Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ xx xx x _ x C ONOHANNES ameomeensoreemecome C "makerKSARGAMES AVATALAYANAND avaartaaraPXS paMDita AzAdharakRta anagAradharmAmRta. JADARSearnercotN9NagarSPLA MAAAAAMAYA IAS TRY AC sanchana SANATAKCare+E+ N anuvAdaka-vidyAvAridhi paM. khUbacaMdajI kImata 8 rupayA HTemesimaanemmastaminatainmentarnama
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka:Akaluja nivAsI nAthAraMgajI gAMdhI ke kuTuMba dvArA sthApita 'di. - jainonnati phaMDa' kI sahAyatAse zeTha khuzAlacaMda pAnAcaMda gAMdhIke dvArA solApUra meM prakAzita. baMzIdhara udayarAja paMDita, ." zrIdhara" presa bhavAnIpeTha, solApUra..
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ `dy w prstaavnaa| tarahavA zatAbdike vidvAnoM meM mahApaNDita AzadharajI advitIya vidvAna hogaye hai| unakI kati aura kItiko dekhate hue yaha nizcaya hotA hai ki usa samayameM inake samAna udbhaTa aura sArvaviSayaka vidvAn dUsarA koI na thaa| yadyapi ye gRhastha the phira bhI inake dharmodyotana sthitIkaraNa agAdhajJAna aura usake apUrva pramAvako aneka rAjAoMke hRdaya meM aMkita karane tathA unake dvArA mahanIyatA prApta karane Adi kAryoMko dekhakara unhe AcA. yakalpa kahane meM virakula saMkoca nahIM hotA / mahAvIra bhagavAna ke isa zAsana kAlameM dUsarA koI gRhastha jaina samAjameM Ajataka bhI inake samAna dharmakA pracAra aura itanA sAhitya nirmANa karanevAlA huA ho aisA hamako smaraNa nahIM hotaa| inhone apane jIvanakAla meM apane jJAnAtizayake dvArA saikaDauMko sanmAgemeM lagAyA thA aura svayaM utkRSTa sadAcAra kA pAlana kara apanI AsmAke samAna vindhyavarmA arjunavarmA Adi aneka narekhoMkI rAja nItiko bhI dhArmikatAse uddIpita kara diyA thA / vindhyavarmA ke sAMdhivigrAhaka maMtrI mahAkavi vilhaNa AzAvarajI kI vidvattApara kitane mugdha the aura unako apane bhAI ke samAna samajhate the yaha unake ullekhase hI spaSTa hotA hai| kucha zilAlekha Adike vAkyoMse aisA bhI anumAna hotA hai ki mahApaMDita AzAvarajIke pitA-sallakSaNakI bhI rAjyamAnyatA kucha kama na thI / unhe rAjAkA pada prApta thA / isI prakAra AzAdharajIke putra chAiDake Upara mI mahArAja arjuna varmA atyaMta prasanna the / yaha bAta isa anagAradharmAmRtake aMtameM dI huI prazasti meM hI saSTa ullikhita
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra ya madrAdika inake thA, una paM. AzAdA haja hI lakSyameM Ama hai| isase aisA nizcaya hotA hai ki AzAdharajIke vaMzameM kevala AzadharajIkI hI nahIM ki unakI bhUta bhaviSyAta kI milAkara kaI pIDiyoM meM rAjamAnyatA niravacchitrarUpase calI thii| tattajAtike agraNI seTha mahIcaMdra aura seTha haradeva Adine inase prArthanA kI hai, aSaka jaina ajaina vidvAnoMne inakI bhUri 2 prazaMsA kI hai, yatipati madana kIrti sarIkhoMne inako prajJApuMja padakI meTa ANa kI hai, vizaNa sarIkhe mahAkavi inakI tulanAse apaneko dhanya samajhate haiM, bAlasarasvatI madana aura vAdIndra vizAla kIrti Adi baDe 2 padavIdhara inake ziSya the, bhaTTAraka devabhadra aura vinayamadrAdika inake kRtajJa the, aura sarasvatIputra yaha jinakA sarvamAnya pada thA, una paM. AzAdharajIkI prazasta samAjamAnyatA kitanI adhika thI yaha sahaja hI lakSyameM A sakatA hai / rAjamAnyatAke sAtha 2 hI samAjamAnyatA bhI prApta karanA atyaMta kaThina hai| somadeva sUrIne eka jagahapara kahA hai ki prajAvilopo nRpatIcchyAcet, prajecchayA cAcarite svanAzaH / namaMtriNAM vedhavidhAyinIvata sukhaM sadaivobhayataH samasti / arthAta-rAjanItike graMtha vAcanese hI koI rAjanItikA kArya maMtrI Adike padako dhAraNakara nahIM kara sakatA / yaha kArya atyaMta dudhakya hai, kyoMki vaha rAjA aura prajA donoMke madhyameM rahA karatA hai| yadi vaha rAjAkI icchAnusAra kArya kare to prajAkA lopa hotA hai, aura prasakI icchAnusAra karatA hai to rAjAke dvAga usakA hI ghAta ho sakatA hai / ata eva cakkIke pAToMke bIcameM lagI huI usa kIlIke samAna usa vyakti kI avasthA samajhanI cAhiye ki jo jarA bhArI honepara Uparase aura jarA bhI halakI honepara nIcese ThukA karatI hai| astu / yaha bAta siddha hai ki mahApaNDita AzAdharajI kevala graMthoMkA pravacana karanevAle sarvotkRSTa adhyetA aura adhyApaka hI na the lokadakSa bhI utane hI UMce darjeke the / rAjaguruke bhI guru kA pada prApta honA sAdhAraNa yogyatAkA kArya nahIM hai| mahApaNDita AzApurajI kI vidvacAko aneka guNoMkI taraha sadAcAra aura saMyamane bhI vibhUSita kara rkkhaathaa| sadAcArakI rakSAkA unhe kitanA adhika dhAna thA yaha bAta unake ullekha se vidita hotI hai. unhoMne svayaM isa bAtako likhA hai ki hama turkarAja-yavanasamrAT gajanIke sahAbuddIna gaurIne jaba hamArI janmabhUbhipara AkramaNa kara liyA tara
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadAcArake naSTa hone ke mayasehI usako-janmabhUmi-maNDalagaDhako choDakara mAlavAkI dhArA nagarI meM Akara rahe. jisakoliye loka kahA karate haiM ki "jamanI janmabhUmizca svargAdapi garIyasI" usa svargApama athavA mAtAke samAna priya janmabhUmikA kevala sadAcArakeliye parityAga karadenA ekamAtra dRDha dhArmika niSThAkAhI kArya hai. AgamameM likhA hai ki yadi cAritrameM pati paDanekA prasaGga Ave-dhArmika bAcaraNa naSTa hotA huA dikhAI de to manuSyako cAhiye ki samAdhipUrvaka maraNako prApta hojAya parantu cAritrako bhagna na hone de / kyoMki nAvazyanAzine hiMsyo dharmo dehAya kAmadaH / deho naSTaH punarlabhyo dharmastvatyantadurlabhaH // kiMtu yaha AjJA nirupAya avasthAkeliye hai, jaisA ki abhI hAlahI meM kezariyAnAthajI-dhulevameM zvetAmbaroM aura unake pakSa ke kucha rAjakarmacAriyoMdvAga mAre jAnepara kucha digambaroMne kara dikhAyA hai| parantu jAtika ho usakA upAya karanA cAhiye / jaba koI bhI upAya saphala hotA huA dikhAI na de to sallekhanA hI karanA ucita hai / tAtparya yaha ki jisase dharmAcaraNa surakSita raha kara jIvana baca sake aisA hI upAya karanA cAhiye / yadi dharmAcaraNa naSTa hokara prANa bacate hoM to vaha upAya dhArmikoM ko mAnya nahIM hai / ata eva jaba cAritrameM kSati paratI huI dikhAI dI to paM. AzadharajIne janmabhUmimeM rahanA isa nItivAkyake anusAra dharma aura Atmika uati tathA mahacA prApta karanemeM bAdhaka hI samajhA ki AlasyaM strIsevA sarogatA janmabhUmivAtsalyaM / saMtoSo bhIrutvaM SaD vyAghAtA mahattvasya / / dhArA nagarIko choDakara mahApaMDita AzArajI aMtima avasthAmeM nalakacchapurameM AkAra rahe the| isakA hetu jina dharmakA udaya karanA likhA hai / yadyapi jina dharma ke udayakA artha usakI prabhAvanA tathA anya dharmAtmA oMke hRdaya meM usakI dRDhatA tathA raddIpti Adi kara denA bhI ho sakatA hai parantu unakI avasthA aura aneka vAkya batalAte hai ki jisa samayameM unhoMne isa TIkA AdikI racanA kI hai usa samayameM ve avazya hI gRhanivRtta hoMge, aura kevala dharma sevana karanepheliye hI ve nalakacchapugmeM Akara rahe hoNge| kyoMki jisa samaya ve nalakaccha meM jAkara rahe usa samaya unakI avasthA yuddha thii| isa TIkAkI racanAke samaya unakI avasthA 70 varSa se kama na hogI / kyoMki
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra inakA janma vikrama saM. 1230 ke karIba huA thA aura isa TIkAkI samApti vi. saM. 1300 meM huI hai. phira inhoMne dhArAmeM Aneke bAda mAlavAke rAjyakI pAMca pIDhiyAM dekhalI thiiN| isake sivAya nimnalikhita vAkyoMse unake vairAgya pUrNa pariNAma bhI prakaTa hote haiN| prabho bhavAGgabhogeSu nirviNNoduHkhabhIrakaH / eSa vijJApayAmi tvAM zaraNyaM karuNArNavam // sukhalAlasayA mohAt bhrAmyanbahiritastataH / sukhaikaheto mApi stavaM na jJAtavAn puraa|| adya mohagrahAvezazaithilyAtkiMcidunmukhaH / anantaguNamAmyastvAM zrutvA stotumudyataH // ata eva anumAna hotA hai ki isa TIkAkI racanA pUrva hI ve gRhasthAzramase nivRtta ho cuke hoNge| isa prakAra mahApaNDita AzAdharajAkI rAjamAnyatA samAjamAnyatA kIrti sadAcAra aura virakti Adi guNoMkI aviruddha pravRttiko dekhakara Ajakalake logoMko aneka prakArakI zikSAeM lenI caahiye| khAsakara una logoMko ki jo rAjamAnyatA kIrti yA AjIvikA Adike liye sadAcAra ke kSayakI apekSA nahIM rakhate paM. AzAdharajIkI jAti mAtApitA putrakalA AdikA nAma, janmabhUmi, adhikatara nivAsasthAna aura unakI upAdhi AdikA jJAna unhIkI prazasti tathA kRtiko dekhanese ho sakatA hai, ata eva isa viSaya meM adhika kAnekI AvazyakatA nahIM hai| AzAdharajIkI vidvattAkA paricaya unake graMthahI de rahe hai|" nahi kasturikAmodaH zapathena pratIyate / " ataeva nyAya sAhitya koSa vaidyaka AcAra adhyAtma purANa aura karmakANDa Adi pratyeka viSayake unake banAye hue indataH prauDha aura arthata: gambhIra advitIya granthoke dekhanese hI mAluma ho sakatA hai ki ve vAstavameM sarasvatIpatra prajJApuMja aura kalikAladAsa the / isake sivAya unhone apane jJAna aura kavitvako belagAma nahIM banA diyA thaa| unhoMne pratyeka viSayake likhate samaya guru aura AgamakI AmnAyakA dhyAna rakkhA hai / isa graMthoM mI unhoMne pada padapara pUrva vidvAnoM aura RSiyoMke vAkya uddhRta kiye haiM jisase yaha bAta spaSTa hotI hai ki unakI AtmA Agama
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ avamAra ke viruddha eka akSara likhanese bhI kAMpatI thI aura ve isa bhayaMkara pApase atyaMta bhIta the| isa graMthake aMtameM jo unhoMne zrI zAntinAtha bhagavAna se prArthanAkIka" kavijana samIcIna vidyAke rasako prakaTa karane vAlI hI kavitA kiyA kareM" usakA unhoMne akSarazaH pAlana kiyA hai aura usake dvArA unhone Ajakalake nirargala lekhanaki svAmI tathA apanI vidyAvAnarIkA ghara ghara nartana karAne vAloMke liye Adarza upasthita kiyA hai| / yadi AzAdharajI vidvAnoMkeliye bhI durgA apane granthoMkI TIkA svayaM na banAte to sacamucameM isa kA. larAtri ke andara unake arthakA mAna honA asaMbhava nahIM to duHsAdhya avazya hojaataa| ata eva jisa prakAra apanI ajarAmara kRtikati ke rUpameM Aja bhI hamAre sAmane upAsthata mahApaNDitaH AzAdharajIkI hamako pUjA karanI cA. hiye usI prakAra jina mavyAtmAoMne prArthanA karake ina graMthoMko sanibaMdha karAyA hai una seTha mahIcandra aura seTha haradeva prabhRti ke prati bhI kRtajJatAvaza bhaktipuSpAMjali arpaNa karanI caahiye| paNDita AzAdharajIne jitane graMtha banAye haiM unamese aneka graMtha abhI anupalabdha haiM / upalabdha graMthomese yaha anagAra dharmAmRtakA TIkA unakA aMtima graMtha mAluma hotA hai| isake bAda unone koI graMtha banAyA yA nahI so nizcita jAnane kA koI sAdhana nahIM hai| astu / isa graMthakI mahattA pAThakoM ko vAMcane para svayaM mAluma hogii| paranta itanA avazya kaheMge ki isakA jaisA nAma he yaha ThIka paisA hI hai. Agama samudrakA maMthana karake paMDita AzAdharajIne isa graMthake rUpameM munidharmarUpI amRtakI hI sRSTi kI hai| yadyapi isa graMthameM munidharmakI pradhAnatAse usIkA varNana kiyA hai parantu antakA kucha bhAga aisA bhI jisameM gauNarUpase SaDAvazyaka Adi zrAvakoMkI cayokA bhI varNana kiyA hai / tathA AdikA kucha bhAga jisameM kidharmakA phala batAyA hai aura usake bAda jahAM puNyaphalakI bhI tucchatA yA niMdA prakaTa kI hai vaha bhI zrAvakoliye upayogI hai / isake sivAya munidharmakA svarUpa bhI zrAvakoM ko jAnanA Avazyaka hai / ata eva isase kevala nirmANasAdhuoMko hI nahIM zrAvakoM ko mI lAma hogA aisA samajhakara hamane isako hiMdI bhASA anuvAdita kiyA hai|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra amRtacandra prAcArya ne kahA hai ki yo yatidharmamakathayannupadizati gRhasvadharmamalpamatiH / tasya bhagavatpravacane pradarzitaM nigrahasthAnam // - isIke anusAra paMDita bAzAvarajIne dharmAmRta graMthakI racanA kI hai| parantu usakI TIkA racanAkA kAla usase viparIta hai| arthAt sAmAradharmAmata jo ki isa graMthakA uttarArdha hai usakI TIkA isa anagAra dharmAmRtapUrvAdhakI TIkAse 1 varSa pahale banacukI hai / daivayogase usake hindI anuvAdameM bhI yahI ghaTanA banI hai| sAgAra 'dharmAmRtakA anuvAda paM lAlArAmajIke dvArA pahale ho cukA hai aura kaI varSa hue vaha prakAzameM bhI A cukA hai| usake bAda bAja anagAra dharmAmRta mana aspa buddhi ke dvArA anUdita hokara pAThakoMke karakamaloM meM arpita hotA hai| AzAki sahRdaya samakSu vidvAna isase lAbha utthaaveNge| yadyapi isake anuvAdakA vicAra aura prArambha kaI varSa hue tabhI hamane kiyA thA parantu aneka vina ke vaza pUrNa nahIM kiyA jA sakAthA / astu / Aja isako pUrNa karate hue hama zrIjinendra bhagavAnke caraNoM meM bhaktipuH ppAMjalikA arpaNa karate hai| aura yaha anuvAda solApArivAsI dvitIyapratimApArI zrImAna seTha rAvajI sakhArAma doSIkI preraNA aura zrIyuta seTha khuzAlacaMdajI gAMdhI (nAthAraMgajIvAle) dvArA zrI nAthAraMgajI jenomatiphaMDa kI sahAyatAse prakAzita hotA hai ata eva ukta donoMtI manyAtmoM ke prati punaH2 kRtajJatA prakAzita karate haiN| aMtameM pAThakoMkI sevAmeM bhI nivedana hai ki aspajJatAke kAraNa yadi hamase kahIM arthaviparyAsa yA likhanemeM skhalana hogayA ho to kSamA kareM aura usakA saMzodhana karanekI kRpA kreN| solApura prArthI tA.1-6-27 khUbacaMda.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAyasUcI. prathama adhyAya. pRSTa 1 se maMgalAcaraNa, graMthapratijJA, dharmakI mahimA, svacchaMda pravRttikI niMdA, ratnatrayakA saMkSipta svarUpa isa abhyAyameM batAyA hai| dvitIya adhyAya. sampadarzanakA varNana, mithyAtvakA svarUpa, mithyAtva va sampaktvakI sAmagrI, dravya va tatvoMkA svarUpa, samyaktvakI mahimA, samyaktva ke atIcAra, ATha mada, anAyatana sevAkA niSedha, ATha baMga, itane viSayoM kA varNana hai| 241 se. samyakhAnakI ArAdhanA, jJAnake pAMca bheda, zruvajJAnakA vizada svarUpa va meda-lakSaNa, jJAnake vinaya, svAdhyAyakI AvazyakatA, isa adhyAyameM ye viSaya / caturtha adhyAya. 275 se. nAvikI ArAdhanA, dayAkI mahimA va svarUpa, hiMsAkA vizeSa varNana, jIvoM ke meda, hiMsAdi pA~ca pApoMkA svarUpa, pAMca vratoMkA svarUpa, bratoMke atIcAra, kAmakA vizeSa svarUpa, pratyeka bakI bhAvanA, guptiyoM kA svarUpa, sAmAyika saMyamakA svarUpa, ye bAteM isa adhyAyameM kahIM haiN| tRtIya adhyAya.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcama adhyAya. 521 se. ___piMDazuddhi arthAt thAhArazuddhikA varNana, bAhArasaMbaMdhI udgamAdika doSa, bakSIsa aMtarAya-yaha varNana hai| chaThA adhyAya. daza dharma, krodhAdi kAryoMse honevAlI hAni, midhAdi ATha zuddhi, bAraha anuprathA, bAIsa para pahoM kA varNana kiyA hai| sAtavAM adhyAya... 59 se. tapakA varNana, sAnAdike vinaya, sallekhanA kA sarUpa hai| AThavAM adhyAya. 731 se. ___ AvazyakoM kA varNana, AsanoMke meda, vaMdanAdike doSa ityAdi varNana hai| navama adhyAya. 8. se. bhyAna tathA svAdhyAyake samayAdikA varNana, nitya tathA ASTAnikAdi naimitrika kriyAoMkA ke svarUpa, bhUmizayanAdi mUla guNoMkA svarUpa yaha nauveM adhyAyameM kahA hai| Rave
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAMdhInAthAraMgajI-jaina graMthamAlAdvArA prakAzita grNthsuucii| 1 asahasrI-AcAryavidyAnaMdikRta mahAn nyAyagraMtha / mU. 3) 2 zlokavArtika-bhAcArya vidyAnaMdikRta tatvArthasUtrakI sabase baDI TIkA / mU.1JlAgatamAtra, 3 pArzvabhyudaya-bhagavajinasenAcAryakRta, meghadUtakAvyakI samasyApUrtirUpa, saTIka / mu.|| vizvalocanakoSa-AcArya zrIdharasenakRta mUla tathA hiMdI artha sahita / mU0 11) 5 jaineMdraprakriyA-(pUrvArdha ) paM. vaMzIdharajI-nyAyatIrSakRta / mU010). 6 paMcAdhyAyI-kiMmata // ) 7 jainasiddhAMta pravezikA [ marAThI ] kiMmata || 8 harivaMza purANa [ marAThI ] kiMmata 2 // 9 mahApurANAmRta [ marAThI ] kiMmata milanekA patA seTha nAthAraMgajI gAMdhI cATIgallI-solApura.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAMITION Milin mahApANDita zrI AzAdhara kRta anagAradhAmRta Sana kI hiMdI TIkA. (prathama adhyAya.) -onzAstrake prArambhameM AptakI stuti karanA Avazyaka hai| kyoMki nAstikatvaparIhAraH ziSTAcAraprapAlanam / puNyAvAptizca nirvighnaM zAstrAdAvAptasaMstavAt / / zAstrakI AdimeM AptakI stuti karanese nAstikatAkA parihAra, ziSTAcArakA pAlana, puNyakI prApti aura vinoMkA abhAva athavA nirvighnatayA puNyakI prApti hotI hai| ataeva zrImAn mahApaNDita AzAdharajI parama ArAdhya siddhabhagavAna, ahaMta parameSThI, parama Agama aura usake kartA vyAkhyAtA tathA dezanA-upadeza, inakA apanI iSTasiddhikeliye kramase aura vinayase smaraNa tathA stavana karate haiM: HEREEMEENAKELKAMAL
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ hetudvaitabalAdudIrNasudRzaH sarvasahAH sarvaza,styaktvA saGgamajasrasuzrutaparAH saMyamya sAkSaM manaH / dhyAtvA ve zaminaH svayaM svamamalaM nirmUlya karmAkhilaM, ye zarmapraguNaizcakAsati guNaiste bhAntu siddhA mayi // 1 // anagAra dharma dono hetuoMke balase udgata hai samyagdarzana jinakA, aura jo samasta parISahoM va upasagoMko jItakara tathA parigrahakA sarvathA tyAga kara niraMtara samIcIna zrutake abhyAsameM tatpara raha indriyoM va manakA nirodha kara tRSNArahita ho apanI AtmAmeM apane nirmala AtmasvarUpakA hI dhyAna kara jo jIva samasta karmoMkA mUlocchedana kara, sukha hI hai pradhAna svarUpa jinakA aise siddha padako, prApta karalete haiM; aura apane una guNoMke dvArA nitya hI prakAzamAna rahate haiM ve merI AtmAmeM prakAzita hoN|.. bhAvArtha-'hinoti iti hetuH' isa niruktike anusAra jo kAryako kArakapanese aura jJApyako jJApakapane-' se vyApta karatA hai usako hetu kahate haiM / isIliye hetu do prakArakA hotA hai; eka kArakahetu dUsarA jJApaka hetu / kiMtu yahAMpara kevala kArakahetuko hI grahaNa karanA caahiye| kyoMki samyagdarzanAdike sAtha jo udIrNa Adi pada diyA hai usase unake kAryarUpa batAnekA hI prayojana [ abhiprAya ] hai| kAraka hetu bhI do prakArakA hotA hai; eka aMtaraMga dUsarA bAhya / ina dono hetuoMkI sAmarthyase jina jIvoMke samyagdarzana pragaTa hogayA hai aura usake bAda kramase jinhoMne parigrahakA tyAga kara niraMtara samIcIna zrutakA abhyAsa kiyA hai aura usake bAda iMdriya va manakA nirodha kara jinhoMne zuddhAtmAkA dhyAna kiyA hai ve jIva aMtameM samasta karmoko nirmUla kara sukhamaya siddha avasthA prApta karalete haiN| inhIko adhyAya
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra adhyAya 1 pUrNa paramAtmA kahate haiN| aura ye hI saba jIvoMke liye dhyeya haiM / ata eva graMthakAra unakI stuti karate bhAvanA prakaTa karate haiM ki ve siddha bhagavAn merI AtmAmeM prakAzita hoM mujhe bhI vaha paramAtma avasthA prApta ho / yadyapi yahAMpara aMtara aura bAhya kAraNoMkI sAmarthyakA sambandha samyagdarzanakI prakaTatAke sAtha hI dikhAyA hai; phira bhI usake anaMtara nirdiSTa aura usake utpanna hojAnepara hI utpanna honevAle paribrahatyAgAdi kAryoM ke sAtha bhI usakA sambandha lagAlenA caahiye| kyoMki vaha zabda AdidIpaka hai. aura isake sivAya eka bAta yaha bhI hai ki, sabhI kAryoM kI utpatti aMtaraMga aura bAhya dono kAraNoMke Upara hI nirbhara hai / ina dono kAraNoM ke binA koI bhI kArya siddha nahIM ho sakatA / samyaktvake aMtaraMga kAraNa - nikaTabhavyatA Adi aura bAhya kAraNa upadeza Adika haiM / jaisA ki AyamameM bhI kahA hai / yathAH - AsannabhavyatAkarmahAni saMjJitvazuddha pariNAmAH / samyaktvaheturAntarbAhyopyupadezakAdizca // * nikaTa bhavyatA, karmahAni, saMzitva aura zuddha pariNAma ye samyagdarzanake aMtaraMga kAraNa haiN| aura bAhya kAraNa upadezAdika haiN| yahAMpara samyagdarzanake hI aMtaraMga aura bAhya kAraNa batAye haiM / kiMtu isI taraha parigrahatyAgAdikake bhI dono kAraNa hote haiM; jo ki Agamake anusAra dUsare graMthoMse samajha lene cAhiye / samyagdarzanameM jo darzana - zabda hai vaha yadyapi dRz dhAtuse banA hai jisakA ki artha dekhanA hotA hai| phira bhI yahAM para usakA artha zraddhAna hI karanA cAhiye / kyoMki, prakaraNa ke anusAra dhAtuoMke aneka artha huA karate haiM / yathA: nipAtAzropasargAca ghAtavazveti te trayaH / anekArthAH smRtAH sadbhiH pAThasteSAM nidarzanam // nipAta upasarga aura dhAtu ina tInoMke aneka artha hote haiN| kiMtu kahAMpara kisakA kyA artha honA cAhiye ! Song Song Song dharma
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra isake liye AmnAya hI pramANa hai| ataH prakaraNake anusAra hI unakA artha huA karatA hai / pAThoMmeM jo inake artha likhe haiM ve kevala digdarzana karAnekeliye athavA udAharaNa mAtra samajhane cAhiye / padArthoMke svarUpase viparIta svarUpakA Abhaniveza-Agraha na karanA kiMtu para yA apara sabhI vastuoMkA, jisa svarUpameM ve avasthita hoM usI svarUpake anusAra unakA, zraddhAna karanA isako darzana kahate haiN| isake sAtha jo su-zabda diyA hai usake do artha hote haiM / eka prazaMsA; dUsarA pUrNatA / kyoMki yaha darzana apanese nIce ke sthAnoMkI apekSA zaMkAdi doSoMse rahita honeke kAraNa prazasta, aura apanese Uparake sthAnoMkI apekSA adhika nizcala kSAyikarUpa honeke kAraNa saMpUrNa kahA jAtA hai| sUtrakAra--umAsvAmI mahArAjane bhI samyagdarzanakA aisA hI lakSaNa kahA hai| yathA-" tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam " isakA bhI yahI artha hai ki- AtmAke, aisI AtmAke ki jisake darzanamohanIya karmake upazama kSaya yA kSayopazama hojAnese vaha kAraNabhUta zaktivizeSa prakaTa hogaI hai, tattvArthake zraddhAnarUpa usa pariNAmako samyagdarzana kahate haiM, jo ki jJAnako samIcIna jJAna kahAnekeliye kAraNa hai| apane apane nimittake pAte hI A upakhita honevAle una parIpahoM va upasagA~se jo AvirbhUta nahIM hotejIte nahIM jAsakate; jinako ki sahanekeliye AgamameM upadeza diyA gayA hai, kiMtu dhRti Adi bhAvanAke balase athavA mahAn parAkrama aura vajratulya zarIrase yukta rahaneke kAraNa jo unheM sahate haiM unako sarvasaha kahate haiN| isa prakArake sarvasaha aura ukta samyagdarzanaka dhAraNa karanevAle hI bhavyAtmA siddha avasthAko prApta karanekeliye saGga -parigrahake sarvazaH tyAgAdi karanemeM pravRtta ho sakate haiN| saMga-parigraha bAhya aura AbhyaMtarake medase do prakArakA hai / isakA sAmAnya aura vizeSa lakSaNa Age kaheMge / phira bhI niruktike anusAra yahAMpara itanA artha avazya samajhalenA cAhiye ki yaha jIva apanI ceSTA yA upayogarUpa pravRttike dvArA " merA" aura "maiM" isa tarahake mamakAra aura ahaMkArase jina vi adhyAya aura vizeSa lakSaNa / 4
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra SayoMmeM Asakta hotA hai una viSayoMko aura usa Asaktiko saMga kahate haiM / sarvazaH isa zabdameM sarva-zabdase jo zaspratyaya kI gaI hai vaha prazaMsArthaka hai / isase parigrahake tyAgakI prazastatA pragaTa kI gaI hai| kyoMki jitane bhI mokSake mAnanevAle haiM ve sabhI samasta parigrahake tyAgako mokSakA kAraNa avazya mAnate haiN| kyoMki isake vinA usakI siddhi nahIM ho sakatI / isa kathanase saMkSeparucivAle ziSyoMkI apekSAse yahAMpara samyaktvArAdhanA tathA cAritrArAdhanAkA bhI varNana karAdiyA gayA; aisA bhI samajhalenA cAhiye / kyoMki darzanakA jJAnake sAtha aura cAritrakA tapake sAtha avinAbhAva hai| aura isaliye samasta parigrahake tyAgameM ukta dono ArAdhanAoMkA aMtarbhAva hojAtA hai| - isa prakAra ukta samyagdarzanakA lAbha karanevAlA bhavyAtmA pAragrahakA sarvazaH tyAga karanepara siddhAvasthA prApta karanekI icchAse samIcIna zrutakA abhyAsa karane meM niraMtara tatpara rahatA hai| sAmAnyase aspaSTa tarkaNa-UhApoharUpa jJAnavizeSako zruta kahate haiN| jo zruta apanI AtmAke svarUpakI tarapha unmukha rahA karatA hai vahI prazasta samajhA jAtA hai / isI prazasta zrutake abhyAsameM ukta samyagdRSTI tathA parigrahakA tyAgI niraMtara rata rahA karatA hai / zruta zabda zru dhAtuse banA hai| jisakA ki artha sunanA hotA hai| phira bhI jisa prakAra samyagdarzanameM dRz dhAtukA zraddhAna artha kiyA thA usI prakAra yahAM bhI zrudhAtukA jJAnavizeSa hI artha karanA caahiye| jisameM zrutajJAnAvaraNa tathA vIryAntarAya karmake kSayopazamase UhApoha karanekI zakti prakaTa hogaI hai aura nisameM sAkSAt athavA paraMparAse lage hue matijJAna vizeSaNane atizaya utpanna kara diyA hai usa AtmAke aspaSTatayA nAnA padAthoMke prarUpaNa karasakanevAle jJAnarUpa pariNAmavizeSako zruta kahate haiM / kahA bhI adhyAya "matipUrva zabdayojanasahitamUhanaM zrutamiti tacchrutam / " zavhake sambaMdhase honevAle matipUrvaka tarkaNa--vicArako zruta kahate haiM / yathA--
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra / eko me sAsado jAdA gaanndsnnlkssnno| sesA me bAhirA bhAvA sabbe sNjoglkkhnnaa| saMjogamULa jauveNa pattA duHkhaparaMparA / ' vamhA saMjogasaMbaMdha savvaM tiviheNa bossare // "merA yaha eka zAsvata AtmA hI jJAnadarzanalakSaNavAlA yA jJAnadarzanasvarUpa hai aura bAkIke jitane ye bAhya bhAva-padArtha haiM una sabase merA kevala saMyoga hI hai| Aja taka isa jIvane jo duHkhaparaMparA prApta kI hai usakA mUla yahI saMyoga hai| ata eva maiM mana vacana aura kAya ina tInohI ke dvArA isa samasta saMyogako hI choDatA huuN|" ina zabdoMkA jJAna hojAnepara jo vizeSa uhApoharUpa tarkaNA hotI hai usIko zrutajJAna kahate haiN| zruta zabdake sAtha jo para-zabdakA prayoga kiyA hai vaha pradhAna arthameM hai| jaisA ki Upara bhI dikhAyA gayA hai| isa pradhAnArthaka para-zabdake prayogase yaha bAta bhI samajhalenI cAhiye ki jo svArtha-jJAnAtmaka zrutajJAnakI bhAvanAmeM sadA lIna rahate haiM ve bhI kadAcit anAdikAlIna vAsanAke vazase parArtha zabdAtmaka zrutajJAnameM tatpara hojAyA karate haiN| parArtha zrutajJAnakI apekSA zruta zabdakA artha, " zrUyate-zrutam" isa niruktike anusAra jo sunA jAya usako zruta kahate haiM, aisA hotA hai| isase zruta-zabda zabdapradhAna hojAtA hai / yahAMpara isa apekSA zruta-zabdake sAtha jo "su" zabda lagA hai usakA prayojana zabdAtmaka zrutajJAnakI prazaMsA dikhAnekA hai / zabda ve hI prazaMsanIya haiM ki jinake dvArA zuddha aura cidAnandasvarUpa AtmAkA pratipAdana kiyA jAya, yA usake viSayameM praznAdi kiye jAya / kyoMki mokSakI icchA rakhanevAloMko aisA hI zruta abhimata ho sakatA hai| aura isakA nAma "suzruta hai / kahA bhI hai ki tad brUyAttatparAn pRcchettadicchettatparo bhavet / yenAvidyAtmaka rUpaM tyaktvA vidyAmayaM vrajet / iti / adhyAya
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ // anagAra avidyAbhiduraM jyotiH paraM jJAnamayaM mahat / tatpRSTavyaM tadeSTavyaM tad dRSTavyaM mumukSubhiH // iti ca / zuddha cidAnandasvarUpa AtmAkA hI varNana karanA cAhiye, aura isa viSayake prApta karanevAloM athavA abhijJoMse use pUchanA cAhiye, aura isIkI icchA karanI cAhiye, tathA vaisA hI honA bhI cAhiye / jisase ki tU ajJAnamaya avasthAko choDakara jJAnamaya avasthAko prApta ho / mahAn jJAnamaya jyoti hI eka aisI cIja hai jo ki avidyArUpI aMdhakArakA bhedana karanemeM atidakSa hai| ataeva mumukSuoMko vahI dekhanI cAhiye / isIko jJAnArAdhanA kahate haiN| kyoMki niraMtara samIcIna zruta meM tatpara rahanekA hI nAma jJAnArAdhanA hai| isa prakAra jJAnakA ArAdhana karanevAlA pahale saMyamako dhAraNa karatA hai, pachi dUsarA kAma karatA hai| sparzanAdika indriyoM va unake sAtha pravarttamAna manako apane apane viSayase rokaneko saMyama kahate haiM / apane apane AvaraNa [ jaise sparzanendriyAvaraNa rasanendriyAvaraNa ityAdi] karmakA aura vIryAntarAya karmakA kSayopazama honepara AtmA apanI apanI yogyatAke anusAra sparzAdi viSayoMko jinake dvArA jAnatA hai unako akSa arthAt indriya kahate haiN| isake pAMca bheda haiM- sparzana rasana ghrANa cakSu aura zrotra / inameM pratyekake do bheda haiM- eka dravyendriya, dUsarA bhAvendriya / dravyendriyake do bheda haiM-nivRtti aura upakaraNa / indriyAkAra racanAko nivRtti aura usake kAmameM sahAyatA karanevAleko upakaraNa kahate haiN| bhAvendriyake do bheda haiM-labdhi aura upayoga / apane apane AvaraNa karmake kSayopazamakI prAptiko labdhi tathA apane apane viSayakI tarapha pravRtti karaneko upayoga kahate haiM / isI prakAra noindriyAvaraNa tathA vIryAntarAya karmakA kSayopazama honepara. AtmA jisake dvArA dravyamanakI sahAyatA se mRta yA amUrta vastuko jAnatA hai aura unake guNadoSoMke vicAra yA smaraNAdirUpa upayogase UhApoha karatA hai usako mana kahate haiN| yaha lakSaNa bhAvamanakI apekSAse hai / kyoMki guNadoSoMkA vicAra yA smaraNAdirUpa upayoga bhAvamanakA hI kArya hai| isa viSayameM kahA bhI hai adhyAya
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ SEARCINEHEN anagAra to guNadoSavicArasmaraNAdipraNidhAnamAtmano bhaavmnH| tadabhimukhasyAsyaivAnuprAhI pudgaloccayo drvymnH|| . arthAta-guNadoSAMke vicAra yA smaraNAdirUpa AtmAke upayogako bhAvamana, tathA usakeliye abhimukha hue usI AtmAko sahAyatA karanevAle pudgalapiMDa ko dravyamana kahate haiM / ina uparyukta indriyoM va manake rokaneko hI saMyama kahate haiM aura isIkA nAma tapa ArAdhanA hai| kyoMki indriya tathA manake nirodhako hI tapa kahate haiN| tathA yahI vyavahArase mokSamArga bhI hai| isa prakAra vyavahArase mokSamArgakA sAdhana kara siddhapadakA abhilASI dhyAnameM pravRtta hotA hai| saba viSayoMse haTAkara eka hI viSayakI tarapha upayogake lagAneko dhyAna kahate haiN| ukta prakArakA tapasvI apanI nirmala AtmAko hI isa dhyAnakA viSaya banAtA hai / jisase ki vaha apanI usa nirmala AtmAke viSayameM bhI rAga dveza. aura mohase rahita hojAtA hai| tathA sAndra--atyaMta nividdha AnandasvarUpa zuddha nijAtmAkA anubhava hojAnese vaha atyaMta tRpta aura parama prazama tathA tRSNArAhityako prApta hojAtA hai / yahAMtaka ki svayaM dhyeyake viSayameM bhI vaha tRSNArahita hojAtA hai / aisA hI kahA bhI hai -- kimatra bahunoktena jJAtvA zraddhAya tattvataH / dhyeyaM samastamapyetanmAdhyasthyaM tatra bibhratA / / iti / adhika kahanese kyA prayojana ? tatvataH padAthoMko jAna kara tathA zraddhAna kara unake viSayameM mAdhyasthya -rAga dveza aura mohase rahita avasthAko dhAraNa karanevAlekeliye ye sabhI dhyeya haiN| isa prakArase dhyAna karanevAlA dravyakarma aura bhAvakamase rahita, tathA sva aura para padArthoMkI jJaptirUpa, padArthoke yathAvAsthata svarUpase viparIta svarUpake abhiniveza-Agraha tathA saMzaya viparyaya anadhyavasAyase rahita, parama audAtInyasvarUpa, sArAMza yaha ki anaMta zuddhajJAnAnaMdasvarUpa apanI AtmAkA svayaM saMvedanarUpase dhyAna karatA hai / isa prakArake dhyAna karaneko hI nizcaya mokSamArga kahate haiN| kahA bhI hai -- HOMEHETHEREITTERRAENTERPRETTERNER HAITAMARHEARABH AGREENESS adhyAya
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ rayaNattayaM Na vaTTai appANaM muyadu aNNadaviyamhi / tamhA tattiyamaio hodi hu mokkhassa kAraNaM aadaa|| iti / anagAra samyagdarzana, samyagjJAna, aura samyakcAritra, AtmAko choDa kara kisI anya dravyameM nahIM rahate ataeva ratnatrayAtmaka AtmA hI mokSakA kAraNa hai / isa nizcaya mokSamAgarUpa dhyAnake balase ukta bhavya samasta karmoMko nirmUla karadetA hai| mithyAdarzanAdise paratantra huA AtmA apane sAtha jisa cIjako bAMdhatA hai usako athavA paratantratAke nimitta aura AtmapradezoMke parispadarUpa jJAnAvaraNAdikako bhI karma kahate haiN| isake do bheda haiM -dravyakarma aura bhAvakarma / AtmAke sAtha baMdhanevAle jJAnAvaraNAdirUpa pudgalapiMDako dravyakarma aura usase honevAle Atmika bhAvoMko bhAvarkarma kahate haiM / ghAti aghAti athavA bAdara sUkSma isa taraha bhI karmake do do bheda hote haiN| AtmAke anujIvI guNoMke ghAtanevAloMko ghAti aura pratijIvI guNoMke ghAtanevAloMko aghAti karma kahate haiM / tathA jo anubhavameM AsakeM unako bAdara aura jo anubhavameM na AsakeM unheM sUkSma kahate haiM / ina karmoko nimala kara vaha bhavya sukhapradhAna guNoMse sadA prakAzamAna rahatA hai| saba guNoMmeM sukhako prakRSTa kahanekA prayojana yaha hai ki vahI saba jIvoMko sabase adhika abhISTa hai / aura dUsare anaMta guNa isa parama AnaMdasvarUpa amRtase sikta rahate haiN| isa prakAra samasta karmoM ke kSayase siddhAvasthA prApta hojAnepara yadyapi sukhAdika anaMta svAbhAvika guNa prakaTa hojAte haiM, phira bhI ATha karmoke abhAvakI apekSAse pradhAnatayA ATha guNoMse ve sadA prakAzamAna rahate haiN| jinameM ki-mohanIyakarmake kSayase paramasamyaktva athavA sukha, jJAnAvarapake kSayase anaMtajJAna, darzanAvaraNake kSayase anaMtadarzana, aura antarAyakarmake kSayase anaMtavIrya prakaTa hotA hai / vedanIyakarmake kSayase avyAbAdha athavA iMdriyajanita sukhoMkA abhAva, AyuHkarmake kSayase paramasUkSmatA athavA janmamaraNakA vinAza, nAmakarmake kSayase parama avagAhana athavA amUrtatva, aura gotrakarmake kSayase agurulaghutva athavA dono kulakA abhAva hotA hai / ina guNoMse sadA prakAzamAna rahanevAle tathA siddhi-svAtmopalabdhiko prApta karanevAle ve siddha paramAtmA mujha graMthakartAkI tathA adhyAya
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra isa graMthake adhyayana karanevAloMkI AtmAmeM vyakta svasaMvedanake viSaya ho / . isa prakAra siddha bhagavAnkI stutikA, padoMkI apekSAse, artha kiyA gayA hai / kyoMki avayavoMke arthakA parijJAna hue vinA samudAyakA artha samajhameM nahIM AsakatA / ata eva ukta saba kathanakA tAtparya samudAyarUpasa bhI yahAM batA dete haiN| vaha isa prakAra hai ki jo bhavya, cAhe ve anAdimithyAdRSTi ho cAhe sAdimithyAdRSTi, kiMtu, aMtaraMga aura bAhya kAraNoMke balase samyagdarzanakA lAbha karanepara samasta parISahoM va upasagAke jItanekI kSamatA prApta honese sarva parigrahakA tyAga kara niraMtara samIcIna zrutake abhyAsameM rata rahate hue samasta indriyoM tathA manakA apane viSayoMse nirAdha kara aura usa prakArakA abhyAsa karalenepara svayaM apanI zuddhAtmAmeM zuddha nijAtmasvarUpakA dhyAna kara; yahAMtaka ki usameM bhI tRSNArahita ho, samasta ghAti kauko naSTa kara svAbhAvika aura nizcala caitanyase yukta-sakala paramAtma-avasthAko prApta hojAte haiM; aura phira kramase aghAtikauko bhI dUra kara lokake aMtameM sthita ho phevalasamyaktva kevalajJAna kevaladarzana aura siddhatvase sadA prakAzamAna rahate haiM-vikala paramAtma avasthAko prApta ho jAte haiM --ve bhagavAn siddhaparamaSThI mujhameM noAgamabhAvarUpase merI AtmAko hI prakAzita kreN| dekhA jAtA hai ki arhatAdikake guNoM meM anurAga rakhanavAle tathA vicArapUrvaka kArya karanevAle sabhI pUrvAcAryoMne apaneliye jJAnadAnake aMtarAyako aura zrotAoMkeliye jJAnalAbhake aMtarAyako dUra karanekI icchAse zubha pariNAmoM ke dvArA azubha karmaprakRtiyoMke rasake prakarSako nirmala naSTa kara abhISTa arthakI siddhikeliye apane apane zAstrakI AdimeM icchAnusAra arhatAdika samasta upAsyoMkI hI stuti kI hai / ata eva isa graMthakI Adi adhyAya * isa padharma graMthakarttAne kevala siddha bhagavAnke guNoM kI stuti hI nahIM kI hai kiMtu apane dvArA prANimAtrake aMtima sAdhya aura unakI siddhike upAya tathA upAyake kramakA bhI varNa varadiyA hai| tathA catAdiyA hai ki jisa kramake anusAra aura jisa upAyase vaha sAdhya siddha ho sakatA hai usakA isa graMthameM hama varNana kareMge /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra meM graMthakArane bhI apane tathA para-zrotAoMke vighnoMko dUra karane ke liye pahale siddhoMkA aura pIche ahaMtoMkA nAMdImaMgalarUpase vinayakarma kiyA hai| kyoMki jo jisa guNakA abhilASI hotA hai vaha usa guNavAlekI upAsanA karatA hai| ata eva siddhatvaguNake abhilASI graMthakArane sabase pahale siddhoMkI hI upAsanA kI hai| isake bAda arhatoMkI bhI upAsanA kI hai / kyoMki siddhatvakI prAptikaliye jisa upAyakI AvazyakatA hai usake sarvapradhAna upadezaka ahaMta hI haiN| kahA bhI hai ki abhimataphalasiddharabhyupAyaH subodhaH, prabhavati sa ca zAstrAttasya cotpattirAptAt / iti bhavati sa pUjyastatprasAdaprabuddhe, na hi kRtamupakAraM sAdhavo vismaranti / / iti / arthAtaH-bhavyoMke abhISTa phalakI siddhikA upAya samyagjJAna hai, jo ki usa zAstrase utpanna hotA hai ki jisakI utpatti Aptase hotI hai / ata evaM usake prasAdase prabuddha honevAloMkeliye vaha Apta avazya hI pUjya hai| kyoMki sAdhupuruSa kisIke bhI kiye hue upakArako bhUlate nahIM haiN| isI prakAra eka dUsarI bAta yaha bhI hai ki mokSakI atyaMta icchA rakhanevAloMko paramArthase sabase pahale siddha paramAtmAoMkI hI upAsanA karanI caahiye| isI bAtako dikhAnekeliye graMthakArane pahale siddhoMkI ArAdhanA kI hai| kahA bhI hai ki sapayatthaM titthayaraM adhigatabuddhissa suttroyss| dUrataraM NivvANaM saMjamatavasaMpadaM tassa / / tamhA NivvudikAmo NisaMgo Nimmamo ya bhaviya punno| siddheSu kuNadi bhaMtI NivvANo teNa pappodI / / iti / jo jIva apanI AtmAkA antima sAdhya artha tIrthakara padako hI mAnatA hai vaha cAhe sUtroMmeM ruci rakhane adhyAya
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhanagAra ESS vAlA hI kyoM na ho; nirvANa-mokSa aura usake sAdhana saMyama tathA tapaHsaMpattise bilakula dUra hai. ata eva nivRtikI icchA rakhanevAloMko niHsaMga aura nirmama hokara siddhoMmeM bhakti karanI cAhiye-apanA antima sAdhya artha siddha padako hI samajhanA cAhiye, jisase ki vastutaH nirvRtikI prApti ho ske| ____ isa prakAra anaMta jJAnAdiguNoMke samUhako prApta karanekI icchAse granthakAra pahale siddhoMkI ArAdhanA karake aba usake upAya batAnevAloMmeM sabase zreSTha, tIna jagatke jyeSTha-guru, aura samasta saMsArake advitIya zaraNya bhagavAn arhaTTArakakI zaraNa prApta karanA manameM rakhakara unakI stuti karate haiM zreyormAgAnabhijJAniha bhavagahane jAjvaduHkhadAvaskandhe cakramyamANAnaticakitamimAnuddhareyaM varAkAn / ityArohatparAnugraharasavilasadbhAvanopAttapuNya, prakrAntaireva vAkyaiH zivapathamucitAn zAsti yorhan sa no'vyAt // 2 // KAREE RARRHERENCERNE FERRRAFARAHEATE isa saMsArarUpI vanameM jisameM ki duHkhoMke dAvAnalakA skandha bAra bAra aura acchI taraha jalarahA hai| idhara udhara bhramaNa karanevAle kiMtu kalyANake mArgase anamina prANiyoMke viSaya meM atyaMta cakita hokara utpanna huI, aura bar3ha rahA hai paropakArake rasakA vilAsa jisameM aisI-vividha prakAra ke duHkhoMse atyaMta trasta huI, 'tIna jagatake jIvoMkA maiM ekasAtha hI kaba uddhAra karadaM' isa bhAvanA-tIrthakaratvabhAvanAke balase saMcita hue puNya -tarthikara prakRtike nimittase hI utpanna hue vAkyoMke dvArA jo ahaMta deva, sabhAmeM Aye hue bhavyoMko kalyANake mArgakA upadeza dete haiM ve merI rakSA kro| bhAvArtha-jahAMpara naraka tiryaca manuSya aura deva ina cAro gatiyoMmeM ye jIva janmamaraNako dhAraNa karate hue sadAse raharahe haiM usako bhava yA saMsAra kahate haiM / yaha saMsAra eka prakArakA vana hai| kyoMki jisa prakAra adhyAya
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 13 adhyAya vana aneka duHkhoMkA nimitta hotA hai usI taraha isameM bhI jIva vividha prakArake duHkhoMkA bhoga karate hue hI raharahe haiM / yadyapi ye sAMsArika duHkha jinako ki yaha saMsArI jIva niraMtara bhogatA rahatA hai, aneka prakArake haiM phira bhI ve cAra bhAgoM meM vibhakta haiM- sahaja, zArIra, mAnasa aura Agantuka | saradI garamI dhUpa varSA Adi RtuoM ke nimittase athavA bhUkha pyAsa Adi se honevAle paritApako sAhajika, zarIra meM honevAlI bImArI Adike nimittase utpanna hue klezako zArIrika, ciMtA zoka saMjJA rati Adike dvArA hue saMtApako mAnAsika, aura kisI manuSya deva yA tirthacAdike nimittase A upasthita honevAlI bAdhAoMko Agantuka duHkha kahate haiN| jaba ki saMsAra eka prathreat vana hai to usameM honevAle ye duHkha dAvAnala haiN| kyoMki jisa prakAra dAvAnalase vahAM para rahanevAloMko vinAzAMta vividha prakArakI zArIrika aura mAnasika ApattiyAM prApta hotI haiM usI prakAra ina duHkhoMse bhI apanese sambaddha athavA saMsArameM rahanevAle prANiyoMko jabataka unase sambandha na chUTa jAya tabataka athavA maraNa paryaMta aneka prakAra kI ApattiyAM prApta hotI haiM / sArAMza yaha ki prANiyoMko Apatti pahuMcAnemeM nimitta honA hI isa duHkharUpa dAvAnala ke skandhakA kArya hai aura isIliye yaha utpanna hotA hai / isa prakArakA yaha duHkharUpa dAvAnalakA skandha jisameM niraMkuzatayA vAra vAra aura khUba jorase dhadhaka rahA hai aise ukta saMsArarUpI vanameM ye prANI isa prakAra se itastataH bhramaNa kara rahe haiM ki usase chuTakArekI yA kalyANakI icchA rakhate hue bhI ulTe unhIkI tarapha jA upasthita hote haiM / isakA kAraNa yaha hai ki ve mokSake mArgase anabhijJa haiM / saMsArakA abhAva hojAnepara jafvako jo nija svarUpakA lAbha hotA hai usako mokSa kahate haiN| isakI prAti upAyakA nAmamArga hai / vyavahAranayase samyagdarzana samyagjJAna aura samyakcAritrako tathA nizcayanayase isa ratnatrayasvarUpa nijAtmAko hI mokSamArga kahate haiM / isake svarUpakA ina saMsArI jIvoMko saMzayAdi - rahita pUrNa rUpase athavA vyavahAra yA nizcaya nayake dvArA jJAna nahIM hai; isIliye una duHkhoMse vyApta saMsAravanase ve mukti prApta nahIM karasakate / arthAt muktike samIcIna upAyase mUDha rahaneke kAraNa hI ye prANI ukta 1 1 vahAM para rahanevAle yA davAnala donoMmeMse kisI ekakA jabataka vinAza na ho jAya tatrataka dharma 13:
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 14 prakArake duHkhoMse pUrNa bhI saMsArarUpI vanameM bhramaNa kara rahe haiM aura duHkha bhoga rahe haiN| " isa prakAra vicitra duHkhoMse trasta hue ina [ apane hRdayaMgata ] dIna, tIna jagatke jantuoMkA maiM ekasAtha uddhAra kara, isa duHkhapUrNa saMsArarUpI banase chUTaneke upAyakA upadeza dekara inakA upakAra karUM?" isa bhAvanAko tIrthakRttvabhAvanA kahate haiM / yaha mukhyatayA apAyAvacaya nAmake eka dharmadhyAnake hI bheda hai / yahI bAta garbhAnvayakriyAkA varNana karate hue AgamameM bhI kahI hai mainAdhyayanavRttatvaM tIrthakRttasya bhaavnaa| gurusthAnAbhyupagamo gaNopagrahaNaM tathA // iti / eka sAtha hI tIna jagatkA anugraha karanekeliye samartha honekI isa bhAvanAmeM ukta dayAke pAtra prANiyoM ke abhyuddhArakI buddhi isa prakArase utpanna hotI hai ki jisake sAtha hI sAtha unake duHsaha duHkharUpa dAvAnalakI jvAlAoMke bhabhUkoMko dekhakara hRdayameM utpanna huA kleda AkhoMse nikalI huI azrudhArAse abhivyakta ho jAtA hai| aura isIliye isa buddhise bAra bAra AtmAmeM unhIMkA vicAra utpanna hotA hai / AtmasvarUpa aura parama karuNAse anurakta antazcaitanya pariNAmoMse pratikSaNa baDhanevAle paropakArake rasa athavA usase utpanna hue harSake kAraNa ye bhAvanAyeM apanA vizeSarUpase prakAza karatI haiN| isa prakArakI bhAvanAyeM dUsare sAdhAraNa vyaktiyoMke nahIM pAI jA sakatI kyoMki anagArakevalitvake yogya bhAvanA karanevAloMke ina bhAvanAoMkA utpanna honA asaMbhava hai| inake darzanavizuddhi Adika solaha bheda haiN| ye eka prakArake manogata saMskAra haiM jo ki parama puNya tIrthakara nAmakarmake bandhakeliye kAraNa haiM / ina bhAvanAoM ke balase saMcita, kiMtu kevalajJAnake sAhacaryako pAkara udayako prApta honevAle tIrthakaranAmaka puNyakarmavizeSase hI utpanna hue vAkyoM-divyadhvanike dvArA jo mokSamArgakI jijJAsAse sabhAmeM Aye hue bhavyoMko ukta mokSamArgakA upadeza dete haiM ve bhagavAn arhan hama trANArthiyoMkI rakSA kareM-abhyudaya aura niHzreyasase bhraSTa karanevAle upAyarUpa apAyoMse hamako dUra rakkheM / sa adhyAya 1 zrI jinasena svAbhikRta mahApurANameM kahA hai !
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra arhantadevake vAkyoMko tIrthakaranAmaka puNyakarmavizeSase hI utpanna hue kahanekA prayojana yaha hai ki unake vAkya vivakSA Adikase utpanna nahIM hote; kyoMki vItarAga bhagavAnke vivakSAkA honA bana nahIM sakatA / yahI bAta kahI bhI hai yatsarvAtmahitaM na varNasahitaM na spanditISThadvayaM, . no vAcchAkalitaM na doSamalinaM na zvAsaruddhakramam / zAntAmarSaviSaiH samaM pazugaNairAkarNitaM karNibhi stannaH sarvavidaH praNaSTavipadaH pAyAdapUrva vacaH / / iti / samasta vipattiyoMko naSTa karadenevAle sarvajJadevake ve vacana hamArI rakSA kareM jo ki, zAnta hogayA hai kaSAyaviSa-pArasparika vairavirodha jinakA aise pazugaNoMke sAtha sAtha, sabhI zrotrandriyake dhArakoMke dvArA sune jAte tathA samasta prANiyoMkeliye hitakara haiM, evaM jo na hoThoMse malina haiM aura na vargoM-akSaroMse sahita haiN| tathA jisakA krama zvAsase ruddha nahIM hotA, aura jisake utpanna honemeM na to dono oSThoMkA spandana-halana calana hI hotA hai aura na aMtaraMgoM vAJchA-vivakSA hI hotI hai| isase spaSTa hai ki bhagavAn ke vAkya vivakSAjanita nahIM haiN| kiMtu ve kevalajJAnakA sAhacarya pAkara udayako prApta huI tIrthakara prakRtike nimittase hI utpanna hote haiM / ina vAkyoMko hI divyadhvani kahate haiN| isa divyadhvanika viSayameM kahA gayA hai ki pubbaNhe majjhaNhe avaraNhe majjhimAye rattIye / chacchagghaDiyA Niggaya divvajhuNI kahai suttatthe // iti / arthAt-bhagavAnkI divyadhvani pUrvAha madhyAnha aura aparANha tathA ardharAtri ina cAra-samayoMmeM chaha chaha ghaDI taka hotI hai aura vaha sUtrake arthoM kA athavA sUtrarUpa arthakA nirUpaNa karatI hai| isI divyadhvanike dvArA bhagavAn arhan bhavyoMko mokSamArgakA nirUpaNa karate haiM / tathA 'adhyAya
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagAra dRgdhizuddhayAdyatyatIrthakRttvapuNyodayAt sa hi| - zAstyAyuSmAn sato'rtinaM jijJAsUstIrthamiSTadam // ukta darzanIvazuddhayAdi bhAvanAoMke dvArA saMcita tIrthaMkara prakRtirUpa puNya karmake udayase ve AyuSmAn bhagavAn mokSamArgake jijJAsu bhanyoMko, saMsArakI pIDAko dUra karanevAle aura iSTa-mokSa phalake denevAle tIrthasaMsArase nistaraNake upAyakA upadeza dete haiN| .. isa prakAra siddhoMke anaMtara mokSamArgake sarvapradhAna upadezaka bhagavAn arhantadevakI stuti kI gaI / arhan zabdakA niruktikI apekSA artha hotA hai ki jo pUjAke yogya ho / ataeva mohanIya jJAnAvaraNa darzanAvaraNa aura antarAya ina cAra ghAtikamoMke dUra kara denese jinako ananta catuSTaya [ anaMta- sukha jJAna darzana vIrya ] svarUpa prAsa hogayA hai unako arhan kahate haiN| isa stutimeM arhantadevake svarUpakA hI nirUpaNa nahIM kiyA hai kiMtu usa svarUpakI prAptike upAya aura kramakA bhI varNana kara diyA hai| yaha bAta ukta aura Ageke kathanase spaSTa hI samajhameM A sakatI hai| kyoMki arhatake svarUpa aura usake kAraNa tIrthakara prakRti tathA usake bhI kAraNa darzanavizuddhayAdi bhAvanAoMke svarUpa tathA unake bhI viSayake varNana karanekA prayojana yahI hai| ukta kathanakA sArAMza yahI hai ki tIno lokake sabhI prANI zreyomArgakA yathAvat jJAna na rakhaneke kAraNa duHkhoMse bhIta rahate hue bhI ulTe hI calate haiN| cAhate haiM ki hamArA duHkhoMse chuTakArA ho kiMtu sevana unakA karate hI haiM, jo ki duHkhoMke hI upAya haiN| ataeva jinake hRdayameM yaha bAta dekhakara unake abhyuddhArakI vaha anukampApUrNa balavatI bhAvanA utpanna hotI hai jo ki tIrthakara prakRtike baMdhakeliye kAraNa haiM, aura jo ghAtikarmIkA ghAta kara usa anaMtacatuSTaya svarUpako prApta karate haiM jisake ki sAhacaryase ukta bhAvanAke dvArA saMcita tIrthakara prakRtikA udaya hotA hai; aura aMtameM jo isa tIrthakara puNyakarmake udayake nimittase hI utpanna huI divyadhvanike dvArA zreyomArgakA jJAna karA kara una prANiyoMkA abhyuddhAra kara dete haiN| ve arhanta deva merA bhI abhyuddhAra kareM / kyoMki lokameM bhI yaha bAta dekhI adhyAya
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhanagAra jAtI hai ki kisI aise dustara aura ghora jaMgalameM jisameM ki jalatI huI dAvAnalakI jvAlAoMse usake vRkSa aura jAnavara jala rahe hoM, durdaivase phasajAnevAle kiMtu usase nikalaneke mArgako na jAnanevAle pathikoMko usase nikalanekI icchAse ulTe dAvAnalakI hI tarapha vegase jAte hue dekhakara bhI aisA kauna dayAdrahRdaya aura paropakArapara sajjana hogA jo ki unako usa vanase nikalajAneke samIcIna mArgakA upadeza denA na caahe| aura jahAMtaka usase vane unake abhyuddhArakA prayatna na kare / ___isa prakAra mokSamArgake upadeza denevAloMmeM sarvazreSTha arhata devakI stuti kI / aba unake upadiSTa avarUpa samaya--siddhAMtakI graMtharUpameM racanA karanevAle aura isIliye samasta jagatke upakArI gaNadhara devAdikaoNkA aMthakAra hRdayameM dhyAna karate haiN| - sUtragratho gaNadharAnabhinnadazapUrviNaH / pratyekabuddhAnadhyemi zrutakevalinastathA // 3 // arhadbhASita artharUpa samaya--siddhAMtakI aMga yA pUrvarUpase graMtharacanA karanevAle gaNadhara, abhinnadazapUrvI, pratyekabuddha tathA zrutakevaliyA~kA maiM apane hRdayakamalameM dhyAna- harSita duA ekAgratAke sAtha vAra vAra ciMtavana-karatA huuN| bhagavAnke samavasaraNameM baiThanevAle muniAdi bArahavidha sabhyoMko jo dhAraNa karate haiM-mithyAdarzanAdise haTAkara samyagdarzanAdikameM sthApita karate haiM unako gaNadhara kahate haiM / inakA dUsarA nAma dharmAcArya bhI hai| ___ vidyAnuvAdakA adhyayana karate samaya svayaM AI huI vArahasau vidyAeM jinako cAritrase cyuta nahIM kara sakatI aura jo utpAdapUrvase lekara vidyAnuvAda taka daza pUrvakA jJAna rakhate haiM unako abhinnadazapUrvI kahate haiN| kyoMki ve cAritrase vyuta na honeke kAraNa amina aura dazapUrvakA jJAna rakhaneke kAraNa dazapUrvI haiN| adhyAga
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra - - jinako eka zrutajJAnAvaraNa karmake kSayopazamavizeSase hI, na ki paropadezAdikakI apekSAse, sAtizaya jJAna zapta hojAtA hai unako pratyekavuddha kahate haiM / . zrutakA svarUpa pahale likhA jAcukA hai / samasta zrutake jJAniyoMko zrutakevalI kahate haiN| ye zrutakevalI bhI sarvajJadevake hI sadRza hote haiM / arhatadevane mokSamArga tathA usake viSayabhUta samasta padArthoMke viSayameM jo nirUpaNa kiyA hai usake graMtharUpa karanekA kArya aura usake kartA gaNadharAdika, donoM hI, graMthakArako yahAMpara iSTa haiM / jaba ki dono iSTa haiM to 'jo jisake guNoMko cAhatA hai vaha usakI stuti bhakti karatA hai' isa nItika anusAra una gaNadharAdikoMkI stuti karanA bhI nizcita hai / ata eva isa nizcayake anusAra hI graMthakArane gaNadharAdika aura unake viziSTa kArya donoMkI yahAMpara stuti kI hai| ___isa prakAra paramAgama aura usake racayitAoMkI stuti kI / aba graMthakAra jinAgamakA vyAkhyAna karane vAle ArAtIya AcAryoMkI stuti karate haiN| granthArthato guruparamparayA yathAva-, cchRtvAvadhArya bhavabhIrutayA vineyAn / ye grAhayantyubhayanItibalena sUtraM, ratnatrayapraNAyano gaNinaH stumastAn // 4 // "jAtI jAtI yadutkRSTa tattadratnamihocyate " -jo jisa jAtimeM utkRSTa hotA hai usako usakA ratna kahate haiN| isa vacanake anusAra jIvoMke pariNAmoMmeM samyagdarzana samyagjJAna aura samyakcAritra ye tIna hI pra Di Ling Ling Ling Ling Ling Yan Xian Lu Lu Lu Lu Zhui Fan Ling Ling Yan Xian Ling Ling Ling Ling Ling Ling Yan Deng adhyAya
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Kareeyay bhanagAra dhAna haiM isaliye inako ratnatraya kahate haiN| kyoMki jIvako abhyudaya aura niHzreyasakA sampAdana ye hI karA sakate haiM / yaha ratnatrayarUpa pariNAma jinakI AtmAmeM prakaTa hogayA hai, aura jo saMsArase bhIrutA-saMvegake kAraNa sUtrasatya aura yuktiyukta pravacanako graMtha artha yA ubhayarUpasa guruparamparA-tIrthakara yA gaNadharadevAdikaka ziSya pratiziSyoMse jyoMkA tyoM sunakara aura usake azeSa vizeSoMko isa prakArase dhAraNa karake ki jisase kAlAMtarameM bhI unakA vismaraNa na hosake. vineyoMko-aise ziSyoMko ki jinhoMko zAstrakA isa prakArase abhyAsa karAyA jAtA hai-zikSA dI jAtI hai ki jisase ve usa viSayameM saMzayAdirahita aura vyutpanna hojAMya- dono nayoMke balase nizcaya karAdete haiM una zrI kuMdakuMdAcArya prabhRti dharmAcAryoMko hamArA namaskAra hai| sUtra prakaraNa yA AnhikAdirUpase race gaye aise vacanasaMdarbhako graMtha kahate haiM jisase ki vivakSita padArthakA pratipAdana ho sake / graMthoM meM jina viSayoMkA pratipAdana kiyA jAtA hai unako artha kahate haiN| sUtra-zabdakA athaM yadyapi aisA hotA hai ki jo padArthoMko sUcita kare athavA jisa vAkyameM saMkSapase bahutase padArthoMkA saMkalana karadiyA jAya / arthAt satya aura yuktiyukta pravacanako hI sUtra kahate haiN| phira bhI yahAMpara sUtra zabdase aGgapraviSTa aura aMgabAhya ina do bhedarUpa zrutake kahanekA hI prayojana hai| inameMse pahale bhedakI gaNadharAdikane aura kAlika utkAlikarUpa Adi dUsare bhedakI racanA dUsare AcAyAne kI hai| ukta AcArya bhagavadbhASita kiMtu gaNadharAdiracita sUtra-zrutakA bhavabhIrutAke kAraNa kabhI graMthoMkA kabhI arthakA aura kabhI donoMkA Azraya lekara gurumukhase jyoMkA tyoM zravaNa aura avadhAraNa karate haiN| yahAMpara bhavabhIrutA, zravaNa aura avadhAraNa ina dono kriyAoMkA karaNa hai| ata eva jisa prakAra saDAsIkI dono phalI eka sAtha hI baTaloIse sambaddha hotI haiM usI prakAra yaha (bhavabhIrutA) bhI dono kriyAoMke sAtha yugapat hI anvita hotI hai / isa prakAra ukta AcArya guruparamparAse cale Aye sUtrapravacanako svayaM sunate aura avadhAraNa karate haiM; yahI nahIM kiMtu dono nayoMke balase apane ziSyoMko bhI usakA dRDha jJAna karAdete haiN| zrutajJAnIke jo padArthake ekadezakA nizcaya hotA hai usIko naya kahate haiN| isake do bheda haiM, jinako ki AgamakI bhASAmeM dravyArthika naya aura paryAyA NERRIERRENERRENERARENEREKENERAKE 8 adhyAya
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra rthika naya, kiMtu adhyAtmakI bhASAmeM vyavahAra naya aura nizcaya naya kahate haiN| ina dono nayoMmeM yaha sAmarthya hai ki sarvathA ekAMtavAdake mAnanevAle, ukta pravacanameM, inake rahanese, kisI tarahakI bhI bAdhA upasthita nahIM karasakate / ata eva ukta AcArya ina nayoMkI sAmarthyase apane ziSyoMko bhI ukta pravacanakA isa taraha dRDha jJAna karAdete haiM jisase ki ve usa viSayameM bilakula saMzayAdirahita aura acchI taraha vyutpanna ho jAte haiN| isa prakAra siddha bhagavAnke svarUpakA tathA usakI prAptike upAyakA nirUpaNa kara sakanevAle paramAgamake upadeSTA aura usake graMtharUpameM racayitA tathA vyAkhyAtA aura jinakA gurupada sabase pradhAna aura mahAna mAnAgayA hai aise zrI arhadbhaTTAraka aura ukta gaNadharAdika cAra tathA ArAtIpa-aidaMyugIna pradhAna dharmAcAryoMkI kramase stuti kii| aba unhoMne jo dharmopadeza diyA thA, jo ki vaktA aura zrotA donoMke kalyANakA karanevAlA hai, usakI stuti karanakolaye graMthakAra kahate haiM dharma kepi vidanti tatra dhunate saMdehamanye'pare, . taddhAnterepayaMti suSTu tamuzantyanye'nutiSThanti vA / zrotAro yadanugrahAdaharaharvaktA tu rundhannaghaM, viSvAgnirjarayaMzca nandati zubhaiH sA nandatAddezanA // 5 // jisake nimittase jIva narakAdika gatiyoMse nivRtta hokara uttama gatiyoMmeM jA upasthita hote haiM athavA jo apaneko uttama gatiyoMmeM hI avasthita rakhatA hai usako dharma kahate haiM / yaha dharma moha aura kSobhase rahita AtmapariNAmarUpa hai; athavA vastuke yAthAtmyasvabhAvarUpa; yadvA uttamakSamAdi dazalakSaNarUpa hai| dUsaroMke hitArtha isa dharmake pratipAdana karaneko dharmopadeza kahate haiN| kitane hI jIvoMke, jinake ki jJAnAvaraNa karmakA tIvra udaya ho rahA hai, isa dharmake viSayameM anadhyava. NELSNEHEKSHEHEAVENESHAREPETEHENKETERRRRENEHAKARE HERE
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagAra sAya lagA huA hai| aise jIva dharmake nAma tathA svarUpase bilakula hI anabhijJa haiN| ve yaha nahIM jAnate ki dharma kyA vastu hai aura usakA kyA svarUpa hai| isI prakAra kitane hI jIvoMke, jinake ki jJAnAvaraNa karmakA udaya maMda hai, dharma aura usake svarUpake viSayameM isa tarahakA calitapratItirUpa saMdeha lagA huA hai ki 'dharma yahI hai yA dUsarA hai, athavA dharmakA yahI svarUpa hai yA dUsarA svarUpa hai'| tathA kitane hI jIvoMke, jinake ki jJAnAvaraNa karmakA udaya madhyama darjekA hai, isake viSayameM bhrama-viparyAsa lagA huA hai| aise jIva yathArtha svarUpa se viparIta hI dharmake svarUpakA nizcaya kiye hue haiN| kiMtu ukta dharmopadezake prati dina sunanevAle jIvoMkA usake anugrahase vaha vaha ajJAna saMzaya athavA viparyAsa dUra ho jAtA hai| jo ajJAnI haiM unakA ukta ajJAna dharmopadezake pratidina sunate sunate dUra hojAtA hai aura yathArtha svarUpa tathA AkAravizeSakI apekSA aisA nizcaya hojAtA hai ki " dharma yahI hai aura aisA hI hai"| isI prakAra isa dharmopadezake anugrahase hI saMdigdhoMke ukta saMdehakA vinAza aura viparyastoMke ukta viparyAsakA bhI nirAsa hojAtA hai aura dharmake svarUpa tathA AkArakA ukta prakArase nizcaya hojAtA hai| ina tIno kAryoMko, dharmopadezake anugrahase, aisA kahanekA prayojana yaha hai ki jIvoMko kSayopazamake anusAra atizayaprAptimeM yaha nimitta kAraNa paDatA hai| yahAMpara yaha bAta bhI samajhalenI cAhiye ki dharmopadezakA yaha phala tIna prakArake avyutpanna samyagdRSTi athavA bhadrapariNAmI mithyAdRSTiyoMkI apekSAse hI dikhAyA gayA hai| kyoMki jo krUra pariNAmI mithyAdRSTi haiM ve upadezake adhikArI nahIM ho skte| jo samyagdRSTi zrotA haiM unako pratidina isa dharmopadeza sunanekA yaha phala prApta hotA hai ki ukta dharmake viSayameM 'dharma yahI hai, isI prakArase hai, anya nahIM haiM, aura na anya prakArase hai ' isa taraha anubodharUpase unakA zraddhAna dRDha ho jAtA hai| isI prakAra jo dRDhazraddhAnI zrotA haiM unako athavA dUsare samyagdRSTiyoMko bhI usake pratidina sunanese yaha phala prApta hotA hai ki ve usake anugrahase vaisA (upadezake anusAra) AcaraNa bhI karane lagate haiN| isI prakAra jo samyagdRSTi pahalese AcaraNa bhI karate haiM unako yaha phala prApta hotA hai ki ve isake adhyAya
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ anamAra 22 adhyAya 1 prasAdase aura bhI acchI taraha AcaraNa karane lagate haiM / dharmopadezakA yaha phala zrotAoMkI apekSAse kahA gayA hai kiMtu vaha kevala zrotAoMko hI nahIM, vaktAko bhI prApta hotA hai / vaha vaktA bhI isake anugrahase sAtAvedanIya, zubha Ayu, zubha nAma aura zubha gotrarUpa karmoMkA saMcaya karatA, tathA pUrvasaMcita puNya karmake phalarUpa abhyudayoMse pratidina samRddhiyA~ko prApta hotA hai / kyoMki puNyakA saMcaya aura phala zubha pariNAmoMse prApta hotA hai aura dharmopadeza denese zubha pariNAma hote haiM / isI prakAra AgAmI kAla meM mana vacana aura kAya ina tIna yogoMke dvArA AnevAle tathA jJAnAvaraNAdi pApakarmarUpa pariNamana karane yogya pudgaloMkA vaha nirAkaraNa- saMvara karatA, tathA pUrvasaMcita pApakarmoM kA kramase kSapaNa - nirjarA bhI karatA hai / sArAMza yaha ki dharmopadeza svAdhyAya nAmakA tapovizeSa hai / isaliye usake prasAda se dharmopadeSTA - vaktA ke azubha ailer saMvara aura usake sAtha sAtha nirjarA hotI hai| kiMtu isa upadeza meM prazasta rAga bhI pAyA jAtA hai / isaliye usake nimittase puNyapuJjakA Asrava tathA pUrvabaddha puNya karmakA pracuratayA vipAka bhI hotA hai, jisase ki navIna navIna vividha abhyudayoMkI siddhi hotI hai / bhAvArtha - jisake anugrahase aneka zrotAoMko mukhyatayA dharmake svarUpakA jJAna yA usa viSayake saMzayakA vinAza athavA viparyAsakA nirAsa, yadvA zraddhAnakA puSTIkaraNa aura cAritrakI siddhirUpa vizeSa vizeSa phala prApta hote haiM, evaM vyAkhyAtAko azubha karmoMkA saMvara aura nirjarArUpa tathA puNyapuJjakA Asrava aura usake udayase vividha amyudayoMkI prAptirUpa phala hote haiM / vaha dharmakI dezanA sadA samRddhiko prApta ho / isa prakAra AzIrvAdAtmaka namaskAra ke dvArA graMthakArane yahAMpara dharmopadezakI stuti kI hai / * pUrvokta prakArase bhagavAn siddhaparameSThI prabhRtike guNagaNakA punaH punaH smaraNarUpa mukhya maMgala karake aba graMthakAra vakSyamANa graMthakI AdimeM usake pramANa aura usameM jisa viSayakA varNana kareMge usake nAmase hI graMthake bhI nAmako prakAzita karate hue graMtharacanA karanekI pratijJA karate haiM / - dharma 22.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagAra - atha dharmAmRtaM padyadvisahasyA dishaamyhm| nirdaHkhaM sukhamicchanto bhavyAH zRNuta dhiidhnaaH||6|| isa padyakI AdimeM jo atha-zabda AyA hai vaha maMgalavAcaka hai| kyoMki- "siddhibuddhirjayo bRddhI / rAjyapuSTistathaivaca / oMkArazcAthazabdazca nAMdImaMgalavAcinaH // " siddhi, buddhi, jaya, vRddhi, rAjyapuSTi, tathA oMkAra aura athazabda nAMdImaMgalavAcI haiN| athavA atha-zabda adhikAravAcaka hosakatA hai| kyoMki yahAMse zAstrakA adhikAra calatA hai| yadvA anantara artha karanA caahiye| kyoMki mukhya maMgalako karaneke anaMtara aba ' aisA artha bhI yahAM hotA hai / - parimita akSara tathA mAtrAoMke samUhakA nAma pada hai| ina padoMke dvArA zloka AryA gIti upagIti Adi chaMdarUpameM kI gaI vAkyaracanAko padya kahate haiM / aise do hajAra padyoMke dvArA maiM dharmAmRta graMthakA pratipAdana karatA huuN| sunanekI icchA tathA zravaNa grahaNa dhAraNa Adi ATha guNoMse yukta buddhirUpa dhanake dhAraNa karanevAle he bhavyo ! duHkhoMse sarvathA atikrAMta mokSasukhakI icchA rakhate hue Apa isako suneN| kyoMki sukhakA vAstavika lakSaNa nirAkulatA hai, jo ki mokSameM hI prApta ho sakatA hai / saMsArameM jo sukha hai vaha duHkhoMse mizrita athavA duHkharUpa hI hai| kahA hai ki ... saparaM bAdhAsahiyaM vicchiNNaM baMdhakAraNaM visamaM / ja iMdiehi laddhaM taM sokkhaM dukkhameva tahA / / iti / jo sukha indriyoM se prApta hotA hai vaha sukha nahIM; vAstavameM duHkha hI hai / kyoMki vaha paravaza-kamAke adhIna, bAdhAsahita-duHkhoMse mizrita, vicchinna, sAMta-naSTa honevAlA, karmabaMdhakA kAraNa, aura visama-kuTila athavA bhayaMkara hai| adhyAya
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra kisI kisI vAkyameM cazabdakA luptanirdeza bhI rahA karatA hai| yathA-'pRthivyApastejovAyuriti tatvAni' yahAMpara vAyuzabdake sAtha cazabdake na rahanepara bhI aisA artha hotA hai ki 'pRthivI jala agni aura vAyu ye tattva hai| isI prakAra yahAMpara bhI sukha-zabdake sAthameM cazabdakA luptanirdeza samajhanA cAhiye / jisase uparyukta vAkyakA dUsarA artha aisA bhI hosakatA hai ki 'duHkhoMke abhAva aura sukhakI icchA rakhanevAle Apa isa graMthako suneM / ' kyoMki duHkhoMkA abhAva aura sukha ye do bAteM haiM aura dono hI kI prANiyoMko icchA hai| . Upara bhavyoMke jo do vizeSaNa diye haiM unase yaha bAta bhI samajhalenI cAhiye ki jo duHkharahita sukhakI icchA aura ukta prakArake buddhirUpa dhanake dhAraNa karanevAle bhavya haiM ve hI isa graMthake sunaneke adhikArI haiM / kyoMki isa graMthameM jisa viSayakA pratipAdana kiyA jAyagA usakI yA usake phalakI jo icchA hI nahIM rakhate athavA jo isa graMthake samajhanekI yogyatA hI nahIM rakhate ve isake sunaneke adhikArI kisa taraha ho sakate haiM? dharmakA lakSaNa Upara likhA jAcukA hai| vaha dharma amRtake samAna hai; kyoMki usakA upayoga prANiyoMko ajara aura amara banAnakoliye kAraNarUpa hai| isI dharmarUpI amRtake svarUpakA isa graMthameM pratipAdana kareMge / ataeva isa graMthakA nAma bhI dharmAmRta hai / kyoMki viSayake nAmase. bhI graMthakA nAma rakkhA jAtA hai / dekhate haiM ki prAcIna kaviyoMne bhI abhidheyake nAmase tatvArthavRtti yazodharacarita Adi zAstroMke nAma rakkhe haiN| isI prakAra rudraTa bhaTTane bhI kahA hai ki " kAvyAlaMkAroyaM graMthaH kriyate yathAyukti--maiM yuktipUrvaka isa kAvyAlaMkAra graMthakI racanA karatA huuN|" . isa prakAra graMthakArane pramANa aura nAmakA nirdeza karate hue graMtha racanekI pratijJA kI, kiMtu graMthakI AdimeM chaha bAteM dikhAye binA usakI racanA nahIM hotI yaha bAta prasiddha hai| yathA-- adhyAya | 24 " maGgalanimittahetupramANa.nAmAni zAstrakartRzca / vyAkRttya SaDapi pazcAdvayAcaSTAM zAstramAcAryaH / / "
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dharma 25 maGgala, nimitta, hetu, pramANa, nAma, aura zAstrakA, ina chaha bAtoMko pahale dikhAkara pIche AcArya graMthakI racanA karate haiM / ata eva ina chaha bAtoMko hI pahale yahAMpara dikhAte haiN| ..maMgala-jo ma-mala- pApako galAde athavA maGga-puNyako deM usako maGgala kahate haiM / yaha, prArabdha : kArya nirvighnatayA siddha honekeliye kiyA jAtA hai / maMgala do prakArakA hotA hai; 1 mukhya, 2 gonn.| mukhyamaMgala bhI do. tarahakA hotA hai| eka arthakI apekSA, dUsarA zabdakI apekSA / jisameM se arthakI apekSA mukhya maMgala bhagavAn siddhaparameSThI Adike guNoMkI smRti aura stuti rUpase pahale hI kiyA jAcukA hai| evaM zabdakI apekSA bhI mukhya maMgala isI zlokakI AdimeM athazabdakA uccAraNa karake karaliyA gayA hai| kyoMki aMthazabda bhI maMgalavAcaka hai / jaisA ki kahA bhI hai:- .. . trailokyezanamaskAralakSaNaM maGgalaM matam / viziSTabhUtazabdAnAM zAstrAdAvathavA smRtiH // iti / / zAstrakI AdimeM tIna lokake svAmI savaI vItarAga bhagavAnko namaskAra karanA maMgala mAnA gayA hai, athavA khAsa khAsa zabdoMke smaraNa yA uccAraNako bhI maMgala kahate haiN| saMpUrNa kalaza dadhi akSata aura sapheda phUla ityAdike upahArako gauNa maMgala kahate haiN| kyoMki vaha mukhya maMgalakI prAptikA upAya hai / so bhI zAstrakI AdimeM graMthakArane karaliyA hai; jaisA ki graMthakI nirvighnatayA siddhi ke dekhanese mAluma hotA hai| nimitta-jisake uddezase zAstrakI racanA hotI hai usako nimitta kahate haiM / so yaha bhI 'bhavyAH' isa zabdase batAdiyA gayA hai| arthAt bhavyoMke uddezase hI isa zAstrakI racanA kI gaI hai, aura kisI dUsare uddezase nhiiN| ana0 gha04 adhyAya
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra hetu-hetuzabdakA artha prayojana yA phala hotA hai / isake do bheda haiM; eka mukhya, dUsarA gauNa-AnuSaMgika / samIcIna dharmake svarUpakA jJAna ho jAnA hI isa graMthakA mukhya prayojana hai| so 'dizAmi' aura 'zRNuta' ina do padoMke dvArA sacita karadiyA gayA hai| kyoMki kisI bhI kAmameM jisaliye pravRtti kI jAya usako prayojana kahate haiM / zAstrakA mukhya prayojana bhI jJAna hI hai| kyoMki amuka zAstrake sunanese mujhe amuka viSayakA jJAna ho jAyagA aisA jAnakara-usa viSayake jJAnake prayojanase hI koI bhI jIva usa zAstrake sunane AdikameM pravRtti kiyA karatA hai, anyathA nhiiN| isaliye pratipAdita viSayakA jJAna honA hI zAstrakA mukhya prayojana hai / evaM isa zAstrakA bhI mukhya prayojana samIcIna dharmake svarUpakA jJAna ho jAnA hI hai / dUsarA gauNa phala dharmakI sAmagrI AdikA jJAna hojAnA hai| kyoMki usake jJAnase jIva samIcIna dharmake AcaraNa karanemeM pravRtti karatA hai aura isa tarahakI pravRtti karanevAlA anaMtajJAna darzana vIrya aura nirAkulatArUpa avinazvara evaM atIndriya sukhako tathA parama avyAvAdhatAko prApta hotA hai / isa prakAra ye dono hI isa zAstrake sAkSAt prayojana haiM / kiMtu dekhA jAya to paramparAse sukhakI prApti athavA duHkhakI nivRtti hojAnA hI isa zAstrakA vastutaH prayojana hai; kyoMka prANiyoMko yahI bAta abhISTa hai / so yaha bAta bhI 'duHkha rahita sukhakI icchA rakhanevAle' ina padoMse spaSTa karadI hai / pramANa, nAma, aura graMthakartA, ye bAteM spaSTa hI haiN| ata eva inake viSayameM vizeSa kahanekI AvazyakatA nahIM hai| rahI graMthake nAmake sAtha pratipAdita viSayake sambandhakI bAta; so graMthake anvartha nAmase hI prakaTa hojAtI hai ki, samAcIna dharmake svarUpa aura isa zAstrake sAtha vAcyavAcaka sambandha hai / isIliye isako samIcIna dharmAcaraNa aura anaMtasukhAdikakI prAptikA kAraNa samajhanA cAhiye / adhyAyA uparyukta kathanase yaha bAta acchI taraha samajhameM AsakatI hai ki isa graMthameM sambandha abhidheya aura prayojanake na honekI yadi koI zaMkA kare to vaha nahIM ho sakatI / ata eva isa graMthake viSayameM dujanoMke apabAdakI zakAkA parihAra karanekeliye graMthakAra kahate haiM
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAnugrahabuddhInAM mahimA kopyaho mahAn / yena durjanavAgvajraH patannava vihanyate // 7 // anagAra ____ aho jinako buddhi dUsare anugrAhya prANiyoMke anugraha -Apattike nivAraNa karanemeM hI lagI rahatI hai aise mahApuruSoMkI mahimA hI koI -anirvacanIya aura mahAna hai, jisase ki svabhAvase hI dUsaroMke apakArake karanevAle durjanoMkA vacanarUpI bajna paDate hI naSTa ho jAtA hai / vajra isaliye ki vaha sahasA dAruNa vinipAtakA kAraNa aura durnivAra hai evaM sajanoMko mahimAkI mahattAkA kAraNa bhI yaha hai ki usase sabhI prANiyoMke abhISTa kAryakI sarvatra aura sarvadA jo niSpatti hotI hai usameM pratyupakArakI apekSA nahIM rhtii| bhAvArtha--durjana loga yadyopa isa graMthakA aneka rUpase apavAda kareMge; kyoMki unakA svabhAva hI niMdA karanekA hai| phira bhI mahApuruSoMke prabhAvase vaha niMdA avazya hI naSTa ho jaaygii| kyoMki sajjanoMkA svabhAvase hI aisA mAhAtmya hai| aba yahAMpara graMthakAra samAsokti alaMkArake dvArA yaha batAte haiM ki isa kalikAlameM mithyA upadezaka bahuta hI sulabhatAse mila sakate haiM; kiMtu samIcIna upadezakoMkA milanA bahuta hI kaThina hai / samAsokti alaMkArakA lakSaNa rudraTa bhaTTane isa prakAra kahA hai| - sakalasamAnavizeSaNamekaM yatrAbhidhIyamAnaM sat / upamAnameva gamayedupameyaM sA samAsoktiH // upameyake samAna saba vizeSaNa dekara kevala upamAnakA hI jahAMpara isa tarahase varNana kiyA jAya ki jisase upameyakA svayaM bodha ho jAya, vahAMpara samAsokti alaMkAra kahA jAtA hai / jaise adhyAya
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra phalamavikalamalaghIyo laghupariNati jAyatesya susvAdu / prINitasakalapraNayipraNatasya samunnateH sutaroH // samasta-praNayI logoMko tRpta karanevAle kiMtu namra rahanevAle isa samIcIna vRkSako zreSTha unnatikA. phala zIghra hI pakanevAlA mahAn pUrNa aura mukAdu hotA hai| isa kathanase samRddhiko pAkara bhI namra rahanevAle kiMtu usakA paropakArAdikameM upayoga karanevAle satpuruSako jo kucha, aura jaisA phala prApta hotA hai vaha batAyA gayA hai / isI prakAra graMthakAra Ageke padyameM pUrvArdhake dvArA, isa kalikAlameM mithyA upadezakoMkI sulabhatA aura uttarArdhake dvArA, sadupadezakoMkI durlabhatA batAte haiN| kyoMki pUrvArdhameM jo jo bAteM kahI haiM ve saba mithyA upadezakoMkI tarapha aura uttarAdhameM jo kahI haiM ve saba sadupadezakoMkI tarapha ghaTita hotI haiN| suprAyAH stanayitnavaH zaradi te sATopamutthAya ye, pratyAzaM prasRtAzcalaprakRtayo garjantyamandaM mudhaa| .. ye prAgabdacitAna phalaDhimudakairvIhInnayanto navAn, satkSetrANi paNantyalaM janayituM te durlabhAstaddhanAH // 4 // - zarada RtumeM caMcala prakRtike dhAraka aura baDe ATopa-ADambarake sAtha uThakara samasta dizAoMmeM phailajAnevAle tathA vyartha kiMtu khUba jorase garjanevAle meghoMkA milanA kucha kaThina nahIM hai| aise megha bahuta hI sulabhatAse mila sakate haiN| kiMtu aise meghoMkA milanA bahuta durlabha hai jo ki varSAkAlIna meghoMse puSTa hue navIna dhAnyoMse samIcIna kSetroMko, paryApta phalasaMpatti utpanna karanekeliye apane jalake dvArA acchI tarahase Apluta kara dete haiN| bhAvArtha-isa kalikAlameM aise mithyA upadezaka.bahuta mila sakate haiM jo ki khUba hI ADambara karane adhyAya
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . anagAra vAle haiM aura svabhAvase hI caMcala hote hue bhI apanA prayojana siddha karanekeliye dUra dUra taka phaile hue haiN| tathA vyAkhyAnAMdike samaya garjate bhI khUba haiM para vapate bilakula bhI nahIM haiN| zrotAoMko-bhavyoMko abhyudaya yA mokSuke. mArgakA jJAna bilakula bhI nahIM karA sakate / hAM, aise upadezaka avazya hI duSprApya haiM, jo ki vinIta kiMtu pUrvAcAyoMse vyutpAdita sadAcArake prakarSako prApta hue vineyoMko apane upadezarUpI jalase isa taraha Apluta karadete haiM ki jisase varSAkAlake samAna pUrvAcAyoMke pratApase utpanna huA unakA zAstrake rahasyavizeSakA jJAnarUpI navIna dhAnya apUrva vyutpattise viziSTa aura samRddha ho jAtA hai| ..., yaha bAta pahale kahacuke haiM ki " maMgala nimitta Adi chaha bAtoMko batAkara AcAryoMko zAstrakA vyAkhyAna karanA cAhiye / " yahAMNara AcAryakA nAma mAtra catAyA gayA hai| kiMtu yaha nahIM batAyA gayA ki zAstrakA vaha vyAkhyAtA AcArya kaisA honA cAhiye / ataeva graMthakAra yahAMpara vyavahArapradhAna upadezake kA AcAryakA lakSaNa karate haiN|- -.... . ........ prodyannivedapuSyadratacaraNarasaH samyagAmnAyadhartA, dhIro lokasthitijJaH svaparamatavidA dhAgminAM copajIvyaH / sanmUrtistIrthatattvapraNayananipuNaH prANadAjJobhigamyo, nigranthAcAryavaryaH parahitanirataH satpathaM zAstu bhavyAn // 9 // saMsArako baDhAnevAle mithyAtvAdika bhAvoMko graMtha-parigraha kahate haiN| yaha parigraha jinhoMne sarvathA choDadiyA hai una yatiyoMko nigraMtha kahate haiN| tathA jo pAMca prakArake AcArakA svayaM pAlana karate aura ziSyoMse karAte haiM unako AcArya kahate haiM / tathA 1 AcArake pAMca bheda ye haiM-1 darzanAcAra 2 jJAnAcAra 3 cAritrAcAra 4 tapaAcAra 5 vIryAcAra / adhyAga
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ anamAra 30 adhyAya 1 pacaghAcarantyAcAraM ziSyAnAcArayanti ca / sarvazAstravido dhIrAstetrAcAyAH prakIrtitAH // iti / jo dhIra aura saba zAstroMke jJAtA hokara svayaM pAMca prakAra ke AcArakA pAlana karate aura ziSyoMse karAte haiM unako AcArya kahate haiM / jo isa prakArake nirbaMdha AcAyoMmeM zreSTha aura Age jinakA varNana kiyA gayA hai una daza vizeSa guNoMse viziSTa tathA paropakAra karanemeM hI niraMtara rata rahanevAlA hai usIko vyavahAra nizcayasvarUpa aura prazasta mokSamArgakA pratipAdana karanA cAhiye / prazasta isaliye kahA gayA hai ki vaha satpuruSoMkIleya sadA sevya hai aura kisI bhI pramANase usameM bAdhA nahIM A sakatI hai| aba una daza vizeSa guNoM ko batAte haiM jinakA ki dharmake pratipAdaka AcAryameM honA Avazyaka hai: 1 - vIra rasase AviSTa vratAcaraNa - gupti aura samiti ke sAtha sAtha una vratoMke, jinakA ki Age calakara varNana kareMge, pAlana karaneko vratAcaraNa kahate haiN| isa vratAcaraNameM bhI eka prakArakA rasa yA harSa AnaMda hai| jisakI ki puSTi nirveda -- saMsAra zarIra aura bhogoM ke viSayameM utpanna hue vairAgya pariNAmoMse hotI hai / jisakA nirveda zAntarasakI prAptikI tarapha abhimukha hokara AtmA aura zarIra ke bhedajJAnakI bhAvanAke balase baDhatA huA calA jAtA hai usakA vratAcaraNa bhI prakarSatAko prApta karatA calA jAtA hai| ata eva sabase pahalI bAta yaha honI cAhiye ki vaha dharmake viSaya meM vIra rasase AviSTa ho usake vratAcaraNakA rasa bar3hate hue nirvedase pratikSaNa prakarSatAko prApta karatA huA calA jAya / 1 yoganirodha ko gupti kahate haiM / ata eva isake tIna bheda haiM-1 manogupti 2 vacanagupti 3 kAyagupti | 2 samIcIna pravRttiko samiti kahate haiM / isake pAMca bheda haiM- 1 IrSyA 2 bhASA 3 eSaNA 4 AdAnanikSepaNa 5 Alokita pAnabhojana | MAHAK SRASSMATE dharma0
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ PRERNCHOTI anagara TERR O TESTANUSANTOSATTASTERSTUASTHANHATEL274555ENTISANZEATMEANISATENTIANE 2--samIcIna AnAyakA dhAraNa-prathamAnuyoga karaNAnuyoga caraNAnuyoga aura dravyAnuyoga ina cAra || anuyogoMse yukta pUrNa Agamako AmnAya kahate haiN| athavA pitA va guruke cale Aye saMtAnakramako bhI AmnAya kahate haiN| ina donoM hI samIcIna AmnAyoMko isa tarahase dhAraNa karanevAlA honA cAhiye ki jisameM kisI bhI tarahase viccheda na paDA ho| tAtparya yaha ki ukta AcAryameM dUsarA vizeSa guNa yaha bhI honA cAhiye ki vaha paramparAse cale Aye hue upadeza aura saMtAnakramase Aye hue tattvajJAna tathA sadAcArake pAlana karanemeM pravINa ho|| 3- tIsarA guNa dhIratA hai / kyoMki kSudhA pipAsA Adi parISahoM tathA deva manuSya Adike kiye hue upasagAke A upasthita honepara bhI jisakA hRdaya sarvathA avikRta rahatA hai vahI gaNI dharmakI dezanAkA AdhikArI ho sakatA hai| . 4- cauthA guNa lokasthitikA jJAna hai / kyoMki isa carAcara jagatkI sthitikA jisako jJAna nahIM hai vaha dharmakA upadeza kaise de sakatA hai / athavA cAra varNa aura cAra AzramoMko bhI loka kahate haiN| inakI sthitipravRtti niyama vyavahArAdikakA jo jJAna rakhatA hai vahI dharmakA upadeza de sakatA hai| . 5-pAMcavAM guNa svamata aura paramatakA advitIya jJAna hai| kyoMki aisA jJAna rakhanevAlA vyakti hI vidvAnoMke samakSa dharmake svarUpakA acchI taraha pratipAdana kara sakatA hai| usako siddha karake batA sakatA hai aura usakA prabhAva prakaTa kara avasthAna rakha sakatA hai| 6-chahA guNa advitIya vAgmitA hai| kyoMki jisakI vANI prazasta tathA atizayayukta nahIM hai vaha dharmake svarUpakA hRdayagrAhI pratipAdana kaise kara sakatA hai ? kiMtu isake viruddha jisake vacana prazasta tathA ! sAtizaya haiM. vahI vyakti dharmake vAstavika svarupako zrotAoMke hRdayaMgama karA sakatA hai| 7-sAtavAM guNa samIcIna mUrtikA honA hai| vaktAkA zarIra bhI prazasta-sAmudrika zAstrameM batAye adhyAya 1
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra REAMSTHANDRAMMARPADMAANWARMAWATANAMAHANAADANARENDRA hue lakSaNoMse yukta aura lobha sthUlatA dIrghatA tathA inase ulaTe tIna doSoMse rahita honA cAhiye / kyoki ArSa AgamameM bhI yaha kahA hai ki rUpAnAyaguNairAkhyo yatInAM mAnya eva ca / tapojyeSTho guruzreSTho vijJayo gaNanAyakaH // iti / jo rUpa AmnAya tathA itara guNoMse pUrNa hai, tapa karanemeM jyeSTha pradhAna aura guruoM-muniyoMmeM zreSTha evaM yatiyoMko avazya hI mAnya hai vahI gaNa-munigaNakA nAyaka-dharmadezanAkA adhikArI AcArya ho sakatA hai| 8-AThavAM guNa tIrtha aura taccake praNayana-pratipAdanameM pravINatAkA honA hai / " sabhI vastu anekAntAtmaka haiM" isa matako tIrtha kahate haiN| kyoMki isake dvArA bhavya puruSa saMsArasamudrako tarakara pAra hote haiM / isake viruddha saMsAra meM sarvathA ekAntarUpa jitane pravAda pracalita haiM una sabake tiraskAra-khaNDanase camaka uThanevAle aura vyavahAra nizcayanayakI prayogapaddhatise vicitra hai AkAra jisakA aisI cakrAtmaka vastuke prakAzita karanevAle pratipAdanako usakA [ tarthikA ] praNayana kahate haiN| isI prakAra adhyAtma zAstrake rahasyako tattra kahate haiN| aura usake sa-tarahake pratipAdanako usakA praNayana kahate haiM, jisameM ki bhUtArtha tathA abhUtArtha nizcaya aura vyavahAra ina donoM nayoMke dvArA dayA dama tyAga aura samAdhikI pravRtti ke sAtha sambandha rakhanevAle paramAnaMda padakI vyavasthA karake batA dI gaI ho| ina donoM pratipAdanoMmeM tarthipratipAdana aura tattvapratipAdanameM pravINatAkA abhiprAya yahI hai ki vaha dharmadezanAkA adhikArI AcArya yaha acchI taraha samajhatA ho ki inameMse kahAMpara kisa pratipAdanako mukhya aura ko gauNa karanA caahiye| aisA honese hI vaha apane aura dUsareko ThIka pratyaya karA sakatA hai| kyoMki inameMse yadi eka hI ko mAnA jAyagA to vaha viSaya to siddha nahIM hI hogA; paraMtu dUsare viSayakA bhI lopa ho jAyagA / jaisA ki kahA bhI hai: adhyAya
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma anagAra cai jiNamayaM parvajaha tA mA vavahAraNicchae muaha / ekeNa viNA chijjai titva aNNeNa puNa tacaM / / caraNakaraNappahANA sasamayaparamatyamukavAvArA / caraNakaraNaM sasAra Nicchyasuddha Na jANanti / NicchayamAlaMbatA Nicchayado NicchayaM ajaanntaa| NAsiMti caraNakaraNa bAhirakaraNAlasA keI / / iti / yadi tuma jinamatako cAhate ho to vyavahAra aura nizcaya inameMse kisI bhI nayako mata choDo / kyoMki inameMse eka vyavahAra nayake binA tIrthakA aura dUsare nizcayanayake vinA tatvakA lopa ho jAtA hai| aisA na samajha kara jo vyakti kevala caraNakriyA-bAhya cAritrako hI pradhAna mAnatA hai vaha avazya hI paramAthase AtmakalyANake vyApArase rahita hai / kyoMki aisA vyakti caraNakriyAko hI AtmasiddhikA sAra samajha baiThatA hai| vaha nizcayase AtmAke zuddha sArako sArabhUta tattvako nahIM jAnatA / isI prakAra jo kevala nizcaya nayakA hI avalambana lenevAlA hai, yaha mizcaya hai, ki vaha nizcaya nayako bhI nahIM samajhatA / aisA vyakti svayaM bAhya cAritrameM AlasI ho jAtA hai aura cAritra-dharmako naSTa kara DAlatA hai| 9-nauvAM guNa yaha honA cAhiye ki usake zAsanakA paryavasAna chaha kAyake jIvoMkA pAlana karanA hI ho| aura isIliye jisakI AjJA-jisake zAsana yA niyogako sva aura para sabhI Adarake sAtha mAnanevAle hoN| - 10-dazavAM guNa pradhAnatA hai / sabhI loka Akara jisakA sukhapUrvaka Azraya lete hoN| isa guNake kahanese, priya hita vacanakA bolanA, prAyaH praznoMko saha sakanA ityAdi guNoMko bhI samajha lenA cAhiye. - isa prakAra daza vizeSaNoMse yukta parahitameM hI nirata rahanevAle nigraMthAcAryavarako dharmakA upadeza denA caahiye| adhyAya 33 ana005
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHSEXHX5269vAra anagAra isa padyameM graMthakArane AzI:-arthameM loTa lakArakA prayoga kiyA hai| jisase yaha abhiprAya prakaTa hotA hai ki "hama [graMthakAra] AzA karate haiM ki dezanAkA adhikArI ina guNoMse yukta ho" athavA svarUpajJAna karAne-arthameM bhI isa lakArakA prayoga hosakatA hai| jisase yaha artha prakaTa hotA hai ki "ina guNoMse yukta gaNIko satkArapUrvaka dharmopadezameM pravRtta honA cAhiye / " _ aba graMthakAra yaha batAte haiM ki jo mokSakI icchA rakhanevAle haiM unako adhyAtma zAstrakA rahasya jAnanevAle guruoMkI sevA karanI caahiye| vidhivaddharmasarvasvaM yo buddhvA zaktitazcaran // pravati kRpayAnyeSAM zreyaH zreyArthinAM hi saH // 10 // vyavahAra aura nizcaya nayake dvArA ratnatrayAtmaka dharmake pUrNa aura asAdhAraNa svarUpako paramAgama sadguruoMkI sampradAya AmnAya aura apane jJAnake anusAra samajhakara aura yathAzakti usakA pAlana karatA huA jo vyakti dUsaroMko bhI, kisI prakArakI khyAti lAbha yA pUjA AdikI apekSAse nahIM, kiMtu, kevala anukampAke vaza hokara-paropakAra karane hI kI abhilAzAse usa dharmasarvasvakI vidheyatAkA isa tarahase jJAna karA detA hai ki jisase una zrotAoMkA usa viSayakA ajJAna samUla naSTa ho jAya; vahI guru kalyANa-mokSakI abhilASA rakhanevAle bhavyoMko sevya hai / mumukSuoMko aise hI gurukI sevA karanI cAhiye / ukta dezanAke adhikArI AcArya aura adhyAtma rahasyake upadeSTA ina dono hI kA lokameM prabhAva prakaTa ho aisI AzA-bhAvanA prakaTa karate haiM:-- svArthekamatayo bhAntu mA bhAntu ghaTadIpavat / parAdhai svArthamatayo brahmavadvAntvahardivam // 11 // EXANTARAHARA 24 adhyAya
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagAra dhyAya 1 yahAM para pahale yaha batA denA ucita hai ki mumukSu tIna prakArake hote haiN| eka to paropakArako pradhAna rakhakara svopakAra karanevAle, dUsare svopakArako pradhAna rakhakara paropakAra karanevAle, tIsare kevala svopakAra karanevAle / inameMse pahale prakArake mumukSake viSaya meM ArSa AgamameM aisA kahA hai| svaduHkhanirghRNArambhAH paraduHkheSu duHkhitAH / nirvyapekSaM parArtheSu caddhakakSA mumukSaSaH // iti / mumukSu puruSa apane duHkhoM ko dUra karanekeliye adhika prayatna nahIM karate kiMtu dUsaroMke duHkhoMko dekhakara adhika duHkhI hote haiN| aura isIliye ve kisI bhI prakArakI apekSA ne rakhakara paropakAra karanemeM dRr3habAke sAtha sadA tatpara rahate haiM / dUsare bhedake viSaya meM aisA kahA hai AdahidaM kAdavvaM jai sakaI parahiMdaM ca kAdavvaM / AdahidaparahidAdo AdahidaM suThu kAdavvaM // iti / apanA hita siddha karanA cAhiye / phira yadi ho sake to parahita bhI siddha karanA cAhiye / kiMtu AtmAhata aura parahita ina donoMmeM Atmahitako acchI taraha siddha karanA cAhiye / tIsare bhedake viSayameM aisA kahA hai: paropakRtimutsRjya stropakAraparo bhava / upakurvan parasyAjJo dRzyamAnasya lokavat // iti / paropakArako chor3akara apanI AtmAkA upakAra kara / kyoMki adRzyamAna parake upakAra karanevAleko sAdhAraNa logoMkI taraha ajJa hI samajhanA cAhiye / TATATTATO 35
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9ALMEANMANANEEYANE anagAra ina tIna prakArake mumukSuoM se aMtimake prati graMthakArane apanI taTasthatA prakaTa kI hai| kyoMki kevala svopakAra-AtmakalyANakA hI karanevAlA ghaTameM rakkhe hue dIpakake samAna hai| jisa prakAra ghaTameM rakkhA huA dIpaka jalatA huA ho yA bujhA huA; usase lokameM kisIko bhI harSa yA amarSa nahIM hotA / isI prakAra paropakArase rahita kevala AtmakalyANa karanevAlA vyakti dUsaroMkeliye heya yA upAdeya arthakA prakAzaka nahIM hotaa| ata eva vaha unakeliye upekSAkA hI viSaya hai| vaha jagata meM prakAzita ho yA na ho, usase dUsaroMkA koI prayojana nhiiN| kiMtu aise vyakti sarvajJake samAna jagatmeM dina rAta prakAza kareM jo ki dUsaroMke prayojanako apane prayojana sarIkhA hI mAnate haiM / bhAvArtha-jagatmeM jisa vaktAkA prabhAva prakaTa nahIM hotA usapara logoMkA adhika vizvAsa nahIM hotaa| kiMtu isake viruddha, jo upadeSTA jagatameM prabhAvazAlI prakaTa hai usapara loga adhika vizvAsa karate haiM aura usake vacanAnusAra pAralaukika kAya karane meM niHsaMdeha hokara pravRtti karate haiN| yahAMpara yaha zaMkA ho sakatI hai ki dezanA-dharmopadezakA phala nikaTa bhavyoMmeM hI ho sakatA hai| aura aise bhavyoMkA Ajakala milanA bahuta kaThina hai| ata eva vaha vyartha aura anAvazyaka kyoM nahIM hai ? para yaha zaMkA ThIka nahIM hai| kyoMki yadyapi Ajakala nikaTa bhavya atyaMta durlabha haiM, phira bhI dezanA vyartha nahIM hai / isI vAtakA graMthakAra samarthana kara baktAko upadezakeliye utsAhita karate haiN| pazyan saMsRtinATakaM sphuTarasaprAgbhArakirmIritaM, svasthazcarvati nirvRtaH sukhasudhAmAtyantikImityaram / ye santaH pratiyanti te'dya viralA dezyaM tathApi kacita, kAle kopi hitaM zrayediti sadotpAdyApi zuzrUSatAm // 12 // "jo AtmA saMsArase rahita hokara mukta hogaye haiM aura karmase sarvathA rahita apane AtmasvarUpameM hI Thahare hue haiM ve vibhAvAdi bhAvoMse vyakta honevAle rasoMke samUhase nAnArUpako dhAraNa karanevAle saMsArarUpI nATa adhyAya
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 319 kako dekhate hue-usakA nirvikalpatayA anubhava karate hue AtaGka aura dUsare samasta vyApAroMse rahita hokara sakharUpI sudhAkA anaMtakAlataka pAna karate rahate haiM uttarottara usIkA svAda lete rahate haiN|" isa tarahakA jhaTitiupadezake anaMtara hI zraddhAna karalenevAle bhavya Ajakala-isa paMcama kAlameM vigla haiM-bahuta kama milate haiN| phira bhI dasaroMkeliye hitakA upadeza denA hI jinakA eka kArya hai aise AcAryoMko hamezaha zrotAoMko sunanekI icchA utpanna karA kara bhI dharmakA upadeza avazya denA caahiye| kyoMki saMbhava hai ki kabhI koI zrotA usase apane hitakI tarapha laga jAya / . yahAMpara graMthakArane saMsArako nATakakI upamA dI hai| kyoMki jisa taraha nATakako dekhakara darzakoMko AnaMda hotA hai usI taraha isa saMsArako nirvikalpa hokara dekhanevAle muktAtmAoMko bhI atyaMta AnaMda hotA hai| tathA nATakake samAna hI yaha saMsAra vibhAvAdi bhAvoMse vyakta honevAle nava rasoMse nAnAsvarUpa dhAraNa karanevAlA hai / jisake anusAra abhinaya karake batAyA jA sake aise kAvyako nATaka kahate haiN| vibhAva anubhAva aura vyabhicArI ina bhAvoMke dvArA vyakta kiye jAnevAle bhAvoMko sthAyI bhAva kahate haiN| inake rati Adi nava bheda haiM jinakA ki Age calakara ullekha kareMge / vibhAvAdike saMyogase puSTa hojAnepara inhI vyakta bhAvoMko rasa kahate haiM / jina bhAvoMkA manake dvArA AnaMda AtA hai unhIko rasa kahate haiN| isakA sAmAnya lakSaNa - sa:prakAra batAyA hai: kAraNAnyatha kAryANi sahakArINi yAni c|| ratyAdeH sthAyino loke tAni cennATyakAvyayoH // vibhAvA anubhAvAstatkadhyante vyabhicAriNaH / vyaktaH sa tarvibhAvAdyaiH sthAyI bhAvo rasaH smRtaH // rasa Adikake kAraNarUpa kAryarUpa aura sahakArIrUpa jitane bhAva haiM unako lokameM sthAyI bhAva kahate haiN| yadi inakA nATaka yA kAvyameM varNana kiyA jAya to inhIko vibhAva anubhAva aura vyabhicArI nAmase kahate adhyAya
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'anagAra haiN| ina vibhAvAdike dvArA vyakta honevAle sthAyI bhAvako rasa kahate haiN| athavA aisA bhI kahA hai- . vibhAvaranubhAvaizva sAtvikairvyabhicAribhiH / AnIyamAnaH sAdhyatvaM sthAyibhAvo rasaH smRtaH // vibhAva anubhAva sAcika aura vyabhicArI ina cAroMke dvArA siddha kiye jAnevAle sthAyI bhAvako rasa kahate haiM / lalanAoMke udyAnapraveza Adi Alambana aura uddIpanake kAraNoMko vibhAva kahate haiM / kaTAkSa aura bhujAkSepAdikako anubhAva kahate haiM jinase ki manameM hue vikAra-bhAvakA bodha hotA hai| sthAyI bhAvake sAtha rahanevAloMko vyabhicArI bhAva kahate haiN| isa vyabhicArI bhAvake tetIsa bheda haiM, jinake ki nAma isa prakAra haiN| nivedotha tathA glAniH zaGkAsUyAmadazramAH / AlasyaM caiva dainyaM ca cintA moho dhRtiH smRtiH // vegazcapalatA harSa Avegye jaDatA tathA / gayA viSAda autsukya nidrApasmAra eva ca // suptirvibodho'mrssshcaapyvhitthstthogrtaa| mativyAdhistathonmAdastathA maraNameva ca // trAsazcaiva vitarkazca vijJayA vyabhicAriNaH / trayAviMzadime bhAvAH samAkhyAtAstu naamtH|| nirveda glAni zaGkA asUyA mada zrama Alasya dainya ciMtA moha dhairya smaraNa vega cipalatA harSa Avega jaDatA garva visAda utsukatA nidrA apasmAra supti [ svApa] vibodha amarSa avahittha umratA mati vyAdhi unmAda maraNa trAsa aura vitrk| adhyAya..
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ RA -yanagAra MMRRENESSSSS sAcika mAvake ATha bheda haiM jinake nAma ye haiM: stambhaH svedotha romAnaH svarabhedotha vepathuH / vaivarNyamathupralaya ityaSTau sAttvikAH smRtaaH| stambha kheda romAJca svarabhaMga kampa vivarNatA azru aura pralaya / ratihAsazca zokazca krodhotsAhI bhayaM tthaa| jugupsAvismayazamAH sthAyibhAvA rsaashryaaH|| uparyukta vibhAvAdike dvArA vyakta honevAle sthAyI bhAvake nava bheda haiM; jinake nAma ye haiM: rati hAsa zoka krodha utsAha bhaya jugupsA vismaya aura zama / inhIke AdhArapara usakI utpatti hotI hai| ye bhAva bhI nava haiM aura inase utpanna honevAle rasa bhI nava hI haiM, jinake ki nAma ye haiM: shRnggaarhaasykrunnaaraudrviirbhyaankaaH| bImatsAdbhutazAntAca nava nATyarasAH smRtAH // zrRMgAra hAsya karuNA raudra vIra bhayAnaka bIbhatsa adbhuta aura zAnta / ata eva inameMse eka eka rasa kramase eka eka sthAyibhAvase utpanna hotA hai| yathA ratise zrRMgAra, hAsase hAsya, zokase karuNA, krodhase raudra, utsAhase vIraH ityaadi| . yahAMpara eka bAta aura bhI samajhanekI hai / vaha yaha ki Upara jo vyabhicArI bhAvake nivedAdika bheda ganAye haiM ve jisake hRdrayameM bAra bAra utpanna hokara puSTi prApta karalete haiM usakeliye ve hI rasa hojAte haiN| jaise ki rati yadyapi bhAva hai| phira bhI puSTa honepara vaha rasa hI hojAtA hai| hAM, jisake hRdayameM ye bhAva puSTiko prApta nahIM karasakate usakeliye ve bhAva hI haiM, rasa nhiiN| zRGgArahAsyakaraNa badhyAya
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 40 adhyAya 1 inhI bhAvoM aura rasoMse nATaka pUrNa rahatA hai / ata eva isa kathanase yaha bAta sahaja hI samajhameM AsakatI hai ki yaha saMsAra bhI eka nATakake hI samAna hai, jo ki nava rasa aura usake janaka tathA abhivyaJjaka bhAvoMse bharA huA hai aura apane darzakoMko AnandakA janaka hai / jo AtmA saMsArase rahita hokara isa navarasase pUrNa saMsArarUpI nATakakA nirvikalpa hokara darzana - anubhava karate rahate haiM ve anaMtakAla taka sukhasudhAkA pAna karate rahate haiN| isa tarahakA zIghra hI zraddhAna karalene vAle saralapariNAmI zrotA Ajakala bahuta hI virala haiN| ataeva yadi unako svayaM sunanekI icchA na ho to bhI paropakAra karanevAloMko unheM sunanekI icchA utpanna karAkara cAhiye dharmakA upadeza denA kyoMki upadeza vyartha nahIM jA sktaa| usase kabhI na kabhI koI na koI apane hitameM laga sakatA hai / bahuzopyupadezaH syAnna mandasyArthasaMvide / bhavati hyandhapASANa : kenopAyena kAJcanam // 13 // jo maMda hai - mithyAtvAdikase madA isa taraha grasta rahatA hai ki usako samyagdarzanAdikakI utpatti ho hI nahIM sakatI, usako yadi bAra bAra bhI upadeza diyA jAya Aptake svarUpakA jJAna karAyA jAya to bhI usake hRdaya meM heya aura upAdeya tattvakA samIcIna jJAna va zraddhAna nahIM ho sakatA / andha pASANa - jisameM ki suvarNa pRthaka hai hI nahIM aisA patthara - kyA kisI bhI upAyase suvarNa ho sakatA hai ? bhavya upadezakA pAtra ho sakatA hai so batAte haiM / zrotuM vAJchati yaH sadA pravacanaM proktaM zRNotyAdarAd, gRhNAti prayatastadarthamacalaM taM dhArayatyAtmavat / tAyaiH saha saMvidatyapi tatonyAMzca hate'pohate, tattattvAbhinivezamAvahati ca jJApyaH sa dharmaM sudhIH // 14 // bhavyoM meM bhI kisa tarahakA 3287444555240 dharma0 40
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dharma samyaktvase yukta jJAnadhanake dhAraNa karanevAle zrotAmeM ina ATha bAtoMko, dharmakA upadeza denekeliye dekhanA ucita hai| 1- jo dRSTa aura iSTa kisI bhI pramANase virud na rahanevAle anekAntAtmaka siddhAnta--jinA gamako sadA sunanekI icchA rakhatA ho / 2 kevala sunane kI icchA rakhatA ho itanA hI nahIM, balki guruoMkA apalApa na karanevAle-gurusampradAyake anusAra kahanevAle tathA kalyANake abhilASI vaktAoMke dvArA kahejAne para-pravacanakA vyAkhyAna honepara. usako Adara-bhAktake mAtha sunatA bhI ho / 3 vyAkhyAna yA pravacanameM jo viSaya kahA gayA hai -jo bAteM batAI gaI hoM unakA prayatna karake nizcaya karanevAlA ho / 4-nizcita viSayako AtmasvarUpakI taraha acala banAkara dhAraNa karanevAlA ho-kabhI bhUlanevAlA na ho / yaha dhAraNA itanI acala ho ki jisase usake viSayakA saMskAra janmAntaraM meM bhI calA jAya / AtmarUpakI taraha isaliye ki usakA viyoga kabhI na honA cAhiye / 5 usa gRhIta tathA dhArita viSayakA pravacana ke jAnakAroMke sAtha milakara saMzaya viparyaya anadhyavasAyarahita zraddhAna karanevAlA ho / kyoMki aise manuSpoMse milakara vicAra karanA, usa viSayameM vizeSa jJAna prApta karanekA pradhAna kAraNa hai / 6--ina jAne hue viSayoMmeM vyAptike dvArA vizeSa tarka karanevAlA ho / "jo isa prakArakA sthira sidvAnta hai vaha sarvatra sarvadA isI prakArakA rahegA" isa vyAptike anusAra jAne hue viSayoMke AdhArapara ajJAta-pravacanopadezameM na sune hue viSayoMkA bhI zraddhAna karanevAlA ho / 7-pramANabAdhita -Agama aura yuktise viruddha padArthoMko azraddheya samajhakara pratyavAyakI saMbhAvanAse choDa denevAlA ho| 8-aMtameM jina jinakA svarUpa jisa jisa prakArase-heyarUpase yA upAdeya rUpase athavA upekSya rUpase jaisA vyavasthita ho cukA hai una una tatcoMkA usI usI prakArase abhiniveza--Agraha rakhanevAlA ho| bhAvArtha- isa padyameM kramase zrotAke 1 zuzrUSA 2 zravaNa 3 grahaNa 4 dhAraNa 5 vijJAna 6 Uha 7 apoha 8aura tavAbhiniveza ina ATha buddhisambandhI guNoMko batAyA hai, aura dikhAyA hai ki ina guNoMse yukta buddhimAn zrotA hI pUrNatayA dharmopadezakA pAtra hai| ina ATha guNoMse yukta buddhike dhAraNa karanevAle zrotAko bhI prajJA, vinA dharmopadezake dharmameM pravRtta nahIM ho sakatI / yahI bAta batAte haiM-- ana. dha.6 adhyAya -- PatanANMITTuorummaNamesess -
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmohatamazchannaM zreyomArga na pazyati / / vipulApi hagAlokAdiva zrutyA vinA matiH // 15 // jisa prakAra prazasta bhI dRSTi pradIpAdikake prakAzake vinA aMdhakAra-nibiDa aMdhakArameM chipe hue mArgako dekha nahIM sakatI, usI prakAra prazasta bhI mati dharmopadezake sune vinA mohake nibiDa aMdhakArase chipe hue kalyANa-mokSake mArgako dekha nahIM sktii| kyoMki aisA vidhAna bhI hai ki - " zrutvA dharma vijAnanti," sunakara hI dharmako jAna sakatA yA dhAraNa kara sakatA hai| zAsanake saMskArase buddhimeM jo atizaya prApta hotA hai usakI prazaMsA karate haiN| dRSTamAtraparicchetrI matiH zAstreNa saMskRtA / vyanaktyadRSTamapyartha darpaNeneva dRGmukham // 16 // AMkheM dIkha sakanevAle padArthako hI dekhanevAlI haiM, mukhako nahIM dekha sktiiN| kiMtu darpaNake nimitase usako bhI dekha sakatI haiN| isI taraha mati -indriya aura anindriyake nimittase utpanna honevAlA a. pagrahAdika jJAna, yadyapi kevala dRSTa-indriya aura manase dIkha sakanevAle padArthoM ko hI jAnanevAlA hai; to bhI zAstra-Apta bhagavAnke vacanase utpanna hue dRSTAdRSTapadArthaviSayaka jJAnase atizayako prApta kara adRSTa-ukta dono sAdhanoM-indriya aura manake aviSaya padArthoko bhI prakAzita kara sakatA hai| zrotAoMke cAra bheda haiM-avyutpanna saMdigdha vyutpanna viparyasta / inameM Adike do prakArake zrotA hI pratipAdya-upadezake pAtra ho sakate haiN| isI bAtako dRDha karate haiN| avyutpannamanupravizya tadabhiprAyaM pralobhyApyalaM, adhyAga
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra kAruNyAtpratipAdayanti sudhiyo dharma sadA zarmadam / saMdigdhaM punarantametya vinayAtpRcchantamicchAvazA-, nna vyutpannaviparyayAkulamatI vyutpttynaarthtvtH|| 17 // jo zrotA avyutpanna hai-dharmake svarUpakA jAnakAra nahIM hai usake abhiprAyake svarUpako samajhakara dharmopadeSTA AcArya kRpA karake usake abhizayake anusAra dharmase milanevAle lAbha pUjA Adi phaloMko dikhAkara dharmake viSayameM usakA lobha-ruci utpanna karAkara bhI sukha va kalyANake denevAle dharmakA upadeza diyA karate haiN| isI prakAra jo saMdigdha hai-jo yaha nizcaya nahIM kara sakA hai ki dharmakA svarUpa yahI hai athavA anya; vaha yadi usako jAnanekI icchAse vinayake sAtha-uddhatatAko choDakara pAsameM Akara pUchatA hai ki dharmakA svarUpa isI taraha hai yA anya prakArakA; to usako usa dharmakA upadeza vizeSa rUpase dete haiM / kiMtu jo vyakti dharmake viSayameM vyutpanna hai athavA viparIta jJAnake kAraNa duSTa buddhi rakhanevAlA hai-aisI duSTa buddhi ki jisake kAraNa samIcIna dharmake anusAra kahe hue padArthoMse viparIta hI samarthana karanekA durAgraha karane lagatA hai-usako dharmakA upadeza nahIM dete / kyoMki jo vyutpanna hai vaha to svayaM jAnakAra hai isaliye upadezakA pAtra nahIM / aura jo viparIta -duSTa buddhi rakhanevAlA hai vaha dharmakI vyutpattiko cAhatA hI nahIM-usase matsara karanevAlA hai| isaliye usakA pAtra nhiiN| vyAya bhAvArtha-cAra prakArake zrotAoM se avyutpanna aura saMdigdha do hI upadezake pAtra haiN| vyutpanna aura viparyasta nhiiN| yahAMpara yaha prazna ho sakatA hai ki jisakI buddhi dRSTa phalakI amilASAse dUSita ho rahI hai-saMsArake viSaya- bhogoMse jisakI ruci ghaTI nahIM hai aura isIliye jo lAbha pUjA abhyudaya Adiko prApta karanekI abhilASA rakhatA hai-usako dharmakA upadeza kisa taraha diyA jA sakatA hai ? dRSTAMtadvArA isa zaMkAkA nirAkaraNa karate haiM / - PRADESHICHAENIRCUPENDRAPATTISHTRIA203999398 43
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 44 yaH zRNoti yathA dharmamanuvRttyastathaiva sH| bhajana pathyamapathyena bAlaH kiM naanumodyte||18|| jo dharmake mAhAtmyase anabhijJa hai vaha jisa tarahase suna sakatA ho usako usI tarahase sunAnA cAhiye / zrotA badi lAbha pUjAdiko cAhatA hai to dharmakA vaha phala bhI batAkara usa zrotAko dharmakA upadeza denA caahiye| apathya-munakka' cAzanI Adike sAtha, pathya-rogako dUra karanevAlI kaDavI kasailI auSadhake sevana karanevAle bAlakakI kyA usake mAtA pitA anumodanA nahIM karate haiM? " tU bahuta acchA kara rahA hai, vAha " aisA kaha kara kyA apathyake sAtha bhI pathya sevanakeliye usako utsAhita nahIM karate haiM ? karate hI haiN| vinayakA phala dikhAte haiM / vRddheSvanuddhatAcAro nAmahimnAnubadhyate / kulazailAnanutkrAman saridbhiH pUryaterNavaH // 19 // usa puruSameM lokottara mahimAeM Akara nitya hI nivAsa karane lagatI haiM, jo ki vRddhoMke sAtha-tapa aura jJAnAdikakI apekSA jyeSTha tathA zreSTha puruSoMke sAtha uddhRtatAko choDakara vinItatAkA vyavahAra karatA hai / samudra kulaparvatoM-sau, do sA, aura cAra cAra sau yojana UMce himavadAdikoMkA ullaMghana nahIM karatA-unake sAtha auddhatyapUrNa vyavahAra nahIM karatA / yahI kAraNa hai ki una parvatoMse utpanna huI gaGgAdika nadiyAM Akara usakA pUrNa karatI haiN| jo vyutpanna hai vaha upadezakA pAtra nahIM hai, yaha bAta Upara batA cuke haiM / aba usI bAtakA dRSTAMta dekara samarthana karate haiN| adhyAya
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra yo yadvijAnAti sa tanna ziSyo yo vA na yadvaSTi sa tanna lbhyH| ko dIpayeDAmanidhi hi dIpaiH kaH pUrayedvAmbunidhi payobhiH // jo jisa viSayako jAnatA hai aura acchI tarahase jAnatA hai vaha usa viSayameM prAtipAdya nahIM ho sakatA -usako usa viSayakI zikSA nahIM dI jA sktii| isI taraha jo jisa cIjako cAhatA hI nahIM usako vaha cIja denI nahIM cAhiye / bhalA, aisA kauna buddhimAna hogA jo sUryako dIpakase prakAzita karanA cAhe / athavA kyA koI aisA bhI AdamI hai jo samudrako jalase bharanA cAhe / bhAvArtha-vyutpanna puruSa svayaM usa viSayakA jAnakAra hai aura usa viSayako jAnanA cAhatA bhI nahIM / ata eva usako upadeza nahIM denA cAhiye / usako upadeza denA vyartha hai| viparyastabuddhiko upadeza denameM doSa dikhAte haiN| yatra muSNAti vA zuddhicchAyAM puSNAti vA tmH| gurUktijyotirunmIlat kastatronmIlayedgiram // 21 // aisA kauna vicArazIla hogA jo aise puruSako upadeza denekA prayatna kare ki jisake hRdayameM nAma mAtrako rahanevAlI zuddhi gurUpadezakI jyotike prakAzita hote hI naSTa hojAtI hai aura aMdhakAra puSTa ho jAtA hai| bhAvArtha-jahAMpara upadezakA phala ulTA ho vahAM upadeza denA vyartha hai| vacanakA prayoga vahAM karanA cAhiye jahAM usakA ThIka phala nikalatA ho / adhyAya 1- vacastatra prayoktavyaM yatroktaM labhate.phalam / .. .
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 46 adhyAya 1 jisa prakAra vaktA aura zrotA dharmopadezake aGga haiM usI prakAra usakI pravRttikA eka aGga dharmakA phala bhI / ata eva vaktA aura zrotAke svarUpakA nirUpaNa karake aba dharmake phalakA varNana karate haiN| sukhaM duHkhanivRttizca puSArthAvubhau smRtau / dharmastatkANaM samyak sarveSAmavigAnataH // 22 // prAcIna AcAryoMne puruSArtha do batAye haiM; eka sukha, dUsarA duHkhakI nivRtti / kyoMki ina do bAtoMko choDakara puruSake liye aura koI bhI abhilApAkA viSaya bAkI nahIM rahatA / samasta prANiyoMke liye cAhe ve AjJAdhAnI hoM, cAhe parIkSA pradhAnI; dhAraNa kiyA huA samIcIna dharma hI ina dono puruSArthoMkI siddhikA kAraNa hai | samIcIna isaliye ki usameM kisIko kisI bhI tarahakA vivAda nahIM hai / ukta arthako hI spaSTatayA batAnekeliye mukhya phalake dene meM samartha dharmake samasta AnuSaMgika phalaka prazaMsA karate haiN| mukti puMsi vAsyamAne jagacchriyaH / svayaM rajyantyayaM dharmaH kena vayanubhAvataH // 23 // muktilakSmI - anaMtajJAnAdi saMpattiko prApta karanekeliye jisa dharmake dhAraNa karanepara manuSyako tIno lokakI vibhUtiyAM svayaM Akara prApta hojAtI haiM usa dharmake mAhAtmya - prabhAva - phalakA varNana kauna kara sakatA hai ? brahmA bhI nahIM kara sakatA / bhAvArtha dharmake prasAdase jaba muktitaka prApta ho sakatI hai taba dUsare laukika prayojanoM-abhyudayoMkA prApta honA kucha kaThina nahIM hai / yahA para yaha prazna ho sakatA hai ki saMsArake abhyudayoMkI prApti puNyabandhakA phala hai aura mokSa samasta kama abhAvase prApta hotI hai / puNyaphala aura mokSa dono kArya parasparameM viruddha haiM / ataeva viruddha do kAryoM Song Song Song Song Song Liao 46
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra kA kAraNa eka hI dharma kisa taraha ho sakatA hai ? isakA uttara danekolaye virodhakA parihAra karate haiN| nirundhati navaM pApamupAtaM kSapayatyapi / dharmenugagAdyatkarma sa dharmobhyudayapradaH // 24 // 47 samyagdarzanAdikake eka sAtha pravRtta honevAle AtmAke ekAgratArUpa zuddha pariNAmoMko dharma kahate haiN| isa dharmake viSayameM jo eka viziSTa prIti hotI hai usako bhI upacArase dharma kahate haiN| yaha anurAgarUpa dharma sAtA vedanIya zubha Ayu zubha nAma aura zubha gotrarUpa usa puNya karmake bandhakA kAraNa ho sakatA hai jisase ki svargAdikakI saMpatti bhale prakAra prApta ho sakatI hai / ata eva isa dharmake prasAdase abhyudayoMkI siddhi acchI taraha ho sakatI hai aura pUrvabaddha pApakarmakA kSaya tathA navIna pApakA nirodha-saMvara bhI ho. sakatA hai| 33541663050 adhyAya nimitta aura prayojanake vinA upacArakI pravRtti nahIM huA karatI / ataeva mukhya dharmake anurAga vizeSase prApta honevAle puNyako upacArase dharma kahanemeM bhI nimitta tathA prayojanakI AvazyakatA hai| isIliye yahAMpara ina dono bAtoMko spaSTa kara dete haiN| nimitta-jisa viSayase mukhya dharma sambandha rakhatA hai usI viSayase upacarita dharma bhI sambandha rakhanevAlA hai| mukhya dharma Atmasiddhise sAkSAt aura upatrarita dharbha paramparA sambandha rakhatA hai| kiMtu donoMkA sambandha eka hI viSayase hai / ata eva yahAMpara upacArakI pravRtti ho sakatI hai| prayojana - isa upacArake honese lokavyavahAra aura zAstravyavahAra dono hI siddha ho sakate haiN| kyoM ki lokameM puNya aura dharma paryAyavAcaka zabda prasiddha haiN| jaisA ki kozameM bhI dharma puNya 'sukRta zreya aura vRSa inako paryAyavAcaka zabda. hI kahA hai| isI taraha zAstrameM bhI puNyake arthameM dharmazabdakA vyavahAra kiyA la ja
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra jAtA hai| jaise ki "dharmake prasAdase hI vaibhava prApta huA hai| ataeva dharmakI rakSA karake hI-dharmako surakSita rakhate hue hI bhogoMko bhoganA cAhiye / " athavA "dharma vahI hai ki jisase abhyudaya aura mokSa donoMkI siddhi huA karatI hai|" ina dono vyavahAroMkI siddhi upacArase puNyako dharma mAne vinA nahIM ho sakatI / ata eva upacArakI AvazyakatA bhI hai| ina dono nimitta aura prayojanako dhyAnameM rakhakara Upara upacArase puNyako dharma kahA hai| aba yaha bAta batAte haiM ki dharma-puNya pahale AnuSaMgika phalako detA hai aura phira mukhya phalako bhI pUrNatayA detA hai| dharmAd dRkphalamabhyudeti karaNairugIryamANonazaM, yatprINAti mano vahana bhavaraso yatpuMsyavasthAntaram / syAjjanmajvarasaMjvaravyupagmopakramyanissami tata, tAdRk zarma sudhAmbudhiplavamayaM sevAphalaM tvasya tat // 25 // dharmake prasAdase do prakArake phala prApta hote haiM-1 dRSTa phala, 2 sevAphala / cakSurAdika iMdriyoMke dvArA prakAzita honevAle-sAkSAt AMkhoMse dIkha sakanevAle aura dinarAta usI taraha pravRtta honevAle saMsArake sArabhUta indrAdika padoM athavA grAma nagara suvarNa vastra vAhana Adi vaibhavoMko dRSTa phala kahate haiM, jinake ki prApta honese manako tRpti prApta hotI hai / tathA sAMsArika avasthAse viparIta dUsarI aisI avasthAke prApta honeko sevAphala kahate haiM jo ki janmamaraNa aura mohajanita saMtAparUpI baDe bhArI jvarake niHzeSa 1-" dharmAdavAptavibhavo dharma pratipAlya bhogamanubhavatu / " 2-" yato'bhyudaya niHzreyasasiddhiH sa dhrmH|" adhyAya 48
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra bhI ho jAnepara prApta utpanna honevAlA aura niravadhi-anaMta hai, tathA Aptopadezase siddha kiMtu anirvacanIya sukharUpI amRtake samudrameM svacchandatayA avagAhanake samAna hai| bhAvArtha-dharmake prasAdase jIvako bhokSaphalakI prApti hotI hai| yahI dharmakA mukhya phala hai / kiMtu jabataka mokSakI prApti nahIM hotI tabataka sAMsArika abhyudayoMkI prApti hotI hai| ina abhyudayoMkA prApta honA dharmasevanakA AnuSaMgika phala hai / ___aba teIsa padyoMmeM dharmake abhyudayarUpa phalakA varNana kreNge| jisameMse yahAMpara caudaha zlokoMmeM usakA sAmAnyase spaSTIkaraNa karate haiN| vaMze vizvamahimni janma mahimA kAmyaH sameSAM zamo , mandAkSaM sutapojuSAM zrutamRSibrahmadisaMgharSakRt / tyAgaH zrIdadurAdhidAnaniranukrozaH pratApo ripu, strIzRGgAragarastaraGgitajagaDarmAdyazazcAGganAm // 26 // dharmake prasAdase prANiyoMko sabhI abhyuya prApta hote haiM / yathAaise vaMzameM janma ki jisake mAhAtmyase jagakI sabhI mahimAeM -sarvotkRSTa pada prApta ho sakate haiN| prANimAtrake liye spRhaNIya tIrthakaratvAdika pada / apane aparAdhiyoMko daMDa denekI sAmarthyake rahate hue bhI unake aparAdhoMko sahana - kSamA karanekI aisI zakti ki jisake sAmane baDe baDe tapasviyoMkI bhI AMkheM lajjAse nIcI par3a jAtI haiN| Apta bhagavAnke vacana Adike nimicase utpanna huA artha - padArthoMkA aisA jJAna ki jo tapake balase buddhayAdika RddhiyoMko prApta karanevAle RSiyoMke jJAnAtizayake sAtha bhI spardhA karatA ho-Takkara letA ana0pa07 adhyAya
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ ho / kuverake bhI durAdhi-anucita rUpase pravRtta hue mAnasika duHkha-ke utpanna karanemeM nirdaya kiMtu amogha zaktikA rakhanevAlA dAna | zatrustriyoMke zrRMgArakeliye viSake samAna pratApa-koSa aura daMDase utpanna huA teja / samasta jagatako kama kara denevAlA tIno lokoMko vyApta kara unake Upara prakAzita honevAlA yaza / REATMENT PRENESHINDI anagAra buddhayAdika sAmagrI bhI phala denemeM puNyakA hI mukha dekhA karatI haiN| yahI bAta batAte haiM - dhIstIkSNAnuguNaH kAlo vyavasAyaH susaahsH| . dhairyamudyatathotsAhaH sarva puNyAdRte vRthA // 27 // tIkSNa-kuzAgrIya-padArthako thoDAsA sparza karate hI usake aMtatakako viSaya karalenevAlI buddhi, kAryakI siddhimeM madata pahuMcAnevAlA samaya, karmake prati sAhasapUrNa udyama, baDhatA huA dhairya-vinoMpara vijaya prApta karanekI zakti-aura utsAha-kAryakAriNI zakti / ye saba buddhyAdika pAMcoM hI padArtha puNyake vinA vyartha haiN| yadi iSTa padArthoke siddha honemeM puNya karma svataMtra hai to vaha usa viSaya meM apane kartAkI kriyAkI bhI apekSA kyoM rakhatA hai / isa praznakA uttara utprekSA alaMkArake dvArA dete haiM / - __manasvinAmIpsitavastulAbhAdramyobhimAnaH sutarAmitAva / puNyaM suhRtpauruSadurmadAnAM kriyA: karotISTaphalAptidRptAH // 28 // amimAnI puruSoMko Ipsita vastuoMkA lAbha ho jAnepara atyaMta manohara abhimAna huA karatA hai| mAluma paDatA hai, mAnoM isIliye puNya karma, pauruSakA khoTA mada karanevAloMkI, abhimata padArthoke siddha hojAnese mAbhimAnika rasase yukta kriyAoMko, siddha karanemeM niSkapaTa upakAra karatA hai| adhyAya
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra ukta praznakA uttara dekara aba yaha batAte haiM ki viziSTa Ayu AdikI mI prApti puNyodayake nimitase hI hotI hai| AyuH zreyonubandhi pracuramuruguNaM vajrasAraH zarIraM, zrIstyAgaprAyabhogA satatamudayanI ghI: parArdhyA zrutADhyA / gIrAdeyA sadasyA vyavahRtirapathonmAthinI sadbhirA, svAmyaM pratyarthikAmyaM praNayiparavazaM prANinAM puNyapAkAt // 29 // prANiyoMko puNyake udayase ye saba bAteM prApta hotI haiN| yathA avicchinna kalyANoMse yukta aura utkRSTa-lambI Ayu, saundarya komalatA Adi aneka mahAn guNoMse yukta vajrake sArakI tahara abhedya aura dRDha zarIra, jIvana paryaMta dinapara dina baDhatI jAnevAlI aura prAyaH dAna va bhogoMmeM hI jisakA upayoga hotA ho aisI lakSmI, utkRSTa -zuzrUSA Adi guNoMse yukta aura zrutajJAnakI samRddhise pUrNa buddhi, sabhAke yogya aura Adeya-jisakA koI ullaMghana na karasake aisI vANI, hitameM pravRtti aura ahitase nivRttirUpa aisA vyavahAra-sadAcAra ki jisako sAdhu bhI prApta karanA cAheM aura jisako dekhakara dUsare amArgameM pravRtti karanevAle bhI apanI usa ayukta pravRttiko choDa deN| apane bandhu mitra Adika snehI vyaktiyoMke adhIna aura jisako zatra bhI prApta karanA cAheM- jise dekhakara zatraoMko bhI manameM yaha bhAva utpanna ho jAya ki " hama bhI aise hI jAya" aisI prabhutA / / puNyake pratApase bahutase phala-abhyudaya ekadama Akara prApta hote haiM / yahI bAta dikhAte haiM / - cidbhUmyutthaH prakRtizikhArizraNirApUritAzA -, ra adhyAya
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra bahutasI jagahameM phailA zreNIse yukta hai| jisanArUpI bhUmi upabhogake yogakAlaye padArthokI amilA SOTHERREARESMATEANDSAUTPSSSREANTASAUTANG cakraH sanjIkRtarasabharaH svacchabhAvAmbupUraiH / nAnAzaktiprasavavisaraH sAdhupAnthaughasevyaH , puNyArAmaH phalati sukRtAM prArthitAMlumbizorthAn // 30 // puNyAtmAoMke puNyarUpI upavanameM abhilaSita padArtha pracuratAse phalate haiM / yaha upavana cetanArUpI bhUmipara utpanna honevAlA aura sAtAvedanIya Adi karmaprakRtirUpI vRkSoMkI zreNIse yukta hai| jisa prakAra upavana AzAoM-dizAoMko gheraletA hai-cAro taraphase bahutasI jagahameM phailA huA rahatA hai usI prakAra yaha bhI AzAoM-bhaviSyatkeliye padArthokI abhilASAoMse pUrNa rahatA hai / isa upavanameM nirmala pariNAmarUpI jalake pUrase upabhogake yogya rasakA bhAra tayAra hotA hai| yaha aneka prakArakI zaktirUpI phUloMke samUhase yukta hai aura isakA pathikoMkI taraha sAdhugaNa-trivargake loga Azraya lete haiN| yahA~para zaktioMko phaloMkI upamA denekA yaha prayojana hai ki unhIse phalakI utpatti hotI hai| isI prakAra traivargikoMko pathikoMkI upamA isaliye dI hai ki ve nitya hI mArgameM-mokSamArgameM gamana karate rahate haiN| puNyase bahutase sahabhAvI vAJchita padArtha phalarUpameM prApta hote haiN| yahI bAta dikhAte haiM: pitryairvenayikaizca vikramakalAsaundaryacaryAdibhi,.. gargoSThIniSTharasairnRNAM pRthagapi prAyaH pratIto gunnaiH| samyasnigdhavidagdhamitrasarasAlApollasanmAnaso, dhanyaH saudhatale'khilartumadhure kAntekSaNaiH pIyate // 31 // adhyAya 1-khaTTA mIThA Adi indriyagrAhya athavA kamake vipaakruup|
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 53 adhyAya 1 guNado prakAra huA karate haiM - 1 sAhajika, 2 AhArya / mAtA pitAkI vaMzaparamparAse Aye huoMsAhajika tathA guru AdikI zikSAse utpanna huoM ko AhArya kahate haiN| parAkrama, saundarya, priyaMvadatva Adika sAhajika guNa haiM aura kalA AcaraNa maitrI Adika AhArya guNa haiM / puNyavAn puruSa mAtApitAse Aye hue aura zikSAse utpanna hue arthAt ukta dono prakArake vikrama kalA sauMdarya caryA priyaMvadattva Adika tathA jinakA rasa, goSTI + prItipUrvaka pArasparika bhASaNake samaya niyata rUpase sthira rahatA hai- jo sadA udita rahanevAle haiM aura jinameM se eka ekako bhI dUsare loga prApta karanekI spRhA karate haiM- sabakI to bAta hI kyA aise aneka guNoMse jagat meM pratItiko prApta karaletA hai| aisA puNyAdhikArI puruSa jisa samaya hemanta zizira vasaMta grISma varSA aura zarada ina sabhI RtuoM meM jahAM baiThanese mana aura indriyoMko tRpti prApta hotI hai aise-samasta RtuoM ke ucca rAjamahala meM niSkapaTa premI vidvAn aura rasika mitroMke sarasa vacanAlApoMse apane manako Anandonmukha karatA huA baiThatA hai usa samaya usako kAntAeM sUtRSNa dRSTise dekhA karatI haiM / sudhA madhyA aura pragalbhA ina tInoM hI avasthAkI aisI svakIyA nAyikAko kAntA kahate haiM ki jisakA AcAra pavitra aura nAgarika ho tathA jo caritrako hI apanA zaraNa mAnatI ho; evaMca nirabhimAnatA aura kSamAse yukta ho / isa prakAra puNyavAn sukhakA do lokoMmeM varNana karate haiN| - svagata - khudako prApta honevAlI guNasaMpattikA varNana karake aba strIsambandhI sAdhvIvargavidhisAdhanasAvadhAnAH, kopopazamadhura praNayAnubhAvAH / lAvaNyavAritaragAtralatAH samAna, saukhyAsukhAH sukRtinaH sudRzo labhante // 32 // 53
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dharma artha aura kAma ina tIna puruSArthoko vidhipUrvaka-AgamameM batAI huI vidhike anusAra siddha karanemeM sadA sAvadhAna-pramAda choDakara vartAva karanevAlI, jinake premase utpanna hue bhAvoM-kaTAkSapAta, ISadahAsa, sanarma bhASaNa, vakrokti AdikoMmeM kRtrima bAhya roSake kAraNa eka aisA vilakSaNa svAda bharA rahatA hai jaise ki dAla zAka Adi vyaMjanoMmeM masAleke kAraNa caTapaTApana, jinakI prazasta aura kRza zarIrarUpI latAeM lAvaNya-atiza yita kAMtike jalameM mAno tairatI rahatI haiM, jo patike sukhameM sukhI aura duHkhameM duHkhI rahA karatI haiM, aisI sulocanA sutArA sItA draupadI Adike sadRza pativRtA yuvatiyAM bhAgyazAliyoMko prApta huA karatI haiN| * yahAMpara duHkha-zabdase praNayabhaMgAdike dvArA utpanna huA hI duHkha lenA cAhiye na ki vyAdhi Adise utpanna huaa| kyoMki aisA duHkha puNyazAliyoMke sambhava nhiiN| athavA, kadAcit vyAdhijanya bhI liyA jAsakatA hai| kyoMki sukha aura duHkha saMsArameM svabhAvataH sAMtara hI huA karate haiN| yathAH sukhasyAnantaraM duHkhaM duHkhasyAnantaraM sukham / sukhaM duHkhaM ca mayAnAM cakravatparivartate // iti / sukhake bAda duHkha aura duHkhake bAda sukha isa taraha manuSyoMke sukha aura duHkha ye dono hI gADhIke pahiyekI tarahase sadA ghUmA hI karate haiN| ___* avasthAkI apekSA striyAM do prakArakI huA karatI haiM- 1 yuvatI, 2 puraMdhI / jabataka koI bAla baccA nahIM hotA tabataka yuvatI aura kuTumbinI ho jAnepara puraMdhrI saMjJA hotI hai| inameMse yuvatisambandhI guNasampatti -sukha sAmagrIkA varNana karake aba puraMdhrIviSayaka sukhako dikhAte haiM: vyAlolanetramadhupAH sumanobhirAmAH, pANipravAlarucirAH sarasAH kulInAH / adhyAya
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ -anagAra AnRNyakAraNasuputraphalAH purandhyo, dhanyaM vratatya iva zAkhinamAsvajante // 33 // jinake netra bhramarakI taraha caMcala rahA karate haiM, jinake manohara hAtha pallavoM--navIna pattoMkI taraha lAla aura komala haiM, jinake aisA zreSTha putrarUpI phala utpanna ho cukA hai jo ki pitAdikake RNako dUra karanekA kAraNa hai, jo sumanas-manameM sadA prasanna rahanevAlI aura kulIna zreSTha kulameM utpanna honevAlI haiN| aisI manohara tathA sarasa-sAnurAga puraMdhrI striyAM, jinake gotrakA vistAra bahuta bar3ha gayA hai yA baDhanevAlA hai aise bhAgyazAliyoMse abhilASAke sAtha isa tarahase AliMgana karatI haiM jisa tarahase ki veleM kisI puNyazAlI vRkSase kiyA karatI haiN| yahAMpara puraMdhiyoMke jitane vizeSaNa haiM ve saba veloMkI tarapha bhI ghaTita hote haiM / yathA -caMcala netroMke bhramaroMse yukta, puSpoMse manako haraNa karanevAlI, hAthake samAna pallavoMse rucira, sarasa-ArdratAse pUrNa, kulIna-pRthvImeM utpanna honevAlI, jinase isa prakArake phala utpanna hote haiM jo ki zreSTha putrakI tarahase apane svAAke RNake dUra karanemeM kAraNa haiN| puNyavAnoMko bAla aura suputroMkI lIlA dekhanese jo sukha prApta hotA hai usako dikhAte haiM: krItvA vakSorajobhiH kRtarabhasamurazcandanaM cATukAraH, kiMcitsatarNya karNo drutacaraNaraNa dhuraM dUrAmittvA / adhyAya 1. isakA kAraNa yaha batAyA hai ki putrarahita puruSa paralokameM pitAdikakA RNI samajhA jAtA hai| isakA a bhiprAya yaha ho sakatA hai ki jisa kulakI sthiti rakhanekeliye pitAne usako utpanna kiyA aura anvayadAna kiyA thA usakA usane ghAta karadiyA / ata eva vaha apane kartavyake viSayameM uttaradAyI hai|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra EMA RDin DimbhaiH prasAdaprAtighadhanarasaM sasmayasmerakAntA, - dRksaMbAdhaM jihIte nayanasarasijAnyaurasaH puNyabhAjAm // 34 // - khelate samaya jo apanI chAtImeM dhUli laga gaI thI usake badalemeM pitAkI chAtImeM pUjAdikake samaya lage hue caMdanako utsukatAke sAtha kharIda kara-chuDA lekara-baDI utsukatAse lipaTakara apanI chAtIparakI dhUla pitAkI chAtImeM lagAdI aura pitAkI chAtAke caMdanako chuDAkara apanI chAtImeM lagA liyA; aisI aisI kriyAoM ke karanese, tathA priya vAkyoMke dvArA kAnoMko acchI taraha tRpta karake aura calate samaya jisameM ghughuruoMkA jhunun jhunun zabda horahA hai isa tarahase zIghratAke sAtha paira rakhate hue kucha dUrataka calakara evaM kSaNameM saMtoSa aura kSaNameM kopa karaneke kAraNa jisameM atyaMta rasa bharA huA hai isa tarahase apanI samAna nayavAle bAlakoMke sAtha khelatA huA aura saputra puNyazAliyoMko isa tarahase nayanakamaloMkA viSaya-dRSTigocara-dekhaneko prApta hotA hai ki jisameM sasmaya-aisA putra honese AtmotkarSakI dhAraNAvaza utpanna hue garvase yukta tathA smera--iSadahAsasvabhAva-haMsamukha kAntAoMkI dRSTiyoMne atyaMta bAdhA DAla rakkhI hai| bhAvArtha-bhAgyazAliyoMko atyaMta manohara putra aura strI eka sAtha donoMkA sukha prApta hotA hai| . .. puNyazAliyoMke putrakI kaumAra aura yauvana avasthAmeMke yogya guNasaMpattikI prazaMsA karate haiM: ---- sadvidyAvibhavaiH sphurandhuri gurUpAyajitaistajjuSAM, doHpAzena balAsitopi ramayA badhnan raNe vairiNaH / AjJaizvaryamupAgatastrijagatIjAgradyazazcandramA, dehenaiva pRthak sutaH pRthuvRSasyaikopi lakSAyate // 35 // adhyAya
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 57 guruoMkI sevA karake saMcita kiye hue samIcIna AnvIkSikI Adi vidyAoMke vaibhavoMse una una vidyAoMke dhAraNa karanevAle vidvAnoMke Upara prakAzamAna, zatruoMkI lakSmIse svayaM baMdhA huA honepara bhI apane bAhupAzase balapUrvaka raNameM vairiyoMko bAMdhanevAlA, AjJA aura aizvarya-anullaMghya zAsanako prApta karanevAlA aura jisakA yazarUpI caMdramA tIno lokameM sadA prakAzamAna rahatA hai, aisA putra baDe bhArI bhAgyase prApta huA karatA hai| jo ki deha mAtrase hI pRthak -bhinna mAnA jAtA aura eka honepara bhI lAkhoMkI barAvara samajhA jAtA hai| guNakRta saundarya dhAraNa karanevAlI kanyAeM bhI puNyase hI prApta hotI haiN| yaha bAta dRSTAntadvArA spaSTa karate haiM: kanyAratnasUjAM puro'bhavadiha droNasya dhAtrIpateH, ' puNyaM yena jagatpratItamahimA sRSTA vishlyaatmjaa| kUraM rAkSasacakriNA praNihitAM drAglakSmaNasyorasaH, zakti prAsya yayA sa vizvazaraNaM rAmo vizalyIkRtaH // 36 // . saMsArameM prabhAvazAlI kanyAratnake utpanna karanevAloMmeM sabase adhika puNya droNa mahArAjakA samajhanA cAhiye ki jinake vizalyA nAmakI vaha kanyA utpanna huI ki jisakA mAhAtmya samasta saMsArameM prasiddha hai / aura jisane rAkSasoMke cakravartI rAvaNake dvArA atyaMta nirdayatAke sAtha mArI gaI zaktiko lakSmaNake hRdayameMse jarAsI derameM-darzanamAtrase hI dUra kara vizvamAtrake zaraNabhUta rAmacaMdrako zalyarahita kara diyaa| jisane lakSmaNake hRda yameMsa zaktiko hI nahIM nikAlA kiMtu rAmacaMdrajIke hRdayameMse usa zalyako bhI nikAla bAhara kiyA jo ki apane atyaMta priya choTe bhAI lakSmaNake maraNake viSayameM lagI huI thii| / / / bhAvArthaH- rAmacaMdra sarIkhoMko zalyarahita karanevAlI kanyAeM bhI adbhuta rana haiM jo ki punnyshaali| yoMke yahAM hI utpanna ho sakatI haiN| .... ana008 adhyAya JHENNISTENDANCHAMALANSHEROEN
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra jinake puNya karmakA udaya hai unako kAmakeliye parizrama karanekA niSedha karate haiM:- . vizrAmyata sphuratpuNyA guDakhaNDAsatAmRtaiH / spaImAnAH phaliSyante bhAvAH svayamitastataH // 37 // he sphurAyamAna puNyake dhAraNa karanevAlo! jarA vizrAma lo! tumako svArtha siddhikAliye kleza kara parizrama karanekI AvazyakatA nahIM hai / kyoMki guDa khAMDa mizrI aura amRtake sAtha spardhA rakhanevAle padArtha tumako svayaM -vinA kisI parizramake hI idhara udharase Akara prApta ho jaayge| bhAvArtha-anubhAgabaMdhake tAratamyakI apekSAse puNyakarma cAra prakArakA hai| eka to aisA ki jIva jisa samaya usako bAMdhatA hai usa samaya pariNAmavizeSake dvArA usameM guDake samAna rasa paDatA hai| dUsarA vaha ki jisameM khAMDake samAna rasa paDatA hai| tIsarA vaha ki jisameM mizrIke samAna rasa paDatA hai| isI prakAra cauthA vaha ki jisameM amRtake samAna rasa paDatA hai / ina karmoMkA yathAsamaya udaya honepara tattatpadArthoMke hI samAna svAdu aura ramaNIya phalarUpa padArtha svayaM prApta huA karate haiN| ata eva unakI prAptikeliye parizrama karanekI AvazyakatA nahIM hai| kalpavRkSAdikakI bhI prApti dharma-puNyake hI AdhIna hai| yahI bAta dikhAte haiM: dharma: ka nAlaMkINo yasya bhRtyAH surdrumaaH| cintAmANiH karmakaraH kAmadhenuzca kiGkarI // 38 // pRthvIke bane hue vRkSavizeSoMko kalpavRkSa kahate haiN| jaisA ki AgamameM bhI kahA hai: adhyAya
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra na vanaspatayopyete naiva divyairdhisstthitaaH| kevalaM pRthiviisaaraastnmytvmupaagtaaH|| kalpavRkSa na vanaspatirUpa haiM aura na divya-devopanIta zaktise hI yukta haiN| kevala pRthivIke bane hue pariNAmavizeSa haiM jo ki vRkSasvarUpako prApta karalete haiN| ___ jo jisa jAtikA kalpavRkSa hai usase usake anusAra madya tUrya vastra Adi bhogopabhogake sAdhanabhUta padArtha vacanase yAcanA karanepara prApta huA karate haiN| isa prakArake kalpavRkSa jisake naukarake samAna haiM; aura ciMtAmANa ratna jisake kamakara-gulAmake sadRza hai; evaM kAmadhenu gau jisakI dAsI hai, vaha dharma, aisA kaunasA kArya hai ki jisako siddha karanemeM pUrNatayA samartha na ho / arthAt dharmake prasAdase mokSa tathA saMsArake abhyudaya sabhI kArya siddha ho sakate haiN| udayameM AyA huA pUrvakRta puNya apane prayoktA-puNyazAlAkA kisI na kisI tarahase upakAra karatA hI hai yahI bAta dikhAte haiM: priyAna dUrepyAJjanayati puro vA janijuSaH, karoti svAdhInAn sakhivadatha tatraiva dayate / tatastAnvAnIya svayamapi taduddezamathavA, naraM nItvA kAma ramayAta purApuNyamuditam // 39 // udayameM AyA huA pUrvakRta puNya apane prayoktA-puNyazAlIkA kisI na kisI tarahase upakAra karatA hI hai| yahI bAta dikhAte haiM: 1-ciMtita padAthoMko denevAlA aura rohaNAdimeM utpanna honevAlA ratnavizeSa / . adhyAya
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 60 adhyAya pUrvakRta puNya udaya meM Akara indriyoM ke yogya aura manojJa tathA bhogya viSayoMko bhoktA ke nikaTa yA dUra kahIM bhI utpanna karadiyA karatA hai / athavA yadi bhoktA ke utpanna honese pahale hI ve padArtha utpanna ho cuke hoM to unako usake adhIna karadetA hai - prApta karatA hai / yadvA jahAM para ve padArtha haiM vahIMpara unakI mitrakI tarahase rakSA kiyA karatA hai, evaM jahAMpara ve sthita haiM vahAMse unako lAkara athavA svayaM usa bhoktA manuSyako hI unake sthAnapara le jAkara yatheSTa rUpase una padArthoMkA bhoga karAtA hai / isa prakAra nAnA prakArake zubha pariNAmoMse saMcita kiye hue puNyavizeSakA atizayita tathA vicitra phalakA sAmAnyase nirUpaNa kara aba vizeSa rUpase usakA pAralaukika vicitra phala batAte haiN| jisameM yahAMpara sabase pahale svargalokasambandhI sukhakA nirUpaNa karate haiM: - yadivyaM vapurApya maGkSu hRSitaH pazyan purA satkRtaM, drAgbuddhvAvadhinA yathAsvamamarAnAdRtya sevAdyatAn / suprIto jinayajvanA dhuri parisphUrjannudArazriyAM, svArAjyaM bhajate cirAya vilasan dharmasya sonugrahaH // 40 // jo upapAdazilApara utpanna hokara antarmuhUrtameM hI pUrNa hojAtA hai aise vaikriyika zarIrako prApta kara jo deva apane cAro tarapha khar3e hue deviyoM devoM tathA apsarAoMko dekhakara vismayako prApta hojAtA kiMtu usI samaya utpanna hue atIndriya avadhijJAna ke dvArA zubha pariNAmoMse saMcita tathA svargaphalako denevAle pUrvakRta puyako jAnakara, sevA karanekeliye tayAra khar3e hue pratIndra sAmAnika Adi devoMmeMse jo jisa yogya hai usako usI kAmapara niyukta kara aura atyaMta prasanna hokara arhata bhagavAnkI pUjA karanevAloMmeM jo udAra - mahAna Rddhike dhAraNa karanevAle devoMke manameM bhI camatkAra paidA karade aisI zrI-aNimA Adika aSTaguNa
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 61 adhyAya 1 sambandhI aizvarya-saMpatti dhAraka haiM unameM bhI pradhAnatAko prakAzita karatA huA arthAt maharddhikatA ke sAtha jina bhagavAnkI pUjana karatA huA tathA indrANI Adi deviyoMke sAtha vilAsa karatA huA cirakAla taka jo svargIya rAjyako bhogatA hai vaha saba dharmakA hI upakAra hai I indrapadake bAda cakravartipada bhI puNyavizeSase hI prApta hotA hai / yaha bAta dikhAte haiM: uccagatramabhiprakAzya zubhakaddikcakravAlaM karai --, rAkrAman kamalAbhinandibhiranugrathnan rathAGgotsavam / dUrotsAritarAjamaNDalaruciH sevyo marutkhecarai -- sindhostanute pratApamatulaM puNyAnuguNyAdinaH // 41 // jisa prakAra sUrya ucca gotra - niSadha nAmake kulAcalako prakAzita karake kamalAbhinaMdI -- kamaloMko AnaMdita karanevAle apane kara-kiraNoMke dvArA pratipakSiyoMse pUrNa diGmaMDalako AkrAnta-abhibhUta - vyApta karaletA hai, athavA dizAoMko vyApta karatA tathA prajAko zubha-kalyANa utpanna karatA hai| usI prakAra svAmI- cakravartI bhI ucca gotra - ikSvAku Adi vaMzako prakAzita kara pratipakSiyoMse bhare hue diGmaMDalako kamalAbhinaMdI - lakSmIko AnaMdita karanevAle yA baDhAnevAle karoM-hAthoMse AkrAnta kara athavA dizAoM ko abhibhUta kara prajAkeliye kalyANoMko utpanna karatA hai / jisa prakAra sUrya rathAMgotsava - cakavA cakavIkI prItiko baDhAtA hai usI prakAra cakravarttI bhI rathAMgotsava - cakraratna ke baDhe hue tejako sarvatra phailA detA hai / jisa prakAra sUrya rAjamaNDala - caMdramaNDalakI kAMti ko davA detA hai usI prakAra cakravarttI bhI rAjamaMDala - - rAjAoMke pratApa yA icchAoM ko dUra karadetA - naSTa karadetA hai| jisa prakAra sUryakI jyotiSI deva sevA karate haiM usI prakAra cakravarttIkI deva va vidyAdhara sevA karate haiM / isa prakAra pUrvakRta puNyake pratApase cakravartI sUryake samAna apane anupama pratApako siMdhuparyaMta prasArita karadetA
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ EHI GM21595453 hai| yahAMpara sindhu-zabdakA artha samudrake sivAya himavana kulAcala bhI samajhanA cAhiye / kyoMki sindhunadI jisameMse utpanna hotI hai vaha pAhRda himavan parvatapara hI hai / aura cakravartIke rAjyakI samiAmeM bhI tIna tarapha samudra aura eka tarapha himavan hI hai| ardhacakravartipadakI bhI prApti nidAnake sAtha kiye gaye dharmake hI mAhAtmyase hotI hai / yahI bAta udAharaNake sAtha dikhAte haiM chittvA raNe zatruzirastadastacakreNa dRpyan dharaNI trikhaNDAm / balAnugo bhogavazo bhunAkta kRSNo vRSasyaiva vijRmbhitena // 42 // kRSNana bala-parAkrama athavA balabhadrakA anugamana aura darpa -garvako prApta kara prativAsudevake zirako usake dvArA calAye hue cakrake dvArA raNameM kATakara jo tInakhaNDa pRthivIko-bharatakSetrake vijayArdha parvata takake usa Adhe bhAgako ki, jisake gaMgA aura siMdhu nadIke dvArA chaha khaMDa hogaye haiM, prApta kiyA evaM puSpamAlA vanitA nAgazayyA Adiko jo bhogA so saba kisake pratApase ? eka nidAnasahita kiye gaye tapake dvArA saMcita pUrva puNyake pratApase hI na! yahAMpara nArAyaNake isa bhogakA kAraNa dharmake viz2Ambhitako batAyA hai / vijRmbhita zabdakA abhiprAya yahAMpara nirAziya puNya lenA cAhiye / niratizaya puNya usako kahate haiM ki jisake udayase aisA sukha prApta ho ki jisakA aMta duHkharUpa ho / nArAyaNakA puNya bhI aisA hI hotA hai| kyoMki bhogoMke aMtameM usako niyamase naraka prApta hotA hai| aba yaha batAte haiM ki kAmadeva paryAya prApta karanA bhI dharmavizeSakA hI phala hai adhyAya 12
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ SES dhanagAra REETHAROSSESSAGE yAsAM prabhaGgamAtraprasaradarabharaprakSaratsatvasArA, vArAH kurvanti tepi tribhuvanajayinazcATukArAn prsttyai| tAsAmapyaGganAnAM hRdi nayanapathenaiva saMkramya tanvan, yAzcAbhaGgena dainyaM jayati sucaritaH kopi dharmeNa vizvam // 43 // / samasta saMsArameM prasiddha tathA tInoM lokoMko bhI jItanekI zakti rakhanevAle vIra puruSa bhI jinakA ki sa ca aura sAra-viveka aura bala jina aGganAoMke kevala kaTAkSapAtarUpI vANake lagate hI utpanna hue trAsake bAdrekase samUla naSTa hojAte haiN| ata eva unako prasanna karanakolaye cATukAra-anukUla karanevAle arthake dyotaka sarAga dIna vacana kahA karate haiM unhI aGganAoMke hRdayameM koI virala puruSa hI aise hote haiM athavA kAma deva hI aise hote haiM jo ki kevala dRSTimArgase hI praviSTa ho jAnepara bhI akhaNDa brahmacaryake pAlana karanevAle honekekAraNa unakI yAzcAkA bhaMga kara rAgake sthAnameM dInatA-utare hue cahare Adike dvArA prakaTa honevAle manastApa ko baDhAte haiM aura puNyake pratApase samasta saMsArapara vijaya prApta karalete haiN| bhAvArtha-kAmadevoMko puNya ke pratApase itanA suMdara rUpa prApta hotA hai ki jisako dekhate hI ve kamanIya kAminiyAM bhI unapara mugdha ho jAtI haiM ki jinako tIna lAkake jItanekI zakti rakhanevAle bhI vIra puruSa vaza nahIM kara sakate / kiMtu ve kAmadeva una kAminiyoMkI yAzcAkA isa tarahase bhaMga karadete haiM ki jisase unake mukhapara dInatA vyakta hone lagatI hai| vidyAdharapanA bhI dharmavizeSase hI prApta hotA hai, yaha bAta dikhAte haiM / vidyezIbhRya dharmAdvaravibhavabharabhrAjamAnairvimAnai, adhyAya
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAmni svairaM carantaH priyyuvtiprispndsaandrprmodaaH| dIvyanto divyadezeSvavihatamaNimAdyadbhutotsRptidRptA, niSkAntAvibhramaM dhigbhramaNamiti surAn gatyahaMyUn kSipAnta // 44 // anagAra dharmake pratApase jIva vidyAoMke svAmitva vidyAdharapanako prApta kara priya taruNiyoMkI zrRMgAraracanAkA atyaMta AnaMda lete hue dhvajAoM mAlAoM ghaMTariyAMoM ghaMTAoM Adike zabdoM tathA jharokhoM khiDakiyoM aura manohara sugandhi Adi zreSTha vibhavase atyaMta zobhAyamAna vimAnoMke dvArA AkAzameM icchAnusAra vihAra karate, aura aNimA mahimA laghimA garimA izitva vazitva prAkAmya kAmarUpitva ina ATha guNoMke adbhuta -vismaya karAdenevAle udgamase garvako prApta kara askhalita rUpase divya dezoM-nandana vana kulaparvata gaGgAdi nadiyoM tathA samudrAdikoMpara krIDA karate aura mAnuSottara parvatake bAhara bhI jA sakaneke kAraNa apane gamanakA garva rakhanevAle devoMkA bhI" jisameM bhU-vikArAdikA vibhrama-vilAsa nahIM pAyA jAtA usa bhramaNako dhikkAra hai" isa taraha tiraskAra kara dete haiN| .. AhAraka zarIrakI saMpatti bhI puNyodayase hI prApta hotI hai, yaha dikhAte haiM . prApyAhArakadehena sarvajJaM nizcitazrutAH / yogino dhrmmaahaatmyaannndntyaanndmeduraaH||45|| cAritravizeSake dvArA pUrvameM saMcita kiye hue AhAraka zarIranAmA nAmarkamarUpI puNyavizeSake mAhAtmyase badhyAya 1 kyoMki deviyoMke netra ninimeSa hote haiM / vidyAdhariyoMkI taraha unake netroMkI TimakAra nahIM lagatI /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra prApta hue AhAraka zarIrake dvArA sarvajJadevake nikaTa vinayapUrvaka prApta hokara aura usase paramAgamake arthakA | nirNaya ho jAnepara pramodase praphullita hue yogigaNA jJAna tathA saMyamakI samRddhise yukta ho jAyA karate haiN| ...... "bhAvArtha-bharata aura airAvata kSetrameM sthita saMyamiyoMko kevaliyoMke na rahanepara jaba kisI zrutake vi. SayameM saMzaya utpanna hotA hai taba ve tatvakA nirNaya karanakoliye mahAvideha. kSetrameM kevaliyoMke nikaTa' audArika zarIrake dvArA jAnese honevAlA asaMyama na ho isaliye AhAraka zarIrako utpanna karate haiN| yaha zarIra zuddha sphaTikake samAna svaccha eka hAthakI barAvara UMcA, uttamAMga-zirase nikalatA hai / yaha na kisIse rukatA aura na kisIko rokatA hai| kevala antarmuhUrtameM hI saMzayako dUra karadetA aura phira Akara usI zarIrameM praviSTa ho jAtA hai| kyoMki isa zarIrakA kevAli bhagavAnse sAkSAt hote hI saMzaya naSTa hojAyA karatA hai| isa tarahakI apUrva RddhikA prApta honA bhI puNyavizavakA hI mAhAtmya hai| dharmake pratApase jinako sva aura parakA-AtmA aura zarIrakA bhedajJAna hogayA hai aise munIndra attIndriya sukhakA saMvedana hojAneke kAraNa ahamindra padakA bhI parityAga kara dete hai, yaha bAta dikhAte haiN| kathayatu mAhimAnaM ko nu dharmasya yena, sphuTapaTitavivekajyotiSaH shaamtmohaaH| samarasasukhasaMvillakSitAtyakSasaukhyA, stadapi padamapohanlAhamindraM munIndrAH // .46 // jisa dharmake mAhAtmya viveka-zarIra aura AtmAke bhedajJAnakI jyoti jinakI AtmAmeM spaSTatayA prakAzita ho cukI hai aura zAMta hogayA hai moha jinakA; tathA yathAkhyAta cAritrarUpI athavA usase utpanna honevAle ana*09 RAPATRAPAR dhyAyaya
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra sukhaka saMvedanase jinhoMne atIndriya Atmika sukhako prApta karaliyA hai aise munivara nava graiveyakase lekara sarvArtha siddhitakakai kalpAtIta devasambandhi lokottara Ahamindra. padako bhI choDa dete haiN| usa dharmakI mahimAkA varNana kauna kara sakatA hai ? koI nahIM kara sktaa|| bhAvArtha- carama zarIrapadakI prApti hosake aise ,muNyavizeSakA baMdha karaneke unmukha ho jAnepara bhI punaH zuddhopayogake nimittase usakA baMdha na karake upazamazreNise utara kara kSapakaNikA ArohaNa kara jIvanmukta hokara paramotkRSTa muktAvasthAko prApta karate haiN| isa prakAra ve mahAmuni jo ahamindra padakA bhI parityAga kara dete haiM so saba usa dharmakA hI mAhAtmya hai| 1 ahamindroMkA svarUpa AgamameM isa prakAra kahA hai'ahamindrosmi nendronyI mattostItyattikatvanAH / ahamindrAkhyayA khvAtiM gatAste hi surIsamAH / / mere sivAya aura indra kauna hai ? maiM hI to indra huuN| isa prakAra apaneko indra udghoSita karanevAle deva- kalpAtIta deva ahamindra nAmase prakhyAta haiN| inameM - nAsUyA paranindA vA nAtmazlAghA na matsaraH / * kevalaM sukhasAdbhUtA dIvyantyate divaukasaH / / na to asyA hai aura na matsaratA hI hai, evaM na ye parakI nindA karate aura na apanI prazaMsA hI karate haiN| / kevala parama vibhUtike sAtha sukhakA anubhava karate rahate haiN| -guNoMmeM doSa prakaTa karanA / adhyAya -
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra garbhAvatArAdika kalyANoMkI Azcaryakara vibhUti bhI samyaktvake sahacArI puNyavizeSase hI prApta hotI hai| yahI bAta dikhAte haiN| ghoreSyanvizvapUjyau janayati janako garbhago'tIva jIvo, jAto bhogAn prabhuGkte haribhirupahRtAnmandirAnniSkramiSyan / IteM devarSikIrci surakhavaranUpaiH pranajatyAhitenyaH,. prApyArhantyaM prazAsti trijagadRSinuto yAti muktiM ca dharmAt // 47 // dharmake pratApase- samyaktvasahacArI puNyakI sAmarthyase yaha jIva svargase utarakara mAtAke garnameM Anese pahale hI mAtA aura pitA donoMko samasta saMsArase pUjya banAdetA hai / balki garbha meM Anepara to a. tyaMta hI pUjya banAdetA hai| kyoMki tIrthakarake utpanna honese chaha mahInA pahale hI unake puNyake mAhAtmyase mAtA aura pitA jagatpUjya ho jAyA karate haiM-deva aura deviyAM bhI unakI pUjA kiyA karatI haiM / isI prakAra yaha jIva utpanna honepara usa dharmake mAhAtmyase saudharmAdi svargake indroMke dvArA lAye hue bhogopabhogake iSTa viSayoMko bhogatA hai / tathA dravya aura bhAvarUpa mahalase nikala kara jAnekI icchA karanepara-tapa karanekI bhAvanA karate hI isa jIvakI devarSI-niyogI lokAMtika deva stuti karate haiM / aura deva vidyAdhara tathA rAjA mahArAjAoMke dvArA pUjita honepara dIkSA grahaNa krtaa| evaM Arhantya-kevalajJAnako prApta kara yaha jIva usI dharmake mAhAtmyase tIno lokoMko-samasta saMsArake hitakA upadeza detA hai jisase ki usakI RSi-gaNadhara devAdika bhI stuti karate haiN| aMtameM yaha jIva usI dharmake pratApase paramapada-mokSasthAnako prApta karaletA hai| kyoMki pahale mukhya dharmakA jo svarUpa batAyA gayA hai usameM aisI sAmarthya hai ki jisase samasta karmoMkA nAza hokara nivRti padakI prApti ho ske| jisa prakAra dharma-puNyake udaya honepara saMpattiyoMkA upabhoga aura anudaya honepara anupabhoga huA adhyAya
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra - - karatA hai usI prakAra adharmakA udaya honepara vipattiyoMkA upabhoga aura anudaya honepara unakA anupabhoga huA karatA hai| yahI bAta dikhAte haiM: - dharma eva satAM poSyo yatra jAgrati jAgrati / bhaktaM mIlati mAlAnta saMpado vipadonyathA // 48 // vicArapUrvaka kArya karanevAle satpuruSoMko cAhiye ki ve usa dharmako hI sadA puSTa kareM ki jisake jAprata hote hI apane svAmIkI sevA karanekeliye samasta saMpattiyAM jAgrata ho uThatIM aura jisake virAma lete hI ve bhI virAma leletI haiN| usa adharmako kabhI puSTa na karanA cAhiye ki jisake jAgrata honepara samasta vipattiyAM jAgrata hotI aura saMpattiyAM naSTa hojAtI haiN| jisa prakAra rAjAoMkI sevA karanekeliye vArAGganAeM pArakarake sAvadhAna rahanepara sAvadhAna aura asAvadhAna rahanepara asAvadhAna rahA karatI haiM, usI prakAra prakRtameM bhI samajhanA caahiye| . isa prakAra dharma sukhakA utpanna karanevAlA hai yaha bAta batAkara aba yaha batAte haiM ki usase duHkhakI nivRtti bhI hotI hai| isa bAtako caudaha zlokoMmeM spaSTa kareMge, jinameMse nimnalikhita padyameM yaha dikhAte haiM ki durgama dezoMmeM dharma jIvakA kisa prakAra upakAra karatA hai: kAntAre purupAkasattvavigalatsattvambudhau bambhramata ,tAmyannakrapayasyudarciSi marucakroccaracchociSi / saMgrAme niravagrahadviSadupaskAre girau durgama,-.. grAvagranthiladikhepyazaraNaM dharmoM naraM rakSati // 49 // - adhyAya
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ %3 vanagAra . pracuratayA pAye jAnevAle krUra siMha vyAghra Adika jIvoMke dvArA jahAMpara dUsare prANI athavA unake prANa naSTa karadiye jAte haiM aise durgama araNya meM, tathA jisake jalameM kuTilatA aura bahulatAse dUsaroMko khinna karanevAle nakrAdika bhayaMkara jIva idhara udhara ghUma rahe haiM aise samudrameM, evaM vAyuke vegake nimittase jisakI jvAlAeM khuba Uparako uTha rahI haiM aisI agnimeM, aura zatraoMkA pratiyana jisameM niraMkuzatAse phailA huA hai aise saMgrAmameM, tathA kaSTake sAtha jinako lAMghA jA sake aisI zilAoMke dvArA jinakA cAroM taraphakA bhAga granthila-nimnotrata ho rahA hai aise parvatapara, ityAdi aura bhI aneka durgama sthAnoMmeM jahAMpara ki isa jIvakA koI bhI zaraNa nahIM ho sakatA; yaha dharma hI usakI rakSA karatA hai| ... yaha dharma nAnA prakArakI duravasthAoMse grasta jIvakA uddhAra karatA hai| yaha bAta dikhAte haiM: - kSutkSAmaM tarSataptaM pavanaparidhutaM varSazItAtapAta, / rogAghAtaM viSAta graharugupahataM marmazalyopataptam / durAdhvAnaprabhagnaM priyavirahabRhadbhAnudUnaM sapatna, vyApannaM vA pumAMsa nayati suvihitaH prItimuddhRtya dhrmH|| 50 // . kSudhA-bubhukSAse kSINa hue, tRSA-pipAsAse saMtapta hue, vAyumaMDala meM paDajAneke kAraNa cAro taraphako uDate hue, varSA zIta yA Atapa-dhUpase Atura hue, jarA Adi vyAdhiyoMse grasta hue, viSa aphIma Adi jaharIle padArthose pIDita hue, brahmarAkSasAdika athavA zanaizcarAdika grahoMkI pIDAse upahata hue, mArmAstika pIDA upasthita karanevAlI zalyase atyaMta vyathita hue, sudUra mArgameM calaneke kAraNa atyaMta zrAMta hue, apane priya putra mitra kalatra bandhu bAndhavAdikoMke viraharUpI agnise jhulasate hue, zatraoMke dvArA vividha prakArakI - yadhyAya - -
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 70 adhyAya ApattiyoM meM phaMsAye hue, kiM bahunA aura bhI aneka prakArakI duravasthAoMmeM ghire hue isa manuSyakA uddhAra kara use una kSudAdi duHkhoMse nikAla kara, bhale prakAra pAlA gayA dharma hI, pramodako prApta karAtA hai| ukta dharmakA samarthana karanekeliye tIna zlokoMmeM kramase sagara meghavAhana aura rAmacaMdrako dRSTAMtarUpameM upasthita karate haiM / sagarasturageNaikaH kila dUraM hRto'TavIm / kheTai: puNyAtprabhRkRtya tilakezIM vyavAhyata // 51 // Agamake dvArA yaha bAta mAlUma hotI hai ki ekAkI dvitIya cakravatI sagarako jaba ghoDA sudUravartI aTameM harakara le gayA taba vahAMpara pUrva pUNyake pratApase sagarane sahasranayana Adi vidyAdharoMke dvArA apaneko sevaka aura sagarako svAmI mAnakara dIgaI tilakezI nAmakI vidyAdharakanyA - varila ke sAtha vivAha kiyA / dUsarA meghavAhanakA udAharaNa karNe pUrNa sahasranayanenAnvIryamANo'jitaM, sarvajJaM zaraNaM gataH saha mahAvidyAM zriyA rAkSasIm / dattvA prAgbhavaputravatsalatayA bhImena rakSonvaya, - prAyo 'racyata meghavAhana svagaH puNyaM ka jAgarti na // 52 // 1 isakI aura Age meghavAhana tathA rAmacaMdrajIkI kathA padmapurANameM dekhanI cAhiye. OOOOO dharma0
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagAra jaba sulocanake putra sahasranayanake dvArA sulocanako mAranevAlA apanA pitA pUNarghana mArA gayA taba usakI senAke dvArA bhagAyA gayA meghavAhana samavasaraNameM sthita dvitIya tIrthakara zrI ajitanAtha bhagavAn sarvajJa devakI zaraNameM jAkara upasthita huaa| vahAMpara pUrNaghanake carabhIma nAmake rAkSasendrane pUrvajanmake putrakI prItike vaza hokara usako navagraha nAmakA hAra laGkA aura laGkodara nAmake do nagara evaM kAmaga nAmaka vimAna prabhRti vibhUtike sAtha 2 rAkSasI nAmakI mahAvidyA dekara rAkSasa vaMzakA AdipuruSa banA diyaa| isaliye kahanA paDatA hai ki sukhasaMpAdana yA duHkhocchedanarUpa aisA kaunasA kArya hai ki jisameM dharma vyApta na hotA ho| arthAt sukhaprApti yA duHkhavinAza sabhI kArya aise haiM ki jo dharmakI sahAyatAse hI siddha huA karate haiN| koI bhI kArya dharmakI sahAyatAke vinA siddha nahIM ho sktaa| tIsarA udAharaNa rAmacaMdrajIkA dete haiMrAjyazrIvimukhIkRto'nujahataiH kAla harastvakphalaiH, saMyogaM priyayA dazAsyahatayA svapnepyasaMbhAvayan .. kliSTaH zokaviSArciSA hanumatA: tadvArtayojIvito, . rAmaH kIgabalena yattamavadhIt tatpuNyAvasphUrjitam // 53 // rAmacaMdra ko jaba unake pitA dazaratha mahArAjane rAjyalakSmIse vimukha kara diyA usa samaya ve apane choTe bhAI lakSmaNake dvArA lAye hue jaMgalI balkaloM aura phaloMseM apanA kAla yApana karane lage. kiMtu aise samayameM jaba unakI priyA sItAko dazamukha rAvaNa hI hara legayA taba to ve apanI usa priyAse punaH svamameM bhI saMyoga hogA isa bAtako asaMbhava samajhane lage / aura isIliye zokarUpI viSakI jvAlAoMse saMtapta hogaye / kiMtu yaha unake puNyakA hI mAhAtmya thA jo ki usI samaya hanUmAna Akara prApta hue-mile, aura u - -- adhyAya
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ / dharma anamAra 72 nhone sItAkA samAcAra sumArAsaviSakI mRcchose unhe ujIvita-saceta kiyaa| tathA isa taraha sAvadhAna hokara unhoMne bAnaroMkI senyakI rAyatAse usa rAvaNakA vadha kiyaa| yaha dharma narakoM bhI ghora upasargoko dUra karatA hai yaha batAte haiM: lAye kiyA dharmAya yena jnturupskRtH| tatsAgupasargebhyA suraiH zvaprepi bhocyate // 54 // dharmake mAhAtmyakA varNana ho nahIM sakatA / isaliye kahate haiM ki hama usakI kahAMtaka prazaMsA-stuti kareM ki jisake dvArA athavA, nArakiyoM aura saMkliSTa muroMke dvArA udIrita ghora duHkhoMse devoM-kalpavAsI devoMke dvArA narakameM bhI mukta karadiyA jAtA hai| kyoMki chaha mahInA Ayu vAkI rahanevAle nArakiyoMke upasargoko devagaNa dUra karadiyA karate haiN| jaisA ki AgamameM bhI kahA hai titthayarasattakamme uvasammaNivAraNaM kuNaMti surA / chammAsasesa garaye sagge amilaannmaalaao|| - narakameM aise nArakiyoMke upasargoko ki jisake tarthikara nAmakarma sattAmeM baiThA huA hai aura unakI Ayu chaha mahInA mAtra zeSa rahI hai, kalpavAsI deva dUra kara dete haiN| isI prakAra svargameM bhI una devoMkI jinake ki tIrthakara nAmakarma sattAmeM baiThA huA hai aura AyukA chaha mahInA mAtra kAla zeSa rahA hai, dUsare devoMkI taraha maMdAramAlAeM mlAna nahIM huA krtiiN|| dharmakA AcaraNa karate huve bhI yadi vipattiyAM Akara saMtapta kareM to unakI nivRttikeliye dharmako hI punaH sabala banAnekA upadeza dete haiN| PATREATMENT REARSAKSHARMANAGE S adhyAya
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 73 adhyAya 1 vyabhicarati vipakSakSepadakSaH kadAcid - balapatiriva dharmo nirmalo na svamIzam / tadabhicarati kAcittatprayoge vipaccetsa tu punarabhiyuktastarhyapAja kriyeta // 55 // jisa prakAra pratipakSI zatruoM kA nivAraNa karanemeM atyaMta dakSa aura nirdoSa senApati ratna apane svAmI cakravattase kabhI viruddha nahIM hotA usI prakAra vipakSI adharma aura usake kAryoMkA nivAraNa karanemeM samartha ..evaM nirmala - atIcArarohata pAlana kiyA gayA dharma bhI apane svAmI prayoktA dharmAtmAse kabhI viruddha nahIM hotA / ataeva vipakSI aura usake kAryoM vipattiyoMko dUra karanekeliye senApatikI taraha dharmako hI prayukta karanA caahiye| kiMtu aisA karanepara bhI yadi koI devakRta manuSyakRta tiryacakRta yA acetanakRta vipattiyAM Akara prApta hoM to jisa prakAra udyakta satpuruSoMke dvArA usa senApatiko hI phirase sabala banAyA jAtA hai usI prakAra udyukta samIcIna upAyoMke dvArA usa dharmako hI phirase sabala banAnA caahiye| kyoMki dharma aura adharma inameM jo sabala hogA vahI jItegA / jisakA nivAraNa na kiyA jA sake aise duSkRta - pApako apanA phala denemeM pravRtta honepara dharma puruSa - kA upakAra hI karatA hai aisA upadeza dete haiM / ana0 dha0 10 yajjIvena kaSAyakarmaThatayA karmArjitaM tad dhruvaM, nAbhuktaM kSayamRcchatIti ghaTayatyuccaiH kaTUnudbhaTam / bhAvAn karmaNi dAruNepi na tadevAnvoti nopekSate, dharma0
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dharmaH kiMtu tatastrasanniba sudhAM snauti svadhAmnyamphuTam // 56 // jisa samaya yaha dAruNa-suzakya yA duHzakya hai pratIkAra jisakA aisA karma atyaMta ghaTATopake sAtha atizaya kaTu-hAlAhala viSake samAna sarpa viSa kaNTaka Adi apane phalabhUta aniSTa padArthoMko utpanna karatA hai usa samaya yaha dharma na to usakA anuvartana- sAhAyya hI karatA hai aura na usa karmase pIDita hote hue apane svAmI dharmAtmAkI upekSA hI karatA hai| yahAMpara prazna ho sakatA hai ki jaba dharbhasarIkhA niSkapaTa baMdhu upasthita hai phira bhI yaha adharmazatru apanA vilAsa isa tarahase kyoM dikhAtA hai ! isakA uttara yaha hai ki krodha mAna mAyA Adi kaSAyoM aura usase anuraMjita mana vacana kAyakI pravRttiyoMmeM karmazUra hokara isa jIvane pUrva kAlameM jina karmoMkA saMcaya kiyA hai ve dhrava haiM-unakA tabataka vinAza nahIM ho sakatA jabataka ki unakA phala na bhogaliyA jAya. yahAMpara punaH prazna ho sakatA hai ki yadi yahI bAta hai to vipakSI adharmakA sAhAyya na kara tathA apane svAmIkI upekSA na karake bhI dharma kyA karatA hai ? isakA uttara yaha hai ki dharma asphuTa aprakaTa rUpasa-bAhya lokoMkI dRSTi meM na Asake isa tarahase apane AzrayabhUta dharmAtmA puruSakI AtmAmeM sudhA-amRta-sarvAGgINa AnaMdakA siMcana karatA hai / prakaTatayA kyoM nahIM karatA ? to mAluma hotA hai ki vaha bhI usa adharmase bhaya khAtA hai-DaratA hai| badhyAya 1 ltaadaavsthipaassaannshktibhedaaccturvidhH|| syAd ghAtikarmaNAM pAkonyeSAM nimbaguDAdivat // ghAtikarmoMkA udaya zaktibhedakI apekSA latA dArU-lakaDI Astha aura pASANa isa taraha cAra prakArakA hotA hai| aura aghAtikamoMmeM pApakarmakA rasa niMba kAMjIra viSa hAlAhala isa taraha cAra prakArakA aura puNya karmakA rasa guDa khAMDa zakkara aura amRta isa taraha cAra prakArakA hotA hai| 2 yaha bAta utprekSA alaMkArake dvArA kahI gaI hai|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhAvArtha--sAdhAraNa loga durvAra pApakarmake udayase tarA-Upara utpanna hue upasargoM-duHkhoMko hI dekha sakate haiM kiMtu dharmake pratApase manuSyake sattva aura utsAha guNameM jo bala utpanna hotA hai jisase ki vaha una duHkhoMse AbhibhUta nahIM hotA usako ve nahIM dekha sakate / do poMmeM pApake apakAra aura puNyake upakArako dRSTAMtadvArA dRDha karate haiM tattAdRkkamaThopasargalaharIsargapragalbhoSmaNaH, kiM pArzva tamudapramugramudayaM nirvacmi duSkarmaNaH / kiMvA tAdRzadurdazAvilasitapradhvaMsadIpraujaso, dharmasyoru visAri sakhyAmiha vA sImA na sAdhIyasAm // 57 // hama teIsaveM tIrthakara zrI pArzvanAtha bhagavAnke duSkarmake usa-Agamaprasiddha aura udagra-- ucchrita evaM ugra--duHsaha udayakA kahAMtaka varNana kara sakate haiM ki jisakA anubhAga--sAmaya pUrva vaira ke kAraNa nAnA bhavoMmeM bhramaNa kara mahAsuratvako prApta karanevAle kamaThaka.dvArA vajrapAta, adbhuta paJcavarNa megha, atyaMta ugra vAyu, AyudhoMke dvArA ghAta, apsarAoMke dvArA upacAra, agnike dvArA jalanA, samudrakA tUphAna, ajagaroMkA upanipAta, bhUtoMkA nRtya, pracaNDa vijalIkI varSA, vRkSoMkA ukhaDakara giranA, ghora meghapaTaloMkA uThanA ityAdi aura bhI aneka kiye gaye una prasiddha aura anupama upasagoMkI laharI-paramparAke utpanna karanemeM samartha hai| isI prakAra hama usa dharmakI mahAn evaM sarvatra aura sarvadA apanA kArya karanevAlI maitrIkA bhI kahAMtaka varNana kara sakate haiM ki jisakA oja-teja indrake dvArA niyukta hue yakSa dharaNendra aura padmAvatIke dvArA bhI nivAraNa na kiyA jAsake, aisI pArzvaprabhukI usa duravasthAke vilAsa-svataMtratayA duHkha denekI sAmarthyake atyaMta dhvasta karaneme pradIpta-adhikAdhika rUpameM hI prakAzita hotA gyaa| athavA ThIka hI hai-isa saMsArameM atizaya zAliyoMkI sImA nahIM hai| ugra vAAta bhUtoMkA nRtya, ana prasiddha aura anapadA apanA kArya kAndra aura padmAvatImayaMka atyaMta dhvasta yoko adhyAya
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanagAra dUsarA udAharaNa: pradyumnaH SaDahodbhavo'surabhidaH saubhAgineyaH kudhA, batvA prAgviguNo'sureNa zilayA''krAnto vane rundrayA / tatkAlInavipAkapezalatamaH puNyaiH khagendrAtmajI, kRtyA'labhyata tena tena jayinA vidyAvibhUtyAdinA // 58 // pradyumna yadyapi asuroMkA vinAza karanevAle vAsudevakI atyaMta ballabhA rukmiNIkA putra thA; phira bhI | jisa samaya vaha kevala chaha dinakA thA usI samaya usako asura-jvalitadhUmazikha nAmakA daitya krodhake vaza hokara mahAkhadirA nAmakI aTavImeM hara kara legayA; kyoMki pUrva bhavameM-madhurAjAkI paryAyameM pradyamnake jIvane usakI vallabhAkA haThapUrvaka haraNa kara apakAra kiyA thaa| usa aTavImeM eka bar3I bhArI zilAke nIce pradyamnako dAbakara / Uparase pIDita kiyaa| kiMtu tatkAla hI udayameM Aye hue aura isIliye atyaMta madhura puNyakarmake pratApase vidyAdharoMke niHsaMtAna svAmI-kAlasaMvarane usako apanA putra bnaaliyaa| aura aMtameM vaha kAlasaMvarake bhI sau putroMko parAjita kara prApta kI gaI vijayake sAtha sAtha prajJaptI Adi vidyAoM tathA vidyAdharatvake prApta karAnemeM samartha vibhUtiyoM--solaha adbhuta lAbhoMse yukta huA / tathA usake Upara AI huI aura bhI aneka prakArakI ApattiyAM zAMta huI jinakA ki vizada varNana unake caritra meM pAyA jAtA hai / maMtrAdikake prayogakA bhI vipattiyoMkA nivAraNa karanekeliye ziSTa puruSa vyavahAra kiyA karate haiN| phira Apa yaha kisa taraha prakAzita karate haiM ki una vipattiyoMko dUra karane meM puNya hI samartha hai? ApakA kathana viruddha kyoM nahIM hai? isakA uttara dete haiM: yazvAnuzrUyate hartumApadaH paappktrimaaH| NED adhyAya
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra upAyaH puNyasadvandhuM sopyutthApayituM param // 59 // AptAbhAsoMke batAye hue upAyakI to bAta kyA usakA to ziSTa puruSa vyavahAra hI kyA kareMge ! kiMtu pApakarmake udayase prApta huI ApattiyoMke dUra karaneke jo upAya-siddhamaMtrAdikake prayoga Apta bhagavAnakI upadezaparamparAke anusAra sunane meM Ate haiM ve bhI kevala usa vinA kAraNake samIcIna bandhu puNyakarmako hI jAgrata karanekeliyeapane kAryameM pravRtta karanekeliye haiN| . puNyakarma yadi udayake saMmukha ho to aura yadi usase vimukha ho to dono hI avasthAoMmeM sukhake sAdhana vyartha haiM / isI bAtako dikhAte haiM: . puNyaM hi saMmukhaniM cetsukhApAyazatena kim / na puNyaM saMmukhaniM cetsukhopAyazatena kim // 6 // puNya yadi udayake saMmukha hai -apanA phala dene meM pravRtta hai to dUsare saikaDoM sukhake upAyoMse bhI kyA prayojana ? kyoMki usake udayase svayaM hI sukha prApta hogA / isI prakAra yadi puNyakarma udayameM nahIM ArahA hai to bhI usa sukhake bahutase upAyoMkI bhI kyAAvazyakatA hai ? kyoMki vinA puNyake ve apanA phala hI nahIM de sakate / puNya aura pApameM balAbalakA vicAra karate haiM:zItoSNavatparasparaviruddhayoriha hi sukRtdusskRtyoH| sukhaduHkhaphalodbhavayorbalamabhibhUyate balinA // 61 // / dhyAyaya 77 sukRta aura duSkRta-puNya aura pApa ina do noMkA phala kramase sukha aura duHkha hai / sukRtakA phala sukha aura
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 78 badhyAya 1 duSkRtakA phala duHkha hai / ata eva ina donoMkI pravRtti zIta uSNakI tarahase parasparameM viruddha hai| ye dono hI parasparameM eka dUsarekI zaktike ghAtane vAle haiN| jisa prakAra yadi zIta balavAn ho to vaha uSNa sparzakI zaktiko dUra karadetA hai| aura uSNa sparza balavAn ho to zIta sparzakI zaktiko naSTa kara detA hai| isI taraha ina donoMmeM bhI jo balavAn hotA hai vaha dUsare durbalako dabA detA hai| surU hI kiyA huA dharma bhI pApake udayako dabAdetA hai yaha bAta dikhAte haiM: dharmonuSThIyamAnopi zubhabhAvaprakarSataH / bhaGktvA pAparasotkarSaM naramucchrAsayatyaram // 62 // pUrvArjita dharmakI to bAta hI kyA; kiMtu usa dharmakA hAlameM hI AcaraNa surU kiyA ho to bhI vaha dharma pApake rasako naSTa karadetA haiM aura usa AcaraNa karanevAle manuSyakA ApattiyoM se chuTakArA karA detA hai| isakA kAraNa zubha bhAvoMkA prakarSa hai / isa prakAra dharmake mAhAtmyakA jo kucha varNana kiyA jA cukA hai usakA upasaMhAra karate hue use ArAdhana karanekeliye bhavya zrotAoMko protsAhita karate haiM: - tatsevyatAmabhyudayAnuSaGga phalo'khilaklezavinAzaniSThaH // anantazarmAmRtadaH sadAryairvicArya sAro nRbhavasya dharmaH // 63 // kyoMki isa dharmakA prabhAva nitya evaM aciMtya hai jaisA ki pahale batAyA jA cukA hai; isaliye isako manuSyajanmakA sAra samajha kara AryoM-vicArapUrvaka kArya karanevAloMko isakA acchI taraha vicAra kara- pratyakSa anumAna aura Agamake dvArA vyavasthita pramANita karake nitya hI sevana karanA caahiye| kyoMki yaha dharma anaMta - jisakI 78
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 79 AJHALISADSNIVETERMISARMENDMITRAAJRAditiat1651STASSA koI sImA nahIM aise zarma Atmika sukharUpI amRtako denevAlA, athavA bahuta kAlataka jisakA anubhava kiyA jA sake aise sAMsArika sukharUpI amRtakA denevAlA hai / saMsArake samasta klezoM-saMtApoMko dUra karanemeM yaha tatpara hai| aura isake nimittase hI utkRSTa devapada athavA manuSyoMmeM cakravartI yA tIrthakara Adi pada athavA aura aneka prakArake abhyudaya phala prApta hote haiN| kiMtu ye saba isake gauNa phala haiM / athavA jisa puNyake udayase ye abhyudaya prApta hote haiM usa puNyakI prApti bhI isa dharmakA hI eka gauNa phala hai| yaha saba hote hue bhI samasta abhyudayoMmeM utkRSTa yaha mAnava jIvana bhI niHsAra hI hai, isI bAtapara bAIsa padyoMmeM vicAra karate haiN| jisameM sabase pahale yahAMpara zarIrake grahaNa karanemeM jo duHkha hote haiM unako batAte haiM: prAGmRtyuklazitAtmA drutagatirudarAvaskare'hnAya nAryAH, saMcAryAhArya zukrArtavamazucitaraM tannigIrNAnnapAnam / gRddhayA'znan kSuttRSArtaH pratibhayabhavanAdvitrasanpiNDito nA, doSAdyAtmA'tizAta ciramiha vidhinA grAhyate'Gga varAkaH // 64 // pUrva bhavameM mRtyune jaba isa jIvako atyaMta klezita-nAnA prakArake duHkhoMse pIDita kiyA taba yaha vahAMse zIghra nikalakara bhaagaa| kiMtu prAktana karmane isako phira bhI zIghra hI-eka do yA tIna hI samayameM strIke udararUpI saMDAsameM praviSTa kara diyA aura vahAMpara isako atyaMta azuci pitAke zukra aura mAtAke rajake samUhako grahaNa karAyA / atyaMta isaliye ki malamUtrAdikameM jaba bhinna bhinna eka eka cIja bhI azuci hai taba sabakA samUha to avazya hI atyaMta azuci hogA / kiMtu jaba yaha jIva usa jagaha bhI kSudhA aura tRSAke kAraNa atyaMta pIDita huA taba isane gRddhi-mojAkI tIna lAlasAse usa strIke-mAtAke hI khAye hue annapAnako vahAMpara grahaNa kiyaa| jisa samaya mAtA nimnonnatAdi sthAnoMmeM gamana karatI usa samaya usase utpanna hue kSobhake kAraNa vividha prakArase Darakara garbha meM apane pradezoMko saMkucita karake rahane lgaa| isa prakAra nAnA duHkhoMse parataMtra rahane ke M ANMad ya
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ STARK321 janagAra dharma kAraNa- anukampya aura manuSyagati nAma karmakA jisake udaya ho AyA hai aise isa jIvako isa manuSya paryAyameM nitya hI duHkhoMse pIDita aura sAkSAt doSAMdikakA piNDa-vAta pitta kapha ina tIna doSoM, aura rasa rudhira mAMsa medA asthi majjA aura zukra ina sapta dhAtuoM, tathA viSTA mUtra pasInA nAka kIcaDa thUka Adi maloMkI mUrti aisA zarIra prAktana karmane cirakAla taka yA cirakAlameM-nava yA daza mahInAmeM grahaNa kraayaa| jaisI ki garbhakI yaha avasthA nimnalikhita do padyomeM bhI kahI hai kalalakaluSasthiratvaM pRthagdazAhena buddotha ghanaH / tadanu tataH palapezyatha krameNa mAsena pnycpulkmtH|| carmanakhagemasiddhiH syAdagopAGgasiddhiratha garne / spandanamaSTamamAsa navame dazametha niHsaraNam / / mAtA pitAke rajavIryakA milA huA bhAga garbhameM daza dinameM sthira hotA hai| isake bAda daza dinameM usakA buddhada banatA aura usake bAda daza dinameM vaha saghana hotA hai| isake bAda mAMsapezI Adi banatI aura eka eka mahIneke kramase carma nakha romakI siddhi tathA aMgopAMgakI siddhi hotI hai| AThaveM mahInemeM yaha jIva garbhameM hilane calane lagatA hai aura nauveM yA dazaveM mahIne meM bAhara nikalatA hai| garbhake anaMtara prasava honemeM jo kleza hote haiM unako batAte haiN| garbhaklezAnudrutevidruto vA nindyadvAreNaiva kRcchAdvivRttya / niyastattaduHkhadattyA'kRtArtho nUnaM datte mAturugrAmanasyam // 65 // pUrvokta prakArase jaba garbhake kleza isa jIvake pIche paDe taba unase mAno trasta hokara aura mArga na pAkara yaha nIceko mukha karake baDe kaSTake sAtha nindya dvArase hI bAhara nikala paDA / mAluma paDatA hai, mAno adhyAya TRADIASESRKESRPR AChampawin koI
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra garbhameM Aneke samavase mAtAko jo jo isane kaSTa diye unase isakA manoratha pUrNa na ho sakA isaliye aba usako apane prasavase utpaba mayAnaka duHkha denekeliye punaH pravRtta huA hai| janma lene ke bAda jo jo kleza hote haiM unakA vicAra karate haiM: jAtaH kathaMcana vapurvahanazramottha,- duHkhapradocchusanadarzanasusthitasya / janmotsavaM sRjati bandhujanasya yAvad, yAmtAstamAzu vipadonupatanti tAvat // 66 // navIna zarIrake dhAraNa karanemeM jo parizrama huA usase, utpama hue tathA aura bhI aneka prakArake duHkhoMko denevAle zvAsocchAsako dekhakara atyaMta AzvAsanako prApta hue bandhujanoM-mAtA pitA bahina bhAI Adi bandhuoM tathA anya iSTa janoMko pUrvokta mahAn kaSToMke sAtha sAtha utpanna huA yaha jIva idhara apane janmakA Ananda detA hI hai ki udharase-utpanna hote hI phullikA anjegodikA Adi prasiddha vipattiyAM Akara isako zIghra hI ghera letI haiN| bhAvArtha - utpanna hue bAlakake zvAsocchAsako dekhakara use jIvita samajhakara baMdhujana janmakA utsava adhyAya .1 eka prakArake sapheda sapheda phoDe jo ki utpanna hote hI kisI kisI bAlakake huA karate haiN| -2 eka prakArakA peTameM honevAlA darda jo ki utpanna hote hI mAkA dUdha na pacanese yA kisI aMtaraGga kAraNale / kisI kisI bAlakake huA karatA hai| ana0 gha011 HISBN
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ R anagAra manAte haiM kiMtu yaha nahIM jAnate ki usa zvAsocchAsase tathA zarIragrahaNa karanemeM utpanna hue parizramase aura janma grahaNa karate hI utpanna huI phullikA Adi bImAriyoMse usa bAlakako aneka prakArake duHkha horahe haiN| bAlya kAlake prati glAni prakaTa karate haiM:yatra kApi dhigatrapo malamarunmUtrANi muJcanmuhu-' yatkiMcidvadanerpayan pratibhayaM yasmAtkutazcitpatan / limpansvAGgamapi svayaM svazakRtA lAlAvilAsyo'hita, vyASiddho hatavadrudan kathamapi-cchidyeta bAlyagrahAt // 67 // dhikkAra hai ki bAlya kAlameM yaha jIva nirlajja hokara jahAM kahIM bhI soneke uThane baiThaneke yA bhojana karaneke sthAnameM, oDhane paharane vichAne Adike vastroMmeM yA jisa kisI bhI ucita yA anucita sthAnameM bArambAra mala vAyu-adhovAyu aura mRtrako chor3a detA hai, tathA jisa kisI bhI cIjako cAhe vaha bhakSya ho cAhe abhakSya mukhameM rakhaletA hai, evaM cAhe jisa kisI bhI cIjase-gire hue vartanake zabda Adi kisI bhI padArthase atakyatayA upasthita huA bhaya khAkara gira paDatA hai. aura svayaM apane hI viSTAse, dUsarI cIjoMkI to bAta hI kyA, apane zarIrako bhI lepaletA hai / mukhako sadA lArase bhare rahatA aura jisa samaya ahitameM-maTTI khAne AdimeM pravRtta hotA hai taba mAtA pitA Adike dvArA roke jAnepara aisA rotA hai mAno kisIne pITA ho / isa prakAra yaha bAlyakAla eka prakArakA graha hai ki jisase yaha jIva baDe hI kaSToMse chUTA karatA hai / bAlyAvasthAke bAda prApta honevAle kumAra kAlakA bhI tiraskAra karate haiM dhUlIdhUsaragAtro dhaavnnvttaashmknnttkaadirujH| dhyAyaya
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra . prApto hasatsahelakavargamamarSan kumAraH syAt // 68 // bAlya aura yauvanake madhyavartI vayameM rahanevAlA yaha jIva kabhI to apane zarIrako galI kUcA yA saDakakI dhUlise dhUsarita banAkara bhAgatA phiratA hai| kabhI gaDDhoM pASANoM va tIkSNa kaNTakoM tathA aneka prakArake kakarIle sthAnoMkI pIDAko prApta karatA hai| evaM kabhI sAthake khelanevAle laDakoMse jaba ki ve isakI hasI karate haiM, IrSyA karane lagatA hai| ra yauvanakI nindA karate haiM:pitroH prApya mRSAmanArathazataistAruNyamunmArgago, durvAravyasanAptizaGkimanasorduHkhArciSaH sphArayan / tAkiMcitprakharasmaraH prakurute yenoddhadhAmnaH pitRRn, kliznan bhUriviDambanAkaluSito dhigdurgatI majjati // 69 // mAtA pitAke hI vyarthake saikaDoM manoraMthoMse yauvana avasthAko prApta kara yaha manuSya unmArgagAmI hojAtA hai-trivarga ke viruddha AcaraNa karane lagatA hai aura tIvra kAmadevake vegase saMtapta hokara kucha aise nindya karma karane lagatA hai ki adhyAya '1 isa zlokakA dUsarA abhiprAya aisA bhI ho sakatA hai ki jaba isako sAthake khelanevAle ciDAte haiM taba unase IrSyA karatA aura kaSTakara gaDDhe Adi sthAnoMko prApta kara galiyoMkI dhUlise dhUsarita ho bhAgatA phiratA hai / .2 aba isakA yaha hogA aura usase phira aisA hogA, athavA isase merA amuka 2 kArya siddha hogA ityAdi aneka prakArase, prApta na ho sakanevAle padArthokI prAptikeliye jo manameM saMkalpa huA karate haiM unhIko manoratha kahate haiM / -
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 84 adhyAya 1 jinake kAraNa vividha prakArakI - gadhepara caDhane Adiko viDambanAoMse saMkliSTacitta hokara una mAtA pitAoM ko duHkhakI jvAlAeM baDhAkara tayAra karadetA hai, ki jinake manameM pahale se hI isa bAtakI zaMkA lagI huI thI ki yauvana meM Akara isako kahIM, jinakA vAraNa nahIM kiyA jA sakatA aise, vyasanoMkI prApti na ho jaay| isI taraha usa durAcara se mAtA pitA ke sAtha sAtha vipula tejake dhAraNa karanevAle athavA prazasta sthAnapara pahuMce hue pitAmahAdikoM ko bhI TET pahuMcAtA huA, dhikAra hai ki aMtameM jAkara yaha durgati - dAridraya athavA naraka meM jAkara DUba jAtA hai / yauvanameM Akara bhI jo manuSya nirvikAra rahate haiM unakI prazaMsA karate haiM: - dhanyAste smaravADavAnalazikhAdImaH pravalagadbala, kSArAmburniravagrahendriyamahAgrAhobhimAnormikaH / yairdoSAkarasaMprayoganiyatasphItiH svasAJcakribhi, - stIrNe dharmazaH sukhAni vasuvattAruNyaghorArNavaH // 70 // jo ki jala ke samAna zarIra sukhA denevAle kAmadevarUpI vaDavAnalakI jvAlAoM se atyaMta prakAzamAna hai, jisameM ahRdya - amanojJa hone ke kAraNa kSAra jalake samAna bala-vIrya atyaMta darpake sAtha balganA kara rahA hai- umaDa rahA hai, mahAn baDe bhArI grahoM-- jalacaroMke samAna iMdriyAM jisameM niraMkuzatAse idhara udhara bhramaNa kara rahI haiM, jisameM abhimAna UrmiyoM -- laharoMkI taraha kAma kara rahA hai; kyoMki laharake samAna abhimAnakA bhI utthAna niyata nahIM hai ki kaba aura kitane pramANa meM yaha uThegA. evaM jisakI vRddhi doSAkara- durjana athavA candramAkI saMgatiko pAkara avazya hI huA karatI hai, aisA yaha yauvana eka prakArakA baDA bhArI bhayAnaka samudra hai / isako dhanakI taraha dharma yaza aura zarma- sukha arthAt ina cAro hI padArthoMko AtmAghIna karanevAle - avirodhena sevana karanevAle jo jana - yuvA puruSa tarakara pAra hogaye haiM ve hI dhanya haiM / CREATENIN 84
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra yauvanake anaMtara prApta honevAlI madhya avasthAkI gyAraha zlokoMmeM niMdA karate haiN| jisameMse pahale saMtAnakA pAlana poSaNa karanekeliye jisake manameM AkulatA lagI rahatI hai usako dhanakI AzAse kiye gaye kRSi Adi AjIvikAke upAyoMke karane meM jo kleza prApta hote haiM unako batAte haiM- .. yatkandarpavazaMgato vilasati svairaM svadAraSvapi, prAyo'haMyuritastataH kaTu tatastugdhATako dhAvati / apyanyAyazataM vidhAya niyamAdbhatu yamiDAgraho, vardhiSNvA draviNAzayA gatavayAH kRSyAdibhiH pluSyate / / 71 // jo tugdhATaka-apatyavarga yuvA avasthAmeM Akara kAmadaveke vazIbhUta ho svadArameM bhI-saMbhogapatniyoM kI taraha dharmapatniyoMmeM bhI svacchanda hokara vilAsa-krIDA karatA hai aura isIliye jo ahaMkArase AviSTa hokara 1 aisA hI eka jagaha nItimeM bhI kahA hai: prathame vayasi yaH zAMtaH saH zAMta iti me mtiH| ..... . dhAtuSu kSIyamANeSu zamaH kasya na jAyate // (sampAdaka) saMkalparamaNIyasya prItisaMbhogazobhinaH / / rucirasyAbhilASasya nAma kAma iti smRtam // jo saMkalpamAtrase hI ramaNIya mAluma paDatI aura prItipUrvaka acchI taraha bhoganemeM hI jo zobhana mAluma paDatI hai aisI rucira-manojJa abhilASAkA hI mAma kAma hai| adhyAya
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra - prAyaH jisa kisI bhI svArthameM zIghra hI aniSTa pravRtti karane lagatA hai usI apatyavargakA niyamataH pAlana karane keliye jisakA Agraha pradIpta ho uThA hai aise isa gatavayaska-yauvana pArakara madhya vayako prApta hue manuSyako baDhatI jAne vAlI dhanakI lipsAse nyAyakI to bAta hI kyA, svAmidroha mitradroha vizvAsaghAta corI Adi saikar3oM anyAyoMko bhI karake kiye gaye kRSi pazupAlana Adi AjIvikAke upAya dagdha kara dete haiN| kRSi pazupAlana aura vANijya inase dono bhavoMkI bhraSTatA hotI hai| yaha dikhAte haiM: yatsaMbhUya kRSIvalaiH saha pazuprAyaiH kharaM khidyate, yadyApattimayAn pazUnavati tadehaM vizan yogivat / yanmuSNAti basUnyasUniva Thakakaro gurUNAmapi, bhrAntastena pazUyate vidhurito lokadvayazreyasaH // 72 // kyoMki kRSikarma karanemeM yaha gatavayaska puruSa una kisAnoMphe sAtha milakara tIna kheda-parizramako prApta hotA hai jo bilakula pazuke samAna haiN| kyoMka unakI AhArAdi saMjJAeM pazuoMke hI sadRza huA karatI haiM. isI prakAra pazupAlana karate samaya jisa prakAra ArabdhayogavAlA koI yogI parapuraSa praveza kiyA karatA hai usI taraha yaha bhI vividha prakArakI ApattiyoMse pUrNa pazuoMkI, unake zarIrameM ghusa kara, rakSA kiyA karatA hai ! evaM vANi jyameM pravRtta hokara ThagoMke samAna krUratA dhAraNa kara, auroMkI to bAta kyA, guruoM-dIkSA-cArya mAtA pitA AdikebhI, prANoMke samAna dhanakA apaharaNa karaletA hai ! ata eva kRSi pazupAlana aura vANijya ye tIno hI karma ,viparyasta hai buddhi jisakI aise isa gatavayaska puruSako isa loka aura paraloka dono hI bhavake kalyANoMse viyukta kara dete haiM aura vaha pazuke samAna AcaraNa karane lagatA hai| jo puruSa dhanameM lubdha hokara dezAntaroMmeM jAkara vANijya karate haiM unakI nindA karate haiM: - badhyAya
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagAra yatra tatra gRhiNyAdInmuktvApi khaanynirdyH|| na layati durgANi kAni kAni dhanAzayA // 73 // - ...... mAtA putra kalatra AdikoMko sAthameM lekara athavA jahAM kahIM bhI parIkSita yA aparIkSita sthAnoM meM uPL nheM rakhakara khudakeliye aura dUsare sahAya karanevAle parijana tathA pazu Adikaliye nirdaya vanakara- unako va svayaM ko kSudhA pipAsA zIta uSNa Adike dvArA pIDita kara dhanakI AzAse nadI parvata jaGgala samudra Adi kaunase durgama sthAna haiM ki jinako yaha gatavayaska puruSa nahIM lAMghatA phiratA! arthAt sabhI durgama sthAnoM meM yaha jIva dhanakI AzAse bhaTakatA phiratA hai| .. .... vRddhi-vyAja Adike dvArA AjIvikA karanevAleke prati glAni prakaTa karate haiM: vRddhilubdhyAghamaNeSu prayujyArthAn shaasubhiH| . tadApacchaGkito nityaM citraM bAdhuSikazcaret // 74 // ___ yaha baDA Azcarya hai ki vArddhaSika-byAja khAU AdamI bhI jo ki vRddhi-vyAjake lobhase - kAlAMtarameM calakara isa dhanameM kucha vRddhi hojAyagI isa AzAse adhamargau-AsAmiyoMmeM apane prANoMke sAtha sAtha dhanako rakhakara usapara AnevAlI ApattiyoMse sadA zaMkita banA rahakara hI pravRtti karatA hai| kyoMki jo apane prANoMko dUsarI jagaha pahuMcA detA hai vaha jIva svayaM pravRtti nahIM kara sakatA; yahI AzcaryakA kAraNa hai| adhyAya sevAkarmakI nindA karate haiM:- . khe sadvRttakulazrute ca niranukrozIkRtastRSNayA,
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ svaM vikrIya dhanezvare rahitavIcArastadAjJAvazAt / varSAdiSvapi dAruNeSu nibiDadhvAntAsu rAtriSvapi, . vyAlogrAravaTavISvapi pracarati pratyantakaM yAtyapi // 75 // dharmaH . banagAra - 1: sevaka puruSa svArmAke Adezake vaza yogya aura ayogyakA vicAra choDakara atyaMta bhayAnaka varSA zIta aura grISma RtumeM, athavA saghana andhakArase pUrNa rAtriyoMmeM, "yadvA sarpa hastI-Adi bhayAnaka hiMsra jantuoMse bhare hue ata. eva atyaMta raudra aise jaMgaloMmeM ghUmatA phiratA hai| kevala inameM ghUmatA hai itanA hI nahIM balki yamarAjake saMmukha bhI jA upasthita hotA hai| aisA kyoM karatA hai ? to isakA uttara yahI hai ki usane tRSNA-lobhake vaza hokara dhanake svAmI-seTha sAhUkAra yA rAjA mahArAjAko apanI AtmA becakara samIcIna AcAra vicAra kula zAstrAbhyAsa tathA aura adhika kyA; svayaM apane viSayameM bhI nirdayatA dhAraNa karalI hai| zilpakarma karanevAloMkI bhI nindA karate haiM:citraiH karmakalAdharmaiH parAsUyAparo manaH / hatu tadarthinAM zrAmyatyAtapoSyekSitAyanaH // 76 // .: zilpI manuSya jinako zilpakI AkAMkSA hai aise manuSyoMkA mana haraNa karanekeliye dUsare zilpayose asUyA karanA-unake guNoMmeM bhI doSa prakaTa karanA aura nAnA prakArake karma kalA aura dharmake karanese khinna huA karatA hai| . maTTI dhAtu kASTha patthara AdikI kArIgarIko karma kahate haiN| gAnA bajAnA nAcanA tairanA Adi dakSatAko kalA kahate haiN| mUlya lekara pustaka vAcanA Adi dharma hai| ina karmAdikoMmeM pravRtta hue zilpIke dhu - badhyAya TA
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra svaM . . dhAdikase pIDita hue poSyajana-strIputrAdika usake AnekA mArga dekhA karate haiM ki, kaba vaha kamAkara lAve aura kaba hamArI kSudhAdikI pIDA dUra ho / zilpiyoMkI duravasthAkA kathana karate haiM - AzAvAn gRhajanamuttamarNamanyAnapyAptairiva saraso dhanaidhinoti / chinnAzo vilapati bhAlamAhate svaM dveSTISTAnapi paradezamapyupaiti // 77 // ...'Aja kalameM karmAdi karanese mUlya prApta ho hI jAyamA, majadUrI mila hI jAyagI' aisI bhaviSyatmeM prApta honevAle artha-dhanakI AzA rakhakara yaha gatavayaska zilpI dRSTacitta hokara mAno vaha dhana hastagata hI hogayA ho isa tarahase apane gRhajana-strI Adi aura uttamarNa-sAhUkAra-bohare tathA dUsare bhI apane saMbaMdhI mitrAdikoMko acchI taraha tRpta karatA hai| kintu jaba usakI vaha AzA TUTa jAtI hai-siddha nahIM hotI taba rone lagatA hai aura apanA mAthA kUTane lagatA hai| apane priya putra kalatrAdikoMse dveSa karane lagatA hai / athavA paradezako bhI calA jAtA hai| dezAntarameM bhI dhanakI AzAse yaha khinna hI hotA hai| yahI batAte haiM: AzayA jIvati naro na granthAvapi baddhayA / paJjAzatetyupAyajJastAmyatyarthAzayA punaH // 7 // ana0 gha0 12 adhyAya
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 'gAMThameM bhI baMdhe hue pacAsAse nahIM; AzAse manuSya jiyA karatA hai|' aisI lokameM kahAvata hai / basa isI kahAvatake anusAra karma Adi jIvikAke upAyoMko jAnanevAlA kAruka-zilpI phira bhI-paradezameM bhI jokara dhanakI AzAse khinna hI huA karatA hai| yadi iSTa dhanAdikakA lAbha bhI ho jAya phira bhI tRSNA to zAMta nahIM hotI, yahI bAta dikhAte haiM: kathaM kathamapi prApya kiMcidiSTaM vidhervazAt / pazyan dInaM jagadvizvamapyadhIzitumicchati // 79 // pUrvakRta zuma karmakI sAmarthyase yadi kisI na kisI taraha-atyaMta kaSToM ke dvArA kucha iSTa-vAJchita padArtha prAva bhI ho jAya to yaha jIva samasta jagatako dIna-apanese hIna samajhane lagatA hai aura usako apane adhIna karanA cAhatA hai| tRSNAvaza hokara jagatkA svAmI bananA cAhatA hai| jinako dhana prApta hogayA hai unako jo dUsarI dUsarI vipattiyAM prApta hotI haiM unheM dikhAte haiM: dAyAdAdyaiH karamAvartyamAnaH, putrAdyairvA mRtyunA chidymaanH| rogAdyairvA bAdhyamAno hatAzo, durdaivasya skandhakaM dhiAgbabharti // 8 // sadhana puruSako bhAI bhAnaje Adi dAyAdaprabhRti bArambAra laGghanAdike dvArA kUratAse kadarthita karate haiN| mRtyu- yamarAja Akara putrAdikoMse viyukta kara detA hai / aneka prakArake roga aura kArAgRha Adi pIDita kiyA
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra A karate haiM / naSTa hogaI hai AzA va pratyAzA jisakI aisA yaha madhyama vayavAlA sadhana manuSya, dhikkAra hai ki, durdaiva ke usa RNako liye phiratA hai ki jo use niyamita kAlameM hI adA karanA hai| madhyama vayavAle puruSako vipattiyoMse jo ati aura jIvanase uparAma milatA hai usakA nirUpaNa karate haiN| - pipIlikAbhiH kRssnnaahisviaapaarduraashyH|| . daMdazyamAnaH ka rati yAtu jIvatu vA kiyat // 81 // jisa prakAra kRSNasarpako cITiyAM khA DAlatI haiM usI taraha jaba durAzaya-jisakA citta vividha prakArake klezoMse pIDita ho rahA hai aise isa madhyama vayavAle manuSyako vipattiyAM burI tarahase khAne lagatI haiM taba sthAna Asana AdimeMse kisameM to yaha rati-prema kare aura kabataka jItA rahe / arthAta vipattiyoMse ghira kara yaha jIva hara viSayameM arati karane lagatA hai aura zIghra hI mRtyuko prApta ho jAtA hai| buDhApese utpanna hue duHkhoMko prakaTa karate haiM: - jarAbhujaGgInirmo palitaM vIkSya vllbhaaH|| yAntIrudvegamutpazyannapyapaityojasonvaham // 82 // jarA-vRddhAvasthA bhujaGgI-sarpiNIke samAna hai| kyoMki manuSya usase sadA bhaya khAte rahate haiM / isake nirmokakecarIke samAna palita-zveta kezoMko dekhakara udvega-viraktiko prApta huI vallabhAoM-priyatamA striyoMkA zokake sAtha smaraNa karanevAlA yaha vRddha-vRddhAvasthAke saMmukha huA puruSa dinapara dina oja-balase bhI rikta hojAyA karatA hai / kyoMki priyAke virAgakI saMbhAva nAse bala kSINa hojAyA karatA hai / jaisA ki kahA bhI hai-"ojaHkSIye adhyAya
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 92 adhyAya 1 ta kopakSuddhyAnazokazramAdibhiH " // kopa kSudhA dhyAna zoka parizrama ityAdi kAraNoMse bala naSTa ho jAyA karatA hai| vRddhAvasthAke phalakA vicAra karate haiM: . visrasodehikA dehavanaM nRNAM yathA yathA / caranti kAmadA bhAvA vizIryante tathA tathA // 83 // yaha zarIra vana - upavana ke samAna hai; kyoMki upavanakI taraha isakA bhI pAlana poSaNa Adi baDe prayatnase kiyA jAtA hai| aise isa zarIrarUpI upavanako jyoM jyoM buDhApArUpI dImaka kSudrajantu bhakSaNa karatA jAtA hai tyo tyoM manorathoMko pUrNa karanevAle usake pallava puSpa phala AdikI taraha kAmadevakA uddIpana karanevAle sauMdarya bala vRddhi prabhRti bhAva bhI svayaM hI vinaSTa hote jAte haiM / jaba ki vRddhAvasthA atizaya rUpase Akara ghera letI hai usa avasthAkA vicAra karate haiM / - prakSINAnta:karaNakaraNo vyAdhibhiH suSTivAdhi--, sparddhA dagdhaH paribhavapadaM yApyakamprA'kriyAGgaH / tRSNeya dyairvigalitagRha: - praskhaladvitradanto, grasyetAddhA virasa iva na zrAddhadevena vRddhaH // 84 // jisakA antaHkaraNa - mana aura karaNa - indriyAM vinAzonmukha haiM, jisako Adhi-mAnasika vyathAse mAnoM spardhA karake dharma0 92
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra hI vyAdhiyoM-zArIrika kAsa zvAsa Adi duHkhoMne atyaMta dagdha karadiyA hai-niHsAra banAdiyA hai, jo aneka prakArase tiraskArakA sthAna bana rahA hai, jisake hasta pAda Adi avayava kutsita kaMpanevAle aura akarmaNya banagaye haiM, jisane apanI tRSNA-atilobha tathA IrSyA akSamA durvacanAdike dvArA gharake strI putrAdikoMko bhI ukatA diyA hai, aura jisake bAkIke rahe do yA tIna dAMta bhI bilkula hila rahe haiM, aise isa vRddha puruSako, jisako ki jarAne atyaMta vyApta kara rakkhA hai, zrAddhadeva-yamarAja mAno rasa samajha kara-yaha khyAla karake ki isameM svAda acchA nahIM hai, zIghra hI bhakSaNa nahIM karate / jisa tarahase ki zrAddhadeva-zrAddhameM bhojana karanevAle brAhmaNa virasa AhArako zIghra hI nahIM khAyA krte| isa prakAra yaha zarIra yadyapi aneka doSoMse yukta hai| phira bhI isako parama sukha-mokSaphalako denevAle dharmakA a-kAraNa banAkara sabase utkRSTa banAnA cAhiye aisI zikSA dete haiM: bIjakSetrAharaNajananadvArarUpAzucIdRg, duHkhAkIrNa durasavividhapratyayAtaya'mRtyu / . alpAgrAyuH kathamapi cirAllabdhamIdRg naratvaM, sarvotkRSTaM vimalasukhakRddharmasiddhayaiva kuryAt // 85 // isa zarIrakA bAMja mAtAkA raja aura pitAkA vIrya hai| kSetra mAtAkA garbhasthAna aura AhAra mAtAkA nigalA huA annapAna hai| zukra Artava mala mUtrake vahanakA jo mArga hai vahI isake utpanna honekA dvAra hai| vAta pitta kapha dhAtu upadhAtu tathA sadA AturatA hI isakA svarUpa hai| isa taraha bIja kSetra AhAra utpattidvAra aura svarUpakI apekSA yaha atyaMta azuci apavitra hai / garbhase lekara vRddhAvasthAtakake duHkhoMse pracuratayA vyApta hai| jisakA nivAraNa nahIM kiyA jAsakatA aisI nAnA prakArake vyAdhi zastra bajrapAta Adi kAraNoMse honevAlI isakI mRtyu - - adhyAya
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dharma IRZAHE7841512MARREAKESRAJPRUPERS atayaM hai / yaha nahIM kahA jAsakatA ki isakI mRtyu kaba kahAM aura kisa tarahase hogii| isakI Ayu adhika ho to bhI alpa hai / kyoMki aisA kahA hai ki Ajakala manuSyoMkI Ayu ekasau bIsa varSase adhika nahIM hotI / isa prakArakA yadyapi yaha zarIra manuSya paryAya aneka doSoMse duSTa hai| phira bhI cirakAlameM aura mahAn kaSToMse prApta kiye hue isako jo ki samIcIna dharmake dhAraNa karaneke kAraNabhUta jAti kulase yukta hai, sabase-devAdi paryAyoMse bhI utkRSTa banAnA cAhiye / paraMtu yaha bAta viparIta dharma artha kAma puruSArthake sevana karanese prApta nahIM, kiMtu duHkhoMke karanevAle pApakarmake sambandhase rahita sukha kalyANake karanevAle dharmake sAdhana karanese hI prApta ho sakatI hai| ___ jIvako prApta honevAlI trasAdi paryAyoMkI uttarottara durlabhatAkA vicAra karate haiM: jagatyanantaikahaSIkasaMkule trasatvasaMjJitvamanuSyatAryatAH / sugotrasadgAtravibhUtivArtatAsudhIsudharmAzca ythaagrdurlbhaaH||86|| eka sparzana indriyake hI dhAraNa karanevAle pRthvI jala agnI vAyu aura vanaspatI ina pAMca anaMtAnaMta sthAvaroMse ThasAThasa bhare hue samasta saMsArameM trasa Adi poyoko prApta karanA uttarottara durlabha hai| dvIndriyAdi avasthAko saparyAya kahate haiM / isakA saMsArameM prApta honA atyaMta kaThina hai| kyoMki nigodameM yaha jIva anAdi va anaMta kAlase punaH punaH ekendriya hI ho rahA hai| jisa prakAra bhI Upara muMjate hue canoM se koI koI canA kadAcit bAhara nikala paDatA hai| usI taraha nigodarAzimeMse kAlalabdhiko pAkara pUrvasaMcita karmake udayase koI koI jIva kvacit kadAcit bAhara trasaparyAyameM ApaDatA hai| kiMtu yahAMse punaH nigodarAzimeM calA jAtA hai| yahAMse punaH saparyAyakA prApta karanA isa taraha kaThina hai ki jisa taraha samudrameM khoI huI eka bAlukAkI kaNikAkA phira miljaanaa| isI taraha dvIndriyase trIndriya aura trIndriyase catu rindriya tathA caturindriyase paMcendriya aura paMcendriyoMmeM bhI adhyAya
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra zarIra, tathA aise zarIrakA saba bAtoMke mila jAneparama eva ukta bAtoMke samanaska honA uttarottara durlabha hai| samanaska nArakI aura tithaMca bhI hote haiM ataeva samanaskatA prApta karake bhI manuSyaparyAyakA prApta honA aura bhI durlabha hai| manuSya hokara bhI yadi nAcagotrI yA mleccha hue to usase kyA prayojana! ataeva manuSyatAke sAtha sAtha AryatAkA prApta honA guNoMmeM kRtajJatAke samAna duSprApya hai| Arya honepara bhI ucca gotra, aura ucca gotrake bhI bAda samIcIna zarIra, tathA aise zarIrake bhI mila jAnepara vibhUti aura vibhUtike bhI mila jAnepara ArogyakI prApti honA atyaMta kaThina hai| isI taraha ukta saba bAtoMke mila jAnepara bhI manuSyoMkI buddhi prAyaH karake dharmaviruddha kriyAoMke karane aura vyasanAdikoMke sevanameM hI pravRtta hojAyA karatI hai / ataeva ukta bAtoMke anaMtara aisI sadbuddhikA prApta honA aura bhI kaThina hai ki jisake dvArA dharmameM pravRtti ho ske| sadbuddhike dvArA prApta karane yogya phalarUpa samIcIna dharmakA prApta honA to sarvopari kaThina hai| isa taraha isa jIvako satA samanaskatA manuSyatA AtA sadgotra sadgAtra vibhUti vAtatA Arogya sadbuddhi aura samIrcAna dharma ina daza cIjoMkA prApta honA uttarotara durlabha hai| jo ki sabase adhika durlabha hai usa dharmakA AcaraNa karanemeM nitya hI udyoga karanA cAhiye aisA upadeza dete haiM: NAVR-1752 dhyAyaya sa nA sa kulyaH sa prAjJaH sa balazrIsahAyavAn / sa sukhI ceha cAmutra yo nityaM dharbhamAcaret // 87 // jo jIva nitya hI dharmakA AcaraNa kiyA karatA hai vaha paramavameM puruSa huA karatA hai aura uttama kulako prApta karatA hai / isI taraha vaha atizAyata buddhi tathA bala aura lakSmI evaM apane kAryoM meM aneka pra* kArake sahAyakoMko prApta karatA tathA isa loka aura paraloka meM sukhI hotA hai / isake viruddha jo jIva dharmakA AcaraNa nahIM karatA yA adharmakA sevana karatA hai vaha mara kara strI yA napuMsaka hotA tathA buddhizUnya murkha ni
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ FI bala daridra aura asahAya huA karatA hai tathA isa loka aura paraloka donoM hI bhavoMmeM duHkha bhogatA hai| jo puruSa dharmakA saMcaya nahIM karatA usake zeSa guNoMkI bhI nirarthakatA prakaTa karate haiM:-- banagAra dharma zrutismRtistutisamarthanAcaraNacAraNAnumataiH / yo nArjayati kathaMcana kiM tasya guNena kenApi // 88 // jo puruSa zruti smRti stuti aura samarthanA inameMse kisI bhI upAyake dvArA kisI bhI tarahase svayaM AcaraNa karake yA dUsaroMse karAke athavA AcaraNa karanevAlAkI anumodanA karake dharmakA saMcaya nahIM karatA usa puruSake puruSatva kulInatA Adi eka yA aneka guNoMse bhI kyA phAyadA! '. AcArya upAdhyAya guru bahuzruta yA vizeSajJoMke mukhase dharmake svarUpakA jo sunanA usako zravaNa kahate haiM / sune hue yA jAne hue dhamake svarUpakA bAravAra vicAra karanA usako smaraNa kahate haiM / dharmake phalakA guNakA yA mAhAtmyakA jo acchI taraha yazogAna karanA usako stuti kahate haiN| yukti anubhava aura Agama inakI sAmarthyase dhamake svarUpakA siddha karanA athavA usapara honevAle AkSepoMkA nirasana karanA usako samarthanA kahate haiN| ina upAyoM se eka yA aneka athavA samastake dvArA dharmake svayaM sevana karaneko caraNa, dUsarose sevana karAneko cAraNa tathA sevana karanevAloMkI prazaMsA karaneko anumata-anumodanA kahate haiN| , inameMse kisI bhI tarahase dharmakA saMcaya karanevAloMke hI dUsare guNa prazasta kahe jAsakate haiN| anyathA nhiiN| dharma-zabdakA jo kucha artha hai vaha lokaprasiddhike anusAra hI samajhakara dhAraNa kiyA na karAyA jA sakatA hai| ata eva usakA pratipAdana karanekoliye zAstraracanAkA prayatna kyoM karanA--isase kyA phAyadA ? isa praznakA uttara dete hai| badhyAya
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 97 adhyAya 1 loke viSAmRtaprakhyabhAvArthaH kSIrazabdavat / vartate dharmazabdopi tattadarthonuziSyate // 89 // pUrva AkArako choDa kara usase sambandha rakhate hue uttara AkArake grahaNako vastu yA bhAva kahate haiM / ye bhAva viSa aura amRta donoMke samAna huA karate haiM / isI AdhArapara lokameM kSIra zabda viSa aura amRta dono prakArake padArthoMkA vAcaka hai / kyoMki Akake rasako bhI kSIra kahate haiM jo ki viSake tulya hai, aura gorasako bhI kSIra kahate haiM jo ki amRtake samAna hai| isI taraha lokameM dharmazabdakA bhI artha dono hI tarahakA hotA hai - viSarUpa bhI hotA hai aura amRtarUpa bhI hotA hai| kyoMki lokameM bahutase loka hiMsAko bhI dharma kahate haiM jo ki durgatiyoMke duHkhoM kA denevAlA aura isIliye viSake tulya hai / aura koI koI ahiMsAko dharma kahate haiM jo ki sukhoMkA denevAlA aura isIliye amRtake samAna hai / ata eva unakA pRthakaraNa karanekeliye sarvajJa aura itara AcAryoMkI upadezaparamparAse dharmazabdakA jo kucha artha calA AtA hai usako batAyA jAtA hai / dharma zabdakA jo kucha artha hai usako spaSTa karate haiM: dharmaH puMso vizuddhiH suhagavagamacAritrarUpA sa ca svAM, sAmagrI prApya mithyArucimaticaraNAkArasaMklezarUpam / mUlaM bandhasya duHkhaprabhavabhavaphalasyAvadhunvannadharmaM, saMjAto janmaduHkhAddharati zitrasukhe jIvamityucyate'rthAt // 90 // mUDhatA Adi doSoMse rahita honepara darzana - zraddhAna, aura saMzayAdi doSoMse rahita honepara jJAna, evaM mAyAcAra ana0 bha0 13
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma - Adi doSoMse rahita honepara cAritra prazasta mAnA jAtA hai / ina prazasta darzana jJAna aura cAritrarUpa AtmAkI vizuddha pariNatiko hI dharma kahate haiM / isake viruddha mithyA-viparIta yA asatya darzana jJAna cAritra ina tInarUpa saMkleza pariNAmoMko adharma kahate haiM / yaha adharma usa baMdha-karmabandhakA AdikAraNa hai jisakA ki phala aneka prakArake duHkhoMko denevAlA saMsAra hai| kiMtu ukta dharma apanI sAmagrI-bAhya aura abhyaMtara kAraNakalApako athavA zreSTha dhyAnako prApta kara isa adharmako niravazeSa karadetA hai aura caidahaveM ayoga guNasthAnake aMtya samayameM pUrNa hokara isa jIvako janmamaraNa Adi sAMsArika duHkhoMse dUra kara zivasukha-mokSameM le jAkara dhara detA hai / ataeva vAcyArtha athavA paramArthakI apekSAse hI isakA nAma "dharma" aisA rakkhA hai / kyoMki vyAkaraNake anusAra dharmazabdakA aisA hI artha hotA hai ki "dharatIti-dharmaH " arthAt jo jIvako duHkhoMse chuDAkara sukhasthAna le jAkara dharade usako dharma kahate haiN| .. nizcaya nayakI apekSAse ratnatrayake lakSaNakA nirdeza-AkhyAna karate hue mokSake aura saMvara tathA nirjarAke evaM baMdhake kAraNako batAte haiN| - 1-jaisA ki tatvArthasUtrameM bhI kahA hai ki " mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bNdhhetvH|" 2-isake viSayameM AgamameM bhI kahA hai saca muktiheturiddho dhyAne yasmAdavApyate dvividhopi / tasmAdabhyasvantu dhyAnaM sudhiyaH sadApyapAlyAlasyam // iti / bhamAnameM samRddha honepara hI dharma mokSakA kAraNa ho sakatA hai / ataeva bhavyoM ko apramatta hokara isa dhyAnakA hI sadA abhyAsa karanA caahiye| adhyAra /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ anamAra mithyAbhinivezazUnyamabhavatsaMdehamohabhrama, vAntAzeSakaSAyakarmabhidudAsInaM ca rUpaM citaH / tattvaM sadRgavAyavRttamayanaM pUrNa zivasyaiva tad, rundhe nirjarayatyapItarada'dhaM bandhastu tadvyatyayAt // 91 // mithyA-viparIta-pramANabAdhita athavA sarvathA yA ekAnta rUpase mAnI huI para yA apara vastuoMkA jisameM Agraha nahIM pAyA jAtA aise AtmarUpako athavA isa tarahakA abhiniveza jisa antaraMga kAraNake - zase huA karatA hai usa darzana mohanIya karmase zUnya AtmasvarUpako nizcayase samyagdarzana samajhanA caahiye| yaha sthANu hai athavA puruSa, isa tarahakI calAyamAna pratItiko saMzaya; jisameM apane viSayakA koI bhI nizcaya na ho usako anadhyavasAya; aura, viruddha padArthake grahaNako bhrama yA viparyaya kahate haiM / ye jJAna ke tIna doSa haiN| jisameM ye tIno hI doSa nahIM pAye jAte, nizcayase AtmAke usa svarUpako hI samyagjJAna rahakI calAyamAna / ke tIna doSa haiN| jisako anadhyavasAya - svataH krodhAdi kaSAyoMko tathA hAsyAdi kaSAyoMko dUra karadenevAle aura, jJAnAvaraNAdi karmoMko athavA mana vacana kAyake dvArA honevAle vyApArarUpa karmako naSTa karadenevAle tathA udAsIna-upekSArUpa AtmasvarUpako hI nizcayase samyak cAritra kahate haiN| yAya| 1 "mithyAbhimAnanimuktijJAnasyeSTaM hi dazan / jhAnatvaM cArthavijJaptizcayAtvaM karmahantRtA / / " iti / jJAnameMse mithyA abhimAnake dara hojAnako darzana, arthake jAna leneko jJAna aura karmoMkI ghAtakatAko cAritra kahate haiN| -
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra yaha uparyukta samyagdarzana samyagjJAna aura samyazcAritrarUpa AtmAkI avasthA hI paramArthabhUta hai| jisa samaya yaha pUrNatAko prApta karaletI hai usa samaya yaha mokSakA hI kAraNa hotI hai| na ki saMvara nirjarA athavA kisI sAMsArika abhyudykaa| yadvA ratnatrayAtmaka AtmAko hI mokSamArga kahate haiM / ukta saMvara Adi kAryoMkA siddha karanevAlA vahI apUrNa athavA dUsarA vyAvahArika samyagdarzana hai / yaha AnevAle karmoMko rokatA aura pahale saMcita azubha athavA zubha aura azubha dono hI prakArake karmoMke eka dezako nirjIrNa karatA hai| isa prakAra mokSa saMvara aura nirjarA ratnatrayase siddha hote haiN| kiMtu isake viruddha baMdha, mithyAdarzana mithyAjJAna aura mivAcAritrase huA karatA hai / adhyAya 1 NicchavaNaeNa bhaNio tihiM tehiM samAhido hu jo appA / __Na gahadi kiMci vi aNNaM Na muyadi so mokkhamaggotti / " nizcaya nayase ratnatrayase yukta AtmA hI mokSakA mArga hai| vaha na kisIse baddha hotA aura na kisIse mukta hotA hai| 2-jaisA ki kahA bhI hai ki - "syumithyAdarzanajJAnacAritrANi samAsataH / bandhasya hetavonyastu trayANAmeva vistaraH // " iti / saMkSepameM baMdhake kAraNa mithyAdarzana mithyAjJAna aura mithyAcAritra haiN| usake aura aura jo kAraNa batAye gaye haiM ve saba inhIke vistAra haiM-vizeSa bheda haiM jo ki inhImeM aMtarbhUta hote haiN| tathA aura bhI kahA hai ki ratnatrayamiha hetunirvANasyaiva bhavati nAnyasya / Asvavati yattu puNyaM cubhopayogasya sovamaparAdhaH //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 101 nizcaya ratnatrayakI prApti kisase hotI hai so batAte haiM:.... uddyotoyavanirvAhasiddhinistaraNairbhajan / bhavyo muktipathaM bhAktaM sAdhayatyeva vAstavam // 92 // . udyota udyava nirvAha siddhi aura nistaraNa ina upAyoMke dvArA bhedarUpa vyAvahArika samyagdarzana samyagjJAna samyakcAritrarUpa mokSamArgakA. ArAdhana karanevAlA bhavya puruSa vAstavika-pAramArthika mokSamAgako niyamase prApta kiyA karatA hai| ... vyAvahArika ratnatrayakA lakSaNa batAte haiM: zraddhAnaM puruSAditattvaviSayaM sadarzanaM bodhanaM, dhyAyaya asamanaM bhAvayato ratnatrayamasti karmabandho yH| sa vipakSakatovazyaM mokSopAyo na bndhnopaayH|| ___ AgamameM ratnatrayako mokSakA hI kAraNa mAnA hai aura kisIkA bhI nahIM / puNyakarmakA jo Asrava huA karatA hai yaha zubhopayogakA aparAdha hai / apUrNa ratnatrayakA ArAdhana karanevAleke jo karma-puNyakarmakA baMdha huA karatA hai vaha avazya hI mokSakA upAya hai; na ki baMdhanakA / kyoMki usakA baMdha karanevAlA saMsArake kAraNoMse viruddha bhAvoMko rakhatA hai / ataeva usakA saMcita puNyakarma athavA usakA phala aisA hotA hai jisase ki mokSakI siddhimeM sahAyatA prApta ho / vaha puNya saMsAra yA usake kAraNa karmabaMdhakA kAraNa nahIM hotaa| 1--uddyotAdikakA lakSaNa Age calakara btaaveNge| areSSERESTEAMINASE BREASEASANA
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra sajjJAnaM kRtakAritAnumatibhiryogairavadyojjhanam / tatpUrva vyavahArataH sucaritaM tAnyeva ratnatrayaM, tasyAvirbhavanArthameva ca bhavedicchAnirodhastapaH // 93 // jIva ajIva Asrava bandha saMvara nirjarA aura mokSa ina sAta tattvoMkA athavA puNya aura pApake sAtha nava padArthoMkA yathAvat rUpase yadvA inake yAthAtmya-jisakA jaisA svarUpa hai usake vaise hI-svarUpakA zraddhAna karanA isako vyavahArase samyagdarzana kahate haiN| aura unake jAna lenako samyagjJAna kahate haiM / isI taraha mana vacana aura kAyake dvArA kiye gaye kRta kArita evaM anumodanake dvArA avadya-hiMsA jhUTha corI kuzIla va parigraha ina pAMca pApoMke samyagjJAnapUrvaka choDadeneko vyavahArase samyakcAritra kahate haiM / manase avadya karmakA choDanA-kRta, dUsarese chuDAnA-kArita, aura usako acchA mAnanA anumodana kahAtA hai| isI taraha vacana va kAyake dvArA bhI tIna tIna bhaMga hote haiN| milA kara nava bhaMgoMse avadyakarmakA tyAga kiyA jAtA hai| kiMtu yaha tyAga samyagjJAnapUrvaka honA caahiye| tabhI usako samyakacAritra kahate haiN| adhyAya ___ ina tIno hI ko-samyagdarzana samyagjJAna samyakcAritrako ratnatraya kahate haiN| isa ratnatrayako prakaTa karanekeliye hI tapa kiyA jAtA hai / icchA-indriya aura anindriyake dvArA pravRtta honevAlI viSayAbhilASAke nirodha-saMyata karaneko tapa kahate haiM / yadyapi isakA cAritrameM hI antarbhAva ho jAtA hai| phira bhI cAra ArAdhanAoMmeM isakA pRthak hI ullekha pAyA jAtA hai / ataeva yahAMpara bhI usako ratnatrayase bhinna rUpameM hI dikhAyA hai| jisa prakAra zraddhA jJAna aura cAritra ina tInoMke viSaya honepara hI rasAyana auSadhase abhISTa phala siddha ho sakatA hai; anyathA nhiiN| usI prakAra samyagdarzanAdikameMse bhI eka yA doke nahIM, kiMtu tInoM hI ke-tInoMke samu
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dAyakA viSaya honepara hI heya va upAdeya tatva abhISTa prayojanako siddha kara sakatA hai; anyathA nhiiN| isI pAtako prakAzita karate haiM: zraddhanabodhAnuSThAnastattvamiSTArthasiddhikRt / samastaireva na vyastai-rasAyanamivauSadham // 94 // samyagdarzana samyagjJAna aura samyakacAritra inameMse eka yA dokA nahIM kintu sabakA-tInoM hI kA viphyabhUta tatva-vastukA yathArtha svarUpa iSTa artha abhyudaya athavA niHzreyasako siddha kara sakatA hai / jaise ki zraddhA jJAna aura cAritra ina tInoMke honepara hI rasAyana auSadha abhISTa phala-dIrgha AyuSya Adiko siddha * kara sakatA hai| anyathA nhiiN| svAsthyake baDhAnevAle aura rogoMko naSTa karanevAle padArthako rasAyana kahate haiN| vyavahAramArgapara ArUDha honevAleko sadhAdhirUpa nizcayamArgake dvArA karmazatruoMke nirAkaraNa karanekA upadeza dete haiM: 1 dIrghamAyuH smRtimA vyArogyaM taruNaM vayaH / prabhAvarNasvaraudArya dehendriyabalodayam // vAksidi vRSatAM kAntimavApnoti rasAyanAt / lAbhopAyo hi zastAnAM rasAdInAM rasAyanam / / iti // . jisase prazasta rasaraktAdikakI prApti ho usIko rasAyana kahate haiN| ataeva usake sevana karanese dIrgha Ayu smaraNazakta buddhikI prakharatA viziSTa Arogya aura vayameM taruNatA prApta hotI hai, prabhA varNa aura svarameM udAratA AtI hai, zarIra aura indriyoMmeM balakA udaya huA karatA hai, bacanameM siddhi puSTi aura kAtikA prApti huA karatI hai| badhyAya 103
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 104 addhAnagandhasindhuramaduSTamudyadavagamamahAmAtram / dhIro vratabalaparivRtamArUDhorIn jayetpraNidhihetyA // 95 // zraddhAnako gandhahastIke samAna samajhanA cAhiye kyoMki jisa prakAra hastI apane pakSameM bala utpanna karatA aura parapakSakA upamardana karatA hai| isI taraha jJAnako niyantA samajhanA cAhiye kyoMka pIlavAnakI taraha vaha bhI, jisase abhISTakI siddhi ho sake aise upAya-mArgakA dikhAnevAlA hai| cAritrako senAke samAna samajhanA cAhiye, kyoMki vaha bhI viruddha pakSake balako rokatA va naSTa karatA hai / isa pra. kAra jisakA jJAnarUpI niyantA-pIlavAna ullAsako prApta ho rahA hai aura jisako cAritrarUpI sainyane cAro taraphase ghera rakkhA hai, aise nidorSa samyagdarzanarUpI gandhahastIpara ArUDha hue dhIra-kAtaratArahita puruSako samAdhi-dhyAnarUpI zastrake dvArA pratipakSI koMkA nigraha karanA cAhiye-unapara vijaya prApta karanI caahiye| ukta udyotAdikakA lakSaNa batAte haiM:dRSTayAdInAM malanirasanaM dyotanaM teSu zazvad,vRttiH khasyodyavanamuditaM dhAraNaM nispRhasya / nirvAhaH syAdbhavabhayabhRtaH pUrNatA siddhireSAM, nistINistu sthiramapi taTaprApaNaM kRcchrapAte // 16 // darzana jJAna cAritra aura tapa ina cAro ArAdhanAoMmeM laganevAle maloMke dUra karaneko udyota kahate haiN| inhImeM inake ArAdhakake nitya ekatAna hokara rahaneko udyava kahate haiN| tathA lAbha pUjA khyAti AdikI
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra apekSA na karake nirAkulatayA inake dhAraNa karaneko nirvAha kahate haiN| isI prakAra saMsArase bhIta rahanevAle ArAdhakake inake pUrNa hojAneko siddhi kahate haiM / aura parISaha tathA upasargoke upasthita rahanepara bhI unase calAyamAna na hokara inake aMtataka pahuMcA deneko-kSobharahita hokara maraNAnta pahuMcA deneko nistINi kahate haiN| samyaktvAdikameM laganevAle atIcAroMko batAte haiM:zaGkAdayA malA dRSTeya'tyAsAnizcayau mteH| vRttasya bhAvanAtyAgastapasaH syAdasaMyamaH // 97 // zaGkA Adika (zaMkA kAMkSA vicikitsA anyadRSTiprazaMsA anyadRSTisaMstava ) samyagdarzanake atIcAra haiN| saMzaya viparyaya anadhyavasAya ye tIna samyagjJAnake doSa haiN| eka eka vratakI jo pAMca pAMca bhAvanAeM batAI haiM jinakA ki Age calakara varSana kareMge unakA choDadenA samyak cAritrake atIcAra haiN| isI prakAra prANI aura indriyoMmeM saMyama dhAraNa na karanA tapakA atIcAra hai| " udyAtAdikake dvArA mokSamArgakA jo ArAdhana karanA hai" aisA pahale kahA gayA hai / ata eva ArAdhanAkA lakSaNa yahAM batAte haiM: vRttirjAtasudRSTayAdestadgatAtizayeSu yaa| . udyotAdiSu sA teSAM bhaktirArAdhanocyate // 98 // jisake samyagdarzanAdika pariNAma utpanna ho cuke haiM aise puruSakI una samyagdarzanAdikameM rahanevAle atizayoM athavA udyotAdika vizeSoMmeM jo vRtti usIko darzanAdikakI bhakti kahate haiN| aura isa bhaktikA hI nAma ArAdhanA hai| a.dha.14 - badhyAya
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 106 adhyAya, 1 bhAvArtha - samyagdarzanAdika aura unake viziSTa svarUpa dhAraNa karaneko hI unakI bhakti kahate haiM; tathA usa bhaktikA hI nAma ArAdhanA hai / kevala vyavahAra naya asadviSayaka hai / ataeva jo manuSya nizcaya nayako choDakara kevala vyavahAra nayakA svArthasiddhikeliye upayoga karate haiM unakA vaha svArtha bhI bhRSTa hojAtA hai - siddha nahIM hotA / isI bAta ko dRSTAMtadvArA spaSTa karate haiM: -- vyavahAramabhUtArthaM prAyo bhRtArthavimukhajanamAhAt / kevalamupayuJjAno vyaJjanavadrazyati svArthAt // 99 // nizcaya nayase vimukha bahirdRSTi logoM ke ajJAnake kAraNa nizcaya nayakI apekSA na karanevAlA aura jisameM iSTa viSaya nahIM pAyA jAtA aise pravRttinivRttirUpa vyavahArakA hI prAyaH karake upayoga karanevAlA manuSya svArtha - mokSasukhase isa tarahase baMcita-bhRSTa hojAtA hai jaise ki - kevala-svararahita aura isIliye viSayake pratipAdana karanemeM asamartha kakArAdi vyaMjana - akSaroMkA hI upayoga karanevAlA ajJAnI manuSya svArtha- vAcya abhiSeyase bhRSTa hojAyA karatA hai / athavA kevala-ghI cAvala Adise rahita ataeva iSTa rasAdi viSayase zUnya dAla Adi vyaMjana padArthakA hI upayoga karanevAlA manuSya svArtha svAsthya Adi se bhRSTa hojAyA karatA hai / bhAvArtha -- AgamameM aisA kahA hai ki - 1 vejja/vacaNimittaM gilANaguru bAlabuDu samaNANaM / logigajaNasaM bhAsA Na NiMdidA vA suhobajuyA || Ramnath dharma 106
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra glAna guru bAla yA vRddha muniyoMkI vayAvRtyakolaye yadi laukika janoMke sAtha saMbhASaNa karanA paDe athavA laukika janoMkI bhASAkA vyavahAra karanA paDe to vaha zubha pariNAmoMse upayukta honeke kAraNa nindita nahIM hai| kiMtu ina vacanoMkA aisA abhiprAya bhI samajhanA cAhiye ki yadi unakI vaiyAvRtyake adhIna hokara laukika saMbhASaNameM nitAnta Asakta hojAya-kevala vyavahArakA hI upayoga karane lage to vaha sAdhu pramatta hokara dhyAnAdikase cyuta hojAtA aura svArtha-ukta mAkSasukhase bhI bhRSTa hojAtA hai / ata eva nizcayako na choDakara hI vyavahArakA upayoga karanA zreyaskara hai| jisa prakAra nizcayake vinA vyavahAra naya vyartha hai usI prakAra vyavahArake vinA nizcayanaya bhI kAryakArI nahIM hai| isa bAtako vyatireka mukhase batAte haiM: vyavahAraparAcIno nizcayaM yazcikIrSati / bIjAdinA vinA mUDhaH sa sasyAni sisRkSati // 10 // vaha mUDha bIjAdika--bIja kheta khAta jala Rtu Adike vinA hI sasya-dhAnyako utpanna karanA cAhatA hai jo ki vyavahAraparAGmukha-vyavahAra nayase rahita kevala nizcaya nayase hI kArya siddha karanA cAhatA hai| bhAvArtha-binA vyavahArake kevala nizcayase bhI saphalatA prApta nahIM ho sakatI / __ vyavahAra nayakA kaba avalambana lenA cAhiye aura kaba usako choDanA cAhiye; so batAte haiM: bhUtArtha rajjuvatsvairaM vihA~ vaizavanmuhuH / adhyAya PROMPTETAUNTENTATISTESTweet 1-rogAdikase saMkliSTako glAna kahate haiN|
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 108 adhyAya b` yo dhIrairabhRtArtho yastadvihRtIvaraiH // 101 // jisa prakAra manuSya calane meM lakaDIkA tabataka sahArA lete haiM jabataka ki vinA sahAre ke hI calane kI zakti prApta nahIM hotii| kiMtu zakti prApta hojAnepara usakA sahArA lenA choDa dete haiM / isI prakAra dhIra - kAtaratArahita mumukSuoM ko bhI vyavahAra nayakA tabataka abalambana lenA cAhiye jabataka ki unako kiraNoMkI tarahase svacchanda nirAlambanatayA nizcaya nayameM saMcAra karanekI zakti prApta nahIM hotii| kiMtu usake prApta hojAnepara usakA avalambana lenA choDa denA cAhiye / vyavahAra aura nizcaya nayakA lakSaNa kyA hai so batAte haiM: - earer vastuno bhinnA yena nizvayasiddhaye / sAdhyante vyavahArosau nizcayastadabhedadRk // 102 // nizcaya nayako siddha karanekeliye jIvAdika padArthoMse karttA karma karaNa Adi kArakoMko jo bhinna rUpase batAnevAlA hai usako vyavahAra naya kahate haiM / aura jo unameM paraspara abhedakA pradarzaka hai usako nizcaya naya kahate haiM / nizcaya naya do prakArakA hai eka zuddha dUsarA azuddha / ina donoM kA ullekha kisa prakArase hotA hai so batAte haiM / -- sarvepi zuddhabuddha kasvabhAvAzcetanA iti / zuddho'zuddha rAgAdyA evAtmetyasti nizvayaH // 103 // jitane bhI jIva haiM, saMsArI hoM aura cAhe mukta; sabhI zuddha rAgAdi vibhAvoMse rahita aura SEEKERA 108
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra ANSDASAREASONERakakaka buddha-jJAnarUpa pariNata tathA eka svabhAvavAle haiM / isako zuddha nizcaya naya kahate haiN| aura sagadveSAdi pariNAmasvarUpa hI AtmA hai, isako azuddha nizcaya naya kahate haiN| .vyavahAra nayake do bheda haiM; eka sadbhUta, dUsarA asadbhUta / ina donoM hI kA uddezapUrvaka lakSaNa batAte haiM: - sadbhUtetarabhedAyavahAraH syAd dvidhA bhidupcaarH| . guNaguNinorabhidAyAmapi sadbhUtA viparyayAditaraH // 104 // sadbhuta aura asadbhuta isa taraha vyavahAra nayake do bheda haiM / guNa aura guNImeM abheda rahate hue bhI bhedakI kalpanA karanA isako sadbhUta vyavahAra naya kahate haiN| aura isake viruddha-bhinna vastuoMmeM abhedakI kalpanA karaneko sadbhUtavyavahAra naya kahate haiN| sadbhUta vyavahAra nayake bhI do bheda haiM- zuddha aura azuddha / ina donoMkA uddeza batAte hue, zuddha sadbhuta ke ullekha-AkAra aura paryAyavAcaka zabdoMko batAte haiN| - sadbhUtaH zuddhetarabhedAd dvedhA tu cetanasya guNAH / kevalabodhAdaya iti zuddho'nupacaritasaMjJosau // 1.5 // . sadbhUta vyavahAra naya bhI do prakArakA hai, eka zuddha dUsarA azuddha / " kevalajJAnAdika-asahAya jJAnadarzana prabhUti guNa cetana-jIvake haiM" isako zuddha sadbhuta vyavahAra naya kahate haiM / isakA dUsarA nAma anupracarita bhI hai| Ageke padyake pUrvAdha azuddha sadbhuta vyavahAra nayakA AkAra aura nAma batAte haiN| tathA uttarArdhameM anupacarita asaMdabhuta vyavahAra nayakA AkAra dikhAte haiM: adhyAya
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra nAma upacaritamatijJAnAnandhaka jJAnAvaraNamA matyAdivibhAvaguNAzcita ityupacaritakaH sa cAzuddhaH / deho madIya ityanupacaritasaMjJastvasadbhUtaH // 106 // vibhAva nAma bahiraMga nimittakA hai| usase utpanna honevAle dhoko vibhAvaguNa kahate haiN| jJAnake mati zruta Adi jo bheda haiM ve saba aise hI haiN| kyoMki ve apane pratibandhaka jJAnAvaraNa karmake kSayopazama vizeSa kI apekSAse utpanna hote haiN| phira bhI unake viSayameM " matijJAnAdika jIvake haiM" aisA vyavahAra karanA isako azuddha sadbhUta kahate haiN| isakA dUsarA nAma upacarita bhI hai| Upara vyavahAra nayakA asadbhuta jo bheda ginAyA hai usake bhI do bheda haiN| anupacarita aura upacarita / "zarIra merA hai" isa vyavahArako anupacarita asadbhUta kahate haiN| kyoMka yadyapi zarIra aura AtmA bhinna bhinna hai kiMtu unameM paraspara saMzleSa horahA hai| usakI apekSAse abhedakI kalpanA karake hI aisA vvahAra kiyA gayA hai| isI prakAra jina do bhinna padArthoM meM aisA sambandha pAyA jAya unameM aisI avasthAmeM isa nayakA prayoga huA karatA hai| vyavahAra nayake dUsare bheda upacarita asadbhutakA AkAra batAte hue prakRta viSayakA-nayoMke prakaraNakA upasaMhAra karate haiM : * dezo madIya ityupacaritasamAhvaH sa eva cetyuktam / nayacakramUlabhRtaM nayaSaTuM pravacanapaTiSTaiH // 107 // "yaha deza merA hai " isa tarahake vyavahArako upacaritAsadbhuta vyavahAra naya kahate haiN| kyoMki ina donoM padArthoMmeM bheda rahate hue bhI abhedakI kalpanA kI gaI hai| aura unameM kisI bhI prakArakA saMzleSa bhI nahIM pAyA adhyAya 110
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ anamAra 241 adhyAya AMBESTORE jAtA / isa prakAra ye chaha naya haiM- zuddha nizcaya, azuddha nizcaya, zuddha sadbhUta, azuddha sadbhUta, anupacaritAsadbhUta, upacaritA sadbhUta / jo adhyAtmazAstrakA rahasya jAnanevAle haiM unhoMne inako nayacakra- samasta nayoMkA mUlabhUta batAyA hai| zrutajJAnake aMzavizeSako athavA zrutajJAniyoMke abhiprAyako naya kahate haiN| ataeva nayake aneka bheda haiN| phira bhI yahAM para hamane usake adhyAtmabhASA ke dvArA saMkSepameM mUla chaha bheda batAye haiN| dUsare graMthoMmeM AgamabhASA ke dvArA inhI nayoMke naigamAdika sAta mUla bheda ginAye haiM / naya samIcIna nahIM, mithyA hai, isa zaMkAkA do zlokoM meM nirasana karate haiM / anekAntAtmakAdarthAdapoddhRtyAJjasAnnayaH / tatprAptyupAyamekAntaM tadaMzaM vyAvahArikam // 108 // prakAzayanna mithyA syAcchabdAttacchAstravat sa hi / mithyA'napekSo'nekAntakSepAnnAnyastadatyayAt // 109 // zrutajJAna vyavasAyarUpa - nizcayAtmaka hai| usakA apane viSayake eka dezameM jo abhiprAya hai usIko naya kahate haiM / ata eva vaha bhI satya hai - vaha mithyA nahIM ho sakatA / kyoMki jisa prakAra zabdase usake aMza - zabda ke avayava prakRti pratyaya AdimeMse kisI bhI eka kI bhinna rUpameM vivakSA karake batAnevAlA vyAkaraNa zAstra mithyA nahIM ho sakatA usI prakAra zrutajJAnake viSayabhUta padArthake aMzoMmeMse kisI bhI ekakI bhinna rUpase kalpanA kara prakAzita karanevAlA naya bhI mithyA nahIM ho sktaa| jisa prakAra " devadatta rasoI banA rahA hai " ityAdi zabda anekAMtAtmaka hote haiM - unameM prakRti pratyaya Adi aneka dharma pAye jAte haiM, aura yathArthameM samIcIna haiM; usI prakAra zrutajJAnakA viSayabhUta padArtha bhI astitva nAstitva nityatva anityatva sAmAnya sAmAnAdhikaraNya vizeSaNa vizeSya prabhRti aneka 111
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra TENTISATTA 112 dharmAtmaka aura paramArthataH sat-samIcIna hai-kAlpanika nahIM hai| jisa prakAra zandakA koI bhI eka aMza zabdarUpako prakAzita karane meM kAraNa aura vyavahArakA sAdhaka hai usI prakAra usa vastukA bhI eka eka aMza anekAntAtmaka vastuko prakAzita karanekA upAya aura pravRtti nivRttirUpa vyavahArakA sAdhaka hai / jaba ki vaha svayaM satya aura satya vyavahArake sAdhaka vastvaMzekI viSaya karanevAlA hai taba vaha mithyA nahIM ho sakatA / jo apane hI viSayabhUta dharmakI apekSA karatA hai aura zeSa dhoMkI apekSA nahIM karatA vaha mithyA mAnA jAtA hai| kyoMki vaha dUsare aneka dhokA apalApa karatA hai| kiMtu jo aisA nahIM hai-jo paryAyArthika dravyArthikakI aura dravyArthika paryAyArthikakI bhI gauNatayA apekSA rakhatA hai vaha naya satya hai kyoMki vaha apane viSayoMko dUsare dharmoMkI apalApa na karake siddha karatA hai / vaha syAdvAda-anekAMtadharmakA anuyAyI hai| AtmAko kucha aMzameM vizuddhi kuchameM saMkleza honepara jo phala prApta hotA hai usako batAte haiN|-- yenAMzena vizuddhiH syAjjantostena na bandhanam / / yenAMzena tu rAgaH syAtvena syAdeva bandhanam // 11 // AtmAke jina aMzoMmeM vizuddhi-rAgadveSa aura mohakA upazama pAyA jAtA hai una aMzoMkI apekSAse jIvake karmabandha nahIM huA karatA / kintu jina aMzoMmeM rAgAdikakA Aveza pAyA jAtA hai unakI apekSAse avazya hI baMdha huA karatA hai / bhAvArtha--yahAMpara saMvarake viSayameM nayavibhAga batAyA gayA hai| jo ki isa prakAra hai: mithyAdRSTi prathama guNasthAnase lekara kSINakaSAya bArahaveM guNasthAnataka uttarottara maMda mandatara aura mandatama rUpase azuddha nizcaya naya pravRtta huA karatA hai| inameM tIna prakArakA upayoga hotA hai, azubha zubha adhyAya 112
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra aura zuddha / mithyAdRSTi sAsAdana aura mizra ina tIna guNasthAnoMmeM azubhopayAga hotA hai| kiMtu vaha kramase manda mandatara aura mandatama hotA hai / isake bAda asaMyata dezarmayata aura pramatta ina guNasthAnoMmeM zubhopayoga hotA | hai| kiMtu vaha kramase zubha zubhatara aura zubhatama hotA hai| tathA paramparAse zuddhopayogakA sAdhaka hotA hai| isake anantara apramatta- sAtaveM guNasthAnase lekara kSINakaSAya guNasthAnataka zuddhopayoga hotA hai| yaha zuddhanayarUpa hai| aura isameM yaha vizeSatA hai ki ina guNasthAnoMkI kisI bhI vivakSita eka dezameM jaghanya madhyama utkRSTa tIna bhedomeMse kisI bhI rUpameM yaha ho sakatA hai| inameMse mithyAdRSTi guNasthAnameM saMvara nahIM hotA / sAsAdanAdika guNasthAnoM meM kramase nIce likhe anusAra saMvara huA karatA hai / bandhavyucchittike viSayameM jo tribhaMgI batAI gaI hai usake kramake anusAra uttarottara guNasthAnoMmeM yaha saMvara prakarSatayA huA karatA hai| kisa kisa guNasthAnameM kina kina prakRtiyoMkA saMvara hotA hai so isa prakAra hai prathama guNasthAnameM mithyAtva pariNAmoMse jina prakRtiyoMkA baMdha hotA hai unakI vyucchitti hojAnepara sAsAdanAdi guNasthAnoMmeM unakA saMvara hojAyA karatA hai| ye prakRti 16 haiN.| - mithyAtva 1 napuMsaka veda adhyAya 1 "solasapaNavIsaNabhaM dasa cau chakkeka baMdhavocchiNNA / dugatIsa cadurapuvve paNa soLasa jogiNo eko // " iti / jisa guNasthAnameM jina prakRtiyoMkI baMdhanyucchitti batAI hai usa guNasthAnataka unakA baMdha huA karatA hai; Ageka guNasthAnoMmeM unakA baMdha nahIM hotA / ataeva vahAMpara unakA saMvara mAnA jAtA hai| prathamAdi guNasthAnoMmeMse kisameM kitanI prakRtiyoMkI baMdhavyucchitti hotI hai so isa prakAra hai-1-16, 2-25, 3-0, 4-10, 5-1, 6-6, 7-1, 8-36, 9-5, 10-16, 11-12, 13-1 / .
