tastairbhagavAna / atrAntare jJAtasamarAdityAgamanaH samaM parijanena pramodavilasadlocano bhagavato vandananimittamayodhyAnagarIsvAmI samAgataH prsnncndrH| kRtA bhagavataH pjaa| tato vanditvA caityAni samarAdityavAcakaM copaviSTastasya purataH / bhaNitaM ca tena-bhagavan ! eSo'tra nAbhinandanaH prathamadharmacakravartI bhrUyate. tataH kiM pareNa nAsAd dharmaH, athAsId, kathameSa prathamadharmacakravartIti / bhagavatA bhaNitam -- saubhya ! zRNu / iha bharatavarSe'syAmavasapiNyAmeSa bhagavAna prthmdhrmckrvrtii| na punaH pareNa nAsod dharmaH, kintu anAdimantasnIrthakapAH, tatprarUpitazca dhamo'nAdimAneva / rAjJA bhaNitama-bhagavana ! kimeSA'vasarpiNI sarvatra bhavati / bhagavatA bhaNitam-saumya ! nahi; api ca paJcasu bharateSu paJcasu cairavateSu, videheSu punaravasthitaH kAlaH / teSu sarvakAlameva bhavanti dharmanAyakAstIrthaka rAzcakravatino vAsudevA baladevAzca, tathA sidhyanti prANinaH / bharataravateSu anavasthitaH kAlaH, na sarvakAlameva etadevaM bhavati, kintu pravartate kAlacakram / tat punaH pramANato vizatisAgaropamakoTAkoTI mAnam / atrAva piNI upiNA c| ekaikasyAH SaDa vidhA kAla kI vandanA kii| isI bIca samarAditya kA Agamana jAnakara Ananda se vikasita netroMvAlA ayodhyA nagarI kA svAmI prasannacandra parijanoM ke sAtha bhagavAna kI vandanA ke lie AyA / bhagavAn kI pUjA kI / anantara caityoM tathA samarAditya vAcaka kI vandanA kara unake sAmane baiTha gayA aura usane kahA-'bhagavan ! yaha yahA~ nAbhi ke putra RSabhadeva prathama dharmacakravartI sune jAte haiM,unase pahale yA dharma nahIM thA? yadi thA to ye prathama dharmacakravartI kaise hue ?' bhagavAna ne kahA-'saumya ! suno| isa bhAratavarSa meM isa avasarpiNI ke yaha prathama dharmacakravartI haiM / aisI bAta nahIM hai ki unase pahale dharma nahIM thA, kintu tIrthaMkara anAdi haiM aura unake dvArA prarUpita dharma bhI anAdi hai|' rAjA ne kahA-'bhagavan ! kyA yaha avasarpiNI saba jagaha hotI hai ?' bhagavAna ne kahA-'saumya ! nahIM, apita pA~ca bharata, pA~ca airAvata aura videhoM meM kAla avasthita hai| unameM saba kAloM meM dharmanAyaka tIrthaMkara, cakravatI, vAsudeva, baladeva hote haiM aura prANI mokSa jAte haiM / bharata aura airAvata kSetroM meM kAla anavasthita hai, saba samayoM meM yaha isa prakAra nahIM rahatA hai, kintu kAlacakra pravartita hotA hai| usakA pramANa bIsa kor3Akor3i sAgara hai / yahA~ avasarpiNI aura utsarpiNI hotI hai| pratyeka kI chaha prakAra kI kAlaprarUpaNA hotI hai| vaha yaha hai-sukhama Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 862 [ samarAiccakahA dussamA dussamasusamA dussamA dussamadussama tti| eyAo ya eyapamANAo havaMti / susamasusamA pavAharUveNa cattAri sAgarovamakoDAkoDoo, susamA tiNNi, susamadussamA donni, dussamasusamA egA sAgarovamakoDAkoDI UNA bAyAlIsehi varisasahassehiM / igavIsavarisasahassamANA dussamA, igavIsavarisasahasmANA ceva dussamadussama tti / tattha susamasusamAe pAraMbhasamammi tipaliovamAuyA loyA, pamANeNa tiNNi gvyaanni| uvabhogaparIbhogA jmmNtrsukybiiyjaayaao| kappatarusamUhAo hoMti kilesaM viNA tesi // 1017 // te puNa dasappagArA kappatarU samaNasamayakehiM / dhIrehi viNiTTiA maNorahApUragA ee // 1018 // mattagayA ya bhigA tuDiyaMgA diivjoicittNgaa| cittarasA maNiyaMgA gehAgArA aNiyaNA ya // 1016 // prarUpaNA / tad yathA - suSamasuSatA, suSamA, suSamaduHSamA, duHSamasuSamA, duHSamA, duHSamaduHSa meti / etAzcaMtatpramANA bhavanti / suSamasuSamA pravAharUpeNa catasraH sAgaropamakoTAkoTayaH, suSamA tisra., suSamaduHSamA dva, duHSamasuSamA ekA sAgaropamakoTAkoTI UnA dvictvaariNshdbhirvrssshsrH| ekaviMzativarSasahasramAnA duHSamA, ekaviMzativarSasahasramAnava duHssmduHssmeti| tatra suSamasuSamAyA : prArambhasamaye tripalyopamAyuSkA lokAH, pramANena trINi gavyUtAni / upabhogaparibhogA janmAntarasukRtabIjajAtAt / kalpatarusamUhAd bhavanti klazaM vinA teSAm // 1017 / / te punardazaprakArAH kalpataravaH zramaNasamaketubhiH / dhIrairvinirdiSTA manorathApUrakA ete // 1018 / / mattaGgakAzca bhRGgAH tUryAGgA dIpajyotizcitrAGgAH / citrarasA maNitAGgA gehAkArA anagnAzca // 1016 // sukhamA, sukhamA, sukhama-duHkhamA, duHkhama-sukhamA, du:khamA, du:khm-duHkhmaa| ye isa pramANavAle hote haiM-sukhamasukhamA pravAharUpa se cAra koDAkor3I sAgara kA, sukhamA tIna koDAkor3I sAgara kA, sukhama-duHkhamA do koDAkor3I sAgara kA, duHkhama-sukhamA bayAlIsa hajAra varSa kama eka koDAkor3I sAgara kA, duHkhamA ikkIsa hajAra varSa kA aura duHkhamA-duHkhamA bhI ikkIsa hajAra varSa kA hotA hai| unameM se sukhamA -sukhamA ke prArambha samaya meM tIna palya kI AyuvAle loga hote haiM, unakA pramANa tIna gavyUti (koza) kA hotA hai / una logoM ke upabhoga paribhoga ke lie binA kleza ke dUsare janmoM ke puNyarUpI bIja se utpanna kalpavRkSoM ke samUha hote haiM / ve kalpavRkSa daza prakAra ke hote haiM / zramaNoM ke siddhAntoM ke lie patAkA ke tulya dhIrapuruSoM ne inheM manoratha ko pUrNa karane vAlA batalAyA hai| unake nAma ye haiM-mataMgaka, bhUga, tUryAMga, dIpazikhA, jyoti, citrAMga, Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] 863 mattaMgaesu majjaM suhapejjaM bhAyaNANi bhigesu / tuDiyaMgesu ya saMgayatuDiyANi bahuppagArANi // 1020 // dIvasihA joisanAmayA ya niccaM karati ujjoyN| cittaMgesu ya mallaM cittarasA bhoyaNaTTAe // 1021 // maNiyaMgesu ya bhasaNavarANi bhavaNANi bhvnnrukkhesu| AiNNesu ya patthiva vatthANi bahuppagArANi // 1022 // eesu ya annesu ya naranArigaNANa taannmuvbhogo| bhaviyA puNabbhavarahiyA iya savvannU NiNA beMti // 1023 // na khalu eyANa visiTThA dhmmaadhmmsnnaa| khIyamANANi ya AuyapamANANi havaMti jAva susmaarNbhkaalo| susamAraMbhakAle uNa dupaliovamAuyA, pamANeNa donni gAuyANi / uvabhogaparibhogA vi jaNA(kAlA)NuhAveNa UNANuhAvA / na khalu eyANa vi visiTThA dhammAdhammasannA / khIya mattaGgakeSa madyaM sukhapeyaM bhAjanAni bhaGgeSu / tUryAGgeSu ca saMgatatUryANi bahuprakArANi // 1020 / / dIpazikhA jyoti ma kAzca nityaM kurvanti udyotam / citrAGgeSu ca mAlyaM citrarasA bhojanArtham // 1021 / / maNitAGgeSu ca bhUSaNavarANi bhavanAni bhavana vRkSeSu / AkorNeSu ca pArthiva ! vastrANi bahuprakArANi // 1022 // eteSu cAnyeSu ca naranArIgaNAnAM teSAmupabhogaH / bhavikA: ! punarbhavarahitA iti sarvajJA jinA bruvanti // 1023 // na khalveteSAM viziSTA dharmAdharmasaMjJA / kSIyamANAni cAyaHpramANAni bhavanti yAvata suSamArambhakAla: / suSamArambhakAle punadvipalyopamAyuSkA:, pramANeNa dve gvyte| upabhogaparibhogA api janA(kAlA)nubhAvena uunaanubhaavaaH| na khalveteSAmapi viziSTA dhmdhirmsNjnyaa| kSIyamANAni citrarasa, maNitAMga, gehAkAra aura angn| mataMgakoM meM sukha se pIne yogya madya hotA hai, bhRgoM meM pAtra hote haiM, tayAMga aneka prakAra ke vAdyoM se yukta hote haiM, dIpazikhA aura jyoti nAma ke kalpavRkSa nitya udyota (prakAza) karate haiM, citrAMgoM meM mAlAeM hotI haiM, citrarasa bhojana ke lie hote haiM, maNitAMgoM meM zreSTha AbhUSaNa hote haiM, bhavanavRkSoM (gehAkAroM) meM bhavana aura AkI) (anagnoM) meM aneka prakAra ke vastra hote haiN| usa samaya ke naranArI inakA aura anya kalpavRkSoM kA upabhoga karate haiM, bhavya hote haiM, punarbhava se rahita hote haiM, aisA sarvajJa jina kahate haiM // 1017-1023 // ye dharma aura adharma kI saMjJA se viziSTa nahIM hote haiN| sukhamA ke Arambha samaya ke ye kSIyamANa (nirantara kama hote gaye) AyupramANa vAle hote haiM / suSamA ke Arambha kAla meM loga do palya kI AyuvAle hote haiM aura inakI lambAI do gavyUti (koza) kI hotI hai / logoM ke upabhoga-paribhoga bhI kAla ke prabhAva se kama-kama Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 864 [ samarAiccakahA mANANi ya AuyapamANANi havaMti jAva susamadussamAraMbhakAlo / susamadussamAraMbhakAle uNa egapaliovamAuyA, pamANeNa egaM gavvayaM havai / uvabhopapari mogA vi jaNA(kAlA)NubhAveNa uunnaannbhaavaa| na khala eyANa vi visiTTA dhammAdhammasannA hvi| khINapAyAe ya imIe oyarai ettha bhayavaM paDhamapuhaivaI sayalakalAsippadesao vaMdaNijjo surAsurANa jayadagurUtelokkabaMdhU annANatimiranAsaNo bhaviyakumayAyarasasI paDhamadhammacakkaTTI Adititthagaro ti| tao pavattae vArejjAikiriyA dAnasIlatavabhAvaNAmaoya visittttdhmmo| khIyamANANi ya AuyapamANANi havaMti jAva dussamasusamAraMbhakAlo / dussamasamAraMbhakAle uNa caurAsIpuTavalakkhAuyA, pamANeNa paMcadhaNusayANi / uvabhogaparibhogA uNa jaNA(kAlANahAveNa uunnaannuhaavaa| aikkamai kappatarukappo, avi ya pavarosahimAiehito havaMti UNANahAvA ya haai| ya kisiddhA dhammAdhammasannA jao imIe havaMti titthayarA cakkavadhiNo vAsadevA baladevA y| khIyamANANi ya AuppamANANi hAta jAva dussmaarNbhkaalo| dussamAraMbhakAle ya pAyaM vAsa samAuyA, pamANeNa stthtthaa| uvabhoga cAyu pramANAni bhavanti yAvad suSamadu.SamA rambhakAlaH / supamaduHSamArambhakAle puna rekapalyopamAyuSkAH, pramANena ekaM gavyUta bhavati / upabhogaparibhogA api janA(kAlAnubhAvena uunaanubhaavaaH| na khalveteSAmapi viziSTA dharmAdharmasaMjJA bhavati / kSoNaprAyAyAM cAspAmavata ratyatra bhagavAna prathama pRthivIpatiH sakalakalAzilpadezako vandanIyaH surAsurANAM jagadgurustralokyabandhurajJAnatimiranAzano bhavikakumudAkarazazo prathamadharmacakravartI AditIrthakara iti / tataH pravartate vivAhAdikriyA dAnazIlatapobhAvanAmayazca viziSTadharmaH / kSIyamANAni cAra pramANAni bhavanti yAvad duHSamasuSamArambhakAla: / duHSamasuSamArambhakAle punazcaturazItipUrvalakSAyuSkAH, pramANena paJca dhanu:zatAni / upabhogaparibhogAH punarjanA (kAlA)nubhAvena UnAnubhAvAH / atikrAmati kalpatarukalpa', api ca pravaroSadhyAdikebhyo bhavanti UnAnubhAvAzca / bhavati ca viziSTA dharmAdharmasaMjJA, yato'syAM bhavanti tIrthaka rAzcakravartino vAsudevA baladevAzca / kSoyamANAni cAyu:pramANAni bhavanti yAvad duHSamArambhakAla: / duHSamArambhakAle ca prAyo varSazatAyuSkAH pramANena prabhAva vAle hote haiN| inameM bhI dharmAdharma saMjJA kA bheda nahIM rahatA hai| sukhama-dukhamA kAla ke Arambha meM loga eka palya kI AyuvAle hote haiM, lambAI eka gavya ti hotI hai / logoM kA upabhoga-paribhoga bhI kAla ke prabhAva se kama-kama hotA jAtA hai| inameM bhI dharmAdharma saMjJA kA bheda nahIM rahatA hai / isa kAla ke kSINaprAya hAne para bhagavAna Adi tIrthaMkara kA avatAra haa| ve prayana rAjA the, samasta kalA aura zilayoM kA upadeza denevAle the, sUra aura asuroM ke dvArA vandanIya the, saMsAra ke guru the, tonoM lokoM ke bandhu the, ajJAnAndhakAra kA nAza karanevAle the, bhavdhajanoM rUpI kumudoM ke samUha ke lie candramA the aura prathama cakravartI the| uname vivAhAdi triyA, dAna, zIla, tapa aura bhAvanAmaya viziSTa dharma kA pravartana huA / sukhama-duHkhamA kAla ke logoM kI Ayu meM duHkhama-sukhamA kAla ke Arambha taka hrAsa hotA rahatA hai / duHkhama-sukhamA kAla ke Arambha meM assI lAkha pUrva kI Ayu hotI hai lambAI pA~ca sau dhanuSa hotI hai, logoM kA upabhoga-paribhoga bhI kAla ke prabhAva se kama-kama hotA jAtA hai / kalpavRkSoM ke hone ke niyama kA atikramaNa hotA hai aura zreSTha auSadhiyA~ Adi hotI haiM jo ki nyUna-nyUna prabhAva vAlI hotI haiM / dharma aura adharma saMjJA kA bheda hotA hai; kyoMki isameM tIrthaMkara, cakravartI, vAsudeva aura baladeva hote haiM / duHkhamA kAla ke Arambha taka Ayu kA hrAsa hotA rahatA hai| du:khamA kAla ke Arambha meM prAya: sauvarSa kI Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] paribhogA ya osahimAiehito havaMti UNANuhAvA y| havai tahA ya hIyamANA visiTThA dhammAdhammasannA, jao imIe vi aNuvattae titthaM, pahavaMti ya micchattakohamANamAyAlohA / khIyamANANi ya AupamANANi havaMti jAva dussamadussamAraMbhakAlo / dussamadussamAraMbhakAle vIsavarisAuyA pAeNa duhatthapamANaNa pajjaMte ya solasarisAuyA pamANeNaM egahatthA / uvabhogaparibhogA u amaNoramehi maMsamAIhito havaMti UNANuhAvA ya, dhaNiyaM na havai ya visiTThA dhmmaadhmmsnnaa| evamesA ospinnii| ussappiNI vi pacchANapu-vIe evaMvihA ceva havai / evameyaM pavattae kAlacakkaM / evaM ca iha bharahavAse imIe osappiNIe esa bhayavaM paDhamadhammacakkavaTTI, na uNa pareNa nAsi dhammo tti| rAiNA bhaNiyaM -bhayavaM evameyaM, avaNIo amhANa moho; bhayavayA aNuggihIo ahaM icchAmi annusdi| __ etthaMtarammi samAgao tattha accaMtamajhattho saMgao buddhIe paraloyabhIrU pariNao vovatthAe idasammAhihANo mAhaNo tti / vaMdiUNa bhayavaMtaM guruM ca uvaviTTho gurusamIve / bhaNiyaM ca Na-bhayavaM, sa thstaaH| upabhogaparibhogAzca oSadhyAdikebhyo bhavanti UnAnubhAvAzca / bhavati tathA ca hIyamAnA viziSTA dharmAdharmasaMjJA, yato'syAmapyanuvartate tIrthama, prabhavanti ca mithyaatvkrodhmaanmaayaalobhaaH| zrIyamANAni cAyuHpramANAni bhavanti yAvad duHSa mduHssmaarmbhkaalH| duHSamaduHSamArambhakAle viMzativarSAyuSkAH prAyaNa dvihastapramANena paryante ca SoDazavarSAyuSkA: prmaannnNkhstaaH| upabhogaparibhogAstu amanoramaiausAdibhirbhavanti UnAnubhAvAzca, gADha na bhavati ca viziSTA dharmAdharmasaMjJA / etra messaa'vspinnaa| utsapiNyapi pazcAnupUrvA evavidhaMva bhavati / evametat pravartate kAlacakram / evaM ceha bharata varSa'syAmavasapiNyAmeSa bhagavAn prathamadharmacakravartI, na punaH pareNa nAsId dharma iti / rAjJA bhaNitam -bhagavan ! evametad, apanIto'smAkaM mohaH, bhagavatA'nugRhIto'hamicchAmyanuzAstim / ___ atrAntare sabhAgatastatrAtyantamadhyasthaH saMgato buddhayA paraloka bhIruH pariNato kyo'vasthayA indrazarmAbhidhAno brAhmaNa iti| vanditvA bhagavantaM guruM copaviSTo gurusamIpe / bhaNitaM ca tena Aya hotI hai, lambAI sAta hAtha hotI hai| upabhoga aura paribhoga auSadhi Adi se hote haiM aura prabhAva nyUnanyUna hote jAte haiM tathA dharmAdharma satA hIyamAna (nirantara kama honevAlI) viziSTa hotI hai| kyoMki isame bhI tIrtha kA anusaraNa hotA hai aura mithyAtva, krodha, mAna, mAyA aura lobha ko utpatti hotI hai| duHkhama-dukhamA kAla ke Arambha taka (prANiyoM kI) Ayu kA hrAsa hotA rahatA hai| duHkhama-dukhamA kAla ke Arambha meM bIsa varSa kI Aya hotI hai, lambAI do hAtha hotI hai, anta meM solaha varSa kI Ayu hotI hai, lambAI eka hAtha hotI hai| upabhogaparibhoga amanorama mAMsAdi se hote haiM, nyUna prabhAva hote haiM, atyanta rUpa se dharmAdharma sajJA kA bheda nahIM hotA hai| isa prakAra yaha avasarpiNI hotI hai| utsarpiNI bhI pazcAt kama se isI prakAra hotI hai| isa prakAra yaha kAlacakra pravartita hotA hai| isa prakAra isa bharatavarSa kI isa avasipiNI meM yaha bhagavAna prathama dharmacakravartI the| pahale dharma nahIM thA, aisA nahIM hai / ' rAjA ne kahA-'bhagavan ! ThIka hai, hamArA moha dUra ho gyaa| bhagavAn se anugRhIta huA maiM Adeza kI icchA karatA huuN|' isI bIca vahA~ atyanta madhyastha buddhi se yukta paraloka se DaranevAlA, vRddhAvasthA vAlA indrazarmA nAmaka brAhmaNa aayaa| bhagavAn aura guru kI vandanA kara guru ke pAsa baiTha gayA / usane kahA-'bhagavan ! jo ye Apake Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 866 [samarAiccakahA jameyaM tumha samae nANAvaraNijjAilakkhaNaM aTThappagAraM kammamattaM, eyaM visesao kahamesa jIvo bNdhti| bhayavayA bhaNiyaM-soma, sunn| evaM samae pddhijji| nANapaDiNIyayAe nAniNhavaNayAe nANaMtarAeNaM nANapaoseNaM nANaccAsAyaNAe nANavisaMvAyaNajoeNaM nANAvaraNijja kammaM baMdhai / evaM dasaNapaDiNIyayAe jAva daMsaNavisaMvAyaNajoeNaM dasaNAvaraNijja kammaM bNdhi| pANANa kaMpaNayAe bhUyANakaMpaNayAe jIvANakapaNayAe sattANakaMpaNayAe bahaNaM pANANaM bhayANaM jIvANaM sattANaM adukkhaNayAe asoyaNayAe ajUraNayAe apariyAvaNayAe sAyAveyaNijja kammaM bNdhi| paradukkhaNayAe jAva pariyAvaNayAe asAyAveyaNijja kammaM bNdhi| tivvakohayAe tinvamANayAe tibvamAyayAe tivvalohyAe tivvadasaNamohaNijjayAe tivvacaritamoDaNijjayAe mohaNijjaM kammaM baMdhaDa / mahAraMbhayAe mahApariggayAe paMceMdiyavaheNaM kuNimAhArepaM jIvo nirayAuyaM kammaM, baMdhai / mAillayAe aliyavayaNeNaM kaDatulakaDamANaNaM