Book Title: Amrut Samipe
Author(s): Ratilal D Desai, Nitin R Desai
Publisher: Gurjar Granthratna Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001048/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe C(O))))) ratilAla dIpacaMda desAI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na patra lekhazreNI (1) amRta-samIpe lekhaka: pa. ratilAla dIpacaMda desAI , pratibhAva: DaoNdhIrubhAI ThAkara (mukhya-saMpAdakazrI: "gujarAtI vizvakoza') saMpAdaka: zrI nItIna 2. desAI (nivRtta saMskRtAdhyApaka) gUrjara graMtharatna kAryAlaya ratanapoLanAkA sAme, gAMdhImArga, amadAvAda - 380 001 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMRUTA-SAMEEPE: by R. D. Desai Published by Gurjar Grantha Ratna Karyalaya, Opp. Ratanpol naka, Gandhi Road, Ahmedabad - 380 001 Price Rs. 360.00 (c) 2. dI. desAI prata: 750 pRSThasaMkhyA : 20 + 624 kiMmata: rU. 360.00 prakAzaka : amarabhAI ThAkoralAla zAha gUrjara graMtharatna kAryAlaya ratanapoLanAkA sAme, gAMdhImArga, amadAvAda - 380 001 TAipaseTiMga : vikrama, kampyuTara eNnTara e-1, vikrama epArTamenTa, zreyasa krosiMganI pAse, AMbAvADI, amadAvAda - mudraka : bhagavatI ophaseTa 15/sI, baMsIdhara eNsTeTa, bAraDolapurA, amadAvAda 380 015 - 380 004 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratilAla dIpacaMda desAI janma tA. 12-9-1907] [avasAna tA. 7-12-1985 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutya tulasIka zrI ratilAla dIpacaMda desAIno prathama paricaya mane mArA paramamitra bAlAbhAI desAI jayabhikhkhu' dvArA thayelo. teo bAlAbhAInA pitarAI bhAI thAya. beu sAthe UcharelA ane madhyapradezamAM gvAliyara pAse Avela zivapurI jaina gurukuLamAM sahAdhyAyI rahyA hatA. baMne bhAIoe nyAyatIrtha'nI padavI meLavI hatI. pachI baMne amadAvAdamAM sthira thayA ane lekhanakAryamAM pravRtta rahyA. jayabhikhkhuno jhoka sarjanAtmaka sAhitya para vizeSa, ratibhAIno jhoka ciMtanAtmaka sAhitya para vadhu rahyo. jaina dharmatattva, paraMparA, mahAvIrasvAmI, tIrthaMkaro, munivaro vagere temanA lekhonA viSayarUpa banyAM che. zrI ratilAlabhAI saMsArI hovA chatAM sAdhaka hatA. temanA vyaktitvanI sAttvika prabhA vyavahAramAM, tema temanAM lakhANomAM pratibiMbita thAya che. teo atyaMta namra prakRtinA, saraLa, nikhAlasa, sevAbhAvI sajjana hatA. niHspRhatA temanA cAritryano mukhya guNa hato. potAnI yogyatAne e kaDaka dhoraNe kasIne vartatA. gurukuLanA AcArye temane 'tArkika-ziromaNi'nI padavI ApavAnuM nakkI kareluM, paNa temaNe e padavI svIkAravAnI nA pADelI. jJAnodaya TrasTanA sekreTarI tarIke tema ja ANaMdajI kalyANajInI peDhIno itihAsa lakhavA aMge temane apAtA pagArathI ochA pagAranI mAgaNI karelI. prAmANikatA ane kartavyaniSThA temanA svabhAvamAM vaNAI gayela. ochAmAM ochA parigrahathI kuTuMbano nirvAha karavo ane kaSTa veThIne paNa bIjAne upayogI thavAnI temanI bhAvanA hatI. mRtyu pachI dehane agnine soMpavAne badale maeNDikala kaoNlejamAM vidyArthIone abhyAsa-prayoga mATe soMpavAnI sUcanA teo ApI gayA hatA. jaina' patranA taMtrI tarIke temaNe traNa dAyakAthI adhika samaya sevA ApI hatI. temAM jaina samAjanI sAMpradAyika gatividhinI ratibhAI nukastecInI karatA. temAM temanuM udAra mAnavatAbharyuM sudhAraka valaNa pragaTa thatuM. sAcuM bolavuM ane sAcuM AcaravuM e ja dharmano mArga che ema te kahetA, dharmanI carcAvicAraNAmAM te emanA vaktavyano pAyo banato. satata zrama ane niSThAyukta vidyAnI upAsanA jiMdagIbhara temaNe karyA karI hatI. temaNe eka prasaMge kaheluM ke "potAnI jAtanuM ane vizvanuM satyadarzana pAmavAno mukhya Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IV upAya che niSThAbharI, niHsvArtha, nirdabha ane nirmaLa jJAnasAdhanA." satyasAdhanA ane jJAnasAdhanAno samanvaya temanI jIvanasAdhanAmAM pratIta thAya che. A manobhUmikA upara ratibhAIe vArtAo ane caritro racelAM te pustakAkAre pragaTa thayelAM che. te uparAMta temaNe jainadharmane anulakSIne tattvacarcA karelI che. teno vipula lekhajaththo asaMgRhIta hato te pragaTa thAya che. tenI sAthe temaNe jaina' patramAM vidyA ane samAjanA kSetranA mahAnubhAvone lagatI avasAnanoMdho lakhelI te ahIM pragaTa thAya che; teno jaththo paNa moTo che. temAM jaina vidyAnA tema ja itara vidyAnA vidvAno, jaina AcAryo, munivaro ane sAdhvIjIo, saMto ane zikSaNakAro, patrakAro, sAhityakAro ane kaLAkAro, zreSThIo ane rAjapuruSo, dharmakriyApremIo, samAjasevako tathA strIratnono samAveza thAya che. sAmAnya rIte vividha samaye lIdhelI mRtyunoMdhonuM prAsaMgika mahattva gaNAya. temAM avasAna pAmela mahAnubhAvanA vyaktitvanI ekAda AchIpAtaLI rekhA dorAya ane temanA pradAnano ullekha thAya. ahIM mUkelI noMdhomAM keTalIkanuM kevaLa prAsaMgika mahattva gaNAya tema che. paraMtu bIjI moTA bhAganI noMdhomAM 2jU thayelI hakIkata ane tenuM lekhake kareluM mUlyAMkana cirakAlIna mahattvanuM che. tenA pAnepAne zrI ratibhAInI Azcaryajanaka bahuzrutatA uparAMta udAra guNadarzitA ane saMskArapriyatA jovA maLe che. jaina Agamo ane zrutiparaMparA uparAMta samagra bhAratIya vidyAnI adhyayanasaMzodhana-pravRttinI temanI jANakArI dhyAna kheMce che. A nimitte temanI dRSTi gujarAtamAM sImita rahevAne badale bhArata ane bhAratanI bahAra pharI vaLe che ane vidyAkIya ke sAMskRtika mahattvanI nAnI-moTI ghaTanAthI vAcakane vAkepha kare che. zrI ratibhAInI kalamamAM josa che. saMzodhakanI jhINavaTa ane cokasAI temanAM lakhANomAM dhyAna kheMce che. temanI zailI citrAtmaka, pravAhI ane pAradarzaka hoI vAcanarasa TakAvI rAkhe tevI che. citrakUTanA ghATa 52 saMtonI bhIDa jAme, tulasIdAsa caMdana ghase ane raghuvIra tilaka kare tema A akSarabhUmi para basothI adhika mahAnubhAvono jamelo ekatra thayo che. te darekane A lekhake guNasaMkIrtana dvArA hRdayano ardhya ApIne tilaka karyuM che. agAu AnaMdazaMkara dhruve 'vasaMta'mAM 'hRdayano haka' lakhIne ane umAzaMkara jozIe 'saMskRti'mAM 'hRdayamAM paDelI chabIo' mUkIne tulasIkarma karyuM hatuM. tenuM smaraNa karAve evuM zrI ratibhAInuM A stutya tulasIkarma che. temanA suputre temanAM lakhANo ekatra karIne tenuM sughaDa saMpAdana karIne pitRRNa adA karyuM che te abhinaMdanIya che. 12-12-2003 - dhIrubhAI ThAkara Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "kara le siMgAra, catura alabelI !" (saMpAdakIya) khapanuM zikSaNa, samajaNa, ane vicAra mATenI ruci tema ja zakti pAmelA. sarAsarI sAmAnya vAcaka pratyenA pUrA Adara-vinaya sAthe, ApaNI sahunI vyaktigata ane sAmudAyika cetanAnI mAvajata arthe atre A vANI-vistAra horyo che; te vAcakanA yatheccha svAdhyAyayajJa dvArA sArthaka banI raho. cetanAnA sthAyI zaNagAranI, saMskAranI, ughADanI A vAta che. mana svastha to tana, jIvana, samAja ane sRSTi paNa svastha. jenuM mana jAgyuM tene zaNagAra ane zobhAnAM navA-navA umaLakA ane navI-navI mathAmaNo nitya prere. kahyuM che ne : "kara vicAra, to pAma"? A badhI sAmagrI che to jUnI : sane 1947thI 1979 vacce lakhAyelI. chatAM samayAMtare paNa Take evuM ghaNuM ghaNuM temAM dIThuM, tethI tevuM badhuM traNa pustakonI zreNIrUpe atre rajU karavAnI hAma bhIDI che, dhRSTatA karI che ! vAcaka ane kALadevatA amArI lAja rAkho. kula pa00 lekho 1636 pAnAMmAM patharAyA che; chatAM vyaktigata ke kauTuMbika svAdhyAyarUpe ("I.vI.-samaya' ghaTADIne) mahinAo sudhI A bahoLI sAmagrI kramazaH badhI ke ruce teTalI jarUra khapamAM lagADI zakAze ane te sAthe kauTuMbika ane sAmAjika cetanAnI kAyamI zuddhi thatI anubhavI zakAze ema lAge che. - A lekho lekhake bhAvanagaranA, vIsamI sadInA AraMbhanAM eka-be varSomAM zarU thayelA pratikti jaina' sAptAhikanA taMtrI zrI gulAbacaMda zeTha vatI lakhelA agralekho ane nAnI taMtrInoMdho rUpe che. nAma pramANe e patramAM jaina dharma ane jaina saMskRtine kendramAM rAkhIne samAcAro ane carcAo apAtAM hatAM. enA Adya sthApaka zrI devacaMda ghamajI zeTha sahitanA badhA taMtrIonA satatanA pragatizIla valaNane kAraNe, tema ja A lekhakanI pUrve eka pacIzI sudhI sAhityarasiyA sahRdaya vidvAna zrI "suzIla (bhImajIbhAI)nI samRddha kalamano lAbha maLyo hoI, A sAptAhika samAjanA pragatizIla buddhiniSTha vargamAM anokhI, sthAyI suvAsa phlAvelI. sAMpradAyika daratA ane rUDhicustatAthI alipta rahIne yugAnurUpa udAra jaina saMskRtinI sthApanA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VI ja enI mathAmaNonuM kendra banI hatI. A ja paraMparAne lekhakazrIe potAnI namra, nipuNa, premALa pratibhAthI savizeSa dIpAvI. uparanA zIrSakamAMnuM vacana samAvatuM AkhuM suMdara kabIrapada lekhakazrI savAre UMDA bhAvathI gAtA tenA ame saMtAno paNa sAkSI chIe. emanuM patrakAratva, vaktRtva ke jIvana evA UMcA jIvanarasathI sIMcAtuM raheluM. A lakhANonI kAmagIrI lekhake jaina'nA potAnA purogAmI zrI 'suzIla'nI bImArI vakhate mAtra cha mahinA mATe svIkArelI, paNa zrI 'suzIla'nI ciravidAya thatAM e poNIbatrIsa varSa cAlI ! sUkA vanamAM jema Aga ekadama phelAI jAya, tema lekhaka pAse pAyAnuM UMcuM saMskAradhana hovAthI tema ja nitya ghaDAtA rahevAnI pragatizIla manovRtti hovAthI kramazaH A kartavya temane pUruM sadI gayuM ane temanAM vicAro ane bhAvanAone paNa suMdara ghATa ApatuM rahyuM. jIvanane poSanArAM dhArmika, pArivArika, sAmAjika, rASTrIya, sAMskRtika, Arthika e sarva pAsAM paratve temanI pAradarzI samajaNa samAjane supere ghaDe tevAM lakhANomAM pariNamatI rahI. vANIno ADaMbaramAtra karI vAha-vAha meLavavA nahi, paNa lakhANo-rUpe pragaTa ciMtana-maMthana karatAM-karatAM uparyukta dareka kSetranAM vividha satyo pAmavA mATenI e eka upAsanA ja banI rahI, eka ekAgra dhyAnayoga ja banI rahyo. AmAM jIvanamAM kharekhara tAraka banatA dharmatattvane, adhyAtmane ja satata kendramAM rAkhIne uparyukta anya pAsAMo nirUpAyAM hoIne A lakhANo ciraMjIva banyAM che. lekhakanI AtmanirIkSaNavRtti keTalI sahaja ane utkaTa hatI te to e parathI jANI zakAya che ke temanA avasAnanA savA varSa pUrve (oNgasTa 1984mAM) temanA eka yAdagAra sanmAna-samAraMbhamAM temanA A lekho graMthastha karavAnI jAherAta jyAre jaina'nA pratinidhi dvArA karAI, tyAre lekhakazrIe tarata ja "nA, nA. e to roTalA mATe lakhAyelA; ene ema chApazo nahi" ema maMca para beThAM-beThAM ja kahI dIdheluM !! vadhu kasAyeluM sAdhaka-jIvana jIvIne ne samAjanI pratyakSa sevA karIne ja thoDuM, paNa kAryasAdhaka sattvazIla lakhANa karavAnI tamannA emAM samajAya che. vaLI viSama arthataMtra nirvAhane keTalo dohyalo karyo che enI utkaTa phariyAda paNa emAM garbhita che. Ama chatAM, saMzayAtmA na thatAM, temaNe jaina'nI potAnI kAmagIrI bAbata vAjabI saMtoSa paNa nikhAlasapaNe aneka vAra pragaTa karyo hato. (pAMjarApoLanA upAzraya taraphathI thayelA temanA e sanmAnanuM pravacana samabhAvano uttama namUno che. ) uccAvaca vAcakonA abhinaMdanadarzaka patronI paNa A nItaryA jIvane khUba kiMmata hatI. paMjAba saMghanA sevAniSTha munivarya zrI janakavijyajIe temanAM lakhANonA kAyamI prabuddha cAhaka tarIke temane lakhelA patranA aMzo A graMthazreNInA trIjA graMthanAM pAnAM 466-67 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VI para chApyA che te vAMcavA jevA che. A lekhone graMthastha karavAnI khUba AgrahabharI bhalAmaNa paNa emAM karAI che. A badhAM chatAM lekhaka kadI heja paNa phulAI gayelA nahi ke temanA cIvaTabharyA AtmanirIkSaNamAM oTa AvI nahotI. eka ThekANe to temaNe potAnI jAtane zokhathI "vidvAnonA veThiyA' tarIke oLakhAvI che! - A lekho lekhake sAdhalI uccatara cittazuddhi thakI mUlyavAnuM banyA che. Ama to temanuM jIvana sukhazAMti jhaMkhatA sAmAnya mAnavI jevuM ja hatuM. paraMtu prakhara tyAgavairAgya-saMyamathI paNa caDhI jAya ane anaMta jIvanavikAsano daDha pAyo bane tevI madhyasthatA ane vaicArika vizadatA temane saMskArathI ane ghaDatarathI ema be ya rIte sAMpaDelI. emAM buddhivyApAra ane hRdayabaLa baMneno virala suyoga hato. (bhagavadgItAnI paribhASAmAM temane jijJAsu bhakta kahI zakAya.)ene lIdhe emanA AvyaMtara jIvanavRttamAM paNa hRdayahArI aneka utkarSabiMduo jovA maLatAM. enI para najara karavAthI A lakhANo vadhu zraddheya ane sAcukalAM lAgaze. temano jIvanakALa tA. 12-9-1987thI tA. 7-12-1985 vacceno. temanuM eka pAyAnuM saubhAgya te sArA kuLano yoga. saurASTranuM e mUrtipUjaka jaina kuLa enAM saMpa, nirbasanitA, pArasparika gADha sahAyavRtti ane prAmANika karmaniSThAne lIdhe sAva sAmAnya Arthika sthiti vacce paNa sArI rIte TakI raheluM. ethI, potAnAM mAtA-pitAnI chatrachAyA vahelI sameTAyAM chatAM temane vAjabI uchera ane UMcA saMskAra-ghaDataranA lAbhathI vaMcita rahevuM paDyuM nahotuM. Ane lIdhe prema ane karuNAnA guNono vAraso paNa temane bacapaNathI ja maLyo. saubhAgyayoge temane krAMtadarzI, yugapArakha jainAcArya vijayadharmasUrijI dvArA sthapAyela ekAdhika mahimAyukta jaina saMskRta pAThazALAono lAbha maLyo. temanuM mukhya ghaDatara zrI jayabhikhkha sahitanA kuTuMbI bhAIonA sAthamAM gvAliyara pAsenA zivapurImAM thayeluM. tyAM mAtra cIlAcAlu pAThazAlItha "zikSaNa' nahi, paNa yugAnurUpa vidyAruci, saMskAritA, vicArazakti, nirbhaya vaknatA ItyAdinI keLavaNI ja maLI. temaNe pasaMdagInA viSaya tarIke UMDI dhyeyazIlatAthI je nyAyazAstra pasaMda kareluM, teNe temanA AMtaraghaDataramAM moTo phALo Apelo. enI nyAyatIrtha) parIkSAmAM emaNe UMcI pAraMgatatA siddha karI hoI pAThazALA taraphathI temane "tArkika-ziromaNi' biruda ApavAnuM nakkI karAyuM. eno amala AjIjIpUrvaka aTakAvI emaNe potAnI utkRSTa AtmanirIkSaNavRttino saMketa Apelo. temaNe potAnA pitAzrInI rUDhigata dhArmikatAne yugAnurUpa rUpAMtare apanAvelI. ethI ja potAne ane be nAnA bhAIone namAyA mUkIne, potAnAM bALavidhavA phoIne Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VIT paNa sAthe laI dIkSA letA pitA pratye temaNe vAjabI puNyaprakopa darzAvelo. upara nirdezelA temanA ghaDatarakALamAM jainadharma-samAjanI ane municaryAnI aneka badIo jovA-samajavA-vicAravAno avasara maLato rahelo. sAthe prAcIna zAstronuM paNa yugAnurUpa tejasvI adhyayana - bhale saMjogAnusAra maryAdita - karavAnI kImatI taka paNa maLI. to bIjI bAju teo zAstrajaDatAnAM aneka rUpo paNa sArI peThe samajI zakelA. AvI vivekitAe emanAM lakhANone uccAzathI, chatAM lokabhogya banAvyAM. pote gRhasthajIvana pasaMda karyuM hoI prApta saMjogomAM vyavahAru zikSaNa mATe ya temaNe zakya pagalAM bharyA hatAM. yathAsamaya lagnajIvana paNa svIkAryuM. tethI UcharatA nAnA bhAIo sahitanI kauTuMbika javAbadArIne lIdhe kaoNlejazikSaNamAM pravezIne paNa AgaLa na vadhI zakyA. tema chatAM vidyAvRttinA samartha bIjane kAraNe ApabaLe vikasatA rahyA. DigrInI khoTa vadhArAnI parizramazIlatAthI pUrIne, saMtoSathI mukhya vyavasAyarUpe tene nokarI dvArA kuTuMbanirvAha karatA rahyA. nokarI paNa potAnA saMskAranI vRddhine anukULa hoya teno yathAsaMbhava khyAla rAkhatA. vaLI prAmANikatA aMgenA potAnA AgavA khyAla mujaba jidagImAM cAreka vakhata to potAnA pagAra kaMIka ochA paNa karAvelA - bhale e kAraNe vadhAre pUraka kAmo karavAM paDe ! tevAM kAmo paNa potAnA saMskArane anurUpa hoya te jotA. jainanI kAmagIrI paNa AvI ja hatI. saMjogovazAt temane cauda varSa rUbajAramAM sekreTarI tarIke nokarI karavI paDelI. paNa vyavahAra ane AdarzanA samanvayanI AgavI sUjhathI emaNe uparI zreSThIonAM hRdayamAM UMcI pratiSThA meLavelI; ne chatAM teo zera ke saTTAthI sadaMtara dUra rahI zakelA! jaina'nA patrakAratvathI baMdhAyelI UMcI kIrtine lIdhe aneka jaina zreSThIono vizvAsa saMpAdita karyA chatAM pUruM adainya jALaveluM ane saMbaMdhone koI rIte vAvavA prerAyelA nahi. AvA ajAcaka brAhmaNatulya vyavahAre emanI vANImAM ane lekhinImAM abhaya ane dhiMguM satyaparAkrama AryuM vyAvasAyika ane jAhera jIvananAM bharapUra rokANo chatAM emanuM pArivArika jIvana paNa premapUrNa hatuM. temAM teo amArAM mAtuzrI mRgAvatIbahenanI khAnadAnI, saraLatA ane premALa sahakAritAno paNa suyoga pAmelA. bALakonA dhoraNasaranAM uchera ane zikSaNa uparAMta gharanA sarva sabhyonA svAtaMtryanI ane gauravanI paNa UMcI mAvajata thatI rahelI. emanA audAryanI kharI parakha thatI temanA putravadhUo - ama be bhAIonAM patnIo - taraphanA Adara-vAtsalya-sakhyathI bhayabharyA valaNamAM. amAruM bhADAnuM sAmAnya ghara paNa sagAMo, mitro, vidvAnonA AtithyanuM maMgaLa dhAma Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banI rahetuM. pitAzrInI ukta asAdhAraNa dhananirapekSatA chatAM paNa amane kaMI ochuM AvyAno daMza rahyo nathI. UlaTuM ethI amane saMtoSa ane bhAIcArAnI je saMgIna keLavaNI maLI, te Aje manovaiSamyonA yugamAM paNa amane tAratI rahe che. sAMsArika javAbadArIo vacce paNa jainadharmanA udyota aMgenAM zakaya aneka kAmo karavAnI emanI vRtti-pravRtti rahetI. aneka nAnA-moTA munivaro ane viziSTa sAdhvIjIo sAthe temaNe gADha bhakti, vAtsalya ke sakhyano saMbaMdha ane kAryono saMbaMdha paNa nibhAvelo. te rIte aneka paMDito, vidvAnonA paNa teo bhaktipUrNa, nikhAlasa sevaka banI rahelA. aneka jaina saMsthAonA paNa teo hitakara salAhakAra ke sahayogI banI rahelA. Ane kAraNe jaina samAjanAM vividha pAsAMnI je vipula pratyakSa jANakArI thatI rahetI, te emanAM lakhANomAM nUtana rIte UtarI AvatI. A UjaLI jIvanacaryAnA rasathI rasAyelA A lekhone traNa graMthomAM vaheMcyAM che, jemAM vyakticitrono eka che ane viSayavAra kula 26 vibhAgonA lekhonA be che. e be paikI prathama graMthamAM 15 lokabhogya viSayo ane bIjAmAM 11 vadhu gaMbhIra viSayo che. ekaMdare A lakhANo sAmAnya zikSaNa ane sArI samajadArI dharAvatA Amavarga mATe ja thayelAM che. A traNa paikI prathama graMtha dacaMtono ane be graMtha siddhAMtonA kahI zakAya. kudaratI ghATa evo ghaDAyo che ke guNazraddhAmUlaka prathama "amRta samIpe praya darzanapradhAna, jainadharmasaMskRtinA vartamAnanuM vistRta citraNa karato "jinamArganuM jatanagraMtha atyaMta khapanA jJAnanA prAdhAnyavALo ane vartamAnamAM jainadharmanA UMDA adhyayana sahitanA zuddha AcArapatha ane sAdhanApathano vicAra karato jinamArganuM anuzIlana' graMtha cAritrapradhAna banyo che. Ama lekhakane atyaMta upayogI lAgatI jinokta "ratnatrayI' A graMthomAM samatulAthI upAsAI che. ' viSamaya saMsAramAM ya sajjana-saMga amRtatulya hoI, tathA sarjano guNothI amara(amRta') hoI paMdara vibhAgonA 219 lekhomAM ra22 vyaktinA bodhaka jIvanasAra nirUpatA graMthane "amRta-samIpe' nAma ApavAnuM . bAkI be graMthonAM zIrSaka mATe rUDha ne sAMpradAyika banI gayelA jaina' zabdane badale, e zabdano guNamUlaka mULa artha dhyAnamAM ANavA "jinamArga zabda yojyo che. upara kahyA mujaba bIjA graMthamAM, Aje jinamArganI thayelI durdazA nirUpavA sAthe lekhake tenI zuddhi ane surakSAnA upAyonI vAta ghUMTI hoI jinamArganuM jatana' zIrSaka ApyuM. (jainadharmamAM jeyaNA', biupayoga' zabdono khUba mahimA che. trIjA graMthamAM, e surakSita karelA dharmanA UMDA adhyayananA tema ja jIvanazuddhi-saMghazuddhinA pagale zIlanirmANa ane dhyAnapradhAna sAdhanA dvArA muktipatha cIMdhyo hoI "jinamArganuM anuzIlana' zIrSaka yojyuM che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X anuzIlana eTale jJAnajanya sadAcaraNa ane dhyAnAdinI sAdhanA. A dareka graMthanA vistRta anukramanuM ekAgra avalokana khUba bodhaka banaze. lekhakanI saraLatA ane mRdutA cIMdhato eka majAno akasmAta noMdhIe. trIjA graMthanA trIjA vibhAganA lekha 20 ane 21 eka ja munivaranA anvaye, anukrame anumodanA ane AlocanA kare che; emAM anumodanA karato lekha AlocanA karatA lekha bAda cha varSe lakhAyelo che ! AthI vAcakane dhIraja sAthe, bhaDakyA vinA A sAmagrInuM pUrvagrahayukta adhyayana karatA rahevA bhalAmaNa che. A lekhomAM viSayonuM, pAsAMonuM kSetronuM vaividhya eTaluM moTuM che ke pIeca. DI. DigrI meLavavA icchato koI paNa khaMtIlo vidyArthI A graMthone AdhAre maLatA samagra jaina saMskRtinA vartamAnanA citranuM samRddha adhyayana rajU karI zake. e ja rIte evo bIjo koI vidyArthI A graMthone kendramAM rAkhI lekhakazrInI vicArasRSTi ane enAM ghaDatara-paribaLo para vistRta adhyayana rajU karI zake. ahIM e umeravuM khUba jarUrI che ke A ja lekhakazrI Aje jo punaravatAra pAme to potAnA lacIlA, pragatizIla svAbhAvane kAraNe A ja viSayo vaLI navI tAjagIthI nirUpe. Aje have manuSyanA uccAvaca doSo ke aparAdho tarapha sahAnubhUtipradhAna citmika dRSTi (jijJAsA) khIlI rahI che, "atinaitika" (a-moral) eTale ke pApapuNyanA vaLagaNothI mukta racanAtmaka abhigama vikasI rahyo che. e ja sAcuM adhyAtma che. e samAjAbhimukha dhyAnamArga ja tAraze. A saMpAdana chUTAchavAyAM dazeka varSamAM vyApelA manamojI parizramanuM phaLa che. emAM rANakapura jevA koI vagaDo zobhAvatA bhavya maMdiranA pUjArI jevo, sugaMdhI rasALa puSpavanamAM bhamatA bhamarA jevo ke mahA-udyAnanA mALI jevo AnaMda, bAhyakaSTa vacce paNa, mANyo che. aneka lekho bhegA karI eka karyA, dareka lekhamAM vastI-ochI kApakUpa karI, ahIMtahIM zIrSako vadhu prabhAvaka, bodhaka banAvyAM, prAsaMgika vigatadoSanI yathAzakti ciMtA karI. to ye savA soLaso jeTalAM pAnAM to rahyAM ja, hRdaya kaMpe che: koI zuM kaheze ? e badala ane lekhakazrInA avasAna bAda cheka aDhAra varSe A taiyAra karavA badala kSamAprArthI chuM. AtmIyatAbharyA maheNAM mAranAra ke hUMphabharyuM mArgadarzana karanAra sarva svajanono AbhArI chuM. Ama to A saMpAdana eka pAMkha vinAnA paMkherunI nAnakaDI Thabaka-yAtrA ja lAge che. A lekhomAM cheDe ane ekAdhika lekhonA saMyojananA kissAomAM vacce vacce paNa te-te lekhanI tArIkho ApI che te dhyAnamAM levI. tene lekhanI vigato tene tArIkhe jevI hatI tevI AlekhAI che te na bhulAya. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' ' X * * * * * * * * * * * * * * * * * aneka lekhomAM anyanAM avataraNonI vipulatA jovA maLaze. temAM saMjogavazAtu anDarapecanI suvyavasthA ekadhArI nathI jaLavAI te badala kSamAprArthanA.) barobara vicAratAM AmAM lekhakanI kRtajJatA ane udyamI khabaradArI dekhAya che. potAnI vAta anyonA pratisAdathI daDha karavAnI tAlAvelI paNa jaNAya che. A saMpAdanamAM anekono nAno-moTo sahayoga maLyo che. A lekho chApavAnI anumodanA karI, 1958nA varSa sivAyanI jainanI uparyukta 31 bAMdhelI phAIlo yatheccha upayoga mATe ApanAra, jainanA vartamAna pratinidhio zrI vinodabhAI mahendrabhAI zeThano, lekhakazrInA jainamAMnA lekhonI varSavAra sughaDa yAdI taiyAra karI ApanAra bhatrIjI bahena zilpAno, kaThaNAIbharyA maeNTaranuM dhIrajabharyuM TAIpaseTiMga karanAra vividha saMsthAono, kAmanI jhaDapa vadhAre tevA bahAragAmanA nivAsa ane AtithyanI hUMpha ApanAra bhAvanagarasthita bhaginI mAlatI tathA zrI kizorabhAIno, (tyAre) lIMbaDIsthita sALA zrI surezabhAI ane bhAratIbenano, sAkavAsthita mitradaMpatI zrI dhIrendra-smitA'no, tema ja amadAvAdamAMnAM sALI pU. vimaLAbenano tathA sALA zrI kAMtibhAI tema ja zAradAbenano AbhArI chuM. mArAM patnI uSAe lekhonuM karakasaracIvaTabharyuM jheroksa karAvavAmAM, slipo banAvavAmAM, viSayavAra phAIlo banAvavAmAM, badhAM praphone mULa sAthe sarakhAvI jovAmAM ne jarUrI carcA-vicAraNAmAM pUro sAtha, be jaNanA gharanI pUrI javAbadArI nibhAvavA sAthe Apyo e amAruM eka AnaMdabharyuM saMbhAraNuM che. e karmazakti mAre mATe durNatarUpa che. A kAmamAM lAghavathI hUMphALuM mArgadarzana ApanAra baMdhu ne suvidhAnu evA Do. nagInabhAI zAhane na bhUluM. vAcakonA eka adanA pratinidhi banI AmAMno eka moTo aMza vAMcI protsAhaka pratibhAva ApanAra mArA premaLa kaoNleja-sAthI prA. dAmubhAI gAMdhIno paNa RNI chuM. pratibhAva ane zubhecchAnAM lakhANa lakhI ApanAra svajana DaoN. dhIrubhAI ThAkara, tathA mitra banI rahelA vidyAniSTha munivaro pU. pradyumnasUrijI tathA pU. zIlacaMdravijayajIe amane UlaTabharI hUpha ApI che. AvA ati viSama samayamAM paNa saMsthAnA amRta mahotsava nimitte A graMthosahita cAra jaina vidvaryonA kula tera graMtho pragaTa karanAra gUrjara parivArane - vizeSa tenA Tharela rAhabara manubhAIne - AvA udAra sAhasa badala abhinaMduM chuM, vaMdu chuM. lekhaka vatI "sarvathA sahu sukhI thAo, samatA sahu samAcaro e ja abhyarthanA. tA.15-12-2003 (saradAra-puNyatithi) - nItIna 2. desAI 6, amUla sosAyaTI, navA zAradAmaMdira, pAlaDI, amadAvAda - 38007 [Tena. (079) - 6606408] Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama 1. jaina vidyAnA vidvAno (pR. 3thI 107) (1) zrImadnI jIvanasAdhanA 3 (2) prajJAcakSu zIlasamArAdhaka paMDita sukhalAlajI . 7 (3) karmayoga ane jJAnayoganA sAdhaka vidyApuruSa muni zrI jinavijyajI 17 (4) krAMtipriya paMDita zrI becaradAsajI. . 24 25 35 36 (7) prakhara puruSArthI dharmadraSTA zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI (8) bhAratIya vidyAvizArada DaoN. helmeTa vona glAjhenapa (9) vidyARSi DaoN. zuviMga .. 41 46 54 (10) bhAratIya ane jaina vidyAnA vizruta jarmana vidvAna prophesara AlsaDorpha 49 (11) bhAratIya vidyAnA vizvavidyuta vidvAn DaoN. brAuna (12) AjIvana vidyAsevI DaoN. misa jhonsana (13) svanAmadhanya DaoN. harTala .. 56 59 (14) saMskRti-upAsaka DaoN. benImAdhava barUA 60 (15) jainasaMskRtiniSTha zrI pUraNacaMdrajI zyAmasukhA 62 (16) 'jaina'nuM saubhAgya : mastaphakIra vidvadratta zrI 'suzIla" (bhImajIbhAI) 65 (17) jJAnaniSTha samAjasevaka zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA (18) pratibhAzIla sArasvata DaoN. upAdhye.. 70 75 (19) prAcyavidyAsaMzodhananA karmazUra zrI sI. DI. dalAla. 78 (20) bhekhadhArI apUrva jaina sAhityoddhAraka zrI mohanalAla dalIcaMda desAI 80 (21) AjIvana vidyAsAdhaka pro. hIrAlAlabhAI kApaDiyA . (22) pratibhAzIla bhASAmarmajJa DaoN. harivallabha bhAyANI . (23) satyazodhaka puruSArthI paMDita zrI nAthUrAmajI premI (24) AjIvana vidyarthopAsaka paMDita zrI lAlacaMdabhAI gAMdhI (5) saujanyanidhi paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyA . (6) samartha darzanazAstrI haiM. mahendrakumArajI. . 82 OM chu chu Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XII - 10 104 . 106 * * 113 117 . 118 (25) zrI-sarasvatInA samanvayakAra zrI agaracaMdajI nAhA........... (26) khaDatala vidyopAsaka 5. zrI jugalakizorajI mukhtAra ........... (27) jJAnacAritropAsaka zrI bhairodAnajI zeThiyA... (28) bhAratIya kaLAnA niSNAta DaoN. motIcaMda.......... 103 (29) kaLAmarmajJa che. umAkAMta premAnaMda zAha . . . . . . . . . .. (30) nipuNa prAcyavidyopAsaka DaoN. velanakara. 2. anya vidvAno (pU. 108thI 118) (1) mahAmanA paMDita cahula sAMkRtyAyana ............ (2) vizvakhyAta vidyAnidhi Do. sunItikumAra........... . 112 (3) vidyAvibhUti Do. vAsudevazaraNa agravAla.... (4) Tharela bhASAvaijJAnika Do. prabodha paMDita ....... 115 (5) vidyAniSTha dI. ba. kRSNalAla mo. jhaverI...... (6) mAnavatAvAdI vaijJAnika De. vikrama sArAbhAI..... 3. jena AcAryo (pR. 119thI 215) (1) mAnavasiddhinuM ucca zikharaH A hemacaMdra (2) Adarza brAhmaNa-zramaNa AcArya haribhadrasUri ...... 3) AgamoddhAraka A0 zrI sAgarAnaMdasUrijI ... jI itihAsatattvamahodadhi A. vijayendrasUrijI............... (5) sAdhutAnI mUrti A. zrI AtmArAmajI .......... (6) zAstrAbhyAsI, cAritrArAdhaka A pravara zrI vijayapremasUrijI.... 136 7) vidyAniSTha A. zrI vijayalAvayasurijI..... ..... 139 (8) samatA-ArAdhaka A0 mANekAgarasUrijI................. (9) dIrghadarza A. vijayadharmasUrijI...................... (1) apramatta dharmopAsaka zrIpUjya A jinavijayendrasUrijI ..... (11) bhulAyela dhyAnamArganA sAdhaka A0 buddhisAgarasUrijI....... (12) virala dhyAnamArgI A0 zrI vijayakesarasUrijI...... (13) jagadguru hIravijyajI...... 157 (1) mahAna saMghanAyaka A. kalyANasAgarasUrijI........ . 16 1 (15) lokaguru A. zrI vijayavallabhasUrijI ............. . 119 124 127 131 134 140 143 145 147 153 165 * Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 . 182 : : 199 - 206 XIV (16) samatAmUrti lokaniSTha AzrI vijayasamudrasUrijI............. 170 (17) A. vijayanemisurijI - jainasaMghanuM saubhAgya .......... (18) samartha sukAnI samanvayapaTu A. vijayanaMdanasUrijI ............. (19) bahumukhI sAdhaka mahApraza yuvAcAryajI...................... (20) zAsanasubhaTa A. zrI vijayapRnaMdasUrijI............. 184 (21) bAhyAbhyatara-taponiSTha, lokeSaNAmukta pU. bApajI mahArAja (A. vijayasiddhisUri).............. (22) A. vijayodayasUrijIH samatAbharI sAdhutA .............. (23) bhadrapariNAmI, AtmasAdhanAniSTha A. zrI vijayabhadrasUrijI..... 196 (2) samatA-sahanazIlatAnA sAgara A. zrI vijayadharmadhuraMdhararijha... 199 (25) alpabhASI, aMtarmukha, apramatta A. zrI vijayapratApasUrijI ... 203 (ra6) zIlaprajJAniSTha A0 zrI vijayajabhUrijI ................ (27) AtmArAdhaka apramatta A ma. zrI vijayakanakasUrijI........ (28) vidyAvyAsaMgI lokaniSTha A. zrI pAsAgarajI ............. 210 (29) AtmalIna tapa-titikSA-lIna A. zrI vijayayazodevasUrijI ..... 213 4. jaina munivaro (pR. 216thI ra71) (1) jyotirdhara upA. yazovijayajI, 216 (2) vidyAvibhUti munizrI puNyavijayajI....................... (3) samabhAvI mastaphakIra munizrI nyAyavijayajI............ jI zIlaprajJAvaMta zramaNa zreSTha zrI kalyANavijayajI............ (5) lokabhogya dharmasAranA uddagAtA munivara pa. vIravijayajI....... 233 (6) jena itihAsanA saMzodhaka tripuTI munirAja zrI darzanavijayajI ... ra35 (7) vidyApratApazIla munizrI vidyAvijayajI ....... ......... 236 (8) kavijI upA. zrI amaramuni. ........ ... 238 (9) upAzrI hemacaMdravijayajI: samyagu jJAna-cAritranA sattvazIla sAdhakara40 (10) vayobaMdhanavijetA jJAnopAsaka muni zrI guNabhadravijayajI ........ 246 (11) karuNAbhInA kalyANayAtrI zrI kalyANacaMdrajI bApA ....... (12) kartavyaniSTha, udAracarita yatizrI kSamAnaMdajI..... 251 (13) sevA jIvI zrI gulAbabApA........... 253 (1) mAnavaghaDataranA zAMta prayoktA munirAja zrI janakavijayajI gaNI.. 255 ne ja je 249 I Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . , , , , , , - = * * * * * * : : 276 * * * * * * : . XV (15) daSTivaMta karmazIla yativarya hemacaMdrajI. 263 (16) sevApremI, udAracetA munizrI nAnacaMdajI..................................... 264 (17) mahAmanA munizrI madanalAlajI....... 265 (18) saMyama ane tapanA jAgRta ArAdhaka upA. zrI dharmasAgarajI gaNI 26 7 (19) zubhAkAMkSI dehadAtA munizrI zubhavijayajI... 268 (2) tapatitikSAniSTha munizrI cataralAlajI... 5 ane sAdhvIjIo (pR. 272thI 288) (1) saMskAramAtA sAdhvI zrI nirmaLAzrIjI.. (2) kIrtinirapekSa saMghasevikA sAdhvIratna zrI mRgAvatI trIjI .. (3) zAsanaprabhAvaka sAdhvI zrI raMjanazrIjI ............. (jI sAhityasarjaka viduSI sAdhvIjI zrI vasaMtaprabhAzrIjI . (5) sAdhanAnirata apramatta sAdhvI zrI vicakSaNathIjI .............. (6) samAjasevI sAdhvIjoDI zrI sadgaNAzrIjI ane zrI kIrtilatAzrIjI 287 6. saMto (pR. 28ii 313) (1) lokasevAnA mahAtapasvI zrI ravizaMkara mahArAja............. (2) lokakalyANanA puyayAtrika zrI moTa' .... (3) vizvavatsala vizvanAgarika dharmaguru phUjI murajI ..... jI sevAvratI sAdhupuruSa che. AlbarTa vAIDjhara ..... (5) rASTrapremI jIvanazodhaka saMta zrI kedAranAthajI... (6) anAsakta mastaphakIra svAmI AnaMda ...... (7) ahiMsApremI sAdhu 2. ela. vAsavANI................ (8) svanAmadhanya mahAtmA bhagavAnadIna.......... (9) bhaktakavi zrI zivajI devazI maDhaDAvALA (maganalAlA) (10) rASTrasevaka saMta zrI tukaDo.... 7. ziyANakaro (. 314thI 339) (1) nArIjIvananA hAmI keLavaNIkAra maharSi karve ......... (2) mahAna keLavaNIkAra zrI nAnAbhAI bhaTTa................ (3) rASTrajIvananA gAMdhImArgI rakhevALa zrI kizoralAla ........ , , , , , , , , * * * * * * * - 298 * * * * * 30ra ill 303 - - - fift inka 304 ,, 30pa 307 " ft 1 liftr. - 314 ka Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XVI (4) rASTrasevaka narottama zrI naraharibhAI parIkha . (5) vidyAniSTha zrI khImacaMdabhAI zAha . (6) Adarza gRhapati zrI phUlacaMdabhAI.. (7) vidyAtapasvI jIvanavIra paMDita zrI jgajIvanadAsabhAI. (8) suzIla, apramatta paMDitavarya kailAsacaMdra zAstrI (9) dhyeyaniSTha zikSaka zrI mAvajI dAmajI zAha 10) chAtravatsala sevaka zrI saMpatA bhaNasALI. 11) vidyAniSTha paM. zrI amRtalAlabhAI salota . 8. patrakAro (pR. 340thI 351) (1) saurASTranA bhaDavIra patrakAra zrI amRtalAla zeTha . . (2) Adarza, satyaniSTha patrakAra zrI paramAnaMdabhAI (3) jIvananiSTha patrakA2 zrI khImacaMdabhAI voca. (4) pratibhAzIla patrakAra zrI bhIkhAbhAI kapAsI . (5) svastha kAryaniSThAne varelA zrI cAMpazIbhAI uddezI 9. sAhityakAro (pR. 352thI 376) 319 30 323 325 sara 335 337 339 (1) ajara-amara sAkSara zrI govardhanarAma tripAThI (2) gurjara sarasvatI ane saMskAritAne khIlavanA2 sAkSararatna zrI dhUmaketu' 354 (3) gujarAtanI asmitAnA sarjaka zrI kanaiyAlAla mANekalAla munazI . 359 (4) rasalhANanA rasiyA sarjaka zrI jayabhikhkhu' 362 369 372 (5) dhyeyaniSTha sAttvika sAhityakAra zrI. cu. va. zAha. (6) vikhyAta kalamanavIsa zrI cunIlAla maDiyA . (7) dhiMgA lokasAhityakAra zrI manubhAI jodhANI (8) zrI jyaMtIbhAI dalAla : bahumukhI pratibhA (9) kAvyamarmajJa sarjaka zrI rAmanArAyaNa pAThaka . . 373 375 375 10. kaLAkAro (pU. 377thI 394) (1) AtmamaMthanazIla kalAkAra paM. ravizaMkara . (2) zrI bismillAkhAna - sAdhakanI saphLatA (3) sajjana, dharmaparAyaNa nazreSTha zrI jyazaMkara 'suMdarI'. 340 343 346 348 349 352 370 381 383 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I 389 401 (4) yugasarjaka kalApuruSa zrI ravizaMkara rAvaLa .................... 384 (5) jIvanakaLAnA upAsaka saMgItakAra zrI zAMtilAla zAha...... 386 (6) mAyAjALanA anupama kasabI saMskAramUrti zrI ke. lAla........ 11. zreSThIo (pR. 395thI 460) (1) amRtatvanA adhikArI zreSThiratna zrI kastUrabhAI ..... 35 (2) karmayoga ane dharmayoganA mUka sAdhaka zreSThiratna zrI kezavalAla lallubhAI jhaverI ............... (3) gujarAtanA sukhadu:khanA sAthI mahAjana zeTha zrI amRtalAla haragoviMdadAsa......... ........... 405 (4) nirbheLa rASTravAdI udyogapati zeTha zrI aMbAlAla sArAbhAI..... 408 (5) avismaraNIya rASTrasevaka zrI araviMdabhAI matalAla ........... 411 (6) zAha sodAgara zrI meghajIbhAI petharAja zAha.. 414 (7) umarAvadila zrI lAlacaMdajI DhaDha ........ 422 (8) dharmaniSTha zreSThI zrI jIvatalAlabhAI pratApazI .......... 425 9) sevAbhAvI dharmaniSTha zreSThI zrI meghajIbhAI sojapALa ... 428 (10) dAnadharmI zrI sohanalAlajI dUgaDa ........ 432 (11) dharmasaMskRti, sAhitya ane kaLAnA AzrayadAtA sAhu zrI zAMtiprasAdajI jaina ......... 435 (12) sevAbhAvI, Tharela zreSThI zrI ToDaramalajI ........ 437 (13) vidyAparAyaNa dharmazIla zreSThI zrI amRtalAla dozI........ 438 (1) vidyApremI zreSThI zrI choTelAlajI jana..................... 440 (15) Adarza mahAjana zreSThI zrI bhogIlAla maganalAla zAha........ 441 (16) kAryadakSa, vidyApremI mahAnubhAva zrI caMdulAla vardhamAna zAha ..... 445 (17) vidyApremI, sudhAravAMchu, udAracitta zrI lAlacaMdajI zeThI ........ 448 (18) dharmAnurAgI sakhIdila agraNI zrI vADIlAla catrabhuja gAMdhI .... 449 (19) saujanyamUrti, sevAbhAvI zrI zAdIlAlajI ma... 4para (20) vyavahAradakSa, dharmAnurAgI zeTha zrI kacarAbhAI haThIsiMga.......... 454 (21) rAmI , dAnapremI udyogapati zrI himacaMda kapUracaMda zAha ...... 456 (22) samAjahita tatpara zeTha zrI kAMtilAla IzvaralAla... . . . * * * * * - *** 458 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XVII **. 46 1 A. 476 486 43 12. rAjapuruSo (5 461thI 503) (1) mahAtmA gAMdhI : AtmamArganA parama uddhAraka.... (2) prajAnI lokhaMDI DhAlarUpa 5 saradArazrI .................. . . . 466 (3) rASTramANa zrI javAharalAla naherU......... .. 468 () rASTranA zANA sukAnI zrI lAlabahAdura zAstrI. .. 471 (5) adanAnA pratinidhi zrI rapha ahamada kaDavAI........ (6) bhAMgyAnA bheru InducAcA......... . 478 (7) kalyANabhAvanAnuM virala dRSyata: zrI kAmarAja nAdara....... . 482 (8) tyAgamUrti naravIra: darabAra zrI gopALadAsa... - 485 (9) sva. mahArAjA zrI kRSNakumArasiMhajI...... (10) mRtyupaMthanA be hama hI : zrI puruSottamadAsa TaMDana ane baeN. bidhAnacaMdra roya.......... (11) svadezavatsala bhekhadhArI lokasevaka zrI baLavaMtarAya mahetA...... (12) bhAratanI zreSThatAnA pratinidhi DaoN. rAdhAkRSNanuM.. 497 (13) nekadila rASTrapati DaoN. jhAkIrahusena........ pa00 . 13. dharmakriyApremIo (pR. 5jathI para5) (1) karuNAmUrti zrI jayaMtibhAI mAskara....................... 504 (2) dharmavIra, sevAvIra zrI giradharabhAI dattarI.................. 505 (3) jAtanA jokhame jIvo rakSanAra dharmAtmA zrI haThIsiMgabhAI ratanacaMda 508 jI dharmajAgRtithI sattAne zobhAvanAra zrI mohanalAla popaTalAla zAha 510 (5) samatApremI tapasvI zrI camacaMdrabhAI ......... 512 (6) dharmakriyApremI zrI klacaMdabhAI khImacaMda zAha. . . . . . . . (7) dharmAtmA zrI caMdanamalajI nAgorI ...... para0. (8) dharmapuruSa zrI umedacaMdabhAI baroDiyA.... (c) nakhazikha dharmamUrti mohanakAkA (zrI mohanalAla giradharalAla bhojaka) para3 14. samAjasevake (pR. para6thI 608) (1) konpharansanA pitA zrI gulAbacaMdajI hA ..... 526 (2) saMgharakSaka satyaniSTha zeTha zrI jUThAbhAI sAkaracaMda............ (3) sudhArA-pravRttinA zirachatra zrI maNilAla mokamacaMda zAha....... pa28 516 * * * * * * *..... parara 527 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XIX pa33 534 . 545 548 jI kAryaniSTha zeTha zrI AnaMdarAja surANA ......... (5) jainazAsananA jAgRta praharI zrIyuta javAharalAlajI nAhaTA..... (6) kaSAyamukta saMgha-movaDI zrI motIlAla vIracaMda zAha....... (7) mahAmanA sara maNilAla bAlAbhAI nANAvaTI .............. . 536 (8) sAdhucarita zrI manasukhabhAI tArAcaMda mahetA. 540 (9) pIDha, Tharela kAryakara zrI chauTAlAla trikamalAla parIkha... (10) pratibhAzIla saMghasevaka zrI mohanalAla bha. jhaverI. . 546 (11) vidyApremI, sevAbhAvI zrI kastUramalajI bAMThiyA ... (12) Adarza nagarasevaka zrI jIvarAja bhANajI zAha ...... 549 (13) kasAyela kacchI zrI khImajI mADaNa bhujapuriyA papara (14) paMjAba-saMghanA agraNI lAlA bAburAmajI jene.. .. papa7 (15) nagarasevaka zrI manasukhabhAI rAghavajI dozI . . 558 (16) saunA sevAparAyaNa svajana zrI nAgakumArabhAI makAtI ...... pa61 (17) svasthatA, sevA, sahRdayatAno triveNIsaMgama zrI kuMdanamalajI phirodiyApa64 (18) vidyApremI zreSThI zrI maNilAla mohanalAla jhaverI............ pa66 (19) daSTivaMta karmavIra zrI rAmajIbhAI kamANI ................. 56 7 (20) sevAnA cirAga zrI caMdubhAI sArAbhAI modI .............. pa69 (21) svasthatA, nikhAlasatA, zANapaNanA bhaMDAra zrI manubhAI kApaDiyA pa70 (22) sevAghelA zrI kiracaMdabhAI cheTharI...................... 572 (23) maunI, kAryaniSTha sevaka zrI kAMtilAla koca . ............... pa73 (2) kauzala ane saujanyanA samanvayakAra Do. kIrtilAla bhANasALI ... pa76 (25) da ane duniyAnA visAmA Do. manasukhalAla 2. zAha. ...... 580 (26) sajjana, dharmAnurAgI kAyadAzAstrI zrI hIrAlAla hAlacaMda dalAla 583 (27) graMtharatnonI saniSTha prakAzaka baMdhubelaDI zrI zaMbhubhAI ane goviMdabhAI .......... *.... 584 (28) svastha, saMskArI jIvana/kaTuMbanA ghaDavaiyA Do. kezavalAla malakacaMda parIkha........ pa90 (29) satyaniSTha, bhaDa naravara zrI mahendrabhAI lAlA .... pa93 (30) rASTrIya sevakaratna zrI kalyANajIbhAI.... 595 (31) saMgha ane rASTranA sevaka zeTha zrI acalasiMhajI........ .. 57 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xx (3ra) rASTra ane jainasaMghanA vatsala mitra zrI rAjI .............. (33) rASTrapraharI, samAjavatsala karmapuruSa zrI cImanalAla cakubhAI zAha 600 (34) virala vibhUti DaoN. sumaMta mahetA .......... ......... 605 (35) sevArasiyA, AkhAbolA zrI maNiyAkAkA ................... 606 15 strIratno (5 60thI 622) : (1) nayanahInonAM rAhabara zrImatI helana kelara ...... . 69 (2) nArInI sarjanazaktinuM AhlAdaka dRgaMta zrI AzApUNadinI.... 611 (3) Adarza nArIjIvananAM pratinidhi zrImatI zAradAbahena mahetA..... 615 (4) AtmalakSI paMDitA brahmacAriNI zrI candrAbAI.............. 616 (5) sevAvratI rAjakumArI amRtakaura .................... 617 (6) dharmarata sevAvratI zrI menAbahena ...................... 618 (7) nArIzaktinAM pratIka: zrI lIlAvatIbahena kAmadAra........... 621 puravaNI (vibhAga 4) sevAniSTha munizrI vallabhadattavijayajI ...... ... 6 23-6 24. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta samIpe saMsAraviSavRkSasya dve phale mRtopame / kAvyAmRtarasAsvAdaH saGgatissujanaissaha // (saMsAraviSavRkSe che be phaLo amRtopama : kAvyAmRtarasAsvAda, saMgati sujano taNI.) hateSu vehevu muLA gharante / (nATyakavi bhAsa) (haNAya deho, guNa to Take che.) mahAmRtyumAMthI amRtasamIpe nAtha, laI jA. ( kavizrI. nhAnhAlAla ) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhAyaka dharmadraSTi keTalAMka sulakSaNo sAcA AtmasAdhakanuM paheluM kArya AtmasAkSAtkAra karavAnuM hoya che; te siddha thayA pachI ja lokakalyANa ke vizvakalyANa mATenI vyApaka pravRtti hAtha dharavAnI hoya che. paNa tyAgamArganA aMcaLAno svIkAra karavAnI sAthe potAnuM lokaguru ane vizvanAgarika tarIke sarvamaMgalakArI rUpAMtara thaI jAya che e pAyAnI vAta koI ativirala AtmasAdhaka ja samaje svIkAre che." saMsArane samajavo, enA sArAsArano viveka karavo ane eno lAbha meLavI zakAya evI upAya-zodha karavI e ja saMsAramAMthI sAra nipajAvavAno sAco mArga che. saMsArane asAra kahyo e paNa enI AsaktimAMthI mAnavI UgI jAya eTalA mATe - bALaka gaLapaNanA vadhAre paDatA nAdamAMthI UgarI jAya e mATe gaLapaNanI halakAInuM gAna karavAmAM Ave e rIte ! bAkI to saMsAra e to saMsAra ja che; ene sArabhUta ke asArabhUta banAvanAra mAnavI pote ja che !" - "jo ApaNe pUrvagrahothI, ajJAna ke aMdhazraddhAthI mukta banI zakIe, to ApaNane e samajatAM ane svIkAratAM vAra na lAgavI joIe, ke vidyA e to pavana, prakAza ane pANI karatAM paNa vadhu asarakAraka ane vadhAre zaktizALI jIvanaprada tattva che; e tattvanI samucita sAdhanAthI ja mAnavI sAco mAnavI banI zake che ane jIvanane UrdhvagAmI karI zake che. vidyA jema vyaktinA ghaDataranuM amogha sAdhana che, tema samAjanA utthAnano paNa pAyAno upAya che. eTale tenuM kSetra vyApaka rahe emAM ja mAnavajAtanuM kalyANa che." (lekhakazrInI lokapUjakatAnA bodhaka camakArA) Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina vidhAnA vidvAno (1) zrImadgI jIvana-sAdhanA kArtikI pUrNimAnuM puNyaparva e zrImad rAjacaMdranA janmadivasanuM paNa puNyaparva che. vikrama saMvat 1924mAM (I.sa. 1897mAM) kArtikI pUrNimAne divase, saurASTramAM vavANiyA gAmamAM teono janma thayo hato. zrImane bAlyavayathI ja AtmadarzananI jhaMkhanA lAgI hatI ane AtmajJAnanI prAptinI dizAmAM ja emanuM mana vizeSa gatizIla rahetuM hatuM. pariNAme, emanI sAmAnya pravRtti svAbhAvika rIte AvI paDela sAMsArika pharajone pUrI karavA tarapha vaLelI hovA chatAM, emano viziSTa prayatna to haMmezAM AtmasAdhanAnI dizAmAM krame-kame AgaLa vadhavAno ja raheto. emanuM jIvana jJAna ane kriyAnI ane enA aMgarUpa ugra tapazcaryA ane dhyAnanI utkaTa sAdhanAne ja samarpita thayuM hatuM. zrImaddanuM jIvana eka sAcA jIvanasAdhaka saMtapuruSanuM ke yoganI sAdhanAmAM jIvana ane sarvasva saharSa samarpita karanAra yogI-puruSanuM jIvana hatuM. emanI ekamAtra jhaMkhanA AtmAmAM paramAtmabhAva pragaTAvavAnI hatI. teo sAcA arthamAM mokSamArganA puNyapravAsI hatA. e pravAsamAM bhArarUpa banI rahe evI AMtara-bAhya sAmagrIno tyAga karatAM teo kyAreya khamacAtA na hatA, ane emAM upakAraka banI rahe evI sAmagrIne zodhI zodhIne teo vinA saMkoca eno svIkAra karatA hatA. , Ama karavAmAM paMtha ke saMpradAyanI paraMparAgata rUDha mAnyatAo ke vADAbaMdhIo emane rokI zakatI na hatI. tethI ja to kuTuMbanI kuLaparaMparAgata dharmazraddhA vaiSNava dharma pratyenI hatI, ane potAnuM valaNa paNa zarUAtamAM e taraphanuM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe ja hatuM; chatAM chevaTe, nAnI umaramAM ja, haMsanI jema nIra-kSIrano viveka karIne, zrImade mAtRkuLanI jainadharma pratyenI AsthAne apanAvI lIdhI, jainadharme prarUpela AtmasAdhanAno potAnA jIvanadhyeya tarIke svIkAra karyo. satyanI zodhanI ane eno svIkAra karavAnI teonI A tAlAvelI ativirala ane dAkhalArUpa banI rahe evI hatI. A rIte zrImadnI dharmazraddhA jenadharmAbhimukha banI ane teo jainadarzananA marmajJa vidvAna banyA, chatAM emanI zraddhA ekapakSI, ekAMgI ke kadAgraharUpa banIne kayAreya aMdhazraddhAmAM ke sAMpradAyika kaTTaratAmAM na pariNamI e emanI asAdhAraNa viziSTatA hatI. nahIM to, samajapUrvaka potAnA paraMparAgata dharmano tyAga karIne bIjA dharmano svIkAra karanAra vyaktimAM moTe bhAge sAMpradAyika kadAgraha, aMdhazraddhA ke atizraddhA pragaTa thayA vagara bhAgye ja rahe che. zrImad A dUSaNathI bacI zakyA te emanI AtmajAgRti, satyazodhaka dRSTi ane guNagrAhaka manovRttine kAraNe ja. AvA AtmopakAraka saddaguNone lIdhe ja emanAM vAcana ane zAstrAbhyAsa jaina dharma ane jaina darzananA graMtho pUratAM maryAdita rahevAne badale anya dharmo ane darzanonA graMthonA vAcana-manana-ciMtana karavA jeTalAM vyApaka banI zakyAM hatAM. jema zrImaddanuM vAcana vizALa ane udAra hatuM, tema emanuM sAhityasarjana paNa vipula ane vividha-viSayasparzI hatuM. emanI gadya ane padya banne prakAranI racanAo tattvajJAna ke adhyAtmasAdhanA jevA gahana viSayone saraLa, madhura ane hRdayasparzI bhASA ane zailImAM rajU karatA gujarAtI bhASAnA uttama namUnA banI rahe evI che. aMtaramAM AvA viSayo ramamANa tema ja svAnubhavagamya banIne AtmasAt banyA hoya to ja enA nirUpaNamAM AvuM sugamapaNuM tema ja sacoTapaNuM AvI zake. Ama thavAnuM mukhya kAraNa e che, ke zrImade kevaLa sAhityanuM sarjana karavA khAtara, potAnA pAMDityanuM pradarzana karavA khAtara ke nAmanA, kIrti ke pratiSThA meLavavA khAtara kyAreya potAnI kalamano upayoga karyo nathI. gadya ane padya racanAo pAchaLanI emanI mukhya dRSTi AtmasAdhanAnI potAnI tIvra jhaMkhanAne, dhAraNA mujaba e mArge AgaLa nahi vadhavA aMgenI aMtaranI UMDI vedanAne ke Avo uttama mArga potAne lAdhyo te mATenI apUrva AlAdanI lAgaNIne vAcA ApavAnI tema ja jijJAsuonI jijJAsAne saMtoSavAnI ane sAdhanAmArganA abhyAsIne yogya dizAsUcana karavAnI hatI. zrImanI patradhArA paNa keTalI vipula, sAragrAhI ane anekaviSayasparzI che ! Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdra keTalI nAnI uMmare emanAmAM sAhityasarjananI pratibhA jAgI UThI hatI! ane chatAM enAthI maLatI khyAti pratye teo keTalA badhA anAsakta hatA ! emanI A anAsaktie ja emanI vANImAM eka saMtapuruSanI vANInI jema, dharmavANInuM amRta bharI dIdhuM hatuM. emanI kRtio vAMcatAM jANe zrImaddanuM jIvana ane emanI yogasAdhanA sahRdaya vAcakanA aMtarane sparzI jAya che.. zrImanI aMtaranI jhaMkhanA to, emaNe pote ja "apUrva avasara evo kyAre Avaze, kyAre thaIzuM bAhyAMtara nigraMtha jo' e kAvyamAM lAgaNIbhInA zabdomAM varNavyuM che tema, bAhyadRSTie tema ja aMtarathI Adarza tyAgI-sAdhu-nigraMtha ja banavAnI hatI. paNa, bhavitavyatAnA yoge, teo ghara ane saMsArIno veza tajIne tyAgI-vairAgI-sAdhuno veza dhAraNa nahotA karI zakyA. ane chatAM teo aMtarathI sAcA tyAgI, vairAgI ane saMyamI hatA ema emanA jIvana ane emanI sAdhanAnA koI paNa abhyAsIne lAgyA vagara nahIM rahe. teonuM bhAgyanirmANa eka Adarza jIvanasAdhaka gRhastha saMta tarIke AtmadharmanI dAkhalArUpa upAsanA karI batAvavAnuM hatuM. ema lAge che ke koI pUrvabhavano yogasAdhaka AtmA potAnI adhUrI yogasAdhanAne pUrNatAnI dizAmAM AgaLa vadhAravA mATe ja zrImad rAjacaMdra rUpe avataryo hato. zrImanuM jIvana ane zrImanuM jJAna pUrvabhavanI sAdhanAno, punarjanmanA astitvano ane AtmAmAM rahelI asAdhAraNa-abhuta zaktiono bolato ane pratItikara purAvo banI rahe evAM che. ATalo vizALa zAstrAbhyAsa, ATaluM vipula sAhityasarjana ane ATalI utkaTa AtmasAdhanA - ane e paNa gharasaMsAramAM rahevA chatAM - karIne 34me varSe to emanuM jIvana saMkelAI gayuM ! A uparathI zrImaddanuM jIvana sAmAnya janasamUhane tema ja sarva-koIne jANe mUkapaNe evuM uddhodhana kare che ke niSThAvAnuM ane apramatta AtmasAdhakane vezanI ke vayanI koI maryAdA naDatI nathI - guNa: pUnAthA guna 2 niko ne 2 vaya: I (arthAt guNavAnomAM guNo e ja pUjavA yogya bAbata che; tenuM strI-puruSapaNuM ke tenI vaya nahi.) zrImanI jIvanasAdhanA ane emaNe meLavelI jIvana-siddhi AtmasAdhako ane bhautikavAdIo bannene mATe dIvAdAMDInI garaja sAre evI che. zrImaddanI smaraNazakti khUba tIvra hatI. emane nAnapaNathI ja potAnA pUrvajanmanuM smaraNa thayuM hatuM. zatAvadhAna, jyotiSanA baLe bhaviSya jANavAnI tema ja bIjI paNa janasamUhane herata pamADe evI abhuta zaktio ke labdhiono emanAmAM sArA pramANamAM unmeSa thayo hato. paNa A badhI mohaka iMdrajALa Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe AtmasAdhanAmAM keTalI nukasAnakAraka che eno khyAla A AtmasAdhaka saMtapuruSane pahelethI ja AvI gayo, kIrti ane arthaprAptinI Asaktine mArge yogasAdhanAne tANI janAra A lobhAmaNI bAbatothI teo tarata ja cetI gayA ane e taraphathI emaNe sadAne mATe potAnuM mukha pheravI lIdhuM ! Ga A rIte kIrti ane saMpattinI mohajALamAMthI mukta thanAra AtmA maMtrataMtranA mArge ke jaDa bAhya kriyAkAMDomAM potAnAM samaya ane zaktino apavyaya karavAnuM hagija maMjUra na rAkhe e samajI zakAya evI vAta che. ekAgrapaNe ekAMtamAM AtmaciMtana ane dhyAna karavA mATe teoe ATalA TUMkA AyuSyamAM paNa, game te rIte samaya kADhIne, pahADo ane vanajaMgalomAM keTalo badho nivAsapravAsa karyo hato ! teonuM lakSya to moTe bhAge AtmoddhAranuM ja rahyuM, ane pote jagadvAraka hovAno dAvo kyAreya na karyo e zrImadnI virala kahI zakAya evI vizeSatA hatI; ane chatAM keTalA badhA jIvone emanA dvArA AtmakalyANanI preraNA maLI hatI ! vaDalAne zILI chAyAne mATe ane saritAne madhura-zItaLa jaLa mATe koIne AmaMtraNa ApavA javuM paDatuM nathI. satyagAmI jJAna ane nirmaLa AcaraNa : ATaluM hoya pachI evI vyaktinuM jIvana bIjAo upara asara karanAruM ke emane preraNA ane mArgadarzana karAvanAruM bane emAM navAI nathI. mahAtmA gAMdhIjInA jIvana upara zrImanI asara thaI e emanI jJAna ane AcaraNanI AvI suvizuddhine lIdhe ja. nirmaLa ane niSThAbharI jIvanasAdhanAne baLe zrImanA AtmAmAM pragaTela mahAnatA ane mahAnubhAvatAe mahAtmA gAMdhIjI ane bIjI aneka vyaktionA jIvana upara prabhAva pADyo hato. nirmaLa Atmazaktino ja e mahimA hato. atyAre zrImadnA je kaMI Azramo cAlI rahyA che, emAM AtmasAdhakonI ane khAsa karIne vyApaka ane udAra dRSTibiMdu dharAvatA marmasparzI vidvAnonI je taMgI uttarottara vadhatI jAya che te dUra karavAno samartha prayatna karavAnI khAsa jarUra che. AvA Azramono mahimA enAM makAno ke enI sthULa samRddhithI nahIM, paNa emAM vasatA sAdhako ane vidvAnothI ja che e vAta zrImanA anurAgIone samajAvavAnI na hoya. do sarvadharmanA mULa graMthonA avagAhana dvArA, vyApaka udAratA dvArA ane sarva dharma pratye samabhAvabharI guNagrAhaka dRSTi dvArA zrImade potAnA jIvana ke AtmAno utkarSa sAdhyo hato. zrImanA anuyAyIonI dRSTi AvI udAra ane guNagrAhaka hoya e jarUrI che. anya dharma, paMtha ke phirakAnA anuyAyIonI jema teo paNa Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI vADAbaMdhImAM aTavAI jAya (ane amArI namra samaja pramANe, atyAre moTe bhAge AvuM ja banyuM che) to zrImadnuM jIvana ane kArya game teTalI ucca ke viziSTa koTinuM hoya, to paNa enI asara sAmAnya janasamUha sudhI pahoMcADavAnuM kArya ghaNuM muzkela banavAnuM che e cokkasa samajI rAkhavuM, sAmAnya janatA to badhA dharmonI mulavaNI zAstronA AdhAre nahIM, paNa enA anuyAyIonA vartanane AdhAre ja karavA TevAyelI che. (tA. 7-11-1935, 27-11-1966 ane 18-11-1977nA lekhomAMthI) (2) prajJAcakSu zIlasamArAdhaka paMDita sukhalAlajI amadAvAdamAM tA. 2-3-1978 guruvAranA roja, 97 varSanI paripakva vaye paMDitavarya zrI sukhalAlajI saMghavIno svargavAsa thatAM, bhAratIya vidyA, jaina vidyA ane bhAratIya darzanonI vividha zAkhAonA prakAMDa, adhikRta vidvAna ane bhAratanA gaurava samA jIvanasAdhaka mahApuruSa ApaNAthI sadAne mATe vidAya thayA ! paMDitajInI jJAnopAsanA jema marmasparzI, sarvasparzI, satyamUlaka ane sAragrAhI hatI, tema e jIvanasparzI paNa hatI. AvI jIvanasparzI jJAnasAdhanAne lIdhe teonuM jIvana khUba ujjvaLa, unnata ane dharmaparAyaNa banyuM hatuM. emanI A dharmaparAyaNatA emanAM samagra vicAra, vANI ane vartananI maMgaLakArI ekatA rUpe tema ja ahiMsA, karuNA ane vAtsalya rUpe emanA nikaTanA paricayamAM AvanAra saukoIne anubhavavA maLatI. "sAcuM jJAna tene ja kahevAya ke jeno udaya thayA pachI rAga-dveSa vagerenI pariNati maMda paDavA lAge" : paMDitajInuM dIrgha ane satyaparAyaNa jIvana A zAstravacananI yathArthatAnI sAkSI pUre che. mAnavasamAjanA vikAsa ane kalyANamAM avarodharUpa banI jatA jarIpurANA vicAro, AcAro, rItarivAjo tema ja ajJAna ane aMdhazraddhAno teo haMmezAM sajjaDa virodha karatA ane pragatikAraka navIna vicArasaraNI ane kAryavAhIne umaLakAthI AvakAravA sajja rahetA. Ama karavA jatAM samAjanA rUDhigrasta varga taraphathI je kaMI saMkaTa AvI paDe tene sahI letA. paMDitajI sAcA arthamAM sudhAraka hatA, ane koI paNa prazna ke vAta upara potAnI AgavI buddhipratibhAthI svataMtra ciMtana karIne enA hArdane pAmavAno puruSArtha karavo e emano sahaja svabhAva hato. teonA jIvananI keTalIka vigatothI mAhitagAra thaIe : paMDita zrI sukhalAlajIno janma tA. 8-12-1880nA roja eka jaina Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + amRta-samIpe vyApArI viNaka kuTuMbamAM thayo hato. saurASTranA jhAlAvADa pradezanuM nAnuMsarakhuM lImarlI gAma e paMDitajInuM vatana. emanA pitAnuM nAma saMghajIbhAI saMghavI. . bacapaNathI ja buddhizALI paMDitajI jema vidyAbhyAsamAM haMmezAM AgaLa rahetA, tema taravuM, ghoDesavArI karavI, ghoDAnI pITha upara sarakasanA khelADInI jema nodhArA UbhA rahIne ghoDAne doDAvavo vagere sAhasomAM paNa emane eTalo ja rasa hato ! ane ATalI vidyAniSThA ane ATalI sAhasapriyatAnI sAthosAtha svAzrayapriyatA, kahyAgarApaNuM ane gharanA ke bahAranA koInuM paNa kAma hoMze-hoMze karI chUTavAnI tatparatA e eka virala suyoga hato. ane ene lIdhe teo zikSakomAM, kuTuMbamAM ane gAmamAM saunA prItipAtra banyA hatA. gujarAtI sAta copaDI pUrI karIne emanuM mana aMgrejInA abhyAsane jhaMkhavA lAgyuM. paNa pitAjIne AvA hoziyAra ane guNavAna putrane vidyAne badale vyApAramAM joDavAnuM yogya lAgyuM; ane sukhalAla dukAne besavA lAgyA. paNa bhAgyanirmANa kaMIka juduM ja hatuM. paMDitajInAM mAtA to cAra varSanI uMmare ja gujarI gayAM hatAM. sagI mAtAnA hetane ya bhulAve evAM navAM mAtA AvyAM te ya sukhalAlanI cauda varSanI uMmare cAlatAM thayAM ! paMdara varSanI uMmare sukhalAlanAM lagnanI taiyArIo cAlatI hatI, eTalAmAM kanyApakSamAM kaMIka ghaTanA banI ane lagna mulatavI rahyAM ; paNa e vakhate koNa jANatuM hatuM ke e lagna haMmezane mATe mulatavI rahevAnAM hatAM ? soLa varSanI uMmare sukhalAla baLiyAnA bhayaMkara rogamAM sapaDAI gayA. e vyAdhimAMthI teo mAMDamAMDa bacyA to kharA, paNa emanI AMkhonAM teja sadAne mATe harAI gayAM ! kuTuMbanI badhI AzAo nirAzAmAM pheravAI gaI, ane AdaryAM adhUrAM rahI gayAM ! vi. saM. 1953nuM (sana 1897nuM) e kAramuM varSa ! A durghaTanAthI sukhalAlanA aMtaramAM gADha aMdhakAra vyApI gayo, paNa dhImedhIme kaLa vaLavA lAgI ane gAmamAM AvatAM jaina sAdhu-sAdhvIo ane bIjA saMtonI pAsethI je kaMI jANI ke bhaNI zakAya te ta2pha paMDitajIe potAnuM mana vALI dIdhuM; jene kudarate cheha dIdho ene zAstrajijJAsAe jIvananA amara pAtheyanuM dAna karyuM ! maiM phrenca, na palAyanam (dInatA nahi, ke bhAgeDu-vRtti nahi) paMDitajIno sAdhanAmaMtra banI gayo. e sAteka varSa A rIte vItI gayAM ane sukhalAlanuM mana ucca vidyA-adhyayana mATe svastha banI gayuM. emane have paLe-paLe ema ja thatuM ke jyAM-kyAMya paNa gaMbhIra zAstrAbhyAsa thaI zake, tyAM game teTaluM kaSTa veThIne paNa pahoMcI javuM; kaSTa e to pragatinuM pagathiyuM che. eTale ja to vipava: santu naH zavat ('amane haMmezAM Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI Apattio hajo") - mahAbhAratakAre zrIkRSNa pratye kuntImAtAnA mukhamAM mUkeluM A vAkya paMDitajIne khUba priya hatuM. eTalAmAM emane khabara paDI ke kAzImAM AcArya zrI vijayadharmasUrijIe jaina vidvAno taiyAra karavA mATe zrI yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALAnI sthApanA karI che; ane emanuM mana game tema karIne paNa kAzI pahoMcavA mATe taiyAra thaI gayuM, ane kuTuMbanI hajAra nA chatAM eka divase paMDitajI kAzI mATe gupacUpa ravAnA thaI gayA. paMDitajI to mahArathI karNanI jema ema ja mAnatA hatA ke jIvanavikAsanA mArgamAM bhAgye bhale avarodho khaDA karyA hoya, paNa puruSArtha dvArA e avarodhone vaTAvI javA e to mArA potAnA hAthanI vAta che ne ! koNe uccArela mahAyajaM tu poSam ("paNa puruSArtha karavAnuM to mArA hAthamAM che") e vAkaya to jANe paMDitajIno jIvanamaMtra banI gayuM hatuM. kAzImAM traNa varSamAM aDhAra-hajAra-zlokapramANa "siddhahema' vyAkaraNa paMDitajIe kaMThastha karI lIdhuM; sAthe-sAthe nyAya ane sAhityano abhyAsa paNa zarU karI dIdho. paNa pachI emane lAgyuM ke vadhu UMDA adhyayana mATe pAThazALAnuM vAtAvaraNa anukULa nathI; eTale teo kAzImAM ja gaMgAnA kinAre eka judI oraDI rAkhIne potAnA brAhmaNa mitra vrajalAlajI sAthe rahevA cAlyA gayA. ahIM Arthika muzkelI to ghaNI hatI, ane potAnI utkaTa jijJAsAne saMtoSe evA guruno suyoga thavo paNa sahelo na hato. kaDakaDatI TADha ke baLabaLatA tApamAM roja cheATha-dasa mAIla cAlIne paNa teo AvA guruo pAse pahoMcatA. eka vAra to cheka amerikA jaI pahoMcavAnA paNa manoratha karelA ! AvA kaThora ane gaMbhIra vidyAadhyayana vakhate paNa gaMgAnA UMDA ane vegIlA pravAhamAM snAna karavAnuM emane mana thaI AvatuM ; kAMDe doraDuM bAMdhIne kinAre teno cheDo koIne soMpe, ane pote taravAno AnaMda mANe ! eka vAra Ama karatAM taNAI jatAM emanA mitra vrajalAlajIe mAMDa-mAMDa bacAvI lIdhA hatA ! traNeka varSamAM kAzImAM darzanazAstrano je kaMI abhyAsa thaI zake ema hato, te pUro thayo, eTale paMDitajInuM mana navyanyAyanA adhyayana mATe mithilA pradezamAM pahoMcavAnI jhaMkhanA karavA lAgyuM; e pradeza eTale navya nyAyanA prakAMDa paMDitonI khANa. bIjI bAju tyAMnI daridratA paNa evI ja kAramI ! potAnuM mukhya mathaka kAzImAM rAkhIne avAranavAra paMDitajI e pradezamAM jaIne navya nyAyano abhyAsa karavA lAgyA. tyAMnAM TADha ane varasAda to evAM, ke mANasa hArI jAya. paMDitajI pAse A TADha jhIlavA mATe eka garama sveTara ane eka jarjarita kAmaLo hatAM. sveTara emanA gurujIne gamI gayuM, eTale Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 amRta-samIpe paMDitajIe e emane bheTa ApI dIdhuM ane pote ghAsanI pathArI ane kAmaLAnA bharose kaDakaDatI TADhano sAmano karyo ! traNeka varSamAM paMDitajI mithilApradezanAM traNa gAmamAM pharyA. chevaTe darabhaMgAmAM emane mahAmahopAdhyAya paMDitaratna zrI bAlakRSNa mizrano samAgama thayo. emanI pAragAmI vidvattA ane sahRdayatAe paMDitajInI jijJAsAne saMtRpta karI dIdhI ; e guru ane ziSya jiMdagIbharanA mitro banI gayA. A rIte hetALa svajano ane prArA vatanathI dUra nava varSa jeTalo lAMbo samaya rahIne paMDitajIe potAnuM vidyAadhyayana pUruM karyuM, ane teo vyAkaraNa, nyAya, kAvya, koSa, sAhitya ane dharmazAstronA eka samartha vidvAna banI gayA, ane darzana ane tattvajJAnanA to teo pAragAmI paMDita lekhAvA lAgyA. janma vaizya paMDitajI karme jANe brAhmaNano navo avatAra pAmyA; paNa A dvijatvano saMskAra keTalo badho kaSTasAdhya banyo hato ! te vakhate paMDitajInI uMmara batrIsa varSanI hatI. A badhA samaya daramyAna paMDitajIe kevaLa abhyAsa ja karyo ema nathI. baMgabhaMgathI zarU thayela rASTrIya svAtaMtryanA yuddhanA badhA tabakkAothI, tema ja dezanI sAmAjika ane dhArmika samasyAothI paNa pUrepUrA mAhitagAra rahetA hatA. A rIte paMDitajInA mAnasano sarvAgINa vikAsa thato rahyo ema kahevuM joIe. pachI to keTalAMka varSa AgrAmAM rahIne ane jarUra paDye bahAragAma jaIne paNa jaina sAdhuone bhaNAvavAnuM kAma emaNe karyuM. te pachI emanA bahumukhI pAMDitya ane khAsa karIne sarvasparzI dArzanika vidvattAthI prerAIne sane 1921mAM mahAtmA gAMdhIjIe paMDitajIne gujarAta vidyApIThanA purAtattva-maMdiramAM bhAratIya darzanonA adhyApaka tarIke bolAvI lIdhA. tyAM nava-dasa varSa daramyAna thayela gAMdhIjInA saMparka paMDitajInA jIvana upara bahu ja UMDI chApa pADI. A samaya daramyAna paMDitavarya zrI becaradAsajInA sahakAramAM karela jaina nyAyanA eka prAcIna AkaragraMtha "sanmati-tarkanA saMpAdanathI paMDitajInI vidvattA deza-videzamAM vikhyAta banI gaI. 1930mAM svataMtratAnuM ahiMsaka yuddha zarU thayuM, ane vidyApITha baMdha thaI. paMDitajI doDha-be varSa mATe zAMtiniketanamAM cAlyA gayA, ane tyAM rahIne aMgrejI bhASAnuM jJAna emaNe meLavI lIdhuM. 1933thI 1943nA aMta sudhI paMDitajIe banArasa hiMdu yunivarsiTImAM jainadarzananA adhyApaka tarIke kAma karyuM. e samaya daramyAna emaNe aneka graMthonuM saMpAdana-lekhanakArya karyuM ane aneka "cetanagraMtho" (vidvAno) paNa taiyAra karyA. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 paMDita sukhalAlajI 1944thI paMDitajI nivRtta thayA, tyArapachI muMbaInA bhAratIya vidyAbhavanamAM joDAvAnA thoDA gALAne bAda karatAM, teo koI sthAne joDAyA na hatA. chatAM emanI A nivRtti akhaMDa vidyAsAdhanAnI pravRttithI bharelI ja hatI; pahelAM je kAma pagAra laIne thatuM hatuM te have vagara pagAre thatuM hatuM eTaluM ja. chellAM 32-33 varSa teoe amadAvAdamAM ja vitAvyAM hatAM. paMDitajInA sAmAjika ane dhArmika vicAro sadA pragatizIla ane krAMtikArI rahyA che. ajJAna, aMdhazraddhA ane sAMpradAyika saMkucitatAnI teo haMmezAM kaDaka samAlocanA karatA rahetA. mAnavamAtranI tema ja strI-puruSanI samAnatA e ja paMDitajIno sAmAjika Adarza hato; enI pAchaLa ahiMsAnI bhAvanA rahelI hatI. (tA. 11-3-1978) paMDitajInuM pAMDitya emanA bahuzrutapaNAmAM ane UMDA zAstrIya jJAnamAM to pratibiMbita thAya che ja; paNa emanA pAMDityanI vizeSatA kaMI eTalA pUratI ja maryAdita nathI. paMDitajInA pAMDityanI vizeSatA to che emanI samanvayazodhaka vedhaka dRSTimAM. dharmagraMthomAM mAnava-mAnava vacce bhedabhAvanI dIvAlo khaDI karIne lokasamUhamAM baMdhubhAvanI lAgaNI janmAvavAne badale pArasparika virodhabhAvanI lAgaNI janmAvanArAM tattvo paNa bharyAM paDyAM che; ane ethI dharmo ke darzano jIvone paraspara najIka lAvanArAM tattvone badale ekabIjAnI vacce alagatAvAdano paDado khaDo karanArAM tattvone ja uttejana ApatAM rahyAM che. tyAre sAcA ane nakalI dharmagraMtho vaccenA bhedane barAbara pArakhI laIne, samanvayagAmI asaMkhya tattvonI zodha karIne paMDitajIe mAnavatAnI mahAna sevA bajAvI che. ema karIne teo sarva dharmo ane sarva darzanonA samanvayanA samartha paMDita tarIkenI virala khyAtine varyA che. mANasa-mANasa vacce UMca-nIcapaNAnA avAstavika bhedanuM poSaNa karanAra koI paNa pravRtti, koI paNa zAstragraMtha ke koI paNa mahAna gaNAtI vyaktinuM paNa paMDitajIne mana jarA paNa mUlya nathI, leza paNa mahattA nathI. ane mAnavajAtane baMdhubhAva ke mitrabhAvanI sAMkaLe sAMkaLI lenAra adanAmAM adanI pravRtti ke vyaktinuM paNa paMDitajIne mana bhAre mUlya che. potAnuM jIvana satata pragatizIla hovAne kAraNe paMDitajIne pragatirodhaka tattvo sAme bhAremAM bhAre aNagamo che, ane evAM tattvonI sAme eka baLavAkhoranI jema jhUjhavAmAM paMDitajI anero AnaMda anubhave che; eTaluM ja nahIM, ema karIne samAjane jAgRta banAvavo e potAnI pharaja che ema ja teo mAne che. jyAre paNa Avo nAno ke moTo prasaMga upasthita thAya, tyAre makkamapaNe enI sAme thavAmAM teo potAnA jIvananI caritArthatA anubhave che. (tA. 10-12-1955) Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe potAnI avirata jJAnasAdhanA dvArA paMDitajIe bhAratIya saMskRtinI ane emAM ya khAsa karIne jainasaMskRtinI je bahumUlI sevA karI che e mATe ApaNe ane ApaNo deza emanA cirakALaparyata RNI rahIzuM. jainadharma ane jainadarzananA hArdanI jagatane samajUtI ApavI ane jainasaMskRtinI ahiMsA ane anekAntadRSTinI sAdhanAnAM darzana karAvavAM e A yuganuM eka bhAre mahattvanuM kAma che. e kAma karavAmAM paMDitajIe je phALo Apyo che, te cirakALapayata smaraNIya banI rahe evo che. jainadharma ane jaina tattvajJAnanA marmane pragaTa karavAmAM ane bhAratanI samagra dArzanika ciMtanadhArAomAM rahelA sAmaMjasyanuM Akalana karIne enA samanvayagAmI muddAonuM vizadIkaraNa karavAmAM paMDitajIe je siddhi hAMsala karI che eNe A yuga upara bahu moTo upakAra karyo che. jeo paMDitajInI A virala sevAone samajI zakyA che, teo paMDitajI pratyenA RNano mukta mane svIkAra karavAmAM jarA ya khamacAtA nathI. jo koI paMDitajInI A sevAone na samajI zakatA hoya to e paMDitajInI vidyAsevAnI nahi, paNa e vyaktionI potAnI ja UNapa lekhAvI joIe. ajJAna, aMdhazraddhA ke saMkucitatAnA avarodho jo sAcI samajaNanI ADe AvatA hoya, to e avarodhone dUra karavAno puruSArtha te-te vyaktie pote ja karavo ghaTe, paMDitajInI jJAnasAdhanA jema virala che, ema emanI jIvanasAdhanA paNa eTalI ja utkaTa che. lobha-lAlaca ke prazaMsAnA mohamAM phasAvuM nahIM, khAna-pAnamAM ekadama niyamita rahevuM, jIvananI jarUriyAto mATe khUba-khUba saMyama jALavavo, satyane ekaniSThApUrvaka vaLagI rahevuM, anyAyanI sAme thayA vagara rahevuM nahi, pramAdane pAse TUMkavA devo nahIM, jIvananI paLepaLa jAgRtimAM ja vitAvavI, koInuM kaMI paNa karI chUTavAmAM ja AnaMda mAnavo - AvA aneka saguNone lIdhe paMDitajIe potAnA jIvanane eka sAdhakanA jIvana jeTaluM niyamita, nirmaLa ane niSkAma banAvyuM che. (tA. 22--1957) khAna-pAna, vAcana-lekhana, haravuM-pharavuM vagere badhAM kAmomAM emanI niyamitatA dAkhalArUpa banI rahe evI hatI. paMDitajI sAcA arthamAM jIvanakalAkAra hatA. emanA pAragAmI pAMDityanuM sarakArI dhoraNe tathA saMkhyAbaMdha saMsthAoe je bahumAna karyuM hatuM, te parathI paNa emanA vyaktitvano keTalo badho vikAsa thayo hato te jANI zakAya che. paMDitajInA mitro ane prazaMsakone paMDitajInuM akhila bhAratIya dhoraNe bahumAna karavAno je vicAra spharyo ane "paMDita sukhalAlajI sanmAna samitinI Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI sthApanA karIne chevaTe saphaLatApUrvaka e vicAra pAra pADyo e sarvathA ucita ja thayuM. jo paMDitajInI 77 varSanI uMmare paNa ApaNe AvuM kaMI paNa na karyuM hota to ApaNe kevaLa naguNA ja lekhAta. samitie poNo lAkha rUpiyA ekatra karavAnI dhAraNA rAkhelI; ane samAraMbha vakhate e AMkaDo eka lAkha ane eka hajArane paNa vaTAvI gayo. hindI-gujarAtI lekhasaMgrahonA paMdaraso-soLaso pAnAMnAM be pustako taiyAra thavAnI gaNatarI hatI enA badale 2014 pAnAMnA traNa daLadAra graMtho (be gujarAtI ane eka hindI) taiyAra thayA ! paMDitajInAM A lakhANo kevaLa zAstra ke sAhityane ja sparze che evuM nathI; emAM to sAmAjika viSayo paNa Ave che ane dhArmika prazno paNa Ave che, emAM rASTrIya muddAo paNa carcAya che ane vyaktigata jIvanane lagatA aneka praznonI vyavahAru carcA paNa Ave che. eTale dareka jijJAsune koI ne koI rIte paNa upayogI thaI zake evI sAmagrI A saMgrahomAM sacavAI gaI che. paMDitajIne thelIrUpe je rakama arpaNa thaI, e paNa chevaTe emaNe sarasvatIne caraNe arpaNa karI. vaLI paMDitajIe deza-videzanA saMkhyAbaMdha vidvAno, rAjapuruSo, zrImaMto ane lokasevako sAthe je saMbaMdha bAMdhI jANyo hato, te kharekhara ahobhAva jagADe evo hato; to bIje cheDe aneka dukhiyArI baheno, asahAya vidyArthIo ane saMkaTagrasta vyaktionA to teo zirachatra ja banyA hatA. (tA. 11-3-1978) lAkSaNika prasaMgo "e mATe to saMta banavuM paDe !" tA. -1-1952nA roja paM. zrI sukhalAlajI kalakattAthI pAchA AvelA, eTale sAMje ame temane maLavA gayelA. A vakhate eka bhAI temane maLavA AvyA. A bhAI vyavahArazuddhi-maMDaLanA sabhyo noMdhavAnuM sevAkArya kare che. kALAbajAra, lAMcaruzvata vagere aniSTothI dUSita banela loka-jIvanamAM vizuddhinI punaH sthApanA karavAnA hetuthI pU. nAthajIe (zrI kedAranAthajIe) A maMDaLanI sthApanA karI che. A mATe eka pratijJApatra taiyAra karavAmAM AvyuM che, ane pote kayAM kayAM aniSTothI aLago raheze eno nirNaya karIne enA pAlana mATe sabhya sahI karavAnI hoya che; eka prakAranuM aNuvratanuM pratyAkhyAna (paccakakhANa) ja samajI-lyo ! Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta samIpe paMDitajI : "maMDaLanuM kAma barAbara cAle che ne ?" pelA bhAI : "e vAta karavA ja Avyo chuM." pachI pelA bhAIe judA-judA zrImaMtonI mulAkAtano rasadAyaka ahevAla rajU karyo, ane pachI eka udyogapatinI khAsa vAta nIkaLI. emane e zeTha nikhAlasa lAgelA. e bhAIe paMDitajIne bhArapUrvaka kahyuM : "e zeTha Apane bahu sArI rIte pichANe che. Apa A mATe eka vakhata emane maLIne vAta karo to ?" amane vAta lalacAve evI lAgI. paMDitajI kSaNavAra mauna rahyA, pachI bolyA : "ema karavuM hoya, bIjAne upadeza karavo hoya, to e mATe to mAre saMta banavuM paDe. ApaNI jIvana-zuddhi siddha karyA vagara bIjAne upadeza karavA na javAya." ame to sAMbhaLI ja rahyA. potAnA pratyeka vyavahArane zuddha rAkhavAmAM satata jAgRta rahetA paMDitajI, paNa dharmopadezanA anadhikArI ? ane pachI to teo AcAra-zuddhi ane dharmapracAranI UMDI mImAMsAmAM UtarI paDyA; temaNe kahyuM : "dharma e bAhya pracAranI nahIM paNa aMdaranA AcAranI vastu che. pracArane ja dharma mAnIe to to Aje adharmanuM nAmanizAna na rahe ! paNa dharma to AcaraNamAMthI ja pragaTa thavo joIe; ema thAya to upadeza karavApaNuM jhAjhuM na rahe, koI paMDita thayo, eTale dharmopadezano adhikArI banI gayo ema na mAnavuM. dharmopadezano sAco adhikArI dharmamaya jIvana jIvanAra ja gaNAya. alabatta, koIne dharmanI mAhitI joItI hoya to ame jarUra ApI zakIe; bAkI dharmano upadeza karavA javuM hoya to to pahelA amAre saMta ja banavuM paDe. e vinA e zobhe nahi, phaLe nahi." - eka amUla bodhapATha laI ame chUTA paDyA. - (tA. 12-1-1952) pavitra saMvedana ApaNA dezanA saMskRtanA bIjA nAmAMkita vidvAnonI jema pUjya paMDita zrI sukhalAlajIne paNa kendra sarakAra taraphathI "sarTiphikeTa oNpha onara' maLela che. AvuM sanmAna prApta karanAra vidvAnane kendra sarakAra taraphathI jIvanabhara pahelAM vArSika paMdaraso rUpiyA maLatA ane have (1971mAM) vArSika traNa hajAra rUpiyA paMdaramI oNgasTa pachI maLe che. A varSanA traNa hajAra rUpiyA beMkamAMthI lAvIne tA. 8-9-1971nA roja huM e pUjya paMDitajIne ApavA gayo. paMDitajIe kahyuM : "A paisA aMge eka vicAra Avyo che ke A AkhI rakama bAMglAdezanA nirvAsitonA rAhatakAmamAM Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 paMDita sukhalAlajI ApI daIe to kema ? tyAM gujarAtanI saMsthAo khUba sarasa kAma kare che, ane e nirvAsitonA duHkhanI to ApaNAthI kalpanA paNa thaI zakatI nathI. Ano nirNaya tamane vAta karIne karavo ema vicAryuM che." pUjya paMDitajInI mAnavasevAnI A utkaTa bhAvanAne huM manomana vaMdI rahyo; kevuM pavitra saMvedana ! teo atyAranI, uttarottara vadhatAM-vadhatAM asahya banI gayela moMghavArInA samayamAM paNa, potAnI maryAdita AvakamAM cAlu kharcane pahoMcI zakAya ane paisAnI bAbatamAM kyAreya koInI paNa lAcArI karavAno vakhata na Ave ane pUrI khumArIpUrvaka jIvI zakAya e mATe keTalI badhI karakasara kare che eno mane kaMIka khyAla che. kharca vadhatuM lAge to potAnI cAlu jarUriyAta upara paNa kApa mUkatAM teo acakAtA nathI ! vaLI, potA mATe game teTalI karakasara karavA chatAM potAnA sAthIne mATe teo pUrI chUTathI paisA kharacavA TevAyelA che. uparAMta, rASTrIya saMkaTa-nivAraNamAM ke koI sArA kAmamAM paNa potAno phALo Ape to ja teone saMtoSa thAya che. dA.ta. sva. murabbI zrI paramAnaMdabhAInA smArakaphALAmAM tAjetaramAM ja teoe pAMcaso rUpiyA ApyA hatA. A badhI sthitino vicAra karIne meM pUjya paMDitajIne kahyuM ke A traNa hajAramAMthI eka hajAra rUpiyA Apa bAMglAdezanA phALAmAM Apo e mane barobara lAge che. A 2kama pUjya ravizaMkara mahArAjane soMpI devI. bIje divase sAMje zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyA ane huM pUjya paMDitajIne maLavA gayA. paMDitajIe hasIne kahyuM : "tamArI sAthe gaI kAle vAta thaI teno madhyama mArga kADhIne paMdaraso rUpiyA hamaNAM ja pUjya ravizaMkara mahArAja AvyA hatA emane bAMglAdeza mATe ApI dIdhA." e vakhate teonA mukha upara kevo AtmasaMtoSa prasarI rahyo hato ! vicAranI karuNA jyAre vartanamAM Utare che, tyAre enuM kevuM suMdara pariNAma Ave che ! (tA. 25-9-1971) virala dhyeyaniSThA mAnavajIvanamAM ane khAsa karIne jAhera jIvanamAM Atma-prazaMsA e evI suMvALI ane lapasaNI bhUmi che, ke enI ajaba mohinIthI bacavA mATe mAnavI pUrepUro dhyeyaniSTha banIne satata jAgato rahe to ja bacI zake - e vAtanI yAda Apato eka pavitra prasaMga ahIM noMdhuM chuM. - saMpradAya-bhedamAM paDyA vagara viziSTa koTInA jaina vidvAno taiyA2 ka2vAnI dRSTithI banArasamAM 'zrI pArzvanAtha jaina vidyAzrama' nAmaka saMsthA kAma karI rahI che, jenA prANabhUta saMcAlakomAM paMDitajI eka che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 amRta-samIpe tA. 4-3-1949nA roja mane banArasathI paM. zrI dalasukhabhAIno patra ane tAra maLyo. temAM temaNe jaNAvyuM hatuM : "A hoLInA tahevAranA divasomAM ahIM jainAzramamAM paMDitajInA phoTAnuM udghATana karAvavAno vicAra thaI rahyo che, to kRpA karIne paMDitajInA eka agara be phoTA laI zIgha mokalAvo." chellAM 2-3 varSamAM mane paMDitajIno je rItano paricaya thayo che, te uparathI mane lAgyuM to kharuM ke A kAma muzkela che. chatAM tA. pAMcamInA roja savAramAM emanA pharavA javAnA samaye huM paMDitajI pAse pahoMcyo ane khUba saMkocapUrvaka mArI vAta karI. temaNe tarata ja nA pADI. paNa meM thoDIka mAthAkUTa ane kaMIka dalIlabAjI karI, eTale temaNe kacavAte mane hA pADI. huM ghera AvI phoTogrApharanI goThavaNa karavAmAM paDyo, tyAre paNa manamAM to evo DagaDago hato ja ke A kAma pAra paDe tyAre kharuM. eTalAmAM ja paMDitajI pharIne pAchA pharatAM mAre tyAM AvI pahoMcyA ane chabI levA devAnI evI spaSTa nA pADI ke amArI ghaNI samajAvaTa pachI paNa emAM jarA ya pheraphAra na thayo. A uparathI meM zrI dalasukhabhAIne tArathI khabara ApyA ke paMDitajI cokhkhI nA pADe che; temanI pavitra marajIthI viruddha vartavAnI mArI hiMmata nathI. ane sAthesAthe meM temane nIce mujaba patra lakhyo : - "Apane A kAgaLa lakhatAM huM sukha ane duHkha baMneno anubhava karuM chuM.' duHkha eTalA mATe ke mane paNa gamatuM evuM soMpeluM kAma huM na karI zakyo; athavA vadhAre sAcuM e che ke ame - bhAIzrI jayabhikhu, zrIyuta zaMbhubhAI ane huM ema traNe maLIne - paNa e kAma na karI zakyA. "sukha eTalA mATe ke Ape soMpela A kAma nimitte pU. paMDitajInI kartavyaparAyaNatA ane nirabhimAnI aMtarmukha vRttinuM eka vadhu pratyakSa darzana karavAno avasara maLyo. Aje savAre pharavA jatAM chabI pADavA devAnI vAta karI to mane lAgyuM ke kacavAte mane paNa paMDitajI A kAma pAra pADavA deze. paNa kalAkeka pachI ja paMDitajI mAre ghera AvI pahoMcyA, ane bhAIzrI jayabhikhkhuM, zrIyuta zaMbhubhAI ane meM aneka rIte samajAvavA prayatna karyA chatAM evI makkama rIte emaNe nA pADI ke ame to lAcAra banI gayA, ane e to hasatAM-hasatAM cAlatA thayA; kevI bhAre AtmajAgRti ! paMDitajI to kahe che : "lakhI dejo ke mArI chabI mUkavAmAM je kaMI paisA kharca karavA dhAryA hoya, te gujarAtanA duSkALanA phALAmAM ke nirvAsitonI madadamAM mokalI Ape..." " A aMge paMDitajIe zrI dalasukhabhAI upara je patra lakhyo hato temAM temaNe lakhyuM hatuM : Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mani jinavijayajI Aje ratibhAIne meM sarvathA phoTo levarAvavAnI nA pADI che; joke temanI pUrI taiyArI hatI. tame kaMI paNa yojanA vicArI hoya tene dhakko lAge to ye khoTuM nathI. koI vyakti e mATe jeTalo kharca karatA te duSkALamAM jarUra kare. sAmAjika phaMDamAMthI to Avo kharca karIe to daMbha ja gaNAya. vaLI phoTAthI kazo ja hetu nathI sarato. je karavAnuM che te bIjuM che. sAdhAraNa ke ucca kakSAnA vidyArthIomAM jeTale aMze vidyAteja Utaraze teTale aMze Azrama sthApyAno uddeza sadhAyo gaNAze." A lakhANa pUruM karatAM pahelAM Avo ja bIjo nAnosarakho prasaMga ahIM noMdhavo ucita lAge che, jemAM paMDitajInI Atma-prazaMsAthI bacavAnI jAgRti barAbara jovA maLe che. gata mahAvIra-jayaMtIno utsava vaDodarA mukAme traNa phirakAoe sAthe maLIne pUjya vidvadarya munirAja zrI puNyavijayajInA adhyakSapade Ujavyo, temAM paMDitajI mukhya vaktA hatA. sabhAnI zarUAtamAM prAsaMgika nivedana karatAM pro. narasiMhadAsa dozIe paMDitajI saMbaMdhI paricaya ApavAnI zarUAta karI ke tarata ja paMDitajIe UbhA thaIne temane tema karatAM aTakAvyA ane potAnA bhASaNa daramyAna temaNe kahyuM ke, "mAre pro. dozIne rokavA paDyA te mATe mane teo mApha kare. paNa Aje to mahAvIranI jayaMtI che, mArI nahIM. emAM mArI prazaMsA zA mATe hoya ? mArI sAme ja mArI prazasti gavAya e ucita nathI" vagere. (tA. 24-4-1949) (3) karmayoga ane jJAnayoganA sAdhaka vidhApuruSa munizrI jinavijayajI bhAratIya vidyAnI aneka zAkhAo ane jaina vidyAnI lagabhaga badhI zAkhAonA deza-videzamAM vidyuta vidvAna, purAtattvAcArya munizrI jinavijayajIe, satyanA zodhaka tarIke keTakeTalAM kSetro ane keTakeTalA pradezo kheDyAM hatAM enI vigato, kharekhara, herata pamADe ane emanA jIvana ane kArya pratye vizeSa Adara jagAve evI che. bhAratIya vidyAnA itihAsa, purAtattva, zilpa, sthApatya, citrakaLA, judIjudI prAcIna-arvAcIna aneka bhASAo, prAcIna lipizAstra, sAMskRtika vAraso vagare viSayonA teo niSNAta ane adhikRta vidvAna hatA. e ja rIte Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe jainavidyAnA prAkRta, saMskRta, gujarAtI, rAjasthAnI vagere bhASAomAM racAyela vipula Agamika tema ja anya sAhitya, itihAsa, kaLA, purAtattva ane zilpasthApatya, judIjudI dharmaparaMparAo tathA gacchaparaMparAo, AcAra ane vicAranI jUnI-navI praNAlikAo, jainasaMskRtinA kramika vikAsanI gauravagAthA vagere viSayonAM sarvasparzI, marmagrAhI, aitihAsika ane tulanAtmaka adhyayanaadhyApana, saMzodhana-saMpAdana ane sAhitya-prakAzananA kSetre teoe jIvanabhara je anekamukhI ane vizALa phalakane sparzatI kAmagIrI bajAvI che, te kharekhara, asAdhAraNa kahI zakAya evI che. 18 satyanI zodhane potAnA jIvanakArya tarIke, UcharatI uMmare ja svIkArIne A AjIvana mahAna parivrAjake keTakeTalA agocara pradezonuM kheDANa karIne jJAna pote meLavyuM hatuM ane anya saMkhyAbaMdha jijJAsuo sudhI pahoMcADyuM hatuM ! vaLI, A jJAnasAdhanAmAM jema potAnI jAtane pichANavAnA prayatnano samAveza thato hato, tema jagatanA bAhya-AMtara rUpane samajavAnI utkaTa tAlAvelIno tathA e mATeno puruSArthano paNa samAveza thato hato. jIvana ane jagatanA satyane pAmavAnI A tAlAvelI ja emane itihAsanAM UMDA adhyayana tathA saMzodhana tarapha dorI gaI hatI ema kahevuM joIe. jIvanabhara potAnI anekavidha zaktionuM TIpeTIpuM nicovIne pUrI niSThAthI vidyAnI sAdhanA karanAra munijI, potAnA chellA samaya daramiyAna paNa kyAreka-kyAreka, lAgaNIbhInA svare jyAre ema bolI UThatA ke "huM bhUlo paDyo, bhAI, bhUlo paDyo, bhavATavImAM huM to bhUlo paDyo", tyAre lAgatuM hatuM ke potAnI jAtanuM satya pAmavAnI emanI jhaMkhanA keTalI utkaTa hatI, ane e kAryamAM je adhUrapa rahI gaI hatI eno emane kevo ajaMpo ke asaMtoSa hato. paNa A ajaMpo ke asaMtoSa vyaktinA vikAsane rUMdhI nAkhe evo nukasAnakAraka nahi, paNa lAbhakAraka, AhlAdakArI ane pavitra hato. paNa munijI sarvabhAve vidyAsAdhanAne samarpita thayelA eka Adarza vidyApuruSa hatA eTaluM ja emanuM mUlyAMkana karIe to te adhUruM gaNAya; emanA jIvananAM bIjAM be pAsAM paNa evAM ja mahattvanAM ane jAjaramAna hatAM : eka zramaniSThA ane bIjI rASTrIyatA. jema teonI vidyAprIti asAdhAraNa hatI, tema teonI zramaruci paNa anokhI ane dAkhalArUpa banI rahe evI hatI. AvI zramaniSThAthI prerAIne teo jAtamahenata ane zarIrazrama karavAmAM eTalA tanmaya banI jatA ane emAM eTalA badhA AMtarika AnaMda ane saMtoSano anubhava karatA, ke e najare nihALanArane to ema ja lAge, ke jANe vidyAkArya sAthe emane koI nAto ja nathI ! jAte Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI jinavijayajI 19 khetI karavI, vRkSauchera tema ja pazupAlana karavAM, baLabaLatA taDakAmAM jAte UbhA rahIne bIjA pAse khetI karAvavI, bAgAyata karavI-karAvavI, kUvA khodavA jevAM kAryamAM mATI ane paththarathI bharelAM tagArAM upADavA vagere jAtamahenatanAM keTalAMya kAryo munijIe potAnI pAragAmI vidvattAnA vicArane visAre pADIne, ullAsathI karyAM hatAM. kyAreka kyAreka to munijI pote ja kahetA ke mAro pahelo rasa zramano che; vidyAno rasa to te pachI Ave che ! vidyAniSThA sAthe zramaniSThAno Avo sumeLa ativirala ja jovA maLe che; ane e ja munijInI ananya vizeSatA che. munijInI rASTrIyatA arthAt rASTrabhaktinI bhAvanA nirbheLa ane vyApaka hatI. jema potAnI jAta upara bIjAnuM anucita baMdhana ke niyaMtraNa teone maMjUra na hatuM, tema bIjA koI upara baMdhana lAdavAmAM Ave e paNa emane pasaMda na hatuM. A rIte vicAratAM 'dharatInA badhA mAnavI samAna' evo udAtta siddhAMta emaNe apanAvyo hato; ane potAnA vartana-vyavahAra dvArA, eno amala paNa karI batAvyo hato. vaLI, emanI rASTrabhakti kevI utkaTa hatI eno pratyakSa ane bolato purAvo e che ke jyAre mahAtmA gAMdhInI rAhabarI nIce dezanI AjhAdI mATenuM ahiMsaka yuddha zarU thayuM, tyAre munijIe namaka-satyAgraha mATenI eka TukaDInI AgevAnI laIne jelayAtrAne AnaMdathI vadhAvI lIdhI hatI; eTaluM ja nahi, paNa jiMdagIbhara - are, potAnA aMtima divaso daramiyAna paNa A dezanuM zuM thaze enI ciMtA teo sevatA rahyA hatA. janasamUhamAM, dezamAM ane duniyAmAM emanI je nAmanA ane kIrti hatI te to ApaNA dezanA ucca koTinA vidvAna tarIke ja hatI ema teo pote paNa jANatA ane svIkAratA hatA. ane chatAM, AvI nAmanAthI aMjAIne ke lobhAIne, zramaniSThA ane karmayogane zithila banAvIne, jJAnayoganI ekAMgI sAdhanA dvArA paMDita tarIkenI vizeSa nAmanA prApta karavAnA mohamAM teo sapaDAyA na hatA. - munijI rASTrakArya karatA hoya, jAtamahenata ane zrama karatA hoya athavA vidyAnA adhyayana-saMzodhananuM kAma karatA hoya tyAre, eka yuddhe caDelA vIra yoddhAnI adAthI, emAM tanmaya banI jatA. emanAmAM aMtima kSaNa sudhI jIvaMta rahela mevADI teja ane khamIrano ja e pratApa hato. - M vIrabhUmi mevADanuM rUpAdelI gAma munijInI janmabhUmi. mAtAnuM nAma rAjakumArI, pitAnuM nAma ThAkura baDadasiMha (biradhasiMha - vRddhisiMha). vi. saM. 1944nI sAlamAM emano janma. nAma kisanasiMha, paNa badhA emane 'riNamala'nA lADakavAyA nAmathI ja bolAvatA ane oLakhatA. jJAti paramArakSatriya. emanI Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 amRta-samIpe khUba UMcI, pAtaLI chatAM khaDatala dehayaSTi emano Adara karavA prere evI prabhAvazALI hatI. eka to zaurya ane samarpaNanI bhUmi mevADanI dharatInA suputra; emAM kSatriya jJAtinuM kSAtrateja umerAyuM, ane sane 1857nI sAlanA aMgreja saltanata sAmenA suprasiddha baLavAmAM jAna hatheLImAM laIne sAtha ApanAra baLavAkhora pitAno saMskAra-vAraso maLyo. eTale pachI jIvanamAM nirbhayatA, sAhasikatA ane hiMmata jevA tejasvI ane dhAradAra guNonI pratiSThA thAya emAM zI navAI ? munijInA thoDA paNa paricayamAM AvanAra koIne paNa ema lAgyA vagara nahi rahyuM hoya ke emanAM vicAra-vANI-vartanamAM ke pasaMdagI-nApasaMdagImAM rAjazAhI jhalaka patharAyelI hatI ; emane nabaLo, halako ke namAlo vicAra kyAreya khapato na hato. vaLI teo DAyarAnA cAhaka evA jIva hatA; emanI pAse haMmezAM nAno-sarakho darabAra ja jANe bharAyelo raheto. jema emanI kAyA viziSTa koTinI hatI, tema emanA besavA-sUvA-kAma karavAnA pharnicara upara paNa anokhApaNAnI chApa paDelI jovA maLatI. satyanI zodhanA A mahAparivrAjaka keTakeTalA saMtono saMparka karatA gayA ane choDatA gayA ane keTakeTalA pradeza khUMdatA rahyA, enI dAstAna to eka anokhI gauravakathA banI rahe evI che. agiyAreka varSanI uMmare pitA gujarI gayA, ane riNamale jaina yati zrI devahaMsajInuM zaraNa lIdhuM. jainadharmanA saMskAranuM A paroDha hatuM. paNa be varSamAM ja riNamala urphe kizanasiMhanA A prathama upakArI gurunuM avasAna thayuM. eTale asahAya banela kizanasiMha, satyane pAmavAnI lAlasAthI prerAIne, eka khAkhI bAvA zaivayogIno hAtha jhAlyo, ane pote "kizanabhairava' nAma dhAraNa karyuM. paNa kyAM satyane pAmavAnI jhaMkhanA ane kyAM A bhairavajIvanano ajabagajabano vyavahAra ! cha-eka mahinA jeTalA TUMkA samayamAM ja teo cetI gayA ke A to narI adhogatino ja mArga che; ane teoe tarata ja e mArgano tyAga karyo ! jJAnArjananI potAnI jhaMkhanA pUrI karavA emaNe sthAnakavAsI dIkSA lIdhI ane teo muni kizanalAlajI banyA. ahIM eka varSa sudhI teo pUrI ekAgratAthI jJAnasAdhanA ane jIvanasAdhanA karatA rahyA. A sAdhanA dvArA pote kaMIka pAmyA che evo saMtoSa paNa emane thayo. paNa pachI jyAre emane lAgyuM ke have ahIM navuM upArjana thaI zake ema nathI, ane ekanA eka ja cIlAmAM cAlatA rahevAthI jIvanano vikAsa rUMdhAI javAno che, eTale emaNe e dIkSAne paNa tajI dIdhI. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 munizrI jinavijayajI atyAra sudhImAM je kaMI maLyuM hatuM, tethI jijJAsA vizeSa sateja thaI hatI. e pUrI karavA emaNe vi. saM. 1996mAM, 22 varSanI yuvAna vaye, jaina zvetAMbara mUrtipUjaka phirakAnI dIkSA lIdhI; e vakhate emanuM nAma "muni jinavijaya rAkhavAmAM AvyuM. dasa varSa sudhI A dIkSAnuM niSThAthI pAlana karIne emaNe potAnA jJAnanA sImADAne vizALa banAvyA. A daramiyAna pUnAmAM emane aneka vidvAnono satsaMga thayo; ane vidyAsAdhanAne vega ApavA, emaNe pUnAmAM "zrI bhArata jaina vidyAlayanI sthApanA karI. A samaya gAMdhIyuganA udayano hato. . enAthI munijIno jiMdAdila AtmA prabhAvita thayA vagara rahI zake ? emane lAgyuM ke sAdhu-jIvana daramiyAna je meLavI zakAya ema hatuM te meLavI lIdhuM che ane gAMdhIyuga jIvana-vikAsanA navA-navA pradezo tarapha dorI jato hato; eTale dasa varSa sudhI A sAdhujIvana pALIne, emaNe e dIkSA paNa choDI dIdhI, ane mahAtmA gAMdhIjInA kahevAthI teo amadAvAdamAM gujarAta vidyApIThamAM joDAyA ane enA purAtattva-vibhAganA AcArya banyA. teo "purAtattvAcArya padathI vibhUSita banyA te A kAraNe. chellI dIkSA choDyA chatAM teoe potAnA nAmamAM pheraphAra na karyo, ane "jinavijaya" nAma ja chelle sudhI sAcavI rAkhyuM. vi. saM. 1984(sane 1928)mAM teo jarmanI gayA, ane tyAM doDheka varSa rahIne bhAratavAsIonI sagavaDa mATe, emaNe hiMdustAna hAusa'nI sthApanA karI. teo svadeza pAchA pharyA tyAre, AjhAdInA ahiMsaka yuddhanAM nagArAM gAjavA lAgyAM hatAM. lAhora koMgresamAM saMpUrNa svataMtratAno TharAva thayo. e TharAvano amala karavA gAMdhIjIe mIThAnA kAyadAnA savinaya bhaMganI laDatanAM maMDANa karyA. munijIe paNa eka TukaDInI AgevAnI laIne jelavAsa notarI lIdho. A pachI emanA kAryakSetramAM vaLI pAcho palaTo Avyo : gurudeva TAgoranA AmaMtraNathI teo zAMtiniketana pahoMcyA. tyAM vaLI jJAnanI navI-navI kSitijo UghaDatI lAgI. emaNe e saMsthAmAM jaina-cera' zarU karI, ane "siMghI jaina graMthamALA'nA zrIgaNeza paNa ahIM ja thayA. A graMthamALAe dezamAM ane duniyAmAM khUba pratiSThA meLavI te munijInAM khaMta ane cIvaTane kAraNe ja. vi. saM. 1990mAM teo muMbaInA "bhAratIya vidyAbhavana'nA mAnada DAyarekTara banyA ane eno khUba vikAsa karyo. Abu gujarAtanuM nahi, paNa rAjasthAnanuM ja che - e satya puravAra karavA badala emaNe A saMsthAno khumArI ane yaza sAthe tyAga karyo. vi. saM. 2006mAM emaNe rAjasthAna sarakAranA AgrahathI "rAjasthAna purAtattvamaMdiranI sthApanA karIne enA mAnada DAyarekTara tarIkenI javAbadArI lIdhI ane eno na kalpI zakAya eTalo vikAsa karyo. ahIM Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 II III ' I - amRta-samIpe emanI dekharekha nIce 80 jeTalA graMthonuM prakAzana thayuM, ane 17 varSa khUba dila daIne kAma karyA pachI teo tyAMthI nivRtta thayA. caMderiyAnA "sarvodaya sAdhanA AzramanI sthApanA paNa emaNe vi. saM. 2006mAM ja karI hatI. e emanI lokasevAnI tamannAnI gauravagAthA saMbhaLAve che. e emanI karmabhUmi ja hatI. munijIe aneka graMthamALA zarU karIne enuM saphaLa saMcAlana karyuM che, ane saMpAdanakaLAnI dRSTie zreSTha ane namUnedAra kahI zakAya evA nAnA-moTA pacAsa jeTalA graMthonuM to pote ja saMpAdana karyuM che. emaNe pote taiyAra karelI ke karAvelI saMkhyAbaMdha prAcIna graMthonI presakopIo Aje paNa emanI utkaTa jJAnapipAsAnI gavAhI pUre che. jJAnadhanano koIka navo khajAno maLI Ave ane jJAnanI rakSAnA puNyanA bhAgIdAra banI zakAya - kaMIka AvI jhaMkhanAthI prerAIne vi.saM. 1998nI sAlamAM teo aneka sAthIone laIne, jesalamera gayA ane tyAM cAra-pAMca mahinA rahIne khUba kAma karyuM. jJAna-sAdhanAnI AvI badhI jhINavaTabharI kAmagIrI bajAvatAM AMkhonAM teja ochAM thaI gayAM enI paNa teoe ciMtA na karI. satyanA koI paNa aMzane pAmavAnI utkaTa jhaMkhanA ane e jhaMkhanAne pUrI karavA mATe sarvakAMI karI chUTavAnI tIvra tAlAvelI e munijInI utkaTa jJAnaupAsanAnuM mukhya preraka baLa rahyuM. potAnA dhyeyane saphaLa karavAnA eka uttama upAya tarIke itihAsa ane purAtattva jevA viSayo pratye emane vizeSa abhiruci hoya e svAbhAvika che. potAnI vidyAupAsanAnuM hArda samajAvatAM teoe sAcuM ja kahyuM che : "ajJAta jJAti rahI ne 3 maminISAne muko tihAsa viSaye mora prerita kiyA " bhUtakALanI ghaTanAone eTale ke itihAsane samajavAnAM mukhya sAdhano tarIke bhUtakALanuM nirUpaNa karatA prAcIna-arvAcIna graMtho, aitihAsika ane tulanAtmaka dRSTithI avalokavAmAM AvatA itara mahattvanA prAcIna graMtho, zilAlekho, tAmrapatro, pratimAlekho, prAcIna sikkAo, purAtattvanA purAtana avazeSo vagere lekhAya che. muni zrI jinavijayajIe A badhI bAbatonuM UMDuM adhyayana karavA uparAMta, bhAratIya saMskRtinuM ane vizeSe karIne jainasaMskRtinuM paNa gaMbhIra adhyayana kareluM che, ane itihAsajJa tarIke keTalAya koyaDAo ukelavAmAM teoe AgavI dRSTi keLavI che. upara sUcavavAmAM AvyuM tema, bhAratIya vidyAnI vividha zAkhAonuM ane itihAsane ukelavAmAM upayogI thAya evA vividha viSayonuM munijIe UMDuM avagAhana kareluM hovA chatAM, samaya jatAM emanI manovRtti ane vidyApravRttinuM mukhya kendra prAcIna graMthonA uddhAranuM kAma banyuM hatuM. bhAratIya itihAsa, sAhitya Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI jinavijayajI | 23 ane saMskRtine yathArthapaNe samajavAmAM cAvIrUpa gaNAtA AvA prAcIna durlabha graMthonA saMzodhana-saMpAdana pAchaLa paNa munijInI dRSTi haMmezAM itihAsakAra athavA to satyazodhakanI ja rahI che. emanA A avirata prayAsane lIdhe keTalAya navAM aitihAsika tathyo prakAzamAM AvyAM che, ane graMthabhaMDAromAM jIrNazIrNa hAlatamAM paDelA saMkhyAbaMdha prAcIna virala graMtho itihAsa, sAhitya ane saMskRtinA abhyAsIone mATe suMdara ane suvAcya rUpamAM sulabha banI zakyA che. A rIte vividha graMthamALA dvArA emanA hAthe baso uparAMta prAcIna graMthono uddhAra thayo che. (tA. 21-1-1997) paddhatisarano abhyAsa karyA vagara ane abhyAsanI koI paNa jAtanI DigrI meLavyA vagara mAnavI potAnA puruSArthathI vidyAsAdhanAnI siddhinI Toce kevI rIte pahoMcI zake che ane pIeca.DI. ke DI. linI DigrI meLavavA icchanAra abhyAsIone kevuM saphaLa mArgadarzana ApI zake che enuM munijI jIvaMta dRSTAMta che. makAno banAvavAnI munijInI sUjha ane ruci paNa jANItI hatI. rUpAyelI gAmamAM potAnA mAtuzrInI smRtimAM emaNe banAvela "rAjakumArI-bAlamaMdira' ane cittoDagaDhanI taLeTImAM banAvela "haribhadra-smRtimaMdira" tathA "bhAmAzA-bhAratInI imArato emanI A rucinI yAda ApatI rahe che. . vaLI, je saMsthA ke pravRttimAM pote tanmaya banIne enA vikAsamAM asAdhAraNa phALo Apyo hoya, enAthI paNa, samaya Avye, nivRtta thatAM emaNe kyAreya duHkha ke saMkoca anubhavyAM nathI - emanI anAsakti AvI sakriya ane jIvanasparzI hatI. baLavAkhora pitAnI baLavAkhora vRttinA vArasadAra banela munizrI paNa jIvanabhara eka sAcA krAMtikAra ja rahyA hatA. e krAMtinA mArge teo potAnI utkrAMti sAdhIne jIvanavikAsanAM navAM-navAM sopAno sara karatA rahyA ane AgaLa ne AgaLa vadhatA ja rahyA. emanI AvI siddhionuM darzana karAvatI jIvanakathA kyAreka koInA hAthe lakhAya to kevuM sAruM ! munijInI AvI jIvanavyApI vidyAsevAnI rASTrIya kadaradAnI rUpe bhArata sarakAre teone padmazrI'nI padavI enAyata karI hatI. 89 varSanuM sudIrgha ane yazasvI jIvana jIvIne ane 77 varSanI satyanI khojamAM potAnA mana-vacana-kAyAnA yogane kRtArtha karIne tathA nivRttinA sAcA adhikArI banIne munizrI jinavijayajIe amadAvAdamAM tA. 3--1976nA roja, potAnuM jIvana saMkelI lIdhuM. (tA. 23-6-1976). Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 (4) krAMtipriya paMDita zrI becaradAsajI dozI paMDita becaradAsajI ApaNA dezanA saMskRta ane prAkRta bhASAnA prathama paMktinA vidvAnomAMnA eka che, ane jaina AgamazAstronA to teo marmasparzI ane viziSTa jJAtA che. teonI prajJA eka satyazodhakanI prajJA che ane temanI dRSTi krAMtimArgI che. AvI prajJA ane AvI dRSTine jIvanamAM TakAvI rAkhavA mATe emane saMpradAya taraphathI aneka muzkelIono sAmano karavo paDyo che; paNa tethI teo kyAreya vicalita thayA nathI paMDitajInA pAMDityanI A virala vizeSatA che. teo mULa saurASTranA vaLA zahera(valabhIpura)nA vatanI. temano janma vi. saM. 1946mAM thayo hato. emanAM mAtAnuM nAma otamabAI. dharme-nAte teo vIsAzrImALI derAvAsI jaina. kAramI garIbI ane bIjI aneka pratikULatAo chatAM teo ApabaLe AgaLa vadhyA. vidyAbhyAsanI utkaTa icchAne pUrI karavA kAzImAM sva. A. vijayadharmasUrijIe sthApela pAThazALAmAM pahoMcyA. tyAM rahIne nyAya-vyAkaraNatIrthanI padavI meLavI, Agamo tema ja anya zAstrono UMDo abhyAsa karyo ane bauddhadharma ane pAlibhASAnA abhyAsa mATe cheka laMkA pahoMcyA. amRta-samIpe pAMDityanI sAthe rASTrabhAvanA e paMDitajInI bIjI vizeSatA che. mahAtmA gAMdhIjIe A pAMDityanuM bahumAna karavA emane gujarAta vidyApIThanA adhyApaka-pade nImyA hatA. paMDitajInI vidyA-upAsanA khUba vistRta che. emaNe prAcIna saMkhyAbaMdha graMthonuM saMpAdana karyuM che, ane Agama-saMzodhanamAM to teo siddhahasta gaNAya che. aneka graMthonAM anuvAda ke vivecano paNa emaNe ApyAM che. emanA hAthe saMpAdita-anuvAdita ke vivecano thayela nAnAmoTA graMthonI saMkhyA pacAseka jeTalI to saheje thaI jAya ema che. potAnI anavarata vidyA-upAsanA ane satata sAhityasevAne kAraNe paMDitavarya zrI becaradAsa jIvarAja dozI bhAratIya prathama paMktinA vidvAnomAM kacAranuM mAnabharyuM sthAna pAmI cUkyA che. dareka graMthanuM talasparzI, svataMtra ane satyazodhakanI dRSTithI adhyayana-avalokana karavuM e paMDitajInI khAsa vizeSatA che, ane potAnAM adhyayana-avalokanane aMte potAne je satyanI pratIti thAya, te game te jokhama kheDIne paNa janatA samakSa rajU karavuM e emanI khAsa Teva che. Ama jarUra paDatAM eka sAcA hiteSI vaidyanI jema janatAne kaDavAM ke apriya lAge evAM satyo uccAratAM teo acakAyA nathI e to kharuM ja; uparAMta ethI janatAne Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita dalasukhabhAI 25 potAnI pratye kevo aNagamo, kevI kaDavAza ke kevo dveSa jAgI jaze enI paNa emaNe darakAra karI nathI, ane evI rIte UbhI thayelI aneka muzkelIo sAme paNa teo aNanama ja rahyA che. satyanuM zodhana ane satyanuM uccAraNa e jANe paMDitajIne mana zvAsa ane prANarUpa che. ane ene anurUpa rIte ja paMDitajIe svAzraya ane sAdAIthI potAnuM jIvana ghaDyuM che. saM. 2006nI sAlano zrI vijayadharmasUri-jainasAhitya suvarNacaMdraka paMDita zrI becaradAsajIne arpaNa karAyo hato. ApaNe ApaNA vidyAnA sevakonI - vidvAnonI kadara karavAmAM pachAta na hota to AvA zobhArUpa samartha vidvAnonuM ApaNe kyAranuM bahumAna karyuM hota. kharI rIte to ApaNI saMskRtino pAyo AvA vidyAnA upAsakoe ja TakAvI rAkhyo che e vAtanuM ApaNane bhAna thavAnI jarUra che. paMDitajInI svamukhe prazaMsA karatAM ke emanuM RNa svIkAratAM acakAnArI evI aneka vyaktio ApaNe tyAM mojUda che ke jeo pracchannapaNe temanA pratye bhAre RNa dharAve che. bALaka jevI saraLatA, nikhAlasatA ane sevAparAyaNatAthI paMDitajInuM jIvana saurabhabharyuM banyuM che. Aje (1963mAM) saMskRta bhASAnA vidvAna tarIke temane bhAratanA rASTrapati dvArA sanmAnapatra (sarTiphikeTa oNpha oNnara) maLI rahyuM che tyAre, 74 varSanI vaye paNa emanI jJAnatapasyA akhaMDapaNe cAlyA kare che. [tA. 2-12-1950 ane 31-3-1963 (saMkalana)] (5) saujanyanidhi paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyA cAreka mahinA pahelAM pragaTa thayela mAro chello vArtAsaMgraha 'mahAyAtrA' bhAIzrI dalasukhabhAIne arpaNa karatAM meM lakhyuM hatuM - "vAtanA visAmA samA mArA sahRdaya suhRda, ajAtazatru, sarvamitra mahAnubhAva, niSThAvAna, paragaju vidvAna bhAIzrI dalasukhabhAI mAlavaNiyAne sAdara sasneha samarpaNa." AmAM meM mArI chApane bahu ja saMkSepamAM rajU karavAno prayatna karyo che. paNa, huM mAnuM chuM ke zrI dalasukhabhAI sAthenA paricaya mArA aMtaramAM je saMvedana jagADyuM che, evuM ja saMvedana ochA-vadhu pramANamAM emanA thoDAka paNa nikaTanA saMparkamAM AvanAra saukoI anubhavatA hovA joIe. Ama to zrI dalasukhabhAI aMge ghaNA vakhata pahelAM lakhavA jevuM hatuM, paNa have evo preraka prasaMga Ubho thayo che ke jethI emanA aMge thoDuMka paNa lakhyA vagara manane nirAMta na thAya. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 amRta-samIpe keneDAnuM AmaMtraNa keneDAnI ToronTo yunivarsiTI taraphathI zrI dalasukhabhAIne sAva aNadhAryo patra maLyo. tA. 9-4-1997no e patra TaoNronTo yunivarsiTInA saMskRtanA prophesara ane DipArTamenTa opha isTa eziyana sTaDIjha (pUrva eziyAne lagatI vidyAonA vibhAga)nA adhyakSa prophesara e. ke. vAIre lakhyo hato. emAM emaNe lakhyuM hatuM? amAre tyAM cAlatA A vibhAgamAM bhAratIya tattvajJAnanA adhyApanane mATe tame TaoNronTo Avo evI koI zakyatA che ke kema te jANavA mATe huM A patra lakhuM chuM. tamane anukULa hoya e pramANe, kAyamane mATe ke mulAkAtI adhyApaka (vijhiTiMga prophesara) tarIke eka varSa mATe, ame tamArI nimaNUka karI zakIe ema chIe... "bhAratanAM vizvatattvanuM vizleSaNa karatAM darzanonI anya zAkhAo tema ja bauddhadarzananA pramANavAda saMbaMdhI khulAsA ane samajUtI ApI zake evA sAva gaNyAgAMThyA vidvAnomAMnA eka tarIke huM tamArAM kAmone ghaNA vakhatathI pichANuM chuM; tethI ja mAruM dhyAna tamArA tarapha gayuM che." zrI dalasukhabhAInI jaina Agamo ane bhAratIya darzanonI vyApaka tathA marmasparzI vidvattA tema ja nirbheLa vidyAniSThAnuM mUlyAMkana ApaNA dezanA tema ja videzanA paNa keTalAka prAcyavidyA ane tattvavidyAnA vidvAnoe ghaNAM varSa pUrve, ThIka-ThIka pramANamAM karIne emanuM e rIte bahumAna paNa karyuM ja che. dasa varSa pahelAM, sane 1957mAM, oNla-inDiyA oriyenTala konpharansanA dilhI adhivezanamAM teo prAkRta ane jaina vibhAganA adhyakSa nimAyA hatA. Ama chatAM jyAre A rIte paradezamAMthI emanI vidvattAno lAbha levAnI jhaMkhanA vyakta karavAmAM Ave, tyAre sau koIne Azcarya sAthe vizeSa AnaMda thAya e svAbhAvika kuTuMba, sthiti ane prAraMbhika abhyAsa amArA baMnenuM mULa vatana saurASTramAM jhAlAvADa jillAmAM sAyalA gAma. teonA vaDavAo mULa mAlavaNa gAmamAM rahetA. tA. 22-7-1910nA roja emano janma. emanA pitAzrInuM nAma DAhyAbhAI, mAtuzrInuM nAma pArvatIbahena, jJAtie bhAvasAra, dharma sthAnakavAsI jaina. DAhyAbhAIne saMtAnamAM cAra dIkarA ane eka dIkarI. emAM dalasukhabhAI sauthI moTA. kuTuMbanI sthiti AjanuM raLeluM kAle khAya evI sAva sAmAnya; garIba kahI zakAya evI. DAhyAbhAI kaTalarI vagere paracUraNa vastuonI nAnIsarakhI dukAna calAvIne kamANI kare ane pArvatIbahena TAMcA sAdhano ane ochI kamANImAM DahApaNa ane koThAsUjhathI ghara calAve ane Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita dalasukhabhAI jJAtivyavahAra sAcave. sAyalAnI nizALamAM dalasukhabhAIe gujarAtI be dhoraNa pUrA karyA. keTalIka vAra to nAtano vyavahAra sAcavavo to dUra rahyo, kuTuMbano nirvAha calAvavo paNa muzkela banI jAya evA kaparA e divaso hatA ! adhUrAmAM pUruM dalasukhabhAI dasa varSanA thayA evAmAM emanA pitAzrIno svargavAsa thayo ! kuTuMbanI sthiti, ekano eka AdhArasthaMbha tUTI paDatAM ekadaMDiyA mahelanI jema nirAdhAra thaI gaI. pAMca saMtAnanI bhaNatara vagaranI mAtAne mATe upara Abha ane nIce dharatI sivAya koI Azraya na rahyo ! ane chatAM A kAramA saMkaTamAM paNa A kuTuMba kaMIka paNa TakI zakyuM te pArvatIbahenanI AvaData ane hiMmatane baLe ja ! duHkhanA divasomAM garIbano belI garIba ja thAya, ema surendranagaranA anAthAzrame dalasukhabhAI vagere cAre bhAIone Azraya Apyo. ahIM sAta varSa rahIne dalasukhabhAIe aMgrejI pAMcamA dhoraNa sudhI abhyAsa karyo. abhyAsanA A prAraMbhika samayamAM paNa emanI vidyAruci jAgatI hatI. potAnA phAjala samayano upayoga emaNe AzramanI lAibrerInAM pustako vAMcavAmAM karyo; sAthe-sAthe avyavasthita banelI lAibrerIne suvyavasthita paNa karI. A pravRttie eka rIte emanI jJAnapipAsAne protsAhita karI. A prAraMbhika abhyAsakALamAM paNa emanuM valaNa gokhavA karatAM vAMcavA-vicAravA tarapha vizeSa hatuM; ane AzramamAM emanI nAmanA eka hoziyAra ane DAhyA vidyArthI tarIke hatI. dalasukhabhAI tophAna kare evuM to mAnyAmAM ja na Ave. paNa AzramanA vidyArthIone vAraMvAra herAna karIne vidyArthIonI AMkhe caDelA gRhapatine phasAvavA mATe vidyArthIoe emanA mAthe AzramanI kerIo upADI gayAnuM tahomata Ave evuM eka kAvataruM goThaveluM; emAM dalasukhabhAI paNa sAmela hatA. kyAreka teoe duHkha sAthe e prasaMgane yAda karIne kahe che ke mArA hAthe jANIjoIne A pApa thaI gayuM ! dalasukhabhAI garIbInA pAraNe jhulyA hatA. aMdhakAra-gherI rAtanI jema garIbIne paNa jIvananA sahaja kramanI mAphaka svIkArI laIne ene pAra karavAno teo tema ja emanuM AkhuM kuTuMba prayatna karatAM rahyAM ane jevI sthiti AvI paDe emAM saMtoSa mAnatAM rahyAM. zrI dalasukhabhAI kahe che ke mAre jiMdagImAM bhAgye ja koI musIbata veThavI paDI che! dalasukhabhAInA sukhI jIvananI gurucAvI emaNe saMtoSapUrvaka garIbIne amRtarUpe pacAvI jANI e ja lakhI zakAya. - A rIte anAthAzramamAM sAta varSa pUrAM thayAM. haveno bhAgyayoga kaMIka judo ja hato. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 amRta-samIpe zAstrIya abhyAsa samayane oLakhIne zrI sthAnakavAsI jaina konpharansa gRhastha jaina paMDito taiyAra karavAnI dizAmAM prayatno AdaryA hatA, ane e mATe bikAneramAM sthAnakavAsI jaina TreniMga kaoNlejanI sthApanA karI hatI. mULe morabInA vatanI ane dAyakAothI jayapuramAM vaselA zrI durlabhajIbhAI tribhovanadAsa jhaverI samAjautkarSanI bhAvanAvALA zrImaMta sajjana hatA. teo TreniMga kaoNlejanA kevaLa maMtrI ja nahIM, paNa prANa hatA; ane jaina vidvAno taiyAra karavAnI emanI jhaMkhanA tIvra hatI. hoMziyAra vidyArthIone zodhavA ane sArA-sArA vidvAno pAse rAkhIne emane taiyAra karavA mATe teo rAta-divasa prayatnazIla rahetA. A saMsthAmAM taiyAra thayela paMDite traNa varSa sudhI konpharansa batAvelI kAmagIrI bajAvavAnuM baMdhana hatuM; badalAmAM mAsika pagAra pahelA varSe rU. 40, bIjA varSe rU. 50 ane trIjA varSe rU. 65 maLato. zrI dalasukhabhAInA kuTuMbI kAkA munizrI makanajI mahArAjane A yojanAnI jANa thaI, eTale emaNe dalasukhabhAIne A saMsthAmAM dAkhala karavA vicAryuM; tyAM rahIne naciMtapaNe abhyAsa paNa thaze ane abhyAsa pUro karyA pachI traNa varSa sudhI uttarottara vadhatA pagAre nokarI paNa maLI raheze. emanA prayatnathI dalasukhabhAIne saMsthAmAM praveza to maLI gayo; paNa bikAnera jeTale dUra pahoMcavAnA paisA kyAMthI lAvavA ? chevaTe bAvana gAma bhAvasAra keLavaNI maMDaLe paisAnI sagavaDa karI ApI, ane teo sane 1927mAM bikAnera pahoMcyA. rahevA-jamavAnI tathA bhaNavAnI sagavaDa sArI hatI, ane temanI vidyAbhyAsanI dhagaza paNa ghaNI hatI; vidyAvAMchu dalasukhabhAIne jANe bhAvatAM bhojana maLI gayAM. teo pUrA yogathI vidyAbhyAsamAM lAgI gayA. te vakhate bikAneramAM zrI bhairodAnajI zeThiyA eka jaina pAThazALA calAvatA. AmAM jene zAstronA abhyAsI paMDito kAma karatA; emano lAbha TreniMga kaoNlejanA vidyArthIone paNa maLato. paMDita zrI vIrabhadrajI UMDA abhyAsI hatA. teo vidyArthIone khUba lAgaNIpUrvaka bhaNAvatA. paMDita velazIbhAI paNa evA ja sArA zikSaka hatA. uparAMta, TreniMga kaoNlejano zirasto evo hato, ke jyAM-jyAM vidvAno ke vidvAna munirAjo hoya tyAM amuka mahinAo mATe vidyArthIone laI javAmAM AvatA. Ane lIdhe vidyArthIo, majAkamAM A saMsthAne TreniMga kolejanA badale "TrAveliMga kaoNleja' kahetA ! dalasukhabhAIe sane 1927mAM bikAneramAM ane 1928mAM jayapuramAM abhyAsa karyo. 1929nA comAsAmAM teo tathA bIjA vidyArthIo kacchamAM Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 paMDita dalasukhabhAI aMjAramAM zatAvadhAnI paMDita munivarya zrI ratnacaMdrajI mahArAja pAse rahyA. munijI moTA vidvAna ane bhadraprakRtinA sAdhupuruSa hatA. comAsA bAda badhA vidyArthIo bAvara jaina gurukuLamAM rahyA. 1930mAM dalasukhabhAI "nyAyatIrtha' thayA; uparAMta saMsthA taraphathI emane "jaina vizArada'nI padavI maLI. A traNa varSamAM dalasukhabhAIe saMskRta-prAkRta bhASA ane dharmazAstronA abhyAsamAM je nipuNatA batAvI, tethI zrI durlabhajIbhAI jhaverIe bhaviSyanA A chUpA jhaverAtanuM hIra pArakhI lIdhuM. AgamonA abhyAsa mATe emaNe dalasukhabhAIne tathA zrI zAMtilAla vanamALIdAsa zeThane amadAvAdamAM pUjya paMDitavarya zrI becaradAsajI pAse mokalyA. paMDitajI jaina AgamonA marmajJa vidvAna hovA sAthe aitihAsika tema ja tulanAtmaka dRSTie Agamone samajavAsamajAvavAnI maulika dRSTi dharAve che. dalasukhabhAIne emanI pAse AgamonA abhyAsanI jANe mukhya cAvI maLI, tema ja paMthamukta thaIne satyane zodhavA ane svIkAravAnI viziSTa dRSTi paNa maLI. sAthe-sAthe rASTrabhAvanA paNa vadhAre khIlI. A rIte be varSa A abhyAsa cAlyo. ema kahevuM joIe ke dalasukhabhAInA vidyAvikAsamAM tema ja jIvanavikAsamAM paMDita zrI becaradAsajI sAthenAM A be varSa viziSTa sImAstaMbharUpa banI rahe evAM vItyAM. amadAvAdanA A nivAsa daramyAna ja emane pUjya paMDitavarya zrI sukhalAlajInI oLakha thayelI. becaradAsajIne jelInivAsa maLyo, ane dalasukhabhAIno amadAvAdano abhyAsakALa pUro thayo. paNa zrI durlabhajIbhAI jhaverI to abhyAsI vidyArthIone AgaLa vadhAravAmAM pAchA paDe evA na hatA. te vakhate gurudeva TAgoranuM zAMtiniketana bhAratIya vidyA uparAMta paurasya vidyAnA adhyayananuM kendra lekhAtuM. ahIM eziyAnA tema ja yuropanA paNa diggaja vidvAnono adhyayana-adhyApana mATe meLo jAmato. sAMskRtika abhyAsanuM e moTuM milanasthAna hatuM, ane tyAM nahi jevA vetane adhyApana karavAmAM moTA-moTA vidvAno paNa dhanyatA anubhavatA. zrI durlabhajIbhAIe dalasukhabhAI, zAMtibhAI vagerene vizvasaMskRtinA saMgamasthAna samA A vidyAdhAmamAM mokalI ApyA. zrI durlabhajIbhAInI A dUraMdezI keTalI badhI upakAraka nIvaDI ! zAMtiniketanamAM mahAmahopAdhyAya zrI vidhuzekhara zAstrI bhaTTAcArya jevA Adarza zikSaka pAse pAlibhASA ane bauddha dharmazAstronA abhyAsano to lAbha maLyo ja, uparAMta eka vidyAtapasvI RSi jevA emanA niHsvArtha, sAdA, nirmaLa ane ghaDiyALa jevA niyamita jIvananI UMDI asara paNa jhIlavA maLI. pUjya purAtattvAcArya munizrI jinavijayajI pAse prAkRtabhASA ane jaina AgamonuM vizeSa Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - amRta-samIpe adhyayana karavAno avasara maLyo. ane gurudeva TAgoranI vidhavAtsalya ane vizvazAMtinI bhAvanAnI subhaga chAyA to traRSiAzrama samA e vidyAdhAmamAM sadAkALa patharAyelI rahetI. vaLI, tyAMnA samRddha ane sahune mATe sadA ya ughADA rahetA pustakAlayano lAbha dalasukhabhAIe khUba lIdho. jaina Agamo tathA anya graMthonuM potAnI jAte ja bahoLuM vAcana ane manana karavAno apUrva avasara emane ahIM maLyo. eka varSa zAMtiniketanamAM rahyA, ane abhyAsakALano - vidyArthIjIvanano - eka mahattvano tabakko pUro thayo. zAMtiniketanamAM dalasukhabhAInI vidyAvRtti zatadaLa kamaLanI jema evI pAMgarI ke emanI gaNanA have vidyArthInA badale vidvAna ke paMDitanI kakSAmAM thavA lAgI. sAta varSa anAthAzramamAM ane sAteka varSa TreniMga kaoNlejanA sahAre abhyAsa karIne sane 1934mAM emaNe zAMtiniketana choDyuM. lagna ane nokarI A abhyAsakALa daramyAna ja, 1932mAM 22 varSanI uMmare dalasukhabhAInAM lagna dhrAMgadhrAnAM zrImatI mathurAbahena (mathurAgarI) sAthe thaI cUkyAM hatAM. eTale have potAnI manamoja khAtara vadhu abhyAsamAM samaya vitAvavo e, pharajanI upekSA karavA jevuM ke manovilAsamAM rAcavA jevuM hatuM. have to kamANI e, ja mukhya dhyeya banAvavAnI jarUra hatI. TreniMga kaoNlejanA niyama pramANe mAsika rU. 40nA pagArathI sthAnakavAsI jaina konpharansanA mukhapatra "jainaprakAza'nI oNphisamAM muMbaImAM zrI dalasukhabhAI nokarImAM joDAI gayA. dalasukhabhAInA kuTuMbajIvana aMge ahIM ja saMkSepamAM nirdeza karavo ucita lAge che. emanuM lagnajIvana sAduM ane sukhI hatuM. mathurAbahena paNa dalasukhabhAInI jema zAMta svabhAvanAM, sAdAM, ekAMtapriya ane ochAbolAM hatAM. kamanasIbe emane DAyAbiTIsano vyAdhi lAgu paDyo; ane sane 199panA jAnyuArInI 24mI tArIkhe muMbaImAM emanuM akALa avasAna thayuM. zrI dalasukhabhAInA sukhI jIvana upara A eka prakArano vajapAta hato. garavA, zAMta ane svastha prakRtinA dalasukhabhAI A asAdhAraNa Apattine samabhAvapUrvaka baradAsta karI rahyA. chatAM eno chUpo jakhama emanA aMtara upara kevo ghero paDyo che te emanI eka prasaMge vahelI mitAkSarI dardabharI vANImAM jovA maLe che. mathurAbahenanA avasAna pachI ekAda varSe dalasukhabhAInuM sAmayu nainadarzana nAme pustaka AgrAnA sanmati jJAnapITha taraphathI pragaTa thayuM. e pustaka mathurAbahenane arpaNa karatAM emaNe koI karuNa rasanA kavinI jema lakhyuM : priya patnI mathurAgaurIko, jinhoMne liyA kucha nahIM, diyA hI diyA hai / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita dalasukhabhAI 31 dalasukhabhAIne saMtAnamAM mAtra eka putra bhAI rameza ja che. putravadhU cArulatA zANI, samaju ane dalasukhabhAI pratye khUba bhaktizIla che. paMDita sukhalAlajI sAthe 'jainaprakAza'nA rU. 40 uparAMta be TyUzano ka2Ine bIjA 40 rUpiyA teo raLI letA. e samayamAM ATalI kamANI sArI gaNAtI. paNa ahIM moTe bhAge emane kArakunI kAma karavuM paDatuM ane vidyApravRtti karavAno khAsa koI avasara na maLato. zikSaka tarIkenuM kAma karavAthI ke 'jainaprakAza' mATe ekAda lekha lakhavAthI emanA vidyAraMgI cittane saMtoSa na thato. emanuM mana vidyAvRddhi tarapha dorI jAya evI koI managamatI pravRttio mATe jhaMkhyA karatuM. dilanI adamya ane nirmaLa jhaMkhanAne kyAreka to saphaLatAno upAya maLI Ave che. dalasukhabhAIne A mATe vadhAre rAha jovI na paDI. muMbaImAM sane 1934nA DisembaramAM emano pUjya paMDita zrI sukhalAlajIne vizeSa paricaya thayo. paMDitajIe emanuM hIra pArakhI lIdhuM. teo e vakhate banArasa hiMdu yunivarsiTInI oriyenTala kaoNlejamAM jaina zvetAMbara mUrtipUjaka kaoNnpharanse sthApela jaina-caeNranA adhyApaka hatA. emane dalasukhabhAIne potAnA vAcaka tarIke banArasa AvavA kahyuM. pagAra mAsika rU. 35. ghara ane kuTuMba mATe paisAnI kaMI ochI jarUra na hatI; ane banArasa javAmAM to mAsika rU. 80nI kamANI choDIne mAtra rU.35thI ja calAvavAnuM hatuM. paNa dalasukhabhAInuM dhyAna Arthika bhIMsamAM paNa dhana karatAM jJAna tarapha vizeSa hatuM. emaNe paMDitajInI mAgaNI svIkArI lIdhI. Aje ema lAge che ke A nirNaya dizApalaTA jevo bhAre mahattvano nirNaya hato. paMDitajInI kasoTI bahu AkarI che. pUrvagraha, kadAgraha, sAMpradAyika kaTTaratA, pAMthika aMdhazraddhA ke buddhinI saMkucitatAthI jenuM mana gherAyeluM hoya e to emanI pAse TakI ja na zake. zAstronA abhyAsa pAchaLa paNa junavANIpaNAnA samarthananI nahi, paNa satyanI zodhanI ja dRSTi hovI joIe. dalasukhabhAI paMDitajInI e kasoTImAM soe so TakA pAra UtaryA. tarata ja paMDitajInI amIdraSTi dalasukhabhAI upara varasavA lAgI. teo paMDitajInA ziSya uparAMta mitra ane sAthI banI gayA; pitAputranI jema baMne ekarasa banI gayA ! paMDitajIe bhAratIya tattvajJAnanI cAvIrUpa keTalAka graMtho dalasukhabhAIne bhaNAvyA. zarUAtamAM to gha2AMgaNe paMDitajInA vAcaka tarIke kAma karavAnI sAthesAthe teo adhyayana paNa karatA rahyA, tema ja paMDitajInA vargono lAbha paNa letA rahyA. pachI to, dalasukhabhAInI yogyatA joIne, paMDitajI emane potAnA vargo Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 amRta-samIpe levAnI kAmagIrI soMpatA gayA, tema ja potAnA graMtha-saMzodhananA kAmamAM paNa emano upayoga karavA lAgyA. dalasukhabhAInI arthaciMtA paNa e emanI potAnI ciMtA banI gaI. banArasa gayA pachI thoDA ja vakhate, e ja varSanI unALAnI rajAomAM pramANamImAMsA'nA saMzodhana mATe paMDitajIne pATaNa pUjya pravartaka zrI kAMtivijayajI tathA pUjya munivarya zrI puNyavijayajI pAse javAnuM thayuM. dalasukhabhAI emanI sAthe ja hatA. samatAnA ane jJAnanA sAgara samA A muni-mahArAjo sAthe zrI dalasukhabhAIne navo paricaya thayo, je kAyamane mATe khUba lAbhakAraka banI rahyo. jainacaeNranA adhyApaka tarIke paMDitajIne yunivarsiTI taraphathI mAsika doDhasono pagAra maLato. jarUriyAtanI dRSTie e rakama ochI paDe evI hatI. tethI konpharansanA zANA saMcAlakoe dara mahine bIjA doDhaso rUpiyA khAnagI rIte paMDitajIne ApavAnuM nakkI karyuM. paMDitajIe thoDAka mahinA to A rakama lIdhI; paNa pachI, teo ochAmAM ochI jarUriyAtathI nirvAha karavAne TevAyela hovAthI, emane lAgyuM ke e rakama vagara paNa cAlI zake ema che, eTale emaNe e rakama levI baMdha karI. paMDitajInI AvI nirlobha vRttithI dalasukhabhAI khUba prabhAvita thayA. banArasamAM dalasukhabhAIe paMDitajInA graMthasaMzodhanamAM asAdhAraNa sahAya karI, tema ja svataMtra graMtha-saMpAdana paNa karyuM; ucca koTinA vidvAnono paNa emane satsaMga thayo. A rIte vidyAvRddhimAM AgaLa vadhatAM-vadhatAM sane 1944mAM paMDitajI nivRtta thayA tyAre emane sthAne dalasukhabhAI jainaceranA prophesara banyA. te vakhatanA upakulapati DaoN. rAdhAkRSNane dalasukhabhAI jevA yuvAna vidvAnane saharSa vadhAvI lIdhA. adhyApaka tarIke teo vidyArthIonA ane saMzodhaka tarIke vidvAnonA khUba prItipAtra banyA. jApAnanA prophesara ane barmAnA bauddha bhikSue paNa emanI vidvattAno lAbha lIdho; eTaluM ja nahIM, emanA saujanyasabhara talasparzI pAMDitye vayovRddha, jJAnavRddha ane adhikAravRddha para paNa eka prakAranuM kAmaNa karyuM : e sau emanI pAse vinA saMkoce AvatA. vidyAvRddhi mATe dalasukhabhAIne paNa nAnA bALaka pAse ya javAmAM saMkoca na hato. ane have to mAtA sarasvatInA A lADakavAyA upara lakSmIdevI paNa kRpA varasAvavA lAgyAM hatAM. ane chatAM dalasukhabhAInuM jIvana to evuM ne evuM ja sAduM hatuM; sAgara kyAreya na chalakAya ! amadAvAdamAM zrI dalasukhabhAI banArasamAM hatA te daramyAna pUjya puNyavijayajI Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita dalasukhabhAI 33 mahArAjanI bhalAmaNa ane sadgata rASTrapati DaoN. rAjendrabAbunA prayAsathI sane 1952mAM prAkRta TeksTa sosAyaTInI dilhImAM sthApanA thaI. bIjI bAju pUjya puNyavijayajI mahArAjanI preraNA ane zeTha zrI kastUrabhAI lAlabhAInI udAra sakhAvatathI sane 1957mAM amadAvAdamAM lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranI sthApanA thaI. zeThazrI kastUrabhAI prAkRta TeksTa sosAyaTInA sthApanAsamayathI ja enI kAryavAhaka samitimAM che. jate dahADe zrI dalasukhabhAI prAkRta TeksTa sosAyaTInA mAnada maMtrI banyA. te pachI sosAyaTInA kAma aMge emanI ane zeTha zrI kastUrabhAI vacce je patravyavahAra thayA, ene lIdhe zrI kastUrabhAI zeThanA mana upara kaMIka evI chApa paDI ke jethI emaNe zrI dalasukhabhAIne emanI saMsthAnuM DirekTarapada saMbhALavA sUcavyuM. dalasukhabhAIe e sUcanano svIkAra karyo ane sane 1959nA DisembaramAM lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranA DirekTara (niyAmaka) banIne teo amadAvAda AvyA. A ATha varSa daramyAna satata kAma karIne dalasukhabhAIe vidyAmaMdiranI khUba pratiSThA vadhArI ane vidvAnonI puSkaLa sahAnubhUti paNa meLavI. uparAMta, AvI moTI saMsthAno saphaLa vahIvaTa karavAnI emanI vahIvaTI kuzaLatAno paricaya paNa saune maLI rahyo. Ama vidyA-upArjanamAM jema teo uttarottara AgaLa vadhatA gayA, tema vidvAna tarIkenuM uccatara pada paNa emane vaNamAgyuM vagara lAgavage maLatuM rahyuM. cAreka varSa pahelAM dilhImAM AMtararASTrIya prAcya-vidyA-pariSada bharAI hatI ane 1966mAM alIgaDhamAM akhila-bhAratIya prAcya-vidyA-pariSada bharAI hatI. baMne vakhate huM dalasukhabhAI sAthe hato. A baMne prasaMgoe dezanA judAjudA pradezanA tema ja thoDAka paradezanA paNa vidvAnonI zrI dalasukhabhAI pratyenI je lAgaNI jovA maLI e kyAreya vIsarI zakAya evI nathI. gata paryuSaNa daramyAna beMgaloramAM bhAratanI yunivarsiTIomAM dharmonA abhyAsanA sthAna aMge eka jJAnagoSThi yojavAmAM AvI hatI. emAM mAtra ucca koTinA pacIseka vidvAnone AMmaMtravAmAM AvyA hatAM; emAM paNa jainadharmanA abhyAsa aMge temane sthAna maLyuM hatuM e bInA paNa emanI vidvattA ane lokacAhanAnuM sUcana kare evI che. nAmanAnI emane jarA ya jhaMkhanA nathI. paiso emane lobhAvI zakato nathI. emanA namra, nikhAlasa ane nirmaLa mana upara pAMDityamadanuM Adhipatya kyAreya jovA na maLe. tethI ja teo sadA svastha ane sadA prasanna rahI zake che. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe aviveka karavo nahIM ane koIno Dara rAkhavo nahIM e emanI vidyopAsanAnI vizeSatA che. pUjya paMDita sukhalAlajI ane emanI vacce kAyA ne chAyA jevo ekarUpa saMbaMdha che; chatAM koI zAstrIya ke bIjI bAbatamAM potAnuM maMtavya juduM hoya to te teo vinA saMkoca rajU karavAnA ja. nirmaLa jIvana ane saumya vyaktitva 34 zrI dalasukhabhAInuM nirvyAja jIvana joIne kyAreka mIThI mUMjhavaNabharyo evo 2mUjI savAla thaI Ave che ke emanuM pAMDitya vadhe ke emanuM saujanya ? emanI ochAbolI chatAM mULa sudhI pahoMcanArI agAdha vidvattA ApaNane emanA pAMDityanI prazaMsA karavA prere che, to emanI sahaja saraLatA, nirabhimAnavRtti, samatA, anAsakti, sahRdayatA, zarIra-buddhi-paisAnA bhoge paNa koInuM kAma karI chUTavAnI paragajuvRtti, vivekazIlatA, anAgrahadraSTi, veravirodha ke rAga-dveSanI kaThora lAgaNIno abhAva vagere guNo emanA romeromamAM dhabakatA saujanyanI zAkha pUre che. zrI dalasukhabhAInI sAdhanAnA kendramAM mAtA sarasvatI birAje che. e upAsanAnuM phaLa emane kevA jIvanadAyI samabhAva rUpe maLyuM che eno khyAla traNeka mahinA pahelAM dilhImAM maLela gujarAtI sAhitya pariSadanA 24mA adhivezana prasaMge pragaTa karavAmAM Avela 'saMbhAraNAmAM chapAyela nAnAsarakhA savAla-javAbathI paNa maLI zake che : savAla : Apa kayA darzanane anusaro cho ? dalasukhabhAI : huM koI darzanane anusarato nathI. mAtra sarva darzanano abhyAsa karuM chuM ane samanvayanI bhAvanAmAM mAnuM chuM. [paM. dalasukhabhAInI vidvattAnA bahumAnarUpe julAI 1974mAM digaMbara muni zrI vidyAnaMdajI prerita 'vIranirvANabhAratI' saMsthA taraphathI temanuM 'siddhAMtabhUSaNa' padavI uparAMta puraskAra ane sanmAnapatrathI abhivAdana karAyuM hatuM. bhArata sarakAra taraphathI 1985mAM saMskRta vidyA mATe sanmAnapatra (sarTi. oNpha oNnara) ane kAyamI varSAsana dvArA teo sanmAna pAmyA, ane 1992mAM 'padmabhUSaNa' khitAbathI vibhUSita karAyA. saMsthAvizeSa dvArA karAyelAM anya sanmAnonI tema ja vidyAsthAnomAM thayelI vividha nimaNUkonI yAdI lAMbI che. - saM.] (tA. 23-12-1967) Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa 5. mahendrakumArajI (1) samartha darzanazAstrI paM. mahendrakumArajI nakhamAM paNa roga na lAge evuM taMdurasta zarIra, koIthI paNa bhaya na pAme evI hiMmata, eka kArya karavAno nizcaya karyo te pachI ene sAMgopAMga pAra utArIne ja jaMpe evuM daDha manobaLa, kArya karavAnI pAchaLa UMgha ke ArAmanI muddala khevanA na rAkhe evI khaDatala vRtti, ALasa ke niSkriyatAne pAse paNa na AvavA de evo adamya utsAha, navI-navI vidyAone tvarita gatie AtmasAt karavAnI kuzAgrabuddhi, potAnA viSayanuM sAMgopAMga avagAhana karanAruM pAMDitya - AvA AvA aneka guNothI zrI mahendrakumArajInuM jIvana samRddha hatuM. zarUAtamAM potAnA vatana khuraImAM abhyAsa karIne pachI iMdoramAM rahIne jene siddhAMtazAstrInI ane "cAyatIrthanI padavI meLavyA bAda teoe banArasanI eka moTI digaMbara jaina saMsthA "syAdvAda mahAvidyAlayamAM bAra-tera varSa sudhI adhyApaka tarIke kArya karyuM hatuM. muMbaInA zrI mahAvIra jaina vidyAlayamAM paNa emaNe keTaloka vakhata dhArmika adhyApaka tarIke kAma karyuM hatuM. paraMtu AjIvikA mATe adhyApaka tarIkenI kAmagIrI satata bajAvavA chatAM teo krame-kame potAnA zAstrIya adhyayanamAM AgaLa vadhatA rahyA ane potAnuM jJAna UMDuM tema ja vyApaka kevI rIte bane e mATe niraMtara prayatna karatA rahyA. dhImedhIme emaNe jaina darzanane kendramAM rAkhIne, jainadharmano UMDo abhyAsa karavAnI sAthe itara bhAratIya darzanono paNa abhyAsa karavA mAMDyo; ane e abhyAsamAM uttarottara AgaLa vadhIne emaNe eka samartha darzanazAstrI tarIke nAmanA meLavI hatI. paMDita zrI sukhalAlajI ane zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyAnA saMparka emane A dizAmAM khUba preraNA ApI hatI. emaNe digaMbara jaina AcAryoe racelA kaThaNamAM kaThaNa manAtA aneka dArzanika graMthonuM saMpAdana karIne emane prakAzita karyA hatA. emaNe saMpAdita karelA e mULa graMtho, tema ja e graMtho sAthe joDAyelI emanI vidvattApUrNa ane mAhitIpUrNa prastAvanAo paMDitazrI mahendrakumArajInA pAMDityanI sAkha pUre evAM tema ja emanI yazapatAkAne ciraMjIvI banAve evAM che. jaina darzananA eka ucca koTinA vidvAna hovAnI sAthesAthe emaNe itara darzanonuM paNa kevuM UMDuM adhyayana karyuM hatuM, e vAta banArasa hiMdu yunivarsiTImAM emanI nimaNUka bauddha darzananA prophesara tarIke karavAmAM AvI hatI e uparathI paNa jANI zakAya che. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe potAnA zAstrIya adhyayanano prAraMbha emaNe jainadharma ane jaina siddhAMtathI karela hovA chatAM dhImedhIme potAnuM adhyayana vadhArIne teoe ema. e.nI DigrI meLavI hatI; ane ATaluM paNa jANe ochuM hoya ema, 'siddhivinizcaya' jevA eka kaThina prAcIna jaina dArzanika graMthanuM saMpAdana karIne emaNe banArasa hiMdu yunivarsiTInI pIeca.DI.nI DigrI hajI gayA navembara mAsamAM ja meLavI hatI. A graMthanI mAtra prastAvanA jovAthI zrI mahendrakumArajInA jJAnanI vizALatA ane UMDANano khyAla AvI zake ema che. Se saMskRtanA UMDA adhyayana-adhyApana mATe suprasiddha thayela banArasanI savAso varSa jUnI saMsthA kvInsa kaoNleja(sarakArI saMskRta kaoNleja)ne ApaNI sarakAre gayA varSe saMskRta vizvavidyAlaya tarIkeno darajjo Apyo. emAM jaina-darzanazAstrano abhyAsakrama to pahelethI ja hato. paNa A saMsthAne vizvavidyAlayano darajjo maLe tyAre emAM jainadarzananA paNa eka prophesara hovA joIe e mATe paM. zrI mahendrakumArajIe bhAre jahemata uThAvI hatI, ane emAM emane saphaLatA paNa maLI hatI; ane e sthAne emanI ja nimaNUka paNa thaI gaI hatI. e kAmagIrI saMbhALI levAnI teo tajavIjamAM ja hatA. ane A sthAne rahIne teo vadhAre mukta mane ane binasAMpradAyika dRSTie potAnI vidyAnuM kheDANa karI zake evI pUrI zakyatA hatI. eTalAmAM tA. 20-5-1959 ne roja mAtra 47 varSanI uMmare, ApabaLe AgaLa vadhIne AvI siddhi prApta karanAra eka vidvAnanuM mAtra eka aThavADiyAnI pakSAghAta(lakavA)nI bImArIthI ekAeka atyaMta duHkhada avasAna thayuM ! (tA. 7-6-1959) (7) prakhara puruSArthI dharmadraSTA zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI je mahAnubhAvoe, potAnI virala sevAo dvArA vikrmanI vIsamI sadImAM ApaNane RNI banAvyA che teomAM zrI vIracaMdabhAInuM nAma pahelI haroLamAM mUkI zakAya evuM che. zrI vIracaMdabhAIe samAjasevA karI hatI, jJAnaprasAra mATe prayatno AdaryA hatA, dezabhakti dAkhavI hatI, vidyAnI upAsanA karI hatI ane sauthI AgaLa vadhIne jainazAsananI paradezomAM prabhAvanA karavAmAM jANe potAnI kAyAne ghasI nAkhI hatI. jema-jema emanI sevAono khyAla meLavavA prayatna karIe chIe Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI tema-tema enI vadhu ne vadhu vizALatA samajAtI jAya che; ane chevaTe ema ja lAge che ke emanI sevAonuM mUlya AMkI zakAya ema nathI. ane chatAM, ATaATalI sevAo karanAra puruSane ApaNe keTalA badhA visarI gayA chIe ! ApaNI A vismaraNazIlatA ane akRtajJatAno vicAra karIe chIe tyAre citta glAni ane duHkhanI lAgaNIthI bharAI jAya che. vijJAnanI zodhoe Aje sAta sAgara pAranA duniyAnA dezone jANe pADozI banAvI dIdhA che. paNa tyAre to paradezagamana e khUba-khUba virala avasara lekhAto; eTaluM ja nahIM, 50-75 varSa pahelAM samudrayAtrA kheDIne paradeza javuM e pApa lekhAtuM ane evo pravAsa kheDanArane prAyazcitta karavuM paDatuM - bhale ne pachI eNe pravAsa daramyAna dharma, deza ke samAjanuM suMdara kAma karyuM hoya ! svanAmadhanya zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI evI saMkucitatAnA jamAnAmAM ja janmyA, ane dezanA ane duniyAnA je koI mAnavIo emanA thoDA paNa paricayamAM AvyA emanA upara potAnA hRdayanI vizALatA ane jainasaMskRtinI udAratAnI gherI chApa pADIne 37 varSa jeTalI bharayuvAna vaye cAlatA thayA ! paNa kudaratanI e moTI kRpA ke jyAre AkhA dezamAM ane dharmamAM paNa aMdhazraddhAe janmAvela saMkucitatAnI bolabAlA hatI, tyAre paNa jJAnadaSTiprerita udAratA kaMI sAva nAmazeSa nahotI thaI; AchopAtaLA paNa enA camakArA najare paDatA hatA ane mArga bhUlelI mAnavajAtane sAco mArga batAvatA hatA. zrI AtmArAmajI mahArAja, saMkucitatAnA e aMdhakArayugamAM, AvA ja eka prabhAvazALI yugapuruSa thaI gayA. jJAnagarimAthI zobhatI emanI buddhi hatI, cAritranA vaibhavathI samRddha emanuM jIvana hatuM, samayanAM eMdhANa mujaba potAnA jIvanane ane janasamUhane doravAnI asIma zaktithI sabhara emano AtmA hato. hRdayanI vizALatA ane cittanI gaMbhIratAmAM jANe mahAsAgara ! Adarza jaina guru tarIkenuM jIvana jIvIne jainasaMskRtino mahimA vadhAravAnuM kAma to emanA mAthe hatuM ja; sAthe-sAthe jainadharma-virodhI aneka paribaLono saphaLa sAmano karavAnI moTI javAbadArI paNa emanA upara AvI paDI hatI. e samaye vAta-vAtamAM zAstrArtha karavAno ane potAnA dharmane caDiyAto batAvavA mATe bIjAnA dharmanI hINapata karavAmAM AnaMda mAnavAno - sAMpradAyika kaTTaratAno - samaya hato. AtmArAmajI mahArAje potAnI jIvanasAdhanAthI saMkhyAbaMdha graMthonuM sarjana karIne tema ja sAmI chAtIe paDakArono sAmano karIne jainadharmane AvI viSama paristhitimAMthI ugArI lIdho hato. temanI A sevAo jainadharma ane jainasaMghanA itihAsamAM sonerI prakaraNa lekhAya evI che. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe A jJAnI mahAgurunA sarvasparzI ane marmasparzI jJAnano mahimA eTalo vistaryo ke emanA pAMDityanI khyAti cheka amerikA sudhI pahoMcI; ane jyAre amerikAnA zikAgo zaheramAM vizvanA sarva dharmonI pariSada bharavAnuM Ayojana thayuM, tyAre jaina dharmanA pratinidhi vidvAna tarIke e pariSadamAM padhAravAnuM AmaMtraNa zrI AtmArAmajI mahArAjane ApavAmAM AvyuM ! paNa jaina sAdhunA kaDaka niyamo pramANe AtmArAmajI mahArAja jAte amerikA jaI zake evI koI zakyatA hatI ja nahIM. eTale emaNe pariSadanA saMcAlakonI vinaMtIthI jainadharma-saMbaMdhI eka pAMDityapUrNa, vicArapUrNa nibaMdha mokalyo, je "cikAgo-praznottara' nAme prasiddha che. A pachI vaLI pAchI pariSadanA saMcAlakoe mAgaNI karI ke jenadharma upara bhASaNa ApI zake evA ApanA pratinidhine mokalo. A mAgaNIno samucita javAba Apavo sahelo na hato. je vidvAna jainadharma ane tattvajJAnanA pUrA jANakAra hoya, aMgrejI bhASA upara pUruM prabhutva dharAvatA hoya ane potAnA viSayane sacoTa rIte rajU karavAnI vakatRtvakaLAmAM nipuNa hoya, evA vidvAnanI pasaMdagI karavAnI hatI. paNa AtmArAmajI mahArAjanI dRSTi bhAre cakora hatI. emaNe 29 varSanI uMmaranA, zakti ane dharmabhAvanAnA paMjasamA eka yuvAnanI pasaMdagI karIne dUra-sudUra paradezamAM maLatI vizvanA sarva dharmonI pariSadane jainadharmano saMdezo saMbhaLAvavAnI bhAre javAbadArIvALI kAmagIrI ene soMpI, ane potAnA aMtaranA AzIrvAdano enA mastaka upara abhiSeka karyo; e baDabhAgI yuvaka te zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI - jaina esosiyezana opha inDiyAnA niSThAvAna maMtrI. zrI vIracaMdabhAI muLe saurASTramAM mahuvAnA vatanI. emano janma sane 1894nI oNgasTanI 25mI tArIkhe thayelo. kuTuMba dharmaparAyaNa ane pitA vizeSa dharmAnurAgI, eTale bacapaNathI ja dharmasaMskAro ane dhArmika zikSaNano lAbha maLelo. 20 varSanI uMmare teo muMbaImAM elphinsTana kaoNlejamAMthI bI. e. thayA. jaina samAjanA teo prathama snAtaka hatA. UcharatI yuvAnIthI ja teo lokasevA ane dharmasevA pratye AkarSAyA hatA, ane je uMmare sAmAnya mAnavI potAnI zaktiono arthopArjanamAM upayoga karavAne lalacAya, e uMmare zrI vIracaMdabhAIe jAhera jIvanane potAnuM jIvana banAvyuM. ema lAge che ke samAjasevaka ane samAjanAyaka e baMne tarIkenI kAbeliyata zrI vIracaMdabhAIne saheje sAMpaDI hatI. emanA mAthe javAbadArInuM sauthI paheluM kAma tIrthAdhirAja zatruMjayano muMDakAvero dUra karAvIne pAlItANA rAjya sAthe jainasaMghanuM samAdhAna karAvI Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhI 39 ApavAnuM AvyuM. A mATe mahenata karavAmAM zrI vIracaMdabhAIe jarA ya kasara na rAkhI; potAnAM UMgha ane ArAmane bhoge emaNe dila daIne kAma karyuM. chevaTe muMDakavero dUra thayo, ane enA badalAmAM zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI pAlItANAnA ThAkorasAhebane vArSika paMdara hajAra rUpiyA Ape ema samAdhAna thayuM. A pachI bIjuM vadhAre javAbadArIvALuM moTuM kAma emanA mAthe AvyuM sametazikharajI mahAtIrthanI pavitratA jALavavA mATe kAyadesaranI kAmagIrI bajAvavAnuM. boma (?) nAmanA aMgreje pAlagaMjanA rAjA pAsethI sametazikharanA pahADano amuka bhAga bhADApaTe rAkhyo hato, ane tyAM e pazuono vadha karAvIne carabInuM kArakhAnuM karavA mAMgatA hatA. AvA pavitra tIrthasthAnano Avo bhayaMkara hiMsaka upayoga thavAnI vAta jANIne jainasaMghamAM bhAre saMkSobha jAgyo. jainoe bihAranI korTamAM AnI sAme kesa dAkhala karyo; paNa emAM saphaLatA na maLI. pachI e kesa kalakattAnI hAIkorTamAM laI javAmAM Avyo, ane enI kAmagIrI zrI vIracaMdabhAIne soMpavAmAM AvI. A mATe zrI vIracaMdabhAI khAsa kalakattA jaIne rahyA. zrI vI2caMdabhAI Ama to kAyadAzAstrI na hatA, paNa A kesamAM emaNe eka nipuNa kAyadAzAstrI jeTalI taiyArI karI. jarUra lAgI to baMgALI bhASAno abhyAsa karyo, ane kesamAM nAnI ke moTI eka paNa bAbata naja2-bahAra na jAya e mATe pUrepUrI cIvaTa rAkhI. Akhare eno pheMsalo jainasaMghanA lAbhamAM Avyo; ane zrI vIracaMdabhAInA UgatA jAhera jIvana upara yazakalagI caDI. cikAgonI sarvadharmapariSada sane 1893nA sapTembara mahinAmAM maLI. zrI vIracaMdabhAI pUjya AtmArAmajI mahArAjanI preraNAthI jainadharmanA pratinidhi tarIke pariSadamAM hAjara rahyA hatA. hiMdudharmanuM pratinidhitva prajJApragalbha svAmI vivekAnaMde karyuM hatuM. baMnenI eka ja janmarAzi ane uMmara paNa yauvananI thanaganatI lagabhaga ekasarakhI : svAmI vivekAnaMdanI uMmara 31 varSanI, zrI vIracaMdabhAInI uMmara 29 varSanI; baMneno veza bhAratIya. baMnenAM tejasvI vyaktitva, pAMDitya ane vaktRtve pariSada upara khUba UMDI chApa pADI, ane bhAratIya saMskRtinA AtmAno pariSadane pratItikara khyAla Apyo. zrI vIracaMdabhAI mULe dharmapremI ane dharmAbhyAsI to kharA, chatAM pUrvataiyArI vagara AvI pariSadamAM jainadharmanuM saphaLa ane prabhAvazALI pratinidhitva karI zake evuM pAMDitya nahIM. paNa AtmArAmajI mahArAje emane amuka vakhata mATe potAnI pAse rAkhIne e mATe pUrepUrA taiyAra karI dIdhA. tattvajijJAsA, AMtarika yogyatA ane buddhipratibhA to hatI ja phakta e pAMgaravAne mATe koI suyogya gurunI rAha hatI. zrI vIracaMdabhAIe gurunI AzA ane apekSAo A pariSadamAM savAI Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 amRta-samIpe rIte saphaLa karI batAvI; A pariSade vIracaMdabhAInA jIvanamArgane ja jANe badalI nAkhyo. dharmanuM pAlana ane dharmano prasAra e emanuM jIvanakArya banI gayuM; enI pAchaLa e UMgha ane ArAma vIsarI gayA. A sarvadharmapariSadamAM zrI vIracaMdabhAIe jainadharmanI sacoTa rajUAta to karI ja, paNa jarUra lAgatAM hiMdudharma ke bhAratanA koI paNa dharma uparanA AkSepo dUra ka2vA emaNe prayatna karyo hato. AnA lIdhe emanI bahuzrutatA ane udAratAnI UMDI chApa pariSada upara paDI hatI, ane amerikAmAM emane sArA pramANamAM lokapriyatA sAMpaDI hatI. pariSada pUrI thayA pachI eka-doDha varSa sudhI paradezamAM jaina dharma, darzana, yoga, bhAratIya saMskRti vagere viSayonAM seMkaDo pravacano ApyAM hatAM. sane 1895mAM teo pAchA AvyA, ane jainadharmanA vizeSa adhyayana mATe tema ja jainadharma aMge lokonI jijJAsA saMtoSavA mATe muMbaImAM 'zrI hemacaMdrAcArya abhyAsavarga'nI sthApanA karI; bIjI paNa saMkhyAbaMdha pravRttio hAtha dharI. sane 1896mAM emanI vidvattA ane AkarSaka vyAkhyAnazailI emane pharI vAra amerikA laI gaI. emanI preraNAthI bhogabhUmi amerikAmAM tyAga, vairAgya ane saMyamanuM bhAratIya tattvajJAna samajavA mATe 'skUla oNpha oriyenTala philosophI' ane 'gAMdhI philosophikala sosAyaTI' nAmanI saMsthAonI sthApanA karavAmAM AvI. amerikAthI pAchA pharatAM emaNe iMglaMDa, phrAnsa ane jarmanImAM saMkhyAbaMdha bhASaNo ApyAM. teo hajI paNa paradezamAM rahIne vadhu dharmapracAra karavA icchatA hatA. paNa evAmAM zatruMjayatIrtha saMbaMdhI apIla iMgleMDanA bhAratamaMtrI (sekreTarI oNpha sTeTa phaoNra inDiyA) samakSa 2jU ka2vAnI jarU2 UbhI thaI, ane enI pUrvataiyArI mATe zrI vIracaMdabhAInI dezamAM jarUra paDI; baeNrisTarInI parIkSA pasAra karI sane 1898mAM teo dezamAM pAchA AvyA. potAnA vyApaka ane UMDA adhyayananA paripAkarUpe zrI vIracaMdabhAIe 'jaina philosophI', 'yoga philosophI' jevA graMtho aMgrejImAM lakhyA ane bIjA paNa saMkhyAbaMdha lekho lakhyA. teo cauda bhASAo jANatA hatA! jema zrI vIracaMdabhAIne dharmasevAno raMga lAgelo hato, tema samAjasevAno raMga paNa emane eTalo ghero lAgelo hato. sane 1897mAM hiMdustAnamAM dukALa paDyo, tyAre zrI vIracaMdabhAI amerikAmAM hatA. emanAthI AvI dharmapa2IkSAveLAe cUpa kema besI rahevAya ? tarata ja emaNe amerikAmAM eka rAhatasamitinI racanA karI, ane potAnI lokapriyatAne baLe A samiti dvArA sAnphrAnsisko zahe2mAMthI makAInI eka sTImara ane cAlIsa hajAra rUpiyA dezamAM mokalI ApyA. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. glAjhanapa AvA dharmaparAyaNa vidvAnane strIonI nirakSaratA kema sahana thAya ? emanA prayatnothI "sosAyaTI phora dhI ejyukezana oNpha vimena ina inDiyA" (strI-zikSaNa mATenI bhAratIya saMsthA)nI sthApanA thaI, ane e dvArA strIkeLavaNInuM kAma AgaLa vadhAravAmAM AvyuM. sATha-pAMsaTha varSa pahelAMno e samaya, jyAre puruSonA zikSaNanuM dhoraNa paNa sAva alpa hatuM; evA samaye nArIjAtinI unnati mATe prayatna karanAra zrI vIracaMdabhAI kevA sevAbhakta, kalyANavAMchu ane dirghadarza hovA joIe ! Ama dhIme-dhIme zrI vIracaMdabhAInI samagra zaktio sevAnA mArge vaLavA lAgI hatI, ane enA lIdhe deza, dharma ane samAjane kaMI-kaMI lAbha thavAnI AzA hatI; paNa kudaratane e maMjUra na hatuM ! sane 1898mAM iMgleDathI pAchA pharyA bAda emanI tabiyata nAdurasta rahevA lAgI, ane sane 1901mAM sAtamI oNgasTanA dine mAtra 37 varSanI nAnI uMmare, sAva akALe emano AtmA koI vadhu unnata sthAnanI zodhamAM cAlato thayo ! maranAra marIne dhanya banI gayA, ane jIvanArAne eka sArA vidvAna, sAcA sevaka ane sAcA dharmI puruSanI sadAne mATe khoTa paDI ! (tA. 9-5-1964 (mukhya lekha), tA. 22-8-1964 (aMzo)) (8) bhAratIya-vidhAvizArada - DaoN. helyuTa vona glAjhanA jarmanInI gauravavaMtI bhUmi jema zUrAo ane sAhasikonI janetA che, tema eNe vizvamAM mAna mukAve evA jJAnIo ane vijJAnIonI paNa jagatane bheTa ApI che. bhAratIya saMskRtinI brAhmaNa, jaina ane bauddha e traNe zAkhAo ane bhAratIya vidyAnI vividha zAkhAonA prakAMDa vidvAno jevA jarmanI deze pedA karyA che, evA bIjA koI bahAranA deze bhAgye ja pedA karyA haze. meksamUlara (jeo saMskRta bhASAnA viziSTa jJAnane lIdhe potAnI jAtane "bhaTTa mokSamUlara' kahevAmAM AnaMda mAnatA), paoNla DaoNyasana, DaoN. harmana yAkobI, pro. jyonesa harTala, DaoN. zubiMga, ruDolpha oTo vagerenuM nAma laIe chIe, ane emanI niSThApUrNa vidyopAsanA AgaLa ApaNuM zira jhUkI jAya che. sadgata DaoN. helyuTa glAjhanapa paNa bhAratIya saMskRtinA upAsakonI A pavitra vaNajhAranA eka vikhyAta sahapravAsI hatA. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe Ama talasparzI vidvattA ane vijJAnanI navInavI adbhuta zodhoe jarmanIne khUba nAmanA apAvI; paNa enA rAjasattAdhArI puruSonI rAjyavistAranI, gaNatarI vagaranI ane gojhArI mahattvAkAMkSAe be-be vizvayuddhone janma ApIne jarmanIne khedAnamedAna karavAmAM ane enA mAthe duHkhanAM jhADavAM ugADavAmAM kazI maNA nathI rAkhI ! 4ra pAMceka dAyakA pahelAMno samaya; jarmanI upara viliyama kaisaranuM rAjya cAle. ene yuropavijayanA manoratha jAgyA, ane paheluM mahAyuddha cheDAI gayuM ! sane 1914nI e sAla. e saMhAralIlA cAra varSe pUrI thaI. 1918mAM e mahAyuddhano aMta Avyo; ane bhaMgA2mAMthI navasarjana karavAnI bhISaNa javAbadArI te kALanA jarmana rAjapuruSone mAthe AvI paDI. yuddhane lIdhe bIjA dezonA devAdAra banela jarmanInI Arthika bhIMsano koI pAra na rahyo; ane e Arthika bhIMsano khataranAka bharaDo pharI vaLyo jarmanInA vidyAkSetrane ! je vidyAnI vyApaka ane talasparzI upAsanAe jarmanInI zakti ane buddhine vizvavikhyAta banAvI hatI, e ja vidyAnI upAsanA te kALe Arthika bhIMsano bhoga banI gaI ! jarmana vidvAnone mATe A kharekharo kasoTIno kALa hato. 27-28 varSanI yuvAna vayanA bhAratIya vidyAnA vidvAna DaoN. glAjhenapa A kasoTI-kALamAM apavAda na hatA. DaoN. glAjhenapa (tema ja anya jarmana vidvAno paNa) kevI Arthika saMkaDAmaNa bhogavatA hatA te temanA, te vakhatanA upAdhyAya zrI iMdravijayajI (atyAranA A vijayendrasUrijI) uparanA eka patra uparathI jANI zakAya che. barlinathI tA. 9-10-1922nA roja lakhela eka patramAM teo lakhe che ke svargastha vijayadharmasUrijI pratyenI mArI kRtajJatA darzAvavA mATe emanA smArakaphaMDamAM mAro phALo ApavAnI mArI utkaTa icchA che, paNa jarmana nANAnI nirmAlya sthitine lIdhe mArI sthiti nAnI-sarakhI 2kamanI bheTa mokalavA jevI paNa nathI rahI ! chevaTe temaNe pAMca ziliMgano phALo mokalIne potAnI bhAvanA pUrI karI. e nANuM paNa teo paradezI hUMDiyAmaNa meLavIne nahotA mokalI zakyA; hiMdustAnanA koI patramAM lekha lakhIne enA puraskAra dvArA teoe e 2kama bharapAI karI hatI ! AvI Arthika bhIMsa vacce paNa jemaNe potAnI bhAratIya vidyAnI upAsanAne akhaMDitapaNe jALavI rAkhI evA DaoN. plAjhenapa ane anya jarmana vidvAnone ApaNA upara moTo upakAra che. DaoN. glAjhenapano janma sane 1891nI sAlamAM thayo hato. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. glAjhenepa 43 teo bhAratanA brAhmaNa, jaina ane bauddha e traNe dharmonA UMDA abhyAsI ane bahuzruta vidvAna hatA; ane e traNe dharmo upara emaNe mahattvanA graMtho lakhyA hatA. teo DaoN. harmana yAkobInA ziSya hatA. 1914nI sAlamAM "jaina tattvajJAnamAM karmano siddhAMta' (The Doctrine of the Karman in Jain Philosophy) e viSaya laIne emaNe jarmanInI baoNna yunivarsiTInI DigrI prApta karI hatI. A nibaMdhano aMgrejI anuvAda pAchaLathI bAbu bhagavAnalAla panAlAlanI sahAyathI pragaTa thayela che. teoe zarUAtamAM kyunisabarga yunivarsiTImAM bhAratIya vidyAnA adhyakSa tarIke kAma karyuM hatuM, paNa bIjA vizvayuddha pachI A pradeza soviyeTa rAjya-zAsana nIce cAlyo javAthI teo pAchaLathI Tyubinzana yunivarsiTImAM bhAratIya vidyAnA adhyakSa tarIke joDAyA hatA, ane tyAMthI 1959nI sAlamAM teo nivRtta thayA hatA. 1961nI sAlamAM, temane 70 varSa pUrAM thatAM hovAthI emanA ziSyo ane vidvAnoe emane eka abhinaMdanagraMtha arpaNa karyo hato. e graMthamAM emanA lekhono saMgraha ApavAmAM Avyo che. jainadharmanA emanA UMDA jJAnane lIdhe sane 1923mAM temane barlinanI vikhyAta yunivarsiTImAM jainadharma upara bhASaNa ApavAnuM AmaMtraNa maLyuM hatuM. emanuM A bhASaNa kharI rIte eka mahAbhASaNa hatuM, ane emAM jainadharma saMbaMdhI vipula mAhitI ApavAmAM AvI hatI. A bhASaNa pahelAM jarmana bhASAmAM daLadAra pustakarUpe pragaTa thayuM hatuM, ane pAchaLathI sane 1933mAM bhAvanagaranI zrI jainadharma-prasAraka-sabhAe jarmana bhASAnA vidvAna zrI narasiMhabhAI IzvarabhAI paTela pAse eno gujarAtI anuvAda karAvIne "jainadharma" e nAme pustakarUpe e pragaTa karyuM hatuM. A pustakanI prastAvanAmAM DaoN. glAjhanA jainadharma aMge tema ja potAnA pustakanA hetu aMge lakhe che : hiMdu ane bauddha dharmanI tulanAmAM, bhAratavarSamAM janma pAmelA trIjA dharma (jainadharma) vize pazcimamAM joIe teTaluM dhyAna apAyuM nathI - jo ke e dharma gaMgAbhUminA itihAsa, sAhitya tathA kalA upara kaMI ocho prabhAva pADyo nathI, ane tenA viziSTa vicAro ane AcAro viSe dharmasaMzodhakone bahu mahattvano rasa paDe ema che. A pustaka e khAtarI karAvavAnI ane vartamAna jainadharma vize sArI ane sAcI hakIkatonuM yathAzakya saMpUrNa citra ApavAnI icchA rAkhe che." A graMthanA gujarAtI anuvAdanI prastAvanAmAM jANItA purAtattvAcArya zrI jinavijayajI zrI glAjhenAnI vidvattA aMge lakhe che - graMthakAra jaina sAhityanA mahAna abhyAsI pro. harmana yAkobInA khAsa ziSya che, ane jaina sAhityanA ghaNA sArA abhyAsI che. karmagraMtha jevA sUkSma ane Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 amRta-samIpe te sAthe zuSka gaNAtA viSayano abhyAsa karI potAnA yunivarsiTInA abhyAsanI pUrNAhuti karI hatI...sana 1928mAM emaNe bhAratanI yAtrA paNa karI hatI, ane te vakhate ApaNA dezanI keTalIka jaina saMsthAo ane vyaktionI khAsa mulAkAta dvArA jainadharma ane saMpradAyano vizeSa paricaya meLavyo hato...e badhA uparathI mane jaNAyuM ke DaoN. glAjhenapa jaina saMskRtinuM bahu ja sahAnubhUtipUrvaka adhyayana karanArAomAMnA eka che." paNa A uparathI ema mAnI levAnI jarUra nathI ke teo ekalA jainadharmanA ja vizeSajJa vidvAna hatA; upara kahyuM tema brAhmaNa ane bauddha dharmanA paNa teo evA ja marmajJa vidvAna hatA. ane tethI ja 1951-52nI sAlamAM dilhImAM yuneskonA Azraye pUrva ane pazcima vaccenA sAMskRtika saMbaMdhone lagatI carcAsabhA yojavAmAM AvI hatI tyAre, tema ja sane 1956mAM bhagavAna buddhanA 2500nA mahAparinirvANavarSanI ujavaNI prasaMge emane bhArata AvavAnuM khAsa AmaMtraNa ApavAmAM AvyuM hatuM. A uparAMta paNa teo aneka vAra bhAratanI mulAkAte AvyA hatA. sane 1924nI sAlamAM emaNe barlina yunivarsiTImAM bhAratIya rahasyavAdIo (mystics) upara bhASaNa ApyuM hatuM. ane emAM jainadharma, vedAMta, yoga, bhaktimArga, zAktasaMpradAya ane bauddhadharma jevA viSayonI carcA karI hatI. ane 1926mAM amerikAnI sAta yunivarsiTIomAM bhAratIya tattvajJAna upara vyAkhyAno ApyAM hatAM. sAMskRtika kSetranI emanI viziSTa noMdhapAtra sevAonI kadara rUpe jarmanInI pheDarala ripablika sarakAre emane oNrDara oNpha maeNriTa'nuM bahumAna ApyuM hatuM. DaoN. glAjhenapa akhila bhAratIya saMskRta pariSadanA sabhya hatA, ane bhAratIya saMskRtine lagatuM emanuM chelluM pustaka 'jarmana kavio upara bhAratIya vicArasaraNIno prabhAva' e viSayane lagatuM hatuM. pahelA vizvayuddhamAM jema emane sakhata Arthika bhIMsamAM sapaDAvuM paDyuM hatuM, tema bIjA vizvayuddhamAM emanI amUlya mUDI samA pAMca hajAra graMthono saMgraha bhasmIbhUta thaI gayo hato. paNa pustako to emanA zvAsa ane prANa samAM hatAM; eTale potAnI maryAdita AvakamAMthI emaNe pharI graMthasaMgraha karavA prayatna karyo hato. teo AvatA varSe navI dilhImAM bharAnAra AMtararASTrIya kaoNnpharansamAM hAjarI ApavAnA hatA; paNa te pahelAM to teo mahApravAse cAlyA gayA ! DaoN. glAjhenapa sarasvatI-upAsanAmAM evA to otaprota hatA ke ene lIdhe emane jANe dunyavI bAbatono vicAra karavAno ja avakAza nahoto maLyoH teo AjIvana avivAhita rahyA hatA. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. glAjhenapa 45 ApaNA rASTrapati DaoN. sarvapalli rAdhAkRSNana sAthe emane cheka 1926thI paricaya hato, ane e paricaya uttarottara vadhato ja gayo hato. DaoN. glAjhenapane arpaNa thayela abhinaMdana-graMthanI prastAvanAmAM emane aMjali ApatAM DaoN. rAdhAkRSNa lakhe che "huM jyAre pro. vona glAjhenapane hiMdustAnamAM ghaNAM varSa pahelAM pahelavahelo maLyo tyArathI meM emane bhAratIya vidyAnA mahAna vidvAna tarIke pichANyA che." sane 1953nI sAlamAM pro. glAjhenapanA mAnamAM yojAyela khAsa samAraMbhamAM te vakhatanA jarmanI khAtenA bhAratanA elacI zrI esa. datte emane bhAratanA svAtaMtryayuddhanA saMkaTagrasta divaso daramyAna bhAratanI paDakhe khaDA rahenAra vidvAna tarIke biradAvyA hatA. emane zraddhAMjali arpatAM navI dilhInA nezanala myUjhiyamanA AsisTanTaDirekTara zrI sI. zivarAmamUrtie kahyuM che - "pro. helmeMTa vona glAjhenape vedAMta ane bauddhadharmanA abhyAsamAM je phALo Apyo che, tethI bhAratIya vicArasaraNI upara prakAza pADatuM sAhitya samRddha thayuM che. emanA mAyALu vyaktitva ane vizALa zAne sane 1956mAM UjavAyela buddhajayaMtI vakhate temanA saMparkamAM AvanAra sau pratinidhionI prazaMsA meLavI hatI. teo eka vayovRddha RSi jevA hatA; paNa emano adamya utsAha emanI vRddha uMmarane gaNakArato nahoto. emanAmAM bhAratIya paMDitanI paraMparA, jarmana prAdhyApakanI sunizcitatA ane AMtararASTrIya vidvAnanuM vyApaka ane UMDuM darzana hatuM. jarmanIe, bhArate, are duniyAe bhAratIya vidyAnA sarvazreSTha vidvAnomAMno eka vidvAna gumAvyo che." bhAratIya vidyAnA A mahAna vidvAnanuM tA. 25-6-1963nA roja 72 varSanI vaye avasAna thayuM. paNa jeNe AjIvana vidyA-upAsanA karIne potAnuM jIvana dhanya banAvyuM e to sadA amara ja che ! (tA. 16-8-1963) Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe (9) vidhARSi DaoN. zubiMgA vinayana, vijJAna ane hunnara udyoganI badhI vidyAzAkhAomAM jarmanI haMmezAM duniyAnI mokhare rahyuM che, ane enA diggaja vidvAnoe vidyAkSetre potAnA ane pArakAnA bheda bhUlIne, vidyAnI badhI ya zAkhAomAM pAyArUpa, mArgadarzaka ane sarvagrAhI kAma karyuM che. A vidvatnoe karela ApaNA prAcIna zAstrIya graMthonA saMzodhana-saMpAdananI tole AvI zake evuM kAma ApaNe tyAM bahu ochA pramANamAM thayuM che; ane je kaMI thayuM che, emAM A vidvAnonAM kAmo ApaNA mATe dAkhalArUpa ane preraka banyAM che. be-be vizvayuddhomAM na kalpI zakAya evI tArAjI veThavA chatAM Aje jarmanIe je asAdhAraNa pragati sAdhI che ane je zakti keLavI che, temAM enA svadezabhakta vidvAnonI niSThAbharI, talasparzI ane satyAgrAhI vidyAsAdhanAno hisso paNa kaMI jevo-tevo nathI. svanAmadhanya sadgata DaoN. zubiMga jarmana vidvAnonI AvI ujvaLa ane yazasvI paraMparAnA ja eka tejasvI ane dhyeyaniSTha vidyApuruSa hatA. ATha mahinA pahelAM, tA. 13-4-1969nA roja, pazcima jarmanInA hAlbarga zaheramAM, 88 varSanI pAkaTa vaye, A viddhatu-ziromaNi mahAnubhAvanuM avasAna thatAM ApaNane jainavidyAnA tema ja bhAratIya vidyA ane prAcya vidyAnA eka samartha vidvAnanI saheje na pUrI zakAya evI moTI khoTa paDI. teono janma tA. 10-12-1881nA roja uttara jarmanInA lyubeka zaheramAM thayo hato. emanA pitA zrI jyubiyasa zubiMga hAIskUlanA heDamAstara hatA. emanI mAtAnuM nAma zrImatI negela hatuM. emanuM potAnuM pUruM nAma vAghera zubriga hatuM. abhyAsakALamAM - nAnapaNamAM zrI benaphe racita saMskRta bhASAnuM vyAkaraNa emanA jovAmAM AvyuM ane emaNe e pratye kaMIka kutUhalabharyuM AkarSaNa anubhavyuM. A prasaMga jANe teo bhaviSyamAM bhAratanI vidhAnA kheDanAra banavAnA hatA, eno sUcaka banI gayo ! teonAM lagna sana 1912mAM thayAM hatAM. sane 1900mAM, 19 varSanI vaye maeNTrikanI parIkSA pasAra karIne teo thoDAka vakhata mATe myunicanI yunivarsiTImAM joDAyA, ane te pachI tarata ja te vakhate jarmana hakUmatamAM Avela sTrAsabarga yunivarsiTImAM, suprasiddha bhAratIya vidyA ane jaina sAhityanA vizArada pro. loyamananA ziSya tarIke joDAyA. A sthAna ane A guruno saMparka emanI vidyAsAdhanAnA dhyeyane sunizcita karanArAM nIvaDyAM. Ame ya teone vijJAnanA viSayo karatAM vinayananA viSayo pratye ane khAsa karIne bhASAonA adhyayana pratye savizeSa ruci hatI. ahIM e noMdhavuM joIe ke bhale Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. zuliMga 47 teone vijJAnanA adhyayana pratye vizeSa ruci na hatI, paNa emanI kAma karavAnI ane prAcIna graMthonuM adhyayana-adhyApana ane saMzodhana-saMpAdana karavAnI paddhati, emanA purogAmI vidvAnonI jema, bilakula vaijJAnika ane zreSTha namUnArUpa hatI. sTrAsabarga yunivarsiTImAM DaoN. zuspriMgane potAnA guru pro. laoNyamana uparAMta pro. vebara, pro. pizala ane pro. harmana yAkobI jevA bhAratIya vidyAnA prakAMDa paMDitonA sahavAsano lAbha maLyo. krame-krame emanuM mana bhAratIya vidyA tarapha ane khAsa karIne, emanA guru pro. laoNyamananI preraNA anusAra, jaina vidyA tarapha DhaLyuM. potAnA pIeca.DI.nI DigrInA mahAnibaMdha(thisisa)nA viSaya tarIke teoe 'bRhatkalpasUtra'nAM saMpAdanane pasaMda karyuM; ane emAM teo sane 1904mAM saphaLa thayA. A pachI teoe sane 1905thI 1920 sudhI, lagAtAra paMdara-soLa varSa lagI, barlinanA eka graMthAlayamAM vidyAniSTha graMthapAla (eNkeDemika lAibreriyana) tarIke kAma karyuM. A samaya daramyAna emaNe jaina hastapratonI je vistRta ane viziSTa yAdI taiyAra karI, te paNa teonAM khaMta, dhIraja ane cIvaTanI sAkSI pUre evI che. A yAdI ghaNAM varSo bAda, bIjA vizvayuddha pachI, prakAzita thaI che. mAtA sarasvatI potAnA A abola bhaktanI bhakti, zakti ane niSThAno lAbha vidyA-upAsakone vyApaka rUpamAM maLe ema jANe jhaMkhI rahyAM hatAM. sane 1920mAM DaoN. zuspriMganI haMburga yunivarsiTImAM bhAratIya vidyAnI pIThanA (inDolojInI caranA) adhyApaka tarIke nimaNUka thaI. A sthAne trIsa varSa sudhI eka RSinI jema pUrNa ekAgratApUrvaka vighAkArya karIne sane 1950mAM teo nivRtta thayA; ane nivRtta thayA pachI paNa, evI ja dhagaza ane bhaktithI, chevaTa sudhI vidyAsAdhanA ane e dvArA jIvanasAdhanA karatA rahyA. (emanI jagyAe, sane 1950thI, jANItA vidvAna ane emanA ziSya DaoN. lurviMga AlsaDorpha kAma karI rahyA che.) teoe jainadharmano adhikRta paricaya ApatuM pustaka jarmana bhASAmAM lakhyuM hatuM. teno aMgrejI anuvAda pAMceka varSa pahelAM 'DaoNkTrIna oNpha jainajha' nAme prasiddha thayo che. jaina AgamagraMthomAM chedasUtronA to teo niSNAta vidvAna hatA ema kahevuM joIe. cha chesUtromAMthI bRhatkalpasUtra, vyavahArasUtra, nizIthasUtra ane mahAnizItha e cAra sUtronuM to teoe saMzodhana-saMpAdana karyuM hatuM. uparAMta 'AcArAMgasUtranA eka bhAganuM, 'isibhAsiyAi'nuM, 'gaNivijjA'nuM teoe saMpAdana karyuM hatuM, ane emanA guru pro laoNyamane saMpAdita karela 'dazavaikAlikasUtra'no aMgrejI anuvAda karyo hato. teoe sana 1927-28 ane pachI sane 1940, ema be vAra bhAratanI mulAkAta lIdhI hatI. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 amRta-samIpe A rIte jarmanImAM ardhamAgadhI bhASA ane jaina sAhityanA adhyayanaadhyApana dvArA jaina vidyAnI vividha zAkhAonA adhyayana-adhyApananI je viziSTa paraMparA pro. vebare zarU karI hatI, ene TakAvI rAkhavA tema ja vikasita karavA mATe DaoN. zubriga jIvanabhara koI mahAna vidyARSinI jema pUrNa dhyeyaniSThA ane samarpaNabhAvanAthI tapa karatA rahyA. A uparAMta DaoN. zubrige samaye-samaye, bhAratIya vidyAnA (tema ja jene vidyAnA paNa) judA-judA viSayone anulakSIne, jarmana bhASAmAM AdhArabhUta ane abhyAsapUrNa tema ja mAhitIpUrNa je saMkhyAbaMdha zodhalekho lakhyA che, te vidyAsAdhakone mATe sanAtana saMpattirUpa banI rahe evA mahAmUlyavAna che. prAcIna graMtho ke purAtattvanA viSayonuM saMzodhana-saMpAdana karIne satyane vAcA ApavAnI tAlAvelI dharAvatA vidvAnamAM nAnAsarakhA udaranI zodha mATe moTA DuMgarane khodavAnI apAra dhIraja, ane moTo DuMgara khoDyA pachI aMdarathI udarasarakhI satya mAhitI na sAMpaDe to paNa nirAza na thavA jeTalo akhUTa AzAvAda to joIe ja joIe. DaoN. biMganAM kAmo sAkSI pUre che ke teomAM AvI dhIraja ane Avo AzAvAda pUrNa pramANamAM hatAM ja; uparAMta asAdhAraNa cIvaTa, khaMta, suvyavasthA, sunizcitapaNuM, vinamratA, parizramazIlatA, utkaTa dhyeyaniSThA jevI aneka zaktio ke guNonI bakSisa A vidyARSine sahajapaNe maLI hatI. emanI saphaLatAmAM A zaktio ane sadguNono phALo to kharo ja, paNa emanI jIvanapaddhati ane kAryapaddhatinuM darzana karatAM anAsakti, mitabhASIpaNuM ane paLepaLano sadupayoga karI levAnI apramattatAbharI niyamitatA e emanI kAryasiddhinI gurucAvIo hatI ema jarUra kahI zakAya. emanA kAryakALa daramyAna jarmanIe zarU karelAM be vizvayuddhothI sauthI vadhAre sahana karavAnuM enA niSThAvAna vidyApuruSone mAthe AvyuM. AnI asara aneka agavaDo ane muzkelIo rUpe DaoN. zabriganA jIvana upara paNa paDI. chatAM emaNe potAnA jIvanakArya tarIke svIkArela vidyA-sAdhanAnA dIpane akhaMDa rAkhyo; eTaluM ja nahIM, potAnI titikSA ane dhyeyaniSThA dvArA vadhAre prakAzamAna banAvyo. emanI kAryaniSThAno eka prasaMga ahIM noMdhavA jevo che. sane 196ramAM teone bhArata AvavA mATe jainasaMgha vatI Agama-prabhAkara munirAjazrI puNyavijayajIe AmaMtraNa lakhyuM; tyAre teoe UMDI AbhAranI lAgaNI darzAvIne mahArAjazrIne vinamratApUrvaka nA lakhatAM umeryuM ke "hajI ghaNAM kAma karavAnA bAkI che, je pUrAM karavA mATe prayatna karavo joIe. mArA lakhavAnA TebalathI huM lAMbA samaya sudhI gerahAjara rahuM e kAraNe paNa ApanA AmaMtraNano svIkAra karI zakato Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prophesara DaoN. viga AlsaDorka nathI." nAmanAnI jhaMkhanA ke dhananI lolupatA AvA kAryarata puruSane kevI rIte satAvI zake ? tA. 7-2-1969nA roja teone eka akasmAta naDyo. baraphathI lapasaNI banelI hAlbarganI zerImAM teo lapasI gayA ane hADakuM bhAMgI gayuM. emanA upara zastrakriyA saphaLatApUrvaka karavAmAM AvI, paNa 88 varSanuM vRddha zarIra eno bhAra na jIravI zakyuM. tA. 13-4-1969nA roja e vidyARSinuM teja mahAtejamAM bhaLIne amara banI gayuM. (tA. 13-12-1999) (10) bhAratIya ane jaina vidyAnA vizruta jarmana vidvAna prophesara DaoN. laviMga AlsaDorpha atyAranI vidyApravRttinuM avalokana ke mUlyAMkana karavAno prayatna karIe, to jemAM vidyAnI vividha tema ja navI-navI zAkhAonuM vyApaka pramANamAM kheDANa thatuM jovA maLe che, tema, AvA kheDANano jIvananA eka pavitra dhyeya ke kArya tarIke svIkAra karIne, e mATe mana-vacana-kAyAnA pUrNa yogathI niSThAbharyo puruSArtha karanAra saMkhyAbaMdha vidvAnonI nAmAvalI ApaNA dhyAna upara AvyA vagara rahetI nathI. be mahinA karatAM ya vadhu samaya pahelAM tA. 25-3-1978nA roja, 74 varSanI umare, potAnA deza jarmanImAM svargavAsI thayela prophesara DaoN. laviMga AlsaDorpha bhAratIya vidyA ane jaina vidyA uparAMta bIjA aneka viSayonA AvA ja eka adhikRta ane vizvavidyuta vidvAna hatA. . . atyAre vidyAbhyAsanA kSetre sarvatra vANijya, vijJAna ane TeknolojInA judA-juddha viSayonA adhyayana tarapha vadhAre jhoka apAI rahyo che te spaSTa che. AnuM eka sahaja pariNAma e AvyuM che ke vinayananA (ArTsanA) judA-judA viSayono abhyAsa karanAra vidyArthIonI saMkhyA uttarottara ghaTatI jAya che, ane je vidyArthIo AvA viSayono abhyAsa karavA AgaLa Ave che, emAM prathama paMktinA ke tejasvI kahI zakAya evA vidyArthIo bhAgye ja jovA maLe che. eTale pachI zikSaNa, saMskRti, sAhitya, tattvajJAna, dharma, itihAsa, purAtattva ke kaLA jevA mAnavatAlakSI viSayomAM nipuNatA dharAvanArA moTA vidvAno kevI rIte taiyAra thaI zakaze ane AvA je vidvAno videha thAya che, emanuM sthAna koNa pUrI zakaze ? atyAre to kaMIka ema ja lAge che ke AvA niSThAvAna vidvAnono abhAva krame Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe -krame vadhato rahevAno che, ane A bAbatamAM ApaNe tema ja anya dezo vadhu ne vadhu daridra banavAnA chIe. A dRSTie vicAra karatAM svanAmadhanya sArasvata DaoN. AlsaDorphanuM avasAna sAMskRtika vidyAjagatane mATe jaldI na purAya tevI moTI khoTa rUpa banI rahevAnuM che ema spaSTa lAge che. (amArI yAda jo sAcI hoya to, pacIsa-trIsa varSa pahelAM, amadAvAdanI mulAkAta vakhate, Do. AlsaDorpha pote ja phariyAda karI hatI ke potAnA deza jarmanImAM, jyAM pIrasya vidyAnA kSetramAM aneka vidvAno kAma karatA hatA ane aneka vidyArthIo maLI AvatA hatA, tyAM paNa have emanI saMkhyA uttarottara ghaTatI ja jAya che.) teono janma tA.8-8-1904nA roja, dvAInalenDamAM lAuphersavIlera (Laufersweiler)gAmamAM thayo hato. emanI buddhi tejasvI hatI, ane navuM-navuM jANavAnI jijJAsAnuM varadAna emane nAnapaNathI ja maLeluM hatuM. eTale svAbhAvika rIte ja teonuM mana vidyAsAdhanA tarapha dorAyuM hatuM, ane potAnI A sAdhanAmAM emane uttarottara vadhu saphaLatA maLatI gaI, ne teonI gaNanA vizvavikhyAta vidvAnomAM thavA lAgI. keTalAya viSayomAM to emano abhiprAya pramANabhUta, aMtima athavA vajUdavALo lakhavAmAM Avato hato. AvI virala vighAsiddhi teo potAnA puruSArthanA baLe meLavI zakyA hatA. AnI thoDIka vigato joIe : kuzAgra buddhi, utkaTa jijJAsA ane navA ke ajANyA viSayane grahaNa karavAnA viziSTa sAma jevI AMtarika zaktionA akhUTa bhAtA sAthe emaNe potAnI vidyAyAtrAno prAraMbha karyo. emAM moTA sadbhAgyanI vAta to e banI ke emane jarmanInA henarIca jhImara, harmana yAkobI, henarIca bhUMDarsa ane vAghera zabiMga jevA paurasya vidyAnA diggaja vidvAno ane vidyAzilpIonA mArgadarzanano suyoga maLyo. sAthe-sAthe jarmanInAM ja haDalabarga, haMburga ane barlinanAM traNa vikhyAta vizvavidyAlayomAM abhyAsa karavAno avasara maLyo. pariNAme DaoN. AllaDophanuM eka ucca koTinI vidyAmUrti tarIke ghaDatara thayuM ane vidyA-jagatane eka nAmAMkita ane samartha vidyApuruSanI kImatI bheTa maLI. potAnA cAra vidyAguruomAMthI prophesara zubriganI to teoe evI prIti saMpAdana karI hatI ke e baMnenI vacce guru-ziSya tarIkenI pavitra ane atUTa gAMTha baMdhAI gaI hatI; eTaluM ja nahIM, jyAre, sane 1950mAM, emanA guru prophesare , zubiMga haMburga yunivarsiTInA InDolojI (bhAratIya vidyA) vibhAganA adhyakSapadethI nivRtta thayA, tyAre emanA sthAne, enA adhyakSa tarIke, prophesara AlsaDorphanI Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prophesara DaoN. lurviMga AlsaDonA, 51 nimaNUka karavAmAM AvI. A pade pUrAM bAvIsa varSa sudhI khUba ekAgratA ane yazasvIpaNe kAma karIne teo sane 1972nI sAlamAM, 78 varSanI uMmare nivRtta thayA hatA. nivRtta thayA pachI paNa taMburga yunivarsiTIe, bhAratIya saMskRti ane itihAsa vibhAganA mAnArha prophesara tarIke, DaoN. AlsaDorphanI sevAo levAnuM cAlu rAkhyuM hatuM; ane A javAbadArI potAnI jiMdagInA aMta sudhI teoe yazasvI rIte nibhAvI hatI. pro. AlsaDorpha jainavidyAnA adhyayana ane saMzodhana pratye AkarSAyA hatA te emanA guru prophesara zuspriMganI preraNAne lIdhe. emaNe apabhraMza bhASAnA 'kumArapAlapratibodha'nuM saMpAdana karIne, sane 1928mAM, 24 varSanI uMmare, haMburga yunivarsiTInI DaoNkTareTa(pIeca. DI.)nI DigrI meLavI hatI, ane yunivarsiTInA adhyApaka tarIkenI potAnI vizeSa yogyatA sAbita karI batAvavA mATe emaNe prophesara yAkobInI bhalAmaNathI, digaMbara jaina graMtha 'harivaMza-purANa'ne anulakSIne mahAnibaMdha lakhyo hato. bhAratIya vidyAnA abhyAsa mATe teoe keTaloka samaya bhArata, barmA ane silonamAM gALyo hato. bhAratIya vidyAnA kSetramAM teoe bhAratanI brAhmaNa, jaina ane bauddha e traNe dharmasaMskRtiono ane e saMskRtiono vAraso jenA lIdhe surakSita banyo che te saMskRta, prAkRta-apabhraMza ane pAlI e traNe bhASAono tathA e bhASAomAM racAyela sAhityano UMDo abhyAsa karyo hato. jaina vidyAne lagatA viSayanI bAbatamAM to teo eka adhikRta vidvAna gaNAtA hatA; e kSetramAM emaNe ghaNA vipula pramANamAM kAmagIrI bajAvI hatI. teoe sane 1930thI 32 sudhI, be varSa mATe alAMhAbAda yunivarsiTImAM, jarmana ane phreMca bhASAnA adhyApaka tarIke kAma karyuM hatuM. bhAratanI saMskRta-prAkRta-pAlI bhASAonI jema yuropanI phreMca, aMgrejI ane jarmana bhASAo upara paNa teo pUro kAbU dharAvatA hatA. vaLI teo phArasI ane arabI bhASAnA tathA islAma dharmanI saMskRtinA paNa sArA jANakAra hatA. sane 1935mAM teo barlina yunivarsiTImAM bhAratIya vidyAnA prophesara nimAyA hatA. te pachI minsTaranI yunivarsiTImAM emaNe A ja viSayanuM adhyApana karyuM hatuM. te pachI bIjAM-bIjAM sthAnomAM paNa adhyApana-saMzodhananuM kArya karyA pachI chevaTe, AgaLa sUcavyuM tema, sane 1950nI sAlathI haMburga yunivarsiTImAM, bhAratIya saMskRti ane itihAsa vibhAganA adhyakSa ane emanA guru prophesara zuspriMganA anugAmI tarIke sthira thayA hatA. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para amRta-samIpe teonI vidyAsAdhanAnI eka vizeSatA e hatI, ke teo kevaLa bhAratIya vidyA ke anya vidyAonA judA-judA viSayone lagatI bhUtakAlIna sAmagrInI adhikRta mAhitI meLavIne ja saMtoSa mAnatA na hatA, paNa je-te dezane lagatA ane vizeSa karIne bhAratane lagatA tatkAlIna rAjakIya, sAmAjika, Arthika vagere pravAhothI ane prajAjIvananI khUbIo tathA khAmIothI paNa mAhitagAra rahetA hatA. AvI viziSTa koTInI yogyatAne lIdhe, emaNe barlina yunivarsiTInA prophesara tarIkenI cAlu kAmagIrI uparAMta, sane 1941 ane te pachInA keTalAka vakhata sudhI, jarmanInI videza-kacerImAM, bhArata ane enI prajAnA eka niSNAta jANakAra tarIkenI kAmagIrI paNa bajAvI hatI; matalaba ke emaNe inDo-jarmenika saMbaMdhone lagatI bAbatonA eka nipuNa salAhakAra tarIkenI nAmanA meLavI hatI. teo je koI viSayano abhyAsa hAtha dharatA emAM jIvaMta 2sa levAno ane aitihAsika, tulanAtmaka ane pUrvagrahamukta taTastha dRSTithI enA marma sudhI pahoMcI javAno emano svabhAva hato. AthI eka bAju jema emanI jJAnopAsanAnI kSitijo vistaratI rahetI hatI, tema bIjI bAju emanuM koI paNa viSayanuM jJAna marmagrAhI ane sarvasparzI banI rahetuM hatuM. vaLI koI paNa viSayanuM Akalana karavAmAM tema ja nirNAyaka pariNAma nakkI karavAmAM emanI vivecanAtmaka (kriTikala) abhyAsazIlatA, AMtarasUjha ane nirNayazakti ghaNo mahattvano bhAga bhajavatI hatI. AvI ucca koTinI vidvattA ane bIjI paNa jJAnopayogI aneka zaktio dharAvatI vyaktino lAbha levA deza-videzanI aneka zaikSaNika ane sAhityika saMsthAo prerAya emAM zI navAI ? pro. AlsaDorphe AvI aneka saMsthAo sAthe sakriya rIte saMkaLAvA uparAMta keTalAMka sAmayiko-jarnalonA mukhya saMpAdaka ke sahasaMpAdaka rUpe paNa zikSaNa ane sAhityanA kSetranI cirasmaraNIya sevAo bajAvI hatI. emaNe aradhI sadI jeTalA samayapaTa upara vistarelI potAnI kArakirdI daramyAna 14 jeTalA bhAratIya graMthonuM saMzodhana, saMpAdana, samAlocana karyuM hatuM. emAM jaina, bauddha ane vaidika e traNe saMskRtinA graMthono samAveza thAya che. emAnAM pAMca jainaviSayaka graMtho A che : (1) apabhraMza sTaDIjha, (2) kumArapAlapratibodha, (3) zrI puSpadaMtakRta harivaMzapurANa, (4) jaina sTaDIjha iTsa prejhanTa enDa phyUca2 (jaina adhyayananuM vartamAna ane bhaviSya) ane (5) dhI AryA sTAnjhAsa oNpha uttarAjkayaNa (uttarAdhyanasUtranI AryA chaMdanI gAthAo). jiMdagInAM chellAM varSo daramyAna teo jaina AgamonI prAcInamAM prAcIna TIkAonA saMzodhanakAryamAM ekAgra banyA hatA. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prophesara DaoN. laviMga AlsaDorDa emaNe "konTribyuzana Tu dha hisTarI oNpha vejITeriyanijhama eNnDa kAuvarNipa ina inDiyA' (zAkAhArIpaNA ane gopUjAnA itihAsamAM bhAratano phALo), "azokanA dhaulI ane jaugaDhanA zilAtaMbho", "paMcataMtra" ane "dha AryA sTAnjhAsa oNpha dhI pAlI kenana' (pAlI dharmagraMthomAM AryA chaMdanI gAthAo) e cAra pustako paNa ApyAM che. uparAMta emaNe judA-judA viSayone lagatA nAnAmoTA Azare poNoso jeTalA abhyAsapUrNa nibaMdho ke lekho lakhelA che, je emanI vyApaka vidyAprIti ane ucca koTInI vidvattAnuM subhaga darzana karAve che. - zrI uttarAdhyayanasUtrano emaNe aneka dRSTithI abhyAsa karyo hato; emAM emanuM e sUtramAMnI AryA chaMdanI gAthAonuM adhyayana to emanI adhyayanazIlatA pratyenA mAnamAM vadhAro kare evuM hatuM. pacIseka varSa pahelAM amadAvAdamAM teo AgamaprabhAkara zrI puNyavijayajI mahArAjane maLyA tyAre teoe uttarAdhyayanasUtranI AryA chaMdanI koIka gAthAnA eka caraNamAM, chaMdobhaMga thAya e rIte, mAtrAmeLamAM pharaka hovAnI vAta karI tyAre zrI puNyavijayajI mahArAje paNa sAnaMda Azcarya vyakta karyuM hatuM. jaina vidyAnA adhyayananA kAraNe teone AcArya zrI vijayendrasUrijI, munirAja zrI vidyAvijayajI ane munirAja zrI jayaMtavijayajI sAthe paNa nikaTano saMbaMdha hato. vaLI, teo bhAratIya purAtattva, zilpa sthApatya ane prAcIna imArato saMbaMdhI paNa bahoLI ane pramANabhUta jANakArI dharAvatA hatA. paMdareka varSa pahelAM, dilhInA suprasiddha kutubaminAra pAse emano meLApa thaI jatAM ane emane e saMbaMdhI mAhitI pUchatAM, emaNe ramUjamAM kahelA zabdo Aje paNa smRtipaTa upara aMkita thaI gayelA che; emaNe aMgrejImAM kahelA e zabdono bhAva A hato : "bhAratanAM prAcIna sthApatyo saMbaMdhI mAhitI ApavAmAM huM eka sArA mArgadarzaka (gAIDa) tarIke kAma ApI zake ema chuM." ATalA thoDAka zabdo paNa emanA jJAna-khajAnAnI vipulatAno khyAla ApI zake evA che. jiMdagInA aMtabhAgamAM emaNe vidyAvRddhi mATe tana toDIne pAlI bhASAnI kriTikala DikzanarI taiyAra karavAnA mahAbhArata-kAmanA mukhya saMpAdaka tarIke kAma karyuM hatuM. (tA. 3-6-1978) Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 amRta samIpe (11) bhAratIya vidhAnA vizvavidyuta vidvAn DaoN. brAuna bhAratIya vidyAnA vizvavikRta amerikana vidvAna DaoN. viliyama normana brAunanuM, tA. 28-4-1975nA roja 82 varSanI uMmare amerikAmAM avasAna thatAM vizvanA vidyAjagatane bhAgye ja pUrI zakAya evI moTI khoTa paDI che. DaoN. brAunanI uMmara paripakva hovA chatAM emanI kAryaniSThA, kAma karavAnI zakti ane kaMIka ne kaMIka paNa maulika ke dAkhalArUpa saMzodhana karI vidvAno ane jijJAsuone bheTa ApavAnI dhagaza sajAga ane sakriya hatI. emaNe saMkhyAnI dRSTie bhale maryAdita graMthonuM saMzodhana-sarjana karyuM hoya, paNa guNavattAnI dRSTie to e amUlya ane cirakALa sudhI saMzodhana ane sarjanano zreSTha namUno banI rahe evA che. A graMtho DaoN. brAunanI jJAnasAdhanA, vidyAsUjha, satyazodhaka dRSTi, marmagrAhI vRtti ane Adarza vidvattAnI lAMbA samaya sudhI kIrtigAthA saMbhaLAvatA raheze. e ja rIte emanA mArgadarzana nIce taiyAra thayelA vidyArthIo tema ja emanI virala ane vyApaka vidvattAno thoDoka paNa lAbha meLavanAra vidvAno paNa jIvanabhara emanA pratye UMDI kRtajJatAnI ane bahumAnanI lAgaNI anubhavatA raheze, emAM zaka nathI. DaoN. brAunanA jIvanamAM vidvattAnI sAthe sujanatA ane namratAno je sumeLa sadhAyo hato, enuM ja A supariNAma che. DaoN. brAunano janma tA. 24-9-1892nA roja amerikAmAM bAlTImoramerIlenDamAM thayo hato. emanA pitAnuM nAma zrI jyorja viliyama brAuna ane mAtAnuM nAma zrImatI varjiniyA brAuna hatuM. mAtA-pitA baMne khristI dharmanA pracArakaupadezaka tarIke kAma karatAM hatAM ane A mATe teone bhAratamAM jabalapura kSetramAM kAma karavAnI javAbadArI soMpavAmAM AvI hatI. DaoN. brAunane potAnAM mAtA-pitA sAthe, tera varSanI uMmara sudhI, A rIte bhAratamAM jabalapuramAM rahevAno ane prAthamika abhyAsa karavAno avakAza maLyo e jANe bhaviSyanA subhaga yogano ja pUrvayoga athavA pUrvabhUmikA rUpa suyoga hato. tera varSanI umare jyAre teo amerikA pAchA gayA tyAre hiMdI bhASAmAM sArI rIte vAta karI zakatA hatA. A uparathI ema kahI zakAya ke DaoN. brAunanA aMtaramAM bhAratIya vidyA ane vizeSe karIne saMskRta bhASA ane sAhityanI upAsanA karavAnAM je bIja ropAyAM te emane nAnapaNamAM ja anAyAse thayela bhAratanA A saMparkane kAraNe ja. dhyeyaniSThA, saMzodhana karIne satyane zodhI kADhavAnI vedhaka dRSTi, kuzAgra buddhi, adamya utsAha ane zramazIlatA jevI zaktioe e bIjanuM saMvardhana karavAmAM anukULa khAtara-pANI-havA pUrAM pADavAnuM kAma karyuM. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. brAuna ucca abhyAsa emaNe amerikAmAM jhonsa hopakinsa yunivarsiTImAM karyo, ane covIsa varSanI uMmare pIeca. DI.nI DigrI meLavI. ra9 varSanI umare emanAM lagna thayAM hatAM. emane be saMtAno hatAM. amerikAnI pensilvAniyA yunivarsiTImAM sane 1913thI 1919 sudhI traNa varSa mATe emaNe saMzodhananA phelo tarIke kAma karyuM hatuM, ane te pachI 3 varSa mATe honsa yunivarsiTImAM honsTana skolara tarIke bahumAna meLavyuM hatuM. sane 1922-23mAM emaNe banArasa hindu yunivarsiTImAM saMskRtanuM adhyayana (?) karyuM hatuM tathA jamunI kaoNlejamAM aMgrejInA prophesara tarIkenI paNa kAmagIrI bajAvI hatI, ane sane 1926thI teo amerikAmAM philADelphiyAnI pensilvAniyA yunivarsiTImAM saMskRtanA prophesara tarIke joDAyA hatA. A yunivarsiTI emanI viziSTa karmabhUmi banI rahI hatI, ane ahIM rahIne emaNe bhAratIya vidyA ane vizeSe karIne saMskRta vidyAnA kSetramAM jema khUba kAma karyuM hatuM, tema bhAratIya vidyAnA vidvAna tarIke deza-videzamAM nAmanA paNa ghaNI meLavI hatI. amerikAnI prAcyavidyA tathA bhAratIya vidyA sAthe saMbaMdha dharAvatI saMkhyAbaMdha saMsthAone emanI vidvattA ane kAryakuzaLatAno lAbha maLyo hato. teo bhAratIya vidyAnI vaidika, jaina ane bauddha e traNe zAkhAnA marmajJa abhyAsI hatA. pensilvAniyA yunivarsiTInA inDiyana ArTa vibhAganA tathA philADelphiyAnA myujhiyama opha ArTanA kyUreTara tarIkenI javAbadArI paNa emaNe saMbhALI hatI. jaina sAhityanA saMzodhana-saMpAdanamAM emaNe UMDo rasa lIdho hato : tethI AgamaprabhAkara munirAja zrI puNyavijayajI sAthe teone ghaNo paricaya hato. A dizAmAM emanuM viziSTa arpaNa (1) kalpasUtranAM citrono saMgraha, (2) kAlakAcAryanI sacitra kathA (dhI sTorI opha kAlaka) ane (3) sacitra uttarAdhyayanasUtra (menyuskripTa ilasTrezana oNpha dhI uttarAdhyayanasUtra) - e traNa graMtharUpe yAdagAra raheze. A traNe graMtho Do. brAunanI kaLAsUjha ane saMpAdanadaSTinA uttama namUnA rUpa che. uparAMta, teoe "vasaMtavilAsa' nAme prAcIna gujarAtI phAgu kAvyanuM tathA mahimnastotranuM sacitra saMpAdana karyuM hatuM, tema ja madurAnA maMdirano sacitra paricaya paNa lakhyo hato. emaNe "dhI rabIndranAtha TAgora memoriyala lekjhararazipa'nA upakrame enI cothI vyAkhyAnamALAmAM, amerikAnI mizigana yunivarsiTImAM sane 1965mAM maeNna ina dhI yunivarsa" (vizvamAM mAnavInuM sthAna) e viSaya upara ApelAM cAra vyAkhyAno emanI vidvattA, svataMtra ciMtanazakti ane saMkalana karavAnI sUjhano AlAdakArI paricaya karAvavAnI sAthesAthe vAcakane mATe paNa ucca ciMtananI Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paka amRta-samIpe kImatI sAmagrI rajU kare che. (A vyAkhyAno A ja nAmathI pustako rUpe chapAI gayAM che.) A vyAkhyAnomAM vaidika, jaina ane bauddha e traNe tattvajJAna ane dharmaparaMparA pramANe mAnavI potAnA aMtima dhyeyane - mokSane- kevI rIte hAMsala karI zake enuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. saMskRta bhASAnA AkAra-prakAra mATe brAuna bahu ucca abhiprAya dharAvatA hatA. teo kahetA ke "saMskRta e suMdara rIte ghaDAyelI bhASA che - jANe badhA ya vibhAgo vacce sumeLa sadhAya evuM makAna koI sthapatie taiyAra karyuM hoya evI A bhASA che. huM je bhASAo jANuM chuM emAM evI koI bhASA nathI ke jenuM saMskRtanA jevuM pRthakkaraNa ane vaijJAnika avalokana thaI zake." ApaNA hastalikhita bhaMDAro jovAnI emane khUba dhagaza hatI, ane ApaNI prAcIna vidyAparaMparA lupta thaI rahI che eno emane khUba ja hato. teonuM potAnuM jIvana bhAratanI prAcIna vidyAonA sAdhaka eka RSi jevuM Adarza hatuM. madrAsa ane jabalapura yunivarsiTIe emane pIeca. DI nI mAnada padavI ApIne potAnuM tathA emanuM gaurava vadhAryuM hatuM, ane kalakattAnI saMskRta kaoNleje emane "jJAnaratnAkara'nI padavI ApIne emanI jJAnasAdhanAnuM bahumAna karyuM hatuM. (tA. 31-5-1975) (12) AjIvana vidhAsevI DaoN. misa jahonsanA jaina sAhityanI bahumUlI sevA bajAvIne je paradezI vidvAnoe jainasaMskRtinuM gaurava vadhAravAnI sAthe ApaNane AbhArI banAvyAM che, emAM amerikana viduSI DaoN. misa jhonsana paNa mAnabharyuM sthAna dharAve che. A amerikana bAnue jIvanabhara kaumAravratano svIkAra karIne vidyAupAsanAne ja potAnuM pravRttikSetra banAvyuM hatuM. vidyAsevAnA pravRttikSetra tarIke paNa jaina sAhityane ja apanAvyuM hatuM, ane e kSetranI AkhuM jIvana niSThA ane parizrama sAthe upAsanA karI hatI. AvAM A vidyAniSTha viduSInuM, chaeka mahinA pahelAM tA. 29-ka1967nA roja emanA vatanamAM 78 varSanI umare duHkhada avasAna thayuM ane jIvanabhara bhAratIya vidyAnI ane vizeSe karIne jaina vidyAnI sevA karanAra eka vidvAnanI khoTa paDI. vaDodarAnA suprasiddha prApya vidyAmaMdira (oriyenTala . Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa7. DaoN. misa honsana insTiTyUTa)nA tAjetaramAM pragaTa thayela "jarnala oNpha dhI oriyenTala insTiTyUTa nAme tramAsinA jUna 1967nA aMkamAM zrIyuta je. pI. ThAkare DaoN. misa jhonsana aMge vistRta mAhitI ApatI lAMbI avasAnanoMdha aMgrejImAM lakhI che, eTale ene AdhAre A noMdha lakhavAnuM zakya banyuM che. DaoN. misa jhonsane kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArya-viracita suprasiddha mahAkAvya (athavA purANakAvya) "triSaSTizalAkApuruSacarita'nA aMgrejI anuvAdane eka pavitra jIvanakArya tarIke svIkAryuM hatuM, ane e kAryanI pAchaLa pUrNa niSThApUrvaka potAnAM samaya ane zaktine arpaNa karIne ene yazasvI rIte pUrNa karyuM hatuM. sane 1920nI sAlamAM teo hiMdustAna AvyAM ane be varSa A dezamAM rokAyAM e daramyAna emanuM dhyAna jainadharma ane saMskRtinA mahAkoza-samA ane pAMtrIsa hajAra zloka jeTalA vizALa A mahAkAvya tarapha dorAyuM hatuM. potAne ajANI bhASA, tethI ya vizeSa ajANI paribhASAo prayojatA, paNa jainadharma ane saMskRtinI vipula sAmagrIthI sabhara evA mahAsAgara-samA A graMthanuM aMgrejI bhASAMtaranuM kAma akhUTa jijJAsA, khaMta, dhIraja, parizramazIlatA ane vidvattA mAMgI le evuM moTuM ane jaTila hatuM, ane te vidvAno pAsethI jarUrI sahAya meLavIne ekale hAthe karavAnuM hatuM. AvuM moTuM kArya A viduSI bahene cAreka dAyakA jeTalA lAMbA samaya sudhI mahenata karIne saphaLatApUrvaka pUrNa karyuM e bInA e mAnanIya bhaginInAM jIvana ane kAryaniSThAnI yazakalagIrUpa banI rahe evI che. ahIM e jANavuM upayogI thaI paDaze ke daLadAra cha bhAgamAM pragaTa thayela e bhASAMtara vaDodarAnI vizvaprasiddha gAyakavADa oriyenTala sirIjhamAM sane 1931thI 1962 sudhImAM 31 varSa daramyAna prasiddha thayela che. DaoN. misa jhonsanano janma tA. 14-10-1989nA roja amerikAmAM thayo hato. saMskRtano viSaya laIne teo 18 varSanI uMmare, sane 1907mAM bI. e. thayAM. te pachI bIje varSe teo e ja viSaya laIne ema. e. thayAM. pachI emaNe be-eka varSa saMskRta uparAMta grIka bhASA ane purAtattvano abhyAsa karyo. sane 1912mAM grIka, leTina ane saMskRta bhASAnuM viziSTa adhyayana karIne emaNe pIeca. DI.nI DigrI meLavI. tyAra pachI paNa emaNe prophesara morisa lUmaphilDanAM vidyArthinI tarIke be varSa sudhI saMskRta aMge kAma karyuM. aMgrejI uparAMta grIka, leTina, saMskRta tathA prAkRta jevI prAcIna bhASAo ane phreMca, jarmana, speniza, iTAliyana, hiMdI ane gujarAtI jevI Adhunika bhASAo paNa teo jANatAM hatAM. pIeca.DI. thayA pachI emaNe judI-judI kaoNlejomAM videzI bhASAonA prophesara tarIke kAma karyuM hatuM. tathA keTalIka phelozipa (adhyApanavRtti) paNa meLavI hatI. 1919mAM eka Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 amRta-samIpe phaeNlozipa maLatAM teo saMskRta bhASAnI mAtRbhUmi bhAratamAM AvyAM. A samaye temaNe aneka vidyAsaMsthAonI paNa mulAkAta lIdhI. beeka varSanI A vidyAyAtrA daramyAna emanuM dhyAna 'triSaSTizalAkApuruSacarita' tarapha gayuM. 'triSaSTi 'no anuvAda karatAM pahelAM enA azuddha ke na samajAtA pAThone zuddha karavAnuM muzkela kAma karavAnuM hatuM. te pachI mULakartAnA bhAvane aMgrejI bhASAmAM jhIlI levAnuM kAma to ethI ya kaThaNa hatuM. paNa A mATenAM jarUrI saMkalpabaLa ane kAryazakti emanI pAse hatAM, eTale emaNe e kAmanI javAbadArI uThAvavAnI hiMmata karI. teo A mATe 1927thI 1931, 1947thI 1949 sudhI ane chelle 1960thI 1962 sudhI hiMdustAnamAM rokAyAM hatAM, ane munirAja zrI jayaMtavijayajI, nyAyavizArada munirAja zrI nyAyavijayajI, AcArya zrI vijayendrasUrijI, AgamaprabhAkara munirAja zrI puNyavijayajI ane munirAja zrI vizAlavijayajI pAsethI mArgadarzana meLavyuM hatuM. mu. zrI jayaMtavijayajI mahArAjane to emaNe potAnA vidyAguru tarIke biradAvIne potAnA graMthano chello bhAga emane arpaNa karyo che. uparAMta DaoN. bhogIlAla sAMDesarA, paMDita zrI lAlacaMdabhAI gAMdhI, DaoN. umAkAMta zAha, paMDita zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyA vagereno paNa emaNe sahakAra meLavyo hato. emaNe rauhiNeyanAM sAhaso, rauhiNeyacarita, mahAvIra ane gozAla vaccenA saMbaMdhane lagato abhinava ahevAla, zvetAMbara jaina mUrtividyA, hemacaMdranI kRtimAM vanaspati-saMbaMdhI nirdezo, rAjagRhI aMge noMdha, rohiNI-azokacaMdrakathAnuM bhASAMtara vagere viSayonA abhyAsapUrNa lekho-nibaMdho lakhyA hatA. sauthI moTI vAta to eka ja graMthanA anuvAdamAM jiMdagInAM uttama varSo dhIrajapUrvaka lagAvI devAM e che. alabatta, A badhuM amerikA dezanI vidvAnonA kAryamAM sahAyarUpa thavAnI udAratA ane tatparatAne lIdhe ja banI zakyuM che e svIkAravuM joIe. ane chatAM DaoN. jhonsane to phariyAda karI che ke jo amerikAnA bhAratIya vidyAnA vidvAnoe A kAmamAM thoDoka vadhAre rasa dAkhavyo hota, ane thoDIka vadhAre sahAya ApI hota to A kAma vIsa varSa pahelAM pUruM thaI zakyuM hota; paNa sAmAnya kAmo mATe jyAre hajAro DaoNlaranI madada ApavAmAM AvatI hatI, tyAre 'triSaSTi'ne mATe vIsa varSa sudhI kazI sahAya ja na maLI ! A viduSI bahenanI dhIrajanI paNa AmAM kevI kasoTI thaI hatI, eno eka prasaMga ahIM noMdhavA jevo che : bIjuM vizvayuddha cAlatuM hatuM te daramyAna trIjA bhAganI presakopIno keTaloka bhAga dariyAmAM guma thayo hato ! AvI dhIraja ane cIvaTanI jeTalI prazaMsA karIe eTalI ochI che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. harTala pa9 ApaNA mATe to AvI adhyayanazIlatA UMDA adhyayana mATe dAkhalArUpa ke preraNArUpa banI rahevI joIe. ApaNA prAcIna AgamagraMtho tema ja Agamika sAhitya uparAMta zrI umAsvAtivAcaka, siddhasena divAkara, jinabhadragaNi kSamAzramaNa, haribhadrasUri, abhayadevasUri, mallavAdI kSamAzramaNa, hemacaMdrAcArya, yazovijayajI upAdhyAya vagere tema ja digaMbarasaMghamAM paNa evA aneka zramaNavidvAno thayA che ke jemAMnA eka-eka vidvAnanA jIvana ane sAhityasarjananA adhyayana mATe AkhI jiMdagI paNa ochI paDe. have to evo samaya AvI gayo che ke ApaNA munirAjomAMthI tejasvI ane vidyArasika munirAjo AvA marmasparzI ane sarvagrAhI adhyayanane potAnuM jIvanavrata banAve. DaoN. misa jhonsanano dAkhalo ApaNane A vAta ja kahe che. (tA. 16-12-1997) (13) ravanAmadhanya DaoN. harTala prAcyavidyAnI ane khAsa karIne bhAratIya vidyAnI hoMza ane khaMta sAthe, ekaniSTha banI sevA karanAra paradezanA vidvAnomAM jarmana vidvAnonuM sthAna ghaNuM AgaLa paDatuM che. potAne gauravapUrvaka "mokSamUlara bhaTTa' kahevarAvanAra Do. meksamUlara to ApaNA dezane mATe vedonA uddhAraka jevA AdaraNIya banI gayA che. teo paNa jarmana ja hatA. jarmana ke bIjA paradezonA vidvAno jemajema prAcyavidyA ane bhAratIya vidyAnA adhyayana-saMzodhana-saMpAdanamAM AgaLa vadhatA gayA, tema-tema enI judIjudI zAkhA-prazAkhAo tarapha emanuM dhyAna dorAtuM gayuM, ane teo navI-navI zAkhAonuM kheDANa karavA prerAyA. A rIte bhAratIya vidyAnA eka agatyanA aMgarUpa jena-vidhA tarapha paNa keTalAka vidvAnonuM dhyAna gayuM, ane jema-jema jainavidyAnuM mahattva emane samajAtuM gayuM tema-tema teo e vidyAnI vividha zAkhAonuM avalokana, adhyayana ane saMzodhana karavA lAgyA. A rIte jaina-vidyAnI sevA karanAra vidvAnomAM amerikA tema ja yuropanA iMgleDa, phrAnsa, iTalI, naoNrve, jarmanI vagerenA judAjudA vidvAno hovA chatAM emAM paNa jarmana vidvAnono phALo ghaNo AgaLa paDato ane maulika gaNI zakAya eTalo mahattvano che. - ApaNA sAhityanI AvI kImatI sevA bajAvanAra jarmana vidvAnomAM sauthI pahelAM ApaNane sAMbhare che pro. vebara ane pro. harmana yAkobI. pro. vebare Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe lagabhaga poNoso varSa pahelAM - mAtra hastalikhita prato ja maLatI hatI te samaye - Agamo ane khAsa karIne Avazyaka sUtra vagerenuM saMzodhana karatAM je zodho karI hatI ane je anumAno tAravyAM hatAM te Aje paNa saMzodhananA kSetramAM jUnAM thayAM nathI. vaLI jainadharma bauddhadharmanI zAkhA che' evI bhUlabharelI mAnyatAnuM pramANone AdhAre nirasana karIne jainadharmane eka svataMtra dharma tarIke oLakhAvanAra pro. harmana yAkobInI sevAne paNa ApaNe kadI visarI zakIe nahIM. AvA vidyAvAridhionI haroLamAM besI zake evA ja hatA DaoN. yohonesa harTala. "jaina"nA gayA aMkamAM chapAyela DaoN. harTalanAM eka viduSI ane zaktizALI ziSyA bahena zrI subhadrAdevI(DaoN. zAUMTe kAujha)nA lakhANa uparathI ApaNe jANI zakyA, ke jarmanInA A samartha vidvAna, 84 varSanI umare, gayA oNkTobaramAM, jarmanImAM, temanA vatana lAipaniMga zaheramAM, svargavAsI thayA ! duHkha ke musIbatanI jarA ya paravA karyA vinA, AkhI jiMdagI lagI sarasvatI- mAtAnI nirbheLa upAsanA karIne potAnA jIvanane dhanya ane pavitra banAvI janAra AvA puruSane mATe zokanAM sukhano (zabdo) uccAravAnAM hoya nahIM. emanA prayANane to ApaNe bIjI vijayayAtrA tarIke ja biradAvavuM ghaTe ane emane AdarapUrvaka bhAvabharI zubhecchA ja arpaNa karavI ghaTe. AvA eka samartha vidvAnanA javAthI bhAratIya vidyAne ane jaina-vidyAne eka sArA sevakanI khoTa paDe e taddana sAcuM che, ane eTalA pUrato ApaNane raMja thAya e paNa svAbhAvika che. - . harTala gujarAtI bhASAnA paNa eka UMDA abhyAsI hatA, ane jene kathAsAhityanuM - khAsa karIne gujarAtanA zvetAMbara jaina kathAsAhityanuM - mUlyAMkana karavAmAM ane A viziSTa sAhitya tarapha duniyAnuM lakSa doravAmAM emaNe jaina sAhityanI bhAre kImatI sevA bajAvI hatI. emaNe "gujarAtanA zvetAMbaronuM sAhitya' e matalabano jarmana bhASAmAM lekha lakhatAM jaina kathAsAhitya aMge kahyuM hatuM : "madhyayugathI AraMbhIne te atyAra sudhI jaino - khAsa karIne gujarAtanA zvetAMbara jaino - hiMdustAnanA mukhya kathA kahenArAo hatA." vaLI gadya ane padya evuM varNanAtmaka bhAratIya sAhitya sarjavAmAM jainoe keTalo badho phALo Apyo hato e paNa temaNe batAvyuM hatuM. haMmezAM kathA kahevAnA zokhane lIdhe jainoe evI puSkaLa bhAratIya kathAo ApaNA mATe sAcavI rAkhI che ke je bIjI rIte nAza pAmI hota. DaoN. harTale soLamI sadInA hemavijayajIe racelA "kathAratnAkaranuM bhASAMtara karyuM hatuM ane bIjA eka jarmana vidvAnanI sAthe "subhASitaratnasaMdoha"nuM paNa jarmana Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. benImAdhava barU 71 bhASAmAM bhASAMtara karyuM hatuM. emanuM 'paMcataMtra'nuM saMzodhana to emanA kAryanA eka sImAstaMbharUpa banI gayuM che. 'paMcataMtra' Aje je rUpe maLe che tene te rUpa apAvavAmAM jaina kathAkArono ane jaina kathAono bahu moTo hisso hovAnuM puravAra karIne emaNe jaina sAhityanuM mahattva vadhArI dIdhuM hatuM ema cokkasa kahI zakAya. jiMdagInAM pAchalAM varasomAM, jyAre koI paNa vidvAna nivRtta jIvana jIvavAno sAco adhikA2I lekhAya, evA prasaMge paNa teo hiMdudharmanI vedasaMhitA ane ja2thostI dharmanA avestAnA saMzodhana jevA loDhAnA caNA cAvavA samAna kaThaNa kAmamAM lAgelA hatA e bInA emanI sAcI vidyopAsanAnI pratye koIne paNa mAna upajAve evI che. be-be mahAyuddho daramyAna ane e pachI paNa jarmanIne bhogavavA paDelA bhAre muzkela samayamAM paNa sarasvatInA A sAcA sevake potAnI vidyopAsanAne akhaMDa rAkhI e kAMI nAnuMsUnuM kAma nathI. aMtaramAM sAcuM zUrAtana bharyuM hoya to ja AvuM banI zake. (tA. 21-1-1956) (14) saMskRti-upAsaka DaoN. benImAdhava barUA baMgALanI bhUmie dezane aneka vidvAno ApyA che, tema jaina saMskRtinA abhyAsIo ane premIo paNa ThIka-ThIka pramANamAM pUrA pADyA che. Aje aneka baMgIya vidvAno jaina saMskRtinI zodhakhoLa pAchaLa potAno samaya vitAve che. AvA jainasaMskRtipremI vidvAnomAM sva. DaoN. benImAdhava barUAnuM nAma gauravapUrvaka laI zakAya. DaoN. barUAnA tArIkha 26-3-1948nA roja kalakattA mukAme thayelA acAnaka avasAnanI noMdha letAM ame khUba dilagIrI anubhavIe chIe ane A mATe munizrI kAMtisAgarajIe devadhara gAmathI tA.27-3-1948nA roja amane lakhela patramAMnI nIcenI vigata jaina janatAnI jANa mATe rajU karavI ucita samajIe chIe : "Aja eka tAra dvArA mane khabara maLyA ke kalakattA yunivarsiTInA pAlI vibhAganA adhyakSa zrImAna DaoN. benImAdhava barUAnuM acAnaka avasAna thayuM. teo jo ke bauddhadarzana ane sAhityanA prakAMDa (vidvAna) to hatA ja, paNa jaina sAhityanA paNa sArA vidvAna hatA. meM emanI sAthe ATalAM varSo sudhI saMparka rAkhI ghaNuM-ghaNuM jJAna prApta karyuM che. meM ghaNI vA2 joyuM ke jyAre bhagavAna Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phara amRta-samIpe mahAvIranuM nAma teo letA tyAre zraddhAthI gadgada thaI mastaka namAvatA. jainonI saMskRti mATe temane vizeSa prema hato. "jaina Agamo upara temane sAro kAbU hato. e dareka vastune khUba chaNIne lakhatA hatA. aMtima be kAmo jaina mATe gauravanI vastu jevAM che. eka te...(?) (aMkano pAnAno A bhAga khaMDita che. - saM.) talAga' jeno ullekha belANIe ApanA patramAM karyo hato, tenuM nizcita sthAna emaNe parizrama karI khoLI kADhyuM hatuM, eno nakazo paNa mane batalAvyo hato. e para moTo nibaMdha lakhI temaNe mArA 'purAtattva-aMka' ('vizAlabhArata' mAsikanA purAtattva-aMka) mATe Apyo che, jemAM khAravelanI aMtima zodha che. bIjuM teoe gata cAra mAsathI ApaNA bhagavatIsUtranuM aMgrejI bhASAMtara paNa zarU karI dIdhela hatuM. thoDo bhAga thayo paNa che; paNa zuM thAya ? "amArI sirIjhamAM kalpasUtra, je chapAya che, tenI prastAvanA paNa lakhI rahyA hatA. be kAmo adhUrAM rahI gayAM. khAravela para emanI svakIya gaveSaNA hatI. mArA mATe to teo aMgata kuTumbI jevA hatA; paNa zuM thAya ? baMgALI vidvAno, je jaina sAhityamAM rasa le che temAM e pradhAna hatA. jaino mATe paNa moTI khoTa gaNAya. "huM barUAnAM saMsmaraNo lakhI rahyo chuM." munizrI kAMtisAgarajIe Apela A paricaya uparathI sva. DaoN. barUAnI sAhityasevAno ThIka ThIka khyAla AvI zake ema che. paradezamAM mUkabhAve jaina dharmanuM gaurava vadhAravAmAM yazasvI kAma karanArA AvA vidvAnonuM yogya mUlyAMkana karavAnuM kAma e AjanA yuganI jainonI moTAmAM-moTI pharaja che; ApaNe e pharaja adA karIe. astu. (tA. 2-5-1948) (15) jainasaMskRtiniSka zrI pUraNacaMdrajI zyAmasukhA samAjasevAnI bhAvanA, jainadharmanA pracAranI tamannA ane vAcana-ciMtanalekhana dvArA vidyAnI satata upAsanA karavAnI utkaTa abhiruci e pU. zrI pUraNacaMdrajI zyAmasukhAnA pavitra jIvananI sadAsmaraNIya ane preraka phalazruti che. AvA eka vidyAniSTha, dharmaniSTha ane sevAniSTha puruSa jIvanabhara potAnA dhyeyane pAra pADavA mATe eka prazAMta yoddhAnI jema puruSArtha karatA rahIne 86-87 varSanI Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 zrI pUraNacaMdrajI zyAmasukhA pAkaTa uMmare nivRttinA sAcA adhikArI banIne, vadhAre zaktizALI, dharmaparAyaNa ane sevAbhAvanAthI surabhita navuM jIvana meLavavA tA. 19-4-1997nA roja svarge sidhAvyA, teno zoka karavAno na hoya. zrI zyAmasukhAjIno janma baMgALamAM thayo hato. baMgALI bhASA upara emanuM potAnI mAtRbhASA hiMdI karatAM ya vadhAre prabhutva hatuM. emaNe jainasaMskRtinAM judAM-judAM aMgone lagatAM keTalAMka pustako ane saMkhyAbaMdha nAnAmoTA lekho ane nibaMdho baMgALI bhASAmAM lakhyA hatA. hiMdI tema ja aMgrejI bhASAmAM paNa emaNe keTalAka lekho lakhyA hatA. sAmAnya janasamUhane, jijJAsuo ane abhyAsArthIone tema ja jainetara vidvAnone jainasaMskRtithI suparicita karavA mATe prayatna karavo ane lekho-pustako lakhavA e zrI zyAmasukhAjIne mana jIvanano eka viziSTa lhAvo hato. Ane lIdhe kalakattAmAM jaina-jainetara vargamAM emanuM sthAna khUba AdarabharyuM ane bahumAnabharyuM hatuM. cha varSa pahelAM teoe 80 varSa pUrAM karyA te nimitte emane eka suMdara abhinaMdana-graMtha arpaNa karavAmAM Avyo hato. A graMthanA prAkkathanamAM graMthanA saMpAdakoe zrI zyAmasukhAjIno - emanA viziSTa vyaktitvano - paricaya ApatAM lakhyuM hatuM ? baMgALanI sAthe ghaNA prAcIna samayathI jaina samAjano saMbaMdha cAlyo Ave che; ema chatAM jaina dharma ane itihAsa saMbaMdhI bahu ochuM sAhitya baMgALI bhASAmAM maLe che. je vidvAnoe jainazAstrone AtmasAt karIne maulika racanAo athavA anuvAda dvArA baMgALI bhASAnA A abhAvanI pUrti karavAmAM madada karI che teomAM zrI pUraNacaMdajI zyAmasukhAnuM sthAna mokhare che. teo lAMbA vakhatathI zAstronA anuzIlana tathA sAhityanI sAdhanAmAM joDAyelA che. aDhAra varSanI nAnI umare emanI pahelI kRti pragaTa thaI hatI, ane atyAre emanI uMmara eMzI varSanI che. A bAsaTha varSanA gALAmAM emaNe je pustako ane chUTAchUTA lekho tema ja kathAo lakhela che te emanA satata anuzIlana ane sAdhanAnI sAkSI pUre evA che. zrI zyAmasukhAjInuM vyaktitva khUba ja zAMta, gaMbhIra ane prabhAvazALI che. teo eka spaSTa ane nIDara vicAraka che. vyavahAramAM teo khUba ja vinamra che. emanA A vyaktitvanI chApa emanAM lakhANomAM paNa badhe dekhAya che. ghaNA lekhako evA hoya che ke jeo lakhANamAM to moTA-moTA AdarzanI vAto kare che, paNa jIvanamAM e Adarzane anurUpa vyavahAra ane sAdhanA mATenI temanI taiyArI nathI hotI. paraMtu zrI zyAmasukhAjI jevuM lakhe che evo ja emano jIvana-vyavahAra Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 amRtasamIpe che. dekhAva ke potAnI jAtanuM pradarzana karavAthI dUra rahIne bahu ja vinamra bhAve teo ekAMtamAM sAhityasAdhanA kare che. "zrI zyAmasukhAjIe potAnI zuddha jIvana-niSThA ane dharmavRttithI potAnA jIvanane dhanya banAvyuM che." zrI zyAmasukhAjIe zrI ajitaraMjana bhaTTAcAryanA sahakAramAM zrI 'uttarAdhyayana sUtra'nuM bhASAMtara sAthe saMpAdana karyuM hatuM. A graMtha kalakattA yunivarsiTI taraphathI pragaTa thayo hato. 'jainadarzanera rUparekhA' nAme pustaka emaNe baMgALI vAcakone jainadharmano paricaya karAvavA lakhyuM hatuM. (tA. 27-5-1977) eka nAnAsa2khA rajavADA jevI moTI jamInadArInuM maeNneja2-5da dAyakAo sudhI saMbhALavuM, ane chatAM jIvanane nItiparAyaNa, prAmANikatAthI maghamaghatuM, dharmabhAvanAthI otaprota, vidyAprIti ane vidyApravRttithI suzobhita, sAduM, saraLa, ucca vicArothI samRddha ane parAdhInatAnI lAgaNIthI mukta tema ja svAdhInatAnI khumArIthI samRddha rAkhavuM e khUba-khUba muzkela kAma che. baMgALamAM rahelA bAbUo to emanI sukha-sAhyabI ane ezaArAmanI vRtti mATe kahevatarUpa banI gayA che. zrI zyAmasukhAjI paNa baMgALanA ja jaina bAbU che. paNa emane vaibhavavilAsa-vRtti sparzI na zakI, ane emanI vidyAvilAsanI prIti khUba vadhatI rahI e emanI A jIvanajAgRtinuM ja supariNAma samajavuM joIe. ene lIdhe ja teo saMkhyAbaMdha lekho ane aneka pustakonI racanA karI zakyA che. ', dharmatattvajJAna (khAsa karIne jaina dharmanuM tattvajJAna) ane itihAsa emanA priya viSayo che. vAcananA paNa teo eTalA ja zokhIna che. ane dareka viSaya upara potAnI rIte vicAra karavAnI emanI Teva che. emaNe dhArmika, tAttvika, aitihAsika, caritra-kathA-viSayaka temaja sAmAjika viSayo upara potAnI kalama saphaLatApUrvaka calAvI che. pUrva dezamAM tema ja bIje paNa jainadharmanI viruddhamAM ke e saMbaMdhI gerasamaja UbhI kare evuM koI paNa lakhANa emanA dhyAna upara Ave to tarata ja teo samucita ane yuktiyukta uttara ApavAnA ja. A rIte teo jainasaMskRtinA rakhevALa paNa banI rahyA che. emanI jijJAsA haMmezAM phAlatI rahI che. samabhAva ane paradharma-sahiSNutA emanA viziSTa guNo che. bIjAone javAba ApavAmAM teo kadI viveka cUkatA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI "suzIla' (bhImajIbhAI) nathI ke Avezane adhIna thatA nathI. teo vicArasvAtaMtryanA pUrepUrA himAyatI che, ane bIjAonA vicArasvAtaMtryano pUrepUro Adara kare che. tethI ja emanA jIvanamAM ane emanI kalamamAM svasthatAnI pratiSThA thayelI che. zraddhAsaMpanna emanuM jIvana che, hasamukho ane milanasAra emano svabhAva che ane zAMta, gaMbhIra ane prabhAvazALI emanuM vyaktitva che. ane AvA guNone lIdhe nAjuka tabiyata chatAM teo potAnuM svAthya sAcavI zakyA che ane jIvanane nirAkula ane AnaMdasabhara rAkhI zakyA che. phakta aDhAra varSa jeTalI nAnI uMmare lekho lakhavA jeTalo sarasvatI-prasAda teo meLavI zakyA te paNa AvA guNo tema ja satata zAstra-vyAsaMgane lIdhe ja. (tA. 30-9-1991) (16) "jaina"nuM saubhAgya : mastaphakIra vidvadratna zrI "suzIla' (bhImajIbhAI) bALakanA jevuM nirdoSa ane saraLa, dhArAzAstrInA jevuM dalIlayukta ane mApasara, tattvaciMtakanA jevuM ciMtanapUrNa ane hRdayasparzI lakhANa karanAra zrI suzIlabhAI(bhImajIbhAI harajIvanadAsa parIkha)nuM nAma jainasamAjane ane gujarAtanA bIjA vidvAnone suparicita che. emanI kalamano ke vANIno thoDoghaNo rasAsvAda mANanAra vAcaka ke zrotAnA aMtarapaTa upara sadAkALa aMkita thaI jAya evuM vizada emanuM jJAna che. AvA sarvajanapriya zrI suzIlabhAI jIvananuM vana vaTAvIne Aje kara varSanI uMmare, potAnI binataMdurastIthI vikaTa banelA divasone AnaMdapUrvaka vitAvavAno puruSArtha sevI rahyA che. chellAM cArapAMca varSathI teo jJAnataMtuonI kamajorIthI parezAna che, ane aneka upacAro karavA chatAM e bImArIe hajI macaka ApI nathI. divase-divase e azakti gherI banatI jAya che, ane atyAre jANe kaMIka lakavAnI asara hoya ema hAtha-pagamAM zithilatA AvatI jAya che. paNa rakhe koI mAne ke zarIranI kamajorInA kAraNe samAjanI sAhitya-sevA ane saMskAra-sevAnI zrI suzIlabhAInI bhAvanA ke temanAmAM oTa AvavA lAgI che. e bhAvanA ane e tamannA to enA Avega sAthe vahI ja rahI che; alabatta, ene vyakta karanAra sAdhano zithila banyAM che e kharuM. sAmAnya rIte ema jovAmAM Ave che ke hRdaya buddhino bhAra jhIlatAM ghaNI vakhata thAkI jAya che; ahIM jANe Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe hRdayano - hRdayanI Urmiono - bhAra jhIlatAM-jhIlatAM buddhi have thAka anubhavavA lAgI che; hRdayamAM to jANe bhAvanAno merAmaNa UmaTI rahyo che. - tA. 31-12-1951ne somavAranA roja bhAvanagaramAM, pU. mu. zrI darzanavijayajI mahArAja (tripuTI) tathA temanA eka ziSya sahita mArA bhAI zrI jayabhikhkhuM, amArA eka snehI ane zrI suzIlabhAInA cirakALanA mitra zeTha haragoviMdadAsa rAmajIbhAI ane huM zrI suzIlabhAIne maLyA. zrI suzIlabhAInA oraDAmAM ame dAkhala thayA tyAre teo ughADe Dile hAtha-paga dhoI rahyA hatA. emanuM sazakta zarIra A rIte ughADuM jovAno avasara maLyo hota to to AnaMda ja thAta; Aje to jANe hAtha-paga pAsethI kAma levAmAM paNa emane musIbata paDatI hatI. mana savAlo pUchatuM hatuM : saMyamita masta jIvana, niyamita AhAra-vihAra ane sAttvika vRtti, ane chatAM zarIra dago de ? paNa mana ja pAchuM e savAlano javAba ApatuM hatuM : "ye saba pudgalakI bAjI !" pudgalanuM lAkha-lAkha jatana karo; ene rahevuM hoya to vagara jatane taMdurasta rahe, na rahevuM hoya to ene vaNasatuM rokavuM muzkela. manamAM kaMIka viSAda vyApI gayo. paNa be-cAra miniTanI sukhapRcchAnI vAtacIta karI, ane bhale dhImA chatAM sthira ane svastha svare zrI suzIlabhAInA thoDAka bola sAMbhaLyA ke tarata jANe e viSAda dUra cAlyo gayo : zabdomAM e ja ramUja, vANImAM e ja camakAro, caherA upara e ja bhAvanAnI rekhAonAM darzana thayAM. . baMgALanA prasiddha ane vayovRddha vidvAna DaoN. zrI harisatya bhaTTAcArya jaina sAhityanA ane vizeSa karIne jaina tattvajJAnanA UMDA jANakAra che. temaNe baMgALI bhASAmAM (ane aMgrejImAM paNa) jaina tattvajJAnane sparzatA aneka lekho lakhyA che, hajI paNa lakhe che. temanA AvA keTalAka lekhono zrI suzIlabhAIe ghaNAM varSo pahelAM jina-vANI' nAme pustakarUpe gujarAtImAM anuvAda karyo hato. pU. munizrI darzanavijayajInI preraNAthI e pustakanuM hindI bhASAntara thaI rahyuM che. e saMbaMdhI zrI suzIlabhAInI sAthe vAta karatAM teoe jaNAvyuM. "gujarAtI "jinavANI pustakamAM je saMgraha karavAmAM Avyo che, tyArapachI to DaoN. bhaTTAcAryajIe jene tattvajJAna aMge bIjA ghaNA mahattvanA lekho lakhyA che. e lekhomAMthI cUMTIne keTalAka lekhono bIjo saMgraha karavo jarUrI che; emAM bahu upayogI sAmagrI bharI paDI che. A vidvAne kevuM abhyAsapUrNa lakhyuM che, ane enI tulanA karavAnI zakti kevI adbhuta che !" Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI "suzIla' (bhImajIbhAI) A vAta cAlatI hatI tyAM to teo bIjA vidvAnoe baMgALImAM pragaTa karela sAhitya-sAmagrInA smaraNathI jANe DolavA lAgyA. temane pahelAM yAda AvyA vayovRddha-jJAnavRddha zrI vidhuzekhara zAstrI. temane saMbhAratAM-saMbhAratAM temaNe kahyuM, "emaNe kevuM UMDuM ane ciMtanabharyuM lakhyuM che ane haju paNa lakhI rahyA che ! bhAre vidyAsevI che e. jenoe enuM jatana karI rAkhavuM joIe ane emanI pAsethI bIjuM paNa meLavI levuM joIe. emanAM lakhANono saMgraha ApaNe pustakarUpe pragaTa karIe e bahu kAmanuM che. have to e bahu vRddha thayA che ane vadhu ne vadhu vRddha thatA jAya che; koNa jANe kyAre e pratibhA adazya thaI jaze." ATaluM bolatAM bolatAM zrI suzIlabhAI vicAramagna banI gayA. Ama vAtAvaraNa kaMIka gaMbhIra banatuM lAgyuM, tyAM to zrI vidhuzekhara zAstrIno gurudeva TAgora sAtheno zAMtiniketanamAMno eka prasaMga kahIne temaNe bhAre ramUja prasarAvI dIdhI. gAMbhIryanuM vAdaLa jANe vikharAI gayuM. TucakAono to jANe zrI suzIlabhAI pAse khajAno ja bharyo paDyo che. Ama thoDIka ramUja pachI pAchA teo mULa vAta upara gayA. bIjA eka baMgALI vidvAna DaoN. vimalacaraNa laoN (bI. sI. laoN) temane sAMbharI AvyA. ane temanA sAhityane sAcavavAnuM ane temanA jJAnano upayoga karI levAnuM temaNe sUcana karyuM. Ama jaina sAhityane aneka rIte samRddha karavAnA haju paNa temane manoratho AvyA ja kare che. AvI vAto, na mAlUma, keTalI vAra cAlata ! paNa pachI to ema lAgyuM ke A bhAvanAnA bojane sAtha ApavA zarIra atyAra taiyAra nathI ; eTale bIjI vAto cAlI. meM kahyuM: "kAkAsAheba kAlelakaranI jema Apane paNa pote bolIne bIjA pAse lakhAvavAnI Teva hota to kevuM sAruM !" teoe kahyuM, "A magaja have evI javAbadArI levA taiyAra nathI; e thAkI jAya che. paNa have to A kevaLa mananA manoratha sevavAnI ja vAta thaI. koI kALe e phaLe to bhAre khuzanasIbI." zrI suzIlabhAI sAthe Ama vAta karatAM eTaluM lAgyuM ke emanuM hRdaya UrmiothI bharAyuM paDyuM che; buddhi ane pragaTa karavA azakta banI beThI che. vANIno pravAha aMtaramAM bhaya paDyo che; hAtha te kAgaLa upara utAravA nA bhaNe che. (tA. pa-1-1952) "jaina" sAptAhike potAnA sATheka varSanA jIvanakALa daramiyAna lekhako, vicArako ane zubhecchakonuM potAnuM nAnuM sarakhuM kuTuMba racyuM che, ane zrI bhImajIbhAI "suzIla' chellAM cAlIseka varSathI amArA e kuTuMbanA vaDA tarIkenuM Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 amRta-samIpe pada saMbhALatA rahyA che. zarUAtanAM pacIsa karatAM paNa vadhu varSo sudhI to teo amArA patranA saMpAdana sAthe otaprota thayelA sukAnI tema ja kAryaparAyaNa vaDIla tarIke amAruM mArgadarzana karatA hatA; chellAM bAra-cauda varSathI teo eka nivRtta vaDIla tarIke potAnuM jIvanayApana karatA hatA. Aje to e nivRtta vaDIla paNa amArI sAthe nathI, ane emano AtmA anantanA pravAse cAlI nIkaLyo che ! 'jaina' patrane lokapriya banAvavAmAM, enA vikAsamAM ane ene suvAcya banAvIne pratiSThAsaMpanna banAvavAmAM zrI bhImajIbhAIe je jahemata uThAvI hatI, eno vicAra karIe chIe ane amAruM aMtara AbhAranI lAgaNIothI UbharAI jAya che. zrI bhImajIbhAI nikhAlasa, nirADaMbarI ane alpabhASI saMtapuruSa hatA, eTale emanA vyaktitvanI vizALatA bahu ochAnA khyAlamAM AvatI; evo avasara teo bhAgye ja AvavA detA. paNa udAra ane vizALa dRSTithI ane sahRdayatApUrNa manovRttithI emaNe judI-judI bhASAonA sAhityanA vividha viSayonuM je kheDANa karyuM hatuM, ane ene lIdhe emanAmAM je saMskAraprIti, vidyAruci ane sujanatA pragaTI hatI, e dRSTie emanA jIvananuM mUlyAMkana karatAM sAce ja emano AtmA virATa hato ema lAgyA vagara nathI rahetuM. potAnA virATa AtmA, vizALa jJAna ane tejasvI kalamane anurUpa kAryakSetra jo emaNe zodhyuM hota to to teo 'jaina' jevA maryAdita kAryakSetravALA sAmayikanA badale koI mahAna vidyApravRtti ke moTA patrakAratva sAthe ja saMkaLAyelA hota. paNa 'jaina' patra mATe e bhAre khuzanasIbInI vAta banI, ke zrI bhImajIbhAIe amArA patra sAthe AtmIyatA sAdhI ane ekadhArAM pacIsa karatAM paNa vadhu varSa sudhI emanI kalamano prasAda janasamUha sudhI pahoMcato karavAno yaza 'jaina' patrane apAvyo. AvA mahAna ane AvA bhavya lekhakano suyoga varSonAM varSo sudhI bIjA koI sAmAjika-dhArmika sAmayikane bhAgye ja sAMpaDyo haze. ane Ama thavAnuM khAsa kA2Na zrIyuta suzIlabhAIno amIrI ane umadA svabhAva ane emanI jIvananI keTalIka ati virala khAsiyato hoya ema lAge che. kaMcana jevI nirmaLa kAyA, prathama darzane ja mana upara chApa pADe evI madhura, manoha2, bhavya AkRti ane dhAre eTaluM raLI levAnI AvaData A badhAM chatAM teoe lagnajIvanathI aLagA rahevAnuM ja pasaMda karyuM te emanA viziSTa svabhAvane kAraNe ja. koInI paNa parAdhInatA na svIkAravI paDe, potAnA manorAjyamAM koInI paNa daramiyAnagIrI veThavAno ke jaMjALamAM sapaDAvAno vakhata na Ave, potAnI mastI sadA-sarvadA akhaMDa rahe, potAne iSTa hoya evAM pustakonuM vAcana pote Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI 'suzIla' (bhImajIbhAI) 39 nirAkulapaNe karI zake ane AkhuM jIvana eka sat, cit, AnaMdanA upAsaka saMtanI jema mastaphakIrImAM vitAvI zake AvA-AvA ati virala manorathoe ja zrI bhImajIbhAIne ekalavAyApaNAnI dIkSA ApI hatI. emaNe potAnA jIvanane ati pravRtti, amaryAda mahattvAkAMkSAo ane nirarthaka doDadhAmathI mukta rAkhyuM hatuM ane cittane parigraha-parAyaNatAthI alipta rAkhyuM hatuM. emanuM jIvana sAduM ane sIdhuM hatuM, emanI jarUriyAto bahu maryAdita hatI ane tethI khapapUratI Upaja thaI rahe eTale teo saMtuSTa thaI jatA. emane mana paiso e sAdhya nahIM, paNa sAcA arthamAM sAdhanamAtra hatuM; ane tethI potAnA masta manorAjyamAM teo paisAne bhAgye ja dakhalagIrI karavA detA. tethI ja to teo lekhanapravRttimAM khUba saMyamI rahetA ane DhagalAbaMdha sAhityasarjananA mohathI mukta rahI zakyA hatA. Ama chatAM emaNe potAnA pravRttikALa daramiyAna je kAMI lakhyuM che te jema guNavattAnI dRSTie ucca koTinuM che tema vistAranI dRSTie paNa kaMI ochuM nathI. - paNa ema lAge che ke emano AtmA to ucca koTinA sAhityanuM vAcana ka2vAno ja bhAre rasiyo hato; eTale jo emanuM cAlata to teo AkhI jiMdagI vAcana-manana-ciMtanano AsvAda levAmAM ja vitAvata. eTale lekhanapravRtti to emane mana dehanuM dApuM pUruM pADavA pUratI ja mahattvanI hatI. ane tethI ja game tema DhagalAbaMdha lakhavuM enA badale pragaTa thatA sAhityamAMthI ucca koTInA sAhityanuM vAcana karIne samaya ane zaktine vadhAre kRtArtha karavAM sArAM - evo kaMIka emanA jIvanano mudrAlekha ghaDAI gayo hato. zrI suzIlabhAInI bhASA jevI prauDha ane gaMbhIra hatI, evI ja ojasvI ane madhura hatI, ane emanI zailI paNa jevI svastha hatI, evI ja prAsAdika hatI. zrI suzIlabhAInI kalamano prasAda meLavavo e eka prakArano lhAvo hato. vicAranI vizadatA, saraLatAbharI chaNAvaTa ane samasta lakhANamAM vyApI raheto saMskAritAno pamarATa e zrI suzIlabhAInI kalamanI bIjI vizeSatAo hatI. ane tethI kyAreka manamAM ema thaI Ave che ke potAnI kalamanI juvAnInA samayamAM emane thoDIka vadhAre Arthika bhIMsa naDI hota ke thoDoka lobha emane vaLagyo hota to kevuM sAruM thAta ! - vaLI, zrI suzIlabhAI rASTrasevAnA kAryamAM paNa pAchaLa nahotA rahyA. dezanA svAtaMtrya-yuddhanA teo eka viziSTa sainika banyA hatA, ane e vakhate emaNe potAnI zakti mAtRbhUmine caraNe samarpita karIne kArAvAsano paNa AsvAda lIdho hato. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 amRta-samIpe zrI suzIlabhAInuM ekalavAyuM, ekAMtapriya ane vAcanaparAyaNa jIvana joIne rakhe koI mAnI le ke teo sadA gaMbhIra, udAsIna ane zuSka vairAgI haze ! emanA jevA sadA AnaMda-sarova2mAM nimajjana karanAra AtmAo bahu ochA haze. teo jyAM jAya, jyAM bese, jyAM vase tyAM haMmezAM AnaMda ane harSanI choLo UDatI ja hoya ! kaMI keTalA kissA, kaMI keTalA TucakA ane kaMI keTalI kahANIo emanA sadA prasanna mukhamAMthI puSpanI jema bahAra paDatAM ja hoya ane AsapAsanA sahune kilakilATa karAvatAM ja hoya. emanuM bahuzrutapaNuM to emanA sAmAnya sahavAsamAM paNa chatuM thayA vagara na rahe. jIvanamAM koI eba nahIM; sphaTika jevuM nirmaLa jIvana. ane manamAM koI azAMti nahIM. chatAM, chellAM bAreka varSathI teo jJAnataMtuonI nabaLAInI bImArImAM sapaDAyA; e bImArI uttarottara vadhatI ja gaI ane emanI zarIrazakti ane cittazaktine ochI ne ochI banAvatI ja gaI ene kevaLa vicitra ane duHkhada bhavitavyatA ja lekhI zakAya. paNa AvI uttarottara vadhatI jatI bImArImAM paNa zrI bhImajIbhAI potAnI mastI, potAnI vinodI vRtti ane potAnI svasthatAne ThIka-ThIka pramANamAM jALavI zakyA hatA. (tA. 20-5-1961) (17) jJAnaniSTha samAjasevaka zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA svanAmadhanya zrI motIcaMdabhAI giradharalAla kApaDiyAno janma, bhAvanagaramAM tA. 3-12-1879nA roja thayo hato. temanA jAhera jIvana ane AMtarika jIvananuM TUMkamAM mahattva samajAvavuM hoya to ema kahevuM joIe, ke teonuM jAhera jIvana anAsakta karmayoganI sAdhanAthI ujjvaLa banyuM hatuM, ane marmasparzI jJAnayoganI upAsanAthI teoe potAnA AMtara jIvanane unnata banAvyuM hatuM. ane teonI karmayoga ane jJAnayoganI upAsanAnA be kinArA vacce, dharma-saMskAritAnI bhAgIrathI vahyA karatI hatI. eka jAgRta ane satata kartavyazIla vyakti vividha kSetromAM keTaluM badhuM pradAna ane kAma karIne potAnAM samaya ane zaktine kevAM caritArtha karI zake che enuM eka uttama udAharaNa zrI motIcaMdabhAInA jIvanamAM jovA maLe che. AtmAnI anaMta zaktino bolato purAvo banI rahe evI vyApaka emanI kArakirdI che. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA arthopArjananA vyavasAye teo eka kAyadAzAstrI hatA. potAnI khaMta, dhIraja, ThAvakAI, marma sudhI pahoMcavAnI vedhaka dRSTi, tejasvI buddhi vagere zaktione kAraNe teoe potAnA vyavasAyamAM ghaNI nAmanA ane saphaLatA meLavI hatI; kamANI paNa ghaNI karI hatI. Ama chatAM jema-jema kamANI vadhatI gaI tematema potAnA A vyavasAyamAM vadhAre ne vadhAre khUMpI javAne kAraNe potAnI kArakirdI ekAMgI na banI jAya e mATe emaNe je asAdhAraNa jAgRti dAkhavI hatI te dAkhalArUpa banI rahe evI hatI. emaNe rASTrIya, dhArmika, sAmAjika, zaikSaNika ane sAhityika kSetre je pUrNa niSThAbharI sevAo ApI hatI, tathA dhArmika tathA vyAvahArika prAcIna-arvAcIna graMthonAM saMpAdana-sarjana-bhASAMtara-vivecana karavAmAM je phALo Apyo hato, te emanA jIvanavikAsanI, udAra manovRttinI tathA guNazodhaka dRSTinI kIrtigAthA banI rahe evo che. teonI rASTrIya sevAnI bhAvanA kevaLa dezabhaktinA vicAromAM sImita rahevAne badale eTalI utkaTa ane sakriya hatI ke emaNe mahAtmA gAMdhInI ajoDa rAhabarI nIce khelAyelI dezanI AjhAdInI benamUna ahiMsaka laDatanA eka vaphAdAra sainika tarIke jelavAsa paNa svIkAryo hato. sane 1930-32nAM varSo daramiyAna emane je jelavAsa bhogavavo paDyo hato, te daramiyAna emaNe vividha viSayanAM saMkhyAbaMdha pustakonuM vAcana-manana karIne potAnI jJAnapipAsAne saMtuSTa karavA sAthe, jainasamAjane mATe khUba vicArapreraka banI rahe evA "navayugano jaina" nAme uttama pustakanuM sarjana paNa karyuM hatuM. tA. 27-3-1951nA roja, 72 varSanI umare muMbaImAM zrI motIcaMdabhAIno svargavAsa thayo te prasaMge, zrI muMbaI jaina yuvaka saMghanA maMtrI, prabuddha jaina" pAkSikanA taMtrI ane jANItA ciMtaka zrIyuta paramAnaMdabhAI kuMvarajI kApaDiyAe tA. 1-4-1951nA aMkamAM lakhyuM hatuM - "solisiTaranI kArakirdI zarU karyAne Aje cAlIza varSa pUrAM thavA AvyAM. A cAlIza varSa daramiyAna temaNe eka dhaMdhAdArI solisiTara tarIke to sArI nAmanA meLavI, paNa e uparAMta jAhera jIvananAM aneka kSetromAM temaNe praveza karyo ane dareka kSetrane anekavidha sevAo vaDe temaNe zobhAvyuM. jaina samAjanI to eka paNa evI pravRtti nathI ke jene temaNe jIvana samapyuM na hoya... zrI mahAvIra jaina vidyAlaya ane jaina zve. mU. kaoNnpharansa sAthe to temanuM nAma sadAne mATe joDAyeluM raheze.. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe "zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA teo mAtra maMtrI ja nahotA, paNa eka prANapUraka AtmA hatA. e vidyAlayamAM vidyArthIonI saMkhyA vadhatI gaI tema vyavasthAnuM vahIvaTI kArya uttarottara vadhAre ne vadhAre jaTila thatuM gayuM. bIjI bAju A saMsthAnA cAlu saMcAlana mATe dravyanI apekSAne koI cheDo ja nahoto. ...zrI mahAvIra jaina vidyAlaya e temanI 34 varSanI akhaMDa tapasyAnuM eka mUrtimaMta ciraMjIvI smAraka che... 7ra "samayanA parivartana sAthe temanA vicAro ane valaNamAM paNa uttarottara parivartana thaye ja jatuM hatuM. ane eka vakhata, ATalI badhI aMgrejI keLavaNI chatAM, apratima zraddhALu jaina tarIkenI jemaNe khyAti ane pratiSThA meLavelI, temanI dharmazraddhA to jIvananA aMta sudhI eTalI ja jaLavAI rahevA chatAM, aneka sAmAjika tema ja dhArmika prazno paratve temanAM badalAtAM jatAM valaNone aMge sthiticusta varganI yAdImAMthI temanuM nAma lagabhaga rada thavA pAmyuM hatuM. Ama vicArakSetramAM vyApaka avalokana ane anubhavanA anvaye cAlu parivartana thatuM rahevA chatAM sAmAjika kAryomAM temanAM valaNa ane kAryapaddhati haMmezAM samAdhAnanAM rahetAM. teo vicAra karatAM kAryane vadhAre mahattva ApatA... bAMdhachoDa karavI ane samAdhAna sAdhatA rahevuM, jUnA vargane saMbhALavo ane navA varga sAthe saMparka cAlu rAkhavo A temanI kAryanIti hatI...... "jevo ujjvaLa temano karmayoga hato tevo ja ujjvaLa temano jJAnayoga hato. temanuM vAcanakSetra ati vizALa hatuM, ane temAM paNa jaina sAhitya temanA UMDA avagAhanano viSaya hato. sAhityavAcanano, bane teTalAM sAmayika-patro jotAM rahevAno temane nAnapaNathI khUba zokha hato. sAthe-sAthe lekhanapravRtti tarapha teo vidyArthI avasthAmAM hatA tyArathI vaLelA...... "temanA lekhanasAhityano samagrapaNe vicAra karatAM mAlUma paDe che ke teo Ama-janatAnA mAnavI hatA, ane temanI AMkha sAme paNa ochuM bhaNelI ane kama-samajaNavALI bhadra janatA hatI. temane dharmamArge, adhyAtmanA paMthe, vairAgyanA raste vALavA temanA dilamAM UMDI tamannA hatI. pariNAme ekanI eka vAta pharI-pharIne kahetAM, eka ja tattvane bhinna-bhinna svarUpamAM rajU karatAM teo kadI thAkatA nahotA... "temanA guNono vicAra karIe chIe to sauthI moTo guNa temano apratima AzAvAda ApaNI AMkha sAme tarI Ave che... temano bIjo eka viziSTa guNa temanI prakRtine vareluM umadA prakAranuM sauhArda hatuM. maratAne paNa Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA mara' na kahevuM e temano svabhAva hato. trIjuM, avirata parizrama levAnI tAkAta e ja temanA jIvananI saphaLatAnI moTAmAM moTI cAvI hatI..." zrI motIcaMdabhAIe yogIrAja zrI AnaMdaghanajInI kRtionuM khUba UMDuM adhyayana karyuM hatuM, ane enA pariNAme enA upara khUba vistRta vivecana paNa lakhyuM hatuM. AmAMthI pacAsa padonuM vivecana to emanI hayAtI daramiyAna ja pragaTa thayuM hatuM, ane bAkInuM 51thI 108 sudhInuM 58 padonuM vivecana teonA svargavAsa bAda (sane 1964mAM) prakAzita thayuM hatuM ane enuM saMpAdana A lekhake karyuM hatuM. A graMthamAM zrI motIcaMdabhAInI je guNaprazasti karI hatI, emAM kahyuM hatuM : zrI motIcaMdabhAI jema girivara-samA ghIra hatA ema sAgarasamA gaMbhIra hatA. musIbatonA jhaMjhAvAta emane calAyamAna na karI zakatA, niMdA-prazaMsAnA taraMgo emanI gaMbhIratAne na sparzI zakatA. teo nirmaLa buddhithI vicAratA, svastha citte yojanA karatA ane ekAgratApUrvaka kAme lAgI jatA. emanI anekavidha kAryasiddhinI A ja cAvI hatI. lokakalyANa e AtmakalyANano rAjamArga che. na rahe nyAtuM zivat kurti tota! kacchati (vizvanuM kalyANa karanAranuM potAnuM kalyANa to ApameLe ja thaI jAya che.) zrI motIcaMdabhAI AvA ja eka kalyANavAMchu mahAnubhAva hatA..... "prANI game te kriyA kare paNa enA zvAsa to cAlatA rahe che; zvAsa e ja jIvaMtapaNAno purAvo banI rahe che. dhArmikatA e zrI motIcaMdabhAInA jIvanano zvAsa hatI, ane emanI vyAvahArika ke pAramArthika ekeeka pravRttimAM hamezAM vizALa dhArmikatAno prANa dhabakato raheto. zrI motIcaMdabhAInI dhArmikatAne rUDhicustapaNAe janmAvelI saMkucitatAnA sImADA kyAreya maMjUra na hatA. alabatta, teo krAMtivIra na hatA; paNa emane pragatirodhaka ane pragatikAraka baLone pArakhatAM vAra na lAgatI, ane pragatikAraka baLone AvakAravA teo sadA taiyAra rahetA... jevuM emanuM hRdaya vizALa hatuM, eTalo ja emano roTalo pahoLo hato. paricita-aparicita sau koI emane AMgaNe samAna Adara pAmatA. ane koI paNa bAbatamAM sAcI ane nikhAlasa salAha ApavI, e to zrI motIcaMdabhAInuM ja kAma.. muMbaImAM solisiTarano dhaMdho zarU karyo, tyAre vidyArasa to khUba jAmyo ja hato; sAthe-sAthe samAjasevA ane dezasevAnI bhAvanAe emanAmAM jAherajIvanano rasa vaheto karyo... zrI motIcaMdabhAIe potAnA jIvanamAM dhaMdho ane sevA e baMnenI samatulA jALavI jANI hatI; eTaluM ja nahIM, chevaTe sevAnA pallAne vadhAre namatuM banAvIne potAnA jIvanane vadhAre kRtArtha banAvyuM hatuM.... Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 amRta-camIpe "zrI motIcaMdabhAIe dhaMdhAnA kSetre, sevAnA kSetre ane vidyopAsanAnA kSetre moTAM ane yAdagAra kahI zakAya evAM kAryo karyA che; chatAM teo emAM anAsakta ane nirabhimAna rahetA. potAnI kAryazaktino teo jeTalo khyAla rAkhatA tethI ya vizeSa teo potAnI maryAdAno khyAla rAkhatA..." teono janma dharma ane vidyAnI saMskArabhUmi bhAvanagara zaheramAM (dAdA) zeTha ANaMdajI parasotamanA saMskArI, nAmAMkita ane rAjyamAnya tathA prajAmAnya kaTuMbamAM, AjathI ekaso varSa pahelAM (1879mAM) thayo hato. emanA mAtAnuM nAma samaratabahena. jainasaMghanA jANItA zAnI dharmapuruSa zrI kuMvarajIbhAI emanA kAkA thAya. zrI motIcaMdabhAImAM jJAnopAsanA ane dharmaprItinA saMskAronuM siMcana karavAmAM zrI kuMvarajIbhAIno phALo ghaNo moTo hato. bI.e. sudhIno abhyAsa emaNe bhAvanagaramAM karyo hato ane kAyadAzAstranuM zikSaNa teoe muMbaImAM lIdhuM hatuM.pachI muMbaImAM ja emaNe kAyadAzAstrI tarIkeno vyavasAya zarU karyo hato. (tA. 21-7-1979) zrI motIcaMdabhAInI sAhityasevAnI viziSTatAne kAraNe "zrI vijayadharmasUri jaina sAhitya suvarNacaMdraka' teone ApavAmAM Avyo hato. tA. 20-3-1949ne roja sara maNilAla bAlAbhAI nANAvaTInA adhyakSapade temanI sevAnI kadararUpe sanmAna karAyeluM ne rUpiyA sittera hajAranI thelI arpaNa thayelI. A samAraMbhamAM zikhara upara sonerI kaLaza caDyA jevI ghaTanA to e hatI ke potAne arpaNa karavAmAM Avela sittera hajAra rUpiyAmAM potAnA taraphathI bIjA pAMca hajAra rUpiyA umerIne paMcotera hajAra rUpiyAnI AkhI rakama jaina sAhityanA gujarAtI graMtho prakAzita karavA mATe zrI mahAvIra jaina vidyAlayane zrI motIcaMdabhAIe arpaNa karI dIdhI hatI. jAhera sanmAnanAM nANAMno upayoga jAhera lAbhArthe ja thavo joIe e pU. mahAtmA gAMdhIjIe pADela prathAnuM A prasaMge barAbara pAlana karIne zrI motIcaMdabhAIe sevAnA AdarzanI ucyatA jALavI rAkhI e mATe temane vizeSa abhinaMdana ApavA ghaTe che. (tA. 27-3-1949) A noMdha pUrI karatAM pahelAM A sthAne eka sUcana karavAnuM amane jarUrI lAge che, ane te e ke zrI motIcaMdabhAInI janmazatAbdI jevA prasaMga nimitte, emanuM eka mAhitIpUrNa ane sacitra jIvanacaritra taiyAra karAvIne pragaTa karavAmAM Ave. (tA. 21-7-1979) Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. upAdhye (18) pratibhAzIla sArasvata DaoN. upAdhye teonuM pUruM nAma zrI AdinAtha neminAtha upAdhye. dharme teo jaina (digaMbara) hatA. teonuM vatana mahArASTranA belagAma jillAnuM sadAlgA (Sadalga) gAma. teono janma tA. 6-2-1906nA roja thayo hato. teoe prAthamika zikSaNa potAnA gAmamAM, mAdhyamika zikSaNa belagAmamAM ane ucca zikSaNa kolhApura ane sAMgalImAM laIne, saMskRta ane ardhamAgadhI viSayo sAthe, prathama vargamAM bI.e.nI parIkSA pasAra karI hatI. 75 pUnAnA suprasiddha vidyAtIrtha bhAMDArakara oriyenTala risarca insTiTyUTamAM abhyAsa karI emaNe sane 1930nI sAlamAM, prathama vargamAM, ema. e.nI DigrI meLavI hatI. ema.e.nA abhyAsa mATe emaNe prAkRta-ardhamAgadhI ane saMskRta viSayo lIdhA hatA; eTale svAbhAvika rIte ja emanI nirbheLa vidvattA, utkaTa dhyeyaniSThA ane virala kAryazaktino vizeSa lAbha, eka yA bIjA rUpamAM, ghaNe moTe bhAge jainavidyAnI koI ne koI zAkhAnA adhyayana, adhyApana ane saMzodhanarUpe ja maLato rahyo hato. ema. e. thayA pachI, nava varSa bAda, emaNe muMbaI yunivarsiTInI Di. li. nI padavI meLavI hatI. vidyAsAdhanAnA kSetramAM Di. li.nI padavI sarvocca lekhAya che. adhyayana-saMzodhananI asAdhAraNa guNavattA dharAvanAra mahAnibaMdhanA kartAne ja A padavI ApavAmAM Ave che. teonuM vatana to, upara sUcavyuM tema, sadAlgA gAma hatuM; paNa emaNe kaoNleja-kakSAnuM adhyayana kolhApuramAM karyuM. tyArathI jJAta-ajJAtapaNe, kolhApura tarapha emanA aMtaramAM AtmIyatAnI lAgaNI dhIme-dhIme dRDhamULa thatI hatI. AnuM pariNAma chevaTe e AvyuM ke teoe, sane 1930mAM ema. e.nI DigrI meLavyA pachI, potAnA kAryakSetra tarIke kolhApuranI rAjArAma kaoNlejamAM prAdhyApaka tarIke joDAvAnuM pasaMda karyuM. A satata jAgRta ane karmaniSTha vidyApuruSane potAnI kaoNlejanI adhyApananI pravRtti uparAMta, prazAMtapaNe ane ekAgrabhAve, graMtha-saMzodhanasaMpAdananI pravRtti mATe, kolhApura evuM anukULa AvI gayuM ke pagAranI baDhatI ke vadhAre UMcA sthAnanI prAptinuM koI paNa pralobhana emane kolhApura choDIne anya sthAne javA mATe kyAreya AkarSI na zakyuM. 