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhanagAra / jinakA ki anatAnubAna paccIsa prakRtiyAMkA yAnaddhi 3 anaMtAnuvAca Dala 1 svA 2 naraka Ayu 3 naraka gati 4 ekendriya 5 dvIndriya 6 trIndriya 7 caturindriya jAti 8 huNDakasaMsthAna 9 asaMprAptAsRpATikA saMhanana 10 narakagatyAnupUrvya 11 Atapa 12 sthAvara 13 sUkSma 14 aparyApta 15 sAdhAraNa 16 / jinakA ki anaMtAnubAndha kaSAyake nimittase utpanna hue asaMyamase ekendriyase lekara sAsAdana guNasthAna takake jIvoMke baMdha huA karatA hai una paccIsa prakRtiyoMkA Age calakara--tRtIyAdi guNasthAnoMmeM saMvara hojAtA hai| unake nAma ye haiM-nidrAnidrA 1 pracalApracalA 2 styAnagRddhi 3 anaMtAnubaMdhi krodha 4 mAna 5 mAyA 6 lobha 7 strIveda 8 tiryagAyu 9 tiryaggati 10 cAra saMsthAna 11-14 ( nyagrodha parimaMDala 1 vAti * kubjaka 3 vAmana 4) cAra saMhanana 15-18.[ vajranArAca " nArAca 2 ardhanArAca 3 kIlaka 4] tiryaggatyAnupUrvya 19 udyota 20 aprazasta vihAyogati 21 durbhaga 22 duHsvara *3 anAdeya 24 nacigotra 22 / tIsara guNasthAnameM kisI bhI prakRtikI baMdhavyucchitti nahIM hotI ata eva isa apekSAse caturtha guNasthAna meM kisI bhI prakRtikA saMvara bhI nahIM hotaa| tIsare guNasthAnameM AyukarmakA baMdha nahIM huA krtaa| to bhI i sako saMvara nahIM kaha sakate kyoMki Age calakara usakA baMdha hotA hai / pAMcaveM guNasthAnameM una 10 prakRtiyoMkA saMvara huA karatA hai jinakA ki ekendriyase lekara caturtha guNasthAnatakake jIva apratyAkhyAna kaSAyake nimittase utpanna hue asaMyamake dvArA baMdha kiyA karate haiN| ve daza prakRti ye haiM-apratyAkhyAna krodha 1 mAna 2 mAyA 3 lobha 4 manuSya Ayu 5 manuSyagati 6 audArikazarIra 7 audArika aGgopAGa 8 vajrarSabhanArAcasaMhanana 9 manuSyagatiprAyogyAnupUrvI 10 / jinakA ki pratyAkhyAna kaSAyake udayase utpanna hue asaMyamake dvArA ekendriyase lekara saMyatAsaMyata guNasthAnatakake jIvoMke baMdha huA karatA hai aisI cAra prakRti haiM; pratyAkhyAna krodha mAna mAyA lobha / inakA chaThe Adi guNasthAnoMmeM saMvara huA karatA hai / pramAdake nimittase asAtAvedanIya arati zoka asthira azubha aura ayazaskIrti ina chaha prakRtiyoMkA Asrava hotA hai| ataeva chaThe guNasthAnataka inakA baMdha hotA hai aura sAtaveMse saMvara hojAtA hai| devAyuke baMdhakA prArambha pramattake hI hotA hai| kintu usase nikaTavartI apramatta guNasthAnameM bhI usakA baMdha huA karatA hai / ataeva usake Age AThaveMse usakA saMvara hotA hai| saMjvalana kaSAyake nimittase jina prakRtiyoMkA Asrava hotA hai unakA adhyAya 114
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 115 usake abhAvameM saMbara ho jAyA karatA hai| sAmAnyase saMjvalana kaSAyake tIna bhAga haiM-tIvra madhyama jaghanya / ye tIna prakArake kaSAya kramase AThaveM nauveM aura dazaveM guNasthAnameM hote haiM / tIvra saMjvalanase baMdhanevAlI 36 prakRtiyoMkA baMdha AThaveM taka hotA hai| usake Age usa kaSAyake na rahanepara unakA saMvara hojAtA hai / kiMtu AThaveM guNasthAnameM bhI ina 36 prakRtiyoMmeMse pahale bhAgataka nidrA aura pracalA ina dokA, tathA dUsare bhAgataka davagota / pazcendriya jAti 2 vaikriyika 3 AhAraka 4 taijasa 5 kArmANa zarIra 6 samacaturasra saMsthAna 7 kaikriyika aGgopAGga, 8 AhAraka aGgopAGga 9 varNa 10 gaMdha 11 rasa 15 sparza 13 devagatiprAyogyAnupurya 14 agurulaghu 15 upaghAta, 16 paraghAta 17 ucchAsa 18 prazasta vihAyogati 19 trasa 20 bAdara 21 paryApta 22 pratyeka zarIra 23 sthira 24 zubha 25 subhaga 26 susvara 27 nirmANa 29 tIrthakara 30 ina tIsa prakRtiyokA; aura tIsare bhAgataka hAsya 1 rati 2 bhaya 3 jugupsA 4 ina cAra prakRtiyoMkA baMdha huA karatA hai / Age Ageke sthAnoMmeM unakA saMvara hojAyA karatA hai| madhyama kaSAya navama guNasthAnameM hotA hai| usake nimittase anivRttivAdarake Adike saMkhyAta bhAgoMtaka puruSaveda aura saMjvalana krodhakA madhyake saMkhyAta bhAgotaka saMjvalana mAna aura mAyAkA, tathA aMtake bhAgataka lobhakA baMdha huA karatA hai| usake Age isa kaSAyake na rahanese ina pAMco prakRtiyoMkA saMvara hojAtA hai / manda saMjvalana kaSAyake udayase pAMca jJAnAvaraNa cAra antarAya yazaskIrti uccagotra ina solaha prakRtiyoMkA baMdha dazaveM guNasthAna-sUkSmasAMparAyataka huA karatA hai| isake Age inakA saMvara hojAtA hai / gyArahaveM upazAMtakaSAya guNasthAna aura bArahaveM kSINakaSAya tathA terahaveM sayogakevalameM yogake nimitcase eka sAtAvedanIya karmakA hI baMdha hotA hai / usake Age caudahaveM ayogakevalameM usakA bhI saMvara ho jAtA hai| ' yahAMpara zuddha nizcaya nayakI pravRtti hai ata eva zuddha buddha aura eka svabhAva nijAtmA hI yahAMpara dhyeya hai| yahAMpara zuddhopayoga ghaTita hotA hai; kyoMki yahAM dhyeya zuddha, avalambana zuddha aura AtmasvarUpa sAdhaka bhI zuddha hI hai| isIko bhAvasaMvara kahate haiN| yaha na to saMsArake kAraNabhUta mithyAtva yA rAgAdikarUpa azuddha adhyAya
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 116 adhyAga paryAyoMkI taraha azuddha hI hai, aura na phalabhUta kevalajJAnarUpa zuddha paryAyake samAna zuddha hI hai| kiMtu azuddha aura zuddha donoMse vilakSaNa eka tIsarI hI avasthA hai / jo ki zuddhAtmA ke anubhavarUpa nizcaya ratnatrayAtmaka aura mokSakA kAraNa tathA eka deza vyakta aura eka deza hI nirAvaraNa hai| nitya aura atyaMta nirmala tathA sva aura para padArthoMke prakAzana karanemeM samartha cidAnandAtmaka paramAtmAkI bhAvanAse udbhUta zuddha nijAtmA ke anubhavarUpa nizvaya ratnatraya dharmako amRtake samudrake samAna samajhanA cAhiye / usameM avagAhana karanevAloMke yadi usake rasakA lezamAtra bhI udaya yA udIrNAko prApta ho jAtA hai| to bahI apanI upAsanA karanevAloMkA anugraha - kalyANa kara detA hai / yahI batAte haiM: - kathamapi bhavakakSaM jAjvaladuHkhadAva,jvalanamazaraNo nA bambhraman prApya tIram | -- zritabahuvidhasattvaM dharmapayUSasindho,rasalavamapi majjatkIrNamRnoti vindan // 111 // jisameM duHkharUpI dAvAnala bArambAra aura tIvra rUpase jala rahA hai aise saMsArarUpI araNyameM atyanta bhramaNa karate hue jo zaraNarahita puruSa kisI bhI taraha-baDe kaSToMse dharmarUpI amRtake samudrake usa tIrako ki jisakA nikaTabhavya prabhRti aneka jIvoMne Azraya lekkhA hai, prApta karalete aura usameM avagAhana karanevAle atyaMta dhanya mumukSujanoM ghaTamAna yogiyoMke dvArA udgIrNa- prakAzita rasake lezamAtrako bhI pAlete haiM; ve jJAna saMyama Adike dvArA tathA harSa bala oja aura vIrya Adike dvArA samRddha ho jAte haiN| dharmAcArya ke dvArA jisakI buddhimeM vyutpannatA - rahasyajJatA prApta ho gaI hai aisA nikaTabhavya puruSa parigrahatyAgAdikake dvArA usI bhavameM yA kucha hI bhavoMmeM apanI AtmAko saMsArarahita banA detA hai, yaha batAte haiM: dharma 116
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyatvA saGgaM sudhIH sAmyasamabhyAsavazAd dhruvam / samAdhi maraNe labdhvA hantyalpayati vA bhavam / / 112 // vanagAra 117 pramANa naya nikSepa aura anuyogoMke dvArA jisakI buddhimeM vyutpannatA prApta ho gaI hai aisA bhavya puruSa yadi caramazarIrI ho to usI bhavameM saMsArako naSTa kara detA hai muktAvasthAko prApta karaletA hai| yadi caramazarIrI na ho to vaha samatArUpa yA sAmAyikarUpa pariNAmoMkA bhale prakAra abhyAsa karake usakI niraMtara kI gaI bhAvanAse parigrahakA tyAga kara aura maraNasamayameM samAdhi-ratnatrayakI ekAgratAko dhAraNa kara saMsArakI maryAdA-mavoMke pramANako bilakula kama kara detA hai-kucha hI bhavoM meM mukta ho jAtA hai| abheda samAdhike mAhAtmyakI prazaMsA karate haiM: ayamAtmAtmanAtmAnamAtmanyAtmana aatmne| samAdadhAno hi parAM vizAI pratipadyate // 113 // jisako svasaMvedanake dvArA bhale prakAra sAkSAtkAra ho cukA hai aisA jIva indriya aura manase utpanna hue -kSAyopazamika jJAnamaya nijAtmasvarUpase haTakara zuddha cidAnandasvarUpa nijAtmAkI siddhikeliye nirvikalpa nijAtmAmeM svasaMvedanarUpa nijAtmA hI ke dvArA zuddha cidAnandasvarUpa nijAtmAkA hI bhale prakAra dhyAna karake ghAtikarmoke kSayase utpanna huI athavA samasta karmoMke kSayase utpanna huI vizuddhiko prApta kara letA hai| dhyAnakI sAmagrIkA krama aura usase prApta honevAle sAkSAt tathA paramparA phalako batAte haiM iSTAniSTArthamohAdicchedAccataH sthiraM ttH| adhyAya
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 118 / dhyAnaM ratnatrayaM tasmAt tasmAnmokSastataH sukham // 114 // jisase ki iSTa aura aniSTa padArthoMke vAstavika svarUpakA jJAna nahIM ho pAtA kiMtu iSTameM prIti-rAga hotA aura aniSTameM ati dveSa hotA hai usa mohake aura tatsadRza dUsare bhI bhAvoMke naSTa ho jAnese cittameM sthiratA-nizcalatA prApta hotI hai| manake sthira ho jAnese dhyAna hotA aura dhyAnase ratnatrayakI pUrNatA hotI hai| ratnatrayake pUrNa hojAnese mokSakI siddhi aura mokSase anaMta sukhakI prApti hotI hai| ziva-kalyANarUpa hai buddhi jinakI aura jinhoMne sumanA-devoM tathA vidvAnoMko tRpta karanekeliye jinendra bhagavAnke AgamarUpI kSIrasamudrako bhale prakAra mathakara dharmAmRtako nikAla prakAzita kiyA hai aise zrImAn AzAdhara sadA jayavaMte rho| tathA haradeva nAmaka prasiddha ve bhavyAtmA isa graMthako samRddha kareM ki jinake upayogakeliye unhI AzAdharane isa graMthakI TIkArUpI zuktikI sukhapUrvaka racanA kI hai| // pramatha adhyAya samApta // bhadram adhyAya
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHRA // dUsarA adhyAya // banagAra 119 kina 2 upAyoMse vyavahAra mokSamArgakA ArAdhana karanevAlA nizcaya mokSamArgako siddha karaletA hai ? to isake uttarameM pahale yaha kahA gayA hai ki "udyota udyava nirvAha siddhi aura nistaraNa ina upAyoMse usake ArAdhana karanevAleko nizcaya mokSamArgakI siddhi hotI hI hai / " kiMtu yahAMpara cAra ArAdhanAoMmeMse pahalI samyagdarzana ArAdhanAkA prakaraNa hai; ata eva usa viSayameM yaha samajhalenA Avazyaka hai ki apanI kAraNasAmagrIke milajAnepara mumukSu bhavyoMke yadyapi samyagdarzana udbhUta hojAtA hai| phira bhI vaha nikaTa bhavyoMke bhI siddhi-pUrNatAkA saMpAdana karanekeliye usa cAritrakI apekSA rakhatA hai-vinA usa cAritrakI sahAyatAke siddhi prApta nahIM kara sakatA ki jisakI prakarSatA : uttarocara baDhatI calI jA rahI ho| isI bAtako yahAMpara kahate haiM: AsaMsAravisAriNo'ndhatamasAnmithyAbhimAnAnvayAccyuttvA kAlabalAnnimIlitabhavAnantyaM punastabalAt / mIlitvA punarudgatena tadapakSepAdavidyAcchidA, siddhyai kasyaciducchrayat svamahasA vRttaM suhRnmRgyate // 1 // yaha anAdi mithyAdRSTi jIva, samasta saMsArameM phaile hue-apane kAryase sampUrNa jagatko vyApta karanevAle viparItAbhinivezarUpa bhAvamithyAtvase athavA durAgrahako nimittabhUta yuktiyoMke dvArA utpanna huA ahaMkAra jisakA anugamana karatA hai aise aMdhatama-dravyamithyAtvase yadvA durnayoMke vilAsase anaMta saMsArakA nimIlana -saMvaraNa karatA huA-tiraskAra karatA huA kisI prakAra-kAlAdi labdhike nimittase athavA kAryasiddhikeliye anukUla samayakI sAmarthyase dUra huaa| kiMtu phira bhI vaha usI mithyAtvakI sAmarthyase usake prabhAvameM tirohita badhyAya 119
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra hogyaa| kyoMki anAdi mithyAdRSTi bhavya kAlAdi labdhike nimittase antarmuhartoliye aupazAmaka samyagdarzanako prApta karatA hai| parantu zIghra hI usase cyuta hokara phira mithyAtvapariNAmoMse hI niyamase AkrAMta hojAtA hai| jaisA ki kahA bhI hai- . " nizIthaM vAsarasyeva nirmalasya malImasama / pazcAdAyAti mithyAtvaM samyaksvasyAsya nizcitam" // iti / jisa prakAra nirmala dinake bAda malImasa rAtrikA Agamana avazya hI hotA hai| usI prakAra isa-anAdi mithyAdRSTi jIvake prathama hI utpanna hue samyagdarzanake bAda mithyAtvapariNAma bhI niyamase hote haiN| aisA honepara bhI usa aMdhatama-dravyamithyAtvakA pradhvaMsa hojAnese avidyA-ajJAna-kumati kuzruta aura vibhaGga athavA saMzaya viparyaya aura anadhyavasAya ina tani ajJAnoMkA chedana karanevAlA vaha samyagdarzanarUpa AtmIya athavA nija teja phirase udbhUta hotA hai / kintu vaha siddha zuddhAtmasvarUpakI prAptikeliye athavA apanA utkarSa aura parakA apakarSa siddha karanekeliye kisI kisIke hI-nikaTabhavyake hI.. athavA vijigISuke hI mitrake samAna baDhate hue cAritrake sAhAyyakI apekSA karatA hai / kyoMki jisa prakAra mitrakI sahAyatAke vinA vijaya prApta nahIM ho sakatI usI prakAra cAritrakI sahAyatAka vinA samyagdarzana bhI siddhilAbha-mukti prApta nahIM kara sktaa| mumukSuoMko mithyAtvake baDhAnevAlI yA upaskRta karanevAlI sAmagrIko dUra karanekA upadeza dete haiM: davayantu sadA santastA dravyAdicatuSTayIm / puMsAM durgatisarge yA mohAreH kuladevatA // 2 // jisa prakAra vijigISuoMko pratipakSiyoMkI durgati karane meM kuladevI mAhAyya kiyA karatI hai usI prakAra manuSyoMko mithyAjJAna yA narakAdi durgatiyoMko prApta karAnemeM dravyAdikakI caukaDI mithyAtvakI sahAyatA badhyAya 120
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra kiyA karatI hai| parasamayake anusAra mAnI huI kudevAdikakI mUrtiprabhRtiko mithyAtvakA dravya, usako baDhAnevAle tIrtha Adi anAyatanoMko usakA kSetra, saMkrAMti grahaNa prabhRti mithyAdarzanake baDhAnevAle samayako usakA kAla, aura zaMkA kAMkSA Adi pariNAmoMko mithyAtvakA bhAva kahate haiN| yaha dravyAdikI caukaDI mithyAtvako tayAra karatI aura manuSyoMkeliye kujJAna tathA narakAdi durgatiyoMko utpanna karatI hai| ata eva satpuruSoMko ucita hai ki ve sadA usako dUra karanekA hI prayatna kreN| mithyAtvakA kAraNa aura lakSaNa batAte haiM:mithyAtvakarmapAkena jIvo mithyAtvamRcchati / svAdaM pittajvareNeva yena dharma na rocate // 3 // adhyAya mohanIya karmakI mithyAtva prakRtike udayase jIvoMke jo bhAva hote haiM unako mithyAtva kahate haiM; ji. nase ki usa jIvako dharmakI tarapha ruci nahIM hotii| kyoMki darzanamohanIya karma madyake samAna mAnA hai / ata eva isake udayase jIva vastutattvameM aneka prakArase mohita-mRJchita huA karatA aura viparIta abhinivezase AkrAMta-grasta hojAyA karatA hai| isIliye vaha vastuke vAstavika svarUpakA zraddhAna nahIM kara sakatA / aura dharmake viSayameM usakI ruci bhI nahIM hotii| jisa tarahase ki pittajvaravAle manuSyako svAdu-madhura rasa bhI rucikara nahIM hotA usI prakAra mithyAdRSTiko bhI vAstavika dharma rucikara nahIM hotA / mithyAtvake bhedoMko usake praNetAoMkI apekSAse batAte haiM:-- bauddhazaivadvijazvetapaTamaskArapUrvakA / ekAntavinayabhrAntisaMzayajJAnadurdazaH // 4 //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dharma 122 mithyAtvake pAMca bheda haiM-ekAnta vinaya viparyaya saMzaya aura ajJAna / kisI eka dharmako-aMzako dekhakara samasta vastuko sarvathA vaisA hI mAnanA isako ekAnta mithyAtva kahate haiN| aura baisA mAnane yA praNayana karanevAle bauddhAdikoMko ekAnta mithyAdRSTi kahate haiN| samIcIna aura mithyA donA hI prakArake devaguru zAstrako samAna samajha kara vaisI hI donoMkI ekasI bhakti Adi karanA, isako vinaya mithyAtva kahate haiN| aura isake praNetA zaivAdikoMko vainayika kahate haiM / vastutatvake viparIta zraddhAnako viparyaya mithyAtva aura usake praNetA yAjJika brAhmaNAdikoMko viparIta mithyAdRSTi kahate haiM / "kevalI kavalAhArI hI hote haiM athavA usake viparIta" yadvA "strIko usI bhavase mokSa hotI hai yA nahIM" isa tarahakI jisameM calAyamAna prIti pAI jAya usa mithyA zraddhAnako saMzayamithyAtva aura usake praNetA zvetAmbarAdikako saMzayamithyAdRSTi kahate haiM / sarvajJA dike viSayameM kisI bhI prakArakA vizvAsa na karaneko yA " ajJAnase hI mokSa hotI hai " isa zraddhAnako ajJA na mithyAtva kahate haiN| aura usake praNetA maskarI Adiko ajJAna mithyAdRSTi kahate haiN| pArzvanAtha bhagavAnke tIrthameM aura mahAvIra svAmIke samayameM maskarI pUraNa nAmakA eka RSi hAgayA hai / vaha gyAraha aMgakA pAThI thaa| vaha cAhatA thA ki maiM kevala jJAna utpanna hote hI vIra bhagavAnkI divyadhvani sunUM-mere nimittase hI unakI divyadhvani khiranA surU ho aura maiM unakA gaNadhara banUM / isaliye vaha kevala jJAna hote hI mahAvIrasvApIke samavasaraNameM gyaa| kiMtu usake nimittase bhagavAnkI divyadhvani na nikalI aura gautamake nimittase nikalI / isaliye usako yaha matsaratA utpanna huI ki inhoMne gyAraha aMgake dhAraka mere nimittase apanI divyadhvanikA nirgama na kiyA kiMtu apane ziSya gautamake nimittase kiyA / isa matsaratAke kAraNa vaha viruddha hokara aura ye sarvajJa hI nahIM aisA mAnakara samavasaraNake bAhara AyA aura Akara usane apanA yaha mata prakAzita kiyA " ajJAnase hI mokSa hotI hai " / ataeva ajJAna mithyAtvakA praNetA maskarI mAnA jAtA hai| pAMco prakArake mithyAtvoMmeM doSa dikhAnake abhiprAyase kramAnusAra pahale ekAnta mithyAtvake doSa batAte haiM adhyAya 122
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra abhisarati yatogI sarvathaikAntasaMvit,parayuvatimanekAntAtmasaMvitpriyopi / muhurupahitanAMnAbandhaduHkhAnubandhaM, tamanuSajati vidvAn ko nu mithyAtvazatrum // 5 // jisake nimittase yaha prANI apanI anekAMtasaMvittirUpa priyA -vallabhAke rahate hue bhI parakAntAke samAna sarvathaikAntA saMvittise abhisaraNa karane lagatA hai, aura isaliye jo vividha prakArase bandhoM -prakRti Adi karmavandhoM athavA rassI Adike dvArA honevAle bandhoMse utpanna hue duHkhoMkI paramparAoMko una prANiyoMkeliye punaH punaH upasthita karatA hai, aise mithyAtvazatruse, bhalA aisA kauna vidvAn hogA jo ki sambandha rakhanA cAhe ? koI bhI nahIM / bhAvArtha-jisa prakAra lokameM vicArazIla puruSa vyasanoMmeM phaMsAkara duHkha bhugAnevAleko apanA zatru samajhakara jhoDadete haiM yA usase sambadha nahIM krte| usI prakAra mumukSu jJAnI bhavyoMko AtmasvarUpase haTAkara para svarUpameM mohita karadenevAle aura vividha prakArake duHkhoMko denevAle tathA unake kAraNoMko saMcita karanevAle mithyAtvako zatru samajhakara choDadenA cAhiye aura usase sambandha nahIM rakhanA caahiye| vinayamithyAtvakI nindA karate haiM - zivapUjAdimAtreNa muktimabhyupagacchatAm / niHzaGka bhUtaghAtoyaM niyogaH kopi durvigheH // 6 // zivapUjA yA gurupUjA Adike karanemAtrase hI mukti prApta hojAtI hai, jo aisA mAnanevAle haiM unakA durdaiva niHzaMka hokara prANivadharma pravRtta ho sakatA hai / athavA unakA durAgama-dRSita siddhAMta prANivadha karanekeliye manu adhyAya 123
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra pyoMko niyamase aura acchI tarahase pravRtta karadetA hai| bhAvArtha-isakA kAraNa yaha ho sakatA hai ki mahAdevako unake siddhAMtameM bhUtoMkA saMhAra karanevAlA mAnA hai| isaliye unakA siddhAMta Adarzako pUjya batAkara pUjakoMko Adarzaka anusAra calanekA-bhUtaghAta-prANivadha karanekA avazya hI upadeza detA hai / ata eva usakI pUjAmAtrase mukti mAnanevAle vainayika bhI niHzaMka hokara usa karmameM pravRtta ho sakate haiN| viparIta mithyAtvako choDanekeliye preraNA karate haiM:yena pramANataH kSiptAM zraddadhAnAH zruti rasAt / caranti zreyase hiMsAM sa hiMsyA moharAkSasaH // 7 // apanA hita cAhanevAloMko usa viparItAbhinivezake utpanna karanevAle mohakarmarUpI rAkSasa-nizAcarakA hI badha karanA ucita hai| jisake ki vazameM paDakara ye prANI-viparItamithyAdRSTi loka pramANase-"veda AptapraNIta nahIM hai| kyoMki vaha pazuvadhakA upadeza detA hai" ityAdi yuktiyoMke dvArA khaNDita kiye jAnepara bhI usa zruti-vedavAkyakA hI zraddhAna karate aura kalyANakeliye-jisase ki svargAdikakI prApti ho sake, usa puNyakeliye hiMsAkA AcaraNa kiyA karate haiM / * saMzaya mithyAtvakI nindA karaneke abhiprAyase kalikAlameM saMzaya mithyAdRSTiyoMke sAhAyyako prakAzita karate haiM: anta:skhalacchalyamiva praviSTaM rUpaM khameva svavadhAya yeSAma / teSAM hi bhAgyaiH kalireSa nUnaM tapatyalaM lokavivekamaznan // 8 // jinakA ki nijakA vaha svarUpa jisameM ki pUrvokta "kevalI kavalAhArI haiM yA anya prakArake, skhI usI adhyAya PUTISATES KASANT
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagAra 125 bhavase mukta hotI yA nahIM," isa tarahakI calAyamAna pratIti zalya-kAMTekI tarahase ghusI huI hai, aura isIliye jo apanA hI vadha karanevAlA hai| kyoMki saMzaya mithyAdarzana bhI AtmasvarUpase viparIta hI hai aura isIliye vaha bhI AtmAkA ghAtaka hI hai| mAluma paDatA hai ki aise puruSoMke bhAgyase hI yaha kalikAla niyamase lokoMke -vyavahartA puruSoMke viveka-yuktAyuktakI vicArazaktikA saMhAra karatA huA acchI tarahase apane pratApako prakaTa kara rahA hai| yahAMpara kalike viSayameM aisA kahakara, zvetAmbara mata kalikAlameM hI prakaTa huA hai, isakA smaraNa dilAyA hai| kyoMki pAMca prakArake mithyAtvameMse saMzaya mithyAtvako puSTa karanevAlA zvetAmbara mata kalikAlameM hI udbhUta huA hai| zeSa cAra prakArake dravya mithyAtvake praNetA kalike pahale hI utpanna ho cuke the| ajJAna mithyAdRSTiyoMke durvilAsoMpara kheda prakaTa karate haiM: yuktAvanAzvasya nirasya cAptaM bhUtArthamajJAnatamonimamAH / janAnupAyairatisaMdadhAnAH puSNanti hI khavyasanAni dhuurtaaH||9|| jisa prakAra sukha padArtha avazya hai kyoMki usakA koI bAdhaka pramANa saMbhava nahIM hai / isI prakAra koI na koI sarvajJa avazya hI hai| kyoMki usakA bhI bAdhaka-usake viruddha-" sarvajJa koI nahIM hai" isa bAtako siddha karanevAlA koI pramANa sambhava nahIM hai| yaha bAta nizcita hai / ityAdi sarvajJakI sAdhaka yuktiyoMpara vizvAsa na karake valki paramArthataH sat-pramANase siddha honepara bhI usa Apta parameSThIkA nirasana karake, baDe duHkhakI bAta hai ki, ajJAnake aMdhakArameM bilakula DUbe hue kucha dhUrta loka saMsArake logoMko aneka prakArake upAyoMse Thagate phirate adhyAya 1-yahAMpara mithyAtvase dravya mithyAtva hI samajhanA cAhiye / kyoMki bhAvarUpa mithyAtva sadA hI rahA karatA hai| kiMtu dravya mithyAtvakI-jisase ki bhAva mithyAtvakI puSTi hotI hai aura tadanurUpa devaguruzAstrakI tathA unakI mUrti AdikI kalpanA aura racanA huMDAvasarpiNI kAlameM hI huA karatI hai|
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagAra haiM aura usase apane vyasanoMko puSTa kiyA karate haiN| bhAvArtha-jina puruSoMko paramArtha aura yathArtha deva guru zAstrakA zraddhAna nahIM hai aise loka vaJcanA Adi aneka upAyoMse apane vyasanoMko hI puSTa kiyA karatA haiM --- prakArAMtarase mithyAtvake bhedoMko ginAte hue yaha bAta batAte haiM ki vaha-mithyAtva sarvadA aura sarvatra jIvakA apakAra hI karatA hai tttvaarucirtttvaabhiniveshstttvsNshyH| . mithyAtvaM vA kvacitkicinnAzrayo jAta tAdRzam // 10 // tattvameM aruci, atatvakA abhiniveza-zraddhAna-Agraha yA ruci. tathA tatvakA saMzaya, isa taraha mithyAtva tani prakArakA. hai ina tInoMmeMse eka bhI aisA nahIM hai jo ki kahIM bhI aura kabhI bhI javikA jarA bhI kalyANa kara sake / ataeva inameMse kisakA bhI Azraya lenA ucita nahIM hai| kyoMki saMsArameM mithyAtva yA usake kisI bhedake samAna jIvakA akalyANa karane vAlA koI bhI pApa nahIM hai| jinokta taca hI ThIka haiM-mokSake kAraNa haiM yA anya ? isa tarahakI jisameM sasIcIna yA mithyA kisI bhI tarahakI pratIti ikatarphA na hokara calAyamAna pratIti rahatI hai| usako tattvasaMzaya kahate haiM; jaisA ki pahale bhI batAyA gayA hai| dUsaroMke upadezase utpanna honevAle gRhIta mithyAtvako atattvAbhiniveza kahate haiN| isake 363 bheda haiM jaisA ki AgamameM batAyA gayA hai "bhedAH kriyA'kriyAvAdivinayAjJAnavAdinAm / gRhItAsatyadRSTInAM niSaSTitrizatapramAH // " iti / badhyAra
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 127 kriyAvAdI akriyAvAdI vinayavAdI aura ajJAnavAdI ina gRhIta mithyAdRSTiyoMke tInasau tresaTha bhedaM haiN| vastutatvameM svabhAvataH jo anAdikAlase azraddhA calI AtI hai usa agrahIta mithyAcako tatvAruci kahate haiM / yathA "ekendriyAdijIvAnAM ghorAjJAna vivArtinAm / tIvrasaMtamasAkAraM mithyAtvamagRhItakam" iti / / ghora ajJAnameM paDe hue ekendriyAdi jIvoMke jo tIvra andhakArake samAna azraddhAna hai usako agRhIta mithyAtva kahate haiN| jo mithyAtvake dUra karanemeM tatpara rahatA hai usakI prazaMsA karate haiM-- yo mohasaptArciSi dIpyamAne ceMklizyamAnaM puruSaM jhaSaM vA / uddhRttya nirvApayatIddhavidyApIyUSasekaiH sa kRtI kRtArthaH // 11 // jalatI huI moha-mithyAtvarUpa saptA:-agnimeM yA usake dvArA atyaMta aura bArambAra saMtapta hue matsyoMke samAna puruSoMko jo vidvAna usase nikAlakara prakAzamAna pramANa naya prabhRti adhigamarUpI sudhAkA seka --siJcana kara zAMta banAte haiM ve hI mahAbhAga saphalamanoratha aura dhanya haiN| . saptAci nAma agnikA hai| kyoMki usameM sapta-sAta Arci-kiraNeM rahatI haiM-nIcakI taraphako choDakara sAto dizAoMmeM usakI sAta jvAlAeM nikalA karatI haiN| isI arthako dhyAnameM rakhakara yahAMpara mohako adhyAya 1 isakA vizeSa svarUpa jJAnadIpikAmeM dekhanA caahiye|
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 ARTANDONESIMISSISATERIALSVERTREET saptAcikI upamA dI hai| isase kisI kisIne jo mithyAtvake sAta bheda mAne haiM so bhI isameM antarbhUta ho jAte haiN| yaha bAta sUcita kI hai / sAta bhedoMke nAma isa prakAra haiM "aikAntikaM sAMzayikaM ca muDhaM svAbhAvika vainayikaM tathaiva / vyudgrAhika tadviparItasaMjJaM mithyAtvabhedAnavabodha sapta // " aikAntika, sAMzayika, mUDha, svAbhAyika, vainayika, vyudAhika, avyugrAhika, isa taraha mithyAtvake sAta bheda haiN| athavA tIna darzana mohanIya aura cAra anaMtAnubaMdhI kaSAya ye sAto hI prakRti samyaktvakA ghAta karatI haiM, ata eva isa apekSAse bhI mithyAtvake sAta bheda hote haiN| mithyAtva aura samyaktvakI bhale prakAra pahacAna ho sake isaliye saMkSepameM donoMkA lakSaNa batAte haiM grAsAdyAdInave deve vastrAdigranthile gurau / dharme hiMsAmaya taDImithyAtvamitaretarat // 12 // jinameM kSudhA rAga dveSa moha Adi aise doSa pAye jAte haiM jinakA ki grAsAdike dvArA-honevAle bhojana kavalAhArako dekhakara tathA strI zastra akSasUtrakA dhAraNa ityAdi kAryoMko dekhakara anumAna kiyA jA sakatA hai unako kudeva kahate haiM / vastra daNDa pAtra Adi parigrahake dhAraNa karanevAloMko kuguru kahate haiN| jisameM ki prANiyoMke vadhako kartavyatayA batAyA gayA hai usa Agamako kudharma kahate haiM / isa prakAra dUSita devameM parigrahI gurumeM aura hiMsAmaya dharmameM samIcIna deva guru dharmakI buddhi rakhanA isako mithyAtva kahate haiN| aura isase viparIta samIcIna deva guru dharmameM-nirdoSa deva nigraMtha guru aura ahiMsAmaya dharmameM deva guru dharmakI zraddhA rakhaneko samyaktva kahate haiN| - adhyAya 128
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagAra samyaktvakI sAmagrIkI prazaMsA karate haiM - tad dravyamavyathamudetu zubhaiHsa dezaH, saMtanyatAM pratapatu pratataM sa kaalH| bhAvaH sa nandatu sadA yadanugraheNa, prasauti tattvarucimAptagavI narasya // 13 // jina bhagavAnke zarIrakI pratimA Adi dravya avAdharUpase udita hoM-apanA kArya karaneke liye zaktiyoMko udbhata kreN| samavasaraNa yA caityAlaya prabhRti deza-sthAna zubha kRtyoM va garbhAdi kalyANakoMke mahotsavoMse bhale prakAra pUrNa rheN| tIrthakaroMke samaya athavA samyagdarzana utpanna honeke yogya ardhapudgala parivartana kAlakI zakti sadA avyAhata banI rhe| isI prakAra samyaktvake utpanna hone meM kAraNabhUta adhaHpravRttakaraNa Adi AtmAke bhAva sadA samRddhiko prApta hoM; jinake ki anugrahase AmagavI-parApara guruoM kI vANI jIvako tatcoMmeM ruci utpanna karAdetI hai| bhAvArtha-jisa prakAra lokameM gau khala vagairaha yogya dravyako pAkara atizayaMko prApta kara logoMko dUdha diyA karatI hai usI prakAra parApara guruoMkI dezanA-vANI bhI ukta dravyAdikI sahAyatAse sAtizaya hokara jIvoMko samyagdarzana utpanna karAtI hai| ata eva dezanAmeM atizaya utpanna karanevAle dravyAdi kAraNoMkI zaktiyAM sadA udbhata rheN| yahAMpara tattvaruci-zabdakA artha 'tattvoMkI icchA' aisA nahIM hai| kyoMki icchAke kAraNabhUta mohakarmakA jahA~para udaya nahIM pAyA jAtA aise upAMtakaSAya prabhRti guNasthAnoMmeM athavA muktAtmAoMmeM baha-icchA nahIM pAI jAtI. ata eva tattvarUci AtmAke usa svarUpako kahate haiM jo ki viparIta abhinivezase zUnya aura para tathA apara vastuoMke yathArtha svarUpake zraddhAnarUpa hai| -- adhyAya
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ anasAra 130 adhyAya 2 parama AptakA lakSaNa batAte haiM:: muktoSTAdazabhirdoSairyuktaH sArvajJasaMpadA 1 zAsti muktipathaM bhavyAn yosAvApto jagatpatiH // 14 // bIja kSudhA tRSA bhaya dveSa rAga moha ciMtA jarA roga mRtyu sveda kheda mada rati vismaya janma nidrA aura viSAda ye aThAraha doSa haiN| ye sarvasAdhAraNa rUpase tInoM lokoMke jIvoM meM pAye jAte haiN| ata evaM jinameM ye pAye. jaya unako saMsArI aura jinameM na pAye jAMya unako Apta samajhanA caahiye| jo ina aThAraha doSoMse rahita hai, ananta jJAna ananta darzana ananta sukha aura ananta vIrya isa ananta catuSTayarUpa jIvanmukti paryAyake utpanna ho jAne se samavasaraNa aura aSTa mahApratihAryAdi vibhUtise yukta hai, bhavya jIvoMko bhokSamArgakA svarUpa batAne vAlA hai, usa tIna lokake svAmIko Apta kahate haiM / BA bhAvArtha- isa zloka devake apAyApagama jJAna pUjA aura vacana ina atizayoko tathA tIna lokake svAmitva - Izvarapane ko batAyA hai| jisameM ye bAteM pAI jAMya usako hI Apta kahate haiN| aThAraha doSa rahita honeko apAyApagama, ananta catuSTayake dhAraNa ko jJAnAtizaya, samasaraNAdi vibhUtiko pUjAtizaya aura divyadhvanIko vacanAtizaya kahate haiM / 1 kSudhA tRSA bhayaM dveSo rAgo mohazca cintanam / jarA rujA ca mRtyuzca svedaH khedo mado ratiH // 1 // vismayo jajanaM nidrA viSAdo'STAdaza dhavAH / trijagatsarvabhUtAnAM doSAH sAdhAraNA ime // 2 // etadoSa vinirmuktaH soyamApto niraMjanaH / vidyate yeSu te nityaM tetra saMsAriNaH smRtAH // 3 // dharma 13
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ mumukSu bhavyoMko parama AptakI sevA karanekeliye pravRtti karanekA upadeza dete haiM banegAra yo janmAntaratattvabhAvanabhuvA bodhena buddhvA khayaM, zreyomArgamapAsya ghAtidaritaM sAkSAdazeSa vidana / sadyastIrthakaratvapaktrimAgarA kAmaM nirIho jagata, tattvaM zAsti zivArthabhiH sa bhagavAnAptottamaH sevyatAm // 15 // kisI pUrva janmameM kiye gaye tatvAbhyAsakI sAmarthyase utpanna hue jJAnake dvArA svayaM hI mokSamArgako jAnakara aura mohanIya jJAnAvaraNa darzanAvaraNa antarAya ina cAra pAti karmoko naSTa kara samasta vastuoMko aura unakI trikAlavartI samasta paryAyoMko pratyakSa jAnate hue jo kevalajJAnake utpanna hote hI tIrthakara nAmaka puNya karmake udayase utpanna huI vANI-divya dhvanike dvArA, vItarAga honese apane upadezase kisI bhI prakArake phalakI vAJchA na karake, yatheSTa rUpameM tani jagatke jIvoMko jIvAdi tacoMkA aura mokSamArgakA upadeza detA hai usa AptottamakI hI, jo ki indrAdikoMke dvArA bhI pUjya hai, mokSake abhilASiyoMko ArAdhanA karanI caahiye| isa tarahake AptakA nirNaya Ajakalake logoMko kisa taraha ho sakatA hai ? isakA uttara dete haiM: ziSTAnuziSTAt sotyakSopyAgamAyuktisaMgamAt / pUrvAparAviruddhAcca vedyatedyatanairapi // 16 // sarvajJake samayake loka usako dekhakara jAna sakate the / kintu Aja kalake loka usako nahIM dekha sakate kyoki vaha atIndriya hai-cakSurAdi indriyoMke agocara hai| phira bhI usa Agamake dvArA vaha jAnA jA sakatA hai, jo ki adhyAya 131 A
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 132 ziSToM-jinhoMne ki Aptopadeza ke anusAra zikSAvizeSakA saMpAdana kiyA hai aise-svAmI samantabhadra prabhRti AcAyoke dvArA upadiSTa hai, " AptakA Agama pramANa hai; kyoMki vaha yathAvat vastukA upadeza detA hai" ityAdi yuktiyoMke dvArA jo bhale prakAra saMgata hai, evaM jisake bhItara kisI bhI prakArase pUrvApara virodha nahIM pAyA jaataa| kyoMki vacanako dekhakara hI usake vaktAke viSayameM prAmANyAprAmANyakA nizcaya kiyA jA sakatA hai| jina vacanoMmeM pUrvApara virodha hai-eka jagaha kahA jAtA hai ki "na hiMsyAtsarvabhUtAni" arthAt kisI bhI jIvakI hiMsA nahIM karanI cAhiye aura dUsarI jagaha kahA jAtA hai ki "yajJArtha pazavaH sRSTAH svayameva svayaMbhuvA" arthAt svayaMbhUne ina pazuoMkI racanA yajJakaliye hI kI hai, unako aura jo yukti--pramANase saMgata nahIM haiM aise vacanoMko pramANa nahIM mAnA jAsakatA / kiMtu jinameM isa tarahakA pUrvApara virodha nahIM hai aura yuktisaMgata haiM ve hI vacana ziSToM dvArA upadiSTa mAne jAte aura pramANa samajhe jAte haiN| kyoMki vacanoMkA sadoSa aura nirdoSa honA sadoSa nirdoSa Azayake vaktA vyaktiyoMke Upara nirbhara hai / zubhAzaya vyaktiyoMke sambandhase vacana prazasta aura duSTAzayoMke sambandhase duSTa ho jAyA karatA hai / isI bAtako Ageke pacameM dRSTAMtadvArA spaSTa karate haiM:-- viziSTamapi duSTaM syAdvacA duSTAzayAzrayam / ghanAmbuvattadevoccairvandhaM syAcIrthagaM punaH // 17 // jisa prakAra gaMgodaka varSAnevAle meghakA jala pathya honepara bhI kSita sthAnapara paDakara apathya hojAtA hai| usI prakAra viziSTa-AptopadiSTa bhI vacana duSTAzaya-jinake hRdayako darzanamohanIya karmake udayane 1--yathA-AptanocchinnadoSeNa sarvajJenAgamazinA bhAvatavyaM niyogena nAnyathA hyAptatA bhavet // [ rakhakaraMDa-svAmI samantabhadra ]
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ panagAra AkrAnta kara rakkhA hai aise rAgI dveSI upadeSTAoMko pAkara duSTa-azraddheya aura isIliye viparIta athakA karanevAlA hojAyA karatA hai / kintu vahI jala pavitra sthAnapara paDatA hai to jisa taraha atyaMta pUjya hojAtA hai usI prakAra vItarAgI ata eva pavitra hRdayavAle puruSa-samantabhadrAdi AcAryoMko pAkara atizaya pUjya evaM zraddheya aura isIliye samIcIna arthako siddha karanevAlA ho jAtA hai| AgamameM jo vAkya jisa viSayameM jisa apekSAse kahA gayA hai usako usI viSayameM usI tarahase pramANita karanekA upadeza dete haiM dRSTathaighyakSato vAkyamanumeyenumAnataH / pUrvAparAvirodhena parokSe ca pramANyatAm // 18 // AgamameM tIna prakArake padArtha batAye haiM-dRSTa, anumeya, aura prokss| jo pratyakSa pramANake dvArA jAne jA sakate haiM aise paudgAlaka vikAgeko dRSTa aura jo anumAnake dvArA jAne jA sakate haiM aise jIva paramANu dharma adharma kAlANu AkAza loka paraloka zubhAzubha karma prabhRti padArthoMko anumeya, tathA ina donoM hI ke jo aviSaya haiM aise karma sthiti svarga narakake paTaloMkI saMkhyA dvIpa sAgara parvata hRdAdikA pramANa akRtrima caityAlaya jambUvRkSAdikI racanA Adiko parokSa kahate haiM / inameMse jisa tarahake padArthako batAnekeliye AgamameM jo vAkya AyA ho usako usI tarahase-yadi dRSTa viSayameM AyA ho to pratyakSase aura anumeya viSayameM AyA ho to anumAnase tathA parokSa viSayameM AyA ho to pUrvAparakA avirodha dekhakara pramANita karanA cAhiye / Aptokta aura anAptokta vAkyakI pahacAna batAte haiM - yaikavAkyatayA viSvagvartate sArhatI zrutiH / . kaciddhi kenacidbhUrtA vartante vAkkiyAdinA // 19 // 153 badhyAya -
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 134 jisakI ka sarvatra-nyAya vyAkaraNa sAhitya vA siddhAMta sabhI viSayoMmeM ekavAkyatA pAI jAtI hai usI dezanAko Atokta samajhanA cAhiye / kyoMki jo dhUrta haiM-jo dUsaroMko pratArita karanemeM tatpara rahA karate haiM ve kisI niyata viSayameM apane kisI niyata hI vacana kriyA ceSTA aura veSa Adike dvArA pravRtta huA karate haiN| arthAt pUrvApara aviruddha vacanoMko Alokta aura viruddha vacanoMko anAtokta samajhanA cAhiye / kyoM ki dhUtoMke vacana ceSTA veSAdika prAyaH karake kahIM kucha aura kahIM kucha rahA karate haiN| Appokta vacanameM bhI hetusai bAdhA A sakatI hai, isa zaMkAkA parihAra karate haiM jinokte vA kuto hetubAdhagandhopi zaGkayate / rAgAdinA vinA ko hi karoti vitathaM vacaH // 20 // RST rAga dveSa Adi kaSAyoMpara vijaya prApta karanevAle jina bhagavAnke vacanoMmeM yuktiyoMke dvArA pUrNa rUpase bAdhA AnekI to bAta kyA; lezamAtra bhI bAdhAkI zaMkA kisa taraha kI jA sakatI hai ? kyoMki jahAMpara kaSAya pAyA jAtA hai vahIM para vacanameM asatyatAkI sambhAvanA hosakatI hai / isI bAtako graMthakAra vyatireka rUpase yahAM. para kahate haiM ki aisA kauna puruSa hogA jo ki rAgadveSamohake vinA vitatha-mithyA vacana bole / ata eva vItarAgake vacanoMmeM aMzamAtra bhI bAdhAkI saMbhAvanA kisa taraha ho sakatI hai? ___ jo rAgAdi kaSAyoMse AkrAnta haiM unakI AptatAkA nirAkaraNa karate haiM: ye rAgAdijitAH kiMcijjAnanti janayantyapi / ___ saMsAravAsanAntepi yadyAptAH kiM ThakaiH kRtam // 21 // jinako rAgAdine jItaliyA hai-jo rAga dveSa mohase abhibhUta haiM, aura kucha alpa jJAnake dhAraNa kara adhyAya 134.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra nevAle haiM, evaM saMsArakI vAsanAko-gRha gRhiNI Adi padArthoMkI abhilASAoMke saMsArako saMsArameM utpanna kara rahe haiM, aise puruSoMmeM bhI yadi loka Apta-yathArtha vaktA sarvajJakI kalpanA karate haiM to phira ThagoMne hI kyA vigADA hai ? bhAvArtha--jaba ki dono hI saMsArakI janatAko ThaganevAle haiM to ThagoMkI nindA kyoM kI jAtI hai-unako bhI Apta kyoM nahIM mAnaliyA jAtA ? ata eva jo sakaSAya aura alpajJa haiM unako Apta nahIM mAnA jA sktaa| jo AptAbhAsa haiM unase upekSA karanekA upadeza dete haiM:yo'rdhAGge zUlapANiH kalayati dayitAM mAtRhA yotti mAMsa, puskhyAtIkSAbalAyo bhajati bhavarasaM brahmavittatparo yH| : yazca svargAdikAmaH syati pazumakRpo bhrAtRjAyAdibhAjaH, kAnInAdyAzca siddhA ya iha tadavadhiprekSayA te hyupekSyAH // 22 // mahAdeva apane zarIrake Adhe bhAgameM dayitA-pArvatIko aura hAthameM zUla-trizUlako dhAraNa karatA hai, buddhane apanI mAtAkA ghAta kara-utpanna hote hI mAko mArakara mAMsakA bhakSaNa kiyaa| sAMkhya puruSa aura prakRti ina donoM hI ke jJAnake balase viSayasukhakA sevana karatA hai / vedAntI jJAna hI hai eka rUpa jisakA aise brahmatatvakA jAnanevAlA hokara bhI usI saMsArake rasakA anubhava karanevAlA hai| yAjJika brAhmaNa bhI svarga putra dhana dhAnyAdikI icchAko pUrA karanekeliye nirdaya hokara bakarI Adi pazuoMke vadha karanemeM pravRtta hotA hai| inake sivAya aura bhI jo kAnIna-vyAMsa vasiSTha prabhRti aneka puruSa prasiddhi prApta karagaye haiN| jinhoMne ki bhAIkI strI yA cANDAlakanyA AdikA sevana kiyA thA una sabakA svarUpa graMthoM meM likhA huA hai| ata eva una zAstroMpara bhale prakAra vimarSa-vicAra adhyAya 2 ... -vyAsa kanyAse utpanna hue the isaliye unheM kAnIna kahate haiM | AREAM
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ khanamAra 126 badhyAya 2 kara apane hitakI icchA rakhanevAle vicArazIla sumukSuoMko ina ziva sugata sAMkhya prabhRti AptAbhAsoMse upekSA karanA hI ucita hai- inase na rAga karanA cAhiye aura na dveSa / yuktiyoM se bhale prakAra siddha paramAgamake dvArA jinane padArthoMkA artha samajhaliyA hai aura usake anusAra jo vyavahAra karatA hai aisA puruSa hI midhyAtvapara vijaya prApta kara sakatA hai / isI bAtako prakaTa karate haiM: yo yuktaH yAnugRhIta yAptavacanajJaptyAtmani sphArite, - vartheSu pratipakSalakSitasadAdyAnantyadharmAtmasu / nItyA kSiptavipakSayA tadavinAbhUtAnyadharmotthayA, dharmaM kasyacidarpitaM vyavaharatyAhanti so'ntastamaH // 23 // ovacanoMke dvArA utpanna honevAle jJAnako Agama kahate haiN| yahAMpara vacanazabda upalakSaNa hai| ata eva Asake hAtha vagairaha ke saMketa se utpanna honevAle jJAnako bhI Agama kahate haiM / " sabhI padArtha anekAntAtmaka - anantadharmAtmaka haiM; kyoMki ve sat haiN| jo jo sat hote haiM ve ve anaMtadharmAtmaka hote haiN| athavA Aptake vAkya pramANa haiM; kyoMki ve pratyakSa aura anumAna pramANase aviruddha haiN| jo jo inase aviruddha hote haiM ve saba pramANa hote haiM / " ityAdi aneka yuktiyoMke dvArA isa AgamakI prAmANikatA bhale prakAra siddha hai / isa yuktisiddha A gamake dvArA antastatvameM prakAzita hue - sphurAyamAna hue nAstitva anityattva anekatva prabhRti aneka 1 jIvo tti havadi vedA uvao visesido pahU kattA / bhottA ya dehametto Na hu mutto kammasaMjutto // ityAdi / dharma 136.
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagA dharma pratipakSI dharmoke sAtha sAtha astitva nityatva ekatvAdi anaMta dharmoke dhAraNa karanevAle-anantadharmAtmaka jIva pudgala dharma adharma kAla-AkAza ina chaho dravyoMmeMse kisI bhI eka vastuke eka 'aMzameM nayakI pravRtti huA karatI hai| kyoMki naya usIko kahate haiM jo ki pramANake dvArA gRhIta padAthake ekadezako viSaya karatA hai| yaha nayaparipATI jisa aMzameM pravRtta hotI hai usake viruddha dharmakA nirAkaraNa nahIM kastI; usakI apekSA rakhatI hai, aura apane vivakSita dharmake avinAbhAvI dUsare dharmoMse utpanna hotI hai| kyoMki dravyArthika naya paryAyArthikakI aura paryAyArthika dravyArthikakI apekSA rakhanepara hI samIcIna naya mAnA jAtA hai; anyathA nhiiN| yahI bAta sadasadAdika dUsare dharmoMke viSayameM bhI hai| isI tarahase jisa prakAra avinAbhAvI hetu dharmarUpa dhUmake dvAsa parvatameM agnikA jJAna prApta karake loga usakA pravRtti nivRttirUpa vyavahAra karate haiM usI prakAra ukta yuktisiddha Agamake dvArA jAne hue padArthomeMse kisI ekake vivakSita-arpita dharmake viSayameM vyavahA nayaparipATIke dvArA pravRtti nivRttirUpa vyavahAra kiyA karate haiN| jo isa prakArase vyavahAra karanevAle haiM ve hI antaraGgameM lage hue andhakAra-mithyAtva yA ajJAnako dUra kiyA karate haiM / apane yA parake mithyAtvakA nAza kara sakate haiM tathA karate haiN| jIvAdika chaha dravyoMmeMse pratyekako yuktidvArA siddha karate haiM: sarveSAM yugapadgatisthitiparINAmAvagAhAnyathA,yogAddharmatadanyakAlagaganAnyAtmA tvahaMpratyayAt / ' sidhyet svasya parasya vAkpramukhato mUrtatvataH pudgala ste dravyANi SaDeva paryayaguNAtmAnaH kathaMcid dhruvAH // 24 // jIva pudgala dharma adharma AkAza aura kAla dravya, isa taraha kuladravya chaha hI haiM / jo guga-paryAyAtmaka hai ma. gha. 18 adhyAya
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ / dharma anagAra -jisake guNa aura paryAya ye do svabhAva haiM usako dravya kahate haiM / ye chaho dravya kathaMcit anitya haiN| inameM jo jIva dravya hai vaha do prakArakA hai| eka apane zarIrameM sthita, dUsarA parake zarIrameM sthit| pahale prakArakA jIva ahaMpratyayase siddha hotA hai-" maiM sukhI hUM," ityAdi anubhavake dvArA apane zarIrameM sthita AtmAkA svayaM saMvedana hotA hai / ata eva vaha siddha hai / parazarIrameM sthita AtmA bhI vacana prabhRti hetuoMse siddha hotA hai / kyoMki kisI praznakA uttara denA yA kucha kahanA taba taka nahIM bana sakatA jaba taka ki usa zarIrameM AtmA na ho| isI taraha zarIra vA indriyoMkI kucha zvAsocchAsAdika kriyAeM vA ceSTAeM bhI aisI haiM jo ki vinA AtmAke nahIM ho sakatI / ata eva unase bhI parazarIrameM sthita AtmAkA astitva siddha hotA hai| pudgaladravyakA astitva mUrtatva hetuse siddha hotA hai / rUpa rasa gaMdha sparza ina cAra guNoMke samUhakA nAma mUrti hai| mUrti-ye cAro guNa jisameM pAye aMya usako mUrta kahate haiN| pratyeka pudgala meM ye cAro guNa pAye jAte haiM / paraMtu kahIM to ye cAro hI udbhUta hote haiM aura kahIM koI udbhUta, koI anubhRt| ata eva inameM se jahAM eka bhI dIkhatA hai vahAM cAro hI mAne jAte haiN| aura usa se pudgala dravyakA astitva mAnA jAtA hai-siddha hotA hai / isa prakAra ye dono hI dravya pratyakSa aura anumAna pramA Nake dvArA siddha haiN| . .. H. zeSake cAra dravya --dharma adharma kAla aura AkAza bhI hetu pramANase siddha haiM / kyoMki ina cAra dravyoMke vinA gati sthiti pariNamana aura avagAhana ye cAro hI eka kAlameM sabameM nahIM bana sakate / jisa samaya jIva yA pudgala gamana karate haiM yA Thaharate haiM usI samayameM unakA pariNamana aura avagAhana bhI ho rahA hai| eka samayameM saba paryAA~kA bAhya sahAyaka eka hI dravya nahIM ho sktaa| eka dravya eka samaya meM eka hI kAryakA sAdhaka ho sakatA hai| ata eva eka samaya meM honevAle ina cAra kAryoM ke bhI bAhya sahAyaka cAra hI dravya hone cAhiye / jo gatikA sahAyaka hai usako dharmadravya, jo sthitIkA sahAyaka hai usako adharmadravya, jo pariNamanakA sahAyaka hai usako kAladravya aura jo avagAhanakA sahAyaka hai usako AkAzadravya kahate haiM / isa prakAra chaho dravyoMkA astitva pramANasa siddhhai| adhyAya
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ zramaNAra -139 dhyAya bhAvArtha - jo guNaparyAyasvabhAva hai - jisake guNa ora paryAya dono hI svabhAva haiM usako dravya kahate haiM / sahabhAvI svabhAvako guNa aura kramabhAvI svamAtrako paryAya kahate haiN| pariNamana sadA sthira nahIM rahatA; kyoMki vaha utpattivinAzAtmaka hai / padArtha svabhAvase hI sadA eka rUpameM nahIM rahatA- vaha pratipakSa eka rUpase dUsare rUpameM badalA karatA hai| isa badalate rahanevAle kramabhAvI svabhAvako hI paryAya kahate haiM / isa prakAra paryAyAtmaka rahate hue bhI padArtha meM pratisamaya nityatAkA bhI pratyaya huA karatA hai / jaise ki yaha vahI vastu hai jisako pahale dekhA thA / athavA " jalase pRthvI aura pRthvIse punaH jalake hojAnepara bhI, evaM vAyuse jala aura jalase punaH vAyu Adike hojAnepara bhI usameM sadA pudgalapanekA anubhava hotA hai " jisa jisa svabhAvake kAraNa aisA pratyaya hotA hai vaha vaha padArthameM sadA rahA karatA hai / ata eva isa sadA rahanevAle - sahabhAvI svabhAvo guNa kahate haiN| jaise ki punaladravya rUpaguNarUpa svabhAva hai / usI prakAra rUpaguNakA badalate rahanA - harese pAlI, pIse kAlA ityAdi AkArAMtaroMkA hote rahanA bhI isa pugaladravyakA hI svabhAva hai / jisa prakAra pudgalameM yaha eka rUpa guNa hai usI prakAra aura bhI ananta guNa haiM / pulake samAna jIvAdikameM bhI anaMta guNa haiN| kintu jo guNa pugalameM haiM ve hI jIvAdikameM nahIM haiM / dravyoM meM guNa sAmAnya vizeSarUpase rahate haiM - kucha sAmanya guNa rahA karate haiM kucha vizeSa / isa prakAra padArtha ke do svabhAva haiM; eka guNa dUsarA pariNamana / padArthakA koI bhI svabhAva kisI bhI kSaNa meM usase pRthaka nahIM huA karatA / ata eva pratyeka padArtha pratikSaNa meM guNasvabhAva kI apekSA dhruva aura pariNamanasvabhAvakI apekSA utpattivinAzAtmaka hai / isIliye usako kathaMcit anitya mAnA hai| tathA isIse usameM bhedAbhedAdikI bhI siddhi hotI hai / Upara jo dharma adharma Adi dravyoMko siddha karanekeliye gati sthiti Adi sabakI yugapat sahAyatA karanekA ullekha kiyA gayA hai usa viSaya meM yaha spaSTa kara dene kI AvazyakatA hai ki gati aura sthiti satra dravyoMmeM nahIM pAye jAte / ye jIva aura pudgalameM hI hote haiN| kiMtu pariNamana aura avagAhana sabhI dravyoM meM rahA karatA hai / kyoMki paryAya do prakArakI hotI haiM- 1 arthaparyAya aura vyaMjanaparyAya / sUkSma pariNamanako arthapathIya aura sthU parma0 139
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ anugAra 140 * adhyAya 2 WHE pariNamanako vyaMjanaparyAya kata haiM / dharma adharma AkAza aura kAla inameM arthaparyAya bhI hotI hai', tathA 'jIva aura pudgala meM donoM tarahekI paryAya hotI haiN| / AA1 paryAyoMkI taraha guNoMke bhI do bheda haiM-mUrta aura amuurt| mUrta dravya meM rahanevAle guNAko mUrta aura amUrta dravyoMmeM rahanevAle guNoMko amUrta kahate haiM / pudgala dravya mUrta aura zeSa dravya amUrta haiM; jaisA ki Uparake kathanase spaSTa hotA hai / saMsArI AtmAko bhI upacArase mUrta kahate haiM; jaisA ki aMge calakara batAveMge / isa prakArake guNa aura paryAya jisake svabhAva haiM usako dravya kahate haiM / isa kahane kA yaha abhiprAya "nahIM samajhanA cAhiye ki ye svabhAva bhinna haiN| kiMtu ina do svabhAvAke samUhakA hI nAma dravya hai / ata eva jaisA ki svabhAva aura svabhAvavAn meM antara honA cAhiye vaisA hI inameM bheda bhI hai| isa prakAra apane svabhAvase kathaMcit bhinna aura kathaMcit abhinna dravya ukta prakArakA hai - jIva pudgala dharma adharma AkAza aura kAla / ina dravyoMkI sattA Upara hetupUrvaka siddha kI jA cukI hai ! ata eva usake yahAM duharAne kI AvazyakatA nahIM hai| kiMtu yaha avazya samajhanA cAhiye ki dravya chaha hI haiM aura ye hI chaha dravya haiM; na kama na jyAde, aura na anya / jaisA ki naiyAyikoMne pRthivI jala agni vAyu AkAza kAla dizA AtmA aura mana, ye nava dravya haiM, aisA kahA hai / yaha isaliye ThIka nahIM hai ki inameMse Adike cAra dravya-pRthivI jala agni aura vAyu, eka pudgala dravyameM hI antarbhUta hojAte haiM / kyoMki ina sabhI maiM pugalakA lakSaNa mUrttimattA pAyA jAtA hai / yaha jo kahA jAtA hai ki pRthivImeM rUpa rasa gaMdha sparza cAro hI guNa pAye jAte haiM; kiMtu jalameM gaMdhake sivAya tInaH aura agnimeM gaMdha rasako choDakara namaH kAlA athapayAyagocarAH / vyanAthana saMbaddha dvAvanyo jIvapudgalA // 1 // sthUlo vyavagamyoM nazvaraH sthiraH' 1 sUkSmaH pratikSaNadhvaMsI paryAyazvArtha saMjJakaH // 2 // iti // SSY KE BA 14
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dharma do evaM vAyumeM eka rUpa hI pAyA jatA hai, so ThIka nahIM hai / kyoMki yaha pahale batA cuke haiM ki inameM se kahIM to cAro hI guNa udbhUta hote haiM aura kahIM koI udbhUta huA karatA hai, aura koI anubhRt| kiMtu pratyeka pudgalameM sattA cAro hI kI rahA karatI hai| kyoMki yadi aisA na mAnA jAyagA to jalase vAyu aura vAyuse jalakA svarUpa badala jAnepara usameM navIna guNa kisa taraha utpanna ho sakate haiM ? kyoMki jo guNa mUlameM nahIM ho vaha usakI paryAyameM bhI nahIM ho sakatA / ata eva cAro hI meM cAro guNa aura cAroM ko pudgala dravya hI mAnanA cAhiye / isI prakAra dizApadArtha bhI bhinna nahIM hai| usakA AkAzameM antarbhAva hojAtA hai| kyoMki AkAzapradezoMkI paMktimeM hI, idharako pUrva aura idharako pazcima, aisA vyavahAra hotA hai| dizApadArtha svataMtra hai| isa vAtakA sAdhaka koI hetu yA kAraNa nahIM hai| mana do prakArakA hotA hai| eka dravyamana dUsarA bhAvamana / saMjJI jIvoMke hRdayasthAnameM jo aSTadala kamalake AkArakA paudgalika skandhavizeSa hotA hai, jisakI ki sahAyatAse jIva vicArAdi kiyA karatA hai, usako dravyamana kahate haiN| isakA pudgalameM antarbhAva hojAtA hai| aura jo bhAvamama hai vaha jJAnarUpa hai / ata eva usakA AtmAmeM antarbhAva ho jAtA hai| isaliye mana nAmakA bhI koI svataMtra dravya siddha nahIM hotaa| isI taraha aura bhI jo aneka prakArase logoMne dravyakI kalpanAeM kara rakkhI haiM so ThIka nahIM haiN| kintu uparyukta chaha dravya hI pramANase siddha haiM jo ki apane guNaparyAya svabhAvake kAraNa karthacit nitya aura kathaMcit anitya. kathaMcit bhinna kathaMcit abhinna, kathaMcit eka kathacit aneka, ityAdi aneka apekSAoMse anekarUpa haiM / dravyarUpakI apekSA jIvAdika samasta vastu nitya hai; kyoMki, unameM yaha vahI hai, aisA jJAna hotA hai| jo devadatta bAlyAvasthAmeM thA vahI. aba yuvAvasthAmeM bhI hai isa prakArakA pratyabhijJAnake dvArA nirbAdha vyavahAra sabhI loga karate haiN| isakA kAraNa dravyakA nitya svabhAva hI hai / isI tahara paryAyadRSTi se sabhI vastu anitya haiN| kyoMki bAlyAvasthAse yuvAvasthA bhinna hai aisA sabhI loga mAnate haiM / aura yaha jJAna bhI pramANase satya siddha hai| kiMtu bAlyAvasthAke vinAza aura yuvAvasthAke utpAdake vinA yaha vyavahAra nahIM ho saMkrato, 'jo ki dravyako anitya mAne vinA nahIM bana sktaa| ata eva dravya ke ukta yuktisiddha svarUpa 'aura bhedoMko vaisA hI jAnakara tathAbhUta zraddhAna karanA cAhiye / " badhyAya ta .
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra - 242 SAHE2575555 dharmAdika dravyoMkI taharase AsravAdika tatvoMko bhI bhale prakAra jAnakara unakA zraddhAna karanekA upadeza dete haiN| dharmAdInadhigamya sacchutanayanyAsAnuyogaiH sudhIH, zraddadhyAvidAjJayaiva sutarAM jIvAMstu siddhatarAn / syAnmanandAtmaruceH zivAptibhavahAnyartho hyapArthaH zramo, manyetAptagirAsravAdyapi tathaivArAdhayiSyan dRzam // 25 // jo mumukSu viziSTa jJAnake dhAraka haiM unako samIcIna pramANa naya nikSepa aura anuyogoMke dvArA dharmAdika dravyoMko jAnakara unakA zraddhAna karanA cAhiye / kiMtu jo mandajJAnI haiM-jo ina upAyoMke dvArA dravyasvarUpakA vimarSa karane aura jJAna prApta karanekI zakti nahIM rakhate unako kevala AjJAke anusAra hI unakA jJAna va zraddhAna karanA cAhiye / tathA vizeSajJAnI aura maMdajJAnI dono hI prakArake jIvoMko sasArI aura mukta do prakArake jIvataMcakA jJAna va zraddhAna vizeSa rUpase prApta karanA caahiye| kyoMki jinakI Atmatattvake viSayameM ruci-zraddhA maMda hai unakA, mokSakI prApti aura saMsArakA nirAsa hI jisakA prayojana hai aisA, koI bhI kiyA gayA parizrama saphala nahIM hotA-vyartha jAtA hai / ata eva samyagdarzanakA ArAdhana karanevAle ukta udyotAdikake dvArA usako uddIpta va dRDha karanekI icchA rakhanevAloMko dharmAdika dravyoM va vizeSa kara AtmAke svarUpa aura bhedoM tathA AsravAdika tatvoM-Asrava baMdha puNya pApa saMvara nirjarA mokSakA Apta bhagavAneka upadezAnusAra jJAna va zraddhAna karanA caahiye| bhAvArtha-dravyAdikoMke jAnane ke upAya cAra tarahake haiM-pramANa naya nikSepa aura anuyoga / pramANa aura nayakA svarUpa batAyA jA cukA hai ki samasta vastuko viSaya karanevAle samIcIna jJAnako pramANa aura badhyAya
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastuke kisI eka aMzake viSaya karanevAle ko naya kahate haiM / pramANa aura naya dono hI artharUpa zabdarUpa aura jJAnarUpa isa taraha tIna tIna prakArake hote haiN| inameM bhI syAdasti Adi saptabhaMgIkI pravRtti huA karatI hai| jisakA ki vizeSa svarUpa graMthAntaroM meM batAyA gayA hai| dharma 143 padArthoke vyavahAra karaneke upAyako nikSepa kahate haiM / isake cAra bheda haiM-nAma sthApanA dravya bhAva / guNakI apekSA na karake kevala vyavahAra prayojanakI siddhikeliye jo kisIkI. kucha bhI saMjJA rakhadI jAtI hai usako nAma kahate haiN| jaise ki hIrAlAla / sAkAra yA nirAkAra kisI bhI vastumeM kisI anya vastukI, yaha vahI hai aisI, kalpanAko sthApanA kahate haiM jisase ki usa vastukA-jisameM kalpanA kI gaI hai usa -vastuke samAna, jisakI ki kalpanA kI gaI hai, vyavahAra ho yA kiyA jA ske| jaise ki deva-RSabhAdikI mUrti yA sataraMjake muhre| jo vastu vartamAnameM jisarUpa nahIM hai, kiMtu bhUta kAlameM vaha usa prakArakI thI athavA bhaviSyatmeM usa prakArakI hogI usakA vartamAna meM bhI usI rUpase vyavahAra karanA usako dravyanikSepa kahate haiN| jaise ki bhUta rAjA yA bhaviSyata rAjA-yuvarAjako vartamAnameM rAjA kahanA / jo padArtha vartamAnameM jisarUpa hai usakA usI rUpase vyavahAra karanA isako bhAvanikSepa kahate haiN| jaise ki pUjA karate hue manuSyako pujArI kahanA / isa prakAra ye cAra nikSepa haiM jinake dvArA jIvAdika dravyoM va AsravAdika tatvoM va padArthoM tathA samyagdarzanAdika mokSake mArgakA yathArtha vyavahAra kiyA jAtA hai / inakA vizeSa svarUpa zlokavArtika prabhRti graMthoM meM dekhanA cAhiye / yahA~para kevala mUla arthamAtra kahadiyA gayA hai| ina nikSapoMke sivAya jo padAthAkA yathArtha jJAna prApta karanekeliye upAya batAye gaye haiM unako anuyoga kahate haiN| anuyogake chaha bheda haiM-nirdeza svAmitva sAdhana AdhikaraNa sthiti aura vidhAna ! athavA , ATha bheda haiM - sat saMkhyA kSetra sparzana kAla antara bhAva aura alpabahutva / isakA bhI vizeSa svarUpa graMthAntaroMmeM hI dekhanA cAhiye / AsravAdika tatvoMkA svarUpa Age calakara likheMge / ata eva yahAM usake duharAnekI AvazyakatA nahIM hai| jo vizeSajJAnI haiM unako ina pramANAdike dvArA jIvAdikake dravyoM va dhyAya 2
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 24 badhyAya 2 AruvAdika tatvoMkA svarUpa bhale prakAra samajhakara zraddhAna karanA caahiye| jo maMdajJAnI haiM unako AjJAnusAra-tatvoMke svarUpake viSaya meM jo bhagavAnne kahA hai vaha saba satya hai; kyoMki vaha zrI jinendradevakA kahA huA hai; jo ki sarvajJa vItarAga honeke kAraNa anyathAbhASI nahIM haiM-samasta dravyoM va tatvoMkA zraddhAna karanA cAhiye / kiMtu Atmaruciko baDhAne aura dRDha karanekA prayatna donoMko hI vizeSa rUpase karanA cAhiye; kyoMki isake vinA AtmakalyANake sabhI kArya vyartha haiM / jIva padArtha svarUpakA vizeSa rUpase jJAna karAte haiM:jIve nityarthasiddhiH kSaNika iva bhavenna kramAdakramAdvA, nAmUrte karmabandha gaganavadaNud vyApake'dhyakSabAdhA / naikasminnudbhavAdipratiniyamagatiH kSmAdikArye na citvaM, yattannityetarAdipracuraguNamayaH sa prameyaH pramAbhiH // 26 // jisa prakAra jIvake sarvathA kSaNika mAnanese, jaisI ki bauddhAdikoMkI kalpanA hai, arthasiddhi-kArya kI nipatti nahIM ho sakatI usI prakAra sarvathA nitya mAnanese bhI, jaisI ki yaugAdikoMkI kalpanA hai, artha-kriyAkI siddhi nahIM ho sakatI / jisameM ki pUrvAkArakA vinAza, uttarAkArakA utpAda aura sAmAnya AkArakA avasthAna pAyA jAtA hai aise pariNamanake dvArA hI kAryakI siddhi ho sakatI hai / ata eva yadi yaha mAnA jAya ki jI sarvathA kSaNika hai eka kSaNake bAda hI niranvaya naSTa ho jAtA hai to, athavA yaha mAnA jAya ki vaha sarvathA jI i 1 - yadyapi yahAM para prasaMgavaza jIvakA hI nAma liyA hai, kiMtu sabhI dravyoMke viSaya meM aisA hI samajhanA cAhiye / 144
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 145 adhyAya 2 nitya hai - sadA aura sarvatra eka rUpameM hI rahatA hai usameM kisI bhI prakArakA pariNamana nahIM hotA, to dezakramase yA kAlakramase athavA akramase- yugapat arthAt kisI bhI prakArase kAryakI niSpatti nahIM ho sakatI / isI prakAra yadi jIvako AkAzake samAna sarvathA amUrta mAnA jAya to usake sAtha karmakA baMdha nahIM ho sktaa| kyoMki mUrtakA hI mUrtake sAtha baMdha ho sakatA hai / ataeva yadi saMsArI AtmAko mUrti rUpa rata gaMdha sparza tathA snigdharUkSatvase rahita AkAzake samAna mAnA jAya, jaisA ki naiyAyikoMne mAnA hai to, u* sake sAtha puNyapAparUpa karmoMkA, jo ki mUrta paugalika haiM, baMdha nahIM ho sakatA / isI taraha AtmAkA vyApaka svarUpa bhI usI taraha pratyakSaviruddha hai; jisa tarahase ki usakA aNurUpa / koI koI AtmAko aNuke samAna aura koI koI sarvatra vyApaka mAnate haiM / kiMtu ye dono kalpanAeM pratyakSaviruddha haiM; jaisA ki Age calakara batAyA jAyagA / yadi AtmAko eka advaita aura vibhru mAnA jAya, jaisA ki brahmAdvaitavAdiyoMne mAnA hai to, janma maraNa jarA prabhRti kAryoMke viziSTa niyamakI, jaisA ki dekhanemeM AtA hai, siddhi nahIM ho sakatI / yadi aisA mAnA jAya ki AtmA pRthivI Adi bhUtoMse hI utpanna hotA hai- unhIkA kArya hai jaisA ki cArvAkAdikoMne mAnA hai to usameM caitanya - jJAnadarzanakA pratyaya nahIM ho sktaa| kyoMki jaDa padArtha apanI jaDatAkA parityAga nahIM kara sakate / ata eva AtmAkA svarUpa jaisA ki zrI arahaMtadevane kahA hai ki, vaha kathaMcit nitya hai kathaMcit anitya, kathaMcit mUrta hai kathaMcit amUrta, kathaMcit eka hai kathaMcit aneka, ityAdi adharmAtmaka hai; usI prakAra usakA svasaMvedanapratyaya anumAna pramANa yA Agama pramANake dvArA nizcaya karanA cAhiye aura zraddhAna karanA cAhiye / yaha bAta pahale batAI jA cukI hai ki jIvAdika vastuoMko sarvathA nitya athavA sarvathA kSaNika mAnA jAyagA to arthakriyAkAritAkI siddhi nahIM hosktii| kiMtu isapara prazna ho sakatA hai ki yadi arthakriyAkAritA na mAnI jAya to kyA hAni hai ? isakA uttara dete haiM ora batAte haiM ki vinA arthakriyAkAritAke vastukA vastutva hI nahIM raha sakatA / : a. dha. 19 145
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 146 nityaM cetsvayamarthakRttadakhilArthotpAdanAt prAka kSaNe, . no kiMcit parataH karoti pariNAmyevAnyakAkSaM bhavet / / tannatat kramatorthakRnna yugapat sarvodbhavApteH sakRn, nAtazca kSaNikaM sahArthakRdihAvyApinyaho kaH kramaH // 27 // vastuko yadi sarvathA nitya mAnA jAya to yaha prazna hotA hai ki vaha kUTastha nitya hai yA pariNAmI nitya ? prathama pakSa pratyakSaviruddha hai / ata eva yadi dUsarA pakSa mAnA jAya to yaha prazna hotA hai ki usakA pariNamana kisa prakArase hotA hai? kyoMki pAraNamana do prakArase ho sakatA hai| eka to bAhya sahakArI kAraNoMkI apekSA na rakhakara svayaM apanI hI sAmarthyase / dUsarA, sahakArI kAraNoMkI apekSA rakhakara / inameMse yadi pahalA pakSa mAnA jAya to vaha vastu jisa jisa kAryarUpa pariNamana karanekI yogyatA rakhatI hai una sabhI kAryoMkI utpatti eka hI kSaNameM ho jA sakatI hai| kyoMki una kAyA~ko apane utpanna honekeliye vastukI upAdAna zaktike sivAya kisI bAhya kAraNakI apekSA nahIM hai / aisA hojAnepara eka hI kSaNameM samastakAryarUpa pariNata hojAnese kAraNavastu dvitIyA da kSaNoM meM kucha bhI pariNamana nahIM kara sakatI / ata eva pahalA pakSa ThIka nahIM ThaharatA-nitya hokara bhI vastu svayaM arthakRt siddha nahIM hotI / isakeliye yadi dUsarA pakSa mAnA jAya to usakA artha yahI hogA ki vastu pariNAmI hI hai |-prtikssnn usameM utpAdavyayadhrauvyAtmakatA lakSaNa rahatA hai - vastu kathaMcit nitya aura kathaMcit anitya hai| ata eva yahI kahanA cAhiye ki vastu nitya mAnanepara dono hI avasthAoMmeM arthakRta siddha nahIM ho sakatI / na to kramase hI kAryakArI siddha ho sakatI hai aura na yugapat hii| kyoMki eka hI kSaNameM saba kAryoMke utpanna honekA doSa upasthita ho sakatA hai; jaisA ki Upara batAyA jA cukA hai| yahAMpara bauddhAdika jo ki kSaNikavAdI haiM, kaha sakate haiM ki yadi nitya vastu kAryakArI siddha nahIM hotI to ThIka hai| kintu kSaNika vastu to arthakRt siddha ho sakatI hai| kintu unakA bhI kahanA siddha nahIM ho sakatA / kyoMki MEINSTALATHLETELEASEATMAAM-SESSAINTEASERACTE535A41SATSANANE adhyAya HISHASAATRAUpan 146
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dharma 147 SEARSHA usameM bhI eka kSaNameM samasta kAryoMke utpanna honekA pUrvokta doSa upasthita hogaa| isapara kahA jA sakatA hai ki yaha doSa taba A sakatA hai jaba ki usako yugapat arthakRta mAnA jAya / kiMtu harma usako kramase arthakata mAnate haiN| para yaha kahanA bhI ThIka nahIM ho sakatA, kyoMki vaNikameM bhI krama ! yaha kasa ho sakatA hai ki vastu kSaNika bhI ho aura kramase kAryakArI bhI ho? isa prakAra viruddha nirUpaNa karanA eka AzcaryakI bAta hai| kyoMki yaha bAta unhoMne mAnI hai ki vastu deza yA kAlakA anuvartana nahIM krtii| jaisA ki "yo yatraiva sa tatraiva yo yadeva tadeva sH| na dezakAlayoyA tibhIvAnAmiha vidyate // " arthAt - padArtha deza aura kAlako vyApta karake nahIM rahate / kiMtu jo jahAM hai vaha vahIM rahatA aura jo jisa kAlameM haiM vaha usI kAlameM rahatA hai| jIva kathaMcit mUrta hai isa bAtako batAte hue usake sAtha honevAle karmabandhakA samarthana karate haiM: khato'mUrtopi mUrtena yadgataH karmaNaikatAm / / pumAnanAdisaMtatyA syAnmUrto bandhametyataH // 28 // yadyapi jIva svataH svabhAvase amRta hai-rUpa rasa gaMdha sparzase rahita hai| phira bhI mUrta karmoM ke sAtha isa taraha ekatAko prApta hogayA hai jisa tarahase ki kSIrameM nIra mila jAtA hai| karmoMkI yaha saMtAna anAdi kAlase calI AtI hai| jisa taraha bIjase vRkSa aura vRkSase bIja honekA pravAha anAdi hai, usI taraha karmoMse jIvakI mUrtatA aura usase punaH kauke saMcaya honekA pravAha anAdi hai| isI pravAhake kAraNa jIva vyavahArase mUrta mAnA jAtA hai| kyoMka donoMke pradeza parasparameM isa taharase praveza kara jAte haiM-ekake pradeza dUsare dravyake / 1-di. jaina siddhAntako mAnanevAle / adhyAya
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 148 pradezoMmeM isa tarahase mila jAte haiM ki ve milakara eka hI paryAyarUpa hojAte haiN| ata eva svataH svabhAvase jIvake amUrta rahate hue bhI vyavahArase usameM mUrtatA mAnI jAtI hai| aura isIliye vaha karmabandhako prApta ho jAtA hai / kyoMki mRrtake sAtha baMdha honemeM koI bAdhA nahIM A sktii| isa taraha Agamake anusAra AtmAkI mUrtatA siddha hai| kiMtu isa viSayameM yukti bhI dikhAte haiM: vidyudAdyaiH pratibhayahetubhiH pratihanyate / yaccAbhibhUyate madyaprAyairmUrtastadaGgabhAk // 29 // ataya'tayA upasthita honevAle vijalIkI garjanA, meghakA zabda yA vajrapAta prabhRti vividha prakArake trAsake kAraNoMse yaha jIva pratihata-stabdha ho jAtA hai-isakI gati ruka jAtI hai| isI taraha madirA bhaGga kodoM viSa dhatUrA aphIma Adi padArthose isakI sAmarthya naSTa ho jAtI hai| isase siddha hotA hai ki aGga -zarIrako apane aGgakI tarahase dhAraNa karanevAlA yaha jIva mUrta hai| kyoMki yadi yaha zarIrI-saMsArI jIva, kyoMki jitane saMsArI jIva haiM ve saba mUrta haiM aisA pahale kahA gayA hai, mUrta na ho to usakI ukta avasthAeM nahIM ho sakatI haiM / isa prakAra Agama aura yuktise siddha honepara bhI jisake karmakI mUrtatA bhale prakAra anubhavameM AjAya aisA pramANa batAte haiM : yadAkhuviSavanmUrtasaMbandhenAnubhUyate / yathAsvaM karmaNaH puMsA phalaM tatkarma mUrtimat // 30 // karma do prakArake haiM / eka to ve jinakA ki phala sukhake kAraNabhUta indriyoMke viSaya haiN| dUsare ve adhyAya
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra ki jinakA phala duHkhake kAraNabhRta indriyoMke viSaya hai| inameMse jo karma jisa tarahaka hai vaha usI tarahakA phala utpanna karatA hai / jisa tarahase ki cUheke viSase zarIrameM cUhe sarIkhe | hI jIva paDajAta haiN| isI tarahase puNyakarmake udayase sukharUpa aura pApa karmake udayase duHkharUpa phala utpanna hote haiN| ye phala mUrta haiM aura mUte padArthake saMbaMdhase hI jIva unako bhogatA hai| isase anubhavameM AtA hai ki vaha karma bhI mUrtimAna hI honA cAhiye / kyoMki yaha niyama hai ki jisakA anubhava mUrta padArthake saMbaMdhase hogA vaha / svayaM bhI avazya mUrta hI hogaa| apane prApta zarIrakI barAbara jIvakA pariNAma hotA hai| isa bAtako siddha karate haiN| - svAGga eva svasaMvittyA svAtmA jJAnasukhAdimAn / yataH saMvedyate sarvaiH svadehapramitistataH // 31 // : jJAna darzana sukha prabhRti guNoM va paryAyoMse yukta apanI AtmAkA apane anubhavase apane zarIrake bhItara hI saba jIvoMko saMvedana hotA hai / isase mAlUma hotA hai ki jIvakA parimANa apane zarIrake barAbara hI hai| bhAvArtha-nija AtmAkA svasaMvedana pratyakSake dvArA bAhara nahIM kiMtu apane zarIrameM hI anubhava hotA hai| aura zarIrameM kahIM kahIM nahIM kiMtu usake sabhI pradezoMmeM hotA hai / isase mAluma paDatA hai ki jIvakA parimANa apane gRhIta zarIrake barAbara hI rahatA hai; na choTA na bddaa| kyoMki jisa prakAra dIpaka jisa kamare AdikameM aura usake jitane pradezoMmeM prakAza karatA huA upalabdha hotA hai vaha usI jagaha aura utane hI pradezoMmeM hai| aisA mAnA jAtA hai / usa padArthake astitvakI upalabdhi usake asAdhAraNa guNoMse hotI hai| jisa taraha dIpake astitvakA pratyaya usake bhAsuratA Adi guNoMse hotA hai usI prakAra jIvake astitvakA pratyaya adhyAya
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra To usake jJAnadarzana sukha vIrya prabhRti asAdhAraNa guNoMse hotA hai| ina guNoMkA anubhava zarIrake bhItara hI hotA hai aura usake samasta pradezoMmeM hotA hai| isase siddha hai ki AtmAkA parimANa zarIrake barAbara hI hai / pratyeka zarIrameM jIva bhinna bhinna hai, yaha bAta dikhAte haiM - __ yadaivaikoznute janma jarAM mRtyu sukhAdi vaa| tadaivAnyo'nyadityanayA bhinnAH prtynggmngginH|| 32 // jisa samayameM eka jIva janma dhAraNa karatA hai usI samayameM dUsarA vRddha ho jAtA hai| yA eka buDhDhA hotA hai to usI samayameM dUsarA janma grahaNa karatA hai| jaba ki eka sukha aura aizvaryakA bhoga karatA hai to dUsarA usI samayameM duHkha aura durgatiyoMko bhogatA hai| yaha jagatkI vicitratA hai, jo ki prAyaH sabhIke nirbAdha aura vAstavika jJAnameM pratibhAsita hotI hai| isase siddha hotA hai ki pratyeka zarIrameM zarIrakA dhAraNa karanevAlA AtmA bhinna bhinna hI hai| " jIva pRthivI Adi bhUtoMkA hI kArya hai " isa bAtakA, cArvAkako lakSya karake khaNDana karate haiM: citazcet kSmAyupAdAnaM sahakAri kimiSyate / tazcet tattvAntaraM tattvacatuSkaniyamaH ka saH // 33 // . "jIva pRthivI Adi bhUtoMkA kArya hai," cArvAkakI isa kalpanApara sahaja hI yaha prazna upasthita hotA hai ki yadi vaha bhUtacatuSpakA kArya hai to bhRtacatuSTaya usakA upAdAna kAraNa hai yA sahakArI kAraNa ? yadi 1,2-jI kAryarUpa pariNata hojAya usako upAdAna kAraNa kahate haiM, aura jo kAryake utpanna honemeM bAhya sahAyaka ho usako sahakArI yA nimitta kAraNa kahate haiN|
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagAra 151 adhyAya 2 upAdAna kAraNa hai to usakA nimitta kAraNa kauna mAnA jAyagA ? kyoMki vinA nimitta kAraNake kArya utpanna nahIM ho sakatA / yaha kAryamAtra keliye niyama hai ki antaraGga aura bAhya dono kAraNoMke mile vinA vaha utpanna nahIM ho sktaa| ata eva cetanA - kAryakeliye bhI bhUtacatuSTayako antaraMga upAdAna kAraNa mAnalenepara bhI sahakArI kAraNakI apekSA hogii| yadi dUsare pakSa ke anusAra bhUtacatuSTayako usakA nimitta kAraNa mAnA jAya to jIvatattva bhUtacatuSTayase bhinna hI hai aisA siddha hotA hai / aura aisA honepara " pRthivI jala agni aura vAyu ye cAra hI tacca haiM " aisA cArvAkoMkA niyama kisa taraha sthira raha sakatA hai ? isase siddha hotA haiN| ki jIvatatva bhUtacatuSTayakA kArya nahIM hai / cetanA kisako kahate haiM so batAte haiM: - anvitamahamikayA pratiniyatArthAvabhAsabodheSu / pratibhAsamAnamakhilairyadrUpaM vedyate sadA sA cit // 34 // yathAyogya indriyoMke grahaNa karane yogya ghaTapaTAdika padArthoM ko prakAzita karanevAle jJAnoMmeM anvita aura ahamahamikA - jisa maiMne pahale ghaTako dekhA aura jAnA thA vahI maiM aba vastrako dekha jAna rahA hUM. isa tarahake pUrvAkAra aura uttarAkArako viSaya karanevAle saMvedanake dvArA apane svarUpako prakAzita karanevAle jisa rUpakA sabhI sadA svayaM anubhava karate haiM usIko cetanA kahate haiN| isa cetanAke tIna bheda haiM; karmaphala cetanA, karmacetanA aura jJAnacetanA / kaunasA jIva pradhAnatayA kisa cetanAkA anubhava jaba ki cetanAke na bheda haiM to yaha batAiye ki karatA hai ? isakA uttara dete haiM -- sarve. karmaphalaM . mukhya mAvena sthAvarAstrasAH / SEKASEMMMMM dharma0 151
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra sakArya cetayante'staprANitvA jJAnameva ca // 35 // sthAvara-pRthivIkAyikase lekara vanaspati paryata pAMcoM hI prakArake sabhI ekandriya jIva, mukhyatayA karmaphalakA anubhava karate haiN| jo dvIndriyase lekara paMcendriyataka trasa jIva haiM ve sabhI karmake sAtha sAtha karmaphalakA bhI anubhava karate haiN| jinakI prANitA asta ho cukI hai--jinake dravyaprANa aura usake kAraNa naSTa ho cuke haiM aise jIva jJAnakA hI anubhava karate haiN| . sukhaduHkharUpa karmaphalake anubhavako karmaphalacetanA, pravRttikI kAraNabhUta kriyAoMkI pradhAnatA utpanna hue sukhaduHkharUpa pariNAmoMke anubhavako karmacetanA, svataH AtmAse abhinna ata eva svAbhAvika sukhake anubhavanako jJAnacetanA kahate haiN| inameMse karmaphalacetanA mukhyatayA sthAvarajIvoMke mukhyatayA karmacetanA aura gauNatayA karmaphalacetanA trasajIvoMke, tathA mukhyatayA jJAnacetanA aura gauNatayA karmaphalacetanA tathA karmacetanA dravyaprANarahita jIvoMke hotI hai| vyAvahArika tathA pAramArthika dRSTise prANarahita jIva kramase do prakArake haiM-eka jIvanmukta, dUsare prmmukt| jo paramamukta haiM unake karma aura karmaphala sarvathA nirjIrNa hAcuke haiM aura ve anyata kRtakRtya haiM; ata eva ve ukta prakArake jJAnakA hI anubhava karate haiM / kiMtu jo jIvanmukta haiM ve mukhyatayA jJAnakA aura gauNatayA ukta dono cetanAoMkA anubhava karate haiM; jaisA ki Upara batAyA jA cukA hai| karmaphalacetanA aura karmacetanA donoMko ajJAnacetanA kahate haiN| kyoMki donoMmeM jJAnase bhinnatAkA pratyaya hotA hai- kamacetanAmeM "jJAnase bhinna isakA maiM karttA hUM" aisA, aura karmaphala cetanAmeM, "jJAna me bhinna isako maiM bhogarahA hUM" aisA anubhava hotA hai / ye dono hI jIvanmuktake isaliye gauNa hojAte haiM ki unake buddhipUrvaka karmoMke kartRtva aura unake phalake bhoktRtvakA vinAza hojAtA hai| aba kramaprApta AsravatattvakA svarUpa batAte haiM:jJAnAvRttyAdiyogyAH sahamadhikaraNA yena bhAvena puMsaH, badhyAya 152
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra 193 badhyAya 1 zastAzastena karmaprakRtipariNatiM pudgalA hyAsravanti / AgacchantyAsravosAvakathi pRthagasadhagmukhastatpradoSa, - praSTho vA vistareNAsravaNata mataH karmatAptiH sa teSAm // 36 // - yogake dvArA karmaprakRtirUpa pariNamanako - pudgalatva kI apekSA dhauvya evaM pariNamanakI apekSA pUrvAkAra ke parihAra tathA uttarAkArakI prAptiko dhAraNa karate hue aura jJAnAvaraNAdi karmarUpa honeke yogya tathA jIvake samAnasthAnavAle karmavagaNArUpa pudgala jIvake jina prazasta yA aprazasta - zubha yA azubha bhAvoMse Ate haiM unako Asrava kahate haiM / isIke vistAradRSTise mithyAdarzana prabhRti tathA tatpradoSAdika vizeSa bheda ginAye haiM / athavA yogoMke dvArA jJAnAvaraNAdike yogya pRnaloMke AnaMko bhI Asrava kahate haiN| yahAMpara AnekA artha unakA jJAnAvaraNAdi karmarUpa pariNamana honA hai| Asrava ke ina do lakSaNoM meM se pahalA bhAvAsravakA aura dUsarA dravyAsavakA lakSaNa samajhanA caahiye| kyoMki jIvake bhAvoMse karma Ate haiM, unako bhAvAsrava aura karmayogya puloMke Aneko dravyAsava kahate haiM / yathA- Asavadi jega kammaM pariNAmeNappaNo sa viNaNeo / bhAvAsavo jiNuto kammAsacaNaM paro hodi // ates jina pariNAmoMse karma Ate haiM unako bhAvAsrava aura karmoMke Aneko dravyAsava kahate haiM / 1 " mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA baMdhahetavaH " / isa sUtrameM batAye hue / pa 2 " satpradoSaninhavamAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAnadarzanAvaraNayo: " ityAdi sUtroMke dvArA ukta 1 a. bha. 20 153
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra -- 154 Upara karmavargaNAoMke viSaya meM jo bike : samAnasthAnabAle aisA vizeSaNa diyA hai, usakA abhiprAya yaha hai ki karmakA sambaMdha jIvake jitane pradeza haiM una sabake sAtha. hotA hai| na to jIvake bAhara saMbaMdha hotA hai aura na jIvake kisI pradezako choDakara hI hotA hai / ata eva Asrava bhI jIvake samasta hI pradezoMmeM hotA hai| kyoMki jIvake jina pariNAmoMse karma Ate haiM ve samasta pradezoMmeM hI ho sakate haiM / kyoMki jIva akhaNDa dravya hai / usameM kisI bhI guNakA koI bhI pariNamana samasta dravyameM hI ho sakatA hai| jIvake pariNAmoMse jo pudgala Ate haiM ve AtmAko prApta hokara. parasparameM atyaMta avagADhatAko dhAraNa karalete haiM - eka dUsareke pradezoMmeM praveza kara avasthita hojAte haiM aura karmarUpa pariNamana karalete haiN| yathAH ___attA kuNadi sahAvaM tatthagadA puggalA sahAvehiM / gacchati kammabhAvaM aNNoNNA gADhamavagADhA // * bhAvAsravake bheda ginAte haiM:-- mithyAdarzanamuktalakSaNamasubhraMzAdiko'saMyamaH, zuddhAvaSTavidhau dazAtmani vRSe mAndhaM prmaadstthaa| krodhAdiH kila paJcaviMzatitayo yogastridhA cAsravAH, paJcate yadupAdhayaH kaliyujaste tatpradoSAdayaH // 37 // bhAvAsabake pAMca bheda haiM, mithyAdarzana 1 asaMyama 2 pramAda 3 kaSAya 4 aura yoga / inhIke vizeSa bheda tatpradoSAdika haiM; jaisA ki pahale kahA jA cukA hai aura jinase ki karmoMkA baMdha hotA hai / mithyAdarzana-isakA lakSaNa pahale " mithyAtvakarmapAkena" ityAdi zlokakI vyAkhyAdvArA batAyA adhyAya
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ jA cukA hai| vahIMpara usake bheda bhI ginAdiye gaye haiN| ata eva yahAM phira usake duharAnekI AvazyakatA na asaMyama--prANaghAta-hiMsA Adi bhAvoMko asaMyama kahate haiM / isake bAraha bheda haiN| jisameMse 6 prANAsaMyama aura 6 iMdriyAsaMyamake haiN| pAMca sthAvara (pRthivI jala agni vAyu vanaspati) aura trasa ina chaha kAyake jIvoMkI hiMsAdi karanA prANAsaMyama hai| pAMca iMdriya aura eka mana ina chahoMko apane apane viSayase na rokanA indriyAsaMyama hai| isa prakAra asaMyamake kula bAraha bheda hote haiM / pramAda-kisI bhI kAmameM sAvadhAnatA na rakhaneko pramAda kahate haiN| yahAM anagAra dharmakA prakaraNa hai, ata eva ATha prakArakI zuddhi, daza prakArakA dhama, tathA aura bhI dharmAcaraNoMmeM mandatA karaneko- usake sevana karanemeM utsAha na rakhaneko pramAda samajhanA cAhiye / jasA ki AgamameM bhI batAyA hai saMjvalananokaSAyANAM yaH syAttIbrodayo yateH / pramAdaH sostyanutsAho dharye zuddhathaSTake tathA / yatiyoMke saMjvalana aura nokaSAyakA udaya jo tIvra hotA hai usase ATha prakArakI zuddhi aura dhArmika AcaraNameM utsAha nahIM hotA; isIko pramAda kahate haiM / yaha pramAda paMdraha prakArakA hai / yathA-- vikahA tahA kasAyA idiya NiddA ya taha ya paNao ya / - cadu cadu paNa egegaM hoMti pamAdA hu paNNarasA // .. adhyAya 155 1-bhikSA IryA zayanAsana vinaya vyutsarga vacana mana aura zarIra / 2-uttama kSamA mArdava Arjava Adi /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 156 adhyAya R cAra vikathA ( strI kathA bhaktakathA rASTrakathA rAjakathA), gara prakArakA kapAya ( krodha mAna mAyA lobha, ) pAMca indriya, [ sparzana rasanA ghrANa cakSu aura zrotra ], eka nidrA aura eka praNaya - snehaM / AtmA krodhAdirUpa vikRta bhAvoMkI kaSAya kahate haiN| isake 52 bheda hai| krodha mAna mAyA lobha ina cAra kaSAyoM meM se pratyekake cAra cAra bheda haiM anantAnubaMdhI apratyAkhyAnAvaraNa pratyAkhyAnAvaraNa aura saMjvalana | isake sivAya hAsya rati arati zoka bhaya jugupsA strI puruSa napuMsaka nava bheda ye| kula milAkara kaSAyake 25 bheda haiM / dakako nokapAya kahate haiM, na ki kapAya / phira bhI nokapAya zabdakA artha Ipat kaSAya hotA hai; aura thoDese kI vivakSA nahIM bhI kI jA sakatI hai / ata eva kaSAyazabda se hI yahAM sabakA ullekha kiyA hai / aura AgamameM bhI kaSAya 25 ginAye haiM. isaliye yahAM kisI taraha kI zaMkAkA sthAna nahIM raha sakatA / yoga - mana vacana aura kAyake dvArA jo AtmapradezoM meM parispandarUpa vyApAra hotA hai usako yoga kahate haiN| ata eva AlambanakI apekSAse isake tIna bheda haiM; manoyoga vacanayoga, kAyayoga | isa prakAra ye bhAvAvake bheda haiN| inhIke uttara bheda mokSazAstrAdika meM " tatpradoSanihnavamAtsaryAntarAyA " Adi sUtroM ke dvArA batAye gaye haiM / ye mithyAdarzanAdika aura unake tatpradoSAdika uttara bheda samasta aura vyasta dono hI tarahase baMdhake kAraNa huA karate haiN| tathA jahAM jo nimitta ho vahAM usa nimittake anusAra sthiti aura anubhAgakI apekSAse jJAnAvaraNAdi karmoMkA, jaisA ki sUtrameM batAyA gayA hai, baMdha hotA hai aura prakRti pradezakI apekSA se sabhI karmo kA baMdha huA karatA hai / pahale aura tIsare guNasthAnameM ye pAMco hI bheda pAye jAte haiM / sAsAdana aura asaMyatasamyagdRSTi meM mithyAtvako chor3akara bAkI cAra, saMyatAsaMyata aura pramattasaMyata meM mithyAtva tathA aviratike sivAya tIna, aprama 1- pramAdake vizeSa bheda aura bhaGgapaddhati Adi gommahasAra kI TIkAmeM dekhane cAhiye / Maa Kaa dharma 156
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra tase lekara sUkSmasAparAya taka kaSAya aura yoga, evaM upazAMta kaSAyAdikameM eka yoga hI pAyA jAtA hai / caudahavA guNasthAna ayogI hai; aura isIliye vaha abaMdhaka hai| baMdhake kAraNako Asrava kahate haiN| isake ukta bhedoMmase yogako choDakara bAkI cAra sthiti aura anubhAgabaMdhako kAraNa haiN| tathA yoga prakRti aura pradezabaMdhako kAraNa hai: baMdhakA svarUpa batAte haiM:- sa bandho badhyante pariNativizeSeNa vivazI, kriyante karmANi prakRtividuSo yena yadi vA / sa tatkarmAmnAto nayati puruSaM yatsuvazatAM, pradezAnAM yo vA sa bhavati mithaH zleSa ubhayoH // 38 // . pUrvabaddha koMke phalakA anubhava karanevAle-phalako bhoganevAle jIvake jina pariNAmoMse karma vandhate haiM-paratantra hojAte haiM usako baMdha kahate haiM / athavA usa karmako hI baMdha kahate haiM jo ki jIvako apane adhIna karaletA hai| isI taraha jIva aura karma ina donoMke hI pradezoMke parasparameM praveza hojAneko mI baMdha ka - bhAvArtha- yahAMpara baMdhake jo tIna lakSaNa kiye gaye haiM so tani apekSAoMse haiN| pahalA lakSaNa karaNa sAdhanakI apekSAse, aura dUsarA kartRsAdhanakI apekSAse tathA tIsarA lakSaNa bhAvasAdhanakI apekSAse hai| pahalA lakSaNa baMdhake bAhya aura aMtaraMga dono kAraNoMkI pradhAnatAse kiyA gayA hai / bAhya kAraNa yoga
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 58 aura antaraGga kAraNa mohanIya karmake udayase utpanna hue vikArabhAva haiM / yogakA lakSaNa Upara likhA jA cukA hai ki mano vAk-kAya vargaNAoMke abalambanase jo AtmapradezoMkA pArispanda hotA hai usako yoga kahate haiM / yaha bhI jIvakA hI eka vikAra-pariNAmavizeSa hai ki jisake dvArA baMdhanevAle karma AyA karate haiM / Ate hue kA~ko vA puNyapAparUpase pariNata hokara praviSTa huoMko vilakSaNa rUpameM pariNamAkara unako bhogya banA kara jIvake sAtha sambaddha karadenA aMtaraGga kAraNakA kArya hai / kyoMki pUrvasaMcita koMke udayase prApta hue phalako bhoganevAle jIvake jo rAgadveSa yA moharUpa snigdha pariNAma hote haiM ve hI karmapudgaloMko viziSTazaktiyukta pariNamanako prApta kara avasthita karane meM nimitta haiM kiMtu yoga jIvapradeza aura karmaskandhaM donoMke parasparameM anupravezakA kAraNa hai| ata eva vaha bahiraGga mAnA jAtA hai| isa prakAra ye dono hI jIvake pariNAma-vizeSarUpa kAraNa karmoMkA phala denekeliye vivaza kara dete haiN| AgamameM bhI ye do hI baMdhake kAraNa pradhAnatayA mAne gaye haiN| yathAH jogaNimittaM gahaNaM jogo mnnvynnkaaysNbhuudo| bhAvaNimitto baMdho bhAvo radirAyadosamohajudo / / isa prakAra karaNa-sAdhanakI apekSAse yaha baMdhakA lakSaNa huaa| kyoMki yahAMpara baMdhake kAraNoMkA hI pradhAnatayA nirdeza kiyA gayA hai aura asAdhAraNa kAraNoMko hI karaNa kahate haiN| kiMtu kartRsAdhanakI apekSAse karmako prAdhAnya diyA jAtA hai| Upara baMdhakA dUsarA jo lakSaNa dikhAyA gayA hai usameM karmakI svataMtratAkI apekSA hai| isa apekSAse jo jIvako apane adhIna banAletA hai aura bhoktRtayA AtmAke sAtha sambaddha hotA hai usa karmako baMdha kahate haiN| isI taraha tIsare bhAvasAdhanakI apekSAse jIvaaura karmake parasparameM pradezAnupraveza honeko baMdha kahate haiN| yahAMpara yogake dvArA anupraviSTa hue jIvapradezavI karmaskandhoMkA kaSAyAdikake nimittase utpanna hue viziSTazaktiyukta pariNamanako dhAraNa kara avasthita honA baMdha samajhanA cAhiye / AgamameM bhI aisA hI kahA hai, yathAH adhyAya 2
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanagAra 159 badhyAya paraspara pradezAnAM pravezo jIvakarmaNoH / ekasva kAra ko bandho rukmakAJcanayoriva // jisa prakAra aneka tarahase rasa aura zaktivAle phala phUloMko pAtravizeSameM rakhanepara unakA madirA Adi pariNamana hojAtA hai usI prakAra yoga aura kaSAyake nimittase AtmAke sAtha sambandha karanevAle pugaloMkA bhI karmarUpa pariNamana hojAtA hai| yaha pariNamana kAraNakI maMdatA taMtritA Adike anusAra maMda tIvra Adi huA karatA hai / kiMtu sAmAnyase baMdhake do bheda haiM- eka bhAvabaMdha dUsarA dravyabaMdha / rAga dveSa yA moharUpa jo jIvake zubha yA azubha snigdha pariNAma hote haiM usako bhAvabaMdha kahate haiM / aura usake nimittase zubha yA azubharUpa pariNata pugaloMkA jIvake sAtha parasparameM saMbaMdha hojAneko dravyabaMdha kahate haiM; jaisA ki AgamameM bhI kahA hai: bajjhadi kammaM jeNa du cedaNabhAveNa bhAvabaMdho so / kammAdapadesaNaM aNNoSNapavesaNaM idaro || paya DiTThidiaNubhrAgappadesa bhedA du caduvidho baMdho / jogA paDhipadesA ThidiaNubhAgA kasAyado hoMti // prazna - Asrava aura baMdha, donoM hI meM mithyAtva avirati Adi kAraNa samAna batAye haiM; phira unameM kyA vizeSatA hai ?. uttara - prathama kSaNa meM jo karmaskandhoMkA Agamana hotA hai usako Asrava kahate haiM / Agamake anaMtara dvitIyAdi kSaNa meM jo unakA javipadezoM meM avasthAna hotA hai usakA baMdha kahate haiN| yaha bheda hai / tathA AsravameM yogI mukhyatA hai aura vaMdhameM kaSAyAdikakI / jisa prakAra rAjasabhAmeM anugrAhya yA nigrAhya puruSake praveza karane meM rAjAke AdiSTa puruSakI mukhyatA hotI hai aura usake sAtha anugraha yA nigraha karanemeM rAjAke Adeza kI pradhAnatA rahatI hai / usI prakAra Astava aura baMdhake kAraNoM meM bhI kathaMcit bheda samajhanA cAhiye / Sans 159
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra Usara baMdhake cAra bheda batAye hai-prakRti sthiti anubhAga aura pradeza / aba ina cAroMkA svarUpa batAte haiM jJAnAvaraNAcAtmA prakRtistadvidhiravicyutistasmAta / sthitignubhavo rasaH syAdaNugaNanA karmaNAM pravezazca // 19 // prakRti-yaha dravyabaMdhakA eka bheda hai| prakRti zabdakA artha svabhAva hai| jisa prakAra nimbakA svabhAva tiktatA aura guDakA svabhAva madhuratA hotA hai usI prakAra karmaskandhoMkA bhI svabhAva huA karatA hai| yogyatAnusAra karmaskandhoM meM AtmAkI zAnAdika zaktiyoMko AvRta-AcchAdita kara sakanevAlI zaktiyoM athavA una una kAryoke karasakanevAle svabhAvoMkA AvirbhAva huA karatA hai| isIko prakRtibaMdha kahate haiN| isake svabhAvabhedakI apekSAse ATha bheda haiM-zAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra, aMtarAya / inake svabhAvako AgamameM dRSTAnta dekara batAyA gayA hai| usakI gAthA isa prakAra hai paDapaDihArasimajjAhalicittakulAlabhaMDayArINaM / jaha edAsa bhAvA taha kammANaM viyaannaahi|| ___vastra, pratIhArI [ DyoDhIvAn ], akSa [ talavAra ], madya, khoDA, citrakAra, kumbhAra, aura bhaNDArI ye ukta ATha koMke ATha udAharaNa haiN| jisa prakAra vastrase AcchAdita honepara vastukA jJAna nahIM ho sakatA usI prakAra jJAnAvaraNakA. yaha svabhAva hotA hai ki usake udayase AtmAko jJAna nahIM ho sakatA / jisa prakAra pratIhArIke bIcameM AjAnepara rAjA Adike darzana nahIM ho sakate usI prakAra darzanAvaraNa ke udaya honepara padArtha dIkha nahIM sakate / jisa prakAra madhulipta churIke nimittase sukhaduHkhakA anubhava huA karatA hai usI prakAra vedanIya karmake udayase jIvako sukhaduHkhakA vedana-anubhava huA karatA hai / jisa prakAra madya pInese manuSya mo adhyAya
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra hita hojAtA hai usI taraha mohanIya karmake udayase jIva viSayoMmeM mUchita rahA karatA hai| jisa prakAra kAThameM paira paDa jAnese manuSya idhara udhara nahIM jA sakatA usI prakAra Ayu karmake udayase jIvako bhava dhAraNa karanA hI paDatA hai aura usa bhavameM rahanA hI par3atA hai| vaha svatantratAse cAhe jahAM gamana nahIM kara sakatA / jisa prakAra citrakAra aneka prakArake citra banAtA hai usI taraha nAma karmake udayase nAraka Adi aneka avasthAeM jIvakI banatI haiN| jisa taraha kumbhAra choTe baDe vartana banAtA hai usI taraha gotra karmake udayase jIvakA uccanIca vyapadeza hotA hai / jisa taraha bhaNDArI dravya denemeM vighna DAlA karatA hai usI taraha antarAya karmake udayase jIvake dAnAdika kAryoM meM vighna upasthita huA karatA hai / isa prakAra jo karmaskandha AtmAse sambaddha hote haiM ve prakRtisvabhAvabhedakI apekSAse ATha prakArake haiM / isa svabhAvabhedakI apekSAse hI arthake anusAra karmoke uparyukta ATha nAma rakkhe gaye haiN| baMdhakA dUsarA bheda sthiti hai| uparyukta svabhAvase una karmaskandhoMka na chUTaneko jabataka ve karmaskandha apane ukta svabhAvase cyuta na hojAya tabatakakI kAlamaryAdAko sthiti kahate haiM / jisa prakAra bakarI gau meMsa Adike dUdha meM sthiti kAlamaryAdA rahA karatI hai ki unakA mAdhurya-svabhAva itane kAlataka tadavastha rhegaa| isI prakAra jJAnAvaraNAdi koMmeM bhI svabhAvakI kAlamaryAdA paDA karatI hai ki unakA vaha svabhAva itane kAlataka tadavastha rahegA aura usa svabhAvavAle karmaskandha AtmAse itane kAlataka sambaddha raheMge / isIko sthitibaMdha kahate haiN| yaha sthiti kamase kama antarmuhUrta aura adhikase adhika sattara koDAkoDI sAgara takakI hotI hai| kiMtu ekeka samayakI hInAdhikatAse aneka prakArakI hai jo ki graMthAntaroM meM batAI gaI hai| D badhyAya 11 baMdhakA tIsarA meda anubhava hai / karmaskandhoMke rasa-sAmarthya vizeSako anubhava kahate haiN| jisa prakAra bakarI gau yA bheMsa Adike dhameM jo puSTi Adi apanA kArya karanevAlI zakti hai usameM tIvra maMda AdirUpa aneka prakArakI vizeSatA rahA karatI hai / usI prakAra karmapudgaloMmeM bhI apanA apanA kArya karanemeM sAmarthyakI vizeSatA rahA ba. gha. 21
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 162 adhyAya 2 karatI hai / isIko anubhavabaMdha kahate haiM / anubhavabaMdhake anusAra isa prakArakI sAmarthyavizeSase yukta paramANuoMkA AtmAse sambandha hotA hai| kiMtu prakRtibaMdha meM Asrava dvArA Aye hue aSTakarmayogya pudgala AtmAse baMdhate haiM / yahI prakRtibaMdha aura anubhava baMdhameM antara hai| jahAMpara jIvake zubha pariNAma prakarSatayA pAye jAte haiM vahAMpara zubha karmoMkA anubhava prakRSTa aura azubha karmoMkA nikRSTa huA karatA hai / aura jahAM azubha pariNAma prakarSatayA huA karate haiM vahAM para azubha karmoMkA anubhava tIvra tathA zubha karmoM kA anubhava maMda huA karatA hai / ghAti aura aghAti bhedakI apekSAse ghAtikarmo kI zakti latA dAru asthi aura pASANa isa taraha cAra prakArakI hotI hai| aghAti karmoM meM azubha karmoMkI zakti nimba kAJjIra viSa aura hAlAhala isa taraha cAra prakArakI aura zubha karmoMkI guDa khAMDa zakara aura amRta isa taraha cAra prakArakI huA karatI hai| ina udAharaNoMke anusAra hI karmoM ke sAmameM bhI vizeSatA huA karatI hai / usIko anubhava kahate haiM / isa tarahake sAmarthyayukta paramANuoMke, AtmAke sAtha, baMdhaneko anubhavabaMdha kahate haiM / baMdhakA cauthA bheda pradezabaMdha hai / baMdhanevAlI karmaparamANuoM kI saMkhyA ke viSayameM nizcita iyattAko pradezabaMdha kahate haiN| kyoMki jo karmaskandha jJAnAvaraNAdi karmarUpa pariNata hokara AtmAke sAtha baMdhate haiM unameM paramANuoM kI saMkhyA bhI nizcita rahatI hai| kyoMki aisA honepara hI unakA vaha svabhAva sthira raha sakatA hai; aura svabhAva ke anusAra phala bhI ho sakatA hai / kyoMki pudgalaskandhameM paramANuoMkI saMkhyA meM parivartana honepara svabhAvAdikameM bhI parivartana ho jAnA nyAyaprApta hai / isa prakAra baMdhake ye cAra bheda haiM jinakA ki lakSaNa Upara likhA gayA hai| aisA hI Agama meM bhI kahA hai / yathA - svabhAvaH prakRtiH proktA sthitiH kAlAvadhAraNam / anubhAgo vipAkastu pradezoMzavikalpanam // baMdhakI yaha vicitratA usake kAraNabhUta kaSAyAdikoMkI vicitratApara nirbhara hai; kyoMki kAraNake anusAra ke 162
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 161 kArya huA karatA hai| athavA jisa prakAra khAye hue annAdikakA skaMdha eka hI hai| phira bhI usameM aneka vikArarUpa pariNata honekI sAmarthya rahatI hai aura kAraNake anusAra vaha vAta pitta kapha khala rasa Adi aneka pariNamanako prApta karaletA hai| usI prakAra yadyapi jo karmaskandha AtA hai vaha eka hI hai| phira bhI kAraNabhedake anusAra vaha nArakAdi nAnArUpa pariNamana karaletA hai| jisa prakAra karmasAmAnyakeliye yaha kahA gayA hai usI prakAra karmavizeSakeliye bhI samajhanA caahiye| kyoMki jisa prakAra AkAzase varSanevAlA jala yadyapi eka hI rahatA hai, phira bhI vaha pAtrAdika sAmagrIkI vizeSatAke anusAra aneka rasarUpa pariNata ho jAtA hai| usI prakAra eka hI jJAnAvaraNAdika skandha kaSAyAdi sAmagrIkI taratamatAke anusAra matyAvaraNAdi anekarUpa pariNata ho jAtA hai / isI taraha dUsare bhI vizeSa kamAke viSayameM samajhanA cAhiye / isa karmake sAmAnyase eka, vizeSatayA puNyapApakI apekSA do, uparyukta prakRti AdikI apekSA cAra, aura jJAnAvaraNAdikakI apekSA ATha bheda hote haiN| tathA isI taraha apekSAbhedake anusAra saMkhyAta asaMkhyAta aura amaMta bheda bhI hote haiN| Upara jo aghAtikarmake puNya aura pApa isa taraha do bheda batAye haiM unakA svarUpa aura bheda batAte haiM : puNyaM yaH karmAtmA zubhapariNAmaikahetuko bandhaH / sadvadyazubhAyurnAmagotrabhittato'paraM pApam // 40 // usa karmAtmaka baMdhako ki jisake pradhAna hetu jIvake zubha pariNAma haiM, puNya kahate haiM aura jisake pradhAna hetu jIvake azubha pariNAma haiM usako pApa kahate haiM / isa puNya aura pApake do bheda haiM / dravyapuNya aura bhAvapuNya tathA dravyapApa aura bhAvapApa / jIvake zubha pariNAmoMke nimittase kartA pudgalakA jo viziSTa prakRtirUpa pariNamana nizcayase karmarUpako prApta hojAtA hai usako dravyapuNya kahate haiN| aura kartA jIvake ve karmarUpako prApta adhyAya 163
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 164 honevAle zubha pariNAma jo ki usa dravyapuNyakA nimitta haiM unheM AsravakSaNake anaMtara bhAvapuNya kahate haiN| isI taraha dravyapApa aura bhAvapApakA bhI svarUpa samajhanA cAhiye / aMtara itanA hI hai ki isameM jIvake azubha pariNAma grahaNa karane cAhiye, jaisA ki Upara kahA jA cukA hai| puNyakarmake sAmAnyase cAra bheda haiM-sAtA vedanIya, zubha Ayu, zubha nAma aura zubha gotra / kiMtu uttara bheda byAlIsa haiM / yathA- sAtA vedanIya 1 tiryagAyu 2 manuSyAyu 3 deva Ayu 4 manuSya gati 5 devagati 6 paMcendriyajAti 7 audArika zarIra 8 vaikriyika zarIra 9 AhAraka zarIra 10 taijasazarIra 11 kArmANazarIra 12 audArika AGgopAGga 13 vaikriyika AGgopAGga 14 AhAraka AGgopAGga 15 samacaturasra saMsthAna 16 vajrarSabha nArAca saMhanana 17 prazasta varNa 18 prazastagaMdha 19 prazasta rasa 20 prazasta sparza 21 manuSyagatyAnupUrvya 22 devagatyAnupUrvya 23 agurulaghu 24 paraghAta 25 ucchAsa 26 Ata. pa 27 udyota 28 prazasta vihAyogati 29 trasa 30 bAdara 31 paryApta 32 pratyekazarIra 33 sthira 34 zubha 35 subhaga 36 susvara 37 Adeya 38 yaza-kIrti 39 nirmANa 40 tIrthakara 41 uccagotra 42 / / isI taraha jisa karmarUpa baMdhake pradhAna hetu jIvake azubha pariNAma haiM usako hI pApa kahate haiN| isake ATha bheda haiM jinake nAma Upara likhe jA cuke haiN| kiMtu uttara bheda vyAsI haiM, yathA-jJAnAvaraNakI pAMca (matijJAnAvaraNa Adi), darzanAvaraNakI nava (cakSurdarzanAvaraNa Adi ), asAtA vedanIya eka, mohanIyakI chabbIsa ( eka mithyAtva aura 25 kaSAya ), Ayu eka (nAraka), nAmakarmakI 34 ( uparyukta puNya prakRtiyoMke sivAya naraka gati Adi), gotra eka [ nIca], antarAyakI pAMca [dAnAntarAya Adi / isa prakAra baMdhatatvake svarUpa aura bheda batAye gye| aba usake bAda saMvaratattva kramaprApta hai| ata eva usakA svarUpa aura bheda batAte haiM: ____sa saMvaraH saMtriyate nirudhyate karmAsravo yena sudarzanAdinA / adhyAya
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dharma 165 / KASARAS guptyAtmanA vAtmaguNena saMvRtistadyogatadbhAvanirAkRtiH sa vA // 1 // AtmAke jina samyagdarzanAdika athavA guptyAdika guNoMse pUrvokta karmoMkA Asrava saMvRta hotA hai-rUkatA hai usako saMvara kahate haiM / athavA karmayogya pudgaloMke kamarUpa honese rukaneko bhI saMvara kahate haiN| bhAvArtha-saMvaratattva AsravatattvakA bilakula pratipakSI hai / ata eva jisa prakAra AtmAke jina pariNAmoMse karma Ate unako bhAvAsrava aura koMke Aneko dravyAsrava kahate haiN| usI prakAra AtmAke jina bhAvoMse karmoMkA AnA rukatA hai unako bhAvasaMvara aura karmoMke Anese rukaneko dravyasaMvara kahate haiM / jisa prakAra bhAvAsravake bheda mithyAdarzanAdika haiM usI prakAra bhAvasaMvarake bheda samyagdarzana samyagjJAna saMyama aura gupti Adika haiM / jaisA ki AgamameM bhI batAyA hai| yathAH vadasa bhidIguttI o dhammANupihAparIsahajao ya / cArittaM bahubheyA NAyavvA bhAvasaMvaravisesA / / vrata samiti gupti dharma anuprekSA parISahajaya aura cAritra tathA inake uttara bheda bhAvasaMvarake hI vizeSa bheda haiN| kramaprApta nirjarAtatvakA svarUpa aura bheda batAte haiM / nirjIyate karma nirasyate yayA puMsaH prdeshsthitmekdeshtH| sA nirjarA paryaya vRttiraMzatastatsaMkSayo nirjaraNaM matAtha saa|| 42 // jIvakI paryayavRtti-saMklezanivRttirUpa pariNAmoMko nirjarA-bhAvanirjarA kahate haiM ki jisake dvArA jIvake pradezoM-aMzoMmeM sthita karma ekadeza rUpase nirjIrNa hojAte haiM-AtmAse sambandha choDakara pRthak hojAte haiM / athavA jIvake pradezoMmeM sthita koMke eka deza rUpase pRthak honeko bhI nirjarA-dravyanirjarA kahate haiN| ASANTPADMASTRAMITASAHESAMADRASTREAST badhyAya
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanagAra 166 adhyAya prazna - saMklezanivRttiko paryayavRtti kisa taraha kahA jA sakatA hai; kyoMki jo nivRttirUpa hai vaha pravRttirUpa nahIM ho sakatA / phira Upara jo paryAyazabdakA artha nivRttirUpa kiyA hai so kisa taraha ghaTita hotA hai ? uttara - parizuddha bodhako hI paryaye kahate haiM / aura isa paryayakI vRtti saMkkezase rahita hI ho sakatI hai| tabhI usako zuddha kaha sakate haiN| yaha zuddhopayoga hI bahiraMga tathA aMtaraMga tapake dvArA vRddhiko prApta hokara 'karmoMkI zaktiko kSINa karanemeM samartha ho sakatA hai / ataeva isa zuddhopayogako hI bhAvanirjarA kahate haiM / aura isake dvArA anubhAva - phala dekara athavA binA phala diye hI pUrvasaMcita karmoMkA ekadezarUpase kSaya honA dravyanirjarA kahatI hai / dravya nirjarAke bheda aura unakA svarUpa batAte haiM dvidhA'kAmA sakAmA ca nirjarA karmaNAmapi / phalAnAmiva yatpAkaH kAlenopakrameNa ca // 43 // dravyanirjarA do prakArakI hai--akAma aura sakAma / yathAsamaya udayameM Aye hue karmoM ke phala dekara nirjIrNa honeko akAma nirjarA kahate haiM / isIko vipAkajA (savipAka ) aura anaupakramikI bhI kahate haiN| upakramase athavA binA phala diye hI karmoMke nirjIrNa honeko sakAma nirjarA kahate haiN| isako avipAkajA ( avipAka) aura aupakramikI bhI kahate haiN| bhAvArtha - yathAsamaya aura, na kevala yathAsamaya hI kiMtu, upakramase bhI phaloMkI taraha karmoMke bhI phala dene ko pAka kahate haiM / jisa taraha Amra prabhRti phaloMkA pAka jisameM ki rasa AdikA pariNamana hojAtA hai, do prakAra kA hotA hai / eka to vaha ki jo apane kAlake anusAra svayaM ho| dUsarA vaha ki jo prayoktA puruSake upAya -- pAla AdimeM denese ho| isI taraha jJAnAvaraNa Adi kamaukA pAka bhI do prakArase hotA hai| ataeva 166
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 167 nirjarAke bhI do bheda haiN| jo karma sthitike anusAra jisa samayameM phala denekI apekSAse pUrvameM saMcita huA thA usakA usI samayameM phala dekara nirjIrNa honA isako savipAka nirjarA kahate haiM / jo pAlake AmakI tarahase prayogapUrvaka udayAvalImeM lAkara bhogAjAya aura nirjIrNa hojAya usa nirjIrNa honeko avipAka nirjarA kahate haiM / jisameM buddhipUrvaka prayoga kiyA jAya aise apane pariNAmako upakrama kahate haiN| mumukSuoMke zubha yA azubha pariNAmoMke nirodharUpa saMvarase aura zuddhopayogase yukta upakramako hI tapa kahate haiN| dUsare sAdhAraNa logoMkI apekSA apane yA parake sukha yA duHkhake sAdhanoMkA buddhipUrvaka prayoga bhI upakrama samajhanA cAhiye / kyoMki uparyukta zlokameM paryayavRtti isa zabdase sAmAnyataH pariNAmamAtrakA grahaNa kiyA hai / jaisA AgamameM bhI kahA hai| yathAH abuddhipUrvApekSAyAmiSTAniSTaM svadevataH / buddhi pUrvavyapekSAyAmiSTAniSTaM svapauruSAt // jahAMpara iSTa yA aniSTa kArya abuddhipUrvaka hote haiM vahAMpara apane daivakI pradhAnatA samajhanI cAhiye aura jahAMpara aise kArya buddhipUrvaka hote haiM vahAM apane pauruSakI pradhAnatA samajhanI cAhiye / kramaprApta. mokSatatvakA svarUpa batAte haiM:yena kRtsnAni karmANi mokSyante'syanta AtmanaH / ratnatrayeNa mokSosau mokSaNaM tatkSayaH sa vA // 44 // badhyAya jisake dvArA samasta karma- pahale mohanIya prabhRti ghAtikarma, pIche Ayu Adika aghAti karma chUTa jAte haiM- parama saMvarake dvArA apUrva karma Anese ruka jAta aura parama nirjarAke dvArA pUrvasaMcita karma AtmAse pRthaka ho jAte haiM usa ratnatrayako-nizcaya samyagdarzana i. cAritrako athavA isa ratnatrayarUpa pariNata, A 167
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 168 adhyAya 2 tmAko mokSa - bhAvamokSa kahate haiN| athavA vedanIya Ayu nAma gotrarUpa karmapudgaloMke jIvase sarvathA vizleSa ho jAneko mokSa - dravyamokSa kahate haiM / AgamameM bhI mokSake viSayameM aisA kahA hai ki "AtyantikaH svahetoryo vizleSo jIvakarmaNoH / sa mokSaH phalametasya jJAnAyAH kSAyikA guNAH // " apane hI kAraNase jo jIva aura karmakA sarvathA vizleSa ho usako mokSa kahate haiN| isakA phala AtmAke jJAnAdika kSAyika guNa haiM / tathA- " bandhahetvabhAvanirjarAbhyAM kRtsnakarmavipramokSo mokSaH / " dravyasaMgrahameM bhI kahA hai ki " savvassa kammaNo jo khayahedU appaNo hu pariNAmo / yo sa bhAvamokkho davyavimokkho ya kammapuhabhAvo // " AtmAke ve pariNAma ki jo samasta karmoke kSayake kAraNa haiM bhAvamokSa samajhane cAhiye aura karmoMke pRthaka hojAneko dravyamokSa kahate haiM / tatvArthavArtika meM bhI kahA hai ki -. tato mohakSayopetaH pumAnudbhUta kevalaH / 'viziSTakaraNaH sAkSAdazarIratvahetunA // ratnatritayarUpeNAyogikevalinontime / kSaNe vivartate tadabAdhyaM nizcayAnnayAt // vyavahAranayAmityA tvetatprAgeva kAraNam / mokSasyeti vivAdena paryAptaM nyAyadarzinaH // 168
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ / nizcaya nayakI apekSAse to mohanIya karmakA kSaya hojAnepara aura kevalajJAnake udbhUta hojAnepara viziSTa HI karaNase yukta jIva ayogakevala guSasthAnake aMtima samayameM azarIratAke kAraNabhUta ratnatrayake dvArA abAdhya pada -mokSarUpa pariNata ho jAtA hai; kyoMki sAkSAt kAraNa vahI hai| kiMtu vyavahAra naya se ayogakevala guNasthAnake aMtima samayase pahale ke samayavartI, ralaMtraeko bhI mobA. kAla kahA jA sakatA hai| muktAtmAoM ke svarUpakA virUpaNa karate haiMpramaNe masivanmale khamasi svAryaprakAzAtmake , . majanto nirupAkhyamoghacidacinmokSArthitIrthakSipaH / kRttvAnAdyapi janma sAntamamRtaM sAdyapyanantaM tritAH, saddAdhInayavRttasaMyamatapaHsiddhAH sadAnandinaH // 15 // samIcIna darzana bAna naya cAritra saMyama aura vapa ina chaha upAyoMke dvArA siddha-AtmasvabhAvako siddha karanevAle muktAtmA dravya aura bhAvarUpa karmamalake sarvathA kSINa ho jAnepara maNike samAna apane aura samasta para padArthoke prakAzaka nija tejameM nimagna hote hue nirupAkhya moghacit aura acit isa taraha bhinna bhinna mokSakA svarUpa mAnanevAloMke tIrtha-AgamakA parityAga kara anAdi bhI saMsArako naSTa kara sAdi kiMtu ananta amRta-mokSapadako prApta karalete haiM aura ve sadA Ananda-Atmika sukhakA anubhava karate rahate haiN| bhAvArtha- Upara siddhike jo chaha upAya batAye haiM ve Arambha avasthAkI apekSAse haiN| kyoMki koI to samyagdarzanakI pradhAnatAse ratnatrayako pUrNa kara samasta karmamala --kalaMkako nA kara nija svarUpakI prAptirUpa siddhiko prApta karate haiM aura koI samyagjJAnakI pradhAnatAse tathA koI naya AdikI pradhAna ISE adhyAya
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra tAse prApta karate haiM / jisa prakAra lage hue malake dUra hojAnepara maNiyAM apane aura parake svarUpako prakAzita karanevAle nija tejameM nimagna rahatI haiM-utpAda vyaya dhrauvyasvarUpameM avasthita rahatI haiM usI prakAra ukta mukta jIva bhI dravyabhAvarUpa karmamalake niHzeSa ho jAnepara nija svarUpa aura samasta traikAlika padArthoMke prakAzAtmaka-yugapat jJAnadarzana pariNamanarUpI nija tejameM nimagna rahate haiM-utpAda vyaya dhauvyasvarUpameM avasthita rahate haiN| ... ... ukta upAyoMke dvArA siddhi prApta karanevAle muktAtmA anAdi saMsArako sarvathA naSTa karake jisa amRtamokSapadako prApta hote haiM vaha yadyapi paryAyadRSTise sAdi hai phira bhI svarUpataH anaMta hai| kyoMki phira vahAMse bhava dhAraNa nahIM karanA paDatA / isa prakArake muktAtmA jIvanmukti avasthAmeM mokSake nirupAkhya prabhRti svarUpa mAnane vAleke AgamakA nirAkaraNa yA pratikSepa karadete haiN| kyoMki ve unase vilakSaNa mokSakI vyavasthA karate haiN| aura. paramamukti avasthAmeM usI tarahakI mokSameM avasthita rahate haiN| kucha logoMne mokSakA svarUpa nirupAkhya mAnA hai ! unakA kahanA hai ki jisa prakAra dIpakakA bujhajAnepara kucha svarUpa nahIM rahatA usI prakAra AtmAkA bhI nirvRti prApta karanepara kucha svarUpa nahIM rahatA / ata eva mokSakA svarUpa niHsvabhAva hai| isI taraha kucha logoMkA kahanA hai ki mokSa moghacit hai| kyoMki jIvakA jo caitanya svarUpa mAnA gayA hai vaha jJeyAkAra pariccheda-pratibhAsase rahita hai / isI prakAra koI koI kahate haiM ki mokSa acita hai / kyoMki usa avasthAmeM AtmAke buddhi Adika nava vizeSa guNoMkA uccheda hojAtA hai| isI taraha aura bhI mokSake svarUpake viSayameM aneka kalpanAeM haiM jo ki samIcIna na honese upekSaNIya hI haiN| isa upekSaNIyatAko jIvanmukti avasthAmeM bhagavAnne apane upadezase yuktipUrvaka siddha karake batAdiyA hai / ata eva muktAtmA ukta mokSake viparIta svarUpakA nirAkaraNa karanevAle haiN| isa tarahake muktAtmA sadA-anaMta kAlata ka Atmika sukhameM lIna rahate haiN| .isa prakAra jIvase lekara mokSataka sAta taccoMkA svarUpa Upara batAyA / inhI tatvArthoMke zraddhAnako samyagdarzana kahate haiM / isa samyagdarzanake utpanna honemeM jisa sAmagrIkI apekSA hai usako do zlokoMmeM batAte haiM: B EIFEIAS aMdhyAMya / HSSENCE
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 171 dRSTinasaptakasyAntahetAvupazame kssye| / kSayopazama AhosvigavyaH kAlAdilabdhibhAk // 46 // pUrNaH saMjJI nisargeNa gRhNAtyadhigamena vA / tryajJAnazuddhidaM tattvazraddhAnAtma sudarzanam // 47 // yugmam / paryApta saMjJI aura kAlAdi labdhiyoMko prApta karanevAlA bhavya jIva nisargase athavA adhigamake dvArA samyagdarzanake ghAtanevAlI sAta prakRtiyoMke upazama kSaya athavA kSayopazamarUpa antaraMga karaNake milanepara tatva zraddhAnarUpa aura tIno ajJAnoM meM zuddhi utpanna karanevAle samyagdarzanako prApta karatA hai| ___ bhAvArtha--zaktivizeSakI pUrNatAko paryApti kahate haiN| usake chaha bheda haiM-AhAra zarIra iMdriya zvAsocchAsa bhASA aura mana / ye paryApti jisake pUrNa hogaI haiM usako paryApta kahate haiN| isI taraha zikSA AlApa upadeza Adiko grahaNa karanevAle zAkti-manako saMjJA kahate haiM / yaha saMjJA jinake pAI jAya una jIvoMko saMjJI kahate haiN| isa tarahake paryAptaka aura saMjI jIvake uparyukta antaraGga kAraNake tathA kAlAdi labdhiyoM-samyaktvake utpanna honemeM apekSita yogyatAoMke milanepara nisarga yA Adhigamake dvArA samyagdarzana udbhUta hotA hai| isa dvArakI apekSAse hI samyagdarzanake do bheda haiM-1 nisargaja, 2 adhigamaja / jahAM utpanna honemeM dezanA sAkSAt nimitta na ho vahAM nisargaja samyagdarzana samajhanA cAhiye / aura jahAMpara utpanna honemeM dezanA-paropadeza sAkSAt nimitta ho usako adhigamaja samajhanA cAhiye / kiMtu antaraGga kAraNa donoMkA hI samAna hai / samyaktvake ghAtanevAlI tIna darzanamohanIya aura cAra anantAnubaMdhI kaSAya isa taraha sAta prakRtiyoMkA upazama yA kSaya athavA kSayopazama samyagdarzanakI utpattimeM antaraGga kAraNa hai| phala denevAlI zaktike udabhRta na honeko dezanA sAmAna sAkSAt tIna dRza adhyAya
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 172 upazama aura una koMke sarvathA naSTa honeko kSaya kahate haiN| sarvavAti saryoM meM se sadayasthAvAloMkA upazama aura udayameM AnevAloMkI vinA phala diye nirjarA, tathA dezaghAti spardhakoMkA udaya honepara karmakI jo avasthA hotI hai usako kSayopazama kahate haiM / inameMse kisI bhI eka aMtaraGga kAraNake tathA ukta kAraNoMke milanepara jo samyagdarzana utpanna hotA hai vaha ukta nisarga aura adhigamakI apekSAse yadyapi do prakArakA hai phira bhI sAmAnyase sabhI samyagdarzana tatvazraddhAnarUpa hote haiM, na ki rucirUpa / kyoMki kSINamoha jIvoMke ruci nahIM ho sakatI / vinA rucike samyaktvakI aura usake vinA jJAnacAritrakI tathA inake vinA muktikI siddhi nahIM ho sakatI / ruciko jo samyagdarzana pahale kahA hai vaha upacArase kahA hai / isa samyagdarzanake mAhAtmyase tIno ajJAnoM -kumati kuzruta aura vibhaMgameM viparItatA dUra hokara zuddhi - samIcInatA utpanna ho jAtI hai| kAlalAbdha Adika jo kAraNa batAye jAte haiM ve aneka haiM / karmAviSTa bhavya ardhapudgalapArivartanapramANa kAla zeSa rahanepara prathama samyaktvako utpanna karaneke yogya hotA hai na ki adhika kAla zeSa rahanepara / isIko kAla rase kahA thA inake vinA jIvoMke sAcana 1- karmaspardhakoMkA apahanana-ghAta karadenevAloM ne spardhakakA lakSaNa isa prakAra kahA hai ki karmaparamANuke zaktisamUhako varga, vargarUpa aNuoMke samUhako vargagA, aura vargagAoMke samUhako spardhaka kahate haiM / yathAH " vargaH zaktisamUho'NoraNUnAM vrgnnoditaa| vargaNAnAM samUhastu spardhakaM spardhakApahaiH / " 2-samyaktvotpattike kAraNa AgamameM bhI aneka prakArake batAye haiM / yayA : "cadugadi bhavbo sagI pajatto suddhago ya sAgAro / jAgAye sajessye salAkho sampamukyamaha // "
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ ndhi kahate hai| Adizadata paidanA Amabhava jAtismaraNa jinAlAdarzana prabhRti AgamameM aneka tAye badanAra .. / isa dharmazrutikhAvismRtimurAhajinamahimavazanaM mahatAm / bAya prathamazoGga vinA surakSiyAnabAdimuvAm // mevekiNAM pUrve hai sajinArvekSaNe naratirazrAm / sahagamibhave triSu prAk zvazreSvanyeSu sa dvitIyosau // bhAyopazamikI landhi zA~dI deza nikI bhavI / prAyogikI samAsAdya kurute karaNatrayam / / isa prakAra dharmazravaNa aura jAtismaraNa Adi gatibhedakI apekSAse prathamopazama samyaktvake bhinna mitra bAhya kAraNa batAye haiN| kiMtu aMtaraMgakI kSAyopazAmakI Adi 5 labdhiyAM sAmAnya kAraNa haiM / inameM bhI AdikI cAra sAmAnya aura aMtakI karaNalabdhi vizeSa kAraNa haiN| kyoMki AdikI cAra lAbdhayoMke hojAnepara bhI karaNalabdhike vinA samyaktva utpanna nahIM ho sakatA / jaisA ki kahA bhI hai: khayauvasa miya visohI desaNa pAugga karaNa ladhIe / cattArivi sAmaNNA karaNaM puNa hodi sammatte // ... pUrvasaMcita karmapaTalake anubhAgaspardhakoMkI, pariNAmoMkI vizuddhike saMbaMdhase pratisamaya anaMta anantaguNI hIna udIraNA hone ko kSAyopazamikI labdhi kahate haiM / kSayopazamase yukta udIraNAko prApta anubhAgaspardhakoMse honevAle una pariNAmoMko zauddhI labdhi kahate haiM jo ki sAvadha asAtAvedanIya prabhRti karmabaMdhake viruddha aura sAtAvedanIya Adi karmabaMdhako nimitta haiM / sthArtha tavake upadeza yA usa upadezake denevAle AcAryAdikI prAptiko athavA upadiSTa arthake grahaNa dhAraNa aura vicAra karane kI zaktiko dezanikI labdhi kahate haiM / SINESSISTRNANTARSA-Aachar PATPATREATEMENTS badhyAya 173
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 174 adhyAya antaHkoTIkoTI sAgarakI sthitivAle karmoMke baMdhako prApta honepara vizuddha pariNAmoMke saMbaMdhase satkarmoM ko saMkhyAta hajAra sAgara kama antaHkoTIkoTI sAgarakI sthitise yukta karanepara hI Adya samyaktvako grahaNa kara sakatA hai| isI yogyatAko prAyegikI labdhi kahate haiN| AtmAke pariNAmavizeSoM kI prAptiko karaNalabdhi kahate haiN| isake tIna bheda haiM- athapravRtta yA adhaHpravRtta karaNa apUrva karaNa, anivRtti krnn| ina tIno karaNa ke kramase karalenepara bhavya jIva samyaktvako prApta hojAtA hai / yathA: athapravRttakApUrvAnivRttikaraNatrayam / vidhAya kramato bhavyaH samyaktvaM pratipadyate // anAdi mithyAdRSTi jisake ki mohanIya karmakI chabbIsa prakRti sattAmeM rahA karatI haiM athavA sAdi miyAdRSTi, jisake ki mohanIya karmakI chabbIsa yA sattAIsa athavA aThThAIsa prakRtiyAM sattA meM rahA karatI haiM, jaba prathama samyaktvako prApta karaneko unmukha hotA hai taba aise zubha pariNAmoMke abhimukha hotA hai ki jinakI vizuddha antarmuhUrtataka anantaguNI anantaguNI vRddhike dvArA baDhatI hI jAtI hai / evaM jo cAra manoyogoM meM se kisI eka manoyoga se aura cAra vacanayogoM meM se kisI eka vacanayogase tathA audArika vaikriyika kAyayogoM meM se eka kAyayogase, tIna veda mese eka vedase yukta aura saMkleza pariNAmoMse rahita hotA hai| jisakI kaSAya naSTa hotI calI jAtI hai| jo sAkAra upayogako dhAraNa karanevAlA aura baDhate hue zubha pariNAmoMke nimittase samasta karma prakRtiyoM kI sthitikA vhAsa karatA huA azubha prakRtiyoMke anubhAga baMdhako dUra karatA aura zubha prakRtiyoMke anubhAgabaMdha ko baDhAtA hai| aisA hI bhavya jIva ukta tIna karaNoMke karanekA prArambha karatA hai jinakA ki pratyekakA kAla antarmuhUrta hai| kamoMkI sthiti antaHkoTIkoTI hojAnepara adhaHkaraNAdikameM kramase praveza karatA hai | sabhI karaNoM ke prathama samaya meM jIvakI zuddhi bahuta kama rahA karatI hai| kiMtu pratisamaya vaha antarmuhUrtataka anantaguNI anantaguNI baDhatI jAtI hai| tIno hI karaNa anvartha haiN| jo karaNa- pariNAma atha navIna hI pravRtta hoM, unako athapravRtta karaNa kahate haiN| kyoMki isa tarahake pariNAma pahale kabhI nahIM hue / athavA isa dharma0 174
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ / banagAra dharmaH 175 karaNakA nAma adhaHpravRtta karaNa bhI hai| kyAoMke yahAMpara uparitana samayavartI pariNAmoMkI samAnatA adhaH-nAMceke -samayameM pravRtta karaNoMke sAtha pAI jAtI hai| jahAMpara apUrva apUrva-samaya samayameM bhinna bhinna kiMtu zuddhatara pariNAma pAye jAya usako apUrvakaraNa kahate haiN| jahAMpara eka samayavartI pariNAmoMmeM nivRtti-bhinnatA nahIM pAI jAtI usa ko anivRtti karaNa kahate haiN| sabhI karaNoMmeM nAnA javioMkI apekSA asaMkhyAta lokapramANa pariNAma huA karate haiM inameMse adhaHpravRtta karaNameM sthitikhaNDana aura guNazreNisaMkramaNa nahIM hote| kiMtu anantaguNI vRddhise yukta vizuddhike dvArA azubha prakRtiyoMko ananta guNe anubhAgase hIna aura zubha prakRtiyoMko ananta guNe anubhAga rasase yukta bAMdhatA hai / evaM sthitiko palyake asaMkhyAtaveM bhAga kama karadetA hai| apUrvakaraNa aura anivRttikaraNameM sthitikhaNDanAdika hote haiN| kramase azubha prakRtiyoMke anubhAgakI anantaguNI hAni aura zubha prakRtiyoMke anubhAgakI anantaguNI vRddhi hotI hai| inameMse anivRttikaraNake asaMkhyAta bhAga bIta jAnepara ukta bhavyajIva antara karaNako karatA hai jisase ki darzanamohanIyakA ghAta kara aMtasamayameM usake zuddha azuddha aura mizra isa taraha tIna bhAga karadetA hai| jinako ki kramase samyaktva mithyAtva aura mizra kahate haiM / ye hI darzanamohakI tAna prakRti haiN| inakA aura anantAnubaMdhI krodha mAna mAyA lobhakA upazama kSaya athavA kSayopazama honepara hI samyaktvakI udbhaH tatA hotI hai| jaisA ki AgamameM bhI kahA hai, yathAH prazamayya tato bhavyaH sahAnantAnubandhibhiH / tA mohaprakRtIstisro yAti samyaktvamAdimam // saMvegaprazamAstikyadayAdivyaktalakSaNam / tatsarvaduHkha vidhvasi tyaktazaGkAdidUSaNam // badhyAya tathA kSINaprazAntamizrAsu mohaprakRtiSu kramAt / pazcAd dravyAdisAmagr2yA puMsAM saddarzanaM nidhaa|
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra pahale yaha bAta kahI jAcukI hai ki samyagdarzana nisarga yA adhigamake dvArA utpanna hotA hai / ata eva ina donoMkA-nisarga aura adhigamakA svarUpa batAte haiM: vinA paropadezena samyaktvagrahaNakSaNe / tattvabodhI nisarga: syAttatkRtodhigamazca sH||48|| samyaktva grahaNa karaneke samaya guru AdikoMke upadezake vinA hI tattvabodhake honeko nisarga aura upadezake mimicase tattvajJAna honeko adhigama kahate haiN| bhAvArtha -donoMmeM paropadezakI nirapekSatA aura sApekSatAkA hI aMtara hai| isI dhAtako puSTa karate haiM:kenApi hetunA mohavaidhuryAtkopi rocate / tattvaM hi carcAnAyastaH kopi ca kSodakhinnadhIH // 49 // jinakA moha. vedanA abhimAdikarmasa kisI bhI nimittako pAkara dUra hogayA hai-samyagdarzanako pAranevAlI sati prakRtiyoMkA bAba nimiSaza jinake upazama kSaya yA kSayopazama ho cukA hai unamese koI jIva to aise hote hai ki jinako binA kisI ca ke vizeSa prayAsake hI tatva hAca utpI ho jAtI. hai| aura koI aise hote haiM ki jo kucha adhika prayAsa karanepara hI bAhya nimittake anusAra mohake dara ho jaunapara tatvalaciko prApta ho sakate haiN| vaha yaha alpa aura adhika prayAsakA hI nisarga evaM adhigama, antara hai| jaisA ki AgamameM bhI kahA hai| yathA-. .. MATHEMENARENEEREE NE KE NE KEHEREKA KE REMENKATERIALSHENAMEANA - - %3D badhyAya
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 177 / cisagoMdhigamo vApi tadAptA kAraNadvayam / samyaktvabhAka pumAnyasmAdalpAnalpaprayAsataH / / nisarga aura adhigama ina dokI prAptimeM do kAraNa haiN| kyoMki inake dvArA samyaktvako prApta karane vAle jIvoMmeMse koI to alpa prayAsasa aura koI analpa-mahAn parizramase samyaktvako prApta huA karate haiN| aura bhI yathA zUdrasya vedArthe zAkhAntarasamIkSaNAt / svayamutpadyate jJAnaM tattvAthe kasyacittathA // jisa prakAra zUdra vedake arthakA sAkSAt jJAna prApta nahIM kara sakatA; kyoMki usako usake paDhanekA adhikAra nahIM hai| kiMtu graMthAntaroMko paDhakara usake jJAnako svayaM prApta kara sakatA hai| kisI kisI jIvake tatvArthakA bhI jJAna isI tarahase hotA hai| aise jIvoMke gurUpadazAdike dvArA sAkSAt tattvabodha nahIM hotA kiMtu unake graMthoM ke adhyayana Adike dvArA svayaM tatvabodha aura tatruci utpanna ho jAtI hai| samyaktvake bheda batAte haiM - tatsarAgaM virAgaM ca dvidhaupazamikaM tathA / kSAyikaM vedakaM tredhA dshdhaajnyaadibhedtH||50|| . samyagdarzanake do bheda haiM- sarAga aura vItarAga / athavA tIna bheda haiM-aupazamika kSAyika vedaka / yadvA dazabheda hai-AjJA mArga upadeza Adi / ina dazoMke nAma Age calakara likheNge| sarAga aura vItarAga samyaktvakA AdhikaraNa lakSaNa aura upalakSaNa batAte haiM: a.gha. 23 adhyAya 177 SUPEPARAT
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 178 jJe sarAge sarArga syAcchamAdivyaktilakSaNam / virAge darzanaM tatvAtmazaddhimAnaM virAgakam // 51 // jisake sAthameM cAritramohakA udaya pAyA jAtA hai usako sarAga samyaktva kahate haiN| ata eva yaha sarAga tattvajJAniyoMmeM-asaMyata samyagdRSTi se lekara sUkSmasAMparAya guNasthAnavI jIvatakameM rahatA hai| isake upalakSaNa zamAdika haiM, jinakA ki svarUpa Age kaheMge / isa zamAdikake dvArA hI vaha vyakta ho sakatA hai--jAnA jA sakatA hai| dazanamohanIya karmake upazamAdikake dvArA utpanna huI jIvakI vizuddhiko hI vatirAga samyagdarzana kahate haiN| yaha vItarAga-gyArahaveM aura bArahaveM guNasthAnavI jIvoMmeM hI rahatA hai| prazamAdikako vItarAga samyagdarzana nahIM kahate; kyoMki sahakArI cAritramohanIyakA apAya hojAnese vahAMpara prazamAdikakI abhivyakti nahIM ho sakatI / kevala svasaMvedana pratyakSake dvArA hI usakA anubhava hotA hai / RSEHORE prazamAdikakA lakSaNa batAte haiM:-- prazamo rAgAdInAM vigamo'nantAnubandhinAM saMvagaH / bhvbhymnukmpaakhilsttvkRpaastikymkhiltttvmtiH||52|| ananta-saMsArakA anubaMdhana karanevAle-bIja aura aMkurakI tarahase pravRtta karanevAle rAgAdika-krodha mAna mAyA lomarUpa kaSAyoM tathA usake sAhacaryase mithyAtva tathA samyamithyAtvake bhI anudrekako prazama kahate haiN| saMsArakI bhIrutAko saMvega kahate haiM / jisase ki saMsArake baDhAnevAle kAmoMke karanekI ruci utpanna nahIM hotI athavA naSTa hojAtI hai| trasa athavA sthAvarakI avasthAmeM yadvA nArakAdi gatiyoMmeM bhramaNa kara du:khakA upArjana karanevAle samasta jIvoMpara kRpA-dayAbhAva honeko anukampA kahate haiN| jisase ki " ye adhyAya
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 179 adhyAya 2 saba jIva kisa prakAra duHkhase mukta hoM " isa tarahake pariNAmavizeSa utpanna huA karate haiM / samasta padA thake yathArtha svarUpakI pratipattiko Astikya kahate haiM / jisake honese jo heya paradravya haiM unakA aura jo upAdeya nija zuddhAtmasvarUpa hai usakA arthAt, sabhI svapara dravyoMkA usI tarahase, jaisA ki unakA svarUpa hai, nizcaya hotA hai| svagata aura paragata samyaktvake sadbhAvakA nizcaya kisase hotA hai so batAte haiM:-- taiH svasaMviditaiH sUkSmalobhAntAH svAM dRzaM viduH / pramattAntAnyagAM tajjavAkceSTAnumitaiH punaH // 53 // svayaMke saMvedanake dvArA bhale prakAra nirNIta uparyukta prazamAdikoMke dvArA asaMyata samyagdRSTise lekara sUkSmasAMparAya dazama guNasthAna paryaMta sAta guNasthAnavAle jIva svagata samyagdarzanake sadbhAvako jAna sakate haiN| aura prazamAdikoMke nimittase utpanna honevAle vacana tathA ceSTA- kAya vyApArako dekhakara jinakA anumAna karaliyA jAtA hai aise prazama saMvega anukaMpA aura Astikyake dvArA chaThe guNasthAna takake parajIvoMke samyagdarzanako bhI jAna sakate haiN| bhAvArtha - svagata samyagdarzanake nimicase jina prazamAdi bhAvoMkI utpatti hotI hai unakA nirNaya svayaM hojAtA hai / aura isIliye una svayaM niNati prazama saMvega anukaMpA aura Astikyake dvArA usa samyagdarzanakA bhI jJAna ho sakatA hai| isI taraha apane prazamAdikase avinAbhAvI utpanna honevAle vacana evaM kAyavyApArakA bhI nirNaya hojAtA hai| usI tarahakA vacana tathA kAyavyApAra Adi dUsaroMkA dekhakara unake avinAbhAvI prazamAdikakA anumAna karaliyA jAtA hai; aura una anumita prazamAdikoMke dvArA parake samyagdarzanakA bhI jJAna ho sakatA hai| kiMtu isa tarahase cauthe pAMcaveM aura chaTThe guNasthAna takake hI paragata samyagdarzanakA jJAna ho sakatA hai| 179
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhanamAra - aupazamika samyagdarzanake antaraGga kAraNako batAte haiM: - zamAnmithyAtvasamyaktvamizrAnantAnubandhinAm / zuddhembhasIva paGkasya puMsyaupazamikaM bhavet // 54 // jisa prakAra nirmalIke phala Adiko DAla denese kIcaDake nIce baiTha jAnepara jalameM zuddhi AjAtI hai / aura vaha svaccha hojAtA hai usI prakAra mithyAca samyaktva aura mizra evaM anantAnubaMdhI kaSAyoMke-krodha mAna mAyA lobhake zAMta honese jIvakI kaSmalatA dUra hojAtI hai-daba jAtI hai aura vaha zuddha hojAtA hai| aise jIvake isa u. pazamake nimicase jo tattvazraddhAnarUpa pariNAma hote haiM usako aupazamika samyagdarzana kahate haiN| jisake udayase jIva sarvajJokta mArgake zraddhAnase vimukha hokara mithyAdRSTi hojAtA hai usako mithyAtva kahate haiM / isI mithyAttvako, jaba ki vaha zubha pariNAmoMke nimittase apane anubhAgake kSINa hojAnepara audAsInya rUpameM sthita hojAtA hai, samyaktva kahate haiN| jisakA ki udaya honese sarvajJokta mArgakA zraddhAna karalenepara jIva samyagdRSTi kahA jAtA hai| kyoMki yaha prakRti samyaktva kI pratibaMdhaka nahIM hai| isI taraha jisa mithyAtvakI anubhAgazakti AdhI zuddha ho cukI hai usako mizra athavA samyamithyAtva kahate haiN| jisa prakAra bhAMga vagairaha kisI naselI cIjako kucha dhoDAlanese usakA AdhA nasA kama hojAtA hai aura usake pInepara kucha nasA aura kucha hoza-sAvadhAnatA rahA karatI hai isI taraha mizra prakRtike udaya honepara mizra-mithyAtva aura samyaktvake mile hue pariNAma huA karate haiM / anaMtAnubaMdhIkA artha pahale likhA jA cukA hai / basa, ina sAta prakRtiyoMkA upazama hI aupazamika samyagdarzanakA aMtaraGga kAraNa hai / - thAyika samyagdarzanakA aMtaraMga kAraNa batAte haiM: adhyAya
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra STE-JTANTR- 3BDASTARANG tatkarmasaptake kSipte paGkavatsphaTikembuvat / zuddhe'tizuddhakSetrajJe bhAti kSAyikamakSayam // 55 // _ jisa prakAra paGkila jalameMse paGkake bhAgakA sarvathA nAza hojAnepara bAkIkA khaccha jala kisI sphaTikake vartanameM yadi rakhadiyA jAya to vaha atyaMta zuddha aura zobhAyamAna hotA hai aura phira usameM azuddha honekA koI kAraNa nahIM rhtaa| isI prakArase uparyukta sAta koMke tIna darzanamohanIya aura cAra anantAnubaMdhI kaSAyake sarvathA naSTa hojAnepara-sAmagrIvizeSake dvArA dUra hojAnepara udbhUta honevAle samyagdarzanako kSAyika samyagdarzana kahate haiN| vaha atyaMta zuddha aura akSaya hotA hai| kyoMki usameM zaGkAdika dUSaNa nahIM hote aura vaha zuddhaaupazamika samyagdarzanase bhI atyaMta zuddha hotA hai| kyoMki isake pratibaMdhaka kAraNa sarvathA naSTa hojAte haiN| aura yaha utpanna honeke bAda kabhI naSTa nahIM hotA isaliye avinAzI hai / isa prakAra yaha samyagdarzana atyaMta nirmala AtmAmeM sadA kAlataka prakAzamAna rahA karatA hai / kyoMki yaha kabhI bhI kisI bhI nimittase kSubdha nahIM ho sakatA / jaisA ki AgamameM bhI kahA hai, yathAH rUpairbhayaMkarairvAkyahetudRSTAntadarzimiH / jAtu kSAyikasamyaktvo na kSubhyati vinizcalaH // kSAyika samyagdRSTi ke pariNAma itane nizcala hote haiM ki vaha bhayaMkara svarUpako dekhakara athavA vaise vAkyoM - ko sunakara yadvA hetu aura dRSTAntako prakAzita karanevAle hetvAbhAsa tathA dRSTAntAbhAsase bhare hue vAkyoMko bhI sunakara kabhI kSubdha nahIM hotaa| bhAvArtha--uparyukta sAta prakRtiyoMkA sAmagrIvizeSake dvArA sarvathA abhAva hojAnA hI kSAyika samyagdazanakA antaraGga kAraNa hai| khadhyAya NAYAS
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghame. vadeka samyaktvake antaraGga kAraNako batAte haiM:pAkAddezanasamyaktvaprakRterudayakSaye / zame ca vedakaM SaNNAmagADhaM malinaM calam // 56 // samyaktvakI ghAtaka ukta sAta prakRtiyoM se samyaktvako choDakara bAkI chaha prakRtiyoMmeMse udayameM AnevAloMkI nivRtti hojAnepara---vinA phala diyaM hI nirjarA hojAnepara aura udayameM na AnevAliyoMkA upazama hojAnepara tathA aMzataH samyaktvakA ghAta karanevAlI ukta samyaktva prakRtikA udaya honepara jo zraddhAnarUpa pa riNAma hote haiM usako vedaka samyaktva kahate haiM / ata eva yaha kSayopazama hI vedaka samyaktvakA antaraMga kAraNa hai| yaha samyaktva agADha mAlana aura cala hotA hai / vedakakI agADhatAko dRSTAMtadvArA spaSTa karate haiM:-- vRddhayaSTirivAtyaktasthAnA karatale sthitA / sthAna eva sthite kampramagADhaM vedakaM yathA // 57 // jisa prakAra vRddha puruSakI yaSTi-lakaDI hAtameM hI banI rahatI hai-usase pRthaka nahIM hotI aura apane sthAnako nahIM choDatI; phira bhI kucha kaMpatI rahatI hai-nizcala nahIM rhtii| usI prakAra jo kSAyopazAmika samyagdarzana apane viSaya-deva gurU zAstra aura tattvAdikameM hI sthita rahate hue bhI sakampa hotA hai-sthira nahIM rahatA usako agADha vedaka samyagdarzana kahate haiM / adhyAya isa agADhatAkA ullekha-AkAra batAte haiM:
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ , banagAra khakAriterhaccaityAdau devoyaM me'nyakArite / anyasyAsAviti bhrAmyanmohAcchAropi ceSTate // 58 // mithyAdRSTikI to bAta hI kyA, jo samyagdRSTi-zraddhAvAn haiM ve bhI moha-samyaktva prakRti-mithyAtvake udayase bhrama-saMzayako prApta hokara apane banAye hue jinabimba jinamandira yA kisI anya samyaktvakriyAke sAdhanameM "ye mere deva haiM," yA " yaha merA mandira hai," isa tarahakA aura dUsareke banAye hue jinabimba yA jinamandirAdikameM " ye usake deva haiM," yA " yaha usakA mandira hai," aisA vyavahAra karane lagate haiM / malinatAkA svarUpa batAte haiM:tadapyalabdhamAhAtmyaM pAkAtsamyaktvakarmaNaH / malinaM malasaGgena zuddhaM svarNamivodbhavet // 59 // POPURICA jisa prakAra suvarNa pahale apane kAraNoMse cAhe zuddha hI utpanna huA ho kiMtu vaha mAhAtmyarahita honepara cAMdI vagairaha parapadArtharUpI malake saMsargase mAlana hojAtA hai| isI prakAra kSAyopazamika samyagdarzana cAhe pahale zuddha hI kyoM na utpanna huA ho, kiMtu samyaktva prakRti-mithyAtvake udayase utpanna honevAle zaGkAdika doSarUpI malake saMsargase malina hojAtA hai; kyoMki karmakSapaNake dvArA prApta honevAle Atizayase vaha sarvathA rahita hotA hai| calapaneko batAte haiMlasatkallolamAlAsu jalamekamiva sthitam / adhyAya
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55A M banagAra ERICANISATTRANSARRCANTERNA nAnAtmIyavizeSeSu calatIti calaM yathA // 6 // jisa prakAra uddIpta honevAlI kallolamAlAoM-taraMgapaMktiyoMmeM jala eka hI sthita rahatA hai-taraMgoMkI caMcalatAke kAraNa jalameM kisI prakArakA bheda nahIM hotA / usI prakAra apane nAnA vizeSoMmeM deva guru zAstra dravya tacca prabhRtimeM calAyamAna honevAle kSAyopazamika samyagdarzanako cala kahate haiN| - isI cala samyagdarzanakA ullekha -AkAra batAte haiM:-- samepyanantazaktitve sarveSAmarhatAmayam / devosmai prabhureSa smA ityAsthA sudRzAmapi // 61 // sabhI arhata samAnarUpase anantazaktike dhAraka haiN| phira bhI unake viSayameM samyagdRSTiyoMkI bhI isa tarahakI AsthA-pratIti hone lagatI hai ki "ye deva-pArzvanAtha bhagavAn isa kAryakeliye-upasarga dUra karanekeliye samartha haiM, aura zAMtinAtha bhagavAn amuka kAryakeliye-zAnti sthApanakAliye samartha haiN"| ... 'isa prakAra kSAyopazamika samyagdarzanameM samyaktva prakRtike udayase jo agADhatA Adi doSa utpanna hote haiM unakA svarUpa batAyA / kintu isa viSayameM aura bhI kahA hai jo ki isa prakAra hai: kiyantamapi yatkAlaM sthittvA calati taJcalam / vedakaM malinaM jAtu zaGkAyaryatkalaGkayate / yaJcala malinaM cAsmAdagADhamanavasthitama / nityaM cAntarmuhUrtAdiSaTraSaSTayabdhya ntavarti yat // M
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra MERIES jo, kucha kAlataka sthira rahakara calAyamAna hojAtA hai usako cala kahate haiN| jo zaMkAdika daSaNoMse kalaMkita hotA hai usako malina kahate haiN| isa prakAra jo kSAyopazamika samyagdarzana cala" malina agADha aura anavAsthata hai vaha kathaMcit nitya bhI hai-dIrghakAlasthAyI hai| kyoMka usakI sthiti antarmuhUrtase lekara chayAsaTha sAgara takakI hai| -- pahale AjJA mArga AdikI apekSAse samyaktvake daza bheda ginAya haiM; aba unhIke nAma batAte haiM: AjJAmArgopadezArthabIjasaMkSepasUtrajAH / vistArajAvagADhAsau paramA dazadheti dRk // 62 // AjJA mArga upadeza artha bIja saMkSepa sUtra aura vistAra inase utpanna honevAlA tathA avagADha aura paramAvagADha; isa taraha samyaktvake daza bheda hai| zAkhAdhyayanake vinA kevala vItagaga devakI AjJAke anusAra jo tattvoMmeM ruci utpanna hotI hai usako AjJAsamyaktva kahate haiN| mohanIya karmakA upazama hojAnepara zAstrAbhyAsake vinA, bAhya aura abhyaMtara parigrahase sarvathA rAhata aura kalyANakArI mokSamArgameM ruci honeko mArgasamyaktva kahate haiN| tIrthakara prabhRti uttama puruSoM ke caritrako sunakara jo tattvoMmeM ruci utpanna ho usako athavA hRdayameM una caritroMke sunane kA bhAva utpanna ho usako upadeza samyaktva kahate haiN| kisI padArthako dekhakara yA usakA anubhava kara athavA dRSTAntAdikA anubhava kara jo pravacanake viSayameM ruci utpanna hotI hai usako artha samyaktva kahate haiN| gaNita jJAnakeliye jo niyama batAye haiM una pUrNa yA apUrNa bIjoMko jAnakara aura mohanIya karmakA atizaya upazama hojAnepara karaNAnuyogake gahana bhI padArthoMke jAnanese jo samyaktva udbhUta hotA hai usako bIjasamyagdarzana kahate SAHEBITEAJPAYERATI adhyAya V a.gha.24 ESRAES
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 186 adhyAya 2 haiN| padArthoMko saMkSepase hI jAnakara jo tattvoMmeM ruci hotI hai usako saMkSepasamyagdarzana kahate / muniyoMkI cAritravidhikA varNana karanevAle AcArasUtrako sunakara jo zraddhA utpanna ho usako sUtrasamyagdarzana kahate haiM / jo samasta dvAdazAGgako sunakara ruci utpanna hotI hai usako vistAra samyagdarzana kahate haiM / aGgapraviSTa aura aGgabAhya isa taraha samasta zrutakA pUrNa anubhava hojAnepara - zrutakevala avasthA prApta hojAnepara jo tattvoMmeM zraddhA utpanna hotI hai usako avagADha samyagdarzana kahate haiN| sAkSAt kevalajJAnake hojAnepara jo padArthoMmeM atyaMta dRDha zraddhA utpanna hotI hai usako paramAvagADha samyagdarzana kahate haiM / AjJAsamyaktvako prApta karanekA upAya batAte haiM: -- * devorhanneva tasyaiva vacastathyaM zivapradaH / dharmastadukta eveti nirbandhaH sAdhayed dRzam // 63 // kleza - rAgadveSa aura karmodaya tathA usase honevAle kSudhAtRSAdika doSoM evaM sAMsArika viSayavAsanAoM aura ajJAnAdikase jo sarvathA rahita hai usa puruSavizeSako hI deva kahate haiM / aisA deva arhanta hI ho sakatA hai / ataeva usIke vacana satya ho sakate haiM, kyoMki vaha sarvajJa evaM vItarAga hai / aura isIliye dharma bhI usa arhatA hI kahA huA satya tathA abhyudaya aura niHzreyasa - mokSakA sAdhaka ho sakatA hai| isa prakArakA nirbandha - abhiniveza hI samyagdarzana - AjJAsamyaktvako siddha kara sakatA hai / aba pAMca padyoMmeM samyagdarzanake mAhAtmyakA varNana karate haiM / jisameM se pahale yahAM para jisase vineyoM - ziSyoM va zrotAoMko sukhapUrvaka usakI smRti ho sake isaliye samyagdarzanakI sAmagrI aura svarUpa batAkara saMkSepase usakI ananyasaMbhavI mahimAko prakaTa karate haiM:-- prAcyenAtha tadAtanena guruvAgbodhena kAlAruNa, - 86
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 187 / sthAmakSAmatamazchide dinakRtevodeSyatAviSkRtam / tattvaM heyamupeyavatpratiyatA saMvittikAntAzritA samyaktvaprabhuNA praNItamahimA dhanyo jagajjeSyati // 64 // vaha puruSa dhanya hai aura vahI jagata--nizcayase apane AtmasvarUpa aura vyavahArase jIvAdika chaho dravyoMke samUharUpa lokako-jIta sakatA hai, jisakA ki mAhAtmya usa samyaktvaprabhuke dvArA pravRtta hotA hai, jo ki kAlAdilAbdharUpa aruNa sUryake sArathIkI zAktake dvArA kuza kiye gaye aMdhakArakA chedana karanekeliye sUryake samAna udayako prApta honevAle prAcya athavA tadAtana-apane ( samyagdarzanake ) utpanna honese pUrvasamayavartI athavA samasamayavI mahAn vAgbodhake dvArA pragaTa kiye gaye heya aura upAdeya tattvako pragaTa karatA hai tathA savitta samyagjJapti-samIcIna jJAnarUpI kAMtAko prApta hotA hai| . bhAvArtha-yahAMpara bAgbodhase abhiprAya AgamajJAnakA hai, ata eva vacanazabdako upalakSaNa hI samajhanA cAhiye / aura isake anusAra hAtha vagairahake izArese utpanna honevAlA jJAna bhI Agama hI samajhanA cAhiye tathA usakA bhI yahAM grahaNa karanA cAhiye | yaha AgamajJAna do prakArakA ho sakatA hai| eka samyagdarzanake utpanna honese pUrvasamayavI, dUsarA samasamayavartI / kAgbodhazabdake sAtha jo guruzabda hai usake bhI do abhiprAya haiN| eka to yaha ki vAgbodha-AgamajJAna guru-mahAn hai kyoMki vaha paropadezakI apekSA nahIM rkhtaa| yaha bAta nisargakI apekSAse samajhanI cAhiye / dUsarA yaha ki vaha guru-dharmopadezakake vacanoMse utpanna hotA hai| yaha artha adhigamakI apekSAse samajhanA cAhiye / prAcya aura tadAtana zabdake dvArA samyagdarzanakI sAmagrI batAI hai| kyoMki bahiraMga kAraNakI apezAse samyagdarzana nisargaja aura adhigamaja isa taraha do prakArakA hai| yaha bAta pahale batA cuke haiM / jisa prakAra udayako prApta honevAlA sUrya sArathIkI zaktise aMdhakArako chinna karadetA hai usI prakAra samyagjJAna samyaktvotpattike yogya kAla kSetra dravya bhAva rUpa sArathikI zaktise nirbala hue mithyAtvarUpI timirako dUra kara detA hai| aura samyaktvake sAtha hI udita hotA hai| sAthameM udita honA samIcIna adhyAya
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra mAvakI apekSAse hai| kyoMki jJAnameM samIcInatA samyagdarzanake nimitase hI hotI hai / aura isaliye usako samyagdarzanakA kArya mAnA hai| yahAM prazna ho sakatA hai ki jaba dono sAtha hI utpanna hote haiM taba unameM kAryakAraNabhAva kisa taraha bana sakatA hai ? kintu samAna samayameM utpanna honevAloMmeM bhI kAryakAraNa bhAva ho sakatA hai; yaha bAta pradIpa aura prakAzameM dekhanese bhale prakAra ghaTa sakatI hai| jaisA ki AgamameM bhI kahA hai kAraNakAryavidhAnaM samakAlaM jAyamAnayorapi hi / dIpaprakAzayoriva samyaktvajJAnayoH sughaTam / isIliye Age calakara samyagdarzana ArAdhanAke upadezake anaMtara jJAna ArAdhanAkA upadeza deMge, jaisA ki AgamameM bhI kahA hai samyagjJAnaM kArya samyaktvaM kAraNaM vadanti jinAH / jhAnArAdhanamiSTaM samyaktvAnantaraM tasmAt // ata eva zvetAMbarAcAryoMkA yaha vacana ThIka nahIM hai ki: caturvargApraNIrmokSo yogastasya ca kAraNam / jJAnazraddhAnacAritrarUpaM ratnatrayaM ca sH|| yahAMpara yaha prazna ho sakatA hai ki samyagdarzana aura samyagjJAna dono hI AtmAke abhinna bhAva haiM ata | eva bhinna bhinna do ArAdhanAeM nahIM ho sakatI-donoMkA pRthak pRthak ArAdhana nahIM kiyA jA sakatA ? kiMtu yaha nahIM hai| kyoMki yadyapi dono eka hI AtmAke bhAva haiM isaliye inameM kathaMcita abheda hai| phira bhI donoMkA lakSaNa bhinna bhinna hai, isaliye kathaMcit abheda bhI hai / ata eva donoMkA bhinna bhinna rUpameM bhI ArAdhana ho sakatA hai| jaisA ki AgamameM bhI kahA hai: pRthagArAdhanamiSTaM darzanasahabhAvinopi bodhasya / lakSaNabhedena yato nAnAtvaM saMbhavatyanayoH / samyaktva sacamuca meM prabhu hai, aura isIliye vaha parama ArAdhya hai| kyoMki usIke prasAdase siddhi siddha ho sakatI adhyAya
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra hai| aura usIke nimittase manuSyoM vaha mAhAtmya prApta hotA hai ki jisake dvArA jIva jagatpara vijaya prApta karaletA hai-sarvajJa hokara samasta jagatkA bhoktA hojAtA hai| samyaktvakA aisA hI mAhAtmya hai ki usase samasta sukhoMkI upalabdhi hosakatI hai| jaisA ki kahA bhI hai-- kiM palavieNa bahuNA siddhA je NaravarA gae kAle / sijhihahiM je vi bhaviyA taM jANaha sammamAhappaM / tattvaparIkSA'tattvavyavacchidA tattvanizcayaM janayet / sa ca dRgmohazamAdau tattvaruciM sA ca sarvasukham / / zubhapariNAmaniruddhasvarasaM prazamAdikarabhivyaktam / syAtsamyaktvamanantAnubandhimithyAtvamizrazame // bahuta kahanese kyA prayojana, bhUta kAlameM jitane narapuMgava siddha hue haiM aura bhaviSyatmeM siddha hoMge vaha saba samyaktvakA hI mAhAtmya hai| - tattvake parIkSaNa-samarthana aura atattvake nirAkaraNase tattvakA nizcaya huA karatA hai| kiMtu yaha nizcaya darzanamohake upazamAdika honepara hotA hai| tattvakA nizcaya honepara tattvameM ruci utpanna hotI hai aura usase samasta sukhoMkI siddhi hotI hai| anantAnubaMdhI kaSAya mithyAcca aura mizra prakRtikA upazama honepara samyaktvakI udbhUtatA hotI hai jo ki prazamAdikoMke dvArA abhivyakta hotA aura zubha pariNAmoMke dvArA apane rasako niruddha karadetA hai| jisakA samyagdarzana nirmala guNoMse alaMkRta hai aisA bhavya jIva niranizaya mAhAtmyake kAraNa jisa | sarvotkarSako prApta karaletA hai usakI prazaMsA karate haiM: -- - badhyAya ARTNERESTHere
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 190 adhyAya 2 yo rAgAdiripUnnirasya durasAnnirdoSamudyan rathaM, saMvegacchalamAsthito vikacayanvisvakkRpAmbhojinIm / vyaktAstikyapathastrilokamahitaH panthAH zivazrIjuSA, - mArAddhRnpRNatIpsitaiH sa jayatAtsamyaktvatigmadyutiH // 65 // samyagdarzanako sUrya ke samAna samajhanA cAhiye / jisa prakAra sUryako saMdeha prabhRti sATha koTi hajAra rAkSasa tIno kAlameM - prAtaH madhyAnha aura sAyaMkAla meM ghere rahate haiM usI prakAra samyaktvako bhI rAgAdika-miyAtprabhRti sAta prakRtirUpI zatru tInoM kAlameM bhUta bhaviSyat vartamAna meM ghere rahate haiM / jisa prakAra sUrya brAhma ke dvArA trikAla saMdhyopAsana ke anantara dIgaI arghAJjalikI jalabindurUpI vajrase una sandehAdika rAkSasa - zatruoMkA nipAta karadetA hai usI prakAra samyaktva bhI kAlalabdhi Adike dvArA udayase athavA svarUpase una durnivAra zatruoM ko nirasta - vyucchinna karadetA hai / jisa prakAra sUrya una vairioMko nirasta kara Uparako AkramaNa karatA huA doSA - rAtrikA abhAva hojAnese nirdoSa rathameM ArUDha hotA hai usI prakAra samyagdarzana bhI una karmazatruoM ko vyucchinna kara udyata hotA huA nirdoSa - zaMkAdika maloMse rahita saMvegarUpI rathameM ArUDha hotA hai / . jisa prakAra sUrya samasta jagatkI kamalinioMko praphullita karadetA hai usI prakAra samyagdarzana bhI kRpA - anukampA - dayArUpI kamalinioMko vikazita - AlhAdita karadetA hai / jisa prakAra sUrya mArgako vyakta prakaTa karade - tA hai usI prakAra samyagdarzana bhI AstikyarUpI mArgako prakaTa karadetA hai| jisa prakAra sUrya tIno lokoMke dvArA pUjita hai usI prakAra samyagdarzana bhI pUjita hai / jisa prakAra sUrya mokSasthAnako jAnevAloMkA mArga hai usI prakAra samyagdarzana bhI anantajJAnAdirUpa athavA mokSalakSmIkA prItipUrvaka sevana karanekI icchA rakhanevAlokA mArga prAptikA upAya hai| isa prakAra sUryake samAna yaha samyagdarzana sadA sarvotkarSako prApta hotA rahe; jo ki apane ArAdhakoko Ipsita vastuoMke dvArA tRpta karadetA hai / dharma - 190
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dhanagAra 191 adhyAya 2 bhAvArtha:- yahAM para mokSasthAnako jAnevAloMkA mArga sUryako jo batAyA hai. usakA abhiprAya yaha hai ki siddha jIva lokake aMtako jo jAte haiM so sUryamaNDalako bhedakara jAte haiM / jaisA ki saMnyAsavidhimeM bhI kahA hai - saMnyasantaM dvijaM dRSTvA sthAnAJcalati bhAskaraH / eSa me maNDalaM bhavA paraM brahmAdhigacchati / / dvijako saMnyAsa letA huA dekhakara sUrya bhI mAno yaha samajhakara apane sthAnase cala jAtA hai ki yaha mere maNDalako bhedakara parama brahmako prApta huA jAtA hai / tathA lokameM bhI kahA hai ki maha paramesaraM taM kaMpete pAviUNa ravibimba / NivvANajaNiyachiMda jeNa kayaM chArachANaNayaM // usa paramezvarako namaskAra karo ki jisako pAkara sUryakA bhI biMba ka~pajAtA hai| isI taraha Astikyako mArgake samAna isaliye batAyA hai ki vaha iSTa sthAnakI prAptikA kAraNa hai / tathA sUryakA saMdehAdi rAkSasoMse ghire rahanekA kathana lokoktike AdhArapara kiyA gayA hai| 1 puNya bhI jo samasta kalyANoMko utpanna yA pUrNa kara sakatA hai yA karatA hai so bhI samyaktvake hI anugrahase / yahI bAta dikhAte haiM: vRkSAH kaNTakinopi kalpataravo grAvApi ciMtAmaNiH, puNyAgaurapi kAmadhenurathavA tannAsti nAbhUnnavA | dharma 191
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra bhAvyaM bhavyamihAginAM mRgayate yajjAtu tadbhakuTiM, sayagdarzanavedhaso yadi padacchAyAmupAcchanti te // 66 // puNyake prasAdase kaTIle bhI vRkSa-babUra vagairaha kalpavRkSa ho jAte haiN| sAdhAraNa pASANa cintAmaNi ratna hojAtA hai / aura gau-sAdhAraNa gau kAmadhenu hojAtI hai / athavA usakI adbhuta zaktikA varNana kahAMtaka kiyA jA sakatA hai| kyoMki prANiyoMkA jagatmeM aisA koI bhI kalyANa na to hai, na huA, na hogA ki jo kadAcita mI usa puNyakI bhrakuTikI apekSA kare / kyoMki jo samyagdarzanakA ArAdhana karanevAle haiM unake usa puNyakI upalabdhi hotI hai ki jisase tIna kAla aura tIno lokoMmeM tIrthakaratva sarIkha padoM yA abhyudayoMkI prApti huA karatI hai / bhRkuTi zabdake kahanekA abhiprAya yahI hai ki jo mahAprabhu hotA hai vaha apanI AjJAkA ullaMghana karanevAlake prati krodhase bhRkuTi caDhAtA hai / kiMtu sampagdarzana kA sahacArI aisA koI bhI puNya nahIM hai ki jisakA koI bhI abhyudaya ullaMghana kara sake-jisake anusAra koI bhI kalyANa siddha na ho ske| kyoMki jitane bhI abhyudaya haiM ve saba samyagdarzanake sahacArI puNyakA udaya hote hI sampanna hojAte haiM / ata eva ve usakI dhukuTikI kadAcit bhI apekSA nahIM karate / kiMtu yaha bAta tabhI ho sakatI hai jaba ki ve puNyakA sampAdana karanevAle samyagdarzanarUpI vedhA brahmAke caraNoMkA Azraya leN| kyoMki samyagdarzanakI sahacAritAke vinA usa tarahakA puNya sampanna nahIM ho sakatA / samyagdarzanako brahmA kahanekA abhiprAya yaha hai ki vaha samasta puruSArthoM ke utpanna karanemeM svataMtra hai| - jo manuSya mala prakAra samyagdarzanako siddha kara cuke haiM unakI vipat bhI saMpata hI hojAtI hai| itanA hI nahIM, kiMtu usakA kevala nAma lenevAle bhI sahaja hI vipattiyoMse mukta ho jAte haiN| yahI bAta dikhAte haiM: badhyAya
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra siMhaH pheruribhaH stabhognirudakaM bhISmaH phaNI bhalatA, pAthodhiH sthalamanduko maNitarazcaurazca dAmoJjamA / tasya syAd grahazAkinIgaripuprAyAH parAzcApada,-- stannAmnApi viyanti yasya vadate sadRSTidevI hRdi // 67 / / jisa manuSyake hRdayameM samyagdarzanarUpI devatA siddha hokara bolane lagatI hai usake liye atyaMta bhayaMkara -prANAnta karanevAle upasargoke utpanna karane meM udyata hue mI siMha zArdUla prabhRti jIva paramArthase, bhRgAlAdikake samAna, hojAte haiM-usake huMkAramAtrase dUra bhAga jAta haiM / isI taraha atyaMta krUra bhI gajarAja barIke samAna, bana jAtA hai| jisa taraha kAna pakaDa kara bakarIko vazameM, kiyA jA sakatA hai usI taraha mayaMkara, mI hastI vazameM ho.. jyatA aura usapara ArohaNa kiyA jA sakatA hai / tathA bhayaMkara agni jalake, samAna hojAtI hai| bhISma, saparAja kecuAke sadRza banajAtA hai / samudra sthala hojAtA hai aura lohekI majabUta bhI zrRMkhalA-saMkala maSiyIM -motiyoMkI mAlA banajAtI haiN| cora dAsa hojAtA hai--kharIde hue gulAmakI taraha kAma karane lagatA hai| viSiyoM naSTa hojAtI haiN| adhika kyA kahA jAka usa devatAkA.mAma mAtra lenese prANiyoMke atyaMta prakRSTa mI graha zAkinI narAdika vyAdhiyAM aura zatruprakRti tathA baura bhI ApattiyAM sA dUra hojAtI haiN| samakSuoMko samyagdarzanakA ArAdhana karanemeM protsAhita karate hue raddha karanekeliye, yaha batAte haiM ki vaha samyagdarzana durgatioMkA pratibaMdha karanevAlA aura parama abhyudayake sAdhanakA, aMga tathA sAkSAt mokSakA kAraNa hai| paramapuruSasyAdyA zaktiH muhag varivasvatAM, nari zivaramAsAcIkSA yA prasIdati tnvtii| ba.pa. 25 D
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 194 adhyAya kRtaparapurabhraMzaM klRptaprabhAmbudayaM yayA sRjati niyatiH phelAbhoktrI kRtatrijagatpatiH // 68 // he mokSakI icchA rakhanevAle bhavyo ! paramapuruSa, paramAtmA kI Adya pradhAnabhUta zakti samyagdaantarvdhana karo / jo ki zivaramaNIke sAcI - tiryak IkSA -- kaTAkSako vistRta karatI huI manuSyapara apanI prapannatA pragaTa karatI hai / evaM jisake prasAdase atizayita prabhAvako prApta huI niyati para -- mithyAtva athavA vairioMke nagarakA aMza - vinAza karatI huI aura tIno lokoM ke svAmiyoMko ucchiSTabhojI banAtI huI abhyudayako niSpanna karatI hai / bhAvArtha - jisa prakAra sAMsArika manuSya paramapuruSa - mahAdevakI Adya zakti pArvatIko mAnate haiM aura kahate haiM ki usIke prasAdase prabhAvayukta saMcitapuNya vairioMke nagarakA nAza karatA hai / usI prakAra vastutaH aisA samajhanA cAhiye ki samyagdarzana parama AtmAoMkI pradhAna zakti hai / usake prasAda ke puNyameM vaha atizayita prabhAva * utpanna hotA hai ki jisake vaMza hokara vaha puNya mithyAtvake dvArA sampanna hue ekendriyAdikoM ke zarIrarUpI nagako bhasmasAt karatA huA abhyudayoMko utpanna karatA hai| kyoMki samyaktvakA ArAdhana karanevAlA jIva yadi usane samyaktva grahaNake pUrva AyukarmakA baMdha na kiyA ho to narakAdika durgatiyoMko prApta nahIM hotA / aura yadi usane vaisI AyukA baMdha karaliyA ho to dvitIyAdi naraka prabhRti avasthAoMko prApta nahIM hotA / jaisA ki Aga - mameM bhI kahA hai: 1-samyagdarzanake pakSameM nirmalatA - zaMkAdika malarUpI kalaMkakI vikalatA aura dUsare pakSameM parama pada deneke sammukha pariNAma / 2- bhAgya / 3 - dUsare pakSameM / Rambh dharma 194
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dharma 195 chasu heTrimAsu puDhavisu joisivaNabhavaNasavvaitthIsu / vArasa micchuvavAe sammAiThThI Na uvavaNNA // nIcekI chaha pRthivI-naraka jyotiSI vyaMtara bhavanavAsI samasta strI aura bAraha mithyopapAda itane sthAnoMmeM samyagdRSTi utpanna nahIM hotA / isase yogoMke isa matakA khaNDana hojAtA hai ki - nAmukta kSIyate karma kalpakoTizatairapi / avazyameva bhoktavyaM kRtaM karma zubhAzubham // saikaDoM kalpakoTi kAlake bIta jAnepara bhI koI bhI karma vinA bhoge nahIM chUTa sakatA | kaisA bhI karma kyoM na ho - cAhe zubha ho cAhe azubha, jo bAMdhA hai vaha avazya hI bhoganA paDatA hai| . isa prakAra samyagdarzanake pratApase durgatiyoMkA dhvaMsa hotA hai aura abhyudayoMkI siddhi hotI hai / tathA isake prasAdase hI surendrAdikakI vibhUtiyoMko bhogakara aura punaH unako choDakara jIva parama Arhantya padako prApta hojAtA hai| isa tarahase yaha samyagdarzana Urdhva madhya aura adholokake sabhI svAmioM-vibhUtibhogiyoMko ucchiSTabhojI banA detA hai / isa prakAra aneka mAhamAoMse yukta samyagdarzanake nimittase hI jIva usI bhavameM zivaramAke kaTAkSapAtase prakaTa hue apUrva--lokottara sukhakA bhoktA hojAtA hai| jaisA ki AgamameM bhI kahA hai yathA,- / devendracakramahimAnamameyamAnaM, rAjendracakramavanIndra zirorcanIyam / dharmendracakramadharIkRtasarvalokaM, - labdhvA zivaM ca jinabhaktirupaiti bhvyH|| adhyAya
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 196 jinendradevakI bhakti karanevAlA samyagdRSTi bhavya devendroM-svargake deva indra ahamindra tathA sarvArthasiddhi takake utkRSTa devoMkI apramANa mahimAoM-vibhUtiyoMko athavA mahArAjoMke ziroMdvArA arcanIya-jisako baDe baDe mahArAja zira jhukAkara namaskAra karate haiM aise rAjendracakra-cakravartItakake utkRSTa mAnarvApadoM yA vibhUtiyoMko tathA samasta lokako nIcA karadenevAle tIna lokameM utkRSTa tIrthakara jaise padakA bhoga kara aMtameM mokSako prApta karatA hai| jaba ki samyaktvarUpI parama prabhukI mahimA itanI asAdhAraNa hai taba kahiye ki usakA ArAdhana kisa taraha kiyA jAtA hai ? isakA uttara dete haiM mithyAg yo na tattvaM zrayati taduditaM manyate'tattvamuktaM, noktaM vA tAgAtmA bhvbhymmRtetiidmevaagmaarthH| nimranyaM vizvasAraM muvimalamidamevAmRtAdhvati tattva,-. aDAmAdhAya doSIjamanaguNavinayApAdanAmyAM prapuSveta // 69 // tatvoMkA svarUpa pahale batAyA jA cukA hai| usake anusAra jo usakA zraddhAna nahIM karatA kiMtu ki. sIke bhI-mithyAdRSTi guru Adike kahe hue athavA binA kahe hue hI viparIta tatvakA zraddhAna karaletA hai usako mithyAdRSTi samajhanA cAhiye. yaha AtmA anAdi kAlase baisA-mithyAdRSTi raha kara hI maraNako prApta huA hai| isaliye jo mumukSu haiM unako apane aMtaHkaraNameM aisA zraddhAna rakhakara ki " samasta saMsArameM sArabhUta vastu yadi kucha hai to vaha nigraMtha avasthA hI hai, atyaMta nirmala yaha avasthA hI mokSakA mArga hai aura yahI samasta Agama-pravacanakA artha-abhiprAya hai|" usa tatvazraddhAkI, doSoMke tyAga aura guNoM tathA vinayake dvArA prakRSTa rUpameM, puSTi karanA ucita hai / adhyAya
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra NAMEFENSabeenaSapnesiaNP 197 bhAvArtha-samasta saMsArI jIva aura unameM maiM bhI anAdi kAlase isa saMsArameM mithyAdRSTi hokara-midhyAtvake pratApase hI janma maraNa dhAraNa karate rahe haiM aura duHkha bhogate rahe haiN| mithyAdRSTi usako kahate haiM jo ki kisIke upadezase yA vinA upadezake hI padArthaka viparIta svarUpakA to zraddhAna karatA; kiMtu unake samIcIna kharUpakA, jo ki Agamokta hai, zraddhAna nahIM karatA hai / jaisA ki AgamameM bhI kahA hai micchAidrI jIvo uvaiTuM pavayaNaM Na saddahadi / sahahadi asanmAcaM uvahaTTa aNuvaTuM vA / / gidhyAdRSTi jIva upadiSTa pravacanakA zraddhAna nahIM karatA kiMtu upadiSTa yA anupadiSTa asadbhAva-atavA pradAna karatA hai| jaba ki mithyAtvake nimittase saMsArameM bhramaNa karanA paDatA hai tapa mokSakeliye isake viruva tattvazraddhAna hI antaHkaraNameM dhAraNa karanA ucita hai / tattvazraddhAkA AkAra Upara batA cuke haiN| saMsArake baDhAnevAle bhAvoMko graMtha kahate haiN| ata eva mithyAdarzana mithyAjJAna aura mithyA cAritra ye graMtha haiN| ye tIno hI heya haiM isaliye inakI heyatAkA aura isake viruddha ratnatraya jo ki samasta jagatameM utkRSTa aura Agamake sampUrNa kathanakA sAra hai tathA atyaMta nirmala rUpako dhAraNa kara jIvanmukti vA paramamuktikI prAptikA upAya hojAtA hai, upAdeya hai / isaliye usakI upAdeyatAkA zraddhAna hI tattvazraddhAna hai| aisA hI AgamameM bhI kahA hai, yathAH NiggaMthaM pAvayaNaM iNameva aNuttaraM suparisuddhaM / .. iNameva mokkhamaggotti madI kAyabbiyA tadA / / nainthya hI upAdeya vastu hai; kyoMki yahI lokottara atyaMta vizuddha aura mokSakA mArga hai / isaliye adhyAya TAGSATTAJARSATIRATRAIZASTEADRASI ? 2
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanamAra 198 adhyAya 2 usIkA aura vaisA hI zraddhAna karanA cAhiye / kI prApti aura vinayake dvArA karanI cAhiye / isIko tattvazraddhA kahate haiM / isakI puSTi doSoMke tyAga guNoM apanI kAryakAritAkI hAni athavA svarUpake kama honeko doSa aura isase viparIta bhAvako guNa kahate haiM / vinaya zabdakA artha namratA hai / inhIke dvArA puSTa kiye jAnepara samyagdarzanakA ArAdhana ho sakatA hai / pahale samyaktvake viSayameM udyotAdikakA varNana kara cuke haiN| unakI ArAdhanA karane kI icchA rakhanevAle mumukSuoM ko unake atIcAroMkA tyAga karanekA upadeza dete haiM duHkhaprAyabhavopAyacchedodyuktA kRSyate / glezyate vA yenAsau tyAjyaH zaGkAdiratyayaH // 70 // jisameM prAyaH duHkha hI pAye jAte haiM aise saMsArake kAraNabhUta karmabandha athavA mithyAtvAdika bhAvoMkA uccheda - vinAza karanemeM udyakta samyagdarzanakI kAryakAriNI zaktikA jo apakarSa karate haiM aura svarUpako kama karate haiM una zaMkAdika atIcAroMko avazya hI choDanA cAhiye / antavRtti yA bahirvRcike dvArA isa tarahase aMzataH samyagdarzanake khaNDita honeko, ki jisameM usakA samUla nAza na ho, atIcAra kahate haiN| isa tarahake atIcAra aneka haiN| unase yukta samyagdarzana kAryakArI nahIM ho sakatA / niratIcAra hI samyagdarzana duHkhaprAya saMsAra aura usake kAraNoM kA uccheda kara sakatA hai| jaisA ki Agama meM bhI kahA hai, yathA: nAGgahInamalaM chettaM darzanaM janmasaMtatim / hi mantro'kSaranyUno nihanti viSavedanAm || 198
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra zaGkA nAmake atIcArakA svarUpa batAte haiM: vizvaM vizvavidAjJayAbhyupayataH zaGkAstamohodayAja, jJAnAvRttyudayAnmatiH pravacane dolAyitA sNshyH| dRSTiM nizcayamAzritAM malinayetsA nAhirajjvAdigA, yA mohodayasaMzayAttadaruciH syAtsA tu saMzItidRk // 71 // zubha pariNAmoMke dvArA jisakI anubhAga zaktikA nirodha ho cukA hai aise mohodaya-samyaktvanAmakI darzanamohana ya prakRtike udayakA asta ho jAnese sarvajJadevakI AjJA- zAsanake anusAra samasta vastuoMke vistArakA yathAvat vizvAsa karanevAle jIvako jJAnAvaraNa karmake udayase pravacana - sarvajJokta tattvoMke viSayameM honevAlI dolAyamAna-vastuke satyAMza aura asatyAMza dono hI taraphako samAnarUpase jhukatI huI pratAtiko saMzaya kahate haiN| isa saMzayako hI zaMkA nAmakA atIcAra kahate haiN| kyoMki isa tarahakI hI zaMkA-pravacanokta tattvoMke vi.. SayameM jo zaMkA hai vahI nizcaya--vastutatvake yathArtha pratyayase sambandha rakhanevAle samyagdarzanako malina karatI hai / sarpa rajju Adike viSayameM jo zaMkA hotI hai vaha usako malina nahIM karatI / yahAM yaha prazna ho sakatA hai ki zaMkA nAmake atIcAra aura saMzayamithyAtva inameM kyA antara hai ? isakA uttara yaha hai ki jisa zaMkAse samyagdarzana malina ho-aMzataH khaNDita ho usako zaMkA atIcAra kahate haiM aura jo zaMkA mohanIya karmake udayase utpanna ho aura jisase pravacanokta tatvoMmeM azraddhA ho jAya usako saMghayamithyAtva kahate haiN| ... 'bhAvArtha-pravacanokta tatvoMke viSayameM satyatA aura asatyatAke saMzayako zaMkA kahate haiM jo ki samyagdarzanakA eka atIcAra hai| adhyAya
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Curr isa zaMkAke nirAkaraNa karanekI preraNA karate haiM: proktaM jinairna parathetyupayannidaM syAta, kiM vAnyadityamathavA'paraceti zaGkAm / khasyopadeSTuruta kuNThatayAnuSaktAM, sadhukkitIrSamadhirAdavagAhya mRgyAta // 72 // . jo jinendradeva-vItarAga sarvajJadevane kahA hai ki "samasta vastu anekAntAtmaka haiM, "so satya hai| " usakA yaha mata bidhyA nahIM hosakatA / " isa prakArase zraddhAna karanevAle samyagdRSTi musA mayako zIghra hI samucitIrtha--samIcIna yukriyoMse siddha AgamameM kuzala upAdhyAyake athavA usa samIbIna bukisiddha Agamake hRdayameM pravezakara apanI manda buddhike kAraNa athavA upadeSTA guruoMkI kRSThatAke kAraNa hRdayameM utpanna huI isa tarahakI aMkAkA mArjana- zodhana karaDAlanA cAhiye ki 'jo jinendra devane kahA hai ki dharmAdika dravya itane haiM, so vaha ThIka hai, athavA dUsare vaizeSikoMke kahe hue dravyAdika, yadvA sAMkhyake kahe hue pradhAna puruSAdika athavA bor3oMke kahe hue duzvasamudAyAdika svarUpa ThIka haiN|' isI taraha aisI zaMkAkA bhI mArjana karanA cAhiye ki " jinendra devane jo tattvoMkA svarUpa kahA hai ki vaha sAmAnyavizeSAtmaka hai so vaha ThIka hai athavA, koI dUsarA hI maidaikAntAdika ThIka hai? adhyAya Upara upAdhyAya aura Agamako tArtha batAyA hai so ThIka hI hai| kyoMki tIrtha zabdakA artha nadI A. dikA ghATa hotA hai / jisa prakAra sadyAktitIrtha--jisakI bhale prakAra yojanA kIgaI hai aise ghATako pAkara sAsArika manuSya pramAdase lage hue mala yA kIcaDa Adiko dhokara sApha karadete haiM usI prakAra jainAgama aura
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra usake AdhArabhata upAdhyAyako pAkara-ina donoMkI sevA karake bhavyagaNa sAMsArika tathA usakI kAraNa malinatAko dUra karadete haiM-saMsArasamudrase tara jAte haiN| jaisA ki kahA bhI hai: jainazratatadAdhAgai tIrtha dvAveva tattvataH / saMsArastIyate tAbhyAM tatsevI tIrthasevakaH / / isa tIrthako sayukti kahanekA abhiprAya yaha hai ki vaha pUrvApara athavA pratyakSAdika pramANake dvArA bAdhita nahIM hai| zaMkA nAmake atIcArase kyA apAya hotA hai so batAte haiM: adhyAya suruciH kRtanizcayopi hantuM dviSataH pratyayamAzritaH spRzantam / ubhayIM jinavAci koTimAjau turagaM vIra iva pratIyate taiH // 73 // - jisa prakAra atyaMta tejasvI aura jisane vairioMke badha karanekA dRDha nizcaya kara liyA hai aisA bhI vIra puruSa, yadi yuddhabhUmimeM aise ghoDepara caDhA ho jo ki kabhI pUrava aura kabhI pazcima isa taraha baDe vegase bhAgatA phiratA ho to, vaha vairioNke dvArA mArA jAtA hai / isI prakAra jisane mohAdika vairioMke ghAta karanekA ni. zcaya kara liyA hai aisA samyagdRSTi jIva yadi jinavacanake viSayameM dono hI koTiyoM-vastvaMzoMkA sparza karanevAle jJAna-" aisA hI hai athavA anyathA hai" isa tarahake saMzayajJAnapara ArUDha ho to vaha una vairioMke dvArA pratihata ho jAtA hai| yA 201 .gha. 26
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 202 adhyAya bhAvArtha- saMzayI jIva apanA kalyANa nahIM kara sakatA; kyoMki saMzaya ke kAraNa hI vaha nizcita samIcIna hitamArgapara nahIM cala sakatA / bhaya aura saMzayarUpa athavA ina donoMke viSaya meM utpanna huI zaMkAkA nirAsa karane keliye prayatna karanekA upadeza dete haiM:-- bhaktiH parAtmani paraM zaraNaM nurasmin, deva: sa eva ca zivAya tadukta eva / dharmazca nAnya iti bhAvyamazaGkitena, sanmArganizcalaruceH smaratA'Jjanasya // 74 // bhaya aura saMzaya ina do bAtoMke nimittase zaMkA huA karatI hai / ata eva usake do bheda haiM / apane liye kisIko zaraNa na samajhakara bhaya zaMkA aura kAryasiddhi athavA usake kAraNoM meM saMdeha upasthita hone para saMzaya-zakA utpanna hotI hai / jo mokSakI icchA rakhanevAle bhavya haiM unako sanmArga -- mukti prApti ke upAya nizcala niSkampa - atyaMta dRDha ruci - zraddhA rakhanevAle aMjana corakA smaraNa kara ina donoM hI zaMkAoMse rahita honA caahiye| kyoMki isa saMsAra meM jIvakeliye kevala paramAtmAkI bhakti hI zaraNa hai / evaM jo sajJa aura vItarAga haiM ve hI deva haiM aura ve hI mokSakeliye ArAdhya ho sakate haiM, aura nhiiN| isI taraha una sarvajJa devakA upadiSTa dharma hI nirvRtikA kAraNa ho sakatA, aurakA nahIM / bhAvArtha - atyaMta vizuddha bhAvoMse hRdayameM jo paramAtmA aura usake guNoMke prati pavitra anurAga hotA hai| 1 - " saMzayAtmA vinazyati " / 2946876 2775 ka 202
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 203 usIko bhakti kahate haiM / yaha bhAkta hI saMsArameM jIvake apAyakI rakSAkA upAya ho sakatI hai| ata eva usIko zaraNa mAnakara aura mokSakeliye sarvajJa vItarAga devakI ArAdhyatA tathA unake upAdaSTa dharmakI kAraNatAmeM niHsandeha hokara mumukSuoMko ukta dono hI zaMkAoMse rahita honA cAhiye jaisA ki aMjana cora huA / zaMkA atIcArake bAda kAMkSA nAmake atIcArakA svarUpa batAte haiN| yA rAgAtmani bhagure paravaze santApataSNArase, duHkhe duHkhadabaMdhakAraNatayA saMsArasaukhye spRhA / syAjJAnAvaraNodayaikajanitabhrAnteridaM dRktapo,mAhAtmyAdudiyAnmametyaticaratyaSaiva kAMkSA dazam / / 75 // iSTa vastuoMke viSaya meM jo prItirUpa anurAga hotA hai usako sAMsArika sukha kahate haiN| yaha sukha svabhAvase hI nazvara aura paravaza-puNyakarmake udaya ke adhIna hai| saMtApa aura tRSNA ye do usake rasa-anu. bhavameM AnevAle phala haiM / duHkhake kAraNabhUta azubha karmake baMdhakA yaha kAraNa hai, athavA svayaM bhI duHkharUpa hai| kyoMki usake sAthameM aneka duHkhoMkA mizraNa rahatA hai| isa tarahake isa sAMsArika sukhameM usa jIvakI, jisakI ki buddhi pradhAnatayA yA eka jJAnAvaraNa kamake udayase bhrAMta hogaI hai, jo spRhA hotI hai usako kAMkSA kahate haiM / isa bhrAMta buddhike kAraNa ukta sAMsArika sukhameM, jo ki vastutaH duHkharUpa hai, sukhakA AbhAsa hotA hai adhyAya RAREKHEERERAKEREKKERARMEREKA 1- arthAt darzanamohanIya karmake udayase rahita / kyoMki jo samyagdRSTi haiM unake mithyAtvake udayase honevAlI bhrAMti nahIM ho sakatI, anyathA unake jJAnako mithyAjJAna kahanA mddegaa| jaisA ki AgamameM bhI kahA hai, yathA udaye yadviparyastaM jJAnAvaraNakarmaNaH / tadasthAstutayA noktaM mithyAjJAnaM sudRSTiSu // 203
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 204 adhyAya 2 aura isa tarahake bhAva hote haiM ki " samyagdarzana aura tapake mAhAtmyase mere saMsAra ke sukha ahamindrAdika pada athavA aneka prakArake abhyudayoM aura vibhUtiyoMkI udbhUti kisa prakArase ho " / ye bhAva hI AkAMkSA haiM, aura inhI se aMzataH samyaktvakA khaNDana hotA hai / * isa prakArakI AkAGkSA karanevAle jIvoMke jo samyaktvarUpI phalakI hAni hotI hai usako batAte haiM / :--- yallIlAcalalocanAJcalarasaM pAtuM punarlAlasAH, svazrINAM bahu rAmaNIyakamadaM mRhantyapIndrAdayaH / tAM muktizriyamutkayadvidadhate samyaktvaratnaM bhava, - . zrIdAmIratimUlyamAkulAdhiyo dhanyo hyavidyAtigaH // 76 // anitya azuci duHkha aura anAtmarUpa sAMsArika viSayoM meM viparIta bhAna - nitya zuci sukha aura AtmarUpatA ke pratyayako avidyA kahate haiN| isa avidyAse jo sarvathA dUra haiM ve hI puruSa dhanya haiN| ata eva jisakI lIlA - yadRcchAse caJcala hue netrAJcala ke rasakA pAna karaneke liye lAlasA - atyaMta lampaTatA rakhanevAle indrAdika bhI apanI apanI lakSmiyoM deviyoM ke ratikAritA ke saMbhogapravRttike vipula madako cUrNita karadete haiM usa muktilakSmIko utkaNThita karanevAle samyaktva - ratnako ve puruSa, jinakI ki antaHkaraNapravRtti viSaya sevana karane ke liye utsuka rahA karatI hai, saMsAralakSmIrUpI dAsIkI ratikA mUlya banAdete haiM / bhAvArtha - jisa prakAra saMsArameM kAmavAsanAse saMtapta hue puruSa kisI dAsI Adiko usake sAtha kIgaI ratikA mUlya diyA karate haiM, usI prakAra saMsArakI bhogopabhogasAmagrI se rati- prema karanevAle loka usako usa premake badale meM apane usa samyaktvaratnako de DAlate haiM, jo ki usa muktilakSmIko utkaNThita karanevAlA hai aura jisake rasakA pAna karanekeliye atyaMta utkaNThita hue svargake deva aura indrAdika 204
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra bhI apanI apanI aMganAoMke sAtha ramaNakI icchAko choDadete haiN| kyoMki yaha samajhakara ki jo avidyAse dUra rahanevAlA hai vahI saMsArameM dhanya hai / aura jisa prazama sukhakA tapasvI anubhava karate haiM usI Atmika sukhakA anubhava karanekeliye deva aura indrAdika bhI svargIya vibhUtiyoMke sukhase virakta hokara yaha icchA kiyA karate haiM ki " mokSalakSmIkA sukha jisake dvArA prApta ho sakatA hai usa tapasyAkA AcaraNa karanekeliye maiM isa deva indraparyAyako choDakara kaba manuSya paryAyameM avatIrNa houuN|" samyaktvAdikake nimittase jinake puNyakarmakA saMcaya ho hI jAtA hai aise jIvoMko saMsArasukhakI AkAGkSA karanA vyartha hai / kyoMki usa puNya ke nimittase unako usa sukhakI prApti svayaM hojAtI hai| phira usake liye AkAGkSA karanese kyA prayojana ? kucha bhI nhiiN| yahI bAta dikhAte haiM:- . tattvazraddhAnabodhopahitayamatapaHpAtradAnAdipuNyaM, yadgIrvANAgraNIbhiH praguNayati guNairahaNAmahaNIyaiH / tatprAdhvaMkRtya buAI vidhurayati mudhA kApi saMsArasAre, tatra khairaM hi tat tAmanucarati punarjanmane'janmane vA // 77 // uparyukta jIvAdika sAta tattvoMke zraddhAnarUpa samyagdarzana aura samyagjJAnase yukta saMyama tapa pAtradAna aura paropakAra prabhRti sAdhanoMke dvArA utpanna huA puNya itanA mahAn hotA hai ki vaha devoM indroM tathA ahamiMdroMke dvArA bhI pUjanIya tIrthakaratvAdi guNoMse apane svAmIkI pUjA karavAdetA hai| kyoMki isa puNyake prasAdase lokottara phala denevAle tIrthakaratvAdika aise aise guNa prApta hote haiM ki jinake nimittase iMdrAdika bhI Akara usa manuSyakI pUjA kiyA karate haiM / ata eva he bhavya ! yaha puNyakarma saMsArake sArabhUta viSayoMmeM aura punarbhava tathA apunarbhavakeliye jaisI ki terI kalpanA-icchA hai vaisA svayaM hI-vinA terI AkAGkSAke hI terI icchAnusAra hI anugamana karatA hai / -isa mahAn puNyake nimittase vinA kisI tarahakI icchA kiye hI-svayaM hI saMsArake abhyudaya aura uttama adhyAya
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ banaNAra 206 deva manuSya bhavakI prApti, tathA jahAMse phira janma grahaNa nahIM karanA paDatA aise mokSapadakI siddhi ho hI jAtI hai| phira bhI tU jo isa puNya karmakA baMdha karake ina saMsArake viSayoMmeM buddhi lagAtA hai-- isa " puNyase mujhako amuka abhyudaya yA atizaya prApta ho" aisI kalpanA karatA phiratA hai so vyartha hai| AkAGkSAkA nirodha karanekeliye atyaMta prayatna karanekA upadeza dete haiM:-- puNyodayaikaniyatobhyudayotra jantoH, pretyApyatazca sukhamapyabhimAnamAtram / tannAtra pauruSatRSe pAvAgupekSA, pakSo hyanantamativanmatimAnupeyAt // 78 // manuSyoMkA isa lokameM yA paralokameM sarvatra abhyudayoMkA prApta honA eka puNyakarmake udayake hI adhIna hai| kyoMki yadi puNyakarmakA udaya na ho to cAhe jitanA bhI puruSAtha kiyA jAya, usase abhyudayoMkI siddhi nahIM ho sktii| aura puNyakA udaya honepara vaha puruSArtha saphala ho sakatA hai aura abhyudayoMkI bhI prApti ho sakatI hai / ata eva jIvoMke isa loka aura paralokake abhyudaya puNyodayake hI adhIna haiN| arthAt saMsArI jIvoMke sabhI abhyudaya parAdhIna haiN| evaM ina abhyudayoMse jo sukha prApta hotA hai vaha bhI AbhamAnamAtra hI hai--maiM sukhI hUM isa tarahakI eka anurakta kalpanAmAtra hI hai / ata eva vicArazIla puruSoMko cAhiye ki ve abhyudaya aura tajanita sukhake viSayameM kramase pauruSa aura tRSNAko choDa deM / anantamati nAmakI seThakI putrIke samAna paravacana - sarvathA ekAntavAdiyoMke abhimatameM upekSAyukta-rAgadveSahita pakSa rakhakara sAMsArika abhyudaya ke siddha karanemeM parizrama aura tajjanita sukhakoliye AkAGkSA na karanA caahiye| vicikitsA nAmake atIcArakA svarUpa batAte haiM: adhyAya
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - kopAdito jugupsA dharmAGge yA'zucau svato'GgAdau / vicikitsA ratnatrayamAhAtmyArucitayA dRzi malaH sA // 79 // zarIrAdika dravya aura kSudhA tRSA Adika bhAva svabhAvase hI apavitra aura asundara haiN| kiMtu ve dharmake bhI aGga-sAdhana haiN| kyoMki zarIrAdike dvArA hI anazanAdika kAyaklezAnta bAhya tapa aura prAyazcittase lekara dhyAnataka antaraGga tapa karake parama niHzreyasakI siddhi ho sakatI hai / isa taraha ke dharmake sAdhanabhUta dravya aura bhAvameM krodhAdika kapAyake vaza hokara ratnatrayake mAhAtmyameM -samyagdarzanAdikake nimittase utpanna hue prabhAvameM aruci rakhakara glAni karanA isako vicikitsA kahate haiM / yahI vicikitsA samyagdarzanakA-mala atIcAra hai| bhAvArtha - eka munikA zarIra svabhAvase hI apavitra yA asundara hai kintu vaha ratnatrayake mAhAtmyase bhUSita hai| usameM kaSAyavaza aruci dhAraNa kara glAni karanA ratnatrayase hI glAni karanA hai / ata eva yaha samyagdarzanakA vicikitsA nAmakA atIcAra hai| kyoMki isase samyagdarzanakA jo svarUpa batAyA hai ki deva guru zAstrameM ruci rakhanA, usameM hAni pahuMcatI hai| mahApuruSoMko apane zarIrameM vicikitsArAhityake kAraNa jo mAhAtmya prApta hotA hai usako batAte haiM: yadoSadhAtumalamUlamapAyamUlamaGgaM niraGgamahimaspRhayA vasantaH / santo na jAtu vicikitsitamArabhante, savidrate hRtamale tadime khalu sve // 8 // jo satpuruSa zarIrarahita muktAtmAoMkI mahimA-anantajJAnAdi-guNasampattimeM spRhA-abhilASA adhyAva Kaar Kahaasakasaisaisansamalassionasias m
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ rakhate haiM; kiMtu doSa-vAta pitta kapha dhAtu-rasa rUdhira mAMsa medA asthi majA aura zukra, mala-nAka ghRka pasInA AdikI khAni aura apAya-duHkhoMke mUla kAraNa zarIrameM rahate haiM ve kabhI bhI karmamalahita AtmAmeM glAni nahIM karate / yahI kAraNa hai ki ve AtmasaMpIttako prApta karalete haiN| POATTANTANTRASILENSTREATRESERVAERS banagAra YtERSE ___ bhAvArtha-svabhAvataH azuci zarIrameM rahate hue bhI jinakA abhISTa, azarIrAvasthAkI mahimA prApta karanA hai, ve mahApuruSa zarIrake saMbaMdhase AtmAmeM kyoM kara glAni kara sakate haiM ? yahI kAraNa hai ki satpuruSa isa nirvicikitsAke abhISTasiddhi aura AtmasIvattike mAhAtmyako prApta karalete haiN| jo mahAtmA haiM unake jugupsAkA nimitta milanepara bhI jugupsA nahIM hotI; yaha bAta dikhAte haiM : kiMcitkAraNamApya liGgamudayannidamAseduSo, dharmAya sthitimAtravidhyanugamepyuccairavadyAdbhiyA / snAnAdipratikarmaduramanasaH pravyaktakutsyAkRti, kAyaM vIkSya nimajjato mudi jinaM smartuH ka zUkodgamaH // 81 // iSTaviyoga vajrapAta meghadarzana Adi vividha kAraNoMmeMse kisI bhI kAraNako pAkara virakta ho Acelakya aura kezalocase vyakta honevAle usa nigraMtha liGgako, jisameM ki vairAgya baDhatA calA jAtA hai, dhAraNa karane vAle tapasvI dharmakeliye zarIrakI sthitimAtra prayojana rakhakara AhArAdi vidhikA AcaraNa karate haiN| kyoMki AhArake vinA zarIra sthira nahIM raha sktaa| aura usakI sthiratAke vinA dharmakI siddhi nahIM ho sktii| aura tapasvI dharmako siddha karanA cAhate haiM / ata eva cAkacikyAdikeliye nahIM, kiMtu zarIrakI sthitimAtrakeliyejisase ki zarIra TikA rahe usa tarahase, AhArameM pravRtti karate haiN| aura pApase bhayabhIta hokara snAna abhyaGga prabhRti prasAdhanoMse ve apanI manovRttiko sarvathA aura atizayita rUpase atyaMta dara rakhate haiM / isa tarahake adhyAya
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra EURONGSTERTIENTRASANSARJANSH ekAntase dharmakA hI sAdhana karanevAle tapasviyoMke zarIrako, jisakI AkRtiko dekhate hI atyaMta glAni utpanna hojAya, dekha karake bhI jo samyagdRSTi jina bhagavAn arhadbhaTTArakakA smaraNa kara AnandameM nimagna hojAtA hai; kyA usake kabhI bhI jugupsAkI ubhRti ho sakatI hai ? bhAvArtha-jo AtmA aura usake dharmako dekhanevAlA hai vaha zarIrako azuci dekhakara usase kabhI bhI glAni nahIM kara sktaa| vicikitsAke tyAga karanemeM prayatna karanekA upadeza dete haiM: -- dravyaM viDAdi karaNairna mayati paktiM, bhAvaH kSudAdirapi vaikRta eva me'yam / tatki mayAtra vicikitsyAmiti svamRccha, dudAyanaM muniruguddharaNe smarecca // 82 // . yadi kisI kAraNavaza kadAcit vicikitsAkA udgama bhI hojAya to samyagdRSTiko ucita hai ki vaha apanI AtmAko isa prakAra samajhAve-aisA vicAra kare ki -vamana mUtra purISa Adi jo dravya haiM unakA mujhase sparza nahIM horahA hai, jo ki zuddha cidrUpa-jJAnadarzanAtmaka hUM; kiMtu indriyoM va zarIrAdikake sAtha unakA sparza ho rahA hai, jo ki jaDarUpa haiN| kyoMki ye dravya mUrta haiM aura indriyAM va zarIra bhI mUrta haiM; kiMtu maiM amUrta hUM / ata eva mere sAtha nahIM kiMtu indriyAdikake sAtha hI ina purISAdikA sambandha hai| kyoMki mUrta padArthakA mUrta padArthake sAtha hI sambandha ho sakatA hai / isI prakAra mere-mujhase sambandha rakhanevAle jo ye kSudhA tRSA Adika bhAva haiM ve bhI aise samajhe jAte haiM ki ve mere haiM / kiMtu vAstavameM ve mere nahIM, vaikRta hI haiM-karmake udayase utpanna hue vikArajanita hI a. dha. 27 adhyAya 201
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ haiM / ata eva ina donoMmeM-dravya aura bhAvameM kaunasI cIjase mujhe vicikitsA-jugupsA karanI cAhiye? koI bhI cIja to mere liye jugupsya nahIM hai / ye azuddha dravya aura bhAva yadi mere hote to kadAcit unase glAni karanA bhI uvita hotaa| para ye mere nahIM haiN| ata eva inase glAni karanA bhI ThIka nahIM hai| isI prakAra kisI munike rogakA ilAja karate samaya-yadi kisI muniko vamana Adi ho jAya to usakA ilAja yA saphAI Adi karanemeM kadAcit jugupsA utpanna ho jAnepara samyagdRSTiko cAhiye ki vaha nijugupsA aMgameM prasiddha hue uddAyana rAjAkA smaraNa kare / aisI bhAvanA karanevAlA aura smaraNa karanevAlA hI samyagdRSTi zuddha cidrUpako prApta kara sakatA hai| anyadRSTiprazaMsA nAmake samyaktvake atIcArako choDanekA upadeza dete haiM: ekAntadhvAntavidhvastavastuyAthAtmyasaMvidAm / na kuryAtparadRSTInAM prazaMsAM dRkkalaGkinIm // 83 // " vastu sarvathA kSaNika hai " athavA " sarvathA nitya hai" isa tarahake ekAMtavAda aneka prakArake haiM; jaisA ki pahale digdarzana karAyA jAcukA hai| isa ekAMtake abhiniveza-AgraharUpI andhakArase jina logoMne vastuke yAthAtmya - yathArtha svarUpake jJAna va zraddhAnako AcchAdita kara rakkhA hai yA DhakadiyA hai aise mithyAdRSTiyoMkI prazaMsA na karanI cAhiye / kyoMki aisA karanese unake jaise mithyA zraddhAnakI tarapha AtmA jhukatA hai; athavA samyaktvameM nirmalatA honA ruka jAtA hai / ataM eva samyagdarzanameM kalaMka lagatA hai| anAyatanasevA nAmake atIcArakA bhI tyAga karanekeliye upadeza dete haiM: TENERAR VAVERTERSNE KE REME SEEKENDRA NANELVETASHAMAREYANAKAMANARAYAN adhyAya
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra mithyAgjJAnavRttAni trINa trIstadvatastathA / SaDanAyatanAnyAhustatsevAM dRGmala tyajet // 84 // T mithyAdarzana mithyAjJAna mithyAcAritra ye tIna bhAva aura tIna hI ina bhAvoMke dhAraNa karanevAle / arthAt mithyAdRSTi mithyAjJAnI aura mithyAcAritrI ina chahoMko AcArya anAyatana kahate haiN| kyoMki ye mithyA zraddhAnake Ayatana-sthAna haiM; na ki samIcIna zraddhAnake / yahI kAraNa hai ki inakI upAsanA karanese samyagdarzanameM mala-doSa utpanna hotA hai / ata eva samyagdRSTioMko cAhiye ki ve isa anAyatanasevAkA parityAga hI kreN| amad ArAdhanAzAstrameM samyaktvake pAMca atIcAra batAye haiM-zaMkA kAMkSA vicikitsA anyadRSTiprazaMsA aura anAyatanasevA / yathA-- "sammattAdIcArA saMkA kaMkhA taheva vidigiMchA / paradiThThINa pasaMsA aNAyadaNasevaNA ceva // " inhI pAMca atIcAroMkA yahAMpara bhI samyagdarzanArAdhanAke prakaraNameM saMkSapase svarUpa batAyA hai| aba mithyAtva nAmake anAyatanake niSedha karanekA prayatna karate haiM jo apanA kalyANa cAhate haiM unheM isa mimyAtvarUpa anAyatanakA tyAga hI karanA cAhiye aisA upadeza dete haiM: samyaktvagandhakalabhaH prabalapratipakSakaraTisaMghaTTam / kurvanneva nivAryaH svapakSakalyANamabhilaSatA // 85 // jisa prakAra apane yUthakI kuzala cAhanevAlA yUthanAyaka-senApati apane yUthake madonmatta hAthIke adhyAya
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 212 adhyAya 2 bacceko pratipakSiyoM ke prabala hAthIse pratijighAMsAkA bhAva rakhakara bhir3ate hI bacA letA hai - bhiDane nahIM detA; kyoMki vaha isa samaya baccA hai, kiMtu bhaviSya meM itanA puSTa honevAlA hai ki sahaja hI meM usa prabala hAthIkA ghAta kara degA / isI prakAra jo bhavya svayaM dhAraNa kiye hue vratAdikA kalyANa cAhatA hai, unakI rakSA karanA cAhatA aura samyaktvakI ArAdhanA karanemeM udyata hai usako cAhiye ki vaha apane samyaktvarUpI madonmatta hastipotako pratijighAMsA se durnivAra mithyAtvarUpI pratipakSakaraTI se bhir3ate hI bacAle - bhiDane na de / kyoMki vaha bhaviSya meM itanA puSTa honevAlA hai ki sahaja hI meM usa prati pakSIkA dalana kara jJAnacAritrarUpI sampattiko puSTa karadegA / prauDha samyagdarzanake dhAraNa karanevAloMke mada - jJAna pUjA kula jAti Adi abhimAnarUpI mithyAtvake AvezakI zaMkA ho sakatI hai; ata eva usakA nirasana karate haiN| : mA bhaiSaSTisiMhena rAjanvati manovane / na madAndho'pi midhyAtvagandhahastI cariSyati // 86 // jahAM para duSToMkA nigraha aura ziSToMkA pAlana karanevAlA rAjA maujUda hai vahAM para dUsare kisI prakAra bhI Akara parAbhava nahIM kara sakate aura na koI bhI madAndha vahAM viplava hI kara sakatA hai / ata eva vahAMke jI aat kisI bhI prakArakA trAsa yA bhaya nahIM ho sktaa| siMhake maujUda rahate hue kyA gandha aura madonmatta bhI hastI vanako viplAvita kara sakatA hai ? kabhI nahIM / isI prakAra he atyaMta dRDha samyagdarzana ke dhAraNa karane. vAle bhavya ! jisa tere icchAnusAra phala dene vAle manarUpI vanameM samyagdarzanarUpI kesarI virAjamAna hai aura isIliye jisakA koI dUsarA parAbhava nahIM kara sakatA; kyA usako yaha madAndha -- jAti Adike mada-abhimAnase manuSyoMko andhA -- yukta kyA hai aura ayukta kyA hai isake dekhane meM asamartha, banAdenevAlA mithyAtva dharma 0 212
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpI gaMdhahastI viplAvita kara sakatA hai ? kabhI nahIM / ata eva tU kisI prakArakA bhaya mata kare aura nirbhaya hokara samyagdarzanakA ArAdhana kara ! banagAra 213 CERTHREATENCE9252392398398 jo manuSya jAti Adike madase apanemeM utkarSakI saMbhAvanA karatA hai vaha sadharmAoMkA abhibhavaparAbhava karatA hai / isIliye kahanA cAhiye ki vaha samyatkvake mAhAtmyameM hAni pahuMcAtA hai| yahI bAta dikhAte haiM: saMbhAvayan jAtikulAbhirUpyavibhUtidhIzaktitaporcanAbhiH / svotkarSamanyasya sadharmaNo vA kurvan pradharSa pradunoti dRSTim // 87 // jAti-mAtRpakSa, kula-pitRpakSa, AbhirUpya-saurUpya, vibhUti-grAma nagara suvarNAdi samRddhi, dhI-zilpakalAdikA jJAna, zakti-parAkrama, tapa--anazanAdika anuSThAna, arcanA-pUjA, ina saba kAraNoMse athavA inameMse kisI eka doke dvArA " maiM isase utkRSTa hUM" aisI utprekSA karanevAlA manuSya apane meM kevala utkarSakI saMbhAvanA hI karatA hai| itanA hI nahIM kiMtu, inake dvArA vaha dUsare sAdharmiyoMkA tiraskAra bhI karatA hai| yahI kAraNa hai ki vaha samyaktvako apane mAhAtmya-mahatvase girA detA hai-kama karadetA hai-samala banA detA hai-. kalAMkita kara detA hai| jAtimada aura kulamadake tyAga karanekA upadeza dete haiM: .... puMso'pi kSatasattvamAkulayati prAya: kalaGkaH kalau, sadRgvRttavadAnyatAvasukalAsaurUpyazauryAdibhiH / strIpuraiH prathitaiH sphuratyabhijane jAto'si caidaivata, badhyAya 213
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra ghara 214 stajjAtyA ca kulena copari mRSA pazyanna'dhaH khaM kSipeH // 88 // he jAti aura kulase apaneko UMcA mAnanevAle ! yadyapi tU samyagdarzana. sadAcAra dAnazUratA dhana kalA saundarya vIratA naya vinaya gAmbhIrya zauNDIrya prabhRti guNoMke kAraNa baDe baDe prakhyAta-prasiddha strI puruSoMke dvArA manuSyoMke hRdayameM camatkAra paidA karadenevAle kulameM pUrvajanmameM saMcita kiye hue puNya karmake udayase utpanna huA hai| phira bhI striyoMkI to bAta hI kyA, puruSoMko bhI prAyaH karake unake sattvamanoguNakA kSaya karate hue kalaGkoM-apavAdoMse dUSita karanevAle isa kalikAlameM tU jo jAti aura kulake dvArA sAdharmiyoMse apaneko utkRSTa samajhatA hai so terI yaha samajha ThIka nahIM hai| kyoMki paramArthase kula aura jAti kI zuddhikA nizcaya nahIM ho sktaa| jaisA ki AgamameM bhI kahA hai anAdAviha saMsAre duvAre makaradhvaje / - kule ca kAminImUle kA jAtiparikalpanA // saMsArameM jaba tIna bAtoMpara vicAra karate haiM ki-saMsAra anAdi hai, kAmadeva durvAra hai, aura kulakA mUla kAminI hai| taba jAtikI kalpanA kyA ThaharatI hai ? kisI bhI kAlameM kAmadevake vazIbhUta hokara kisI bhI kAminIne kulako kalaMkita na kiyA hogA isakA kyA nizcaya hai ? ata eva nizcita samajha ki isa jAtimada aura kulamadake kAraNa tU apaneko hIna padameM hI paTaka rahA hai| kyoMki samyaktvakI virAdhanA honepara hIna padakA prApta honA sughaTa hai| jaisA ki kahA bhI hai:-- jAtirUpakulaizvaryazIlajJAnatapobalaH / kurvANo'haMkRti nIcaM gotraM badhnAti mAnavaH / / ina jAtyAdika aSTa madoMko dhAraNa karanevAlA puruSa nIcagotrakA baMdha karatA hai| adhyAya 214.
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra sauMdaryake madase AviSTa rahanevAle puruSake samyagdarzanameM jo doSa utpanna hotA hai usako dikhAte haiM: yAnAropya prakRtisubhagAnaGganAyAH pumAMsaM, puMsazcAsyAdiSu kaviThakA mohayantyaGganAM drAk / tAnindvAdInna paramasahannunmadiSNUnvapuste, sraSTA'srAkSIda dhruvamanupamaM tvAM ca vizvaM vijiSNum // 89 // . lokottara varNana karanema nipuNa kaviyoMko Thagake samAna samajhanA cAhiye / kyoMki ve apane puruSArthakA upamarda---durupayoga karate haiM aura apanI kRtise strI puruSoMko sacce kartavyase vazcita rakhate haiN| isa tarahake ye kaviThaga aGganAoMka mukha aura netra prabhRti upameya padArthoM meM jina svabhAvase hI ramaNIya candramA kamala kisalaya kalaza (suvarNaghaTa ) Adi upamAnabhRta padArthokI kalpanA karake zIghra hI--varNana karate hI manuSyoM - puruSoMke hRdayako mohita karadete haiM aura isI prakAra puruSoMke mukhAdikameM bhI jina svabhAvasuMdara candrAdikakI kalpanA kara striyoMko mohita kara dete haiN| mujhe mAluma paDatA hai, mAnoM unmadiSNu-apane utkarSakI saMbhAvanA karanevAle una candramA kamala kisalaya Adi padArthoMko sahana na karake vidhAtAne terA yaha anupama zarIra banAyA hai jisameM ki ye mukhAdika candramAdikakI upamAse bhI pare haiM / kiMtu candramAdikako bhI upameya banAnekeliye tere isa zarIrakI sRSTi kI hai| kiMtu itanA hI nahIM hai ye candrAdika apane utkarSakI saMbhAvanA karane lageMge isa bAtako na saha karake hI kevala vidhAtAne terA yaha anupama zarIra nahIM banAyA hai kiMtu vizvapara vijaya prApta karasakanevAle tujhako bhI sahana na karake banAyA hai| kyoMki isameM sandeha nahIM ki samyaktvake mAhAtmyase tU acchI taraha samasta jagatpara vijayalAbha kara sakatA yA karaletAyadi badhyAya
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 216 / yaha hatavidhi-vidhAtA jisakI jagatmeM koI upamA nahIM hai; aise saundaryako utpanna karake usake madase tere samyaktvako dRSita na krdetaa| - lakSmIke madakA tyAga karanekeliye vakroktise varNana karate haiM: yA devaikanibandhanA sahabhuvAM yApahiyAmAmiSaM, yA visrambhamajastramasyati yathAsannaM subhakteSvapi / yA doSeSvapi tanvatI guNAdhiyaM yuGktenuraktyA janAn, svabhyasvAnna tayA zriyAzu hiyase yAntyAnyamAndhyAnna cet // 9 // jisa lakSmIkI prAptikA kAraNa eka daiva hI hai-pauruSakI apekSAse rahita pUrvasaMcita zubha karmake nimittase hI jo prApta huA karatI hai, jisase aneka prakArakI ApattiyAM aura usase utpanna honevAle nAnA prakArake bhayaeka sAtha utpanna hone lagate haiN| jaisA ki kahA bhI hai bahvapAyamidaM rAjyaM tyAjyameva manasvinAm / yatra putrAH sasodA vairAyante nirantaram / / adhyAya jahAMpara putra aura sahodara bhAItaka hamezaha vaira kiyA karate haiN| jisameM aneka apAya -bure kAma karane paDate haiM, athavA atyaMta duSkarma-pApakA saMcaya hotA hai| aisA yaha rAjya manasviyoMkeliye tyAjya hI hai| jo lakSmI atyaMta bhakti karanevAle-mitra putra kalatra bhrAtA AdimeMse bhI yathAsanna jo jo nikaTavartI haiM una sabameMse bhI nitya hI vizvAsako naSTa karadetI hai-jisa lakSmIke prasAdase atyaMta bhakta "putrAdikameM bhI dhanApahArakI 216
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 217 zaMkA hone lagatI hai / jo lakSmI doSoMmeM bhI guNakI kalpanA karAtI huI manuSyoMko anurakta banAletI hai-yadi koI brahmahatyA jaisA doSa karanevAlA bhI dhanI hai to dhanake lobhase baDe baDe vRddha jJAnI aura tapasvI usakI prazaMsA karate aura Azraya lete haiN| kahA bhI hai . vayovRddhAstapovRddhA ye ca vRddhA bahuzrutAH / . sarve te dhanavRddhasya dvAri tiSThanti kiGkarAH // jo vayovRddha aura aneka zAstroMke jJAnase vRddha haiM ve saba dhanavRddha puruSake darabAjepara kiGkara banakara khar3e rahate haiN| he bhAI ! isa tarahakI aneka vizeSaNoMse viziSTa lakSmIke dvArA lakSmIko pAkara tU acchI taraha apaneko utkRSTa samajha, jaba taka ki kSaNika svabhAvake kAraNa zIghra hI yaha tujhako andha yuktAyuktake viveka se vikala na banA de| kyoMki yadi na isane aMdha-vivekahIna tujhe karadiyA to " merI yaha lakSmI dUsareke pAsa jA rahI hai" yaha dekhakara tujhako avazya hI duHsaha duHkha prApta hogaa| ata eva vaha tujhako pahalese hI vivekazUnya-aMdhA banAdetI hai| dekhA gayA hai ki prAyaH sabhI manuSya lakSmIkA samAgama hote hI dekhate hue bhI aMdhe hojAte haiM aura usake jAte hI acchI taraha AMkheM khula jAtI haiM / jaisA ki kahA bhI hai: saMpayapaDalahiM loyaNaI vaMbhajecchAyaMjaMti / te dAlidasalAiyaI aMjiya Nimmala huti // manuSyoMke netra saMpattipaTalase Acchanna hojAyA karate haiM-unakI darzanazAkta naSTa hojAtI hai| kiMtu dAridrayakI salAI AMjate hI ve nirmala hojAte haiN| unheM saba kucha sUjhane lagatA hai| ba.dha. 28 adhyAya
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra zilpa Adi kalAoMke jJAniyoMke madAvezapara duHkha prakaTa karate haiM-vidyAmadakI heyatA batAte haiN| zilpaM vai madupakramaM jaDadhiyopyAzu prasAdena me, vizvaM zAsati lokavedasamayAcAraSvahaM dRG nRNAm / rAjJAM kohamivAvadhAnakutukAmodaiH sadasyAM manaH, karSatyevamaho mahopi bhavati prAyodya puMsAM tamaH // 91 // . Lu Lu Yan Zong Zong Lu Lu Lu Lu Bian Fan Lu Ji Jiao Qian Jiao Jiao Jiao Zhui Zhui yadyapi kucha loga aise haiM jo ki jJAnaviziSTa honepara bhI usakA garva--mada nahIM karate / kiMtu Aha ! baDe kaSTake sAtha kahanA paDatA hai ki prAyaH karake Aja kalikAlameM manuSyoMkA jJAna-zilpa prabhRti kalAoMkA jJAnAkhya teja bhI andhakAra bana rahA hai / kyoMki matta honeke kAraNa vaha svapariNAma aura parapAraNAmake viSaya meM avivekakA kAraNa hogayA hai / yahI bAta dikhAte haiN| : adhyAya yaha zilpa- amuka prakArakA patracchedAdi karakauzala yA nakkAsI vagairahakA kAma jo dekhanemeM AtA hai vaha nizcayase merA hI to upakrama hai- isakA AviSkartA maiM hI huuN| mere hI isa AviSkArako / . dekhakara dUsare loga bhI vaisA banAne lage haiM / mere prasAdase zIghra hI--merA anugraha hote hI baDe baDe jaDabuddhi bhI isa carAcara jagatke svarUpakA dUsaroMko upadeza dene lagate haiM-lokasthitikI vyutpatti-bhaugolika jJAna karAne meM ma hI guru hUM / loka veda aura samaya ina nAnA liMgiyoMke matoMke AcAra bhI vibhinna haiN| inameMse jina jinake anusAra jo jo AcaraNa vihita haiM una sabake batAnemeM maiM hI logoMkI dRSTi hUM-mere hI dvArA ve una AcaraNoMko dekha va suna sakate haiM-lokAdike AcAroMko spaSTa rUpase dikhAnemeM bhI maiM pravINa hUM / evaM mere 218
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra dharma, 219 P49545227825ARAMPARAMANTRATEANTRAEPS samAna aura esA kauna hai jo ki sabhAmeM avAnoMke kautukarUpa Amodase rAjAoMke mana isa tarahasa apanI tarapha khIMcale-apane adhIna banAle / __ kulIna puruSa balakA mada nahIM karatA-vaha usakI tarapha durlakSya rakhatA hai, isI : batAte haiM : zAkinyA harimAyayAbhicaritAn pArthaH kilAsthadviSo, vIrodAharaNaM varaM sa na punA rAmaH svayaM kUTakRt / ityAsthAnakathAprasaMgalaharIhelAbhirutplAvito hatkoDAllayamati do:parimalaH kasyApi jihvAMcale // 92 // zAstroMmeM itivRttake dekhanese yaha bAta acchI taraha mAluma hojAtI hai ki vIra puruSoMkA uttama udAharaNa arjuna hI hai, na ki rAmacandra; kyoMki rAmacandrane bAlivadhake prasaMgameM svayaM kUTa kapaTa kiyA thaa| kiMtu ajunane aisA nahIM kiyA / usane apane zatruoMkA tiraskAra yA parAjaya karanemeM svayaM chala kapaTa kabhI nahIM kiyaa| adhyAya 1-pATha gIta nRtya hisAba ghaMTAkI AbAja prazna Adi aneka bAtoMko yugapat dhAraNa karasakanako avadhAna kahate haiM / yathAH vyAvRttaM prakRtaM viyaddhi likhitaM pRSTArpitaM vyAkRtaM, mAtrAzeSamamAtramaMkazavalaM tatsavatobhadravat / yaH zakto yugapad grahItumakhilaM kAvye ca saMcArayan vAcaM sUktisahasrabhaMgasubhagAM gRhaNaMtu patraM same // 345523
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra | dharma 220 usane apane jina zatruoMkA-korayoM kA parAbhava kiyA thA unakI zaktiko zAkinI-cuDelake samAna kRSNakI mAyAne naSTa kiyA thA / ata eva jagat ke ina vIroMko arjunake samAna hI honA cAhiye / isa tarahase sabhAoMmeM bIrarasakI bAteM kathAoM ke prasaGgarUpI mahAn UrmiyoM-laharoMkI aniyata pravRttike dvArA jo apane hRdayake bhItara utplAvita kiyA gayA hai AtmabalakI prazaMsA karanekeliye Uparako ukasAyA gayA hai, aisA bhI kulIna-uttama kulameM utpanna honevAlA, apane bAhuparimala-prazasta zarIramAmarthyako jivhAzcalakA lakSya nahIM banAtA / nimitta milanepara bhI vaha apane mukha se apane balakI kabhI prazaMsA nahIM karatA / vaha udhara lakSya bhI nahIM detaa| tapakA mada durjaya hai; isa bAtako spaSTa karate haiM:karmArikSayakAraNa tapa iti jJAtvA tapastapyate, kopyetarhi yadIha tarhi viSayAkAMkSA puro dhAvati / apyekaM dinamIdRzasya tapaso jAnIta yastatpada,- . dvaMdvaM mUrdhni vaheyamityapi dRzaM mannAti mohAsuraH // 93 // jaisA nirIhatayA tapa maiM karatA hUM vase tapake eka dinako bhI jAnanevAlA-eka dina bhI usa tarahakA tapazcaraNa karanevAlA yadi koI ho to maiM usake caraNayugalako apane zirapara rakhalU / tapa karanA sahaja nahIM hai / yaha mohaprabhRti karmazatruoMke kSayakA kAraNa hai / aisA samajhakara yadi koI Ajakala tapakA saMcaya bhI karatA hai-mokSake lakSyase-AtmakalyANakeliye yadi koI tapa kare bhI to viSayoMkI AkAkSA usake Age Age dauDatI hai| u. nakA vaha tapa Rddhi samRddhi ke lAbha icchA, svargIya sukhake bhogakI lipsA aura sAMsArika abhyudayoMkI AkA jhAoMse zIghra hI dUSita hojAtA hai| isa prakAra moha--tapomadarUpI asura kevala unake tapa yA cAritrako hI bhraSTa-naSTa-duSita nahIM karatA kiMtu samyaktvako bhI kadarthita karadetA hai| adhyAya
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha--tapomadase cAritra aura samyaktva dono hI dUSita hote haiM / / anagAra pUjAmada karanevAleke doSa dikhAte haiM : JAVU TEINTEISTENTEITENVERENTSITEITANTEISTSUTERTE sve varge sakale pramANamahamityetatkiyadyAvatA, paurA jAnapadAzca saMtyapi mama zvAsena sarve sadA / yatra kApyuta yAmi tatra sapuraskArAM labhe sakriyA, mityarcAmadamUrNanAbhavadadhastaMtuM vitanvan patet // 94 // jaba ki sabhI nagaranivAsI aura dezavAsI loga sadA mere zvAsake sAtha hI zvAsa lete haiM, sabakA maiM hI prANa huuN| aura eka mere hI AdhIna saba Thahare hue haiN| evaM mere hI netRtva meM saba calarahe haiM / athavA jahAM kahI bhI maiM jAtA hUM vahIM merA sapuraskAra satkAra hotA hai-- sabhI jagaha uttama karmoM meM mujhako aguA banAkara merI pUjA kI jAtI hai / taba apane hI isa samasta vargameM--sajAtIya samUhameM sadA aura sarvatra maiM hI pramANa mAnA jAUM-maiM hI avisaMvAdI mAne jAnekI pratiSThA prApta karUM to yaha koI bar3I bAta nahIM hai| isa prakAra apane pUjAmada-pUjyatAke ahaGkAra ko baDhAnevAlA manuSya isa tarahase bhraSTa hokara hIna padameM jAkara paDajAtA hai| jisa tarahase taMtuoMko vistRta karatA huA UrNanAbha- makaDA / bhAvArtha-jisa prakAra apanI lArako taMtu banAnevAlA makaDA nIcekI tarapha girajAtA hai usI prakAra apane hI ahaMkAra- pUjAmadake kAraNa manuSya bhraSTa hokara pUjyatAse girajAtA hai / isa prakAra prasaGgopAtta jAti Adi ATha madoMke sAtha sAtha mithyAtva nAmaka anAyatanakI tyAjyatA sAdharmiyoMko batAkara sAta prakArake tadvAn-mithyAdRSTiyoMkI tyAjyatA batAte haiM : badhyAya 221 RATHE
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhame. SANTPURAJESTISASTUESTISATISKYMENT PEA samyaktvAdiSu siddhisAdhanatayA triSveva siddheSu ye, rocante na tathaikazastraya ime ye ca dvizaste trayaH / yazca trINyapi sopyamI zubhadRzA saptApi mithyAdRza, styAjyAH khaNDayituM pracaNDamatayaH sadRSTisamrATapadam // 95 // . samyagdarzana samyagjJAna samyakcAritra ye tIna hI siddhi-muktike sAdhana-kAraNatvena siddha haiM / yaha bAta graMthAntaroM meM acchI taraha siddha karake batAI gaI hai ki mokSakA sAkSAt kAraNa isa ratnatrayakI pUrNatA hI hai| kiMtu phira bhI kitane hI jIvoMko isakA zraddhAna nahIM hotA / aise hI jIvoMko mithyAdRSTi kahate haiN| inake sAta bheda hai jo ki isa prakAra haiM:-- tIna to ve jo ki ina tInoMmese eka eka ko hI kevala samyagdarzana yA kevala samyagjJAna athavA kevala samyakacAritrako hI mokSakA kAraNa mAnate haiM / isI prakAra tIna ve jo ki inameMse do doko samyagdarzana aura samyagjJAnako athavA samyagdarzana aura samyakacAritrako yadvA samyagjJAna aura samyakcAritrako mokSakA kAraNa mAnate haiM / isI prakAra sAtavAM vaha jo ki samyagdarzanAdika tInoM hI ko mokSakA kAraNa nahIM maantaa| ina sAto hI prakArake mithyAdRSTiyoMkI buddhi samyaktvarUpI sAmrAjyako svarUpase tathA prabhAvase vikala banAnemeM acchI dakSatA rakhatI hai| inakA viparIta jJAna sahaja hI meM samyaktvako naSTa karadetA hai| ataeva samyagdRSTi bhavyoMko ina sAtoMkA dUra hI se parityAga karadenA caahiye| . bhAvArtha, ratnatrayameMse eka to tInoMko na mAnanevAlA, tIna eka ekako na mAnane vAle, aura tIna do doke na mAnanevAle isa tarahase mithyAdRSTiyoMke sAta bheda haiM, jinake ki jJAna va upadezase samyaktvakA ghAta hotA hai| ata eva samyagdRSTiko unakA tyAga karanA hI ucita hai / 1- prakArAntarase bhI mithyAtvake sAta bheda hote haiM jaisA ki pahale batA cuke haiN| adhyAya 222
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 223 adhyAya dUsare aura bhI jo aneka prakArake mithyAdRSTi haiM unake sAtha bhI saMsarga na karanekA upadeza dete haiM / mudrAM sAMvyavahArikIM trijagatIvandyAmapohyAtIM, vAmAM kecidayavo vyavaharantyanye bahistAM zritAH / lokaM bhUtavadAvizantyavazinastacchAyayA cApare, mlecchantIha takaistridhA paricayaM puMdehamohaistyaja // 96 // AItI - jainI acelakyAdi cinhoMke dvArA vyakta honevAlI vItarAga mudrA hI sAMvyavahArikI-samIcIna hai; kyoMki usIse vRtti - nivRttirUpa vyavahAra bhale prakAra siddha hosakatA hai| aMta eva vahI tIno lokoMkeliye vandya-namaskArake yogya hai| kiMtu aisA hote hue bhI nigraMtha liGgake hI samasta iSTa prayojanoMke sAdhana rahate hue bhI koI koI ahaMyu- maiM bhI koI cIja hUM. aisA ahaMkAra - garva rakhanevAle tApasa loka prabhRti usakA apavAda niSedha kara ke jaTA rakhanA bhasma lagAnA daNDa tridaNDa AdikA dhAraNa karanA ityAdi nAnA prakArakI viparIta mudrAoMvratacinhoMko dhAraNa kiyA karate haiN| jisa tarahase ki lokameM koI puruSa sacce sikkAko choDakara nakalI sikkA dhAraNa kare | inake sivAya kitane hI aise bhI haiM jo ki dravyase jinaliGgake hI dhAraNa karanevAle haiM jo ki apaneko muni hI mAnate haiM / kiMtu vAstavameM ve vazI - jiteMndriya nahIM haiN| yahI kAraNa hai ki unhoMne yukta AtI mudrAko bAharase--zarIrase hI dhAraNa kara rakkhA hai; na ki mana bhaavse| ye loka dharmakI kAmanA rakhanevAle jIvoM meM bhUta yA grahakI tarahase praveza karajAyA karate haiM aura unase aisI aisI ceSTAyeM karAte haiM jaise ki koI bhRtAviSTa puruSa kiyA karatA hai| inake sivAya tIsarI tarahake aise bhI loga haiM jo ki dravya jinaliMgake dhAraka hokara bhI maThoMke svAmI haiM / ye jinaliMgakI nakala banAkara mlecchake samAna AcaraNakarate haiM- loka aura zAstra donoM hI se viruddha kriyA karate haiM / jaisA ki kahA bhI hai:-- MAAAAAAAARANGEET 223
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra RAASTESTANERSIRPERMERRAIN RASHARASHISHASESSIST Re paNDitaMbhraSTacAritraivaTharaizca tapodhanaiH / zAsana jinacandramya nirmalaM malinIkRtam // . cAritrase bhraSTa hue paMDita aura maThapati tapodhana inhoMne jinacandra ke nirmala zAsanako malina krdiyaa| . ata eva he samyaktvake AgadhanA karanevAle bhavya ! tU ina tIno yA inake samAna aura bhI aneka kutsita vyaktiyoMse jo ki manuSyazarIrake AkArameM sAkSAt moha haiM; saMsarga karanA bilakula-tIno hI prakArase-mana vacana aura kAyase choddede| manase inakA anumodana vacanase stuti aura kAyase saMgati karanA choDade / kramaprApta mithyAjJAna nAmake anAyatanakA tyAga karAte haiM - vidvAnavidyAzAkinyA: krUraM ge mupaplavam / nirundhyAdaparAdhyantI prajJAM sarvatra sarvadA // 97 // . prajJA - bhUta bhaviSyat aura vartamAna ina tIno kAlavartI viSayoMke arthakA paricchedana karanevAlI buddhikA kAma hai ki vaha avidyArUpI zAkinI-cuDelake karkaza-atyaMta krUra upasargako sadA aura sarvatra roke; kiMtu yadi vaha vaisA karanemeM aparAdha kara-vibhramako prApta hojAya to vidvAn vicArazIla vyaktiko cAhiye ki vaha usako vaisA aparAdha karanese roke| adhyAya Fastar 1-jaisA ki kahA bhI hai kApathe pathi duHkhAnAM kaapthsthe'pysNmtiH| / ' asaMpRktiranutkIrtira mUDhA dRSTirucyate // . duHkhoMke kAraNabhUta khoTe mArgakI yA usa mArgapara calanevAloMke prati apanI samati prakaTa na karanA, unase sambandha na rakhanA aura unakI prazaMsAdi bhI na karanA isako samyagdarzanakA amUDhadRSTi aMga kahate haiN| PERITERNET
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dharma mithyAjJAniyoMse saMparka karanekA niSedha karate haiM: kuhetunayadRSTAntagaralodgAradAruNaiH / AcAryavyaJjanaiH saGgaM bhujaGgairjAtu na vrajet // 98 // " moha mUchAdekA kAraNa honese garala-tIvra viSake samAna viparIta udAharaNoM khoTe pakSoM aura kutsita hetuoM-pramANabAdhita yuktiyoMke udgAra-utsargase dAruNa-atyaMta bhayaMkara ina AcAryoMko bhujaGga-viTa-dhUrta yA kAlA nAga samajhanA caahiye| kyoMki saccaritrakA AcaraNa karanevAle AcAryoMke veSameM ye apane asalI svarUpako chipAnevAle haiM / ata eva samyagdRSTiko cAhiye ki vaha ina bhujaGgoMkI saMgati kadAcit bhI na kre| isI bAtako phira bhI prakArAntarase kahate haiM: bhArayitvA paTIyAMsamapyajJAnaviSeNa ye| viceSTayanti saMcakSyAste kSudrAH kSudramaMtrivat // 99 // adhyAya / sarpaviSa Adikake jhADanevAloMmeMse jisa prakAra kSudra puruSa jinako ki usa viSayakA saccA jJAna nahIM hai aura jo duSTa haiM ve koI dRSTapUrva ho yA adRSTapUrva, vidvAn ho yA mUrkha; kaisA bhI koI kyoM na ho, cAhe svayaMko bhI isa bAtakA saMdeha hI kyoM na ho ki isako sarpane kATA hai; to bhI kisI jaharIle padArthase usako vihvala karake aneka prakAra usase viparIta pravRtti karAte haiN| usI prakAra ye kSudra mithyAdRSTi mithyopadeSTA sabhI logoMko -mRoMkI to bAta hI kyA, baDe baDe catura vidvAnoMko bhI apane mithyAjJAnarUpI jaharIle padArthase mohita kara unase viparIta vartana karAte haiN| ata eva sampaktvakA ArAdhana karanevAloMko inakA tyAga hI karanA caahiye| a. pa. 29 | 225 -
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 226 mithyAcAritranAmaka anAyatanakA niSedha karate haiM: rAgAdyairvA viSAdyairvA na hanyAdAtmavatparam / dhruvaM hi prAgvadhe'nantaM duHkhaM bhAjyamudagvadhe // 10 // jo mithyAcAritranAmaka anAyatanakA tyAga karanA cAhatA hai aise samyagdRSTiko cAhiye ki vaha apanI taraha dUsarekA bhI-apanA aura parAyA kisIkA bhI rAgadveSAdikake dvArA -dRSTa zruta athavA anubhUta bhogoMkI AkAGkSArUpa nidAnabandha prabhRti samasta doSoMse, jo ki mohanIya karmake udayajanita vikAra haiM, athavA ina bhAvoMse hI nahIM kintu viSa zastra jala agni Adi dravyoMse bhI vadha na kre| kyoMki ina donoM hI kA phala anaMta duHkha avazyambhAvI hai| hAM, eka bAta avazya hai, vaha yaha ki dUsare pakSameM kadAcit vaha duHkharUpa phala prApta na bhI ho; kyoMki yadi koI viSa zastrAdike dvArA mArA gayA jIva pazcanamaskAramaMtrake smaraNa AdimeM dattacitta rahA to use vaha ananta duHkha nahIM bhoganA paDegA; anyathA vaha bhogegA hI / ata eva svaparake dravyavadhameM kadAcit vikalpa bhI ho sakatA hai| kiMtu sva aura parake bhAvavadhakA phala ananta duHkha to bhoganA hI hogaa| adhyAya bhAvArtha-sva aura parakA vadharUpa mithyAcAritra nAmakA anAyatana do prakArakA hai; bhAva dUsarA dravya / rAgadveSAdike dvArA honevAle svaparaghAtako bhAva aura viSa zastra Adike dvArA honevAle svaparaghAtako dravya kahate haiM / rAgAdi pariNAmoMse apane aura parAye vizuddha pariNAmarUpa samatAbhAvoMkA ghAta hotA hai ata eva isa mithyA cAritrarUpa anAyatanasevAse samyaktva malina ho jAtA hai / yahI bAta dravyamithyAcAritrasevAke viSayameM bhI samajhanI cAhiye / kyoMki dravya aura bhAva dono hI parasparameM sambaddha haiN| jaisA ki parasparake samuccaya arthameM Aye hue dono vAzabdoMse prakaTa kiyA gayA hai /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 227 hiMsA aura ahiMsA donoMkA mAhAtmya batAte haiM : - hInopi niSThayA niSThAgariSThaH syAdahiMsayA / hiMsayA zreSThaniSThopi zvapacAdapi hIyate // 11 // dhanabala zarIrabala athavA anya kisI zaktise hIna-rikta bhI puruSa isa ahiMsAke kAraNa dravyahiMsA aura bhAvahiMsAkI nivRttike dvArA vratAdikakA anuSThAna kara apane viSayameM-vratAnuSThAnAdikameM atyaMta mahAn-utkRSTa -yA pUjya ho jAtA hai| kiMtu isake viruddha hiMsApravRttise zreSTha AcaraNa-vratAnuSThAnAdi karanevAlA bhI puruSa atyaMta hIna-cANDAlase bhI nikRSTa ho jAtA hai| mithyA cAritrakA AcaraNa karanevAloMke sAtha saMgati karanekA niSedha karate haiM: kecitsukhaM duHkhanivRttimanye prakartukAmAH karaNIgurUNAm / kRttvA pramANaM giramAcaranto hiMsAmahiMsArasikairapAsyAH // 102 // koI to isaliye ki hamako aura hamAre iSTa mitra bandhuoMko sukha prApta ho-hamAre aura unake yahAM khuba AnaMda rahe aura koI isaliye ki hamAre tathA hamAre mitroM ke Upara jo dAkha kleza yA vipatti AI huI haiM ve saba dUra ho,jAya / matalaba yaha ki sukhakI prApti aura duHkhakI nivRtti karane kI icchAse bahutase loga karaNI-upAdhi-parigrahase yukta guruoM-mithyA AcAryoMke vacanoMko pramANa mAnakara-yaha vizvAsa karake ki inake upadezAnusAra AcaraNa karanese hameM avazya hI sukhakI prApti hogI yA hamAre duHkha dUra ho jAyage; hiMsAmaya AcaraNa karate haiN| aise logoMkI saMgati, jo ahiMsAmaya AcaraNake rasameM Asakti rakhalevAle haiM, unheM choDadenI hI caahiye| Sali24TA0-35 adhyAya 227
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra bhAvArtha-hiMsAmaya AcaraNake upadeSTA aura kartA donoMkI saMgatise samyagdarzana malina hotA hai| tIna mUDhatAoMkA parityAga honA samyagdRSTikA bhUSaNa hai, aisA upadeza dete haiM: yo devaliGgisamayeSu tamomayeSu, loke gatAnugatikepyapathaikapAnthe / na dveSTi rajyati na ca pracAdvicAraH, so'mUDhadRSTiriha rAjati revatIvat // 103 // jinameM bahulatayA ajJAna pAyA jAtA hai athavA jo nibiDa andhakArake samAna sAkSAta ajJAnarUpa haiM aise devoM liGgiyoM aura samayoMmeM-kudeva kuguru aura kuzAstroMmeM tathA na kevala inhImeM kiMtu jagatke una sarva sAdhAraNa vyavahartA puruSoM meM bhI, jo ki gatAnugatika-vinA kisI prakArakA vicAra kiye hI kisIke bhI upadezako sunakara athavA AcaraNako dekhakara usIkA anugamana yA anuvartana karane lagate haiM, tathA jo prAyaH karake nitya unmArgameM hI gamana karate haiM; vicArazIla vyaktiyoM ko rAga tathA dveza na karanA cAhiye / aisA karane se hI ve revatI rAnIkI tarahase amUDhadRSTi aMgako dhAraNa kara isa lokameM uddIpta ho sakate haiM-samyaktvake ArAdhana karanevAloMmeM prakAzamAna ho sakate haiN| __ bhAvArtha-pratyakSa anumAna aura Agama inake dvArA yathAvasthita vastuko vyavasthita karaneke kAraNabhUta kSodako vicAra kahate haiN| prakarSatayA-deza kAla aura samasta puruSoMkI apekSAse jisameM kisI bhI prakArase bAdhA na Ave isa tarahase vicArakI pravRtti karanevAloMko ucita hai ki ve kudeva kuguru aura kuzAstra tathA gatAnugatika aura sadA unmArgagAmI sarvasAdhAraNa logoMmeM rAgadveSako choDa-upekSAbhAva dhAraNa kareM tathA amRDhASTakA pAlana kara samyaktvakA ArAdhana kreN| adhyAya
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra prazna-yahAMpara mRDhadRSTike viSaya cAra batAye gaye - kudeva kuguru kuzAstra aura loka / so yaha kisa tarahase ? kyoMki AgamameM mUDhatAke bheda tIna hI sunanemeM Ate haiM, jaisA ki svAmI samaMtabhadra AcAryane bhI kahA hai: ApagAsAgarasnAnamuccayaH sikatAzmanAm / giripAtognipAtazca lokamUDha nigadyate / caropalipsayAzAvAn rAgadveSamalImasAH / devatA yadupAsIta devatAmaDhamucyate / sagranthArambhahiMsAnAM saMsArAvartavartinAm / pASaNDinAM puraskAro jJeyaM pASaNDimohanam / nadI aura samudrameM snAna karanA, bAlu yA pattharoMkA Dhera lagAnA, parvatase giranA yA agnimeM jalanA ityAdi saba lokamUDhatA hai| AzA rakhakara varako prApta karanekI icchAse jo rAga dveSase malina devatAoMkI upAsanA karanA isako devamUDhatA kahate haiN| parigraha Arambha aura hiMsAmeM pravRtta tathA saMsArasamudrake bhamarameM paDe hue pAkhaNDiyoMkI upAsanAko pAkhaNDimUDhatA kahate haiN| uttara-yaha prazna ThIka nahIM hai| kyoMki kudeva yA kuguru kadAgamakA antarbhAva ho jAtA hai| anyathA svayaM samantabhadra svAmI hI aisA kyoM kahate ki, bhayAzAsnehalobhAcca kudevAgamaliGginAm / . praNAma vinayaM caiva na kuryuH zuddhadRSTayaH / / badhyAya 229
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra zuddha samyagdarzanake dhAraNa karanevAloMko bhaya AzA sneha lobha kisI bhI tarahase kudeva kadAgama aura kuliGgiyoMko praNAma aura unakA vinaya na karanA cAhiye / isI bAtako lekara ThAkUrane bhI kahA hai ki: loke zAstrAbhAse samayAbhAse ca devatAbhAse / nityamapi tattvarucinA kartavyamamUDhadRSTitvam // samyagdRSTiyoMko loka kuzAstra kadAgama aura kudevameM nitya hI amRDha dRSTi rakhanI cAhiye / chaha anAyatanoMke tyAga karadanase jinakI dRSTi-zraddhA abhibhUta nahIM hotI unako aura usa zraddhAko bhI amRDha dRSTi kahate haiN| isase dRSTikI amRDhatAkA sambandha anAyatanatyAgase hai| ata eva isa prakaraNameM jo chaha anAyatanoMke tyAgakA upadeza diyA gayA hai usase smRtiyoMmeM prasiddha samyaktvake pAMcaveM amUDhadRSTitva guNakA bhI yahAMpara saMgraha karalenA cAhiye / kyoMki vaise usakI vizuddhivRddhikeliye siddhAMtameM cAra hI guNa batAye haiM, jaisA ki ArAdhanAzAstrameM kahA hai:-- uvagRhaNaThidikaraNaM vacchallapahAvaNA guNA bhaNiyA / sammatavisuddhIe uvagRhaNagArayA curo|| samyaktvakI' vizuddhikeliye ye cAra guNa batAye haiM-upagRhana sthitIkaraNa vAtsalya aura prabhAvanA / ina upagRhanAdikase jo viparIta bhAva haiM ve hI cAra samyagdarzanake doSa hojAte haiM / ata eva samyaktvake jo paccIsa doSa dikhAye haiM ve vistAraruci rakhanevAle ziSyoMkI apekSAse haiM / yathAH-- badhyAya 1-zrI amRtacandra sUrike granthakA ullekha karate hue unheM graMthakartAne kaI jagaha Thakura yA ThAkura likhA hai. hindI bhASAmeM UMce adhikAravAle aura uttama vazoMke yA rAjagharAnoMke kSatriyoMko aba bhI ThAkura kahate haiM.