tirikkhajoNiyAuyaM kammaM bNdhi| pagaiviNIyayAe sANa kosayAe ama maNassAuyaM kammaM bNdhii| sarAgasaMjameNaM saMjamAsaMjameNaM bAlatavokammeNaM akAmanijjarAe devAuyaM riyayAe bhagavan ! yadetad yuSmAkaM sapaye jJAnAvaraNIyAdilakSaNamaSTaprakAraM karmovatam, etada vizeSataH kathameSa jIvo badhnAti / bhagavatA bhaNitam - saumya ! zRNu / evaM samaye paThyate / jJAnapratyanIkatayA, jJAnanihnavatayA, jJAnAntarAyeNa, jJAnapradvaSeNa jJAnAtyAzAtanayA jJAna visaMvAdanayogena jJAnAvaraNIyaM karma badhnAti / evaM darzanapratyanIkatayA, yAvad darzanavisaMvAdanayogena darzanAvaraNIyaM karma bdhnaati| prANAnukampanatayA, bhUtAnukampanatayA, jIvA nukampanatayA, sattvAnaka mAnatayA bahUnAM prANAnAM bhUtAnAM jIvAnAM sattvAnAmaduHkha tayA'khedanatayA'zocanatayA'paritA panatayA sAtavedanIyaM karma badhnAti / paraduHkhatayA yAvat paritApanatayA'sAtavedanIya karma badhnAti / tIvrakrodhatayA tIvamAnatayA tIvamAyatayA tIvralobhatayA tIvradarzanamohanIyatayA tIvracAritramohatI yatayA mohanIyaM karma badhnAti / mahArambhatayA mahAparigrahatayA paJcendriyavardhana mAMsAhAreNa jIvo nirayAyuHkarma badhnAti / mAyikatayA alI kavacanena kUTatulAkUTamAnena tiryagyo nikAyuHkama badhnA ta / prakRtivinItatayA sAnukrozatayA'matsarikatayA manuSyAyuHkarma badhnAti / sa rAgasaMyamena saMyamAsaMyamena Agama meM jJAnAvaraNIya Adi lakSaNavAlA ATha prakAra kA karma kahA gayA hai, ise yaha jIva vizeSarUpa se kaise bAMdhatA hai ?' bhagavAna ne kahA - 'saumya ! suno-Agapa meM isa prakAra par3hA jAtA hai (kahA gayA hai)| jJAna kA virodha rakhane se, jJAna ko chipAne se, jJAna meM vighna karane se, jJAna ke prati dveSa karane se, jJAna ko naSTa karane se jJAna kA khaNDana karane se jJAnAvaraNIya karma bA~dhatA hai| isI prakAra darzana kA virodha karane se, darzana kA khaNDana karane taka ke yoga se darzanAvaraNIya karma bA~dhatA hai| prANiyoM, bhUto. jIvoM (tathA) sattvoM para anukampA (dayA) karane se bahuta se prANI, bhUta, jIva, sattvoM ko duHkha na dene, zoka na pahu~cAne, kheda na pahu~cAne aura kaSTa na pahuMcAne se sAtavedanIya karma bAMdhatA hai| dUsare ko duHkha dene se lekara (dUsare ko) kaSTa dene taka asAta vedanIya kama bAMdhatA hai| tIvra krodha, tIvra mAna, tIvra mAyA, tIvra lobha, tIvra darzanamohanIya, tIvra cAritramohanIya se mohanIya karma bAMdhatA hai / mahAna Arambha, mahAn parigraha. paMcendriyoM kA vadha (tathA) mAMsAhAra se jIva narakAyukama bA~dhatA hai / mAyA karane, jhUTha bolane, kama-bar3ha tolane, kama-bar3ha bA~Ta rakhane se tiryaMcayoni sambandhI Ayukarma bAMdhatA hai| prakRti se vinIta hone, dayAyukta hone aura dveSarahita hone se manuSyAyu karma bAMdhatA hai / sarAga sayama, saMyamA Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 867 navamo bhavo ] kammaM baMdha | kAya ujjuprayAe bhAvajjuyayAe bhAsujjuyayAe avisaMvAyaNajoeNaM suhanAmaM kammaM baMdhai / kAya aNujjuyAe jAva visaMvAyaNajoena asuhanAmati / jAikularUvatava suyabala lAbha issariyAmaeNaM uccargo kammaM baMdhai / jAimaeNaM jAva issariyamaeNaM nIyAgoyaM kamma baMdhai / dANalAbhabhogauvabhogavIriyaMtarAevaM aMtarAyaM kammaM baMdhai / evaM bho devApiyA, eyaM visesao esa jAvo aTUppagAra kamma badha / iMdasammeNa bhaNiyaM - bhayavaM, evameyaM / aha evaM vavatthie ki puNa mokkhabIyaM, kahaM vA tayaM pAvijjai / bhayavayA bhaNiyaM - soma, suNa | mokkhabIyaM tAva evaM pAraMbhI suhassa pasamasavegAiliMgaM ucchAyaNaM kammapariNaIe pAvaNaM eteNaM kammidhaNassa suhAyapariNAmalakkhaNaM acitacitAmaNisannihaM sammattaM / eyaM ca evaM pAvijjai vIyarAgAidaMsaNeNa visuddhadhammasavaNAe guNAhiyasaMgameNaM pakkhavAeNaM guNesu tahAbhavvayAnioeNa aNugaMpAibhAvaNAe visiTukammakhaovasa meNaM ti / iMdasammeNa bhaNiya- bhayavaM, evameyaM / aha evaM vavathie egaMta suhasarUvo mokkho kahaM dukkha sevaNArUvAo saMjamANuTThANAo ti / bAlatapaHkarmaNA'kAmanirjarayA devAyuH karma badhnAti / kAyaRjukatayA bhAvaRjukatayA bhASaRRjakatayA'visaMvAdanayogena zubhanAmakarma badhnAti / kAyAnRjukatayA yAvad visaMvAdanayogaMnAzubhanAmeti / jAtikularU tapaH zrutabala lAbhaizvaryAmadenoccagItaM karma badhnAti / jAtimadena yAvad aizvaryamadena nocagotraM karma badhnAti / dAnalAbhabhogavIryAntarAyeNAntarAyakarma badhnAti / evaM bho devAnupriya ! etad vizeSata eSa jIvo'STaprakAraM karma badhnAti / indrazarmaNA bhaNitam - bhagavan ! evametat / athaivaM vyavasthite kiM punarmokSabIjaM kathaM vA tat prApyate / bhagavatA bhaNitamsaumya zraNu / mokSabIjaM tAvadetat / prArambhaH sukhasya prazamasavegAdiliGgamucchAdanaM karmapariNate: pAvanamekAntena karmendhanasya zubhAtmapariNAmalakSaNamacintyacintAmaNisannibhaM samyaktva / etaccaiva prApyate vItarAgAdidarzanena vizuddhadharmazravaNena guNAdhikasaGgamena pakSapAtena guNeSu tathAbhavyatAniyoge - nAnukampAdibhAvanayA viziSTa karmakSayopazameneti / indrazarmaNA bhaNitam - bhagavan ! evametat / artha vyavasthite ekAntasukhasvarUpo mokSaH kathaM duHkhAsevanarUpAt saMgamAnuSThAnAditi / bhagavatA vacana saMyama, bAlatapa karane aura akAmanirjarA se devAyukamaM bA~dhatA hai| zarIra kI saralatA, bhAva kI saralatA, kI saralatA aura virodha na karane ke yoga se zubha nAmakarma bA~dhatA hai| zarIra kI saralatA na rakhane se lekara virodha rakhane taka ke yoga se azubhanAmakarma bA~dhatA hai / jAti, kula, rUpa, tapa, zAstra, bala, lAbha, aizvarya kA madana karane se uccagotra karma bA~dhatA hai / jAtimada se lekara aizvarya ke mada taka ke yoga se nIcagotra karma bA~dhatA haiM / dAna, lAbha, bhoga, upabhoga aura vIrya ke antarAya se antarAya karma bA~dhatA hai| isa prakAra he devAnupriya ! isa taraha vizeSa rUpa se yaha jIva ATha prakAra kA karma bAMdhatA hai|' indrazarmA ne kahA- 'bhagavan ! yaha ThIka hai / aisA nirdhArita hone para punaH mokSa kA bIja kyA hai, vaha kaise prApta hotA hai ?' bhagavAn ne kahA- 'saumya ! suno| mokSa kA bIja isa prakAra hai-sukha kA Arambha, prazama, saMvega Adi lakSaNoMvAlA, karma kI pariNati kA nAza karanevAlA, karmarUpI IMdhana ke lie jala, zubha AtmapariNAma rUpa lakSaNavAlA aura acintya cintAmaNi ke samAna samyaktva (mokSa kA bIja) hai / yaha isa prakAra prApta hotA hai -- vItarAgAdi ke darzana, vizuddha dharmazravaNa, jo guNoM meM adhika ho usakA sAtha karane, guNoM meM pakSapAta karane tathA bhavyatA kA niyoga, anukampA (dayA) Adi bhAvanA (tathA) viziSTa karmoM ke kSayopazama se ( prApta hotA hai) / ' indrazarmA ne kahA- 'bhagavan ! yaha ThIka hai / aisA Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA bhayavayA bhaNiyaM-soma, suNa / jahA cigicchAsevaNAo sahasarUvA AroggayA, tahA saMjamANaTANAo egaMsuhasarUvo mokkho ti| na yAvi paramatthao dukkha sevaNArUvaM saMjamANuTuANaM paramasuhapariNAmajogao visuddhalesANubhAvao ya / evaM ca samae pddhijji| avi ya __ na vi asthi rAyarAyassa taM suhaM neya devraayss| jaM suhamiheva sAho hussa) loyavvAvArarahiyassa // 1024 // annaM ca / je ime ajjattAe samaNA niggaMthA, ee NaM kassa teulesaM vIivayaMti / mAsapariyAe samaNe niggaMthe vANamaMtarANa devANaM teulesaM vIivayai, evaM dumAsapariyAe samaNe niggaMthe asuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM teulesaM vIivayai, timAsapariyAe samaNe niggaMthe asura(rida)kumArANaM devANaM teulesaM vIivayai, caumAsapariyAe samaNe niggaMthe gahagaNanavakhattatArAkhvANaM joisiyANaM teulesaM vIivayai, paMcamAsapariyAe samaNe niggaMthe caMdimasUriyANaM joisidANaM joisarAtINaM teulesaM vIivayai, chammAsapariyAe samaNe niggaMthe sohammIsANANaM devANaM teolesaM bhaNitama-saumya ! zRNa / yathA cikitsAsevanAt sukhasvarUpArogatA, tathA saMyamAnuSThAnAda ekAntasukhasvarUpo mokSa iti / na cApi paramArthato duHkhasevanArUpaM saMyamAnuSThAnaM paramazubhapariNAmayogato vizuddhalezyAnubhAvatazca / evaM ca samaye paThyate / api ca, nApyasti rAjarAjasya tat sukhaM naiva devarAjasya / yat sukhamihaiva sAdhorlokavyApArarahitasya / / 1024 / / __ anyacca, ye ime'dyatayA zramaNA nirgranthAH, ete kasya tejolezyA vya tavajanti / mAsaparyAyaH zramaNo nirgrantho vAnamantarANAM devAnAM tejolezyAM vyativrajati / evaM dvimAsa yiH zramaNo nirgrantho'sarendrajitAnAM bhavanavAsinAM devAnAM tejolezyAM vyativrajati / trimAsaparyAyaH zramaNo nirgranyo'surendrakumArANAM devAnAM tejolezyAM vyativrajati / caturmAsaparyAya: zramaNo nirgrantho grahagaNanakSatratArArUpANAM jyotiSkAnAM tejolezyAM vyativati / paJcamAsaparyAyaH zramaNo nirgranthazcandrasUryANAM jyotiSkendrANAM jyotiSkarAjAnAM tejolezyAM vytivrjti| SaNmAsaparyAyaH zramaNo nirdhArita hone para ekAnta sukhasvarUpavAlA mokSa duHkhasevanarUpa saMyama kA pAlana karane se kaise hotA hai ? bhagavAna ne kahA---'saumya ! sno| jaise cikitsA kA sevana karane sakhasvarUpa vAlI arogatA hotI hai usI prakAra saMyama kA pAlana karane se ekAnta sukhasvarUpa mokSa hotA hai / saMyama kA pAlana karanA paramArtha se duHkha kA sevana karane rUpa nahIM hai| kyoMki parama zabhapariNAmoM kA yoga rahatA hai aura vizaddha lezyA kA prabhAva rahatA hai| Agama meM isa prakAra par3hA jAtA hai| kahA bhI hai. isa saMsAra ke vyApAra se rahita sAdhu kA jo sukha hai vaha sukha na to rAjAoM ke cakravartI kA hai, na devarAja indra kA hai||1024|| dUsarI bAta, Aja jo ye zramaNa nirgrantha haiM ye kisakI tejolezyA kA ullaMghana karate haiM ? eka mAsa kI avasthA vAlA (jise zramaNa hue eka mAsa huA hai) zramaNa nirgrantha vAnamantara devoM kI tejolezyA kA atikramaNa karatA hai / isI prakAra jise zramaNa nirgrantha hue do mAha hue haiM vaha asurendra ko chor3akara bhavanavAsI devoM kI tejolezyA kA atikramaNa karatA hai / jise zramaNa nirgrantha hue tIna mAha ho gayA hai vaha asurendra kumAra devoM kI tejolezyA kA ullaMghana karatA hai| jise zramaNa nigrantha hue cAra mAha ho gaye haiM vaha grahagaNa, nakSatra, tArArUpa jyotiSI devoM kI tejolezyA kA ullaMghana karatA hai / jise zramaNa nimrantha hue pAMca mAha ho gaye haiM vaha candramA, Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mavamo bhavo ] vIivayai, sattamAsapariyAe samaNe niggaMthe saNaMkumAramAhiMdANaM devANaM teulesaM voivayai, aTTamAsapariyAe samaNe niggaMthe baMbhalogalaMtagANaM devANaM teolesaM vIivayai, navamAsapariyAe samaNe niggaMthe mahAsukkasahassArANaM devANaM teulesaM vIivayai, dasamAsapariyAe samaNe niggaMthe AraNaccayANaM devANaM teulesaM vIivayai, ekkArasamAsapariyAe samaNe niggaMthe gevejjANaM devANaM teulesaM vIivayai, vArasamAsapariyAe samaNe niggaMthe aNuttarovavAiyANaM devANaM teulesaM vIivayai; teNaM paraM sukke sakkAbhijAI bhavittA sijhai bajjhaI maccai savvadukkhANamaMtaM karei / evaM bho devANuppiyA, ya yAvi paramatthao dukkhasevaNANarUvaM saMjamANaDhANaM ti / iMdasammeNa bhaNiyaM-bhayavaM, evameyaM, icchAmi annusdi| etthaMtarammi puvAgaeNava paNAmapuvvayaM bhaNiyaM cittaMgaeNa bhayavaM, ke puNa pANiNo ki kaippagAraM kiThiDayaM vA kammaM bNdhti| bhayavayA bhaNiyaM-soma, saNa / nirgranyaH saudharmazAnAnAM devAnAM tejolezyAM vyativra jati / saptamAsaparyAyaH zramaNo nirgranthaH sanakamAramAhendrANAM devAnAM tejolezyAM vyativrajati / *STamAsaparyAyaH zramaNo nirgrantho brahma. lokalAntakAnAM devAnAM tejolezyAM vyativra jati / navanAsaparyA raH zramaNo nirgrantho mahAzakrasahasArANAM devAnAM tejolezyA vyativrajati / dazamAsaparyAyaH zramaNo nirgrantha AraNAcyUtAnAM devAnAM tejolezyAM vyativrajati / ekAdazamAsaparyAyaH zramaNo nirgrantho graiveyakAnAM devAnAM tejolezyAM vyativrajati / dvAdazamAsaparyAyaH zramaNo nirgrantho'nuttaropapAtikAnAM devAnAM tejolezyAM vytivrjti| tataH paraM zuklaH zuklAbhijAtibhUtvA sidhyati budhyate mucyate sarvaduHkhAnAmantaM karoti / evaM bho devAnupriya ! na cApi paramArthato duHkhasevanAnurUpaM saMyamAnuSThAnamiti / indrazarmaNA bhaNitambhagavan ! evametad, icchaamynushaastim| atrAntare pUrvAgatenaiva praNAmapUrvakaM bhaNitaM citrA dena- bhagavan ! ke punaH prANinaH ki katiprakAraM kiMsthitika vA karma badhnanti / bhagavatA bhaNitam-saumya ! shRnnu| sUrya, jyotiSI devoM ke indroM kI, tathA jyotiSka rAjA kI tejolezyA kA ullaMghana karatA hai| jise zramaNa nirgrantha hue chaha mAha ho gaye haiM vaha saudharma aura IzAna devoM kI tejolezyA kA ullaMghana karatA hai / jise zramaNa nirgrantha hae sAta mAha ho gaye haiM vaha sanatkumAra mAhendra svarga ke devoM kI tejolezyA kA ullaMghana karatA hai| jise zramaNa nirgrantha hue ATha mAha ho gaye haiM vaha brahma aura lAntava svarga ke devoM kI tejolezyA kA ullaMghana karatA hai / jise zramaNanirgrantha hue nava mAsa ho gaye haiM baha mahAzukra aura sahasrAra svarga ke devoM kI tejolezyA kA ullaMghana karatA hai| jise zramaNa nirgrantha hue dasa mAha ho gaye haiM vaha AraNa aura acyuta svarga ke devoM kI tejolezyA kA ullaMghana karatA hai| jise zramaNa nirgrantha hue gyAraha mAha ho gaye haiM vaha greveyaka devoM kI tejolezyA kA ullaMghana karatA hai| jise zramaNa nirgrantha hue bAraha mAsa hue haiM vaha anuttara aura aupapAtika devoM kI tejolezyA kA ullaMghana karatA hai / usake bAda vAlA zramaNanimrantha nirmala zuklaleNyA vAlA hokara siddhi ko prApta karatA hai, bodha ko prApta ho jAtA hai, mukta ho jAtA hai, samasta duHkhoM kA anta karatA hai / isa prakAra he devAnupriya ! saMyama kA pAlana karanA paramArtha se duHkhasevana karane ke anurUpa nahIM hai|' indrazarmA ne kahA'bhagavan ! yaha saca hai, Adeza kI icchA karatA huuN|' isI bIca mAno pahale se Aye hue citrAMgada ne praNAmapUrvaka kahA-'bhagavan ! kauna prANI kisa sthiti Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [samarAiccakahA 870 sattavihabaMdhagA hoti pANiNo AuvajjagANaM tu| taha suhamasaMparAyA chavihabaMdhA muNeyavvA // 1025 / / mohAuyavajjANaM pagaDINaM te u baMdhagA bhnniyaa| uvasaMtakhoNamohA kevaliNo egavihabaMdhA // 1026 // te uNa dusamayaThiiyassa baMdhayA na uNa saMparAyassa / selesopaDivannA abaMdhayA hoMti vinneyaa||1027|| apamattasaMjayANaM baMdhaThiI hoi aTTha u muhuttaa| ukkoseNa jahannA bhinnamuhuttaM tu vinneyA // 1028 // je vi pamattA'NAuTTiyAe baMdhati tesi bNdhtthiii| saMvaccharAiM aTTha u ukkosiyarA muhuttNto||1026|| sammaTThiINaM pi hu gaThiM na kayAi volae bNdho| micchaTThiINaM puNa ukkoso suttabhaNio u // 1030 // saptavidhabandhakA bhavanti prANina AyurvarjAnAM tu / tathA sUkSmasamparAyAH SaDvidhabandhA jJAtavyAH // 1025 // mohAyurvarjAnAM prakRtInAM te tu bandhakA bhnnitaaH| upazAntakSINamohAH kevalina ekavidhabandhAH / / 1026 // te punadvisamayasthitikasya bandhakA na punaH samparAyasya / zaMlezopratipannA abandhakA bhavanti vijJa yAH / / / / 1027 / / apramattasaMyatAnAM bandhasthitirbhavatyaSTa tu muhUrtAH / utkarSeNa jaghanyA bhinnamuhUrta tu vijJayA // 1028 // ye'pi pramattA anAkuTTayA badhnanti teSAM bndhsthitiH| saMvatsarANyaSTa tu utkRSTA itarA muhUrtAntaH // 1026 // samyagdRSTonAmapi khalu granthi na kadAcid vyatikrAmati bandhaH / mithyAdRSTinAM punarutkRSTa: sUtrabhaNitastu // 1030 // vAle karma ko bA~dhate haiM ?' bhagavAn ne kahA-'saumya ! suno Ayu ko chor3e hue jIva ke bandha sAta hote haiM tathA sUkSmasAmparAyoM ke chaha prakAra kA bandha jAnanA cAhie / Ayakarma se rahita moha prakRtiyoM kA bandha kahA gayA hai-upazAntamoha, kSINamoha aura sayogakevalI kA eka prakAra kA bandha hotA hai / puna: ve bandha do samaya kI sthitivAle hote haiM, kintu sAmparAya ke aisA nahIM hotA hai| zIla ke svAmIpane ko prApta hue abandhaka hote haiM--aisA jAnanA caahie| apramattasaMyatoM kA bandha aura sthiti utkRSTa rUpa se ATha muhUrta kI hotI hai / jaghanya sthiti bhinna muhurta jAnanA cAhie / jo pramatta guNasthAna meM binA kATe hue bandha karate haiM unakI bandhana kI sthiti utkRSTa ATha varSa aura jaghanya muhUrta bhara kI hotI hai / samyagdRSTiyoM kI bhI granthi kadAcit bandha kA atikramaNa nahIM karatI hai| mithyAdRSTiyoM kI utkRSTa