56 varSanI vaye, sane 1962nI sAlamAM teo e sthAnethI 32 varSa bAda nivRtta thayA. je vyaktine vidyApravRtti e ja zvAsa ane prANarUpa hoya, ane uMmara vadhavA sAthe jenI satyazodhaka buddhinuM teja ghaTavAne badale vadhatuM jatuM hoya, e vyaktinI nivRtti e bIjI vadhAre vyApaka pravRttinI preraka bane emAM zI navAI ? Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe eTale kolhApuranI kaoNlejamAMthI nivRtta thayA pachI emaNe yunivarsiTI grAnTsa kamizananA saMzodhaka vidvAna tarIke varSo sudhI vidyAsaMzodhananuM kArya karyuM, aneka graMthonuM saMzodhana-saMpAdana karyuM,nAnA-moTA keTalAya saMzodhanAtmaka lekho lakhyA; ane potAnI AvI badhI yazovala kArakirdInA maMdira upara suvarNakaLaza caDAvavAnI jema, chellAM cAra-pAMca varSa lagI, jANItA sAhitya-vidyApremI ane sakhIdila zrImAna sAhU zrI zAMtiprasAdajI jainanA dAnathI maisUra yunivarsiTImAM sthapAyela jaina zodhapITha (jaina cUara) jevA gauravabharyA sthAne kAma karIne ane keTalAka vidvAnone taiyAra karIne, thoDAka mahinA pahelAM ja teo e sthAnethI 19 varSanI vaye nivRtta thayA. e nivRttinI sAthe ja, jANe emano kAryakALa pUro thayo hoya ema, maisUrathI potAnI karmabhUmi kolhApuramAM pahoMcyA-na pahoMcyA ane 1975nI 8mI okTobaranA divase hRdayaroganA humalAthI, sAva aNadhArI rIte, ApaNAthI sadAne mATe vidAya thaI gayA ! zrI kuMdakuMdAcAryakta "pravacanasAra', zrI yogIndudevakRta, paramAtmaprakAza', zrI jahAMsiMhanaMdIta "varAMgacarita', zrI yativRSabhakRta, tiloyapannati', zrI haribhadrasUrikRta "dhUrtAkhyAna', zrI kutUhalakRta "lIlAvaIkahA', zrI udyotanasUrikRta kuvalayamAlAkahA" jevA digaMbara, zvetAMbara saMskRta-prAkRta bhASAnA saMkhyAbaMdha prAcIna graMthonuM Adarza saMzodhana-saMpAdana karIne tema ja saMzodhanane lagatA seMkaDo abhyAsapUrNa lekho lakhIne eka pIDha, Tharela ane sAcA sArasvata tarIkenI bhAre nAmanA emaNe meLavI hatI. bhAratanA prAkRta ane saMskRta bhASAnA vizvavikhyAta vidvAna DaoN. pI. ela. vaidya emanA vidyAguru hatA; emanI preraNAthI ja emaNe ardhamAgadhI tathA saMskRta bhASAnA adhyayana-saMzodhanane potAnuM jIvana samarpita karyuM hatuM. uparAMta, DaoN. sukathaMkara, Do. belavelakara jevA aneka vidyAvAridhionA AtmIyatAbharyA saMparkano emane lAbha maLyo hato. A badhAne lIdhe emanI marmagrAhI ane vyApaka vidvattAnI suvAsa zatadaLa kamaLanI jema, sarvatra prasarI gaI hatI. 1941mAM oNla inDiyA oriyenTala kaoNnpharansa jevI supratiSThita vidyAsaMsthAnA prAkRta ane jainadharma tema ja pAlI ane bauddhadharma vibhAganA vibhAgIya pramukha tathA be vAra upapramukha thavA uparAMta teoe alIgaDhanA tevIsamA adhivezananuM pramukhapada zobhAvavAnuM paNa gaurava meLavyuM hatuM. nAnuM ke moTuM koI paNa kAma karavAnI emanI dhIraja, cIvaTa ane jhINavaTa dAkhalArUpa banI rahe evI hatI. teoe solApuranI suprasiddha jIvarAja gautama graMthamALA'nA tathA banArasanI jJAnapITha hastakanI "mUrtidevI graMthamALA'nA mukhya saMpAdaka tarIkenI kAmagIrI varSo sudhI bajAvI hatI. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. upAdhe sva. DaoN. vAsudevazaraNa agravAlajIe DaoN. upAdhdhanI kAryazIlatA aMge ThIka ja kahyuM che : "DaoN. upAdhyae, eka prophesara tarIke, unALA ane ziyALAnI lAMbI rajAono zreSTha upayoga kema karavo e mATe potAnI jAtane barAbara sajja karI lIdhI che. teo rajAone parizrama mAgI le evAM kAmonA bhArathI lAdI de che, ane emAMthI bhAre phaLadAyaka pAka laNe che. AvI TevamAMthI ja teo AnaMda meLave dharme teo digaMbara jaina hatA, paNa satyanA saMzodhanamAM ADakhIlIrUpa banI besatI sAMpradAyika kaTTaratA emanA tejasvI vyaktitva tema ja prakhara pAMDityathI sadA dUra ja rahI. DaoN. upAbene aMgrejImAM bolatA sAMbhaLavA e jIvanano eka lhAvo hato - vAgIzvarIno asmalita, madhura ane sacoTa pravAha emanA mukhamAMthI vaheto rahe ! emanI saMzodhanavRtti kevI jAgRta che teno eka prasaMga jANavA jevo che. teo udyotanasUrikRti "kuvalayamAlAkathAnuM siMdhI jaina sirIjha taraphathI saMpAdana karI rahyA hatA. mULakathA pahelA bhAga rUpe pragaTa thaI cUkI hatI ane have vistRta prastAvanA lakhavAnuM kArya cAlI rahyuM hatuM. A kathA jAbAlipura(vartamAna jAlora)mAM 2Sabhadeva-prAsAdamAM lakhAI che. Do. upAdhyane thayuM ke prastAvanA lakhatAM pahelAM jAlora jaIne eno killo jovo joIe. ane 1964nA jAnyuArImAM AkarI TADha ane muzkela musApharInI ciMtA sevyA vagara teo jAlora gayA, ane badhuM jAte joyuM; tema ja viddhatu-ziromaNi pUjya paMnyAsa zrI kalyANavijayajI gaNI sAthe aneka bAbatonI vAta-vicAraNA karI, tyAre ja emanA cittane saMtoSa thayo. emanI tabiyata namUnedAra hatI ane tabiyatanI sAcavaNI karavAnI kaLA emane sahaja-siddha hatI. sAdAI, svAzraya ane saMyama jevA guNothI emanuM jIvana vizeSa zobhAyamAna ane kartavyaniSTha banyuM hatuM. ane emanI vyavahAradakSatA, svabhAvanI madhuratA ane kharahita hAsya-vinodanI vRttithI emanuM vyaktitva vizeSa AkarSaka ane lokapriya banyuM hatuM. temanI sevAonuM bahumAna, temanA avasAnanI pUrve ja 15mI oNgasTa 197pamAM, rASTrapati dvArA saMskRta-prAkRtanI vidvattA badala "sarTiphikeTa opha onara' arpe karAyuM hatuM. tA. -3-1965 (aMzo), tA. 25-10-1975 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 amRta-samIpe (19) prAcyavidhAsaMzodhananA karmacUra zrI sI. DI. dalAla je jIvana kartavyanA orasiyA upara caMdananI jema ghasAIne potAnI suvAsa prasarAvatuM jAya che, e sadAne mATe lokahaiyAmAM saMgharAI jAya che - pachI e lAMbu hoya ke TUMkuM ! deza-videzamAM vikhyAta banela gAyakavADa prAcyavidyA graMthamALA (gAyakavADa oriyenTala sirIjha)nA sthApaka sadgatazrI cImanalAla DAhyAbhAI dalAla AvA ja eka svanAmadhanya yAdagAra puruSa thaI gayA. uMmara to mAtra 38 varSanI ja: temAM ya 28-30 varSa to abhyAsamAM ja gayelAM; phakta chellAM ATheka varSa emaNe vaDodarAnI vikhyAta senTrala lAibrerInA saMskRta-vibhAganA adhyakSa tarIke kAma karyuM. paNa eTalA TUMkA gALAmAM emaNe je mahAbhArata kAma karI batAvyuM, te koI AjIvana karmaTha vyaktine paNa herata pamADe evuM che. zrI dalAle karelA kAmano samayanI maryAdA sAthe meLa besato ja nathI ke emaNe ATaluM badhuM kAma kyAre ane kevI rIte karyuM haze ? potAnA kAmane mATe divasa ane rAta eka kayAM hoya, UMgha ane ArAmane harAma karyA hoya ane AThe pahora ane sAThe ghaDI kevaLa kAma, kAma ne kAma ja kheMcyA karyuM hoya, chatAM ya bhAgye ja thaI zake eTaluM kAma teo karI gayA ! chevaTe to tanane, mana ane buddhine paNa kaMIka maryAdA che ja ne ? paNa ema lAge che ke jANe emane AvI koI maryAdA sparzatI ja na hatI; ane emanAmAM kAmane pahoMcI vaLavA koI devI zakti ja pragaTI hatI! ane e kAma paNa kevuM ? DuMgara khodIne uMdara zodhavA jevuM prAcIna hastalikhita graMthonA saMzodhana ane saMpAdananuM - dekhItI rIte kaMTALo upajAve tevuM - kAma ! ane te paNa pazcimanA saMzodhananiSNAtonI mahora ane prazaMsA meLavI le evuM ! zrI dalAlanI AvI addabhuta kAmagIrIne lIdhe ja gAyakavADa oriyenTala sirIjha vizvanI pratiSThA prApta karI zakI hatI ema atizayokti vinA avazya kahI zakAya. vaDodarA senTrala lAibrerInA saMskRta-vibhAganA vaDA tarIke tema ja prApya vidyA graMthamALAnA saMzodhaka-saMpAdaka tarIke emaNe bajAvelI kAmagIrInI vigato to juo : e pustakAlayano hastalikhita vibhAga samRddha karavA mATe zrI dalAle aneka sthaLoe prayAsa karyA hatA; eTaluM ja nahIM, pATaNa tema ja jesalameranA hastalikhita graMthabhaMDAronI mahinAo sudhI tapAsa karyA bAda, AjathI cAra dAyakA karatAM paNa vadhu samaya pahelAM, enI vistRta mAhitIpUrNa sUcIo taiyAra karI hatI. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sI. DI. dalAla 79 zrI dalAlanI pahelAM zrI bhUlara jevA pazcimanA tema ja DaoN. bhAMDArakara, zrI maNilAla nabhubhAI jevA bhAratIya vidvAnoe e dizAmAM kAma karyuM hatuM. paNa emanuM e kArya amuka maryAdAmAM ja sImita rahyuM hatuM, jyAre zrI cImanabhAInI kAmagIrIe vizALa kSetrane AvarI lIdhuM hatuM. emaNe potAno je ahevAla taiyAra karyo, enA uparathI virala graMthone prakAzita karavAno vicAra udbhavyo; ane e vicAre gAyakavADa prAcyavidyA graMthamALAne janma Apyo. paNa A to jANe zrI cImanabhAInI ciraMjIvI ane bahu upakAraka kAmagIrInI zarUAta ja hatI. pachI to e graMthamALA mATe saMzodhananI vaijJAnika paddhati mujaba prAcIna saMskRta vagere bhASAnA vividha virala graMthonA saMzodhanano savAla Avyo. e kAma dhULadhoyA jevuM : karavAnuM ghaNuM-ghaNuM ane meLavavAnuM sAva ochuM ! paNa A sarasvatIputranA aMtaramAM sarasvatInI pratyakSa sevAno adamya utsAha bharyo hato; te Avo Avyo avasara kema javA de? ane saMzodhana-saMpAdananI bhAre aTapaTI AvaData ke kaLA to jANe emane janmathI ja sAMpaDI hatI ! jarA ya vilaMba vagara teo e kAmamAM gUMthAI gayA. ane thoDA ja varSomAM ekavIsa jeTalA prAcIna ane kaThina graMthonuM saMpAdana karIne enI presakopIo emaNe taiyAra karI ApI! A ekavIsa graMthonAM viSaya ane nAma to juo : pahelo ja maNako rAjazekharano alaMkArazAstrano suprasiddha graMtha "kAvyamImAMsA', pachI traNa aitihAsika-paurANika kAvyo, eka vyAkaraNano graMtha, eka mahAbhAratanA vastunA AdhAre racAyela nATaka, eka aitihAsika nATaka, sAta rUpako, eka campa, traNa ghazanika graMtho, eka prAcIna gUrjara kAvyasaMgraha, eka rAjakIya ane khAnagI dastAvejonA namUnAono rasika saMgraha : "lekhapaddhati', ane eka prasiddha apabhraMza mahAkathA! emAMnA keTalAka graMtho to emanA svargavAsa pachI pragaTa thaI zakyA hatA ! ATalI nAnI uMmaramAM ane aDadhA dAyakA jeTalA TUMkA gALAmAM teo ATaluM badhuM kAma zI rIte kheMcI zakyA haze, e bInA sAce ja herata pamADe evI che. emanI ATalI vyApaka ane talasparzI kArakirdI joIne koI emanuM avasAna 38nA badale 83 varSe thayuM hatuM ema mAnavA prerAya to navAI nahIM gujarAtamAM saMskRta-prAkRtanA saMzodhana-kSetre to zrI cImanabhAI samartha purogAmI banI gayA; emanI kArakirdI koI paNa vikhyAta ane yazasvI purogAmI karatAM jarA ya ochI UtaratI na hatI. e mATe gujarAta ane prAcyavidyA emanI cirakALapayata oziMgaNa raheze. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe zrI cImanabhAInA jIvana vizenI vigato bahu ochI sAMpaDe che. teo mULa amadAvAdanA vatanI; sane 1881mAM emano janma thayelo. sane 1908mAM teo saMskRta laIne amadAvAdanI gujarAta kaoNlejamAMthI bI.e. thayelA, ane tyArapachI be varSe saMskRta vyAkaraNa jevo zuSka ane atikaThina viSaya laIne teoe ema. e.nI DigrI meLavI hatI. uparAMta te kALe, AjathI pacAseka varSa pahelAM, emaNe pustakAlaya-paddhatino paNa abhyAsa karyo hato. e yogyatA ja emane vaDodarAnI senTrala lAibrerInA adhyakSapade dorI gaI; ane e sthAne rahIne ja eka dAyakA karatAM ya ghaNA ochA samayamAM, aja2-amara kAma karI gayA ! 38 varSanI nAnI vaye, ghaNe bhAge AkhA dezamAM prasarI gayela inphalyueMjhAnA vyAdhithI A AjIvana sArasvata smRtizeSa banyA ! teo janme jaina hatA, paNa vidyAnA kSetramAM emaNe kadI e maryAdAne potAne sparzavA sudhdhAM dIdhI na hatI. teo nirbheLa ane yathArtha sarasvatI-upAsaka tarIke jIvyA ane e rIte ja dhanya banI gayA. ATalI emanA jIvananI vigato. paNa jemanA jIvananI eka-eka paLa ujjvaLa ane niSThApUrNa vidyAsevAthI surabhita banI hoya emanA jIvananI sthULa vigato vadhAre maLe to ya zuM ane na maLe to ya zuM ? to AvA eka upakArI puruSanuM tailacitra tA. 23-11-1962nA roja prAcyavidyA-maMdiramAM padharAvavAmAM AvyuM e eka ApaNA hAthe RSi-RNamuktinuM nAnuMsarakhuM ucita satkArya thayuM bhale emanA avasAna bAda 44 varSa pachI ! Ama karIne ApaNe ApaNA atyAranA vidvAno ane vidyArthIone mATe eka preraka smAraka UbhuM karyuM che. (20) bhekhadhArI apUrva jaina sAhityoddhAraka zrI mohanalAla dalIcaMda desAI (tA. 15-12-1962) sadgata sAkSara zrI mohanalAla dalIcaMda desAInuM, emanI hayAtImAM ja bahumAna karavAmAM ApaNe jema khUba-khUba moDA paDyA hatA ane phArasInA mahAna kavi phiradosIno karuNa jIvanaprasaMga (jyAre zaheramAM kavinI kadaradAnI rUpe temane tyAM sonAmahoronI kothaLI laI jatA hatA tyAre kavinA zabano janAjo sAmethI Avato hato) yAda Ave evuM banI gayuM hatuM, tema emanA avasAna bAda paNa bAra-bAra varSa lagI ApaNA A upakArI sAkSara-puruSane ApaNe vIsarI ja gayA hatA. ApaNI A upekSAvRtti, A bekadaradAnI athavA A kRtaghnatA mATe jeTalo Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 T zrI mohanalAla dalIcaMda desAI aphasosa karIe eTalo thoDo che ! potAnA sAcA, niHsvArtha ane lAgaNIbharyA sarasvatI-sevako pratye AvI upekSA sevIne kayo dharma ke kayo samAja pragati karI zake ? paNa have moDe-moDe paNa, emanuM tailacitra khulluM mUkavA jeTalI sAmAnya kadaradAnI karIne emanA upakAranuM smaraNa karavAnI vRtti ApaNI kaoNnpharansane jAgI e paNa AnaMdanI vAta che; ane Avo stutya nirNaya levA badala kaoNnpharansanA movaDIone abhinaMdana ghaTe che. - zrI mohanabhAIne dhaMdho bhale vakIlAtano karavo paDyo hoya, paNa emano jIvanarasa to sAhityasevA ja hato. sAhityasevA ja jANe emanuM AjIvana vrata hoya ema, rAta-divasa, UMgha ke ArAma, bhUkha ke tarasa ane taMgI ke tavaMgarIne bhUlIne teo satata e rasamAM ja magna rahetA. namUnedAra taMdurastI, sadA ya khilakhilATa hAsyanI choLo uchALatuM haiyuM ane deza, samAja, ke vyaktimAMthI koInuM ne koInuM bhaluM karavAmAM tana, mana ane dhanano upayoga karI chUTavAnI paropakArI dilAvarI e zrI mohanabhAInI noMdhapAtra vizeSatAo hatI. musIbato ke mUMjhavaNo paNa emanA hAsyane kadI chInavI na zaka. ane emanA AzAnA minArAo to evA majabUta hatA ke nirAzA emanI najIka TUMkI paNa na zakatI. jaina sAhityanA itihAsanI racanA karIne tema ja jene gurjara kavione lagatAM hajAro pRSThothI bharelA graMtho banAvIne zrI mohanabhAI sadAne mATe amRtatvanuM pAna karI gayA che. AvA puruSane mATe jarUra kahI zakAya ke nAsti cevA caravA garImaramAM macA (jemanI yazarUpI kAyAmAM jarA ke maraNathI pedA thanAro bhaya nathI hoto) vaLI ApaNe tyAM AvA prakAranuM sAhitya racavAmAM zrI mohanabhAIne to sAcosAca agrapuruSa ja lekhI zakAya. be-traNa dAyakA pahelAM jyAre jJAnabhaMDAronI prato sulabha na hatI ane atyAranA jeTalI anya sAmagrI paNa upalabdha na hatI, te kALe, hastalikhita pustako vAMcavA ke tenI nakalo karavAthI laIne tene sudhAravA ane tenAM prapho vAMcavA sudhInuM badhuM ja kAma sAva ekale hAthe karIne zrI mohanabhAIe je vipula sAhityanuM sarjana karyuM - ane te paNa koI paNa jAtanA Arthika svArthane badale UlaTuM padaranA (gAMThanA) paisA kharacIne karyuM te emanI ananya sarasvatI-upAsanAnuM ane utkaTa niSThAnuM sUcaka che. aMtaramAM arpaNanI adamya tAlAvelI lAgI hoya to ja AvI upAsanA ane AvI niSThA zakya bane che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta samIpe A prasaMge eka vAtanuM sUcana karavA jevuM amane lAge che. zrI mohanabhAIe chUTAchavAyA lakhelA lekho jo graMthastha thavA bAkI hoya to ene satvara graMthastha karI levA joIe. AvA lekhonA mUlyAMkanano samaya AvI pahoMcyo che. evA lekhono saMgraha zrI mohanabhAInI kIrtinA zikhara upara eka vadhu suvarNakaLazanuM AropaNa karaze. (tA. 28-7-1959) (21) AjIvana vidhAsAdhaka pro. hIrAlAlabhAI kApaDiyA ame icchatA hatA, ke vidyAsAdhanAne ja potAnA jIvananA eka pavitra dhyeya tarIke svIkAranAra, mAtA sarasvatInI sevA karatAM-karatAM, enI kRpAprasAdIrUpe je kaMI kamANI thAya ethI saMtoSa mAnIne zAMtithI jIvanavyavahAra calAvI lenAra ane A rIte cha-cha dAyakA jeTalA sudIrgha samayapaTa upara potAnA vidyAkAryano vistAra karIne potAnA jIvana ane jJAnane kRtArtha karI jANanAra ApaNA A sArasvatanA jIvana ane kAryanI vadhumAM vadhu vigato A sthAne rajU karIne emane mana bharIne aMjali ApIe. paNa A noMdha lakhavAmAM vadhAre vilaMba karavo ucita nahIM ema samajIne A noMdha lakhI saMtoSa mAnIe chIe. sarasvatI mAtAnA AjIvana upAsaka ane dharmazraddhAthI potAnA jIvanane vizeSa surabhita karI jANanAra pro. hIrAlAlabhAI kApaDiyA, tA. 23-31979nA roja muMbaImAM teonA nivAsasthAne, 85 varSanI paripakava vaye ane nivRttinA sAcA adhikArI banIne, tema ja chellA samaya sudhI vidyAnI vAto ane ciMtA karatAM karatAM, ApaNAthI sadAne mATe vidAya thayA. dilanI saccAI, prAmANikatA ane tyAga-balidAnanI bhAvanAthI kAma karanAra vyaktionI achata, jema-jema samaya vItato jAya che tema-tema, vadhatI jatI hoya ema ja lAge che. zrI hIrAlAlabhAInuM vatana surata zahera. emanA pitAzrInuM nAma zrI rasikadAsa varajadAsa kApaDiyA, mAtuzrInuM nAma caMdAgaurI, emanI jJAti dazAzrImALI vANiyA. emanA kuTuMbanI mULa dharmazraddhA, ghaNuM karI, vaiSNavadharma upara. emano janma sane tA. 28-7-1894mAM thayelo. sane 1913nI sAlamAM, 19 varSanI uMmare, teonAM lagna suratanAM zrImatI indirAbahena sAthe thayAM hatAM. mAdhyamika zALA sudhInuM zikSaNa emaNe potAnA vatana suratamAM lIdhuM hatuM. te pachI kaoNlejanA zikSaNa mATe teo muMbaI gayA hatA, ane tyAMnI suprasiddha eNlphinsTana kaoNlejamAM abhyAsa karIne emaNe bI.e.nI DigrI meLavI hatI. emAM Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pro. hIrAlAlabhAI kApaDiyA potAnI tejasvI buddhi, parizramazIlatA ane khaMta vagere guNone kAraNe evI saphaLatA meLavI ke jethI kAmA prAijha tathA bIjI chAtravRtti maLavAne kAraNe emanI kArakirdI jhaLakI UThI. paNa emanI jJAnapipAsA ATalA abhyAsa ane AvI saphaLatAthI saMtuSTa thavAne badale vadhAre tIvra banI gaI. eTale gaNita jevo zuSka ane agharo viSaya laIne sane 1918nI sAlamAM emaNe ema. e.nI DigrI prApta karI. paNa have kevaLa vadhu abhyAsamAM samaya vitAvavAne badale vidyAnuM vitaraNa karavAnI sAthosAtha potAnA jJAnamAM umero-vadhAro karatAM rahevAno samaya pAkI gayo hato ; uMmara paNa eka pacIzInI lagolaga pahoMcI hatI. e rIte vidyAupArjanano kALa pUro thayo hato ane kArya karavAno kALa zarU thayo hato. chatAM zrI hIrAlAlabhAI jIvanabhara navuM-navuM jANavAnI icchA dharAvanAra vidyArthI to rahyA ja. emanA vidyAvitaraNanA kAryanI zarUAta ema.e.nI DigrI meLavyA pachI tarata ja thaI hatI. muMbaInI vilsana kaoNlejamAM gaNitanA adhyApaka tarIke emanI nimaNuka thaI hatI. tyAM pAMceka varSa sudhI kAma karyA pachI teoe bIjI-bIjI kaoNlejomAM adhyApaka tarIke saphaLa kAmagIrI bajAvI hatI. sane 1923mAM jaina gaNitane lagatuM saMzodhana karavAnI emane grAnTa maLI hatI, ane e kAma emaNe TUMka samayamAM ja pUruM karyuM hatuM. * vacagALAnA koIka samaye emane sva. AcAryazrI vijayadharmasUrijI kAzIvALono khUba nikaTano paricaya thayo. A paricayano emanA jIvana upara evo ghero prabhAva paDyo ke jethI emanI dharmanI AsthAmAM ane jJAnopAsanAnI dizAmAM parivartana AvI gayuM. A parivartanane lIdhe teo jainadharmanA anurAgI ane anuyAyI banI gayA, ane emanI vidyAsAdhanAmAM jainavidyAnA adhyayanasaMzodhanane mahattvanuM sthAna maLavA lAgyuM - te eTale sudhI ke emanAM moTA bhAganAM pustako jaina vidyAnA koI ne koI viSayane lagatAM rahyAM, ane emanI gaNanA A sadInA AgaLa paDatA jaina vidvAnomAM thAya che ! saMskRta-prAkRta bhASA tathA jaina sAhityanA abhyAsa mATe teoe AcAryazrI vijayadharmasUrijInA be vidvAna ziSyo pravartaka zrI maMgaLavijayajI tathA nyAyavizArada nyAyatIrtha muniratna zrI nyAyavijayajIne potAnA vidyAguru tarIke svIkAryA hatA. A badhAne pariNAme pro. hIrAlAlabhAI jaina sAhitya ane vidyAnA eka adhikRta jJAtA lekhAtA thayA. zrI vijayadharmasUrijI sAthenA A saMparka emanA kAryane navo ane ghaNo AvakArapAtra vaLAMka Apyo hato ema kahevuM Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta samIpe joIe. A pheraphArane lIdhe zrI hIrAlAlabhAInI vidyAnipuNatA gaNitanA viSayathI AgaLa vadhIne dharma, tattvajJAna, jaina sAhitya, purAtattva vagere viSayonA adhyayana tathA saMzodhana sudhI vistarI hatI. - emanI A vistRta banelI vidyAsAdhanAne lIdhe ja emane pUnAnA bhAMDArakara prAcyavidyA saMzodhana maMdira (bhAMDArakara oriyenTala risarca insTiTyUTa) jevI deza-videzamAM vikhyAta banelI saMsthAne sarakAra taraphathI soMpavAmAM Avela hajAro hastalikhita pratomAMthI jaina hastalikhita pratonuM savistara sUcipatra taiyAra karI ApavAnI javAbadArIvALI kAmagIrI soMpavAmAM AvI hatI. lagabhaga sADA traNa varSa sudhI khUba parizrama laIne teoe A kArya khUba saphaLatApUrvaka pUruM karyuM hatuM. Ane lIdhe jema teone vizeSa yaza maLyo hato, tema bhAratIya vidyA ane vizeSa karIne jaina vidyAnA kSetramAM adhyayana-adhyApana ane saMzodhana-saMpAdananuM kAma karatA deza-videzanA vidvAnomAM emanuM nAma jANItuM thayuM hatuM.' - pro. hirAlAlabhAI pratye AcAryazrI vijayavallabhasUrijIne kevI mamatA hatI ane jaina sAhityanI sevA karavAnI zrI hIrAlAlabhAInI bhAvanA kevI utkaTa hatI te AcAryazrIe (te vakhate munizrI vallabhavijayajIe), hoziyArapurathI, AjathI pa7 varSa pahelAM, vi. saM. 1979nA Aso sudi cotha ne zanivAranA roja emanA upara lakhela eka patra uparathI paNa jANI zakAya che; eTale e patramAMno keTaloka bhAga ahIM rajU karavo ucita che ? dharmalAbhanI sAthe mAlama thAya, je tamAro patra maLyo. samAcAra jANyA. tame sAcuM mAnazo ke jevI rIte zrI zayyabhavasUri mahArAjane potAnA putra manakamuninA kAraNe harSAzupAta thayo hato, tevI ja rIte, tamAro patra vAMcI mane paNa thayela che ! "manano sAkSI mana' A prasiddha kahAvata pramANe tamAro patra hAthamAM letAM ja parama mitra rasikadAsanA nAmathI mArA manamAM e ja vicArano uddabhava thayo ke A amuka to nahIM hoya ? aMdarathI e ja nIkaLI AvyAthI je AnaMdanI Urmio UchaLI che, huM jANuM chuM ke zrI jJAnI mahArAja jANe che.... tamArI kaoNlejanI nokarI choDI daIne paNa jainadharmanA sAhityane pragatimAM lAvI sAcA jaina tarIkenI sevAnI lAgaNIne mATe dhanyavAda ApuM chuM ane icchuM chuM ke tamo tamArI icchAmAM uttIrNa thaI bIjAonI icchA pUrNa karo... hAla turatamAM jANavA cAhuM chuM ke kevA prakAranI vyavasthAthI tamo icchAnusAra jaina sAhityanI sevA bajAvI zaka tema cho - yogya jANo to lakhI jaNAvazo, jethI koI prasaMge vicAra thaI Ave to jaNAvavAmAM vAMdho nA Ave...." pa Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI harivallabha bhAyANI 85 A patra uparathI sUcita thAya che ema, pro. hIrAlAlabhAIe potAnI vidyAsAdhanAnA samayano ghaNo moTo bhAga jaina sAhityanI sevAne arpaNa karyo hato, je mATe jainasaMgha teono khUba RNI che. zrI hIrAlAlabhAInA hAthe nAnAMmoTAM soeka jeTalAM pustako taiyAra thayAM hatAM, jemAMnAM moTA bhAganAM prakAzita thayelAM hovA chatAM amuka hajI paNa apragaTa che. A pustakomAM saMskRta-prAkRta bhASAnA prAcIna graMthonAM saMzodhana-saMpAdanabhASAMtara-vivecanavALAM pustako uparAMta gujarAtI-aMgrejI bhASAmAM lakhelAM pustakono paNa samAveza thAya che. teonA lekhonI saMkhyA sAtaso karatAM paNa adhika che, ane emaNe racela ekaso jeTalAM kAvyo paNa prasiddha thayAM che. teonA sAhityika tathA saMzodhanAtmaka lekhonI be vizeSatAo vizeSa dhyAna kheMce evI che : eka to potAnA lekhamAM je-te viSayane lagatI bane teTalI vadhu sAmagrI ane mAhitI ApavAno teo haMmezAM prayAsa karatA rahetA. bIjI vizeSatA e ke je vivAdAspada ke anizcita muddA aMge pote nirNaya na ApI zakatA te tarapha te viSayanA jANakAra vidvAnanuM dhyAna dorIne te mATe ghaTatuM karavA sUcavatA. (tA. 23-6-1979) (22) pratibhAzIla bhASAmarmajJa zrI harivallabha bhAyANI hasato cahero, namratAthI nItarato svabhAva ane sarasvatInA lADakavAyA jevuM pAMDitya DaoN. zrI harivallabha bhAyANInA jIvanamAM sadhAyelo A triveNIsaMgama emanA thoDA paNa paricayamAM AvanAra sau-koInA aMtaramAM bahumAnanI lAgaNI janmAve che. - zrI bhAyANInuM mULa vatana mahuvA. Arthika dRSTie emanI sthiti bahu ja sAmAnya hatI; eTale emane mATe AgaLa vadhavuM e zUnyamAMthI sarjana karavA jevuM muzkela kAma hatuM. paNa arthano vaibhava emane bhale na maLyo hoya, buddhino vaibhava to emane maLyo ja hato; ane sAthe nakkI karela kAmane pUruM karavAnuM dRDha manobaLa ane e mATe zAMta puruSArtha karavAnI Teva bhaLyAM, eTale mAtA sarasvatInI emanA upara khUba mahera thaI. teo dhIme-dhIme ApabaLe abhyAsamAM AgaLa vadhatA rahyA ane mukhya viSaya tarIke saMskRta laIne teoe bI.e. tathA ema.e.nI parIkSA prathama vargamAM pasAra karI. pachI emanuM dhyAna prAkRta bhASA ane vizeSa karIne aprabhraMza bhASA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 amRta samIpe tarapha gayuM. ane ApaNA jANItA purAtattvAcArya munizrI jinavijayajInI preraNA ane doravaNI pramANe apabhraMza bhASAnA mahAkavi svayaMbhUe racela "paumacariya'nuM saMzodhana-parizIlana karIne emaNe DaoNkTareTa/pIeca.DI.)nI padavI prApta karI. pachI to emanI vidvattA potAnA kSetramAM kamaLanI jema vikasavA lAgI, ane krame-krame gujarAtamAM apabhraMza bhASA ane sAhityanA eka adhikRta sAkSara tarIkenuM gauravabharyuM sthAna teoe prApta karyuM. sAthe-sAthe prAkRta bhASA ane jaina sAhityanA paMDita tarIke paNa DaoN. bhAyANIe sArI khyAti prApta karI che. tema ja thoDAMka varSa pahelAM, oNla inDiyA oriyenTala kaoNnpharansa (akhila bhAratIya prAcyavidyA pariSada)nA eka adhivezanamAM "prAkRta bhASA ane jainadharma' vibhAganA vibhAgIya pramukha banavAnuM bahumAna paNa emane maLyuM hatuM. DaoN. bhAyANI ghaNAM varSothI muMbaImAM bhAratIya vidyAbhavanamAM kAma karI rahyA che. prAkRta ane apabhraMza sAhityanuM saMzodhana ane adhyApana e jema emanA priya viSayo che, tema bhASAzAstra paNa emanA abhyAsano viSaya banela che. bhASAzAstrano paradezamAM sArA pramANamAM vikAsa thayelo che; ane dhIme-dhIme vidyAnI A zAkhAno ApaNA dezamAM paNa have vikAsa thavA lAgyo che. A viSayanA niSNAta vidvAno ApaNe tyAM bahu ja ochA che, evI sthitimAM DaoN. bhAyANInuM e viSayanA adhyayana-adhyApanataraphI valaNa emanI vidvattAne mATe vizeSa zobhArUpa banI rahe evuM che. potAnI vidvattAno upayoga teo be rIte karI rahyA che : eka to apabhraMza bhASAnA tema ja anya prAcIna graMthonAM saMzodhana-saMpAdana dvArA tathA potAnI rUcinA viSayonA navA graMthonA sarjana dvArA, tema ja anusnAtaka vidyArthIone jarUrI mArgadarzana ApIne "cetanagraMtho taiyAra karIne. AvA eka adhikRta vidvAnanuM bahumAna karavuM e kRtajJa ane guNajJa samAjanI pharaja gaNAya. thoDA vakhata pahelAM gujarAta sAhityasabhAe sane 1963no zrI raNajitarAma suvarNacaMdraka DaoN. harivallabha bhAyANIne arpaNa karavAno stutya nirNaya karIne e nimitte gujarAtanI vidvattAnI suvAsa gujarAta bahAra prasarAvanAra eka vighAniSTha vidvAnanuM yatkiMcit jAhera bahumAna karavAnI taka jhaDapIne pavitra pharaja bajAvI che. koI paNa kAma karavAmAM zrI bhAyANInI eka vAta haMmezAM dhyAnamAM rAkhavA jevI che ? teo mAne che, ane kyAreka kahe che paNa kharA, ke je koI kAma karavuM te evuM karavuM, ane evI rIte karavuM ke je karyA pachI citta prasannatA anubhave, manamAM koI paNa jAtanI glAni na janme. (tA. 30-5-1964) Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita zrI nAthurAmajI premI (23) satyazodhaka puruSArthI paMDita zrI nAthurAmajI premI jagatamAM AgaLa vadhelA mAnavIomAM keTalAka AdhAranI dhAre-dhAre AgaLa vadhyA hoya che, to keTalAke ApabaLe siddhi hAMsala karI hoya che : keTalAka vela jevA hoya che, to keTalAka vRkSa jevA. potAnA AtmavizvAsanA baLe zUnyamAMthI sarjana karanAra eka paMDitapuruSanI A kathA che. prAmANikatAthI kadI pAchA na haThavuM ane puruSArthathI kadI moM na pheravavuM e emanuM jIvanavrata hatuM. emanuM nAma zrI nAthUrAmajI premI. gaI trIsamI jAnyuArInA divase (mahAtmA gAMdhIjInA nirvANadivase) 78 varSanI uMmare, muMbaImAM emanuM avasAna thayuM. 87 zrI premIjI mULe madhyaprAntanA sAgara jillAmAMnA devI' nAme nAnAsarakhA kasbAnA vatanI. pa2vA2 vANiyAnI emanI jAti. dharme teo digaMbara jaina. emanI aTaka 'modI'; 'premI' to emanuM kavi-lekhaka tarIkenuM takhallusa. paNa teNe samaya jatAM mULa aTakanuM sthAna laI lIdhuM. emano janma vi. saM. 1938nA mAgazara suda chaThe (sane 1882mAM) thayo hato. emanA pitAnuM nAma zrI TUMDe modI. kuTuMbano parApUrvano dhaMdho khetIvADI ane dhIradhArano ; e dhaMdhAthI kuTuMbanuM mAMDamAMDa bharaNapoSaNa thAya. emAM zrI TUMDe modI to sAva bhalA-bhoLA mANasa. eTale na khetImAMthI kaMI Upaja gharabhegI thAya ke na dhIradhAramAMthI deNadAro kaMI pAchuM Ape; jeTaluM dhIryuM eTaluM badhuM lagabhaga svAhA ! gharamAM leNAnA dastAvejono to moTo gaMja; paNa enAthI thoDA bajAramAMthI ghauM-bAjI ke goLa-ghI maLe ? kuTuMba kAramI daridratAmAM orAI gayuM. pachI to TaTTu upara mIThuM-maracuM ane goLa jevI cIjono kothaLo ka2vAno vAro Avyo ! Akho divasa e rIte gAmaDAMomAM phare, ane sAMja paDye be paisA pedA thAya, to bIjA divasanA khorAkanI jogavAI thaI zake. AvI sthitimAM kyAreka devuM paNa karavuM paDe; ane e devuM vakhatasara bharapAI na thAya, to leNadAra duzmananI garaja sAre. daridra ane vaLI devAdAra, eTale pachI leNadAranA rophanuM pUchavuM ja zuM ? eka vakhata leNadAra japtI laIne Avyo, ane cUle caDatAM dhAnanAM vAsaNa sudhdhAM, dhAnane dharatI upara phagAvI daIne, upADI gayo ! te divase AkhA kuTuMbane upavAsa thayo ! AvI dIna-hIna-daridra sthitimAM nAthurAmano uchera thavA lAgyo; eTale dhana-saMpattinuM sukha kone kahevAya eno to ene khyAla paNa kyAMthI hoya ? divasamAM peTapUratuM lUkhuM-sUkuM khAvA maLe to ya ganImata. A badhI daridratAnA kAdavamAMthI pauruSanuM kamaLa UgavAnI AkarI pUrvabhUmikA hatI. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe nAthurAmanI buddhi bhAre kuzAgra vAMceluM tarata haiye vasI jAya ane aTapaTI vAto paNa sahelAIthI samajAI jAya. devInI pAThazALAmAM eno abhyAsa zarU thayo. nizALamAM haMmezAM pahele-bIje naMbare rahe. hindI bhASA ane gaNitamAM emane pahelethI ja bhAre rasa hato. hoMziyAra nAthUrAma upara zikSakanA cAre hAtha. eNe chaThThI copaDI pUrI karI ane ene 'moniTara' (vidyArthIonA vaDA)nI padavI maLI, ane pahelI copaDInA vidyArthIone bhaNAvavAnuM kAma paNa maLyuM. A mATe ene mahine doDha rUpiyo maLavA lAgyo. 88 heDamAstara nanturAmasiMhane nAthurAmane mATe khUba lAgaNI; emaNe potAne ghera bolAvI-bolAvIne bhaNAvyA ane TIcarsa TreniMga(zikSaka)nI parIkSA apAvI. pachI to nAthurAmane pAsenA gAmamAM mAsika sAta rUpiyAnA pagArathI sahAyaka zikSakanI nokarI maLI. paNa mA-bApa AvI daridratAnA divasomAM paNa dIkarAne Agho karavA taiyAra na hatAM. chevaTe emane samajAvIne nAthUrAma e nokarImAM joDAI gayA. sAta rUpiyAmAMthI traNa potAne mATe kharace ane cAra ghera mokale. A nokarI daramiyAna emaNe posTamAsTara tarIke paNa kAma kareluM. A samaye emanI uMmara 17-18 varSanI hatI. A daramiyAna nAthUrAmane kavitA karavAno zokha lAgyo; ane 'premI' takhallusathI teo kavitA racavA lAgyA. teonI kavitAo patra-patrikAomAM prakAzita thavA lAgI ane kavitApremIone AkarSavA paNa lAgI. paNa e krama lAMbo vakhata cAlu na rahyo; paNa emanuM upanAma to cAlu ja rahyuM. nAthUrAmane ema ja thayA kare, ke ATalI lAyakAta to maLI, paNa ethI kuTuMbanI daridratA dUra na thaI zake. mATe jeTalI vadhAre lAyakAta maLe eTalo vadhAre lAbha thAya. eTale teo vanaspatizAstra, rasAyaNazAstra ane khetIzAstranA abhyAsa mATe nAgapuranI egrikalcara (khetIzAstra) skUlamAM dAkhala thayA. tyAM taiyArI to sArI karI, paNa tyAM ya nasIba ADe AvyuM ! DhIMcaNamAM vAnuM darda thaI AvyuM ane emane parIkSA ApyA vagara ja ghera pAchA pharavuM paDyuM. ghera pAchA pharIne sAjA thayA eTale pharI pAchA zikSakanI nokarImAM joDAI gayA. uMmara to 19-20 varSanI ja hatI; paNa nAthurAmajIne ema thayA karatuM ke kaMIka Atmika vikAsano avasara maLe to sAruM. eTalAmAM muMbaImAM digaMbara jaina prAMtika sabhAmAM kArakunanI eka jagyA khAlI paDI. A mATe emaNe paNa arajI karI; ane koInI paNa oLakhANa ke bhalAmaNa vagara, phakta emanA motInA dANA jevA akSaronA kAraNe, e arajI maMjUra thaI. paNa muMbaI pahoMcavA Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita zrI nAthurAmajI premI 89 mATe pAse relabhADAnA paisA na hatA; eTale paisA uchInA laIne teo muMbaI pahoMcyA. nAthurAmane dharmazAstronuM ane bIjuM adhyayana karavAno thoDoka avasara maLyAno saMtoSa thayo; jANe bhAvatuM bhojana maLI gayuM. navI nokarImAM oNphisanuM kAma saMbhALavA uparAMta sabhAnA mukhapatra "jainamitra'nuM tema ja tIrthakSetra-kamiTInuM kAma paNa emane saMbhALavuM paDatuM, ane emAM roja 6-7 kalAka tanmayatApUrvaka kAma karavuM paDatuM. premIjIno svabhAva ja evo ke koI paNa kAmamAM jarAsarakhI paNa bedarakArI ke aprAmANikatA na cAle; je javAbadArI mAthe lIdhI hoya te pUrI karavAmAM saMpUrNa manoyoga ane puruSArtha lagAvI de. kAmamAM jarA ya khAmI rahe to emane kAMTAnI jema khUMcyA vagara na ja rahe; e dUra thAya tyAre ja emane saMtoSa thAya. A badhuM kAma karavAnI sAthosAtha teo, bhUkhyo mANasa bhojanamAM lAgI jAya ema, zAstranA tema ja bIjA adhyayanamAM lAgI gayA. emaNe dharmazAstranuM UMDuM adhyayana karavA mAMDyuM, tema ja saMskRta, gujarAtI, marAThI ane baMgALI bhASA ane sAhityanuM jJAna meLavavA mAMDyuM. mULe emanI jijJAsA tIvra hatI, emAM A UMDA abhyAsane kAraNe vizeSa tIvratA AvavA lAgI, ane potAnI jijJAsAne saMtoSavA teo navuM-navuM vAcana-manana-ciMtana karavA lAgyA. A rIte zAstranA UMDA adhyayane nAthurAmajIne paMDita ane upadezaka banAvyA, ane vividha bhASA-sAhityanA avagAhane emane vidvAna ane sulekhaka banAvyA. AvA vividha viSayanA talasparzI adhyayanane kAraNe zrI premIjImAM aitihAsika, tulanAtmaka, binasAMpradAyika ane satyazodhaka dRSTino unmeSa thavA lAgyo ; ene laIne premIjI Adarza jJAnI ke sAcA vidvAna banI gayA, ane sAMpradAyika kaTTaratAnuM emanAmAM nAmanizAna paNa rahevA na pAmyuM. paNa prAMtika sabhAnI nokarI jhAjho vakhata teo cAlu rAkhI na zakyA. premIjInI prakRti jeTalI prAmANika ane puruSArthaparAyaNa hatI, eTalI ja svamAnI hatI. khoTo dAba ke khoTuM doSAropaNa emanAthI jarA ya baradAsta thaI zakatAM nahIM; A svamAnazIla svabhAve ja emane svataMtra thavA preryA. prAMtika sabhAnA pramukha hatA zeTha mANikyacaMdrajI. emanA prItipAtra banelA eka nokarane nAthurAmajInI IrSyA thavA lAgI. eTale eka vakhata eNe nAthurAmajI viruddha phariyAda karI ke nAthurAmajI to saMsthAnAM nANAMno potAnA kAmamAM upayoga kare che. zeThane paNa A vAte bhramamAM nAkhI dIdhA. emaNe sabhAnA maMtrIne AnI tapAsa karavA kahyuM. nAthurAmajI pAsenI tijorInI cAvI laIne saunI samakSa tijorI ughADavAmAM AvI. paisA gaNyA to copaDA pramANe hovA joIe e karatAM Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe paNa vadhAre nIkaLyA ! Ano khulAso pUkyo to premIjIe potAnI aMgata rokaDa hovAnuM kahIne potAnI hisAbanoMdha rajU karI dIdhI. maMtrIe hisAba meLavI joyo to rokaDa AnA-pAI sAthe maLI gaI. tapAsa karanArA khasiyANA paDI gayA. premIjIe e ja vakhate cAvIo maMtrIjIne havAle karI dIdhI, sAthe-sAthe nokarI paNa sadAne mATe tajI dIdhI; jANe e cAvIoe emane mATe svataMtra jIvanano mArga mokaLo karI dIdho. pachI sabhAnA AgevAnoe premIjIne sabhAmAM rahevA ghaNuM-ghaNuM samajAvyA, paNa phaNidhare kAMcaLI utArI te utArI ! ahIMthI emanA jIvananA utkarSano AraMbha thayo. A daramiyAnamAM emaNe jaina graMthonA prakAzana mATe sthapAyela "jaina graMtharatnAkara kAryAlaya' nAmaka saMsthAmAM ane "jainahitaiSI' nAmaka mAsikanA saMpAdanamAM tana toDIne kAma karyuM. A mAsikanuM saMpAdana emaNe 11-12 varSa sudhI saMbhALyuM. prAcIna jaina zAstragraMthonuM prakAzana Aje to badhA karavA lAgyA che; paNa te kALe enI sAme rUDhicustono sajjaDa virodha hato. sane 1904nI sAlamAM emaNe AvA virodhIonI AkarI TIkA karavA mATe "pUjArI-stotra' nAmanuM kaTAkSakAvya racyuM ane "jainamitra'nA pahele pAne chApyuM. emAM pUjArIo ane zrImaMtonA jUnavANIpaNAnI AkarI TIkA vAMcIne bhAre khaLabhaLATa macI gayo; paNa premIjI ethI jarA ya calita na thayA; emane mana to A khaLabhaLATa mAtra dharatIne lIlIchama ane dhAnyathI bharapUra banAvanAra megharAjAnI garjanA jevo ja hato. - nokarI choDyA pachI premIjIe svataMtra dhaMdhAno vicAra karyo. paNa e mATe joItAM sAdhano to hatAM nahIM. eTale zarUAtamAM anuvAda vagerenuM svataMtra kAma karIne AjIvikA raLavA mAMDyA. paheluM kAma emaNe zrImad rAjacaMdranA "mokSamALA" pustakano hindI anuvAda karavAnuM karyuM. emAM emane dhAryA karatAM sArI rakama maLI; paNa e anuvAda pustakarUpe chapAya te pahelAM ja khovAI gayo! Ama AjIvikA to game tema cAlyA karatI hatI; paNa svataMtra dhaMdhAnuM svapna hajI sAkAra nahotuM thayuM. eTalAmAM hindInA suprasiddha vidvAna ane lekhaka sadgata zrI mahAvIraprasAda dvivedIjIe jahona TuarTa milanA "libarTI' pustakano hindImAM "svAdhInatA' nAme anuvAda karyo, paNa aMgreja sarakAranI khaphagInI bIke e pustaka chApavA koI taiyAra na thayuM. zrI premIjIe e pustakane prakAzita karavAnI hAma bhIDI, ane sane 1912nI sAlamAM "hindI graMtha-ratnAkara'nI sthApanA karIne enA prathama pustaka tarIke A baLavAkhora pustakanuM prakAzana karyuM. A paheluM ja prakAzana jANe A mahAna prakAzana-saMsthAno majabUta pAyo banI gayuM. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita zrI nAthurAmajI premI 91 potAnI saMsthAno vikAsa potAnA baLe ja ka2vo ane e mATe muddala devuM na karavuM e emano dRDha nirNaya hato. pachI to 'hiMdI graMtharatnAkara' e premIjIne mana zvAsa ane prANarUpa saMsthA banI gaI. ene mATe, eka kAbela jhaverInI jema, uttama koTinA graMtho pasaMda karavA, ene sughaDarUpamAM prakAzita karavA ane eno khUba pracAra karavo, e ja emano nityano vyavasAya banI gayo. aneka prasiddha hindI lekhakonA pahelA pustakanuM prakAzana karavAnuM mAna premIjInI A saMsthAne maLyuM che. Ama atyAre to A saMsthA hindI bhASAnA sArvajanika pustakonuM prakAzana karanAra ekamAtra nAmAMkita saMsthA banI gaI che; eNe premIjIne kIrti paNa apAvI ane saMpatti paNa apAvI. potAnI saMsthAno bhAra vahana karavAnI sAthosAtha saMghamAMthI dasa hajAra rUpiyA jeTalo phALo ekatra karAvIne premIjIe prAcIna jaina graMthonA prakAzana mATe 'zrI mANikacaMdra digaMbara jaina graMthamALA'nI sthApanA karAvI; ane varSo sudhI enA mAnArha maMtrI tarIke kAma karyuM. zrI premIjInI cIvaTabharI doravaNIne kAraNe A saMsthA aneka prAcIna jaina graMthonuM prakAzana karI zakI. pistAlIsa jeTalAM pustakonA prakAzana bAda e kAma emaNe, koI paNa jAtanI Asakti rAkhyA vagara, bIjAone soMpI dIdhuM. premIjIe pote paNa 30-32 graMthonuM lekhana-saMzodhana karyuM che e bInA emanI vidyAsevA ane vidyAprItine batAvavA basa thavI joIe. viziSTa vyaktitva premIjInuM vyaktitva AgavuM ja hatuM ema kahI zakAya. koI paNa jAtano ADaMbara emane rucato nahIM. nAmanAnI emane jarA paNa khevanA rahetI nahIM. prazaMsAthI teo haMmezAM dUra rahetA. prAmANikatA to emane mana prANathI paNa vizeSa hatI. eka vA2 eka lekhake premIjIne lakhyuM H tamArAM amuka-amuka pustakone mArA prayatnathI abhyAsakramamAM sthAna maLyuM che, mATe tame mAruM A pustaka chApI dejo. premIjI to AvA anucita sodA mATe muddala taiyAra na hatA. emaNe e pustaka tarata pAchuM vALI dIdhuM, ane thoDA vakhatamAM emanAM pustakone pAThyakramamAMthI rukhasada maLI gaI. paNa enI emane jarA ya ciMtA na hatI. eka vAra koI vepArI sAthenA hisAbamAM eka hajAra rUpiyAnI bhUla emane dekhAI, to cAra varSe e rakama pelA vepArIne pAchI ApI tyAre ja emane jaMpa vaLyo. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe sAduM jIvana ane UMcA vicAronA to premIjI avatAra ja hatA. saraLa svabhAva ane sAttvika vRtti emane janma sAthe ja maLyAM hatAM. kaSTa sahana karavAmAM teo kadI pAchI pAnI na karatA. sane 1932nI sAlamAM, premIjInI 50 varSanI AdheDa uMmare, emanAM patnI ramAbAI gujarI gayAM, ane 91 varSanI uMmare emano ekano eka putra hemacaMdra 33 varSanI bharayuvAna vaye gujarI gayo! A duHkha emaNe bhAre samabhAvapUrvaka sahana karyA, ane jANe potAnI sAcI dhArmikatAnI pratIti karAvI ApI. atyAre emanI pAchaLa emanAM putravadhU zrI caMpAbahena ane be pautro yazodhara ane vidyAdhara ane e benI pautravadhUo che. emanI jijJAsA sadA vardhamAna hatI. vidvAno ane vidyArthIonA teo sAcA salAhakAra, mArgadarzaka ane sahAyaka hatA. koI paNa vyakti musIbatamAM sapaDAI hovAnuM jANavA maLe ke premIjInI sahAya cUpacApa enI pAse pahoMcI ja jAya. hindInA aneka UgatA lekhako premIjInA protsAhanathI AgaLa vadhyA che, e hakIkata premIjInA jIvananuM eka suvarNapRSTha banI rahe evI che. emanI satyazodhaka aitihAsika dRSTie ghaNA rUDhicustone khUba nArAja karyA hatA. paNa "sAcuM ane sAruM te mAruM" evI ucca koTinI guNagrAhaka dRSTi dharAvatA premIjIne mana e nArAjI ke evA virodhano jarA ya Dara na hato. asatya, ajJAna ane aMdhazraddhAnI sAme emano AtmA baLavo pokArI UThato. ane teo bhalabhalA dharmaguruo ke zrImaMtonI TIkA karatAM paNa acakAtA nahIM. eka vAra paM. becaradAsajIe Agamono anuvAda karavAnuM bIDuM jhaDapyuM, to emanI sAme virodhano jabaro vaMToLa UThyo; are, dhamakIo sudhdhAM apAI. eve vakhate premIjI paMDitajInI sAthe rahyA ane emanA kAmane pUruM protsAhana ApyuM. teo eka prakhara samAja-sudhAraka hatA. kurUDhionI sAme thavuM ane teo potAnI pharaja samajatA. guruvAda ke AMdhaLI ane kaTTara sAMpradAyikatAnI sAme teo haMmezAM potAno ugra virodha jAhera karatA. eka vAra to emanA ugra sudhArakapaNAne kAraNe emane jJAtithI bahiskRta paNa thavuM paDyuM hatuM. paNa ema hArI jAya evI kAcI mATInA teo na hatA. teo bahuzruta ane talasparzI vidvAna hovA chatAM enuM abhimAna emane sparzI zakyuM na hatuM. emane maLavuM ane emanI sAthe vAta karavI, e satsaMga karatAM ya kaMIka vadhAre mahattvanuM hatuM. emanI sAthe thoDIka paNa vAtacIta karanAranA aMtara upara emanI saraLatA, vidvattA, satyaparAyaNatA, rUDhibhaMjakatA, prakhara sudhArakatA, makkamatA ane vivekazIlatAnI chApa paDyA vagara na rahetI. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita zrI lAlacaMdabhAI gAMdhI 93 A badhA guNo uparAMta teo premALa paNa evA ja hatA. emanuM bhAvabharyuM Atithya kadI na vIsarI zakAya evuM rahetuM. ekaTTara saMpradAyamAM janmavA ane Ucha2vA chatAM AvI saraLatA, satyaparAyaNatA, guNagrAhaka dRSTi sAMpaDavI e, kharekhara, bhAre virala yoga gaNAya. amuka rIte to, digaMbara jaina samAjanA e bIjA paMDita sukhalAlajI ja samajI lyo! eTale to e baMne khUba gADha mitro hatA. (tA. 20 ane 27 phebruArI, 1960) (24) AjIvana vidhopAsaka paMDita zrI lAlacaMdabhAI gAMdhI vidyA ane sAhityanI jIvanabhara upAsanA karavAnA vratadhArI, amArA snehI zrI lAlacaMdabhAI bhagavAnadAsa gAMdhI jainasaMghanA tema ja gujarAtanA eka jANItA paMDita-vidvAna che; ane atyAre jIvananI yazasvI traNa pacIzInI najIka pahoMcavA chatAM emanI sarasvatI-sevA sArI rIte cAlI rahI che. AvA eka AjIvana vidyAsevI vidvAnanI 'zrI vijayadharmasUri jaina sAhitya suvarNa-caMdraka'ne mATe varaNI karavAmAM AvI che, ane e rIte emanuM ane emanI aradhI sadI jeTalI lAMbI sAhitya-upAsanAnuM bahumAna karavAmAM AvyuM che te jANIne ame khUba harSita thayA chIe. svargastha zAstra-vizArada jainAcArya zrI vijayadharmasUrIzvarajI vikramanI vIsamI sadInA eka samayajJa, dIrghadarzI pratApI puruSa thaI gayA. AjathI 6065 varSa pahelAM teoe jaina gRhastha vidvAno taiyAra karavA cheka kAzImAM zrI yazovijaya jaina saMskRta pAThazALAnI ane prAcIna jaina sAhityanA prakAzana mATe zrI yazovijaya jaina graMthamALAnI sthApanA karI hatI. teonA pacIsamAM svargArohaNa-varSa nimitte, amadAvAda pAse uvArasada gAmamAM, teonA gurubhakta ziSya munirAja zrI devendravijayajInI preraNAthI, sane 1947mAM eka utsava UjavavAmAM Avyo hato. e prasaMge e utsavanI tathA svargastha AcAryazrInI smRtirUpe 'zrI vijayadharmasUri jaina sAhitya suvarNacaMdraka'nI yojanA karIne eno vahIvaTa bhAvanagaranI zrI yazovijayajI jaina graMthamALAne soMpavAmAM Avyo hato. A yojanA mujaba caMdrakane mATe vidvAnanI bhalAmaNa karavA mATe graMthamALA dvArA vidvAnonI eka samitinI nimaNUka karavAmAM Ave che, ane tenI rbhalAmaNa mujaba suvarNa-caMdraka arpaNa karavAmAM Ave che. atyAra sudhImAM A caMdraka mATe paMDitavarya zrI sukhalAlajI, paMDitavarya zrI becaradAsa jIvarAja dozI, jANItA ' Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 amRta-samIpe dharmAbhyAsI zrI motIcaMdabhAI giradharalAla kApaDiyA, suprasiddha purAtattvAcArya muni zrI jinavijayajI jevA vikhyAta vidvAnonI pasaMdagI karavAmAM AvI che. chellAM keTalAMka varSathI A suvarNa caMdrakanI yojanA baMdha paDI hatI, te gayA varSe cAlu karavAmAM AvI, ane e mATe paMDitavarya zrI becaradAsa jIvarAja dozI, paMDita zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyA, DaoN. bhogIlAlabhAI je. sAMDesarA ane zrI gulAbacaMda lallubhAI zAha - e cAra sabhyonI suvarNacaMdraka-samiti racavAmAM AvI. A samitie vi. saM. 2013no suvarNacaMdraka arpaNa karavA mATe sarvAnumate paMDitavarya zrI lAlacaMdabhAInA nAmanI bhalAmaNa karI che. paMDita zrI lAlacaMdabhAInuM mULa vatana saurASTramAM gohilavADa jillAnuM dAThA gAma, paNa emanuM kAryakSetra chellAM ghaNAM varSothI gujarAtanI vidyA, saMskAra ane kaLAnI bhUmi tarIke vikhyAta vaDodarA zahera. dAThA jevA nAnA-sarakhA gAmamAM eka sAmAnya sthitinA kuTuMbamAM vi. saM. 1950nA zrAvaNa vadi 7 ne guruvAra (tA. 23-81894)nA roja emano janma thayo hato. emanA mAtuzrInuM nAma naMdubahena. jJAti vasAzrImALI vaNika. dharma teo zvetAMbara mUrtipUjaka jaine. mAtra sAta ja varSanI uMmare pitAzrIno svargavAsa thatAM kuTuMba zirachatra vagaranuM banI gayuM. paNa mAtAe duHkhane aMtaramAM samAvIne kuTuMbanI sAcavaNI ane saMtAnonA ucheramAM potAno badho yoga lagAvI dIdho. paMDitajIne pitAnuM sukha to na maLyuM, paNa mAtAnI chatrachAyA jIvananI aradhI sadI sudhI maLatI rahI; vi. saM. 2000mAM naMdubahena svargavAsI thayAM. zrI lAlacaMdabhAIe gujarAtI sAta dhoraNa sudhIno abhyAsa potAnA vatana dAThAmAM ja karyo. eka nAnA gAmamAM ane sAmAnya kuTuMbamAM janmela lAlacaMdanuM bhAvi hATaDI calAvavAnuM ke vepArInA vANotara thavAnuM na hatuM. pitAjIno vyavasAya paNa zikSakano hato, eTale nAnapaNathI ja vidyA tarapha kaMIka vizeSa abhiruci hatI, ane emAM sarasvatInI kRpAno bhAgyayoga bhaLyo. mAtra cauda ja varSanI uMmare teo vidyAnA upAsaka banIne, vikhyAta vidyAtIrtha kAzImAM zrI vijayadharmasUrijIe sthApela pAThazALAmAM dAkhala thaI gayA. cha-sAta dAyakA pahelAnA e samayamAM to kAzI e to deza-nikAla jeTaluM dUra lekhAtuM ane paMDitonI lokakathAomAM enuM nAma levAtuM. potAno putra ATale dUra dezAvara paMDita banavA jAya emAM lAlacaMbhAInA mAtuzrInI preraNA, hiMmata ane putranA hitanI kAmanA mukhya hatI ema kahevuM joIe. kAzImAM vi. saM. 1964thI 72 sudhI ATha varSa rahIne lAlacaMdabhAIe khaMta, cIvaTa ane dhIrajapUrvaka saMskRta-prAkRta bhASA, vyAkaraNa, koza, kAvya, nyAya vagere viSayono abhyAsa karyo; sAthe-sAthe prAcIna graMthonA saMzodhana-saMpAdanano anubhava paNa meLavyo. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita zrI lAlacaMdabhAI gAMdhI 95 paMDitajIe koI viSayanI koI saMsthAnI padavI bhale na meLavI hoya, paNa potAnA abhyAsanA viSayonuM UMDuM avagAhana karavAne lIdhe, tema ja pUrI dhIraja ane ekAgratAthI prAcIna graMthonuM Adhunika paddhatie saMzodhana-saMpAdana karavAnI nipuNatA meLavavAne lIdhe, teonI nAmanA eka zAstrAbhyAsI ane saMzodhaka paMDita-vidvAna tarIke thayelI che. abhyAsakALa pUro thayo eTale svAbhAvika rIte ja vyavasAyakALa zarU thayo. prAcIna lipi tema ja zilAlekho vagerene ukelavAmAM paMDitajI khUba kuzaLa che. prAcIna durgama hastalikhita graMthonI nakala teo khUba sArI rIte karI zake che. prAcIna sAhitya ane ene lagatA itihAsamAM tema ja aitihAsika anusaMdhAna ka2vAmAM emanI buddhinA camakArA jovA maLe che. koI paNa kAmamAM utAvaLa karIne ene adhakacaruM karavAnI emane Teva nathI. samaya ane zakti game teTalAM lAge, itihAsa ke sAhityanA saMzodhananuM kAma to bhUla vagaranuM ja thavuM joIe e mATe teo sadA jAgRta ane prayatnazIla rahe che. paMDitajInI aradhI sadInI vidyApravRttimAM emane je saphaLatA ane kIrti maLela che te AvA guNo ane AvI zaktine kAraNe ja. vyavasAya-kALanAM zarUAtanAM cAra-pAMca varSa judAM-judAM sthAnomAM rahIne adhyApana, graMthasaMzodhana, zilAlekho ke prAcIna graMthonI nakalo vagere kAmo ka2vAmAM vItyAM. sane 1917 ke 18mAM mAtra eka ja mahinA mATe teone vikhyAta bhASAvizArada iTAliyana vidvAna DaoN. ela. pI. TesITorI pAse emanA eka graMthanA saMzodhanamAM sahAya ka2vA mATe rahevAnuM thayuM. DaoN. TesITorI paMDitajInI vidvattA ane kArya karavAnI paddhatithI khUba prasanna thayA, ane emaNe emanI buddhi ane zaktinuM mUlyAMkana karatuM prazaMsAtmaka pramANapatra paNa ApyuM. AvI zakti ane buddhinA lIdhe thoDA ja vakhatamAM paMDitajIne vyavasAya mATe jude-jude sthaLe pharavAnuM maTI gayuM ane sane 1920mAM vaDodarA rAjyanI suprasiddha senTrala lAibrerImAM ane pAchaLathI prAcya vidyAmaMdira(orienTala insTiTyUTa)mAM teo jaina paMDita tarIke joDAI gayA. A sthAne ekadhArAM 32 varSa sudhI yazasvI kAmagIrI bajAvIne teo sane 1952mAM nivRtta thayA. paMDitajInI sAhityasevA ghaNI vipula che. zrI yazovijayajI jaina graMthamALA, gAyakavADa oriyenTala sirIjha, siMghI jaina graMthamALA jevI nAmAMkita saMsthAo dvArA emaNe saMpAdita karelA pacIseka prAcIna graMtho pragaTa thayA che, keTalAka vidvAnonA sahAyaka saMpAdaka tarIke kAmagIrI bajAvI che ane itihAsa, sAhitya ane dhArmika viSayone lagatA saMkhyAbaMdha lekho lakhyA che. cAreka varSa pahelAM Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe vaDodarAnI "sayAjI sAhityamALA' taraphathI "aitihAsika lekhasaMgraha' nAme pragaTa thayela paMDitajInA lekhono saMgraha jotAM paNa paMDitajInA pAMDityano khyAla AvI zake che. prAcIna durgama graMthonA saMzodhana mATenAM paMDitajInAM khaMta, dhIraja, cIvaTa ane niSThA dAkhalArUpa banI rahe evAM hatAM. - paMDitajI jevA vidyApremI, evA ja atithipremI; atithione mATe emanAM gharanAM ane hRdayanAM dvAra haMmezAM ughADAM. paMDitajInuM avasAna tA. 29-3-1976 nA roja 82 varSanI umare thayuM. | (tA. 20-1-1968 ane 24-4-1979) (5) zrI sarasvatInA samanvayakAra zrI agaracaMda nAhaTA janma vaNika, vyavasAye vepArI ane chatAM jIvanabhara vidyAsevI - evo suyoga bhAgye ja jovA maLe che. temAM ya arthaparAyaNa ane niraMtara vyavasAyavyApAraparAyaNa jene gRhasthavargamAMthI dhArmika tema ja anya prAcIna sAhitya tathA bhASAnA adhyayana-saMzodhanane potAnuM jIvanavrata banAvIne emAM niSThApUrvaka nimagna thanAra vyakti to bahu ja virala jovA maLe che. rAjasthAnanA ane jaina samAjanA jANItA vidvAna zrIyuta agaracaMdajI nAhaTA AvI ja eka virala vyakti che. emanI avirata vidyAsAdhanA bIjAone mATe preraka tema ja dAkhalArUpa banI rahevA sAthe sau koInI prazaMsA mAgI le evI che. je vyaktioe ApaNA jJAnabhaMDAro ane hastalikhita pustakonI sAcavaNInuM kAma karavAmAM AgevAnIbharyo bhAga lIdho che teoe dharma, saMgha ane sAhityanI rakSAnuM ghaNuM upakAraka kArya karyuM che ema kahevuM joIe. A dizAmAM zrI nAhaTAjIe je vizeSa rasa dAkhavyo che ane ApaNA sAhitya-vArasAne surakSita karavAmAM je jahemata uThAvI che te mATe teone dhanyavAda ghaTe che. zrI nAhaTAjIe sAhityasaMzodhananA tema ja sAhityasarjananA kSetramAM je kAma karyuM che, te na karyuM hota, ane mAtra prAcIna hastapratonA rakSaNa mATe je kArya karyuM che teTaluM ja kAma karyuM hota to paNa emanI sarasvatI sevA yAdagAra banI raheta emAM zaMkA nathI. emanA satrayatnathI keTalI badhI hastaprato surakSita banIne vidvAnone mATe sulabha banI zakI che ! vi. saM. 1997mAM rAjasthAna maLe bikAneramAM janmelA zrI nAhaTAjInI vidyAsAdhanAnI kArakirdIno vicAra karIe chIe, tyAre ema ja lAge che ke, zALAmahAzALAnA khAsa abhyAsa vagara ja, Ai zrI kRpAcaMdrasUrijInI preraNAthI eka 'WWW.jainelibrary.org Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracaMdajI nAhaTA niSThAvAnuM vidyAsevI banavAnuM emanuM bhAgyavidhAna hatuM. A kAryamAM kIrtibharI saphaLatA apAve evI vidyAruci, koThAsUjha ane kAryaniSThAnI emane jANe nAnapaNathI ja bakSisa maLI hatI; teo eno uttarottara vadhu ne vadhu lAbha laIne potAno vikAsa sAdhatA rahyA che, ane atyAre 90 varSanI pAkaTa vaye paNa emanI A sAdhanA akhaMDapaNe cAlu che e vizeSa harSa upajAve evI bInA che. jyAre juo tyAre teo hastalikhita pratone tapAsavAnA, enI sAcavaNInA, enAM saMzodhana-saMpAdana-prakAzananA, dhArmika-sAmAjika-sAhityika, lekho lakhavAnA ke vidyArthIo, abhyAsIo ke jijJAsuone mArgadarzana, sahAya ke jarUrI sAmagrI ApavAnA kAryamAM lAgelA ja hovAnA. zrI nAhaTAjIno vidyAraMga Avo pAko na hota to eka vepArI tarIke teo kyAranA lakSmInA raMge raMgAIne vidyAsAdhanAnuM AkaruM kSetra tajI gayA hota. vepAra kheDavA mATe teo cheka AsAma jeTalA dUra jaI vasyA hatA; ane tyAM varSo sudhI rahyA hatA. paNa emanA aMtaramAM UMDe-UMDe vidyA taraphanA anurAgano evo jharo satata vaheto hato ke jethI e vepAranA kheDANa daramiyAna paNa emanI vidyAsevAnI vela murajhAI javAne badale satata vistaratI rahI; eTaluM ja nahIM, jema-jema samaya vitato gayo, tema-tema vepAravRtti ochI thatI gaI ane vidyAsAdhanAnI bhAvanA evI prabaLa banI gaI ke chevaTe e ja emanA jIvananuM dhyeya banI rahI. ' " zrI nAhaTAjIe aneka prAcIna graMthonuM saMzodhana-saMpAdana karIne emano uddhAra karyo che. uparAMta jaina saMskRti ane itihAsanI aneka bAbato upara prakAza pADatA sAhityanuM paNa emaNe sarjana karyuM che. prAcIna sAhitya ke sAmagrIno saMgraha karavAnI emanI Tevane kAraNe ghaNI mUlyavAna sAmagrI surakSita banI zakI che. | zrI nAhaTAjInI vidyAupAsanAnI eka anya vizeSatAnI ahIM khAsa noMdha levA jevI che. prAcIna sAhitya ane kaLA-sAmagrInA abhyAsI vidvAnanuM kAryakSetra moTe bhAge prAcIna sAhitya ane kaLAnAM saMzodhana, saMpAdana, prakAzana ke saMrakSaNa pUratuM ja maryAdita hoya che; lokabhogya lekhanapravRtti sudhI e bhAgye ja vistare che. paNa zrI nAhaTAjInI vAta judI che. teo badhA ya phirakAnA jaina saMghone sparzatA dhArmika, sAmAjika ke zikSaNa-sAhitya-viSayaka vartamAna praznone samajI eno ukela darzAvI zake che. Ama, jaina saMghanA badhA phirakAo jemanA lekhone AdarapUrvaka AvakAratA hoya evA lekhako ApaNe tyAM keTalA ? zrI nAhaTAjI evA lekhaka che e emanI anokhI vizeSatA che. uparAMta jainetara janatAne mATe paNa teoe lekho lakhyA che. A rIte teoe, prAcIna graMthonA saMzodhana uparAMta aneka prastAvanAo ane hajAreka lekho lakhyA che. temanA aneka bhASaNo paNa chapAyAM che. lekha mAgo eTale tarata maLe ja - evI lekhanasiddhi temane maLelI che. For Private & Persorial Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 amRta-samIpe bikAneramAM emanA prayAsathI prAcIna-arvAcIna graMthothI samRddha 'zrI abhaya jaina graMthAlaya' ane 'kalAbhavana' rUpe kalAsaMgraha janatAne maLI zakela che. eka vidyAsevIne zobhe evuM sAduM, khaDatala, dharmamaya ane apramatta emanuM jIvana che. tA. 10-4-1976 ne roja bikAneranA mahAvIra jaina maMDala' dvArA bhAratanA suprasiddha vaijJAnika 'padmavibhUSaNa' DaoN. dolatasiMhajI koThArInA adhyakSapade vividha kAryakramo sAthe temane abhinaMdana-graMtha arpita thayo te pratye ame hArdika khuzAlI anubhavIe chIe. (tA. 12-6-1971 tathA tA. 8-5-1976) (26) khaDatala vidhopAsaka paM. zrI jugalakizorajI mukhtAra digaMbara jaina samAjanA A yuganA eka samartha vidvAna paMDitazrI jugalakizorajI mukhtArano 92 varSanI pAkaTa vaye uttara pradezanA eTA gAmamAM tA. 22-12-1968nA roja svargavAsa thatAM lagabhaga cha dAyakA sudhI potAnA samAjanI aneka rIte ekadhArI sevA bajAvanAra vIra puruSanI samAjane eka moTI khoTa paDI. zrI mukhtArajInuM jIvana eka sAdhaka puruSa jevuM kartavyaniSTha, apramatta, saMyamI ane sAdAIthI paripUrNa hatuM. jevuM khaDatala emanuM zarIra hatuM, evuM ja sudRDha emanuM manobaLa hatuM, ane evI ja adamya emanI kAryazakti hatI. koI paNa kArya zarU karyuM, eTale pachI pAchA paDavAnuM nAma nahIM. emane potAnA kAryathI ke potAnA saMkalpathI koI bhaya, lobhalAlaca ke kIrti-pratiSThA-nAmanAnI koI AkAMkSA DagAvI na zake. zrI mukhtArajInuM jIvanakArya (mission) hatuM vidyopAsanAnuM. teoe lagabhaga aradhI sadI sudhI digaMbara sAhityanA kSetramAM adhyayana-adhyApana dvArA, prAcIna graMthonA saMzodhana-saMpAdana dvArA, sAhityasarjana dvArA, vidvAno taiyAra ka2vAnuM ane vidyAprasAranuM kAma karatI 'vIra sevAmaMdira' jevI saMsthAnI sthApanA dvArA je kAmagIrI bajAvI hatI, e emanI kAryaniSThA ane niHsvArtha sevAparAyaNatAnI kIrtigAthA banI rahe evI che. teo eka vidyAtapasvI hatA; emano yuga e 'mukhtArajIno yuga' hato ema kahevuM joIe. chellAM pacAsa varSa daramiyAna thayela digaMbara jainadharmasAhityanA saMzodhana-prakAzananuM bhAgye ja evuM Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paM. zrI jugalakizorajI mukhtAra 99 koI kSetra haze, ke jemAM zrI mukhtArajIno eka yA bIjA rUpe noMdhapAtra phALo na hoya. A dRSTie teoe potAnuM 'yugavIra' takhallusa rAkhyuM hatuM, te sArthaka hatuM. teono janma 92 varSa pahelAM uttarapradezanA sahArAnapura jillAnA sarasovA gAmamAM thayo hato. emanI jJAti agravAla vaNikanI hatI. teonuM kuTuMba sukhI hatuM. agravAla jJAti arthopArjanamAM kuzaLa lekhAya che, ane arthaparAyaNatA e enI khAsiyata hoya che. AvI jJAtimAM ane temAM ya garbhazrImaMta gharamAM janmela vyaktimAM sevAnA ane AjIvana vidyAsAdhanAnA saMskAra jAgavA, e viziSTa bhavitavyatA-yoga ke pUrvajanmanI viziSTa sAdhanAnuM ja pariNAma lekhI zakAya. meTrika sudhIno abhyAsa karyA bAda 20 varSanI uMmare zrI mukhtArajIe vakIla zrI sUrajabhANajIne sAthe korTa-kacerInA kAmano vyavasAya zarU karyo. zrI sUrajabhANajIne dhArmika svAdhyAyano ghaNo rasa hato. zrI mukhtArajInuM citta paNa satsaMgathI dhArmika svAdhyAya tarapha abhimukha thayuM. daseka varSanA AvA svAdhyAyanuM pariNAma e AvyuM ke emanuM aMtara dharmabhAvanA ane vidyAsAdhanAnA raMge vizeSa raMgAyuM, ane emane sAca-jUTha karavAnA vakIlAtanA vyavasAya tarapha aNagamo thaI Avyo. aMte baMne jaNAe, potAnA asIlone kahyA-pUchyA vagara potAno vyavasAya choDI dIdho. A dhaMdhAmAM kamANI kaMI ochI nahotI thatI; paNa emane to have saMskAradhananI kamANI karavI hatI, eTale dhana ta2phanuM AkarSaNa saheje ochuM thaI gayuM. A rIte zrI mukhtArajIe potAnA jIvanamAM aparigraha-bhAvanI pratiSThA karI. 36 varSanI bharayuvAna vaye emanAM patnI gujarI gayAM. saMtAna kaMI hatuM ja nahIM. sagAMsnehIo pharI lagna karavA Agraha karatAM rahyAM, paNa zrI mukhtArajInuM mana to kaMIka bIjI sAdhanA mATe talasI rahyuM hatuM. teoe pharI lagna na karyAM ane A duHkhane baMdhanamukti jevuM lekhIne eno upayoga janasevA ane jIvanavikAsa mATe karI levAnuM nakkI karyuM. Ama zrI mukhtArajI kaMcana ane kAminI e baMne AkarSaNathI bacIne potAnI sAdhanAmAM lAgI gayA. ATalI nAnI uMmare pharI lagnano inkAra karanAra vyaktimAM kevuM khamIra ane kevI bhAvanA bharI haze te samajI zakAya che. sAmAjika dRSTie teo haMmezAM pragatizIla vicAranA ane sudhArAnA puraskartA rahyA che; ane rASTrIyatAnI bhAvanA paNa emanA aMtaramAM vasI hatI. A badhuM chatAM emano priyamAM priya vyavasAya to hato vidyAsevAno. teoe potAnI A priya pravRttinA vikAsa mATe potAnI saMpatti ApI dIdhI hatI Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 amRta-samIpe ane enuM eka TrasTa paNa racyuM hatuM. ATalI moTI uMmare paNa teo dararoja 810 kalAka to vAcana-ciMtana-lekhanamAM ja gALatA. emano digaMbara jaina sAhityano abhyAsa ghaNo UMDo hato; emaNe nAnAM-moTAM maLIne 50-60 pustakonuM saMpAdana ke lekhana karyuM hatuM. uparAMta "satyodaya', "jainapradIpa', "jainahitaiSI' ane "anekAMta' jevAM sAmayikonuM saMpAdana-prakAzana paNa karyuM hatuM. anekAMta' to atyAre paNa pragaTa thaI rahyuM che. teonAM sAhitya-prakAzana, itihAsa-adhyayana ane saMzodhana-saMpAdananI eka maryAdA e hatI ke teo digaMbara saMpradAyanI dRSTie vadhAre vicAratA ane ene vizeSa mahattva ApatA, tema ja e mATe vizeSa prayatnazIla paNa rahetA. A bAbatamAM teo svargastha zrI nAthurAma premIjInI nirbheLa ane satyazodhaka vidyApravRttithI judA paDatA. Ama chatAM emanI vidyApravRtti dAkhalArUpa hatI emAM zaMkA nathI. teoe "merI bhAvanA' nAme eka bhAvavAhI kavitAnI racanA karI hatI, je khUba lokapriya banI hatI; enI thoDIka prasAdI joIe - jisane rAga dveSa kAmAdika jIte saba jaga jAna liyA / saba jIvoMko mokSamArga kA, niHspRha ho upadeza diyA / / buddha vIra jina hari hara brahmA, yA usako svAdhIna kaho / bhaktibhAvase prerita ho yaha citta usImeM lIna raho / / 1 / / phaile prema paraspara jagameM, moha dUrapara rahA kare / apriya kaTuka kaThora zabda nahIM, koI mukhase kahA kare / / banakara saba yugavIra hRdayase, dezonnati-rata rahA kare / vastu-svarUpa vicAra khuzIse, saba du:kha saMkaTa sahA kare / / 2 / / teo jIvanabhara vidyAsAdhanA karIne ane nivRttinA sAcA adhikArI banIne vidAya thayA. (tA. 8-2-1979) (27) jJAnacAritropAsaka zrI bhairodAnAjI zeThiyA zeTha zrI bhairodAnajI zeThiyAno tA. 20-8-1961nA roja emanA vatana bikAneramAM svargavAsa thayo che; jainasaMghane eka jJAna ane cAritranA niSThAvAna upAsaka zrAddharatnanI khoTa paDI che. 95 varSanI vayovRddha uMmara, jIvanabhara karelI Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI bharodAnajI zeThiyA 101 jJAna ane cAritranI upAsanA ane chellAM vIsa-pacIsa varSathI sarva vyavasAyothI nivRtta banIne kevaLa dharmAcaraNa ane zAstraadhyayanane samarpaNa kareluM jIvana - A badhAMne lIdhe zrI bhairodAnajIe potAnA jIvanane kRtakRtya karyuM hatuM ane ciravizrAmanA teo sAcA adhikArI banyA hatA. vikramanI vIsamI ane ekavIsamI sadImAM je gaNyA-gAMThyA Adarza dharmaparAyaNa jaina gRhastho thaI gayA, emanA itihAsamAM zrI zeThiyAjInuM nAma sonerI akSare lakhAyeluM raheze : emanuM jIvana ane kArya evuM ujvaLa ane prazaMsanIya tema ja cirasmaraNIya hatuM. vi. saM. 1923(gujarAtI 1922)nI sAlamAM vijayAdazamIne divase emano janma thayelo. be varSanI uMmare ja emanA pitAjInuM avasAna thayuM. sAta varSanI uMmare bikAneramAM ja "sAdhujI' nAmanA patijInI pAse emaNe abhyAsa karelo, ane mAtra tera varSanI uMmare to teo muMbaI jaIne emanA moTA bhAInI sAthe vepArano anubhava levA lAgyA. Ama juo to nizALanuM bhaNatara nAmanuM, paNa koThAjJAna ane haiyAukalata evAM ke je kAma hAtha dhare emAM pAra nIkaLI jAya. niSThA ane nItiparAyaNatA paNa evI ke koInI sAthe jUTha ke chetarapIMDInuM nAma nahIM. je koI mAge ene sAcI salAha ja Ape ane koInuM paNa bhaluM karIne ja rAjI thAya. Ama Apabuddhi ane ApabaLe AgaLa vadhatAM-vadhatAM emaNe arthopArjananAM aneka sImAcihno sahaja rIte sara karyo ane jotajotAmAM eka pratiSThAsaMpanna zrImaMta vepArI tarIke emanI deza-videzamAM nAmanA thaI gaI. jemajema teo lakSmIupArjana karatA gayA tema-tema dharmakAryomAM tema ja lokahita mATe eno upayoga paNa karatA rahyA. zrI bhairodAnajInI dharmabhAvanAe emane lakSmInI saMgrahazIlatAnA doSathI haMmezAM mukta rAkhyA hatA. emaNe to potAnI lakSmIne saritAnA jaLanI jema sadA vahetI ja rAkhI hatI. lakSmInA A sadupayoga aneka dharmakAryone saphaLa banAvavAnI sAthosAtha zrI zeThiyAnI kIrtine ciraMjIvI banAvI che. bikAneranA eka supratiSThita nAgarika tarIke tyAMnI myunisipAliTInA borDanA kamiznarapade ane upapramukhapade emane nImavAmAM AvyA hatA. bikAneranI dhArAsabhAnA paNa teo sabhya banyA hatA. sthAnakavAsI kaoNnpharansanA sAtamA adhivezananA teo pramukha cUMTAyA hatA ane vyAvaramAM emane "dharmabhUSaNa'nI padavI ApavAmAM AvI hatI. sAthe ja teo dharmanA bhUSaNarUpa hatA, ane dharma emane mATe bhUSaNarUpa banyo hato. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 amRta-samIpe ghara-AMgaNe UchaLatI zrImaMtAI, chatAM jIvananI jarUriyAto bane eTalI ochI; saraLa, udAra, vinamra svabhAva vagere zrI zeThiyAnA bIjA saguNo hatA. paNa emanA jIvananI sauthI caDhiyAtI vizeSatA to e hatI ke teo jema vrata, tapa, niyama vageremAM satata kriyAzIla rahetA ema ja jJAna-ArAdhanA, jJAnopArjana ane jJAnapracAramAM haMmezAM AgaLa rahetA. potAnA sthAnakavAsI samAja - gRhastho tema ja zramaNavarga - jJAnamAM pragati kare e mATe teo satata prayatna karatA rahetA ane joIe teTalI lakSmIno upayoga paNa karatA. teo jAte jaina AgamonA UMDA jijJAsu ane jANakAra hatA; AgamamAMnI aneka vastuo emane yAda hatI, ane jIvananA tema ja samAjanA vikAsamAM jJAnanuM keTaluM mahattvanuM ane anivArya sthAna che te teo barAbara samajatA hatA. AthI ja emaNe potAne tyAM samRddha pustakAlaya vasAvyuM hatuM, ane temAM judA-judA dharmonAM zAstrono saMgraha karyo hato. cheka e samayamAM emaNe paradezamAM pragaTa thayela "pAlI TesTa sosAyaTInAM badhAM pustako potAne tyAM vasAvyAM hatAM e bInA ja e batAvavAne mATe basa che ke emanI jJAnabhakti keTalI utkaTa ane savAMgI hatI. emaNe paMDitonI madadathI potAnI dekharekha nIce ane potAne kharce "jaina siddhAMta bola-saMgraha' nAme jaina Agamika viSayane lagatuM pustaka ATha bhAgomAM pragaTa karAvyuM hatuM, tema ja "zeThiyA jaina graMthamALA' dvArA judA-judA viSayone lagatA doDhaso jeTalA graMtho pragaTa karAvyA hatA. zrI zeThiyAjInI A jJAnasevA cirakALaparyata emano kIrtistaMbha banI raheze. gRhastho ane sAdhuo UMcI koTinA vidvAna bane ane sarva darzanonA vyApaka abhyAsI thAya e mATe teo satata prayatnazIla rahetA ane e mATe potAthI banI zake evA sArAmAM sArA vidvAno meLavavAno prayatna karatA. sthAnakavAsI samAjanI "jaina TreniMga kaoNleja'nAM bIja emaNe ja ropyAM hatAM. (paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyAnA ghaDataramAM e saMsthAno upakAra to pAyAno hato. saM.) eka dharmakriyAparAyaNa zrImaMta sagRhasthamAM jJAnopArjana ane jJAnaprasAranI AvI tAlAvelI e eka ativirala suyoga lekhAya; ane tethI zrI zeThiyAjInuM jIvana jJAnaSyiAM mokSa (arthAtuM jJAna ane kriyA vaDe mokSa maLe) e sUtranI caritArthatA batAve evuM banyuM hatuM. jIvana pratye teo haMmezAM jAgRta rahetA hatA. emanA avasAnathI phakta 20 divasa pahelAM ja (tA. 31-7-61nA roja) emaNe eka nivedana pragaTa karIne sau jIvo sAthe khamatakhAmaNAM karI lIdhAM hatAM - jANe potAnA jIvanane saMkelI levAnI emaNe dharmavidhi pramANe pUrvataiyArI karI lIdhI, ane maraNanA thoDA samaya Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. motIcaMda 103 pahelAM aMtima saMlekhanArUpe saMthArAno svIkAra karIne samajaNapUrvaka kAyAnI mAyAne jItI lIdhI hatI. emanuM pavitra jIvana samAjanI dharmabhAvanA ane jJAnasAdhanAne jAgRta karavAmAM preraka bane ema icchIe. (tA. 23-9-1961) (28) bhAratIya kaLAnA niSNAta DaoN. motIcaMda muMbaInA suprasiddha prinsa oNpha velsa myUjhiyamanA DirekTara DaoN. motIcaMdanuM, muMbaImAM tA. 17-12-1974nA roja, 65 varSanI vaye avasAna thatAM bhAratIya kaLAnA marmajJa ane vizvavikhyAta vidvAnanI ApaNA dezane bahu moTI khoTa paDI che. DaoN. motIcaMdanuM mULa vatana banArasa. jemanA mahelamAM attaranA dIvA baLatA hovAnI vAta pracalita che, te banArasanA suprasiddha bhAratendunA kuTuMbamAM, sane 1909nA oNgasTa mAsamAM emano janma thayo hato. kaLAnA saMskAra ane kaLA taraphanI prItino vAraso emane nAnapaNathI ja maLyo hato. samaya jatAM kyA taraphanA Adarano A saMskAra-vAraso zatadaLa kamaLanI jema, athavA to vizALa vaDalAnI vaDavAIonI jema, evo pAMgaryo ke ethI bhAratIya kaLAnA kovida ane adhikRta jJAtA tarIkenI DaoN. motIcaMdanI nAmanA AkhA dezamAM prasarI rahI; eTaluM ja nahIM, emanI kIrti dariyApAra aneka pragatizIla dezomAM paNa pahoMcI gaI. DaoN. motIcaMde bAvIsa varSanI uMmare banArasa hiMdu yunivarsiTInI ema. e.nI parIkSA pasAra karI hatI, ane tyAra pachI be varSe covIsa varSanI uMmare sane 1933mAM laMDana yunivarsiTImAM vizeSa abhyAsa karIne pIeca.DI.nI DigrI meLavI hatI. abhyAsamAM AvI nipuNatA meLavIne emaNe potAnI moTA bhAganI kArakirdI muMbaImAM ane te paNa prinsa oNpha velsa myUjhiyama jevA suvikhyAta eka ja sthAnamAM vitAvI hatI. sane 1937thI 1950 sudhI cauda varSa lagI, emaNe A myUjhiyamanA kaLA-vibhAganA kyUreTara tarIkenI javAbadArI saMbhALI hatI, ane sane 1950thI te 1974mAM emanuM avasAna thayuM tyAM sudhI eTale ke lagabhaga paccIzI sudhI tyAM ja DirekTara tarIkenI javAbadArI paNa khUba yazasvI rIte saMbhALI hatI. bhAratanI prAcIna-arvAcIna graMthastha ane bIjI citrakaLAne pArakhavAnI emanI nipuNatA asAdhAraNa kahI zakAya eTalI vyApaka tema ja marmasparzI hatI. e ja rIte bhAratIya zilpa-sthApatya, purAtattva ane mUrtionA paNa teo ucca Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 amRta-samIpe koTInA abhyAsI hatA. A kSetronA mUlyAMkananI bAbatamAM emanA abhyAsa ane abhiprAyane bahu ja vajanadAra ane AdhArabhUta lekhavAmAM AvatA. bhAratIya kaLAnA kovida tarIkenI emanI kArakirdI ane kIrti satata vikasatI ja rahI che. bhAratIya kaLAno vidvAna jaina citrakaLA, zilpasthApatya ane mUrtividyAnA samRddha khajAnAthI na AkarSAya evuM bane ja nahIM. eTale svAbhAvika rIte ja DaoN. motIcaMda e tarapha AkarSAyA hatA, ane e bAbatamAM paNa emaNe sArI nAmanA meLavI hatI. jenAzrita kaLA taraphanA AkarSaNane kAraNe teo svargastha AgamaprabhAkara munivarya zrI puNyavijayajI mahArAjanA nikaTanA paricayamAM AvyA hatA. DaoN. motIcaMde jema aneka vidyArthIone potAnA viSayamAM taiyAra karyA hatA, tema emaNe aMgrejI ane hiMdI bhASAmAM keTalAMka mahattvanAM pustako paNa lakhyAM che. vizeSa AnaMda upajAve evI bInA to e che ke emanI kalAvizAradatAno saMskAravAraso emanA suputra DaoN. pramodacaMdramAM Utaryo che, ane emaNe paNa potAnA pitAnI jema, deza-videzamAM khyAti prApta karI che. potAnI AvI kalAnipuNatAne lIdhe DaoN. motIcaMde sarakArI tathA binasarakArI kamiTIomAM kAma karyuM hatuM, videzamAM paNa pravAso karyA hatA ane keTalAMka pAritoSiko paNa meLavyAM hatAM. bhArata sarakAre gayA varSe emane padmabhUSaNa' khitAba enAyata karIne emanI vidvattAnuM bahumAna karyuM hatuM. (tA. 25-1-1975) (29) kaLAmarmajJa DaoN. umAkAMta premAnaMda zAha vaDodarAnA DaoN. umAkAMtabhAI premAnaMda zAha, e ApaNA dezanA bhAratIya itihAsa, sAhitya ane khAsa karIne kaLAnA jANItA vidvAna che. e ja rIte teo jaina sAhitya, itihAsa ane vizeSe karIne kaLAnA paNa UMDA abhyAsI che; ane jaina mUrtividyAnA to teo vizeSajJa ke niSNAta che. emanI pIeca.DI.nI DigrInA mahAnibaMdhano viSaya ja jaina mUrtividyA (Elements of Jain Iconography) hato; ane varSonA abhyAsa ane anuzIlanane aMte e taiyAra thayo hato. cheka 1936nI sAlamAM ema.e.nI DigrI prApta karyA pachI, sattara varSa sudhI teoe, aneka kauTumbika javAbadArIo vacce paNa, potAnI vidyAupAsanAne aviratapaNe je cAlu rAkhI, ane e akhaMDa sarasvatI sevAnA paripAkarUpe Avo Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. umAkAMta zAha 105 abhyAsapUrNa ane vidvattAbharyo mahAnibaMdha taiyAra karyo, te emanA vidyAnI upAsanA mATe badhuM ja sahana karavAnA ati virala puruSArthane sUcave che. emanI A tapasyAnuM paheluM amUlya phaLa jaina saMskRtine phALe gayuM; e mATe ApaNe emanA sadAne mATe RNI rahIzuM. jaina saMskRtinI AvI virala sevA karavAmAM jaina saMskRtimAM janmelo upAsaka paNa jyAM thAka anubhavavA lAge, tyAM jaina saMskRtinA sahaja premI banela A vaiSNava viddhajjane jaina zAstro ane khAsa karIne jaina purAtattvano je talasparzI abhyAsa karI batAvyo te ApaNA mATe dAkhalArUpa ane preraNA Ape evo che. zrI umAkAMtabhAIe karelI jaina saMskRtinI A sevA, gujarAtanA eka siddhahasta vaiSNava citrakAra bhAIzrI gokulabhAI kApaDiyAe varSonI jahemata uThAvIne ApaNane Apela zramaNa bhagavAna mahAvIranI citrAvalInI yAdane tAjI karAve che, ane jANe e ApaNane ema kahI jAya che ke vidyA ane kaLAnAM kSetromAM nAta-jAta, deza-paradeza ke paMtha-dharmanA sImADA bhUMsAI jAya che. zrI umAkAMtabhAI kevaLa jaina purAtattvanA ja nahIM, paNa gujarAtanAM ane samagra pazcima bhAratanAM purAtattva, zilpa ane sthApatyanA UMDA abhyAsI che. potAnA abhyAsane pUrNa banAvavA temaNe aneka pravAso paNa kheDyA che ane judAjudA dharmanA sAhityanuM paNa khUba kheDANa karyuM che. itihAsa ane purAtattvanA saMzodhanane lagatAM aneka aMgrejI mAsiko-naimAsikomAM atyAra lagImAM chapAyelA temanA trIseka jeTalA lekhoe temane purAtattvanA eka niSNAta tarIkenI nAmanA apAvavA sAthe aneka navA-navA muddAo upara prakAza pAtharyo che.gujarAtImAM paNa teo koI-koI vAra AvuM ja abhyAsapUrNa sAhitya Ape che. doDheka varSa pahelAM vaDodarA pAse AkoTAmAMthI je prAcIna jaina dhAtu-pratimAo maLI AvI hatI, tenA uparathI emaNe jaina itihAsanI keTalIya navI kaDIo zodhavAno prayAsa karyo che. DaoN. umAkAMta zAhano jaina saMskRtiviSayaka abhyAsa ane enA taraphanI emanI UMDI abhiruci joIne ApaNane to ema ja lAge ke teo vidyAe to jaina che, paNa jANe janma paNa jaina che ! teo janme jaina nahIM hovA chatAM emanI jaina sAhitya, itihAsa, kaLA ane saMskRti pratyenI prIti emane sAcA jaina TharAve evI ane koIne paNa preraNA Ape evI che. chellAM keTalAMka varSathI DaoN. zAha vaDodarAnA suprasiddha prAcya vidyAmaMdira (oriyenTala insTiTyUTa)nA upAdhyakSa(DepyuTI DAyarekTara)nuM pada saMbhALI rahyA che. bhAratIya vidyA ane jaina vidyAnI AvI vidvattAne laIne emane thoDA vakhata pahelAM amerikAmAM bhASaNo ApavAnuM AmaMtraNa maLyuM che. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 amRta-samIpe A AmaMtraNa amerikAnA 'eksacenja oNpha prophesara progrAma' mujaba hiMdustAnamAMnA 'yunAITeDa sTeTsa ejyukezanala phAunDezana' taraphathI maLyuM che, ane A mATenI Arthika jogavAI phulabrAiTa ane smitha-manDa phanDa taraphathI karavAmAM AvanAra che. A AmaMtraNa mujaba teo, jyAM DaoN. brAuna ane DaoN. benDara prophesara tarIke kAma karI rahyA che, te amerikAnI pensilvAniyA yunivarsiTImAM, DaoN. brAunanA DipArTamenTamAM cha mahinA sudhI mukhyatve nIcenA traNa viSayo upara bhASaNo Apaze : (1) jainadharma, (2) jaina mUrtizAstra, (3) pazcima bhAratanI zilpakaLA. : DaoN. zAha potAnA kAryane pUrNa nyAya ApavA samartha che, ane teo ene pUro nyAya Apaze, evI amane pUrI zraddhA ane khAtarI che. (tA. 22-8-1953 ane tA. 22-7-1961) (30) nipuNa prAcyavidyopAsaka pro. velanakara saMskRta sAhityanA khyAtanAma ane sarvamAnya vidvAna prophesara eca. DI. velanakara (hira dAmodara velanaka2)nA tA. 13-1-1967nA roja muMbaImAM 74 varSanI vaye thayela khedajanaka avasAnathI dezane prAcyavidyA ane bhAratIya vidyAnA eka niSThAvAna vidvAnanI khoTa paDI che. saMskRta bhASA ane sAhityanA vividha viSayonuM emanuM kheDANa marmasparzI ane vyApaka hatuM. vedasaMbaMdhI khAsa karIne RgvedasaMbaMdhI emanA abhyAse ane saMpAdanakArye emane dezamAM tema ja videzamAM e viSayanA vidvAnomAM khUba pratiSThA apAvI hatI. RgvedanA saMbaMdhamAM jema emanI vidvattA jANItI hatI, e rIte ja teo saMskRta-prAkRta chaMdaHzAstranA paNa adhikRta vidvAna hatA. chaMdaHzAstrane lagatA saMkhyAbaMdha prAcIna graMthonuM teoe saMpAdana karyuM hatuM. AcArya hemacaMdranA 'chaMdonuzAsana'nuM teoe kareluM saMpAdana siMghI jaina graMthamALA taraphathI 49mA graMtha tarIke prakAzita thayuM hatuM. prAcIna hastalikhita pustakonA saMgrahamAM tema ja khAsa karIne evAM pustakonI yAdIo taiyAra karavAmAM pro. velanakare kImatI sevAo ApI hatI. teoe pote ghaNI jahemata uThAvIne be hajAra jeTalI hastaprato ekaThI karI hatI, ane potAnA guru pro. eca. ema. bhAMDArakaranI yAdamAM muMbaI yunivarsiTInI lAibrerImAM bheTa ApIne RSiRNa adA karavAno dAkhalArUpa prayAsa karyo hato. - Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pro. velanakara 107 emaNe royala eziyATika sosAyaTInI muMbaI zAkhAnA pustakAlayamAMnA hastalikhita graMthonI vigatavAra yAdI cAra bhAgamAM taiyAra karI ApI hatI. e ja rIte muMbaI yunivarsiTInA pustakAlayamAMnI saMskRta hastapratonI savistara yAdI taiyAra karI hatI. uparAMta, judA-judA jaina hastalikhita graMthabhaMDAronI yAdIonA AdhAre "jinaratnakoSa' nAme eka vistRta ane varNanAtmaka sUci taiyAra karI prakAzita karI hatI. teonI vidyAniSThA ane graMthasaMpAdana-paddhati Adarza hatI. badhuM kAma svasthatA ane ThAvakAIpUrvaka cIvaTathI karavAnI emanI Teva hatI. emanuM jIvana sAva sAduM ane bhaktizIla hatuM. emano svabhAva saraLatA, sahRdayatA ane vinamratAthI surabhita hato. nirbheLa vidyAniSThA e emanI vidvattAnI virala vizeSatA hatI. emanI ane purAtattvAcArya munizrI jinavijayajI vacce dAyakAo jUnI gADha mitratA hatI. (tA. 28-1-1997) Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - anya vidvAno (1) mahAmanA paMDita rAhula sAMkRtyAyana saMskRtino pradIpa yuge yuge thatA enA cAhakonA jIvanavRtathI ja sadA jhaLahaLato rahe che. mahApaMDita rAhula sAMkRtyAyana kevaLa bhAratIya saMskRtine ja nahIM, vizva-saMskRtine jAjvalyamAna banAvanAra eka mAnavatAvAdI saMskRtibhakta mahApuruSa hatA. te kAma karatAM zarIra kadI thAke nahIM, buddhi kyAreya pAchI pAnI kare nahIM ane mananA utsAhamAM to kyAreya oTa Ave ja nahIM - rAhulajI jANe tana ane mananI taMdurastI ane zaktinA dhodha hatA ! mAtra cAnA ghUMTaDAthI potAnAM tana-manane skUrtimaMta rAkhIne divasonA divaso sudhI kAryamAM rata rahevuM e jANe rAhulajIne mana ramatavAta hatI. ekadhArA hoMtera-bdoMtera kalAka sudhI eka Asane besIne kAmano bhAra AnaMdapUrvaka uThAvyAnA to keTalAya prasaMgo emanA jIvanamAM noMdhAyA che! emanuM mULa vatana uttarapradezamAM AjhamagaDha gAmathI sAteka mAIla upara AveluM paMdANA gAma. nAte brAhmaNa. kedAranAtha pAMDya emanuM nAma. sane 1893mAM emano janma thayelo. tera varasanI uMmare to emane kavitA phurelI, ane 18 varSanI uMmare emaNe vidyAdhAma vArANasImAM saMskRta vyAkaraNa ane kAvya-zAstrano abhyAsa zarU karelo. zrI rAhulajInuM mAnasa kyAreya baMdhiyAra vicArone maMjUra na rAkhatuM. teo haMmezAM vikAsazIla vicArasaraNI ane pravRttinA ja upAsaka rahyA che. tethI ja jIvananAM ane vidyAnAM saMkhyAbaMdha kSetro teo saphaLatApUrvaka kheDI zakyA hatA. : Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita rAhula sAMkRtyAyana 109 A vikAsazIla mAnasane lIdhe ja emaNe paraMparAgata brAhmaNadharmano tyAga karIne sane 1915mAM AryasamAjano svIkAra karyo hato, ane deza bahAranI Araba, islAma vagere saMskRtinA abhyAsa tarapha teo AkarSAyA hatA. emane vizvanI vividha bhASAone jANavAnI laganI paNa lAgI hatI. 1929mAM teo laMkAmAM vidyAlaMkAra yunivarsiTImAM saMskRtanA adhyApaka tarIke joDAyA. e vakhate emane bauddha bhikSuo dvArA bauddha dharma ane bauddha sAhityano nikaTano paricaya thayo ; ane vidyAnI upAsanAmAM to emane kyAreya vADAbaMdhI naDatI ja na hatI. laMkAmAM emaNe pAlI bhASAno abhyAsa karyo ane pAlI tripiTakono abhyAsa pUro karIne teoe 'tripiTakAcArya'nI padavI prApta karI lIdhI. paNa A abhyAsanI sAthe-sAthe bhagavAna buddhanI vahunanahitAya, vaDuMganesubrAyanI lokakalyANanI bhAvanAe emanA para kAmaNa karyuM; ane emaNe sane 1930mAM bauddha dharmano svIkAra karyo. kedAranAtha pAMDaceno "rAhula sAMkRtyAyana' nAme navo avatAra thayo. pachI to emane bauddha sAhityanA adhyayana ane uddhAranI evI laganI lAgI ke na pUcho vAta. bhAratIya sAhityanA tema ja bauddha sAhityanA bhAratamAM aprApya banI gayelA saMkhyAbaMdha saMskRta vagere bhASAnA graMtho tibeTanA bauddha maThomAM sacavAI rahyA che. e graMtho ke enI nakalo bhAratamAM lAvavAnI rAhulajIne jANe ghelachA lAgI. A mATe apAra kaSTo sahana karIne ane bauddha bhikSu banIne emaNe traNa-traNa vAra tibeTanI musApharI karI, tibeTanI bhASAno abhyAsa karyo ane UMgha ane ArAma tajIne saMkhyAbaMdha graMthonI jAte nakalo karI. A badhI jahematane pariNAme teo 81 khaccaro upara lAdIne cha hajAra jeTalAM pAlI ke tibeTana bhASAnA graMtho ke e graMthonA jhAyalogrApha (phoTAo) tibeTamAMthI bhArata laI AvyA. uparAMta mukhyatve bauddha vidvAnoe racela, saMskRta bhASAnA, tibeTamAM sacavAI rahela so uparAMta graMthonA phoTAo paNa teo bhAratamAM letA AvyA hatA. eka vAra AvI sAmagrI tibeTathI bhAratamAM khaccaro upara lAdIne laI AvatAM amuka khaccaro pANImAM DUbI gayAM, ane saMkhyAbaMdha graMthonI potAnA hAthe nakalo karavAnI mahenata eLe gaI ! paNa hiMmata hAre ke AzA khue, e bIjA ! rAhulajIe pharI puruSArtha karIne e kAma pUruM karyuM tyAre ja emane jaMpa vaLyo ! A rIte tibeTamAM sacavAyela bhAratIya saMskRta sAhitya tema ja bauddha pAlI sAhityane bhAratamAM pAchuM lAvavAno rAhulajIno A prayatna mahAna cInI yAtrI sUenatsAnI yAda Ape evo che. bhAratanA vIsamI sadInA hyuenatsA tarIke rAhulajInI A sevAo saikAo sudhI yAdagAra ane upakAraka banI raheze. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 amRta-samIpe pote bauddha dharma svIkArela hovA chatAM emanuM mana kaMI mAtra bauddha dharma ke sAhityanI upAsanAthI ja saMtuSTa rahe evuM sAMkaDuM na hatuM. hakIkate to teo vizvamAnava hatA ane vizvanI saMskRtinA cAhaka ane abhyAsI hatA. vizvanA itihAsanI jhalakane jhIlavI ane pragaTa karavI e emanuM jIvanakArya hatuM. tethI teo eka bAju vizvanA mahAparivrAjaka banyA, to bIjI bAju mahApaMDita banyA. e rIte saunA mAna-sanmAnanA adhikArI banI gayA. vizvasaMskRti ane mAnavatAno Avo utkaTa upAsaka rAjakAraNathI sarvathA alipta rahe e to bane ja kema ? asahakAranA AMdolananA prAraMbhamAM ane te pachI paNa emaNe aneka vAra jelavAsa bhogavyo hato. emanI rAjadvArI vicArasaraNI sAmyavAdataraphI hatI - emane jANe ema ja vasI gayuM hovuM joIe ke ghaNA lokonuM kalyANa sAdhavAno (vahunanahitAyano) bhagavAna buddhano upadeza e mArge ja caritArtha thavAno che ! paNa Ama chatAM rAjakAraNa e emanuM jIvanakArya banI zakyuM nahIM; jJAna ane saMskRtinI upAsanA e ja chevaTa sudhI emanuM jIvanakArya rahyuM hatuM. saMskRta, prAkRta-apabhraMza ane hindI e traNe ya bhASAono kramika vikAsa darzAvatA je graMtho emaNe taiyAra karyA hatA ane e traNe ya bhASAonA vipula sAhityamAMthI saikAvAra kRtionI pasaMdagI karavAmAM je jahemata uThAvI hatI, te emanA bahuzrutapaNAnI sAkha pUre evI che. emaNe jaina AgamagraMtha sUtrakRtAMgano hiMdImAM anuvAda karyo hato. tibeTana-hiMdI zabdakoSa to emanuM amara smAraka banI rahe evo che. emanI vizvasaMskRtine sparzatI vyApaka vidvattAe videzamAM paNa emane khUba mAna apAvyuM hatuM. raziyAnI leninagrADa yunivarsiTImAM emaNe bhAratIya vidyA(iDolojI)nA prAdhyApaka tarIke ane laMkAnI vidyAlaMkAra yunivarsiTImAM paNa bhAratIya vidyA(inDiyana sTaDIjha)nA prAdhyApaka tarIke sevAo ApI hatI. vaLI hiMdI sAhityanI bahumukha sevAe emane hindI sAhitya saMmelananA pramukha banavAnuM gaurava apAvyuM hatuM. uparAMta svataMtra bhAratanA baMdhAraNanuM adhikRta hiMdI bhASAMtara karanAra kamiTInA paNa teo eka sabhya hatA. aneka viSayonuM aneka bhASAomAM joDANa karanAra emanA jevo bIjo vidvAna bhAgye ja maLe ! paNa emanI eka maryAdA paNa hatI : vIjaLIka jhaDapathI vividha viSayanuM vipula sAhitya sarjavA jatAM teo keTalIka vAra itihAsa ane saMzodhananA kAryamAM jarUrI evI cIvaTa ane jhINavaTa na sAcavI zakatA. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita rAhula sAMkRtyAyana 111 emaNe nAnA-moTA vividha viSayane lagatA 170 jeTalA graMthonuM sarjana karyuM hatuM, te e batAvavAne pUratuM che ke emanI vidvattA ane emanI kalama vidyAnA kSetramAM keTalo jhaDapI pravAsa karI zakatI hatI. teo deza-videzanI atyAre pracalita tema ja cAlu vaparAzamAMthI lupta jevI thaI gayela 36 jeTalI bhASAo ke bolIo upara adhikAra dharAvatA hatA; ane e rIte emane A yuganA bhASAvidonA ziromaNiomAM mAnabharyuM sthAna maLyuM hatuM. sAhitya akAdamIe emanA eka (1957nA) graMthane hiMdI sAhityano zreSTha graMtha lakhIne e mATe emane pAMca hajAra rUpiyAnuM pAritoSika ApyuM hatuM, ane gaye varSe (1962mAM) ApaNI sarakAre emane "padmabhUSaNa'nI padavI enAyata karIne emanI sudIrghakAlIna sAhityasevAnuM bahumAna karyuM hatuM. emaNe AtmakathA paNa lakhIne pragaTa karI che; paNa enuM chelluM prakaraNa lakhIne emaNe evI icchA pradarzita karI che ke e emanA avasAna bAda trIsa varSe pragaTa karavAmAM Ave. vizvaitihAsa ane rAjakAraNanA A abhyAsIe na mAluma emAM zuM gopavI rAkhyuM haze ! rAhulajInI mAnavatA paNa emanI abhuta vidvattA ane asAdhAraNa kAryazaktinI haroLanI - are, kyAreka to ene paNa TapI jAya evI ucca. koTInI - hatI. udAratA to jANe rAhulajInI ja. pote bhAre parizrama veThIne koI prAcIna graMthanI presakopI taiyAra karI hoya, ane koI vidvAna enI mAgaNI kare to rAhulajI hoMze-hoMze e ApI de. tibeTathI ANelo Akho graMthasaMgraha, jenuM mUlya AMkavuM muzkela che, emaNe paTanA yunivarsiTIne bheTa ApI dIdho - kevI nirmamatA ! >> emano svabhAva eTalo to saumya hato ke emane potAnA virodhI mAnanArane paNa rAhulajIe kyAreya potAnA virodhI mAnavAnI saMkucitatA dAkhavI , nathI; saune e potAnA mitra lakhatA. evI hatI emanI sahRdayatA ! AvA eka vibhUtivAna vidvAna puruSanA tA. 14-4-1973nA roja 70 varSanI uMmare, dArjiliMgamAM, lAMbI mAMdagIne aMte thayela avasAnathI bhArate eka sAco saMskRti-upAsaka mahApaMDita gumAvyo che, ane duniyAne paNa saMskRtinuM hArda samajAvIne vizvamAM bhrAtRbhAvano pracAra karanAra eka puruSanI khoTa paDI che. (tA. 27-4-1973) Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 (2) vizvakhyAta vidhAnidhi DaoN. sunItikumAra jemanI utkaTa jJAnasAdhanA, asAdhAraNa vidvattA, adbhuta sarjaka pratibhA, adamya kAryazakti ane ajJAta viSayane paNa AtmasAt karI zake evI tejasvI prajJAnuM yathAsthita varNana karavAmAM zabdo paNa ochA paDe, evA bhAratamAtAnA jagavikhyAta sapUta DaoN. sunItikumAra ceTarjInuM 87 varSanI paripakva vaye kalakattAmAM, tA. 29-5-1977nA roja avasAna thatAM eka sAkSAt sarasvatInA avatAra samA mahAna sArasvatanI ApaNane bhAre khoTa paDI che. amRta-samIpe vidyAnAM aneka kSetronuM talasparzI, vyApaka ane saphaLa kheDANa karavA uparAMta teoe baMgALanI upalI dhArAsabhAnuM adhyakSapada varSo sudhI saphaLatApUrvaka zobhAvI jANyuM hatuM. e bInA emanI kAbeliyata, ajoDa kAryazakti ane cANakyadRSTinI kIrtigAthA banI rahe evI che. aMtasamaya sudhI potAnI vidyAsAdhanAne akhaMDa ane jIvaMta rAkhavAnI sAthe-sAthe rAjakIya kSetramAM paNa potAno Avo phALo ApI zake evI vyaktio to viralamAM virala jovA maLe che. svanAmadhanya DaoN. sunItibAbu AvA ja virala mahApuruSa hatA. bhASAzAstranA to teo vizvamAnya adhikRta vidvAna hatA, ane sadgata DaoN. pI. vI. kANenI jema emane paNa ApaNI kendra sarakAre 'nezanala prophesara'nI padavI ApIne emanI jJAnopAsanAnuM bahumAna karyuM hatuM. (AvI padavI meLavanAra vidvAnane ghaNuM karI sarakAra taraphathI paMdara hajAra rUpiyA jeTaluM sAliyANuM maLe che.) kendra sarakAre emane 'padmavibhUSaNa'nA khitAbathI paNa vibhUSita karyA hatA. DaoN. sunItibAbue deza-videzanI aneka pariSadomAM ucca sthAno zobhAvyAM hatAM, saMkhyAbaMdha ziSyone taiyAra karyA hatA, aneka vidvAnone mArgadarzana ApyuM hatuM ane nAnAM-moTAM 380 jeTalAM pustakonuM sarjana karyuM hatuM; e rIte potAnA nAma ane kAmane cirasmaraNIya banAvyuM hatuM. kevaLa ApaNA dezanA ja nahIM, paNa vizvanA samasta sArasvata samAjanA gauravasamA A mahApuruSane amArI hArdika zraddhAMjali ApIe chIe. (tA. 18-6-1977) Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 DaoN. vAsudevazaraNa agravAla . (3) vidhAvibhUti DaoN. vAsudevazaraNa agravAla janme karakasarazIla Adarza vaizya zrI vAsudevazaraNajI karme sAcA ane Adarza brAhmaNa hatA. utkaTa vidyAniSThA, sUkSmadarzI kuzAgra buddhi ane sAva sAdI jIvana-paddhatinuM jANe emane sahaja varadAna maLyuM hatuM. emanuM samagra jIvana mAtA sarasvatInI upAsanAmAM arpaNa thayuM hatuM. vizvabharamAM bhAratIya saMskRtinA virala lekhI zakAya evI ucca koTinA teo vidvAna hatA. bhAratIya saMskRti ane bhAratIya vidyAno evo koI viSaya ke evuM koI aMga bhAgye ja haze ke jenuM avagAhana DaoN. agravAlajIe na karyuM hoya ke jenA viSayamAM AdhArabhUta lekhI zakAya evuM kaMI paNa na lakhyuM hoya. bhAratanI mukhya traNa dharmasaMskRtio - brAhmaNa, jaina, bauddha - nI ane temanAM dharmazAstronI bhASA anukrame saMskRta, prAkRta ane pAlInA teo UMDA abhyAsI hatA. uparAMta, bhAratIya itihAsa, purAtattva ane kaLAnA teo marmajJa vidvAna hatA. itihAsa ane dharmasaMskRtinA saMdarbhamAM teoe bhAratIya darzano saMbaMdhI paNa upayogI samajaNa keLavI hatI. veda, upaniSada, rAmAyaNa-mahAbhArata Adi to jANe emanA hRdayamAM ramyA ja karatAM hatAM. zilpazAstrane paNa emanA adhyayananA kSetramAM sthAna hatuM. - zrI agravAlajInI AgavI pratibhA koI paNa prAcIna ke paraMparAgata viSayanA maulika ciMtana ane anokhA arthaghaTana(interpretation)mAM camakI UThatI. vAta eka ne eka ja hoya, paNa zrI agravAlajInA vivecananuM teja pAmIne e bhAre asarakAraka ke hRdayasparzI banI jatI. ema kahI zakAya ke koI paNa prAcIna viSayane avalaMbIne cAlatI emanI lekhanazaktimAM saMvedanazIla ane samartha sarjakanI virala pratibhA camakI UThyA vagara na rahetI ? evuM madhura, evuM samarsa ane enuM hRdayaMgama emanuM lakhANa banatuM - bhale pachI e lakhANa emanI mAtRbhASA hiMdImAM UtaryuM hoya ke emanA UMDA adhyayananI bodhabhASA aMgrejImAM lakhAyuM hoya. viSaya vyAkaraNano hoya, lokasAhitya, kAvya-mahAkAvya, nATaka ke caritrano hoya; athavA itihAsa, purAtattva, kaLA, dharmazAstra ke zilpazAstrano hoya - bhAratIya jIvana ane saMskRtinA game te aMgane lagato hoya ; ene AtmasAtuM karI levAnI emanI grahaNazakti ane ene jabAna ke kalama dvArA rajU karavAnI emanI nirUpaNazakti sahRdaya vAcaka ane jijJAsunA hRdayane DolAvI mUke evI adbhuta hatI. . Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta samIpe emaNe mahAna vaiyAkaraNa pANininA vyAkaraNanA AdhAre te samayanA bhAratanuM darzana karAvato daLadAra graMtha aMgrejI ane hiMdImAM (pANinIkAlIna bhArata' nAme) lakhyo che, 'harSacarita'nuM sAMskRtika dRSTie avalokana lakhyuM che, kAdaMbarInuM nirUpaNa karyuM che, kaLAne lagatAM aneka nAnAM-moTAM pustako lakhyAM che. emanAM chapAyela pustakonI saMkhyA 88 jeTalI ane hajI apragaTa rahelAM pustakonI saMkhyA 44 jeTalI che. 114 zrI agravAlajIno janma sane 1904mAM uttarapradezamAM alAhAbAdamAM thayo hato. lakhanau ane banArasa hiMdu yunivarsiTImAM abhyAsa karyA bAda 1931thI te 1939 sudhI teoe mathurA myUjhiyamanA ane te pachI 1945 sudhI lakhanau myUjhiyamanA kyukeTara tarIke bhAre yazasvI kAmagIrI bajAvI hatI. mathurAmAMthI maLI AvelA bhAratanI traNe saMskRtinA purAtana avazeSonA teo marmajJa vidvAna hatA. e saMbaMdhI emaNe pustaka paNa lakhyuM che. A kAmagIrInI sAthosAtha ja vizeSa adhyayana karIne emaNe pIeca. DI. ane DI. li.nI DigrI meLavI hatI. dilhInA sarakArI myUjhiyamamAM keTalAMka varSo gALyA bAda Akhare teo banArasa hindu yunivarsiTImAM sthira thayA, ane chevaTa sudhI tyAM rahIne ja eka yA bIjAM sthAno mAraphata potAnA vidyAvyAsaMgane vadhAratA rahyA. rASTrIyatA ane satata kAryazIlatA e emanA bIjA guNo hatA. zarIra bhale ne ArAmane jhaMkhatuM hoya, paNa vidyAsevA to aTakavI na ja joIe evI emanI manovRtti hatI. tethI ja bAsaTha varSa jeTalI pramANamAM nAnI uMmare vidAya thayA chatAM teo zatAyu vidvAnanA jeTalo samRddha ane akhUTa vighAvAraso potAnI pAchaLa mUkatA gayA. emanuM khAnapAna khUba sAduM, sAttvika ane zarIrane svAsthyaprada hoya evuM ja rahetuM. kudaratI upacAra upara emane apAra AsthA, ane vilAyatI upacAra tarapha bhAre aNagamo hato. chellAM cAreka varSa daramiyAna madhuprameha, AMkhanI takalIpha vagere aneka zArIrika pratikULatAo chatAM emaNe mahAmusIbate vilAyatI upacAra levAnuM kabUlyuM hatuM - te paNa TUMka samaya pUratuM ja. pU. munivarya zrI puNyavijayajI ane sadgata rASTrapati DaoN. rAjendraprasAdanA prayAsathI prAkRta AgamagraMtho vagerenA prakAzana mATe sthapAyela prAkRta TeksTa sosAyaTInA teo adhyakSa hatA. uparAMta, vidyApravRttine varela nAnI-moTI aneka saMsthAo sAthe zrI agravAlajI saMkaLAyelA hatA. temano tA. 27-7-1976nA roja 62 varSanI uMmare vArANasImAM svargavAsa thayo. (tA. 6-8-1979) Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11che. DaoN. prabodha paMDita (4) Tharela bhASAvaijJAnika DaoN. prabodha paMDita atyAranA vikasita vijJAna ane vaijJAnika adhyayana-paddhatinA yugamAM eka bAju prAcIna vidyAonuM navIna Dhabe vividha rIte adhyayana-saMzodhana thavA lAgyuM che, to bIjI bAju navI-navI vidyAonA adhyayana-saMzodhanane paNa ThI-ThIka protsAhana maLavA lAgyuM che. AvA abhinava adhyayananA prasArano lAbha bhAratane paNa maLe e svAbhAvika che. - Adhunika navIna adhyayana-viSaya tarIke bhASAzAstranuM kheDANa dhyAnapAtra rIte AgaLa vadhyuM che; ane have to, pUrva tema ja pazcimanA dezonI badhI yunivarsiTIomAM, mukhyatve vividha bhASAsAhityorUpa viSayonA ucca abhyAsa sAthe bhASAzAstranA adhyayanane eka anivArya-pharajiyAta viSaya tarIke sAMkaLI levAmAM Avela che. bhASAzAstra (liMgvisTiksa)nI sAthosAtha, enA vadhu sUkSma adhyayanane mATe dhvanizAstra(phoneTiksa)no paNa vikAsa thayo che, ane enuM adhyayana paNa krame-krame badhe AvakAra pAmatuM jAya che, AgaLa vadhatuM jAya che. vidyAnI bIjI zAkhAonA pramANamAM bhASAzAstra ane dhvanizAstra vadhAre arvAcIna kahI zakAya evAM che; tethI e viSayanA prathama paMktinA kahI zakAya evA niSNAta vidvAno duniyAbharamAM AMgaLIne veDhe gaNI zakAya evA che. eTale A viSayanA graMthonI saMkhyA paNa maryAdita hoya e svAbhAvika che. tAjetaramAM jemanA "gujarAtI bhASAnuM dhvanisvarUpa ane dhvaniparivartana nAme pustakane bhArata sarakAranI sAhitya akAdamIe, sane 1967nA zreSTha gujarAtI pustaka tarIke, pAMca hajAra rUpiyAnuM rASTrIya pAritoSika ApavAnI jAherAta karI che, te DaoN. prabodha becaradAsa paMDita bhASAzAstranA AvA ja UMDA abhyAsI ane marmaza vidvAna che. bhASAzAstranA prakhara paMDita tarIke bhAratanA prathama paMktinA bahu ja thoDA vidvAnomAM to emanuM sthAna che ja che, paNa A viSayanA videzanA vidvAnomAM paNa emanI mAnabharI gaNatarI thAya che. AvA bahu ochA kheDAyelA viSayamAM, pramANamAM ochA kahI zakAya evA samayamAM, AvI siddhinI prApti e DaoN. prabodhabhAInI niSThAbharI, nirbheLa ane ekAgra vidyAupAsanA, kuzAgra buddhi ane kAryazaktinI prazasti banI rahe evI che. vyApaka dRSTi, udAra manovRtti ane sAragrAhI prakRti - e trividha guNane apanAvIne potAnA viSayanuM adhyayana karavAnI DaoN. prabodhabhAInI Teva che; sAthesAthe pote pasaMda karela viSayanuM pUrNa yogathI teo adhyayana kare che ane jIvananA kendramAM vidyAsAdhanAne ja ucca Asane birAjamAna karIne enI upAsanAmAM ja . . Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 amRta-samIpe teo lAgelA rahe che. A vidyAniSThAe ja emane eka-ekathI caDiyAtA sthAne dorIne vidvAnonA AdarapAtra ane yazanA bhAgI banAvyA che. saMskRta-prAkRta bhASAnA vyAkaraNanA prakAMDa paMDita ane jaina AgamasUtronA adhikArI jJAtA tarIke vikhyAta paMDitavarya zrI beca2dAsa jIvarAja dozInA teo putra hatA. emanAM mAtuzrInuM nAma ajavALIbahena. saurASTramAM Avela emanA vatana vaLA(prAcIna valabhIpura)mAM tA. 23-6-1923nA roja emano janma. emano uchera ane abhyAsa amadAvAdamAM thayo hato. pitA pAsethI maLelI vidyAvArasAmAM tejasvI buddhi, vidyAvRtti ane dhyeyaniSThAnuM teja bhaLyuM, ane zrI prabodhabhAI vidyA-vikAsanA eka pachI eka sImADA sara karatA gayA. bI.e. sudhIno abhyAsa emaNe amadAvAdamAM rahIne karyo. mukhya viSaya saMskRta ane gauNa viSaya ardhamAgadhI laIne emaNe prathama vargamAM bI.e.nI DigrI meLavI. muMbaImAM bhAratIya vidyAbhavanamAM rahIne teo ema.e. thayA. ema.e.mAM emano mukhya viSaya saMskRta ane gauNa viSaya bhASAvijJAna hato. ema lAge che ke DaoN. prabodhabhAIne bhASAvijJAnanA marmajJa vidvAna tarIke je nAmanA maLI tenAM bIja ahIM ropAyAM. ema.e. pachI pIeca. DI.nI DigrI mATeno mahAnibaMdha taiyAra karavA mATe teo laMDananI 'skUla oNpha oriyenTala ane Aphrikana sTaDIjha' nAme vidyAsaMsthAmAM dAkhala thayA. emaNe bhAratIya vidyA ane bhASAnA nAmAMkita vidvAna DaoN. TarnaranA mArgadarzana nIce vikramanI paMdaramI sadInA prAcIna gujarAtI bhASAnA jaina graMtha zrI taruNaprabha-viracita 'SaAvazyaka bAlAvabodha' upara mahAnibaMdha lakhIne pIeca. DI.nI DigrI meLavI. zrI prabodhabhAI laMDanamAM abhyAsa karatA hatA te daramiyAna bhAvanagaranA zrI dhIrubahena pArekha paNa tyAM abhyAsa karatAM hatAM. emanI sAthe lagnagraMthithI joDAIne sane 1950mAM DaoN. prabodhabhAI paMDita hiMdustAna pAchA pharyA, ane 27 varSanI uMmare saMskRta-prAkRta bhASAnA ane bhASAvijJAnanA eka pIDha ane nipuNa adhyApaka tarIkenI emanI yazojvala kArakirdIno prAraMbha thayo. vidyAupArjananA kSetre jema teo uttarottara vadhu ne vadhu vikAsa sAdhatA gayA hatA, tema adhyApananA kSetramAM paNa teonI kArakirdI ghaNI vikAsazIla ane yazasvI banatI gaI hatI. bhASAvijJAnanA eka pAragAmI zAtA tarIke dara varSe, amuka mahinA mATe teone paradezamAM javuM ja paDatuM hatuM. chellAM daseka varSathI teoe dilhI yunivarsiTIne potAnuM kAryakSetra banAvyuM hatuM, ane bhASAvijJAnanA adhyayana-saMzodhananI bAbatamAM potAnI jAtane nIcovIne e viSayamAM e yunivarsiTIne khUba nAmanA apAvI hatI. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRSNalAla mo. jhaverI 117 vaLI, potAnA rASTrabhakta pitAnI jema, zrI prabodhabhAI paNa rASTrIyatAnI bhAvanAnA raMge raMgAyelA hatA, ane svataMtratAnI ahiMsaka laData daramiyAna emaNe jelavAsa paNa apanAvI lIdho hato. temanuM avasAna pramANamAM nAnI bAvana varSanI uMmare aNadhArI rIte tA. 28-11-1975nA roja dilhImAM thayuM. eka vikasatI pratibhA jIvananI majhadhAramAM ja samApta thaI ane vidyAjagatane kharekhara sAle tevI khoTa paDI. (tA. 13-12-1975, tA. -1-1948) (5) vidhAniSTha dI.ba. kRSNalAla mo. jhaverI dIvAna bahAduranA mAnabharyA nAmathI AkhuM gujarAta jemane pichANatuM hatuM te sAkSararatna zrI kRSNalAla mohanalAla jhaverI tA. 16-6-1957nA roja rAtanA muMbaImAM svargavAsa pAmyA che. svargagamana samaye emanI umara 89 varSa jeTalI pAkaTa hatI. mULa dhaMdho to emano vakIlAtano ane nyAya toLavAno, paNa prAraMbhathI ja emane vidyA pratye bhAre rasa hato. phArasInA to teo eka AdhArabhUta vidvAna lekhAtA hatA, ane gujarAtI sAhityanI paNa emaNe graMtho ane lekho dvArA noMdhapAtra sevA bajAvI hatI. emaNe "gujarAtI sAhityanA sImAstaMbho" (MileStones of Gujarati Literature) jevuM pustaka lakhIne gujarAtI bhASAthI aparicita jijJAsuone mATe paNa gujarAtI sAhityathI paricita thavAnI sAmagrI taiyAra karI ApI hatI. maoNDarna ribU' jevA kalakattAthI pragaTa thatA nAmAMkita aMgrejI mAsikamAM gujarAtI pustakonI samAlocanAo lakhIne dAyakAo lagI emaNe gujarAtI - sAhityanI sevA bajAvI hatI. gujarAtI bhASAnA sAhityasvAmIonI je purANI peDhI hatI e enI sAhityaniSThA, cIvaTa, koI paNa vastunA UMDANane sparzavAnI dhIraja vagere guNo mATe Aje paNa sau koIne mATe smaraNIya banI rahI che. dIvAna bahAdura A ekaniSTha vidyAsevI peDhInA ja eka sabhya hatA; ane e kadAca enA chellA ja sabhya hatA. eTale emanA svargagamanathI kaMIka duHkha paNa thAya che. janatAnA dilamAM jema "dIvAna bahAdura' jevA moTAIbharyA nAme teoe sthAna meLavyuM hatuM tema "kRSNalAlakAkA' tarIkenA murabbIvaTa ane sneha sUcavatA nAme paNa loko emane saMbodhatA hatA. koInI paNa vAta zAMtithI sAMbhaLavI ane Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 amRta-samIpe sau koIne sAcI ane zANI salAha ApavI e maMtra to jANe emanA jIvanamAM sahajapaNe vaNAI gayo hato. sadA prasanna, sadA hasamukhA ane sadA AzAbharyA A sAkSara potAnI vRddha vaye paNa je mastImAM jIvatA hatA te koIne paNa preraNA Ape ane mAna upajAve evuM hatuM. zrI kRSNalAlakAkAnI cIvaTa to emanI potAnI ja; koI paNa patrano ThAvakAIpUrvaka javAba ApavAnuM e kadI na cUke. emAM je sAruM lAgyuM hoya tene mukta mane sAruM kahe, ane kaMI zikhAmaNa ke Thapako Apavo hoya to te paNa mIThAzapUrvaka ApavAnuM na cUke. UgatA lekhakono utsAha vadhAravo, emanI pITha thAbaDavI ane sAthe-sAthe emane hetapUrvaka sAco mArga darzAvavo e kAmamAM zrIkRSNa-lAlabhAI bhAre kAbela hatA. (tA. 22-6-1957) (1) mAnavatAvAdI vaijJAnika DaoN. vikrama sArAbhAI garbhazrImaMtAImAM uchera ane kuTuMbano vAraso udyogonA saphaLa saMcAlananI kAbeliyatano, ane chatAM svanAmadhanya svargastha DaoNkTara vikrama sArAbhAIe aNuvijJAnanA avanavA ane agharA kSetre je vidyAsiddhi meLavI hatI ane nipuNa aNuvaijJAnika tarIke deza-videzamAM je nAmanA prApta karI hatI, te navAI pamADe evI ane emanI vidyAniSThA, dhyeyaniSThA ane kAryazaktinI kIrtigAthA banI rahe evI hatI. mUka ane ekAMta vidyAsAdhanAnA baLe emanAmAM vidvattAnuM je hIra, teja ane khamIra pragaTyuM hatuM te dAkhalArUpa banI rahe evuM ane emanI smRtine ciraMjIva banAve evuM hatuM. dezabhaktino koI paNa jAtano dekhAva karyA vagara teoe potAnI samagra vidyAsiddhi mAtRbhUmine caraNe dharI dIdhI hatI, ane eno upayoga saMpatti ke pratiSThA meLavavA mATe karavAnI svArthaparAyaNavRttithI sAva aLagA rahyA hatA e teonI virala vizeSatA hatI. ane emAM teoe mAnavatAvAdI dRSTibiMdunI je suvAsa prasarAvI hatI te to ati-virala hatI. teonI potAnA kAryakSetrane ja pUrNapaNe samarpita thavAnI alagArI vRtti ane prazAMta dezabhakti sAcesAca haMmezane mATe abhinaMdanIya ane anukaraNIya banI raheze, emAM zaka nathI. AvA eka dhyeyaniSTha, bhAvanAzIla, mAnavatAvAdI ane rASTrIyatAnA upAsaka mahAna vaijJAnikanuM bAvana varSa jeTalI nAnI uMmare svargagamana, e dezane mATe honArata jevI moTI khoTa banI raheze. (tA. 8-1-1972) Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina AcAryo (1) mAnavasiddhinuM ucca zikhara H AcArya hemacaMdra solaMkIyuga gujarAtanA itihAsano suvarNayuga lekhAya che. e yugamAM gurjara prajAno aneka rIte vikAsa thayo hato; temAM ya mahArAjA siddharAja jayasiMha ane kumArapALanA samayamAM to e jANe caramasImAe pahoMcyo hato. e yugamAM gurjara prajAmAM udAra dhArmikatA, ucca saMskAritA ane unnata dezaprItinA guNo sArA pramANamAM khIlI UThyA hatA. vidyAno vikAsa paNa A yugamAM aneka rIte thayo hato, ane aneka paMDitaratnoe sarasvatInI cirakAlIna sevA karIne potAnAM nAma amara banAvyAM hatAM. paradharmasahiSNutA athavA to sarvadharmasamabhAva jevo, vyakti ane samAjanA vikAsa mATeno anivArya guNa paNa e yugamAM sArI rIte khIlI UThyo hato. A rIte gurjarabhUmine aneka susaMskArothI samRddha banAvavAmAM je-je mahAna puruSoe puruSArtha karyo hato temAM "kalikAlasarvajJa' AcArya hemacaMdranuM nAma sarvocca sthAne hatuM ema vinA atizayoktie kahI zakAya ema che. (tA. 10-11-1992) vikrama saMvat 1145nI sAlamAM, kArtika zuklA pUrNimAne divase, AcArya hemacaMdrAcAryano janma gujarAtamAM dhaMdhukA zaheramAM thayo e vAtane Aje (saMvatuM 2017nI kArtikI pUrNimAe) 871 varSa thayAM. 84 varSa jeTaluM sudIrgha ane khUba yazasvI AyuSya pUrNa karIne teo pATaNa zaheramAM vi. saM. 1229nI sAlamAM svargavAsI thayA ane e vAtane atyAre 787 jeTalAM varSa thayAM. chatAM e prabhAvazALI jyotirdhara puruSanuM kevaLa jainasaMghamAM ja nahIM, paNa samasta gurjara bhUmimAM ane bhAratavarSanA vidvAnomAM bhAre Adara ane bahumAnapUrvaka smaraNa karavAmAM Ave che. teo - Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 amRta samIpe jayanti te sukRtino rasasiddhAH kavIzvarAH / nAsti yeSAM yazAkAye jarAmaraNajaM bhayam / / e uktimAM jaNAvyA pramANe ajaraamarapadane varelA rasasiddha kavIzvara ja hatA. hemacaMdrAcAryanA jIvanavikAsanAM eTalAM badhAM vividha pAsAM hatAM ke enuM pUrNa okalana karavuM ke enuM sAcuM mUlyAMkana karavuM e kharekhara bahu ja muzkela kArya gaNAya. emanA jIvananI anekavidha siddhionuM pUrepUruM adhyayana ane avalokana ja emanI sAcI mahattAno khyAla ApI zake.' (tA. 14-11-1959). zrI hemacandrAcArya janma vaizya hatA; paNa emaNe vyApaka kheDANa karyuM hatuM vidyAnuM; e rIte teo sAcA brAhmaNa, sAcA sarasvatIputra banyA hatA. AcAryazrInA bahumukhI pAMDityano ane vividha zAstrIya ane bIjA viSayomAM karela vipula sAhitya-sarjanano vicAra karIe chIe, tyAre emanI siddhio ane zaktio joIne stabdha banI jaIe chIe. jo koI eka vyakti evI pratijJA kare ke mAre to AkhI jiMdagI kalikAlasarvazanI ja sAhitya-kRtionuM adhyayana karIne judA-judA viSayomAM pAMDitya meLavavuM che, to evI vyaktinI pratijJA pAra paDI zake e rIte vyApaka pramANamAM temaNe maulika lakhI zakAya evA graMthonI racanA karI che. - saMskRtabhASAnuM pAragAmI adhyayana karavA mATe sarvAMgasaMpUrNa "siddhahemavyAkaraNa emaNe racyuM. prAkRta vagere bhASAonA adhyayana mATe paNa emaNe temAMno AThamo adhyAya racyo. koSo joIe to emAM paNa hemacaMdrAcAryanI amara kRtio maLI AvavAnI, ane kAvya, chaMda, alaMkAra, itihAsa, kathA, caritra, purANo, prabaMdho, dharmazAstra, AcArazAstra ane darzana (tattvajJAna) - emAMno game te viSaya laIe, e mATe temanI koI ne koI kati maLI AvavAnI ja. eTale AvI vividha viSayasparzI vyApaka vidyApratibhAno vicAra karIe to ema ja kahevuM paDe ke emane "kalikAlasarvajJa" biruda apAyeluM che te sarvathA sAcuM che. (tA. 18-11-1991) ane kevaLa sAhityakSetre ja zA mATe, rASTranuM navanirmANa karavAnA bhAre aTapaTA rAjadvArI kSetre paNa zrI hemacaMdrAcArye kaMI nAnosUno phALo Apyo nathI. kadAca ema paNa kahI zakAya ke temanuM vistRta sAhitya-sarjana e kharI rIte rASTrasarjananuM ja eka agatyanuM aMga hatuM. prajAmAnasano ghaDavaiyo koI paNa rASTravidhAtA sAhityasarjanane zI rIte vegaLuM mUkI zake ? ema lAge che, ke prajAjIvananA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya hemacaMdra 121 navasarjanano ratha rAjakIya pravRtti ane sAhityasarjana e baMne cakro samAna hoya to ja yogya rIte AgaLa vadhI zake; emAM eka cakranuM vikalapaNuM na cAlI zake. A rIte AcAryazrI lokajIvananA eka bhAre niSNAta mahAsArathi thaI gayA. (tA. 1-11-1952) rAjapriya dharmaguru tarIke mAtra rAjAne dharmopadeza ApIne ja teo saMtoSa nahotA mAnatA. gujarAtanA baMne rAjavIo upara emano eTalo badho prabhAva hato ke rAjyanI ke lokahitanI athavA to AtmasAdhanAnI aneka bAbatomAM teo emanA eka vizvasta salAhakArano mobho dharAvatA hatA. (tA. 18-11-1991) paNa acaraja to e vAtanuM thAya che, ke jaina sAdhujIvanane svIkAravA chatAM ane tenuM saMpUrNapaNe pAlana karavA chatAM zrI hemacaMdrasUri lokajIvanane ghaDavAmAM upakAraka evA rAjadvArI kSetranuM ATaluM UMDuM avalokana zI rIte karI zakyA ? paNa jarAka UMDA UtarIne vicArIe to Ano javAba e savAlamAMthI ja maLI jAya che; emanuM sAdhujIvana ja Ano sacoTa javAba ApI de che. jeNe sarva jIvo sAthenI maitrInI pratijJA lIdhI hoya, koInI paNa sAthe vairabhAva nahIM sevavAno maMtra svIkAryo hoya ane jenadharmanI ahiMsA ane jaina anekAMtanuM amRtapAna karyuM hoya te lokakalyANa nahIM kare to bIjuM koNa karaze ? Avo sAdhupuruSa lokakalyANanI pravRtti AdaratAM bhraSTa thaI javAnI ke dharma khoI besavAnI bhIti seve to e amRtapAnanI caritArthatA kyAM? jeNe gajavelanuM kavaca paheryuM che tene ghAyala thavAno bhaya ja kyAM rahyo ? jeNe prabhu mahAvIranA dharmanI dIkSA grahaNa karI ane lokasevAthI dUSita thavAnuM rahe ja zAnuM ? (tA. 1-11-1953) jaina saMskRtimAM lokakalyANa karavAnI keTalI zakti samAyelI che eno kalikALasarvajJa eka uttama namUno banI gayA. emaNe jainadharmanI ahiMsAne dIpAvI ane jaina saMskRtinA anekAntane saphaLa banAvyo. (tA. 1-11-1952) ahIM e badhI bAbatonuM AthI vigate avalokana karavuM udiSTa nathI. ahIM to emaNe eka Adarza ane jAjaramAna dharmaguru tarIke je jIvana jIvI batAvyuM eno ja thatukicita vicAra karavo iSTa che, ke jethI ApaNA moTA bhAganA dharmaguruo nivRttimArga ane pravRttimArgano yathArtha bhAva nahIM samajavAne kAraNe dekhItA nivRttimArga tarapha vadhAre paDato jhoka dAkhavIne ane pravRttimArga Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 amRtasamIpe tarapha khoTI aruci dAkhavIne saMgha ane samAjane geramArge dorI rahyA che ane potAnA jIvanavikAsane paNa apUrNa ane ekAMgI banAvI rahyA che eno kaMIka khyAla Ave. koI paNa dharmanA gurue ke AcArye potAnA dharmanA anuyAyI-vargane kevI rIte saMbhALavo joIe e samajavA mATe ghaNA jUnA vakhatanuM eka laukika vAkya dhyAnamAM levAnI jarUra che : 7 dharmo dhArmivinA - arthAt anuyAyI vagara koI paNa dharma TakI zake nahIM. koI dharmanA anuyAyIo jeTalA zaktizALI eTalo ja te dharma paNa zaktizALI. jo A vAta barAbara hoya to potAnA dharmanA anuyAyIonA yogakSemanI ciMtA karavI e dareka dharmanA gurunI pahelI ane pavitra pharaja lekhAya. alabatta, koI paNa dharmaguru potAnA samAnadharmIone bhoga ke vilAsanA mArge dore ke prere ema to icchI ke kahI ja kema zakAya ? paNa bhoga ane tyAga e be cheDAnI vacce mAnavInuM sahaja jIvana evI rIte patharAyeluM hoya che ke emAM to kevaLa jIvanane kudaratI rIte vitAvIne ene saphaLa banAvavAnI pUrvataiyArI ja karI levAnI hoya che. e jIvanane na to sIdhesIdho bhoga sAthe saMbaMdha hoya che ane na to sIdhesIdho tyAga sAthe. emAM to mukhyatve jIvanane TakAvI rAkhavAno, duHkha-viDaMbanA ke adhaHpAtanA mArgathI aLagA rahIne jIvanane sAcuM jIvana banAvavAno ja prayatna karavAno rahe che. A sthitimAM AcArya hemacaMdranuM jIvana ApaNane dharmapoSaka nivRtti ane pravRtti vacce sumeLa sAdhavAnI kaLAnuM udbodhana kare tevuM che. (tA. 14-11-1959) ApaNe e jANIe chIe ke mahArAjA siddharAja ane mahArAjA kumArapALa - baMne ekabIjAnA bhAre kaTTara virodhI ane duzmano jevA hatA. paNa e baMnenA hRdayamAM hemacaMdrasUrijI dharmaguru tarIkeno samAna Adara pAmI ane TakAvI zakyA hatA. mahAdevanA liMgane namaskAra karavAmAM paNa emaNe svadharmanA tyAganI lAgaNI anubhavI na hatI. vaLI gurjarapatine niHsaMtAna vidhavA nArInA dhananuM apaharaNa nahIM karavA, prajAne vyasanamukta banAvavA tathA lokakalyANa mATe Avazyaka evA aneka niyamo ghaDavA preraNA ApI hatI e kaMI emanI jevItevI siddhi na lekhAya, ane zrI hemacaMdrAcAryanA prayatna ane puruSArthathI eka bAju gujarAtamAM zrI ane sarasvatIno sumeLa sadhAyo ane bIjI bAju samasta gurjarabhUmi sAhitya ane saMskArathI samRddha banI. Aje paNa gujarAta keTalIka bAbatomAM bhAratavarSanA bIjA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya hemacaMdra 123 pradezo karatAM juduM tarI Ave che te enA A AThaso-hajAra varSa jUnA saMskAravArasAne kAraNe ja. atre emanA jIvanano eka sUcaka prasaMga joIe : e pharatAM-pharatAM eka divasa eka gRhasthane tyAM jaI caDyA. gRhastha to AvA moTA saMtapuruSa potAne AMgaNe padhAryA jANI aDadho-aDadho thaI gayo. eNe potAnuM ahobhAgya mAnIne gurune bhAvapUrvaka jADuM-jADuM pANakorAnuM kapaDuM ane jA2nI jADI-pAtaLI gheMzanuM dAna karyuM. e to moTA rAjaguru hatA. AvuM jADuM kapaDuM ane AvI jADI-pAtaLI gheMza emane pahelI ja vAra bhikSAmAM maLI. emaNe hoMze-hoMze eno svIkAra karyo. gheMza teo AnaMdathI ArogI gayA ane pANakorAnuM jADuM ane kharabacaDuM vastra oDhIne kumArapALanI rAjasabhAmAM pahoMcyA. potAnA bhaktanI AvI daridratA emane vicAramagna banAvI rahI. teo rAjasabhAmAM paNa UMDA vicAramAM UtarI gayA. rAjAjIne vicAra Avyo : Aje gurujInA zarIre AvuM jADuM kapaDuM kema ? ane teo Aje ATalA gaMbhIra kema ? zuM kaMI mAro guno thayo ? gurujI to mauna ja hatA. paNa rAjAjIthI na rahevAyuM. emaNe namratApUrvaka AnuM kAraNa pUchyuM to gurujIe du:khapUrvaka kahyuM : "rAjana, tame ane tamArA adhikArIo to amanacamana uDAvo cho, paNa tamArI prajA keTalI garIba che, teno tamane kyAM khyAle ya che ? ene to khAvA jAranI gheMza ane paheravA pANakorAnA paNa sAMsAM paDe che. to pachI tamAruM bhaluM zI rIte thaze ?" (tA. 14-11-1959) potAnI prajA mATe samaduHkhI thatA gurunI vAta sAMbhaLIne rAjAjI paNa vicAramAM paDI gayA. emane thayuM : prajA duHkhI ke dIna hoya to AvuM rAjya bhogavyuM to ya zuM ane na bhogavyuM to ya zuM ? ane tarata ja emaNe prajAmAM vadhatI A daridratA sAme prajA sukhI thAya evAM pagalAM lIdhAM. (tA. 14-11-1959) kalikAlasarvajJano zrImade varNavela mahimA che : zrI hemacaMdrAcArye karela vItarAgamArganI prabhAvanAne biradAvatAM zrImad kahe Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRtasamIpe "zrI hemacaMdrAcAryane thayAM ATha so varasa, zrI AnaMdaghanajIne thayAM baso varasa. zrI hemacaMdrAcArye lokAnugrahamAM AtmA arpaNa karyo. zrI AnaMdaghanajIe AtmahitasAdhananI pravRttine mukhya karI. zrI hemacaMdrAcArya mahAprabhAvaka baLavAna kSayopazamavALA puruSa hatA. teo dhArata to judo paMtha pravartAvI zake evA sAmarthyavAn hatA. temaNe trIza hajAra gharane zrAvaka karyAM. trIsa hajAra eTale savAthI doDha lAkha mANasanI saMkhyA thaI. zrI sahajAnaMdajInA saMpradAyamAM eka lAkha mANasa haze. eka lAkhanA samUhathI sahajAnaMdajIe potAno saMpradAya pravartAvyo, doDha lAkha anuyAyIono eka judo saMpradAya zrI hemacaMdrAcArye dhArata to pravartAvI zakata. 124 "paNa zrI hemacaMdrAcAryane lAgyuM ke saMpUrNa vItarAga sarvajJa tIrthaMkara ja dharmapravartaka hoI zake. ame to tIrthaMkaronI AjJAe cAlI temanA paramArthamArgano prakAza karavA prayatna karanArA. vItarAgamArgano paramArtha prakAzavArUpa lokAnugraha zrI hemacaMdrAcArye karyo. tema karavAnI jarUra hatI. vItarAgamArga prati vimukhatA ane anya mArga taraphathI viSamatA, IrSyA Adi zarU thaI cUkyAM hatAM. AvI viSamatAmAM vItarAgamArga bhaNI lokone vALavA lokopakAranI tathA te mArganA 2kSaNanI temane jarUra jaNAI. amAruM game tema thAo, A mArganuM rakSaNa thavuM joIe : e prakAre temaNe svArpaNa karyuM. paNa Ama tevA bhAgyavAn, mAhAtmyavAnuM, kSayopazamavAnu ja karI zake. judAM-judAM darzanono yathAvat tola karI amuka darzana saMpUrNa satyasvarUpa che evo nirdhAra karI zake tevA puruSa lokAnugraha, 52mArthaprakAzaka AtmArpaNa karI zake." (2) Adarza brAhmaNa-zramaNa AcArya haribhadrasUri janme brAhmaNa ane jIvanasAdhanAe zramaNa AcArya haribhadrasUri vikramanA AThamA-navamA saikAnA eka samartha, Adarza ane zreSTha brAhmaNa-zramaNa mahApuruSa thaI gayA. (tA. 18-11-1967) eka Adarza brAhmaNane zobhA Ape evI niHsvArtha, uttarottara vikAsazIla ane satyazodhaka avirata vidyAsAdhanA ane eka Adarza zramaNane chAje evI AtmalakSI, niraMtara UrdhvagAmI ane samatApoSaka utkaTa jIvanasAdhanA, e AcArya haribhadrasUrinA jIvananI advitIya vizeSatA hatI. ema kahI zakAya ke potAnAM Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a. haribhadrasUri 125 AcAra ane kavana e ubhaya dRSTie AcArya haribhadrasUrinuM jIvana syAdvAdaanekAntavAdanI mudrAthI aMkita thayeluM hatuM. AvA eka sarvazAstrapAragAmI AcArye jJAnanAM vividha kSetronuM je vizadatA, udAratA ane UMDANathI kheDANa karyuM che ane je bahumukhI graMtharacanAo karI che, te kevaLa zramaNa-saMskRtinA sAhityanI ja nahi, paraMtu samasta bhAratIya saMskRtinA sAhityanI bahumUlI saMpatti che. potAnI uttarakAlIna racanAomAM emaNe samabhAva, samanvayadRSTi ane satyagrAhakavRttino virala yoga karI batAvyo hoI emAMnI keTalIka kRtio vizvasAhityamAM AdarapAtra sthAna pAmIne vizvabaMdhutvano Adarza sAkAra karavAmAM mArgadarzaka bane evI ucca koTInI che. AcArya haribhadrasUrinA jIvana ane sAhityanI anekavidha vizeSatAone kAraNe, emanA jIvanano mahimA samajAvatI keTalIka kathAo ane daMtakathAo ApaNe tyAM maLI Ave che. potAnA pAragAmI pAMDityane kAraNe teo prakhara vAdI tarIke ane 1444 jeTalA graMthonA praNetA tarIke nAmAMkita thayA che. emanI cirasmaraNIya mahAnubhAvatA emanA jIvanaparivartanane lagatI ghaTanAmAM jovA maLe che. temanAmAM koIthI pAchA na paDAya evuM prakhara pAMDitya hatuM, ane sAthe-sAthe pratijJA evI ke je koInI zAstravANIno marma huM na samajI zakuM eno ziSya banuM. banavA-kALa ke eka vRddha sAdhvInA mukhe bolAtI eka prAkRta gAthAno marma ja e na pakaDI zakyA. e coTathI emanI pAragAmI vidyAmAMthI ahaMkAranuM pragativirodhI tattva gaLI gayuM ane emanA jIvananuM kuMdana so TacanuM banavA tarapha vaLI gayuM; janme brAhmaNa haribhadra sAdhanAe zramaNa banI gayA. potAnA jIvanapalaTAnI A ghaTanAno saMpUrNa yaza emaNe pelAM vRddha sAdhvI mahattarA yAkinInA caraNomAM arpaNa karyo, ane potAnI jAtane yAkinImahattarAnA dharmaputra tarIke oLakhAvIne potAnA graMthonI sAthosAtha potAnI A gharmamAtAne paNa emaNe amara banAvI dIdhI ! AvI kRtajJatA, AvI upakAravazatA ane AvI mahAnubhAvatAnAM darzana bIje maLavA durlabha che. AvA eka jIvanasAdhaka AcAryanuM nAma to jainasaMghamAM khUba jANItuM che, paNa emanA jIvanasparzI sAhityanuM jeTaluM UMDuM ane vyApaka adhyayana-adhyApana, thavuM joIe eTaluM nathI thatuM e, kharekhara, dilagIrI upajAve evI bInA che. bhAratIya tattvajJAnanA abhyAsI lekhAtA ApaNA dezanA vidvAnomAM to haribhadranI vizada vidvattA ane virala jIvanasAdhanAthI suparicita hoya evA vidvAno AMgaLIne veDhe gaNI zakAya eTalA paNa bhAgye ja jovA maLe che; are, ghaNAne to emanA nAmano paNa khyAla nathI ! Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 amRta samIpe alabatta, A badhAmAM eka apavAda khAsa dhyAnapAtra che. ApaNA dezanA jainetara vidvAnomAM ane jaina vidvAno sudhdhAMmAM AjathI pAMca-cha dAyakA pUrve AcArya haribhadra-saMbaMdhI je UMDuM adhyayana-saMzodhana khUTatuM hatuM, te jarmanInA bhAratIya ane jaina vidyAnA vikhyAta vidvAna pro. harmana yAkobIe karyuM hatuM ane bIjAoe paNa emAM potAno yathAyogya phALo Apyo hato. A sthitimAM e aneka rIte icchavA jevuM hatuM ke sarvadharmabahumAnanI sarvahitakArI ane sarvodayakArI bhAvanAnA puraskartA A mahAna AcAryanAM jIvana ane sAhityasarjana tarapha ApaNA dezanA vidvAnonuM dhyAna dorAya evo koI samartha prayatna hAtha dharavAmAM Ave. evo eka samartha prayatna tAjetaramAM ja A dizAmAM thayo che. muMbaI yunivarsiTI hastakanI Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAnamALAnA AmaMtraNathI sane 1957-58nI vyAkhyAnamALA mATe paMDita zrI sukhalAlajIe AcArya haribhadrasUrine lagatAM pAMca vyAkhyAno tAjetaramAM tA. 10 thI 14mI phebruArI sudhImAM muMbaI yunivarsiTImAM ApyAM, tene ame eka yAdagAra prasaMga lekhIe chIe, ane e mATe amAro harSa vyakta karIe chIe. paMDitajInAM vyAkhyAnono mukhya viSaya hato "prAcIna gujarAtanA eka AcAryazrI haribhadrasUrino bhAratIya darzanika ane yoganI paraMparA upara upakAra'. A mukhya viSayanuM vistArathI nirUpaNa karatAM paMDitajIe A pramANe pAMca peTA viSayo upara vyAkhyAno ApyAM hatAM : (1) AcArya haribhadranA jIvananI rUparekhA, (2) darzano ane yoganAM saMbhavita uddabhavasthAno, teno pracAra, gujarAta sAthe teno saMbaMdha ane tenA vikAsamAM haribhadranuM sthAna, (3) dArzanika paraMparAmAM haribhadranI vizeSatA, (4-5) yogaparaMparAmAM haribhadranI vizeSatA. A vyAkhyAnomAM paMDitajIe, zrI haribhadrasUrijInA jIvananI viziSTa artha dharAvatI ghaTanAono rocaka zailImAM nirdeza karIne e bhUmikAnA AdhAre, bhAratanI darzana ane yoganI paraMparAmAM AcArya haribhadranuM asAdhAraNa arpaNa zuM gaNAya enuM surekha ane AkarSaka citra doryuM che. zrI haribhadrasUrinI dArzanika vizeSatA darzAvavA paMDitajIe emanA be dArzanika graMtho paDradarzanasamuccaya" ane "zAstravArtAsamuccayamAM carcavAmAM AvelA muddAo aMge vistArathI vivecana karyuM che. "Sadarzanasamuccaya'mAM zrI haribhadrasUrie je taTasthatAthI cArvAka sahita chaye darzanonAM tattvonuM nirUpaNa karyuM che, te ekadama asAdhAraNa gaNI zakAya evuM che. A graMthamAM emaNe potAne managamatAM raMga ane rekhAono upayoga karIne potAnI ruci pramANenuM citra doranAra citrakAra tarIke nahIM, paNa dareka vastune potAnA asalI rUpe rajU karanAra chabIkAra (phoTogrAphara) Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya sAgarAnaMdasUrijI 127 tarIke je adbhuta kauzala dAkhavyuM che te bhAratIya darzana-sAhityamAM sAva anokhuM tarI Ave evuM che. ane 'zAstravArtAsamuccaya' paNa judAM-judAM darzano vaccenA judAjudA muddAo vacce samanvaya sAdhI batAvato eka virala koTino dArzanika graMtha che. yogaparaMparAmAM zrI haribhadrasUrinA viziSTa arpaNa aMge carcA karatAM, paMDitajIe emanA be prAkRta graMtho 'yogaviMzikA' ane 'yogazataka' ane be saMskRta graMtho 'yogadRSTisamuccaya' ane 'yogabiMdu' mAMnA khAsa dhyAnapAtra muddAo upara prakAza pADyo che. zrI haribhadrasUrinA darzana ane yogane lagatAM upara sUcita cha graMthonuM vivecana karatAM paMDitajIe haribhadrasUrinAM jIvana ane sAhityamAM pragaTa thatI nIce mujabanI pAMca vizeSatAo, dAkhalAo sAthe vigatavAra samajAvI che. : (1) samatva, (2) tulanAdRSTi, (3) bahumAnavRtti, (4) svaparaMparAne paNa navI draSTi ane navI bheTa ane (5) aMtara sAMdhavAno kImiyo. paMDitajIe AcArya haribhadranA jIvananI ane emanA darzana ane yoga aMgenA sAhityanI vizeSatAnuM vistArathI nirUpaNa karIne emanA prabhAvazALI, samatvapUrNa ane jAja2mAna vyaktitvanuM uThAvadAra citra doryuM che, ethI cokkasa bhAratanA vidvatsamAjanuM dhyAna, bhAratanA A mahAna brAhmaNa-zramaNa AcAryapuMgava tarapha gayA vagara nahIM rahe. (A vyAkhyAno pachI muMbaI yuni. dvArA graMtharUpe bahAra paDyAM hatAM. -saM.) amane lAge che ke A ja rIte umAsvAti vAcaka, siddhasena divAkara, jinabhadragaNI kSamAzramaNa, abhayadevasUri, hemacaMdrAcArya, upAdhyAya yazovijayajI jevA ApaNA samartha jyAtirdharonAM jIvana ane sAhityanI abhyAsapUrNa sAmagrI taiyAra thaI zake to jainasaMskRti ane jainasAhityanI pratiSThAmAM vadhAro thavA sAthe keTaleka aMze bhAratIya vADmayanI paNa sevA karI lekhAya. (tA. 21-2-1959) (3) AgamoddhAraka AcAryazrI sAgarAnaMdasUrijI jainasaMghanA A yuganA eka samartha dharmaguru pU. AcArya mahArAja zrI sAgarAnaMdasUrijI janme gujarAtI che. temano janma, AjathI poNoso varSa pahelAM, vi.saM. 1931 (I.sa. 1875)nI sAlamAM aSADha di amAvAsyAnA divase kapaDavaMjamAM gAMdhI-kuTuMbamAM thayo hato. temanA pitAnuM nAma maganalAla, pitAmahanuM Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 amRta samIpe nAma bhAyacaMdabhAI ane mAtAnuM nAma yamunAbAI. mAtApitA baMne dharmaparAyaNa eTale temanA dharmasaMskAranI chApa saMtAno upara evI gherI paDI ke temanA baMne putroe jaina sAdhunA ugra jIvanano svIkAra karI potAnA AtmAnuM kalyANa karyuM. A putranuM nAma hemacaMdabhAI. temanA moTA bhAI maNilAlabhAI te munizrI maNivijayajI. yogya vaye hemacaMdabhAIne nizALe besAravAmAM AvyA. buddhinI tejasvitAnA kAraNe hemacaMda abhyAsamAM hamezA AgaLa raheto. gaNita to eno khAsa priya viSaya. yAdazakti paNa jabarI; thoDI mahenatamAM ghaNuM kaMThastha thaI jatuM. bALapaNathI ja hemacaMdamAM satyaprema, nIDaratAnA guNo hovAnuM keTalAka prasaMgo uparathI jANavA maLe che. eka vakhate gAmanA chokarAo ramatA hatA. tevAmAM koI chokarAnA ghAthI myunisipAliTInuM kAcanuM phAnasa phUTI gayuM. gabharAIne, gunegAra ane nirdoSa badhAM ya bALako palAyana thaI gayAM, tyAre potAnI nirdoSatA upara mustAka rahI hemacaMda tyAM ja aDagapaNe Ubho rahyo ane polisa-adhikArIne spaSTa javAba ApavAnI himmata dAkhavI. bAra varSanA gALAmAM hemacaMde prAthamika zikSaNa ane paMcapratikramaNa jeTalo dhArmika abhyAsa pUrNa karyA. sATha-sittera varSa pahelAMno e kALa to jANe bALalagnano ja yuga hato. tyAre to ghoDiyAnAM sagapaNa thatAM ane 12-15 varSanI ummare to prabhutAmAM pagalAM maMDAI jatAM! hemacaMdane paNa e ja mArge javuM paDyuM. bAra varSanI ummare zrImatI mANekabAI sAthe temanAM lagna thaI gayAM. paNa nAnapaNathI ja tattvapriya ane vicArazIla hemacaMdanuM mana emAM saMtuSTa na thayuM. enA aMtaramAM to koI avanavA manoratho chupA paDyA hatA. pitA paNa aMtaramAM ramatI dharmabhAvanAnA bIjane dharmAmRtanuM siMcana karye jatA hatA. lagnajIvananAM traNa varSa vItyAM-na vItyAM, tyAM to AtmAno avAja vadhu spaSTa saMbhaLAvA lAgyo hoya tema temacaMdanuM mana duniyAdArInA tyAgano mArga svIkAravA tarapha vaLavA lAgyuM. saM. 1946nA arasAmAM moTA bhAI maNilAla dikSita banI cUkyA hatA: moTA bhAI jANe nAnA bhAI hemacaMdane paNa potAnA tarapha AmaMtrI rahyA hatA. eka divasa hemacaMda gherathI cAlI nIkaLyo ane saurASTramAM lIMbaDI zaheramAM birAjatA munivarya zrI jhaverasAgarajInI zItaLa chAyAmAM pahoMcI gayo ane 1946mAM temanI pAse dIkSita banyo. A dIkSA pachI emane potAnAM sagAMo ane sasarA vagerenA virodhanA kAraNe ghera pAchA pharavuM paDyuM. sAdhuveze ja gharamAM pAchAM AvIne rahyA! jenA aMtaramAM sAdhutAno pAko raMga vyApI gayo hato tene rokI zakAya ema na hatuM. chevaTe badhAnI mAthAphoDa niSphaLa gaI ane hemacaMde Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arya sAgarAnaMdasUrijI 129 pharIthI 1947nI sAlamAM mu. zrI jhaverasAgarajI pAse ja lIMbaDImAM dIkSA grahaNa karI. teo have "muni AnaMdasAgarajI" nAmathI oLakhAvA lAgyA. AnaMdasAgarajInuM mana dharmapAlana ane vidyAbhyAsa mATe talasI rahyuM hatuM. temaNe dharmazAstronA judA-judA graMthonuM adhyayana AraMbhya ane thoDA samayamAM ja teno UMDo abhyAsa karI lIdho. A daramyAna potAnA be tyAgI putronA jIvanano raMga pitAne paNa lAgyo, ane temaNe saM. 1950mAM muni zrI nItivijayajI pAse dIkSA grahaNa karI muni "jIvavijayajI" nAma dhAraNa karyuM. dikSA pachI thoDA samayamAM ja guru zrI jhavairasAgarajI svargavAsI banatAM AnaMdasAgarajIe paheluM comAsu vaDhavANamAM karyuM. amadAvAda zAhapuramAM bIjuM comAsu karyuM. trIjuM comAsu udepuramAM, cothuM pAlImAM ane pAMcamuM sojatamAM karyuM. ATalA samaya daramyAna abhyAsa to AgaLa vadhato ja hato, sAthe-sAthe dezadezAvaranA saMparkathI ane manana-ciMtanathI anubhavajJAnamAM paNa vadhAro thato jato hato. 195ramAM potAnA dIkSita thayela pitA mu. jIvavijayajI ane moTA bhAI mu. zrI maNivijayajInI sAthe temano meLApa thayo. mu. jIvavijayajI mAMdagIne bichAne hatA. temanI khUba sevA karI. Ama keTalAMka varSo vItI gayAM. 1930nI sAlamAM AcArya vijayanemisUrijI sAthe amadAvAdamAM mulAkAta thaI. 1960nI sAlamAM temane gaNipada tathA paMnyAsapada ApavAmAM AvyuM. 1971nuM comAsu kapaDavaMjamAM karyuM.. tyAra pachInAM varSo daramyAna samAjamAM aneka prazno UbhA thayA. lAlanazivajI-prakaraNa, sametazikhara-prakaraNa, digaMbara sAthenA jhaghaDAo vagere aneka aTapaTA prasaMgoe mahArAjazrIe ajaba aDagatA dAkhavI hatI. temaNe aneka Agama-vAcanAo ApI hatI. pahelI vAcanA 1970mAM pATaNamAM ApI. tyAra pachInAM traNa varSa daramyAna bIjI cha vAcanAo temaNe ApI hatI. 1973nI sAlamAM sUrata zaheranA zrIsaMve khUba dhAmadhUmapUrvaka temane AcAryapadavI arpaNa karI hatI. 1974mAM muMbaInA cAturmAsa daramyAna duSkALaphaMDa mATe upadeza ApI AcArya mahArAje jainadharmanI ahiMsAne dIpAvI hatI. 1975mAM temaNe potAno graMthasaMgraha sUratanA zrIsaMghane arpaNa karyo.bIjI mohamAyAno tyAga karanAra aneka munivaro pustaka, pothI ane jJAnamaMdiranA mohamAM paDI jAya che; temaNe A mArganuM anukaraNa karavA jevuM che. - 1977nA zailAnA gAmanA cAturmAsa daramyAna AcArya mahArAje tyAMnA rAjAne ahiMsAno pratibodha Apyo hato; pariNAme rAjAe "amAri" nI ghoSaNA karI hatI. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRtasamIpe A pachI mALavAmAM Thera-Thera vicarI temaNe dharmano pracAra karyo hato. mAMDavagaDhanA praznanuM samAdhAna, setraliyA ane paMceDanA ThAkorano pratibodha, bhopAvara tIrthano jIrNoddhAra vagere ghaTanAo A ja arasAmAM banI. 1980nuM comAsu kalakattAmAM karyuM. A pradezamAM be-eka varSa jeTalo samaya pasAra karI 1982nuM cAturmAsa temaNe sAdaDImAM karyuM. tyAra pachI 1983mAM kezariyAjInA dhvajadaMDanI ghaTanA banI. temAM makkamatA ane nIDaratAthI kAma lIdhuM. 1987mAM vaDodarA rAjyamAM bAladIkSApratibaMdhaka kAyado ghaDAto hato, tyAre je-je mahAnubhAvoe teno prakhara virodha karyo hato temAM AcArya-mahArAjanuM nAma mokhare mUkI zakAya ema che. temanA prayatnathI aneka dhArmika saMsthAonI sthApanA karavAmAM AvI hatI. 1988mAM 'siddhacakra' patranI yojanA hAtha dharavAmAM AvI. 130 sva. AcArya zrI vijayadharmasUrijInA devadravya-saMbaMdhI vicArano virodha ka2vAmAM AgevAnIbharyo bhAga lenArAomAM sva. AcArya mahArAjazrI mokhare hatA. prAcIna praNAlikAonuM rakSaNa karavuM ane e praNAlikAone sudhArAnA pravAhathI khaMDita thatI aTakAvavA prayatnazIla rahevuM e jANe AcAryazrIno mukhya mArga hato. temanA upadezathI aneka nAnA-moTA saMgho nIkaLyA hatA, aneka tIrthonI sthApanA ke pratiSThAo thaI hatI, aneka dharmotsavo yojAyA hatA. 1990nI sAlamAM amadAvAdamAM maLela muni-sammelana samaye temaNe paNa AgevAnIbharyo bhAga bhajavyo hato. A sammelana-samaya daramyAna A. zrI vijayadAnasUrijInA samudAya sAthe ane temanI saMsthAo sAthe temane sAro saMbaMdha hato. paNa te pachI e saMbaMdhamAM kaDavAza AvatI gaI; ane tithicarcAnA kAraNe e saMbaMdha khUba bagaDI gayo. tithicarcAmAM emanI pAchaLa samAjano moTo bhAga hovA chatAM enI badhI javAbadArI AcArya-mahArAja vahana karatA hatA. koI paNa vakhate makkamatAno tyAga na karavo ane ekalA paDI javAno bhaya AvI paDe to paNa potAnI vAtane vaLagI rahevuM e sUrijInI noMdhapAtra khAsiyata hatI. teoe dharmasevA ane AtmasevA nimitte aneka pravRttio AdarI hovA chatAM temano mukhya rasa sAhityaviSayaka hato e emaNe bajAvela anekavidha sAhityasevA uparathI sahaja rIte jaNAI Ave che. A sAhityasevAmAM temaNe karela AgamonA uddhAranuM kArya pradhAnapade birAje che. kALabaLane pichANIne kaMThastha jaina Agama-sAhityane graMthastha karavAnI ghaTanAnA itihAsa sAthe jema pUjya zrI devarkiMgaNInuM nAma saMgha sAthe joDAI gayuM, tema bhaMDAronI hastalikhita pratiomAM sacavAI rahela Agamika tema ja bIjA jaina sAhityane, samayane pArakhIne, mudrita graMtharUpe duniyA samakSa rajU karavAno prathama puruSArtha karanAra mahAnubhAvonI nAmAvalImAM zrI sAgarAnaMdasUrijInuM nAma prathama paMktimAM lakhAyeluM raheze. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayendrasUrijI AgamonAM saMzodhana-saMpAdana uparAMta bIjA aneka prAcIna saMskRta-prAkRta graMtho saMbaMdhI racanAo ane hindI-gujarAtI aneka nAnAmoTA navIna graMthonI racanA paNa temaNe karelI che. temanA aneka graMtho haju apragaTa che. pAlItANA ane sUratanAM Agama-maMdiro AcAryamahArAjanI zrutabhaktinAM amara smAraka che. temanI yAdadAsta paNa bhAre camatkArI hatI; game te vastu puchAtAM tarata ja teno uttara ApI zake evI sA-tAjI temanI smaraNazakti hatI. AcAryamahArAje aneka mahAnubhAvone dIkSA ApI che; Aje temanA ziSya-praziSyonI saMkhyA lagabhaga ekaso jeTalI che. 131 keTalAka samayathI bImArInA kAraNe teo sUratamAM sthiravAsa karIne rahyA hatA. chellAM be varSa daramyAna to emanI tabiyata upara aneka prakAranA bhayaMkara humalA thaI gayA; paNa sadbhAgye teo temAMthI bacI gayA. A mAMdagI daramyAna jyAre UThavA-besavAnuM ke pharavA-haravAnuM baMdha thaI gayuM hatuM tyAre paNa jJAnopAsanAmAM ja teo samaya vitAvatA hatA. A mAMdagInA bichAnethI paNa temaNe aneka zlokonI racanA karyAnA samAcAra sAMbhaLIe chIe tyAre sUrijInI jJAnapipAsA AgaLa zira jhUkI paDe che. AvA eka samartha sUrinA javAthI jaina samAjane na pUrI zakAya evI khoTa paDI che. (4) ItihAsatattvamahodadhi AcArya vijayendrasUrijI 'itihAsatattvamahodadhi' birudathI yogya rIte jANItA AcArya mahArAja zrI vijayendrasUrijI tA. 9-5-1966ne roja, zivapurImAM, 85 varSanI pAkaTa vaye kALadharma pAmatAM bhAratIya itihAsanA saMdarbhamAM jaina dharmanA itihAsanuM parizIlana tathA mUlyAMkana karI jANanAra eka viziSTa itihAsavettA vidvAna AcAryanI jainasaMghane khoTa paDI che. sadgata AcAryazrI je vyApaka dRSTie itihAsanuM Akalana karatA hatA ane eka nipuNa itihAsavettA tarIke deza-videzanA jainetara vidvAnomAM emanI je pratiSThA hatI, te dRSTie A khoTa jainasaMgha uparAMta jainetara vidvatsamAjamAM paNa keTaleka aMze varatAyA vagara nahIM rahevAnI. (tA. 14-5-1950) AcAryazrIno gaura ane prabhAvazALI cahero, pratApI vyaktitva, bulaMda avAja, sacoTa ane spaSTa vaktRtva, game tenI pAse pahoMcI jaIne potAnI vAta Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 amRta samIpe rajU karavAnI nIDaratA, game tene potAnA banAvI devAnI AvaData, bIjAo pAse pote dhAreluM kAma karAvavAnI kuneha : Ava-AvI aneka vizeSatAone lIdhe AcAryazrInuM vyakitatva jAjaramAna banI zakyuM hatuM. temAM ya jainetara vidvatsamAjane potAnA tarapha AkarSavAnI ane emanI sAthe kAma karavAnI emane vizeSa phAvaTa hatI. Ane lIdhe A dezanA tathA bahAranA saMkhyAbaMdha dezonA vidvAno sAthe emane khUba gADha ane sneha-maitrIbharyo saMbaMdha hato. saddagata AcAryazrI navI vicArasaraNI ane sudhAraka pravRttinA puraskartA svargastha zAstravizArada AcAryazrI vijayadharmasUrijInA paTTadhara hatA. jene zAstro ane sAhityanA teo acchA abhyAsI hatA, ane itihAsa emano vizeSa priya viSaya hato; emAM emaNe nipuNatA meLavI hatI. jaina itihAsanA keTalAka prasaMgone anulakSIne emaNe nAnAM-moTAM pustako paNa lakhyAM hatAM; hindImAM lakhelA "tIrthakara mahAvIra' temanuM chelluM sarjana che. itihAsa pratyenI vizeSa abhiruci tenA abhyAsIne svAbhAvika rIte ja pustakonA saMgraha pratye dorI jAya che. svargastha AcAryazrIne, e rIte, uttama koTInAM pustakono ghaNo zokha hato; ane AvAM ucca koTInAM pustako pasaMda karavAnI emanI koThAsUjha to ethI ya AgaLa vadhI jAya evI hatI. teo jyAM rahetA tyAM acUka rIte pustakono sAro evo saMgraha thaI jato. svataMtra rIte cAlavA-pharavAnI zakti jArI rahI tyAM sudhI vidvAnonI avarajavara paNa emanI pAse cAlu ja rahI hatI. AcAryazrInuM mULa vatana paMjAbamAM sanakhatarA gAma. emano janma vi. saM. 1937mAM thayelo. vIsa varSanI yuvAna vaye, vi. saM. 1957mAM, cANasmAmAM emaNe sva. zAstravizArada AcAryazrI vijayadharmasUrijI (te vakhate munizrI dharmavijayajI) pAse dIkSA lIdhI hatI, ane uttarottara abhyAsa karIne aneka viSayonuM jJAna meLavyuM hatuM. emanA thoDA paNa paricayamAM AvanArane emanAmAM rahela paMjAbanA teja ane khamIrano khyAla AvyA vinA bhAgye ja rahe. Ane lIdhe teo aneka rAjadvArI AgevAno sAthe sahelAIthI saMbaMdha bAMdhI zakatA. cheltha vi. saM.2021nuM comAsu zivapurImAM karyuM. te agAu ATheka varSa teo muMbaImAM (aMdherImAM zeThazrI bhogIlAla laheracaMdanA "mAunTa plejhanTa' baMgalAnA eka bhAgamAM) rahIne saMzodhananuM kAma karatA rahyA. te agAu teo dilhImAM hatA tyAre deza-videzanA jainetara vidvAno ane jijJAsuone jaina dharma ane saMskRti pratye AkarSavAmAM, tema ja emanI jijJAsAnI pUrti karIne emane jarUrI sAdhana-sAmagrI pUrI pADavAmAM jainasaMghanA eka jAjaramAna pratinidhi ke Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayendrasUrijI 133 elacInI garaja sAravAnuM mahattvanuM kAma karatA hatA. emaNe dilhI choDyuM tyArathI e sthAna ane kAma khAlI ja paDyuM che. A dizAmAM dilhImAM atyAre je kAma thatuM dekhAya che, temAM moTe bhAge sAMpradAyika saMkucitatA ja bharelI dekhAya che; itihAsanA abhyAsInI taTastha ane nirmaLa dRSTi nahi. AcAryazrInI bhAratanA pATanagaramAMnI A sevAo mATe, tema ja bahAranA dezonA vidvAnone jaina saMskRti pratye AkarSavA mATe ApaNe emanA oziMgaNa rahIzuM. sva.AcAryazrInA guruvarya dIrghadarzI AcArya sva. vijayadharmasUrijIe samayane oLakhIne paradezanA vidvAnone jaina sAhitya, saMskRti ane dharma-darzana tarapha AkarSavA mATe bhagIratha kAma karyuM hatuM. emanI A viSayanI kAmagIrI nAnA-sarakhA rAjyanA saMcAlana jevI vizALa ane satatapravAhI hatI. zrI vijayendrasUrijIe ene jArI rAkhavAno ghaNo prayatna karyo hato.. Ama to ApaNe tyAM koI-koI saMsthA ane koI-koI vyakti dvArA, jaina dharma ane sAhitya pratyenI abhyAsadRSTi ke jijJAsAne protsAhana ApavA mATe, paradezanA vidvAno sAtheno saMparka cAlu rakhAyo che. tema chatAM e kAma eka viziSTa vibhAgarUpe vyApaka dRSTie ane suvyavasthita rIte thAya evI vyavasthA thavAnI khAsa jarUra che. A prasaMge ame jainasaMghanuM AvI agatyanI bAbata tarapha khAsa dhyAna dorIe chIe. AcAryazrInI potAnA guru pratyenI bhakti ananya ane Adarza hatI. sva. vijayadharmasUrijI pratye emanI sAtheno samasta ziSya-samudAya AvI ja bhakti dharAvato hato e bInA A. ma. vijayadharmasUrijInI kAryazakti, kuneha ane ziSyavatsalatAnI sAkSIrUpa banI rahe evI che. gurubhaktinI AvI utkaTa ane adamya lAgaNIthI prerAIne ja zrI vijayendrasUrijInI icchA potAnuM aMtima jIvana potAnA gurudevanA samAdhimaMdiranI pavitra chAyAmAM, zivapurImAM vitAvavAnI hatI. tethI teo vi. saM. 2021nA cAturmAsa pahelAM zivapurI pahoMcyA, ane tyAM zeSa jIvana sAhityasevA ane gurubhaktimAM vitAvatAM ja svarganA paMthe sidhAvI gayA ! (tA. 21-5-1966) Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134. amRta samIpe (5) sAdhutAnI mUrti AcAryazrI AtmArAmajI sthAnakavAsI jaina saMpradAyanA mahAna AcAryazrI AtmArAmajI gata 30mI jAnyuArInI madharAta pachI ludhiyAnAmAM saMthAro svIkArIne samAdhipUrvaka kALadharma pAmyA che; tethI jainasaMghane eka sAdhutAnI mUrtino viyoga thayo che. - zrI AtmArAmajI mahArAja vayovRddha, cAritravRddha ane jJAnavRddha paNa hatA. A trividha pakvatAne lIdhe emanuM jIvana jAjvalyamAna, pavitra, Adarza, preraka ane kRtArtha banyuM hatuM. kALadharma vakhate emanI umara 81 varSanI hatI, ane emano dIkSAparyAya 70 varSa jeTalo lAMbo hato. zAstrAbhyAsa, zAstronuM adhyApana ane dharmagraMthonuM sarjana e emanI AjIvana priya pravRtti hatI. emanuM mULa vatana paMjAbamAM jalaMdhara jillAnuM rahoMgAma. emanA pitAzrInuM nAma lAlA mansArAmajI. e vakhate gAmamAM eka moTA vepArI tarIke emanI nAmanA hatI. emanA kuLanuM nAma copaDA, mAtAnuM nAma paramezvarIdevI. janma vi. saM. 1939nA bhAdaravA sudi bArase. emanuM nAma AtmArAma. ATha varSanI sAva UcharatI uMmare mAtA-pitAnI chAyA jhUTavAI gaI, ane dasa varSanI uMmare dAdImAnI hUMpha paNa harAI jatAM AtmArAma ekalAaTUlA jevA banI gayA; saMsAranI koI mIThAzamAM rasa jAge e pahelAM ja emanA manane saMsAranI karuNatA, anAthatA ane niHsAratAno paricaya maLI gayo. emAM AtmArAmane ludhiyAnAmAM munizrI zAligrAmajIno saMparka lAdhI gayo; anAthane jANe nAtha maLI gayo - munijInI tyAga, vairAgya ane saMyamanI vAta AtmArAmane bhAvI gaI, ane vi.saM. 1951mAM 11-12 varSanI pAMgaratI vaye banUDha gAmamAM emaNe dIkSA aMgIkArI ane sthAnakavAsI saMpradAyanA te samayanA AgamanA abhyAsI munizrI mAtIrAmajI (? ghArIrAmajI ?) pAse teo AgamanA UMDA abhyAsamAM lAgI gayA. buddhi to pahelethI ja kuzAgra hatI. emAM AvA jJAnI guru maLyA, eTale AtmArAmajI to jJAna ane cAritranI akhaMDa sAdhanAmAM nimagna thaI gayA. abhyAsakALamAM munizrIe AgamanA abhyAsa uparAMta vyAkaraNa ane darzanazAstrano paNa abhyAsa karI lIdho; ane e rIte emaNe potAnA jJAnane vividhaviSayasparzI ane vyApaka banAvavAno puruSArtha karyo. AmAM jANe saMpradAyanA ujvaLa bhAvinA kAraNe ja, zrIsaMghanuM dhyAna A tejasvI munivara tarapha vadhu ne vadhu dorAvA lAgyuM. 18-19 varSanI jJAnacAritranI nirmaLa sAdhanA pachI 30 varSanI vaye emane amRtasaramAM upAdhyAyapada ApavAmAM AvyuM; ane teo eka Adarza zAstrAdhyApaka banI gayA. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya AtmArAmajI 135 95 varSa jeTalI pAkaTa vaye paNa teo AcArya banavAnA mohathI aLagA ja rahyA. jyAre uMmare ke jJAne emanA karatAM kyAMya UNA UtaratA sAdhuo AcArya banavA mATe tAlAvelI sevatA jovA maLe che, tyAre AvI aliptatA zrI AtmArAmajI mahArAjanA aMtaramAM vahetAM sAcAM tyAga, vairAgya ane nirmohIpaNAnuM sUcana kare che. chevaTe vi.saM. 2003nI sAlamAM 15 varSanI pAkaTa vaye ludhiyAnAmAM emane AcAryapadathI sanmAnita karavAmAM AvyA; jANe e AcArya-padavI pote ja e divase kRtArtha thaI ! paNa sAdhutAnA parama upAsaka A AcArya mATe kudarate AthI paNa vadhAre moTuM ane asAdhAraNa sanmAna saMgharI rAkhyuM hatuM. vi. saM. 2009nI sAlamAM sAdaDImAM sthAnakavAsI munivaronuM moTuM samelana maLyuM hatuM. emAM gujarAtasaurASTranA sthAnakavAsI sAdhusamudAyo sivAyanA sthAnakavAsI sAdhusaMghonuM "zrI vardhamAna sthAnakavAsI jaina zramaNa saMgha' e nave nAme punarghaTana karIne, terApaMthI phirakAnI jema, eka ja AcAryanI sthApanA karavAno nirNaya levAmAM Avyo. A vakhate A pradhAnAcAryapada kone ApavuM e savAla upasthita thayo, tyAre AcAryazrI AtmArAmajI mahArAja pote e saMmelanamAM hAjara nahIM rahI zakela hovA chatAM emane pradhAnAcAryapada arpaNa karavAmAM AvyuM. A, svargastha AcAryazrInA jIvananI mahattA sUcavanArA eka sImAstaMbha samI asAdhAraNa ghaTanA lekhAya. Ama thavAmAM mukhya phALo AcAryazrI AtmArAmajI mahArAjanI UMDI vidvattA ane cAritranI utkaTa sAdhanAe Apyo hato. emane "AcArya-samrATa' tarIke biradAvavAmAM Ave che te A rIte yathArtha che. AvA moTA padano upayoga emaNe kadI potAnI aMgata mahattA vadhAravAmAM ke saMgha upara potAnI mahattA parANe AropI devAmAM nathI karyo, paNa hamezAM saMghanA kalyANa mATe tatparatA dAkhavIne e javAbadArIne sArthaka karI batAvI che. teonI jijJAsA jema haMmezAM utkaTa rahI che, tema jijJAsuonI jijJAsAne saMtoSavAnI emanI tAlAvelI paNa hamezAM eTalI ja utkaTa rahI che. zAstrAbhyAsa karavA icchanAra yogya pAtrane pUrI udAratA sAthe khUba mahenata laIne abhyAsa karAvatA. zvetAMbara mUrtipUjaka saMpradAyanAM jJAnapipAsu sAdhvIjI mRgAvatIzrIne emaNe je mamatA ane tatparatAthI AgamonuM adhyayana karAvyuM hatuM, e ghaTanA emanI udAratA ane jJAnaprItinuM smAraka banI rahe che. teo eka ucca koTInA dharma-pravacanakAra hatA, ane keTalAka jaina AgamonA anuvAdo sahita emaNe nAnA-moTA 70 jeTalA graMtho saryA hatA. e batAve che ke teo haMmezAM vAdavivAda ke niMdAkUthalIthI aLagA rahIne, jJAna Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 amRta-samIpe dhyAnamAM samaya ane zaktino sadupayoga karanArA kevA Adarza sAthai hatA. AthI ja dilhI- saMghe emane 'jainAgama-ratnAkara'nI mAnabharI padavIthI alaMkRta karyA hatA, ane saMghamAM teo 'jainadharma-divAkara' kahevAtA. emanI smaraNazakti asAdhAraNa hatI; kayA AgamamAM kaI vAta kyAM ullekhavAmAM AvI che e hakIkata to jANe emanI jIbhane Terave ramatI hatI. e dvArA potAnI pAse AvanArane, enI pAtratA pramANe zAstranI dharmavANInuM kaMIka ne kaMIka bhAtuM ApIne ja emanA AtmAne saMtoSa thato hato. saraLatA, sahRdayatA ane namratAnA guNoe emanA jIvanane vizeSa bhavya ane sanmAnane yogya banAvyuM hatuM. sudIrghakALa-paryaMta jJAna ane cAritra dvArA jIvananI sAdhanA karanArazrI AtmArAmajI mahArAja dharmajIvananA eka sAcA zilpI ane eka Adarza AcArya banI rahyA hatA. 81 varSanI vaye, lIvaranA kensaranI be-eka mAsa jeTalI bImArIne aMte, emanA pavitra ane zaktizALI AtmAe kAyAnA rNa thayelA piMjarano tyAga karyo. (tA. 10-2-1962) (6) zAstrAbhyAsI, cAritrArAdhaka AcAryapravara zrI vijayapremasUrijI jIvanasAdhaka saMtoe potAnI nirmaLa sAdhanAne aMte ajara-amarasanAtana satyanI zodha karIne kahyuM ke Atmatattva e ja vizvanuM sAcuM amRta. doDAdoDa karatA jagatane sAcA amRta-tattvanI pichANa karAvavA mATe, samaye-samaye, tapa-tyAga-vairAgya-saMyama-titikSAnA mArgane varelA AtmasAdhaka saMto AvatA ja rahe che. svargastha AcArya mahArAja zrI vijayapremasUrijI jainasaMghanA AvA ja eka prabhAvaka saMtapuruSa hatA. A AcAryapravare potAnI jIvanavATikAmAM zIla ane prajJAnAM sukumAra, suMdara ane saurabha prasarAvatAM phUlaDAM khIlavyAM hatAM. e phUlaDAMe enA khIlavanAra bAgabAnanuM jIvana kRtArtha karI AsapAsanA mAnavasamUhone paNa eno lAbha Apyo hato. amRtano A ja apUrva mahimA che sva ane paranA bheda tyAM bhUMsAI jAya che! A adbhuta anubhava ja sAdhakanA aMtaramAM vizvamaitrI jagave che ane ene siddha karavA puruSArthanI adamya preraNA paNa Ape che. -- Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijyapremasUrijI 137 premasUrijInuM mULa vatana tIrtho, maMdiro ane dharmabhAvanAnI bhUmi rAjasthAnanuM piMDavADA gAma. vi. saM. 1940nA phAgaNa suda pUname emano janma. pitAnuM nAma bhagavAnajI, mAtAnuM nAma kaMkubAI, temanuM nAma premacaMdajI. yauvananuM paroDha khIlyuM-na khIlyuM, tyAM soLa-sattara varSanI UcharatI vaye ja premacaMdajInA aMtaramAM dharmaratnanAM ajavALAM patharAI gayAM; ane potAnA kuTuMbamAM pAraNe jhUlatAM maLela dharmasaMskAranA vArasAne dIpAvavA ane vadhAravA teo kRtanizcaya banyA. ane vi. saM. 1957nA kArataka di chaThThanA roja, zatruMjayanI pavitra chAyAmAM AcArya zrI vijayadAnasUrijI pAse emaNe dIkSA lIdhI. muni zrI premavijayajInA aMtaramAM eka vAta barAbara vasI gaI hatI: samayA samo horDa arthAt samatAthI ja zramaNa banAya che, zAstramAM naLIyatara kahevAyeluM zramaNapaNuM lAdhe che. A samatAnI sAdhanA karavI hoya to te sAcI samajaNa meLavIne ane e mujaba sAcuM AcaraNa karIne ja thaI zake. eTale, vepArIno zANo ane zaktizALI dIkaro jema potAnI paLepaLa potAnA vepAranI siddhimAM lagAvI de, ema muni premavijayajI apramattabhAve jJAna ane kriyAnI ArAdhanAmAM tanmaya banI gayA. adhyayana ka2vA mATe zAstrono koI pAra na hato, ane saMyamanI nirmaLa ArAdhanA mATe tapa, dhyAna ke kriyAonuM jeTaluM pAlana karavAmAM Ave eTaluM ochuM hatuM; eTale pachI e sivAyanI ADIavaLI vAtomAM kALakSepa kema pAlave ? - jJAna ane cAritranI utkaTa ArAdhanAthI muni premavijayajInA samagra jIvanamAM vicAra, vANI ane vartanamAM, - samatAno subhaga ane zILo rasa relAI rahyo. samaya pA2e AMbo phaLe, ema emanI dharmabhAvanA ane dharmavANI bIjAnA aMtarane jAgRta karIne emane ziSya banavAnI preraNA ApI rahI. vi. saM. 1991mAM premavijayajI AcArya banyA. - teoe jainadharmanA prANabhUta zAstragraMthono UMDo abhyAsa karyo hato; ane jaina darzananA prANarUpa karmatattvajJAnanA to teo adhikRta ane marmagrAhI jJAtA hatA. potAnA ghakhalArUpa jIvana dvArA ja A AcAryapravare potAnA ziSyapraziSyone paNa zAna-kriyAno sva-para-upakAraka vAraso Apyo hato. zvetAMbara-saMghamAM, digaMbara-saMghanI sarakhAmaNImAM, karma-sAhityanI je UNapa prAcIna samayathI varatAtI hatI, tene dUra karavA mATe AcArya-mahArAje je bhagIratha prayatna karyo ane e mATe yojanAbaddha rIte, dharmabuddhi(missionary spirit)thI kAma karanAra potAnA pIDha tema ja navalohiyA ziSya-praziSyonuM eka jUtha taiyAra karyuM, e bInA A yuganA jaina sAhityanA itihAsamAM sonerI akSaroe aMkita thAya evI che. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 amRta samIpe A mATenI vipula sAmagrI ekatra karavA mATe, e badhI sAmagrInuM dahana karIne eno sAra tAravavA mATe ane e badhAne susaMkalitarUpe goThavIne navIna zAstragraMtho taiyAra karavA mATe je jahemata uThAvavAmAM AvI che te eka preraka kathA banI rahe evI che. ziSya-praziSya evA aDhIso sAdhuono vizALa samudAya A AcAryapravarane sAcA arthamAM "gaNadhara' ke "gacchAdhipati' kahevA prere che. ziSyapraziSyono ane AjJApAlaka sAdhu-sAdhvIono Avo vizALa parivAra atyAre to bIjA koIno hoya ema dekhAtuM nathI. A samudAyanI ane khAsa karIne samabhAvI aMtarmukha dRSTi dharAvatA AcAryavaryanI eka vizeSatA ahIM saharSa, sagaurava noMdhavI ghaTe che : ATalo vizALa parivAra hovA chatAM emAM padavIdharonI saMkhyA AMgaLIne veDhe gaNI zakAya eTalI ja ! A rIte padavIonuM gaurava ane mahattva TakAvI rAkhavA mATe ane sAthe-sAthe sAdhujIvanane padavInA mohathI mukta rAkhavA mATe A AcArya-mahArAje sahajapaNe ke samajapUrvaka je jAgRti, zANapaNa ane dUraMdezI dAkhavela che, te, atyAranA padavIo ane padavIdharonI bhIDanA samayamAM, dAkhalArUpa banI rahe evAM che; ane tethI enI jeTalI anumodanA karIe teTalI ochI che. saMyama, tyAga, vairAgyanA zuSka jaNAtA mArganuM sudIrgha samaya sudhI anusaraNa karavA chatAM aMtaramAMthI mamatA ane vAtsalyano jharo sukAI na gayo e A AcAryapravaranI virala vizeSatA. emanA ziSya-praziSyo, aMtevAsIo ane emanA saMparkamAM AvatA sahukoIne mATe teo samatAnA sarovara ane mamatAnI mIThI vIraDI samAM hatA. teonA svargavAsathI emanA ziSya-praziSyomAM je eka prakArano sUnakAra vyApI gayo che, jANe potAnuM sarvasva harAI gayuM hoya evI je vedanAnI lAgaNI pravartatI jovA maLe che ane have ame zuM karIzuM' evI je asahAyatA jovA maLe che, e svargastha AcAryazrInA karuNA-mamatAsabhara aMtaranI prazasti banI rahe evAM che. potAnA AvA vizALa parivAranA judI-judI umara, ruci ane zakti dharAvatA munivarone potAnI sAthe dharmavAtsalyanA AvA tAMtaNe bAMdhI rAkhavA e nAnIsUnI siddhi nathI. zarIra svastha hoya ke asvastha, jJAna-kriyAnI ArAdhanAmAM vikSepa na Avavo joIe. mAMdagI daramyAna paNa, saMthArAmAM sUtAM-sUtAM zAstronuM parizIlana karatA ane potAnA sAdhuonI racanAonuM jhINavaTapUrvaka saMzodhana-avalokana karatA AcAryazrInAM darzana karavAM e jIvanano eka lhAvo hato. potAnI sthiti game tevI hoya, paNa potAnA ziSya-praziSyonI pUrepUrI sAra-saMbhALa levAvI ja joIe ane emane saMyamamAM sthira karavA jarUrI salAha-sUcanA apAvI ja joIe : A mATeno temano Agraha Adarza hato. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayalAvaNyasUrijI 139 84 varSanuM AyuSya ane ka7 varSanI nirmaLa saMyamaArAdhanA : AcAryazrI to nivRttinA pUrA adhikArI banIne svarge sidhAvyA ! paNa AvA mahAna prabhAvaka AcAryazrIno viyoga jainasaMghane moTI khoTI rUpa ja lAge. paNa emanA guNiyala jIvanamAMthI guNo meLavavA prayAsa karavo e ja emane sAcI aMjali che. | (tA. 1-6-1998) (7) vidhAniSTha AcAryazrI vijayalAvAyasUrijI pUjya AcArya-mahArAja zrI vijayalAvaNyasUrijIno rAjasthAnamAM khImADA mukAme, tA. 8-3-1964nA roja 67 varSanI vaye svargavAsa thatAM jainasaMghane eka vidyAnaSTha kriyAparAyaNa pIDha AcAryanI khoTa paDI che. mULa teo saurASTramAM boTAdanA vatanI. ogaNIsa varSanI yuvAna vaye emaNe saMsArano tyAga karI bhagavAna mahAvIre prarUpelo AtmasAdhanAno mArga grahaNa karelo. surisamrATa AcAryazrI vijayanemisUrijInAM caraNomAM besIne emaNe vidyAadhyayana ane AtmasAdhanAnAM zrIgaNeza mAMDyAM, ane ekAgra citte temAM AgaLa vadhatA rahyA. kuzAgrabuddhi, utkaTa jijJAsA ane vidyAprApti mATe niSThApUrvaka game teTalo parizrama karavAnI taiyArI - vidyopAsanA mATenI A guNatriveNIthI munizrI krame-kame aneka zAstronA marmajJa banatA gayA. jaina dharmazAstronA to teo jANakAra hatA ja; paNa emanI vidyApratibhA vyAkaraNa, nyAya ane kAvya jevA viSayomAM zatadaLa kamaLanI jema savizeSa khIlI UThI hatI. A pratibhAnA pratApe teoe A zAstronA durgama graMthonuM adhyayana karyuM, emAMnA keTalAka graMthonuM saMpAdana karyuM, keTalAka prAcIna adhUrA graMthone pUrA karavAno prayatna karyo ane keTalAka durbodha graMthone sugama banAvavA enA upara vivecana karyuM. uparAMta keTalAka navIna graMthonuM paNa emaNe sarjana karyuM. A graMtho emanI ciraMjIva puNyasmRti banI ja raheze. AcArya zrI vijayalAvaNyasUrijIne prabhAvazALI dharmaguru tarIke aneka dharmapravRttionI preraNA ApavAnA kartavya pratye paNa khAsuM dhyAna ApavuM paDatuM. dharmopadeza mATe paNa teone sArA evA samayano bhoga Apavo paDato. A badhAM kAryono bhAra jANe ocho hoya ema, chellAM be-eka dAyakA koI ne koI vyAdhithI parezAna rahyA. A prakAranA jhaMjhAvAto vacce paNa AcAryanI vidyopAsanAno dIpaka akhaMDapaNe jhaLahaLato raheto hato. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 amRta-samIpe kuleza kaMkAsa, nirarthaka vAdavivAda ane niMdAkUthalIthI dUra rahevuM, nakAmI pravRttiomAM kALakSepa karavAne badale samayano pUrepUro sadupayoga karI levo ane jJAna ane cAritranI ArAdhanAthI potAnA cittane prasanna rAkhavA sadA prayatnazIla rahevuM e AcAryazrIno sahaja svabhAva hato. ene lIdhe ja teo A sadInI sAhityopAsanAnA itihAsamAM ujvaLa nAma mUkatA gayA che. chellA be dAyakAmAM emanA zarIramAM parasparavirodhI upacArothI na sudharI zake evA vyAdhioe vAsa karyo hato eka bAju damano vyAdhi ane bIjI bAju cAmaDInI khujalIno vyAdhi. damano vyAdhi garama auSadhino upacAra mAge ane khujalIno vyAdhi ThaMDA auSadhonI apekSA rAkhe. Ama eka vyAdhino upacAra karatAM bIjo vyAdhi vakaravA lAge. Ama zarIranuM svAthya valovAI javA chatAM, AcAryazrIe e zarIra pAsethI kAma lIdhuM ane khUba kaThaNa zAstrIya viSayonuM adhyayana karI batAvyuM e bInA emanA AtmAmAM keTaluM khamIra vikasyuM hatuM eno khyAla ApavA pUratI che. kharekhara emaNe saurASTranA khamIranuM gaurava vadhAryuM che. lagabhaga aDadhI sadI (48 varSa) jeTalA dIrgha dIkSAparyAyamAM A rIte jJAna ane cAritranuM samArAdhana karI temaNe potAnuM jIvana kRtArtha karyuM. (tA. 21-3-1994) (8) samatA-ArAdhaka AcArya mANekasAgarasUrijI AgamoddhAraka AcAryapravara zrI sAgarAnaMdasUrijInA samudAyanA vaDIla, gacchAdhipati ane paTTadhara AcArya zrI mANekasAgarasUrijIno, gata caitra vadi AThamanA roja, luNAvADA mukAme, 84 varSanI vRddha vaye svargavAsa thatAM samabhAvanA AjIvana sAdhaka zramaNavaranI khoTa paDatAM tapagaccha-saMgha garIba banyo che. AcAryazrI sAgarAnaMdasUrijInuM jIvana ane kArya jema AgamonA rakSaka ane jainasaMghanA mahAna upakArI zrI devaddhigaNI kSamAzramaNanI smRtine jagADe che, tema AcAryazrI mANekasAgarasUrijInI jJAnopAsanAyukata jIvanasAdhanA AgamazAstro ane tyAga-vairAgya-saMyamapoSaka anya dharmagraMthonA jIvanasparzI adhyayana-adhyApanane samarpita thayelA aneka zramaNa zreSThonI AtmasAdhanAnuM puNyasmaraNa karAve che. svargastha AcAryazrInuM jIvana tyAga-vairAgyanI ucca bhAvanAthI, tema ja saraLatA, namratA, vivekazIlatA jevA, sAcI sAdhutAnA poSaka ane sUcaka guNothI vizeSa gauravazALI banyuM hatuM. jarUra karatAM paNa ochuM bolavAno emano svabhAva Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya mANekasAgarasUrijI 141 hato. tIrthaMkaranI AjJA smarI, karmo ane kaSAyonA poSaka pramAdathI nitya dUra rahevAya e mATenI emanI jAgRti dAkhalArUpa hatI. potAnA Azrito ane sAthIo ochAmAM ochA upadeza, ThapakA ke mArgadarzanathI potAno dharmamArga ApameLe samajI jAya e rIte emaNe potAnI saMyamayAtrAne vadhAravAno satata puruSArtha karyo hato. vaLI, sAdhujIvanano mukhya hetu potAnI vRttio ane pravRttione sphaTika samI nirmaLa banAvIne, potAnA AtmabhAvane jAgRta karavAno ja che - A dharmasAdhanAnI pAyAnI vAta teonA aMtaramAM barAbara vasI gaI hatI. eTale lokonA uddhAra karavAnA vadhAre paDatA utsAhamAM AtmasAdhanA ke dharmasAdhanAno A pAyAno hetu gauNa banI na jAya enI teo satata takedArI rAkhatA. je sAdhakanuM dhyAna, A rIte potAnA citta ke AtmAnA zuddhIkaraNa upara kendrita thayuM hoya, emane kIrtinI AkAMkSA ke zAnIpaNAnuM gumAna kevI rIte satAvI zake ? Ama AcArya zrI AtmalakSI zramaNasAdhanAnA uttama pratinidhi banyA hatA. teonuM vatana bharUca pAsenuM jaMbusara. pitA pAnAcaMdabhAI, mAtA gaMgAbahena. vi. saM. 1948nA mahA sudi 9nA roja emano janma. emanuM potAnuM nAma mohanalAla. kuTuMba dharmasaMskAravALuM; ane temAM ya mAtAnuM jIvana dharmanA raMge vizeSa raMgAyeluM. enI asara mohanalAlanA jIvana upara sArA pramANamAM paDI hatI. AmAM kaMIka bhavitavyatAno zubha yoga AvI maLyo. mohanalAlanuM mana vadhu ne vadhu dharmaparAyaNa banatuM gayuM, ane chevaTe emanA cittamAM tIrthakare ubodhela tyAgamArgano svIkAra karI saMyama-vairAgya-tapomArganA puNyayAtrika banavAnI bhAvanAnA aMkura phUTyA. AgamoddhAraka AcArya zrI sAgarAnaMdasUrijInAM satsaMga ane vairAgyapreraka dharmadezanAe A aMkurane vikasAvavAmAM khAtara-pANI jevuM kAma karyuM; ane mohanalAle dIkSAno daDha saMkalpa karyo. - zAMta ane Tharela svabhAvanA mohanalAlamAM moTo ADaMbara racyA vagara, zAMta chatAM daDha citte potAno zubha saMkalpa pUro karavAnuM sahaja AtmabaLa hatuM; ane nizcaya karI lIdhA pachI kALakSepa karavAnuM emane maMjUra na hatuM. eTale emaNe kevaLa ogaNIsa varSanI UcharatI vaye, vi. saM. 1997nA mahA vada chaThanA roja, bharUcatIrthamAM, AcArya zrI sAgarAnaMdasUrijInA varada haste, emanA ziSya tarIke dikSA lIdhI; nAma muni mANekasAgarajI rAkhavAmAM AvyuM. navadalita muninuM citta manoratha saphaLa thayAno AhvAda anubhavI rahyuM. sAme jJAnanA sAgara guru hatA ane aMtaramAM jJAna ane cAritranI nirmaLa ane utkaTa ArAdhanAthI jIvanane unnata banAvavAnI adamya bhAvanA vahetI hatI; ane e mATe game teTalI mahenata uThAvavAnI taiyArI hatI. teo pUrNayogathI gurubhaktimAM ane jJAna-cAritranI sAdhanAmAM lAgI gayA. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 amRta samIpe mANekasAgarajIe potAnA guruvaryanA caraNe besIne vyAkaraNa ane nyAyazAstrano abhyAsa karyo. A rIte meLavelI jJAnArjananI vizeSa yogyatA ane gurukRpAnA baLe emaNe ApaNAM pavitra jaina AgamasUtronuM UMDuM ane marmagrAhI adhyayana karyuM. gurubhakti, jJAnopAsanA ane dharmakriyAnI jAgRti - e triveNI saMgama sAdhIne emanuM e jIvana mUka dharmasAdhanAnA dAkhalArUpa banI gayuM. AgamazAstronuM teonuM adhyayana AgamoddhAraka gurunA uttarAdhikArIne zobhe evuM marmagrAhI ane vyApaka hatuM. koI paNa Agama-padArthanuM jyAre teo vivecana karatA, tyAre koI paNa jijJAsune emanI jJAnagarimAnuM subhaga darzana karavAno avasara maLato. Ama chatAM, teo potAnA jJAna-ttejathI bIjAne AMjI nAMkhavAno kyAreya prayatna na karatA. emanuM jJAna kevaLa buddhi- vaibhavanA dekhADArUpa nahIM, paNa potAnA ane bIjAMnA aMtaramAM ajavALAM pAthare evuM aMtarmukha, jIvanasparzI ane upakAraka hatuM. AnA lIdhe ja teo "jJAnastha virati " ("jJAnanuM phaLa vairAgya) e dharmasUtrane caritArtha karI zakyA hatA. vi. saM. 1992nI sAlamAM girirAja zrI zatruMjayatIrthanI pavitra chAyAmAM teone AcAryapada ApavAmAM AvyuM hatuM. pada ke padavIno emane kyAreya moha na hato. eTale, arihaMtanA abhAvamAM bhAre javAbadArIvALA sthAna tarIke ja AcAryapadano teoe svIkAra karyo hato, ane e javAbadArI nibhAvI ane zobhAvI jANIne eno mahimA vadhAravA satata prayatna karyo hato. eka-so jeTalAM munirAjo ane cAra-so jeTalAM sAdhvIjI-mahArAjonA gacchAdhipati tarIke zAMti, samatA ane zANapaNapUrvaka emaNe potAnA gurudevanA svargavAsa pachI eka pacIzI sudhI je kAmagIrI bajAvI hatI, enuM sau koI kRtajJatAnI UMDI lAgaNI sAthe smaraNa kare che. potAnA guruvarya taraphanI emanI bhakti dAkhalArUpa hatI. guruzrIe racela nAnA-moTA 220 jeTalA graMthonuM saMzodhana-saMpAdana karIne emaNe guruRNane pUruM karavAno vinamra chatAM samartha prayatna karyo hato. uparAMta, teozrIe pote paNa aneka graMthonuM saMzodhana-saMpAdana-sarjana karyuM hatuM. tethI teonI Rtabhakti ane bahuzrutatAno lAbha, jema AgamazAstronI vAcanAo rUpe aneka sAdhumunirAjo tathA sAdhvIjI-mahArAjone maLyo hato, tema dIrgha samaya sudhI jJAnarasimene paNa maLato rahyo. Agama-vAcanA e to emano nityakrama hato; tabiyatanI ciMtA sevyA vagara enuM teo barAbara pAlana karatA hatA. (tA. 17-5-1975) Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 A. vijayadharmasUrijI (9) dIrghadarza A. vijayadharmasUrijI dharma, samAja ke rASTra tema ja vyaktinI potAnI paNa pragatino mukhya upAya cAlu ghareDa ane cAlu cIlAonA sArAsArano viveka karIne temAM samucita pheraphAro karavA te che. sAmAnya rIte mAnavInuM mana cAlu cIle cAlavA tarapha vizeSa DhaLe che. eTale koI paNa kAma vakhate ke koI paNa prasaMge e potAnA purogAmIoe jema karyuM hoya tema karavAmAM nirAMta anubhave che, ane salAmatI jue che. paNa ziyALAnAM vastro unALe binaupayogI nIvaDe che, tema eka kALe pragatine mATe kAragata nIvaDelA rivAjo ane cIlAo bIje kALe pragatine mATe binaupayogI ja nahIM, avarodharUpa paNa banI jAya che. rUDhi, rivAjo ke cIlAonI, upayogitA-binaupayogitAno nirNaya karavo enuM nAma dIrghadRSTi; koI paNa bAbatane dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI kasoTIe kasavAnI jaina zAstronI AjJAnuM paNa A ja rahasya. A rIte sva. A. ke. zrI vijayadharmasUrijInAM jIvana ane kAryano vicAra karatAM ema cokkasa lAge che, ke teo dravya-lotra-kALa-bhAvanA jANakAra hatA, eno samAja ane dharmanI pragatinI dRSTie prayoga karanArA dIrghadraSTA hatA. emanuM aMtara pUrvagrahothI mukta hatuM, emanI buddhi sAragrAhI hatI ane emanuM hRdaya vizALa hatuM. eTale jainadharmanI pIchehaThanAM kAraNo ane pragatinA upAyo emane sahaja bhAve sUjhI AvyAM hatAM. ane je vAta aMtaramAM samajAI teno amala karavAno puruSArtha phoravavAnI virala tAkAta emanAmAM bharI paDI hatI. ane tethI, jyAre emaNe joyuM ke jainasaMghamAM jAmelAM ajJAna ane aMdhazraddhAnAM tharanAM thara jainadharmanI pragatine rUMdhI rahyAM che, tyAre emane, AjathI pAMca dAyakA karatAM paNa vadhu samaya pahelAM, kAzI jeTalA dUra dezAvaramAM paMDito taiyAra karavAno nirNaya letAM vAra na lAgI. ane e nirNayano amala karavAmAM jaina sAdhunA kaThaNa AcArapAlanano ke jenonI vasatInI dRSTie verAna gaNI zakAya evA pradezomAMthI pagapALA javAnI musIbatano vicAra ADe na AvI zakyo. te kALe jainonA kaTTara virodhI kAzIkSetramAM temaNe je kAma karI batAvyuM e cirasmaraNIya che. jenono paDachAyo levAmAM paNa abhaDAI javAno bhaya sevatA kAzInA brAhmaNa paMDito upara emaNe aMtaranI udAratA ane samabhAvanA baLe evuM . Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 amRta samIpe to vazIkaraNa karyuM, ke teo jAte jaina vidyArthIone bhaNAvavA AvatA thayA ane AcAryazrIno paricaya meLavavAmAM prasannatA anubhavavA lAgyA! je kALe gRhasthone mATe jaina zAstronA adhyayanano spaSTa inkAra bhaNavAmAM Avato, te kALe jene gRhastha-paMDito taiyAra karavAno sUrijIno puruSArtha emanI dirdhadaSTi ane nIDaratAno ghotaka che. kevaLa paMDito taiyAra karavAnuM kAma ja nahi, prAcIna jaina graMthone Adhunika Dhabe susaMpAditarUpe pragaTa karavAnuM ane e graMtho tema ja bIjA durlabha hastalikhita graMtho svadeza ane paradezanA bhAratIya vidyAnA abhyAsI jainetara vidvAnone paNa pahoMcatA karIne teone jaina sAhityanuM mahattva samajAvavAnuM kAma paNa teoe karyuM hatuM. Ane lIdhe bhAratIya vidyAnA upAsaka aneka vidvAno, jainadharma ane jaina sAhityasaMbaMdhI potAnI ghaNI gerasamajo dUra thatAM, e baMnenuM adhyayana karavA prerAyA. pote aMgrejI bhASAthI ajANa hovA chatAM yuropa ane amerikAnA aneka vidvAno sAthe teoe, jaina sAhityanA utkarSanI dRSTie, je, satata saMparka rAkhyo hato e bInA sUrijInI dIrghadRSTinuM barAbara sUcana kare che. vaLI vidyAnA utkarSanI sAthesAthe, Ama-janatAne jainadharmanI udAra dRSTino paricaya karAvavA mATe tema ja ahiMsAno pracAra karavA mATe, teo lokasaMparka sAdhavAnuM paNa nahotA cUkyA. eka sacoTa vaktA tarIke temaNe asaMkhya mAnavIone jainadharmano sAco paricaya karAvyo hato. vaLI devadravyasaMbaMdhI sUrijIe pragaTa karelA maulika vicArone, svastha citte kAne dharavA paNa koI taiyAra na hatuM, are, e mATe to emane samAjamAMthI hAMkI kADhavAnI paNa havA UbhI thaI hatI! paNa AjanA samAjanA vicAro jotAM lAge che ke teo AvatA samayanA paDaghA agAuthI sAMbhaLI zakatA hatA ! . AvA eka dIrghadRSTisaMpanna ane samAja ane dharmanI unnatinI dhagaza dharAvanAra sUrijIne yAda karIne emano RNasvIkAra karIe. e dIrghadRSTinI te kALe jeTalI jarUra hatI, teTalI ja Aje paNa che ane bhaviSya mATe paNa rahevAnI che. (tA. 9-9-195ra ane tA. 1-10-1955) Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. jinavijayendrasUrijI (10) apramatta dharmopAsaka 'zrIpUjya' A. jinavijayendrasUrijI kharataragacchanI bikAneranI gAdInA zrIpUjyajI AcAryazrI jinavijayendrasUrijIno bikAneramAM besatA varSanA paroDhiye tA. 18-10-1963nA roja, 48 varSanI nAnI uMmare svargavAsa thatAM kharataragacchane tema ja jainasaMghane paNa eka dharmaparAyaNa ane sadbhAvanAzIla zrIpUjyajInI khoTa paDI che. yati-samudAya yA yatisaMsthA jainasaMghanA itihAsamAM prAcIna samayathI ja agatyanuM sthAna dharAve che. jaina zramaNanA utkaTa cAritrapAlananI dRSTie kaMIka madhyamakoTInuM cAritra e yatisaMsthAnI maryAdA che. paNa ATalI maryAdAnI sAthosAtha jyotiSa, vaidyaka, maMtrataMtra, zAstrAdhyayana ane vidyAvitaraNa dvArA e saMsthAe je lokopakAra karyo che te e saMsthA pratye bahumAnanI lAgaNI utpanna kare evo che. jaina jJAnabhaMDAro sthApavAmAM, e bhaMDArone mahattvanA jaina-jainetara hastalikhita graMthothI samRddha karavAmAM, tema ja enuM yathAzakya jatana karavAmA yatisaMsthAe kaMI nAnosUno phALo Apyo nathI. eka rIte kahIe to saMkhyAbaMdha yatioe jyotiSaAyurvedanA jatananI ane janasamUhamAM vidyAprasAranI pravRtti dvArA lokaguru tarIkenuM gaurava prApta karyuM hatuM. 145 AcAryazrI jinavijayendrasUrijI paNa AvI lokopakAraka paraMparAmAMnA ja eka hatA, ane potAnI mitabhASitA tema ja miSTabhASitA, mulAyama svabhAva, dharmaparAyaNa vRtti vagere guNone lIdhe potAnA gacchamAM tema ja paricayamAM AvanAra sau-koInA aMtaramAM bahumAna ane AdarabharyuM sthAna pAmyA hatA. tAttvika dRSTie vicArIe to amuka veza paherI levA-mAtrathI mAnavInA mananuM paNa parivartana thaI jAya evo koI niyama nathI. utkaTa AcArane varela sAdhuno veza dhAraNa karavA chatAM kyAreka emAM ya zizilAcArI AtmAo maLI Ave che, e ja rIte sAdhuno veza dhAraNa nahIM karanArAomAMthI paNa kyAreka utkaTa jIvanasAdhanAmAM sadA apramatta rahetA AtmAo paNa maLI Ave che. chevaTe to jIvanasAdhanAno anivArya saMbaMdha cittavRtti sAthe ja che. sadgata zrIpUjyajIne, emanI paraMparAgata gAdInI sAthosAtha, amuka pramANamAM saMpatti ane vaibhava prApta thayAM ja hatAM. paNa eno pote upabhoga karavAne badale saMghanA bhalAne mATe tema ja lokakalyANane mATe yathAzakya upayoga teo karatA rahetA hatA, ane vaibhavavilAsanA pudgalabhAvanA paMkamAM khetI jaIne AtmabhAva visArI na mukAya e mATe teo hamezAM sajAga rahetAM hatA. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 amRta-samIpe A kAraNe teo potAno samaya dharmanA abhyAsa-pAlana-pracAramAM ja vitAvatA hatA; dhArmika kriyAomAM paNa UMDo rasa letA hatA. zAstranA niyamita parizIlana tema ja vaphtatvanI sahaja phuraNAne lIdhe emanAM vyAkhyAno arthagaMbhIra chatAM sugama tema ja asarakAraka banatAM hatAM; zrotAo maMtramugdha banI jatA hatA. emanI AvI mohaka vyAkhyAnazaktinA lIdhe madhyapradezanA dhamatarInA saMghe emane vyAkhyAnavAcaspati' padavI ApI hatI, ane emanA UMDA zAstrajJAna ane zAstronI agharI vAtone saraLatApUrvaka samajAvavAnI zailIne lIdhe baMgALanA zrIsaMghe emane "siddhAMta-mahodadhi'nI padavI arpaNa karI hatI. teonuM vatana saurASTramAM bhAvanagara. emano janma tyAM vi.saM. 1972nI sAlamAM thayelo. emanA pitAnuM nAma kalyANacaMdrajI, mAtAnuM nAma divALIbahena ane emanuM potAnuM nAma vijayacaMda. emane nAnapaNathI ja dharmabhAvanAno vAraso maLelo; eTale sAta varSanI uMmare teo jayapuranA yatizrI zyAmalAlajI pAse yatidIkSA aMgIkArI zAstrAbhyAsamAM lAgI gayA. | vi. saM. 1997-98nA arasAmAM bikAneranI kharataragacchIya gAdInA zrIpUjya zrI jinacAritrasUrijIno svargavAsa thatAM emanA sthAne navA zrIpUjyanI sthApanA karavAno savAla Avyo. e vakhate zrI jinavijayendrasUrijInI umara kevaLa 25 varSanI ja hatI; chatAM, emanAM zAstrAbhyAsa, samatA, TharelapaNuM, sahRdayatA vagere guNothI AkarSAI emane e gAdI upara besAravAmAM AvyA. khaTapaTathI sadA dUra rahevuM, dharmAcAranA pAlanamAM dattacitta rahevuM, saMghakalyANa ane lokakalyANa mATe prayatnazIla rahevuM e emano sahaja svabhAva hato. emanI namratA, saraLatA ane sahRdayatA dAkhalArUpa banI rahe evI hatI. teo guNanA sAcA upAsaka, gacchanA kadAgrahathI mukta, udAra daSTivALA zrIpUjya hatA. - suprasiddha purAtattvAcArya ane rAjasthAna purAtattva pratiSThAnanA mukhya saMcAlaka (DAyarekTara) munizrI jinavijayajI sAthe teo khUba snehasaMbaMdha dharAvatA hatA. teonI preraNAthI zrIpUjyajIe potAnI pAseno pAMceka hajAra jeTalA hastalikhita graMthono amUlya bhaMDAra rAjasthAna purAtattva pratiSThAnane bheTa Apyo hato. prAcIna hastalikhita graMthonAM jatana tema ja sulabhapaNAnI dRSTie zrIpujyajIe je dIrghadRSTibharI udAratA dAkhavI che tenuM bIjAoe anukaraNa karavA jevuM che. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya buddhisAgarasUrijI 147 teonA hAthe saMkhyAbaMdha pratiSThAo tema ja aneka dharmotsavo thayAM che. e rIte 48 varSanA nAnA AyuSyane sva ane para baMneno yathAzakya upakAra karIne teoe kRtArtha karyuM hatuM. (tA. 7-12-1963) (11) bhulAyela dhyAnamArganA sAdhaka AcArya buddhisAgarasUrijI yoganiSTha, saMtahRdaya, samAjahitaciMtaka AcArya zrI buddhisAgarasUrijI vikramanI vIsamI sadInA zAsanaprabhAvaka mahApuruSa thaI gayA. teonuM bhavya jIvana kevaLa jainasaMgha athavA kevaLa vyApaka mAnavasamAja tarapha ja nahIM, paraMtu samagra jIvasamudAya tarapha maitrIbhAva ane dharmavAtsalya rAkhavAnA jainadharmanA ucca Adarzane vareluM hatuM; ane e Adarzane jIvana sAthe ekarUpa banAvI devA mATe teoe jIvanabhara puruSArtha karyo hato. koI paNa saMskRtinI saMtaparaMparAne askhalitapaNe ane sabaLa rIte cAlu rAkhavAnuM kAma bhAre kaparuM che. baLa, saMpatti, jJAna jevI laukika bAbatonI paraMparAne askhalita rAkhavAnAM kArya karatAM AtmadarzananI paraMparAne vahetI rAkhavAnuM kArya vizeSa vikaTa che; kAraNa ke emAM ADaMbaro ke dekhAvothI virakta thavAnI sAthe-sAthe, AMtarika rIte indriyadamana, manonigraha ane kaSAyanivRttino verAna lAgato mArga ekAkI rIte kheDavAno rahe che. tethI ja samayanA pravAhanI sAthe barAbara tAla milAvI zake evI askhalita saMtaparaMparA bhAgye ja jovA maLe che. Ama chatAM, samaye-samaye A paraMparAmAM AtmAnA Azaka evA adhyAtmayogIo thatA ja rahyA che, jeo e paraMparAnA sImAstaMbharUpa banI ene prakAzita rAkhe che. dharatI kadI saMtavihoNI banI nathI ane banI zake paNa nahIM. eTale AvA saMto ApaNA saunAM vizeSa sanmAna ane anuzIlananA adhikArI gaNAvA joIe. sva. AcArya buddhisAgarasUrijI atyAranA yuganA AvA ja eka saMtapuruSa hatA. chellA cAreka saikAmAM je thoDA adhyAtmayogIo jaina paraMparAmAM thaI gayA, temAM temanI paNa gaNanA avazya thaI zake. 17mI sadInA aMtamAM ane 18mI sadInA pUrvArdhamAM yogIzrI lAbhAnaMda Urphe vikhyAta AnaMdaghanajIe avadhUtone priya evA AtmaciMtana ane yogamastInA mArganuM kheDANa karyuM. 19mI sadImAM . Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 amRta samIpe jJAnasArajIe e mArgane dIpAvyo. 20mI sadInA prAraMbhamAM zrI kapUravijayajI (cidAnaMdajI) thaI gayA, ane 20mI sadInA uttarArdhamAM sva. A. buddhisAgarasUrijI e rAhanA rAhadArI banyA. svargastha sUrijInI yoganiSThA ane yogapriyatAnA kAraNe, teo sAcI ja rIte "yoganiSThabirudathI jANItA thayA che. samAjanI vyavasthAmAM amuka varNa ke jJAtine ucca ane amuka varNa ke jJAtine halakAM lekhIne mAnavasamUhamAM UMca-nIcapaNAno game teTalo bheda pADavAmAM Ave, paNa utkRSTa maMgalarUpa dharmanA dvAre to na AvA bhedane koI sthAna che, na koI paNa prakAranuM mahattva; AvA bhedo kevaLa nakalI ane khuda mAnavajAtanA ja virodhI evA svArthI, sattApremI, saMkucita mananA mAnavIoe ja UbhA karelA jaina saMskRtimAM sAco mahimA ucca gaNAtAM varNa, kuLa ke jJAtimAM janma levAno nahIM, paNa karmano che. sArI, sAcI ane UMcA prakAranI karaNI kare te sAro, sAco ane UMco ane tethI viparIta pravRtti kare te kharAba, khoTo ane halako : jaina saMskRtino A gaja che; ane jaina dharmanI anya dharmo karatAM viziSTatA darzAvatI sAcI bhedarekhA paNa A ja che. samAjamAM halakA gaNAtAM kuLa, jJAti ke varNamAM utpanna thayela saMkhyAbaMdha AtmAo tIrthaMkaranA dharmanuM AlaMbana laIne potAnA AtmAno uddhAra karI gayA che; emAMnA keTalAkanI noMdho paNa ApaNAM dharmazAstromAM sacavAyelI che. AcAryapravara zrI buddhisAgarasUrijInI jIvanasAdhanA ane emAM emaNe meLavelI siddhi AvAM preraka udAharaNomAM AphlAdaka umero kare che. kyAM abhaNa gaNAtI ane mahenata-majUrI karIne jIvavA TevAyelI kaNabI koma, ane kyAM e komamAMthI pAkela sAhityasiddha ane yogasiddha AtmasvarUpathI jaLahaLatA AcAryazrI buddhisAgarasUrijI ! A joIne paLavAra to lIMbaDe kerI pAkyA jevI ke kacarAmAMthI hIro maLI AvyA jevI navAI lAge ! - AcAryazrInuM vatana uttara gujarAtamAM vIjApura gAma. pitAnuM nAma paTela zivadAsa, mAtAnuM nAma aMbAbAI. vi. saM. 1930nA zivarAtrInA mahAparvanA divase emano janma; nAma bahecara. e nAmanI paNa eka nAnakaDI romAMcaka vAta che. bALaka doDheka varSanuM thayuM haze. gharanAM badhAM khetare kAma karatAM hatAM. jeThano mahino hato; garamI kahe mAruM kAma. bALakane piluDInI chAyAmAM, DALa upara bAMdhela khoyAmAM suvADyuM hatuM. acAnaka mAtAnI najara e tarapha gaI. joyuM to eka phaNIdhara nAga tyAM jhUlI rahyo hato; jarAka nIce khoyAmAM Utare ane DaMkha mAre eTalI ja vAra : Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya buddhisAgarasUrijI 149 paLavAramAM bALaka bhagavAnanA gharanuM mahemAna banI jAya ! badhAMnA jIva tALave coMTI gayA. bALakane bacAvavA sau iSTadevane saMbhArI rahyAM. mAtAe bahucaramAnI mAnatA mAnI. bALaka kALanA jhapATAmAMthI UgarI gayuM; bALakanuM nAma pADyuM 'bahecara'. bahecarano jIva anokho hato. kAyA to enI kaNabI(kheDUta)nA dIkarA jevI khaDatala ane paDachaMda mahenata ka2tAM kyAreya thAke nahIM evI. sahunAM kAmamAM enuM kAma paNa savAyuM dIpI nIkaLe evuM. paNa enuM mana koI ajaba saMskAranA eraNa upara ghaDAyuM hatuM. enA manamAM kaMI-kaMI kalpanAo UThatI - jJAna hAMsala karI AtmAne ujALavAno udyama karIne mAnavadehane dIpAvI jANavAnI. enuM aMtara A bhAvanAne saphaLa karavA mArgo zodhyA ja karatuM hatuM. uMmara to hajI UgatI ja hatI; paNa sAruM-sAruM bhaNavuM, vAMcavuM-vicAravuM ane saMtonI saMgati ane sevA karavI e enuM rojanuM vyasana banI gayuM hatuM. jaina muni ravisAgarajI mahArAjanA saMparke enI A bhAvanAne vikasAvavAmAM khAtara, havA ane pANInuM kAma karyuM. vidyAnI upAsanAnI jhaMkhanA pUrI thaI zake eTaluM nizALanuM bhaNatara to kaNabIno A dIkaro na pAmI zakyo, paNa e jhaMkhanA kaMIka ne kaMIka paNa mArga zodhatI ja rahetI hatI. ane dilanI saccAIthI zodha ane prayatna karanArane mArga paNa maLI ja rahe che. emAM vaLI bahecaranuM citta janmathI ja saraLatAnA divya rasAyaNathI 2seluM hatuM, eTale vidyA meLavavA ene koInI paNa pAse jatAM leza paNa saMkoca thato na hato. ene jaina munivaro ane jaina sagRhasthonA saMgano lAbha maLyo; e manabhAvana saMga enA jIvananuM ghaDatara karanAro banI gayo. jJAnasAdhanA ane jIvanasAdhanA e baMnenA mArgo jANe enI sAme khUlI gayA. kaNabIno A baDabhAgI dIkaro, "bhaNyo kaNabI kuTuMba boLe" e kahevatane khoTI pADIne, potAnA jIvanamAM ane janasamAjamAM jJAna-cAritranI uttama tamannAnuM vAvetara karIne jIvanaghaDatarano adbhuta pAka laNanAra divya kheDUta banI gayo. jainasaMgha ane janasamudAya e kheDUtano keTalo oziMgaNa banyo che ! jJAnavRddhi ane AtmAnI unnatinA Azaka AtmAne khetIvADInA vyavasAya ane gha2saMsAranA vyavahAranI cokAbaMdhImAM baMdhAI rahevuM kevI rIte maMjUra hoya ? emAM to ene narI rUMdhAmaNa anubhavAya ! paNa bahecare ApabaLe ane saMtasamAgamanA baLe manoratha saphaLa karavAno mArga zodhI kADhyo. vyAvahArika zikSaNamAM vadhAre AgaLa vadhavAne badale bahecare to dharmanA zikSaNamAM - ane te paNa jainadharmanA zikSaNamAM AgaLa vadhavAno puruSArtha karyo; Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa0 amRta-samIpe ane ene evI saphaLatA maLI ke AjolanI jainadharmanI pAThazALAnA zikSaka banavAnuM gaurava ene maLyuM ! vakhata jatAM AjolanuM kSetra TUMka lAgyuM, ane te mahesANAnI suprasiddha zrI yazovijaya jaina saMskRta pAThazALAmAM jaI pahoMcyo. ahIM ene aneka jaina sAdhusaMto, sAdhvIjIo, zeTha zrI veNIcaMda suracaMda jevAM dharmAtmA zrAddharatno ane dharmanA raMge raMgAyelI zrAvikA-bahenono saMparka maLyo. ahIM dharmanA vizeSa adhyayana sAthesAthe adhyApanano paNa avasara maLavA lAgyo; kyAreka-kyAreka sAdhu-sAdhvIone paNa bhaNAvavAno avasara maLI jato. bahecaranA manano moralo nAcI UThyo. vaLI, enI vidyAprIti kaMI navuM-navuM jANIne saMtoSa pAme evI maryAdita paNa na hatI; enI virala sarjaka pratibhA kyAreka kavitArUpe to, kyAreka nibaMdharUpe vahevA lAgatI. bIjI bAju, samayanA vahevA sAthe, dharmanuM ArAdhana karavAnI bhAvanA paNa vadhu ne vadhu utkaTa banatI jatI hatI ane emane vrata, tapa, saMyamanA mArge AgaLa vadhavA preratI hatI. A rUcie bahecaradAsane nAnI uMmarathI ja mukhyatve dhyAnasAdhanAno raMga lagADI dIdho hato. A badhuM joIne saune ema ja lAgatuM ke A pATIdAra yuvAna chevaTe jaina sAdhu banaze. paNa bahecaradAsanI icchA sAdhu banavAne badale Adarza zrAvaka banIne zAsananI ane saMtonI sevA karavAnI ane e rIte potAnA jIvanane dhanya banAvavAnI hatI. ethI emaNe AjIvana brahmacarya pALavAnuM vrata lIdhuM hatuM. paNa bhavitavyatA kaMIka juduM ja cAhatI hatI - comera jaLahaLI UThanAra prakAzapuMja gRhasthajIvananA oraDAmAM rUMdhAI rahe e jANe ene maMjUra na hatuM. munira ravisAgarajI mahArAja vi. saM. 1954mAM kALadharma pAmyA, ane emanI aMtaranI AjJAne pUrI karavA bahecaradAse vi. saM. 1957mAM pAlanapuramAM munizrI ravisAgarajInA ziSya munivarya zrI sukhasAgarajInA ziSya tarIke dIkSA lIdhI; nAma rAkhyuM muni "buddhisAgarajI' - sAce ja, potAnI jJAnasAdhanA ane vipula sAhityasarjana dvArA, e nAmane sArthaka karIne teo jJAnanA maherAmaNa banI gayA. dIkSA vakhate emanI umara 27 varSanI hatI. pachI to munijIvana jJAnasAdhanA, dhyAnasAdhanA ane saMghakalyANa ke lokakalyANanI sAdhanA rUpa trividha mArge AgaLa vadhavA lAgyuM. emanuM dila, jainadharmanI jJAna-cAritranI sAcI ArAdhanAnA phaLarUpe, dariyA jevuM vizALa banI gayuM; ane teo jainasaMghanA guru hovA chatAM sarvalokanA - aDhAre varaNanA - guru banI rahyA. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya buddhisAgarasUrijI 151 muni buddhisAgarajIe jANyuM ke boriyA mahAdevanA AzramanA boriyAsvAmI'nA nAme oLakhAtA mahaMta zrI sadAnaMda sarasvatI aSTAMgayoganA sArA jANakAra che; to emanI pAse jaIne emaNe emanA e jJAnano lAbha lIdho ane dhyAnayogamAM pragati karavA mAMDI. vaLI, emanuM mana evuM pUrvagrahothI mukta, udAra ane vizALa hatuM ke jaina samAjanI unnatinA navA-navA vicAro emAM jAgatA ja rahetA hatA. zrAvakasaMghanI saMbhALa rAkhavAnuM ane UgatI peDhIne vyAvahArika tema ja dhArmika jJAna ApavAnuM emane khUba-khUba jarUrI lAgatuM hatuM. ane A mATe paNa teo yathAzakya prayatna karatA ja rahetA hatA. emanuM sAhityasarjana jema vipula che temAM vividha viSayane sparzatuM che. e gadyamAM paNa che ane padyamAM paNa che. e saMskRtamAM paNa che ane gujarAtImAM to DhagalAbaMdha che. emanAM kAvyo ane bhajano to gujarAtI bhASAnI amUlya mUDI ane sAmAnya janatAnI virala saMskArasaMpatti banI rahe evAM hRdayaMgama ane vyApaka dharmabhAvanAthI bharelAM che. AvuM kImatI saMskAradhana janasamudAya sudhI pahoMcatuM nathI karI zakayuM te jainasaMghanI bedarakArInuM ane vizeSa karIne emanI ziSya paraMparAnI udAsInatAnuM ja pariNAma che. Aje paNa A sAhitya eTaluM ja upakAraka ane upayogI banI rahe evuM che - kadAca vadhatI jatI AcAravimukhatAnA saMdarbhe to e vizeSa preraka ane mArgadarzaka banI rahe. zI enI guNavattA che ! kyAreka koIka saMgItapariSada ke bhajanamaMDaLI yojIne eno AsvAda ane lAbha levA jevo che. ALasane uDADI mUke, cetanAne jAgRta kare, saraLa ane TUMkI bhASAmAM dharmano ane mANasAIno ghaNo-ghaNo marma samajAvI jAya ane aMtarane kUNuM ane gadgada banAvI mUke evuM jIvaMta A sAhitya che. emanI ziSyaparaMparA, emaNe sthApelI saMsthAo, emanA anurAgI jaina-jainetara gRhastho ane samasta jainasaMgha A dizAmAM prayatnazIla bane e khAsa icchavA jevuM che. chevaTe emanA svargavAsanI ardhazatAbdInI ujavaNInA A varSa daramyAna emaNe racelAM bhajana-pada-kAvyonA gAnanA thoDAka paNa samAroha jude-jude sthAne yojAya to paNa jainasaMghane potAnA A sAhityadhanano jarUra kaMIka khyAla Ave. e ja rIte emanuM gadya sAhitya paNa nAnI-nAnI pustikAo rUpe navesarathI pragaTa karavAnI koI yojanA karavAmAM Ave e icchavA jevuM che. koI-koI graMthomAM to temaNe keTalAka sAmAjika-dhArmika praznonI evI talasparzI vicAraNA ke AlocanA karI che ke emanuM e lakhANa Aje paNa maulika lAgyA vagara nathI rahetuM. emanA sAhityamAM evA keTalAya vicAro bharelA paDyA che ke je samAjanI unnati mATe Aje paNa upayogI ane mArgadarzaka banI rahe. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 amRta-samIpe emanuM udAratAbharyuM jIvana ane vizadatAbharyuM kavana jotAM saheje teo eka samartha sudhAraka saMta tarIke ApaNA aMtaramAM AlekhAI jAya che. dharmamArganA upadezamAM teo jaina-jainetaranA bhedane bhAgye ja pichANatA ke mahattva ApatA, ane tethI ja aneka jainetara mahAnubhAvoe temane potAnA gurupade sthApyA hatA. ApaNA saMghanA eka samartha AcArya mALAnA maNakAnI saMkhyA karatAM paNa vadhu saMkhyAnAM pustakonuM sarjana-saMpAdana karIne ApaNane soMpatA jAya e bInA to samasta jainasaMghane yazobhAgI ane gauravAnvita banAve evI che. kamanasIbe sAva nAnA-nAnA vADAmAM baMdhiyAra banIne rAgadveSarUpa pariNatine vaza banIne ApaNe AnuM mUlya nathI AMkI zakatA; e mATe kone zuM kahIe ? paNa je enuM vAcanamanana karaze te to avazya lAbha meLavaze emAM jarA ya zaka nathI. A rIte joIe to AcAryadeva zrI buddhisAgarasUrijI jJAnayoga, dhyAnayoga ane lokopakAraka karmayoga e traNenA upAsaka hatA; ane teo bhaktiyoganA sAdhaka na hatA ema paNa kevI rIte kahI zakIe ? Ama chatAM emanI nAmanA jJAnayogI ane dhyAnayogI tarIke ane temAM ya dhyAnayogI tarIke vizeSa hatI te suvidita che. ema kahevuM joIe ke emaNe jaina paraMparAmAMthI bhUMsAtI nahIM to chevaTe bhulAtI jatI dhyAnasAdhanAne sajIvana karavAno samartha prayatna karyo che. lagabhaga emanA ja samayamAM AcAryazrI vijayakesarasUrijIe paNa dhyAnasAdhanAne vega ApavAno evo ja prayAsa karyo hato. paNa ApaNA saMghane bAhya ane ADaMbarI dharmakriyA pratye eTalo badho rasa che ke AtyaMtara tapanI ane AtmasAdhanAnI aMtima koTI samA dhyAnamArganI paraMparA ApaNe tyAM pravAhita na thaI zakI ane dhyAnamArganA yAtrika A baMne AcAryonA prayAsone vyavasthitarUpamAM AgaLa vadhAranAra koI na nIkaLyuM. Ama chatAM e baMne mahAna AcAryo to enAthI potAnuM zreya to sAdhI ja gayA. A pramANe potAnA jIvanane UjaLuM banAvIne 51 varSanI nAnI uMmare, vi. saM. 1981mAM, yogasAdhaka AcArya zrI buddhisAgarasUrijI svargavAsa pAmyA. (tA. 28-6-1975nA lekhamAM tA. 23-4-1950nA lekhanA aMzo) * "je manuSyo anyone camatkAro batAvavA mATe ane potAnI bAhya kAmanAo pUrNa karavAne mATe yoganI ArAdhanA kare che, teo yogamArganI ucca bhUmikAmAM pravezI zakatA nathI. yogathI camatkAro prApta thAya che; paNa yogIe bAhya kAmanAno tyAga karIne niSkAma buddhithI yoganI sAdhanA karavI joIe. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayakesarasUrijI 153 madArInI peThe yogathI koI sAmAnya camatkAra karIne, lokomAM je jyAM-tyAM khela karIne batAve che, te manuSya yoganI ucca bhUmimAM pravezI zakato nathI." - AcAryazrI buddhisAgarasUrijI (12) virala dhyAnamArgI AcArya zrI vijayakesarasUrijI gata poSa sudi pUrNimAnA parvadine AcAryapravara zrI vijayakesarasurijInA janmane ekaso varSa pUrAM thayAM. te prasaMge emanI sarvamaMgalakArI viziSTa koTinI AtmasAdhanAnuM smaraNa karavuM ucita che. AcAryazrInI jIvana-sAdhanAnI asAdhAraNa vizeSatA te, dhyAnayogane potAnA jIvana sAthe ekarUpa banAvI ene potAnuM jIvana samarpita karavAnI emanI utkaTa bhAvanA ane pravRtti. jainasaMghanI dharmasAdhanAmAMthI jANe sAva visarAI gayela dhyAnayoganA mArgane punarjIvita karavA mATe, teoe potAnAM banI zake teTalAM vadhu samaya ane zaktino upayoga karyo hato. jJAna ane kriyAnI samAna bhAve sAdhanA karavA mATe, tema ja tyAgavairAgya-saMyamanI nirmaLa ArAdhanA karavA mATe, sadA apramatta ane satata jAgRta rahenAra A AcAryazrInI saMyamasAdhanAno sAra eka ja vAkyamAM Apavo hoya, to koI paNa jAtanI atizayokti vagara ema kahI zakAya ke teo vikramanI vIsamI sadInA, dhyAnayoganA mahAna sAdhaka hatA. emanI yogasAdhanA jema pUrva samayanA virala yogasAdhako-mahAyogIo-saMtonI paraMparAnuM smaraNa karAve evI hatI, tema potAnA samayanA tathA bhAvI dharmasAdhakone dhyAnayoganI sAdhanAnA pavitra mArga tarapha prere evI hatI. AtmasAdhanAnA anekAneka upAyomAM dhyAnayoganuM sthAna sarvocca che. saurASTranA jhAlAvADa jillAnuM kasabA jevuM gAma pALiyAda emanuM vatana. emanA pitAnuM nAma mAdhavajIbhAI, mAtAnuM nAma pAnabAI. (lagna pachI lakSmIbahena nAma rAkheluM, kemake, emanA pagale kuTuMba sukhI thayuM hatuM !) jJAti vizAzrImALI, mosALa pAlItANAmAM. jANe ujvaLa bhAvino koI zubha saMketa hoya ema, emano janma, AjathI ekaso varSa pahelAM, vi. saM. 1933nA poSa sudi pUnamanA roja, girirAja zatruMjayanI pavitra chAyAmAM, emanA mosALa pAlItANAmAM thayo hato. emanuM nAma kezavajI hatuM. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 amRta-samIpe pitA vyavasAya mATe vi.saM. 1940mAM saparivAra vaDhavANa kempa (vartamAna surendranagara) jaIne vasyA. samaya jatAM tyAM ja emano kAyamI vasavATa thayo. kezavajInuM mana bacapaNathI ja dharma ane vairAgya tarapha vizeSa ruci dharAvatuM hatuM. emAM vi. saM. 1949nI sAlamAM, phakta traNa ja divasanAM aMtare, mAtA ane pitA baMne gujarI gayAM ! kuTuMbanuM zirachatra saMkelAI gayuM ane cha bhAInuM AkhuM kuTuMba upara Abha ane nIce dharatI jevuM kAramuM nirAdhArapaNuM anubhavI rahyuM. bhAIomAM kezavajI bIjA krame hatA. e samajaNA ane lAgaNIzIla hatA. mAtApitAnA svargavAsathI emanA aMtarane paNa moTo AghAta lAgyo hato. paNa e AghAtathI vadhAre paDatA hatAza-nirAza thavAne badale teo be dizAmAM maMthana anubhavI rahyAM hatAM : eka dizA kuTuMba upara sAva aNadhArI AvI paDelI nirAdhAratAnA vAdaLane rokavA mATe puruSArthano mArga apanAvavAnI sUjhatI hatI, bIjI bAju saMsAranI asAratAnA Avo ati vasamA anubhavathI, sarva duHkhonA upAyarUpa bhagavAna tIrthaMkare uddhodhela tyAgamArgano svIkAra karavAnI dizA dekhAtI hatI. A tANakheMcane kAraNe kezavajInuM citta UMDA manomaMthanamAM paDI gayuM; zuM karavuM ane kayA mArge javuM eno nirNaya karavAnuM muzkela banI gayuM. paNa Ano aMta AvatAM vadhu vakhata na lAgyo; chevaTe dharmabhAvanAno vijaya thayo, ane vi. saM. 1950nI sAlamAM, kezavajIe, e vakhatanA pratApI ane samatA-zAMtinA avatAra munivarya zrI kamalavijayajI mahArAja (AcAryazrI vijayakamalasUrijI mahArAja) pAse vaDodarAmAM tyAgadharmano svIkAra karyo. pAMgaratA yauvananI 17-17 varSanI vaye, kezavajI, muni kesaravijayajI banI dhanya banyA. bhUkhyAne manabhAvatA bhojana maLe ema kesaravijayajI hoMzathI jJAna tathA cAritranI apramatta ArAdhanAmAM ekAgra banI gayA. jema-jema saMyamayAtrA AgaLa vadhatI gaI tema-tema emanuM hRdaya Atmazuddhi ane AtmasAkSAtkAra sAthe vizvamaitrInA amogha upAyarUpa dhyAnayoga tarapha vadhAre AkarSatuM gayuM. - dhyAnayoga mATenI AvI utkaTa tAlAvelIne kAraNe emanA dilamAMthI svapara-gacchanI pAmara, saMkucita ane kadAgrahI manovRtti to kyAranI bhUMsAI gaI hatI; paNa sAthe-sAthe sva-para-dharma aMge rAga-dveSa poSatI ahaMtA paNa zamI gaI hatI, ane "sAru ane sAcuM te ja mAruM' evI satyadharmanA pAyArUpa vyApaka guNagrAhaka dRSTithI emanuM zramaNajIvana vizeSa gauravazALI banyuM hatuM. yogasAdhanAnA mArgo zodhavA ane samajavA mATe teoe kevA-kevo prayAsa karyo hato, kevI-kevI vyaktiono saMparka sAdhyo hato, kyAM-kyAM vihAra ane nivAsa karyo hato enI vigato dhyAnasAdhanA mATenI eka uttama mArgadarzikA banI Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayakesarasUrijI 155 rahe evI che. A mATe te vakhatanA jainasaMghanA be mahAna yogasAdhaka AcAryo zrI buddhisAgarasUrijI tathA AbunA zrI vijayazAMtisUrijI uparAMta zrI maganalAla jozI, maMjusaranA yogI mugaTarAmajI, giranAranAM eka yoginI, paMDita lAlana, zrI zivajIbhAI zAha vagereno saMparka keLavyo hato. Avo prayAsa ka2vAmAM kyAreka emane ThagArA yogIno paNa bheTo thaI gayo hato ! A dhyAnasAdhanA to emanA jIvananuM prANabhUta tattva banI gayuM hatuM. eTale game tevA sthAnamAM ane kAmamAM rahevA chatAM teo amuka kalAka to dhyAnasAdhanAmAM lIna banI jatA hatA; eTaluM ja nahIM, paNa jyAre-jyAre avasa2 maLato tyAre te mATe ekAMta-zAMta sthAnamAM paNa teo cAlyA jatA hatA. AvI ekAMta sAdhanA mATe teo pAlItANA, taLAjA, giranAra, tAraMgA, maDhaDA, tIthala jevAM aneka sthAnothI AgaLa vadhIne baraDAnA DuMgarano Azraya levA ane cheka jesalamera sudhIno atikaSTadAyaka vihAra karavA paNa prerAyA hatA. koI rIte AtmasAdhanAnuM dhyeya saphaLa thAya e ja emanI ekamAtra jhaMkhanA hatI, ane e mATe teo jiMdagInA aMta sudhI yazasvI rIte jhajhUmyA hatA. A yogasAdhanA mATe emaNe kevA-kevA prayAso karyA hatA ane kevAM-kevAM kaSTo sahana karyAM hatAM, enI vigato to ApaNe kevI rIte pAmI zakIe ? chatAM emanAM pustakomAMthI tathA emanA jIvanacaritramAMthI A aMgenI je kAMI AchIpAtaLI alpa-svalpa vigato maLe che te paNa mArgadarzaka banI rahe evI che. AcAryazrInA saMsArI nAnA bhAI ane nAnA gurubhAI mahopAdhyAya zrI devavijayajIe (AcAryazrI vijayadevasUrijIe) lakhela 'zrImad AcArya mahArAja zrI vijayakesarasUrIzvarajI bRhat jIvanaprabhA tathA Atmonnati-vacanAmRto' nAme caritragraMthanA 'yogamArga tathA dhyAna upara vizeSa prakAza' nAme 31mA prakaraNamAM yogasAdhanAnA traNa jAtanA upAyonI yAdI (pR. 206thI 215mAM) ApavAmAM AvI che, te dhyAnayoganA jijJAsuo ane sAdhakone upayogI thaI zake evI che. A yAdIne aMte AcArya-mahArAjanA yogasAdhanA aMgenA thoDAka udgAro TAMkavAmAM AvyA che te uparathI paNa sAcI jIvanasAdhanAne lIdhe teonuM aMtara kevuM udAra ane vastusthitinI pichANa pAmanAruM banyuM hatuM te samajI zakAya che. saue jANavA-vicAravA jevuM emanuM eka kathana A pramANe che : "yoganA aneka rastAo che; jene je mArge lAbha thayo tene mATe te uttama che. bAkI A badhA rastAo AgaLa vadhavA mATe upayogI che ane te anubhavasiddha che." AvA oNliyA prakRtinA alagArI svabhAvanA saMtane nAmanA ke kIrtinI AkAMkSA ke padavI taraphanA mohanuM vaLagaNa bhAgye ja satAvI zake. teo Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 amRta-samIpe to nijAnaMdanI prApti mATenA prayatnamAM ja jIvananI sAcI dhanyatA anubhavatA hoya che. Ama chatAM kaMIka guru pratyenA AjJAMkitapaNAthI tathA potAnA samudAya taraphanI sAmudAyika kartavyanI bhAvanAthI doravAIne teoe vi. saM. 1963mAM suratamAM gaNipadano ane vi. saM. 1964mAM paMnyAsapadano svIkAra karyo hovo joIe. jo emaNe A padavIono svIkAra AsaktithI karyo hoya to, vi. saM. 1975mAM pethApuranA saMghe emane AcAryapada svIkAravAnI AgrahabharI vinaMtI karI tyAre vizeSa hA-nA karyA vagara emaNe e vinaMtino svIkAra karyo hota; paNa emaNe e vakhate UlaTuM A pramANe manomaMthana anubhavIne pethApuranA saMghanI e mAgaNIno vivekapUrvaka asvIkAra karyo hato : "A padavIne mATe tuM lAyaka che ? AcAryapada eTale zrI gautamasvAmIe svIkArela padavI - je mahAnubhAva anekalabdhisaMpanna hatA, cauda pUrva ane cAra jJAnanA dhaNI hatA, teo ja te padane lAyaka hatA. ApaNAmAM teozrIno eka paNa guNa maLe nahi, to A padane laI tuM tArA AtmAne zA mATe bhAre kare che ? zAstramAM paNa kahela che ke je "AcArya" zabda mahAnubhAva gautamasvAmIe dhAraNa karela, te zabda-padavI ayogya pAtrane ApavAmAM Ave to anaMtasaMsArI bane che. to he cetana ! tuM vicAra kara ke A padane tuM lAyaka che ? AjakAla gatAnugatika loko hoya che; eke karyuM eTale bIjAe karavuM evI sthiti cAlI che. A padavIthI to abhimAnavRttimAM vadhAro thAya che. hajI yogavidyA saMtoSakAraka prApta thaI nathI. hajI koI jagyAe javuM haze to jaI zakAze, paNa A AcArya-padavI lIdhA pachI kyAMye javAze nahi. bhaviSyamAM kadAca game te thAya paNa hAla A vicAra baMdha rAkhavo sAro che." (pR. 191) A vicAro teone mana AcAryapada kevuM mahimAvaMta ane javAbadArIvALuM hatuM eno khyAla ApavA sAthe eka yogasAdhaka AtmAne zobhe evI emanI hArdika namratAnuM paNa subhaga darzana karAve che. AcArya zrI vijayakamalasUrijIno vi. saM. 1974nI sAlamAM, bAraDolImAM, dezavyApI inphalyuenjhAnA rogacALAmAM svargavAsa thayo, tyAre emaNe potAnI pachI potAnA ziSya paMnyAsa zrI kesaravijayajIne AcAryapada ApIne samudAyanA vaDA banAvavAnI icchA vyakta karI hatI. eTale pethApura saMghanI vinaMtimAM svargastha AcAryazrInI aMtima icchA pUrI karavAnA kartavyanuM baLa bhaLyuM hatuM; chatAM zrI kesaravijayajI mahArAje A pramANe AMtarika ciMtana karIne e vAtane jatI karI hatI. paNa AvI samartha, sadharmazIla vyaktithI AcAryapada haMmezane mATe aLaguM rahe e jANe kudaratane maMjUra na hoya ema, ATha varSa bAda, vi. saM. 1983mAM, Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagara hIravijayajI bhAvanagaranA zrIsaMghanI vinaMtIthI, ghaNI ja AnAkAnI sAthe, emane A padavI svIkAravI paDI hatI. AcArya banyA pachInAM paNa aMtima cAra varSa vizeSa AtmasAdhanAmAM gALyAM. vi. saM. 1987nA comAsAmAM, zrAvaNa vadi pAMcame, jainapurI amadAvAdamAM A mahApuruSa, samAdhi ane jAgRti sAthe kALadharma pAmyA. A yogasAdhaka potAno moTA bhAgano samaya traNa bhAgamAM vaheMcIne potAnI sAdhanAne AgaLa vadhAratA hatA : savAramAM vyAkhyAna vAMcavuM, bapore dhyAnamAM besavuM ane dhyAna pachI lekhanakArya karavuM. teo jevuM madhura ane hRdayasparzI pravacana ApI zakatA hatA, tema emanI lekhanazailI paNa suMdara, sugama ane asarakAraka hatI. potAnA abhyAsa ane anubhavanA nicoDa rUpe vIsa jeTalAM pustako lakhIne teoe ApaNA upara moTo upakAra karyo che. potAne yogasAdhanA tarapha khUba UMDo anurAga hovA chatAM sAdhujIvananI dharmakriyAo svayaM karIne tema ja sAmAnya janasamUhane e tarapha dorIne emaNe potAnI sAdhanAmAM nizcaya ane vyavahArano kevo sumeLa sAdhyo hato te batAve che. vaLI duHkhI ane garIba sAdharmiko mATe hunnarazALA vagere sthApavAnI preraNA ApIne emaNe potAnI karuNAvRtti paNa dAkhavI hatI. jyAre ghaNA lAMbA samayathI jainasaMghanI dharmakaraNImAMthI, AtyaMtara tapa tarIkenuM mahattva dharAvato dhyAnasAdhanAno mArga moTA pramANamAM vIsarAI gayo che ane atyAre zithilAcArano ciMtAjanaka rUpamAM phelAvo thavA lAgyo che, tyAre AcArya zrI vijayakesarasUrijInuM (tathA AcArya zrI buddhisAgarasUrijInuM ) jIvana ane kArya ApaNane gharmano sAco mArga sujhADavAmAM dIvAdAMDInI garaja sAre che. | (tA. 15-1-1977) (13) jagaguru hIravijayajI samabhAvI, udAra ane tyAga-vairAgya-saMyamathI zobhatA dharmaguru ane udAra, dharmajijJAsu ane satyanA cAhaka samrATa vacce dharmasneha baMdhAtAM enuM kevuM uttama, sarvakalyANakara pariNAma Ave eno khyAla jagadguru zrI hIravijayasUrijInA ane mahAna mogala samrATa akabaranA jIvana uparathI AvI zake che. je dharmaguruo potAnAM jJAna ane cAritrano prabhAva rAjA-mahArAjAo upara pADI zakyA che, te moTA pramANamAM dharmanI sevA ane lokakalyANanA yazanA Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 amRta-samIpe bhAgI banyA che. jainadharmanA tema ja anya dharmonA itihAsamAM AvA aneka preraka dAkhalAo maLI Ave che. sattAdhArIo upara Avo dharmaprabhAva paDavAne lIdhe lokakalyANa ane ahiMsA yA jIvarakSAnuM kAma vyApaka pramANamAM thaI zake che, ane lAMbA vakhata sudhI TakI paNa zake che. uparAMta 'yathA rAkhA tathA pranA' e nyAye, enI asara sAmAnya janasamUha upara paNa paDyA vagara rahetI nathI. vikramanI 17mI sadImAM thayelA jagadguru zrI hIravijayasUrijI jainazAsananA AvA ja eka prabhAvaka jyotirdhara ane sarvakalyANavAMchu mahApuruSa hatA. teo jevA jJAnI hatA evA ja vyavahAradakSa, vicakSaNa, apramatta hatA; ane evuM ja nirmaLa, tejasvI hRdayasparzI emanuM cAritra hatuM. samabhAva, udAratA ane apAra karuNAno triveNIsaMgama emanA jIvanamAM sadhAyo hato. AvA guNasamRddha ane saraLa sAdhutAthI zobhatA mahApuruSanA jIvanano prabhAva sahajapaNe emanA sahavAsamAM AvanA2 upa2 paDato ane ene dharmanA subhaga raMge raMgI deto. mogala samrATa akabaranuM AvuM ja banyuM hatuM. Ama joIe to akabarazAha khUba vilAsI ane bahu ja rasika rAjavI hato. enI svAdavRtti paNa dayA ke karuNAnA sImADAne bhAgye ja svIkAratI, ane chatAM vizvanA moTA-moTA itihAsakAroe paNa ene Adarza samrATa tarIke biradAvyo che. e bAdazAha dharma ane janme musalamAna hovA chatAM enAmAM udAratA, prajAvatsalatA, mULa dharmatattvanI jijJAsA, manamAM vaselI vAtano potAnI dharmaparaMparAnI ciMtA karyA vagara amala karavAnI hiMmata ane jJAnIjanono Adara karavAnI bhAvanA vagere guNonuM evuM to mizraNa thayuM hatuM ke enA lIdhe enI aneka maryAdAo ane kSatio DhaMkAI gaI hatI ane eka mahAna samrATa tarIkenI nAmanA ene varI hatI. badhA ya saMpradAyo ke dharmonA anuyAyIone dharmasneha ane ekatAne sUtre bAMdhI zake evo badhA ya dharmonA sAra-rUpa 'dIne ilAhI' nAme eka navo dharma pravartAvavAnI enI yojanA ane AkAMkSA bhale saphaLa na thaI, paNa ethI enI lokahitanI bhAvanA to vikhyAta thaI ja. AvA eka mahAna samrATa upara hIravijayasUrijIe asarakAraka prabhAva pADIne enI pAse jIvadayAnAM ane bIjAM aneka satkAryo karAvyAM hatAM e bInA ja A AcAryapravaranA aMtaramAM prakhara jJAna ane nirmaLa cAritranuM keTaluM hIra ane khamIra samAyeluM hatuM eno sacoTa khyAla Ape che. AvA mahAna prabhAvazALI zAsananAyaka AcAryanI svargArohaNa-tithi (bhAdaravA sudi 11) AvatI kAle Ave che, eve prasaMge emanuM puNyasmaraNa karavuM iSTa che. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa9 jagadguru hIravijayajI jagadguru garavI gUrjarabhUminuM saMtAna. emanuM vatana pAlanapura. emanA pitAnuM nAma krUrajI zeTha ane mAtAnuM nAma nAthIbAI; jJAtie osavALa. vi. saM. 1583nA mAgasara sudi 9nA divase emano janma. nAma hIro. hIrAne eka bhAI ane be baheno. tera varSanI kumaLI UcharatI vaye enA aMtarane vairAgyano pArasamaNi sparzI gayo. eNe vi. saM. 1596mAM pATaNamAM tapagacchanA AcArya zrI vijayadAnasUrijI pAse dIkSA aMgIkArI; nAma muni haraharSa rAkhavAmAM AvyuM. dIkSA lIdhA pachI munizrI hariharSe potAnuM samagra jIvana zAstrAbhyAsa dvArA jJAnasAdhanAmAM ane saMyama ane tyAgamaya vairAgyanA abhyAsa dvArA cAritranI ArAdhanAmAM lagAvI dIdhuM. emanI A ArAdhanA jevI ekAgra hatI evI ja utkaTa hatI. tejasvI emanI buddhi hatI, jAjaramAna emanuM vyaktitva hatuM ane avirata emano puruSArtha hato. jJAna ane kriyA dvArA AtmAnuM hIra ane sattva jagADavAnuM AvuM kaThora tapa muni hIraharSa pUrAM rAmavanavAsa jeTalAM (cauda) varSa sudhI tapatA rahyA. emanA e tapamAM nAmanAnI kAmanA ke sukhazIliyA jIvananI suMvALI ane lapasaNI vRtti jarA ya vikSepa Ubho na karI zakI. sattAvIsa varSanI umare jaina zAsanane eka mahAna jyotirdharanI prApti thaI : vi. saM. 1610mAM zrIsaMghe rAjasthAnanA aitihAsika nagara zirohImAM haraharSamunine, zAsananA nAyaka banIne zAsananI rakSA karavA ane dharmano mahimA vadhAravA AcAryapadathI alaMkRta karyA. zAsanane eka samartha sukAnI sAMpaDyAno AnaMda jainasaMgha anubhavI rahyo. samrATa akabara eka dIrva-ugra tapoti bahena (caMpA) dvArA hIravijayasUrijInI khyAti sAMbhaLIne AcAryazrIne maLavAnI tAlAvelI anubhavI rahyo. eNe AcAryazrIne phatepura-sikrI mokalavA gujarAtanA sUbAne pharamAna mokalyuM. AcAryazrI e vakhate gaMdhAramAM cAturmAsa birAjelA hatA. zrIsaMgha dvArA bAdazAhanI icchA jANatAM emane bhAvimAM thanAra moTA lAbhano khyAla AvatAM vAra na lAgI. comAsu pUruM thatAM tarata ja vi. saM. 1938mAM mAgazara mAsamAM hIrasUrijIe phatepura tarapha vihAra karyo. A AvA moTA samrATanI vinaMtithI ene maLavA javAmAM paNa AcAryazrIne koI dunyavI bAbatanI Asakti preraka nahotI banI. paMcAvana varSanI pAkI uMmare ATalo lAMbo ane kaSTasAdhya vihAra karavAmAM hIrasUrijInI eka ja raTaNA hatI ke Avo moTo rAjA dharmabodha pAme to tIrthakara bhagavAnanA ahiMsAmaya, karuNAmaya dharmano vijaya thAya. e bhAvanA sAthe teo cha mAsanA vihArane aMte phatepura pahoMcyA. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 amRta-samIpe mArgamAM je koI maLyA emane teo aviratapaNe dharmAmRtanuM pAna karAvatA rahyA. mArgamAM AvatA carotara gAmano ThAkora arjuna, je eka moTo bahAravaTiyo banIne prajAne raMjADato hato ane na karavAnAM kAma karato hato, enA aMtarane A amRta sparzI gayuM. eNe sUrijIno khUba Adara karyo ane potAnAM kuvyasanono tyAga karIne e mAnavatAnA divya amRtanuM abhinava pAna karI rahyo. AvA to kaMIka patita AtmAo uddhArano AnaMda anubhavI rahyA. A pahelI ja mulAkAtamAM hIravijayasUrinI sAdhutA, saraLatA ane vidvattA jANe samrATanA aMtara para kAmaNa karI gaI. A zramaNane na hatI koI kAmanA ke na koI Asakti; enuM ekamAtra dhyeya dharmadhvaja samrATanA aMtaramAM pharapharato karavo e ja hatuM. jaina zramaNanI ugra jIvanacaryA ane tapa, tyAga, vairAgya, saMyama ane titikSA mATenI sajjatAne samrATa abhinaMdI rahyo. samrATe potAnI bhaktinA eka adanA pratIka tarIke potAnI pAseno padmasuMdara yatino bahumUlo graMthabhaMDAra svIkAravA sUrijIne AgrahabharI vinaMti karI. paNa sUrijIne A parigraha kema AkarSI zake ? samrATa jyAre mAnyo ja nahIM tyAre eno svIkAra karIne AgrAmAM "akabarIya jJAnabhaMDAra' tarIke zrIsaMghane te suparata karI dIdho. sAta-ATha mahinA bAda sUrijI ane samrATanI bIjI mulAkAta thaI. akabara sUrijInAM jJAna ane jIvanathI A vakhate vizeSa prabhAvita thayo. eNe sUrijIne potAnI pAsethI kaMIka paNa bheTa svIkArIne potAne upakRta karavAnI ane potAno RNabhAra ocho karavAnI vinaMti karI. paNa akiMcana sAdhune evuM kazuM ja kyAM joItuM hatuM? chevaTe emaNe paryuSaNA mahAparvanA ATha divasa mATe jIvahiMsAnuM nivAraNa karavAnI, kedakhAnAmAM varSothI sabaDatA kedIone mukta karavAnI ane paMkhIone pAMjarAmAMthI mukta karavAnI bhikSA mAgI. samrATe harSapUrvaka sUrijInI mAgaNIno svIkAra karyo ane AThanA badale bAra divasa sudhI amAri-pravartananuM pharamAna lakhI ApyuM. uparAMta, potAnI ane prajAnI bhaktinA pratIkarUpe sUrijIne "jagadguru"nI padavI arpaNa karI. ' sUrijI to bhAre jAgRta puruSa hatA ? AvA moTA samrATanI bhaktinA vyAmohamAM kyAMka sAdhanAmAM DhIlAza na AvI jAya enI teo pUrI khabaragharI rAkhatA hatA. samrATanI anumati laIne emaNe gujarAta tarapha vihAra karyo, ane vihAra karatAM pahelAM hiMdustAnamAMnA zatruMjaya, giranAra, sametazikhara vagere zvetAMbara jaina tIrthonI mAlikI zvetAMbara saMghane suparata thayAnuM pharamAna samrATa pAsethI meLavI lIdhuM. saM. 1949mAM sUrijIe zatruMjayano moTo tIrtha (saMgha?). Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya kalyANasAgarasUrijI 171 kaDhAvyo, tyAre emanI sUcanAthI upAdhyAya bhAnucaMdre bAdazAha pAse muMDakAve2o 26 karAvyo. A rIte jIvanabhara aMgata kAmanAthI sAva alipta rahIne ane jIvadayA ane zAsanasevAnAM kAryomAM potAnuM samagra sAdhujIvana kRtArtha karIne A mahAna jyotirdhara vi. saM. 1952mAM saurASTranA UnA gAmamAM svargavAsI thayA. emanI dharmabhAvanAnI suvAsa dehavyApI maTIne jANe vizvavyApI banI gaI ! ahiMsA ane jIvadayAnA utkaTa sAdhaka ane pracAraka A sUrijInuM jIvana jainasaMghane traNe kALamAM mArgadarzaka banI rahe evuM tejasvI che. emanI vidvattA vAdavivAdathI nahIM paNa sahRdayatAthI sabhara hatI, je sAmAnA aMtarane vaza karI letI hatI. emanI sAdhutA saraLatA ane karuNAthI zobhatI hatI, ane emanA hRdayanI vizALatA, udAratA ane nirmaLatA saune potAnAM banAvI letI hatI. emanA dariyAva dilamAM jema dharmAnurAgIo mATe mamatAbharyuM sthAna hatuM, te ja rIte dharmathI vimukha rahelAo mATe paNa evuM ja sthAna hatuM (tA. 24-9-1966) (14) mahAna saMghanAyaka AcAryazrI kalyANasAgarasUrijI tIrthaMkara to sarvatra sukha-zAMtinI zILI chAMyaDI vistAratA gheghUra vaDalA jevuM dharmazAsana pravartAvIne cAlyA jAya che. eTale e dharmazAsananI rakSA, vRddhi ane vizvakalyANa mATe tenI prabhAvanA karatA rahevAnI javAbadArI svAbhAvika rIte ja prabhue sthApela jaMgamatIrtharUpa caturvidha saMgha upara AvI paDe che. A caturvidha saMghamAM zramaNasaMghanuM sthAna ucca che ane emAM paNa AcArya-mahArAjonuM sthAna sarvocca che. tethI ja jaina saMghavyavasthAmAM AcAryane zAsananA rAjAnI upamA ApavAmAM AvI che. jaina dharma, saMgha ane zAsana atyAra sudhI TakIne potAno prabhAva vistArI zakyAM che te saike-saike thatA rahelA zAsana-prabhAvaka mahAna AcAryo tathA anya zramaNazreSThonI paraMparAnA pratApe ja. AcAryapravara zrI kalyANasAgarasUrijI tejasvI nakSatra samA AvA ja eka samartha saMghanAyaka hatA. darzana, jJAna, cAritranI akhaMDa, nirmaLa ArAdhanA ane udAra hRdayanI vyApaka dharmaprabhAvanA dvArA jema emanuM jIvana yazojjvaLa banyuM hatuM, tema jainazAsana paNa gauravazALI banyuM hatuM. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe A mahAna AcAryano janma vi. saM. 1633nI sAlamAM thayo hato; eTale atyAre (vi. saM. 2033mAM) emanA janmanuM 400muM varSa cAlI rahyuM che. e nimitte emanA prabhAvazALI vyaktitvanuM darzana ane guNasmaraNa karIne emane vaMdanA karavI ucita che. 172 uttara gujarAtanA vaDhiyAra pradezanuM lolADA gAma emanuM vatana. pitAnuM nAma nAniga, mAtAnuM nAma nAmilade, jJAti zrImALI. vi. saM. 1933nA vaizAkha zudi chaThe (bIjA mate aSADha zudi bIje) emano janma. temanuM nAma koDanakumAra. mAtA-pitAno A eka ja putra. ene eka moTI bahena hatI somAde. koDanakumAra bALapaNathI ja tejasvI hatA. paNa emanuM aMtara saMsAra tarapha jhUkavAne badale dharmabhAvanA tarapha vaLavA mAMDyuM; emAM jaina zAsanane mATe sadbhAgye bhavitavyatAno koI maMgaLa saMketa chupAyo hato. e chUpA saMketane pragaTa thatAM vAra na lAgI; ane kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya tathA bIjA aneka zramaNapuMgavonI jema, koDanakumAre, mAtra nava varSanI uMmare ja, vi. saM. 1942nI sAlamAM phAgaNa zudi cothanA roja (matAMtare akSayatRtIyAnA parvadine), aMcaLagacchAdhipati AcArya zrI dharmamUrtisUrijI pAse, gujarAtanA prAcIna pATanagara dhoLakAmAM bhAgavatI dIkSA grahaNa karI. e vakhate nAma muni zubhasAgarajI rAkhavAmAM AvyuM. temanI upara jJAna ane cAritranI apramatta sAdhanAmAM sadA lIna rahetA gurunI pavitra chAyA hatI ane aMtaramAM nirmaLa saMyamanI ArAdhanAnI laganI hatI. eTale muni zubhasAgarajI jJAna ane kriyAnI ArAdhanAmAM, mana-vacanakAyAnA pUrNa yogathI ekAgra banI gayA. sAta varSa jeTalI TUMkI saMyamayAtrAmAM emaNe evI yogyatA prApta karI lIdhI ke vi. saM. 1649nI sAlamAM mAha zudi chaThanA (anya mate akSayatRtIyAnA parvadivase) mAtra soLa ja varSanI UgatI uMmare, emane jainapurI amadAvAdamAM 'kalyANasAgarajI' e navA nAme AcAryapada jevuM javAbadArIvALuM pada arpaNa karavAmAM AvyuM. ATalI nAnI uMmare AvuM moTuM pada ApavAmAM AvyuM hoya evA dAkhalA to ati vila ja che. AcAryapada maLatAM kalyANasAgarasUrijI mATe dharmabhAvanAno karmayoga zarU thayo. guru zrI dharmamUrtisUrie paNa, potAnA ziSyanI yogyatA ane zaktine pichANIne emane potAnAthI judA, svataMtra vicaravAnI anumati ApIne emanI saMyamasAdhanAne ane prabhAvakatAne zatadaLa kamaLanI jema vikasavAnI mokaLAza karI ApI. zrI kalyANasAgarasUrijIe paNa A mokaLAza zithilatAnuM nimitta na bane enI pUrI jAgRti rAkhIne potAnu sAdhupaNuM ane ziSyapaNuM caritArtha karyuM. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya kalyANasAgarasUrijI 173 vikramanI sattaramI sadI jaina paraMparA mATe aneka mahAna saMghanAyako, pratApI dharmapuruSo tema ja dharmodyotanI aneka ghaTanAone lIdhe, khUba yazodAyI ane gaurava vadhAranArI sadI hatI ema e samayano itihAsa tapAsatAM spaSTa jANI zakAya che. tapagacchamAM jagadguru hIravijayasUrijI ane emanI ziSyaparaMparA, kharataragacchamAM AcArya jinacaMdrasUri tathA jinasiMhasUri, aMcaLagacchamAM AcArya kalyANasAgarasUrijI jevA aneka prabhAvaka saMto, rAjanagara-amadAvAdamAM nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverI, AgarAnA kurapALa-sonapAlanI bAMdhavabelaDI, bhadrezvaranA vardhamAnazA ane paddhasiMhazA e be bhAIo, bikAneranA maMtrI zrI karmacaMda bacchAvata, jesalameranA pIrazAha jevAM aneka pratApI zrAvakaratno A sadImAM ghaNo gauravabharyo itihAsa racI gayAM. zrI zatruMjaya vagere tIrthanA mAlikIhakkonAM bAdazAhI pharamAno, ahiMsA-amAri-pravartananA sarakArI Adezo, zrI zatruMjayatIrthanAM devamaMdironI viziSTa samRddhinI vRddhinI (vi. saM. 1950mAM) zarUAta, tyAM savAsomAnA UMcAmAM UMcA jinamaMdirathI zobhatI TUMkanI sthApanA (vi. saM. 1975), bAdazAhone pratibodha, anya aneka rAjAone pratibodha, bhadrezvaratIrtha tathA bIjAM paNa aneka tIrtho jIrNoddhAra vagere keTakeTalI ghaTanAo A samayamAM banavA pAmI hatI ! kharekhara, koIka abhyAsI sAdhu-munirAje ke gRhastha vidvAne badhA gacchone AvarI leto A sadIno itihAsa khAsa lakhavA jevo che. e mATenI sAmagrI paNa sArA pramANamAM maLI zake ema che. jainazAsananA A gauravabharyA yugamAM AcArya zrI kalyANasAgarasUrijInuM nAma ane kAma suMdara bhAta pADe evuM uttama che. - zrIsaMghamAM darzananI ArAdhanAne protsAhana maLe e mATe emaNe zrI zatruMjaya mahAtIrtha upara tathA anya aneka sthAnomAM jinamaMdironI sthApanA ke pratiSThA karAvI hatI, zrI bhadrezvara tIrtha jevAM keTalAMya tIrthono jIrNoddhAra karAvyo hato, seMkaDo jinabiMbonI aMjanazalAkAo karAvI hatI ane aneka yAtrAsaMgho kaDhAvyA hatA. emaNe seMkaDo mAilono vihAra karIne dUra-dUranA pradezomAM vasatA jaina saMghone paNa potAnI dharmazraddhA ane zAsanasevAnI dhagazano lAbha Apyo hato. darzananI jema jJAnanI sAdhanA ane prabhAvanA mATe paNa teonuM jIvana ghakhalArUpa banI rahe evuM hatuM. teo pote to zAstronA marmajJa vidvAna hatA ja, ane emaNe nAnI-moTI aneka kRtionI racanA paNa karI hatI. vaLI eka pravacanakAra tarIke to jANe emanI jIbhe sarasvatIno vAsa na hoya ! enAthI jaina-jainetara asaMkhya vyaktio dharmabodha pAmI hatI. vaLI zrIsaMghane jJAnopAsanAno lAbha maLe e mATe, jJAnamaMdironI paNa sthApanA karAvI hatI, ane lahiyAo pAse zAstragraMtho sArA pramANamAM lakhAvyA hatA. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 amRta-samIpe ane emanI cAritranI ArAdhanAnuM to zuM kahIe ? nirmaLa saMyamanuM pAlana karavAnI emanI cIvaTa ane khabaradArI eka Adarza zramaNane zobhe evI hatI. kacchathI laIne te uttara bhAratamAM AgrA sudhI, pUrvabhAratamAM sametazikhara tIrtha jevA kalyANaka bhUmio sudhI ane pazcima bhAratamAM gujarAta-kaccha-kAThiyAvADa uparAMta rAjasthAna ane siMdha sudhI, vRddha umara sudhI pAdavihAra karanAra AcAryanI cAritrapAlana mATenI ciMtA ane tamannA keTalI utkaTa haze te samajI zakAya che. zrIsaMgha upara ane rAjA-mahArAjAo upara emano prabhAva paDato hato te emanA cAritrabaLanA kAraNe ja. kacchanA rAjavI bhAramalajIe to emanA bhakta banIne bhujamAM "rAjavihAra' nAme jinamaMdira sudhdhAM baMdhAvyuM hatuM, ane potAnA mahelamAM lAkaDAnI je pATa upara AcAryazrI beThA hatA, te zrIsaMghane bheTa ApI dIdhI hatI. bhujanA saMghe A pATa atyAra sudhI sAcavI rAkhI che. kacchanA vardhamAnazA tathA paddhasiMhazAhe, AgarAnA kurapALa ane sonapAle tema ja bIjA paNa aneka dharmAnurAgI mahAnubhAvoe dharmArAdhana tathA dharmaprabhAvanAnAM je aneka kAryo karyAM hatAM ane e mATe pUrI udAratAthI potAnA dhanano upayoga karyo hato, te AcArya zrI kalyANasAgarasUrijInI darzana-jJAna-cAritranI ArAdhanAthI prabhAvita thaIne ja. udayapuranA zrIsaMghe emane, saMvat 1972nI sAlamAM, "yugapradhAna pada thI vibhUSita karyA hatA te paNa eTalA ja mATe. A yugapradhAna AcAryazrInI sahadharmIonA saMkaTanivAraNa mATenI ciMtA emane sAcA arthamAM saMghanA nAyaka ke zirachatra tarIkenuM viziSTa gaurava ApI jAya evI hatI. tIrthakare sthApela saMghanA ja eka viziSTa aMgarUpa gRhastha varganAM sukhaduHkha mATe teo hamezAM ciMtA sevatA rahetA hatA, ane e mATe sukhI gRhasthone preraNA paNa ApatA rahetA hatA. zrI vardhamAna-padmasiMhazAha jevA aneka zrImaMtoe emanA upadezathI, A dizAmAM puSkaLa dhanano sadupayoga karyo hato. kacchamAM vinAza sarjaka tarIke yAdagAra banI gayela saM. 1987nA duSkALa vakhate emaNe prajAnA saMkaTa-nivAraNa mATe vardhamAnazAnA putra jagaDUcA tathA bIjAo pAse je satkAryo karAvyAM hatAM, te emanI karuNAnI kIrtigAthA banI rahe evAM hatAM. vaLI jainetara prajAjanone paNa teo je vAtsalyathI AvakAratA ane emanA pratye hamadardI dAkhavIne emanAM duHkhanA nivAraNa mATe je preraNA ApatA, tethI ema lAge che ke teo dariyAvadila saMta hatA; ane e rIte emaNe tIrthakaranA dharmano udAratA ane maitrIno saMdeza jhIlI batAvyo hato. AvA prabhAvaka mahApuruSa potAnA gacchamAM thayA enuM gaurava aMcaLagaccha saMgha anubhave e svAbhAvika che. bAkI to, AvA saMtapuruSo samagra mAnavajAtanI Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayavallabhasUrijI. 165 amUlya mUDI che, ane emanuM e rIte ja mUlya AMkavuM joIe; na AMkI zakIe to emAM ApaNane potAne ja nukasAna thavAnuM - A samajavA jeTalI ApaNI buddhi jAge to kevuM sAruM A AcAryazrInA hAthe 113 sAdhuo ane 228 sAdhvIo dIkSita thayAM hatAM; e paNa e sUcave che ke teo kevA prabhAvazALI hatA. jainazAsananA A prabhAvaka AcArya 40 varSa yugapradhAnapada, 38 varSa AcAryapada, 76 varSa jeTalo dIkSAparyAya ane 84-85 varSa jeTaluM paripUrNa AyuSya bhogavIne, niSkalaMka saMyamayAtrA dvArA potAnA jIvanane kRtArtha karIne vi. saM. 1718nA akSayatRtIyAnA puNyaparvanA dine, kacchanA bhujanagaramAM svargavAsa pAmyA. emanA aMtimasaMskAranA sthAne racavAmAM Avela sUpa emanI yAda apAvato rahe che. AvatI (vi. saM. 2033nI) akhAtrIjano parvadina emano svargavAsadina che, te pachI traNa divase eTale ke AvatI vaizAkha zudi chaTha (bIjA mate aSADha zudi bIja)nA divase emanA janmane, cAraso varSa pUrAM thAya che; e prasaMge emanuM bhAvapUrvaka smaraNa ane vaMdana karIe. (tA. 19-4-1977) (15) lokaguru AcAryazrI vijayavallabhasUrijI yugadraSTA AcArya zrI vijayavallabhasUrijI tyAre muMbaImAM birAjatA hatA. vi. saM. 2010nA bhAIbIjane roja teozrIno 83mI varSagAMTha hatI. e nimitte muMbaInI 73 saMsthAo taraphathI eka moTo samAraMbha yojavAmAM Avyo hato. e maMgalamaya prasaMge, jANe potAnI 68 varSa jeTalI dIrgha AtmasAdhanAnuM navanIta janatAne ApatAM AtmavizvAsapUrvaka kahyuM hatuM : "huM na jaina chuM, na bauddha, na vaiSNava chuM, na zaiva, na hiMdu chuM, na musalamAna; huM to vItarAgadeva paramAtmAne zodhavAnA mArge vicaravAvALo eka mAnavI chuM, yAtrALu chuM. Aje sau zAMtinI cAhanA kare che, paraMtu zAMtinI zodha to sauthI pahelAM potAnA manamAM ja thavI joIe." gaMbhIratA ane vinamratApUrvaka AcAryazrInA aMtaramAMthI amRtanI saravANInI jema vahI nIkaLelA A zabdo AcAryazrInI, judAM-judAM nAmothI oLakhAtA dharmonA bAhyasvarUpathI UMce UThIne AtmasvarUpanI khojanI utkaTa Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 amRta samIpe tamannAnuM sUcana karavA sAthe temanI satyagAmI ane guNagrAhI anekAMtadaSTinuM AlAdakArI darzana karAve che. jainadharme jIvanasAdhanAmAM ahiMsAne prAdhAnya ApIne vizvabharanA jIvo sAthe maitrI keLavavAno Adeza Apyo che. yugadarza AcAryazrIe e Adezane jhIlI laIne potAnA hRdayane vizALa, karuNAparAyaNa ane saMvedanazIla banAvyuM hatuM, ane pote samagra mAnavajAta pratye samabhAva keLavyo hato. koInuM paNa duHkha-darda joIne emanuM aMtara karuNAbhInuM banI jatuM ane enA nivAraNano zakya puruSArtha karyA pachI ja emane nirAMta thatI. A rIte teo vezathI jainadharmanA guru hovA chatAM aMtarathI to sarvanA hitaciMtaka eka Adarza lokaguru ja banyA hatA. teonuM vatana vidyA-kaLA-saMskAritAnI bhUmi vaDodarA. teonI jJAti vizAzrImALI, pitAnuM nAma dIpacaMdabhAI, mAtAnuM nAma icchAbahena, potAnuM nAma chaganalAla. kuTuMba khUba dharmaparAyaNa, eTale chaganalAlane pAraNe jhUlatAM-jhUlatAM ja dharmasaMskAranuM pAna karavAno suyoga maLyo hato. daza-bAra varSanI uMmara thatAM-thatAM to pitA ane mAtA baMnenI chatrachAyA jhuMTavAI gaI. maraNapathArIe paDelI mAtAe potAnA putrane A janmamAM tema ja janmAMtaramAM paNa upayogI thAya evI zikhAmaNa ApatAM kahyuM : "beTA, ahaMtanuM zaraNa svIkAraje, ane anaMta sukhanA dhAmamAM pahoMcADe evA zAzvata dharmadhanane meLavavAmAM ane jagatanA jIvonuM kalyANa karavAmAM tAruM jIvana vitAvaje." chaganane ekalavAyuM na lAge ane enuM citta prasanna rahe e mATe baMne moTA bhAIo - zrI hIrAbhAI ane zrI khImacaMdabhAI - khUba takedArI rAkhatA. paNa chaganalAlano jIva kaMIka judI ja mATIno hato; enuM citta gharasaMsArano tyAga karIne tyAgadharmanI dIkSA levA mATe jhaMkhI rahyuM. ane evo puNya avasara paNa AvI gayo. vi. saM. 194ramAM jainasaMghanA mahAna prabhAvaka AcArya zrI vijayAnaMdasUrijI (AtmArAmajI) mahArAja vaDodarA padhAryA. emanI dharmadezanA chagananA aMtarane sparzI gaI. e bhAgavatI dIkSA levA tatpara thaI gayo. have saMsAranuM baMdhana ene eka paLa mATe paNa khapatuM na hatuM. chevaTe, moTA bhAIo ane kuTuMbIjanonI nArAjI vahorIne paNa, eNe vi. saM. 1943nI sAlamAM, rAdhanapuramAM, zrI AtmArAmajI mahArAja pAse muni harSavijayajInA ziSya tarIke dIkSA lIdhI. nAma rAkhyuM muni zrI vallabhavijaya. - chaganano AtmA khUba AhvAda anubhavI rahyo. eka paLa paNa nirarthaka vitAvavAne badale teo gurusevA ane jJAnacAritranI ArAdhanAmAM lAgI gayA; zrI AtmArAmajI mahArAjanA teo khUba prItipAtra banI gayA. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayavallabhasUrijI 177 traNa comAsAM gujarAta ane rAjasthAnamAM karIne teo dAdAgurujInI sAthe paMjAba gayA. tyAM ekadhArAM 19 comAsAM karIne paMjAbanA zrIsaMghanI dharmazraddhAne khUba dRDha banAvI. 