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ VERSENTRA banagAra 231 mUDhatrayaM madAzcASTo tathAnAyatanAni SaT / aSTau zaGkAdayazceti dRgdoSAH paJcaviMzatiH // 3 mUDhatA, 8 mada, 6 anAyatana, 8 zaGkAdika ye samyagdarzanake 25 doSa haiM / jo ina upagUhana Adi guNoMke dhAraNa karanevAle nahIM haiM veM samyaktvake vairI haiM aisA batAte haiM:-- yo doSamudbhAvayati svayUthye yaH pratyavasthApayatImamitye / na yonugRhNAti na dInamenaM mAgaM ca yaH ploSati dRridvaSaste // 10 // cAra prakArake manuSya samyagdarzanake vairI haiM-virAdhaka haiN| ve kauna kaunase haiM so batAte haiN| eka to ve jo ki sAdharmiyoMmeM sat yA asat-maujUda yA gairamaujUda doSako-samyaktva prabhRtike atIcArako prakAzita karate haiM jo upagUhana guNako dhAraNa nahIM karate / dUsare ve jo ki samyagdarzanAdikase cyuta hote hue sAdharmIko punaH pUrvavat usI mokSamArgameM sthApita nahIM karate-~-jo sthitIkaraNako nahIM pA. late / tIsare ve jo ki dharmAdi puruSArthoMke sAdhanakI sAmarthya jinakI naSTa hogaI hai aise dIna sAdharmIko anugraha kara usake yogya-samartha nahIM banAdete / cauthe ve jo ki sAMsArika abhyudayoM tathA paramaniHzreyasa-mokSakI prAptike upAyabhUta ratnatrayako dagdha karate haiM-mAhAtmyase bhraSTa kara lokameM niSprabhAvatayA prakAzita karate haiN| isa prakAra samyaktvake doSoMkA varNana kara unake tyAgakA upadeza diyA / aba yahAMse usake guNoMkA varNana karate haiN| jinameMse sabase pahale upagRhana guNakI avazyakartavyatAkA upadeza dete haiM, jo ki antarvRtti aura bahivRttikI apekSAse do prakArakA hai / : dharma khabandhumabhibhUSNukaSAyarakSa:, badhyAya
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ banaMgAra 232 adhyAya 2 kSeptuM kSamAdiparamAstraparaH sadA syAt / dharmopavRMhaNadhiyA'balavAlizAtma, - yudhyAtyayaM sthagAyituM ca jineMdrabhaktaH // 105 // / jo mokSakI icchA rakhenavAle bhavya haiM unako cAhiye ki ve apane sAdharmI bhAiyoMmeM jo azakta yA ajJAnI haiM unake use azakti athavA ajJAnake kAraNa utpanna hue atyayoM - doSoMko dharmopabRMhaNakI buddhise- maiM inake ina ajJAnajanita yA azaktijanita doSoMko dUra kara unakI jagaha dharmakI vRddhi kara dUM - isa dharmavRddhikI buddhise AcchAdita karane keliye jinendrabhakta baneM / jinendrabhakta seThake samAna AcaraNa kareM athavA jinendradevakI bhakti kareM / tathA apane bandhukI tarahase upakAra karanevAle samyaktva yA ratnatrayako abhibhUta - vyAhataza kti karadenevAle kaSAyakA, jo ki atyaMta durnivAra honeke kAraNa bilakula rAkSasa ke samAna hai, nigraha karane keliye uttama kSamA uttama mArdava uttama Arjava prabhRti divya aura pradhAna astroMko sadA dhAraNa kreN| eka to samyaktva yA ratnatraya ke bhAvArtha-mumukSuoM ko upagUhanake pAlana karanemeM do kAma karane caahiye| virodhI kaSAyakA dalana, dUsarA sAdharmiyoMke doSoMkA dharmabuddhise AcchAdana / sva aura parake sthitIkaraNakA AcaraNa karanekA upadeza dete haiM: - daivapramAdavazataH supathazcalantaM, svaM dhArayeghu vivekasuhRdvalena / tatpracyutaM paramapi draDhayan bahukhaM, syAdvAriSeNavadale mahatAM mahArhaH // 106 // dharma 0 232
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dharma 233 " daiva aura pramAda- pUrvajanmakA saMcita aisA koI karma ki jisake udayase samIcIna mArgameM prAtabandha AjAya tathA asAvadhAnatA ina donoM hI ke vazase samIcIna mArga-mokSamArga- samyagdarzanAdika tInoM hI athavA inameMse eka dose bhI calAyamAna honepara-cyuta honekeliye unmukha hote hI vivekarUpI suhRda ke balase-yuktAyuktake vicArarUpI mitrakI sahAyatAse zIghra hI mumukSuoMko apaneko phira usI sanmArgameM sthira kara denA cAhiye / isI prakAra-sanmArgase cyuta honeke liye unmukha hue dUsare bhI sAdharmiyoMkA jo vAriSeNakI taraha punaH mokSamArgameM dRDha karatA hai vaha indrAkike dvArA acchI taraha pUjya ho jAtA hai| bhAvArtha-jisa prakAra zreNika mahArAjake putra vAriSaNane puSpaDAlako dharmameM sthira karake pUjyatA aura prasiddhi prApta kI usI prakAra jo koI bhI sthitIkaraNa aGgakA pAlana karegA vaha bhI siddhi aura prasiddhiko tathA pUjyatAko paryApta rUpameM prApta kregaa| dharmase cyuta hote hue sva yA parako sanmArgameM hA sthira karanekA nAma sthitIkaraNa hai| antaraGga aura bAhya dono hI prakArake vAtsalya aMgakA pAlana karanekeliye preraNA karate haiM: dhenuH svavatsa iva rAgarasAdabhIkSNaM, dRSTiM kSipenna manasApi sahetkSatiM c| dharme sadharmasu sudhIH kuzalAya baDa, premAnubandhamatha viSNuvadutsaheta // 107 // jisa prakAra dhenu-tatkAla vyAhI huI gau apane baccepara niraMtara rAgapUrva dRSTi rakhatI hai-usako hamezaha sneha bharI dRSTise dekhA karatI hai -- aura usakI kSati hAniko manase bhI nahIM saha sakatI, vacana aura kAyakI to bAta hI kyA / athaca, premake sAtha usake kalyANa ke liye hI prayatna kiyA karatI hai| usI prakAra vivekI adhyAya 233 a. gha.30
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ CTERS anagAra 234 mumukSuko bhI apane dharma-ratnatraya aura sadharmA bhAiyoMpara niraMtara rAga rasa-prItike atirekase pUrNa dRSTi-antarvRti rakhanI cAhiye-unase manasA prema karanA cAhiye, aura vacana tathA kRtikI to bAta hI kyA, manase bhI unapara Aye hue upadravoMko na sahanA cAhiye-unakI kSatipara kSamA na karanI cAhiye / athaca, viSNukumAra munikI tahara premabandhakA anuvartana karate hue unakI kuzalatA-kalyANa-rakSAkeliye hI sadA utsAha-udyoga karanA caahiye| bhAvArtha---vAtsalya do prakArakA hai-antaraMga aura bAhya / dharma aura dharmAtmAoMpara hRdayase sneha karanA antaraGga vAtsalya aura tadanusAra unakI rakSAdikeliye prayatna karanA bahiraMga vAtsalya hai| mumukSuoMko ina dono hI vAtsalyoMkA. pAlana karanA cAhiye / antaraMga aura bAhya dono prakArakI prabhAvanAoMkA svarUpa batAte haiM: ratnatrayaM paramadhAma sadAnubadhnan, svasya prabhAvamabhitoDutamArabheta / vidyAtapoyajanadAnamukhAvadAne, vajrAdivajinamatazriyamuDarecca // 108 // mumukSuko ucita hai ki vaha sarvatra aura sarvadA prakRSTa tejorUpa athavA usake kAraNa ratnatrayakA anuvartana karatA huA hara tarahase apane-apanI AtmAke adbhuta-AzcaryakArI prabhAva-acintya zaktivizeSako baDhAnekA prayatna kare / tathA vajrakumAra prabhRti jo jo prasiddha puruSa hue haiM unake samAna vidyA tapa yajana dAna ityAdi aneka avadAna-adbhuta karma karake jinamatakI zrIkA uddhAra kare, jinazAsanake mAhAtmyako jagata meM prakAzita kre| adhyAya 234
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra SERECEMEER2822714376574ZAR RAI 235 AMARE sthAdvAdakA jJAna, paThitasiddha maMtra aura jisake dvArA AkAzameM gamana Adi kiyA jA sakatA hai aisI sAdhitAsiddhako vidyA kahate haiM / icchAke nirodhako tapa kahate haiM / nityamaha ASTAnhika maha ityAdi jinayajJako yajana kahate haiN| aura apane tathA dUsareke kalyANakeliye jo kucha bhI denA usako dAna kahate haiM / ina vidyAdikoMke sivAya siddhamaMtra divyAstra siddhauSadhiyoMke prayoga ityAdi aura bhI aneka adbhuta karma haiM ki jinake nimittase pUrvaja mahApuruSoMne jinadharmake tejase logoMko prabhAvita karadiyA thA una karmoM meM prasiddha hue puruSoMke udAharaNa Agamake anusAra mAluma hosakate haiM / mumukSuoMko bhI usI tarahase prabhAvanAke dvArA samyagdarzanako uddIpta karanA caahiye| isa prakAra prabhAvanA do prakArakI hai-antaraGga aura bAhya / ratnatrayake dvArA AtmAko prabhAvita karanako nAma antaraGga prabhAvanA hai| aura adbhuta kAryoMke dvArA usa dharma tathA dharmavAloMkA jo jagatmeM mAhAtmya vistRta karanA isako bAhya prabhAvanA kahate haiN| - mumukSuoMko prakArAntarase bhI guNoMke grahaNa karanekA upadeza dete haiM : devAdiSvanurAgitA bhavavapurnogeSu nIrAgatA, durvRttenuzayaH svaduSkRtakathA sUreH krudhAdyasthitiH / pUjArhatprabhRteH sadharmavipaducchedaH kSudhAdite, pvaGgiSvArdranamaskRtASTa cinuyuH saMvegapUrvA dRzam // 109 // saMvega nirveda prabhRti ATha guNoMke nimittase mumukSuoMkI zaMkAdi aAcAroMse rahita samyagdarzana vRddhiko prApta ho-puSTa ho / bhAvArtha-samyagdarzanakI puSTi keliye mumukSuoMko ina ATha guNoMkA saMgraha karanA cAhiye jinakA ki svarUpa isa prakAra hai: 1-saMveo Nivveo jiMdA garuhA ya uvasamo bhttii| . vacchallaM aNukaMpA guNA hu sammattajuttassa / / saMvega nirveda niMdA gardA upazama bhakti vAtsalya aura anukaMpA ye samyagdRSTike ATha guNa haiN| adhyAya 35
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra bha 236 vItarAga deva nigraMtha guru cAra prakArakA saMgha aura dayAmaya dharma usakA phala mokSa Adi inameM khyAti yaza lAbha pUjA AdikI apekSA na rakhakara anurAga rakhaneko saMvege kahate haiM / saMsAra zarIra bhogopabhogake viSayoMmeM vItarAgatA -rAgadveSake parityAgako nirveda kahate haiN| apanese kisI prakArake duvRtta-aparAdha hojAnepara AcAryake sAmane, usake pazcAttApa karaneko niMdA aura usake kathana karaneko-apane kiye gaye usa aparAdhako AcAryake sAmane jyoMkA tyoM kahadaneko gardA kahate haiM / anantAnubandhI krodha Adi kaSAyoMke anudreka - asthiratAko upazama kahate haiN| arhata siddha AcArya Adi paMca parameSThI tathA aura bhI jo / pUjya varga haiM unakI pUjA stuti vinaya Adi karaneko bhAkta kahate haiN| apane sAdharmI bhAiyoMpara AI huI vipattiyoM va klezoMkA nirasana karaneko vAtsalya kahate haiM / bhUkha pyAsa Adi bAdhAoMse pIDita prANiyoMko dekhakara manameM dayAse bhIgajAneko anukaMpA kahate haiN| bhAvArtha-ye hI saMvegAdika ATha guNa haiM jo ki samyagdarzanako baDhAte aura puSTa karate haiN| ata eva mumukSuko inakA bhI saMgraha karanA cAhiye / vinaya guNako prApta karanekA upadeza dete haiM:dharmArhadAditaccaityazrutabhaktyAdikaM bhajet / dRgvizuddhiAvavRddhayartha guNavadvinayaM dRzaH // 11 // jisa prakAra samyagdazanakI vizuddhivRddhikeliye upagUhana Adi guNoMko dhAraNa kiyA jAtA hai usI prakAra-samyagdarzanameM zaMkAdi maloMkA nirAsa hojAnese jo nirmalatArUpa vizuddhi utpanna hotI hai usakI adhyAya 1-granthAntaroMmeM saMsArase bhArutAko saMvega kahA hai|
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivRddhi-usako vizeSa rUpameM baDhAneke AbhiprAyase mumukSako ucita hai ki vaha samyagdarzanake usa vinaya guNakA bhI sevana kare jo ki dharmAdika viSayoMmeM kI gaI bhakti Adike dvArA abhivyakta hotA aura usameM mAhAtmya utpanna karanekA advitIya upAya hai / anagAra 237 bhAvArtha-vinaya guNa bhI anya upagRhanAdi guNoMkI taraha samyagdarzanakI vizuddhi-vRddhikA kAraNa hai / ata eva isako sampanna karanekeliye mumukSuoMko dharmAdika nava devoMkA bhakti pUjA Adi pAMca prakArase anuSThAna karanA cAhiye / dharma ratnatrayarUpa hai jaisA ki pahale kahA jA cukA hai / arhatAdika-arhata siddha AcArya upAdhyAya sAdhu ye paMca parameSThI bhI prasiddha haiN| caitya zabdakA artha ahaMtAdikakI mUrti hai / kiMtu yahAMpara caitya zabda upalakSaNa hai, isaliye usase caityAlaya-mandarakA bhI grahaNa karalenA caahiye| zruta zabdakA artha jinAgama yA jinavacana hai / aspaSTa tarkaNAko zruta kahate haiM / isake do bheda haiM-dravyazruta aura bhAvazruta / pahalA akSarAtmaka-liAparUpa hai aura dUsarA zabdAtmaka hai| jisake ki do bheda haiM; eka aMgapraviSTa dUsarA aMgabAhya / isa prakAra ina nava devoMkI-paMca parameMSThA caitya caityAlaya dharma aura zrutakI bhakti Adi pAMca prakArase upAsanA karanI cAhiye / pariNAmoMke vizuddhiyukta anurAgako bhakti kahate haiN| pUjA do prakArakI hai; eka dravya dUsarI bhAva / arhatAdikako uddeza kara gaMdhAkSatAdi samarpaNa karanekA nAma dravyapUjA hai| bhAvapUjA tIna prakArase hotI hai-mana vacana aura kAya / manase arhatAdike guNoMkA smaraNa karanA, vacanase stuti karanA aura kAyase unakI vinayakeliye khaDe honA pradakSiNA denA praNAma karanA ityAdi bhAvapUjA hai / upAsanAkA tIsarA upAya varNotpatti hai-lokameM athavA vidvAnoMkI sabhA AdimeM ina nava devoMke yazojanana --guNakIrtanako varNotpatti kahate haiN| cauthA upAya avarNavAdakA nAza hai,--isake anusAra, mithyAdRSTi yA ajJa lokoMke dvArA ina devoMka viSayameM kiye gaye asadbhUta doSoMke udbhAvanakA nirAkaraNa karanA cAhiye / pAMcavAM upAya AsAdanAkA parihAra hai / jo koI ina devoMkI avajJA yA tiraskAra athavA avinaya kare usakA parihAra karanA caahiye| 237 adhyAya
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 238 .. ye hI nava devoMkI upAsanAke pAMca upAya haiM jo ki samyagdarzanake vinayarUpa haiM aura usakI vizuddhi vRddhikeliye mumukSuoMko anya guNoMkI taraha upAsya haiN| AgamameM bhI aisA hI kahA hai:-- . arahaMtasiddhacediyasude ya dhamme ya sAhuvagge ya / AdhariyauvajjhAyasu pavvayaNe dasaNe cAvi // .. bhattI pUyA vaNNajaNaNaM ca NAsaNamavaNNavAdassa / AsAdaNaparihAro daMsaNaviNao samAseNa // arhata siddha caitya zruta dharma sAdhuvarga AcArya upAdhyAya pravacana aura samyagdarzanakI bhI bhAkta pUjA varNotyatti avarNavAdakA nAza tathA AsadanAkA parihAra karanA cAhiye / saMkSepase yahI samyagdarzanakI vinaya samajhanI cAhiye / inakA vistRta vyAkhyAna dekhanA ho to aparAjita AcAryakRta mUlArAdhanAkI TIkA athavA hamAre ( mahApaNDita AzAdharakRta ) mUlArAdhanAdarpaNa nAmake nibandhameM dekhanA caahiye| prakArAntarase darzanavinayako batAte haiM:dhanyosmIyamavApi yena jinavAgaprAptapUrvA mayA, bho viSvagjagadekasAramiyamevAsyai nakhacchoTikAm / yacchAmyutsukamutsahAmyahamihevAyeti kRtsnaM yuvan, zraddhApratyayarocanaiH pravacanaM spRSTayA ca dRSTiM bhajet // 111 // badhyAya 238 mumukSuoMko zraddhA pratyaya rocana aura sparzana-anuSThAna ina cAra bAtoMse pravacanako yukta karate hue samyagdarzanakA ArAdhana karanA caahiye|
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra varga 239 SAREERARMSoTA aERRORS-ISROSHRSHRINESS bhAvArtha-jo ki abataka saMsArameM prApta nahIM ho sakA aisA jinavacana-anekAntAtmakatAkA siddhAnta jisako prApta hogayA aisA maiM avazya hI dhanya I-sukRtI huuN| kyoMki yaha bAta nizcita hai ki isa matake bAdhaka pramANa koI bhI saMbhava nahIM haiN| isa prakAra apanI zraddhAke dvArA aura; aho, ye nirvAdha jinavacana hI uttama haiM satya haiM tathA mumukSuoMke liye hara tarahase isa saMsArameM advitIya sArabhUta upAdeya vastu haiM; isa prakAra pratyaya-jJAnake dvArA aura maiM isakI nakhacchoTikA-aMguSTha tathA tarjanIke nakhoMke ghaTana vighaTana zabdake dvArA pUjA karatA hUM isa taraha rucike dvArA evaM jisako ki svasaMvedana pratyakSa bhAna hogayA hai aisA maiM baDI utkaNThAke sAtha utsAhapUrvaka Aja isI jinavANIkA ArAdhana karatA huuN| isa prakAra anuSThAnake dvArA pravacanako yukta karanevAle mumukSuke samyagdarzanakA ArAdhana hai aura yahI samyaktvakA vinaya hai / ata eva samyagdarzanakI vizuddhivRddhikeliye usako isakA pAlana karanA cAhiye / ina cAra kAryoMke dvArA manuSya samyaktvakA ArAdhaka ho sakatA hai| yaha bAta AgamameM bhI kahI hai / yathA sadahayA pattiyaA rocayaphAsatayA pavayaNasya / sayalassa je NarA te sammattArAhayA haMti / / isa samasta pravacana- nirbAdha jinavacanakI jo zraddhA pratIti ruci aura sparzana- anuSThAna prakaTa karane| vAle haiM ve manuSya samyagdarzanaka ArAdhaka samajha jAte haiN| isa prakAra samyagdRSTiyoMke vinaya guNagrahaNakA varNana kara aba dRSTAntadvArA yaha bAta spaSTatayA batAte haiM ki ATho aGgoMse puSTa aura saMvegAdi guNoMse viziSTa samyagdarzana kyA kyA phala detA hai: - puSTaM niHzaGkitatvAdyairaGgairaSTAbhirutkaTam / saMvegAdiguNaiH kAmAn samyaktvaM dogdhi rAjyavat // 112 // / vadhyAya
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 240 adhyAya 2 jisa prakAra khomI amAtya suhRt korSe rASTra durga aura bala-senA ina sAta aMgoM se puSTa tathA sA~dha vigraha yAMna AsanaM dvedhIbhAva aura saMzraye ina chaha guNoMse utkaTa rAjya abhISTa phalakA denevAlA hotA hai usI prakAra niHzaGkitattva niHkAGgitattva nirvicikitsatva amUDhadRSTitva upagUhana sthitIkaraNa vAtsalya aura prabhAvanA ina ATha aGkoMse -mAhAtmyako siddha karanevAle upAyoMse puSTa tathA saMvega nirveda nindA gardA upazama bhakti vAtsalya aura anukampA ina ATha guNoMse utkaTa acintya prabhAvakA dhAraNa karanevAlA samyaktva mumukSuoke abhISTa manorathoM ko pUrNa karadetA hai / bhAvArtha - yadyapi yahAM para rAjya ke samAna samyaktvako manoratha siddha karanevAlA batAyA hai| phira bhI aisA hai| kiMtu samyaktvake samAna rAjyako kAmita padArtha siddha karanevAlA kahanA caahiye| kyoMki rAjyakI apekSA samyaktva hI adhika utkRSTa hai / rAjyase kevala laukika prayojana siddha hote haiM kintu samyaktvase lokouttara mAhAtmya pragaTa hotA hai / yaha bAta kAkU alaMkAra ke dvArA yahAM spaSTa hojAtI hai / pahale samyagdarzanakI ArAdhanAke pAMca upAya batAye haiM- udyotana udyavana nirvahaNa siddhi aura nistaraNa / inameMse cAra upAyoMkA kisa prakAra prayoga karanA cAhiye so yahAMpara batAyA / aba ina upAyoMke prayoktAko phala kyA prApta hotA hai, yaha batAte hue pAMcaveM upAya nistaraNakA svarUpa batAte haiM :ityudddyottya svena suSTukalolIkRttyAkSobhaM vibhratA pUryate dRk / . yenAbhIkSNaM saMskriyodyeva bIjaM taM jIvaM sAmbeti janmAntarepi // 113 // 1 rAjA, 2 prAiveTa sekreTarI, 3 maMtrI 4 khajAnA, 5 deza, 6 kilA, 7 sulaha, 8 caDha kara Aye hue zatruke sAtha apanI yA zaraNAgatakI rakSAkeliye yuddha karanA, 9 kisI zatrupara caDhAI karanA, 10 kucha kAlakeliye ThaharanA - kSaNika sAndha, 11 do yA aneka zaktiyoM meM paraspara virodha karAdenA, 12 apanese balavAn zaktikA Azraya lenaH / dharma - 240
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 241 adhyAya 2 * jisa prakAra kisI bIjake antarbhAga aura bahirbhAgameM vyApta hojAnevAlA saMskAra kevala usa bIjameM hI nahIM rahajAtA kiMtu usake phalatakameM usakA sambandha jAtA hai| usI prakAra jaisA ki " mithyAhaka yo na tattvaM zrayati " - ityAdi prabaMdhameM kahA gayA hai usI tarahase nirmala banAkara, aura AtmAke sAtha usako acchI tarahase ear rUpameM mizrita karake apanI AtmAko darzanavizuddhimaya banokara jo jIva usa samyagdarzanako nirAkuaaer dhAraNa karatA aura nitya hI usako siddha karatA pUrNatayA pAlatA hai usa jIvakA vaha cAra upAyoMke dvArA saMskRta huA samyagdarzana usI bhavameM nahIM kintu bhavAntarameM bhI anugamana karatA hai| usa jIvake sAtha janmAntaroMmeM samyagdarzana tabataka sAtha jAtA hai jabataka ki usa jIvako mokSa prApta nahIM ho jAtI / bhAvArtha - siddhAMta meM samyagdarzana samyagjJAna samyakcAritra aura tapa inameMse pratyekakI pAMca pAMca ArAdhanAeM batAI haiM, yathA: ujjovaNamujjavaNaM NivvahaNaM sAhaNaM ca NiccharaNaM / daMsaNaNANacarittattavANa mArAhaNA bhaNiyA || darzana jJAna cAritra aura tapa inameM se pratyekakI udyotana udyavana nirvahaNa sAdhana aura nistaraNa ye pAMca pAMca ArAdhanAeM batAI haiM / prakRtameM samyagdarzanakI cAra ArAdhanAoMkA varNana karake isa padya meM pAMcavIM ArAdhanAkA bhI svarUya batAyA hai| maraNaparyaMta samyagdarzanako na chor3akara usake pAlana karaneko pAMcavI ArAdhanA kahate haiM / ina ArAdhanAoMkA phala yahI hai ki inase saMskRta huA samyagdarzana mokSataka jIvake sAtha rahatA hai / kSAyika aura dUsare prakArake - aupazamika athavA kSAyopazamika samyagdarzana ina donoM meM paraspara sAdhyasAdhanabhAva hai; yaha bAta batAte haiM: 1 - pahalI udyotana ArAdhanA / 2 dUsarI udyavana ArAdhanA / 3 tIsarI nirvahaNa ArAdhanA / 4 cauthI sAdhana ArAdhanA / 5 pAMcavI nistaraNa ArAdhanA / a. gha. 3.1 dharma 241
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 242 adhyAya siddhayopazamikyeti dRSTyA vaidikayApi ca / kSAyikIM sAdhayed dRSTimiSTadUtIM zizriyaH // 114 // isa prakAra udyota udyavana Adi jo upAya batAye haiM unake dvArA niSpanna huI aupazamika dRSTizraddhA athavA kSAyopazamika zraddhAke dvArA mumukSuoMko kSAyikI zraddhA siddha karanI caahiye| jo ki mokSalakSmIkI, mAno, iSTa dUtI hai / bhAvArtha - aupazamika aura kSAyopazamika samyagdarzana dono hI sAdhana haiM aura kSAyika samyagdarzana sAdhya hai / ata eva pahale dono hI samyagdarzanoMkA ArAdhana karake mumukSuko kSAyika samyaktva siddha karanA cAhiye / tIna darzanamohanIya - mithyAtva mizra aura samyaktva tathA cAra anantAnubaMdhI kaSAya-- krodha mAna mAyA lobha ina sAta prakRtiyoMke upazamase utpanna honevAle tattva zraddhAnarUpa AtmapariNAmoMko aupazamika samyagdarzana aura samyaktvaprakRtikI anubhAgazaktikA zubha pariNAmoMke dvArA nirodha hojanipara tathA zeSa chaha prakRtiyoMkA upazama hojAnepara honevAle tatvArthazraddhArUpa pariNAmako kSAyopazamika samyagdarzana kahate haiN| ina sAto prakRtiyoMkA sarvathA vinAza hojAnepara jo tatvArthazraddhAna ho usako kSAyika samyagdarzana kahate haiM / isIkA nAma kSAyikI dRSTi athavA kSAyikI zraddhA hai / jo vacanoM kA ullaMghana nahIM kara sakatI athavA jisake vacanoM kA koI ullaMghana nahIM kara sakatA aisI iSTa dUtI avazya hI nAyikAkA nAyika ke sAtha saMyoga karA detI hai / usI prakAra yaha kSAyika zraddhA bhI kevalajJAna Adi anantacatuSTyarUpa jIvanmukti athavA paramamuktikA jIvake sAtha sambandha karA detI hai| kyoMki atyaMta mAnya hone se yaha bhI abhimata tathA anullaMghyavacanA hai / ata eva mumukSuoMko aupazamika athavA kSAyopazamika zra ath dvArA kSAyika zraddhA siddha karanI cAhiye / jaisA ki zrI bhaTTAkalaMkadevane bhI kahA hai: - dharma 0 242
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 243 adhyAya zratAdarthamanekAntamadhigamyAbhisaMdhibhiH / parIkSya tAMstAMstaddharmAnanekAn vyAvahArikAn // nayAnugata nikSepairupAyairbhedavedane / viracayyArthavAkpratyayAtmabhedAn zratArpitAn // anuyujyAnuyogaizca nirdezAdibhidAM gataiH / dravyANi jIvAdInyAtmA vivRdvAbhinivezataH // jIvasthAna guNasthAnamArgaNAsthAnatattvavit / taponirjINakarmAyaM vimuktaH sukhamRcchati // iti / KHy zrutake dvArA anekAntAtmaka padArthakA jJAna prApta karake - pramANake dvArA padArthako grahaNa karake aura apekSAvizeSoM nayoMke dvArA unake una una aneka vyAvahArika dharmoM kI parIkSA karake tathA bhedajJAnake upAyabhUta aura una nayoMkA anugamana karanevAle nikSepoMke dvArA una zrutArpita bhedoMmeM artha vacana aura pratyayarUpa bhedoMkI racanA karake tathA nirdeza svAmitva sAdhana adhikaraNa Adi aneka bhedarUpa anuyogoMke dvArA una bhedoM tathA jIvAdika dravyoMkI yojanA karake AtmAkI abhivRddhi ke abhiprAyase jIvasthAna ( jIvasamAsa ) guNasthAna aura mArgaNAsthAna Fast athavA ina tIno sthAnoM aura tatvoMko jAnanevAlA tathA tapake dvArA samasta karmoMko nijIrNa karadenevAlA hI yaha jIva mukta hokara sukhako prApta hotA hai / isa prakAra niraMtara cintavana raneko pravRtta honA cAhiye / karanevAle mumukSuko jisa taraha bane usa tarahase samyagdarzanakA ArAdhana ka // iti dvitIyo'dhyAyaH // // iti bhadram // MARATHIZZE dharma 0 243
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha tRtiiyo'dhyaayH| banagAra 245 "bIjake vinA vRkSakI taraha samyaktvake vinA vidyA aura vRtta--samyagjJAna aura samyakcAritrakI bhI saMbhUti-utpati sthiti aura vRddhi tathA phalaprApti nahIM ho sktii| " ata eva pahale samyagdarzanArAdhana kA varNana karake aba samyagjJAnArAdhanAkA prArambha karate haiN| usameM bhI sabase pahale mumukSuoMko zrutakA ArAdhana karanekoliye praNita karate haiM / kyoMka parama-sarvotkRSTa kevalajJAnakI prAptikA upAya zruta hI hai: ... saddarzanabrAhmamuhUrtadRpyanmanaHprasAdAstamasA lavitram / bhaktuM paraM brahma bhajantu zabdabrahmAJjasaM nityamathAtmanInA: // 1 // samyagdarzanakA ArAdhana karaneke bAda una bhavyoMko jo ki AtmAkA mokSarUpa hita cAhate haiM aura jinakA manaHprasAda-manogata nairmalya samyagdarzanarUpI brAhma muhUrtake dvArA utkaTatA-udbodhako prApta ho rahA hai| ghAtikama-mohanIya jJAnAvaraNa darzanAvaraNa aura antarAyake dvArA utpanna hue ajJAnarUpa aMdhakArakA cheda na karanevAle zuddha cinmaya nija AtmasvarUpakA ArAdhana karanekeliye pAramArthika-nijAtmAkI tarapha unmukha huI saMvittirUpa zabdabrahma-zrutajJAnakA nirantara ArAdhana karanA cAhiye / bhAvArtha-paMdraha muhUtakI rAtri huA karatI hai| usameM do ghaDIke caudahaveM muhUrtako brAhmamuhUrta kahate haiN| yaha itanA acchA samaya hai ki isameM cittakI kaluSatA bilakula dUra hojAtI hai| ata eva isa samayameM buddhi - adhyAya 245 1-"vidyAvRttasya sNbhuutisthitivRddhiphlodyaaH| na santyasati samyaktve bIjAbhAve taroriva // " (bhagavAn samantabhadra.) -
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanagAra 246 meM saMdehAdika na rahanese yathArtha padArtha pratibhAsita buA karate haiN|niitimeN bhI kahA hai ki "brAhma muhUrtameM uThakara kartavyameM dattacitta honA caahiye| kyoMki sukhapUrvaka lI gaI nidrAke dvArA prasanna hue manameM jyoMke tyoM padArthako viSaya karanevAlI buddhiyAM pratibimbita huA karatI haiN| sasyaradarzana bhI isa brAhmamuhUrtake samAna hI hai| kyoMki vaha bhI zuddha cittavRttikI prasattikA kAraNa hai| isa samyagdarzanake udbhUta hojAnepara hI jIvoMko zuddha nijAtmasvarUpakA saMvedana ho sakatA hai; anyathA nahIM / kiMtu isa saMvedanako prApta karanekeliye bhI pahale zrutajJAnakA ArAdhana karanA caahiye| kyoMki samyagdarzanakA ArAdhana hojAnepara bhI zrutajJAnakA ArAdhana kiye vinA vaha saMvedana prApta nahIM ho sakatA / AgamameM bhI kahA hai ki: gahiyaMta suyaNANA pacchA saMveyaNeNa bhAvijjo / jo Na hu suamavalaMbai so mujjhai appasabbhAve / / lakkhaNado NiyalakkhaM aNuhavamANassa jaM have sukkham / sA saMvittI bhaNiyA sayalaviyappANa NiDDaNa / lakkhamiha bhaNiyamAdA jha sambhAvasaMgado so ji / veyaNa taha uvaladdhI daMsaNaNANa ca lakkhaNaM tassa / / jo samyagdRSTi zrutakA avalambana lekara samyagjJAnakA ArAdhana karate haiM ve AtmasadbhAvameM mohita hojAta haiM-dhokA khAte haiM / ata eva pahale zrutajJAnakA ArAdhana karake phira samyagjJAnakA ArAdhana karanA cAhiye / lakSaNa-zruta-zrutajJAnake dvArA nija AtmasvarUpa lakSyakA anubhava karanevAleko jo sukhakI prApti hotI hai usako saMvitti kahate haiM / yaha saMvitti samasta vikalpoMkA nirdahana karadenevAlI hai / yahAMpara sadbhAvoMse yukta dhyeya AtmAko lakSya aura saMvedana upalabdhi darzana tathA jJAnako usakA lakSaNa samajhanA cAhiye / isa kathanase spaSTa hai ki zabdabrahmakI bhAvanAke nimittase hI-zrutajJAnakA ArAdhana hojAnepara hI zuddha cidrUpakA darzana ho sakatA hai| anyathA nahIM / jaisA ki AgamameM bhI kahA hai: syAtkArazrIvAsavazyainayA~dhaiH pazyantItthaM cetpramANena cApi / adhyAya 246
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagAra 247 pazyantyeva prasphuTAnantadharma svAtmadravyaM zuddhacinmAtramantaH // syAtkAra-syAdvAdarUpI zrIvAsa-lakSmIke nivAsake adhIna nayoMke dvArA Atmadravyako jisa prakArase dekhate haiM usI prakArake ve pramANake dvArA bhI antaraGameM usa nija Atmadravyako vaisA hI-acchI taraha sphuTa anantadharmAtmaka aura zuddha cinmAtra dekhate haiN| arthAt pramANake dvArA zuddha nija cinmAtrakA darzana honA bhI sthAdvAdase sambaddha nayoMke adhIna hai, jo ki zrutajJAnAtmaka haiM / ata eva mumukSuoMko pahale pAramArthika zabdabrahma - zrutajJAnakA hI ArAdhana karanA cAhiye / zrutakA ArAdhana paraMparAse kevalajJAnakI utpattikA kAraNa hai; yaha batAte hue usakA ArAdhana karaneliye mumukSuoMko phirase acchI taraha utsAhita karate haiM: kaivalyameva muktyaGgaM svAnubhUtyaiva tadbhavet / sA ca zrutaikasaMskAramanasAtaH zrutaM bhajet // 2 // muktikA upAya kaivalya hai / asahAya jJAna-kevalajJAna hI mokSakA sAkSAt kAraNa hai| aura kaivalya zuddha nijAtmasvarUpakI anubhUtise hI ho sakatA hai / tathA svAnubhUti usa antaHkaraNake dvArA hI ho sakatI hai ki jisameM zruta-zrutajJAnakA utkRSTa khAsa saMskAra kiyA gayA ho / ata eva mumukSuoMko zrutakA ArAdhana karanA caahiye| bhAvArtha- zruta paraMparAse mokSakA kAraNa hai ata eva mokSake abhilASiyoMkeliye vaha sabase pahale ArAdhya hai| 1-zabdAt padaprasiddhiH padasiddhararthanirNayo bhavati / arthAt tattvajJAnaM tattvajJAnAt paraM shreyH|| .. adhyAya 247 ENGALORE
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 248 adhyAya 3 nameM zrutakA saMskAra hojAnepara hI svasaMvedanarUpa upayoga ke dvArA zuddha cidrUpatAkA pariNamana ho sakatA hai / yaha bAta : dRSTAMtadvArA spaSTa karate haiM:-- zrutasaMskRtaM svamahasA svatattvamApnoti mAnasaM kramazaH / vihitoSapariSvaGgaM zuddhayati payasA na kiM vasanam // 3 // zrutake dvArA saMskRta huA mana kramase svasaMvedana ke dvArA zuddha nijAtmasvarUpako isa taraha prApta ho jAtA hai jisa taraha ki upa - eka vizeSa khArI maTTI (khara ke dvArA saMzliSTa - soMdAyA huA vastra jalase zuddha- svaccha ho jAyA karatA hai| kahA bhI hai ki: avidyAbhyAsasaMskArairavaza kSipyate manaH / tadeva jJAnasaMskAraiH svatastaratvevatiSThate // ajJAnAbhyAsake saMskAroMse saMskRta huA mana vazameM nahIM rahatA / ata eva vaha idhara udhara bhaTakatA phiratA hai / kiMtu jJAnake saMskAroMse saMskRta hokara vahI mana svayaM hI AtmasvarUpa meM avasthita hojAtA hai / bhAvArtha - mumukSuoM ko sabase pahale zrutajJAnakA abhyAsa karanA cAhiye / kyoMki kramase isakA pahale saMskAra hojAne para hI svasaMvedana kI prApti hotI haiM / aura usake bAda AtmAko usa svasaMvedana ke dvArA zuddha cidrUpakI prApti hotI hai / evamukSuoMko zrutakA abhyAsa pahale karanA cAhiye ! AtmakalyANakI siddhike liye mumukSuoMko mati avadhi aura mana:paryaya jJAnakA bhI upayoga karanA cAhiye / yathAprApta ina jJAnoMke dvArA bhI AtmakalyANa meM pravRtta honA cAhiye; aisA upadeza dete haiM: ka 248
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 249 adhyAya 3 matyavadhimana:paryayabodhAnapi vastutatvaniyatatvAt / upayuJjate yathAsvaM mumukSavaH svArthasaMsiddhaye // 4 // mumukSuoMko kevala zrutajJAnase hI nahIM kiMtu yathAprApta athavA yathAyogya mati avadhi aura manaHparyaya jJAnase bhI kAma lenA caahiye| AtmakalyANakI siddhikeliye ananta sukhakI prApti athavA duHkhoMkI Atyantika nivRttikeliye ina jJAnoMkA bhI upayoga karanA cAhiye / kyoMki ye jJAna bhI vastutatvameM niyata haiM / vastuoMke yAthAtmya - sAmAnyavizeSAtmaka svarUpake grahaNa karane meM matijJAnAdika bhI niyata haiM / matijJAna indriya aura mana donoMse hI utpanna hotA hai / isameM jo iMdriyajanya matijJAna hai vaha yadyapi katipaya paryAyaviziSTa aura mUrta padArtha ko hI, tathA manojanya matijJAna mUrta amUrta donoMko, kiMtu vaise hI - katipaya paryAyaviziSTa hI padArthoM ko viSaya karatA hai; phira bhI vaha, grahaNa, padArtha ke yathAvat svarUpakA hI karatA hai| isI prakAra avadhijJAna bhI katipaya paryAyayukta hI pudgala athavA pudgalasambaddha jIvAMko jAnatA hai, kiMtu yathAvat jAnatA hai / mana:paryayajJAna bhI sarvAvadhike ananta bhAgako jAnatA hai, kiMtu yathAvat jAnatA hai / ata eva AtmakalyANakeliye ina jJAnoMko bhI apane apane viSaya meM mumukSuoMko vyApRta karanA cAhiye / yathA - kAnoM ko zAstrazravaNAdikameM, AMkhoMko jinapratimAdarzana aura bhaktapAna tathA mArgAdike nirIkSaNameM, manako guNadoSAdike vicAra smaraNa AdikameM, avadhijJAnako zrutake artha meM saMdeha upasthita hojAnepara usakA nirNaya karanemeM athavA apanI yA parAI Ayuke parimANAdika nizcaya karanemeM, tathA manaHparyayako cintita ardhaciMtita padArthoM ke jAnanemeM lagAnA cAhiye / bhAvArtha - AtmakalyANakeliye matijJAnAdikase bhI mumukSuoMko yathAyogya kAma lenA cAhiye | matijJAnAvaraNa karmakA kSayopazama hojAnepara indriya aura manakI sahAyatAse padArtha ke jAnane ko yA upayukta AtmA jisake dvArA padArthoMko jAnatA hai usako mati kahate haiN| isake mati smRti saMjJA ciMtA abhinibodha pratibhA buddhi medhA prajJA Adi a. dha. 32 249
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 250 aneka bheda haiN| bAhya aura aMtaraGgameM sphuTatayA avagrahAdirUpa jo svasaMvedana yA indriyajanya jJAna hotA hai usako mati athavA sAMvyavahArika pratyakSa kahate haiN| isakA dUsarA nAma anubhava bhI hai / svayaM anubhUta atIta padArthake grahaNa karanevAlI "vaha" isa taraha kI pratItiko smRti kahate haiN| anubhava aura smRti donoMke joDarUpa " yaha vahI hai, yaha usake sadRza hai, yaha usase vilakSaNa haiM" aise jJAnoMko saMjJA kahate haiM / isakA dUsarA nAma pratyabhijJAna bhI hai| jahAM jahAM dhUma hotA hai vahAM vahAM agni jarUra hotI hai| vinA agnike kahIM bhI kabhI bhI dhUma nahIM hotaa| athavA jahAM jahAM zarIrameM vyApAra vacanAdika hote haiM vahma vajhaM AtsA jAra hotA hai-vinA AtmAke zarIrameM vacanAdi vyApAra nahIM hosakatA / isa tarahakI varkako ciMtA yA Uha kahate haiN| dhUmAdika sAdhanako dekhakara agni Adi sAdhyakA jJAnarUpa jo anumAna hotA hai usako aminibodha kahate haiN| rAvameM yA dinameM akasmAt -binA kisI bAdha kAyake, bo " kala merA bhAI AvegA" isa tarahakA hAna hotA hai usako pratibhA kahate haiN| padArthaka prasAda maratakI mAlikA nAma buddhi aura pAkhaNa karakI pAkakA nAma mezrA hai| isI taraha kuhAmoharUpa megyamAkA nAma sakA hai| isamakAra sahi zora manakI apekSAle utpanna honevAle ekahI mati jAnake aneka meda haiN| avadhijJAnAvaraNakA kSayopazama hojAnepara adhikatayA adhogata dravyako kiMtu niyata rUpI dravyako hI jo viSaya karatA hai usako avadhi kahate haiN| isake tIna bheda hU~-dezAvadhi paramAvadhi aura sarvAvadhi / dezAvadhike chaha bheda haiM-avasthita anavasthita anugAmI ananugAmI vardhamAna hayimAnaM / inameMse paramAvadhimeM anavasthita aura hIyamAnako choDakara bAkI cAra bheda haiN| sAvadhimeM avasthita anugAmI aura ananugAmI ye tIna hI bheda haiM / jaisA ki AgamameM bhI kahA hai, yathAH dezAvadhiH sAnavasthAhAmiH sa paramAvadhiH / - adhyAya 1-navanavonmeSazAlinI buddhiH pratibhA iti granthAntaram / 2-ina chahoMkA svarUpa gomaTTasArameM dekhnaa|
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra Bassailai 251 vardhiSNuH sarvAvadhistu sAvasthAnugametaraH / / dezAvadhi vardhamAna aura hIyamAna dono tarahakA hotA hai| ata eva usameM anavasthita aura hIyamAna ye dono bheda bhI hote haiN| kiMtu paramAvadhi vardhiSNu hI hotA hai / ata eva usameM ye do bheda nahIM hote; bAkI cAra bheda hote haiN| tathA sarvAvadhi avasthita anugAmI isa taraha tIna hI prakArakA hotA hai| samantabhadra svAmIne bhI apane zAsameM abadhijJAnake cinha aura bheda isa prakAra batAye haiM: avadhIyate ityukto'vadhiH sImA sajanmabhUH / paryAptavAbhradeveSu sarvAkotyo jineSu ca // guNakAraNako matyatiryasvajAdicinhajaH / sovasthitonugAmI sthAvardhamAnazca setaraH // niyata viSayake jAnanevAle jJAna vizeSako avadhi kahate haiN| ata eva isakA dUsarA nAma sImAjJAna bhI hai| kyoMki avadhi zabdakA artha sImA hotA hai| yaha jJAna do prakArakA hai--eka bhavapratyaya dUsarA guNapratyaya / bhavapratyaya avadhijJAna paryApta deva nAraka aura jina bhagavAnke huA karatA hai, jo samasta aMgase utpanna hotA hai / evaM guNapratyaya avadhijJAna manuSya aura tiyacoMke hotA hai jo ki kamala zaMkha svastika Adi cinhayukta sthAnoMse hI utpanna huA karatA hai| aura jo avasthita anugAmI tathA vardhamAna evaM inase ulTA anavasthita ananugAmI tathA hIyamAna isa taraha chaha prakArakA hai| bhAvArtha- bhavapratyaya avadhijJAna zarIrake kisI cinhayukta sthAnavizeSase nahIM kiMtu samasta aMgase utpanna hotA hai| kiMtu guNapratyaya avadhijJAna cinhita sthAnoMse hI utpanna hotA hai / avadhijJAna jahAMse utpanna hotA hai ve zaMkha kamala Adi cinha nAbhike Upara huA karate haiN| vibhaMgajJAnake saraTa markaTa Adi cinha nAbhike nIce huA karate haiN| adhyAya
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dharma 252 manogata padArthako upacArase mana kahate haiM / isa manako jo acchI taraha spaSTatyA jAnanevAlA hai usa jJAnako manaHparyaya kahate haiM / yathAH svamanaH parItya yatparamanonusaMdhAya vA paramanortham / vizadamanovRttirAtmA vetti manaHparyayaH sa mataH // vizada manovRtti-manaHparyayajJAnAvaraNa karmake kSayopazamase utpanna vizuddhiko dhAraNa karanevAlA jIva para puruSake usa manogata padArthako jo ki apane athavA dUsareke manake sambandhase vicAra prApta huA ho, jAnatA hai, usa jJAnako manaHparyaya kahate haiN| avadhijJAnakI taraha yaha bhI mukhya dezapratyakSa hI hai| isakA vizeSa svarUpa zAstrameM isa prakAra kahA hai ki: cintitAcintitArdAdicintitAdyarthavedakam / syAnmanaHpayayajJAnaM cintakazca nRlokagaH / / dvidhA hRtparyayajJAnamRjvyA vipulayA dhiyA / avakravAGmanaHkAyavatyatharjumati tridhA / / syAnmatirvipalA SoDhA vakrAvakrANavAgghRdi / tiSThatAM vyaJjanArthAnAM SaDmidAM grahaNaM yataH / / pUrvAstrikAlarUpyanvartamAne vicintake / vettyasmin vipulA dhImtu bhUte bhAvini satyapi // vinidrASTadalAmbhojasannibha hRdaye sthitam / prokta dravyamanastajjJamanaHpayayakAraNam // adhyAya cintita Acantita yA advIcintita Adi padArthoke jAnane ko manaHparyaya jJAna kahate haiN| kiMtu manaHparyayajJAnake viSayabhUta padArthakA cintavana karanevAlA nRloka-aDhAI dvopake bhItara hI rahanevAlA honA cAhiye /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 253 badhyAya 3 yaha mana:paryayajJAna do prakArakA hai; eka Rjumati dUsarA vipulamati / Rjumati akuTila-sarala mana vacana kAyavartI padArthoMko viSaya karatA hai ata eva usake tIna bheda haiM / vipulamati chaha prakArakA hai, kyoMki vaha kuTila aura akuTila dono hI prakArake mana vacana kAyavartI chaha tarahake vyaMjana padArthoMkA grahaNa karatA hai / Rjumati mana:paryaya trikAlavarttI rUpI padArthoMko tabhI viSaya karatA hai jaba ki unakA cintavana karanevAlA vartamAna ho / kintu vipulamati, cintavana karanevAlA bhUta bhaviSyat yA vartamAna kaisA bhI ho, trikAlavartI rUpI padArthoMko vi ya karatA hai| khile hue aSTadala kamalake samAna hRdayameM jo dravyamana virAjamAna hai vaha isa mana:paryaya jJAnakA kAraNa hai| isa prakAra ina mati avadhi aura manaHparyaya jJAnase bhI mumukSuoM ko yathAyogya viSayameM zrutakI taraha upayoga lenA cAhiye / zrutakI sAmagrI aura svarUpa ina donoMkA nirUpaNa karate haiN| svAvRttyapAye'vispaSTaM yannAnArthaprarUpaNam / jJAnaM sAkSAdasAkSAcca materjAyeta tacchrutam // 5 // zrutajJAnAvaraNa karmakA kSayopazama hojAnepara nAnA padArthoMke - utpAdavyayadhauvyarUpa athavA anekAMtAtmaka vastuoMke samIcIna svarUpakA nizcaya karasakanevAle aspaSTa jJAnako zruta kahate haiM / yaha zruta matijJAnapUrvaka huA karatA hai; kintu zrutake pUrvameM mati kahIM sAkSAt - avyavahita aura kahIM asAkSAt vyavahita huA karatI hai / bhAvArtha - zrutajJAna do prakArakA hai; eka zabdajanya dUsarA liMgajanya / ghaTa zabda ke sunanerUpa matijJAna ke dharma 253
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 254 bAda jo ghaTapadArthakA jJAna hotA hai usako zabdajanya zruta aura cakSurAdike dvArA yaha dhUma hai aisA matijJAna hojAnepara jo agi AdikA jJAna hotA hai usako liGgajanya zruta kahate haiN| isake anaMtara ghaTajJAnake bAda jo jaladhAraNAdikakA aura, agnijJAnake bAda jo usake pAkAdikakA jJAna hotA hai usako bhI zruta kahate haiM / kiMtu pahale zrutake matijJAna sAkSAt pUrva meM hai aura dUsare zrutake asAkSAt pUrvameM / phira bhI dono hI zrutajJAnoMko matipUrvaka hI kahA hai; kyoMki AgamameM matipUrvaka honevAle zrutajJAnako bhI upacArase mati kahA hai | yathAH-- matipUrva zrutaM dkssrupcaaraanmtimtaa| matipUrva tataH sarva zrutaM jJeyaM vicakSaNaH // AcAryoMne matijJAnapUrvaka honevAle zrutajJAnako bhI upacArase mati hI mAnA hai| ata eva vidvAnoMko sabhI zrutajJAna matipUrvaka hI samajhane cAhiye / aura bhI kahA hai ki-- arthAdarthAntarajJAnaM matipUrva zrutaM bhavet / zAbdaM talliGgaja cAtra dvadhanekadviSaDabhedagam / maMtijJAnapUrvaka jo arthase arthAntarakA jJAna hotA hai usako zruta kahate haiN| vaha do prakArakA hai| zabdajanya aura liMgajanya / tathA aMgabAhya aura aMgapraviSTa isa tarahase bhI zrutake do bheda haiN| aMgavAyake aneka bheda aura aMgapraviSTakai bAraha meda haiN| niruktikI apekSA, jo sunA jAya usako zruta kahate haiM / kiMtu usakA artha jJAnavizeSa hI hai, jaisA ki Upara likhA jA cukA hai| yaha zruta do prakArakA hotA hai; eka jJAnarUpa dUsarA shbdruup| jJAnarUpako bhAvazruta aura zabdarUpa ko dravyazruta kahate haiN| jisa jJAnake honepara vaktA zabdoMkA uccAraNa karatA hai yA kara sakatA hai usako athavA zrotAke zabda sunaneke bAda jo jJAna hotA hai usako bhArvazruta kahate haiN| isIkA nAma svArtha bhI hai| kyoMki 254
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ gA 255 A adhyAya 3 vaha vikalpake nirUpaNarUpa hai, aura svayaM [ zrutajJAnI ] kI jo usake viSaya meM ajJAna yA vipratipAle hI usakA nirAkaraNa hI isakA phala haiN| bhAvazrutakeliye nimittabhUta jI vacana usako dravyazruta kahate haiN| isakI parAmaiM bhI kahate haiN| kyoMki vaha zabdaprayogarUpa hai, aura apane viSayameM dUsaroMko jo ajJAna yA vipratipatti hai usakA nirAkaraNa hI isakA phala vai / isa prakAra bhAva aura dravyakI apekSA zrutake do geMda batAyeM; kiMtu usake bhI uttara meMda hote haiM yA nahIM ? isake uttara meM donoMke uttara bhedokA nirUpaNa karate haiM: - tadbhAvato vijJatighA paryAyAdivikalpataH / dravyatoGgapraviSTAGgabAhyabhedAd dvidhA matam // 6 // bhAva -- antastatvakI apekSA jo zrutakA bheda batAyA hai vaha -- mAvazruta, paryAya paryAyasamAsa akSara akSarasamAsa ityAdi basa prakArakA hai| aura dravya vahiMstatvakI apekSA jo bheda hai vaha - - dravyazruta mUlameM do prakArakA hai; aGgamaSTi aura aGgavAdya / bhAvArtha - bhAvazrutake paryAyAdika basi bheda aura dravyazrutake mUla meM ukta do bheda haiM; jinameMse aMgaviSTake AcArAMGga sUtrakRtAGga Adi bAraha bheda aura aGgavAdya ke sAmAyika Adi caudaha bheda haiN| inakA vizeSa svarUpa Agamake anusAra samajhanA cAhiye / sotryryAtaka sUkSma nigodiyA jIvake, utpanna hone ke prathama samayameM jo jJAna hotA hai usako pa ryAya kahate haiM / isakA dUsarA nAma labdhyakSara bhI hai| jaisA ki Agama meM bhI kahA hai:-- sUkSmApUrNa nigoMdasya jAtasyAdyakSa NepyadaH 255.
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra zrutaM sparzamaterjAtaM jJAnaM lbdhykssraabhidhm|| sUkSma aparyApta nigoda jIvake utpanna hone ke prathama kSaNameM sparzajanya matijJAnake dvArA jo zrutajJAna hotA hai usako labdhyakSara kahate haiN| - isakA parimANa akSarazrutake anantaveM bhAgamAtra hai| ata eva yaha saba jJAnoMse jaghanya kiMtu nirAvaraNa hai| itanA jJAna nitya hI prakAzamAna rahatA hai| isase kama jJAna kabhI bhI aura kisI bhI jIvake nahIM ho sktaa.| yadi isase bhI kama hone lage to jJAnakA hI abhAva hojAya; kyoMki yaha jJAnakI sabase choTI paryAya hai| evaM, jJAnakA abhAva honese AtmAkA bhI abhAva hojAyagA kyoMki jJAnarUpa upayoga hI AtmAkA lakSaNa hai| ata eva paryAyajJAna nitya prakAzamAna hai| jaisA ki (gomaTasArameM ) kahA bhI hai: 2RATHARASTRAXARMORERSExansar SATSANSARVAJMEANISATISHWAKARMANANDHARMA BSERahimirsia-sar suhamaNigodaapajjattayassa jAdassa paDhamasamayamhi / havadi hu savvajahaNNaM NiccugghADaM NirAvaraNaM / sUkSma nigodiyA aparyAptakake utpanna honeke prathama samayameM jo sarvajaghanya jJAna hotA hai vaha nityoddhATI aura nirAvaraNa hai / yaha jJAna sUkSma nigodajIvake sarvajaghanya kSayopazamakI apekSAse nirAvaraNa hai; na ki saMrvathA / vastutaH Uparake kSAyopazamika jJAnoMkI apekSA aura kevalajJAnakI apekSA sAvaraNa hI hai tathA kSAyopazamika bhI hai| kyoMki saMsArI jIvoMke kSAyika jJAna ho hI nahIM sktaa| dhyAya WALALESENSE paryAyajJAnake Upara aura akSarazruta jJAnake pahale anantabhAgAddha asaMkhyAtabhAgavRddhi saMkhyAtabhAgavRddhi saMkhyAtaguNavRddhi asaMkhyAtaguNavRddhi evaM anaMtaguNavRddhike dvArA jo asaMkhyeyalokaparimANa jJAna baDhatA jAtA hai usako pa
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 257 ryAyasamAsa jJAna kahate haiN| isake bAda ekaakAra Adi akSaroMke abhidheyake avagamarUpa jo jJAna hai usako akSarazruta kahate haiN| yaha samasta zrutake saMkhyAtaveM bhAgamAtra hai| kyoMki pUrNa zrutajJAnake saMkhyAta hI akSara haiN| isake Upara aura padajJAnake pahale akSaravRddhike kramase jo do tIna cAra Adi akSaroMke jJAnasvabhAva zruta baDhatA jAtA hai usako akSarasamAsa kahate haiN| isI taraha pada padasamAsa Adi pUrvasamAsaparyanta bhAvabhutake bIso bhedoMkA svarUpa Agamake anusAra samajhalenA cAhiye / zrutopayogakI vidhi batAte haiM: tIrthAdAmnAya nidhyAya yuktyA'ntaH praNidhAya ca / zrutaM vyavasyet sadvizvamanekAntAtmakaM sudhIH // 7 // buddhidhanake dhAraNa karanevAle bhavyoMko tIrtha-upAdhyAyase Agamako grahaNa karake aura hetupUrvaka samajha karake tathA antaraGgameM bhale prakAra nizcalatayA dhAraNa karake sad-utpAdavyayadhauvyayukta aura anekAntAtmaka-dravyaparyAyasvabhAva vizva -jIvAdika samasta padArthoM kA acchI taraha nizcaya karanA cAhiye / bhAvArtha-gurUpadezadvArA Agamase tathA " padArtha anekAMtAtmaka haiM; kyoMki ve sat haiN| jo sat nahIM hotA vaha anekAMtAtmaka bhI nahIM hotA, jaise ki AkAzapuSpa " ityAdi yuktiyoMse jIvAdi padArthoMkA nizcaya karanA cAhiye / isIse zrutopayogakI siddhi ho sakatI hai / aura samasta padArthoMkA jJAna ho sakatA hai / kyoMki zrutajJAna parokSatayA samasta padArthoko prakAzita karatA hai / jaisA ki kahA bhI hai: zrutaM kevalabodhazca vizvabodhAtsama dvayam / syAtparokSaM zrutajJAnaM pratyakSaM kevalaM phuTam / / adhyAya. a.gha.33
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 258 samasta padArthoke jJAna kI apekSA zrutajJAna aura kevalajJAna dono samAna haiN| aMtara itanA hI hai ki | zrUtajJAna parokSa hai aura kevalajJAna pratyakSa hai| tIrtha aura AmnAyapUrvaka zrutakA abhyAsa karanA cAhiye, aisA upadeza dete haiM: vRSTaM zrutAbdheruddhRtya sanmedhaibhavyacAtakAH / prathamAdyanuyogAmbu pibantu prItaye muhuH // 8 // samasta vizvakA upakAra karanevAle meghoMke samAna satpuruSoM-ziSToM-bhagava jinasena prabhRti AcAryoMke dvArA zruta-paramAgama - dvAdazAGgarUpI samudrase uddhRta kara-nikAla kara varSAye hue-upadiSTa prathamAdi anuyoga purANAdi arthake praznottararUpI jalakA bhavyarUpI cAtakoMko jinako ki cirakAlase sadupadezarUpI jala pAna karanekeliye prApta nahIM huA hai| punaH punaH evaM prItipUrvaka pAna karanA cAhiye / kyoMki vaha jala unakI tRSNAke viccheda karanekA pradhAna kAraNa hai| bhAvArtha-bhagavajinasena prabhRti AcAryoMne prathamAnuyogAdikameM jo kucha kahA hai vaha bhagavadbhASita aura gaNadharagrAthata paramAgamameM kahe hue padArthoMko hI kahA hai| ata eva vaha tIrtha ora AmnAyapUrvaka hI hai / isIliye mumukSu bhavyoMko ruci-samIcIna zraddhApUrvaka usa prathamAnuyogAdi zrutakA bArambAra abhyAsa karanA cAhiye / anuyoga cAra haiM -prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga aura drvyaanuyog| inameMse pahale prathamAnuyogake abhyAsa karane meM bhavyoM ko niyukta honekA vidhAna karate haiN| : purANaM caritaM cAryAkhyAnaM bodhisamAdhidam / sattvaprathArthI prathamAnuyogaM prathayettarAm // 9 // adhyAya 255
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra heya aura upAdeyarUpa samIcIna sabake prakAzako niraMtara cAhanevAle bhavyako usa purANa aura carivarUpa prathamAnuyogakA acchI taraha prakAza karanA cAhiye--dUsare-karaNAnuyogAdikI apekSA atizaya rUpase abhyAsa karanA cAhiye / kyoMki dUsare anuyogoMmeM jina jina viSayoMkA varNana kiyA gayA hai una sabake prayoga dRSTAnta AdikA adhikaraNa yaha prathamAnuyoga hI hai| jisameM ki kalpita viSayoMkA nahIM kiMtu artha-paramArthataH sadbhuta viSayoM kA pratipAdana kiyA jAtA hai; aura jo ki bodhi-ratnatraya aura samAdhi--dhyAnakA denevAlA hai| kyoMki isake sunanese jinako ratnatraya prApta nahIM huA hai, unako prApta hotA hai aura jinako prApta hai unakA bhale prakAra nirvahaNa hotA hai / isI prakAra usake sunanese dharmadhyAna aura zukladhyAnakI bhI siddhi hotI hai / jo pahale hogayA usako--bItI huI bAtako purANa kahate haiN| jisameM ye bAteM likhI jAya usa graMthako bhI purANa kahate haiN| ata eva vesaTha zalAkApuruSoMkI kathAeM jisameM likhI gaI hoM usa mahApurANa / harivaMzapurANa padmapurANa Adi zAstroMkA nAma purANa hai / purANameM ATha bAtoMkA varNana hotA hai, jaisA ki AgamameM bhI kahA hai: loko dezaH puraM rAjyaM tIrtha dAnaM tapodvayam / purANasyASTadhAkhyeyaM gatayaH phalamitya pi // loka deza nagara rAjya tIrtha dAna aura do prakArakA tapa ina ATha viSayoMkA purANameM nirUpaNa kiyA jAtA hai / isake sivAya gatiyoM tathA puNyapApake phalakA bhI varNana hotA hai / lokameM bhI kahA hai ki 259 adhyAya sargazca pratisagazca vaMzo manvantarANi ca / vaMzAnucaritaM ceti purANaM paJcaLakSaNam //
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 260 adhyAya 3 sarga aura pratisarga tathA vaMza aurai manvantara-kulakaroMkA madhyakAla evaM vaMzoM meM kramase calA AyA huA caritra, ye purANake pAMca lakSaNa haiM ye pAMca bAteM purANa meM honI cAhiye / isa prakAra jisameM ye saba bAte pAI jAMya usa prathamAnuyogako purANa aura jisameM eka puruSake Azrayase kathA likhI jAya - jisameM eka puruSake caritrakA varNana ho; jaise caMdraprabhacaritra pradyumnacaritra yazodharacaritra ityAdi usako caritarUpa prathamAnuyoga kahate haiM / karaNAnuyoga ke abhyAsa karanekI tarapha bhavyoM ko prayukta karate haiM:-- caturgatiyugAvartalokAlokavibhAgavit / hRdi praNeyaH karaNAnuyogaH karaNAtigaiH // 10 // karaNa- indriyoMkA atikramaNa karake rahanevAle jiteMdriya bhavyoMko karaNAnuyoga avazya hI hRdayameM dhAraNa karanA cAhiye / gatinAmakarmake udayase honevAlI jIvakI paryAya vizeSako gati kahate haiN| usake cAra bheda haiM- nAraka taio mAnuSa aura daiva / utsarpiNIrUpa kAla ke sumasumA Adi yugoMke Avarta - parivartanako yugAvarta kahate haiM / usake bAhara jitanA ananta AkAzamAtra hai usako aloka kahate haiM / ina cAro gatiyoM tathA yugAta aura lokAloke vibhAgako jo jAnanevAlA hai usa jJAnapariNata AtmAko karaNAnuyoga kahate haiM / bhAvArtha - yahAM para bhAvazrutakI apakSAse jJAnarUpa hI karaNAnuyogakA lakSaNa batAyA hai; kintu dravya zruta dharma * 260
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra kI apekSA ina,gati AdikoMkA jisameM varNana likhA jAya usa zAhako bhI karaNAnuyoga kahate haiM / yaha karaNAnuyoga mumukSuoMko avazya hI hRdayaMgata karanA cAhiye / caraNAnuyogakI carcA karanekeliye bhI bhavyoMko prerita karate haiN| sakaletaracAritrajanmarakSAvivRddhikRt / vicaarnniiyshcrnnaanuyogshcrnnaadRtaiH||11|| cAritrake pratibaMdhaka mohanIya karmakA kSayopazama hojAnepara caraNAnuyogake dvArA pUrNa aura apUrNa II cAritrakA janma rakSA evaM vRddhi hotI hai| ata eva cAritrakA pAlana karanekeliye jo udyata haiM una bhavyoMko avazya hI 'isa caraNAnuyogakA cittameM vicAra karanA cAhiye / AcArAMga upAsakAdhyayana yA dUsare bhI cAritrasambandhI zAstroMkA adhyayana yA svAdhyAya karanA cAhiye / bhAvArtha:-caraNa-cAritrake jAnanevAle jJAnako athavA usake pratipAdana karanevAle zAstrako caraNAnu, yoga kahate haiN| hiMsAdika pApoMse nivRttikA nAma cAritra hai| yaha do prakArakA hai-eka pUrNa dusarA apUrNa aprAdurbhUta ina donoMkI prAdurbhUtikA nAma janma, prAdurbhUta honepara unameMse atIcArake dUra honekA nAma rakSA, aura rakSitoMmeM utkarSatAke prApta honekA nAma vRddhi hai| isa prakAra ina dono cAritroMke janma rakSA aura vRddhikI siddhi cAritramohanIyakA kSayopazama honepara caraNAnuyogake dvArA hI hotI hai / ata eva cAritrakI icchA karanevAle mumukSu bhavyoMko caraNAnuyogakA avazya hI abhyAsa karanA caahiye| dravyAnuyogakI bhAvanAkeliye bhavyoMko vyApRta karate haiM: - jIvAjIvau bandhamokSau puNyapApe ca veditum / - badhyAya
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 262 dravyAnuyogasamayaM samayantu mahAdhiyaH // 12 // kuzAgrIya buddhike dhAraka bhavyoMko jIva aura ajIkkA tathA baMdha aura mokSakA evaM puNya * aura pApakA jJAna prApta karanekeliye yA bhale prakAra nizcaya karanekeliye dravyAnuyoga samaya kA--siddhAMtasUtra mokSazAstra yA paMcAstikAya prabhRti graMthoMkA acchI taraha abhyAsa karanA cAhiye / bhAvArtha-mumukSuoMkI abhilASA jisa mArgase pUrNa ho sakatI hai usakI siddhi tatvajJAnapara nirbhara hai| aura tattvajJAna, jinameM jIvAdika taccoM tathA padArthoMkA varNana kiyA gayA hai aise dravyAnuyoga zAstroMke abhyAsa para nirbhara hai| ata eva mumukSu evaM tIkSNa buddhike dhAraka bhavyoMko dravyAnuyoga zAstroMkA abhyAsa acchI taraha karanA caahiye| isake vinA mokSa kyA hai aura vaha kisakI hotI hai tathA usakA virodhI kauna hai aura usake viruddha paryAyake kAraNa kyA kyA haiM evaM nirvRtike kAraNa kyA kyA haiM yaha mAluma nahIM ho sktaa| aura isake vinA nivRti nahIM ho sakatI / isa prakAra jisameM cAro anuyogoMkA saMgraha kiyA gayA hai aise jina bhagavAnke upadiSTa AgamakI sadA samIcInatayA upAsanA karanevAle bhavyoMko jo phala prApta hote haiM unheM batAte haiM: sakalapadArthabodhanahitAhitabodhanabhAvasaMvaga, navasaMvegamokSamArgasthiti tapasi cAtra bhAvanAnyadik / sapta guNAH syurevamamalaM vipulaM nipuNaM nikAcitaM sArvamanuttaraM vRjinahajinavAkyamupAsituH sadA // 13 // jisameM pUrvAparakA virodha yA anya kisI prakArakA doSa mahIM pAyA jaataa| jisameM lokAlokake
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ banayAra. 3 saba viSaya vyApta haiM / padArthamAtrakA jisameM varNana pAyA jAtA hai| jisameM sUkSma padArthoMkA bhI svarUpa bhale pra. kAra dikhAyA gayA hai| aura jo nikAcita-arthataH avagADha-Thosa hai| jo sabakeliye hitakara aura paramottama hai-saMsArameM jisakI barAbara koI bhI utkRSTa padArtha nahIM hai / evaM jo samasta pApoMko dUra karanevAlA hai| aise jinavAkyakI-ahaMta bhagavAnke upadiSTa prathamAnuyogAdika pravacanakI pUrvokta rItise jo sadA samIcInatayA upAsanA karate haiM una sAdhuoMko nimnalikhita sAta guNa prApta hote hai: 1-sakalapadArthabodhana / trikAlavartI samasta ananta padArthoM aura unakI paryAyoMke svarUpakA jJAna / 2-hitAhitabodhana / hita-mukha aura usake kAraNoMkI prApti tathA ahita-duHkha aura usake kAraNoMke parihArakA jJAna / 3-bhAvasaMvara | mithyAtvAdika pariNAmoMkA, jinase ki karmoMkA Asrava hotA hai, nirodha-zuddha nijAtma kharUpake anubhavarUpa pariNAmoMkA honA / 4-navasaMvega / pratikSaNa naI naI tarahakI saMsArase bhIrutA / 5-mokSamArgasthiti / vyavahAra evaM nizcayarUpa ratnatrayameM avicalatayA sthira rahanA / 6-tpobhaavnaa| rAgAdi kaSAyoMke nigraha karaneke upAyakA abhyAsa karanA / 7-anyadik / dUsaroMko upadeza denaa| jJAnArAdhanakeliye ATha prakArake vinayakA abhyAsa karanA cAhiye aisA upadeza dete haiM granthArthatadvayaH pUrNa sopadhAnamanihnavam / vinayaM bahumAnaM ca tanvan kAle zrutaM zrayet // 14 // adhyAya 263
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 264 graMtha-saMdarbha aura artha-vAcya padArtha tathA ubhaya-graMtha artha dono inase pUrNa aura AgamameM kahe hue niyamAvizeSoMse yukta tathA guru Adike ninhavase rahita zruta-jinAgamakA vinaya-mAhAtmyakA udbhava-prakAza karanakoliye kiye gaye prayatnavizeSako aura bahumAna-baDe bhArI Adara satkArako baDhAte hue mumukSuoMko yogya kAlameM-AgamameM kahe gaye saMdhyA grahaNa Adise rahita samayameM abhyAsa karanA caahiye| bhAvArtha-jisake dvArA zrutakI bhale prakAra prApti ho sake usa upAyavizeSako vinaya kahate haiM / usake ATha bheda haiM-1 graMthapUrNatA 2-arthapUrNatA, 3-ubhayapUrNatA, 4-sopadhAnatA, 5-Ananhava, 6-vinaya, 7-bahumAna, 8-aura yogya kAla / isa prakAra jJAnArAdhanAkA varNana kiyaa| kiMtu samyaktvArAdhanAke anaMtara usake varNana karanekA kyA hate hai so batAte haiM: ArAdhya darzanaM jJAnamArAdhyaM ttphltvtH| sahabhAve'pi te hetuphale dIpaprakAzavat // 15 // mumukSuoMko samyagdarzanakA ArAdhana karake hI jJAna-zrutajJAnakA ArAdhana karanA cAhiye / kyoMki jJAna samyagdarzanakA phala hai / jJAnakI samIcInatA samyagdarzanake hI adhIna hai| ata eva vaha usakA kArya hai| AgamameM bhI samyagdarzanakI prazaMsA karate hue kahA hai ki " NANaM sammaM khu hodi sadi jami" arthAt jisake honepara jJAna samIcIna hojAtA hai| ata eva samyaktvakA ArAdhana karake hI jJAnakA ArAdhana karanA cAhiye / yahAM prazna ho sakatA hai ki gAMka vAMye aura dAMye dono sIgoMkI tarahase eka hI kAlameM utpanna honevAle jJAna aura samyaktvameM kAryakAraNabhAva kaisA ? isakA uttara dete haiM kiH-- badhyAya 264.
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 265 adhyAya 3 yadyapi ye dono sahabhAvI haiM--yugapat utpanna honevAle haiM phira bhI dIpaka aura prakAzakI tarahase unameM kAryakAraNa bhAva hai| jisa prakAra pradIpa aura prakAza sAtha hI utpanna hote haiN| phira bhI pradIpakA prakAza kArya hotA hai| usI prakAra samyagdarzana aura jJAnakI samIcInatA athavA jJAna inako parasparameM kremase kAraNa aura kArya samajhanA cAhiye / jaisA ki AgamameM bhI kahA hai: kAraNakArya vidhAnaM samakAlaM jAyamAnayorapi hi / dIpaprakAzayoriva samyaktvajJAnayoH sughaTam // samyaktva aura jJAna yadyapi eka hI kAlameM utpanna honevAle haiM; phira bhI unameM dIpaka aura prakAzakI tarahase kAraNatA aura kAryatA acchI taraha ghaTatI hai / I jJAna ke vinA tapa bhI samIhita padArthoMko siddha nahIM karasakatA; yaha dikhAte haiM: - vibhAvamarutA vipadvati carad bhavAbdhau suru, prabhuM nayati kiM tapaH pravahaNaM padaM prepsitam / hitAhitavivecanAdavahitaH prabodhonvahaM, pravRttivinivRttikRdyadi na karNadhArAyate // 16 // tapa eka baDe bhArI jahAjake samAna hai; kyoMki vaha athAha saMsArasamudrase pAra pahuMcAne meM kAraNa hai / phira bhI rAgadveSAtmaka vibhAvabhAvoMke AvezarUpI vAyuke dvArA aneka 'ApattiyoMse ghire hue saMsArarUpI samudrameM jaba atyaMta kuzako dete hue idhara udhara cakara khAne lagatA hai-DagamagAne lagatA hai taba taraNa kalAmeM atyaMta kuzala nAvika ke samAna yadi samyagjJAna pAsa na ho to kyA yaha kahA jA sakatA hai ki, vaha apane svAmI-su a. dha. 34 dharma 265
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ KE TRENA anagAra 266 mukSu tapasvIko, dUsare pakSameM yAtrIko, yatheSTa sthAnapara yA padapara pahuMcA sakatA hai ? kabhI nahIM / kyoMki karNadhAra ke samAna yaha samyagjJAna hI niraMtara apramatta-sAvadhAna rahatA aura apane hitAhitake vivekase pravRtti nivRtti karAtA hai / yaha hita hai aisA jatA kara hitameM pravRtti karAnevAlA aura, yaha ahita hai aisA prakAzita kara usa ahitase nivRtti karAnevAlA yaha samyagjJAna hI hai| bhAvArtha-samyagjJAnake dvArA suprayukta hI tapa abhISTa sthAna yA arthako siddha kara sakatA hai; anyathA nahIM / samyagdarzanakI taraha jJAnakI bhI udyotAdika pAMca ArAdhanAe haiN| unameMse AdikI udyotana udyavana aura nirvahaNa ina tIna ArAdhanAoMkA svarUpa batAte haiM:-- Re jJAnAvRttyudayAbhimAtyupahitaiH saMdehamohabhramaiH, svArthabhraMzaparairviyojya parayA prItyA zrutazrIpriyAm / prApya svAtmani yo layaM samayamapyAste vikalpAtigaH, sadyaH sostamaloccayazciratapomAtrazramaiH kAmyate // 17 // jisa prakAra koI rAjA apanI priyAko zatruoMke bhraSTa karanevAle sAdhanoMse bacAkara aura parama Anandake sAtha AliMganako prApta karAkara kucha kAlakeliye anirvacanIya Anandako prApta ho jAtA hai to usakI saMsAra loga prazaMsA karate haiM / usI prakAra udyota Adi rUpase jJAnakA ArAdhana karanevAlA jo mumukSu sAdhu, AgamameM batAI huI " ekoM me sAsado AdA" eka merA AtmA hI zAsvata hai, isa tarahakI zrutajJAnakI bhAva. Lie Ai Lu Lu Jiao Jiao Lu Lu Ting Dang Dang Ting Zhen Zong E Lu adhyAya 1 abhimAti-zatru / .
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 267 nArUpI ballabhAko, jo ki apane svAmIko atyaMta AnandakA kAraNa hai, jJAnAvaraNa karmake udayase, jo ki eka apakArake hI karanemeM udyaka rahaneke kAraNa zatrake samAna hai, prApta hue saMdeha moha aura bhrama-saMzaya anadhyavasAya aura viparyAsase, jo ki jIvoMke puruSArthoM kA dhvaMsa karane meM hI tatpara rahA karate haiM, bacAkara aura paramotkRSTa harSake sAtha apane citsvarUpameM ekatva pariNatirUpa AzleSako prApta karAkara kucha kAlakeliye nirvikalpa vAsanAoMse rahita hokara- yaha kyA hai, kisase siddha hotA hai, kahAM rahatA hai, kava hotA hai, ityAdi antarjalpase sambandha rakhanevAlI aneka utprekSAoMke jAlase cyuta hokara parama AnandakA bhoga kara letA hai| usakI dUsare loga, jo ki kevala nayakA hI abhyAsa karanevAle haiM-jJAnArAdhanAse rahita kevala kAyaklezAdika anuSThAna karanemeM hI jo cirakAla taka parizrama karanevAle haiM, prazaMsA kiyA karate haiN| yaha baDA acchA tapa karanevAlA hai aisA kahakara usakI anumodanA kiyA karate haiM, aura vaisA hI svayaM honA cAhate haiM / kyoMki isa taraha jJAnArAdhana karanevAlA tapasvI tatkSaNa-bahuta hI jaldI azubha karmoMke saMghAtako nijIrNa karadetA hai| jaisA ki AgamameM bhI kahA hai ki: jaM aNNANI kamma khavei bhavasayasahassakoDIhiM / taM NANI tihi gutto khavei NimisaddhamittaNa / / jina karmoko ajJAnI saikaDoM hajAroM athavA karoDoM bhavameM yadvA lAkho koTi bhavameM bhI nahIM khapA sa. katA, unhI koko jJAnI Adhe nimeSamAtrameM-bahuta hI thoDe kAlameM tIno guptiyoMko dhAraNa kara khapA detA hai| bhAvArtha-jJAnakA ArAdhana kiye vinA tapa bhI saphala nahIM ho sakatA / ata eva tapasviyoMko usakA bhI ArAdhana karanA hI cAhiye / samyagdarzanakI taraha samyagjJAnakI bhI udyotAdika pAMca ArAdhanAeM haiN| unameMse AdikI tIna ArAdhanAoMkA svarUpa yahAMpara batAyA hai| jJAnAvaraNa karmake udayajatita saMdehAdikase zrutabhAvanAke bacAneko udyota, parama pramodake sAtha citsvarUpameM usa bhAvanAke ekatvapariNatiko prApta kasadeneko udyavana, aura kucha kAlataka nirvikalpa hokara usa bhAvanAke dvArA paramAnaMdarUpase Thaharaneko nirvahaNa kaheta haiN| adhyAya
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhanagAra 268 | aba yahAM kramAnusAra aMtakI dono ArAdhanAoMkA-sAdhana aura nistaraNakA svarUpa batAnA cAhiye kiMtu usake pahale jJAnarUpa prakAzako durlabhatA prakaTa karate haiN| : doSocchedavijRmbhitaH kRtatamazchedaH zivazrIpathaH, sattvodbodhakaraH praklaptakamalollAsaH sphuradvaimaH / lokAlokatataprakAzavibhavaH kIrti jagatpAvanI, tanvan kApi cakAsti bodhatapanaH puNyAtmani vyomani // 18 // __bodha- samyagjJAnako bilakula sUryake samAna samajhanA cAhiye / kyoMki jisa prakAra sUrya apane kArya doSA-rAtrike kSayake karanemeM niraMkuzatayA pravRtta huA karatA hai, usI prakAra jJAna bhI saMdehAdika doSoMke ucche. darUpa apane kAryake karanameM svataMtratayA pravRtta huA karatA hai| jisa prakAra sUrya aMdhakArakA nAza karatA hai usI prakAra jJAna bhI apane pratibaMdhaka kamake vAMtakA dhaMsa karatA hai / jisa prakAra sUrya-zivoM-muktAtmAoMkA zrIpaMtha-pradhAnamArga hai usI prakAra jJAna bhI zivazrI mokSalakSmIkA mArga-prAptikA upAya hai / jisa prakAra sUrya prANiyoMkI nidrAko dUra karake udbodha-jAgRtatA utpanna karanevAlA hai usI prakAra jJAna bhI satva-sAtvikatA guNakA udbodha karanevAlA hai-usako Abhavyakta-prakAzita karanevAlA hai| jisa prakAra sUrya kamaloMke ullAsa-vikAzako prakAzita karanevAlA hai usI prakAra jJAna bhI kamalA-lakSmIko udgati-ubhRtikA karanevAlA hai| athavA ka-AtmAke mala-rAgadveSAdi vibhAvoMke udbhavako acchI taraha kSINa naSTa karanevAlA hai / jisaprakAra sUrya lokAloka-niSadhAcalapara apanI AlokasaMpattiko vistRta karatA hai usI prakAra jJAna bhI loka adhyAya 268 1-isakA samarthana adhyAya 2 zloka 65 meM kiyA jA cukA hai|
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra aura aloka donoMka Upara, jinakA ki svarUpa pahale batAyA jAcukA hai, apanA prakAza DAlatA hai-unako acchI tarahase viSaya karatA hai -jAnatA hai| jisa prakAra sUrya apane vaibhavake dvArA jagatajanoMke manameM apUrva camatkAra utpanna karatA hai usI prakAra jJAna bhI karatA hai / isI taraha jisa prakAra sUrya jagatako pavitra karane vAlI kIrti bhakta puruSoMke dvArA kIgaI stutiko vistRta karatA hai usI prakAra jJAna bhI lokoMke malako dara karanevAlI dharmadezanArUpa vANIko phailAtA hai / isa taraha bilakula samAnatAko dhAraNa karanevAlA yaha jJAnarUpI sUrya AkAzake samAna kisI hI pavitrAtmAmeM prakAzita-udita huA karatA hai| bhAvArtha-doSocchedakatvAdi vividha guNoMse yukta samyagjJAnakA utpanna honA bahuta hI kaThina hai / vaha eka apUrva prakAzake samAna hai| ata eva jisa prakAra sUrya kisI malarahita vizeSa nabhodezameM hI udayako prApta huA karatA hai, usI prakAra ukta aneka guNoMse yukta samyagjJAna bhI kisI hI pavitrAtmA-samyagdRSTike utpanna huA karatA hai / isa tarahase jJAnarUpI prakAzase hI sumukSuoMkI amISTasiddhi ho sakatI hai| ata eva unako isakI ArAdhanA karanI caahiye| jJAnakI sAdhana aura nistaraNa nAmakI ArAdhanAkA bhI svarUpa batAte haiM: nirmathyAgamadugdhAbdhimuddhatyAto mhodymaaH| tattvajJAnAmRtaM santu pIttvA sumanaso'marAH // 19 // mandarAcalase kSIrasamudrakI taraha zabdataH aura arthataH kiye gaye AkSepa aura samAdhAnaka dvArA Agama - dvAdazAMga zrutakA bhale prakAra AloDana karake usase tattvajJAna -paramaudAsInya jJAnarUpI amRtako nikAla kara adhyAya 1--tani jagatke Adhipatya athavA prabhAvavizeSako vaibhava kahate haiM / 269 Kom
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanaNAra 270 badhyAya 3 MAZZA aura usakA pAna karake baDhate hue mahAra utsAhake dhAraka sumanA - maitrI Adi bhAvanAoMse prasannacitta rahanevAle bhavya puruSa athavA devagaNa amarapadako prApta hoN| bhAvArtha -- isa tarahase nirmathita AgamarUpI kSIrasamudrase nikAla kara tattvajJAnarUpa amRtakA pAna karanevAle mumukSu janmamaraNa aura apamRtyuse rahita ho jAte haiM / mahApara AgamakA avagAhana kara tavajJAnake nikAlaneko jJAnakI sAdhanArAdhanA samajhanA cAhiye / kyoMki samagra dravyAgamake avagAhanase utpanna hue bhAvAgamakA pUrNa honA hI jJAnakA uddhAra hai, aura jJAna-tattvajJAnapariNatike anantara amarapadakA prApta honA hI nistaraNa hai / saMyamakA dhAraNa karanA atyaMta kaThina hai| phira bhI usakA pAlana manake nigrahase utpanna hue svAdhyAyeopayogake dvArA acchI tarahase ho sakatA hai| isa bAtako manakI caMcalatAkA nirUpaNa karate hue tIna zlokoM meM batAte haiM: lAtuM vIlana matsyavadgamayituM mArge viduSTAzvava -- nimnA magApagaugha iva yanno vAJchitAcchakyate / dUraM yAtyanivAraNaM yadaNuvad drAgvAyuvaccAbhito, nazyatyAzu yadabdavadbahuvidhairbhRttvA vikalpairjagat // 20 // no mUkavadati nAndhavadIkSate ya, - drAgAraM badhiravanna zRNoti tattvam / 270
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanamAra 271 adhyAya yatrAyate yatavaco vapuSopi vRttaM, kSipraM kSaratyavitathaM titavArivAmbhaH // 21 // vyAvazubha vRttitosunayavannItvA nigRhya trAM, vazyaM svasya vidhAya tadbhutakavatprApayya bhAvaM zubham / svAdhyAye vidadhAti yaH praNihitaM cittaM bhRzaM durdharaM, cakrezairapi durvahaM sa vahate cAritramuccaiH sukham // 22 // jo mana patale cikane camakIle aura capala zarIrake dhAraNa karanevAle matsyakI taraha sahasA pakaDane meM nahIM sakatA / jisakA duSTasvabhAvavAle ghoDekI taraha iSTa aura ziSTa mArgapara calAnA atyaMta kaThina hai| jo parvata se giranevAlI nadiyoMke samUhakI taraha vAMchita kiMtu nimna-nIca sthAna-viSayakI tarapha giranese rokA nahIM jA sakatI / jo paramANu kI taraha veroka hokara atyaMta dUravartI dezoM meM bhI jAkara prApta ho jAtA hai| jo vAyukI taraha zIghra hI cAro tarapha phaila jAtA aura meghoMkI taraha nAnA prakArake vikalpoM - cintAoMke jAlase samasta jagatako vyApta kara zIghra hI naSTa hAjAtA / jo rAgase Atura - iSTa viSayoMkI ratise AkrAMta hokara vastuoMke yathArtha svarUpako vacanazUnya - gUMge manuSyakI taraha kaha nahIM sakatA, aura aMdhekI taraha dekha nahIM sakatA, tathA badhira 1 - saMsArI jIvoMkA' mana prAyaH UMce--acche kAmoMkI tarapha se girakara - haTakara nIca viSayoM kI tarapha hI jAyA 1 karatA hai / aura sahasA usakI vaha unmukhatA chUTa nahIM sakatI / 2- jisa prakAra megha aneka tarahake AkAra raMga aura prakAra mana bhI kalpanArAjAke dvArA sazIghra hAM vilIna hojAtA hai / parimANa Adike dvArA AkAzako vyApta karatA aura zIghra hI masta jagatko vyApta karatA - AzAoM aura cintAoMkA viSaya naSTa hojAtA hai usI banAtA aura phira dharma - 271
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 272 manuSyakI taraha usako suna bhI nahIM sakatA / jisakA ki niyantraNa na karanepara vacana aura kAyakA niyantraNa karanevAlekA bhI vRtta-bata samiti aura guptirUpa samIcIna bhI cAritra isa tarahase nikala jAtA hai-naSTa ho jAtA hai jaise ki calanI meMse jala nikala jAyA kara to hai / aura jisakA ki vaza karanA sAdhAraNa prANiyoMkIlaye bahuta hI kAThana hai| aise bhI manako jo mumukSu pramAdacaryA kaluSatA tathA viSayoMkI lolupatA Adi vyApAroMse haTAkara aura durvyavahAra yA durjana puruSakI tarahaye usakA jJAnasaMskArarUpI daNDake balase damana karake tathA usako lajjAko prApta karAkara, evaM kharIde hue dAsa gulAmakI taraha vazameM karake prazasta gagAdirUpa bhAvoMse yukta kara aura ekAgra-akampa yA nizcala banAkara svAdhyAyameM-vAcanA pRcchanA AdirUpa tapameM lagA detA hai vahI puruSa utkRSTa cAritrakA-jisakA ki sAdhAraNa logoMkI to bAta hI kyA pUrNa cakravartI bhI pAlana nahIM kara sakate, usa vrata samiti aura guptirUpa tathA azubhase nivRtti aura zubhameM pravRttirUpa saMyamakA acchI taraha pAlana kara sakatA hai / bhAvArtha -mana yadyapi atyaMta caMcala hai phira bhI usakA nigraha karake yadi usako svAdhyAyarUpa upayogameM lagAyA jAya to usase atyaMta durdhara bhI saMyamakI siddhi ho sakatI hai aura sukhasavittikI prApti ho sakatI hai| dhyAnako choDakara bAkI jitane bhI tapa haiM una sabameM svAdhyAya hI eka aisA hai jo ki AtmAkI utkRSTa zuddhikA kAraNa hai / ata eva samAdhimaraNakI zuddhikeliye usako nitya hI karanA cAhiye / aisA upadeza dete haiM 1-titaoriva pAnIyaM cAritraM calacetasaH / vacasA vapuSA samyakkuvato'pi palAyate / 272 vacana aura zarIrake dvArA bhale prakAra cAritrakA pAlana karate hue bhI caMcalacittavAle manuSyase vaha isa taraha palAyamAna ho jAtA hai, jaise ki calanIse jala /
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra nAbhRnnAsti na vA bhaviSyati tapaHskandhe tapo yatsama, karmAnyo bhavakoTibhiH kSipati yadyontarmuhUrtena tat / zuIi vAnazanAdito'mitaguNAM yenAzruteznannapi, khAdhyAyaH satataM kriyeta sa mRtAvArAdhanAsiddhaye // 23 // dharma 273 azanAdika tapa karake jo vizuddha pariNAma prApta hosakate haiM unase bhI anantaguNI vizuddhiko svAdhyAyake dvArA yaha jIva pratidina bhojana karatA huA bhI prApta karaletA hai / yathAzakti upavAsAdi karate hue yadi svA dhyAya kiyA jAya taba to bAta hI kyA hai| isI taraha jina karmoko dUsare taponidhi karoDo bhavameM nirjIrNa kara sakate haiM unhI karmoMko yaha svAdhyAya kevalaM antarmuhUrtameM-kucha kama do ghaDI mAtra kAlameM khipA detA hai| tathA yaha svAdhyAya eka apUrva hI tapa hai| jo ki aneka atizayoMse yukta hai| jaisA ki pahale batAyA bhI jA cukA hai| a. nazanAdika chaha prakArake bAhya tapa aura prAyazcittAdika pAMca prakArake antaraGga tapa ina sabameM isa svAdhyAyake samAna na to koI tapa huA, na hai, na hogaa| ata eva maraNasamayameM ArAdhanAkI siddhikeliyesamyagdarzanAdi pariNAmoMmeM sAtizaya vRttikI prAptikAlaye mumukSuoMko nitya hI svAdhyAya karanA cAhiye / bhAvArtha--jJAnArAdhanAke aneka phaloMmeM eka bar3A bhArI phala samAdhimaraNakI siddhi bhI hai| kiMtu vaha tabhI siddha ho sakatA hai jaba ki pratidina usakA ArAdhana kiyA jAya / ata eva mumukSuoMko nitya hI svAdhyAya -jJAnakA ArAdhana karanA cAhiye / zrutajJAnakI ArAdhanA paramparAse mokSakA kAraNa hai aisA batAte haiM: adhyAya zrutabhAvanayA hi syAt pRthaktvaikatvalakSaNam / . a. dha. 35 2.
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra zuklaM tatazca kaivalyaM tatazcAnte parA'cyutiH // 24 // . zrutabhAvanA-vyagratArahita jJAnakI apekSA svAdhyAyase aura ekAgra jJAnakI apekSA dharmadhyAnase pRthaktva vitakavIcAra aura ekatvavitarkavIcAra nAmake dono zukladhyAna saMpanna huA karate haiM / aura ina donoMkA kaivalyake sAtha hetuhetumadbhAva hai / ata eva dono zukladhyAnoMse kaivalya asahAya jJAnadarzanarUpa paryAyakI niSpatti huA karatI hai| aura isa paryAyake prApta hojAnepara aMtameM-saMsArakA abhAva hojAnapara parama muktipadakI prApti huA karatI hai / athavA aMta zabdakA artha maraNa bhI hotA hai / so bhI yahAM ghaTita ho sakatA hai kyoMki paMDitapaMDita maraNake dvArA hI nivRtikI prApti huA karatI hai| bhAvArtha - svAdhyAyase dharmadhyAna aura usase pRthaktvavitarkavIcAra nAmakA zukladhyAna aura usase ekatvavitarkAcAra nAmakA dUsarA zukladhyAna niSpanna huA karatA hai / kyoMki hetuhetumadbhAva aisA hI hai / dvitIya zukladhyAna honepara anantajJAnAdicatuSTayarUpa jIvanmukti aura usake bAda kramase sUkSmakriyApratipAti aura vyuparatakriyAnivRtti nAmake dono sAtizaya zukladhyAna pravRtta huA karate haiN| isake bhI vAda-sabake aMtameM samasta kaukA kSaya hojAnepara anantasamyaktva prabhRti aSTaguNaviziSTa avasthAvizeSarUpa paramamuktikI siddhi huA karatI hai| isa prakAra zrutabhAvanAkA paramparA phala mokSa hai| // iti jJAnArAdhanAdhigamo nAma tRtIyo'dhyAyaH // // iti bhadram // adhyAya
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 275 adhyAya 4 cauthA adhyAya / samartha hai| [ cAritrArAdhanA . ] aba cAritrArAdhanA kramase prApta hai / ata eva usIke prati mumukSuoMko utsAhita karate haiM / :samyagdRSTisubhUmivaibhavalasadvidyAmbumAdyaddayA, - mUlaH sahatasuprakANDa udayadguptyagrazAkhAbharaH / zIlodyadvipaH samityupalatAsaMpadguNoddhodgama, -- zchettuM janmapathakkumaM sucaritacchAyAtaruH zrIyatAm // 1 // darzanavizuddhirUpI prazasta bhUmike vaibhavase sphurAyamAnatAko prApta hote hue samIcIna zrutajJAnarUpI ja. lase jisakA dayArUpI mUla apanA kArya karanekeliye udRpta rahA karatA hai, samIcIna vratoMkA samUha hI jisakA suMdara prakANDa - skandha hai, aura jisakI guptirUpI agrazAkhAoMkA bhAra udayako prApta - ucchrita rahA karatA hai, evaM zIlavatoMkA rakSaNa hI jisakA viTapa - vistAra hai, tathA samitirUpI upalatAeM-choTI choTI zAkhAeM hI 1 - usa prabhAva athavA acintya zaktivizeSako yahAMpara vaibhava samajhanA cAhiye jo ki apanA kArya karane meM 2 - duHkhoMse pIDita hue prANiyoM ke trANakI abhilASAko dayA kahate haiM / &&&&&MQ&Ji Ji Xiao Lan Ji 275
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 276 adhyAya 4 GRADODRAMAyi weonjeongi sijeonhaeseo jeonseone seoseo jeongiga gamjidoen RA jisakI saMpatti hai aura aneka prakAra ke utpanna honevAle guNa hI jisake prazasta puSpa haiM; aise samyak cAritrarUpI chAyAvRkSakA, samyaktva aura jJAnakA ArAdhana karanevAle mumukSuoMko janma-janmamaraNa - saMsArarUpI mAmeM calane ke kAraNa utpanna hue zrama - glAniko dUra karanekeliye avazya hI sevana karanA cAhiye / bhAvArtha - " maiM samasta sAvadyayogase virata hUM " isa tarahake sAmAyika bhAvako hI samyak cAritra samajhanA caahiye| Ajakala ke RSiyoM vA vratiyoMkI apekSA se isa viSayameM aura jo kucha kahA gayA hai vaha saba chedopasthApanA rUpase isIkA vistAra hai / yaha samyakcAritra chAyAvRkSake samAna hai / kyoMki saMsAramArga saMvaraNa utpanna hue zrama aura glAnikI niHzeSa zAMti isIse hosakatI hai| sUryake phira jAnepara bhI jisakI chAyA nahIM phiratI aise taruko chAyAvRkSa kahate haiN| jisa prakAra vRkSake pallavita honemeM utama bhUmi aura jala ye do pradhAna kAraNa haiM usI prakAra samyakcAritrake bhI samRddha hone meM samyaktva aura jJAnakI ArAdhanAeM - darzanavizuddhi aura zrutAbhyAsa ye do mukhya kAraNa haiN| isake honepara hI cAritrakI mUla dayAse aneka ahiMsAdi sadvratoM kA skandha prAdurbhUta ho sakatA haiM aura usameMse phira guptirUpI mudde - baDI baDI zAkhAeM nikala sakatI haiM, jinameM se ki surakSita rahanepara samitirUpI aneka choTI choTI zAkhAeM TahaniyAM nikalakara usa vRkSakI saMpattiko baDhAtI haiN| aura aMta meM usa vRkSapara aneka guNarUpI suMdara phUla phUlate haiN| jo mumukSu ukta sAMsArika kledako dUra karanA cAhate haiM unhe cAhiye ki ve isa suMdara zItala saghana sugandhita tarukI avazya hI sevA kareM / samyaktva aura jJAnake pUrNa ho jAnepara bhI jaba taka cAritra pUrNa nahIM hotA tabataka usa jIvako paramamukti prApta nahIM ho sakatI / isI bAtako batAte haiM: - 1- atyaMta saghana / 2- samIcIna yoganigrahakA nAma gupti hai / 3 - AgamameM batAye hue kramake anusAra kI gaI pravRttiko samiti kahate haiM / 276
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 277 adhyAya 4 paramAvagADhasudRzA paramajJAnopacArasaMbhRtayA / raktApi nAprayoge sucaritapiturIzameti muktizrIH // 2 // paramajJAna- kevalajJAnarUpI upacAra - satkArake dvArA saMbhRta-satkRta - acchI taraha puSTa paramAvagADha samyagdarzana- acala kSAyika samyaktva vRttirUpa aticatura dUtake dvArA anukUla kI gaI bhI muktizrI paramamukti - zarIrarahita anaMtasamyaktvAdi guNasaMpattiko jabataka samasta mohanIya karmake kSayase utpanna honeke kAraNa niraMtara nirmala svarUpake dhAraNa karanevAlA AtyaMtika samIcIna kSAyika cAritrarUpI pitA dAna nahIM karadetA taba taka vaha ( guNa(saMpatti) jIvanmukta ke pAsa gamana nahIM karatI / bhAvArtha- jisa prakAra aneka satkAropacAra ke dvArA jisakA manoratha acchI taraha pUrNa karadiyA gayA hai| aisI aticatura dUtIke dvArA saMbhoga keliye Akulita bhI kulakanyA tabataka apane usa abhISTa nAyikase abhigamana nahIM karatI jabataka ki usakA pitA usako dAna nahIM kara detA / isI prakAra kevalajJAnane jisameM atyaMta atizaya utpanna karadiyA hai aise paramAvagADha samyagdarzanane yadyapi usa paramamuktiko avazyaprApya banAdiyA hai; phira bhI jabataka aghAti kamoMkI nirjarAke kAraNabhRta samucchinnakriyAnivRtti nAmakA parama zukladhyAna hokara kSAyika cAritra saMpUrNa nahIM hojAtA tabataka apane usa jIvanmuktarUpI zAntodAtta nAyikakA vaha AliMgana nahIM karatI / isa kathanase yaha bAta spaSTa hojAtI hai ki paramamuktikA sAkSAt kAraNa parama cAritrakA ArAdhana hI hai| Upara pahale zloka meM samyagdarzanake dvArA sphurAyamAna honevAle zrutajJAnake viSaya meM jo kucha kahA hai usakA yahAM vizeSa samarthana karate haiM: --- jJAnamajJAnameva syAdvinA saddarzanaM yathA / dharma 0 277
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 278 adhyAya 8 cAritramapyacAritraM samyagjJAnaM vinA tathA // 3 // jisa prakAra samyagdarzanake vinA jJAna jJAna nahIM, ajJAna hI rahatA hai; usI prakAra samyagjJAnake vinA cAritra bhI acAritra hI mAnA jAtA hai / bhAvArtha - samyakcAritrakI samRddhi meM samyagdarzana aura samyagjJAna ye do pradhAna kAraNa haiM; yaha bAta pahale likhI jA cukI hai / isIkA samarthana karanekeliye yahAM kahate haiM ki ina donoM ke binA cAritra meM samIcInatA bhI utpanna nahIM ho sktii| kyoMki cAritrameM samIcInatA utpanna kara usako saphala banAneke prati samyagjJAnameM jo kAryakAriNI zakti hai vaha samyagdarzanake binA sphurAyamAna nahIM ho sakatI / isI bAtakA phira bhI samarthana karate haiM:-- hitaM hi svasya vijJAya zrayatyahitamujjhati / tadvijJAnaM purazvAri cAritrasyAdyamAnataH // 4 // mumukSu jIva AtmAhita - samyagdarzanAdiko acchI taraha samajha karake hI usake sevana karanemeM aura ahita - mithyAdarzanAdikako jAnakara usake choDane meM pravRtta huA karatA hai, - - anyathA nahIM / yaha pravRtti hI * samyak cAritra hai jo ki samasta kamoMko nirmUla karanevAlI hai / ata eva yaha bAta svayaM siddha hojAtI hai ki hita aura ahitake jJAnapUrvaka hI paramArthataH cAritra huA karatA hai / aura aisA honepara hI vaha apanA kArya - karmakSaya sampanna kara sakatA hai / ata eva samyagdarzana aura jJAnakA ArAdhana karake hI cAritrake ArAdhana karameM pravRtta honA cAhiye / samyagjJAnapUrvaka cAritrakA pAlana karanemeM prayatna karanevAlA samasta jagatpara vijaya prApta karaletA hai, aisA nirUpaNa karate haiM :-- dharma 0. 278
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 279 adhyAya 4 deheSvAtmamatirduHkhamAtmanyAtmamatiH sukham / iti nityaM vinizcinvan yatamAno jagajjayet // 5 // jo mumukSu sadA isa bAta kA nizcaya rakhatA hai ki zarIra meM Atmabuddhi duHkha yA duHkhakA kAraNa hai| aura AtmAmeM Atmabuddhi rakhanA sukha athavA sukhakA kAraNa hai, vahI apane usa nizcayake anusAra paradravya se nivRtta aura zuddha nija AtmasvarUpameM pravRttirUpa prayatna kara samasta jagatpara vijaya - sarvajJatA prApta kara letA hai / bhAvArtha -- zarIra audArikAdika pAMca prakArake haiN| inameMse kisIke audArika taijasa kArmANa athavA vaiyika taijasa kAmaNa ye tIna hote haiM aura kisIke audArika AhAraka tejasa kArmaNa isa taraha cAra hote haiM / inameMse sva yA para jahAM jisake jaise sambhava hoM unameM AtmapratyayakA honA- ye hI maiM hUM aura maiM hI ye haiM- isa tarahakI kalpanA hI duHkha - saMsAra athavA usakA kAraNa hai / aura usake viruddha AtmA meM AtmapratyayakA honA- maiM maiM hIM hUM aura para para hI hai - isa tarahakI kalpanA sukha tathA sukhakA kAraNa hai| aisA nizcaya honA hI samyagjJAna hai| jo mumukSu apane isa bhedavijJAna ke anusAra cAritrakA ArAdhana karatA hai vahI cAritrako saphala banA sakatA aura sarvajJatA prApta kara sakatA hai / samyaka cAritrarUpI chAyAvRkSakA mUla dayA hai aisA pahale batA cuke haiN| isI bAtakA vizeSa rUpase samarthana karate haiM aura batAte haiM ki vinA dayAke saccAritra ho hI nahIM sakatAH yasya jIvadayA nAsti tasya saccaritaM kutaH / na hi bhUtAM kApi kriyA zreyaskarI bhavet // 6 // dharma 3. 279.
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 28. jina manuSyoMke hRdayameM mukhya athavA Aropita prANiyoMke trANarUpa karuNApariNAma nahIM haiM unake samIcIna cAritra kisa taraha ho sakatA hai ! kyoMki isa cAritrarUpa dharmakA mUla dayA hai| jo vyakti jantuoMse droha karatA hai-unako kaSTa detA athavA unakA badha karanA cAhatA hai usakA koI bhI kAma kalyANakara nahiM ho sktaa| bhAvArtha-dayAzUnya vyaktike snAna devArcana aura dAnAdhyayanAdika sabhI kArya dharma yA kalyANake kAraNa nahIM ho sakate / mUlake vinA phala kima taraha prApta ho sakatA hai ? nahIM ho sktaa| sadaya aura nirdaya vyaktimeM kitanA antara hai so batAte haiM / dayAlo'vratasyApi svargatiH syaaddurgtiH|| vatinopi dayonasya durgatiH syAdadurgatiH // 7 // dayAlu puruSa yadi vratAcaraNa nahIM bhI karatA to bhI usakeliye svargati adurgati-sahaja hai| vratarahita bhI sadaya vyaktiko devaparyAya athavA vaisI hI aura koI bhI anya utkRSTa abhyudayakI prApti kaSTasAdhya nahIM-sulabha hai| evaM. isake viruddha jo vratoMkA to pAlana karatA hai devArcana yA upavAsAdika to khUba karatA hai kiMtu dayAse zUnya hai-jisakA hRdaya madaya nahIM hai to, usakeliye durgati narakAdika paryAya adurgati-sulabha haiN| bhAvArtha-sadaya aura nirdayameM yahI aMtara hai ki pahaleko to vinA sAdhana kiye bhI uttama phala prApta ho sakatA hai aura dUsareko sAdhana.karanepara bhI uttama phala prApta nahIM ho sakate; kiMtu ulTA phala prApta hojAtA hai| nirdaya vyaktike tapazcaraNAdika vyartha haiM, aura dayAluko pAlana na karanepara bhI unakA phala prApta hotA hai, yahI bAta dikhAte haiM: tapasyatu ciraM tIvra vratayatvatiyacchatu / nirdayastatphalairdInaH pInazcaikAM dayAM caran // 8 // adhyAya 280
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhanagAra nirdaya vyakti cirakAlataka tapazcaraNa kare-saikaDoM varSataka anazana avamaudarya yA vRttiparisaMkhyAnAdika. karatA rahe, tathA bratoMkA bhI vaha cAhe jitanA-ghora anuSThAna kare. evaM dAna bhI baha cAhe jitanA hI kyoM na de phira bhI vaha una kAryoM-tapazcaraNa vrata dAnAdikoMke phalase dIna -rikta-korA hI rahatA hai| kiMtu isake viruddha tapazcaraNAdirahita paraMtu eka dayAkA pAlana-sevana karanevAlA una (dAnAdi ke phaloMse pIna-puSTa hojAtA hai| jisakA hRdaya sadA dayAse Ardra rahA karatA hai aura jo nRzaMsa-krUra vyAkta hai una donoM hI kA siddhikeliye kleza uThAnA vyartha hai| yahI bAta batAte haiM: mano dayAnuviddhaM cenmudhA kliznAsi siddhaye / mano'dayAnuviddhaM cenmudhA kliznAsi siddhaye // 5 // he mumukSo ! bhandha ! yadi terA mana dayAse anuviddha hai, yadi usameM karuNApariNAmoMkI bhAvanA dI gaI hai to siddhikeliye jo tU itanA kleza uThAtA hai so vyartha hai| kyoMki siddhikA siddha honA eka dayAbhAvapara hI nirbhara hai / isI prakAra terA yadi vaha mana dayAse rahita hai to bhI siddhikeliye terA kleza uThAnA vyartha hI hai / kyoMki nirdaya vyaktike kevala kAyaklezAdikase vaha siddhi siddha nahIM ho sktii| vizvAsa aura trAsakA mUla kramase sadaya aura nirdaya pariNAma haiM aisA sUcita karate haiM - ...... "! vizvasanti ripavopi dayAlovitrasAnta suhRdopyadayAcca / ___prANasaMzayapadaM hi vihAya svArthamIpsati nanu stanapopi // 10 // dayApara prANIkA ripugaNa-apakAra karanevAle bhI vizvAsa karate haiN| kiMtu jo nirdaya hai usase mia. dha 36. adhyAya
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 282 tragaNa -upakAra karanevAle bhI Darate haiN| kyoMki ve socate haiM ki kahIM hamAre upakArakA badalA ulTA hI na nikle| .ThIka hI hai jo bAlaka hai vaha bhI-sAMsArika, vyavahArako na jAnanevAlA choTAsA baccA bhI "aSTisiddhi ke liye amuka kAryameM maiM jo pravRtti kara rahA hUM usameM mere prANa raheMge yA jAyage" isa tarahake saMdehako choDakara apanA iSTa viSaya hI prApta karanA cAhatA hai| ............ ..... bhAvArtha --dayAluke pAsa jAnemeM prANoMkA saMdeha nahIM hai aura siddhikI AzA hai| kiMtu nirdayake pAsa yaha bAta nahIM hai| usakA svabhAva dayAluse uldA hI hai| ata eva usase saba Darate haiN| dayAdraM manuSyapara yadi koI kisI prakArake doSakA Aropa lagAtA hai to usase usakA kucha apakAra nahIM hotA kiMtu ulTe usase aneka prakArake upakAra hote haiM, yahI bAta dikhAte haiM - kSiptopi kenaciddoSo dayAdeM na prarohati / takA tRNavatkiMtu guNagrAmAya kalpate // 11 // jisa prakAra. chAchase bhIgI huI jamInapara tRNakA aMkura Uga nahIM sakatA usI prakAra dayA-jisakA hRdaya sadA karuNApariNAmoMse mRdu rahA karatA hai usapara yadi koI asahiSNu vyakti prANivadha jhUTha corI yA pizunatA Adi apavAdoM se kisI bhI prakArakA Aropa lagAve to vaha Uga nahIM sakatA-Thahara nahIM sakatA-- adhyAya 1-na virohaMti gudajAH punastakrasamAhatAH / niSiktaM taddhi dahati bhUmAvapi tRNopalam // koI bhI roga chAchakA sevana karanepara aMkurita-utpanna nahIM hosakate / yadi bhUmipara usako socA jAya to vaha vahAMkI ghAsako bhI jalAdetI hai| 282
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 283 saMsArameM apakIrti durgati Adi phala nahIM desakatA / kiMtu usase usake aneka prakArake guNa-upakAra pragaTa huA karate haiM / usase usake azubha karmoMkI nirjarA hotI athavA satpuruSoMkI sabhAmeM usakI sAdhutA prasiddha hotI, yadvA janatAmeM pramANatA prakhyAta hotI hai / evaM usa kSetrake adhiSThAtA deva usakA pakSapAta kara sAhAyya bhI kiyA karate haiN| bhAvArtha-dayAlu puruSapara kisI prakArakA aparAdha nahIM laga sakatA / kiMtu jo nirdaya hai usake sirapara dUsarepara lagAyA huA aparAdha bhI ApaDatA hai; aisA Azcaryake sAtha dRSTAMtapUrvaka batAte haiM: anyenApi kRto doSo nistriMzamupatiSThate / taTasthamapyariSTana rAhumarkoparAgavat // 12 / / dusareke dvArA kiyA gayA doSa-aparAdha, taTastha bhI nirdaya vyaktike sira ApaDatA hai / jisa tarahase ki ariSTa vimAnake dvArA honevAlA arkoparAga-sUryagrahaNa gahuke sira paDatA hai / bhAvArtha-sUryagrahaNa rAhuke dvArA hotA hai, yaha bAta jagatmeM prasiddha hai| kiMtu vaha hotA hai vastutaH rAhuke taTastha samAna maMDalavAle ariSTa vimAnake AcchAdanase / yathAH- . 1- yahAMpara graMthakArane rAhuko ariSTakA taTastha jo batAyA hai so donoMkA samAna maMDala hai isaliye batAyA hai na ki eka kSetra kI apekSA / kyoMki donoMke kSetrameM bahuta aMtara hai| AgamapramANameM bhI jA caMdramA aura sUryake nIce rAhu aura ariSTakA vimAna batAyA hai usakA bhI artha caMdramAke nIce rAhu aura sUrya ke nIce ariSTa vimAna hai / kyoMki graMthAntaroM meM sUryase assI yojana Upara caMdramAkA vimAna batAyA hai| yathA 3 NavaduttarasattasayA dasasIdIcadudgatiyacaukaM / / tArA ravi sasi rikkhA buha bhAgava aMgirArasaNI
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanagAra 84 rAhussa aridRssa ya kiMcUrNa joyaNaM adhogatA / chammAse pavvaMte caMdaraviM chAdayanti kamA // caMdramA aura sUryake kucha kama eka yojana nIce rAhu aura ariSTakA vimAna hai jo ki kramase chaha mahIne bAda parvake aMtameM caMdramA aura sUryakA AcchAdana karate haiN| aura bhI kahA hai ki: rAhuariTTavimANaddhayAduvari pamANaaMgulacaukkaM / gaMtUNa sasivimANA sUravimANA kame hoti / / rAhu aura ariSTake vimAnasthAnase cAra pramANAMgula Upara kramase caMdramAkA vimAna aura sUryakA vimAna hai / isa Agamakathanase siddha hai ki ariSTakA doSa taTastha rAhuko lagatA hai / isI prakAra nirdaya puruSa cAhe vaha taTastha-nikaTavartI athavA udAsIna hI kyoM na ho, usako dUsarekA bhI dopa lagajAtA hai| jisa jIvakA eka bAra koI apakAra kare to vaha apane usa apakartAkA aneka vAra apakAra karatA hai yaha bAta dRSTAntadvArA spaSTa karate haiM: virAdhakaM hantyasakRdvirAddhaH sakRdapyalam / krodhasaMskArata: pArzvakamaThodAhatiH sphuTam // 13 // eka vAra bhI yadi kisI jIvakA apakAra kiyA jAya to anaMtAnubaMdhI krodhake saMskAra-vAsanAke vaza | hokara vaha jIva apane usa apakartAkA aneka vAra apakAra karatA hai / isakeliye udAharaNa DhUMDhanekI AvazyakatA nahIM, pArzva aura kamaThakA udAharaNa spaSTa hai| adhyAya 1--" nAmI cora mArA jaay"|
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 285 badhyAya 8 bhAvArtha - jisakA apakAra kiyA jAtA hai usake manameM bahudhA aisA kaSAyakA saMskAra jama jAtA hai jo ki anaMta bhava bhI nahIM chUTatA / aura jaba maukA pAtA hai tabhI usa kaSAyake vaza hokara vaha jIva usase badalA lenA cAhatA hai / pArzvanAtha bhagavAn teIsaveM tIrthaMkara ke jIvane marubhUtike bhavameM apane bar3e bhAI kamaThakA apakAra bhI nahIM kiyA thA / phira bhI apakAra samajha kara usake manameM jo kaSAyavAsanA jamagaI aura usake anusAra samaya samayapara jo usane aparAdha kiye so saba purANoM meM spaSTa haiM / ata eva kisI bhI jIvakA kabhI bhI eka bAra bhI apakAra nahIM karanA cAhiye / jo vyakti sadA dayAkI bhAvanA - anusmaraNa karanevAlI hai usako parama pramodarUpa phala prApta hotA hai| aisA upadeza dete haiM: tattvajJAnacchinnaramyetarArthaprIti dveSaH prANirakSAmRgAkSIm / AliGgayAlaM bhAvayannistaraGgasvAntaH sAndrAnandamaGgatyasaGgaH // 14 // manojJa aura amanojJa padArthoM meM kramase honevAle rAga aura dveSako jo tattvajJAnake dvArA naSTa karake aura manako nirvikalpa banAkara prANirakSA - dayArUpI guNoMkA punaH punaH smaraNa karatA huA AliGgana karatA hai vaha atyaMta niviDa AnaMdako prApta hotA hai| vyakti - parigraharahita yati mRgAkSI - mRganayanIkA usake bhAvArtha -- dayAke dvArA Ananda phala prApta karanevAleko asaGga zabdase jo kahA hai usakA abhiprAya acetana parigrahoMmeMse jitanekA tyAga kiyA jAsake utanekA tyAgI kiMtu jinakA vaha tyAga na kara sake uke viSaya meM mamatvakA tyAga karanevAlA hai / isI prakAra dayAko mRganayanI - kAminI kahanekA abhiprAya yaha hai ki jisa prakAra kAminIkA pratyeka aMga AnandotpAdaka hotA hai usI prakAra dayAkA bhI pratyeka aMza sukhA. vaha hotA hai| 285
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ nimAra 286 | isa ukta dayAdharmakI rakSAkeliye viSayatyAga karanekA upadeza dete haiM: savRttakandalI kaamyaasudbhedyitumudytH| yaizchidyate dayAkandaste'pohyA viSayAkhavaH // 15 // mumukSuoMko ve viSayarUpI mUse dUra hI se biDAradene cAhiye, jo ki una bhavyoMko spRhaNIya samyakcAritrarUpI kandalIko AvirbhUta karanakoliye udyata hue dayArUpI kandako chinna bhinna karaDAlate haiN| bhAvArtha-mumukSuoMko isakeliye sadA sAvadhAna hokara prayatna karanA cAhiye ki abhISTa cAritrakI mUla dayAko kahIM ye viSayarUpI mUse na kutara jAya / indriyoMmeM jo vivekako naSTa karanekI sAmarthya hai usako batAte hai:--- sthArtharasakena ThakavadvikRSyate'kSeNa yena tenApi / na vicArasaMpadaH paramanumpAjIvitAdapi prajJA // 16 // svArthalampaTa ThagoMke samAna, apane viSayoMmeM lolupatA rakhanevAlI jo indriyAM prajJA--yathAvata arthaka grahaNa karanekI zaktiko dhAraNa karanevAlI viziSTa buddhiko usakI vicAra saMpattise dUra karadetI haiM / ve apane nimittake vaza bala pAkara, itanA hI nahIM--usa prajJAkI vivekazrIkA apaharaNa hI nahIM karatI kiMtu anukampA -dayAse bhI usako rahita karadetI haiN| jo ki usakA jIvana hai| badhyAya ... bhAvArtha--jisa prakAra koI Thaga apanA kAma- svArtha siddha karanakoliye kisI atividagdha bhI strIkI saMpatti bhUSaNAdikA apaharaNa karaletA aura aMtameM usako jIvanarahita banA detA hai| usI prakAra viSayalo
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ canagAra 287 badhyAya 8 lupa indriyAM viziSTa bhI buddhikI saMpatti - yuktAyuktakI vivekazaktiko apaharaNa karaletI aura aMtameM usako ka ruNA - pariNAmase bhI pracyuta kara mithyAtvadazAko prApta karA detI haiN| ata eva mumukSuoMko sadA indriyoMpara vijaya prApta karaneke hI liye prayatna karanA cAhiye / viSayI puruSakI durgati dikhAte haiM: -- viSayAbhilASalAmpaTyAttanvannRju nRzaMsatAm / lAlAmivorNanAbho'dhaH patatyahaha durmatiH // 17 // iSTa viSayavizeSa AbhiSa- mAMsakI lampaTatA lolupatAse jo durmati- viSayAbhilASAse dUSita ho gaI hai| dhiSaNA - buddhi jisakI aisA puruSa sAmane hI nRzaMsatAko baDhAtA hai, Ada! kitane kaSTakI bAta hai ki, vaha apanI lAlA lArako baDhAnevAle UrNanAbha kIDe - makaDIkI taraha adhogati - narakAdikameM hI jA paDatA hai| bhAvArtha - jisa prakAra makaDI prANibhakSaNa ke abhiprAyase apane mukhame hI lAra nikAla kara jAla pUratI hai kiMtu svayaM usameM phaMsa jAtI aura laTaka rahatI hai| usI prakAra mAMsakA lolupI manuSya nRzaMsatA karane ke kAraNa svayaM hI adhogatiko prApta ho jAtA hai| jo viSayoMse nispRha rahatA hai usake iSTakI siddhi hotI hai aisA batAte haiM: yathAkathaMcidekaiva viSayAzApizAcikA / kSipyate cApyAlaM sidhyatISTamavighnataH // 18 // Jaaaaaaaa T dharmaM : 287
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 288 adhika kahanasa kyA prayojana ? kyoMka aura Adhika bolanA pralApa hI samajhA jAyagA / ata eva itanA kahadenA hI paryApta hai ki mokSArthI bhavya eka viSayAzA indriyoMke abhISTa viSayoMkI lipsArUpI pizAcI-cuDelaga hI yadi kisI tarahase-jJAnArAdhanAse vairAgya bhAvanAse athavA anya kisI upAyase nirAkaNa karade-usako dUra karade to unakA abhISTa-prakRtameM samyak cAritrakA mUlabhUta dayAdharma nirvighnatayA--acchI taraha siddha ho jAya / kyoMki usakI siddhikA ekamAtra nibaMdhana viSayanispRhatA hI hai| isa adhyAya aura prakaraNa ke prArambhameM sucArivarUpI chAyAvRkSakA mUla dayA aura skandha samIcIna vrata haiN| soM banA cuke haiN| usameMse dayAmUlakA samarthana kiyaa| aba samIcIna bata kramaprApta hai| ata eva vratoMkA, svarUpa batAte haiM: hiMsA'nRtacurA'brAnvenyo birAtirbatam / .. tatsatsajJAnapUrvatvAt sadazazcopabRMhaNAt // 19 // hiMsA jhUTha corI kuzIla aura parigraha ina pAMca pApoMse uparati honeko-mana vacana kAya aura kRta kArita anumodanAke dvArA ina pApoMke choDane ko beta kahate haiM / ye vrata samyagjJAnapUrvaka hote haiM, inake utpanna hone meM samyagjJAna kAraNa hai / tathA inake dvArA samyagdarzanakI vRddhi hotI hai / ata eva ye samIcIna yA prazasta kahe jAte haiN| . hiMsAdi pApoMkA vizeSa lakSaNa Age calakara likheMge / phira bhI sAmAnyase itanA avazya samajhalenA cAhiye ki pramAdake saMbaMdha prANoMke vyaparopaNako hiMsA, asarmA na vacanoMko jhUTha, vinA dI huI vastuke grahaNa karaneko corI, maithunakarmako kuzIla aura mUpiriNAmoMko parigraha athavA graMtha kahate hai| adhyAya NERHEARTHEARBLEKHNERE 1-ye pAMcI hI vrata do prakArake haiM-mahAvrata aura aNuvrata / kiMtu aNuvratoMmeM eka chaDA vrata rAtribhojana tyAga aura bhI batAyA hai|
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 289 adhyAya . ina taseM pahalA ahiMsA vrata samasta jIvoMke viSaya meM huA karatA hai| aura acaurya tathA parigrahatyAga samasta dravya ke viSaya meM huA karatI hai / evaM satyavrata aura maithunatyAga dravyake ekadeza meM huA karate haiN| jaisA ki Agama meM bhI kahA hai; - padama savvajIvA vidiye carime ya savvadavvANi / sesA mahavvadA khalu tadekadesa idavvANaM || samasta jIva pahale vrata viSaya haiM, tIsarA aura antima vrata samasta dravyoMke viSayameM huA karatA hai aura bAkI vrata dravyoMke ekadeza viSayameM hote haiM / ima vratoMke viSaya meM vizeSa varNana karane ke pahale unake mAhAtmyakA varNana karate haiM: aho vratasya mAhAtmyaM yanmukhaM prekSatetarAm / udyAtizayAdhAne phalasaMsAdhane ca dRk // 20 // udyota - zaMkAdikamaloMkA dUra karanA, atizayAdhAna-kamakA kSapaNa karanevAlI zakti meM utkarSatAkA saMpAdana, aura phalasaMsAdhana - indrAdi padase lekara nirvANaparyaMta athavA aneka prakArake apAyanivAraNarUpa phalakA sAkSAt utpanna karanA; apane ina kAryoMke karanemeM samyagdarzana ko jisakA mukha acchI taraha dekhanA paDatA haijisakI pradhAna sAmarthya kI atizayarUpase apekSA rakhanI paDatI hai usa vratake mAhAtmyakA, aho, kauna varNana kara sakatA hai ? a. gha. 27 mAvArtha - jaba ki acintya zaktike dhAraka samyaktvako bhI vratoM kI apekSA hai taba inakA acintya mA 179799777 dharma0 289
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra S hAtmya svayaM siddha hai / yadyapi yahAMpara saMkSepase eka samyaktva hI athavA samyaktva aura cAritra do hI ArAdhya batAye haiM; kiMtu prekSatetarAM isa zabda ke sAtha jo tarAM yaha pratyaya lagA huA hai-apekSA rakhanemeM atizayarUpase aisA jo kahA hai- usameM jJAnakI hI apekSA hai| kyoMki uddyotAdika sAdhyoMke viSayameM samyaktvako jJAnamukhakI bhI apekSA rakhanI paDatI hai| vrata do prakArake huA karate haiM, eka mahAvrata dUsare aNuvrata / ina dono vratoMke svAmiyoMko batAte haiM: sphuradvodho galadvRttamoho viSayani:spRhaH / hiMsAdevirata: kAtyAdyatiH syAcchrAvakoMzataH // 21 // sphurAyamAna jJAna, cAritramohanIyakA abhAva, aura viSayoMmeM nispRhatA ina tIna guNoMse yukta jo jIva hiMsAdika pApoMkA sarvathA tyAga karatA hai usako yati aura jo aMzata:--ekadeza tyAga karatA hai usako zrAvaka kahate haiN| bhAvArtha--mahAvratoMkA svAmI yati aura aNuvratoMkA svAmI zrAvaka hotA hai| kiMtu donoM hI meM tIna guNoM kI AvazyakatA hai / prathama to yaha ki usa jIvakA jJAna jIvAdika tatvoMmeM jo heya upAdeya aura upekSaNIya haiM unameM usI prakArase prakAzamAna--jAgrat honA cAhiye / dUsarA yaha ki usakA cAritramohanIya karma kSayopazamarUpase hIna hotA jAnA cAhiye / mahAvratake svAmiyoMke apratyAkhyAnAvaraNa krodha mAna mA adhyAya 29. 1-pratyAkhyAnAvaragake kSayopazamataka hI kahanekA prayojana yaha hai ki Ajakala yahAMke jIvoMke sAmAyika chedopasthApanA aura saMyamAsaMyama hI saMbhava hai|
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 291 adhyAya 8 yA lobhakA kSayopazama honA caahiye| tIsarA yaha ki usako viSayoMmeM nispRhatA ho / dRSTa zruta aura anubhUta bhogopabhogoM meM usakI abhilASA na ho / ina vratakA vizeSa vyAkhyAna karanekI icchAse kramAnusAra pahale caudaha zlokoMmeM ahiMsA vratakI vyA yA karate haiM / kiMtu ahiMsAkA svarUpa samajhanekeliye pahale hiMsA ke svarUpakA jJAna honA cAhiye / ata eva yahAM para pahale hiMsAkA hI lakSaNa batAte haiM :-- sA hiMsA vyaparApyante yat sasthAvarAGginAm / pramatayogataH prANA dravyabhAvakhabhAvakAH // 22 // pramatta yogase trasa aura sthAvara jIvoMke yathAsaMbhava dravya aura bhAva prANakA jo vyaparopaNa hotA hai usako hiMsA kahate haiN| athavA tIvra kaSAyake udayase yukta prayatna karatA hai usako, yadvA rAjA pravRtta hotA hai usako pramasa kahate bhAvArtha - indriyapracArako na rokakara jo pravRtti karatA hai usako hokara jo hiMsAdike kAraNomeM to pravRtti karatA kiMtu ahiMsAmeM zaThatAse cora bhojana aura strI inakI kathAoM paMca indriyoM aura nidrA tathA snehameM jo haiN| pramatta puruSake mana vacana aura kAyake dvArA honekAle karmako kAryako pramatayoga kahate haiM / athavA pramAda zabdakA artha sakaSAyatA bhI hotA hai / ata eva rAgadveSAdike vaza hokara jo manavacanAdikI pravRtti hotI hai usako bhI pramattayoga kahate haiN| isa pramatayogase jina prANoMkA vyaparopaNa hotA hai ve prANa daza prakArake haiM / yathAH 1 - jinakA saMyoga rahane taka " jIva jItA " aura viyoga honepara " maragayA " aisA vyavahAra hotA unako prANa kahate haiM / 291
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dharma paMcavi iMdiyapANA maNavacikAyesu tigNi balapANA / ANappANappANA AugapANeNa huMti daha pANA / / pAMca indriya -sparzana rasana ghANa cakSu zrotra, tIna bala mana vacana kAya, eka zvAsAcchAsa aura eka Ayu, ye daza prANa haiM / ye do prakArake huA karate haiM-eka dravyaprANa dUsare bhAvaprANa / citsAmAnya ke sambandhase usake anusAra pravRtti karanevAle pudgalapariNAmako dravyaprANa, ora pudgalasAmAnyake sambandhase anupravRtti karanevAle citpariNAmako bhAvaprANa kahate haiN| saMsArI jIva yathAyogya ina dono hI prANoM ke dhAraka hote haiN| inhI saMsArI jIvoM ke do bheda haiM-eka trasa dUsare sthAvara / ukta pAMca indriyoMmeMme AdikI do Adi indriyoMke dhArakako trasa ora, eka pahalI hI indriyake dhArakako sthAvara kahate haiN| jo ki indriyAM apane apane sparzAdika viSayako pRthak pRthak viSaya kiyA karatI haiM-jAnatI haiM / ata eva trasa cAra prakArake haiM-dvIndraya trIndriya caturindriya ora paMcendriya / inake bhI uttara bheda aneka haiN| yathAH jluukaashuktishmbuukgnndduupdkprdikaaH| jaTharakRmizaGkhAdyA dvIMdriyA dehino matAH // kunthuH pipIlikA kumbhI yUkAmatkuNavRzcikAH / karke TakendragopAdyAstrIMdriyAH saMti dehinaH / pataGgA mazakA daMzA makSikAkITagarmutaH / putrikAcazcarIkAdyAzcaturakSAH zarIriNaH / / nArakA mAnavA devAstiyaJcazva caturvidhAH / sAmAnyena vizeSeNa paJcAkSA bahudhA sthitAH // joMka zIpa zambUka giDole kauDI, peTa meM paDajAnevAle kIDe aura zaMkha prabhRti jIva dvIndriya haiM / kunthu ceMTI kumbhI jUM khaTamala vicchU karkoTaka indragopa-varSAtameM honevAle makhamalI kIDe Adi trIndriya jIva haiN| pataMga macchaDa adhyAya 292
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra DAMsa makkhI kITa garmuta putrikA bhramara ityAdi caturindriya jIva haiM / nAraka manuSya deva aura cAra prakArake tiryaMca paMcendriya jIva haiM / ye sAmAnyase bheda ginAye haiN| vizeSatAse bahuta bheda hote haiN| ukta indriyAM do prakArakI hotI haiM-eka bhAva dUsarI dravya / bhAvendriya labdhi aura upayogarUpa haiN| dravyendriyoMkA AkAra batAte haiM: yvnaalmsuuraatimuktkendrdhsnnibhaaH| . obAkSighrANajihvAH syuH sparzano'nekadhAkRtiH // ra sparzana jaukI nalIke samAna, cakSu masUrake samAna, ghrANa tilake phUlasamAna, aura jivhA ardha candramAke samAna hai / kiMtu sparzanendriyake AkAra aneka haiM / ..ukta dvIndriyAdika trasa jIva jahAMpara pAye jAte haiM usa kSetrako batAte haiM: uvavAdamAraNaMtiyajiNakavADAdirahiya sesa tasA / tasanADibAhirahmi ya sthitti jiNehi NiThThi / upapAdajanmavAle mAraNAntika samudghAtakake aura kevala samudghAtavAle jIvoMko choDakara bAki trasa jIva sanADIke bAhara nahIM pAye jAte / ekendriya jIvoMkA svarUpa u.para likha cuke haiM ki eka sparzana indriyake dvArA hI jinako jJAna hotA hai / inake pAMca bheda haiN| pRthivI jala agni vAyu aura vanaspati / yadyapi inakA koI buddhipUrvaka vyApAra dekhane meM nahIM AtA; phira bhI jisa prakAra aMDe meM trasa jIva siddha hai usI prakAra ye bhI jIva haiN| yaha bAta nizcita hai / kahA bhI hai ki, madhyAya 293
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMDesu pavaThtA gambhaTTA mANusA ya mucchgyaa| jArisayA tArisayA jIvA egidiyA NeyA / / jisa taraha aMDoMmeM jarjAva rahA karate haiM yA garbha meM jIva hote haiM athavA mArchita manuSya huA karate haiM usI prakArake ekeMdriya jIva bhI hote haiN| inhI ekendriya jIvoMko pAMca sthAvara kahate haiM / ye do prakArake hote haiM-eka sUkSma dUsare bAdarasthUla / sUkSma sthAvara sarvatra lokameM bhare hue haiM / bAdara sthAvaroMmese pRthivI Adike bheda kramase isa prakAra haiM: mRttikA bAlukA caiva zarkarA copalaH zilA / lavaNAyastathA tAmaM vapuH sIsakameva ca // rUpyaM suvarNa vana ca haritAlaM ca hiMgulam / manaHzilA tathA tutthamaJjanaM ca pravAlakam / / jhIrolakAbhrakaM caiva maNibhedAzca bAdarAH / gomedo rujako'zva sphaTiko lohitaprabhaH / vairikazcandanazcaiva barvaro vaka eva ca / / moco masAragalvazca sarva ete pradarzitAH / saMrakSyAH pRthivIjIvA yatibhijJAnapUrvakam / / maTTI bAlU zarkarI upala zilA lavaNa lohA tAMbA saMga sIsA cAMdI sonA bana haDatAla hiMgula menazila tUtiyA aMjana pravAla jhIrolake abhraka gomeda rucaka aMka sphaTika lohitaprabha vaiDUrya candrakAnta jalakAnta sUryakAnta adhyAya 1-tikaunI caukora Adi aneka tarahakI AtirUkSa kaMkaDI / 2- gola pattharake TukaDe / 3-suramA / 4maMgA / 5-abhrakakI bAlU-muDabhuDa / 6-gorocanakese raMgakI maNi jisako karketana bhI kahate haiM / 7-rAjAvarta maNi jisakA raMga alasIke phUlakAsA hotA hai| (-pulika maNi jisakA raMga pravAlakAsA hotA hai|9 padmarAga /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 295 badhyAya gairika candena ra vaka moca aura masAraMgala | ye saba pRthivI kAyika jIvoMke bheda haiM jinakI ki mahA ahiMsA vrata ke pAlaka yatiyoMko rakSA karanI cAhiye / pRthivIke inhI bhedoM meM ATho pRthivI meru Adi parvata dvIpa vimAna bhavana vedikA pratimA toraNa stUpa caityavRkSa jambUvRkSa zAlmalivRkSa ghAtakI vRkSa aura ratnAkara Adi antarbhUta haiM / isI prakAra jalakAyake bhI aneka bheda haiM; yathA avazyAyo himaM caiva mihikA vinduzIkarAH / zuddhaM ghanodakaM cAmbujIvA rakSyAstathaiva te / / avazyAya - osa, hima - tuSAra, mihikA - oda - kuhara, bindu, zIkara- sUkSma bindukaNa, zuddha-candrakAntAdikakA athavA hAlakA varSA huA jala, ghanodaka- samudra talAva aura ghanavAtAdikase utpanna huA jala, evaM bAvaDI jharanA olA Adi jalakAyika jIvoMke aneka bheda haiN| inakI bhI yatiyoMko yatnapUrvaka rakSA karanI cAhiye / agnikAyika ke bheda - jvAlAGgArastathAcaiizca murmuraH zuddha eva ca / analacApi te tejojIvA rakSyAstathaiva ca // jvAlA, aGgAra, arci-kiraNa, murmura -- anne kaNDekI agni, zuddha - vajra bijalI sUryakAntAdikase utpanna 1- rudhira maNi, isakA raMga gerUkAsA hotA haiM / 2- maNivizeSa, isakA varNa aura gaMdha caMdanakAsA hotA hai / 3-marakata maNi- pannA / 4-pukharAja / 5 - nIlama / 6- maNivizeSa, jisakA raMga mUMgAkAsA hotA hai / 7--sAta narakabhUmi aura eka siddhazilA / dharma 295.
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ huI, anala-sAmAnya, isake sivAya sphuliGga baDavAnala nandIzvaradhumakuNDa, aura agnikumAroMkI mukuTAnala Adi agnikAyika jIvoMke aneka bheda haiM jinakI ki yatiyoko rakSA karanI cAhiye / vAyukAyikake bheda- . banagAra vAta udbhavakazcAnya utklirmnnddlistthaa| mahAn ghanastanuguJjAste pAlyAH pavanADinaH // vAta udbhrama utkAli maNDali mahAn dhana guJjA ityAdi vAyuke aneka bheda haiM / sAmAnya vAyuko vAta, jo ghUmatI huI Uparako calI jAtI hai usako uddhama, lahariyoMko utkali, jamInase lagI huI kiMtu ghUmatI huI jo calatI hai usako maMDali, jo vRkSAdikako bhI ukhAra DAle aisI AMdhIko mahAn, saghanako ghana, paMkhe Adike dvArA kI gaI panalI vAyuko tanu, udarameM rahane vAlI pAMca prakArakI prANa apAna vyAna saMvyAnarUpako gujA kahate haiN| lokAcchAdaka evaM bhavana vimAnoMkI AdhArabhUta jo vAyu hai vaha bhI isI meM antarbhUta ho jAtI hai| ina vAyukAyika jIvoMkI bhI yatiyoMko rakSA karanI cAhiye / vanaspatike bheda ginAte haiM:mUlApraparvakandotthAH skandhabIjasamudbhavAH / sammUrchimAstathAnantakAyAH pratyekakAyikAH / / . svaramUlakandapatrANi pravAlaH prasavaH phalam / skandho gucchastathA gulmastRNaM vallI ca parva ca / / zavalaM paNaka: kiNva kavakaH kuhnnstthaa| vAdarAH sUkSmakAyAstu jalasthalanabhogatAH / / gUDhasandhiziraHparvasamabhaGgamahIrukam / BAMSREEHEENTERERENA NENERANS NSAREERE RASARAKAASHASTEHRELESARHEOREHEETARATE adhyAya
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra chinnodbhavaM ca sAmAnyaM pratyekamitaradvapuH / / vallIvRkSatRNAdyaM sya dekAkSaM ca vanaspatiH / parihAyo bhavantyete yatinA haritAGginaH / / vanaspati do prakArakI hotI hai| eka sAdhAraNa, dUsarI pratyeka / jisakA zarIra sAdhAraNa hai-jahAMpara eka hI zarIrameM sAmAnya rUpase ananta nigoda jIva rahate haiM usako sAdhAraNa yA anantakAya kahate haiM / yathA snuhI dudhI, guDUcI ityAdi / jisa zarIrameM mukhyatayA eka hI jIva rahatA hai-jina vanaspati jIvoMkA zarIra bhinna bhinna hotA hai usako pratyeka zarIra kahate haiM; jase supArI nAriyala / isake do bheda haiM, eka sapratiSThita dUsarA apratiSThita / jisake Azrayase dUsare nigoda jIva bhI raheM usako sapratiSThita aura jisake Azrayase nigoda jIva na raheM usako apratiSThita kahate haiM / yathAH ekamekasya yasyAGgaM pratyakAGgaH sa kathyate / sAdhAraNaH sa yasyAMgamaparaibahubhiH samam / / jisa eka jIvakA eka hI zarIra hotA hai usako pratyekazarIra kahate haiM, aura jisa zarIrameM dUsare bhI vahutase jIva sAthameM raheM usako sAdhAraNa kahate haiN| sAdhAraNa-anantakAya vanaspatiyoMkI tyAjyatAke viSaya meM kahA hai ki: ekamapi prajighAMsurnihanyanantAnyatastato'vazyam / karaNIyamazeSANAM pariharaNamanantakAyAnAm // sAdhAraNoMmeM ekake marane mAranepara ananta jIvoMkI mRtyu hotI hai ata eva una sabakA tyAga avazya karadenA caahiye| adhyAya a.pa. 38
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhanagAra 298 | ukta vanaspati aneka prakArakI hotI haiM-koI to mUlase hI utpanna hotI haiN| jaise haldI adaraka ityAdi / koI agrase utpanna hotI haiM, jaise gulAba velA camalI ityAdi / koI parvase utpanna hotI haiM; jaise Ikha veMta Adi / koI kandase utpanna hotI haiN| jaise sakala kandI piNDAlU ityAdi / koI skandhase utpanna hotI haiN| jaise palAza Adika / aura koI bIjase utpanna hotI haiM jaise jau gehUM mUga moTha Adi / ye mUlAdikase utpanna honevAlI sabhI vanaspatI sapratiSThita aura apratiSThita dono tarahakI hotI haiN| isake sivAya sammarchana vanaspatI bhI hotI haiM jo ki mUlAdika bIjake binA hI apanI utpattike yogya pudgaloMke milajAnepara utpanna hojAyA karatI haiN| jaise ghAsa Adi / kyoMka dekhA jAtA hai ki kitane hI jIva vinA bIjake bhI utpanna hojAyA karate haiM; jase ki zRGgase sAra aura govarase vicchU / usI prakAra sammUrchana vanaspati bhI haiM / isase vanaspati do prakArakI samajhanI cAhiye eka bIjodbhava dUsarI sammRrchana / tvacA mUla kanda patra prabAla prasava phala skandha gucchA gulma tRNa vallI parva zaivala paNaka kiNva kava- ' ka aura kuhaNa / ye saba bAdara vanaspatiyoMke bheda haiM / inake sivAya sUkSma vanaspati bhI haiM jo ki sthala aura AkAza sarvatra vyApta haiN| - - vRkSakI chAlako tvacA, jaDako mUla aura gaDDAko kanda kahate haiM / patte prasiddha haiM / jisapara kevala patte hI Ate haiM, phala phUla nahIM Ate usako patra, jisapara binA phUlake hI phala AjAte haiM usako phala, jisapara kevala phUla hI Ate haiM phala nahIM Ate usako puSpa vanaspati kahate haiM / skandhase parvaparyanta zabdoMkA artha spaSTa hai| jalameM jo harI harI kAI hotI hai usako zavala, gIlI ITa jamIna aura dIvAlapara jo kAI laga jAtI hai usako paNaka, varSAkAlameM utpanna honevAlI chatrAkArAdi vanaspatiyoMko kiNva, jaTAkAra vanaspativizeSako kavaka, aura AhAra kAMjI Adipara jo phapharUMdA AjAtA hai usako kuhaNa kahate haiN| - adhyAya 1- mUlameM patra zabdase vRkSakA avayava pattA aura pravAla zabdase patra jAtikI vanaspatike batAnekA prayojana hai| 19 298
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra ukta pRthivI kAyikAdika pAcoM hI sthAvara bAdara haiM, pAMcoM hI sUkSmakAya bhI hote haiN| jinake ki aMgulAsaMkhyAtaveM bhAga zarIgnAma karmakA udaya rahatA hai / jinakI saMdhi sirA aura parva gUDha adRzyamAna rahatA hai, jo tvacArahita aura tantuvarjita hai, evaM chinna honepara bhI jo ulaha AtI hai usako sapratiSThita pratyaka aura bAkI ballI vRkSa tRNa Adiko apratiSThita pratyeka kahate haiN| pratyeka zarIra aura sAdhAraNa zarIravAle jIvoMkI yatiyoMko rakSA karanI caahiye| kyoMki ye saba harita kAyake jIva haiM / ye jIva haiM yaha bAta Agama aura yukti donoMse siddha hai| kyoMki saMpUrNa tvacAke upATa lenepara unakA maraNa ho jAtA hai aura unameM AhArAdi saMjJAoMkA astitva bhI pAyA jAtA hai / jalase vanaspatiyAM harI rahatI haiN| imame unameM AhAra saMjJAkA, chUnese saMkucita hotI haiN| isase unameM bhayasaMjJAkA, kAminiyoMke kuralA Adime harSa vikAsAdika hotA hai| isase unameM maithunasaM jJAkA, aura jidhara dhana hotA hai usI dizAmeM jaDa adhika jAtI hai| isase unameM parigrahasaMjJAkA sadbhAva siddha hotA hai| ___ Upara nigoda jIvoMkA ullekha kiyA hai / ata eva usakA svarUpa bhI yahAM batA denA ucita hai / vaha AgamameM isa prakAra batAyA hai: sAhAraNamAhAro sAhAraNamANapANagahaNaM ca / sAhAraNajIvANaM sAhAraNalakkhaNaM bhaNiyaM // . jatyekku maravi jIvo tatya du maraNaM have aNaMtANaM / caMkamai jattha iko cakamaNaM tattha'NatANaM // ekaNigodasarIre jIvA davvappamANado diThThA / siddhahiM aNaMvaguNA samveNa vi tIdakAleNa // adhyAya SENS 299
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 3 sAdhAraNa-nigoda jIvoMkA lakSaNa sAdhAraNa hI hai| kyoMki eka jagahapara jitane anaMtAnaMta nigoda jIva rahate haiM una sabakA samAna AhAra aura samAna hI zvAsocchvAsakA grahaNa hotA hai| unameM se yadi eka maratA hai to ve anantAnanta bhI marajAte haiM / aura eka yadi utpanna hotA hai to anantAnanta utpanna hote haiN| eka nigodiyAke zarIrameM dravyapramANakI dRSTise siddhoMse aura samasta bhUtakAlase anaMtaguNe jIva rahate haiM / nigoda jIva do prakArake hote haiM -nityanigoda Ara anityanigoda / yathA: trasatvaM ye prapadyante kAlAnAM tritayepi no / jJayA nityanigotAste bhUripopavazIkRtAH // kAlatrayepi ye vastrasatA pratipadyate / santyanityanigotAste caturgativihAriNaH / atyaMta pApake vaza hue jina jIvoMne tIna kAla meM bhI trasa paryAya nahIM prApta kI unako nityanigoda kahate haiN| aura jinhoMne tIna kAlameM kabhI bhI trasa paryAya prApta kara lI hai unako anityanigoda kahate haiN| . pRthivI Adika jo pAMca sthAvaroMke bheda ginAye haiM unameM pratyekake cAra cAra bheda haiM-sAmAnya, kAya, kAyika aura jIva / jaise ki pRthivI, pRthivI kAya, pRthivI kAyika, pRthivI jIva / inakA lakSaNa AgamameM isa prakAra batAyA hai: adhyAya 1- gomaTTasAra jIvakANDameM nityanigodakA svarUpa isa prakAra kahA hai atthi aNaMtA jIvA jehiM Na patto tasANa pariNAmo, bhAvakalaMkasupaurA NigodavAsaM Na muMcaMti // jinhoMne abataka vyavahAra rAzi prApta nahIM kI hai unako nityanigoda kahate haiM /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- banagAra SRASSSS dharma 3.1 kSmAdyAH sAdhAraNAHkSmAdikAyA jIvojjhitAH shritaaH| jIvaistatkAyikAH jJayAstajjIvA vigrahetigaiH / / sAmAnya pRthivIko pRthivI, jisako jIvane zarIra banAkara choDadiyA hai usako pRthivI kAya, jisako jIva zarIra banAkara raha rahA hai usako pRthivI kAyika, vigrahagatimeM rahane vAle una jIvoMko jinake ki pRthivI nAma, karmakA udaya hai| pRthivI jIva kahate haiN| jisa prakAra yahAM pRthivIke bheda batAye usI prakAra jalAdikake bhI samajhanA / inameM antyake jo do jIva haiM unakI saMyamiyoMko rakSA karanI cAhiye / ina jIvoMke zarIrakA AkAra isa prakAra batAyA hai: samAnAste msuuraambhobindusuuciivrjdhvjH|| dharAmbhognimarutkAyAH krmaanycintyaastrutrsaaH|| pRthivIkAyakA masUrake samAna, jalakAyakA jalabinduke samAna, AgnakAyakA suiyoMke samUhake samAna aura vAyukAyakA AkAra dhvajAke samAna hai| kiMtu vanaspati aura trasa jIvoMkA AkAra eka prakArakA nahIM; vividha prakArakA hai| * Upara jo pratiSThita apratiSThita bheda ginAye haiM ve kevala vanaspatike hI nahIM; samasta saMsAriyoM ke haiN| yathAH pratyakakAyikA devAH zvAbhrAH kevalinodvayam / / AhArakadhagatoyaSAvakAnilakAyikAH / / nigotabAdare: sUkSmairete santyapratiSThitAH // .. paJcAkSA vikalA vRkSajIvAH zeSAH pratiSTitAH / / deva nArakI dono prakArake kevalI pRthivI jala agni aura vAyukAyika jIvoMke zarIra tathA AhAraka za badhyAya
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra rIra sUkSma evaM bAdara nigodiyAoMse pratiSThita nahIM hai| bAkIke paMcendriya vikalendriya aura vanaspati jIvoMke zarIra pratiSThita haiN| jina prANoMke vyaparopaNase hiMsAkA mahApApa lagatA hai ve prANa daza haiM aisA pahale batAcuke haiN| kitu kisa saMsArI javike kitane prANa haiM yaha bAta Agamake anusAra samajhalenI cAhiye / jo ki isa prakAra hai sarveSvaGgendriyApi pUrNeSvAnaH zarIriSu / vAga dvitryAdihRSIkeSu manaHpUrNeSu saMjJiSu / / te saMjJini dazaikaiko hInonyadhvantyayodvaya / aparyAptaSu saptAdhorekaikonyeSu hIyate // kAyabala iMdriya aura Ayu ye tIna prANa sabhI jIvoMke hote haiM / zvAsocchAsa paryAptakoMke hI hotA hai| vacanabala dIMdriya trIndriya Adi paryAptakoMke aura manobala prANa paryApta saMjJiyoMke hI hotA hai| isa prakAra paryAptakoMmeM saMjJiyoMke daza aura, Age calakara eka eka prANa kama hotA gayA hai / kiMtu antima-ekendriyake do prANa kama hote haiN| aparyAptakoMmeM saMjJI asaMjJI paMcendriyake mana vacana aura zvAsocchAsako choDakara sAta prANa hote haiM / aura Age calakara eka eka indriyaprANa kama hotA gayA hai / ata eva caturindriyoMke chaha, trIndriyoMke pAMca, dvIndriyoMke cAra aura ekendriyoMke tIna prANa hote haiN| 1-saMjJI paMceMdriyoMke pAMca iMdriya, tIna bala, Ayu aura zvAsocchrAsa ye daza, asaMjJI paMceMdriyoMke manako choDa kara || nava, caturindriyoMke zrotrako choDakara ATha, zrIndriyoMke cakSuko choDakara sAta, dvandriyoM ke prANako choDa kara chaha aura ekendriyoke rasanA tathA vacanako choDakara cAra prANa hote haiN| badhyAya 302
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 303 Upara paryAptaka aura apaya taka do bheda karake prANoMkI gaNanA kI hai| kiMtu yaha nahIM batAyA ki paryApta kisako kahate haiM / ata eva ina donoMkA lakSaNa Agamake anusAra yahAM batA dete haiM:-- gRhavastrAdikaM dravyaM pUrNApUrNa yathA bhavet / pUrNetarAstathA jIvAH paryAptataranAmataH / / AhArAMgedriyaprANavAcaH paryAptayo manaH / catasraH paJca SaT caikadvayakSAdau saMjhinAM ca tAH / / payAptAkhyodayAjjIvaH svasvapayAptiniSThitaH / vapuyAvadaparyApta tAvanirvRttyapUNakaH // niSThApayena payAptimapUNasyodaye svakAm / sAntarmuhUrtamRtyuH syAllabdhyaparyAptakaH sa tu // jisa prakAra saMsArameM makAna vastra vartana Adi dravya pUrNa aura apUNa do prakArake huA karate haiM / usI prakAra saMsArI jIva bhI pUrNa apUrNa do tarahake huA karate haiM / inhIko paryApta aparyApta kahate haiM / AhArAdi pariNamana jisase hote haiM usa zaktike kAraNoMkI niSpatti pUrNatAko paryApti kahate haiM / ye paryApti chaha prakArakI haiM-AhAra zarIra indriya zvAsocchAsa bhASA aura mana / jina jIvoMkI paryAptinAma karmake udayase apane apane yogya paryAptayAM pUrNa hojAtI haiM unako paryApta aura jabataka unakI zarIraparyApti pUrNa nahIM hotI tabataka unako nivRttyaparyApta kahate haiM / ekendriyoMke cAra dvIndriyAdikoMke pAMca aura saMJI paMcandriyoMke chaha paryApti hotI haiM / jo jIva aparyAptinAma karmake udayase apanI paryAptiyoMko pUrNa nahIM kara sakate aura antarmuhUrtameM hI mRtyuko prApta hojAte haiM unako labdhyaparyAptaka kahate haiN| 1-aahaarprinnaamaadishktikaarnnsiddhyH| paryAptayaH SaDAhAradehAkSocchAsavAGmanaH / / adhyAya
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ inhI [ sarva saMsArI] jIvoMke caudaha jIvasamAsa bhI ginAye haiN| yathAH banagAra 304 samaNA amaNA yA paMceMdiya NimmaNA pare savve / bAdarasuhume idI savve pajatta idarA ya / / paMcendriyoMke do bheda-samanaska aura amanaska aura sabhI amanaska-caturindriya trIndriya aura dvIndriya evaM ekendriyake do bheda bAdara aura sUkSma / ye sAto hI prakArake jIva paryApta bhI hote haiM aura aparyApta bhii| ata eva jIvasamAsake bheda caudaha haiN| guNasthAna aura mArgaNAoMkI apekSAse bhI jIvoMke caudaha caudaha bheda hote haiM / caudaha guNasthAnoMke nAmaH mithyAka sAsano mizro'saMyato'NuvratastataH / sapramAdetarA'pUrvAnivRttikaraNAstathA / sUkSmalobhopazAntAkhyau nimoho yogyayoginI / mithyAdarzana sAsana mizra asaMyata aNuvrata pramatta apramatta apUrvakaraNa anivRttikaraNa sUkSmalobha upazAMtamoha kSINamoha sayogI ayogii| ye saMsArI jIvoMke caudaha bheda haiM / jo mukta jIva haiM ve ina guNasthAnoMse rahita haiN| caudaha mArgaNAoMke nAmaH gatayaH karaNaM kAyo yogo vedaH kudhAdayaH / vedanaM saMyamo dRSTilezyA bhavyaH sudazanam // sajI cAhArakaH proktAstAzcaturdaza mAgaNAH / mithyAgAdayo jIvA mArgaNAsu sadAdibhiH // adhyAya 304
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 305 gati indriya kAya yoga veda kaSAya jJAna saMyama darzana lezyA bhavya samyaktva saMjJA AhAraka / ye caudaha mArgaNAeM haiN| ina guNasthAnoM aura mArgaNAoM ke dvArA tathA mArgaNAoMmeM sadAdi anuyogoMke dvArA guNasthAnoMko lagAkara vistArake sAtha aura Agamake anusAra jIva ke bhedAbhedoMkA aura unake svarUpakA bhale prakAra nizcaya karake yatiyoMko una jIvoMkI rakSA karanI cAhiye / sArAMza -jIvoMke bhedoM aura unake svarUpako bhale prakAra jAne vinA ahiMsA mahAvrata nahIM pala sktaa| ata eva yahAMpara jIvatatvake viSayameM saMkSapase varNana kiyA hai / AgamameM unakA vizeSa svarUpa kahA hai| vahAMse usako dekhakara vizeSa nizcaya karanA cAhiye / aura jIvoMkI rakSA kara yatiyoMko pUrNa ahiMsA vrata pAlanA cAhiye / pramattayogase honevAle prANavyaparopaNako hiMsA kahA hai| kiMtu vastutaH pramattayoga hI hiMsA hai; aisA upadeza dete haiM: rAgAdyasaGgataH prANavyaparope'pyahiMsakaH / / syAttadavyaparope'pi hiMsro raagaadisNshritH|| 23 // yadi jIva rAga dveSa yA moharUpa pariNAmoMse AviSTa nahIM hai to prANoMkA vyaparopaNa hojAnepara bhI vaha AhaMsaka hai / aura yadi rAgadveSAdi kaSAyoMse yukta hai to prANoMkA viyoga na honepara bhI hiMsaka hai| yAya 1-guNasthAna va mArgaNAdikakA vizeSa svarUpa jIvakANDAdikoMmeM dekhanA cAhiye / yahAM saMkSepa kathanake kAraNa nAmamAtra hI ullekha kiyA hai| 2-dayA dayA saba hI kheN| dayA na jAne koya / jIvajAti jAne vinA / dayA kahAMse hoya / / a. gha. 39
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 306 adhyAya 8 bhAvArtha - hiMsA aura ahiMsA pramAda yA kaSAyarUpa pariNAmoMke hone aura na honepara nirbhara hai| jaisA ki kahA bhI hai: = maradu va jiyadu va jIvo ajadAcArassa NicchidA hiMsA / payadassa Natthi baMdho hiMsAmatteNa samidassa || jIva mare yA jiye, yatnAcAra na rakhanevAle ke hiMsA nizcita hai / aura jo yatna rakhanevAlA tathA samIcIna pravRtti karanevAlA hai usake hiMsAmAtra se hI baMdha nahIM ho jAtA / prazna- yadi pariNAmoMpara hI hiMsA nirbhara hai to pramattayogako hI hiMsA kahanA cAhiye / usake denA cAhiye / usake sAtha prANavyaparopaNa ke bhI upadeza denese kyA phAyadA ? uttara - hiMsA prANavyaparopaNarUpa hI hai; kiMtu usakA kAraNa pramattayoga hai / aura vaha samartha kAraNa haiM / ata eva kAraNameM kAryakA upacAra karake usako hiMsA kahA hai| kyoMki pramatta yogase prANoMkA vyaparopaNa hotA hI hai / yadi vA prANoMkA ghAta na hogA to bhAtra prANoMkA hogA, para hogA avshy| isI bAtakA samarthana karate haiM: - pramatto hi hinasti svaM prAgAtmA''taGkatAyanAt / paro na mriyatAM mA vA rAgAdyA hyarayoGginaH // 24 // duSkarmoM kA saMcaya karane ke kAraNa athavA vyAkulatArUpa duHkhako utpanna karane vA baDhAne ke kAraNa pramatta jIva pahale apanA to ghAta kara hI letA hai / phira dUsarA jIva maro vA mata maro / kyoMki jIvoM ke vAstavika vairI to rAgAdika kaSAya hI haiM; na ki dUsaroMkA prANavadha / kyoMki duHkhoMkI prApti aura unake kAraNoMkA saMcaya isase hotA hai / kahA bhI hai ki:-- 306
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra na karmabahulaM jaganna calanAtmakaM karma vA / na caikakaraNAni vA na ciDacidvadho bandhakRt / / yadakyamupayogabhUH samupayAti rAgAdimiH / sa eva kila kevalaM bhavati bandhahetunRNAm / / __ vaMdhakA kAraNa na to jagata hI hai, jisameM ki aneka prakArake kAma huA karate haiN| aura na yaha caMcala kAma hI hai / evaM na to aneka karaNa-indriyAM hI baMdhakA kAraNa haiM aura na cetana tathA acetana jIvoMkA vadha hI usakA kAraNa hai| usakA kAraNa nizcayase kevala vaha upayogasvarUpa AtmA hI hai jo ki rAgAdikake sAtha ekatA prApta karaletA hai| kyoMki vizuddha pariNAmoMke dhAraka jIvake usake zarIrakA nimitta pAkara hojAnevAlA paraprANiyoMke prANoMkA vyaparopaNa hI yadi baMdhakA kAraNa ho jAya taba to phira koI mukta hI nahIM ho sakatA / kyoMki yogiyoMke bhI bAyukAyikAdi jIvoMkA vadha hotA hai| usa nimittake rahate hue ve mukta kisa taraha ho sakate haiM / yagaH jai suddhassa ya badho hodi hi bahiraMgavatthujoeNa / Natthi du ahiMsago NAma vAukAyAdivadhahedR // yadi kevala bahiraMga bastuke sambandhase zuddha jIvake bhI vaMdha hone lage taba to koI ahiMsaka hI nahIM raha sakatA / kyoMki vAyukAyikAdi jIva vadhake kAraNa sarvatra maujUda haiM / isI arthako graMthakAra spaSTa karate haiM: tttvjnyaanblaadraagdvessmohaanpohtH| samitasya na bandhaH syAd guptasya tu vishesstH|| 25 // uparyukta tatvajJAnake balase rAgadveSa aura moharUpI vaibhAvika pariNAmoMkA parityAga karadenevAle jIvake, vaha samitiyoMmeM pravRtti kare-apanA pratyeka gamanAgamanAdika kArya yatna athavA sAvadhAnatApUrvaka kare to, badhyAya
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 308 karmakA baMdha nahIM hotaa| yadi vaha guptiyoMmeM pariNata ho jAya-mAnasika vAcika aura kAyika kriyAoMkA nirodha hI kara de taba to vizeSa rUpase baMdha nahIM ho sakatA / bhAvArtha-samiti pravRttirUpa haiM / ata eva vahAMpara yoga aura kucha kaSAyAMza dono hI pAye jAte haiM / - isIliye vahAM kucha zubha kA~kA baMdha bhI hotA hai| kiMtu gupti yogake nigraharUpa hai| ata eva usake honepara vizepatayA baMdha nahIM ho sakatA-pUrNa yoganirodha hojAnepara to bilkula hI baMdha nahIM hotaa| ata eva samitipariNatakI apekSA guptipariNatake vizeSatayA baMdhakA niSedha kiyA hai| rAgAdi kaSAyoMkA utpanna honA hI hiMsA hai aura unakA utpanna na honA ahiMsA hai; jinAgamake isa paramotkRSTa rahasyakA nizcaya karAte haiM: paraM jinAgamasyedaM rahasyamavadhAryatAm / hiMsA rAgAdyutpattirahiMsA tadanudbhavaH // 26 // hRdayameM isa bAtako acchI taraha se dhAraNa karalA-nizcita samajho ki sarvajJa bhagavAnke upadiSTa samasta AgamakA yahI paramotkRSTa rahasya- antastaca hai ki rAgadveSa aura moharUpa pariNAmoMkA prAdurbhUta honA hI hiMsA aura ina kaSAyabhAvoMkA utpanna na honA hI ahiMsA hai| hiMsAke kAraNa ekasau ATha haiN| unakA tyAga karanepara hI ahiMsaka ho sakatA hai; aisI zikSA dete haiM: kaSAyodrekato yogaiH kRtakAritasammatAn / syaatsNrmbhsmaarmbhaarmbhaanujjhnnhimkH|| 27 // adhyAya 308
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 309 madhyAya 8 Kanya dhAdi kaSAyoM ke udrekase aura mana vacana kAyake dvArA kiye gaye karAye gaye aura anumodita saMrambha samArambha aura ArambhakA choDanevAlA hI ahiMsaka ho sakatA hai / bhAvArtha - prANavyaparopaNa Adika kAryoM meM pramAdayukta puruSake prayatnAvezako saMrambha kahate haiN| aura indriya kaSAya avata Adi pravRttikI kAraNa bhUta abhilASAko athavA sAdhyarUpa hiMsAdika kriyAoMke sAdhanoMkA a bhyAsa karaneko samArambha kahate haiM / tathA hiMsAdike saMcita upakaraNoM ke kArya meM sabase pahale pravRtta honeko Arambha kahate haiM / krodhake vaza hokara kAyake dvArA ina tInoMkA svayaM karanA athavA dUsarese karAnA yadvA koI dUsarA kare to usakI prazaMsA karanA / isI prakAra mAnAdikake vaza hokara karane karAne Adiko ginA jAya to chattIsa bhaMga hote haiN| kyoMki saMrambhAdika tIno bhedoMko kRta kArita anumodanA ina tInase aura krodha mAna mAyA lobha ina cArase guNA kiyA jAya to chattIsa bheda hote haiM / ye bheda kAyakI apekSAse haiM / kiMtu isI prakAra vacana aura manakI apekSA se bhI hote haiM / ata eva ukta chattIsa bhedoMkA yadi mana vacana kAya ina tInoMse guNA kiyA jAya to jIvAdhikaraNarUpa Asrava bhedoMke 108 prakAra hote haiN| inameM se kisI bhI bhaMgarUpa pariNata jIva hiMsaka hI hai; kyoMki vaha apane bhAvaprANoMkA aura dUsaroMke dravya tathA bhAva dono hI prANoMkA vyaparopaNa karatA hai / ata eva ina samasta bhAvoMse rahita hI jIva ahiMsaka ho sakatA hai| jaisA ki kahA bhI hai: ratto vA duTTho vA mUDho vA jaM pajae paugaM / hiMsAvi tattha jAyadi tamhA so hiMsao hoi || jisa kisI bhI kArya meM jIva rAgI dveSI athavA mohI hokara pravRtti karatA hai usImeM hiMsA hotI hai aura aisA karanevAlA jIva hiMsaka kahAtA hai / ekasau ATha bheda ginAye haiM; kiMtu anaMtAnubandhI AdikI apekSA vizeSa bheda bhI hote haiM / so Agamake anusAra pRthak pRthak samajhalene cAhiye / Upara sAmAnya se krodhAdikakI apekSA dharma0 309.
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhngaar| 31. Upara bhAvAhaMsAkA varNana kiyA hai| kiMtu usake bhI nimittabhUta paradravya haiN| ata eva pariNAmoMkI vizuddhike liye-ahiMsAbhAvakI nirmalatAkI siddhike liye usa paradravyakI bhI nivRtti karanekA upadeza dete haiM: hiMsA yadyapi puMsaH syAnna svalpApyanyavastutaH / tathApi hiMsA''yatanAdviramedbhAvazuddhaye // 28 // yadyapi para vastuke sambandhase-pramatta pariNAmoMke vinA kevala bAhya dravyake hI nimittase jIvako jarA bhI hiMsAkA doSa nahIM lagatA, to bhI bhAvazuddhikeliye-AtmA aura manameM nirmalatAkI sthiratA aura vRddhikeliyemohanIya karmake udayase utpanna hue rAgadveSarUpa kAlupyakA uccheda karanekeliye bhAvahiMsAke nimittabhRta bAhya padArthamitra zatru prabhRtise bhI mumukSuoMko virata honA cAhiye / bhAvArtha-hiMsAke upakaraNabhUta jIvAdhikaraNoMkI taraha ajIvAdhikaraNoMkA bhI tyAga karanA cAhiye jo ki ajIvakI paryAyarUpa aura hiMsAke Ayatana--bhAvahiMsAke kAraNa haiN| isa ajIvAdhikaraNake cAra bheda haiM- nirvartanA nikSepa saMyoga aura nisarga / kisI vastuke isa tarahase prayukta karane athavA batAneko ki jisase vaha hiMsAkA upakaraNa-sAdhana : ho sake, nirvartanA kahate haiN| yaha do prakArakI hotI hai| eka zarIranirvartanA, dUsarI upakaraNanirvartanA / zarIrako usa tarahase duSprayukta karanekA nAma zarIranirvartanA aura sacchidrAdika upakaraNoMke usa tarahase upayukta karanekA nama upakaraNanirvartanA hai| kisI bhI vastuke isa tarahase rakhaneko ki jisase vaha hiMsAkA sAdhana ho sake nikSepa kahate haiM / yaha cAra prakAra kA hai-sahasA anAbhoga duHpramRSTa ora apratyavekSita / bhaya Adike kAraNa pustakAdika upakaraNoM athavA zarIrake SHARITRATEHEATER REATRENA adhyAya 1-nirvartanAdika zabdoMkA artha karmarU aura kriyArUpa dono tarahakA ho sakatA hai|
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra ma 311 malAdikoMke zIghra hI choDadaneko sahasAnikSepa aura zIghratA na karake bhI yahAMpara jIva haiM yA nahIM isa bAtakA paryAlocana kiye binA hI upakaraNAdike choDadeneko anAbhoganikSepa, evaM burI tarahase paryAlocana-pramArjana karake una vastuoMke choDadeneko duHpramRSTanikSepa, aura pramArjana karake bhI usake bAda phira yahAM jIva haiM yA nahIM" yaha na dekhakara yoM hI upakaraNAdike rakhadaneko apratyavekSita nikSepa kahate haiN| ye nikSepa chaho kAyake jIvoMkI bAdhAke sthAna ho sakate haiN| eka padArthakA dUsare padArthake sAtha honevAle saMbaMdhavizeSako saMyoga kahate haiN| isake do bheda haiM-upakaraNa saMyoga aura bhaktapAna saMyoga / upakaraNoM ke parasparameM aise saMyogako jo ki hiMsAkA sAdhana ho sake upakaraNasaMyoga aura bhojanapAnakI vastuoMke aise saMyogako bhaktapAna saMyoga kahate haiM; jaise ki zIta pustakakA dhUpa Adise tapta huI pIchI Adike dvArA jhADanA athavA DhakanA : ityAdi upakaraNa saMyoga hai| tathA sammurchanAdike sambhava honepara kisI eka peya vastuko dUsarI peya vastuke sAtha athavA bhoja nake sAtha yadvA kisI eka bhojanako dUsare bhojanake sAtha athavA kisI peya vastuke sAtha milAneko bhaktapAnasaMyoga kahate haiN| jaise ki uSNa jalako zIta jalake sAtha athavA zIta bhojanake sAtha milAnA bhaktapAna saMyoga hai| nisarga zabdakA artha svabhAva hotA hai| mana vacana aura kAyakI pravRtti svabhAvase hI hotI hai| kiMtu inakI isa tarahase duSTa pravRtti karanA ki jo vaha hiMsAkA sAdhana ho sake usako nisarga kahate haiN| aura ata eva mana vacana kAyakI apekSA usake tIna bheda haiN| jaisA ki kahA bhI haisahasAnAbhogitaduHpramArjitAprekSitAni nikSepe / dehazca duHprayuktastathopakaraNaM ca nivRttiH // saMyojanamupakaraNe pAnAzanayostathaiva saMyogaH / vacanamanastanavastA duSTA bhedA nisargasya // sahasA anAbhogita duHpramArjita aura apratyavekSita ye cAra nikSepake, aura duHprayukta zarIra tathA upakaraNa adhyAya
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra ye do nirvartanAke, tathA upakaraNa saMyoga aura bhaktapAna saMyoga ye do saMyogake, evaM duSTa mana vacana kAya ye tani nisargake bheda haiN| uparyukta kathanakA sArAMza yahI hai ki jo mumukSu, prANavyaparopaNa apanI tarahase dUsareko bhI asahya duHkhakA kAraNa hai aisA nizcita samajhatA hai vaha sabhI prANiyoMmeM samyagdI hokara samasta hiMsAke sAdhanoMkA sarvathA parityAga karadetA hai| isa upasaMhRta arthako hI Ageke padyameM prakaTa karate haiM: mohAdaikyamavasyataH svavapuSA tannAzamapyAtmano, nAzaM saMklizitasya duHkhamatulaM nityasya ydrvytH| syAdbhinnasya tato bhavatyasubhRtastadghoraduHkhaM svava, jAnan prANavadhaM parasya samadhIH kuryAdakArya katham // 25 // jisake mohanIya karmake udayase AtmA aura zarIra donoMkA bhedajJAna nahIM huA hai aura isIliye jo apane zarIrake sAtha apanI AtmAkI ekatAkA nizcaya rakhatA hai zarIra hI maiM hUM aura maiM hI zarIra hai aisA jo samajhatA hai aura jo zarIrake nAzako hI usa AtmAkA bhI nAza mAnatA hai| jo ki dravyArthika nayakI apekSAse nitya avinAzI aura usase kathaMcit bhinna hai, evaM ca jisakA hRdaya zarIrake dvArA pravRtta honevAlI vyAdhi jarA maraNAdikI bhItiyoMse sadA saMkliSTa rahA karatA hai usa prANIko apane usa ajJAnake kAraNa atula duHkha huA karatA hai| ata eva jo puruSa zatru aura mitra donoMmeM samAna buddhi rakhatA hai-rAga dveSase rahita badhyAya 1--tana upajata apanI upaja jAna, tana nazata Apako nAza mAna /
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ anamAra 313 dhadhyAya 4 hai aura jisake isa bAta kA nizcaya hai ki yaha prANa vyaparopaNa apanI tarahase dUsaroM ko bhI asa duHkhakA kAraNa vaha puruSa prANavarSa jaise akArya - zAstrase niSiddha aura nItiviruddha akRtyako kisa taraha kara sakatA hai ? bhAvArtha - AtmA zarIrase kathaMcit bhinna aura kathaMcit abhinna hai / kyoMki zarIra anitya aura AtmA nitya hai, tathA saMjJA saMkhyA lakSaNa aura prayojanakI apekSAse bhI donoMmeM kathaMcit bheda hai| jisase donoM kA sahasA pRthakkaraNa nahIM ho sakatA, aise baMdhake kAraNa kathaMcit abheda haiM / kiMtu mohodayajanita ajJAna ke kAraNa kitane hI loga aisA nahIM smjhte| aura donoMmeM sarvathA bheda hI mAnate haiN| aise logoM ke matAnusAra dharma dayApradhAna hI hai yaha bAta siddha nahIM ho sktii| kyoMki sarvathA bheda honese zarIrakA nAza hojAnepara bhI AtmAkA nAza nahIM ho sakatA / aura isake vinA hiMsAkI upapatti, tathA hiMsAke vinA usakI nivRttirUpa dayAkI siddhi nahIM ho sakatI / jaisA ki kahA bhI hai AtmazarIravibhedaM vadanti ye sarvathA yatavivekAH / kAyavadhe hanta kathaM teSAM saMjAyate hiMsA // jo avivekI AtmA aura zarIrameM sarvathA bheda batAte haiM, Azcarya hai ki unake yahAMpara zarIra ke vadhase hiMsA kisa taraha ho jAtI hai ? isI prakAra kitane hI loga usa ajJAna ke kAraNa hI AtmA aura zarIrameM sarvathA abheda mAnate haiM / kiMtu unake matAnusAra bhI dayApradhAna dharmakI siddhi nahIM ho sktii| kyoMki unake yahAM zarIrakA nAza honese AtmAkA hI nAza ho jAyagA / aura aisA honese paraloka tathA usakeliye dayAdharmakA anuSThAna vana nahIM sakatA / yathAH - a. dha. 40 dharma * 3 | 3
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 314 jIvavapuSorabhedo yeSAmaikAntiko mataH zAstraM / kAyavinAze teSAM jIvavinAzaH kathaM vAryaH / / jinake zAstrameM AtmA aura zarIrameM ekAntase abheda mAnA gayA hai ve loga zarIrakA nAza honese A. tmAkA bhI nAza ho jAyagA, isa ApattikA vAraNa kisa taraha kara sakate haiM ? ata eva zarIrase AtmA kathaMcit bhinna aura kathaMcita abhinna hai| aisA mAnanese hI ahiMsArUpa parama dharmakI siddhi ho sakatI hai| ukta ajJAnake kAraNa bhedaikAnta aura abhedaikAntake samAna logoMmeM nityatvaikAnta aura anityatvaikAnta bhI hai / kiMtu usase bhI dayAdharmakI siddhi nahIM ho sakatI / kyoMki AtmA yadi nitya hai to usakA vadha hI nahIM ho sakatA / aura yadi anitya hai to sarvathA vinAza ho jAyagA / phira paralokake vinA dayAdharmakA anuSThAna hI kisa taraha bana sakatA hai ? jaisA ki kahA bhI hai: jIvasya hiMsA na bhavennityasya pariNAminaH / kSaNikasya svayaM nAzAtkathaM hiMsopapadyatAm / / . jIva yadi nitya hai to apariNAmI bhI avazya hai / usakA nAza nahIM ho sktaa| aura yadi kSaNika hai to svayaM jIvakA hI sarvathA nAza ho jaaygaa| phira hiMsA kisa taraha siddha ho sakatI hai ? nahIM ho sakatI / ata eva pramANasiddha jIvako kathaMcit dravyArthika nayakI apekSA nitya aura kathaMcita-paryAyArthika nayakI apekSA anitya mAnanA caahiye| tabhI ahiMsAdharma siddha ho sakatA hai kyoMka nityAnityAtmaka jIvameM hI hiMsA saMbhava ho sakatI hai| aura usake honepara hI usake tyAgarUpa dayAdharmakA pAlana bana sakatA hai| jina jIvoMkA mohodayajanita abAna naSTa ho gayA hai unake uparyukta ekAnta pratyaya nahIM ho sktaa| ve AtmAke anekAnta svarUpakA hI nizyaya karate haiN| aura samyagjJAnapUrvaka hI vratoMkA AcaraNa ho isaliye adhyAya
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhanagAra 315 ve hiMsA ahiMsAke vAstavika svarUpako bhale prakAra samajhakara ahiMsAkA pAlana kara sakate haiN| rAgadveSarUpa hiMsA aura usake sAdhanoMkA tyAga kara samatApariNAmoMko dhAraNa kara sakate tathA apanI taraha dUsaroMkeliye bhI ghora duHkhake kAraNa prANavadha jaise akRtyakA tyAga kara sakate haiM / ata eva jJAnI mumukSuoMko hiMsA ahiMsAke svarUpa sAdhanAdikako samajhakara mana vacana kAya aura kRta kArita anumodanAke dvArA hiMsAkA sarvathA tyAga kara denA cAhiye / yathAH pahajIvanikAyavadhaM yAvajjIvaM manovacaHkAyaiH / kRtakAritAnumananairupayuktaH parihara sadA tvam / / he bhavya ! ina SaTkAyika jIvoMkI hiMsAkA tU mana vacana kAya aura kRta kArita anumodanAke sabhI bhaMgoMse yAvajIva sarvathA parityAga kara / isa hiMsAke nimittase isa loka aura paraloka dono hI jagaha aise duHkha aura kleza upasthita hote haiM | jo ki atyaMta hI durnivAra haiM / isI bAtako dikhAte hue mumukSuoMko usase sarvathA nivRttikA upadeza dete haiM: kuSTapraSThaiH kariSyannapi kathamapi yaM kartumArabhya cApta,bhraMzopi prAyazotrApyanuparamamupadryate'tIva raudraiH / yaM cakrANotha kurvanvidhuramadharadhIreti yattatkathAstAM, kasta prANAtipAtaM spRzati zubhamatiH sodaraM durgatInAm // 30 // jo hiMsA durgatiyoMkI sahodarI hai, jisake ki nimittase jIvoMko narakAdika gatiyoMkA bhoga avazya hI karanA paDatA hai| usake karane karAnekI to bAta hI kyA; jo karanekI icchA bhI karatA hai vaha bhI isI janma madhyAya ka 315
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dharma RITERATE meM koDha jalodara bhagaMdara Adi nAnA prakArake atyaMta raudra-ugra-durnivAra mahArogoMse isa tarahase pIDita hotA hai ki jisameM kucha kAlakeliye bhI unase uparAta -upazAMti nahIM miltii| niraMtara ina rogoMse AkrAMta rahakara duHkha bhogA karatA hai / isa prakAra hiMsAkI icchA karanavAlA hI duHkhI-pIDita nahIM hotA kiMtu jisane usa hiMsAke karanekA prArambha to karadiyA para usake kAraNoMmeM kisI taraha vinna ApaDaneke kAraNa usako kara na sakA to vaha bhI prAyaH isI janmameM una rogajanita duHkhoMse pIDita huA karatA hai| prAyaH isaliye ki kadAcit kisI daivavaza vaha isa janma meM pIDita na bhI ho to bhI janmAntaroM meM vaha avazya hI pIDita hotA hai / kiMtu jo kubuddhi isa tarahakI hiMsA karatA hai yA jisane kI hai usako jo kleza bhogane par3ate haiM unakA to varNana hI nahIM kiyA jA sktaa| ata eva aisA kauna zubhamati-mokSArthI bhavya hogA jo ki isa hiMsAkA sparza bhI kare-kabhI bhI kisI bhI prakArase hiMsAmeM pravRtta ho / bhAvArtha-uparyukta samasta kathanakA sArAMza yahI hai ki jo mokSArthI haiM unako isa hiMsAse yAvajjI3] va sarvathA virata honA cAhiye / hiMsAkA durgatiyoMkA duHkhakA eka phala hai| isI bAta ko udAharaNake dvArA spaSTa karate haiM:-- madhye maskara jAli daNDakavane saMsAdhya vidyAM cirAta, kRSTaM zambukumArakeNa sahasA taM sUryahAsaM divaH / badhyAya 1 cikitsAzAstrama ATha mahAroga ginAye haiM / yathAH FEAREERINARINE vAtavyAdhyazmarIkuSTamahodarabhagandarAH / / azAMsi grahaNItyaSTo mahArogAH sudusarAH //
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhRttvAyAntamArsa balAdrabhasayA tAM cchindatA tacchira,. zchinnaM yatkila lakSmaNena narake hI tatkharaM bhujyate // 31 // banamAra yaha bAta AgamameM prasiddha hai ki daNDakavana-paJcavaTImeM vAMsoMkI jAlIke bhItara baiThakara cirakAla-chaha mahanimeM vidyAko acchI taraha-vidhipUrvaka siddha kara-khaDgAdhipati devatAko vazameM karake zambukumAra-sUrpaNakhAke putrane jisa sUryahAsa khabja kA AkarSaNa kiyA thA vaha jaba AkAzase Ane lagA to usako jhaTasa uchala kara lakSmaNane balapUrvaka apane hastagata karaliyA aura usako lekara zIghratAse-vinA vicAre hI usa vaMzajAlIko kATate hue zambakumArakA zira bhI kATa DAlA / usIkA phala hai ki lakSmaNa Aja narakameM atyaMta duHsaha phala bhoga rahe haiN| bhAvArtha-lakSmaNane vinA vicAre-pramAdapUrvaka jo zambukumArakA zirazchedana kiyA usase Aja taka usako narakake duHkha bhogane paDa rahe haiM / isase spaSTa hai ki hiMsAkA phala eka durgatiyoMkA duHkha hI hai| he bhavya ! hiMsAkA tyAga na karake bhI, maiM hiMsA karatA nahIM hUM isaliye mokSamArgapara hI hUM, aisA bhata samajha; kyoMki hiMsAse avirati bhI hiMsApariNAmoMkI taraha hiMsA hI hai aura usase bhI vahI phala hotA hai jo ki hiMsApariNAmoMse hotA hai / isI bAtakA jJAnalavadurvidagdha puruSako jJAna karAte haiM STALE adhyAya sthAnna hisyAM na no hiMsyAmityeva syAM sukhIti mA ! avirAmopi yadvAmo hiMsAyA: pariNAmavat // 32 // he sukhArthI bhavya! " maiM ahiMsAkA pAlana nahIM karatA to hiMsA bhI nahIM karatA hUM. ata eva mujhako avazya hI sukhoMkI prApti hogI" aisA samajhakara tU svastha mata ho-cAritrArAdhanakI taraphase upekSita mata ho| kyoMka hiMsAke pariNAmoMkI taraha usakI anuparati bhI viruddha-duHkhakara hI hai|
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra 318 adhyAya bhAvArthaeva ahiMsA vratakA ki yaha bAta nahIM hai; bahuta se logoMkI aisI samajha hai ki " duHkhakA kAraNa hiMsA hai, so maiM karatA nahIM hUM / ata pAlana na karake bhI atizayita sukha prApta kara sakatA huuN"| isa viSayameM graMthakAra kahate haiM kyoMki hiMsA ke atyAgako ahiMsA nahIM kaha sakate; vaha hiMsA hI hai / ata eva vaha sukhakA kAraNa nahIM, duHkhakA hI kAraNa hai / jaisA ki kahA bhI hai ki-- 4 hiMsAyA aviramaNaM vaghapariNAmopi bhavati hiMseMva / tasmAtpramatta yogAtprANavyaparopaNaM hiMsA || vadhapariNAmoMkI taraha hiMsA se anuparati bhI hiMsA hI hai; kyoMki pramattayoga se honevAle prANavyaparopaNako hiMsA kahate haiM / isIliye AtmakalyANake abhilApiyoMko ahiMsA vratarUpase hI svIkAra karanI cAhiye | hiMsA aura ahiMsA ke kramAnusAra viziSTa phalako dRSTAntadvArA spaSTa karate hue AtmahitakA sAdhana ka raneke liye udyata hue bhagyoMko nitAMta ahiMsApariNatikeliye hI udyama karanekI preraNA karate haiM / dhanazriyAM vizrutaduHkhapAkA,-- mAkarNya hiMsAM hitajAgarUkAH / chettu vipattarmRgasenavaca, zriyaM vatuM vratayantvahiMsAm // 33 // Atmahita siddha karanekeliye sadA jAgRta rahanevAle mumukSuoM ko usa hiMsAkA svarUpa ki jisakA phala vora duHkhoM kA anubhavana prasiddha hai, aura jo ki dhanazrIko bhoganA paDA thA; Apta puruSoMse sunakara - samajhakara una vipattiyoM kA nAza karanekeliye aura lakSmIkA varaNa karanekeliye mRgasena nAmake dhIvara kI tarahase ahiMsAko vratarUpase hI svIkAra karanA cAhiye / dharma 318
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra / sarUpako mAmAka jAnakAvara kApaseca ke hisAbasako siA jIvana karminAkAThaca dekhakara aura guruose una banagAra 319 dharma bhAvArtha-dhanazrI aura mRgasenake udAharaNase hiMsA aura ahiMsAkA phala dekhakara aura guruoMse unake svarUpako samajhakara AtmakalyANakeliye ahiMsAvatakA hI ArAdhana karanA cAhiye / vAggupti manogupti IryAsamiti AdAnanikSepaNasamiti aura Alokita pAnabhojana ina pAMca bhAvanAoMkI jisameM bhAvanA dIgaI-saMskAra kiyA gayA hai aisA ahiMsAvrata sthira hokara paramotkRSTa mAhAtmyako prApta karAtA hai| aisA batAte haiM nigRhNato vAGmanasI yathAva,nmArga cariSNovidhivadyathAham / AdAnanikSepakRtonnapAne, dRSTe.ca bhoktuH pratapayahiMsA // 34 // jo puruSa yathArtha rItise vacana aura manakA nirodha karatA hai, saMklezarahita hokara aura satkAra tathA lokameM khyAti lAbha pUjA AdikI apekSA-AkAMkSA na karake jo vAgguptikA pAlana karatA hai, tathA jo zAstrokta vidhike anusAra mArgameM gamana karatA hai, zarIrapramANa bhUmiko zodhatA huA calakara IryAsamitikA pAlana karatA hai, evaM ca jo jJAna aura saMyamameM virodha na Ave isa tarahase unake upakaraNoMkA AdAna tathA nikSepaNa karatA hai, jo pustakAdika jJAnasaMyamake sAdhana haiM unako asaMyamakA parihAra karate hue uThAkara yA rakhakara AdAnanikSepaNa samitikA pAlana karatA hai, aura jo bhojana karate samaya anna aura pAnako ye yogya haiM yA nahIM yaha apanI AMkhoMse dekhakara grahaNa karatA-Alokita pAna bhojana karatA hai| aise mumukSukI ahiMsAkA prabhAva avyAhata hojAtA hai| usakI ahiMsA amoghazakti hokara sarvotkRSTa mAhAtmyako prakaTa kara detI hai| adhyAya
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ managAra bhAvArtha-ahiMsAvratako sthira rakhanekeliye aura usake mAhAtmyako ujIvita karanekeliye mumukSuoMko upayukta pAMca bhAvanAoMse vratako saMskRta karanA caahiye| ina ukta bhAvanAoMke bhAnevAle sAdhuoMkA nijAnubhavake bhArapara nirbhara rahanevAlA ahiMsA mahAvrata acchI taraha prakAzita hotA hai| aisA batAte haiM samyaktvaprabhuzaktisaMpadamalajJAnAmRtAMzudatini:zeSavrataratnakhAnirakhilaklezAhitArthyAMhatiH / AnandAmRtasindhuradbhutaguNAmAMgabhogAvanI, zrIlIlAvasatiryazaHprasavabhuH prodetyahiMsA satAm // 35 // yaha ahiMsA samyaktvarUpI prabhukI zaktisaMpattike samAna hai, jisa prakAra koI vijigISu rAjA apanI mantrazakti prabhuzakti aura utsAhazakti ke dvArA vairioMko nirmUla karatA hai| usI prakAra samyaktva bhI isa ahiMsAke dvArA koko nirmUla kara detA hai / athavA yaha ahiMsA mAno nirmala jJAnarUpI candramAkA udaya hai| kyoMki jisa prakAra candramAke udayase jagatko AlhAda utpanna hotA hai usI prakAra ahiMsAse bhI zuddha jJAnake dvArA saMsArameM parama pramoda prakAzita hotA hai / yadvA yaha ahiMsA samasta vratAcaraNarUpI ratnoMkI khAni hai| kyoMka ji 1-mantrazaktirmatibalaM koSadaNDabalaM prbhoH| prabhuzaktizca vikrAntibalamutsAhazaktitA / / buddhibalako maMtrazAkti, dhana aura daNDa balako prabhuzakti, tathA parAkrama-zArIrika balako utsAhazakti kahate haiN| ...
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 321 . adhyAya 4 sa prakAra ratna khAnimeM hI utpanna hote haiM usI prakAra samasta cAritra aura vrata niyamAdika bhI isa ahiMsA ke rahate hue hI utpanna ho sakate haiN| jaisA ki kahA bhI hai sarveSAM samayAnAM hRdayaM garbhazca sarvazAstrANAm / guNazIlAdInAM piNDaH sAropi cA'hiMsA || yaha ahiMsA samasta siddhAMtoMkA hRdaya, samasta zAstroMkA garma, aura vrata guNa zIlaM Adi guNoMkA piNDa hai / isa prakAra samasta jagat meM sArabhUta padArtha eka ahiMsA hI hai / yaha samasta klezarUpI sarparAjoMke liye garuDakA AghAta hai| kyoMki jisa prakAra garuDakI coMcake AghAtase baDe baDe bhI sarpa vilIna hojAte haiM usI prakAra isa ahiMsA ke mAhAtmyase vizeSa bhI kleza niHzeSa ho jAte haiN| yaha AnandarUpI amRtakA samudra hai / kyoMki jisa prakAra amRtako sabhI loga cAhate haiM kiMtu usake utpanna honekA sthAna samudra hI hai; usI prakAra Ananda-pramodako sabhI saMsArI cAhate haiM kiMtu usakA utpatti sthAna ahiMsA hI hai| yaha adbhuta guNarUpI kalpavRkSoMkI bhogabhUmi hai / kyoMki jisa prakAra kalpavRkSoMse sAkSAt icchita padArtha prApta huA karate haiM usI prakAra adbhuta -- jagat meM camatkAra dikhA denevAle tapaHsaMyamAdika guNoMse bhI abhISTa viSayoMkA saMpAdana hotA hai| kiMtu jisa prakAra kalpavRkSa bhogabhUmi - devakuru uttarakurumeM hI utpanna hote haiM usI prakAra adbhuta guNa bhI ahiMsA - bhUmipara hI utpanna hote haiN| isI prakAra yaha ahiMsA lakSmI krIDA karanekA sthAna hai| kyoMki isImeM vaha nirAtaGkatayA sukhapUrvaka raha sakatI hai aura krIDA kara sakatI hai / isI prakAra yaha yazake utpanna honekA bhI sthAna hai - kIrtikI janmabhUmi hai| kyoMki isake rahate hue hI kIrtilatA utpanna ho sakatI aura prakAzita ho sakatI hai| aisI yaha ATha vizeSaNoMse viziSTa ahiMsA sAdhuoMke hI ananya sAmAnyatayA prakAzita ho sakatI hai / bhAvArtha - ahiMsAvratakA upasaMhAra karate hue graMthakAra kahate haiM ki isa ahiMsAkA mAhAtmya kahAMtaka a. dha. 41 dharma* 322
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dharmaH 322 kaheM / samasta guNoMkI khAni aura sabhI iSTasiddhiyoMkA sAdhana yaha ahiMsA hI hai / ata eva sAdhuoMko isakA ArAdhana karanA hI cAhiye / kyoMki pUrNa ahiMsAkA pAlana sAdhu hI kara sakate haiM, jisakA ki vizeSa svarUpa pahale batAyA jAcukA hai| ___ ahiMsA mahAvratake anaMtara satya mahAvrata kramaprApta hai / ata eva bAraha padyoMmeM usIkA vyAkhyAna karanA cAhate haiM / kiMtu usake pahale yaha batAte haiM ki asatyAdi sabhI hiMsAkI hI paryAya hai / ata eva unakA tyAga bhI ahiMsAvatameM hI antarbhUta hotA hai| AtmahiMsanahetutvAIsaivAsUnRtAdyapi / bhedena tadviratyuktiH punarajJAnukampayA // 36 / / kevala prANavyaparopaNa hI hiMsA nahIM hai, anRta vacanAdika-asatya bhASaNa prabhRti bhI hiMsA hI haiN| kyoMki ve AtmaghAtake hetu haiN| unase AtmAke zuddha pariNAmoMkA upamarda hI hotA hai / kyoMki pramattayogake binA asatya bhASaNAdika bhI ho nahIM sakate / pramattayoga athavA hiMsAkA samartha kAraNa bhI hiMsA hI hai| praznaasatya bhASaNAdika bhI yadi hiMsA hI haiM to AgamameM donoMko pRthaka pRthaka kyoM batAyA hai ? AcAryoMne ahiMsA mahAvratase bhinna hI satya mahAvatAdikA upadeza diyA hai| aura yahAM bhI pahale aisA hI likhA hai| uttara-hiMsA aura jhUTha Adike tyAgakA bhedarUpase jo upadeza diyA hai usakA kAraNa kevala yahI hai ki kahIM ajJa-- mandamati puruSa mohita na hojAMya--unakI buddhi asatyAdikI anuparatikI tarapha unmukha na ho jAya; isaliye unake Upara kRpA karake aisA upadeza diyA hai / AgamameM bhI kahA hai ki: AtmapariNAmahiMsanahetutvAtsarvameva hiMsaitat / anRtavacanAdi kevalamudAhRtaM ziSyavodhArtham / / adhyAya 322
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra jitane asatya vacanAdika haiM ve bhI saba hiMsA hI haiN| kyoMki ve AtmapariNAmoMke ghAtake kAraNa haiN| hiMsAse bhinna jo unako dikhAyA hai so kevala ziSyoMko jJAna karAnekeliye-mandabuddhi ziSyoMkI apekSAse / satyavratake svarUpakA nirUpaNa karate haiM:-- anRtAdvIratiH satyavrataM jagati pUjitam / anRtaM tvabhidhAnaM syAdrAgAdyAvezato'sataH // 37 // 323 rAgadveSarUpa pariNAmoMke Avezase aprazasta vacanoMke bolaneko anta kahate haiM / isa anRtake tyAgako hI satyatrata kahate haiN| yaha vrata samasta jagata meM pUjya mAnA gayA hai / bhAvArtha, aprazasta vacana ve hI ho sakate haiM jo ki karmabaMdhake kAraNa hoM / jina vacanoMko rAgadveSa yA mohase AkrAMta hokara manuSya bolatA hai ve hI vacana karmabaMdhake kAraNa ho sakate haiM / ata eva satyavratameM bhI AtmapariNAmarUpa asatya vacanayogakA tyAga hI mukhya samajhanA cAhiye / kyoMki vahI karmabaMdhakA kAraNa hai aura isaliye vastutaH tyAjya to vahI hai / paudgalika vacana jo ki ukta vacanayogake kAraNa haiM ve to vyavahArase hI tyAjya batAte haiM; na ki vstutH| ___ asatya cAra prakArakA hai unakA udAharaNapUrvaka svarUpa batAkara mana vacana aura kAya tInoM hI ke dvArA unake tyAga karanekA do padyoM meM vidhAna karate haiM: adhyAya nAkAlesti nRNAM mRtiriti satpratiSedhanaM zivena kRtam / kSmAdItyasadudbhAvanamukSA vAjIti viparItam // 38 // sAvadyApriyagarhitabhedAt trividhaM ca niMdyamityanRtam / doSoragavalmIkaM tyajeccaturdhApi tat tredhA // 39 // 323
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra jilA makAna kA kareM jaba kone aura unI nivAsa kiyA karane kI kalA ke zarIvarSa || - ca 324 jisa prakAra sarpa valmIkameM hI utpanna hote aura usI meM nivAsa kiyA karate haiN| usI prakAra ve doSarUpI sarpa jinakA ki Age varNana kareMge aura jo aneka prakArase apAyake hI kAraNa haiM; asatyarUpI valmIkameM hI utpanna hote aura nivAsa kiyA karate haiM / ata eva mumukSuoMko isa doSoMke utpatti aura nivAsake sthAna asatyakA mana vacana aura kAyase tyAga hI karanA cAhiye / asatya cAra prakArakA hai-satyaniSedha, asadudbhAvana, viparIta aura niMdya / caramazarIrI manuSyoMko choDa kara bAkI karmabhUmimeM utpanna hue manuSyoMkA akAlameM-AyukarmakI sthiti pUrNa hue vinA-maraNa nahIM hotA isa tarahake vacanoMko satyaniSedha kahate haiN| kyoMki jIvoMkA maraNa viSavedanAdika nimittoMse akAlameM bhI hotA hai| aisA loka aura Agama dono hI meM dekhanemeM AtA hai| yathAH vimaveyaNarattakkhayasatthagahaNAisa kilesehiM / AhArossAsANaM Nirohao chijjae AU / / * viSa vedanA raktakSaya zastragrahaNa saMkleza pariNAma aura AhAra tathA zvAsocchAsakA nirodha ina kAraNoMse Ayukarma chIja jAtA hai-kama hojAtA hai athavA udIraNAmeM Akara pUrNa ho jAtA hai| isI viSayameM dUsare to aisA kahate haiM ki: maraNaM prANinAM dRSTamAyuHpuNyobhayakSayAt / tayorapyakSayAd dRSTaM viSamA'parihAriNAm / / adhyAya *-"visaveyaNarattakkhayabhayasatthaggahaNasaMkilesehiM / ussAmAhArANaM Nirohado chijade AU" / aisA bhI pATha hai| isameM bhayako bhI ginA hai / 324
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 325 adhyAya 8 Ayu aura puNya donoMke kSINa honese prANiyoMkA maraNa hotA hai| kiMtu viSama Ayu aura puNyake dhAraNa karane vAloMkA una donoM ke kSINa hue vinA bhI maraNa ho jAtA hai / arthAt yA to Ayu puNyake viparIta hojAya athavA puNya Ayuke viparIta ho jAya to bhI jIvoMkA maraNa ho jAtA hai| kyoMki jIvanake kAraNa anukUla Ayu aura puNya dono haiM / isa kathanase tathA viSa bhakSaNAdi karanevAle tathA zastrase Ahata honevAle Adi jIcoMkA maraNa hotA huA lokameM bhI dekhane meM AtA hai| isase siddha hai ki akAlameM bhI jIvoMkA maraNa hotA hai / ata eva isa prakArake sabhUta padArthake niSedha karaneko satpratiSedha nAmakA asatya samajhanA cAhiye ! jo padArtha nahIM hai -asat hai usake nirUpaNa karaneko asadudbhAvana nAmaka asatyakA dUsarA bheda samajhanA caahiye| jaise ki yaha nirUpaNa karanA ki " isa jagatko - pRthivI parvata vRkSAdikoM ko mahezvarane banAyA hai / " athavA " devatAoMkA akAlameM bhI maraNa hotA hai| " kyoMki jagatkA mahezvarake dvArA banAyA jAnA asat hai / kyoMki vaha pramANa se bAdhita hai- kisI bhI pramANase yaha bAta siddha nahIM hotI ki jagatkA karttA mahezvara hai / aura svayaM unhoMne bhI kahA hai ki " na kadAcidanIdRzaM jagat / " yaha anupama jagat kabhI nahIM banA / " ata eva yaha bAta asat hai / isI prakAra akAlameM devatAoMkA maraNa bhI asat hai / aise hI asabhUta padArthoM ke nirUpaNa karaneko asadudbhAvana nAmakA asatya kahate haiM / kisI padArthako dUsarA padArtha vatAnA isako viparIta nAmakA asatya kahate haiN| jaise ki gauko ghoDA kahanA / zAstra athavA lokase viruddha vacanako niMdya nAmakA asatya kahate haiN| isake tIna bheda haiM- sAvadya apriya aura garhita | hiMsotpAdaka vaca. nako sAvadha, arucikara bhASaNako apriya, aura dhikkArake yogya athavA anAdaraNIya zabdoMko nindya kahate haiM / Upara cAra prakArake asatyako jina doSarUpI sapakI vAmI batAyA thA unhI doSoMkA nirUpaNa karate haiM yadvizvavyavahAraviplavakaraM yatprANaghAtAdyagha, - dharma 0 325
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 326 HEARTHEAKINNRELATASTEM dvAraM yadviSazastrapAvakatiraskAro rAhaMkRti / yanmleccheSvapi garhitaM tadanRtaM jalpanna cedraurava prAyAH pazyati durgatI: kimiti hI jihvAcchidAdyAn kudhIH // 40 // satpratiSedha asadudbhAvana aura viparIta ina tIna prakArake asatyoMse sabhI laukika aura zAstrIya vyavahAroM-pravRtti nivRttikI paddhatiyoMkA viplava hojAtA hai| jagatkA samasta vyavahAra athavA varNAzrama dharmakA AcAra vyavahAra ina asatyoMse naSTa athavA viparIta hojAtA hai| sAvadha nAmakA jo asatya hai vaha hiMsA corI aura kuzIla Adise utpanna honevAle pApoMkA dvAra hai| kyoMki " jamInako khoda DAla, ThaMDe pAnIse hI snAna karale, pUA to pakAle, thoDe phUla toDale, yaha cora hai" ityAdi aneka prakArake vacanoM ke mArgase hI una pApoMkA Asrava hotA hai | apriya nAmakA jo asatya hai usakA ahaMkAra to itanA utkaTa hai ki jo viSa zastra aura agnikA bhI tiraskAra karatA hai| kyoMki viSase manuSya utane mohita nahIM ho sakate jitane ki apriya vacanoMse hote haiM / usI prakAra zastrase Ahata hokara manuSyoMko utanA asahya duHkha nahIM ho sakatA jitanA ki Apriya vacanoMko sunakara hotA hai / evaM ca, agnise bhI manuSya utane saMtapta nahIM ho sakate jitane ki apriya zabdoMse hote haiN| . garhita vacanoMko niMdya kahate haiN| isa viSayameM kahA hai kiH -. "paizunyahAsyagarbha karkazamasamaJjasaM pralapitaM ca / anyadapi yadutsUtraM tatsarva garhitaM gaditam // " cugalI yA hAsyapUrNa vacana athavA karkaza ayogya, aura bhI jo utsUtra bhASaNAdika haiM ve sabhI ga badhyAya 326 1-sacitta paaniise|
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ | dharma hita vacana kahe jAte haiN| isa tarahake vacana, Arya puruSoMkI to bAta hI kyA, mlecchoMmeM bhI nindya samajhe jAte haiN| jo sarva dharmoMse bahiSkRta haiM unako mleccha kahate haiN| aise loga bhI jisa vacanakA Adara nahIM karate aura usako ghRNAkI dRSTise dekhate haiN| to usa vacanako Arya loga to bola hI kisa taraha sakate haiM ? ina asatya vacanoMke bolanevAlA kubuddhi manuSya jaba raurava prabhuti narakAdika durgatiyoMko hI nahIM dekha sakatA to hAya, vaha jivhAchedAdika apAyoMko to dekha hI kisa taraha sakatA hai| bhAvArtha-asatya bhASaNa karanese saMsArameM aneka anartha to hote hI haiM, kiMtu jo aise vacanoMke bolanevAlA hai, svayaM usako bhI isa bhavameM jivhAchedana svajanaviyoga mitratiraskAra aura sarvasvaharaNa prabhRti daNDa milate haiM aura para bhavase aneka narakAdika durgatiyAM bhoganI paDatI haiN| ata eva mumukSuoMko ukta doSarUpI sA~se pRthak rahanekeliye cAro hI prakArake asatyakA tyAga karanA cAhiye / jisase lokameM camatkAra dikhA denevAle phala bahulatayA prApta hote haiM usa satya aura prazasta vacanakA hI nitya sevana karanekA upadeza dete haiM: vidyAkAmagavIzakRtkarimaripAtIpyasauSadhaM, kIrtisvastaTinI himAcalataTaM ziSTAbdaSaNDoSNagum / vAgdevIlalanAvilAsakamalaM zrIsindhuvelAvidhuM, vizvoddhAracaNaM gRNantu nipuNAH zazvadvacaH sUnRtam // 41 // jo vidhipUrvaka sAdhana karanese siddha hotI haiM unako vidyA kahate haiN| ye vidyAeM icchita padArthoMko diyA karatI haiM isaliye inako kAmadhenuke samAna samajhanA cAhiye / kiMtu jisa prakAra baccese pasurAye vinA gau dha nahIM adhyAya
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ detI usI prakAra satya vacanake vinA ye vidyAeM bhI icchita padArtha nahIM de sktiiN| ata eva vidyArUpI kAmadhe. nukA baccA, yaha satya vacana hI hai| kahA bhI hai ki: banagAra '328 satyaM vadanti munayo munimirvadyA vinirmitA srvaaH| mlecchAnAmapi vidyAH satyabhRtAM siddhimAyAnti / / jitanI vidyAeM haiM ve saba muniyoMkI banAI huI haiN| aura muniloga satya hI bolate haiM / ata eva jo | satya bhASaNa karanevAle haiM unhIko ve siddha hotI haiN| jo mleccha honepara bhI satyabhASI haiM to unako bhI ve vidyAeM siddha ho jAtI haiN| zatruoMdvArA kiye gaye apakArarUpI apAyake kAraNabhUta sarpakA yaha satya vacana pratIkAra- ilAja hai| aura atyaMta nirmala tathA jagatko AlhAdita karanevAlI kIrtirUpI gaGgAkA mAno yaha himavAn parvata hai| kyoMki jisa prakAra gaGgAkI utpatti himavAnse hI hotI hai usI prakAra kIrtakA janma aura prakAra bhI isa satya vacanase hI hotA hai / yaha ziSTapuruSarUpI kamalavanakeliye mAno sUryake samAna hai| kyoMki lokakA upakAra karanevAle satpuruSa jaba ki kamalavanake sadRza haiM to jisa prakAra sUryako dekhakara kamalavana khila jAtA hai usI prakAra satya vacanako . pAkara satpuruSa bhI vikasita ho jAte haiN| prItike utpanna karanevAlI vAgdevI-sarasvatIrUpI lalanAkA mAno yaha vilAsakamala--krIDAkamala hI hai| jisa prakAra krIDAkamala lalanAoMkI ratikA kAraNa hotA hai usI prakAra satya vacana bhI sarasvatIkI prItikA kAraNa hai / lakSmIrUpI samudrakI velAkeliye mAno yaha caMdramAke samAna hai| kyoMki jisa prakAra caMdramAko pAkara samudrakI velA bar3hane lagatI hai usI prakAra satya vacanake nimittase lakSmIkI bhI vRddhi hone lagatI hai| isa prakAra samasta jagatakA vipattiyoMse uddhAra karadene meM samartha isa satya vacanakA hI mumukSuoMko niraMtara bhASaNa karanA cAhiye / bhAvArtha-yaha satya vacana chaha vizeSa guNoMse yukta hai| 1 isase vidyAeM siddha hotI, 2 zatruokA pratIkAra hotA, 3 kIrti vistRta hotI, 4 satpuruSa AlhAdita hote, 5 sarasvatI prasanna badhyAya
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ hotI, aura 6 lakSmI siddha hotI hai / ata eva jagatkA uddhAra karanemeM samartha aura adbhuta camatkAroMse yukta isa satya vacanakA hI sUkSma dRSTi rakhanevAle mumukSuoMko niraMtara bhASaNa karanA cAhiye / / uparyukta satya vacanake svarUpakA nirUpaNa karate haiM: satyaM priyaM hitaM cAhaH sUnataM suntvrtaaH| tatsatyamapi no satyamapriyaM cAhitaM ca yat // 42 // satyakA vrata rakhanevAle " maiM satya hI bolUMgA " isa tarahakI dRDha pratijJAmeM niSNAta vyaktiyoMne satyakA svarUpa isa prakAra kahA hai ki- sat-utpAdavyayadhrauvyAtmaka padArthake aise nirUpaNa karaneko satya kahate haiM jo sat - prazasta yogya tathA prANiyoM ke kalyANakA kAraNa ho; jo sunanevAloMko AlhAda utpanna kara. nevAlA ho; aura jisase jIvoMkA upakAra ho| kiMtu usa satya ko bhI satya na samajhanA cAhiye jo ki apriya aura ahitakara ho| corako cora kahanA yadyapi yathAvat padArthakA nirUpaNa karanA hI hai / phira bhI apriya bacana honeke kAraNa usako asatya hI kahA hai| kyoMki asatya bhASaNa ke jo doSa batAye haiM ve karkazAdika vacana bolanevAleko bhI lagate haiM / yathAH-- ___ asatya vacanake jo laukika aura pAralaukika doSa batAye haiM ve hI saba karkaza vacanAdikoMke bhI samajhane caahiye| . sAdhuoMko sajjana puruSoMkA samIcIna kalyANa karanekeliye samayAnusAra hI bolanA cAhiye aisI zikSA dete haiM: sAdhuratnAkaraH prodyyaapiiyuussnirbhrH| a.dha. 42 vadhyAya 329
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagAra RASANNE samaye sumanastRptyai vacanAmRtamudreit // 43 // uchalate hue dayArUpI pIyUSa-anukampArUpI amRtase niraMtara pUrNa rahanevAle aura gAmbhIryAdika aneka guNoMse yukta tathA siddhikA sAdhana karanekeliye udyata, ata eva ratnAkara-samudrake samAna sAdhuko, devoMke samAna sajanoMke tRpta karanekeliye apanA vacanarUpI amRta samayAnusAra hI prakaTa karanA cAhiye / prakaraNa aura Agamake anurUpa hI bolanA cAhiye / sAdhuoMko mukhyatayA mauna hI dhAraNa karanA cAhiye / kiMtu yadi kadAcit bolanA bhI paDe to jisase AtmakalyANameM virodha na Ava isa tarahase hI bolanA caahiye| aisA upadeza dete haiM: maunameva sadA kuryAdAryaH svArthaikasiddhaye / svaikasAdhye parArthe vA brUyAtsvArthAvirodhataH // 44 // . aneka guNa athavA guNavAn puruSa jisakA Azraya lete haiM aise sAdhuko paropakArakI apekSA na karake kevala apanI AtmAkA kalyANa siddha karanekeliye niraMtara mauna hI dhAraNa karanA cAhiye / athavA yadi koI aisA paropakArakA kArya ho jo ki eka apane dvArA hI siddha ho sakatA ho to, usa viSayameM bolanA bhI cAhiye / kiMtu svArtha-AtmakalyANameM kisI tarahakA virodha na Ave isa tarahakA bolanA cAhiye / adhyAya ___bhAvArtha-sAdhuoMko paropadezAdika bhI karanA cAhiye kiMtu AtmasiddhimeM kisI taraha virodha na Ave-bAdhA upAsthita na ho isa tarahase hI vaha karanA ucita hai / kyoMki yaha kArya yauNa hai| mukhyatayA to sAdhuoMko mauna hI dhAraNa karanA cAhiye / kahA mI hai ki:
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 331 zradhyAya 4 maunameva hitaM puMsAM zazvatsarvArthasiddhaye / vaco vAtipriyaM tathyaM sarvasatvopakAri yat // samasta puruSArthoMkI siddhikeliye manuSyoM ko niraMtara mauna hI dhAraNa karanA cAhiye / athavA samasta jIvoMkA upakAra karanevAlA atyaMta priya aura satya vacana bolanA cAhiye / aura bhI kahA hai ki:dharmAze kriyAdhvaMse svasiddhAntArthaviplave / apRSTerapi vaktavyaM tatsvarUpaprakAzane // jahAM para dharmakA nAza hotA ho, yA kriyAkANDakA dhvaMsa hotA ho, athavA AtmasiddhAMta ke arthakA vilava hotA ho, vahAM para unakA satya svarUpa prakAzita karanekeliye vinA pUche bhI bolanA cAhiye / krodha lobha bhIrutva aura hAsya ina cAra bhAvoMkA pratyAkhyAna - tyAga tathA anutrIce bhASaNa isa taraha pAMca bhAvanAoM ko karanevAle sAdhuko apane satyavratakA mAhAtmya acchI taraha uddIpta karanA caahiye| isa bAta kI zikSA dete haiM: -- hatvA hAsyaM kaphavallobhamapAsyAmavadbhayaM bhittvA / vAtavadapo kopaM pittavadanusUtrayedviraM svasthaH // 45 // svastha sAdhuoM ko ucita hai ki ve hAsya kaSAyako kaphakI taraha naSTa karake, aura lobha kaSAyako Ama vikArakI taraha dUra karake, tathA bhayako vAtadoSakI taraha chor3a kara athavA kopa- krodhako picakI taraha tyAga kara sUtrAnusAra hI vacana boleM / bhAvArtha - vyAdhirahita puruSako svastha kahate haiM -- yathA:-- dharma - 331
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ pranagAra samadoSaH samAgnizca samadhAtumalakriyaH / prasannAtmendriyamanAH svastha ityabhidhIyate / / 332 jisake vAta pitta aura kapha samAna haiM tathA jisakI agni samAna hai aura jisakI dhAtu tathA malakI kriyAeM bhI samAna evaM jisake AtmA indriya aura mana sadA prasanna rahate haiM usa manuSyako svastha samajhanA cAhiye / kiMtu prakRtameM sva-apane svarUpameM hI sthita hone yA rahanevAleko jo paradravyake sambandhase sarvathA rahita hai usako-svastha kahate haiN| aisA artha samajhanA cAhiye / ata eva jo samasta paradravyoMse sambandha choDacukA hai aise sAdhuko hAsya kaSAya isa tarahase choDadenI cAhiye jisa tarahase ki loga kaphako choDadete haiM / kyoMki kapha-zleSmAkI taraha hAsya bhI jADya aura moha-mUchA Adiko utpanna karanevAlA hai| isI prakAra lobhako AmakI taraha atyaMta durjaya vikAra samajha kara, aura bhayako vAtavikArake samAna manameM viplava paidA karadenevAlA samajhakara tathA krodhako pittakI taraha atyaMta saMtApa utpanna karanevAlA samajhakara dUra karadenA cAhiye / aisA karanepara hI vaha mumukSu pUrNatayA svastha ho sakatA hai / kaphAdikake udAharaNa dekara hAsyAdike tyAga karanekA jo upadeza diyA hai. usase yaha abhiprAya bhI samajhalenA cAhiye ki sAdhuko ina bAhya vikAroMse bhI rahita honA cAhiye / kyoMki vyAdhirahita hokara hI vaha AtmapadakA sAdhana acchI taraha kara sakatA hai / adhyAya 1- AmAzayako prApta dUSita rasako Ama kahate haiM / yathAH USmaNolpabalatvena dhAtumAndyamapAcitam / duSTamAmAzayagataM rasamAmaM pracakSate / koI koI atidUSita vAta pitta kaphake parasparameM milanese AmakI utpatti mAnate haiM / yathAH - anye doSebhya evAtiduSTebhyonyonyamUrchanAt / kodravebhyo viSasyeva vadantyAmasya saMbhavam // 332
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 333 adhyAya satya vacana aura mRSA bhASaNakA udAharaNadvArA phala vizeSa dikhAte haiM: satyavAdIha cAmutra modate dhanadevavat / mRSAvAdI sadhikkAraM yAtyadho vasurAjavat // 46 // jo satya bhASaNa karanevAlA hai vaha puruSa isa loka meM aura paralokameM dono hI jagaha dharmadevakI tarahase pramodako prApta hotA aura sukhI hotA hai| kiMtu jo mRSA bhASaNa karanevAlA hai vaha vasuMrAjAkI taraha jagat meM nindita hotA aura aMta meM adhogati - narakAdikako jAkara prApta hotA hai / satya daza prakArakA hai - janapada- deza, sammati, sthApanA, nAma, rUpa, pratIti, saMbhAvanA, bhAva, vyavahA ra, aura upayAna / udAharaNadvArA inakA svarUpa prakaTa karate haiM: - satyaM nAmni narIzvaro, janapade corondhasi, sthApane devokSAdiSu dArayedapi giri zIrSeNa saMbhAvane / bhAve prAsu, caudanaM vyavahRtau dIrghaH pratItyeti nA palyaM copamitau sita: zazadharo rUpembujaM sammatau // 47 // aizvarya na rahanepara bhI vyavahAramAtra prayojana siddha karanekeliye kisI sAdhAraNa manuSyakI Izvara saMjJA rakhadenA isako nAmasatya kahate haiN| kisI deza yA prAMtavizeSakI apekSA viSayavizeSameM rUDha zabdako janapada satya kahate haiN| jaise ki bhAtako kisI kisI dezameM cora kahate haiN| yaha kahanA usa dezakI apekSAse satya hai / kisI eka padArthame dUsare padArthakAsA vyavahAra karanekeliye usa dUsare padArthake bhAvako nikSipta karanekA nAma sthApanA hai / aura tadanusAra nirUpaNa karaneko sthApanA satya kahate haiN| kisI dvandriya kAyavizeSako athavA 1 - 2 - ina donoMkI kathAeM granthAntaroMmeM prasiddha haiM / SARAINING ame0 333
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ zataraMjake muharoMko yadvA pASANAdikako, yaha deva hai, aisA khnaa| jo padArtha yA kArya jisa rUpameM ho sakatA hai usa rUpameM kabhI na honepara bhI usa padArtha yA kAryakI usa yogyatAke nidarzanako saMbhAvanA satya kahate haiN| jaise ki yaha kahanA ki " apane zirase yaha parvatakA bhI bhedana kara sakatA hai / " koI koI AcArya isakI jagaha saMyojanA satya batAte haiM / jaisA ki cAritrasArameM bhI kahAhai ki-"dhUpa cUrNa vAsanA lepa caTanI AdikameM kisa padArtha kA kitanA bhAga rakhanA usake vidhAna karanevAle vacanako athavA padma makara haMsa sarvatobhadra krauMca candra zakaTa Adika senAke vyUha-racanAvizeSa prabhRtimeM cetana aura acetana padArthake kitane bhAgako aura kahAMpara vibhakta karanA, isa bAtake batAnevAle zabdoMko saMyojanA satya kahate haiN|" kisI padArthakI yathArtha sUkSma avasthAvizeSake prakaTa karanevAle zabdoMko bhAvasatya kahate haiN| jaise ki chadmastha jJAnI-alpajJAnake dhAraNa karanevAle saMyamI athavA zrAvakoMse jo ki dravyake pUrNa svarUpako dekha nahIM sakate, unake saMyamAdika guNoMkA pAlana karanekeliye sacitta vastuko, yaha aprAsuka hai, aisA kahanA tathA acitta vastuko, yaha prAsuka hai, aisA kahanA / jinase ahiMsAdika bhAvoMkA pAlana ho sakatA hai una vacanoMko bhI bhAva satya kahate haiN| jaise ki yaha kahanA ki dekha sodha kara apane AcArameM pravRtta ho aura sAvadhAna raha / lokavyavahArake anurUpa vacanako vyavahAra satya kahate haiM / jaise ki pake hue bhI cAvaloM-bhAtake viSayameM yaha kahanA ki "cAvala karalo-pakAlo" athavA, " cAvala kiye haiM" ityAdi / eka padArthameM kisI dUsare padArthakI apekSAse kucha bhI varNana karaneko pratItya satya kahate haiM / jaise ki yaha kahanA ki " yaha AdamI lambA hai|" yadyapi usase bhI adhika lambAI pAI jAtI hai tathA pratyeka AdamImeM bhI kucha na kucha lambAI rahatI hI hai| phira bhI sarva sAdhAraNakI apekSAse kucha adhika lambAI batAneke liye hI aisA kahA hai| yahI pratIti isa zabdase hotI hai| ata eva aise satya vacanako pratItya satya kahate haiM / tulanAsmakatA dikhAnevAle zabdako upamiti satya kahate haiM / jaise ki palya-khAsakI sadazatAkI apekSAse nApa-vizeSako bhI palya kahanA / anya varNoMke rahate hue bhI kisI vivakSita varNakI apekSAse usa padArthako vaisA hI kahanA isako badhyAya 1-upamA mAnake ATha bhedoMmeMse eka bhedarUpa saMkhyAvizeSa | isakA pramANa gomaTTasArAdikameM dekhanA cAhiye / 334
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 335 adhyAya AAAAAAALDAyi jeongi rUpa satya kahate haiM / jaise ki candramAmeM kAle dAgake rahate hue bhI usakI apekSA na karake usako sapheda kahanA / jisameM lokoMkA kisI prakAra vivAda na ho, sabhI usako satya samajheM aise vacanako saMmati satya kahate haiM / jaise ki kIca Adi kAraNoMse utpanna honepara bhI kamalako ambuja - ambu - jalase utpanna honevAlA kahanA | Agama meM bhI isI prakAra satya daza bheda ginAye haiM / yathA: dezeSTasthApanAnAmarUpApekSAjanoktiSu / saMbhAvanopamAbhAveSviti satyaM dazAtmanA // odanopyucyate coro rAjJI devIti saMmatA / dRSadapyucyate devo durvidhopIzvarAbhidhaH // dRSTAdharAdirAgapi kRSNakezyapi bhAratI / prAcuryAcchratarUpasya sarvazukleti sA stutA // svApekSo bhaveddIrghaH pacyante kila maNDakAH / api muSTayA pinaSTandro girIndramapi zaktitaH / / atadrUpApi candrAsyA kAminyupamayocyate / caure dRSTepyadRSToktirityAdi vadatAM nRNAm // syAnmaNDalAdyapekSAyAM satyaM dazavidhaM vacaH / satya daza prakArakA hai- 1 janapada, 2 saMmati, 3 sthApanA, 4 nAma, 5 rUpa, 6 apekSA, 7 vyavahAra, 8 saMbhAvanA, 9 upamA, 10 bhAva / inake udAharaNa kramase isa prakAra haiN| -> bhAtako cora kahanA, 2 rAnIko devI kahanA, 3 pattharako deva kahanA, 4 bhAgyahIna athavA kurUpako bhI Izvara kahanA, 5 yadyapi bhAratIke adhara rakta aura keza kAle hote haiM phira mI zveta rUpa pracuratAse pAyA jAtA hai, isaliye usako sarvazuklA kahanA, 6 kisI vastuko usase bhI choTI vastukI apekSA dIrgha kahanA, 7 banI huI roTIke viSaya meM yaha kahanA ki roTI paka rahI hai. 8 indra dharma * 335
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 336 yadi zaktise kAma le to vaha apanI muSTise sumerukA bhI cUrNa kara sakatA hai, 9 candramAke sadRza rUpa na rahate hue bhI kisI kAminIko candramukhI kahanA, 10 dekhe hue bhI corako vinA dekhA huA khnaa| Uparake zlokameM upamAsatyake udAharaNakA ullekha karate hue palya zabdake sAtha jo cazabdakA prayoga kiyA hai so vaha anuktaviSayaka bhI samuccaya dikhAnekeliye hai / ata eva usameM yaha artha bhI saMgRhIta hojAtA hai / nau prakArake asatyamRSArUpa anubhaya vacanako bhI yadi sAdhu Agamase aviruddha bole to usase usake satyavratakI hAni nahIM hotI / kyoMki aise ina vacanoMse satyakA ativartana nahIM hotA / yathAH satyamasatyAlIkavyalIkadoSAdivaya'manavadyama / sUtrAnusAri vadato bhASAsamitibhavecchuddhA / / asatya alIka vyalIka Adi doSoMse rahita anavadya aura sUtrake aviruddha bolanevAle sAdhukI bhASAsamiti zuddha samajhI jAtI hai / Upara jinakA ullekha kiyA hai una nau prakArake anubhaya vacanoMko ginAte aura spaSTa karate haiM: yAcanI jJApanI pRcchAnayanI saMzayinyapi / AhvAnIcchAnukUlA vAk pratyAkhyAnyapyanakSarA / / asatyamoSabhASeti navadhA bodhitA jinaiH / vyaktAvyaktamatijJAnaM vaktuH zrotuzca yadbhavet / / 1 yAcanI 2 jJApanI 3 pRcchA 4 AnayanI 5 saMzayinI 6 AhvAnI 7 icchAnukUlA 8 pratyAkhyAnI 9 aura anakSarA / isa prakAra asatyamRSAbhASAke jinendradevane 9 bheda ginAye haiN| ina 9 prakAraka vacanoMko asatyamRSA isaliye kahate haiM ki inake vaktA aura zrotA donoMko inake vAcyaviSayakA jo matijJAna hotA hai vaha kucha vyakta aura kucha avyakta hotA hai| badhyAya 336
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 337 badhyAya 4 ina nau bhedoMkA vivaraNa karate haiM- tvAmahaM yAcayiSyAmi jJApayiSyAmi kiMcana / praSTumicchAmi kiMcittvamAneSyAmi ca kiMcana / bAlaH kimeSa vatIti vrata saMdegdhi me manaH / vyAmyehi bho bhikSo karomyAjJAM tava prabho // kiMcitvAM tyAjayiSyAmi huM karotyatra mauH kutaH | yAcanyAdiSu dRSTAntA itthamete pradarzitAH // 1 maiM tumase yAcanA karavAUMgA, 3 maiM kucha pUchanA cAhatA hUM, 4 maiM kucha lAUMgA, 5 yaha bAlaka kyA kaha rahA hai ? batAo to merA mana saMdehameM paDagayA hai, 6 he sAdho ! maiM tumako bulA rahA hUM, yahAM Ao, 7 jo ApakI AjJA hogI vahI karUMgA, 8 maiM tumase kucha chuDavA dUMgA, 9 yahAMpara gau huM huM kyoM kara rahI hai| ye kramase yAcanI Adi bhASAke udAharaNa / isI taraha aura bhI samajhalene cAhiye / a. gha. 42 isa prakAra satyakA svarUpa aura bheda prabheda samajhakara sAdhuoMko satya mahAvratakA pAlana karanA cAhiye / maiM kucha ayogya vacana nahIM bolatA; etAvatA mere satyavratakA pAlana hogayA; aisA mumukSuoM ko samajhakara saMtoSa dhAraNa na karalenA cAhiye / unheM asatya vacanoM kA sunanA bhI choDanA cAhiye; kyoMki unako sunakara azubha pariNAmoMkA honA saMbhava hai aura unase phira mahAn karmabandha ho sakatA hai / ataeva sAdhuoMko yatnake sAtha una vacanoM kA sunanA choDadenA cAhiye ki jinase azubha pariNAmoMkA honA saMbhava ho / jaisA ki AgamameM bhI kahA hai ki: 1 tavvivarIdaM sathaM kajje kAle midaM savisae ya / bhattAdikArahidaM bhaNAhi taM cena ya suNAhi // Ramaya dharma - 337
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 338 sAdhuoMko yogya kArya yogya kAla aura apane viSayameM mita aura bhaktAdi kathAoMse rahita satya vacana bolanA cAhiye aura aise hI vacana unhe sunane bhI caahiye| . isa satya mahAvratakA vyAkhyAna pUrA karake kramaprApta acaurya mahAvratakA gyAraha padyoMmeM vyAkhyAna karanekI icchAse pahale corIke doSa dikhAte hue usase tyAga karanekA upadeza dete haiM: daurgatyAdyagraduHkhAgrakAraNaM paradAraNam / heyaM steyaM tridhA rAddhumahiMsAmiSTadevatAm // 48 // icchita padArthoko denevAlI tathA abhimata devatAke samAna ahiMsAkA ArAdhana karanekeliye mumukSuoMko usa steya-caurakarmakA sarvathA tyAga karadenA cAhiye jo ki durgati-narakAdikoMke ugra-mahAn duHkhakA pradhAna kAraNa, aura dUsaroMkA acchI taraha vinAza karanevAlA hai| kyoMki corImeM pravRtti karanevAleko paralo. kameM narakAdikakI jo prApti hotI hai vaha aura usake sivAya isa lokameM dAridratha vadha baMdhana Adi zArIrika tathA mAnasika jo saMtAparUpa phala prApta hote haiM ve saba spaSTa haiM / yathAH "vadhabandhayAtanAzca chAyAghAtaM ca paribhavaM zokam / svayamapi labhate cauro maraNaM sarvasvaharaNaM ca // " corI karanevAlA manuSya vadhabaMdhanakI yAtanAoM athavA aura bhI aneka prakArakI yAtanAoM-duHkhoMko, tathA chAyAghAta-apanI yA parAI chAyAke dekhanese hI Ahata ho jAnA , paribhava-tiraskAra, aura zokako svayaM hI prApta hotA hai| kiMtu inake sivAya maraNa aura sarvasvaharaNa jaise phala bhI usako prApta hote haiN| isI prakAra corIke nimittase jo dasaroMkA ghAta hotA hai so bhI spaSTa hai| kyoMki: adhyAya
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ panagAra 339 arthepahRte puruSaH pronmatto vigatacetano bhavati / miyate kRtahAkAro riktaM khalu jIvitaM jantoH / / dhanakA haraNa ho jAnepara manuSya atyaMta unmatta aura cetanAzUnya hojAtA hai tathA hAya hAya karatA huA mara jAtA hai| aura bhI kahA hai kiHjIvati sukha dhane sati bahuputrakalatramitrasaMyuktaH / dhanamapaharatA teSAM jIvitamapyapahRtaM bhavati / dhanake rahate hue hI manuSya apane bahutase putra kalatra mitra prabhRti baMdhu bAndhavoMke sAtha sukhapUrvaka jIvana vyatIta kara sakatA hai / ata eva jo manuSya usake dhanakA apaharaNa karatA hai vaha kyA usake jIvanakA hI apakaraNa nahIM karatA? avazya karatA hai| isase siddha hai ki corI karanevAlA manuSya paraghAta jase akRtyako bhI karatA hI hai| adhyAya dhanakA apahAra karanA mAno una prANiyoMke prANoMkA apaharaNa karanA hai, yaha bAta dikhAte haiM trailokyenApyavikreyAna'nuprANayatoGginAm / prANAn rAyo'NakaH prAyo haran harati nighRNaH // 49 // jina prANoMko prANI trilokIke mUlyase bhI becanA nahIM cAhate una prANoMkA anuvartana karanevAle dha nakA jo nikRSTa pApI nighRNa-karuNArahita hokara haraNa karatA hai vaha prAyaH una manuSyoMke prANoMkA hI haraNa karatA hai / kyoMki yadi kisIse yaha kahA jAya ki " hama tumako tIna lokakI saMpatti deMge usake badalemeM tubha
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 340 hamako apane prANa de do" to koI bhI isa bAtapara rAjI na hogaa| isase mAluma hotA hai ki manuSyoMko apane prANa sabase adhika priya haiN| aura sAtha hI pratyeka manuSya dhanako bhI apane prANoMse adhika hI samajhatA hai| kyoMki prANa jAte bhI vaha dhanako jAne denA nahIM caahtaa| isase yaha bAta bhI mAluma hotI hai ki manuSyoMkA dhana unake zvAsocchrAsake sAtha hI zvAsocchrAsa letA hai- jIvita rahatA hai| jisa prakAra manuSya svayaM a.pane prANoMkA anugamana karatA hai usI prakAra apane dhanako vaha prANoMkA anugamana karAtA hai-prANoMke sAtha hI dhanako rakhatA hai| ataeva jo manuSya kisIke dhanakA haraNa karatA hai. vaha usake prANoMkA haraNa karatA hai aura vaha nikRSTa pApI tathA nirdaya vyakti hai aisA hI samajhanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki pApAsravaNadvAraM paradhanaharaNaM vadanti parameva / cauraH pApatarosA zokanikavyAdhajArebhyaH / / ___ corI karanevAlA manuSya aheriyA vyAdha aura jAra puruSase kahIM adhika pApI hai| kyoMki AgamameM dUsaroMke dhanake haraNako atyaMta utkRSTa hI pApAsravakA dvAra batAyA hai / corI karanevAleke mAtA pitA prabhRti bhI yahI cAhate haiM ki yaha hamase sadA aura sarvatra dUra hI rahe / yahI bAta dikhAte haiM doSAntarajuSaM jAtu mAtApitrAdayo naram / saMgRhNanti na tu stayamaSIkRSNamukhaM kvacit // 50 // yadi koI manuSya corIke sivAya Ara kucha aparAdha kare to kadAcit usake mAtA vahina bhAI Adi bAndhava usako Azraya de sakate haiN| -chipA sakate haiN| kiMtu jisakA mukha caurakarmarUpI kajalase kAlA hogayA hai usako ve kabhI Azraya nahIM de sakate / AAJanuarzanvAREnergurmeermarcomeTO adhyAya 240
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra bhAvArtha-corI karanevAleko saMsArameM koI bhI zaraNa nahIM de sakatA / jaba mAtA pitA hI nahIM de sakate taSa aura kauna de sakatA hai| kahA bhI hai ki: anyAparAdhavAdhAmanubhavato bhavati kopi pakSepi / gayA pagadhabhAjo bhavati na pakSe nijopi janaH / / anyasminnapagadhe dadati janA vAsamAtmano gehe / mAtApi nije sadane yacchati vAsaM na caurasya / / dasare aparAdhoMse pIDita honevAleke pakSameM kadAcit koI AdamI ho bhI jAya para corIkA aparAdha karanevAleke pakSameM nijakA-kuTumbakA bhI AdamI nahIM ho sakatA / dasare aparAdhoMke honepara manuSya usa aparAdhIko apane gharameM jagaha-Azraya dediyA karate haiN| kiMtu corIkA aparAdha karanevAleko mA bhI apane gharameM jagaha nahIM diyA karatI / * corI karanevAleke atyaMta duHsaha duHkhoMke kAraNabhUta karmokA jo baMdha hotA hai usako batAte haiM: bhogasvAdadurAzayA'rthalaharIlubdho'samIkSyahikI:, svasya svaiH samamApadaH kaTutarAH svasyaiva cAmuSmikIH / AruhyAsamasAhasaM paradhanaM mupNannadhaM taskara, statkiMciccinute vadhAntavipado yasya prasUnazriyaH // 51 // corI karanevAlA manuSya usa anirvacanIya pApakarmakA saMcaya karatA hai ki jisakI vadha-prANadaNDa paryanta honevAlI vipattiyAM hI puSpasaMpatti haiM : kyoMki apane kuTumbiyoM-bandhu bAndhavoMke sAthameM jo svayaM bacyAya S 341
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagAra 342 bhoganI paDatI hai una ihalokasambandhI ukta prANadaMDAnta vipattiyoMko tathA unase bhI adhika kaTu aura jo kevala apaneko hI bhoganI paDatI haiM aisI paralokameM prApta honevAlI ApattiyoMko na dekhakara unapara kisI prakArakA vicAra na karake aura asAdhAraNa sAhasapara ArUDha hokara jo vaha para dhanakA haraNa karatA hai so kevala viSayabhogoMkA svAda lenekI duSTa AzAse aura eka sAtha hI pracura dhanake AnemeM lubdha hokara-gRddhi rakhakara hI karatA hai| bhAvArtha-corI karanevAleko jina karmoMke udayase aihika tathA pAralaukika asahya yAtanAoMkA sahanakaranA paDatA hai unake baMdhake kAraNa ve durbhAva haiM jo ki viSayabhogoMkI lolupatAko tRpta karanekeliye yugapat pracuradhana prApta karanekI icchAse dUsaroM ke dhanApahArakI gRddhirUpa hote haiM / ina abhikAMkSArUpa pariNAmoMse tIvra karmoMkA saMcaya hotA aura phira unake udayase asahya duHsva prApta hote haiM / ata eva yaha spaSTa hai ki corI karanevAlake jo durbhAva hote haiM unake anusAra dono bhavoMmeM prApta honevAle duHsaha duHkhoMke kAraNabhUta ghora pApakarmakA baMdha huA karatA hai| corI aura usakA parityAga donoMkA dRSTAMtapUrvaka phala batAte haiM: zrutvA vipattI: zrIbhUtestadbhavenyabhavaSvapi / steyAttavratayenmADhimAroDhuM vAriSeNavat // 52 // zrIbhUtikI taraha isa corIke nimittase isa bhavameM tathA bhavAntaroMmeM bhI jo vipattiyAM prApta hotI haiM unako sunakara mumukSuoMko pUjyatApara ArUDha honekeliye vAriSeNakI tarahase caurakarmakA tyAga hI karanA caahiye| badhyAya 342 , bhAvArtha-corIke nimittase dono hI bhavameM jIvako zrIbhUtikI taraha vipattiyAM prApta hotI aura usake tyAgaseM vAriSeNakI taraha pUjyatA prApta hotI hai| ata eva acauryavrata dhAraNa karanA ucita hai|
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ managAra aura bhI corIke doSoMko prakAzita karate hue usakA tyAga karanekeliye dRDha karate haiM: guNavidyAyazaHzarmadharmamarmAvidhaH sudhIH / adattAdAnato dUre caretsarvatra sarvathA // 53 guNa vidyA yaza zarma-kalyANa aura dharma ina sabake marmakA chedana karanevAle adattAdAnase samyagjJAniyoMko sarvatra-samasta deza aura samasta kAlameM tathA sarvathA-sabhI bhaMgoMse dUra hI rahanA caahiye| bhAvArtha-dUsarekI vinA dI huI kisI bhI dhanAdika vastuke grahaNa karaleneko corI kahate haiN| jisa prakAra prANiyoMke marmapara AghAta hote hI unakA maraNa ho jAtA hai usI prakAra caura karmameM pravRtti hote hI manuSyoMke kulInatA namratA dhIratA Adi guNa tathA aneka prakArakI vidyAeM aura sukha tathA dharma saba naSTa hojAte haiN| jJAna aura saMyamAdikake sAdhanoMko yadi koI vidhipUrvaka de to unako grahaNa karanA cAhiye aisI zikSA dete haiM: Ren Ren Wei Pan Tie Pan Tie Pan Tie Pan Tie Pan Pan Tie Pan Guan vasativikRtibarhavRsIpustakakuNDIpuraHsaraM zramaNaiH / zrAmaNyasAdhanamavagrahavinAgrAhyamindrAdeH // 54 // ___ AgamameM muniyoMko koI bhI padArtha grahaNa karanekA jo vidhAna batAyA hai usI vidhike anusAra yadi koI devendra yA nRpati prabhRti zrAmaNyake sAdhana-adhyayana, kAyazuddhi, tathA saMyamAdikakI siddhike kAraNabhUta vasati-pratizraya, vikRti-bhaSma, vaI-piccha, vRsI-vratiyoMkA Asana, pustaka kamaNDalu Adi padArtha de to tapastriyoMko ve grahaNa karane cAhiye /
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha-sAdhuoMko raMcamAtra mI adatta vastu grahaNa na karanI cAhiye / yadi koI de bhI to Agamokta vidhike anusAra dI huI aura jJAna tathA saMyamakA jo sAdhana ho aisI hI vastu grahaNa karanI cAhiye / .. vidhipUrvaka diye hue saMyamAdike sAdhanoMko grahaNa karake jo sAdhu yathokta saMyamakA pAlana karatA | hai usIkA abhISTa prayojana siddha ho sakatA hai, aisA upadeza dete haiM: - zacIzadhAtrIzagRhezadevatAsadharmaNAM dharmakRtesti vastu yat / tatastadAdAya yathAgamaM caranna'cauryacaMcuH triyameti zAzvatIm // 55 // zacIza-iMdra-prakRtameM pUrva pazcima aura dakSiNa dizAkA svAmI saudharmendra tathA uttara dizAkA adhipati aizAnendra aura bhUpati-rAjA, evaM vasatikAkA svAmI-gRheza, tathA kSetrakA adhiSThAtA deva, aura apane saMgake sAdhu, inakI aisI vastu jo dharmakA sAdhana ho usako usake svAmIkI AjJAse grahaNa karake AgamAnusAra saMyamakA anuSThAna karanevAlA sAdhu acauryavratameM dRDha raha sakatA aura zAsvata--avinazvara lakSmI- muktizrIko prApta kara sakatA hai| VEER NEHEYENTATEMENVERal ___ mAvArtha-sAdhuko koI bhI adatta vastu grahaNa na karanI cAhiye / yadi iMdra rAjA gRheza devatA aura sAthI sAdhu inameMse kisIkI aisI koI vastuho ki jisake nimittase apane jJAna saMyamakA sAdhana ho sakatA ho to vaha bhI usa vastuke svAmIkI AjJAse lekara hI apane usa jJAnasaMyama sAdhanake kAmameM lenI caahiye| aisA karanepara hI usakA acauryavrata sthira raha sakatA hai| acauryavratako sthira rakhanekeliye aura usake mAhAtmyako uddIpta karanekeliye sAdhuoMko 1 zUnyAgAra 344
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 2 vimocitAvAsa 3 paroparodhAkaraNa 4 bhaikSyazuddhi 5 aura sadharmAvisaMvAda, ina pAMca bhAvanAoMke bhAnekA upadeza dete haiM: zUnyaM padaM vimocitamutAvaseTTaikSazuddhimanuyasyet / na visaMvadetsadharmabhiruparundhyAnna paramapyacauryaparaH // 56 // tRtIya acaurya vratakA pAlana karanevAle sAdhuko zUnya-nirjana guhA gRha prabhRti tathA vimocita-paracakrAdika jisako khAlI karake cale gaye haiM aise sthAnameM nivAsa karanA caahiye| aura bhaikSya-bhikSAoMmeM athavA bhikSAse prApta annameM zuddhikA vicAra karake-piNDa zuddhike prakaraNameM jo bhikSAke doSa batAye haiM unakA parihAra karake pravRtti karanI cAhiye / tathA yaha terA hai yaha merA hai yaha samajhakara athavA aisA prakaraNa upasthita karake sAdharmI sAdhuoM athavA zrAvakAdikase visaMvAda-jhagaDA upasthita na karanA cAhiye / evaMca dUsaroMko rokanA bhI na cAhiye-abhyarthanAdikake dvArA kisIkA saMkoca na karanA caahiye| yadi koI zrAvakAdika anya puruSa bhI usa sthAnAdipara Ave to unake pratibaMdhakA prayatna na karanA caahiye| ina pAMca bhAvanAoMke nimittase sAdhuoMkA acauryavrata sthira rahatA aura uddIpta hotA hai| acauryavratakI bhAvanAoMko prakArAntarase batAte haiM: yogyaM gRhNan svAmyanujJAtamasyan, sakti tatra prattamapyarthavattat / gRhNan bhojyepyastaga?pasaGgaH, khAGgAlocI syAnnirIhaH parasve // 57 // a.dha. 44 REKHANAKE REAKERNETENENTRIKSREENERAKERAT EHEASTAINETREENSal - adhyAya
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra STREPROMOPANJTARATHI 205055006303 316 svAmIke dvArA anujJAta aura yogya-saMyama athavA jJAnakI sAdhaka vastukA hI grahaNa karate hue, tathA usake grahaNa karanemeM bhI AsaktikA tyAga karate hue, evaMca dI huI vastuko bhI prayojana mAtra grahaNa karate hue sAdhuoMko para vastumeM sarvathA nirIha honA cAhiye / isI prakAra bhojya vastuke grahaNameM tathA zarIrameM gRddhikA parityAga kara aura parigrahase rahita ho tathA apane zarIrakA Alocana karate hue athavA AtmA aura zarIrameM bhedAvalokana karate hue mumukSuoMko para vastuoMmeM AkAMkSA na karanI cAhiye / bhAvArtha- yahAMpara do prakArase pAMca pAMca bhAvanAeM batAI haiM / eka AcAra zAstrake anusAra, dUsarI pratikramaNa zAstra ke anusAra / AcAra zAstrameM kahA hai ki - upAdAnaM matasyaiva mate cAsaktabuddhitA / grAhyasyArthakRto lAnamitarasya tu varjanam // apravezo'mate'gAre gRhibhirgocarAdiSu / tRtIye bhAvanA yogyayAcyA sUtrAnusArataH // tRtIya-acauryavratameM ye pAMca bhAvanAeM bhAnI cAhiye / 1 anumata-svAmIke dvArA anujJAta aura yogya hI vastukA grahaNa karanA, 2 aura anumata vastumeM bhI Asakta buddhi na rakhanA, 3 tathA jitanese apanA prayojana siddha ho utanA hI usako grahaNa karanA bAkIko choDa denA, 4 gocarAdika karate samaya jisa gRhameM praveza karanekI usake svAmIkI anumati nahIM hai usameM praveza na karanA, 5 aura sUtrake anusAra yogya viSaya kI hI yAcanA krnaa| .. inhI pAMca bhAvanAoMkA graMthakArane pUrvArdhameM nidarzana kiyA hai / svAmIke dvArA anujJAta isa vizeSaNase tIna bhAvanAoMkA saMgraha hotA hai| 1 AcArazAstrameM kahI huI vidhike anusAra yogya vastukA yAcana 2 aura yogya grahaNa, 3 tathA jisa gRhameM usake svAmIkI pravezAjJA nahIM hai usameM praveza na karanA / kyoMki adhyAya
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra ye tIno hI viSaya svAmIkI anujJAse sambandha rakhate haiN| isI prakAra yogya aura anujJAta vastuke bhI grahaNa karanemeM Asakti na rakhanerUpa caturtha bhAvanA tathA prayojanamAtra hI usa vastuke grahaNa karanerUpa pAMcavIM bhA. .. vanA spaSTa hai / ye bhAvanAeM AcArazAstrake anusAra haiN| . uttarArdhameM pratikramaNa zAstrake anusAra pAMca bhAvanAoMkA svarUpa batAyA hai / pratikramaNa zAstrameM kahA 347 hai ki: - dehaNaM bhAvaNaM cAvi uggahaM ca prigghe| saMtuThTho bhattapANeSu tadiyaM vadamassido // tRtIya-acaurya vratako Azrita prApta sAdhukeliye AgamameM ye pAMca bhAvanAeM batAI haiN| 1 dehana-zarIra kI azucitA yA anityatA AdikA vicAra, 2 bhAvana-AtmA aura zarIrako bhinna bhinna samajhanA aura niraMtara puna: punaH aisA vicAra karanA ki ye zarIrAdika mAnoM AtmAke eka prakArake khola haiM / karmake udayase AtmApara inakA vyartha hI bojha ladA huA hai jinase ki usakA kucha bhI upakAra nahIM hotA, ityaadi| 3 parigrahakA nigraha-tyAga, jitane bhI cetana yA acetanarUpa para padArtha haiM unake samparkase athavA unameM mamatva rakhanese AtmA apane hitameM mAchita hojAtA hai apane vAstavika kalyANakI siddhi nahIM kara sktaa| ata eva inakA parihAra karanA hI ucita hai| aisA vicAra krnaa| 4 bhaktasaMtoSa-vidhipUrvaka jaisA bhI bhojana prApta hojAya; cAhe khIra ho cAhe zAka ho usImeM saMtoSa dhAraNa karanA aura aisA samajhanA ki yaha to kevala zarIrakI sthiratAkA upAya mAtra hai| yadi na liyA jAya to zarIra sthira nahIM raha sakatA / aura usake vinA tapazcaraNadvArA kokA nirjaraNa nahIM kiyA jA sktaa| ata eva usakI sthiratAkeliye nirantarAya aura vidhipUrvaka jo yogya zuddha bhojana mila gayA vahI ThIka hai / athavA bhojana na milanepara aisA vicAra karanA ki acchA huA, antarAya karma udayameM Akara nirjIrNa hogayA / ataH mujhako bhojana nahIM milA / isaliye merI kucha hAni nahIM huI, ityAdi / 5 pAnasaMtoSa-bhojya vastukI taraha peya vastuke lAbhAlAbhameM bhI saMtoSa dhAraNa karanA aura usakI prAptikeliye gRddhi-lolupatA na rkhnaa| sadhyAya 347
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ alamAra 348 inhI pAMca bhAvanAoMko graMthakArane isa padyake uttarArdhameM batAyA hai| jinameMse bhojyameM gRddhikA tyAga batAkara bhaktasaMtoSa aura pAnasaMtoSa ina do bhAvanAoMko, aura apizabdase dehameM azucitvAdikI bhAvanAko, tathA apasaGgazabdase parigrahatyAgakI cauthI bhAvanAko, aura svAGgAlocI zabdase AtmA aura zarIrake bhedavijJAnarUpI pAMcavIM bhAvanAko dikhAyA hai| ina bhAvanAoMke nimittase hI asteya vrata sthira raha sakatA hai / ata eva sAdhuoMko AcAra zAstra ke anusAra yogya yAcana yogya grahaNa ananupraveza anAsakti aura arthavadhaNa ina pAMca bhAvanAoMko tathA pratikramaNa zAstrake anusAra bhaktasaMtoSa pAnasaMtoSa dehana apasaGga aura svAGgAlocana ina pAMca bhAvanAoMko bhAnA cAhiye / aura inakA bhAvana karate hue paravastuke viSayameM sarvathA nirIha honA caahiye| aisA karanepara hI asteyavrata sthira raha sakatA aura usakA mAhAtmya uddIpta ho sakatA hai| jisa prakAra asteya vratakI bhAvanAoMko prakArAntarase yahAM batAyA hai usI prakAra dUsare vratoMkI bhI bhAvanAeM prakArAntarase granthAntaroMmeM aura bhI batAI haiN| unako Agama aura prakaraNake anusAra samajhalenA caahiye| , asteya vratakI atyaMta dRDhatApara acchI taraha ArUDha hue aura prauDha mahimAke dhAraNa karanevAle sAdhuoMko jo parama padakI prApti hotI hai usakI praznaMsA karate haiM: te saMtoSarasAyanavayasanino jIvantu yaiH zuddhaci,mAtronmeSaparAGmukhA'khilajagadaurjanyagarjadbhujam / jitvA lobhamanalpakilbiSAviSasrotaH parasthaM zakRn, manvAnaiH khamahattvaluptakhamadaM dAsIkriyante zriyaH // 58 // zuddhacinmAtra-samasta vikalpoMse rahita nizcala catanyake unmeSa-sAkSAt anubhavopayogase parAGmukha / badhyAya 348
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dharma ataeva azuddha cidvivartakA hI anubhavana karanevAle isa samasta jagatmeM-bahirAtma prANigaNoMmeM jisakI bhujAeM apane daurjanya-apakArakartRtvakI garjanA kara rahI haiM-isa saMsArameM hama hI prANiyoMkA sabase adhika apakAra karane meM samartha haiM aisA udghoSaNa karanevAle-tIna jagatke vijetA lobha kabAyako-gRddhirUpa pariNAmako jIta kara jo tapasvI dasaroMke dhanako zakRta-viSTAke samAna athavA aisA samajhate haiM mAnoM yaha baDe bhArI pAparUpI viSakA sota-nadIkA pUra hai| aura isIliye jo apane mahattvase AkAzake bhI mahatvakA lopa karate hue lakSmiyoM-saMpadAoMko dAsI-kiMkarI banAlete haiN| aise saMtoSarUpI rasAyanakA hI sevana karanemeM nirantara tatpara rahanevAle sAdhugaNa sadA jIvita raheM-dayA dama tyAga samAdhirUpa pANoMko niraMtara dhAraNa kreN| bhAvArtha-yadyapi lobhakaSAya jagadvijayI hai aura usane isa jagatko-zuddhAtmasvarUpake anubhavanase dUra kara rakkhA hai. phira bhI vaha saMtoSake dvArA jItA jA sakatA hai / yathAprApta yogya vastuke upayogameM hI apanA samIcIna hita samajhaneko saMtoSa kahate haiM / yaha saMtoSa rasAyanake samAna hai| kyoMki isakA sevana dIrghAyurAdika guNoMkI prAptikA kAraNa hai| isIke nimittase sAdhu puruSa dUsaroMke dhanameM nirIha hokara-asteya vratakA dRDhatAke sAtha pAlana karake AkAzase bhI adhika mahattA prApta karalete haiN| kyoMki jo dUsaroMke dhanameM spRhA nahIM rakhatA usase bhI adhika mahAn aura kauna ho sakatA hai| aise puruSakI samasta saMpattiyAM dAsI banajAtI haiM aura vaha dayA dama tyAgAdikarUpa prANoMko dhAraNa kara cirajIvI ho, parama padako prApta karaletA hai| isa prakAra acaurya mahAvratakA vyAkhyAna pUrNa karake aba kramaprApta brahmacarya mahAvratakA peMtAlIsa paghoMmeM vyAkhyAna karanA cAhate haiN| kiMtu mumukSuoMko usakA pAlana karanekeliye vizeSa ruci utpanna ho isaliye pahale usake mAhAtmyakA varNana karake nitya hI usakA pAlana karane meM udyama karanekI preraNA karate haiM prAduHSanti yataH phalannijaguNAH sarvepyakhauMjaso yatpravhIkurute cakAsti ca yatastadrAhmamuccairmahaH / - - adhyAya 349
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 350 adhyAya 8 homema tyaktvA strIviSayaspRhAdi dazadhA brahmAmalaM pAlaya, strIvairAgyanimittapaJcakaparastad brahmacaryaM sadA // 59 // jisake nimittase athavA jisake honepara AtmAke ahiMsAdika bhAva vRhat hote- baDhate haiM usa zuddha nijAtmAkI anubhUtirUpa pariNatiko brahma, aura usase bhinna maithunabhAvako abrahma kahate haiN| jisa prakAra - ke nimittase ahiMsAdika bhAva baDhate usI prakAra abrahmake honepara hiMsAdika bhAva baDhate haiN| kyoMki maithuna sevanameM udyata huvA manuSya sthAvara aura trasa dono hI prakArake prANiyoMkI hiMsA karatA; mRSA bhASaNa karatA; adata vastukA grahaNa karatA; aura cetana tathA acetana parigrahakA saMgraha bhI karatA hai / isa taraha svabhAvase hI dUSita isa abrahmake, strIsambandhI rUpa rasa gandha sparza zabda prabhRti viSayoM meM spRhA - abhilASAse lekara basti - mokSAdika daza bheda haiM jinakA ki Age calakara varNana kreNge| isa dazo prakArake abrahmako he mokSArthI bhavya tU deva guru aura sagharmAoMkI sAkSIse choDa kara mAnuSI tirazcI daivI aura unakI pratimA isa taraha cAro hI prakArakI striyoM meM vairAgya - riraMsA - ramaNa karanekI icchAkA nigraha karanekeliye jo kAmake doSoMkA punaH punaH vicAra prabhRti pAMca nimitta kAraNa batAye haiM jinakA ki svarUpa Age cala kara likheMge unameM pradhAnatayA tatpara rahakara usa grahaNa kiye hue nirmala niratIcAra brahmacaryakA sadA - yAvajjIvana pAlana kara usako acchI taraha uddIpta kara | kyoMki isa brahmacaryake hI nimittase vrata zIla prabhRti guNa saMyamake bheda prAdurbhUta hote aura phalate haiM- AtmA ke prayojanako siddha karane meM samartha hote haiM / tathA jitane bhI akharva tejake dhAraNa karanevAle haiM ve saba isake sAmane namra hote haiN| aura isIke nimittase zabda athavA kevalajJAnarUpI brahmakA vaha zrutakevalitva athavA kevalitva paryaMta utkRSTatAko prApta huA aura svaparaprakAzaka teja prakAzita hotA hai jo ki prasiddha hai| bhAvArtha- brahmacarya ke honepara hI saMyama utpanna aura saphala ho sakatA tathA sAMsArika prabhutA bhI jA 350
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ managAra 351 gRta ho sakatI hai| kyoMki isake tejake sAmane nArAyaNa pratinArAyaNa cakravartI aura pratIndrAdikakI to bAta hI kyA, akharva-baDhate hue aura unnata teja tathA utsAhake dhAraNa karanevAle iMdra athavA ahamindrAdika bhI khaDe nahIM raha sakate, nata ho jAte haiN| aura isIke nimittase AtmAkA vAstavika jJAnasvarUpa AvirbhUta hotA hai| ataeva he mumukSo ! isa tarahake brahmacaryakA tujhako deva guru aura sadharmAkI sAkSIse grahaNa kara yAvajIvana pAlana karanA cAhiye / aura usake virodhI strIviSayAbhilASA prabhRti abrahma bhAvoMkA sarvathA tyAga karanA caahiye| . _ brahmacaryake svarUpakA nirUpaNa kara usakA pAlana karanevAloMko jo paramAnanda prApta hotA hai usako batAte haiM: yA brahmANi svAtmani zuddhabuddhe caryA paradravyamucaH pravRttiH / tadbrahmacarya vratasArvabhaumaM ye pAnti te yAnti paraM pramodam // 6 // badhyAya dRSTa zruta aura anubhUta ina tIno hI prakArake bhogoMkI AkAMkSArUpa nidAna tathA aura bhI jo rAgAdi rUpa vaibhAvika mala-doSa haiM una sabase rahita honeke kAraNa yaha AtmA zuddha aura samasta padArthoM kA yugapat sAkSAtkAra-pratyakSa avalokana karanemeM samartha hai isaliye buddha hai / aise zuddha aura buddha nijAtmA-apane citsvarUpa brahmameM para dravyoMkA tyAga karanevAle-apane aura parake zarIrase bhI mamatvarahita vyaktikI jo pravRtti-amatihata pariNatirUpa caryA hotI hai usIko brahmacarya kahate haiN| kyoMki " brahmameM cayoM so brahmacarya" aisA hI niruktipUrva artha vaiyAkaraNa bhI karate haiM / yaha vrata samasta vratoMmeM sArvabhaumake samAna hai| kyoMki samasta bhUmike adhipati cakravartIko sArvabhauma kahate haiN| jisa prakAra pRthvIke sabhI rAjA mukuTabaddhataka bhI cakravartIke hI adhIna rahA karate haiM usI prakAra zeSa sabhI vratoMkI vRtti-pravRtti brahmacarya ke hI adhIna ho sakatI hai / isake vinA koI vrata pala nahIM sakatA / ata eva jo mumukSu isa brahmacaryakA pAlana-rakSaNa karate haiM-usako atIcAroMse dUSita nahIM hone dete ve hI puruSa parama pramoda-sarvotkRSTa Ananda--mokSasukhako prApta kiyA karate haiN|
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ V anagAra ISISTERSTURES 352 SENTENTRA bhAvArtha- sarata vaibhAvika bhAvoM aura unake kAraNoMse rahita hokara zuddha buddha AtmasvarUpameM ramaNa karane ko brahmacarya kahate haiM / jaisA ki kahA bhI hai kiH .. nirastAnyAGgarAgasya svadehepi birAgiNaH / jIve brahmaNi yA caryA brahmacaryaM tadIyate // ' __ apane aura dUsareke bhI zarIrameM rAgarahita puruSako jo AtmasvarUpa brahmameM caryA hotI hai usako brahma carya kahate haiM / yaha saba vratoMmeM pradhAna hai / ata eva isake niratIcAra pAlanese hI avinazvara ananta Atmika sukha prApta ho sakatA hai| daza prakArake brahmacaryakI siddhikeliye daza prakArake abrahmakA tyAga karanekI preraNA karate haiM: mA rUpAdirasaM pipAsa sudRzAM mA vastimokSaM kRthA, vRSyaM strIzayanAdikaM ca bhaja mA mA dA varAGge dRzam / mA strI satkuru mA ca saMskuru rataM vRttaM smarasmArya mA, vatsyanmeccha juSasva meSTaviSayAn dviHpaJcadhA brahmaNe // 61 // adhyAya / he Arya ! daza prakArake brahmacaryakA pAlana karanekeliye-deva guru aura sadharmAoMkI sAkSIse grahaNa kiye hue maithunaviratirUpa vratakI siddhikaliye ina daza kArmoko tU mata kara-eka to suMdariyoMke rUpAdika rasakA pAna karanekI abhilASA mata kr| unake mukha prabhRti aMgoMke sauMdaryakA cakSuoMke dvArA, bimbAphalake samAna oSThoMke rasakA jihvA iMdriyake dvArA, niHzvasitAdikakI suMdara gaMdhakA ghrANeMdriyake dvArA, pIna-ghana aura unnata 1-indriyagrAhya padArthoMke svAdako rasa kahate haiM /
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 35 janagAra 353 stanAdikoMke sparzakA sarzanendriya ke dvArA, gItAdikake manohara zabdoMkA zrotrendriya ke dvArA paribhoga karanekI icchA mata kara / dUsare, vamtimokSa-liGgakI vikArakriyAko tU mata kara ! kyoMki liGgakI vikArAkriyA ke tyAga karaneko hI to brahmacarya kahate haiM / ata eva brahmacaryakA pAlana karane ke liye tU isa kriyAko mata kara / tIsare, vRSya padArthIkA sevana mata kara / dUdha vagairaha avA annameM urda vagairaha jo aise padArtha ki zukrakI vRddhi karanevAle haiM unakA sevana mata kara / cauthe, vRSya padArthakA hI nahIM kitu strIzayanAsanAdikakA bhI sevana mata kara / kyoMki jisa prakAra kAminiyoMke aGgake sparzase prItikI utpatti hotI hai usI prakAra unake zayanAsanAdika bhI prItikI utpattike nimitta haiM / jaisA ki kAmiyoM ko hotA huA dekhate haiM / ata eva strIsambaMdhI zaryana aura AsanakA bhI sevana na karanA cAhiye-unapara baiThanA na caahiye| pAMcaveM, tU apanI dRSTI ko unake varAGga-yonisthAnakI tarapha mata lgaa| Tise matalaba kavala dravyacakSuko hI nahIM kiMtu bhAvacakSuko bhI mata lgaa| kyoMki usakA vicAra bhI rAgodreka tathA abrahmakA baDA bhArI kAraNa hai / ata eva unake kAmAGgako tU nigAhameM bhI mata lA / chaThe, tU unakA satkAra-sammAna matakara / sAtaveM, vastra mAlA Adi zRGgArasAmagrIse unakA saMskAra-bhUSaNa-zRGgAra mata kr| AThaveM tU apane pUrvAnubhUta maithunakA smaraNa mata kara / maiMne pahale apanI kamanIya kAminiyoM ke sAtha isa taraha aura aimA ramaNa kiyA thA aisA smaraNa mata kara / noveM, AgAmI-bhaviSyatke liye ramaNakI icchA mata kara / maiM svargIya aGganAoMke sAtha isa isa taraha se ramaNa karUMgA aisI kalpanA yA AkAMkSA mata kara / dazaveM, indriyoMko abhilaSita aura manohara viSayoM kA sevana mata kr| bhAvArtha-ina daza prakArake abrahmabhAvoMkA parityAga karanepara hI brahmacaryakI siddhi ho sakatI hai| ata eva mumukSu tapasviyoMko inakA tyAga hI karanA cAhiye / adhyAya 1-yahAMpara zayana aura Asana zabdase abhiprAya jisapara striyAM sotI yA uThanI baiThatI hoM usa padArthase hai| khaTTA-cArapAI athavA prasiddha AsanakA. hI abhiprAya nahIM hai| aM. dha. 45
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ janamAra 354 adhyAya 4 saMsArake viSaya durnivAra haiM, unakA parityAga karanA sahaja nahIM hai| ve muniyoMke bhI manameM vikAra uspA kara dete haiN| ata eva unakA parihAra karane ke liye jo samartha nahIM haiM aise vineyoMko usa parihArake bi payameM sAvadhAna -- uyukta karate haiM:-- balyasuM ghuNavadvajamISTe na viSayavrajaH / munInAmapi duSprApaM tanmanastacamutsRja // 62 // jisa prakAra dhuna bajrako nahIM baMdha sakatA usI prakAra jisa manako me indriyoMke viSaya rUpAdika nahIM vaidha sakate - vikRta nahIM kara sakate vaha mana suniyoM- tapasviyoMko bhI durlama hai / ata eva he muso ! tU ina durnivAra viSayoMko choDa / bhAvArtha - jisa manako vedhanekeliye ye saMsArake durnivAra bhI viSaya sarvathA asamartha aura durbala samajhe jA sakeM aise sudRDha manako prApta karanA hI muniyoMkA kartavya hai / isaliye hai mumukSo ! tU ina viSayoMko aisA choDa ki jisase ye tere manako raMcamAtra bhI vikRta na karasakeM aura tere sudRDha manake sAmane ye durnivAra honepara bhI aise samajhe jA sakeM jaise ki vajrake sAmane ghuNa / ghuma vajrako bedhanekeliye bilakula asamartha aura durbala hai; kyoMki vaha kASThako vegha sakatA hai; vajrako nahIM / usI prakAra ye viSaya bhI cAhe durbala hRdayake saMsArI prANiyoMko vikRta karA kara sakeM para tere manako bilakula bhI nhiiN| tabhI brahmacarya vrata pala sakatA aura Anmahita siddha ho sakatA hai triyoM meM vairAgyakA honA brahmacaryakA mUla hai / ata eva pAMca bhAvanAoMke dvArA usa vairAgyako prApta brahmacaryako baDhAne kI zikSA dete haiM: - nityaM kAmAGganAsaGgadoSAzaucAni bhAvayan / kRtArthasaGgatiH strISu virakto brahma vRMhaya // 63 // 1 - isa zloka ke prathama caraNakA pATha " kAmAGganAGgamAsaGga - " aisA bhI hai| kiMtu abhiprAya eka hI hai| yaha 354
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 355 adhyAya 4 kAma aGganA aura saGga-srIsaMsarga ina tInoMke doSoM va azaucakA niraMtara vicAra aura AryasaGgati tathA strIvirakti ina pAMca bhAvanAoMke dvArA he mumukSo ! tU apane brahmacarya vratakI vRddhi kara mAtrArtha - brahmacaryakI vRddhi zrIvairAgyase hotI aura isa vairAgyakI utpatti va vRddhi ina bhAvanAoMse hotI hai; ata eva tapasviyoM ko inakA niraMtara hI abhyAsa karanA cAhiye / kyoMki kAmavikAra aura striyoM tathA unake saMsarga meM jo doSa - AtmAkA apakAra karanevAle dharma-svabhAva haiM unakA aura unakI apavitratAkA vicAra hI brahmacaryako nirmala banA sakatA hai| isI prakAra jJAna aura tapa AdikI apekSA jo vRddha haiM, unakI saMgatimeM rahanA aura sadA striyoM meM virakta bhAva rakhanA bhI brahmacaryavratakI vRddhikA kAraNa hai / ata evaM isa mahAvratako surakSita rakhane va baDhAnekeliye sAdhuoMko svamitra aura unase sambandha rakhanevAle sabhI bhAvoMse trirakta rahana cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai: mAtRsvastAtulyaM dRSTaM sItrikarUpakam |strIkathA vinivRttiryA brahma syAttanmataM satam // apane se baDI apanI barAbarakI aura apane se choTI ina tIno prakArakI striyoMko dekhakara unako kramase bhI nivRtta honA isako hI satpuruSoMne mAtA bahita aura laDakIke samAna samajhanA aura strIkathAdikase hmacaryavrata mAnA hai / yahA~ se ATha padyoMmeM kAmake doSAkoM nirUpaNa karanA cAhate haiM / kiMtu isale pahake yoni AdikameM ramaNa karane kI icchA tIvra duHkhako utpanna karanevAlI hai, isI bAtako usameM pravRttike nimittoMkA kathana ka rate hue prakAzita karate haiM: - Zhang Si Ji Ji Ji &&&&&&&Lu Guan Ji Ji Tang Luo Ying Sha 355
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra vRSyabhogopayogAbhyAM kuzIlopAsanAdapi / puMvedodoraNAtsvasthaH kaH syAnmaithunasaMjJayA // 64 // vRSya padArthoke bhoga aura upayogase tathA kuzIla puruSoMke sevanase aura aMtaraGgameM udayako prApta hue puveda kaSAyake nimita se honevAlI methuna saMjJAse, kyA koI bhI puruSa svastha-sukhI ho sakatA hai ? kabhI nhiiN| -cAritramohanIya karmakI usa nokaSAya prakRtiko puveda kahate haiM ki jisake udaya yA udIraNA honepara jIvako yoni adikameM ramaNa karane kI icchA yA tItra moha utpanna hotA hai / prakRtameM puruSako hI vineya-~-pAtra zrotA samajhakara maithunasaMjJa kI utpattikA antaraGga kAraNa puMvedakI udIraNA batAyA hai| kiMtu sAmAnya mathuna saMjJAkA aMtaraGga kAraNa sAmAnya se veda nokaSAya hI hai / ata eva yathAsthAna strIveda yA napuMsakavedakA grahaNa karanA cAhiye / komalatA, asphuTatA, kAmadevakA tIvra Aveza, netravibhrama aura sukhapUrvaka puruSake sAtha ramaNa karane kI kAmanA ye saba jIvedake bhAva haiM / isake ulTe puruSavedake bhAva huA karate haiN| aura donoM ke mizrarUpa napuMsakavedake huA karate haiN| prakRtameM puMvedakI udIraNA hone ke bAhya kAraNa tIna batAye haiM-vRSya padArthoMkA bhoga aura upayoga tathA kuzIlasevA / jo padArtha kAma ke baDhAnevAle tathA uddIpta karanevAle haiM aise dUdha batAse Adike bhojana pAnase tathA ramaNIya udyAnAdikakA sevana karanese aura strIlampaTa tathA vyasanI puruSoMkI sevA upAsanA karane athavA unake adhIna hokara rahane se puMvedakI udIraNA hotI hai| yahAMpara api zabda bhinna kramakA bodhaka hai / ata eva ina tInoM athavA ina meM se eka do nimitta se bhI puMvedakI udIraNA hotI hai aisA samajhanA cAhiye. athavA ina kAraNoMse aura putradakI udAraNAse maithuna saMjJA udbhUta hotI hai aisA samajhanA cAhiye / jaisA ki AgamameM cAra kAraNoMse maithuna saMjJAkA utpanna honA batAyA hai| yathAH adhyAya 356
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62825 anagAra 357 paNidarasabhoyaNAe tassuvaogA kusiilsevaae| . vedassudIraNAe mehuNasaNNA have cauhiM / / puSTa gariSTha aura sarasa padArthoM kA bhojana karanese, tathA aise hI jo ki kAmake uddapika yA vardhaka hoM usakA sevana karanese, evaM kuzIla puruSoMkI sevA karanese, aura veda-nokaSAyakI udAraNA honese, arthAya ina cAra kAraNoMse maithuna saMjJA utpanna hotI hai| niruktikI apekSA bhI maithuna saMjJA zabdakA artha aisA hI hotA hai / mithuna-dampati-strI aura puruSa ina donoMke karmako maithuna kahate haiN| kiMtu rUDhivaza unakA vizeSa kama jo ki ratisukhakA anubhava karane ke liye ceSTA kI jAtI hai usIko maithuna kahate haiM / saMjJA zabdakA artha bAMchA hotA hai| ata eva maithunakI icchAko hI maithunasaMjJA kahate haiM / arthAt cAritramohanIya karmake udayase rAgavizeSase AkrAMta hue strI aura puruSakI jo parasparameM sparza karanekI abhilASAvizeSa hotI hai usIko maithuna saMjJA kahate haiN| kiMtu yahAM eka bAta aura bhI hai vaha yaha ki aise rAgayukta cAhe strI aura puruSa ye do hoM athavA do puruSa hI hoM, yadvA do striyAM hI hoM; jo ki parasparameM eka puruSake athavA strIke stanAdika avayavoMkA maithunake abhiprAyase saMghaTana kareM to aisA sabhI karma jo ki maithunakeliye kiyA jAtA hai, upacArase maithuna hI kahA jaaygaa| isako lokameM saMbhoga zrRMgAra kahate haiM / yathAH-- anyonyasya sacittAvanubhavato nAyako yadiddhamudau / . AlokanavacanAdi sa sarvaH saMbhogazRGgAraH // ___ baDhe hue harSa yA pratise yukta dono sahRdaya vyakti jaba parasparameM anubhava karate hue ApasameM prekSaNa saMbhASaNa Adi karate haiM usa samaya unakA vaha samasta karma saMbhogazRMgAra kahA jAtA hai| AhArAdika saMjJAoMkI taraha yaha maithuna saMjJA bhI tIvra duHkhakA kAraNa hai| yaha bAta Agama aura anubhava donoM hI se siddha hai / yathAH ENERSITERAHATANETARYANBIKENARE khadhyAya
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ iha jAhiM bAhiyA vi ya jIvA pAvaMti dAruNaM dukkhaM / sevaMtAvi va ubhaye vAo cAttari snnnnaao|| AgamameM kahA hai ki-jinase bAdhita hokara athavA jimakA sevana karanevAle manuSya dAruNa duHkha ko prApta hote haiM ve saMjJAeM cAra haiN|.. anagAra __ aura bhI kahA paritapyate viSIdati zocati vilapati ca khidyate kaamii| .....! naktadivaM na nidrA labhate dhyAyati ca vimanaskaH / / kAmI puruSa vimanaska hokara ; kyoMki usakA mana vikSipta hojAtA hai ata eva saMtapta hotA viSaNNa hotA zoca karatA bilApa karatA aura khinna hotA hai| adhika kyA nidrA bhI nahIM letA aura . dina rAta usakA dhyAna karatA rahatA hai| lokameM bhI prasiddha hai ki:- .. utkaNThA paritApo raNaraNakaM jaagrstnostnutaa| . . phalamidamaho mayAptaM sukhAya mRgalocanAM dRSTA / / / mukhakA anubhava karanekeliye maiMne mRganayanIko dekhA to aho usake, phalarUpameM mujhako ye vastueM prApta -utkaNThA paritApa raNaraNaka-udvega jAgaraNa aura zarIrakI kRptaa| adhyAya 1-AhAra bhaya maithuna aura parigraha /
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra REE aura bhI kahA hai ki:asaNaM pati dIhaM sasaMti virahANaleNa ujjati / siviNevi murNidasuINa haMti NiyaviNImUDhA / / bhojana choDa detA, dIrgha niHzvAsa lene lagatA, aura virahAnalase tapta bhI hotA phira bhI nitAmbAniyoM mohita huA yaha puruSa munIMdroMke sukhako khapnameM bhI nahIM pA sakatA / arthAt vaha muniyoMkIsI kriyA karake bhI maithunasaMjJAke vaza hara tarahase duHkhI hI hai| , ! . inhI upayukta saba bAtoMko dhyAnameM rakhakara graMthakAra kahate haiM ki-aisA kauna manuSya hai jo ki vRSya padArthoMkA bhoga aura upayoga tathA kuzIlasevA ina tIna bahiraGga kAraNoMse aura puruSavedake udayarUpa antaraGga kAraNase udbhUta huI maithuna sajJAse svastha - sukhI huA ho yA ho sakatA ho ? arthAt sabhI manuSyoMko isake / kAraNa duHkhakA hI anubhava karanA paDatA hai| ... bahirAtmA-zarIrameM hI Atmabuddhi rakhanevAle prANigaNa jo ki kAmake duHkhoMse aise abhibhUta hojAte hai ki jinakA nivAraNa nahIM kiyA jAsakatA, unake usa durnivAra abhibhavapara duHkhake sAtha zoka prakaTa karate haiM: saMkalpANDakajo dvidoSarasanazcintAruSo gocara,- ' cchidro darpabRhadraho ratimukho hI kaJcukonmocakaH / kopyudyaddazavaMgaduHkhagaralaH kandarpasarpaH sama, hI vandRSTi haThaMdvivegaruDakoDApeta jagata // 15 // . yaha kAmadeva eka apUrva sarpake samAna hai jo ki saMkalparUpI aNDese utpanna huA karatA hai| isa aGganA adhyAya
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dharma 360 oMke dekhane sunane Adise jo usake prati utkaMThAgarbhita mAnasika vyApAra hote haiM unako saMkalpa kahate haiN| nakhakI tvacAke samAna kaThinatAko prApta hojAnevAle zukra aura zoNita-pitAke vIrya aura mAtAke rajakA jo cArA tarapha gola parivaraNa vizeSa hojAtA hai usako aNDA kahate haiN| kAmadevarUpI sarpakI utpatti isa saMkalparUpI aMDese hI hotI hai| isI taraha rAga aura dveSa ye donoM hI isa kAmadevarUpI sarpakI do jihAeM haiN| cintAeM hI isakA roSa hai| jisa prakAra kisI vyaktiko kATaneke viSayameM athavA sAdhAraNaH bhI sapameM roSa-kopavizeSa huA karatA athavA rahA karatA haiM usI prakAra kAmadeva meM ciMtAeM rahA karatI haiM / abhilaSita aMganAoMke guNoMkA samarthana aura doSoMkA parihAra karanekeliye jo vicAra hotA hai usIko ciMtA kahate haiM / sarpameM roSakI taraha kAmI puruSameM yaha cintA pratikSaNa jAgrata rahA karatI hai ! jisa prakAra sapake viSaya-rahaneke yA praveza karaneke sthAna valmIkAdike randhra chidra huA karate haiM usI prakAra kAmadevake viSaya rUpAdika haiM / chidrako pAkara valmIkameM sUkI taraha rUpAdikako pAkara kAmadeva apane abhilapita viSayameM praveza kara jAyA karatA hai / jisa prakAra sarpake tAlusthAna meM eka DADha-eka mahAna dAta huA karatA hai jisase ki vaha jIvoM ko kATA karatA hai usI prakAra isa kAmadevarUpI sarpake bhI mahAna darpa-vIryodreka rahA karatA hai jisase ki jIvoMkI kukRtyameM pravRtti huA karatI hai / ratimanakA prItipUrvaka avasthAna hI isa kAmadevarUpI sarpakA mukha hai aura hI-lajA hI isakI keMculI hai / jisa prakAra sarpa keMculIko choDadiyA karatA hai usI prakAra kAmadeva yA kAmI purupa lajjAko choDadiyA karatA hai / pratikSaNa baDhate hue zokaprabhRtidaza vega hI isakA jahara hai / aimA yaha apUrva kAmadevarUpI sarpa kitane daHkhakI bAta hai ki dedIpyamAna vivekarUpI garuDakI koDa-donoM bhujAoMke antarAla -mAdase bahirbhUta isa jagatako sAre saMsArako baDI burI tarahase kATa rahA hai| bhAvArtha-vivekazUnya manuSya hI isa kAmadevake vaza huA karate aura usase dunivAra duHkhoMkA a. nubhava kiyA karate haiM / ata eva una dukhoMkA anubhava na karanA par3e isaliye mumukSuoMko vivekapUrvaka u. sa kAmakA parityAga hI karadenA cAhiye- usase bilakula dUra hI rahanA cAhiye jo ki apUrva sarpake sagAna ENTSTS adhyAya 6.