sthiti sUtra meM kahI gayI hai // 1025-1030 // Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mavamo bhavo ] cittaMgaeNa bhaNiyaM bhayavaM, evameyaM; avaNIo amhANa moho; bhayavayA aNuggihIo darda icchAmi arsA / etyaMtara mma samAgayA kAlavelA, avagayA naridAI, kayaM bhayavayA uciyakaraNijjaM / biiyadiya ya tamsi ceva ceie avadviyassa bhayavao samAgao aggibhUI nAma mAhaNo / vaMdiUNa bhayavaMtamAidevaM samarAiccadhAyagaM ca uvaviTTho tayaMtie / savinayaM jaMpiyamaNeNa - bhayavaM, sAhehi majjha devayAvisesaM taduvAsaNAviha uvAsaNAphalaM ca / bhayavayA bhaNiyaM - soma, suNa / devayAviseso tAva so vIyarAgo vajjio doseNa paramanANI pUjio surAsurehi paramatyadesago hio savvajIvANa acitamApo rahio jammamaraNehiM kayakicco paramappa tti / taduvAsaNAvihI uNa jahAsattIe nirIheNa citteNa acca ta bhAvasAraM ucieNaM kameNaM rahiyamaiyArehiM taduvaesasAraM aNuTThANaM dANassa pAlaNaM viraIe AsevaNaM tavassa bhAvaNaM bhAvaNANaM ti / uvAsaNAphalaM puNa suMdaraM devattaM mahAvimANAiM accharasAo divvA kAma bhoyA sukula paccAiyAI suMdaraM rUvaM visiTThA bhoyA viyavakhaNattaM dhammapaDivattI paramapaya 871 citrAGgadena bhaNitam - bhagavan ! evametad, apanIto'smAkaM mohaH, magavatA'nugRhIto dRDhamicchAmyanuzAstim / atrAntare samAgatA kAlavelA, apagatA narendrAdayaH, kRtaM bhagavatocitakaraNIyam / dvitIyadivase ca tasminneva caitye'vasthitasya bhagavataH samAgato'gnibhUtirnAma brAhmaNaH / vanditvA bhagavantamAdidevaM samarAdityavAcakaM copaviSTastadantike / savinayaM jalpitamanena - bhagavan ! kathaya mama devatAvizeSaM tadupAsanAvidhimupAsanAphalaM ca / bhagavatA bhaNitam - saumya ! zRNu / devatAvizeSastAvata sa vItarAgo varjito doSeNa paramajJAnI pUjitaH surAsuraiH paramArthadezako hitaH sarvajIvAnAmacintyamAhAtmyo rahito janmamaraNAbhyAM kRtakRtyaH paramAtmeti / tadupAsanAvidhiH punaryathAzakti nirIheNa cittenAtyantabhAvasAramucitena krameNa rahitamaticAraistadupadezasA ramanuSThAnaM dAnasya pAlanaM viratyA AsevanaM tapaso bhAvanaM bhAvanAnAmiti / upAsanAphalaM punaH sundaraM devatvaM mahAnimAnAni apsaraso divyAH kAmabhogAH sukulapratyAgatAdiH sundaraM rUpaM viziSTA bhogA vicakSaNatvaM dharmaprati citrAMgada ne kahA- 'bhagavan ! yaha aisA hI hai, hamArA moha dUra ho gayA, bhagavAn se anugRhIta hokara Adeza kI icchA karatA hU~ / ' isI bIca samaya ho gayA, rAjA Adi cale gye| bhagavAn ne yogya kAryoM ko kiyaa| dUsare dina jaba bhagavAn usI caitya meM Thahare hue the taba agnibhUti nAma kA brAhmaNa AyA / bhagavAn Adideva aura samarAditya vAcaka ko namaskAra kara unake samIpa baiTha gayA / vinayapUrvaka isane kahA- 'bhagavan ! mujhase devatAvizeSa aura usakI upAsanA kI vidhi tathA upAsanA kA phala kahie / ' bhagavAna ne kahA 'saumya ! suno| jo vItarAgI, doSarahita, paramajJAnI, sura aura asuroM se pUjita, paramArtha kA upadeza denevAlA, samasta jIvoM kA hitakArI, acintya mAhAtmyavAlA, janma aura maraNa se rahita, kRtakRtya aura paramAtmA ho vaha 'devatA vizeSa' hai / yathAzakti nirabhilASa citta se atyanta bhAvarUpa sAravAlA hokara ucita krama se, aticAroM se rahita, unake sArarUpa upadezoM kA pAlana karanA, dAna denA, virati kA pAlana karanA, tapa kA sevana karanA, bhAvanAoM kA cintana karanA, usa devatAvizeSa kI upAsanA vidhi hai / upAsanA kA phala svarga meM sundara devapanA, devAMganAoM ke sAtha divya kAma Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 872 [samarAiccakahA gamaNaM ti / eyamAyaNNiUNa harisio aggibhUI / bhaNiyaM ca NeNa-bhayavaM, jo vIya rAgo, so paramamajjhatthayAe na kassaha uvayAraM karei 'mA annesi pIDA bhavissai' ti; akarato ya ta 'hio savvajIvANaM'ti ko ettha heuu| bhavavayA bhaNiyaM-soma, sunn| na khalu paramatthadesaNAo mahAmohanAsaNeNa anno koi uvayAro / karei yataM bhayavaM annapIDAcAeNaM ti / eseva ettha heU / aggibhaiNA bhaNiyaM-bhayavaM evamuvAsaNAe ko tassa uvayAro, avijjamANe ya tammi kahaM bhaNiyaphalasiddhI, kaha vA sA tao tti / bhayavayA bhaNiyaM-soma, sunn| na khalu taduvagArAo ettha phalasiddhI, kiMtu tduvaasnnaao| diTThA ya esA taduvagArAbhAve vi vihiovAsaNAo citAmaNimaMtajalaNehi; na ya te tehiM tippaMti, kiM tu tadaNusaraNajavaNAsevaNeNa ahippeyatthassa hoi saMpattI, na ya sAna tehito tti| eyamAyaNNiUNa paDibaddho aggibhuuii| bhaNiyaM ca NeNa---aho bhayavayA sammamAveiyaM, avagao moho, icchAmi aNusAsaNaM ti| etyaMtarammi ahiNavasAvago saMgaeNaM veseNaM sapariyaNo samAgao dhriddhisettttii| kayA bhayavao pattiH paramapadagamanamiti / etadAkarNya harSito'gnibhUtiH / Nita cAnena- bhagavan ! yo vItarAgaH sa paramamadhyasyatayA na kasyacidupakAraM karoti 'mA'nyeSAM pIDA bhaviSyati' iti, akarvazca taM 'hitaH sarvajIvAnAm' iti ko'tra hetuH| bhagavatA bhaNitam-saumya ! shRnnu| na khalu paramArthadezanAyA mahAmohanAzanenAnyaH ko'pyupakAraH / karoti ca taM bhagavAn anyapIDAtyAgeneti / eSa evAtra hetuH / agnibhUtinA bhaNitam -bhagavan ! evamupAsanayA kastasyopakAraH, avidyamAne ca tasmin kathaM bhaNitaphalasiddhiH, kathaM vA sA tata iti / bhagavatA bhaNitam-saumya ! shRnnu| na khalu tadupakArAdatra phalasiddhiH, kintu tadupAsanayA / dRSTA caiSA tadupakArAbhAve'pi vihitopAsanAyA cintAmaNimantrajvalanaiH, na ca te taiH tRpyanti, kintu tadanusaraNajapanAsevanenAbhipretArthasya bhavati samprAptiH, na ca sA na tebhya iti / etadAkarNya prtibddho'gnibhuutiH| bhaNataM ca tena- aho bhagavatA samyagAveditam, apagato mohaH, icchAmyanuzAsanamiti / / atrAntare'bhinavazrAvaka: saMgatena veSeNa saparijanaH samAgato dhnRddhishresstthii| kRtA bhagavata: bhoga, acche kula meM AnA, sundara rUpa, viziSTa bhoga, pravINapanA, dharma kI prApti aura mokSagamana - ye upAsanA ke phala haiN|' yaha sunakara agnibhUti harSita huA aura isane kahA -- 'bhagavan ! jo vItarAga hotA hai vaha paramadhyastha hone se na kisI kA upakAra karatA hai. na dasaroM ko pIDA pahu~cAtA hai| isa prakAra na karatA haA vaha saba jIvoM kA hitakArI hai - isameM kyA hetu hai ?' bhagavAn ne kahA- 'saumya ! suno| paramArtha upadeza (dazanA) kA mahAmoha ke nAza karane ke atirikta koI upakAra nahIM hai| use bhagavAn dUsaroM kA pIr3A na pahuMvAkara karate haiM, yahI yahA~ kAraNa hai|' agnibhUti ne kahA-'bhagavan ! isI prakAra unakI upAsanA se kyA upakAra hotA hai aura unake vidyamAna na hone para kaise kathita phala kI siddhi hotI hai athavA vaha kaise hotI hai ?' bhagavAn ne kahA - 'saumpa ! suno| nizcaya se unake upakAra se yahA~ phala kI siddhi nahIM hotI hai, apitu upAsanA se hotI hai| yaha dekhA jAtA hai ki cintAmaNi mantra ke dvArA upakAra kA abhAva hone para bhI upAsanA karane se cintAmaNi mantra kI camaka se ve tRpta nahIM hote haiM; kintu usakA anusaraNa, jApa, sevana se iSTa padArtha kI prApti hotI hai, ataH nahIM kahA jA sakatA hai ki vaha prApti usa mantra se nahIM huI / yaha sunakara agnibhUti jAgrat ho gayA aura usane kahA- 'oha ! bhagavAn ne ThIka batalAyA, moha dUra ho gyaa| Adeza cAhatA huuN|' tabhI navIna zrAvaka ke veSa se yukta parijanoM ke sAtha dhanaRddhi seTha aayaa| bhagavAn kI pUjA kii| Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 873 navamo bhavo] puuyaa| to vaMdiUNa bhayavaMtaM vAyagaM ca uvaSTio tadaMtie / bhaNiyaM ca NeNa-bhayavaM, sAhUNa kayakAraNANumaIbhayabhinnA sAvajjajoyaviraI; tA kahametesi sAvayANa thUlagapANAivAyAdirUvANanvayappayANe iyarammi aNumaI na hoi / bhayavayA bhaNiyaM-soma, avihiNA hoi na u vihippayANeNa / seTTiNA bhaNiyaM-bhayavaM, kerisaM vihippayANaM / bhayavayA bhaNiyaM-soma, sunn| saMsiUNa saMvegasAraM jahAvihiNA bhavasarUvaM aNavadviyaM egaMteNa kAraNaM dukkhaparaMparAe, tannigghAyaNasamatthaM ca accaMtiyarasAyaNaM jIvaloe akkheveNa sAhagaM mokkhassa jaTTiyaM sAhudhamma, jaNiUNa suddhabhAvapariNaI vaDhiUNa saMvegaM tahAvihakammoda raNa apaDibajnamANesu taM sAvaesu ujjaesu aNuvvayagahaNammi majjhatthassa muNiNo pasatthakhettAimmi AgArAiparisuddhaM payacchaMtassa vihippayANaM ti| seTTiNA bhaNiyaM-bhayavaM evaM pi kahaM tassa iyarammi aNumaI na hoi / bhayavayA bhaNiyaM - soma, suNa / gAhAvaicora(putta)ggahaNavimovakhaNayAe ettha dilNto| asthi iha vasaMtauraM naparaM, jiyasattU rAyA, dhAriNI devI / naTTAisaeNa pariuTTho se bhttaa| bhaNiyA ya jeNa-bhaNa, kiM te piyaM kriiyu| tIe bhaNiyaM - ajjautta, komaIe pUjA / tato vanditvA bhagavantaM vAcakaM copaviSTastadantike / bhaNitaM ca tena- bhagavana ! sAdhanAM kRtakAraNAna matibhedabhinnA sAvadyayogaviratiH, tataH kathameteSAM zrAvakANAM sthala prANAtipAtAdipANavatapradAne itarasmin anumatirna bhavati / bhagavatA bhaNitam-saumya ! avidhinA bhavati, na ta vidhipradAnena / zreSThinA bhaNitam --bhagavana ! kIdRzaM vidhipradAna ma / bhagavatA bhaNitam-saumya ! zRNa / zaMsitvA saMvegasAraM yathAvidhi bhavasvarUpamanavasthitamekAntena kAraNaM duHkhaparamparAyAH, tannirghAtanasamarthaM cAtyantika rasAyanaM jIvaloke'kSepeNa sAdhakaM mokSasya yathAsthitaM sAdhadharmama; janitvA zaddhabhAvapariNati vardhitvA saMvegaM tathAvidhakarmodayenApratipadyamAneSu taM bhAva keSadyateSa aNuvratagrahaNe madhyasthasya mune: prazastakSetrAdike AkArAdiparizaddhaM prayacchato vidhipradAnamiti / zraSThinA bhaNitam - bhagavan ! evamapi kathaM tasyetarasmin anumatirna bhavati / bhagavatA bhaNitamasaumya ! zRNu / gRhapaticaura (putra)grahaNavimokSaNatayA atra dRSTAnta: / asti iha vasantapuraM nagarama, jitazatra rAjA, dhAriNI devii| nATyAtizayena parituSTastasyA bhrtaa| bhaNitA ca tena anantara bhagavAn vAcaka kI vandanA kara unake pAsa baiThA aura usane kahA-'bhagavan ! sAdhuoM kI sAvadyayogavirati kRta-kArita-anumodanA bheda se bhinna hai ataH ina zrAvakoM ke sthUla hiMsA ke tyAgAdirUpa aNuvratoM ke pradAna karate samaya dUsare sAvadyayogavirati meM anumati kyoM nahIM hai ?' bhagavAn ne kahA - 'saumma ! vidhirahita hotI hai, vidhipUrvaka pradAna karane se nahIM hotI hai / ' seTha ne kahA- 'bhagavan ! vidhipUrvaka pradAna karanA kaisA hotA hai?' bhagavAn ne kahA --'saumpa ! suno-vidhipUrvaka virakti ke sAra kI prazaMsA karake asthira saMsAra ke svarUpa ko jo atyanta rUpa se duHva kI paramparA kA kAraNa hai, use naSTa karane meM samartha aura jo saMsAra meM avinAzI rasAyana hai nayA mokSa kA sAdhaka hai aise yathAsthita sAdhudharma ko zuddha bhAvoM kI pariNati utpanna kara, vairAgya bar3hAkara usa prakAra ke karmoM ke udaya se usa prakAra ke karmoM ko aMgIkAra na karane se una zrAvakoM ke aNavata grahaNa meM udyAta hone para madhyastha muni ke prazasta kSetrAdi meM Akara Adi se zuddha vidhi pradAna kI jAtI hai| seTha ne kahA"bhagavan ! isa prakAra kaise usakI dUsare meM anumati nahIM hotI hai ?' bhagavAna ne kahA-'saumya ! suno| gahapati ke coraputra ke pakar3ane aura chor3ane kA dRSTAnta hai| yahA~ vasantapura nAmaka nagara hai / vahA~ kA rAjA jita zatru thA aura dhAragI mahArAnI thii| nATya ke atizaya se usake Upara pati santuSTa huA aura usane kahA kaho, Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 874 [ samarAiccakahA aMteurANa jahicchApayAreNa UsavapasAo tti| paDissuyamaNeNa / samAgao so diyho| karA viyaM rAiNA ghosaNaM, jahA 'jo ajja ettha puriso vasihiha, tassa mae sArIro nigaho kAyayo' / uggadaMDo rAya tti niggayA savvapurisA, navaraM egassa seTThiNo chassuyA saMvavahAravAvaDayAe lahu na niggyaa| DhakkiyAo poliio| bhaeNa tattheva nilukkaa| vato rayaNIe uusvo| biidiyahe rAiNA pauttA caarigaa| hare gavesaha; ko ettha na niggao tti| tehiM niuNabuddhIe gavesiUNa sAhiyaM rnno| mahArAya, amugaseTThissa chassuyA na niggaya tti / kuvio raayaa| bhaNiyaM ca Na-vAvaeha te durAyAre / gahiyA rAyapurisehi, uvaNIyA vajjhathAmaM / eyamAyaNNiUNa bhIo tesi piyaa| samAgao naravaisamIvaM / vinnatto raayaa| deva, khamasu mamekkamavarAha muyaha ekkvaarmee| 'mA anne vi evaM karessaMti' tti na mellei raayaa| puNo puNo bhaNNa pANeNa 'mA kulakhao bhavau' tti mukko se jettttputto| bahumannio settinnaa| vAvAiyA iyre| na ya samabhAvassa sambesu egabahumannaNe aNumaI sesesu tti / esa didruto, imo imassa uvnno| rAyatullo sAvao, vAvAijjamANavANiyagasuyatullA jIvanikAyA, bhaNa, kiM te priyaM kriytaam| tayA bhaNitama--Arya putra ! kaumudyAmantaHpurA yathecchAprakAreNotsava pramaHda iti / prtishrtmnen| samAgataH sa divasaH / kArita rAjJA ghoSaNama, yathA 'yo'dyAtra puruSo vatsyati tasya mayA zAro nigrahaH kartavyaH' / ugradaNDo rAjeti nirgata: sarvapuruSAH, navaramekasya zreSThinaH SaTa sutA: saMvyavahAravyApatatayA laghana nirgatAH / sthagitA: pratolya: : bhayena tatraiva guptAH / vRtto rjnyaamutsvH| dvitIyadivase rAjJA prayuktAzcArikAH- are gaveSayata, ko'tra na nirgata iti / taniSa gabuddhayA gaveSayitvA kathitaM rAjJa:--mahArAja ! amuva zreSThina SaT sutA na nirgatA iti / kupito rAjA / bhaNitaM ca tena - gapAdayata tAn durAcArAn / gRhItA rAjapuruSa, upanatA vadhyasthAnam / etadAkarNya bhItasteSAM pitaa| samAgato nrptismiipm| vijJapto rAjA deva ! kSamasva mamaikamaparAdham, muJcataikavArametAn / 'mA'nye'pyevaM kariSyanti' iti na muJcati raajaa| punaH punarbhaNyamAnena 'mA kulakSayo bhavatu' iti muktastasya jyeSThaputraH / bahumAnataH zreSThinA / vyApAditA itare / na ca samabhAvasya sarveSvekabahumAnane'numatiH zeSaSviti / eSa dRSTAntaH / aAsyopanayaH / terA kyA priya kaha~ ? usane kahA -Aryaputra ! kaumudI mahotsava para anta puravAsiyoM kI icchAnusAra utsava kareM, aisA anugraha kIjie / isane svIkAra kiyaa| vaha dina AyA / rAjA ne ghoSaNA karAyI ki 'yahA~ Aja jo puruSa nivAsa karegA, use maiM zArIrika daNDa duuNgaa|' 'rAjA kaThora daNDadene vAlA hai' aisA so vAra sabhI puruSa nikala gaye / kevala eka seTha ke chaha putra vyApAra meM lage rahane se zIghra nahIM nikale / galiyA~ roka dI gayI thiiN| bhaya se ve vahIM chipa gaye / rAtri meM utsava huaa| dUsare dina rAjA ne dUta bheje / are khojo, yahA~ kona nahIM nikalA ? unhoMne catura buddhi se khojakara rAjA se kahA-mahArAja ! amuka seTha ke chaha putra nahIM nikle| rAjA kupita haA aura usane kahA -- una durAcAriyoM ko mAra ddaalo| rAjapuruSoM ne pakar3a liyA, vadha karane yogya sthAna para le gaye / yaha sunakara unakA pitA Dara gayA rAjA ke pAsa aayaa| rAjA se nivedana kiyA--mahAra merA aparAdha kSamA karo, inheM eka bAra chor3a do| nahIM, anya bhI aisA kareMge'---isa prakAra rAjA ne nahIM chodd'aa| bAra-bAra kahe jAne para 'kula kA vinAza na ho' ataH usakA bar3A lar3akA chor3a diyaa| seTha ne Adara kiyaa| dUsare mAra DAle gye| sabhI ke prati samabhAva hone para eka ko na mArane kI AjJA kA Adara karane meM zeSa ko mAra DAlane kI anumati nahIM hai -- yaha dRSTAnta hai| isakI upalabdhi yaha hai / zrAvaka rAjA ke tulya hai| mAre jAnevAle Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhayo] 875 vANiyagatullo sAhU, binnavaNatullA aNuvvayagahaNakAle sAhudhammadesaNA / evaM ca suhumajIvanikAyaamuyaNe vi sAvayassa na tesu sAhuNo aNumaI, iyarahA hoi avihinipphanna / evaM savvattha avihinipphanno doso| ao ceva bhayavayA bhaNiyaM-paDhama nANa tao daya tti / nANapuvvayaM savvameva sammANadvANaM ti / eyamAyaNNiUNa harisio dhriddhii| bhaNiyaM ca Na-bhayavaM, evamayaM, aho sudiTTho bhayavaM tehi dhmmo| etthatarammi puvvAgaeNava paNamiUNa bhayavataM bhaNiyaM jasoya denn| bhayavaM, je khala iha thevassa vi pamAyaceTTiyassa dAruNavivAgA suNIyaMti, te kiM taheva udAhu annhaa| bhayavayA bhaNiyaM- soma, suNa / je AgamaNiyA te taheva; jo na annahAvAiNo jinnaa| ja uNa AgamabAhirA, tesu jaiccha tti / asoyacaMdeNa bhaNiyaM-bhayavaM, jai evaM, tA kIsa kesiMci pANavahAikiriyApavattANa accaMtaviruddhakArINa vi idvatthasaMpattI viulA bhogA dohamAuyaM atuTTo ya tayaNubaMdho; annesi ca theve vi avarAhe savvavivajjao ti| bhayavayA bhaNiyaM -soma, sunn| vicittA kmmprinnii| je khalu rAjatalyaH zrAvakaH, vyApAdyamAnavANijakasutatulyA jIvanikAyAH, vANijakatalyaH sAdhuH vijJApanatulyA aNuvratagrahaNakAle sAdhudharmadezanA / evaM ca sUkSmajIvanikAyAmocane'pi zrAvakasya na teSa sAdhoranumatiH, itarathA bhavatyavidhiniSpannA / evaM sarvatrAvidhiniSpanno doSaH / ata eva bhagavatA bhaNitam-prathamaM jJAnaM tato dyeti| jJAnapUrvakaM sarvameva samyaganuSThAnamiti / etadAkarNya haSito dhanaRddhiH / bhaNitaM ca tena-bhagavana ! evametad, aho sudRSTo bhagavadbhirdharmaH / ___ atrAntare pUrvAgatenaiva praNamya bhagavantaM bhaNitamazokacandraNa-bhagavan ! ye khalviha stokasyApi pramAdaceSTitasya dAruNavipAkAH zrUyante, te kiM tathaiva utAho anyathA / bhagavatA bhaNitam-saumya ! zRNu / ye AgamabhaNitAste tathaiva, yato nAnyathAvAdino jinAH / ye punarAgamabAhyAsteSu yadRcchati / azokacandreNa maNitam-bhagavan ! yadyevam, tataH kasmAt keSAMcit prANavadhAdikriyA pravRttAnAmatyantaviruddhakAriNAmapi iSTArthasamprAptivipulA bhogA dIrghamAyuraTizca tadanubandhaH, anyeSAM ca stoke'pyapa rAdhe sarva viparyaya iti / bhagavatA bhaNitam-saumya ! zRNa / vicitrA krmprinntiH| ye khalva vaNikaputroM ke samAna jIvasamUha hai, sAdhu vaNik ke samAna hai| aNuvrata grahaNa karate samaya sAdhu kA dharmopadeza nivedana ke tulya hai / isa prakAra sUkSma jIvoM kA samUha na chor3ane para bhI zrAvaka ke lie unake viSaya meM sAdhu kI anumati nahIM hai| dUsare prakAra se avidhi kI niSpatti hotI hai| isa prakAra saba jagaha avidhi kI niSpatti kA doSa hai / ata eva bhagavAn ne kahA hai-pahale jJAna ho taba dyaa| jJAnapUrvaka sabhI dhArmika vidhi-vidhAna ThIka hote haiM / yaha sunakara dhanaRddhi harSita huA aura usane kahA-'bhagavan ! yaha ThIka hai, oha ! bhagavAn ne dharma bhalIbhauti dekhA (jAnA) hai| . isI bIca mAno pahale Aye hue hone se azokacandra ne bhagavAn ko praNAma kara kahA-'bhagavan ! jo ki yahA~ thor3e se bhI pramAda karane ke bhayaMkara phala sune jAte haiM, kyA ve vaise hI haiM athavA dUsare prakAra se haiM ?' bhagavAna ne kahA-'saumya ! suno / jo Agama meM kahe gaye haiM, vaise hI haiM; kyoMki jina anyathA kahanevAle nahIM hote haiM / jo AgamabAhya haiM unameM icchAnusAra niyama hai|' azokacandra ne kahA- 'bhagavana ! yadi aisA hai to kaise kinhIM prANi | Adi kriyAoM meM lage hae atyanta viruddha kArya karanevAloM ke iSTa padArthoM kI prApti hotI hai aura vaha silasilA naSTa nahIM hotA hai; aura dUsare vyaktiyoM ke thor3e se aparAdha para saba viparIta ho jAtA hai ?' bhagavAn ne kahA-'saumya ! suno / karma kI pariNati vicitra hai| jo azubhabandha vAle karmoM se yukta, saMsAra kA abhinandana Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 876 [samarAiccakahA akusalANubaMdhikammajatA saMsArAhiNaMdiNo khuddasatA doggaigAmiNo kallANaparaMmuhA bhAyaNaM aNatyANaM, tesi khalu akusalapavattIe pAvabharasaMpUraNatyaM iTTatthasapattAi saMjAyae, vivarIyANaM tu bhaNiyabhAvavivarIyabhAvao savvavivajjao ti| asoyacaMdeNa bhaNiyaM-bhayavaM, evmeyN| aho me avaNIo moho bhyvyaa| etthaMtarammi puvAgaeNava paNamiUNa bhayavaMtaM bhaNiyaM tiloyaNeNa-bhayavaM abhayadANobaTThabhadANANa oghao ki pahANa paraM ti / bhayavayA bhaNiyaM - soma, suNa / abhayadANaM / rAyapatticoraggahaNavimokkhaNayAe ettha dihrato / atthi iheva bambhauraM nayaraM, kusaddhao rAyA, kamaluyA mahAdevI, tArAbalippamahAo anndeviio| annayA ya rAyA vAyAyaNoviTTho samaM kamaluyApamuhAhi cahi aggabhahisIhiM akkhajUyaviNoeNa ciTThai, jAva aNeyakasAghAyadUmiyadeho baddho payaMDarajjUe daMDavAsieNa ANIo tkkro| bhaNiyaM ca Na - deva, kayamaNeNa paradavvAvaharaNaM ti| rAiNA bhaNiyaM-vAvAehi eyaM / payaTTAvio daMDavAsieNa vjjhbhuumi| tao pANavallahayAe avaloiUNa doNavayaNeNa disAo kuzalAnubandhikarmayuktAH saMsArAbhinandinaH kSudrasattvA durgatigAminaH kalyANaparAGa mukhA bhAjanamanAnAm, teSAM khalva kuzalapravRttyA pApabharasampUraNArthamiSTArthasamprAptyAdi saMjAyate, viparItAnAM tu bhaNitabhAvaviparIta bhAvataH sarvaviparyaya iti / azokacandreNa bhaNitama-bhagavana ! evmetd| aho me'panIto moho bhgvtaa| ___ atrAntare pUrvAgatenaiva praNamya bhagavantaM bhaNitaM trilocanena-bhagavan ! abhayadAnopaSTambhadAnayoroghataH kiM pradhAnataramiti / bhagavatA bhaNitam-saumya ! shRnnu| abhydaanm| rAjapatno coragrahaNavimokSaNatayA'tra dRSTAntaH / astIhaiva brahmapura nagaram, kuzadhvajo rAjA, kamalukA mahAdevI, tArAvalApramukhA anydevyH| anyadA ca rAjA vAtAyatanopaviSTa: samaM kamalukApramukhAbhizcatasabhiragramahiSobhirakSadyUtavinodena tiSThati, yAvadanekakazAghAtadUnadeho baddhaH pracaNDarajjvAdaNDapAzikenAnItastaskaraH / bhaNitaM ca tena-deva ! kRtamanena paradravyApaharaNamiti / rAjJA bhaNitam -~-vyApAdayatam / pratito daNDapAzikena vadhyabhUmim / tataH prANavallabhatayA'valokya dInavadanena diza karanevAle, durgati meM jAnevAle, kalyANa se parAGmukha aura anarthoM ke pAtra kSudra prANI haiM, nizcita rUpa se unheM pApa ke samUha kI pUrti ke lie iSTa padArthoM kI prApti Adi ho jAtI hai aura jo viparIta hote haiM unake kathita bhAvoM se viparIta bhAva hone ke kAraNa saba viparIta hotA hai|' azokacandra ne kahA-'bhagavan ! yaha aisA hI hai| oha ! merA moha bhagavAna ne dUra kara diyaa|' isI bIca mAno pahale se Aye hue trilocana ne praNAma kara bhagavAn se kahA-'bhagavan ! abhayadAna aura vastudAna meM sampUrNa rUpa se kauna adhika pradhAna hai ?' bhagavAn ne kahA --'saumya ! abhayadAna pradhAna hai| rAjapatnI ke corI meM pakar3ane aura chor3ane kA yahA~ dRSTAnta hai-yahIM brahmapura nagara hai| vahA~ kuzadhvaja rAjA aura kamalukA mahArAnI thI, tArAvatI pramukha anya mahArAniyA~ thiiN| eka bAra rAjA khir3a kI meM kamalukA pramukha cAra paTarAniyoM ke sAtha dyUtakIr3A karatA huA baiThA thA / tabhI aneka kor3oM ke mArane se duHkhI zarIravAle, bar3I rassI se baMdhe eka cora ko kotavAla lAyA aura usane (kotavAla ne) kahA-mahArAja ! isane dUsare ke dhana kA apaharaNa kiyA hai| rAjA ne kahA - ise mAra ddaalo| kotavAla use bAhmabhUmi meM le gyaa| anantara prANa pyAre hone ke kAraNa dInamukha ho dizAoM kI ora dekhakara vaha cillAyA-oha ! pahale pahala corI karanevAlA, manoratha ko prApta na Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] 877 akkaMdiyamaNeNa / aho paDhamacorakArI asaMpattamaNoraho vAvAijjAmi ahanno tti / eyamAyaNNiUNa sogiyAo deviio| vinnatto tAhi raayaa| ajjauta, mA asaMpattamaNoraho vAvAijjau, ajjauttapasAeNa karemo kipi eyassa / aNumayaM rAiNA, bhaNiyaM 'kareha' / tao egAe moyAviUNa abhaMgAvio sahassapAgeNa, mahAvio sappaoyaM, vhAvAvio gaMdhoyagAIhi, dinnaM khomajuyalaM / laggA dasa shssaa| bhaNijo ya tIe-ettiyago me vihavo ti| annAe karAdio AsavapANaM, bhakkhAvio vilaMke, vilipAvio jakzvakaddameNaM, dinnaM kaDisuttayaM / pariccAo vIsaM shssaaii| bhaNio ya tIe-ettiyago me vihavo ti| annAe bhuMjAvio kAmiyaM, pAyAvio dakkhApANagAI, bhUsAvio divyAharaNehi, dinnaM tNbolN| laggo ettha lkkho| bhaNio ya tIe-ettiyago me vihavo tti| mauliyA kamaluyA, bhaNiyA narideNa-na desi tumaM kiMci / tIe bhaNiyaMajjautta, natyi me vihavo eyassa suMdarayaradANe / rAiNA bhaNiyaM - jIvaloyasArabhUyA me tumaM, pahavasi mama pANANaM pi; tA kaha ntthi| tIe bhaNiya - ajjautta, mahApasAo; jai evaM, tA demi kici Akranditamanena / aho prathamacauryakArI asamprAptamanoratho vyApAdye'dhanya iti / etadAva me zokitA devyH| vijJaptastAbho rAjJA--Aryaputra ! mA asamprApta manoratho vyApAdyatAm, AryaputraprasAdena kurmaH kimapyetasya / anumataM rAjJA, bhaNita 'kuruta' / tata ekayA mocayitvA'bhyaGgitaH sahasrapAkena, marditaH saprayogama, snapito gandhodakAdibhiH, dattaM kSauma yugalam / lagnAni daza sahasrANi / Nitazca tayAetAvAn me vibhava iti / anyayA kArita AsapAnam, bhakSito vilakAn (bhaujanAni ?), vilepito yakSakardamena, dattaM kaTisUtrakam / parityAgo vizatiH sahasrANi / bhaNitazca tayA- etAvAn me vibhava iti| anyayA bhojitaH kAmitam, pAyito drAkSApAnakAni, bhUSito divyAbharaNaiH. dattaM tAmbUlam / lagno'tra lakSaH / bhaNitazca tayA- etAvAn me vibhava iti / mukulitA kamalukA, bhaNitA narendreNa-na dadAsi tvaM kiJcit / tayA bhaNitam-Aryaputra ! nAsti me vibhava etasya sundrtrdaane| rAjJA bhaNitam -jIvalokasArabhUtA meM tvam, prabhavasi mama prANAnApi, tataH kathaM nAsti / tayA bhaNitam-Aryaputra ! mahAprasAdaH, yadyava tato dadAmi kinycidhmaaryptraanumtyaa| karanevAlA adhanya (maiM) mArA jaauuNgaa| yaha sunakara deviyoM ko zoka huaa| unhoMne rAjA se nivedana kiyAAryaputra ! manoratha ko na prApta karanevAle ko mata mAro, Aryaputra ! isa para kRpA kro| rAjA ne anumati de dI, khaa-kro| taba eka ne chaDAkara sahasraka kA lepa kiyA, bhalI-bhAMti mardana kiyA, gandhodaka Adi se nahalAyA, rezamI vastra kA jor3A diyA / dasa hajAra (mudrAe~) dii| usane (rAnI ne) kahA-merA vaibhava itanA hai / dUsarI ne madyapAna karAyA, bhojana khilAyA, yakSakardama (kesara, agara, kapUra aura kastUrI kA samabhAga mizraNa) kA vilepana karAyA, kaTisUtra (karadhanI) dI / bIsa hajAra svarNa mudrAoM kA tyAga kiyA aura usane kahA- merA vaibhava itanA hai / (eka) dUsarI ne iSTa bhojana karAyA, aMgUra kA rasa pilAyA, divya AbharaNoM se vibhUSita kiyA, pAna diyA / yahA~ usa cora ke eka lAkha dInAreM hAtha lagI / usa rAnI ne kahA-merA vaibhava itanA hI hai / kamalukA phIkI par3a gyii| rAjA ne kahA-tuma kucha nahIM detI ho| usane kahA-isake lie atyadhika sundara dAna karane kA vaibhava mere pAsa nahIM hai / rAjA ne kahA- tuma mere lie saMsAra kI sArabhUta vastu ho, mere prANoM se bhI adhika pyArI ho, ata: kaise tumhAre pAsa vaibhava nahIM hai ? usane kahA - Aryaputra ! bar3I kRpA kI / yadi aisA hai to maiM Aryaputra kI anumati se kucha detI hU~ / rAjA ne kahA-aisA hI kro| usane (kamalukA ne) cora se kahA-bhadra ! Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 878 [ samarAiccakahA ahaM ajjuttaannmiie| rAiNA bhaNiyaM-evaM krehi| bhaNio ya toe coro| bhadda, diTTho tae akjjbiiptrukusumggmo| teNa bhaNiyaM-sAmiNi, suTaTha diTTo, ao ceva saMjAyapacchAyAvo virao ahaM jAvajjIvamevAkajjAyaraNassa / devIe bhaNiyaM-jai evaM, tA dinnaM mae imassa abhayaM / rAiNA bhaNiyaM-sudinnaM ti / harisio coro, moiyaM suMdarayaraM ti / parituTThA kmluyaa| hasiyaM sasadevIhi / mahAdevIe bhaNiyaM-kimimiNA hasieNa; evaM ceva pucchaha, kimettha suMdarayaraM ti / pucchio coro| bhaNiyaM ca Na-maraNabhayAhibhUeNa na nAyaM mae sesa ti na yANAmi visesN| saMpayaM puNa suhio mhi / evameyaM ti paDivanna sesadevIhi / eseva etthuvaNao ti| harisio tiloyaNo, bhaNiyaM ca Na-bhayavaM, evameyaM / etthaMtarammi samAgayA kAlavelA, gao sAvayajaNo, pAraddhaM bhayavayA uciyakaraNijja / evaM ca nANAdesesu saphalaM viharamANasta aIo koi kaalo| annayA ya samAgao avaMtijaNavayaM / jAyA sissaniSphatti ti visiTujoyArAhaNatthaM bhAvaNAvihANammi raphavAhasannivesAo nAidUrammi ceva vivitte asoyaujjANe Thio samarAiccavAyago paDimaM ti / diTTho ya kiliTTakammasaMgaeNa giriseNeNa, rAjJA bhaNitam-evaM kuru / bhaNitazca tayA cauraH-- bhadra ! dRSTastvayA'kAryabIjatarukusamodgamaH / tena bhaNitam-svAmini ! suSTha dRSTaH, ata eva sajAtapazcAttApo virato'haM yAvajjIvamevAkAryAcaraNAt / devyA bhaNitam-yadyevaM tato dattaM mayA'syAbhayam / rAjJA bhaNitam-sudattamiti / harSitazcauraH, moditaM sundarata ramiti / parituSTA kamalukA / hasitaM zeSadevIbhiH / mahAdevyA bhaNitamkimanena hasitena, etapeva pacchata, kimatra sundarataramiti / pRSTazcauraH / bhaNita ca tena-maraNabhayAbhibhUtena na jJAtaM mayA zeSamiti na jAnAmi vishessm| sAmprataM punaH sukhito'smi / evametaditi pratipannaM zeSadevIbhiH / eSa evAtropanaya iti / harSitastrilocanaH, bhaNitaM ca tena-bhagavan ! evmetd| atrAntare sabhAgatA kAlavelA, gataH zrAvakajanaH, prArabdha bhagavatocitakaraNIyam / evaM ca nAnAdezeSu saphala viharato'tItaH ko'pi kAlaH / anyadA ca samAgato'vantIjanapadam / jAtA ziSyaniSpattiriti viziSTayogArAdhanArthaM bhAvanAvidhAne raphavAhasannivezAd nAtidUre eva vivikte'zokodyAne sthitaH samarAdityavAcaka: pratimAyAmiti / dRSTa zca kliSTakarmasaMgatena giriSeNena, 'prabhUtaM tumane akAryarUpI bIja kA vRkSa aura phUloM kA nikalanA dekha liyA / usane kahA--svAminI ! bhalI-bhA~ti dekha liyA ataeva utpanna hae pazcAttApa vAlA maiM jIvana-bhara ke lie akArya kA AcaraNa karane se virata hotA huuN| mahArAnI ne kahA - yadi aisA hai to maiM ise abhaya detI huuN| rAjA ne kahA --ThIka kiyaa| cora harSita huA, anumodana kiyA-atyadhika sundara hai| kamalukA santuSTa huii| zeSa mahArAniyA~ hsiiN| mahAdevI ne kahA--isa ha~sane se kyA, isI se pUcho- yahA~ atyadhika sundara kyA hai ? cora se pUchA to usane kahA-maraNa ke bhaya se abhibhUta hokara maiMne zeSa nahIM jAnA, ataH vizeSa nahIM jAnatA hU~ / isa samaya punaH sukhI hUM: yaha ThIka hai, isa prakAra zeSa mahArAniyoM ne svIkAra kiyA / yahI yahA~ upalabdhi hai / trilocana harSita huA aura usane kahA---'bhagavan ! yaha ThIka hai|' isI bIca samaya ho gayA, zrAvakajana cale gaye, bhagavAn ne yogya kAryoM ko prArambha kiyaa| isa prakAra aneka dezoM meM saphala vihAra karate hue kucha samaya bIta gyaa| eka bAra avantI janapada meM aaye| ziSya paripakva hae ataH viziSTa yoga kI ArAdhanA ke lie ravAha sanniveza ke samIpa zanya azoka udyAna meM samarAditya vAcaka pratimAyoga se cintana meM tallIna hokara sthita ho gye| bure karmoM se yukta giriSeNa ne dekhA / 'bahata kAla ------ ---- --- ---- Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] 876 'pahUyaM kAlaM hiMDAvio' tti accaMtakuvieNa roddajjhANavattiNA citiyaM ca NeNa-esa ettha patthAvo, na puNa eyAriso saMjAyai; tA vAvAemi eyaM durAyAraM, pUremi attaNo maNorahe; tahA ya vAvAemi, jahA mahataM dukkhamaNuhavai pAvo ti| to sigdhameva kuoi ANiUNa veDhio jaracIrehi, sito ayasitelleNaM, lAio aggii| bhayavayA pavaDhamANajoyAisaeNa na veiyaM savvameyaM / pavatte ya dAhe jAo mANasaMkamo / citiyaM ca Na -haMta kimayaM ti / aho dAruNo bhAvo / paDivanno kassai ahaM aNatthaheubhAvaM / ahavA alamimiNA citieNaM / sAmAiyaM ettha pvrN| niyattiyA citA, Thio visuddhajamANe. pariNao joo. jAyaM mahAsAmAiyaM, pavattamauvvakaraNaM. ullasiyA khavagaseDhI. vibhiyaM jIvavIriyaM, nihayA kammasattI, vaDhio jhANANalo, daDDhaM mohiMdhaNaM, pAviyAo laddhIo, jAyaM jogamAhappaM; visohio appA, ThAvio paramajoe, khaviyaM ghAikamma, uppADiyaM kevalanANaM ti / etthaMtarammi bhayavao pahAveNa ahAsannakhettavattI caliyAsaNo samANo AhoiUNa ohiNA ghetUNa kusumaniyaraM jaiNayarIe gaIe aNegadevayApariyario mahayA pamoeNa Agao velNdhro| kAlaM hiNDitaH' ityatyantakupitana raudradhyAnavatinA cintitaM ca tena-eSo'tra prastAvo (avasaraH) na punaretAdRzaH saMjAyate, tato vyApAdayAmyetaM durAcAram, pUrayAmyAtmano manorathAn, tathA ca vyApAdayAmi yathA maha duHkhamanubhavati pApa iti / tataH zIghrameva kutazcidAnIya veSTito jaraccIvaraiH, sikto'tasotelena, lagito'gniH / bhagavatA pravardhamAnayogAtizayena na veditaM sarvametad / pravRtte ca dAhe jAto dhyAnasaMkramaH / cintitaM ca tena-hanta kimetaditi / aho dAruNo bhaavH| pratipannaH kasyacidamanarthahetubhAvam / athavA alamanena cintitena / sAmAyikamatra pravaram / nivatitA cintA, sthito vizuddhadhyAne, pariNato yogaH, jAtaM mahAsAmAyikam, pravRttamapUrvakaraNam, ullasitA kSapakazreNiH, vijambhitaM jIvavIryama, nihatA karmazaktiH, vadhito dhyAnAnala:, dagdhaM mohendhanam, prAptA labdhayaH. jAtaM yogamAhAtmyam, vizodhita AtmA, sthApitaH paramayoge, kSapitaM ghAtikarma, utpAditaM kevalajJAnamiti / atrAntare bhagavataH prabhAveNa yathAsannakSetravartI calitAsanaH san AbhogyAvadhinA gahItvA kusumanikaraM javanataryA gatyAune kadevatA parivRto mahatA pramodenAgato velandharaH / praNato bhagavAn, ghUmA' isa prakAra atyanta kupita hokara raudra dhyAna se yukta ho usane socA- yaha yahA~ avasara hai / bAda meM aisA nahIM mila sakatA ataH isa durAcArI ko mAratA hU~, apanA manoratha pUrNa karatA hU~, usa prakAra mArUMgA jisameM pApI bahata adhika duHkha kA anubhava