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra bhayaMkara hai / kyoMki sarpakI apekSA kAmadevakI bhayaMkaratA bahuta adhika hai / sarpa ke kATanepara utanA duHkha nahIM hotA jitanA ki kAmadeva ke udre para huA karatA hai| isI prakAra sarpa ke jaharakA utanA vega nahIM hotA jitanA ki kAmadevakA huA karatA hai / zAstra meM sarpaka viSaka sAta hI vega prasiddha haiN| yathAH " pUrva darvIkRtAM vege duSTaM zyAvIbhavatyasRk / zyAvatA tena vakrAdau sapantIva ca kiittkaaH|| dvitIye antho vege tRtIye mUdhagAravam / dugadho dazavikla dazcatutha STovana bamiH // saMdhivizlapaNa tandrA pame parvabhedanam / dAho himA ca SaSThe tu hRtpIDA gAtragauravama || mUchA vipAko'tIsAraH prApya zukraM tu saptame / skandhapRSThakaTIbhaGga sarvaceSTAnivartanam // " sapaoNke pahale vegameM manuSyakA raka duSita hokara kAlA paDatA hai aura vaha kAlApana kramase mukhAdikameM bhI AjAtA hai| tathA zarIrake bhItara aimA mAluma par3ane lagatA hai mAno kIDe cala rahe haiM reMga rahe haiM / dUsare vegameM zarIrameM gAMThe paDa jAtI haiM aura tIsare vegameM zira bhArI hojAtA, durgadha Ane lagatI aura dezavikleda hojAtA hai| cothe vegameM mukhase phamUkara girane lagatA, vamana hotA aura sandhisthAnoMkA vizleSaNa hone lagatA hai| pAMcaveM vegameM pavasthAnoMkA bhedana hone lagatA, zarIrameM dAha hotA aura hicakI Ane lagatI haiN| chaThe dhegameM hRdayameM pIDA hone lagatI, zarIra bhArI hojAtA ora muchI vika tathA sIsAra hojAtA hai / sAtaveM vegameM vaha zukrataka pahuMcakara skandha pRSTha aura kaTIkA bhaMga kara detA hai aura samasta ceSTAoMko nihAte-mRtyu hojAtI hai| 1-kATI huI jagahameM zIrNatA hotA DATa paDa jAnA / 2-alaga alaga hojAnA-khila jaanaa| 3-graMthiyoMkA bhinna 2 hojaanaa| a. gha. 46
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra isa prakAra sarpake visake mAta hI vega haiN| kiMtu kAmadevake daza vega haiM jinakA ki Age varNana kareMge / ata eva yaha apUrva sarpake samAna hai| yaha mamasta bahirAtma jagat ko eka sAtha hI aura burI tarahase kATa rahA hai / burepanakA a-iprAya yaha ki vRddha puruSoM meM bhI yaha apanI atyaMta tIvratA dikhAtA aura unako anucita kAmoMmeM pravRtta karAdetA hai / isa prakAra bahirAtma prANiyoMpara isakA ekacchatra rAjya ho rahA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: icchi sarAsaNu kusuma saha aMgu Na dIsai jAsu / halitasu mayaNamahAbhahahu tihuvaNi kavaNu Na dAsu // strI zarAsana-dhanuSa hai aura kusuma-puSpa vANa haiM / yadyapi jisa ke ye dhanuSya aura vANa haiM usa pArnuka kA zarIra nahIM dIkhatA; phira bhI loka usa ko madana mahAbhaTa kahata haiN| tIno lokameM aisA kaunasA manuSya hai jo usakA dAsa na ho| aura bhI kahA hai ki:anamaH paJcamiH pAThapArvazva vyjytessumiH| ityasaMbhAvyamavetadvicitrA vastuzaktayaH / yaha bAta asaMbhava hI hai ki anaMgane aura pAMca hI vANoMse so bhI phalake vANoMse aura samasta jagat ko jIta liyA / athavA ThIka bhI hai| kyoMki vastuoM kI zaktiyAM vicitra huA karatI haiN| kAmake daza vegoMko hetupUrvaka batAte haiM:4- zarIrarahita-kAmadeva / adhyAya | 362
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra zugdidRkSAyatocchrAsajvaradAhAzanArucIH / saMmUryonmAdamohAntAH kAntAmApnolsanApya nA // 6 // 3e3 kAmake vazIbhUta huA manuSya abhilaSita aGganAko na pAkara kramase ina daza avasthAoMko prApta hotA hai| 1. zoka, 2 didRkSA-apanI priyatamAke dekhanekI abhilASA, 3 AyatocchAsa-lambe 2 zvAsa lenA, 4 jvara-zArIrika saMtAparUpI vyAdhi, 5 dAha samasta zarIrameM jalana paDanA, 6 azanArUci-bhojanapAnakI abhilAzAkA dura hojAnA, 7 mUchI ceSTAoMkA naSTa hojAnA, 10 aMta-nAza-mRtyu / ye hI daza dazA kAmI puruSa kI kAminIke na milanepara huA karatI haiM / kahA bhI he ki: zocati prathame vege dvitIce tAM didRkSate / tRtIye niHzvasityucazcaturthe DhAkate jvaraH / / pazcame dAte gAtraM SaSTha bhaktaM na rocate / prayAti saptame mUDAmunmatto jAyateSTame // na vetti navame kiMcinmiyate dazame'vazaH / saMkalpasya Sazemaiva vegAstIvAstavAnyathA // adhyAya kAmI puruSa kAmake pahale vegameM zoka karatA, dUpare vegameM amISTa kAminIko dekhanA cAhatA aura tIsare vegameM dIrgha niHzvAsa lene lagatA hai| cauthe vegameM usako ghara kAmajvara AjAtA, pAMcaveM vegameM zarIra jalane lagatA aura chaThe vegameM usakI bhojanake Uparase ruci haTa jAtI hai| tathA sAtaveM vegameM mUrchita hotA, bAThameM unmatta hotA aura nauveMmeM jJAnazUnya hokara daza dhegameM mRtyuko prApta ho jAtA hai| kAmI puruSake ye tIna maMda yA / kevala saMkalpake hI nimitta dazava thegameM mRtyuko prApta hotAta vegameM mArchita hotA, bAne
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 364 AdAvabhilASaH syAcintA tadanantaraM tataH smaraNam / tadanu ca guNasaMkIrtanamudagotha pralApazca / / unmAdastadanu tato vyAdhirjaDatA tatastato maraNam / . itthamasaMyuktAnAM raktAnAM daza dazA ksseyaaH|| virahI kAmuka puruSoMkI kramase ye daza dazAeM hupA karatI haiM / sabase pahale abhilASA, usake bAda cintA, aura usake anantara smaraNa, usake pIche guNasaMkartina, Ara usake bhI pIche udvega, aura phira pralApa, tathA pralApake bAda unmAda vyAdhi jaDatA aura maraNa / kAmase pIDita hue manuSyake liye saMmArameM aisA koI kRtya nahIM hai ki jieko vaha na karaDAle-burese bure kAmameM bhI usakI pravRtti hojAtI hai| yahI bAta batAte haiM: avidyAzAcakAsamaramanaskAramarutA , jvalatyuJcabhoktuM smarazikhini kRtsnAmiva zitam / riraMsuH strIpaGke kRmikulakalaGke vidhurito , narastannAstyAsminnahaha sahasA yanna kurute // 67 // jisa samaya avidyA-ajJAna nimittase utpanna huI AzAoM-bhaviSya viSayoMke bhogakI AkAMkSAoMke baDe bhArI prasArarUpI manaskAra-saMkalpa vikalpakI vAyuse prerita hokara kAmadevarUpI agni mAnA samasta cetanAkA bhakSaNa karajAnekeliye hI jorase jalane lagatI hai| usa samaya vyAkula yaha prANI sahasA . kSma kRmiyoMke kulake sthAna strIrUpI kardamameM saMsArakA ramaNa karane kI icchA karanA-praveza karanA cAhatA hai| hA, aise samayameM saMsArakA aisA kaunasA akRtya hai ki jisako yaha nahIM kara ddaaltaa| adhyAya
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha-jisa prakAra avidyA-jisakA jJAna nahIM ho sakatA aisI anirdhArita vizeSa AzAoM dizAoMse vahanevAle vAyumaNDalake dvArA prerita hokara agni mAno abhI sabakA bhakSaNa karajAyagI-sabako bhasmasAta karadegI isa taraha tIvra rUpase jaba jalane lagatI hai taba usase atyaMta ghabaDAyA huA AdamI pA sameM yadi nitAMta kIDoMkA ghara ho to usameM bhI vaha zIghra hI giranA cAhatA hai| usa samaya vaha kRtya aura akRtyako kucha bhI nahIM dekhtaa| isI taraha prakRtameM bhI samajhanA caahiye| yahAMpara strIko kardama--kIcake samAna batAyA hai| kyoMki jisa taraha kIcameM asaMkhyAta sUkSma jaMtu rahA karate haiM usI prakAra svIke yonisthAnameM bhI jaMtu hote haiM jaisA ki kAmazAstrameM bhI kahA hai / yathA:-- raktajAH kumayaH sUkSmA mRdumadhyAdhizaktayaH / janmavartmasu kaNDUtiM janayanti tathAvidhAm / / striyoMke aMgavizeSoM meM sUkSma jaMtu huA karate haiM jo ki raktase hI utpanna hote aura janmasthAnayonimeM risAko kAraNabhUta kaDUti-khujalIko paidA kiyA karate haiN| jisakI buddhi yA mana grAmya sukhakA anubhava karanakolaye utsuka rahA karatA hai aisA manupya usa sukhake kAraNa dhanakA upArjana karaneke jitane nimitta haiM una sabhI kAmoM meM dinarAta parizrama karatA hai aura usakA mana samasta striyo viSayameM aniyaMtrita hI rahatA hai-sabhI striyoM ko prApta karanekeliye vikRta rahA karatA hai-yahI bAta batAte haiM: ApAtamRSTapariNAmakaTau praNunnaH, kiMpAkavannidhuvane madanagraheNa / adhyAya
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiM kiM na karma hatazarma dhanAya kuryAta, ka ka striyAmapi jano na mano vikuryAt // 68 // banagAra 366 / jo kiMpAkaphalakI taraha kSaNamAtrataka hI madhura mAlUma paDatA hai--jabataka usakA sevana kiyA jAya yA jisa samaya meM sevana kiyA jArahA hai tabhI taka vaha sukhAvaha mAlUma paDatA hai! kintu pariNAmameM jo atyanta kaTu hai-aMtameM athavA rasAntarakA anubhava karate samaya jo duHkhAvaha hI hai| aise nighuvana maithunakarmameM paratantratAke nimitta bhUtAdikake samAna madana-kAmadevase prerita huA yaha prANI dhanakA upArjana karanekA aisA kaunasA karma hai ki jisako yaha nahIM karatA / tathA aisI kaunasI strI hai si jisameM yaha apane manako durabhiprAyoMke kAraNa vikRta nahIM bnaaletaa| bhAvArtha- madanake adhIna huA dIna puruSa tIna prakArakI cetana mAnuSI daivI aura tirazcI tathA cauthI acetana ina cAro hI prakArakI striyoM meM apane manako vikRta banA DAlatA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki -. " abhipravaddhakAmastannAsti yanna karoti / zrUyate hi kila kAmaparavazaH prajApatirAnmaduhitari, harigopavadhUSu, haraH saMtanukalatre, surapatiautamabhAryAyAM, candrazca bRhaspatipatnyAM manazcakAreti" kAmadevake uddIpta honepara aisA koI kAma nahIM hai ki jisako manuSya na karaDAle / sunate haiM ki brahmA apanI laDakIke viSayameM, kRSNa gopikAoMmeM. mahAdeva saMtanurAjAkI strImeM, indra gautamaRSIkI bhAryA ahilyAmeM, aura candramA gurupatnIke viSayameM cacalacitta hogayA thaa| isIliye to kahate haiM ki mumukSuoMko ApAtaramya kiMtu paripAkameM duHkhakara samajha kara kAmasukhakA parityAga hI kara denA caahiye| jaisA ki kahA bhI hai ki: Ren Shi Ren Shi Du Ren Ren Shi Ren Shi Ren Shi Ren Shi Ren Ren Ren Shi Ren Shi Lun Ren Yan adhyAya ramdhamApAtamAtreNa pariNAme 'tidAruNam / kiMpAkaphalasaMkAza tatkaH seveta maithunam / /
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ aisA kauna buddhimAna hogA jo ki kiMpAka phalake samAna sevanasamayameM hI suMdara mAluma paDanevAle kiMtu pariNAmameM dAruNa maithunarmakA sevana karanA caahe| jyeSThajyotsne'male vyAmni mRle madhyandine jagat / / dahana kathaMcittigmAMzuzcikitsyo na smaganalaH // 69 anagAra __ jyeSThamAsa zuklapakSa aura mUla nakSatrameM tathA dinako do paharake samayameM evaM java AkAza nirabhra meSazUnya ho aise bhI samayameM apane tIvra tejase jagat ko dagdha-saMtapta karate hue pracaNDarazmi - sUryakA kisI prakAra ilAja kiyA jA sakatA hai / zItala jalakA seka karake yA talaghara nikuMja puSpavATikAdikameM baiThakara athavA dUsare zItopacAra karake usakA AtApajanya kleza dUra kiyA jA sakatA hai| kiMtu jisa samaya yaha kAmadevarUpI agni pradI. pta hotI hai usa samaya isakA koI bhI pratIkAra nahIM ho sakatA / pratyuta aipA dakhA gayA hai ki jyA jyoM isa a. gnikA zItopacAra kiyA jAtA hai tyoM tyoM vaha aura bhI adhika pradIpta hotI hai / jaisA ki kahA bhI hai ki: hAro jalArdravasanaM nalinIdalAni, prAleyazIkaramacastuhinAMzubhAsaH / yasyendhanAni sarasAni ca candanAni, nirvANameSyati kathaM sa mnobhvaagniH|| ___ hAra. jalase bhIgA huA vastra, kamalinIke patte, zItala jalakaNoMkA siMcana karanevAlI himAMzu-candramAkI kiraNeM aura sarasa candana ityAdi vastueM jisake liye IdhanakA kAma karatI haiM vaha manobhavAgni-kAmAgni nirvANako kisa taraha prApta ho sakatI hai| aura bhI kahA hai ki adhyAya akokaalia 67 1- yaha samaya sUryake sabase adhika prakhara honekA hai|
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 368 adhyAya 4 Masa MUSTYLION candraH pataGgati bhujaGgati hAravallI, -- srak candanaM viSati murmuratIndureNuH / tasyAH kumAra bhavato virahAturAyAH, kiM nAma te kaThinacitta nivedayAmi || he kaThorahRdaya kumAra ! tere virahase Atura huI - ghabaDAI huI usa kAminIkA hAla maiM tujhako kahAMtaka batAUM / Aja kala usako candramA caNDarazmi sUrya kI taraha saMtApa denevAlA bana rahA hai / hAralatA bhujaGganI kI taraha pADita kara rahI hai / puSpamAlA aura candana jaharakA kAma kara rahe haiM / evaM indureNu candramAkI dhUli - cAMdanI bhUsI kI Aga kI taraha jhulasA rahI hai / kAmadevakA udreka samasta guNoMke samUhakA zIghra hI upamardana kara DAlatA hai; aisA batAte haiM: - kulazIlatapovidyAvinayAdiguNoccayam / dandahyate smaro dIptaH kSaNAtRSNAmivAnalaH // 70 // kula- pitAdika ke saMtAnakramase calA AyA huA AcaraNa, zIla- sadAcAra aura pavitratA, tapa- indriya aura antaHkaraNa ke niyamana - viSayapravRtti se nizedha karanekA anuSThAna, vidyA- jJAna, vinaya-tapa athavA jJAnAdikakI apekSA jo baDe haiM unake sAmane namratA rakhanA, tathA aura bhI jo pratibhA medhA smRti vAditva vAgmitA tejasvitA Arogya balavIrya lajA dAkSiNya prabhRti aneka laukika yA pAralaukika guNa haiM una sabake samUhako yaha pradIpta huI kAmAni kSaNamAtrameM isa tarahase bhasma karadetI hai jaise ki sAdhAraNa ani ghAsake Dhera ko bhI jhaTase jalAkara bhasma karadetI hai / bhAvArtha:- manuSyakA isa loka aura paraloka dono hI jagaha upakAra - kalyANa jinase ho aise svabhA SEN BEMET MY MESSE KEEM dharma0 368
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAkA guNa kahate haiN| ina guNoMkA kAmake sAtha virodha hai / hRdayameM isa kAmadevake jAgRta hote hI sabhI guNa sahasA vilIna hojAte haiN| anagAra jabase saMsAra hai tabhIse artha ta anAdikAlo maithunasaMjJA lagI huI hai| isake nimittase hI udbhUta hue samasta duHkhoMkA mujhe anubhava karanA paDA ! ata eva isako dhikkAra hai / isa taraha jo maithuna saMjJA aura usase honevAle duHkhAnubhavakI tarapha atizaya rUpase dhikRta buddhi rakhanevAlA hai vahI usapara vijaya prApta kara sakatA hai / isa prakAra maithunasaMjJAkI tarapha dhikkArake bhAva rakhanA hI kAmabhAvake nigraha karanekA upAya hai; aisA batAte haiM: ni:saMkalpAtmasaMvitsukharasazikhinAnena nArIrieMsA,saMskAreNAdyayAvaddhigahamadhigataH kiM kimasminna duHkham / tatsadyastatprabodhacchidi sahajacidAnandaniSpandasAndre, majjAmyasminnijAtmanyayamiti vidhayekAmamutpitsumeva // 71 // adhyAya antarjalpase yukta utprekSAoMko saMkalpa kahate haiM / ina saMkalpa vikalyoMke jAlase bahirbhUta-rahita AtmasaMvedana-zuddha nija citsvarUpake anubhavarUpa athavA usase utpanna honevAle sukharasa keliye jo anike samAna hai, jisakA thoDAsA bhI sparza hote hI Atmika sukharUpI pArada sahaja hI meM uDajAtA hai aise isa nArIriraMsAke saMskAra-striyoM meM ramaNa karanekI abhilASArUpa bhAvanAko hI dhikkAra hai ki abataka maiM adhIna rahA huuN| jabase saMsAra hai tabase Ajataka maiM isake vazameM rahA huuN| isaliye mujhako dhikkAra hai| isake vazIbhUta hokara ainA konasA duHkha hai ki jisako maiMne nahIM paayaa| isake kAraNa hI maiMne naraka aura nigodatakake bhI duHkhoMko bhogA hai / ata eva aba maiM vAravArake AvirbhAvake kAraNa atyaMta nibiDa aura naisanika-svAbhAvika jJAnAnaMdarUpa apane svasevedana pratyakSake dvArA anubhavameM AnevAle citsvarUpameM jo ki usa maithuna saMjJAke saMskArako zIghra hI-prakara a.dha. 47
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2135229 anagAra SASNENTISTSSATAE 370 hote hI naSTa karadenevAlA hai; nimagna hotA hUM / isa prakAra kAmake doSoMkA vicAra kara sAdhuoMko jisa samaya vaha kAmadeva uddhRta honeke sammukha ho tabhI usakA nigraha karadenA cAhiye / kyoMki utpanna hojAnepara phira usakI koI bhI cikitsA nahIM ho sakatI; jaisA ki Upara batAyA jA cukA hai| aura kahA bhI hai ki "na kAmasyAsti kiMcicikitsitam / " kAmadevakA koI ilAja hI nahIM hai / ata eva sAdhuoMko utpanna hote hI, jaisA ki Upara batAyA hai vaisI bhAvanAoM ke dvArA, kAmavAsanAkA nigraha kara DAlanA cAhiye-usako dabA denA cAhiye / yahI usapara vijaya prApta karanekA upAya hai| pahale brahmacaryakI vRddhike liye strIvairAgyakI kAraNa pAMca bhAvanAoMko niraMtara bhAnekA upadeza diyA thA / unameMse pahalI kAmadoSabhAvanAkA yahAM vyAkhyAna kiyA / aba strIdoSa bhAvanA prakaraNaprApta hai ata evaM chaha padyoMmeM usIkA vyAkhyAna karanA cAhate haiN| kiMtu pahale jo striyoMke doSoMko jAnatA hai vahI vastutaH paM. NDita hai, yaha bAta mumukSuoMko abhimukha karake kahate haiM: patyAdIn vyasanArNave smaravazA yA pAtayatyaJjasA, . ruSTA na mahattvamasyati paraM prANAnapi prANinAm / tuSTApyatra pinaSTayamutra ca naraM yA ceSTayantISTito, doSajJo yadi tatra yoSiti makhe doSajJa evAsi tat // 72 // chaha poMmeM usIkA vyAkhyA bhAvanAkA yahAM vyAkhyAna kiyA pAca bhAvanAoMko niraMtara bhAne adhyAya jo strI smarake vaza meM hokara-kAmadevake adhIna hokara pati putra pitA tathA pitRtulya guru AdikoMko bhI vyasanake samudra meM paTaka detI hai-unakI akalyANameM pravRtti karAdetI hai| aura jo roSa aura toSa dono hI avasthAoMmeM manuSyakA ahita hI karanevAlI hai| yadi vaha vastutaH ruSTa ho jAya, thursatA athavA anunayAdi karAneke abhiprAyase nahIM kiMtu yathArthameM hI vaha kupita hojAya to vaha dUsare prANiyoMke mahatvakA hI nahIM kiMta
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ UIDASHARE banagAra dharma 371 prANoMkA bhI apaharaNa kara DAlatI hai| aura yadi vaha boSa saMtoSa karane lage-prasanna hojAya to usa manuSyase isa loka aura paraloka-dono hI jagahapara apanI icchAnusAra ceSTAeM karAkara usako pIsa DAlatI hai / usake samasta puruSArthIkA upamardana kara cUrNa kara detI hai-usako bilakula bhraSTa kara detI hai| isa tarahakI isa sIpa ryAyake viSayameM he mitra ! yadi tU doSajJa hai-jinakA ki pahale ullekha kiyA jA cukA hai unako tathA aura bhI strIdoSoMko yadi tU jAnatA hai taba to sacamucameM hI tU doSada-paNDita hai| . bhAvArtha:--jo vastuoMke yathAvasthita doSoMko jAnatA hai usako doSajJa kahate haiM / ata eva doSajJa nAma paNDitakA hai| aura isI sAmAnya arthakI apekSAse koSAdikameM bhI paNDitake paryAyavAcaka zabdoMke sAtha dopatra zabdakA bhI pATha kiyA hai / yathA " vidvAn vipazcid doSajJaH" / kiMtu graMthakAra kahate haiM ki maiM vastutaH doSajJapaNDita usako samajhatA hUM jo ki striyoMke doSoMko jAnatA hai| dUsare doSoMko vaha jAne yA na jAne, yadi khA. doSoMko jAnatA hai to vaha jarUra paNDita hai| aura yadi dUsare padArthoM ke doSoMko jAnate hue bhI strIdoSoMko nahIM jAnatA to vaha vastutaH doSajJa--- paNDita nahIM hai / ataeva mumukSu vidvAnoMko sabase pahale sIdoSoMke jAnanekA prayatna karanA cAhiye / isake vinA unake strIvairAgyakI siddhi brahmacaryakI vRddhi nahIM ho sakatI! striyAM khabhAvase hI caMcalA-pratAraNA karanevAlI hai aura isI liye ve eka duHkhako hI kAraNa haiN| isa vAko dikhAte hue bhI prakaTa karate haiM ki phira bhI loka unapara nirantara mugdha hI hote haiM: lokaH kiM nu vidagdhaH kiM vidhidagdhaH striyaM sukhAGgeSu / yaddhari rekhayati, muhurvizrambhaM kRntatImApa nikRtyA // 73 // bahA mAlUma nahIM ye saMsArI prANI vidagdha-vyavahArakuzala puruSa haiM athavA vidhidagdha haiM. pUrvasaMcita duSkarmane itanI buddhi bhraha karadI hai ? kyoMki ye loga sukhake kAraNoMkI gaNanA karate samaya sabase pahale usa khokI gaNanA kiyA karate haiM jo ki bacanA pratAraNAke dvArA vAravAra vizvAsakA ghAta kiyA karatI hai| adhyAya
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 372 bhAvArtha-jo puruSa striyoMke dvArA punaH punaH pratArita hojAtA hai vaha apaneko cAhe vidagdha bhale hI samajhe kiMtu usako vidagdha nahIM, mugdha hI samajhanA cAhiye / aura kahanA cAhiye duSkarmane usakI buddhiko bhraSTa kara. || diyA hai| tabhI to apane ahitakarako bhI hitakara aura sukhakA sAdhana samajhakara punaH punaH usameM rAga karane lagatA hai| striyoMkA caritra itanA durgama aura durUha hai ki sahasA yogiyoMke bhI lakSyameM vaha nahIM AsakatA, isI bAtapara lakSya dilAte haiM: paraM sUkSmamapi brahma paraM pazyanti yoginaH / . na tu strIcaritaM vizvamatadvidya kutonyathA // 74 // yogijana-aSTAMga yogake viSayameM niSNAta mumukSu jana jA manakA bhI viSaya nahIM ho sakatA aise atyanta sUkSma aura paramAtmasvarUpa brahmako khasaMvedana pratyakSake dvArA bhale prakAra dekha sakate aura usakA anubhava bhI kara sakate haiN| kiMtu strIcaritrako ve bhI nahIM dekha sakate / kyoMka yadi dekha sakate hote to yaha vizva-samasta saMsAra isa viSayakI vidyAse zUnya kisa taraha raha sakatA thaa| bhAvArtha-saMsArameM jitanI bhI vidyAeM haiM ve saba maharSiyoMke jJAnapUrvaka hI pravRtta huI haiN| yadi unako strIcaritrakA bhI jJAna hotA to unake upadezake anusAra isa viSayakI bhI koI vidyA avazya pravRtta hotI / kiM tu aisI koI bhI vidyA saMsArameM pravRtta nahIM hai / isase mAlUma paDatA hai ki una yogiyoMke bhI lakSyameM strI caritra AyA nahIM thA / ata eva vaha atyaMta durlakSya hai yaha bAta spaSTa hai| jaisA ki kahA bhI hai kiH - adhyAya 372 mAyAgehaM sasaMdehaM nRzaMsaM bahusAhasam / kAmAndhaiH strImano lakSyamalakSyaM yoginAmapi //
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ bananAra 373 triyoMkA mana saMdehase pUrNa, nRzaMsatA-- krUratAse yukta aura atyaMta sAhasase bharA huA mAyAcArakA ghara hai| yaha yogiyoMkeliye bhI alakSya hai| kiMtu kAmase aMdhe hue puruSa isako dekha sakate haiN| striyoMmeM mAyAcAra prabhRti doSa pracura rUpase pAye jAte haiM ata eva unako narakake mArgakA agresara -pradhAna kAraNa batAte hue isa bAtakA nirUpaNa karate haiM ki jitane duSkarma haiM ve saba usa mArgameM jAnevAloMke liye sUtradhArakA hI kAma karanevAle haiM: doSA dambhatamassu vairagaralavyAlI mRSodyA taDin,meghAlI kalahAmbuvAhapaTalaprAvRD vRSaujojvaraH / kandarpajvararudrabhAlaga'satkarmomimAlAnadI, strI zvabhrAdhvapuraHsarI yadi nRNAM durdaiva kiM tAmyasi // 75 // jo dambha-mAyAcAra-pratAraNArUpI andhakArakA prasAra karanekeliye doSA-rAtrike samAna hai| jo vaira-vidveSarUpI jaharako ugalanekeliye bhUjaGgI-sarpiNIke samAna hai jo mRSAvAda -- asatyabhASaNarUpI vijalIkA camatkAra dikhAnekeliye kAdambinI-meghamAlAke samAna hai| jo kalaha-ApasI jhagaDe yA yuddharUpI meghapaTalakA acchI taraha udbhava honekeliye varSA Rtuke samAna hai| jo dharmarUpI oja-zukraparyanta dhAtuoMko parama tejakA saMhAra karanekeliye mAno mahAdevakA tIsarA netra hI hai| jo asata-sAvadha karmarUpI UrmImAlA-taraGgapaMktiyoMkI punaH punaH pravRtti karanekeliye mAno nAke hI samAna hai| isa prakAra sAta vizeSaNoMse viziSTa strI yadi manuSyoMko narakake mArgameM lejAnekeliye sabase agresara upasthita hai, taba he durdaiva ! tU apaneko vyartha hI kyo khinna banAtA hai? kyoMki terA jo kArya hai vaha to isa prakArakI strIse hI siddha hojaaygaa| bhAvArtha- manuSyoMko narakameM lejAnevAlA sabase pradhAna yadi koI hai to vaha strI hI hai / duSkarmoMko jo adhyAya NAVIGAR
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhanagAra | usake kAraNa kahate haiM so kevala isIliye ki ve usake sUtradhAra haiM / striyoMke rAgadvepakI utkRSTa koTI-antima sImA batAnekeliye usakI upapatti dikhAte haiM: vyaktaM dhAnA bhIrasAvazeSau rAgadveSau vizvasarge vibhaktau / yadraktA svAnapyasUna vyeti puMse puMsopi strI hantyasun drAgviraktA mAluma paDatA hai mAno vizva-jagatako utpanna karate samaya sRSTikartA-pramAne jaba strIko utpanna kiyA taba rAga aura dveSake sampUrNa skandhase hI usako banAyA aura usake bana cukanepara rAga aura dveSakA jo bhAga avazeSa rahA vaha saba usane apanI samasta sRSTi meM vibhakta krdiyaa| kyoMki rAga aura dveSakI antima sImA strImeM hI pAI jAtI hai| yadi vaha rAga karane lage-kisI puruSapara Asakta hojAya to dhanadhAnyAdikakI to bAta hI kyA vaha usa puruSako apane prANataka bhI de DAlatI hai / aura yadi vaha virakta ho jAya- dveSa karane lage to zIghra hI usa puruSake prANoMkA saMhAra bhI krddaale| bhAvArtha--khiyoMke rAga aura dveSa donoM hI sarvotkRSTa hokara bhI sabase adhika bhayaMkara bhI haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: dadAti rAgiNI prANAna harati dveSiNI punH| rAgovA yadi vA dveSaH kopi lokottaraH khiyaH // strI yadi rAga karane lagatI hai to apane prANoMko dedetI hai aura yadi dveSa karane lagatI hai to vaha dUsaroM ke prANoMko leletI hai / isa prakAra striyoMkA rAga ho yadvA dveSa, dono hI lokottara haiN| "samyakacAritrakA ArAdhana karanevAloMko sadAcArakI vizuddhikeliye dRSTAMtarUpase strIcaritrakI bhAvanAkA upadeza dete haiM: adhyAya | 374 pa LAT
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ raktA devaratiM sarityavAnapaM raktA'kSipatpaGguke, kAntaM gopavatI dravantamavadhIcchittvA sapatnIziraH zUlasthena malimlucena dalitaM svoSThaM kilAkhyatpati, cchinna vIravatIti cintyamabalAvRttaM suvRttaiH sadA // 77 / / rAjA devaratikI rAnI raktAne paMgu puruSapara Asakta hokara apane patiko nadImeM paTaka diyA thA; yaha bAta prasiddha hai / gopavatIne apanI sapatnI-sautake zirako kATakara bhAgate hue patiko bhI mAraDAlA thA, isa bAtako bhI saba loga jAnate hI haiN| aura vIravatIne kuzUlameM chipakara baiThe hue malimluca-aGgAraka nAmake coradvArA apane oSThake khaNDita kiye jAnepara bhI apane patidvArA usakA kATA jAnA jAhira kiyA thA, yaha bAta bhI AgamAnusAra prAyaH vidita hI hai| aisI hI bAtoMko dekhakara kahanA paDatA hai ki striyoMke doSa aura unakA caritra bilakula durgama hai / ata eva samyak cAritrakA ArAdhana karanevAle mumukSuoMko apane sadAcArako zuddha rakhaneke liye aura usakI vRddhikeliye abalAoMke caritra aura doSoMkA niraMtara vicAra karanA cAhiye / jisase ki li. yoMmeM vairAgyakI siddhi aura brahmacaryakI vRddhi ho| isa prakAra strIdoSa bhAvanAkA varNana karake aba kramaprApta strIsaMsargakA varNana karanA cAhate haiN| usa meM yahA~para sabase pahale, striyoMko dUra hI se choDadenA cAhiye-unakI saMgati na karanA caahiye| yaha bAta upapattipUrvaka batAte haiM: siddhiH kApyajitendriyasya kila na syAdityanuSThIyate, suSThAmutrikasiddhaye'kSavijayo dakSaiH sa ca syAd dhruvam / adhyAya
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ angAra dharmaH 376 cetaHsaMyamanAttapaHzrutavatopyetacca tAvadbhaved, yAvatpazyati nAMganAmukhamiti tyAjyAH striyo dUrataH // 78 // jisane indriyoM ko nahIM jItA-jo unako apane vazameM nahIM kara sakA hai aise manuSya ke isa lokasambandhI athavA paralokasambandhI koI bhI siddhi-abhISTa arthakI prApti nahIM ho sakatI / yaha bAta AgamameM kahI huI hai| nItizAstrameM bhI aisA hI kahA hai| yathA " nAjitendriyasya kApi kAryasiddhirasti "-jo indriyoMpara vijaya prApta nahIM kara sakA hai usa manuSyake kisI bhI kAryakI siddhi nahIM ho sktii| ata eva jo dakSa puruSa haiM jo apane Atmahita jaise paralokasaMbaMdhI kAryake siddha karanemeM udyata haiM ve apane usa prayojanako siddha karanekeliye indriyoM para vijaya prApta karanekA acchI taraha anuSThAna kiyA karate haiM-cakSurAdika indriyoMko acchI taraha apane vazameM karanekA prayatna kiyA karate haiN| kiMtu yaha bAta nizcita hai ki yaha indriyavijaya taba taka nahIM ho sakatA jabataka ki cittakA saMyamana na kiyA jAya / manakA nirodha karanepara hI indriyoMpara vijaya prApta ho sakatA hai / isI prakAra una sAdhAraNa puruSoMkI to bAta hI kyA, jo ki tapa aura jJAnake abhyAsase zUnya haiM; kiMtu jo tapakA aura zrutakA niraMtara ArAdhana karanevAle haiM jo ina viSayoMmeM niSNAta haiM unake bhI manakA nirodha tabhI taka ho sakatA hai jabataka ki ve aGganAoMkA mukha nahIM dekhate / isase siddha hai ki Atmahita cAhanevAle bhavyoMkeliye ye striyAM sadA choDadeneke hI yogya haiN| bhAvArtha- jaba indriyoM ke adhIna hue puruSakA koI bhI kArya siddha nahIM ho sakatA hai| taba Atmahita jaisA sarvotkRSTa kArya to siddhahI kisa taraha ho sakatA hai / vaha to tabhI middha ho sakegA jaba ki strIsaMsargakA bhI parityAga kara diyA jAya / kyoMki strIsaMsargase yogiyoM aura jJAniyoMkA bhI mana caMcala ho jAtA hai, usakA ve nirodha nahIM kara sakate, aura unakA citta saMyata nahIM ho sktaa| evaMca manake saMyata hue binA ve mekSako bhI prApta nahIM kara sakate / ata eva siddha hai phi mumukSuoMko aGganAoMkA mukha bhI na dekhanA cAhiye aura strI mAtrakI saMgati bhI na karanI cAhiye / vadhyAya 376,
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 377 adhyAya 4 SEEMAM Math aasha aasara aGganA zabdakA artha prazasta aGgavAlI -suMdarI hotA hai / ata eva koI kaha sakatA hai ki yahAMpara sunda riyoMke hI mukha dekhane kA niSedha kiyA hai, jo sundarI nahIM haiM unake mukha dekhane AdikA isase niSedha nahIM hotA / kintu use samajhanA cAhiye ki yAMpara aGganA zabda kevala upapatti keliye hI AyA hai / tyAjyatA ke upadeza meM sAmAnyase strIzabdakA hI pATha hai / kyoMki sadAcAra meM viplava strImAtrake saMsarga se hojAyA karatA hai / ata eva liye strImAtrakI saMgati tyAjya hai; aisA hI samajhanA caahiye| kahA bhI hai kiH - jJAniyoMne tapaHsiddhike do hI kAraNa batAye haiM / eka to striyoMko na dekhanA - strImAtrakI saMgati na karanA, aura dUsarA zarIra ko acchI tarahase kSINa banAnA anaza Adi karake athavA AtApanAdi yogake dvArA usako kRSa karanA / 1 dvayameva tapaH sidvau budhAH kAraNamUcire / yadanAlokana strINAM yaca saMglApanaM tanoH // rAgI jIva pahale kAminiyoMke kaTAkSapAtakA nirIkSaNa karanekI tarapha unmukha hotA aura usake bAda phira bhI durbhAboM meM pravRtta hotA hai| isI kramase aMta meM jAkara vaha tatvarUpa pariNata ho jAtA hai, isa bAtako dikhAte a. dha. 48 suvibhramasaMbhramo bhramayati svAntaM nRNAM dhUrtavata, tasmAd vyAdhibharAdiveoparamati vrIDA tataH zAmyati / zaGkA vanhirivodakAttata udetyasyAM gugeH svAtmavad, vizvAsaH praNayastato ratiralaM tasmAcatastallayaH // 79 // 377
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dharma 378 jinakI bhRkuTiyAM dekhate hI manako hara liyA karatI haiM- ApAta-ramaNIya haiM una varAGganAoMkA vibhramasAdara yA sAmilApa nirIkSaNa manuSyoMke svAnta-manako bhrAnta banA detA hai- vyAkula karadetA athavA ayathArtha bhAvakI tarapha isa tarahase jhukA detA hai, jaise ki dhatUrA pInevAlekA mana bhrAnta aura vyAkula ho jAtA hai, tathA usako sapheda bhI vastu pIlI dIkhane lagatI hai / isI prakAra kAminI kaTAkSakA nirIkSaNa kara bhrAMta aura vyAkula huA manuSya ahitakara bhI striyoMko hitakara samajhane lagatA hai| cittake bhrAMta ho jAnepara usase lajjA isa tarahase nivRtta hojAtI hai jaise ki rAgake udrekako pAte hI vaha dUra hojAyA karatI hai| kyoMki atyaMta rAgI manuSyako kisI prakAra kI bhI lajjA nahIM rhtii| lajjAke dUra hojAnepara manameM zaMkA-bhaya, jalase agnikI taraha, zAMta hojAtI -naSTa hojAtI hai| usako lokaniMdA yA guru AdikA bhaya nahIM rhtaa| isa prakAra nirbhaya hokara vaha kAmI apanI abhISTa kAminIpara isa tarahase vizvAsa karane lagatA hai jaise ki mumukSu puruSa guruoMse adhyAtmatatvakA upadeza sunakara nija svarUpameM zraddhA karane lagatA hai / vizvAsake udbhUta hote hI kAminImeM usakA praNaya-premaparicaya bhI usI tarahase hone lagatA hai jase ki guruke nimittase AtmasvarUpameM bhavyoMke huA karatA hai| isake anaMtara jaise ki koI sAdhu AtmasvarUpa meM acchI taraha ramaNa karane lagatA aura aMtameM usameM lIna--ekatAna hojAtA hai usI prakAra kAmI puruSa bhI premaparicayake bAda apanI abhISTa nAyikAmeM paryApta rUpase ratikarma karane lagatA aura aMtameM lIna ho jAtA hai| kyoMki jisa prakAra sAdhuoMko apane zuddhAtma svarUpameM mamarasa hue vinA Atmika sukhakA anubhavana nahIM ho sakatA usI prakAra kAmiyoMko bhI kAminiyoMmeM lIna hue vinA sukhAnubhava nahIM ho sakatA / ata eva ve tallIna hojAte haiM-samarasIbhAvako dhAraNa karane lagate haiN| kahA bhI hai ki:-- labdhAyatipragalbhA ratikarmaNi paNDitA vibhurdkssaa| AkrAntanAyakamanA nimyuuddhvilaasvistaaraa| surate nirAkulAsau dravatAmiva yAti naaykaayaaj| na ca tatra vivektumalaM koyaM kAhaM kimetaditi // adhyAya
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 379 sneha athavA vazitvako prApta huI pragalbhA nAyikA jo ki ratikarmameM paNDita vibhu dakSa aura AdhikAra prApta karacukI hai, jo vilAsakA vistAra karanemeM niyUMDha-pUrNatayA samartha hai nAyikake manapara vaha suratameM nirAkula hokara nAyakake aMgameM isa tarahase praviSTa hojAtI hai jaise ki koI patalA padArtha / usa samayameM bhinnatAkA bhAna bilakula nahIM hotaa| yahAMtaka ki yaha kauna hai, maiM kauna hUM, aura yaha kyA ho rahA hai isakI tarapha bhI usakA lakSya nahIM jaataa| aura bhI kahA hai kiH - samarasarasaraMguM gamiNa jiha raiyA vajhati / samarasarasaraMguggamiNa tiha joiya sijhaMti / / __ jisa prakAra rAgI puruSa-nAyaka aura nAyikA mila kara samarasake AnaMdakA anubhava kara karmabaMdhako prApta hote haiM usI prakAra yogijana AtmasvarUpameM lInatAke AnandakA anubhava kara siddhi prApta karate haiN| kAminiyoMke kaTAkSakA nirIkSaNa dekhanemAtrameM hI manorama kiMtu pariNAmameM atyaMta dAruNa -bhayAnaka. / hai| yaha bAta vakroktikI upapattidvArA batAte haiM: cakSustejomayamiti matepyanya evAgnirakSNo,reNAkSINAM kathAmitarathA tatkaTAkSA: sudhAvat / loDhA dRgbhyAM dhruvamapi caradviSvagapyapyAya:, svAntaM puMsAM pavidahanavadagdhumantavalanti // 8 // vaizeSikoMkA siddhAnta hai ki dIpakake samAna cakSurindriyameM bhI razmi-kiraNeM pAI jAtI hai| ata eva vaha PAREEKOREARRERARREREKARRANTHREAKERARIAREAKERARENAKETERENERENERA adhyAya
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ banabAra taijasa hai| tarkake liye isa siddhAMtako mAnakara yadi isapara vicAra kareM to mAluma paDatA hai ki ina mRganayanI kA miniyoMke netroMmeM yaha agni nahIM pAI jAtI / bhAsurarUpa aura uNNa sparza guNa se yukta bAdya sthUla sthira aura mUrta dravya jisakA ki dAhakatA hI lakSaNa hai, agni nAmape saMsArameM prasiddha hai / yaha agni to ina aGganAoMke netroMmeM nahIM pAI jAtI, kiMtu isase vilakSaNa hI koI agni inameM avazya pAI jAtI yA rahatI hai| kyoMki anya. thA- yadi vilakSaNa Agna nahIM hai to dekhiye ki, una aGganAoMke jina kaTAkSoMko loga amRtakI tarahase svAdu samajha kara pahale apane netroMke dvArA pIjAte haiM - unakA rasAsvAdana karalete haiM; ve hI kaTAkSa una manuSyoM ke usa manako jo ki dhruva--nityarUpakI apekSA sadA avikRta rahanevAlA aura vizvamAtrameM alAtacakrakI tarahase cAro taraphako ghUmanevAlA aura isapara bhI jo atyaMta aNu-jo yogiyoMke bhI sahasA lakSyameM na Asake aisA paramANuse bhI adhika sUkSma hai usako bhI bhasmasAt karanekeliye vajrAgnikI tarahase AtmAke bhItara prajvalita kyoM huA karate haiM ? bhAvArtha-yadi sAdhAraNa agni hI usameM pAI jAtI yA hotI jaisI ki vaizeSikoMne batAI hai, to usakA kArya prakAza yA dAha Adi bhI hotA; sI nahIM hotA balki amRtakI taraha loga usakA rasAsvAdana karane lagate haiN| isase mAluma paDatA hai ki cakSuoMmeM jisa taijasatAkI kalpanA vaizeSikoMne kI hai vaha usameM nahIM pAI jAtI / kiMtu yaha kahA jA sakatA hai ki ina mRganayaniyoMke nayanoMmeM koI vilakSaNa agni rahatI hai jo ki Uparase to amRtake samAna madhura mAluma paDatI hai aura bhItara jAkara vajrAgnike samAna kAma karatI hai / vive kako naSTa kara antarAtmAke hitako bhasma karadetI hai / isI liye to kahate haiM ki kAminiyoMke kaTAkSakA nirIkSaNa dekhane mAtrameM ramaNIya kiMtu pariNAmameM atyaMta dAruNa hai| kaTAkSanirIkSaNake dvArA kSaNamAtrameM hI manuSyake hRdayameM jo apane svarUpako abhivyakta karadene kI kAminiyoM meM zakti hai usako vidagdhoktike dvArA prakaTa karate haiM: - hRdyabhivyaJjatI sadyaH khaM puMso'pAGgavaligataH / adhyAya
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 381 satkAryavAdamAhatya kAntA satyApayatyaho // 81 // apAGga valgana-kaTAkSapAtake dvArA darzakake hRdayameM tatkSaNa hI apane svarUpako abhivyakta karadenevAlI kAntA-pramadA, aho, kitane kaSTa aura AzcaryakI bAta hai ki binA pramANake jabardastI hI sAMkhyoMke satkAryavAdako satya sAbita karadiyA karatI hai| bhAvArtha-sAMkhyoMkA siddhAnta hai ki: asadakaraNAdupAdAnagrahaNAt srvsNbhvaabhaavaat| zaktasya zakyakaraNAtkAraNabhAvAJca satkAryam // jitane bhI kArya haiM ve sabhI satarUpa haiM-sadA upasthita rahanevAle haiN| kyoMki eka to yaha niyama hai ki asatkI utpatti nahIM ho sakatI-jo padArtha nahIM hai vaha kabhI utpanna bhI nahIM ho sakatA / dUsare vaha kArya apane upAdAnako grahaNa karatA hai / yaha niyama hai ki upAdAnake guNa kAryameM AyA karate haiN| aura yaha bAta tabhI ho sakatI hai jaba ki kArya sat ho / kyoMki jo svayaM asat hogA vaha upAdAnake guNoMko bhI grahaNa kisa taraha kara skegaa| tIsare, eka padArthase sabhI kAryoMkI utpatti nahIM hotI, yadi kArya asatarUpa hotA to sabhI padArthoMse saba kArya utpanna ho sakate the| cauthe, jo padArtha jisa kAryake udbhUta karanemeM samartha hai usIse vaha utpanna-vyakta hotA hai. anyase nhiiN| yadi kArya asat hotA to cAhe jisa padArthase, cAhe jo padArtha utpanna ho sakatA thaa| pAMcaveM, kAryakAraNabhAva bhI tabhI bana sakatA hai jaba ki kArya sadpa ho / yadi kArya asat ho to cAhe jisase bhI vaha utpanna ho sakatA hai| kiMtu aisA nahIM hai / isase mAluma paDatA hai ki kArya sadpa hI hai / yaha sAMkhyoMkA siddhAnta yadyapi amatya hai pramANasiddha nahIM hai| phira bhI ye pramadAeM apanI ceSTAke dvArA jabardastI usako siddha karanekA prayatna karatI haiM ki unake kaTAkSakA nirIkSaNa karate hI manuSyake hRdayameM unakA svarUpa abhivyakta ho jAtA hai| aura phira ve hI ve dIkhane lagatI haiN| adhyAya
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 382 adhyAya 4 jo manuSya ina kAminiyoMke kaTAkSakA nirIkSaNa karanemeM pravRtta hote haiM ve aneka bhavataka yuktAyukta ke viveka se zUnya hojAte haiM, yaha bAta vakroktike dvArA batAte haiM: nUnaM nRNAM hRdi javAnnipatannapAGgaH, strINAM viSaM vamati kiMcidacintyazakti | no cetkathaM galitasadguruvAkya mantrA janmAntareSvapi cakAsti na cetanA'ntaH // 82 // yaha bAta nizcita mAluma hotI hai ki striyoMkA apAGga kaTAkSa manuSyoMke hRdayapara paDate apUrva-lokotara- aura jisakI zakti acintya hai aise viSako ugalatA hai / anyathA usake paDate hI AtmAmeM cetanAzaktiko itanI gADha mUrcchA kyoM AjAtI hai jo ki vaha sadguruoMke vAkyarUpI maMtrake prabhAvako bhI bhraSTa kara, isI janmakI to bAta kyA vaha cetanA janmAntara meM bhI prakAzita - prabuddha nahIM hotI / bhAvArtha - lalanAoM ke kaTAkSakA asara itanA tIvra hai ki usase manuSyoMkA viveka janmajanmAntarake liye bhI naSTa ho jAtA hai / aura usake sAmane sadgurukA upadeza bhI apanA kucha prabhAva nahIM dikhA sakatA / ata eva kahanA cAhiye ki vaha aisA alaukika- viSa hai ki jisakI zakti acintya hai- vicArameM nahIM AsakatI / kyoM ki yadi laukika viSa hotA to usakI zakti mAluma paDa sakatI thI aura mantradvArA dUra bhI ho sakatI thI / viSakA apaharaNa karane kI zakti rakhanevAle akSarasamUhako maMtra kahate haiN| laukika viSa kaisA bhI ho, maMtradvArA vaha dUra ho sakatA hai / kiMtu gurUpadeza jaise maMtra ko bhI jo itaprabha kara paralokataka sAtha jAtA aura apanA kArya-cetanAzakti - vivekakA nAza karatA hai aisA to koI acintyazaktikA alaukika hI viSa ho sakatA hai| 1 saMyamakA sevana - sAdhana karanevAle sAdhuoMke bhI manako ye striyAM Alokana saMbhASaNa Adi kisI bhI dhame 382
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakArase usake bhItara Akara aisA vikRta karadetI haiM ki jisakA sahasA pratIkAra nahIM ho sakatA / aisA bhaya utpanna karake unakA parihAra karanekeliye mumukSuoMko sAvadhAna karate haiM: Fill dharma anagAra citramekaguNasnehamapi saMyaminAM manaH / yathAtathA pravizya strI karoti svamayaM kSaNAta // 83 saMyamiyoMkA mana yadyapi ekaguNasneha hai phira bhI Azcarya hai ki jisa kisI bhI tarahase striyAM usameM praviSTa hojAtIM aura kSaNamAtrameM usako apane rUpa karaletI haiN| bhAvArtha--jisa padArthameM snigdhattva yA rUkSattva guNakA eka hI guNa-aMza-avibhAga praticcheda rahatA hai usakA kisI bhI dUsare padArthake sAtha baMdha nahIM ho sktaa| jaisA ki kahA bhI hai ki " na jaghanyaguNAnAm " jaghanyaguNa - eka avibhAgapraticchedase yukta padArthakA kisIke bhI sAtha baMdha nahIM hotA aisA niyama hai| aura yaha niyama hai ki baMdha honepara adhika guNavAlA kama guNavAleko apanerUpa pariNata karaletA hai / tathAca "bandhe'dhiko prinnaamiko"| kiMtu prakRtameM yaha bAta viruddha najara AnI hai ki striyoMkA ekaguNasnehavAle bhI saMyamiyoMke manase sambandha hojAtA hai aura ve usako apane rUpa karaletI haiN| ata eva isa virodhAbhAsakA parihAra karanekeliye aisA artha samajhanA cAhiye ki--saMyamiyoMkA mana yadyapi samyagdarzanAdika guNoM meM hI utkRSTatayA athavA ina utkRSTa guNoMmeM hI anurAga rakhanevAlA hai| yadvA ekaguNa--ekatvameM hI sneha rakhanevAlA hai; kyoMke mumukSu sAdhu samasta bAhya upAdhiyoMse rahita ekAkI honA cAhate haiM athavA zarIra aura karma nokarmake sambandhase bhI rahita hokara zuddhAtmasvarUpa hI honA cAhate haiN| phira bhI Alokana saMbhASaNa Adike dvArA usakI pravRtti striyoM kI tarapha jhukajAtI hai aura usase vaha vikRta hojAtA hai| ata eva sAdhuoMko apane brahmacarya mahAvratakI vRddhikeliye aura usake kAraNabhUta strIvairAgyakI siddhikeliye striyoMke sAtha Alokana saMbhApaNa bhI na karanA caahiye| adhyAya
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ HEATMASAJHASMANMATPATI __ thoDAsA bhI strIsaMparka--unakI saMgati yA saMsarga, saMyata puruSake svArtha-AtmakalyANako bhraSTa karadetA hai, aisI zikSA dete haiM:- . kaNikAmiva karkaTyA gandhamAtramapi striyaaH| svAduzuddhAM munezcittavRttiM vyarthIkara tyaram // 84 // jisa prakAra kacarIkI gandhamAtrase hI svAdu-madhura aura zuddha-svaccha pavitra bhI godhUmacUrNa-ATA kharAba hojAtA hai usI prakAra striyoMkI gaMdhamAtrase hI muniyoMkI svAduzuddha-Ananda aura vItarAgatAse yukta mI manovRtti kSaNamAtrameM kharAba hojAtI hai| .' bhAvArtha-muniyoMkI samasta pravRttiyAM karmakSapaNakeliye huA karatI haiN| ata eva zuddhAtmasvarUpake anubhavase utpanna hue AnaMda aura vItarAgatAse yukta manovRttikA bhI prayojana karmakSapaNa hI hai| kiMtu triyAkA Alokana sparzana saMbhASaNa kathopakathana AdikI to bAta hI kyA, gaMdha bhI usa manovRttiko malina banAkara vyartha karadetI hai| kyoMki usase jo prayojana siddha honA cAhiye so na hokara viruddha hI artha-prayojana siddha hotA hai| kokA kSaya na hokara saMcaya hI hotA hai / ata eva sAdhuoMko striyoMkA saMsarga aisA darase hI choDa denA cAhiye ki jahA~se unakI gaMdha bhI na Asake / tabhI unakA prayojana siddha ho sakatA hai| anyathA nahIM / strIsaMgatike doSoMko dRSTAMtadvArA spaSTa karake batAte haiM: badhyAya sattvaM retazchalAtpumAM ghRtavad dravati drutam / vivekaH sUtavatvApi yAti yoSAniyogataH // 85 //
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 385 . striyAM agnike samAna haiM. ataeva unake sambandhase -sagatise manuSyoMkA satva-prazasta manoguNa reta - vIryake chalase ghIkI taraha uDa jAtA ha / mAluma bhI nahIM par3atA ki vaha kahAM gayA / bhAvArtha manuSyoM ke saca aura vivekako naSTa karanekeliye strIsaMparka aisA samajhanA cAhiye jaise ki ghI aura pArekeliye agnikA sambandha / abhISTa kAminiyoMkI viziSTa ceSTAeM baDe bhArI mohake Avezako utpanna karadetI haiM, yaha bAta vakro ktike dvArA batAte haiM: vaidagdhImayanarmavakrimacamatkArakSaratsvAdimAH, sadhUlAsyarasAH smitadyutikiroM dUre giraH subhruvAm / tacchroNistanabhAramantharagamoddAmakvaNanmekhalA, maJjIrAkulitopi machu nipatenmohAndhakUpe na kaH // 86 // rasika ceSTAeM hI jinakA prakRta prayojana hai aise narma aura vakrimA-parihAsakoli aura kuTilatAoMke nimittase utpanna honevAle camatkAra-visayake Avezase jinameM madhuratA-zrotra aura hRdayakI AhlAdakatAkA rasa jhara rahA hai / aura jinake sAtha sAtha bhRkuTiyoMke lAsya-nRtya-snigdha saMcAlanakA bhI rasa ArahA hai| evaM jinase smita-ISad hAsa aura dyuti-kAnti cAro taraphako phaila rahI hai / sundarI lalanAoMke vacana to dUra hI adhyAya 1-akarkaza premotpAdaka / a. dha. 49
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra raho kyoMki ve to mokSamArgake atyaMta pratibaMdhaka haiM, ata eva unake viSayameM to yahAM kucha kahanekI AvazyakatA hI nahIM hai| kiMtu kahanA yaha hai ki aisA kauna manuSya hai jo ki ina pramadAoMke zroNi-kaTi aura stanake bhArase-kaTi aura kucoMkI gurutAko na sahaneke kAraNa gamanake manthara-manda hojAnese uddAma-udAra gambhIra madhura dhImI dhvani-raNa jhaNa zabda karate hue mekhalAke maMjIroMse-razanA, nUpuroMke zabdoMko sunate jhaTiti vikSiptacitta hokara mohake andhakUpameM nahIM girapaDatA / bhAvArtha-- kAminiyoMke bhRkuTisaMcAlanakA rasAnubhava Adi to AtmahitakA sAkSAt hI virodhI hai| ata eva usakI tyAjyatAkA to upadeza hI kyA deM; kyoMki mumukSuoMko vaha to sabase pahale hI tyAjya hai| kiMtu unheM cAhiye ki kAminiyoMkA saMparka karanA-saMgatimeM rahanA bhI ve isa tarahase choDadeM ki jahAMse unakI mekhalAdikA zabda kAnoMmeM paDakara kahIM unake manako vikSipta-mUrchita na karade / kyoMki jaba nUpuroke zabdako sunakara hI manuSyoMkA mana vyAkula hojAtA hai taba usake usa taraha ke vacanoMkI to bAta hI kyA hai| striyoMke sAtha saMbhASaNa karaneke doSa batAte haiM:mamyagyogAgninA rAgaraso bhasmAkRtopyaho / ujjIvati punaH sAdhoH strIvAksiddhauSadhIbalAt // 87 // samIcIna yoga-samAdhirUpI agni-prayogabanhike dvArA bhasmarUpa-dagdha kiyA gayA bhI sAdhuoMkA rAgarUpI rasa - moharUpI pArada, aho, AzcaryakI bAta hai ki striyoMke vacanarUpI siddhauSadhIke balase phira ujjIvita hojAtA hai-prANa dhAraNa karaletA hai| bhAvArtha-jisa kaSAyako sAdhugaNa baDI muzkilase dhyAna dhAraNA aura samAdhI Adi aneka upAyoMke dvArA zAMta yA kSINa karapAte haiM vahI kaSAya striyoMke sAtha saMbhASaNa karanese kSaNamAtrameM phira uddIpta hojAtA hai| adhyAya
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 387 jaise ki aneka prayogoM- AgnasaMskAroMke dvArA bhaSma banAyA gayA bhI pArA siddhauSadhIke dvArA phira pArA hojAtA hai| nitAmvaniyoMke AliGganasambandhI phalakA vicAra karAte haiM:- . pazcAhahirvarArohAdo:pAzena tanIyasA / badhyatentaH pumAn pUrva mohapAzena bhUyasA // 8 // yaha puruSa ina nitambiniyoMke atyaMta tuccha bAhupAzameM to bAhirase aura pIchese baMdhatA hai kiMtu bhItaraAtmA yA hRdayameM to usake pahale hI baDe bhArI mohapAzameM baMdha jAtA hai| bhAvArtha --bAhirase yadyapi dekhanemeM zarIrase striyoMkA AliMgana tuccha mAluma paDatA hai kiMtu isake kAraNabhUta mohake nimitrase AtmAkA karmake sAtha jo baMdha hojAtA hai vaha baDA bhArI hai, jo ki bahidRSTiyoMkI dRSTimeM nahIM AsakatA, aura jo usake pahile hI hojAtA hai / kyoMki AliGganake liye mUJchita pariNAmoMke hote hI karmabandha to ho hI jAtA hai| phira cAhe AliGgana ho yA na ho| ___ striyoMke avalokanAdise honevAle doSoMkA upasaMhAra karate haiM:-- . dRSTiviSadRSTiriva hkkRtyaavtsNkthaagnivtsnggH| strINAmiti sUtraM smara nAmApi grahavaditi ca vaktavyam // 89 // he sAdho ! tujhako striyoMke viSayameM ina sUtroMkA sadA smaraNa karanA cAhiye--niraMtara adhyayana aura / vicAra karanA cAhiye / kyoMki ina sUtroMse aneka artha siddha ho sakate haiN| nAnA arthoke prarUSaka vAkyoMko hI adhyAya
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 388 sUtra kahate haiN| ve sUtra isa prakAra haiM ki--triyoMkI dRSTi dRSTiviSa sarpakI dRSTike samAna hai| jisa prakAra kitane hI viziSTa sapaukI dRSTi meM hI itanA ugra viSa hotA hai ki usake paDate hI manuSya mUJchita hojAte haiM aura unakA bala kSINa hojAtA hai| usI prakAra striyoMke kaTAkSakA bhI pAta hote. hI manuSya mohita ho jAte haiM aura unake satva--parAkrama yA manobalakA mardana hojAtA hai / isI prakAra khiyoMkI kathA-pArasparika bhASaNako, kRtyAke samAna samajhanA caahiye| jisa prakAra mAraNa vidyA manu pyoMke prANoMkA sahasA saMhAra karaDAlatI hai, usI prakAra yaha kathA bhI sAdhuoMke saMyamarUpI prANoMkA turaMta apaharaNa kara letI hai| aura unakA saMsarga agnike samAna hai| jisa prakAra agnimeM yadi ratnako DAla diyA jAya to vaha bhasma ho jAtA hai, usI prakAra striyoMke zarIrakA sparza hote hI saMyamaratna khAkameM mila jAtA hai| ' isa prakAra ye tIna sUtra haiM / kiMtu inake Upara eka vaktavya bhI hai| usakA bhI sAdhuoMko sadA smaraNa karanA cAhiye / vaha isa prakAra hai ki-striyoMkA nAmamAtra bhI graha ke tulya hai / kyoMki jisa prakAra bhUtAdikase AviSTa huA puruSa vikSiptamana ho jAtA hai usI prakAra striyoMkA nAmamAtra sunanese bhI vikSipta ho jAtA hai| striyoMke saMsargajanya doSoMkA upasaMhAra karate haiM kiM bahunA citrAdisthApitarUpApi kathamapi narasya / hRdi zAkinIva tankI tanoti saMkramya vaikRtazatAni // 9 // adhyAya . 1- pahilA sUtra / 2-dUsarA sUtra / 3-tIsarA sUtra | 4- sUtrAmeM jo abhiprAya na Asake usako batAnekeliye jo sUtrase atirikta vacana kahA jAtA hai usako vaktavya athavA vArtika kahate haiN|
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ RAREHENERMANRAMESH mukhyarUpa jo sacetana striyAM haiM unakI to bAta hI kyA kiMtu jinakI kevala AkRti hI dekhanemeM AtI hai aisI citra pusta kASTha AdikameM sthApita-Aropita bhI lalanAeM kisI tarahase-prajJAdoSase athavA anya kisI prakArase manuSyoMke hRdayameM zAkinIkI tarahase saMkrAnta hokara usase saikaDoM hI vikRta ceSTAeM karAdetI haiN| aura adhika kyA kaheM ? bhAvArtha-ajJAnI aura rAgI manuSya striyoMke citrako dekhakara hI jaba vikRtamana hokara aneka kuceSTAeM karane lagate haiM jinameM ki kevala unakI AkRtikA hI AropaNa kiyA jAtA hai| to sAkSAt striyoMke saMsargase to, na mAluma, kyA kyA anartha nahIM ho sakate / zAkinIke zarIrameM praveza karajAnepara jo jo ceSTAeM manuSya karatA hai ve saba mantramahodadhi Adi graMthoM meM batAI huI haiN| tathA striyoMke saMsargase jo ceSTAeM karatA hai unako hama pahale likha hI cuke haiN| isa prakAra strIsaMsargake doSoMkA vyAkhyAna kara aba kramaprApta unakI azucitAkA varNana pAMca padyoMmeM karanA cAhate haiN| usameM pahale sAmAnyase striyoMke kezapAza mukha aura AkRti-zarIrakA jo ki AhAryaramaNIya kiMtu jhaTiti viparyAsake utpanna karanevAle haiM, vyAkhyAna karate haiN| jisase ki mumukSuoMko muktikA udyoga karanemeM sahAyatA prApta hoske| kyoMki azucitAkI bhAvanA-vicAra vairAgyakA kAraNa hai gogarmudvayajanaikavaMzikamupaskArojjvalaM kaizikaM, pAdukRdgRhagandhimAsyamasakRttAmbUlavAsotkaTam / baccAya . / 1- yathA - khadho khadho pabhaNai luMcai sIsaM Na yANae kiNpi| . gaya ceyaNo hu vilavai uDDhaM joei aha Na noei //
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra mUrtizcAjinakRdUhAtapratikRtiH saMskAraramyA kSaNAd, byAMjiSyanna nRNAM yadi svamamRte kastaSudasthAsyata // 91 // striyoM aura puruSoMke kezapAsa mukha aura zarIrakA vAstavika svarUpa dekhA jAya to kucha aura hI hai / kezasamUha to, gau baila bhaiMsa Adi pazuoMkI makkhiyoMko uDAnekA jo vyaMjana athavA pUMcha ke bAloMkA jo gucchA usI vaMzameM, utpanna huA hai| kyoMki jo usa vyajanakA gotra hai vahI nindya gotra strI aura puruSoM ke bAloMkA bhI hai| isI prakAra yadi mukhako dekhA jAya to jaisI camAroMke gharameM durgandha AyA karatI hai vaisI hI isameM AtI hai| zarIrako yadi dekhA jAya to usako bhI ThIka vaisA hI samajhanA cAhiye jaisI ki camAroMke yahAMpara raMgI mazaka huA karatI hai| kiMtu dekhate haiM ki ye tInoM hI apane isa vAstavika rUpako logoMke sAmane prakaTa na kara unhe viparyAsa hI utpanna karAte haiN| striyoMke sAmane puruSoMke aura puruSoMke sAmane striyoMke kezasamUha apaneko saMskAra-abhyaGga snAna sugandhita dhUpanAdike dvArA ujjvala-sundara sugandhita manohara aura pradIpta prakaTa karate haiM / mukha apaneko tAmbUlakI sugandhase sugandhita manohara aura mahAn prakaTa karatA hai / tathA zarIra bhI snAnAmulepanAdike dvArA apaneko ramaNIya prakAzita karatA hai / parantu kSaNabharakeliye bhI yadi ye aisA na kareM-saMsArake striyoM aura puruSoMko apane svarUpake viSayameM viparyAsa utpanna karAnekA prayatna na kareM to phira kauna buddhimAn manuSya hogA jo ki amRtapada-mokSakaliye tapasyAdi karanekA prayatna kare / bhAvArtha:- yadyapi ye tInoM hI logoMko viparyAsa hI utpanna karAte haiM phira bhI mumukSuoMko cAhiye ki ve inake viparyAsameM na Akara inake vAstavika svarUpakA hI vicAra kiyA kareM; jisase ki unake nirvedakI siddhi hokara abhISTa prayojana-mokSake sAdhanameM bhI sahAyatA prApta ho| jo kAmase andhA huA puruSa apanemeM utkarSakI saMbhAvanA karatA hai, apaneko mahAn samajhane lagatA hai usake prati dhikkAra prakaTa karate haiM: badhyAya
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dharmaH . kucau mAMsagranthI kanakakalazAvityabhisaran,sudhAsyandItyaGgatraNamukhamukhakledakaluSam / pibannoSThaM gacchannapi ramaNamityArtavapathaM, bhagaM dhik kAmAndhaH svamanu manute svaHpatimapi // 92 // khiyoMke kucoMko jo ki gadAke AkArameM bana jAnevAlI mAMsakI graMthI-gAThe haiM unako pInatA unnatatA aura kaThinatA guNake kAraNa suvarNakA kalaza samajha kara jaba AliGgana karane lagatA hai, tathA zarIrake vraNake samAna atyaMta azucirUpa padArthake bahane yA nikalaneke dvArake sadRza mukhake kledase kazmala hue oSThako jaba amRtakA jharanA samajha kara pIne-cUsane lagatA hai-unake rasakA svAda lene lagatA hai, aura jaba rajake vahaneke mArga yonirandhrako atyaMta ramaNIya sthAna samajha kara bhAgane lagatA hai, usa samaya kAmase andhA huA yaha puruSa--jisako ki manmatha-mohake kAraNa vastukA vAstavika svarUpa sUjhatA hI nahIM hai| dhikkAra hai ki dUsare sAdhAraNa manuSyoMkI to bAta hI kyA, sva pati-indrase bhI apaneko adhika utkRSTa samajhane lagatA hai| bhAvArtha-jo itanA kAmase andhA hojAtA hai ki atyaMta azuci aura aspRzya padArthoM meM bhI ramaNa karane lagatA hai tathA unake sevana karane meM bhI jo itanA rAga karane lagatA hai ki ina vastuoMkI prAptike sAmane uttama vyaktiyoMko bhI hIna mAnane lagatA hai usako aba dhikkAra deneke sivAya aura kyA kheN| jisa samaya dRSTi striyoMke zarIrameM anurAga karanekI tarapha pravRtta ho ki usI samaya - jhaTiti prabuddha huA unake svarUpakA parijJAna hI utpanna honevAle mohako dUra kara sakatA hai, yahI bAta dikhAte haiM: retaHzoNitasaMbhave bRhadaNusrotaHpraNAlIgaladgoMgAramalopalakSitanijAntarbhAgabhAgyodaye / IS 391
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghA . tanvIvapuSIndrajAlavadalaMbhrAntau sajantyAM dRzi, drAgunmIlati tattvadRg yadi gale mohasya dattaM padam // 93 // tanvaGgI-lalanAoMke zararikA yadi vAstavika svarUpa dekhAjAya to vaha zukra aura zoNitako utpanna karanekA sthAna athavA inako utpanna karanevAlA hai / tathA isameM praNAlikAoM-morioMke samAna jo baDe aura choTe chidra pAye jAte haiM unase atyaMta glAnike utpAdaka viSTA mUtra nAka thUka zleSmA prasveda prabhRti bahate hue mala logoMko isa bAtakA anubhava yA jJAna karAdete haiM ki inake antarbhAgameM-bhItara kitanA aura kaisA mAgyakA udaya hai| phira bhI yaha zarIra jaisA ki Upara bhI kahA jA cukA hai logoMko bhrAMti-viparyAsa karAnemeM pUrNatayA samartha hai| kiMtu isakI tarapha dRSTike anurakta-viparyAsakI tarapha unmukha hote hI, nigAha jAte hI yadi sAdhuoMkA tattvajJAna jhaTiti jAgRta ho uThatA hai--zarIrake vAstavika svarUpakI tarapha unakA lakSya calA jAtA hai, to kahanA cAhiye ki unhoMne mohake galepara paira dediyA / lAta mArakara cAritramohanIya karmakA tiraskAra karadiyA aura usapara vijaya prApta karalI / bhAvArtha--jo striyoMke zarIrameM anurAgakA nimitta pAte hI tattvajJAnase kAma lete haiM aura usameM rAga na karake unake vAstavika svarUpa-azucitAkA vicAra karane lagate haiM ve hI sAdhu mohakarbhako jItakara apane brahmacaryameM vRddhi aura abhISTa padakI siddhi prApta kara sakate haiN| striyoMkA zarIra vastutaH sundara nahIM hai kiMtu ramaNIya AhAra vastra bhUSaNa anulepanAdikI sajAvaTase vaisA mAluma paDane lagatA hai, isI bAtako prauDhokti ke dvArA prakaTa karate haiM: - varca:pAkacaruM jugupsyavasatiM prasvedadhArAgRhaM, bIbhatsaikavibhAvabhAvanivahanirmAya nArIvapuH / adhyAya
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra DHMIRASRAMERAKHELKHANKalinsa vedhA vedmi sarIsRjIti tadupaskArakasAraM jagata, ko vA klezamavaiti zINa rataH saMpratyayapratyaye // 94 // jisake nimittase hRdaya saMkucita hone lagatA hai aise bIbhatsa rasake hI utpanna honemeM Alambana yA udIpanarUpa doSa dhAtu mala prabhRti kAraNabhUta padArthoMke saMghAtoM-skandhoMse striyoMke aise zarIrako, jo ki upamukta AhArAdike pakAnekeliye mAnoM caru-baTaloIke samAna hai aura mUtra purISa Arta prabhRti glAnike utpAdaka padArthoke hI rahanekA mAnoM sthAna hai, nathA prasveda-pasInAke nikalane ke liye mAnoM dhArAgRha-nirjharasthAnake tu. lya hai, banAkara aba jo vidhAtA bhogopabhogake sAdhanabhUta padArthoMke hI prapaJcarUpa isa jagatko punaH punaH banAtA hai usakA sArabhUta prayojana eka hI mAluma paDatA hai / vaha yaha ki, aba usa zarIrakA upakAra karadiyA jAya-ina jagatke samasta uttama padArthoMse usa strIzarIrako sugandhita aura ramaNIya banA diyA jAya / kyoMki yaha carAcara jagat kAminiyoMke zarIrameM ramaNIyatAke saMpAdanadvArA hI kAmI puruSoMke manameM parama nivRtti-uparatiko utpanna kara sakatA hai| dekhate haiM bhI ki lokameM unhoMne ramaNiyoMke upabhogako hI parama puruSArtha mAnA hai| jaisA ki bhaTTa rudraTane bhI likhA hai ki rAjye sAraM vasudhA vasundharAyAM puraM pure saudhama / saudhe talpaM talpe varAGganAnaGgasarvasvam / / rAjyameM sArabhUta padArtha vasudhA- pRthvI hai| vasuMdharAkA bhI sAra nagara, aura nagarakA bhI sAra mahala hai| evaM mahalameM sArabhUta padArtha palaMga, aura palaMgakA bhI sArabhUta ramaNIya ramaNiyoMkA .ramaNasarvasva hai| ata eva kahanA paDatA hai ki asundara strIzarIrako suMdara banAne athavA usakI jugupsyatA yA azuciH tAko chipAnekeliye hI mAnoM brahmA bhogopabhogake sAdhana hI jisameM eka sAra haiM aise jagatkI bAra vAra raca adhyAya ANEKALKakakakakaal a. dha. 50
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 394 | nA karatA hai| athavA ThIka hI hai, saMpratyaya-atadguNa vastumeM tadguNatAkA Abhaniveza hI hai pratyaya-kAraNa jisakA aise sukhameM Asakta huA aisA kauna puruSa hogA jo ki kleza-duHkhakA anubhava karasake koI nhiiN| bhAvArtha-jugupsya bhI strIzarIrako vastrAdikoMke dvArA sajAkara aura usameM manojJatAkA pratyaya kara saMsArI jana jo sukhakA anubhava karate haiM usakA kAraNa kevala mithyAbhiniveza hI hai / jo bahirAtmA yA aise ajJAnI manuSya haiM ki jinakI buddhi niraMtara viSayoM meM hI acchI tarahase mUrchita rahA karatI hai aura jo striyoMke atyaMta nindanIya upastha sthAnameM hI lAlasA rakhate haiM unake duHsaha duHkhoMkA upabhoga karAne kI yogyatAse yukta asAdhAraNa kAraNarUpa udyogapara kheda prakaTa karate haiN|-- viSyandikledavizrambhasi yuvativapuHzvabhrabhubhAgabhAji klezAgniklAntajantuvrajayuji rudhirodgAraga) rAyAm / NAdyano yoninadyAM prakupitakaraNapretavargopasagaiM, mUrchAlaH svasyabAlaH kathamanuguNaye? taraM vaitaraNyam // 95 // adhyAya taruNI ramaNiyoMke zarIrarUpI narakabhUmike eka niyata sthAnameM avasthita, evaM kleda-ubalA huA-uSNadrava dravyarUpI durgandhiyukta jala nirantara bahatA rahatA hai, tathA jo kleza-nAnA prakArake duHkharUpI agnise saMtapta hue prANisaMghAtase pUrNa hai aura jo bAhira nikalate hue-bahate hue rudhirakI gardA glAnise udrikta hai, aisI yonirUpI nadImeM jo lampaTa-lAlasAyukta rahatA hai aura jo atyaMta kupita hue indriyarUpI pretavarga-nArakiyoMke upasarga-upadravoMse mUrchita hojAtA hai, aisA yaha ajJAnI manuSya kheda aura Azcarya hai ki vaitaraNI nadImeM apaneko tarane yA tarakara pAra hone yogya kisa taraha banA skegaa| . 394
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghamela AUTOurroupreETroupremASTERESPEPSIRAHMENTSXES bhAvArtha --striyoMkI yoni bilkula vaitaraNI nadIke samAna hai jaisA ki Upara batAyA jA cukA hai| jaba ki saMsArake sAdhAraNa ajJAnI jana isako nahIM tara sakate aura iMdriyoMke upasargoMko bhI nahIM saha sakate taba yaha kisa taraha kahA jA sakatA hai ki ve narakameM vaitaraNIko tarane meM kSama ho sakeMge aura nArakiyoMke upadravoMko bhA saha sakeMge, kabhI nahIM / ve avazya hI nArakiyoMke dvArA diye gaye duHkhoMko bhogate hue vaitaraNI meM paDe paDe saDeMge / ina duHkhoMse inake bacanekA upAya to yahI hai ki ye isa yoninadIko tarakara pAra hojAya-usameM ramaNa karane kI icchA hI na kareM aura indriyoMse parAjita na hokara unapara vijaya prApta kreN| kyoMki striyoMke atyaMta jugupsya sthAnameM ramaNa karanekI lolupatA rkhn| aura indriyoMke hI parAdhIna rahanA narakameM jAnekA hI prayatna karanA hai| isa prakAra azucitva bhAvanAkA nirUpaNa karake aba kramAnusAra vRddha puruSoMkI saMgati karanekA pAMca padyoMmeM vyAkhyAna karanA cAhate haiN| jisameM pahale nirantara hI apanA kuzala-Atmahita cAhanevAle mumukSuoMko mokSamArga - ratnatrayakA nirvahaNa karanemeM niSNAta sAdhuoMkI paricaryA-vaiyAvRtyake atizayarUpa karanekA upadeza dete haiM: svAnUkAGkazitAzayAH suguruvAgvRttyastacetaHzayAH, saMsArArtibRhadbhayAH parahitavyApAranityocchrayAH / pratyAsannamahodayAH samarasIbhAvAnubhAvodayAH, sevyA: zazvadiha tvayAtanayAH zreyaHprabandhepsayA // 96 // adhyAya 1-samyagdarzanAdikA udyotAdi rUpase ArAdhana karanekA nirUpaNa karate hue nirvahaNakA bhI svarUpa pahale likhA jA cukA hai|
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 396 he mumukSo sAdho ! isa brahmacaryake viSayameM zreya kalyANa athavA samyakcAritrake prabandha-avyucchittikA prApta karane kI icchAse- yadi tU Atmahita aura brahmacarya vratako pUrNa karanA cAhatA hai to tujhako niraMtara sadguruoM-una vRddha AcAryokI sevA-ArAdhanA karanI cAhiye jo ki nItikA sadA Adara karane vAle haiM usake jAnanevAle aura tadanukUla sadA vyavahAra karanevAle haiN| tathA jinakA kula pitA yA gurukA vaMza unake AzayoM manovRttiyoM ko sadA utpathameM jAnese aMkuzakI tarahase roke rahatA hai / kyoMki jo kulIna puruSa haiM ve durapabAdake bhayase- apakIrtike Darase kabhI bhI akRtyameM pravRtti nahIM karate-ve sadA duSkRtyoMse glAni hI kiyA || karate haiM / aura jinakA manobhU-kAmadeva yA usakA saMskAra, sadguruoM-samIcIna upadeSTAoMke vacanapara avasthAna karaneke kAraNa -unake upadezAnusAra calanese sarvathA asta ho cukA hai| tathA jinakI saMsArakI pIDAoMse bhIti vipula hogaI-jinakA saMvega pratikSaNa baDhatA hI jAtA hai| aura paropakAra - dUsaroke hitake siddha karane meM pravRtti karaneme hI jinako nitya harSakA atireka huA karatA hai / jo harSake sAtha sadA paropakArameM pravRtti kiyA karate haiN| jinakA mahAn udaya-mokSa nikaTakAlavattI hocukA hai-jo usI bhavameM yA kucha hI bhavameM mokSako prApta kareMge / jinake zuddha cidAnandAnubhavake anubhAvoM-tatkAla utpanna hue rAgAdikoMke prakSaya tathA jAtivara aura sakAraNavairake upazamana aura upasargoMke nivAraNa AdikoMkA udaya - utkarSa sadA banA rahatA hai, yadvA jinako samarasaubhAvake kArya buddhi tapa bala vikriyA auSadhi prabhRti RddhirUpa abhyudayakI prApti hocukI hai| bhAvArtha-kulInatAke kAraNa saMyata manovRtti, aura gurUpadezAnusAra niSkAmatAkI siddhi, baDhatA huA saMvega, sAnanda paropakArameM pravRtti, nikaTabhavyatA, zuddha cidAnandAnubhavake kAryakAraNakI prApti, ina chaha vizeSaNoMse yukta vRddhAcAryoMkI sAdhuoMko apane brahmacaryakI siddhikeliye avazya hI aura niraMtara ArAdhanA karanI cAhiye kyoMki aisA karanepara hI unakA brahmamahAbata nirmala raha sakatA hai / jaisA ki kahA bhI hai kiH adhyAya . ya: karoti gurubhASitaM mudA saMzraye vasati vRddhasaMkule / muJcate taruNalokasaMgatiM brahmacayamamalaM sa rakSati //
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 397 jo vyakti harSake sAtha gurUpadezake anusAra sadA vyavahAra karatA hai aura taruNa puruSoMkI saMgati choDakara vRddha puruSoM ke bIca sadA unake nikaTa hI rahatA hai, kahanA cAhiye ki vaha vyakti apane brahmacarya vratako nirmala rakhatA hai| vRddha aura itara puruSoMkI saMgatiyoMke phalameM jo antara hai usako batAte haiM: - kAluSyaM pusyudIrNa jala iva katakaiH saMgamAdvayeti vRddharazmakSepAdivAptaprazamamapi laghudeti taSiGgasaGgAt / / vAbhirgandho mRdIvodbhavati ca yuvabhistatra lInopi yogAd, . rAgo drAgvRddhasaGgAtsaraTavadupalakSepatazcaiti zAntim // 97 // yathAyogya nimittako pAkara manuSyoMke hRdayameM uddhRta huA kAluSya-dveSa zoka bhayAdirUpa saMkleza athavA inake dvArA prakaTa honevAlA kaSmalabhAva vRddha puruSoMkI saMgatise--baDhate hue jJAna saMyamAdi guNoMse yukta puruSoMkI saMgatise isa tarahase prazamako prApta hojAtA hai jase ki nirmalI phalake cUrNakA sambandha pAkara jalakI paGkilatA prazAnta hojAyA karatI hai| kiMtu yaha prazAnta bhI kAluSya viTa puruSoMke saMsargase zIghna hI phira udbhUta ho jAtA hai| jase ki usa prazAnta jalameM yadi patthara DAla diyA jAya to usakA gadalApana zIghra hI phirase Upara AjAyA karatA hai| isI prakAra dUsarI bAta yaha bhI hai ki yadi manuSyoMke hRdayameM kaSAyabhAva lIna-anudbhUta ho-jo abataka jAgRta na huA ho to vaha taruNa-viTa puruSoMkI saMgatise isa tarahase udbhUta-udita hojAtA hai jaise ki jalake sambandhase mImeM gandha prakaTa hojAyA karatI hai / kiMtu vaha abhivyakta bhI kAluSya vRddha puruSoMkI saMgatise zIghra hI isa tarahase prazAnta hojAyA karatA hai jaise ki raMga badalanevAle karakeMTAkA udabhUta bhI varNa vaicitrya eka pattharake pheMkadene para jhaTiti dUra hojAtA hai| adhyAya 397
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 398 bhAvArtha-isa zlokake pUrvArdhameM pahale vRddha puruSoM aura pIche viTa puruSoMkI saMgati karanese jo manuSyoMko phala prApta hotA hai usako dRSTAMtadvArA prakaTa kiyA hai| aura uttarArdhameM pahale viTa puruSoM aura pIche vRddha puruSoMkI saMgati karanese jo phala prApta hotA hai usako udAharaNa dekara batAyA hai / ina donoM udAharaNoMse vRddha aura itara puruSoMkI saMgatike phalakA antara spaSTa hojAtA hai ki mumukSuoMko aura apane brahmacArI vratakI nirmalatA baDhAnekI icchA rakhanevAloMko sadA vRddha puruSoMkI hI saMgati karanI caahiye| yahAM eka bAta aura bhI dhyAna meM rakhanI cAhiye / vaha yaha ki, isa prakaraNameM vayakI pradhAnatAke sAtha sAtha jisameM jJAna saMyamAdika guNa bhI prakarSa rUpase pAye jAya usIko vRddha kahA hai / jaisA ki pahale bhI likhA jA cukA hai| prAyaH yaha bAta prasiddha hai ki yauvana avasthAke nimittase vikAra utpanna ho hI jAte haiM / ata eva jo taruNa puruSa haiM ve yadi atizayita guNoMse yukta bhI hoM to bhI unakI saMgatipara vizvAsa na karanA cAhiye / isI bAtako granthakAra prakAzita karate haiM: badhyAya apyadyadaguNaratnarAzirugapi svasthaH kulInopi nA. navyenAmbudhirinduneva vayasA saMkSobhyamANaH zanaiH / AzAcakravivartigarjitajalAbhogaH pravRttyApagAH, puNyAtmA pratilomayanvidhurayatyAtmAzrayAn praayshH||9|| || 398 jisa prakAra AzAcakra-diGmaNDalameM phaile hue aura garjanA karate hue jalake vistArase saba taraphako bharA huA, aura jisake bhItara ratnarAzi apanI dIptiko prakAzita karane ke liye sadA udyata rahA karatI hai, jo svastha--atizaya prasanna tathA kulIna--pRthvImeM saMzliSTa hai aisA samudra candramAke udayako pAkara dhIre dhIre atyaMta
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 22.6524ZREAKE kSobhako prApta hojAtA hai-vikRta hokara apanI svAbhAvika prakRtise calAyamAna hojAtA hai| aura pavitra gaGgAdika nadiyoMko unmArgagAminI banAtA huA apanA Azraya lekara rahanevAle matsyAdikoMko bhI prAyaH karake kuzalatAse bhraSTa karadetA hai| usI prakAra jo manuSya svastha-sadA acchI taraha prasanna athavA nirmala rahanevAlA hai, aura kulIna lokapUjita kulameM utpanna bhI huA hai, tathA jinake jJAna saMyamAdika guNoMkI dIpti bhI apanA prakAza karanekeliye pratikSaNa badhatI jAtI hai vaha bhI navIna vaya-tAruvyako pAkara-yuvAvasthAmeM dhIre dhIre kSubdha hojAyA karatA hai| nirmalatA kulInatA aura jJAnasaMyamaprabhRti guNoM se yukta apanI sAvika prakRtise calAyamAna hokara aneka prakArake vikRta bhAvoMse yukta hojAyA karatA hai / tathA sotseka garjanA karanevAle mUDha lokoMke AzAcakrapratyAzA-abhilASAkI paramparAoMmeM vividha prakArase phase hue, bhogoM iSTaviSayake upayogoko acchI tarahase pUrNa karanevAlA banakara gaGgAdika nadiyoM ke samAna pavitra pravRttiyoM-mana vacana kAyakI kRtiyoMko unmArgagAmI banAtA huA viSayasevanameM pravRtta karAtA huA prAyaH karake apane Azrita rahanevAle ziSyAdikoMko bhI zreyomArga-Atmahitase bhraSTa karadetA hai| bhAvArtha-yauvana avasthAmeM prAyaH manuSya kulIna athavA jJAna saMyamAdike abhyAsameM niraMtara rahane para bhI vikRta ho hI jAtA hai aura sagarva garjanA karanevAle jaDa manuSyoMke AzAnvita bhogoMkI pUrti karanemeM unmukha ho hI jAtA hai - siddhi yA yantra mantrAdi batAkara unakI bhogopabhogasambandhI abhilASAoMke saphala banAnemeM sahAyaka ho hI jAtA hai| yaha isa avasthAkA hI doSa hai ki vaha isa prakArase apanI pravRttiyoMkA durupayoga kara DAlatA hai| aise manuSyakI saMgatise athavA sevA Adi karanemeM rahanese manuSya zreyomArgase bhraSTa hI ho sakatA hai / ata eva sAdhuoMko vRddhoMkI hI saMgati karanI cAhiye; kyoMki yuvAvasthAkA vizvAsa nahIM hai| jaisA ki laukika puruSa kahA bhI karate haiM ki: avazyaM yauvanasthena klIbenApi hi jantunA / vikAraH khalu kartavyo nAvikArAya yauvanam / / badhyAya KOK
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuvAvasthAmeM to napuMsakoMko bhI avazya hI kucha na kucha vikAra karalenA cAhiye / kyoMki yauvana nirvikAra rahanekaliye saMDA hI hai| . aura bhI kahA hai ki banagAra yasmintrajaH prasarati skhalitAdivocca,rAndhyAdiva prabalatA tamasazcakAsti / sattvaM tirobhavati mIkamivAbajAme, stadyauvanaM vinayasajjanasaGgamema // yauvanako pAkara manuSya skhAlata hone lagatA hai, jisase mAluma paDatA hai ki usameM rajoguNa acchI tarahase apanA prasAra kara rahA hai| isI prakAra yuktAyuktake vivekase rahita hokara usameM andhatA bhI AjAtI hai jisame mAluma paDatA hai ki usameM tamoguNa bhI apanI prabalatAko prakAzita kara rahA hai| kiMtu usakA satvaguNa mAnoM usake zarIrakI agrise Darakara hI chipA jAtA hai / isa prakArakA yauvana vinayaguNa aura satpuruSoMkI saGgatise hI nirvikAra raha sakatA hai| jo manuSya isa tAruNyako pAkara bhI nirvikAra rahate haiM unakI prazaMsA karate haiM: adhyAya durgepi yauvanavane viharan viveka,cintAmaNi sphuTamahattvamavApya dhanyaH / cintAnurUpaguNasaMpaduruprabhAvo, vRddho bhavatyapalitopi jagAdvinItyA // 99 //
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra yaha yauvanarUpI vana yadyapi durgama hai-duHkhake sAtha bhI loga isako pAra nahIM kara sakate aura isakA atikramaNa nahIM karasakate; phira bhI jo manuSya isameM vihAra karate hue bhI, sphuTa hai mahatva jisakA aise vivekarUpI cintAmaNiko pAkara, cintAke anurUpa guNasaMpattike mahAn prabhAvase yukta hojAte haiM ve dhanya haiM / aura aise puruSoMko jarA vikArase rahita rahanepara bhI jagatako zikSAdi denekI apekSA vRddha hI samajhanA cAhiye / bhAvArtha:-jo yuvA hokara bhI vivekase yukta rahate haiM aura guNoMse prabhAvita hojAte haiM ve dhanya haiN| yogya aura ayogya athavA hita aura ahita viSayameM vicAra karanekI caturatAko viveka kahate haiM / yaha viveka cintAmANi ratnake samAna hai| kyoMki isase abhilaSita padArthokI prApti hosakatI hai| isakI mahimA aura jagatpUjyatA prakaTa hai / kyoMki mokSake kAraNa saMyamakA bhI isIke nimittase sAdhana ho sakatA hai| ata eva isa vivekacintAmaNike nimittase manuSyoMko esI guNasaMpattiyAM icchAnurUpa prApta hojAtI haiM ki jinakA prabhAva-zaktivizeSa acintya hai / jo yauvanameM hI isa vivekake dvArA prApta hue guNaprabhAvase bhUSita hojAte haiM unhe yuvA na samajhakara vRddha hI samajhanA cAhiye / kyoMki ve bhI jagatko vRddhoMkI tarahase hI zikSAdika desakate haiM / kiMtu aise dhanya puruSa virala hI ho sakate haiN| ___ asAdhu aura sAdhu puruSoM ke sAtha saMbhASaNa yA saMsargAdi karanese jo phala prApta hotA hai usako dRSTAMtadvArA prakaTa karate haiM: suzIlopi kuzIlaH syAdurgoSTayA cArudattakt / kuzIlopi muzIlaH syAt sadgoSTayA mAridattavat // 1.. // S adhyAya ANNEL samIcIna aura prazasta AcaraNavAlA bhI puruSa dRSTa janoMkI saMgatimeM paDakara athavA unake sAtha saMbhA a. dha. 51
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra SaNAdi karake isa tarahase kuzIla-durvRtta yA durAcArI hojAtA hai jaise ki cArudatta seTha hogayA thA / tathA durAcArI bhI manuSya satpuruSoM-sajanoMkI saMgati pAkara yadvA unake sAtha saMbhASaNamAtra hI karake isa tarahase suzIla banajAtA hai jaise ki mAridatta rAjA banagayA thaa| isa prakAra vRddha puruSoMkI saMgati karanekA upadeza pUrNa huA aura usake sAtha sAtha pahale jo brahmacaryavratakI vRddhike kAraNabhUta strIvairAgyakI pAMca bhAvanAeM batAI thI unakA svarUpa nirUpaNa bhI samApta huaa| kiMtu inake sivAya pAMca bhAvanAeM aura bhI batAI haiN| yathA-1 strIrAgakathA zravaNa tyAga, 2 tanmanoharAGga nirIkSaNa tyAga, 3 pUrvaratAnusmaraNa tyAga, 4 vRSyeSTarasa tyAga, 5 khazarIrasaMskAra tyAga / sAdhuoMko apane brahmacarya mahAbratakI sthiratAke liye ina bhAvanAoMkA bhI pAlana karanA cAhiye aimA upadeza dete haiM: rAmAgagakathAzrutau zrutiparibhraSTosi cedbhaSTadRk, tadramyAGganirIkSaNe bhavasi cattatpUrvabhuktAvasi / ni:saMjJo yadi vRSyavAJchitarasAsvAde'rasajJosi cet saMskAre svatanoH kujosi yadi tatsidosi turyavrate 3 1.1 // he mAdho ! striyoM ke dvAga athavA striyoMke viSayameM rAgapUrvaka kiye gaye aise kisI bhI kathopakathanake jo ki una ramaNiyoMke viSaya meM gagatiko utpanna kara sakatA hai| sunaneke liye yadi tu aisA banagayA hai mAno tere kAna hI nahIM haiM-- atyaMta badhira aura unake mukha kuca trivalI javA nitamba prabhRti ramaNIya--manohara aGgAke badhyAya 1---ina dono kathAoMko kramase cArudatta caritra aura yazodhara caritrameM dekhanA cAhiye / 3-" nitya kAmAGganAdoSAzaucAni bhAvayan " isa zlokoM /
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ managAra dekhane ke liye netrahIna- andhA sarIkhA bananayA hai--unakA nirIkSaNa karaneke liye kabhI bhI apanI dRSTikA tU nikSepa nahIM krtaa| tathA pahale jo tene una ramaNIya ramaNiyoMke sAtha ramaNa kiyA thA usakA aba smaraNa karaneke liye yadi tU aisA banagayA hai mAno asaMjJI-amanaska hai-kabhI usakA smaraNa nahIM karatA aura vRSya dugdhAdika zukrake baDhAnevAle padArthoM aura abhISTa madhurAdika rasoMkA AsvAda leneke liye abhyAsataH sevana karaneke liye yadi tU arasajJa yA aisA bana gayA hai mAnoM tere jihvA hI nahIM hai| tathA apane zarIrakA saMskAra karaneke liye usako manohara atizayita aura kAntiyukta banAneke liye yadi tU bilkula hI parAGmukha hogayA hai mAnoM bRkSasarIkhA banagayA hai; to kahanA cAhiye ki tU cauthe mahAvrata-brahmacaryakI prauDha mahimAko prApta kara cukA / pUrvaratAnusmaraNa aura vRSyeSTa rasakA tyAga karane keliye pahale bhI likhA jAcukA hai / kiMtu yahAMpara dUsarI bAra phira varNana karanekA prayojana yaha hai ki brahmacarya vrata atyaMta duHsAdhya hai ataeva usakA pAlana karaneke liye sAvadhAnI rakhakara adhika prayatna karanA caahiye| kyoMki samasta vratoMmeM brahmacarya vrata hI kliSTa aura mahAna mAnA hai / jaisA ki kahA bhI hai kiH / akkhANa rasaNI kammANa mohaNI taha vANa babhaM ca / guttINa ya maNaguttI cauro dukkheNa sijhati / / indriyoMmeM rasanA, koMmeM mohanIya, vratoMmeM brahmacarya, Ara guptiyoMmeM manogupti, ye cAro hI bhAva baDI hI kaThinatAse siddha huA karate haiN| adhyAya vRSya dravpakA sevana karanese jo tRtI hotI hai usakA prabhAva manuSyapara kaisA paDatA hai yA usakA phala kaisA milatA hai so batAte haiM: ko na vAjIkRtAM dRptaH kaMtuM kaMdalayedyataH /
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ UrdhvamUlamadhaHzAkhamRSayaH puruSa viduH||1.2|| banagAra dharma manuSyoMko ghoDeke samAna banAdenevAle dugdha prabhRti vIryavardhaka padArthoMko vAjIkaraNa kahate haiN| isameM aisA kaunasA padArtha hai jo ki udduta-uttejita hokara kAmadevako udbhUta nahIM karadetA / sabhI sagarva vAjIkaraNa padArtha aise hI haiM ki jinake upayogase avazya hI kAmadeva jAgRta hojAyA karatA hai| kyoMki RSiyoMne puruSakA svarUpa urdhvamUla aura adhaHzAkha mAnA hai| jivhA aura kaNTha prabhRti avayava manuSyake mUla haiM aura hastAdika avayava zAkhAeM haiM / jisa prakAra vRkSake mUlameM kiye gaye siJcanakA pariNAma usakI zAkhaoNpara paDatA hai usI prakAra jivhAdikake dvArA upayukta AhArAdikakA prabhAva hastAdika zarIrake aMgoMpara par3atA hai| yadi manuSya vAjIkaraNa padArthoMkA sevana karegA to avazya hI usake zukrakI vRddhi hokara kAmadeva bhI uttejita hogaa| ata eva sAdhuoMko brahmacarya ke sAdhanameM vRSya padArthoke sevanako vighnakAraka samajhakara avazya hI choDadenA cAhiye / aura samasta indriyoMmeM pradhAna rasanAko vazameM karanA cAhiye / pUrva kAlameM aise bahutase puruSa hogaye haiM jo ki mokSamArgakA anusaraNa karate the kiMtu brahmacarya vratameM pramAda karaneke kAraNa saMsArameM atyaMta upahAsake hI pAtra hue / ata eva isa mahAvratake sAdhana karanemeM tatpara rahanevAle sAdhuoMko acchI taraha sAvadhAnatA rakhanekA upadeza dete haiM:-- durdharSoddhatamohazaulkikatiraskAreNa sadmAkarAd, bhRttvA sadgaNapaNyajAtamayanaM mukteH puraH prasthitAH / lolAkSIprAtasArakairmadavazairAkSipya tAM tAM haThA,nnatA: kinna viDambanA yativarAzcAritrapUrvAH kSitau // 103 // adhyAya anA kisI vikreya vastuke rAjyameM lAnepara athavA rAjyase bAhira lejAnepara yadvA khAna AdimeMse nikalanevAle
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra yatizreSThoMkI bhI jagata meM viDambanA huA kara diyA jAtA hai-lAyukta madonmatta sipAhi kisI anya padArthapara jo rAjyakA grAhya bhAga niyata rahatA hai-kara lagatA hai usako zulka aura usake basUla karanevAle adhikArIko zaulkika kahate haiM / yadi koI manuSya usa zaulkikako chalakara-kara na dekara kiMtu khAnamese ratnAdikako lekara mArgameM jAnekA prayatna kare to vaha zaulkikake niyukta madonmatta sipAhiyoM dvArA pakaDA jAtA hai aura jabardastI vahAMse Dhakelakara pachiko kara diyA jAtA hai-lauTA diyA jAtA hai| vahAMse lauTate hI jisa prakAra usa manuSyakI jagatmeM viDambanA huA karatI hai usI prakAra pUrva kAlameM kitane hI zakaTa kUrcavAra aura rudraprabhRti yatizreSThoMkI bhI jagatmeM vaha vaha viDambanA huI hai jo ki lokame aura zAstrameM sarvatra prasiddha hai| kyoMki yadyapi ye yatiyoMmeM zreSTha the / jo kevala zarIramAtra parigrahakA dhAraNa kara samyagjJAnarUpI naukAke dvArA tRSNArUpa nadIse pAra lagAnevAle yogakeliye yatna kiyA karate haiM unako yati kahate haiM / isa tarahake yatiyoMmeM yadyapi ye zakaTa kUrcavArAdika pradhAna aura zreSTha the, tathA mukhyatayA cAritrakA hI pAlana karanevAle the, kiMtu jyoM hI unhoMne durgharSa jisakA parAbhava nahIM kiyA jA sakatA aura uddhata moharUpI zaulkikako chalanekA upakrama kiyA aura samyagdarzana prabhRti samIcIna guNarUpI paNyajAta-vikreyadravyoMko gRharUpI Akara-khAnameMse lekara mokSake mArgameM jAnekA prArambha kiyA ki tyoM hI usa zaulkikake madonmatta lolAkSI-ramaNIrUpI pratisArakoM-bhaToMne unako jabardastI usa mArgase pachiko Dhakela diyA-saMsArakI tarapha hI lauTA diyA / isa prakAra lauTAye jAnepara jagatmeM unakI kauna kaunasI viDambanA nahIM huI hara prakArase unakA upahAsa hI huaa| bhAvArtha-zaukikake vetanabhogI bhaToMke samAna jo yahAMpara kAminiyoMko mohakarmake sahAyaka batAyA hai so ThIka hI hai| kyoMki jisa prakAra bhaTa zaulkikake kAryameM pUrA yoga dete haiM usI prakAra kAmiAniyAM bhI mohakarmake kAryameM-saMsArI prANiyoMko viSayabhogoMmeM hI mUrchita karanemeM pUrA yoga detI haiM / inhIMke nimittase manuSya abhISTa sthAnapara jAnekA prayatna karanepara bhI nahIM jA sakatA, pratyuta aniSTa sthAnakI tarapha hI lauTa jAtA hai| jisa prakAra ratnAdika vikreya dravya khAnameM utpanna huA karate haiM usI prakAra samyagdarzanAdika guNa bhI adhyAya 405
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra gharameM utpanna hojAte haiM / kiMtu jisa prakAra vikreya dravya jahA~ lejAnese viziSTa artha lAbhake kAraNa ho sakate haiM vahAMpara zaulikakake bhaTa unako lejAne nahIM dete, usI prakAra samyagdarzanAdika jisa mokSamArgameM calanepara viziSTa mokSarUpa arthaka lAbhake kAraNa ho sakate haiM usameM ye kAminI-bhaTa jAne nahIM dete-cAritrakA ArAdhana karane nahIM dete / ata eva sAdhuoMko ucita hai ki ve ina bhaToMse sadA sAvadhAna rahakara apane cAritra-brahmacarya mahAvratakA niraMtara ArAdhana karanekA prayatna kreN| isa prakAra brahmacarya mahAvratakA vyAkhyAna pUrNa huA / aba kramAnusAra AkiJcanya mahAvratakA aDatAlIsa padyoMmeM varNana karanA cAhate haiM / kiMtu usameM sabase pahale mumukSuoMno usakA pAlana karanekeliye acchI taraha utsAhita karaneke abhiprAyase usakA lokottara mAhAtmya prakaTa karate haiM: mUrjA mohavazAnmamedamahamasyetyevamAvezanaM, tAM duSTagrahavanna me kimapi no kasyApyahaM khalviti / AkiMcanyasusiddhamantrasatatAbhyAsena dhunvati ye te zazvatpratapanti vizvapatayazcitraM hi vRttaM satAm // 104 // badhyAya 406 mohanIya karmake udayase " yaha merA hai" aura " maiM isakA hUM" aisA jo pariNAma vizeSa hotA hai / usako mUrchA kahate haiM / jo mahApuruSa duSTa grahake samAna isa mUrchAkA, "na merA koI hai" aura " na maiM kisIkA hUM, tathA "AtmakharUpako choDakara maiM aura kucha nahIM huuN| aura saMsArameM bhI nijAtmarUpake sivAya aura kucha bhI upAdeya nahIM hai" isa prakArake AkiJcanya vratarUpI susiddha maMtrakA niraMtara abhyAsa karake, nigraha karadete haiM ve hI sAdhu tIna lokake svAmI banakara avyAhata tejake dhAraka hojAte haiM / kyoMki sAdhuoMkA caritra vicitra hI huA ka-. ratA hai|
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ anamAra 407 adhyAya 4 bhAvArtha- mUrchA ke sarvathA parityAgako hI AkiJcanya mahAmata kahate haiN| mohanIya karmake udayase AtmA ke vAstavika svarUpase bhinna samasta antaraGga aura bAhya padArthoM meM honevAle mamatva pariNAmako mUrchA kahate haiM / mUrcchAkA AkAra batAneke liye iti aura evaM ina do zabdoMkA prayoga kiyA hai. jinameMse iti zabda svarUpa arthI apekSAse haiN| tadanusAra " yaha jagata merA hI svarUpa hai, " athavA " isa jagatsvarUpa hI maiM hUM, " isa tarahake Avezako mUrcchA kahate haiM / evaM zabda prakAra arthakI apekSAse hai| tadanusAra maiM yAjJika hUM, maiM parivADa hUM, maiM rAjA hUM. maiM puruSa hUM, maiM strI hUM, ityAdi mithyatvAdika pariNAmarUpa abhinivezoMko mUrchA kahate haiM / kahA bhI ki 5 yA muccha nAmeyaM vijJAtavyaH parigrahoyamiti / mahodayAdudINA mUrchA tu mamattvapariNAmaH // mohake udayase honevAle mamatyapariNAmoMko mUchI kahate haiN| aura isakA nAma parigraha bhI hai / yadyapi yahAM para sAmAnya zabda moha hI likhA hai kintu phira bhI mUrchAkI utpattimeM vizeSa kara lobhapariNAma hI kAraNa hai| kyoMki antaraGga aura bAhya padArthoMke prApta karanekI abhilASArUpa parigrahasaMjJA pradhAnatayA lobhake hI nimittase huA karatI hai| jaisA ki AgamameM bhI kahA hai ki uvayaraNadaMsaNeNa ya tamsuvaogeNa mucchidAe ya / lohasudIraNAe pariggadde jAyade saNNA // bhogopabhogake sAdhanabhRta padArthoM ke dekhanese athavA unakA upayoga karanese yadvA mamatva pariNAmoMke honepara aura antaraGgameM lobha kaSAyakA udaya yA udIraNA honepara, ina cAra kAraNoM se jIvako parigrahameM maMjJA - vAMchA huA karatI hai / 1. kyoMki midhyAtva rAgadveSa tathA hAsyAdika kaSAyoMko aMtaraMga parigraha meM hI ginA hai / 407
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 4.8 jo mahApuruSa ina mUchIpariNAmoMke viruddha niraMtara isa tarahakI bhAvanAkA abhyAsa kiyA karate haiM ki "ye bAhya aura antaraGga koI bhI padArtha mere nahIM hai, aura na maiM inakA hUM, maiM kisI anya padArtharUpa bhI nahIM hUM, aura na koI anya padArtha hI mujha svarUpa haiN|" ve hI mahAtmA duSTa grahake samAna isa parigrahakA nigraha kara sakate haiN| aura tIna lokakI svAmitAko prApta kara sakate haiN| kyoMki yaha AkiJcanya bhAva koI na ha. mArA, hama na kisIke, yaha pariNAma muMsiddha maMtrake samAna hai jo ki gurUpadezake anantara hI apanA kArya kara diyA karatA hai| yahAMpara yaha prazra ho sakatA hai ki jo akiMcana hai vaha tIna lokakA svAmI kisa taraha ho sakatA hai ? kyoM ki ye dono hI bAteM paraspara viruddha haiN| ataeva ukta artha na karaneke liye graMthakAra kahate haiM ki sAdhuoMkA caritra vicitra hI huA karatA hai| parigraha do prakArakA hai- eka antaraMga dUsarA bAhya / ina donoM hI prakArake parigrahoMke doSoMko batAte hue mumukSuoMko unake tyAga karanekA upadeza dete haiM zodhyo'ntana tuSeNa taNDula iva granthena ruho bahi,jIvastena bahirmuvApi rahito mUrjAmupArchan viSam / madhyAya 1-maMtra tIna prakArake hote haiM siddha, sAdhya aura susiddha / inakA svarUpa isa prakAra hai ki siddhaH sidhyati kAlena sAdhyo homajapAvinA / susiddhastatkSaNAdeva ariM mUlAnikRntati // jisake siddha honemeM kAlakI apekSA rahatI hai usako siddha, aura jo homa japa Adi karanese siddha ho jAtA hai usako sAdhya, tathA jo tarakSaNa hI-gurupadezake bAda hI apanA kArya kara sake usako susiddha kahate haiN| 2-" bhavati munInAmalaukikI vRttiH" /
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 409 nirmokeNa phaNIva nAhati guNaM doSairapi tvedhate, tadgranthAnabahizcaturdaza bahizcojjhedaza zreyase // 105 // jisa prakAra bAhya tuSa--moTe chilakese ruddha-veSTita taNDula-dhAna antaraGgase bhI zuddha nahIM kiyA jA sakatA -patalI bhUsI utAra kara zuddha cAvala nahIM banAyA jA sakatAusI prakAra bAhya grantha-apane meM mamakArake utpanna karAnevAle cetana aura acetanarUpa parigrahase yukta-AcchAdita athavA Asaktiko prApta jIva bhI antaraGgameM zuddha nahIM ho sakatA-karmakalaGkase rahita nirmala nahIM bana sakatA / kahA bhI hai kiH - zakyo yathApanetuM na koNDakastaNDulasya satuSasya / na tathA zakya jantoH karmamalaM saGgasaktasya / / adhyAya jisa.prakAra tuSasahita taNDulake bhItarakI bhUsI dUra nahIM kI jA sakatI usI prakAra sagrantha manuSyakA karmamala bhI dUra nahIM ho sktaa| isa kathanase kisI kisIkA yaha zaMkA ho sakatI hai ki antaraGga parigraha koI cIja hI nahIM hai, kintu bAhya parigraha hI saba kucha hai / aura Atmika vizuddha avasthA prApta karanekeliye usIkA tyAga karanA cAhiye ? ata eva graMthakAra isa zaMkAkA parihAra karanekeliye kahate haiM ki-jisa prakAra nirmoka-keMculIse rahita bhI viSasahita sarpa guNI nahIM ho jAtA-keMculI utarajAnese hI vaha nirviSa yA zuddha jIva hogayA aisA nahIM kahA jA sakatA balki viSa rahanese doSI hI rahatA hai yA aura bhI adhika doSI ho jAtA hai| usI prakAra bAhya parigrahase rahita bhI jIva yadi antaraGgameM mU yukta hai to vaha ahiMsAdika guNoMse yukta nahIM ho sakatA balki usameM doSa hI adhika vRddhiko prApta ho sakate haiN| aisA jIva bhI AtmAkI vizuddha avasthAko prApta nahIM kara sakatA / ata eva a. pa. 52 409
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra sAdhuoMko abhISTa pada-mokSa prApta karanekeliye athavA usake sAdhana cAritrakA Agadhana karanekeliye antaraGga aura bAhya sabhI parigrahakA tyAga karanA cAhiye / antaraMga parigrahake caudaha bheda haiM / yathAH milchasanedarAgA hassAdIyA ya taya charosA / cattAri saha kasAyA cauhasAbbhaMtarA gaMthA / / mithyAtva, aura tIna veda-strI puruSa napuMsaka, hAsyAdika chaha nokaSAya-hAsya rati arati zoka bhaya jugupsA, tathA cAra kaSAya-krodha mAna mAyA loma, ye caudaha antaraGga parigraha haiN| bAhya parigrahake daza bheda haiN| yathAH kSetra dhAnyaM dhanaM vAstu kupyaM zayanamAsanam / dvipadAH pakSaSo bhANDaM bAhyA daza parigrahAH / / kSetra-kheta, dhAnya-gehU Adi anna, dhana-sonA cAMdI Adi, vAstu-makAna, kupya-vastra, zayana-khATa Adi, Asana siMhAsana prabhRti baiThane kI cIjeM, dvipada-dAsa dAsI Adi, pazu-ghoDA hAthI UMTa Adi. bhANDa vartana-ye daza prakArake bAhya parigraha haiN| ye antaraGga pariprahake utpanna karanemeM, jo ki karmabandhakA sAkSAtkAraNa hai, nimitta haiM / ata eva inakA bhI tyAma hI karanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI ha ki: mUchIlakSaNakaraNAt sughaTA vyAptiH parigrahasvasya / sagrantho mUrkhAvAn vinApi kila shesssNgebhyH| yadyevaM bhavati tadA parigraho na khalu kopi bhirnggH| adhyAya 1-sarvArthasiddhi meM dhanazabdase gA Adika liye haiN| yadi yahI artha liyA jAya to yahAMpara pazu zabdakA grahaNa vyartha hojAtA hai / ata eva bhedavivakSAse dhanazabdakA artha yahAMpara so ga cAMdI hI kiyA hai|
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 411 adhyAya 4 Xin Sheng Dian Pan Jiao Ji Si Fen Luo Xian Lan go#augi* Lu Xian Zheng Ji Ji bhavati nitarAM matosau dhatte mUrddhAnimittatvam // evamativyAptiH syAt parigrahasyeti cedbhavennaivam / yasmAdakaSAyANAM karmagrahaNe na mUAMsti // parigrahakA lakSaNa mUrcchA kiyA gayA hai / ata eva donoM meM vyApti acchI taraha se ghaTita hotI hai / aura isIliye bAhya padArthakA grahaNa na karanepara bhI jo mUrcchAyukta hai usako sagraMtha hI mAnA hai / kahA jA sakatA hai ki yadi bAta hai to bAhya parigraha koI cIja hI nahIM hai| kyoMki antaraGgameM mUrchA ke rahanepara saparigraha aura na rahane para arigraha mAnA jAtA hai| kiMtu yaha bAta ThIka nahIM hai; kyoki bAhya parigraha antaraGga mUrchAkA nimitta hai | bAhya parigrahake rahanepara antaraGgameM bhI mUcha ho hI jAtI hai kyoMki antaraGga mUrcchAke vinA bAhya parigrahakA grahaNa nahIM ho sakatA / ata eva bAhya padArthoMke grahaNa karaneko bhI parigraha hI kahate haiM / isa kathanameM bhI ativyApti doSa diyA jA sakatA hai / kyoMki isa lakSaNake anusAra karmagrahaNako bhI mUrchA kaha sakate haiN| kyoMki vaha bhI AtmasvarUpase bhinna bAhya padArthake grahaNarUpa hI hai / kintu yaha doSa ThIka nahIM hai / kyoMki akaSAya vyaktiyoM ke karmake grahaNa karanemeM mUrchA nahIM hotI vaha mUrcchApUrvaka nahIM hotA / parigrahakA tyAga karanekI vidhi batAte haiM: - parimucya karaNagocaramarIcikAmujjhitAkhilArambhaH / tyAjyaM granthamazeSaM tyaktvAparanirmamaH svazarmaM bhajet // 106 // jisa prakAra pyAsa se bAdhita hue mRgagaNa jaGgalakI cIlI bhUmimeM jalakA zrama kara bAdhita 2- lakSaNake tIna doSa hote haiM - avyApti ativyApti asaMbhava / lakSya ke ekadezameM lakSaNake rahaneko anyApti, aura alakSya meM bhI rahaneko ativyApti tathA lakSyamAtra meM na rahaneko asaMbhava doSa kahate haiM / 411
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 412 hue zAMti kI abhilASAse usakI tarapha utsukatAse dauDate haiM, usI prakAra viSayavAsanAse saMsArI prANI indriyaviSayoMko sukhakara samajhakara unako prApta karaneke liye ceSTA kiyA karate haiN| ata eva ye indriyoM ke viSaya mRgatRSNAke samAna haiM, vAstavameM ye sukha aura zAMtike kAraNa nahIM haiM / athavA karmake kSayopazama ke anusAra ina indriyoMke pratiniyata viSayoMmeM yadi kucha prakAza bhI hotA hai to vaha bahuta hI thoDA hai-AbhAsamAtra hai / isa tAhakI indriyaviSayarUpI marIcikAko choDakara- indriyaviSayoMse saMyata hokara, aura samasta sAvadha kriyAoMko-ArambhAdikoMko choDakara tathA jo choDe jA sakate haiM aise samasta gRha gRhiNI pramRti bAhya padArthoM ko sarvathA choDakara bAlake agrabhAgakI barAbara bhI tyAjya parigrahase apanA sambandha na rakhakara, aura jo choDe nahIM jA sakate-jinakA tyAga karanA azakya hai ese zarIrAdika parigrahoMke viSayameM nirmama hokara- " ye mere haiM" isa saMkalpako choDakara sAdhuoMko nija AtmasvarUpase utpanna sukhakA sevana karanA cAhiye / bhAvArtha--yahAMpara nirmama zabda upalakSaNa arthameM AyA hai| jisase sAdhuoMko "ye mere haiM" isa saMkalpakI taraha "ye maiM hUM" aura " maiM ye haiM" isa saMkalpa bhI rahita honA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: jIvAjIvaNibaddhA pariggahA jIvasaMbhavA ceva / tesiM sakkaccAo iyarahmi ya Nimmamo'saMgo // adhyAya parigraha do prakArakA hai, cetana aura acetana athavA aMtaraMga aura bAhya / inameMse jinakA tyAga kiyA jA sakatA hai unakA sarvathA tyAga karanA cAhiye / aura bAkIke jo parigraha haiM unameM nirmama honA cAhiye / isI kA nAma nainthya hai / kyoMki jo jIvase asambaddha upadhi hai usIkA savathA tyAga ho sakatA hai| sambaddhakA nhiiN| ata eva jo jIvase sambaddha haiM aise zarIrAdika parigrahameM ye mere haiM athavA ye maiM hI hUM isa tarahakI saMkalparUpa mUrchA. kA hI parityAga karanA caahiye| 412
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyAjJAna jisakA anusaraNa karatA hai aise mohaka ke udayase jIvake do prakArake bhAva huA karate haiM-eka mamakAra, dUsarA ahaMkAra / ina donoMkA lakSaNa isa prakAra hai: zazvadanAtmIyeSu svatanupramukheSu karmajaniteSu / AtmIyAbhinivezo mamakAro mama yathA dehaH / / ye karmakRtA bhAvAH paramArthanayena cAtmano bhinnaaH| tatrAtmAbhinivezohaMkArohaM yathA nRpatiH / / karmake udayase utpanna hue apane zarIra prabhRti una padArthoM meM jo ki AtmAse bhinna honepara bhI sadA usase sambaddha rahate haiM, AtmIyatAke abhinivezako mamakAra kahate haiN| jaise ki ye merA zarIra hai| tathA karmodayase prApta hue una padArthoM meM jo ki paramArthase AtmAse bhinna haiM-asambaddha haiM unameM AtmIyatAke abhinivezako ahaMkAra kahate haiM / jaise ki maiM rAjA huuN| AtmAse bhinna paradravyakA grahaNa karanA hI baMdhakA kAraNa hai aura khadravyameM saMvRtta rahanA hI mokSakA kAraNa hai| jaisA ki kahA bhI hai ki paradravyagrahaM kurvan vadhyetaivAparAdhavAn / badhyetAnaparAdho na svadravye saMvRto yatiH / / paradravyakA grahaNa karanevAlA sAdhu aparAdhI hai ata eva vaha baMdhatA hai| kiMtu jo yati svadravyameM hI saMvRta rahatA hai vaha aparAdhI nahIM hai ata eva vaha baMdhatA bhI nahIM hai| jisa prakAra paradravyakA apaharaNa karanevAlA cora aparAdhI honeke kAraNa pakaDA jAtA hai-baMdhatA hai| kiMtu jo svadravyameM hI saMtuSTa rahanevAlA majana hai vaha niraparAdhI honeke kAraNa ba~dha nahIM sktaa| aura bhI kahA hai kiH bhedavijJAnataH siddhAH siddhA ye kila kecana / tasyaivAbhAvato baddhA baddhA ye kila kecana / / badhyAya KEERTAN
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dharma 414 HOSRESTMISSITES jitane bhI siddha-saMsArase rahita haiM ve saba bhedavijJAnake nimittase hI siddha hue haiN| aura jitane saMsArI prANI haiM ve saba niyamase isa bhedajJAnake na rahaneke kAraNa hI koMse baMdhate haiN| dhanadhAnyAdika parigraharUpI graha jisapara savAra hai aise manuSyake jo mithyAtva hAsya veda rati arati zoka bhaya jugupsA mAna kopa mAyA lomake nimittase jisa kisI bhI viSayoM paratantratA utpanna hokara pravRtta huA karatI hai usako kramase choDanekA upadeza dete haiM: zraddhattenarthamartha hasanamavasarapyetyAgamyAmapIccha,tyAste'ramyapi ramyepyahaha na ramate dauSTakepyati zokam / yasmAttasmAbibheti kSipati guNavatopyuddhati krodhadambhA, na'sthAnepi prayukta grasitumapi jagadRSTi saGgagrahAtaH // 107 // parigrahakA abhiniveza-mamakAra ahaMkArarUpa pariNAma bhUtAvezake samAna hai| isase pIDita yA AkrAnta huA manuSya atattvabhUta padArthakA bhI zraddhAna karane lagatA hai| pramANasiddha heya aura upAdeyarUpa tathAbhUta vastu ko artha kahate haiM / jo choDane yogya nizcita hai usako heya aura jo grahaNa karane yogya nizcita hai usako upAdeya kahate haiN| parigraharUpI grahase saMkliSTa huA puruSa arthako anartha aura anarthako artha samajhakara zraddhAna karane lagatA hai / tattvabhUta padArthameM bhI atattvabhUtakI taraha ruci nahIM karatA aura atattvabhUtameM bhI tatvabhUtakI taraha ruci karane lagatA hai| jo dhanadhAnyAdika AtmAkA hita siddha karanemeM bilkula bhI upayogI nahIM haiM unameM parigrahapIDita manuSya itanI ruci karane lagatA hai aura aisA rata hojAtA hai ki jisase vaha apane svAmIkA dhanalavase kharIdA huA gulAma jaisA banajAtA hai| yadi svAmI nAcatA hai to Apa mI nAcatA hai aura yadi svAmI bhAgatA hai to Apa bhI usake sAtha parikara lekara aura pasInAmeM sarAbora hokara khUba bhAgane lagatA hai / yadi svAmI kisI nirdoSa guNI puruSakI nindA karatA hai to Apa bhI niMdA karatA hai / svAmI hasatA hai to Apa bhI ha EFI adhyAya
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra satA hai| svAmI rotA hai to Apa bhI rone lagatA hai aura DakarAtA hai to Apa bhI DakarAne lagatA hai| matalaba yaha ki dhanako Atmahita samajhakara usake prApta karanekI tIvra lAlasAse parigrahasaMjJAmeM rata huA prANI dhanapatikI svacchandatAkA bhI anuvatena karanemeM rata hojAyA karatA hai| yaha mithyAtvakA-atattvabhUta padArthameM tattvabhUtakI taraha ruci karanekA ekamAtra nidarzana hai| isI prakAra aura bhI samajhane cAhiye, tathA hAsyAdika zeSa antaraGga parigrahoM ke bhI udAharaNoMko svayaM samajhalenA caahiye| ata eva hAtyAdika parigrahoMke kAryamAtrako hI yahAMpara dikhAte haiM:-- hAsya kaSAyase pIDita huA manuSya avasarakI to bAta hI kyA, vinA avasarake bhI hasane lagatA hai, puruSavedase pIDita hokara sarvathA agamya-gurupatnI rAjapatnI mitrapatnI Adikase bhI gamana karane lagatA hai| yadi tU mere sAtha saMbhoga kare to maiM tujhako amuka vastu daM, isa prakAra lobha diye jAnepara unakA abhISTa siddha karanemeM bhI pravRtta hojAtA hai| isI prakAra strIveda aura napuMsakavedake viSayameM bhI samajhalenA cAhiye / ratikaSAyase pIDita manuSya millapallI Adi amanojJa sthAna yA padArtha meM bhI prema karane lagatA hai / aura arati kaSAyakA udaya honepara rAjadhAnI Adi ramaNIya sthAna bhI manuSyako rucikara nahIM hote / zoka nokaSAyake udayase AkrAnta honepara manuSya ahA, kheda hai ki aise viSayoM yA padArthoM meM bhI zoka karane lagatA hai jinameM ki kevala deva hI pramANa hai-jo kevala karmake udayase hI hojAyA karate haiN| bhayakA udaya honepara cAhe jisa padArtha se manuSya Darane lagatA hai, cAhe vaha bhayakA kAraNa 1-galA phADakara cillaanaa| 2-hasati hasati svAminyucai rudatyatiroditi, guNasamuditaM doSApetaM praNindati nindati / kRtaparikara svedogAri pradhAvati, dhAvati, dhanalavaparikrItaM yantraM pranRtyati nRtyati / / adhyAya
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ ho cAhe na ho| jugupsAkA udaya honepara doSasahitakI to bAta hI kyA guNaviziSTa puruSase bhI jIva glAni karane lagatA hai| isI prakAra mAna krodha aura mASAkA udaya honepara manuSya asthAna-guru Adike viSayameM bhI stabdhatA krUratA aura pratAraNAkA prayoga karane lagatA hai / lobhake udayakI to bAta hI kahAMtaka kheN| isake nimittase to jIva samasta jagatako apane peTameM hI rakhalenA cAhatA hai / anagAra 416 isa prakAra ye antaraGga bhAvarUpa caudaha parigraha haiM jinakA ki sAdhuoMko tyAga karanA cAhiye / cetana aura acetana isa taraha do prakArakI dustyAjyatAkA sAmAnyarUpase nirUpaNa karate haiM: - prAgdehasvagrahAtmIkRtaniyatiparIpAkasaMpAditaita,dehadvAreNa dAraprabhRtibhirimakaizcAmukaizcAlayAyaiH / lokaH kenApi bAbairapi dRDhamabahistena bandhena baddho duHkhArtazchettumicchan nibiDayatitarAM yaM viSAdAmbuvaSaiH // 108 // zarIrameM Atmatva yA AtmIyatAkA abhiniveza yA nizcaya karanese jo pUrva janmameM nAmakarmakA saMcaya athavA baMdha huA thA usake udayase vartamAna bhavameM jo zarIra prApta huA hai usake dvArA, Azcarya hai ki bAhya-AtmAse asambaddha bhI ina kutsita pratIyamAna strIprabhRti aura isI prakAra-duHkhakara hI anubhavameM AnevAle una gRhAdika parigrahoMne isa saMsArI bahirAtmA prANIko kisI alaukika aise bandhanase antaraGgameM dRDhatAse bAMdha liyA hai jisakA ki inhI parigrahoMke dvArA prApta honevAle duHkhoMse pIDita honepara chedana karane kI icchA rakhate hue bhI vaha prANI usakA chedana nahIM karatA balki viSAdarUpI jalakA siJcana kara usa baMdhanako aura bhI adhika dRDha banAletA hai| adhyAya 416
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha-jIva jaisA vicAra karatA hai vaisA hI usako phala bhI milatA hai| kyoMki pariNAmoMke anurUpa hI karmoMkA saMcaya aura unakA phala huA karatA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: anagAra 27 avidvAn pudaladravyaM yominandati tasya tat / 'na jAtu jantoH sAmIpyaM caturgatiSu muzcati // jo avivekI pudgaladravyakI prazaMsA karatA hai aura usako prApta karanA cAhatA hai usa prANIkA vaha cAro gatiyoMmeM kadAcit bhI sAtha nahIM choddtaa| kyoMki jIva jina pudgaloMko AtmA yA AtmIya samajhakara unameM abhiniveza kiyA karatA hai ve hI usake dIrgha saMsArake kAraNa huA karate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: ciraM suSuptAstamasi mUDhAtmAnaH kuyoniSu / anAtmIyAtmabhUteSu mamAhamiti jApati // jinake hRdayameM AtmAse asambaddha padArthoMmeM mamakAra aura Atmasambaddha padArthoMmeM ahaMkArarUpI nidiDa aMdhakAra jAgrata hojAtA hai yA rahatA hai ve mUDhAtmA kuyoniyoM meM cirakAlake liye acchI taraha sojAte haiM-nimaya hojAte haiN| isI prakAra pUrvamavameM zarIrameM AtmatvakA adhyavasAya karake jIvane jisa pudgalavipAkI nAmakarmakA upArjana kiyA thA usIke udayase vartamAnameM jo zarIra prApta huA usIke dvArA strIputrAdika kuTumbI jana tathA gRhAdirUpI bAhya parigrahoMne usa bahirbuddhi prANIko ati dRDharUpase kisI alaukika baMdhanadvArA bAMdhaliyA hai| kyoMki zarIrake dvArA athavA usake nimittase hI samasta bandha aura tajjanita duHkha huA karate haiM / yaha AzcaryakI bAta hai ki AtmAse atyaMta bhinna rahanepara bhI ina parigrahoMne bhItarase AtmAko bAMdhaliyA hai / jisane jIvako apane sAtha gADharUpase niyaMtrita kara rakkhA hai vaha baMdhana bhI aisA alaukika hai ki jisako kATane kI icchA rakhate hue bhI vaha prANI ulTA usako dRDha banA detA hai / jisa prakAra lokameM rassI Adika baMdhana pAnIke nimittase adhika adhyAya
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma anagAra majabUta hojAtA hai usI prakAra viSAdarUpI jalakA siJcana hojAnese-chIMTA lagajAnese alaukika baMdhana bhI dRDha hojAtA hai / kyoMki dekhate haiM ki ajJAnI jana jaba strI Adike nimittase upasthita honevAle duHkhoMse pIDita hote haiM taba ve unako kadAcit choDanA cAhate haiM kiMtu unake virahase unhe aisA viSAda hotA hai ki jisake nimittase ve aura bhI adhika tIvra asAtA vedanIya karmakA baMdha karalete haiM jo ki adhika duHkhakA hI kAraNa hotA hai / ata eva mamakAra yA ahaMkArarUpa parigrahakA baMdhana hI jIvoMke liye duHkhakA mUla hai| aisA samajhakara antaraGga parigrahoMkI taraha bAgha parigrahoMkA bhI tyAga hI karanA cAhiye / bAdya parigraha cetana aura acetana isa taraha do prakArakA jo batAyA hai usameM catana parigrahako pRthaka vibhakta karake solaha padyoM meM usake doSa batAnA cAhate haiN| kiMtu usameM bhI pahale pAMca padyoMmeM strI parigrahake doSoMkA varNana karate haiN| kyoMki atyaMta gADha rAgakA nimitta strI hI hotI hai vapustAdAtmyekSAmukharatisukhotka: striyamaraM, pagamapyAropya zrutivacanayuktayAtmani jddH| taducchrAsocchrAsI tadasukhasukhAsaukhyasukhabhAk, kRtamro mAtrAdInatha paribhavatyAH paradhiyA // 1.9 // bahirAtmabuddhi mUDha prANI zarIrake sAtha apanI AtmAkA tAdAtmya samajhatA hai / ataeva vaha zarIra aura AtmA donoMko eka rUpameM hI dekhatA hai / vaha samajhatA hai ki merA AtmA hI zarIra hai aura zarIra hI AtmA hai, dAno bhinna vastu nahIM haiN| isa viparItAbhinivezarUpa zarIra aura AtmAmeM honevAle ekatva pratyayake dvArA hI yaha ajJAnI jIva rati maithuna kamase utpanna honevAle sukha meM sadA utsuka rahA karatA hai / yahI kAraNa hai ki vaha AtmAkI to bAta hI kyA, zarIrase bhI sarvathA bhinna-atyaMta arthAntararUpa strokA zrutivacana-vedavAkyoMkI adhyAya kA 418
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 419 adhyAya 4 yuktise apanI AtmAmeM AropaNa kara ekatAkA pratyaya karaletA hai / kyoMki brAhmaNa loga vaidika mantroMke dvArA vivAhasamayameM strI aura puruSake ekatvakA samarthana kiyA karate haiN| isa yojanAke anusAra hI mithyAdRSTi loga apane meM hI khIkA saMkalpa karake usameM itane atyaMta Asakta hojAte haiM ki usake ucchrAsake sAtha hI uccA lene aura usake duHkhameM duHkha aura sukha meM sukhakA hI anubhava kiyA karate haiM / strIkA ucchvAsa baMda ho jAnepara -- usake marajAnepara Apa bhI mara jAte aura usake Upara vipattiyAM saMkleza upasthita honepara apaneko vipanna yA saMkliSTa samajhane lagate tathA sukha aura zAMtise yukta dekhakara apaneko sukhI mAnane lagate haiM / hAya ! isa mithyA pratyaya ke kAraNa yahAMtaka hotA hai ki vaha mUDha strIko hI apanA sarvasva samajhakara dUsaroMkI to bA hI kyA, apane mAtApitA prabhRti atyaMta nikaTavartI baMdhuoM tathA gurujanomeM bhI parabuddhi karake unako a panA vipakSI samajhakara aura unake prati kRtana hokara - " inane merA kiyA kyA hai ? kucha nahIM, maiM to svayaM apane puNyabalase aisA hogayA hUM " yaha samajha unake kiye hue upakAroMkA bhI apalApa karake unakA tiraskAra karadetA hai / bhAvArtha - - bAhya cetana parigrahoMmeM eka strI hI aisA parigraha hai ki jisase AtmAmeM itanA tIvra rAga utpanna hojAtA hai ki jisake nimittase usameM kRtaghnatA jaisA mahAdoSa bhI AjAtA hai / isa prakAra strIparigraha meM Asakti rakhanevAle puruSameM mAtA pitA Adike tiraskAradvArA utpanna honevAle kRtaghnatA doSako dikhAkara yaha batAte haiM ki yaha jIva usake maraNakA bhI anugamana kara duranta durgatiyoMke duHkhakA bhoga kiyA karatA hai / yaha bAta vacanabhaGgIke dvArA prakaTa karate haiM: - cirAya sAdhAraNajanmaduHkhaM pazyanparaM duHsahamAtmanAgre / pRthagjanaH kartumiveha yogyAM mRtyAnugacchatyapi jIvitezAm // 110 // strI atyaMta anurAga rakhanevAlA yaha bahirAtmA prANI yaha dekhakara ki anantara janmameM mujhako cirakAla Jin Yu Song Song Song Fen Zhou Song Song Xiao Fen Si Ji 419
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra SSIS 420 taka sAdhAraNa --nigodaparyAyameM janmajanita atyaMta utkRSTa aura aise duHkha sahane paDeMge jo ki duHsaha hai-sahe nahIM jA sakate / ata eva mAnoM unako sahanekA abhyAsa karaneke liye hI vaha apanI prANAdhika priyA-vallabhAke maraNakA bhI anuvartana karatA hai- usake maranepara Apa bhI prANaparityAga karadetA hai / bhAvArtha--kitane hI rAgI puruSa strIke marate hI usake viyogajanita duHkhako saha na sakaneke kAraNa apane bhI prANa choDadete haiN| aise jIva marakara usa nigoda paryAyako prApta karate haiM jahAMpara ki dUsare sAdhAraNa duHkhoMkI to bAta hI kyA, janma maraNa sambandhI duHsaha duHkha cirakAlataka sahane paDate haiM / nigodiyA jIyoMkA lakSaNa pahale batAyA jA cukA hai ki isa paryAyameM bhI jIvoMkI saba kriyAeM sAdhAraNa-samAna hI hotI haiM / jaba eka zarIrameM eka jIva janma grahaNa karatA hai taba usI zarIrameM usI samaya anantAnanta jIva aura bhI janma grahaNa karate haiM / isI prakAra jaba unameM se eka jIva AhAra grahaNa karatA hai to bAkIke saba jIva AhAra grahaNa karate haiM aura zvAsocchrAsa letA hai to saba zvAsocchAsa lete tathA eka maratA hai to saba marajAte haiN| isI sAdhAraNa nigodaparyAyake dukhoMko sahanekA strIparigrahI kAmI puruSa apanI preyasIke maraNakA anukaraNa karake mAnoM abhyAsa karatA hai| isa prakAra utprekSA alaMkArake dvArA strIparigrahakA phala durgatiyoMke duranta duHkhoMkA bhoga karanA hI batAyA hai| saMbhoga aura vipralambha zRGgArake dvArA striyAM manuSyoMke puruSArthako naSTa karadetI haiN| ata eva unakI isa zaktipara upAlambha prakaTa karate haiM:-- adhyAya 1-" sAhAraNamAhAro sAhAraNamANapANagahaNaM ca / sAhAraNajIvANaM sAhAraNalakkhaNaM bhaNiyaM // jatthekka maradi jIvo tattha hu maraNaM have aNavANaM / caMkamaha nattha eko caMkamaNaM ttthnntaannN||"
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 121 prakSobhyAlokamAtrAdapi rujati naraM yAnurajyAnuvRttyA, prANaiH svArthApakarSa kRzayati bahuzastanvatI vipralambham / . kSepAvajJAzugicchAvihativilapanAdyugramantadunoti, prAjyAgantvAmiSAdAmiSamapi kurute sApi bhAryA'ha hAryA // 111 // striyAM kevala apane kharUpako dikhA karake hI manuSyoMko kSubdha kara-unake hRdayako acchI taraha caMcala banAkara saMtapta-pIDita kiyA karatI haiN| isase yaha spaSTa hotA hai ki pUrvAnurAgake dvArA striyAM puruSoMko pracura duHkhakA kAraNa hI hotA hai| kyoMki pUrvAnurAgakA svarUpa hI aisA hai / kahA hai kiH-- strIpuMsayonavAlokAdevollasitarAgayoH / jJeyaH pUrvAnurAgoyamapUrNaspRhayodRzoH / / jahAMpara strI aura puruSakA parasparameM navIna darzana hote hI donoMke hRdayameM rAgakA udreka ho jAtA hai aura donoM hI kI parasparameM dekhanekI spRhA pUrNa nahIM ho pAtI-apUrNa hI raha jAtI hai vahAMpara pUrvAnurAga samajhA jAtA hai| yaha vipralambha zRGgArakA hI eka bheda hai / yathA pUrvAnurAgamAnAtmapravAsakaruNAtmakaH / vipralambhazcaturdhA syAt pUrvapUrvo hyayaM guruH // vipralambha zRGgAra cAra prakArakA hai-pUrvAnurAga, mAna, pravAsa, aura karuNA / inameM pahalA pahalA bheda adhika adhika tIvra hai| karuNAse pravAsameM, pravAsase mAnameM, aura mAnase pUrvAnurAgameM rAgakI sIvratA adhika rahA karatI hai| ataeva spaSTa hai ki pahale to pUrvAnurAgake dvArA hI patnI puruSako kleza upasthita karatI hai / aura pIche yadhyAya | 421
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dhama. 122 patikI icchAnusAra calakara usako apane Upara isa tarahase anurakta karake ki jisase usake svArthakA apakarSaNa ho jAya-vaha dharmAdika puruSArthoMse cyuta ho jAya, bala indriya Ayu tathA ucchAsarUpa prANoMse bhI usako kuza banA detI hai-usako sukha nahIM detI, sukhA detI hai| isase yaha bAta bhI mAluma ho jAtI hai ki saMbhoga zRGgArake dvArA bhI striyAM puruSoMke hitameM bAdhaka hI hotI haiN| kyoMki dekhate haiM ki kAmI puruSoMse kAminiyAM ekAntameM unakI icchAnusAra vyavahAra kara yatheSTa ceSTA karAyA karatI haiN| yathA yadyadeva ruruce rucitebhyaH subhruvo rahasi tattadakurvan / AnukUlikatayA hi narANAmAkSipanti hRyAni ramaNyaH / / priya patiyoMko jo jo viSaya rucikara mAluma paDA sundariyoMne vahI vahI ekAntameM pUrA kiyA / kyoMki anukUla vyavahAra karake ramaNiyAM niyamase patiyoMke hRdayoMpara AdhikAra karaliyA karatI haiN| isI prakAra jo striyAM dhikkAra anAdara zoka icchAvighAta vilApa aura utkaNThA prabhRti bhAvoMse ugraasahya vipralambha-praNayabhaGga yA IyAdikase utpanna honevAle mAna athavA pravAsarUpa zRGgArako vaDhAkara acchI tarahase manuSyoM ke hRdayako pIDita kiyA karatI haiN| tathA zatruprahArAdika pracura Agantuka duHkharUpI mAMsabhakSaka rAkSasoMkA viSaya yA grAsa banAdetI haiM / yaha kitane Azcarya aura khedakI bAta hai ki kAmI puruSa phira bhI una bhAryAoMko AryA kahate haiM athavA unako hAryA-anuraJjanIyA samajhate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki vaghyAya vAgmI sAmapravaNazcATubhirArAdhayannaro nArIm / tatkAminAM mahIyo yasmAcchRGgArasarvasvam // vacanakuzala aura sAntvanAmeM pravINa puruSako cATukAra-khuzAmadase bhare hue zabdoMke dvArA striyoMkA ArAdhana karanA cAhiye / kyoMki kAmiyoMke liye zRGgArakA sarvasva yaha ArAdhana hI mahanIya yA sevya viSaya hai|
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra bhAvArtha-hAya, yaha kitane duHkha aura AzcaryakI bAta hai ki jo, pUrvAnurAga, saMbhoga aura vipralambha tIno hI prakArase manuSyako kramase saMtapta kRza aura antaraGgameM pIDita kiyA karatI hai usako manuSya ulTA hAyo aura AryA samajhatA hai| isake saMyogase manuSya Ayu bala indriya Adikase rikta hojAtA hai aura viyoga honepara antaraGgameM pIDita ho vilApAdika karane lagatA hai| yaha bAta zAstra aura loka dono hI meM prasiddha hai| yathA 123 snigdhAH zyAmalakAntiliptaviyato velladvalAkA ghanA, vAtAH zIkariNaH payodasuhRdAmAnandakekAH kalAH kAma santu dRDhaM kaThorahRdayo gamosmi sarva sahe, vaidehI tu kathaM bhaviSyati hahA hA devi dhIga bhava / / idhara AkAzameM snigdha megha chAye hue haiM jinameM ki baguloMkI paGkti uDarahI hai aura unakI zAmala kAntise AkAza Acchanna ho rahA hai, aura idhara jisameM choTe choTe jalakaNa mile hue haiM aisI vAyu vaha rahI hai aura mayUroMkI Anandadhvani ho rahI hai| ye saba kalAe yatheSTa-acchI tarahase hoM-mujhe inakI kucha bhI paravAha nahIM hai| kyoMki merA hRdaya atyaMta kaThora hai, maiM rAmacandra hUM, saba kucha saha sakatA huuN| kiMtu hAya hAya isa samaya vaideI kisa tarahase hogii| hA devi ! dhIra rahanA dhairyase kAma lenaa| aura bhI kahA hai kiHhAro nAgepitaH kaNThe sparzavicchedabhIruNA / idAnImantare jAtAH parvatAH sarito drumAH / / parasparake AliGganameM kahIM jarA bhI antara na paDajAya isa liye maiMne galemeM hAra taka nahIM paharAyA thA para aba hama donoMke bIcameM hAya, kitane parvata nadI aura vRkSataka paDe hue haiN| saba kucha saha sakatA inakI kucha bhI paravAha / devi ! dhIra rahanA dhyAya 423
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 isI prakAra AkSepa avajJA zoka aura utkaNThA Adika bhAvoMke bhI udAharaNa tattata mahAkaviyoMke granthoM meM milate haiN| jisase yaha bAta spaSTa hotI hai ki patnIkA saMyoga aura viyoga dono hI duHkhajanaka haiN| evaM ca jo patnI hara tarahase manuSyakA ahita hI karatI hai, Azcarya he ki, kAmI puruSa usako AryA kisa taraha samajhate haiN| kyoMki guNoMse pUrNa rahaneke kAraNa jisakA Azraya liyA jAya usako AryA kahate haiN| zRGgArake pUrvAnurAgAdika jo bheda batAye haiM unake dvArA striyAM puruSoMko kisa prakAra pIDita kiyA karatI haiM yaha bAta dRSTAntadvArA kramase spaSTa karate haiM: svAsaGgena sulocanA jayama'ghAmbhodhau tathA'vartayata, khaM zrImatya'nu vajrajaGkama'nayadbhogAlasaM durmRtim / mAnAsad grahaviprayogasamarAnAcArazaGkAdibhiH, sItA rAmamatApayatva na pati hA sA''padi draupadi // 112 // akampana rAjAkI putrI sulocanAne jayakumAra-meghezvarako apane rUpapara Asakta karake pApa-duHkhotpAdaka vyasanarUpI samudrake bhavarameM aisA paTakA jisase ki usako arkakIrtike sAtha mahAn yuddha meM pravRtta honA pdd'aa| yaha bAta mahApurANameM acchI taraha batAI gaI hai| yaha isa bAtakA udAharaNa hai ki striyAM pUrvAnurAgarUpI vipralamma zRGgArake dvArA kisa prakAra puruSoMko duHkhakI utpAdaka huA karatI haiN| vajradanta cakravartIkI putrI zrI. matIne apane sAtha sAtha apane pati vajrajaGghako bhI bhAgoM meM alasa banAkara-viSayasevanakI Asaktise azakta kara bahuta burI mRtyuko pahuMcAyA / jisa prAsAdameM dono hI viSayasevanameM Asakta hokara paDe the usameM kezoMko sugandhita karanevAlI dhUpakA dhuAM bharajAnese donoMkA hI kaNTha lakhagayA aura ve burI taraha mRtyuko prApta hue| yaha kathA bhI mahApurANameM spaSTatayA likhI hai| yaha isa bAtakA udAharaNa hai ki saMbhogasukhake dvArA bhI striyAM adhyAya 424
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 425 kisa prakAra puruSoMko duHkhakI utpAdaka huA karatI haiM / sItAne rAmacaMdra ko bhI kucha kama duHkha nahIM diyA thaa| pahale to praNayamaGgajanita mAnazRMgArake dvArA aura phira yuddha meM pravRtta lakSmaNakI parAjayakA nivAraNa karanekeliye jo usake pAsa jAnekA rAmacandrajIse usane asadgraha-durabhiniveza kiyA usase kyA rAmacandrako kucha kama du:kha huaa| tathA rAvaNadvArA haraNa hojAnepara jo viyogajanita duHkha huA aura usakI prAptikaliye rAvaNase yuddha karanemeM jo kleza uThAnA paDA tathA laGkezvaraka sAtha upabhogakI saMbhAvanAse jo mAnasika pIDA huI vaha kyA kucha kama thI / anAcArakI zaMkAse agniparIkSA karanepara jaba sItAkI divya zuddhi kI prasiddhi hogaI taba jo rAmacaMdrajIkA apamAna huA usase kyA unhe kucha kama duHkha huaa| aMtameM jaba rAmacaMdrajI tapasyA kara rahe the usa samaya bhI sItAke jIvane Akara unake Upara ghora upasarga kiye hI the / ata eva sItAne bhI mAna asadgraha viraha saMgrAma aura anAcArakI zaMkA tathA apamAna aura upasargAdika karake rAmacandrajIko kama saMtapta nahIM kiyA thA / inakI kathA rAmAyaNameM prasiddha hai| yaha udAharaNa mAna aura pravAsarUpa vipralambha zRGgArake dvArA striyAM puruSoMko kisa prakAra duHkhakI utpAdaka huA karatI haiM isa bAtako prakAzita karatA hai / hAya, paJcAla rAjAkI putrI draupadIne to japane priya pati arjunako kauna kaunasI Apatti nahIM paTakA thA / use to svayambarake samayameM hI hue yuddhase lekara prAyaH sabhI vipattiyoMmeM paDanA paDA thaa| jisakI ki kathA mahAbhAratameM prasiddha hai| isa dRSTAMtase pUrvAnurAga aura pravAsarUpa vipralambhadvArA striyoMkI duHkhotpAdakatA spaSTa hotI hai| bhAvArtha--laukika anubhava aura zAstrIya udAharaNoMse yahI bAta siddha hotI hai ki strIrUpa cetana parigraha rAgI puruSoMko duHkhakA hI kAraNa hai| striyoMkI rakSA karanA duHzakya hai, unake zIlabhaGga ho jAnepara baDA bhArI paritApa prApta huA karatA hai| evaM ve sadguruoMkI saMgati karanemeM antarAyakA kAraNa aura paralokake liye udyoga karanemeM prativandhaka huA adhyAya
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ karatI haiN| isa bAtakA nirUpaNa kara yaha bAta vyakta karate haiM ki isa tarahakI vallabhAoMkA jabAoMko pAle se hI parigrahaNa na karanA caahiye| tairazcopi vadhU pradUSayati puMyogastatheti priyA,sAmIpyAya tujepya'sUyati sadA tadviplave dUyate / tadviprItibhayAnna jAtu sajati jyAyobhiricchannapi, tyaktuM sadma kutopi jIryatitagaM tatraiva tadyantritaH // 113 // auroMkI to bAta hI kyA kheN| apane khAsa putrase bhI loka, yadi vaha unakI priyA-vallabhoka nikaTa rahA karatA ho to asUyA karane lagate haiN| vaha cAhe jitanA bhI guNI kyoM na ho apanI preyasIke nikaTa sahavAsa karaneke kAraNa usase ruSTa ho loka IrSyAse usake guNoMmeM bhI doSoMkA AropaNa kiyA karate haiM / aura yaha bAta Thoka bhI hai; kyoMki dekhate haiM ki manuSyoMkI to bAta hI kyA, tiryaca puruSoMkA bhI saMyoma meM dhuoMko acchI taraha dRSita kara diyA karatA hai| jaisA ki pramaMjana caritAdika zAstroMmeM prasiddha hai| prabha jana caritrameM usa rAnIkI kathA vidita hai jo ki bandasara Asakta ho gaI thii| isI prakAra lokoMke hRdayameM apanI priyatamAkA zIlabhaMga dekhalenepara athavA sunalenepara sadA hI paritApa banA rahA karatA hai| ve nitya hI usase kuDhate rahate haiN| tathA strIke nimittase hI loka isa bhayase ki kahIM priyAke premakA bhaMga na ho jAya dharmAcAryAdika gurujanoMkI bhI saMgatimeM nahIM raha sakatA / vaha satsaMgatike phalase vaJcita rahatA hai / aura kisI putraviyogAdika agADha kAraNako pAkara gharakA parityAga karadenekI icchA karate hue bhI vaha apanI priyArUpI zRMkhalAse jakaDA rahaneke kAraNa usako choDa nahIM sakatA aura gharameM par3A huA hI jarAse jarjarita ho jAyA karatA hai| ina saba bAtoMko dekha sunakara vidagdha puruSa svayaM hI aisA tAtparya samajha sakate haiM ki mumukSuoMko pahalese hI svIkA parigrahaNa na karanA cAhiye / jasA ki kahA bhI hai ki adhyAya 4265
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra prAgeva zakto'zakto'ntye tyaktvA rAjyaM vipanmayam / dhIraH samAdhinA mRttvA bhavAmbhodheH samuddharet // manuSya pahalI avasthAmeM zakta aura antyakI avasthAmeM azakta rahA karate haiN| ata eva dhIra puruSoMko pahalI avasthAmeM hI vipattiyoMse bhare hue rAjyako choDa denA cAhiye aura antameM samAdhipUrvaka maraNa. kara saMsArasamudrase pAra ho jAnA caahiye| __isa prakAra strI parigrahake rAgase andhe hue puruSoM ke dUSaNoMko prakaTa kara aba putramohase andhe huoMke doSa batAte haiM: yaH patnI garbhabhAvAtprabhRti viguNayan nyakkaroti trivarga, prAyo vaH pratApaM taraNimAni hinastyAdadAno dhanaM yH| mUrkhaH pApo vipadvAnupakRtikRpaNo vA bhavan yazca zalya, tyAtmA vai putranAmAsyayamiti pazubhiryujyate svena sopi // 14 // jIva jaba pitAke vIrya aura mAtAke rajako grahaNa karaletA hai taba usako garbha kahate haiM / yathAH zuddha zukrAta ve sattvaH svakamakuzacoditaH / garbhaH saMpadyate yuktivazAdagniridhAraNA / / ___ apane upArjita karmake udayase prerita huA jIva jaba zuddha rajavAryake piMDameM Akara upasthita hotA hai taba / usako garbha kahate haiN| jisa prakAra bhasmase Acchanna aGgArameM agni chipI rahatI hai| isa svarUpake hobAne athavA prApta karalaneko hI garmabhAva kahate haiM / isa garmabhAvase lekara-jabase jIva mAtAke udarastha rajanIka niko grahaNa kara adhyAya 427 4
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 428 garbhasvarUpako prApta karatA hai tabhIse vaha bhAryA--pitAkI patnI aura apanI janana ke zubha zubhagatA saundarya sauSThava Adi guNoMkA apaharaNa karatA huA pitAke athavA mAtApitA donoMke hI trivargakA-dharma artha kAma ina tIna puruSArthoMkA bhI nhAsa karadetA hai / aura prAyaH yauvana avasthA prApta karale nepara pitAke grAma suvarNAdika dhanako chIna kara yA lekara pratApako bhI naSTa karadetA hai--use nisteja banA detA hai| kahA hai kiH - jAo harai kalattaM vaddato vaDDamA harai / atthaM harai samattho puttasamo verio Nasthi / / . garbhameM Ate hI strIkA, baDhanepara vRddhikA aura samartha honepara dhanakA apaharaNa karanevAle putrI barAbara vairI kauna ho sakatA hai| isI prakAra yadi vaha mUrkha-ajJAnI ho, athavA pApI-brahmahatyA paradArAbhigamana sarIkhe pAtakoMmeM pravRtta ho, yadvA vyAdhi kArAgraha Adi vipattiyoMmeM phasa gayA ho, athavA mUrkhatA yA asAmarthyake kAraNa upakAra karanemeM kRpaNatA karatA ho-anupakArI ho to vaha zarIrameM kAMTekI taraha hRdayake bhItara cubhA karatA hai| isa prakAra jo putra garbhase lekara baDe honetaka duHkhoMkA denevAlA aura nAnA prakArase apakAra karanevAlA hai usakI bhI mRDha .-gRhasthAzramake vAstavika vyavahArase anabhijJa purupa apane sAtha yojanA-apanI AtmAke sAtha ekattvakI kalpanA karate haiN| kahate haiM ki--yaha-mere sAmane upasthita tU , maiM hI hUM-he putra ! tujhameM aura merI AtmAmeM kucha bheda nahIM hai / putra isa nAmakI apekSAse hI tU sAkSAt mujhase bhinna hai, svarUpase nahIM / jAtakarmameM kahA hai ki: aGgadaGgAtprabhavasi hRdayAdapi jAyase / AtmA vai putranAmAsi saMjIva zaradaH zatam / / he putra ! tU mere aGga aGgase utpanna huA hai / tere zarIrakA pratyeka aGga mere usI usI aGgase banA adhyAya SEFERENTS
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra 429 bacyAya 4 | tU mere sAkSAt hRdayase nikalA hai| ata eva yaha spaSTa hai ki putra isa nAmake sivAya tujhameM aura merI AtmAmeM kucha bhI antara nahIM hai| ata eva he hRdayake TukaDe ! ciraMjIva ! tU saikaDoM varSa kI Ayu bhoga | manune bhI isa viSaya meM kahA hai ki: patirbhAryAM saMpravizya garbho bhUttvA jAyate / jAyAyAstaddhi jAyAtvaM yadasyAM jAyate punaH // pati hI bhAryAmeM praveza kara aura phira garbha banakara utpanna huA karatA hai| jAyAkA jAyApana hI yaha hai ki usameM pati praveza kara puna: utpanna hotA hai / ata eva pitA aura putrakI AtmAmeM antara nahIM hai / bhAvArtha- putra ke sAtha apanI AtmA ke abhedakI kalpanA ve mUDha puruSa hI karate haiM jo ki cetana parigrahoM meM putrake moise andhe ho rahe haiN| unheM usakA vAstavika svarUpa hI nahIM dIkhatA / unakI isa bAtakI tarapha dRSTi hI nahIM jAtI aura ve nahIM jAnate ki vaha eka aisI parigraha hai jo ki utpanna hone ke samaya se lekara hI mAtA pitAko pIDita karatI, kleza detI aura hitase parAGmukha kara saMtapta hI kiyA karatI hai| I nitya putra ke viSaya meM sAMsiddhika- naisargika aura aupAdhika isa taraha do prakArakI jo bhrAnti lagI huI hai unako dUra kara mumukSuoM ko mokSake mArgameM sthApita karate haiM - unhe vAstavika putra kisako samajhanA cAhiye so batAte haiM: -- yo vAmasya vidheH pratiSkazatayA''skandan pitRJjIvato,pyunmathnAti sa tarpayiSyati mRtAnpiNDapradAdyaiH kila / AAAAAAAAAA, AAA ARyi weonso gye coegoga doeeossda. 429
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 43. ityeSA januSAndhatArya sahajAhAthi hAryA tvayA, . sphAryAtmaiva mamAtmajaH suvidhinoDartA sadetyeva dRk // 115 // pratikula vidhi-bAdhaka deva athavA zAstraviruddha vidhAna-AcaraNakA sahakArI bana kara jo jIvita -vidyamAna pitA pitAmahAdikako kadarthita kara-duSkarmakI udIraNA aura tIvra mohakI utpattise pIDita kara zuddha caitanyarUpa prANoMse unhe viyukta karadetA hai vaha putra unake marajAnepara unako piNDadAna jalatarpaNa aura RNazodhAdike dvArA acchI taraha tRpta karegA aisI samajhako athavA isa AgamavAkya yA lokoktiko bhrAMtike sivAya aura kyA kahanA cAhiye / he Arya ! sAdho! isa tarahakI naisargika athavA AhArya-durupadezajanya jAtyandhatAko tU choDa de| tujhako to yaha nizcita zraddhAna karanA cAhiye ki merA yaha AtmA hI merA vAstavika putra hai / kyoM ki nitya samyakcAritrakA pAlana karAkara yahI saMsArasamudrase merA uddhAra karanevAlA hai| bhAvArtha-bahutase logoM ke naisargika athavA ajJAnako phailanemeM hastAvalambana denevAle kadAgamake AdhApara mile hue durupadezake nimittase aisI bhrAMti baiThI huI hai ki putra marakara paralokako gaye hue pitR pi-. tAmahAdikako piNDadAnAdi karma karake tRpta kiyA karatA hai| kiMtu yaha vAstava meM bhrAMti hI hai| kyoMki jo putra, cAhe vaha vinayI ho cAhe avinayI, jIvita pitAdikako tRpta karanA to dUra rahA ulTA kleza upasthita kiyA karatA hai aura Atmahitase dUra hI rakhatA hai vaha unake maranepara kyA unhe kabhI tRpta kara sakatA hai ? kabhI nhiiN| kyoMki yadi putra kadAcita vinayI ho taba to vaha apane viSayameM mohake grahako pitAdikake Upara sabAra karAkara unase paralokake viruddha AcaraNa karAtA hai| aura yadi avinayI ho taba to vaha duHkhoM ke dene meM unmukha hokara pitAdikake duSkarmoMkI udIraNAkA nimitta ho hI jAtA hai| ataeva he Arya ! isa parigrahako bhI tU duHkhakara aura AtmAke liye ahitakara hI samajha aura usake viSayameM ukta naisargika athavA aupAdhika bhrAMtiko choDa / tathA apanI usa AtmAko hI apanA putra samajhanekI zraddhAko dRDha kara jo ki adhyAya
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra | 231 samyakcAritrake dvArA terA saMsArasamudrase uddhAra karadenevAlA hai / jo prANI putriyoMke mohase grasta rahate haiM unakA bhI svArtha naSTa ho jAtA hai isa bAtako khedake sAtha prakaTa karate haiM mAtrAdInAmadRSTadrughaNahatirivAbhAti yajjanmavArtA saurathyaM yatsaMpradAne kvacidapi na bhavatyanvahaM durbhageva / yA duHzIlAiphalA vA skhalati hRdi mRte viplute vA dhave'nta. ryA dandagdhIha mugdhA duhitari sutavad nanti dhik khArthamandhAH // 11 // . jisake janmakI vArtA -yadi koI Akara kahe ki tumAre laDakI huI hai to yaha samAcAra mAtApitAko aisA mAluma paDatA hai mAno adRSTa mudgarakA AghAta ho-mAno isane hamAre Upara adRSTa mudgarakA prahAra hI kiyA hai / tathA janmake bAda usakA dAna yadi vara yogya na mile to mAtA pitAke cittako caina nahIM lene detA / samIcIna zAstrokta vidhike anusAra, aura prakarSarUpase jisako kanyA dI jAya usako saMpradAna kahate haiM / ata eva saMpradAna nAma vara. yitAkA hai| isa varayitAmeM kula zIla bala vidyA dhanAdika jina jina guNoMkI AvazyakatA hai ve yadi ucita na mileM yA taratama rUpase mile to usakA dAna karate samaya mAtA pitAke hRdayameM " hama yogya sthAnameM apanI kanyAko, niyukta kara rahe haiM" aisA setoSa nahIM hotaa| unheM asaMtoSa yA asaphalatAjanita kleza hI prApta hotA hai jo ki jIvanaparyanta banA rahatA hai / isake bAda, yadi kadAcit vaha kanyA duHzIlA-vyabhicAriNI athavA niHsaMtAna ho to vaha bhI durbhagA-aniSTa kanyAke hI samAna mAtAdikake hRdaya meM dinarAta zalyakI taraha khaTaka adhyAya 1-pUrvasaMcita duSkarma athavA dIkhanemeM na A sakanevAlA /
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra tI rahatI hai| kyoMki jisa kanyAko kurUpa yA kulakSaNAdikake kAraNa yadi koI grahaNa karanA nahIM cAhatA to vaha jisa prakAra duHkhakA hI kAraNa hotI hai usI prakAra vyabhicAriNI aura niHsaMtAna bhI kanyA mAtAdikake hRdayameM vyathA hI utpanna karanevAlI hotI hai| usa samaya to kanyA mAtAdikako hRdayameM bahuta hI burI taraha aura punaH punaH jalAyA karatI hai jaba ki usakA pati mara jAya, athavA saMnyAsa lejAya, yadvA kahIM dUra dezako nikalakara calA jAya, athavA aisA pati mile jo ki trivarga-dharma artha kAma puruSArthoM kA sAdhana karane meM asamartha ho / isa prakAra kanyA mI mAtA pitAko putrake hI samAna aneka prakArake duHkhoMke denemeM mUla kAraNa hai| phira bhI jo puruSa usa kanyAmeM mugdha rahate haiM-- usake mamatvagrahase andhe ho jAte aura tattvasvarUpako na dekha sakaneke kAraNa apane abhISTa prayojana duHkhocchedana aura sukhaprAptiko naSTa kara dete haiM, unhe dhikkAra hai| - - bhAvArtha-putrakI taraha kanyArUpa cetana parigraha bhI manuSyoMko janmase lekara jabataka jItI hai taba taka kleza hI detI hai| phira bhI loga usameM mugdha hokara AtmakalyANase parAGmukha rahate haiM / yaha unake ajJAnakA hI mAhAtmya hai| ____ mAtA pitA Adi jitane bandhu bAndhava haiM ve saba AtmAkA apakAra hI karanevAle haiM / ata eva unakI vakroktike dvArA nindA karate hue vipakSiyoMkA abhinandana karate haiN| kyoMki unake nimittase pUrvasaMcita duSkamakI nirjarA hI hotI hai| ata eva be AtmAke upakArI hI haiM: bIjaM duHkhai kabIje vapuSi bhavati yastarSasaMtAnatantra,stasyaivAdhAnarakSAdyupadhiSu yatate tanvatI yA ca mAyAm / bhadraM tAbhyAM pitRbhyAM bhavatu mamatayA madyavad ghUrNayadbhayaH, svAntaM skhebhyastu baddhoJjalirayamarayaH pApadArA varaM me // 117 //
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma banagAra 433 jo tRSNAsaMtatike adhIna hokara-niraMtara aura baDhatI huI gRddhi ke vazameM paDakara jo mere isa duHkhoMke eka mAtra--asAdhAraNa kAraNa zarIrake utpanna honemeM bIjabhUta hai usa pitAkA kalyANa ho / aura isa zarIrake hI dhAraNa - garbhAdhAna tathA pAlana poSaNa aura vardhanAdika upakaraNoM meM hI jo mithyA mohajAlako baDhAtI huI niraMtara prayatna kiyA karatI hai usa mAtAkA bhI bhalA ho| aise pitA mAtAko dUra hI se namaskAra hai jo ki duHkhoMke pradhAna hetuko utpanna karanevAle aura ulTe usIke pAlana poSaNAdikameM mohita banAnevAle haiN| kyoMki samasta duHkhoMkA mUla yA pitA mAtAse utpanna huA zarIra hI hai, yaha bAta spaSTa hai| guNabhadra svAmIne bhI kahA hai-" sarvApadAM padamidaM jananaM janAnAm" / manuSyoM kA zarIra hI samasta ApattiyoM kA sthAna hai| jinhoMne uttarottara adhikAdhika tRSNAsaMtatike adhIna ho mereliye yaha anaMta duHkhoMkI khAna tayAra kI hai aura usIke rakSaNAdikakI tarapha mujhe pravRtta kara Atmahitase parAGmukha kara diyA hai aise pitA mAtA mujhe nahIM cAhiye / kiMtu aise aura vaise kyA, maiM apane ina sabhI bandhuoMko hAtha joDakara namaskAra karatA hUM aura cAhatA hUM ki madyake samAna mohita karanevAle mamakArake dvArA hitAhitake vicAra--vivekako naSTa kara hRdayako saMkliSTa athavA vighU. Nita karadenevAle ye koI bhI bandhujana mujhe prApta na hoN| kyoMki ye aise atyaMta duSTa haiM jo ki mohita banAkara AtmAko usake vAstavika hitase vaJcita rakhate haiN| ina duSToMko dhikkAra hai / inase to mere zatru hI bhale, jinake ki apakArAdika karanese merA upakAra hI hotA hai / kyoMki jaba ve kisI prakArakA apakAra karate yA mujhako kleza dete haiM to unake usa vyavahArase mere pUrva sazcita duSkarmoMkI udIraNA hojAtI hai aura phalataH AtmAkA hita hI hotA hai| adharmameM pravRtta karadenevAlI dUsaroMke sAtha kI gaI mitratAkI nindA karate haiM: adharmakarmaNyupakAriNo ye prAyo janAnAM suhRdo matAste / svAntarbahiHsaMtatikRSNavartyanyasta kRSNe khalu dharmaputraH 118 a. dha. 55 adhyAya
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 434 prAya karake logoMke mitra aise hI huA karate haiM jo ki unako adharmakarma-pApa kriyAoMmeM hI pravRta karate tathA sahAyaka huA karate haiM / dekhate haiM ki dharmaputra-yudhiSThirane apanI antaraGga saMtatI-nijAtmAke liye pApakarmakI prAptike upAyabhUta aura bahiHsaMtati-nija kula ke ilaye--kRSNavarmA agnike samAna-kaurava kulakA saMhAra karanevAle kRSNake sAtha prIti kI thii| bhAvArtha---jaba dharmaputrakI viSNu ke sAtha kI gaI mitratAne antaraGga aura bahiraGga ahita hI kiyA taba dUsare sAdhAraNa logoMkI mitratAkA to kahanA hI kyA hai / ata eva samasta puruSArthoMke mUla kAraNa dharmakA jo putra hai usako isa mitratApara kabhI vizvAsa na karanA caahiye| jo apane dharmakA anuvartana karanA cAhate haiM unhe ucita hai ki antaraGga-AtmA aura bAhya -kulAdikakeliye kRSNavA-pApamArga athavA agnike samAna samajhakara isa laukika mitratAko dahIse choDadeM / kyoMki yaha hara prakArase kRSNa-kAlI hI hai| jo isa lokameM saMcayameM sahAyatA karanevAle haiM ve saba mohake hI utpanna karanevAle aura baDhAnevAle haiM ata eva unakI tyAjyatA prakaTa karate hue pAralaukika kAryoM ke sAdhanameM avalamba denevAle mitroMkA nIcalI dazAmeM-sampUrNa parigrahake choDanekI pUrNa sAmarthya na honetaka anusaraNa karanekA upadeza dete hai:-- nizchadma medyati vipadyapi saMpadIva, yaH sopi mitramiha mohayatIti heyaH / zreyaH paratra tu vibodhayatIti tAva cchakyo na yAvadasituM sakalopi saGgaH // 119 // saMpatti ke samaya meM snehI mitra bandhu bAndhava tathA sahAyaka bananevAle to bahuta haiN| kiMtu unakI yahAMpara carcA nahIM hai| kyoMki aisoMko saMsArameM koI mitra bhI nahIM kahatA / parantu jo vyakti saMpattikI taraha vipattima adhyAya 434
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra bhI-aneka prakArake kaSTa upasthita honepara bhI niSkapaTarUpame sneha karatA aura avalamba detA hai usIko lokameM mitra kahate haiM / tattvadRSTi se yaha bhI AtmAko moha hI utpanna karatA hai / ata eva mumukSuoMkeliye vaha bhI tyAjya hI hai| phira bhI jabataka samasta parigrahake choDanekI sAmarthya nahIM hai taba taka unako aise sanmitroMkA Azraya lenA cAhiye jo ki paralokake viSayameM sahAyatA karanevAle aura AtmA tathA zarIrake viziSTa bhedajJAnako prApta karAnevAle haiN| jaisA ki kahA mI hai ki:-- 435 saGgaH sarvAtmanA tyAjyo munimirmoktumicchubhiH / . sacet tyaktuM na zakyeta kAryastAtmadarzibhiH // . mumukSu muniyoM ko saGga rakhanA sarvathA varNya hai / kintu jabataka ve usako sarvathA nahIM chor3a sakate tabataka Danhe AtmadarziyoM ke sAtha saGga rakhanA cAhiye / aura bhI kahA hai ki:-- saGgaH sarvAtmanA tyAjyaH sa cet tyaktuM na zakyate / sa sadbhiH saha kartavyaH santaH saGgasya bheSajam / / adhyAya vastutaH saGga sarvathA choDadeneke hI yogya hai| kiMtu jaba taka vaha choDA nahIM jA sakatA taba taka satpuruSoM ke sAtha vaha karanA yA rakhanA cAhiye / koMki satpuruSa saGgakI auSadha haiN| saGgatike nimittase jo doSa utpanna hote haiM ve saba satpuruSoM ke prasAdase dUra ho sakate haiM / ata eva ve AtmakalyANake sahAyaka haiN| atyaMta bhaktiyukta bhI bhRtya akRtya karAnemeM hI agresara ho jAtA hai ata eva vaha bhI upAdeya nahIM hai isa bAtako dRSTAMtadvArA batAte haiM:--
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 436 adhyAya 4 Naka Mas yotibhaktatayAtmeti kAryibhiH kalpyateGgavat / sopyakRttyegraNIrbhRttyaH syAdrAmasyAMjaneyavat // 120 // jisa prakAra bahirAtmabuddhi manuSya atyaMta zliSTa raheneke kAraNa zarIrameM mohavaza AtmakalpanA karane lagatA hai, usI prakAra kArya - svArthameM tatpara rahanevAlA manuSya atibhakti- atyaMta anurAga rakhaneke kAraNa jisameM apanI kalpanA karane lagatA hai yaha aura maiM do nahIM haiM jo yaha hai so hI maiM hUM aisA samajhane lagatA hai; aisA bhI. bhRtya apane svAmIse, rAmacaMdra ke hanUmAnakI tarahase hiMsAdi akRtya karAne meM agraNI banajAtA hai / bhAvArtha - lokameM jo svAmIke prati bhaktivaza kAryakA acchI taraha saMcAlana karate haiM una sevakoMko loga apanA pratirUpa hI samajhate haiN| kiMtu jaba aise svAmibhakta bhI sevaka samayapara svAmI ke Atmahita ke viruddha duSkRtya karAne meM pradhAna kAraNa banajAte haiM taba abhakta sevakoMkI to bAta hI kyA hai / ata eva sevakanAmaka cetana parigrahako bhI AtmAkA ahitakara hI samajha kara mumukSuoM ko usakA saMgraha na karanA cAhiye / dAsI dAsa parigrahake grahaNase bhI manameM saMtApa hI hotA hai yaha batAte haiM: atisaMstavadhRSTatvAdaniSThe jAghaTIti yat / tadAsIdAsamRkSIva karNAttAH kasya zAntaye // - 121 // jo dAsI aura dAsa atyaMta paricaya hojAnese DhITha hokara svAmIke aniSTa - anabhilaSita bhI kArya ke karane meM punaH punaH prayatna kiyA karate haiM kyA ve kisIko bhI sukha yA zAMtike kAraNa ho sakate haiM ? kabhI nahIM / kAnake pAsataka pahuMcA huA bhAlU kyA kisIke bhI aniSTakA nivAraNa kara sakatA hai ? ataeva dAsI dAsa parigraha bhI ahitakara honeke kAraNa tyAjya hI hai / ANART AT AN AAA handaneun jeon 436
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ S' dharma banagAra - - ziSyoMkA zAsana karanemeM athavA unako zikSAdika dene meM bhI jo kabhI kabhI krodhakA udbhava ho AmA karatA hai usapara dhyAna dilAte haiM yaH ziSyate hitaM zazvadantevAsI suputravat / sopyantevAsinaM kopaM chopayatyantarAntarA // 122 // jisa ziSyako satputrakI tarahase gurujana dinarAta hita-AtmakalyANakI zikSA diyA karate haiN| dekhate haiM ki vaha bhI kabhI kabhI-bIca bIcameM isa cANDAla krodhakA sparza karAdiyA karatA hai| bhAvArtha-kabhI kabhI aisA bhI hotA hai ki yogya bhI ziSya guru AdikA vinayAdika karanemeM pravRtta nahIM huA karatA / aise samaya meM gurujanoMko bhI kadAcit krodhakA udbhava hojAtA hai / jisase ki unakA akalyANa hI hotA hai| ata eva ziSya parigraha bhI sAdhuoMkeliye asaMgrahaNIya hai / jisa prakAra ucca va uttama puruSa cANDAlakA sparza nahIM kiyA karate aura na karanA cAhate haiM, usa prakAra sAdhujana bhI krodhAdikakA sparza nahIM kiyA karate aura na karanA cAhate haiN| kiMtu ziSyAdikakA sambandha rahanepara usakA sparza hojAyA karatA hai| ataeva mumukSuoMke liye ziSyaparigraha bhI tyAjya hI hai| catuSpada parigrahakA niSedha karate haiMdvipadairatha satsaMgazcet kiM tarhi catuSpadaiH / tiktamapyAmasannAgnernAyuSyaM kiM punaghRtam // 123 // jaba dvipadoM-manuSyAdikoMke sAtha kiyA gayA bhI saMga-saMsarga asat-aprazasta -atyaMta apAyakA hI - 'badhyAya
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra kAraNa mAnA hai yA hotA hai to catuSpadoMkA to kahanA hI kyA hai| ina hAthI ghoDe AdikoMkA saMsarga to sutarAM duHkhakA hI kAraNa hogaa| dUSita aura apakva rasake dvArA jisakI audarya ani abhibhUta hogaI hai aise manuSyako jaba tikta dravya-cirAyatA nIMva Adi bhI Ayurvardhaka jIvanakI sthiratAkai kAraNa athavA svAsthyakara nahIM ho sakate to ghIkA to phira kAnA hI kyA hai| kyoMki tikta dravya khabhAvase hI AmalA pA. caka hai| jaba usIse kisI Amapita vyaktiko svAsthya lAbha nahIM ho sakatA to ghIse jo ki snigdha zIta honeke kAraNa ulTA AmadoSakA vardhaka hai pathyalAbha ho hI kisa taraha sakatA hai| bhAvArtha-dvipada parigrahake doSa pahale batA cuke haiN| jaba do pairavAloMmeM itane doSa haiM to cAra pairavAloMmeM kitane hoMge so acchI taraha samajhameM AsakatA hai| ataeva dvipadoMkI apekSA catuSpadoMko dUnA-bahutara duHkhakara samajhakara mumukSuoMko dUra hI se choDa denA caahiye| acetana parigrahakI apekSA cetana parigraha adhika bAdhA denevAlA hai yaha bAta batAte haiM yaunamaukhAdisaMbandhadvAreNAvizya mAnasam / yayA parigrahazcitsvAn mannAti na tathetaraH // 124 // yonikI apekSA athavA mukhAdikakI apekSAse honevAle saMbandhake dvArA jisa prakAra cetana parigraha manuSyake. manameM praveza kara-usake hRdayako acchI taraha AkrAMta kara pIDita kiyA karatA hai vaisA acetana parigraha nahIM krtaa| INS badhyAya 438 bhAvArtha-sahodara bahina bhAI AdikA jo sambandha hai vaha yonikI apekSAse hai aura ziSya tathA sAdhyAyI AdikA jo sambandha hai vaha mukhakI apekSAse hai| isI prakAra janyajanaka poSyapoSaka bhojyabhoktRtva
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ aBEHOSPERIES banagAra 439 Adi aura bhI aneka sambandha haiN| cetana parigrahake hRdayataka pahuMcanekA dvAra-usameM mamattvotpattikA kAraNa yaha sambandha hI hai| jaba taka yaha dvAra khulA huA hai tabataka jaisA catana parigraha svayaM hRdayataka pahuMcakara usako pIDita. kara sakatA hai yA kiyA karatA hai vaisA acetana parigraha nahIM kara sakatA / yahI kAraNa hai ki yahAMparacetanake bAda acetana parigrahakA nirdeza kiyA hai| kyoMki prAyaH jisa padArthase jitanA adhika yA nikaTa sambandha hogA vaha padArtha utanA hI adhika AtmAko pIDita karegA aura jitanA dUra hogA vaha utanA hI kama kleza utpanna karegA / jIvakA jaisA cetana parigrahoMke sAtha sAkSAt sambandha hotA hai vaisA acetana parigrahake sAtha nhiiN| ace tanake sAtha paramparA sambandha rahatA hai / ata eva cetanakI apekSA acetana parigraha kama bAya diyA karatA hai| cetana parigrahake doSoMkA nirUpaNa karake kramAnusAra acetana parigrahake doSoM ko daza padyoMmeM batAnA cAhate haiN| jisameM sabase pahale gharake doSa dikhAte haiN| kyoMki aura cAkIke doSoMkA sthAna yaha ghara hI hai: paJcathUnAd gRhAcchUnyaM varaM saMveginAM vanam / pUrva hi labdhalopArthamalabdhaprAptaye param // 125 // badhyAya gRhasthAzramameM jo avazya hI karane par3ate haiM aise hiMsAke mAdhanabhRta yA sthAna avadya karmoMko zUnA kahate haiN| isake pAMca bheda haiM-ukhalI, cakkI, cUla, jala, burI / inhI karmoM ke kAraNa manuSya gRhastha kahAtA aura pUrNatayA mokSamArgapara nahIM cala sakatA / tathA inake na rahate hue mokSa prApta kara sakatA hai / yathAH "kaNDanI peSaNI cullI udakumbhaH pramArjanI / paJca zUnA gRhasthasya tena mokSa na gacchati // " 439 ataeva jo saMvegI-saMsArase bhIru aura mokSake abhilASI haiM unake liye ina pAMco avama karmoMse
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra pUrNa gharakI apekSA zUnya vana acchaa| kyoMki yadyapi vaha vivikta sthAna hai kiMtu hiMsAkA sthAna to nahIM hai| aura isake sivAya isa gharameM rahanese to prApta bhI saMvega naSTa ho jAtA hai / kiMtu usa vanameM rahanese saMvegIkA saMvega baDhatA hai / itanA hI nahIM kiMtu alabdha jo abhI taka unhe kabhI prApta nahIM ho sakA hai aisA zuddhAtmatatva prApta ho jAtA hai| gRhakAryameM jo niraMtara vizeSa rUpase Asakta rahanevAle haiM unhe jo niraMtara duHkha prApta huA karate haiM unapara apazoca prakaTa karate haiM:-- vivekazaktivaikalyAd gRhadvandvaniSadvare / magnaH sIdatyaho lokaH zokaharSabhramAkulaH // 126 // jisase hitAhitakA vivecana kiyA jA sakatA hai aisI vivekazaktise vikala rahaneke kAraNa hAya ye bahidRSTi loka gRhasthAzramake kAryakalApake jhagaDerUpI kardamameM phasakara zoka aura harSake cakkarase vyAkula hue vyartha hI khedako prApta ho rahe haiN| bhAvArthaH-jisa prakAra kIcameM phasA huA koI AdamI sAmarthyakA pratibandha hojAnese apaneko usameMse alaga na karasakanepara duHkhI huA karatA hai usI prakAra gRhasthAzcamameM phasA huA manuSya jisake dvArA vaha usase apane ko pRthak kara sakatA hai aisI vivekazaktikA pratibandha hojAnepara usameM phasA huA hI khinna--saMkliSTa rahA karatA hai| kyoMki vaha zoka harSake parivartanase vyAkula hojAtA hai athavA harSa viSAda aura bhramase usakA citta Asthara hojAtA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki:-- rateraratimAyAtaH punA ratimupAgataH / tRtIyaM padamaprApya bAlizo vata sIdati / /
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra rateraratimAyAtaH punA ratimupAgataH / tRtIyaM padamaprApya bAlizo bata sIdati // ye ajJAnI prANI ratike bAda arati ora aratike bAda punaH ratiko prApta ho kara jo vyartha hI kleza bhogarahe haiM usakA kAraNa yahI hai ki ina donoMke cakkarameM paDakara inhoMne abhItaka tIsare padako prApta nahIM kiyA hai| rAga dveSase rahita upekSAtatva-vItarAga avasthAko ye abhItaka prApta nahIM kara sake haiN| athavA:-- vAsanAmAtramevaitat sukhaM duHkhaM ca dehinAm / tathA ghajayantyete bhogA rogA ivApadi / prANiyoMkeliye yaha sukha hai aura yaha duHkha yaha kevala vAsanA-kalpanA hI hai-viSayoMko sukhakara yA duHkhakara samajhanA bhrama hI hai| kyoMki, dekhate haiM ki ApattimeM ye sabhI bhoga rogoMkI tarahase prANiyoMko udvigna -pIDita kiyA karate haiN| kSetra parigrahake doSa batAte haiM:-- kSetraM kSetrabhRtAM kSemamAkSetrajyaM mRSA na ta / anyathA durgateH panthA bahArambhAnubandhAnAt // 11 // . kSetrajJa koI padArtha nahIM hai isa siddhAntako AkSatraya kahate haiM / kSetrajJa nAma AtmAkA hai| kyoMki kSetra zabdakA artha zarIra hotA hai aura usake anubhava karanevAleko kSetrajJa kahate haiN| bauddhoMkA siddhAnta hai ki "jIva nAmakA koI bhI padArtha nahIM hai"| isI prakAra cArvAkoMkA siddhAnta hai ki garbhasa lekara maraNa taka hI a. dha.56 adhyAya 442 ENTERTRENESENTERTAINMENT
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ || dharma anagAra 442 jIva rahatA hai Age nhiiN"| ina donoM hI siddhAMtoMko AkSetrazya kahate haiM / isa prakAra bauddhoMkA nairAtmyavAda yadyapi kalpita hai kiMtu yadi vaha asatya na hotA tathA cArvAkoMkA bhI AkSetrajya siddhAMta kalpita nahIM hotA to saMsArI zarIradhAriyoM ke liye yaha kSetra-dhAnyAdikake utpanna honekA sthAna bhI jarUra hI aihika sukhasaMpattiyoMko utpanna kara kalyANakA kAraNa ho jAtA / kiMtu yadi yaha bAta nahIM hai aura ye ukta donoM hI siddhAnta mithyA haiM tathA jIvapadArtha zazvat rahanevAlA hai taba to isa kSetra parigrahako narakAdika durgatiyoMkA hI kAraNa samajhanA cAhiye / kyoMki isake viSayameM aneka prakArakA bahutasA Arambha punaH punaH karanA par3atA hai jisase ki SaTkAyika jIvoMkA ghAta hI hotA hai / khetake jotane sAcane nirAne kATane AdimeM jo pApakarmoMkA anubaMdha hotA aura usase hiMsA hotI hai usIke nimitta prANiyokoM durgatiyoMkA bhoga karanA paDatA hai| kupyAdika parigrahoMke nimittase jo manuSyameM auddhatya AjAtA hai athavA usako AzAoMkA anubandhana huA karatA hai usako batAte haiM:-- yaH kupyadhAnyazayanAsanayAnabhANDa,-- kANDaikaDambaritatANDavakarmakANDaH / vaitaNDiko bhavati puNyajanezvarepi, taM mAnasormijaTilojjhati nottraashaaH|| 128 // . adhyAya kupya dhAnya zayana Asana yAna aura bhANDa ina parigrahoMke saMghAta-samUhase apane tANDava karmakANDako prakRSTatayA ADambarayukta banAnevAlA jo vyakti dhana aura RddhiyoMke adhIzvara-kuverakA bhI upahAsa karane lagatA hai usa vyaktiko nAnA vikalpajAloMse Anvita uttarAzA- bhaviSyat viSayoMke liye baDhatI huI tatri abhilASA choDa nahIM sktii| 442
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagAra 443 bhAvArtha-jo puruSa apanI dhanasaMpattike garvase uttaradizAke adhipati kuverakA tiraskAra karadetA hai yA karanA cAhatA hai vaha mAnasarovarakI lahariyoMse pUrNa uttara dizAko bhalA kisa taraha choDa sakatA hai / vaha avazya hI kailAsake sAtha sAtha uttara dizAko bhI adhigata karanA cAhatA hai / isI prakAra kupyAdika parigrahoMke nimittase jisako abhimAna jAgRta ho gayA hai aura isIliye jo unhIke ADambara baDhAnemeM lIna rahatA hai vaha vyakti dUpare baDe baDe sampattizAliyoM ko bhI apane sAmane tuccha samajhane lagatA hai aura isa tarahase unakA upahAsa kiyA karatA hai jaise ki niraMtara tANDava nRtyakI vicitratA dikhAneke liye abhinaya karanevAle naTakA baDe baDe ziSTa puruSa bhI upahAsa kiyA karate haiM / athavA upahAsa karaneke liye hI-yaha dikhAnekeliye ki merI barAbara Rddhidhara koI bhI nahIM hai| vaha parigrahoMkA ADambara baDhAtA hai| kyA aise puruSako kabhI bhI aneka cintAoMke jAlase yukta abhilASAeM chor3a sakatI haiM ? kabhI nhiiN| vaha dinarAta bhaviSyat-arthako prApta karane kI AzAse cintita hI rahA karatA hai| usako kupya dhAnya zayana Asana aura yAnAdikake saMgraha karanekI cintA lagI hI rahatI hai| isa prakAra ina parigrahoMke nimitta abhimAna utpanna hotA aura dUsaroMko tuccha samajhanekI buddhi jAgRta hotI tathA unakA ADambara caDhAnekI cintAoMse saMkleza pariNAma utpanna huA karate haiN| sonA aura cAMdIko choDakara bAkIkI dhAtuoM athavA vastrAdika dravyoMko kupya kahate haiN| geMhU cAvala Adi annako dhAnya kahate haiM / palaMga pAlanA ArAma kursI Adi soneke sAdhanoMko zayana kahate haiM / muMDhA takhta paTTA siMhAsana kurmI beMca Adi baiThaneke sAdhanoMko Asana kahate haiM / pAlakI pInasa tApajhAma vimAna Adi baiThakara jAneke sAdhanoMko yAna kahate haiM / hIMga majITha Adi masAle athavA kirAne ke sAmAnako bhANDa kahate haiN| adhyAya 443 1-2 vastutaH ina zabdoMkA artha aisA hotA hai ki jisapara soyA jAya so zayana aura jisapara baiThA jAya so A. sana / ata eva bhUmi yA pattharakI zilAko bhI zayana Asana kaha sakate haiN| .
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 444 adhyAya 4 2284 dhanameM gRddhi rakhanevAle puruSakI mahApApoMmeM bhI pravRtti hotI hai yaha batAte haiM: - jantUn hantyAha mRSA carati curAM grAmyadharmamAdriyate / khAdatyakhAdyamapi dhig dhanaM dhanAyan pitratyapeyamapi // 129 // grAma suvarNa Adika dhanakI abhikAMkSA -- tIvra gRddhi rakhanevAlA manuSya kyA kyA anartha nahIM karatA ? vaha usako prApta karanekI abhilASAle mahAnase mahAn pApa karmameM bhI pravRtti karane lagatA hai / prANibadha asatya bhASaNa aura caurakarmakA AcaraNa karatA, grAmyadharma - maithunakA bhI sevana karatA, sarvathA abhakSya kAkamAMsA dikakA bhI bhakSaNa karane lagatA aura uccavarNa tathA prazasta kulameM jisakA pInA sarvathA niSiddha hai aise madyAdikakA bhI pA karane lagatA hai| jisa dhanakI lipsAse manuSyakI ina hiMsA jhUTha corI Adi sabhI duSkarmomeM pravRtti hone lagatI hai usa dhanako athavA gRddhivaza ina mahApApoM meM pravRtti karanevAle manuSyako dhikAra hai| mumukSuoMko yaha dhanaparigraha mahApApakA hI kAraNa samajhakara darahIse choDadenA caahiye| bhUmimeM lubdha hue puruSa ke jo apAya aura avadya - nindyakarma hote haiM unako dRSTAMtadvArA spaSTa karate haiM tattAdRgsAmrAjyazriyaM bhajannapi mahIlavaM lipsuH / bharato'varajena jito durabhiniviSTaH satAmiSTaH // 130 // usa prasiddha aura lokottara sAmrAjyalakSmI-samasta cakravartIkI vibhUtiko bhogate hue bhI jaba prathama cakravartI bharatane pRthvIke eka choTese hisse kevala suramya nAmake dezako apane choTe bhAI bAhubali kumArase lekara apane hastagata karanA cAhA usa samaya usa kumArase vaha paribhavako hI prApta huA aura satpuruSoMne bhI usako durabhinivezayukta hI samajhA / dharma 0 444
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 445 ___ bhAvArtha-nItimArgako prApta na karake kevala dUsaroMkA paribhava karaneke hI pariNAmoMse jo kAryakA Arambha kiyA jAtA hai usako durabhiniveza kahate haiN| bharata jaba samasta pRthvIkA upabhoga kara rahA thA taba u. sako apane choTe bhAIse vaha jarAsA bhUmikhaNDa bhI chIna lene kA Agraha karanA ucita nahIM thaa| phira bhInItimArgakA anusaraNa na karake kevala bAhubalIko jIta leneke hI abhiprAyase jo usane yuddhakA Arambha kiyA vaha usakA durabhiniveza hI thaa| yaha usakI nindya karmameM pravRtti kevala bhUmike lobhavaza hI huii| jisakA pariNAma yaha huA ki vaha apane usa choTe bhAIse yuddha meM paribhUta huA aura jagatameM nindAkA pAtra banA / dhana manuSyameM dIna vacana nirdayatA kRpaNatA tathA anavasthitacittatA Adi doSoMkA utpanna karanevAlA hai ataeva ina doSoMkI apekSAse dhanakI niMdA karate haiM - zrIbhaireyajuSAM purazcaTupaTuhIti hI bhASate, dehItyuktihateSu muJcati hahA nAstItibAgghrAdinIm / tIrthepi vyayamAtmano vadhamabhipretIti kartavyatA,cintAM cAnvayate yadabhyamitadhIratebhyo dhanebhyo namaH // 131 // adhyAya dhanake dvArA AtaGkako prApta hogaI hai buddhi jisakI aisA manuSya hAya mada moha skhalana Adiko utpanna karanevAlI lakSmIrUpI madirAkA sevana karanevAle dhanikoMko sAmane khuzAmada bhare zabdoMke bolane meM ati. catura banakara " kucha do" ina dIna zabdoMke bolane meM bhI saMkoca nahIM karatA hai| tathA "do" isa atidIna zabdakA uccAraNa karate hI jo svayaM Ahata ho cuke haiM -prAyaH maracuke haiM. unapara hAya hAya yaha dhanase AtaGkitabuddhi manuSya " yahAM kucha nahIM hai " aisA vacanarUpI vajra Uparase aura bhI paTaka detA hai| isI prakAra yaha dhanameM lolupatA rakhanevAlA manuSya, oroMkI to bAta kyA, tIthoMmeM bhI ho jAnevAle yA * kiye gaye vyaya
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra ama 446 ko apanA maraNa mAnane lagatA hai| dharmake Ayatana athavA kAryake sAdhaka puruSoMko tIrtha kahate haiM / ata eva tIrtha do prakArake haiN| eka dharpasamavAyI, dUsare kArya samavAyI / ina dono hI prakArake tIrthoMmeM yadi dravyakA viniyoga hojAya to vaha kaMjUsa samajhatA hai ki hAya maiM to maragayA-merA dhanarUpI mANa to nikala hI gayA / tathA isI prakAra dhanakI gRddhise Akulita rahanevAlA vyakti niraMtara itikartavyatAkI ciMtAoMse grasta rahA karanA hai| mujhako yaha kArya isa prakArase karanA hai aura yaha isa prakArase karanA hai tathA isake bAda amuka kArya karUMgA aura usake bAda amuka kArya karUMgA aura usako usa tarahase karUMgA Adi aneka prakArakI tarkaNAeM dhanalubdha puruSake pIche lagI hI rahatI haiN| bhAvArtha-dhanakA lobhI puruSa dinarAta cintAoMse saMkliSTa rahatA aura usakA saMcaya karanemeM hI lagA rahatA hai| vaha satpAtroMmeM bhI usakA viniyoga karanA nahIM caahtaa| yadi kadAcit koI arthI yAcanA karane AtA bhI hai to usake Upara niSedhasUcaka zabda kahakara vaha vajra paTaka detA hai / ddhivaza jo yAcanA karane meM pravRtta hotA hai vaha svayaM adhamarA hojAtA hai, yathA gatebhaGgaH svarodIno gAtrasvedo mahadbhayama / maraNe yAni cinhAni tAni cinhAni yAcane // gatimeM skhalana honA, svarameM dInatA AjAnA, zarIrameM pasInA chUTanA, aura mahAn bhayakA utpanna honA Adi jo jo cinha marate samaya hote haiM ve hI cinha yAcanAke samayameM bhI huA karate haiN| kiMtu isapara bhI jo loga arthiyoMko niSedha kara dete haiM unakI gRddhikA to ThikAnA hI kyA hai / isa prakAra dhanake nimittase aura aneka doSoMke sivAya dainyabhASaNa nirdayatA kRpaNatA aura anavasthitacittatA ye cAra mahAn doSa bhI utpanna huA karate haiN| dhanake saMcaya rakSaNa Adi karanemeM tIvra duHkha hI utpanna hotA hai ata eva usakI prAptikeliye udyama karanekA niSedha karate haiM: badhyAya 446
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra REPENDENIERSPERTONENESH 447 yatpRktaM kathamapyupAya' vidhurAdrakSannarastyAjita:, khe pakSIva palaM tadarthibhiralaM duHkhAyate mRtyuvat / tallAbhe guNapuNDarIkamihikAvaskandalobhodbhava, prAgalbhIparamANutolitajagatyuttiSThate kaH sudhIH // 132 // kisI tarahase eka mAMsake TukaDeko pAkara usakI vighna bAdhAoMse rakSA karate hue pakSIko yadi dUsare phalArthI pakSI AkAzameM umase viyukta karadeM-usase vaha mAMsakA TukaDA chuDAdeM to usako jisa prakAra mRtyuke samAna atyaMta duHkha hotA hai isI prakAra jo manuSya dhanameM tatri gRddhi rakhanevAlA hai aura atyaMta kaSToMse kisI prakAra dhanakA saMcaya karake usakI apAyoMse tathA kaThinatAke sAtha rakSA kara rahA hai / yaha kaSTase saMcita kiyA huA dhana kisI prakAra naSTa na ho jAya, corImeM na calA jAya, athavA kisI prakAra kharca na hojAya ityAdi aneka apAyoMke viSayameM niraMtara sAvadhAnI rakhatA hai usa manuSyako yadi usa dhanake arthI yAcaka yA bandhubAndhava kadAcit usase viyukta karadeM - usase leleM yA kahIM tyAga-dAnAdika karAdeM to usa lubdhako aisA tIvra duHkha hotA hai jaisA ki mRtyuke samaya-prANoMkA viyoga honepara huA karatA hai| yaha dhanakA saMcaya jisa lobhakarmacaturthe kaSAyake udayase manuSya kiyA karatA hai vaha puNDarIka-~-zveta kamalake samAna hRdayako AlhAdita karanevAle samyagdarzana prabhRti prazasta guNoM koliye tuSAra vapAke samAna hai| isa lobhodayakI prakRSTatA-niraMkuza pravRttike kAraNa hI jIva namasta jagata kI sthAvara jaMgama saMpatti ke samUharUpa saMpUrNa lokakI bhI paramANuse tulanA karane lagatA hai| tIna lokakI saMpattiko bhI gaddhivaza aNutulya hI samajhatA aura isIliye usake arjana rakSaNameM hI niraMtara lagA rahakara klezoMko hI uThAyA karatA hai / ata eva kahanA paDatA hai ki aisA kauna mumukSu athavA vicArakuzala puruSa hogA jo ki aise lobhake udayame prAva honevAle duHkhakara dhanakA saMcaya karanekAlaye udyama kare / 1-AzAgataH pratiprANi yasmin vizvamaNUpamaM / kasya kiM kiyadAyAti vRthA vo viSayaSitA / badhyAya
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlika simAvartha dhanA varjana aura rakSaNa banagAra bhAvArtha dhanakA arjana aura rakSaNa karane meM manuSyoMko tIvra kleza hI uThAnA paDatA hai ata eva usakI prAptike liye udyama karanA vyartha hai| bahirdRSTi manuSyoMko dhanake arjana aura bhojanase aisA unmAda hotA hai jisase ki ve niHzaMka hokara pApakarma karanemeM pravRtti hote aura maithunakA bhI sevana karane lagate haiN| inhI dhana aura bhojana sambandhI doSoMko yahAM prakaTa karate haiM: 448 dhanAdanna tasmAdabaka iti dehAtmamatayoM, marnu manyA ladhu dhanamadhamazaGkA vidadhate / vRSasyanti strIrapyadayamazanodinnamadanA, ghanastrIrAgo vA jvalayati kujaanpymnsH|| 13 // " sampUrNa jIvoMke prANoMkI sthiti anase hI raha sakatI hai / bhojanake binA koI bhI prANoMko sthira nahIM rakha sakatA / kiMtu anna-bhojana bhI prApta honA dhanapara nirbhara hai / ata eva samasta loka aura usake vyavahArakA mUla dhana hI hai| " basa, aisA samajhakara hI bahidRSTi loka - zarIrako hI AtmA samajhanevAle viparItabuddhi jana apaneko manu-lokavyavahArake upadeSTA kulakara mAnane lagate aura dhanakA upArjana karanekeliye niHzaMka -paralokAdikake bhaya se rahita hokara pApakarmoM meM bhI pravRtti karane lagate haiN| aura unhoMne jisako dhanakA phala samajha rakkhA hai aise bhojanake karanepara jaba unake tIvrarUpase kAmadevakA udreka hotA hai taba nirdaya.hokara striyomeM pazukarma--rati karanekoliye pravRtta hote haiM / athavA yaha bAta ThIka bhI hai| kyoki dekhate haiM ki amanaska vRkSoMko bhI yaha dhana aura strIkA rAga jalAyA karatA hai --dhanakA svIkAra karane ke liye aura striyoM ke sAtha pravicAra karanekeliye udyukta kiyA karatA hai| jaisA ki nItimeM bhI kahA hai ki "artheSapabhogarahitAstaravo'pi sAbhilA badhyAya 448
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra - - SAH kiM punarmanuSyAH" / arthAta upabhogarahita vRkSa bhI jaba dhanameM abhilASA rakhate haiM taba manuSyoMkI to bAta hI kyA hai| aisA dekhate bhI haiM ki yadi kisI vRkSake mUlake pAsa dhana gADhadiyA jAya to usako usa vRkSakI jaTAeM beSTita karaliyA karatI haiM athavA udharako hI jaDeM adhika baDhA karatI haiN| isI prakAra kAminiyoMke livanA. kI abhilASA to azokAdika vRkSomeM acchI taraha prasiddha hI hai, jaisA ki kahA bhI hai ki:-- sannUpurAlaktakapAdatADito drumopi yAsAM vikasatyacetanaH / tadanasaMsparzarasadravIkRto vilIyate yanna narastadadabhutam // jina striyoMke suMdara nU pura aura mahAvarase yukta pairase tADita hote hI acetana vRkSa bhI vikasita ho uThatA hai--khilajAtA hai unhI striyoMke zarIrasparzake rasake pighalAye jAnepara bhI manuSya vilIna na ho to yaha AzcaryakI bAta hai| aura bhI kahA hai ki:--- yAsAM sImantinInAM kurabakatilakAzokamAkandavRkSAH, prApyoccairvikriyante lalitabhujalatAliGgAnAdInvilAsAn / tAsAM pUrNendugauraM mukhakamalamalaM vIkSya lIlAlasADhya ko yogI yastadAnIM kalayati kuzalo mAnasaM nirvikAram / / jina sImantiniyoMke manojJa bhujalatAoMke AliMgana prabhRti vilAsoMko pAkara kurabaka tilaka azoka aura mAkandavRkSa bhI acchI tarahase vikArako prApta hojAte haiM unake lIlArasase bhare hue aura pUrNa candramAke samAna gauramukha kamalako acchI taraha dekhakara aisA kaunasA kuzala yogI hai jo ki apane manako nirvikAra prakAzita kara sake yA rkhske| adhyAya 449 a. dha. 57
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 450 ukta gRhAdika parigrahoMmeM lagI huI mamatvabuddhirUpa mUrchAke nimittase Aye hue aura usake rakSaNAdike dvArA saMgRhIta pApakarma atyaMta durjara haiM-ve baDI hI kaThinatAse AtmAse sambandha choDate haiM, isa bAtako prakaTa karate haiM:-- tadgahAdyupadhau mamedAmiti saMkalpena rakSArjanA,saMskArAdidurIhitavyatikare hiMsAdiSu vyAsajan / duHkhodgArabhareSu rAgavidhu'prajJaH kimapyAhara,-- tyaMho yatprakharepi janmadahane kaSTaM cirAyati // 134 // gRhAdikoMmeM lagI huI tRSNAke kAraNa aMdhI yA viparyasta hogaI hai prajJA-buddhi jisakI aise gRhasthake jo una gRha kSetrAdika upadhiyoM-parigrahoMmeM "ye mere haiM " aisA saMkalpa lagA rahatA hai usake kAraNa hI vaha unake rakSaNa arjana tathA saMskArAdike karanemeM niraMtara punaH punaH duzceSTAeM kiyA karatA hai| yadi ye parigraha-gRhAdika pahalese pAsameM hote haiM taba to ye naSTa na ho jAya yA apane hAthase cale na jAya isa bAtakI sAvadhAnI rakhatA hai| aura yadi pahalese prApta nahIM hote to unake prApta karanekeliye prayatna kiyA karatA hai| tathA prApta hojAnepara aneka prakArase unakA saMskAra kiyA karatA hai| kabhI jhADatA kabhI sIMcatA kabhI lIpatA kabhI potatA aura kabhI unakI marammata karatA hai| isa prakAra sadA unake samAlane meM hI lagA rahatA hai / aura ina kriyAoMke punaH punaH karanemeM jo duHkhoMke udgArase acchI taraha bhare hue hiMsAdika karma hote haiM unameM acchI taraha aura nAnA prakArase Amakta hokara usa anirvacanIya pApakA saMcaya karatA hai jo ki atyaMta takSiNa bhI saMsArarUpa agnimeM baDI hI kaThinatAse aura cirakAlameM jAkara dagdha ho sakatA hai / ghora narakAdika durgatiyoMke dukhoMkA anubhava karAke hI ve AtmAse vicchinna hote haiN| cetana aura acetana parigrahoM meM jo rAga dveSakA sambandha lagA huA hai vahI anAdikAlIna avidyA-a adhyAya
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 451 jJAnakA kAraNa hai| phira bhI jo manuSya una rAgadveSoM meM hI pravRtti karatA hai usake jo punaH punaH karmoM kA baMdha huyA karatA hai usakA tiraskArapUrvaka nirdeza karate haiM: AsaMsAramavidyayA calasukhAbhAsAnubaddhAzayA, nityAnandasudhAmayasvasamayasparzacchidabhyAsayA / iSTAniSTavikalpajAlajATileSvartheSu visphAritaH , krAman ratyaratI muhurmuhuraho bAbadhyate karmabhiH // 135 // jIvoMke avidyA - ajJAna yA viparyasta buddhi jabase saMsAra hai tabhIse-anAdikAlase lagI huI hai| isake abhyAsa-nikaTameM rahanese manuSyoMko nitya-sadAtana Ananda-pramoda yA sukhAnubhavarUpI sudhA-amRtase madhura zuddha cidrUpakI prApti tanika bhI nahIM hotI / yaha avidyA nitya evaM vAstavika Atmika sukhakA anubhava jIvoMko aMzarUpameM bhI nahIM honedetI / kiMtu isake ThIka viparIta cala-kSaNika athavA anitya sukhAbhAsoM-indriyoMke viSayoM athavA AtmAse sarvathA para padArthoM ke sAtha una jIvoMkI AzA - tRSNAko saMyukta karadetI hai| isake nimittase hI saMsArI jIva Atmika sukhase parAGmukha hue indriyajanita viSayoM athavA usake sAdhanabhUta parigrahoMmeM sukhakI bhAvanAse tRSNAnvita huA karate haiM / aura yaha viparyasta jJAna hI saMsArake cetana aura acetana padArthoM meM jo ki vastutaH na iSTa haiM aura na aniSTa haiM unameM iSTAniSTa buddhi utpanna karAtA hai / kyoMki isake prasAdase hI' jIva kisI padArthako iSTa aura kisIko aniSTa samajhane lagatA hai| jinako iSTa samajhatA hai unako prApta karaneke liye aura jo prApta hoM to unakA sadA saMyoga banA rahanekeliye niraMtara ciMtA kiyA karatA hai| aura isI prakAra jinako aniSTa samajhatA hai unakI sadA aprAptikeliye hamezaha saMkalpa vikalpa kiyA karatA hai| yaha ajJAna inhI vikalpajAloMse jaTila ukta cetana aura acetana padArthoMmeM prayatnAvezako prApta honekeliye jIvoMko prerita kiyA karatA hai / vikalpajAla ke viSayabhUta iSTAniSTa padArthokI kramase prApti aura aprAptikeliye prayatna karate rahanekI adhyAya
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 152 preraNA kiyA karatA hai| jisase ki prerita huA vaha jIva aho bArabAra rAgadveSarUpa pariNata hotA aura jJAnAvaraNAdika karmoMse punaH punaH baMdhako prApta hotA hai| bhAvArtha-baMdhakA kAraNa rAgadveSa hai / cetana aura acetana parigrahake nimittase hamezaha rAgadveSa huA karate haiN| ata eva parigrahI jIvake kamoMkA saMcaya bhI pratikSaNa huA karatA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki:-- kAdAcitko bandhaH krodhAdeH karmaNaH sadA saGgAt / nAtaH kvApi kadAcit parigrahaprahavatAM siddhiH| krodhAdikake nimittase kadAcita baMdha huA karatA hai kiMtu parigrahake nimittase sadA hI huA karatA hai| yahI kAraNa hai ki jo parigraharUpI grahase AviSTa haiM unakI kahIM bhI aura kabhI bhI siddhi-mukti nahIM hosktii| __ yaha mohakarma itanA prabala hai ki asamayameM kAlalabdhike vinA tattvajJAniyoMke liye bhI jisakA jItanA atyaMta kaSTasAdhya hai / isI bAtapara vicAra karate haiM: adhyAya mahatAmapyaho mohagrahaH kopynvgrhH| grAhayatyasvamaskhAMzca yo'hamamadhiyA haThAt // 136 // moha-cAritramohanIya karma grahake samAna hai| jisa prakAra grahake nimittase jIva vividha prakArakI kuceSTAeM kiyA karatA hai usI prakAra isake nimittase bhI jIva aneka prakArake vikAroMko prApta hokara durvyavahAra kiyA karatA hai| yaha itanA durnivAra yA cira-AvezarUpa hai ki jisakA nirUpaNa nahIM kiyA jA sakatA / Acarya hai ki yaha baDe-mahApuruSoMko bhI para aura parakIya padArthoM meM kramase ahaMbuddhi aura mamabuddhike dvArA jabardastI viparIta graha karAdetA hai| bhAvArtha-dUsare sAdhAraNa vyaktiyoMkI bAta kyA, chadbhastha gRhastha avasthAmeM avasthita tIrthakara prabhRti 952
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyakti bhI jo ki tattvasvarUpako bhale prakAra jAnate haiM isake vazameM hokara anyathA vyavahAra karane lagate haiM / jo nijAtmasvarUpa nahIM hai aise zarIrAdikameM "maiM" isa tarahase aura anAtmIya strI putra gRhAdika parigrahoMmeM "ye mere haiM" isa tarahase samajhakara vyavahAra karane lagate haiN| yadyapi apakAra karanevAlA yaha cAritramohanIya hI hai phira bhI isakA uccheda karanekeliye vidvAnoMko prayatna kAlalabdhike viSayameM hI karanA cAhiye / aisI zikSA dete haiM: duHkhAnubandhaikapaganarAtIn, samUlamunmUlya paraM pratapsyan / ko vA vinA kAlamareH prahantuM, dhIro vyavasyatyaparAdhyatopi // 137 // kevala duHkhoMke denemeM hI tatpara rahanevAle yA pradhAna kAraNabhRta mithyAtvAdika zatruoMkA samUla unmUlana kara-saMvarake sAtha sAtha nirjarA-ekadeza kSaya karake utkRSTatayA tapa karanekI icchA rakhanevAlA aisA kauna dhIra hogA jo ki apanA aparAdha-apakAra karanevAle bhI karmazatru--cAritramohanIyakA nAza karane ke liye kAlakI apekSA kiye binA hI udyukta utsAhita ho / mAvArtha-yaha bAta lokameM bhI dekhate haiM ki jo dhIra-sthiraprakRtikA nAyaka hotA hai vaha isa pracalita nItiko hRdayameM rakhakara ki "jabataka yogya samaya-avasara prApta na ho tabataka apane apakartAke sAtha bhI sadvyavahAra hI karanA cAhiye," nitya hI saMtapta karanevAle caura varaTAdikoMkA nibaMdha-dhvaMsa karake apane prakRSTa tejako samasta jagatke Upara upasthApita karane kI icchAse apanA aparAdha karane meM pravRtta bhI una pratinAyaka zatruoMkA ghAta karanekeliye yogya samayakI pratIkSA kiyA karatA hai / isI prakAra prakRtameM bhI samajhanA cAhiye / kyoMki pratyeka kArya avasara
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ panagAra 154 para hI ucita rUpase siddha ho sakatA hai / ata eva jo dhIra mumukSu bhavya mithyAtvAdika zatruoMkA nAza kara-saMvarasahabhAvI nirjarA--ina karmoMkA ekadeza kSaya karake tapakA ArAdhana karanA cAhate haiM ve bhI sabase pahale usa tapake virodhI cAritramohanIyako nirmUla karanekeliye yogya samayakI hI pratIkSA kiyA karate haiN| lakSmIkA upArjana kara yogya satpAtroMmeM usakA viniyoga karanevAlA jo sadgRhastha usakA sarvathA parityAga kara mukhyatayA mokSamArgameM calane kA prayatna karatA hai - utkRSTa nirgrantha liGgako dhAraNa karatA hai usakI prazaMsA karate haiM:-- puNyAbdhermathanAtkathaM kathamapi prApya zriyaM nirvizana, vaikuNTho yadi dAnavAsanavidhau zaNThosmi tatsadvidhau / ityarthairupagRhNatA zivapathe pAnthAnyathAsvaM sphura, ttAdRgvIryabalena yena sa paraM gamyata namyeta saH // 138 // puNyarUpI samudrakA manthana karake kisI na kisI prakArase-baDe kaSToMse lakSmIkA upArjana kara usakA upabhoga karanevAlA jo gRhastha yaha soca karake ki " yadi dAnake dvArA sacamucameM maiM apanI AtmAkA saMskAravidhAna karanemeM manda rahA to sadAcAra-samyakakcAritrake pAlana karaneke liye prayatna karane meM bhI bhraSTa hI rhuuNgaa| yadi apanI isa lakSmIkA satpAtroMmeM vyaya nahIM kara sakatA to munidharmakA bhI dhAraNa maiM kisa taraha kara skuuNgaa| avazya hI maiM usase vaJcita rhuuNgaa"| mokSamArgameM nitya hI prasthAna karanevAle sAdhuoMko apane usa dhanake dvArA yathAyogya upakAra karatA hai vaha sadgRhastha apane usa sphurAyamAna aura mokSamArgake liye sarvathA yogya vIrya aura balake dvArA jaba usa utkRSTa mokSamArgameM calane lagatA hai usa samayameM ukta sadAcArase pUrNa isa bhavyako mumukSujana bhI namaskAra kiyA karate haiN| bhAvArtha--jisa prakAra kSIrasamudrakA manthana karake prApta kI huI lakSmIkA svayaM bhoga karanevAle badhyAya 454
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dharmaH 455 bhI viSNu dAna karanevAloMmeM pradhAna bananemeM yadi alama raheM athavA dAnava--asuroMkA vinipAta karanemeM kuNThita raheM to avazya hI ve sadvidhise bhI nitAnta bhraSTa hI samajhe jAyage, yA raheMge / isI prakAra kaThina parizrama aura puNyake dvArA prApta huI lakSmIkA maiM svayaM bhoga karatA huA bhI yadi usako dAnameM kharca na kara sakA aura usake dvArA satpuruSoMpara AnevAle saMkaToM kA nirAkaraNa na karasakA aura unakA upakAra na karasakA to maiM aura utkRSTa AcaraNakA pAlana karanese to avazya hI bazcita rahUMgA, jaba sAdhAraNa gRhasthocita dharmakA hI mai sevana nahIM kara sakatA to sarvotkRSTa mokSamArga munidharmakA to dhAraNa hI kisa taraha kara sakU~gA / aisA socakara jo sadgRhastha apanI usa lakSmIkA bhoga karatA huA bhI sAdhuoMkA upakAra karanemeM vyaya karatA hai aura usake nimittase pratikSaNa uddIpta hote hue mokSamArgopayogI bala aura vIryake dvArA utkRSTa mokSamAgemeM gamana karane lagatA hai vahI dhanya hai| gRhasthAzramako choDakara yadi tapakA ArAdhana kiyA jAya tabhI mokSamArgameM pravRtti nirvighnatayA ho | sakatI hai, anyathA nahIM / isI bAtako prakaTa karate haiM: prajAgradvairAgyaH samayabalavalagatsvasamayaH, sahiSNuH sarvomInapi sadasadarthaspRzi dRzi / gRhaM pApaprAyakriyamiti tadutsRjya mudita, stapasyanniHzalyaH zivapathamajasraM viharati // 139 // jimakA vairAgya-saMsAra zarIra aura bhogoM indriyaviSayoMmeM tRNNArAhitya-rAgadveSarahita paramaprazamarUpa pariNAma pratikSaNa prakarSarUpase pradIpta hotA calA jAtA hai, lAbhAdikakI apekSAse rahita honeke kAraNa jisake vaitRSNyakI sphUrti uttarottara baDhatI hI jAtI hai| aura jima ke aMtaraGgameM kAlalabdhi tathA zrutajJAnake sAmaNse nija citsvarUpakI prApti uchala rahI hai| Age bar3hane ke liye sagarva garjanA kara rahI hai| evaM jo sa badhyAya
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ masta parIpahoMko sAdhurUpase jItaneke liye pravRtta hai, aisA mumukSu antardRSTiko prazasta aura aprazasta padArthoke bhI sparza karanevAlI honepara usa gRhako jisameM ki adhikatayA aise hI karma-kriyAeM huA karatI haiM yA karanI paDatI haiM jinameM ki prAyaH pApakA hI Arambha huA karatA hai| prasannatAke sAtha mAyA mithyA tathA nidAna ina tIna zalyoMse rahita hokara antaraGga evaM bAhya dono hI prakArake tapakA ArAdhana karatA hai vahI tapasvI ratnatrayAtmaka mokSamArgameM avizrAMta rUpase vihAra kara sakatA hai| banagAra dharma pAhA. bhAvArtha-saMsAra zarIra bhogoMse virakta hojAnepara bhI aura kAlalabdhiko prApta kara pUrvokta rItise zrutajJAnake dvArA nijAtmasvarUpakI upalabdhikA abhyAsa karalenepara tathA antaraGgameM viveka yA bhedajJAnarUpa samIcIna dRSTike sphurAyamAna bhI honepara jabataka aneka pApArambhase yukta gharakA parityAga na kiyA jAya tabataka niHzalya hokara tapakA ArAdhana nahIM kiyA jA sktaa| gRhanirata puruSake koI na koI zalya lagI hI raha sakatI hai| jaisA ki guNabhadra svAmIne bhI kahA hai ki "gRhAzrame nAtmahitaM prasidhyati" gRhasthAzramameM AtmAkA hita-mokSa acchI taraha siddha nahIM ho sktaa| ataeva jo mumukSu avizrAMta rUpase mokSamArgameM vihAra karanA cAhate haiM-pUrNarUpase ratnatrayakA ArAdhana karanA cAhate haiM unhe cAhiye ki ve ukta guNoMse yukta hokara bhI pApaprAya kriyAoMse yukta gRhakA sarvathA aura avazya hI parityAga kareM / bAhya parigrahoM meM zarIra sabase adhika heya hai aisA upadeza dete haiM: - zarIraM dharmasaMyuktaM rakSitavyaM prayatnataH / ityAptavAcastvagdehastyAjya eveti taNDulaH // 14 // dharmasaMyukta-jisase dharmakA sAdhana ho sakatA hai athavA jo dharmakA ArAdhana karanevAle jIvase yukta / hai usa zarIrakI prayatnapUrvaka rakSA karanI cAhiye, isa zikSAko Apta bhagavAnke upadiSTa pravacanakA tuS-chila badhyAya
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 157 kA samajhanA caahiye| kyoMki Atmasiddhike liye zarIrarakSAkA prayatna sarvathA nirupayogI hai| tathA " zarIra sarvathA tyAjya hI hai" isa zikSAko ukta pravacanakA taNDula samajhanA cAhiye / kyoMki sArabhUta padArtha vahI hai| bhAvArtha, jisa prakAra dhAnakI musI nirupayogI hI samajhI jAtI hai. aura bhItarakA taNDula-cAvala hI sArabhUta evaM upayogI padArtha rahatA hai isI prakAra prakRtameM bhI samajhanA cAhiye / pravacanakI zikSAmeM zarIrarakSAke upadezako bhusIke samAna aura zarIratyAgake upadezako taNDulake samAna samajhanA cAhiye / ata eva sArabhUta zikSAko grahaNa kara bAhya parigrahoMmeM atyaMta heya zarIrake tyAga karanekA hI prayatna karanA cAhiye / aisA karanepara hI mumukSuoMkA abhISTa siddha ho sakatA hai, anyathA nhiiN| kyoMki zarIrameM lage hue mamatvakA ucchedana karanevAlA hI pUrNatayA nigrantha ho sakatA hai aura usako parama puruSArthakI siddhi prApta ho sakatI hai| kyoMki kahA bhI hai ki deho bAhiragaMtho aNNo akkhANa visyahilaaso| tesiMcAe khavao paramaDhe havai nniggyo|| zarIrarUpI bAhya parigraha aura indriyoMke viSayoMkI abhilASArUpa antaraGga parigraha ina donoMkA parityAga karanepara hI karmoMkA kSapaNa karanekeliye udyakta sAdhu paramArthase nigraMtha ho sakatA hai| arthAt bAhya parigrahoM meM zarIra hI pradhAna hai aura usakA tyAga hI mumukSuoMkeliye Avazyaka hai / zarIrako kleza denameM jo jo guNa haiM aura usake lAlana pAlanameM jo jo doSa haiM unako batAte hue sAdhuoMko upadeza dete haiM: yogAya kAyamanupAlayatopi yuktyA, klezyo mamatvahataye tava sopi zaktyA / a. dha. 58 adhyAya
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSonyathAkSasukharjIvitarandhralAbhAt , tRSNAsAradvidhurayiSyati sattapodrim // 1.41 // he cAritramAtragAtra ! bhikSo!! yoga-ratnatrayAtmakatAko siddhikeliye pAlana karate hue bhI-kevala upekSAkarate hue hI nahIM kiMtu jisase saMyamake pAlanameM kisI prakArakA virodha na Ave isa tarahase rakSA karate hue bhI zakti aura yuktike sAtha--bala aura vIryako na chipAkara tathA AgamameM batAI huI vidhike anusAra mamatvabu ddhiko dUra karanekeliye--zarIrase lage hue mamakAra bhAvakA nirAkaraNa karanekeliye usakA damana hI karanA cAhiye / usako kleSa dekara kRSa hI karadenA cAhiye / anyathA yaha nizcita samajha ki jisa prakAra sAdhAraNa bhI nadI praveza karanekeliye mArgabhUta jarAse bhI chidrako pAkara durAroha aura durbhedya bhI parvatameM praveza kara usako jarjarita karadiyA karatI hai usI prakAra tuccha bhI yaha tRSNA-viSayoMkI AkAGkSArUpa nadI aindriya sukha aura jIvanasvarUpa do chidroMko pAkara sarmAcIna taparUpI aise parvatako, ki jisapara kaThinatAse ArohaNa kiyA jA sakatA hai evaM jisakA sahasA bhedana bhI nahIM kiyA jA sakatA, chima minna kara jarjerita kara ddaalegii| bhAvArtha-- cakSurAdika indriyoM ke dvArA anubhUyamAna abhilaSita aGganA prabhRti padArthoMme utpanna hone vAle sukhakI aura jIvana kI AzA-tRSNAnadIko samIcIna taparUpI pavatama praviSTa hone ke liye do chidroMke samAna haiN| kyoMki vaiSayika sukhakI abhilASA aura jIvanakI pratyAzAke dvArA hI tRSNArUpa nadI durAroha aura durmedha bhI samIcIna taparUpI parvatako chinna bhinna kara jarjarita karadiyA karatI hai| yahI kAraNa hai ki ina AzAoMke vazIbhUta hokara jo zarIrake lAlana pAlana meM lage rahate haiM yA tatpara rahate haiM unako tapakI siddhi nahIM ho sakatI Ara na unheM usakA saMvara-nirjarArUpa phala hI prApta ho sakatA hai / ata eva / bhikSo ! yadi tujhako ratnatrayakI prApti va siddhikeliye taparUpI parvatako sthira rakhanA hai to isa tarahase yukti aura zaktike anusAra kAya aura kaSAyako kupa karanemeM hI pravRtta honA cAhiye jisase ki usameM lagI huI mamatvabuddhikA sarvathA nirAkaraNa ho jAya / kiMtu yaha bAta dhyAna rakhanI cAhiye ki vinA zarIrake sthira rahe tapakA bhI ArAdhana nahIM ho sakatA / ata 458
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 459 adhyAya 8 eva zarIrakA pAlana bhI karanA cAhiye kintu vaha isa prakArase na karanA cAhiye jisase ki tapa aura saMyama ke ArAdhanameM vizeSa AjAya / jo sAdhu nairgranthya vratako prApta kara cukA hai usakA bhI mAhAtmya zarIra meM sneha karaneke kAraNa naSTa ho jAyA karatA hai| aisI zikSA dete haiM: nairgranthyavratamAsthitopi vapuSi vidyannasahyavyathA, - bhIrurjIvitavicalAlasatayA paJcatvacekrIyitam / yAca dainyamupetya vizvamahitAM nyakkRtya devIM trapAM nirmAno ghaniniSNya saMghaTanayA'spRzyAM vidhatte giram // 142 // deva guru aura dharmA puruSoMkI sAkSIse nairgranthya- samasta parigrahake parityAgarUpa vratako prApta karake bhI jo sAdhu zarIra ke viSaya meM sneha - rAga rakhatA hai vaha avazya hI asA - jinakA sahana nahIM kiyA jA sakatA aise parISada aura duHkhoMse sadA bhIta rahA karatA hai| aura isI liye vaha jIvana aura dhanameM tIvra lAlasA rakhakara - atyaMta lolupI hokara maraNake tulya-mAnoM mRtyukA mitra yA bhAI hI ho aise prArthanAjanita dainyako prApta kara- dIna banakara aura ataeva atyaMta prabhAvase yukta devIke samAna lajjAkA abhibhava karake apanI jagatpUjya bhI vANIko antyajoMke samAna dayAdAkSiNyAdise rahita dhaniyoMse saMparka karAkara aspRzya- anAdeya banAdetA hai| kyA aise bhikSukA kabhI bhI mahattva sthira raha sakatA hai ? kabhI nahIM / bhAvArtha - kevala zarIrameM sneha karaneke kAraNa nirgratha bhI sAdhuoMkA mahattva sarvathA kSINa ho jAyA karatA hai| kyoMki aisA sAdhu tapasviyoMke kartavya parISahopasargAdikake Upara vijaya prApta karanekA pAlana nahIM kara sakatA kiMtu vaha sadA zarIrake pAlana poSaNa meM hI dattacitta aura unake sAdhanoM meM lAlasAyukta raha sakatA 459
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra hai| aura usake liye vaha aise padArthokI dhaniyoMse yAcanA karane ke liye maraNatulya dInatAko dhAraNa kara usa lajjAko bhI choDa de sakatA yA choDadetA hI hai jo ki devIke samAna hai| jaisA ki kahA bhI hai ki-- lajjAM guNaughajananI jnniimivaanyaa,mtyntshuddhhdyaamnuvrtmaanaaH| tejasvinaH sukhamasUnapi saMtyajanti, . satyasthitivyasanino na punaH pratijJAm // - jo tejasvI atyaMta zuddha hRdayavAlI dUsarI mAtAke samAna guNoMkI khAni lajjAkA anusaraNa karanevAle haiM aura satyasthitike vyasanI haiM ve apane prANoMko sukhapUrvaka chor3a sakate haiM kiMtu pratijJAko nahIM / isase mAluma hotA hai ki lajjA prabhAvazAlinI devatAke hI sadRza hai| jisako ki lampaTI puruSa dIna yAcaka banakara choDadiyA karate haiN| ataeva jo sAdhu zarIrameM sneha rakhate haiM ve kramase usake nimittase lampaTI dIna nirlajja aura dhaniyoMke sAmane yAcaka banakara apanI vANIkA hI nahIM kintu apanA bhI mahatva kho dete haiM / jo dhIra aura mahAprabhAvazAlI tathA dharmake viSayameM niraMtara vIra rasase pUrNa rahanevAle haiM ve apane usa dhArmika AcaraNameM sahAyabhUta zarIrakI rakSAke liye jinopadezake anusAra bhikSA gocarI caryAke AcaraNako svIkAra karake bhI yadi usameM pramAda karate haiM to vaha ThIka nahIM hai| isa prakAra sAghuoMko bhikSAme pramAda karanekA niSedha karate haiM: prAcI mATuMmivAparAdharacanAM dRSTvA svakArye vapuH, sadhrIcInamado'nuroddhumadhunA bhikSAM jinopakramam / AzrauSIryadi dharmavIrarasikaH sAdho niyogAdguro,stattacchidracarau na kiM vinayase rAgAparAgagrahau // 143 // adhyAya
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 461 he sAdho ! tene ratnatrayasvarUpa AtmAke sAdhyabhUta kAryako jo svIkAra kiyA hai so mAlUma paDatA hai, mAnoM pahale-gRhastha avasthAmeM kiye gaye aneka aparAdhoMkI racanAkA mArjana-nirAkaraNa karanekeliye hI kiyA hai| kiMtu isa kAryameM sahAyaka zarIra hai isa bAtakA nizcaya karake isa samayameM, jaba ki saMsAra zarIra aura vairAgya pariNAma vizuddhikI tarapha baDhatA calA jA rahA hai, AtmakAryake sahakArI rUpase nizcita isa zarIrako usI kAryameM prayukta karanekeliye dharmakA pAlana karanemeM vIra rasa-sotsAha vRttise yukta hokara guru-dIkSAcAryakI AjJA nusora yadi zrI tIrthakara bhagavAnke upadiSTa svarUpase yukta bhikSAko tene svIkAra kara liyA hai-sAdhuoMke yogya gocarI caryAke karanekI pratijJA karalI hai to tU isa bhikSArUpI chidra yA dvArase AnevAle athavA amukane amuka vastu bahuta acchI dI aura amukane amuka vastu acchI nahIM dI isa tarahase saMkrAMta honevAle rAgadveSarUpI bhUtoMkA upazamana bhI kyoM nahIM karadetA ? avazya hI tujhako bhikSAke viSayameM honevAle pramAda--rAgadveSakA parityAga karanA caahiye| bhAvArtha--vibhAvAdikoMke dvArA vyakta honevAle utsAharUpa sthAyI bhAvako vIra rasa kahate haiN| kahA mI hai ki utsAhAtmA vIraH sa tredhA dharmayuddhadAneSu / viSayeSu bhavavi tasminnakSobho nAyakaH khyAtaH // dharma yuddha aura dAna ina viSayoMmeM utsAharUpa pariNAmoMko vIra rasa kahate haiM / ata eva isake tIna bheda adhyAya - 1-yaha bAta utprekSA alaMkArake dvArA kahI gaI hai jisakA ki lakSaNa isa prakAra batAyA hai ki kalpanA kAcidaucityAdyatrArthasya satonyathA / dyotyate vAdibhiH zabdairutprekSA sA smRtA yathA //
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 462 haiM / jo puruSa ina viSayoM meM kSomarahita rahA karatA hai vaha isa rasakA nAyaka mAnA jAtA hai| isake anusAra jo dharma--ratnatrayakA ArAdhana karanemeM sadA sotsAha rahA karatA hai usako saptama guNasthAnavartI athavA dravyakI apevAse apramatta saMyata samajhanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki:--. . NaThThAsesapamAo vayaguNasIlolimaMDio NANI / aNuvasamago akhavago mANaNilINo hu apamatto // naSTa hogayA hai samasta pramAda jisakA aura vrata guNa tathA zIloMse yukta rahakara bhI jo jJAnI upazama yA kSapaka zreNIkA ArohaNa na kara niraMtara dhyAnameM lIna rahatA usako niranizaya apramatta samajhanA cAhiye / isa prakAra dharmake viSayameM vIra rasa athavA vIra caryAse yukta rahanevAle, he siddhake sAdhana karanemeM udyata ! yadi tene gurukI AjJA aura Agamake anusAra zarIrake dvArA kramase dharmakA bhI sahAyaka samajhakara bhikSA karanA svIkAra karaliyA hai to uma viSayameM honevAlI rAgadveSapariNatiko bhI tujhe avazya hI choDanA cAhiye / kyoMki isane bhojanameM amuka padArtha acchA diyA, athavA, isane amuka padArtha acchA nahIM diyA isa tarahake mikSAke nimittase jo pariNAma hote haiM ve bhUtAvezake samAna haiM aura sAdhuoMko ukta uttama padase girAnevAle haiN| - zarIra aura AtmAmeM bheda bhAvanAke balase samasta vikalpajAlako toDa denevAle sAdhuoMke jo zuddha / nijAtmasvarUpakI prApti hotI hai usakI prazaMsA karate haiN| nIrakSIravadekatAM kalayatorapyaGgapuMsorAci,JcidbhAvAcadi bheda eva tadalaM bhinneSu ko bhidbhamaH / ityAgRhya parAdapohya sakalonmIladvikalpacchidA,svacchenAskhanitena kopi sukRtI svAtmAnamAstinute // 144 // 462
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' dhanagAra _463 adhyAya 8 Sa yadyapi zarIra aura AtmA nIrakSIrakI taraha paraspara meM milakara abhinna sarIkhe ho rahe haiM phira bhI unameM meda hI pramANasiddha hai / kyoMki zarIra acit-jaDa hai aura AtmA cit cetana hai / jisa prakAra jala aura ana paraspara meM mila jAnepara yadyapi eka hI mAluma paDate haiM phira bhI dravatA aura dAhakatA Adi guNa bheda yA lakSaNabhedakI apekSA donoMmeM bheda nizcita hI rahatA hai / usI prakAra jaDatA aura cetanatA hetuse zarIra aura AtmAkI bhI vibhinnatA - prasiddha hai / isa prakAra jaba abhinna sarIkhe mAluma paDanevAle zarIra aura AtmAmeM bheda pramANataH siddha haiM aura vaisA hI mAluma bhI hotA hai taba AtmAse sarvathA bhinna kalatra putra gRha parijana AdimeM to abheda bhrama ho hI kisa taraha sakatA hai / vivekI puruSako AtmAse sarvathA bhinna parigrahameM ye mujhasvarUpa hI haiM aisA pratyaya kabhI nahIM ho sktaa| isa tarahase zarIrAdika parigrahoMse nijAtmAkI bhinnatAkA dRDha nizcaya karake aura unase sarvathA AtmAko dUra rakhakara koI viralA hI puNyAtmA samasta uchalate hue yA udbhUta hote hue vikalpoM - antarjalpase acchI taraha sikta vicAroM saMkalpoMke naSTa hojAneke kAraNa atyaMta nirmala huI cetovRttike dvArA nijAtmAkA abhedarUpase anubhava kiyA karatA hai / bhAvArtha - janmAntarameM kiye gaye yogAbhyAsa ke balase saMcita puNyakarmakA jisake udaya ho AyA hai aisA hI koI nikaTabhavya zarIra aura usase sambandha rakhanevAle sabhI parigrahoMse bhinnatAkA dRDha nizcaya karake evaM a paneko unase haTAkara unakA sarvathA parityAga kara nirvikalpa dhyAnake dvArA zuddhAtmasvarUpakA abhedarUpase anubhava kiyA karatA hai / ukta prakArakI bhAvanAke balase samarasIbhAvake dvArA jinakI svAbhAvika AtmAkI jyoti unmIlita ho uThI hai una puruSoMke mohakarmake Upara vijaya prApta karanese jo atizaya prakaTa hotA hai usako batAte haiN| . svArthebhyo viramayya suSThu karaNagrAmaM parebhyaH parAk, kRttvAntaHkaraNaM nirudhya ca cidAnandAtmani svAtmani / dharma 0 463
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ yastatraiva nilIya nAbhisarati dvaitAndhakAraM puna- . stasyoddAmama'sIma dhAma katamacchindattamaH zrAmyati // 145 // banagAra samasta indriyoMko tattat viSayoMse bhale prakAra haTAkara aura antaHkaraNako zarIrAdika para padArthoMse parAGmukha kara cidAnandasvarUpa-jJAnAnandamaya nija zuddhAtmAmeM roka kara-ekAgratayA upayukta karake tathA usImeM atyaMta lIna hokara jo niSpannayogavAlA sAdhu dvaitAndhakAra-savikalpa avasthArUpI andhakArakI tarapha Abhimukha nahIM hotA, zuddhAtmasvarUpameM lIna hojAneke kAraNa ' yaha maiM hUM aura ye para haiM, athavA maiM dhyAtA hUM aura ye dhyeya haiM' ityAdi vikalpoM kI tarapha jo pravRtta nahIM hotA usakA niHsIma-niravadhi yA ananta tathA nirAvaraNatayA prakAzamAna teja, aisA kaunasA andhakAra hai ki, jisako naSTa nahIM kara sakatA? bhAvArtha--indriyoM va manako apane apane viSayoMse haTAkara nirvikalpatayA nija zuddhAtmasvarUpameM lIna honevAle niSpannayogIke jo svAbhAvika Atmika teja jAgRta hotA hai vaha cirakAlase lage hue-anAdikAlIna avidyA-ajJAna yA mohake samasta vilAsoMko sarvathA dhvasta karadetA hai| aisA koI bhI mohakarmakA aMza nahIM hai ki jisako nirasana karanemeM vaha Atmajyoti asamartha ho / ata eva pUrvokta bhAvanAke nimitase AtmalInatA yA samarasIbhAvake dvArA svAbhAvika Atmajyotike prakaTa hote hI mohakarmapara vijaya prApta honese AtmAkA - apUrva hI atizaya prakAzita hone lagatA hai| zuddha nijAtmasvarUpakI prAptikI tarapha unmukha hue ArabdhayogIko Age calakara honevAlI niSpanna yogakI ramaNIyatAkI prAptike phalakI bhAvanApara vicAra prakaTa karate haiM:-- bhAvairvaibhAvikaiau pariNatima'yato'nAdisaMtAnavRttyA, karmaNyairekalolIbhavata upagataiH pudgalaistattvataH kham / adhyAya - -
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra / dharma anAdi saMtAnakramase cale Aye-jabase saMsAra hai tabhIse mere sAtha sadA sannihita rahanevAle -avyucchinna pravAharUpase merI AtmAke sAtha lage hue jJAnAvaraNAdi karmake yogya pudaladravya isa tAha zliSTa ho gaye mAno maiM aura ve eka hI hai| aura inhIke nimittame maiM moha yA rAgadveSarUpa aupAdhika-vaimAvika bhAvoMse bhI pariNata hone lgaa| isa prakAra para-pudgaladravya se kathaMcit tAdAtmyako prApta huA auravibhAvarUpa pariNata huA maiM aba yadi tacataH AtmasvarUpakA zraddhAna kara aura jJAna prApta kara upAdhirahita sAmyAvasthAko dhAraNa kAlUM / nijAtmAke zuddha citsvarUpako bhale prakAra jAnakara aura vaisA hI usakA zraddhAna bhI karake rAgadveSa pariNatikI nizchala uparatiko prApta ho jaauuN| aura zud nijAtmasvarUpakI tarapha isa prakAra unmukha hue - mujha ArabdhayogIkA gambhIra AnandAmRta ke samudra meM vinA kisI parizramake - lIlAmAtrame hI yadi avagAhana hone lage to mohAdiko AviSTa citparyAyoMke na rahane para yaha phalake dvArA anubhavameM AnevAlI pAparUpI agnei kisako dagdha karegI? kisIko bhI nhiiN| kyoMki ye pApakarma phalake dvArA hI apanA paricaya karAyA karate haiM / rAgadveSa yA mohase AkrAnta tathA vibhAvabhAvarUpa pariNata AtmAoMko hI satAyA karate haiN| kiMtu jaba maiM ArabdhayogI hokara kramasa yogakI parA kASThAko prApta ho svAbhAvika cidAnandakA acchI taraha anubhava karane lagUgA usa samaya mere ye samasta vaibhAvika bhAva naSTa ho jaayge| phira vaha pApAni kisako saMtapta kara sakegI? kisIko bhI nhiiN| jaba tRNa yA kASTha hI na rahegA taba agni kisa cIjako jalAvegI? kisI ko bhI nahIM / vaha svayaM zAnta hojaaygii| bhAvArtha-mujhako AtmAke viSayameM vAstavika sampadarzana va jJAna prApta kara tathA unake zuddha svarUpako pAkara usI meM lIna honA cAhiye jisase ki svAbhAvika ananta sukha prApta ho aura saMsAratApa naSTa ho / samAdhimeM ArohaNa karanekI icchA rakhanevAle mumukSuoMko antarAtmAkI tarapha hI upayukta rahane kA upadeza dete haiM: - mujhako Ama jisase ki svAnavAle mumukSu adhyAya 465 ana. dha. 59
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 166 ayamadhimadabAgho bhAtyahaMpratyayo ya,stamanu niravabandhaM baddhanirvyAjasakhyam / pathi carAse manazcettarhi taDAma hI, bhavadavavipado diGamRDhamabhyeSi no cet // 14 // ahaMpratyayake dvAga jisakA bhItara--AtmAmeM pratibhAsa hotA hai vaha AtmA sarvathA nirbAdha hai / anubhavitAoMko 'maiM' isa zabdake dvArA jisakA jJAna hotA hai vahI AtmA hai aisA yadyapi svayaM pratIta hotA hai phira bhI usakI abAdhatA yukti aura Agama dono pramANoMse bhI siddha hai| kyoMki jisa padArthakA maiM isa zabdake dvA rA apane bhItara hI bhAna hotA hai vaha AtmA nahIM hai isa bAtako athavA usase bhinna dUsarA padArtha hai isa bAtako siddha karanevAlA koI bhI pramANa nahIM hai / tathA AgamameM bhI kahA hai ki " yatra ahamityanuparitapratyayaH sa aasmaa"| maiM isa zabdake dvArA jisakA anuparita jJAna hotA hai vahI AtmA hai / he mana ! isa prakAra yukti aura Agamake dvArA abAdha siddha AtmAke sAtha nizchala mitratA joDakara yadi tU askhalita rUpase zreyomArgameM pravRtta ho to avazya hI tujhako vaha prasiddha sthAna prApta ho jo ki anirvacanIya tathA kevala anubhavadvArA hI gamya hai / anyathA-- yadi tU antarAtmAke sAtha upayukta hokara mokSamArgameM pravRtti na karegA to diGmUDha--sadguruoMke upadezameM vyAmohita hokara saMsArarUpI dAvAnalakI vipattiyoMke hI abhimukha prApta hogaa| bhAvArtha-jaise ki dAvAnala jisameM jala rahA hai aise vanameM dizAbhUla hojAnepara manuSya samIcIna mArga meM na jAkara ulTA usa mArgakI tarapha jAne lage jisameM ki dAvAnala jasa rahA hai to avazya hI usako usa dAvAgnikI vipattiyoMse trasta honA pddegaa| usI prakAra yadi mumukSujana antarAtmAke viSayameM mUDha hokara zreyomArgameM gamana na kareM to avazya hI ve saMsAramArgakI tarapha abhimukha ho jAyage aura usake tApase vipatra hoNge| 466
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra isa prakAra Akizcanya mahAvratakA pAlana karanekeliye pUrNatayA tayAra hokara pravRtta honevAle sAdhuoM ko aura bhI AvazyakIya zikSAeM dI, kiMtu pahaleke-gRhastha avasthAke vibhrama saMskArake kAraNa una zikSAnukUla pravRttiyoMke karanemeM kahIM zithilatA na hone lage ata eva usake prati tiraskAra bhAva rakhanekeliye manojJa aura amanojJa indriyaviSayoMmeM rAgadveSake parityAgarUpa pAMca bhAvanAoMko bhAte hue prayatna karanekA upadeza dete haiM:-- yazcArvacAruviSayeSu niSidhya rAga,dveSau nivRttimadhiyan muhurA nivartyAt / Irte nivartyavirahAdanivRttivRtti, taddhAma naumi tamasaGgamasaGgasiMham // 148 // indriyoMke viSaya sparza rasa gandha varNa aura zabda manAna aura amanojJa donoM hI prakArake hote haiM / saMsArI prANiyoM ko manojJa viSayoM meM rAga aura amanojJa viSayoMmeM dveSa huA karatA hai / kiMtu jo mumukSu ina viSayoM meM rAgadveSarUpa pravRtti--rati aratiko choDakara nivartya padArthoM ke rahanetaka nivRtti aura pravRttise rahita AtmasvarUpako prApta hojAtA hai usa nirupalepa nigranthasiMhako maiM namaskAra karatA hUM athavA usakI niraMtara stuti karatA huuN| bhAvArtha:-karmabandha aura usake kAraNabhRta padArthoMko nivartya kahate haiN| kyoMki unako AtmAse dUra karanA hai / jabataka nivartya rAgadveSarUpa pariNati lagI huI hai tabataka sAdhuoMko nivRtti-rAgadveSake choDanekA dhyAna karanA cAhiye / bAra bAra karanepara jaba yaha dhyAna abhyasta hojAya taba usa AtmapadakA dhyAna karanA cAhiye jo ki pravRtti aura nivRtti donoMme hI rahita hai / kiMtu isa avinazvara AtmapadakA dhyAna karaneke bhI pa. le jisa nivRttikA dhyAna karanA Avazyaka hai usake viSaya nivartya rAgadveSa haiM jinakA ki sambandha badhyAya 467.
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 468 adhyAya 4 Kathakathan bAhya padArthoMse hai / ata eva mumukSu sAdhuoM ko sabase pahale manojJa aura amanojJa indriyaviSayameM kramase honevAlI rAgadveSa pariNatiko choDanekA prayatna karanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki:-- nivRttiM bhAvayedyAvannivantyaM tadabhAvataH / pravRttirna nivRttizca tadeva padamavyayam // rAgadveSau pravRttiH syAnnivRttistanniSecanam / tIca bAhyArthasaMddha tasmAttAn suparityajet // nivartya rahane nivRttikA bhAvana- dhyAna karanA cAhiye kiMtu usake chUTajAnepara AtmAse usa avyaya padakA hI dhyAna karanA Avazyaka hai jahAM na pravRtti hai aura na nivRtti / rAgadveSako pravRtti aura usake tyAgako nivRti kahate haiM / ina donoMkA sambaMdha bAhya padArthoMse hai| manojJAmanIjJa viSayoM meM hI kramase rAgadveSakI pariNati hotI hai ata eva sabase pahale mumukSu bhikSuoMko inakA hI parityAga karanA cAhiye / isa prakAra parigraha ke parityAgarUpa AkiMcanya mahAvratakA varNana pUrNa huA / ava sAdhuoMke vrata, apanI apanI bhAvanAoMke dvArA sthiratAko prApta hokara hI unake abhimatako siddha kiyA karate haiM aisA upadeza dete haiM:paJcabhiH paJcabhiH paJcApyete 'hiMsAdayo vratAH / bhAvanAbhiH sthirIbhUtAH satAM santISTasiddhidAH // 149 // hiMsA jhUTa corI kuzIla aura parigraha ye pAMca pApa hai / ina pAMcoM pApoM ke parityAgako hI ahiMsAdika pAMca mahAvrata kahate haiM jinakA ki pahale savistara vyAkhyAna kiyA jAcukA hai| inameMse pratyevratakI pAMca pAMca bhAvanAoMkA bhI svarUpa pahale likhA jA cukA hai / una bhAvanAoMke dvArA sthira - nizcalatAko prApta hokara hI ye mahAvrata sAdhuoMke abhimata arthako siddha kara sakate haiM, anyathA nahIM / ata eva AtmahitaiSI bhikSuoM ko una bhAvanAoMmeM avazya hI acchI tarahase dRDha rahanA cAhiye / Sams dharma 6
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 469 bacyAya uparyukta pAMco vratoMke mahatvakA samarthanapUrvaka, jina hetuoMse ye vrata mahAn mAne gaye haiM unako dikhA*te hue aura unakI rakSA karane ke liye rAtribhojanaviratirUpa chaDe aNuvratakA bhI upadeza dete hue yaha batAte haiM ki uttarottara acchI taraha kiye gaye abhyAsake dvArA ina vratoMke saMpUrNa karadenepara yA hojAnepara hI sAdhuoMko nirvANarUpa phala prApta ho sakatA hai: paJcaitAni mahAphalAni mahatAM mAnyAni viSvagvira, tyAtmAnIti mahAnti naktamazanojjhANuvratAgrANi ye / prANitrANamukhapravRttyuparamAnukrAntipUrNI bhava, - tsAmyAH zuddhazo vratAni sakalIkurvanti nirvAnti te // 150 // ukta ahiMsAdika pAMco vratoMkA mahAn zabdake sAtha jo ullekha kiyA hai halA yaha ki inakA phala mahAn hai, dUsarA yaha ki ye mahApuruSoM ko bhI mAnya haiM, mastaviratirUpa haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: AcaritAni mahadbhiryacca mahAntaM prasAdhayantyartham / svayamapi mahAnti yasmAnmahAvratAnItyatastAni // usake tIna kAraNa haiM / patIsarA yaha ki ye mahA-sa uttama puruSa ina vratoMkA pAlana karate haiN| gaNadhara devAdikoM ko bhI ye anuSTheya tathA sevya haiM / aura iMdrAdikoM dvArA bhI pUjya haiM; kyoM ki unakI darzanavizuddhikI atizayita vRddhimeM ye kAraNa haiN| dUsarI bAta yaha ki ye mahAn artha - prayojanako siddha karate haiM / inake nimittase / anantajJAnAdika ananta catuSTaya svarUpa tathA mokSarUpa sarvotkRSTa mahAn phala prApta ho sakatA hai| tIsarI bAta yaha ki ye svayaM bhI mahAn haiM / sthUla ye / kyoMki isake vinA unakA koI bhI ukta vrata surakSita nahIM raha sktaa| rAtribhojana karanese muniyoMko hiMsA zaGkA aura Atmavipatti Adi anake doSa upasthita hote haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: dharma 0 469.