kre| ata: zIghra hI kahIM se purAne kapaDe lAkara lapeTa diye. alasI kA tela sIMcA, Aga lagA dii| bar3hate hae yoga kI atizayatA vAle bhagavAna ne yaha saba nahIM jAnA / agni jalane para dhyAna meM parivartana haa| unhoMne socA --kheda hai, yaha kyA ? oha bhAva dAruNa hai| koI mere anartha ke kAraNa meM laga gayA athavA aisA vicAra karane se basa arthAta yaha socanA vyartha hai / yahA~ para sAmAyika utkRSTa hai / cintA dUra huI, vizuddha dhyAna meM sthita hue. yoga pariNata huA, mahAsAmAyika utpanna huA, apUrvaka raNa pravRtta huA, kSAkagi muzobhita huI, A ma zakti bar3hI, karma kI zakti mArI gayI, dhyAnarUpI agni bar3hI, labdhiyAM prApta kI, yoga kA mAhAtmya utpanna huA, AtmA kI zuddhi kI, paramayoga meM sthApita kiyA, ghAtiyA karmoM kA nAza kiyA, kevalajJAna utpanna kiyaa| isI bIca bhagavAn ke prabhAva se samIpa sthAnavI Asana hilane para avadhijJAna se jAnakara, phaloM kA samUha lekara atyadhika teja gati se aneka devatAoM ke sAtha atyadhika prasanna hokara velandhara aayaa| bhagavAna ko Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 880 [samarAindhakahA paNamio bhayavaM, pADiyA kusumavuTThI, vijjhavio huyAsaNo, avaNIyAiM coraaii| haMta kimayaM ti saMkhaddho girisenno| bhaNio velaMdhareNa - are re durAyAra mahApAvakamma aNajja purisAhama adadvanva soyaNijja, ki tae imaM vvsiyN| etyaMtarammi ya tao nAidUradesavattI samAgao muNicaMdarAyA nammayApamahAo devIo mahAsAmaMtA ya / diTTho yahiM bhayavaM, vaMdio prmbhttiie| pucchio velNdhro| ajja, kimayaM ti / velaMdhareNa bhaNiyaM -mahArAya, appaNo 'vagArAya imiNA aNajeNa aAyasattaNo amayabhUyassa bhayavao evaM jala NadANapaoeNa pANaMtiyaM ajjhavasiyaM / rAiNA bhaNiyaM-ahaha aho mohasAmatthaM, ajja, aidAruNamajjhavasiyaM / aha ki puNa imassa ajjhavasAyassa kAraNaM / caMdasomaleso bhayavaM vacchalo savvajIvANa nibaMdhaNaM pamoyassa aNuppAyao poDAe ti / velaMdhareNa bhaNiyaM --mahArAya, na khalu ahamettha kAraNamavagacchAmi, ettiyaM puNa takke mi| asuhakammodayao maNeyadukkhaheU kugainivAsabaMdhavo aNaMtasaMsArakAraNaM eyassa / annahA khmiiismjhvssi| rAiNA bhaNiyaM-ajja, evameyaM; tahAvi bhayavaMtaM pucchamha / velaMdhareNa bhaNiyaM- mahArAya, evaM / pAtitA kusumavRSTiH, vidhyApito hutAzanaH, apanItAni cIvarANi / hanta kimetaditi saMkSabdho giriSeNaH / bhaNito velandhareNa-parere durAcAra ! mahApApakarman ! anArya ! puruSAdhama ! adraSTavya ! zocanIya ! ki tvayedaM vyvsitm| atrAntare ca tato nAtidUradezavartI samAgato municandrarAjo narmadApramukhA devyo mahAsAmantAzca / dRSTazca tairbhagavAn, vanditaH prmbhktyaa| pRSTo velandharaHArya ! kimetaditi / velandhareNa bhaNitam - mahArAja ! Atmano'pakArAyAnenAnAryeNa ajAtazatroramatabhUtasya bhagavata evaM jvalanadAnaprayogeNa prANAntikamadhyavasitam / rAjJA bhaNitam - ahaha aho mohasAmarthyam, Arya ! anidaarunnmdhyvsitm| atha kiM punarasyAdhyavasAyasya kaarnnm| candrasaumyalezyo bhagavAna vatsalaH sarvajIvAnAM nibandhanaM pramodasyAnutpAdakaH pIDAyA iti| velandhareNa bhaNitam-mahArAja ! na khalu ahamatra kAraNavagaccha mi, etAvat punaH tarkaye / azubhakarmodayo'nekaduHkhahetuH kugatinivAsabAndhavo'nantasaMsArakAraNametasya / anyathA kathamI dazamadhyavasyati / rAjJA bhaNitam - Arya ! evametad, tathApi bhagavantaM pRcchAmaH / velandhareNa bhaNitam- mahArAja ! evam / praNAma kiyA, phUloM kI varSA kI, Aga bujhAyI, vastra httaaye| hAya yaha kyA, isa prakAra giriSeNa kSubdha huaa| velandhara ne kahA-'are re durAcArI ! mahApApI ! anArya ! adhama puruSa ! na dekhane yogya ! zoka karane yogya ! tUne yaha kyA kiyA?' isI bIca samIpasthAnavartI municandra rAjA, narmadA pramukha mahArAniyA~ aura mahAsAmanta aaye| unhoMne bhagavAna ke darzana kiye aura atyadhika bhakti se yukta ho vandanA kii| velandhara se pUchA 'Arya ! yaha kyA ?' velandhara ne kahA-'mahArAja ! apane apakAra ke lie isa anArya ne ajAtazatru, amRtatulya bhagavAna ko Aga lagAkara unake prANoM kA anta karane kA prayAsa kiyaa|' rAjA ne kahA-'hA hA, oha moha kA sAmarthya, Arya ! atyanta bhayaMkara kArya kiyaa| isake isa prayAsa kA kyA kAraNa hai ? bhagavAna candramA ke samAna zubhalezyA vAle, sabhI prANiyoM se prema karanevAle, Ananda ke kAraNa aura pIr3A ko na utpanna karanevAle haiN|' velandhara ne kahA -'mahArAja ! maiM yahA~ kAraNa nahIM jAnatA hUM, kintu itanA anumAna karatA hU~ ki azubha karmoM kA udaya aneka duHkhoM kA kAraNa, kugati meM nivAsa karane kA bAndhava aura isa saMsAra kA karaga hai, nahIM to aisA prayAsa kaise karatA ?' rAjA ne kahA-'Arya ! yaha saca hai, phira bhI bhagavAna se pUcha rahA huuN|' velandhara ne kahA-'mahArAja ! aisA hI hai| Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo 881 etthaMtarammi bhayavao kevalamahimAnimittaM mahayA devavaMdraNa erAvaNArUDho vajjateNaM divva. tUreNaM gAyatehiM kinnarehi naccaMteNaM accharAloeNaM mahApamoyasaMgao Agao devraayaa| sohiyaM dharaNipIDhaM, saMpADiyA samayA, sittaM gaMdhodaeNa, kao kusumovayAro, niviTTha kaNayapaumaM, ANaMdiyA devA, harisiyAo deviio| uvaviTTho bhayavaM / vaMdio devarAiNA / bhaNiyaM ca--- kayattho si bhayavaM, vavagao te moho, niyattA saMkilesA, viNijjio kammasatta, pAviyA kevalasirI, uvagiyaM bhaviyANa, toDiyA bhavavallI, pAviyaM sivapayaM ti / evaM saMthuo bhaavsaarN| eyamAyaNNiya 'aho bhagavao siddha mahilasiyaM' ti ANaMdio muNicaMdo devIo sAmaMtA y| vaMdio yahiM puNo puNo bhattibahumANasAraM / etthaMtarammi pagAiyA kinnarA, paNacciyAo accharAo, pavattA kevalamahimA, jAo mahApamoo, samAgayA jnnvyaa| etthaMtarammi 'aho mahANubhAvayA eyassa, asohaNaM ca mae kayaM' ti citiUNa avikhaviya kusalapakkhabIyaM avagao girisennpaanno| esa samao tti patthuyA dhammadesaNA / bhaNiyaM ca bhayavayA -- atrAntare bhagavataH kevala mahimAnimittaM mahatA devavandreNa airAvaNArUDho vAdyamAnena divyatUryeNa gAyadbhiH kinnarairna tyatA'psa rolokena mahApramodasaGgato devarAjaH / zodhitaM dharaNIpITham, sampAditA samatA, siktaM gandhodakena, kRtaH kusumopacAraH. niviSTaM kanakapadmam, AnanditA devAH, harSitA devyaH / upaviSTo bhagavAna / vandito devarAjena, bhaNitaM ca kRtArtho'si bhagavana !. vyapagataste mohaH, nivRttAH saMklezAH, vinirjitaH karmazatruH, prAptA kevala zrIH, upakRtaM bhavikAnAm, troTitA bhavavallI, prAptaM zivapadamiti / evaM saMstuto bhAvasAram / etadAkarNya 'aho bhagavataH siddha ma bhilaSitam' ityAnandito municandro devyaH sAmantAzca / vanditazca taiH punaH punarbhaktibahumAnasAram / anAntare pragItAH kinnarAH, pranatitAH apsarasaH, pravRttA kevala mahimA, jAto mahApramodaH, samAgatA jnvjaaH| atrAntare 'aho mahAnubhAvatA etasya, azobhana ca mayA kRtam' iti cintayitvA AkSipya kuzala pakSabIjamapagato giriSaNaprANaH / eSa samaya iti prastatA dhrmdeshnaa| bhaNitaM ca bhagavatA-bho isI bIca bhagavAn ke kevalajJAna mahotsava ke lie bar3e devasamUha ke sAtha, airAvata hAthI para savAra ho atyadhika Ananda se yukta hokara indra aayaa| usa samaya divya bAje baja rahe the, kinnara gA rahe the (tathA) apsarAe~ nRtya kara rahI thiiN| pRthvI kA pRSTha bhAga zodhA, bhUmi eka-sI kara dI, gandhodaka se sIMcA, phUloM ko sajAyA, svarNakamala sthApita kiye, deva Anandita hue, deviyA~ harSita huii| bhagavAna virAjamAna hue| indra ne vandanA kI aura kahA-'bhagavan ! Apa kRtArtha haiM, ApakA moha naSTa ho gayA, duHkha dUra ho gaye, karmarUpI zatru ko jIta liyA, kevalajJAnarUpI lakSmI prApta kara lI, bhavyoM kA upakAra kiyA, saMsArarUpI latA toDa dI, mokSa pada prApta kiyaa| isa prakAra bhAvanAoM ke sArarUpa stavana kiyA / yaha sunakara 'oha bhagavAn kI abhilASA siddha ho gaI'-isa prakAra municandra, mahArAniyA~ aura sAmanta Anandita he| unhoMne bAra-bAra bhakti aura Adara ke sAtha vandanA kI / isI bIca kinnaroM ne gAna kiyA, apsarAoM ne nRtya kiyA, kevalajJAna mahotsava huA bahuta Ananda huA, janasamUha umar3a pdd'aa| tabhI 'oha, isakI mahAnuAbhAvatA, maiMne burA kiyA'- aisA socakara kuzala (zubha) pakSa kA bIja pheMkakara giriSeNa cANDAla nikala gyaa| yaha samaya hai isa prakAra dharmopadeza prastuta kiyA aura bhagavAna ne kahA - 'he Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 [samarAiccakahA bho bho devANappiyA, aNAima esa jIvo kaMcaNoklo vva saMgao kammamaleNa, taddosao pAvei cittaviyAre, uppajjai bahujoNIsu, kayatthijjai jarAmaraNehi, veei asuhavedaNaM, dUmijjae saMjoyavioehiM, vAhijjae moheNa, sannivAio viya na yANai hiyAhiyaM, bahu mannae apacchaM, pariharai hiyAI, pAvai mhaavyaao| tA evaM vavatthie pariccayaha mUDhayaM, nirUveha tattaM, pUeha gurudevae, deha vihidANaM, ujjheha kicchAI, agIkareha metti, pavajjaha solaM, abbhasaha tavajoe, bhAveha bhAvaNAo, chaDDeha aggaha, jhAeha suhajjhANAI, avaNeha kammamalaM ti / evaM, bho devANuppiyA, avaNIe kammamalammi kallANIhUe jIve visuddhe egaMteNa na hoMti kei dukkayajaNiyA viyArA, hoi accaMtiyaM paramasokkhaM ti / tA jahAsattIe kareha ujjama uvaiTTaguNesu / eyamAyaNNiya saMvigA prisaa| bhaNayaM ca NAebhayavaM, evameyaM ti / paDivannA gaNaMtaraM / pUjiUNa bhayavaMtaM gao devraayaa| japiyaM maNicaMdeNa- bhayavaM, ki pUNa tassa pUrisAhamassa bhayavao vi uvasaggakaraNe nimittaM / bhayavayA bhaNiyaM-soma, suNa / guruo akusalANubaMdho, so ya evaM saMjAo tti / sAhiyaM gaNaseNaggibho devAnupriyAH! anAdimAneSa jIvaH kAJcanopala iva saMgata: kamamalena, taddoSataH prApnoti citravikArAna, utpadyate bahuyoniSa, kadarthyate jarAmaraNAbhyAm vedayatyazubhavedanam dUyate saMyogaviyogAbhyAm, bAdhyate mohena, sAnnipAtika iva na jAnAti hitAhitam, bahu manyate'pathyam, pariharati hitAni, prApnoti mhaapdH| tana evaM vyavasthite parityajata mUDhatAm, nirUpayata tattvam, pUjayata gurudevate, datta vidhidAnam, ujjhata kRcchANi, aGgIkuruta maitrIm, prapadyadhvaM zIlam, abhyasyata tapoyogAn, bhAvayata bhAvanAH, muJcatAgraham, dhyAyata zubhadhyAnAni, apanayata karmamala miti / evaM bho devAnupriyA ! apanIte karmamale kalyANIbhUte jIve vizuddha ekAntena na bhavanti ke'pi duSkRtajanitA vikArA:, bhavati AtyantikaM paramasaukhyAmiti / tato yathA zakti kurutodyamamupadiSTaguNeSu / evamAkarNya saMvignA pariSad / bhaNitaM ca tayA bhagavan ! evmetditi| pratipannA guNAntaram / pUjayitvA bhagavantaM gato devraajH|| jalpitaM municandreNa-bhagavan ! kiM punastasya puruSAdhamasya bhagavato'pyupasargakaraNe nimittm| bhagavatA bhaNitam -- saumya zRNu / guruko'kuzalAnubandhaH sa ca evaM saMjAta iti / kathitaM guNasenAgnihe devAnupriya ! yaha jIva anAdi hai, svarNayukta patthara ke samAna karmamala se yukta hai, karmamala ke doSa se aneka prakAra ke vikAroM ko prApta karatA hai, aneka yoniyoM meM utpanna hotA hai, jarA aura maraNa se tiraskRta hotA hai, azubha vedanA kA anubhava karatA hai, saMyoga aura viyoga se duHkhI hotA hai, moha se bAdhya hotA hai, sannipAta ke gegI ke samAna hita aura ahita ko nahIM jAnatA hai, apathya kA Adara karatA hai, hitoM kA nivAraNa karatA hai, mahAn Apati ko prApta karatA hai - aisA nirdhArita hone para mar3hatA ko chor3o, tattva ko dekho, guru aura devatAoM kI pUjA karo, vidhipUrvaka dAna do, kaThina kArya chor3o, maitrI aMgIkAra karo, zIla ko prApta karo. tapa aura yogoM kA abhyAsa karo, bhAvanAoM kA cintana karo, AgrahoM ko chor3o, zubha dhyAnoM ko dhyAo, karmamaloM ko httaao| isa prakAra he devAnupriya ! karmamala ke dUra ho jAne para kalyANIbhUta vizuddha jIva meM ekAnta se koI bure karmajanya vikAra nahIM hote haiM, avinAzI paramasukha hotA hai| ata: upadiSTa guNoM meM yathAzakti udyama kro|' yaha sunakara sabhA virakta ho gayI aura usane kahA---'bhagavan ! yaha ucita hai|' dUsare guNoM ko prApta hue bhagavAn bI pUjA kara indra calA gyaa| municandra ne kahA-'bhagavan ! adhama puruSa kA bhagavAn ke Upara upasarga karane kA kyA kAraNa thA ?' bhagavAna ne kahA-'saumya ! suno-bahuta bar3A azubha sambandha thA, vaha isa prakAra (prakaTa) huaa| isa taraha Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo ] 883 sammAikahAnayaM / evaM ca soUNa saMviggo rAyA devIo velaMdharo sAmaMtA y| citiyaM ca NehiM - aho na kicieyaM savvahA dAruNaM annANaM ti / velaMdhareNa bhaNiyaM - bhayavaM, koiso imassa pariNAmo bhavissas | bhayavayA bhaNiyaM - anaMtaraM nirayagamaNaM tivbAo vedaNAo, paraMpareNa u aNato saMsAro ti / nammayAe bhaNiyaM - bhayavaM; kerisA uNa narayA havaMti, kerisA nArayA kIisIo vA tattha veyaNAo havaMti / bhayavayA bhaNiya- dhammasIle, suNa / teNaM narayA aMto vaTTA bAhiM cauraMsA ahe kharupasaMThANasaMThiyA niccadhayAratamasA vavagayagahacaM dasUranakkhattajo isa pahA meyavasAruhirapUyapaDalacikkhallalittANule vaNatalA asuI vissA paramadurabhigaMdhA kAuagaNivaNNAbhA kakkhaDakAsA durahiyAsA asubhA narayA / avi ya thimithitakhArodayA calacaleM tahimasakkarA gharagharatavasakaddamA phiNiphiNeMta pUyAulA ghogghaeMtaruhirojjharA simisimita kamivittharA jalajaleMtauvakAulA kaNakaNeMtaasipAyavA puphueMtabhImoragA suMsueMtakharamAruyA dhagadhageta dittANalA karakareMta jaMtAulA / avi yazarmAdikathAnakam / etacca zrutvA saMvigno rAjA devyo velandharaH sAmAntAzca / cintitaM ca taiH -- aho na kiJcidetat sarvathA dAruNamajJAnamiti / velandhareNa bhaNitam - bhagavan ! kIdRzo'sya pariNAmo bhaviSyati / bhagavatA bhaNitam - anantaraM nirayagamanaM tIvra vedanAH, parampareNa tvanantaH saMsAra iti / narmadA bhaNitam - bhagavan ! kIdRzAH punarnarakA bhavanti, kIdRzA nArakAH kIdRzyo vA tatra vedanA bhavanti / bhagavatA bhaNitam - dharmazIle ! zRNu / te narakA anto vRttA bahizcaturasrA adhaHkSuraprasaMsthAnasaMsthitA nityAndhakAratamaso vyapagatagrahacandrasUryanakSatrajyotiH prabhA medavasArudhirapUyapaTala kardamAnulepanaliptatalA azucayo visrAH paramadurabhigandhAH kApotAgnivarNAbhAH varkaza sparzA duradhyAsA ( duHsahAH) azubhA narakAH / api ca - thimithimatkSArodakAH calacaladdddimazarkarAH gharagharavasA kardamAH phiNiphaNatpUyAkulA ghogghadrudhiranirjharAH simisimatkRmivistarA jalajaladulkAkulAH kaNakaNadasipAdapAH pupphuyadbhImoragAH susuyatkharamArutA dhagadhagaddIptAnalAH, krkrdyntraakulaaH| api ca guNasena se agnizarmA sambandhI kathAnaka kaha diyaa| yaha sunakara rAjA, mahArAniyA~, velandhara aura sAmanta virakta ho gaye / unhoMne vicAra kiyA - aho ! yaha aura kucha nahIM, sarvathA dAruNa ajJAna hai / velandhara ne kahA- bhagavan ! isakA pariNAma kaisA hogA ?' bhagavAn ne kahA- 'anantara ( giriSeNa kA ) naraka meM gamana hogA, tIvra vedanA hogI, paramparA se ananta saMsAra hogA / narmadA ne kahA- 'bhagavan ! naraka kaise hote haiM ? nArakI kaise hote haiM ? vahA~ para vedanA kaisI hotI hai ?" bhagavAn ne kahA - 'dharmazIle ! suno-ve naraka anta meM gola, bAhara caukora, nIce chure ke AkAra ke rUpa meM sthita haiM / nitya gahana andhakAra vahA~ rahatA hai; graha, candramA, sUrya aura nakSatroM kI jyoti se ve rahita hote haiM, majjA, carvI, khUna tathA pIpa ke samUha kI kIcar3a se unake tala lipta rahate haiM tathA ve apavitra murdA jalane kI athavA kacce mAMsa kI gandha se yukta, atyadhika durgandhavAle, dhUsara agni ke varga ke samAna AbhAvAle, kaThora sparzaM vAle, duHsaha aura azubha hote haiN| ghima ghima karate hue lavaNa jaloM, cala cala karate hue himakaNoM, ghara-ghara karatI huI carbI kI kIcar3a, phin- phiN karatI huI pIpa, ghad-ghad karate hue khUna ke jharanoM, sima-sima karate hue kIr3oM ke samUha, jala-jala karatI hue ulkAoM, kaNa-kaNa karate hue asivRkSoM, phuphakArate hue bhayaMkara sarpoM, dhagdhag karake jalatI huI agniyoM aura karra-karaM karate hue yantroM se (ve naraka) vyApta haiM / kahA bhI hai Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 884 [samarAiccakahA aayssutikkhgokkhuruykNttyaainnnnvismphmggaa| asisatticakkakappaNikuMtatisUlAiduppecchA / / 1031 // duvvaNNA duggaMdhA durasA dupphaasdudrusddjyaa| ghorA narayAvAsA jatthuppajjati neraiyA // 1032 // neraiyA uNa kAlA kAlohAsA gaMbhIralomaharisA bhImA uttAsaNayA paramakiNhA vaNNaNa / te NaM tattha nicca bhIyA niccaM tatthA niccaM tasiyA niccaM uviggA niccaM paramAsuhasaMbaddhA nirayabhavaM paccaNuhavamANA ciTThati / veyaNAo u iha vicittakammajaNiyAo vicittA havaMti dAruNA uttimaMgaccheyA karavattadAraNaM salavehaNANi visamajohArogA asaMdhiccheyaNANi tattataMbAipANaM bhakkhaNaM bajjatuMDehi aMgabalikaraNANi dariyasAvayabhayaM atthiuddharaNANi ghoranikkhuDapavesA palitalohitthiyAliMgaNANi savvao satthajogo jalaMtasilApaDaNANi mohaparAyattaya tti evamAiyAo mahaMtIo veynnaao| niruvamA ya sAhAvigI uNhasIyaveyaNa tti| AyasasutIkSNagokSurakakaNTakAkIrNaviSamapathamArgAH / asizakticakrakalpanIkuntatrizUlAdiduSpekSAH // 1031 // durvarNA durgandhA dUrasA duHsprshdussttshbdyutaaH| ghorA narakAvAsA yatrotpadyante nairayikAH // 1032 // nairayikAH punaH kAlAH kAlAvabhAsA gambhIralomaharSA bhImA utrAsanakAH paramakRSNA varNena / te tatra nityaM bhotA nityaM trastA nityaM trAsitA nityamudvignA nityaM paramAzubhasambaddhA nirabhayaM pratyanubhavantastiSThanti / vedanAstu iha vicitrakarmajanitA vicitrA bhavanti dAruNA uttamAGgacchedAH karapatradAraNaM zalavedhanAni viSama jihvArogA asandhicchedanAni tAtatAmrAdipAnaM bhakSaNaM vajratuNDaraGgabalikaraNAni dRptazvApadabhayamasthyuddha raNAni ghoraniSkuTa pravezAH pradI talohastryAliGganAni sarvataH zastrayogo jvalacchilApatanAni mohaparAyattateti evamAdikA mahatyo vedanAH / nirupamA ca svAbhAvikI uSNasitavedaneti / gAya ke khura ke samAna paine lohe ke nukIle kA~ToM se vyApta viSama pathoMvAle vahA~ ke mArga haiM / talavAra, zakti, cakra, kaiMcI, bhAle aura trizUla Adi se kaThinAIpUrvaka dekhe jAne yogya haiN| naraka kA AvAsa bure varNa, gandha, rasa, sparza aura duSTa zabdoM se yukta tathA bhayaMkara hai, jahA~ nArakI utpanna hote haiM // 1031-2032 / / nArakI gahare nIle raMga ke, lohe ke samAna camakavAle, gahare romakUpoM vAle, bhayaMkara, DarAvane aura atyadhika kAle varNa ke hote haiN| ve vahA~ para nitya bhayabhIta, nitya trasta, nitya trAsita, nitya udvigna, nitya atyadhika azubha se yukta naraka ke bhaya kA anubhava karate hae vidyamAna rahate haiN| yahA~ para nAnA prakAra ke karmoM se utpanna aneka prakAra kI bhayaMkara vedanAeM hotI haiM -sira kATanA, karauMta se cIranA zula se vedhanA. viSama jIbha ke roga, jor3oM se rahita sthAnoM ko kATanA, tapAe hue tAMbe Adi kA pAra karanA, bhakSaNa karanA, vajra kI nokoM se (kATakara) aMgoM kI bali denA, garvIle hiMsaka jantuoM kA bhaya, haDDiyoM kA ukhAr3A jAnA, bhayaMkara bagIce meM praveza. tapAe hae lohe ke astroM se AliMgana, sabhI ora se zastroM kA yoga, jalatI haI zilAoM kA giranA moha kA parAdhInapanA Adi aisI tIvra vedanAe~ hotI haiN| garmI aura sardI kI vedanAe~ anupama aura svAbhAvika rUpa se hotI haiN| Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo ] 895 sulasamaMjarIe bhaNiyaM-bhayavaM, kerisANi suravimANANi, kerisA devA, koisI vA tattha saayaaveynnaao| bhayavayA bhaNiyaM-dhammasIle, suNa / te NaM vimANA vicittasaMThANA savvarayaNAmayA acchA saNhA laNhA vaTThA maTThA nIrayA nimmalA nippaMkA nikkaMkaDacchAyA sappahA samirIyA saujjovA pAsAdIyA darisaNijjA abhirUvA paDirUvA khemA sivA kiMkaraamaradaMDovarakkhiyA lAullovi(i)yamahiyA gosIsasarasa (ratta)caMdaNadaddaradinnapaMcaMgulitalA uvaciyacaMdaNakala sA caMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgA AsattosattaviulavaTTavagdhAriyamalladAmakalAvA paMcavaNNasarasasurabhimakkapuSphapuMjovayArakaliyA kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUvamaghamatagaMdhuddhayAbhirAmA sugaMdhavaragaMdhagaMdhiyA gaMdharvATTamayA accharagaNasaMghasaM(vi)kiNNA divvatuDiyasahasaMpanna (Na iya)ti / devA uNa maNaharavicittacidhA surUvA mahiDDhiyA mahajjuiyA mahAyasA mahabbalA mahANubhAvA mahAsokkhA hAravirAiyavacchA kaDayatuDiyarthabhiyabhuyA aMgayakuMDalamaTTagaMDayalakaNNapoDhadhArI viittahatthAharaNA vicittamAlAmaulI sulasamajaryA bhaNitam-bhagavan ! kIdRzAni suravimAnAni, kodazA devAH, kIdRzI vA tatra sAtavedanA / bhagavatA bhaNitam --dharmazIle ! zRNu / tAni vimAnAni vicitrasaMsthAnAni sarvaratnamayAni acchAni cakSNANi (masRNAni) ghRSTAni mRSTAni nIrajAMsi nimalAni niSpAni niSkaGkaTacchAyAni saprabhANi, samarIcIni sodyotAni prAsAdIyAni darzanIyAni, abhirUpANi pratirUpANi kSemANi zivAni kiMkarAmaradaNDoparakSitAni lepitadhavalitamahitAni gozIrSasa rasa raktacandanadarda radattapaJcAGa gulitalAni upacitacandana kalazAni candana ghaTasukRtatoraNapratidvAradezabhAgAni AsaktotsaktavipulavRttapralambitamAlyadAmava lApAni paJcavarNasarasasurabhimavatapuSpapujopacArakalitAni kAlAgurupravarakundaruSkaturuSkadhUpamaghAyamAnagandhoddhRtAbhirAmANi sugandhavaragandhagandhitAni gandhavatibhUtAni apsarogaNasaMgha (vi)kIrNAni divyatruTitazabdasampannA(praNaditA)noti / devAH punarmanoharavicitravihnAH surUpA mahaddhi kA mahAdyutikA mahAya gaso mahAbalA sulasamaMjarI ne kahA---'bhagavan ! devavimAna (svarga) kaise hote haiM, deva kaise hote haiM athavA vahA~ para sAtavedanA (sukharUpa anubhUti) kaisI hotI hai ?' bhagavAn ne kahA--'dharmazIle ! suno| ve vimAna vicitra AkAra vAle, samasta ratnoM se yukta, svaccha, cikane, mA~je hue, sApha kiye hue, dhUlirahita, nirmala, kIcar3arahita, kAMToM se rahita aura chAyA se yukta sthAnavAle, prabhAyukta kiraNoM se yukta, prakAzayukta, prasanna, darzanIya, yoga, sundara, kalyANamaya, ziva, kiMkara devatAoM ke daNDa se rakSita (tathA) sapheda lepana se mahattvapUrNa hote haiN| gorocana aura sarasa lAla caMdana ke dhane hatheliyoM ke nizAna bane hote haiM, candana ke kalaza ikaTThe rahate haiM, meharAbadAra dvAroM tathA (anya) pratyeka dvAra para bhalIbhAMti candana ke ghar3e bane hote haiM, atyadhika gola lambI mAlAoM ke samUha guMthe rahate haiM, pA~ca raMgoM ke sarasa sugaMdhita chor3e hue phUloM ke samUha kI sevA se yukta hote haiM, kAlA agara, zreSTha kunda, ruSka aura turuSka kI dhUpa se bharI huI gandha ke bar3hane se sundara lagate haiM, acchI aura uttama gandha se suvAsita agarabattiyoM se yukta hote haiM, apsarAoM ke samUha se vyApta rahate haiM, divya vAdyoM ke zabdoM se yukta hote haiM / deva manohara, vicitra cihnoMvAle, sundara rUpavAle, mahAn RddhiyoMvAle, mahAdyutivAle, mahAn yaza, mahAn bala, mahAn Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 886 [samarAiccakahA kallANagapavaravatthaparihiyA kallAgagapavaramallANulevaNavarA bhAsuraboMdo palaMbavaNamAlAdharA divyeNaM vaNeNaM diveNaM gaMdhegaM diveNaM phAsegaM dibveNaM saMghapaNeNaM divveNaM saMThANeNaM divvAe iuDhIe divvAe juIe divAe pahAe divvAe chAyAe divvAe accoe divveNaM teeNaM divvAe lesAe dasa disAo ujjovemANA pahAsemANA mahayA'hayanaTTagIyavAiyataMtotalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDapaDaha(pa)vAiyaraveNa divvAI bhogabhogAI bhujamANA viharati / avi ya, surahI pavaNo vimalaM nahaMgaNaM nicckaalmjjoo| avirahiyapaMkayAI jalAi sai puphiyA vappA(cchA) // 1033 // abdAyAvanvIvaMsakasatAlayavicikaMcINaM(?) / varamuravANaM ca ravo neva ya geva ya geyassa vocchitto // 1034 // mahAnubhAvA mahAsaukhyA hAravirAjitavakSasaH kaTakanuTitastambhitabhajA aGgadakuNDalamaSTagaNDatalakarNapIThadhAriNo vicitrahastAbharaNA vicitramAlAmaulayaH kalyANakapravaravastraparihitAH kalyANakapravaramAlyAnulepanadharA bhAsurazarIrAH pralambavanamAlAdharA divyena varNana divyena gandhena divyena sparzaNa divyena saMhananena divyena saMsthAnena divyayA RddhayA divyayA dyutyA divyayA prabhayA divyayA kAyayA divyayA aciSA divyena tejasA divyayA lezyayA daza diza udghotayantaH prabhAsayanto mahatAhatanATayagItavAdivatantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupaTaha(pra)vAditaraveNa divyAn bhogyabhogAn bhujAnA virahanti / api ca surabhiH pavano vimalaM nabhoGgaNaM nityakAlamuddyotaH / avirahitapaGkajAni jalAni sadA puSpitA vRkSAH // 1033 / / avyAhatavividhavaMzakAMsyatAlakavipaJcikAJcInAm (?) / varamurajAnAM ca ravo naiva ca geyasya vyucchittiH / / 1034 // prabhAva aura mahAn sukhavAle hote haiM tathA hAra se unakA vakSaHsthala zobhita hotA hai / mur3e hue kar3oM se bhajAe~ daDha rahatI haiM / bAjUbanda, kuNDala, cikane gAla, kAna aura Thor3I ko dhAraNa karanevAle, hAtha ke vicitra AbhUSaNoM se yukta, vicitra mAlAoM aura mukuToMvAle, sundara aura uttama vastroM ko dhAraNa kiye hue, sundara uttama mAlA aura lepana dhAraNa kiye hue, dedIpyamAna zarIravAle, bar3I phUlamAlA dhAraNa kiye hue, divya varNa, divya gandha, divya sparza, divya zArArika dRr3hatA (saMhanana), divya AkAra (saMsthAna), divya Rddhi, divya dyuti, divya prabhA, divya kAnti, divya kiraNa, divya teja, divya lezyA se dazoM dizAoM ko udyotita karate hue, prabhAyamAna karate hue bar3e jora se uccArita nATya, gIta, vAditra, tantrI, tAlI, maMjIre (athavA saMgIta meM niyata mAtrAoM para tAlo bajAnA), ghaMTA, mRdaMga, tathA nipuNatA se bajAe hue DholoM kI dhvani se yukta ho divya bhogoM ko bhogate hae vihAra karate haiN| kahA bhI hai (ve deva) sugandhita vAyu, svaccha AkAzarUpI A~gana, nitya samaya rahanevAlA udyota, kamaloM se rahita na honevAle jala, sadA khile hue phUloM se sadaiva yukta rahate haiM, vizeSa rUpa se na bajAe gaye aneka prakAra kI bA~surI, ma~jIre, vINA (tathA) zreSTha kI dhvani se gIta nirantara calate rahate haiN| indriyoM ke iSTa viSaya zabda, Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] 887 iTA iMdiyavisayA sddphrisrsruuvgNdhddddhaa| .. saMdhiyadhaNU aNaMgo susaMgayAo ya devIo // 1035 // niccaM ca tAhi sahiyA siMgArAgAracArurUvAhiM / naTTaguNagIyavAiyaniuNAhi maNAhirAmAhiM // 1036 // kolaMtA savilAsaM rairasacaurAhi jnniypriosN| raisAgarAvagADhA gayaM pi kAlaM na yAti // 1037 // suloyaNAe bhaNiyaM-bhayavaM, devA devasuhaM ca evaM bhayavayA suMdaramAveiyaM; tA ki io vi saMdarayarA siddhA siddhasuhaM ca / bhayavayA bhaNiyaM-dhammasIle, aimahaMtaM khu ettha aNtrN| ki devANa sudarataM, jANaM joo avasarIreNa, dAruNaM kammabaMdhapArataMtaM, ukkaDA kasAyA, pahavai mahAmoho, avasANidiyANi, garuI visayataNhA, vicittA ukkarisAvagarisA, uddAmaM mANasaM, anivArio maccU, virasamavasANaM ti / koisaM vA evaMvihANaM suhaM / gaMdhavvAijogo vi paramatthao dukkhameva / jao iSTA indriyaviSayAH zabdasparzarasarUpagandhADhyAH / saMhitadhanU ranaGgaH susaGgatAzca devyaH // 1035 // nityaM ca tAbhiH sahitAH zRGgArAkAracArurUpAbhiH / nATyaguNagItavAdivanipuNAbhirmano'bhirAmAbhiH // 1036 // kIDantaH savilAsaM ratirasacaturAbhinitaparitoSam / ratisAgarAvagADhA gatamapi kAlaM na jAnanti // 1037 // sulocanayA bhaNitam-bhagavan ! devA devasukhaM caitad bhagavatA sundaramAveditama, tataH kimito. 'pi sundaratarAH 'saddhAH siddhasukhaM ca / bhagavatA bhaNitam-dharmazIle ! atimahat khalvatrAntaram / kiM devAnAM sundaratvam , yeSAM yogo'dhruvazarIreNa, doruNaM karmabandhapAratantryam, utkaTA: kaSAyAH, prabhavati mahAmohaH, avazAnIndriAyaNi, gurvI viSayatRNA, vicitrA utkarSApakarSAH; uddAma mAnasam, anivArito mRtyuH, virasamavasAnamiti / kIdRzaM vaivaMvidhAnAM sukham / gAndharvAdiyogo'pi paramArthato duHkhameva / yataH sparza, rasa, rUpa aura gandha se vyApta rahate haiM, kAmadeva ke dhanuSa tathA deviyoM se yukta rahate haiN| zRMgAra aura AkAra se sundara rUpavAlI, nATya, gIta aura vAditra meM nipuNa tathA mana ko sundara laganevAlI, rati ke rasa meM catura hone ke kAraNa santoSa utpanna karanevAlI una deviyoM ke sAtha ratisAgara meM DUbakara nitya vilAsapUrvaka krIr3A karate hue bIte hue bhI samaya ko nahIM jAnate haiN|' 1033-1037 / / sulocanA ne kahA - 'bhagavan ! deva aura devoM kA sukha bhagavAna ne acchI taraha batalA diyA to kyA siddha aura siddhoM kA sukha isase bhI adhika sundara hai ?' bhagavAn ne kahA-'dharmazIle ! isameM bahuta bar3A antara hai| devoM kI sundaratA kyA hai, jinakA anitya zarIra ke sAtha saMyoga hai, dAruNa karmoM ke bandhana kI paratantratA hai, utkaTa kaSAyeM haiM, balavAn mahAmoha hai, avaza indriyA~ haiM, viSayoM ke prati bhArI tRSNA hai, nAnA prakAra ke utkarSa apakarSa haiM, utkaTa mana hai, jisakA nivAraNa nahIM kiyA jA sakatA aisA maraNa hai tathA jinakA avasAna nIrasa hotA hai isa prakAra ke aMgoM ko sukha kaisA ? gIta Adi kA yoga bhI yathArtharUpa se duHkha hI hai; kyoMki Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 888 [samarAiccakahA "savvaM gIyaM vilaviyaM, savvaM na viDaMbiyaM / savve AharaNA bhArA, savve kAmA duhAvahA // " saMdarA, dhammasIle, paramatthao siddhA, sahaM pi tesimeva; jeNa te ThiyA NiyasarUve makkA kammabaMdhaNeNa pariNiTTiyapaoyaNA vajjiyA maNorahehi khINabhavasattI jANati savvabhAve pecchaMti paramattheNa aparovayAviNo nevvANakAraNaM buhANaM virahiyA jammamaraNehi ti| kiM vA na IisANaM suhaM, jao niyattA savvAvAhAo paramANaMdajoeNa / avi ya siddhassa sahorAsI savvaddhApiDio jai hvejjaa| so'NaMtavaggabhaio savvAgAse na mAejjA // 1038 / / na vi atthi mANasANaM taM sokkhaM na vi ya savvadevANaM / jaM siddhANaM sokkhaM avvAvAhaM uvagayANaM // 1036 // anna pi| asthi nAyaM, taM saNau dhmmsolaa| suloyaNAe bhaNiyaMtA aNuggaheu bhayavaM amhe / bhayavayA bhaNiyaM-atthi khiippaiTTiyaM nAma nayara, jaM uttaMgehiM bhavaNadeulehi pAyAla "sarvaM gItaM vilapitaM sarvaM nATyaM viDambitam / sarve AbharaNA bhArAH sarve kAmA duHkhAvahAH // " sundarA dharmazIle ! paramArthataH siddhAH, sukhamapi teSAmeva; yena te sthitA nijasvarUpe muktAH karmabandhanena pariniSThitaprayojanA vanitA manorathaiH kSINabhavazaktayo jAnanti sarvabhAvAn pazyanti paramArthena aropatApino nirvANakAraNaM budhAnAM virahitA janmamaraNAbhyAmiti / kiM vA nedazAnAM sukham, yato nivRttAH sarvAbAdhAtaH paramAnandayogena / api ca - siddhasya sukharAziH sarvAddhApiNDito yadi bhavet / so'nantavargabhaktAH sarvAkAza na mAyAt / 1038 / / nApyasti mAnuSANAM tat saukhyaM nApi ca sarvadevAnAm / yat siddhAnAM saukhyamavyAbAdhAmupagatAnAm / / 1036 / / anyadapi / asti jJAtam, tacchRNotu dharmazIlA / sulocanayA bhaNitam-tato'nugRhNAtu bhagavAn asmAn / bhagavatA bhaNitam -asti kSitipratiSThitaM nAma nagaram, yad uttuGgarbhavanadeva "samasta gIta vilApa hai, samasta nATya viDambanA hai, samasta AbhUSaNa bhAra haiM, samasta kAma duHkha lAnevAle haiN|'' dharmazIle ! paramArtharUpa se siddha aura unakA sukha sundara hai jisase ve apane svarUpa meM sthita haiM, karmoM ke bandhana se mukta haiM, pUrNa hae prayojanoMvAle haiM, manorathoM se rahita haiM, saMsAra kI zakti ko kSINa kara cuke haiM, samasta padArthoM ko yathArtharUpa se jAnate dekhate haiM, dUsaroM ko kleza nahIM pahu~cAte haiM, vidvAnoM ke nirvANa ke kAraNa haiM (tathA) janma aura maraNa se rahita haiN| athavA aise siddhoM ko kyA sukha nahIM hai; ve to samasta pIr3AoM athavA mAnasika klezoM se rahita haiM aura parama Ananda se yukta haiN| kahA bhI hai siddhoM kA sakha yadi samasta rUpa meM pratyakSa rUpa se ekatrita ho jAya to vaha samasta AkAza ke ananta vargoM meM bhI nahIM samA sakatA / avyAbAdhapane ko prApta hue siddhoM kA jo sukha hai vaha sukha na to manuSyoM kA hai aura na samasta devoM kA // 1038-1036 // dUsarI bAta bhI jAnane yogya hai use dharmazIle suneN|' sulocanA ne kahA- bhagavAn hama logoM para abhugraha kreN|' bhagavAn ne kahA - 'kSitipratiSThita nAma kA nagara thA jo UMce-UMce bhavanoM, mandiroM, pAtAla ko prApta huI Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo ] 884 muvagaeNaM pharihAbaMdheNaM gayaNayalavilaggeNaM pAyAregaM visesiyA dhaNayapuri iDDhoe bhavaNehi ya suriNdbhvnnaaii| tammi ya jiyasattU nAma naravaI hotthaa| aMteurappahANA devI nAmeNa jayasirI asthi / so tIe samaM rAyA bhoe bhujei suratulle // 1040 // aha annayA kayAI pAraddhinimittaniggao raayaa| caDio pavaraturaMge jAe valhIyadesammi // 1041 // vatte