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dharma 17. ho yA sUkSma, sampUrNa bhedarUpa hI hiMsAdikakA inameM parityAga kiyA jAtA hai / kyoMki ye sakalaviratirUpa haiN| isa prakAra pUjyatA phala aura svarUpa tInoMmeM hI mahattA rahaneke kAraNa ina vratoMko mahAn kahate haiM / _aura bhI kahA hai ki - mahattvahetoguNibhiH zritAni mahAnti mattvA nidarzanatAni / mahAsukhajJAnanibandhanAni mahAvratAnIti satAM matAni / / Atmika mahattA prApta karaneke udezase guNI puruSa inakA Azraya lete haiM, devendrAdika bhI mahAn samajha kara inako namaskAra karate haiM, tathA mahAnU -ananta sukha jJAnAdiko ye hI utpanna karanevAle haiN| yahI kAraNa hai ki satpuruSa inako mahAvrata kahate haiM / .. aise ina mahAvatoMkI rakSAkeliye mumukSu bhikSuoMko chaThA aNuvrata " rAtribhojanatyAga " pradhAnatayA pAlanA cAhiye / kyoMki isake vinA unake kisI bhI vratakI rakSA nahIM ho sakatI / jaisA ki kahA bhI hai ki: tesiM ceva vayANaM rakkhatthaM raaybhoynnnniyttii| aThTha ya pavayaNamAdAu bhAvaNAo ya svvaao|| - ina vratoMkI rakSAkeliye rAtribhojananivRtti, tathA ATha pravacana mAtAoM (pAMca samiti tIna gupti) aura samasta bhAvanAoMkA pAlana karanA cAhiye / rAtribhojanatyAgako aNuvrata kahanekA prayojana yaha hai ki muniyoMke bhojanakA tyAga kAlakI apekSA sarvathA nahIM, eka dezarUpa hI pala sakatA hai / rAtrIkI apekSAse hI usakA sarvathA tyAga ho sakatA hai aura gatrimeM hI usakI nivRtti batAI hai, na ki dina meM / dinameM to sAdhujana bhojanakeliye yogya samayameM pravRtti kara sakate haiN| rAtrimeM hI bhojanakA tyAga so rAtribhojanatyAga aisA hI isa zabdakA artha hai / ata eva usako aNuvrata kahanA caahiye| isa aNuvratakA bhI muniyoMko avazya hI pAlana karanA cAhi adhyAya 47.
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 471 adhyAya 8 te paMca piya vayANamAvajjaNaM ca saMkhAo / AdavivattI aha vijarAdibhattappasaMgati // rAtri meM bhaktapAnakA saMgraha karanepara muniyoMko jo doSa laga sakate haiM ve isa prakAra samajhane cAhiye ki- pAMco vratoM kA parityAga, zaGkA, aura Atmavipatti / hI bhojanakA rAtri meM saMgraha tIna prakAra se ho sakatA hai| eka rAtrimeM jAkara dAtAke yahAM bhojana grahaNa karanA / dUsarA rAtrimeM lAkara dinameM bhojana karanA / tIsarA dinameM lAkara rAtrimeM bhojana krnaa| ye tIno pakSa apAyakara haiM / kyoMki yadi rAtri meM bhojana ke liye bhramaNa karegA to hiMsA avazyambhAvI hai| rAtrimeM prakAza na rahane ke kAraNa prANiyoMko dekhA nahIM jAsakatA aura phira IryAsamitikA bhI pAlana nahIM ho sakatA / hai, tathA konasA sthAna pavitra hai aura kaunasA apavitra kahAM calanA cAhiye kahAM rUkanA dAtAke yahAM jAne Ane kA mArga, usake aura apane ThaharanekA sthAna, aura kahAM jhUThana Adika paDI cAhiye Adi bAtoM kA avalokana rAtrimeM acchI taraha nahIM ho sakatA / na yogya ayogya AhAkAhI nirUpaNa ho sakatA hai / atyaMta sUkSma trasa jIva jaba ki dinameM bhI kaThinatAse hI dekhe aura bacAye jA sakate haiM taba rAtrimeM to unakA parihAra ho hI kisa taraha sakatA hai ? isa prakAra rAtribhojana meM pravRtti karanevAlA AhArakA zodhana nahIM kara sakatA aura hiMsA ke doSa se baca nahIM sakatA / acchI taraha binA parIkSA kiye hI bhojana karanevAlA epaNA samitikA bhI pAlana kisa taraha kara sakatA hai ? aura aisI - ayukta e paNAsamitiviSayaka tathA pAdavibhAgike AlocanA karatA huA vaha satyavatI bhI kisa taraha raha sakatA hai ! 1 - muniyoMkI AhorAtrika samIcIna caryAko padavibhAgI kahate haiM / ata eva jisameM usakA varNana kiyA jAya usa AlocanAko pAdavibhAgika kahate haiN| acchI taraha aparIkSita viSayameM eSaNA pravRtti karanevAlA apanI pravRttikI pAda vibhAgika AlocanA karanemeM satyavratakA pAlana kisa taraha kara sakatA hai ? PAIRINNAAAAAA72A50jeomjeomjeomjeomjeom 471
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagara 72 adhyAya 4 yadi gRhakA svAmI so rahA ho aura usake diye binA bhI AhAra grahaNa kara liyA jAyagA to corIkA bhI doSa lagegA / vidveSa rakhanevAle kuTumbI athavA anya virodhI loka aneka prakArakI zaGkA karake zAke samaya mArga meM gamana karanevAle sAdhuke brahmacaryako naSTa kara dete haiM yA kara de sakate haiN| yadi bhojanako dinameM lAkara aura apane pAtra meM Dhakakara rakha liyA jAya aura rAtrimeM usako khAyA jAya to parigrahakA bhI doSa upasthita hogA / isa prakAra rAtri bhojana ke nimicase hiMsA jhUTha corI kuzIla aura parigraha ye pAMco hI pApa lagate haiM jisase ki inake virodhI vrata rakSita nahIM raha sakate / isake sivAya rAtribhojIko "mere hiMsAdika doSa to nahIM lagagaye " athavA " merI isa kriyAmeM hiMsAdi huI yA bacI " aisI zaMkA lagI rahatI hai / aura kadAcit sthANu sarpa kaNTakAdikake dvArA maraNa hojAnA bhI saMbhava hai| isa prakAra rAtribhojana karanese muniyoMko vrataghAta zaMkA aura Atmavipatti doSa upasthita hote haiN| ataeva unako apane vratoMkI ra kSAke liye rAtribhojanatyAgarUpa aNuvratakA pAlana avazya hI karanA cAhiye / jo zuddha kSAyika samyagdRSTi Adya avasthAmeM honevAlI prANirakSA prabhRti pravRttiyoM ke uparitana sthAnameM kiye gaye uparamakI anukrAMti - guNazreNi saMkramaNake dvArA apanI sAmyAvasthA - sAmAyika cAritrako pUrNa "kara vratako bhI saMpUrNa karadete haiM ve hI mumukSu jIvanmukta avasthAko pAkara parama muktiko bhI prApta kara lete haiM / bhAvArtha - jo rAtribhojana tyAgarUpa aNuvrata ke dvArA surakSita rahate aura uparyukta tIna hetuoM se jinakI mahattA siddha hai aise ve nata Adya avasthA meM pravRttirUpase hI pAle jAte haiM / kyoM jIvoMkI prANi rakSA satyabhASaNa dattagrahaNa brahmacarya kA pAlana aura yogya parigrahake grahaNa karane meM hI pravRtti huA karatI hai / paraMtu Age calakara Upara ke sthAnoM meM isa pravRttikI uparati hojAtI hai aura guNazreNIkA upasarpaNa hokara kramase samasta sAvadya yogakI nivRttirUpa sAmAyika cAritra pUrNa hojAtA hai / kintu jo zuddha kSAyika samyagdRSTi isa sAmAyikako bhI sUkSmasAMparAya kI parAkASThAtaka pahuMcAkara yathA khyAta cAritrarUpa pariNata kara dete haiM ve hI yogI ayogI hokara nirvRti prApta karate haiN| kyoMki yoga acAri sma Nuan Nuan Jiao Ji Ji Ji Ji Ji Wei Wei Wei Pin Ji Za Lan dharma 0 472
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 473 adhyAya 4 kA vyApaka hai| jahAMtaka yA jahAM jahAM yoga rahegA vahAMtaka yA vahAM vahAM acAritra bhI rahegA hI / jisase ki nirvRti prApta nahIM ho sktii| ayoga guNasthAnake antima samaya meM hI cAritra pUrNa huA karatA hai| aura usIse mokSa prApta ho sakatI hai; jaisA ki kahA bhI hai ki: ayogakevalI meM ye tIna ko ayogakevalI kahate haiM: -1 kA sarvathA rAhitya | sIlesiM saMpatto NiruddhaNissesaAsavo jIvo / kammarayavippakko gayajogo kevalI hoi // bAteM prApta hotI haiM athavA jisa jIvameM ye tIna bAteM prApta hojAtI haiM usasaMpUrNa cAritra ke svAmitva kI prApti, 2 - samasta karmAsravoMkA nirodha, 3 - karmaraja aura bhI kahA hai ki -- yasya puNyaM ca pApaM ca niSphalaM galati svayam / sa yogI tasya nirvANaM na tasya punarAssravaH // jisakA puNya aura pApa svayaM hI niSphala galajAtA hai- vinA phala diye hI nirjIrNa hojAtA hai| usakA punaH parAvartana nahIM hotA athavA phira usake karmoMkA Asrava nahIM hotaa| isase siddha hai ki sAdhuoko apane AraMbhika avasthAke pravRttirUpa mahAvrata surakSita rakhakara abhyAsakramase cAritrakI samagratAko pahuMcA dene cAhiye | kyoki aisA karanepara hI unheM nirvRti prApta ho sakatI hai| satva guNAdhika klizyamAna aura avinayI inameM kramase maitrI pramoda kAruNya aura mAdhyasthya bhAvanA rakhanevAloM ke ye sabhI vrata acchI taraha dRDhatAko prApta hojAte haiN| ata eva mumukSuoMko ina cAro bhAvanAoMmeM niyukta rahanekA upadeza dete haiM: a. dha. 60 LOVENIA SARASAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA pngkhM 473
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 474 adhyAya 4 MY BEEEEEEEEEZAAAAAAAESSESSE mA bhUtkopIha duHkhI bhajatu jagadasaddharma zarmeti mailIM, jyAyo hRtteSu rajyannayanamadhiguNeSveSviveti pramodam | duHkhAdrakSeya prArtAn kathamiti karuNAM brAhmi mAmehi zikSA, kA'dravyeSvityupekSAmapi paramapadAbhyudyatA bhAvayantu // 151 // anaMta jJAna anaMta darzana ananta sukha aura ananta vIrya / isa anaMta catuSTayarUpa paramapadakI prApti ke liye udyata - abhimukha hue sAdhuoMko maitrI pramoda kAruNya aura mAdhyasthya bhAvanAoMkA nirantara cintana karanA cAhiye / prANimAtrameM duHkhoMke utpanna na honekI AkAMkSA rakhaneko maitrI, apane se adhika guNavAloMko dekhakara harSita honerUpa manorAgako pramoda, duHkhoMse pIDita prANiyoMke abhyuddhAra karanekI buddhiko kAruNya, aura nirguNa yA viruddha vyaktiyoMmeM rAgadveSake prakaTa na karaneko mAdhyasthya kahate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: kAyena manasA vAcA parA sarvatra dehini / aduHkhajananI vRttirmaitrI maitrIvidAM matA ! tapoguNAdhike puMsi prazrayAzrayanirbharaH / jAyamAno manorAgaH pramodo viduSAM mataH // dInAbhyuddharaNe buddhiH kAruNyaM karuNAtmanAm / harSAmatrojjhatA vRttirmAdhyasthyaM nirguNAtmani // mana vacana aura kAyake dvArA saMsArake sabhI prANiyoMke viSaya meM aisI pravRtti karaneko, jisase kisIko bhI duHkha utpanna na ho, maitrI kahate haiN| tapa yA dUsare guNa samyagdarzana jJAna cAritra Adika jisameM adhika pAye jAya aise puruSake viSayameM honevAle usa manorAgako pramoda kahate haiM jisase ki usa vyaktike viSaya meM prati bhakti yA vinaya utpanna ho; athavA unako apane Upara prasanna karane yA unake anukUla vyavahAra karane ZEE SHREEZZAR dharma0 474
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra tathA una jaisA honekA bhAva jAgRta ho jAya / duHkhI aura pIDita prANiyoMke abhyuddhArakI buddhiko kAruNya kahate haiM / nirguNa-mithyAdRSTiyoMke viSayameM harSAmarSarahita pravRttiko mAdhyasthya kahate haiN| ye bhAvanAeM kisa prakAra bhAI jAtI haiM usakA svarUpa nIce likhe mRjaba hai:-" saMsArameM koI bhI prANI dukha-duHkha aura usake kAraNabhUta pApase yukta tathA saMtapta na ho, vizvamAtrako nizchala-pAramArthika kalyANa -Atmika sukha prApta ho" aise pariNAmoMko maitrI kahate haiN| jaisA ki kahA hai ki:-- zivamastu sarvajagataH parahitaniratA bhavantu bhUtagaNAH / doSAH prayAntu nAzaM sarvatra sukhI bhavatu lokaH / / samasta jagatako kalyANakI prApti ho, sabhI prANI dUsaroMke hitameM nirantara rata raheM, saMsArameMse doSa naSTa hojAya, aura sabhI jIvoMko sarvatra aura sarvadA sukhakI prApti ho / tathAca mA kArSIt kopi pApAni mA ca bhUtkopi duHkhitaH / mucyatAM jagadapyeSA matimaitrI nigadyate / / ___ saMsArameM koI bhI jIva pApa na kare aura na koI duHkhoMse utpIDita ho / samasta jagat nivRti prApta kare / aisI matiko maitrI kahate haiN| purovartI-dRzyamAna guNAdhika puruSomeM anurakta honevAle cakSuoMkI taraha dezaviprakRSTa aura kAlaviprakRSTakevala smRtipazvako prApta hue guNotkRSTa vyaktiyoMke viSayameM anurakta honevAlA hI mana prazasyatara samajhanA caahiye| aise sadbhAvakoMko-ina pratyakSameM upasthita guNazAliyoMko dekhakara mere netra saphala hogaye, aura una parokSa ratnatrayadhAraka punIta mahAtmAoMkA smaraNa kara merA mana atyaMta pavitra hogayA / isa tarahake vicAra karane yA honeko 1--isI tarahake anyatra bhI zloka haiN| adhyAya 375
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 476 pramoda kahate haiM / isake honepara antaraGgameM jAgRta ho uThanevAlI bhakti vikasita hojAnevAle mukhAdikake dvArA a. bhivyakta hojAyA karatI hai / isa viSayameM kahA hai ki: apAstAzeSadoSANAM vastutattvAvalokinAm / guNeSu pakSapAto yaH sa pramodaH prakIrtitaH / / samasta doSoMko dUra kara vastutatvakA avalokana karanevAloMke jJAnadarzanAdika guNoMmeM pakSapAta karaneko pramoda kahate haiN| kleza bhogate hue ina prANiyoM kI maiM rathA kisa taraha karUM |-in saMkliSTa jIvoMke duHkhoMkA maiM nivAraNa kisa tarahase karadaM, aise sadbhAva rakhane yA vicAra karane ko karuNA kahate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: dIneSvArteSu bhIteSu yAcamAneSu jIvitam / . . pratIkAraparA buddhiH kAruNyamabhidhIyate // dIna duHkhI bhIta aura jIvana kI yAcanA karanevAle-abhayake prArthI jIvoMke una duHkhoMkA pratakiAra kara nemeM tatpara rahanevAlI buddhiko kAruNya kahate haiN| satpuruSoM ke dvArA jinameM sthApita kiye gaye guNa saMkrAMta hojAte haiM unako dravyapAtra kahate haiN| kiMtu jo isa lakSaNase zUnya haiM aura jinhoMne tatvArthakA zravaNa tathA grahaNa karake zrotApane yA pAtratAke guNakA saMpAdana nahIM kiyA hai aise vyaktiyoM ko dIgaI koI bhI zikSA phalavatI nahIM ho sktii| ata eva he brAjhi ! vA devi! Ao, sAmyabhAvanAmeM tatpara merI AtmAko prApta karo / apanA kArya choDakara maunAvasthAko dhAraNa karo / isa prakAra sAdhuoMko apAtroMke viSayameM rAgadveSa choDakara upekSA-mAdhyasthyako svIkAra kara mauna dhAraNa karanA caahiye| kahA bhI hai ki: krarakarmasu niHzakaM devatAgurunindiSu / / AtmazaMsiSu yovekSA tanmAdhyasthyamudIritam // adhyAya 476
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ krUra karma karanevAle, niHzaGkahokara devatA aura guruoMkI nindA karanevAle, tathA apanI prazaMsA karanevAloMke sAtha upekSA-rAgadveSarahita pravRtti-mauna dhAraNAdi karaneko mAdhyasthya kahate haiM / isa prakAra sAdhuoMko ina bhAvanAoM ke dvArA apane uparyukta mahAvata acchI taraha dRDha banAdene cAhiye jisase ki muktirUpa phalako ve utpanna karasakeM / ina bhAvanAoMke sivAya mokSazAstrameM " hiMsAdiSvihAmutrApAyAvadyadarzanam " aura " duHkhameva vA", ina dono sUtroMke dvArA samasta vratoMmeM vyApaka-sAmAnyataH sabhI vratoMkeliye upayogI aura bhI jina bhAvanAoMkA upadeza diyA hai unako bhI hama pratyeka vratake sAtha pahile dikhAcuke haiM / ata eva yahAMpara unake varNana karanekI AvazyakatA nahIM hai| ava: "abatI vratamAdAya vratI jJAnaparAyaNaH / parAtmabuddhisaMpannaH svayameSa paro bhavet // " jo avatI haiM unako vrata svIkAra karake aura vratI honepara jJAna-zrutakA abhyAsa karake, tathA jJAnaparAyaNa hojAnepara paramAtmadhyAnase saMpanna hokara mumukSuoMko svayaM hI paramAtmarUpa hojAnA cAhiye / isa vacanake anusAra jo mokSamArgameM vihAra karanekI pratijJA kara munipadako svIkAra kara ukta mahAvratoMkA nirvAha karanemeM tatpara haiM athavA unakA nirvahaNa karacuke haiM unako maitrI Adi bhAvanAoM tathA svAdhyAya aura vyavahAra nizcayarUpa dhyAnake karanekA phala batAte hue ina viSayoMmeM bhI upayukta honekeliye sAvadhAna karate haiM:-- adhyAya 477 maitryAdyabhyasanAt prasadya samayAdAvedya yuktyAJcitAt.
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ - anagAra - ma yatkicidrucitaM ciraM samatayA smRttvAtisAmyonmukham / dhyAttvArhantamutasvidekamitareSvatyantazuddha manaH, siddhaM dhyAyadahaMmahomayamaho syAdyasya siddhaH sa vai // 152 // Upara jina maitrI Adika bhAvanAoM ke viSayameM varNana kiyA gayA hai unake viSayameM kahA hai ki:-... , etA munijnaanndsudhaasyndaikcndrikaaH| dhvastarAgAdisaklezA lokAgrapathadIpikAH / / ye bhAvanAeM munijanoMkeliye AnandAmRtakI varSA yA siJcana karanevAlI apUrva candrikAke samAna haiM, rAgAdika saMklezapariNAmoMko dhvasta karanevAlI aura mokSamArgako prakAzita karanekeliye dIpikAke samAna haiN| ata eva ina bhAvanAoMkA abhyAsa karake apaneko aprazasta rAgadveSa kaSAyase rahita kara saMpradAyake aviccheda aura pratyakSa anumAna pramANAdika hetuoMse anugRhIta-pUjita Agamake anusAra jIvAdika dhyeya va yAthAtmyarUpase nirNaya-zraddhAna kara rAgadveSake aviSaya kiMtu usa zraddhAke viSayabhUta kisI bhI aniyata cetana yA acetana padArthakA cirakAlataka-jabataka paramaudAsInyakI yogyatA prApta na ho jAya tabataka smaraNa-dhyAna karanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai kiH s cene adhyAya yatraivAhitadhIH puMsaH zraddhA tatraiva jAyate / yatraiva jAyate zraddhA cittaM tatraiva lIyate / / 478 jisa viSayameM manuSya apanI buddhiko upayukta kiyA karatA hai usI viSayameM usakI zraddhA hotI hai, usI viSayameM usakA citta lIna huA karatA hai|
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura bhI kahA hai ki: anagAra kimatra bahunoktena jJAtvA zraddhAya tttvtH| dhyeyaM samastamapyetanmAdhyasthya tatra bibhratA // 479 adhika kyA kaheM. sabhI padArthoMko yAthAtmyarUpase jAnakara aura unakA zraddhAna kara unameM mAdhyasthyako dhAraNa karanevAle sAdhuoMko una sabhI padArthoM kA dhyAna karanA cAhiye / isa prakAra cetana yA acetana kisI bhI padArthakA dhyAna mumukSuoMko apaneko-nijAtmamvarUpako paramAdAsanyi pariNAmakI tarapha unmukha-prayatnapara karanA cAhiye / aura aimA hokara ahaMta-jIvanmukta bhagavAnkA athavA AcArya upAdhyAya sAdhu ina tInoMmeMse kisI bhI ekakA ekAgratayA dhmAna karanA cAhiye / isapara punaH punaH dhyAna karake aura paramaudAsInyasvarUpa pariNata hokara paramamukta zrIsiddha bhagavAnkA ekAgratayA dhyAna karanemeM rata honA cAhiye / kahA bhI hai kiH sati hi jJAtari jJeyaM dhyeyatAM pratipadyate / tatI jJAnasvarUpoyamAtmA dhyeyatamaH smRtaH / / tatrApi tattvataH paMca dhyAtavyAH parameSThinaH / catvAraH sakalAsteSu siddhasvAmI tu niSkalaH / / adhyAya jisa samaya jJAtA jJeyaviSayoMkI tarapha pravRtta hotA hai usa samaya usake sabhI jJeya padArtha dhyeya hojAte haiN| kiMtu isake bAda honevAlA yaha jJAnasvarUpa AtmA hI prazasta dhyeya mAnAgayA hai| aura usameM bhI paMcaparameSThI hI vastuta. dhyeya samajhane caahiye| jinameMse ki cAra arhanta AcArya upAdhyAya aura sAdhuparameSThI to saza rIra dhyeya haiM aura eka siddha parameSThI azarIra dhyeya haiN|
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra isa kramase dhyAna karate karate yogiyoMkA mana jisa AtmajyotikA vevedana karate haiM tanmaya hojAtA hai| jaisA ki kahA bhI hai kiH lavaNaM va salilajoe jhANe cittaM vilIyae jassa / tassa suhAsuhaDahaNo appA aNalo payAsei // jisa prakAra namakakI DalI pAna ke sambandhase galakara pAnIrUpa hI hojAtI hai usI prakAra jisa sAMdhukA mana dhyAnameM lIna hokara dhyeyarUpa hI hojAtA hai usake vaha AtmArUpa agni prakAzita hotI hai jo ki zubha aura azubha athavA sukha aura asukha tathA unake kAraNoMko jalAkara bhasma kara detI hai| he mahAvratoMke pAlana karanemeM udyata mune ! jisa sAdhukA mana isa prakArake Atmatejomaya svarUpako prApta kara cukA hai, nizcayase usI sAdhuko siddha samajhanA cAhiye / vaha zuddhanizcayavAdiyoMmeM, acchI taraha dhAraNa kiye gaye mahAvratoMmeM niSNAta hojAneke kAraNa prasiddha hojAtA hai / kahA hai ki: sa ca muktiheturiddho dhyAne yasmAdavApyate dvividhopi / tasmAdabhyasyantu dhyAnaM sudhiyaH sadApyapAsyAlasyam / Agamaprasiddha dono hI prakArake mokSamArgakI pUrNatayA prApti dhyAnameM athavA usake dvArA hI ho sakatI hai / ata eva vivekiyoMko Alasyagahita hokara nirantara usa dhyAnakA hI abhyAsa karanA cAhiye / athavA pUrvokta prakArase zuddhasvarUpapariNata dhyAtAko nizcayase bhAvoMkI apekSA siddha-paramamukta hI samajhanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: pariNamate yenAtmA bhAvena sa tena tanmayo bhavati / arhaddhathAnAviSTo bhAvAIn syAt svayaM tasmAt / / badhyAya
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dharma. jo AtmA jisa rUpase pariNata hotA hai-jisa viSayakA dhyAna karatA hai vaha usa dhyAnake dvArA tanmaya hojAtA hai| yahI kAraNa hai ki arhantake dhyAnameM AviSTa AtmA svayaM bhAvataH arhana ho jAtA hai / aura bhI kahA hai ki yena bhAvena yadpaM dhyAyatyAtmAnamAtmavit / tena tanmayatAM yAti sopAdhiH sphaTiko yathA // jisa prakAra sphaTikake pIche jaisI upAdhi lagAI jAya vaha vaisA hI ho jAtA hai usI prakAra AtmajJAnI sAdhu jisa bhAvake dvArA apanI AtmAkA jisa rUpase dhyAna karatA hai usa bhAvake dvArA vaha usI svarUpa ho jAtA hai| bhAvArtha -sAdhuoMko maitrI Adi bhAvanAoMke dvArA rAgadveSarahita hokara yuktiyukta Agamake anu sAra jIvAdika vastuoMkA yathAvat zraddhAna karanA cAhiye / aura usake viSayabhUta padArthoMkA samatApUrvaka paramodAsInya yogyatA prApta honetaka dhyAna karanA cAhiye / isake bAda sakala parameSThIkA aura antameM siddha bhagavAnkA dhyAna karanA cAhiye / jisake balase ki svayaM siddhasvarUpakI prApti ho jAya / isa prakAra mahAvratoMkA aura unake vizeSa sAmAnya bhAvanAoM tathA rAtribhojanatyAgarUpa parikaroMkA nirUpaNa kiyA / aba gupti aura samitikA vyAkhyAna karanA cAhate haiM / kyoki isa adhyAyakI AdimeM samyakcAritrarUpI chAyApakSakA vratoMko prakANDa, guptiyoMko agrazAkhA aura samitiyoM ko upazAkhA likhA jA cukA hai| ata eva prakANDabatavarNanake bAda gupti aura samitikA varNana kramaprApta hai| tIna gumi aura pAMca samiti inako AgamameM pravacanamAtA kahA hai| aisA kyoM kahA hai isa bAtakI upajatti jatAte hue jalAyata akSuoMko unakI ArAdhyatAkA upadeza dete hai: mAyA ahiMsA paJcAtma vratamatha yatAGgaM janayitu,
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra R8ra suvRttaM pAtuM vA vimalayitumambA zrutavidaH / vidustisro guptIrapi ca samitIH paMca tadimAH, zrayantviSTAyASTau pravacanasavitrIbrataparAH // 153 // sAvadyakarmase virata rahanevAle athavA yogAnuSThAna karanekeliye pravRtti karanevAle sAdhuoMkA zarIra hI jisakA zarIra hai aise ahiMsArUpa athavA ahiMsAprabhRti pAMca prakArake vratarUpI samIcIna cAritrako utpanna karane keliye tathA sadA nirmala banAye rakhanekeliye Agamake jAnanevAle AcArya tIna guptiyoM aura pAMca samitiyoMko mAtA samajhate haiN| ata eva ukta vratoMmeM niSThA rakhanevAle athavA pUrNatayA pAlana karanekeliye tatparatA rakhanevAle mumukSuoMko apanA Abhimata prayojana siddha karanekeliye guptisamitirUpa ATho pravacanamAtAoMkA jo ki ratnatrayarUpa pravacanakI jananI haiM avazya hI Azraya lenA cAhiye, ArAdhana karanA cAhiye / bhAvArtha-saMtAna ke prati mAtAke mukhyatayA tIna kAma huA karate haiM, 1 prasava, 2 pAlana, aura 3 zodhana / saMtAnazarIrake utpanna karanekA nAma prasava hai tathA Apattikara yA hAnikara viSayoMse usake bacAva rakhane evaM poSaka padArthoMke dvArA puSTilAbha karAneko pAlana, aura antaraGga doSoMko dUra kara zikSAbhyAsAdike dvArA guNa utpanna karaneko zodhana kahate haiN| jisa prakAra mAtA apanI saMtAnake prati ina tInoM kartavyoMkA pAlana karatI hai, usI prakAra gupti aura samiti bhI ukta vratoMke prati ye tIno hI kAma pUre kiyA karatI haiM / ata eva AgamameM inako mAtA kahA hai / yogiyoMkA zarIra hI vratoMkA zarIra hai, usako ye utpanna karatI haiM aura pAlana tathA nairmalyake dvArA unako puSTa tathA samRddha banAtI haiM / ata eva ukta vratoMke pAlana karanevAleko ucita hai ki vaha iSTasiddhikeliye ina ATha mAtAoMkA-3 gupti aura 5 samitikA ArAdhana kare / kyoMki ye ratnatrayakI jananI haiN| guptikA sAmAnya lakSaNa batAte haiM:-- goptuM ratnatrayAtmAnaM svAtmAnaM pratipakSataH / adhyAya
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 383 adhyAya 4 pApayogAnnigRhNIyAllokapaMktyAdinispRhaH // 154 // mithyAdarzana prabhRti jo tIna prakArake karmabandhake kAraNa batAye haiM ve AtmAke pratipakSI haiN| unase - ratnatrayasvarUpa apanI AtmAko surakSita rakhanekeliye lokapUjA lAbha khyAti Adi viSayoMmeM spRhA na rakhakara vratodyata sAdhuko SApayoma - vyavahAra nayase pApakarmake kAraNa aura nizcaya nayase zubhAzubha karmoMke AtrakA kAraNa honese nindya manavacanakAyake vyApArakA nigraha karanA cAhiye / bhAvArtha -- manavacanakAya ke dvArA honevAle AtmapradezaparispandarUpa yoga ke samIcIna nigrahako yoganigraha kahate haiN| jaisA ki AgabhameM bhI kahA hai ki - vAkkAyacittajAnekasAvadyapratiSedhakam - triyogarodhakaM vA syAdyat tad guptitrayaM matam // mana vacana aura kAyake dvArA honevAle aneka sAvadya karmoMke rokane ko hI gupti kahate haiM / ata eva gupti tIna prakArakI batAI hai - manogupti, vacanagupti, aura kAyagupti / mokSazAstrameM bhI kahA hai ki " myagyoganigraho guptiH " / yahAMpara samIcInatAkA artha yahI hai ki lokapUjAdika meM spRhA na rakhakara aura ratnatraya athavA tatsvarUpa AtmAkI pratipakSiyoMse rakSA karanekeliye / kyoMki isa prakArase kiyA gayA hI yoganigraha mumukSuoMke liye iSTakA sAdhaka aura ata eva samIcIna ho sakatA hai, anyathA nahIM / vyavahAra nayase jo pApakarmake saMcayakA kAraNa hai usako kintu nizcaya nayase yogamAtrako AcAryoMne nindya kahA hai / uparyukta guptiyoM kA pAlana karanekeliye dRSTAnta dekara sAdhuoM ko sAvadhAna karate haiM:prAkAraparikhAvapraiH puravadratnabhAsuram / sa 483
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 48 adhyAya pAyAdapAyAdAtmAnaM manovAkkAyaguptibhi: // 155 // jisa prakAra rAjA ratnoM-tattajAtike utkRSTa padArthoMse bhAsura - zobhAyamAna apane nagarakI, usake abhyudayako naSTa karadenevAle apAyoM se prAkAra parikhA aura vaprake dvArA rakSA kiyA karatA hai usI prakAra vratiyo samyagdarzana prabhRti ratnoMse bhAsura - dedIpyamAna apanI AtmAkI ratnatrayake vighAtaka apAyoMse manogupti vacanagupti aura kAya guptike dvArA rakSA karanI cAhiye / bhAvArtha -- parikhA zabdakA artha khAI hai, jo ki nagara ke cAro tarapha kRtrima nadIke rUpameM banAI jAtI hai / isake bhItara kintu nagara ke cAro tarapha jo parakoTA banAyA jAtA hai usako prAkAra kahate haiM / isI prakAra khAI bAhira kintu nagarake cAro tarapha jo dhUlikA parakoTA banAyA jAtA hai usako vapra kahate haiN| jisa prakAra ina tIno upAyoMse rAjadhAnIke abhyudayakI rakSA hotI hai usI prakAra tIno guptiyoMse AtmA ke ratnatrayakI rakSA huA karatI hai / ata eva rAjAoMke samAna vratiyoM ko bhI kramase prAkAra parikhA aura vaprake tulya manogupti aura kA guptike dhAraNa karanemeM avazya hI prayatna karanA cAhiye / manogupti AdikA vizeSa lakSaNa batAte haiM: rAgAdityAgarUpAmuta samayasamabhyAsasaddhyAnabhUtAM, cetoguptiM duruktityajanatanumavAglakSaNAM voktiguptim / kAyotsarga svabhAvAM vizararata curApoha dehAmanIhA kAyAM vA kAya guptiM samadRganupatanpApmanA lipyate na // 156 // jIvana aura maraNaprabhRti sabhI heya aura upAdeya padArthoM ke viSaya meM samAna buddhi rakhanevAlA athavA - SPECIALGADDESS dharma0 484
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 485 adhyAya 4 unakA yathAvat zraddhAna karanevAlA vaha sAdhu jJAnAvaraNAdika pApakarmoM se kabhI bhI lipta nahIM hotA jo ki tIno guptiyoM kA nirantara pAlana kiyA karatA hai| ina guptiyoM kA svarUpa isa prakAra hai: 11 rAgadveSa kaSAyoMke aura mohake abhAvako, yadvA vinayapUrvaka samayakA acchI taraha abhyAsa karaneko, athavA samIcIna dhyAnako manogupti kahate haiN| samaya tIna prakArakA batAyA hai-- zabdasamaya, arthasamaya, aura jJAnasamaya jisakA ki artha kramase vAcaka vAcya aura pratyaya hotA hai| isa viSaya meM eka jagaha kahA hai ki: vihAya sarvasaMkalpAn rAgadveSAvalambitAn / svAdhInaM kurvatazvetaH samatve supratiSThitam // siddhAntasUtra vinyAse zazvat prerayatothavA / bhavatyavikalA nAma manoguptirmanISiNaH || * rAgadveSa ke nimittase utpanna honevAle samasta saMkalpa vikalpoMko choDakara samatAbhAvameM sthira hojAne vAle apane manako jo vyakti apane adhIna vazameM karaletA hai, athavA siddhAntakI sUtraracanA ke viSayameM nirantara hI jo apane manako lagAtA rahatA hai usI vicArazIla puruSake paripUrNa manogupti pala sakatI hai| kaThora vacanAdikake choDadene ko athavA mauna dhAraNa karaneko vacanagupti kahate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: sAdhusaMvRtavAgvRttemanArUDhasya vA muneH / saMjJAdiparihAreNa vAgguptiH syAnmahAmateH // jo mahAmati muni saMjJA- -izAre Adiko choDakara apanI vacanapravRttiko acchI taraha saMvaraNa karaletA hai athavA mauna dhAraNa karaletA hai usIke vacanagupti ho sakatI yA kahI jA sakatI hai / NARAMRI SATSA dharma 485
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra dharma zarIrameM mamatvabuddhike parityAgarUpa kAyotsargako, athavA hiMsA maithuna aura corI ina pApoMse dUra rahane ko, yadvA samasta zArIrika ceSTAoMkI nivRttiko kAyagupti kahate haiM / jaisA ki kahA bhI hai ki:-- - * sthirIkRtazarIrasya paryakaM saMzritasya vA / parISahaprapAtepi kAyaguptirmatA muneH // atyaMta parISahoMke A upasthita honepara bhI jo apane zarIrako sthira banAye rakhatA hai athavA paryakAsanameM nizcala rahatA hai-jo kAyotsarga athavA paryaGkAsanase vicalita nahIM hotA usa sAdhuke kAyagupti kahI jAtI hai| aura bhI kahA hai ki: kAyakriyAnivRttiH kAyotsargaH zarIrake guptiH| . hiMsAdinivRttirvA zarIraguptiH samuriSTA // zArIrika kriyAoMke parityAga athavA kAyotsargako kAyagupti kahate haiN| yadvA hiMsAdika pApoMkI nivRttiko mI kAyagupti kahate haiN| vastutaH triguptiyuktakA svarUpa batAkara usIke utkRSTatayA saMvara aura nirjarA ho sakatI hai aisA upadeza dete haiM: luptayogastrigupto'rthAttasyaivApUrvamaNvapi / karmAstravati nopAttaM niSphalaM galati svayam // 157 // jisakA mAnasika vAcika aura kAyika tIno hI prakArakA vyApAra lupta ho cukA hai-jo tIno hI prakArake yogoMse sarvathA rahita ho cukA hai vahI AtmA vastutaH guptitrayarUpa pariNata samajhanA caahiye| aise adhyAya 485
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ trigupta AtmAke eka paramANumAtra bhI navIna karmayoga-pudgaladravyakA Asrava nahIM hotaa| aura binA kisI prakArakA prayatna kiye hI pUrvasazcita karma apanA phala na dekara hI AtmAse sambandha choDajAte haiN| .anagAra 187 bhAvArtha- uparyukta tInoM prakArakI yogapariNati jisakI sarvathA naSTa ho cukI hai usIko vastutaH triguptikA dhAraka samajhanA cAhiye aura usIke paramasaMvara tathA paramanirjarA ho sakatI hai yA huA karatI hai / / siddha hue yoga-dhyAnake Azcaryajanaka mAhAtmyako prakaTa karate haiM: - aho yogasya mAhAtmyaM yasmin siddhe'statatpathaH / pApAnmukaH pumAllabdhasvAtmA nityaM pramodate // 158 // jisa yoga-dhyAnake siddha hojAnepara jIva pApakarmoM ke Ane ke mArgakA sarvathA nirodha kara pUrvasaJcita pApakarmoMse bhI sarvathA rahita ho nija zuddha svarUpako prApta kara ananta kAlataka nirantara Atmika paramAnandapadakA anubhava karatA hai, aho usake AzcaryakArI mAhAtmyakA kauna varNana kara sakatA hai| bhAvArtha- paramasaMvara sampUrNa nirjarA aura paramamukti ina tIna lokottara tattvoMkI prApti dhyAnake nimittase hI ho sakatI hai| ata eva usakA mAhAtmya bhI lokottara hI samajhanA cAhiye / yahA~para pApazabdase sabhI kokA grahaNa kiyA hai / kyoMki nizcaya nayase dekhA jAya to sabhI karma AtmAke pratipakSI haiM aura saMsArarUpa athavA usake kAraNa haiN| tathA saMsArakA abhAva ho jAnepara jo jIvako nija zuddhAtmasvarUpakI prApti hotI hai usako mokSa kahate haiM / isake kAraNa paramasaMvara aura nirjarA haiM jinakI ki siddhi ukta dhyAnake dvArA hI ho sakatI hai| yaha dhyAna apramatta saMyata guNasthAnake prathama samayase lekara ayogakevali guNasthAnake prathama samaya ko prApta kara kramase vyuparatakriyAnivRtti nAmaka caturtha zukladhyAnarUpa ho jAtA hai| yahIMpara isakI niSpannatA hotI hai aura lokottara mAhAtmya prakaTa hotA hai| adhyAya |
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ manoguptike atIcAroMko batAte haiM:rAgAdhanuvRttiA zabdArthajJAnavaiparItyaM vA / duSpraNidhAnaM vA sthAnmaloM yathAsvaM manogupteH // 159 // banamAra 188 pahale guptiyoMkA vizeSa lakSaNa batAte hue manoguptikA svarUpa tIna prakArase batAyA jA cukA hai / 1-rAgAdikake tyAgarUpa, 2 samayake abhyAsarUpa, aura 3 rA samIcIna dhyAnarUpa / inhI 3 prakAroMko dhyAnameM rakhakara yahAMpara manoguptike kramase tIna prakArake.atIcAra batAte haiN| usa AtmapariNatiko jisakA ki rAgadveSarUpa kaSAya tathA moharUpa pariNAma anugamana karate haiM manoguptikA pahale lakSaNakI apekSAse atIcAra samajhanA cAhiye / kiMtu yaha atIcAra usI avasthAmeM kahA jAsakatA hai jaba ki manoguptikI apekSA rakhate hue isase usake ekadezakA hI bhaGga ho| kyoMki aMzabhaGgakA hI nAma aAcAra hai / ataeva yaha bAta Ageke atIcAroMke viSayameM bhI dhyAnameM rakhanI cAhiye / dUsare lakSaNakI apekSAse zabdArthajJAnake vaiparItyako atIcAra batAyA hai / yaha kaI prakArase hotA hai kintu sAmAnyase isake tIna bheda haiM / zabdavaiparItya, arthavaiparItya aura jJAnavaiparItya / vyAkaraNazAstrake virodhako athavA vivakSita padArthaka anyathArUpase prakAzita karaneko zabdavaiparItya kahate haiM / sAmAnyavizeSAtmaka Abhidheya vastukA nAma artha hai / ata eva sAmAnyamAtra athavA vizeSamAtra yadvA donoMke svatantra mAnaneko arthavaiparItya kahate haiN| jIvAdika dravyoMkA jaisA svarUpa batAyA gayA hai vaisA na mAnakara anyathA mAnanA isako bhI arthavaiparItya kahate haiM / zabda artha athavA donoMke hI viparIta pratibhAsakA nAma jJAnavaiparItya hai| adhyAya tIsare lakSaNakI apekSAse ArauidradhyAnako athavA samIcIna viSayameM usake na lagAneko atIcAra kahA
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra -12 hai| isa prakAra manoguptike lakSaNabhedakI apekSAse tIna prakArake atIra batAye haiN| kintu itanA avazya samajhalenA cAhiye ki aisI koI bhI kriyA athavA pariNAma manogupti ke atIcAroMmeM hI parigaNita hoMge jo ki apekSAvizeSake anusAra manomuptike AMzika bhaMgakA kAraNa hoN| kyoMki aMzabhaMgakA hI nAma atIcAra hai| yaha bAta Ageke ataciAroMke viSayameM bhI dhyAnameM rakhanI cAhiye / kramaprApta vacanagupti ke atIcAroMko dikhAte haiN| kArkazyAdigarodgAro giraH savikathAdaraH / haMkArAdikriyA vA syAdvAraguptestadvadatyayaH // 16 // bhASAsAmitike viSayameM karkazA paruSA kar3I Adi daza prakArake vacanadoSa Age calakara ginaaveNge| aise vacanoMko viSake samAna samajhanA cAhiye / kyoMki jisa prakAra viSake nimittase usake bhakSaNa karanevAleko moha athavA saMtApAdika huA karate haiM usI prakAra karkaza Adi vacanoMke nimitta usake sunanevAleko bhI saMtApAdika huA karate haiN| ata eva aise vacanoMkA zrotAoMke prati uccAraNa karanA vacanaguptikA attIcAra hai| isI prakAra vikathAoMmeM Adara-unako prakAzita karanekeliye udyama karanA bhI vacanaguptikA atIcAra hai| mokSamArgake viruddha kathopakathanako vikathA kahate haiM / isake strI rAjA cora aura bhojana ina viSayoMkI apekSAse cAra bheda haiN| mukhase huMkArAdikake dvArA athavA khakAra karake yadvA hAtha aura bhRkuTicAlana kriyAoMke dvArA iGgita karanA bhI vacanaguptikA atIcAra hai| pahile vacanaguptikA svarUpa do prakArase batAyA hai| eka to durvacanake tyAgarUpa dUsarA maunarUpa / upayukta Adike do atIcAra prathama lakSaNakI apekSAse haiM aura tIsarA atIcAra maunarUpa lakSaNakI apekSAse hai| a. gha. 62 adhyAya
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAyaguptike atIcAroMko batAte haiM: .. kAyotsargamalAH zarIramamatAvRttiH zivAdinyathA, bhaktaM tatpratibhonmukhaM sthitisthAkIrNeghriNaikena sA / jantustrIpratimAparakhabahule deze pramAdena vA, sApadhyAnamutAGgavRttyuparatiH syuH kAyaguptamalAH // 16 // ___ Age calakara AThaveM adhyAyameM AvazyakoMkA varNana karate hue kAyotsargasambandhI jina battIsa doSoMkA varNana kareMge unako kAyaguptikA acAra samajhanA cAhiye / isI prakAra yaha zarIra mega hai isa prakArakI pravRtti karaneko, athavA mahAdeva viSNu brahmA buddha AdikI mUrti ke sAmane isa tarahase khaDe honeko mAnoM unakA ArAdhana karanekeliye khaDe hue haiM ArAdhakakI tarahase zivAdikI mUrti ke sAmane hAtha choDakara yA kisI anya prakArase khaDe honeko, yadvA janasamUhase vyApta sthAnameM eka pairase khaDe honeko bhI kAyaguptikA atIcAra kahate haiM / kintu ye cAro hI atIcAra kAyaguptikA jo kAyotsargarUpa lakSaNa batAyA hai usakI apekSAse haiM / ye atIcAra samasta athavA vyasta donoM hI prakArake ho sakate haiN| kAyaguptikA dUsarA svarUpa hiMsAdikake tyAgarUpa batAyA hai / usakI apekSAse aise sthAnameM jisameM ki aneka jantu-prANigaNa striyoM kI pratimAeM athavA parakIya dhanAdika pracuratAse pAyA jAtA ho pramAda-ayatnAcArapUrvaka rahaneko kAyaguptakA atIcAra samajhanA cAhiye / kAyaguptikA tIsarA lakSaNa samasta ceSTAoMkA parityAga batAyA hai| isa lakSaNa kI apekSAse zarIra athavA hastAdikake dvArA parISaha athavA upasargAdikake dUra karanekI cintArUpa apadhyAnake sAtha sAtha zarIravyApArake choDaneko kAyaguptikA atIcAra samajhanA cAhiya / jo muni guptiyoMke pAlana karanemeM asamartha hai aura zarIrase vyApAra karanA cAhatA hai usako samiti KRE adhyAya
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 491 yoMkA pAlana karanA cAhiye aisA upadeza dete haiM: -- gupteH zivapathadevyA bahiSkRto vyavahRtipratIhAryA / bhUyastadbhaktyavasarapara : zrayettatsakhI: zamI smitiiH|| 162 // jisa prakAra abhISTa nAyikAko apane Upara anurakta-prasanna karanekI icchA rakhanevAlA koI nAyaka avamara na milanepara usako anukUla karanekeliye apanI usa preyasIkI sakhIkA Azraya letA hai, usI prakAra guptiyoMkA ArAdhana karanekI icchA rakhanevAle patiko unakI aprAptimeM guptiyoMkI sakhIke samAna samitiyoMkA hI Azraya lenA zreyaskara hai| yahAMpara samitiyoMko guptiyoMkI sakhI jo batAyA hai usakA abhiprAya yaha hai ki samitiyAM guptiyoMke, svabhAvakA anusaraNa kiyA karatI haiM kintu guptiyAM samitiyoM ke svabhAvakA anusaraNa kabhI nahIM krtiiN| guptiyoM ko mokSamArgakI adhidevatA aura zarIrAdikakI ceSTAko unakI pratIhAriNI jo kahA hai usakA bhI abhiprAya yaha hai ki jisa prakAra pratIhAriNI apanI svAminIkA ArAdhana na karanevAle athavA virAdhana karanevAleko dUra karadiyA karatI hai usI prakAra guptiyoMkA ArAdhana karanemeM asamartha athavA virAdhana karanevAle yatiko vyavahAraceza mokSamArgase dUra karadiyA karatI hai-yatheSTa saMvara nirjarA nahIM hone detii| kyoMki kahA bhI hai ki karmoM ke Agamanake dvArakA nirAdha karanevAle yatike -gupti aura zarIraceSTAviziSTa sAdhuke samitiyAM huA karatI haiM / yathA-- karmadvAroparamaNaratasya timrastu guptayaH santi / ceSTAviSTasya munenirdiSTAH samitayaH paJca // .. ata eva mumukSu yatioMko ucita hai ki mokSamArgakI adhidevatA guptikI pratIhAriNI ceSTAke dvArA bahi 5. sAntA adhyAya
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 192 kRta honepara ve usa devatAke ArAdhana karane kA punaH avasara prApta karane meM tatpara hoM aura usake liye usa devatA kI sakhIsadRza samitikA Azraya leN| vizeSa bhedoMkA nAmollekha karate hue samitikA niruktisiddha sAmAnya lakSaNa batAte haiM IryAbhASaNAdAnanikSepotsargalakSaNAH / vRttayaH paJca sUtroktayuktyA sAmetayo matAH // 163 // sUtra --zruta athavA AgamameM batAye hue kramake anusAra-samIcInatayA kI gaI pravRttiko samiti kahate haiN| kyoMki nirukti ke anusAra samiti zabdakA artha aisA hI hotA hai ki sam-saMcIcInatayA kI gaI iti-pravRtti / isa samIcIna pravRttike pAMca bheda haiM - IryA bhASA eSaNA AdAnanikSepaNa aura utsarga / IryA zabdakA artha gamana, bhASA zabdakA artha vacana, eSaNA zabdakA artha bhojana, AdAnanikSepaNa zabdakA artha kramase grahaNa karanA aura rakhanA tathA utsarga zabdakA artha choDanA-malamUtrAdikA parityAga hotA hai / pAMco hI samitiyoMkA vizeSa lakSaNa batAnekI icchAse kramAnusAra pahile IryAsamitikA lakSaNa batAte syAdIyAsamitiH zratArthaviduSo dezAntaraM prepsataH, zreyaHsAdhanasiddhaye niyaminaH kAmaM janaihite / mArge kokkaTisya bhAskarakaraspRSTe divA gacchataH, - kAruNyena zanaiH padAni dadataH pAtuM prytyaangginH|| 164 // prAyazcittAdi grantharUpa zrutake arthakA bhale prakAra jJAna rakhanevAlA jo vratI yA yati AtmakalyANake adhyAya 492
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ * anagAra sAdhana samyagdarzanAdika athavA usake kAraNa apUrva caityAlaya samIcIna upAdhyAya tathA dharmAcAryAdikakI siddhi-prAptike liye apane sthAnase usa sAdhanake sthAnapara jAnekI icchA honepara aise mArgase jo ki lokoMke dvArA acchI taraha vidhvasta hai-jisameM ki manuSya hAthI ghoDA gADhI Adi nirantara acchI taraha calate haiM aura jisameM sUryako kiraNe athavA prakAza paDarahA ho; karuNAbuddhise-dayArdrapariNAmoMse aura baDe prayatna-sAvadhAnatAke sAtha isa taraha manda manda paira rakhate hue ki jisase kisI bhI jIvakI virAdhanA na ho-pratyeka jIvakI hara tarahase rakSA karate hue aura isI liye rAtrimeM nahIM kintu dinameM tathA kukkaTasaMpAtya bhRmi jUDApramANa dharatIko zodhate hue gamana karatA hai usake IryA nAmakI samiti hotI hai yA samajhanI caahiye| jaisA. ki kahA bhI hai ki: maggujjouvaogAlaMbaNasuddhIhiM iriyado muNiNo / suttANuvIcibhaNiyA iripAsamidI pavayaNamhi / / jo udyota upayoga aura Alambanazuddhike dvArA mArgameM gamana karatA hai usI munike sUtrokta nirdoSa IryAsamiti ho sakatI hai aisA pravacanameM kahA hai| kramaprApta bhASA samitikA lakSaNa do zlokoMmeM batAte haiM .... karkazA paruSA kaTI niSThurA parakopinI / chedaGkarA madhyakRzAtimAninyanayaGkarA // 15 // bhUtahiMsAkarI ceti durbhASAM dazadhA tyajan / hitaM mitamasaMdigdhaM syAdbhASAsamito vadan // 166 // adhyAya
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 194 jo sAdhu karkazAdi durbhASAoMko choDakara hita mita aura asaMdigdha vacana bolatA hai usake bhASA nAmakI samiti samajhanI cAhiye / jo vacana apanA aura dUsarekA upakAra karanevAle haiM unako hita, aura jo vivakSita arthakeliye upayogI hoM unako mita, tathA jinase dUsaroMko saMzayAdika utpanna na hoM unako asaMdigdha kahate haiM / durbhASA daza prakArakI banAI hai / yathAH 1-t mUrkha hai, vilakula baila hai, kucha nahIM samajhatA, isa tarahake saMtApa utpanna karanevAle vacanoMko karkazA bhASA kahate haiN| 2-tU aneka doSoMkI khAni mahAduSTa hai, aise marmavedhI vacanoMko paruSA bhASA kahate haiN| 3--tU dharmazUnya hai, jAtihIna-kujAti hai, aise udvega utpanna karanevAle vacanoMko kaTubhASA kahate haiN| 4 -tujhe mAra DAlUMgA, terA zira uDAdUMgA, aise kaThora zabdoMko niSThurA bhASA kahate haiN| 5-tU to hasIkA sthAna bilkula nirlajja hai, terA tapa kisa kAmakA, aise dasareko krodha utpanna karanevAle vacanoMko parakopinI bhASA kahate haiN| -parAkramazAlI aura guNavAn manuSyoMkA bhI nirmUla vinAza karadenevAle, athavA asadbhuta doSoMko bhI prakaTa karanevAle vacanoMko chedaMkarI bhASA kahate haiM |7--aise niSThura vacanoMko jo ki haDDiyoMke bhItara bhI kRSa karaDAleM, madhyakRSA bhASA kahate haiN| 8--apane mahatvako aura dUsaroMkI niMdAko prakhyAta karanevAle zabdoMko atimAninI bhASA kahate haiN| 9---zIlasaMtoSAdikake khaNDana karanevAle athavA parasparameM mile hue yA premabaddha vyaktiyoMmeM vidveSa utpanna karanevAle vacanoMko anayaMkarA bhASA kahate haiM / 10--jinake nimittase jIvoMke prANoMkA bhI viyoga hojAya aise vacanoMko bhRtahiMsAkarI bhASA kahate haiN| . ___ eSaNAsamitikA lakSaNa batAte haiM:- . vinAGgArAdizaGkApramukhaparikarairudgamotpAdadoSaiH, prasmArya vIracaryArjitamamalamadhaHkarmamug bhAvazuddham / svAnyAnugrAhi dehasthitipaTu vidhivattamanyaizca bhaktyA. adhyAya
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra 495 kAlennaM mAtrayAznan samitimanuSajatyeSaNAyAstapobhRt // 167 // adhaH nAmake mahAdoSakA Age calakara varNana kareMge / paJcamUnA aura prANihiMsA athavA sUnAoMke dvArA honevAlI hiMsAko adhaHkarma kahate haiN| isakA parityAga karanevAle aura ata eva indriya tathA manake niyamanakI anuSThAnarUpa tapolakSmIko niraMtara - puSTa karanevAle sAdhuke usa samaya eSaNA nAmakI samIcIna pravRtti samajhanI cAhiye jaba ki vaha mAtrAke anurUpa aura yogya kAla meM aise anna- caturvidha AhArako grahaNa kare jo ki dAtAke gharase vAmabhAgake tIna ghara aura dakSiNa bhAgake tIna ghara tathA eka usa dAtAkA ghara jahAM pratigraha kiyA gayA ho isa taraha sAta gharoMmeM rahanevAle brAhmaNa kSatriya vaidaya athavaH sacandra ke dvArA bhaktipUrvaka-niSkapaTa anurAgase evaM vidhipUrvaka-pratigrahAdi navadhA bhakti ke dvArA diyA gayA ho, jo apane aura parake upakAra karane meM samartha, zarIrako AyuHpramANake anusAra sthira rakhane meM kSama ho, jo bhoktAke pariNAmoMke dvArA dUSita na kiyA gayA ho athavA jisake viSaya meM bhoktAke pariNAma vizuddha ho, jo pUya rudhigadika maloMse tathA adhaHkarma mahAdoSase rahita ho, jo vIracaryA adIna yA ayAcakavRtti ke dvArA grahaNa kiyA gayA ho, tathA antarAya aura aGgArAdika evaM zaGkAprabhRtti udgamadoSa tathA utpAdanA doSoMse sarvathA alipta ho| bhojana banAnevAle athavA dAtAke prayogase bhojana banAne meM doSa hote haiM unako udgama doSa kahate haiN| isake auddezikAdika solaha bheda haiN| isI prakAra bhoktAke dvArA bhojana banavAnemeM yA usake sambandhase jo doSa hote haiM unako utpAdanA doSa kahate haiN| isake chAtrIdata Adi bheda haiN| evaM bhojanakriyAmeM jo vighna upasthita hote haiM unako antarAya kahate haiN| isI prakAra bhojanasambandhI aGgArAdika tathA bhojyavastusambandhI zaGkAdika doSa bhI haiM jinakA ki vizeSa varNana Ageke adhyAyameM kreNge| bhAvArtha--jo sAdhu bhojanake sambandhameM batAI huI ATha prakArakI zuddhiyoMke anusAra chayAlIsa doSa caudaha mala aura battIsa antarAya tathA adhaHkarma mahAdoSase rahita aura uparyukta vizeSaNoMse yukta bhojanako vidhipUrvaka grahaNa karatA hai usIke eSaNA nAmaka samiti samajhanI cAhiye / adhyAya
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra AdAnanikSepaNa samitikA svarUpa batAte haiMsudRSTasRSTaM sthiramAdadIta sthAne tyajettAdRzi pustakAdi / kAlena bhayaH kiyatApi pazyedAdAnanikSepasamityapekSaH // 168 // 19 jo sAdhu AdAnanikSepaNa samitikI apekSA rakhatA hai aura usako surakSita rakhanA cAhatA hai use ucita hai ki vaha pustakAdika kisI dravyako jaba grahaNa karanA cAhe taba usako apane sAkSAt cakSuoMse acchI taraha dekhale aura pIche picchikA Adise jhADale / phira bhI sthira-ananyacitta hokara grahaNa kare / isI prakAra jaba koI cIja jahAM rakhanI ho taba usa sthAnako bhI usI prakAra dekhale aura jhADakara sApha karale / tathA rakhaneke bAda bhI phirase usako kucha samayameM jaba ki sammarchana jItra utpanna ho sakate haiM, dekhalenA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki:-- AdANe Nikkheve paDile hiya cakkhuNA smaasijjo| davvaM ca davaThANaM saMyamasiddhIi so bhikkhu / sahasANAbhoidaduppamajiyApaccuvekkhaNA dosaa| pariharamANassa bhave samidI AdANaNikkhevA / / adhyAya jo sAdhu kisI bhI vastuke grahaNa karane athavA rakhanemeM sahasA anAbhoga duHpramArjita aura apratyavekSaNa ina doSoMko choDakara tathA usa grAhya athavA nikSepya vastuko aura usake sthAnako acchI taraha cakSase dekhakara aura picchI Adise sApha karake grahaNa karatA athavA rakhatA hai usake AdAnanikSepaNa samiti samajhanI caahiye| utsargasamitikA svarUpa batAte haiM:
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 227 nirjantau kuzale viviktavipule lokoparodhojjhite, plaSTe kRSTa utoSare kSititale viSTAdikAnutsRjan / yuHprajJA pramaNena naktamabhito dRSTa vibhajya vidhA, suspRSTepyapahastakena samitAvutsarga uttiSThate // 169 // dvIndriyAdika jIvoMse tathA harita traNAdikame rahita evaM prazasta - sarpakI vAmI Adi bhayake kAraNoMse rahita tathA vivikta - ekAnta janazUnya athavA azuci Adi kUDe kacaDe me rahita, aura jahAMpara kisI prakArakA saMkaTa upasthita na ho, evaM jahAM para jAne ane yA paiThane AdimeM kisI kI kisI prakArakI rukAvaTa na ho, aise davAgni athavA zmazAnAgni dvArA dagdha hue sthAnameM, yadvA halake dvArA bAra bAra jote gae khetameM, athavA sthANDila-khArI maTTIvAlI cIlI jamInameM jo sAdhu dina ke samaya apane mala mUtra nAka thUka keza saptama dhAtu pitta vamana Adi maloM ko choDatA hai usake utsarga nAma kI mamiAte kahI jAtI hai / yadi kadAcit rAtrike samaya malAdikakI bAdhA ho to usakI nivRtti keliye mAdhuoM kA ucita hai ki ve prajJAzramaNake dvArA kramase tIna bhAgoMmeM vibhakta karake dina ke samaya acchI taraha dekhe gaye sthAnameM hI malAdikakA utsarga kreN| yadi phira bhI malotsargake samaya kisI jIvAdikakI zaMkA ho to usa zaMkAko dUra karane keliye apane vAma hAthase usa sthAnako malotsargake pahile hI sparza karake dekhleN| mAvArtha- sAdhuoMko prAzuka, nirmaya, ekAnta pavitra, saMkaTarahita, aura aisI anuparuddha bhamimeM jo ki dagdha athavA jotI huI yadvA Upara ho, apane uparyukta maloMkA parityAga karanA cAhiye / aura rAtrike samaya prajJAzramaNake dvArA nirdiSTa sthAnameM malotsarga karanA cAhiye / badhyAya PSINDH
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ banacAra jo sAdhu vinaya karanemeM tatpara aura vaiyAityAdikameM cala tathA vairAgyamAvanAoMmeM rata aura samasta saMghakA pratipAlana karanevAlA evaM jitendriya hotA hai usako prabAzramaNa kahate haiM / isako ucita hai ki jabataka sUryakA asta na hojAya-udaya banA rahe tabataka sAdhuoMko dinameM hI, rAtrike samaya malamUtrAdikA utsarga karane keliye kramase tIna sthAnataka dekhakara eka ucita sthAna nizcita karale / yadi pahilA sthAna azuddha ho to dUsarA, aura dUsarA bhI azuddha ho to tIsarA sthAna nizcita kre| isa nizcita sthAnapara hI sAdhuoMko rAtrike samaya malotsarga karanA cAhiye / phira bhI kadAcit kisI prakArakI zaMkA ho jAya to vAma hAthase usa sthAnakA saMsa kara apanA saMdeha dUra karalenA cAhiye taba malotsarga karanA cAhiye / aisA karanepara hI utsargasamiti sAdhuoMke mAnI jA sakatI hai| jaisA ki kahA bhI hai ki vaNadAhakisimasikare maMDI aNuparopaviciNe / abagadajaMtudhiSite ucArAdI visrijno| uccAra pAsavaNaM siMghANayAdijaMdavyaM / avittabhUmidese parilehitA visbino| vanavanike dvArA dampa, athavA kaSTa-jo ki halake dvArA punaH puna vidIrNa karadI gaI ho, yadvA smazAnApike dvArA jalI huI, athavA Upara bhUmimeM jahA~para ki kisIkI rokaToka nahIM aura jIvajantujoMkI vAcA mI nahIM hai evaM bo acitta-prAzuka hai, sAdhuoMko pratilekhana karake-usa sthAnako acchI taraha dekhazeSakara | mahAkAleppA AdikA visarjana karanA cAhiye / tathA:-- rAtrI tasvasthAne prahAzramaNavISite / kurvan mahAnirAsAyApahavasarzanaM muniH / dvitIyAcaM bhavettA sAdhuriti / gutvasyAvaze doSo na pacAd gurukaM yateH / / FRIDERENERAEEEEEEEEKERAREK bacAva
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra muniyoMko rAtrike samaya prajJAzramaNake dvArA nirAdhita sthAnameM malotsarga karanA cAhiye aura apanI kA dUra karanekeliye usa sthAnako vAma hAthase sparza karake dekhalenA cAhiye / yadi pahilA sthAna azuddha ho to dasarA aura dUsarA mI azuddha ho to tIsarA sthAna dekhanA caahiye| kadAcit vImArI yA kisI vizeSa kAraNavaza zIghra hI malakA utsarga hojAya to AcAryako ucita hai ki sAdhuko vizeSa daNDa na de| jo muni aticArarahita samitiyoMke pAlana karanemeM tatpara rahatA hai usako hiMsAdika doSoMkA abhAvarUpa phala prApta hotA hai / isa bAtako prakaTa karate haiM:-- samitIH svarUpato yatirAkAravizeSatopyanatigacchan / jIvAkulepi loke caranna yujyeta hiMsAdyaiH // 10 // svarUpa athavA lakSaNakI apekSAse yadvA pUrvokta usake vizeSaNoMkI apekSAse bhI jo sAdhu samitiyoMmeM raMcamAtra bhI aticAra nahIM laganedetA aura sadA unake pUrNatayA pAlana karanemeM sAvadhAna rahatA hai vaha sthAvara aura trasajIvoMse vyApta saMsArameM yatheccha vihAra karate hue bhI hiMsAdi doSoMse lipta nahIM hotaa| samitiyoMke mAhAtmyakA varNana karate hue unakA sadA sevana karanekeliye upadeza dete haiM: pApenAnyavadhepi padmamaNuzopyureva no lipyate, yayukto yadanAdvataH paravadhAbhAvepyalaM vadhyate / yadyogAdadhiruhya saMyamapadaM bhAnti vratAni dvayA,nyapyuddhAnti ca guptayaH samitayastA nityamityA: satAm 171 HARESHETRIKANEKARENCHERRENTERESTHEYENGEHORENTNERATEETS CG IN ENTREPREEEEE hi T
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra __ jo sAdhu samitiyoM kA bhale prakAra pAlana kara vaha daivavaza apanese mare prANiyoMkA vadha hojAnepara bhI. jisa prakAra kamala yA usakA pattA pAnI me lipta nahIM hotA usI prakAra, pApakarmase raMcamAtra bhI upazliSTa nahIM hotaa| kiMtu isake viruddha jo ina samitiyoM meM Adagbuddhi nahIM rakhatA aura inakA pAlana nahIM karatA vaha paraprANiyoMkA vyaparopaNa na karake bhI tajanita hiMsAdoSase athavA pApakarmase lipta hojAtA hai / evaM ina samitiyoMke hI mAhAtmyase mahAvrata aura aguvrata bhI saMyamasthAnako pAkara prakAzamAna hote tathA pUrvokta tInoM prakAra kI guptiyAM bhI jAgRta hotI haiM / ata eva jinakA niraticAra pa.lana ahiMsAdikA, aura na pAlana hiMsAdi doSoMkA kAraNa hai aura jinake nimittase vrata saMyamarUpa hojAte tathA guptiyAM uddhRta hotI haiM una samitiyoMkA satpuruSoMko nitya hI-jaba guptiyoM kA pAlana na kara sake usa samaya, avazya hI sevana karanA caahiye| kyoMki kahA bhI hai kiH-- ajadAcAro samaNo chassuvi kAesu bNdhgottimdo| carati jadaM jadi NicaM kamalaM va jale nniruvlevo| jo zramaNa AcaraNa karane meM asAvadhAnatA rakhatA hai usake SaTakAyasambandhI pApakA bandha hotA hai kiMtu jo yatnapUrvaka AcaraNa-saMyamakA pAlana karatA hai vaha pApakarmase isa taraha alipta rahatA hai jaise ki kamala jalase / __Upara samitiyoM kA eka phala yaha bhI batAyA hai ki inake nimittase vrata saMyamasthAnako prApta hojAte haiN| yahAMpara prazna hosakatA hai ki vrata aura saMyamameM kyA antara hai ? isakA uttara vargaNAkhaNDa ke bandhanAdhikArameM isa prakAra diyA hai ki "saMyamaviraINa ko bhedo ? sasamidi mahabyayANuvvayAI saMyamo, samidIhiM viNA mahavvayANuvvayAI viradI // " iti / adhyAya
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra samiAtiyoMke sAtha sAtha mahAvata aura aNuvratoMke pAlana karanekA nAma saMyama aura vinA samitiyoM ke inake pAlana karanekA nAma vrata hai| isa prakAra samitiyoMkA varNana samApta huaa| aba zIlakA varNana kramaprApta hai| kyoMki isa adhyAyakI AdimeM samitiyoM ke vrata athavA cAritrarUpI vRkSakA rakSaka zIlako hI batAyA hai / ata eva yahAMpara zIlakA lakSaNa aura usake vizeSa bhedoMko batAte hue usakI upAdeyatAkA nirUpaNa karate haiM: zIlaM vrataparirakSaNamupaitu zubhayogavRttimitarahatim / saMjJAkSaviratirodhI kSmAdiyamamalAtyayaM kSamAdIzca // 172 // jisake dvArA vratoMkI rakSA kI jAya athavA unakA pAlana kiyA jAya usako zIla kahate haiN| isake pAlana karanemeM zubhayogarUpa pravRtti aura azubhayogakI nivRtti karanI cAhiye, saMjJAoMkA parihAra aura indriyoM kA nirodha karanA cAhiye, pRthivI Adi daza prakArake jIvoM ke prANavyaparopaNakA tyAga aura unake atIcAroMkA parihAra karanA cAhiye, tathA uttamakSamAdi dazadharmako dhAraNa karanA cAhiye / vadhyAya puNyAsravakI kAraNabhUta manavacanakAyakI pravRttiko athavA jinase samasta karmoMkA kSaya kiyA jA sakatA hai una guptiyoMko zubhayoga kahate haiM / ate| isake tIna bheda haiM / isI prakAra azubhayoganivRttike bhI tIna bheda haiN| AhAra bhaya maithuna aura parigrahakI abhilASArUpa saMjJAoMkI nivRtti cAra prakArakI hai / tathA sparzana rasana ghrANa cakSu aura zrotra inakA nirodha pAMca prakArakA hai| saMyamake viSayakI apekSA daza bheda haiM / yathA-pRthivI jala teja vAyu pratyeka sAdhAraNa dvIndriya trIndriya caturindriya aura paMcendriya / evaM dharmake bhI daza bheda hai-uttamakSamA mArdava Arjava zauca satya saMyama tapa tyAga Akizcanya aura brahmacarya / ina bhedoMkA parasparameM guNA karanese zIlake aThAraha hajAra bheda hote haiM / yathA-tIna prakArakI zubhayogapravRttike tIna bhedoMke sAtha 501
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra guNA karanepara nau meda aura phira inakA cAra prakArakI saMjJAnivRttise guNA karanepara 31 meda evaM inakA mI pAMca iMndriyaniroSase guNA karanepara ekasauM assI meda tathA inakA bhI niratIcAra daza prakArake saMyamase guNA karanepara eka hajAra AThasau aura inakA bhI phira daza dharmase guNA karanepara aThAraha bAra bheda hote haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki:-- yoge karaNasaMjJAkSe dharAdau dharma eva c| aSTAdaza sahasrANi syuH zIlAni mithovare / / tIna yoga, tIna karaNa, cAra saMjJAeM, pAMca indriya, daza saMyama aura daza dharma inakA parasparameM guNA karane para zIlake aThAraha hajAra bheda hote haiN| jo munizreSTha manoyoga aura AhArasaMjJAse rahita tathA manoguptikA pAlana karanevAlA sparzanendriyase saMvRta, pRthivIkAyake saMyamakA pAlaka aura uttama kSamAkA dhAraka hotA hai usa vizuddha panike aThAraha hajAra zIlake bhedoMmeMse pahilA meda samajhanA cAhiye / tathA jo munizreSTha inhI vizeSagoMse yukta hai kintu manoguptikI jagaha vAgguptikA pAlana karanevAlA hai usake dUsarA bheda samajhanA caahiye| aura jo vAgguptikI jagaha kAyaguptikA pAlana karatA hai usake tIsarA bheda samajhanA cAhiye / jo vacanayoga rahita manoguptikA pAlana karatA kiMtu zeSa uparyukta vizeSaNoMse yukta hai usake cauthA bheda, aura jo vacanayogarahita vacanaguptikA pAlana karate hue zeSa ukta vizeSaNoMse yukta hai usake pAMcavA~ bheda tathA jo vacanayogarahita kAyaguptikA pAlana karate hue zeSa vizeSaNoMse yukta hai usake chaTTA bheda samajhanA cAhiye / isI prakAra gupti yoga saMjJA aura indriyAdikoMkA akSasaMcAra karake kramase sampUrNa bheda samajhalene cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki manogupte munizreSTha manaHkaraNavarjite / thAhArasaMjJayA mukta sparzanendriyasaMvRte / sagharAsaMyame mantisanAthe zIlamAdimam / tityavicalaM zuddha tathA zeSeSvapi kramaH / ISMEREKEKEEPRENERSNERRENEMIERENERAL bacAya SEE
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagAra adhyAya 4 BE Yi Huan Zhuo Hao Sui XXEn Ying SMSCFa coeso jung isa prakAra aThAraha hajAra zIlake bhedoMko batAkara aba guNokA lakSaNa aura unake caurAsI lAkha uccara medoMko batAte hue unake pAlana karanekA upadeza dete haiM / - guNAH saMyamavikalpAH zuddhayaH kAyasaMyamAH / sevyA hiMsAkampitAtikramAya mahmavarjanAH // 171 // saMgamake hI uttara medoMkA nAma guNa hai| kAyasaMyama, zuddhi, hiMsAdivarjana, AkampitAdivarjana, a vikramAdivarjana, aura abrahmavarjana, ina sabake medokA parasparameM guNA karanese caurAsI lAkha meda hote haiN| inhIkA nAma 84 lAkha uttara guNa hai / pUrvokta saMgamake viSayakI apekSAse batAye hue pRthivIkAya pRthivIkAyika Adi daza bhedoMkA parasparameM guNA karanepara kAmasaMyamake sau bheda hote haiN| hiMsAdityAgake bhI viSayakI apekSA ikkIsa meda haiN| inakA atikramAdityAgake cAra bhedoMse guNA karanepara 84 bheda hote haiM aura inakA bhI ukta sau bhedoMse guNA karanepara 8400 mATha hajAra cAra sau bheda hote haiN| punaH inakA abrajhatyAgake daza bhedoMse guNA karanepara 84000 caurAsI hajAra aura inakA bhI AkampitAdityAgake daza bhedoMse guNA karanepara ATha lAkha cAlIsa hajAra bheda, tathA inakA bhI AlocanAdika prAyazcita daza bhedoMse guNA karanepara caurAsI lAkha meda hote haiN| guNoMke ina sabhI bhedoMkA oMko pAlana aura inake viruddha doSoMkA parityAga karanA cAhiye / hiMsAdityAgake ikkIsa bheda jina viSayoMkI apekSAse batAte haiM unake nAma isa prakAra haiM: hiMsAnRtaM tathA steyaM maithunaM ca parigrahaH / krodhAdayo jugupsA ca bhayamabhyaratI ratiH // - MARTERESTENTERTAIN 503
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 1.4 manovAkAyaduSTatvaM mithyAtvaM sapramAdakam / pizunatvaM tathA jJAnamakSANAM cApyanigrahaH // hiMmA jhUTa corI kuzIla parigraha krodha mAna mAyA lobha jugupsA bhaya arati rati manomaMgula vacanamaMgula kAyamaMgula mithyAtva pramAda vizunatA ajJAna Are indriyoM kA anigraha / viSayavyAsabase athavA saMkeza pariNAmoMse AgamameM batAye hue kAlakI apekSA adhika kAlataka avazyakAdikake karate rahaneko atikrama, aura viSayavyAmaGgAdikI apekSAne hI niyata kAlase kama samayamai usa kriyA ke karaneko vyatikrama, tathA kriyAoMke karanemeM Alasya karaneko aticAra, aura vratoM ke pAlana karane athavA khaNDita karadene ko anAcAra kahate haiN| abrahma-zIlavirAdhanAke daza bheda isa prakAra haiM: - strIgoSTI vRSyabhuktizca gandhamAlyAdivAsanam / zayanAsanamAkalpaH SaSThaM gandhavavAditam / / arthasagrahaduHzIlamaGgatI rAjasevanam / rAtrau sacaraNa ceti daza zIlavigadhanAH // adhyAya 504 striyoMkI saMgati, puSTa AhArakA grahaNa, sugaMdha dravya athavA puSpamAlA Adi ke dvArA zarIrakA saMskAra karanA, komala zayyA, uttama mRdu Amana, kaTaka kuNDala Adi bhUpaNoMkA dhAraNa, gItAdi gAnA aura vAMparI Adi bAjoMkA bajAnA, suvAdi dhanakA saMgraha karanA, viTa prabhRti kuzIlI puruSoMkA sahavAsa, rAjAkI sevA, aura rAtrimeM itastataH saMcaraNa karanA, isa taraha kulake daza bheda hote haiN| . AkampitAdika AlocanAsambandhI daza doSoMke nAma isa prakAra haiM:
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra Akampiya aNumANiya ja didai bAdaraM ca suhumaM ca / chaNNaM sahAuliya bahujaNamabvattatassevI / / Akampita, anumAnita, dRra, bAdara, sUkSma, pracchanna, zabdAkulita, bahujana, avyakta, aura tatsevI / prAyazcittasambandhI AlocanAdika daza bheda isa prakAra haiM:Alocana, pratikramaNa. ubhaya, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, mUla, parihAra, aura zraddhAna / ina daza bhedoMkA hI nAma zuddhi bhI hai| isa prakAra hiMsAdika, atikramAdika, kAyAdika, aura abrahmasambandhI strIsaMgamAdika, tathA AkapitAdika doSoM ke nAma aura unakI saMkhyA yahA~para batAI hai / ina doSoMke nAmase ulTA guNoMkA nAma samajhanA caahiye| aura ata eva guNoMkI saMkhyA bhI utanI hI samajhanI cAhiye jitanI ki doSoMkI hai / isa taraha ina guNoM kI saMkhyAkA aura daza prakArakI prAyazcittarUpa zuddhikA parasparameM guNA karanepara guNoM ke caurAsI lAkha uttara bheda hote haiM jaisA ki Upara bhI batAyA jAcukA hai| AgamameM bhI kahA hai ki:-- badhyAya igavIsavadurasahidA dama dama damagA ya ANupubbIe / hiMsAdikamakAyA vigahaNAlocaNAsohI / ' hiMsAdityAgake ikkIsa bheda, cAra prakArake atikramAdika, aura pRthivIkAyAdike sau bheda, tathA zAlIvarAdhanAke tyAgake daza meda, evaM Alocanake daza bheda AkampitAdika, aura dazabhedarUpa zuddhi-prAya a.dha. 64
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 906 badhyAya 4 SPARTATUTE cica / ina sabakA parasparameM guNA karanepara caurAsI lAkha bheda hote haiM / ina guNoMke uccAraNakA vidhAnakrama Agama meM isa prakAra se batAyA hai ki: - makke prANAtipAtena tathAtikramavarjite / pRthivyAH pRthivIjantoH punarArambhasaMyate // nivRttavanitAsa cAkampyaparivarjite / tathAlocanayA zuddhe guNa AdyastathA pare / / arthAta guNoMke bhedoMmeMne pahile hiMsAdityAgake ikkIma bhedoM ko usake vAda atikramAdityAgake cAra medoM ko isake bAda pRthivItyAgAdi sau bhedoM ko usake bAda strImaMgamAdityAgake daza bhedoMko, aura usake bhI bAda kampitAdityAgake daza bhedoMko aura aMtameM AlocanAdika prAyazcittake daza bhedoMko paMktikramase sthApana karanA cAhiye / inameM kramame akSamaMcAra karanepara hiMmAke tyAgI atikramadASame rahina pRthivIkAyika jIvake bhI Arambha me saMyama tathA strIsaMmargame nivRta aura Akampita doSane bhI mukta evaM AlocanAzuddhike dhAraka sA dhuke caurAsI lAkha uttara guNoM meM kA prathama bheda hogaa| isI prakAra jAhiMmAtyAgakI jagaha mRSAvAda se mukta ho to dUsarA bheda, acauryavratama yukta vizeSaNavara saMcAra karanepara tIsarA bheda aura kuzIlatyAga vizeSaNapara saMcAra karane se cauthA bheda hotA hai| isI taraha Age bhI akSa cAra ke kramame sampUrNa bhedoMko nikAlalenA cAhiye / isa prakAra samyak cAritrakA vistArapUrvaka varNana karake aba usakI udyotanA ArAdhanAkA tIna padyoM meM varNana karanA cAhate haiM / kiMtu usameM sabase pahale mumukSutrako atikramAdika uparyukta cAra doSoMke tyAga karane kA upadeza dete haiM : citraprabhavaM phalabhitaM cetogavaH saMyama, -- vrIhivrAtamimaM jighatsugdama: mAdbhaH samutsAryatAm / PENNEALER SEHEELEMEN 506
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagAra no cecchIlavRti vilaMdhya na paraM kSipraM yatheSTaM caran, dhunvannenamayaM vimokSyati phalairviSvak ca taM bhakSyati // 17 // bratoMke dhAraNa karane, mana vacana aura kAyakI pravRttikA tyAga karane tathA kaSAyoMkA nigraha indriyoMkA vijaya aura samitiyoMke pAlana karaneko saMyama kahate hai| jaisA ki kahA bhI hai ki vratadaNDakaSAyAkSasanitInAM yathAkramama / saMyamo dhAraNa tyAgo nigraho vijayo'nam // isa saMyamako zAli Adi dhAnyoMke samAna samajhanA cAhie kyoMki jisa prakAra dhAnya khetameM utpanna hotA hai. aura jima. prakAra vaha apanI sasyasampattike dvArA logoM kA prItikara hotA hai usI prakAra yaha bhI buMdhatizayAdika RddhirUpI phaloM ke dvArA ArAdhakoM ko ruci utpanna kiyA karatA hai| ata eva sAdhuoMko jo ki cAritrakA ArAdhana karanekelie udyata haiM isa dhAnyamamUha ke samAna saMyamakA bhakSaNa karanekelie u. tsuka hue manarUpI adamya balIvarda-sAMDakA damana hI karadenA cAhiye / kyoMki yadi isakA damana na kiyA gayA to yaha zIghra hI saMyamarUpI dhAnyamamUhakI rakSAkI kAraNabhUta zIlarUpa vADako lAMghakara aura yatheSTa -abhilaSita viSayoMko caratA tathA naSTa karatA huA usa saMyama-dhAnyako kevala uname prApta honevAle mukhya aura AnuSaGgi ka sasyAdika phaloMse viyukta krdegaa| itanA hI nahIM kintu khUda khAkara usakA cAro taraphase mardana bhI kara ddaalegaa| aura isa taraha saMyamadhAnyako vaha bilakula hI naSTa krdegii| adhyAya 1 buddhitaoviya laddhIviuvaNaladI taheva omahimA / gsavalaakvINA vi ya riddhIo mata paNNatA // buddhi tapa vikriyA auSadha rasa bala akSINa isa taraha Rddhiyo sAta bhaMda haiN|
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 108 badhyAya 4 yahAMvara saMyamako RddhirUpa pharake dvArA prItikara batAkara usake viSaya meM atikramako sUcita kiyA hai / isI prakAra ' lAMghakara ' zabda ke dvArA vyatikrama, yayeAdi zabdoM ke dvArA atIcAra tathA cAro tarapha se Adi vAkya ke dvArA anAcArako sUcita kiyA hai| kyoMki atikranAdikakA svarUpa Agana meM isI prakAra kahA hai ki: kSatiM manaHzudviri gheravikramaM vyatikramaM zIlavRtervilaDDUnam / prabhotivAraM viSayeSu vartanaM vadantyanAcAramihAti sa katAm // saMyamake viSaya meM mAnasika zuddhi na rahane ko atikana, zIlakI vADake ullaMghana honeko vyatikrama, viSayoM meM pravRtti hone ko atIcAra, aura una viSayoMmeM atyaMta Asakta honeko anAcAra kahate haiN| cAritravinayakA svarUpa batAte hue usakA pAlana karaneke liye sAdhuoMko prerita karate haiN| sadasatsvArthakopAdipraNidhAnaM tyajan yatiH / bhajantamitigutIca cAritravinayaM caret // 175 // yahAM cAritra zabda kAhI grahaNa kiyA hai| ataeva cAritra meM kahiye athavA vratoMmeM kahiye nirmalatA utpanna karane ke liye prayata karane ko hI cAritravinaya karate haiN| yatioMko ucita hai ki iSTa aura aniSTa donoM hI prakAra ke iMndriyaviSayoMmeM rAgadveSa karane kA aura krodha mAna mAyA Adi kaSAyoM tathA hAsyA dika nopAyoM kA parityAga kreN| prazasta viSayoM meM rAga aura aprazasta viSayoM meM dveSa na kreN| tathA AtmAko ka pAyarUpa pariNata na hone deN| sAtha hI pUrvokta samitiyoM aura guptiyoM kA pAlana kare / kyoMki aisA karanepara hI unake cAritravinayakI siddhi ho sakatI hai| isa maratakSetra aura duHSamakAla meM mI jo mokSamArga meM vihAra kara rahe haiM aura unameM prAdhAnyako prApta ka dharma 0 108
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanamAra 109 adhyAya 8 323725744 3 ra cuke haiM unameM zrAmaNyakA bodha karAnevAle saMyamakA nirUpaNa karate hue bhAvataH unakI stuti karate haiM sarvAvadyanivRttirUpamupagurvAdAya sAmAyika, yazchedairvidhivadvratAdibhirupasthApyA'nyadantretyapi / vRttaM bAhya utAntare kathamapi cchedepyupasthApaya, - tyaitihyAnuguNaM dhuNamiha naumyedaMyugIneSu tam // 173 // sampUrNa sAvadyayoga ke parityAga karaneko sAmAyika saMyama kahate haiN| isameM saMkSepase sabhI mahAvratoM kA saMgraha hojAtA hai / jaisA ki kahA bhI hai ki kriyate yadabhedena vratAnAmadhirohaNam / pAyasthUlatAlIDhaH sa sAmAyika saMyamaH // yadyapi sAmAyika saMyamameM bAdara saMjvalana kaSAyakA sambandha rahatA hai phira bhI isake dhAraNa karanevAle ke abhedarUpase sabhI vratoMkA dhAraNa ho jAtA hai / ataeva jo sAdhu dIkSAcArya ke samIpa vidhipUrvaka isa saMyamako dhAraNa karake isake dUsare vikalpoMkA abhyAsa na rahaneke kAraNa unake viSaya meM pramAda honepara apanI AtmAkA vidhipUrvaka una vikalpoM meM sAmAyika saMyamake hI vizeSa bheda pAMca mahAvratoMmeM aura unake bhI parikara rUpa zeSa teIsa mUla guNoMmeM AropaNa-upasthApana karake chedopasthApanA cAritrako dhAraNa karatA hai aura kabhI kabhI sAmAyika saMyamakA bhI punaH dhAraNa karaletA hai| kyoMki aisI nIti bhI hai ki jo AdamI kevala suvarNamAtrako cAhatA hai vaha kaDA kuNDala athavA aMgUThI Adi kisI bhI vastu ke milajAneko zreyaskara hI samajhatA hai| hAM, sarvathA suvarNakA abhAva usako abhISTa nahIM rhtaa| isI prakAra sarvamAvadya ke tyAgarUpa sAmAyika saMyama - kA abhilASI sAdhu usake parikararUpa aTThAIsa mUla guNoMmeM apaneko upasthita kara dUsare chedopasthApana saMyama - KEEMY MMSE MESORTEL 509
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 510 badhyAya 2 kA pAlana kiyA karatA hai| kyoMki usako sarvathA saMyamakA abhAva iSTa nahIM hai / isI taraha jo sAdhu kisI prakAra se bAhya dravyahiMsArUpa athavA antaraGga bhAvahiMsa rUpameM vratoMkA bhaMga hoja nepara Agamake anusAra unakA punaH upasthApana kara usI chedopasthApana nAmake dUsare saMyamako dhAraNa karatA hai, aise vartamAnakAlIna sAdhuoM meM pradhAna saMyamIko maiM namaskAra karatA hUM / bhAvArtha- saMyama ke pAMca bheda AgamameM batAye haiM- sAmAyika chedopasthApana parihAravizuddhi sUkSmamAparAya aura yathAkhyAta / inameM se Ajakala yahAMpara - isa duHSamakAla aura bharatakSetra meM muniyoMke Adike do hI saMyama ho sakate haiN| ata eva jo mokSamArgameM vihAra karatA huA ina dono hI saMyamoM kA pAlana karatA hai usako Ajakala zramaNottama samajhanA caahiye| maiM bhI usako namaskAra karatA hUM / sAmAyika saMyamakA svarUpa Upara likhA jA cukA hai ki sampUrNa sAvadya yogake tyAgako sAmAyika kahate haiN| aura isameM saba mUlaguNoMkA saGgraha ho jAtA hai / sAmAyikake hI chedo vikalpoM pAMca mahAvratoM aura u nake parikarUpa teIsa mUlaguNoMmeM anabhyAsAdike kAraNa pramAda honepara unameM punaH apaneko upasthita karanekA nAma chedopasthApana saMyama hai| sAmAyika meM azakta huA zramaNa isa saMgamako dhAraNa karatA hai| isakI vidhi isa prakAra hai ki jo mumukSu zramaNa honA cAhatA hai vaha pahale yathAjAtarUpake dhArakapaneke sAdhaka tathA paramaguru zrI arhadbhaTTAraka athavA tatkAlIna dIkSAcArya ke dvArA diye hue upadiSTa bahiraMga aura antaraGga liGgako dhAraNa karatA hai aura sammAnapUrvaka usameM tanmaya hotA hai| yahAM yaha bAta bhI samajhalenekI hai ki yadyari liMga koI dIyamAna vastu nahIM hai - vaha svataH siddha hai| phira bhI paramaguru zrI arhadbhaTTArakake dvArA athavA tatkAlInatAkI dRSTise yA vicAra kiyA jAya to dIkSAcArya ke dvArA usake grahaNa karaneke vidhAnakA pratipAdana kiyA jAtA hai / ata eva vyavahArakI apekSA - upadezakI apekSA se usako dIyamAna kahate haiM / isa diye hue liMgako AdAna kriyAke dvArA BMW MOJiao & MPan Sheng &&&a<
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dhAraNa karane ke bAda uma zramaNa ke bhAvyabhAvaka bhAvase vo sva aura paraka vibhAga isa tarahame pravRna hotA hai jipa. se ki AtmA saMvalanako aura para padArtha pratyastamanako prApta hona lagatA hai, usame vaH sarvasva kA dAna-upadaMza karanevAle una mUla uttara aura paramaguruoMko namaskriyAke dvArA sambhAvita bagakara bhAvataH unakI stuti aura bandanA karane meM atyaMta lIna ho jAtA hai / isake bAda masta sAvadha yogakA pratyAkhyAna hI sarvotkRSTa mahAvrata hai isa zravaNarUpa zrutajJAnake dvAga, jaba ki vaha apanI AtmAkA-samayadvArA-AtmasvarUpameM lIna rahanekA anubhava kara rahA ho, sAmAyika maMyamapara ArohaNa karatA hai| isake bAda jaba ki vaha pratikramaNa Alocanake pratyAkhyAnarUpa kriyAoM ke zravaNarUpa zrutajJAnaka dvArA apanI atmA meM tIna kAlamambaMdhI karmoM pRthaka hone kA-"bhega yaha AtmA kAlika kamose rahita ho rahA hai" epA anubhava kara rahA ho uma samayamevaha bhUtakAla meM utpanna hue kiMtu vartamAna meM anupasthita kAAyaka vAcika aura mAnasika koMme rahita avasthAkA AgehaNa karatA hai| isake bAda jaba vaha sta avadyakoM ke ghara zarIrako bhI choDakara marvotkRSTa yathAjAtarupa-nAgnya svarUpakA ekA gratAme avalambana lekara avasthita hone lagatA hai usa samaya usako :pasthita kahate haiM / aura upasthita honepara jaba ki vaha sampUrNa viSayoMmeM samadRSTiko dhAraNa karane lagatA hai usa samaya umako sAkSAt zramaNa kahate haiN| isa prakAra sAmAyikake chedoM vikalpoMmeM athavA unake dvAga apanI AtmAke svarUpako upasthita karanevAle kA nAma hI dopasthApaka hai| jaisA ki pravacanamArakI cUlikAmeM bhI kahA hai ki: jaha jAdarUkhajAda uppADida kesamaMsugaM saddha / rahidaM hiMsAdIdo appaDikammaM vavadi liGgaM / mucchAraMbhavijutta jutta uvjogjogsuddhiihiN| liMga Na vagavekvaM apuNabbhavakAraNa jeNhaM / bhAdAya taM ca liMga guruNA parameNa taM NamaMsitA / badhyAya 1bhAvya-para svarUpa aura bhAvaka-AtmA /
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 112 badhyAya 4 KEEP Sanam sozvAsavadaM kiriyaM vahido hodi so samaNo // vadasamididiyarodho locAvamsagamacelamaNhANa | khisiyaNamadatavaNaM ThidibhoyaNameyabhatta ca // ede khalu mUlaguNA maNANaM jiNavarehiM paNNattA / tesu pamattA samaNo chedovaThThAva go hodi // keza aura smazuoM kA utpAdana karadenepara tathA yathAjAtarUpake dhAraNa karanepara jo zuddha svarUpa utpanna hotA hai jo ki hiMsAdika tathA pratikramaNAdikase bhI rahita hai, mUrchA aura Arambhase rahita kiMtu upayoga, yoga aura zuddhiyoMse yukta hai, jo marekI apekSA nahIM rakhatA aura apunarbhava- mokSakA kAraNa hai usako jaina liGga kahate haiM / paramaguruke upadezAnusAra unako namaskAra karake jo mumukSu isa liGgako dhAraNa karake aura vratoM tathA kriyAoM kA svarUpa sunakara unameM upasthita hotA hai usako bhramaNa kahate haiN| pAMca vrata aura zeSa unakI parikararUpa teIsa kriyAeM haiM jinake ki nAma isa prakAra haiM- pAMca vrata, pAMca samiti, pAMca indriyanirodha, chaha Avazyaka, aura eka loca, eka Acalakya eka asnAna, eka pRthvIpara sonA, eka adaMtadhAvana, eka sthita bhojana, tathA eka ekamukti / isa prakAra jinendradevane zramaNoM ke aThThAIsa mUlaguNa bAtaye haiN| inameM jo pramatta rahatA hai vaha zramaNa chedopasthApana saMyamakA dhAraka samajhA jAtA hai, athavA hotA hai / chedopasthAna isa zabda meM cheda zabdakA artha lopa bhI hotA hai / ata eva sAma vikake kisI vikalpakA dhAraNa kara lenepara bhI kAraNavaza unakA cheda bhaMga - lopa hojAnepara punaH usake dhAraNa karane ko usameM upasthita honeko chedopasthApana saMyama kahate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki- vratAnAM chedanaM kRtvA yadAtmanyadhiropaNam / zodhana vA vilope tarachedApasthApana matam // aMza-vibhAga karake jo apanI AtmAmeM vratoMkA AropaNa karanA, athavA dhAraNa karalene ke vAda lopa honepara unakA zodhana karanA, isako chedopasthApana saMyama kahate haiM / " Tian Tian Tian Tian Li GS CASA A A A GLASS 512
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ narma isa padyameM api zabda jo diyA hai usase yaha abhiprAya bhI grahaNa karalenA cAhiye ki ukta zramaNa kevala chedopasthApana saMyamakA hI anusaraNa nahIM karatA kiMtu kamI kamI punaH sAmAyika saMyamapara bhI adhirohaNa kiyA karatA hai| isa prakAra cAritrake udmotanakA nirUpaNa karake aba usake udyamanAdika-udyamana, nirvahaNa, siddhi aura nistaraNakA bhI nirUpaNa karate haiM: jJeyajJAtRtathApratItyanubhavAkAraikaTagbodhabhAg, dRSTujJAtRnijAtmavRttivapuSaM niSpIya cryaasudhaam| . paktuM bibhradanAkulaM tadanubandhAyaiva kaMcidvidhi, kRtvApyAmRti yaH pibatyadhikazastAmeva devaH sa vai // 177 heyopAdeyarUpa jAnaneyogya tatvoMko jJeya kahate haiM aura jAnanevAle zuddha cittasvarUpa AtmAko jJAtA kahate haiM / ina donoMkA jaisA ki vastutaH svarUpa hai, athavA jaisA ki sarvajJa vItarAgake upadezAnusAra AgamameM varNita hai tadanusAra ina donoMke viSayameM athavA jJAtA bhI jJeyarUpase bhinna nahIM hai, vaha bhI jJeyatvase upalAkSata hI hai ata eva jJeyarUpa jJAtAke viSayameM jo pratIti hotI hai usako samyagdarzana kahate haiN| isI prakAra jJeya aura jJAtAke viSayameM athavA jJeyarUpa jJAtAke viSayameM jo tathAbhUta anubhavAkArakA honA usako samyagjJAna kahate haiN| ye dono hI AkAra-tAtvika samyaktva aura tAkhika jJAna AtmAke mukhya svarUpa haiM / ata eva tAdAtmyarUpase inako dhAraNa karanevAlA jo mumukSu draSTA-jaisA ki Upara tAttvika samyaktvakA svarUpa kahA gayA hai tadanusAra jJeya jJAtAkI tathApratItirUpa pariNata, aura jJAtA-yajJAtAke viSayameM badhyAya a.dha. 65
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra | tathAnubhAtasvarUpa jJAnamaya pariNata apanI AtmAmeM jo utpAda vyaya dhrauvyarUpa astitva hai vahI jisakA sva rUpa hai aise cAritrarUpI amRtakA niraMtara aura atizayena pAna karake-usameM atyaMta upayukta hokara, jisa prakAra saMsArameM loga amRtamaya-svAdu bhojana pAna karane ke bAda usako pakAne ke liye-bhukta annakA abhISTa rasa bane isaliye nirAkulatAko athavA savArI vinoda Adike dvArA prasannatAko dhAraNa kiyA karate haiM usI prakAra isa cAritrarUpI amRtako jo ki AtmAko ajarAmara banAnekA kAraNa hai pakAneke liye-abhISTa phala denekI tarapha pariNata karane ke liye nirAkulatAko athavA khyAti lAbha pUjA AdikI apekSArUpa kSobhase rahita hokara-nirAkulatayA usIko dhAraNa karatA hai aura usake pAnakA anuvartana karaneke liye hI Agamokta tIrthayAtrAdi kisI bhI vyavahArako karake bhI maraNaparyaMta bhI usakA nahIM choDatA, pratyuta adhikAdhika rUpameM u. sakA pAna karatA rahatA hai, niyamase usako deva samajhanA cAhiye / / bhAvArtha -- udyamanAdikA sAmAnya svarUpa pahile likhacuke haiM kiMtu prakRtameM jo ye cAro bAteM batAI haiM u. nakA abhiprAya isa prakAra hai ki: jIvasahAvaM NANaM appaDihadadaMsaNaM aNaNNamayaM / cariyaM ca tesu NiyadaM asthittamaNiMdiyaM bhaNiyaM isako hI mokSakA kAraNa samajhakara niraMtara aura atyaMta usameM upayukta honeko cAritrakA udyamana sa. majhanA caahiye| phala denetaka AkulatArahita hokara usake dhAraNa karaneko usakA nirvahaNa, dasare tIrthayAtrAdi vyavahAracAritrake na karanepara to bAta hI kyA, karake bhI maraNaparyanta unake na choDaneko nistaraNa, tathA uttaro. adhyAya 511 1-cAritrako
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ SKRI lanamAra tara adhikAdhika rUpameM usameM upayukta hote jAneko usakI siddhi kahate haiN| ina cAro ArAdhanAoMke dhAraNa karanevAleko deva kahate haiM / yathA:-- mAnya jJAnaM tapohInaM jJAnahInaM taporhitam / dvayaM yasya sa devaH syAd dvihIno gaNapUraNaH // taparahita jJAna mAnya hotA hai. aura jJAnarahita tapa bhI pUjya mAnA gayA hai / ata eva jisameM ye donoM hI bAteM pAI jAya usako deva aura jisameM donoM hI na hoM usako kevala saMkhyA pUrI karanevAlA hI sa. majhanA cAhiye / devazabdakA niruktisiddha artha bhI yahI hotA hai ki indrAdika bhI jisakI stuti aura baMdanA kreN| ataeva zuddhAtma dravyako athavA usake mUla kAraNa isa cAritrazuddhise yukta jIvako hI deva samajhanA cAhiye / phalataH mumukSuoMko cAhiye ki ve isa cAritrazuddhi aura usakA ArAdhana karanemeM phalasiddhitaka avazya hI niraMtara rata rahe / jaisA ki kahA bhI hai ki drabyasya sibizcaraNasya siddhI dravyasya siddhau caraNasya siddhiH| buddhveti karmAviratAH parepi dravyAviruddhaM caraNaM carantu / isa prakAra cAritrake viSayameM udyotanAdika pAMco ArAdhanAoMkA prakaraNa samApta huaa| yahA~se cAra zlokoMmeM mAhAtmyakA varNana karanA cAhate haiN| kiMtu usameM sabase pahile cAritrameM ruci utpanna karanekeliye usake abhyudayarUpa AnuSaGgika phalako aura mokSarUpa mukhya phalako dikhAte haiM:-- sadRgjJaptyamRtaM lihannaharaharbhogeSu tRSNAM rahan / vRtte ytnmthopyogmupynnirmaaymuurmiin'yn| .. tatkicit puruSacinoti sukRtaM yatpAkamUrchannava, - adhyAya
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra 515 madhyAya 4 premAstatra jagacchriyambalaDazepIrSyanti muktizriye // 178 // viSaya-- bhogoMmeM tRSNArahita hokara niraMtara samyagdarzana aura samyagjJAnarUpI amRtakA AsvAda lene bAlA aura samyak cAritrakA ArAdhana karane meM kevala udyama hI nahIM kintu upayoga aura sadA usakA anuSThAna karane vAlA, tathA niSkaMpa rUpase kSudhAdi parISahoMpara vijaya prApta karanevAlA puruSa aise puNyakarmakA saMcaya ka ratA hai ki jisake udayase baDhatA huA hai navIna prema jinakA aisI saMsArakI sampUrNa sampattiyAM - lakSmiyAM bIsulabhasvabhAva ke kAraNa apane svAmIpara- ukta cAritrabhaktike anurApase viziSTa puNyakarmakA saMcaya karanevAle puruSapara jaba ki kevala kaTAkSapAta hI karanevAlI mokSalakSmIse IrSyA karane lagatI haiM taba usake saMgama karanepara to bAta hI kyA hai ? bhAvArtha - ukta prakAra kI cArizvArAdhanA ke anurAga se viziSTa puNyakA saMcaya karanevAlA puruSa jagat ke sampUrNa mogoMko bhogakara aMtameM kRtakRtya hojAtA hai / jaisA ki kahA bhI hai ki: saMpajjadi NivvANaM devAsura maNuvarAya vihavehiM / jIvassa caritAdo daMsaNaNANappahANAo || darzana aura jJAnakA jisameM prAdhAnya pAyA jAtA hai aise cAritra ke dvArA jIvako sura asura manuSya aura unake rAjavaibhavoM ke sAtha sAtha nirvANa bhI siddha hotA hai / tapakA yadyapi cAtri meM hI antarbhAva hai| to bhI usakI vizeSatA jAhira karanekeliye yahAMpara athazabda ke dvArA usakA pRthak vyAkhyAna samajhelanA caahiye| jaisA ki kahA bhI hai ki: caraNaM hitaM hi jo ujjamo AujjaNAya jA hoi / so caiva jiNehiM tao bhaNio asaDhaM caraMtassa // 516
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra cAritrako hI Urjita karanekelie jo udyama kiyA jAtA hai usako tapa kahate haiM / isa samyazcAritrakI ArAdhanAke nimittase pUrvakAlameM isa bharatakSetrameM bhI jo apAyarahita padako prApta kara cuke haiM unase sAMsArika klezake ucchedakI yAcanA karate haiM: te kenApi kRtA''javaMjavajayAH puMspuGgavAH pAntu mAM, tAnyutpAdya purAtra paJca yadi vA catvAri vRttAni yaiH / muktizrIparirambhazumbhadasamasthAmAnubhAvAtmanA, kenApyekatamana bItavipadi svAtmAbhiSiktaH pade // 179 // jinhoMne isa duHSama kAlase pUrvake yuga-caturtha kAla aura isI bharata kSetrameM uparyukta pAMco saMyamoMko athavA cArako utpanna karake yA dhAraNa karake zuddha nizcaya nayakI apekSA eka-abhinna hI kiMtu azuddha nizcaya nayakI apekSA ratnatrayarUpa AtmAke dvArA saMsArakA sarvathA nAza karadiyA aura jinhoMne ukta utpanna saMyamomeMse mokSalakSmIke AliGganase zobhamAna asAdhAraNa zaktike mAhAtmyarUpa aura atyaMta utkRSTa kisI bhI eka-anirvacanIya bhedake dvArA apanI AtmAko vipattirahita --mokSasthAnameM pratiSThita karadiyA ve puruSottama merI saMsArake vyasanoMse rakSA kreN| mAvArtha-mokSakI siddhi yadyapi yathAkhyAta saMyamase hI hotI hai anyase nahIM | phira mI byabahArasevakaaNi mAMDaneke pUrva jo saMyama rahatA hai usase bhI usakI siddhi kahI jAtI hai| ata eva yahA~para kisI bhI eka saMyamake dvArA AtmAko nirvANapadameM upasthita karalenA kiMtu azuddha nizcaya nayakI apekSA ratnatrayAtmaka aura zaha nizcaya nayakI apekSA abhiyAtmAke hI dvArA saMsArakA nAza honA batAyA hai|
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ bamagAra 118 pAMca saMyamoMmeMse Adike do sAmAyika aura chedopasthApanakA svarUpa pahale likha cuke haiN| zeSa tInakA svarUpa Avazyaka samajhakara likhate haiM: triMzadvarSavayA varSapRthaktve vA sthito jinam / yo guptisamityAsaktaH pApaM pariharet sadA // sa paJcaikayamodhItapratyAkhyAno bihAravAn / svAdhyAyadvayasaMyukto gavyUtyardhAdhvago muniH / / madhyAhRdvigavyUtigacchanmandaM dinaM prati / kRSIkRtakaSAyAriH syAt parIhArasaMyamI // sUkSmalobhaM vidan jIvaH jhapakaH zamakopi vaa| kiMcidUno yathAkhyAtAsa sUkSmasAMparAyakaH / / sarvakarmaprabho mohe zAnte kSINepi vA bhavet / chadmastho vItarAgo vA yathAkhyAtayamI pumAn // tIsa varSakI Ayutaka sukhapUrvaka gharameM hI rahaneke bAda pRthaktva varSataka tIrthakara bhagavAnke pAdamUlameM rahakara gupti aura samitiyoMke pAlana karanemeM Asakta huA jo sAdhu pApakarmose sadA parihata rahatA aura pAMca prakAra ke saMyamoMmeM kisI bhI eka saMyamakA pAlana karatA huA pratyAkhyAna pUrvakA adhyayana karake vicAra karatA hai, aura eka Adha kosa mArgameM calakara do prakArakA svAdhyAya karatA tathA pratidina sandhyAkAloMko mandagatise do kosa gamana karatA hai aise kaSAyarUpa zatruoMko kRSa karadenevAle munike parihAravizuddhi nAmakA saMyama hotA hai / jo kSapaka athavA upazamaka zreNIkA ArohaNa karacukA hai aura jisakA kaSAya atyaMta sUkSma rahagayA hai aise sAdhuke badhyAya 1-tInase nau takakI saMkhyAko pRthaktva kahate haiN|
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 519 adhyAya 8 AATRISTINE THEATRE yathAkhyAtase kucha hI kama jo saMyama hotA hai usako sUkSmasAMparAya kahate haiM / sampUrNa karmoM meM pradhAna mohakarmake sarvathA upazAMta hojAnepara athavA kSINa hojAnepara jo chadmastha athavA vItarAga sAdhuoMke saMyama hotA hai usako yathAkhyAta saMyama kahate haiM / saMyama ke vinA kevala kAyaklezarUpa tapake anuSThAnase karmoM kI nirjarA hotI to hai kintu vaha bandhasaha bhAvinI hotI hai / ata eva siddhike abhilASiyoMko isa saMyamakA ArAdhana avazya hI karanA caahiye| aisA upadeza dete haiM:-- tapasyan yaM vinAtmAnamudveSTayati veSTayan / manthaM netramivArAdhyo dhIraiH siddhyai sa saMyamaH // 180 // jisa prakAra mahA vilonekA daNDa apane khIMcanevAlI rassIse eka sAtha hI bandhatA bhI hai aura khulatA bhI hai| usI prakAra saMyama ke binA hiMsAdika viSayoMme kI gaI pravRttike sAtha tapa - AtApanAdika kAyaklezako karatA huA yaha jIva bhI bandhasahabhAvinI nirjarA kiyA karatA hai / jisa samaya kucha karmoMse mukta huA karatA hai usI samaya dUsare karmoMse veSTita bhI huA karatA hai / phalataH saMyama ke vinA tapa bhI nirarthaka hai - AtmasiddhikA sAdhaka nahIM ho sakatA / ata eva akSobhya prakRtike dhAraNa karanevAle sAdhuoMko Atma siddhikeliye nizcaya nayase ratnatraya meM ekasAtha pravRtta ekAgratArUpa aura vyavahAra nayase prANirakSA aura indriya nirodharUpa saMyamakA ArAdhana karanA hI cAhiye / saMyamarahita tapa karanevAleke jitane karmoMkI nirjarA hotI hai usase adhika karmoMkA saMcaya ho jAtA hai / isa bAtako dikhAte hue aura isIliye sutarAM sAdhuoMko saMyamArAdhana ke prati udyata karane ke liye unako pUjAtizayase pUrNa tIna lokakI anugrahatArUpa usakA phala batAte haiM:-- 519
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagAra kurvan yena vinA tapopi rajasA bhUyo hRtAd bhUyasA, . nAnottIrNa iva dvipaH svamapadhIruddhUlayatyuddharaH / yastaM saMyamamiSTadevatamivopAste nirIhaH sadA, kiM-kurvANamarudgaNaH sa jagatAmekaM bhavenmaGgalam // 11 // ___ sarovarameM snAnAvagAhana karake bAhara nikalA huA madonmatta hastI jisa prakAra kucha dhulajAnevAlI dhUlikI apekSA kahIM adhika dhUlise apaneko dhUsarita banAletA hai, usI prakAra madake udrekako prApta huA jaDabuddhi jIva, jisake vinA, tapa karake bhI nijIrNa karmoMkI apekSA bahuta adhika pApa karmoMse apanI AtmAko ulTA malina banAletA hai, usa saMyamakI jo sAdhu khyAtilAbhAdikI apekSAse rahita hokara nitya hI iSTa devatAkI taraha upAsanA karatA hai vaha saMsArake sabhI bahirAtmA prANiyoMkeliye utkRSTa maGgalarUpa ho jAtA hai| kyoMki usake nimittase saMsArI jIvoMke pApakA kSaya aura puNyakA saMcaya hotA hai| isI prakAra saMyamArAdhakake sammukha deva aura unake indra bhI kiMkarakI taraha-" hama kyA kareM"-isa tarahase AdezakI prArthanAkeliye niraMtara unmukha hue khaDe rahate tapakA cAritrameM antarbhAva kisa prakAra hojAtA hai usakI upapatti batAte haiM: kRtasukhaparihAro vAhate yaccaritre, na sukhaniratucittastena bAhyaM tapaH syAt / parikara iha vRttopakrame'nyattu pApaM, kSipata iti tadevetyasti vRtte tapo'ntaH // 182 //
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dharma0 'tapa do prakArakA hai-eka bAhya dUsarA antaraGga / yaha dono hI prakArakA tapa cAritrama antabhUta ho jAtA hai / kyoMki anazanAdika jo bAhya tapa haiM unakA sambandha bhojanaprabhRti bahirbhUta padArthoMke hI tyAgAdikase hai| isI prakAra cAritrake viSayameM bhI bAhya padArthoM kA tyAga karanA hI par3atA hai| kyoMki jo puruSa zarIrake dvArA bhogameM AnevAle viSayoM athavA sukhauMkA parityAga karadetA hai vahI cAritrakA ArAdhana karasakatA hai, na ki zArIrika sukhoMmeM Asaktacitta rahanevAlA / isase siddha hai ki bAhya tapa isa prakaraNameM nirdiSTa cAritrakA hI parikara hai| isI prakAra antaraGga tapa bhI cAritrameM antarbhUta hai| kyoMki jisa prakAra cAritra navIna kauMko Anese rokatA hai aura saMcita koko naSTa karatA hai usI prakAra tapa bhI karatA hai / prAyazcittAdika antaraGga tapake dvArA bhI saMvara aura nirjarA dono hI kArya hote haiM / jaisA ki " tapasA nirjarA ca" isa sUtrake dvArA bhI batAyA hai| 521 isI arthako prakArAntarase spaSTa karate haiM:tyaktasukhonazanAdibhirutsahate vRtta ityaghaM kSipati / prAyazcittAdInyapi vRttentarbhavati tapa ubhayam // 183 // anazanAdikake dvArA bAhya sukhoMkA parityAga karadenevAlA hI cAritrake viSayameM sotsAha pravRtta ho sakatA hai aura prAyazcittAdika bhI cAritrakI tarahase hI pApakarmokA kSaya karate haiM / ata eva dono hI prakAra ke tapako cAritra meM hI antarbhUta samajhanA caahiye| RSS adhyAya iti cturtho'dhyaayH|| 521 a.gha.66
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 522 adhyAya 5 paMcama adhyAya / hai samyak cAritrArAdhanAkA vyAkhyAna caturtha adhyAyameM samApta huaa| kintu usake prakaraNa meM vibhAGgArAdi isa sUtra dvArA jisa eSaNA samitikA varNana kiyA thA usakI aGgabhUta piNDazuddhikA varNana aba isa adhyAyameM karanA cAhave haiN| Aga meM piNDazuddhi ATha prakArakI batAI hai| yathA :-- ke " udgamotpAdanAhArasaMyogaH sapramANakaH / aGgAradhUmau hetuzca piNDazarmiSTadhA // " udgamazuddhi, utpAdazuddhi, AhArazuddhi, saMyogazuddhi, pramANazuddhi, aGgArazuddhi, dhUmazuddhi aura hetuzuddhi / ina AThoMkA varNana karaneke pUrva saMkSepase piNDa kI yogyatA aura ayogyatAkA vidhimukha aura niSedhamukha se nirdeza karate haiM / SaTcatvAriMzatA doSaiH piNDodha: krmnnaa| malaiH / dvitaiojjhitavighnaM yojyastyAjyastathArthataH // 1 // piNDa nAma AhArakA hai / jisa AhArako munijana Agamokta vidhike anusAra grahaNa karasakeM usako yogya aura jisako grahaNa na karasakeM usako ayogya kahate haiM Agamake anusAra antarAyoMke na honepara chayAlIsa doSoM, caudaha maloM aura adhaH karmase rahita hI piNDa sAdhuoMke liye grAhya hai / kintu isake viruddha antarAyoMke honepara athavA doSa mala aura adhaH karmase yukta honepara vaha agrAhya athavA ayogya kahA jAtA hai / uparyukta udgamAdika, viSayoMke nAma haiM / ye yadi aise hoM jinase ki piNDa grahaNa karanemeM bAdhA na ho 1 - adhyAya 4 zloka 167 dhame0 522
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra taba to inako udgamazuddhi Adi zabdoMse kahate haiN| aura ye yadi Agamake anusAra ThIka na hoM to inako hI doSa zabdase kahate haiM / udgamAdizabdoMkA artha Age calakara yathAsthAna kreNge| yahAMpara kevala unake bheda batAte haiM, so bhI doSoMkI apekSAse / kyoM ki piNDazuddhimeM doSoMkA na rahanA hI abhISTa hai / ina bhedokA svarUpa bhI Age calakara likheNge| 523 udgamadoSake solaha meda haiM, aura utpAdanA doSake bhI solaha bheda haiM, kiMtu AhArasambandhI zaGkitAdi ka daza doSa haiM aura saMyojanA pramANa aGgAra tathA dhUma inakA eka eka hI bheda hai / isa taraha kula milAkara doSoMke chayAlIsa bheda haiM / hetudoSako hI adhAkarma kahate haiM / inake sivAya piNDake hI viSayameM pUyAdika caudaha mala aura bhI hote haiM jinakA ki varNana Age calakara kareMge / isI prakAra antarAyake bhI battIsa bhedoMkA vyAkhyAna maloMke bAda hI kareMge / aba yahAMpara kramaprApta udgama aura utpAdanA doSoMkA svarUpa tathA unakI saMkhyA batAte haiM: dAtuH prayogA yatyarthe bhaktAdau ssoddshodgmaaH| audezikAdyA dhAgyAdyAH SoDazotpAdanA yteH||2|| dAtAke dvArA AhAra auSadha vasatikA aura upakaraNa prabhRti deya vastuoMke dene meM jo doSa hote haiM unako udgama doSa kahate haiM / inake auddezikAdika solaha bheda haiM / apane liye bhojanAdi banavAne Adike liye kiye gaye prayogoMko utpAdanA doSa kahate haiN| isake bhI dhAtrI dUta Adi solaha bheda haiN| zeSa doSoMkA bhI uddeza-svarUpakathana karate haiM : zaGkitAdyA dazAnanye ctvaarogaarpuurvkaaH| SaTcatvAriMzadanyodhaHkarma sUnAGgihiMsanam // 3 // adhyAya 123
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 529 ana-mojyapadArtha ke sambandha jo doSa hote haiM unako AhAradoSa kahate haiM / isake zAGkita pihita Adi daza meda haiN| inake sivAya bhuktakriyAsambandhI cAra doSa aura bhI haiN| yathA-aGgAra dhUma saMyojana aura pramANa / isa prakAra ina uparyukta doSoM ke kula chayAlIsa bheda hue / ina sabase bhinna adhaHkarma nAmakA eka doSa aura bhI hai jisako ki hetadoSa bhI kahate haiM / isako chayAlIsa doSoMse bhinna batAnekA kAraNa yaha hai ki yaha una saba doSoMse baDA-mahAdoSa hai kyoM ki isameM hiMsAkA sambandha rahatA hai / cUla cakkI okhalI buhArI aura pAnI bharanA ina pAMca kriyAoMko paMcasUnA kahate haiN| jisa kAma karane meM ina paMca sUnAoMke dvArA prANiyoMkI-padakAyika jIvoMkI hiMsA hotI hai usako athavA svayaM sUnA aura prANihiMsAko hI adhaHkarma kahate haiN| ataeva vasatikAdike banavAne yA sudhArane AdimeM jo hiMsA hotA hai usako adhaHkarma hI samajhanA cA hiye / isa zabdakA anugata artha bhI aisA hI hotA hai ki jo karma adhogatikA nimitta hai usako aprakarma kahate haiN| yaha gRhasthocita nikRSTa vyApAra mAnA gayA hai| sAdhuoMko na to yaha karma karanA hI cAhiye aura yadi koI karatA ho to usakI anumodanA bhI na karanA cAhiye / phalataH saMyamiyoMko to yaha dUra hI se choDa denA cAhiye / yadi koI sAdhu vaiyAvRtyako choDakara apane bhojanakeliye isa gRhasthoMke kAmako karane lage to usako zramaNa na kahakara gRhastha kahanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: chajjIvaNikAyANaM virAhaNoddAvaNehi NippaNNaM / AdhAkamma NeyaM sayaparakadamAdasaMpaNNaM / / SaTakAyika jIvoMkI virAdhanA athavA pIDAse utpanna huI AhArAdi vastako adhaHkarma kahate haiN| cAhe to vaha svayaM banAI ho athavA dUsarene banAI ho| udgama aura utpAdanA ye dono zabda anvartha haiM isI bAtako dikhAte haiN| bhaktAdyudgacchatyapathyairyayairutpAdyate ca te / dAtRyatyoH kriyAbhadA udgamotpAdanAH kramAta // 4 // adhyAya 524
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 125 udgama zabdameM ut upasargakA artha unmArga aura gamadhAtukA artha gamana karanA hotA hai| yahAMpara karaNa arthameM gha pratyaya kiyA gayA hai / ataeva jina kriyAoMke dvAga bhojya dravya unmArgakI tarapha calA jAyaAgamakI AjJArUpa mArgake viruddha ratnatrayakA ghAtaka siddha ho aisI dAtAkI kriyAoMko udgamadoSa kahate haiM / isI prakAra utpAdanA zabdakA artha utpanna karAnA hotA hai / yahAMpara utpUrvaka NyaMta pad dhAtuse karaNa arthameM yud pratyaya huA hai / ataeva jina mArgIvaruddha kriyAoMke dvArA bhojana utpanna karAyA jAya aisI yati-pAtrakI kriyAoMko utpAdanA doSa kahate haiM / aba yahAMpara do zlokoMmeM udgamake bhedoMkA nAma ginAte aura unameM doSapanekA samarthana karate haiN| uddiSTa sAdhikaM pUti mizraM prAbhRtakaM bliH| nyastaM prAduSkRtaM krItaM prAmityaM parivartitam // 5 // nissiddhaabhihtodbhinnaacchedyaarohaastthodgmH| ... doSA hiNsaanaadraanysprshdainyaadiyogtH||6|| - uddiSTa auddezika ' sAdhika pUti mizra prAbhRtaka bali nyasta prAduSkRta (prAduSkara ) krIta prAmitya parivartita niSiddha abhihata udbhinna acchedya aura Aroha / isa prakAra udgamake solaha bheda haiN| inameM hiMsA anA. dara anyasparza aura dInatA AdikA sambandha pAyA jAtA hai isaliye inako doSa kahate haiN| kiMtu ina bAtoMkA sambandha inameM kisa tarahase pAyA jAtA hai yaha bAta taba taka samajhameM nahIM A sakatI jaba taka ki ina pra. tyekakA svarUpa samajha na liyA jAya / ataeva inakA yathAkramase sAmAnya aura vizeSa rUpase svarUpanirdeza adhyAya tadaudezikamannaM yadevatAdInaliGginaH / sarvapASaNDapArzvasthasAdhUna voddizya sAdhitam // // . .
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 526 adhyAya 5 jo anna yakSa rAkSasa nAga Adi devatAoMke uddezase athavA duHkhita daridra vyaktiyoMke uddezase yadvA jaina darzana se bahirbhUta AcaraNa karanevAle yA veza rakhane vAloMke uddezase banAyA gayA ho usako auddezika kahate haiN| isI prakAra jo sarva sAdhAraNa ke uddezase athavA pASaNDiyoM pArzvasthoM aura sAdhuoMke uddeza se bhojana banAyA jAtA hai usako bhI audezika kahate haiM / pASaNDiyoMkA svarUpa pahale batA cuke haiN| pArzvastha pAMca prakAra ke hote haiM, avasana pArzvastha mRgacarita prakaTa aura kuzIla / yathA, " vRtte'laso'vasannaH pArzvagtho malinaparazeSTe'niSTe / saMsako mRgacaritaH svakalpite prakaTakucaritastu kuzIlaH // cAritra meM pramAdI rahanevAleko avasanna, jisakA samyagdarzana malina ho jAya usako pArzvastha, jo iSTAniSTa viSayoMmeM Asakta rahanevAlA hai usako mRgacarita, svakalpita AcaraNa karanevAleko prakaTa, aura khoTe AcaraNa karanevAleko kuzIla kahate haiM / pUrvokta jinaliGgake dhAraka 28 mUlaguNoMkA pAlana karanevAle nirgranthoM ko sAdhu kahate haiN| ata eva nimittabhedase audezika amake cAra bheda hojAte haiM / sarva sAdhAraNake uddezase diyA huA, pASaMDiyoM ke uddeza se diyA huvA, pArzvasthoMke uddezase diyA huA, aura sAdhuoMke uddezase diyA huA / Agama ke anusAra inake kramase cAra nAma haiM, - uddeza, samuddeza, Adeza, aura samAdeza / udgama doSake dUsare bheda sAdhikakA svarUpa do prakAra se batAte haiM syAdoSodhyadhirodho yatsvapAkaM yatidattaye / prakSepastaNDulAdInAM rodho vA''pacanAdyateH // 8 // dhame0 526
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadi dAtA apanolaye pakate hue bhAta dAla Adi dhAnyameM athavA usakeliye pakate hue jala-adhenameM sa. niyoMko dAna deneke abhiprAyase-" Aja to hama sAdhu mahArAjako AhAra deMge" isa saMkalpase vAvala dAla Adi DAle to usakI isa kriyAko sAdhika doSa kahate haiM / athavA bhojanake pakane-tayAra honetaka pUjA dharma Adi viSayoMke pra. nAdike chalase sAdhuoMke roka rakhaneko bhI sAdhika doSa kahate haiN| isa doSakA dUsarA nAma adhyadhirodha bhI hai| do prakArake pUtidoSako batAte haiN| | dharma anagAra 527 prati prAsu yadaprAsumizraM yojyamidaMkRtam / nedaM vA yAvadAryebhyo nAdAyIti ca kalpitam // 9 // jo dravya svarUpase prAsuka hai. usameM yadi aprAsuka vastu bhI milA dI jAya to usako pUti doSase dUSita samajhanA caahiye| isako pUtidoSakA aprAsukamizraNa nAmakA pahalA bheda samajhanA cAhiye / isI prakAra kisI vastukI apekSAse aimI kalpanA karanA ki " isa pAtradvArA athavA isameM banAye hue amuka padArthakA yadvA isa bhojanakA dAna sAdhuoMko na hojAya tabataka isakA upayoga kisIko bhI na karanA cAhiye" ise pratidoSa kahate haiM / yaha pUnidoSakA pUtikarmakalpanA nAmakA dUsarA bheda hai / isakA udAharaNa isa prakAra samajhanA ki-" hamAre yahAMpara yaha navIna cUla jo banI hai usapara bane hue bhojanakA, athavA yaha navIna pAtra jo AyA hai usakA sAdhumahArAjake dAnameM jaba taka upayoga na karaliyA jAyagA tabataka dUsare kisIko bhI isakA upayoga na karanA cAhiye," dAtAkI aimI kalpa. nAko pUtikarmakalpanA nAmakA doSa kahate haiM / isake cakkI ukhalI cUla darvI aura pAtrakI apekSAse pAMca bheda hote haiN| yathA:-- mizramaprAsunA prAsu dravyaM pUtikamiSyate / - cullikodUkhalaM darvI pAtragandhau ca paJcadhA / isI viSayameM aura bhI kahA hai ki: adhyAya
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra appAsueNa missaM pAsuyadavvaM tu pUtikammaM tu / cullIukhalIdavvImAyaNagaMdhitti paMcavihaM / inake udAharaNoMkI kalpanA svayaM karalenI caahiye| mizra doSakA svarUpa batAte haiM :pASaNDibhihasthaizca saha dAtuM prakalpitam / yatibhyaH prAmukaM siddhamapyannaM mizramiSyate // 10 // 128 mAsuka-acitta bhI banAye hue usa anako AcAryoMne mizra doSase dUSita hI kahA hai, yadi vaha dAtAne pApANDiyoM aura gRhasthoMke sAtha sAtha yatiyoMko deneke liye tayAra kiyA ho / kAlakI hAni aura vRddhikI apekSAse prAbhRta doSake do bheda hote haiN| eka sthUla dasarA sUkSma / ina donoMkA svarUpa batAte haiM : yadinAdau dinAMze vA yatra deyaM sthitaM hi tat / prAgdIyamAnaM pazcAdvA tataH prAbhRtakaM matam // 11 // AgamameM jo vastu jisa dina jisa pakSa yA jisa varSameM dene yogya batAI hai athavA dinake jisa pUrvAhna yA aparAhnameM dene yogya batAI hai usase pahale yA pIche yadi usa vastuko diyA jAya to usako AgamameM prAbhRta doSase dUSita mAnA hai| pahale pIcheko hI kAlakI hAni aura vRddhi kahate haiN| isakI apekSAse hI prAbhRta doSake do bheda hojA. te haiM-eka sthUla dUparA sUkSma / sthUla bhI kAlakI hAni vRddhikI apekSAse hotA hai aura sUkSma bhI / antara itanA hI hai ki dina pakSa mAsa AdikameM hAni vRddhikA honA sthUla grAbhRta hai aura dina ke aMzoMmeM pahale pIche honA sUkSma prAbhRta hai / yathA : adhyAya 528
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 129 adhyAya 5 Zhuan Zhi Zhuan Zhuan Zhuan Hao Xian Yi Lan Lan 15 ERELESSESSESSEEEEE jisa vastuko AgamameM zukla pakSako aSTamIko dene yogya batAyA hai usako usa dina na dekara usa se pahale hI zuklA paMcako hI yadi dAtA de athavA jo caitra zukla pakSameM dene yogya nirdhArita hai usako usase pahale kRSNa pakSameM hI yadi diyA jAya, tathA isI taraha aura bhI jo kAlahAnikI apekSAse hone vAle doSa haiM una sabako sthUla prAbhRta kahate haiN| isI taraha zukla paMcamI ke dina dene yogya vastuko usake bAda zukla aSTamI ke dina denA athavA caiva kRSNa pakSa meM dene yogya ho caitra zukla meM denA tathA aura bhI jo isI taraha kA vRddhi kI apekSA hone vAle doSa haiM una sabako bhI sthUla prAbhRta hI kahate haiN| madhyAnha meM dene yogyako pUrvAnha meM . denA aura aparANmeM dene yogyako madhyAnha meM denA, hatyA de kAlahAnikI apekSA se honevAle doSoM ko sUkSma prAbhRta kahate haiN| isI prakAra pUrvAha meM dene yogya vastuko jo madhyAnhAdikameM denA vaha saba bhI kAlavRddhikI apekSAse honevAlA sUkSma prAbhRta kahA jAtA hai| kahA bhI hai ki--- dvedhA prAbhRtakaM sthUlaM sUkSmaM tadubhayaM dvidhA / avasastathotsarpaH kAlahAnyatirekataH // parivRttyA dinAdInAM dvividhaM bAdaraM matam / dinasyAdyantamadhyAnAM dvedhA sUkSmaM viparyayAt // prAbhRta doSa ke do bheda haiM-- eka sthUla dUparA sUkSma / inameM bhI pratyeka kADAni aura kAlavR-* ddhikI apekSA kramase do do bheda hote haiM - eka avasarpa dUsarA utsarpa dina pakSa mAsAdikameM hAnivRddhi honese sthUla prAbhRtake do bheda, aura dinake hI Adi madhya antameM hAni vRddhi honese sUkSma prAbhRtake do bheda hote haiN| cala aura nyastakA lakSaNa batAte haiM:-- yakSAdibalizeSorcAsAvadyaM vA yatau baliH / nyastaM kSiptvA pAkapAtrAtpAtyAdau sthApitaM kacit // 12 a. dha. 7 Yan Hu Juan Cai Zhu Zhu Zhu Fei Zhu Zhu Zhu Ji Ji dharma0 529
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 53. yakSa nAga mAtA kuladevI aura pitrAdikelie banAye huemeMse avaziSTa AhAra yadi saMyamiyoM ko diyA jAya to usako bali doSase dUSita samajhanA cAhiye / yadvA yatiyoMke nimittase sAvadya pUjanakA Arambha karanA bhI balidoSa mAnA jAtA hai / jisa vartanameM bhojana pakAyA yA banAyA gayA ho usameMse nikAlakara kaTorI kaTorA Adi kisI dUsare vartanameM rakhakara yadi usako kisI dUsare sthAnameM- apane hI gharameM athavA paragharameM rakhadiyA jAya to usako nyasta kahate haiN| isako isaliye dUSita kahA hai ki yadi rakhanevAlekI apekSA koI bhanna manuSya usako de to vaha usameM gaDabaDa kara sakatA hai| prAduSkAra aura krItakA svarUpa batAte haiM:pAtrAdeH saMkramaH sAdhau kaTAdyAviSkriyA''gate / prAduSkAra: svAnyagorthavidyAdyaiH krItamAhRtam // 13 // prAduSkArake do bheda hai-eka saMkrama dusarA prakAza / sAdhuke ghara Anepara bhojanake bhAjana Adiko kA eka jagahase dUsarI jagaha lejAnA saMkrama doSa hai / aura kibADa maMDapa AdikA dUra karanA, bhasmAdikase athavA jalAdikase vartanAdikoMkA mAjanA yadvA dIpakakA jalAnA Adi prakAza doSa hai / jaisA ki kahA bhI hai kiH saMkramazca prakAzazva prAduSkAro dvidhA mataH / ekotra bhAjanAdInAM kaTAdiviSayo'paraH // adhyAya apane athavA parAye yadvA donoMke yathAsambhava gau artha vidyAdikoMke badalemeM jo bhojyadravya lAyA jAya usako krIta kahate haiN| arthAt bhikSArtha sAdhuke gharameM praviSTa hojAnepara unake liye ukta gau Adiko dekara jo bhojya sAmagrI lAI jAya usako krIta doSase dUSita samajhanA cAhiye /
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ yahAMpara gau zabda upalakSaNa hai ata eva isase gAya baila bhesa ghoDA bakarI Adi.sabhI cetana dravya samajhane cAhiye / pArizeSyAt artha zabdase monA cAMdI rupayA paisA Adi acetana padArtha samajhanA cAhiye / vidyAke prajJapti Adi aneka bheda hai| yahAMpara Adizabdase neTaka maMtra Adiko samajhanA caahiye| ye cIjeM apanI hoM yA dUsarekI athavA donoMkI-sAje kI, kintu unake dvArA yadi bhikSArtha sAdhuke Anepara koI bhojya sAmagrI lAI jAya to usako krIta doSase daSita samajhanA cAhiye / yathAH krItaM tu dvividha dravyaM bhAvaH svakaparaM dvidhA / sacittAdibhavo dravyaM bhAvo vidyAdikaM tathA / / prAmitya aura parivartitakA svarUpa batAte haiM:--- uddhArAnItamannAdi prAmityaM vRddhyavRddhimat / bIhyannAdyana zAlyannAdyupAtta parivartitam // 14 // muniyoMke dAnakeliye kisI bhI udhAra lAye hue anna Adiko prAmitya kahate haiN| udhAra lAnemeM aura usake cukAnemeM dAtAko anaka kleza uThAne par3ate haiM parizrA karanA paDatA aura kadarthita honA paDatA hai| ata eva mAdhukarI vRtti dhAraNa karanevAle mAdhuoM ke liye yaha doSa mAnA hai| yaha do prakArakA mAnA hai eka vRddhimat dUsarA avRddhimat / kyoMki koI bhI cIja jo udhAra lAI jAtI hai vaha do prakArakI ho sakatI hai eka vyAjU dUsarI vinA vyAjU / yathA: bhakkAdikamRNaM yaca tatvAmityamudAhRtam / tatpunardvi vidhaM proktaM savRddhikamathetarat // eka cIjake badalemeM yadi dUsarI cIja lAI jAya jaise ki sAThIke badaremeM zAlIke cAvala athavA u.
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra ke badalemeM maMga to usako parivartita karate haiN| aisA karane meM bhI dAtAko saMkleza hotA hai ata eva yaha mI raniyoMkeliye doSa hI hai| yathAH-- zrIdibhaktAdibhiH zAlibhaktAcaM svIkRtaM hi yat / saMyatAnAM pradAnAya tatparIvata miSyate // niSiddha doSa aura usake bhedaprabhedoMko batAte haiM:-- niSiddhamIzvaraM bhI vyaktAvyaktobhayAtmanA / vAritaM dAnamanyena tanmanyema tvanIzvaram // 15 // 262 jo cIja kisIke manA karanepara bhI muniyoM ko AhArakeliye dI jAya usako niSiddha kahate haiM / isake do bheda haiM eka Izvara dUparA anazvA / vastuke svAmIse niSiddha vastuko Izvara aura jo vastutaH svAmI to nahIM hai kintu apane ko svAmI samajhatA hai aise puruSake dvArA niSiddha ho usa vastu ko anIzvara kahate haiN| svAmIke tIna bheda haiM--vyakta avyakta aura ubhaya / jo apane adhikAra athavA rakSaNAdi kAryake karanemeM kisI dUsare kI apekSA nahIM rakhatA aise sabandha svatantra adhikArIko vyakta aura jo dusarekI apekSA rakhanevAlA hai usako avyakta kahate haiM / kintu jo vyaka aura avyakta donoM prakAra kA kahA jA sakatA ho athavA aise do saMyukta vyakti hoM to unako ubhaya kahate haiN| isI prakAra anIzvara dopake bhI ye tIna bheda hote haiM / ata eva vyaktezvaraniSiddha Adi nipiddha doSake chaha bheda ho jAte haiN| isa viSayakA AcAra TIkAmeM, ' "aNirAiSTuM puNa duvihaM IsaramahaNIsaraM ca duviyappaM / paDhamessarasArakhaM vattAvattaM ca sNghaaii|" isa sUtrakI vyAkhyA karate hue bahuta vizeSa varNana kiyA hai / kintu buddhimAn loka usa sampUrNa vyA : 132 adhyAya
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 533 khyAnakI apanI buddhise yahAMpara hI ghaTanA kara sakate haiM ata eva prakRtameM kisI prakArake sUtravirodha AdikI zaMkA na karanI caahiye| avihata doSakA vyAkhyAna karate haiM:-- trIna sapta vA gRhAn paGaktyA sthitAnmuktvAnyato'khilAta / dezAdayogyamAyAtamannAdyabhihRtaM yateH // 10 // eka sarala paktimeM sthita tIna athavA sAta makAnoko choDakara bAkI saba jagahoMse muniyoMke bhojana keliye AI huI ayogya annAdika bhojya sAmagrIko amihRta kahate haiN| aisI sAmagrIke grahaNa karanemeM IryAsamiti AdikA pAlana nahIM ho sakatA kiMtu usameM pracuratayA doSa AtA hai ata eva sAdhuoMkeliye aise bhojanake grahaNa karanemeM abhihata doSa hai| isa doSake mUlameM do bheda haiM-eka dezAbhihata dUsarA sarvAbhihata / dezAbhihatake do bheda haiM-eka Adata dUsarA anAdRta / sarvAmihatake cAra bheda haiM-svagrAmAgata paragrAmAgata svadezAgata paradezAgata / jisa grAma nagara yA dezameM moktA yati upasthita ho usako svagrAma yA svadeza aura bAkIko paragrAma tathA paradeza samajhanA caahiye| eka hI paktimeM sthita tIna athavA sAtha makAnoM se jaisA ki pahale batAyA jA cukA hai ki eka dAtAkA makAna aura usake dono tarapha tIna tIna makAna isa taraha eka hI sarala paMktike sAta makAnoMmeMse Aye hueko Adata aura unake sivAya dUsare makAnoM yA sthAnoM se Aye hue auSadhAhArAdiko anAdRta kahate haiM / eka muhallese dUsare muhalle meM lAye gaye bhojanAdiko svagrAmAgata aura pAkIko paragrAmAgata kahate haiN| isI taraha svadezAgata aura paradezAgatakA bhI svarUpa samajhanA cAhiye / uddhana aura Accheba doSake svarUpakA nirUpaNa kara haiM:-- badhyAya
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 534 pihitaM lAJchitaM vAjyaguDAghadghATya dIyate / yattadudbhinnamAcchedyaM deyaM rAjAdibhISitaiH // 10 // .. aisI koI bhI dhI guDa khAMDa yA chuArA Adi vastu jo ki bhaTTI yA lAkha Adise DhakI huI ho athavA kisI tarahakI nAmakI mIla muhara kI gaI ho vaha kholakara sAdhuoMko bhojanake liye dIjAya to isakA udbhitra doSase dakSita kahA hai kyoMki dekhA jAtA hai ki cIMTI Adi jIvoMkA praveza prAya ho jAyA karatA hai / isI prakAra yadi rAjA yA maMtrI Adike bhayase gRhastha loga sAdhuoMko AhAra deM to usa dI huI vastuko Acchedya doSase dUSita samajhanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: saMyatazramamAlokya mIpayitvA pradApitam / rAjacaurAdimiryattadAcchedyamiti kIrtitam / / saMyatoMke bhikSAzramako dekhakara yadi koI rAjA athavA usake samAna prabhutA rakhanevAlA maMtrI Adi koI bhI vyakti yadvA caura Adi gRhasthoMko yaha bhaya dikhAkara ki ina Aye hue saMyatoMkA yadi tuma loga bhikSA na karAoge to hama tumhArA sampUrNa dravya lUTa leMge yA grAmase nikAla deMge bhojana karavAve, tA usa dI huI vastuko Acchedya doSase dUSita samajhanA caahiye| mAlArohaNa doSako batAte haiM:nizreNyAdibhirAruhya mAlamAdAya diiyte| yada dravyaM saMyatebhyastanmAlArohaNamiSyate // 8 // RAMNISEDISEASE THEASTEZREAMEDSIKER A adhyAya KASHESABKEasiaNER 534 nasenI yA jInA-dAdarA Adike dvArA makAnake Uparake khana-mAlepara caDhakara aura vahAMse lAkara jo
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ ASSAGE * dravya saMyamiyoMko AhArakeliye diyA jAya usako mAlArohaNa kahate haiN| isa kriyAke karanese dAtAkA apAya dIkhatA hai ata eva isako doSa mAnA hai| anagAra 935 se pahale unake nAmakA ullekha karate haiM / yahA~para yaha bAta smaraNameM rakhanA cA iye ki ye doSa bhoktA saMyamI isa prakAra udgama doSakA prakaraNa samApta huaa| aba utpAdanA doSoMkA vyAkhyAna karanekeliye saba se pahale unake nAmakA ullekha karate haiM / yahA~para yaha bAta smaraNameM rakhanI cAhiye ki ye doSa bhoktA saMyamI ke prayogakI apekSAse hote haiN| cAhe to usane usa deya vastuko tayAra honemeM svayaM prayoga kiyA ho yA karAyA ho athavA usakeliye upadeza diyA ho| utpAdanAstu dhAtrI datanimitte vanIpakAjIvau / krodhAdyAH prAganunutivaidyakavidyAzca mantracUrNavazAH // 19 // utpAdana doSake solaha bheda haiN| dhAtrI dUta nimitta banIpakavacana AjIva krodha mAna mAyA lobha rva stuti pazcAtstuti vaidyaka vidyA mantra cUrNa vaza / ___ pAMca prakArake dhAtrI dASakA batAte haiM:-- mArjanakrIDanastanyapAnasvApanamaNDanam / bAle prayokturyatprIto datta doSa: sa dhAtrikA // 20 // adhyAya dhAtrI zabdakA artha dhAya hotA hai / jo bAlakakA poSaNa kare usako dhAya kahate haiN| usake minna bhinna kAryakI apekSA pAMca bheda haiM; mArjana maMDana khelana svApana aura kSIra / snAnAdika dvArA bAlakake poSaNa karane vAlIko mArjana dhAya, jo bhUSaNAdikake dvArA kare usako maNDana dhAya, jo nAnA prakArase krIDA karAve usako khelana dhAya, jo mAtAkI taraha sulAve usako svApana dhAya, aura jo dUdha pilAkara puSTa kare usako kSaridhAya kahate
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra | haiN| inameMse eka yA aneka kAryoM kA yadi bhoktA saMyamI bAlaka meM prayoga kare aura anurakta huA gRhastha usa prayoga dvArA utpanna karAye hue bhojanako da tathA usako vaha saMyamI grahaNa kare to usake vaha dhAtrI nAmakA utpAdana doSa samajhanA cAhiye / jaisA ki koI saMyamI gRhasthake va lakako khilAne kA isa tarahase svayaM prayoga kare yA karAve athavA usakeliye upadeza de ki jisase bhojanaka utpanna hone meM sahAyatA pahuMce aura anurakta gRhasthake dvArA diye hue usa utpanna bhojanako grahaNa kare to usa saMyamIka khelanadhAtrI nAmakA utpAdana doSa lgegaa| jaisA ki kahA bhI hai ki: samajhanA dharma 536 snAnabhUSApayaHkrIDAmAtRdhAtrIprabhedataH / paJcadhA dhAtrikAkAryAdutpAdo dhAtrikAmalam / / ina kAryoMse doSakA AnA isaliye batAyA hai ki inase svAdhyAyakA vinAza hotA aura jinamArgameM paNa lagatA hai| dUtadoSa aura nimittadoSako spaSTa karate haiM:dRto'zanAdegadAnaM saMdezanayanAdinA / toSitAdAtu'STAGganimittena nimittakam // 21 // sambandhI purupa dikoMke vacana - vRnAnta - saMdezako sthAnAntarameM pahuMcAnA datakarma kahAjAtA hai| aisa karma karake saMtuSTa kiye gaya dAtAke dvArA diye hue bhojanAdikA grahaNa karanA dUtadoSa hai / jaisA ki kahA bhI adhyAya jlmthsnbhHsvaanygraamsvprdeshtH| saMbandhivacaso nItidUtadoSo bhavedasau // apane grAma yA apane dezase jalasthala yA AkAzamArgase dUsare grAma yA dUsare dezameM jAkara aura vahAM
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 537 adhyAya 5 pahuMcakara kisIke samAcAroMko usake sambandhI ke pAsa pahuMcAkara bhojana grahaNa kare to vahAM dUta doSa samajhA jAya gA / isa karma karane me zApanameM dUSaNa lagatA hai ata eva jinaliGgiyoMke liye aSTAGga nimittake dvArA saMtuSTa kiye gaye dAtAke dvArA diye huye kahate haiM ! aSTAGga nimittake nAma isa prakAra haiM: yaha doSa mAnA hai / bhojanake grahaNa karaneko nimitta doSa --- lAJchanAGgasvaraM chinnaM bhaumaM caiva nabhogatam / lakSaNaM svapanazceti nimittaM tvaSTadhA bhavet // masA tila lahasana Adiko lAJchana yA vyaJjana kahate haiN| hAtha paira sira peTa aGgulI Adi zarIra ke kisI bhI bhAgako aGga kahate haiN| svara zabdakA artha zabda spaSTa hai / astra zastrAdikake ghAvako athavA vastrAdi meM cheda vagairaha ke hojAneko chinna kahate haiN| pRthvIke kisI vibhAgavizeSako mauma kahate haiM / sUrya candrAdike grahaNa udaya asta Adi honeko antarikSa kahate haiM / zarIrameM nandyAvarta kamala cakra hAthI Adike AkArake paDajAneko lakSaNa kahate haiM / aura sote hue manuSyako hAthI vimAna mahiSa Adi jo dIkhA karate haiM usako svapna kahate haiM / ina vyaMjanAdikoM ko dekhakara bhaviSya meM honevAle zubhAzubha phalakA jo jJAna hotA hai usako nimittajJAna kahate haiN| isa jJAnake dvArA tathAbhUta phalako batAkara dAtAko saMtuSTa karake usake diye hue AhArauSadhAdikA grahaNa karanA nimittanAmakA utpAdanadoSa samajhanA caahiye| kyoMki aisA karanemeM rasAsvAdana dInatA Adi doSa dIkhate haiM ! vanIpaka aura AjIvadoSoMkA lakSaNa karate haiM: -- dAtuH puNyaM zvAdidAnAdastyevetyanuvRttivAk / vanIpakoktirAjIva vRttiH zilpakulAdinA // 22 // yAcanA karanevAleko vanIpaka kahate haiM / ata eva bhojana grahaNa karane ke abhiprAyase dAtAke anukUla dharma - 537
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra vacana bolakara jahAM AhArAdi grahaNa kiyA jAya vahAM vanIpaka vacana nAmakA utpAdana doSa samajhanA caahiye| jaise ki dAtAke yaha pUchanepara ki kuttA kAka koDhI mAMsAsakta dvija dIkSopajIvI pArzvastha tApasa zramaNa chAtra ityAdikoMko dAna denemeM puNya hotA hai yA nahIM ? uttara meM AhArake AbhiprAyase aise anukUla vacana bolanA ki " isa meM kyA sandeha I, hotA hI hai, aise. hI vacanoMko vanIpakavacana nAmakA doSa kahate haiM / jaisA ki kahA bhI hai ki sANa-kiviNa-tihimAhaNa-pAsatthiya-savaNa-kAga-dANAdi / puNNaM Naveti puDhe puNNaM ti ya vaNivayaM vayaNaM / / aise vacanoMke bolanese dInatA prakaTa hotI hai ata eva isako doSa mAnA hai| ___apane hastarekhAdike athavA zilpazAstrAdike jJAnako yadvA kula jAti aizvarya tapo'nuSThAnAdiko prakaTa karake bhojana grahaNa karanemeM AjIva nAmakA doSa hotA hai / yathAH 138 AjIvastapa aizvarya zilpaM jAtistathA kulam / taistUtpAdanamAjIva eSa doSaH prakathyate / / aisA karanemeM vIrya--sAmarthyakA anigRhana aura dInatA prakaTa hotI hai ata eva isako doSa mAnA hai| krodha mAna mAyA lobha ina cAra doSoMkA, pUrva kAlameM hastakalyAdika nagaroMmeM hojAnevAle inake AkhyAnoMko batAte hue, svarUpanirdeza karate haiN| adhyAya krodhAdibalAdAdatazcatvArastadabhidhA munerdossaaH| purahastikalyavennAtaTakAsIrAsIyanavat syuH // 23 // Rddha hokara bhojanAdike grahaNa karanemeM krodha doSa, abhimAnake vazIbhUta hokara grahaNa karanemeM mAna doSa,
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra samAcArako dhAraNa karake bhojanAdi karanemeM mAyA doSa, aura lubdha pariNAmoMse AhAra ASadhAdike grahaNa karane meM lobha doSa hotA hai| jaisA ki pUrva kAlameM hastikalyAdika nagaroMmeM ho bhI cukA hai| hastikalya nAmake nagarameM krodhake balase bhojana karanevAle muniko krodha nAmakA doSa, aura vetrAtaTa nAmaka nagarameM mAnake balase bhojana karanevAleke mAna doSa, kAzI nagarImeM mAyAcArake balase bhojana karanevAleke mAyAdoSa, tathA lobhake balase rAsIyana nAmake nagarama bhojana karanevAleke lobha nAmakA doSa ghaTita ho cukA hai| usI prakAra sarvatra samajhanA caahiye| pUrvastuti aura pazcAtstuti doSoMko batAte haiM:-- stutvA dAnapatiM dAnaM smarayitvA ca gRhNataH / gRhItvA stuvatazca staH prAkpazcAtsaMstavau kramAt // 24 // tuma baDe dAnavIra ho, tuhmArI kIrti sampUrNa jagatmeM vyApta horahI hai, ityAdi aneka prakArase dAtAkI prazaMsA karake athavA " pahale to tuma bar3e dAnazUra the. muktahasta hokara logoMko dAna kiyA karate the, para aba to kucha na mAluma, kyoM bhUlase gaye ho", ityAdi aneka prakArase usako pahale dAnakA smaraNa dilAkara bhojana karanemeM pUrvastuti nAmakA doSa hotA hai / tathA bhojana karaneke anantara usI prakAra stuti karanA dAnakA smaraNa dilAnA usako pazcAt stuti nAmakA doSa kahate haiM / aisA karane meM jinaliGgake kartavyoMse viruddha kRpaNatA prakaTa hotI hai ata eva isako doSa mAnA hai| adhyAya cikitsA vidyA aura mantra ina tIna doSoMko batAte hai:cikitsA rukprtiikaaraadvidyaamaahaatmydaantH| . vidyA mantrazca tadAnamAhAtmyAbhyAM malAznataH // 25 //
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ jvarAdika vyAdhi athavA grahAdikoMkI bAdhA dUra karaneko cikitsA kahate haiM isake ATha aGga haiM-rasAyana viSa kSAra bAla zarIra bhUta zalya aura zalAkA / yathAH dharma anagAra rasAyanaviSakSAgaH kaumArAGgacikitsite / cikitsA doSa eSo'sti bhUtaM zalyaM zirASTadhA / / ata eva isa cikitsAvidhike dvArA ukta vyAdhivAdhAkA svayaM pratIkAra karake athavA usake nirAkaraNa kA upadeza dekara jo sAdhu bhojana karatA hai usake cikitsA nAmakA utpAdana doSa lagatA hai / kyoM ki aisA karanese sAvadyAdika aneka doSoMkI udbhUti hotI hai / AkAzagAminI Adi aneka prakArakI vidyAeM prasiddha haiN| unakA mAhAtmya dikhAkara athavA unakA dAna karake-siddha karAkara, yadvA maiM tujhako amuka vidyA de daMgA aisA AzvAsana dekara bhojana karanevAle sAdhuke vidyA nAmakA doSa lagatA hai / jaisA ki kahA bhI hai ki: vijjo sAdhidamiddhA tisse AsApadANa karaNehiM / / tisse mAhappeNa ya vijjAdoso duuppaado|| isI prakAra mantrakA mAhAtmya dikhAkara yadvA usakA dAna karake-siddha karAke athavA siddha karAdenekA AzvAsana dekara bhojana karanevAle sAdhuke mantra nAmakA doSa lagatA hai| aisA karanemeM lokapratAraNa, rasanendriyakI gRddhi Adi aneka doSa prakaTa hote haiM ata eva inako doSa mAnA hai| vidyA aura mantra inake doSoMkA svarUpa prakArAntarase batAte haiM:-- vidyA sAdhitasiddhA syAnmatraH paThitasiddhakaH / ta bhyAM cAhUya tau doSau stoznato muktidevatAH // 26 // adhyAya
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 541 adhyAya 5 as japahoma Adi ke dvArA ArAdhana karanepara jo middha darzAbhUta huI ho usako vidyA kahate haiM / usake dvArA bhuktidevatA - bhojana pradAna karanevAle vyantarAdidevoMka AvhAna karake unase prApta huI AhAropadhAdika sAmagrIke grahaNa karanevAle sAdhuke vidyAnAmakA doSa hotA hai| isI prakAra jisakA pahale gurumukhase adhyayana kiyA ho kintu pIche vaha siddha hogayA ho apanI zaktike anusAra kAryakA sAdhaka banagayA ho usako mantra kahate haiN| isake dvArA ukta bhuktidevatAkA AmantraNa karake usake dvArA sampanna huI AhArya sAmagrIkA grahaNa karanevAleke ma nAmakA doSa lagatA hai / jaisA ki kahA bhI hai ki, vidyAmantraiH samAhUya yaddAnapatidevatAH / sAdhitaH sa bhavedoSo vidyAmantrasamAzrayaH // cUrNa aura mUlakarma doSoM ko batAte haiM :-- doSo bhojanajananaM bhUSAJjanacUrNayojanAccUrNaH / syAnmUlakarma cAvazavazIkRtiviyuktayojanAbhyAM tat // 27 // vastuoMkI rajavizeSako cUrNa kahate haiM / prakRtameM yaha do prakArakA kahA jA sakatA hai, eka bhUSAcUrNa dUsarA aNjncuurnn| jisase zarIra zobhAyamAna yA alaMkRta ho aisI dravyarajako bhUSAcUrNa aura jisase netroM meM nirmalatA Adi utpanna ho usako aMjanacUrNa kahate haiN| isa tarahake cUrNoMkA dAtAkeliye sampAdana karake usake yahAM bhojana grahaNa karanevAle sAdhuke cUrNa nAmakA doSa lagatA hai / kyoMki yaha kriyA jIvikAke dvArA jIvana karanemeM pravRtta karatI hai aara isako doSa mAnA hai / jo apane adhIna nahIM hai usako vazameM karanekA upAya batAkara yA vaisA honekI yojanA karake, aura paraspara meM viyukta hue virahI strI puruSoMkA mela karAkara athavA usakA upAya batAkara bhojana grahaNa karanevAle sAdhuke mUla karma nAmakA utpAda doSa lagatA hai| kyoMki aisA karanemeM lajjAdikA Abhoga-svIkAra kiyA jAtA 1 dharma0 541
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 542 isa prakAra utpAdana doSoMkA prakaraNa samApta huaa| aba kramaprApta daza prakArake azzana doSoMke nAma ginAte haiM zaGkitapihitamrakSitanikSiptacchoTitApariNatAkhyAH / daza sAdhAraNadAyakaliptavimitraiH sahetyazanadoSAH // 28 // bhojyasAmagrIse sambandha rakhanevAle doSoMko azana kahate haiN| isake daza bheda haiM.:-zaMkita pihi mrakSita nikSipta choTita apariNata sAdhAraNa dAyaka lipta aura vimizra / inakA svarUpa batAnekI icchAse kramake anusAra pahale zaGkita aura pihita ina doSoMkA lakSaNa karate hai / saMdigdhaM kimidaM bhojyamuktaM no veti zaMkitam / pihitaM deyamaprAsu guru prAsvapanIya vA // 29 // isa vastuko AgamameM grahaNa karaneke yogya batAyA hai athavA ayogya aisA jisa vastake viSayameM saMzaya ho usake grahaNa karanemeM zaGkita nAmakA doSa mAnA hai / athavA yaha vastu kahIM adhaHkarmake dvArA to niSpanna nahIM huI aisA jisake viSayameM saMdeha hojAya, phira bhI usako yadi grahaNa karaliyA jAya to bhI zaMkita nAmakA doSa hotA hai| aprAsuka vastuke dvArA athavA prAsuka kintu guru-bhArI padArthake dvArA DhakI huI bhojyasAmagrIko u. ghADakara diye jAnepara grahaNa karanemeM pihita nAmakA doSa lagatA hai / jaisA ki kahA bhI hai ki: pihitaM yatsacittana gurvacittena vApi yat / tat tyaktveva ca yaddeyaM boddhavyaM vihitaM hi tat / / prakSita aura nikSipta doSoMkA lakSaNa batAte haiM: 542 adhyAya
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ mrakSitaM snigdhahastAyairdattaM nikSiptamAhitam / sacittakSmAgnivA/jahariteSu traseSu ca // 30 // anagAra 543 ghI tela Adike dvArA snigdha-sacikkaNa hue hAtha athavA camacA karachalI Adi pAtroMke dvAra dI gaI bhojyasAmagrIke grahaNa karanemeM prakSita nAmakA doSa lagatA hai| jo vastu sacitta pRthivI jala agni bIja aura haritakAya ina pAMcake Upara athavA chaThe trasakAya-dvIMdriyase lekara paMcendriyatakake Upara rakkhI huI ho usake grahaNa karanemeM nikSipta nAmakA doSa lagatA hai / jaisA ki kahA bhI hai ki: sacitta puDhavi AU teU haridaM ca bIja tsjiivaa| jaM tesimuvari ThavidaM NikkhittaM hodi chabbheyam / / choTita doSakA svarUpa batAte haiM: adhyAya bhujyate bahupAtaM yatkarakSepyathavA karAta / galadvittvA karau tyaktvA'niSTaM vA choTitaM ca tat // 31 // prakArabhedase choTita doSa pAMca tarahakA hai| kyoMki bahutasI mojyasAmagrIko girAkara athavA choDakara thoDe AhArake grahaNa karanemeM, aura parosanevAle dAtAke dvArA hAthapara choDI gaI kintu takra Adike dvArA jharatI huI vastuke grahaNa karanemeM, tathA jisase bhojya sAmagrI Tapaka rahI hai aise hAthase bhojana karanemeM, evaM dono hAthoMko alahadA alahadA karaka bhojana karanemeM, aura aniSTa AhArako choDakara iSTa padArthake grahaNa karane meM choTita doSa lagatA hai| apariNata doSako batAte haiN| 543.
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ tuSacaNatilataNDulajalamuSNajalaM ca svavarNagandharasaiH / arahitamaparamapIdRzamapariNataM tanna munibhirupayojyam // 32 // anagAra 544 bhUpI canA tila athavA cAvalake dhovanakA jala yadvA aisA jala jo ki garama hokarake punaH ThaMDA hogayA ho jisake ki varNa gandha aura rasakA parivartana nahIM huA hai evaM aura bhI jo isI tarahakA jala ho jo ki harItakI cUrNAdike dvArA acchI taraha vidhvasta nahIM huA ho-apane varNAdiko choDakara varNAntarako prApta na huA ho usako apariNata kahate haiN| ata eva saMyamiyoMko usakA grahaNa na karanA cAhiye / grahaNa kara nepara apariNata nAmakA doSa lagatA hai / yathAH---- tilAdijalamuSNaM ca toyamanyacca tAdRzam / karAdya'tADita naiva grahItavyaM mumukssumiH|| sAdhAraNa doSakA svarUpa batAte hai: yaddAtuM saMbhramAdvastrAdhAkRSyAnnAdi dIyate / asamIkSya tadAdAnaM doSaH sAdhAraNo'zane // 33 // . AkulatA bhaya athavA Adarase vastrAdikoMkA AkarSaNa karake acchI taraha paryAlocana kiye vinA hI dAtAke dvArA dIgaI AhAra auSadhAdika vastuke grahaNa karane meM sAdhAraNa doSa mAnA hai / yathAH saMbhramAharaNaM kRttvA''dAtuM pAtrAdivastunaH / asamIkSyava yaddeyaM doSaH sAdhAraNaH sa tu / / dAyaka doSakA svarUpa batAte haiM: 544 adhyAya
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ malinIgarbhiNIliGginyAdinAryA nareNa ca / zavAdinApi kIbena dattaM dAyakadoSabhAk // 34 // dharma rajaskhalA garbhabhArase yukta athavA jinAlaGga Adike dhAraNa karanavAlI AryikAoM tathA dUsarI bhI raktapaTikA Adi aneka prakArakI striyoMke dvArA hI nahIM kintu zabako zmazAnameM choDakara Aye hue mRtaka sUtakase yukta yadvA vyAdhiyukta tathA klIba-napuMsaka Adi puruSoMke dvArA bhI diye hue AhArako dAyaka doSase yukta samajhanA caahiye| yahAMpara strI puruSa vedoMke sAtha jo Adi zabda diyA hai usase aura bhI AgamameM batAye hue bhedoMkA grahaNa karalenA cAhiye / yathAH-- sUtI zauNDI tathA rogI zavaH SaNDhaH pizAcavAn / patitoccAranamAzca raktA vezyA ca liGginI : bAntA'bhyatAlikA cAtivAlA vRddhA ca grbhinnii| adaMyandhA niSaNNA ca nIcoccasthA ca sAntarA // phUtkAraM jvAlanaM caiva sAraNaM chAdanaM tthaa| vidhyApanAgnikArye ca kRtvA nizcyAvaghaTTane // lepanaM mArjanaM tyaktvA stanalagna zizuM tathA / dIyamAnepi dAnesti doSo dAyakagocaraH / sUtI - jananahArI -jisake santAna utpanna huI ho, jo madyapAna karanemeM lampaTa ho, jo vAtAdikakI bAdhAse pIDita athavA bhUtapizAca Adike dvArA mUJchita ho, jo raktA-mAsika dharmase yukta ho, jo paMcazramaNikA raktapaTikA AryikA AdikA liGga dhAraNa karanevAlI ho, jisane vAnti kI ho, athavA zarIrameM abhyaGga lagA rakkhA ho yadvA pAtrake sthAnase nIce yA UMce pradezapara khaDI ho, jo mIta vagairahake ADameM AgaI ho, jo adhyAya 549
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra agniko phUMkakara jalAkara baDhAkara bhasmAdike dvArA davAkara jalAdikake dvArA bujhAkara yA idhara udhara bakherakara athavA usameMse lakaDI vagairaha kama karake yadvA kisIse usako ghiTTa karake, isI prakAra ghara AMgana dIvAla Adike maTTI govara Adipe lIpaneko yA snAnAdiko athavA dUdha pIte hue bacceko choDakara dAna karanemeM pravRtta huI ho yadvA jo vilakula bAlikA hai yA garmiNI athavA andhI hai, isI prakAra jo puruSa rogI hai athavA mRtako smazAnameM choDakara AyA hai yadvA napuMsaka yA patita hai athavA malamUtrAdikA parityAga karake AyA hai, jisane eka hI vastrako dhAraNa kara rakkhA hai yA jo nagna hai jo pizAcAdise AkrAnta hai, usake dvArA AhArake denemeM dAyaka doSa batalAyA hai| yahAMpara kucha vizeSaNa aise diye haiM jo ki strIke hokara mI puruSameM bhI ghaTita ho sakate haiM, jaise ki madyapAna karanevAlI Adi / isI prakAra kucha vizeSaNa aise bhI diye haiM jo ki haiM to puruSake kintu ve strImeM bhI ghaTita ho sakate haiN| jaise ki rogI Adi / kyoMki puruSa bhI madyapa huA karate haiM aura striyAM bhI rogiNI huA karatI haiM / ata eva sampUrNa vizeSaNoMko yathAsambhava ghaTita karalenA cAhiye / lipta doSakA svarUpa batAte haiM:yadvairikAdinA''mena zAkena salilena vA / bhadreNa pANinA deyaM talliptaM bhAjanena vA // 35 // gerU haDatAla khaDiyA menazila Adi padArthoke dvArA athavA gehUM cAvala Adike kacce ATese, yadvA harita zAka aura agrAsuka jalase lipta hue athavA bhIge hue hAtha yadvA pAtra athavA donoM hI ke dvArA bhojanake denemeM lipta nAmakA azanadoSa mAnA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: gelyaharidAleNa va seDhiyamaNNo silAmapitRRNa / sapavAlayagulleNava deyaM karabhAjaNe littaM // mizradoSakA svarUpa batAte haiM:-- . adhyAya
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRthvyA'prAsukayA'dvizva bIjena haritena yatra / mizraM jIvastrasaizvAnnaM mahAdoSaH sa mizrakaH // 36 // banagAra sacitta pRthivI jala bIja (geMhU jau Adi ) haritakAya / phala phUla patte Adi ) aura prasa-jisameM ki sAkSAt jIte hue dvIMdriyAdika jIva dRSTigocara hoM, ye pAMca vastueM jisameM milI huI haiM usa annako mizradoSase yukta mAnA hai, aura isako AcAryoMne mahAdoSa kahA hai| ___ isa prakAra azanadoSoMkA nirUpaNa karake kramaprApta bhukti kriyAsambandhI cAra doSoMkA vyAkhyAna karane ke uddezase aGgAra dhUma aura saMyojanA nAmaka tIna bhedoMkA svarUpa batAte haiM: gRyAGgAge'znato dhUmo nindayoSNahimAdi ca / mitho viruddhaM saMyojya doSa: sNyojnaahvyH|| 37 // yaha vastu baDI acchI hai, rucikara hai, mujhe iSTa hai, kucha aura mile to bar3A acchA ho isa prakAra AhArameM atyaMta lampaTatA rakhakara bhojana karanevAle sAdhuke aGgAra nAmakA bhuktidoSa mAnA hai / yaha vastu baDI kharAba banI hai, mujhe bilakula acchI nahIM mAluma hotI, isa prakAra AhArameM jugupsA rakhakara bhojana karanevAle sAdhuke dhUma nAmakA bhuktidoSa mAnA hai / garama aura ThaMDA athavA snigdha aura rUkSa isa taraha paraspara viruddha padA. thoMko ApasameM garamako ThaMDe ke sAtha athavA ThaMDeko garamake sAtha tathA snigdhako rUkSake sAtha athavA rUkSako trigdhake sAtha milAkara grahaNa karanemeM, yadvA Ayurveda meM batAye hue viruddha padArthIko dUdha Adike sAtha grahaNa karanepara sAdhuke saMyojanA nAmakA muktidoSa mAnA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: uktaH saMyojanAdoSaH svayaM bhaktAdiyojanAt / AhArotipramANosti pramANagatadUSaNam // . adhyAya 547
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ atimAtra nAmaka bhuktidoSake cauthe medakA svarUpa batAte haiM:savyaJjanAzanena dvau pAnenaikamaMzamudarasya / bhRttvA'bhRtasturIyo mAtrA tadatikramaH pramANamala: / / 38 // anagAra 548 - sAdhuoMko udarake do bhAga-bhUkha ke Adhe pramANako vyaMjana dAla zAka Adi aura azana--bhAta roTI laDDU Adika dvArA bharanA-pUrNa karanA cAhiye / tA eka aMza-eka caturthAzako pAnI Adi drava padArthoMse pUrNa karanA cAhiye / kintu udarakA eka caturthAza khAlI hI rakhanA cAhiya, parantu jo sAdhu isa pramANakA atikramaNa karatA hai usake atimAtra nAmakA bhuktidASa lagatA hai / jaisA ki kahA bhI hai ki: annena kukSeviMzau pAnenaikaM prapUrayet / / AzramaM pavanAdInAM caturthamavazeSayet / / peTakA caturthabhAga vAyu AdikA sthAna mAnA hai / ata eva usako rikta rakhanA hI ucita hai / usako bhI bharalenepara Alasya nidrA Adi vikAra hone lagate haiM, jvarAdi vyAdhiyAM bhI udbhUta ho sakatI haiM, jisase ki svAdhyAya Adi Avazyaka karmoM kI kSati hI hotI hai / isI liye atipramANa bhojanako doSa mAnA hai / isa prakAra piNDadoSake chayAlIsa bhedoMkA nirUpaNa karake aba kramaprApta caudaha maloMkA nirUpaNa karate haiM: pUyAsrapalAsthyajinaM nakhaH kacamRtavikalatrike kandaH / bIjaM mUlaphale kaNakuNDau ca malAzcaturdazAnnagatAH // 39 // adhyAya jinase ki saMsakta- spRSTa honepara anAdika AhArya sAmagrI sAdhuoMko grahaNa na karanI cAhiye unako | mala kahate haiN| unake caudaha bheda haiM jinake ki nAma isa prakAra haiM--pIva-phoDe AdimeM hojAnevAlA kaccA
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 549 CARRANGESAR rudhira, tathA sAdhAraNa rudhira-rakta-khUna, mAMsa, haDDI, carma, nakha. keza, marA huvA vikalatraya-dvIndriya trIMdriya caturindraya, kanda sUraNa Adi, jo utpanna ho sakatA ho aisA geMhU Adi bIja, mUlI adarakha Adi mUla, bera Adi phala tathA karNa-gehUM jau AdikA bAhya khaNDa, aura kuNDa-zAlI Adike abhyaMtara sUkSma avayava athavA bAharase pakka bhItarase apakkako kuNDa kahate haiN| ATha prakArako piNDazuddhi meM pATha na rahaneke kAraNa ina maloMkA pRthak nirUpaNa kiyA hai| - inameMse uttama madhyama jaghanya bhedoMko ginAte haiM:-- pUyAdidoSe tyaktvApi tadannaM vidhivaccareta / prAyazcittaM nakhe kizcita kezAdau tvannamutsRjet // 4 // ukta caudaha maloM se AdikaM pIva rakta mAMsa haDDI aura carma ina pAMca doSoMko mahAdoSa mAnA hai |at eva inase saMsakta AhArako kevala choDa hI na denA cAhiye kintu usako choDakara Agamokta vidhike anusAra prAyAzcatta bhI grahaNa karanA cAhiye / nakhakA doSa madhyama darjekA hai, ata eva nakhayukta AhArako choDa to denA hI cAhiye kintu kucha prAyAzcatta bhI grahaNa karanA cAhiye / kezAdikakA doSa jaghanya darjekA hai ata eva sAdhuoMko unase yukta AhAra kevala choDa denA caahiye| kezAdikase abhiprAya keza aura mRta vikalatrayakA hai / ata eva zeSa kandAdikake viSayameM vidhikA bheda hai kyoMki isa viSayameM aisA vidhAna hai ki kandAdikako AhArate alahadA karadenA cAhiye / yadi ve alahadA na ho sakate ho to AhArako bhI choDa denA cAhiye / isI vidhivizeSako batAte haiM: adhyAya 1-kahIM 2 bIjazabdase aMkurita avasthA lI hai| 2-kahIM kahIM vaNa zabdakA artha cAvala Adi kiyA hai|
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ kanda anagAra hmitynnaadvimejnmuniH| / na zakyate vibhaktuM cet tyajyatAM tarhi bhojanam // 4 // kanda bIja mUla phala kaNa aura kuNDa ye chaha vastueM aisI haiM jo ki AhArase pRthaka kI jA sakatI haiN| ata eva sAdhuoMko AhArameM yadi ye vastueM milagaI hoM to unhe nikAlakara dara hI kara denA cAhiye / yadi kadAcit unakA pRthak karanA azakya ho to vaha AhAra hI choDadenA caahiye| battIsa antarAyoMkA nirUpaNa karate hai-- prAyontarAyAH kAkAdyAH siddhabhakteranantaram / dvAtriMzadvayAkRtAH prAcyaiH prAmANyA vyavahArataH // 42 // kAka amedhya chardi rodhana rudhira azrupAta ityAdi antarAyake 32 bheda haiM / jinake nimittase sAdhujana bhojanakA parityAga karadete haiM unako antarAya kahate haiM! ye aMtarAya prAyaH karake siddhabhaktikA uccAraNa karane ke anantara huA karate haiN| prAyaH kahanase koI koI antagaya siddhabhaktike pahale bhI hote haiM yaha sUcita hotA hai| jaise ki abhAjyagRhana veza / isa nAmakA antarAya jisakA ki lakSaNa Age calakara kareMge, siddhabhaktike pUrva hI ho sakatA hai / ina antarAyoMkA prAcIna RSiyoMne sUtrarUpameM nahIM kintu TIkAgranthoM meM vyAkhyAna diyA hai / yadyapi yahA~para antarAyoMke nAma 3. hI ginAye haiM kintu AnAyake anusAra inake sivAya aura bhI antarAya ho sakate haiN| kAkanAmaka antarAyakA kharUpa batAte haiN| kAkavAdiviDatsoM bhoktumanyatra yaatydhH| yatau sthite vA kAkAkhyo bhojanatyAgakAraNam // 43 // adhyAya
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ . anagAra jahAMpara siddhabhaktikA uccAraNa kiyA ho vahAMse kisI kAraNavaza yadi vaha saMyamI jisane ki siddhabhaktikA uccAraNa, karaliyA hai bhojana karaneke liye kisI anya sthAnapara jAya athavA siddhabhakti karake bhojana grahaNa karaneke liye vahIM athavA anyatra khaDA ho jAya aura Uparase koI kAka yA kuttA Adi jAnavara malotsarga karade to kAka nAmakA antarAya samajhanA cAhiye.jo ki bhojana choDadenekA kAraNa hai| amedhya chardi aura rodhana nAmaka tIna antagayoMkA svarUpa batAte haiM: lepo'medhyena pAdAderamedhyaM chadirAtmanA / chardanaM rodhanaM tu syAnmA mudbhaveti niSedhanam // 4 // bhojanake liye sthAnAntarako jAte hue athavA khaDe hue sAdhuke yadi kisI taraha cAraNa javA jAnu Adi kisI bhI zarIrake avayavase amedhya-viSTA Adi azuci padArthakA sparza hojAya to amedhya nAmakA antarAya hotA hai| yadi kisI kAraNase svayaM sAdhuko vamana hojAya to chArdanAmakA antarAya mAnA hai| Aja bhojana mata karanA, isa prakAra rokadenepara rodhananAmakA antagaya hotA hai| rudhira azrupAta aura jAnvadhaHpAta ina tIna antarAyoMkA svarUpa do zlokoMmeM batAte haiM:-- rudhiraM svAnyadehAmyAM vahatazcaturaMgulam / upalambho'slapUyAdepazrupAtaH zucAtmanaH // 15 // pAtozrUNAM mRtenyasya kvApi vAkrandataH zrutiH / syAjjAnvadhaHparAmarzaH sparzo hastena jAnvadhaH // 16 // apane yA parake zarIrase cAra aGgulataka yA usase adhika rudhira pIva Adiko vahatA huA dekhanese sA. adhyAya 20RECE N E
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 552 dhuko rudhira nAmakA antarAya hotA hai / aura zokase apanA azrupAta hojAneko athavA apane sambandhIke marajAnepara jorase rote hue strI athavA puruSake Akrandanake sunAI paDaneko bhI azrupAta nAmakA antagaya kahate haiM / tathA siddhabhaktike anantara apanI jAnuke nIceke bhAgakA hAthase sparza hojAneko jAnvadhaHparAmarza nAmaka antarAya kahate haiN| jAnUparivyatikrama, nAmyadhonirgamana, pratyAkhyAtasevana, aura jantuvadha ina cAra antarAyoMkA svarUpa do zlokoM meM batAte haiM:-- jAnudanatirazcInakASThAdyaparilaGganam / jAnuvyatikramaH kRtvA nirgamo nAbhyadhaH ziraH // 17 // nAbhyadhonirgamaH pratyAkhyAtasevojjhitAzanam / svasyAgrenyena paJcAkSaghAto jantuvadho bhavet // 48 // ghoMTrataka UMce athavA usase adhika UMce kintu tirache lage hue kASTa-argala yA pASANAdiko lAMghakara jAnemeM jAnUparivyatikrama nAmakA antarAya hotA hai / yadi apane zirako nAbhise nIce karake nikalanA paDe to nAmyadhonirgama nAmakA antarAya hotA hai / devagurukI sAkSIse choDA huA padArtha yadi khAnemeM AjAya toma tyAkhyAtasevA nAmakA antarAya hotA hai| yadi apane hI (saMyamIke hI) sanmukha koI dUsarA-cillI kuttA Adi mUse Adi paJcendriya jIvakA ghAta kare to jantuvadha nAmakA antarAya hotA hai| kAkAdipiNDaharaNa, pANipiNDapatana, pANijantuvadha, mAMsAdidarzana, upasarga aura pAdAntara paJcandriyAgama na, ina chaha antarAyoMkA svarUpa tIna zlokoMmeM batAte haiM: kAkAdipiNDaharaNaM kAkagRDAdinA karAt / piNDasya haraNaM grAsamAtrapAteznataH karAt // 49 // adhyAya
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAtpANipiNDapatanaM pANijantuvadhaH kare / svayametya mRte jIve mAMsamadyAdidarzane // 5 // mAMsAdirzanaM devAdyupasarge tadAhayaH / pAdAntareNa paMcAkSagame tannAmako'znataH // 51 // anagAra 153 yadi bhojana karate hue mAdhuke hAthaparase kAka gRddha Adi koI bhI jAnavara bhojya dravyakA haraNa karale to kAkAdipiNDaharaNa nAmakA antarasya hotA hai| yadi bhojana karate hue sAdhuke hAthase grAsa girajAya to pANipiNDapatana nAmakA antarAya hotA hai| yadi bhojana karate hue sAdhuke hAthapara koI jIva Akara vinA kisIke prayogake hI marajAya to pANijantuvadha nAmakA antarAya hotA hai| bhojana karate hue mAMsa madya Adi dIkhajAya to sAdhuko mAMsAdidarzana nAmakA antarAya hotA hai / isI prakAra--bhojana karate samaya deva manuSya yA tiryazca inameM se kisIke bhI dvArA yadi utpAta ho to devAdyupasarga nAmakA antarAya hotA hai| aura calate samaya yadi caraNoM ke antarAlameM paJcandriya jIva AjAya to pAdAntarapaMcendriyAgamana nAmakA antarAya hotA hai| bhAjanasaMpAta aura uccAra nAmaka do antarAyoM kA svarUpa batAte haiM: bhUmau bhAjanasaMpAte pariveSikahastataH / tadAkhyo vighna uccAro viSTAyAH svasya nirgame // 52 // adhyAya __saMyamIke hastapuTapara jalAdi sAmagrIkA prakSepaNa karanevAleke hAthase koI bhI pAtra bhUmipara girajAya to bhAjanasaMpAta nAmakA antarAya hotA hai aura yadi svayaM saMyamIke gudadvArase mala-viSTA nikala jAya to uccAra nAmakA antarAya hotA hai|
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 24 prasravaNa aura abhojyagRhapraveza ina do antarAyokA svarUpa batAta haiM: mUtrAkhyo mUtrazukrAde zvANDAlAdiniketane / ' pravezo bhramato bhikSorabhojyagRhavezanam // 53 / / . yadi saMyamIke mUtra zuka azmarI Adi nikalajAya to mUtranAmakA antarAya hotA hai / aura mikSAkeliye paryaTana karate hue yadi cANDAla Adi aspRzya jIvoMke gRhameM praveza hojAya to usa saMyamIke amojyagRhapraveza nAmakA aMtarAya mAnA hai| patana upavezana aura saMdaMza ina tIna antarAryokA svarUpa batAte haiM: bhUmau mUrchAdinA pAte patanAkhyo nissdyyaa| upavezanasaMjJosau saMdaMzaH zvAdidaMzane // 54 // yadi svayaM saMyamI mUI bhrama klama zrama Adike dvArA bhUmipara girajAya to patana nAmakA antarAya hotA hai aura kisI kAraNase bhUmipara baiThanA upavezana nAmakA antarAya hai / kuttA tathA billI Adike dvArA kATe jAnepara saMdaMza nAmakA antarAya hotA hai| bhUmisparza niSThIvana udarakriminirgamana aura adattagrahaNa ina cAra antarAyoMkA svarUpa do zlokoMmeM batAte hai: bhUsparza: pANinA bhUmeH sparze niSThIvanAvhayaH / svena kSepe kaphAdeH syAdudarakriminirgamaH // 55 // ubhayadvArataH kukSikriminirgamane sati / svayameva gRhe'nnAderadattagrahaNAvhayaH // 5 // 554 adhyAya
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAthase bhUmikA sparza karanepara bhUmisparza nAmakA antarAya hotA hai aura svayaM hI, na ki khAMsI Adike vazase kapha thUka nAka AdikA nirasana karanepara niThIvana nAmakA antarAya hotA hai| tathA UrdhvamArga-mukhakI taraphase athavA adhomArga-gudadvArase udaragata krimike nikalane para usI nAmakA-udarakriminirgamana antarAya hotA hai| aura dAtAke diye vinA hI bhojana pAna auSadha Adi yadi grahaNa karaliyA jAya to adattagrahaNa nAmakA antarAya hotA hai| prahAra grAmadAha pAdagrahaNa aura karagrahaNa ina cAra antarAyoMkA svarUpa do padyoMmeM batAte haiM: prahAro'syAdinA svasya prahAre nikaTasya vA / grAmadAhogninA dAhe grAmasyoddhatya kasyacit // 57 // pAdena grahaNe pAdagrahaNaM pANinA punH| hastagrahaNamAdAne bhuktivinontimo muneH / / 58 // apanA (saMyamIkA / athavA nikaTavartI kisI anya vyaktikA khaDga barDI Adike dvArA prahAra honepara prahAra nAmakA antarAya hotA hai / jisameM svayaMkA nivAsa ho rahA ho ese grAmake agnise jalanepara agnidAha nAmakA antarAya hotA hai / kisI bhI ratna suvarNa Adi vastuko pairase uThAkara grahaNa karanemeM pAdagrahaNa nAmakA antarAya hotA hai| yadi kisI vastuko bhUmiparase hAthake dvArA uThAkara grahaNa kiyA jAya to karagrahaNa nAmakA antarA ya mAnA hai| isa prakAra battIsa antarAyoMkA varNana kiyA, kintu do padyoMmeM zeSa antarAyoMkA bhI saMgraha karate haiM: - tadvaccANDAlAdisparzaH kalahaH priyapradhAnamRtI / bhItirlokajugupsA sadharmasaMnyAsapatanaM ca // 59 // dhyAya
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahasopadravabhavanaM skhamuktibhavane svamaunabhaGgazca / saMyapranirvedAvapi bahavo'nazanasya hetavonyepi // 0 // anagAra 556 antarAya zabdakA artha Upara batAyA jAcukA hai ki bhojana choDadeneke kAraNoMko antarAya kahate haiM / isa arthapara vicAra karanese antarAyake 32 hI bheda haiM aisA nirdhAraNa-niyama nahIM kiyA jA sktaa| uparyukta kAkaprabhRti antarAyoMkI taraha aura bhI bahuta me bheda ho sakate haiN| yathA-cANDAlAdikA sparza hojAnA, kalaha honA, apane iSTa athavA mukhya vyaktikA maraNa hojAnA, jisa kisIse pApamaya honA, logoMmeM nindAkA honA tathA sAdharmIkA saMnyAsamaraNa hojAnA, yadvA jisa gRhameM bhojana kara rahe hoM usameM akasmAt upadravakA ho uThanA, jo ki mojanake samaya avazya hI pAlanIya hai aise apane maunakA ajJAnase athavA pramAdase bhaGga hojAnA, isI prakAra saMyama-prANirakSA aura indriyoMkA damana karane ke liye pariNAmoMkA nigraha karanA, tathA nirveda-saMsAra zarIra aura bhogoMke viSaya meM vairAgyakI siddhi aura vRddhike liye jo prayatna kiyA jAya vaha bhI antarAya kahA jA sakatA hai| ata eva yadyapi antarAyake 32 bheda ginAye haiM kintu arthakI apekSAse usake aneka bheda ho sakate haiN| AhAra grahaNa karaneke kAraNoMko batAte haiM:-- acchamaM saMyama svAnyavaiyAvRttyamasusthitim / vAJchannAvazyakaM jJAnadhyAnAdIMzcAharenmuniH // 11 // adhyAya kSadhAbAdhAkA upazamana, saMyamakI siddhi aura svaparakI vaiyAvRtya-ApattiyoMkA pratIkAra karaneke liye tathA prANoMkI sthiti banAye rakhaneke liye evaM AvazyakoM aura dhyAnAdhyayanAdiko nirvighna calate rahane ke liye muniyoM ko AhAragrahaNa karanA cAhiye. bhAvArtha- sAdhuoMko AtmakalyANakA sahAyaka samajhakara hI AhAra grahaNa karanA cAhiye naki zarIrako sudRDha suMdara aura sateja banAye rakhanekeliye athavA rasaneMdriyAdikoMkI vRptikeliye / jaisA ki kahA bhI hai ki,
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 197 badhyAya dete haiM: veyaNavajjAvace kiriyuThThANe ya saMjamaThThAe / tapANadhammaciMtA kujjA edehiM AhAraM // jo manuSya buzcakSAse pIDita hai usake dayA kSamA Adika koI bhI guNa sthira nahIM raha sakate aisA upadeza bubhukSAglapitAkSANAM prANirakSA kutastanI / kSamAdayaH kSudhArtAnAM zaMkyAzcApi tapasvinAm // 62 // jina manuSyoMkI iMdriyoMko kSudhAvAdhAne sarvathA azakta banA DAlA hai unake bhItara prANirakSA - dayA kahAMse AsakatI hai. isI prakAra cirakAlase tapasyA karanevAle bhI kintu bubhukSApIDita sAdhuke kSamAdika guNake sthira rahanemeM saMdeha hI samajhanA cAhiye / yogiyoMmeM bhI jo kSudhAse azakta hai usake liye vaiyAvRttyakA karanA kaThina hojAtA hai| isI prakAreM unake prANoMkA surakSita rahanA bhI AhArapara hI avalambita hai / ata eva unako AhArameM pravRtti karanekA upadeza dete haiM: kSutpItavIryeNa paraH svavadArte duruddharaH / prANAzcAhArazaraNA yogakASThAjuSAmapi // 63 // kSudhA dvArA naSTa ho gaI hai zakti jisakI aisA manuSya jaba ki svayaM hI duHkhI athavA pIDita ho rahA hai taba kyA usake liye dUsare duHkhapIDita logoM kA uddhAra karanA azakya nahIM hai-avazya hai| isI prakAra jo ArabdhayogI haiM athavA jinhoMne abhI yogakA Arambha bhI nahIM kiyA hai unakI to bAta hI kyA, jo ghaTamAnayogI haiM aura jinhoMne yama niyama Asana praNAyAma pratyAhAra dhAraNA dhyAna aura samAdhi isa aSTAGga yogakA abhyAsa kiyA hai unake bhI prANoM ko niHsandeha AhAra hI zaraNa hai / $ 557
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra bhojana choDaneke nimittoMko dikhAte haiM:AtaGka upasarge brahmacaryasya guptaye / kAyakAyaMtapaHprANidayAdyarthaM ca nAharet // 64 // kisI bhI Akasmika vyAdhi-mAraNAntika pIDAke uTha khaDe honepara, devAdikake dvArA kiye gaye utpAtAdikake upasthita hopepara, athavA brahmacaryako nirmala banAye rakhanekeliye yadvA zarIrakI kRSatA tapazcaraNa aura prANirakSA Adi dharmoMkI siddhi ke liye bhI sAdhuoMko bhojanakA parityAga karadenA cAhiye / sAdhuoMko svAsthyakI sthiratAkAlaye sarvaiSaNAdikoMke dvArA bhojana karanekA upadeza dete haiM:-- dravyaM kSetraM balaM kAlaM bhAvaM vIrya samIkSya c| svAsthyAya vartatAM sarvavizuddhAzanaiH sudhIH // 65 // vicArapUrvaka AcaraNa karanevAle sAdhuoMko Arogya aura AtmasvarUpameM avasthAna rakhaneke liye dravya kSetra kAla bhAva bala aura vIrya ina chaha bAtokA acchI taraha paryAlocana karake sarvAzana viddhAzana aura zuddhAzana ke dvArA AhArameM pravRtti karanA caahiye| AhArAdika sAmagrIko dravya, aura pRthvIke jAGgalAdika pradezako kSetra kahate haiM / yaha kSetra tIna prakArakA mAnA hai-jAGgala anUpa aura sAdhAraNa, jinakA ki lakSaNa isa prakAra hai dezolpavAridranago jAGgala: svalparogadaH / anUpo viparIto'smAtsamaH sAdhAraNaH smRtaH / / jAGgalaM vAtabhUyiSThamanUpaM tu kapholbaNam / sAdhAraNaM samamalaM tridhA bhUdezamAdizet / / adhyAya
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra pRthvIke jisa bhAgameM jala vRkSa aura parvata alpa pramANameM pAye jAte haiM usako jAgala kahate haiM / isameM rogoMkI utpatti prAyaH kama huA karatI hai / isase ThIka viparIta pradezako arthAta jisameM jala vRkSa aura parvata adhika pramANameM pAye jAya usako anUpa kahate haiN| aura jahAMpara ye jalAdika vastueM samarUpameM pAI jAtI haiM kama yA adhika nahIM pAI jAtI usa pradezako sAdhAraNa kahate haiM / jAGgala dezameM vAtakI aura anUpadazameM kaphakI pradhAnatA rahA karatI hai, kintu sAdhAraNapradezameM vAta pitta aura kapha tInoMhI samAnarUpameM rahA karate haiN| hemanta zizira vasanta grISma varSA aura zarad ina chaha RtuoMko kAla samajhanA cAhiye / inake bhedase bhI caryA meM bheda huA karatA hai| yathA-- zaradvasantayo-rukSaM zItaM dharmaghanAntayoH / annapAna samAsena viparItamatonyadA / / zarad aura vasanta RtumeM rUkSa tathA grISma aura varSA RtumeM zIta annapAna grahaNa karanA cAhiye / aura | bhinna samayameM isase viparIta bhojana pAna karanA cAhiye / yathAH-- zIte varSApta cAdyAMkhInvasante'nyAn rasAnbhajet / svAduM nidAghe zaradi svAdutiktakaSAyakAn / / rasAH svAdumlalavaNatiktoSaNakaSAyakAH / SaDdravyamAzritAste ca yathApUrva balAvahAH / / pRthivI jala agni vAyu aura vanaspati Adike sambandhame rahanevAle rasa chaha prakArake mAne haiM-madhura amla lavaNa tikta uSaNa aura kaSAya / inako uttarottara kama kama balavardhaka mAnA hai / phalataH madhura rasa sabase adhika aura kaSAya sabase kama balavardhaka mAnA hai / iname Adike tIna rasoMko zIta aura varSAmeM tathA antake tIna rasoMko vasantameM tathA grISma RtumeM madhura rasa aura zarada RtumeM madhura tikta aura kaSAya rasakA sevana karanA caahiye| bhAvazabdakA artha zraddhA utsAha Adi tathA balazabdakA artha annapAnAdike nimittase utpanna huI zA. adhyAya
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra rIrika sAmarthya aura vIryazabdakA artha svAbhAvika zakti hotA hai| eSaNA samitike dvArA zuddha bhojanako sarvAzana, aura guDa taila tathA ghI ddha dahI Adise rahita kintu chAcha Adise yukta nirvikRta bhojanako viddhAzana, tathA pakakara jaisA tayAra huA ho vaiseke vaise hI-jisameM kisI bhI prakArase-vyaJjanAdikake dvArA anyApana nahIM lAyA gayA hai aise bhojanako zuddhAzana kahate haiN| isa zlokameM ca zabdake dvArA jo vizeSa bAta batAI hai vaha yaha hai ki sarvAzanAdikase viparIta-asarvAzana avidvAzana aura azuddhAzana kadAcit yogya kiMtu kadAcit ayogya donoM hI prakArakA ho sakatA hai / ata eva unakA bhale prakAra paryAlocana karake hI grahaNa karanA cAhiye / jo bhojana vidhipUrvaka kiyA jAtA hai usase kha aura para donoMkA upakAra hotA hai, isa bAtako prakaTa karate haiM:-. yatprattaM gRhiNAtmane kRtamapetaikAkSajIvaM trasai,nirjIvairapi varjitaM tadazanAdyAtmArthasiddhayai yatiH / yuJjannuddharati svameva na paraM kiM tarhi samyagdRzaM, dAtAraM dyazivazriyA ca sacate bhogaizca mithyAdRzam // 66 // adhyAya jisa bhaktapAna auSadha Adiko gRhasthane svayaM apane hI liye banAyA ho aura jo ki mRta athavA jIvita dvIndriyAdika jIvoMse tathA ekendriya prANiyoMse sarvathA rahita hai aise usa bhakta pAnAdiko navadhA bhakti ke dvArA gRhasthake dvArA diye jAnepara AtmakalyANako siddha karaneke abhiprAya se vidhipUrvaka grahaNa karanevAlA yati saMyamI kevala apanA hI nahIM kintu usa dAtAkA bhI upakAra kiyA karatA hai| kyoMki yadi vaha dAtA samyagdRSTi ho taba to usako svarga mokSarUpI lakSmIse yukta banAdetA hai aura yadi mithyAdRSTi ho to use abhISTa viSayoMkI prApti karAdetA hai|
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 561 adhyAya 5 brAhmaNAdikoM meM se jo gRhastha nitya naimitta anuSThAna karanevAle haiM ve dAtA ho sakate haiM; kintu zilpI Adi nahIM ho sakate jaisA ki kahA bhI hai ki- zilpikA rukavAkpaNyazaMphalI patitAdiSu / dehasthitiM na kurvIta liGgi liGgopajIviSu // dIkSAyogyAstrayo varNAzcatvArazca vidhocitAH / manovAkkAyadharmAya matAH sarvepi jantavaH // jisa navadhA bhaktise dAtA dAna detA hai usako navapuNyazabdase kahA hai| jisake ki nAma isa prakAra haiM paDigahamucaThThANaM pAdodayamacaNaM ca paNamaM ca / maNavayaNakAyasuddhI esaNasuddhIya navavihaM puNNaM // pratigraha uccasthAna pAdaprakSAlana pUjana praNAma aura mana vacana kAyakI zuddhi tathA mojanasambandhI zuddhi isa prakAra nau kartavyoM ko navapuNyazabda se kahA hai / dravyazuddhi aura bhAvazuddhimeM kza antara hai so batAte haiM: dravyataH zuddhamapyannaM bhAvAzuddhayA praduSyate / bhAvo zuddho bandhAya zuddho mokSAya nizcitaH // 67 // yadi anna -- bhojya sAmagrI dravyataH zuddha-prAsuka bhI ho kintu bhAvataH ' mere isane yaha bahuta acchA kiyA' ityAdi pariNAmoMkI dRSTise azuddha haiM to usako azuddha-sarvathA dUSita hI samajhanA caahiye| kyoMki bandhamokSa ke kAraNa pariNAma hI mAne haiM / AgamameM azuddha pariNAmoMko karmabandhakA aura vizuddha pariNAmoMko mokSakA kAraNa batAyA hai / ata eva jo ana dravyase zuddha rahate hue bhI bhAvase bhI zuddha hai usIko grahaNa karanA caahiye| jaisA ki kaha mI hai ki 5. MEEN dharma0 561
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 562 adhyAya 5 pragatA asavo yasmAdannaM tad dravyato bhavet // prAsukaM kiM tu tatsvasmai na zuddhaM vihitaM matam // dUsareke liye banAye hue anakA grahaNa karanevAlA bhoktA yati dUSita nahIM hotA isa bAtako dRSTAntadvArA dRDha karate haiM athavA yoktA'dhaH karmiko duSyannAtra bhokA viparyAt / matsyA hi matsyamadane jale mAdyanti na plavAH // 68 // aAdikakI yojanA karane banAne tathA rakhane uThAne saMcaya Adi karanemeM pravRtti dAtAkI huA karatI hai ata eva adhaH karmasambandhI dUSaNa dAtAko hI lagatA hai, na ki bhoktAko; kyoMki usakA adhaH karma se bilakula bhI sambandha nahIM rahatA / ThIka hI hai-yadi jala matsyoM ke liye madakA kAraNa banajAya to usase matsya hI madako prApta ho sakate haiM, na ki maNDUka / jaisA ki kahA bhI hai ki matsvArtha prakRte yoge yathA mAdyanti matsyakAH / na maNDUkAstathA zuddhaH parArtha prakRte vRtiH // adhaH karmapravRttaH san prAdravyepi bandhakaH / adhaH karmaNyasau zudhdo yatiH zuddhaM gaveSayet // AdhAkammapariNado pAgadveSi baMdhago bhaNido / suddhaM samANo AdhAkameti so suddho // prAka dravyako grahaNa karate hue bhI yadi sAdhu adhaH karmase pravRtta hotA hai to vaha kamakA bandha hI karatA hai / ata eva zuddha AhArakI gaveSaNA karanevAle sAdhuko abhraH karmake viSaya meM bhI vizuddha hI rahanA cAhiye / 562
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra isa prakAra isa adhyAyameM piNDarAdvikA varNana karake antameM zuddha AhArake nimittase prApta haI sAmarthyake dvArA trikAlasambandhI-bhata bhaviSya aura vartamAna siddhiviSayaka utsAhako udyotita karanevAle mukSuoMse granthakarcA-AcAdhara apanI siddhikI prArthanA karate haiM vidadhati navakoTIzuddhabhaktAdhupAje,kRtanijavapuSo ye siddhaye sajamojaH / vidadhatu mama bhUtA bhAvinaste bhavanto,pyasamazamasamuddhAH sAdhavaH siddhimaddhA // 19 // 163 kRta kArita anumodanAko mana vacana aura kAyase guNA karanepara navamaGga hote hai| inhIko navakoTI kahate haiN| ina navakoTiyoMse zuddha bhojana pAnAdike dvArA apane zarIrako balAdhAna pahuMcAnevAle aura advitIya upazamarUpa samRddhiko dhAraNa karanevAle jo sAdhu apane utsAhako siddhi ke prApta karanemeM sAkSAta samartha banA rahe haiM athavA banA cuke haiM yA jo Age calakara banAyeMge ve parama sAdhu mujhako bhI zIghra hI nija AtmasvarUpakI prApti karAveM / __yahA~para " kRtanijavapuSaH" kI jaha vikalpameM " kRtatanusuhRdaH" aisA bhI pATha rakkhA hai / kyoMki siddhi prApta karanemeM anukUla kAraNa banakara AtmAkeliye zarIra mitrakI taraha upakAraka hai| Upara jo navakoTIke bheda batAye haiM usake sivAya ArSa AgamameM prakArAntarase bhI unako ginAyA hai| yathA: dAturvizuddhatA deyaM pAtraM ca prapunAti sA / zuddhIrdayasya dAtAraM punIte pAtramapyadaH // pAtrasya zuddhiAtAraM deyaM caiva punAtyataH / navakorivizuddhaM tadAnaM bhUriphalodayam // adhyAya
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 564 adhyAya 5 dAtA deya aura pAtra inakI zuddhikA sambandha paraspara meM joDanese nava bheda hojAte haiM / yathA: - dAtAkI zuddhise deya aura pAtrakI zuddhi honA tathA deyakI zuddhise dAtA aura pAtrakI zuddhikA honA, evaM pAtrakI zuddhise dAtA aura devakI zuddhikA honA / 'jisa dAnameM ye nava zuddhi pAI jAtI haiM vaha atyaMta utkRSTa phala detA hai, isameM sandeha nahIM hai / piNDazuddhividhAnIya nAmA pazcama adhyAya samApta // MEET Mmmmmm 564
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ * atha sssstthaa'dhyaayH| usa ratnatrayAtmaka mokSarmAgameM jisakA ki lakSaNa pahale batAyA jA cukA hai mahAn udyoga karanekA jinhoMne dRDha vicAra karaliyA hai aura jo kAyika vAcika tathA mAnasika athavA sahaja zArIra aura Agantuka ina tIna prakArake tApoMkA ucchedana karanA cAhate haiM una sAdhuoMko samIcIna tapake ArAdhanake upakramakI vidhi batAte haiM: dvagvajadroNyupanne'dbhatavibhavavRSadvIpadIpre sphuTAnu,prekSAtIrthe suguptivatasamitivasubhrAji bodhAbjarAji / manonmagnormiratnatrayamahimabharUyaktihaptebhiyuktA, majjantvicchAnirodhAmRtavapupi tapastoyadhau tApazAntyai // 1 // adhyAya mokSamArgameM calanekA niraMtara hI udyoga karanevAle sAdhuoMko mAnasika vAcanika aura kAyika athavA sahaja zArIra aura Agantuka ina tIna prakArake saMtApoMkI zAntike liye yA duHkhoMkA uccheda karane ke liye icchAnirodharUpI amRta hI hai zarIra jisakA aise taparUpI samudrameM niraMtara snAna aura avagAhana karanA caahiye| ratnatrayako AvirbhUta karaneke liye jo icchAoMko nirodha kiyA jAtA hai usakA tapa kahate haiN| isameM avagAhana karanA utanA hI kaThina hai jitanA ki samudrameM / ata eva isako samudrake samAna batAyA hai| jisa prakAra saMsArameM agni athavA dhUpa Adike saMtApako dUra karanevAlA apUrva kAraNa amRta mAnA gayA hai usI prakAra samasta sAMsArika saMtApoMkA zamana karaneke liye mohanIyakarmajanita icchAoMkA nigraha advitIya sAdhana
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 566 adhyAya mAnA gayA hai / ata eva isa icchAnirodharUpI amRtako jo taparUpI samudrakA zarIra kahA hai so ThIka hI hai| kyoM ki isameM avagAhana karanese samasta saMtApa dUra ho sakate haiN| isa tapaHsamudrakA Azraya samyagdarzanarUpI vajramaya naukA hai| jisa prakAra samudrakA AdhAra sthala vajramaya nAvake AkArameM hai usI prakAra tapasyAkA bhI Azraya dRDha samyagdarzana hai| jisa prakAra samudra meM uddhRta vaibhatrako dhAraNa karanevAle antadvIpa rahA karate haiM usI prakAra tapazcaraNa meM vismayaate vibhUtiko sampanna karanevAle uttama kSamA Adi daza dharma rahA karate haiM / dharmoMko antadvIpoM ke samAna batAnA ThIka hI hai; kyoMki jisa prakAra antadvIpoMkI devagaNa nitya sevA kiyA karate haiM usI prakAra mumukSujana ina dharmokI sevA kiyA karate haiN| jisa prakAra samudra meM praveza karanekeliye kinArepara ghATa bane rahate haiM usI prakAra tapaHsamudrame praveza karanekeliye anitya azaraNa saMsAra ekatva anyatva azucitva Adi bAraha anuprekSAoMko samajhanA cAhiye / jisa prakAra samudrameM jagatako AlhAdita karadenevAle hIrA motI Adi ratna rahA karate haiM usI prakAra tapazcaraNameM samIcIna vrata gupti aura samiti huA karatI haiM || samudra yadi jagatako AlhAdita karanevAle candramAke dvArA zAbhAyamAna hotA hai to tapazcaraNa vaise hI samyagjJAnake dvArA pradIpta hotA hai| jisa prakAra samudra meM koI koI laharI nirmAlita aura koI koI unmIlita rahA karatI haiM usI prakAra tapazcaraNameM bhAvanAbalake dvArA koI koI paraSi tirohita - apanA kArya karane meM asamartha aura koI koI udbhUta - kArya karanemeM samartha rahA karatI hai / jisa prakAra samudra apane airAvata kaustubha aura pArijAta ina tIna ratnoMke mAhAtmyakA atizaya prakaTa hone se apane utkarSakI sambhAvanA kiyA karatA hai usI prakAra tapazcaraNa bhI apaneko samyagdarzana samyagjJAna aura samyakcAritra isa ratnatrayasvarUpa pariNata AtmA ke ghati aghati karmoM kA kSapaNa karanemeM samartha zaktyatizaya ke dvArA utkRSTa prakaTa karatA hai / bhAvArtha- samudrasamAna tapazcaraNameM avagAhana karanese hI sAMsArika tApatrayI zAnti ho sakatI hai aura natra tathA AtmopalabdhikI prApti ho sakatI hai| ata eva sAdhuoM ko mokSamArga meM mahodyoga karaneke liyeM isa tapaHsamudra meM avagAhana karanA hI cAhiye / dharma 0 566
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra daza dharmokA svarUpa batAte haiMkrUrakodhAzudbhavAGgaprasaGgepyAdatte'ddhA yannirIhaH kSamAdIn / zuddhajJAnAnandasiddhathai dazAtmA khyAtaH samyagvizvavidbhiH sa dharmaH // 2 // duHkha athavA durnivAra krodhAdi kaSAyoMkA udbhava karadenevAle kAraNoMkA vyaktarUpameM athavA sahasA prasaMga AjAnepara bhI aihika viSayoMke lAbhAdikakI apekSA na rakhAkara jo antaHkaluSatAke uparamakA dhAraNa karanA usa ko dharma kahate haiM / jisako ki sarvajJa devane zuddhajJAna tathA zuddhapramodakI siddhIkA sAdhana batAyA hai aura jo ki uttama kSamA uttama mArdava uttama Ajeva uttama satya uttama zoca uttama saMyama uttama tapa uttama tyAga uttama Akizcanya uttama brahmacarya isa taraha daza prakArakA hai| kaSAya AtmAko tejakA nAza karanevAle aura atyaMta durjaya haiM isa bAtako prakAzita karate hue unakI jeyatA dikhAkara yaha bAta bhI batAte haiM ki unakA vijaya karalenepara hI vAstavika AtmarUpakI upalabdhi ho sakatI hai jIvantaH kaNazopi tatkimapi ye nanti svanimnaM maha,ste sadbhiH kRtavizvajIvavijayA jeyAH kaSAyadviSaH / yannirmUlanakarmaTheSu balavatkarmArisaMghAzcitA,mAsaMsAranirUDhabaMdhavidhurA nokrAthayante punH||3|| adhyAya adhika pramANakI to bAta hI kyA eka kaNa-aMzamAtra mI astitvame baiThe hue kaSAyarUpI zatru jinhoMne ki samasta saMsArake jIvopara vijaya prApta kara rakkhA hai, AtmAke usa svAdhIna tejakA jo ki anirvacanIya hai
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra nAza karadete haiN| kiMtu jo ina kaSAya zatruoMkA niHzeSa nAza karanemeM zUra haiM unako anAdikAlase paratantratAke duHkhako punaHpunaH bhugAnevAle evaM balavAn bhI ye karmazatruoMke saMgha utpIDita nahIM kara sakate, ata eva sAdhuoMko ina krodhAdika zatruoMke jItanekA prayatna avazya karanA caahiye| krodha kaSAyakA phala anartha hI hai isa bAtako dikhAkara usake jItanekA upAya batAte haiM: kopaH kopyagnirantarbahirapi bahudhA nirdahan dehabhAjaH, kopaH kopyandhakAraH saha dRzamubhayIM dhImatAmapyupanan / kopaH kopi graho'statrapamupajanayan janmajanmAbhyapAyAM, statkopaM loptumAptazrutirasalaharI sevyatAM kSAntidevI // 4 // krodha kaSAyako eka apUrva agnike samAna samajhanA cAhiye jo ki saMsArI prANiyoMke bAhya zarIra netra AdikoMko tathA antastattva-AdhyAtmika bhAvoMkA nAnA prakArase aisA bhasmasAt kiyA karatA hai ki jisakA koI pratIkAra nahIM ho sakatA / yadvA usako eka apUrva andhakArake tulya samajhanA cAhiye jo ki mukhaukI to bAta hI kyA, vidvAnoMkI bhI antaraGga aura bAhya dono hI prakArakI dRSTiyoMko andhA banA detA hai / athavA usako eka apUrva grahake samAna bhI kahA jA sakatA hai jo ki nirlajatAke sAtha sAtha nAnA prakArake klezoMko isa janma aura janmAntaroM meM bhI utpanna kiyA karatA hai / phalataH yaha bAta siddha hai ki krodhakA phala anarthake sivAya aura kucha bhI nahIM hai| ata eva mumukSuoMko isa kopakA lopa karane ke liye usa kSamAdevatAkA ArAdhana karanA cAhiye, jo ki Aptokta Agamake arthajJAnakA ulhAsa karanemeM kAraNa hai| uttamakSamAke mAhAtmyakI prazaMsA karate haiM-- yaH kSAmyati kSamopyAzu pratikartuM kRtAgasaH / kRtAgasaM tamicchanti kssaantipiiyuusssNjussH||5||
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 569 adhyAya apanA aparAdha karanevAloMkA zIghra hI pratIkAra karane meM samartha rahate hue bhI jo puruSa apane una aparAdhiyoM ke prati uttama kSamA dhAraNa karatA hai usako kSamArUpI amRtakA samIcInatayA sevana karanevAle sAdhujana pApoM ko naSTa karadenevAlA samajhate haiN| antaraarkI vidhi batAte haiM / prAgvasminvA virAdhyannimamahamabudhaH kilbiSaM yadvabandha, kuraM tatpAratantryAd dhruvamayamadhunA mAM zapankAmamAnnan / nimnanvA kena vAryaH prazamapariNatasyAthavAvazyabhogyaM, bhoktuM medyaiva yogyaM taditi vitanutAM sarvathAryastitikSAm // 6 // mujha alpajJane pUrvajanmameM athavA isI janmameM jo isa jIvakI virAdhanA kI thI usase duHkhada evaM udagra pApakarmakA bandha kiyA jisakI ki paratantratAke kAraNa hI Aja mujhako yaha gAlI de rahA hai athavA cAbukase pITa rahA hai yadvA mere prANoMkA apaharaNa kara rahA hai| bhalA jisakI ki maiMne virAdhanA kI vaha yadi usa virAdhanAjanita pApakarmake udayase mere sAtha bhI vaisA hI vyavahAra kare to usako vaisA karanese kauna roka sakatA hai| kyoMki saMcita makA phala avazya hI bhoganA paDatA hai| jaba ki vaha avazya hI bhoganA paDatA hai taba mujhako prazamarUpa pariNata hAra Aja hI unakA bhogalenA yogya hai| isa prakArase sAdhuoM ko apanI kSamAbhAvanA vistRta karanI cAhiye / bhAvArtha - kisI virAdhaka ke upasthita honepara sAdhuoMko aisA vicAra karanA cAhiye ki mere pUrvasaMcita pApakarmake udayase hI yaha mere prati aisA vyavahAra kara rahA hai| ata eva isa pApaphalako madhyastha bhAvoMse jahAMtaka ho, zIghra hI bhogalenA ucita hai; jisase ki ina kamA~kI nirjarA ho jAya / kisIke isa tarahase gAlI Adi diye jAnepara bhI ki jisake sunate hI krodha utpanna ho jAya, jo sAdhu 569
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra apane cittako saMyata rakhatA hai usIko iSTa Atmopalabdhi ho sakatI hai| isa bAtako batAte haiM: doSo mestIti yuktaM zapati zapati vA taM vinAjJaH parokSe, diSTayA sAkSAnna sAkSAdatha zapati na mAM tADayettADayedvA / nAsun muSNAti tAnvA harati sugatidaM naiSa dharma mameti, svAntaM yaH kopahetau sati vizadayati syAddhi tasyaSTasiddhiH // 7 // uttama kSamAkA sAdhaka jo mumukSu kisIke gAlI Adi dene athavA nindA Adi karanepara isa tarahakA vicAra karatA hai ki mere pApakarmake udayake vazIbhUta huA yaha jIva jina doSoMke sababase merI nindA kara rahA hai, sacamuca meM ve doSa mujhameM maujUda haiM, athavA mujhameM doSoMke na rahanepara bhI jo merI yaha burAI karatA hai so isakA yaha laDakapana hai, kyoMki asadbhUta doSoMkA udbhAvana ajJa bAlaka hI kara sakate haiM, yA kiyA karate haiM / athavA mere parokSameM merI burAI karake isane merA baDhappana hI rakkhA hai| yadi koI pratyakSameM hI nindA karatA ho to jo sAdhu aisA vicAra karatA hai ki-" yaha kevala merI nindA hI to karatA hai mujhako mAratA yA pITatA to nahIM hai," yadi vaha pITatA ho to usake viSayameM aisA vicAra karatA hai ki " mujhako pITatA hI haina, mere prANoM kA apaharaNa to nahIM karatA, " yadi koI vaisA bhI karanelage to jo uttama kSamAkA nidhi apane mana meM aisA vicAra kiyA karatA hai ki "yaha mere prANoMkA apaharaNa hI karatA hai na ki mere svargAparvargarUpa phala denevAle AtmadharmakA" upI sAdhuke abhISTa arthakI siddhi ho sakatI hai| bhAvArtha--nindA Adi krodhake nimitta milajAnepara bhI jo sAdhu apane hRdayako prazAnta rakhatA hai-vikRta nahIM hone detA usake vrata zIla Adi saba surakSita rahate aura isa lokameM athavA paralokameM kahIM bhI usako FREEKKENNEKHEREKENSKER KAHAKAREKAKKAREENETIREMIRINEETIMES adhyAya 17. '1-isako apanemeM doSoMke sadbhAvakA cintavana karanA kahate haiN|
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra | anagAra 171 duHkha nahIM bhoganA paDatA / usako sarvatra sammAna satkAra AdikA lAbha hI hotA hai| krodhakA phala apakIrti tathA dAruNa duHkha hI hai, isI bAtako dRSTAntadvArA spaSTa karate hue usakA dUrahIse parityAga karanekA upadeza dete haiM nAdyApyantyamanoH svapityavarajAmarSArjitaM duryazaH, prAdodonmarubhUtimatra kamaThe vAntaM sakRt kudviSam / dagdhvA durgatimApa yAdavapurIM dvIpAyanastu krudhA, tatkrodhaM hyagiratyajatvapi virArAdhatyarI pArzvavata // 8 // antima manu-bharatacakravartIkA apane choTe bhAI bAhubali kumArake Upara kiye gaye krodhadvArA saMcita apayaza kyA Ajataka itanA samaya bItajAnepara bhI so gayA, nahIM, vaha barAvara jAgRta hai aura apanA kAma kara rahA hai| isI prakAra apane baDe bhAI kamaThake Upara kevala eka hI vAra choDe hue krodharUpI viSane kyA marubhUti-pArzvanAthasvAmIke pUrvabhavake jIvako bAra bAra aura atizayarUpase saMtapta nahIM kiyA ? avazya kiyaa| tathA krodhAnala yadvA tapolabdhivizeSake dvArA utpanna hue taijasa zarIraka dvArA dvArAvatI nagarIko bhasmasAt karake svayaM durgatiko prApta honevAle dvIpAyana tapasvIkA nAma kisane nahIM sunA hai ! phalataH yaha bAta spaSTa hai ki krodha kaSAya manuSyoMkeliye zatruke samAna apakAra karanevAlA hai ata eva ukta pArzvanAtha svAmIke hI mamAna sAdhuoMko kSamAsviyoMkA dhurINa banakara kisI zatruke dvArA apanI punaH punaH tathA atizayena virAdhanA bhI kiye jAnepara zatrutulya krodhakA kSepaNa athavA zamana karanA ucita hai| isa prakAra uttama kSamAdharmakA nirUpaNa karake kramaprApta mArdavadharmakA lakSaNa karanekeliye jisakA udaya adhyAya 101 1- isako apanemeM doSoMke abhAvakA cintavana karanA kahate haiN|
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahanese yaha dharma udbhata nahIM ho sakatA usa mAna kaSAyako dhikkAra dete haiM - anagAra 172 hRtsindhurvidhizilpikalpitakulAdyatkarSaharSormibhiH, kirmIraH kriyatAM cirAya sukRtAM mlAnistu ghumAninAm / mAnasyAtmabhuvApi kutracidapi svotkarSasaMbhAvanaM, taddhayeyepi vidhezvareyamiti dhigmAnaM pumullAvinam // 9 // jo daivarUpI zilpIke dvArA racegaye vaMzarUpa tapa aizvarya prabhRtike atirekase janita pramodarUpI lahariyoMke dvArA puNyAtmAoM bhAgyahIna vyaktiyoMke hRdayarUpI samudrako jIvanabharakaliye citravicitra banAdetA hai / aura jisake ki nimittase vAstAvika puMstvake na rahate hue bhI apaneko puruSa samajhanevAloMko kisI viSayameM isa prakArase apane liye adhikatAkI utprekSA hone lagatI hai ki maiM isa viSayameM utkRSTa huuN| kiMtu auroMkI to bAta hI kyA khAsa apane putrake dvArA bhI kabhI kabhI unako vaha mAna mlAna ho jAtA hai / isI prakAra jo puruSoMko apane mAhAtmyase bhRSTa karadiyA karatA hai usa mAnakaSAyako dhikkAra ho / aba mujhako cAhiye ki usa devake liye bhI smaraNIya -jahA~para ki bhAgya bhI apanA anuSThAna nahIM kara sakatA usa viSayameM pravRtti karUM / abhimAnake nimittase honevAlI anarthaparamparAoMko dikhAte haiM ... garvapratyagnagakavalite vizvadIpe viveka,tvaSTaryuccaiH sphuritaduritaM doSamandehavRndaiH / adhyAya AnnanIVATNACTIVAANEERINARADIATADITIVENOMINETVARANE 572 1 viparIta lakSaNAke anusAra aisA artha kiyA gayA hai|
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma anagAra 173 satrovRtte tamasi hatadRg janturApteSu bhayo, bhUyo'bhyAjatsvapi sajati hI svairamunmArga eva // 10 // jisake dvArA kartavyAkartavyakA pRthakkaraNa kiyA jA sakatA hai aisA vivekarUpI sUrya jo ki samasta saMsArako prakAzita karanekeliye pradIpake samAna hai, jaba ahaMkArarUpI astAcalake dvArA grasta ho jAtA hai aura rAga dveSa prabhRti rAkSasagaNoMke sAtha sAtha atizayarUpameM baDharahI aura phaila rahIM haiM corI vyabhicAra Adi pApakarmokI pravRttiyAM jisameM, aisA moharUpI andhakAra acchI tarahase-ucchRkhalatAke sAtha sAtha niviDarUpameM sarvatra vyApta hojAtA hai usa samayameM isa prANIkI dRSTi naSTa hojAtI hai, aura kaSTakI bAta hai ki vaha amISTa mArgako choDakara guru Adi Aptajanake dvArA punaH punaH rokejAnepara bhI svacchandatayA unmArga-puruSArthavirodhI mArgameM hI Asakta hotA hai| ahaMkArajanita pApakarma ke udayase honevAle atyaMta ugra apamAna duHkhakA nirUpaNa karate haiM jagadvaicitryasminvilasati vidhau kAmamanizaM, svatantro na kaasmiitybhinivishte'hNkRtitmH| kudhIryenAdatte kimapi tadadhaM yadrasavazA,ciraM bhuGkte nIcairgatijamapamAnajvarabharam // 11 // adhyAya 573 "sthAvarajaMgamasvarUpa saMsArakI vicitratA prasiddha hai / isameM niraMtara aura yatheSTarUpase bhAgyake sphurAyamAna honepara aisA kaunasA viSaya hai ki jisako maiM prApta nahIM kara sakatA / saMsArake sabhI viSayoMko prApta karane meM maiM svatantra huuN|" aisA samajhanavAlA yaha jaDabuddhi jIva ahaMkArarUpI aMdhakArako ucchRkhala banAdetA hai aura usase usa anivacanIya pApakarmakA saMcaya karatA hai ki jisakA udaya honepara nIcagatisambandhI apamAnajvarako cirakAlataka
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 574 adhyAya 6 use bhoganA paDatA hai| kyoMki jIvoMko unakA apamAna - mahatvakI hAni jvarase bhI adhika tIvra saMtApa karanevAlA aura duHkha denevAlA hai| tathA yaha nigodAdika nIca paryAyoMmeM honevAlA apamAna abhimAnake nirmittase hI hotA hai jaisA ki AgamameM kahA hai ki jAtirUpakulaizvaryazIla jJAnatapobalaiH / kurvANohaMkRtiM nIcaM gotraM badhnAti mAnavaH // jAti Adi ATha viSayoMkA mada karanevAlA nIcagotrakA baMdha karatA hai| pUrvokta prakArake duHkhada mAnakA mardana mArdavadharma hI kara sakatA hai / ata eva usakI prazaMsA karate haiM karate haiM / bhadraM mArdavavajrAya yena nirlunapakSatiH / punaH karoti mAnAdvirnotthAnAya manoratham // 12 // usa mArdavarUpI vajrakA kalyANa ho jisake dvArA apane pakSa zaktivizeSake samUla china hojAnepara yaha mAnarUpI parvata punaH uThanekA prayatna nahIM karasakatA / bhAvArtha - mAnake dUra karaneko mArdava kahate haiN| jAti rUpa kula aizvarya Adi atizayoMke rahate hue bhI unakA mada na honA, athavA dUsaroMke dvArA kiye gaye tiraskAra Adi nimittoMke milanevara bhI abhimAnakA jAgRta na honA, yadvA apane sAmane dUsaroMko tuccha samajhaneke sakaSAya bhAvakA udbhUta na honA Adi mArdava kahAtA hai| isa mArdavadharmarUpI vajrake dvArA hI mAnarUpI parvatakA cUrNa kiyA jA sakatA hai / ata eva isa apUrva dharmakA sadA kalyANa ho / ahaMkAra kabhI bhI kartavya nahIM ho sakatA isa bAtakA upadeza denekeliye saMsArakI duravasthAko prakaTa 574
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 575 adhyAya 6 kriyeta garva: saMsAre na zrUyeta nRpopi cet / daivAjjAtaH kRmithe bhRtyo nekSyeta vA bhavan // 13 // dUsare sAdhAraNa jIvoMkI to bAta hI kyA, eka rAjAtaka apane saMcita pApakarmake udayase marakara viSTAkA kIr3A huA, yaha bAta yadi AptasaMpradAya ke dvArA sunanemeM na AI hotI, athavA Ajakala bhI eka dezakA nareza kSaNabharake bAda kiMkara hotA huA dekhanemeM na AtA hotA, taba to kadAcita saMsArameM garva kiyA bhI jA sakatA thA / kiMtu yaha bAta nahIM hai- ukta sabhI bAteM sunane aura dekhane meM AtI haiN| ata eva saMsArake isa duHsvarUpakA jAnanevAlA koI bhI manuSya kisI bhI vastu ke nimittase garva karanA kartavya kisa taraha samajha sakatA hai| samIcIna vratoMkA abhyAsa karanevAle sAdhuoM ko Arambhika avasthAmeM abhimAnako jItanekA upAya karanA cAhiye kiMtu karmoM ko naSTa karanekeliye usako uttejita karanA caahiye| aisA upadeza dete haiM-: prAcyAdayugInAnatha paramaguNagrAmasamRddhayasiddhA, -- - nA dhyAyannirundhyAnmradimapariNataH zirmadaM durmadArim / chettuM daurgatyaduHkhaM pravaragurugirA saMgare sadratAstraiH, kSeptuM karmAricakraM suhRdamiva zitairdIpayedvAbhimAnam // 14 // jo AtmAkA apAya kare usako zatru kahate haiN| mAna kaSAya AtmAkA atyaMta apAya hI karatA hai ata eva usako bhI prabala zatruke hI samAna samajhanA cAhiye / aura isIliye jo Atmahitako siddha karanA cA hate haiM una sAdhuoMko mArdava dharmase yukta hokara tathA pUrvakAlake aura isa yugake bhI una sampUrNa sAdhuoMko jo ki apane jJAna vinaya dayA satya prabhRti parama guNagaNoMkI samRddhi ke dvArA prasiddhi prApta karacuke haiM tatvataH dhyAna karate hue usa duSTa madarUpI zatrukA nivAraNa karanA hI ucita hai| athavA isa mAna kaSAyako mitrake samAna sa 175525 yun 575
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra majhanA cAhiye / jisa prakAra vijayalAbhakI icchA rakhanevAlA koI bhI vIra yoddhA dAridrayAdika duHkhoMko naSTa karane keliye apane maMtrI yA senApati Adi adhikArIke kathanAnusAra saMgrAmameM apanA prahAra karanekeliye udyata huI zatrusainyakA tIkSNa zastroMke dvArA nirasana karanekeliye mitrako uttejita kiyA karatA hai usI prakAra mumukSuoMko dugetiyoM kA nirAkaraNa karanekoliye sadguruoMke upadezAnusAra pratijJAoMmeM sthira hokara dharmarUpI zatrusainyakA unakI sampUrNa zaktiyoMkA nAza karane sarvathA samartha nirmala ahiMsAdika vratoMke dvArA nAza karanekI icchAse mitrake samAna abhimAnako uttejita karanA cAhiye / kyoMki Adya avasthAmeM mumukSuoMkeliye abhimAna bhI vidheya ho sakatA hai / kyoMki usake nimittase kokA kSapaNa karane kI pravRtti meM uttejanA lAI jA sakatI hai| yadyapi mAnakaSAyakI zakti mArdava dharmake dvArA abhibhUta ho jAtI hai phira bhI usakA sarvathA nAza zukladhyAnakI pravRttise hI ho sakatA hai| ata eva vaisA karanekeliye upadeza dete haiM: mArdavAzanininapakSo mAyAkSitiM gataH yogAmbunaiva bhedyontarvahatA garvaparvataH // 15 // mArdavarUpI vajrake dvArA pakSaccheda hojAnapara mAyArUpI pRthvIpara paDe hue garvarUpI parvatakA bhedana antaraGgameM vahate hue yogarUpI jalake dvArA hI ho sakatA hai / bhAvArtha-jisa prakAra indra ke dvArA choDe hue vajrase pakSaccheda hojAnepara parvatakA pRthvIpara patana to hojAtA hai kiMtu vAstavika vidAraNa nahIM hotA so vaha usake hI bhItara vahanavAle jalake hI dvArA ho sakatA hai| isI prakAra mArdava bhAvanAke dvArA zaktivizeSake naSTa hojAnese gavarUpI parvata saMjvalanamAyArUpameM Akara prApta to hojAtA hai kiMtu usakA vAstavika nihagNa AtmasvarUpameM saMtatikramase pravartamAna pRthaktva vitarkavIcAra nAmake zukla dhyAnadvArA hI ho sakatA hai / kyoMki kSapakazreNI meM zukla dhyAnake dvArA mAna saMjvalanakA unmUlana mAyA saMjvalanameM kSepaNa karake hI kiyA jAtA hai| mAnake nimittase mahApuruSoM ke bhI abhiprAoMkI jo baDI bhArI kSati huI hai yA huA karatI hai usa adhyAya
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ para lakSya dilAte hue isa bAtakA upadeza dete haiM ki usakA nAza karaneke liye mumukSuoMko mArdava bhAvoMkA avazya hI pAlana karanA cAhiyeH-. mAno'varNamivApamAnamabhitastene'rkakIrtestathA. mAyAbhUtimacIkaratsagarajAn SaSTiM sahasrANi tAn / tatsaunandamivAdirAT paramaraM mAnagrahAnmocayeta, tanvanmArdavamApnuyAt svayamimaM cocchidya tadvacchivam // 16 // anagAra SANERRRRENRSONSERasiakshaNESSIKERKEARNERNE KEMEN SERIES .. ahaMkArake dvArA AdicakravartI bharatezvarake putra arkakIrtikA jo apamAna apayaza aura tejovadha huA vaha AgamameM prasiddha hai| isI prakAra isa mAnakaSAyane Apaprasiddha sagaracakravartIke sATha hajAra putroMkI mANa. ketu nAmaka devake dvArA jo mAyAbhasma karAdI. so bhI AgamameM prasiddha hI hai / ata eva sAdhuoMko cAhiye ki yadi koI isa ahaMkArarUpI bhUtake Avezase grasta huA ho to ve usako zIghra hI usase chuDAnekA isa tarahase prayatna kareM ki jisa tarahase bharatarAjane bAhubalikumArake viSayameM kiyA thA / tathA svayaM bhI bharatacakravartIkI hI taraha mArdava dharmako dhAraNa karake aura mAnakaSAyarUpI grahako nirmUla karake abhyudaya' tathA mokSapadako prApta karanA caahiye| kyoMki jo puruSa mArdavadharmase yukta hai usakA gurujana anugraha karate aura sAdhugaNa bhI mAna karate haiN| tathA antameM vaha samyagjJAnAdikakA pAtra banakara svargApavargarUpI phalako prApta karaletA hai| kramaprApta Arjava dharmakA varNana karanekI icchAsa sabase pahale sarvathA pariharaNIya mAyAke vilAsoko ba. tAte haiM: krodhAdInasatopi bhAsayati yA sadvata satopyarthato,
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 178 adhyAya w sesoSadhiyaM guNeSvapi guNazraddhAM ca doSeSvapi / yA sUte sudhiyopi vibhramayate saMvRNvatI yAtyaNU, - nyapyabhyU padAni sA vijayate mAyA jagadvyApinI // 17 // samasta saMsArako vyApta karalenevAlI mAyAne sabapara vijaya - sarvotkRSTa padako prApta kara rakkhA hai / kyoMki yaha prayojanake anusAra jahAM jaba jaisA bhAva prakaTa karanA cAhiye vahAM usa samaya vaisA hI bhAva prakaTa kiyA karatI hai| kabhI to anubhUta bhI krodha mAna yA lobharUpa kaSAyabhAvoMko udbhUtakI taraha prakaTa kiyA karatI hai, aura kabhI - prayojana ke Azraya se udabhUta mI ina kaSAyako anudbhUtakI taraha dikhAyA karatI hai / jaisA ki kahA bhI hai ki bheyaM mAyA mahAgartAnmithyAghanatamomayAt / milanA na lakSyante krodhAdiviSamAhayaH / mithyAdarzana yA viparyAsarUpa niviDa andhakArase vyApta usa mAyAcArarUpI mahAna gartase avazya hI DaranA cAhiye jisameM ki paDe hue krodhAdi kaSAyarUpI viSayabhujaGga dekhane meM nahIM A sakate / yaha mAyA dRSTiko zAnta banAkara guNoMmeM doSabuddhi aura doSoMmeM guNoMkI zraddhA utpanna kara diyA karatI hai / adhika kyA kaheM, aise atyaMta sUkSma takaNAke sthAnoMko jo ki sahasA dRSTimeM bhI na A sakeM, Dhakakara sAdhAraNa manuSyoMkI to bAta hI kyA, kuzalabuddhiyoM ko bhI bhrama meM DAla detI hai| jaisA ki kahA bhI hai ki 1 behiH sarvAkArapravaNaramaNIyaM vyavaharan, 1- yaha loka zrIguNabhadra svAmIne kahA hai / 2- yaha loka mudrArAkSasa nATakameMkA hai| Faaaaaaa 2022 20
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 179 bacyAya WEEN THE parAbhyUhasthAnAnyapi tanutarANi sthagayati / janaM vidvAnevaM sakalamavisaMdhAya kapaTe, - svasthaH svAnarthAn ghaTayati ca maunaM sa bhajate / / yaha mAyA isa loka aura paraloka donoM hI jagaha duHkhakA hI kAraNa hai| isa bAtako dikhAte haiM: yaH moDhuM kapaTItyakIrtibhujagamaSTe zravantazvarI, sopi pretya duratyayAtyayamayIM mAyoragImujjhatu / no cetstrItvanapuMsakatvaviparINAmaprabandhArpitaM, tAcchIlyaM bahu dhAtRkelikRtapuMbhAvopyabhivyakSyati // 18 // " yaha kapaTI hai " isa tarahakI apakIrtirUpa sarpiNIke apane kAnake pAsa ghUmaneko jo sahana nahIM kara sakatA usakI to bAta hI kyA, jo sahana kara sakatA hai usako bhI cAhiye ki vaha paralokameM niHsIma duHkhoMke dene vAlI isa mAyAsaNIko dUrase hI chor3a de| kyoMki yadi vaha aisA nahIM karegA to jisake udayase puMstva paryAya prApta hotI hai usa karmake nimittase puliGga paryAya me yukta rahate hue bhI apane strItvarUpa vividha pariNAmoMkI saMtatike dvArA mizrita hue una prabhUta bhAvoMko bhAvatrItvaM yA bhAvanapuMsakatvako avazya hI prakaTa kara degA | . bhAvArtha - mAyAcArakA tyAga na karanepara saMsAra meM jA apayaza hotA hai so to hotA hI hai kintu usase paralokarme strItva yA napuMsakatva paryAyakI jisase prApti ho aise karmakA saMcaya bhI hotA hai / ata eva vartamAna meM bhale hI vaha puruSavidhAyaka karmake udayase pulliGga dIkhe kintu marakara vaha avazya hI strI yA napuMsaka hogA / mAyAcArIkA lokameM bilakula bhI vizvAsa nahIM hotA isa bAtako prakAzita karate haiM EMA 179
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra yo vAcA svamapi svAntaM vAcaM vazcayate'nizam / ceSTayA ca sa vizvAsyo mAyAvI kasya dhImataH // 19 // . . jo manuSya niraMtara apane hRdayako bhI paMcanoMseM aura vacanoMko bhI kAyavyavahArase dhokhA diyA karatA hai usa mAyAcArIkA malA aisA kauna vicArazIla hogA jo ki vizvAsa kare kyoMki mAyAcArI manuSya jo kucha manameM hotA hai usako to kahatA nahIM aura jaisA kucha kahatA hai vaisA karatA nhiiN| isa kalikAlameM Arjavadharmake dhAraNa karanevAloMkI durlabhatA batAte haiM cittamanveti vAg yeSAM vAcamanveti ca kriyA / ... svaparAnugrahaparAH santaste viralAH kalau // 20 // Ajakala isa paMcamakAlameM aise satpuruSa bahuta hI virala haiM-do cArakI saMkhyAmeM milane bhI kaThina haiM ki jo apanA aura parakA upakAra karane meM hI tatpara rahate hue bhI amAyika hoM-jinakA ki hRdayake anurUpa vacana aura vacanake anurUpa kAyavyavahAra ho / ___ Arjavadharmake dhArakoMkA mAhAtmya prakaTa karate haiM ArjavasphUrjadUrjaskAH santaH kepi jayanti te / ye nigIrNatrilokAyAH kantanti nikRtermnH||21|| adhyAya Arjavarmake dvArA baDhatA huA hai teja athavA utsAha jinakA, aura isIliye jo tIna lokako apane peTameM rakhalenevAlI-jagattrayA~ko apane adhIna karanevAlI mAyAke hRdayako vidIrNa karaDAlate haiM ve lokotara satpuruSa
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 181 adhyAya 6 saas Katha OM sadA jayavaMte raho, athavA aise hI sAdhujana sarvotkRSTa padako prApta kara sakate haiM / mAyA kaSAyakA jItanA atyaMta kaThina kArya hai| phira bhI jinhoMne Arjavadharma ke dvArA usako jIta liyA hai unako mokSamArgapravRtti meM kisI bhI prakArakA pratibandha nahIM A sktaa| aisA upadeza dete haiM jo ArjavadharmarUpI naukA ke dvArA dustara bhI mAyArUpI nadIko lAMgha kara pAra hogaye haiM unake abhISTa sthAnaka jAne meM bhalA kauna antarAya ho sakatA hai ? koI nahIM / bhAvArtha - mAyAkapAyake jItane vAloMkA mo kSamArga niSkaNTaka samajhanA cAhiye / mAyAcArake nimittase jo durgatiyoMmeM kleza athavA duHsaha gardA nindA huA karatI hai usako udAharaNadvArA batAte haiM: dustarArjavanAvA yaistIrNA mAyAtaraGgiNI / iSTasthAnagatau teSAM kaH zikhaNDI bhaviSyati // 22 // - khaluktvA hRtkarNakrakacamakhalAnAM yadatulaM, kila klezaM viSNoH kusRtirasRjat saMsRtisRtiH / hato'zvatthAmeti svavacanavisaMvAditaguru,-- stapaHsUnurlAnaH sapadi zrRNu saddhayontaradhita // 23 // 15 he sAdhuo ! suno, sajanoM ke hRdaya aura kAnoMko vidIrNa karaneke liye karoMtake samAna mAyAvacanakA satpuruSa kabhI bhI prayoga nahIM karate / saMsAramArga ke baDhAnevAlI isa anantAnubandhinI mAyAne viSNu - vAsudevako jo asAdhAraNa kleza diyA vaha kisIse chipA nahIM hai; kyoMki vaha loka aura zAstra sarvatra sunane meM AtA hai / Guan 581
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 181 isI prakAra "kuJjaro na naraH" aise mAyApUrNa vacanoMse yukta "azvatthAmA mArAgayA " ina vacanoMke dvArA apane guru droNAcAryako dhokhA deneke kAraNa yudhiSThirako esI glAni huI thI ki jisake sababase unhoMne apameko satpuruSoMse chipAliyA thA-ve sajjanoMko apanA mukha dikhAnA nahIM cAhate the / bhAvArtha--isa mAyAke prasAda se baDe baDe puruSoMko bhI kleza hI huA hai aisA samajhakara hRdayaM tathA karNatakako vidIrNa karadenevAlI isa mAyAkA sAdhuoMko parityAga hI karanA caahiye| isa prakAra Arjava dharmakA nirUpaNa karake zauca dharmakA vyAkhyAna karanA cAhate haiN| kiMtu usameM sabase pahale nikaTavartI athavA yathAprApta viSayoM meM gRddhi utpaba karanevAle lobhakaSAyakA avazya hI nirAkaraNa karanekeliye mumukSuoMko upadeza dete haiM / kyoMki yaha lobha sampUrNa pApoMkA mUla tathA samasta guNoMkA vidhvaMsa karanevAlA hai aura isakA nirAkaraNa honepara hI zauca dharma prakaTa ho sakatA hai| - lobhamUlAni pApAnIkhetadhairna pramANyate / svayaM lobhAd guNabhraMzaM pazyantaH zyantu tepi tam // 24 // jo loga " lobhamUlAni pApAni-samasta pApoMkA mUla lobha kavAya hI hai" isa jagatprasiddha vAkyako pramANa nahIM mAnate unako kamase kama yaha dekhakara to bhI, ki isake nimittase hI dayA maitrI sAdhutA Adi samasta guNoMkA vidhvaMsa hotA hai, lobhako kuza kara DAlanA caahiye| bhAvArtha--jo puNyapApakA vizvAsa karanevAle Astika haiM ve to isako pApakA mUla samajhakara choDate hI haiM kiMtu jo vaisA vizvAsa nahIM karate unako kamase kama apane isa anubhavase to bhI isa lomako choDanA cAhiye ki vaha samasta guNoMkA nAzaka hai / jaisA ki vyAsane bhI kahA hai ki:-- bhUmIThopi rathasyAstAna pArthaH sarvadhanurdharAn / ekopi pAtayAmAsa lomaH sarvaguNAniva // adhyAya
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 185 adhyAya 6 bhUmipara khaDe hue aura akele hI arjunane rathameM baiThe hue sampUrNa dhanurdhAriyoMko isa tarahase nipAtita kara diyA jaise ki akelA hI lobha sampUrNa guNoMko naSTa karadiyA karatA hai / eka aucitya guNa karoDa guNoMkI barAbara hai| kiMtu vaha bhI atyaMta lubdha manuSyako choDane yogya mAlUma paDatA hai, aisA upadeza dete haiM: guNakoTyAtulAkoTiM yadekamapi TIkate ! tadapyaucityamekAntalubdhasya garalAyate // 25 // dAna aura priya vacanoM ke dvArA dUsaroMko saMtoSa utpanna karanA isako aucitya kahate haiM / yadi karoDa guNoMko eka tarapha aura ocityako dUsarI tarapha rakhakara dekhA jAya to eka aucityakA hI pramANa adhika milega. kiMtu jo nitAnta lobhase AkrAnta hai use vaha bhI viSake samAna jAna paDatA hai| aura jagaha bhI kahA hai ki- auvityamekamekatra guNAnAM rAzirekataH / vidhAyate guNagrAma aucityaparivarjitaH / / phalataH aucityarahita lubdha manuSya zeSa guNe ko bhI dhAraNa nahIM kara sakatA / AtmajIvana parajIvana aura Arogya tathA pAMco indriya ke upabhoga, ina ATha viSayoM kI apekSAse lobhake mI ATha bheda mAne haiN| inase Akulitacitta rahanevAlA manuSya sadA ora sampUrNa akRtyoMko kara DAlatA hai| isa bAtako batAta haiM:-- upabhogendriyArogyaprANAn svasya parasya ca / gRdhyan mugdhaH prabandhena kimakRtyaM karoti na // 26 // 4 MEMEMBER RAS 583.