vi ya jIvavahe avahario teNa vAuvegeNa / chaDho ya mahAgahaNe vijhagirikkaMdare rAyA // 1042 / / to tammi visamadese khalio Asassa aivego| etthaMtarammi sannaddhabaddhakavaeNa diTTho sabareNa so raayaa| teNa ya 'mahANubhAvo koi esa puriso paDio bhImamahADavIe, tA karemi sammamaciovayAraM' ti citiUNa kAUNa tassa paNAmaM gahio Aso khalINammi, nIo jalasamIvaM / uttiNNo naravaI; uppallANio turao, majjio rAyA, kalaiH pAtAla mupagatena parikhAbandhena gaganatala vilagnena prAkAreNa viziSya dhanadapurI RddhayA bhavanazca surendrabhavanAni / tasmizca jitazatrarnAma narapati rabhavat / antaHpurapradhAnA devI nAmnA jayazre rsti| sa tayA samaM rAjA bhogAn bhuGa kte sura tulyAn / / 1040 / / athAnyadA kadAcit pApaddhinimittaM nirgato rAjA / ArUDhaH pravaraturaMge jAte vAhnikadeze // 1041 / / vRtte'pi ca jIvavadhe apahRtastena vaayuvegen| kSiptazca mahAgahane vindhyagirikandare gajA // 1042 // tatastasmin viSamadeze skhalito'zvasyAtivegaH / atrAntare sannaddhavaddhakavacena dRSTa: zabareNa sa rAjA / tena ca 'mahAnubhAvaH ko'pyeSa puruSaH patito bhImamahATavyAm, tataH karomi samyagucitopacAram' iti cintayitvA kRtvA tasya praNAma gRhIto'zva: khalIne, nIto jalasamIpam / uttIrNo narapatiH, utpalyANitasturagaH, majjito rAjA, snapitaH khAI, AkAza ko chUnevAle prAkAra, Rddhi meM kubera kI nagarI se viziSTa tathA indra ke bhavano ke samAna bhavano se yukta thaa| vahA~ para jitazatru nAma kA rAjA huaa| ___ usakI samasta antaHpura meM pradhAna jayazrI nAma kI mahArAnI thii| vaha rAjA usake sAtha devatAoM ke samAna bhogoM ko bhogatA thaa| eka bAra rAjA vAhlIka deza meM utpanna hue utkRSTa ghor3e para savAra hokara kadAcit zikAra ke lie nikalA / jIvavadha meM laga jAne para usa rAjA ko usa ghor3e ne vega se apaharaNa kara vindhyAcala kI atyadhika bhayaMkara ghATI meM chor3a diyaa| anantara usa U~cI-nIcI bhUmi meM ghor3e kA tIvra vega skhalita ho gayA / / 140-1042 / / isI bIca kavaca ko bA~dha kara taiyAra hue zabara dvArA vaha rAjA dikhAI diyaa| usane 'yaha koI mahAna prabhAvavAlA puruSa jaMgala meM bhaTaka gayA hai ataH ucita sevA karatA hU~'-aisA socakara praNAma kara ghor3e kI lagAma pakaDa kara use jala ke pAsa le gyaa| rAjA utarA.ghoDe kI jIna utArI, rAjA ne snAna kiyA, gabara ne Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 860 havio sabareNa Aso dAvi ( mi ) UNa mukko pauradu ( duru) vyApae se / tao sugaMdhINi susAyANi kayala jaMbIra phaNasAINi uvaNeUNa phalANi nivaDio calaNesu / bhaNiyaM ca NeNa - kareu pasAyaM devo mANaggadvAra AhAragahaNeNaM / rAiNA citiyaM - aho eyassa akAraNavacchalayA, aho viNao, aho vayavinnAso, aho mamovari bhattibahumANo, aho mahApurisaceTThiyakAyavvujjattayA, aho sajjanagarisoti / tA karemi eyassa ahaM AhAragahaNeNa dhiraM / mA se vaimaNassaM saMbhAvissai tti / paDissuyaM rAiNA / mahApasAo tti kAUNa puNo vi paDio pAesu sabaro / uvabhuttAI phalAI rAiNA / etthaMtarammi pariNao vAsaro, atthamRvagao sUro, jAo saMjhAkAlo, kayaM uciyakariNajjaM rAiNA / saMpADio se sabareNa varatUli aisatyaMto kusumasattharo / saMjamiUNa tUNIrayaM ko tyo mAo naravaisamovaM / 'deva suvasu vIsattho' tti bhaNiUNa pAraddhaM pAsesu bhamiuM / kANa gurudevayAna mokkAraM pasutto rAyA citayaMto sabaramahAnubhAvayaM / tao pariNayA savvarI, uio aMsumAlI / samarAicca kahA etthaMtarammi turayapayamaggeNaM samAgayaM rAyasennaM / viuddho rAyA baMdiboleNa / tao Dhoio zabareNAzvo dAmayitvA muktaH pracaradUrvApradeze / tataH sugandhIni susvAdAni kadalajambIrapanasAdInyupanIya phalAni nipatitazcaraNayoH / bhaNitaM ca tena - karotu prasAdaM devo mamAnugrahArthamAhAragrahaNena / rAjJA cintitam - aho etasyAkAraNavatsalatA, aho vinayaH, aho vacanavinyAsaH, aho mamopari bhakti bahumAna:, aho mahApuruSaceSTitaka rtavyodyuktatA, aho sajjanaprakarSa iti / tataH karomyetasyAhamAhAragrahaNena dhRtim / mA asya vaimanasyaM sambhAvayiSyati iti / pratizrutaM rAjJA / mahAprasAda iti kRtvA punarapi patitaH pAdayoH zabaraH / upabhuktAni phalAni rAjJA / atrAntare pariNato vAsaraH, astamupagataH sUryaH, jAtaH sandhyAkAlaH, kRtamucitaM karaNIyaM rAjJA / sampAditastasya zabareNa varatUli - kAmatizayAnaH kusumasrastaraH / saMyamya tUNIrakaM kodaNDavyagrahastaH samAgato narapatisamIpam / 'deva ! svapihi vizvastaH' iti bhaNitvA prArabdhaM pArzvayorbhramitum / kRtvA gurudevatAnamaskAraM prasupto rAjA cintayan zabara mahAnubhAvatAm / tataH pariNatA zarvarI, udgato'zumAlI / atrAntare naragapadamArgeNa samAgataM rAjasainyam / vibaddho rAjA bandizabdena / tato Dhaukito ghor3e ko snAna karAyA, rassI bA~dhakara hariyAlI vAle sthAna meM chor3a diyaa| anantara sugandhita acche svAdavAle kele, jaeNmIrI, kaTahala Adi phala lAkara caraNoM meM rakha diye aura kahA - 'mahArAja ! mujha para anugraha karane ke lie AhAra grahaNa karane kI kRpA kiijie|' rAjA ne socA - oha isakA akAraNa prema, oha vinaya, oha bAtacIta karane kI zailI, oha mujha para bhakti aura sammAna, oha mahApuruSa kI ceSTA tathA karttavya ke prati udyata honA, oha sajjanatA kI carama sImA / ataH AhAra grahaNa kara ise dhairya ba~dhAU~gA / ise vaimanasya utpanna na ho / rAjA ne svIkAra kiyaa| bahuta bar3I kRpA mAnakara zabara punaH pairoM meM gira gyaa| rAjA ne phala khAye / isI bIca dina Dhala gayA, sUrya asta ho gayA, sandhyAkAla ho gyaa| rAjA ne yogya kArya kiyaa| usa zabara ne zreSTha ruI ke gadde ko bhI mAta karanevAlA phUloM kA vistara bichaayaa| tarakaza utArakara hAtha meM dhanuSa lekara rAjA ke pAsa AyA - 'mahArAja ! vizvasta hokara soie' aisA kahakara agala-bagala bhramaNa karanA prArambha kara diyA / guru aura devatAoM ko namaskAra kara rAjA zabara kI mahAnubhAvatA kA vicAra karatA huA so gayA / anantara rAta Dhala gayI, sUrya udita huA / isI bIca ghor3e ke padacihnoM ke rAste se rAjA kI senA A gayI / bandiyoM ke zabda se rAjA jAga gayA / Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo ] mahAsavaiNA paMcavallahANa pahANo turukkaturao / ArUDho tammi rAyA / caDAviUNa valhIe sabaranAthaM gao sanayaraM / paviTTho mahAvaddhAvaNaehiM / majjio naravaI saha pallinAheNa / kayaM gurudevayANaM uciyakara NijjaM / tao aggAsaNe nivesikaNa pallinAha bhuttaM rAiNA / bhuttattaravelAe sahattheNa vilipiUNasabaranAhaM parihAviUNa devayajugalaM dinnaM se aNagdheyaM samatthaM niyamAharaNaM / etthaMtarammi samAgayA atyAvelA / sUiyaM kAlaniveyaeNa rAiNo / uvaviTTho atthAiyA maMDave saha sabaranAheNa / tao pucchio amaccasAmatehi-deva sAhehi, ko esa puriso, jo evaM deveNa saMpUio tti / tao sAhio rAinA AsAvahArAio pasuttadarisaNapajjavasANo palliNAhaceTThiyavRttaMto / tao atthAiyapurisehi parasio esa bahupagAraM / ThiyA kaMci kAlaM nADayapekraNayaviNoeNaM / samappio rAiNA rAyasuMdarI pahANalakkhiyAe / tajjiyA bhaNiyA ) ya NeNa - aho rAyasuMdari, uvacariyaNvo tae esa sanbhAvasAraM mama pANadAyago / tIe bhaNiyaM - jaM devo ANavei / gaheUNa ya taM palliNAhaM karammi gayA niyabhavaNaM esA / ArUDhA sattamavA (cA) ukkhabhammi raddahare / taM ca soulloiyaM 861 / mahAzvapatinA paJcavallabhAnAM pradhAnasturuSkaturaga: / ArUDhastasmin rAjA / Aropya vAhlIke zabaranAthaM gataH svanagaram / praviSTo mahAvardhApanakaiH / majjito narapatiH saha pallinAthena / kRtaM gurudevatAnAmucitakaraNIyam / tato'grAsane nivezya pallinAthaM bhuktaM rAjJA / bhuktottaravelAyAM svahastena vilipya zabaranAthaM paridhApya devadUSyayugalaM dattaM tasyAnarghyaM samastaM nijamAbharaNam / atrAntare samAgatA AsthAnikAvelA / sUcitaM kAlanivedakena rAjJaH / upaviSTa AsthA nikAmaNDape saha zabaranAthena / tataH pRSTo'mAtyasAmantaiH - deva ! kathaya, ka eSa puruSaH, ya evaM devena sampUjita iti / tataH kathito rAjJA azvApahArAdikaH prasuptadarzanaparyavasAnaH pallinAtha ceSTitavRttAntaH / tata AsthAnikApuruSaH prazaMsita eSa bahuprakAram / sthitau kaMcit kAlaM nATakaprekSaNakavinodana | samarpito rAjJA rAjasundaryAH pradhAnalakSitAyAH / tarjitA ( bhaNitA ) ca tena - aho rAjasundari ! upacaritavyastvayA eSa sadbhAvasAraM mama prANadAyakaH / tayA bhaNitam - yad deva AjJApayati / gRhItvA ca pallInAthaM kare gatA nijabhavanameSA / ArUDhau saptamavAyu (catuH ) stambhe ratigRhe / tacca ( tasmizca ) lepita pUchA - 'mahArAja, kahie, yaha anantara mahAn azvapati, pA~ca priya ghor3oM meM pradhAna turuSka ghor3e ko lAyA gyaa| usa para rAjA savAra huA / vAhlIka deza ke ghor3e para zabararAja ko baiThAkara apane nagara ko gayA / bar3e utsavoM ke sAtha praviSTa huA / rAjA ne zabaranAtha ke sAtha nahAyA / guru aura devatAoM ke yogya kAryoM ko kiyA / anantara agrAsana para zabaranAtha baiThAkara rAjA ne bhojana kiyA / bhojana ke bAda apane hAtha se zabaranAtha kA vilepana kara, divyavastra pahanA kara use apane samasta AbhUSaNa diye| tabhI rAjasabhA kA samaya ho gyaa| samaya kA nivedana karanevAle ne sUcita kiyA / rAjasabhA meM zabaranAtha ke sAtha baiThA / anantara amAtya aura sAmantoM ne puruSa kauna hai jo isa prakAra mahArAja ke dvArA sammAnita kiyA gayA hai ?' anantara se lekara sote hue dikhalAI dene taka kA vRttAnta zabaranAtha kI ceSTAoM sahita sunaayaa| sabhA ke puruSoM ne isakI aneka prakAra se prazaMsA kii| kucha samaya taka nATaka tathA prekSaNaka se vinoda karate hue donoM kucha samaya tthhre| rAjasundarI ko pradhAnarUpa se lakSita kara rAjA ne samarpita kara diyA aura usase kahA - 'he rAjasundarI ! yaha ke sAra aura mere prANadAyaka haiM / ataH yogya sevA karanA / ' usane kahA - 'jo mahArAja kI AjJA / ' zabaranAtha kA hAtha pakar3akara yaha apane bhavana meM gayI / sAta khaNDoMvAle caukora ratigRha para donoM ArUr3ha hue / vaha divya aMgarAga (cUrNa) aura vastra lapeTakara dhavala banAyA gayA thA zreSTha citroM para udita hue candramA kI rAjA ne ghor3e dvArA apaharaNa sadbhAva Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 892 [samarAiccakahA devaMgAivatthapUyAe savittakammujjalaM baddheNa varacittADiyacaMdodaeNaM olaMbiehi paMcavaNiyasurahikusumadAmehiM pajjaliyAhiM maNippadoviyAhiM dhuvvaMtIhi aNavarayadhunvamANakAlAgarukappUrapaurAhi dhavaghaDiyAhi gaMDovahANayAliMgaNisameyAe tUliyAe sovio daMtamayapallaMke / kao uciovyaaro| pAio mhmaahvaaipvraasvaaii| evaM ca paMcavihaM visayasuhamaNuhavaMtassa aikkaMto koi kaalo| annayA ca vinnatto aNeNa rAyA - deva, gacchAmi / rAiNA bhaNiyaM-jaM royai devANuppiyassa / tao dAUNamaNagdheyaM daviNajAyaM celAiyaM ca mahagghamullaM dinnA se sahAyA pcciypurisaa| bhaNiyA te rAhaNA-hare pallivaI pallipaese mottaNAgacchaha ti| tehi bhaNiyaM-jaM devo aannvei| tao paNamiUNa naravaiM gao sabaraNAho patto kaivayaviyahehiM niyplli| visajjiyA raaypurisaa| paviTro niyagehe / samAgao tassa samIvaM sbrloo| pucchio hiM-kattha tuma gao si, kahiM vA Thio si ettiyaM kAlaM, kiM vA tae laddhaM / tao sAhio teNa rAyadarisaNAio pallipavesapajjavasANo niyvuttNto| tao ahiyayaraM sakouhallo pucchai taM jaNasamUho / dhavalitaM te devAGgAdivastrapU gayA sacitrakarma (Ni) ujjvala (le) varacitrApatitacandrodayena avalambitaiH paJcaNikasarabhikasumadAmabhi: prajvalitAbhirmaNipradIpikAbhidhU yamAnAbhiranavaratadhapyamAnakAlAgahakapa rapracarAbhidhU paghaTikAbhirgaNDopadhAnAliGganIsametAyAM tUlikAyAM svApito dntmyplydd'e| kata ucitopacAraH / pAyito madhumAdhavAdipravarAsavAni / evaM ca paJcavidha viSayasukhamanabhavato'tikrAntaH ko'pi kAlaH / anyadA vijJapto'nena rAjA / deva ! gacchAmi / rAjJA bhaNitam -yada rocate davAnapriyAya / tato dattvA'nayaM draviNa jAtaM celAdikaM ca mahArghamUlyaM dattAstasya sahAyAH pratyayitaparuSAH bhaNitAste rAjJA - are pallIpati pallopradeze muktvA''gacchateti / tairbhaNitama-yada deva aajnyaapyti| tataH praNamya narapatiM gataH zabaranAthaH prAptaH katipaya divsainijplliim| visajitA raajpurussaaH| pravipTo nijgehe| samAgatastasya samIpaM zabaralokaH / pRSTastaiH - kUtra tvaM gato'si, katra vA sthito'si etAvantaM kAlam, kiM vA tvayA labdham / tataH kathitastena rAjadarzanAdikaH pallopravezaparyavasAno nijavRttAntaH / tato'dhikataraM sakutUhalaH pRcchati taM janasamUhaH kiraNeM par3ane se ujjvala laga rahA thA, pA~ca raMga kI sugandhita phUlamAlAeM vahA~ laTakAI gayI thIM, maNinirmita dIpaka jalAe gaye the, nirantara dhuA~ chor3anevAle kAle agaru, kapUra aura pracura dhUpa ke choTe-choTe miTTI ke ghar3oM se yakta thaa| hAthIdAMta se bane hue rUI bhare vistara gaNDopadhAna (gAla ke nIce kA takiyA) aura AliMganI ghaTanoM Adi ke nIce rakhane kA takiyA) se yukta palaMga para use sulaayaa| yogya sevA kii| madhu, madya Adi zreSTha rasa pilaaye| isa taraha pA~ca prakAra ke viSayoM ke sukha kA anubhava karate hue, samaya bIta gyaa| eka bAra isane rAjA se nivedana kiyA-'mahArAja ! jA rahA huuN|' rAjA ne kahA- 'jo devAnupriya ko acchA lage / ' anantara bahumUlya dhana, sonA, vastrAdika dekara usake sAtha vizvasta puruSa bheja diye| unase rAjA ne kahA- 'are zabarasvAmI ko zabarasthAna meM pahu~cAkara aao|' unhoMne kahA-'jo mahArAja kI aajnyaa|' anantara rAjA ko praNAma kara zabaranAtha calA gyaa| kucha dina meM apanI bastI meM pahuMca gyaa| rAjapuruSoM ko vApasa bheja diyaa| apane ghara meM praveza kiyaa| usake pAsa zabara loga aaye| unhoMne pUchA- 'Apa kahA~ cale gaye the ? itane samaya taka kahA~ rahe athavA Apane kyA prApta kiyA?' anantara usane rAjA ke darzana se lekara zabara bastI meM praveza karane taka kA apanA vRttAnta kahA / taba atyadhika kautUhala se yukta hokara logoM ke samUha ne usase pUchA Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhabo] 863 kerisao so rAyA koisarUvaM ca hoi tnnyrN| kerisao tattha jaNo kivissiTTo ya pribhogo||1044|| so sAhiuM na sakkai uvamArahiyammi tattha rnnmmi| te viti tattha uvamA pattharaguharukkhamAlesu // 1045 // bhakkhANaM ca phalAi juvaIsu puliMdayANa jubiio| AbharaNesu ya guMjA vilevaNaM geruyaaiisu||1046|| so sAheuM vaMphai nayarassa guNe jahaTThie tesi / nivvAeUNa muhaM puNo vi tuhikAo ThAi // 1047 // evaM uvamArahio na tIrae ettha sAhiuM mokkho| navaraM saddahiyavvo na annahA bhaNai savvannU // 1048 / / na vi asthi mANasANaM taM sokkhaM na vi ya savvadevANaM / jaM siddhANaM sokkhaM avvAbAhaM uvagayANaM // 1046 // kIdRzaH sa rAjA kI dRzarUpaM ca bhavati tannagaram / kIdRzastatra janaH kiMviziSTazca paribhogaH / / 1044 / / sa kathayituM na zaktoti upamArahite tatrAraNye / tAn dadAti tatropamAH prastaraguhAvRkSamAleSu / / 1045 / / bhakSyANAM ca phalAni yuvatiSu pulindrANAM yuvtyH| AbharaNaSa guJjA vilepana garukAdiSu // 1046 // sa kathayituM kAGa kSati nagarasya guNAn yathAsthitAn teSAm / nirvAcya mukhaM punarapi tUSNoka stiSThati / / 1047 // evamupamArahito na zakyate'tra kathayituM mokssH| navaraM zraddhAtavyo nAnyathA bhaNati sarvajJaH // 1048 / / nApyasti mAnuSANAM tat saukhyaM nApi ca sarvadevAnAm / yat siddhAnAM saukhyamavyAbAdhAmupagatAnAm // 1046 / 'vaha rAjA kaisA hai ? usa nagara kA rUpa kaisA hai ? vahA~ para loga kaise haiM aura paribhoga kaisA hai ? usa upamArahita jaMgala meM vaha zabara batA nahIM pAtA hai| una logoM ko vahA~ patthara, guphA, vRkSa, mAlA, khAne yogya vastuoM, phala, yuvatiyoM meM zabara yuvatiyoM, AbhUSaNoM meM guMjA tathA garuka Adi ke vilepana kI upamA detA hai / vaha una logoM se nagara ke yathArtha guNa kahanA cAhatA hai, kintu mukha se na kaha pAne ke kAraNa cupacApa rahatA hai| isI prakAra yahA~ upamArahita mokSa kA kathana nahIM kiyA jA sakatA, kevala aisI zraddhA karanA cAhie, kyoMki sarvajJa jhUTha nahIM bolate haiM / avyAbAdha ko prApta hue siddhoM kA jo sukha hai vaha manuSyoM aura samasta devoM kA bhI nahIM hai // ' 1044-1046 // Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 864 [ samarAiccakahA eyaM ApaNNiUNa 'evameyaM' ti saMviggA savve / velandhareNa bhaNiyaM-bhayavaM, koisaM puNa sarUvaM siddhss| bhayavadhA bhaNiyaM-soma, sunn| se na dohe na raha(ha)sse na vaTTe na taMse na cauraMse na parimaMDale; vaNNeNa na kiNhe na nole na lohie na hAlidde na suvikale; gaMdhaNaM na surahigaMdhe na durahigaMndhe; raseNaM na titte na kaDue ma kasAe na aMbile na lavaNe na mahure; phaMseNa na kakkhaDe na maue na garue na lahue na sIe na uNhe na niddhe na lakkhe; na saMge na rahe na kAu na itthI na purise na annhaa| parinnA sannA uvamA ceva na vijji| arUvI sattA apayassa payaM ntthi| se na sadde nAsahe,se na rUve nArUve, se na gandhe nAgandhe, se na phAse nAphAse, se na rase nArase / imeyaM siddhasarUvaM ti / avi ya sayalapavaMcarahiyaM sattAmattasarUvaM aNantANaMdaM paramapayaM ti| eyamAyaNNiUNa khaovasamamavagayaM cArittamohaNIyaM maNicaMdassa devINaM sAmaMtANa y| bhaNiyaM ca hiM--bhayavaM, aggihIyANi amhe bhagavayA imiNA dhammadesageNa / samappanno ya amhANaM bhayavao cariyasavaNeNa saMsAracArayAo nivveo| tA Aisau bhayavaM, kimamhehi kAyavvaM ti| bhayavayA bhaNiya-dhannANi tumbhe| pAviyaM etadAkarNya 'evametad' iti savignAH sarve / velandhareNa bhaNitam - bhagavan ! kIdaza punaH svarUpa siddhasya / bhagavatA bhaNitam -saumya ! zRNa / sa na dI? na hrasvo na vRtto na vyasro na caturasro na parimaNDalaH; varNena na kRSNo na nIlo na lohito na hAridro na zuklaH; gandhena na surabhigandho na durabhigandhaH; rasena na tikto na kaTako na kaSAyo nAmlo na lavaNo na madhuraH; sparzana na karka zo na mRdurna guruko na laghuko na zIto na uSNo na snigdho na rUkSaH; na saGgo na ruho na klobo na strI na puruSo naanythaa| parijJA saMjJA upamA caiva na vidyate / arUpI sattA, apadasya padaM nAsti / sa na zabdo nAzabdaH, na rUpo nArUpaH, sa na gandho nAgandhaH, sa na sparzo nAsparzaH sa na raso nArasaH / idametat siddhasvarUpamiti / api ca sakalaprapaJcarahitaM sattAmAtrasvarUpamanantAnandaM ca paramapadamiti / etadAkarNya kSayopazamamupagataM cAritramohanIyaM municandrasya devInAM sAmantAnAM ca / bhaNitaM ca taiHbhagavan ! anugRhItA vayaM bhagavatA'nena dharmadezanena / samutpannazcAsmAkaM bhagavatazcaritrazravaNena saMsAracArakAd nirvedaH / tata Adizatu bhagavAn, kimasmAbhiH kartavyamiti / bhagavatA bhaNitam-- yaha sunakara- 'yaha aisA hI hai' isa prakAra sabhI logoM ne anubhava kiyaa| velandhara ne kahA- 'bhagavan ! siddha kA svarUpa kaisA hai ?' bhagavAna ne kahA-'saumya ! suno / ve siddha na dIrgha, na hrasva, na gola, na tikone, na caukora aura na gherevAle haiN| varNa se na kRSNa, na nIla, na lAla, na pIle, na zukla haiN| gandha se na sugandhita haiM, na durgandhita haiN| rasa meM na tIkhe haiM, na kaDue haiM, na kaSAyale haiM, na amla haiM, na lavaNa haiM, na madhura haiN| sparza meM na karkaza haiM, na mRdu haiM, na bhArI haiM, na laghu haiM, na zIta haiM, na uSNa haiM, na cikane haiM, na rUkhe haiM, na Asakta haiM, na utpanna hote haiM, na napuMsaka haiM, na strI haiM, na puruSa haiM, na anya prakAra ke haiM / pahacAna, saMketa (tathA) upamA hI nahIM hai| arUpI sattA hai, apada kA pada nahIM hotA hai| ve na to zabdavAle haiM, na zabdarahita haiM, na rUpI haiM, na arUpI haiM, na na gandhayukta haiM, na gandharahita haiN| ve na sparzavAle haiM, na sparzarahita haiN| ve na rasavAle haiM aura na rasarahita haiN| yaha siddha kA svarUpa hai / ve siddha paramAtmA samasta jaMjAloM se rahita, sattA mAtra svarUpavAle, ananta Ananda se yukta aura paramAnandavAle haiN|' yaha sunakara municandra, mahArAniyoM tathA sAmantoM ke cAritramoha kA kSayopazama ho gayA aura unhoMne kahA- 'bhagavan ! bhagavAn ke isa dharmopadeza se hama anugRhIta haiN| hama logoM ko bhagavAn ke caritra ke sunane se saMsArarUpI kArAgAra se vairAgya utpanna ho gayA hai / ata. bhagavAn Adeza deM ki hama logoM Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] 865 tumbhehi saMsAracArayavimoyaNasamatthaM cheyaNaM nehaniya tANaM pakkhAlaNaM mohadhUlIe paramanevvANakAraNaM agaM nANapagarisassa palhAyaNaM bhAveNa saMkilesAiyAravirahiyaM bhAvao suddhacaraNaM ti / tamhA kayaM kAyagvaM, navaraM davao vi evaM paDivajjasu ti| tehi bhaNiyaM-jaM bhayavaM aannvei| velandharaNa citiyaM-aho eesi dhannayA, pataM maNuyaloyasAraM bhAvacaraNaM ti| vaMdiUNa saharisaM kayaM uciyakaraNijja bhyvo| paviTTo nAra rAyA munnicNdo| davAviyaM AghosaNApusvayaM mahAdANaM, kArAviyA savAyayaNesu pUyA, paiTTAvio jeTTaputto caMdajaso nAma rjje| niggao mahAvibhUIe nayarAo pahANasAmaMtAmaccaseTiloyapariyao nammayApamahaMteureNa saha / pacvaiyANi eyANi bhayavao pahANasIsassa sIladevassa samIve / kougANugaMpAhi pucchiyaM velaMdhareNa-bhayavaM, ki so purisAhamo bhayavaMtamahissa attaNovasaggakAro bhavio abhavio tti / bhayavayA bhnniyN-bhvio| velaMdhareNa bhaNiyaM-pattabIo apattabIo ti / bhayavayA bhnniyN-apttbiio| velaMdhareNa bhaNiyaM-pAvissai nhi| bhayavayA dhanyA yUyam / prAptaM yuSmAbhiH saMsAracArakavimocanasamartha chedanaM snehanigaDAnAM prakSAlanaM mohadhalyA: paramanirvANakAraNamaGgaM jJAnaprakarSasya prahlAdanaM bhAvena saMklezAticAravirahitaM bhAvataH zaddhacaraNamiti / tasmAt kRtaM kartavyama, navaraM dravyato'pyetat pratipadyasveti / tairbhaNim-ra da bhagavAn AjJApayati / velandhareNa cintitam-aho eteSAM dhanyatA, prAptaM manujalokasAraM bhAvacaraNamiti / vanditvA saharSa kRtamucitakaraNIyaM bhagavataH / praviSTo nagarI rAjA municandraH / dApitamAghoSaNApUrvaka mahAdAnam, kAritA sarvAyataneSu pUjA, pratiSThApito jyeSThaputrazcandrayazA nAma raajye| nirgato mahAvibhUtyA nagarAt pradhAnasAmantAmAtyazreSThilokaparivRto narmadApramukhAntaHpureNa saha / pravrajitA ete bhagavata: pradhAnaziSyasya zIladevasya smiipe| kautu kAnukampAbhyAM pRSTaM velandhareNa -bhagavan ! kiM sa puruSAdhamo bhagavantamuddizya Atmana upasargakArI bhaviko'bhaviko (vA) iti / bhagavatA bhaNitam - bhavikaH / velandhareNa Nitam - prAptabojo'prAptabIja iti / bhagavatA bhaNitam-aprAptabIjaH / velandhareNa bhaNitam-- prAsyati nhi| ko kyA karanA caahie| bhagavAn ne kahA - 'tuma saba dhanya ho| tuma logoM ne saMsArarUpI kArAgAra chaDAne meM samartha, sneharUpI ber3I ko tor3anevAle, moharUpI dhUli ko pochanevAle, parama nirvANa ke kAraNa, jJAna kI carama sImA ke aMga bhAva se AhlAdaka, duHkha aura aticAra se rahita zuddha cAritra ko bhAva se prApta kara liyA / ata: karane yogya kArya kara liyA, aba dravya mAtra se bhI ise prApta kro|' unhoMne kahA --'jo bhagavAna kI AjJA / ' velandhara ne mocA--oha inakI dhanyatA, inhoMne manuSyaloka ke sAra bhAvacAritra ko prApta kara liyA hai| isa prakAra harSapUrvaka bhagavAn kI vandanA kara yogya kAryoM ko kiyA / rAjA municandra nagarI meM praviSTa huaa| ghoSaNApUrvaka mahAdAna dilAyA, samasta AyatanoM meM pUjA karAyI / candrayaza nAmaka bar3e putra ko rAjya para baiThAyA / pradhAna sAmanta, amAtya, seTha logoM se ghirA huA tathA narmadA pramukha antaHpura ke sAtha vaha nagara se bar3I vibhUti ke sAtha niklaa| ye loga bhagavAn ke pradhAna ziSya zIladeva ke samIpa pravRjita hue| __ kautuka aura anukampA (dayA) se yukta ho belandhara ne pUchA - 'bhagavan ! vaha adhama puruSa bhagavAn ko lakSya karake apane Upara upadrava karanevAlA kyA bhavya hai athavA abhavya ?" bhagavAna ne kahA-'bhavya hai / velandhara ne kahA--'prAptabIz2a hai athavA aprApta bIja ?' bhagavAna ne kahA - 'aprApta bIja / ' velandhara ne kahA-'prApta karegA Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 895 [ samarAiccakahA bhaNiyaM-asaMkhejjesu poggalapariyaTTesu samaicchiesu tiriyagaIe sadUlaseNarAiNo pahANaturaMgamo hoUNa pAvissai, jao 'aho mahANubhAvo' ti maM uddisiya citiyamaNeNa / eeNaM ca pasatthavisayacitaNeNa AsagaliyaM gaNapakkhavAyabIyaM; kAraNaM ca taM paraMparayAe smmtss| aIesu ya asaMkhejjabhavesa saMkhanAmamAhaNo hoUNa sijjhissai ti / evaM soUNa harisio vlNdhro| vaMdiUNa bhayavaMtaM gao niyayathAmaM / bhayavaM pi vihario kevlivihaarenn| aikkaMto koi kAlo / annayA ya coravaiyareNa ujjeNIe ceva gahio giriseNapANo, vAvAio kuNbhipaaenn| tahAvihabhayavaMtapaosadosao samuppanno sttmmhiie| bhayavaM pi viharamANo kAlakkameNa gao usahatitthaM / nAUNa kammapariNaiM kao kevalisamagghAo. paDivanno selesi, khaviyAI bhvovggaahikmmaaiN| tao savvappagAreNa caiUNa dehapaMjaraM aphusamANagaIe gao ekkasamaeNa telokkacUDAmaNibhUyaM appattapuvvaM tahAbhAveNa paramabaMbhAlayaM uttamaM savvathAmANa sivaM egateNa acalamaruja sAhayaM paramANaMdasuhassa jammajarAmaraNavirahiyaM paramaM siddhipayaM ti| kayA tiyasehi bhagavatA bhaNitam-asaMkhyeyeSu pudgalaparivarteSa samatikrAnteSu tiryaggatau zArdUlasenarAjasya pradhAnaturaGgamo bhUtvA prApsyati, yato 'aho mahAnubhAvaH' iti mAmuddizya cintitamanena / etena ca paramArthaviSayacintanena prAdurbhUtaM guNapakSapAtabIjam, kAraNa ca tat paramparayA samyaktvasya / atIteSu cAsaMkhyeyabhaveSu zaGkhanAma brAhmaNo bhUtvA setsyatoti / etacchutvA harSito ve lndhrH| vanditvA bhagavantaM gato nijasthAnam / bhagavAnapi vihRtaH kevali vihAreNa / / atikrAntaH ko'pi kAlaH / anyadA ca cauravyatikareNa ujjayinyAmeva gahIto giriSeNaprANaH, vyApAditaH kumbhipAkena / tathAvidhabhagavatpravaSadoSataH samutpannaH saptamamahyAm / bhagavAnapi viharan kAlakrameNa gata RSabhatIrtham / jJAtvA karmapariNati kRta: kevali samudghAtaH, pratipannaH zailezIma kSapitAni bhavopagrAhikarmANi / tataH sarvaprakAreNa tyaktvA dehapaJjaramaspRzadgatyA gata ekasamayena trailokyacUNAmaNibhUtamaprAptapUrva tathAbhAvena paramabrahmAlayamuttamaM sarvasthAnAnAM zivamekAntenAcala yA nahIM ?' bhagavAn ne kahA-'asaMkhya pudgala parAvarta bIta jAne para tiyaMcagati meM zArdUlasena rAjA kA pradhAna ghoDA hokara prApta karegA; kyoMki 'oha ! mahAn prabhAvavAlA hai'-isa prakAra isane socaa| isa paramArtha viSaya kA cintana karane se guNoM ke prati pakSapAta kA bIja utpanna haA aura vaha paramparA se samyaktva kA kAraNa hai| asaMkhya bhavoM ke bIta jAne para zaMkha nAmaka brAhmaNa hokara prApta kregaa|' yaha sunakara velandhara harSita haa|' bhagavAn kI bandanA kara apane sthAna para calA gyaa| bhagavAn bhI vevalIgamana se vihAra kara gye|| kucha samaya bIta gayA / eka bAra corI kI ghaTanA se ujjayinI meM girisena nAmaka cANDAla pakar3A gyaa| kumhAra ke Ave meM DAlakara mAra diyA gyaa| usa prakAra ke bhagavAna ke prati dveSa ke kAraNa sAtaveM naraka meM utsala haa| bhagavAna bhI vihAra karate hue kAlakrama se RSabhatIrtha gye| karma kI pariNati ko jAnakara kevalisamudghAta kiyA, zai ne zI sthiti (meru kI taraha nizcala sAmyAvasthA athavA yogI ko sarvotkRSTa avasthA) ko prApta kiyaa| saMgara kA yoga karAnevAle karmoM kA nAza kara diyaa| unhoMne saba prakAra se zarIrarUpI piMjar3e ko chor3akara amI gati se eka sAtha tInoM lokoM ke cUr3AmaNi bhUta. jise pahale nahIM pAyA hai aise parama brahmAlaya Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhavo] 867 mahimA, pUjiyA boMdI, gahiyAI pahANaMgAI, nIyANi suraloyaM, ThaviyANi vivittadese, sAhiyANi devANa, samAgayA devA, divANi tehi, pUjiyANi bhattIe, paNamiyANi saharisaM, avirahiyaM ca tesi paDivattIe kareMti AyANuggahaM ti| vakkhAyaM jaM bhaNiyaM samarAiccagiriseNapANe u / egassa tao mokkho 'NaMto bIyassa sNsaaro||1050|| guruvayaNapaMkayAo soUNa khaannyaannuraaenn| aniuNamaiNA vi daDhaM bAlAiaNuggahaTAe // 1051 // avirahiyanANadaMsaNacariyaguNadharassa viraiyaM eyaM / jiNadattAyariyassa u sosAvayaveNa cariyaM ti // 1052 // jaM viraiUNa puNNaM mahANubhAvacariyaM mae pattaM / teNa ihaM bhavaviraho hou sayA bhaviyaloyassa // 1053 // marujaM sAdhakaM paramAnandasukhasya janmajarAmaraNavirahitaM paramaM siddhipadamiti / kRtA tridazaimahimA, pUjitA bondiH, gRhItAni pradhAnAGgAni, nItAni suralokam, sthApitAni viviktadeze, kathitAni devAnAm, samAgatA devAH, dRSTAni taiH, pUjitAni bhaktyA, praNatAni saharSam, avirahitaM ca teSAM pratipattyA kurvantyAtmAnugrahamiti / vyAkhyAtaM yad bhaNitaM samarAditya giriSeNaprANau tu / ekasya tato mokSo'nanto dvitIyasya saMsAraH // 1050 // guruvadanapaGkajAt zrutvA kathAnakAnurAgeNa / anipuNamavinA'pi dRDhaM bAlAdyanugrahArtham / / 1051 // avirahitajJAnadarzanacAritraguNadharasya viracitametat / jinadattAcAryasya tu ziSyAvayavena carinamiti / / 1052 / / yad viracayya puNyaM mahAnubhAvacaritaM mayA prAptam / teneha bhavaviraho bhavatu sadA bhavikalokasya / / 1053 // meM uttama, kalyANakAraka, ekAnta se acala, rogarahita, paramAnanda, janma, jarA aura maraNa se rahita paramasiddhapada.. (mokSa) ko prApta hue / devoM ne utsava kiyaa| zarIra kI pUjA kii| pradhAna aMgoM ko liyA. svarga meM le gaye ekAnta sthAna para rakha diyA, devoM se kahA / deva Aye, unhoMne dekhA, bhakti se pUjA kI, harSapUrvaka praNAma kiyA / unake prati satata zraddhA se apanA anugraha kiyaa| samarAditya aura girisena cANDAla ke viSaya meM jo kahA gayA usakI vyAkhyA ho cukii| unameM se eka kA mokSa huA, dUsare kA saMsAra huA / guru ke mukhakamala se sunakara kathAnaka ke prati anurAga se, nipuNatA se rahita buddhivAlA hone para bhI alpajJa janoM para atyadhika anugraha karane ke lie satata jJAna, darzana aura cAritrarUpa guNoM ke dhArI jinadattAcArya ke ziSyAvayava ne isa carita kI racanA kii| jisa mahAnubhAva ke carita kI racamAkara maiMne puNya prApta kiyA usI ke dvArA sadA bhavyajanoM kI saMsAra se mukti ho // 1050-1053 // Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 868 gaMthaggamimIe imaM chaMdeNANuTThaheNa gaNiUNa / pAeNa dasasahassA haMdi siloyANa saMThaviyaM // 1054 // samatto navamo bhayo / samarAiccakahA samattA // granthAgramasyA idaM chandasA'nuSTubhA gaNayitvA / prAyeNa daza sahasrANi handi zlokAnAM saMsthApitam / / 1054 || ityAcArya zrIyAkinImahattarA sUnuparamasatyapriyaharibhadrAcAryaviracitAyAH prAkRtabandha gumphitAyAH samarAdityakathAyAH saurASTradezAntargatavalabhIvAstavyena zrAvaka harSa candrAtmajena paNDita bhagavAnadAsena kRte saMskRtacchAyAnuvAve navamaM bhavagrahaNaM samAptam // isa grantha ko anuSTup chanda ke anusAra ginakara lagabhaga daza hajAra zlokoM vAlA nirdhArita kiyA / / 1054 / / navama bhava samApta / [ samarAiccakahA samarAditya kathA samApta // Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Education International DaoN. ramezacandra jaina janma : 1946 meM, mar3AvarA grAma (jilA lalitapura, uttarapradeza) meM / zikSA : Arambhika zikSA janmasthAna meM prApta karane ke pazcAt, zrI syAdvAda mahAvidyAlaya evaM kAzI hindU vizvavidyAlaya, vArANasI meM adhyayana / vikrama vizvavidyAlaya, ujjaina se pI-eca. DI. tathA ruhelakhaNDa vizvavidyAlaya se DI. liT. / kAryakSetra : 1969 se varddhamAna (snAtakottara) mahAvidyAlaya bijanaura ke saMskRta vibhAga meM adhyApana / samprati vibhAgAdhyakSa / prakAzita racanAe~ : 'padmacarita meM pratipAdita bhAratIya saMskRti', 'ahicchatra kI purA sampadA', 'pAvana tIrtha hastinApura' Adi / 'samarAiccakahA' ke atirikta 'samAdhitantra' tathA 'iSTopadeza' kA sampAdana evaM 'ArAdhanA- kathAprabandha', 'bhAvasaMgraha', 'sudarzanacarita' aura 'pArzvAbhyudaya' kA anuvAda / aba taka eka darjana se adhika chAtra-chAtrAoM kA pI-eca. DI. ke lie zodha- nirdezana / lagabhaga sAta varSa se 'pArzva-jyoti' pAkSika kA sampAdana / bhAratavarSIya diga. jaina zAstrIya pariSad, syAdvAda zikSaNa pariSad se sammAnita evaM puraskRta / prAkRta zodha saMsthAna vaizAlI kI adhiSThAtrI samiti evaM nezanala iMsTITyUTa oNpha prAkRta sTaDIja eNDa risarca, zravaNabelagolA ke DAirekTarsa borDa ke sadasya tathA anya aneka saMsthAoM se sambaddha / Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya jJAnapITha sthApanA : san 1944 uddezya jJAna kI vilupta, anupalabdha aura aprakAzita sAmagrI kA anusandhAna aura prakAzana tathA lokahitakArI maulika sAhitya kA nirmANa saMsthApaka sva. sAhU zAntiprasAda jaina sva... zrImatI ramA jaina adhyakSa zrI azoka kumAra jaina kAryAlaya : 18, insTITyUzanala eriyA, lodI roDa, nayI dillI-110 003