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ - apane apanA para-strI putrAdikoMke upamogoM indriyoM Arogya aura mANoMkI gRddhi rakhanevAlA mRDha manuSya guruvaSa pitRvadha Adikomase aisA kaunasA akRtya hai ki jisako vaha cAhe tabhI nahIM kara sakatA / apitu sabhI // duSkRtyoMko vaha kara sakatA hai / ata eva mohako choDakara isa lobhakA bhI nirasana hI karanA cAhiye / . lomake vaza hote hI manuSyake guNa naSTa ho jAte haiM isa bAtako batAte haiN|-- tAvatkottyai spRhayati narastAvadanveti maitrI, tAvad vRttaM prathayati vibhAMzritAn sAdhu tAvat / tAvajAnAtyupakRtamaghAcchaGkate tAvaduccai,-- stAvanmAnaM vahati na vazaM yAti lobhasya yAvat / / 27 // . manuSya tabhI taka kIrtikI spRhA aura usakA saMcaya kara sakatA tathA akhaNDarUpameM usako kAyama rakha sakatA, evaM maitrIkA bhI avicchinnatayA pAlana vaha tabhI taka kara sakatA, aura apane cAritrakI vRddhi bhI ta. taka kara sakatA hai, isI prakAra apane Azrita vyaktiyoMkA bhale prakAra poSaNa bhI vaha tabhI taka kara sakatA, aura kisIke kiye hue upakArakA smaraNa, yA pApase bhaya tabhI taka kara sakatA, evaM apane baDhe hue mAna-Atmagaurava kA dhAraNa yA rakSaNa bhI vaha tabhI taka kara sakatA hai| jaba taka ki vaha lobhake vaza nahIM hotA / kiMtu usake adhIna hote hI ye sampUrNa guNa niHsandeha naSTa hojAte haiM / jisa upAyase lobhakA vijaya kiyA jA sakatA hai usakA ArAdhana karane ke liye mumukSuoMko utsAhita karate haiM: .. "prANezamanu mAyAmbAM mariSyantIM vilambayan / - lobho nizumbhyate yena tadbhajecchaucadaivatam // 28 // jo vyakti manoguptikA pAlana nahIM kara sakatA vaha yadi paravastuoMmeM aniSTa upayogakA parityAga karade adhyAya
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 185 to usake zaucadharma mAnA jAyagA / kyoMki manake sampUrNa pariSpandoMke nirodhako manogupti aura lobhakI utkRSTa nivRttiko zaucadharma kahate haiM / yaha dAnoM meM antara hai / isa zaucadharma ko devatAke samAna samajhanA cAhiye / kyoM ki yaha apane AzritoMkA pakSapAta rakhanevAlA hai / ata eva isa zaucadharmarUpI devatAkA mumukSuoMko avazya hI ArAdhana karanA cAhiye / kye ki vaha usa lAbha kaSAyakA nigraha karatA hai jo ki apane prANaza-mohake marate hI khayaM bhI marane ke liye tayAra huI mAyArUpI apanI mAtAko avalambana detA bacAletA hai| jisa prakAra pati ke marate hI usakA anugamana karane kI icchA rakhanevAlI strIko usakA putra bacAliyA karatA hai, usI prakAra moha pitAke naSTa hote hI mAyArUpI mAtAko naSTa honese bacAne vAlA yaha lobha hI hai| isa prakArase mAyAke poSaka lobhakA nigraha zauca dharma hI karatA hai / ataeva pratyeka mumukSu ko isa zaucarUpI devatAkA ArAdhana karanA hI cAhiye / jo loga saMtoSakA abhyAsa karake tRSNAko dUra karanevAle haiM unake atmadhyAnameM honevAle upayogake udyogako prakAzita karate haiM avidyAsaMskArapraguNakaraNagrAmazaraNaH / paradravyaM gRdhnuH kathamahamadhodhazcimaragAm / tadadyodhadvidyAdRtidhRtisudhAsvAdahRtat, garaH svadhyAtyoparyupari viharAmyeSa satatam // 29 // anAdi kAlase lekara abataka maiM, yaha kitane duHkhakI bAta hai ki zarIra aura AtmAmeM abheda-pratyayarUpa avidyAkI vAsanAse viSayoM kI tarapha unmukha huI indriyoM ke vazameM paDakara aura imI liye AtmasvarUpase bhinna zarI zAdikoMmeM gRddhiyukta hokara nIce nIcakI tarapha hI jArahA hUM / ataeva zarIra aura AtmAmeM bhedajJAnake hojAnepara aba maiM usa avidyAke viruddha prakAzita hotI huI Arai baDhatI huI vidyAke antaHsArasvarUpa saMtoSamaya sudhAkA bAra bAra pAna karaneke kAraNa tRSNArUpI viSakA parihAra hojAnase AtmAmeM hI niraMtara pravartamAna tathA nirvikalpatayA nizcala dhyAnake dvArA niraMtara unnatomata dazAmeM upayukta hote jAnA hI ucita samajhatA huuN| adhyAya 74
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 18 zaucake mAhAtmAkI prazaMsA karate haiN| nirlobhatAM bhagavatImabhivandAmahe muhuH / yatprasAdAtsatAM vizvaM zazvadbhAtIndrajAlavata // 30 // jisake ki prasAdase zuddhopayogameM sthira rahanevAle sAdhuoMko yaha sampUrNa carAcara jagata niraMtara iMdrajAlake samAna anupabhogya mAluma paDane lagatA hai usa nirlobhatA-prakarSako prApta huI lobhanivRttirUpI bhagavatIke sanmukha khaDe hokara meM puna: puna: namaskAra karatA hUM aura usakI stuti karatA huuN| dRSTAMta dvArA lobhake mAhAtmyako prakaTa karate haiN| tAdRkSe jamadagnimiSTinamRrSi svasyAtitheyAdhvare, hattvA svIkRtakAmadhenuracirAyatkArtavIryaH kudhA ! janne sAnvayasAdhanaH parazunA rAmeNa tatsununA, tadurdaNDita ityapAti niraye lobhena manye haThAt // 31 // samasta logoMke cittako camatkRta karadenevAle aura jahA~para ki apanA Atitheya satkAra kiyA jArahA thA usI jagaha -jagadagnike AzramameM hI Atitheya kAryameM pravRtta usa jagadagni RSiko hI mArakara usakI kAmadhenuko hastagata karalene vAle kArtavIryakA jo usa jamadagnike putra parazurAmane kruddha hokara apane parazuke dvArA saMtAnasainyasahita vadha kiyA usase mujhako to aisA jAnapaDatA hai mAno usake lobha kaSAyane hI yaha samajhakarake ki yaha durdaNDita haivinA aparAdhake hI dUsaroMko daMDa denevAlA hai use jabardastI narakameM paTakadiyA / bhAvArtha-lobhake vaza hokara manuSya niraparAdhiyoMke ghAta jaisA pApa bhI karane lagatA hai jisase ki usako isaloka aura paraloka donoM hI jagaha duHkhamaya hI phala prApta hotA hai| adhyAya
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa prakAra uttama kSamA, mArdava, Arjava, aura zauca, ina cAra dharmokA jo ki kramase krodha mAna mAyA ora lomakI nivRtti honese udbhUta hote haiM, varNana karacukanepara antameM ina jAro kaSAyoM se pratyekakI anantAnubaMdhinI apratpAravyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa, aura saMjvalana, isa taraha cAra cAra avasthAeM hotI haiM unako dRSTAMtadvArA spaSTa karate hue kramase unake phaloMko bhI do padyoMmeM dikhAte haiN| dRzadavanirajo'barAjivadazmastambhAsthikASThavatrekavat / vaMzAMgrimeSazRGgokSamUtracAmaravadanupUrvam // 32 // kRmicakrakAyamalarajanirAgavadapi ca pRthagavasthAbhiH / kunmAnadambhalobhA nArakatiryaGnasuragatIH kuryuH // 35 // krodha mAna mAyA aura lobha inameM se pratyekakI sarvotkRSTa aura usakI apekSA hIna hInatara tathA hInatama udayarUpa zaktiyoM kI apekSAse cAra cAra avasthAeM hotI haiM jinako ki kramase anantAnubandhI Adi kahate haiM / ina avasthAoMke dvArA hI ye krodhAdika kramase nAraka, tiryak, mAnuSa aura devagatiko utpanna kiyA karate haiN| kyoMki anantAnubaMdhI krodha mAna mAyA aura lobhake dvArA nArakagatikA aura apratyAkhyAnAvaraNa krodhAdikake dvArA tiryaggatikA tathA pratyAkhyAnAvaraNa krodhAdikake dvArA manuSya gatikA evaM saMjvalana krodha mAna mAyA aura lobhake dvArA devagatikA bandha hotA hai| krodhakI anantAnubaMdhI Adi jo cAra avasthAeM batAI haiM ve kramase pASANarekhA, pRthvIrekhA, dhUlirekhA, aura jalarekhAke samAna huvA karatI haiM / jisa prakAra pattharameM par3I huI darAra saikaDoM upAyoMke karanepara bhI phira nahIM juDa sakatI usI prakAra anantAnubaMdhI krodhake dvArA phaTA huA mana bhI kabhI juDa nahIM sktaa| jisa prakAra pRthvImeM paDI huI darAra aneka upAya karanepara kaThinatAse jur3a sakatI hai usI taraha apratyAkhyAnAvaraNa krodhake dvArA vidIrNa mana bhI kaThinatAse hI milatA hai / jisa prakAra dhUlike Upara kIgaI rekhA sahaja upAyake dvArA hI miTa jAtI hai adhyAya
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ usI prakAra pratyAkhyAnAvagNa krodhake dvArA vidIrNa huA mana bhI sarala upAyake dvArA hI zAnta hojAtA hai| jisa prakAra lakaDI Adike dvArA jalameM kIgaI rekhA turaMta miTajAtI hai aura phira vaha jala svayaM jaisekA taisA hojAtA hai usI prakAra saMjvalana krodhake dvArA utpanna huA manobhAva bhI sahasA svayaM miTa jAtA hai| . mAnake anantAnubandhI Adi avasthAoMkI apekSA jo cAra bheda batAye haiM ve kramase pASANake stambha, haDDI, lakaDI, aura vetakI latAke samAna hote haiM / jisa prakAra pASANakA stambha TUTa sakatA hai para namra nahIM ho sakatA usI prakAra anantAnubandhI mAnake udayase grasta jIva naSTa ho sakatA hai para kisIkeliye namra nahIM ho sktaa| jisa prakAra haDDImeM atyaMta alpa namratA A sakatI hai usI prakAra apratyAkhyAnAvaraNamAnI bhI kucha namratAko dhAraNa kara sakatA hai| jisa prakAra haDDIkI apekSA lakaDI adhika namra ho sakatI hai usI prakAra apratyAkhyAnAvaraNamAnIkI apekSA pratyAkhyAnAvagNamAnI bhI adhika namra ho sakatA hai / tathA jisa prakAra cetakI latA sabase adhika namra hotI hai usI prakAra saMjvalanamAnI bhI atyaMta namra huvA karatA hai| isI prakAra mAyAke vAsakI jaDake samAna, meMDhAke sIMgake samAna, tathA gomUtrake samAna aura camarI gauke kezoMke samAna isa taraha anantAnubandhI Adi cAra bheda mAne haiN| aura lobhake kAmagaga (hirimijIkA raMga) cakramala (gADhIke pahiyekA oMgana) zarIramala, aura haldIke raMgake samAna isa taraha anantAnubandhI Adi cAra bheda batAye haiN| inakA upamAnArtha spaSTa hI hai| jo sAdhu uttama kSamAdikoMke dvArA krodhAdikoMko jIta letA hai usake liye jIvanmukti sulama samajhanI cAhiye / kyoMki vaha zukladhyAnake dvArA sahajameM hI usa avasthAko prApta kara sakatA hai-aisA upadeza dete haiM maMkhyAtAdibhavAntarAbdadalapakSAntarmuhUrtAzayAn, dRgdezavratavRttasAmyamathanAn hAsyAdisainyAnugAn / yaH krodhAdiripUn ruNaddhi caturopyuddhakSamAdyAyudhai, adhyAya
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 181 -adhyAya 6 yogakSemayutena tena sakalazrIbhUyamISallabham // 34 // kaSAyoMke jipa prakAra zaktibhedakI apekSA cAra bheda mAne haiM usI prakAra unakA vAsanAkAla aura kArya bhI bhinna bhinna hI hotA hai / anantAnubandhIkA saMskAra saMkhyAta asaMkhyAta aura anaMta bhavataka raha sakatA hai aura usake udaya se samyagdarzana kA ghAta hotA hai| isI prakAra apratyAkhyAnAvaraNakA saMskAra chaha mahInetaka raha sakatA hai aura vaha deza ko rokatA hai| usake udayase ekadeza caritra bhI nahIM ho sakatA / pratyAkhyAnAvaraNakA saMskAra paMdraha dina taka raha sakatA hai aura vaha sakala cAritrako nahIM honedetA / tathA saMjvalanakA saMskAra antarmuhUrtakucha kama do ghaDItaka raha sakatA hai jo ki yathAkhyAta cAritrako rokanevAlA hai| isa prakAra kaSAyoMkA saMskAra kArya bhinna bhinna hI hai / inake anugAmI hAsya rati ara te zoka bhaya jugupsA strI puruSa aura napuMsaka ye nava noka aura bhI haiN| inako ukta krodhAdi kaSAyarUpa zatruoM kA sainya samajhanA cAhiye / ataeva jisa prakAra koI vijigISu vyakti utkRSTa madhyama Adi pratApake rakhanevAle evaM utkRSTa madhyama Adi vairabhAva ke bhI rakhanevAle cAro tara phake sasainya zatruoMko tIkSNa zastroMke dvArA jItakara apane yogakSema - alabdhalAbha aura labdhaparirakSaNake dvArA sakala sAmrAjya - SaTkhaNDa bhUmike Adhipatyako sahaja hI meM prApta karaletA hai usI prakAra jo mumukSu bhavya ukta cAra prakArakI vAsanAoM yukta aura samyagdarzanAdikakA ghAta kara AtmAkA apAya karanevAle tathA hAsyAdikI senAse yukta anantAnubaMdhI krodhAdi cAra prakAra ke zatruoMko nirmala - khyAti lAbha pUjA AdikI apekSAse rahita hone ke kAraNa prazasta - - uttamakSamAdi zastroM ke dvArA parAsta kara detA hai vahI sAdhu kSapakazreNigata samAdhike dvArA -- ekatvavitarka vIcAra zukladhyAna meM sthira hokara sakala- sazarIra lakSmI - antaraGga kevalajJAnAdi ananta catuSTasvarUpa aura bAhya samavasaraNarUpa vibhUtiko anAyAsa hI prApta karaletA hai / bhAvArtha - jo vyakti uttama kSamAdikoM ke dvArA kaSAyoMkA nirodha karadetA hai vaha vinA kisI parizramake hI zukladhyAna meM sthira hokara zIghra hI arhanta avasthAko prApta karaletA hai / kramaprApta satyadharma ke lakSaNa aura upalakSaNako batAte hue usakA phala bhI batAte haiM: - dharma 0 189
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra kUTasthasphuTavizvarUpaparamabrahmonmukhAH sammatAH, santasteSu ca sAdhusatyamudittaM tttiirnnsuutraarnnvaiH| A zuzrUSutamaHkSayAtkaruNayA vAcyaM sadA dhArmikai, |rAjJAnaviSAditasya jagatastaddhayekamujjIvanam // 35 // - carAcara jagatakI bhUta bhaviSyata vartamAna ananta paryAyasvarUpa aura jo dravyarUpatayA nitya tathA spaSTa | saMvedanake dvArA jAnA jAtA hai aise paramabrahma-AtmajyotisvarUpameM pariNata hAneke liye jo udyukta rahate haiM unako sat-satpuruSa kahate haiM aura usa parabrahmakI tarapha unmukhatA hone meM jo upakAraka ho usako satya kahate haiN| ata eva dhArmika AcaraNa karanevAle pravacanasamudrake pAradarziyoMko zrotAoMke duHkhakA ucchedana karanekI karuNApUrNa icchAse sadA aise hI vacana bolane cAhiye jo ki unako ukta AtmajyotikI tarapha unmukha karanevAle hoM aura so bhI tabataka bolane cAhiye jabataka ki unake sunanekI icchA rakhane vAloMke usa viSayake ajJAnakA nAza na ho jAya / kyoMki yaha satya vacana ghora ajJAnarUpI viSase mUrchita-abhibhUta hue bahirAtmA prANiyoM ke ujIvita-prabuddha karanekelie AdvitIya rasAyanake samAna hai| bhAvArtha-sat zabdakA artha AtmasvarUpa hai| ata eva jina kriyAoMke nimittase AtmasvarUpakI ta. rapha pravRtti ho unako hI satya kahate haiN| isI liye sAdhu aise vacana bolatA hai ki jinase zrotAoMkI pravRtti usa AtmasvarUpakI tarapha hojAya usIko satyavaktA aura usake vacanoMko satyavacana kahate haiN| prakRta cAritrake viSaya meM satyazabdakA sambandha tIna jagaha kiyA gayA hai,-satyamahAvratameM, bhASAsamitimeM aura satyadharmameM; kiMtu ina tIno satyoMke svarUpameM antara kyA hai so batAte haiM asatyaviratau satyaM satsvasatsvapi yanmatam / vAksamityAM mitaM taDi dharme satsveva bahapi // 16 // badhyAya
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ NITVOINMANMOHamalai satya zabdakA artha Upara batAyA jA cukA hai ki satake viSayameM jo upakAraka ho usako satya kahate haiM kiMtu yaha lakSaNa niruktikI apekSAse kiyA gayA hai / ata eva kevala satke hI viSayameM nahIM, kadAcita asatke viSayameM bhI jo upakAraka ho usako bhI satpuruSoMne satya mAnA hai| isa satyakI pravRtti vrata samiti aura dharma isa taraha tIna jagaha kI jAtI hai| kiMtu inameM jo antara hai vaha yahI ki anRtavirati mahAvratameM to sat aura asat donoM hI viSayoM meM thoDA bhI aura bahuta bhI donoM hI prakArase bolA jAtA hai| tathA bhASAsamitimeM sat aura asat dono hI viSayoMmeM kiMtu thoDA hI bolA jAtA hai / evaM satya dharmameM kevala sat viSayameM hI kiMtu thoDA aura bahuta donoM hI tarahase bolA jAtA hai| satyadharmake anantara kramake anusAra saMyama dharmakA varNana karanA cAhate haiN| saMyama do prakArakA mAnA hai eka upekSArUpa dUsarA apahRtarUpa / Ajakalake kitane hI samitiyoM meM pravRtti rakhanevAle ina saMyamAmase apahRta saMyamakA pAlana kiyA karate haiM-aisA upadeza dete haiM / . prANendriyaparIhArarUpepahRtasaMyame / zakyakriyapriyaphale samitA: kepi jAgrati // 37 // trasa aura sthAvara jIvoMkI pIDAko parihAra karane aura sparzanAdika indriyoMkI apane apane viSayoM meM pravRtti na hone deneko apahRta saMyama kahate haiM / apahRtasaMyamake phala athavA kAryako upekSAsaMyama kahate haiN| apahRta saMyamakA anuSThAna zakya aura phala iSTa hai| ata eva isake zakyAnuSThAna aura iSTa prayojanakI apekSAse Ajakala kitane hI samitiyAMke pAlana karanevAle isa apahRta saMyamake viSayameM hI pramAdahita pravRtti kiyA karate haiN| phalataH apahRta saMyama do prakArakA hai-eka prANisaMyama dUsarA indriyasaMyama / donoM meM bhI pratyekake uttama madhyama jaghanya isa taraha tIna tIna bheda haiM / jo sAdhu isa saMyamakA pAlana karatA hai usako usakA acchI tarahase abhyAsa karanekeliye preraNA karate haiM -- adhyAya AadisamhECRE81765HISEKSIRREYEARNERA
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 192 adhyAya 6 sudhIH samarasAptaye vimukhayan khamarthAnmana, - studotha davayansvayaM tamapareNa vA prANitaH / tathA svamapasArayannuta nudan supicchena tAn, svatastadupamena vApahRtasaMyamaM bhAvayet // 38 // rAgadveSako udbhUta kara cittako kSubdha karadenevAle sparza dika viSayoMse sparzanAdika indriyoMko parAGmukha rakhanA isako uttama iMdriyasaMyama kahate haiN| una viSayoMko svayaM isa tarahase dUra rakhanA ki jisase iMdriyAM unako grahaNa na kara sakeM, isako madhyama indriyamaMyama kahate haiN| aura guru AdikI AjJA prabhRtike dvArA prerita hokara una viSayoMko indriyoMse pare rakhanA isakA jaghanya indriyasayama kahate haiN| svayaM upasthita prANiyoM me apane ko pRthaka rakhanA yukta pratilekhana -- pIchIke dvArA apane zarIgadikake Uparase una kahate haiN| tathA vaisI pIchIke na honepara usake samAna dUsare prANisaMyama kahate haiM / isako uttama prANisaMyama kahate haiN| aura pAMca guNoMse jIvoM ko dUra kara denA isako madhyama prANisaMyama mRdu vastrAdike dvArA prANiyoMke dUra karaneko jaghanya vivekapUrvaka kArya karanevAle mumukSuoM ko upekSAsaMyama kI siddhi athavA prApti ke liye ina chahoM prakArake apahRta saMyamakA bhale prakAra abhyAsa karanA cAhiye / jo mana apane vazameM nahIM rahatA vaha bAhya viSayoMkI tapha daur3A karatA hai, isa bAtako dhyAna meM rakhakara granthakartA apane apane viSayoMse prApta honevAla pracaNDa duHkhauko dikhAnevAlI sparzanAdika indriyoM meM se eka ekake dvArA apanI apanI sAmarthyakA pratipAdana karAkara jagatameM svatantratayA ghUmanevAle manakA nirodha karane ke liye upadeza dete haiM: 1 - pIchIke AcAryoMne pAMca guNa batAya haiN| dhUlirahita, prasvedarahita, mRdu, sukumAra, aura laghu / 592
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra svAminpRccha vanadvipAnniyamitAnnAthAzrupillAjhaSI:, pazyAdhIza vidantyamI ravikarAH prAyaH prabhogneH sakhA / ki dUredhipate va pakkaNabhuvAM dauHsthityamityekazaH, pratyuptaprabhuzakti khairiva jagaDAvannirundhyAnmanaH // 39 // kulIna puruSoM ko apane muMha apanI tArIpha karanA zobhA nahIM detA, vaha unake liye lajjAkA hI kAraNa mAnA hai| ataeva meM apane muMha apanI tArIpha kyA karUM, para Apako merA pagakrama jAnanA hai to " he svAmin mana! Apa jarA una jaMgalI hAthiyoMse hI pUchiya jo ki isa samaya stambhoMse ba~dhe huai haiM !" " he nAtha! Apa usa rotI huI machalIkI tarapha dekhiye," usIse merA Apako parAkrama mAluma pddjaaygaa| " he adhIza! mere kAmako to prAyaH ye sUryakI kiraNeM hI jAnatI haiN|" "he prabho! yaha AgnakA mitra vAyu kyA kucha dara hai?" pAsa hI to hai; ataeva mere kAryake viSayameM isIse pUchiye / kyoMki sadA sarvatra rahanevAlA yahI mere kRtyakA sAkSI ho sakatA hai| "he adhipate ! kyA Apane kahIM bhI aheriyA yA bhIla AdikoMkI AjIvikA kaSTamaya dekhI hai ?" nahIM / phira ve jo sarvatra sukhapUrvaka AjIvikA karalete haiM vaha kisakA pratApa hai ? isa prakAra pratyeka sparzana rasana ghANa cakSu aura zrotra ina pAMco indriyoMne kramase Upara likhe mUjava jo manake samakSa apanI mAmarthya prakaTa karane ke liye vyaMgyapUrNa vacana kahe haiM unase yaha bAta acchI taraha mA. 1-yaha sparzanendriyakA kathana hai| isI prakAra Age kramase rasanA, ghANa, cakSu aura zrotrakA bhI kathana hai usako bhI ghaTita karalenA cAhiye / EERS NEIGHEETEHRITTENSANSAR VERENS NARENERISTIANE adhyAya HOSTHE KAREKRE HEAR 593
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ anamAra luma hotI hai ki manane indriyoM ke dvArA saMsArameM usa prabhuzaktiko sarvatra ropa rakkhA hai ki jisakI sAmarthya kA koI bhI pratividhAna-pratokAra nahIM ho sakatA / ata eva jagatmeM apanI prabhutAko kAyama karanevAle aura baDe begake sAtha vizvabharameM dauDa lagAnevAle isa manakA mumukSuoMko nirodha karanA hI ucita hai| ___indriyoM kA svAmI mana hai / yadi vaha vazameM na ho to indriyoM ko vaha apane viSayameM pravRtta karatA hai| aura yadi vazameM karaliyAjAya to indriyAM mI svayaM apane viSayoMse nivRtta hojAtI haiM / ata eva jitendriya bananeke. liye-yadi indriyAko apane vazameM karanA ho to manako jItanekA prayatna karanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI 594 indriyANAM pravRttI ca nivRttau ca manaH prbhuH| mana eva jayettasmAjjite tasmin jitendriyaH // ata eva granthakAra indriyasaMyamakI siddhikeliye manako saMyata karanekA mumukSuoMko upadeza dete hai|-- cigdRgdhI dupekSitAsmi tadaho citteha hRtpaGkaje, sphUrjattvaM kimupekSaNIya iha me'bhakSiNaM bahirvastuni / iSTadviSTadhiyaM vidhAya karaNadvArairabhisphArayan, mAM kuryAH sukhaduHkhadurmati mayaM duSTai dUSyeta kim // 4 // adhyAya 1-ukta pAMcoM indriyoMke kathanameM kramase hastinIsparza dova, jAlake dvArA DAlI gaI golIke rasAsvAdanameM lampaTa apane pati--matsyake maraNakA duHkha, gandhake lobhI bhramarakA kamalake kozameM maraNa, aura rUpake dekhanemeM utsuka patanakI mRtyu, evaM gItadhvanimeM anurakta mRgakA vadha vyagya haiN| jo bAta spaSTa na kahakara abhiprAyase jAhira kI jAya usako vyaMgya kahate haiM / sparzana rasana brANa cakSu aura zrotra ina indriyoMne bhI apanA kArya spaSTa nahIM batAyA hai kintu jinako unake kAryase pracaNDa kleza utpanna huA hai unakA ullekha kara abhiprAyase vaha jAhira kiyA hai| 594
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 195 adhyAya 6 maiM pramANakI apekSA svarUpa Ara pararUpakA saMvedayitA-svaparaprakAzaka, aura zuddha nizcayanayakI apekSA svarUpamAtrakA anubhavitA svAtmopalabdhirUpa, tathA anya viSayoMkI tarapha unmukha na ho kara parasvarUpakA bhI dhyAna karanevAlA hUM / ata eva nizcaya nakkI apekSA se maiM sampUrNa antaraGga ora bAhya vikalpajAloMke vilIna hojAne se AtmAmeM vizrAnti lAbha kara atyaMta AlAdako prApta hUM - zuddha svAtmAke anubhavarUpa atyaMta sukhasvabhAva meM pari Nata hUM / aura svarUpa yA pararUpa kisIne bhI rAgI dveSI na hokara upekSA svabhAva --- parama udAsIna jJAnamaya ata eva he mana ! isa hRdayakamala - tatat viSayoMke grahaga se vyAkula huA tU kyA ina bAhya vastuoM ke viSaya meM jo ki sadA indriyagocara aura vastutaH upekSaNIya haiM jinameM ki rAgadveSa ko nai karake madhyasthabhAva hI dhAraNa karanA cAhiye, mujhako iSTAniSTabuddhi utpanna kara ina indriyoM ke dvArA unake viSayopabhogakI tarapha unmukha banAtA huA mujhe sukha athavA duHkhake mithyAjJAnarUpa pariNata kara sakatA hai ? kamI nahIM / athavA aisA bhI ho sakatA hai; kyoMki jo svayaM duSTa-doSayukta - vikRta huA karate haiM ve dUsarI zuddha adhikRta vastuko bhI doSayukta banAdiyA karate haiM / bhAvArtha - he mana ! pApakarma ke nimittase dravyamana meM vilAsa karanevAlA tU jo sakala vikalpoMse zUnya bhI cetanako nAnA vikalpajAloMse jaTila banA detA hai so terA yaha kArya anyAyya hai| maiM isakI nindA karatA hUM / utkRSTa kulInatA ke abhimAnakA smaraNa karAte hue antarAtmAko upAlambhAta zikSA dete haiM:-- putro yadyantarAtmannasi khalu paramabrahmaNastatkimakSai, lalyAdyadbalatAntAdrasamalibhirasRgraktapAbhirvraNAdvA / pAyaM pAyaM yathAsvaM viSayamaghamayairebhirudvIryamANaM, bhuJjAno vyAttarAgAratimukhamimakaM haMsyamA svaM savitrA // 41 // antarAtman ! manake doSa aura AtmasvarUpake vicAra karanemeM catura cidvivarta ! yadi tU paramabrahma -- dharma0 595
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra paramAtmAkA putra hai to bhramara athavA makkhiyoM ke dvArA puSpoMse pI pI kara ugale hue rasake samAna athavA joMkoM ke dvArA ghAvamese pI pI kara punaH udvamana kiye hue khUnake samAna pApapracura indriyoMke dvArA apane apane anu. rUpa bhoga bhogakara choDe hue ina pApabandhake kAraNa, ata eva kutsita sparzAdika viSayoMko, rAgadveSako baDhAte hue bhogakara kyoM apane pitA paramabrahmake sAtha sAtha apanA bhI vadha karatA hai| bhAvArtha-sparzana rasana aura ghrANa ina tInoM iMdriyoM ke viSaya bhogakara bhI phira phirase bhogane meM Ate haiN| ata eva inako bamana athavA ugalanake samAna samajhanA cAhiye / isI liye he antarAtman ! tujhako paramAtmAkA putra hokara kulIna hokara usakA sevana karanA ucita nahIM hai| aisA karaneme terA, tere pitA-paramAtmA dona kA hI ghAta hotA hai| yahA~para bahirAtmapariNatiko antarAtmAkA ghAta aura zuddha mvarUpase cyuta karAkara AtmAko rAgadveSayukta banAnA paramAtmAkA ghAta samajhanA caahiye| indriyoMke dvArA anAdi kAlase lagI huI avidyAkI vAsanAke vazase aneka vAra chinna ho gaI haiM durA zAeM jisakI aise cittakI viSayAsaktiko haTAte hue usa yogyatAkI vidhikA upadeza dete haiM jisase ki parama padakI prApti ho sakatI hai : tattadgocarabhuktaye nijamukhaprekSINyamUnAndriyA,NyAsedu kriyase'bhimAnadhana bhozvetaH kayA'vidyayA / pUryA vizvacarI kRtin kimimakairabaistavAzA tato, vidhaizvayacaNe sajatsavitari sve yauvarAjyaM bhaja // 42 // he nibiDa abhimAnake puMja mana ! kyA tujhako yaha bAta mAluma hai ki apane apane una pratiniyata iSTAniSTa viSayoMkA anubhava karanemeM svAdhIna vRttiko dhAraNa karanevAlI ina indriyoMkA upasthAtA tujhako kisa avidyAne bagadiyA hai ? aura he kuzala he guNadoSoMke vicAra tathA smaraNAdi karane meM pradhAna ! sambaddha evaM adhyAya 595 I
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanagAra vartamAna tathA pratiniyata rUpAdi viSayoMko hI grahaNa karanevAlI ina raMka indriyoM pe kyA terI vaha AzA jo ki sampUrNa jagatako kavalita karalenevAlI hai, pUrNa ho sakatI hai ? nahIM, kamI nahIM / ata eva apane apane pitA paramabrahmake vizvamAtrake aizvaryakA bhoktA samasta vastuvistArakA adhipati rahate hue tujhako yauvarAjya-zuddha nijAtmAke anubhavakI yogyatArUpa kumArapadakA hI sevana karanA caahiye| ekatvavitarka avIcAranAmaka zukladhyAnameM sthira honA caahiye| indriyoM ke viSaya, jisa samayameM unako bhogA jAtA hai, usI eka kSaNameM ramaNIya mAluma hote haiM kintu anantara samayameM hI unakA atyaMta kaTu anubhava hone lagatA hai, isa bAtako batAte hue aura sAtha hI isa bAtaka bhI jJAna karAte hue ki ve AvirbhUta hokara anantara samayameM hI tRSNAmeM punaH navInatAko uddhRta kara svayaM tirobhRta hojAte haiM / ata eva tRSNAsaMtApako utpanna karanevAle aura kSaNabhaMgura haiN| phira bhI jo ajJAnI loka ina viSayoMke hI liye apane sammukha vipattiyoMko bulAte haiM unakI kRtipara apazoca prakaTa karate haiM: sudhAgavaM kharvantyAbhimukhahRSIkapraNayinaH, kSaNaM ye tepyUvaM viSamapavadantyaGga viSayAH / ta evAvirbhUya praticitaghanAyAH khalu tiro, bhavanyandhAstebhyopyahaha kimu karSanti vipadaH // 43 // apane apane viSayoMko grahaNa karaneke liye utsuka huI indriyoM ke sAtha yathAyogya - apane apane anurUpa paricaya rakhanevAle jo viSaya amRtake bhI garvakA khaNDana karadete haiM-phalataH jo sevana karate samaya amRtase bhI adhika ramaNIya mAlUma paDate haiM aise atyaMta uttama gine jAnevAle puSpamAlA strI candana prabhRti viSaya bhI anta meM sevanakSaNake bAda hI moha mUrchA aura saMtApAdiko utpanna kara jahara hI ugalate haiN| isake sivAya ye AvirbhUta hokara -upabhogyatAko dhAraNa karake kSaNabharake bAda hI bhogopabhogakI gRddhiko baDhAkara tirobhUta-vilIna hojAte adhyAya
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ amagAra haiM- upabhogake yogya nahIM rhte| isa prakAra tattvadRSTime ye viSaya ApAtamAtra ramaNIya kiMtu paripAkakaTu aura tRSNAsaMtApake janaka tathA kSaNabhaMgura hI haiN| hAya phira bhI mAluma nahIM, ye andhe-tattvasvarUpase anabhijJa loka. ina viSayoM ke liye apane sanmukha vipattiyoMko kyoM bulAte haiM ? jaisA ki kahA bhI hai ki Arambhe tApakAn prAptAva'tRptipratipAdakAn / ante sudustyajAn kAmAn kAmaM kaH sevate sudhIH // jo ArambhameM saMtApa karanevAle haiM aura jo prApta hokara bhI atRpti-asaMtoSako jAhira karanevAle haiM tathA jinakA antameM bhI choDanA kaThina hai aise Adi madhya aura anta sarvadA hI AtmAko saMkliSTa banAnevAle ina viSayoMkA, aisA kauna vivekI hogA jo ki sevana karanA cAhe / ye viSaya isa loka aura paraloka donoM hI jagaha AtmAkI caitanyathAktiko AcchAdita karane vAle haiM, isa bAtako prakaTa karate haiM: kimapIdaM viSayamayaM viSamativiSamaM pumAnayaM yena / prasabhamabhibhUyamAno bhave bhave naiva cetayate // 14 // yaha viSayarUpI viSa apUrva athavA alaukika hI hai jo ki atizaya viSama--atyaMta kaSTakara aura aisA vilakSaNa hai ki jisase sahasA marchita huA yaha jIva bhavabhavataka-ananta payaryAyoMmeM bhI saceta nahIM ho sktaa| bhAvArtha--svasaMvedanakA anubhava karanevAlA bhI jIva ina viSayoMke prasAdase aise vaibhAvika bhAvoMko prApta ho jAtA hai ki jisase vaha phira ananta bhavataka bhI jJAnacetanAkA lAbha nahIM kara sakatA / ata eva jo sAdhu jJAnace. tanArUpa amRtakA pAna karanekI icchA rakhate haiM unakeliye isa viSayarUpa viSase virata honA hI zreyaskara hai| Upara apahRtasaMyamako uttama madhyama aura jaghanya isa taraha tIna prakArakA batAyA hai| usameMse uttama | prakArase indriya parihArarUpa apahRta saMyamako bhAvanAkA viSaya banAneke liye upadeza dekara madhyama aura ja. baghyAya
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 199 adhyAya dhanya rUpase bhI usakI bhAvanA karanekeliye upadeza denekA upakrama karate haiM: sAmyAyAkSa jayaM pratizrutavato me'mI tadarthAH sukhaM, lipsorduHkhavibhIlukasya sucirAbhyastA ratidveSayoH / vyutthAnAya khalu syurityakhilazastAnutsRjed durata,-- stadvicchedana nirdayAnatha bhajetsAdhUnparArthodyatAn // 45 // du:khoMse atizaya DaranevAle aura sukhako prApta karane kI icchA rakhanevAle tathA upekSAsaMyamako siddha karakeliye indriyavijaya svIkAra karanevAle - indriyoM ko vaza karanemeM pravRtta hue mere nikaTavartI ye indriyoM ke viSaya kSaNamAtrameM rAga yA dveSako utpanna kara sakate haiM / ata eva ina sampUrNa viSayoM ko dUra hI se choDadenA ucita hai / athavA jo isa prakAra se viSayoMke choDadenemeM asamartha hai usako una cirakAla ke dIkSita sAdhuoM kI sevA karanI cAhiye jo ki ina viSayoMkA viccheda karane meM atyaMta nirdaya aura dUsaroMkA prayojana siddha karaneke liye sadA udyata rahA karate haiM / bhAvArtha- saMyama ke uttama madhyama jaghanya tInoM bhedoM kA svarUpa pahale likhA jA cukA hai; jisameMse uttama bhedakA Upara acchI taraha varNana kiyA jA cukA hai| jisameM ki antarvRttike dvArA hI AtmAko viSayoMse pRthak rahanA dikhAyA gayA hai| kiMtu yahAMpara pahale vAkyameM madhyama saMyamakA aura dUsare vAkyameM jaghanya saMyamakA upadeza hai kyoMki pahale vAkyameM bAhya vRttike dvArA AtmAse viSayoMke dUra karanekA upadeza hai aura dUsare vAkya meM guruoMke nimitta unako pRthak karanekA upadeza hai / svayaM hI viSayoM ko dUra karanerUpa madhyama apahRtasaMyamakA pAlana karanekeliye sAdhuoMko udyata karate haiM:mohAjjagatyupekSyepi chettumiSTetarAzayam / tathAbhyastArthamujjhitvA tadanyArthaM padaM vrajet // 46 // 599
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra yaha sampUrNa carAcara jagat vastutaH upekSaNIya hI hai, isameM na to koI vAstavameM rAgakA hI viSaya hai aura na dveSakA hI phira bhI isameM jo iSTAniSTa vAmanAkI pravRtti hotI hai so kevala moha-ajJAnakA hI kArya hai / ata eva saMyumake abhilASiyoMko cAhiye ki ve usakA dUra karanekeliye usa padako, jisameM ki iSTAniSTatayA punaH punaH viSayoMkA sevana kiyA jAtA hai; choDakara usa padakA Azraya leM jahA~para ki sampUrNa viSaya iSTAniSTa vAsanAse sarvathA alipta haiN| manako vikSipta karadenevAle indriyaviSayoMke dUra karanemeM kuzala guru AdikoMkA abhinandana karate haiM: cittavikSepiNokSArthAn vikSipan dravyabhAvataH / vizvArAT soyamityAyairbahu manyeta ziSTarAT // 47 // rAgadveSAdiko udbhUta kara manameM kSobha utpanna karadenevAle dravya aura bhAvarUpa-bAhya aura antaraGga indriyoMke viSayoMkA acchI taraha parityAga karAnemeM kuzala ziSTarAdkA uttama puruSa 'yaha jagannAtha hai-sampUrNa jagatake adhIzakI taraha zobhAyamAna honevAlA hai' yaha kahakara atyaMta sammAna karate haiM / bhAvArtha-tattvArthoMkA zravaNa yA grahaNa Adi karake jinhoMne aneka guNoMkA sampAdana kiyA hai aise ziSTa puruSoMmeM jo unake adhIzakI taraha zobhAyamAna hotA hai usako ziSTarAT kahate haiM / aise puruSake prasAdase hI manako kSubdha banAnevAle samasta viSaya dUra kiye jA sakate haiN| ata evaM Arya. puruSoM ke dvArA vaha saMsArake svAmIke samAna atizaya sammAnita hotA hai| . iMdriyasaMyamakI taraha prANiparihArarUpa apahRta saMyama bhI uttama madhyama aura jaghanya isa taraha tIna prakAra kA batAyA hai| inakA vistRta rUpase varNana karate haiM - bAhyaM sAdhanamAzrito vyasuvasatyannAdimAnaM svasAda - bhUtajJAnamukhastadabhyupasRtAn jantUnyatiH pAlayan adhyAya
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ | dharma anagAra svaM vyAva| tataH satAM namasitaH syAt tAnupAyena tu, svAnmArjan mRdunA priyaH pratilikhannapyAdRtastAdRzA // 48 // jJAna aura cAritrakI kriyAoMko apane adhIna rakhanevAlA aura unake bAhya sAdhana prAsuka vasatikA tathA ana pustakAdi mAtrako hI grahaNa karanevAlA jo saMyamI una prAsurU bhI vasatikA AdimeM devAt Akara paDa jAnevAle jIvajantuoM ke viyoga yA upaghAta AdikA vicAra na karake svayaM apaneko hI unase alaga rakha kara una jIvoM kI rakSA karatA hai vahI uttama prANiparihArarUpa apahRta saMyamakA pAlaka samajhA jAtA hai| aise saMyamIkI sAdhujana bhI pUjA karate haiM / kiMtu jo sAdhu isa taraha apane ko hI una jIvoMpe pRthak na rakhakara apane zarIrAdike Upara Akara paDajAnevAle una jIvoMkA ukta pAca guNoM se yukta komala pIchI Adike dvArA mArjana kara ke unakI rakSA karatA hai vaha madhyama prANiparihArarUpa apahRta saMyamakA pAlana karanevAlA mAnAgayA hai aura usa ko satpuruSa baDI premakI dRSTise dekhate haiM / tathA jo yati usa tarahakI pIchI na milanepara usake samAna kisa.. bhI dUsarI komala vastuse una jIvoMkA zodhana karatA hai vaha jaghanya prANiparihArarUpa apahRta saMyamakA pAlana karanevAlA mAnAgayA hai aura vaha bhI satpuruSoMkeliye AdaraNIya hotA hai| apahRta saMyamako baDhAnekelie ATha prakArakI zuddhikA upadeza dete haiM: bhikSeryAzayanAsanavinayavyutsargavAGmanastanuSu / tanvannaSTasu zuddhiM yatirapahRtasaMyamaM prathayet // 49 // mikSA IryA zayanAsana vinaya vyutsarga aura mana vacana kAya ina ATha viSayoM meM saMyamiyoMko niravadyatA baDhAte hue apahRta saMyamako baDhAne kA prayatna karanA cAhiye / kyoMki ina zuddhiyoM ke nimittase hI saMyamakI vRddhi ho sakatI hai| bhikSAzuddhikA varNana piNDazuddhike prakaraNa meM karacuke haiN| phira bhI yahAMpara itanA vizeSa samajhalenA cAhi adhyAya
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 602 ye ki muniyoM kI mikSA gocAra akSamrA udarAgnizamana bhrAmarI aura zvabharaNa isa taraha pAMca prakArakA mAnI hai| gauke samAna bhakSaNa karane ko gocAra kahate haiN| jisa prakAra gau apane prayoktAke saundarya AdikI tarapha nirIkSaNa na karake aura ucita svAda vagairahakI bhI apekSA na karake jaisA kucha prApta hojAtA hai usIko nirvizeparUpase grahaNa kiyA karatI hai, usI prakAra jo sAdhu dAtAke guNoM kI parIkSAmeM na lagakara aura na AhArake svAda athavA ucita saMyojanA AdikI hI apekSA karake yathAprApta bhojanako prAga karatA hai usakI isa mikSAko gocAra kahate haiN| gADhIkA pahiyA jisa kASThapara ThaharA rahatA hai usako kisI na kisI sneha-taila Adi se oMganA paDatA hai| kyoMki usake oMge vinA bAjhepe bharI huI gADhI abhISTa sthAnataka pahuMca nahIM sktii| usI prakAra AyuSyAdiko sthira rakhane keliye aura ratnatrayarUpa gugoMke bhArase pUrNa zarIrarUpI gADhIko abhISTa sthAna taka pahuMcAne ke liye jo yathAvidhi kisI bhI nirdoSa AhArakA grahaNa karanA usako akSamrakSaNa kahate hai| jisa prakAra khajAnemeM Aga lagajAnepara kisI bhI jalo usako bujhAyA jAtA hai| usameM yaha jala pavitra hai aura yaha apavitra hai aisA vicAra nahIM kiyA jAtA / isI prakAra udarAgni ke prajvalita honepara usako zAnta karanekeliye jo yaha sarasa hai yA yaha virasa hai aisA vicAra na karake AhAra grahaNa kiyA jAya usako udarAgniprazamana kahate haiM / jisa prakAra bhramara puSpako kisI bhI prakAra kI pIDA na dekara usase AhAra grahaNa karatA hai usI prakAra jo muni dAtAko kisI bhI tarahase bAdhita na karake usase AhArya sAmagrIko grahaNa karatA hai, usakI bhikSAko bhrAmarI kahate haiN| jisa prakAra kacarA vagairahakA khyAla na karake jisa kisI bhI taraha gaDheko bharadiyA jAtA hai usI prakAra yaha svAdu hai yA yaha asvAdu hai aisA vicAra na karake yathAprApta bhojanake dvArA jo udararUpI garekA bharadenA usako zvabhrapUraNa kahate haiN| yo vyutsarga aura vacana ina tIna prakArakI zuddhiyoM kA varNana samitiyoMke prakaraNameM AcukA hai, aura zayanAsana tathA vinaya zuddhikA varNana Age calakara tapake prakaraNa meM kreNge| ata eva yahA~para inake duharAnekI AvazyakatA nahIM hai| rahI manaHzuddhi so usakA svarUpa isa prakAra hai ki karmoMke kSayopazamase utpanna honevAlI aura rAgAdike udrekase rahita tathA jisameM mokSamArgakI rucike dvArA atizaya nirmalatA prApta ho cukI hai aisI 'adhyAya
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 601 adhyAya mAzuddhiko manaHzuddhi kahate haiN| sampUrNa zuddhiyoM meM pradhAna isI zuddhiko mAnA hai / kyoMki cAritrakA prakAza isase ho sakatA hai / jaisA ki kahA bhI hai ki: sarvAsAmeva zuddhInAM bhAvazuddhiH prazasyate / anyathA liGgayate patyamanyathAliGga yate patiH || sabameM prazasta bhAvazuddhi hI ginI gaI hai| kyoMki dekhate haiM ki mAtA jo saMtAnakA AliGgana karatI hai. usameM aura patikA jo AliGgana karatI hai usameM ekasI krivAke rahate hue bhI pariNAmoMkA bar3A bhArI antara hai / zarIra kI aisI ceTAko kAyazuddhi karate haiM jo ki vastra bhUSaNa aura saMskArAdine sarvathA rahita ho tathA bAlakake samAna yathAjAta rUpase yukta kiMtu jisameM kisI bhI prakAra se aGgakA vikAra nahIM pAyA jAtA, tathA jisake dekhate hI logoM ko aisA jAna paDe mAnoM yaha mUrtinAn prazama hI hai| aisI kAyazuddhi hI amayapadakA kAraNa ho sakatI hai| kyoMki isake honepara apane ko dUsarese ora dUsare ko apanese kisI bhI taraha bhaya nahIM ho sakatA / yadyapi ina ATha zuddhiyoM kA varNana samiti Adi ke prakaraNa meM AjAtA hai phira bhI usakA yahAMpara pRthak varNana jo kiyA hai usakA abhiprAya yahI hai ki bAla yA azakta bhI muni atyaMta duSkara bhI saMyamakA pAlana karanemeM sadA prayatnazIla bane raheM / isa prakAra apahRta saMyamakA varNana karake kramaprApta upekSA saMyamakA athavA usake dhAraNa karanevAlekA svarUpa batAte haiM:-- temI matsuhRdaH purANapuruSA matkarma klRptodayaiH, svaH svaiH karmabhirI retAstanumimAM mannetRkAM muddhiyA / 603
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra cazcamyanta imaM na mAmiti tadAbAdhe triguptaH parA, kliSTayotsRSTavapurbudhaH samatayA tiSThatyupekSAyamI // 5 // deza kAlake vidhAnako jAnanevAlA aura 'AtmA tathA zarIrake medajJAnase yukta upekSAsaMyamakA dhAraka yati mAnasika vAcika aura kAyika tInoM hI prakArake vyApAroMkA acchI taraha virodha karake tathA zarIrameM sarvathA mamatva kA parityAga karake upadrava karanevAle athavA hiMsAdika jIvajaMtuoM ke dvArA aneka prakArakA duHkha diyA jAnepara bhI unako kisI bhI.tAhakA kleza nahIM detA kiMtu sadA samatA pariNAmoko hI dhAraNa kiyA karatA hai / kisI bhI padArthako vaha iSTa yA aniSTa samajhakara usameM rAga yA dveSa nahIM karatA / kyoMki vaha socatA hai ki ye vyAghradika jo mere isa zarIrakA ugratAke sAya aura bArabAra makSA karate haiM po vicAre samajhate haiM ki yaha zarIra hI maiM huuN| kiMtu aisA nahIM hai, meM isa zarIrakA kevala prayoktA huuN| jisa prakAra kahAra yadi beMgIko DhotA hai, to usako usakA prayoktA kahA jA sakatA hai| para beMgIko hI kahAra nahIM kahA jA sakatA / isI prakAra maiM bhI isa zarIrakA vAhaka mAtra huuN| zarIra hI maiM nahIM kahA jA sakatA / kiMtu ye vicAre mere zarIrako hI mujhe samajhakara bhakSaNa kara rahe haiN| so inako yaha ajJAna hai / tathA isameM inakA koI aparAdha bhI nahIM hai / kyoMki mere hI pUrvasaMcita upa. ghAtAdi karmake udayakA sAhAyya pAkara phara de sakanevAle apane pUrvArjita paravAtAdi kauke udayase prerita hokara ye aisA kara rahe haiN| kiMtu zuddhadravyadRSTi se yadi dekhA jAya to inameM aura mujhameM kaI antA nahIM hai| ye mere hI samAna haiN| kyoMki "sabve suddhA hu suddhaNayA" zuddha svarUpakI apekSAse sabhI jIva zuddha haiN| athavA ye mere upakArI mitra hI haiN| kyoMki pitA Adi paryAyoMko dhAraNa kara isa anAdi saMsArake bhItara kamI na kabhI inhoMne merA upakAra hI kiyA hogA / jaisA ki kahA bhI hai kiH 1-upavAta aura paraghAta donoM karma sAtha hI udayameM Akara phala de sakate haiM / jo ghAta karanevAlA hai usake paraghAta prakRtikA aura jisamA ghAta ho usake upavAta prakRtikA udaya hotA hai /
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagAra sarve tAtAdisaMbandhA nAsan ysyaangginonggimiH| savairanekadhA sArddha nAsAva'Gga thapi vidyate // ataeva mujhase sarvathA bhinna zarIrakA yadi ye bhakSaNa karate haiM to bhale hI kge| merI isase kyA hAni lAbha hai| kyoMki svasaMvedanake dvArA jisakA pratyakSa ho sakatA hai aise TaMkotkIrNa eka jJAyakamAvasvabhAva AtmAkA to ye kucha bhakSaNa kara hI nahIM rahe haiN| zarIrake nimittase yaha kevala vyavahAra hai ki merA bhakSaNa kara rahe haiN| vAstavameM to jo AtmasvarUpakI tarapha lIna ho rahA hai usakA bAhya duHkhoMkI tarapha lakSya bhI nahIM jAtA / aura na unase usako kisI prakArake duHkhakA anubhava hI hotA hai / jaisA ki kahA bhI hai: AtmAnuSThAnaniSThasya vyvhaarbhiHsthiteH| jAyate paramAnandaH kazcidyogena yoginaH / / Anando nirvahatyucaM karmendhanamanAratam / nacAsauM vidyate yogI bahiHkheSvacetanaH / / AtmadehAntarajJAnajanitAlhAdanirvRtaH / tapasA duSkRtaM ghoraM bhujAnopi na khidyate / / saMyamakA varNana karake taporUpa dharmakA vyAkhyAna karate haiM / yaha dharma upekSAsaMyamakI siddhikA kAraNa hai| ata eva jo sAdhu usakA pAlana karate haiM unako vaisA karanekeliye adhika utsAhita karate haiM: upekSAsaMyamaM mokSalakSmIzleSavicakSaNam / labhante yamino yena taccarantu paraM tpH|| 51 // saMyamiyoMko svAdhyAya aura dhyAnasvarUpa utkRSTa tapakA anuSThAna avazya hI karanA cAhiye / kyoMki kevalajJAnAdi ananta catuSyarUpa mokSalakSmIkA AliGgana karAnemeM catura datake samAna isa upekSAsaMyamakI prApti isa tapake prasAdase hI ho sakatI hai| . adhyAya
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 6.6 isa makAra tapodharmakA nirUpaNa karake kramaprApta tyAgadharmakA varNana karate haiM:-- zaktyA doSaikamUlatvAnivRttirupadheH sadA / tyAgo jJAnAdivAnaM vA sevyaH sarvaguNAgraNIH // 52 // sampUrNa parigraha rAgAdika doSoMke utpanna karaneme pradhAna kAraNa haiM / ata eva sAdhuoMko zaktike anusAra unakA tyAga hI karanA cAhiye / isIko dAna kahate haiM / athavA jJAnAdike deneko bhI dAna kahate haiN| ata eva maniyoMko isakA bhI niraMtara abhyAsa karanA cAhiye / kyoMki yaha dAna dharma sampUrNa guNoMmeM pradhAna mAnA gayA hai| yahAMpara yaha prazna ho sakatA hai ki dAna aura utsarga tathA zA~ca ina tInoM meM kyA antara hai ? kyoMki tInoM jagaha para parigrahake choDanekA hI upadeza diyA jAtA hai| ucara--tyAga aura utsarga meM aniyata kAla aura niyatakAlakA antara hai| kyoMki apanI zaktike anusAra aniyata kAla ke liye parigraha ke choDaneko tyAga aura niyata kAla keliye sampUrNa parigrahoMke choDaneko utsarga athavA kAyotsarga kahate haiN| isI prakAra zauca aura dAnameM asanihita aura sanihita viSayoMke choDanekI apekSAse bheda hai| asabhihita viSayoM meM bhI jo karmake udayase gRddhi huA karatI hai zaucadharmameM usakA bhI parityAga kiyA jAtA hai| kiMtu dAnadharmameM sannihita-nikaTavartI hI viSaya choDe jAte haiN| yaha paraspasmeM bheda samajhanA caahiye| dUsare sampUrNa dAnoMke mAhAtmyakI apekSA jJAnadAnakA mAhAtmya adhika hai isa bAtako prakaTa karate haiM: dattAcchama kilaiti bhikSurabhayAdA tadbhavAdbheSajA,. dA rogAntarasaMbhavAdazanatazvotkarSatastadinam / adhyAya 606
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 607 adhyAya jJAtvA bhavanmudo bhavamudAM tRpto'mRte modate, taddAtuMstirayan grahAniva ravirbhAtItarAn jJAnadaH // 53 // abhayadAnAdikA phala jaisA kucha Agama meM batAyA gayA hai vaha prasiddha hai| abhayadAna ke prasAdase sAdhuko sukha prApta hotA hai usako kisIse bhI bhaya nahIM ho sakatA / kiMtu yaha phala usako jyAdese jyAde usI eka bhavakeliye prApta ho sakatA hai| isI prakAra auSadhake dAnase rogakI nivRttirUpa phala bhI tabhItakakeliye mila sakatA hai jaba taka ki aura koI dUsarA roga utpanna nahIM hojAtA / tathA AhAradAnase bhI sAdhuko jyAde se jyAde usI eka dina keliye audaryazAntilAbha phala mila sakatA hai, adhika nahIM kiMtu tatkSaNa Ananda utpanna karanevAle jJAna ke prasAda se sAdhu saMsAra ke sampUrNa sukhoMmeM tRptilAbha kara kRtakRtya hokara amRtapada meM jAkara virAjamAna hojAtA hai aura vahA~para nityasukhase AlhAdita rahA karatA hai / ata eva jisa prakAra sUrya zeSa sampUrNa nakSatroMko apane prakAzake dvArA tirohita kara sabake Upara prakAzita hotA hai usI prakAra jJAnakA dAna karanevAlA sAdhu bhI apane mAhAtmyase abhaya bheSaja aura bhojana tInoMhi prakArake dAna karanevAloMko adhaHkRta kara detA hai / bhAvArtha - dAna cAra prakArakA mAnA hai, abhaya, auSadha, AhAra, aura jJAna / inameMse AdikI tIna vastueM yadi sAdhuoM ko dI jAMya to unase unako utanA lAbha nahIM ho sakatA jitanA ki jJAnake prasAdasa ho sakatA hai| kyoMki AtmAkA vAstavika kalyANa jJAnahIse ho sakatA hai| ataeva jJAnake dAnakA mAhAtmya bhI itara dAnoMke mAhAtmyakI apekSA utkRSTa hI mAnA gayA hai / kramaprApta AkiMcanya dharmakA svarUpa batAneke abhiprAyase usakA pAlana karanevAloMko jo utkRSTa tathA adbhuta phala prApta huA karatA hai usako prakaTa karate haiM / akiJcano'hamityasmin padhyakSuNNacare caran / tadadRSTacaraM jyotiH pazyatyAnandanirbharam // 54 // 607
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ mujhase sambandha rakhanevAle ye zarIrAdika bhI mere nahIM haiM aise AkiMcanya dharmarUpa aura apUrva-jinakA ki pahale kabhI bhI anubhava nahIM kiyA hai, AtmasvarUpakI prAptike upAyameM vihAra karanevAlA sAdhu usa Ananda rasase pUrNa eka TotkIrNa jJAyaka bhAvasvabhAva AtmajyotikA anubhava karatA hai jo ki pahale kabhI bhI anubhavameM nahIM AsakI hai| ___ bhAvArtha- AtmAse sarvathA asambaddha parigrahoMkI to bAta hI kyA, sambaddha zarIrAdika parigrahameM bhI saMskArAdiko choDakara " ye mere haiM" isa tarahake mR rUpa pariNAmoMkA tyAga karanA isako AkiMcanya dharma kahate haiN| brahmacarya dharmakA svarUpa batAte haiM:caraNaM brahmaNi gurAvasvAtantryeNa yanmudA / caraNaM brahmaNi pare tattvAtantryeNa varNinaH // 55 // adhyAya ___maithuna karmase sarvathA nivRtta varNIkI Atmatatvake upadeSTA guruoMkI prItipUrvaka adhInatA svIkAra kara kI gaI pravRttiko athavA jJAna aura AtmAke viSaya meM svataMtratayA kI gaI pravRttiko brahmacarya kahate haiM / bhAvArthajo caturtha vratako svIkAra karanevAlA sAdhu vyavahArase adhyAtmaguruoMkI aura paramArthase apanI AtmAkI hI adhInatA svIkAra karake prItipUrvaka vyavahAra karatA hai vahI utkRSTa aura svacchanda jJAnakA anubhava karatA hai / isa prakAra daza dhokA varNana karake aMtameM ina sabhIke sAtha uttama vizeSaNa lagAnekI AvazyakatA aura gupti Adise inakA pRthak varNana karanekA kAraNa batAte haiM: guptyAdipAlanArthaM tata 9vApoddhRtaiH pratikramavat / dRSTaphalaniyaMpekSaiH kSAntyAdibhiruttamairyatirjayati // 56 //
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma anagAra pUrvakRta doSoMke nirAkaraNako pratikramaNa kahate haiM / jisa prakAra gupti samiti aura vratoMkA pAlana karanekeliye pratikramaNakA pRthak ullekha kiyA gayA hai upI prakAra unakA pAlana aura rakSaNa Adi karaneke liye kSamAdikose pRthak varNana kiyA gayA hai / jo sAdhu khyAti lAbha pUjA Adi aihika-dRSTa phalakI apekSA na rakhakara ina u. ttama kSamA Adi daza dharmoM ke dvArA sadA zuddhopayogameM prayatnazIla banA rahatA hai vaha sarvotkRSTa padako prApta karaletA hai| isa prakAra daza dharmokA nirUpaNa karake, isa adhyAyakI AdimeM taparUpI samudra ke tIrtharUpameM jinakA nideza kiyA hai una anuprekSAoMkA varNana kramaptApta hai / jina mumukSuoMkA citta niraMtara ina anuprekSAoMke cintavanameM lagA rahatA hai unako mokSamAgeke aneka vighnoMse yukta rahate hue bhI kisI bhI prakArakA pratyavAya-aparAdha nahIM laga sktaa| ata eva unakA niraMtara cintavana karate rahanekeliye sAdhuoM ko preraNA karate haiN| bahuvinepi zivAdhvAna yanninadhiyazcarantyamandamudaH / tAH prayataiH saMcinyA nitymnityaadynuprekssaaH|| 57 // jina anuprekSAoMse apanI matiko nirata rakhanevAle sAdhu jana mokSamArga meM aneka vinoMke upasthita hote hue bhI Anandake udrekako prApta hokara yatheccha vihAra karate rahate haiM una anityAdika bAraho anuprekSAoMkA mumukSuoMko prayatnazIla hokara zarIrAdikake viSaya meM nitya hI cintavana karate rahanA caahiye| Ayu kAya indriya bala yauvana AdimeM kSaNabhaMguratAkA vicAra karanese jo mohakA upamardana hotA hai usako dikhAte haiM: culukajalavadAyuH sindhuvelAvadaU~. karaNabalamamitrapremavadyauvanaM c| adhyAya 1-anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, azucitva, Asrava, saMghara, nirjarA, loka, boSidurlabha, dharmasvAkhyAtatva /
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra sphuTakusumavadetat prakSayakavratasthaM, kvacidapi vimRzantaH kiM nu muhyAnta santaH // 58 // ___ kyA ve satpuruSa kabhI bhI Ayu Adi ke viSaya meM mohako prApta ho sakate haiM ? kabhI nahIM / jo ki Ayu. Adike svarUpakA niraMtara isa prakArase vicAra karate rahate haiM ki yaha Ayu-bhavako dhAraNa karanekeliye kAraNabhUta kamavizeSa aMjalIke jalake samAna kSaNabhaMgura hai| jisa prakAra aMjalImeM bharA huA jala chidroMmeM hokara Tapaka Tapaka kara zIghra hI samApta hojAtA hai usI prakAra AyuHkarma bhI pratikSaNa udayame A Akara sahasA samApta hojAtA hai / yaha zarIra lavaNa samudrakI velAke samAna anitya hai / jisa prakAra samudrake jalakA ucchAsa sadA ekasA nahIM rahatA, jahAMtaka use baDhanA cAhiye vahAMtaka barAbara baDhatA jAtA hai aura phira jahAMtaka use ghaTanA cAhiye vahAtaka barAbara ghaTatA jAtA hai| isI prakAra yaha zarIra bhI apane pramANataka barAbara dhAtu upadhAtuoMke dvArA baDhatA jAtA hai aura usake bAda kramase ghaTakara kSINa ho jAtA hai / indriyoMkA sAmarthya-viSayagrahaNa karanekI zAkte zatruoMke premake samAna hai kyoMki ucita upacAra honepara bhI ye vyabhicAra hI prakaTa karatI haiM / jisa prakAra yogya AsanAdi dekara anukUlatAkI tarapha unmukha kiyA huA bhI zatru prema vighaTita hAnemeM samayakI apakSA nahIM rakhatA usI prakAra indriyAM bhI pathya AhAra vihArake dvArA supuSTa kI jAnepara bhI apanI sAmarthya ke choDane buddhi ke aArAdhako DhUMDhA karatI haiN| yaha yauvana khile hue phUla ke samAna zIghra hI vikArako prApta hojAnevAlA hai| jisa prakAra phUla khilate hI kucha kSaNakeliye apanI manoharatA dikhAkara kSaNamAtrameM hI kumalA jAtA hai usI prakAra yaha yauvana bhI kucha kSaNoM ke liye camatkAra dikhAkara murajhA jAtA yA vikArako prApta hojAtA hai / isa prakAra ye Ayu zarari indriya aura yauvana sabhI kSaNabhagura haiN| inhoMne sarvathA naSTa hone kA utkRSTa vrata le rakkhA hai| ata eva inakA nimUla pralaya avazyambhAvI hai| bhAvArtha-Ayu Adi antaraGga padArthoM kI kSaNabhaGgatAkA niraMtara cintayana karanevAlA mumukSu unameM kabhI bhI mohita nahIM ho sakatA-una viSayoM meM kabhI bhI usake mamaccabuddhi utpanna nahIM ho sakatI, aura na unake adhyAya
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAraM viSayameM usako nityatAkA hI pratyaya ho sakatA hai / isa prakAra Ayu Adi antaraGga padArthoM kI kSaNabhaMguratAkA vicAra karake saMpatti Adi bAhya padArthokI bhI anityatAko prakaTa karate haiM: chAyA mAdhyAnhikI zrIH pathi pathikajanaiH saGgamaH saGgamaH svaiH khArthAH svapnekSitArthAH pitRsutadayitA jJAtayastoyabhaGgAH / sandhyArAgonurAgaH praNayarasasRjAM hAdinIdAma vaizyaM, bhAvA: sainyAdayonyepyanuvidadhati tAnyeva tadbrahma duhmaH // 19 // emaar' lakSmI sthira rahanevAlI nahIM hai, vaha madhyAnhakAlakI chAyAke samAna kSaNamAtrakeliye apanA prakAza dikhAkara tirobhUta hojAnevAlI hai / isI prakAra aura bhI dRSTAMta va dArthAta samajhane cAhiye / jaise bandhu bAndhavoMke sAtha saMyoga bhI aisA hI hai jisa tarahase ki mArgameM pathikoMke sAtha kucha kSaNake liye saMyoga ho jAyA karatA hai| jisa prakAra mitra minna dizAoMse Akara pathikajana vizrAma ke liye eka vRkSakI chAyA meM kucha kSaNa ke liye ekatrita ho jAte haiM kiMtu thor3I hI dera bAda ve apane apane sthAnako cale jAte haiM-viyukta hojAte haiM / usI prakAra bhinna bhinna gatighA~se Aye hue jIva apane apane karmake anusAra AyukA upabhoga karanake liye eka hI kula yA jJAtimeM kucha kSaNa ke liye ikaDe ho jAte haiM aura usake bAda apane apane karma ke anusAra bhinna bhinna gatiyoM meM cale jAte haiM / ataeva bandhuvAndhavoMkA saMyoga mArgameM honevAle pathikasaMyogake samAna kSaNabhaMgura hai / indriyoM ke viSaya bhI svapnameM dekhe hue padArthoke samAna akiMcitkara hI haiN| kyoMki jisa prakAra svapnameM dekhe hue padArtha usa samaya dekhane mAtrake hI haiM, nidrA khulate hI saba vilIna hojAnevAle haiN| unase koI bhI vAstavika kArya siddha nahIM ho sakatA / usI prakAra indriyoM ke viSaya mI upabhogake samaya meM hI manohara mAluma par3anevAle haiN| usake bAda unase koI bhI prayojana siddha nahIM ho sakatA / mAtA pitA lar3akA lar3akI aura strI Adi jitane kuTumbI jana haiM ve
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra saba bhI jalakallolake samAna kSaNabhaMgura hI haiN| jisa prakAra jalakI kallola apanA camatkAra dikhAkara kSaNamAtrameM tirobhUta ho jAtI hai usI prakAra kuTumbI jana bhI kucha kAlataka Thaharakara vilIna ho jAte hai| premarasako hI sadA pragaTa karanevAle mitra prabhRtikA anurAga bhI sandhyAkAlake rAyake kI samAna hai / jisa prakAra sandhyAke samaya kucha hI kSaNoM meM AkAzameM kaI vA~kA vilakSaNa 2 pariNamana ho hokara sahasA vilIna ho jAtA hai, usI prakAra mitrajanoMkA prema bhI kucha samayataka hI apanA rUpa dikhAkara tirohita hojAtA hai| pUjyatA aura AjJApabhRtikA aizvarya bhI vijalI ke camatkArakI taraha kSaNapAtra meM hI naSTa hojAnevAlA hai| adhika kahAM taka kaheM. senA, hAthI, ghoDe, stha, paidala, mahala bagIcA Adi jitane bhI bAhya padArtha haiM ve saba isa kSaNabhaMguratAkA hI anusaraNa karate haiN| ataeva hame ina sampUrNa kSagavinamvara padArthoM kA parityAga karake AtmA aura zarIrake bhedajJAnarUpa brahmako svAbhAvika Anandase pUrNa karanA hI ucita hai| isa prakAra antaraGga aura bAhya-sambaddha aura asambaddha dono hI prakArake padAmi nazvaratAkA vicAra karate rahanese Asakti nahIM hotI aura unake bhoga kara chor3a denepara-viyogakAla meM phirase unako bhoganeke liye duSpariNAma bhI nahIM hote| azaraNatAkA nirUpaNa karate haiM:tattatkarmaglapitavapuSAM labdhavallipsitArtha, manvAnAnAM prasabhamasuvatprodyataM bhaktumAzAm / yadvadvAya trijagati nRNAM naiva kenApi daivaM, tadvanmRtyurghasanarAsikastad vRthA trANadainyam // 60 // . masi kRSi Adi karmoMne jinake zarIrako niHsatva karaDAlA hai aura jo abhISTa padArtha ke viSayameM samajhate haiM ki yaha to hamAre hAthameM hI hai aise manuSyoMkI prANoM ke samAna AzAkA-bhaviSya padArthoM ke prApta karanekI adhyAya 612
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra AkAMkSAkA balAtkAra upamardana karadene ke liya udyukta hue daiva-pUrvakRta azubha karmako dUra karaneke liye kyA tInoM lokameM bhI koI samartha hai ? nahIM! isa trilokImeM cetana yA acetana aisI koI bhI zakti nahIM hai jo ki pUrvasaMcita karmakA nivAraNa kara ske| manuSya bhaviSya ke liye aneka prakArakI AzAeM bAMdhatA hai kiMtu pUrvakarma udayameM Akara haThAt usameM vighna DAla detA hai / jisa prakAra koI bhI indrAdika yA mantrAdika karmakI zaktise nahIM roka sakate usI prakAra Ayu bhI anivArya hI hai / saMsArI jIvamAtra ke prANokA saMhAra karanemeM udyukta hue mRtyukA bhI koI nivAraNa nahIM kara sktaa| jaba ki yaha bAta hai-deva aura mRtyu donoMkA hI nirAkaraNa nahIM ho sakatA taba rakSaNa yA zaraNake liya kisIkA bhI anusaraNa karanA yA kisIka sAmane dInatA prakAzita karanA vyartha hI hai| kyoMki na to koI mere bhAgya meM parivartana kara sakatA hai aura na merI mRtyuko hI roka sakatA hai / ye dono kArya avazyambhAvI haiM ataeva inake liye dhairyakA avalambana lenA hI satpuruSoMko ucita hai| cakrI ardhacakrI indra yA yogIndra koI bhI kyoM na ho, kAlakA pratIkAra nahIM kara sakatA; isa bAtakA niraMtara cintavana karate rahanevAlA mukSu kisI bhI bAhya vastumeM mohita nahIM ho sakatA / isa bAtako prakaTa karate haiM: samrAjAM pazyatAmapyabhinayati na ki svaM yamazcaNDimAnaM, zakrAH sIdanti dIrdhe ka na dayitavadhUdIrghanidrAmanasye / A kAlavyAladaMSTrAM prakaTa taratapovikramA yoginopi vyAkoSTuM na kramante tadiha bahiraho yat kimapyastu kiM me // 61 // yaha yamarAja balatkAra prANoMkA haraNa karalenevAlI apanI krUratAkA abhinaya bhalA kahAM kahAMpara nahIM dikhAtA hai, sampUrNa pRthvIkA upayoga karanevAle cakravartI baiThe hI rahate haiM aura unake sAmane yaha krUra kAla unake 1-karmANyudIryamANAni svakIye samaya sati / pratiSaddhaM na zakyante nakSatrANIva kenacit / / adhyAya 613
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 614 adhyAya putrAdikoM ke prANoMkA saMhAra kara hI DAlatA hai; para ve kucha nahIM kara sakate, dekhate hI rahajAte haiN| apanI priyatamA vadhuoM ke maraNase utpanna hue cirakAlIna - sAgaroMtaka ke duHkha se kyA ye indrAdika duHkhI nahIM hote 1 hote hI haiN| kyoMki devAGganAoMkI Ayu palyopama aura indroMkI Ayu sAgaropama huA karatI hai ata eva jisa prakAra sAgara - samudra meM aneka lahareM utpanna hokara vilIna hojAtI haiM usI prakAra eka indrakI AyumeM aneka deviyAM utpanna ho ho kara Ayu pUrNa karajAtI haiN| una sabake viyogakA duHkha indroMko AyuHparyaMta bhoganA paDatA hai| isIliye to kahate haiM ki yaha yamarAja bhalA kisako duHkhakara abhinaya nahIM dikhAtA ? kadAcit koI samajhegA ki cakravartI yA indra yadi yamarAjakA mukAbilA nahIM kara sakate to na sahI; para utkRSTa tapasyA se utpanna hue parAkramake dhAraka yogezvara usakA pratIkAra avazya kara sakate hoNge| so aisA bhI nahIM hai| hameM yaha baDe duHkha ke sAtha kahanA paDatA hai ki bhujaMga athavA siMhake samAna kAlakI bhayaMkara DADhakA pratirodha atizayita aura jagadvikhyAta tapovikramakI zaktiko dhAraNa karanevAle RSigaNa bhI nahIM kara sakate / unhe bhI kAlakavalita honA hI paDatA hai / ata eva he tatvajJAna meM praSaNa mahArSayo / tuma aisA vicAra karo ki ina bAhya padArtha zarIrAdikoMmeM jarA maraNa yA vyAdhi Adi kucha bhI hotA raho, isase merA kyA nukasAna ? kucha nahIM / jaisA ki kahA bhI hai ki: na me mRtyuH kuto bhItirna me vyAdhiH kuto vyathA nAhaM bAlo na vRddhohaM na yuvaitAni pudgale // jIbonya: pudgalazcAnya ityasau tattvasaMgrahaH / yadanyaducyate kiMcit sostu tasyaiva vistaraH || mattaH kAyAdayo bhinnAstebhyo'hamapi tattvataH / nAhameSAM kimapyasmi mamApyete na kiMcana / Adhi vyAdhi mRtyu aura bhaya tathA bAla vRddha aura yuvA Adi avasthAeM merI AtmAmeM nahIM, pudgalameM hotI haiN| jIva dUsarA padArtha hai aura pudgala dUsarA padArtha hai| jina jina ina bhinna vastuoMkA nirUpaNa kiyA 614
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 615 jAtA hai ve saba pudgalakI hI avasthAeM haiN| tattvadRSTi se yadi dekhA jAya to zarIrAdika mujhase aura maiM zarIrAdikase sarvathA bhinna huuN| meM inakA koI nahIM aura ye mere koI nhiiN| isa prakArase jo nitya hI azaraNatAkA vicAra karatA rahatA hai usa viraktabuddhike kisI bhI sAMsArika padArthameM mamatvabuddhi utpanna nahIM hotI kiMtu Atmapratyaya yA svAvalambanakA bhAva dRDha hotA hai aura sarvajJake mArgameM prIti utpanna hotI hai| saMsArAnuprekSakA varNana karate haiM: -- tacced duHkhaM sukhaM vA smarAsi na bahuzo yannigodAhamindraprAdurbhAvAntanIconnatavividhapadeSvA bhavAdbhaktamAtman / tatkiM te zAkyavAkyaM hataka pariNataM yena nAnantarAti, jhAnte bhuktaM kSaNepi sphurati tadiha vA kvAsti mohaH sagarhaH // 62 // he Atman ! anAdi kAlase lekara abataka anaMta vAra tene jo nigodase lekara ahamindratakakI nIca aura UMca nAnA prakArakI paryAyoM meM sukha yA duHkha jo kucha bhogA hai usakA tujhe smaraNa kyoM nahIM hotA ? jisa prakAra nIca sthAnoM meM tU nigodataka pahuMcA aura vahAM tene duHkhoMkA anubhava kiyA usI prakAra UMca sthAnoM meM bhI aneka bAra tene ahamindratakakI paryAyoMko dhAraNa kiyA aura vahAMpara sAMsArika sukhoMkA bhI anubhava kiyA / para tajhe na to una nIca sthAnoMke bhoge hue duHkhoMkA hI smaraNa hotA hai aura na una UMca sthAnoMke sukhoMkA hii| isakA kyA kAraNa hai ? he durAtman ! kyA niranvaya kSaNika vAdarUpa bauddha siddhAntake vacana tereM ekatAnatAko prApta ho gaye haiM ? kyA kSANika siddhAntake anusAra pUrva paryAya sarvathA naSTa hokara aba sarvathA nayA padArtha hI utpanna adhyAya 1-samabhavamahamindro'nantazo'nantavArAn, punarapi ca nigoto'naMtazo'ntanivRttaH / kimiha phalamamuktaM tadyadacApi mokSye, sakalaphalavipatteH kAraNaM deva deyAH //
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 16 huA hai ? pUrva paryAya to kyA, isI paryAyameM tU pratikSaNa naSTa ho ho kara navIna hI utpanna ho rahA hai ? anya. thA abhI thoDe hI samaya pahale jina sukhoM aura duHkhoMko tene bhogA thA unakA bhI tujhe smaraNa kyoM nahIM hotA? athavA ThIka hI hai, isa lokameM prANimAtrako nigalajAnevAle mohako kyA kisI bhI prANIke viSayameM glAni hotI hai ? nahIM / yahI kAraNa hai ki tujhako una duHkhakara yA sukhakara sthAnoMkA smaraNa nahIM hotA, athavA hokara bhI unakI taraphase tujhe upekSA nahIM hotI / kyoMki mohake prasAdase jIva aisA mUJchita rahatA hai jisase ki saMsA rake vAstavika svarUpakI tarapha usakA lakSya hI nahIM jaataa| saMsArakI duravasthAkA svayaM vicAra karanekeliye upadeza dete haiM: anAdau saMsAre vividhavipadAtaGkanicite, muhuH prAptastAM tAM gatimagatikaH kiM kimavaham / aho nAhaM dehaM kamatha na mitho janyajanakA,dyapAdhi kenAgAM svayamapi hahA svaM vyajanayam // 63 // adhyAya iSTaviyoga aura aniSTasaMyogake dvArA Akara prApta honevAlI nAnA prakArakI vipattiyoM aura unase | honevAle klezoMse atyaMta bhare hue isa anAdi saMsArameM usake duHkhoMse chUTanekA koI bhI upAya na pAkara bhalA kauna kaunasI gatiko maiMne aneka vAra nahIM pAyA hai ? nAraka tiryak aura manuSya Adi sabhI gatiyoMmeM to maiMne bAra cAra bhramaNa kiyA hai / tathA kaunasA aisA zarIra hai ki jisako maiMne dhAraNa nahIM kiyA, sivAya usake ki jo samyaktvake sahacArI puNyakarmake udayase hI prApta hotA hai / aura to kAle gore choTe moTe UMce nIce Adi a neka prakArake varNa aura saMsthAnake prAyaH sabhI zarIroMko maiMne dhAraNa kiyA hai| isI prakAra aisA kaunasA jIva hai ki jisake sAtha maiMne pitA putrAdike sambandhakI upAdhi nahIM pAI hai ? jisa jIvakA kabhI putra huA hUM to kabhI usIkA pitA bhI huA hUM, kabhI sevaka huA hUM to kabhI svAmI bhI huA huuN| aura yadi kabhI mojya huA hUM to kabhI usIkA
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhojaka bhI huA hai| isa prakAra prAyaH jIvamAtrake sAtha meM sabhI vaimAvika mAvoMko pAcukA hUM / hAya aba mujhe una duHkhamaya avasthAoMkA smaraNa honese paTA kaSTa hotA hai / para maiMne apane Apa hI to apaneko duravasthAjoMne paTakA thaa| isa barahase vicAra karanevAlA manuSya saMsArake duHkhoMse udvigna hokara usako choDanekI tarapha pravRtti karatA hai| kramaprApta ekatvAnupekSAkI vidhi batAte haiN|kiN prAcyaH kabidAgAdiha saha bhavatA yena sAdhyeta sadhyaGa, prettyehatyopi kopi saja durabhimati saMpadIvApadi svAn / sadhIco jIva jIvannanubhavasi paraM tvoparnu saheti, zreyohazcApakatuM majasi tata itastatphalaM tvekakastvam // 64 // he Atman ! kyA pUrvabhavakA putra mitra yA bahina bhAI AdimeM se koI bhI isa bhavameM tere sAtha AyA hai| jisako ki dekha karake yaha anumAna kiyA jA sake ki isa bhavakA bhI koI paramavataka tere sAtha jA sakegA / jaba ki aisA nahIM hai-dRSTAMta keliye bhI parabhavase sAthameM AyA huA koI bandhu bAndhava nahIM milatA to yaha kisa taraha mAnA jA sakatA hai ki isa bhavake dRSTa janoMmeMse bhI koI tere yA kisIke bhI sAtha jA sakegA? ata eva inake viSayamai tujhako jo mithyAjJAna baiThA huA hai ki ye mere haiM so usa durabhinive ko choDade / he jIva ! kyA tene bIte hue kabhI isa bAtakA anubhava kiyA hai ki jinako tU apane samajhatA hai ve terI sampattikI taraha vipattimeM bhI kamI sahAyaka hue hai ? nahIM / kyoMki jaba tere jIte jI yaha hAla hai ki saMpatti ke rahate hue to ye saba terA sAtha dete haiM para vipattiko dekhakara dUra hI bhAgajAte haiN| taba maranepara sAtha denekI to bAta hI kahA~ / he vAtman ! yaha nizcaya samajha ki inameMse tere sAtha jAnevAlA koI bhI nahIM hai| hAM, puNya aura pApa jinakA ki tene hI saMcaya kiyA hai unameMse terA upakAra karanekeliye puNya aura apakAra karanekeliye pApa kA koI sAtha jA meM bhI kamI mAta e kamI kA mithyAjJAna dRSTa janoM
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ anudhAra 618 adhyAya 6 parabhavataka tere sAtha avazya jaaygaa| kiMtu unakA sukha aura duHkharUpa phala isa lokakI taraha paraloka meM bhI tujhe akele ko hI bhoganA paDegA / usako bhI koI bAMTa nahIM sktaa| ata eva yaha nizcaya mAna ki saMsArake bhItara nAnA yoniyoM meM paryaTana aura puNyapApake sukhaduHkharUpa phaloMkA anubhava tujhe akele ko hI karanA paDatA hai usameM terA bhAgIdAra kabhI kahIM bhI aura koI bhI nahIM ho sakatA / vAstava meM AtmA ke sAtha jAnevAlA koI bhI nahIM hai, isa bAtako prakaTa karate haiM: - yadi sukRtamamAhaMkArasaMskAramaGgaM, padamapi na sati pretya tat ki porthAH / vyavahRtitimireNaivArpito vA cakAsti, svayamapi mama bhedastattvatoramyeka eva // 65 // jisameM ki mamakAra aura ahaMkArakA saMskAra dRDha pratyaya janmase hI kiyA gayA hai aisA yaha zarIra hI jaba ki paraloka ke liye mere kyA kisI ke bhI eka Daga bhI sAtha nahIM jAtA hai taba strIputrAdika aura ghana ghA nyAdika jo ki sarvathA hI bhinna dIkha rahe haiM; kisa taraha sAtha jA sakate haiN| ata eva merA aura inakA bhedanizcita hai / athavA merA bheda hI svayaM apane svarUpako dikhA rahA hai ki meM andhakArake samAna yA netrarogake samAna vyavahAra naya - upacArase hUM na ki nizvaya nayase / nizcayanayase to maiM eka hI hUM mujhameM jJAna sukha duHkha Adi paryAyoMkI apekSA meda nahIM hai| maiM sadA eka caitanya rUpameM hI rahanevAlA hUM / isa prakAra ekacA vicAra karanevAle mumukSuke svajana yA parajana kisI meM bhI rAgadveSa kI udbhUti nahIM hotI, vaha niHsaGga hokara mokSameM pravRtta hotA hai| anya bhAvanA atizayita phalako dikhAkara usake viSaya meM pralobhana utpanna karate hue usakA varNana karate haiM: dhama 618
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra nairAtmyaM jagata ivArya nairjagatsaM, . nizcinvannanubhayasiddhamAtmanopi / madhyastho yadi bhavasi svayaM viviktaM, svAtmAnaM tadanubhavan bhavAdapaiSi // 66 // ..." ahaM" yA " maiM" aisI jisameM pratIti hotI hai usako AtmA kahate haiM / yaha pratIti antastattvameM hI hotI hai, zeSa sampUrNa jagatameM nahIM hotI / ataeva jagatakA svarUpa nairAtmya mAnA hai / he Arya! jisa prakAra jagatkA svarUpa nairAtmya hai usI prakAra AtmAkA svarUpa nairjagatya bhI hai| kyoMki vaha sampUrNa para vastuoMke grahaNase rahita hai / ataeva apana nairjagatyako anubhavasiddha nizcaya karake-isa bAtakA dRDha pratyaya karake ki merI AtmA ina sampUrNa dRzyamAna padArthope sarvathA alipta hai, yadi tU madhyastha hojAya-samasta vastuoMmeM rAgadveSarahita ho kara AtmasvarUpa meM sthira hojAya to avazya hI tU apanI AtmAkI zarIrAdi kase bhinnatAkA anubhava karate hue usako saMsAra aura zarIra donoMse hI mukta kara sakatA hai| bhAvArtha -yadi tU apanI AtmAko saMmAra aura zarIrase sarvathA bhinna samajhakara niraMtA usakA vicAra karatA rahe to avazya hI eka na eka dina terA AtmA unase rahita hojaaygaa| anyatvakI bhAvanAmeM rata rahanevAle ke apunarbhavakI jo abhilASA hotI hai yA rahanA cAhiye usako.prakaTa karate haiM bAhyAdhyAtmikapudgalAtmakavapuryugmaM bhRzaM mizraNA,TemnaH keTTakakAlikAdvayamivAbhAdApyado'nanyavat / matto lakSaNatAnyadeva hi tatazcAnyohamarthAdata,staddedAnubhavAtsadA mudamupaimyanvemi no tatpunaH // 67 // adhyAya
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ anugAra 620 madhyAna 6 yaha zarIra jo dekhane meM AtA hai so bAhya aura antaraGga do paugalika zarIroMkA joDA hai- isameM rasa raktAdika dhAtumaya odArake zarIra bAhya aura jJAnAvaraNA dikarmasvarUpa kArmeNa zarIra antaraGga hai jo ki donoMhI paugalika haiN| jisa prakAra suvarNake sAtha bAhya sthUla mala kiDDa aura antaraGga sUkSma mala kAlikA donoM hI atyaMta juDe rahate haiM usI prakAra mere sAtha ye donoM zarIra mI atyaMta juDe hue haiM - mere sAtha milakara sarvathA ekamekase homaye haiM isIliye maiM aura ve donoM abhinna sarIkhe jAna paDate haiM / kiMtu vAstava meM ye mujhase sarvathA bhinna hai kyoMki merA aura isakA lakSaNa yA svarUpa sarvathA mizra 2 hai / mai amUrta aura yaha mUrta, maiM jJAnadarzanAdi upayogarUpa cetana aura yaha ajJAnasvarUpa jar3a, maiM Anandamaya aura yaha nirAnanda, isa prakAra mujhameM aura isameM mahAn antara hai| ataeva atyaMta saMyoga kI apekSA yaha mujhase abhinna sarIkhA mAluma hote hue bhI vAstava meM mitra hI hai / ye mujhase mitra haiM maiM inase bhinna huuN| isa prakAra vAstavika medakA anubhava ho jAnese aba maiM sadA Atmika sukhameM hI magna rahUMgA, isa zarIrakA anuvartana na karUMgA / isa prakAra zarIrAdikase bhinnatAkA vicAra karanevAlA sAdhu una viSayoM meM nirIha hokara mokSake sAdhanameM satata sotsAha banA rahatA hai / para yaha prazna ho sakatA hai ki ekatvAnuprekSA aura anyatvAnuprekSAmeM kyA antara hai? kiMtu donoMkA antara spaSTa hai| ekatva bhAvanA meM to " maiM akelA hUM" isa taraha vidhirUpase cintavana kiyA jAtA hai aura anyatva bhAvanA "mujhase bhinna haiM, mere nahIM haiM, " isa taraha niSedharUpa citavana kiyA jAtA hai / ata eva donoMmeM mahAn antara hai / zarIra kI azucitA kA vicAra karAte hue AtmAko zarIrake viSaya meM jo pakSapAta lagA huA hai usakI nindA karate haiM: kopi prakRtyazucinIha zuceH prakRtyA, bhuyAnvaserakapade taca pakSapAtaH / NEESHARAANA 620
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra yadvizrasA ruciramarpitamarpitaM drAg, nyatyasyatopi muhurudvijase'Gga nAMgAta // 68 // he Atman ! candana gaMdha Adi ramaNIya aura pavitra bhI vastueM isa zarIrapara lagAI jAya to bhI ora | bAra bAra lagAnepara bhI yaha zarIra svabhAvase hI unako lagAte lagAte hI jhaTase vigADa detA hai-apavitra banA detA hai| phira bhI dekhate haiM ki svabhAvase hI zuddha aura ramaNIya tU isase udvigna-virakta nahIM hotA / ataeva mAluma hotA hai ki terA svabhAvase hI apavitra aura amanojJa isa zarIrameM jo ki usa sthAnake samAna thoDe hI samayataka Thaharaneke liye hai jahAMpara ki pathika jana rAtabhara ke liye hI vizrAma kiyA karate haiM, aparva aura baDAmArI pakSapAta hai| kyoMki yadi tujhe isameM pakSapAta na hotA to kyA tU pavitra hokara aura isakI apavitratAkA anubhava karake bhI isase | virakta na hotA avazya hotaa| zarIrake Upara cAmakA AcchAdana mAtra lagA huA hai isIliye gRdAdika mAMsabhakSI pakSI usako cotha cotha kara nahIM khAte haiM, anyathA ve isako choDate bhI nhiiN| isase siddha hai ki zarIrakI barAbara koI bhI padArtha apavitra nahIM hai| phira bhI zuddha svarUpake dekhane meM kuzala yA sthira AtmAkA AdhAra mAtra honesehI vaha pavitra bhI ho sakatA hai / ata eva azuci bhI zarIrameM samasta saMsArakI vizuddhikI kAraNatAkA saMpAdana karaneke liye AtmAko utsAhita karate haiM nirmAyAsthagayiSyadaGgamanayA vedhA na bhozceta tvacA, tata vyAdbhirakhaNDayiSyata kharaM dAyAdavat khaNDazaH / tatsaMzuddhanijAtmadarzanavidhAvagrasaratvaM nayana, khasthityekapavitrametadakhilaulAkyatIrtha kuru // 69 //
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 622 he Atman ! yaha zarIra itanA azuci hai ki yadi vidhAtA isako banAkara Uparase isa dIkhate hue camaDese ise AcchAdita na karadetA to gRddhAMdika jitane mAMsabhakSI pakSI haiM ve saba isako acchI tarahase cotha DAlate / jisa prakAra bhAI bandhu Adi dAyAda jana avibhAjya-jisakA vibhAga nahIM kiyA jA sakatA aisI bhI vastuke liye ApasameM krodha aura spardhAke sAtha laDa laDakara khaNDa khaNDa karake usa vastuko grahaNa karate haiM usI prakAra gRddha vagairaha pakSI isa zarIrake liye karate / isa prakAra yadyapi yaha azucipadArthamaya hai phira bhI isameM tU nivAsa karatA hai isaliye yaha pavitra bhI samajhA jAtA hai / ataeva atyaMta zuddha nija AtmasvarUpakA avalokana karanemeM isa zarIrako agresara banAkara sampUrNa trilokIke liye tIrthasvarUpa vizuddhikA kAraNa banA denA cAhiye / / bhAvArtha-yadyapi yaha zarIra svabhAvase apavitra hI hai kiMtu tere sambandhase pavitra bhI hai / ataeva jyoM jyoM tU pavitra hotA jAyagA tyoM tyoM yaha bhI adhikAdhika zuddha hotA jaaygaa| jisa samaya tU atyaMta nirmala nijAtma svarUkA avalokana karane lagegA usa samaya terA yaha zarIra bhI paramaudArika hokara samasta saMsArake liye tIrtharUpa hojaaygaa| kiMtu terA pavitra honA bhI isa zarIrake Upara hI nirbhara hai / kyoMki jisa utkRSTa dhyAnake balase tujhe nija zuddhAtmAkA sAkSAtkAra ho sakatA hai usakI prApti uttama saMhananavAle zarIrase hI ho sakatI hai| ata eva tujhe usako tIrtharUpa banAnA hI ucita hai| isa prakAra niraMtara cintavana karanevAlA sAdhu zarIrase virakta hokara azarIra avasthA prApta karaneke liye prayatna karane lagatA hai| . Asravake svarUpakA vicAra karane ke liye usake doSoMkA citavana karate haiM: yukte cittaprasattyA pravizati sukRtaM tadbhavinyatra yoga,dvAreNAhatya bahaH kanakanigaDavadyena zarmAbhimAne / mUrchan zocyaH satAM syAdaticiramayavetyAttasaMklezabhAve, yatvaMhastena lohAndukavadavasitacchinnamarmeva tAmyeta // 70 // adhyAya 622
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra prame jisa samaya yaha saMsArI jIva prazasta gaga yA anukampAdika pariNAmoMse yukta hotA hai usa samaya mana vacana kAyake dvArA honevAle AtmapradezaparispandarUpa yogake dvArA puNya karmakA saMcaya hotA hai| samyagdarzanAdika bhAvoMse yukta AtmAke pradezo meM rahanevAle karmaskandhoM meM sAtAvadanIya zubha Ayu zubha nAma aura zubha gotrarUpa pu. Nyakarma yogya pudgaladravyakA yogake dvArA anupraveza hotA hai| paugalika karmoMkA skandha aura bhI pudgaloMse eka kSezrAvagAha karake Apasa meM jakaDa jAtA hai / jisa prakAra suvarNakI beDhiyoMse jakaDA huA koI rAjapuruSa apane mahatvakA khyAla karake sukhakA abhimAna karatA ho| kiMtu tatvadarzI loga usapara kheda hI jAhira karate haiN| usI prakAra puNyakarma ke udayase mai sukhI isa taraha ke ammiAnameM cirakAla-palyAtaka mUrchita rahanevAlepara siddhike sAthanameM udyata rahanevAle satpuruSa kheda hI kiyA karate haiM / kyoMki yaha puNyakarma bhI jIvako balAtkAra paratantra hI banAtA hai| jisa samaya yaha jIva rAga dveSa athavA moharUpa meMkleza pariNAmoMse yukta hotA hai usa samaya mithyAtvAdika bhAvoMse yukta AtmAke pradezAmeM rahanevAle kamaskandhoMmeM ukta yogake dvArA pApakarmake yogya pudgaladravyoMkA anupraveza hotA hai| viziSTa zaktiko prapta isa pApakarmake nimittase sarvathA parAdhIna huA yaha saMsArI jIva marmavedhI pIDAoMse * i. prakAra kheda aura dInatAko prApta hotA hai jisa tarahase ki lohekI zRMkhalAoMse baMdhA huA koI sAparAdha vyakti mAntiH pIDAoma duHkhI huA karatA hai bhAvArtha - puNya aura pApa dora bhI karmoka Asrava vAstavameM AtmAkI parAdhInatAkA hI kAraNa hai aura zocanIya hI hai| ... jo mumukSu Asrava / nisAna nahIko kalyANakI prApti ho sakatI hai anyathA nahIM / jo AsavakA nirodha nahIM karate unaka imara 52613. patana hI hotA hai| aisA upadeza karate haiM: vizvAlaGkaminilyadraGgAgrimAptyunmukhaH, sadratno": madhIme bhvaambhonidhau| adhyAya
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra yogazchidrapidhAnamAdadhadurUdyogaH svapotaM naye, no cenmakSyati tatra nirbharavizatkarmAmbubhArAdasau // 7 // - anaMta catuSTayarUpa avasthAko mukti kahate haiM / jo vyakti isa avasthAko prApta karake paramAtmA banagaye haiM unhe muktikA dhAma yA Azrama samajhanA cAhiye / yaha muktidhAma sampUrNa nagaroM meM pradhAna tathA samasta AtaGkoApattiyoM aura vipattiyoMke dvArA hRdayameM honevAle kSobhoMse sarvathA rahita hai| kiMtu isa sthAnako prApta karaneke liye saMsArarUpI samudrako pAra karanA par3atA hai| ataeva jo sAdhu usa sthAnako prApta karaneke liye abhimukha hue hoM unheM mahAn udyoga karake-daza prakArake dharma aura ATha prakArakI zuddhiyoMmeM vipula utsAhako dhAraNa karake-apramatta saMyata hokara prazasta ratnoMke samUhase bhare hue-samyagdarzanAdika guNoMse paripUrNa apane AtmArUpI jahAjako usake chidroMke samAna yogoMko rokakara jinakA koI pratikAra nahIM kiyA jA sakatA aisI vipaciyoMse bhayaMkara isa saMsArarUpI samudrase pAra kara denA cAhiye / kyoMki yadi yogarUpI chidroMko rokA na jAyagA to unake dvArA jharajhara marate hue karmarUpI jalake bhArase vaha AtmArUpI jahAja saMsArasAgarameM avazya hI DUba jaaygaa| isa prakAra vicAra karanevAle sAdhuke uttama kSamAdika dharmoke viSayameM kalyANakAriNI buddhi sthira hotI hai| kramaprApta saMvara bhAvanAkA svarUpa batAneke liye usake guNoMkA vicAra karate hai: karmaprayoksaparatantratayAtmagle pravyaktabhUrirasabhAvabharaM naTantIm / cicchaktimagrimapumarthasamAgamAya, vyAmedhataH sphurati kopi paro vivekaH // 7 // . jisa prakAra loka nRtyakarmaka prayoktA naTAcAryake adhIna hokara raGgabhUmimeM naTI zRGgArAdi nAnA prakArake rasoM aura bhAvoMke adbhuta camatkArako darzakoMke sammukha prakaTa karatI huI nRtya kiyA karatI hai kiMtu jo puruSa
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra uttama puruSArthako prApta karanekeliye usakA parihAra karadete haiM unhIko vivekI-hitAhitakA vicArazIla samajhAjAtA hai usI prakAra zAnAvaraNAdi kamIka udayake vazameM paDakara AtmAkI raGgabhUmimeM aneka prakArake rasoM aura mA. voMke lokottara camatkArako parIkSakoMke sammukha prakaTa karate hue nRtya karanevAlI cetanAzaktikA utkRSTa puruSArtha mokSa athavA dharmako prApta karanekeliye parihAra karadete haiM unhIke anirvacanIya aura utkRSTa viveka-zuddhopayogameM sthiratA prakaTa ho sakatI hai| bhAvArtha-karmodayake nimittase honevAle kiMtu navIna koMke grahaNa karanemeM kAraNa AtmapradezaparispandarUpa yogakA nirodha karadenevAle hI usa zuddhopayogakI sthiratAko prApta kara sakate haiM jisase ki mokSapuruSArthakI se ddhi ho sakatI hai| koMke rokaneko athavA usake upAyoMko saMvara kahate haiM / vaha zuddha samyagdarzanAdike bhedase aneka prakAra kA hai / jo sAdhu ina prakAroMke dvArA Asravake mithyAtvAdika bhedoMkA nirodha kara detA hai usako jo azubha kamaukA saMvaraNarUpa mukhya phala aura sampUrNa sampattiyoM ke prApta karane kI yogyatArUpa AnupAGgika phala prApta hotA hai usako batAte haiM mithyAtvapramukhIdvaSabalamavaskandAya dRpyadvalaM roDu zuddhasudarzanAdisubhaTAn yuJjan yathAsvaM sudhIH / duSkarmaprakRtIne durgatiparIvartekapAkAH paraM, .niHzeSaH pratihanti hanta kurute svaM bhoktumutkAH zriyaH // 73 // jisa prakAra pratipakSiyoMke Upara vijaya prApta karanekI icchA rakhanevAlA koI bhI vidyAvinItamati nAyaka una zatruoMke balakA nirodha karaneke liye ki jinake parAkramakA ahamahamikAse aura garvake sAtha baDhanA apane mahatvako naSTa karadeneke liye ho, yathAyogya subhaToMkI yojanA karatA hai-jaise zatrukI tarapha yoddhA hoM vaise hI adhyAya
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra vIra yoddhAoMkI yojanA hI apane yahAM bhI karaletA hai / kyoMki aisA karanepara vaha dAridrayAdi duHkhoMkA phala bhugA. nevAle sampUrNa amAtyAdikoMkA nAza kara detA hai| itanA hI nahIM kiMtu apane Upara vijayalakSmI athavA abhyudaya saMpattiyoMko utkaNThita bhI banA letA hai / isI prakAra jo vicArazIla mumukSu apane zuddhAtmasvarUpakA ghAta karaneke liye baDha rahA hai parAkrama jinakA aise mithyAtvaprabhRti zatruoMke balakA nirodha karanekeliye yathAyogya zuddha samya. gdarzanAdika subhaToMkI yojanA karatA hai / vaha na kevala narakAdikoMmeM paribhramaNa karanA hI hai phala jinakA aisI sampUrNa pApaprakRtiyoMko hI naSTa kastA hai, kiMtu harSake sAtha kahanA paDatA hai ki vaha deveMdra-narendrAdikoMkI vibhUtiyoM athavA mokSalakSmIko bhI apanA upabhoga karanekaliye apane Upara utkaNThita banAletA hai| bhAvArtha-jo sAdhu samyagdarzanake dvArA mithyAtvakA, jJAnake dvArA ajJAnakA, samiti dvArA aviratikA, saMyamake dvArA indriyAsaMyamakA, vratoMke dvArA prANAsaMyamakA, utsAhake dvArA pramAdakA aura kSamAke dvArA krodhakA tathA mArdavake dvArA mAnakA yA Arjavake dvArA mAyAkA athavA zaucake dvArA lomakA tathA isI prakAra anya mI yathAyogya upAyoMse Asravake bhedoMkA nirodha karadetA hai; usake sampUrNa pApakarmoM kA nAza ho jAtA hai aura abhyu - dayoMkI siddhi hotI hai| aisA vicAra karate rahanevAlA sAdhu niraMtara saMvara karane prayatnazIla manA rahatA hai| nirjarAke svarUpakI vicAra karaneke liye usakA phala pragaTa karate haiM: yaH svasyAvizya dezAn guNaviguNatayA bhrazyataH karmazatrUn, kAlenopekSamANaH kSayamavayavazaH prApayaMstaptukAmAn / dhIrastaistairupAyaiH prasabhamanuSa jatyAtmasaMpadyajasraM, taM bAhIkazriyoGka zritamapi ramayatyAntarazrIH kaTAkSaH // 74 // adhyAya
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra jo mumukSu samyagdarzanAdika guNoMkI viguNatA-mithyAdarzanAdirUpa pariNatike dvArA apane pradezoMkauke dvArA malImasa hue cetanAke aMzoMmeM anupraveza karake yathAsamaya svayaM bhraSTa hote hue-udayameM Akara aura phala dekara AtmAse sambandha choDakara nirjIrNa hote hue karmarUpI zatruoMkI upekSA karadetA hai, aura jo karma apanA phala deneke liye unmukha haiM unakA una una anazana avamaudarya vRttiparisaMkhyAna Adi prasiddha upAyoMke dvArA khaNDa khaNDa karake prayogapUrvaka kSaya kara detA hai. tathA parISaha aura upasagoMke dvArA kSobhako prApta na hokara AtmasampattimeM hI niraMtara Asakta rahatA hai usake tapotizayakI gRddhirUpa bAhya lakSmIkI godameM baiThe rahanepara bhI usase antaraGga lakSmI--anantajJAnAdivibhRti kaTAkSoMke dvArA ramaNa kiyA karatI hai| bhAvArtha-jo sAdhu yathAsamaya svayaM pakakara galanevAle kA~kI saMvarapUrvaka nirjarA kara detA hai tathA aupakramika karmoMkA aMzataH kSaya karatA hai usa tapastrIko zIghra hI antaraGga lakSmI prApta ho jAtI hai| / nirjarA do prakArakI huA karatI hai-eka bandhasahabhAvinI, dUsarI sNvrshbhaavinii| pahale prakArakI nijarI anAdikAlase hotI ArahI hai / usake phalako kahate hue dUsare prakArakI nirjarAkA phala jo AtmadhyAna hI hai usakeliye pratijJA karate haiN| : bhojaM bhojamupAttamujjhati mayi bhrAntalpazAnalpazaH, svIkurvatyapi karma nUtanamitaH prAk ko na kAlo gtH| saMpratyeSa mano'nizaM praNidadhe'dhyAtmaM na vindanbahi,duHkhaM yena nirAsravaH zamarase manjanbhaje nirjarAm // 75 // adhyAya 627 avataka merA jo kAla vyatIta huA hai usake pratyeka kSaNameM maiMne saMcita koka bhoga bhogakara choDe to thoDe paraMtu anAdi mithyAtvake saMskArake vazameM paDakara zarIra aura AtmAmeM ekatvakA nizcaya karake navIna
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 628 kamoMkA grahaNa adhika pramANa meM kiyaa| aba taka mere bandhasahabhAvinI hI nirjarA huI hai jisase ki pratyeka kSa NameM karmoMkI jitanI nirjarA huI thI usakI apekSA kahIM adhika karmoMkA bandha hotA rahA hai / kyoMki narakAdi| koMmeM karmake vazase honevAlI abuddhipUrvaka nirjarAkA nAma hI akuzalAnubaMdhinI prasiddha hai / isa prakAra abatakakI nirjarAkA phala bandha hI rahA hai / ata eva ava maiM svasvarUpakA pratyakSa hojAnepara apane manako AtmasvarUpameM hI niyukta rakkhUgA / jisase ki parIpaha aura upasargAdikoMke dvArA honevAle duHkhoM kI tarapha be khabara rahakara aura pUrvakRta azubha karmoMke AsravakA nirodha karake tathA prazamasukhameM nimagna rahakara karmoM ke ekadeza kSayarUpa nirjarAko kara sakU~ / isa saMvarasahabhAvinI nirjarAko hI kuzalAnuvandhinI bhI kahate haiN| yaha parISahA~kA vijaya karanepara hotI hai / ata eva isakeliye AtmasvarUpakI tarapha hI manako sadA pravRtta rakhanA cAhiye / kyoMki aisA karane se hI bAstavika karmoMkI nirjarA aura prazamasukhakI prApti ho sakatI hai| isa prakAra nirjarAke guNa aura doSoMkA vicAra karanevAlA sAdhu kuzalAnubandhinI nirjarAkekiye pravRtta huA karatA hai / lokAnuprekSA kramaprApta hai / ata eva loka aura alokake svarUpa kA nirUpaNa karake usakA vicAra karanese | jo nijAtmasvarUpake prApta karane kI yogyatA utpanna hotI hai usako batAte haiM: jIvAdyarthacito divardhamurajAkArakhivAtAvRtaH, skandhaH khetimahAnanAdinidhano lokaH sadAste svayam / tan madhyetra surAn yathAyathamadhaH zvAbhrAMstirazcomitaH, koMdarcirupaplutAnadhiyataH siddhayai mano dhAvati // 7 // jahAMpara jIvAdika padArtha dekhanemeM AveM usako loka kahate haiM / bahutase loga samajhate haiM ki yaha loka zUkarakI DAipara yA gaukI pUMchapara athavA kachuekI pAThapara yA zeSa nAgake phaNapara ThaharA huA hai| koI koI sama adhyAya
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ jhate haiM ki yaha sadAse nahIM hai-kabhI na kabhI kisI na kisIne isako banAyA thA aura kabhI naSTa bhI ho jAyagA kiMtu yaha bAta nahIM hai, yaha sadAse aura svayaM AkAzameM ThaharA huA hai / kabhI kisIne isako na todhAraNa hI kiyA aura na utpanna hI kiyA hai / yaha jIva pudgala dharma adharma aura AkAza kAla ina chaha dravyoMse vyApta hai| athavA ina chaha dravyoMke samUhako hI loka samajhanA cAhiye / Adhe mRdaMgako khaDA rakhakara usake mukhapara pUrA mRdaMga khaDA karanese jaisA AkAra bane vaisA hI isa lokakA AkAra hai / athavA isa lokake tIna bheda haiM / adholaka Urdhva loka aura madhya loka / vetrAmanake AkAra adholoka, mRdaMgake AkAra Urdhva loka, aura jhallarIke AkAra madhyaloka hai / yaha sampUrNa loka ghanodadhi dhanavAta aura tanuvAta ina vAtavalayoMse isa prakAra sarvatra veSTita hai jaise ki tIna tvacAoMse vRkSa veSTita rahA karatA hai / sampUrNa dravyoMkA samudAyarUpa yaha loka atyaMta mahAn hai / isameM UMcAI, moTAI aura cauDAI tInoM bAteM pAI jAtI haiM / isa ghanarUpa AkArase lokakA kula vistAra tInasau tetAlIsa rAjUkA hotA hai / isa prakAra atyaMta vipula yaha loka sRSTi aura saMhArase sarvathA rahita hai / jaisA ki kahA bhI hai ki: loo akiTTimo khalu aNAiNihaNo shaavnnibNdho| jIvAjIvehiM phudo savvAgAsa'vayavo Nicco / isa lokake adho bhAgameM naraka haiM, jahAMpara karmoM ke udayarUpa Agnise saMtapta nArakI nivAsa karate haiN| Urdhva bhAgameM svarga haiM jahA~para ki vaimAnika deva rahate haiM / ye deva bhI jJAnAvaraNAdi pApakarmoMkI udayAnise dagdha hI rahA karate haiM / madhyalokameM asaMkhyAta dvIpa samudroMmese DhAI dvIpa aura do samudroMkA manuSyakSetra hai jisakA pramANa 15 lAkha yojanakA hotA hai| manuSya isI kSetra meM rahate haiN| karmodayake saMtApase ye bhI bace hue nahIM haiM / ye bhI tApatrayase pIDita hI haiM / inake sivAya tithaMca jIva sarvatra bhare hue haiN| vaimAnika devoMke sivAya zeSa devoMke sthAna bhinna sthAnoMmeM haiM / nAgakumArAdika nava prakArake bhavanavAsI deva isa pRthvIke khara bhAgameM rahA karate haiM, asura kumAra aura rAkSasa paMka bhAgameM rahA karate haiM / tathA vyaMtaroMkA nivAsa citrA aura vajrA pRthvIke saMdhisthAnase lekara meruparyanta aura tiryak bhI sarvatra hai / jyotiSI devoMkA sthAna isa bhUmise sAtasau nabbhe yojana Upara jAkara AkAzameM hai| adhyAya
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra isa prakAra jo sAdhu isa lokake svarUpakA aura usameM sarvatra yathAyogya sthAnoMmeM rahanevAle kiMtu kA~dayakI agnise sadA saMtapta rahanevAle deva nArakI manuSya aura tiryaMca jIvoMkA dhyAna karatA hai usakA mana siddhike liye dauDane lagatA hai| vaha isa lokake bAhara siddhakSetra-lokake agrabhAgako athavA nija-AtmasvarUpa kSetrako pAnekA vicAra karane lagatA hai / ataeva mumukSu sAdhuoMko isa lokake svarUpakA vicAra niraMtara karate rahanA caahiye| jo sAdhu lokake svarUpakA bhale prakAra vicAra karatA rahatA hai usake saMvegaguNakI siddhi hotI hai| jisase ki mukti prApta karanekI sAmarthya usameM prakaTa hojAtI hai / isI bAtako batAte haiM: lokasthiti manasi bhAvayato yathAvadU, duHkhaartdrshnvijRmbhitjnmbhiiteH| saddharmatatphalavilokanaraJjitasya, sAdhoH samullasati kApi zivAya zaktiH // 77 // isa prakAra sAdhu jo uparyukta lokake svarUpakA apane manameM bAra bAra aura yathAvat vicAra karatA rahatA hai usako duHkhoMse pIDita rahanevAle lokoMkA avalokana karaneke kAraNa saMsArase bhaya utpanna hotA hai jisase ki zuddhAtmAke anubhavarUpa zreSTha dharma tathA usake paramAnandarUpa phalameM usako anurAga hotA hai / isa saMsArase mIrutArUpa saMvega aura dhamake anurAgase hI usa sAdhuke mokSako prApta karaneke liye vaha zakti prakaTa hojAtI hai jo ki alaukika tathA anirvacanIya hai| jo isa prakAra niraMtara vicAra karatA rahatA hai usake tatvajJAnakI vizuddhi huA karatI hai| kramaprApta bodhidurlabha anuprekSAkA varNana karate haiM: jAtotraikena dIrgha ghanatamasi paraM svAnabhijJo'bhijAnan, badhyAya
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma banagAra 631 jAtu dvAbhyAM kadAcitribhirahamasakRjjAtucitkhaizcaturbhiH / zrotrAntaiH karhicicca kvacidapi manasAnehasIdRGnaratvaM, prApto bodhi kadApaM tadalamiha yate ratnavajanmasindhau // 78 // . maiMne ata eva AtmastrarUpase anabhijJa rahakara para padArthoMko hI apanA samajhA / isI liye cirakAla taka maiM mithyAtvarUpa nibiDa andhakArase vyApta nigotAdi sthAnoMmeM ekedriya hokara utpanna huA aura isI taraha anaMtakAla maine vahAMpara vyatIta karadiyA / kabhI kabhI sparza aura usa guNase pradhAnatayA yukta paradravyako AtmasvarUpa samajhakara maiM laTa vagairaha dvIndriya jIvasthAnoMmeM bhI utpanna huthaa| aura cirakAlataka una andhakAramaya sthAnoMmeM hI banA rahA / isI prakAra anaMta vAra pipIlikAdi sthAnoM meM bhI maiM utpanna huA jahA~para ki sparzana rasana aura ghrANa ye tIna hI indriyAM pAI jAtI haiM / aneka vAra zrotrendriyako choDakara vAkI cAra indriyoMse yukta bhrama. rAdika paryAyoMmeM bhI maiM utpanna huaa| kadAcit zrotrendriyase bhI yukta kiMtu manase rahita goraharAdi asaMjJI paMceMdriya paryAyoMmeM bhI mai utpanna huA / isI prakAra aneka vAra saMjJI paMcendriya bhI huA, kadAcita manuSya bhI huaa| kiMtu ina sabhI paryAyoMmeM maiM AtmasvarUpase parAGmukha hI rhaa| maiMne para padArthoM ko kabhI sparzapradhAna kabhI sparzarasanadhAna kabhI sparzarasagandhapradhAna to kamI sparzarasagaMdhavarNa cAro guNoMse yukta pudgaladravyako hI apanA svarUpa smjhaa| prAyaH vinA icchAke kiMtu kabhI kamI---manuSyAdi paryAyoMmeM icchAsahita bhI maiM utpanna huA paraMtu mithyAtvake nibiDa aMdhakArameM hI par3A rahA / kyA maiMne kabhI bhI isa uttama kula prazasta jAti Adise yukta manuSya paryAyako pAkara ratnatrayako bhI pAyA hai ? nahIM, kabhI nhiiN| kyoMki jisa prakAra samudra meM bahumUlya ratnakA milanA atyaMta durlabha hai usI prakAra saMsArameM isa ratnatrayakA pAnA bhI atyaMta durlabha hai / ata eva janmamaraNarUpa isa saMsArasamudra meM isa durlabha ratnatrayako hI pAnekA mujhe yatheSTa prayatna karanA cAhiye / yadi pAyA huA yaha ratnatraya kadAcit pramAdase kSaNake liye bhI chUTa gayA to usI kSaNameM aise kamA. kA bandha hogA ki jinakA udaya hote hI mujhe unake vazameM paDakara duHkhoM aura klezoMkA hI anubhava karanA pddegaa| 631 adhyAya
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 632 adhyAya 6 phira usa ratnatrayakA milanA aura bhI adhika kaSTasAdhya ho jAyagA / isI bAtako batAte haiM:-- duSprApaM prApya ratnatrayamakhilajagatsAramutsArayeyaM, cetprajJAparAdhaM kSaNamapi tadaraM vipralabdhokSadhUrteH / tatkicitkarma kuryAdanubhavamavatklezasaM klezasaMvid, bodhervinde vArtAmapi na punaranuprANanAsyAH kutastyAH // 79 // sampUrNa saMsAra meM sAramRta aura durlabha isa ratnatrayako pAkara yadi maiMne prajJAparAdhako nahIM choDA aura kSaNamAtra keliye bhI usako pramAdarUpa AcaraNako dhAraNa kiyA to avazya hI maiM ina iMdriyarUpI dhUrtoMse ThagA jAUMgA aura zIghra hI mereM usa dAruNa karmakA saMcaya hogA ki jisake udayase hone vAle klezaM aura saMkleza donoM kA hI mujhe anubhava karanA paDe / ina bhAvoMkA anubhava karanepara samyagdarzanAdikA punarujjIvana to kahAM, usakI bAta bhI maiM na pA sakUMgA / ata eva ratnatrayako pAkara mujhe prati samaya aisI sAvadhAnatA rakhanI cAhiye ki jisase kSaNamAtrake liye bhI vaha chUTa na jAya / bhAvArtha - eka nigoda zarIra meM siddharAzise anaMtaguNe jIva rahA karate haiN| aise hI sthAvara jIvoMse yaha sampUrNa loka khacAkhaca bharA huA hai| isameM trasatA paMceMdriyatva manuSyatva deza kula indriya Arogya aura saddharbhakI saMpattikA prApta karanA uttarottara kaThina hai; taba ukta sampUrNa bAtoMkA milanA to aura bhI kaThina hai| kiMtu ina saba bAtoMke milanepara bhI samAdhi maraNakA honA bahuta hI kaThina hai| ratnatrayakA phala bhI samAdhi maraNa hI hai / ata eva samyagdarzanAdikakA prApta hojAnA bhI samAdhi maraNake hojAnepara hI saphala ho sakatA hai / isa prakAra ratnatrayakI durlabhatAke vicAra karate rahaneko hI bodhidurlabhAnuprekSA kahate haiM / jo sAdhu isa prakAra niraMtara vicAra karatA rahatA hai vaha usakI rakSAmeM sAvadhAna rahatA hai| vaha durlabha ratnatrayako pAkara eka kSaNake liye bhI aisA pramAda nahIM karanA cAhatA jisase ki usakI raMcamAtra bhI malinatA ho sake / 632
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 633 kramaprApta dharmasvAkhyAtatva nAmakI bArahavIM anuprekSAkA varNana karanekeliye kevali bhagavAna ke dvArA nirUpita aura tIna lokameM advitIya maMgalarUpa tathA sampUrNa lokameM uttama dharmake prakaTa honekI AzA karate haiM: lokAloke raviriva karairullasan satkSamAdyaiH, khadyotAnAmiva ghanatamodyotinAM yaH prabhAvam / doSocchedaprathitamahimA hanti dharmAntarANAM, sa vyAkhyAtaH paramavizadakhyAtibhiH khyAtu dharmaH // 8 // sampUrNa padArthokI vizeSatAoMko spaSTatayA prakAzita karane meM kuzala aura utkRSTa jJAnake dhAraNa karanevAle sarvajJa bhagavAnne caudaha guNasthAnoM meM gati Adika caudaha mArgaNAsthAnoMmeM jo AtmatatvakA vicAra hotA hai usako athavA vastuoMke yathAvat svarUpako vyavahAra aura nizcaya dono hI nayoMse samIcIna dharma batAyA hai / maiM cAhatA hUM ki sabhI jIvoMke tathA mere bhI yaha dharma udabhUta ho aura sadA prakAzamAna banA rhe| kyoMki mithyAtvarUpI nibiDa andhakArameM nAma mAtrako prakAza karanevAle khadyotoMke samAna vedAdinirUpita dharmoMke mAhAtmyako naSTa karanevAlA dharma yahI hai| jisa prakAra sUryakA prakAza honepara khadyotoMkA prakAza naSTa hojAtA hai usI prakAra isa dharmake prakaTa hote hI itara dharmoMkA mahatva hRdayameMse naSTa hojAtA hai / aura jisa prakAra sUrya apanI kiraNoMke dvArA cakavA caka ke AlApoMko ullasita kiyA karatA hai usI prakAra yaha dharma bhI apane uttamakSamA mArdava Arjava Adi kiraNoMke dvArA bhavya jIvoMke antaraGgameM sambagdarzanako prakAzita kiyA karatA hai / jisa prakAra sUryakA mahatva rAtriko naSTa karadenemeM prakhyAta hai usI prakAra isa dharmakA mAhAtmya mI rAgadveSAdika doSoMke nirmUla karanemeM pradvisa hai| ahiMsA hI eka aisA dharma hai ki jisakA phala akSaya sukha hai / ata eva isa dharmako hI sabase adhika durlabha, sampUrNa zabdabrahma-siddhAMta vacanoMkA prANa samajhanA cAhiye / isI bAtako prakaTa karate haiM: adhyAya
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ anaMgAra 634 sukhamacalamahiMsAlakSaNAdeva dharmAd, bhavati vidhirazeSopyasya zeSo'nukalpaH / iha bhavagahanesAveva dUraM durApaH, , pravacanavacanAnAM jIvitaM cAyameva // 1 // antaraGgameM rAgadveSAdikA utpanna na honA isako ahiMsA kahate haiN| avinazvara sukhakI prApti isa a. hiMsAdharmase hI ho sakatI hai / isake sivAya satyavacana acaurya pravRtti aura brahmacarya Adi jina jina dharmokA AgamameM vidhAna kiyA gayA hai ve saba isa ahiMsA dharmake hI anuyAyI haiN| kyoMki unake dvArA dravya athavA bhAvarUpa ahiMsAkA hI samarthana kiyA jAtA hai / ata eva isa saMsArarUpI vanameM yaha ahiMsA dharma hI atyaMta durlabha hai| isako sampUrNa pravacana vacanoMkA prANa samajhanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: aprAdurbhAvaH khalu rAgAdInAM bhava yahiMseti / teSAmevotpattihiMseti jinAgamasya sNkssepH| jo mumukSu isa prakAra niraMtara dharmake vAstavika svarUpakA aura phala kA vicAra karatA rahatA hai usake usa dharmameM anurAga hotA aura baDhatA rahatA hai|| isa prakAra bAraha bhAvanAoMkA varNana karake aMtameM isa bAta kA upadeza dete haiM ki jo sAdhu ina sampUrNa anuprekSAoMkA athavA inameM jo koI bhI use iSTa hoM una eka dokA bhI dhyAna karatA rahatA hai usake hAndrazekA aura manakA prasAra honA ruka jAtA hai tathA AtmasvarUpa meM apanI AtmAkA svayaM saMvedana hone lagatA hai / jisase ki vaha kRtakRtya hokara jIvanmukta avasthAko aura tameM paramamuktiko bhI prApta kara letA hai| ityeteSu dviSeSu pravacanadRganuprekSamANo'dhruvAdi, adhyAya - 634
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 635 vaDA yatkiMcidantaHkaraNakagNajidvotti yA svaM svayaM sve / uccairuccaiHpadAzAdharabhavavidhurAmbhodhipArAptirAja skArthyaH pUtakIrtiH pratapati sa paraiH svairguNairlokamUrtIi // 82 // paramAgama hI haiM netra jisake aisA jo mumukSu anitya azaraNa saMsAra ekatva anyatva azucitva Asrava saMvara nirjarA loka bodhidurlabha aura dharmasvAkhyAtatva ina bAraha anuprekSAoM meM se jinakA ki svarUpa Upara likhA jA cukA hai, yathArUci eka aneka athavA sabhIkA tatvataH dhyAna karatA hai vaha mana aura iMdriyAM donoMpara vijaya prApta karake AtmAmeM hI AtmAkA svayaM anubhava karane lagatA hai / tathA jahAMpara maharddhika deva cakravartI indra ahamiMdra aura gaNadhara tathA tIrthakara nAmake unnatonnata padoMko prApta karanekI abhilASA lagI huI hai aura isI liye jo nindha samajhA jAtA hai aise saMsArake duHkha samudrasa pAra pahuMcakara zomamAna kRtArtha-kRtakRtyatAko prApta kara letA hai| kyoMki saMsArake sampUrNa padoMse saMtoSa hojAneko kRtakRtyatA kahate haiM vaha saMsArake usa pAra hI prakAzamAna hai| isa prakAra vaha mumukSu pavitra yaza aura vacanoMko dhAraNa karake jIvanmukta banakara antameM apane-Atmika-siddha AsthA prakaTa honevAle samyagdarzanAdika utkRSTa guNoMke dvArA tIno lokoMke Upara-loka anameM pradIta hotA hai / duHkhoMkA anubhava kiye binA yadi jJAnakA abhyAsa kiyA jAya to vaha prAyaH duHkhoMke upasthita hote hI naSTa bhraSTa-AtmAnubhavase cyuta ho sakatA hai / ata eva muniyoM ko cAhiye ki ve AtmAkA dhAna yA vicAra apanI zaktike anusAra duHkhoMke sAtha sAtha hI kiyA kareM / jaisA ki kahA bhI hai ki-- aduHkhabhAvita jJAna kSIyate duHkhasannidhau / tasmAdyathAbalaM duHkhairAtmAnaM bhAvayenmuniH / / isI bAta ko dhyAnameM rakhakara anuprekSAoM ke anaMtara parISadoMkA varNana karane ke liye unakI vizeSa saMkhyA. ko antargamita karake unakA sAmAnya lakSaNa batAte hue isa bAta kA nirdeza karate haiM ki ina kSutpipAsA Adi adhyAya 635
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra pIrapahoMkA vijaya kaisA vyakti kara sakatA hai| - duHkha bhikSurupasthite zivapathAdbhazyatyaduHkhazritAt, tattanmArgaparigraheNa duritaM roddhaM mumukSurnavam / bhoktuM ca pratanaM kSudAdivapuSo dvAviSatiM vedanAH, svastho yatsahate parISahajayaH sAdhyaH sa dhIraiH param // 3 // pAda saMvamI sAdhu vinA duHkhoMkA anubhava kiye hI mokSamArgakA sevana kare to vaha usameM duHkhoMke upa. sthita hote hI bhraSTa ho sakatA hai / ata eva sAdhuoMkeliye parISahoMko jItanekA upadeza hai| jaisA ki kahA bhI hai ki pariSoDhavyA nityaM darzanacAritrarakSaNe niyatAH / saMyamatapovizeSAstadekadezAH parISahAkhyAH syuH // ___ ata eva jo mumukSu samIcIna dhyAnarUpI mokSamArgako svIkAra karake usake dvArA navIna duSkarmoM kA nirodha karanekeliye aura pUrvabaddha karmoMkI nirjarA karanekeliye AtmasvarUpameM sthira hokara kSudhA pipAsA Adi bAIsa prakAra kI vedanAoMko sahatA hai usIko parISahavijayI kahate haiM / vIra puruSa hI parISahavijayako siddha kara sakate haiN| jo duHkhoMke upasthita honepara raMcamAtra bhI kAtaratA prakaTa nahIM karate aise dhIra puruSa hI parIpahavijayako siddha kara sakate haiN| bhAvArtha--kSudhAdika vedanAoMke parIpaha aura Atmastha hokara unake sahane ko parISahajaya kahate haiM dhIra vyAkti hI isa vijayako siddha karane kA adhikArI hai / aura isakA phala navIna kukarmoMkA saMvara tathA prAcIna karmoMkI nirjarA honA hai / ata eva mumukSuoMko kAtaratA choDakara parIvahoMpara vijaya prApta karanA cAhiye / kyoM ki aisA karanepara hI saMvara aura nirjarAke siddha hojAnese mokSakI prApti ho sakatI hai| adhyAya
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 bAlakoMko vyutpatti karAnekeliye parISadoMkA sAmAnya lakSaNa phirase vistArapUrvaka batAte haiM: zArIramAnasotkRSTabAdhahetUn kSudAdikAn / prAhurantarbahirdravyapariNAmAn parISahAn // 4 // 'antaraGga dravyajIvake kSudhA pipAsA Adi pariNAmoMko aura bAhya dravyapudgalake zIta uSNatA Adi jo zArIrika athavA mAnasika utkRSTa bAdhAoMke kAraNa hoM aise pariNAmoMko AcArya parISaha kahate haiN| jo AtmakalyANake abhilASI haiM unako cAhe jitane vinoMke ApaDanepara bhI Arabdha zreyomArgase haTanA na cAhiye / isa bAtakI zikSA dete haiM: sa kopi kila nehAbhunnAsti no vA bhaviSyati / . yasya kAryamavipnaM syAnnyakkAryoM hi vidheH pumAn // 85 // jisakA koI bhI kArya vinarahita ho aisA koI bhI puruSa na to Ajataka huA, na vartamAnameM hai, aura na Age hI hogA kyoMki nizcayase daiva puruSakA abhibhava kiyA hI karatA hai| zAstra aura loka donoM hI jagaiheM yaha bAta prasiddha hai ki " zreyAMsi bahuvinAni bhavanti mahatAmapi" ata eva vicArazIla sAdhuoMko zreya sAdhanakA prArambha karake vinoMke bhayase usako kabhI bhI na choDanA cAhiye / jaisA ki anya logoMne bhI kahA hai| prArabhyate na khalu vighnabhayena nIcaiH prArabhya vighnavihatA viramanti mdhyaaH| vinaiH punaH punarapi pratihanyamAnAH, prArabdhamuttamaguNA na parityajanti // jo sAdhu duHkha aura parizramase ghabaDA jAtA hai usakA yaha loka aura paraloka dono hI bhraSTa ho jAte 637
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ bana haiM-kahIM bhI usakA abhISTa prayojana siddha nahIM ho sakatA / isa prakAra bhayakA udbhAvana kara parISaha aura upasargoM ko jItanake liye samathunoMko udyukta karate haiM:-- viklavaprakRtiyaH syAt klezAdAyAsatothavA / siddhastasyAtrikadhvaMsAdevAmutrikaviplavaH // 86 // jo vyAdhi Adika bAdhAoMse athavA parizramase ghabaDA jAnevAlA hai usake abhISTa-pAralaukika kalyA. NakA vinAza nizcita hai| kyoMki usakI tIno bAteM naSTa ho jAtI haiN| jisakA phala isI lokameM prApta karanA cAhatA hai usakA aura jisakA phala paralokameM prApta karanA cAhatA hai usakA tathA jo kArya zurU kiyA hai usakA, isa taraha tInoM hI naSTa ho jAte haiN| jisa sAdhukA mana atyaMta tIvra upasagoM aura parISahoMke bAra bAra ApaDanepara bhI vicalita nahIM hotA usIko abhISTa niHzreyasa padakI prApti ho sakatI hai, aisA upadeza dete haiM: kriyAsamabhihAreNApyApatadbhiH parISahaiH / kSobhyate nopasarga yopavarga sa gacchati // 7 // pracura pramANameM aura bAra bAra bhI ApaDanevAle parISaha tathA upasargoM-deva manuSya tiyaca athavA acetana nibhittase honevAle pIDAvizeSoMke dvArA jisakA hRdaya kSubdha-calAyamAna nahIM hotA aisA hI mumukSu sAkSAt mokSako prApta kara sakatA hai| jisane parISahoMpara vijaya prApta karanekA abhyAsa pahalese hI karaliyA hai aisA dhIra vIra vyakti hI kramase ghAti kaukA kSaya karake lokake anta meM prAdhAnyako prApta kiyA karatA hai soDhAzeSaparISaho'kSatazivotsAhaH sudRgvRttabhAga, adhyAtra 638
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhame0 banagAra mohAMzakSapaNolvaNI kRtabalo nissAparAyaM sphuran / zukladhyAnakuThArakRttabalavatkarmadrumUlo'paraM, nA prasphoTitapakSareNukhagavadyAtyulamaratvA rjH||8|| jo dravyase pulliMga hai aura jisane sabase pahale kSudhAdika parISahoMko sahya banA liyA hai| -jo ina parIpahoMke athavA upasargoMke dvArA kabhI bhI abhibhUta nahIM hotA aura apratihata tathA pratikSaNa baDhatA huA hai mokSake liye utsAha jisakA evaM kSAyika samyaktva aura sAmAyika chedopasthApana AdimeMse kisI bhI cAritrameM tanmaya hojAne vAlA-vapakazreNIpara ArohaNa karanekeliye unmukha huA hai aisA sAtizaya apramatta samyagdRSTi jIva hI kramase mohanIya karmake aMzoM-cAritramohanIyakI kucha prakRtiyoMke kSINa hojAnese utkaTa sAmarthya ko dhAraNa kara-apUrva karaNa Adi guNasthAnoMko pAkara akaSAyatA-lobhake abhAvako prakAzita karate hue zukladhyAnarUpI kuThArake dvArA jJAnAvaraNa darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna balavAn karmarUpI vRkSoMko jaDase ukhADakara- jIvanmukta ho| kara AtmarUpako AcchAdita karanekeliye dhUlike samAna vedanIya Ayu nAma gotra ina aghAti kauMkA nirasana karake Urdhvagati- lokake agrasthAnako prApta kiyA karatA hai| jisa prakAra yadi kisI pakSIke paMkhoMmeM dhUli lagI ho to vaha uDa nahIM sakatA kiMtu usake dUra hote hI yatheccha uDakara Uparako jA sakatA hai / isI prakAra jIvanmuktarUpI pakSI aghAtikamarUpI dhUliko haTAkara Urdhvagamana kiyA karatA hai| bhAvArtha-jJAnAvaraNAdi baliSTha karmoMko nirmala karaneke liye chedana karanemeM kAraNa zukladhyAnarUpI kuThArako jo batAyA hai vaha yadyapi sAmAnya nirdeza hai kintu usase ekatvavitarka avIcAra nAmaka dUsarA zukla dhyAna samajhanA cAhiye / kyoMki pRthaktvavitarkavIcAra nAmakA zukla dhyAna to AThaveM Adi guNasthAnoM meM hI hojAtA hai| isI prakAra adhAtikamA~kA nirasana vyuparatakriyAnivRtti nAmake zukladhyAnase huA karatA hai| kiMtu yaha saba aura isake bhI pahale kSapaka zreNIkA ArohaNa taka bhI usI vyaktike ho sakatA hai jisane ki parIpahoM aura upasagA~ko jItanekA bhale prakAra abhyAsa karaliyA hai / ata eva mumukSuoMko sabase pahale isIkA . adhyAya
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ banA dhana abhyAsa karanA cAhiye / yahI kAraNa hai ki yahAMpara mumukSukA sabase pahalA vizeSaNa " soDhAzeSaparIpahaH" diyA hai| isa vizeSaNako spaSTa karaneke liye sabase pahale kSudhAparISahapara jaya prApta karanekA vidhAna karate haiM: SaTarmIparamAdRteranazanAcAptaRzimno'zana,syAlAbhAcciramapyaraM kSudanale bhikSordidhakSyatyasUn / kArApaJjaranArakeSu paravAn yo'bhukSi tIvrAH kSudhaH, kA tasyAtmavato'dya me kSudiyamityujjIvyamojo muhuH // 8 // chaha Avazyaka kriyAoMke karane meM parama Adara bhAva rakhanevAle aura anazanAdika bAhya tapoMke karanase atyaMta kRzatAko mApta hue bhikSu- bhikSAnnavRtti karanevAle saMyamI sAdhuko cirakAla taka-varSabharataka bhojanake na milanese yadi kSudhA vAdhArUpa agni zIghra hI prANoMko bhI dagdha karadeneke liye pravRtta ho to isa prakAra vicAra karake apane utsAhako bAra bAra uddIpta karanA cAhiye ki - manuSya paryAyameM jelakhAnemeM, tithaMca paryAyake dhAraNa karanepara piMjare AdikameM, aura nAraka paryAyake andara narakAdikoMmeM parAdhIna hokara jaisI jaisI maiMne tIvra kSudhAbAdhAeM sahI haiM yA mujhe sahanI paDI unakI apekSA Aja, jaba ki maiM AtmAdhIna--svataMtra hUM, merI yaha kSudhAbAdhA to cIja hI kyA hai? kucha bhI nhiiN| bhAvArtha -cirakAla taka upavAsa karanese jaTharAgni prANoMko bhI dagdha kiyA karatI hai| jaisA ki vaidya, ka granthoM meM bhI likhA hai ki: AhAra pacati zikhI doSAmAhAravarjitaH pacati / doSakSaye ca dhAtUna pacati ca dhAtukSaye prANAn / / / ata eva cirakAla taka tapasyA aura upavAsoMke karanese yadi aisI bhI avasthA Akara upasthita hojAya to bhI sAdhuoMko apane Avazyaka karmoM aura tapo'nuSThAnoMse vicalita na honA cAhiye, kiMtu "pUrva janmoMmeM bhogI
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra huI tIvra AhAravAdhAoMkA vicAra karake vartamAna bAdhAkI nagaNyatAkA vicAra kara ukta AvazyakoM aura tapo'nuSThAnoMmeM apane utsAhako aura bhI adhika uddIpta karanA cAhiye / pipAsA parISahameM tiraskAra prakaTa karate haiM:patrIvAniyatAsanodavasitaH snAnAdyapAsI yathA.. landhAzI kSapaNAdhvapittakRdavaSvANajvaroSNAdijAm / tRSNAM niSkuSitAmbarISadahanAM dehendriyonmAthinIM, saMtoSoddhakarIrapUritavaradhyAnAmbupAnAjayet // 9 // pakSiyoMke samAna sAdhujana bhI eka jagaha sthira nahIM rahate-ve sadA bhramaNa hI karate rahate haiN| na unakA korDa ghara hI niyata hai| vanoMmeM yA parvatoMkI kandarAoMmeM athavA yatra tatra banI huI vasatikAoM AdimeM hI ve nivAsa kiyA karate haiM / pAnIke na milanepara snAnAdi karanese bhI kadAcit manuSyoMko zAntilAma ho sakatA hai / kiMtu sAdhujana snAna avagAhana pariSecana zirolepana Adi sabhI upacAroMkA parityAga karanevAle haiN| ve kevala yathAprApta bhojana grahaNa karate haiM jisase ki ulTI tRSNA-pyAsa baDha hI sakatI hai| phira bhI AtmasiddhikI sAdhanAmeM pravRtta hue sAdhuoMko upavAsa mArgagamana tathA kaDuA kaselA namakIna Adi pittavardhaka AhAra evaM jvarajanita satApa aura uSNatA yA marudeza prabhRti kAraNoMse utpanna huI bhADakI agniko bhI jItane vAlI aura zarIra tathA indriyoMko kadarthita karaDAlanevAlI pipAsAkA saMtoSarUpI mAghamAsake bane hue prazasta ghaTameM prApta utkRSTa dharmya aura zukladhyAnarUpI jalakA pAna karake zamana karadenA caahiye| zItaparISahako jItanekA upAya batAte haiM:viSvakcArimaruJcatuSpathamito dhRtyekavAsAH pata, adhyAya
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 642 tyanvaGgaM nizi kASThadAhini hime bhaavaaNstducchedinH| adhyAyannadhiyannadhogatihimAnyatIrdurantAstapo, barhistaptanijAtmagarbhagRhasaMcArI munirmodate // 91 // zIta Rtuke dinoMmeM rAtrike samaya jaba ki pratyeka prANIke Upara usa hima-tuSArakA patana huA karatA hai jisase ki baDe baDe vRkSa aura vanaspati bhI dagdha ho jAyA karate haiM, munijana usa caurAyapara jAkara nivAsa karate haiM jahA~para ki cAro hI taraphakI havA calatI rahatI hai / usa samaya ve sAdhujana saMtoSarUpI advitIya vastrako dhAraNa karate haiN| kiMtu jinase ki zItakI bAdhA dUra kI jAsakatI hai aise pUrvAnubhUta padArthoM kA smaraNa mI nahIM kiyA karate / hAM, adhogati-narakoMkI tIna zItajanita vedanAoM kA smaraNa avazya kiyA karate haiN| tathA tapasyArUpI agnise saMtapta hue apane AtmasvarUpa garbhagRha-talaghara meM vihAra karate hue AnandakA anubhava kiyA karate haiN| ___ bhAvArtha- mukhyatayA cAra kAraNoMse zItaparISahakA nigraha kiyA jAsakatA hai-1 saMtopame, 2 pUrvAnubhUta rajAI aMgIThI gaMdhataila aura kezara AdikA smaraNa na karanese, 3 narakAdikI zItavedanAoMke smaraNase, aura 4 AtmasvarUpameM lIna rhnese| uSNa parISahako sahanekA upAya batAte haiM:-- aniyatavihRtirvanaM tadAtvajvaladanalAntamitaH pravRddhazoSaH / tapatapanakarAlitAdhvAkhannaH smRtanarakoSNamahArtiruSNasAtsyAt // 92 // sAdhuoMkA vihAra aniyata huA karatA hai| kyoMki ve sadA eka sthAnameM avasthita nahIM rahA krte| ata eva grISmakAlameM sUrya kI pracaNDa kiraNoMse saMtapta mArgameM gamana karaneke kAraNa khedako prApta hue aura isI liye adhyAya 642
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinakA mukha bhItarase bilakula sUkhagayA hai aise sAdhujana yadi kadAcit aise vanameM jAkara prApta ho jAya ki jisake sabhI prAntabhAga tatkAla lagI huI agnise jala rahe hoM aura phira bhI ve apanI uSNa bAdhAkA kucha bhI vicAra na kara narakAdikoMmeM honevAlI uSNatAkI mahA vedanAoMkA smaraNa kareM to kahanA cAhiye ki ve mahA muni uSNa parISahake sahana karanevAle haiN| bhAvArtha-Uparake ilokameM narakoMkI zItavedanAkA aura isa zlokameM uSNavedanAkA ullekha kiyA hai| isakA kAraNa yaha hai ki Adike cAra narakoMmeM aura pAMcava narakake cAra bhAgoM se tIna bhAgoMmeM uSNavedanA huA karatI hai| bAkI pAMcaveM naraka caturthabhAgameM aura chaThe tathA sAtaveM narakameM zIta vedanA huA karatI hai| daMzamazaka parISahavijayakA varNana karate haiM:daMzAdidaMzakakRtAM bAdhAmaghajighAMsayA / niHkSobhaM sahato daMzamazakomIkSamA muneH // 93 / / DAMsa macchara makkhI pissU vara tataiyA dImaka khaTamala kIDA makoDA cIMTI bicchU Adi kATanevAle jitane kITaka-kSudra prANI haiM unake kATanese utpanna huI pIDAko jo sAdhu azubha karmodayakA nAza karanekI icchAse nizcalacitta hokara sahana karatA hai usake daMzamazakaparISahakA vijaya mAnA jAtA hai| nAgnya parISahake jItanevAle sAdhuoMkA svarUpa batAte haiM: nirgranthanibhUSaNavizvapUjyanAgnyavrato doSayituM pravRtte / cittaM nimitte prabalepi yo na spRzyata doSairjitanAgnyaruk sH|| 94 // vAmadRSTi zApAkarNana kAminInirIkSaNa Adi jinakA pratIkAra nahIM kiyA jA sakatA aise prabala kAra- / NoMke, manako malina kAneke liye vikArakI tarapha le jAne ke liye pravRtta honepara bhI jisa sAdhuko ve doSa cha adhyAya
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 644 adhyAya nahIM pAte aura jo vastrAdi parigrahoMse rahita tathA kaTaka kuNDalAdi bhUSaNoMse rikta evaM saMsAra ke liye pUjya nagnasvarUpa rahane kI pratijJAmeM sthira rahatA hai unIko nagnaparISadakA vijetA samajhanA cAhiye / arati parISa ke jItanekA upAya batAte haiM: lokApavAdabhaya satarakSaNAkSa, rodhakSudAdibhirasahyamudIryamANAm / svAtmonmukho dhRtivizeSahRtendriyArtha, - tRSNaH zRNAtvaratimAzritasaMyamazrIH // 95 // indriyoM ke viSayoM lagI huI tRSNAko viziSTa saMtoSa ke dvArA dUra karake ora nija AtmasvarUpa kI tarapha unmukha hokara saMyama - saMpatti ke dhAraka - ratikA smaraNa dilAnevAlIM dekhI sunI athavA svayaM anubhavameM AI huI kathAoMke zravaNakA parityAga karanevAle sAdhuoM ko lokApavAdakA maya sadvatoM kI rakSA tathA indriyanirodha aura kSudhAdi kAraNoM ke dvArA duHsaha rUpase udbhUta huI arati - kisI bhI eka zayana athavA AsanAdikameM avasthita na rahane kA parityAga karanA cAhiye / - yahAMpara yadi koI kahe ki cakSurAdika sabhI indriyAM aratikI kAraNa haiM ataeva aravikA pRthak grahaNa karanA ayukta hai, to vaha ThIka nahIM hai| kyoMki kadAcit kSudhAdikI bAdhA na honepara bhI kevala karmodaya ke nimittase bhI saMyamameM arati ho jAyA karatI hai| strIparISadako sahanekA upadeza dete haiM: - rAgAdyupaplutamatiM yuvatIM vicitrAM, zcittaM vikartumanukUlAvikUlabhAvAn / - 644
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtanvatI rahasi kUrmavAdandriyANi, saMvRttya laghvapavadeta gurUktiyuktyA // 96 // rAgadeSake nimittase athavA yauvanakA garva rUpakA mada vibhrama yA unmAda aura madyapAnake Avezase naSTa hogaI hai buddhi jisakI aisI yuvatI strI yadi kadAcit cittako vikRta banAnekeliye ekAntameM nAnA prakArake anukUla aura pratikUla bhAvoMko karanekA satata prayatna kare to sAdhuoMko zIghra hI gurunirUpita yukti--vidhAnake anusAra apanI indriyoMkA kacchapakI taraha saMkoca kara usakA nirAkaraNa karadenA caahiye| bhAvArtha-jisa prakAra kisI ApAtake upasthita hote hI kacchapa apane hAtha paira grIvA Adiko saM. koca letA hai usI prakAra vikRtamati taruNayoMke dvArA ekAntameM kiye gaye manako malina karanevAle vividha prakArake anukUla pratikUla bhAvoMke AghAtake upasthita hote hI sAdhuoMko apanI indriyAM saMkucita karalenI caahiye| aisA karanepara hI strIparISahapara vijayalAbha ho sakatA hai| kyoM ki jo muni striyoMke darzana sparzana AlApa abhilASAdimeM utsukatA nahIM rakhatA tathA jo unake netra mukha bhauMha Adike vikAroM evaM rUpa gamana hasI lIlA jamAI pInonnata stana jaghana urumUla kAMkha aura nAbhi Adi sthAnoke dekhanepara bhI vikRtamanA nahIM hotA aura jisane vaMzagItAdike sunane Adi tAyItrakakA parityAga karadiyA hai vahI sAdhu strIparISahakA vijayI kahA jA sakatA hai| vaparIpAko sahanekA nirUpaNa karate haiM: bibhyadbhavAcciramupAsya gurUnnirUDha,brahmavatazrutazamastadanujJayaikaH / kSoNImaTan guNarasAdapi kaNTakAdi,kaSTa sahantyanaSiyan zibikAdicaryAm // 97 // RS
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ bacAra saMsArase udvigna aura dharmAcAryAdi gurujanoMkI cirakAlataka sevA karanese atyaMta dRDhatAko prApta hogayA hai brahmacarya aura zAstrajJAna tathA kaSAyoMkA upazama jisakA aisA jo sAdhu darzanAvazuddhi Adi kAraNoM meM anurAga rakha kara guruoMkI AjJAke anusAra pRthvIpara ekAkI vihAra karate hue kAMTA khobarA kaMkaDa patthara yA aura kisI nukIlI cIjake chidajAne AdikA kaSTa hote huha bhI pUrvAnubhUta pAlakI pInasa ratha bailI hAthI ghoDA Adi yApya yAna yA vAhana Adi kisI bhI sabArIkA smaraNa nahIM karatA usake caryAparISahakA vijaya samajhanA caahiye| niSadyA parISahake vijayakA svarUpa batAte haiM - bhISmazmazAnAdizilAtalAdI, vidyAdinA'janyagadAyudIrNam / zaktopi bhaGktuM sthiramaGgipIDAM, tyaktuM niSadyAsahanaH samAste // 9 // bhayaMkara zmazAna pretavana anyagRha yA girikaMdarAdikameM zilAtala athavA kisI sthaMDila pradezapara dhyAna karate samaya vidyA maMtra athavA auSadhi Adike nimittase udbhUta hue upasarga yA kisI bhI tarahakI vyAdhiko naSTa karanekeliye svayaM samartha rahate hue bhI jo sAdhu sthira hokara samAdhi' vIrAsanAdika kAyotsargase calAyamAna nahIM hotA usako hI niSadyApariSahakA sahana karanevAlA samajhanA cAhiye / zayyAparISahako jItanekA upadeza dete haiM: zayyAparISahasaho'smRtahaMsatUla,prAyo'viSAdamacalanniyamAnmuhUrtam / ' adhyAya
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ thanagAra AvazyakAdividhigvedanude guhAdau,.. * vyasrApalAdizabale zavavacchayIta // 99 // svAdhyAya prabhRti Avazyaka karmoM ke kagnese utpanna hue khedakA nirAkaraNa karanekeliye jo sAdhu viSAdarahita hokara " yaha sthAna vyAghrAdi hiMsra jaMtuoMse vyApta hai, yahAMse jaldI nikala calanA hI acchA hai, dekheMkaba rAta khatama hotI hai," isa taraha kI bhayapUrNa AkulatAse rahita hokara niyama- ekapArzvase athavA daNDavata lambe hokara sonekI pratijJAse calAyamAna na hotA huA tikone gaThIle Adi kaMkaDa pattharoMse vyApta parvatakI guhA kaMdarA AdimeM zavakI taraha nizceSTa hokara zayana karatA hai aura pUrvAnubhUva haMsatUlazayyA athavA AstaraNAdikA smaraNa nahIM karatA usa sAdhuko zayyAparISahakA vijayI samajhanA cAhiye / Akroza parISaha jItanevAlekA svarUpa batAteM haiM: mithyAdRzazcaNDaduruktikANDaiH, prAvadhyato'rUMSi mRdhaM niroDum / kSamopi yaH kSAmyati pApapArka, dhyAyan stramAkozasahiSNureSaH // 10 // mithyAdaziyoMke marmavedhI atyaMta aniSTa tathA pracaNDa durvacanarUpI bANoMkA zIghra hI pratIkAra karanemeM samartha rahate hue bhI jo sAdhu apane pUrvasacita pApa karmake udayakA smaraNa karake unapara kSamA karadetA hai usIko Akroza parISahakA vijetA samajhanA caahiye| vadha parISahake vijayakA svarUpa batAte haiM: adhyAya
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ anura nRzaMse'raM kvacitsvairaM kutazcinmArayatyapi / zuddhAtmadravyasaMvittivittaH syAdvaghamarSaNaH // 101 // . yadi kabhI koI cora prabhRti nRzaMsa manuSya krUra karma karanevAlA AdamI dRSTa yA adRSTa kisI bhI kAraNa ke baza zIghra hI svacchanda hokara mAra DAlane ke liye tayAra ho usa samaya meM jo sAdhu apane zuddhAtma dravya ke anubhavase vizvasta hokara sthira rahatA hai usIko vadhaparISahakA vijayI samajhanA cAhiye / bhAvArtha- jo sAdhu kisI bhI krUra jIvake dvArA apanA prANApahAra honepara bhI aisA vicAra karatA hai ki yaha jIva mere zarIrakA ghAta karatA hai jo ki vinazvara aura duHkhada hI hai; kiMtu AtmasvarUpa jJAnakA ghAta nahIM karatA jo ki usase sarvathA viparIta avinazvara aura sukhamaya hai / usIko vaSabAdhAkA abAdha vijetA samajhanA cAhiye / sAdhuoMko yAcanA parISada jItane ke liye bhI utsAhita karate haiM: bhRzaM kRzaH kSunmukhasannavIryaH, zampeva dAtRRn pratibhAsitAtmA / grAsaM puTIkRtya karAvayAJcA, topi gRhNan saha yAcanArtim // 102 // - he sAdho ! prANa nikala jAnepara bhI AhAra vasatikA aura auSadha Adike liye maiM kisIse yAcanA to nahIM hI karUMgA kiMtu dIna vacana mukhacaivarNya aura zarIra ke izAre Adise yAcanA karane kA antargata bhAva bhI prakaTa na karUMgA, isa prakAra ayAcanAvratakA dhAraNa karanevAlA tU, dIkhane lagI haiM haDDI aura naseM jisakI aisA atyaMta kRza hokara mI tathA kSudhA mArgagamana tapasyA aura roga Adike dvArA apanI svAbhAvika zaktike kSINa 648
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ amagA 649 are 6 hojAnepara bhI dAnodyata gRhasthoMko bijalI ke camatkAra kI taraha kSaNamAtra ke liye hI eka vAra apanA svarUpa mAtra dikhAkara dAtAke diye hue AhArako apane hastapuTa- dono hAthoM ko hI pAtra banAkara grahaNa karate hue yAcanA pariSadapara vijaya prApta kara sakatA haiM / -- alAbha pariSahake vijayakA svarUpa dikhAte hai:niHsaGgo bahudezacArya nilavanmAnI vikAyapratI, kAro'dyedamidaM zva ityavimRzan grAmastabhikSaH pare / bo:svapi bahrahaM mama paraM lAbhAlAbhastapaH, syAdityAttadhRtiH puroH smarayati smArtAnalAbhaM sahan // 103 // jo sAdhu vAyukI taraha nigraMtha hai- kisI bhI padArthase saMsakti nahIM rakhatA aura aneka dezoM meM bhramaNa karatA rahatA hai, jo maunavrata ko dhAraNa karatA kiMtu apane zarIrakA kabhI bhI pratIkAra nahIM karatA hai| jo kabhI isa prakArakA saMkalpa bhI nahIM karatA ki Aja isa ghara meM vihAra kareMge aura kala usa gharameM / jo eka grAma meM bhikSA na milane para usI dina dUsare grAma meM bhikSA ke liye paryaTana karanekI utsukatA nahIM rakhatA, aura aneka gRhoM meM tathA aneka dina taka AhAra milate rahane kI apekSA na milanA hI mere liye utkRSTa tapa hai, aisA samajhatA hai vaha parama saMtoSako dhAraNa karanevAlA RSi hI alAbha parISadakA jItanevAlA samajhA jAtA hai| aisA sAdhu apane isa utkRSTa dhairya ke dvArA, una RSiyoMko jo ki para, mAgamarUpa uddhAra zAstra ke jJAtA tathA tadanusAra AcaraNa karane vAle haiM; bhagavAn AdinAthakA smaraNa karAdetA hai| bhAvArtha - AhAra ke lAbhase alAbhako hI zreyaHsAdhana samajhakara apane utkRSTa dhairya se vicalita na honA hI alAbha parISahakA vijaya samajhA jAtA hai / -- rogaparISa ke vijayakA svarUpa batAte haiM:tapomahimnA sahasA cikitsituM, 82 dharma0 649
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra zaktopi rogAnatidussahAnapi / durantapApAntavidhitsayA sudhIH, svasthodhikurvIta sanatkumAravat // 1.4 // zarIra aura AtmAmeM bhedajJAna rakhanevAlA jo sAdhu eka sAtha upasthita huI atyaMta dussaha kuSTAdika aneka vyAdhiyoMkA viziSTa tapake valase prApta huI jalloSadhi Adi aneka RddhiyoMke dvArA kSaNamAtra pratIkAra karane keliye samartha hote hue bhI pratIkAra nahIM karatA kiMtu sanatkumAra cakravartIkI taraha duHkhada pApakarmoMkA vinAza karane kI icchAse nirAkula hokara unakI bAdhAkA sahana karatA hai usako rogaparIpahakA vijayI samajhanA cAhiye / tRNasparza parISahake sahanekA svarUpanirdeza karate haiM:tRNAdiSu sparzakhareSu zayyAM bhajanniSadyAmatha khedazAntyai / saMklizyate yo na tadartijAtakharjustRNasparzatitikSureSaH // 105 // sUkhe tRNa patte yA kakarIlI bhUmi athavA pattharakI zilA yadvA aisI kaNTakita bhUmipara jo ki chUnemeM bhI karkaza mAluma hotI hai, vyAdhi, mArga meM vihAra athavA ThaMDI garmI Adike nimittase utpanna hue zrama--khedako dUra karanekeliye zayanAsana karanevAlA jo sAdhu una zuSka tRNAdikakI pIDAse khujalI Adi vikAroM ke utpanna hone para bhI unase saMkliSTa -khinna nahIM hotA usako tRNasparza parISahakA vijayI samajhanA cAhiye / malaparISahake vijayako dikhAte haiM:romAspadasvedamalotthasidhma,prAyA|vajJAtavapuH kRpAvAn / badhyAya
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra kezApanetAnyasalAgrahItA, nairmalyakAmaH kSamate malomim // 106 // romachidroMmeM rahanevAle prasvedamalake nimittase utpanna hue dAda khAja chAjana Adi aneka carmarogoMkI pIDAse zarIra yukta rahate hue bhI jo sAdhu usakI tarapha kamI lakSa nahIM karatA pratyuta usameM kevala dayA-paripA. moMko siddha karane kA hI bhAva rakhatA hai / kyoMki usane zarIrAzrita pratiSThita bAdara nigodiyA jIvoMkI dayAkA pAlana karanekeliye hI udvartana karanekA aura jalakAyika jIvoMkI rakSA karanekeliye hI snAnakA parityAga kara diyA hai / isI prakAra jo sAdhu kezoMkA loca karane meM aura usake bAda saMskAra na karanese jo pIDA hotI hai usako sa hana karatA hai aura anya malakA grahaNa nahIM karatA usa karmamalarUpa paGkake dUra karanekI icchA rakhanevAle sAdhuko mAlaparISadakA vijayI samajhanA cAhiye / bhAvArtha--karmamalako dara karanekI icchA aura dayApariNAmoMke siddha karane kI abhilASAse hI malajanita aneka bAdhAoM aura vyAdhiyoM ke hote hue bhI unakI tarapha lakSya na karane ko aura nirmama hokara ke sotsATanAdika karaneko malaparISahakA vijaya kahate haiN| adhyAga satkArapuraskAra parISahake vijayakA svarUpa batAte haiM: -. * tuSyenna yaH svasya paraiH prazaMsayA, zreSTheSu cAgre karaNena karmasu / AmantraNenAtha vimAnito na vA, ruSyetta satkArapuraskriyomijit // 107 //
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ anaa| dUsare loga yadi apanI prazaMsA kareM athavA dhArmika evaM mAGgalika kAryoMke samaya apaneko bulA kara athavA agrasthAna dekara apanA sammAna kareM to usase jo sAdhu prasanna nahIM hotA aura isake viruddha yadi koI apanI nindA kare athavA zreSTha kAryoMke samaya apaneko na bulAkara yA agrasthAna na dekara apanA apamAna kare vo usase kaSTa nahIM hotA usa sAdhuko satkArapuraskAra parISadakA vijayI samajhanA cAhiye / bhAvArtha-cirakAlase brahmacaryakA pAlana karanevAlA mahAtapasvI svasamaya aura parasamaya kA jJAtA hitopa. dezakA nirUpaNa karanemeM kuzala aura aneka vAra paravAdiyoMpara vijaya prApta karanevAlA hokara bhI jo sAdhu apane manameM aisA vicAra nahIM lAtA ki "dekho, koI bhI mujhe pramANa nahIM mAnatA yA merI bhAkai athavA mujhe sasaMbhrama uccAsa. nakA pradAna nahIM krtaa| isase to mithyAdRSTi hI acche jo ki apane mUrkha bhI sAdharmIkA sarvajJatulya sammAna karake apane dharmakI prabhAvanA kiyA karate haiN| vyantarAdikoMke viSayameM bhI jo sunA jAtA hai ki ve prAcIna samayameM atyaMta ugra tapasyA karanevAloMkI pratyagra pUjA kiyA karate the so bhI bAta kucha mithyAsarIkhI hI mAluma hotI hai| anyathA Aja ve sAdhI hokara bhI hama sarIkhoMkA anAdara kyoM karate haiM?" isa prakArake durbhAvoMse jisakA mana alipta rahatA hai aura jo mAnApamAnameM tulyavRtti hai vahI satkArapuraskAra parISahakA vijayI samajhA jA sakatA hai| prajJA parISadake vijayakA svarUpa batAte haiMvidyAH samastA yadupajJamastAH pravAdino bhUpasabheSu yena / prajJomijita sostu madena vipro garutmatA yadvadakhAdyamAnaH // 18 // jo sampUrNa apUrva aura prakIrNaka vidyAoMkA prathamopadeSTA hai, jisane aneka vAra aneka rAjasabhAoM meM anumAnAdi viSayoMpara aneka mithyA pravAdiyoMkA nirAkaraNa karake vijaya prApta kiyA hai| phira bhI garuDake dvArA brAhmaNakI taraha jJAnakA gave jisakA bhakSaNa nahIM kara sakatA usako prajJAparIpahakA vijayI samajhanA caahiye| adhyAya
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha-mithyApurANoM meM eka kathA prasiddha hai ki viSNune eka vAra aneka rAkSasoMko mArA / mAranese jo kucha thoDese rAkSasa zeSa rahe the unakeliye unhoMne apane garuDako mAranekA Adeza kiyaa| basa, phira kyA thA, namra una rAkSasoMkA bhakSaNa karane lgaa| kiMtu rAkSasoMke sAtha sAtha eka brAmaNa bhI peTameM cala gayA jo ki use pacA nahIM / antameM garuDane usa brAmaNakA bamana kara diyA / isI prakAra jo sAdhu aneka vidyAoMkA adhIza hokara bhI jJAnamadase pacatA nahIM hai vahI satkAra puraskAra parISahakA vijayI ho sakatA hai / ajJAna pariSahake vijayako batAte haiM:pUrve'sidhan yena kilAzu tanme, ciraM tapobhyastavatopi bodhaH / nAdyApi bobhotyapi tUcyakeha, gaurityato'jJAnarujo'pasarpet // 1.9 // jisa tapake mAhAtmyase pUrva kAlameM aneka tapasvI zIghra hI siddhiko prApta hogaye sune jAte haiM, usI tapako cirakAlase abhyAsa karate hue bhI Ajataka mujhako koI sAtizaya athavA prakRSTa jJAna utpanna nahIM huaa| pratyuta mujhako loka ajJAnI-maMdabuddhi dekhakara 'yaha baila hai' ityAdi kutsita zabdoMke dvArA hI bolA karate haiN| isa prakArakA ajJAnajanita duHkha jisake hRdayameM kabhI bhI udbhUta nahIM hotA usako ajJAna parISahakA vijayI samajhanA caahiye| bhAvArtha:-jo sAdhu "tU mUrkha hai, nirA pazu hI hai, kucha nahIM samajhatA," isa taraha ke tiraskArake zabdoMko sunakara bhI sahana karatA aura niraMtara adhyayanameM rata rahatA hai| kiMtu mana vacana kAyakI aniSTa ceSTAoMse nivRtta aura mahopavAsAdikA anuSThAna karanevAlA hokara bhI ' Aja taka mere kisI tarahakA jJAnAtizaya utpanna nahIM huA' aise durbhAvase abhibhUta nahIM hotA vahI ajJAnaparISahakA vijayI ho sakatA hai| 653 . m
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ ash RETTENTINE - adarzana parISahake vijayako dikhAte haiM:mahopavAsAdijuSAM mRSodyAH, prAk prAtihAryAtizayA na hokSe / kiMcittathAcAryapi tad vRthaiSA, niSThetyasan sadgadarzanAsaT // 11 // - maiM mahopavAsAdiko karate hue bhI apanemeM prAtihArya meM jJAnAtizayAdikoMkA utpanna honA nahIM de. khatA huuN| isase mAluma hotA hai, pUrvakAlameM pakSa mAsa Adika mahopavAsAdike karanevAle sAdhuoMke prAtihArya yA jJAnAtizayAdikI utpatti honA jo batAyA jAtA hai vaha saba jhUThI bAta hai| anyathA mujhameM bhI ve atizaya Aja jAgRta kyoM nahIM hote / ata eva isa tapasyAkA anuSThAna karanA bhI vyartha hI hai / isa tarahake bhAva jisake hRdayameM uddhRta nahIM huA karate usa darzanavizuddhiyukta sAdhuko hI adarzanapariSahakA vijayI samajhanA caahiye| isa prakAra bAIsa parISahoMke vijayakA svarUpa aura sAdhana batAyA gayA / ye sabhI parIpaha karmodayake nimittase prApta huA karatI haiN| jJAnAvaraNake udayase prajJA aura ajJAna, darzanamohake udayase adarzana, antarAyake udayame alAbha, mAnake udaya se nAgnya nizadyA Akroza yAcanA aura satkArapuraskAra, aratike udayase ati. bedake udayase strI, aura vedanIyake udayase kSudhA pipAsA zIta uSNa daMzamazaka caryA zayyA vadha roga taNasparza tathA mala parISaha hotI haiN| ina bAIsa parISadoM se eka samayameM eka jIvake ekase lekara unnIsa taka ho sakatI haiN| kyoMki caryA zayyA aura nizadyA ina tIna paraspara virodhI parISahoMmeMse eka kAlameM koIsI eka hI ho sakatI hai| isI prakAra zIta uSNamese bhI eka kAla meM eka hI ho sakatI hai / isa prakAra tInake kama hojAnase bAkI unnIsa taka ho sakatI adhyAya POST
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ TNER banagAra 655 yahAMpara koI prazna kara sakatA hai ki prajJA aura ajJAna parISahameM bhI sahAnavasthAna virodha hai isaliye inameMse bhI eka kAlameM eka hI parIpaha ho sakegI / aura phira vaisA honepara eka kAlameM eka jIvaka 19 parISahataka honekA niyama kisa taraha sthira raha sakatA hai ? isakA uttara sahaja hai| kyoMki zrutajJAnakI apekSA prajAkA prakarSa rahate hue bhI sAthameM avadhijJAnAdike abhAvakI apekSA ajJAna bhI raha sakatA hai| ata eva inameM sahAnavasthAna virodhakI kalpanA ThIka nahIM hai| mithyAdRSTi se lekara apramattasaMyata paryanta sAta guNasthAnoMmeM sabhI-bAIsoM parIpaha hotI haiM / apUrvakaraNameM adarzanake sivAya zeSa 2', anivRttikagNaka saveda bhAgameM aratiko choDakara zeSa 20, aura avedabhAgameM strI parI. pahake vinA 19, tathA isI guNasthAnameM mAnakaSAyake udayakA abhAva hojAnese nAnya niSadyA Akroza yAcanA aura satkArapuraskArakA choDakara zeSa 14 , ata eva anivRttikaraNa sUkSmasAparAya upazAMtakaSAya aura kSINakapAya ina cAra guNasthAnoMmeM 14 parISaha hotI haiM / isake aMtameM prajJA ajJAna aura alAbha parISaha naSTa hojAtI haiM isIliye sayogI bhagavAnke 11 parISaha hI mAnI haiM / sayogI bhagavAnke vedanAya karma sattA meM rahatA hai / ata eva tanimittaka -1 parISaha jo bhI haiM ve upacArase mAnI jAtI haiN| jina bhagavAna ke sampUrNa ghAtiyA karmarUpI indhana dhyAnAgnike dvArA dagdha ho cukA hai aura apratihata anaMtacatuSTaya udbhUta ho cukA hai, sAtha hI unake antarAya samakA abhAva hojAnese niraMtara mAtAvedanIyarUpa zubha pudgaloMkA hI saMcaya huA karatA hai| yahI kAraNa hai ki unake panAme baiThA huA bhI vedanIya karma apanA phala prakaTa nahIM kara sakatA / kyoMki vedanIya karma ghAtiyA kamAMkI tathA vizeSakara mohanIya karmakI sahAyatAse hI apanA phala prakaTa kara sakatA hai / anyathA nhiiN| jisa prakAra maMtra yA Apadhi Adi calase mAraNa zaktike naSTa hojAnepara vipadravya apanA kArya-mAranerUpa nahIM kara sakatA. aura jisa prakAra jAke kaTajAnepara koI bhI vRkSa phala phUla dene meM samartha nahIM ho sakatA, tathA jisa prakAra upekSA saMyamA dhAraNa karanevAle nauveM aura dazaveM gujasthAnavartI sAdhuoMke maithuna parigraha saMjJA kAryarUpa rAzI evaM jisa prakAra sampUrNa jJAnake dhAraka va gAvAnake ekAgracintAnirodharUpa lakSaNa na rahanepara bhI pArgirUpa phalakI apekSAse dhyAnakA upacAra kiyA jAtA hai| usI prakAra kSudhA roga vadha Adi kAryarUpa adhyAya 655
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ manuvAra 656 parISahoM ke na honepara bhI vedanIya karmakA dravya jo sattA meM baiThA huA hai usake sahana karane rUpa dravyaparISa kI apekSA se vedanIya karma saMbandhI gyAraha parISaha bhagavAn ke upacArase kahI jAtI haiN| yahI kAraNa hai ki mokSazAstrameM " ekAdaza jine " aisA kahA hai / phalataH isa viSaya meM vidhi aura niSedha donoM hI upapanna hote haiM / vedanIya karmarUpa dravya ke sadbhAvakI apekSA bhagavAn ke gyAraha parIpaha haiM, kiMtu ghAtiyA karma tathA vizeSa kara mohanIya karmakI zaktikI sahAyatA se hI vedanIya karma phala de sakatA hai / anyathA nahIM / aura bhagavAn ke ye karma naSTa ho cuke haiN| ata eva sahAyakake vinA vedanIya karma jinabhagavAnke apanA phala nahIM de sakatA / phalataH kAryarUpakI apekSA bhagavAn ke ye gyAraha parISaha nahIM hotI haiN| mArgaNAoMkI apekSAse narakagati aura tiryaggatimeM sabhI parISaha hotI haiN| manuSyagati meM Upara likhe anusAra guNasthAnoM kI apekSAse sabhI parISaha hotI haiN| devagatimeM ghAtiyA karmase utpanna aura vedanIyase utpanna kula caudaha parISada hotI haiM / indriya aura kAyamArgaNAmeM bhI saba parISaha hotI hai| yogamArgaNA meM vaikriyikadvayakI apekSA devagatike samAna, tiryazca aura manuSyoMkI apekSA bAIsa, tathA zeSa yogoM aura vedAdika anya mArgaNAoMmeM apane apane guNasthAnakI apekSA parISaha huA karatI haiN| isa prakAra bAIsa parISoMke vijayakA svarUpa batAyA / aba isI prakaraNa meM gauNatayA upama'goMke sahana karane kA bhI upadeza denA ucita samajhakara udAharaNapUrvaka cAroM prakArake hI upasargoM ko jItanekA upadeza dete haiM: stradhyAcchivapANDuputrasukumAlasvAmividyuccara, -- praSTAH soDhavicinnRtiryagamarotthAnopasargAH kramAt / saMsAraM puruSottamAH samaharaMstacatpadaM prepsayo, lInAH svAtmani yena tena janitaM dhunvantvajanyaM budhAH // 111 // kisI ke bhI nimittase utpanna hue yA Ayara prApta hue klezavizeSako upasarga kahate haiM / yaha cAra prakAra dharma 656
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 657 adhyAya 6 kA hotA hai - acetanakRta manuSyakRta tiryaJcakRta aura devakRta kramame ina upasargeko zivabhUtinAmaka muni, yudhiSThira Adi pANDuputra aura sukumAlasvAmI tathA vidyuccara prabhRti aneka uttama puruSoMne AtmadhyAnake dvArA jIta kara ke hI saMsArakA saMhAra kiyA thaa| bhAvArtha - vinA upasagA~kA sahana kiye paramapadakI prApti nahIM ho sakatI / pUrva kAlameM bhI jina uttama puruSoMne saMsArako naSTa kara ajarAmara padako prApta kiyA thA unhoMne bhI ina upasargoMko sahana karake hI kiyA thA / upasargoMkA sahana AtmadhyAnake dvArA hI ho sakatA hai ata eva jisa prakAra Agamaprasiddha zivabhUti muni aura eNikAputrAdikoMne AtmasvarUpameM sthira hokara acetanakRta upasargokA sahana kiyA, tathA pANDava gajakumAra gurudatta prabhRtine manuSyakRta upasagaukA aura sukumAla sukozala siddhArtha Adine tiryakkRta upasargoMkA, tathA vidyuccara zrIdatta suvarNabhadrAdikoMne devakRta upasargoM kA sahana kara nirbhayapada prApta kiyA, usI prakAra he musukSuo ! yadi usa padake prApta karanekI icchA hai to Apako bhI cidAnaMdamaya AtmasvarUpameM lIna hokara acetanAdimeMse kisI ke bhI dvArA utpanna kiye gaye yathAyogya prApta hue upasagoMkA sahana karanA cAhiye / prakRta viSaya - parISahajaya aura upasargasahanakA upasaMhAra kara mokSanagarI ke pathika sAdhuoM ko bAhya aura abhyantara tapakA AcaraNa karaneke liye udyamI honeko upadeza dete haiM iti bhavapathonmathasthAmaprathimni pRthUdyamaH, zivapurapathe paurastyAnuprayANacaNazcaran / muniranazanAdyastrairuyaiH kSitendriyataskara, - prasRtiramRtaM vindatvantastapaH zibikAM zritaH // 112 // isa prakAra zivanagarI ke mArga - ratnatraya meM vihAra karate hue aura pUrvAcAryoMkA anugamana kara pratItiko prApta hue sAdhuoMko saMsAra ke mArga - mithyAdarzana mithyAjJAna aura mithyAcAritrakA ucchedana karanevAlI zaktike prapaMca mahAn utsAhako dhAraNa karake tathA anazana avamaudarya Adi bAhma tapazcaraNarUpI tIkSNa evaM duHsaha dharma 657
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ zastroMke dvArA indriyarUpI coroMke prasArakA nirAkaraNa kara aura antaraGga taparUpI pAlakImeM baiThakara mokSasthAna athavA usake abhAvameM svargako prApta karanA cAhiye / bhAvArtha-aisA karanepara hI unako svargamokSAdikI prApti ho sakatI hai| isa prakAra ratnatraya mArgameM mahAn udyoga karanekA jisameM varNana kiyA gayA hai aisA chahA adhyAya samApta huaa| HTRA adhyAya
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha saptamodhyAyaH anagAra samyagdarzana samyagjJAna aura samyakacAritra ina tIna ArAdhanAoMkA varNana karake kramAnusAra samyaktapa ArAdhanAkA varNana karanekI imachAse granthakAra sabase pahale isa bAtakI zikSA dete haiM ki muktikA pradhAna sAdhana vItarAgatA hai aura rAgadveSakA abhAva tapake dvArA hI ho sakatA hai| ata eva mumukSuoMko vItarAgatAkI siddhikeliye nitya hI tapakA saMcaya karanA cAhiyeH jJAtatattvopi vaitRSNyAdRte nApnoti tatpadam / tatastatsiddhaye dhIrastapastapyeta nityazaH // 1 // jisako heyopAdeyarUpa vastusvarUpakA jJAna nahIM hai usakI to bAta hI kyA, jo usakA bhale prakAra nizcaya kara cukA hai usako bhI anantajJAnAdi catuSTayarUpa paramapada kSAyika yathAkhyAta cAritrasvarUpa vItarAgatAke vinA prApta nahIM ho sakatA / ata eva pItarAgatA prApta karanekeliye pUrvokta parISaha aura upasargoMse vicalita na honevAle dhIra cIra sAdhuoMko usa tapakA, jisakA ki lakSaNa Age calakara kareMge, nitya hI saMcaya karanA cAhiye / kyoMki tapake dvArA hI usakI siddhi ho sakatI hai| tapakA niruktisiddha lakSaNa batAte haiM:tapo manokSakAyANAM tapanAta sannirodhanAt / nirucyate dRgAdyAvirbhAvAyecchAnirodhanam // 2 // tapa zabdakA artha samIcInatayA nirodha karanA hotA hai / ata eva AtmAmeM samyagdarzana samyagjJAna 659 adhyAya
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ / anagAra aura samyakcAritrarUpa ratnatrayakA AvirbhAva kAne liya icchAke rokaneko-mana indriya aura zarIrake iSTAniSTa viSayoMmeMse iSTake grahaNa karanekI aura aniSTake choDanekI jo abhilApA huA karatI hai usake na hone deneko hI tapa kahate haiN| " isa prakAra " icchAkA samAcInatayaH nirodha" yaha tapakA lakSaNa usakI dhAtu ke arthake anusAra hI hai| niramI prakArAntarase usakA viraktisiddha hI lakSaNa batAte haiM: yadvA mArgAvirodhena karmocchedAya tapyate / arjayatyakSamanasostattapo niyamakiA // 3 // uparyukta ratnatrayameM kisI bhI prakArakA AghAta na pahuMcAkara sampUrNa zubhAzubha kamAkA nirmUla nAza karaneke liye jo mumukSu sAdhu iMndriya aura manake viruddha AcaraNa karatA hai --mana va indriyoM ko apane apane viSayoMmeM pravRtta honese rokatA hai usakI isa viruddha pravRttiko hI tapa kahate haiN| bhAvArtha-pratyeka saMsArI AtmA mana va indriyoM ke adhIna ho rahA hai| kiMtu mumukSu sAdhu isake viruddha AcaraNa karatA hai| vaha mana aura indriyoMko AtmAke adhIna banAtA hai / basa, usake isa viruddhAcaraNako hI tapa kahate haiN| isa prakAra tapakA niruktisiddha lakSaNa batAyA / phira bhI granthAntaroMmeM jo usakA lakSaNa batAyA hai usakA bhI ullekha karate haiM aura usake bheda prabhedoMkA varNana karate hue usakA anuSThAna karanekA upadeza dete haiM saMsArAyatanAnivRttiramRtopAthe pravRttizca yA, tadvattaM matamaupacArikamihodyogopayogI punaH / nirmAyaM caratastapastadubhayaM bAhyaM tathAbhyantaraM, poDhA'trA'nazanAdi bAhyamitaratu SoDheva cetuM caret // 4 //
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ LEASEARNERB-03 Mad3MINASE banagAra 662 cAro gatiyoM athavA usake aneka bhedoMmeM jIvake itastataH paryaTana karaneko hI saMsAra kahate haiM / yaha pAMca prakArakA haiM-dravya kSetra kAla bhava bhAva / isa paribhramaNakA mUla kAraNa karmabandha hai kiMtu karmabandhakA bhI mUla kAraNa mithyAtrika-mithyAdarzana mithyAjJAna aura mithyAcAritra hai / ata eva isa mithyAtrikase nivRtta hone aura isake viruddha mokSake upAya ratnatrayameM pravRtta honeko hI upacarita samyak cAritra kahate haiM / isa upacarita samyak cAritrameM mAyAcArako choDakara udyoga karane tathA sadA upayukta-tallIna rahane kA hI nAma tapa hai| vaha do prakArakA mAnA hai-eka antaraGga aura dUsarA bAhya / prAyAzcatta, vinaya, caiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga aura dhyAna inako antaraGga tapa kahate haiM / aura anazana, avamodarya, vRttiparisaMkhyAna, rasaparityAga, viviktazayyAsana tathA kAyakleza inako bAhya tapa kahate haiN| inameM antaraGga tapakI siddhi aura vRddhikA kAraNa bAhya tapa hai / ata eva mumu. kSuoMko abhyantara tapako sthira rakhaneke liye athavA usako baDhAte rahaneke liye bAhya tapakA AcaraNa karate hI rahanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki- " bAhyaM tapaH paramaduzcaramAcaraMstvamAdhyAtmikasya tapasaH pribRNhnnaarthm"| bAhya tapa kAraNarUpa hai ata eva usakA hI varNana sabase pahale karanA cAhate haiN| kiMtu vizeSa varNana karaneke pUrva isa bAtake liye yukti upasthita karate haiM ki usake uttara bheda anazanAdika tapa kyoM haiM ? dehAkSatapanAtkarmadahanAdAntarasya ca / . tapaso vRddhihetutvAt syAcapo'nazanAdikam // 5 // anazana avamaudarya Adika tapa isaliye haiM ki inake honepara zarIra indriyAM udrika nahIM ho sakatI kiMtu kuza ho jAtI haiN| dUsare inake nimittase saMpUrNa azubha karma agnike dvArA indhanakI taraha bhasmasAt ho jAte haiM / tIsare abhyantara prAyazcitta Adi tapoMke baDhAnemeM ye kAraNa haiN| . anazanAdikako bAhya tapa mAnA hai| jisameMse unakA tapa honA to yuktipUrvaka siddha kiyA / aba unake bAhyatvake liye bhI yukti upasthita karate haiM:--
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ amAra 662 adhyAya bAhyaM valbhAdyapekSatvAtparapratyakSabhAvataH / paradarzani pASaNDigehi kAryatvatazca tat // 6 // anazanAdi tapoMko bAhya kahane meM tIna kAraNa haiN| eka to yaha ki inake karanemeM bAhya dravyakI apekSA rahatI hai / anazanameM bhojanake choDane kI, avamaudarya meM alpa bhojana kI, vRttiparisaMkhyAnameM bAhira dRSTise dIkha sakane yogya kisI bhI vastu ke Azrayase niyama karanekI, isI prakAra rasaparityAgAdika meM bhI rasAdika bAhya vastuoMkI AvazyakatA paDatI hai / dUsarA kAraNa yaha bhI hai ki ye dUsare logoMko dIkhate haiM / svasaMghake aura parasaMghake sabhI lo ko yaha to sAkSAt hI mAlUma ho jAtA hai ki inhoMne Aja bhojana kiyA hai athavA nahIM kiyaa| tIsarA kAraNa yaha bhI hai ki ina anazanAdi tapoMko kevala nirbaMdha sAdhu hI nahIM kiyA karate, aura loga bhI kiyA karate haiM / bauddha prabhRti jainetara dharmo ke anuyAyI aura kApAlika prabhRti pASaNDI tathA itara gRhastha loga bhI upavAsAdika kiyA karate haiN| ata eva sAdhAraNatayA bAhya logoMkA kArya honese bhI ina tapoMko bAhya kaha sakate haiN| bAhya tapakA phala batAte haiM:-- karmAGgatejorAgAzAhAnidhyAnAdisaMyamAH / duHkhakSamAsukhAsaGgabrahmodyotAzca tatphalam // 7 // anazanAdi tapake karanese jJAnAvaraNAdika karma aura zarIrakA teja kSINa hotA hai / athavA karmoM ke kAraNa - bhRta hiMsAdikakI aura zukrakI hAni hotI hai| isake sivAya rAgadveSAdika kapAya aura viSayabhogoM kI AzAkA apakarSaNa hotA hai / isa tarahase bAhya tapake dvArA aneka doSoMkI hAni hotI hai / kevala hAni hI hAni hotI hai yaha bAta nahIM hai kintu dhyAna svAdhyAya Arogya mArgaprabhAvanA aura kaSAya- madamAtsaryAdikA maMthana tathA parapratyayakaraNa dayAdika upakAra aura tIrthAIyatanoMkI sthApanA ityAdi aneka uttama phaloMkI aura saMyamakI siddhi bhI hotI hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: --- 662
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra viditArthazakticaritaM kAyendriyapApazoSakaM paramam / jAtijarAmaraNaharaM sunAkamokSAzrayaM sutapaH / / isa samIcIna bAhya tapakA prayojana zakti aura carita sarvatra prasiddha hai / kyoMki yaha zarIra indriya aura pApakA zoSa karane vAlA tathA janma jarA aura maraNakA haraNa karane vAlA, evaMca mokSakA Azraya hai| prakRtameM dhyAna zabdase dharmya aura zuklarUpa prazasta dhyAnakA tathA saMyama zabdase pUrvokta usake upekSA aura apahRtarUpa do bhedoMkA grahaNa karanA cAhiye / inake sivAya anazanAdika prasAdase tApatrayakA sahana sukhoMmeM anAsakti aura brahmodyota-brahmacaryameM nirmalatAkA utpanna honA Adi aura bhI aneka guNa udbhUta huA karate haiN| bAhya tapa paramparAse manake jItane meM bhI kAraNa hai isa bAtako spaSTa karate haiM: bAstipobhiH kAyasya karzanAdakSamardane / chinnavAho bhaTa iva vikrAmati kiynmnH||8|| indriyAM manarUpI subhaTake vAhanake samAna haiN| aura anazanAdika bAhya toke dvArA zarIrakA karzana ho jAnese usakA mardana ho jAtA hai| ataeva indriyoMkA dalana ho jAnepara durjaya bhI mana apanA parAkrama kisa taraha prakaTa kara sakatA hai ? kaisA bhI vIra puruSa kyoM na ho, pratiyoddhAke dvArA apane vAhana-ghoDeke mAre jAnepara avazya hI nirbala ho jaaygaa| .. anazanAdikA vizeSa svarUpa batAneke pahale isa bAtakI zikSA dete haiM ki tapasviyoM ko bhojana isa prakArase karanA cAhiye ki jisase pramAda prakaTa na ho sakeH zarIramAdyaM kila dharmasAdhanaM, tadasya yasyet sthitaye'zanAdinA / adhyAya 663
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 614 tathA yathAkSANi vaze syurutpathaM, . na vAnudhAvantyanubaddhar3avazAt // 9 // zarIrake vinA tapa tathA aura bhI aise hI dharmoMkA sAdhana nahIM ho sakatA / ata eva AgamameM aisA kahA hai ki ratnatrayarUpa dharmakA Adya sAdhana zarIra hai / isI liye sAdhuoMko bhI bhojana pAna zayana Adike dvArA isake sthira rakhanekA prayatna karanA cAhiye / kiMtu isa bAtako sadA lakSyameM rakhanA cAhiye ki bhojanAdikameM pravRtti aisI aura utanI hI ho ki jisase indriyAM apane hI adhIna banI raheM / aisA na honA cAhiye ki anAdi kAlakI vAsanAke vazavartI hokara ve unmArgakI tarapha bhI dauDane lgeN| bhAvArtha-sAdhuoMko bhojanameM pravRtti aise madhyama mArgakA Azraya lekara karanI cAhiye ki jisase indriyAM apane adhIna bhI banI raheM aura unmArgameM bhI pravRta na hoN| abhimata aura svAdu bhojanake doSa prakaTa karate haiM: iSTamRSTotkaTarasairAhArairudbhaTIkRtAH / yatheSTamindriyabhaTA bhramayati bahirmanaH // 10 // ina indriyarUpI subhaToMko yadi abhISTa aura svAdu tathA utkaTa rasase pUrNa-tAjI bane hue bhonanoMke dvArA udbhaTa-durdama banA diyA jAya to ye apanI icchAnusAra-jo jo inheM iSTa hoM una sabhI bAhya padArthoM meM manako pramAne lagate haiM / bhAvArtha-iSTa sarasa aura svAdu bhojanake nimittase indriya aura mana svAdhIna nahIM raha skte| anazanakA lakSaNa aura usake bheda batAte haiM:-- caturthAdyardhavarSAnta upavAsothavA''mRteH / sakRdabhuktizca mumyadhaM taponazanamipyate // 11 // badhyAya 664
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 665 kA~kA kSaya karaneke uddezase bhojanake parityAgako anazana nAmakA tapa kahate haiM / yaha do prakArakA hotA hai--eka to sakRdbhukti-proSadha, dusarA upavAsa / dinameM eka vAra bhojana karanako proSadha aura sarvathA bhojanake parihArako upavAsa kahate haiN| yaha do prakArakA mAnA hai-avadhUtakAla aura anaradhRtakAla / avadhUtakAlake caturthase lekara pANmAsikataka aneka bheda haiN| jo maraNaparyanta ke liye upavAsa dhAraNa kiyA jAtA hai usako anavadhRtakAla kahate haiN| bhAvArtha--eka dinakI do bhukti samajhI jAtI hai| isIliye proSadhopavAsakA dUsarA nAma caturthopavAsa hai kyoMki dhAraNa aura pAraNa ke dinakI eka eka bhukti aura upavAsa ke dinakI do bhukti isa taraha milAkara cAra bhuktikA usameM parityAga kiyA jAtA hai / isa tarahase bhojanake cAra samayoM meM caturvidha AhArake parityAga kA nAma AgamameM rUDhisa caturtha aisA prasiddha hai| yadi dhAraNa aura pAraNake madhyameM do upavAsa kiye jAya to usakA nAma SaSTha aura tIna upavAsa kiye jAya to aSTama, cAra upavAsa kiye jAya to dazama tathA pAMca upavAsa kiye jAya to dvAdaza hotA hai| isI taraha ardhavanti bheda samajhane cAhiye / lagAtAra chaha mahIneke upavAsa karane ko pANmAsika athavA ardhavArSika upavAsa kahate haiM / upavAsa aura kSapaNa ye paryAyavAcaka zabda haiM / caturthase lekara pANmAsika takameM kAlakA pramANa niyamita rahatA hai / ataeva ye saba avadhRtakAla nAmaka anazana tapake bheda hote haiN| jisameM kAlakA pramANa niyamita nahIM rahatA aise maraNaparyanta ke liye kiye gaye upavAsako anavadhRtakAla kahate haiN| naJ zebdaka niSedha aura ISat isa taraha donoM hI artha hote haiM / ataeva anazanake bhI do artha ho jAte haiM-eka to bhojanakA sarvathA abhAva, dUsarA kucha bhojana / pahale arthakI apekSAse anazana yA upavAsakA uskRSTa bheda aura dUsare arthakI apekSAse usakA madhyama tathA jaghanya bheda samajhA jAtA hai| ataeva isa zlokameM samuccayArthaka cazabdakA pATha kiyA hai jisase ki utkRSTake sAtha sAtha madhyama aura jaghanya bhedakA bhI saMgraha kara liyA jaay| 'ardhavarSAnta , isa zabdameM eka varSazabdakA lopa samajhanA cAhiye / aisA honese vArSika upavAsa bhI adhyAya 665
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ EGON 666 siddha hotA hai| kyoMki daNDaka yA AcArAdi zAstroMmeM sAMvatsarika anazanakA bhI ullekha kiyA gayA hai| upavAsakA niruktipUrvaka lakSaNa batAte haiM: svArthAdupetya zuddhAtmanyakSANAM vasanAllayAt / upavAsozanasvAdyakhAdyapeyavivarjanam // 12 // upapUrvaka vasa dhAtuse upavAsa banatA hai / upasargakA artha upetya haTakara, tathA vasa dhAtukA artha nivAsa karanA yA lIna honA hotA hai / ata eva indriyoMka apane apane viSayoMse haTakara zuddha AtmasvarUpa meM lIna honeko upavAsa kahate haiN| bhAvArtha-yoM to upavAsameM sabhI indriyoM ke viSayoMkA parityAga hotA hai kintu rasanendriyake viSayake parityAgakI mukhyatA rahatI hai| rasanAkA viSaya cAra prakArakA bhojana mAnA hai-azana svAdya khAdya aura peya / ina cAroMkA vizeSa lakSaNa Age calakara kareMge / ata eva yahAM itanA hI samajhanA cAhiye ki ina cAro hI prakArake bhojanoMkA parityAga karake zeSa sampUrNa indriyoMke viSayase virata ho AtmasvarUpameM lIna honeko upavAsa kahate haiM / jaisA ki kahA bhI hai ki: upetyAkSANi sarvANi nivRttAni svakAryataH / vasanti yatra sa prArupavAso'bhidhIyate / / tathA isI taraha kisI kisIne aisA bhI kahA hai ki1 ardhavarSAnta ' aisA zabda zlokameM hai| yahAMpara ardhazabdako varSakA vizeSaNa banAnese chaha mahInekA upavAsa artha nikalatA hai| paraMtu ' ardha aura varSa ' aisA samAsa karanese varSa zabdakA artha eka varSakA upavAsa bhI ho jAtA hai / isa dUsare arthake samaya bhI ardha zabdake sAtha varSa zabda joDanekI AvazyakatA hai, vaha varSazabda yahAMpara luta huA mAnanA cAhiye / ekazeSa viSise eka varSazabdakA do bAra upayoga hojAtA hai / aisA vyAkaraNakA AdhAra hai| adhyAya
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 667 adhyAya 6 Yan Yan Yan Zheng upAvRttasya doSebhyo yastu vAso guNaiH saha / upavAsaH sa vijJeyaH sarvabhogavivarjitaH // azanAdika cAra prakAra ke bhojanakA lakSaNa batAte haiM odanAdyazanaM svAdyaM tAmbUlAdi jalAdikam / peyaM khAdyaM tvapAdyaM tyAjyAnyetAni zaktitaH // 13 // bhAta dAla daliyA khicaDI Adi bhojya sAmagrIko azana, pAna supArI ilAyacI loMga tathA anAra saMtarA kakaDI kharabUjA Adi bhakSya padArthoMko svAdya, jala dugdha zarabata Adi pIne yogya drava padArthoMko peya, aura pUDI pUA kacauDI laDDU Adi carvaNa karane yogya vastuoMko khAdya kahate haiM / bhAvArtha -- jinake dvArA kSudhA zAMta karanekI pradhAna apekSA rahA karatI haiM unako azana, aura jinakA mukhyatathA svAda lenA apekSita rahA karatA hai unako svAdya, tathA jinake dvArA prANoMkA tarpaNa karane kI icchA ho athavA kiyA jAtA ho unako peya, aura jinake bhakSaNa karanemeM carvaNa Adike dvArA vizeSa prayatna karanA paDe unako khAdya kahate haiM : sumukSu sAdhuoMko upavAsa karanekI abhilASA se apanI 2 zaktike anusAra una cAro hI prakArake padArthoM kA parityAga karanA cAhiye / jasA ki kahA bhI hai ki " zaktitastyAgatapasI " / , uttama madhyama aura jaghanyake bhedase tIno hI prakArakA upavAsa pracura duSkarmoMkA bhI zIghra hI nAza kara hai, ataeva usakA vidhipUrvaka pAlana karaneke liye upadeza dete haiM / sakatA upavAso varo madhyo jaghanyazca tridhApi saH / kAryo viraktairvidhivadbahvAgaH kSiprapAcanaH // 14 // uttama madhyama athavA jaghanya tInoM meM se kaunasA bhI upavAsa pracura pAtakoM kI bhI zIghra hI nirjarA kara BANANAZANAN dharma 0 667
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ anAra sakatA hai / ata eva prANasaMyama aura indriyasaMyama ke pAlana karanevAle virakta puruSoMko zakti ke anusAra aura vi. dhipUrvaka isakA pAlana karanA cAhiye / upavAsake uttamAdika tIno bhedoMkA lakSaNa batAte haiM:dhAraNe pAraNe saikabhakto varyazcaturvidhaH / sAmbumadhyonekabhaktaH sodhamastrividhAvubhau // 15 // jisake dhAraNa aura pAraNake dina eka bhakti tathA upavAsake dina cAro prakArake padAthoMkA dono bhuktibelAoMmeM parityAga kiyA jAya usake upavAsako uttama bheda samajhanA cAhiye / jisake dhAraNa aura pAraNa ke dina dono bhuktivelAoMmeM bhI AhArakA parityAga kiyA jAya kiMtu jalake sivAya zeSa AhArya sAmagrIko hI choDA jAya usako madhyama bheda samajhanA cAhiye kiMtu jisake dhAraNa aura pAraNa ke dina eka bhukti bhI na kI jAya aura upavAmake dina jala bhI grahaNa karaliyA jAya usako jaghanya bheda samajhanA caahiye| inameMse uttama bhedakA apara nAma caturvidha aura zeSa medoMkA nAma trividha hai| kyoMki uttama bhedameM caturvidha AhArakA aura madhyama jaghanya bhedameM trividha AhArakA hI parityAga hotA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: caturNA tatra bhuktInAM tyAge varyazcaturvidhaH / upavAsaH sapAnIyastrividho madhyamo mataH // vinA zaktike bhojanakA parityAga karane meM jo doSa utpanna hote haiM unako prakaTa karate haiM: yadAhAramayo jIvastadAhAravirAdhitaH / nAtaraudrAtuge jJAne ramate na ca saMyame // 16 // yaha prANI pradhAnatayA dravyaprANoMse hI jIvita rahatA hai / ataH isako AhAramaya, mAno bhojanake dvArA adhyAya
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ hI banA hai aisA, kahanA cAhiye / ata eva vinA bhojanake yaha prAyaH sthira nahIM raha sktaa| yadi usase balAtkAra bhojanakA parityAga karAdiyA jAya to vaha Arta aura daudra dhyAna karane meM Atura ho uThatA hai| aura yaha spaSTa hI hai ki isa tarahake duyAnoMse pIDita vyaktikA mana na to svAdhyAya Adike dvArA jJAnakA abhyAsa karanemeM aura na saMyamakA ArAdhana karanemeM hI laga sakatA hai| isI vAtako phira bhI prakArAntarase batAte haiM:prasiddhamannaM vai prANA nRNAM tattyAjito haThAt / naro na ramate jJAne durdhyaanaato na saMyame // 17 // "amaM vai prANAH" yaha bAta sarvatra prasiddha hai / anna nAma AhArakA hai, vaha nizcaya hI manuSyoMkA jIva| na hai / kyoMki usake vinA vaha jIvita nahIM raha sakatA / prANakA lakSaNa hI yaha hai ki jisake rahanepara jIvita rahe aura jisake viyoga honepara marajAya / anake viSayameM bhI yaha bAta dekhI jAtI hai / isaliye usako bhI prA. Na kahA jA sakatA hai / ata eva jisa vyaktise balAtkAra anna chuDavAdiyA jAtA hai vaha antaraMgameM Arta aura raudradhyAnase saMkliSTa ho uThatA hai / phira vaha ina duAnoMse pIDita hokara jJAnAbhyAsa yA saMyamake ArAdhanameM rata nahIM raha sktaa| sAdhuoMko ucita hai ki yadi Ayu bahuta adhika bAkI ho to usake bahutase hisseko vidhipUrvaka yathAzakti nityanaimicika upavAsa karake, kintu antake zeSa bhAgako anazanadvArA hI bitAve / isI bAtakI zikSA dete haiM: tannityanaimittikabhuktimuktividhInyathAzakti caranvilaya / - dIrgha sudhIjIvitavama' yuktastaccheSamatyetvazanojjhayaiva // 18 // AhArake pratyAkhyAna karanekI vidhi do prakArakI batAI hai-eka nitya, dUsarI naimittika / kezalecA badhyApa
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 67. Adike samaya bhojanake parityAgako nitya vidhi aura kanakAvali AdimeM vaisA karaneko naimittika vidhi kahate haiN| jo vivekI sAdhu haiM unhe ucita hai ki ve apanI zaktiko na chipAkara Upara likhe anusAra mahAn phalakI sAdhaka ina vidhiyoM kA pAlana karate hue apane jIvana ke sudIrgha mArgako taya kareM kiMtu unhe usakA zeSa bhAga caturvidha AhArakA parityAga karake bhaktapratyAkhyAna iGginI prAyopagamana maraNa AdimeMse kisIke dvArA hI vyatIta karanA caahiye| anazana tapameM viziSTa ruci utpanna karAte haiM:prAJcaH kecidihApyupoSya zaradaM kaivalyalakSmyA'rucan , SaNmAsAnazanAntavazyavidhinA tAM cakurutkA pare / ityAlambitamadhyavRttyanazanaM sevyaM sadAyaistanaM. tapta zuddhayati yena hema zikhinA mUSAmivAtmA''vasan // 19 // jisa prakAra mRSA-ghariyA meM par3A huA suvarNa vinA agnike zuddha nahIM ho sktaa| agnike dvArA saMtapta honepara hI kiTTa kAlikAdi doSoMse rahita ho sakatA hai| usI prakAra zarIrake bhItara paDA huA karmamalase yukta AtmA vinA tapake zuddha nahIM ho sakatA / anazanAdi taparUpI Anise saMtapta honepara hI dravyakarma aura bhAvakarma se rahita ho sakatA hai| isI liye to videha kSetroMkI to bAta hI kyA, isa bharata kSetrameM bhI karmabhUmike prAraMbhameM bAhavali prabhRti kitane hI pUrva puruSoMne eka eka varSataka upoSita rahakara kaivalyalakSmI-anantajJAnAdi catuSTayake dvArA apaneko udyotita kiyaa| aura kitane hI bhagavAn AdIzvara prabhRti mahApuruSoMne caturthase lekara pANmAsika takakI anazanavidhirUpI vazIkaraNa maMtra ke dvArA usa lakSmIko apane Upara utkaNThita banAyA / ata eva vartamAnameM bhI sampUrNa mumukSuoMko isa anazana tapakA sadA pAlana karanA cAhiye / kiMtu na sarvathA utkRSTa aura na sarvathA jaghanya, kiMtu madhyama darjekI caryAkA Azraya lekara sadA usakA sevana karanA cAhiye / AhArakI abhilASA cAra kAraNoMse huA karatI hai| ata eva usakA nigraha una kAraNoM ke viruddha
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 671 adhyAna . bhAvanA karanese ho sakatA hai| isIliye sAdhuoMko vaisA karanekA upadeza dete haiM: bhuktyA lokopayogAbhyAM riktakoSThatayA sataH / vedyasyodIraNAzcAnnasaMjJAmamyudyatIM jayet // 20 // AhArasaMjJA cAra kAraNoMse udbhUta huvA karatI hai- bhuktyupayoga, riktakoSTa, aura asAtAvedanIya karmakI udIraNA / jaisA ki kahA bhI hai ki: * AhAradaMsaNeNa ya tassuvaogeNa omakoThAe / vedasudIraNAe AhAre jAyade saNNA // arthAt AhArakI tarapha dRSTi DAlanese, usakI tarapha apane manakA upayoga lagAnese, peTa khAlI hone para aura kSudhA vedanIyarUpa asAtA karmakA udaya honepara AhArake viSaya meM abhilASA utpanna huA karatI hai / sAdhuoMko isakA nigraha karanA cAhiye / bhAvArtha, nigraha karane ke upAyakA ullekha nahIM kiyA hai| kyoMki vaha AhArasaMjJAke kAraNoM kA pradarzana karanese svayaM mAlUma ho jAtA hai / yaha niyama hai ki jina kAraNoMse jisa kAryakI utpatti huA karatI hai unake abhAva meM athavA unake viruddha kAraNa milanepara vaha kArya nahIM ho sakatA / isa siddhAnta ke anusAra yaha bAta bhI svayaM hI siddha ho jAtI hai ki AhAra darzanAdike viruddha bhAvanA karanese AhAra saMjJAkA bhI nigraha ho sakatA hai / ataeva anazana tapake abhilASI sAdhuoMko pratipakSa bhAvanAoMke dvArA AhAra saMjJAkA nigraha karane meM sadA pravRtta rahanA cAhiye / anazana tapakI bhAvanA karane meM sAdhuoMko pravRtta karate haiM:zuddhasvAtmarucistamIkSitumapakSipyAkSavargaM bhajam, dharma 0 671
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 672 niSThAsauSThavamaGgAnimamatayA duSkarmanirmUlanam / zrittvA'bdAnazanaM zrutArpitamanAstiSThan dhRtinyakRta, dvandvaH karhi labheya dorbalitulAbhityastvanAzvAMstapan // 21 // atyaMta nirmala nija citsvarUpameM zraddhA aura ruciko dhAraNa karake usa zuddhAtmasvarUpakA sAkSAt avalokana karanekeliye jo sAdhu sparzanAdika iMdriyoMko apane apane viSayoMse haTAkara cAritrasauMdaryakA sevana karate hue zarIrasambandhI mamatvakA parityAga kara sampUrNa azubha karmoMkI nirjarA karane meM kuzala sAMvatsarika upavAsako svIkAra karake zrutajJAnake ArAdhana-abhyAsameM hI apane manako lagAtA huA AtmasvarUpake dhAraNa karanerUpa dharya athavA prasAttike dvArA samasta parISahA~ko parAsta karadetA hai aura isa tarahakI bhAvanA rakhatA hai ki "vaha dina kaba prApta hogA ki maiM bAhubalikI samakakSatAko dhAraNa kara sakU~gA" vahI anazana tapakA karanevAlA samajhA jA sakatA hai| isa prakAra anazana tapakA vyAkhyAna karake kramaprApta avamaudarya tapakA lakSaNa aura phala batAte haiM: grAso'zrAvi sahasratandulamito dvAtriMzadete'zanaM, puMso vaizrasikaM striyo vicaturAstahAniraucityataH / grAsaM yAvadathaikasikthamavamaudayaM tapastaccare dharmAvazyakayogadhAtusamatAnidrAjayAdyAptaye // 22 // svAbhAvika bhojana puruSakA battIsa grAsa aura strIkA ahAIsa grAsakA hotA hai tathA eka grAsakA pramANa eka hajAra cAMvalakI barAbara huA karatA hai| aisA AmnAyake anusAra ziSTa puruSoMse sunate haiN| isa pramANameM yathA yogya kama karake usake grahaNa karaneko avamaudarya kahate haiM / yaha kamI ekottara zreNIke dvArA-eka do tIna cAra Adi grAsa ke kramase eka grAsataka ho sakatI hai| athavA bhojana grahaNa karanekI vidhi pahale isa prakAra batA cuke adhyAya
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 673 haiM ki peTa cAra bhAgoM se do bhAgoMmeM ana tathA eka bhAgameM jala bharanA cAhiye aura eka bhAga vAyu ke liye khAlI boDadenA cAhiye / isa pramANameM kamI karake-cauthAI Adi bhAgakA tyAga karake bhojana grahaNa karaneko avamaudarya tapa kahate haiN| isa tapake prasAdase uttama kSamAdi dazalakSaNa dharmakI aura SaDAvazyaka kartavyoMkI tathA AtApanAdi yadA samIcIna dhyAnAdirUpa yogoMkI prApti athavA siddhi huA karatI hai| vAta pitta kapharUpa doSoMkI viSamatA naSTa hokara samatA utpanna huA karatI hai| nidrApara vijaya prApta hotA aura indriyAM balADhya hokara dveSI nahIM bana sktii| isI taraha isa tapake aura bhI aneka phala haiM jo ki mumukSu sAdhukeliye Avazyaka haiM / ata eva tapasviyoMko isa tapakA pAlana tathA anuSThAna avazya hI karate rahanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: dharmAvazyakayogeSu jJAnAdAvupakArakRt / darpahArIndriyANAM ca jJeyamUnodaraM tapaH / / dvAtriMzAH kavalAH puMsa AhArastRptaye bhavet / aSTAviMzatireveSTAH kavalAH kila yoSitaH / tasmAdekottarazreNyA yAvatkavalamAtrakam / UnodaraM tapo khetattadbhedopIdamiSyate // adhika bhojana karanese utpanna honevAle doSoMko prakaTa karate haiM:-- bahAzI carati kSamAdidazakaM dRpyannanAvazyakA,-- nyathUNAnyanupAlayatyanuSajatcandrastamo'bhidravan / dhyAnAdyarhati no samAnayati nApyAtApanAdInvapuH, zarmAsaktamanAstadarthamanizaM tatsyAnmitAzI vazI // 23 // avamaudaryakA phala Upara batA cuke haiN| usake viruddha jo vyakti adhika--ucita pramANakA atikramaNa adhyAya 673 55
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra karake-bhojana karatA hai vaha pramAda aura kapAyake vazavI hojAnese uttamakSamAdi dazadharmarUpaM AcaraNa nahIM kara sakatA, na nirdoSa athavA sampUrNa AvazyakoMkA hI pAlana kara sakatA hai, aura na mohase abhibhUta ho jAneke kAraNa dhyAna svAdhyAya AdimeM hI pravRtta ho sakatA hai| isI prakAra vaha AtApana varSAyoga tathA bAhya zayana Adi yogoMko bhI bhale prakAra pUrNa nahIM kara sktaa| kyoMki usakA mana zarIrake viSayameM nirmama honeke badale prItiyukta hojAtA hai-vaha zarIrasukhameM hI Asakta hone lagatA hai / ata eva mumukSuoMko dharmAdikI prApti keliya jitendriyaM hokara--rasanendriyakI lolupatA choDakara nitya parimita hI bhojana karanA cAhiye / parimita bhojana karanese indriyAM darpako dhAraNa nahIM karatI, kiMtu apane adhIna hojAtI haiM, isI bAtako prakaTa karate haiM:-- nAkSANi pradviSantyannapratikSayabhayAnna ca / dotsvairaM carantyAjJAmevAnUdyanti bhRtyavat // 24 // parimita AhAra karanevAle vyaktikI indriyAM mAno isa bhayase ki kahIM upavAsake dvArA hamArA nAza hI na hojAya, viruddha nahIM huA karatIM, aura na madake vegameM Akara svacchanda viSayoM meM vihAra hI kiyA karatI haiN| kintu eka naukarake samAna AjJAke sAtha hI nirdiSTa kArya karanekeliye udyata hojAyA karatI haiN| parimita bhojana karanese aura bhI jo viziSTa guNa utpanna huA karate haiM unako batAte haiM: , zamayatyupavAsotthavAtapittaprakopajAH / rujo mitAzI rociSNu brahmavarcasamaznute // 25 // upavAsake dvArA vAta pitta ke kupita hojA-se jo vyAdhiyAM utpanna huA karatI haiM ve saba parimita mojanake dvArA zAnta ho jAyA karatI haiN| kyoMki vAta pitta dono hI unmArgagAmI haiM / ata eva anazanake nimittase dhAtuoMmeM vaiSamya utpanna hotA hai aura parimita bhojanase unameM sAmya AtA hai| isake sivAya isa avamaudaryake adhyAya | 674
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra pravApase sAdhu prakAzasvabhAva paramAtmatejako athavA zrutajJAnako bhI prApta huA karatA hai| isa prakAra avamaudarya tapakA varNana karake kramAnusAra vRttiparisaMkhyAna tapakA lakSaNa aura usakA phala batAte haiN| bhikSAgocaracitradAtRcaraNAmatrAnnasadmAdigAt, saMkalpAcchamaNasya vRttiparisaMkhyAnaM tnnenggsthitiH| nairAzyAya tadAcarennijarasAsRgmAMsasaMzoSaNa, dvAreNendriyasaMyamAya ca paraM nirvedamAsedivAn // 26 // mikSAke viSaya meM dAtA, gamana, pAtra, anna aura gRha Adike sambandhase aneka prakArake saMkalpa kiye jA sakate haiN| unameMse koI bhI viziSTa abhiprAya rakhakara AhAra grahaNa karaneko vRttiparisaMkhyAna nAmakA tapa kahate haiM / kyoMki sAdhuoMkI zarIrakIlaye saMkalpapUrvaka honevAlI vRttikA hI nAma vRttiparisaMkhyAna hai| yaha saMkalpa dAtA Adike sambandhase nIce likhe anusAra aneka prakArakA ho sakatA hai| yathA dAtAke sambandhase-cAturvarNya meM se jinake yahAMkA bhojana grahaNa kara sakate haiM unake viSayameM aisA vicAra karanA ki Aja yadi brAhmaNa paDagAvegA taba to bhojana kareMge, anyathA nhiiN| isI prakAra kSatriyAdike viSayameM / athavA aisA saMkalpa karanA ki Aja yadi vRddha puruSa pratigraha karegA taba to bhojanakeliye ThahareMge, anyathA nhiiN| isI taraha bAla yuvA Adike viSayameM samajhanA cAhiye / yadvA aisA vicAra karake bhojanake liye nikalanA ki Aja yadi jUtA paharakara sAmane AtA huA vyakti bhojanake liye kahegA to ThahareMge, anyathA nahIM / athavA bIca mArgameM khaDA hokara paDagAvegA to ThahareMge, anyathA nhiiN| yadvA aisA vicAra karalenA ki hAthIpara caDhA huA vyakti pratigraha karegA tabhI bhojana kareMge, anyathA nhiiN| isa sambandhameM puruSakI taraha striyoM ke viSayameM bhI parisaM 1 kuMDI Adi bhAjana -vartana / adhyAya
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ amagAra dharma 676 khyAna kiyA jAsakatA hai / isa prakAra dAtAke sambandhase aneka prakArake saMkalpa ho sakate haiN| gamanake sambandhase--jisa galI meM hokara jAnA paDatA hai usameM ghusate hI yadi bhojanakA nimitta milegA taba to grahaNa karUMgA, anyathA nahIM / isI prakAra galI meM prAJjala, gomUtrikAke AkAra, athavA caturasrAkAra, yadvA bhItarase lekara bAhara nikalane taka, yA zalabhamAlAke bhramaNakI taraha athavA gocoMke AkArameM bhramaNa karate hue Aja bhojanake liye mujhe koI paDagAvegA to ThaharUMgA, anyathA nahIM / ityAdi gamanake nimittase bhI aneka tarahakA saMkalpa huA karatA hai| pAtrake sambandhase--bhI vividha prakArakA saMkalpa kiyA jAtA hai / yathA-Aja mujhe suvarNapAtra meM yadi koI AhAra degA to grahaNa karUMgA, anyathA nahIM / isI prakAra cAMdI kAsA tAMbA pItala maTTI Adike bane hue athavA usake kisI avAntara bhedake viSayameM bhI saMkalpa kiyA jA sakatA hai| annake viSayameM--Aja mujhe piNDabhRta AhAra, athavA dravarUpa peya padArtha, yadvA lapasI, yA masUra canA jaba Adi anna milegA to grahaNa karUMgA, anyathA nhiiN| isI prakAra zAka kulmASAdise milA huA bhojana milegA to grahaNa karUMgA, anyathA nahIM / yadvA cAro tarapha zAka aura bIcameM bhAta rakkhA huA milegA to bhojana karUMgA anyathA nahIM / isI taraha cAroM tarapha vyaJjana aura bIcameM yA eka tarapha anna, yA aneka vyaJjanoMke bIcameM puSpAvalI kI taraha rakkhA huA sikthaka athavA niSpAcAdise milA anna, yadvA kevala zAka yA vyaJjanAdika, hAtha jisameM lipta hojAya yA na ho sake aisI cIja, jholadAra yA vagera jholakA padArtha yA aura kisI pAnaka prabhRti padArthake nimittase bhI aisA saMkalpa kiyA jA sakatA hai ki yadi aisA bhojana milegA to grahaNa karUMgA, anyathA nhiiN| gRha viSayameM-amuka amuka makAnoMmeM yA itane hI makAnoMmeM bhojanake liye praveza karUMgA, adhikameM nhiiN| ityAdi / Adi zabdase galI bAjAra bhikSA aura dAtRkriyA AdikA saMkalpa bhI sabhajhalanA cAhiye / azva 676 1 jisameM pAnIkA bhAga kama ho aise raMdhe hue dAla khIcaDI Adi AhArako aura satta ko bhI sikthaka kahate haiN|
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 677 jaise ki amuka galI yA bAjArameM praveza karaneke bAda yadi bhikSAkA lAbha hogA to grahaNa karUMgA, anyathA nahIM; aisA saMkalpa karanA / athavA isI prakAra eka do Adi saMkhyAkI apekSA galI kUcoMmeM AhArake liye praveza karanekA saMkalpa karanA / tathA pATaka nivasanaviSayaka saMkalpakA svarUpa bhI kaI prakArase hai-koI koI kahate haiM ki pATaka nivasanase kevala muhallAkI hI bhUmike sparza karanekA saMkalpa kiyA jAtA hai| usake bhItara bane hue gharoMkI bhUmike sparza karanekA saMkalpa nahIM kiyA jAtA / koI kahate haiM ki gharakI parikarabhUmi-AsapAsakI jamInakA sparza karake AhAra grahaNa karaneke saMkalpako nivasanasaMkalpa kahate haiN| aura koI koI muhallAkI tathA gharake AsapAsakI aise donoM hI bhUmiyoM meM praveza karake AhAra grahaNa karane ke saMkalpako pATaka nivasanake saMkalpameM lete haiN| isI prakAra bhikSAke viSayameM bhI saMkalpa kiyA jAtA hai / jaise ki eka hI bhikSA grahaNa karUMgA yA do hI grahaNa karUMgA, adhika nahIM; ityAdi / athavA bhikSAko aniyata rakhakara, itane hI grAsa lUMgA, adhika nahIM; yA itanI hI vastuoMko lUMgA, adhikako nhiiN| yadvA itane kAlataka hI bhikSA lUMgA, athavA isI kAlameM bhikSA lUMgA. bAda meM nahIM; aisA bhI saMkalpa kiyA jAtA hai / isI taraha dAtRkriyAkA bhI saMkalpa kiyA jAtA hai / jaise ki eka hI dAtA bhojana degA to grahaNa karUMgA athavA do yA tIna milakara AhAra deMge to grahaNa karUMgA, anyathA nahIM / ityAdi / jaisA ki kahA bhI hai ki gatvA pratyAgatamRjuvidhizca gomUtrikA tathA peTA / zambUkAvartavidhiH pataGgavIthI ca gocaryA // pATakanivasanabhikSAparimANaM dAtRdeyapaparimANam / piNDAzanapAnAzanakhiJcayavAgUrvatayati saH // saMsRSTaphalakaparikhA puSpopahRtaM ca zuddhakopahRtam / lepakamalepakaM pAnakaM ca ni:sikthakaM sasikthaM ca // pAtrasya dAyakAderavagraho bahuvidhaH svasAmarthyAt / ityevamanekavidhA vijJayA vRttiparisaMkhyA / adhyAya
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 678 bhAvArtha-jo mumA saMsAra zarIra aura bhogoMse verAgyako prApta hocukA hai usako cAhiye ki nairAzya aura indriyasaMyamako siddha karaneke liye isa utkRSTa vRttiparisaMkhyAna tapakA pAlana kare / yaha tapa apane zarIrake rasa rakta mAMsake zoSaNa karanese hI hosakatA hai / ata eva zaktike anusAra aneka prakArake jo vRttiparisaMkhyAnake bheda ginAye haiM unakA pAlana karake viSayoMkI AzA aura indriyoMke udrekakA nirodha siddha karanA cAhiye / rasaparityAga tapakA lakSaNa batAte haiM:tyAgaH kSIradadhIkSutailahaviSAM SaNAM rasAnAM ca yaH, kAtsnyenAvayavena vA yadasanaM sUpasya zAkasya ca / AcAmlaM vikaTaudanaM yadadanaM zuddhodanaM sikthava, drUkSaM zItalamapyasau rasaparityAgastapo'nekadhA // 27 // dUdha dahI ikSu taila aura haviS-ghRta, athavA madhura Amla lavaNa kaTu kaSAya aura tikta ina rasoMke satminA athavA ekadeza rUpase choDaneko, yadvA dAla Adi vyaMjana aura zAka-iritakAya vanaspati AdimeMse kisI bhI eka doke athavA sabake choDadeneko rasaparityAga kahate haiN| kevala mAMDa grahaNa karanA, athavA vikaTa-atipakva yadvA uSNa bala milA huA bhojana karanA, kevala bhAta hI lenA, athavA jisameM dravarahita sUkhA grAsa toDakara liyA jAtA ho aise roTI AdikA hI bhojana karanA, yadvA snehahIna rUkSa padArtha hI grahaNa karanA, athavA ThaMDAkucha dera rakkhA huA bhojana lenA, ye sava rasaparityAgake hI svarUpa haiN| ata eva yaha tapa aneka prakArakA ho adhyAya 678 bhAvArtha-rasaparityAga zabdakA artha spaSTa hai / ata eva isake vizeSa lakSaNa karanekI AvazyakatA nahIM 1 asana- tyaag| 2-ikSu zabdase matalaba guDa khAMDa zakkara rAva AdikA hai /
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra hai| kiMta itanA batAdenA Avazyaka hai ki rasa aneka tarahakA ho sakatA hai aura vaha aneka tarahase choDA jAsakatA hai| ata eva yaha tapa bhI aneka prakArakA ho sakatA hai| isIliye yahA~para usake kaI prakAra batAdiye gaye haiN| aura bAkIke bhedoMkA bhI saMgraha karalenekeliye apizabdakA ullekha karadiyA hai / ata eva isa tapake pAlana karane meM pravRtta hue sAdhuoMko zreSTha aura iSTarUpa rasa gandhAdise yukta tathA rUpa bala vIrya gRddhi evaM darpake baDhAnevAle, yadvA jinake banAne Adikeliye mahAn ArambhameM pravRtti karanI paDe, aise paramAnapAna phalabhakSaNa auSadhAdika sabhI AhAroMkA parityAga kara denA cAhiye / jo saMsArase bhIru hai, sarvajJakI AjJAmeM dRDha bhakti rakhatA hai, tathA tapa aura samAdhikA abhilASI hai, kintu sallekhanA prArambha karane ke pUrva hI jisane navanItAdika cAro mahAvikRtiyoMkA jIvanabharakoliye parityAga kara diyA hai, aisA zarIrasallekhanAkI icchA rakhanevAlA vyAkti hI rasaparityAgakA vizeSarUpase abhyAsa kara sakatA hai| isa bAtako do padyoMmeM batAte haiN|: kAGkSAkRnnavanItamakSamadamRNmAMsaM prasaGgapradaM, madyaM kSaudramasaMyamArthamuditaM yadyacca catvAryapi / samUrchAlasavarNajantunicitAnyuccairmanovikriyA,hetutvAdapi yanmahAvikRtayastyAjyAnyato dhArmikaiH // 28 // ityAjJAM dRDhamAItI dadhadaghAdIto'yajat tAni ya,zcatvAryeva tapaHsamAdhirasikaH prAgeva jIvAvadhi / abhyasyetsa vizeSato rasaparityAgaM vapuH saMlikhan, syAd dUSIviSavaddhi tanvapi vikRtyaGgaM na zAntyai zritam // 29 // adhyAya
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanamAra 68. . jo sAdhu bhagavAna anta devakI AjJAko dRDhatAke sAtha dhAraNa karatA hai / arthAt " abataka jo maiM saM sArameM paDA hUM vaha sarvajJadevakI AjJAkA ullaMghana karanese hI aura bhaviSyatameM bhI yadi usakA ullaMghana karUMgA to isa duraMta saMsArameM hI par3agA, ata eva saMsArase chUTanekI icchA rakhanevAlA maiM aba kamI bhI isa AjJAkA ullaMghana na kruuNgaa|" isa tarahakI dRDhatArakha kara jo mumukSu jineMdradevakI, cAro mahA vikRtiyoMke sarvathA parityAga karanekI, A. jJAko dhAraNa karatA hai aura isIliye jo tapameM ekAgratA dhAraNa karane kA premI hai, athavA tapa aura samAdhi donoM hI kI AkAkSA rakhatA hai, tathA pAparUpa athavA pApake kAraNabhUta saMsArase trasta ho cukA hai, use zarIrasallekhanA kA prArambha karaneke pUrva hI cAro mahAvikRtiyoMkA jIvanaparyantake liye parityAga kara denA cAhiye / navanIta mAMsa madya aura madhu ina cAra padArthoMko AgamameM mahAvikRti kahA hai| kyoMki ye hRdayameM mahAn vikAra utpanna karanevAle haiM / isake sivAya inameM, jisa varNake ye padArtha hote haiM sarvathA usI varNake, anantAnanta sammurchana jIva utpanna huA karate haiN| navanItameM navanItake AkAra aura mAMsameM mAMsake AkArake anantAnanta nigodiyA jIva hara avasthAmeM utpanna huA karate aura rahA karate haiN| isI prakAra madyAdikako bhI hara samaya aise trasajIvoMse vyApta hI samajhanA caahiye| ata eva ina cAroM hI padArthoke sevanameM dravyahiMsA avazyambhAvinI hai| aura itanA hI nahIM kintu pratyekameM viziSTa doSa bhI pAye jAte haiN| yathA-- navanIta-yaha gRddhiko utpanna kiyA karatA hai| mAMsa--indriyoMmeM darpa utpanna karanevAlA hai| madya-isake ekavAra sevana karate hI punaH punaH sevana karanekI abhilASA hukA karatI hai, athavA agamyA-vezyA yA parastrI Adike sAtha ramaNa karane meM vizeSa rUpase pravRtti hone lagatI hai / madhu--isake nimittase asaMyama utpanna huA kara tA hai| kyoMki madhuke bhakSaNa karanese rasameM vizeSa anurAga huA karatA hai, isaliye indriyAsaMyama, aura usameM utpanna hone vAle yA rahanevAle jIvoMkA ghAta hotA hai isaliye prANAsaMyama bhI huA karatA hai / isa prakAra ina cAro hI mahAvikRtiyoMmeM samasta rUpase yA vyastarUpase mahAn doSa pAye jAte haiM / ata eva ahiMsA dharmakA pAlana karanevAle bhavyoMko inakA sarvathA parihAra karanA hI ucita hai| adhyAya
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra aisA samajhakara aura Upara likhe anusAra jo sAdhu cAro hI mahAvikRtiyoMkA parityAga karadetA hai vahI zarIrako kuza karate hue isa parityAga tapakA vizeSa rUpase abhyAsa kara sakatA hai| isaliye jo mamakSa haiM unheM inakA tyAga karake isa tapameM vizeSa abhyAsa karanA hI caahiye| kyoMki isakA thoDAsA bhI pAlana kalyANa ke liye hI hogaa| vaha dRkSita viSakI taraha raMcamAtra bhI vikAra paidA nahIM kara sktaa| kramaprApta viviktazayyAsana tapakA lakSaNa aura phala batAte haiM:-- 6. vijantuvihitAbalAdyAviSaye manovikriyA,nimittarahite ratiM dadAti zUnyasadmAdike / smRtaM zayanamAsanAdyatha viviktazayyAsanaM , taportihativarNitAzrutasamAdhisaMsiddhaye // 30 // pahale piNDazuddhike prakaraNameM jo udgamAdika doSa batAye haiM unase rahita, aura jahAMpara strI pazu napusaMka gRhastha tathA kSudra jIvoMkA saMcAra nahIM pAyA jAtA, jo-manameM vikAra utpanna karanevAle-jinase aneka prakArakA saMkalpa vikalpa utpanna ho sakatA hai-aise e.bda-kolAhalAdikase rahita hai, jahA~para manakI viSayAntarameM gamana karane kI utsakatA nivRtta ho jAyA karatI hai, aura jahA~para kisIkA bhI AhAra vihAra yA saMsarga nahIM pAyA jAtA aise e. kAnta sthAnameM aneka prakArakI pIDAoMkA parihAra karanekeliye athavA brahmacaryakA pAlana aura zAstroMkA vicAra tathA uttama dhyAnako bhale prakAra siddha karaneke liye zayana aura Asana-uThane baiThane yA khaDe hone Adiko AcArya vi. vikta zayyAsana nAmakA tapa kahate haiN| isa tapakA pAlana karanevAlA sAdhu asAdhu lokoMke saMsarga saMbhASaNa Adise honevAle doSoM yA saMktazAdi | bhAvoMse yukta nahIM ho sakatA / ata eva viviktazayyAsanake isa mahAn phalako prakaTa karate haiM: adhyAya
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 682 adhyAya 7 asabhya janasaMvAsa darzanotthairna madhyate / mohAnurAgavidveSairviviktavasatiM zritaH // 31 // jo sAdhu ekAnta sthAnameM nivAsa karatA hai vaha asabhya logoMke sahavAsa avalokana saMbhASaNa Adike dvArA utpanna honevAle moha - ajJAna athavA mamatva yadvA anurAga vidveSa prabhRti doSoM se dUSita athavA trasta nahIM ho sakatA / jaisA ki kahA bhI hai ki: kalaho roLaM jhaJjhA vyAmohaH saMkaro mamatvaM ca / dhyAnAdhyayanavighAto nAsti vivike munervakhataH // asAdhu logoM ke pAsa meM rahanese kisI bhI prakArakA jhagaMDA TaMTA. yA kolAhala nahIM ho sakatA / na kisI prakArakA pariNAmoMmeM saMkleza hrI ho sakatA hai| asaMyamI puruSoMke sAtha mizraNa hote rahane se saMyama ke pAlana meM hAni pahuMcatI hai / aura dhyAna tathA svAdhyAya meM bAdhA upasthita hotI hai / bAhya tapake chaThe meda kAyaklezakA lakSaNa batAkara usakA pAlana karaneke liye sAdhuoM ko prerita karate haiM:UrdhvAdyayanaiH zavAdizayanavIrAsanAdyAsanaiH, sthAnairakapadAgragAmibhiraniSThIvAgrimAtra grahaiH / yAgaizcAtapanAdibhiH prazaminA saMtApanaM yattanoH, kAyaklezamidaM tapo'ryugnatau saddhyAnAsiddhyai bhajet // 32 // pIDA yA duHkhoM ke Akara upasthita honepara bhI prazasta dhyAnase vicalita na hokara ulaTA unako male prakAra siddha karaneke liye jina kriyAoMke karanese zarIrako kleza pahuMca sakatA hai una kriyAoMke karaneko kAya 682
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 683 kleza kahate haiN| yaha tapa bhI mumukSuoMke liye Avazyaka hai / ata eva prazAnta tapasviyoMko isakA nitya hI sevana karanA caahiye| . yaha zarIrake kadarthanarUpa tapa ayana zayana Adi aneka upAyoMke dvArA siddha huA karatA hai| prakRtameM yaha upAya chaha prakAra batAyA hai| yathA ayana, zayana, Asana, sthAna, avagraha. aura yog| inameM bhI ayanake anusUryAdika, zayanake zavazayyAdika, Asanake nIrAsanAdika, sthAnake ekapadAdika, avagrahake aniSThIvanAdika, aura yogake AtapanAdika aneka uttara bheda hote haiM / jaisA ki kahA bhI hai ki ThANasayaNAsaNehiM vivihehimavaggahehiM bahugehiM / aNuvIcIparitAo kAyakile so havadi eso|| uttara medoMke nAma isa prakAra haiM: -- anusUrya pratisUrya tiyaksUrya tatho+sUrya ca / tadbhamakeNApi gataM pratyAgamana punargatvA / / sAdhAraM savicAra sasannirodhaM tathA visRSTAGgama) samaNadamekapAdaM gRGgasthityA yateH sthAnam / / samaparyaGkaniSadyo'samayutagodohikAstathotkuTikA / makaramukhahastihastI gozayyA cArdhaparyaGkaH / / vIrAsanadaNDAdyA yatovaMzayyA ca lagaDazayyA ca / uttAnamavAkzayanaM zavazayyA caikapAcazayyA ca / / abhrAvakAzazyyA niSThIvanavarjanaM na knndduuyaa|' tRNaphalakazilelAsvAvasevana kezalocaM ca // svApaSiyogo rAnApamAnamadantagharSaNaM caiva / kAyalezatapodaH zItoSNAvApanAprabhRti // adhyAya 683
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 684 ayana-isake anusUrya Adi aneka bheda haiM / sUryake sanmukha gamana karane ko anusUrya, sUryako pIThakI tarapha karake gamana karaneko pratisUrya, aura vAma bhAgameM athavA dakSiNa bhAgameM sUryako karake gamana karaneko tiryaksUrya, tathA zirake Upara sUryako karake gamana karaneko UrdhvasUrya kahate haiM / isI prakAra sUrya jidhara jidharako dhUmatA jAya udhara udhara hI ghUmate jAneko sUryabhramagati aura kisI grAmAdika yA tIrthAdika sthAnako jAkara yahA~se punaH loTaneko gamanAgamana kahate haiM / isI taraha ayanake aneka bheda hote haiN| sthAna-isake bhI sAdhArAdika aneka meda haiM / kAyotsarga dhAraNa karane ko sthAna kahate haiN| jisameM stambhAdikakA Azraya lenA paDe usako sAdhAra, jisameM saMkramaNa pAyA jAya usako savicAra, jo nizcalarUpase dhAraNa kiyA jAya usako sasanirodha, jisameM sampUrNa zarIra choDadiyA jAya-DhIlA DAla diyA jAya usako visRSTAGga, jisameM donoM paira samAna rakkhe jAya usako samapAda, eka pairase khaDe honeko ekapAda, aura jisa taraha gRddha pakSI ujate samaya apane dono paMkha Uparako karaletA hai usI prakAra donoM bhujAoMko Upara karake jo kAyotsarga dhAraNa kiyA jAtA hai usako prasAritabAhu kAyotsarga kahate haiM / isa taraha sthAnake bhI aneka bheda haiN| Asana-jisameM piMDaliyAM aura sphik barAbara milajAya isa tarahase baiThaneko samaparyaGkAsana kahate haiN| isase ulTA asamaparyaGkAsana huA karatA hai / jisa taraha goke duhaneke samaya baiThate haiM usI tarahase dhyAnAdike liye baiThaneko godohAsana kahate haiN| Uparako saMkuTita hokara baiThanekA nAma utkuATakAsana hai / makarake mukhakI taraha dono pairoMko banAkara baiThanekA nAma makaramukhAsana hai / hAthIkI sUMDakI taraha eka pairako athavA eka hAthako phailAkara baiThane kA nAma hastihastAsana hai / jisa taraha gau baiThatI hai usa tarahase baiThane ko mozayyAsana kahate haiM / ardhaparSaGkAsana zabdakA artha spaSTa hI hai / dono jaMghAoMko dUravartI rakha kara baiThaneka - nAma vIrAsana hai| jisameM zarIra daNDake samAna Ayata banajAya isa tarahase baiThaneko daNDAsana kahate haiM / isa prA kAra Asanake aneka bheda haiN| zayana- zarIrako saMkucita karake soneko lagaDazayyA kahate haiM / Uparako mukha karake sonekA nAma utAnazayyA, aura nIceko mukha karake sonekA nAma avAkzayyA hai / zavakI taraha paDakara soneko zavazazyA kahate adhyAya
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 685 adhyAya 7 haiN| vAma yA dakSiNa kisI bhI eka bhAgase soneko ekapArzvazayyA kahate haiM / bAhira nirAvaraNa sthAna meM soneko avakAzazayyA kahate haiM / isa prakAra zayana ke bhI aneka bheda hote haiN| avagraha - aneka prakArakI bAdhAoMke jItaneko avagraha kahate haiM / yaha bhI aneka prakArakA ho sakatA haiM / yathA - thUkane vo khakAranekI bAdhAko jItanA, chIMka yA jaMbhAIko rokanA, khujalI mAluma paDanepara bhI khujAnA nahIM, tRppa kAMTA yA kisI tarahakI lakaDI Adike lagajAnepara khinna na honA, phoDA phuMsI yA phapholA Adike hojAnepara bhI duHkhI na honA, kaMkaDa pattharoMke lagajAnepara yA vaisI nimnonnatAdika bhUmike sparza se bhI kheda na mAnanA, yathAsamaya kezoM kA utpATana karanA aura usakI pIDAkI tarapha lakSya na denA, rAtri meM bhI nahIM sonA, kabhI snAna na karanA, aura na kabhI dAMtoMko mAMjanA / ityAdi avagrahake aneka bheda haiN| kyoMki jina kriyAoM aura abhiprAyoMse dharmakRtyoM ke sAdhana karane meM sahAyatA mila sakatI hai una sabhIko avagraha kaha sakate haiN| yoga -- isake bhI AtapanAdika aneka bheda haiN| Atapana kahalAtA hai / isI prakAra varSA Rtu meM vRkSake nIce ityAdi aneka prakArase yoga huA karatA hai| grISma Rtu meM parvata ke zikharapara sUrya ke sammukha khaDe honA aura zItakAla meM caurAyepara dhyAnAdike liye baiThanA; bhAvArtha -- yaha bAta pahale bhI kahI jA cukI hai ki duHkhoMko sahana karanekA abhyAsa na rahanese kadAcita duHkhoM ke upasthita hote hI jJAna dhyAna Adi saba kucha chUTa jAtA hai ata eva sAdhuoM ko apanI zakti ke anusAra duHkhoM ke sahana karate rahane kA abhyAsa karanA cAhiye / isIliye yahAMpara aneka upAyoMse kAyakleza karanekA upadeza diyA hai jisase ki svAdhyAya aura dhyAnAdikake sAdhanameM tathA dUsare bhI sampUrNa avazyapAlanIya kartavyoMmeM A pakSiyoMke AjAnepara bAdhA na paDa jAya / isa prakAra bAharaGga tabake chaha bhedoMkA varNana samApta huaa| aba antaraGga tapakA vyAkhyAna karate haiM / isa tapake prAyazcittArdika chaha bhedoMkA nAma pahale likhA jA cukA hai / yahAMpara sabase pahale yaha batAte haiM ki tapake ina chaha bhedoMko antarama kahanekA kAraNa kyA hai 1 : KANA *Tian Xian Lu Cha Cha Dou Dou Fen Ci Can dharma0 685
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ pranagAra 686 bAhyadravyAnapekSatvAt svasaMvedyatvataH praiH| anadhyAsAttapaH prAyazcittAdyabhyantaraM bhavet // 33 // prAyazcitta prabhRti tapoMmeM bAhya dravyakI apekSA nahIM hai, usameM mukhyatayA antaHkaraNake pariNAmoMkA hI embandha rahatA hai| isake sivAya inakA svayaM hI saMvedana hotA hai, prAyaH karake inakA svarUpa bAhyendriyoM ke dvArA dekhanemeM nahIM AsakatA / tathA jisa prakAra anazanAdikoMko anAhata loga dhAraNa kiyA karate haiM usa prakAra ve prAyazcittAdiko dhAraNa nahIM karate / ata eva prAyazcitta vinaya vaiyAvRtya khAdhyAya vyutsarga aura dhyAna ina chaha tapoMko antaraMga mAnA hai / prAyazcittakA lakSaNa aura usake avAntara bhedoMkI saMkhyA batAte haiM:-- yatkRtyAkaraNe vA'varjane ca rajorjitam / / soticArotra tacchuddhiH prAyazcittaM dazAtma tat // 34 // jinakA avazya hI pAlana karanA cAhiye aise SaDAvazyaka prabhRti kRtyoMkA pAlana na karanese aura jo varNya haiM-jinakA kabhI bhI pAlana na karanA cAhiye aise sAdika karmoMkA tyAga na karanese athavA unakA anuSThAna karanese jo pApakA saMcaya hotA hai usako aticAra kahate haiM / isa aticAra yA pApakI zuddhikA hI nAma prAyazcitta hai| isake AlocanAdika daza bheda haiN| jaisA ki Age calakara varNana kreNge| do zlokoM meM prAyazcittake pAlana karanekA prayojana prakaTa karate haiM: pramAdadoSavicchedamamaryAdAvivarjanam / bhAvaprasAdaM niHzalyamanavasthAvyapohanam // 35 // 686 adhyAya
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 687 caturDIrAdhanaM dADhyaM saMyamasyaivamAdikam / sisAdhayiSatA''cayaM prAyazcittaM vipazcitA // 3 // jo sAdhu cAritrake pAlana karane meM asAvadhAnatAke kAraNa lage hue doSoM-atIcAroMkA parihAra karanA cAhatA hai, aura maryAdAke ullaMghanako chor3anA cAhatA hai-cAhatA hai ki mujhase pratijJAta vratoMkA ullaMghana kisI bhI prakAra na ho, jaisA ki kahA bhI hai ki:-- mahAtapastaDAgasya saMbhRtasya guNAmbhasA / maryAdApAlibandhe'lpAvapyupaiziSTa mA kSatim / / yaha mahAn tapa eka prakArakA baDA bhArI talAva hai jo ki guNarUpI jalase bharA huA hai / maryAdA-isake | kinAre-pAra haiN| cAheM ye kinAre choTese hI kyoM na hoM, phira bhI unako toDanekA prayatna na karanA cAhiye / isake sivAya jo sAdhu pariNAmoMse kazmalatAko dUra kara antaraGga bhAvoMmeM prasatti udbhUta karanA cAhatA hai, tathA mAyA mithyA aura nidAna ina tIna zalyoMko-antaraMgake skhalanarUpa atIcAroMko haTAnA cAhatA hai, evaM anavasthA-aparAdhake bhI Upara aparAdha karate jAnekA nirAkaraNa karanA cAhatA hai, samyagdarzanAdika cAro ArAdhanAoMko udyotita karanA cAhatA hai, saMyamake sAdhanameM dRDhatA utpanna karanA cAhatA hai, aura isI tarahake aura bhI aneka suprayojanoMko siddha karanA cAhatA hai usa vivekI sAdhuko prAyazcitta tapakA anuSThAna avazya hI karanA caahiye| prAyazcitta zabdakA niruktisiddha artha batAte haiM:prAyo lokastasya cittaM manastacchuddhikRstriyA / prAye tapasi vA cittaM nizcayastannirucyate // 37 // . atIcAroMko jAnakA nirAka ranA cAhatA hai. adhyAya
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra prAyaH zabdakA artha loka aura citta zabdakA artha mana hotA hai / ata eva usa kriyA yA anuSThAnako prAyAzcatta kahate haiM jisake ki karanese apane sAdharmI aura saGghameM rahanevAle logoMkA mana apanI taraphase zuddha ho jAya / kisIse aparAdha banajAnepara sahavartiyoM ke mana meM jo glAni utpanna ho jAtI hai vaha jisa karmake karanese dUra ho jAya usIko prAyazcitta kahate haiN| * athavA prAyaH zabdakA artha tapa aura citta zabdakA artha nizcaya hotA hai| ata eva anazana aba. modaya Adi tapoMke viSayameM unakI anuSTheyatAke zraddhAna karaneko bhI prAyazcitta kahate haiN| sAdhuoMkA citta jisa karmameM lIna ho yA rahanA cAhiye usa karmako athavA aparAdhake saMzodhanako bhI prAyazcitta kahate hai| isa prAyAzcatta nAmaka tapake daza bheda mAne haiN| yathA:-Alocana pratikramaNa tadubhaya [ Alocanapratikra. maNa ] viveka vyutsarga upa cheda mUlaparihAra aura zraddhAna / inase kramake anusAra pahale bheda AlocanakA svarUpa aura usake bheda dikhAte haiM: sAlocanAdyastadbhedaH prshryaaddhrmsuurye| yaddazAkampitAdhUnaM svapramAdanivedanam // 38 // dharmAcAryake sammukha vinaya aura bhaktise namra hokara apane pramAda aura tajjanita doSoMko choDakara nivedana karadene kA nAma Alocana prAyazcitta hai / jaisA ki kahA bhI hai ki: mastakavinyastakaraH kRtikarma vidhAya zuddhacetaskaH / Alocayati suvihitaH sarvAn doSAMstyajan rahasi // Alocana prAyazcittake viSayameM eka bAta vizeSa samajhanekI hai / vaha yaha ki puruSa yadi apane dossoNk| Alocana kare to ekAntameM bhI kara sakatA hai, kiMtu striyoMko aisA na karanA cAhiye / unhe do yA tInake Azrayase tathA prakAzameM hI Alocana karanA ucita hai| . adhyAya
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ Alocana ke sambandhameM dezakAlake vidhAnakA nirNaya karate haiM: prAGge'parAhne saddeze bAlavat sAdhunAkhilam / svAgastrirArjavAhAcyaM sUreH zodhyaM ca tena tat // 39 // aparAdha karanevAle sAdhako apanA sampUrNa pApa dharmAcArya ke sammukha mAyA yA kapaTako choDakara cAlakakI taraha jyokA tyoM kahadenA cAhiye / tathA yAda kara karake tIna vAra kahanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI banagAra iyamujubhAvamuvagado saMvedo sesAraM tu tikkhato / lessAhi visujhaMto uvedi sallaM samuddhariduM // jaha bAlo japato kajamakajaM ca ujjugaM bhaNadi / taha AlocedavvaM mAyAmosaM camottaNaM / / / * isa prakAra jaba sAdhu apane doSoMkA nivedana kara cuke tara dhamAcAryako prAta:kAlake samaya athavA sAyaMkAla ke samaya prazasta sthAnameM aura uttama lamameM sunirUpita prAyazcitta dekara usa sAdhuke aparAdhakA nirAkaraNa karadenA caahiye| ahaMdagRha siddhakSetra samudra kamalasarovara kSIraphaloMse vyApta sthAna ora toraNa udyAna Adi sthAna Alocana karane aura prAyazcitta deneke liye uttama aura prazasta mAnegaye haiN| AcAryagaNa aise sthAnoMpara hI sAdhakA zuddha karanekeliye AlocanA karAnA cAhate haiM / sthAnakI taraha lagnake viSayoM meM zubha candramA tithi nakSatra ghaDI Adi dekhalenA ucita hai / jaisA ki kahAnI hai ki: AlocaNAdiA puNa hodi pasatthevi suddhabhAvaM saa| puvvale avarahe sommatihIrikkhavelAe / / adhyAya
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra jisa ratnatrayamArgakA sAdhu ArAdhana karatA hai usakA yadi ekadezarUpase virAdhana hojAya taba to AkapitAdika daza doSoMse rahita padavibhAgakI nAmakI AlocanA karanI cAhiye / aura yadi doSa baDA ho yA smaraNameM na Asake athavA pratabhaMga ho jAya to audhI nAmaka AlocanA karanA ucita hai / isI bAtakA daza doSoM ke nAma aura lakSaNa batAte hue pAMca padyoM meM varNana karate haiM: AkampitaM gurucchedabhayAdAvarjanaM guroH / tapaHzUrastavAttatra svA'zaktyAkhyAnumApitam // 4 // yad dRSTaM dRSaNasyAnyadRSTasyaiva pRthA guroH / bAdaraM bAdarasyaiva sUkSmaM sUkSmasya kevalam // 11 // channaM kIdRkcikitse dRgdoSe pRSTeti tadvidhiH / zabdAkulaM guroH svAgaH zabdanaM zabdasaMkule // 42 // . doSo bahujanaM sUridattAnyakSuNNatatkRtiH / bAlAcchedagraho'vyaktaM samAttatsevitaM tvatau // 43 // dazetyujjhan malAnmUlAprAptaH padavibhAgikAm / prakRtyAlocanAM mUlaprAptazcaughI tapazcaret // 14 // (paJcakam ) jisa ratnatrayamArgakA sAdhu Aradhana karatA hai usakA pramAdavaza eka dezarUpase virAdhana hojAnepara mumukSuko daza doSa choDakara padavibhAgikA nAmaka Alocana karake prAyazcitta tapakA anuSThAna karanA cAhiye vizeSa AlocanAko padavibhAgikA kahate haiN| jisa sama dIkSA grahaNa kI ho usI samayase jo jaba jahAM adhyAya
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra aura jisa tarahase aparAdha banagayA ho usako usI samaya aura usI jagaha tathA usI taraha prakAzita karaneko / vizeSa Alocana kahate haiN| jisane apane vratAdikako sarvAtmanA bhaMga karadiyA hai usako daza doSa rahita audhI AlocanA karanA cAhiye / sAmAnya Alocanako augho kahate hai| Alocana karate samaya jina daza doSoM ko choDanA cAhiye unakA lakSaNa isa prakAra hai-- 1-AcArya mahAn prAyazcita na deM isa bhaya aura zaMkAse upakaraNa Adi dekara athavA kisI anya upAyase unako thoDA prAyazcitta dene ke liye apane anukUla karanekA nAma Akampita doSa hai / 2--ArthanA karanepara guru thoDAsA hI prAyazcitta dekara mujhapara avazya hI anugraha kareMge isa bAtako anu. mAnase jAnane ke bAda " una vIrapuruSoMko dhanya hai jo ki utkRSTa tapa kiyA karate haiM yA kara sakate haiM " isa taraha se tapAzura puruSoMkI stuti karake tapaka viSayameM apanI azakti jAhira kara apane aparAdha ke prakAzita karaneko | anumApita doSa kahate haiN| 3-yadi apane aparAdhako kisIne dekhaliyA taba to guruke samakSa kaha diyA, anyathA nhiiN| isa taraha dUsareke dvArA dekhe hue hI doSa ke prakAzita karane ko dRSTa doSa kahate haiN| -guruke sAmane choTe choTe aparAdhoM ko to chipA lenA aura kevala baDe baDe hI aparAdhoMko jAhira karanA isako bAdara doSa kahate haiN| 5-sthUla doSoM ko chipAkara kevala sUkSma doSoMko hI guruke sammukha nirUpaNa karanA isako mUkSma doSa kahate haiN| 6-apane doSake uddezase guruse yaha pUchanA ki aisA aparAdha bana jAnepara, kyA prAyazcitta honA cAhiye ? kintu apane doSako jAhira na krnaa| aura uttarameM guruse prAyazcitta mAluma hojAnepara usakA cupakese anuSThAna karalenA isako channa doSa kahate haiM / adhyAya
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 7-pakSAdika atIcAroMkI zuddhike samaya jahA~para bahutase logoMkA zabda ho rahA ho vahAMpara usa kolAhalameM hI guruke sAmane apane doSa kathana karaneko zabdAkula doSa kahate haiM / 8-apane guruke diye hue prAyAzcattakA dUsare bhI usa viSayake dakSa vyaktiyoMse carcA kara pAlana karaneko bahujana doSa kahate haiN| 9-apanese jJAna vA saMyamameM jo hIna hai usase prAyazcitta grahaNa karane ko avyakta doSa kahate haiN| 10--apane samAna-aparAdhI-pArzvasthase prAyazcitta grahaNa karaneko tatsevita doSa kahate haiN| isa prakAra Alocanake daza doSa batAye haiN| ina doSoMko choDa kara hI guruke sAmane apane doSoMkA Alocana karanA cAhiye / kyoMki isa tarahake Alocanake vinA kiyA huA mahAn bhI tapa saMvarakI sahavartinI nirjarAkA kAraNa nahIM ho sakatA / kiMtu kevala Alocana hI kAryakArI hai aisA bhI na samajhanA caahiye| kyoMki Alocana karanepara bhI anya vihita vidhiyoMkA AcaraNa na karanevAlA sAdhu sarvathA doSoMse rahita nahIM ho sakatA / ata eva sarvadA donoM hI kAmoMkA karanA Avazyaka hai-Alocana bhI karanA cAhiye aura gurunirUpita ucita AcaraNakA pAlana bhI karanA cAhiye / isI bAtakI zikSA dete haiM:-- sAmauSadhavanmahadapi na tapo'nAlocanaM guNAya bhavet / mantravadAlocanamapi kRtvA no vijayate vidhimakurvan // 15 // mantravadAlA jisa prakAra vinA vicAra kiye hI dI huI sAmadoSase yukta mahAn bhI auSadha Arogyake karanevAlI nahIM ho sakatI usI prakAra uparyukta Alocanake vinA kiyA huA mahAn bhI tapa AtmAke liye gaNakArI nahIM ho sktaa| kyoMki anAlocita tapase saMvara aura nirjarA dono nahIM ho sakate / isI taraha mantra ke samAna Alo. canako karake bhI vihita AcaraNakA anuSThAna na karanevAlA bhI tapakhI doSoMkA vijetA nahIM bana sakatA / kArya AraMbha karane ke upAyakA gupta rUpase vicAra karanA isako mantra kahate haiM / zatruoMke dvArA apanA vi. adhyAya
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra nipAta to na ho aura apane kAryakI siddhi ho hI jAya isakeliye pAMca bAtoMkA vicAra karanA paDatA hai-puruSa dravya saMpatti deza aura kAla / isa prakAra paJcAGga maMtrako karake bhI yadi koI rAjA apane vihitAcaraNameM pravRtta na ho to vaha zatruoMpara vijayI nahIM ho sakatA / isI prakAra Alocana karake bhI vidhivihitAcaraNakA anuSThAna na karanevAlA tapasvI doSarahita nahIM ho sktaa| bhAvArtha-Alocana aura vihita AcaraNa karaneparI sAdhu abhISTa siddha kara sakatA hai, anyathA nhiiN| jisakA mana sadguruoMke diye hue prAyazcittama lIna rahatA hai vaha sAdhu avazya hI mahatI dIptiko prApta karatA hai| yaha bAta dRSTAntadvArA spaSTa karate haiN| - yathAdoSaM yathAmnAyaM dattaM sadguruNA vahan / rahasyamantarbhAtyuccaiH zuddhAdarza ivAnanam // 16 // jisake bhItara mukhakA pratibiMba par3A huA hai aisA nirmala darpaNa jisa prakAra atizaya zobhAko prApta hotA hai usI prakAra jo tapasvI AmnAyake anusAra aura jaisA doSa ho usake anurUpa sadguruoMke diye hue prAyazcittako hRdayameM dhAraNa karatA hai vaha atizaya dIptiko prApta hotA hai| kramake anusAra prAyazcittake dUsare bheda-pratikramaNakA svarUpa batAte haiM: mithyA me duSkRtamiti prAyo'pAyairnirAkRtiH / kRtasya saMvegavatA prtikrmnnmaagsH||17|| saMsArase bhIru aura viSayabhogoMse tathA zarIrAdikase viraktacitta sAdhuke dvArA "merA sampUrNa duSkRtya mithyA ho jAya, mujhase jo jo pApa bane haiM ve saba zAnta ho jAya" isa tarahake upAyoMse apane kiye hue aparAdhoke nirAkaraNa kiye jAneko pratikramaNa kahate haiN| adhyAya
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ SRRIERS 'banagAra bhAvArtha-jina bAtoMse dharmakathAdikameM vyavadhAna par3a sakatA hai una kAraNoMke milanepara yadi una | viSayoMmeM upayukta yogoMkA vismaraNa ho jAya aura usa samaya guru nikaTavartI na hoM to saMvega aura nirvedase yukta sAdhu una viSayoMkA punaH anuSThAna karatA hai aura apane kiye hue alpa aparAdhakA ' mujhase jo yaha aparAdha bana gayA so mithyA ho, aba phira maiM aisA na kruuNgaa|' isa taraha kahakara nirAkaraNa karatA hai| isa tarahake nirAkaraNa karaneko hI pratikramaNa kahate haiN| kisI kirIkA aisA bhI kahanA hai ki isa nirAkaraNa karanemeM apane doSoMkA nAma lekara uccAraNa bhI karanA caahiye| jaise ki merA amuka doSa mithyA ho, mujhase amuma aparAdha banagayA so bhI mithyA ho| isa tarahake abhivyakta pratIkArako pratikramaNa samajhanA caahiye| kiMtu isa tarahakA pratikramaNa karane kI jisako AcAryane AjJA dI ho usI ziSyako karanA caahiye| prAyazcittake tIsare bheda tadubhayakA lakSaNa batAte haiM: duHsvapnAdikRtaM doSaM nirAkatu kriyeta yat / * AlocanapratikAntidvayaM tadubhayaM tu tat // 48 // . duHsvapna athavA saklezAdika pariNAmoMse utpanna hue doSakA nirAkaraNa karaneke liye jo uparyukta Alocana aura pratikramaNa donoMkA karanA isako tadubhaya kahate haiM / isameM itanI vizeSatA hai ki Alocana aura pratikramaNa kucha viziSTa huA karatA hai / ata eva jaisI guru AjJA kareM tadanusAra hI ziSyako karanA cAhiye / tatha Alocana ziSyako hI aura Alocana karAkara pratikramaNa AcAryako hI karanA caahiye| vivekakA lakSaNa batAte haiM:saMsaktennAdika doSAnnivartayitumaprabhoH / adhyAya 694
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 695 adhyAya FEEEEEEEE yattadvibhajanaM sAdhoH sa vivekaH satAM mataH // 49 // Apasa meM mile hue athavA saMmUrcchita annAdikameM jo aise doSa hoM jinakA ki pRthakaraNa na ho sakatA ho to usa avasthAmeM usa annapAna yA upakaraNAdike choDadene ko viveka kahate haiM / prakArAntarase isIkA lakSaNa batAte haiM: vismRtya grahaNe'prAsograhaNe vA'parasya vA / pratyAkhyAtasya saMsmRtya viveko vA visarjanam // 50 // yadi koI sacitta vastu bhUlase grahaNa karane karAnemeM AjAya to usake choDadene ko viveka kahate haiM / athavA koI vastu prAsu to hai para choDI huI hai aisI vastu bhI grahaNa hojAnepara bhale prakAra pratigrahapUrvaka yAda karake usake choDa dene ko viveka kahate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki " zaktiko na chipAkara aura prayatnapUrvaka choDate hue bhI kadAcit kisI kAraNa se yadi aprAsuka vastu grahaNa karane yA karAne meM AjAya, athavA prAsuka kiMtu pratyAkhyAta vastu bhUlase grahaNa karanemeM AjAya to yAda karake usa vastu ke choDaneko viveka kahate haiN| " isake sivAya kisI kisIne vivekakA artha isa prakAra batAyA haiki--" zuddha bhI vastu meM azuddhatAkA saMdeha athavA viparyAsa ho jAnepara yadvA azuddha vastu meM zuddhatAkA nizcaya hojA nepara, yA choDI huI prAsuka vastu, pAtra athavA mukhameM prApta ho jAya, yadvA jisa vastuke grahaNa karanepara kaSAyAdika utpanna hote ho, una sammarNa vastuoM ke parityAgako viveka kahate haiM / kramaprApta vyutsarga prAyazcittakA svarUpa batAte haiM:sa vyutsarge malotsargAdyatI cArevalambya sat / dhyAnamantarmuhUtoMda kAyotsargeNa yA sthitiH // 51 // RA ALL GEASSSSSSOM RATED ASSASSINICAL dharma 0 695
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dhama0 malotsarga duHsvapna yA duzcintana prabhRtikA atIcAra lagajAnepara antarmuhUrta dina pakSa yadvA mahInA Adi kAlakA pramANa karake utane samaya taka dehase mamatva choDakara prazasta dhyAnako dhAraNa karake khaDe rahaneko vyutsarga kahate haiN| kisI kisIne niyata samayataka mana vacana kAyake parityAgako vyutsarga batAyA hai| tapa prAyazcittakA lakSaNa batAte haiM :kRtAparAdhaH zramaNaH sattvAdiguNabhUSaNaH / yatkarotyupavAsAdividhi tatkSAlanaM tapaH // 52 // jo tapasvI satva dhairya Adi aneka guNoM se alaMkRta hai phira bhI usase kisI prakArakA aparAdha banagayA -vidhivihita AcaraNakA atikramaNa hogayA usa avasthAmeM yadi vaha apane aparAdhakA prakSAlana karaneke liye upavAsa eka sthAna AcAmla nirvikRti Adi bAhya tapoMko karatA hai to usakI isa kriyAko tapa nAmaka prAyazcitta kahate haiN| ___ Upara AlocanAdika chaha prakAra ke prAyazcittakA svarUpa batAyA hai| aba yaha batAte haiM ki kisa kisa aparA. dhake viSayameM ye prAyazcitta karane caahiye| bhayatvarAzaktyabodhavismRtivyasanAdije / mahAvratAticAremuM SoDhA zuddhividhi caret // 53 // bhayatvarA-Darakara bhAga jAnA, azakti-sAmarthya kI hInatA, abodha-ajJAna, vismRti-vismaraNa, vyasana-yavanAdikoMkA AtaGka, isI tarahake roga abhibhava Adi aura bhI aneka kAraNoMse mahAvatoMmeM atIcAra lagajAnepara tapasviyoMke upayukta chaha prakArakI zuddhividhi-prAyazcitta karanI cAhiye / adhyAya
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 697 adhyAya 7 bhAvArtha - Agama meM bhinna bhinna aparAdhoMke liye bhinna bhinna prakArakA hI yazcitta bhI batAyA hai| ata eva tapasviyoM ko Alocana pratikramaNa tadubhaya viveka vyutsarga aura tapa ina chaDameMse yathAyogya - aparAdhake anurUpa prAyazcitta lekara aparAdhakI zuddhi karalenI cAhiye / jaise ki AcArya se pUche vinA AtApana Adike karanepara, dUsare ke parokSameM usakI pustaka pIchI Adi upakaraNoka lelenepara, pramAdame AcArya prabhRtikI AjJAkA pAlana na karanepara, saMghake svAmIse pUche binA usake prayojanase kahIM bhI jAkara punaH AjAnepara dUsare saMghase binA pUche apane saMgha meM AjAnepara, dezakAlake niyamAnusAra jina vizeSa vratoMkA avazya hI pAlana karanA cAhiye unako dharmakathA adike vyAsaGgase bhUlajAnepara kintu punaH unakA pAlana karalenepara, isI taraha ke aura bhI aparAdha banajAnepara kevala Alocana prAyazcitta karanA cAhiye / pAMca indriya aura chaTThA mana tathA isI taraha vacana Adi kriyAoMkA bhI durupayoga hojAnepara, AcArya Adise apane hAtha paira AdikA dhakkA lagajAnepara, vrata samiti aura guptiyoMkA pAlana atyaMta alpa honepara, cugalI athavA kalaha Adi karanepara, vaiyAvRtya aura svAdhyAya AdimeM pramAda karanepara, gocarIkeliye jAte hue jananeMdriya meM vikAra hojAnepara isI taraha aura bhI saMkleza karanevAlI kriyAoMke hojAnepara pratikramaNa prAyazcita karanA caahiye| yaha prAyazcita dina aura rAtrike antameM - sAyaMkAla aura prAtaHkAla tathA bhojanakeliye jAne Adi ke samaya kiyA jAtA hai| jaisA ki isakI vyahAra prasiddha bhI hai| kezaloca nakhA~kA chedana duHsvapna aura indriyoMkA atIcAra tathA rAtribhojana meM pakSa mAsa saMvatsara AdikA doSa lagajAnepara ubhaya prAyazcitta grahaNa karanA cAhiye / mauna Adike dhAraNa kiye binA hI Alocana karanepara, udarameMse krimike nikalanepara, hima athavA daMzamazaka Adi ke nimittase yadvA mahAvAtAdi ke saMgharSa se atIcAra lagajAnepara, snigdha bhUmi harita tRNa yadvA kardama Adi ke Uparase calanepara, ghoMTuoM taka jalameM praveza karajAnepara, anyanimittaka vastuko apane upayoga meM leAnepara nAvake dvArA nadIpAra honepara, pustaka yA pratimA Adike girAdenepara paMca sthAvaroMkA vighAta hojAnepara, yadvA vi 88 dharma * 697
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 698 nA dekhe hue sthAnameM zArIrika malake choDadenepara, pakSase lekara pratikramaNa kriyA paryanta vyAkhyAna pravRtyantAdikoMmeM kevala kAyotsarga hI prAyazcita kiyA jAtA hai| thUkane yA pezAva Adiko karanepara to kAyotsargakA karanA prasiddha hI hai| anazanAdi karaneke sthAnako Agamake anusAra samajhalenA cAhiye / kramAnusAra cheda pAyAzcattakA svarUpa batAte haiM:cirapravrajitAdRptazaktazUrasya sAgasaH / dinamakSAdinA dIkSAhApanaM chedamAdizet // 54 // jo sAdhu cirakAlase dIkSita hone ke sivAya gavarahita tapasyAoMke karane meM samartha aura zUra hai usase kisI prakArakA aparAdha banajAnepara usa aparAdhakI zuddhikeliye AcAryadvArA eka dina do dina pakSa mAsa varSa do varSa Adi kAlapramANase dIkSAkAlake kama karadiye jAneko cheda kahate haiN| mUlakA lakSaNa batAte haiM:mUlaM pArzvasthasaMsaktasvacchandeSvavasannake / kuzIle ca punardIkSAdAnaM paryAyavarjanAt // 55 // pahalI sampUrNa dIkSAko khaNDita karake phirase navIna dIkSA dekara prAyazttikI apekSA paryAya badalanakA mUla nAmakA prAyAzcara kahate haiN| yaha prAyazcitta atyaMta aparAdhIko hI diyA jAtA hai / aura aise aparAdhI pAMca prakArake ho sakate haiM-pArzvastha, saMsakta, svacchanda, avasanna, aura kuzIla / jo zramaNoMke pAsameM vasatikA athavA maTha banAkara rahatA hai yadvA upakaraNoMse apanI AjIvikA karata adhyAya
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 699 AA hai usako pAryastha kahate haiM / jo vaidyaka mantra athavA jyotiSake dvArA AjIvikA karanevAle haiM aura rAjA Adi. koMkI sevA kiyA karate haiM unako saMsakta kahate haiM / jisane svecchAcArI hokara gurukulakA parityAga karadiyA hai aura jo ekAkI hI ucchaMkhala vihAra karatA huA jinavacanoMka nindA karatA phiratA hai usako svacchanda athavA mRgacArI kahate haiM / jo jinavacanoMse anabhinna hai aura jisane cAritrakA bhAra apane Uparasa utAra diyA hai tathA jJAna aura AcaraNase bhraSTa hokara jo indriyoMke viSayoM meM alasa banA rahatA hai usako avasanna kahate haiN| jisakI AtmA krodhAdi kaSAyoMse kaluSita rahatI hai aura jo paMca mahAvata aTThAIsa mUlaguNa tathA zIlake uttara bhedoMse bhI rahita hai, jo saMghakA anuvartana nahIM karatA usako kuzIla kahate haiM / parihAra prAyazcittakA lakSaNa aura usake bheda batAte haiM: vidhivahagatyajanaM parihAro nijagaNAnupasthAnam / saparagaNopasthAnaM pArazcikamityayaM trividhaH // 56 // zAstrameM jaisA ki vidhAna hai usake anusAra eka dina do dina pakSa mahInA Adike vibhAgase aparAdhIko dUra karadenekA nAma parihAra prAyazcitta hai / yaha tIna prakArakA hotA hai:-nijagaNAnupasthAna, saparagaNopasthAna, aura paarshcik| apane saMghase nikAla deneko nijagaNAnupasthAna kahate haiN| jo sAdhu nau yA daza pUrva jJAnakA aura Adike tIna uttama saMhananoMkA dhAraka hai, parISahoMko jItanevAlA, dRDhakarmA, dhIra, vIra ora saMsArase bhIru hai| kintu pramAdase vaha anya muniyoMke chAtroM yA RSiyoMko athavA dUsare pAkhaMDiyoMkI cetana acetana dravyako yadvA parastrIko curAnameM pravRtti karatA hai, muniyoMke Upara prahAra karatA hai, yA aise hI kisI anya viruddha AcaraNameM pravRtta hotA hai to u. sako nijagaNAnupasthAna nAmakA prAyazcitta diyA jAtA hai| isa prAyazcittake anusAra vaha doSI muniyoMke Azramase kamase kama 32 daNDakI dUrIpara vihAra karatA adhyAya
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 700 adhyAya 7 aura rahatA hai, tathA utane hI phalase bAla- apanese choTe bhI muniyoMkI bandanA karatA hai; kintu guru usako prativandanA na karake hI bhale prakAra usakA Alocana karate haiM; zeSa logoM meM vaha maunavratako dhAraNa karatA aura apanI pIchafor ulTI rakhatA hai / usako jaghanyatayA pAMca pAMca upavAsa aura utkRSTatayA chaha mahinekA upavAsa karanA caahiye| donoMkI utkRSTa avadhi bAraha varSakI mAnI gaI hai / yadi pUrvokta doSoM ko hI sAdhu darpase kare to usako paragaNopasthAna nAmakA prAyazcitta diyA jAtA hai / isakI vidhi isa prakAra se hai ki, AcArya usake Alocanako sunakara vinA prAyazcitta diye hI dUsare AcArya ke pAsa use bheja dete haiN| isI taraha dUsare AcArya tIsareke pAsa maMjadete haiM aura tIsare cautheke pAsa bhejate haiM / isa prakAra sAtave AcArya ke pAsa taka usako bhejA jAtA hai| isake bAda vahAMse usako usI prakAra vApisa lauTAyA jAtA hai| lauTate lauTate jaba vaha pahale hI AcArya ke pAsa AjAtA taba ve pahale hI AcArya usako prAyazcitta dete haiM aura usase usakA pAlana karAte haiN| jo tIrthaMkara gaNadhara AcArya pravacana athavA saMgha AdikI AsAdanA karatA hai, athavA rAjAke viruddha AcaraNa karanevAlA hai, rAjAke anabhimata maMtrI Adiko dIkSA denevAlA hai, rAjakulakI vanitAo athavA rAjAGganAoM yA kulAGganAoM kA sevana karatA hai, tathA isI tarahake anya bhI aparAdha karake dharmako dUSita karatA hai, usako pArazcika prAyazcitta diyA jAtA hai| isakI vidhi isa prakAra hai ki cAturvaNyaM munisaMgha ikaTThA hokara usako bulAtA hai aura kahatA hai ki " yaha mahApApI pAtakI samayabAhya aura avandha hai " isa taraha kI ghoSaNA karake anupasthAna prAyazcitta dekara usako deza se nikAla detA hai| aura vaha bhI apane dharma se rahita kSetra meM rahakara AcArya ke diye hue prAyazcitakA pAlana karatA hai 1 prAyazcita dazaveM meda zraddhAnakA svarUpa batAte haiM: gatvA sthitasya mithyAtvaM yadIkSAgrAhaNaM punaH / tacchraddhAnamiti khyAtamupasthApanamityapi // 57 // BES 700
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 701 jo sAdhu samyagdarzanako choDakara mithyAtvameM praveza kara gayA hai-bauddhAdika mithyAmatake abhinivezako dhAraNa kara rahane lagA hai usase AcAryadvArA punaH dakSiA grahaNa karAye jAneko zraddhAna prAyAzcatta kahate haiM / isakA dUsarA nAma upasthApana bhI hai| koI koI mahAvratoMkA mUlAMccheda hojAnepara phira se dIkSA dilAneko upasthApana kahate haiN| isa prakAra prAyazcittake daza bhedoMkA varNana kiyaa| aba yaha batAte haiM ki inakA prayoga aparAdhake anurUpa hI honA cAhiyeH saiSA dazatayI zuddhirbalakAlAdyapekSayA / yathAdoSaM prayoktavyA cikitseva zivArthibhiH // 5 // jisa prakAra catura vaidya gaMgIke bala kAla Adiko dekhakara vAta pitta Adika vikArake anusAra yogya cikitsAkA prayoga karatA hai usI prakAra kalyANake abhilASI AcAryoM ko bhI, jaisA doSa ho usake anusAra aura aparAdhIke balakAlAdi, sattvasaMhananAdiko dekhakara, uparyukta daza prakArakI zuddhikA prayoga karanA cAhiye / isa prakAra vyavahAra nayase prAyazcittake daza bhedoMkA vyAkhyAna karake nizcayanayake anusAra bhedoMkA pra mANa batAte haiM: vyavahAranayAditthaM prAyazcittaM dazAtmakam / nizcayAtadasaMkhyeyalokamAtrabhidiSyate // 59 // vyavahAra nayase prAyazcittake daza meda haiM jaisA ki Upara varNana kiyA jAcukA hai| kiMtu nizcayanayase usake asaMkhyAtalokapramANa bheda hote haiN| isa prakAra prAyAzcattakA varNana kara kramAnusAra vinayatapakA lakSaNa kahate haiM: anyAya | 701
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra syAt kaSAyahRSIkANAM viniitevinyothvaa| ratnatraye tadvati ca yathAyogyamanugrahaH // 6 // vihita karmameM pravRtti karanese tathA krodhAdika kaSAya aura sparzanAdika indriyoMkA sarvathA nirodha karane se vinaya prakaTa huA karatA hai| athavA samyagdarzanAdikakharUpa ratnatraya aura usake dhAraNa karanevAle puruSoMke yathocita upakAra karaneko vinaya kahate haiN| vinayazabdakI nirukti dikhAte hue usake phalako prakaTa karate haiM aura isa bAtakA upadeza dete haiM ki vinayakA pAlana avazya hI karanA cAhiye: yadvinayatyapanayati ca karmAsattaM nirAhuriha vinayam / zikSAyAH phalamakhilakSemaphalazcetyayaM kRtyaH // 11 // vinaya zabda ke "dUra karanA," aura " vizeSarUpase prApta karAnA" isa taraha dono hI artha hote haiN| ata eva mokSake prakaraNameM jo sampUrNa aprazasta karmoM ko dUra karatA hai, athavA jo svargAdika viziSTa abhyudayoMko prApta karAtA hai usako vinaya kahate haiM / jinavacanake jJAnako prApta karanekA phala yahI hai-jinAgamakI zikSA vinayarUpa sAdhyako siddha karanekeliye hI prApta kI jAtI hai / tathA sampUrNa kalyANoMkI prApti bhI isa vinayake dvArA hI ho sakatI hai / ata eva mumukSuoMko isakA pAlana avazya hI karanA cAhiye / samasta viziSTa abhISTa guNoMkA ekamAtra sAdhana vinaya hI hai| isI bAtako prakaTa karate haiM : sAraM sumAnuSatve'rhadrUpasaMpadihAhatI / zikSAsyAM vinayaH samyagasmin kAmyAH satAM guNAH // 62 // adhyAya 702
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra AryatA kulInatA Adi prazasta guNoMse yukta isa uttama manuSya payAyakA sAra-upAdeya bhAga ahadrUpa. saMpatti-AcalakyAdisvarUpa jinalinakA dhAraNa karanA hI hai / Ara isa jinaliGgake dhAraNa karanekA bhI sArabhUta phala jinAgamakI zikSA prApta karanA hai / tathA zikSAkA bhI sAra yaha vinaya hai / kyoMki isake hone para hI satpuruSoMke liye bhI spRhaNIya samAdhiprabhRti guNa sphurAyamAna hote haiN| vinayarahita puruSakI zikSA bhI niSphala hai; isa bAtako batAte haiM: zikSAhInasya naTavalliGgamAtmaviDambanam / . avinItasya zikSApi khalamaitrIva kiMphalA // 63 // jisa puruSane nRtya karane kI zikSA prApta nahIM kI hai vaha yadi nRtya karane meM pravRtta ho to upahAsakA hI pAtra ho sakatA hai / isI prakAra jisane jinAgamakI zikSA prApta nahIM kI hai usakA jinaliGga dhAraNa karanA bhI upahAsakA hI viSaya ho sakatA hai / isI taraha usa manuSyakI zikSA bhI jo ki vinayase rahita haiM, nirarthaka athavA durjana puruSoMkI mitratAke samAna aniSTa phala utpanna karanevAlI hI ho sakatI hai| vinayake tatvArtha sUtrameM cAra bheda aura AcArazAstroMmeM pAMca bheda batAye haiM unhIkA yahAMpara upadeza dete haiM: darzanajJAnacAritragocarazcopacArikaH / caturdhA vinayo'vAci paJcamopi tapogataH // 64 // adhyAya tattvArthakA nirUpaNa karanevAle AcAryoMne vinayake cAra bheda batAye haiM-darzanavinaya jJAnavinaya cAritra vinaya aura aupacArika vinaya / kintu AcArAdi zAstroMkA vicAra karanevAloMne tapovinaya nAmakA pAMcavAM bheda bhI batAyA hai| yathAH
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 704 adhyAya 7 daMsaNaNANe viNao caritta tava ovacArio viNao / paMcaviho khalu viNao paMcamagaiNAyago bhaNio | - inameM se kramake anusAra pahale samyaktvavinayakA svarUpa batAte haiM:darzanavinayaH zaGkAdyasannidhiH sopagRhanAdividhi: / bhaktyacaviNavarNahRtya nAsAdanA jinAdiSu ca // 65 // samyagdarzanake zaMkA kAMkSA vicikitsA anyadRSTiprazaMsA aura anAyatanasevArUpa maloMke dUra karaneko, tathA upagUhana sthitIkaraNa vAtsalya aura prabhAvanArUpa guNoMse usake yukta karaneko, evaM ahaMta siddha AcArya upAdhyAya AdikI bhakti arcA varNanA Adi karaneko darzanavinaya kahate haiM / arihaMtAdikoMke guNoMmeM anurAga rakhaneko bhakti kahate haiN| dravya athavA bhAvase unakI pUjA karane ko arcA kahate haiM / vidvAnoMkI sabhA yuktivalase unake yazovistAra karaneko varNa athavA varNanA kahate haiN| mAhAtmya kA samarthana karake adbhUta doSoM ke udbhAvanakA nAza karanA isako avarNahRti kahate haiM / isI taraha avajJAke dUra ka raneko arthAt unameM AdarabhAva prakaTa karaneko anAsAdanA kahate haiN| bhAvArtha- samyagdarzana ke nirmala aura saguNa banAneko tathA arihaMta siddha caitya sudeva dharma sAdhuvarga AcArya upAdhyAya pravacana aura darzana inakI uparyukta bhakti pUjA Adi karaneko darzanavinaya kahate haiN| darzanavinaya aura darzanAcArameM kyA antara hai ? isakA uttara dete haiM: doSocchede guNAdhAne yato hi vinayo dRzi / dRgAcArastu tattvArtharucau yatno malAtyaye // 66 // dharma 0 704
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra -705 __ samyagdarzanameM se doSoMke dUra karane aura usameM guNoM ke utpanna karanaliye jo prayatna kiyA jAtA hai usako darzanavinaya, tathA zaMkAdika maloMke dUra hojAnepara tattvArthazraddhAnameM prayatna karane ko darzanAcAra kahate haiN| bhAvArtha-samyaktvake nirmala aura saguNa banAneko darzanavinaya tathA usakI vRddhi karaneko darzanAcAra kahate haiN| ATha prakArake jJAnavinayako pAlana karanekA upadeza dete haiM:zuddhavyaJjanavAcyatadvayatayA gurvAdinAmAkhyayA, yogyAvagrahadhAraNena samaye tadbhAji bhaktyApi ca / / yatkAle vihite kRtAJjalipuTasyAvyagrabuddheH zuce:, sacchAstrAdhyayanaM sa bodhavinayaH sAdhyoSTadhApISTadaH // 67 // zabda artha aura ubhaya-zabdArtha kI zuddhatApUrvaka, aura guru, cintApaka tathA jisa viSayakA adhyayana karanA hai usakA nAmollekha karate hue, evaM jisa sUtrakA adhyayana karanA hai usake liye Avazyaka tapovizeSakA avalambana lekara, arthAt jisa taponizeSake dhAraNa karanepara hI vivakSita zrutajJAna prakaTa ho sakatA hai usa tapovizeSako dhAraNa karake, tathA pravacana aura usake dhAraNa tathA nirUpaNa karanevAle zrutadharoMmeM bhakti rakhakara, AgamameM adhyayana karanekA jo samaya batAyA hai usI vihita samayameM picchI sahita donoM hAthoMko joDakara, manameM kisI bhI prakArakI vyagratA dhAraNa na karake-arthAt cittako ekAgra banAkara, aura mana vacana kAyako zuddha rakhakara yuktisiddha paramAgamake na kevala adhyayana karaneko hI kintu guNana vyAkhyAna aura zAstradRSTayA AcaraNako bhI jJAnaviSaya kahate haiM / ata eva isake ATha bheda-aMga hote haiM / yaha jJAnavinaya abhyudayoM aura niHzreyasarUpa phalako utpanna kara sakatA hai ata eva mumukSuoMko isakA sAdhana avazya hI karanA cAhiye / ____bhAvArtha-sAdhuoMko abhISTa phala denevAle isa aSTAGga samyagjJAnakA avazya pAlana karanA cAhiye / adhyAya 89
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 706 jJAnake ATha aMgoMke nAma isa prakAra haiM:--1 zabdArtha kI zuddhatA, 2 guru AdikA nAmollekha, 3 kAraNarUpa tapovizeSakA pAlana, 4 paramAgama aura usake dhArakaoNma bhakti, 5 vidhivihita samaya, 6 AdarabhAva, 7 cittakI ekAgratA, 8 aura mana vacana kAyakI zuddhi / - ina ATha aGgose paripUrNa adhyayanako hI jJAnavinaya kahate haiM / jJAnavinaya aura jJAnAcArameM kyA antara hai, so batAte haiM:-- yatno hi kAlazuddhayAdau syAjjJAnavinayotra tu / sati yatnastadAcAraH parAThe tatsAdhaneSu ca // 18 // uparyukta kAlazuddhi Adike viSayameM prayatna karaneko jJAnavinaya aura una zuddhiAdikoMke hojAnepara zrutakA adhyayana karanekeliye prayatna karaneko athavA adhyayana kI sAdhanabhUta pustakAdi sAmagrIkeliye prayatna karaneko jJAnAcAra kahate haiN| kramAnusAra cAritravinayakA svarUpa batAte hai:rucyA'rucyahRSIkayocararatidveSojjhanenocchalata,krodhAdinchidayA'sakRtsamitiyogena guptyAsthayA / sAmAnyetarabhAvanAparicayenApi vratAnyuddharan, dhanyaH sAdhayate caritravinayaM zreya:zriyaH pArayam // 69 // adhyAya indriyoM ke manojJa aura amanojJa viSayoM meM jo kramase rAgadveSa utpanna huA karate haiM unako choDakara, tathA uThatehue krodhAdika kaSAyoMkA nAza karake, evaM samIcIna pravRtti keliye bAra bAra prayatna karake, tathA manavacana kAyake nirodharUpa athavA zubhamanavacanAdirUpa guptiyoMmeM AdarabhAva rakhakara, aura sAmAnya tathA vizeSa bhAvanAoMko
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 707 mAtehue-"saMsArameM koI bhI prANI duHkhI naho" isatarahakI sAmAnya, aura "nigRhNato vAGmanasI" ityAdi zlokakedvArA pahale batAIhuI vizeSa bhAvanAoMko bhAtehae jo sAdhu apane ahiMsAdika bratoMko nirmala banAtA hai vahIM sAdhu dhanya hai / kyoMki aisA sukRtI sAdhu hI svarga aura mokSarUpa lakSmIkA sAkSAtkAra karAnemeM samartha cAritravina yakA sAdhana kara sakatA hai| bhAvArtha-Uparalikhe mUjaba cAritrake dhAraNa karaneko cAritra vinaya kahate haiN| cAritravinaya aura cAritrAcArameM kyA antara hai, so batAte haiM:. samityAdiSu yatno hi cAritravinayo mataH / tadAcArastu yasteSu satsu yatno vratAzrayaH // 70 // vratoMko nirmala banAnekoliye samiti AdimeM prayatna karaneko cAritra vinaya, aura samityAdikoMke siddha ho jAnepara vratoMkI vRddhi Adike liye prayatna karane ko cAritrAcAra kahate haiN| aba kramAnusAra vinayake cauthe meda aupacArikavinayakA varNana karate haiN| kintu usameM sabase pahale pratyakSameM pUjya puruSoMkA jo kAyake dvArA aupacArika vinaya kiyA jAtA hai usake sAta medoMkA varNana karate haiM: abhyutthAnocitavitaraNoccAsanAyujjhanAnu,vrajyA pIThAdyupanayavidhiH kAlabhAvAGgayogyaH / kRtyAcAraH praNatiriti cAGgena saptaprakAraH, kAryaH sAkSAdguruSu vinayaH siddhikAmaisturIyaH // 1 // ArAdhya gurujanoMke sAkSAt upasthita rahanepara svAtmopalabdhikI icchA rakhanevAle sAdhuoMko apane zarIrake dvArA unakA abhyutthAnAdika sAta prakArakA aupacArika vinaya karanA cAhiye / yathA - badhyAya 707
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ So anagAra 1-gurujanAko AtA huA mAluma hote hI apane Asanase uThakara khaDe hojAnA cAhiye / 2-unake yogya pustakAdi vastuoMkA dAna karanA cAhiye / 3-unake sAmane uccAsanapara baiThanA Adina cAhaye / 4-yadi unake sAtha calanekA avasara paDe to unake pIche pIche namratA aura Adara ke sAtha gamana karanA cAhiye / 5-siNhaa| sana yA zayanIyAdi sthAnoM ko tayAra kara denA / 6-unako pagAma-namaskArAdi krnaa| 7-tathA unake kAla bhAva aura zarIrake yogya kAryoM ko krnaa| kArayogya kAryoM ko karanA. jase ki garmImeM ThaMDI aura zardI meM 'uSNatA lAnevAlI kriyA karanA, mAtra yogya jaipa-une karI meDanekA avasara ho to unake abhiprAya aura AjJA. nusAra vahA~ bAnA AnA Adi / zarIra yogya jo ki unake zarIra aura bala ke anurUpa unakA mardana krnaa| - yahA~para ca zabda samuccayAyaka hai / ata era ina sabhI bAtoM ko guruoM ke viSayoM karanA ucita hai / tathA yadyapi yahA~para zArIrika vinayake ye mAta prakAra hI banAye haiM, kiMtu Adarakeliye unake saMmukha jAnA Adi aura bhI bheda hote haiM, so unakA bhI yahAMpara iti zabdase samAveza karalenA cAhiye / ..... aupacArika vinayake vAcika medoMko batAte haiM: hitaM mitaM parimitaM vacaH sUtrAnuvAci c| bruvan pUjyAMzcaturbhedaM vAcikaM vinayaM bhajet // 72 // ArAdhya gurujanoMkI vacana ke dvArA cAra pakArame ginaya karanA cAhiye / arthAt unake sammukha yA unake liye aise vacana bolane cAhiye jo cAra vizeSaNoM se yukta hoM / yathA-hita-joka kalyANa ke kAraNa dharmakA vidhAyaka ho / mita-jisameM akSagekA pramANa to kama ho kintu mahAn artha bharA huA ho / parimita-jo kAraNa yukta ho / aura sUtrAnuvAci -arthAt jo Agama ke arthape viruddha na ho| * yahAMpara ca zabdakA jo grahaNa kiyA hai usase ni ya naimittika pUjanAdike avaparapara bole hue vacanoMkA samAveza karalenA cAhiye / tathA una vacanoMkA bhI jo ki vANijyAdikA vidhAna nahIM karate / adhyAya SIL
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra aupacArika vinayake mAnasa bhedoMko ginAte haiM:-- nirundhannazubhaM bhAvaM kurvan priyahite matim / .. AcAryAderavApnoti mAnasaM vinayaM dvidhA // 73 // mAnasa vinaya do prakArakA ho makatA hai-1 azubha bhAvoMkI nivRtti 2 aura zubhabhAvoMmeM pravRtti / arthAt AcArya upAdhyAya sthavira pravartaka aura gaNadharAdikoMke viSaya meM samyaktvakI virAdhanA karanevAle prANivadhAdika azubhabhAvoMkA rokanA, aura dharmakeliye upakAraka tathA samyaktva aura jJAnAdike viSayameM zubha vicAra karanA mAnasa vinaya hai| isa prakAra pratyakSa gurujanoMke viSayameM pAlana karane yogya tIna prakArake vinayakA pratipAdana karake parokSa guruoMke viSaya meM bhI tIna prakArake vinayakA nirUpaNa karate haiM:-- vAGmanastanubhiH stotrasmRtyaJjalipuTAdikam / . parIkSeSvapi pUjyeSu vidadhyAdvinayaM tridhA // 7 // jo dIkSAguru zrutaguru tapodhika Adi gurujana parokSa haiM-indriyoMse pare haiM unakA bhI vacana mana aura zarIrake dvArA kramane stuti smRti aura aJjalipuTAdika karake mumukSuoMko vinaya karanA cAhiye / ataeva parokSa guruoMkA bhI vinaya vacana mana aura zarIra kI apekSA tIna prakArakA hotA hai| arthAt vacanake dvArA unakA guNastavana jayaghoSa AzIrvAdAdi bolanA, manake dvArA unakA smaraNa aura unake guNoMkA cintavana Adi karanA, tathA zarIrake dvArA unako hAtha joDanA namaskAra karanA ityAdi saba parokSa vinaya hai| yahAMpara apizabdase jo tapa guNa yA avasthA AdikI apekSA apanese choTe haiM una muniyoM yA zrAvakoMkI bhI yathA yogya vinaya karanA cAhiye isa bAtako sUcita kiyA hai| badhyAya
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 710 adhyAya tapovanakA svarUpa batAte haiM :-- yathoktamAvazyakamAvahan sahana, parISahAnagraguNeSu cotsahan / bhajaMstapovRddhatapAMsya helayan, tapolaghUneti tapovinItatAm // 75 // vyAdhi Adike vaza hojAnepara bhI jinakA avazyahI pAlana karanA cAhiye una pUrvokta paDAvazyakoMkA jo sAdhu niraMtara pAlana karatA hai, kSudhApipAsA Adi bAIsa parISahoMkA sahana karatA aura uttara guNa - ApanAdikoM athavA viziSTa saMyamoM yA Age ke guNasthAnoM meM sotsAha pravRtti rakhatA hai, evaM jinako tapa karate hue apane se adhika dina ho gaye haiM una tapasviyoMkI sevA karatA aura svayaM bhI anazanAdika tapakA pAlana karatA hai, tathA jo sAdhu apanese tapa karanemeM nyUna haiM unakI avahelanA -avajJA nahIM karatA, vahI tapasvI tapo vinayako prApta ho sakatA hai / bhAvArtha- pUrvokta AvazyakoMke pAlana karane Adiko hI tapovinaya kahate haiM / vinaya bhAvanAkA phala batAte haiM: jJAnalAbhArthamAcAravizuddhayarthaM zivArthibhiH / ArAdhanAdisaMsiddhyai kAryaM vinayabhAvanam // 76 // jo mumukSu haiM unako jJAnakA lAbha karanekeliye tathA darzanAcAra jJAnAcAra cAritrAcAra tapAcAra aura viryAcA ina pAMca AcAroMko zuddha-nirmala banAnekeliye, evaM pUrvokta samyaktvAdi cAra ArAdhanA prabhRti aura bhI aneka guNoM ko bhale prakAra siddha karanekeliye isa vinayatapameM bAra bAra pravRtta honA cAhiye / SAK gharma 0 //
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ khanagAra 711 adhyAya 7 ArAdhanA zabda ke sAtha Ayehue Adizabdase kina kina viSayoM ko lenA cAhiye so spaSTa karate haiM: dvAraM yaH sugatergaNezagaNayoryaH kArmaNaM yastapo, - vRttajJAnaRjutvamArdavayazaH saucityaratnArNavaH / yaH saMklezadavAmbudaH zrutagurUdyotakadIpazca yaH, kSepyo vinayaH paraM jagadinAjJApAravazyena cet // 77 // mumukSuoMko vinayatapakA parityAga karanA kadAcitmI ucita nahIM hai; balki jo tIna lokake adhIza bhagavAn adevakI AjJAmeM rahakara apanI AtmAkA hita siddha karanA cAhate haiM una sAdhuoMko isakA avazya hI pAlana karanA cAhiye / kyoMki yaha tapa samasta karmoM ke kSayakA kAraNa honese mokSakA aura pracura puNyAsravakA kAraNa honese svargakA dvAra hai, tathA saMgha aura saMgha ke svAmIko vaza karaneke liye vazIkaraNa maMtra ke samAna hai / tapa cAritra jJAna saralatA mArdava yaza aura saucityaM Adi aneka guNarUpa ratnoMko utpanna karaneke liye ratnAkara - samudra ke samAna hai| rAga dveSa prabhRti saMkleza pariNAmarUpI dAvAnalako zAMta karanekeliye megha ke samAna hai, aura AcAra zAstra meM batAye hue kramajJAna tathA kalpajJAnako evaM sadAmnAyake upadeSTA guruoMko prakAzita karanekeliye advitIya dIpakake samAna hai / vaiyAvRttya tapakA niruktisiddha lakSaNa batAte hue mumukSuoM ko usakA pAlana karanekeliye prerita karate haiM: klezasaMklezanAzAyAcAryAdidazakasya yaH / vyAvRttastasya yatkarma tadvaiyAvRttyamAcaret // 78 // AcArya upAdhyAya tapasvI zaikSa glAna gaNa kula saMgha sAdhu aura manojJa ina daza prakAra ke muniyoM ke 1 - - guru AdikoMkA apane Uparase vaimanasyaM dUra hone aura anugraha prApta honeko saucitya kahate haiM / dharma 0 711
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dharma 712 keza-zArIrika pIDA aura saMkleza-Arauidra dhyAnarUpa duSpariNAmoMkA nAza karanekeliye jo tapasvI athavA zrAvaka vyAvRtta-pravRtta huA karatA hai usake isa karma-manovAkkAya vyApArako hI bayAghRtya kahate haiN| mumukSuoMko isa aMtaraMga tapakA pAlana avazya hI karanA cAhiye / AcArya aura upAdhyAya zabdakA artha pahale batAyA jA cukA hai / kiMtu zeSa zabdoMkA artha nahIM batAyA vaha isa prakAra hai: tapasvI-mahAn upavAsAdika tapa karanevAlA, zaikSa-pradhAnatayA zikSAmeM hI rata rahanevAlA, glAna-rogAdike nimittame jisakA zarIra pIDita ho rahA ho, gaNa - sthavira saMtati, kula-dakSiA denevAle AcAryakI strIpuruSarUpa ziSyasaMtAna, saMgha-cAturvarNyarUpa munisamUha, sAdhu -jisako dIkSA liye hue cirakAla hogayA ho, manojJa-loka sampata, athavA jisako loka adhika mAna dete hoN| vaiyAvRtyakA phala batAte haiM:mutyudyaktaguNAnuraktahRdayo yAM kAMcidapyApadaM. teSAM tatpathadhAtinI khavadavasyanyoGgavRttyAthavA / yogyadravyaniyojanena zamayatyudghopadezena vA, mithyAtvAdiviSaM vikarSati sa khalvArhantyamapyahote // 79 // jisa sAdhu athavA zrAvakakA mana muktiko prApta karanekeliye udyukta hue sAdhuoMke saMyamavizeSarUpa guNapara Asakta hai aura ipIliye jo unake Upara AI huI mokSamArgameM bAdhA pahuMcAnevAlI devI mAnuSI tecI athavA acetanakRta ApattiyoMko apane Upara AI huI samajhakara zArIrika prayatna karake haTA detA hai. athavA saMyamase aviruddha auSadha anna vapatikA AdikI yojanA karake, yadvA prabhAvazAlI mahAn upadeza dekara unake mithyAtva ajJAna avirati pramAda kaSAya aura yogarUpa viSako nikAla dUra karatA badhyAya 712
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 713 hai vaha vaiyApratyakarma meM pravRtta mahAtmA indra ahamindra cakravartitva Adi padoMkI to bAta hI kyA sarvotkRSTa tIrthakara padako bhI nizcayase apane adhikRta karaletA hai| bhAvArtha-vaiyAvRtya karanevAlA mumukSu utkRSTa abhyudayoM aura aMtameM Arhantya padako bhI prApta karaletA hai| - sAdharmiyoMpara AI vipattikI upekSA karanevAloMke doSa prakaTa karate aura isa bAta kA samarthana karate haiM ki sampUrNa tapasyAoMkA hRdaya vaiyAvRtya hI hai: sadharmApadi yaH zete sa zete srvsNpdi| vaiyAvRttyaM hi tapaso hRdayaM bruvate jinAH // 8 // jo apane samAna ratnatraya dharmakA ArAdhana karanevAle haiM unake Upara AI huI Apattiko dekhakara bhI jo so jAtA hai-usa Apattike dUra karanekI ceSTA nahIM karatA vaha samasta saMpattiyoMke viSaya meM bhI | so jAtA hai-usakA koI bhI gurupArtha saphala nahIM ho sakatA / kyoMki arhata devane antaraGga aura bAhya sampUrNa tapasyAoMkA hRdaya vaiyAvRtya hI batAyA hai| . aura bhI vaiyAvRtyakA phala batAte haiM:samAdhyAdhAnasAnAthye tathA nirvicikitsatA / sadharbhavatsalavAdi vaiyAvRtyena sAdhyate // 81 // ... vaiyAvRtyake dvArA ekAgracintAke nirodharUpa dhyAna aura sanAthatAkI prApti hotI hai, tathA glAnikA amAva hotA hai, aura sAdharmiyoM meM govatsake samAna paraspara prIti utpanna hotI hai| isake sivAya dharma aura AmnAyakI rakSA tathA prabhAvanA Adi aura bhI aneka guNa isa vaiyAvRtyake dvArA siddha huA karate haiN| adhyAya
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ isaprakAra yAvRtyaka prakaraNako samApta karake kramAnusAra mumukSuoMkeliye svAdhyAyake viSayanityahI abhyAsa karanekA vidhAna karate hue svAdhyAya isa zabdakA nirvacanasiddha vartha batAte haiM: niraM svaadhyaaymbhysyetkrmnirmuulnodytH| sa hi khasmai hito'dhyAyaH samyagvAdhyayanaM zruteH / / 82 // sva-AtmAke liye hitakara-upakArI-saMvara aura nijarAke kAraNabhUta zrutake adhyayanako athavA / su-samIcIna kevalajJAnotpattiparyanta zratake adhyayana - pAThako svAdhyAya kahate haiN| ata eva jJAnAvaramAdika karmoM tathA manovAkkAyakriyAoM ko nirmUla karanekeliye udyukta hue mumukSuoMko isa svAdhyAyakA citya hI abhyAsa karanA caahiye| samyak zabdakA artha batAne hue svAdhyAyake pahale bheda-vAcanA kA svarUpa batAte haiM: zabdArthazuddhatA drutavilambitAyUnatA ca samyaktvam / zuddhagranthArthobhayadAnaM pAtresya vAcanA bhedaH // 83 // zabda aura arthakI zuddhatA, tathA vinA vicAre hI jaldIse na bolanA, ve mauke vizrAma lekara uccAraNa na karanA kintu bolane yA likhane Adike samaya yogya sthAnapara hI vizrAma lenA, aura kisI bhI akSara mAtrA yA pada Adiko choDa na denA, ityAdi saba svAdhyAyakI samIcInatA kahalAtI hai| isa tarahakI samIcInatA yA zuddhatAse yukta athavA niravadya-mokSamArgakeliye upayogI grantha artha athavA donAhIke vinayAdi guNoMse yukta pAtrakeliye deneko vAcanA kahate haiN| svAdhyAyake dUsare meda pracchanAkA svarUpa batAte haiM:pracchanaM saMzayocchittyai nizcitadraDhanAya vaa| prazno'dhItipravRttyarthatvAdadhItirasAvapi // 84 // .. adhyAya 714
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 715 - grantha artha athavA donoM ke viSayameM "yaha isI tarahase hai yA dUsarI tarahase" aisA saMzaya honepara usako dUra karanekeliye athavA nizcita mAluma honepara mI ki yaha isI tarahase hai yA aisA nahIM hai apane nizcayako draDha banAne ke liye vizeSa vidvAnse usa viSaya meM prazna karanA isako pracchanA svAdhyAya kahate haiN| yahA~para yaha zaMkA ho sakatI hai ki prazna karanA adhyayana nahIM kahA jA sakatA, ata eva isa svAdhyAyake lakSaNameM avyApti doSa AtA hai| kiMtu yaha zaMkA ThIka nahIM hai, kyoMki prazna karanA adhyayanameM pravRtti honekA nimitta hai, ata ena usako bhI svAdhyAya kaha sakate haiN| . mukhya viSayameM hI kiye gaye praznako svAdhyAya kaha sakate haiM vaha batAkara isa zaMkAkA prakArAntarase samAdhAna karate haiM: kimetadevaM pAThyaM kimeSorthosyoti sNshye| nizcitaM vA draDhayituM pRcchan paThati no na vA // 85 // he bhagavan ! yaha akSara pada yA vAkya isI tarahase honA cAhiye yA dUsarI tarahase ! yadvA isakA uccAraNa kisa prakAra karanA cAhiye ? ityAdi zabda ke viSaya meM jo apane saMdehako prakaTa karatA hai, tathA isa pada vAkya yA zlokakA kyA artha honA cAhiye ? abhI jo artha kahA gayA vahI honA cAhiye yA aura kucha ! ityAdi artha ke vipayameM jo prazna karatA hai, athavA meMne jo yaha samajhA hai so ThIka hai yA nahIM ? ityAdi zabda yA artha ke viSayoM prazna karanevAlA sAdhu kyA adhyayana nahIM karatA ? avazya karatA hai| bhAvArtha-zabda yA arthakA nizcaya karane ke liye athavA nizcayako bhI dRDha karanekeliye jo prazna kiyA jAtA hai vaha bhI svAdhyAya meM hI sammilita hai| anupekSA nAmaka svAdhyAyake tIsare bhedakA nirUpaNa karate haiM sAnuprekSA yadabhyAso'dhigatArthasya cetasA / svAdhyAyalakSma pAThontarjalpAtmAtrApi vidyate // 86 // . adhyAya
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra jJAta athavA nizcita viSayake manameM punaH punaH vicAra karaneko anuprekSA kahate haiN| isakI bhI samIcIna adhyayana karanA hI kahanA cAhiye / kyoMki zabdArthakA pATha yahAMpara bhI hotA hai| antara itanA hI hai ki vAcanAmeM pahirjalsa hotA hai, kintu anuprekSAmeM anarjala huA karatA hai| .. svAdhyAyake AmnAya aura dharmopadeza nAmake cauthe pAMcaveM bhedakA svarUpa batAte haiM:-- AmnAyo ghoSazuddhaM yadvRttasya parivartanam / dharmopadezaH syAddharmakathA sastutimaGgalA // 87 // paDhe hue granthake zIghratA yA vilaMba Adi dopoMse rahita punaH punaH uccAraNa karaneko AmnAya kahate haiN| stuti devavandanA tathA maGgala-namaskAra AzIH zAnti Adi viSayoM ke sAtha dharmake nirUpaNa karaneko dharmopadeza kahate haiN| bhAvArtha:--bhagavAnkA stotra pATha karanA, unako namaskArAdi karanA, yA anya tresaTha zalAkA puruSoMkicaritrakA nirUpaNa karanA, athavA kisI bhI dhArmika viSaya kA vyAravyAnAdi karanA, ityAdi saba dharmopadeza hai| ____dharmakathAke cAra bhedoMkA svarUpa batAte haiM: AkSepaNI svamatasaMgrahI samekSI, vikSepaNI kumatanigrahaNIM yathAIm / saMvejanI prathayituM sukRtAnubhAvaM, nivedanIM vadatu dharmakathAM viraktyai // 88 / / dharmakathA cAra prakArakI hotI hai-AkSepaNI, vikSapaNI, saMvejanI aura nivedanI / jisake dvArA apane matakA saMgraha-anekAnta siddhAntakA yathArogya samathena ho usako AkSepaNI, aura isI prakAra-yathAyogya jisake dvArA kSaNikaikAnta prabhRti mithyAmatoMkA nigraha-khaMDana ho usako vikSepaNI, tathA jisake dvArA puNyake phala svarUpa saMpattiko yathAyogya prakAzita kiyA jAya usako saMvaijanI, evaM jisako sunakara saMsAra zarIra aura bhogoMse vairAgya utpanna hosake aisI nirUpaNAko nidanI kahate haiN| adhyAya
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra bhAvArtha--dharmopadeza nAmaka svAdhyAya tapake ye cAra meda haiM / isa tapakA nirantara pAlana karanekI icchA rakhanevAle mumukSuoMko ye cAra prakArako hI kathAeM karanI cAhiye / svAdhyAyake phala batAte haiM:prajJotkarSajuSaH zrutasthitipuSazcetokSasaMjJAmuSaH, saMdehAcchadurAH kaSAyabhidurAH prodyattapomedurAH / saMvegollAsitAH sadadhyavasitAH sarvAticArojjhitAH, khAdhyAyAta paravAdya'zaGkitadhiyaH syuH zAsanodbhAsinaH // 89 // mumukSuoMko svAdhyAyake prasAdase aneka prakArake phala prApta hote haiN| yathA:--svAdhyAya karanevAloMkI takavitakarUpa buddhi isake nimittase hI prItipUrvaka utkarpako dhAraNa kiyA karatI hai / evaM ve paramAgamakI sthitiko bhI isake balase hI puSTa rakha sakate haiN| tathA indriya aura anindriya-mana evaM AhAra bhaya maithuna aura parigraha ina cAra saMjJA oMkA pratirodha-nigraha, tathA saMzayoM-aneka prakArakI zaMkAoMkA nirAkaraNa, evaM krodhAdika kaSAyoMkA nAza, isake dvArA hI kara sakate haiN| tapasvigaNabhI isameM pravRtta honepara hI dinapara dina baDhate hue tapase puSTa ho sakate haiN| saMvega ke dvArA utkRSTa zomAko prApta hue prazasta pariNAmoMkI siddhi bhI isIse ho sakatI hai| athavA utpAda vyaya dhrauvya svarUpase yukta vastukA nizcaya svAdhyAya karanese hI ho sakatA hai| isameM pravRta honese samyagdarzana samyagjJAna yA samyazcAritra kisImeM bhI atIcAra nahIM laga sakatA / evaM isake balase hI vidvAnloga bauddhAdika paravAdiyoM se niHzaMka rahate aura jinadharmakI prabhAvanAM kara sakate haiN| ___ svAdhyAyake stutirUpa phalako batAte haiM:-- zuddhajJAnaghanArhadabhutaguNagrAmamahavyAdhI,stadvayaktyuddharanutanoktimadhurastotrasphuTodgAragIH / badhyAya 717
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagAra 18 adhyAya 2 mUrti prazrayanirmitAmiva dadhatatkiMcidunmudraya, - tyAtmasthAna kRtI yato'rijayinAM prApnoti rekhAM ghuri // 90 // stutirUpa svAdhyAyameM pravRtta hue mumukSukI buddhi - manaHpravRtti, atyaMta nirmala aura paripUrNa jJAnake bhaMDAra zrI ahaM tadeva ke adbhuta AzcaryotpAdaka guNoM ke samUhameM abhiniveza ke kAraNa vyagra rahA karatI hai, aura isIliye usakI vANI-vacanapravRtti, bhagavAn ke una guNoMke prakaTa hone se udbhaTa tathA navIna navIna uktiyoM se madhura stotroMke sphuTa udvAroM se bharI huI rahatI hai, evaM usakI zarIra yaSTi aisI mAluma paDane lagatI hai mAnoM sAkSAt vinayakI hI banI huI ho| isa prakAra usake mana vacana aura kAya tInoM hI pUrNajJAnaghana bhagavAn ke guNoMmeM lIna rahate haiM / ata ra as kRtI apanI AtmAmeM sthita anirvacanIya vIrya - anantazaktiko prakaTa kara detA aura aMtameM mohake vijetA sAdhuoM ke agrapadako prApta kara letA hai / bhAvArtha -- stutirUpa svAdhyAya karanevAlekI buddhi ukti aura zArIrika pravRti bhagavAn ke nirmala guNoM kI tarapha hI lagI rahatI hai| ata eva aMtameM vaha usI rUpako prApta karaletA hai| paMcanamaskAra maMtra ko paramamaMgala aura usake japa karaneko utkRSTa svAdhyAya batAte haiM:-- malamakhilamupAstyA gAlayatyaGginAM ya - cchivaphalamapi maGgaM lAti yattatparArghyam / paramapuruSamaMtro maGgalaM maGgalAnAM, zrutapaThanatapasyAnuttarA tajjapaH syAt // 91 // paiMtIsa akSara ke aparAjita maMtra ko hI paramapuruSa maMtra kahate haiN| isakI upAsanA-ArAdhanA-mana yA vacana ke dvArA japa karane se saMpUrNa pApa gala jAte haiM / tathA isase mokSarUpa abhyudayakI bhI prApti hotI hai / ata eva isake BREA 718
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dharma sAdhAraNa maMgala hI nahIM kintu maMgaloMkA bhI maMmala-paramamaMgala kahanA cAhiye / kyoMki sampUrNa laukika kalyApoMke siddha hone meM bhI yaha pradhAna kAraNa hai| jaisA kahA bhI hai ki: eso paMcaNamoyAro svvpaavppnnaasnno| ___ maMgalANaM ca savvasi paDhama hoi maMgalaM. // aura isIliye isake vAcika yA mAnasika japako utkRSTa svAdhyAya tapa samajhanA caahiye|| bhAvArtha-maMgala zabdake niruktikI apekSA do artha hote haiM, eka to yaha ki jisake nimittase ma-pApa mAla jAya / damarA yaha ki jisake dvArA maGga-abhyudayakI siddhi ho| ye donoM hI artha paJca namaskAra maMtrameM pUrNatayA ghaTita hote haiM, ata eva usako paramasaMgala kahanA cAhiye / isIliye isake japa karaneko utkRSTa svAdhyAya nAmakA antaraGga tapa samajhanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: ___svAdhyAyaH paramastAvajjapaH paMcanamaskRteH / paThanaM vA jinandroktazAstrasyakAmacetasA / / arihaMta bhagavAna ke dhyAna lage hue mumukSukA AzIrvacanampa athavA zAntyAdivacanarUpa maMgala bhI kalyApakA sAdhaka huA karatA hai, isI bAtako prakaTa karate hai: ahaMtyAnaparasyAhana zaM vo dizyAtsadAstu vH| zAntirityAdirUpopi svAdhyAya: zreyase mataH // 12 // bolA pradhAnatayA niraMtara ahaMtake dhyAna meM hI lIna rahatA hai usake " arhana zaM vo dizyAta." arthata ahaMta bhagavAn tujhArA kalyANa kareM, tathA "sadAstu vaH zAntiH " arthAt tujhe sadA zAnti banI rahe. ityAdi vacanoMko bhI svAdhyAya hI kahanA cAhiye / kyoMki pUrvAcAryoMne isake dvArA mI kalyANa-puNyakI aura paramparAse movI siddhi mAnI / zAntikA svarUpa isa prakAra kahA hai: sukhataddhatusaMprAti khatahetuvAraNam / taddhatuhetavazvAnyadapIka zAntiriSyate // - adhyAya 7
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma - arthAt sukha aura usake kAraNa tathA kAraNoM ke bhI kAraNoM kI prAptiko yadvA duHkha aura usake kAraNa tathA kAraNoMke bhI kAraNoM kI nivRttiko zAnti kahate haiN| japavAda aura AzIrvacanoMkA artha spaSTa hI hai| yathAH jayanti nirjitAzeSasarvathaikAntanItayaH / satyavAkyAdhipAH zazvadvidyAnandA jineshvgH|| tathA jayanti vidhutAzeSabandhanA dharmanAyakAH / tvaM dharmavijayI bhUtvA tatprasAdAjapAkhilam / / tathA jayatvasau zrIvRSabho jinezvaraH, surAvadhUnA sicaamraavlii| ... babhau yadane pratibimbitAbhito, verivAntazcala dindusNhtiH|| athavA- natAmaraziroravaprabhArotanakhattiye / namo jinAya durvAramAravIramadacchide / / isI prakAra " svasti trilokagurave jinapuMgavAya"-ityAdi aura bhI vacanoMko samajhanA caahiye| kramaprApta vyutsarga nAmaka tapake do bhedoMko aura usakI donoM bhAvanAoMko batAte haiM: bAhyo bhaktAdirupadhiH krodhaadishcaantrstyoH| tyAgaM vyutsargamAvAntaM mitakAlaM ca bhAvayet // 93 // vyatsarga nAma tyAgakA hai / vaha do prakArakA ho sakatA hai| eka bAhya dusarA antaraGga / AhAra vasatikA Adi aise padArthoMkA jinakA ki AtmAse sambandha nahIM hai tyAga karanA bAhya vyutsarga kahA jAtA hai| aura jinakA ki AtmAse samdandha ho rahA hai aise krodhAdi kaSAyarUpa antaraMga parigrahake tyAgako antaraGga vyutsarga kahate haiN| ina donoM hI prakAra ke vyutsargatapakA yAvajIvana athavA kAlakA pramANa karake mumukSuoMko pAlana karanekA punaH punaH vicAra karanA cAhiye / madhyAma - 720 -
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra vyutsarga zabdakA niruktise kyA artha hotA hai, so batAte haiM:bAhyAbhyantaradoSA ye vividhA bandhahetavaH / yasteSAmuttamaH sargaH sa vyutsoM nirucyate // 94 // mAtA pitA strI putra bhrAtA bhaginI bhAgineya AdikA saMsarga bAhyadoSa hai, aura mamakAra ahaMkAra Adi bhAva antaraGga doSa haiN| inake bhI uttara meda aneka haiM / ye antaraGga aura bAhya doSa hI karmabandhake kAraNa haiN| ata eva ina vi-vividha doSoMke ut -uttama-prANAntika aura khyAti lAma pUjA Adi kI apekSAse rahita sargaparityAgako vyutsarga kahate haiN| vyutsargake utkRSTa svAmIko batAte haiM:dehAdviviktamAtmAnaM pazyan guptitrayIM zritaH / svAGgepi nispRho yogI vyutsarga bhajate param // 95 // jo apanI AtmAkA zarIrase sarvathA mitra anubhava karatA rahatA hai aura jo tInoM hI guptiyoMkA sarvathA pAlana karanevAlA tathA bAhya padArthoM meM hI nahIM apane zarIrameM bhI nispRha rahatA hai aisA yogI-samIcIna dhyAna meM sthira rahanevAlA yati hI utkRSTa vyutsargakA dhAraka ho sakatA hai| antaraGga parigrahake vyutsargakA svarUpa prakArAntarase batAte haiM:-- kAyatyAgazcAntaraGgopadhivyutsarga iSyate / / sa dvedhA niyatAnehA sArvakAlika iyapi // 96 // zarIrake parityAga karaneko bhI pUrvAcAryoMne antaraGga parigrahakA vyutsarga hI mAnA hai| isake bhI do bheda haiM-eka niyatakAla dUsarA sArvakAlika / adhyAya
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 722 niyatakAlake bhI do bheda hote haiM jinakA ki svarUpa isa prakArase mAnA hai ki: tatrApyAdyaH punadvaidhA nityo naimittikastathA / AvazyakAdiko nityaH parvakRtyAdikaH prH|| 97 // kAyatyAgakA pahalA bheda parimitakAla do prakArakA hotA hai, eka nitya dUsarA naimittika / AvazpakoM athavA malotsarga Adike sambandhame jo kiyA jAya usako nitya, tathA aSTamI caturdazI Ada parvasambandhI kriyAoMke avasarapara yA nipadyA kriyAoM ke samaya jo kiyA jAya usako naimittika kAyatyAga kahate haiM / sArvakAlika kAyatyAgake tIna bheda haiM:-- bhaktatyAgeGginIprAyopayAnamaraNaistridhA / yAvajjIvaM tanutyAgastatrAdyo'hAdibhAvabhAk // 98 // prANAntika kAyatyAgake tIna bheda haiM / bhaktatyAga maraNa, iGginImaraNa aura prAyopayAnamaraNa / jisameM pradhA' natayA bhojana ke tyAgakI apekSA ho usako maktatyAga yA bhaktapratyAkhyAnamaraNa kahate haiN| jisameM svayAvRtyakI apekSA to ho kintu para vaiyAvRtyakI apekSA na ho usako iGginI maraNa, aura jisameM donoM hI prakArakI vaiyAvRtyakI apekSA na ho usako prAyopayAna maraNa kahate haiN| prAyopagamana tathA pAdopagamana bhI isIke apara nAma haiN| inameMse pahale bheda bhaktapratyAkhyAnameM aI liGga zikSA Adi aneka bhAva huA karate haiM jinake kinAma aura svarUpa saMkSepase isa prakAra haiM: vicAra pUrvaka bhojanakA parityAga karane keliye jo yogya hai usako ahaM kahate haiM / liGga nAma cinhakA hai / zrutra ke adhyayana karaneko zikSA kahate haiN| vinaya zabdakA artha maryAdA athavA upAsanA hotA hai| samAdhAna athavA zubhopayoga meM manake ekAgra karaneko samAdhi kahate haiN| anizcita kSetroM meM nivAsa karanekA nAma aniyata vihAra hai / apane kAryake paryAlocanako pariNAma, aura parigrahake tyAgako upadhyujjhA, tathA utarottara ArohaNa adhyAya
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra karaneko thiti, aura abhyAsa karaneko bhAvanA kahate haiN| kAya aura kapAyoMke bhaleprakAra kRza karanekA nAma sallekhanA hai| dizA zabdakA artha elAcArya hotA hai| apane gaNase kSamA karAneko zAnti kahate haiN| sUtrake anusAra gaNako zikSA denekA nAma ziSTi hai| dUsare gaNa yA saMghameM cale jAneko caryA, aura apaneko jo ratnatrayakI zuddhi tathA samAvimaraNakA sampAdana karA sake aise AcArya ke anveSaNa karaneko mArgaNA karate hai| susthitanAma AcAryakA hai; kyoMki ve apane prayojana aura paropakArake karanemeM bhale prakAra sthita rahate haiN| AcAryako AtmasamarpaNa karanekA nAma upasarpaNa yA upasaMpat hai / gaNa yA paricAraka Adike parIkSaNako parIkSA, aura ArAdhanAkI bhaleprakAra siddhi ho sake isakeliye uttama deza rAjya Adike DhUMDhanako nirUpaNa kahate haiN| isapara mujhe anugraha karanA cAhiye yA nahIM? isa prakAra saMghako uddeza karake pUchane kAnAma prazna hai| saMbase punaH pUchakara usakI anumatise kisI eka kSapakake svIkAra karaneko pratipracchathaika saMgraha kahate haiN| AcAryake sammukha apane dopoMke nivedana karaneko gurorAlocanA kahate haiN| guNa aura doSa donoMke hI Alocana karaneko gu. NadoSa kahate haiN| zayyA zabdakA artha vasati aura saMstara zabdakA artha prastara hotA hai| Aga' dhanA karanevAlakI samAdhime sahAyatA karanevAloM ke samUhako niryApakaparigraha kahate haiN| antima AhAra prakaTa karaneko prakAzana, kramase AhAra choDaneko hAni, aura tIna prakArake AhArake tyAga karaneko pratyAkhyAna kahate haiM / acAryAdikoMse kSamA grahaNa karAneko kSamApaNa, aura apanese jo maroMke aparAdha hue hoM unake kSamA karaneko kSamaNa kahate haiN| niryApaka AcArya dvArA ArAvakako zikSA diye jAne kA nAma anu. ziSTi hai / duHkhase abhibhUta hokara muJchita ho jAnepA cetanA prApta karAneko sAraNA, aura dharmAdikA upadeza dekara duHkha dUra karaneko kavaca kahate haiN| jIvana tathA maraNa AdimeM rAgadveSa na karaneko samatA, ekAgraci. ntAnirodhako dhyAna, tathA kapAyAnurAJjata yoga pravRttiko lezyA, aura ArAdhanAke sAdhyako phala kahate haiM / ArAdhakake zarIrakA tyAga honA isakA nAma kSapakadehojjhana hai| adhyAya isa prakAra bhaktapratyAkhyAnamaraNama aise lekara zarIratyAga taka 40 bhAva huA karate haiN| zeSa do prakArake maraNAma jo antara hai vaha Upara likhA jA cukA hai|
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra vartamAna kSetra aura kAlavI sAdhuoMke prasAdase apanI AtmAmeM prazamakI prApti ho, aisI bhAvanA prakaTa karate haiM:-- bhaktatyAgavidheH sisAdhayiSayA yeAdyavasthAH kramA,catvAriMzatamanvahaM nijabalAdAroDhumudyuJjate / ceSTAjalenacintanacyutAcadAnandAmRtasrotasi, snAntaH santu zamAya te'dya yaminAmatrAgragaNyA mama // 99 // jo saMyamiyoMmeM agragaNya sAdhujana Aja isa bharatakSetra aura paMcamakAlameM rahakara bhI bhakta pratyAkhyAna maraNako siddha karanekI icchAse ahaM liGga Adi cAlIsa paryAyoM--avasthAoNpara pratidina aura apanI zaktike anusAra kramase ArohaNa karanekeliye sotsAha pravRtta rahA karate haiM, aura ceSTA vacana tathA vicAroMse cyuna-mana vacana aura kAyake agocara cidAnanda svarUpa amRtake srotameM avagAhana karake zuddhiko prApta ho cuke haiM, unake pra. sAdase mujhe prazamakI prApti ho / kyoMki aise mahAtapasviyoMke smaraNase avazya hI AtmAmeM zAntikA lAma hotA hai| jo sAdhu AtmAkA saMskAra karate samaya kAndI Adi pAMca prakArakI saMkliSTa bhAvanAoMko choDakara tapa zruta satva ekatva aura dhRti ina pAMca bhAvanAoMkA prayoga karatA hai vaha sahajameM hI parISahoMko jIta sakatA hai, aisA upadeza dete haiM: kAndIpramukhAH kudevagatidAH paJcApi durbhAvanA,styaktvA dAntamanAstapaHzrutasadAbhyAsAdIbabhyabhRzam / bhISmebhyopi samiddhasAhasaraso bhUyastarAM bhAvaya - nekatvaM na parISadatisudhAsvAde ratastapyate // 10 // adhyAya
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 725 cadhyAya 19 KK C kAndapa kailviSI AbhiyogA dAnavI aura saMmohA isa taraha durbhAvanAeM pAMca prakArakI mAnI haiN| jo sAdhu inameM pravRtta hotA hai vaha devagatimeM jAkara bhI bhANDa taurika kAhAra zaunika kukkara Adi nIca avasthAoM ko dhAraNa karatA hai, arthAt marakara kudeva hotA hai / ata eva ina kutsita bhAvanAoMko choDakara aura apane manako vazameM karake jo niraMtara tapobhAvanA aura zrutabhAvanAmeM lIna rahatA hai, tathA isa tapa aura zrutakA sadA abhyAsa aura isIke balapara sAhasikatA ke niraMtara uddIpta rahanese atyaMta bhayaMkara vetAlAdikoMse bhI jo kabhI bhayako prApta nahIM hotA kintu punaH punaH ekatvakA vicAra kiyA karatA hai vaha sAdhu niraMtara saMtoSAmRta ke pAna karanemeM rata rahA karatA hai aura isIliye vaha kabhI bhI kSudhA pipAsA Adi parISahoMse pIDita nahIM ho sakatA / bhAvArtha - durbhAvanAoMkA parityAga aura manakA nirdalana karake jo mumukSu tapa zruta satva aura ekatvakA nirantara abhyAsa karatA huA dhairyako dhAraNa karatA hai vahI parISaddoMkA vijetA ho sakatA hai| mithyA aura samIcIna bhAvanAoMkA svarUpa isaprakAra hai: = kandarpa (rAgake udrekase isI dillagI ke sAtha sAtha aziSTa zabda bolanA ) kautkucya ( zarIrase duzveza karate hue azlIla dillagI karanA aura bhaMDa vacana bolanA ) vihetana ( pratAraNA karanA, yA kisIko yAtanA denA Adi) yadvA kevala parihAsa karanA athavA cATu kArake zabda bolanA yA dUsaroMko vismaya utpanna karanA ityAdi aneka prakArakI kriyAoMke niraMtara karaneko kAndapa bhAvanA kahate haiM / kevalI zruta dharma AcArya aura sAdhuoM ke avarNavAda -- asadbhUta doSoMke nirUpaNa karane tathA mAyAcAra rakhaneko heart atta kahate haiM / AnandotpAdaka rasa RddhiyoMke nimittase maMtra abhiyoga kautuka yA bhUtakrIDA Adi aneka tarahake karma karanemeM nirata rahaneko abhiyoga bhAvanA kahate haiN| krodha roSa Adi kaSAyoMse AvibhUrta rahanA tathA laDAI jhagaDoM Adi meM Asakta rahanA evaM karuNA yA komalatA athavA sahAnubhUti Adika bhAvoMse rahita pa riNAmoMkA rakhanA dAnavI bhAvanA kahI jAtI hai / sanmArga ke pratikUla aura mithyAmArga ke samarthana karanemeM apanI buddhikI paTutA prakaTa karanA tathA prANiyoMko moha - mithyAtva athavA rAgadveSAdikase mohita karanA Adi saMmohA bhAvanA kahI jAtI hai| TEASER NAMAS dharma 6 725.
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 72 ye pAMca prakArakI durbhAvanAeM haiM jinake ki karaneme tapasvI paralokameM kudeva hotA hai| isake viruddha mokSamArgakI sAdhaka pAMca samIcIna bhAvanAeM haiM jinakA ki nirdeza Upara kiyA jAcukA hai| phira bhI unakA svarUpa saMkSapameM isa prakAra hai: indriyoMkA svAmI mana hai| manakI preraNAse hI indriyAM apane viSayoM meM pravRtta huA karatI haiN| isaliye yadi indriyoMko jItanA ho to pahale manako vazameM karanA cAhiye / manake vazameM hojAnepara indriyAM svayaM hI vazIbhUta hojAtI haiN| aura vaha vazIbhUta mana samAdhikA kAraNa banatA hai| ata eva aneka prakArase mana aura indriyoM ke vaza karate rahane ke prayatnakA hI nAma tapobhAvanA hai / jJAna darzana cAritra aura tapa ina cAro ArAdhanAoMkI siddhi AgamakA abhyAsa karanese hI hosakatI hai aura isake nimittase hI mumukSu sAdhu asaMlkiSTa hokara sukhakA bhoga kara sakatA hai / ata eva puna: punaH Agamake abhyAsa karaneko zrutabhAvanA kahate haiN| dina meM athavA rAtameM atyaMta bhayAnakarUpa rakhakara devoMke dvArA DarAyejAnepara bhI bhayake vaza na honA tathA utkRSTa sAhasakA rakhanA isako satva bhAvanA kahate haiN| saMsAra zarIra aura bhogoMse virakta rahakara mokSamArgameM rata rahaneko ekatva bhAvanA kahate haiN| jisako dekhakara sAdhAraNa zaktivAle logoMko bhaya utpanna hone lage evaM jisakA vega mArgako durdhara banAnevAlA hai aisI parIpahoMkI sampUrNa senA samasta upasagoM ke sAtha sAtha bhI Akara yadi upasthita ho to bhI Arabdha mokSamArgameM nirAkula rahanA tathA sampUrNa manorathoMke siddha karanevAle dhairyako na choDanA dhRti bhAvanA kahI jAtI hai| bhakta pratyAkhyAnakA lakSaNa aura sallekhanAke jaghanya tathA utkRSTa kAlakA pramANa batAte haiM: yasmin samAdhaye svAnyavaiyAvRttyamapekSyate / tadvAdazAbdAnIpentarmuhUrtaM cAzanoJjhanam // 1.1 // samAdhikI icchA rakhanevAle sAdhuoMko bhaktapratyAkhyAna maraNameM ratnatrayako ekAgra rakhanekeliye svavai. yAvRtya aura paravaiyAvRtya donoM hI kI apekSA rahA karatI hai / tathA isa maraNakA jaghanyakAla antarmuhurta aura utkRSTa bAraha varSakA hai| badhyAya
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra vyutsarga tapakA phala batAte haiM:-- naiHsaGgayaM jIvitAzAnto nirbhayaM doSavicchi daa| syAyutsAcchivopAyabhAvanAparatAdi ca // 102 // .. vyutsarga tapake prasAdase sampUrNa parigrahakA nigraha hojAnese nirgranthatAkI siddhi, aura jIvanakI AzAkA vinAza tathA bhayakA abhAva hotA hai, rAgAdika doSoMkA uccheda aura mokSamArga--ratnatrayake abhyAsa karane meM tatparatA hotI hai / adhika kyA sabhI laukika aura pAralaukika abhyudayoM tathA antameM mokSakI bhI isase siddhi huA karatI hai| antima antaraGga tapa-dhyAnakA varNana karanekI icchAse usake mithyA aura samIcIna bhedoMkA varNana karate hue isa bAtakA upadeza dete haiM ki prazasta dhyAna ke vinA sampUrNa kriyAoMkA pAlana karate rahane para bhI mokSakI prAti nahIM ho sakatI:-- Arta raudramiti dvayaM kugatidaM tyaktvA caturdhA pRthag, dhamyaM zuklamiti dvayaM sugatida dhyAnaM juSasvAnizam / no ceklezanRzaMsakarNijanurAvarte bhavAbdhI bhraman, sAdho siddhiva, vidhAsyasi mudhotkaNThAmakuNThazciram // 103 // .. manake kisI bhI eka viSayameM lIna honeko dhyAna kahate haiN| yaha do prakArakA hotA hai, eka mithyA dasarA samIcIna / mithyA bhI do prakArakA hotA hai, eka Ata dUsarA raudra / tathA samIcIna bhI do prakArakA hotA hai, eka dharmya dUsarA zukla / inameM bhI pratyekake uttara meda cAra cAra hote haiM / yathA ArtadhyAnake iSTaviyoga aniSTasaMyoga pIDAcintavana aura nidAna / raudradhyAnake hisAnanda mRSAnanda cauryAnanda aura parigrahAnanda / evaM adhyAya
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 728 adhyAya SEA dharmadhyAnake AjJAvicaya apAyavicaya vipAkavicaya aura saMsthAnavicaya / tathA zukladhyAnake pRthaktvavitarkavaciAra ekatvavitarka suukssmkriyaaprtip| aura vyuparatakriyA nivRtti / iSTapadArtha strI putra dhana gRha AdikA viyoga hojAnepara duHkhake sAtha usakI prAptikeliye punaH punaH vicAra karanA, athavA saMyoga rahanepara bhI saMyoga hI banA rahe kabhI viyoga na ho aisA usake viSaya meM bAra bAra vicAra karate rahanA isako iTaviyoga nAnakA artidhyAna kahate haiN| isI prakAra aniSTa padArthakA saMyoga ho jAnepara usake viyAgake liye athavA viyoga rahanepara usakA kabhI bhI saMyoga na honeke liye punaH 2 vicAra karaneko aniSTasaMyoga nAmakA atidhyAna kahate haiM / tathA kabhI Adhi vyAdhi prApta na ho isa tarahakA athavA unake prApta honepara unake dUra honeke liye cintA karate rahaneko pIDAcintavana, aura bhaviSyat meM bhogAdikoMkI abhilASA pUrNa karane ke liye saMkalpa karaneko nidAna ArtadhyAna kahate haiM / hiMsA jhUTha corI aura kuzIla athavA parigrahameM Ananda mAnanA tathA unakeliye khuzIke sAtha pravRtti karanA isako hI kramame hiMsAnaMda mRSAnaMda cauryAnaMda aura parigrahAnaMda kahate haiN| arihaMta devakI AjJAkA mujhase bhaMga na ho yadvA koI bhI usakA bhaMga na kare tathA sarvatra usakA pracAra ho aisA vicAra kagneko AjJA vicaya, ye sampUrNa saMsArI prANI jo aneka prakArake duHkhoMko bhoga rahe haiM ve unase kaba mukta hAM aisA vicAra karaneko apAya vicaya, aura ye sabhI saMsArI jIva karmodayake vazameM paDakara isa taraha saMSTi ho rahe haiM aise karma phalake viSaya meM bAra bAra vicAra karaneko vipAkavicaya, tathA lokake AkArAdike viSayayeM punaH punaH vicAra karaneko saMsthAna vicaya nAmakA dharmadhyAna kahate haiM / vitarka zabdakA artha zruta aura vIcAra zabdakA artha vyaMjana tathA yogakI saMkrAMti hotA hai| jisa dhyAnameM pRthaktva - yogoM kI bhinnatA ke sAtha sAtha ye donoM bAteM raheM usako pRthaktva vitarkavIcAra nAmakA zukladhyAna kahate haiM. aura jisameM eka hI yoga ke sAtha vitarka to ho para vIcAra na ho usako ekatva vitarka kahate haiN| jisameM kAyayogI bhI sthUla pariNati chUTa jAtI haiM kintu mandaspandatA hI rahajAtI hai usako sUkSmakriyApratipAti, aura jisameM sampUrNa hI kriyA chUTa jAya usako vyuparatakriyAnivRti nAmakA zukladhyAna kahate haiN| JAGe Tian Dai Xi OXian S IS INDIANADA SATA II SARI TAR 728
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra isa prakAra dhyAnoMkA svarUpa saMkSepase yahA~para batAyA hai| inameMse Adike jo donoM Ata aura raudra nAmamithyA dhyAna ve tiryazca nAraka kudeva yA kumAnuSatva Adi khoTI paryAyoMke kAraNa haiN| tathA aMtake jo dharnA aura zaka nAmake saddhathAna haiM ve sugatiyoM-sudevatva sumAnuSatva tathA aMtameM mokSako bhI devAle haiN| ata eva he sAdho / ta ina dudhyonoMko choDakara niraMtara samIcIna dhyAnoMkA hI prItipUrvaka sevana kara / anyathA aneka vrata u. / pavAsAdi kriyAkANDameM sadA udyata rahate hue bhI tU siddhavadhUko cirakAlakeliye apane Uparase utkaNThAzUnya banAle gA. aura atyaMta bhayaMkara tathA krUra makara maccha Adi jalajaMtuoMke samAna vividhaklezoMse pUrNa tathA janmamaraNarUpa meMvaroMse mare hue bhava-samudrameM bhramaNa karatA phiregaa| bhAvArtha-mokSakI siddhi sayAnake prasAdase hI ho sakatI hai ata eva mumukSu sAdhuoMko usameM avazya / pravRtta honA cAhiye / aMtameM tapake viSaya meM udyotanAdika pAMco ArAdhanAoMkA aura usake phalakA varNana karate haiM: yastyaktvA viSayAbhilASamabhito hiMsAmapAsyaMstapa.syAgUNoM vizade tadekaparatAM bibhrattadevodgatim / nItvA tatpraNidhAnajAtaparamAnando vimuJcatyasUna, sa snAtvA'bharamartyazarmalaharISvI parAM nivRtim // 1.4 // indriyoM ke viSayoMkI abhilApAko choDakara aura dravya tathA bhAva donoM hI prakArakA hiMsAkA bhI sarvathA parityAga karake jo sAdhu pUrvokta nirmala tapazcaraNa meM udyata rahakara usImeM rata rahatA huA usake anta darjekI samunnatiko prApta hojAtA hai, tathA usa nirmala tapazcaraNameM rahanevAlI avyavacchinna pariNati-ekatAnatAke ni. mittase utpanna hue prakRSTa pramodako prApta hokara prANoM kA parityAga karatA hai vaha sAdhu deva aura manuSyagatike sukhasamudra meM avagAhana karake antameM paramamuktiko prApta hotA hai| adhyAya
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 730 badhyAya 7 bhAvArtha - tapake viSaya meM pAMca ArAdhanAeM batAI haiM-udyotana udyavana nirvahaNa sAdhana aura nistaraNa / dipayAmilASAko choDakara hiMsAkA tyAga karanA udyotana, nirmala tapameM udyata rahanA udyavana, usa tapameM hI lIna rahanA nirvahaNa, aura usa tapasyA meM aMtima darje kI unnati karanA sAdhana, tathA usa tapojanita AnandameM maraNAnta nimagna rahanA nistaraNa kahA jAtA hai| ina pAMca ArAdhanAoMmeM rata rahanevAlA hI sAdhu deva aura manuSyagati ke utkRSTa abhyudayoMkA bhogakara jIvanmukti aura aMtameM paramamuktiko prApta hotA hai / KKKKKK dhama
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavAM adhyAya / anagAra Thapake vinayarUpase SaDAvazyakoMkA pAlana karanekeliye pahale saMkSepameM kahA jA cukA hai / aba unhIko 731 || khulAsA samajhAnekeliye nirUpaNa karate haiM: ayamahamanubhUtiritisvavittiviSajattathetimatirucite / svAtmani niHzaGkamavasthAtumathAvazyakaM caret SoDhA // 1 // jo svasaMvedana pratyakSakA viSaya hai, aura jo " ahaM"-" maiM" isa ullekhake dvArA anubhavameM AtA hai vaha zuddha jJAnaghanasvarUpa AtmA maiM hI hUM / isa anubhavako hI svaparajJapti athavA svasaMvici kahate haiN| jo isa AtmasaMvedanake dvArA jisameM ki bhinnatAkA avabhAsa nahIM ho sakatA esI ekatAnatAko prApta ho gayA hai aura jo ruci athavA zraddhAkA viSaya ho cukA hai-apane dvArA apanameM hI jisakA nizcaya kiyA jA cukA hai aise nija AtmasvarUpameM niHzaGka-nizcita sukhakA anubhava karate hue athavA niHsaMzaya-nizcala hokara utpAda vyaya aura dhovyake samudayarUpa AtmavRttimeM abasthita hone keliye tapasviyoMko chaha prakArake AvazyakoMkA pAlana karanA caahiye| ___ mumukSuoMke chaha Avazyaka koMke nirmANakA samarthana karanekeliye caudaha padyoMmeM sthalazuddhikA vidhAna adhyAya karate haiN| usameM sabase pahale AtmA aura zarIrake bheda jJAna tathA vairAgyake dvArA jisakI zakti naSTa karadI gaI hai aisA viSayoM kA upabhoga karmabandhakA kAraNa nahIM ho sakatA, isa bAtako dRSTAnta dvArA spaSTa karate haiM:-- mantreNeva viSaM mRtyve madhvaratyA madAya vaa| . na bandhAya hataM jJaptyA na viraktyArthasevanam // 2 //
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra ENTER 732 mantradvArA jisakI sAmartha-mAraNazakti naSTa karadI gaI hai aise viSakA bhakSaNa karanepara bhI jisa prakAra maraNa nahIM hotA usI taraha AtmA aura zarIrakA bheda jJAna rahane para viSayoMkA sevana karanese kokA bandha nahIM hotaa| isI prakAra vinA prItike piyA huA bhI madya jima taraha mada-nazA yA vehozIko karanevAlA nahIM hotA usIprakAra bheda jJAna dvArA utpanna hue vairAgyake antaraGgameM rahanepara vaha viSayopabhoga kama bandhakA kAraNa nahIM ho sktaa| bhAvArtha--yahAMpara bhedajJAna aura vairAgya ina donoMkeliye kramase do udAharaNa diye haiN| ina udAharaNAMse yaha bAta spaSTa hai ki yadi aMtaraGgameM bhedajJAna aura vairAgya ho to indroyoMke viSayoMkA sevana karate hue bhI karmoMkA bandha nahIM ho sktaa| jJAnI jIvakA viSayopabhoga svarUpakI apekSAse yadyapi sadrUpa hai to bhI usase viziSTa phala utpanna nahIM hotA isaliye use asadrUpa hI kahanA cAhiye / isI bAtako dRSTAntadvArA dRDha karate haiM: jJo bhuJjAnopi no bhuGkte viSayAMstatphalAtya yAta / yathA paraprakaraNe nRtyannapi na nRtyati // 3 // jisa prakAra nRtyakAra anya puruSake vivAhAdika utsavake samaya kevala zArIrika ceSTAmAtrase hI nRtya karatA hai na ki upayoga lagAkara / usakA upayoga to usa samaya udharase vimukha hI rahatA hai / kyoMki usakA vahAM para koI phala bhI nahIM hotA / ata eva usako nRtya karate hue bhI upayogakI apekSA se nRtya nahIM karatA hai aisA hI kahanA cAhiye / isI prakAra jo manuSya jJAnI hai-AtmasvarUpake jJAnameM upayukta hai caha ceSTAmAtrase yadyapi indrayoMke viSayoMko bhogatA hai phira bhI use abhoktA hI samajhanA cAhiye / kyoMki vAstava meM usakA viSayoMkI tarapha upayoga nahIM rhtaa| "Aja maiM dhanya hUM jo isa tarahake utkRSTa bhogoMko bhoga rahA hUM" aisA AmimAnika rasa aura buddhipUrvaka rAga usake nahIM pAyA jAtA / isaliye usake karmoMkA bandha mI nahIM hotaa| bhAvArtha-karmoMkA saMcaya buddhipUrvaka rAgAdikake dvArA huA karatA hai| jJAnIke viSayoMke sevana karane meM baddhirvaka rAgAdi nahIM rahate / ata eva usake karmoMkA bandha bhI nahIM hotA / viSaya sevanakA phala karmabandha hai so adhyAya 732
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dhame0 .33 jaba jJAnIka nahIM honA taba usako viSayoM kA moktA kahanA hI vyartha-niSphala hai| ata eva AtmajJAnI jIva bhoktA rahanepara mI abhoktA hI mAnA jAtA hai| jJAnI aura ajJAnIke karmabandhakI vizeSatA batAte haiM:nAbuddhipUrvA gagAdyA jaghanyajJAninopi hi / bandhAyAlaM tathA buddhipUrvA ajJAnino yathA // 4 // jisako madhyama yA utkRSTa AtmajJAna hai usakI to bAta hI kyA jaghanya darjeke AtmajJAnavAle puruSake mI sampUrNa rAgAdika AtmadRSTipUrvaka hI huA karate haiM ata eva ve karmabandha karAnemeM bhI samartha nahIM huA karate / kiMtu ajJAnIke isake viparIta samI rAgAdika AtmadRSTi rahita hote haiM ata eva usake ve samI bhAva karma bandhake hI kAraNa huA karate haiN| anAdi kAlase AtmAke sAtha jo pramAda yA ajJAnajanita AcAraNakA sambandha calA A rahA hai usapara apazoca prakaTa karate hai: matpracyutya parehamityavagamAdAjanma rajyan dviSan, prAmithyAtvamukhaizcatubhirapi tatkarmASTadhA bandhayan / mUrtermUrtamahaM tadudbhavabhavairbhAvairasaMcinmayai, yo yojamihAdya yAvadasadaM hI mAM na jAtvAsadam // 5 // cetanAkA camatkAra mAtra hai svabhAva jisakA aisI apanI AtmAko hAya meMne kabhI bhI prApta nahIM kiyA-nijasvarUpakI tarapha merI abhI taka kabhI dRSTi hI nahIM gaI, balki usa AtmasvarUpase vimukha hokara para zarIrAdikameM hI maiM Atmabuddhi dhAraNa kiye rahA jaDa zarIgadikoM ko hI " ye maiM hUM" aisA mAnatA rahA / hA ! isa ajJAna ke kAraNa hI maiM anAdikAlase iSTa padArthoM gaga aura aniSTa viSayoMmeM dveSa karatA rahA huuN| aura adhyAya 733
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 734 badhyAya 8 isIliye mithyAtvAdika - mithyAtva asaMyama kapAya aura yoga ina cAra pUrvasaMcita paugAlika bhAvoMse una prasiddha ATha prakArake mUrta rUpa rasa gaMdha sparza yukta jJAnAvaraNAdi karmoMkA bandha karatA rahA, tathA unake udayase utpanna hue ajJAnamaya mithyAdarzana aura rAgAdi vibhAvarUpa pariNata ho ho kara Aja taka isa saMsAra meM duHkha aura klezako hI bhogatA rahA hUM / bhAvArtha - anAdi kAla se Ajataka merA AtmasvarUpakI tarapha kabhI bhI vAstava meM lakSya nahIM gayA / isIliye aba taka maiM karmacetanA aura karmaphala cetanAkA hI anubhava kara kevala dukhoM ko hI bhogatA rahA | dUsarI jagahapara bandhake kAraNa mithyAtvAdi pAMca batAye haiM kiMtu yahAMpara cAra hI likhe haiM isaliye kisI prakArakA virodha na samajhanA cAhiye / kyoMki pramAdakA aviratimeM antarbhAva ho jAnepara cAra bhI bandhake kAraNa kahe jA sakate haiN| AtmAkA kartRtva aura bhoktRtva svarUpa vAstavika nahIM hai, vaha parapadArtha kI apekSA se hI hai, so bhI jaba taka zarIra aura AtmAkA bheda jJAna nahIM hotA hai taba taka aura kevala vyavahAra nayase hI mAnA hai / vAstavameM to AtmAkA svarUpa jJAtRtva hI hai| isI bAta ko dikhAkara bheda jJAnake ho jAnepara zuddha nija AtmasvarUpakA anubhava karane ke liye prayatna karanekI pratijJA karate haiM: svAnyAva'pratiyan svalakSaNakalAnaiya prato'stre'hami -- tyaikyAdhyAsakRteH parasya puruSaH kartA parArthasya ca / bhoktA nitya mahaMtayAnubhavanAjjJAtaiva cArthAttayo,statsvAnyapravibhAgabodhabalataH zuddhAtmasiddhyai yate // 6 // jIva aura ajIvakA lakSaNa tathA svarUpa bhinna bhinna hai| kiMtu usako na pahacAna kara - AtmA aura zarIra meM jo svarUpakI vizeSatA niyata-siddha hai usako na samajhakara anAtmasvarUpa zarIrAdika meM jo ye hI maiM hUM isa tarahakA Hua Ji Gong Xian Cha Hui Gong An , Gong An dharma -- 734
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayAra abhedAdhyavasAya hotA hai usIse jIvako karmAdikoMkA kartA aura parArtha-karmAdikoMke phalakA bhoktA mAnA hai| arthAta bheda jJAna na honetaka AtmA zarIrAdikake viSayameM kartA aura bhoktA hai kiMtu vyavahArase hI hai na ki nishcyse| vAstavameM to vaha kevala karmAdika yA usake phalAdikakA jJAtA hI hai na ki kartA yA bhokaa| kyoMki "ahaM"_"maiM" isa ullakhake dvArA usake viSaya meM nitya aisA hI anubhava hotA hai| jaisA ki kahA bho ki: mA kartAramamI spRzantu puruSaM sAMkhyA iva hyAhatAH, kartAraM kalayantu taM kila sadA bhedaavbodhaaddhH| UvaM tUddhatabodhadhAmaniyataM pratyakSamenaM svayaM, pazyantu cyutakarmabhAvamacalaM zatAramekaM param // sAMkhya jisa prakAra AtmAko kartA mAnate haiM usa prakAra AIta nahIM mAnate / AIta loga jaba taka bheda jJAna nahIM hotA hai tabhI taka usako kartA mAnate haiM, bAda meM nhiiN| bAdameM to ve usako svayaM anubhavameM Ane yogya pratyakSasvarUpa niyata anaMtajJAnakA bhaMDAra aura sampUrNa karma tathA vimAvose rahita sarvotkRSTa advitIya nizcalaTaMkotkIrNa jJAtA mAnate haiN| ata eva mumukSuoMko nizcaya karanA cAhiye ki aba maiM sva aura parake meda jJAnakA bala udabhata ho jAnepara nirmala nija AtmasvarUpakI prAptike liye hI prayatna kruuNgaa| AtmAke samyagdarzanasvarUpakA anubhava karate haiN| yadi TotkIrNakajJAyakabhAvasvabhAvamAtmAnam / rAgadibhyaH samyagvivicya pazyAmi sudRgasmi / / 7 // bhale prakAra-saMzaya viparyaya aura anadhyavasAyako choDakara yadi maiM rAgAdikase bhinna apane svarUpakA anubhava karatA hU to vaha eka kartRtvAdi bhAvoMse rahita TaGkotkIrNa jJAyakamAvasvabhAva samyagdarzanasvarUpa hI anubhavameM AtA hai| 1-TAMkIse ukerI huI mUrti ke samAna jisakA AkAra nizcala aura bilakula spaSTa ho usako TaMkotkIrNa kahate haiN| badhyAya
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 736 adhyAya 8 rAgAdikase nijasvarUpakI bhinnatAkA samarthana karate haiM: - jJAnaM jAnatayA jJAnameva rAgo rajattayA / rAga evAsti natvanyattaccidrAgosmyacit katham // 8 // jJAnakA svabhAva jAnanA-sva aura parapadArthoMko avabhAsita karanA hai, ata eva apane isa svabhAva ke kAraNa jJAna jJAna hI raha sakatA hai, vaha anyasvarUpa - rAgAdirUpa nahIM ho sktaa| isI prakAra rAgakA svabhAva iSTaviSayoM meM prIti utpanna karanA hai / ata eva vaha bhI apane isa svabhAvake kAraNa rAga hI raha sakatA hai - jJAnarUpa nahIM ho sakatA / yahI bAta dveSa yA mohAdike viSaya meM bhI samajhanI cAhiye / arthAt jJAnAdika sabhI bhAva apane apane svabhAva ke kAraNa bhinna bhinna rUpa nahIM ho sakate, apane apane svabhAvameM hI raha sakate haiM, jJAna rAgAdirUpa nahIM ho sakatA aura rAgAdika jJAnarUpa nahIM ho sakate / jJAna jJAna hI rahegA aura rAgAdika rAgAdika hI rheNge| jaba ki yaha bAta siddha hai taba citsvarUpa - jJAnasvabhAva maiM acit rAgadveSa moharUpa kisa taraha ho sakatA hUM ? kabhI nahIM ho sakatA / isI bAta ko saMkSepa meM aura bhI spaSTa karate haiM:-- nAntaraM vAGmanopyasmi kiM punarbAhyamaGgagIH / aa ko'GgasaGgajeSvaikyabhramo me'GgA'GgajAdiSu // 9 // zarIra aura vANI Adi to pratyakSa hI mujhase sarvathA bAhya - pRthak dIkhate haiM ata eva inake kahanA hI kyA kintu antaraGga --jo dRSTigocara nahIM hote aise anta jalpavikalpasvarUpa jo vacana yA viSaya meM to mana haiM ta 2 - rAmAdika yadyapi svasaMvidita haiM to bhI parasvarUpakA savedana nahIM kara sakate isaliye unhe acit hI kahanA cAhiye / 736.
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarUpa bhI meM nahIM huuN| isaliye he aGga! kevala zarIrake saMsarga mAtrase utpanna hue putrAdikoM ke viSayameM to mujhe aikya-abhedakA bhrama ho hI kisa taraha sakatA hai? bhAvArtha-dravya aura bhAvarUpa vacana yA mana tathA zarIra aura usase sambandha rakhanevAle mAtA-pitA bhrA. tA bhaginI strI putra Adi sabhI tattvataH mujhase bhinna hai aura maiM unase bhinna huuN| AtmA hI aSTAGga samyagdarzanasvarUpa hai isa bAtako spaSTa karate haiM: yatkasmAdapi no bibheti na kimapyAzaMsati kvApyupa,krozaM nAzrayate na muhyati nijAH puSNAti zaktIH sadA / mArgAnna cyavate'JjasA zivapathaM svAtmAnamAlokate, mAhAtmyaM svamAbhavyanakti ca tadasmyaSTAMgasaddarzanam // 10 // samyagdarzana ke niHzaGkitatva ni:kAMkSitatva Adi ATha aMga mAne haiM jinakA ki varNana pahale kiyA jA I cukA hai| ina ATho azoke honese samyagdarzana pUrNa mAnA jAtA hai| kiMtu yaha aSTAGga samyagdarzana mujhase koI minna vastu nahIM hai| balki maiM hI aSTAMGga samyagdarzana huuN| kyoMki maiM niHzaGka-nirbhaya hUM, mujhe kisIse bhI bhaya nahIM hotA / ihalokabhaya paralokamaya arakSakamaya aguptimaya maraNabhaya vedanAmaya aura akasmAtbhaya / ye sAta prakArakI jo bhaya batalAI haiM ve AtmAko nahIM hotI / jaisA ki kahA bhI hai ki:- .. ruupairbhyNkraivaakyaitudRssttaantsuucimiH| / .. jAtu kSAyikasamyaktvo na kSubhyati vinizcalaH // isI prakAra AtmAko isa janmameM mogoMkI aura parabhavameM indrAdi padoMkI AkAMkSA bhI nahIM hotii| na yaha viSTA Adi padArthoM aura kSudhA pipAsA Adi mAvoM meM glAni hI karatA hai| kisI bhI mithyA deva guru yA.. zAstrameM vaha mohita-muJchita bhI nahIM hotA / balki jinase karmoMkA saMvara yA nirjarA ho sakatI hai, athavA samasta darzanake niHzaGkitatva nikAla jAtA hai| kiMtu yaha aSTA se bhI bhaya adhyAya
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 38. kA~se rahita mokSakI middhi ho sakatI hai, yadvA abhyudayoMkI prApti aura datiyoMkI nivRtti ho sakatI una apanI sampUrNa zaktiyoMko vaha sadA puSTa kiyA karatA hai| aura ratnatrarUpa mArgase kabhI vicalita nahIM hotA. kiMtu vAstavika mokSamArga nija citsvarUpakA avalokana kiyA karatA, aura sadA apane mAhAtmya-acintyazakti vizeSakA sarvatra prakAza kiyA karatA hai / isa prakAra nizcayase dekhA jAya to meM hI aSTAGgasamyagdarzana huuN| AtmAkI jJAna ke viSayameM rati Adi rUpa jo pariNati hotI hai usako dikhAte haiM satyAnyAtmAzIranubhAvyAnIyanti caiva yAvadidam / jJAnaM tadihAsmi rataH saMtuSTaH saMtataM tRptaH // 11 // AtmA-jIva, aura AzI:-AgAmI iSTa padArthokI abhilASA, tathA anubhAvya-jo ki vartamAnameM anumavameM Arahe ho, ye tInoM hI padArtha satya haiN| aura utane hI haiM jitane ki isa jJAnane jAne haiM, arthAt jitanA yaha svayaM saMvedyamAna jJAna hai utanA hI AtmA hai aura utanI hI AzI hai tathA anubhavanIya padArtha bhI utanA hI hai / ata eva meM ima jJAna meM hI niraMtara rata-Asakta rahatA tathA saMtoSako dhAraNa kara tRpta-sukhI hotA huuN| athavA isako pAkara meM saMtuSTa aura sukhI hogayA huuN| medajJAnake nimittase hI karmoMkA bandhana TUTakara mokSa aura anaMta sukhakA lAma ho sakatA hai| isI bAtako batAte haiN|:-- krodhaadyaasrvvinivRttinaantriiyktdaatmbhedvidH| sidhyati bandhanirodhastataH zivaM zaM tato'nantam // 12 // krodhAdika AsavAkI vizeSarUpame nivRti-saMvarake sAtha sAtha jo una krodhAdikAtravoM aura AtmAke bhedakA jJAna hotA hai usIse karmoke vadhakA nirodha huA karatA hai| bandhakA uccheda ho jAnepara mokSakI prApti aura usase punaH anantasukhakI siddhi huA karatI hai| adhyAya
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra yahA~para krodhAdikameM Adi zabda vyavasthAvAcI hai / ata eva isase jIvakI paratantratAke nimittabhUta rAga dveSa moha aura vAdara sUkSma yoga tathA aghAti kamAMka tIvra aura manda udayake kAlavizeSakA bhI grahaNa kara lenA caahiye| ___ bhAvArtha- ina sampUrNa AsravoMkA nirodha aura usake sAtha sAtha bheda jJAna honese hI mokSa kalyANa aura anantasukhakI siddhi hotI hai| jaisA ki kahA bhI hai kiH bhedavijJAnata: siddhAH siddhA ye kila kecana / asyaivAbhAvato baddhA baddhA ye kila kecana / / prakRta viSayakA upasaMhAra karate hue isa bAtakA upadeza dete haiM ki sAdhuoMko zuddha AtmasaMvedanakA lAma hojAnepara adhAkriyAoM ke pAlana karane meM bhI pravRtta honA cAhiyeH itIdRgbhedavijJAnabalAcchuDAtmasaMvidam / sAkSAtkarmocchidaM yAvallabhe tAvadbhaje kriyAm // 13 // jisakA ki svarUpa Upara likhA jA cukA hai aura jaisA ki AgamameM batalAyA bhI hai usa bheda vijJAnakI sAmaya se zuddha-sampUrNa saMkalpa vikalpoMme gahita AtmasaMvedanako jo ki ghAti aura aghAti sabhI karmIko nirmUla karane ke liye sAkSAtkAraNa hai prApta karUM tabataka mujhe mamyagjJAnapUrvaka sabhI Avazyaka kriyAoMkA pAlana karanA caahiye| bhAvArtha-AtmAkA bhinnatvena anubhavana karanerUpa jJAna kriyAkA pAlana mumukSukA pradhAna kartavya hai, kintu jabataka vaha mukhyatayA siddha na ho tabataka usakI sAdhanabhUta athavA aGgarUpa adhastana kriyAoMko bhI pAlanA cAhiye / yahA~para yaha zaMkA ho sakatI hai ki jaba mumukSukA kartavya nirvikalpa AtmAkA anubhava karanA hai jisase -
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ managAra ki usake abhISTa mokSakI siddhi ho sakatI hai taba usa ke viruddha karmabandhakI kAraNa kriyAoM kA pAlana karanemeM use pravRtta kyoM honA cAhiye ? aura kyA yaha kathana Agamaviruddha nahIM hai ? isakA uttara dete haiM: samyagAvazyakavidheH phalaM puNyAsravopi hi / prazastAdhyavasAyoMhazchit kileti mataH satAm // 14 // aisA AgamameM batalAyA hai ki jina prazasta pariNAmoMse puNyakarmakA Asrava aura pApakarmoMkA uccheda hotA hai ve samIcIna Avazyaka vidhAnoM ke hI phala haiN| yahI kAraNa hai ki sAdhujana isake pAlana karaneko svIkAra karate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki:-- AvazyakaM na kartavyaM naSphalyAdityasAMpratam / prazastAbhyavasAyasya phalasyAtropalabdhitaH / / prazastAdhyavasAyena saMcitaM karma nAzyate / kASThaM kASTAnta keneva dIpyamAnena nizcitam / / AvazyakoMkA pAlana karanA niSphala hai, yaha kahanA ThIka nahIM hai / kyoMki unhIke nimittase zubha pariNA. maoNkI siddhi huA karatI hai aura jisa prakAra agnise kASTha bhaSma ho jAtA hai usI prakAra una zubha pariNAmoMse pUrvasaMcita karma naSTa ho jAyA karate haiN| . yahA~para koI phira kaha sakatA hai ki puNyabandha bhI to karmakA banva hI hai| ata eva pApabandhakI taraha puNyabandha karane kA bhI anurodha mumukSu ke liye kyoM honA cAhiye ? isakA bhI uttara dete haiM: mumukSoH samayAkartuH puNyAdabhyudayo varam / na pApAdurgatiH sahyo bandhopi hyakSayAzriye // 15 // CITY 74.
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra rAgadveSarUpa pariNata na honevAle udAsIna jJAnako jo prApta nahIM ho sakatA usa mumukSuke pApakarmakA saMcaya aura usase prApta honevAlI durgatiyoMkI apekSA puNyakarma aura usake dvArA svargAdi padoMkA prApta honA acchA hI hai / kyoMki jisa bandha-puNyakarmake saMcayase akSaya lakSmIkI prApti ho sakatI hai vaha puNyabandha bhI muniyoM ke liye sahya ho sakatA hai| bhAvArtha-jisa prakAra niSkapaTa bhakti karanevAlA koI sevaka apane svAmIke dvArA pIDita honepara bhI kAlAntarameM usase yatheSTa lakSmI prApta karanekI icchAse usakI bhakti hI karatA hai, usI prakAra mumukSujana jabataka zuddha nijAtmasvarUpakA lAbha nahIM hotA tabataka jinendradevakI bhaktimeM nirata rahatA aura unakI upadiSTa kriyAoMkA pAlana kiyA karatA hai| jisase ki usa puNyabandhakA saMcaya hotA hai jo ki mokSalakSmIkI siddhi ke sAkSAta kAraNa-dhyAnake sAdhanameM samartha uttama saMhananAdi nimittoMko prApta karA sakatA hai| isa prakAra jisakI kartavyatA male prakAra siddha karake dikhAdI gaI hai usa AvazyakakA niruktidvArA avatAra karate hue lakSaNa batAte haiM: ____ yadvayAdhyAdivazenApi kriyate'kSAvazena tat / Avazyakamavazyasya karmAhorAtrikaM muneH // 16 // jo indriyoM ke vazya- adhIna nahIM hotA usako avazya kahate haiM / aise saMyamIke AhorAtrika-dina aura rAtameM karane yogya kAmoMkA hI nAma Avazyaka hai / ata eva vyAdhi Adise grasta ho jAnepara bhI indriyoM ke vazameM na paDakara jo dina aura rAtake kAma muniyoM ko karane hI cAhiye unhIko Avazyaka kahate haiN| . aise Avazyakakarma kitane haiM unake nAma batAte haiM:sAmAyikaM caturvizatistavo vaMdanA pratikramaNam / pratyAkhyAna kAyotsargazcAvazyakasya Sar3a bhedAH / / 17 // badhyAya 741
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra .42 sAmAyika caturviMzatistava vandanA pratikramaNa pratyAkhyAna aura kAyotsarga / isa taraha Avazyaka karma chaha prakArake hote haiN| nikSeparahita vyAkhyAna vaktA aura zrotA donoMhIko unmArgameM lejAnevAlA ho sakatA hai| ata eva sAmAyikAdi chahoM AvazyakoMko nAmAdi lahoM nikSepoMpara ghaTita karake pAlana karanekA upadeza dete haiM: nAmasthApanayovyakSetrayoH kAlabhAvayoH / pRthamikSipya vidhivatsAdhyAH sAmAyikAdayaH // 18 // Avazyaka niyukimeM batAye hue vidhAnake anusAra nAma sthApanA dravya kSetra kAla aura bhAva ina chaha nikSepoMpara sAmAyikAdiko ghaTita karake AcAryoMko unakA vyAkhyAna karanA cAhiye aura sAdhuoMko unakA pAlana karanA caahiye| isa taraha karanese sAmAyika ke chaha meda hote haiN| nAma sAmAyika sthApanA sAmAyika dravya sAmAyika kSetra sAmAyika kAla sAmAyika aura bhAvasAmAyika / isI prakAra caturvizatistavAdika bhI viSayameM samajhanA cAhiye / pratyeka Avazyakapara chahoM nikSepa lagate haiM, ata eva AvazyakoMke kula bheda chattIsa hote haiN| __sAmAyikakA niruktipUrvaka lakSaNa batAte haiM:rAgAdyabAdhabodha: syAt samAyosminnirucyate / bhavaM sAmAyikaM sAmyaM nAmAdau satya satyapi // 19 // . sama-rAgadveSAdise AkrAMta na honevAle aya-jJAnako samAya kahate haiN| isa taraha ke jJAnameM anubhavana rUpa jo pravRtti hotI hai usako hI sAmAyika kahate haiM / sAmAyikakA hI maga nAma sAmya bhI hai| prazasta aura aprazasta nAma sthApanA Adike viSayameM kramase rAgadveSa na karanA imIko sAmya kahate haiN| vadhyAya | 742
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dharma 13 mAvArtha-zubhAzubha viSayoM meM rAgadveSa na karake zuddhacinmAtra ke anubhavana karaneko sAmAyika yA sAmya kahate haiN| yaha nAmAdi nikSepoMkI apekSAse chaha prakArakA ho sakatA hai / yathAH nAma sAmAyika-zubhAzubha nAmoM ko sunakara rAgadveSa na krnaa| sthApanAsAmApika-jaisA cAhiye vaise hI pramANa se aura manoharatA AdiguNoMse yukta sthApanAmeM rAga aura usase viparIta meM dveSa na krnaa| dravyasAmAyika- jo suvarNAdirUpa thA yA honevAlA hai usameM rAga aura jo mRttikAdirUpa hogayA yA hojAyagA usameM deSana kara samadarzI mnaa| kSetrasAmAyika-sugaMdhi phalaphUloMse pUrNa vana upavana aura kaTIlI kakarIlI Adi bhUmimeM rAgadveSa na karanA kAlasAmAyika-vasanta aura grISma prabhRti RtuoM meM dina yA rAtrimeM tathA zuklapakSa yA kRSNapakSameM evaM | prAtaH kAla aura sAyaMkAla Adi kisI bhI manojJAmanojJa samayameM rAgadveSa na kara samatA dhAraNa krnaa| bhAvasAyika-jIvamAtrake viSayameM durbhAvanAoMko choDa kara maitrIbhAva dhAraNa krnaa| nAmasAmAyikAdi zandoMkA artha jaisA kucha Upara likhAgayA hai usake sivAya aura mInIce likhe ma. jaba ho sakatA hai, usa arthakA bhI yahAM saMgraha karalenA / yaha bAta isa zlokameM diye hue apizabdake dvArA sUcita kI gii| yathA:- jAti dravya guNa kriyA AdikI apekSA na kAke "sAmAyika " aisI kisIkI saMjJA khadeneto athavA " sAmAyika" isa zabda mAtrako bhI nAmasAmAyika kahate haiN| jo vyakti sAmAyikarUpa pariNata hai usake guNoMkA usake sadRza yA visadRza AkAra rakhanepAle kisI bhinna padArthameM Aropa karanA isako sthApanA sAmAyika kahate haiN| jo sAmAyikarUpa prinn| ho cukA ho yA Age calakara tadrUpa pariNata honevAlA ho usako dravyasAmAyika kahate haiN| yaha do prakArakA hotA hai-eka AgamadravyasAmAyika dUsarA no AgamadravyasAmAyika / sAmA yikake svarUpakA nirUpaNa karanevAle zAstrake jJAtA kiMtu usa viSaya anupayukta AtmAko Agama dravyasAmAyika kahate haiN| adhyAya 742
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ canagAra 744 adhyAya noAgamadravya sAmAyika ke tIna bheda haiM-jJAyakazarIra bhAvI aura tadrathatiririkta / sAmAyikazAstra ke jAnanevAle anupayukta zarIrako zAkazarIra kahate haiN| isake bhI tIna bheda haiM-bhUta bhaviSyat aura vartamAna bhUta bhI tIna prakArakA hotA hai - cyutaM vyAvita aura tyakta / jo pake hue phalakI taraha Ayuke pUrNa honepara svayaM chUTajAya usako byuta, aura jo zastraprahAraviSamakSaNa zvAsocchrAsa ke nirodha Adi kAraNoMse chUTe usako cyAvita, tathA samAdhi dvArA choDe - hueko tyakta kahate haiM / tyaktake bhI tIna bheda haiM-bhakta pratyAkhyAna iGginImaraNa prAyopagamana / bhakta pratyAkhyAna mI tIna tarahakA hai - utkRSTa madhyama jaghanya / utkRSTa bAraha varSakA, jaghanya antarmuhUrtakA, aura jisakA ina donoM ke madhyakA kAla ho usako madhyama kahate haiN| jo Age calakara sAmAyika zAstrakA jJAnanevAlA hogA usako bhAvIno Agamadravya sAmAyika kahate haiM / tadvayatirikta ke do bheda haiM- eka karma dUsarA no karma / sAmAyikarUpa- pariNata jIvake dvArA saMcita honevAle tIrthakara Adi zubhakamoMko karmatadvyatirikta noAgamadravya sAmAyika kahate haiM / no karma tadvyatirikta tIna prakArakA hotA hai - sacitta acitta aura mizra / upAdhyAyAdiko sacitta, pustakAdiko acitta, aura ubhayarUpako mizra kahate haiM / sAmAyikarUpa pariNata jIva jahA~para sthita ho usa giranAra campApura pAvApura kailAza Adi sthAnako kSetra sAmAyika, aura jisa samaya meM vaha sAmAyikasvarUpa pariNata ho usa prAtaH kAla madhyAnhakAla aura sAyaMkAla Adi samayako kAlasAmAyika kahate haiN|' vartamAna meM jo sAmAyika paryAya se yukta hai usako bhAvasAmAyika kahate haiN| isake bhI do bheda haiM- Agama bhAvasAmAyika aura no Agama bhAvasAmAyika / sAmAyika zAstra ke jAnanevAle upayukta AtmAko AgamabhAva sAmAyika kahate haiM / no AgamabhAvake do bheda haiM-upayukta aura tatpariNata / jo sAmAyika zAstra ke vinA hI sAmAyikake arthakA vicAra kara rahA hai- udhara upayukta hai usako upayukta no AgamabhAvasAmAyika, aura jo rAgadveSa ke abhAvarUpa pariNata hai usako tatpariNata noAgamabhAva sAmAyika kahate haiN|. asipara sAmAyika viSayameM hI nAmAdi nikSepa ghaTita kiye haiM kintu isI prakAra caturviMzatistavanAdi AvazyakoMke viSaya meM bhI ghaTa sakate haiM so svayaM ghaTita karalene cAhiye / tathA isa viSaya meM eka bAta aura bhI dharma0 744
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 745 dhyAna meM rakhane yogya hai vaha yaha ki yahA~para sAmAyika viSayameM yadyapi chaha nikSepa aura unake medoMko ghaTita kiyA hai phira bhI vAstavameM prayojana AgamabhAva sAmAyika aura no AgamabhAva sAmAyikase hI hai| dasarI tarahase nirukti karake bhAvasAmAyikakA phirase lakSaNa batAte haiM: samayo dRgjJAnatapoyamaniyamAdau prazastasamagamanam / syAtsamaya evaM sAmAyikaM punaH svArthikena ThaNA // 20 // samaya zabdameM samkA artha prazastavA athavA ekatva hotA hai, aura ayakA artha prApti yA pariNati hotA / ataeva parISada kaSAya aura indriyoM ko jItakara tathA saMjJAoM durlezyAoM aura dunioMko choDakara darzana jJAna tapa yama niyama Adike viSayameM prazastatAkI prApti athavA ekatva rUpase pariNamana honeko samaya karate aura samayakAhI nAma saamaayikhe| kyoMki samaya zabdasehI svArthameM ThaN pratyayaH hokara sAmAyika zabda banatA hai| apaMha zlokoM meM sAmAyika karanekI vidhi batAte haiN| usameM sabase pahale nAma sAmAyikakI bhAvanAkA svarUpa nirUpaNa karate haiM: zubhe'zubhe vA kenApi prayukte nAmni mohtH| khamavAglakSaNaM pazyanna ratiM, yAmi nAratim // 21 // kisI bhI zubha yA azubha nAmameM athavA yadi koI mere viSaya meM aise zabdoMkA prayoga kare to unameM majhe ratiyA arati na karanI cAhiye / kyoMki vaha zubhAzuma zabda bolanevAlA mohI-ajJAnI hai| vaha nahIM jAnatA ki maiM zabdakA viSaya nahIM huuN| kiMtu maiM dekharahAhUM ki vAsvavameM maiM avAglakSaNa huuN| maiM zabdake dvArA nahIM jAnA jA sakatA, aura na zabda merA svarUpa yA lakSaNa hI hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: arasamarUvamagaMdhaM avvattaM cedaNAguNamasaraM / jANamaliMgaragahaNaM jiivmpidisNtthaannN|| adhyAya 1994
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra arthAt jIvakA svarUpa rasa rUpa aura gaMdhase rahita avyakta tathA cetanA guNase yukta zabda rahita aliMga aura kisI bhI khAsa AkAra-saMsthAnase rahita samajhanA caahiye| sthApanA sAmAyikakI bhAvanAkA svarUpa batAte haiM:yadiyaM smarayatyarcA na tadapyasmi kiM punaH / iyaM tadasyAM susthati dhIrasustheti vA na me // 22 // jaisA cAhiye paisehI pramANase yukta yaha sAmane dIkhatI huI mUrti mujhe jisa adAdirUpakA smaraNa karA rahI hai kyA maiM tatsvarUpa hUM? nahIM / to kyA maiM isa mUrtisvarUpahUM? nahIM-sarvathA nhiiN| yahI kAraNa hai ki merA jJAna-sAmyAnubhava na to isa mUrti male prakAra ThaharA huA hI hai, athavA na isase viparIta hI hai| dravyasAmAyikake anubhavakA svarUpa batAte haiM:sAmyAgamajJatadehI tadvipakSau ca yAdRzau / tAdRzau stAM paradravye ko me khadravyavadhaH // 23 // . sAmAyika zAstrakA jJAtA anupayukta AtmA aura usakA zarIra-jJAyaka zarIra ye donoM, tathA inase vipakSabhAvinoAgamadravya sAmAyika aura tadvayatirikta-karma no karma ye dono jaise kucha zubha yA azubha haiM, raheM, mujhe inase kyA ? kyoMki ye para dravya haiM / sAmyamAvarUpa pariNata mujhe ina meM khadravya kI taraha abhiniveza kisa taraha ho sakatA hai ? kabhI nahIM ho sktaa| adhyAya 1-jIviya maraNe lAhAlAhe sajoyavippajoeya / baMdhuari suhRduhe viya samadA sAmAiyaM NAma // ityAdi 2--3--inakA svarUpa pahala likhAjAcukA hai|
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 27 mAvArtha-yahA~para khadravya kA jo dRSTAnta diyA hai usako anvayamukha aura vyatirekamukha donoM hI taraha se ghaTita karanA cAhiye / kyoMki svadravyameM bhI abhiniveza ArabdhayogIke hI ho sakatA hai naki niSpanayogIke / ni. pannayogI to sampUrNa saMkalpavikalpoMse rahita avasthA kA anubhava kiyA karatA hai / yathAH mukta ityapi na kAryamaJjasA karmajAlakalitohamityapi / nirvikalpapadavImupAzrayan saMyamI hi lamate paraM padam / / api ca,- yadyadeva manasi sthitaM bhavettattadeva sahasA parityajet / ityupAdhiparihArapUrNatA sA yadA bhavati tatpadaM tdaa|| tathA,- antaraGgabahiraGgayogataH kAryasiddhirakhile ti yoginaa| AzitavyamanizaM prayatnataH svaM paraM sadRzameva pazyatA // isaliye anvayadRSTAntake samaya to aisA artha karanA cAhiye ki svadravyameM mujhe jaisA kucha aminiveza hai vaisA paradravyama kima taraha ho sakatA hai ? nahIM ho sakatA / tathA vyatireka dRSTAnta ke samaya aisA artha karanA cAhiye ki mujhe svadravyameM bhI kyA abhiniveza haiM ? kucha bhI nahIM ! isI prakAra paradravyameM bhI kyA abhiniveza ho sakatA hai ? kucha bhI nhiiN| kSetra sAmAyikameM kisa prakArakI bhAvanA hotI hai so batAte haiM : rAjadhAnIti na prIye nAraNyanIti codije / dezo hi ramyo'ramyo vA nAtmArAmasya kopi me // 24 // yaha rAjadhAnI hai-isameM rAjA mahArAjA Adi baDe AdamI rahate haiM, isaliye manojJasthAna hai| aisA samajhakara mujhe isameM kucha rAga-prema nahIM hotaa| aura na yaha eka mahAna araNya -nirjana vana hai, isaliye mujhe isameM kisI prakAra udvega hI hotA hai| kyoMki vAstava meM merA ramaNIya sthAna citsvarUpa hI hai| ata eva merolaye koI bhI bAhya sthAna manojJa yA amanojJa nahIM ho sktaa| adhyAya 747
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ - anagAra bhAvArtha-AtmAkA ramaNa yA gamana AtmAke sivAya bhinna sthAnameM nahIM ho sakatA / grAma ramaNIya aura a nivAsa karane yogya sthAna hai, tathA nirjanavana amanojJa aura nivAsa karane ke liye ayogya sthAna hai| isa tarahakI kalpanA jo AtmAkA abalokana nahIM kara pAte unhI ke hotI hai| kintu jo AtmAkA sAkSAt anubhava karane vAle haiM unake liye to rati aura gatikA sthAna sampUrNa bAhya padArthoM aura saMkalpa vikalosarahita nizcala nija AtmasvarUpa yahAMpara yaha bAta bhI dhyAnameM rakhanI cAhiye ki AtmAse rati karanA bhI eka rAgahI hai jo ki mokSakA pratibandhaka honese mumukSuoMko sahanIya nahIM hotA / ataeva zuddhanizcaya nayako apekSAse AtmArAma zabdakA artha AtmAse nivRtti karanA cAhiye / kAlasAmAyikake anubhavanakA svarUpa batAte haiM:-- nAmUrtatvAddhimAdyAtmA kAlaH kiM tarhi pudgalaH / tathopacaryate mUrtastasya spRzyo na jAtvaham // 25 // nizcaya kAla dravya amRta hai, usameM rUparamagaMdha sparza nahIM hai| loka jisakA kAla zabdase vyavahAra karate haiM vaha pudgala dravya hai| ata eva hemanta zizira vasaMta yA zIta grInavarSA Adi mUrta pudgalake hI svarUpa haiN| maiM kadAcita mI isa mata pada lakharUpa kAlakA viSaya nahIM ho sakatA |kyoNki maiM usase sarvathA viruddha amUhI nahIM kintu nizcaya nayase eka citsvarUpa adhyAya __isa prakAra nAma sthApanA dravya kSetra aura kAla sAmAyikakA kramase nirUpaNa karake bhAva sAmAyikakA kisa prakArase anubhavana karanA cAhiye so batAte haiM: sarve vaibhAvikA bhAvA mattonye teSvataHkatham / ciccamatkAramAtrAtmA prItyaprItI tanomyaham // 26 //
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ audAyika aupazamika kSAyika aura kSAyopazamika ye cAra prakArake tathA jIvana maraNAdika sabhI vaibhAvika bhAva mujhase mitra haiM, kyoMki ve paranimittaka haiM, karmake udayase utpanna honevAle haiM ata eva ve mere vAstavika bhAva nahIM haiM / zuddha nizcaya nayase AtmAkA vAstavika svarUpa pAraNAmika bhAva haiN| ata eva eka cetanAke camatkAra-atyaMta adbhuta svarUpako dhAraNa karanevAlA meM ina baiMbhAvika bhAvoMmeM rAgadveSa ko kisa taraha prApta ho sakatA hUM, kabhI nahIM ho sktaa| yahA~se nau zlokoMmeM bhAvasAmAyikakA hI vistArake sAtha varNana karate haiM: jIvite maraNe lAbhe'lAbhe yoge viparyaye / bandhAvarau sukhe duHkhe sAmyamevAbhyupaimyaham // 27 // jIvana maraNa lAbha aura hAni saMyoga aura viyoga tathA mitra aura zatru evaM sukha aura duHkha ina saba viSayoMmeM maiM rAgadveSako choDakara samatA bhAva dhAraNa karatA huuN| kyoMki jo AtmasvarUpase aparicita prANI haiM vehI jIvanakI AzA aura maraNakA bhaya kiyA karate haiN| unhe jIvana-vartamAna AyuSyakA dhAraNa iSTa aura maraNaAyukarmakA pUrNa ho jAnA aniSTa mAluma hotA hai| kiMtu citsvarUpake anubhavakI tarapha pravRtta huA maiM inameM rAgadveSa kisa taraha kara sakatA huuN| mujhe na to jIvanameM rAga hai aura na maraNameM dveSa / isI prakAra na lAmameM prIti hai na alAmameM aprIti / na saMyoga iSTa hai aura na viyoga aniSTa / upakArIse prema nahIM aura apakArIse amarSa nhiiN| kiMbahunA sukhakI AzA aura duHkhakA bhaya bhI choDakara sabhI iSTa aniSTa viSayoM meM aba sAmya bhAva dhAraNa karatA huuN| jIvanakI AzA aura maraNake bhayake viSaya meM varNana karate haiN|-- kAyakArAndukAyAhaM spRhayAmi kimAyuSe / tahuHkhakSaNavizrAmahetormRtyorbibhemi kim // 28 // Ayu karma zarIrarUpI jelakhAnemeM jIvakI yatheSTa gatikA pratibaMdha karanevAle aura usako niraMtara duHkhoMke
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra varma 05. denemeM kAraNabhUta kATha-khoDe yA beDhIke samAna haiM / ataeva duHkhasthAnameM hI roka rakhanevAle isa jIvanakI kyA maiM AzA kara sakatA hUM, kabhI nhiiN| tathA jo mRtyu zarIrarUpI jelakhAneke duHkhoMse chuTAkara eka do yA tIna kSaNatakake liye jIva ke vizrAma dilAne meM kAraNa hai usase maya kaisA? bhAvArtha-saMsArameM prAyaHkarake zarIradvArAhI duHkhoMkI prApti huA karatI hai| aura zarIrameM roka rakha. nevAlA Ayukarma hai| isa Ayukarmake pUrNa honepara vigraha gatimeM eka yA do athavA tIna kSaNataka audArika aura vaikriyika zarIra nimittaka duHkha prApta nahIM huA karate / ataeva duHkhake kAraNa jIvanakI AzA aura usase vizrAmake kAraNabhUta maraNase bhaya karanA vyartha hai| lAbha aura alAbhameM harSa viSAda karanekA niSedha karate haiM: lAbhe daivayazaHstambhe kastoSaH pumadhaspade / ko viSAdastvalAbhe me daivalAghavakAraNe // 29 // yadi kisI vyaktiko lAbha-yatheSTa viSayakI prApti ho jAtI hai to usase kyA samajhA jAtA hai ? yahI na ki isake janmAntarameM saMcita puNya karmakA udaya hai| kiMtu isase usa puruSakI kyA mahattA prakaTa hotI hai ? kucha bhI nhiiN| usake pauruSakI to ulTI niMdA hotI hai| kintu jisa vyaktiko lAbha nahIM hotA-jo male prakAra upAya karanepara bhI yatheSTa viSayako prApta nahIM kara sakatA usakI jagatameM kyA kucha niMdA hotI hai ? nhiiN| balki usa alAmameM kAraNa usake janmAntarameM saMcita pApa karmakI nindA hotI hai| phalataH jo lAma, daivakA kIrtistambha aura puruSakI nindAkA sthAna hai, usake honepara to harSa kaisA ? evaM jisa alAmake honepara puruSako nindA na hokara devakI kSudratA hI prakaTa hotI hai, usake honepara viSAda kaisA ? ataeva lAmAlAmameM rAga dveSako choDakara maiM sAmya bhAva hI rakhatA hai| iSTa padArtha ke saMyogako sukhakA aura viyogako duHkhakA, tathA aniSTa padArtha ke saMyogako duHkhakA au padhyAya
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa 051 viyogako sukhakA kAraNa samajhanA kevala manakI kalpanA hI hai, vAstavika nahIM / isI bAtakA vicAra karate haiM: yogo mameSTaiH saMkalpAta sukho'niSTaiviyogavat / kaSTazceSTaviyogonyairyogavanna tu vastutaH // 30 // jimaprakAra aniSTa-aprazasta vastuoMkA viyoga mujhe sukhakara mAluma hotA hai usIprakAra priyapadArthokI prAtibhI mujhe sukhamaya athavA sukhakA kAraNa mAluma huA karatI hai| kiMtu yaha saba kalpanA hI hai, vAstavika nahIM / aniSTa viyoga aura iSTamaMyoga vastutaH sukhamaya aura sukhakara nahIM hai| isI prakAra iSTa viyoga aura aniSTa saMyogameM kaSTa hai aisA jo maiM samajhatAhUM yadvA unako kaSTa-duHkhakA kAraNa mAnatAhUM mo bhI kalpanAhI hai| bhAvArtha--kimIbhI padArthakA iSTa yA aniSTa samajhanA tathA unakI prAptiko sukha duHkharUpa yA usakA kAraNa mAnanA vAstavika jJAna nahIM, kAlpanikahI hai| ataeva unake honepara rAgadveza karanA vRthA hai| kramAnusAra mitroMmeM rAga aura zatruoMmeM dveSa karanekAmI niSedha karate haiM:- mamakAragrahAvezamUlamaMtreSu bandhuSu / __ ko graho vigrahaH ko me pApaghAtiSvarAtiSu // 31 // ye mere haiM, athavA ye mere upakArI haiM, isa tarahakI jo samajha huA karatI hai vaha eka prakArake grahaka, Aveza hai| kyoMki jisa prakAra manuSya brahmarAkSasAdikA zarIrameM praveza hojAnese aneka tarahakI vikRta ceSTAeM kiyA karatA hai usIprakAra mamatvabuddhike honeparabhI kiyA karatA hai| kintu isakA bhI mUlamaMtra ye bandhujana haiN| jisa prakAra mantrake nimittase bhUtAdikA AkramaNa hotA hai usIprakAra kuTumbiyoMke nimittase mamatvapariNAma huA karate haiN| isake viruddha jinako zatru kahAjAtA hai ve to mereliye duHkha utpanna karake yA karAke pUrvajanmake saMcita pApa karmakA ghAta-nirjarA kAraNabhUta banakara upakAra hI karate haiN| ata eva apakAraka bandhuoMse to graha-rAga kaisA, aura upakArI zatruoMse vigraha-vidveSa phaisA? bhAvArtha-kisIko bhI mitra yA zatru samajhakara unase rAgadveSa karanA vyartha hai| badhyAya
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 052 indriyajanita sukha duHkhakA nirAkaraNa karate haiM: kRtaM tRSNAnuSaGgiNyA khsaukhymRgtRssnnyaa| khiye na duHkhe durvaarkrmaarikssyykssmaann|| 32 // indriyajanita sukhoMko pAkara maiM rAga nahIM karatA, aura duHkhoMke upasthita honepara mujhe kisI prakArakA kheda bhI nahIM hotA / kyoMki ye vaiSayika sukha mRgatRSNA-marIcikAke samAna tRSNAke baDhAnevAle haiN| aura duHkha, jinakA vAraNa nahIM kiyA jA sakatA aise karmarUpI zatruoMkA kSaya karane ke liye rAjayakSmA vyAdhike samAna haiN| bhAvArtha-jaMgaloM meM eka prakArakI caTIlI bhUmi huA karatI hai usako marIcikA kahate haiN| madhyAnhake samaya sUryakI kiraNoMse usa bhUmimeM jalakA bhrama ho jAtA hai| pipAsAkulita mRgagaNa jala samajhakara vahAM Ate haiM kiMtu jala na pAkara duHkhI hote haiM / isase unakI tRSNA-pipAsA aura bhI bar3ha jAtI hai / aindriya sukha bhI marIcikAke hI samAna haiN| loga sukha kI icchAse indriyoM ke viSayoM kA sevana karate haiM / kiMtu unameM sukha na pAkara duHkhakA hI anubhava kiyA karate haiN| jisase unakI tRSNA-viSayoMke sevana karanekI icchA aura bhI baDhajAtI hai| ata eva ina sukhoMse maiM to nihAla hogyaa| arthAt-ina sukhoM-sukhAmAsoMko vikAra ho jinase ki duHkha hI acche haiN| kyoMki ve karmoMke liye kSayaroga ke samAna haiN| jisa prakAra kSayarogake hojAnepara baliSTha bhI manuSya avadhi pAkara mara jAtA hai usI prakAra ina duHkhoMke nimittase udayameM Akara durvAra bhI asAtA vedanIya prabhRti karma nirNi ho jAte haiN| jisase ki AtmAkA kucha upakAra hI hotA hai| isI liye maiM duHkhoMse khinna nahIM hotA aura sukhoMse prasanna nahIM hotA, inameM samatAhI dhAraNa karatA huuN| jo vicArazIla haiM unake liye saMsArake duHsaha duHkhoMkA anubhava ratnatrayakI prItikA hI kAraNa ho jAtA hai, aisA upadeza dete haiM:-- davAnalIyati na cejjanmArAmetra dhIH satAm / tarhi ratnatrayaM prAptuM trAtuM cetuM yateta kaH // 33 // | ina duHkhaki nimittase udAsaka hojAnepara baliSTha bho badhyAya joNa ho jAte haiN| 752
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra yaha saMsAra eka prakArakA upavana hai jisameM ki mUDha puruSoMko prIti utpanna karanevAle viSaya bahulatAse pAye jAte haiN| kiMtu satpuruSoMkI buddhi isameM dAvAnalakA kAma karatI hai| yadi vaha aisA na karatI hotI to phira kyA koI bhI ratnatrayako prApta karane aura usakI rakSA tathA saMcaya karanekeliye prayatna karatA? nahIM, koI bhI nahIM krtaa| bhAvArtha-jisa prakAra manohara bhI upavanameM rahanevAle loga dAvAgnike laganepara usako prItikA viSaya na samajhakara usa mArgakA hI anusaraNa karate haiM jisapara ki calanese zIghra hI usa vanase mukti ho ske| usI prakAra isa saMsArameM rahanevAle satpuruSa vivekazaktike prakAzita hone para isako prItike ayogya samajhakara mokSamArgakI prApti rakSA aura vRddhikeliye hI prayatna kiyA karate haiN| sampUrNa sadAcAroMkA ziromaNi sAmyabhAva hai, ataeva isIkI bhAvanAmeM AtmAko Asakta rakhanekA prayatna karate haiM:-- . sarvasattveSu samatA sarveSvAcaraNeSu yat / __ paramAcaraNaM proktamatastAmeva bhAvaye // 34 // pUrvAcAryoMne kahA hai ki sampUrNa prANiyoM aura sampUrNa dravyoMmeM rAgadveSako choDakara samabhAva dhAraNa karanA samasta AcaraNoMmeM utkRSTa AcaraNa hai| ataeva meM aura saMkalpa vikalpoko choDakara apane hRdaya meM isa sAmyabhAvako hI punaH punaH dhAraNa karatA hUM / isIke anubhavameM rata hotA hai| isa pUrvokta kathanase yaha nizcaya ho jAne para ki bhAvasAmAyikakA avazya hI sevana karanA cAhiye, isa bAtako prakaTa karate haiM ki isa sAmAyika para ArUDha AtmAkA bhAva kaisA hotA hai: maitrI me sarvabhUteSu vairaM mama na kenacit / sarvasAvadhaviratosmIti sAmAyikaM zrayet // 35 // sampUrNa prANiyoMmeM merA maitrIbhAva hai, maiM cAhatA hUM ki saMsArakA koI bhI jIva kisI bhI prakArase duHkhI tapAcaraNAma utaaii| isIka ho jAnepara kibhAva kaisA hAta hI punaH punaH pUrvokta kathanase yA sAmAyika para A na kenacit / adhyAya 95
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra na ho| merA kisI bhI svapakSa yA parapakSavAle ke sAtha kisI tarahakA vaira-virodha bhI nahIM hai| maiM sampUrNa sAvadha-hiMsAdika pApoMse yukta mana vacana kAyake vyApAroMse nivRtta huuN|" isa taraha ke bhAvoMko dhAraNa karake mumukSuoMko bhAva sAmAyika para ArUDha honA cAhiye / bhAvArtha-mAvasAmAyikakA svarUpa pahale batAca ke haiM ki sampUrNa jIvoMmeM maitrIbhAva dhAraNa karanA aura azuma pariNAmoMko choDanA bhAvasAmAyika hai| to bhI usakI smRtiko dRDha banAne keliye yahAM phirase usakA ullekha kara diyA hai| vivekI puruSa bhAvasAmAyikameM pravRtta ho isake liye usakA asAdhAraNa mAhAtmya dikhAte hue zikSA dete haiM: ekatvena carannijAtmani manovAkkAyakarmacyuteH kaizcidvikriyate na jAtu yativadyadbhAgapi zrAvakaH / yenArhacchratAliGgavAnuparimapraiveyakaM nIyate' bhavyopyadbhutavaibhavetra na sajet sAmAyika kaH sudhIH // 36 // isa sAmAyikakA mAhAtmya adbhuta hai / kyoMki isakA sevana karanevAlA yadi saMyamI ho taba to kahanA hI kyA hai| yadi zrAvaka bhI ho jo ki saMyamakA ekadazarUpase hI pAlana kiyA karatA hai to vaha bhI isakA sevana karanepara saMyamIke hI samAna bAhya yA abhyantara kaise bhI vikAra utpanna karanevAle kAraNoMke upasthita honepara kabhI bhI vikArako prApta nahIM hotaa| ve kAraNa isake hRdayapara raMcamAtra bhI apanA prabhAva nahIM DAla sakate / kyoMki sAmAyika karanevAlA zrAvaka mana vacana kAyake vyApArase rahita hokara apane nitya citsvarUpameM hI eka jJAyaka bhAvake dvArA pravRtti kiyA karatA hai| vaha icchApUrvaka mana vacana kAyake vyApArameM pravRtta nahIM hotaa| aura AtmAkA anubhava karanemeM bhI kartRtva bhoktRtva bhAvako bhI nahIM rakhatA / yadyapi antaraGgameM usake saMyamakA ghAta karanevAle pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyakA udaya rahA karatA hai to bhI usake tajjanita aviratirUpa pariNAma bahuta hI adhyAya
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra manda rahA karate haiN| usakA citta hiMsAdika kisI bhI avadyakarmameM Asakta nahIM rahA krtaa| ataeva vaha upacArase mahAvratI-munike samAna mAnA jAtA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: sAmAyiyahi du kade samaNo iva sAvao havadi jasA / edeNa kAraNeNa du bahuso sAmAiyaM kujjA // arthAt-sAmAyikake karanese zrAvaka munike samAna huA karatA hai| ataeva mumukSuoMko bahudhA sAmAyika hI karanI cAhiye / isake sivAya aInta bhagavAnke upadiSTa gyAraha aGgakA pAThI tathA nirgrantha jinaliGgakA dhAraka abhavya-dravyaliGgI munibhI isa sAmAyikake prasAdase hI uparima |veyaka taka-nava anudizase nIceke vimAnataka jAkara pahuMca sakatA hai| ataeva isa AzcaryakArI vaibhavase yukta sAmAyikameM bhalA aisA kauna sadbuddhi hogA jo ki Asakta na ho ? arthAt sabhIko isameM pravRtta honA cAhiye / isa prakAra paDAvazyakoMmeM sAmAyikakA varNana kiyA / aba nau padyoMmeM caturvizatistavakA vyAkhyAna karate haiN| jisameM sabase pahale usakA lakSaNa batAte haiM: kIrtanamahatkevAlajinalokodyotadharmatarthikRtAm / bhaktyA vRSabhAdInAM yatsa caturviMzatistavaH SoDhA // 37 // ahaMta kevalI aura jina tathA lokakA udyota karanevAle evaM dharmatIrthaka pravartaka zrI RSabhAdika cauvIsa bhagavAn ke guNoMkA bhaktipUrvaka AkhyAna-guNagAna yA prazaMsA karaneko caturviMzatistava kahate haiN| yaha chaha prakArakA hotA hai, nAma sthApanA dravya kSetra kAla aura bhAva / jo jJAnAvaraNAdi karmarUpa ari-zatruoMke tathA janma maraNarUpa saMsArake hantA-nAzakaranevAle haiN| tathA jo pUjA vandanA namaskAra yA siddhigamanAdike liye aha-yogya haiM unako arhanta kahate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki. adhyAya pa .
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra dharma arihaMti baMdaNaNamaMsaNANi arihaMti pUyasakAraM / arihaMti siddhigamaNaM arihaMtA teNa vucaMti / / jo sampUrNa dravyoM tathA unakI samasta paryAyoMkA hastAmalakavat sAkSAt avalokana karane vAle haiM unako kevalI kahate haiM / aneka paryAyoMke dvArA gahana saMsArake viSama vyasanoM-duHkhoM ko prApta karAnevAle karmoMko jinhone jIta liyA hai unako jina kahate haiM / jo apane sarvotkRSTa jJAna bhAvake dvArA sampUrNa lokako prakAzita karanevAle--- jAnanevAle haiM unako lokodyotaka kahate haiN| jinhone dharma-vastuoMke yathArtha svarUpakA athavA uttamakSamAdikakA tIrtha --upadeza kiyA hai unako dharmatIrthakRt kahate hai| loka nau prakArakA mAnA hai ! yathAH___NAmaM ThavaNaM davvaM khettaM ciNhaM kasAya loo ya / bhavalogabhAvalogaM pajayalogo ya NAdavvo // arthAt - nAmaloka sthApanAloka dravyaloka kSetraloka cinhaloka kaSAyaloka bhavaloka bhAvaloka aura paryAyaloka / saMsArameM jitane padArtha haiM unakI aura unakI paryAyoMkI zubhAzubha saMjJAoMko nAmaloka kahate haiN| sampUrNa kRtrima aura akRtrima padArthoMko sthApanAloka kahate haiN| tathA chaha dravyoMke vistArako dravyaloka kahate haiN| yaha pariNAmAdikI apekSAse aneka prakAra hotA hai / yathA - pariNAmi jIvamuttaM sapadesaM eya khetta kiriyA ya / NicaM kAraNa kattA savvagadidarasi yapaeso // avasthA yA AkArake badalaneko pariNAma yA paryAya kahate haiN| yaha do prakArakA hotA hai, vyaMjana paryAya aura artha pryaay| vyaMjana paryAyakI apekSAse jIva aura pudgala do dravya pariNAmI haiM, zeSa cAra dravya apariNAmI haiN| kyoMki jIvakA cAro gatiyoM meM bhramaNa hotA hai aura lakaDI patthara maTTI Adi pudgaloMkA pariNamana pratyakSa adhyAya
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra cadhyAya KAMA dakhitA hai / zeSa cAra dravyoMmeM isa tarahakA bhramaNa yA pariNamana nahIM pAyA jAtA / arthaparyAya kI apekSAse chaho dravya pariNAmI haiM / jIvatvakI apekSAle eka Atmadravya hI jIva haiN| kyoMki usakA cetanA lakSaNa usImeM pAyA jAtA hai / zeSa pAMca dravya jJAtA dRSTA nahIM hai isaliye unako ajIva kahate haiN| jisameM rUpa rasa gaMdha sparza pAyA jAtA hai usako mUrta kahate haiN| aisA dravya eka pudgala hI hai| zeSa pA~ca dravya amUrta haiN| isI prakAra jIvAdika pAMca dravya sapradeza haiN| kyoMki unameM aneka pradeza pAye jAte haiM / kAla dravya apradezI hai| kyoMki vaha paramANurUpa hI rahatA hai, usakA pracayabandha nahIM hotA / dharma adharma aura AkAza inake pradeza kabhI bhI vighaTita nahIM hote ata eva ye eka dravya haiN| bAkI saMsArI jIva pudgala aura kAladravya anekarUpa haiM / kSetra zabdale eka AkAza dravya hI liyA jAtA hai / kyoMki vahI sabakA AdhAra hai, usImeM saca dravya Thaharate haiM, auroMmeM nhiiN| ata eva bAkI pAMca dravyoMko akSetra kahate haiN| jisake nimittase padArtha eka sthAna se dUsare sthAnataka pahuMcatA hai usako kriyA kahate haiM / yaha jIva aura pudgala meM hI pAI jAtI hai| isaliye ye do padArtha hI sakriya haiM, bAkIke akriya haiN| dharma adharma AkAza aura kAladravya nitya haiN| kyoMki unakI vyaMjana paryAya kabhI bhI vighaTita nahIM hotI / zeSa jIva aura pUgala dravya anitya hai / jIvake sivAya pAMca dravya kAraNarUpa haiN| kyoMki ve jIvake prati upakAra kiyA karate haiN| jIva dravya kArya karane meM svataMtra hai isaliye vaha akAraNa hai / jIva apane zubhAzubha karmoM ke phalakA bhoktA hai / ataeva vaha karttA hai, zeSa dravya akarttA haiM / AkAza dravya sarvagata hai, bAkIke pAMca dravya asarvagata haiM / isI prakAra dravya lokake viSayameM jIvAdikakA aneka dharmokI apekSAse vyAkhyAna kiyA hai / adholoka tiryagaloka aura Urdhvalokake AkAzakA pramANa jitanA batAyA hai usako kSetra loka kahate haiN| jinake dvArA dravya guNa yA paryAyakI siddhi hotI hai usako cinhaloka kahate haiN| tathA udayameM Aye hue krodhAdiast kaSAyaloka kahate haiM / aura nArakAdi gatiyoM meM prApta jIvoMko bhavaloka, evaM tIvra rAgadveSAdi pariNAmoMko loka kahate haiM / paryAyaloka cAra prakArakA hai, dravya guNaparyAya, kSetraparyAya, bhavAnubhAva, aura bhAvapariNAma / jaisA ki kahA bhI hai ki: dagvaguNakhettapajjaya bhavANubhAvo ya bhAvapariNAmo / jANa caunvihamevaM pajjayalogaM samAseNa // RAMES dharma0 757
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 058 kahatahA jIvake jJAnAdika pudgala ke rUpAdika dharmake gatihetutvAdika adharmake sthitihetutvAdika aura AkAzake avagAhahetutvAdika tathA kAlake vartanA Adi guNa prasiddha haiN| inhIko dravya guNaparyAya loka kahate haiN| ratna prabhA Adi pRthiviyoM aura jambUdvIpAdika dvIpoM tathA RjuvimAnAdi vimAnoMko kSetraparyAyaloka kahate haiN| Ayuke jaghanya madhyama utkRSTa bhedoMko bhavAnubhAva, aura jinase ki karmIkA grahaNa yA parityAga huA karatA hai una asaMkhyAta loka pramANa zubhAzubha pariNAmoMko bhAva pariNAma loka kahate haiN| isa prakAra lokake nau bheda haiN| apane sampUrNa pratyakSa jJAnake dvArA jinhone isa nau bheda rUpa lokako prakAzita kiyA hai una vartamAna cauvIsa tIrthakaroMke, athavA bhUta bhaviSyat vartamAna sabhI arhantoMke guNoMkA bhakti pUrvaka mahatvavarNana karaneko caturviMzatistava kahate haiN| isake nAmAdika chaha bhedoMko vyavahAra aura nizcayakI apekSAse do bhAgoMmeM vibhakta karake batAte haiM: syunAmasthApanAdravyakSetrakAlAzrayAH stavAH / vyavahAreNa paJcAAdeko bhAvastavo'haMtAm // 38 // caturvizatistavake chaha bheda haiM--nAma sthApanA dravya kSetra kAla aura bhAva / inameMse Adike pAMca bheda vyavahAra nayakI apekSAse aura antakA eka bhAvastava nizcaya nayakI apekSAse hai| inakA vizeSa varNana karanekeliye kramAnusAra pahale nAmastanakA svarUpa batAte haiM: aSTottarasahasrasya nAmnAmanvarthamahatAm / vIrAntAnAM niruktaM yatso'tra nAmastavo mataH // 39 // vRSabhAdika mahAvIra paryanta cauvIsa tIrthaMkaroMkA athavA sabhI arhantoMkA eka hajAra ATha nAmoMse arthake anusAra nirvacana karanA isako nAmastava kahate haiN|
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra bhAvArtha-jina bhagavAna ke anvartha nAmoMse ullekha karaneko nAmastava kahate haiN| jaisA ki mahApurANake 25 veM parva meM " zrImAna svayaMbhavRSabhaH zaMbhavaH zaMbhurAtmabhUH / " se lekara "dharmapAlo jagatpAlo dharmasAmrAjyanAyakaH / " taka ke zlokoMmeM eka hajAra ATha nAmoMse kiyA gayA hai| isI taraha aura bhI Agamake anusAra anvarthatAkA vicAra karanA cAhiye / jaisA ki dhyAnadrughaNanirbhinnaghanaghAtimahAtaruH / anantabhavasaMtAnajayAdAsIranantajit / / trailokyanirjayAvAptadurdarpamati durjayam / mRtyugajaM vijityAsIjina mRtyuJjayo bhavAn // ityaadi| isa nAmastako vyavahAranayakI apekSAse jo kahA hai usakA kAraNa yaha hai ki isake dvArA jisa paramAtmAkA varNana kiyA jAtA hai vaha vastuta: vacanake agocara hai| jaisA ki AgamameM kahA bhI hai ki: gocaro'pi girAmAsA tvamavAggocaro mataH / stotustathApyasaMdigdhaM tvattobhISTaphalaM bhavet // tathA,- saMjJAsaMbadvayAvasthAvyatiriktAbhalAtmane / namaste vItasaMjJAya namaH kSAyikadRSTaye // yaha nAmastava sAmAnya aura vizeSa donoM hI prakArase kiyA jAtA hai / cauvIsa tIrthaMkaroMkA yA bhUta bhaviSyat sabhI tIrthakaroMkA samudAyarUpase stavana karanA isako sAmAnya nAmastava kahate haiN| jaise ki" thossAmi jiNavariMde" tathA "cauvIsaM titthayare" ityAdi / bhinna mitra eka eka tIrthakarakA nAma lekara nirvacana karanA isako vizeSa nAmastava kahate haiN| jaise ki " RSabho'jitanAmAca " tathA "candraprabhaM candramarIcigaura" ityaadi| 1- buddhastvameva vibudhArcitabuddhibodhAvaM zaMkaro'si bhuvanatrayazaMkaratvAt / dhAtAsi dhIra zivamArgavidhervidhAna duktaM tvameva bhagavan puruSottamosi // ityAdi aura bhI svayaM samajhalane cAhiye
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dharmaka sarakAra | sthApanAstavakA svarUpa batAte haiM: kRtrimAkRtrimA varNapramANAyatanAdibhiH / vyAvarNyante jinendrArcA yadasau sthApanAstavaH // 4 // kRtrima-kisI kartA karaNa Adike dvArA banI huI tathA akRtrima jo binA kisI katI karaNake svayaM banI hoM aisI jinapratimAoMkA varNa-rUpa, pramANa-laMbAI cauDAI uMcAI, tathA Ayatana-maMdira AdikI apekSA varNana karaneko sthApanA stava kahate haiN| dravyastavakA svarUpa batAte haiM: vapulakSmaguNocchAyajanakAdimukhena yaa| lokottamAnAM saMkIrtizcitro dravyastavosti saH // 41 // tIrthakara bhagavAnke zarIra cinha guNa utsedha aura mAtA pitA Adike dvArA aneka prakArase aura Azca.. ryakArI mahatva varNana karaneko dravyastava kahate haiN| bhagavAnake zarIrakI suMdaratAkA varNana: snvvynyjnshtairssttaaprshtlkssnnaiH| vicitraM jagadAnandi jayatAdarhatAM vapuH / / tathA- jinendrAnnaumi tAnyeSAM zArIrAH paramANavaH / vidyutAmiva muktAnAM svayaM muzcanti saMhatim / / arthAta nau sau vyaMjana aura ekasau ATha lakSaNoM ke dvArA apUrva saundaryako dhAraNa karanevAlA bhagavAnakA "zarIra sadA jayavaMtA rho| maiM una ahatoko namaskAra karatA hUM ki jinake muktilAma karate hI unake zarIrake paramANu Apasake sambandhako loDakara vijalIkI taraha svayaM hI AkAzameM vilIna ho jAte haiN| 1-inake lakSaNa aura nAmAdika mahApurANake parva 15 meM batAye haiN| vahAMpara dekhalene cAhiye / yAya
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 761 adhyAya 8 Yan Suan Xiao Zhuan Xian Sha Zheng Ji isI prakAra aura bhI samajhalenI cAhiye / bhagavAnake baila hAthI Adi jo cinha batAye haiM unake dvArA varNana karane ko bhI dravyastava kahate haiN| yathA gaurgajozvaH kapiH kokaH sarojaM svastikaH zazI / makaraH zrIyuto vRkSo gaNDo mahiSazUkarau // sevA vajraM mRgazchAgaH pAThInaH kalazastathA / kacchapazcotpalaM zaMkho nAgarAjazca kezarI // ityetAnyuktadezeSu lAJchanAni prayojayet / vRSabhAdi mahAvIra paryanta caubIsa tIrthaMkaroMke cinhoM ke nAma isa prakAra haiM- baila, hAthI, ghoDA, bandara, koka, kamala, svastika, candramA, makara, zrIvRkSa, geNDA, bhaiMsA, zUkara, sehI, vajra, hiraNa, bakarA, matsya, kalaza, kacchapa, zveta kamala, zaMkha, sarpa, siMha / guNazabda ke dvArA rUpAdika tathA niHsvedatvAdika donoM hI liye jAte haiM / ata eva inake dvArA bhagavAn kA varNana karanA bhI dravyastava samajhA jAtA hai / niHsvedatvAdike dvArA jaise ki -- niHsvedatvamanArataM vimalatA saMsthAnamAdyaM zubhaM, tadvatsaMhananaM bhRzaM surabhitA saurUpyamuccaiH param / saulakSaNyamanantavIryamuditiH pathyA priyA'sRk ca yaH, - zubhraM cAtizayA dazeha sahajAH samvaIdaGgAnugAH // arthAt bhagavAn ke zarIra meM svabhAvase hI daza atizaya rahA karate haiN| 1 unake zarIrameM kabhI bhI pasInA nahIM AtA, 2 re kisI bhI prakArakA mala nahIM hotA. 3 re unakA AkAra cAro taraphase samAna rahA karatA hai, arthAt sAmudrika zAstra ke anusAra zarIrakA aura usake AGgopAGgoM kA jitanA pramANa rahanA cAhiye, bhagavAn ke zarIra 1 -- yaiH zAMtarAgarucibhiH paramANubhistvaM, ityAdi / isI taraha cinha aura guNAdikake viSaya meM bhI samajhanA cAhiye / 96 I DONG GUIDELINE ARTISANRIO - Gong Gong Chu dharma 761
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'banagAra 762 aura AGgopAGgoMkA utanA hI pramANa rahA karatA hai| 4 the unake vajrarSabhanAraca saMhanana rahA karatA hai| unake zarIrameM haDDI kIlI aura veSTana tInoM hI vajrake yA tattulya rahA karate haiN| 5 ve atyaMta sugaMdha, aura chahe utkRSTa saundarya, tathA sAtaveM unake zarIrameM 1008 lakSaNa aura vyaMjana pAye jAte haiN| 8 veM unakA vIya ananta rahatA hai / tathA 9 ve unake vacana logoMke liye hitarUpa aura priya huA karate haiM / 10 ve unake zarIrakA rakta dUdhake samAna zvetavarNa huA karatA hai| zarIrake varNa dvArA jaise ki: zrIcandraprabhanAthapuSpadazanau kundAvadAtacchavI, raktAmbhojapalAzavarNavapuSI pdmprbhdvaadshii| kRSNau suvratayAdavau ca haritau pArzvaH supArzvazca vai, zeSAH santu suvarNavarNavapuSo me ghoDazA'ghacchide // caubIsa tIrthaMkaroM se AThaveM candraprabha nAtha aura nauveM puSpadanta svAmI kundapuSpake samAna gaura varNa haiN| aura padmaprabha bhagavAn tathA vAsupUjya bhagavAnakA zarIra raktakamalake samAna athavA DhAkake phUlake samAna lAla varNakA hai|suvrtnaath aura supArzvanAtha svAmIkA zarIra harita varNa hai| bAkIke solaha tArtha karoMkA zarIra suvarNake samAna hai| bhagavAnakI ucAI AdikA varNana karanA, jaise ki: nAbheyasya zatAni paJca dhanuSAM mAnaM para kIrtitaM, sadbhistIrthakarASTakasya nipurNa paJcAzadUnaM hi tat / paJcAnAM ca dazonakaM bhuvi bhavetpazonakaM cASTake, hastAH syunavasapta cAntyajinayoryeSAM pramA naumi tAn // AdinAtha svAmIke zarIrakI uMcAI pA~casau dhanuSa, ajitanAthakI 150dhanuSa, saMbhavanAtha svAmIkI 100 dhanuSa, abhinaMdana svArmAkI 350 dhanuSa, sumatinAthakI 300 dhanuSa, padmaprabhasvAmIkI 250 dhanuSa, supArzvanAthakI 200 dhanuSa, candraprabhasvAmIkI 150 dhanuSa, puSpadaMta svAmIkI 100 dhanuSa, zItalanAthakI 90 dhanuSa, zreyAnsanAtha 762
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagara kI 80 dhanuSa, vAsupUjyasvAmIkI 70 dhanuSa, vimalanAthakI 60 dhanuSa, anantanAthakI 10 dhanuSa, dharmanAthakI 45 dhanuSa, zAntinAthakI 40 dhanuSa, kunthunAthakI 35 dhanuSa, arahanAthakI 30 dhanuSa, mallinAthakI 25 dhanuSa, munisuvratanAthakI 20 dhanuSa, naminAthakI 15 dhanuSa, neminAtha kI 10 dhanuSa, pArzvanAthakI 9 hAtha, aura vardhamAna svAmIkI kAya 7 hAtha hai| isaprakAra kAyapramANake dhAraNa karanevAle jina bhagavAnko maiM namaskAra karatA huuN| ke mAtApitA AdimeMse mAtAoMke dvArA bhagavAn kA stavana karanA, jaise ki: vaMzaH kSAyikadRk samiddhasudhiyAM yosminmanUnAmabhUd, . ye cekSvAkukurUpanAthahariyugvaMzAH purA vedhasA / AdhAnAdividhiprabandhamahitAH sRSTAstaduttthAryabhU, bhartRsvAmikajIvitAH sukuLajA jainyo jynymbikaaH||. ..... kSAyika samyagdarzana ke dhAraNa karanevAle aura utkRSTa samIcIna jJAnake dhAraka kulakaroMke vaMzama athavA jina vaMzaoNkI pUrva kAlameM Adi brahmA-AdIzvara bhagavAnke dvArA sthApanA huI aura unhIMke dvArA jinameM garbhAdhAnAdi saMskAra kriyAoMke dvArA mahanIyatA prApta ho cukI he aise ikSvAku kuru ugra nAtha hari Adi vaMzoM se kisI bhI utpanna honevAle tathA isa AryabhRmika matto-mahAn samrAT jinake svAmI haiN| arthAta jo aise utkRSTa kulIna rAjAoMkI prANavallamAeM haiM aura jo svayaM bhI aise hI uttama kuloMmeM utpanna huI haiM aisI jinendradevakI mAtAeM sadA jayavaMtI rho| uparyukta zlokameM janaka zabdake sAtha Adi zabda jo diyA hai usase mAtAke svapna zarIrakI kAnti divyadhvani vibhUti aura dIkSA bRkSAdike dvArA kiye gaye bhagavAnke kIrtanako bhI dravyastava kahate haiM / inameMse svamoMke dvArA jaise ki: mAtrA tIrthaGkarANAM, paricaraNaparazrIprabhRtyodbhavAdizrIsaMmedApradUtA rajaniviramaNe svapnabhAjekSitA ye| zrIbholebhArimAsrakzaziravijhaSakumbhAbjapaNDAdhipITha adhyAya 763
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ sara banagAra | dyoyAnAzIviSAkovasucayazikhinaH santu te maGgalaM naH // jinakI paricaryA meM lakSmI Adi deviyAM rahA karatI haiM aisI tIrthakarokI mAtAoMke dvArA rAtrike aMtima praharameM dekhe gaye, aura jo ki purazcArI itake samAna bhagavAnke garbhAdika nirvANa paryanta pAMco kalyANoM ko pahalese hI sUcita karane vAle hai, aise solaha svama arthAt airAvatake samAna zveta hAthI, utkRSTa baila, siMha, lakSmI, domAlAeM cadramA, sUrya, mInayugala, do kalaza, kamala bana, sarovara, siMhAsana, dedavimAna, nAgamandira, ratnarAzi, aura nidhUma Agna, tumako sadA maMgala kArI hoN| isI prakAra kAnti divyadhani Adike dvArA bhI samajhanA cAhiye / jaise ki: kAntyeva napayaMti ye daza dizo dhAmnA nirundhanti ye dhAmodAmamahasvinAM janamano muganti rUpeNa ye / divyena dhvaninA sukha zravaNayoH sAkSAtkSarantomRtaM vandyAsteSTasahasralakSaNadharAstIrthezvarAH sUrayaH // yebhyarcitA mukuTakuNDalahAraratnaiH zakrAdibhiH suragaNaH stutapAdapadmAH / te me jinAH pravaravaMzajagatpradIpAstIrthaGkarAH satatazAntikarA bhavantu / jo apanI adbhuta kAMti ke dvArA aise mAluma par3ate haiM mAno ye usake dvArA dazoM dizAoMkA abhiSeka hI kara rahe haiM, aura jo apane tejake dvArA mahAn tejasviyoMke bhI tejako davA dete haiM, jo apane adbhutarUpa ke dvArA samasta logoMke manakA haraNa karanevAle haiM, aura jo apanI divya vANIke dvArA logoMke kAnoM meM mAnoM sAkSAta sukhakara amRta hI cuA dete haiM, aise 1008 lakSaNoMke dhAraka dharma tIthake pravartaka bhagavAnkI hI tuma saba logoMko bandanA karanI cAhiye / mukuTa kuMDala hAra aura ratnamaya bhUpoMse bhUSita indra tathA devagaNa jinakI pUjA kiyA karate haiM, aura jinake caraNa kamaloMkI stuti kiyA karate haiM, aise sarvotkRSTa vaMzoMmeM utpanna honevAle aura jo jagatabahan zatAarpI aMdhakAra dA karanekeliye utkRSTa dIpakake samAna haiM, ve tIrthakara bhagavAna hamAre liye zAntike kAraNa hoN| adhyAya 764
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIkSAvRkSake dvArA, jaise ki: nyagrodho madagandhisarjamasanazyAme zIrISohatAmete te kila nAgasarjajaTinaH zrI tindukA pATalAH / jambazvatthakapitthanandikaviTAmrA vaMjulazcampako jIyAsarvakulotra vAMzikadhaSau zAlazca dIkSAdrumAH jinake nAce tIrthakara bhagavAnane dIkSA grahaNa kI aise zrI AdinAtha prabhRti caubIsa tIrthaMkaroMke nyagro. dhAdika cArvAsa dIkSAvRkSa sadA jayavaMte rho| lokottama zabdase tIrthakara hI liye jAte haiN| kyoMki unakI prabhutA saMsAra meM sarvotkRSTa hai / AgamameM kahA hai ki titthaSarANa pahuttaM Neho baladeva kesavANaM ca / duHkhaM ca savittINaM tiNi vi parabhAgapattAI // tIrthakaroMkI prabhutA, baladeva aura nArAyaNakA bhrAtRsneha, aura striyoM kI prsuutipiiddaa| ye tInoM sarvotkRSTa haiN| ata eva lokottama arthAt tIrthaMkaroMkA zarIrAdi ke dvArA stavana karaneko dravya caturviMzatistava kahate haiN| kSetrastavorhatA sa syAttatsvargAvatarAdibhiH / pUtasya pUrvanAdyAderyapradezasya varNanam // 42 // tIrthakaroke garbha janma Adi kalyANakoMke dvArA pavitra hue nagara vana parvata Adike varNana karaneko kSetrastava kahate haiN| jaise ki nagariyoMmeM ayodhyA Adi, vanoM meM siddhArthAdika aura parvatoMmeM kailAza Adi / kAlastavakA svarUpa batAte haiM kAlastavastIrthakRtAM sa jJeyo yadanehasaH / badhyAya 765
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ bajagAra dharma tadgarbhAvatarAdyudghakriyAdRptasya kartinam // 43 // magavAna ke garbha janma tapa jJAna aura nirvANa kalyANakoMkI prazasta kriyAoMse jo mahattAko prApta ho cukA hai aise samayakA varNana karaneko kAlastava kahate haiN| arthAta tIrthakaroMke pAMco kalyANaka sambandhI samayoMke mahatvake varNana karanekA nAma kAlastava hai| mAvastavakA svarUpa batAte haiM varNyantenanyasAmAnyA yatkaivalyAdayo guNAH / bhAvakairbhAvasarvavadizA bhAvastavostu sH|| 14 // jIvAjIvAdika sAta taca athavA nau padArthoMko bhAva kahate haiN| ina bhAvoMke sarvasva-dravya muNa paryAyarUpa saMpattikA yathAvat varNana karanevAle anta bhagavAnke asAdhAraNa-jo anya kisI bhI devAdikameM nahIM pAye jAte aise anantajJAna anantadarzana prabhRti guNoMke bhavyoMdvArA kiye gaye varNanako mAvastava kahate haiN| jaise ki vivataH svairdravyaM pratisamayamudyavyayadapi, svarUpAdullolairjalamiva manAgapyavicalat / anehomAhAlyAhitanavanavIbhAvamakhilaM, prabhinvAnAH spaSTaM yugapadiha naH pAntu jinapAH // . jisa prakAra jalameM pratikSaNa kaloleM uThatI rahatI aura vilIna bhI hotI rahatI haiM to bhI vaha svarUpataH nizcala hI rahatA hai| isI prakAra dravyoM meM bhI prati samaya aneka paryAyeM utpanna hotI aura naSTa bhI hotI rahatI haiM phira bhI ve dravya apane svarUpakI apekSA raMcamAtra bhI calAyamAna nahIM hote-sadA ekasvarUpa-nitya hI rahate haiM / isa prakAra kAlake mAhAtmya se jisameM pratikSaNa uttarottara navInatA prApta hotI rahatI hai aise sampUrNa jagatako yugapat sAkSAt dekhanevAle jinabhagavAna hamArI rakSA kro| badhyAya 766
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra caturvizatistavake jo pUrvokta nAmastavAdika bheda ginAye haiM unameM vAstavika stava mAvastava hI hai| kyoMki usameM guNoMke dvArA sAkSAta kevaliyoMkA varNana kiyA jAtA hai| aura vastutaH kevaliyoM aura unake guNoM meM koI antara nahIM hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: taM NicchaeNa jujai Na sarIraguNehiM huMti kevlinno| kevaliguNe thuNai jo so saccaM kevalI thuNai / / arthAt kevaliyoM ke zArIrika guNoMkA varNana karanese vastutaH kevaliyoMkA stavana nahIM samajhA jAtA, kiMtu jo unake guNoMkA varNana hai vahI saccA kevaliyoMkA stavana hai| Upara isa stanarUpa Avazyakake do bheda batAye haiM, eka vyavahAra dUsarA nizcaya / ina donoMke phalameM kyA aMtara hai usako batAte hue nitya hI usameM pravRtta rahane kI preraNA karate haiM: lokottarAbhyudayazaphalAM sRjantyA, puNyAvalI bhagavatAM vyavahAranutyA / cittaM prasAdya sudhiyaH paramArthanutyA, stutye nayantu layamuttamabodhisiddhayai // 45 // nAmAdirUpa pAMca prakArake vyavahAra stavanase usa puNyazreNIkA saMcaya hotA hai jisake ki udayaMsa jIvoMko lokottara-alaukika abhyudayoM-pUjyatA dhana AjJA aura aizvarya prabhRtiyoM aura aneka prakArake sukhoMkI prApti huA karatI hai / tathA pAramArthika bhAvastavanale uttama mokSamArga-ratnatrayakI siddhi huA karatI hai| ata eva jo vivekI isa mokSamArgako piddha karanA cAite haiM unheM bhagavAnakI vyavahArastuti ke dvArA apanA citta ni. mala banAkara use zuddhacitstrarUpameM lIna banAnA cAhiye / bhAvArtha-mumukSuoMko abhISTasiddhi-nizcayaratnatrayakI prApti zuddha AtmAkA dhyAna kiye binA nahIM ho adhyAya
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ khanagAra 768 badhyAya . sktii| aura isa dhyAnakI nizcalatA nirvikalpa manase hI ho sakatI hai / tathA manameM nirvikalpatA vyavahArastuti ke dvArA hI utpanna huA karatI hai / ata eva jo mumukSu apanA abhISTa siddha karanA cAhate haiM unheM pahale vyavahAra stuti dvArA apana mana zuddha citavarUpake dhyAnameM lIna hone yogya banAlenA caahiye| tabhI ve zuddhAtmAke dhyAna meM sthira hokara AtmasvarUpa nizcayastnatraya ko prApta kara sakate haiN| isa prakAra caturviMzatistava rUpa AvazyakakA varNana karake, aba kramAnusAra gyAraha padyoM meM vandanAkA vyAkhyAna karate haiM / jisameM sabase pahale vandanAkA lakSaNa batAte haiM: vandanA natinutyAzIrjayavAdAdilakSaNA / bhAvazuddhayA yasya tasya pUjyasya vinayakriyA // 46 // arhata siddha AcArya AdikoMmeMse athavA vRSabhAdi caubIsa tIrthakaroM meM se kisI bhI pUjya AtmAkA vizuddha pariNAmoMse namaskAra stuti AzIrvAda jayavAda Adi svarUpa vinaya karma karaneko vandanA kahate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: karmAraNyahutAzAnAM paJcAnAM parameSThinAm / praNatirvandanA'vAdi trizuddhA trividhA budhaiH // arthAt - karmarUpa araNyako bhasma karaneke liye agnike samAna pAMcoM parameSThiyoM ko namaskAra karanekA nAma bandanA hai| isake manavacana kAyakI zuddhikI apekSAse tIna bheda mAne haiM / Uparake zloka meM vinaya karmakA nAma vandanA batAyA hai / usameM yaha nahIM mAluma hotA ki vinaya kisako kahate haiM / ata eva usakA svarUpa batAte haiM: hitAhitAtiluptyarthaM tadaGgAnAM sadAJjasA / yo mAhAtmyodbhave yatnaH sa mato vinayaH satAm // 47 // p 768
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra hitakI prApti aura ahitakA parihAra karanekeliye usake kAraNoMkA jinase ki hitakI prApti aura ahitakA uccheda ho sakatA hai aise ahaMta siddhAdika athavA pravacanAdika mAhAtmyako prakaTa karaneke liye sadA niSkapaTa prayatna karanekAhI nAma satpuruSoMne vinaya kahA hai| vinayake pAMca bhedoMkA nAma ginAkara yaha batAte haiM ki vandanArUpa Avazyaka prakaraNameM vinayazabdase mokSahetaka vinayakA hI grahaNa karanA cAhiye / aura isIliye jo nirjarArthI haiM unhe isa vinayake pAMcaveM bheda mo. kSArtha vinayakA avazya pAlana karaneke liye upadeza dete haiM: lokAnuvRttikAmArthabhayaniHzreyasAzrayaH / vinayaH paJcadhAvazyakAryontyo nirjarArthibhiH // 48 // vinaya pAMca prakArakA hai, lokAnuvRttihetuka, kAmahetuka, arthahetuka, bhayahetuka, aura mokSahetuka / kiMtu jo nirjarArthI haiM unhe ina pAMca bhedoMmeMse aMtima bheda mokSahetuka vinayakA avazya hI pAlana karanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: lokAnuvartanAhetustathA kaamaarthhetukH| vinayo bhayahetuzca paJcamo mokSasAdhanaH / utthAnamaJjali pUjA'titherAsanaDhaukanam / devapUjA ca lokAnuvRttikRdvinayo mataH / / bhASAchandAnuvRttiM ca pradAnaM dezakALayoH / lokAnuvRttirIya vinayazcAJjalikriyA / kAmataMtre bhaye caiva havaM vinaya iSyate / vinayaH pancamo yastu tasyaiSA syAt prarUpaNA // arthAta vinaya pAMca hetuoMse huA karatA hai, ata eva usake pAMca bheda haiN| eka to vaha ki jisameM lokoMkA anuvartana kiyA jAtA hai, dUsarA vaha ki jo kAmake prayojanase kiyA jAtA hai, tathA tIsarA vaha ki jo artha-dhanakeliye adhyAya 759
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 77. huA karatA hai, aura cauthA vaha jo ki bhayake nimitta se karanA par3atA hai, evaM pAMcavAM vaha jo ki mokSako siddha karane ke uddezyase kiyA jAtA hai / isIliye unake ye pAMca anvartha nAma haiN|- lokAnuvartanAhetuka, kAmahetuka, arthahetuka, bhayahetuka, aura mokSahetuka / / atithike samakSa khaDe honA, hAtha joDanA aura unakI pUjA karanA, tathA unako UMcA Asana denA Adi, aura devapUjA karanA Adi bhI lokAnuvartanAhetuka vinaya mAnA gayA hai / dhanake uddezyase bhASAkA svatantra anuvartana karanA, deza aura kAlakA viniyoga karanA, tathA lokoMkA anuvartana karanA aura hAtha joDanA Adi ahetuka vinaya hai / isI prakAra kAma aura bhayake viSaya meM bhI vinaya karma huA karatA hai| pAMcavAM mokSavinaya hai jisakA ki isa prakaraNameM nirUpaNa kiyA gayA hai / yaha mokSavinaya mI darzanavinaya Adike medase pAMca prakArakA hai, jaisA ki pahale likhA jA cukA hai| nAmAdinikSepake bhedase vandanAke chaha bhedoMkA ullekha karate haiM: nAmoccAraNamarcAGgakalyANAvanyanehasAm / guNasya ca stavAzcaikagurornAmAdivandanA // 49 // / vandanAke nAmAdi nikSepoMkI apekSAse chaha bheda haiM / nAma vandanA, sthApanAvandanA, dravyavandanA, kAlavandanA, kSetravandanA, aura bhAvavandanA / arhatAdikAmase kisI bhI eka pUjya puruSa nAmakA uccAraNa karanako athavA stuti Adi karaneko nAmavaMdanA kahate haiN| jinapratimAkI stuti karaneko sthApanA vandanA kahate haiM / bhagavAn ke zarIrakA stavana karanA isako dravyavandanA karate haiM / paMca kalyAgakoM meM kisI bhI kalyANakake kAlakI stuti karanA isako kAlavandanA kahate haiN| jahAM para bhagavAn kA koI bhI kalyANa huA ho usa sthAnakI stuti karaneko kSetravandanA kahate haiM / aura bhagavAnke guNoMkA stavana karanA isako bhAvavandanA kahate haiN| ahaMtAdikoMke sivAya aura bhI jo vandya puruSa haiM unako batAte hue isa bAta kA nirdeza karate haiM ki va. ndanA karanevAlA sAdhu kaisA honA cAhiye, athavA usako kisa taraha vandanA karanI cAhiye / adhyAya
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 771 ___ saripravaryupAdhyAyagaNisthavirarAnikAn / yathArha vandate'mAnaH saMvino'nalaso yatiH // 5 // dIkSAdenevAle athavA anucita kAryase rokanevAle yadvA kisIko saMghameM sammilita karane yA pRthak karane kI vyavasthA denevAloMko sUrI kahate haiM / jo AcAryakI ajJAkA saMghake sAdhuoMse pAlana karAte haiM unako pravartI yA pravartaka kahate haiN| jinake pAsa munijana zrutakA adhyayana kiyA karate haiM unako upAdhyAya kahate haiM / aura gaNakI rakSA karanevAle tathA rAjasamAdimeM kuzala sAdhuoMko gaNo kahate haiN| isI prakAra maryAdA rakhanevAloMko sthAvara aura ratnatrayake adhikatayA dhAraNa karanevAloMko rAnika kahate haiM / ina sabhIkA saMsArase bhIru saMyamI sAdhuoMko garvarahita hokara aura Alasya choDakara yathA yogya vinayakarma karanA cAhiye / vandanAkA viSayavibhAga karanekeliye kisake parokSameM kisakI vandanA karanI cAhiye so batAte haiM: gurau dure pravartyAdyA vandyA dUreSu teSvapi / saMyataH saMyatairvandyo vidhinA dIkSayA guruH||51|| guru-AcArya yadi dezAntarako gamana Adi karake cale gaye hoM, pratyakSa upasthita na ho to unake parokSameM karmakANDameM batAI huI vidhi ke anusAra kramase pravartakAdikI saMyamiyoM ko vandanA karanI cAhiye / aura padi pravartakAdika bhI usa samaya upAsthata na hoM to jo sAdhu apanesa dIkSAmeM bar3A hai usakI muniyoM ko | vandanA karanI cAhiye / saMyamI zrAvaka ora muniyoM ko jinakI vandanA na karanI cAhiye unakA ullekha karate haiM: zrAvakeNApi pitarau gurU raajaapysytaaH| kuliGginaH kudevAzca na vandyAH sopi sNytH|| 52 // adhyAya 771
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 772 adhyAya 8 asaMyamI - mAtA pitA, aura dIkSAguru tathA zikSAguru, evaM rAjA aura maMtrI Adi, tathA tApasAdika aura pAisthAdika, isI prakAra rudrAdika aura zAsana devatAdika, tathA zAstropadeza ke adhikArI zrAvakakI bhI saMya miyA~ko vandanA na karanI cAhiye / itanA hI nahIM balki yathokta saMyamakA pUrNatayA pAlana karanevAle zrAvakoM ko bhI ina asaMyamiyoMkI vandanA na karanI cAhiye / saMyama sAdhuoMkI bhI vandanA karane kI vidhikA niyama batAte haiM ki kaba aura kisa tarahase unakI vandanA karanI cAhiye, aura kaba nahIM karanI cAhiye:-- vandyo yatopyanujJApya kAle sAdhvAsito na tu / vyAkSepAhAra nIhArapramAdavi mukhatvayuk // 53 // saMyamIko saMyamIkI bhI vandanA yogya samayameM - AgamameM jo vandanA karanekA samaya batAyA hai usI samayameM karanI cAhiye / isake sivAya jaba ki ve apane sthAnapara yA AsanAdipara baiThe hoM yA baiTha cuke hoM naba aura unakI maMjUrI lekara hI vandanA karanI cAhiye / arthAt vandanA karane ke pahale " he bhagavan ! vande'haMhe bhagavan maiM ApakI vandanA karatA hUM, " isa tarahase unake samakSa vijJapti karanI cAhiye / aura jaba ve isake badale meM 46 99 66 vandasva vandanA karo " yaha anujJA kareM taba unakI vandanA karanI cAhiye / jaise ki kahA mI hai ki- Asane hyAsanasthaM ca zAntacittamupasthitam / anujJApyaiva medhAvI kRtikarma nivartayet // upasthita saMyama jaba ki bhale prakAra Asana para baiThe hue ho kara bhI zAMtacita hoM taba unakI maMjUrI lekara hI vivekI sAdhuoMko unakA vinaya Adi karanA cAhiye / jisa samaya vai vandanIya sAdhu kisI prakAra vyAkula ho athavA bhojana kara rahe hoM, yadvA mala mUtrAdikA dharma * 772
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ pame. banavAra utsarga kara rahe hoM, tathA sAvadhAna na hoM, yA apanI tarapha. unmukha na hoM to unakI usa samaya vandanA na karanI cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: vyAkSiptaM ca parAcInaM mA vandiSTAH pramAdinam / kurvantaM santamAhAraM nIhAraM cApi saMyatam / / Upara yaha bAta likhI jA cukI hai ki AgamameM jo vandanA karanekA samaya batAyA hai usI samayameM vaha karanI cAhiye / kiMtu vaha samaya kaunasA hai so batAte hai: vandyA dinAdau gurvAdyA vidhivdvihitkriyaiH| madhyAhne stutadevaizca sAyaM kRtprtikrmaiH|| 54 // guru-AcAryAdikoMkI vandanA sAdhuoMko dinameM tInavAra karanI cAhiye, prAtaH kAla, madhyAhnakAla aura sAyaMkAla / jisameM se prAtaH kAla to vaha prAmAtika karmake anantara, aura madhyAhnameM deva vandanAke anantara tathA sAyaMkAlameM pratikramaNake anantara karanI caahiye| isake sivAya naimittika kiyAoMke pIche bhI unakI vanda nA karanI cAhiye / tathA vandanA karanekI vidhi kriyAkANDameM jaisI kucha batAI hai tadanusAra hI vaha karanI caahiye| AcArya aura ziSyakI tathA dUsare bhI saMyamiyoMkI vandanA aura prativandanAkA viSaya vibhAga karate haiM: sarvatrApi kriyArambhe vandanAprativandane / guruziSyasya sAdhUnAM tathA mArgAdidarzane // 55 // . sabhI nitya yA naimittika kriyA karate samaya ziSyako guruse vandanA karanI cAhiye / aura guru-AcArya ko bhI usake badalemeM ziSyase vandanA karanI cAhiye / isake sivAya zeSa muniyoMko bhI rAstA AdikameM darzana hojAnepara parasparameM yathAyogya vandanA karanI caahiye| tathA mArgazabdake sAtha Adi zabdajo diyA hai usase ma. lotsargake anantara yA kAyotsargake anantara bhI darzana hojAnepara eka dusareko ApasameM vandanA karanI cAhiye / badhyAya 773
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 008 baccAya yatika SaDAvazyakoM se sAmAyika caturviMzatistava aura vandanA ina tIna AvazyakoM kA varNana kiyA / aba inakA vyavahAra ke anusAra prayoga kisa taraha karanA cAhiye usakI vidhi batAte haiM: sAmAyikaM Namo arihaMtANamiti prabhRtyatha stavanam / thorasAmItyAdi jayati bhagavAnityAdivandanAM yuMjyAt // 56 // saMyama sAdhuoMko tathA deza saMyamI zrAvakoM ko bhI Namo arahaMtANaM Adi sAmAyika daNDaka bA hue pAThake anusAra sAmAyika, aura thossAmi ityAdi pAThake anusAra caturviMzatistava, tathA jayati bhagavAn ityAdi ullekhake anusAra vandanA karanI cAhiye / isa zloka meM eka Adi zabdakA lupta nirdeza hai / ata eva isa vandanA prakaraNameM arahaMta vandanA siddha vandanA AdikA bhI saMgraha samajhalenA cAhiye / kramAnusAra pratikramaNa ke lakSaNa aura bheda batAte haiM: - aharnizA pakSacaturmAsAndaryottamArthabhUH / pratikramastridhA dhvaMso naamaadyaalmbnaagsH|| 57 // nAma sthApanA aura dravya Adika chaha prakAra ke Azraya se utpanna hue aparAdha athavA saMcita hue pApake AtmAse dUra karaneko pratikramaNa kahate haiM / yaha tIna prakArase huA karatA hai, mana vacana aura kAyake dvArA, athavA ga area aura anumodanAkI apekSAse / yadvA mana vacana aura kAyake dvArA kI gaI nindA gardA aura AlocanAko bhI tIna prakArakA pratikramaNa kahate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: vinindanA locanagaNairahaM, manovaca: kAyakaSAya nirmitam / nihanmi pApaM bhavaduHkhakAraNaM, bhiSagviSaM mantraguNairivAkhilam // RSS RSS dharma 704
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra maiM saMsArasambadhI daHkhoMke kAraNa mana vacana tathA kAya aura kaSAya ke dvArA saMcita hue pApako nindA AlocanA aura gahoM ke dvAga isa taraha naSTa kara detA hUM, jaise ki mantra ke mAhAtmyase vaidya samasta viSako niHzeSa kara diyA karatA hai| yaha nindAdirUpa pratikramaNakA lakSaNa hI hai / jaisA ki aura bhI kahA hai ki: pramAdaprAptadoSebhyaH pratyAvRttya guNAvRtiH / syAtpratikramaNA yadvA kRtadoSavizodhanA // pramAdake nimittase jo doSa yA aparAdha utpanna huA karate haiM unase AtmAko bacAye rakhanA, arthAta ve doSa AtmAmeM utpanna na hone denA aura guNoMkI tarapha usakI pravRti rakhanA isako pratikramaNa kahate haiN| athavA pramAdAdike vaza jo doSa lagAye hoM unake dA karaneko bhI pratikramaNa kahate haiN| pratikramaNa karane ke samaya-kAla athavA usake viSaya sAta haiN| dina rAtri pakSa caturmAsa varSa IryA aura uttamArtha / dina rAtri pakSa aura varSe zabdakA athe spaSTa hai| caturmAsase matalava zrAvaNa bhAdrapada Azvina aura kArtika ina cAra mahInAoMkA hI nahIM kiMtu isake Age magasira pauSa mAgha aura phalAnako tathA caitra vaizAkha jyeSTha aura aSADha, ina cAra cAra mahInoMko bhI cAturmAsa kahate haiN| isataraha sika sambandhame eka varSameM tIna cAturmAsa huA karate haiN| yose matalaba Ipitha gamanakA hai| jo zarIraka parityAga karAne meM samartha hai-arthAt jo samAvimaraNake samaya kiyA jAtA hai aise samasta doSoMkI AlocanA pUrvaka kiye gaye cAra prakArake AhArake tyAgakA nAma uttamA hai / isa prakAra samaya yA viSayakI apekSAse prati RmaNake sAta bheda-Ahika, rAtrika, pAkSika, cAtumosika, vApika, aiyApathika, aura uttmaathik| jaisA ki kahA bhI hai ki: airyApathikarAdhyutthaM pratikramaNamAhnikam / pAkSikaM ca caturmAsavarSotthaM cottamAthikam // pratikramaNa AlocanA pUrvaka huA karatA hai / ata eva isa kathanase pratikramaNakI taraH AlocanAke bhI sAta bheda samajha lenA cAhiye / yathA: badhyAya 775
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 716 badhyAya AlocaNaM divasiyaM rAiya iriyAvahaM ca boddhavvaM / pakkhaya cAdummAsiya saMvaccharamuttamaTThe ca // isa prakAra AcAra zAkhake anusAra pratikramaNake sAta bheda haiN| kintu granthAntaroM meM inake sivAya aura bhI bheda batAye haiN| parantu unakA ina sAta bhedoMmeM hI antarbhAva ho jAtA hai / isI bAtako batAte haiM:sontye gurutvAt sarvAtI cAradIkSAzrayo'pare / niSiddhi ke ryAluJcAzadoSArthazca laghutvataH // 58 // sampUrNa atIcAra sambandhI aura dIkSA sambandhI prati kramaNa antake uttamArtha pratikramaNameM antarbhUta ho jAte haiM / kyoMki unake bhakti aura ucchrAsa daNDakakA pATha bahuta jyAdA hai / jisa samaya dIkSA lI usa samaya se lekara saMnyAsa grahaNa karane ke samaya taka jo jo doSa yA aparAdha hue hoM unakI nindA gardA aura AlocanA karane ko sarvAtIcAra pratikramaNa kahate haiM / tathA vrata grahaNa karanemeM jo doSa lagehoM unakI nindA Adi karaneko dIkSA sambandhI pratikramaNa kahate haiM / ye donoM hI pratikramaNa guru-baDe haiM isaliye inakA uttamArtha meM samAveza ho jAtA hai / isa kathana se arthAt guruzabdakA ullekha karake granthakArane yaha bAta vyakta karadI hai ki bRhat pratikramaNAeM sAta prakArakI huA karatI haiN| jinake ki-nAma isa prakAra haiM, - vratAsepaNI, pAkSikI, kArtikAnta cAturmAsI phAlgunAnta cAturmAsI, ASADhAnta sAMvatsarI, sArvAtIcArI, aura uttamArthI / aticAra sambandhI pratikramaNA sArvAtIcArImeM aura jisameM tIna prakArake AhArakA parityAga kiyA jAtA hai vaha uttamArthI meM antarbhUta hojAtI hai; ata eva inakA pRthak nAmollekha nahIM kiyA hai| bAkIkI pAMca pratikramaNAeM varSake aMtameM kIjAtI haiN| aura yogAntI pratikramaNA sAMvatsarImeM antarbhUta ho jAtI hai / jaisA ki kahA mI hai ki: Kal dharma0 776
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 707 vratAdAne ca pakSAnte kArtike phAlgune zucau / syAtpatikramaNA gurvI doSe saMnyAsane mRtau // arthAta bRhatpratikramaNAeM sAta samayoM meM huA karatI haiM, vrata grahaNa karate samaya, pakSake anta meM, kArtika antameM, phAlgunake antameM, ASADhake antameM, kisI prakArakA doSa laga jAnepara, aura saMnyAsa maraNake smy| isa prakAra ye sAta vRhatpatikramaNAeM haiM / laghupratikramaNAoMke Ahnika Adi sAta meda batAye haiN| inake sivAya AgamameM niSiddhikeyaryAdika aura bhI pratikramaNAoMke jo bheda batAye haiM unakA AhnikAdikameM hI antarbhAva ho jAtA hai| kyoMki ve laghu haiM, unake bhI bhakti ucchAsadaNDakakA pATha alpa hai| jahA~para munijana uThA baiThA Adi karate haiM usa sthAna vizeSa ko niSiddhikA kahate haiM, aura usa sthAnameM calane phirane AdikA nAma nipiddhikayA hai| dIkSA grahaNa karaneke anantara do mahInA tIna mahInA yA cAra mahInAmeM apane hAthase kevoMke ukhADaneko loca kahate haiM / azana nAma bhojana arthAt gocaravRttikA hai| duHsvama Adi atIcAroMko doSa kahate haiN| ina cAra nimittoMkI apekSAse jo nindA gaho Adi kI jAtI hai unhIko kramase niSiddhikAgamana pratikramaNA, lucapratikramaNA, gocArapratikramaNA, aura atIcAra pratikramaNA kahate haiN| ye cAro hI pratikramaNAeM laghu haiN| isaliye inakA airyApathika Adi pratikramaNAoMmeM antabhAva hojAtA hai| inameMsa pahalI mArgAtIcAra pratikramaNAmeM aura pichalI rAtripratikramaNAmeM tathA bIcakI donoM AhnikapratikramaNAmeM antarbhUta hotI haiN| isa kathanase arthAta iloko antarbhAvakeliye laghutva hetu dekara granthakArane yahAMpara laghupratikramaNAeM bhI sAta hotI haiM yaha batAyA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: luca rAtrI dine mukta niSedhikAgamane pthi| syAt pratikramaNA laghvI tathA doSe tu saptamI // loca rAtri dina bhojana niSedhikAgamana mArga aura doSa arthAt atIcAra ina sAta viSayoMkI apekSA laghupratikramaNAoMke bhI sAta bheda haiN| adhyAya 777
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 778 - isa prakaraNa ke prArambhameM pratikramaNakA lakSaNa batAte samaya likhA thA ki nAma sthApanA Adi chaha nimittoMse honevAle aparAdhake athavA saMcita hue pApake dara karane ko pratikramaNa kahate haiN| ata eva nAmAdikI apekSAse pratikramaNake bhI chaha bheda hote haiM / inhI chaha bhedoMkA svarUpa do zlokoMmeM batAte haiM: syAnnAmAdipratikrAntiH pariNAmanivartanam / durnAmasthApanAbhyAM ca sAvadyadravyasevanAt // 59 // kssetrkaalaashritaadraagaadyaashritaaccaaticaartH| pariNAmanivRttiH syAt kSetrAdInAM pratikramaH // ||yugmm / pApasaMcaya ke kAraNabhUta nAmoMke uccAraNAdise honevAle athavA unakA uccAraNAdi karaneke liye jo pari NAma hote haiM unakI nivRttiko nAmapratikramaNA kahate haiM / sarAga sthApanAke nimittase honevAle pariNAmoMkI nivRttiko sthApanA pratikramaNa kahate haiN| hiMsAdi pApoMse yukta bhojyAdi vastuoMke viSaya meM jo pariNAma hote haiM unakI nivRttiko dravyapratikramaNA kahate haiN| kSetrake sambandhase laganevAle atIcAroMkI tarapha pariNAmoM kI pravRtti na honA athavA unakI tarapha yadi pariNAma pravRtta hobhIjAMya to nindA Adike dvArA unakI nivRtti karaneko kSetrapratikramaNA kahate haiN| isI prakAra kAlake nimitase laganevAle atIcAroMkI pravRtti na honeko athavA hojAnepara usake nivRtta karaneko kAlapratikramaNA kahate haiN| tathA rAgadveSa aura moha sambandhI atIcAroMse AtmAke nivRta rakhaneko bhAva pratikramaNA kahate haiN| pratikramaNa yaha kriyA hai, usake kartA karma karaNa aura adhikaraNarUpa kAraka kauna 2 haiM so batAte haiM: adhyAya syAt pratikramaka: sAdhuH pratikamyaM tu duSkRtam / yena yatra ca tacchedastatpratikramaNaM matam // 1 //
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra pAMca mahAvratAdike zravaNa aura dhAraNa karanemeM tathA unameM doSoMke laga jAnepara una doSoMke dUra karanemeM sadA tatpara rahanevAlA sAdhu isa pratikramaNa kriyA kA kartA hai| kyoMki vahI dravyAdi viSayaka atIcAroMse AtmAko nivRtta rakhatA hai, tathA yadi atIcAra laga bhI jAya to unakI vaha zuddhi bhI karatA hai / jinase ki AtmAko bacAkara rakkhA jAtA hai, athavA jo dUra karane-choDane yogya haiM aise mithyAtvAdika pApoMko aura unake nimittabhUta dravyAdikoMko pratikramya-pratikramaNa kriyAkA karma samajhanA cAhiye / "mithyA me duSkRtaM bhavatumere sampUrNa gapa mithyA-niHzeSa hoM" isa tarahake zabdoMse prakaTa honevAle pariNAma athavA ye zabdasamUha hI isa kriyAke karaNa haiN| kyoMki inhIke dvArA pApoMkA ucchedana kiyA jAtA hai / vratoMkI zuddhi pUrvakanA athavA tadrupa pariNata jIva isa kriyAkA adhikaraNa samajhanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: 479 jIvo du vaDikkamao dave khette ya kAla bhAve p| paDigacchadi jeNujahiM taM tassa bhave paDikamaNaM // paDikamidavvaM davvaM saccittAcittamissiyaM ti vihN| khettaM ca gihAdIyaM kAlo divasAdikAlamhi // micchatte paDikamaNaM taha ceva asaMjame paDikkamaNaM / kasAe paDikkamaNaM jogesu ya apasatthesu // adhyAya pratikramaNake viSaya meM pAMca bAteM vicAraNIya haiN|-krtaa dravya kSetra kAla aura bhAva / karcA jIva hai| kyoMki vaha AtmAko aparAdhoMse nivRtta rakhane yA karanemeM svatantra hai| jinakA pratikramaNa kiyA jAtA hai vaha karma rUpa vastu hI dravya hai / vaha tIna prakArakI mAnI hai, sacitta acitta aura mizra / gRha guhA vasatikA vana upavana mandira Adi sthAna pratikramaNa ke kSetra haiM / dina rAtri prAtaH kAla madhyAnha Adi nitya naimitika samaya hI pratikramaNake kAla haiM / sAva nAma pariNAmakA hai| vaha cAra prakArakA hai, mithyAtva asaMyama kapAya aura aprazasta yoga / pratikramaNa karanekI vidhi batAte haiM: 776
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 780 nindAgahalocanAbhiyukto yuktena cetasA / paThedvA zRNuyAcchuddhaye karmanAnniyamAnsamAn // 6 // apanese jo doSa panagayA ho usakI svayaM apane manameMhI, hAya mujhase yaha baDA anartha hogayA, aisI bhAvanA karane ko nindA kahata haiN| yadi yaha bhAvanA guruke samakSa kIjAya to usako gardA kahate haiN| tathA apane doSoMkA guruse nivedana karadenako Alocana kahate haiN| sAdhuoMko pratikramaNake samaya ye dIno hI pahale karane cAhiye / pIche vipula kA~kI nirjarAkeliye athavA sampUrNa atIcAroMkI zuddhikeliye karmoMkA nAza karanevAle samasta niyamoM-daNDakoMkA svayaM pATha karanA cAhiye, athavA AcAryAdise sunanA cAhiye / bhAvArtha-pahale to sAdhuoMko bhAvapratikramaNa meM pravRtta honA cAhiye / kintu yaha pravRtti svayaM nindA gahoM aura AlocanA karanese hI huA karatI hai / jaisA ki kahA bhI hai ki:-- AloyaNa niMdaNagarahaNAhiM abbhuTio akrnnaae| . taM bhAvapaDikkamaNaM sese puNa davvado bhaNidaM // arthAt pratikramaNa do prakArakA hai, eka dravyarUpa dUsarA bhaavruup| AlocanA nindA aura gaha dvArA do. poMke dara karanemeM pravRtta honeko bhAva pratikramaNa, aura zeSa kriyAoMke karaneko dravyapratikramaNa kahate haiN| inameMse pahale bhAvapratikramaNa karake pIche dravyarUpa pratikramaNa karanA cAhiye / arthAt nindAdike anantara vyavahArase aviruddha pratikramaNa sambandhI daNDakoMka pAThakA svayaM uccAraNa karanA cAhiye, athavA AcAryAdike mukhase usako sunanA cAhiye / kyoMki upayukta manape; artha kI tarapha dhyAna dekara yadi yaha pATha kiyA jAya yA sunAjAya to vaha sampUrNa kamIkA nAza kara detA hai / jaisA ki kahA bhI hai ki: bhAvayuktorthataniSThaH sadA sUnaM tu yaH paThet / sa mahAnirjarArthAya karmaNo vartate ytiH|| adhyAya
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra K baccAya arthAt mana lagAkara aura arthakI tarapha bhI dhyAna dete hue pratikramaNa sUtrakA pATha karanese saMyamiyoMke kamakI mahAn nirjarA huA karatI hai| isa saba kathanakA tAtparya yaha hai ki Ajakala duHSama kAla hai / isake prasAdase logoMkI buddhi yA pravRtti vakra aura jaDarUpa hojAtI hai, citta caMcala rahA karatA hai, jisase ki prAyaH unase aparAdha huAhI karate haiN| yahAMtaka ki vratAdikoMmeM jo aticAra ve apane Apa lagAliyA karate haiM unakA bhI unhe smaraNa nahIM rahatA / ata eva IrSyA gamanAgamanAdikameM koI doSa lage yA na lage sabako samasta atIcAroMkI zuddhike liye sampUrNa pratikramaNa karane hI caahiye| kyoMki ina pratikramaNoMke kahate samaya cAheM sabameM upayoga na lage, kintu jisa kisI bhI pratikramaNa meM citta sthira ho jAyagA usIse samasta doSa dUra ho jAyage / kyoMki ye sabhI pratikramaNa karmoMke naSTa karane meM samartha haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: sa pratikramaNo dharmo jinayorAdimAntyayoH / aparAdhe pratikrAntirmadhyamAnAM jinezinAm // yadopajAyate doSa Atmanyanyataratra vA / tadaiva syAtpratikrAntirmadhyamAnAM jinezinAm // IryAgocaraduHsvapraprabhRtau vartatAM navA / paurastyapazcimAH sarva pratikrAmanti nizcitam // madhyamA ekacittA yadamUDhadRDhabuddhayaH / AtmanAnuSThitaM tasmAdraImANAH sRjanti tam // paurastyapazcimA yasmAtsamoddAzcalacetasaH / tataH sarva pratikrAntirandho'zvatra nidarzanam // arthAt sabase pahale tIrthaMkara bhagavAn AdinAtha svAmIke samayameM aura sabase pichale mahAvIra svAmike samaya meM hI isa pratikramaNa dharmakA sadA pAlana kiyA jAtA hai| bAkI ke madhyavartI bAIsa tIrthakaroM ke bADe meM isakA sadA pAlana nahIM kiyA jAtA, jaba aparAdha hotA hai tabhI kiyA jAtA hai| pahale aura pichale varSikarake 330 nama* 781
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra samayake sAdhuoMko nizcita rUpase sampUrNa pratikramaNa karane hI cAhiye, cAhe IryA gocara duHsvapna Adike viSayameM unhe doSa lage yA na lge| bIcake bAIsa tIrthakaroMke samaya ke sAdhuoMkA citta caMcala nahIM huA karatA aura unakI buddhi bhI dRDha huA karatI hai. tathA unameM mRDhatA bhI vizeSa nahIM pAI jaatii| ata eva unase jaba koI aparAdha bana jAtA hai taba ve usakI gardA Adi karate haiN| kiMtu Adi tIrthaMkara aura antima tIrthakarake samaya ke sAdhu vaise nahIM hote, unameM moha aura cittakI caMcalatA rahA karatI hai, ata eva ve saba pratikramaNa karate haiN| nimna zreNIke mumukSuoMko pratikramaNa Adi karane meM lAbha hai aura na karanemeM hAni hai| kiMtu jo ucca padapara pahuMca gaye haiM una mumukSuoMko isa pratikramaNa Adike karane meM hAni hI hai / isI bAtakA upadeza dete hai: pratikramaNaM pratisaraNaM pariharaNaM dhAraNA nivRttizca / nindA gardA zuddhizcAmRtakumbhonyathApi viSakumbha: // 63 // yahAMpara pratikramaNa zabdase dravya pratikramaNakA grahaNa kiyA hai| ataeva daNDakoMkA pATha karanA hI prakRtameM usakA lakSaNa samajhanA cAhiye / guNoMmeM pravRtti karaneko pratimaraNa kahate haiM / doSoMse parAGmukha rahanekA nAma pariharaNa hai| cittaka sthira rakhanekA nAma dhAraNA hai| dUsarI tarapha cittake cale jAnepara udharase punaH usake lauTAneko nivRtti kahate haiN| nindA aura gardA zabdakA artha pahale batA cuke haiN| prAyazcitta Adike dvArA apane zodhana karaneko zuddhi kahate haiN| nimnapada meM rahanevAle mumukSuoMkeliye ye pratikramaNAdi ATho hI kArya amRtaghaTake samAna hai| kyoMki jisa prakAra amRtakA pAna karanese cittameM prasannatA aura AhlAda huA karatA hai usI prakAra ina kriyAoMke karanese bhI parama prasannatA aura AhlAda prApta huA karatA hai / ata eva nimnapadameM inake karanese lAbha hI hai| tathA na karanese hAni hai / kyoMki inake na karanepara moha aura saMtApa Adi utpanna huA karate haiM jo ki pApabandhake kAraNa haiM / isaliye usa avasthAmeM inakA na karanA viSake ghaTake samAna hI samajhanA cAhiye / adhyAya 782
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma banagAra 783 .yahA~para api zabdakA jo pATha kiyA hai usase yaha bAta bhI jAhira karadI hai ki Uparake pada meM pahuMcakara pratikramaNa AdikA karanA bhI viSakumbhake samAna hai / kyoMki vahAM para vizeSatayA saMvara aura nirjarAke kAraNoMmeM hI pravRtti hotI hai, puNya baMdhake kAraNoMmeM nhiiN| kiMtu isa pratikramaNa Adike dvArA usa puNyakI prApti hotI hai jo ki vaibhavako utpanna kara kramase mada aura matimeM poI utpanna karadiyA karatA hai / jaisA ki kahA bhI hai ki puNNeNa hoi vihao vihaveNa mao maraNa mimoho| maimoheNa ya pAvaM taM puNNa ajha mA hou / / puNyake udayase vaibhavakI prApti hotI hai| aura vaibhavase mada tathA matimeM moha utpanna huA karatA hai| mohake nimittase pApakA saMcaya huA karatA hai / ata eva isa pApabandhakA kAraNa puNya hI hamako nahIM cAhiye / . yahAMpara yadi yaha koI zaMkA kare ki isa padyameM / Ama) chandobhaGga hai / kyoMki pratikramaNa isa zabdameM kra isa saMyuktAkSarake Age rahanese ti yaha dIrgha hojAtA hai / so ThIka nahIM hai| kyoMki yahAMpara usakA zithila uccAraNa karanA abhISTa hai, jaisA ki aneka sthaloMmeM pAyA bhI jAtA hai / yathAH vittairyeSAM pratipadamiyaM pRritA bhUtadhAtrI, nirjityaitadbhavanavaLayaM ye vibhutvaM prapannAH / tepyetasmin guruvacaDhade buddhadastambalIlAM, dhRtvA dhRtvA sapadi vilayaM bhUbhujaH saMprayAtAH / / yahA~para "guru vacahade budada " isa padameM ha isa saMyuktAkSarake Age paDe rahanepara bhI cako dIrgha mAnakara athavA ha isa saMyuktAkSarake Age rahate hue bhI vu ko dIrgha mAnakara chandobhaGga nahIM hotA / isI taraha " bhramati bhramarakAntA naSTakAntA vanAnte" isameM bhrake paDe rahane para bhI ti dIrgha nahIM mAnA jAtA / tathA "zatro rapatyAni priyaMvadAni nopekSitavyAni budhaiH kadAcit " yahA~para prike paDe rahanepara bhI ni yaha dIrgha nahIM mAnA gayA PL hai| "jinavara pratimAnAM bhAvato'i namAmi" isameM bhI praka paDe rahate hue bhI rako dIrva mAnakara chandobhaGga badhyAya
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra s80 - pratikramaNamAlA nahIM mAnA hai| isI prakAra aura bhI aneka sthAnomeM zithila uccAraNa milatA hai| tadanusAra yahA~para bhI samajha nA cAhiye / ata eva chandobhaGgakI zaMkA ThIka nahIM hai| * sampUrNa karmose rahita hone kI bhAvanA karate hue unake phaloMse bhI rahita honekI bhAvanA karanemeM mumukSu oMko prerita karate haiM / - pratikramaNamAlocaM pratyAkhyAnaM ca karmaNAm / . bhRtasadbhAvinAM kRtvA tatphalaM vyutsRjeta sudhIH // 64 // vivekI sAdhuoMko bhUta bhaviSyat aura vartamAna samasta karmoM kA pratikramaNa Alocana aura pratyAkhyAna karake unake sampUrNa phaloMkA bhI pratyAkhyAna karanA cAhiye / bhAvArtha:-mumukSuoMko bhUta vartamAna aura bhaviSyata kokA kramase pratikramaNa Alocana aura pratyAkhyAna karanA cAhiye / tathA usI prakAra koMke phaloMkA mI kramase pratikramaNa Adi karanA cAhiye / jina zubha yA azubha karmoMkA pUrva kAlameM saMcaya ho cukA hai una karmoMke udayase utpanna hone vAle pariNAmoMse apanI AtmAko judA rakhanA, saMcita kamoMke udayakeliye nimitta milanepara usa nimittako udayakA nimitta na banane denA, yadi karmoMkA udaya ho bhI jAya to usase apanI AtmAko pRthaka rakhanA, krodhAdirUpa pariNata na honA, aura kamoke saMgraha tathA udaya AdimeM karaNabhUta pUrva kAkI AtmAse nivRtti karanA, isako bhUta kamoMkA pratikramaNa kahate haiM / vartamAnameM jina zubha yA azubha kA~kA udaya ho rahA hai unase apanI AtmAko sarvathA mitra samajhanA, isako vartamAna yA satkarmoMkA Alocana karanA kahate haiM / jinate ki AmAmI kA~kA bandha ho sakatA hai aise apane zubha yA azuma pariNAma na hone denA isako bhAvikamAkA pratyAkhyAna kahate haiN| isa prakAra bhRta vartamAna aura bhaviSyat karmoMkA pratikramaNAdika kramase karake unake phaloMkA bhI parityAga karaneke liye isa prakAra vicAra karanA cAhiye / yathA:
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra "manase vacanase yA zarIrase meMne jisa kisI duSkarmakA saMcaya kiyA ho, athavA kisIse karAyA ho, yadvA kisI karanepara usakI anumodanA kI ho, to vaha saba merA duSkarma mithyA ho jAya / " isa vAkyameM eka bhUtakAlakI hI kriyA lagAI hai| kintu isI prakArase manadacanakAyake saMyogI asaMyogI bheda aura unacAsa kriyApadoMko kramase joDakara pratikramaNa karanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI ki: kRtakAritAnumananatrikAlaviSayaM mnovcHkaayaiH| parihRtya karma sarva paramaM naiSkarmyamavalambe // . bhUta bhaviSyat aura vartamAna kAlameM mana vacana aura kAyake dvArA tathA kRta kArita aura anumodanA karake jina jina kAkA saMgraha huA ho yA ho rahA hai una sabako choDakara aba meM karmarahita utkRSTa avasthAkA anubhava kara rahA huuN| tathA aura bhI kahA hai ki: mohAyadahamakArSa samastamapi karma tatpratikramya / Atmani caitanyAtmani niSkarmaNi nityamAtmanA varte // mohakai nimittase mane jina jina kamIko saMcita kiyA una sabhIko choDakara-unakA pratikramaNa karake dekhatA hUM to karma rahita caitanyasvarUpa apanI AtmAmeM maiM apane AtmasvarUpase hI sadA lIna hokara raha rahA huuN| pUrva kAlameM saMcita karmoMke phalakA prati kramaNa karane ke liye kisa prakArakI bhAvanA honI cAhiye so Upara batAyA hai| usI prakAra vartamAnameM udayameM Ate hue kA~kA aura unake phalakA Alocana isa taraha karanA cAhiye ki " maiM apane mana vacana yA zarIrake dvArA na to duSkarma karatA hUM, aura na kisI se karAtA hUM, aura na koI vaisA karatA ho to usakI anumodanA karatA huuN|" kiMtu pahalekI taraha yahAMpara bhI mana vacana kApake saMyogI asaMyogI bhaMga aura unacAsa kriyA padoMko kramase lagAlenA caahiye| isa prakAra karma aura unake phaloMkA Alocana karake apane AtmasvarUpameM lIna honA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: mohavilAsavijRmbhitamidamudyat karma sakalamAlocya / Atmani caitanyAtmani niSkarmaNi nityamAtmanA varte // padhyAya
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra arthAta ye sampUrNa karma jo ki udayameM A rahe haiM ve saba mohakI lIlAse hI prakaTa hone vAle haiN| ata eva ina sabako AlocanA karake maiM sadA karmarahita caitanyasvarUpa apanI AtmAmeM apane AtmasvarUpase ThaharA huA huuN| isI taraha bhaviSyakokA aura unake phaloMkA pratyAkhyAna karane keliye bhI vicAra karanA cAhiye / yathAH"maiM apane mana vacana aura kAyake dvArA koI bhI duSkarma na karUMgA aura na kisIse karAUMgA tathA koI karatA hogA to usakI anumodanA mI na kruuNgaa|" yahA~para bhI kramase mana vacana kAyake saMyogI asaMyogI bhaMga aura unaMcApta kriyApada joDalene cAhiye / aura isa taraha pratyAkhyAna karake AtmarUpameM lInatA kI pravRtti karanI caahiye| jaisA ki kahA bhI hai kiH - pratyAkhyAya bhaviSyatkarma samastaM nirstsNmohH|| Atmani caitanyAtmani niSkarmaNi nityamAtmanA varte / / meMne mohakarmakA nirAsa kagayA hai, isI liye aba Age saMcita honevAle sampUrNa karmoMkA bhI pratyA khyAna karake kamarahita caitanya svarUpa apanI AtmAmeM AtmasvarUpake dvArA sadA lIna rahane ke liye pravRtta hotA hai / yahaoNpara bhUta vartamAna aura bhaviSyata karmoM meM se eka ekakA kramase pratikramaNa Alocana aura pratyAkhyAna kisa taraha karanA cAhiye so batAyA / kiMtu samudAyarUpase bhI tIna kAla sambandhI samasta karmoMkA parityAga karake tathA moha rahita hokara karmajanita vikAroMse rahita AtmAmeM lIna hone kA abhyAsa karanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: samastamityevamapAsya karma traikAlikaM shuddhnyaavlmbii| vilInamoho rahita vikArazcinmAtramAtmAnamathAvalambe // zuddhanizcayanayakA abalambana lekara sampUrNa trikAlasambandhI karmIko pUrvokta rItise choDakara aura moharahita rokara maiM una karmajanita vikAroM se sarvathA rahita cetanAmaya AtmasvarUpa meM lIna ho rahA huuN| "maiM matijJAnAvaraNa karmake phalakA bhoktA nahIM hUM, kevala apane caitanyasvarUpakA hI anubhava karanevAlA huuN|" isIprakAra "maiM zrutajJAnAvaraNa karmake phalakA moktA nahIM hUM, avadhijJAnAvaraNa karmake phalakA bhI maiM bhoktA adhyAya
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra nahIM hUM, maiM apane cidAtmAkA hI anubhavitA huuN|" ityAdi sabhI mUla karma aura unakI uttara prakRtiyoM ke viSayameM vicAra karake unake phalakA vizeSarUpase aura nAnAprakArase pratyAkhyAna karanA caahiye| jaisAki kahA bhI hai ki: - vigalantu karmaviSataruphalAni mama bhaktimantareNaiva / saMcetaye'hamacala catanyAtmAnamAtmanatmAnam / / ___ maiM isa samaya apane acala caitanyasvarUpa AtmAkA svayaMhI anubhava kara rahA hUM / ataeva ye mere karmarUpI viSavRkSoMke phala vinA bhaktikehI jhaDajAya / aura bhI kahA hai ki: niHzeSakarmaphalasaMnyasanAnma-vaM, sarvakriyAntaravihAranivRttivRttaH / caitanyalakSma bhajato bhRzamAtmatattvaM, kAlAvalIyamacalasya vahatvanantA // mere sampUrNa kA~ke phala chUTa cuke haiM, athavA mene unako choDa diyA hai / isI liye aba maiM anya sampUrNa kriyAoMmeM vihArakagneko bhI choDanemeM pravRtta huA hUM / aba maiM anya saba kriyAoMmeM saMcAra karanese vimukha hokara kevala caitanyasvarUpa AtmatatvakA punaH punaH athavA pracuratAse anubhava karanekI kriyA hI acalatayA lIna ho rahA huuN| merI isa acalatAko anaMtakAla dhAraNa kare, arthAta isa AtmAnubhavana rUpa kriyAmeM anaMtakAlataka acala banA rahUM / isI taraha aura bhI kahA hai ki: yaH pUrvamAvatakarmavipadamAmA, mukte phalAni na khalu svata eva tRptaH / ApAtakAlaramaNIyamudaramya, niSkamazarmamababheti dazAntara sH|| jI madhya apane Apa hI Trena rahekareM apane hI pariNAmose pUrvakAlameM saMcita pApakarma rUpI viSayoM ke phalIkA anubhavane nahIM karatI hai vaha tatkAla bhI ramaNIya aura paripAkameM bhI madhura tathA kaimose rahita kiMtu sukha maya apUrNa avasthAko prati huSA karatI hai| badhyAya NARENESIM
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 788 nahIM ho sakate / jisIva nahIM to usakA preNA se nahIM kiMtu . bhAvArtha-karmoMkA phala-puNyakarmake udayase prApta honevAlA sukha tatkAla hI ramaNIya hai, sevana karate samaya hI acchA mAluma hotA hai, kiMtu usakA paripAka kaTu hI hai| kyoMki usakA sevana karanese jo navIna kA~kA bandha hotA hai usake nimittase paralokameM to duHkhakI prApti hotI hI hai, kiMtu isa bhavameM bhI usase duHkhoMkI hI prApti huA karatI hai| yahAM usake sAtha aneka duHkhoMkA mizraNa bhI rahA hI karatA hai| athavA vaha svayaM hI duHkha rUpa hai| isake sivAya vaha karmoM ke udaya se prApta hotA hai isaliye parAdhIna bhI hai| ata eva isa sukhake nimitase bhavyoMko vAstavika tRpti nahIM ho sktii| jo isake sevanakI abhilASA mI rakhate haiM ve bhI vastutaH sukhI nahIM ho sakate / jisa prakAra koI rogI manuSya dAhase vyathita honepara pAnIke pIne kI icchA to rakkhe kiMtu vaidyake kathanAnusAra apAya honeke bhayase nIve nahIM to usako vastutaH sukhI nahIM kaha sakate / sukhI vahI kahA jAsakatA hai ki jisako usake pIne kI icchA hI nahIM hai / jo kisIkI preraNA se nahIM kiMtu svataH hI jalake viSayameM tRpta hai| usI prakAra jo bhavya apane pUrva saMcita kamauke viSamaya phaloMko svataH tRpta honese nahIM bhogatA vaha vAstavikakarmajanita sukhoMse sarvathA viparIta AtmasvarUpa-svAdhIna jo sevana karate samaya bhI madhura mAluma paDatI hai aura jisakA paripAka bhI madhura hai, evaM jisake sAtha meM kisI dUsare duHkha kA raMcamAtra bhI saMsarga nahIM pAyA jAtA aisI anaMta sukhamaya avasthAko prApta huA karatA hai / aura bhI kahA hai ki: atyantaM bhAvayitvA viratimavirataM karmaNastatphalAcca, praspaSTaM nATayitvA pralayanamakhilAjJAnasaMcetanAyAH / pUrNa kRtvA svabhAvaM svarasaparigataM jJAnasaMcetanA svAM, sAnandaM nATayantaH prasamarasamitAH sarvakAlaM pibantu / / karmoMse aura unake phaloMse AtmA, sarvathA bhinna hai, isa bAta kA niraMtara aura acchI tarahase anubhava karake jinhone sampUrNa ajJAna cetanAkA bhale prakAra nAza karadiyA hai, tathA usakA nAza karake apane pariNAmoMko jinhone AtmAnubhavake rasakI tarapha pUrNatayA lagA diyA hai, aura isI liye jo apanI Atmika jJAnacetanAke adhyAya
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra vilAsoMkA AnandapUrvaka darzana kiyA karate haiM vehI aMdameM zAntarasakA sarvakAla pAna kiyA karate haiN| isI taraha aura bhI kahA hai ki: karmabhyaH karmakAryebhyaH pRthagbhUtaM cidAtmakam / AtmAnaM bhAvayennityaM nityAnandapadapradam / / yaha citsvarUpa AtmA karma aura usake phaloMse sarvathA bhinna hai|aisaa nitya hI anubhavana karanA caahiye| kyoMki usIse zAsvata AnandarUpa padakI prAti huA karatI hai / samayasArameM bhI aisA hI kahA hai ki: kammaM jaM puvakayaM suhAsuhamaNeyavittharavisesam / taM dosaM jo ceyaha so khalu AloyaNaM ceyA / / Nizca paJcakkhANaM kumvai NiccaM ca paDikkamai jo ya / NiJca bAloceiya so hu carittaM havai ceyA / / - pUrvakRta karma zubha aura azubha isa taraha do prakArakA hai| isake aura vizeSa meda aneka haiN| jo bhavya | inake viSayameM ye doSa haiM aisA vicAra karatA hai usIko Alocana karanevAlA samajhanA cAhiye / jo nitya hI pratyAkhyAna pratikramaNa aura Alocana kiyA karatA hai usako samyakcAritrakA anubhavitA yA svAmI samajhanA caahiye| uparyukta sampUrNa arthakA abhiprAya nIce likhI huI kArikAmeM pAyA jAtA hai / isa liye isa kArikAkA nitya hI pATha karanA caahiye| mAnasya saMcetanayaiva nityaM prakAzate jJAnamatIvazuddham / ajJAnasaMcetanayA tu dhAvan bodhasya zuddhiM niruNaddhi bandhaH // hamezA jJAnakA anubhavana karanese atyaMta zuddha jJAna prakAzita huA karatA hai| aura ajJAnakA anubhava karanese karmoMkA bandha hotA hai jisase ki jJAna kI zuddhi honA ruka jAtA hai| isI abhiprAyakA saMgraha nimnalikhita kArikAoMmeM bhI pAyA jAtA hai, ataH eva makA mI nitya vicAra karanA cAhiye / yathA: dhyAya 79.
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 090 cadhyAya 8 saha sarvathAcaM pratikrAmannubadAlocayan sadA / pratyAkhyAn bhAvisadasatkarmAtmA] vRttamasti cit // 1 naiSphalyAya kSiSe tredhA kRtakArita saMmatam / karma svAcetaye'nyantamidodyadrandha uttaram // 2 // ahamevAhamityevaM jJAnaM tacchuddhaye bhaje zarIrAdyahamityevAjJAnaM tacchetR varjaye // 3 // arthAt - jo pUrvasaMcita puNyApuNyarUpa karmoMkA sarvathA pratikramaNa kiyA karatA hai, aura udayameM Ate huoMkI sadA AlocanA kiyA karatA hai, tathA AgAmI honevAle kamakA bhI pratyAkhyAna kiyA karatA hai, usa cit svarUpa AtmAko cAritra samajhanA cAhiye / ata eva maiM mana vacana aura kAyake dvArA kRta kArita aura anumodita kamako niSphala banAneke liye chor3atA huuN| tathA jo udayameM Arahe haiM unake viSaya meM maiM aisA vicAra karatA hUM ki ye merI AtmAse sarvathA bhinna haiM / isI prakAra uttara kAlIna karmoM ko bhI maiM rokatA hUM -navIna karmo kA saMcaya na ho athavA saMcita karmoM kA bhaviSya meM udaya na ho isakA prayatna- pratyAkhyAna karatA huuN| " amaiM isa zabda ke dvArA jisakA bodha hotA hai vahI maiM AtmA hUM, " aisA samajhane ko hI samyagjJAna kahate haiM / yahI jJAna AtmAkI zuddhikA kAraNa hai / aura isake pratikUla zarIrAdikako aisA samajhanA ki ye maiM hUM ajJAna hai| isa ajJAnake nimitta AtmAkI zuddhi naSTa hotI hai - azuddhi utpanna hotI hai / ata eva Atmazuddhi ke liye maiM isa ajJAnako chor3atA hUM aura jJAnakA sevana karatA hUM / 1 bhAvArtha- bandhakI kAraNabhUta samasta yA vyasta - sampUrNa yA eka eka karaNa kriyAoM meM pravRtti karake yaha ata yoga aura kaSAyake vaza hokara jina karmoM kA saMcaya karatA hai ve saMkSepameM do prakAra ke haiN| eka puNya rUpa dUsare pAparUpa | sAtAvedanIya zubha Ayu ( tiryagAyu manuSyAyu aura devAyu ) zubha nAma [ manuSyagati devagati paMcendriya jAti zerIra AGgopAGga nirmANa Adi ] aura zubhagotra inako puNya karma kahate haiN| bAkI jJAnAvaraNAdika prakRtiyoMko pApakarma kahate haiM / ina sabhI kamoMkA jo vyakti udayameM Ane se pahale hI " mithyA me duSkRtaM bhavatu " 790
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnavAra 1 badhyAya 7. M - mere ye karma mithyA ho jAMya " ityAdi upAyoMse nitya pratikramaNa kiyA karatA hai-- unakA nirAkaraNa karadiyA karatA hai usako cAritravAn aura isa taraha se pratikramaNa karaneko cAritra samajhanA caahiye| kyoMki isa taraha nitya pratikramaNa karanevAlA aisA anubhava kiyA karatA hai ki citsvarUpa maiM, maiM zabda ke dvArA hI jAnA jAtA hUM / aura isa tarahakI anubhava pravRttikA hI cAritra kahate haiN| kyoMki akhaNDa jJAnasvabhAva nija AtmasvarUpameM hI niraMtara ramaNa karanekA nAma vastutaH cAritra hai / ata eva saMcita karmoMke pratikramaNa nitya nirAkaraNa karaneko cAritra samajhanA cAhiye / isIko jJAna cetanA bhI kaha sakate haiN| kyoMki vaha " meM ava svayaM hI jJAnAnubhavarUpa ho rahA hUM" isa taraha se apane jJAnamAtra svabhAvakA hI anubhava kiyA karatA hai / isI prakAra vartamAna meM udayameM AnevAle kamoMke Alocana karanevAle aura bhaviSyata kamakA nirodha karane vAleko bhI cAritrasvarUpa hI samajhanA caahiye| kyoMki vaha bhI apanI AtmAse kama phaloM aura karmoMkA atyaMta minna rUpase anubhava kiyA karatA hai / aura samajhatA hai ki maiM ina sampUrNa parabhAvoMse sarvathA rahita cinmAtra hUM / isakA vizeSa khulAsA Thakkura amRtacaMdra AcAryane apanI banAI huI samayasArakI TIkAmeM kiyA hai / ataeva vizeSa jijJAsuoMko yaha viSaya vahAMpara dekhanI cAhiye / nAmAdika chaha nikSepoM kI apekSAse pratyAkhyAna chaha bhAgoM meM vibhakta hai / isakA pAMca padyoMmeM vyAkhyAna karane kI icchA se sabase pahale usakA lakSaNa batAte haiM: niroddhumAgo yanmArgacchido nirmokSurujjhati / nAmAdIn SaDapi tredhA tatpratyAkhyAnamAmaneva // 65 // mumukSu bhavya pApa karmoMkA nivAraNa karane ke liye ratnatrayarUpa mokSamArga ke virodhI - nAma sthApanA dravya kSetra kAla aura bhAvarUpa chaddoM ayogya viSayoMkA jo parityAga kiyA karatA hai usIko pratyAkhyAna kahate haiM / jaisA ki kahA bhI hai ki: Suan Suan Yan Zhu Ji Tang Mian Mian Hao Hao Xian Zheng Xian Yu Tang Ji Ji Dui Chu dharma -- 791
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmAdInAmayogyAnAM SaNNAM tredhA vivarjanam / pratyAkhyAnaM samAkhyAtamAgAmyAgoniSiddhaye / / ___ arthAt-jinase pApa karmoMkA saMcaya hotA hai aise nAmoMkA mana vacana aura kAyake dvArA na svayaM uccAraNa karanA na dUsaroMse karAnA aura na usakI anumodanA karanA isako nAmapratyAkhyAna kahate haiM / athavA "pratyAkhyAna " isa nAmamAtrako bhI nAmapratyAkhyAna kahate haiN| dravyoMke aise pratirUpa mana vacana kAyame na banAnA na banabAnA aura na unakI anumodanA karanA jo ki pApabandhake kAraNa haiM, aura jinase ki mithyAtvAdikI pravRtti huA karatI hai usako sthApanApratyAkhyAna kahate haiM / athavA pratyAkhyAnasvarUpa pariNata pratibimmako sthApanA pratyAkhyAna kahate haiN| kiMtu yaha sadbhAvarUpa hI ho sakatA hai| jina dravyoMke sevana karanese pApakA baMdha ho sakatA hai unako sAvadya dravya kahate haiN| aise sAvadya dravyoMkA tathA tapake liye choDe hue niravadya dravyoMkA bhI sevana yA mojana na karanA na karAnA aura na usakI anumodanA karanA isako dravya pratyAkhyAna kahate haiN| athavA pratyAkhyAna zAstrake jAnanevAle kintu anupayukta AtmAke zarIra mAvI aura karmanokarmarUpa tadvayatirikta medoMko bhI dravya pratyAkhyAna kahate haiN| asaMyamAdike kAraNabhUta kSetrakA tyAga karanA, dUsaroMse karAnA, yA karate huoMkA anumodana karanA, isako kSetrapratyAkhyAna kahate haiM / athavA jisa pradeza meM pratyAkhyAna kiyA gayA ho usako bhI kSetrapratyAkhyAna kahate haiM / isI prakAra asaMyamAdike kAraNabhRta kAlako choDanA chuDAnA aura choDate huekA anumodana karanA isako kAlapra. tyAkhyAna kahate haiM / athavA jisa samaya meM pratyAkhyAna kiyA jAya usako bhI kAlapratyAkhyAna kahate haiN| tathA midhyAtvAdi bhAvoMkA mana vacana aura kAyake dvArA parityAga karanA karAnA aura karate huekA anumodana karanA isako bhAva pratyAkhyAna kahate haiM / athavA pratyAkhyAnazAstrake jAnanevAle upayukta AtmA usake jJAna yA pradezoMko bhI bhAvapratyAkhyAna kahate haiN| isa zloka meM nirodhamAgaH aisA vAkya jo likhA hai so sAmAnya nirdeza samajhanA cAhiye / isIliye isameM AcAra TIkA kArake kiye hue pratyAkhyAnake lakSaNakA bhI saMgraha ho jAtA hai / AcAra TIkAmeM pratyAkhyAna madhyAya 792
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA lakSaNa isa prakAra batAyA hai ki bhaviSyat aura vartamAna kAla viSayaka atIcAroMke dUrakaraneko pratyAkhyAna kahate haiN| isI bAta-saMgrahako spaSTa karate haiM: dharma tannAma sthApanAM tAM tadravyaM tatkSetramaJjasA / taM kAlaM taM ca bhAvaM na zrayenna zreyasesti yat // 66 // jo nizreyasake sAdhanameM upayogI nahIM hai-ratnatrayake virodhI haiM una ayogya nAma sthApanA dravya kSetra aura kAla tathA bhAvakA mumukSuoMko paramArthataH-antaraGgase sevana na karanA cAhiye / paramArthase kahanekA prayojana yaha hai ki upasarga Adike nimittase kadAcita ayogya nAmAdikA uccAraNa yA sevana Adi hojAnepara bhI pratyAkhyAnameM hAni nahIM hotii| kyoMki usakA vahAM para sevana bhAvapUrvaka nahIM hotaa| jo samakSa yogya nAma AdikA sevana karatA hai vaha paramparAse avazya hI ratnatrayakA ArAdhaka hai, isa vAtako prakAzita karate haiM: yo yogyanAmAdhupayogapUtasvAntaHpRthak svAntamupaiti muurteH| sadA'spRzannapyaparAdhagandhamArAdhayatyeva sa vartma mukteH // 67 // jinakA sevana karanese zuddhopayoga prakaTa huA karatA hai yA ho sakatA hai una yogya nAma sthApanA dravya kSetra kAla aura bhAvakA sevana karane se jinakA antaraMga atyaMta pavitra ho cukA hai, jo apane AtmasvarUpako zarIrase sarvathA minna samajhate haiM, aura jo svAtmopalabdhike virodhI paradravya grahaNakA kabhI raMcamAtra bhI sparza nahIM karate-arthAt jinameM kamI pramAdakA lezamAtra mI nahIM pAyA jAtA una sAdhuoMko avazya hI mokSake mAgekA ratnatrayakA ArAdhana karanevAlA samajhanA cAhiye / adhyAya 793
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra . Upara nAmAdike bhedase pratyAkhyAnake chaha bheda batAye haiN| kiMtu unameM dravya pratyAkhyAna vyavahArakeliye upayogI hai / ata eva usakA vizeSa spaSTIkaraNa karate hue pratyAkhyeya viSayoM ke vizeSa bheda aura pratyAkhyAna karanevAlekA svarUpa batAte haiM: sAvadyetarasaJcittAcattamizropIMstyajet / caturdhAhAramapyAdimadhyAnteSvAjJayotsukaH // 68 // 795 ahaMtadevakI AjJAmeM upayoga lagAkara aura jaisI kucha guruoMkI AjJA ho usake anusAra utsukatA rakhakara sAdhuoMko pratyAkhyAna ke Adi madhya aura anta meM sAvadya tathA niravadya donoM hI prakArake saccitta acitta Ara mizra parigrahAko tathA cAra prakArake AhArakA mI pratyAkhyAna karanA cAhiye / bhAvArtha-jinako choDanA cAhiye unako pratyAkhyeya kahate haiM / isa dravyapratyAkhyAna ke prakaraNameM pratyAkhyeya viSaya mUla meM do haiN| eka upadhi dUsarA AhAra / upadhi nAma parigrahakA hai| vaha do prakAra kI hotI hai, eka sAvadya dUsarI niravadya / jisakI utpatti Adi himAdikake nimittame hai usako sAvadha kahate haiN| aura jisameM hiMsAdika na hoM unako niravadya kahate haiN| inameM bhI pratyeka parigraha tIna tIna prakArakI hotI hai, saccitta acitta aura mishr| jisameM cetana-jIvakA sadbhAva rahe usako saccitta aura jisameM usakA sadbhAva na rahe usako acitta, tathA jisameM cita aura acina donoM hI rUpa pAye jAya usako mizra kahate haiM / AhAra ke cAra bheda haiM jo ki pahale batAya jA cuke haiN| yahAMpara yadyapi cAra prakAra ke AhArakA tyAga karane ke liye kahA hai to bhI apizabdakI sAmarthya meM tIna prakArakA bhI AhAra choDanA cAhiye, aimA bhI abhiprAya samajhalenA caahiye| ye hI dravyapratyAkhyAna ke pratyAkhyeya - tyAjya viSaya hai| inhI ke choDaneko pratyAkhyAna kahate haiN| aura jo ata devakI AjJA kA yathAvat zraddhAna karake aura guruke AdezAnusAra inakA pratyAkhyAnakI Adi madhya aura aMtameM tyAga karatA hai usako pratyAkhyAtA kahate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: adhyAya
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra AjJAjJApanayodakSa AdimadhyAvapAnataH / sAkAramanAkAraM ca susaMtoSonupAlayana // pratyAkhyAtA bhavedeSa pratyAkhyAnaM tu vajanam / ___ upayogi tathAhAraH pratyAkhyeya taducyate // isake mivAya mumukSapoMko apanI apanI zakti ke anusAra arthAta zaktiko na to chipAkarake aura na usakA ullaMghana hI karake aneka prakArase upavAsAdi karake avazya hI pratyAkhyAna kAna kA upadeza dete haiM: anAgatAdidazAbhada vinayAdicatuSkayuka / kSapaNaM mokSuNA kArya yathAzakti yathAgamam // 69 // . apane bala aura vIryakA tathA AgamakA atikramaNa na karake mumukSuoMko vinayAdika cAra prakArakA aura | anAgatAdika daza prakArakA pratyAkhyAna karanA cAhiye / AgamameM pratyAkhyAnake jo anAgatAdika daza bheda ginAye hai ve isa prakAra hai: anAgatamatikrAntaM koTIyutamakhaNDitam / sAkAraM ca nirAkAra parimANaM tathetarat // navamaM vatanIyAta dazama syAta sahetukam / pratyAkhyAnavikalpoyameva sUtre nirucyate // jina upavAsAdikoMko caturdazI Adi tithiyoM meM karanA cAhiye unako una tithiyoM meM na karake unake pahale hI trayodazI Adi tithiyoM meM yadi kiyA jAya to unako anAgata kahate haiN| aura usa dina na karake yadi usake anantara amAvasyA pUrNimA yA pratipadA Adi tithiyoM meM kiyA jAya to unako atikrAnta kahate haiM / kala svAdhyAyakA samaya bIta jAnepara yadi zakti hogI to upavAsa karUMgA nahIM to nahIM karUMgA, aisA saMkalpa karake jo upavAsa kiyA jAtA hai usako koTIyuta kahate haiN| jisa pAkSikAdika avasara para avazya hI upavAsa karanA puyAya
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________ managAra cAhiye usa samayapara kiye gaye upavAsako akhaNDita kahate haiN| sarvatobhadra kanakAvalI Adi jo upavAsoMke bheda batAye haiM unako vidhipUrvaka aura medasahita pAlana kiye jAnepara sAkAra upavAsa kahate haiM / jo apanI icchAnusAra upavAsa kiyA jAtA hai usako nirAkAra kahate haiN| eka dinakA do dinakA tathA solaha praharakA caubIsa praharakA battIsa praharakA ityAdi kAla kI maryAdA karake jo upavAsa kiyA jAtA hai usako parimANa kahate haiN| jIvanaparyantakolaye jo cAra yA tIna Adi prakArake AhArAdikA tyAga karanA usako aparimANa yA aparizeSa upavAsa kahate haiN| vana nadI Adimase nikalakara jAnepara yA koI aura bhI aise hI kAraNa milanepara arthAt mArga taya karaneke nimittase jo kiyA jAya usa upavAsako vartanIyAta kahate haiN| jo kisI kAraNavizeSase-upasarga Adi nimicoMkI apekSAse kiyA jAya usako sahetuka kahate haiN| isa prakAra upavAsake aura usake sambandhase pratyAkhyAnake mI daza bheda haiN| isI prakAra vinaya AdikI apekSAse, jinakeki nimittase usameM zuddhi prApta huA karatI hai, pratyAkhyAnake cAra bheda hai / kyoMki usakI zuddhikai kAraNa bhI cAra haiM- vinaya anuvAda anupAlana aura bhAva / vinaya zabda kA artha pahale likhA jA cukA hai| usake pAMca bhedoM se yahAMpara mokSamArga viSayaka hI vinaya grahaNa karanA caahiye| mokSAzraya vinayake bhI pAMca bheda hai, darzanAzraya jJAnAzraya cAritrAzraya tapaAzraya aura upacArAzraya / inameMse Adike cAra bhedoMko kRtikarma aura pAMcaveM bhedako aupacArika kahate haiN| ina vinayoMke nimittase pratyAkhyAna kI zuddhi huA karatI hai| ata eva pratyAkhyAnakI vizuddhikI icchA rakhanevAle mumukSuoM ko inakA yathAzakti aura Agamake anukUla pAlana karanA cAhiye / jaisA ki kahA mI hai ki: kRtikarmopacArazca vinayo mokSavama'ni / paJcadhA vinayAcchuddhaM pratyAkhyAnamidaM bhavet / / jisa taraha gurune nirUpaNa kiyA hai usI taraha-usameM svara paMda mAtrA akSara AdikI bhI azuddhi na karake unake vacanoMkA yathAvat kathana karane ko anuvAda kahate haiN| isa prakAra guruvAkyoMkA anukathana karanese mI pratyAkhyAnakI zuddhi huA karatI hai / ataeva mumukSuoMko isa AvazyakakI zuddhi ke liye guruoka kahe mRjaba pATha bhI karanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: adhyAya
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________ babamAra gurorvaconubhASyaM cecchuddhaM svarapadAdinA / pratyAkhyAnaM tathAbhUtamanuvAdAmalaM bhavet // . arthAta guruke vacanakA anuvAda karanA ho to svarapada AdikI apekSA zuddha hI karanA cAhiye / aisA karanese jo pratyAkhyAna huA karatA hai usako anuvAdAmala kahate haiN| gurukI AjJAnusAra yathAvat AcaraNa karaneko, zrama AtaMka upasarga durmikSa Adike nimittase athavA bana upavana AdimeM rahakara bhI AjJAnukUla AcaraNakA bhaMga na karane ko anupAlana kahate haiM. aisA karanese mI pratyAkhyAna kI zuddhi huA karatI hai / ataeva bhavyoMko isakA bhI pAlana karanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: zramAtaMkopasargeSu durbhikSe kAnanepi vaa| prapAlitaM na yadbhagnamanupAlanayA'malam / isI prakAra pratyAkhyAnakI cauthI zuddhi bhAvoMkI apekSAse batAI hai| bhAva nAma pariNAmoMkA hai / jo pratyAkhyAna rAgadveSAdirUpa antaraMga pariNAmoMse duSita nahIM hotA usako bhAvazuddha kahate haiM / yathAH rAgadveSadvayenAntaryadbhavennaiva dUSitam / vijJeyaM bhAvazuddhaM tat pratyAkhyAnaM jinAgame // zarIra aura indriyAdike nimittase jo azubha karbhakA saMcaya huA karatA hai usake dUra karaneko, athavA vaha jina upavAsAdi upAyoMse dUra kiyA jAtA hai unako bhI pratyAkhyAna kahate haiM / upAya: aneka haiM ata eva isa pratyAkhyAnake bhI aneka meda haiN| kiMtu isakA pAlana karanA Avazyaka hai / isaliye mumukSuoMko apanI 2 zaktike anusAra aura Agamake anukUla isakA pAlana avazya hI karanA cAhiye / isa prakAra paDAvazyakoM meM se pratyAkhyAna nAmake pAMcaveM bhedakA vyAkhyAna karake aba kramAnusAra chahe bheda kAyotsargakA sAta padyoMmeM varNana karanA cAhate haiN| usameM sabase pahale kAyotsargakA svarUpa kyA hai ? usakA babhAya
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 798 pAlana karanevAlA kaisA honA cAhiye ? vaha kyoM kiyA jAtA hai aura vaha kitane prakArakA hai ! ina cAra bAtoMkA nirNaya karane ke liye kramase usakA lakSaNa, prayokA-svAmI, aura hetu-sAdhana tathA bheda-vidhAna ina cAra bAtoMkA nirdeSa karate haiM: mokSArthI jitanidrakaH sukaraNaH sUtrArthavidvIryavAn, zuddhAtmA balavAn pralambitabhujAyugmo yadAste'calam UrdhvajuzcaturaMgulAntarasamAnAMdhiniSiddhAbhidhA, dyAcArAtyayazodhanAdiha tanUtsargaH sa SoDhA mataH // 70 // donoM pairoMmeM cAra aMgulakA antara rakhakara eka sIdharma unako isa tarahase rakhanA ki jisameM eka paira dUsarese Age pIche na ho, aura jaMghAoM ko bhI Upara kI tarapha sIdhA karake tathA dono bAhuoMko nIce kI tarapha laTakAkara nizcala khaDe rahaneko kAyotsarga kahate haiN| athavA kAya zabdase zarIra sambandhI mamatva bhI kahA jAtA hai| ata eva zarIra ke viSaya meM mamatva na rakhaneko bhI kAyotsarga kahate haiM / jaisA ki kahA bhI hai ki: mamatvameva kAyasthaM tAsthyAt kAyo'bhidhIyate / tasyotsargastanUtsargo jinbimbaakRteryte|| arhanta bhagavAnakI mUrti ke samAna nirgrantha AkRti-mudrA dhAraNa karanevAlA saMyamI jo zarIrake mamatvako choDatA hai usake isa kArya ko hI kAyotsarga kahate haiN| kyoMki kAya zabda se AcAryoMne tadviSayaka mamatva hI liyA hai| isa kAyotsargako dhAraNa karanekA adhikArI vaha mumukSu hI ho sakatA hai jo ki nidrAko jItanevAlA ho, jisakI kriyAe aura pariNAma prazasta hoM, jo Agamake arthako jAnanevAlA ho, jisameM vIryAntarAya karmake kSayo badhyAya 798 1-boparidabAhujumlo caturaMgulamaMtareNa samapAdaM / saSagacalaNarahiyo kAossaggo visuddho hu / /
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazamase utpanna honevAlI svAbhAvika zakti aura AhArAdike nimittase saMcita honevAlI vaibhAvika zakti maujUda ho, aura jisakI AtmA samyaktvAdike nimittase zuddha ho cukI hai arthAt jo bhavya hone ke sivAya caturthAdi guNa. sthAnavI hai / evaM jisake pariNAmoMmeM vizuddhi pAI jAtI hai / jaisA ki kahA bhI hai ki: mokSArthI jitanidro hi sUtrArtha: zubhakriyaH / . balavIryayutaH kAyotsargI bhAvavizuddhibhAk / / isa kAyotsargakA prayojana aticAroMkA zodhana karanA hai| jina nAma AdikoMkA uccAraNa Adi karanA AgamameM niSiddha hai unakA anuSThAnAdi karanese utpanna honevAle anIcAroMko isa kAyotsargake dvArA dUra kiyA jAtA hai| ve niSiddha nAmAdika chaha haiM-nAma sthApanA dravya kSetra kAla mAva / rUkhe kaThora asabhya marmabhedI Adi zabda niSiddha nAma kahe jAte hai| isI prakAra sthApanA Adike viSayameM bhI samajhanA cAhiye / inake sevana karanese athavA aura bhI kisI nimittase jo doSa lagate haiM unakA saMzodhana karanA kAyotsargakA hetu hai| isake sivAya kAyotsarga karanese tapakI vRddhi aura karmoMkI nirjarA bhI huA karatI hai| ata eva ye bhI usake hetu haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: AgaHzuddhitapovRddhikarmanijeraNAdayaH / kAyotsagasya vijJeyA hetavo vratavartinA // Upara niSiddha nAmAdika chaha medoMke nAma likhe haiN| unake anuSThAnase lage hue doSa kAyotsargake dvArA dUra hote haiM, ataeva kAyotsargake bhI chaha bheda haiM / sAvadya nAmoMke uccAraNAdise lage hue doSoMkI zuddhike liye jo kA. yotsarga kiyA jAya usako athavA kAyotsarga isa zabdakohI nAmakAyotsarga kahate haiM / mithyAtvakI vardhaka yA janaka athavA pApakI utpAdaka sthApanAke nimittase lage hue doSoMkA uccheda karane ke liye jo kiyA jAya usako athavA kAyotsargarUpa pariNata pratibimbako sthApanA kAyotsarga kahate haiN| sAvadya dravyakA sevana karanese lage hue atIcA. roko dUra karane ke liye jo kAyotsarga kiyA jAya usako, athavA jisameM kAyotsargakA varNana kiyA gayA hai aise pAya 799
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra zAstrake jAnanevAle anupayukta AtmAko, yadvA usa AtmAke zarIra ko yA bhAviparyAyako, athavA karmanokarmarUpa tadvayatiriktako dravyakAyotsarga kahate haiN| sAvadha kSetrakA sevana karanese lage hue doSoMko naSTa karane ke liye jo kiyA jAya usako athavA jahA~para kAyotsarga kiyA gayA ho usa sthAnako kSetra kAyotsarga kahate haiN| isI prakAra sAvadha samaya ke sevanase saMcita hue doSoMkA dhvaMsa karaneke liye jo kiyA jAya usako athavA jisa samayameM kAyotsargakA pariNamana ho usa samayako kAlakAyotsarga kahate haiM / mithyAtvAdi pariNAma rUpa atIcAroMkA parihAra karaneke liye kiye gaye kAyotsargako athavA jisameM kAyotsargakA varNana kiyA gayA hai aise zAstrake jAnanevAle upayukta AtmAko yA usa jJAnako athavA usa jIvake pradezoMko bhAva kAyotsarga kahate haiN| kAyotsagake kAlakA pramANa sAmAnyatayA tIna prakArakA ho sakatA hai, jaghanya utkRSTa aura madhyama / kintu inakA pramANa kitanA kitanA hai aura kisa taraha nApA jA sakatA hai so batAte hai| _ kAyotsargasya mAtrAntarmuhUrto'lpA samottamA / . zeSA gAthAnyaMzacintAtmocchAsarnekadhA mitA // 71 // kAyotsargakA jaghanya kAla antarmuhUrta, utkRSTa eka varSa, aura madhyama aneka prakArakA hai / eka samaya adhika AvalI pramANakAlase lekara eka samaya kama muhUrta pramANatakake kAlako antarmuhUrta kahate haiN| yaha kAyotsargakA jaghanya kAla hai| isase Upara-adhika aura eka varSase kama do tIna Adi muhUrta yA prahara dina pakSa mAsa Adika, kArya kAla dravya kSetra bhAva AdikI apekSAse kAyotsargake madhyama kAlake bheda aneka haiM / jaisA ki kahA bhI ki: amti varSa samatkRSTo jaghanyontarmuhUrtagaH / kAyotsargaH punaH zeSA anekasthAnagA matAH // " kAyotsargake kAlakA yaha pramANa una unchAsoM ke dvArA ginA jA sakatA hai jinameM ki "Namo arahaMtANaM" ityAdi gAthAke tIna aMzaoNmese pratyeka aMzakA citavana kiyA jAtA hai| badhyAya
Page #813
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra mAna . arthAta Namo arahatANaM ityAdi paMca namaskAra maMtra rUpa gAthAke tIna aMza haiM / Namo araItANaM Namo siddhANaM ina do namaskAra padoMkA eka aMza, aura Namo AiriyANaM Namo uvajjhamyANaM ina do namaskAra padoMkA dasarA eka aMza, isI prakAra Namo loe sabasAhUNaM ima eka namaskArapadakA tIsarA eka aMza / inameMse eka eka aMzakA cintavana karane meM jo prANa vAyu bhItara jAtI aura bAhara nikalatI hai utanemeM eka ucchAsa ho jAtA hai| pUrNa gAthA kA ekavAra cintavana karane meM tIna ucchAsa aura nauvAra cintavana karanemeM sattAIsa kachAsa lagate / ata eva isI hisAbase sarvatra kAyotsargake kAlakA pramANa mApA jA sakatA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: saptaviMzatirucchAsAH saMsAronmUlanakSame / santi paJca namaskAre navadhA cintite sati / bhAvArtha-nauvAra paMca namaskAra maMtrakA cintavana karane meM ittAIma ucchAsa lagate haiN| yadi isa vidhise ima maMtrakA cintavana kiyA jAya to yahI maMtra samasta saMsArake saMhArameM samartha ho sakatA hai| isIse bhavavanakA ucchedana ho sakatA hai| dainika rAtrika yA pAkSika Adi pratikramaNa vA kAyotsargake samaya kitane 2 ucchrAsa hone cAhiye so batAte haiM: ucchAsAH syustanUtsarge niyamAnte dinAdiSu / paJcasvaSTazatAtricatuHpaJcazatapramAH // 72 // dina rAtri pakSa caturmAsa aura saMvatsara ina pAMca avamaroMpara. vIrabhakti karate samaya jo kAyotsarga kiyA jAtA hai usameM kramase ekasau ATha, cauana, tInasau, cArasau, aura pAMcasI ucchAsa huA karate haiM / arthAt Ahika kAyotsargameM ekasau ATha, rAtri sambandhI kAyotsargameM cauana, pAkSikameM tInasau, cAturmAsikameM cArasau, aura sAMvatsarika kAyotsargameM pAMcaso ucchAsa huA karate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: dhyAya
Page #814
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra .AhikeSTazataM rAtribhaverdhe pAkSike tthaa| niyamAntasti saMstheyamucchAsAnAM zatatrayam // catuHpaJcazatAnyAhuzcaturmAsAbdasaMbhave / ityucchvAsAstanUtsarge paJcasthAneSu nizcitAH / / matra purISa AdikA utsarga karake jo pratikramaNa kiyA jAtA hai usa samaya athavA arhatazayyA athavA sAdhuzayyAkI vandanA karate samaya yadvA svAdhyAyakI AdimeM jo kAyotsarga kiyA jAtA hai usameM kitane 2 ucchAsa huA karate hai so batAte hai: mUtroccArAdhvabhaktArhatsAdhuzayyAbhivandane / paJcAgrA viMzatistasyu:svAdhyAyAdau ca saptayuk // 73 // mUtrakA yA purISakA utsarga karake, eka grAmase calakara dUsare grAmameM pahuMcanepara yA bhojanake pIche, athavA ahecchayyA yA sAdhuzayyAkI vaMdanA karata samaya jo kAyotsarga kiye jAte haiM unameM paccIsa paccIsa uchAsa huA karate haiN| isI prakAra svAdhyAyakI Adi yA aMtameM nityavaMdanAke samaya athavA tankAla manameM vikAra utpanna honepara jo kAyotsarga kiyA jAtA hai unameM sattAIsa sattAIsa uchasa hone cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: prAmAntare'nnaganehatsAdhuzayyAmivandane / prasrAve ca tayoccAre ucchAsAH paJcaviMzatiH // svAdhyAyoddezanirdeze praNidhAnetha vandane / saptaviMzatirucchAH kAryotsargemisaMmatAH // kisImI graMthake prArambha karaneko uddeza aura usa prArabdha graMtha kI samAptiko nirdeza kahate haiM / tathA mAnasika vikAra vA tatkSaNa utpanna hue azubha pariNAmoMko praNidhAna kahate haiM / jinendra bhagavAnke nirvANa adhyAya
Page #815
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra kalyANaka yA samavasaraNa yA kevalajJAnakI utpatti athavA dIkSA kalyANaka vA janma kalyANakake sthAnako ahe cchayyA aura isI prakAra zramaNoMke niSiddhikA sthAnoMko sAdhuzayyA kahate haiM / isake sivAya sUtrameM yaha vacana jo kahA hai ki: jantughAtAnRtAdattamaithuneSa parigrahe / . aSTottarazatocchrAsAH kAyotsAH prakIrtitAH / arthAt -prANipIDana anRtavacana adattagrahaNa abrahma yA maccharUpa pariNAmoMke ho jAnepara eka sau ATha ucchAsa yukta kAyotsarga dhAraNa karanA cAhiye / so yaha kathana bhI ca zabdase saMgrahIta ho jAtA hai| vratAropaNI Adi pratikramaNAoM samaya kAyotsargaka chAsoM kI saMkhyA kitanI honI cAhiye so batAte haiM: yA vratAgepaNI saarvaatiicaarikyaaticaarikii| auttamArthI pratikrAntiH socchAsaigahikI samA // 74 / / vratAropaNI sarvAtIcArI AticArikI aura auMttamArthI pratikramaNAoM ke ucchrAsa AnhikI pratikramaNAke samAna hI huA karate haiM / arthAt jisa prakAra devamika pratikramaNa karanemeM eka sau ATha ucchAsoMke dvArA kAyotsarga dhAraNa kiyA jAtA hai usI prakAra vratAropaNI Adi pratikramaNAma bhI ekasau ATha ucchAsoMkA hI kAyotsarga huA karatA hai| isa prakAra kAyotsarga ke ucchApoMkI saMkhyA batAkara aba yaha batAte haiM ki dinarAtameM svAdhyAyAdike viSaya meM kula kAyotsarga kitane kitane huA karate haiM: khAdhyAye dvAdazeSTA SaDundaneSTau pratikame / kAyotsargA yogabhaktau dvau cAhorAtragocarA : // 75 // adhyAya
Page #816
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra svAdhyAyake bAraha, vandanAke chaha, pratikramaNake ATha, aura yogabhakti ke do, isa taraha milAkara dinarAtameM ahAIsa kAyotsarga huA karate haiM / inakA vizeSa vibhAga Age calakara likheNge| kA~kI sAtizaya nirjarArUpa phala prApta karane ke liye kAyotsarga karate samaya dhyAna aura upasarga tathA parIpahoMkA sahana vizeSatayA karanA cAhiye, aisA upadeza dete haiM: vyutsRjya doSAn niHzeSAn saddhayAnI syAttanUtsRtau / sahetApyupasargobhIn kamavaM bhidyatetarAm // 76 // kAyotsargameM pravRtta hue mumukSuoMko IryApathAdika atIcAra athavA kAyotsarga sambandhI samasta doSa jinakA ki Age calakara varNana kiyA jAyagA acchI tarahase choDakarake vizeSatayA prazasta dhyAnake karanemeM hI pravRtta honA cAhiye / arthAt Alasyako choDakara dharmya yadvA zukladhyAnakA hI sevana karanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai kiH kAyotmagasthito dhImAn malamIyopathAzrayam / ni:zeSaM tatsamAnIya dhamya zuklaM ca cintayet / / arthAt kAyotsarga karanevAle vivekI sAdhuoM ko ryApatha doSoMko niHzeSa karake dharmya vA zukla dhyAnakA cintavana karanA cAhiye / itanA hI nahIM balika kAyotsarga karanemeM yadi kisI bhI tarahakA upasarga yA parISaha A. kara upasthita ho jAya to usako bhI acchI taraha sahana karanA cAhiya / kyoMki aisA karanese hI jJAnAvaraNAdika durvAra kA~kA prakarSatayA vizleSaNa-nirjaraNa ho sakatA hai| ata eva nirjarAke abhilASiyoM ko kAyotsarga karate samaya parISaha aura upasagoMkA bhI avazya hI sahana karanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki upasargastanUtsarga zritasya yadi jAyate / devamAnavaviryagbhyastadA sahyo mumukSuNA // adhyAya 8.4
Page #817
--------------------------------------------------------------------------
________________ khanagAra 805 bacyAya arthAta kAyotsarga karane meM deva manuSya yA tiryaMcoMke dvArA kisI tarahakA upasarga A upasthita ho to oMko sahanA cAhiye, kyoMki: sAdhastaM samAnasya niSkampIbhUtacetasaH / patanti karmajAlAni zithilIbhUya sarvataH // yathAGgAni vibhidyante kAyotsargavidhAnataH / karmANyapi tathA sadyaH saMcitAni tanUbhRtAm // yaminAM kurvatAM bhaktyA tanUtsargamadUSaNam / karma nirjIyate sadyo bhavakoTibhramArjitam // jo sAdhu niSkampa hokara cittameM jarA bhI calAyamAna na hokara ina upasagoM yA parISahoMkA sahana karatA hai usake sampUrNa karmajAla zithila - jIrNa hokara jhaDa jAte haiN| jisa prakAra kAyotsarga karane se zarIra meM vizleSaNa hojAtA hai--zarake skandha DhIle paDakara nirjIrNa hojAte haiM usI prakAra prANiyoM ke saMcita karma bhI tatkAla nijIrNa ho jAyA karate haiM / ata eva jo saMyamI isa kAyotsargakA bhaktipUrvaka aura atIcAra rahita pAlana karatA hai usake koTyoM bhavoMmeM bhramaNa karanese bhI saMcita hue karma kSaNamAtra meM hI nirjINeM ho jAyA karate haiM / jo yogI nitya yA naimittika kriyA kANDakA anuSThAna karanemeM sadA dRDha prayatna rahA karatA hai vaha paramparayA avazya hI mokSakA lAbha liyA karatA hai, aisA upadeza dete haiM: nityenetthamathetareNa duritaM nirmUlayana karmaNA, yo'bhyAsena vipAcayatyamalayan jJAnaM triguptizritaH / sa prodbuddhanisargazuddhaparamAnandAnuviddhasphura, - dvizvAkArasamagrabodhazubhagaM kaivalya mAstighnute // 77 // Xue Ji Xian Ji Si Fen Fen dhama * 805.
Page #818
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra dharma jaisA ki Upara varNana kiyA jA cukA hai tadanusAra nitya aura naimittika kriyAoMke dvArA pApakarmokA nirmala nirasana karate hue aura mana vacana kAyake vyApAroMkA bhale prakAra nigraha karake-tInoM guliyoMke Azrayase jJAnako nirmala banAte hue jo abhyAsa-punaH puna: pravRttike dvArA apane svaparAvabhAsI jJAnako paripakva banAtA hai vaha usa kaivalya-nirvANako prApta karaletA hai jo ki punaH janmamaraNa ke abhAvase abhivyakta svAbhAvika nirmalatAse yukta aura paramotkRSTa zAMtirUpa pramodase anuviddha-pRthaktayA anubhava meM AnevAle arthAt dUsare sampUrNa dravyoM meM milA huA rahane para bhI anya dravyarUpa jisakA pariNamana azakya hai, aura isI liye jo apane isa azakya vivecana ke dvArA minarUpase an bhavameM AtA hai, evaM jisameM samasta loka aura alokakA svarUpa prakAzamAna rahatA aura sampUrNa dravya tathA unakI bhUta bhaviSyat vartamAna saba paryAya viSaya huA karatI haiM aise paripUrNa jJAnake dvArA atyaMta ramaNIya hai| / bhAvArtha-nitya naimittika kriyAoMke anuSThAnase hI jJAna nirmala aura paripakva huA karatA hai jisase ki kaivalya kI prApti huA karatI hai / ataeva yogiyoM ko nitya naimittika karmakANDameM avazya hI pravRtta honA cAhiye. aura usakA puna: puna: abhyAsa karanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: nityanaimittikaireva kurvANo duritakSayam / / jJAnaM ca vimalokurvannabhyAsena tu pAcayet // arthAta nitya naimittika kriyAoMke dvArA pApakA kSaya karate hue jJAnako nirmala banAnA cAhiye / tathA bAra bAra isa tarahakI pravRtti karake apane isa jJAnako paripakka kara denA cAhiye / kyoMki abhyAsAt pakkavijJAnaH kaivalyaM labhate nrH| isa panaH punaH pravRtike dvArA jJAna paripakva hojAnese hI manuSya kaivalyako prApta karaletA hai| isa prakAra AvazyakoMkA prakaraNa samApta huaa|
Page #819
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamAra aba nitya naimittika karmakANDameMse pUrvokta paDAvazyakoMke sivAya jo kRtikarma bAkI raha jAtA hai usakA bhI saMgraha karate hue mumukSuoMko usakA sevana karane keliye prerita karate: yogyakAlAsanasthAnamudrAvartazironati / vinayena yathAjAtaH kRtikarmAmalaM bhajet // 78 // saMyamakA grahaNa karate samaya jo nigraMtharUpale punaH utpanna huA hai aura isI liye jo bAhya tathA abhyaMtara parigrahoMkI cintAse sarvathA rahita hai aise parama niHzreyasake abhilASI saMyamIko yogya-samAdhika liye sahakArI nimitta kAraNa-kAla Asana sthAna mudrA Avarta aura zironatirUpa kRtikarma-pApakarmake ucchedana karanevAle anuSThAnakA battIsa do ko TAlakara aura vinayapUrvaka sevana karanA caahiye| pahale vandanAke prakaraNameM usakI vidhi batAte samaya dinakA Adi madhya aura aMta isa taraha vandanAke liye tIna saMdhikAla batA cuke haiN| kiMtu vahAM para kAlakA parimANa nahIM batAyA hai / ata eva yahA~para nitya devabandanAke viSayameM tInoM kAlokA parimANa batAte haiM: tisro'hotyA nizazcAdyA nADyo vyatyAsitAzca tAH / madhyAhnasya ca SaTukAlAstrayomI nityavandane // 79 // tIna saMdhikAloMkI apekSAse vaMdanA bhI tIna prakArakI hotI hai| pUrvavandanA aparAhavandanA aura madhyAhavandanA / ina kAloMkA parimANa isa prakAra hai |-dinkii AdikI tIna ghaDI aura rAtrikI aMtakI tInaghaDI isa taraha milAkara chaha ghaDI kAla pUrvAha vandanAkA hai / tathA dinakI aMtakI tIna ghaDI aura rAtrikI AdikI tIna ghaDI isa taraha milAkara chaha ghaDI kAla aparANha vandanAkA hai. isI prakAra madhyAnhase tIna ghaDI pahalekA aura tIna ghaDI pIche kA kula milAkara chaha ghaDI kAla madhyAhvavandanAkA hai| yaha saMdhyA bandanAoMkA utkRSTa kAla hai, jaisA ki kahA bhI hai ki: banyAya
Page #820
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra . muhUrtatritayaM kAla: saMdhyAnAM tritaye budhaiH / kRtikarma vidhenityaH paro naimittiko mataH / / arthAt kRtikarmako nityakI vidhi ke kAlakA utkRSTa parimANa tInoM saMdhyAoMmeM tIna tIna muhUrta hai / yogya kAla kA svarUpa batAkara aba 'kramAnusAra yogya AsanakA svarUpa batAte haiM: vandanAsiddhaye yatra yena cAste tadudyataH / tadyogyamAsanaM dezaH pIThaM padmAsanAdyapi // 8 // vandanAkI siddhi kaliye udyata huA sAdhu jahAMpara nandanAke liye baiThatA hai athavA jisake dvArA vandanAmeM pravRtta hotA hai usa pradeza, pITha siMhAsana yA padmAsanAdikako yogya Asana kahate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: zrAsyate sthI te yatra yena vA vandanodyataiH / tadAsana viboddhavyaM dezapadmAsanAdikam / / vandanA karma karane ke liye pravRtta hue sAdhu jApara yA jisake dvArA vandanAke liye baiThe usa deza yA padmAsanAdikakA nAma Asana hai / pradeza pITha aura padmAsanAdikameMsa bandanAke liye pradeza kaisA honA cAhiye so batAte haiM: viviktaH prAsukaratyaktaH sNkleshkleshkaarnnaiH| puNyo ramyaH satAM sevya:zrayo dezaH samAdhicita // 81 // samakSaoMko samAdhike sAdhaka aura vardhaka aise pradezameM vandanA karanI cAhiye joki zuddha ekAnta tathA prAsuka ho / arthAt jo aprazasta loka aura samarchanajIvoMse sarvathA rahita hai, jahApara saMklezake kAraNa gagadveSAdika yA klezakaSTake kAraNa parISada upasarga nahIM pAye jAte, jo kisIke nirvANa Adi kalyANakake dvArA pavitra ho cukA hai, aura jo ramaNIya tathA prazasta dhyAnakA vardhaka hai| yadhyAya
Page #821
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 809 adhyAya 7 bhAvArtha- samAdhike bAghaka kAraNoM yA doSoMse rahita aura sAdhaka kAraNoM yA upayukta guNoMse yukta sthAnakA hI sAdhuoMko vandanA keliye Azraya lenA cAhiye / ata eva Agama meM varjya aura upAdeya isa taraha do prakAra ke sthAna batAye haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: saMsaktaH pracuracchidrastRNapazvAdidUSitaH / vikSobhako hRSIkANAM rUpagaMdharasAdibhiH // parIkaro vaMzazItapa tAtapAdibhiH / asaMbaddhajanAlApaH sAvayArambhagatiH // bhAbhUto mano'niSTa: samAdhAnaniSUdakaH / yo'ziSTajana saMcAraH pradezaM taM vivarjayet // viviktaH prAtukaH sevyaH samAdhAnavivardhakaH / devarjudRSTisaMpAtavA to devadakSiNaH // janasaMcAranirmukto prAhmo dezo nirAkulaH // nAsanno nAtidUrastho sarvopadravavarjitaH aster aneka logoMkA saMsarga pAyA jAtA ho, jahAM sarpa bicchU mUSaka Adike chidra pracuratA se pAye jAMya, jo tRNa kaMTaka yA pazu pakSI Adike dvArA kharAba ho gayA ho, jisake rUpa rasa yA gaMdhAdikake nirmittase indri yoMmeM bilakula kSobha utpanna hojAya, jahAMpara daMzamazaka yA zardI garmI athavA dhUpa varSA Adi ke nirmattase parISa upasthita hotI hoM, jahA~para unmatta Adi manuSyoMkA asaMbaddha pralApa ho rahA ho athavA jahAMpara pUrvApara sambandha rahita bolanevAle logoM kA kolAhala pAyA jAya, jo sAvadya Arambhake nimittase garhita-niMdya hai, jo USmA Adi ke nimittase gIlA ho rahA ho, aura jo manake liye apriya-arati utpanna karanevAlA, evaM cittameMse nirAkula zAMti yA sAtAko naSTa karadenevAlA hai aura jahAMpara aziSTa logoM kA saMcAra - itastataH bhramaNa yA gamanAgamana pAyA jAtA hai aisA sthAna sAdhuoMke liye varjya hai| kiMtu isake viparIta jo ekAMta jahAM logoMkA saMsarga yA gamanAgamanAdika nahIM pAyA jAtA, jo sammUrDana jIvoMse rahita, sevana karane yogya, aura cittameM atizaya samAdhAna utpanna karane vAlA 102 F BL FEES 809
Page #822
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra hai, jahA~para devakI sIdhI dRSTi nahIM paDatI, athavA jo devasthAnase dakSiNamAgakI tarapha hai, aura jahAMpara manuSyoMkA saMcAra nahIM pAyA jAtA, jo AkulatAke kAraNoMse rahita, evaM na atyaMta nikaTa aura na atyaMta dUravartI hai, tathA jo sampUrNa upadravoMse rahita hai, aisA hI sthAna sAdhuoMko samAdhi ke liye aMgIkAra karanA cAhiye / kramAnusAra kRtikarmake yogya pITha kA svarUpa batAte haiN| . vijantvazabdamacchidraM sukhasparzamakIlakam / stheyastArNAdhiSTheyaM pIThaM vinayavardhanam // 82 // vandanAkI siddhika liudyata hue sAdhuoMko aise Asanapara baiThanA cAhiye jo ki tRNa kASTha yA patthara inameMse kisakA banA huA ho, jisameM ghuNa matkuNa yA anya aise hI jIva nahIM pAye jAte, jisameM kisI tarahakA zabda nahIM hotA, aura jo chidra rahita hai, jisakA sparza sukhakara hai, aura jo kIla rahita, evaM nizcala hai, tathA unnatatva uddhatatva Adi doSoMse rahita arthAta vinayaMkA baDhAnevAlA hai| bandanAke yogya AsanakA tIsarA bheda padmAsanAdika batAyA thaa| una padmAsanAdika-padmAsana paryaGkAsana aura vIrAsanakA kI svarUpa batAte haiM: padmAsanaM zritau pAdau jngghaabhyaamuttraadhre| te paryaGkAsanaM nyastApUrvovIrAsanaM kramau // 83 // jahAMpara donoM paira jaMghAoMse mila jAya usako padmAsana kahate haiN| aura donoM jaMghAoMko tarAUparaekake Upara dusarIke rakhanese jo AkAra banatA hai usako paryaGkAsana kahate haiN| tathA donoM jaMghAoMke Upara donoM pairoMke rakhanese jo AkAra banatA hai usako vIrAsana kahate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: trividhaM padmaparyavIrAsanasvabhAvakam / AsanaM yatnataH kArya vidhAnena bandanAm / / anyAya
Page #823
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra tatra padmAsanaM pAdau jakUdhAbhyAM zrayato yteH| tayoruparyadhobhAge paryaGkAsanamiSyate / - Urvorupari kurvANaH pAdanyAsaM vidhAnataH / vIrAsanaM yatidhatte duSkaraM dInadehinaH / / __arthAt vandanA karanevAleko padmAsana paryApana aura vIgasana ina tIna prakArake AsanoMmeMse koI bhI karanA caahiye| donoM pairoMke donoM jaMghAoMse milajAnepara padmAsana, donoM jaMghAoMko Upara nIce rakhanese paryaGkAsana, aura donoM pairoMko donoM jaMghAoMke Upara rakhane se vIrAsana kahate haiN| yaha vIrAsana durbala zarIra yA hIna saMhanana vAloMke liye durdhara hai / isako utkRSTa zaktivAle saMyamI puruSa hI dhAraNa kara sakate haiN| isake sivAya koI koI ina tInoM AsanoMkA svarUpa isa prakAra batAte haiM: jaghAyA jaGghayA zliSTe madhyabhAge prakIrtitam / padmAsanaM sukhAdhAyi susAdhaM sakalairjanaH / / budhairupayadhobhAge jaGghayorubhayorapi / samastayoH kRte jJeya paryApanamAsanam // urvArupari nikSepe pAdayorvihite sati / vIrAsanaM ciraM katuM zakyaM dhIrainaM kAtaraiH // jaMghAkA dUsarI jaMghAke madhya bhAgase mila jAnepara padmAsana huA karatA hai. isa AsanameM bahuta sukha hotA hai, aura samasta loka isako baDI sugamatAse kara sakate haiN| donoM jaMghAoMko ApasameM milAkara UparanIce rakhanese paryaGkAsana kahate haiN| donoM pairoMko donoM jaMghAoMke Upara rakhanese pIrAsana kahate haiM / isa Asanako jo kAtara puruSa hai ve adhika derataka nahIM kara sakate dhIra vIra hI kara sakate haiN| kisI kisIne ina AsanoMkA svarUpa isa prakAra batAyA hai ki: jadhAyA madhyabhAge tu saMzlaSo yatra jngghyaa| padmAsanamiti prokaM vadAsanavicakSaNaH // anyAya
Page #824
--------------------------------------------------------------------------
________________ asagAra syAjadhayoradhobhAge pAdopari kRte sati / paryaDo nAbhigottAnadakSiNottarapANikaH // vAmoMghidakSiNorUvaM vAmopari dakSiNaH / kriyate yatra taddhIrocittaM vIrAsanaM smRtam // jaba eka jaMghAkA madhyabhAga dUsarI jaMghAme mila jAya taba usa Asanako payAsana kahate haiN| donoM pairoMke upara jaMghAoMke nIceke bhAgako rakhakara nAbhike nIce Uparako hathelI karake UparanIce donoM hAthoMko rakhanese paMryakAsana hotA hai| dakSiNa jaMghAke Upara vAmapaira aura vAma jaMghAke Upara dakSiNa paira rakhanese vIrAsana batAyA hai jo ki dhaura puruSoMke yogya hai| vandanAke yogya AsanoMkA svarUpa batAkara sthAnavizeSakA varNana karate haiN|-- sthIyate yena tatsthAnaM bandanAyAM dvighA matam / udbhIbhAvo niSadyA ca tatprayojyaM yathAvalam // 84 // vandanAke prakaraNameM sthAna zabdakA artha yaha hotA hai ki vandanA karanevAlA zarIrakI jisa AkRti yA kriyAke dvArA eka hI jagahapara sthita rahe yA ThaharA rahe usako sthAna kahate haiN| yaha ThaharanA do prakArase ho sakatA hai-eka khaDe rahakara, dUsarA beThakara / ataeSa sthAnake do bheda haiM, eka udrIbhAva dUsarA niSadhA / vandanA karanevAloMko apanI zaktike anusAra ina do prakArake sthAnoMmase cAhe jaunase sthAnakA upayoga karanA caahiye| jaisA ki kahAnI ki: sthIyate yena tatsthAnaM DiprakAramudAhRtam / / bandanA kriyate yasmAdudrIbhUyopavizya vA // ___ arthAt -jisake dvArA sthita rahA jAya usako sthAna kahate haiN| yaha do prakArakA hotA hai kyoMki vandanA rakhaDe hokara athavA baiTha kara dono hI tarahase kI jAtI hai|
Page #825
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnake anaMtara mudrAkA nAmollekha kiyA thA ataeva kramake anusAra mudrAoMkA varNana honA cAhiye / madrA aneka prakAra kI hotI haiM kiMtu kRtikarmake yogya cAra taraha kI hI mudrAmAnI gaI haiN| jinamudrA yogamudrA bandanAmudrA aura sattAzaktisagA / inamese pahale AdikI donoM mudrAoMkA svarUpa batAte haiM: va mudrAzcatasro vyutsargasthitijainIha yaugikii| .. - nyastaM padmAsanAyake pANyoruttAnayoIyam // 5 // - madrA para prakArakI haiM jinamudrA yogamudrA vandanAmudrA aura muktAzuktimudrA / donoM bhujAoMko laTakAkara aura donoM pairoMmeM cAra aMgulakA aMtara rakhakara kAyotsargake dvArA-zarIrako choDakara khaDe rahanekA nAma jinamadrA / hai| isakA svarUpa pahale likhA jA cukA hai| isake sivAya jinamudrAkA Agama bhI yahI lakSaNa likhaahai| yathA: jinamudrAntaraM kRtvA pAdayozcaturagulam / UrvajAnoravasthAnaM pralambitabhujadvayam // . padmAsana paryakAsana aura vIrAsanakA svarUpa pahale likhA jA cukA hai| ina tInoM se kaunase bhI Asanako mAMDakara nAbhike nIce Uparako hathelI karake donoM hAtha Upara nIce rakhanese yogamadrA hotI hai| jaisA ki kahA mIki jinAH padmAsanAdInAmaGkamadhye nivezanam / . uttAnakarayugmasya yogamudrAM babhASire // vandanA mudrA aura muktAzukti mudrAkA svarUpa batAte haiM: sthitasyAdhyudaraM nyasya kUparau mukulIkRtau / '. karau syAdvandanAmudrA muktAzuktiyutAgulI // 86 // 1-isI adhyAyake iloka 70 mokSArthI jitanidrakaH Adike pralaMbitabhujAyugma ityAdi zabdoMke dvArA / badhyAya
Page #826
--------------------------------------------------------------------------
________________ canagAra 814 khaDe hokara donoM kohaniyoMko peTake Upara rakhane aura donoM karoM-hAthoMko mukulita kamalake AkArameM banAne para vandanAmudrA hotI hai| jaisA ki kahA bhI hai ki mukulIkRtamAdhAya jaTharopari kUrparam / sthitasya vandanAmudrA karadvandvaM niveditA / / arthAt donoM hAtha joDa kara kohanIko peTapara rakhakara khaDe rahanevAleke vandanA mudrA batAI hai| isI prakAra khaDe rahakara aura dono kohaniyoMko peTake Upara rakhakara donoM hAthoMkI aMguliyoM ko AkAra vizeSake dvArA ApasameM saMlagna karake mukulita banAnese muktAzuktimudrA hotI hai| jaisA ki kahA bhI hai ki:-- muktAzuktirmatA mudrA jaTharopari kUparam / UrdhvajAnoH karadvandvaM saMlagrAGguli suuribhiH|| - ina cAra prakArakI mudrAoMmese kaunasI mudrAkA prayoga kisa viSayameM karanA cAhiye so batAte haiM: svamudrA vandane muktAzuktiH sAmAyikastave / yogamudrAsyayA sthityA jinamudrA tanUjjhane // 87 // AvazyakoMkA pAlana karanevAloMko vandanAke samaya vandanAmudrA, aura " Namo arahatANaM " ityAdi sAmAyikadaNDakake samaya tathA " thossAmi" ityAdi caturviMzatistavadaNDakake samaya muktAzuktimudrAkA prayoga karanA cAhiye. isI prakAra baiThakara kAyotsarga karate samaya yogamudrA aura khaDe hokara kAyotsarga karate samaya jinamudrA dhAraNa karanI caahiye| mudrAke anantara kramake anusAra AvoMke svarUpakA nirUpaNa karate haiM:-- zubhayogaparAvartAnAvartAn dvAdazAhurAdyante / badhyAya 814
Page #827
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmyasya hi stavasya ca manoGgagIH saMyataM parAvartyam // 8 // mana vacana aura zarIrakI ceSTAko athavA usake dvArA honevAle Atma pradezoM ke parispandako yoga kahate haiM. hiMsAdika azubha pravRttiyoM se rahita yoga prazasta samajhA jAtA hai. isI prazasta yogako eka avasthAse haTAkara dUsarI avasthAmeM lejAnekA nAma parAvartana hai / aura isakA dUsarA nAma Avarta bhI hai / isake mana vacana aura kAyakI apekSA tIna meda, aura yaha sAmAyika tathA stavakI AdimeM aura aMtameM kiyA jAtA hai ataeva isake bAraha bheda hote haiN| jo mumukSu sAdhu vandanA karane ke liye udyata hai unheM yaha bArahoM prakArakA Avarta karanA cAhiye / arthAta unheM apane 2 mana vacana aura kAya sAmAyika tathA stavakI Adi evaM antameM pApavyApArase haTAkara avasthAntarako prApta karAne caahiye| bhAvArtha-sAmAyikakI AdimeM samasta kriyAvijJApana vikalpoMko choDakara sAmAyika daNDakake uccAraNa karane meM hI manakA upayoga lagAnA isako saMyatamanaAvarta kahate hai / isI prakAra jisameM bhUmikA sparza karanA paDatA hai aisI avanani kriyArUpa vandanAmudrA karake punaH khaDe hokara muktAzukti mudrAke dvArA donoM hAthoMkA tIna vAra ghumAnA isako saMyata kAya parAvartana kahate haiN| tathA " caitya maktikAyotsarga karomyahaM" ityAdi pAThakA uccAraNa kara cukanepara " Namo arahatANaM" ityAdi pAThake uccAraNa karane meM jo vacanako lagAnA usako saMyata vAparAvartana kahate haiM / isa prakAra sAmAyika daNDaka kI AdimeM ye tIna Avarta-zubha yogoMke parAvartana huA karate haiM. isI taraha aMtake bhI tIna Avarta yathAyogya samajhalene cAhiye / tathA isI prakAra stava daNDakake bhI A. dimeM evaM aMta tIna tIna Avarta samajhane cAhiye / isa taraha kula milAkara eka kAyotsargameM bAraha Avarta huA karate haiN| yaha bAta bhagavAn vasunaMdi saiddhAntadevane AcAraTIkAke andara " duproNadaMjahAjAdaM" ityAdi sUtrakA vyAkhyAna karate samaya kahI hai / tathA kriyAkANDameM bhI kahA hai ki: dve nate sAmyanutyAdA bhrmaaninistriyoggaaH| trinirdhame praNAmazca sAmye stave mukhAmtayoH // ya
Page #828
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra arthAta- sAmAyikake AdimeM aura aMtameM do nati triyogasambandhI tIna 2 Avarta aura pratyeka dizAmeM tIna 2 bhramaNake pIche eka eka praNAma huA karatA hai / bhAvArtha pratyeka bhramaNake karate samaya cAro dizAoMmeM eka 2 praNAma hotA hai / ataeva tIna bhramaNake milAkara bAraha praNAma ho jAte haiN| Upara AvartakA artha yogatrayakA badalanA likhA hai, kiMtu vRddha vyavahArameM isakA artha hAthoMkA ghumAnA hotA hai / ataeva prAcIna vyavahArake anugeghase isa prakArake AvartakA bhI upadeza dete haiM : triH saMpuTIkRtau hastau bhramayitvA paThet punH|| sAmyaM paThitvA bhramayettau stavepyetadAcaret // 89 // AvazyakoM kA pAlana karanevAle tapastriyoM ko sAmAyika pAThakA uccAraNa karane ke pahale donoM hAthoM ko mukulita banAkara tIna vAra ghumAnA cAhiye / ghumAkara sAmAyikake " Namo arahatANaM" ityAdi pAThakA uccAraNa karanA cAhiye / pATha pUrNa honepara phira usI taraha mukulita hAthoMko tInavAra ghumAnA caahiye| yahI vidhi stava daNDakaka viSayameM bhI samajhanI caahiye| bhAvArtha-donoM hAthoMkA saMpUTa banAkara tIna vAra ghumAnA aura phira caturvizati stavadaNDakakA pATha karanA / pATha ke anaMtara phira usI taraha donoM hAyoMke saMpuTako tIna vAra ghumAnA cAhiye / vyutsarga tapakA varNana karate samaya cAritra sArameM bhI kahA hai ki: ina Avazyaka kriyAoMko karanevAlA sAdhu zaktiko na chipAkara na zaktise adhika kiMtu zaktike anurUpa khaDe hokara athavA khaDe honekI zakti na ho to paryakAsanase mana vacana kAyako zuddha karake donoM hAthoMkA saMpuTa banAkara kriyA vijJApanApUrvaka sAmAyika daNDakakA uccAraNa kre| isa taraha tIna Avarta aura eka zironati hotI hai| isI taraha sAmAyikadaNDakake aMtameM bhI karanA, tathA yathokta kAlataka jinabhagavAnke guNoMkA smaraNa karate hue kAyavyutsagako karake dUsare daNDakakI AdimeM tathA samApti meM bhI isI prakAra karanA cAhiye / isa taraha kula milAkara eka kAyotsargake bAraha Avarta aura cAra zironati hojAtI haiN| bacAyA
Page #829
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra bandanA Adi nitya karma karane yogya kAla Asana sthAna mudrA AdikA Azraya lene kA pahale jo vana kara cuke haiM usake anusAra AvAkA svarUpa batAne ke bAda zironatikA varNana karanA krama prApta hai. ataeva usakA varNana karate haiM: / pratyAvartatrayaM bhaktyA nannamat kriyate shirH| yatpANikuDmalAGka tat kriyAyAM syAccatuHziraH // 9 // prakRtameM zira zabdakA artha bhaktipUrvaka mukulita hue donoM hAthoMse saMyukta mastakakA tIna tIna AvatAke anaMtara namrIbhUta honA samajhanA caahiye| bhAvArtha-yahAM para zira zabdase zironani artha samajhanA cAhiye. caityabhakti Adike athavA kAyotsargake viSayameM cAra 2 zironati kI jAtI haiM. kyoMki sAmAyika daNDaka tathA stava daNDakake Adi aura antameM tIna tIna Avartake anantara eka eka zironati karanekA Agama meM vidhAna kiyA hai. caityabhakti Adi karate samaya Avarta Ara zironati dUsarI tarahase bhI ho sakatI haiN| isI bAta ko batAne liye sUtra kahate haiM : pratibhrAmari vAcAdistutau dishyekshshcret|| trInAvartAn zirazcaikaM tadAdhikyaM na duSyati // 91 // caityAdi kI bhakti karate samaya pratyeka pradakSiNAmeM pUrvAdika cAro dizAoM kI tarapha pratyeka dizAmeM ronA Avarta aura eka zironati karanI caahiye| yahApara yaha bAta bhI dhyAnameM rakhanI jarUrI hai ki Avarta aura zinatiyoM kA jo pramANa batAyA gayA hai usase yadi adhika Avarta tathA zirAnati ho jAya to vaha koI doSakA nahIM hai| mAvArtha-cAro dizAoM ke milAkara cAra zironati aura bAraha Avarta caityamakti Adi karane vAle 6.pratyeka pradakSiNAmeM ho jAte hai| jaisA.ki kahA bhI hai ki: anyAya 103
Page #830
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra caturdinu vihArasya parAvartAniyogagAH / pratibhrAmari vijJeyA AvartA dvAdazApi ca / ___ arthAt - caityabhakti Adi karate samaya cAro dizAoMkI tarapha pradakSiNA dete hue triyoga sambandhI parAvartana huA karate haiN| pratyaka dizAmeM tIna Avarta huA karate haiN| ataeva pratyeka pradakSiNAmeM bAraha Avarta ho jAte haiN| Avarta aura zigenati ukta pramANa adhika bhI ho jAya jaisAki tIna pradakSiNA dene Adike samaya saM. bhava hai to usameM koI doSa na samajhanA caahiye| kyoMki isa viSaya meM cAritra sArameM bhI kahA hai ki: "ekasmin pradakSiNIkaraNe caityAdInAmabhimukhIbhUtasyAvartatrayakAvanamane kRta catasRSvapi dikSu dvAdazAvatAzcatasraH zirovanatayo bhavanti / AvatAnAM ziraHprAtInAmuktapramANAdAvinyamapi na doSAya" arthAta - eka yA pahalI pradakSiNA dene meM pratimA Adike sammukha khaDe hokara tIna Arvata aura eka zironati kI jAtI hai, isaliye cAro dizAoM meM milakara bAraha Avarta aura cAra zironati ho jAtI haiN| Avarta aura zironati isa pramANase adhika bhI ho jAya to usameM koI doSa nahIM hai| isI abhiprAyakA samarthana karate haiM:- . dIyate caityanirvANayoginandIzvareSu hi / vandyamAneSvadhIyAnaistattadbhaktiM pradakSiNA // 92 // jima samaya mumukSu maMgamI caitya vaMdanA yA nirvANa vaMdanA athavA yogi vaMdanA yadvA naMdIzvara caitya vaMdanA kiyA karate haiM; usa samaya tasadbhaktikA pATha bolate hue ve pradakSiNA diyA karate hai| bhAvArtha:-catyAdi vaMdanA karate samaya catyabhakti AdikA jo pATha kriyA kANDameM prasiddha hai usako bolate hue pradakSiNA dI jAtI hai. isase jaba ki eka hI pradakSiNAmeM bAraha Avarta aura cAra zironati ho jAtI hai taba adhyAya 110
Page #831
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra usase adhika pradakSiNA hojAnepara Avarta aura zironati kA pramANa bhI adhika ho sakatA hai, aisA siddha hotA hai| graMthakAra apane aura dUpare AcAryoM ke matame zironatike viSayakA nirNaya prakaTa karate haiM: dve sAmyasya stutezcAdI shriirnmnaanntii| vandanAdyantayoH kaizvinnivizrA namanAnmate // 93 // . sAmAyika daNDaka jaura caturvizati stavakI Adi meM do zigenani karanI cAhiye / yaha nAta zarIrake pA.' cA aMgoM ko namAkara jisapa ki bhamikA saho jAya pa nAhI karanI cAhiye / zrasvAmI samantabhadra pramRti AcAryoMne do nati mAnA haiM / panta unako vandanAkI Adi aura anameM baiTha praNAma karake donati karanA iSTa hai| jaisA ki zrI bhagavAn pramAcandra devane glaNDakI TIkA " nagavatri yaM-" ityAdi sUtrake. " dviniSadya" isa padakA vyAkhyAna karate samaya liyA ki "devavanAnAM kRti himapama sau copavizya praNAmaH krtvyH|" arthAt devavandanA karane vAle ko Adi aura aMga baiThakA praNApa ka nA cAhiye / praNAmake bheda aura unakA svarUpa do zla dvArA banane :-- yogaiH praNAmastradhAjJAnAdeH kIrtanAtAbhiH / ke karI kakara jAnukA kakaraja'nu ca // 4 // namramekadvitricatuHzcakAdhikaH kramAta / praNAmaH paJcadhAvAci yathAsthAnaM kiyata saH // 55 // mana vacana aura kAyakI apekSA praNAma tIna prakArakA hai| kyoMki marvajJa vItarAga zrI parameSThI athavA siddha bhagavAn ke jJAnAdika guNoM kA kIrtana ina tInoM hI yogoM ke dvArA kiyA jAtA hai. inameM se zArIrika praNAma pAMca prakArakA hai| kAyika praNAmameM zarIra ke aMgoMko namrAbhUta kiyA jAtA hai, ataeva zarIrake pAMca aMgoMkI apekSA
Page #832
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra kAyika praNAma bhI pAMca tarahakA mAnA hai / jisameM zarIrakA eka aMga namrIbhUta ho usako ekAGga, aura jisameM do aMga namrIbhUta hoM usako dvayaGga, aura jisameM tIna cAra pAMca aMga namrIbhUta kiyejAMya usako kramase vyaMga caturaMga paMcAMga kAyika praNAma kahate haiN| ekAGga praNAmameM kevala zirako hI namAyA jAtA hai / dvayanameM donoM hAtha joDakara namrIbhUta kiye jAte haiN| dhyaMgameM donoM hAtha aura zira nata huA karatA hai / caturaGgame donoM hAtha aura donoM ghuTane nata kiye jAte hai / aura paMcAga meM mastaka donoM hAtha aura donoM ghuTane namra karane cAhiye kRtikarma karane vAloMko ina pAMca prakArake praNAmoM se jo praNAma jisa sthAnapara karanA ucita hai usako usI sthAnapara karanA cAhiye / jaise ki sAmAyika daNDaka kI AdimeM paMcAGga praNAma karanA cAhiye / kahA mI.hai ki: manasA vacasA tanvA kurute kIrtanaM muniH / jAnAdInAM jinendrasya praNAmastrividho mataH // ekAko namane mUoM dvayaGgaH syAt karayorapi / vyaGaH karazironAme praNAmaH kathito jinaiH / / karajAnuvinAme'sau caturako manISibhiH / karajAnuzironAme pazcAGgaH parikIrtitaH // praNAma kAyiko jJAtvA pazcadheti mumukSubhiH / vidhAtavyo yathAsthAnaM jinasiddhAdivandane / arthAta-munijana jinendra ke jJAnAdikA mana vacana aura kAyase kIrtana kiyA karate haiM / ataeva triyoga kI apekSA praNAma tIna prakArakA hai| jisameM kAyika praNAma pAMca tarahakA hai| zirake namAnepara ekAGga, donoM hAthoM ke namAnepara dvayaGga, donoM hAtha aura zirake namAnepara dhyaga, donoM hAtha aura donoM jAnuoMke namAnepara caturaMga, aura doneN| hAtha donoM jAnu tathA eka zirake namAnepara paMcAGga praNAma kahA jAtA hai| ina pAMca prakAra ke praNAoM se anyAya
Page #833
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinavandanA yA siddhavandanA Adi karate samaya jo praNAma jisa sthAnapara karanA ucita hai mumukSuoMko vahI praNAma usa sthAnapara karanA cAhiye / / kriyA prayoga vidhiko batAte haiM: kAluSyaM yena jAtaM taM kSamayitvaiva sarvataH / saGgAcca vintAM vyAvartya kriyA kAryA phalArthinA // 16 // karmoMkI nirjarA-mokSa athavA tIrthakaratvAdi mahAn abhyudayoMkI icchA rakhanevAle sAdhuoMko sampUrNa pariyaDoMkI taraphase ciMtAko haTA kara aura jisake sAtha kisI tarahakA kabhI koI kAluSya utpanna hogayA ho usase kSamA karAkara hI Avazyaka kriyA karanI cAhiye / kahA bhI hai ki: yena kenApi saMpannaM kAluSyaM daivayogataH kSamayitvaiva taM tredhA kartavyAvazyakakriyA / arthAt-daivayogase krodhAdike Aveza vaza yadi kisIke sAtha koI kAluSya paidA hogayA ho to usase manavacana aura kAyake dvArA kSamA karA kara hI Avazyaka kriyA karanI cAhiye / isake pahale isI adhyAyake 58 veM padyameM jo kRtikarmakA amala vizeSaNa diyA hai usakA artha spaSTa karate haiM: doSaibhatriMzatA svasya yadvyutsargasya cojjhitam / triyogazuI kramavannibhalaM citikarma tat // 97 / / jisa kriyAke karanese tIrthakaratvAdi mahAna puNyakA arjana ho sakatA hai usa jinendrAdikI vandanAko citikarma kahate haiM / citikarma vahI nirmala samajhanA cAhiye jisakA ki krama prazasta ho aura jahA~para mana vacana adhyAya
Page #834
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 822 badhyAya V kAya kA vyApAra vizuddha pAyA jaaj| jahAM para tInoM hI yoga kAluSyarahita rahA karate haiN| aura jo apane citikarma sambandhI tathA vyutsarga sambandhI battIma 2 doSoMle rahita ho / kahA bhI hai ki - duoNadaM jahAjAdaM bArasAvattameva ya / cadumsiraM tisuddhaM ca kidirammaM paujjade || tivihaM tiyaragasuddhaM mayahiyaM dubihAgavaNaruttaM / vieNa kamaviruddhaM vidiyammaM hoi kATha // kidiyamma pi kuto Na hodi kidiyammi NijjagabhAgI / bANaNadaraM sAhadvANa vigAhato / arthAta- bAraha Avarta cAra zironati aura manavacana kI zuddhi yukta yathAjAta nitya naimittika kriyA karanI cAhiye / tIna karaNoMse zuddha madarahita do prakAra ke sthAnAMpe (udbhava aura upavezana ) yukta aura kra mapUrvaka kiye jAnese vizuddha tIna prakArakA kRtikarma karanA caahiye| kRtikarma karane bhI kRtikarmakA phala prApta nahIM huA krtaa| kyoMki basa jA sAdhugthAna banAye haiM unameM se kisI eka kA mI virAdhana karanevAlA mAdhu nirjarAkA bhAgI nahIM bana sakatA / arthAt battIsa doSoM ko TAlakara jo jinavaMdanA Adi karatA hai vahI kama kI nirjarA kara sakatA hai| yahAM para jina baMdanA 32 aura kAmo 32 doSoM kA svarUpa caudaha zlokoM ke dvarA batAte haiM: - 32 doSa TAlane ke liye jo kahA hai usameM vandanA sambandhI anAdRtamatAtparyaM vandanAyAM madoddhRtiH / 1 - Age calakara 111 veM gAthA meM aisA kaheMge ki " iti doSojhA kAryA bandanA nirjarArthinA / " arthAt nirjarArthiyoM ko isa prakAra 32 doSoMsa rahita bandanA karanI cAhiye / so isa zlokakA sambandha vahAMtaka joDalenA cAhiye / tathA 104 ke zloka meM mala zabda AyA hai isaliye madhya dIpaka nyAya se athavA antyadIpakanyAyale ina anAdRtAdika bhAvoM ko bandanAkA doSa samajhanA / EESEKSEE 822
Page #835
--------------------------------------------------------------------------
________________ 823 stabdhamatyAsannabhAvaH praviSTaM parameSThinAm // 98 // 1-candanAke karma meM tatparatA na rakhanA, arthAta usako pradhAna mAnakara jaisI pravRtti honI cAhiye vaisI na karanA aura usameM Adara bhAva rahita honA, isako bandanAkA pahalA anAdata nAmakA doSa samajhanA caahiye| 2 jJAna pUjA kula jAti Adi ATha viSayoM kI apekSA lekara jo ahaMkAra hotA hai usako mada kahate haiN| ina ATho hI athavA inamese anyatara ke dvArA apane utArSikI saMbhAvanA karake ina madoMke vazIbhUta ho jAnA isako stabdha nAmakA dusarA doSa samajhanA cAhiye / 3- adAdika parameSTiyoM ke atyaMta nikaTa vartI hokara unakI vandanA karanA isako bandanAkA tIsarA praviSTa nAmakA doSa samajhanA cAhiye / hastAbhyAM jAnunoH svasya saMsparzaH pripiidditm| dolAyitaM carana kAyo dolAvat pratyayothavA // 19 // 4.- apane donoM hAthoMpe anI donoM jaMghAoM kA cAro tarapha sparza karanA, arthAta vandanA karate samaya jaMghAoNpara hAtha pherate jAnA yA pheranA isako vaMdanAkA paripIDita nAmakA cauthA doSa kahate haiN| 5-jisa prakAra jhUlApara baiThe hue AdamI kA zarIra calAyamAna huA karatA hai usI prakAra vandanA karanevAlA yadi apane zarIrakA yAtAyAta ko to usako dolAyita dopa samajhanA cAhiye / arthAta vaMdanA karate samaya yadi zarIra Ageko jhuke phira pIche ko phira Ageko phira pIche ko isI taraha calAyamAna ho to vaMdanAkA vaha pAMcavAM dolAyita doSa hai / athavA styutya stuti aura stuti ke phalake viSayameM calApamAna jJAnakA honA -saMzaya karanA usako bhI dolAyita doSa kahate haiN| bhAleMkuzavadaGguSThavinyAso'GkuzitaM matam / niSeduSaHkacchapavadrikhA kacchapariGgitam // 1.. // badhyAya 823
Page #836
--------------------------------------------------------------------------
________________ anAgara 824 6-apane lalATapara apane hAtha ke aMguSThako aMkuzakI taraha rakhakara vandanA karanA aMkuzita nAmakA chaThA doSa hai| 7-baiThakara baMdanA karanevAlA yadi kacchapake samAna ceSTA kare, arthAt baiTe 2 hI kachue kI taraha dhIrese reMganekI kriyA kare to vaha sAtavAM kacchapariGgita nAmakA doSa hai| matsyodvata sthitimatsyodvartavat tvekapArzvataH / manoduSTaM khedakRtizrvAdyupari cetasi // 1.1 // 8-jisa prakAra machalI eka bhAgako Upara karake uchalA karatI hai usI prakAra vaMdanA karanevAlA yadi eka bhAgako-kaTibhAgako Upara ko nikAlakara vandanA karane ke liye sthita ho to usako AThavAM matsyodarna nAmakA doSa samajhanA caahiye| 5-apane manameM guru-AcAryAdike Upara AkSepa karanA-khica honA manoduSTa nAmakA doSa hai / vedibaddhaM stanotpIDo dobhyAvA jAnubandhanam / bhayaM kriyA saptabhayAdvibhyattA bibhyato guroH // 1.2 // 10-apanI chAtIke stanamAgoMkA mardana karanA dazavAM vedikAbaddha nAmakA doSa hai| athavA yogapaTTakI taraha donoM bhujAoMke dvArA apane donoM ghuTanoMko bAMdha lenA yaha bhI vedikA baddha nAmakA hI doSa hai / 11- isa lokamaya paralokamaya akasmAt bhaya maraNabhaya ityAdi sAta prakArakI bhayake vazIbhUta hokara Avazyaka kriyA karanA isako gyArahavAM bhayanAmakA doSa samajhanA / 12- guru AcArya Adi se Darate hue Avazyaka karma karanA vimyattA [vimyataH karma vimyattA] nAmakA bArahavAM doSa hai| bhakto gaNo me bhAvIti vandAroRddhigauravam / badhyAya
Page #837
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra gauravaM svasya mahimanyAhArAdAvatha spRhA // 103 // 13- RSi muni yati aura anagAra isataraha cAro prakArake maniyoMkA saMgha merA bhakta banajAyagA aisA mAva rakhakara jo bandanA karanA isako terahavAM Rddhi gaurava nAmakA doSa samajhanA / 14-apane mAhAtmpakI icchA karanA, athavA bhojana aura upakaraNa AdikI spRhA rakhakara bandanA karanA caudahavAM gaurava nAmakA doSa hai| syAdvandane corikayA gurvAdeH stenitaM mlH| . pratinItaM gurorAjJAkhaNDanaM praatikuulytH||1.1|| - 15- AcArya pravartI aura upAdhyAya Adi gurujanoMse chipAkara vandanA kriyA karanA stenita nAmakA paMdrahavAM mala-doSa samajhanA cAhiye / 16- pratikUla vRtti rakhakara gurukI AjJAkA khaMDana karadenA solahavAM pratinIta nAmakA doSa hai| praduSTaM vandamAnasya dviSTe'kRtvA kSamA tridhaa| tarjitaM tarjanAnyeSAM svena svasyAtha suuribhiH||1.5|| 17-kalaha vagairahake dvArA kisIke sAtha dveSakA viSaya yadi upasthita hogayAho to usa viSayameM mana vacana aura kAyake dvArA jisakA aparAdha kiyA hai usake manameM kSamAbhAva utpanna karAye vinA, vA svayaM usake prati kSamA dhAraNa kiye vinA vandanA karanA praduSTa nAmakA satrahavAM doSa hai| 18-aMgUThAke pAsakI aMgulI-tarjanIko uTAkara aura hilAkara dUsare ziSpAdikoMko apanese bhaya utpanna karanA tarjita nAmakA doSa hai / athavA AcAryAdikoMke dvArA apanI tarjanA honA yaha bhI varjita nAmakA hI aThArahavAM doSa hai| anyAya 825 104
Page #838
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra zabdo jalpakriyAnyeSAmupahAsAdi helitam / trivalitaM kaTigrIvAhadbhaGgA bhrakuTirnavA // 1.6 // 19-vandanA karate samaya bIcameM bAtacIta karate jAnA zabda nAmakA doSa hai| 20-vandanA karate hue dUsare lokoMkA udghana karanA, unako dhakkA denA, viplava macAnA, dUsaroMkI isI karanA, ityAdi vandanAkA bIsavAM helita nAmakA doSa hai| 21-vandanA karate samaya kaTi grIvA aura hRdaya ina aMgoMmeM bhaMga-bali paDajAnA trivalita nAmakA doSa hai| athavA lalATake Upara trivalI-tIna saravaToMkA paDajAnA yaha trivalita nAmakA hI ikkIsavA doSa hai| karAmarzotha jAnvantaH kSepaH zIrSasya kuzcitam / dRSTaM pazyan dizaH stauti pazyansvAnyeSu muSThu vA // 10 // 22-zirakA apane hAthase amarza karanA, athavA dono jaMghAoM-ghuTunoMke bIcameM zira rakhanA kuMcita nAkakA doSa hai| 23-jo dizAoMkI tarapha dekhatA huA vandanA kare usake dRSTa doSa samajhanA cAhiye / athavA jaba dUsare guru Adika yA aura koI dekha rahe hoM usa samaya sutarAM baDe utsAhake sAtha stuti bandanA meM pravRtti karanA isako bhI dRSTa doSa hI kahate haiN| adRSTaM gurudRGamArgatyAgo vA'pratilekhanam / viSTiH saMghasyeyamiti dhIH saMghakaramocanam // 10 // 24-gurukI dRSTi bacAkara vandanA karanA adRSTa nAma kA doSa hai / athavA pIchIke dvArA pratilekhana na karake hI vandanA karanA cauvIsavAM adRSTa nAmakA hI doSa hai| adhyAya 826
Page #839
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25-ye saMghakI baDI jabardastI hai ki balapUrvaka-haThase kriyA karAI jAtI hai, isa prakArakI buddhikA honA saMghakaramocana nAmakA doSa hai| upadhyAptyA kriyAlabdhamanAlabdhaM tadAzayA / hInaM nyUnAdhikaM cUlA cireNottaracUlikA // 1.9 // 26 -upakaraNAdi parigrahakA lAma honepara Avazyaka kriyA karanA Alabdha nAmakA doSa hai| 27-upakaraNAdikI AzAse kriyA karanA anAlabdha nAmakA doSa hai| 28--mAtrA pramANa kriyA na karake adhika yA kama karanA isako hIna nAmakA doSa samajhanA cAhiye / 29-vandanAko to thoDIsI dera meM hI pUrNa kara denA aura usakI cUlikArUpa AlocanA Adi kriyAoMko adhika samaya taka karanA isako uttara cUlikA doSa kahate haiN| mUko mukhAntarvandArortuGkArAdyatha kurvataH / durdaro dhvaninAnyeSAM svena cchAdayato dhvanIn // 11 // 30-yadi vandanA karane vAlA vandanAke pAThako mukhake bhItara hI bole jisase ki kisIko sunAI ho na paDe isako mUka doSa kahate haiM / athavA vandanA karate samaya huMkAra Adi saMjJAeM-izAre karanA bhI mUka nAmakA doSa kahA hai| 1-vandanA karate samaya usakA pATha itane jorase bolanA ki jisase apanI dhvanise dUsare vandanA karanevAloMkA zabda daba jAya isako durdara nAmakA doSa kahA hai| dvAtriMzo vandane gItyA doSaH sulalitAhvaya : / iti doSojjhitA kAryA vandanA nirjarArthinA // 111 // adhyAya
Page #840
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 32-vandanA karate samaya usake pAThako gAgAkara-paMcama-svarase bolanA yaha vandanAkA battIsavAM sula. lita nAmakA doSa hai| isa prakAra bandanA sambandhI 32 doSa haiN| karmoM kI nirjarA karane ke jo amilASI haiM unako yaha vandanA kiyA hana battIsa doSoMse rahita karanI cAhiye / bhAvArtha-yahAMpara vandanAke 32 doSoMkA ullekha karake graMthakAra ne aMtameM puna: una doSoMkA smaraNa karAyA hai jinako ki vandanA karate samaya avazyahI TAlanA cAhiye / ina doSoMke sadRza aura bhI doSa jaise ki vandanA karate samaya zirako nIcA UMcA karanA, athavA zirako Uparako karake vaMdanA karanA, yadvA hAthoMko ghumAnA phirAnA tathA guru ke sAmane khar3e hokara pAThakA uccAraNa karanA, ityAdi saMbhava hai| ataeva kriyA kANDAdimeM kahe majaba sabhI doSa TAlanA ucita hai| kyoMki doSa rahita vandanA hI nirjarAkA kAraNa ho sakatI hai| isa prakAra vandanA sambandhI 32 doSoMkA varNana karake kramAnusAra kAyotsargake doSoMkA svarUpa 11 zlokaoNmeM batAte haiM: kAyotsargamalostyekamutkSipyAdhiM varAzvavat / tiSThato'zvo maruddhRtalatAvaccalato latA // 112 // 1-uttama ghoDA jisa prakAra eka pairako jamInase acchI taraha na chupA kara khaDA huA karatA hai usI prakAra kAyotsarga karate samaya eka pairako jamInase acchI taraha na lagAkara khaDe rahanA kAyotsargakA ghoTaka nAmakA pahalA doSa hai| 2-jisa prakAra havAke laganese latA kAMpA karatI hai usI prakAra kAyotsarga karanevAlekA zarIra yadi kAMpe-calAyamAna ho to usako latA nAmakA doSa samajhanA cAhiye / yahA~para pahale hI doSakA svarUpa batAte samaya mala zabdakA jo prayoga kiyA hai usakA sambandha Adi dIpakanyAyase Age jina doSoM kA varNana karate haiM una sabake sAtha lagA lenA cAhiye / adhyAya
Page #841
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0E banagAra stambhaH stambhAdhavaSTabhya paTTakaH paTTakAdikama / Aruhya mAlo mAlAdi mU lambyopari sthitiH // 113 // 3-dIvAla-bhIta yA stambha vagairahakA Azraya lekara kAyotsargakeliye khaDe honA stambha nAmakA doSa hai| 4-paTTA athavA caTAI Adike Upara khaDe hokara kAyotsarga karanA paTTaka nAmakA doSa hai| 5-zirake Uparake pradezameM zirake dvArA mAlA athavA rassI AdikA avalambana lekara khaDe honAkAyotsarga karanA mAla nAmakA doSa hai| zRGkhalAbaddhavat pAdau kRtvA zRGkhalitaM sthitiH| guhyaM karAbhyAmAvRttya zavarIvacchavaryapi // 114 // -yadi apane donoM pairoMko saMkalase jakaDe hue kaidIke pairoMkI taraha banAkara kAyotsarga kare to usako zRGkhAlata nAmakA doSa samajhanA caahiye| 7-millinakA taraha apane guhyabhAgako-zarIrake guhya aMgako apane donoM hAthoMse. Dhakakara kAyotsarga kare to vaha zavarI nAmakA doSa hai| lambitaM namanaM mUrdhnastasyottaritamunnamaH / unnamayya sthitirvakSaH stanadAvatstanonnatiH // 115 // 8-zirako nIcA karake kAyotsarga karanA lambita nAmakA doSa hai| 9-zirako Uparako uThAkara kAyotsarga karanA uttarita nAmakA doSa hai / 10-jisa prakAra bacceko dUdha pilAne ke liye tayAra huI strI stanabhAgako Upara uThAtI hai usIprakAra badhyAya SHORamanuMAKHABAR 829
Page #842
--------------------------------------------------------------------------
________________ vathAsthalake stanamAgoMko uThAkara kAyotsarga karanA stanonnati nAmakA doSa hai| vAyaso vAyasasyeva tiryagIkSA khalInitam / khalInAzvivadantaghRSTayordhvAdhazvalacchiraH // 116 // 11-kAyotsarga karate samaya tirachI nigAhase kauekI taraha idhara udhara dekhanA vAyasa nAmakA doSa hai| 12-jisa prakAra ghoDA lagAma lagajAnepara dAMtoko ghisatA-kaTa kaTa zabda karatA huA zirako Upara naciko hilAyA karatA hai, usI prakAra dAMtoMko ghisate hue zirako Upara nIce karanA khalInita nAmakA doSa hai| grIvAM prasAryAvasthAna yugAtagavavadyugaH / muSTiM kapitthavadvaddhvA kapitthaH zIrSakampanam // 117 // ziraHprakampitaM saMjJA mukhnaasaavikaartH| mUkavanmUkitAkhyaH syAdaGgulIgaNanAGgulI // 118 / / 13-jisake kaMdhepara jUA rakkhA huA hai aisA baila jisa prakAra apanI gardanako lambI kara diyA karatA hai usI prakAra zrIvAko lambA karake kAyotsarga karanevAlA yadi khaDA ho to yuga nAmakA doSa hai| 14-kAyotsargake liye khaDe honepara kaithakI taraha dono hAthoMkI muhI bAMdha lenA kapittha nAmakA doSa hai| 15-kAyotsargake samaya zira hilAnA zIrSakampana nAmA doSa hai| 16-mukhanAsikA Adike vikAra prakaTa karake gUMge kI taraha izAga karanA mukti nAmakA doSa hai| 17-aMguliyoMke dvArA ginanA aMgulI nAmakA doSa hai| bhrUkSepo bhUvikAraH syAd ghUrNanaM madirArtavat / adhyAya
Page #843
--------------------------------------------------------------------------
________________ baramAra RASANATAKAR NA 3) 2009 2Mian Mian Chou Duan Gang Tie Zhu Tie Fan Lu Lu Beng Beng Beng Tiao Lu Beng Beng Beng Beng Beng Beng Wang Jing unmatta UvaM nayanaM zirodhebahudhApyadhaH // 119 / / 18-kAyotsarga karate samaya bhrukuTiyoMkA vikAra yukta hojAnA bhrakSepa nAmakA doSa hai| 19-madirA pIkara usake nazese pAgala huA manuSya jisa prakAra ghUmA karatA hai usI prakAra kAyotsarga karate samaya ghUmanese unmatta nAmakA doSa kahA jAtA hai| 20-aneka tarahase grIvA-gardana ko Upara kI tarapha uThAnA grIvo nayana nAmakA doSa hai| 21-apanI grIvAko aneka tarahase nIce kI tarapha jhukAnA grIvAdhonayana nAmakA doSa hai| niSThIvanaM vapuHsparzo nyUnatvaM digavekSaNam / mAyAprAyAsthitizcitrA vayopekSAvivarjanam // 120 // 22-thUkanA aura zleSmA AdikA nikAlanA niSThAvana nAmakA doSa hai| 23-zarIrakA idhara udhara sparza karanA vapuHsparza nAmakA doSa hai| 24-kAyotsargako jitane pramANameM karanA cAhiye utanAna karake kucha kama karanA nyUnatA nAmakA doSa hai| 25-idhara udhara dizAoMkI tarapha dekhate hue kAyotsarga karanA digavekSaNa nAmakA doSa hai| 26- vaJcanAyukta-prAyaHmAyAcArase pUrNa vicitra rUpase kAyotsarga ke liye aisI tarahase khaDe honA ki jisako dekhakara logoM ko Azcarya ho mAyAprAyAsthitinAmakA doSa hai| 27-- AyukA khyAla karake arthAt vRddhAvasthAkA vicAra karake kAyotsargakA choDa denA vopakSAvivarjana nAmakA doSa hai| vyAkSepAsaktacittatvaM kaalaapekssaavytikrmH| lobhAkulatvaM mUDhatvaM pApakarmaikasargataH // 121 // KARNATAKARANAS NAMAMMERASHANTINENERAKAR badhyAya
Page #844
--------------------------------------------------------------------------
________________ / dharmaH babarAya 832 28--kolAhalAdike kAraNa marnameM vikSepakA paidA honA-cittameM caMcalatA yA calAyamAnatA AjAnA vyAkSepAsaktacittatA nAmakA doSa hai| . . 29-samayakA vicAra karake kAyotsarga ke vividha aMgoMko choDa denA kAlApekSAvyatikrama nAmakA doSa hai| 30-gRddhi yA lobhake vazIbhUta hokara cittameM vikSepa paidA honA lobhAkulatA nAmakA dopa hai| 31- kartavya yA artavya ke viSayameM viveka na rakhanA mUDhatA nAmakA doSa hai| 32-kAyotsarga karate samaya hiMsAdika pApakarmoM meM utsAhakA utkRSTa ho jAnA pAekabhaikasargatA nAmakA doSa hai| isa prakAra kAyotsargake 32 doSoM kA svarUpa batAkara aMtameM upasaMhAra karate hue zuddha-ina doSoMse rahita kAyotsarga karane kA phala batAte haiM: yojyeti yatnAd dvAtriMzaddoSamuktA tnuutsRtiH| sA hi muktyaGgasaddhyAnazuddhayai zuddhaiva saMmatA // 122 // mumukSu sAdhuoMko apramatta hokara uparyukta battIsa doSa-atIcAra choDakarake hI kAyotsarga karanA caahiye| kyoMki yadyapi niHzreyasa pada ke prApta honekA pradhAna kAraNa samIcIna dhyAna-dharmya dhyAna aura zukla dhyAna hai| kiMtu donoM hI dhyAna meM zuddhi-nirmalatA zuddha-niratIcAra kAyotsargake karanesehI prApta hosakatI hai| aisA hI AcAryoM kA AbhaprAya hai / jaisA ki kahA bhI hai : sadoSA na phalaM datta nidoSAyAstanUtsRteH / kiM kUTaM kurute kArya svarNa satyasya jAtucit // ___ arthAta-nirdoSa kAyotsargakA phala sadoSa kAyotsargase nahIM mila sakatA / kyA sacce suvarNakA kAma kutrima suvarNa de sakatA hai? kabhI nahIM de sakatA / isa prakAra kAyotsargakA phala samIcIna dhyAnakI nirmalatA yA badhyApa 832
Page #845
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramparAse mokSakI prApti hai, mo yaha phala nirdoSa kAyotsargase hI mila sakatA hai sadoSa nahIM / dhyAnake utthitAsthitAdika cAra bheda haiN| unameM dokA phala iSTa aura dokA aniSTa hai / isI bAtako batAte : sA ca dvayISTA sddhyaanaadutthitsyotthitotthitaa| upaviSTotthitA copaviSTasyAnyAnyathA dvayI // 123 // 833 kAyotsarga do prakArakA hai, eka iSTa dUsarA aniSTa / iSTa kAyotsargameM dharmya aura zukla dhyAna kiyA jAtA hai| huna samIcIna dhyAnAka AzrayasehI usako iSTa athavA iSTa phalakA denegalA mAnA gayA / iSTa kAyotsarga do prakA. kA hai. eka utthitotthita dUparA upaviSTosthita / khaDe hokara kAyotsarga karane vAle-khaDe Asanase kAyotsarga kara te samaya dharmya yA zukladhyAna karane vAleke utthitotthita nAmakA kAyotsarga kahA jAtA hai| kyoMki vaha mumukSa aMtaraMga aura bahiraMga donoM hI tarahase khaDA huA hI samajhA jAtA hai / jo baiThakara kAyotsarga karane vAle haiM unake vaha kAyotsarga upaviSTosthita nAmakA kahA jAtA hai| kyoMki vaha dravyase baiThA huA hai| parantu aMtaraMgase-vastataH khaDA haA hai| ina donoMhI sarmAcIna kAyotsagAse sadhyAnakI vizuddhi aura niHzreyasa padakI siddhi huA karatI. ataeva inako hI abhISTa phalakA dene vAlA samajhakara AcAryoMne iSTa mAnA hai| inake viruddha do prakArakA kAyotsarga aniSTa mAnA hai kyoMki unakA phala aniSTa-saMsArakI vRddhi karane vAlA hai| isa aniSTa kAyotsargake do meda isa prakAra haiN| eka to upaviSTopaviSTa dumaga utthitopaviSTa / jo baiThakara Arta athavA raudra dhyAna karatA hai usake kAyotsargako upaviSTopaviSTa kahate haiN| kyoMki vaha dravya aura bhAva donoM kI taraphase baiThA huA hai / jo khaDe hokara Ata yA raudra dhyAna karatA hai usake kAyotsargako utthitopaviSTa kahate haiN| kyoMki vaha dravyase khaDA huA hai parantu bhAvoMse baiThA huA hai - ina iSTa-aniSTa cAra prakArake kAyotsargAkA svarUpa AgamameM bhI isI prakAra kahA hai / yathAH banyAya
Page #846
--------------------------------------------------------------------------
________________ banarAya tyAgo dehamamatvasya tanutsRsirudAhRtA / upaviSTopaviSTAdivibhedena caturvidhA / / ArtaraudradvayaM yasyAmupaviSTena cintyate / upaviSTopaviSTAkhyA kathyate mA tnuutmRtiH|| dharmyazukladvayaM yasyAmupaviSTena cintyate / upaSiSTotthitAM santastAM vadanti tanUtsRtim / / ArtarodradvayaM yasyAmutthitena vidhIyate / tAmutthitopaviSTAkhyAM nigadanti mahAdhiyaH / / dharmyazakladvayaM yasyAmutthitena vidhIyate / utyitotthitanAmAnaM tAM bhASante vipazcitaH / / arthAt-zarIrase mamatvake chADadenako kArotsarga kahate haiN| isake upaviSTApaviSTa Adi cAra bheda / baiThakara Ata gaidrakA cintavana karanA upaviSTApaviSTa kAyotsarga samajhanA / baiThakara dharmya zuklakA cintavana karanA upaviSTotthita kAyotsarga hai| khaDe hokara Ata raudrakA cintavana karanA utthitopaviSTa kAyotsarga hai / aura khaDe hokara dharmya zuklakA cintavana karanA utthitotthita nAmakA kAyotsarga batAyA hai| zarIrase mamatvakA tyAga vinA kiye anazana Adi vratoMke karanepara bhI koI bhI mumukSu apanI AtmAkI iSTa siddhi prApta nahIM kara sakatA / isI bAtako spaSTa karate haiM: jIvadehamamatvasya jIvatyAzApyanAzuSaH / jIvadAzasya sadhyAnavaidhuryAttatpadaM kutaH // 12 // jisa prANoke aMtaraGgameM zarIrake prati mamatvamAva jAgRta hai vaha kaisA bhI anazanAdi vrata karai parantu usake bhogopabhogake viSayoMko prApta karanekI icchA bhI avazya jIvita rahA karatI hai. aura jisake isa loka sambandhI adhyAya
Page #847
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra viSayoM kI AzA lagI huI hai vaha dharmadhyAna zukladhyAna athavA samAdhiko kisa taraha siddha kara sakatA hai / re samIcIna dhyAnake siddha hue vinA Atmapada-mokSakA lAbha kisa taraha ho sakatA hai| bhAvArtha-samIcIna dhyAnake sivAya koI bhI aisA AcaraNa nahIM hai ki jisase karmoM kI nizeSa nijarA hokara zuddhAtmapada prApta ho ske| aura isa dhyAnakI siddhi ke liye AzAkA tyAga aura AzAkA parityAga karane ke liye zarIrase mamatva choDanA atyaMta Avazyaka hai| ataeva iSTa pedako prApta karane ke liye anazanAdika vratAcaraNa karanevAloMko zarIrase mamatvakA tyAga karanA hI cAhiye / kAyotsargakA kAla jaghanya antamahata aura utkRSTa eka varSakA batAyA hai| so atIcAroM-maladoSAko dUra karane ke liye aura paDAvazyaka kriyAoMko siddha karane ke liye-una kriyAoMke pAlana karanemeM dRDhatA-niSThA prApta karane ke liye utane kAlataka kAyotsarga karanA hI caahiye| parantu yadi utane kAlapramANase adhika samayataka bhI apanI zakti ke anusAra kiyA jAya to vaha doSakA kAraNa nahIM hai / pratyuta usase lAma hI hai| isI bAtako kahate haiM: hRtvApi doSaM kRtvApi kRtyaM tiSTheta tanUtsRtau / karmanirjaraNAdyartha tapovRddhyai ca zaktitaH // 125 // jitanI dera taka kAyotsarga karake doSocchedana kiyA jA sakatA hai utanI derataka kAyotsarga karaneke uparAMta, athavA SaDAvazyaka kriyAoMke karanemeM jitanA kAyotsarga karanA cAhiye utane kAlataka kAyotsarga karake saMcita kA~kI nirjarA aura navIna kamoMkA saMvaraNa karane ke liye athavA tapako baDhAne ke liye zaktike anusAra aura bhI khaDe rahanA caahiye| bhAvArtha-niyata samaya taka to kAyotsarga karanA hI cAhiye / kyoMki usase doSoMkA parihAra aura saMvara nirjarAke kAraNabhUta karmakI siddhi hotI hai / parantu niyata kAlake anaMtara zaktiko baDhAne ke liye adhika bhI khaDA rahe-kAyotsarga kare to isa meM koI doSa nahIM hai| barika aisA karanese tapasyA aura usakI zakti baDhatI hai, yaha lAma hI hai| adhyAya
Page #848
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 836 mana vacana kAyase zuddha-pavitra kriyA karma karane kA adhikArI sA honA cAhiye so batAte haiM: yatra svAntamupAsya rUparasikaM pUtaM ca yogyAsanA,dyapratyuktagurukramaM vapuranujyeSThodghapAThaM vcH| tat katuM kRtikarma sajjatu jinoNastyotsukastAttvikaH karmajJAnasamuccayavyavasitaH sarvasaho nispRhaH // 126 // jisa kRtikarmake karate samaya bhavya jIvoMkA mana siddha parameSThI prabhRti ArAdhya devoM ke svarUpakI upAsanA karanemeM sAtizaya anurAgako prApta ho jAtA hai, aura atyaMta vizuddha pariNApoMko dhAraNa karake pavitra bana jAtA hai| iso prakAra jisa kRtikameke samaya mumukSuoMkA zarIra atyaMta pavitra tathA yogya AsanAdike karanese guru kramakA ullaMghana na karane meM sAvadhAna rahA karatA hai / arthAt dIkSAkI apekSA jo baDe haiM unake samakSa kriyA karanekI paripATIko yahAM gurukrama samajhanA cAhiye / ucita AsanAdikA prayoga karaneke kAraNa zarIrake dvArA jahApara gurukamakA bhaMga nahIM kiyA gayA hai / evaM jima karmake karanemeM vacana, baDoMke batAye kramake anusAra prazasta uccAraNa se yukta aura varNa pada Adise zuddha rahA karate haiN| phalata: jisa kRtikarmaka karane meM usake karanevAloM ke mana zarIra aura vacana tInoM hI zuddha-pavitra bana jAte haiM, usa karmako karanavAlA kaisA honA cAhiye ? isI bAtakA uttara pAMca . vizeSaNoM ke dvArA yahA~para dete haiM: 1 arihaMta bhagavAnakI upAsanA dvArA kRti karma karane meM jisakI utkaNThA baDharahI hai| 2 jo pAramArthika ho / vaMcanA AdikA bhAva na rakhakara sacamucameM kriyA karma karake saMvara aura nirjarAko prApta kara AtmakalyANakA abhilASA ho| 3-AgamameM batAI huI kriyAoM ke karane aura nija svarUpa ke jJAnakA saMgraha karanemeM jo utsAha ke sAtha pravRtti karatA ho. adhyAya
Page #849
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 837 badhyAya ... 1824 4- parISada aura upasagoMke sahana karane-jItane meM samartha ho / 5 - aihika viSaya bhogopabhogakI abhilASA tathA zarIrAdikakI mamatA se rahita ho / mAnArtha - ina pAMca guNoMse yukta jIva hI triyogazuddha karma karanekA adhikArI ho sakatA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: savyAdheriva kalpatve vidRSTeriva locane / jAyate yastha saMtoSo jinavaktravilokane || parISahasahaH zAnto jinasUtravizAradaH / samyagdRSTinAviSTo gurubhaktaH priyaMvadaH // AvazyakamidaM dhIraH sarvakarmaniSUdanam / samyak kartumasau yogyo nAparasyAsti yogyatA || jisa prakAra bImAra AdamIko nIrogatA prApta hojAnepara, aura aMdhe manuSyako netroMkA lAbha hojAnepara harSa - saMtoSa prApta huA karatA hai; usI prakAra jina bhagavAna ke mukha kamalako dekhate hI jisako prasannatA ho AtI hai / jo parISoMke jItane meM samartha hai, aura jisake krodhAdika kaSAyoMkA udreka nahIM pAyA jAtA, jo jina bhagavAna ke upadiSTa tattvoMkA svarUpa samajhane meM kuzala hai, jo samyagdarzana se yukta, Aveza rahita, gurujanoMkA makta, aura priyavacana bolanevAlA hai, nahI dhIra vIra sampUrNa karmoMko naSTa karanevAle isa Avazyaka karmake karanekA adhikArI ho sakatA hai / aura kisI meM isakI yogyatA nahIM raha sakatI / pahale " kramavat " ye vizeSaNa jo diyA hai usakA tAtparya maMdajJAniyoM ko bhI bhale prakAra ho jAya isaliye usakA abhiprAya spaSTa karate haiM: _prepsuH siddhipathaM samAdhimupavizyAvedya pUjyaM kriyA, - mAnamyAdilayabhramatrayazironAmaM paThitvA sthitaH / ke dharma -- 837
Page #850
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra sAmyaM tyaktatanurjinAn samadRzaH smRtvAvanamya stavaM, yuktvA sAmyavaduktabhaktirupavizyAlocayet sarvataH / / 127 // nija AtmasvarUpakI prAptikI upAyabhUta samAdhi-ratnatrayakI ekAgratAko jo prApta karanA cAhate haiM una saMyamiyoM athavA eka deza saMyamiyoM ko baiThakara namaskAra karake kartavya karmakA pUjya guruoMse Avedana karanA cAhiye / arthAt praNAma pUrvaka aura atyaMta vinayake sAtha "caityabhakti kAyotsarga karomi" ityAdi pATha bolakara kriyA karmakI vijJApanA karanI cAhiye / phira khar3e hokara Adi aura aMtameM tIna 2 Avarta aura eka eka zironatike sAtha sAmAyika daNDakakA pATha bolakara kAyotsargake liye khaDe honA cAhiye / arthAt zarIrase mamatA choDakara kAyotsarga karanA cAhiye / isake bAda samadRSTI-jIvana maraNa hAni lAma yaza apayaza aura zatrumitrameM samabhAva rakhanevAle-rAgadveSa na karanevAle jina-pUrNa rUpase athavA ekadeza rUpase karma zatruoMko jItane vAle AMdAdi pAMco hI parameSThIkA cintavana karake aura namaskAra karake sAmAyikakI hI taraha arthAt Adi aura aMtameM tIna 2 Avarta aura eka 2 zironatike sAtha "thosAmi" ityAdi stava daNDaka bolakara bandanA kalpakA pATha karake sabhI aMzokI AlocanA karanI caahiye| maleprakAra paDAvazyakoMkA pAlana karanevAle ke cinhoMko batAte haiM: zRNvan hRSvati tatkathAM dhanaravaM kekIva mUkaiDatA, tadheM'Ggati tatra yasyati rase vAdIva nAskandati / krodhAdIna jinavanna vaidhapativad vyatyeti kAlakrama, nilaM jAtu kulInavanma kurute kA ghaDAvazyakam // 128 // jisa prakAra mayUra meghake zabdAko sunakara prasana huA karatA hai usI prakAra paDAvazyakoMkA acchI taraha badhyAya
Page #851
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAlana karanevAlA sAdhu usakI kathA-SaDAvazyaka kI prazaMsA yA nirUpaNa sunakara harSako prApta huA karatA hai| unakI nindAke viSaya meM gUMgA aura bahirA bana jAyA karatA hai / na to svayaM hI AvazyakoMkI nindA karatA hai aura na dUsaroMkI kI huI nindAko sunatA hI hai| AvazyakoM kA pAlana karanemeM isa prakAra sadA apramatta pravRtti kiyA karatA hai jaise ki koI dhAtuvAdI-sAyana siddha karane vAlA pArada Adi rasake siddha karanemeM niraMtara sAvadhAna rahA karatA hai| jisa prakAra thINa kaSAya RSi kaSAyakA samparka nahIM hone detA usI prakAra paDAvazyaka pAlana karane vAlA bhI krodhAdikakA praveza nahIM hone detA / tathA vaidyarAjakI taraha kAla aura kramakA kamI pavikrama nahIM hone detaa| jisa prakAra vaidyake liye kahA gayA hai ki: prAvRda sukanabhoteSu zaradUrjasahau smRtau / tapasyo madhumAsazca vasantaH zodhana prati // svasthavRttyamabhipretya vyAdhau vyAdhivazena tu / kRttvA zItoSNavRSTInAM pratIkAraM yathAyatham / / prayojayet kriyAM prAptAM kriyAkAlaM na hApayet / arthAt-prAvaTa-varSA Adi jisa Rtu meM jisa 2 prakArako cikitsA karanA ucita hai usa samayameM usI prakAra ilAja karanA cAhiye / vaidyoM ko cikitsAkA kAla chADanA yA bhUlanA ucita nahIM hai / usI prakAra kramake liye bhI kahA gayA hai ki: prAkpAcanaM snehavidhistatazca svedastataH syAmanaM virekH| . nirUhaNaM snehanavastikarma nasya kramazceti miSagvarANAm / / iti / arthAta sabase pahale pAcana usake bAda kramase snehavidhi sveda vamana vireka nirUhaNavastikarma snehanavastikarma aura nasyakA prayoga karanA cAhiye / isI taraha jo SaDAvazyakoMkA pAlana karanevAlA vaha bhI unake kAla aura kramako cUkatA nahIM hai| jo Avazyaka jipa samaya aura jisa kramase karanA cAhiye usako usI samaya aura usI kramase kiyA karatA hai / tathA jisa taraha koI mahAn vaMzameM utpanna honevAlA kulIna puruSa kamI
Page #852
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 84. bhI aisA koI kAma nahIM kiyA karatA jo ki usake kunake viruddha ho; usI taraha SaDAvazyaka pAlana karanevAlA sAdhu bhI kamo aimA koI nindya AvaraNa nahIM kiyA karatA jo ki loka viruddha kulaviruddha aura samayaviruddha arthAt zAstra yA Agama athavA guruparamparAke virudra ho| yahA~para jAtu-kadAcita zabda antyadIpaka hai, ataeva yadyapi umakA prayoga antima vAkyake sAtha hI kiyA gayA hai to bhI usakA sambandha yathAsambhava sabhI vAkyoM ke sAtha karalenA caahiye|, isI viSayameM aura jagaha bhI emA kahAgayA hai ki tatkathAzravaNAnando nindAzravaNavajanam / alubdhatvamanAlasyaM nindyakamavyapohanam // kAlakramA'vyudAmitvamupazAntatvamAjavam vijJeyAnIti cihAni ssddaavshykkaarinnH|| arthAta-SaDAvazyakoMkI prazaMsA sunakara AnaMdita honA, aura usakI cindAko na sunanA, tathA alubdha tA, anAlasya, aura nindya AcaraNoMkA parityAga, kAla tathA Rmako choDanA nahIM, aura upazAntatA, tathA Ajaba mAvoMko dhAraNa karanA, ye paDAvazyaka pAlana karanevAle ke cinha samajhane caahiye| pUrvokta SaDAvazyakoMkA pUrNatayA acchI taraha pAlana karanevAle puruSako niHzreyasa padakI aura apUrNatayA pAlana karanevAlako svargAdika abhyudayoMkI prApti huA karatI hai / aisA kahakara SaDAvazyakake pAlana karanekA phala batAte haiM: samAhitamanA maunI vidhAyAvazyakAni naa| . saMpUrNAni zivaM yAti sAvazeSANi vai divam // 129 // prakRta viSayake sivAya anya kisI bhI viSaya vArtAlApa na karanevAlA dravya puruSa ekAgra citta hokara ISI 84. sAmAyikAdi nahI AvazyakoMkA pUrNarUpase yadi maleprakAra pAlana karatA hai to vaha niyamase mokSapadako prApta ki yA karatA hai| aura jo kucha kamatI pAlana karatA hai vaha niyama se svargati kalpavAsiyoM meM maharddhika padako prApta
Page #853
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiyA karatA hai| yaha phala azakti kI apekSAse hI batAyA hai| kyoMki vRddha puruSoMkA vacana hai ki jaM sakA taM kIrai jaMca Na makkei taM ca sarahaNaM / sarahamANo jIvo pAvaha ajarAmaraM ThANaM / jisa viSaya ke pAlana karane kI sAmartha hai usa viSaya kA pAlana karanA hI caahiye| parantu jisake pAlana karane kI zakti nahIM hai usakA zraddhAna rakhanA cAhiye / kyoMka zraddhAnI jIva hI ajara amara padako prApta kiyA karate haiN| yahAMpara vai zabdake dvArA jo niyama batAyA hai usase isa kathanakA tAtparya samajhanA cAhiye ki: savaiyavazyakairyuktaH siddho bhavati nizcitam / sAvazeSaistu saMyukto niyamAsvargago bhavet // arthAta-sampUrNa AvazyakoMkA pAlana karane vAlA niyamase siddha padako aura aparipUrNakA pAlana karane vAlA niyamase svargatiko prApta kiyA karatA hai| ukta paDAvazyaka kriyAoM kI taraha sAdhuoMko dUsarI sAmAnya kriyAoMkA bhI nitya pAlana karanA cAhiye aisA upadeza dete haiM: AvazyakAni SaT paJca prmesstthinmskriyaaH| nisahI cA'sahI sAdhoH kriyAH kRtyAstrayodaza // 13. // chaha Avazyaka kriyAeM, aura abadAdika paMca parameSThiyoMko namaskAra karanekI pAMca kriyAeM, tathA eka nisahI aura eka asahI, isa taraha kula teraha kriyAeM haiM ki jinakA sAdhuoMko pratidina avazya pAlana karanA hI. caahiye| aIdAdi parameSThiyoMko bhAvoMse paMcanamaskAra karanevAlA kyA phala prApta karatA hai so batAte haiM:
Page #854
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra yorhatsiddhAcAryAdhyApakasAdhUna namaskarotyarthAt / prayatamatiH khalu sokhiladuHkhavimokSaM prayAtyacirAta // 131 // jo jIva ahaMta parameSThI-sakala paramAtmA aura siddhaparameSThI-vikalaparamAtmAko tathA AcArya upAdhyAya aura DhAIdvIpavartI sampUrNa sAdhuoMko bhAvoMse namaskAra karatA hai, aura usake liye hI prayatna karanekA citma vicAra kiyA karatA hai vaha jIva saMsArake caturgati sambandhI sampUrNa duHkhoMse thoDe hI kAlameM niyamase chUTa jAyA karatA hai| bhAvArtha-paMcaparameSTiyoMkI mAvase vaMdanA karanevAlA aura usake liye prayatnazIla rahanevAlA manuSya alpakAlameM hI zAsvatika nirduHkha pada-parama niHzreyasako prApta kara sakatA hai| - nisahI aura asahI ina donoM kriyAoM kA prayoga kara kyoM aura kisataraha karanA cAhiye so batAte haiM vasatyAdau vizeta tatsthaM bhUtAdi nishiigiraa| ApRcchaya tasmAnnirgacchettaM cApracchayA'sahIgirA // 132 // sAdhuoMko jaba maTha caityAlaya yA vasatikA AdimeM praveza karanA ho taba una maThAdikoM meM rahane vAle bhUta yakSa nAga AdikoMse "nisahI" isa zabdako bolakara pUchakara praveza karanA cAhiye / isItaraha jaba vahAMse nikalanA ho taba " asahI" isa zabda ke dvArA unase pUchakara nikalanA cAhiye / jaisAki kahA bhI hai ki: vasatyAdisthabhUtAdimApRcchaya nishiigiraa| vasatyAdI vizettasmAnirgacchet so'sahI giraa|| arthAta--vasatikA AdimeM rahane vAle bhUtAdikoMse "nisahI" isa zabdake dvArA pUchakara sAdhuoMko vasatikA AdimeM praveza karanA cAhiye / aura asahI isa zabdake dvArA pUchakara yahA~se bAhara nikalanA caahiye| nisahI aura asahI zabdakA nizcayanayakI apekSA artha batAte haiM: badhyAya
Page #855
--------------------------------------------------------------------------
________________ babacara 843 AtmanyAtmAsito yena tyaktA vA''zAsya bhaavt:| nisahya sahyau stonyasya taduccAraNamAtrakam // 133 // jisa sAdhune apanI AtmAko apanI AtmAmeM hI sthApita kara rakkhA hai arthAta roka rakkhA hai usake nizcaya nayase nisahI samajhanA cAhiye / aura jisane isa loka paraloka Adi sampUrNa viSayoMkI AzA kA parityAga kara diyA hai usake nizcaya nayase asahI samajhanA cAhiye / kiMtu isake pratikUla jo bahirAtmA hai athavA AzAvAn haiM unake ye nisahI aura asahI kevala zabdoccAraNa mAtra hI samajhanA caahiye| bhAvArtha-nisahI aura asahI nizcaya nayase jo antarAtmA tathA parigraharahita nigraMtha sAdhu haiM unhIke samajhanA cAhiye / aura jo vaise nahIM haiM unake kevala nisahI asahI zabdakA uccAraNamAtra hI kahA jA sakatA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: svAtmanyAtmAsito yena niSiddho vA kssaaytH|| nisahI bhAvatastasya zabdonyasya hi kevalaH // arthAta-jisane apanI AtmAko apanI AtmAmeM hI sthApita-upayukta kara rakhA hai, athavA kaSAya pariNApoMse roka rakkhA hai usIke nizcayase nisahI samajhanA cAhiye / jo aisA nahIM hai usake nisahI zabda uccAraNa mAtra hI rahA karatA hai| isI taraha: AzAM yasyaktavAn sAghurasahI tasya bhaavtH| tyaktAzA yena no tasya zabdoccAro hi kevalaH // arthAta-jisa sAdhune AzAko choDa diyA hai bhAvataH asahI usIke kahI jA sakatI hai| aura jisane / AzAko choDA nahIM hai usake kevala usakA uccAraNa hI kahanA cAhiye / aura bhI kahA hai ki: badhyAya 843
Page #856
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra niSiddhacitto yastasya bhAvatosti niSiddhikA / aniSiddhasya tu prAyaH zabdatosti niSiddhikA / / AzayA vipramuktasya bhAvatostyAsikA mtaa| AzayA tvaviyuktasya zabda evAsti kevalam / / arthAta-jisane apane cittako viSayoMse uparata banA rakkhA hai bhAvataH niSiddhikA-nisahI usI ke rahA karatI hai| aura jisakA citta saMyata nahIM hai usake niSidhikA zabda mAtra hI rahatI hai| isI taraha jo AzAse rahita hai usake bhAvase aura jo usase yukta hai usake zabda mAtrahI AsikA-asahI rahA karatI hai| aba aMtameM prakRta viSayakA upasaMhAra karate hue nityanaimittika kriyAkarmakA pAlana karane ke liye sAdhuoM ko prerita karate haiM: ityAvazyakaniryuktAvupayukto yathAzrutam / prayuJjIta niyogena nityanaimittikakriyAH // 14 // pUrva meM AvazyakoMke pAlana karane kI jo gati nIti batAI gaI hai tadanusAra AvazyakoMke sampUrNa upAyoM meM dattacitta hokara kRtikarmakI vidhi batAnevAle zAstroMke anusAra tathA guruparamparAse jo upadeza calA ArahA hai usake anusAra sAdhuoMko nitya naimittika kriyAoM kA pAlana avazya hI karanA cAhiye / / mokSa kalyANameM apanI buddhiko lagAkara jisane zrI jinendra bhagavAnke upadiSTa AgamarUpI kSIra samudrakA maMthana karake sumanA -vidvAnoM [ pakSameM devatAoM ] kI tRpti ke liye isa dharmarUpI amRtako udadhRta kiyA hai vaha mahA paMDita zrI AzAdhara jayavaMtA raho tathA vaha prasiddha mavyAtmA haradeva mI sadA AnaMdako prApta ho ki jisake upayogake liye isa TIkArUpI zuktikI sukhapUrvaka racanA huI hai / isa prakAra Avazyakaniyukta nAmakA AThavAM adhyAya samApta huaa| anyAya
Page #857
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha nvmo'dhyaayH| vanamAra Higiko parika ho sakatI hai | hone meM pradhAna sAdhaoMko nityakarmakI vidhikA pAlana karane meM udyamI banAne ke liye cavAlIsa padyoMmeM varNana karate haiM: zuddhasvAtmopalambhAprasAdhanAya samAdhaye / parikarma muniH kuryAta svAdhyAyAdikamanvaham // 1 // nija AtmasvarUpameM saba taraphase cittakA haTakara lagajAnA isako yoga athavA samAdhi kahate haiN| isa yogakI siddhi ke pahale usakI yogyatA utpanna karanekeliye jo kriyAeM pAlI jAtI haiM unako parikarma kahate haiN| isake bhedoMko Age calakara likheMge / sAdhuoMko parikarma ke svAdhyAdika bhedoMkA pratidina pAlana karanA caahiye| kyoMki inakA pAlana karanese hI samAdhikI siddhi ho sakatI hai| aura usa samASike dArA hI nija zuddha AtmasvarUpa kI prApti ho sakatI hai| kyoMki nirmala citrasvarUpa kA lAbha hone meM pradhAna kAraNa cittakI ekAgratArUpa dhyAna hI hai / jaisA ki kahA bhI hai ki: yadAtrikaM phalaM kiMcit phalamAmutrikaM ca yat / etasya dvitayasyApi dhyAnamevAprakAraNam / / arthAta jIvoMko saMsArameM jo AbhyadAyika phala prApta huA karate haiM. athavA pAralaukika nirvikalpa Atma saiMmuttha mukhAdikA lAma huA karatA hai, una donoM hI lAbhoMkA pradhAna kAraNa dhyAna hI mAnA hai| pArika prathama bheda svAdhyAyake prArambha karane aura samApta karanekI vidhi batAte haiM: svAdhyAyaM laghubhaktyA zrutasUryoraharnize / pUrve'parepi cArAdhya zrutasyaiva kSamApayet // 2 // adhyAya 845
Page #858
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAyakA prArambha dina aura rAtrike pUrvAhna tathA aparAhna ke samaya laghu zrutabhakti aura laghu AcArya bhaktikA pATha karake karanA cAhiye / isa taraha vidhipUrvaka usako niyata samayataka karake aMtameM laghu zrutamaktikA pATha karake usakI samApti karanI cAhiye / bhAvArtha- svAdhyAyake samaya 4 mAje haiN| jinameM do dina ke aura do gatrike haiM. unake nAma isa prakAra haiM gausargika AparAhnaka prAdoSika vaigatrika / ina cAroM hI samayoM meM sAdhuoMko Alasya choDakara svAdhyAya karanA ucita hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: ekaH prAdoSiko gatrau dvau ca gosrgikstthaa| svAdhyAyAH sAdhubhiH sarve kartavyAH santyatandritaiH // - svAdhyAyakA prArambha karate samaya " arhadvaktraprasUtam" ityAdi laghu zrutabhaktikA pATha-aJcalikAmAtra / bolakara aura vyavahArake anusAra AcAryAdikoMkI bhI mati karake niyata samaya meM svAdhyAya avazya karanA caahiye| AgamameM svAdhyAyake viSayameM bAraha kAyotsarga batAye haiM jisakA ki pahale varNana karacuke haiN| vandanA Adike viSayameM chaha Adi kAyotsarga huA karate haiM jinakA ki ullekha Age calakara tattatprakaraNa meM kiyA jAyagA / ___ uparyukta svAdhyAyoMke prArambha aura samAptike kAlakI iyattA-pramANa batAte haiM: grAhyaH prage dvighaTikAdUvaM sa prAktatazca madhyAhne / kSamyo'parAhnapUrvApararAtreSvapi digeSaiva // 3 // prAtaHkAlakA svAdhyAya sUryodayase do ghaDI dina caDhajAnepara zurU karanA cAhiye aura madhyAnhameM do ghaDI kAla bAkI rahe tabhI samApta kara denA caahiye| isI taraha aparAhna svAdhyAyakA prArambha sAdhaoMko madhyAnha do ghaDI kAla bIta jAnepara zurU karanA cAhiye aura sUryAsta ke samayase do ghaDI pahale hI samApta kara denA caahiye| pUrvarAtrika aura apara rAtrika svAdhyAyake viSayameM bhI yahI krama samajhanA cAhiye / arthAt pUrvarAtrika svAdhyAyakA badhyAya
Page #859
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 847 prArambha sAdhuoMko sUryAsta se do ghaDIke anaMtara karanA cAhiye aura madhya rAtrike do ghaDI pahale samApta kara denA cAhiye. tathA apararAtrika svAdhyAyakA prArambha ardharAtri ke do ghaDI pIche karanA cAhiye aura prAtaH kAlase do ghaDI pahale samApta karanA cAhiye / svAdhyAyakA lakSaNa aura usake vidhipUrvaka pAlana karane kA phala batAte hai: sUtraM gaNadharAyuktaM zrutaM tdvaacnaadyH| svAdhyAyaH sa kRtaH kAle muktyai drvyaadishuddhitH||4|| gaNadhara Adike prarUpita zAstroMko sUtra kahate haiN| ina sUtroMke vAcanA pRcchanA anuprekSA AmnAya aura dhamopadeza ko svAdhyAya kahate haiN| yaha svAdhyAya yogya samayameM aura dravyAdikakI zuddhipUrvaka karanese kA~kA kSaya hotA aura muktikI prApti hotI hai| bhAvArtha-gaNadhara, pratyeka buddha, zrutakevalI aura amina dazapUrvakA jJAna rakhanevAle AcAryoM dvArA upadiSTa graMthoMko sUtra kahate haiN| yathAH suttaM gaNaharakahidaM saheba patteyabuddhakahiyaM ca / sadakevaliNA kahidaM abhiNNadasapuvikahidaM ca // taM paDhidumasajjhAe Na ya kappadi viradi isthivaggassa / etto aNNo gatho kappadi paDhihU~ asajjhAe / ArAdhaNaNijjuttI maraNavibhattI asgghthudiivo|| paJcakkhANAvAsaya dhammakahAo ya erisao // arthAta-gaNadhara, pratyekabuddha, zrutakevalI aura dazapUrvake pAThI AcAryoM dvArA kathita graMthoMko sUtra kahate haiN| usakA pATha svAdhyAyake niyatakAlameM hI karanA cAhiye / ayogya kAlameM usakA pATha karanA ucita nahIM hai| asvAdhyAya kAlameM sUtrase bhinna graMthoMkA pATha kiyA jA sakatA hai| badhyAya
Page #860
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra yaha svAdhyAyavAcanA Adike bhedase pAMca prakArakA batAyA hai| khAdhyAya karane vAleko apane zarIrakI tathA parazarIrakI zuddhikA vicAra karanA ucita hai| isI prakAra svAdhyAya karanevAleko bhUmizuddhikA bhI vicAra karake cAro dizAoM meM rudhira mAMsAdika cArasau hAthakI dUrIpara hI choDadenA cAhiye / tathA AgamameM svAdhyAyake liye jo ayogya samaya batAye haiM unameM svAdhyAya karanA ucita nahIM hai / yathAH disidAhaukapaDaNaM vijjuvaukkA'sANaMdadhaNugaM ca / dugaMdhasaMjha dudiNa-caMdagahA-sUrarAhujudaM ca / / kalahAdidhUmaked dharaNIkaMpaMca aMbhagajaM ca / izcevamAibahugA sajjhAe vajjidA dosA / / arthAt-agnidAha ulkApAta vijalI ulkA vajra indradhanuS durgadha saMdhyA durdina candragrahaNa sUryagrahaNa yuddha dhUmraketu bhUkampa meghagarjana ityAdi bahutase priyapradhAnakI mRtyu Adi dUSita samaya svAdhyAyake liye varjita kahe haiN| vinaya pUrvaka zrutakA adhyayana karanemeM kyA mAhAtmya hai so batAte haiM: zrutaM vinayato'dhItaM pramAdAdapi vismRtam / pretyopatiSThate'nUnamAvahatyapi kevalam // 5 // vinaya pUrvaka jisa zrutakA adhyayana kiyA gayA hai vaha yadi kAraNa vaza pramAdake nimittase vismRta bhI ho jAya to bhI vaha kAlAntarameM yA dUsare janmameM jyoMkA tyoM-avikalarUpameM Akara upasthita hojAtA hai. aura pUrNa kevalajJAnataka ko utpanna kara detA hai| bhAvArtha-vinayapUrvaka zAstra paDhanekA yaha phala hai ki yadi vaha kadAcit pramAdake dvArA yAda na mI rahe phira bhI vaha janmAntara takameM sabakA saba smaraNameM AsakatA hai| balki usake nimittase kramase kevala-asahAya jJAnatakakI utpatti ho sakatI hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: badhyAya 848
Page #861
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra viNaeNa sudamadhIdaM jadi vi pamAdeNa hoi vissaridaM / tamuvaTThAdi parabhave kevalaNANaM ca Avahadi / / arthAta-vinayake sAtha paDhA huA zruta yadi pramAdase vismRta bhI ho jAya to bhI vaha paramatrameM upasthitasmRta ho AtA hai aura kevalajJAnatakakA lAma karAtA hai| jisa viziSTa zAnase tatvajJAna Adi mokSake sAdhana prApta huA karate haiM vaha jinazAsanameM hI mila sakatA hai, anyatra nahIM aisA upadeza karate haiM: tttvbodhmnorodhshreyoraagaatmshuddhyH| __ maitrIdyotazca yena syustajjJAnaM jinazAsane // 6 // - sarva vastujAtamanekAntAtmakam " arthAt sampUrNa vastumAtra anantadharmAtmaka haiM, isa siddhAntako jinazAsana kahate haiN| aura isake viruddha sarvathA ekAnta rUpa vastuko mAnanevAle sarvathaikAnta vAdI kahe jAte haiN| mo tatvajJAnAdi pAMca yA chaha viSaya aise haiM jo ki isa jinazAsana meM hI mila sakate haiM, anyatra-sarvathai. kAntavAdiyoMke matameM nhiiN| tabodha-tatva tIna prakArake mAne gaye haiM, heya, 2 upAdeya, 3 aura upekSaNIya / inameM se yathAyogya arthAta heyakA heyarUpa se, upAdeyakA upAdeyarUpase aura upekSaNIyakA upekSaNIyarUpase bodha-pratipatti honA usako tatvabodha kahate haiM / yathAH itIdaM jIvatattvaM yaH zraddhatte vettyupekSate / zeSatattvaiH samaM pabmiH sa hi nirvANabhAg bhavet // arthAta jo mae ajIvAdika chaha tacoMke sAtha 2 isa jIvatatvakA zraddhAna karatA hai, jJAna prApta karatA hai, aura prekSaNIya meM upekSA kiyA karatA hai vahI jIva nirmANakA bhAgI ho sakatA hai. sArAMza yaha ki sAta tatvoMmeM heya adhyAya 849 107
Page #862
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra upAdeya aura upekSaNIya tatvoMkA svarUpa samajhakara unameM usI prakArakA zraddhAnAdi honA tattvabodhakA vAstavika svarUpa hai / tatvabodhase mokSa kA bhAgI jIva bana sakatA hai| parantu isa prakArakA tatvavodha-jinazAsana-sarvajJa vItarAga bhagavAnake matameM hI mila sakatA hai, anya matoMmeM nhiiN| 2-manorodha-cittako viSayoMkI taraphase haTAnA, usako parapadArthoMkI yA viSayoMkI tarapha jAne na denA manorodha kahA jAtA hai / " yadyadaiva manasi sthitaM bhavet tattadaiva sahasA parityajet " arthAt manameM jaba koI padArtha Akara upasthita ho to usako usI samaya choDa denA caahiye| Atma kalyANa yA mokSamArgake viruddha kasA mI vicAra yadi manameM utpana ho to usako eka kSaNa mI Thaharane nahIM denA cAhiye / yahI manake nigraha karanekA upAya hai| isako bhI manorodha kahate haiM / so yaha manorodha bhI sivAya jinazAsanake anyatra nahIM mila sktaa| 3-zreyorAga-yahAMpara zreyas zabdase cAritra aura rAga zabdase usameM lIna honekA kAraNa anurAgarUpa zraddhAna samajhanA cAhiye / arthAt mokSake sAkSAt kAraNa cAritrameM lIna karadenevAlA anurAgarUpa zraddhAna mI anekAnta matameM hI prApta ho sakatA hai, dUsare matoMmeM nhiiN| 4-Atmazuddhi-jisa viSayakA "maiM" isa tarahase anupacarita-vAstavika mAna hotA hai usako AtmA kahate haiM / isa AtmAmeM parapadArthaka saMyogase rAgAdirUpa azuddhi huA karatI hai| usa azuddhikA dUra honA hI A tmazuddhi kahAjAtA hai| yaha bhI jinamatameM hI mila sakatI hai| vAstavika vItarAgatA aura Atmazuddhi anyamatake. anusAra nahIM bana sktii| . 5-maitrIyota-kisI bhI jIvako kabhI bhI kisI bhI taraha se duHkhakI utpatti na ho aisI abhilASAko metrI kahate haiM / isakA mAhAtmya vidvAnoMke hRdayameM utpanna karanA maitrI dyota samajhanA jAhiye / arthAt vastutaH maitrI bhAvanA kI prabhAvanA bhI jinamatameM hI bana sakatI hai, anyatra nhiiN| isa prakAra ye pAMca viSaya haiN| ca zabda samuccaya vAcI hai / arthAt ye pAMco hI samudita athavA inameMkA pratye. ka bhI viSaya jinamatake sivAya anyamatoMmeM nahIM bana sakate / jaisA ki kahA bhI hai ki: adhyAya
Page #863
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra jeNa tacaM vibujjheja jeNa cittaM nnirujjhdi| jeNa attA visujjhajja taM gANaM jiNasAsaNe / / jeNa rAgA virajjeja jeNa seesu rajjadi / jeNa miti pabhAveja ke NANaM jiNasAsaNe // arthAt-jisase tattvakA vibodha prApta hotA hai, jisase cittakA nirodha hotA hai, aura jisase AtmA vi. zuddha huA karatA hai, vaha jJAna jinazAsanameM hI mila sakatA hai| jisase rAgabhAva dUra kiye jA sakate haiM, aura jisase zreyomArgoM anurAgakI utpatti hotI hai, tathA jisase bhaitrI bhAvanAkI prabhAvanA huA karatA hai, vaha jJAna jinazAsanameM hI mila sakatA hai| yahAMpara sUtrakArane jina do sUtroM ke dvArA durlabha arthAt jinamatake sivAya anyatra alamya jJAnakA mAhAtmya batAyA hai unameM se pahale sUtra ke dvArA samparatvasahacArI aura dusare sUtra ke dvArA cAritra sahacArI jJAnakA varNana kiyA hai, aisA samajhanA caahiye| . isa prakAra svAdhyAyake mAhAtmyakA varNana karake aba pazcima rAtrike samaya sAdhuoMko svAdhyAyakA pahale pratiSThApana-prArambha phira niSThApana-samApti, aura usake bAda pratikramaNa tathA usake bAda rAtriyogakA niSThApana ye | kriyAeM krama se avazya karanI cAhiye aisA upadeza dete haiM: klamaM niyamya kSaNayoganidrayA lAtaM nizIthe ghaTikAdvayAdhike / svAdhyAyamatyasya nizAdvinADikAzeSa pratikramya ca yogamutsRjet // 7 // zaktike anusAra manake vicAroMkA zuddha cipameM rokanA yoga kahA jAtA hai| isa yogako nidrAke samAna samajhanA caahiye| kyoMki nidrAkA lakSaNa likhA hai ki " idriyAtmamanomarutAM sUkSmAvasthA svApaH" / arthAt indriya AtmA mana aura prANa inakI sUkSma avasthA vizeSako nidrA kahate haiN| yogameM bhI ina cAroMkI sUkSma avasthA huA karatI hai| ata eva yogiyoMko jo nidrA AtI hai usako yoga nidrA samajhanA caahiye| adhyAya
Page #864
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra isakA kAla atyalpa mAnA gayA hai / kyoMki sAdhuoMkI nidrAkA kAla jyAdese jyAde cAra ghaDIkA hI mAnA hai| ardha rAtrise do ghaDI pahale aura do ghaDI pIchekA jo kAla hai vahI nidrAkA kAla hai, jo ki svAdhyAyake yogya nahIM mAnA hai| isa alpakAlIna nidrAko hI kSaNayoga nidrA samajhanA cAhiye / isa dhaNayoganidrAke dvArA hI sAdhujana anavarata-dinameM aura rAtri meM kiye gaye dhyAnAdhyayanatapazcaraNa Adike dvArA utpanna hue zarIrakhedako dUra kiyA 852 yogiyoM ko isa nidrAke dvArA zarIra glAni dUra karake ardharAtrike anantara do ghaDI kAla bItajAnepara tIsarI ghaDIke prArambhameM svAdhyAyakA pratiSThApana-prArambha karanA cAhiye; aura usakA niSThApana rAtri meM jaba doghaDI kAla bAkI rahe taba karadenA caahiye| isake anantara pratikramaNa arthAt apanese jo aparAdha banagayAho usakA vidhipUrvaka saMzodhana karanA cAhiye / aura usake bAda yogakA niSThApana karanA cAhiye / arthAt rAtrimeM jisa zudopayogako grahaNa kiyA thA usakA utsarga kara denA caahiye| isa viSayameM zrImAn guNabhadra AcArya ne bhI kahA hai ki:-- yamaniyamanitAntaH zAntabAhyAntarAtma, pariNamitasamAdhiH srvsttvaanukmpii| vihitahitamitAzI klezajAlaM samUlaM, dahati nihatanidro nizcitAdhyAtmasAraH // tathA isI bAta ko zrImAn pUjya rAmasenajIne bhI kahA hai ki: svadhyAyAd dhyAnamadhyAste dhyAnAtsvAdhyAyamAmanet / dhyAnasvAdhyAyasaMpattyA paramAtmA prakAzate / / yahI bAta svayaM hamane bhI siddhayaGka mahAkAvyameM kahI hai / yathAH paramasamayasArAbhyAsasAnandasarpasahajamahasi sAyaM sve svayaM svaM vivitvA / adhyAya
Page #865
--------------------------------------------------------------------------
________________ javacAra punarudayada vidyAvaibhavAH prANacAra sphuradaruNavijRmbhA yogino yaM stuvanti // paramAgamakA vyAkhyAna karanA paDhanA paDhAnA sunanA sunAnA usakA pracAra karanA graMtharUpa tayAra karanA karAnA ityAdi AgamakI tarapha upayoga rakhane pAleko jo phala prApta huA karate haiM unako dikhAte hue usake lokottara mAhAtmyakA varNana karate haiM: khedasaMjvarasaMmohavikSepAH kena cetasa : / kSipyeran maca jainI cennopayujyeta gIHsudhA // 8 // jina bhagavAna kI upadiSTa vANIko amRtakI upamA dI jAtI hai| kyoMki donoM hIse jIvoMkA kheda saMtApa Adi dUra huA karatA hai / parantu vastutaH jinavANI amRtase atyadhika hai| yaha vaha lokottara sudhA hai ki jisake sevana karanese mAnasika kheda athavA manameM kisI prakArakA utpanna huA saMtApa, yadvA sahaja hI jIvoMko lagA huA ajJAna, prAyaH cittameM aneka kAraNoMse utpanna honevAlI vyAkulatAeM-nAnA prakArake vikSepa, sevana karate hI dara hojAyA karate haiN| yadi saMsArameM yaha jainI vANI na hotI to vastutaH ina mAnasika doSoMkA nirAkaraNa karane meM koI mI samartha nahIM thA / jaba ki mithyAdRSTi mI yogya subhASita kI prazaMsAmeM yahI bAta kahate haiM; yathA: chAntamapojjhati khedaM taptaM nirvAti bubhyate mUDhama / sthiratAmeti vyAkulamupayuktasubhASitaM cetaH // yadi uttama subhASitakA upayoga kiyA jAya to usase klAnta hRdayakA kheda dUra hotA hai, saMtapta mana zAnta banatA hai, aura ajJAnI hRdayameM jJAnakA saMcAra hotA hai, tathA vyAkulita citta sthiratAko prApta huA karatA hai| jaba ki mithyAdRSTi bhI subhASitakI itanI prazaMsA karate haiM taba zrI sarvajJa vItarAga nirdoSa arihaMta bhaTTArakake mukhAraviMdase pragaTa huI vANIke mAhAtmyakA to kauna varNana kara sakatA hai|
Page #866
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra . isa prakAra svAdhyAyake mAhAtmyakA varNana kiyA / aba kramaprApta pratikramaNake mAhAtmyako batAnekA prA. rambha karate haiM: durnivArapramAdAriprayuktA dosshinii| pratikramaNadivyAstraprayogAdAzu nazyati // 9 // jinakA nivAraNa nahIM kiyA jA sakatA aise pramAda rUpI zatruoMke dvArA prerita aticAroMkI senAkA nAza pratikramaNarUpI divya astroMke prayoga se bahutahI jaldI hojAyA karatA hai| mAvArtha-uttama kAryoMke sampAdana karanemeM utsAhakA na honA yA una viSayoM meM sAvadhAna na rahanA isako pramAda kahate haiN| yaha pramAda sAdhAraNa prayatna ke dvArA dUra nahIM kiyA jAsakatA / isake dvArA AtmAkA vAstavika kalyANa yA svArtha naSTa hotA hai, ataeva isako zatruke samAna samajhanA cAhiye / mumukSuoMko saMyamakA pAlana karane meM aneka prakArake doSoM-atIcAroMkI senA jo AgheratI hai vaha isa pramAdazatrukI preraNAse hii| kiMtu isakA nivAraNa sahaja nahIM hai / ataeva jisa prakAra kisI balavAna zatrukA nivAraNa devopanIta hathiyAra calAkara hI kiyA jAtA hai usI prakAra isa pracaNDa zatrukA nivAraNa bhI pratikramaNarUpI divya Ayudhake vidhipUrvaka prayoga karanese hI ho sakatA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: jIve pramAdz2anitAH pracurAH pradoSA, - yasmAtpratikramaNataH pralayaM prayAnti / . tasmAttadarthamamalaM munibodhanArtha, vakSye vicitrabhavakarmavizodhanArtham / / jIvake pramAdase utpanna hue pracura aura baDe 2 bhI doSa isa pratikramaNake prasAdase kI pralayako prApta ho jAyA karate haiN| ata eva usakA nidoSa artha muniyoMko jAnaneke liye aura vicitra saMsArameM saMcita kamAko dUra karaneke liye meM khuuNgaa| isa kathanase siddha hai ki pramAdajanya mahAn bhI doSa pratikramaNake dvArA dara ho jAyA karate haiM /
Page #867
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra . pramAdakI mahimA kitanI baDI hai so udAharaNa dekara spaSTa karate haiM: tryahAda'vaiyAkAraNaH kilaikaahaadkaarmukii| kSaNAdayogI bhavati svabhyAsopi pramAdataH // 10 // yaha bAta loka meM prasiddha hai ki maMda abhyAsa karanevAle kI to bAta hI kyA jisane vyAkaraNakA khUba acchI tarahase abhyAsa kiyA hai aisA vaiyAkaraNa bhI tIna dinake pramAdase avaiyAkaraNa bana jAtA hai / kevana tIna dinake liye abhyAsa choDa. denese acchI taraha abhyasta bhI vyAkaraNakA jJAna vismRta hojAtA hai / isI taraha eka dinake pramAdase dhAnuSka adhAnuSka hojAtA hai| arthAt kevala eka dina abhyAsa choDadenese hI acchI tarahase abhyasta bhI dhanurvidyAko bhUlakara anamyasta sarIkhA hojAtA hai| kiMtu ni. rantara samAdhikA abhyAsa karanevAlA yogI eka kSaNabhara ke liye pramAda karanepara ayogI banajAtA hai-samAdhise cyuta hojAtA hai| pratikramaNa aura rAtriyogakA pratiSThApana tathA niSThApana-prAramma aura samApti kisa prakAra karanI cAhiye so usakI vidhi batAte haiM: bhaktyA siddhapratikrAntivIradvidvAdazAhatAm / pratikrAmenmalaM yogaM yogibhaktyA bhajet tyajet // 11 // pratikramaNameM cAra prakArakI bhakti kIjAtI hai / arthAta saMyamameM lage hue mala-atIcAroM ko dUra karaneke liye sAdhuoMko cAra prakArakI vandanA karanI cAhiye |-siddhbhkti pratikramaNabhakti, vIramakti, aura caturvidhati tIrthakara bhakti / tathA rAtriyogakA prArambha aura samApti yogi bhaktike dvArA hI kI jAtI hai| " Aja rAtriko maiM isa vasatikAmeM hI rahUMgA" aise niyama vizeSa ko hI rAtriyoga kahate hai. so isa niyamako dhAraNa karaneke pUrva aura pUrNa honeke anaMtara sAdhuoMko yogi bhakti karanI cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki:
Page #868
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra siddhaniSedhikAvIrajinabhaktiH pratikrame / yogibhaktiH punaH kAryA yoggrhnnmokssyoH|| . arthAt pratikramaNameM siddhabhakti pratikramaNabhakti vIrabhakti aura jina bhakti karanI cAhiye / tathA yogake grahaNa aura mokSa dono hI avasaroMpara yogibhakti hI karanI cAhiye / prAtaHkAlIna devavandanA karaneke liye sAdhuoMko protsAhita karate hue kahate haiM: yogidhyAnaikagamyaH paramavizadagvizvarUpaH sa tacca, ' svAntasthemnaiva sAdhyaM tadamalamatayastatpathadhyAnabIjam / cittasthairya vidhAtuM tadanavadhiguNagrAmagADhAnurAgaM, tatpUjAkama karmacchidurAmiti yathAsUtramAsUtrayantu // 12 // - jisakA dhyAna yogijana kiyA karate haiM vaha paramAtmA kevalajJAnasvarUpa hai| vaha jJAna sarvotkRSTa padako prApta hai-usase adhika jJAna kahIMpara bhI aura kisI bhI jIvake nahIM pAyA jAtA / tathA vaha jJAna vizada-spaSTa athavA avyavadhAna-akramavartI hai, arthAt yugapat samasta padArthoMko viSaya karatA hai, aura para indriya athavA manakI apekSA nahIM rakhatA / isa jJAnake dvArA jagatke sampUrNa padArtha-loka tathA aloka aura trikAlavartI unake samasta AkAra pratibhAsita huA karate haiN| isa jJAnake dhAraka arihaMta bhagavAnkA svarUpa paramAgamameM prasiddha hai| yathA:-. :" kevalaNANadivAyarakiraNakalAvappaNAsiyaNNANo / "nnvkevllddhggmsujnniyprmppvveso|| asahAyaNANadasaNasahio idikevalI hu jogeNa / jucotti sajogijiNo aNAiNihaNArise utto||" 851
Page #869
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra jinhone kevalajJAnarUpI sUryakI kiraNoMse ajJAnabhAvako sarvathA naSTa kara diyA hai, aura nava kevalalabdhiyoMke prakaTa honese jinhone paramAtmA yaha saMjJA prApta karalI hai, unako anAdinidhana ArSa AgamameM asahAyajJAnadarzanase yukta honeke kAraNa kevalI aura yogase yukta rahane ke kAraNa sayogI jina kahA gayA hai| isa prakArake paramAtmAke svarUpakA saMvedana kevala yogiyoM ko dhyAnake dvArA hI ho sakatA hai| kiMtu isa prakArake dhyAnakI prApti yogiyoMko manakI sthiratAse hI huA karatI hai| jinakA mana caMcala hai unako isa yAnakI siddhi nahIM hotii| jaisA ki kahA bhI hai ki: dhyAnasya ca punarmukhyo heturetaccatuSTayam / gurUpadezaH zraddhAnaM sadAbhyAsaH sthirai mnH|| arthAt dhyAnakI siddhike pradhAnatayA cAra kAraNa haiN| - guruoMkA upadeza, zraddhAna, niraMtara abhyAsa, aura manakI sthirtaa| aura bhI kahA hai ki avikSiptaM manastattvaM vikSiptaM bhrAntirucyate / dhArayettadavikSiptaM vikSiptaM nAzrayetpunaH // avikSipta-acapala-sthira manako tatva aura usake viruddha vikSipta-caMcala manako bhrAnti mAnA hai| ata eva mumukSuoMko caMcala manakA Azraya choDakara sthira manakA hI Azraya lenA cAhiye / citakI sthiratA jinendra bhagavAnkI pUjA-vandanA karanese huA karatI hai / ata eva kAlupya rahita nimala buddhike dhAraka sAdhuoMko ucita hai ki usa paramAtmAkI prAptikA upAyabhUta dharmya dhyAna yA zukladhyAnarUpa upayogakA bhI bIja-kAraNa cittakI sthiratA ko hI samajhakara usako siddha karane ke liye paramAgamameM kahe mRjava paramAtmA-zrI jinendra bhagavAnkI pUjA-vinayakarma usake anantAnanta guNoMka piNDameM gADha anurAga-bhakti athavA zraddhA rakhate hue avazya kreN| kyoMki yaha pUjA jJAnAvaraNAdi kA~ko athavA karmoM ke Ane ke dvArarUpa mana vacana kAyake vyApAra ko naSTa karane vAlI hai| badhyAya
Page #870
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra mAvArya-yahAparapUjA zabdase mAva pUjAkAhI grahaNa karanA caahiye| mAvapUjAkA lakSaNa isa prakAra batAyA hai ki vyApakAnAM vizuddhAnAM janAnAmanugagataH / guNAnAM yadanuSyAnaM bhAvapUjeyamucyate // arthAt-arihaMta bhagavAnake vyApaka aura vizuddha guNoMmeM anurAga bhAva rakhakara unakA cintavana karanA isako bhAvapUjA kahate haiM / ata eva isa pUjAke karanevAle ke jinendra bhagavAnake anantAnanta jJAnAdi guNoMmeM bhakti yA zraddhA dRDha huA karatI hai, aura manavacana kAyakI kriyAoMkA sAvadha rupase nirodha hojAneke kAraNa saMvara tathA jJAnAvaraNAdi karmAkI ekadeza nirjarA bhI huA karatI hai| tathA cittameM sthiratA bhI prAta huA karatI hai jisase ki / yogiyoM ko usa utkRSTa dhyAnakI siddhi huA karatI hai ki jisake balase ve usa paramAtmakA svayaMsaMvedana kara sakate haiN| yahAMpara utkRSTa dhyAna zabdase ekatva vitarka avIcAra nAmakA zukladhyAna samajhanA cAhiye / kyoMki paramAtmAke ukta svarUpakA svasaMvedana usIke dvArA hotA hai| yogiyoM ko cittakI sthiratAse siddha hone vAle yogake ATha aMga batAye haiN|-ym niyama Asana prANAyAma pratyAhAra dhAraNA dhyAna aura samAdhi / inameM se apane viSaya para sthira ho jAnavAla zanikohI dhyAna kahate haiN| aura jaba vaha dhyAna bhI sthirIbhUta ho jAtA hai taba usIko samAdhi kahate haiN| isa samAdhi yA utkRSTa dhyAna athavA prakRtameM ekatvavitarkakI siddhikA kAraNa bhanakI sthiratA aura usakA bhI kAraNa paramAtmAkI pUjA-vandanAko jAnakara yogiyoMko Agamake anusAra avazya hI prAtaHkAlIna devavaMdanA karanemeM pravRtta honA caahiye| . traikAlika devavandanA kisaprakAra karanI cAhiye so usakI vidhi batAte haiM: trisandhyaM vandane yuNjyaacaitypnycgurustutii| priyabhakti bRhaddhaktiSvante doSavizuddhaye // 13 // dhyAya
Page #871
--------------------------------------------------------------------------
________________ bababAra vandanA karane vAle sAdhuoMko tInoM sandhyAoMke samaya jinendramagavAnkI bandanA karanemeM caitvavandanA aura paMcaguruvandanA karanI cAhiye / aura jaba doSoMkI vizuddhi karanI ho-vandanAsaMbandhI atIcAroM yA rAgAdi bhAvoMkA ucchedana karanA ho taba bRhadbhaktiyoM ke antameM samAdhi mAta karanI caahiye| jaisA ki kahA bhI hai ki" UnAdhikyavizuddhayartha sarvatra priyabhaktikAH" arthAt nyUnAdhikatAke doSakI nivRti ke liye sarvatra samAdhimAkta kI jAtI hai| AcAra zAstrameM kahe majabahI acchI tarahase kriyA karanevAle bhI kitane hI aise dekhane meM Ate haiM ki jo kevala vRddhAko paramparAse cale Aye vyavahArake hI vazIbhUta hokara jina bhagavAnakA nitya vandanA bhI siddha bhakti caityabhakti paJcagurubhAkti aura zAMtibhakti ina cAra maktiyoMke dvArA hI kiyA karate haiN| kintu unakA yaha vyavahAra hamArI samajhase kevala bhAktirUpI cuDelakA durvilAsa hI samajhanA cAhiye / kyoMki aisA karane meM AgamakI AjJAkA atikramaNa hotA hai| AgamameM pUjA aura abhiSeka maGgalake avasara para hI ina cAra bhaktiyoMke karane kA vidhAna hai| jinavandanAke samaya kevala caityabhakti aura paMcagurumakti hI kI jAtI hai / yathA: catyapaJcagurustutyA nityA sandhyAsu vandanA / siddhabhaktyAdizAntyantA pUjAbhiSavamaGgale // tInoM sandhyAoMke samaya jo jinadevakI nitya vandanAkI jAtI hai vaha caitvamakti aura paMcagurubhaktipUrvaka huA karatI hai| aura pUjAke samaya athavA abhiSeka vandanAke samaya siddha bhAkta caityabhakti paMcagurumAkta aura zAMti bhakti ye cAra bhakti kI jAtI haiN| aura bhI kahA hai ki: . jiNadevavaMdaNAe cediyabhattIya pNcgurubhtii| arthAta-jinadevakI vandanAmeM caityabhakti aura paMcagurumakti karanI caahiye| " tathA-ahiseyavaMdaNA siddhacediya paMcagurusaMtibhattIhiM // arthAt-abhiSaka vandanA siddhabhakti caityamakti paMcagurubhakti aura zAMti bhakti ke dvArA kI jAtI hai| badhyAya
Page #872
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra ataeva yaha bAta siddha hai ki tInoM sandhyAoM ke samaya nityavandanA caityabhakti aura paMcagurubhakti ina do mAtayoke dvArA hI huA karatI hai, na ki sidabhakti Adi cAra bhaktiyoMke dvaaraa| kRtikarmake chaha bhedokA vyAkhyAna karate haiM: svAdhInatA parItistrayI niSadyA trivaarmaavrtaaH| dvAdaza catvAri zirAMsyevaM kRtikarma SoDheSTam // 14 // .... kRtikarma chaha prakArakA hai| svAdhInatA, parIti, niSadyA, trivAra, Avarta, aura zironati / vandanA karane vAlekI svatantratAkA hI nAma svAdhInatA hai| isa viSayakA vizeSa ullekha Age calakara kiyA jaaygaa| parIti nAma pradakSiNAkA hai| arthAt kRtikarma karate samaya tInavAra pradakSiNAdenA isako parIti kahate haiN| niSadyA nAma baiThane kA hai| so yaha tIna medarUpa hai| kyoMki kRtikarma karanevAle kokriyA vijJApanAke anaMtara caityabhaktike anaMtara aura paMcagurubhaktike anaMtara isa taraha tInavAra AlocanA karate samaya punaH punaH baiThanA paDatA hai / trivAra zabdase yahAMpara vandanA karate samaya tInavAra kiye jAne vAle kAyotsargako lenA caahiye| kyoMki isa prakaraNameM caityabhAkti paMcagurubhAkti aura samAdhibhakti ke avasara para tIna kAyota kiye jAte haiN| AvartakA svarUpa pahale likhA jA cukA hai| ye pratyeka dizAke tIna tIna milAkara cAro dizAke bAraha huA karate haiN| isI taraha cAra zironatikA svarUpa bhI pahale kaha cuke haiM / isataraha kRtikarmarUpa vandanAke chaha meda athavA aMga haiN| jaisA ki siddhAMtameM bhI kahA hai ki AdAhINaM padAhINaM tikkhuttaM tiUNadaM / cadurisaraM vArasAvattaM cedi / / arthAta-svAdhInatA parIti niSadyA trivAra catu:zironati aura bAraha Avarta ye chaha kRtikarmake bheda haiN| jina bhagavAnakI mUrtikI vandanA karanese cAra prakArake mahAn phala prApta huA karate haiN| yathA-1-navIna 2 mahAna puNya karmaprakRtiyoMkA Asrava huA karatA hai| 2re pUrva saMcita puNya kameke udayama vizeSatA prApta huA adhyAyaH
Page #873
--------------------------------------------------------------------------
________________ karatI hai| unakI sthiti aura anubhAga baDhakara phalameM mahattA prApta hotI hai / 3 re saMcita pApakarmakI phaladAna zaktikA apakarSaNa ho jAyA karatA hai / vaha ghaTakara atyaMta alpa raha jAtI hai| 4 the navIna pApakarmakA saMvara ho / jAtA hai / arthAt caitya vandanA karanevAle ko navIna pApakA Asrava nahIM hotaa| ataeva mumukSuoMko tInohI sandhyAsamayoMmeM yaha jina caitya vaMdanA hamezA aura avazya hI karanI cAhiye / isI bAtako yahAMpara sAdhuoMko caitya vandanAkeliye prerita karate hue spaSTa karate haiM: dRSTvAItpratimA tadAkRtimaraM smRtvA smaraMstadguNAn, . rAgocchedapuraHsarAnatirasAt puNyaM cinotyuccakaiH / tatpAkaM prathayatya, kazayate pAkAdruNabyAsravat, taccaityAnyAkhilAni kalmaSamuSAM nityaM trizuddhayA stuyAt // 15 // mRtika dekhate hI jisakI vA murti hai usakI AkRtikA tatkAla smaraNa huA karatA hai / ataeva jina bhagavAnkI pratimAkA darzana karane vAloMko bhI darzana karate hI unakI AkRtikA smaraNa hotA hai / arihaMta bhagavAn ke zarIrakA AkAra sampUrNa maladoSoMse rahita sphaTikake samAna zuddha aura samasta dhAtu upadhAtuoMse rahita teja:puMjake sadRza huA karatA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: zuddhasphaTikasaMkAzaM tejomUrtimayaM vapuH / jAyate kSINadoSasya saptadhAtuvivarjitam / / aThAraha doSoMse rahita jinamagavAnakA zarIra sAtohI dhAtuoMse rahita huyA karatA hai| vaha nirmala sphaTi. HI kake samAna prakAzita hotA huA aisA jAna paDatA hai mAno tejakI sAkSAt mUrti hI hai| AkRtikA smaraNa hote hI una adviArakake vItarAgatA prabhRti aneka guNoMkA mI mAktike atyanta udrekase smaraNa hotA hI hai kyoki vAsa AkRtika dekhanese usa AkRtivAleke guNokA mI doSa ho hI jAtA hai|
Page #874
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra sarAga aura vItarAga vyaktike, AkArameM antara avazya rahA karatA hai| isa aMtarako hI dekhakara AkRtivAleke guNoM kA smaraNa huA karatA hai / ataeva isa viSayameM kahA bhI hai ki: "vapureva tavAMcaSTe bhagavan vItarAgatAm / nahi koTarasaMsthe'nau tarubhavati shaaddulH|| he bhagavan ! ApakA zarIra hI ApakI vItarAgatAko spaSTa kaha rahA hai| kyoMki jisake koTarameM agni jala rahI ho vaha vRkSa harA bharA kabhI nahIM raha sktaa| isI prakAra jisake antaraGgameM krodhAdi kaSAya jAjvalyamAna hoM usake zarIrakA AkAra prazAnta kamI nahIM raha sakatA / ata eva Apake zarIrakA AkAra hI kaha rahA hai ki Apa vItarAga haiN| isa prakAra jina bhagavAnkI pratimAkA darzana karanese arihaMta bhagavAnkI AkRtikI smRti aura usase punaH sAkSAt unake vItarAgatA sarvajJatA sarvadarzitva Adi guNoM kA smaraNa huA karatA hai| jisase ki bhAkta meM lIna huA vandAru-caityavandanA karanevAlA sAdhu usI samaya mahAn puNya karmakA-sAtAvedanIya zubha Ayu zubha nAma aura zubha gotra karmakA navIna bandha kiyA karatA hai / tathA pUrvake baMdhe hue puNya karmakI sthiti aura anubhAga meM atizaya utpanna kiyA karatA hai| jisase ki ve udaya kAla meM pahale kI apekSA atyadhika zubha phala diyA karate haiN| aura pUrvake jo pApakarma bandhe hue haiM unakI sthiti tathA anubhAgameM apakarSaNa kiyA karatA hai| jisase ki ve pahale ke samAna tIvra phala nahIM de sakatetu manda mandatara phala dekara hI nirjIrNa hojAyA karate haiN| isI prakAra vaha caityavandanA karanevAlA sAdhu navIna pApa karmakA saMvara kiyA lattA hai| ___ arihaMta bhagavAn kI pratimAkI vandanA karanese tatkAla ye cAra phala prApta huA karate haiM / ata evaM jinhone cAra ghAtiyA koMko tathA apane aura bhI pApakoM yA mala doSoM ko naSTa kara vizuddhatA prApta karalI hai tathA jo dUsara vandanA karanevAle bhavyajIvoMkA bhI pApapaGka dUra karanevAle haiM una zrI arihaMta bhaTTArakakI kRtrima aura akRtrima sampUrNa pratimAoMkA mumukSuoMko tInoM hI sandhyA samayoM meM apane mana vacana aura zarIrako zuddha rakhakara avazya hI stavana karanA cAhiye / khaka baMdhe huetAvadanIya zama ki ve u badhyAya
Page #875
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 863 kRtikarmake chaha aMgomeM pahalA jo svAdhInatA batAyA thA usake arthakA vyatireka mukhase samarthana karate haiM nityaM nArakavahInaH parAdhInastadeSa na / kramate laukike pyarthe kimaGgAsminnalaukike // 16 // parAdhIna jIva hamezA hI dIna banA rahatA hai / duHkhamaya avasthAkA niraMtara anubhava karate rahane ke kAraNa usako nArakiyoM ke samAnahI samajhanA cAhiye / isI liye lokameM bhI yaha kahAvata prasiddha hai ki "konarakaH? prvshtaa"| arthAt kisI ne pUchA ki naraka kisako samajhanA cAhiye to uttara denevAlene kahA ki praadhiintaako| bhAvArtha-paratantratA jIvako nArakIke samAna dIna banA detI hai / isa dInatAke kAraNa hI vaha laukika kArya-apane calane phirane uThane baiThate snAna bhojana Adi kAryoMko bhI acchI taraha svatantratA aura utsAhake sAtha sampAdita nahIM kara sakatA / jaba laukika kAryoMko bhI maleprakAra nirvighna siddha nahIM kara sakatA, taba mitra ? alaukika kAryoMke viSayameM to kahanA hI kyA / arthAt sarvajJadevake ArAdhana prabhRti kRtikarmakA vaha apratihatarUpase kabhI pAlana nahIM kara sakatA / isI liye lokameM bhI yaha ukti prasiddha hai ki: parArthAnuSThAne zlathayati nRpaM svArthaparatA, parityaktasvArtho niyatamayathArthaH kSitipatiH / parArthazcetsvArthAdamimatataro hanta paravAn, . parAyattaH prIteH kathamiva rasaM vetti purussH|| - arthAt parAdhIna rahanevAlA manuSya kisI bhI taraha sukhakA anubhava nahIM kara sktaa| mAvArtha-jisa prakAra laukika kAryoMke liye svAdhInatAkI AvazyakatA hai usI prakAra yA usase bhI adhika alaukika-lokottara caityavaMdanA prabhRti kAryoMko karanekeliye mI svAdhInatAkI AvazyakatA hai| ___aba caudaha padyoMmeM deva vandanA Adi kriyAoM ko kisa kramase karanA cAhiye usakA upadeza karate haiM / kiMta usameM sabase pahale vyutsarga paryata kI kriyAoMkA krama pAMca zlokoMmeM batAte haiM: bacAya
Page #876
--------------------------------------------------------------------------
________________ anamAra zrutadRSTayAtmani stutyaM pazyan gatvA jinAlayam / kRtadravyAdizuddhistaM pravizya nisahI girA // 17 // caityaalokodydaanndgldvaasspstriraantH| parItya darzanastotraM vandanAmudrayA paThan // 18 // kRtveryaapthsNshuddhimaalocyaanmrkaaNghridoH| natvAzritya guroH kRttyaM paryaGkasthogramaGgalam // 19 // uktvAcasAmyo vijJApya kriyAmutthAya vigraham / prahvIkRtya tribhramaikazirovinatipUrvakam // 20 // muktAzuktyaGkitakaraH paThitvA sAmyadaNDakam / kRtvAvartatrayazironatI bhUyastanuM tyajet // 21 // jina bhagavAnkI vandanA karanekeliye jinAlayako jAte samaya mumukSuoMko bhAvarUpa zrI arihaMta bhagavAn kA svarUpa sampUrNa bAtmAoMmeM athavA apane hI citsvarUpameM paramAgamake jJAnarUpI netroMke dvArA dekhate hue gamana karanA cAhiye / arthAta bhAvarUpa ahaMdAdikA carmacakSuke dvArA avalokana nahIM ho sakatA; ataeva zrutajJAnarUpI netrI ke dvArA unakA svarUpa apanemeM hI dekhate hue mandirameM jAnA cAhiye / aura dravya kSetra kAla mAvakI zuddhi karake " nisahI nisahI nisahI" isa prakAra uccAraNa karate hue jinamaMdirameM praveza karanA caahiye| vahAM pahuMcakara jina magavAnkI pratimAkA darzana karate hI hRdayameM atyanta AnaMda-pramodake utpanna honese jisakI AMkhoMse harSake azru jhaDa rahe haiM aise usa vandanA karanevAleko tIna vAra bhagavAnko namaskAra karanA caahiye| usake vAda jinAlaya-garbha gRha athavA usa vedIkI ki jisameM zrI jina caitya virAjamAna hoM tIna bAra pradAkSaNA denI
Page #877
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 865 madhyAya 19 cAhiye / tadanantara darzana stotrakA pATha karate hue - arthAt adyAbhavatsaphalatA nayanadvayasya deva tvadIya caraNAmbuja vIkSaNena " ityAdi bhagavAnke darzana viSayaka stotrakA athavA samyaktvako utpanna va puSTa karanevAle " dRSTaM jinendrabhavanaM bhavatApahAri" ityAdi sAmAnyase kisI bhI stotrakA uccAraNa karate hue vandanAmudrA ke dvArA Iyapatha zuddhi karanI cAhiye / arthAt mArgameM calane se jIvoMkI birAdhanA Adi doSa jo saMbhava hai unakA paDikAmAbhi Adi daNDaka ke dvArA zodhana karanA cAhiye / isake bAda icchAmi ityAdi daNDakakA uccAraNa karake nindA gaharUpa AlocanA karanI cAhiye / punaH dharmAcArya ke samakSa aura yadi guru-dharmAcArya upasthita na hoM to bhagavAna ke hI sAmane paMcAGga namaskAra - eka zira do hAtha aura do ghoMTU ina pAMca aMgo ko bhale prakAra namrIbhUta karake kartavya karmako svIkAra karanA cAhiye / arthAt devavandanA yA pratikramaNa jo kucha karanA ho usakI namostu bhagavan ! deva vandanAM kariSyAmi - he bhagavan namaskAra ho aba maiM devavandanA karUMgA, yaha kahakara athavA " namostu bhagavan pratikramaNaM kariSyAmi - he bhagavan namaskAra ho aba maiM pratikramaNa karUMgA " yaha kahakara kartavya kI pratijJA karanI cAhiye | isake bAda paryaGkAsana se baiThakara jinedra bhagavAn ke guNoM ko prakaTa karanevAle "siddhaM sampUrNa mavyArtham " ityAdi stotrakA pATha karanA cAhiye / punaH " khammAmi sabvajIvANaM " ityAdi sUtrapATha ke dvArA sAmyabhAva-samAyikako prApta honA cAhiye / punaH vandanA kriyAkA vijJApana karake khaDe hokara zarIrako namrIbhUta banAkara donoM hAthoMkI muktAzukti mudrA banAkara usase tIna Avarta aura ekazironati karake " Namo arahaMtANaM " ityAdi sAmAyika daNDakakA pATha karanA caahiye| tathA pATha pUrNa honepara antameM bhI AdikI taraha tIna Avarta aura eka zironati karanI cAhiye / isa prakAra sAmAyika daNDakakA pATha Avarta aura zironati ke sAtha 2 pUrNa honepara vyutsarga dhAraNa karanA cAhiye / zarIrameM mamatvabhAvakA sarvathA parityAga karanA cAhiye / "bhAvArtha - yahAM para devavandanAse lekara vyutsarga paryanta jo kriyAeM jisa kramase batAI haiM unako usI kramase karanA cAhiye / inake dravya aura bhAvarUpa bhedoM kA svarUpa pahale batA cuke haiN| tathA vandanAmudramuktamudrA paryakAsanakA bhI svarUpa pahale likha cuke haiN| tadanusAra hI unako karanA cAhiye / 1- adhyAya 8 zloka 85-86-87 109 M ke 1
Page #878
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAra Pha aba do zlokoM dvArA vyutsarga meM dhyAna karane kI vidhi batAte haiM: jinendramudrayA gAthAM dhyAyeta prItivikasvare / hRtpaGkaje pravezyAntanirudhya manasAnilam // 22 // pRthaga dvidyekagAthAzacintAnte recyecchnaiH| navakRtvaH prayoktaivaM dahatyaMhaH sudhIrmahata // 23 // yugmam / vyutsargake samaya sAdhuoMko apanI prANavAyu manake sAtha 2 bhItara praviSTa karake Anandase vikasita hue hRdaya kamarameM rokakara jinendra madrAke dvArA " NamoarihaMtANaM "-prabhRti gAthAkA dhyAna karanA cAhiye / tathA gAthAke do do aura eka aMzakA kramase pRthak 2 cintavana karake antameM usa prANavAyukA dhIre 2 recana karanA cAhiyemANavAyuko pAhara nikAlanA cAhiye / isa prakAra apanI dRSTiko antaraGgakI tarapha lagAkara nI vAra prANAyAmakA prayoga karanevAlA saMyamI cirakAla ke saMcita mahAn pApakarmAko bhI bhasma kara detA hai| bhAvArtha-prANAyAmakA mahatva atyanta adhika hai / jaisA ki kahA bhI hai ki zanaiH zanarmano'jasraM vitandraH saha vaayunaa| pravezya hRdayAmmojakarNikAyAM niyantrayet / / vikalpA na prasUyante viSayAzA nivatate / / antaH sphurati vijJAnaM tatra citte sthirIkRte // sthirIbhavanti cetAMsi prANAyAmAvalambinAm / jagavRttaM ca ni:zeSaM pratyakSamiva jAyate // smaragaralamanovijayaM samastarogakSayaM vapuHsthairyam / pavanapracAracaturaH karoti yogI na saMdehaH / / 866 bAdhAya
Page #879
--------------------------------------------------------------------------
________________ paye. sAdhuoMko apramatta hokara prANavAyuke sAtha 2 dhIre 2 apane manako acchI taraha bhItara praviSTa karake hRdaya kamalakI karNikA rokanA cAhiye / isa taraha prANAyAmake siddha honese citta sthira ho jAyA karatA hai| jisase ki antaraGgameM saMkalpa vikalpoMkA utpanna honA banda ho jAtA hai, viSayoMkI AzA nivRtta hojAtI hai, aura antaraGgameM vijJAnakI mAtrA baDhane lagatI hai| prANAyAma karanevAloMke mana aise sthira hojAte haiM ki unako jagatkA sampUrNa vRttAnta pratyakSa sarIkhA dIkhane lagatA hai| prANAyAmake dvArA prANavAyukA pracAra karanemeM catura yogI kAmadeva rupI viSa aura manapara vijaya prApta karaliyA karatA hai / tathA isameM bhI koI saMdeha nahIM hai ki vaha usake dvArA rogoMkA nAza kara sakatA hai, aura zarIrako sthira banAliyA karatA hai| tathA aura bhI kahA hai ki doyaksamuA diTTI aMtamuhI sivasarUvasaMlINA / maNapavaNakvavihUNA sahAvatthA sa NAyalvA // jatva gayA sA viTTI tatva maNaM tattha saMThiyaM pavaNaM / maNapavaNalae suNNaM tahiM ca jaM phurai taM brahma / arthAt prANAyAma karajevAle sAdhuoMkI dRSTi jaba bAhya viSayoM kI taraphase haTakara antaraGgakI tarapha unmukha hokara AtmarUpameM acchI taraha lIna ho jAtI hai usa samaya mana pavana aura indriyoMkI gati banda hokara sAhajika avasthA prApta huA karatI hai / jahA~para dRSTi jAkara sthira ho jAtI hai, vahIMpara mana aura vApara pavana bhI sthira ho jAtA hai / isa prakAra mana aura pavanake sthira hojAnepara jaba bAhya jagatse zUnyatA prApta hotI hai usa samayameM brahma prakaTa huA karatA hai| . prANavAyu ke saMcAra kramako hI prANAyAma kahate haiM. isake mUla meM tIna bheda haiN| kummaka recaka puurk| vAyuke bhItara khIMcaneko kumbhaka aura vahAM roka rakhane ko pUraka tathA bAhara nikAlaneko recaka kahate haiM / yogiyoMko vyutmarga-kAyotsargaka samaya dhyAna karate hue ye tInoM hI kriyA karanI cAhiye / isa dhyAnameM jinamudrAke dvArA Namo arahatANaM prabhRti paMcanamaskAra mahAmaMtrarUpa gAthAkA cintavana karanA cAhiye / tathA isa mAthAke kamase do do aura banAya 860
Page #880
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagara dhama. eka aMzakA vibhAga karake unakA pRthak 2 cintavana karanA cAhiye / arthAta pahale bhAgameM Namo arahatANa Namo siddhANaM ina do padoMkA aura dUsare bhAgameM Namo AiriyANaM Namo uvajjhAyANaM ina do padoMkA tathA tIsare bhAgameM Namo loe savvasAhUNaM isa eka padakA dhyAna karanA cAhiye / isake anaMtara AnaMdase praphullita hRdaya kamalameM manake sAtha rukI huI prANa vAyukA dhIre dhIre recana karanA cAhiye / isa taraha kamase kama nauvAra prayoga karanA caahiye| kamase kama isa nauvArakI kriyAse hI saMyamiyoMke mahAn pApakA kSaya hojAtA hai| ... jo isa prANAyAmake dvArA dhyAna karanemeM asamartha haiM ve pAsakA koI bhI AdamI na suna sake isa tarahase ukta paMcanamaskAra maMtrakA vacana dvArA bhI japa kara sakate haiM, isI bAta ko batAte haiN| kiMtu isake sAtha hI yaha bhI dikhAte haiM ki isa vAcanika japake dvArA tathA ukta mAnasika japa-dhyAnake dvArA jo puNyakA saMcaya hotA hai usameM kitanA aMtara hai| vAcApyupAMzu vyutsarge kAryoM japyaH sa vAcikaH / puNyaM zataguNaM caitaH sahasraguNamAvaheta // 24 // ukta vyutsarga-kAyotsargake samaya jo sAdhu pUrvokta prANAyAmake karanemeM asamartha haiM ve sampUrNa pApoMkA kSaya karanemeM samartha paMcanamaskAra mahAmaMtrakA vacana dvArA japa kara sakate haiM / kiMtu yaha japa svayaM apanI hI samajhameM Ave usako dUsarA koI na sunasake isa tarahase karanA cAhiye / parantu yaha bAta bhI samajhalenI cAhiye ki ina donoM hI japoMke phalameM bahuta baDA antara hai / arthAt daNDakoMkA pAThoccAraNa karanese jitanA puNyakA saMcaya hotA usase sauguNA puNya isa vAcanika japa karanese hotA hai / kintu ukta mAnasika japa karanese hajAraguNA puNyakA saMcaya huA karatA hai| jaisA ki kahA mI ki: vacasA vA manasA vA kAryo japyaH samAhitasvAntaH / zataguNamAye puNyaM sahasraguNitaM dvitIye tu // arthAt sAdhuoMko eka citta hokara paMcanamaskAra maMtrakA japa vacana athavA mana donoM se kisIke bhI badhyAya eac
Page #881
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvArA karanA cAhiye / kiMtu prathamapakSa meM-vacanake dvArA japa karanemeM sau guNA puNya hotA hai to dvitIya pakSameM-mana kedvArA japa karanemeM hajAraguNA puNya huA karatA hai| isa viSayameM manune bhI kahA hai ki: vidhiyahAjapayajJo viziSTo dazamirguNaiH / upAMzu syAJchataguNaiH sAhasro mAnasaH smRtaH // arthAt vidhiyajJakI apekSA japayajJakA phala dazaguNA adhika hai. usameM bhI vAcanika japakA phala sauguNA hai to mAnasika japakA phala hajAra guNA hai| mamukSu mavyoMke zraddhAnako uddIpta karanekeliye paMcanamaskAra maMtrakA mAhAtmya batAte haiM: aparAjitamantro vai sarvavighnavinAzanaH / / maGgaleSu ca sarveSu prathamaM maMgalaM mtH|| 25 // yaha paMcanamaskAra maMtra sampUrNa vighna-pApa athavA antarAyoMkA acchI taraha nAza karanevAlA hai / itanA hI nahIM balki jitane bhI maMgala-pApake galAnevAle upAya haiM, athavA puNyako denevAle sAdhana haiM una sabhImeM yaha mukhya-pradhAna hai| ata eva ziSTa puruSoMne isako yaha aparAjita maMtra hai aisA nizcitarUpase mAnA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: eso paMcaNamokAro svvaavppnnaasnno| maMgalANaM ca savvesiM paDhama hoi malaM // isa prakAra paMca parameSThiyoMkI vandanA karanese jo mAhAtmya prApta hotA hai usako batAkara eka eka parameSThIkA bhI vinaya karanese jo lokottara mahimA prApta huA karatI hai usako dikhAte haiM / neSTaM vihantuM zubhabhAvamamarasaprakarSaH prabhurantarAyaH /
Page #882
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra tatkAmacAreNa gunnaanuraagaannutyaadirissttaarthkdrhdaadeH|| 26 // .. antarAya karmake phaladene kI zakti zubha pariNAmoMka dvArA naSTa ho jAyA karatI hai| taba vaha icchita vastukI prAptimeM vighna DAlaneko samartha nahIM ho sakatA / ata eva zubha pariNAmoMko siddha karanekeliye ahaMdAdimase icchAnusAra kisIke bhI guNoMmeM anurAga rakhakara praNAma stuti yA bandanA karanA abhISTa prayojanakA sAdhaka ho jAtA hai| - mAvArtha:-arihaMtAdi paMcaparameSThiyoM se kisI ke bhI guNoMkA smaraNa karanese aura unako namasAra Adi karanese pariNAmoM meM jo vizuddhi prApta huA karatI hai usase antarAya karmakI sAmarthya-phaladAnazakti kSINa hojAyA karatI hai jisase ki vaha kisI bhI iSTa vastukI prApti meM vighna nahIM DAla sakatA. phalata: kisI bhI parameSThIkI va. ndanA karane se sabhI prayojanoMkI siddhi ho sakatI hai| isa prakAra kAyotsarga takakI kriyAoMkA krama Adi batAkara usake anaMtarake kAryako bhI do zlokoMdvAga batAte haiM: procya prAgvattataH sAmyasvAminAM stotradaNDakam / vandanAmudrayA stutvA caityAni tripradakSiNam // 27 // Alocya pUrvavatpaJcagurUna nutvA sthitastathA / samAdhibhaktyA'stamala: svasya dhyAyedyathAbalam // 28 // caityamakti aura kAyotsarga-vyutsarga tathA usameM batAye gaye dhyAnako kara cukanepara pahale kI tarahazarIrako namrIbhRta karane AdikI jo vidhi batAI hai tadanusAra samAyikake svAmI zrI caubIsa tIrthakara bhagavAn kI bhaktike bhArase pUrNa hokara "thossAmi" prabhRti stotra daNDaka bolanA cAhiye / punaH tIna pradakSiNA dete hue vandanAmudrAke. dvAga jinendra bhagavAn kI pratimAkI stuti-vandanA karanI cAhiye / usake bAda eka zira do vAha badhyAya
Page #883
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura do ghoMduoMko namrIbhUta karane AdikI jo vidhi batAI hai usI prakAra yahAM bhI " icchAmi bhatte cehayabhatti kAussaggo kao" ityAdi pATha bolakara Alocana karake khaDe honA cAhiye / kyoMki caityabhaktikI taraha yahAMpara pradakSiNA nahIM dI jaatii| ataeva khaDe hokara pahalekI taraha hI kartavya kriyAkI vijJApanA karake ahaMdAdika paMcaguru oMko vandanA mudrAke dvArA namaskAra karanA cAhiye / yahA~para bhI paMcAGga namaskAra pUrvaka "icchami maMtte paMcagurubhAkti kAussaggo kao tassa Aloceu, ahamahApAhiDera saMjuttANaM arahatANaM" ityAdi pATha bolakara Alocana karanA cAhiye / isake bAda vandanA sambandhI atIcAgeko samAdhimakti ke dvArA niHzeSa karake zaktike anusAra apanA dhAna karanA cAhiye / arthAt apane balavIryAdikA vicAra kara AtmadhyAnameM tatpara honA cAhiye / AtmadhyAnako choDakara anya kisI bhI upAyase mokSakI siddhi nahIM ho sakatI, isa bAtako prakaTa karate haiM nAtmadhyAnAdvinA kiMcinmumukSoH karmahISTakata / / kiMtvastraparikameva syAt kuNThasyAtatAyini // 29 // . mumukSuoMkI AtmadhyAnase rahita koI bhI kriyA iSTaprayojana-mokSakI sAdhaka nahIM ho sakatI / jo mokSaka AbhilASA rakhakara anya kAyakleza tapazcaraNAdi kriyA to karate haiM parantu nijAtmasvarUpakA dhAna nahIM karate unakA vaha kriyA karanA ThIka vaisA hI samajhanA cAhiye jaise ki koI puruSa zastra calAnekA abhyAsa to karatA hai parantu kriyA meM maMda hai| yadi koI zatru hathiyAra lekara mAraneko udyata ho to usakA vaha nivAraNa nahIM kara sktaa| usI prakAra kevala bAhya kriyA karanevAlA sAdhu karmazatruoM kA nivAraNa nahIM kara sktaa| bhAvArtha-mokSakI siddhi AtmadhyAnase hI ho sakatI hai| jaisA ki kahA bhI hai ki: manAH karmanayAvalambanaparA zAnaM na jAnanti yad manA jJAnanayaiSiNopi ydtisvcchndmndodymaaH| vizvasyopari te taranti satataM jJAnaM bhajantaH svayaM,.. ye kurvanti na karma jAtuna vazaM yAnti pramAdasya ca // bacAya
Page #884
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 872 bajyAya una puruSoM ko saMsArasamudrameM DubA huA samajhanA cAhiye jo ki karma karane - bAhya AcaraNa ke pAlana karanekAhI ekAnta pakSa pakaDakara baiThe haiM; kyoMki ve jJAnake anubhava se zUnya haiN| isI prakAra ve manuSya bhI saMsArameM nimana hI samajhane cAhiye jo ki jJAnako hI ekAntataH AtmoddhArakA upAya mAnate haiN| kyoMki ve AcaraNa karanemeM atyaMta svacchanda aura maMdodyamI hojAte haiN| ataeva ve hI sAdhujana saMsArasamudrako tarakara vizva ke Upara virAjamAna ho sakate haiM, jo ki svayaM jJAnakA sevana - AtmadhyAnakA abhyAsa karate hue bAhya cAritrakA bhI pAlana karate haiM aura kabhI bhI pramAdake vazIbhUta nahIM huA karate / samAdhi - dhyAnakI utkRSTa avasthAkA mAhAtmya itanA adhika hai ki usakA koI varNana nahIM kara sakatA, isI bAtako prakaTa karate haiN| yaH sUte maramAnandaM bhUrbhuvaH svarbhujAmapi / kAmyaM samAdhiH kastasya kSamo mAhAtmyavarNane // 30 // anyakI to bAta hI kyA, adholoka ke svAmI dharaNIndrAdika aura madhya lokake adhipati cakravartI Adi tathA Urdhvalokake pAlana karanevAle sauMdharmeMdrAhikoM ko bhI jo samAdhi abhilaSita utkRSTa prahRnatA rUpa Anandasukhako diyA karatI hai, usa samAdhike mAhAtmyakA varNana karanemeM kauna samartha ho sakatA hai / bhAvArtha-samAdhi dvArA kamako naSTa kara jIva avicala pada - mokSako prApta kiyA karatA hai| kiMtu jaba taka vaha prApta nahIM hotI taba taka usa samAdhike balase jIva saMsArake bhI sarvotkRSTa abhyudayoMko prApta kiyA karatA hai, ata eva usakI mahimA apAra hai. usakA koI varNana nahIM kara sktaa| jaisAki kahA bhI hai ki: anAdhivyAdhisaMbAdhamamandAnandakAraNam / na kiMcidanyadastIha samAdheH sadRzaM sakhe // Bi Suan Sun GZhe Xiang Fan ADIDAS ADILET ra
Page #885
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthAta samAdhike nimittase sabhI Adhi aura vyAdhi dUra rahatI haiM / samAdhi pravRtta rahanevAla sAdhake mAnasika kheda-kleza utpanna nahIM huA karatA / isI taraha unako zArIrika duHkha bhI yA to utpanna hI nahIM hote, yadi devavazase utpanna bhI ho jAya to pIDAke kAraNa nahIM huA karate / tathA yaha samAdhi saMsAra sambandhI aura niHzreyasa kI kamI maMda na paDanevAle mahAn Anandako prakaTa karanevAlI hai| ata eva he mitra ! isa jIvake liye saMsArameM samAdhike samAna koI bhI kalyANakA kAraNa nahIM ho sktaa| prAmAtika deva vandanAke anaMtara AcAryAdikoMkI vandanA karanekA upadeza dete haiM: laghvyA siddhagaNistutyA gaNI vandyo gavAsanAt / saiddhAntontaHzrutastutyA tathAnyastannutiM vinA // 31 // mAdhaoMko AcAryakI vandanA gavAsanase baiThakara-jisa taraha gau baiThate samaya apanI TAMgoMkA AkAra nAnI usa taraha banAkara aura laghu siddha bhAkta tathA laghu AcArya bhakti bolakara karanI cAhiye / yadi AcArya mAnavetA hoM to unakI vaMdanA laghusiddhamakti laghuzrutamAkta aura laghuAcAryabhAktako kramase bolakara karanI cAhiye / AcAryake sivAya dUsare yatiyoMkI vandanA bhI gavAsanase hI kintu vaha kevala laghusiddha bhaktiko bolakara hI karanI cAhiye / kiMtu yadi itara sAdhu bhI siddhAntavettA hoM to unakI vaMdanA laghusiddha bhAkti aura usakebAda kramase laghuzruta zakti bhI volakara karanI cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: siddhabhaktyA bRhatsAdhurvandyate laghusAdhunA / lavyA siddhazrutastutyA saiddhAntaH prapraNamyate // siddhAcAryalaghustutyA vandyate saadhubhirgnnii| siddhazrutagaNistutyA lavyA siddhAntavidgaNI // choTe sAdhuoMko baDe sAdhuoMkI vandanA laghusiddhi mAkta pUrvaka, tathA siddhAntavecA sAdhuoMkI vaMdanA kamase upasiddha bhakti aura laghuzrutabhakti ke dvArA, aura AcAryakI vaMdanA laghusiddhabhAkta tathA laghu AcAryamaktike dAga. 11.
Page #886
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra evaM siddhAnta vettA AcAryakI vaMdanA kramase laghusiddhamAkta zrutamakti aura AcAryamaktike dvArA karanI caahiye| dharmAcAryakI vandanA-upAsanA karanese jo mAhAtmya prApta hotA hai usakI prazaMsA karate haiM: yatpAdacchAyamucchidya sadyo janmapathaklamam / varvaSTi nivRtisudhAM sUriH sevyo na kena sH|| 32 // jinake caraNoMkI chAyA muktirUpI amRtakI vRSTi karake tatkAla jIvoMko saMsAra mArgake saMtApase rahita banA detI hai aise AcAryakI sevA kauna nahIM karegA! bhAvArtha-kRtakRtyatAke dvArA prApta honevAle athavA kRtakRtyatAsvarUpa saMtoSako nivRti kahate haiN| isa saMtoSako amRtake samAna samajhanA cAhiye / kyoMki isake prApta hote hI jIva janmamaraNarUpI saMsArake mArgameM bhramaNa karanese prApta hue saMtApa aura klezase chUTa jAtA tathA parama AlhAdako prApta hotA hai| kiMtu yaha avasthA AcAryoM ke caraNakA Azraya liye binA prApta nahIM ho sakatI / ata eva AcArya caraNoMkI sevA sarvotkRSTa phalako denevAlI hai aisA samajhakara sabhI mumukSu sAdhuoMko unakI upAsanA karanI cAhiye / apanese baDe sAdhuoMkI vandanA karanese jo phala prApta hotA hai so batAte haiM: ye'nanyasAmAnyaguNAH prINanti jgdjsaa| tAnmahanmahataH sAdhUnihAmutra mahIyate // 33 // jo sAdhu saMsArake anya kisI bhI jIvameM jo nahIM pAye jA sakate aise mahAn guNoMke dhAraNa karanevAle aura indrAdike dvArA pUjya haiM, tathA jagatke jIvoMkA paramArthase hita karanevAle aura apane upadezAdike dvArA bhavaAtApase saMtapta prANiyoMko tRpta karanevAle haiN| aise dIkSAkI apekSA apanese baDe sAdhuoMkI pUjA karanepara hI mumakSa sAdhu isa loka tathA paralokameM mAnIvatA-pUjyatAko prApta huA karatA hai| adhyAya 808
Page #887
--------------------------------------------------------------------------
________________ anamAra 875 bhAvArtha-apanese baDe sAdhuoMkI vinaya karanese pUjyatA prApta huA karatI hai| prAtaHkAlakI caityavaMdanA Adi kriyA kitane samayataka karanI aura usake anantara kyA karanA so batAte haiM: pravRttyaivaM dinAdau dve nADyau yAvadyathAbalam / nADIdvayonamadhyAhU yAvatsvAdhyAyamAvaheta // 34 // pUrvokta rItise caityavaMdanA Adi kriyA prAtaH kAla-dinakI AdimeM doghaDI taka karanI cAhiye / usake bAda mAdhuoMko svAdhyAya karanA cAhiye / svAdhyAkA samaya madhyAhnase do ghaDI pahale takakA hai / so isa samaya ke matira hI sAdhuoMko apanI zakti ke anusAra svAdhyAya karanA cAhiye / svAdhyAyako samApta karanepara munikI do avasthAeM ho sakatI haiN| eka upavAsa sahita aura dUsarI upabAsarahita / inameMse pahalI avasthAmeM madhyAhase do ghaDI pahale aura do ghaDI pIche kA jo asvAdhyAyakA kAla hai usa samayameM muniko kyA karanA cAhiye so batAte haiM: tato devagurU stutvA dhyAnaM vArAdhanAdi vaa| zAstraM japaM vA'svAdhyAyakAlebhyasedupoSitaH // 15 // upavAsa yukta sAdhuko pUrvAhnakAlakA svAdhyaya samApta hone para asvAdhyAya kAlameM zrI arahaMta parameSThI aura guru-dharmAcAryakI vandanA karake dhyAna karanA cAhiye / athavA cAra ArAdhanA AdikA yA kisI zAstrakA abhyAsa karanA cAhiye / yadvA paMcanamaskArAdi maMtrakA japa karanA cAhiye / upavAsa na karanevAle sAdhuko isa madhyAhnake asvAdhyAyakAlameM kyA karanA cAhiye so batAte haiM: prANayAtrAcikarSAiyAM pratyAkhyAnamupoSitam /
Page #888
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra na vA niSThApya vidhivadbhuktvA bhUyaH pratiSThayat // 36 // yadi bhojana karanekI icchA ho to pUrva dina jo pratyAkhyAna athavA upavAsa grahaNa kiyA thA usakI vidhipUrvaka kSamApaNA karanI cAhiye / aura usa niSThApanake anaMtara zAstrokta vidhike anusAra bhojana karake apanI zaktike anusAra phira bhI pratyAkhyAna athavA upavAsakI pratiSThApanA karanI cAhiye / pratyAkhyAna yA upavAsakI niSThApanA-samApti aura Agekeliye pratiSThApana-prArambha karane kI aura pratiSThApana karaneke anaMtara AcArya parameSThIkI vaMdanA karanI cAhiye, ata eva usake bhI karanekI vidhi batAte haiM: heyaM laghvyA siddhabhaktyAzanAdau, pratyAkhyAnAdyAzu cAdeyamante / sUrau tAdRgyogibhaktyagrayA tad, prAhyaM vandyaH sUribhaktyA sa laghvyA // 37 // pahale dina jo pratyAkhyAna yA upacAsa grahaNa kiyA thA usakI niSThApanA sAdhuoMko bhojanake pahale laghu siddhamakti bolakara karanI cAhiye / tathA bhojana kriyA samApta hote hI tatkAla punaH siddhabhakti bolakara navIna pratyAkhyAna yA upavAsakA pratiSThApana karanA caahiye| kiMtu isa prakArase svayaM pratyAkhyAnAdikA pratiSThApana AcArya parameSThIke nikaTa na rahanepara hI karanA cAhiye / yadi AcArya pAsameM hoM to sAdhuoMko bhojanake anaMtara laghuAcArya bhAkta bolakara unakI vaMdanA karanI cAhiye / punaH laghu siddha bhakti aura yogibhakti bolakara pratyAkhyAnAdikA pratiSThApana karanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: siddhabhaktyopavAsazca pratyAkhyAnaM ca mucyate / lavyaiva bhojanasyAdI bhojanAnte ca gRhyate // siddhayogilaghubhaktyA pratyAkhyAnAdi gRhyate / lavyA tu sUribhaktyaiva sUrirvanyotha sAdhunA // arthAt bhojanakI AdimeM upavAsa yA pratyAkhyAnakA tyAga aura bhojanake antameM usakA grahaNa laghu adhyAya
Page #889
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra siddha bhakti bolakara hI karanA cAhiye / athavA sAdhuoMko laghu siddhamAkta aura laghu yogibhakti bolakara pratyAkhyAnAdikA grahaNa karanA cAhiye aura laghu AcArya bhakti bolakara unakI vaMdanA karanI caahiye| bhojanake anaMtara tatkAla hI pratyAkhyAnAdi grahaNa karaneke liye jo kahA hai usakA abhiprAya spaSTa karaneke liye tatkAla pratyAkhyAnAdi grahaNa na karanemeM doSa aura thoDI dereke liye bhI usake grahaNa karanemeM mahAn lAma hai| isa bAtako batAte haiM: pratyAkhyAnaM vinA daivAt kSINAyuH syAdvirAdhakaH / tadalpakAlamapyalpamapyarthapRthu caNDavat // 38 // pratyAkhyAnAdike grahaNa kiye binA yadi kadAcit-parvabaddha Ayukarmake vazase vartamAna Ayu kSINa ho jAya to vaha sAdhu virAdhaka samajhanA cAhiye / arthAt kAraNa vaza yadi usakI akasmAt mRtyu ho jAya to vaha sAdhu pratyAkhyAnase rahita honeke kAraNa ratnatrayakA ArAdhaka nahIM ho sakatA / kiMtu isake viparIta pratyAkhyAna sahita tatkAla maraNa honepara thoDI derakeliye aura thoDAsA hI grahaNa kiyA huA vaha pratyAkhyAna caNDa nAmaka cANDAlakI taraha mahAn phalakA denevAlA hojAtA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki . caNDo'vantiSu mAtaGgaH kila mAMsanivRttitaH / / apyalpakAlabhAvinyAH prapede yakSamukhyatAm // arthAt-ujjayanI nagarImeM eka caNDa nAmakA mAtaGga rahatA thA / eka dina vaha cAmakI rassI vaTa rahA thA, jaba ki usakI Ayu pUrNa honemeM thoDAsA hI samaya vAkI rahA thA / yaha bAta eka RSirAjako mAluma huI taba unhoMne usako mAMsa tyAgakA vrata diyA / usa mAtaGgane " ye merI cAmakI rassIkA baTanA jabataka pUrNa nahIM hotA taba takakeliye mere mAMsakA tyAga hai " aisA vrata liyA / bhavivyatAnusAra rassI ghaTanA pUrNa honeke pahale hI usakA maraNa ho gayA / ata eva usa vratake prasAdase vaha marakara yakSendra huaa| pratyAkhyAnAdi grahaNa karaneke anaMtara gocAra pratikramaNa-bhojanasambandhI doSoMkA saMzodhana karanA cAhiye / aMtaevaM usakI vidhi batAte haiM: badhyAya
Page #890
--------------------------------------------------------------------------
________________ migAra pratikramyAtha gocAradoSa nADIdvayAdhike / madhyAnhe prAlavadvRtte svAdhyAyaM vidhivadbhajet // 39 // pratyAkhyAna athavA svAdhyAyako apane meM sthApita karane ke bAda sAdhuoMko gocArasambandhI doSoMatIcAroMkA pratikramaNa karanA cAhiye / aura usake bAda pUrvAhnakI taraha aparAhna kAlameM bhI madhyAnhase do ghaDI adhika samaya vyatIta honepara vidhipUrvaka svAdhyAyakA prAramma karanA cAhiye / aparAhna kAlakA svAdhyAya samApta honepara devasika pratikramaNa-dina bharameM jo koI doSa athavA aAcAra laga gayA ho usakA saMzodhana Adi karanekI vidhi batAte haiM: nADIdvayAvazeSeti taM niSThApya pratikramam / kRtvAhnikaM gRhItvA ca yogaM vandyo yatairgaNI // 1 // jaba dinameM do ghaDI kAla bAkI rahe taba vidhipUrvaka AparAhika svAdhyAyakI niSThApanA kara denI caahiye| aura phira Atika kriyA karane meM jo kisI prakArakA doSa lagA ho usakA pratikramaNa karanA cAhiye / punaH saMyamiyoMko rAtri yoga grahaNa kara AcArya parameSThIkI vaMdanA karanI cAhiye / AcArya vandanAke anaMtara devavandanA Adi jo karanA cAhiye usakA vidhAna karate haiM: stutvA devamathArabhya pradoSe sadvinADike / muJcennizIthe svAdhyAyaM prAgeva ghaTikAdvayAt // 1 // 878 1--muniyoMke mAhArake gocAra bhrAmarI akSamRkSaNa aura zvabhrapUraNa ye bheda aura inakA svarUpa pahale batA cuke haiN|
Page #891
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya vandanAke bAda sAdhuoMko vidhipUrvaka devavandanA karake pradoSa-sandhyA samayake anantara do ghaDI kAla vyatIta honepara pUrvarAtrika svAdhyAyakA prArambha karanA cAhiye. aura ardharAtrimeM do ghaDI samaya jaba bAkI rahe taba usa svAdhyAyako samApta karanA caahiye| . isa pUrvarAtrika svAdhyAyake samApta honepara sAdhuoMko ucita hai ki ve aisA abhyAsa aura prayatna kareM ki jisase ve nidrAke vazIbhUta na hoN| ata eva nidrAko jItaneke upAya kaunase haiM so batAte haiM: jJAnAcArAdhanAnandasAndraH sNsaarbhiirukH| zocamAno'rjitaM caino jayennidrAM jitaashnH||42|| nidrAko jItaneke cAra upAya haiN| 1-AhArako jItanA / upavAsa yA anupavAsa karake-32 grAsa mAtra athavA udarake tIna bhAgamAtra jo bhojanakA pramANa batAyA hai usase kama bhojana karake, athavA aisA koI bhI AhAra grahaNa na karake ki jisase zarIrameM Alasya yA tandrA AjAya, nidrAko jItanA caahiye| jitAzana: isa zabdakI jagaha jitAsana: aisA dantya sakArakA bhI pATha mAnA hai / ata eva isa zabdakA artha Asanako jItanA aisA hotA hai| arthAt parvakAsana yA vIrAsana Adise calAyamAna na hokaraAsanake nimittase khedita na hokara nidrAko jItanA cAhiye / dUsarA upAya-ArAdhanAoMkI avicchinna pravRtti hai / arthAt jJAna darzana cAritra aura tapa ina cAra viSayoMkI cAroM ArAdhanAoMke nimittase utpanna honevAle pramodako nirantara pravRttike dvArA atisaghana banAkara nidrAko jItanA cAhiye / tIsarA upAya saMvega hai / arthAt paMcaparivartanarUpa yA duHkhoMke kAraNa athavA sarvathA duHkhamaya saMsArase nirantara DaranevAlA nidrAko jIta sakatA hai / cauthA upAya zoka hai| jo pUrvakAlameM apanese koI pApa bana gayA hai usakA zoka karanese bhI nidrA jItI jA sakatI hai| jaisA ki kahA bhI hai ki zAnAdyArAdhane prIti bhayaM saMsAradu:khataH / pApe pUrvArjite zokaM nidrAM jetuM sadA kuru|| baccAya
Page #892
--------------------------------------------------------------------------
________________ bamagAra arthAt-he Atman ! tU nidrAko jItane ke liye jJAnAdike ArAdhana karanemeM prIti aura saMsArake duHkhoMse bhaya tathA pUrvasaMcita pApoMkA zoka sadA kiyA kara. jo svAdhyAyake karane meM asamartha haiM unake liye deva vandanA karanekA vidhAna karate haiM: sapratilekhanamukulitaMvatsotsaGgitakaraH saparyaH / kuryAdekAgramanAH svAdhyAyaM vandanA punarazaktyA // 13 // pratilekhana-pIchIko hAthoM meM lekara usake sAtha 2 hI hAthoMko mukulita-aJjalibaddha karake aura una hAthoMko vakSaH sthalake madhyayeM rakhakara, paryaGkAsanase baiThakara, aura manako ekAgra banAkara-anya kisI bhI viSayakI tarapha apane cittako na jAne dekara sAdhuoMko svAdhyAyameM pravRtta honA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai: paliyaMkaNisejjagadI paDilehiya anyjliikdpnnaamo| suttatthajogajutto paDhidavvo AdasattIe // arthAta-paryakAsanako dhAraNa karanevAlA aura pIchIyukta aMjalike dvArA kiyA hai praNAma jisane aise sAdhuko apanI zaktike anusAra sUtrArthake svAdhyAyameM pravRtta honA cAhiye / aura bhI kahA hai ki: mano bodhAdhInaM vinayaviniyuktaM nijavapu,- . rvaca pAThAyattaM karaNagaNamAdhAya niyatam / dadhAnaH svAdhyAyaM kRtapariNati navacane, karotyAtmA karmakSayamiti samAdhyantaramidam // arthAt-manako jJAnake AdhIna banAkara aura apane zarIrako vinayase yukta karake tathA vacanako pATha karanemeM lagAkara aura indriyoM ko apane 2 viSayoMse nivRtta karake jina bhagavAnke vacanoMkI taraphahI apanA upayoga lagAte hue jo svAdhyAya karatA hai vaha AtmA karmoMkA kSaya kara detA hai| ataeva isa svAdhyAyako samAdhi hI samajhanA caahiye| badhyAya
Page #893
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra bhAvArtha-jisa svAdhyAyake karanemeM sena vacana kAya aura indriyoM ko anya saba viSayoMse rokakara apane upayogako jinavacanakI tarapha hI lagAyA jAtA hai usa svAdhyAyako utkRSTa dhyAna samajhanA cAhiye / aura usake karane vAle hI sAdhuke samAdhikA kArya-karmakSaya huA karatA hai| svAdhyAyako karane ke liye paryakAsanakA jo nirdeza kiyA hai vaha upalakSaNa hai / ata eva cIrAsanAdikase bhI svAdhyAya kiyA jA sakatA hai aisA samajhanA cAhiye / kiMtu jo vyakti isa vidhise svAdhyAya nahIM kara sakatA aura khaDe hokara vaMdanA karane meM asamartha ho to vaha kevala vaMdanA kara sakatA hai. arthAt zaktike rahate hue svAdhyAya aura usake abhAvameM ukta vizeSaNoMse yukta sAdhuko vandanA hI karanI cAhiye / pratikramaNake dvArA yogake grahaNa aura syAgameM jo kAla laganA cAhiye usakA pramANa vyavahArase athavA jaisA ki pahale kahA jA cukA hai danusAra samajha lenA cAhiye / / . kisI anya dharmakAryAdimeM lagajAnese yadi ukta yogapratikramaNAdika nirdiSTa samayapara na ho sakeM aura jAna karane meM kisI prakArakA vyavadhAna AjAya to vaha anya samayameM bhI kiyA jA sakatA hai| paisA karanemeM koI doSa nahIM hai, aisA upadeza karate haiM: yogapratikamavidhiH prAgukto vyaavhaarikH| kAlakramaniyAmo'tra na svaadhyaayaadivdytH||4|| pAya rAtriyoga tathA pratikramaNakA jo pahale vidhAna kiyA gayA hai vaha vyAvahArika hai| kyoMki inake viSayameM kAlake kramakA-samayAnupUrvitAkA yA kAla aura kramakA niyama nahIM hai| jisa prakAra svAdhyAyAdi (svAdhyAya deva vandamya aura bhakta pratyAkhyAna) ke viSayoM kAla aura krama niyamita mAne gaye haiM usa prakAra rAtriyoga aura pratikramaNake viSayameM nhiiN| bhAvArtha-jaba svAdhyAyAdikI taraha inakA kAlakrama niyata nahIM hai taba yaha bAta svayaM siddha hai ki
Page #894
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra ye yoga aura pratikramaNa nirdiSTa samayase kacit kadAcit bhinna samayameM bhI kiye jA sakate haiN| phira bhI kisI viziSTa dharma kAryameM rukajAnepara hI sAdhuoMko ye minna samayameM karane ucita haiM, sarvadA vaisA karanA yogya nahIM hai / isa prakAra nitya kriyAoMke karanekI vidhikA varNana kiyA / aba kramAnusAra naimitika kriyAoMke varNanakA avasara prApta hai| ata eva naimittika kriyAoM meM se sabase pahale caturdazIko karane yogya kriyAkI vidhi do matoMke anusAra batAte haiM: - trisamayavandane bhaktidvayamadhye zrutanuti caturdazyAm / prAhustadbhaktitrayamukhAntayoH ke'pi siddhazAntinutI // 45 // kriyAkANDake nirUpaNa karajevAle prAkRta cAritrasArake matAnumAra jo vandanA bhakti Adi karane kA vidhAna / karate haiM una AcAryoMkA kahanA hai ki prAtaHkAla madhyAhna aura sAyaMkAla ina tInoM samayoM meM nitya devavaMdanA / ke avasara para jo do bhakti-caityabhAkta aura paMcagurubhakti kI jAtI haiM unake madhyameM caturdazI ke dina zrutabhakti aura karanI cAhiye / jaisA ki kriyAkANDameM bhI batAyA gayA hai| yathA: .."jiNadevavandaNAe cediyabhattIya paMcagurUbhattI / caudasiyaM taM manjhe sudabhattI hoi kAyavvA // jinadevakI nityavaMdanA karanemeM caityabhakti aura paMcagurubhakti kI jAtI hai| kiMtu caturdazIko ina donoM bhaktiyoMke madhyameM zrutabhakti aura karanI cAhiye / cAritrasArameM bhI kahA hai ki "devakI pratidinakI stavana kriyA karane meM caityabhakti aura paMcagurubhakti tathA caturdazI ke dina ina donoM bhAktayoMke madhya meM zrutamakti huA karatI hai| saMskRta cAritrasArake matAnusAra jo kriyAkANDakA nirUpaNa karane vAle haiM una AcAryoM kA kahanA hai ki caturdazIke dina uparyukta tInoM bhaktiyoM-caityabhakti zrutabhakti aura paMcagurubhakti ke AdimeM aura aMtameM kramase siddhabhakti aura zAMtibhAkti karanI cAhiye / jaisA ki saMskRta kriyAkANDake pAThameM kahAgayA hai ki:- , banyAya
Page #895
--------------------------------------------------------------------------
________________ bavabAra siddhe caitye zrute bhaktistathA pNcgurustutiH| . zAntibhaktistathA kAryA caturdazyAmiti kiyA / arthAt-kramase siddhamakti caityabhakti zrutamakti paMcagurubhakti aura zAMtimakti karake caturdazIko kriyA karanI caahiye| yadi kadAcit kisI dharmakAryake vaza caturdazIkI upayukta kriyA karanemeM viccheda upasthita ho jAya to upake badale meM kyA karanA cAhiye so batAte haiM: caturdazIkriyA dharmavyAsaGgAdivazAnna cet / kartu pAryeta pakSAnte tarhi kAryASTamIkriyA // 16 // kSapaNa-niyApaNa-samAdhi maraNa sarIkhA koI aisA dharma kArya Akara upasthita ho jAya ki jisameM lage rahanese mumukSu sAdhu usa dinakI-caturdazIkI kriyA na kara sake to aise samaya meM usako dUsare dina-amAvasyA yA pUrNamAsIko aSTamI kriyA karanI cAhiye / siddhamakti zrutabhakti cAritramakti aura zAMtibhaktike karanese aSTamI kriyA huA karatI hai, aisA Ageke sUtra meM btaaveNge| isI viSayameM cAritrasArameM kahA hai ki ___ "caturdazIdine dharmavyAmaGgAdinA kriyA kartuM na labhyeta cet pAkSikeSTamyAM kriyA krtvyaa|" dharmakAryake kAraNa caturdazIke dinakI kriyA karanemeM yadi vyAsana-vyavadhAna Adi upasthita ho jAya to| pakSAnta-amAvasyA athavA pUrNamAsIko aSTamIkI kriyA karanI cAhiye / tathA kriyAkANDameM bhI aisA hI kahA hai| jadi puNa dhammavvAsaMgANa kayA hoja cauddasI kiriyaa| to puNimAidivase kAyavvA pakkhiyA kiriyA // adhyAya
Page #896
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra arthAt dharma vyAsaGgase yadi caturdazIkI kriyA na kI jAsakI ho to pUrNamAsIko pAkSikI kriyA karanA caahiye| aSTamIkI aura pakSAntakI kriyAvidhiko tathA sarvatra cAritrabhaktike anantara honevAlI AlocanAvi. piko batAte haiM: syAt siddhazrutacAritrazAntibhaktyASTamIkriyA / pakSAnte sA'zrutA vRttaM stutvAlAcyaM yathAyatham // 17 // siddhamakti zrutamakti cAritramakti aura zAMtimAkai ina cAra bhAktiyoM ke dvArA aSTamIkriyA kI jAtI hai| pAkSikI kriyA inamese zrutabhAkta ke sivAya bAkI tIna makti ke dvArA huA karatI hai| tathA sAdhuoMko ucita hai ki sabhI jagaha cAritramAktike anantara yathAyogya AlocanA kiyA kareM / cAritrasArameM bhI aSTamIko siddha zruta cAritra zAntimatikA karanA aura pAkSikI kriyA karane meM viddha cAriza zAntimatikA karanA hI batAyA hai| kiMtu saMskRta kriyAkANDameM yaha jo pATha diyA hai ki: siddhazrutasucAritracaityapanagurustutiH / zAntimaktizca SaSThIyaM kriyA syAdaSTamItiyau // siddhacAritratyeSu bhaktiH paJcaguruSvapi // zAntibhaktizca pakSAnte jine tIrthe ca janmani // aSTamIko siddhazruta caritra caitya paMcagurukI bhAkta aura chahI zAMtibhakti karanI cAhiye / tathA amAvasyA pUrNimA aura tIrthakara bhagavAn ke janma kalyANake samaya siddha cAritra caitya paMcaguru zAntimAkta karanI cAhiye / so isameM nityadevavandanAke sAtha 2 aSTamI caturdazIkA vidhAna batAyA hai / ata eva yaha vRddhasampradAya samajhanA caahiye| 1- aSTamIkriyA meM jo cAra bhakti hotI haiM unameMse pAkSikI kriyA zrutabhakti nahIM hotii| mapAya SOME ect
Page #897
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra 1 bajAya siddhapratimA, tIrthakara bhagavAnkA janmakalyANaka aura apUrva jinapratimA ke viSayameM karane yogya kriyAkA upadeza dete haiM: siddhabhaktyaikayA siddhapratimAyAM kriyA matA / tIrtha kRjjanmani jinapratimAyAM ca pAkSikI // 48 // siddha pratimAkI vandanA karane meM eka siddhabhakti hI karanI cAhiye / aura tIrthakara bhagavAn ke janmakalyANa ke samaya pAkSikI kriyA- siddhabhArka cAritrabhakti aura zAMtibhakti karanI cAhiye / isI prakAra apUrva jinapratimAkI vandanA karane meM bhI pAkSikI kriyA hI karanI cAhiye / aSTamI AdikI kriyAoMmeM yadi apUrva caityavandanA aura nityadeva vaMdanAkA yoga karanA abhISTa ho, athavA inakA saMyoga Akara upasthita ho jAye to caityamakti aura paMcagurumaktikA prayoga kaba aura kisa sthAnapara karanA so batAte haiM: darzana pUjAtrisamayavandanayogo'STamIkriyAdiSu ceva / prAk tarhi zAntibhakteH prayojayecaityapaMcagurubhaktI // 49 // aSTamI Adi kriyAoMke samaya meM hI yadi apUrva caitya bandanA aura traikAlika nitya vaMdanAkA saMyoga _Akara upasthita hojAya to sAdhuoMko ucita hai ki zAntibhaktike pahale caityabhakti aura paMcagurubhakti kreN| jaisA ki cAritrasArameM bhI kahA hai ki: ""aSTamyAdikriyAsu darzana pUjAtrikAladevavandanAyoge / zAntibhaktitaH prAkcaityabhakti paJcagurubhakiM ca kuryAt " iti / arthAt aSTamI Adiko kriyA meM hI darzana pUjA - caityavaMdanA aura prAtaH madhyAhna aura sAyaMkAlakI vaMdanAkA saMyoga ho to zAMtibhaktike pahale caityabhakti aura paMcagurubhakti karanI cAhiye / 805.
Page #898
--------------------------------------------------------------------------
________________ bacaMgAra . kriyAM 2 eka hI jagaha aneka apUrva jinapratimAoM kA darzana honepara kisa prakAra kriyA karanA so batAte haiM / tathA unake phira bhI darzana ke viSayameM una pratimAoMkI apUrvatA kaba samajhanA isakaliye kAlakA pramANa bhI dikhAte haiN| dRSTA sarvANyapUrvANi caityAnyekatra kalpayet / kriyAM teSAM tu SaSThe'nuzrUyate mAsyapUrvatA // 50 // . yadi aneka apUrva jinapratimA eka hI sthAnapara hoM to una samIkA darzana karake unameMse jisakI tarapha ruci adhika pravRtta ho usa eka hI pratimAko lapa karake pahale kahe mUjaba kriyA karanI cAhiye / tathA una prati. mAoMkI apUrvatA vyavahArI logoMkI paramparAse chaThe mahIne meM samajhanI caahiye| viziSTa kriyAoMke karane ke liye tithikA nirNaya dikhAte haiM trimuhUrtepi yatrArka udetyastamayatyatha / sa tithiH sakalo jJeyaH prAyo dhamryeSu karmasu // 51 // jisa dina tIna muhUrtataka-kamase kama chaha ghaDI kAlataka sUryakA udaya athavA asta pAyA jAya upavAsa vandanA Adi dharmasambandhI kriyAoMke karaneme prAyaHvahI tithi pUrNa mAnI hai / prAyaH kahanekA abhiprAya yaha hai ki bahudhA vyavahArI logoMkA paramparAse aisA hI vyavahAra dekhane meM AtA hai| kiMtu vAstavameM yaha niyama nahIM samajhanA cAhiye / ataeva deza kAlAdike vaza-kvacit isake pratikUla bhI vyavahAra ho sakatA hai| pratikramaNake viSaya meM kriyAkaranekI vidhivizeSa pAMca zlokoM meM batAte haiM: pAkSikyAdipratikrAntau vanderanvidhivadgurum / adhyAya
Page #899
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 8 vyAya Ceng E E E Jing siddhavRcastutI kuryAdgurvI cAlocanAM gaNI // 52 // devasyA pare sUreH siddhayogistutI laghU / savRttAlocane kRtvA prAyazcittamupetya ca // 53 // vanditvAcArya mAcArya bhaktyA lachyA sasUrayaH pratikrAntistutiM kuryuH pratikrAmettato gaNI // 54 // atha vIrastutiM zAnticaturviMzatikartinAm / savRttAlocanAM guva sagurvAlocanAM yatAH // 55 // madhyAM sUrinurti tAM ca ladhIM kuryuH pare punaH / pratikramA bRhanmadhyasUribhaktidvayojjhitAH // 56 // paJcakam | pAkSika Adi pratikramaNa ke samaya arthAt amAvasyA aura pUrNamAsIko kiye jAnevAle tathA cAturmAsa aura saMvatsara ke aMta meM jo pratikramaNa kiyA jAtA hai vaha jaba karanA ho taba ziSya aura sagharmAoM ko pahale guruAcAryakI pUrva meM batAI huI vidhike anusAra bandanA karanI cAhiye / arthAt AcAryakI vandanA laghusiddhabhakti aura laghu AcAryabhaktiko bolakara gavAsanake dvArA karanI cAhiye / aura AcArya yadi siddhAntavettA hoM to kramase siddha zruta AcAryamakti ke dvArA unakI vandanA karanI cAhiye / ityAdi vyavahArake anurodhase jo vidhAna pahale batA cuke haiM usI mRjaya pAkSika Adi cAturmAsika tathA vArSika pratikramaNake samaya bhI gurukI pahale bandanA karanI caahiye| yahAM para tInoM ktiyoMke bolate samaya kramase tatadbhaktike AdimeM tIna prakArake uccAraNa huA karate haiM / arthAt " namostu pratiSThApanasiddha bhakti kAyotsarga karomyaham " aisA siddhabhakti ke prArambhameM aura " namostu pratiSThApana bhakti yogaM varamyaham " aisA zrutabhakti karate samaya tathA " namostu pratiSThApanA - cArya bhaktikAyotsarga karomyaham " aisA AcAryabhaktikI AdimeM bolanA cAhiye / And I SAAS A AAAA dharma * 887
Page #900
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra isake anaMtara apane ziSyoM aura sadharmAoMse yukta guru-AcAryako apane iSTa devako namaskAra kara "samatA sarvabhUteSu" ityAdi pATha bolakara bRhadbhaktiyoM meM se " siddhAnudbhataka," tyAdika siddhabhakti aura 'yenendrAn" ityAdi aJcalikA sahita cAritramakti bolanI cAhiye / tathA zrI arahaMta bhagavAnke sammukha " icchAmi matte pakkhi yami AlocauM" ityAdi " jiNaguNa saMpatti hou majjhaM" yahAMtakakI bRhadAlocanA karanI caahiye| yahAMpara bhI donoM bhaktiyoMkI AdimeM do prakArake uccAraNa huA karate haiN|" sarvAtI cAvizuddhayartha bhAvapUjAvaMda nAstavasametaM siddhamakti kAyotsarga karomyaham " aisA siddhabhAktikI AdimeM uccAraNa karanA cAhiye / aura " sarvAtI cAra vizuddhayartha AlocanA cAritramAkti kAyotsanaM karomyaham" aisA cAritrabhakti kI AdimeM uccAraNa karanA caahiye| arthAta-paMcaparameSThiyoMke Namo arahatANaM prabhRti pAMca namaskAra padoMko bolakara kAyotsarga karake "yo. ssAmi" prabhRti pATha bolanA cAhiye / punaH" tava siddha" ityAdi pAThako aJcalikAke sAtha bolakara pUrvokta vidhi karanI cAhiye / aura usake bAda aMcalikAyukta "prATkAle savidyut" ityAdi yogibhaktikA pATha bolakara tathA " icchAmibhatte carittAcAro terasaviho" ityAdi pAMco daNDakoMkA uccAraNa karake aura " vadasamididiya" se lekara "chedovaDAvaNaM hodu majjhaM" yahAMtakake pATha ko tIna vAra bolakara arahaMta devake sAmane apane doSoMkI AlocanA karanI caahiye| isake bAda apanese jaisA kucha doSa banagayA ho usake anusAra svayaM prAyazcitta lekara aura "paMcamahAvratam " Adi pAThako tIna vAra bolakara prAyazcittake yogya ziSyoMko bhI prAyazcitta dekara devake samakSa gurubhakti karanI cAhiye / yahA~para tIna prakArake uccAraNa kiye jAte haiN| pahalA " namostu sarvAtIcAravi. zuddhayartha siddhabhAktikAyotsarga karomyaham " dusarA " namostu sarvAtI cAra vizuddhayartha AlocanAyogibhakti kAyotsarga karogyaham " aura tIsarA "namostu niSThApanAcArya bhakti kAyotsarga karomyaham / " ye uccAraNa kramase yathAsthAna karane cAhiye / yaha saba kriyA kevala AcAryako hI karanI cAhiye / isake anaMtara grahaNa karaliyA hai prAyazcitta jinhone aise AcArya parameSThIke Age ziSyoM tathA sadharmAH Ako laghuddhimakti laghuyogibhakti aura cAritrabhakti tathA AlocanA karake jisase jisa prakArakA doSa vanagayA badhyAya 888
Page #901
--------------------------------------------------------------------------
________________ akhabAra ho usako usI mujaba zuddhi-prAyazcitta AlocanapUrvaka grahaNa karake "zrutajaladhi" ityAdi laghu AcAyamakti bolakara vidhipUrvaka unakI vandanA karanA cAhiye / puna: AcArya parameSThIke sAtha 2 ziSyoM tathA sadharmAoMko milakara pratikramaNa bhakti karanI cAhiye / arthAt " sarvAtIcAravizuddhayartha pAkSika pratikramaNakriyAyA pUrvAcAryAnukrameNa sakala karmakSayArtha bhAvapUjAvandanAstavasameta pratikramaNabhakti kAyotsarga karomyaham " aisA pATha bolakara pratikramaNa bhakti karanI cAhiye, aura usake bAda " Namo arahaMtANaM" ityAdi daNDakakA pATha bolakara kAyotsarga dhAraNa karanA caahiye| uparyukta parikarmake pUrNa honepara punaH kevala AcArya parameSThIko "thosAmi" prabhRti daNDaka aura gaNadhara valayakA uccAraNa karake pratikramaNa daNDakakA pATha karanA cAhiye / tathA jabataka kevala AcArya isa pAThakA uccAraNa kareM taba taka una ziSyoM aura sadharmAoMko kAyotsargake dvArA khaDe 2 vaha pratikramaNa daNDakakA pATha sunanA caahiye| isake anaMtara parikarmameM pravRtta saMyamI sAdhuoMko "thossAmi" prabhRti daNDa kakA pATha bolanA cAhiye aura AcAke sAtha 2 "vadasamididiyarodho" ityAdi bolakara vIrabhakti karanI cAhiye. arthAta " sarvAtI cAra vizaddhayartha pAkSika pratikramaNa kriyAyAM pUrvAcAryAnukrameNa sakalakarma kSayArtha bhAvapUjA vandanAstava sametaM niSThita karaNavIramakti kAyotsarga karomyaham" isa prakAra uccAraNa karake punaH " Namo arahaMtANaM " ityAdi daNDaka pATha bolanA cAhi. ye| usake bAda kAyotsargameM pravRtta honA cAhiye aura pahale kAyotsargake jitane ucchAsa batAye haiM utane usameM pUrNa karanA cAhiye / usake bAda "thossAmi" ityAdi daNDakakA pATha karake "candrapramaM candramarIcigauraM" ityAdi svayaMbhUkA aura " yaH sarvANi carAcarANi" ityAdi aMcalikAyukta vIrabhakti tathA " vadasamiAdidiyarodho " Adi pATha bolanA caahiye| isake bAda sAdhuoMko AcArya ke sAtha 2 zAMtimakti aura caturvizati tIrthakarabhAkti karanI cAhiye / arthAta "sarvAtIcAravizuddhayartha zAMticaturvizatitIrthakaramaktikAyotsarga karomyaham " aisA uccAraNa karake " Namo tANaM" ityAdi daNDakakA pATha bolakara kAyotsarga dhAraNa karanA cAhiye / kAyotsargake anaMtara "thossAmi" prabhati daNDaka bolakara zAMtibhakti aura "rakSAm " ityAdi caturvizatitIrthakara bhAkti tathA "cauvIsaM titthayare" Adi adhyAya 112
Page #902
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra aMcalikA sahita pAThako bolakara "vadasamididiyarodho" Adi pATha bolanA cAhiye / usake bAda sAdhu oMko AcArya ke sAtha hI " sarvAtIcAravizuddhayartha cAritrAlocanA cArya bhaktikAyotsarga karomyaham " aisA pATha bolakara laghu cAritrAlocanAke sAtha 2 vRhadAcAryabhAkta karanI cAhiye / arthAta "icchAmi bhatte cArittAcAro terasaviho parihAravido" ityAdi daNDakake dvArA sAdhya laghu cAritrAlocanAke sAtha "siddhaguNastuti" Adi vRhadAcAryamAkta karanI cAhiye / tadanaMtara AcAryake sAtha 2DI mAdhuoMko " vadasamididiyaroSo" ityAdi pAThakA uccAraNa aura "sarvAMtIcAravizuddhayartha bRhadAlocanAcArya bhaktikAyotsarga karomyaham " aisA uccAraNa karake bRhadAlocanAke sAtha 2 "dezakulajAisuddhA" ityAdi madhya bRhadAcArya bhakti karanI caahiye| arthAt yaha bRhadAcAryamakti "icchAmi bhatte pakkhiyAmma aloceuM paNNArasaNaM divasANaM" ityAdi vRhadAlocanAke sAtha bRhadAcAryabhakti karanI caahiye| isake anaMtara AcArya parameSThIke sAtha hI sAdhuoMko "badasamirdidiyarodho" ityAdi pATha karake aura "sarvAtIcArAvizudhartha zullakAlocanA cAryamaktikAyotsarga kagemyaham" isa prakAra uccAraNa karake pahale ke hI samAna daNDakAdika bolakara laghu AcAryamakti karanI cAhiye / arthAt "prAjJaH prAptasamastazAstrahRdayaH" yahA~se lekara " mokSamArgopadezakA" yahAMtakakA laghu AcAryabhaktikA pATha bolanA cAhiye / isa prakAra sampUrNa kriyA karane ke bAda sAdhuoMko AcAryake sAtha hI nyUnAdhikatAke doSakI zuddhikeliye "sarvAtIcAravizuddhayartha siddhacAritraprati kramaNaniSThitakaraNavIrazAnticaturviMzatitIrthakaracAritrAlocanAcAryabRhadAlocanAcAryakSullakAlocanAcAryabhaktIH kRtvA taddhInAdhikatvAdidoSavizuddhayartha samAdhibhaktikAyotsarga karomyaham" aisA uccAraNa karake aura pahaleke hI samAna daNDakAdi pATha karake aMtameM "zAstrAbhyAso jinapatinutiH" ityAdi iSTaprArthanA karanI cAhiye / tathA sabake aMtameM sAdhuoMko siddhamakti zrutamakti aura AcAryamakti bolakara guru-AcAryakI vandanA karanI cAhiye / isa prakAra pratikramaNa karane kI vidhi yahA~para hamane saMkSepameM batAI hai| jinako vizeSa jAnanA yA karanA ho unheM kisI prauDha AcArya ke nikaTa vistArake sAtha dekhakara aura sIkhakara karanI cAhiye / isI viSayama AgamameM kahA hai ki: adhyAya
Page #903
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra siddhacAritrabhaktiH syAbRhadAlocanA tataH devasya gaNino vA siddhayogistutI laghU // cAritrAlocanA kAryA prAyazcittaM tatastathA / sUribhaktyA tato laThyA gaNinaM vandate ytiH|| syAtpratikramaNA bhaktiH pratikrAmettato gaNI / vIrastutirjinastutyA saha zAntinutirmatA // vRttAlocanayA sArddha gurvI sUrinutistataH / guvAlocanayA sAdhaM madhyAcAryanutistathA // ladhvI sUrinutizceti pAkSikAdau pratikrame / UnAdhikyavizuddhaSartha sarvatra priyabhaktikA // arthAt-arahaMta deva athavA AcArya ke sammukha siddhamakti cAritrabhakti aura bRhadAlocanAke bAda laghu siddhabhakti aura laghu yogimakti kI jAtI hai| punaH cAritrAlocanApUrvaka prAyazcitta grahaNa karanA cAhiye aura usake vAda sAdhuoMko laghu AcAryabhakti molakara AcAryakI vandanA karanA cAhiye / tadanaMtara pratikramaNa bhakti karanI cAhiye aura AcAryako pratikramaNa karAnA cAhiye / punaH vIrabhakti aura caturvizati tIrthakara bhakti ke sAtha 2 zAMti bhakti tathA usake bAda cAritrAlocanAke sAtha 2 bRhadAcArya bhakti aura usake bAda kramase bRhadAlocanApUrvaka madhya bRhadAcArya bhakti aura aMtameM laghuAcArya bhakti bolakara sAdhuoMko AcAryakI vandanA karanI caadiye| yaha pAvikAdi pratikramaNa ke samayakI kriyAoMkA saMkSepa hai| isake sivAya nyUnAdhikatAke doSa kI zuddhike liye samI jagaha samAdhimakti karanI cAhiye / / cAritrAsArameM bhI aisA hI kahA hai ki-"pAkSika cAturmAsika sAMvatsarika pratikramaNe siddhacAritrapratikramaNa niSThitakaraNacaturviMzatitIrthakara bhakticAritrAlocanAgurubhaktayo vRhadAlocanAgurubhaktirlaghIyasyAcAryamaktizca krnniiyaaH| vratAropaNa Adi viSayoMkI apekSA pratikramaNa cAra prakArakA mAnA hai kiMtu usameM vRhadAcArya bhakti aura madhya AcAryamakti yahAM nahIM karanI cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: adhyAya
Page #904
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra - vRttAlocanayA sApa gurvAlocanayA kramAt / sUridvayastutiM muktvA zeSAH pratikramA kramAt / / arthAta-kramase cAritrAlocanA aura bRhadAlocanAke sAtha 2 donoM AcArya bhaktiyoM ke sivAya bAkI ke pratikramaNa kramase huA karate haiN| isa prakAra saMkSepameM pAkSikAdi pratikramaNakI vidhi aura usakA krama batAkara aba naimittika kriyAoMka prakaraNa meM saMyamI sAdhuoM aura zrAvakoM ke liye zrutapaMcamI ke dina kyA kriyA karanI aura kisa taraha karanI usakI vidhi do zlokoM dvArA batAte haiM: bRhatyA zrutapaJcamyAM bhaktyA siddhazrutArthayA / zrutaskandhaM pratiSThApya gRhItvA vAcanAM bRhan // 57 // dAmyo gRhItvA svAdhyAyaH kRtyA zAntinutistataH / yAmanAM gRhiNAM siddhazrutazAntistavAH punaH // 58 // (yugmam ) saMyamI sAdhuoMko bRhat siddhamAkta-"siddhAnukarma" ityAdi aura bRhata zrutabhakti-" stoSye saMjJAnAni" ityAdike dvArA zrutaskandhakA pratiSThApana karanA caahiye| aura zrutAvatArake upadeza ko grahaNa kara bRhat zrutamAkta aura bRhat AcAryabhakti ke dvArA bRhat svAdhyAyakA pratiSThApana karanA caahiye| tathA aMtameM vRhata zrutamakti gholakara usa svAdhyAyakI niSThApanA-samApti karanI cAhiye / isa prakAra zrutapaMcamI-jyeSTha zuklA 5 ke dina sAdhu. oMko kramase kriyA karanI cAhiye / jaisA ki cAritrAsArameM bhI kahA hai ki: "zrutapaMcamyA siddhazrutabhaktipUrvikA vAcanA gRhItvA tadanu svAdhyAyaM gRhNataH zrutamaktimAcArya bhaktiM ca kRtvA gRhItasvAdhyAyAH kRtazrutamaktayaH svAdhyAyaM niSThApya samAptau zAntimakkiM kuryuH"| arthAta-sAdhuoMko zrutapaMcamI ke dina siddhamakti aura zrutabhAkti pUrvaka zrutAvatArake upadezako grahaNa anyAya
Page #905
--------------------------------------------------------------------------
________________ banavAra karake svadhyAyako grahaNa karane ke liye zrutabhakti aura AcAryabhakti karake usakA grahaNa aura zrutamakti bolakara usakA niSThApana tathA samAptimeM zAMtibhakti karanI caahiye| jo mbAdhyAyako grahaNa nahIM kara sakate una gRhastha zrAvakoMko usa dina-jyeSTha zuklA 5 ko kevala siddhabhakti zrutamakti aura zAMtibhakti karanI cAhiye / siddhAnta AdikI vAcanA sambandhI kriyAkI vizeSa vidhi batAnekeliye do zloka kahate haiM, jisameM sAdhuoMko siddhAntake arthAdhikAroMpara kAyotsarga karanekA upadeza dete haiM: kalpyaH kramoya siddhAntAcAravAcanayorapi / ekaikArthAdhikArAnte vyutsargAstanmukhAntayoH // 59 // siddhazrutagaNistotraM vyutsargAzcAtibhaktaye / dvitIyAdidine SaT SaT pradeyA vAcanAvanau // 6 // yugmam / Upara bhUtapaMcamIke dinakI jo vidhi batAI hai vaha kevala usI dina nahIM kiMtu siddhAntavAcanA aura AcAravAcanAmeM bhI yahI vidhi karanI cAhiye / arthAt siddhAntavAcanA aura vRddhavyavahArake anusAra AcAravAcanAkA siddhabhakti aura zrutamakti pUrvaka pratiSThApana karake zrutabhakti aura AcAryabhakti ke dvArA bRhat svAdhyAyako svIkAra kara usakA upadeza denA cAhiye / aura zrutamaktike dvArA usa svAdhyAyako samApta kara aMtameM zaMtimakti bolakara isa kriyAko samApta karanA cAhiye / tathA sAdhuoMko siddhAntake pratyeka arthAdhikArake aMtameM kAyotsarga dhAraNa karanA cAhiye / jaisA ki cAritrAsArameM bhI kahA hai ki:-" siddhAntasyArthAdhi kAraNAM samAptau ekaka kAyotsarga kuryAt , iti / arthAt siddhAntake pratyeka arthAdhikArake aMtameM eka eka kAyotsarga karanA cAhiye / tathA isa pratyeka arthAdhikArake aMtameM aura AdimeM siddhabhakti zrutamakti aura AcAryabhakti karanI cAhiye / vAcanAke dina to isI prakArakI kriyA karanI cAhiye / kiMtu usake bAda-dUsare tIsare Adi dinako siddhAntake
Page #906
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAragAra 38 adhyAya P prati atibhakti prakaTa karanekeliye jahAMpara vAcanA kI gaI thI usa sthAna para chaha chaha kAyotsarga karanA cAhiye / bhAvArtha - yahAMpara vAcanAbhUmimeM chaha 2 kAyotsarga karaneke liye jo kahA hai usakA niyama nahIM samajhanA cAhiye | kyoMki yaha kriyA siddhAnta aura usake arthAdhikAroMke prati uttama bahumAna dikhAnekeliye hI kahI gaI hai / ava yaha kriyA sAdhuoM ko apanI zaktike anusAra hI karanI cahiye / arthAt jitanI zaktiho utane hI kAyotsarga karane cAhiye / - saMnyAsa maraNakI kriyAoMkA prayoga kaise karanA usakI vidhi do zlokoMke dvArA batAte haiM:saMnyAsasya kriyAdau sA zAntibhaktyA vinA saha / ante'nyadA bRhadbhaktyA svAdhyAyasthApanojjhane // 61 // yogepi zeyaM tatrAttasvAdhyAyaiH praticArakaiH / svAdhyAyAgrAhiNAM prAgvat tadAdyantAdine kriyA // 62 // saMnyAsa maraNakI AdimeM zrutapaMcamI ke dinakI jo kriyA batAI hai usameMse zAMtibhaktiko choDakara bAkI saba kriyA karanI cAhiye / arthAt siddhabhakti aura zrutamakti bolakara zrutaskandha ke samAna saMnyAsakA bhI pratiSThApana karanA cAhiye / tathA saMnyAsa ke aMta meM bhI vahI kriyA karanI caahiye| kiMtu itanI vizeSatA hai ki yahAM para zAMtibha ki ko choDanA nahIM - usako bhI bolanA cAhiye / arthAt kSapaka - jo saMnyAsa maraNa karanevAlA hai usakA anta honepara zAMtibhakti ke sAtha 2 siddhabhakti aura zrutabhakti bolakara saMnyAsakA niSThApana karadenA cAhiye / tathA saMnyAsa ke Adi aura aMta ke dinako choDakara madhyake dinoMmeM vRhadbhaktipUrvaka svAdhyAyakA pratiSThApana aura niSThApana karanA cAhiye arthAt bRhattabhakti aura bRhat AcArya bhakti ke dvArA usakA pratiSThApana aura bRhat zrutamakti ke dvArA usakA niSThA pana karanA cAhiye / tathA rAtriyoga varSAyoga Adi meM bhI jinhoMne pahale hI dina svAdhyApakA pratiSThApana kara diyA hai una paricArakoM ko saMnyAsa maraNa karane vAlekI vaiyAvRtya-sevA zuzrUSA karanevAloMko usa saMnyAsavasatImeM hI zayana 1 TEEEEEEEEEEEEar dharma 894
Page #907
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyA karanI cAhiye / yaha kriyA sAdhuparicArakoM ke liye hai| kiMtu jo svAdhyAyako grahaNa na karane vAle gRhastha hai unheM Adi aura aMtaka dina zrutapaMcamIke samAna hI kriyA karanI cAhiye / arthAt gRhastha paricArakoMko saMnyAsa ke pahale dina aura pichale dina siddhamakti zrutamakti aura zAMtibhaktihI karanI cAhiye / kyoMki ve svAdhyAyako grahaNa nahIM kara skte| kramAnusAra ASTAhika parva kAlakI naimittika kriyAko batAte haiM: kurvantu siddhanandIzvaraguruzAntistavaiH kriyaamssttau| zuSyUrjatapasyasitASTamyAdidinAni madhyAhne // 3 // ASADha kArtika aura phAlguna mahInekI zakla pakSakI aSTamIse lekara ATha dinataka-arthAta pUrNamAsI paryata pratidina madhyAhake samaya-paurvAhika svAdhyAyako samApta karake siddhamakti nandIzvara caityamakti paMcagurumakti aura zAMti bhakti ke dvArA ASTAhika kriyA karanI cAhiye. isa zlokameM "kurvantu" aisI bahuvacana kriyAkA jo prayoga kiyA hai usakA abhiprAya yaha hai ki yaha kriyA sampUrNa saMghako-AcArya Adi mabako milakara karanI caahiye| abhiSekake samaya kI jAnevAlI vandanA kriyA aura maMgala gocara kriyAko batAte haiM: sA nandIzvarapadakRtacaityA tvabhiSekavandanAsti tathA / ___ maGgalagocaramadhyAhnavandanA yogayojjhanayoH // 64 // . Upara jo nandIzvarajinacaityavandanAkI kriyA batAI gaI hai vahI kriyA jisa dina jinamagavAnakA mahA abhiSeka ho usa dina karanI caahiye| ata eva isa naMdIzvara kriyAko hI abhiSeka vandanA kahate haiN| antara itanA hI hai ki yahA~para nandIzvara caityabhAkti na karake kevala caityabhakti hI kI jAtI hai / isI prakAra varSAyogake grahaNa karanepara aura usake choDanepara yaha abhiSeka vandanAhI maMgalagocaramadhyAnhavandanA kahI jAtI hai| ata eva ana
Page #908
--------------------------------------------------------------------------
________________ khanagAra 896 adhyAya TANANAKHAN yahAM para bhI naMdIzvara kriyA hI karanI cAhiye / aura vizeSa yaha ki nandIzvarabhaktikI jagaha kevala caityabhakti hI karanI caahiye| jaisA ki kahA bhI hai ki ahiseya vaMdaNAsiddhacediya paMcagurusaMtibhattIhiM / kIra maMgaLagoyara majjhaNDiyavaMdaNA hoi // arthAt -- siddhabhakti caityabhakti paMcagurubhakti aura zAMtibhaktike dvArA abhiSekavandanA kI jAtI hai / aura inhI dvArA maMgalagocaramadhyAnhavandanA bhI huA karatI hai / maMgalagocara bRhatpratyAkhyAnakI vidhi batAte haiM:lAtvA bRhatsiddhayogistutyA maGgalagocare / pratyAkhyAnaM bRhatsUrizAntibhaktI prayuJjatAm // 65 // maMgalagocara kriyA karanemeM AcArya AdikoMko bRhat siddhabhakti aura bRhat yogibhakti karake bhakta pratyAkhyAnako grahaNa kara vRhat AcAryabhakti aura bRhat zAMtibhakti karanI cAhiye / yahA~para " prayuJjatAm," yaha bahuvacana kriyAkA jo nirdeza kiyA hai usase isa bAtakA bodhana karAyA hai ki yaha kriyAM AcArya Adi saba saMghako milakara karanI cAhiye / prakaraNa ke anusAra do ilokoM meM varSAyoga ke grahaNa aura tyAga karane kI vidhikA upadeza karate haiM: tatazcaturdazIpUrvarAtre siddhamunistutI / caturdikSu parItyA lpAzcaityabhaktIrgurustutim // 66 // zAntibhakti ca kurvANairvarSA yogastu gRhyatAm / UrjakRSNa caturdazyAM pazcAdrAtrau ca mucyatAm // 67 // ( yugmam ) dharma * 896
Page #909
--------------------------------------------------------------------------
________________ Upara bhakta pratyAkhyAnako grahaNa karanekI jo vidhi batAI hai tadanusAra usake grahaNa karaneke anaMtara A. cArya prabhRti mAdhuoMko varSAyogakA pratiSThApana karanA cAhiye aura cAturmAsake aMta meM usakA niSThApana karanA cAhiye / isa prASThiApana aura niSThApanakI vidhi isa prakAra hai cAra laghu caityabhaktiyoMko bolate hue aura pUrvAdika cAro hI dizAoM kI tarapha pradakSiNA dete hue ASADha zuklA caturdazIkI rAtriko pahale hI praharameM siddhabhakti aura yogibhAkti kA bhI acchI taraha pATha karate hue aura paMcagurubhakti tathA zAMti bhaktiko bhI bolakara AcArya aura itara sampUrNa sAdhuoMko varSAyogakA pratiSThApana karanA cAhiye bhAvArtha-pUrva dizAkI tarapha mukha karake varSAyogakA pratiSThApana karanekeliye "yAvanti jinacetyAni" ityAdi zlokakA pATha karanA cAhiye / punaH AdinAtha bhagavAna aura dUsare ajitanAtha bhagavAn ina donoMkA hI svayaMbhU stotra bolakara aMcalikA sahita caityamakti karanI cAhiye / yaha pUrva dizAkI taraphakI caitya caityAlayakI vandanA hai / isI prakAra dakSiNa pazcima aura uttarakI taraphakI vandanA bhI kramase karanI cAhiye / aMtara itanA hai ki jisa prakAra pUrvadizAkI vaMdanAmeM prathama dvitIya tIrthakarakA svayambhUstotra bolA jAtA hai usI prakAra dakSiNa dizAkI tarapha tIsare cauthe saMbhavanAtha aura abhinandana nAthakA tathA pazcimakI tarapha kI vandanA karate samaya pAMca chahe sumatinAtha aura padmaprabhu bhagavAnkA aura uttara dizAkI vandanA karate samaya sAtaveM AThaveM supArzvanAtha aura candraprabhukA svayaMbhUstotra bolanA cAhiye / aura bAkI kriyA pUrvadizAke samAna hI samajhanI cAhiye / yahAMpara cAro dizAoMkI tarapha pradakSiNA karanekeliye jo likhA hai, usa viSayameM vRddhasampradAya aisA hai ki pUrvadizAkI tarapha mukha karake aura udharakI vandanA karake vahIM baiThe baiThe kevala bhAvarUpase hI pradakSiNA karanI caahiye| yaha varSAyogake pratiSThApanakI vidhi hai / yahI vidhi niSThApana meM bhI karanI cAhiye / arthAt kArtika kRSNA caturdazIkI rAtriko aMtima praharameM pUrvokta vidhAna ke anusAra hI AcArya aura sAdhuoMko varSAyogakA niSThApana kara denA caahiye| 113
Page #910
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnagAra mahIne ta mAMsa karanA isa varSAyogakI vidhimeM aura bhI jo vizeSatA hai usako do zlokoMmeM batAte haiM: mAsaM vAso'nyadaikatra yogakSetraM zucau vrajet / mArge'tIte tyajeccArthavazAdapi na laMghayet // 8 // nabhazcaturthI tadyAne kRSNAM zuklo paJcamIm / yAvanna gacchettacchede kathaMcicchedamAcaret // 6 // varSAyogake sivAya dUsare samaya-hemanta Adi RtameM bhI AcArya Adi zramaNasaMghako kisI bhI eka sthAna yA nagara AdimeM eka mahIne taka ke like nivAsa karanA cAhiye / tathA ASADha meM munisaMghako varSAyogasthAnake liye jAnA cAhiye / arthAta jahAM cAturmAsa karanA hai vahAM ASADhameM pahuMcajAnA cAhiye / aura magasira mahInA pUrNa honepara usa kSetrako choDa denA caahiye| parantu itanA aura bhI vizeSa hai ki usa yogasthAnapara jAnekeliye zrAvaNa kRSNA caturthIkA atikramaNa kamI nahIM karanA cAhiye / bhAvArtha-yadi koI dharmakAryakA aisA vizeSa prasaGga upasthita ho jAya ki jisameM ruka jAnese yogakSetra meM ASADhake bhItara pahuMcanA na bana sake to zrAvaNa kRSNA caturthItaka pahuMca jAnA cAhiye / parantu isa tithikA ullaMghana kisI prayojanake vazIbhUta hokara bhI karanA ucita nahIM hai| isI prakAra sAdhuoMko kArtika zuklA paMcamItaka yogakSetrake sivAya anyatra prayojana rahate hue bhI vihAra na karanA cAhiye / arthAt yadyapi varSAyogakA niSThApana kArtika kRSNA caturdazIko ho jAtA hai phira bhI sAdhuoMko kArtika zuklA paMcamItaka usI sthAnapara rahanA caahiye| yadi koI kAryavizeSa ho to bhI tabataka usa sthAnase nahIM jAnA caahiye| yahA~para jo varSAyoga dhAraNa karane kI vidhi batAI hai usameM yadi kisI ghora upasarga Adike A upasthita honese viccheda paDajAya arthAta kisI kAraNase usake samaya AdikA yadi atikama ho jAya to sAdhusaMghako ucita hai ki usake liye prAyazcitta dhAraNa kreN| bhI viza adhyAya 858 14-2221ASS
Page #911
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra vIra bhagavAnko nirvANa kAlika kriyA karaneke viSayameM jo AgamakA nirNaya hai usako batAte haiM: yogAnte'koMdaye siddhanirvANaguruzAntayaH / praNutyA vIranirvANe kRtyAto nityavandanA // 7 // kArtika kRSNA caturdazIkI rAtrike aMtima prArameM varSA yogakA niSThApana kara cukanepara zrI vardhamAna tIrthakara bhagavAnkI nirvANa kriyA sUryakA udaya honepara simakti nirvANamAkti paMcagurumAkti aura zAMtimAkta bolakara vandanA karake karanI cAhiye / isake bAda sAdhuoM aura zrAvakoMko nityavaMdanA karanI caahiye| bhAvArtha-varSAyogakA niSThApana aura usake bAda sUryodayake honepara vIra nirvANa kriyA aura tadanaMtara . nityavaMdanA / isa prakAra kramase kriyA karanI cAhiye / paMcakalyANakake samaya karane yogya kriyAoM ke viSayameM AgamakA nirNaya prakaTa karate haiM: __ sAdyantasiddhazAntistuti jinagarbhajanuSoH stuyAdattam / niSkramaNe yogyantaM vidi zrutAdyapi zive zivAntamapi // 7 // adhyAya tIrthakara bhagavAnakA garmAvatAra kalyANaka athavA janmakalyANaka jaba ho taba sAdhuoMko yadvA zrAvakoM ko kramase siddhabhakti cAritramAkta aura zAntimAta bolakara usa samayakI kriyA karanI cAhiye / tathA niSkramaNadIkSAkalyANakakI kriyA muniyoM va zrAvakoMko kramase siddhabhAkta cAritrabhAkta yogimAkta aura zAMtimAkta bolakara karanI cAhiye. isI prakAra jJAna kalyANakI kriyA kramase siddhamAkta zrutabhAkta cAritra bhAkta yogimakti aura zAMtimakti bolakara karanI cAhiye / evaM nirvANa kalyANaka athavA nirvANa kSetrakI vandanA kriyA kramase siddhamakti zrutamakti cAritramakti yogibhakti nirvANamakti aura zAMtibhAta bolakara karanI cAhiye /
Page #912
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra bhAvArtha-paMcakalyANaka pratiSThA AdimeM tattatkalyANakake samaya sAdhuoM aura zrAvakoMko usa samayako kriyA Upara likhe mUjaba mAkta pATha bolakara karanI cAhiye / RSi athavA siddhAnta vettA muni Adi yadi maraNako prApta hojAya to unake zarIrakI athavA niSadhikA kI vandanA kriyA karanemeM kyA kyA vizeSatA hai usakA nirNaya do AryApoMke dvArA batAte haiM: vapuSi RSeH stautu RSIn niSedhikAyAM ca siddhazAntyantaH siddhAntinaH zrutAdIn vRttAnuttaravratinaH // 72 // dviyujaH zrutavRttAdIn gaNino'ntagurUn zrutAdikAnapi tAn / samayavido'pi yamAdIstanuklizo dvayamukhAnapi dviyujaH // 73 // RSi AdikoMke zarIra athavA niSedhikAkI vandanA bhakti karanemeM pravRtta hue sAdhuoMko jisa vidhise vandanA karanI cAhiye vaha isa prakAra hai| yadi kisI sAmAnya sAdhukA maraNa ho jAya to usake zarIrakI athavA niSadyAbhUmikI vandanA siddhamakti yogikti aura zAMtimaktiko kramase bolakara karanI cAhiye / aura yadi koI sAmAnya sAdhu siddhAnta vettA ho to unakA maraNa honepara unake zarIrakI yA niSadyAbhUmikI vandanA kramase siddhamAkta zrutabhakti yogibhakti aura zAMtibhakti bolakara karanI cAhiye / yadi koI uttara vratoMko dhAraNa karanevAlA sAdhu maraNako prApta ho jAya to usake zarIrakI athavA niSadyAbhUmikI vandanA siddhabhakti cAritramAkti yogibhakti aura zAMtimakti paDhakara karanI cAhiye / yadi koI sAdhu siddhAnta vaittA mI ho aura uttara vratoMko dhAraNa karanevAlA bhI ho aura usakA maraNa ho jAya to usake zarIrakI tathA niSadyAbhUmikI vaMdanA kramase siddhamAkta zrutamakti cAritrabhakti yogibhakti aura zAMtibhakti bolakara karanI cAhiye / isI prakAra jo RSi AcArya pada para pratiSThita haiM unakA yadi maraNa ho jAya to unake zarIrakI yA niSadyAbhUmikI vandanA kramase siddhabhakti yogibhakti AcAryabhakti aura zAMtibhakti bolakara karanI cAhiye / tathA yadi koI AcArya siddhAntavetA ho adhyAya
Page #913
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAvajAra 901 badhyAya Ying Ying Ying Ying Zhui Zuo aura unakA maraNa ho jAya to unake zarIrakI athavA niSadyA bhUmiko bandanA kramase siddhabhakti zrutabhakti yogamati AcAryabhakti aura zAMtibhakti bolakara karanI cAhiye / kiMtu jo RSi AcAryapada para bhI pratiSThita haiM aura kAya kleza tapake dhAraNa karanevAle bhI haiM yadi unakA maraNa ho jAya to unake zarIrakI yA niSadyA bhUmikI vandanA kramase siddhabhakti yogibhakti cAritramakti AcAryabhakti aura zAMtibhakti bolakara karanI cAhiye / yadi koI RSi AcArya bhI haiM aura siddhAntavettA tathA kAyakleza tapake dhAraNa karane vAle bhI haiM unakA yadi maraNa ho jAya to unake zarIrakI athavA niSadyAbhUmikI vandanA kramase siddhabhakti zrutamakti cAritramakti yogibhakti AcAryabhakti aura zAMtibhaktibolakara karanI cAhiye / isa viSaya meM kahA bhI hai ki:-- kAye niSedhikAyAM ca muneH siddhazAntibhiH / uttaravratinaH siddhavRttArSazAntibhiH kriyAH // saiddhAntasya muneH siddhazrutarSizAntibhaktibhiH / uttaravratinaH siddhabhutavRttArpa zAntibhiH // sUrerniSedhikAkA sidhdarSisUrizAntibhiH zarIravezinaH sidavRttarSiNizAntibhiH // saidhdAntAcAryasya sidhdazrutarSisUrizAntayaH / asya yoge sidhdazrutavRttarSigaNizAntayaH // zrIarahaMta bhagavAnkI sthirapratimAkI pratiSThA aura cala pratimAkI pratiSThA ke samaya kI vidhi aura usa pratiSThA ke samaya meM hI caturtha dinako kiye jAnevAle abhiSekake kriyA vizeSako batAte haiM / syAtsiddhazAntibhaktiH sthiracalajinabimbayoH pratiSThAyAm / abhiSekavandanA calaturyasnAnestu pAkSikI tvapare // 74 // sthirapratimAkI pratiSThA athavA cala pratimAkI pratiSThA ke samaya siddhabhakti aura zAMtibhaktiko bolakara COFFDun Tang Ji *: 901
Page #914
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 102 A vandanA kriyA karanI caahiye| kiMtu jinabhagavAnkI cala pratimAkI pratiSThAke caturtha dinake abhiSeka ke samaya abhiSeka vandanA arthAta siddhabhakti caityabhAkte paMcagurubhakti aura zAMtibhaktiko bAlakara vandanA karanI cAhiye / aura sthira pratimAkI pratiSThA ke caturtha dinake abhiSeka ke samaya pAkSikI kriyA karanI cAhiye / arthAt siddhabhakti cAritramA bRhadAlocanA aura zAMtibhakti bolakara vandanA karanI caahiye| parantu yaha niyama kevala sAdhuoM ke liye samajhanA / jo svAdhyAyako grahaNa nahIM kara sakate una gRhasthoMkeliye yaha niyama nahIM hai / unako cAhiye ki AlocanAko chor3akara bAkI bhakti bolakara hI kriyA kreN| isa viSaya meM anyatra bhI kahA hai ki: calAcalapratiSThAyAM siddhazAntistutirbhavet / vandanA cAbhiSekasya turyasnAne matA punaH // siddhavRttanutiM kuryAdvRhadAlocanAM tathA / zAntimAkaM jinendrasya pratiSThAyAM sthirasya tu // arthAt cala aura acala pratiSThA meM siddhabhakti aura zAMtibhaktike dvArA tathA caturtha dinake snAna ke samaya abhiSeka vandanA ke dvArA aura arahaMtakI sthira pratimAkI pratiSThA meM siddhabhakti cAritrabhakti bRhadAlocanA aura zAMtibhakti ke dvArA kriyA karanI caahiye| nAmItika kriyAoMke varNana ke prakaraNa meM yahAM para AcArya padakA pratiSThApana karate samaya jo kriyA kI jAnI cAhiye usakI vidhi batAte haiM: siddhAcAryastutI kRtvA sulabhe gurvanujJayA / lAtvAcArya padaM zAnti stuyAtsAdhuH sphuradguNaH // 75 // AcArya padake yogya chattIsa viSeSa guNa huA karate haiN| ye guNa jina sAdhuoMmeM pAye jAte haiM vehI isa padapara sthApita kiye jAte haiN| ina guNoMkI saMjJA aura svarUpa Age calakara likheNge| yahAM para isa pada kI pratiSThApana FACEALERKYSANKASRA 902
Page #915
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAkI vidhi batAte haiM, so isa prakAra hai ki-jisake vakSyamANa 36 guNa sampUrNa saMghake hRdaya meM vizeSa camatkAra utpanna kara rahe haiM aise sAdhuko apane gurukI AjJA-anumatise zubha muhUrtameM siddhabhakti aura AcAryabhAktiko bolakara AcAryapada grahaNa karanA cAhiye / aura usake bAda zAMtibhakti karanI cAhiye / bhAvArtha--jisameM AcAryapadako dhAraNa karane yogya guNoMko dekhate haiM AcArya usa sAdhuko isa padake grahaNa karanekI AjJA dete haiM aura isakeliye zubha muhUrta nizcita karate haiM / aura vaha sAdhu unakI AjJAnusAra usa zubha muhUrtameM usa padako grahaNa karatA hai| . prArambhameM sampUrNa saMghake samakSa vaha sAdhu siddhabhakti aura AcArya bhakti karatA hai : anaMtara AcArya parameSThI usase kahate haiM ki Ajase tuma rahasya-prAyazcittazAstrakA adhyayana aura dIkSA dene AdikA jo AcAryapadakA yArya hai usako kara sakate ho| aba tumako ye kArya karane caahiye| isa prakAra samasta saMghake samakSa mASaNa dekara usa sAdhuko picchikA samarpaNa karate haiN| aura vaha sAdhu usa picchIko grahaNa karatA hai / isIko AcArya padakA grahaNa karanA kahate haiM / isake bAda usa sAdhuko zAMtibhaktike dvArA vaMdanA karanI cAhiye / jaisA ki cAritrAsArameM bhI kahA hai ki-"gurUNAmanujJAyAM vijJAnavairAgya saMpano vinIto dharmazIlaH sthirazca bhUtvAcArya padavyA yogyaH sAdhurmurusamadhe siddhAcAryabhakti kRtvAcAryapadavIM gRhItvA zAMtibhakti kuryAt / " arthAt jo viziSTa jJAna aura vairAgyakI sampattise yukta tathA vinayaguNako dhAraNa karanevAlA dharmAcaraNameM hI sadA niSThA rakhanevAlA aura prakRtise hI sthira hai vaha sAdhu AcArya padavIke yogya samajhanA cAhiye / aise sAdhuko gurukI AjJAse unake hI samakSa siddhabhakti aura AcAryabhakti bolakara AcArya padako grahaNa kara zAMtibhakti karanI caahiye| AcAryapadakI yogyatA siddha karanevAle chattIsa guNa kaunase haiM so batAte haiM: aSTAvAcAravattvAdyAstapAMsi dvAdaza sthiteH| kalpA dazA''vazyakAni SaT SaTtriMzadguNA gaNeH // 6 //
Page #916
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra adhyAva & th jo aGgasahita pravacanakA maunapUrvaka adhyayana karatA hai usako gaNI kahate haiN| AcArya bhI aGgasahita pravacana ke adhyetA huA karate haiM, ataeva unako mI gaNI kahate haiM / yahAMpura " gaNeH " isakI jagaha " guroH " aisA bhI pATha mAnA hai / arthAt AcArya-gaNI - guruke chattIsa vizeSa guNa haiN| yathA-AcAravacca AdhAravazva Adi ATha guNa, aura chaha antaraGga tathA chaha bahiraGga milAkara bAraha prakArakA tapa, tathA saMyama ke andara niSThAke sauSThava uttamatAkI viziSTatAko prakaTa karanevAle Avilakya Adi daza prakArake guNa- jinako ki sthivikalpa kahate haiM, aura sAmAyikAdi pUrvokta chaha prakArake Avazyaka / bhAvArtha - AcAravAvAdi ATha, bAraha tapa, sthitikalpa daza aura chadda AvazyakaH isa prakAra kula milakara AcArya chatIsa guNa mAne haiN| AcAravazva Adi ATha guNoM ko ginAte hue unakA svarUpa batAte haiM: AcArI sUrirAdhArI vyavahArI prakArakaH / AyApAryAdigutpIDosparisrAvI sukhAvahaH // 77 // AcAravacva, AdhAravazva, vyavahArapaTutA, AyApAyadezanA, utpIlana, aparisravaNa, aura sukhAvahana, ye ATha guNa AcArya meM hone cAhiye / inakA svarUpa isa prakAra hai- AcAra pAMca prakArakA hai- jJAnAcAra darzanAcAra cAritrAcAra tapaAcAra aura viiryaacaar| ina pAMco hI prakAra ke AcaraNakA svayaM pAlana karanA dUsaroMse karAnA aura usakA upadeza denA isako AcAravattva kahate haiM / ye guNa jinameM pAyA jAya unako AcArI kahate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: AcAraM pacavidhaM carati ca cArayati yo niraticAram / upadizati sadAcAraM bhavati sa AcAravAn sUriH // gharma * 904
Page #917
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 905 abhyAsa 9 BAALAANELEAS jisa zrutajJAnarUpa saMpacikI koI tulanA nahIM kara sakatA usako athavA nau pUrva daza pUrva yA caudaha pUrvataka zrutajJAnako, yA kalpavyavahArake dhAraNa karaneko AdhAzvastha kahate haiN| yaha guNa jinameM pAyA jAya aise matijJAnake samudra AcArya ko AbhArI kahate haiN| jaisA ki kahA bhI hai kiH - navadaza caturvazANAM pUrvANAM veditA matisamudraH / kalpavyavahAradharaH sa bhavatyAcAravAn nAma // vyavahAra nAma prAyazcittakA hai. vaha Agama Adi ke bhedase pAMca prakArakA hai. isakI kuzalatAko DI vyavahArapaTutA kahate haiM / jo AcArya rasa viSaya ke jJAnako rakhanevAle haiM, jinhone aneka vAra prAyazcittako dete hue dekhA hai, aura jinhone svayaM bhI anekavAra usakA prayoga kiyA hai, svayaM prAyazcitta grahaNa kiyA hai, dUsaroMko diyA hai, athavA dilavAyA hai unako vyavahArI athavA vyavahArapaTu kahate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki pacavidhaM vyavahAraM yo manute vastutaH savistAram / kRtakAritopakhandhaprAyazcittastRtIyastu // vyavahArake pAMca bheda jo batAye haiM unakA khulAsA karate haiM: bhAgamA zrutaM cAjJA dhAraNA jIta eva ca / vyavahArA bhavantyete nirNayastatra sUtrataH / ! vyavahAra - prAyazcita pAMca prakArakA hai, -Agama, zruta, AjJA, dhAraNA aura jiit| ina viSayoMkA nirNaya sUtra ke anusAra huA karatA hai / gyAraha aMgazAstroM meM jo prAyazcita batAyA gayA hai athavA unake AdhAra se jo prAyAcisa diyA jAtA hai usako Agama kahate haiN| isI prakAra caudaha pUrvemeM batAye hue athavA tadanusAra diye 1 - sutrakA lakSaNa pahale batA cuke haiN| 114
Page #918
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra gaye prAyazcittako bhuta kahate haiN| sapAdhi paraNa ke liye udyana hae aise AcArya ki jinakI jaMghAnoMkA bala naSTa hogayA hai-ko calane phiranekI sAmarSa nahIM rakhate, aura jo aipI jagaha sthAki jahara aura koI AcArya upasthita nahIM haiM, ve AcArya kisI dUpare yogya AcArya ke samIpa apane samAna yogya peSTha ziSyake dvArA apanA saMvAda mejate haiM aura usa ziSya hI mukhame una AcArya parameSThauke samakSa apane doSoM kA Alocana karate haiM, tathA una AcArya ke diye hue prAyazcitta ko grahaNa karate haiN| isa taraha ke prAyazcitta ko AjJA karate haiN| yadi koI aise hI AcArya jo samAvimaraNako udyA aura jaMghAcalape gIta hone ke kAraNa caro apamartha kiMtu unake pAsa koI ziSya Adi nahIM hai - asahAya hai, aisI avasthA ve apane doSoM kA mayaM aaloc| kara ke pahale ke avadhArita prAyazcittako dhAraNa karate haiM, usako dhAraNA kahate haiN| bahattara puruSoM kI okSA jo prAyA ratta batAyA jAtA hai u. sako jIta kahate haiN| ina pAMno hI prakAra ke prAyazcittoM jo niSNAta hai una AvAko vyavahAra Tu kahate haiN| samAdhimagNa karanemeM pravRtta hue sAdhaka sAdhu poMkI paricaryA-sevA zuzrRga-vaiyAvRttya karane ko paricaryA kahate haiM / arthAt jo samAdhimaraNa karAne yA usakIya vRtya karane kA unako paricarI athavA prabhArI kahate haiN| AlocanA karane ke liya udyA hue thapaka-samAdhipANa karanevAle Adhuke guNa aura doSoMke prakAzita karaneko AyApAyadezanA kahate haiN| arthAt jo kSapaka kisI prakArakA atIcA Adi na lagAkara saralamAvoMse apane doSoMkA Alocana karatA hai usake gugakI jo pramA karate athavA usa guNa ko prakaTa karate haiM aura jo thapaka Alocana karanemeM doSa lagAtA athavA vakra mAvoMse Alocana karatA hai upake doSoM ko jo prakaTa karate haiM unako AyApAyadeSTA athavA guNadoSapravaktA kahate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: guNadoSANAM prathaka kSapakasya vizeSamAlulocayiSoH / anRjorAlocayato doSavizeSa prakAzayati / / vratAdikoMmeM lage hue aise atIcAroMkA ki jo bAhara prakaTa nahIM hue hai-abhItaka antaraGgameM hI chipe hue hai vamana karAneko-bAhara nikAlaneko utpIlana kahate haiM / isa guNake dhAraNa karanevAle gaNadhara-AcArya utpIlaka kahe jAte haiN| isa kAryakeliye AcAryako balavAn aura siMhake samAna parAkramI tathA pratApI aura vavana
Page #919
--------------------------------------------------------------------------
________________ banAra kuzala evaM prasiddha kIrtike dhAraNa karanevAlA honA caahiye| aisA honepara hI ve chipe hue doSoMko bAhara nikAlakara dUra kara sakate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki: ojasvI tejasvI vAgmI ca prthitkiirtiraacaaryH| haririva vikramasAro bhavati samutpIlako nAma // yadi kisI ziSyane apanA doSa ekAntameM Akara kahA aura vaha aisA doSa hai ki jisako prakaTa karanA ucita nahIM hai to usa gopya doSako prakAzita na karanA aparisra va nAmakA guNa kahA hai. isa guNake kAraNa jo AcArya usa AlaMcita gopya doSako pAnIke cUMTa kI taraha pIkara raha jAte haiM-prakAzita nahIM karate unako aparisrAvI kahate haiN| jaisA ki kahA bhI hai ki ___ AlocitAH kalavA yasyA yaH piittoysNsthaayaaH| na parisravanti kathamapi sa bhavatyaparisravaH suuriH|| kSudAdike duHkhoMkA uttama kathA Adike dvArA upazamana karaneko sukhAvaha guNa kahate haiM / isa AThaveM guNake dhAraNa karanevAle AcAryako bhI sukhAvaha kahate haiN| isa gugake kAraNa AcArya kSudhA Adise pIDita kSapakake samakSa aisI kathA karate haiM ki jo gammIra snAyuka miSTa atyaMta manohara aura kAnoMko atizaya sukha | denevAlI ho aura jisake sunate hI pUrvakI uttama smRtikA udadha ho jAya / jaisA ki kahA bhI hai ki: gambhIrasnigdhamadhugamatihRdyAM zravaHsukhAm / / nirvApakaH kayAM kuryAta smRtyAnayanakAraNam / isa prakAra acAryake AcAravatva Adi ATha gugoMkA svarUpa batAkara sthitikalparUpa daza guNoMkA svarUpa do zlokoM dvArA batAte haiM: aacelkyaudoshkshyyaadhrraajkiiyaapinnddojhaaH| /
Page #920
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra kRtikarma vratAropaNayogyatvaM jyeSThatA pratikramaNam // 8 // mAsaikavAsitA sthitikalpo yogazca vArSiko dazamaH / taniSThaH pRthukIrtiH kSapakaM niryApako vizodhayati / / 81 // . Acelakya, auddezikapiNDakA tyAga, zayyAdharApiNDakAtyAga, rAjakIyapiNDakA tyAga, kRtikarma, vratA. ropaNayogyatA, jyeSThatA, pratikramaNa, mAsakavAsitA, aura yoga, isa prakAra sthitikalpa guga daza haiM / inakA svarUpa kramase isa prakAra samajhanA cAhiye / vanAdika sampUrNa parigrahake amAvako athavA namratAko Acalakya kahate haiM / isake aneka phala hai| va. ta aura saMyamarUpa AcaraNameM isake nimittase vizuddhi prApta huA karatI hai| indriyoM kA apane 2 viSayoMse nigraha hotA athavA unapara vijaya prApta huA karatA hai| kroSa mAna mAyA Adi kaSAyoM athavA nokaSAyoMkA abhAva hotA hai| | dhyAna dhAraNA samAdhi aura svAdhyAya AdikI isake hI nimitape nirvighnarUpase aura maleprakAra siddhi huA karatI hai| antaraGga aura bahiraMga granthi-mU rUpa pariNAma athavA bAhya upadhiyoMke saMgraharUpa graMthi--baMdhanakA abhAva hotA hai| isase rAga aura dveSa vItakara zarIrameM bhI Adara bhAvakA amAva-upekSA prApta huA karatI hai / svatantratAkI siddhi hokara AtmA apane hI ardhAna banatA-parAdhInatAkA abhAva hotA hai| manogata vizuddhi-nirmalatAkI Acelakyake dvArA hI prakaTatA huA karatI hai / mana aura kRtimeM nirmayatA tathA samIjagaha sukhapUrvaka aura vinA kisI jhaMjhaTake nirvAhakI siddhi isIse ho sakatI hai / nama rahanevAlA sAdhu hI vastra athavA laMgoTI Adike dhone gharI karane aura saMbhAlakara rakhane Adika kriyA karma karanekI dikkatoMse dUra raha sakatA hai| zarIrako alaMkRta karane athavA usameM mamakArakA bhAva namratAse hI kuza kriyA jA sakatA hai| tIrthakaroMke AcaraNakA anusaraNa bhI nagnatAse hI ho sakatA hai / aura AtmAmeM hI chipe hue bala parAkramakA prAdurbhAva athavA siddha vRddhi bhI isIse ho sakatI hai| ityAdi aparimita guNa namratAke dvArA siddha hote haiN| ataeva sthitikalpaguNoMmeM yaha Acelakya nAmakA eka viziSTa guNa batAyA hai| isakA vistRta samarthana jinako jAnanA ho unhe zrI vijaya AcAryakI racita saMskRta babAya
Page #921
--------------------------------------------------------------------------
________________ bavavAra mUlArAdhanAke susthita sUtrakI TIkA dekhanI cAhiye / vahAMpara isakA vizeSa khulAsA kiyA gayA hai| ataeva grantha vistArake bhayase yahAMpara usakA vizeSa varNana nahIM kiyA jAtA / aura isIliye zrI pavanandi AcAryane mI sace. latAke kSaNoMko saMkSepameM hI batAyA hai| yathA: mlAne bALanataH kRtaH kRtajalAdyArambhataH saMyamo,naSTe vyAkulacittatAva mahAtAmapyanyataHprArthanam / kopIne'pi te paraidha giti krodhaH samutpadyate, tannityaM zucirAgahacchamavatAM vastraM kakummaNDalam // sAdhuoMke liye kaupInamAtra vanake mI dhAraNa karanemeM kitanA kaSTa aura utkRSTatA yA saMyamameM doSa upasthita hotA hai isapara vicAra karanA cAhiye / kaupInake malina honepara avazya hI usako dhonekAlaye pravRtti karanI paDegI, aura phira usakeliye jalAne AdikA Arambha bhI karanA hI hogaa| aisI avasthAmeM usakA saMyama kisa prakAra sthira raha sakatA hai? nahIM raha sakatA / yadi dUsareko dhonekeliye diyA jAya to bhI hiMsA karAneke aparAdhase chuTakArA nahIM hotaa| kadAcita kaupIna kahIM girajAya khojAya havA meM uDajAya yA phaTa jAya to manameM vyAkulatA Aye vinA nahIM raha sktii| athavA usakaliye dUsarese prArthanA bhI karanI hI pddegii| aura aisI avasthAmeM yAcanAke nimitcase unakI mahattA yA gurutAmeM kucha na kucha laghutA bhI Aye vinA nahIM raha sktii| yadi kadAcit usako koI curA lejAya athavA chIMDale to tatkAla krodha bhI Aye binA nahIM raha sktaa| ata eva parama zAMtikI icchA rakhanevAle mumukSuoMko yahI ucita hai ki ve sampUrNa dizAoMke samUhako hI vastrake sthAnapara dhAraNa kreN| yA vana nitya hai-naisargika honese kabhI bhI naSTa honevAlA yA corI jAnevAlA nahIM, samasta maladoSoMse rahita hone ke kAraNa atyaMta pavitra hai, evaM rAgadveSako dUra karanevAlA hai, isake nimittase yAcanA Adike dvArA laghutA prApta nahIM hotI, baura na yAcanAke vyartha jAnepara mAna maMga Adike dvArA cittameM kisI prakArakI kammalatA hI utpana hotI hai| ata: saMyamiyoMko yaha nirvikAra bana hI dhAraNa karanA cAhiye / jaisA ki zrI somadeva AcAryane bhI kahA hai ki:-..
Page #922
--------------------------------------------------------------------------
________________ banaNAra 1. naiSkiMcanyamahiMsA ca kutaH saMyaminA bhavet / te saGkAya padIhante valkalAjinavAsasAm // vikAre viduSAM doSo naavikaaraanuvrtne| tannamatve nisargotthe ko nAma dveSakalmaSaH // arthAt-vikRta avasthAke prApta karanemeM vidvAn doSa samajhate haiM naki nirvikAra svarUpake dhAraNa karanemeM / ata eva aisA kauna vivekI hogA jo ki naisargika nagratAke viSaya meM dveSa ke vaza hokara kaSmalatAdhAraNa kregaa| saMyamI mamAoM kA AkiMcanya-aparigraha aura ahiMsAvata tathA saMyama kamI siddha nahIM ho sakatA yadi ve bakkala carma yA kisI bhI taraha ke vastra ke parigrahako dhAraNa karanekA prayatna kareM, yA usakA bhAva rkheN| jo muniyoM ke uddezyase tayAra kiyA gayA hai aise bhojanapAna Adi drAyake grahaNa na karaneko audezika piNDakA tyAga kahate haiN| vasatikA vanavAnevAlA aura usakA saMskAra karanevAlA tathA vahA~para vyavasthA adi karanevAlA ye tInoM hI zayyAdhara zabdase kahe jAte haiN| inake piNDa arthAt mojana upakaraNa Adi dravyake grahaNa na karaneko zayyAdhara piNDojjhA kahate haiM / jahA~para zayyAdhara piNDakA grahaNa ho vahAM dAtAko dharmaphalake lomase AhArAdika pracchanna rUpase hI yojita karanA cAhiye / arthAt meM zayyAdhara hUM mere yahAM bhojana honA hI cAhiye aiptA bhAva na rakhakara athavA isa bAtako prakaTa na karake hI AhAra dAnameM pravRta honA cAhiye / jahA~para aisA prakaTa karake AhArakI vya. vasthAkI gaI ho usa AhArako grahaNa na karanA cAhiye / athavA jo AhAradAna nahIM kara sakatA aisA koI daridra vyakti hai yadvA aisA koI lobhI puruSa hai to usako cAhiye ki vaha vasatikAkA dAna na kare / "maiM vasatikAkA dAna to karUMgA aura AhAradAna na karUMgA to loka merI nindA kreNge| kaheMge ki dekho isakI vasatikA sAdhu one Akara nivAsa kiyA parantu isa maMdabhAgyane unako AhAra bhI na diyA" aisA bhAva rakhakara jo vasatikA aura bAhArakA dAna kiyA jAtA hai vaha grahaNa na karanA cAhiye / kyoMki aisA honete atyaMta upakAritAke kAraNa mAya
Page #923
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyamiyoMko snehakA bhAva utpanna ho sakatA hai| jisase ki aneka doSa aura bhI laga sakate haiN| bacAra kitane hI granthakAroMne zayyAdhAviNDojjhAkI jagaha zyyAgRhapiNDojhA aisA pATha diyA hai| usakA khulAsA isa prakAra kiyA jAtA hai ki rAstemeM kahIMko jAte hue rAtriko jisa gRha-vasatimeM ThaharanA yA zayana Adi kriyA karanI paDe vApara dUsare dina AhAra na karanA cAhiye / athavA vasatikA saMbandhI dravya ke nimittase jo bhojana Adi tayAra huA ho usako grahaNa na karanA yahI zayyAgRhapiNDojjhAkA abhiprAya hai| . Yao E Ling Ling Qian Zheng Ren Zheng Jian Jian Wang Jin Gai Shuo Zheng Shuo Ji She Zi Lu Xiao Meng Meng Zheng Zheng Ren Shi Ren Shi Shuo cauthA sthitikalpa guNa rAjakIyapiNDojjhA hai| isameM rAjazabdakA artha ikSvAku kuru ugranAtha hari Adi kula, athavA prakRti-prajAko pAlana poSaNa Adike dvArA anuraMjita karanevAlA, yadvA usake samAn Rddhi ke dhAraNa karanevAlA hotA hai| aise vyaktiyoM ke ghara jAkara bhojana grahaNa na karanA isako rAjakIyaviNDojyA kahate haiM / isakA abhiprAya yaha hai ki-aise gharI jo nAnAprakArake bhayaMkara kutte Adi jAnvara svacchanda rUpase phirate rahate haiM unake dvArA una gharoM meM praveza karanepara saMyamIkA apaghAta ho sakatA hai / munike svarUpako dekhakara vahAM ghoDe gAya bhaisa Adi pazu bijuka sakate haiN| aura bijuka kara svayaM trAsako prApta ho sakate athavA dayaroM ko bhI trAsa de sakate haiM, yadvA saMyamIko bhI unase trAsa ho sakatA hai / garvase uddhata hue vahAMke naukara cAro dvAga sAdhukA upahAsa ho sakatA hai / athavA mahalome gekakara kkhI huI aura thunamajJA- ramaNa karanekI icchAse pIDita rahanevAlI, yadvA putra Adi saMtatikI abhilASA rakhane vAlI striyaM apane sAtha upabhoga karane keliye usa saMyamIko jabardastI apane gharameM le jA sakatI suvaNe kala athavA unake bane hue bhUSaNa jo idhara udhara paDe hoM unako koI svayaM curAkara lejAya aura yaha hallA karade ki yahA~para muni Aye the aura to koI AyA nahIM, aisI avasthAmeM munike Upara corI kA Aropa upasthita ho sakatA hai| yahAMra ye sAdhu Ate hai so kahIM aisA nokimahArAja inapara vizvAsa kara baiThe aura inakI bAtoMmeM Akara rAjyako naSTa karadeM, aise vicAroMse krodhAdike vazIbhUta hue dIvAna maMtrI Adika dvArA saMyamIkA vadha dhAdika bhI ho sakatA hai| inake sivAya aise sthAnoM meM AhArakI vizuddhi milanA kaThina, dudha Adi vikRtikA sevana aura lomaza amUlya
Page #924
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra ratna AdikI corI tathA parastriyoMko dekhakara rAgabhAvakA udreka evaM vahAMkI lokottara vibhUtiko dekhakara usakeliye nidAna bhAvakA ho jAnA bhI saMbhava hai / ityAda aneka kAraNa hai ki jinake nimittase rAjapiNDako vayaM batAyA hai| ata eva jahA~para ye doSa saMbhava na hoM, athavA duparI jagaha AhArakA lAbha asaMbhava ho, to zrutameM viccheda na paDe isakeliye rAjakIyapiNDakA mI grahaNa kiyA jA sakatA hai| arthAt aisI avasthAmeM saMyamI jana apane tapa saMyama aura bhyAna svAdhyAya Adike sAdhanako kAyama rakhanekeliye rAjApeNDako mI grahaNa kara sakate haiN| kyoMki usako vayaM jo mAnA hai so upayukta doSoMkI saMbhAvanAse hI mAnA hai| 112 pAMcavAM sthitikalpa guNa kRtikarma hai| pUrvokta chaha AvazyakoMkA pAlana karanA athavA gurujanoMkA vinA yakarma karanA isako kRtikarma kahate haiM / isakA svarUpa pahale likhA jA cukA hai| vratoMke AropaNa karanekI yogyatAko chahA sthitikalpa guNa samajhanA cAhiye / isakeliye jo AcelakyameM sthita hai, tathA auddezika Adi piNDakA tyAga karanemeM udyata rahatA hai, gurujanoMkI bhakti karanevAlA tathA vinayazIla hai usako vratAropaNake yogya samajhanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki Acelake ya Thido uddesAdIya pariharavi dose / gurubhattimaM viNIdo hodi vadANaM sa ariho du / jo utpattikI apekSA mAtA aura pitA arthAt jAti aura kulake sambandhameM mahAna haiM, jo vaibhava pratApa aura kIrtikI apekSA gRhasthoMmeM bhI mahAna rahe haiM, jo jJAna aura caryA AdimeM upAdhyAya tathA ArthikA Adise bhI nahAna haiM, evaM kriyAkarmake anuSThAna dvArA bhI jinameM zreSThatA pAI jAtI hai una AcAryoM ko sthitikalpa sAtaveM jyeSThatAguNase yukta samajhanA caahiye| AThavAM sthitikalpaguNa pratikramaNa hai| isakA svarUpa pahale batAcuke haiN|jo isa ke karane aura karAnevAle haiM unako isa AThaveM guNase yukta samajhanA cAhiye / nauvAM sthitikalpa guNa mAsaikavAsi tA hai| arthAt jinake tIsa dinarAtritaka eka hI sthAnameM yA grAma AdimeM rahanekA vrata ho unako isa guNase yukta 912
Page #925
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra samajhanA cAhiye / sAdhuoMko eka hI sthAnameM adhika dinataka rahanese aneka doSa laga sakate haiN| yathA-udgama Adi doSoMkA parihAra nahIM kiyA jA sakatA, usI sthAnase pratibandha hojAtA hai-vahA~ke nivAsiyoMse yA usa sthAnale hI rAga hojAtA hai| gauravameM kamI AtI athavA laghutA prApta hotI hai, Alasya-pramAdakI utpatti aura bRddhi hotI hai, zarIra athavA manameM sukumAratAkA bhAva jAgRta hotA hai, bhAvanAkA abhAva aura jJAtamikSAkA grahaNa hotA hai, ityAdi aneka doSa eka sthAnapara nivAsa karanese jo prApta huA karate haiM unakA khulAsA mRlArAdhanAkI TIkA kiyA gayA hai, vahAMse jAnanA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai ki: paDibaMdho lahuyat Na jaNuvayAro Na desaviNNANaM / NANAdIga abuddhI dosA avihaarprikmhi|| kiMtu mUlArAdhanAkI TipaNImeM mAsaikavAsitAkA artha varSA yogako grahaNa karaneke pUrva tathA usake samApta honepara usI sthAnameM jahAM cAturmAsa kiyA ho eka mahInetaka rahanA kiyA hai| dazavAM sthitikalpa guNa yoga-varSAyoga hai| varSoM kAlameM cAra mahIne taka eka hI jagaha rahanA isako yoga kahate haiN| una dinoMmeM pRthvI sthAvara aura jaMgama jIvoMse vyApta ho jAtI hai| ata eva una dinoM meM bhramaNa karanese saMyamameM atyadhika bAdhA upasthita ho sakatI hai| jalavRSTi tathA zItalavAyuke laganese apanI mI virAdhanA ho sakatI hai| vAvaDI Adima patana ho jAnA bhI saMbhava hai| evaM jala aura kIcaDa Adike dvArA athavA unameM chipe hue . lakaDI iMTha kATe Adike dvArA bhI vAdhA honA saMbhava hai| ityAdi kAraNoMse cAturmAsameM ekasau bIsa dina taka eka jagaha hI rahanA, yaha utsarga mArga batAyA hai| apabAda mArgakI apekSAse koI vizeSa kAraNa upasthita hone para adhika athavA kama dina taka bhI nivAsa kiyA jAsakatA hai| adhika pramANameM ASADha zuklA dazamIse lekara kArtika zuklA pUrNamAsIke Upara tIsa dinataka aura bhI nivAsa kara sakate haiM aisA samajhanA caahiye| atyadhika jalavRSTi, zAstra-upadezarUpa zrutakA viziSTa lAbha, zaktikA abhAva, aura kisIkI yAvRtya karane AdikA prasaMga A upasthita honA, ina prayojanoM ke uddezase eka sthAnameM adhika dinataka nivAsa kiyA jA sakatA hai| yaha utkRSTa kAlakA pramANa batAyA hai| hIna kAlakA pramANa cAra dinakA hai| arthAt mahAmArI, durbhikSa, grAma nagara prAnta AdimeM 115 adhyAya
Page #926
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra rAjya krAnti Adike nimittase bhAgadauDa macajAnepara, ye usa kSetrako choDaneke nimitta upasthita honepara vahA~sa anyatra-dUsare grAma yA dezako cale jAnA caahiye| kyoMki nahIM to vahAM rahanepara ratnatraya dharmako virAdhanA ho sakatI hai / aisI avasthAmeM ASADha zuklA pUrNamAsIko vyatIta karake pratipadA Adi tithiko vahAMse jA sakate haiN| isa apekSAse cAra dinakA jaghanya kAla batAyA hai / isa prakAra sthitikaspake dazaveM bhedakA svarUpa smjhnaa| kiMtu mUlArAdhanAkI TippaNI meM yaha dazA bheda pAdya nAmase batAyA hai| usakA abhiprAya aisA hai ki do do mahInese niSiddhikAoMko dekhanA cAhiye / yathA: . AcelakyaudezikAyyAgRharAjapiNDakRtikarma / ___jyeSThatratapratikramamAsaM pAdyaH zramaNakalpaH // ina uparyukta sthitikalpa sambandhI daza guNoM meM jo niSThA dhAraNa karanevAle, jinakI inameM male prakAra tatparatA siddha ho cukI hai| evaM aneka kSapakoM-samAdhimaraNa karanevAloMkA uddhAra karanese jinakI vizAla kIrti sampUrNa pRthvIpara phailagaI hai, tathA saMsArako choDakara paraloka yAtrA karanevAle kokA kSapaNa karanemeM udyukta sAdhuoMko jo samAdhimaraNakeliye prerita karanevAle haiM, aise hI niryApaka-AcArya una kSapakoMko vizuddhilAma karA sakate haiM / usake mArgameM lagAkara usakI yathokta caryAko batA sakate haiM / jaisA ki kahA mI hai ki eteSu dazasu nityaM samAhito nityavAcyatAmIruH / kSapakasya vizuddhimasau yathoktacaryA samuddizati / pratimAyogako dhAraNa kara khaDe hue munikI kriyA vidhi batAte haiM: laghIyasopi pratimAyogino yoginaH kriyAm / kuryuH sarvepi siddharSizAntibhaktibhirAdarAta // 82 // saberese sAyaMkAlataka dinabhara sUryakI tarapha mukhakarake kAyotsarga mudrA dhAraNa kara khaDe rahaneko pratimA adhyAya 115
Page #927
--------------------------------------------------------------------------
________________ anamAra yoga kahate haiN| isako dhAraNa karanevAle yogI yadi dIkSAkI apekSA umra meM choTe hoM to bhI sampUrNa sAdhuoMko atyaMta AdarabhAvase unakA kriyAkANDa siddhabhakti yogibhakti aura zAMtimaktiko bolakara pUrNa karanA caahiye| jaisA ki kahA mI hai ki: pratimAyominaH sAghoH siddhaanaagaarshaaNntibhiH| vidhIyate kriyAkANDa sarvasaMdheH subhktitH|| dIkSA grahaNa karane aura kezaloMca karanekI kriyAkI vidhi batAte haiM: siddhayogibRhadbhaktipUrvakaM liGgamarpyatAm / luzcAkhyAnAgnyapicchAtma kSamyatAM siddhbhktitH||83|| ... kezaluzcana, nAmakaraNa, sarvathA nagna digambara avasthA, aura picchI inake samUhako jinaliGgakA svarUpa samajhanA cAhiye / AcAryako yaha liMga bRhat siddhamakti aura vRAta yogikti bolakara sumukSumeM apeNa karanA cAhiye / tathA yaha liGgArpaNakA vidhAna siddhabhakti ke dvArA samApta karanA cAhiye / dIkSA dAnake anantara kyA kartavya hai so do padyoMmeM batAte haiM: vrataptamitIndriyarodhAH paJca pRthak kSitizayo radAgharSaH / sthitisakRdazane luzcAvazyakaSaTre vicelatA'snAnam // 84 // ityaSTAviMzati mUlaguNAn nikSipya dIkSite / saMkSepeNa sazIlAdIna gaNI kuryAtpratikramam // 85 ||(yugmm ) muniyAka mUlaguNa ahAIsa haiN| yathA-ahiMsAdika pAMca mahAvrata, IryAsamiti Adika pAMca samiti, | aura pAMco indriyoM kA apane 2 viSayoMse nirodha, ye pandraha meda hue, inakA vizeSa svarUpa pahale likhA jAcukA adhyAya
Page #928
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 916 adhyAya 9 DOBOND BOOBS hai / inake sivAya eka bhUmizayana, 1 dAMtoMkA gharSaNa - dantadhAvana na karanA, 1 dinameM ekavAra bhojana karanA 1 khaDe hokara bhojana karanA, 1 vidhipUrvaka kezoMkA utpATana karanA, 6 pUrvokta chaha AvazyakoM kA pAlana karanA, 1 sarvathA vastrarahita nagna digambara avasthA dhAraNa karanA, aura 1 tela AdikA udvartana tathA jalameM avagAhana Adi svarUpa snAna na karanA / ye saba milAkara aTThAIpa bheda hote haiN| inake sivAya caurAsI lAkha uttara guNa aura aThAraha hajAra zrIlakaM bheda aura bhI haiN| dIkSA lenevAle sAdhu AcAryako saMkSepase ina uttara guNoM aura zIla ke bhedoM ke sAtha 2 sampUrNa ukta mUlaguNoMkA sthApana karake vratAropaNa sambandhI pratikramaNaM karanA cAhiye / jahA~taka ho sake yaha pratikramaNa usI dina karanA cAhiye; kiMtu usadina uttama muhUrta Adi na banatA ho to kucha dina bAda bhI vaha kiyA jA sakatA hai / dIkSAgrahaNa ke samaya ko choDakara anya samaya meM jo kezoMkA luMjana kiyA jAtA hai usake kAlakA pramANa aura usakI kriyA karanekI vidhi batAte haiM: - loco dvitricaturmAsairvaro madhyo'dhamaH kramAt / laghuprAgbhaktibhiH kAryaH sopavAsapratikramaH // 86 // kezoMkA utpAdana tIna prakArakA huA karatA hai, -uttama madhyama aura jaghanya / do mahIne ke anaMtara kiyA jAtA hai vaha utkRSTa, aura jo tIna mahIne ke anaMtara kiyA jAtA hai vaha madhyama, tathA jo cara mahInA pIche kiyA jAtA hai vaha jaghanya samajhanA caahiye| sAdhuoM ko apanI zaktike anusAra inameM se kaunasA bhI loca avazyahI karanA caahiye| jisa dina loca karanA ho usa dina upavAsa aura usa kriyAsambandhI pratikramaNa bhI karanA cA hiye / tathA loca kA pratiSThApana laghu siddhabhakti aura laghu yogimakti bolakara, evaM niSThApana kevala siddhabhaktike dvArA karanA caahiye| jaisA ki kahA bhI hai ki loco dvitricaturmAsaiH sopavAsapratikramaH // laghusiddharSibhaktyAnyaH kSamyate siddhabhaktitaH // SEELESED 29 * 916
Page #929
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanagAra 917 badhyAya 99375269 sAmAyika cAritrakI utkRSTatA aura vAstavikatA dikhAne ke liye yahAM batAte haiM ki vastutaH cAritra eka sAmAyika hI hai, mahAvratAdike rUpameM jo cAritrakA varNana kiyA jAtA hai vaha usIkA bhedarUpase varNana hai. so isa prakArakA varNana bhI Adi tIrthakara aura aMtima tIrthakarane hI kiyA hai, madhyake ajitAdi pArzvanAtha paryaMta bAIsa tIrthakarone nahIM / isI bAtako yahAMpara spaSTa karate haiM, aura sAtha hI yaha bhI dikhAte haiM ki isa dezanA ke bhedakA kAraNa kyA hai / : duHzodhamRjujDariti pururiva vIro'dizatAdibhidA / duSpAlaM vakrajalairiti sAmyaM nApare supaTTaziSyAH // 87 // karmabhUmi kI Adi meM manuSya pariNAmoMke sarala kiMtu mugdha - ajJAnI huA karate haiN| ata eva ve sAmAyika cAritrako bhale prakAra samajha nahIM sakate aura isIliye usakA acchI taraha pAlana bhI nahIM kara sakate / ast kAraNa hai ki AdinAtha bhagavAnne unake liye samAyika cAritrako hI vratAdike meda rUpase btaayaa| isI prakAra aMtima tIrthakara ke samaya ke manuSya vakra aura ajJAnI huA karate haiN| ve yA to apanI vakratA ke kAraNa athavA ajJAna tAke kAraNa sAmAyika cAritrake pAlana karanemeM asamartha rahA karate haiN| unase usakA pAlana honA ati kaThina rahatA hai / ata eva aMtima tIrthakara ne bhI usI sAmAyikako vratoMke medarUpale unako btaayaa| kiMtu madhyake bAIsa tIrthakaroM ke samaya ke manuSya yogya aura acche samajhU huA karate haiM / unameM saralatA aura jaDatA nahIM rahatI / ve apane viSaya meM bhale prakAra vyutpanna rahA karate haiN| ata eva una bAIsa tIrthakaroMne cAritrako vratAdike medarUpase na batAkara kevala sAmAyika ke hI rUpase batAyA / jisako jinaliMga kI dIkSA dIjAya usameM kisa kisa prakArakI yogyatA honI cAhiye so batAte haiM: sudeza kulajAtyaGge brAhmaNe kSatriye viza / niSkalaGke kSame sthApyA jinamudrAciMtA satAm // 88 // * 917
Page #930
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra 918 macyAba A SANDARI . jinendra bhagavAnkI mudrA devendra narendra dharaNIndra aura munIndroMke dvArA bhI pUjya hai / ata eva dharmAcI. yA~ko jisa vyakti meM isa mudrAkA AropaNa karanA ho usameM unheM isa prakArakI yogyatA avazya dekhanI cAhiye ki vaha vyakti prazasta deza meM utpanna huA ho, mAMsAhArI mlecchoM yA vaise hI AcaraNavAle mIla AdikoMke de. zameM utpanna na huA ho| jisa pitAse usakI utpatti huI hai usakA vaMzAnugata AcaraNa zuddha ho / evaM jisa kukSimeM usane janma dhAraNa kiyA hai vaha mAtRpakSa bhI nirdoSa ho tathA jisakA zarIra bhI prazasta ho, usameM aise koI doSa na hoM jo ki Agama meM jinaliMgako dhAraNa karanemeM bAdhaka batAye haiN| aura cAturvarNya meM se brahmaNa kSatriya tathA vaizya ina tani uttama varNoMmeM ho jo utpanna huA hai| isI prakAra jisako koI kalaGka nahIM lagA hai, brAhmaNa strI bAla gau AdikI hatyA Adi aparAdhoMse jo mukta hai / aura jo usa mudrA ke dhAraNa karane meM samartha hai, "jo ati bAla avasthA yA sukumAra zarIrako dhAraNa karanevAlA nahIM hai, athavA ativRddhatA ke kAraNa jisakA zarIra jIrNa aura isIliye jinarliMga ke cAritrako pAlana karaneke liye jo asamartha nahIM hogayA hai / ata eva aisA kahA mI hai ki : brAhmaNe kSatriye vaizye sudezakulajAtije / ataH sthApyate liGgaM na nindya bAlakAdiSu // arthAt tIna uttama varNoMke aura prazasta deza kula jAtimeM utpanna honevAle hI puruSameM jinaliMgakI sthApanA karanI cAhiye / jo brahmahatyA Adi ke kAraNa nindya haiM athavA bAlyAvasthA yA vRddhAvasthA Adike dhAraNa karanevAle haiM unameM usa liMgako sthApita na karanA caahiye| isI prakAra: patitAdena sA deyA jainI mudrA budhArcitA / ratnamAlA satAM yogyA maNDale na vidhIyate jo jAti Adise patita haiM unako yaha vidvAnoMke aura devoMke dvArA bhI pUjya jinamudrA na denI caahiye| jo ratnoMkI mAlA satpuruSoM ke dhAraNa karane yogya huA karatI hai vaha kutteke gale meM nahIM paharAI jAtI / tathAH namaM- 918
Page #931
--------------------------------------------------------------------------
________________ na komalAya bAlAya dIyate vratamArcatam / na hi yogye mahokSasya bhAre vatso niyojyate / / jinakA zarIra komala hai yA jinakA citta ati mRdu aura indriyAM viSaya sevanakI tarapha prabala haiM aise bAlakoMko jinadIkSAkA trilokapUjya vrata na denA cAhiye / jisa bojheko baDA baila hI Dho sakatA hai usameM choTe paccheko jotanA ThIka nhiiN| yahAMpara koI zaMkA kara sakatA hai ki dIkSAkA denA kaSAyako utpanna karane aura usako puSTa karanekA sAdhana hai| kyoMki usameM ziSyoMkA parigraha baDhatA hai, aura usake sambandhase punaH unake poSaNa rakSaNa aura vyavasthA AdikI cintA bhI huA hI karatI hai. avasthAke anusAra unakA nigrahAnugraha bhI karanA hI par3atA hai| aura kSapaNa Adike samaya sAdhuoMko vaiyAvRtya Adike liye prerita bhI karanA par3atA hai / ityAdi aneka kAraNoMse mumukSuoMkA isa kArya meM pahanA ucita nahIM pratIta hotA / parantu yaha zaMkA ThIka nahIM hai| kyoMki jinakA cAritra sarAga hai unhIkeliye AgamameM isakA vidhAna kiyA hai / jaisA ki kahA bhI hai ki dasaNaNANuvadeso sissaggaNaM ca posaNaM tesiM / cariyA hi sarAyANaM jirNidapUjovaeso ya / / / arthAt-samyagdarzanako dRDha karanevAlA aura jJAnakI vRddhi karanevAlA upadeza denA, ziSyoMkA grahaNa karanA, | aura unakA poSaNa tathA rakSaNa karanA, evaM jinendra bhagavAnkI pUjA AdikA upadeza denA, yaha saba sarAga cAritrake dhAraNa karanevAle muniyoMkA hI kArya hai| phira isake sivAya aisA kiye vinA saMghakI vyavasthA aura mokSamArga surakSita nahIM raha sakate / ata eva yaha kArya bhI kisI na kisIko karanA hI par3atA hai| jaba taka mahAvratoMko dhAraNa na kiyA jAya taba taka kevala jinaliMga-kezotpATana digambaratA aura saMjJA tathA picchIke grahaNa karanese hI AtmAmeM lage hue doSoMkI vizuddhi nahIM ho sakatI / isa bAtako dRSTAnta dekara spaSTa karate haiM: pASa
Page #932
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 12. mahAvratAdRte doSo na jIvasya vizodhyate / liGgena toyAdUSeNa vasanasya tathA malaH // 89 // jisa prakAra vastrako jabataka pAnIse na dhoyA jAya taba taka kevala usameM kSAramaTTI lagAnese hI usakA mala dara nahIM ho sakatA, usI prakAra jaba taka mahAvata dhAraNa nahIM kiye jAte taba taka kevala cinhamAtra jina liMgake dhAraNa karanese AtmAmeM lage hue rAga dveSarUpI kaSAyoMkA mala dUra nahIM ho sktaa| kiMtu jinamudrAke vinA kevala vratoMkA dhAraNa karanA bhI kAryakArI nahIM ho sktaa| ata eva dRSTAnta dvArA isa bAtako bhI dRr3ha karate haiM ki jinaliMgase yukta hI vratAcaraNa kaSAyoMkA vizodhana kara sakatA hai: madyantrakeNa tuSa iva dalite liGgapraheNa gArhasthye / muzalena kaNe kuNDaka iva nari zodhyo vratena hi kaSAyaH // // maTTIke bane hue yantravizeSake dvArA jaba dhAnyake uparakA chilakA utArakara dUra kara diyA jAtA hai tamI usake bhItarakI vArIka-patalI bhusI mRsalake dvArA charakara dUra kI jAsakatI hai, anyathA nhiiN| isI tarahase jinaliMga aura vratoMke viSaya meM samajhanA cAhiye / arthAt vratAko prakaTa kara dikhAne vAlA cinha-jinaliMga jaba dhAraNa kara liyA jAtA hai tabhI usake dvArA gRhasthAzramakA bhAva nidalita hotA aura tabhI mupalake samAna una vratoMke dvArA antarmala-kaSAyakA zodhana kiyA jA sakatA hai| mAvArtha-cAvalake samAna manuSyako aura bhusIke samAna kaSAyako tathA Uparake chilake ke samAna gRha sthAzramako evaM maTTIke yaMtra ke samAna jina liMgako samajhakara mUsalake samAna vratoMke dvArA usakA zodhana karanA caahiye| bhUmizayana nAmake mUlaguNakI vidhi batAte haiM: 120
Page #933
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 921 adhyAya 9 anucAno'navAG svapyAdbhudeze'saMstRte svayam / svamAtre saMstRte'lpaM vA tRNAdizayanepi vA // 91 // bhUmizayana mUlaguNako siddha karanekeliye sAdhuoMko tRNa ghAsa Adike AcchAdanase rahita kevala bhUmi* pradeza meM Urdhvamukha athavA adhomukha na hokara dakSiNa athavA vAma kisI bhI eka pArzva bhAgale daNDake samAna lAyamAna hokara athavA dhanuSake AkArako dhAraNa karake zayana karanA cAhiye / athavA alpa AcchAdanase yukta bhUmipara bhI zayana kara sakate haiN| kiMtu yaha AcchAdana jitanI bhUmi meM unheM sonA hai utanI meM hI svayaM karanA cAhiye / alpa AcchAdanase prayojana yaha hai ki jaisA gRhastha AdikoM kA vistara huA karatA hai vaisA na honA cAhiye | bhUmike sthAnapara tRNa Adi kI banI huI caTAI yadvA kASTake bane hue takhta Adi athavA pattharakI zi lA Adike Upara bhI zayana kara sakate haiN| isa viSaya meM mI anAcchAdana aura alpa AcchAdanakA sambandha lagA. lenA cAhiye / jaisA ki kahA bhI hai kiM AC pAsuabhUmipade se appamasaMthArid ipacchaNNe / daMDavasejjaM khidisayaNaM eyapAseNa // arthAt - prAzuka aura alpasaMstarita athavA asaMstarita evaM ekAnta bhUmi pradeza meM daNDa athavA dhanuSakI taraha eka pArzvamAga se sonA isako kSiti zayana kahate haiM / Urdhvamukha sonese adhikatara strapradarzana hotA hai aura adhomukha sonese prAyaH vIryaskhalana ho jAtA hai / ityAdi doSoM ke kAraNa pArzvabhAgale hI sonA batAyA hai| so bhI kisI eka hI vivakSita pasalIkI taraphase sonA cAhiye, arthAt karavaTa vagairaha na lenA cAhiye / nidrA ke kAlakA pramANa pahale batA cuke haiN| khaDe hokara bhojana karanerUpa mUlaguNakI vidhi aura usake kAlakA pramANa batAte haiM:tisro'pAsyAdyanta nADImadhye'nyadyAt sthitaH sakRt / 116 mahara - R
Page #934
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagAra muhUrtamekaM dvau trInyA svahastenAnapAzrayaH // 9 // dinakI AdikI aura aMtakI tIna tIna ghaDI choDakara bAkI dinake madhyamAgameM eka bAra khaDe hokara dIvAla yA stamma AdikA sahArA na lekara apane hAthase-aMjalipuTa banAkara eka muhUrne do muhUrta athavA tIna mahUrtataka AhAra karanA caahiye| bhAvArtha-dinake udayakAlakI tIna ghaDI aura astasamayakI tIna bhrAmarIkeliye ayogya samaya hai| isa samayameM sAdhuoMko gocarIkeliye nikalanA na cAhiye / aura bhojana kriyAkA kAla ekase tIna muhUrta takakA hai| itane samayameM bhojana kriyA samAta karanI cAhiye / tathA bhojana karate samaya sAdhuoMko kisIkA sahArA na lekara aura donoM pairoMko gharAparameM joDakara khaDe honA cAhiye aura bhUmike tIna sthAnoMkI zuddhi dekhakara dinameM eka vAra aMjalikA bheda na karake bhojana karaneko sthitimojana kahate haiM / jaisA ki kahA bhI hai ki: udayasthamaNe kAle NAlIsiyavajjiyadhi majyasi / ekahi duya tie vA muhUttakAleyamataM tu // aMjalipuDeNa ThikacA kuNDAvivivajjaNeNa samapAyaM / paDisuddhe bhUmitiye asaNaM ThivibhISaNaM NAma // arthAt -udaya aura astakA tIna tIna ghaDIkA kAla choDakara bAkIke dinake madhyake samayameM eka do yA tIna muhUrtataka eka vAra bhojana karanA isako ekamukti kahate haiN| tathA aMjalipuTake dvArA, khaDe hokara, aura mIta vagairahakA Azraya na lekara, pairoMko barAbara rakhakara, bhUmitrayakI zuddhi dekhakara bhojana karanA isako sthi. tibhojana kahate haiN| isa viSayakI vizeSa vyAkhyA AvAra TIkAmeM kI gaI hai / usakA upayogI samajhakara kucha Azaya yahAM bhI diyA jAtA hai| LI
Page #935
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhiprAya yaha hai ki samapAda aura aMjalipuTa ye eka muhUrta se lekara tIna muhUrtatakakA jo bhojanakA samaya batAyA hai usa sapake vizeSaNa nahIM kiMtu munike bhojanake vizeSaNa haiN| ataeva tIna muhUrtake bhItara jaba jaba bhI ve bhojana kareM taba taba hI unako samapAda aura aMjalipuTa ke dvArA hI bhojana karanA cAhiye, aisA Apa samajhanA / yadi aisA na mAnA jAyagA aura unako- samapAda aura aMjalipuTako samayakA hI vizeSaNa mAnA jAyagA to hasta prakSAlana karanepara bhI usa samaya jo jAnUparivyatikrama nAmakA antarAya batAyA hai so / nahIM bana sktaa| isI prakAra nAmeraghonirgamana antasaya jo batAyA hai vaha bhI nahIM bana sakatA / isase mAluma hotA hai ki tIna muhartakA jo samaya batAyA hai usameM eka jagaha bhojana kriyAkA prArambha karake kisI kAraNase hAthoMko dhone ke bAda mauna pUrvaka dUsarI jagaha bhojanakeliye jA sakate haiN| yadi vaha antarAya eka sthAnapara bhojana karate hueke hotA hai aisA mAnA jAyagA to antarAyakA jAnU gariyati kama yaha vizeSaNa denA nirarthaka hI ho jaaygaa| usakI nagaha aisA hI phira vizeSaNa denA cAhiye ki yadi barAvarameM rakhe hue paira raMcamAtra mI calAyamAna ho jAyage to aMtarAya ho jaaygaa| isI prakAra nAbharaghonirgamana nAmakA aMtarAya bhI dUrahIse kaise saMbhava ho sakatA hai ? nahIM bana sakatA / ata eva antarAyako bacAne ke liye usakA grahaNa karanA bhI nirarthakahI tthhregaa| isI prakAra pairase koI cIja grahaNa karanemeM AjAya to vaha aMtarAya mAnA hai so vaha bhI kaise banagA / itpAdi aMtarAyoMke svarUpako batAnevAle aneka sUtra nirarthaka hI tthhreNge| isI taraha yadi bhojana kriyA prAramma karaneke bAda aMjalipuTakA bheda honA na mAnA jAyagA to hAyase kisI vastukA grahaNa honA jo aMtagaya mAnA hai yA nahIM bana sakatA / usake sthAnapara aisA hI phira kahanA cAhiye ki koI vastu grahaNa karanemeM Ave yA na Ave yadi aMjalipuTakA meda hojAya to aMtarAya samajhanA cAhiye / isI prakAra jAnvadhaHparAmarza nAmakA antarAya bhI nahIM bana sakatA / aura bhI aneka antarAya isI taraha nahIM bana sakate, yadi samapAda aura aMjalipuTako ekado tIna mahUtepramANa bhojanake kAlakA vizeSaNa mAnA jAya / ata eva yaha spaSTa hai ki ye donoM hI bhojanake vizeSaNa haiM na ki kAlake / bhAvArtha-yaha pAta pahale batA cuke haiM ki prAyaH karake aMtarAya siddhamaktike anaMtara hI huA karate haiN| badhyAya
Page #936
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 924 aisI avasthAmeM yadi samapAda aura aMjalipuTako mojanake kAlakA vizeSaNa mAnA jAya to uparyukta koI bhI aMtarAya nahIM bana sakatA / ata eva une bhojanakAhI vizeSaNa mAnanA cAhiye / arthAt jaba 2 bhI tIna mahata 'kAlake bhItara bhojana kriyAko muni prArambha kareM taba 2 hI unhe samapAda aura aMjalipuTake dvArA bhojana karanA cAhiye. isase yaha bAta bhI siddha hotI hai ki kisI kAraNake vaza eka jagaha bhojana kriyA prArambha karake hasta prathAlanake anaMtara hI dUsarI jagaha bhI bhojana ke liye jA sakate haiN| samapAdakA abhiprAya yaha hai ki donoM pairoM meM cAra aMgulakA aMtara rakhakara donoMko eka sIdhameM rakhanA / aura bhUmitrayakI zuddhi dekhanekeliye jo kahA hai usakA tAtparya yaha hai ki jahAMpara AhAra deneke samaya dAtA khaDA hotA hai, aura jahA~para AhAra leneko pAtra khaDe hote haiM, evaM donoMke madhyameM ucchiSTa kA jahAM patana hotA hai ve tInoM hI sthAna zuddha hone caahiye| khaDe hokara bhojana karane kA prayojana kyA hai so batAte haiM: yAvatkarau puTIkRtya bhoktumudbhaH kssme'dmyhm|| tAvannevAnyathetyAgUsaMyamArtha sthitAzanam // 13 // ... jabataka maiM khaDe hokara aura apane hAthoMko joDakara yA unako hI pAtra banAkara unhIke dvArA bhojana kara nekI sAmartha rakhatA hUM tabhItaka mojana karane meM pravRtti karUMgA, anyathA nahIM / isa pratijJAkA nirvAha aura indri ya saMyama tathA prANisaMyamakA sAdhana karanekeliye muniyoMko khaDe hokara bhojana karane kA vidhAna kiyA hai| bhAvArtha-khaDe hokara bhojana karaneke, pratijJAkA bodhana aura nirvAha, tathA AhArakI zuddhi aura doSoM. kI nivRtti, evaM saMyamakI siddhi, isa prakAra aneka prayojana hai| jaisA ki AcAraTImeM bhI batAyA hai, usakA Azaya isa prakAra hai: jA taka mere hAtha aura paira parasparameM sambaddha hone kI zakti rakhate haiM tabhI taka mujhe AhAra grahaNa karanA maNyAya
Page #937
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogya hai, anyathA nahIM, isa bhAva yA pratijJAkA bodhana karAnekeliye munijana khaDe hokara aura apane hAthoMse bhojana karate haiM, yaha pahalA prayojana | isIke sAtha dUsarA prayojana yaha bhI hai ki " maiM baiThakara yA pAtrake dvArA athavA anya vyakti ke hAtha se bhojana na karUMgA" isa pratijJAkA nirvAha hotA hai| tIsarA prayojana yaha hai ki bhI janakI zuddhi palatI hai| kyoMki isake liye apanA hAtha sabase adhika zuddha huA karatA hai aura apane hAtha meM rakkhe hue bhojanakA dRSTi pUrvaka bahuta acchI taraha zedhina kiyA jA sakatA hai| cauthA prayojana doSoMkI nivRtti hai / arthAta-apane hAthase bhojana karane kadAcit antarAya AjAya to adhika bhojana kA tyAga nahIM karanA paDatA / anyathA bahutasI mojya sAmagrIse marI huI sabakI saba thAlI choDanI pddegii| aura aisA honepara avadyadoSa upasthita hoNge| pAMcavAM prayojana saMyamakI siddhi hai| arthAta indriyoMkI lolupatAkA karSaNa hokara aura sUkSma jIvoMkI yA apane cetanA prANakI rakSA hokara indriya saMyama aura prANa saMpamakA pAlana hotA hai / ina kAraNAMsa hI khaDe hokara aura apane hAthoMse hI bhojana karanekA vidhAna kiyA gayA hai| yahI bAta auroM ne bhI kahI hai, yathA: yAvanme sthitimojanesti dRDhatA pANyozca saMyojane, bhuJja tApadaIrahAmyatha vidhAveSA pratijJA yte| kAyepyaspRhacetasonyavidhiSu prollAsinaH sanmate. ne batena divi svitirna narake saMpadyate tadvinA / khaDe hokara bhojana karanekI vizeSa vidhi batAte haiM: prakSAlya karau maunenAnyatrArthAd vrajedyadaivAdyAt / caturaMgulAntarasamakramaH sahAJjalipuTastadeva bhavet // 14 // bhojana ke sthAnapara yadi koDI Adi tuccha jIva jaMtu calate phirate adhika najara paDeM, yA aisA hI koI dUsarA nimitta upasthita ho jAya to saMyamiyoM ko hAtha dhokara vahAMse dUsarI jagahakeliye AhArArtha maunapUrvaka calejAnA cAhiye / isake sivAya jisa samaya ve anagAra RSi bhojana kareM usI samaya unako apane donoM paira anyAya 925
Page #938
--------------------------------------------------------------------------
________________ banAra unameM cAra aMgulakA aMtara rakhakara samarUpameM sthApita karane caahiye| tathA usI samaya donoM hArthokI aMjali bhI banAnI cAhiye / eka bhakta aura eka sthAnameM kyA meda hai so vatAte hai: zuDhe pAdotsRSTapAtapariveSakabhatraye / bhoktuH parepyekabhaktaM syAta tvekasthAnamekataH // 15 // jahA~para bhojana kriyAkA prArambha kiyA hai vahA~para aura usake sivAya dUsarI jagaha bhI, jahAM para rakhakara AhArake liye khaDe hote haiM, aura jahAM utsRSTa giratA hai, evaM jahAM khar3e hokara parivezaka-parosakara dene vAlA dAtA AhAra detA hai ina tInoM hI zuddha-jIvavadhAdi doSoMse rahita sthAna para khaDe hokara mojana karanevAle anagArake ekamakta samajhanA cAhiye / aura dUsarI jagaha na jAkara jahAM bhojana kriyA prArambha kI hai vahIM para ukta tIna bhUmiyoMkI zuddhi dekhakara bhojana karanevAle ke eka sthAna samajhanA caahiye| bhAvArtha-bhUmitrayakI zuddhi dekhanA to donoM meM hI samAna hai| kiMtu vizeSatA yaha hai ki jahA~para eka jagaha bhojana kriyAkA prArambha karake kisI kAraNase vahAM bhojana na kara dUsarI jagaha jAkara kiyA jAtA hai vahAM eka bhakta toparantu eka sthAna nahIM hai| aura jahAMpara bhojana kriyAkA prArambha kiyA hai vahIM bhojana karane meM eka sthAna bhI hai aura eka bhakta bhI hai| isake sivAya ekamakta to aTThAIsa mUlaguNoM se eka hai aura ekasthAna yaha uttara guNa hai, isa apekSAse bhI donoMmeM aMtara hai / isI bAtako yahAM batAte haiM: akRttvA pAdavikSepaM bhuJjAnasyottaro guNaH / ekasthAnaM munerekabhaktaM tvaniyatAspadam // 96 //
Page #939
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra . pairoMkA vikSepa na karake arthAt dUsarI jagaha bhojana ke liye na jAkara usa eka hI sthAnapara bhojana karanevAle munike ekasthAna nAmakA uttara guNa samajhanA cAhiye / aura jinakA sthAna niyata nahIM hai arthAt jo aneka sthAnoMpara saMcAra karake eka jagaha bhojana karate haiM unake ekabhakta nAmakA mUlaguNa samajhanA cAhiye / kezotpATana nAmake mUlaguNakA lakSaNa aura phala batAte haiM: naiHsaGgayA'yAcanA'hiMsAduHkhAbhyAsAya nAgnyavat / hastenotpATanaM zmazrumUrdhajAnAM yatermatam // 9 // apane hAthase apanI dADhIke aura apane zirake bAloMkA ukhADakara dUra karanA isIko saMyamI sAdhuoMkA paramAgama-sUtrameM kezaluMcana nAma kA mUlaguNa mAnA hai| namratAke samAna isake bhI cAra phala mukhyatayA batAye haiN| yathA-ni:saGgatA, yAcanA, ahiMsA aura duHkhAmyAsa / bhAvArtha-mokSakA ArAdhana karanevAle apanI AtmAko pUrNa tayA svAyatta banAnekA hI prayatna kiyA karate haiN| ata eva unakI koI bhI kriyA aisI nahIM hotI jo unheM parAdhIna avasthAkI tarapha unmukha kara de| isI liye ve vastrAdikA raMcamAtra bhI parigraha dhAraNa nahIM kiyA karate / rupayA paisAkA sambandha bhI unase dUra hI rahatA hai| yadi ve svayaM kezotpATana na karake nAI Adise hajAmata banavAveM to usake liye unhe paisA AdikA parigraha bhI rakhanA hI pddegaa| aisI avasthAmeM unakI niHsaGgatA kAyama nahIM raha sakatI / yadi ve nAIse yoM hI prArthanA kareM to laghutA prApta hotI hai tathA yAcanAke partha jAnepara mAnabhaga aura ayAcaka vRttimeM vAdhA Adi aneka doSa upasthita hote haiN| apane bhakta puruSoMse yadi yAcanA kI jAya to bhI ye doSa aaveNge| yadi kezoMkA utpATana na karake unako yoM hI kAyama rakhakara jaTA baDhAlI jAya to unameM ananta sUkSma bAdara sammUrchana jIvoMkI utpatti aura hiMsA hotI hai| aura kezako nikAlaneke liye apane pAsa kaiMcI churA Adi astra rakkhe jAya to bhI hiMsA sAdhana pAsa meM rakhane se aparigrahatAmeM apUrNatA aura mAvahiMsAdimeM pravRtti hotI hai| so ahiMmA mahAvratake pAlana karane vAle karuNA kI mUrti digambara saMyamiyoMke liye kaise ucita ho sakatA hai| isake sivAya svayaM hI kezoMkA 127
Page #940
--------------------------------------------------------------------------
________________ banagAra 928 khacpAya SEEEEEEE luMcana karanese, duHkhoMke sahana karanekA abhyAsa hotA hai / jisase ki parISaha aura upasargoM ke jItane kI kaThinatA dUra hotI hai / aura kAyakleza Adi tapakI siddhi hokara zarIra meM pUrNa nirmamatAkA bhAva jAgRta va dRDha hotA hai / ataeva jisaprakAra nagnatAmeM ye aura inake sivAya dUsare mI aneka guNa batAye haiM usI prakAra kezotpATana nAmaka mUlaguNa meM bhI samajhane cAhiye / ataeva aisA kahA bhI hai ki: kAkaNyA api maho na vihitaH kSauraM yayA kAryate, cittakSepakRdastramAtramapi vA tatsiddhaye nAzritam / hiMsAhetura ho jAyapi tathA yUkAbhiraprArthane, baiMgagyAdivivardhanAya yatibhiH kezeSu locaH kRtaH // arthAt - nirvANa pathika mAdhujana apane pAsa eka kauDhI bhI nahIM rakhate jisase ki auaurakarma karAyA jA sakatA hai| svayaM kSaura karma karaneke liye apane pAsa akha bhI nahIM rakhate / kyoMki usase cittameM vikSepa utpanna hotA hai / jaTA baDhAnA isaliye ThIka nahIM ki vaha jUM Adi ke dvArA hiMsAkA hI sAdhana hai / ata eva sarvottama upAya yahI hAthoMse unakA utpATana kara diyA jAya jisase ki ulTI vairAgya Adi guNoMkI vRddhi hI huA karatI hai:asnAna nAmake mUlaguNakA samarthana karate haiM: na brahmacAriNAmartho vizeSAdAtmadarzinAm / jalazuddhayAthavA yAvadoSaM sApi matArhataiH // 98 // jo brahmacarya vrata ke pAlana karanevAle haiM unake azuddhikA kAraNa hI nahIM rahatA / ata eva usako dUra karanekeliye unhe jalazuddhi - snAna karanekI bhI kyA AvazyakatA hai ? usase unakA koI prayojana siddha nahIM hotA / tathA khAsakara jo AtmadarzI-yogI hai--jo jJAna dhyAna svAdhyAya aura tapasyA tathA brahmAcaraNa meM hI rata rahate haiM, aura isI liye jinakA zarIra svayaM pavitra hai unake liye to yaha snAna kima prayojanakA ! hAM, yaha vAta avazya hai ki yadi kadAcit aspRzyakA sparza Adi doSa upasthita ho jAya to usakI zuddhikeliye usakI dharma 928
Page #941
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra unhe AvazyakatA hai / so isakeliye jainAcAyA~ne bhI brahmacAriyoM va yogiyoMkeliye jalazadi mAnI hI hai| jaisA ki zrI somadeva sUrIne bhI kahA hai ki: brahmacaryopapannAnAmadhyAtmAcAracetasAm / munInAM snAnamaprAptaM doSe tvasya vidhirmataH / / saGge kApAlikAtreyIcaNDAlazavarAdimiH / Aplutya dnnddvtsaayaajjpenmntraanupossitH|| ekAntaraM trirAtraM vA kRtvA snAtvA cturthke| . dine zudhyantyasaMdehamRtau vratagavAH striyaH / / arthAta jo brahmacArI haiM, aura jinakA AtmA apane hI meM ramaNa karanevAlA hai una maniyokeliye snAna anAvazyaka hai| kiMtu doSa uparipata honepara usakI vidhi mI mAnI hai| jaise ki kApAlika AtreyI caNDAla aura bhIla Adise sparza ho jAnepara apane zarIrako acchItaraha bhigokara daNDasnAna karanA cAhiye, aura upavAsapUrvaka maMtrakA japa karanA cAhiye / jo vratika striyA haiM ve ekAntarase yA tInarAtri ke bAda niHsaMdeha zuddha samajhI jAtI haiN| isI prakAra aura bhI kahA hai ki: rAgadveSamadonmatAH strINAM ye vazavartinaH / na te kAlena zuddhyanti nAvAstIrthazatairapi / arthAta-jo rAgadveSa Adi kaSAyamadase unmatta rahanevAle aura striyoM ke vazIbhUta rahanevAle-abrahma ke sevana karane vAle haiM ve saikaDoM tIrthoM meM snAna karake bhI kamI zuddha nahIM ho sakate / aMtameM isa adhyAyakA upasaMhAra karate hue batAte ki yahAMpara jo nitya aura naiminika kriyAoMkA svarUpa batAyA hai unakA yathAvat pAlana karanese kyA phala prApta hotA hai: nityA naimittikIzcetyavitathakRtikarmAGgavAhyazrutoktA, 929
Page #942
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra 13. bhaktyA yuGkte kriyA yo yatistha paramaH zrAvakonyotha shktyaa| sa zreya:pavitramApratridazanAsukhaH sAdhuyogojjhitAGgo, bhavyaH prakSINakarmA vrajati katipayairjanmabhirjanmapAram // 99 // pUrvokta rIti isa adhyAyameM jina nitya aura naimittika kriyAoMkA varNana kiyA gayA hai ve saba satyabhUta kRtikarma nAmake aGgabAhya zrutameM acchI taraha batAI haiN| usIke AdhArase yahAMpara bhI ye batAI gaI hai| ata eva sarvathA pramANabhUta hai / jo saMyamI sAdhu athavA uttama zrAvaka-dazavIM gyArahavIM pratimAkA dhAraka dezasaMvamI, yadvA madhyama-sAtavIM Adi pratimAkA dhAraka, athavA jayanpa-chahI pratimA takake vratoMko dhAraNa karanedAlA zrAvaka bhaktipUrvaka aura zaktike anusAra ina nitya naimittika kriyAoMkA male prakAra pAlana karatA hai vaha bhavyAtmA Ayuke aMta meM samAdhipUrvaka zarIrakA acchI taraha tyAga karake saMcita mahAn puNya karmake udayase devagati athavA manuSyagati ke pradhAnabhUta Amyudayika sukhAko mogatA hai aura paraMparAse jJAnAvaraNAdi sampUrNa kA~ko niravazeSatayA nirmANa karake kamase kama do tIna bhava meM aura jyAdese jyAde sAta ATha bhavameM hI saMpArakA aMta kara zAsvatika zivasukhakA anubhava kiyA karatA hai| jaisA ki kahA bhI hai ki ArAhiUNa keI caubdhihArAhaNAe saMsAra, uvvariyasesapuNNA savvatthaNivAsiNo huMti // jesiM hojja jahaNNA caunvihArAhaNA hu khavayANaM / sattabhaMve gaMtu teviya pAvaMti NivyANaM / / isa graMthameM jisa munidharmakA varNana kiyA gayA hai vaha jina bhagavAnke prarUpita Agamase uddhata karake hI kiyA hai| ata eva vaha sarvAtmanA pramANa hai aura zraddheya hai| mumukSuoMko usakA niraMtara yathAvat pAlana karanA cAhiye / aisA karanese hI unhe saMsArake sarvotkRSTa abhyudaya tathA parama nimzreyasa padakI prApti ho sakatI hai| isI bAta ko graMthakarNa graMyake aMtameM AnA aura graMthakA nAma prakaTa karate hue batAte haiM: adhyAya
Page #943
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAra idaM surucayo jinapravacanAmbuSeruddhRtaM, sadA ya upayuJjate zramaNadharmasArAmRtam / zivAspadamupAsitakramayamAH zivAzAdharaiH, samAdhividhutAMhaptaH katipayaivairyAnti te // 1.. // Upara jisa anagAradharmakA isa graMthameM varNana kiyA gayA hai vaha apUrva amRtake samAna hai, jo ki zrI jinendra bhagavAnke prarUpita AgamarUpI samudrase uddhRta kiyA gayA hai| jo nirmala samyaktvake dhAraNa karanevAle isa dharmake antastatvakA sudhAke samAna sadA sevana kiyA karate haiM, ataeva jinake caraNayugalakI indradika mI ArAdhanA kiyA karate haiM, athavA Atmika kSepa-sAkSAt mokSakI AkAMkSA dhAraNa karanevAle munigaNa aura anya mahAn puruSa jinake krama-AnupUrvI aura yama-saMyamakI upAsanA kiyA karate haiM, jinhone samAdhi-dharmadhyAna athavA zu. kladhyAnake dvArA zubha aura azuma koMkA apanI AtmAse pRthakkaraNa karadiyA hai, ve bhavyAtmA kucha hI mavameM-kama se kama do tIna yA jyAdese jyAde sAta ATha mavameM zAstratika zivasukhakA sampAdana kiyA karate hai| kevala zivasukha-mokSakAhI abhiprAya rakhakA jipane bhanyo-muniyoM athavA devoMkI tRpti ke liye jinabhagavAn ke AgamarUpI kSIra samudrakA maMthana karake isa dharmAmRtako udhdata kiyA hai ve zrImAn AzAdhara sadA jayavaMte raho / evaM ve mavyAtmA haradeva bhI isa graMthako vRddhiMgata karate hue sadA AnaMdita rahe ki jinake upayoga ke liye unhI zrImAn AdhAdharane isa TIkArUpI zaktikI sukhapUrvaka racanA kI hai| isa taraha zrI AzAdhara viracita dharmAmRta graMthake anagAra dharma nAmaka pUrva mAgakI bhavyamadacaMdrikA nAmakI svopajJa TIkAmeM nitya naimittika kriyAoMkA jisameM varNana kiyA gayA hai aisA nauvo apAya pUrNa huaa| isa prakAra dharmAmRta graMthake anagAra dharmAmRta nAmaka pUrvArSako TokA pUrNa huii| madram / adhyAya
Page #944
--------------------------------------------------------------------------
________________ S . anagAra graMthakartAkI prazasti. __ eka sapAdalakSa nAmakA deza thA jo ki trivargasammati se yukta aura lavaNasamudrakA bhUSaNarUpa thaa| usameM lakSmI ke krIDAgRhake samAna maMDalakara nAmakA eka mahAn durga thaa| vahIM para nirmala vyAghravAla jAtike zrI sallakSaNa pitA aura zrImatI rasnIbAI mAtAkI kukSise zrI jinendra bhagavAn ke prarUpita siddhAntameM zraddhA rakhanevAle AzAdharakA janma huA thaa| unhone jisa prakAra apaneko sarasvatI-vANoke garbhase utsama kiyA thA usI prakAra sarasvatI nAmakI apanI strIse lAiDa nAmake putrako utpanna kiyA thA, jo ki atyaMta guNavAn thA aura jisane mAlavAke adhipati zrI arjuna devako apane Upara anuraMjita kara rakkhA thA! kaviyoM athavA vidvAnoMke mitra zrI udayasena munine atyaMta prItipUrvaka jina bAzAparakA yaha kahakara abhinaMdana kiyA thA ki---- vyAgheravALavaravaMzasarojahaMsaH kAvyAmRtIgharasapAnasutRptagAtraH / sallakSaNasya tanayo nayavizvacakSurAnAdharo vijayate kalikAlidAsaH / / arthAta-jo vyAgharavAla nAmake nirdoSa vaMzarUpI saroja-kamalako haMsake samAna hai, jipakA parIra kAvyarUpI amRta ke samUhakA rasapAna karanese atyaMta tuma ho cukA hai, jo nIti athavA nyAyazAstra ke dvArA sampUrNa saMsArako dekhanevAlA hai, athavA jisakA nyAyazAstra saMsAra keliye cakSu ke samAna hai, evaM jo isa kalikAla meM kAlidAsake samAna hai vaha sallakSaNakA putra AzAdhara sadA jayavaMta rho| 1-0 bhAzAvara jo kI sarasvatIputra aisI padavI thaa|
Page #945
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagAra 133 3G SIM CARDSSSS AAAAAA INTESTINAL isI prakAra una AzAdhara ke viSayameM zrI madanakIrti nAmake yatipati - AcAryane bhI ye prajJApuMja haiM aisA prazaMsAvAkya kahA hai / hI AzAdhara jaba turuSkarAja sAhabuddInane sapAdalakSa dezapara apanA adhikAra kiyA taba usake trAsa se apane sadAcAra evaM cAritra meM kSati paDatI huI dekhakara mAlavA deza meM Akara prApta hue, jahAM para ki vindhyanareza ke bAhubala, antaH sAra tathA utsAhake prasAdase trivargakA oja-bala sphurAyamANaho rahA thaa| isa mAlavAkI dhArA na. garI meM apane baDe parivArako sAtha lekara AzAgharane nivAsa kiyA / yahIM para vAdirAja paMDita zrI gharasena ke ziSya paMDita mahAvIra se AIta pramANa zAstra aura jainendra vyAkaraNakA adhyayana kiyA / jisa AzAdharake viSaya meM vindhyanarezake mahAsAMdhivigrahika maMtrI aura kaviyoMke ziromaNi vidvAn vihaNane isa prakAra kahA hai ki AzAratvaM mayi viddhi siddhaM nisargasaudaryamajaryamArya / sarasvatIputratayA yadetadarthe paraM vAcyamayaM prapaJcaH // arthAt - Arya ! sarasvatIputratvakI apekSA mujhameM svAbhAvika sauMdarya-sahodaratA - mAtRmAvase yukta tathA ajarya - maitrIbhAvarUpa AzAvaratva siddha hogayA smjhaa| ye AzAvara jinadharmako udyotita karanekeliye jahAM para arjunavarmA rAjAkA rAjya thA aura zrAvakoM kI vastI bahuta adhika thI usa nalakacchapurameM Akara raha / unhone paMDita devacandra prabhRti kina zrotAoMko thoDe hI samaya meM vyAkaraNa samudra ke pAra nahIM kara diyA, evaM unase samIcIna nyAyazAstrarUpI utkRSTa asrako pAkara vAdIndra vizAlakIrti Adikarmase aise kauna haiM ki 1 - vilhaNakI mAtAkA nAma sarasvatI thA aura paM. AzAdharajI kI sarasvatIputra upAdhi thI / 2 dUsare pakSa meM sauMdarya artha bhI ho sakatA hai / 3 pakSAntarameM kabhI naSTa na honevAlA aisA bhI artha ho sakatA hai / Ma Pei Lu Lu WaWWED 933
Page #946
--------------------------------------------------------------------------
________________ EVER vanagAra 934 jinhone prati pakSI vAdiyoM ko AkSipta-parAjita nahIM kiyA hai / tathA jinake jinavacanarUpI dIpakake grahaNa karAnapara bhaTTAraka devabhadra vinayamadra AdikameMse aise kauna haiM ki jo mokSamArgameM askhalita rUpase nahIM calane lage,-nirAtacAra cAritrakA AcaraNa nahIM karane lge| isI prakAra jinake pAsa kAvyarUpI amRtakA pAna karake bAlasarasvatI mahAkavi madana Adimase aise kauna haiM ki jinhone sahRdaya vidvAnoM ke bIca meM pratiSThA prApta nahIM kI hai| jisake niravadya padyoMse mAnoM amRtakA pUra hI bahatA hai, jisase syAvAda vidyAkA prasAda vizadarUpase prApta hotA hai, aisA prameyaratnAkara nAmakA inhoMne eka takagrantha banAyA hai| isI prakAra jina AzAdharane kevala Atma. kalyANake liye siddhikA hai aMka-cinhai jisakA aisA bharatezvarAmyudaya nAmakA uttama kAvya banAyA aura usakI TIkA bhI banAI jo ki vidya-nyAya vyAkaraNa siddhAntake jAnanevAle kavIndroM ko pramudita karane vAlA hai| tayA jinAgamakA sAra bhUta, svayaMkI banAI huI jJAnadIpikA nAmakI TIkAse ramaNIya, dharmAmRta nAmakA zAstra banAkara mumu. kSu vidvAnoke Anandase paripUrNa hRdayameM virAjamAna kiyaa| nemIzvarake nAmakA anuvartana karane vAlA rAjImatI vilamma-arthAt nemIzvara rAjImatI vipralamma nAmakA khaNDakAvya banAyA aura usakI svayaM TokA bhI bnaaii| pitAkI AjJAnusAra adhyAtmarahasya nAmakA zAstra bhI banAyA jo ki prasattiguNase yukta rahane ke kAraNa sATiti arthakA bodhana karatA hai aura arthataH gambhIra hai-jisakA artha samajhane meM dUsare zAstroM kI apekSA paDatI hai, tathA jo ArabdhayogiyoM ko atyaMta priya hai / mUla cAra bhagavatI ArAdhanA iSTopadeza ArAdhanAsAra bhUpAlacaturvizatikA Adi graMthoM ke Upara TIkA banAI hai aura amarakoSake UparabhI kriyA kalApa nAmakI viziSTa TIkA racI hai| rudraTa AcAryake kAvyAlaMkAra kI TIkA kI aura arahato-ananta tIrthaMkaroM kA stavana rUpa saTIka sahasranAma bnaayaa| jinamagavAnkI pratimAkI pratiSThAkI vidhi batAnevAlA jinayajJakalpa nAmakA pratiSThAzana banAyA aura usakI jinayajJakarapadIpikA nAmakI TIkA bhI banAI / isI prakAra triSaSThimmRti nAmakA saTIka saMkSiptazAstra bhI banAyA jisameM ki vesaTha zalAkA puruSoMkA viSaya batAyA gayA hai / jinamagavAnkA 934 1-pratyeka sargake aMtameM siddhi yaha zabda AtA hai| .
Page #947
--------------------------------------------------------------------------
________________ . zanagAra 135 abhiSeka zAstra nityamahodyota nAmakA banAyA jo ki moharUpI aMdhakArako dUra karanekeliye sUrya ke samAna hai, aura jisameM mahAbhiSeka pUjAkI vidhi batAI gaI hai / tathA ratnatrayavidhAnakI pUjA aura usake mAhAtmyakA jisameM varNana kiyA gayA hai aisA ratnatrayavidhAna nAmakA zAstra jisane banAyA hai, aura jisane vAgmaTa saMhitAkA abhiprAya vyakta karanekeliye usake Upara Ayurveda ke vidvAnoMko abhISTa aSTAGgahRdayodyota nAmakI TIkA banAI hai| vahI maiM AzAdhara hUM ki jisane apane hI pahale banAye hue dharmAmRta graMthameM nirUpita yati dharmakA abhiprAya prakAzita karane vAlI yaha TIkA banAI hai, jo ki muniyoMko atizaya priya hai| yadi isake likhate hue kahIM ajJAnitAke kAraNa skhalana hogayA ho to dharmAcArya tathA vidvAnoMko usakA saMzodhana karake paThana karanA caahiye| . nalakaccha nAmake nagarameM utkRSTa jainadharmakA pAlana karanevAlA zrAvakoMmeM agraNI tathA devapUjA Adi guNoM ke saMgraha karane aura vivekake dhAraNa karane evaM karuNAdAnake karanemeM jo sadA tatpara rahA karatA, vinaya saralatA madratA udAratA dayA aura paropakAraparatA Adi guNoMse yukta tathA khaMDelavAla jAtirUpI suvarNa mANi kya-padmarAgamaNike samAna thA aisA atizaya sajana eka zreSThI rahatA thA, jisakA nAma to pApa thA parantu vastutaH vaha pApase sadA parAGamukha rahA karatA thaa| usake do putra the eka bahudeva dUsarA padmasiMha / pahalA pitAke bhArako dhAraNa karanemeM samartha thA, aura dUsareke zarIrako lakSmIne AliMgita kara rakhA thA / bahudevake tIna putratheeka haradeva jisameM ki aneka guNa sphurAyamANa the aura dUsarA udayI tathA tIsarA stambhadeva / ye tInoM hI bhAI trivargakA sevana karanevAle gRhasthoMke dvArA sammAnita the| ekavAra haradevane yaha prArthanA kI ki "sAdhu mahIcandra ne mandajJAniyoM ko prabodhita karane ke liye Apake dharmAmRta graMthake sAgAradharma prakaraNakI TIkA Apase hI karavAdI hai| parantu abhItaka usake anagAra dharma bhAgakI TIkA nahIM banI hai| vaha tIkSNa buddhike dhAraNa karanevAle vidvAnoMke liye bhI atyaMta durvAdha hai, vinA TIkAke usakA artha unakI bhI samajhameM nahIM A sktaa| ata eva Apa usakI bhI TIkA banAne kA anugraha kreN| " isake sivAya dhanacandrane bhI isake liye Agraha kiyA / isI parase paM. AzAdharane yaha TIkA banAI hai jisameM ki dharmAmRtokta yatidharmake viSayameM acchI taraha vicAra kiyA gayA hai| vidvAnoM ne isakA nAma bhavya kumadacandrikA
Page #948
--------------------------------------------------------------------------
________________ banamAra rakkhA hai| kyoMki yaha nikaTa madhyajIva rUpI kamaloMko cAMdanI ke samAna AlhAdita karanevAlI hai| dharmAmRta graMthake sAgAra anagAra ina donoM hI mAgoMkI TIkA mumukSu vidvAnoMke dvArA cintanAmeM pravRta hotI huI kalpakAla paryanta sthira rhe| jisa samayameM paramAra vaMzarUpI samudrako vRddhiMgata karanevAle candramAke samAna mahArAja devapAlake aurasa putra zrImAn jaitugi deva apane khanake balase mAlavAkA bhale prakAra zAsana kara rahe the usI samayameM nalakaccha nAmake nagarameM zrImanneminAtha bhagavAnke caityAlayameM vikramasambat 1300 kArtika sudi paMcamI somavArako zubha lagnameM yaha TIkA pUrNa kI / anumAnase isa TIkAkA pramANa anuSTup chandakI apekSA 12200 hai| pathA-pahale abhyAyameM 1600 dUsaremeM 1427 tIsaremeM 318 cauthe meM 2615 pAMca 609 cha?meM 1755 sAtaveMmeM 12.6 AThaveMmeM 1545 aura nauveMmeM 1075 / sukha aura usake kAraNoMkI prApti rUpa athavA duHkha aura usake kAraNoM ke nivAraNarUpa yadvA unake bhI kAraNa pratikAraNarUpa zAMti aura kalyANa samasta saMsArakeliye zrI zatinAtha bhagavAn sadA vistRta karo / dharmakA sevana karanevAle bhavya prANiyoM ke sAtha amyudaya aura mokSarUpa lakSmI sadA AliMgana kare / jagata nItikA prayoga sadA baDhatA rahe / pRthvIkA zAsana karanevAlA rAjA agraNI aura balavAn ho / karijana samIcIna vidyAke rasako prakaTa karanevAlI hI kavitA kiyA kareM / saMsArameM pApakA nAma bhI na rahe / athavA kyA 2 aura kitanI prArthanA kI jAya, ata eva aMtameM eka hI prArthanA hai.ki paramanizreyasakA sAdhanarUpa jinamagavAnkA zAsana sadA jayavaMta rho| isa prakAra mahApaMDita AzAdhararacita aura mavyAtmA haradeva dvArA anumodita anagAra dharmAmRtakI TIkA samApta huii| zubham /
Page #949
--------------------------------------------------------------------------
________________ T amandanterwsnArrearrammarwarsaxarastraamta RVICE VERTISTR DERNARESHARRESTRA 0 anagAradharmAmRta 6 . .. // samApta // RECHECRUAREERENCESCRICK PRESE ANNANALAYANAND COM ... . Descekanerderee99999DPORN WCOM200280PEAREERRAAMARHARMSAAMCHEARWAM
Page #950
--------------------------------------------------------------------------
_