19 comAsAMmAM dAdAgurunI sAthe cha karyAM. aMtasamaye jema mAtAe hita-zikhAmaNa ApI hatI, e rIte ja dAdAgurujIe aMtima Adeza karyo : "samAjanA utkarSa mATe TheraThera vidyAmaMdiro sthApajo ane paMjAba saMbhALajo !" jemanA caraNe muni vallabhavijayajIe potAnuM jIvana ane sarvasva samarpita karyuM hatuM, e vAtsalyamUrti dAdAgurunA svargavAsathI teone na kalpI zakAya eTalo AghAta lAgyo. paNa kudaratanA sahaja krama pramANe AvI paDela ApattithI hatAza thaIne niSkriya banI javuM e muni zrI vallabhavijayajInA svabhAvamAM ja na hatuM. dAdAgurujInA pArasamaNi jevA sahavAsane lIdhe jIvanamAM dhIraja, hiMmata ane samatAnuM je teja pragaTyuM hatuM, enI jANe kasoTI thavAnI hatI. muni zrI vallabhavijayajI paMjAbanA zrIsaMghanI dharmazraddhAne dRDha karavAnA ane sarasvatImaMdironI sthApanAnA kAryamAM dattacitta banI gayA. AthI paMjAba-zrIsaMghamAM bALakothI laIne te vRddho sudhI teo sau-koInAM aMtaramAM vasI gayA. guru vallabhanuM nAma paDatAM ja paMjAbanA zrIsaMghanuM aMtara Adara ane bhaktithI gadgada banI jAya che. 7 dharmo dhAmivinA - dharma enA anuyAyIo vinA na TakI rahe e sUtra muni zrI vallabhavijayajInA aMtaramAM barAbara vasI gayuM hatuM. vaLI, potAnI dIrghadraSTithI, teo palaTAtA samayanAM eMdhANa paNa pArakhI zakyA hatA; ane ahiMsA, karuNA, saMvedanazIlatA to emanA romaromamAM dhabakatI hatI. saMghazaktine TakAvIne samAjano utkarSa sAdhavA mATe teoe traNa niSkarSo tAravyA hatA : (1) samAjanI UgatI peDhIne dareka kakSAnuM vyAvahArika tathA dhArmika zikSaNa maLatuM rahe evI vyavasthA karavI. (2) saMghazaktine TakAvI rAkhavA mATe jainasaMghanA badhA phirakA vacce saMpa ane saMgaThananI bhAvanAne protsAhana maLe evuM vAtAvaraNa UbhuM karavuM. (3) samAjano garIba ane madhyama varga Arthika bhIMsamAM pisAI na jAya e mATe udyogagRha jevI saMsthAo sthApIne ane e mATe moTuM bhaMDoLa ekatra karavuM. teonI A bhAvanAne teonA ja zabdomAM joIe : -- "atyAre hajAro jaina kuTuMbo pAse khAvA pUratuM anna nathI, paheravA pUratAM kapaDAM nathI, mAMdAnI sAravAra mATe ane potAnAM bALakone bhaNAvavA mATe pAse paisA Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 amRta samIpe nathI. Aje madhyamavarganAM ApaNAM bhAI-bahena duHkhanI cakkImAM pisAI rahyo che. jo madhyamavarga jIvato raheze to ja jaina-jagatu paNa TakI raheze. dhanikavarga lahera kare ane ApaNA sahadharmI bhAIo bhUkhe mare e sAmAjika nyAya nahIM paNa anyAya che. saMsArano tyAga karI, A veza paherI, bhagavAna mahAvIranI jema amAre amArA jIvananI paLepaLano hisAba ApavAno che. AtmazAMti ane Atmazuddhi to. maLatAM maLaze, paNa samAja, dharma ane dezanA udyotamAM A jIvanamAM je kAMI phALo ApI zakAya, te ApavAnuM kema bhUlI zakAya ? sAdharmika vAtsalyano artha kevaLa miSTAnna khavaDAvavuM evo ja nathI, paraMtu sAdharmika bhAIone kAme lagADIne emane pagabhara banAvavA e paNa sAcuM sAdharmika vAtsalya che. "sevA, saMgaThana, svAvalaMbana, zikSaNa ane jaina sAhityanuM prakAzana tathA eno pracAra - A pAMca bAbato upara ja jainasamAjanI unnatino AdhAra che. "bane ke na bane, paNa mAro AtmA ema cAhe che ke sAMpradAyikatA dUra thAya ane jaina samAja zrI mahAvIrasvAmInA nejA nIce ekatra thaIne zrI mahAvIrasvAmInI jaya bole." paMjAbamAM ekadhArAM 19 varSa sudhI kAma karyA pachI jyAre teoe gujarAta tarapha vihAra karyo, tyAre samAjanA utkarSa mATe, samayanI hAkalane dhyAnamAM laIne zuM-zuM karavAnI jarUra che te aMgenA emanA vicAro paripakva thaI cUkyA hatA, ane have to ene racanAtmaka svarUpa ApavAnI ja jarUra hatI. yojanAmAM mukhyatve be bAbato upara dhyAna kendrita karavAnI jarUra hatI : eka to jainasaMghanI navI peDhI vidyAnI darekedareka zAkhAmAM nipuNatA meLave e mATe zikSaNa-saMsthAo ke vidyArthIgRho sthapAvavAM, ane bIjI : samAjanA jarUriyAtavALA bhAI-bahenone pUraka sahAya maLatI rahe e mATe kaMIka kAyamI vyavasthA karavI; jema ke e mATe moTuM phaMDa ekaThuM karavuM ane udyogagRhanI sthApanA karavI. gujarAta taraphanA vihAramAM A yojanAne teoe agrasthAna ApyuM; ane teonA A puruSArthane lIdhe ja paMjAba, rAjasthAna, gujarAta tema ja mahArASTramAM nAnI-moTI zikSaNa saMsthAo ane vidyArthIgRho sthapAyAM. A uparAMta AjathI 55 varSa pahelAM, muMbaImAM sthapAyela ane samaya jatAM aneka zAkhAorUpe vistAra pAmela zrI mahAvIra jaina vidyAlaya paNa AcAryazrInI preraNA ane bhAvanAnuM ja phaLa che. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayavallabhasUrijI 139 AcAryazrInI preraNAthI sthapAyela evI saMsthAo uttarottara vikAsa sAdhI zakI emAM emanI dUraMdezI, samayajJatA ane nirmohIpaNAno phALo kaMI jevo-tevo nathI. koI paNa saMsthAnA saMcAlanamAM dakhalagIrI karavAthI teo hamezAM dUra ja rahetA, ane dareka saMsthA potAnAM dhArAdhoraNa pramANe kAma karatI rahe emAM ja prasannatA anubhavatA. AvI anAsakti ke aliptatA ativirala jovA maLe che. AvI ja nirmohavRtti teoe AcAryapadavI mATe darzAvI hatI. paMjAbanA saMghe to teone cheka vi. saM. 1957mAM AcAryapada svIkAravAnI AgrahabharI vinaMtI karI hatI; paNa muni zrI vallabhavijayajIe vinamratApUrvaka eno inkAra karyo hato. A pachI cheka covIsa varSe, vi. saM. 1981mAM paMjAba zrIsaMghanA Agrahane vaza thaIne lAhoramAM teoe AcAryapadano svIkAra karyo hato. vi. saM. 2006mAM jaina kaoNnpharansanuM adhivezana phAlanAmAM maLyuM, tyAre saMghanI ekatAnA manoratha sevatA ane e mATe dina-rAta prayatna karatA AcAryazrIe lAgaNIbhInA svare kahyuM hatuM : "jo ApaNA saMghanI ekatA sAdhavA mATe jarUra paDe to huM mAruM AcAryapada choDavA taiyAra chuM". kevI bhavya jhaMkhanA ! A ja rIte teo icchatA hatA ke jainonA pratyeka phirakAmAM paNa ekatA sthapAya. eka vAra AcAryazrI pAlanapura gayA. emanA jANavAmAM AvyuM ke saMghamAM kuleza che. emano AtmA kakaLI UThyo. e vakhate jeTha mahino cAlato hato. garamI evI paDatI hatI ke paMkhIo paNa bahAra nIkaLatAM na hatAM. AcAryazrIe saMghanA agraNIone bolAvIne kahyuM ke jyAM kusaMpa hoya tyAM rahevAnuM mAruM kAma nahIM. ane unALAnI sakhta garamInI paravA karyA sivAya teoe vihAranI taiyArI karavA mAMDI. saMgha tarata ja samajI gayo. gujarAnavAlAnA gurukuLane nANAMnI moTI bhIDa paDI. AcAryazrIe jAhera karyuM; "A saMsthA mATe eka lAkha rUpiyA bhegA na thAya tyAM sudhI mAre goLakhAMDa baMdha." thoDA divasomAM ja saMsthAnI Tahela pUrI thaI gaI. vi.saM. 2008mAM jaina kaoNnpharansanI sthApanAne 50 varSa pUrAM thatAM hatAM. e nimitte kaoNnpharansanuM adhivezana muMbaImAM bharAyuM hatuM. AcAryazrIe madhyama ane garIba varganA utkarSa mATe kaMIka nakkara kAma karavAno anurodha karyo. kaoNnpharansanA movaDIoe e Adezane jhIlI lIdho to kharo, paNa e dizAmAM dhArI pragati thatI na lAgI. eTale AcAryazrIe jAhera karyuM ke A kAma mATe pAMca lAkha rUpiyA ekatra na thAya tyAM sudhI mAre dUdha baMdha. jainasaMghe thoDA vakhatamAM ja emanI Tahela pUrI karI dIdhI; AcAryazrInuM saMghanAyakapada caritArtha thayuM. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe sAdhvIsaMgha upara zAstro ane paraMparAne nAme mUkavAmAM AvatAM niyaMtraNone kA2Ne emano vikAsa rUMdhAI jAya che e vAta pragatizIla vicAro dharAvatA AcAryazrInA khyAla bahAra na hatI. sAdhvIsaMghane zAstrAbhyAsa ane vyAkhyAnonI chUTa ApavAmAM Ave to e avazya pragati sAdhIne saMdhanI vizeSa sevA karI zake. temaNe potAnI AjJAmAM rahetA sAdhvIsamudAyane A bAbatamAM pUrI chUTa ApI. 170 jIvananA chellA divaso vItatA hatA. tyAre (vi. saM. 2010mAM) AcAryazrI muMbaImAM birAjatA hatA. 84 varSanI uMmara ane 78 varSanA dIkSAparyAyane lIdhe kAyAno DuMgara DolavA lAgyo hato. chatAM manamAM eka ja raTaNa hatuM ke kyAre pAlItANA jaIne dAdAnAM darzana karuM ane paMjAba kyAre pahoMcuM ? kAyA bhale ne jarjarita thaI, aMtarano utsAha ane umaMga to evo ne evo ja hato. nirAzAmAMthI AzA pragaTe, krUratAmAMthI karuNA janme, adharmamAMthI dharmanI abhiruci jAge evA-evA sAramANasAInAM, sevAparAyaNatAnAM, namratAnAM, karuNA, samatA, zAMti ane svasthatAnAM aneka prasaMgamauktikothI AcAryazrInuM jIvana vimaLa, ucca ane udAtta banyuM hatuM. AvA eka jAja2mAna prabhAvaka mahApuruSe vi. saM. 2010nA bhAdaravA va. dazamanA divase, vadhu unnata sthAnane mATe aMtima prayANa karyuM. (tA. 31-10-1970) (16) samatAmUrti lokaniSTha AcAryazrI vijayasamudrasUrijI AcArya mahArAja zrI vijayasamudrasUrijI, uttarapradezanA morAdAbAda zaheramAM, tA. 10-5-1977ne roja 86 varSanI paripakva vaye, samAdhipUrvaka kALadharma pAmyA che; AjIvana sAdhaka, lokopakAraka ane pUrNa samatAnA ArAdhaka eka saMtano ApaNane kAyamano viraha thayo che. mahArAjajI to akhaMDa saMyama ArAdhIne ane potAnAM mana-vacana-kAyAne dharma, saMgha, samAja ane rASTranI sevAne samarpita karIne pUrNarUpe kRtArtha thaI gayA. AcAryazrIno sauthI moTo, tarI Avato ane emanA sarva guNone vadhAre zobhA arpato guNa hato samatAno. emanI aNIzuddha, niraticAra, satata jAgRta saMyamasAdhanAnI saphaLatAnAM AhlAdaka darzana emanA A guNamAM paNa thatAM hatAM. zArIrika asvasthatA, AMtara-bAhya saMyogonI pratikULatA, niMdA-stutinA cittane Aveza ke harSamAM kheMcI jAya evA prasaMgo evAM-evAM sabaLa nimitto AvI -- Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayasamudrasUrijI 171 paDavA chatAM teonA samabhAvamAM kyAreya khAmI AvavA pAmI na hatI. AvA AkarI agniparIkSAnA samaye to UlaTI emanI samatA vadhAre prakAzI UThatI hatI. tethI tIrthakare upadezelI "samaya samo hora" (samatA vaDe ja zramaNa thavAya) ane "vasamAraM tu sAmavu (upazama e ja zramaNapaNAno sAra che) - e uktio A zramaNavaryanA jIvanamAM pUrepUrI caritArtha thayelI jovA maLatI hatI. paNa e mATe emane keTalI badhI sahanazIlatA, satyaniSThA ane udAratA keLavavI paDI haze ane bAhya-AtyaMtara tapasyA karavI paDI haze, e to emanuM mana jANe. AvI vAtsalyasabhara sAdhutAno prabhAva emanA anurAgIo upara tathA emanAthI aparicita jaina-jainetara vyApaka janasamUha upara paNa paDato; uparAMta emanA pratye virodhano bhAva dharAvanAra vyaktinuM mana paNa ethI zAMta thaI jatuM ane enI ugratA zamI jatI. nAnA-moTA, sau koIne mATe emanA mukhamAMthI nIkaLatA "bhAgyazAlIo !" saMbodhana e pAchaLa rahelI AtmIyatA bhulAya ema nathI. eka vaktA tarIke teo pAraMgata ke vadhu prabhAvazALI na hovA chatAM, ane jarUra karatAM paNa ochuM bolavAnI ane bane teTaluM mauna pALavAnI emanI Teva chatAM, teo janasamUha upara prabhAva pADI aneka satkAryo karAvI zakatA, te emanI AvI virala guNasaMpattine kAraNe ja. Ama teoe potAnA janmanI maunaekAdazInI parvatithine jANe sArthaka karI batAvI hatI ! rAjasthAnanuM pAlI zahera teonI janmabhUmi. pitAnuM nAma zobhAcaMdrajI, mAtAnuM nAma dhAriNIdevI, jJAti vIsA osavALa. vi. saM. 1948nA mAgazara sudi 11nA mauna ekAdazInA parvadine, tA. 11-12-1891nA roja emano janma. nAma sukharAjajI. bAreka varSanI umare mAtA-pitAnI chatrachAyA harAI gaI. emanA aMtaramAM vairAgya jAgRta thAya evo AghAta lAgyo; mAtA-pitA ane kuTuMbamAMthI maLelA dharmasaMskAro vadhu khIlI nIkaLyA. vi. saM. 1997mAM 19-20 varSanI UcharatI uMmare emaNe AcAryazrI vijayavallabhasUrijI(tyAranA munizrI vallabhavijayajI)nA haste temanA ziSya upAdhyAya (te vakhate munirAja) zrI sohanavijayajInA ziSya tarIke dIkSA lIdhI. emanuM nAma muni zrI samudravijayajI rAkhavAmAM AvyuM. muni samudravijayajI potAnI saMyamayAtrAne arthe jJAnacAritranI ArAdhanA ane gurujanonI sevA-bhaktimAM ekAgra banI gayA. temAM ya vaDIlonI tema ja bImAra-azakta-zvAna sAdhumunirAjonI sevA-cAkarIno guNa to temanAM aNuaNumAM evo vaNAI gayo hato ke sevA karatAM teo potAnI jAtane ane potAnI agavaDa-sagavaDane ya visarI jatA. gurujanonA ane vizeSa karIne badAgurunA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 amRta-samIpe emanA upara aMtaranA AzIrvAda varasyA, emanA saMyamajIvanano aneka rIte vikAsa thayo tema ja sarvatra emane khUba lokacAhanA maLI te A niSThAbharyA veyAvaccane kAraNe ja. sevAnA A guNa ane vimaLa saMyamasAdhanAne kAraNe eka bAju emaNe zrIsaMghanI evI bhakti ane prIti meLavI ke jene lIdhe emane vi. saM. 1994mAM amadAvAdamAM gaNipada tathA paMnyAsapada, vi. saM. 2008mAM vaDodarAmAM upAdhyAyapada ane vi. saM. 2009mAM thANAmAM AcAryapada arpaNa karavAmAM AvyuM, to bIjI bAju emane AcAryazrI vijayavallabhasUrijInA vizvAsapAtra vajIra tarIkenuM tema ja chevaTe paTTadhara tarIkenuM paNa virala gaurava maLyuM hatuM. AcAryazrInI gurubhaktinI eka virala vizeSatA e hatI ke potAnA gurudeve, samayane pArakhIne zAsanaprabhAvanA, samAja-utkarSa, dezasevA vagere kSetromAM je kAryo karyAM hatAM, te kAryo teonA svargavAsa pachI paNa cAlu rahe e mATe emaNe khristI mizanarIo jeTalo utsAha dAkhavIne, jIvananA aMta sudhI kArya karyuM hatuM. - sAdhu-saMto koI eka varga athavA eka kSetramAM ja purAI rahevAnuM pasaMda na kare to ja emanI sAdhutAno sAco vikAsa thaI zake ane vyApaka janasamUhane eno lAbha maLI zake. tethI ja AcAryazrIe, potAnA vaDIlanA pagale-pagale, deza, dharma ane samAjane, jainonA badhA phirakAone tema ja dareka jJAti ane dharmanA janasamUhane potAnI sAdhutA, vidvattA ane kalyANabuddhino lAbha Apyo hato; potAnA dharmagurupadane lokagurupadathI vizeSa gauravazALI banAvyuM hatuM. paMjAbanI zrI AtmAnaMda jaina mahAsabhAnA mAsika mukhapatra "vijayAnaMdanA gata jAnyuArI mAsanA aMkamAM A. zrI vijayasamudrasUrijInA uttarapradezamAMthI paMjAba taraphanA vihAranA keTalAka samacAra chapAyA che. emAMnI keTalIka vigato sAco dharmapracAra ane sAcI dharmayAtrA kevAM hoI zake enuM AchuM chatAM subhaga ane AlAdaka darzana karAve evA che. gata paMdaramI DisembaranA divase AcAryazrIe hastinApura tIrthathI vihAra karyo. vacamAM keTalAMka gAmomAM dharmapracAra karIne teo kavAla nAmanA gAmamAM pahoMcyA. kavAla pahoMcatAM pahelAM vacamAM bahasumA gAmamAM teo gayA hatA. tyAM digaMbara bhAIoe emane bhAvabharyo AvakAra Apyo. kavAla gAmamAM zvetAMbara mUrtipUjaka jainanuM eka paNa ghara nathI; tyAM pacIseka digaMbara bhAIonAM ghara che. tyAM eka divasanI sthiratA karavAno emano vicAra hato; paNa AcAryazrI ane emanI sAthenA munionI hRdayasparzI dharmadezanAe kevaLa digaMbara jainonAM ja Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayasamudrasUrijI 173 nahIM, paNa anya hiMduo ane musalamAna bhAIonAM paNa dila evAM jItI lIdhAM ke e badhAe maLIne eka aThavADiyuM rokAvAno premabharyo Agraha karyo. chevaTe AcAryazrI eka divasa vadhu rokAvA kabUla thayA. bIjA divase teo vihAra karavAnI jevI taiyArI karavA lAgyA ke rasi ehamadakhAM nAmanA eka paThANa bhAI AcAryazrI pAse pahoMcyA, ane emaNe bhakti ane lAgaNIthI UbharAtA svare kahyuM : "mahArAja, Aja to huM Apane koI rIte javA nahIM dauM." ane potAnI vAtane vadhAre hRdayasparzI banAvavA emaNe vadhArAmAM kahyuM : "chatAM jo tame Aje ja javA mAgatA ho to huM ApanA mArgamAM mArA zarIrane ADuM dharI daIza; enA upara thaIne ja Apa jaI zakazo." dilI premanI koNa avagaNanA karI zakyuM che ? ane temAM ya A to bhadraprakRtinA eka dharmaguru ! AcAryazrIe e bhAInA Agraha AgaLa potAnI vihAranI vAta paDatI mUkI, ane eka divasa vadhu rokAvAnuM nakkI karyuM. paThANa to rAjI-rAjI thaI gayo; ene thayuM: 'Avo amUlya avasara maLyo che to huM zuM karuM ane zuM na karuM ?' eNe pUchyuM, "mahArAja, kaho huM keTalA ghaDA dUdha lAvuM ? kaho eTalA ghaDA hAjara karuM. Apa bhojana mATe zuM zuM lezo ? kRpA karI pharamAvo" AcAryazrIne thayuM, jeNe AvI nirvyAja dharmaprIti dAkhavI ene kaMIka evuM amara jIvanabhAtuM ApavuM joIe, je enuM jIvanabhara kalyANa karI zake. loDhuM jANe TipAvAne mATe barAbara tapI gayuM hatuM. AcAryazrIe avasara pArakhI lIdho ane paThANane mAMsabhakSaNa ane madirApAnanA doSo saraLatApUrvaka samajAvavA mAMDyA. paThANanA dilane AcAryazrInI dharmavANI sparzI gaI, ane eNe e ja vakhate pratijJA karI : "mahArAja ! AjathI mAre ane mArAM saMtAnone mAMsa ane madirA harAma !" pachI to dharmabhAvanA ane lokalAgaNIno barAbara raMga jAmyo; ane eka-eka divasa karatAM AcAryazrI vageree nava divasa sudhI e kavAla gAmamAM sthiratA karI! A zubha prasaMganA smaraNarUpe e gAmanI janatAe gAmanI prAthamika nizALano uddhAra karIne zrI Atma-vallabha-samudra jyUniyara hAiskUla UbhI karavAno nirNaya karyo, ane AgaLa jatAM emAMthI kaoNleja thAya evI bhAvanA darzAvI. sAthe-sAthe A hAIskUlanuM udghATana na thAya tyAM sudhI keTalAya hiMdu ane musalamAna bhAIoe amuka amuka vastunA tyAga karavAno zapatha lIdhA. saradAra surajitasiMhe A kAma mATe paMdaraso rUpiyA bheTa ApyA. jyAre A navI nizALanuM khAtamuhUrta ka2vAmAM AvyuM tyAre hiMdu, musalamAna ane harijana e samasta prajAmAM AnaMdanI Urmi prasarI gaI. AcAryazrIe tyAMthI vihAra karyo tyAre saunAM netro AMsubhInAM banyAM ! Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 amRta samIpe tyAMthI AcAryazrI vagere bihArI gAme pahoMcyA. tyAM paNa digaMbara bhAIoe ane hiMdu-musalamAna bhAIoe khUba bhakti darzAvI. Ano lokakalyANa kAje upayoga karavAnuM AcAryazrI na cUkyA. tyAMnI prAthamika zALAnuM makAna jIrNa thaI gayuM hatuM. munivaryonI preraNAthI eno jIrNoddhAra karavAno nirNaya levAyo, ane e mATe phaMDanI paNa zarUAta karI devAI. AsapAsanAM gAmomAMthI paNa janatA tyAM ekatra thaI hatI. dharmavANInuM zravaNa karIne keTalAya hiMduo, musalamAno ane harijano vageree mAMsa, madirA, jugAra ane saTTAno tyAga karavAno saMkalpa jAhera karyo. A gAmamAM eka pitA-putra vacce keTalAka vakhatathI manadu:kha thayuM hatuM. AcAryazrIe vicAryuM ke AvuM manaduHkha kuTuMbane to hAni kare ja, sAthe-sAthe kyAreka e gAmane paNa nukasAna karI bese; ane emaNe pitAputrane pratibodha karyo. e vANI pitA-putranA aMtarane sparzI gaI; baMnee potapotAnI bhUlano pazcAttApa karIne ekabIjAne hArdika AliMgana ApyuM. e dazya jonAra pAvana thaI gayA. mansurapura cAlu vihAranA mArgamAM nahotuM AvatuM, paNa tyAMnA digaMbara ane anya paMthanA bhAIonA AgrahathI AcAryazrI tyAM paNa gayA. jAnasaTa gAma to A dharmayAtrAmAM yAdagAra banI gayuM. tyAMnA DaoN. suganacaMdrajIe potAnA kuTuMba sAthe jaina dharmano svIkAra karyo. AcAryazrInI preraNAthI tyAMnI digaMbara jaina pAThazALA keTalAka vakhatathI baMdha hatI, te pharI zarU karavAmAM AvI. A gAmamAM eka garIba musalamAnabhAI AcAryazrI pAse AvyA. eNe lAgaNIbharyA svare potAnI duHkha-kahANI saMbhaLAvI : "mahArAja, mAre cha bALako che. huM darajInuM kAma karuM chuM. sAMja pacce mahAmusIbate dasa-bAra AnA raNuM chuM. emAM ATalA badhAno nibhAva kevI rIte thAya ? manamAM to thAya che A karatAM to mota Ave to sAruM ! paNa vaLI thAya che mota Ave te mAro to chuTakAro thaI jAya, paNa pachI mArAM bALakonuM koNa ? bhIkha to mAre mAgavI nathI. paNa Apa mArA mATe duA gujAro (prArthanA karo) ke mArA A duHkhanuM nivAraNa thaI jAya ! " AcAryazrIe ene sAMtvana ApyuM ane kahyuM ke "mAMsano tyAga karazo ane dayA rAkhatA zIkhazo to jarUra tamAruM bhaluM thaze." eNe mAMsabhakSaNano tyAga karyo; ane jANe tarata ja puNya phaLavAnuM hoya ema, evuM banyuM ke bIjA divase ene potAnA dhaMdhAmAMthI kaMIka vadhAre kamANI thaI. AcAryazrInI vAta enA aMtaramAM sacoTa vAsI gaI. vihAra vakhate AMsu-UbharAtA svare eNe kahyuM: "mahArAja, have pharI darzana kayAre thaze ? huM to garIba chuM. to paisA kharcIne ApanA darzana mATe kevI rIte AvI zakuM ? Apa ja kRpA karIne mane svapnamAM darzana Apazo?" kevI bhaktiparAyaNatA ! Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayasamudrasUrijI 175 mujaphpharanagaramAM eka digaMbara AryAnA kezaloca-samAraMbhamAM potAnA munivarone mokalIne AcAryazrIe potAnI udAratAno paricaya Apyo. A rIte AcAryazrI samudrasUrijInI A dharmayAtrA dharmabhAvanAnI udAratApUrvaka lhANa karanArI lokakalyANanI yAtrA banI rahI ! (tA. 24-2-1962) teonA aMtaramAM anya dharmo pratye kevo AdarabhAva vaselo hato teno eka prasaMga jANavA jevo che. cha-eka varSa pahelAM muMbaImAM, varalImAM teonA sAMnidhyamAM pratiSThA-mahotsava ujavAyo, te vakhate judA-judA munivarone emanI viziSTa kAmagIrIne anurUpa birudo ApavAmAM AvyAM. tyAre temanA ziSya munirAja zrI janakavijayajI gaNIne 'sarvadharmasamanvayI'nuM biruda ApavAmAM AvyuM hatuM. sarva dharmo taraphanI AvI AdarabharI dRSTi paNa A AcAryazrInI lokapriyatAnuM eka kAraNa che. AthI ja teone ApavAmAM AveluM 'rASTrasaMta' biruda caritArtha thayuM che. AcAryazrIe munivarya zrI janakavijayajI gaNI jevA alagArI ane satyaprema-karuNAnI pratikRti samA potAnA ziSyaratnane paMjAba ane hariyANAnAM gAmaDAMomAM abhaNa, vyasanagrasta, dIna-duHkhI mAnavajAtane saMskArI banAvavAnuM uttama dharmakArya karatA joIne thoDA vakhata pahelAM, temane aMtaranA AzIrvAda ApyA hatA. bhagavAna mahAvIranA pacIsasomA nirvANavarSanI sa2kA2I dhoraNe thayelI ujavaNI vakhate, e samitinA atithivizeSa tarIke, teoe virodhanA vaMToLa sAme aDagatA dAkhavIne je kAmagIrI bajAvI hatI, te cirasmaraNIya ane emanA udAra, sarvakalyANavAMchu vyaktitvanI yazogAthA banI rahe evI hatI. potAnA guruvarya upAdhyAya zrI sohanavijayajI pratyenuM RNa cukavavA emaNe teonI janmabhUmi jammu-tAvI jevA dUranA sthAnamAM paNa thoDAMka varSa pahelAM jinamaMdira baMdhAvIne enI pratiSThA karAvI hatI, ane vallabhaguru pratyenA RNathI mukta thavA vallabhajanmazatAbdInI zAnadAra ujavaNInI preraNA ApI hatI, ane e mATe apAra jahemata paNa uThAvI hatI. sAdhvIsamudAyano vikAsa emanA aMtara sAthe jANe vaNAI gayo hato; ane e mATe potAnA AzAvartI sAdhvIsamudAyane zAstrAbhyAsa, anya vidyAonA adhyayana, lekhana, saMzodhana, pravacananI, potAnA gurudevanI jema, emaNe pUrI chUTa ApI hatI. kAMgaDA tIrthano uddhAra emanA aMtaramAM vasyo hato, ane e tIrthanI yAtrA pharI moTA pAye zarU thAya evI emanI utkaTa bhAvanA hatI. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 amRta samIpe paMjAba-hariyANAnA jainasaMghanA to teo zirachatra ja hatA. potAnA gurudevanI AjJA mujaba, emaNe A saMghanI khUba saMbhALa rAkhI hatI ane enI dharmabhAvanAnI ghaNI mAvajata karI hatI. jainasaMghe paNa teone "jinazAsanaratna'nuM biruda ApI RNamukitanI koziza karI hatI. (tA. 14-5-1977) (17) A. vijayanemisUrijI - jainasaMghanuM saubhAgya hRdayane maMgala maMdira banAvavuM ke avaguNano ukaraDo - e mAnavInA potAnA hAthanI vAta che. duniyA sArA-mAThA saMskArothI ke nirmaLa ane malina vAtAvaraNathI bharelI che, ane emAMthI kevA saMskAra ane kevA vAtAvaraNane. apanAvavAM eno nirNaya mAnavIe pote karavAno hoya che. eTaluM kharuM ke mAtra saMskAra ke vAtAvaraNanI pasaMdagI karavA mAtrathI kAma pUruM thatuM nathI. A pasaMdagIne pAra utAravA mATe jeTalA pramANamAM nizcayabaLa ane kaSTasahana mATenI taiyArI dAkhavavAmAM Ave che, eTalA pramANamAM saphaLatA maLe che. vaLI AtmatattvanI zodha ane upAsanA ja durlabha mAnavajIvananI saphaLatAno rAjamArga hovAnuM kahevAyuM che. e rAjamArganA puNyayAtriko banIne puruSArtha karanArA saMto ane sAdhako jIvanasiddhinA dhruvatArako lekhAya che. dharmAmRtanI AvI ja eka sarvamaMgalakArI parabanA sthApaka hatA svargastha AcAryapravara zrI vijayanemisUrijI mahArAja. vikramanI vIsamI sadImAM jainadharmanA je mahAna prabhAvaka jyotirdhara dharmanAyako thaI gayA, emAM A AcAryanuM sthAna khUba gauravabharyuM che. emanA nAma ane kAma zrIsaMghane, cirakALa sudhI, jIvanazuddhi ane dharmazAsananI sevAnI preraNA ApatAM raheze. A jyortidharano janma AjathI barobara ekaso varSa pahelAM, saurASTranA itihAsaprasiddha mahuvA baMdaramAM vi. saM. 1929nA besatA varSa(kArataka zudi ekama)nA parvadivase thayo hato. emanA pitA lakSmIcaMdabhAI, mAtA divALIbahena, jJAti vizAzrImALI jainA. emanuM potAnuM nAma nemacaMda. mAtA saraLasvabhAvI ane kuTuMba dharmabhAvanAzIla. nemacaMdano uchera dharmasaMskAranA vAtAvaraNamAM thayo ane mAtAnA susaMskAro jIvanamAM tANAvANAnI jema vaNAtA rahyA. kaMIka anukULa vAtAvaraNa ane kaMIka bhavya bhAgyayoganuM baLa umerAyuM; soLa varSanI kumAra-avasthAe pahoMcatAM-pahoMcatAM to nemacaMdano AtmA jAgI Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayanemisUrijI 177 UDyo ane enuM aMtara gharasaMsArano tyAga karavA jhaMkhI rahyuM. saMyamajIvananAM AkarAM kaSTo ane saMkhyAbaMdha pratikULatAono vicAra paNa ene vicalita na karI zakyo. ane vi. saM. 1945mAM, bhAvanagaramAM, nemacaMdabhAIe nirmaLa saMyama ane akhUTa samatAnA dhAraka zAMtamUrti zrI vRddhicaMdrajI (Urphe vRddhivijayajI) mahArAja pAse dIkSA grahaNa karI; emanuM nAma rAkhyuM muni nemivijayajI. saurASTranI bhUminuM khamIra pAmelA munizrI nemavijayajIe "dhyeyane prApta karavAno puruSArtha karatAM kAyA bhale paDe, paNa sAdhyane siddha karIne ja jaMpavuM" e sUtrane potAnuM jIvanasUtra banAvyuM. teo darzana, jJAna ane cAritrarUpa ratnatrayInI akhaMDa, apramatta, adoSa ArAdhanAmAM ekAgra banI gayA. gurubhaktinI gaMgA to emanA roma-romamAM vahetI hatI. dIkSA pachI cAra ja varSe guruno svargavAsa thatAM, vIsa varSanI UcharatI vaye, prAyaH jAte ja AtmavikAsa sAdhavAnI javAbadArI munizrI nemivijayajI upara AvI paDI. A javAbadArI teoe keTalI saphaLatAthI pAra pADI ane jaina zAsananI prabhAvanAmAM kevA-kevAM mahAna kArya karIne potAnA saMghanAyakapadane yazasvI banAvyuM enI sAkSI itihAsa pUre che. jJAna vagara sAco mArga na samajAya, eTale teo saMyamanI sAdhanAnI sAthesAthe ja jJAnopAsanAmAM nirata banI gayA. teoe vyAkaraNa, nyAya jevA viSayo uparAMta jainadharmazAstronuM paNa UMDuM adhyayana karyuM, aneka prAcIna graMthonuM saMzodhana karIne ene chapAvyA, tema ja keTalA ya navA graMthonuM paNa sarjana karyuM. Ama jJAnanI upAsanA mATe teoe jIvanamAM triveNIsaMgama sAdhyo hato. paNa pote ja jJAnopAsanA karIne saMtuSTa na rahetAM, potAnA ziSyopraziSyonA adhyayana mATe teo je cIvaTa, jAgRti ane daDhatA dAkhavatA hatA te to dAkhalArUpa ke kahevatarUpa banI rahe evI hatI. te badhA potAnI saMyamasAdhanAmAM ke jJAnopAsanAmAM jarA paNa pramAda seve e emane haragija maMjUra na hatuM. AvA prasaMge teo kaThoramAM kaThora anuzAsana karatAM paNa na acakAtA. ane chatAM potAnA ziSyo-praziSyo tarapha teonA vAtsalyano jharo kyAreya na sukAto. potAnA pratyenI AvI vatsalatA ane hitabuddhine kAraNe ja e nAnA-moTA badhA munivaro emanA pratye khUba bhakti dharAvatA ane emanI sevA karavA sadA tatpara rahetA. AvA zAstranipuNa saMkhyAbaMdha ziSyo-praziSyo A yuganI jainasaMghanI bahumUlI mUDI banI gayA - ema kahevuM joIe. vi. saM. 1964mAM, 35 varSanI uMmare, bhAvanagara saMgha dvArA teo AcAryapadathI alaMkRta thayA. AcAryazrInuM samagra jIvana ja zAsanaprabhAvanAne Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 amRta-samIpe samarpita thayuM hatuM. teonA vacanamAM jANe koI evuM vazIkaraNa rahetuM ke mAtra potAnI icchAnuM uccAraNa ja bIjAone mATe AzA jema svIkArya banI jatuM. zAsanano mahimA vistAravAnI dhagaza ane potAnI AvI prabhAvakatAne baLe teoe je saMkhyAbaMdha dharmakAryo karAvyAM hatAM, enI gaNatarI karavAnuM kAma saheluM nathI. AvAM dharmakAryonA kendramAM jinamaMdira, jinapratimA, tIrthasthAna ane saMghayAtrA e cAra pravRttio mukhya hoya ema lAge che. teonI preraNAthI jema aneka prAcIna jinamaMdironA jIrNoddhAro thayA hatA, tema navIna nAnAM tema ja AlIzAna jinamaMdironI sthApanA-pratiSThAo paNa thaI hatI. teoe nAnI-moTI hajAro navI jinapratimAo bharAvI hatI; emAMnI keTalIka to mUrtikaLAnA ane suMdaratAnA uttama namUnArUpa che. kadaMbagiri tIrthamAM rahelo A jinapratimAono bhaMDAra A vAtanI sAkSIrUpa banI 2he evo che. vaLI, tIrthoddhAra mATenI emanI tamannA paNa dAkhalArUpa banI rahe evI utkaTa hatI. teonA sadupadezathI aneka tIrthono uddhAra thayo hato; kadaMbagiri jevA prAcIna tIrthano to navo avatAra ja thayo che. kadaMbagiri to teone prANa jevuM priya hatuM. A tIrthamAM je kaMI jAhojalAlI ane vyavasthA atyAre jovA maLe che, te teozrInI tIrthabhakti ane avirata mahenatane ja AbhArI che. teozrInA sadupadezathI nAnA-moTA aneka yAtrAsaMgho paNa nIkaLyA hatA; emAMnA keTalAka to ApaNe acaraja pAmI jaIe eTalA moTA hatA. A uparAMta teoe jJAnazALA, pAThazALAo, kanyAzALAo vagerenI sthApanA mATe paNa dhyAna ApyuM hatuM. temanI zAsanaprabhAvanA mATenI sevAo upara sonerI zikhara to caDAvyuM vi. saM. 1990nI sAlamAM amadAvAdamAM maLela munisammelanane veravikhera banatuM aTakAvIne ene saphaLa banAvavAnI teonI viziSTa ane virala kAmagIrIe. A sammelanane aneka musIbato ane upAdhiomAMthI sahIsalAmata AgaLa laI jaIne saphaLa banAvavAnuM kAma ati duSkara hatuM. paNa potAnI kAryasUjha ane kunehane baLe teoe, bIjA AcAryo tathA munivarono sAtha meLavIne, e kAryane saphaLa banAvyuM hatuM. teo svayaMbhU prabhAva ane pratApa dvArA sammelananA vaNanImyA adhyakSa banI gayA hatA! vaLI, gujarAta-saurASTra ke dezano koI pradeza ativRSTi ke duSkALa jevI AphatamAM sapaDAI jato, tyAre teo potAnA saMghane enI sahAya mATe udAratAthI sakhAvata karavAnI preraNA ApIne potAnI ahiMsA, karuNA ane jIvarakSAnI bhAvanAne caritArtha karavAnuM cUkatA nahIM. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A vijayanaMdanasUrijI 179 A sUrIzvara brahmacaryanI vyApaka ane marmasparzI bhAvanAnA zreSTha Adarza hatA. e bhAvanA emanA romaroma sAthe, koI paNa jAtanA vizeSa prayAsa vinA atisahajapaNe vaNAI gaI hatI. emanA thoDA paNa paricayamAM AvanAra vyakti emanA brahmacaryanA A tejathI prabhAvita thayA vagara na rahetI. emano prabhAvazALI cahero, siMhapuruSasamuM tejasvI vyaktitva ane bulaMda vANI koIne paNa vaza karI letAM. teone keTalA rAjAo, maMtrIo, rAjapuruSo, zreSThIo sAthe nikaTano paricaya hato, ane ene lIdhe teoe kevAM sArAM-sArAM kAryo karAvyAM hatAM enI kathA AcAryazrInA jIvananI viziSTa kIrtigAthA banI rahe evI che. teo 'zAsanasamrAT' biruda pAmyA hatA te paNa A kAraNe ja. jainazAsananA eka dhuraMdhara saMghanAyaka tarIkenuM gauravazALI, yazasvI ane aneka sarjyothI zobhatuM jIvana jIvIne divALIbahenanA e sapUta vi. saM. 2005nI divALIe mahAvIra-nirvANanA pavitra divase, AratIveLAe, asaMkhya dIpamALAonI sAkSIe 77 varSa pUrNa karIne svarge sidhAvyA. (tA. 4-11-1972) (18) samartha sukAnI samanvayapaTu A vijayanaMdanasUrijI AcArya mahArAjazrI vijayanaMdanasUrijIno gata mAgazara vadI caudaza, tA. 31-12-1975 budhavAranA roja AthamatI saMdhyAe 77-78 varSanI paripakva vaye tagaDI mukAme svargavAsa thatAM jainasaMghane asAdhAraNa khoTa paDI che. tapagaccha mATe ati viSama banatA jatA atyAranA saMjogomAM AcArya-mahArAjanuM vidAya thavuM e bhAre vasamuM banI rahe evuM che, ane emanI khoTa ApaNA saMghane Dagale ne pagale acUka vartAvAnI che. paDatA paMcamakALano prabhAva kaho, ke kamanasIba bhavitavyatAno kuyoga jAgI UThyo mAno, paNa chellA cAreka dAyakAthI tapagaccha jainasaMghamAM, tithicarcAnA rAhue phleza, dveSa, kalaha ane huMsAtuMsInA Avezane jagavavAmAM, poSavAmAM ane vistAravAmAM je vighAtaka ane kamanasIbIbharyo bhAga bhajavyo che te suvidita che. evA ati phlezamaya vAtAvaraNamAM paNa tapagaccha jainasaMghane svasthapaNe sAcI dizAnuM mArgadarzana ApI zake evA je alpa-svalpa zramaNa-bhagavaMto thaI gayA temAM svargastha AcArya-pravara zrI vijayanaMdanasUrijInuM nAma ane kAma mokhare che ema koIne paNa lAgyA vagara nahIM rahe. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 amRta-samIpe cAre kora rAga-dveSanuM vAtAvaraNa pravartatuM hoya evA ati viSamaya ane bhArelA agni jevA vAtAvaraNa vacce paNa potAnA taraphathI jhaghaDA-kaMkAsanuM poSaNa na thaI jAya ane sAthe-sAthe tapagaccha saMghanA eka-tithivALA zAMta ane samajaNa pakSanI vAjabI vAta be-tithivALA pakSanI jhanUnI jehAdane kAraNe mArI na jAya athavA zithila na banI jAya e rIte zrIsaMghane mArgadarzana ApavAnuM ane sAcI dizAmAM zrIsaMghane doravAnuM kAma talavAranI dhAra upara Daga bharavA jevuM ati muzkela kAma che. AvA muzkela kAmane e vyakti ja hRdayanI kUNI lAgaNIone jarA-paNa kSati pahoMcADyA vagara karI batAvI zake ke jemaNe jIvanabhara ahiMsA, saMyama ane tapomaya zramaNa-jIvananI apramatta sAdhanA karI hoya. zramaNasaMghanI je pratApI vyaktie AvI sAdhanA dvArA potAnA jIvanane unnata, udAra ane kartavyaniSTha banAvyuM hoya, tene zramaNa zreSTha tarIke ja biradAvavI ghaTe. emano upakAra ApaNe zabdothI kevI rIte mAnI zakIe ? teonuM vatana saurASTramAM boTAda gAma. emanA pitAnuM nAma zrI hemacaMda zAmajI zAha, mAtAnuM nAma zrImatI jamanAbahena; jJAti dasAzrImALI jaina. emano janma vi. saM. 1955mAM. emanuM nAma narottama. kuTuMba AkhuM dharmanA raMge raMgAyeluM. e saMskAro narottamamAM nAnI uMmare ja saMyama ane vairAgyanI prItirUpe khIlI nIkaLyA. A saMskAro evA prabaLa hatA ke mAtra 15 varSanI umare ja, vi. saM. 1970mAM, zAsanasamrATa AcAryazrI vijayanemisUrijInA ziSya zAMtasvabhAvI AcArya zrI vijayodayasUrijInA ziSya tarIke, emaNe dIkSA lIdhI. dIkSA pachI munizrIe jJAna ane cAritranI utkaTa ArAdhanA karIne evI yogyatA meLavI ke zrIsaMghe emane aThThAvIsa varSanI uMmare ja AcArya-padavI arpI. traNI vasI (bAsaTha varSa) karatAM paNa vadhu samayanI sAdhujIvananI akhaMDa saMyamayAtrA ane lagabhaga aradhI sadI (ogaNapacAsa varSa) jeTalAM sudIrgha samaya sudhI saphaLatApUrvaka ane yazasvI rIte nibhAvI jANelI AcAryapadanI javAbadArI svargastha AcArya pratyenAM Adara ane bhaktimAM vizeSa umero kare evI tathA emanA pratyenI kRtajJatAnI lAgaNIne vadhAre vyApaka banAve evI che. - zAsanasamrArnA ziSya-praziSa-samUhamAM "udaya-naMdana' guru-ziSya-belaDInuM nAma ane kAma jANe kahevatarUpa banI gayuM hatuM. AcArya zrI vijayodayasUrijInA paTTadhara te AcArya zrI vijayanaMdanasUrijI. potAnA dAdAgurunA kaDaka anuzAsanamAM rahIne AcArya zrI vijayanaMdanasUrijIe jJAna ane cAritranI vimaLa ArAdhanAnA baLe, zAsanasevA mATenI je zakti meLavI ane tatparatA keLavI, e jainazAsanane mATe A sadImAM moTI zakti ane moTA AdhArarUpa banI gaI che. e zaktie aneka AMtara tema ja bAhya ApattionI sAme, prabhunA zAsananI rakSA karavA Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 AcArya vijayanaMdanasUrijI sAthe dharmazAsanano nejo UDato rAkhavAnuM puNyakArya karyuM che. jainasaMghanI A sadInI keTalI badhI ghaTanAo sAthe A AcAryazrInuM nAma saMkaLAyeluM che ! paNa AvI dharmaprIti, zAsanabhakti ane prabhAvazIlatAnuM varadAna, vagara prayatne ke AchApAtaLA prayatne, rAtorAta maLI jAya che ema rakhe koI mAnI * bese ! e mATe to janma-janmAMtaranI akhaMDa jIvanasAdhanAnI paNa jarUra paDe. teonuM jIvana eka bAju niSThAbharI dharmakriyAothI surabhita banyuM ane bIjI bAju sva-para-zAstronA jJAnathI Alokita banyuM. jJAna-kriyAnI A sAdhanAnI vacce potAnA guruvarya tathA dAdAgurunI bhaktinI jyota to akhaMDapaNe jaLahaLatI ja rahI; uparAMta, anya sAdhu-munirAjonAM vinaya-vaiyAvacca karavAno avasara paNa teo na cUkatA. A pramANe svapuruSArthathI jAgI UThela AMtarika zaktimAM potAnA guruzrI tathA dAdAguru zAsanasamrATanI asIma kRpA ane zubhecchAnuM baLa umerAyuM. 'naMdana' to jANe potAnA dAdAguruzrInA romaromamAM vasI gayA hatA. potAnI niHsvArtha ane nirmaLa bhakti ane guruvaryanI asIma kRpAnuM ja A supariNAma che, ane enAM mIThAM phaLa jaina zAsanane uttarottara vadhu ne vadhu pramANamAM maLatAM rahyAM che. uMmaranA vadhavA sAthe kAyAnI zakti ghaTe e to svAbhAvika che. paNa AcArya zrI vijayanaMdanasUrijInI zAsanadAjha, kAryasUjha, vyavasthAzaktine uMmaranA ghasArA pahoMcyA nathI enI sAkSI, emanI AsapAsa madhapUDAnI jema guMjatI aneka pravRttio Ape che. emaNe kADhI ApelAM dharmakAryonAM zubha muhUrto emanA aMtaramAM vahetI kalyANabuddhi ane zubhaniSThAthI vizeSa maMgalakArI banI jAya che. tethI ja tana ane manane thakavI nAkhe eTalA vyApaka pramANamAM jainasaMghanA judA-judA gaccho ane phirakAonI vyaktio emanI pAse muhUrta kADhI ApavAnI mAMgaNI kare che, ane eka bhAvanAzIla saMghanAyakane zobhe e rIte, teo AvI mAgaNIne pUrepUro nyAya paNa Ape che. zILI ane prazAMta emanI tAkAta che, ane je kaMI karavuM hoya te vadhu bolyA-cAlyA vagara ke koI paNa jAtano ADaMbara racyA vagara, cUpacApa karI batAvavAno emano svabhAva che. je kaMI nirNaya karavo hoya te, jarA ya utAvaLa karyA vagara, pUrepUro vicAra karIne teo kare che; ane eka vAra amuka nirNaya lIdhA pachI, game tevA jhaMjhAvAtanI sAme paNa, aDola khaDA rahevAnuM emanuM khamIra che. vaLI, vivekazIlatAnI maryAdAne lopyA vagara nirbhayatA ane spaSTavAditAne potAnA jIvana sAthe vaNI levAnI emanI kaLA adbhuta che. ane jeo teone parAyA mAnatA hoya emane paNa potAnA banAvI de evI karuNAbharI hetanI saravANI emanA aMtaramAM niraMtara vahetI rahe che. (tA. 10-1-1976) Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 amRta-samIpe (19) bahumukhI sAdhaka mahAprajJa yuvAcAryajI satyane zodhIne jIvanane satyamaya eTale ke dharmamaya banAvavAnI tAlAvelI je vyaktimAM jAge che, ene duniyAnA badhA raMga-rAga evA phikkA lAge che ke e potAnAmAM jAgRta thayela AtmabhAvane vadhu ne vadhu ghero-pAko banAvavA chevaTe vairAgyanuM zaraNa svIkArI tapa-tyAga-saMyama-titikSAne ja potAnA sadAnA sAthI banAve che. jJAna-kriyAnA samAna prakarSathI zobhatA terApaMthanA munivarya (have yuvAcArya)zrI nathamalajI satyanI khoja dvArA AtmakhojanA bhekhadhArI AvA ja eka saMta che. zramaNadharmanI AtmalakSI eTale ke mokSalakSI apramatta sAdhanA dvArA teoe je anekamukhI yogyatA prApta karI che, tethI prerAIne, terApaMthanA AcAryazrI tulasIjIe emane gata navembara mAsamAM "mahAprajJa" biruda ApIne ane traNeka aThavADiyA pahelAM (tA. 3-2-1979nA roja) potAnI pachI potAnI pATe AvanAra AcArya tarIke "yuvAcArya' pada arpaNa karIne emanI yogyatAnuM saMghamAM je bahumAna karyuM che te eka jJAnI ane guNiyala vyaktinI pratibhAne anurUpa che. sAmAnya rIte koI vyaktine AvuM biruda ke pada arpavAmAM Ave e nimitte noMdha lakhavA ame bhAgye ja prerAIe chIe. paNa munizrI nathamalajIe dareka vastu ke vicArane potAnA maulika svataMtra ciMtanathI kasI joIne enA navanItarUpa satyano svIkAra karavAnI je guNagrAhakavRtti tema ja e satyane saumyasuMdara rUpamAM pragaTa karavAnI je bhavya kaLA keLavI che, te sau sahRdaya guNIjanonI prazaMsA mAgI le evI hoI ame A noMdha lakhavAnuM munAsiba mAnyuM che. jene satyanA ane guNonA zodhaka ane anekAMtavAdanA upAsaka banavuM hoya eNe, sauthI pahelAM to, potAnI jJAnasAdhanAnA sImADAne kevaLa vizALa ja nahIM, paNa pUrvagraho vagere baMdhanothI mukta banAvavA joIe, ane evI jJAnasAdhanAnA prakAzamAM tyAjya ke grAhyano viveka karI taddanurUpa vyavahAra karavA taiyAra rahevuM joIe. to ja "jJAna ane kriyAthI mokSa" nI vAtano Adara karyo lekhAya. yuvAcArye saMpAdita karela tathA svataMtrapaNe paNa lakhela nAnAM-moTAM pacAsa uparAMta pustakonuM upalaka dRSTie paNa nirIkSaNa karatAM emanuM vAcana-adhyayana keTaluM vyApaka ane vipula che, ane emanuM manana-ciMtana keTaluM UMDuM ane samatola che eno khyAla AvyA vagara raheto nathI. vaLI teo AtmasAdhanA mATe eTale ke jIvanazodhana mATe keTalA jAgRta-apramatta rahe che e vAta paNa emanI AvI ucca sAhityasAdhanA uparathI tema emanI saMyama-vairAgyacaryAnI keTalIka vigato Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 mahApraza yuvAcAryajI uparathI paNa jANI zakAya che. Ama teoe jaina tattvajJAna ane AcAranI jIvanamAM samAnarUpe pratiSThA karIne potAnI zramaNadharmanI sAdhanAne caritArtha ane unnata banAvI che. satyanI khoja ane Atmakhoja mATe parokSa jJAnathI AgaLa vadhIne pratyakSa jJAna mATenI temanI jhaMkhanA kevI utkaTa hatI e vAta emane "mahAprajJa'nuM biruda ApavAmAM AvyuM te prasaMganA emanA A vaktavya uparathI paNa jANI zakAya cheH "mArA mananuM eka svapna hatuM - ghaNuM jUnuM svapna. meM AcAryapravarane eka vinaMti karI hatI - ghaNA vakhata pahelAM - ke atyAre huM saMghanI sevAomAM parovAyelo chuM; jyAre mArI uMmara pistAlIza varSanI thAya, tyAre mane A badhI javAbadArImAMthI mukta karI devAmAM Ave. huM phakta prajJAnI sAdhanA karavA icchuM chuM, sAkSAtkAra mATe samarpita thavA icchuM chuM. ApaNe badhA parokSajJAnI rahIe ane e vAtanuM ja raTaNa karyA karIe ke zAstromAM AvuM lakhyuM che ane tevuM lakhyuM che - evuM thAya ema huM nathI cAhato. Aje A vAtanI upekSA thaI rahI che. e mATe ApaNe pote jAgRta thaIe ane ema kahI zakIe evI sthiti UbhI karIe ke, "meM A vAtano jAta-anubhava karyo che ane mArA anubhavanA AdhAre huM A vAta kahI rahyo chuM.' kevaLa parokSanI duhAIo ApavAmAM na Ave, zAstranuM raTaNa na thatuM rahe, paNa jAte anubhava karIe ane jeoe jAta-anubhava karyo hoya emanI sAthe sAkSAt saMparka sAdhIe." A vaktavyamAM jaNAvyA mujaba munizrI saMghane saMbhALavAnI javAbadArImAMthI mukta to nathI thaI zakyA, paNa emanuM A kathana teo zAstrayogathI AgaLa vadhIne sAmarthyayogane siddha karavA mATe lAMbA samayathI keTalA badhA utsuka hatA e vAtanI sAkSI pUre che. aMtarmukha vyakti ja, kIrtinI kAmanAthI alipta rahIne, AvI utsukatA sevI zake. sAthe-sAthe ema paNa lAge che, ke teo potAno badho samaya ane badhI zakti bhale pratyakSa jJAna eTale jAta-anubhava meLavavAmAM na vAparI zakyA hoya, chatAM e dizAmAM emaNe noMdhapAtra pragati sAdhI hovI joIe. temanAM pustako ane lakhANo vadhu ne vadhu lokapriya thatAM jAya che emAM emanI sugama ane sarasa bhASA, madhura ane saraLa zailI tema ja nirUpaNanI vizadatAno phALo mahattvano che ja; paNa enA karatAM ya vadhAre mahattvano phALo emAM je jAtaanubhava, manovaijJAnika vizleSaNa ane svataMtra ciMtana moTA pramANamAM vistarelAM che eno che. AvA prakAzapuMjane lIdhe jJAna ane kriyAne lagatI athavA bIjA viSaya saMbaMdhI prAcIna ane durgama zAstrIya vAto paNa jijJAsunA aMtarane sahajapaNe ja vaza karI le che. vartamAnamAM jaina sAhityamAM AvAM uttama ane AkarSaka pustakonuM sarjana WWW.jainelibrary.org Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 amRta samIpe e muni zrI nathamalajInI anokhI vizeSatA che; ethI jaina zramaNa saMgha ane jainadharmanuM gaurava vadhyuM che e svIkAravuM joIe. dasa varSanI vaye emaNe dIkSA aMgIkArI hatI, atyAre emanI umara 58 varSanI che; eTale emanA dIkSAparyAyane 48 varSa thayAM. A badho samaya samarpaNabhAvathI potAnA gurunI sevAmAM ane AjJApAlanamAM, tema ja jJAna-dhyAnapUrvaka saMyamanI ArAdhanA karavAmAM vitAvyo. vaLI, teo potAthI judA ke virodhI vicAra dharAvanAranI vAta paNa zAMtithI samajI-sAMbhaLI zake che ane potAnI vAta sAmI vyaktine dhIrajathI samajAvavAno prayatna kare che. A bInA emanI satyaniSThA ane samabhAvanI sAdhanAnI kIrtigAthA banI rahe evI che. paMdareka varSa pahelAM eka jApAnIjha bauddha vidvAnuM bhArata AvyA hatA ane teo AcArya tulasIjIne maLyA hatA. jApAnamAM bauddha dharma sArA pramANamAM pracalita che, ane enI sAdhanAmAM dhyAnane ghaNuM mahattva apAtuM hovAthI e "jheNa buddhijhamatarIke oLakhAya che. emaNe AcArya tulasIjIne pUchyuM "dhyAna-sAdhanA bhAratano potAno vAraso hovA chatAM tamArA dezamAM e sAdhanAnI kema upekSA thAya che ?" AcAryazrIe kahyuM : "tamArI vAta sAcI che. paNa have ame e tarapha dhyAna ApavAnA chIe." ane pachI sAce ja, terApaMthamAM dhyAnasAdhanAne sajIvana karavAnA niSThAbharyA prayAso zarU thayA. A prayAsamAM yuvAcAryano phALo ghaNo moTo che; e dizAmAM teoe pote paNa noMdhapAtra pragati sAdhI che. AvA satya, samatA ane sahiSNutAnA samartha upAsaka munivara potAnA upara mUkavAmAM AvelI navI javAbadArIne pUrepUrI ane sArI rIte adA karatAM vadhu AtmasaMpanna paNa banaze emAM zaMkA nathI. (tA. 24-2-1979) (20) zAsana-subhaTa AcArya zrI vijapUrNAnaMdasUrijI jema sAcA mitranI parIkSA ApattimAM thAya che (mApa mitra nAnIti), tema dharmasaMghanA nAyakanI zakti, bhakti, nirbhayatA, niSThA, vaphAdArInI kasoTI dharmazAsana upara saMkaTa AvI paDyuM hoya tyAre hiMmatapUrvaka ane jAnanA jokhame saMkaTano sAmano karavAmAM ja thAya che. AvA saMghanAyako bahu virala jovA maLe che. svargastha AcArya zrI vijayapUrNAnaMdasUrijIe potAnA dAdAguru AcArya zrI vijayavallabhasUrijIe, AjhAdI vakhate dezanA bhAgalA paDyA tyAre, sane Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijapUrNAnaMdasUrijI 185 1947mAM, gujarAnavAlAnA cAturmAsa daramyAna, hiMsA ane krUratAthI UbharAtA vAtAvaraNano sAmano karavAmAM je prazAMta nirbhayatA, hiMmata, saMgharakSAnI jIvaMta bhAvanA, dhIraja ane Adarza saMghanAyakane yogya dRDhatA dAkhavI hatI, evI ja zAsana-dAjha ane nIDaratA potAnA saMyamajIvana sAthe ekarUpa banAvI jANI hatI; ane tethI zAsananI sAmenAM kaTokaTIbharyA jokhamono sAmano teo saphaLapaNe karI zakyA hatA. svargastha AcAryazrImAM, 99-97 varSa jeTalI lAMbI saMyamayAtrAnI ArAdhanAnA pratApe aneka guNo ane zaktiono vikAsa thayo hato. paNa emanI zAsanarakSA mATenI dAjha, hiMmata ane nirbhayatA to saMghanAyaka tarIkenI emanI kArakirdInI kIrtigAthA banI rahe evI hatI. mahArASTramAM "AmacI muMbaI"nA hiMsaka AMdolana vakhate tathA zrI sametazikhara mahAtIrthamAMnI ApaNA saMghanuM hita jokhamamAM mukAI jAya evI paristhiti vakhate AcAryazrIe je kAmagIrI bajAvI hatI te emanAmAM rahela samartha yoddhAnA khamIranAM darzana karAve evI hatI. teono janma rAjasthAnanA sAdaDI gAmamAM vi. saM. 1954nA Aso vada (mAravADI saM. 19papanA kArataka vadi) terasanA roja. emanA pitAnuM nAma saubhAgyamalajI, mAtuzrInuM nAma varadabAI. emanuM potAnuM nAma pUnamacaMda hatuM. temane kaTuMbanA dharmasaMskArano vAraso maLavA uparAMta emanAmAM paDelA pUrvajanmanA saMskAra paNa jAgI UThyA hovA joIe. pariNAme caudeka varSa jevI UcharatI vaye emanuM aMtara tyAga-vairAgyathI surabhita banyuM ane teo gharasaMsArano tyAga karIne saMyamadharmano svIkAra karavAnI jhaMkhanA sevavA lAgyA; eTaluM ja nahIM, vi. saM. 1968nA poSa vadi (mAravADI saM. 1909nA mAha vadi) terasanA roja emaNe vaDodarAmAM AcAryazrI vijayavallabhasUrijInA paTTadhara A. zrI vijayalalitasUrijInA ziSya tarIke, bhAgavatI dIkSA grahaNa karI. munizrIe gurubhakti, zAstrAbhyAsa ane tapazcaryAdi dharmakriyAo - e triveNI saMgamathI potAnI saMyamayAtrAne saphaLa banAvI hatI. pariNAme, emanI uttarottara vadhatI yogyatAnA bahumAnarUpe, vi. saM. 1997mAM kapaDavaMjanA saMghe gaNipada tathA paMnyAsapada, vi. saM. 2008mAM vaDodarAnA saMghe upAdhyAyapada ane vi. saM. 2010mAM pUnAnA saMghe emane AcAryapada arpaNa karyuM hatuM. dharmazAstro uparAMta emaNe jyotiSazAstrano paNa sAro abhyAsa karyo hato. teoe rAjasthAna, saurASTra, gujarAta, mahArASTra uparAMta sudUra dakSiNanA bhAgomAM tathA pUrvamAM sudUranA zrI sametazikhara mahAtIrtha, kalakattA vagere sthAnomAM vihAra karyo hato, ane jaina zAsananI rakSA ane prabhAvanAnAM aneka satkAryo karyA Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 amRta-samIpe -karAvyAM hatAM. teonI preraNAthI pacIsa jeTalAM upadhAna-tapa thayAM hatAM. uparAMta emaNe aneka sthAnomAM pratiSThAo karAvI hatI. muMbaImAM bhAyakhalAmAM temanA dAdAgurudeva AcAryazrI vijayavallabhasUrijI mahArAjanA samAdhimaMdiranI pratiSThA paNa teonA zubhahaste ja thaI hatI. teone navakAramaMtranA jApa upara khUba zraddhA hatI; tema ja roja teo bArasopaMdaraso zlokano svAdhyAya karatA hatA. dhyAna tarapha paNa emane sAro anurAga hato. A rIte roja chaeka kalAka to teo AtmaciMtanamAM ja vitAvatA hatA. vaLI zAsana mATenI dAkhalArUpa dAjhanI jema emano tapasyA-prema paNa khUba anumodanIya ane anukaraNIya hato. nAnI-moTI tapasyAo uparAMta teoe vRddha uMmara sudhImAM 21 jeTalAM to varSItapa karyAM hatAM. potAnA vatana rAjasthAna-mAravADamAM teoe aneka comAsAM karyAM hatAM ane tyAMnA zrIsaMghanI khUba-khUba bhakti ane prIti saMpAdita karI hatI. teonA kALadharma-samaye ekatra thayelI vizALa janamedanI ane emanA aMtima saMskAra mATe bolavAmAM AvelI uchAmaNI paNa A vAtanI sAkSI pUre che. takhatagaDha mukAme vi. saM. 2034nA vaizAkha vide 14, ravivAra, tA. 46-1978nA roja, 81 varSanI vRddha uMmare, teo kALadharma pAmyA. (tA. 24-6-1978) (21) bAhyAcaMtara-taponiSTha, lokeSaNAmukta pU. bApajI mahArAja (A. vijayasiddhisUrijI) vikramanI vIsamI ane ekavIsamI sadInA, darzana-jJAna-cAritrane ArAdhanAra munivaromAM sauthI vayovRddha gaNI zakAya evA pU. A. ma. zrI vijayasiddhisUrijI vi. saM. 2015nA bhAdaravA vada ekama(tA. 1-101959)nA roja kALadharma pAmyA. paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmI zatavarSAyu hatA. e rIte jemaNe zataM nIva garavaH e ukti pramANe ekaso ke tethI vadhu varSanuM AyuSya bhogavyuM evA keTalAka pUrvAcAryo ke yugapradhAno ApaNe tyAM thaI gayA; jema ke Arya prabhavasvAmI 105 varSa, dharmaghoSa 101 varSa, Arya mahAgiri, suhasti vagere 100 varSa, bhadragupta 105 varSa, vayarasena 128 varSa, nAgahasti 116 varSa, retimitra 109 varSa, Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayasiddhisUrijI siMhasUri 116 varSa, nAgArjuna 111 varSa, bhUtidina 119 varSa, jinabhadragaNI kSamAzramaNa 104 varSa, umAsvAtivAcaka 110 varSa, vinayamitra 115 varSa. upara jaNAvela zramaNomAM evA paNa che ke jemano dIkSAparyAya cAra vIsI karatAM paNa lAMbo hoya; jema ke Arya suMdila 84 varSa, revatimitra (?) 84 varSa, dharmasUri 84 ke 88 varSa, vajasvAmI 80 varSa, vayarasena 119 varSa, nAgahasti 97 varSa, revatimitra 89 varSa, siMhasUri 98 varSa, nAgArjuna 97 varSa, bhUtadina 101 varSa, dharmaghoSa 89 varSa, vinayamitra 105 varSa. 187 svargastha AcArya-mahArAja paNa 104 varSenuM AyuSya dharAvanAra ane 91 varSano dIkSAparyAya dharAvanAra hoI AvA pUrvapuruSonI haroLamAM besI zake evA hatA. emanI ugra, dIrgha, avicchinna tapasyAnI dRSTie to kadAca 104 varSanI ativRddha uMmare paNa, jIvananI aMtima ghaDI sudhI potAnI tapasyAne sAcavI rAkhanAra teo advitIya ja haze. AcAryano janma vi. saM. 1911nA zrAvaNa sudi 15nA (rakSAbaMdhananA) dine emanA mosALa vaLAdamAM thayo hato. emanuM vatana amadAvAdamAM khetarapALanI poLamAM. atyAre paNa emanA kuTuMbIo tyAM rahe che. emanA pitAzrInuM nAma manasukhalAla, mAtuzrI UjamabAI; baMne dharmaparAyaNa ane potAnAM saMtAnomAM sArA saMskAra paDe evI lAgaNI rAkhanArAM. emane cha putro ane eka putrI. emAM AcArya-mahArAja sauthI nAnA putra; nAma cunIlAla. cunIlAle abhyAsa pUro karyo ane pitA tathA bhAIonA kAmamAM teo madadagAra thavA lAgyA. koI paNa kAmamAM emanI naja2 paNa evI pahoMce, kAma karavAnI khaMta paNa eTalI ane je kAma le emAM pUrepUro jIva paNa evo parovI de ke kAmamAM dhArI saphaLatA maLyA vagara na rahe. je kAmacora na hoya ene loko hoMzehoMze bolAve ane cAhe. navAInI vAta e ke cunIlAla koI paNa kAmamAM AvA otaprota banI jAya, paNa emano aMtaraMga rasa to vairAgyano ja. gha2nuM ane bahAranuM badhuM ya kAma kare, paNa sadA jaLakamaLanI jema nirlepa ja. kAma pAra pADavAmAM emanI niSThA puravAra thatI ane enAthI alipta rahevAmAM emane vairAgyavRtti jaNAI AvatI. A rIte emanA jIvanamAM kAryaniSThA ane vairAgyabhAvanAnI phUlagUMthaNI thayelI hatI. pariNAme koI paNa kArya karyAnuM na to emane abhimAna thatuM ke na to koInI prazaMsA sAMbhaLIne teo phulAI jatA. manane samatAno pATha jANe emaNe gharamAMthI ja zIkhavavA mAMDyo hato. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188. amRta-samIpe nAnapaNamAM emaNe amadAvAdanI vidyAzALAmAM zrI subAjI ravacaMda jecaMdanI pAse dhArmika abhyAsa karelo. zrI subAjI bhAre dharmapremI ane sArA zrotA lekhAtA. e lagabhaga 300 vidyArthIone dhArmika zIkhavatA, ane dhArmika saMskAra daDha karAvatA. cunIlAlanI dharmazraddhAmAM subAjInA zikSaNano paNa noMdhapAtra hisso hato. cunIlAla 18-20 varSanI uMmaranA thayA, ane saunAM mAtApitAnI jema emanAM mAtApitAne paNa emanAM lagnanA lhAvo levAnA manoratha thavA lAgyA. paNa cunIlAlano AtmA to vairAgyano cAhaka hato; eTale emanuM mana sahaja rIte lagnanI dizAmAM kevI rIte vaLe ? mAtApitA ane kuTuMbIone saMsAra khapato hato, putrane saMyamanI tAlAvelI lAgI hatI : e beno phaDaco koNa lAvI Ape ? yauvanamAM Daga mAMDatI vIseka varSanI vaye A prazna ugra banyo : vaDIlo kahe paraNAvyA vagara rahIe nahIM, putra kahe huM paraNuM nahIM. chevaTe mAtA-pitAnI AjJAne cunIlAle zirodhArya karI ane amadAvAdamAM ja AkAzeTha-kUvAnI poLamAM rahetA kharIdiyA kuTuMbanAM caMdanabahena sAthe emanAM lagna thayAM. caMdanabahena cunIlAla karatAM phakta cha mahine ja nAnAM hatAM; e paNa khUba dharmapremI. lagna to karyo, paNa aMtarano vairAgya dUra na thayo. be-traNa varSanuM gRhastha jIvana bhogavyuM-na bhogavyuM ane vaLI pAchI vairAgyanI bhAvanA tIvra banI gaI. e tevIsa varSanI bhara yuvAna vaye cunIlAle to nizcaya ja karI lIdho hato ke have to saMyama lIdhe ja chUTako. pAcho gharamAM gajagrAha zarU thayo. mAtApitA ane anya kuTuMbIoe khUba virodha karyo : Ama dIkSA le to emanI patnInI zI sthiti thAya ? kAmagarA cunIlAla upara moTA bhAIne khUba heta; emane to cunIlAla cAlyA jAya to potAnI eka bhujA kapAyA jevuM duHkha thAya. eTale virodhamAM e sauthI mokhare. paNa cunIlAlano Agraha kuTuMbIonA AgrahathI caDI jAya evo hato. kuTuMbIoe ane bIjAoe cunIlAlane bahu bahu samajAvyA - dhAkadhamakI paNa ApI; paNa cunIlAla koI rIte mAnyA nahIM. eka divasa to potAnI meLe mastakanuM muMDana karAvIne emaNe sAdhuveSa paNa paherI lIdho ! kuTuMbIo sAme thayA to traNa divasa lagI bhUkhyAtarasyA eka oraDAmAM bharAI rahevAnuM emaNe maMjUra rAkhyuM, paNa potAno nirNaya na choDyo. chevaTe saune thayuM ke A vairAgI AtmA have koI rIte gharamAM raheze nahIM. lagna-prasaMge mAtA-pitAno Agraha saphaLa thayo hato, to A vakhate cunIlAlano nirNaya saune maMjUra rAkhavo paDyo. A saMkalpabaLa emanA samagra jIvanamAM vyApI gayuM hatuM. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 AcArya vijayasiddhisUrijI paNa kuTuMbano Avo sajjaDa virodha hoya tyAM kayA sAdhu dIkSA Ape? eTale jAte sAdhuveza paherIne cunIlAla jhAMpaDAnI poLanA upAzrayamAM rahyA ! chevaTe jaMgama yugapradhAna samA te kALanA mahAprabhAvaka sAdhupuruSa zrI maNivijayajI dAdAe emane lavAranI poLamAM saMghanI hAjarImAM bhAgavatI dIkSA ApI. e yAdagAra divasa te vi. saM. 1934nA jeTha vadi bIja. cunIlAla munizrI siddhivijayajI banI gayA. e sauthI nAnA ziSya. te varSanuM comAsuM emaNe guru maNivijayajI sAthe amadAvAdamAM ja karyuM. paraMtu comAsuM pUruM thayuM, eTalAmAM sUratamAM munizrI ratnasAgarajI bImAra thaI gayAnA khabara AvyA. maNivijayajI hatA to mAtra paMnyAsa ja; paNa AkhA saMghanuM hita emanA haiye vaseluM. ratnasAgarajInI mAMdagInA samAcArathI dAdA ciMtAmAM paDI gayA; paNa mAtra ciMtA karIne ke sahAnubhUti darzAvIne besI rahe evA e puruSa na hatA. emaNe tarata ja munizrI siddhivijayajIne sUrata sevA mATe javAnI AjJA pharamAvI. muni siddhivijayajI tAjA ja dIkSita, guru upara emane apAra prIti, ane gurusevAnI pUrepUrI tamannA. vaLI dAdAnI umara paNa 82-83 varSanI, ane vRddhAvasthAne kAraNe emanI kAyAno DuMgara paNa kyAreka-kyAreka Dolato lAgato hato. A paristhitimAM mu. siddhivijayajInuM mana gurujInA sAnnidhyano tyAga karavA koI rIte na mAne. paNa gurunI AjJA thaI, tyAM to chevaTe mAnA gumavivArIyA (guruonI AjJA thatAM vicAra karavA na besAya) gurarajJA garIyasI (gurunI AjJA badhAthI caDe) ema mAnIne ene mAthe caDhAvavI ja rahI. teo satvara sUrata sevAmAM pahoMcI gayA, ane e comAsuM sUrata pAse rAMderamAM karyuM. bhAgyayoge e comAsAmAM ja (Aso zudi AThame) pU. maNivijaya dAdA amadAvAdamAM svargavAsI thayA! mu. siddhivijayajInA manamAM gurujIno aMtima viyoga, guru gautamanI jema, apAra vedanA jagAvI gayo; emanI gurusevAnI bhAvanA adhUrI ja rahI gaI. Ama chatAM, amadAvAdanA cAturmAsa daramyAna, dIkSA pachInA cha-eka mAsa jeTalA TUMkA gALAmAM, emaNe gurujInI evI dilathI sevA karI hatI ke emane AkhI jiMdagI cAle evA gurunA AzIrvAda maLI cUkyA hatA, ane potAnuM ziSyapaNuM saphaLa thayuM hatuM. zrI ratnasAgarajI mahArAja kaMIka AkarA svabhAvanA, ane emAM lAMbI bImArI. chatAM siddhivijayajIe samabhAva ane zAMtipUrvaka emanI sevA karIne emanuM dila eTale sudhI jItI lIdhuM, ke pachI koI kAMI vAta karavA AvatuM to ratnasAgarajI emane mu. siddhivijayajI pAse ja mokalI ApatA. A rIte emaNe ATha varSa sudhI khaDe page sevA karIne, Adarza veyAvaccanuM dRSyata rajU karyuM. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19o amRta samIpe teo sUratamAM hatA e daramyAna tyAMnA bIjA koI upAzrayamAM koI kharataragacchanA muni bImAra paDyA. mahArAjazrIne A vAtanI khabara paDI eTale pachI emano veyAvaccapriya AtmA niSkriya kema rahe ? mu. siddhivijayajIe emanI sevAnuM kArya paNa upADI lIdhuM. e roja savAre vyAkhyAna vAMce, pachI pelA kharataragacchanA muni pAse jAya, emanI sevA kare, emane gocarI vagere lAvI Ape ane pachI upAzraye pAchA AvIne khare bapore ekAsaNuM kare; kevuM ugra tapazcaraNa ! pU. maNivijayajI dAdA potAnI vRddha uMmara chatAM navadIkSita ziSyane sUrata ratnasAgarajInI sevA mATe ravAnA kare, ane mu. siddhivijayajI potAnI aneka javAbadArIo chatAM eka kharataragacchanA bImAra muninI sevA karavAnuM svIkAre - e bInA eTaluM batAvavAne mATe basa thavI joIe ke te kALe sAdhusamudAyanAM mana kevAM bhadrapariNAmI ane ekabIjAnA sukhe sukhI ane duHkhe duHkhI thavAnI bhAvanAthI suvAsita hatAM. Aje to jANe A bhAvanA ane A zAsanadAjha virala banI gaI che; jene paDI e bhogave ! sUratamAM mahArAjazrInI preraNAthI eka borDiMga sthApavAnuM nakkI thayuM, to emaNe enI sAthe sadgata mu. zrI ratnasAgarajInuM nAma joDyuM, ane e rIte potAnI kIrtinI alolupatA emaNe pratyakSa batAvI ApI. sUratamAM rahyA te daramyAna teo pU. AtmArAmajI mahArAjanA saMparkamAM AvyA. emanI pAse khAsa karIne uttarAdhyayanasUtrano abhyAsa karyo. baMne vacce khUba AtmIyatA; pU. AtmArAmajI to emane "choTA cAcA" kahetA ! siddhivijayajIne abhyAsanI khUba tAlAvelI; e mATe e game tevI mahenata ane game te kaSTa mATe taiyAra! eka vAra teo chANImAM rahelA. te kALe vaDodarArAjyanA rAjArAma zAstrI saMskRtanA moTA vidvAna lekhAya. siddhivijayajIne thayuM : AvA paMDita pAse kAvya ane nyAyano abhyAsa karavAnuM maLe to kevuM sAruM ! paNa rahevuM chANImAM ane bhaNavuM vaDodarAmAM - e kema bane ? roja cha mAIla javuM ane cha mAIla AvavuM, ane sAdhu-jIvananI kriyAo sAthe adhyayana paNa karavuM? paNa munizrInuM saMkalpabaLa ajeya killA jevuM hatuM. savAre chANIthI vaDodarA javAnuM, tyAM paMDitajInI sagavaDa mujaba adhyayana karavAnuM ane roja sAMje chANI pAchA AvavAnuM - e krama emaNe mahinAo sudhI cAlu rAkhyo ! sUrata zahera mahArAjazrInuM khUba rAgI. vi. saM. 1957nI sAlamAM bhAre utsavapUrvaka emane sUratamAM paMnyAsapadavI ApavAmAM AvI. A vakhate paMdara hajAra jeTalI medanI ekatra thaI hatI, jemAM dUra-dUranAM zaheronA jaina AgevAno paNa Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayasiddhisUrijI 191 AvyA hatA. eka mahinA sudhI A utsava nimitte jamaNavAro thatA rahyA, ane te samaye eka lAkha rUpiyAno kharca thayo hato. vi. saM. 1975nI sAlamAM vasaMtapaMcamInA divase mahesANAmAM emane AcAryapadavI ApavAmAM AvI hatI. emano kaMTha khUba madhura; bhalabhalAne mohI le. emanuM vyAkhyAna paNa evuM ja. jJAnopAsanA to jANe emanA jIvananuM aMga ja banI hatI. eka bAju ugra ane dIrgha tapasyA ane bIjI bAju satata jJAnasAdhanA bAhya ane AtyaMtara tapano eka ja jIvanamAM ativi2la sumeLa! prAcIna dharma-pustako lakhAvavAM e emanI priyamAM priya pravRtti. gAma-paragAmanA aneka lahiyAo pAse pustako lakhAve, ekadhArA, pIThaphalakanA AdhAra vagara, kalAko sudhI besIne prAcIna mULa pratonA AdhAre enuM saMzodhana kare. emAM kalAko vItI jAya to ya e na thAke. prato lakhavA-sudhAravAnAM sAdhano kalama, zAhI, haDatAla (zAhI chekavAnuM 'haratAla' dravya) vagere emanI pAse paDyAM ja hoya. A mATe eka khAsa UMcI ghoDI karAvelI, te Aje paNa bApajI mahArAjanI jJAnasevAnI sAkha pUre che. zAstrasaMzodhananuM A kArya cheka 70 varSanI uMmara sudhI - AMkhoe kAma ApyuM tyAM sudhI teo aviratapaNe karatA rahyA. - - A ja rIte emaNe japa, dhyAna ane yogano (haThayogano) paNa abhyAsa karelo. kadAca ema kahI zakAya ke emanuM svAsthya ATaluM sAruM hatuM emAM haThayogano paNa kaMIka hisso haze. jyAre zAstrasaMzodhananuM kAma thaI zake ema na hoya tyAre teo potAnA manane japa ke dhyAnanA mArge vALI letA. vaLI ugra ane dIrgha tapasyAne mATe to bApajInuM jIvana eka AdarzasamuM thaI gayuM hatuM. 1957nI sAlathI teo hamezAM ekAMtare upavAsanuM comAsI tapa karatA rahyA che, ane byoMtera varSanI uMmarathI te cheka aMta samaya sudhI (33 varSa lagI) emaNe ekAMtare upavAsanuM vArSika tapa satata cAlu rAkhyuM hatuM. AmAM kyAreka be ke traNa upavAsa paNa karavA paDatA ane kyAreka 105 DigrI jeTalo tAva AvI jato to paNa e tapamAM bhaMga na thato ! emanuM AyaMbila paNa asvAdavratano namUno. mULe to AMbelanI vastuo ja svAda vagaranI ane lUkhIsUkI; bApajI e badhIne bhegI karIne emAM pANI umerIne ArogI jatA ! ATalI ugra ane dIrgha tapasyA chatAM teo kadI krodhane vaza nahotA thatA ane haMmezA samatA jALavatA e vAta emanA tapasvI jIvana pratye vizeSa Adara utpanna kare evI che. bahu nArAja thatA tyAre teo duHkha sAthe mAtra eTaluM ja kahetA : "are bhAI ! AvuM tamArAthI thAya ?" paNa samatA ane lAgaNIthI bharelA ATalA zabdo paNa koInI lAgaNIne sparzI javA basa thaI paDatA. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe emano eka mudrAlekha hato ke manane jarA ya navaruM paDavA na devuM, ke jethI e nakhkhoda vALavAnuM tophAna na karI bese. emanI tapa, japa, dhyAna, svAdhyAya, yoganI pravRttio pAchaLa A AtmajAgRti ja satata kAma karatI rahI che. emanA hAthe aneka pratiSThAo ane aMjanazalAkAo thaI che; ane bhAIbahenonI dIkSAo to seMkaDonI saMkhyAmAM thaI che. Ama chatAM emano potAno ziSya-samudAya cAlIseka sAdhuono ja che e bInA e batAve che ke teo ziSyamohamAM phasAyA na hatA. emane to phakta eTalAthI ja saMtoSa ane AnaMda thato ke amuka vyaktine dharmabodha thayo che; bhale pachI e game tenAM ziSya-ziSyA bane. 192 ziSyo pratye vAtsalya paNa emane bahu. je koIne abhyAsa karavo hoya, ene mATe joItI badhI ja sagavaDanI ciMtA teo rAkhe. emaNe potAnA jIvanane to bane teTalI bIjAnI ochI sevA levI paDe, e rIte keLavyuM hatuM. potAnA gurune e kadI paNa na vIsarI zakatA. vi.saM. 1995mAM sANaMdamAM pU. maNivijayajI dAdAnI mUrtinI pratiSThA thaI; bApajI te vakhate na jaI zakyA to chevaTe bImArI ane sakhata tAva hovA chatAM vihAra karIne sANaMda jaIne gurumUrtinAM darzana karyAM tyAre ja emane saMtoSa thayo. ane vIseka varSa pahelAMnI eka ajaba vAta to juo : amadAvAdanA rAjamArga u52 e vayovRddha sAdhu, bALaka pA-pA-pagalI mAMDe ema, thoDuM-thoDuM cAlavAno prayatna karI rahyA che. emanA dilamAM 85 varSanI jaipha uMmare giranAra ane zatruMjayanAM pahADo caDhIne tyAM birAjatA devAdhidevanAM darzana karavAnA koDa jAge che. ane pU. bApujI e uMmare dhImI-dhImI majala kApIne DoLInI madada lIdhA vagara, e baMne girirAjonI yAtrA karIne pAchAM pharyA ! koIe pAlItANAmAM comAsuM karavAnuM sUcana karyuM, to ATalI uMmare ane ATalA thAka pachI paNa, tIrthabhUminI AzAtanA na thAya, e mATe emaNe eno inkAra karyo. ATalI vRddha uMmare ATalI jAgRti sau koIne namana karavA prere evI che. emanI dIkSA bAda pAMceka varSe emanAM patnI, sAsu ane sALAe paNa dIkSA lIdhI hatI. dIkSA bAda emanA patnInuM nAma caMdanazrIjI hatuM. vakhatane sAcavavAmAM bApajI pUrA khabaradAra. nakkI karela vakhate nakkI karela kAma thavuM ja joIe. kyAMka pUjAmAM javAnuM hoya ane koI vakhatasara teDavA na Ave, to pote AcArya hovA chatAM, teo vakhatasa2 2vAnA thaI ja gayA hoya. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 AcArya vijayodayasarijI meM pU. bApajInA samudAyanA jANItA vidvAna jaMbukiMjayajI mahArAja tathA anya munirAja pAse emanuM caritra hoya to tenI mAgaNI karI; to mane kahevAmAM AvyuM ke pU. maNivijayajI dAdAnA jIvanacaritramAM bApajInA jIvana saMbaMdhI keTalIka mAhitI be pAnAMmAM ApavAmAM AvI che; te sivAya bIjuM kaMI sAhitya amArI pAse nathI ! A sAMbhaLIne bApajInI kIrti pratyenI niSkAmatAnI mana upara bhAre asara thaI. ApaNA prAcIna jyotirdhara mahApuruSoe potAnA jIvananI hakIkato sAcavI na rAkhI e sAme AjanA itihAsakAranI bhAre phariyAda che. paNa je AtmasAdhanA mATe nIkaLyA hoya te potAnI kIrtine sAcavavAnI zI khevanA kare? . bApajI to harve cAlyA gayA che; paNa emanA aneka sadguNo ApaNane ApatA gayA che. jo banI zake to AcAryazrInA koI ziSya ke praziSya temanA caritane ane anubhavone akSaradehe rajU karaze to moTo upakAra thaze. A AcArya-mahArAjanA svargagamanathI, vi. saM. 1990nI sAlamAM maLela munisamelanane saphaLa banAvavAmAM jemaNe potAno sAtha Apyo hato ane e saMmelananI phaLazrutirUpe paTTakarUpe karavAmAM Avela agiyAra nirNayo upara jemaNe potAnI sahIo karI hatI, e nava AcAryo(ATha AcAryo ane eka munirAja)mAMnA chellAno paNa ApaNane vasamo viraha thayo che. eTale saMghanA * utkarSanI, samAjanA abhyadayanI ane dharmanI rakSAnI pUrepUrI javAbadArI have bAkI rahela zramaNa saMgha upara AvI paDI che. tA. 10 tathA tA. 17 oNkTobara, 1959) (22) A. vijayodayasUrijI H samatAbharI sAdhutA prAtaHsmaraNIya AcArya zrI vijayodayasUrijI kALadharma pAmatAM jainasaMghane samatA-saraLatA-samarpaNabhAvanI ratnatrayIthI zobhatI sAdhutAnI moTI khoTa paDI ! 83 varSa jeTalI pAkI umara, vyAdhithI jarjarita kAyA, AMkhonI paNa nistejatA; ane kALadharmanAM eMdhANa paNa avAranavAra varatAI AvatAM. ane chatAM, e badhAM vacce, saMyamane akhaMDa ArAdhato eka sabaLa AtmA vAsa karato hato. e AtmA, jevo tattvaciMtaka hato evo ja Adarza sAdhutAno upAsaka hato, jevo tyAga-vairAgyanA UjaLA raMge raMgAyelo hato, evo ja abhyabhASI satyapriyatAthI zobhato hato; ane samatA ane samarpaNazIlatA to enA aNuaNumAM dhabakatI hatI. ene mana kAyA mAtra dharmanuM eka sAdhana hatI. kALadharma . Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 amRta-samIpe Avato hoya to bhale Aje Ave, evI emanI taiyArI hatI. AcAryazrI to samAdhi ane jAgRtipUrvaka kALadharmane AvakA2Ine kRtArtha thaI gayA. svargastha AcAryazrInA pavitra sAMnidhyamAM thoDo samaya paNa besavAno suavasara maLe, ane jANe samatAnA sarovarano AhlAda anubhavIe. kevuM svastha, zAMta, saumya e vyaktitva ! e vyaktitve jANI-samajIne potAnA tejane chupAvI dIdhuM hatuM : e ja A AcAryazrInI saMyamasAdhanAnI ativirala vizeSatA. gujarAtanuM itihAsaprasiddha prAcIna dharmanagara khaMbhAta teonI janmabhUmi : maMtrIzvara udayana ane mahAmaMtrI vastupALanI karmabhUmi. vi. saM. 1944nA poSa zudi 11nA roja emano janma. pitAnuM nAma zrI choTAlAla pAnAcaMda ghIyA, mAtAnuM nAma parasanabAI. pAMca saMtAnamAM teo vaceTa. emanuM potAnuM nAma UjamazI. UjamazIne be moTA bhAI, eka nAno bhAI ane eka nAnI bahena. vANiyAno dIkaro eTale bhaNyA vagara to kema cAle ? paNa manamAM chUpA-chUpA koI evA saMskAra kAma kare ke jenI AgaLa bhaNatara-gaNatara, vepAra-vaNaja ke paiso-Tako badhuM phIkuM lAge. emAM dharmabhaktiparAyaNa khaMbhAta zahera, dharmapremI kuTuMba ane dharmAnurAgI mAtA-pitA. yauvanane AMgaNe paga mUkatAM-mUkatAM to UjamazInuM aMtara bhoga-vilAsanA suMvALA mArgethI pAchuM vaLIne tyAga-vairAgyanA kaThora mArga upara Daga bharavA talasI rahyuM. ane tyAga-vairAgyanA e aMkurane vadhavAno suyoga paNa veLAsara maLI gayo. eka bAju, vi. saM. 1961mAM pitAjInuM zirachatra sadAne mATe harAI gayuM ane UjamazInuM aMtara saMsAranI asAratA ane jIvananI asthiratAne vicArI rahyuM ! bIjI bAju, e ja arasAmAM, jainasaMghanA paramapratApI AcAryazrI vijayanemisUrijInA (te samaye munirAja zrI nemivijayajInA) pArasamaNi samA saMparka ane hRdayasparzI dharmopadezano suyoga maLI gayo. UjamazIne potAnA bhaviSyane ujjvaLa banAvavAno mArga jaDI gayo. pachI to, thoDo paNa samaya gumAvyA vagara vi. saM. 1962nA vaizAkha sudi pAMcame mAtara pAsenA devA gAmamAM teoe mu. zrI nemivijayajI pAse emanA ja ziSya tarIke dIkSA lIdhI. potAnA ziSyasamudAyanA adhyayana ane AcAra-pAlana mATeno nemisUrijIno Agraha ane kaDapa kahevatarUpa hato. bIjI bAju ziSyonI jJAnasAdhanAmAM suyogya paMDita ke sAdhanasAmagrInI khAmI aMtarAyarUpa na bane enI paNa teo pUrI kALajI rAkhatA. ane adhyayanamAM khaMtapUrvaka AgaLa vadhatA ziSyo upara vAtsalya varasAvavAmAM ane emane protsAhana ApavAmAM paNa jarA ya khAmI AvavA na detA. A tAlAvelIne lIdhe ja teo judA-judA aneka viSayonA marmajJa Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayodayasUrijI 195 evA saMkhyAbaMdha ziSya-praziSya jainasaMghane bheTa ApI zakyA. e badhAyamAM, jJAna ane cAritra, e baMnenI niyama ane niSThAbharI ArAdhanAnI kasoTIe, svargastha AcArya zrI vijayodayasUrijInuM sthAna ziromaNi-samuM hatuM. e pratApa hato emaNe jIvanabhara vizuddha buddhi ane ananya dharmazraddhAthI karela bAhya tema ja vizeSa ApyaMtara tapano ane benamUna gurubhaktino. dIkSAno svIkAra karyo e ja kSaNathI munizrI udayavijayajI deva, guru ane dharmane sarvabhAve samarpita thaI gayA, ane darzana, jJAna, cAritranI utkaTa, nirmaLa sAdhanA e ja emano nityano jIvanakrama banI gayo. bhavabhIrutA ane pApabhIrutA to teonI ja ! jJAna ane kriyAnA AvA utkaTa sAdhaka munivara aneka vidyAone AtmasAt karIne zAstrapAragAmI vidvAna bane emAM zI navAI ? Ama chatAM, kyAreka emane koIka sAthe zAstrIya bAbatanI vAta karavAno prasaMga Ave tyAre ja khabara paDe ke saMyamanI ArAdhanAnA maherAmaNanI pAchaLa jJAnano paNa kevo mahAsAgara laherAI rahyo che. dharmazAstro uparAMta jyotiSazAstranuM teonuM jJAna paNa ghaNuM UMDuM hatuM. tethI teoe pratiSThA, dIkSA, jinamaMdiro-upAzrayonAM bhUmikhanana ke zilAnyAsanAM tema ja bIjA aneka dharmotsavonAM hajAro zubha muhUrto kADhI ApyAM hatAM. dharmakAryonAM muhUrtonI bAbatamAM jainasaMghamAM teo ane temanA paTTadhara AcArya zrI vijayanaMdanasUrijInI (udaya-naMdananI joDInI) keTalI badhI nAmanA hatI te suvidita che. AvAM muhUrto ApavAmAM teonI jhINavaTabharI cokasAIno jema moTo hisso hato, tema teonI 'sahu koInuM bhaluM thAo' evI sAdhujIvanane ucita evI sahaja manovRtti paNa preraka haze. jema-jema sAdhujIvananI sAdhanA AgaLa vadhatI gaI, tema-tema teonI AtmazodhananI aMtarmukha vRtti paNa vadhu gherI banatI gaI. Ane lIdhe teonuM jIvana mAyA, prapaMca, haThAgraha jevI malina vRtti ke pravRttithI mukta rahI zakyuM hatuM. kIrti, mAna-pratiSThA ke nAmanAnI kAmanA emane satAvI zakI na hatI. seMkaDo vidhividhAno ane kriyAkAMDo karAvavA chatAM emanuM citta vadhAre paDatuM bahirmukha banIne bAhya ADaMbaromAM rAcavAne badale, potAnI AMtarika guNasaMpattimAM ja nirata rahetuM. vi. saM. 1969mAM kapaDavaMjamAM teone gaNipada temaja paMnyAsapada, vi. saM. 1972mAM sAdaDImAM upAdhyAyapada tathA vi. saM. 1979mAM teonA vatana khaMbhAtamAM AcAryapada ApavAmAM AvyuM hatuM. potAnA guruvaryanI AjJAne mAnya rAkhavA mATe ja teoe A padavIono svIkAra karyo hato. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 amRta samIpe jJAnacAritranI garimAthI zobhatA AvA tejasvI, prabhAvazALI ane samartha dharmapuruSa potAnA samasta vyaktitvane gALI nAkhIne tene potAnA guruvaryamAM ja samagrabhAve samAvI de ane ATaATalI saMyamasAdhanA chatAM potAnA gurudevanAM caraNomAM eka alpajJa ane bhaktivelA bALakanI jema ja jIvavAnuM pasaMda kare e bInA aMtarane gadgada banAvI mUke evI che. kharekhara, teo AtmasAdhanAnA amRtano AsvAda meLavI zakyA hatA. | ma tA. 13-6-1970) ke, 7) (23) bhadrapariNAmI, AtmasAdhanAniSTha A. zrI vijayabhadrasUrijI zramaNajIvananI sAdhanA eTale nirbheLa AtmasAdhanA. AvA zramaNasaMtane mana AtmasAdhanA dvArA cittazuddhi ane vyavahArazuddhi e sarvazreSTha dhyeya hoya che, ane ene siddha karavA e vairAgya-tyAga-saMyama-ahiMsAdi mahAvratonI ane bAhyaAvyaMtara tapanI ArAdhanAmAM evA lIna banI jAya che ke bhUkha, UMgha ke ArAmane tathA potAnI jAtane sudhdhAM visarI jAya che. Adhi-vyAdhi-upAdhikAraka saMyogo paNa ene enI sAdhanAmAMthI calita karI zakatA nathI. alabatta, AvA mahApuruSo samAja ke saMghamAM ati virala hoya che, ane ApaNe potAnA hitane mATe emane sAme cAlIne zodhI kADhavA paDe che. doDheka mahinA pahelAM, gata (vi.saM. 2033nA) jeTha zudi AThamanA roja jUnA DIsAmAM 103 varSanI paripakva vaye ane zramaNajIvananI poNI sI jeTalI lAMbI ane AtmalakSI saMyamasAdhanAne aMte kALadharma pAmIne kRtakRtya banI janAra AcArya zrI vijayabhadrasUrijI A yuganA AvA ja eka Adarza ane zreSTha zramaNa hatA. potAnI aMtarmukha saMyamayAtrA dvArA emaNe jema potAnA jIvanane tema jaina zAsanane gauravAnvita banAvyuM hatuM. zramaNajIvananI zobhArUpa saraLatA, niraMkAravRtti, samabhAva, madhyasthaSTi, sahanazIlatA, kaSAyonI alpatA, haLukarmIpaNuM, dRSTirAga ke rAgadaSTi jevA mahAdoSono abhAva ityAdi pAyAnA guNonI jANe emane kudarata taraphathI sahajabhAve ja bakSisa maLI hatI. emanI nirmohavRtti to badhA AtmasAdhakone mATe dAkhalArUpa hatI. AvI anAsakta dRSTine kAraNe, zaktizALI mAnavIne paNa parAdhIna banAvI detI kIrtinI AkAMkSArUpa dInatA emanI AtmaniSThAne caLAvI zakI na hatI. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayabhadrasUrijI 197 jainadharmanagarI gaNAtuM rAdhanapura teozrInuM vatana. jinamaMdiro ane dharmasthAnothI zobhAyamAna A nagarInAM saMkhyAbaMdha bhAI-bahenoe dIkSA grahaNa karIne enA gauravamAM vadhAro karyo che. A nagaranAM suprasiddha masAliyA kuTuMbamAM temano janma. itihAsamAM to eka kathA evI paNa sacavAyelI che ke cAra-pAMca saikA pahelAM keTalAka vakhata mATe, tIrthAdhirAja zrI zatruMjayano vahIvaTa rAdhanapuranuM masAliyA kuTuMba saMbhALatuM hatuM. rAdhanapuranI nagarazeThAI paNa A ja kuTuMbamAM hatI. AvA kuTuMbamAM, vi. saM. 1930nA vaizAkha zudi chaThThanA roja AcAryazrIno janma thayo hato. emanA pitAnuM nAma ugaracaMdabhAI, mAtAnuM nAma zrI sUrajabahena; emanuM potAnuM nAma bhogIlAla. cha bhAIomAM bhogIlAla pAMcamA. uMmara to nAnI hatI, paNa "putranAM lakSaNa pAraNAmAMthI", e ukti pramANe, bhogIlAlamAM dhArmika vidhividhAno pratye bacapaNathI ja anurAga hato. uparAMta potAnA madhura, saraLa, milanasAra paragaju, svabhAvathI teoe saunAM mana jItI lIdhAM hatAM. bhogIlAla UgatI uMmarathI ja potAnuM ujjvaLa bhAvi sUcavatA hatA. bhogIlAlane dunyavI sukhonI pAchaLa chupAyelI duHkhonI paraMparAno kaDavo anubhava kudarata jANe nAnapaNathI ja karAvavA mAMgatI hoya ema, mAtra cha varSanI ja uMmare mAtAnI hUMphALI-zILI chAyA harAI gaI, ane bAra varSanI uMmare pahoMcatAM-pahoMcatAM to kuTuMbanA AdhArastaMbha rUpa pitAjInuM jIvana paNa saMkelAI gayuM ! bhogIlAlanuM aMtara sUnakAra ane ekalatA anubhavI rahyuM. paNa kuTuMbanA vaDIloe AvA duHkhanA vakhate bhogIlAla pratye mamatA dAkhavIne emane sAco sahAro Apyo. AvA vaDIlonI AjJA mAthe caDAvIne, emane rAjI rAkhavA, mananA vairAgI bhogIlAle, zrI jayakorabahena sAthe lagnagraMthithI joDAIne, potAno saMsAra zarU karyo. paNa, saMsAravAsI bhogIlAlanuM citta to sAMsArika bAbatomAM sadA ya jaLakamaLanI jema alipta ja rahetuM hatuM. emane saMsAranA sukhopabhogamAM bhAgye ja rasa paDato, ane saMsAranA vyavahAro, vepAra-vaNaja jevI bAbatothI aLagA rahevAno ja teo prayAsa karatA. paNa "utAvaLe AMbA na pAke" evI samajathI bhogIlAla pakva samayanI rAha jotA rahyA ane potAne dIkSAnI anumati ApavA kuTuMbane samajAvatA rahyA; paNa enuM dhAryuM pariNAma na AvyuM, ane uMmara to sattAvIzamA varSanA sImADe pahoMcI gaI. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe chevaTe kuTuMbIjanone jAgRta karIne emanI anumati meLavavA emaNe eka divasa, pote dIkSA na le tyAM sudhIne mATe ghI, ghauM ane cokhAnA tyAganI pratijJA jAhera karI. 198 zrI bhogIbhAInA A pagalAe vIjaLika asara karI. kuTuMbIjanoe bhogIlAlanI mAgaNI svIkArI lIdhI ane potAnA zaheramAM ja mahotsavapUrvaka emane dIkSA apAvavAno nirNaya karyo. 28 varSanI uMmare, vi. saM. 1958nA vaizAkha sudi 15(buddhapUrNimA)nA parvadine zrI bhogIbhAInA mano2tha saphaLa thayA. te divase emaNe munivarya zrI jitavijayajI mahArAjanA hAthe rAdhanapuramAM dIkSA lIdhI. emane bApajI mahArAja(AcArya zrI vijayasiddhisUrijI)nA ziSya munirAja zrI vinayavijayajI mahArAjanA ziSya banAvavAmAM AvyA; nAma bhaktivijayajI rAkhavAmAM AvyuM. zrI bhogIbhAIno A dIkSAprasaMga vizeSa gauravazALI ane yAdagAra to e ghaTanAthI banyo ke emanI sAthesAthe emanAM patnI jayakore ane emanA nAnA bhAI ha2goviMdadAse tathA e bhAInAM patnIe paNa dIkSA lIdhI : jyotathI jyota pragaTe. bhUkhyAne bhAvatAM bhojana maLyAM; muni bhaktivijayajInuM citta harSa anubhavI rahyuM ane potAnI saMyamayAtrAne sArthaka karavA ekAgra banI gayuM. jinezvaranI vANInA svAdhyAyarUpa ApyaMtara tapa ane iMdriyo ane kAyAnA unmAdane nAbUda kare evuM bAhya tapa ema baMne prakAranAM taparUpI be cakrono sahAro laIne teo potAnI AtmasAdhanAnA rathane AgaLa vadhAravAnA dharmapuruSArtha ane mokSapuruSArthamAM dattacitta thaI gayA. gurubhakti, satata jAgRti ane svAdavijaya jevA sAdhujIvananA guNo emane sahajasiddha thaI gayA. dIkSA lIdhA pachI doDha ja varSa bAda emanA guruzrI kALadharma pAmatAM munizrI bhaktivijayajI AMtarika AghAta anubhavI rahyA. paNa dAdAguru zrI vijayasiddhisUrijIe emane e khoTa varatAvA na dIdhI; eTaluM ja nahIM, paNa emanI nizrAmAM emanI AtmasAdhanA vadhAre utkaTa banI, ane teo vadhu ne vadhu aMtarmukha banatA gayA. dhIme-dhIme emano prabhAva vadhato gayo, ziSyo banatA gayA ane emanA hAthe zAsanaprabhAvanAnA dharmotsavo thavA lAgyA. -- dIkSAnAM 12 varSa bAda, vi. saM. 1970mAM emane gaNipada tathA paMnyAsapada maLyuM. 1989mAM teo AcAryapadathI vibhUSita thayA, ane e vakhate teonuM bhaktivijayajI nAma badalIne vijayabhadrasUri rAkhavAmAM AvyuM. moTI padavI maLavA chatAM teo enA mohathI alipta hatA. jinezvaradeva taraphanI nirmaLa bhakti Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayadharmadhuraMdharasUrijI 199 e emanuM sAcuM baLa hatuM ane cittanI saraLatA, vimaLatA(bhadra prakRti)nI keLavaNI e emanuM lakSya hatuM. Ama teoe potAnI sAdhanA dvArA potAnAM baMne nAmone sArthaka karyAM. saMyamayAtrAnAM 34 varSa pachI jANe kudarata emanI samatA, sahiSNutA ane sAdhutAnI AkarI ane lAMbI kasoTI karavA mAgatI hoya ema, vi. saM. 1992mAM emanI AMkhonAM teja aMdara UtarI gayAM ane comera aMdhakAra prasarI gayo. paNa A prabhuparAyaNa ane dharmaparAyaNa saMtapuruSa ethI jarA ya vicalita ke nirAza na thayA, paNa te pachI zAMtithI pUrAM 41 varSa jeTalAM lAMbA samaya sudhI potAnI saMyamasAdhanAmAM sthira rahyA ! A gALAmAM AcAryazrI vijayaMoMkArasUrijI vagere ziSyoe teonI bhaktibhAvapUrvaka je saMbhALa rAkhI te sau koInI prazaMsA mAge evI dAkhalArUpa che. A sadImAM eka ja samudAyanA ekaso varSa karatAM paNa vadhu uMmaranA dAdAguru bApajI mahArAja (105) ane emanA praziSya zrI vijayabhadrasUri mahArAja (103) - ema be zAsanaprabhAvaka AcArya mahArAjonAM darzana karavAno zrIsaMghane suavasara maLyo e kevo uttama yoga gaNAya ! (tA. 16-7-1977) (24) samatA-sahanazIlatAnA sAgara AcAryazrI vijayadharmadhuraMdharasUrijI A zraddhAMjali lakhatAM amane, vahANamAM beThelA ne pANImAM paDelA vIMchIne traNa-traNavAra bacAvI traNa daMza pAmelA samabhAvI saMtanI pracalita bodhakathAnuM smaraNa thaI Ave che. gayA aThavADiye tA. 2-6-1978nA roja amadAvAdamAM 60 varSanI, pramANamAM nAnI uMmare kALadharma pAmela AcArya mahArAja zrI vijayadharmadhuraMdharasUrijI e dardanI asahya pIDAmAM paNa, dehabhAva ane AtmabhAva vacce, eTale ke bAhya pariNati ane AtyaMtara pariNati vacce, je adbhuta viveka karI jANyo hato te upara ullekhela kathAnA bhAvanI sAthe barAbara baMdhabesato Ave evo che. AcAryazrIne chellAM traNeka varSathI gaLA uparanI kaeNnsaranI gAMTha thaI AvI hatI. bhayaMkara kALacakra jevo A vyAdhi uttarottara vadhu ne vadhu vikarALa thato jato hato, ane ene lIdhe e vadhu ne vadhu asahya paNa banato jato hato. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2che. amRta-samIpe AvA asAdhya vyAdhinI jANa thayA pachI, moTA bhAganA mAnavIo eka bAju manathI bhAMgI paDIne sAva nirAza thaI jAya che, ne bIjI bAjue e kALajhapATAmAMthI UgaravA mATe elopathInA ati kharcALa evA kaMI-kaMI ilAja karavAmAM kazI khAmI rahevA detA nathI. sAmAnya vastusthiti AvI hovA chatAM, svargastha AcAryazrIe A baMne vRttio upara je kAbU meLavI batAvyo, te emanI 46-47 varSa lAMbI saMyamayAtrAnI saphaLatAnI kIrtigAthA banI rahe tevo, tema ja saukoI sAdhako mATe dAkhalArUpa che. traNeka varSa pahelAM teo pAlItANAmAM birAjatA hatA, tyAre temanA gaLAnI bahAra jamaNI bAju eka gAMThe dekhA dIdhI. muMbaInA kensaranA niSNAta DaoNkTare pUrepUrI tapAsa karyA pachI nidAna karyuM ke A gAMTha kaeNnsaranI che, ane ene mATe tAtkAlika ilAjo hAtha dharavA joIe. A vAtanI potAne jANa thayA pachI paNa, AcAryazrI na to mUMjhAyA ke na to emaNe darda sAme elopathInA upacAra zarU karavAnI koI tatparatA dAkhavI. emaNe to ati AkarA paththasevana sAthe Ayurvedika upacAra eka vaidyanI dekharekha nIce zarU karyA, ane be-eka varSa jeTalA lAMbA samaya sudhI e upacAro emaNe cAlu ja rAkhyA. paNa jyAre darda vadhAre bhayaMkara ane kAbU bahAra jatuM lAgyuM, tyAre ja amadAvAdamAM emaNe muMbaI ane amadAvAdanA kensaranA niSNAta DaoNkTaronI salAha mujaba elopathInA upacAra zarU karyA. chevaTe e upacAra daramyAna ja teo kALadharma pAmyA. kALadharma kyAre, kyAM ane kevI rIte thAya e to upArjita karmanI bAjI ja gaNAya che; paNa kharI mahattA to ugra Adhi-vyAdhi-upAdhinA samayamAM paNa svasthatAne jALavI rAkhavAnI kaLAnI ja che. AcAryazrIe potAnI jAgRta, nirmaLa ane jIvanasparzI saMyamasAdhanAnA baLe A kaLA sArI rIte hastagata karI hatI, ane tethI teo uttarottara vadhu ne vadhu asahya banatA jatA kensarane paNa zAMti, samatA ane sahanazIlatAthI baradAsta karI zakyA hatA. A kensaranuM nidAna thayA pachI paNa emaNe pAlItANAthI amadAvAda tarapha vihAra DoLImAM karavAne badale page cAlIne ja karyo hato. ane jhaDapathI amadAvAda pahoMcavAne badale surendranagara, zaMkhezvara jevAM sthAnomAM sthiratApUrvaka rahIne potAnuM, tema ja dharmabodha dvArA zrIsaMghanuM paNa vizeSa kalyANa karyuM hatuM. AvA ugra daInI sAme cittanI AvI svasthatA kharekhara ati virala ane sau koInI dAda mAgI le evI ghaTanA gaNAya. jyAre paNa koI pUchatuM tyAre teo mastIpUrvaka evo ja javAba ApatAM ke "ghaNuM sAruM che. " - Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayadharmadhuraMdharasUrijI 201 AcAryazrInuM mULa vatana bhAvanagara jillAmAM Avela nAnuMsarakhuM khATaDI gAma. emano janma vi.saM. 1974nA caitra vada pAMcame bhAvanagaramAM thayelo. emanA pitAnuM nAma pItAMbaradAsa, mAtAnuM nAma sAMkaLIbahena, emanuM potAnuM nAma dhIrajalAla. teoe 6 rdhoraNa sudhIno abhyAsa karelo. abhyAsakALa daramyAna pAlItANAnA suprasiddha zrI yazovijaya jaina gurukuLamAM paNa keTaloka vakhata rahelA. teone eka bahena hatAM; emanuM nAma sUrajabahena. dhIrajalAlanI uMmara dasa varSanI thaI evAmAM mAtAnI hUMphALI chatrachAyA kheMcAI gaI. keTalAka vakhata teo potAnA mAmAnI sAthe beMgaloramAM paNa rahelA. zrI pItAMbaradAsane dhArmika bAbatomAM pahelethI ja rasa hato, ane patnInA svargavAsa pachI emanI dharmabhAvanAmAM vadhAro paNa thayo hato. pAlItANAnI jANItI zrI siddhakSetra jaina bhojanazALAnI sthApanAmAM, bIjA bhAIonI sAthe teoe paNa UMDo rasa lIdho hato ane ghaNI jahemata uThAvI hatI. AthI UlaTuM, dhIrajalAlane zarUAtamAM dharma tarapha koI vizeSa ruci na hatI. zrI pItAMbaradAsane pAlItANAmAM zAsanasamrATa zrI vijayanemisUrijI mahArAjanA paTTadhara, AcArya mahArAjazrI vijayaamRtasUrijIno satsaMga thayo. A satsaMge emanI dharmabhAvanAne vadhAre pradIpta karI, ane emaNe AcAryazrInA ziSya banavAno nizcaya karyo; sAthe-sAthe potAnA ekanA eka putrane paNa potAnI sAthe ja rAkhavAnuM nakkI karyuM. saMyamamArganI kaThoratAno jAtaanubhava karavA emaNe AcArya zrI vijayaamRtasUrijInI sAthe vi.saM. 1988nI sAlamAM valabhIpurathI pAlItANA sudhIno pAvihAra paNa karyo. chevaTe e ja varSamAM mahA suda sAtamanA roja rAjasthAnamAM jAvAla mukAme pitA-putra baMne dIkSita thayA. pitAnuM nAma muni puNyavijayajI rAkhIne emane AcArya zrI vijayaamRtasUrijInA ziSya jAhera karavAmAM AvyA ane dhIrajalAlanuM nAma muni dhuraMdharavijayajI rAkhIne emane emanA pitAgurunA ziSya banAvavAmAM AvyA. dhIrajalAlano Akho jIvanapaMtha ja vahevAnA badale dharmasAdhanA tarapha vaLI gayo. muni dhuraMdharavijayajInI buddhi tejasvI hatI ane dhAraNAzakti tathA smaraNazakti paNa utkaTa hatI. teo je kaMI bhaNatA te jANe koThAmAM vasI jatuM; eTaluM ja nahIM, paNa je-te graMthano bhAva emanA aMtaramAM zatadala kamaLanI jema, khUba khIlI UThato. teoe zazinAtha jhA, zobhita mizra ane dInAnAtha jevA prakAMDa maithilI paMDito pAse nyAya, vyAkaraNa, sAhitya vagere viSayono marmasparzI ane vyApaka abhyAsa karyo. sAthe-sAthe jaina saMskRtinA hArdarUpa AgamasUtro tathA zAstragraMthono paNa AtmalakSI abhyAsa karyo. vaLI samaya jatAM teoe Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe jyotizAstra ane zilpazAstra jevA viSayamAM paNa noMdhapAtra jANakArI meLavI hatI. Ane lIdhe teo dharmakAryo mATenAM maMgaLa muhUrto paNa kADhI zakatA hatA. dIkSA lIdhA pachI jyAre teone potAnA vaDA dAdAguru zAsanasamrAT zrI vijayanemisUrIzvarajIne, sarakheja mukAme, pahelavahelAM maLavAnuM thayuM, tyAre temanI buddhipratibhA, nirbhayatA tema ja jijJAsAnI sUrisamrATazrInA mana upara evI gherI asara paDI ke jethI teo dhuraMdharavijayajInA abhyAsa ane vikAsa mATe satata dhyAna ane mArgadarzana ApatA rahyA. to AvA eka AzAspada aNagAra upara emanA dAdAguru zrI vijayaamRtasUrijInI apAra kRpA satata varasatI rahe emAM to zI navAI ? samaya jatAM dhuraMdharavijayajI potAnA dAdAgurunA saMpUrNa vizvAsapAtra ane prItinA bhAjana ja nahIM, paNa emanA aMgata salAhakAra paNa banI gayA hatA ! 202 vi.saM. 2021nI sAlamAM muMbaImAM khUba moTA utsavapUrvaka teone AcAryapadavI arpaNa karavAmAM AvI hatI. teonA upadezathI aneka jinAlayo, dharmotsavo, aMjanazalAkAo, pratiSThAo, upadhAna vagere dharmakAryo sArA pramANamAM thavA pAmyAM hatAM. chelle-chelle teozrIe bhagavAna mahAvIranA 2500mA nirvANamahotsava jevA apUrva avasarane cirasmaraNIya banAvavA mATe girirAja zatruMjaya upara eka AlizAna kIrtistaMbha tathA enI sAthe khUba moTo sughoSA gheMTa sthApana karavAnI yojanA karAvIne enuM muhUrta paNa karAvyuM hatuM. emanuM A adhUruM kArya have zrIsaMghe pUruM karavAnuM rahe che. teoe aneka vyaktione siddhacakrapUjana vagere pUjanonA vidhividhAno zikhavADIne AvAM pUjano bhaNAvavAnI prathAne ghaNuM protsAhana ApyuM hatuM. potAnA pitAguru paMnyAsa zrI puNyavijayajInI daseka varSa jeTalI lAMbI mAMdagI daramyAna teoe vizrAmaNApUrvaka* je sevA karI hatI tenI Aje paNa jANakAro muktapaNe prazaMsA kare che. zAsanasamrATnInI sAthe teoe vi.saM. 2005nuM comAsuM mahuvAmAM karyuM hatuM. A vakhate teoe zAsanasamrATanI aMtima avasthAmAM teonI je bhakti karI hatI, tethI teo taraphano zAsanasamrATano anurAga vadhI gayo. e ja varSamAM divALInA parva-divase zAsanasamrATazrI kALadharma pAmyA tenA AgalA divase, muni dhuraMdharavijayajIe temane je sthiratApUrvaka pAkSika pratikramaNa karAvyuM hatuM tethI prasanna thaIne temaNe kahyuM hatuM : "Aja mereko dhuraMdharane pakhkhIpratikramaNa acchA karAyA." dhuraMdharavijayajIne mATe A, saMyamasAdhanAnI dhanyatAno yAdagAra prasaMga banI gayo. AcAryazrIe potAnI marmagrAhI ane jIvanasparzI vidvattAno lAbha jainasaMghane be rIte Apyo hato : eka to, avAranavAra sUrata, pAlItANA, muMbaI * vizrAmaNA -- caMpI vagere zArIrika paricaryA (saM.) Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayapratApasUrijI 203 vagere sthAnomAM sAdhu-sAdhvIonA samudAya samakSa zAstragraMthonI vAcanA ApavA dvArA ane bIjuM nAnA-moTA saMskRta, prAkRta, gujarAtI bhASAnA Azare sittera jeTalA graMthonAM sarjana, vivecana, bhASAMtara ke saMpAdana dvArA. emanI AsapAsa vidyAnA AdAna-pradAnanuM vAtAvaraNa ja prasarI jatuM. potAnA samudAyanA sAdhuo haMmezA zAstrAbhyAsamAM nimagna rahe enuM teo pUruM dhyAna rAkhatA; sAthe-sAthe bIjA koI paNa samudAyanA sAdhu-sAdhvIo ke dharmajijJAsuo emanI pAse AvatAM to emane udAratAthI ane kartavyabuddhithI ullAsapUrvaka jJAnanuM dAna karatA. teonI sittera jeTalI kRtiomAMnI pAMceka kRtio hajI paNa amudrita che; te have vinA vilaMbe pragaTa thAya evI goThavaNa thavI ghaTe che. chelle-chelle teo bhaktAmarastotranA 44 zlokomAMnA eka-eka zloka upara te zlokano bhAva samajAve evA svataMtra stavananI racanA karatA hatA. paNa e kArya 34 zloko sudhI AgaLa vadhIne aTakI gayuM. (tA. 10-6-1978) (25) abhyabhASI, aMtarmukha, apramatta AcArya zrI vijayapratApasUrijI jeo kIrti ane kAmabhogathI alipta rahevAnI jAgRti dAkhavI zake, teo dharmanA navanItarUpa sAdhanA ane nijAnaMdanI divya moja mANavAnI sAthe-sAthe, bIjAone mUMgA-mUMgA AtmakalyANano dharmamArga cIMdhI zake. thoDAka divasa pahelAM ja kALadharma pAmela AcAryazrI vijayapratApasUrijInI zramaNadharmanI dIrghakAlIna sAdhanA, A kathananI pratIti karAve evI uttama ane dRSyatarUpa hatI. saMyamanA nirmaLa pAlana mATe emaNe keLavelI manovRtti ane karelI pravRttino vicAra karatAM, lAge che ke saMyama-tyAga-vairAgyanI lAMbI upAsanA pachI paNa mohadRSTi, Asakti ane ahaMbhAva-mamabhAva upara kAbU meLavavAnuM je kArya duSkara lekhAya che, temAM saphaLatA emane ApameLe ja maLatI hatI. sAce ja, teo AtmabhAva ane paramAtmatattvanA ciMtana-manana-AsevananA prakAzamAM viSayalolupatAnI asAratA ane aniSTakArakatAne barAbara samajI zakyA hatA. atyAre vidyamAna ApaNA AcArya-mahArAjomAM vijayapratApasUrijI uMmara, dikSAparyAya ane AcAryapadano paryAya - e traNe dRSTie vRddha hatA. kALadharma vakhate 87-88 varSa jeTalI paripakva emanI uMmara hatI, 71 varSa jeTalA sudIrgha Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 amRta samIpe samaya sudhI emaNe cAritranuM pAlana karyuM hatuM ane 4ra varSa jeTalA lAMbA avadhi sudhI emaNe AcAryapadanI javAbadArIne nibhAvI jANI hatI. uparAMta, teo jaina AgamasUtro ane ApaNAM dharmazAstronA abhyAsI ane jyotiSavidyA - khAsa karIne muhUrtazAstra ane paMcAgapaddhati - nA jANakAra paNa hatA. zAMti ane svasthatApUrvaka jJAna-dhyAnamAM nimagna rahevuM e emano svabhAva hato. AthI teo hamezAM ADaMbarothI aLagA rahevAnuM ane ekAMtamAM besIne AtmaciMtana ane zAstronuM vAcana-manana kasvAnuM pasaMda karatA hatA. bIjAonI niMdA-kUthalI ke paMcAtathI aLagA rahevAnI teonI Teva hatI. pramAdane jIvanamAM praveza meLavavAnI taka na maLe e mATe teo dharmagraMthonuM niraMtara vAcana karatA rahetA; ane vANIvilAsathI vegaLA rahIne jarUra pUratuM ja bolatA. teo saMgha, dharma ke samAjane parezAna karatA aTapaTA praznonA hArdane sArI rIte pAmI zakatA hatA; eTale gaMbhIra ane vyavahAru mArgadarzana ane salAha-sUcana ApI zakatA hatA. Ama karavA chatAM, AvI bAbatothI potAnI jAtane aLagI rAkhavAnI emanI AvaData badhA saMyamasAdhako mATe anukaraNIya banI rahe evI hatI. vaLI koI paNa vAta, vicAra ke kAryathI dharmazAsanane thanAra lAbhAlAbha ke nukasAnane barAbara pArakhI javAnI eka kuzaLa saMghanAyakanI caturAI ke cakora daSTi paNa teo dharAvatA hatA. temanuM vatana saurASTranA jUnAgaDha jillAmAM verAvaLa pAse Avela nAnuMsarakhuM AdarI gAma. pitAnuM nAma odhavajIbhAI, mAtAnuM nAma dUdhIbahena. vi. saM. 1947nA kArataka vadi sAtamanA roja emano janma. emanuM potAnuM nAma madanajI. kuTuMba sukhI ane dharmAnurAgI hatuM, eTale madanajIne nAnapaNathI ja dharmanA saMskAro maLyA hatA. kuTuMba moTuM hatuM, chatAM eno saMpa bIjAne mATe dAkhalo levA jevo hato. madanajIe AdarI, verAvaLa ane mAMgaroLamAM rahIne gujarAtI cha copaDI jeTalo abhyAsa pUro karyo. pachI to, vANiyAno dikaro moTo thAya eTale vepAra ke nokarI karIne kamANI karavAnA kAmamAM lAgI jAya e lokamAnyatA pramANe madanajI potAnuM bhAgya khIlavavA 14 varSanI UcharatI uMmare, verAvaLathI dariyAmArge muMbaI pahoMcI gayA. e vakhate to kudaratanA akaLa saMketane koNa jAtuM hatuM? muMbaImAM madanajIne AcAryazrI vijaya mohanasUrijIno (te vakhate munirAja zrI mohanavijayajIno) samAgama thayo. munivaryanuM prabhAvazALI vyaktitva ane Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayapratAparijI 205 sumadhura tathA hRdayasparzI dharmapravacana madanajIne vaza karI gayuM; ane dhananI kamANI karavA muMbaI gayela madanajInuM aMtara dharmanI kamANI karavA jhaMkhI rahyuM, ane tapatyAga-vairAgyanI ArAdhanA mATe dIkSA grahaNa karavAnI bhAvanA emanA romaromamAM prasarI gaI. chevaTe emanI e bhAvanA phaLI. vi. saM. 1993nA jeTha sudi 10nA roja, uttara gujarAtamAM lIMca gAmamAM madanajIe munirAjazrI padmavijayajI pAse, munizrI mohanavijayajInA ziSya tarIke, bhAgavatI dIkSA grahaNa karI. ane potAnI saMyamayAtrAne saphaLa banAvavA teo gurunI bhakti, zAstrono abhyAsa ane sAdhudharmanI kriyAonuM ArAdhana - e dharmatriveNImAM ekAgratAthI lAgI gayA. e pachI to, samaya pAke ane AMbo phaLe ema emane vi. saM. 1979mAM sUratamAM paMnyAsapada, vi. saM. 1985mAM vaDodarAmAM upAdhyAyapada ane vi. saM. 1992mAM prabhAsapATaNamAM AcAryapada arpaNa karavAmAM AvyAM; sAthe-sAthe dharmatattvavettA munirAjazrI dharmavijayajI (vartamAna AcArya zrI vijayadharmasUrijI) jevA samartha ane prabhAvazALI ziSya-praziSyonI emanI saMpadA paNa vadhatI gaI. teonA tathA emanA paTTadhara AcArya AdinA upadeza ane preraNAthI muMbaImAM tathA bIjAM aneka sthAnomAM je dharmakAryo ane samAjasevAnAM kAryo thayAM che, tenI vigato mATe to eka moTuM pustaka ja lakhavuM paDe ! AcAryazrInI eka vizeSatAnI ahIM noMdha levI ghaTe che. saMyamasAdhanAnI zarUAtamAM jema teoe potAnuM vyaktitva gurumAM samAvI dIdhuM hatuM, tema saMgha ane samudAyanA nAyaka thayA pachI potAnA suyogya paTTadhara AcArya vagerenI unnatimAM ane badhAM satkAryono yaza emane ApavAmAM ja emaNe AnaMda anubhavyo hato. Ama potAnA vyaktitvane lupta karI nAkhavAno temano svabhAva sadAne mATe AdaraNIya banI raheze. jIvananI saMdhyAnA avasare teoe, moTA saMgha sAthe, muMbaIthI zatruMjaya mahAtIrthanI ane zatruMjayathI giranAra tIrthanI yAdagAra yAtrAo karI; ane giranAra nI yAtrA pachI thoDA ja divase, jANe teonI saMyamayAtrAno avadhi pUro thayo hoya ema teo tA. 31-3-1978nA roja mAMgaroLa mukAme mahAyAtrAe saMcaryA ! (tA. 8-4-1978) Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 (26) zIla-prajJAniSTha AcAryazrI vijayajaMbUsUrijI vayovRddha, jJAnavRddha ane cAritravRddha AcArya mahArAjazrI vijayajaMbusUrijIno, tA. 10-12-1975 ne budhavAranA roja, muMbaImAM bhAyakhalA mukAme svargavAsa thatAM tapagaccha jainasaMghane traNa paccIzI karatAM vadhu uMmaranA ane be paccIzIthI paNa vadhu dIrgha dIkSAparyAyamAM nirmaLa saMyamanI ArAdhanA karIne potAnA jIvanane kRtArtha karI jANanAra AcAryazrIno kAyamane mATe viyoga thayo che. AcAryazrI jema saMyamanA jAgRta sAdhaka hatA, tema satata zrutanA paNa upAsaka hatA. ane e rIte zIla ane prajJAnI niSThAbharI upAsanA dvArA emaNe potAnA cAritrane ujvaLa, vizeSa zobhAyamAna ane caritArtha karyuM hatuM. amRta-samIpe jainasaMghanA mahAna jyotirdhara upAdhyAyazrI yazovijayajInA nirvANathI pAvana banela dakSiNa gujarAtanuM DabhoI (darbhAvatI) nagara teonI janmabhUmi. teonA pitAnuM nAma maganabhAI, mAtAnuM nAma muktAbAI. vi. saM. 1955nA mAha vada 11nA roja emano janma. emanuM potAnuM nAma khuzAlacaMda. huM ? khuzAlacaMdanI buddhi kuzAgra, abhyAsa karavAnI pUrI hoMza ane mahenata karavAnI barAbara taiyArI. paNa AjathI 60-70 varSa pahelAMnA samayanA rivAja pramANe, khuzAlacaMda abhyAsakALamAM lagnanA baMdhanathI baMdhAI gayA hatA; chatAM tIvra buddhi ane abhyAsamAM AgaLa vadhavAnI tamannAthI temaNe maeNTrikanI parIkSA pasAra karI hatI. AjathI chaeka dAyakA pahelAM maeNTrikanI parIkSA UMcI gaNAtI; parIkSA pasAra karanAramAM kuzaLatA paNa ghaNI AvatI. ATalA vyAvahArika abhyAsa uparAMta khuzAlacaMde dhArmika abhyAsamAM paNa sArI pragati sAdhI hatI. A nipuNatA chatAM khuzAlacaMdanA aMtaramAM, UMDe-UMDe to saMyama ane vairAgyano raMga ja hato. munirAjonA saMparke saMyama ane vairAgyanI bhAvanA vadhAre dRDha thaI ane vyAvahArika zikSaNa gauNa banI gayuM. dhArmika zikSaNa khuzAlacaMdane mATe saMyama ane vairAgyane poSanAruM bahumUluM bhAtuM banI gayuM. saMsAravAsamAM aTavAI gayelo khuzAlacaMdano jIva bhAre becenI anubhavI rahyo H kyAre tyAgamArganA svIkAra dvArA mokSamArgano puNyayAtrika banIne tapa-tyAga-vairAgyanI ArAdhanA mATe sarvamaMgalakArI dharmatIrthanuM zaraNa svIkAruM ? samayanA vahevA sAthe khuzAlacaMdano gharasaMsArano rasa phIko banato jato hato. evAmAM bhUkhyA mAnavIne bhAvatAM bhojana maLyA jevo suyoga thayo. eka vAra pratApI AcArya zrI vijayakamalasUrijI tathA paMnyAsa zrI dAnavijayajI(AcAryazrI vijayadAnasUrijI)nuM DabhoImAM padhAravuM thayuM. emanI Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayajaMbUsUrijI 207 dharmavANIne bhaktiAdarapUrvaka jhIlatAM khuzAlacaMde game te bhoge dIkSA levAno saMkalpa karyo. ane, sAce ja, potAnA A manorathane saphaLa karavA mATe khuzAlacaMde jIvananuM nakha-zikha parivartana karI nAkhe evuM sAhasa kheDyuM : phakta 23-24 varSanI bharayuvAna vaye, potAnI patnI ane potAnA parivAranA snehabaMdhanane visAre mUkIne, sonuM kharIdavAnuM bahAnuM batAvIne, khuzAlacaMda ghara choDIne sadAne mATe evA cAlatA thayA ke vaheluM Ave rAjasthAnanuM sirohI gAma ! dIkSAthI dUra rahevAnuM emanA mATe evuM vasamuM banI gayuM ke guruno Azraya levA mATe paNa thobhyA vagara, emaNe potAnA hAthe ja sAdhuno veza dhAraNa karI lIdho, ane pachI pahoMcyA rAjasthAnamAM ja gohila nAmanA gAme paMnyAsa zrI dAnavijayajI pAse. paMnyAsajIe emane vi.saM. 1978nA aSADha sudi 11nA roja dIkSA ApIne emane munirAja zrI premavijayajI(AcArya zrI vijayapremasUrijI)nA ziSya banAvyA. lagna karela hovA chatAM potAnA hAthe sAdhuvezano svIkAra karIne pachIthI gurunI nizrA meLavanAra A AcAryazrInA jIvananI ghaTanA tapagacchanA A yuganA saMdhasthavira zrI bApajI mahArAja(AcArya zrI vijayasiddhisUrijI)nA saMsAratyAganI AvI ja ghaTanAnuM smaraNa karAvI jAya che. munizrI jaMbUvijayajI potAnA sarva yogathI saMyamanI vizuddha ArAdhanAmAM dattacitta banI gayA. eka bAju dharmakriyAonuM pAlana karavAno puruSArtha, bIjI bAju dharmazAstronA adhyayana dvArA saMyamanI ArAdhanA vadhu tejasvI banAvavAno prayatna ane trIjI bAju vinaya-vinamratAbharI bhakti dvArA gurunI kRpA meLavavAno satata jAgRta prayAsa cAlyA. vi. saM. 1990mAM emane amadAvAdamAM paMnyAsapada maLyuM, vi. saM. 1992mAM muMbaImAM teone upAdhyAyapada ApavAmAM AvyuM ane vi. saM. 1999mAM amadAvAdamAM emane AcAryapadathI vibhUSita karavAmAM AvyA. dharmazAstronuM parizIlana tathA adhyApana e jema emanI apramatta saMyamaArAdhanAno nityakrama hato, tema aneka prAcIna dharmagraMthonuM saMzodhana tathA gujarAtI bhASAmAM dohana e emanuM sAhityakSetre noMdhapAtra arpaNa che. A bInA jema teonI zrutopAsanAnI sAkSI pUre che, tema emanI janmabhUmi DabhoI zahe2mAM emanI tamannA, dhagaza ane preraNAthI sthapAyela 'Arya jaMbusvAmI jaina muktAbAI jJAnamaMdira' teonI avicala zrutabhaktinI kAyamane mATe kIrtigAthA banI rahe evuM che. A jJAnamaMdiramAM teozrInI preraNAthI ekatrita thayela sacitra tema ja sAdI hastaprato tathA mudrita graMthono saMgraha jema vipula che tema kaLA ane guNavattAnI Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 amRtasamIpe dRSTie paNa e ghaNo kImatI che. A jJAnamaMdira sAthe muktAbAInuM nAma joDIne A AcAryazrIe, mahAmanA AcArya haribhadrasUrijInI jema, potAnI mAtA pratyenuM RNa cUkavavAno prayatna karyo che. uparAMta, jJAnamaMdiranA nAmamAM ADakatarI rIte, emanA potAnA nAmano paNa samAveza thaI gayo joI zakAya che. teonI eka bIjI vizeSatAno paNa ahIM nirdeza karavA jevo che. chellA cAreka dAyakAthI tapagacchamAM tithicarcAne lIdhe paDela bhedamAM teo be-tithivALA pakSanA hatA. chatAM teoe A bAbatamAM hamezAM vikhavAdathI dUra rahevAno prayatna karyo hato, ane A nimitte potAnAthI kyAMya, kyAreya kleza-dveSanA poSaNanuM nimitta banI na javAya e mATe ghaNI takedArI rAkhI hatI. ane chatAM potAnA samudAye A bAbata svIkArela maryAdAnuM paNa emaNe barAbara pAlana karyuM hatuM. svargastha AcAryazrInAM saMyama ane zAMta prakRtinuM ja A pariNAma kahI zakAya. satyotera varSanuM AyuSya bhogavIne ane 54 varSa jeTalA lAMbA samaya sudhI cAritranuM pAlana karI AcArya mahArAja svargavAsI thayAM. (tA. 20-12-1975) (27) AtmArAdhaka apramatta A ma. zrI vijayakanakasUrijI paramapUjya AcArya-mahArAja zrI vijayakanakasUrijI kacchamAM bhacAu mukAme vi.saM.2019nA zrAvaNa vada 5 tA. 9-8-1993nA roja samAdhipUrvaka kALadharma pAmatAM jainasaMghane eka vayovRddha, jJAnavRddha, cAritravRddha sAdhupuruSano viyoga thayo che. uMmara to 81 varSa jeTalI pAkI hatI, ane kAyAno DuMgara DolavA lAgyo hato. paNa AtmAnuM hIra, tapa-tyAga-vairAgyanuM khamIra ane saMyame janmAveluM zILuM zaurya jarA ya ochuM thayuM na hatuM. vilAyatI davAne to emaNe sparza sudhdhAM nahoto karyo; dezI davA paNa jemanA upara potAne zraddhA hatI evA be-traNa vaidyonI ja, ne anivArya lAge tyAre ja letA. paNa moTe bhAge to AtmabaLanA auSadhathI ja teo kAyAnA mohane jItI letA. chellA divasomAM vyAdhie jora karyuM; samasta saMgha ciMtAmagna banyo. DaoNkTara AvyA, paNa AcArya-mahArAja to pUrNa svastha hatA H na vyAdhinI pIDAne dUra karavAnI utAvaLa ke na maraNano kazo bhaya ! bhagavAnanI vANInuM smaraNa karIne Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayakanakasUrijI 209 emaNe auSadha levAnI cokhkhI nA pADI; eTaluM ja nahIM, zrIsaMghane AjJA karI ke huM kadAca bezuddha thaI jAuM to paNa A kAyAne bacAvI levAnA mohamAM mArA AtmAne auSadhaprayogothI abhaDAvazo nahIM. paNa kAyA pratyenI AvI nirmamatA ane AtmabhAvanI AvI laganI e kaMI mAgI maLatI nathI ke mAtra zAstravAcanathI ke uparachallA prayatnathI pragaTa thatI nathI. e mATe to AtmAne yogayukta banAvavo paDe, tapa-tyAga-titikSA-saMyama vairAgyanA raMge raMgavo paDe ane khAMDAnI dhAra jevI AtmajAgRti keLavavI paDe. sadgata AcAryazrI AvA ja eka utkaTa dharmArAdhaka saMta-puruSa hatA. emano janma kaccha-vAgaDanA dharmabhUmirUpa palAMsavA gAme vi.saM. 1938mAM thayelo. emanA pitAnuM nAma nAnacaMdabhAI ane mAtAnuM nAma navalabAI. emanuM kuTuMba 'caMdurAnI' aTakathI oLakhAya. emanuM potAnuM nAma kAnajI. kAnajI nAnapaNathI ja khUba buddhizALI ane tejasvI, kAmamAM paNa evo ja kArbala. sAdAI, ThAvakAI zANapaNa to jANe ene mAtAnA dhAvaNamAM ja maLyAM hatAM. bALapaNamAM paNa sArAM kapaDAM ke khAvAno kadI kajiyo ja nahIM. palAMsavAnA ThAkora pUMjAjIne kAnajI upara khUba bhAva. emaNe to kAnajInI buddhi joIne kaheluM ke mAro kArabhArI thA ane vilAyata jaIne berisTara thaI Ava. paNa kAnajInuM sarajata bIjuM hatuM. abhyAsa vadhato gayo tema-tema samajaNa ane zANapaNa paNa vadhatAM gayAM, ane saMsAra uparano anurAga ocho thato gayo. evAmAM kAnajIne kacchanA parama upakArI ane jJAnI zrI jitavijayajIdAdAno saMparka thayo. dhIre-dhIre aMtaramAM chupAyela vairAgyano raMga UghaDavA lAgyo. kAnajIne thayuM : juo ne, mArA eka bhAIne vakIlAta mATe keTalAM sAcajUTha karavAM paDe che, ane bIjA bhAIne gharAgI vadhAravA keTalI doDadhAma karavI paDe che ! enA karatAM sAdhu-jIvana svIkArIne AtmasAdhanAno puruSArtha karavo zo khoTo ? evAmAM saM. 1958mAM tejamUrtisamAM viduSI sAdhvIjI zrI ANaMdazrIjI palAMsavA AvyAM. kAnajInA manano moralo jANe gahekI UThyo. eNe sAdhvIjIne potAnA mananI vAta karI. sAdhvIjI bhAre dUradarzI ane zANAM; emaNe dIkSAnI utAvaLa karAvavAne badale abhyAsamAM AgaLa vadhavA kahyuM, ane e mATe emane jitavijayajIdAdA pAse ja mokalI ApyA. kAnajInI jijJAsA soLe kaLAe khIlI UThI, ane keTalIka dharmavidyAono emaNe abhyAsa karI lIdho. Ama, jJAnanI keTalIka bhUmikA taiyAra thatAM have emano AtmA cAritranI ArAdhanA mATe adhIro banI gayo. kALano zo bharoso ? Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (210 amRta-samIpe paNa kuTuMbano moha AvA karmo dIkarA uparathI Utaravo sahelo nahoto. adhUrAmAM pUruM palAMsavAnA ThAkora pUMjAjIe paNa dIkSAnI nA pADI. paNa chevaTe bharayuvAna vaye kAnajIe AjIvana brahmacaryavratano svIkAra karIne badhAne cUpa karI dIdhA. chevaTe saM. 1962nI sAlamAM, pAMgaratA yauvanamAM, covIsa varSanI yuvAna vaye bhImAsara gAme emaNe pU. jitavijayajIdAdA pAse emanA ziSya hIravijayajInA ziSya tarIke dIkSA lIdhI. e kacchano eka yAdagAra dIkSAmahotsava banI gayo. pachI to muni ratnatrayInI ArAdhanAmAM lAgI gayA. eka bAju AtmAnA kuMdanane zuddha banAvanAra tapa, japa, dhyAnano yoga, to bIjI bAju Agamo ane anya zAstronA adhyayananA jJAnayogamAM jIva khUMpI gayo. abhyAsa mATe teo varSo sudhI amadAvAdamAM ane anya sthAnomAM pU. bApajI mahArAja(sva. A. vijayasiddhisUrijI)nI nizrAmAM rahIne emanA pratibhAjana banyA. AgamonuM rahasya pAmavA emaNe sva. AgamoddhAraka sAgarAnaMdasUrijIe prayojela traNa-traNa vAcanAomAM hAjarI ApI. jJAna prApta karavAmAM emane koI pratibaMdha naDato ja na hato. vi. saM. 1975mAM pAlItANAmAM emane paMnyAsapada ane gaNipada ApavAmAM AvyAM. tyAra pachI thoDA ja varSe teo upAdhyAya thayA ane vi. saM. 1989mAM zrIsaMghe teone AcAryapadathI vibhUSita karyA. emaNe potAnA tyAgavairAgyamaya jIvana ane jJAnagaMbhIra vANIthI saMkhyAbaMdha bhAIo-bahenone vairAgyanA raMge raMgyA hatAM. aneka pratiSThAo, aneka dharmotsavo ane aneka dharmakRtyo temanA upadezathI thayA hatA. nAmanAnI kAmanA nahIM, saraLatA ane sAdhutAthI zobhatuM emanuM jIvana. khaTapaTathI teo so gAu dUra rahetA. dharmakaraNI karIne AtmAne vizuddha banAvavo ane potAnI AsapAsanAM saune dharmabhAvanAthI suvAsita banAvI devA e ja aMtima paLa sudhI emanA jIvanano krama ane AnaMda hato. (31-3-1973) . (28) vidhAvyAsaMgI lokaniSTha AcArya zrI padmasAgarajI AcAryapada mATe varAyelA paMnyAsazrI padmasAgarajI gaNInI dharmasAdhanA ane kartavyaniSThA sva-para-upakAraka sAdhaka jIvanano preraka kathAsAra che. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 AcArya padhasAgarajI jainadharmanI prarUpaNAbhUmi te pUrvabhArata. mULa jaina zAstragraMtho paNa e bhUmimAM ja racAyA. A pradezanA aMgabhUta baMgALamAM ajImagaMja nagaramAM, (1976thI) Azare cALIseka varSa pahelAM, zrI padmasAgarajI mahArAjano janma. kuTuMba dharmanA raMge pUruM raMgAyeluM. uparAMta, dhanapati lekhAtA bAbu-kuTuMbano nikaTano saMparka. eTale kuTuMbane dharmanA saMskAronI sAthe vivekabharyA vANI-vartana tathA khAnadAnInA saMskAro paNa sahaja rIte maLelA. jIvanane saMskArI ane uccAzAyI banAve evA AvA umadA vAtAvaraNamAM munizrI padmasAgarajIno uchera thayelo. vaLI pUrvanA saMskAra ke uttama bhavitavyatAnA yoge, UcharatI umarathI ja teonuM mana dharmazraddhA ane dharmakriyA tarapha abhiruci dharAvatuM hatuM. A saMskAranA bIjane phUlavA-phAlavAno eka viziSTa suyoga maLI gayo. teo svargastha AcArya zrI vijayadharmasUrijI(kAzIvALA)nI preraNAthI madhyapradezamAM zivapurImAM sthapAyela jaina zikSaNa-saMsthA zrI vIratattva prakAzaka maMDaLamAM keTaloka vakhata abhyAsa karavA rahyA. A pAThazALAnA vAtAvaraNe teonI dharmabhAvanAne pallavita karavAmAM khAtara ane pANInuM kAma karyuM. teo vatana pAchA pharyA, tyAre emanA aMtaramAM tyAgamArga taraphanA anurAganA aMkura phUTI cUkyA hatA. mana paNa bhAre ajaba vastu che. jyAre e bhoganA mArge vaLe che, tyAre ene bhogavilAsanI vadhAremAM vadhAre sAmagrI paNa ochI lAge che, ane potAnI bhogavAsanAne zAMta karavA e navI-navI sAmagrInI jhaMkhe che. ane jyAre e tyAgamArga tarapha vaLe che tyAre e potAnI priyamAM priya ane moMghAmAM moMghI vastuno paNa ullAsathI tyAga karato jAya che, ane saMyama, tapa, vairAgya ane titikSAne e potAnA sAthI banAvI de che. dikSA pahelAM munizrI padmasAgarajInuM paNa evuM ja thayuM. chevaTe emaNe dIkSA levAno daDha saMkalpa karyo ane potAnA uddhAraka gurunI zodha zarU karI. tyAre emanI uMmara aDhAreka varSanI hatI. aMtaranA umaMgathI zodha karanArane iSTanI prApti thaI ja jAya che. emanuM citta vikramanI vIsamI sadImAM jainadharmanA dhyAnayogamArgane sajIvana karanAra yoganiSTha paramapUjya AcAryapravara zrI buddhisAgarasUrijInA samudAyanA samatAnA sarovara, prazAMtamUrti, mUka sAdhaka, dhIra-gaMbhIra AcAryadeva zrI kalAsasAgarasUrijI upara TharyuM. ane AcAryamahArAje emanI yogyatA joIne emane potAnA prabhubhaktiparAyaNa ane saMyamasAdhanAmAM nirata ziSya muni zrI kalyANasAgarajInA (vartamAna AcArya zrI kalyANasAgarasUrijInA) ziSya tarIke dIkSA ApI. AvA mahAna ane uttama dAdAguru ane gurudevanA yogathI muni padmasAgarajI khUba AlAda anubhavI rahyA. ane potAne tyAgadharmanI ArAdhanA Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 amRta-samIpe karavAnI maLelI AvI amUlya takano bane teTalo vadhu lAbha levA mATe teo jJAna ane cAritranI ArAdhanAmAM khUba tanmaya banI gayA. jJAnanI sAdhanAthI emanuM hRdaya sva-para-dharmanAM zAstronA prakAzathI Alokita thayuM ane vANI satyaparAyaNa, saraLa, madhura ane AkarSaka banI gaI. munivarya zrI padmasAgarajIe aneka comAsAM rAjasthAnamAM karIne tyAMnA jaina -saMgha tema ja sAmAnya janasamUhanI khUba bhakti ane cAhanA meLavI hatI. Aje paNa teo e pradezanI AvI ja dharmaprItine TakAvI rahyA che. kharekhara to, teo jyAM-jyAM vicaryA che ane rahyA che, tyAMnI jaina-jainetara janatAnA hRdayamAM sadAne mATe vasI gayA che - bhale pachI e rAjasthAna, gujarAta, saurASTra, mahArASTra ke bIjo koI paNa pradeza hoya. enuM kAraNa che hRdayanI vizALatA, saraLatA, guNagrAhitA, namratA, nikhAlasatA, vivekazIlatA, vatsalatA, paragajuvRtti jevA sAdhujIvanane khilavanArA emanA guNo. zrI pAsAgarajI mahArAjanAM chellAM pAMca cAturmAsa jema jainasaMgha tema ja janasamudAyane mATe vizeSa upakAraka nIvaDyAM che, tema emanI potAnI lokacAhanAmAM paNa vizeSa abhivRddhi karanArAM nIvaDyAM che. adhyayanaparAyaNa sAdhvIjIzrI sulocanAzrIjI-anuvAdita "zrI hirasaubhAgya mahAkAvyano prakAzana-samAroha potAnI nizrAmAM thavA daIne mahArAjazrIe Apelo potAnA dilanI vizALatAno paricaya dAkhalArUpa gaNAya. vi. saM. 2030nA vasaMtapaMcamInA divase teone gaNipadavI ApavAmAM AvI hatI. vi. saM. 2030nuM comAsuM mahArAjazrIe muMbaImAM govAliyA TeMka roDa jainasaMghamAM karyuM hatuM. A vakhate dara ravivAre zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA vizALa sabhAkhaMDamAM yojAtAM mahArAjazrInAM jAhera vyAkhyAno khUba lokapriya banyAM hatAM, ane lokoe eno khUba lAbha lIdho hato. muMbaInAM baMne cAturmAsa daramyAna emane AcArya-padavI ApavAnI joradAra vinaMtI karavAmAM AvI hatI, paNa e mATeno samaya haju pAkyo na hato. comAsA bAda mahArAjazrI vihAra karIne pAlItANA gayA ane girirAjanI yAtrA karIne potAnA dAdAguru tathA guruvaryanA pagale-pagale, jAmanagara gayA. jAmanagaramAM AcAryazrI kailAsasAgarasUrijInI nizrAmAM traNa dharmaprasaMgo UjavAyA : paMnyAsajI zrI kalyANasAgarajIne AcArya-padavI, munirAja zrI padmasAgarajI gaNIne paMnyAsapadavI ane kolhApuranivAsI bhAI dilIpakumArane dIkSA ApavAmAM AvI; emanuM nAma muni devendrasAgarajI rAkhavAmAM AvyuM. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayayazodevasUrijI 213 A utsava daramyAna ja AcArya mahArAja zrI kailAsasAgarasUrijIe potAnA vyAkhyAnamAM jAhera karyuM hatuM ke vi. saM. 2032nuM comAsu pUruM thayA bAda, potAnA praziSya padmasAgarajI gaNIne mahesANAnA zrI sImaMdharasvAmI tIrthamAM AcArya-padavI ApavAmAM Avaze. A vAta jANI sau khUba rAjI thayA hatA. A pachI paMnyAsa zrI padmasAgarajI vi. saM. 203ranA comAsA mATe amadAvAda padhAryA hatA ane e comAsu usmAnapurAmAM karyuM hatuM. usmAnapurA jaina-saMdhe, amadAvAdanA saMghanA bhAIo-bahenoe tema ja amadAvAdanI jAhera janatAe mahArAjazrInI hRdayasparzI dharmadezanAno khUba lAbha lIdho hato. mahArAjazrInI vANImAM khaMDanamaMDana, TIkA-TippaNI ke rAgadveSano abhAva, tema ja saraLatA, madhuratA, motInI mALA jevI prabhA ane dharmaparAyaNatAnAM je AphlAdaka darzana thAya che e emanI jIvanasAdhanAnuM ja pratibiMba gaNAya. AvA jIvananA ane vANInA yazasvI sAdhaka munivarane, emanI AcAryapadavInA gauravabharyA prasaMge, ApaNI aMtaranI anekAneka vaMdanA ! (tA. 18-12-1976) (29) AtmalIna tapatitikSA-lIna AcArya zrI vijayayazodevasUrijI marajIvo mahAsAgaranAM agAdha jaLa vIMdhIne sAgarane taLiye pahoMcavAnuM sAhasa kheDe che. e jANe che ke aMdara vizALakAya maccho ane magaro jevAM - mAnavIne Akho ne Akho gaLI jAya evAM - jAnavaro vase che. mAnavI bhUlo paDIne kALano koLiyo banI jAya evAM velA ane vanaspatio tema ja bIjA avarodhono paNa kaMI pAra nathI. ane chatAM e jIvanuM jokhama kheDe che. e jANe che ke AvA jIvasaTosaTanA sAhasanuM phaLa lAkheNAM motIonI prApti rUpe AvavAnuM jevo marajIvo evo ja AtmasAdhaka. duniyAmAM yuddhavIra to lAkho maLe, paNa AvA jAta sAthe yuddha AdaranArA AtmavIra to viralA ja maLe. temAM ya gharasaMsArane sAkara jevo mITho banAvatAM sukhavaibhava ane saMpatti puSkaLa hoya ane hAma-dAma-ThAmathI ghara bharyuM bharyuM hoya, to to kuTuMbakabIlAne choDIne AtmAnA sAkSAtkArano sIdhAM caDhANa jevo ati duSkara mArga svIkAranArA Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 amRta-samIpe to ethI ya ochA nIkaLe. ane chatAM AtmasukhanI prApti mATe A sarvano ullAsathI tyAga karanArA AvA naravIro paNa duniyAne samaye-samaye maLe che. ekAda mahinA pahelAM, gata kArataka sudi cothanA divase jeono svargavAsa thayo, te AcArya zrI vijayayazodevasUrijI AvA ja eka virala AtmasAdhaka hatA. teoe sukhavaibhavano ane vipula dhanasaMpattino samajaNapUrvaka saharSa tyAga karyo hato ane bhagavAna mahAvIre udbodhela tyAgamArgano svIkAra karyo hato. 38 varSanuM gRhastha-jIvana ane 46 varSanI akhaMDa, apramatta saMyamayAtrA ema 84 varSa jeTaluM dIrgha jIvana dharmamaya mArge jIvIne e dharmAcArya dhanya banI gayA, eka uttama Adarza darzAvatA gayA. vikramanI vIsamI-ekavIsamI sadImAM lakSmIno tyAga karavAmAM dhanyatA anubhavanAra virala vyaktionI nAmAvalImAM A AcAryazrInAM nAma ane kAma cirakALa sudhI AgaLa paDatAM ane yAdagAra raheze. teonuM vatana amadAvAda, pitAnuM nAma lAlabhAI, mAtAnuM nAma gajarAbahena. vi.saM. 1944nA caitra sudi teraze (mahAvIra janmanA parvadivase) teono janma; nAma jeziMgabhAI. kuTuMba garbhazrImaMta; eTale jeziMgabhAI bacapaNathI ja sukha-saMpattimAM UcharyA hatA. paraMtu sAthe-sAthe maLelo dharmaparAyaNa kuTuMbano dharmasaMskA2no vAraso ja emane mATe samaya jatAM uddhAraka banI gayo; ane emaNe e vArasAne savAI rIte zobhAvI jANyo. jeziMgabhAInA vaDavAonI hIrAcaMda ratanacaMdanI kApaDanI peDhI amadAvAdanI eka AgaLa paDatI ane jANItI peDhI che ane dezAvaramAM paNa enI sArI nAmanA che. moTA bhAI cImanabhAI ane jeziMgabhAI maLIne peDhIno vahIvaTa barAbara calAvatA; temAM ya jeziMgabhAIno prabhAva badhA upara vizeSa paDato. parivAramAM putronuM sukha paNa emane prApta thayuM hatuM. A rIte jeziMgabhAI paiseTake ane kuTuMba-parivArathI ema dareka rIte sukhI hatA, ane pAMcamAM pUchyA-ThekANuM lekhAtA. emane duniyAnuM evuM koI du:kha nahotuM satAvatuM ke jethI saMsAra khAro lAge ane mana vairAgya tarapha vaLe. ane chatAM manamAM saMgharAyelo dharmAnurAga kyAre-kyAreka kaMIka judI ja jhaMkhanA jagAvI jato. eve vakhate emanuM aMtara tIrthaMkaranA tyAgamArga mATe taDapatuM. tyAgamArga mATenI AvI ja adamya tAlAvelIthI prerAIne, 38 varSanI yuvAna vaye badhI sAhyabI pariharIne jeziMgabhAIe dIkSAno saMkalpa karyo, ane vi. saM. 1982nA phAgaNa sudi bIjanA divase, jainapurI amadAvAdamAM, AcAryazrI vijayadAnasUrijI mahArAjanA hAthe, AcArya zrI vijayarAmacaMdrasUrijInA (te vakhate munizrI rAmavijayajInA) ziSya tarIke dIkSA grahaNa karI. lokomAM teo 'muni jasavijayajI' tarIke vizeSa jANItA thayA. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vijayayazodevasUrijI 215 sukhamaya lekhAtA saMsArano paNa samajaNapUrvaka tyAga karI jANanAra vyakti nakAmI vAto ke pravRttiomAM potAno samaya bagADe e bane ja nahIM. muni zrI jasavijayajI kAyAnI ane bIjI-bIjI ALapaMpALa visArIne cAritranI nirmaLa ArAdhanA mATe jJAna, dhyAna, tapa ane dharmakriyAomAM lIna banI gayA. vi. saM. 200pamAM teone AcAryapada ApavAmAM AvyuM. tapa karavAmAM pAchA paDavuM nahIM; uparAMta utkaTa dehakaSTa pratye daDha titikSA teoe keLavI jANI hatI. deha ane AtmAnuM judApaNuM jANe emanA aMtaramAM vasI gayuM hatuM. teonAM nirmaLa jIvana ane dharmamaya vANInI asara emanA saMparkamAM AvanAranA aMtara upara paDyA vagara na rahetI. chelluM comAsu teo rAjasthAnamAM sirohI zaheramAM rahyA hatA. 84 varSanI pAkaTa uMmare paNa AcAryazrInI icchA pratiSThA vagere dharmakAryo mATe mALavAmahArASTramAM vihAra karavAnI hatI. paNa A comAsAmAM ja teone peTamAM gAMThanI pIDA varatAvA lAgI ane krame-kame e asahya banatI gaI. DaoNkTaroe kaeNnsaranuM nidAna karyuM. chevaTe AtmabaLathI badhI dehapIDAne parAsta karIne ane tIrthakaranA dharmanuM zaraNa svIkArIne AcAryazrI svarge sidhAvI gayA ! (tA. 27-11-1971) Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina munivaro (1) jyotirdhara upAdhyAya yazovijayajI itihAse to mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjano janmadina ke svargavAsa-dina aMge potAno nizcita mata nathI darzAvyo, paNa janapravAde emanA svargavAsa-dina tarIke mauna-ekAdazInA divasane potAnA aMtaramAM saMgharI rAkhyo che. eTale bIjo nizcita divasa ApaNane na maLe tyAM lagI ApaNA A mahAna jyotirdharanuM puNya-smaraNa-kIrtana karavA mATe A divasane svIkArIe e sarvathA ucita che. Ama karavAmAM ApaNo mukhya Azaya to, itihAsa pratye leza paNa upekSAbhAva sevyA vinA, ApaNA A parama upakArI munipuMgavanA zIla ane prajJAthI jaLahaLatA vyaktitvanuM smaraNa karIne ApaNA jIvanane sAce mArge vALavAno vicAra karavo e ja che. eka bAju ApaNane, haju aDhIso-traNaso varSa jeTalA najIkanA samayamAM ja thaI gayelA mahopAdhyAyajInA jIvanano - jIvananI mukhya-mukhya ghaTanAono paNa - kaDIbaddha itihAsa nathI maLato eno raMja thAya che; to bIjI bAju pote DhagalAbaMdha sAhityanuM sarjana karavA chatAM potAnI jIvanagAthAne graMthastha karavAnI vRttithI sarvathA aLagA rahenAra mahopAdhyAyajInI nirIhatA (niHspRhatA) jANI bhAre AnaMda ane Adara Upaje che. aneka bhASAomAM vividhaviSayaka talasparzI graMthonuM mahopAdhyAyajIe je sarjana karyuM che, te jotAM lAge ke emanI vidvattA agAdha hatI. diggaja vidvAnonA maka A vibhAganA caudamA lekha pachI mUkavA dhArelo munizrI vallabhadattavijayajI aMgeno lekha saMjogavazAtuM A pustakane aMte puravaNIrUpe mUkyo che. saM. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayajI 217 dilane paNa DolAve evI emanI saMskRta-prAkRta kRtio Aje paNa ApaNA sAhityamAM sImAstaMbharUpa gaNAya evI che. zuM vyAkaraNazAstra ke zuM nyAyazAstra, zuM kAvyazAstra ke zuM chanda:zAstra, zuM alaMkArazAstra ke zuM tattvavidyA A badhI ya zAkhAonuM kheDANa emaNe siddhahasta vidvAn tarIke karyuM che, ane A dareka viSaya upara maulikatAnI mahora mArI zakAya evAM bahumUlAM graMtharatno emaNe ApaNane bheTa ApyAM che. emano A upakAra ApaNe kadI paNa bhUlI zakIe nahIM. vaLI jaina sAhityamAM navyanyAyanI paddhatinA graMthono umero karanAra tarIke to teo tenA AdyapurUSa tarIkenuM ja bahumAna pAmI jAya che. Amika sAhityamAM paNa potAno phALo ApavAmAM A mahApuruSa pAchaLa rahyA nathI. Agamika viSayonI emanI chaNAvaTo Aje paNa nUtana lAge evI UMDI ane sarvasparzI che. vaLI Amika viSayo ke anya vidyAo jene mATe che ane jene laIne utkarSa pAme che, e AtmAne eTale ke AdhyAtmika viSayane paNa emaNe visAryo nathI. ane ATaluM ja zA mATe ? vidvAno, tattvajijJAsuo ane AtmazAstranA jANanArAone mATe jema emaNe zAstrabhASA saMskRta-prAkRtamAM racelA apUrva graMthamaNio ApyA, enI sAthesAthe sAmAnya janasamUhane paNa emanA aMtaramAM bhAre mahattvanuM sthAna maLyuM. emaNe gujarAtI ane mAravADI-hindI bhASAmAM paNa potAnI jJAnagaMgAne dhArAvAhI rIte vahetI mUkIne Ama-janatAne mATe paNa e jJAnagaMgAmAM snAna karIne pAvana thavAnuM saraLa banAvI mUkyuM. mahopAdhyAyajInI saMskRta-prAkRtamAM racAyelI zAstrIya kRtionI vAta to dUra rahI, lokabhASAmAM gUMthAyelI emanI kavitAkRtio paNa kevI manamohaka, hRdayaMgama hovAnI sAthosAtha tattvasparzI ane jIvanasparzI che ! mahopAdhyAyajInI ekAda nAnI ke moTI kAvyakRti gAIe ke gavAtI sAMbhaLIe tyAre gIta ane bhAvanA rasamAM ApaNuM aMtara taraboLa thaI jAya che, ane koI ucca bhUmikAmAM viharatA hoIe evo divya AnaMda anubhavIe chIe. kAvyakRtimAMno A camatkAra e zabdonI khUbIrUpa nahIM, paNa enI pAchaLa e kavinA anubhavano raNako ane emanuM dhabakatuM jIvana che enuM pariNAma che. ApaNe jANIe chIe ke mahopAdhyAyajInA prakhara pAMDityathI prerAIne temanA nAma sAthe 'mUchALI sarasvatI' (rvAMtasarasvatI), 'haribhadralaghubAMdhava' ane 'dvitIyahemacaMdra' jevAM bahu moTAM birudo lagAvavAmAM AvyAM che. 'nyAyavizArada' ane 'tArkika' tarIke to teo potAnA samakAlInomAM paNa vizruta banI cUkyA hatA. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 amRta-samIpe A hakIkata jema eka bAju mahopAdhyAyajInI mahAprazastirUpa banIne emanA gauravanuM gAna kare che, tema bIjI bAjue ApaNI jJAna-upAsanA zithila banatI jatI hovAnuM sUcavIne ApaNane vicAratA paNa karI de che. eTale Aje jaina samAja mATe e khUba jarUrI thaI paDyuM che ke te potAnAM AvA pratibhAsaMpanna pUrvapuruSanuM nAmasmaraNa karIne ane emanA jIvanamAMthI preraNA meLavIne jinapravacananI vRddhi thAya, jainasaMghano abhyadaya thAya e rIte navA-navA prayatno hAtha dhare ane jJAna tathA cAritramAM AgaLa vadhe. Ama thAya to ja ApaNe ApaNA gauravabharyA bhUtakALano samucita upayoga karyo gaNAya; bAkI bhUtakALanA gauravanuM gAna karyA karavAthI kazuM na vaLe. upara kahyuM tema, chellA be saikAomAM ApaNI jJAna-upAsanAnI gati dhImI thaI che e sAcuM, chatAM chellAM pAMca-cha dAyakAonuM avalokana karatAM A kSetranI paristhiti kaMIka AzAbharI banatI jatI hoya ema paNa lAge che. te e rIte ke eka bAju uttarottara jainetara vidvAnomAM - ane te paNa deza ane paradezamAM sudhdhAM -- jainasaMskRti pratyenI jijJAsAmAM ane jaina sAhityanA adhyayanasaMzodhananI rucimAM noMdhapAtra vadhAro thaI rahyo che, to bIjI bAju ApaNA zramaNa-samudAyamAM paNa e vRttine poSe evI udAratA ane saMpradAyamukta satyazodhaka dRSTithI sAhityano abhyAsa karavAnI pravRtti, bhale dhImI gatie paNa, vRddhi pAmavA lAgI che. Aje ame zubhasaMketa mAnIe chIe. AvA eka prakhara prajJAvAna sAdhupuruSanuM smaraNa A yugamAM ApaNane bahu mArgadarzaka thaI paDe ema che. emanA jevI samanvayagAmI dRSTithI ja jainadharmanuM sAcuM svarUpa nIrakhI zakAya ema che. emanA jevI sahRdayI ane samanvayasAdhaka prajJA ane saujanyamUlaka sAdhutA ApaNA saMghamAM pragaTo e ja prArthanA. (tA. 12-12-1953 tathA tA. 24-12-19papanA lekhonuM saMkalana) (2) vidyAvibhUti munizrI puNyavijayajI ahiMsA ane karuNAnA maMgalamaya mArge AtmAne nirmaLa, sarvamitra ane satu-citu-AnaMdamaya banAvavAmAM sahAyarUpa thAya e sAcI jIvanasAdhanA, ane je potAnI jAtanA ane vizvanA satyasvarUpanuM surekha darzana karAvavAmAM upayogI thAya e yathArtha jJAnopAsanA. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI puNyavijayajI 219 prAtaHsmaraNIya AgamaprabhAkara munivarya zrI puNyavijayajI mahArAja AvA ja eka jIvanasAdhaka ane jJAnopAsaka dharmapuruSa hatA. teonuM jIvana dharmanI sarvamaMgalakArI bhAvanAthI surabhita ane jJAnanI jyotithI sadA ya prakAzamAna hatuM. teonI jJAnopAsanA evI akhaMDa ane utkaTa hatI ke teonA romaromamAM jANe sAcA jJAnInI guNagrAhaka ane satyacAhaka vRtti sadA ya dhabakatI rahetI hatI. teonuM vatana dharmanagarI kapaDavaMja. AgamoddhAraka AcArya sAgarAnaMdasUrijI paNa kapaDavaMjanI ja vibhUti hatA. munizrI puNyavijayajInA pitAzrInuM nAma dozI DAhyAbhAI, emanA mAtAnuM nAma mANekabahena. vi. saM. 1952nA kArataka sudi pAMcama jJAnapaMcamI ke lAbha-pAMcama ne divase emano janma. emanuM nAma maNilAla. pAMca saMtAnamAM e eka ja bacelA - ane teo paNa motanAM moMmAMthI bacI gayA hatA. maNilAla traNa-cAra mahinAnA hatA, e vakhate ekavAra emane ghoDiyAmAM suvArIne emanAM bA taLAve kapaDAM dhovA gayAM hatAM. pAchaLa mahollAmAM Aga lAgI, emAM emanuM ghara paNa sapaDAI gayuM. bALakanI cIso sAMbhaLIne eka vahorA-sajjana sAhasa karIne gharamAM pesI gayA ane bALakane bacAvIne potAne ghera laI gayA. emane hatuM ke thoDI vAramAM enAM mA-bApa AvIne potAnAM bALakane laI jaze. e nekadila sajjane hiMdunA gharanuM pANI ane bakarInuM dUdha pAIne bALakanI mAvajata karI. mANekabahenane AganI khabara paDI, to e bebAkaLAM ghera doDI AvyAM : joyuM to ghara AkhuM AgamAM svAhA ! emane thayuM : potAno vaMzavelo vadhAranAra bAkI eka putrane paNa kALanAM teDAM akALe AvI gayAM ! mANekabahenanA duHkhano koI pAra na rahyo ! rAta sudhImAM paNa koIe bALakanI tapAsa na karI eTale divasa UgatAM pelA vahorA sagRhastha bALakane laIne enAM mA-bApanI bhALa meLavavA gayA; duHkhiyArI mAtAne potAno putra maLI gayo ! - paNa A mAtA-putranuM bhAgyavidhAna kaMIka juduM ja hatuM. sattAvIza varSanI nAnI vaye mANekabahena vidhavA thayAM; nAnA-sarakhA kuTuMba upara du:khanuM moTuM vAdaLa pharI vaLyuM. mAtA potAnA bhAvi-yogane vimAsI rahI. paNa jIvanabhara sevelI dharmabhAvanA ane meLavela dharmabodhe A kAramA saMkaTane samaye temane sAco sAtha Apyo. mAtA ane tenA pagale-pagale tera varSanA maNilAle paNa, saMsArano tyAga karavAno saMkalpa karyo. maNilAle, vi. saM. 1965nA mahA vida pAMcamanA divase, vaDodarA pAse chANI gAmamAM pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAjanA ziSya muni zrI caturavijayajI mahArAjanA ziSya tarIke dIkSA lIdhI; emanuM nAma 'muni puNyavijaya' rAkhavAmAM AvyuM. be ja divasa pachI mAtAe paNa pAlItANAmAM dIkSA lIdhI; emanuM nAma sAdhvI ratnazrIjI. A dharmaparAyaNa sAdhvI-mAtA 57-58 varSano saMyama pALIne amadAvAdamAM svargavAsa pAmyAM. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 amRta-samIpe pravartaka zrI kAMtivijayajI mahArAja Adarza zramaNa hatA. emanI samatA, kSamAzIlatA, satyapriyatA, guNagrAhakavRtti ane AtmaparAyaNatA ati virala hatI. zrI caturavijayajI mahArAja paNa jJAna-cAritraparAyaNa ane satata vidyAvyAsaMgI sAdhupuruSa hatA. A baMne guru-ziSya potAnA AtmAnA uddhAra sAthe jJAnodvA2nA ane jJAnaprasAranA pavitra dhyeyane varelA hatA. baMne evA udAra hatA ke dharmanAM ke vidyAnAM khapI jaina-jainetara sahu koI emanAM vAtsalyabharyAM Adara-mAna pAmatAM. munizrI puNyavijayajIne to jJAna ane cAritranI ArAdhanA sivAya bIjuM kazuM khapatuM ja na hatuM. buddhi tejasvI ane nirmaLa hatI, svabhAva nikhAlasa ane saraLa hato ane gurujano hetALa ane udAra hatA. jotajotAmAM muni puNyavijayajI jIvanavikAsanA paMthanA yAtrika banI gayA. paMDitavarya sukhalAlajI tema ja bIjA aneka vidvAno pAse emaNe ekAgratA ane niSThApUrvaka adhyayana karyuM; ane emAM dAdAguru ane guruvaryanI udAra vidyAniSThAnuM teja bhaLyuM. jevI emanI vidvattA evI ja vinamratA. paMDitavarya zrI sukhalAlajIne potAnA vidyAguru kahevAmAM munizrI AnaMda ane gaurava anubhavatA. amuka varSo kevaLa vidyAbhyAsamAM ja vitAvyAM ane pachI jJAnodvAranuM kAma hAtha dharyuM - evuM mahArAjazrInA jIvanamAM nathI banyuM. moTe bhAge vidyAbhyAsa sAthe ja prAcIna lipione ane pratone ukelavAno mahAvaro, presakopI karavI, pAThAMtaro noMdhavA, pAThAMtarono nirNaya karavo ane bhASA ane viSayanI dRSTie graMthonuM saMzodhana-saMpAdana karavuM - A badhuM cAlatuM rahyuM ; ane kAma kAmane zIkhave ema eka-eka bAbatamAM teo nipuNatA prApta karatA rahyA. Ama to teo jaina zAstronA samartha ane adhikRta jJAtA hatA, paNa potAnI jJAnopAsanAne vyApaka ane marmagrAhI banAvavA mATe emaNe bauddhadharma ane hiMdudharmanA graMthonuM paNa avagAhana karyuM hatuM. jaina AgamonA to teo samartha ane ajoDa jJAtA hatA. jaina sAhityanA A vizALa kSetranA aneka AMtarapravAho emanI talasparzI ane sarvagrAhI jJAnopAsanAmAM jhilAtA rahyA. emanI jJAnopAsanA satyazodhaka, durAgrahathI mukta, sAragrAhI ane nirbheLa hatI, AvI taTastha, tulanAtmaka ane aitihAsika dRSTithI teozrIe potAnA guruzrInA ke bIjA vidvAnonA sahakAramAM tema ja svataMtrapaNe paNa jaina sAhityanA vividha viSayanA prAcIna saMkhyAbaMdha graMthonuM, Adhunika vaijJAnika saMzodhana-paddhati pramANe, namUnedAra saMzodhana-saMpAdana karyuM. AgamasaMbaMdhI teonA agAdha jJAnane aMjalirUpe vaDodarAnA zrIsaMghe teozrIne 'Agama-prabhAkara'nuM sArthaka biruda ApyuM hatuM. zrI mahAvIra jaina vidyAlaye hAtha dharela mULa Agamone prakAzita Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI puNyavijayajI ka2vAnI moTI yojanA teozrInA tathA paMDita zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyAnA saMpAdakapaNA nIce AraMbhAI ane AgaLa vadhI. deza-videzanA bhAratIya vidyAnA vidvAnomAM temanI khUba nAmanA ane pratiSThA thayelI che. teonI AvI ja nAmanA ane pratiSThA prAcIna hastapratonA ane hastalikhita graMthabhaMDAronA uddhAraka tarIke hatI. potAnA dAdAguru tathA guruvaryanA pagale-pagale teoe avirata parizrama karIne lIMbaDI, pATaNa, khaMbhAta, chANI, vaDodarA, amadAvAda, jesalamera, bIkAnera, jodhapura vagere sthAnonA bahumUlya jJAnabhaMDArono uddhAra karIne emane jIvitadAna ApyuM che. sAthe-sAthe e graMthabhaMDArono upayoga vidvAno sahelAIthI karI zake evI suMdara vyavasthA paNa karAvI che. AvAM prAcIna graMthabhaMDAronI ane emAMnAM jIrNazIrNa ke veravikhera banI gayelAM prAcIna graMtharatnonI sAcavaNInI bAbatamAM puNyavijayajI siddhahasta kalAvizArada che ema vinA atizayoktie kahI zakAya. 221 uparAMta, teo prAcIna citrakalA, lipizAstra, zilpa-sthApatya, sikkA, mUrtio vagere purAtattvIya viSayonA paNa evA ja sArA jANakAra che. prAcIna graMthasAmagrI ke citrasAmagrInI mulavaNI ka2vAmAM paNa teo khUba nipuNa che. emanI samagra pravRttino sAra kahevo hoya to ema jarUra kahI zakAya ke prAcIna graMthonA ane graMthabhaMDAronA uddhAra mATe ja A munivarano avatAra thayo che. sAhitya ane saMskRtinA rakSaNa mATe potAnI jAtane paNa visArIne, koI yogasAdhaka AtmAnI jema, pUrNa tallInatAthI kAma karatA mahArAjazrIne jovA e eka lhAvo hato. vi. saM. 1995mAM emane saMgharaNIno ugra vyAdhi thaI Avela. e vyAdhi doDha varSa sudhI cAlelo. AvA ciMtAjanaka upadrava vakhate paNa teoe sthitaprajJanI jema svastha rahIne 'kathAratnakoSa' jevA moTA graMthanuM saMpAdana ane 'nizIthacUrNi' jevA kaThina graMthanuM adhyayana kareluM ! jesalameranA graMthabhaMDAronA uddhAra mATenI emanI yAtrA ane aneka agavaDo vacce paNa tyAM emaNe 16 mahinA sudhI bajAvelI kAmagI2I jJAnodvAra mATenI emanI titikSAnI eka romAMcaka kathA banI rahe evI che. vi. saM. 2006mAM teo A mATe amadAvAdathI ravAnA thayA. eka divase bhaLabhAMkhaLe emaNe relanA pATe-pATe vihAra karyo. vacamAM eka garanALuM AvyuM. mahArAjazrIne enuM dhyAna na rahyuM; ane teo 15-17 phUTa nIce paTakAI paDyA. paNa emane khAsa koI IjA na thaI, ane tarata ja 13 mAIlano vihAra karIne bIje gAma pahoMcI gayA ! Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 amRta-samIpe jesalamera jevA dUra-sudUranA eka khUNAmAM AvelA, koI paNa prakAranI sAdhana-sAmagrI vagaranA ane aneka agavaDothI bharelA sthaLamAM soLa-soLa mAsa jeTalA lAMbA samaya lagI, pU. puNyavijayajI mahArAja Adi munivaroe mUkapaNe, adInabhAve ane anerA utsAhapUrvaka potAnI zrutabhaktine mUrta karavA je bhagIratha puruSArtha sevyo te mATe jaina samAja temano cirakALaparyata oziMgaNa raheze, ane sAhityasevAnA itihAsamAM A puNya ghaTanA sonerI akSare noMdhAyelI raheze. vaLI A apUrva zrutabhakti aneka jJAnavAMchuone preraNA ApatI raheze. jesalameranA A prAcIna graMthabhaMDArone vyavasthita karavArUpa ghaTanAnuM mahattva kevaLa jaina saMskRti ke jaina sAhitya pUratuM ja maryAdita mAnI levAnI jarUra nathI; ethI to samagra bhAratIya sAhityanI paNa prazaMsApAtra ane vizeSa ullekhanIya sevA sadhAi che, ane mahArAjazrI bhAratIya sAhityajagatanA paNa AbhAranA adhikArI banI gayA che. kAryamAM sadA sarvadA ekAgra banIne magna rahevuM ane jeTaluM karavuM eTaluM nakkara kArya karavuM e 5. puNyavijayajI mahArAjanI khAsiyata che. AgatA-svAgatA ke sAmaiyAMnA bhapakA-utsava-mahotsava ane mAna-sanmAnanI dhAmadhUma ke prazaMsAnA manamohaka udgAro jevI alpajIvI pravRttiomAM na aTavAtAM, cirajIvI ane AgAmI aneka saikAo lagI samAjane khapa lAganArI nakkara sevAne ja pU. mahArAjazrIe potAnA aMtaramAM vasAvI e jaina samAjanuM mahad bhAgya ! tAjetaramAM (I.sa. 1951mAM) jUnAgaDha mukAme bharAyela ApaNI kaoNnpharansanA mukhyamaMtrIonA nivedanamAM, svAgata-pramukhanA bhASaNamAM, kaoNnpharansanA pramukhazrInA vaktavyamAM ane kaoNnpharanse pasAra karela pAMcamA TharAvamAM je lAgaNI pradarzita karavAmAM AvI che te samayocita ane yathArtha che. pramukhazrI zeTha kAMtilAla IzvaralAle A aMge kahyuM che : "jesalameranA jJAnabhaMDAranA jIrNoddhAra aMge pUjyazrI puNyavijayajI mahArAje je bhagIratha prayatna Adaryo che, te zubha kAryamAM kaoNnpharansa bhAgIdAra banI zakI te ApaNA itihAsamAM haMmeza mATe yAdagAra prasaMga lekhAze. pUjya mahArAjazrI puNyavijayajI ke jemanuM AvuM AkhuM jIvana AvAM racanAtmaka kAryo pAchaLa kharcAya che, tevA munirAjo mATe jaina samAja khUba magarUrI laI zake. jesalamera jevA raNapradezamAM jJAnanI pAchaLa sevA ApanAra AvI vibhUtine ApaNAM vaMdana hajo." jesalameranI graMthasamRddhinI ane mahArAjazrInI kAmagIrInI, dilhImAM beThAM, rASTrapati DaoN. rAjendraprasAdajIne je mAhitI maLI, tene lIdhe "prAkRta-TesTa sosAyaTInI sthApanA zakya banI. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI puNyavijayajI mahArAjazrI jesalameramAM hatA, te daramyAna zeTha zrI kastUrabhAI lAlabhAI tyAM gayela, ane cAreka divasa tyAM rokAIne mahArAjazrInI kAmagIrI emaNe pratyakSa nihALelI; AthI teo khUba prabhAvita thayelA. chevaTe mahArAjazrInI sarasvatIno ane zeThazrIno lakSmIno saMgama thatAM, amadAvAdamAM sane 1957mAM, 'lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira'nI sthApanA thaI. gujarAtanA gaurava samI A saMsthA deza-videzanA bhAratIya vidyAnA abhyAsIo ane vidvAnonuM yAtrAdhAma banI che. mahArAjazrI tema ja teozrInA vaDIlonA prayAsothI vi. saM. 1955mAM pATaNamAM 'zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdira' nAme vidyAtIrtha sthapAyuM che. gujarAtI sAhitya pariSadanuM 20muM adhivezana sane 1959mAM amadAvAdamAM maLyuM, tyAre itihAsa-purAtattva-vibhAganA pramukha tarIke mahArAjazrInI varaNI karavAmAM AvI hatI. oNla inDiyA orienTala kaoNnpharansanA sane 1961mAM kAzmIramAM maLela 21mA adhivezanamAM teo prAkRta ane jaina vibhAganA pramukha nimAyA hatA; jo ke teo jAte kAzmIra jaI zakyA na hatA, paNa emaNe abhyAsapUrNa bhASaNa lakhI mokalyuM hatuM. vaLI, pIeca.DI.nA mahAnibaMdhanA parIkSaka tarIke paNa teonI nimaNUMka karavAmAM AvI hatI. A bahumAna e teonI satyazodhaka, aitihAsika, tulanAtmaka, samabhAvapUrNa ane udAra vidyAsAdhanAnuM ja bahumAna che. vidyAnA je amRtano potAne lAbha maLyo, enI jANe lhANI karavI hoya ema, emanI udAratA sadA-sarvadA-sarvatra varasatI rahetI. koI paNa vidyAno khapI ke vidvAna emanI pAse Ave eTale ene joItI sAmagrI emanI pAsethI maLI ja rahevAnI. amUlya ane virala hastaprata hoya, koI prAcIna graMthanI pote khUba parizrama laIne taiyAra karelI presakopI hoya ke evI bIjI koI sAhitya-sAmagrI hoya; jarA ya saMkoca vagara teonI pAsethI enA khapIne maLI ja rahevAnI. kRpaNatA, saMkoca ke dInatA teozrInA svabhAvamAM ja nahotI. aneka svadezIparadezI vidvAnone ane vidyAnA upAsakone moTA pramANamAM, jIvanabhara, AvI bahumUlI sAmagrInuM vitaraNa karavA chatAM nAmanA ke kIrtinI leza paNa lAlasA nahIM - e munivarya zrI puNyavijayajInI virala vizeSatA che; ene eka prakAranI siddhi ja kahevI joIe. - 223 teozrIno thoDoka paNa nikaTano paricaya thatAM saheje manamAM eka AnaMdakArI savAla UThato ke A mahApuruSanI sAdhutA vadhe ke vidvattA? ane eno evo ja AhlAdakArI uttara maLe ke teonI sAdhutA vidvattAthI vizeSa Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 amRta-samIpe zobhAyamAna banI hatI ane teonI vidvattA sAdhutAnA pArasa-sparzathI vizeSa kalyANakArI banI hatI, ane vaLI A subhaga samanvayane lIdhe teonuM jIvana prabhAvazALI ane uccAzayI banyuM hatuM. - zrI AgamaprabhAkarajI mahArAjanA yazovala vyaktitvano vicAra karIe chIe ane eka zramaNa zreSThanI bhavya chabInAM maMgalakArI darzana thAya che. na koInI niMdAmAM paDavAnuM, na koInA pratye dveSa dharavAno, na koInI IrSyA-karavAnI, ahaMkArathI sadA ya dUra rahevAnuM, kIrtino moha aMtarane raMka banAvI na jAya enI, tema ja vinaya-vivekamAM kyAreya khAmI AvavA na pAme enI satata jAgRti rAkhavAnI; nAnA ke moTA, bhaNelA ke abhaNa, pApI ke puNyavaMta, sAdhu ke gRhastha, zrImaMta ke garIba, strI ke puruSa sau pratye samAna heta ane Adara darzAvavAnAM; prazaMsAthI na kadI phulAI javAnuM ke niMdAthI na kyAreya vilAI javAnuM; dharmajIvana ke sAdhujIvananA pAyArUpa nirdabhavRttinuM jatana karIne chaLa-prapaMca ke mAyAbhAvathI sadA ya alipta rahevAnuM, koInuM paNa kAma karI ApavAnI paragajuvRtti, dInaduHkhI pratye apAra ane sakriya karuNA, RNasvIkAranI tatparatA : AvA-AvA aneka guNonI vibhUtine lIdhe teonuM jIvana pavitra banyuM hatuM. teonuM jIvana titikSAne varelA eka dharmagurunuM jIvana hovA chatAM udAsInatA emanI prasannatAne jarA paNa ochI karI zakyAM na hatAM. gharanA ke bahAranA game tevA gaMbhIra prazno sAme hoya, paristhiti gherI ciMtA karAve evI hoya ke zarIra asvastha banyuM hoya, chatAM temanI prasannatA bhAgye ja khaMDita thatI. jeoe mahArAjazrInI hAsyaullAsa veratI prasannatAno thoDo paNa anubhava karyo haze teo ene kyAreya visarI nahIM zake. vaLI, teo vicakSaNa, dravya-kSetra-kALa-bhAvanA UMDA jANakAra ane samayanA pravAhonI sArI rIte pichANanAra hatA. eTale kaMIka sAdhu-sAdhvIo ane zrAvakazrAvikAone mATe teo zirachatrarUpa hatA. teonA dhIra ane sAgaragaMbhIra hRdayamAM keTakeTalI vyaktionAM duHkha ane vedanA samAyAM hatAM ane keTakeTalI vyaktio emanI pAsethI AzvAsana pAmatI rahetI hatI ! teonI saMvedanazIlatA, hitaciMtA ane sAcI-zANI salAha aneka ciMtAgrasta ane duHkhI vyaktione mATe duHkhanivAraNanI saMjIvanInI garaja sAratI. koI paNa samudAyanA sAdhvIjI pratyenI teonI lAgaNI to dAkhalArUpa banI rahe evI hatI. aneka sAdhvIone mATe teo dharmaguru hovAnI sAthe sAthe dharmapitA rUpa hatA. mahArAjazrI pAse prAcIna hastaprato, kaLAnA uttama namUnAo ane bIjI sAmagrIno je vipula ane kImatI saMgraha thaI zakyo hato temAM mahArAjazrInI sAdhvI-bhaginIoe gurubhakti nimitte mokalela sAmagrIno hisso paNa noMdhapAtra gaNI zakAya evo che. mahArAjazrI pratye Adara-bhakti dharAvanAra A sAdhvIvarga Aje je UMDuM duHkha ane Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI puNyavijayajI 225 nirAdhArI anubhave che, te uparathI paNa mahArAjazrI teonAM jJAna-cAritranI ArAdhanA aMge ane bIjI bAbato aMge, eka mamatALu vaDIla tarIke, keTalI ciMtA sevatA hatA teno khyAla AvI zake che. mahArAjazrI guNonA sAcA cAhaka ane grAhaka hatA. guNagrahaNa karavAmAM teone samudAya, gaccha, gaNa, saMpradAya, dharma, samAja ke dezanAM koI sImADA ke baMdhano kyAre ya naDatAM na hatAM. ane guNanI ke satyanI zodha karavA jatAM kyAreka potAnI mAnyatAno tyAga karavAno ke kaDavA satyano svIkAra karavAno vakhata Avato, tyAre evI AkarI kasoTImAMthI paNa teo ati sahaja rIte pAra UtaratA. A to badho mahArAjazrInA dharmamaya AtmAno mahimA thayo. jyAre mahArAjazrInA jJAnamaya AtmAnA vikAsano vicAra karIe chIe, tyAre jJAnanI - jyotithI jaLahaLatA eka virATa vyaktitvanAM darzana thAya che. ema paNa hoya ke jJAnanI ATalI siddhi ja AvI utkaTa dharmaparAyaNatAnI preraka banI hoya. mahArAjajInI dharmasAdhanAnI jema emanI jJAnopAsanAnI paNa e ja vizeSatA hatI ke vidyA mAtra pratye teo samAna AdarabhAva dharAvatA hatA; ane tethI ja teo jaina-jainetara, dezI-videzI vidvadvarganI samAna cAhanA ane bhakti meLavI zakyA hatA. teozrInI namratA ane satyapriyatA to juo. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI Agama-prakAzana-yojanAnA pahelA graMthanuM prakAzana zeThazrI kastUrabhAI lAlabhAInA haste thayuM, tyAre mahArAjazrIe vinamratAthI nItaratA potAnA pravacanamAM kaheluM - "A Agamo taiyAra karIe chIe te vidvAno tapAse. tapAsIne alanA hoya tema ja saMpAdanapaddhatimAM doSa hoya to tenuM bhAna karAvazo to ame rAjI thaIzuM. stuti karanAra to ghaNA maLe che, paraMtu truTio dekhADanArA evA vidvAno ghaNA ochA maLe che; huM icchuM chuM ke koI truTio batAve. ame e vastu lakSamAM laI teno bhaviSyamAM amArAM saMpAdanomAM upayoga karIzuM." | munivaryazrI puNyavijayajInA kAryane biradAvatAM paMDitavarya zrI sukhalAlajIe yogya ja kahyuM che : "munizrI puNyavijayajInuM atyAra sudhInuM kAma na kevaLa jaina paraMparAnI sAthe ja saMbaMdha rAkhe che ane na kevaLa bhAratIya saMskRtinI sAthe ja saMbaMdha dharAve che, balba mAnavasaMskRtinI dRSTie paNa e upayogI che. jyAre huM e vAtano vicAra karuM chuM ke teonuM A kArya aneka saMzodhaka vidvAno mATe anekamukhI sAmagrI rajU kare che ane aneka vidvAnonA parizramane bacAve che, tyAre emanA pratyenI kRtajJatAthI haiyuM bharAI jAya che." (tA. 9-6-1951, 8-2-1969 ane 19-6-1971nA lekho parathI saMkalita) Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 amRta-samIpe (3) samabhAvI mastaphakIra munizrI nyAyavijayajI sAce ja, teo moTA saMta hatA. potAnA AtmAne nirmaLa kare, jagatanA badhA jIvonuM aMtarathI bhaluM cAhe, ane e rIte ja potAnAM vicAra, vANI ane vartanane goThave e saMta. nAmanAnI kAmanAthI sAva alipta rahe, mAyA ane daMbhane dezavaTo Ape, satya-prema-karuNAnI sadA lhANI karatA rahe, durAgrahane pAse AvavA na de ane sadA ya aparigraha, anAsakti ane asaMgano AnaMda anubhavyA kare e saMtonI moTAI. AvA ja eka sAcA ane moTA saMta ApaNAthI sadAne mATe vidAya thayA : sAcA saMtonI achatanA yugamAM ApaNe vadhu raMka banyA ! nyAyavizArada, nyAyatIrtha munirAja zrI nyAyavijayajInuM mAha vadi 5, tA. 29-2-1970nA roja mAMDaLamAM 81 varSanI umare svargagamana thayuM. va nIva zAsanarasI" e udAtta dharmabhAvanAnA teo sAcA upAsaka hatA; bhagavAna tIrthaMkare pravartAvela "mitI e savvapUruM vera anna na khA"nA dharmasaMdezane teoe potAnA jIvanamAM tANAvANAnI jema vaNI laIne ekarasa banAvI dIdho hato. emane mana na koI potAnuM hatuM, na koI parAyuM. potAno virodha karanArane mATe paNa koI kaDavAzanI lAgaNI na sevAI jAya ene mATe teo hamezAM jAgRta rahetA. gaccha, mata ke phirakAnA ke UMca-nIcANAnA koI bheda emane sparzI zakatA nahIM. anekAMtavAdanI bhAvanAne emaNe jIvanamAM sAkAra karI hatI. bALaka jevI saraLatA emanA samagra vyavahAramAM dekhAI AvatI. zramaNajIvananA sArarUpa samabhAva to emanA romaromamAM dhabakato hato. zarIre zAtA hoya ke azAtA, koI stuti kare ke niMdA kare, koI bhakti kare ke kaSTa Ape, enAthI phulAI ke vilAI na javAya enI teo hamezAM ciMtA rAkhatA. A badhuM emane sulabha eTale banyuM hatuM ke emaNe pAragAma vidvattAne ane jIvanasparzI sAdhutAne pacAvI jANI hatI. mAMDaLa emanI janmabhUmi. vi. saM. 1946nA kArtika sudi trIjanA emano janma. pitAnuM nAma chaganalAla vakhatacaMda, mAtAnuM nAma divALIbAI, emanuM nAma narasiMha. zALAno abhyAsa mAtra gujarAtI cAra dhoraNa sudhIno. paNa buddhimAM teja hatuM, zarIramAM utsAha hato ane aMtaramAM kaMIka karavAnI tAlAvelI hatI; jIvananA utkarSanI taka sAMpaDavAnI ja jANe vAra hatI. ane bahu rAha jovI paDe te pahelAM ja evI taka emane maLI gaI. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI nyAyavijayajI svargastha zAstravizArada jainAcArya zrI vijayadharmasUrijI (te vakhate munirAjazrI dharmavijayajI) zrAvakasaMghanA utkarSanA himAyatI ane sudhAraka vicArasaraNInA samarthaka sAdhu hatA. vaLI teo potAnI dIrghadRSTithI e paNa joI zakyA hatA ke jainavidyAnA adhyayana ane vikAsa mATe kevaLa sAdhu-samudAya upara ja AdhAra rAkhavo paDe e barAbara nathI; tethI, jarUra paDatAM tarata ja game tyAM pahoMcI zake ane jaina dharma-darzana-saMskRtinuM pratinidhitva karI zake evA jaina gRhastha vidvAno taiyAra karavAnI emanI jhaMkhanA hatI, ane e mATe teo satata vicAra ane zakya prayatna karatA rahetA hatA. teo eka vAra mAMDaLa gayA hatA. tyAM emane potAnA A vicArane amalI banAvavAnI aMtaHpreraNA thaI; mAMDaLanuM vAtAvaraNa paNa kaMIka navA vicArane jhIlI zake evuM anukULa lAgyuM. emaNe A kAryanI zubha zarUAtarUpe mAMDaLamAM zrI yazovijaya jaina pAThazALAnI sthApanA karI. bhAvI yogathI prerAIne narasiMha cAlu zALA choDIne A pAThazALAmAM joDAI gayA ane khaMtapUrvaka jainadharmano abhyAsa karavA lAgyA. paNa vijayadharmasUrijIne AvI pAThazALA mAMDaLa cAle e maMjUra na hatuM; ucca koTInA vidvAno-paMDito taiyAra karavA hoya to kAzI jevA vidyAdhAmamAM ja A pAThazALAne laI javI joIe. ane, ajANyo pradeza, vihAranI pArAvAra muzkelI ane kAzInuM jaino tarapha dhRNA dharAvatuM kSetra - eno kazo ya vicAra karyA vagara, sAhasa kheDIne, teo jAte kAzI pahoMcyA ane bIje ja varSe pAThazALAne paNa kAzI laI gayA. narasiMhane bahu vicAra karavAno hato ja nahIM. ene vidyAbhyAsa tarapha paNa ruci jAgI hatI ane, A guru tarapha paNa bhakti pragaTI hatI; e paNa kAzI pahoMcI gayA. tyAM be varSa rahIne keTaluMka adhyayana karyuM. gurune A motI pANIdAra lAgyuM. be varSa pachI narasiMha mAMDaLa AvyA. evAmAM mAtA-pitA baMne svargavAsI thayAM. narasiMhane sagAM bhAI ke bahena koI hatAM nahIM. e kaMIka ekalatA anubhavI rahyA; saMsAranI asAratAno paNa kaMIka khyAla satAvI rahyo. enuM mana kAzI pahoMcavA ane gurunuM zaraNa zodhavA talasI rahyuM. vacce eka nAnuM sarakhuM baMdhana hatuM : mA-bApa potAnA A ekanA eka saMtAnanuM sagapaNa karI gayAM hatAM. paNa e baMdhananI kazI phikara karyA vagara narasiMha vi. saM. 199ramAM pharI kAzI pahoMcI gayA. zrI vijayadharmasUrijI mahArAja kalakattA jatA hatA. emanI sAthe e kalakattA gayA. tyAM vi. saM. 1963mAM munizrIe pAMca tejasvI navayuvakone dIkSA ApI, emAM narasiMhano paNa samAveza thato hato; nAma rAkhyuM muni nyAyavijayajI'. vi. saM. 1964mAM kAzI pAchA pharIne zrI nyAyavijayajIe cAra Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 amRta-samIpe varSa sudhI ekAgratApUrvaka saMskRtabhASA, nyAyazAstra ane jaina zAstronuM adhyayana karyuM. 20-21 varSanI UcharatI vaye to mAtA sarasvatI emanAM upara pUrNa prasanna thayAM. emaNe 'nyAyatIrtha'nI parIkSA ApI, ane emanA dArzanika jJAnathI AkarSAI vidvAnoe emane 'nyAyavizArada'nI padavI ApI ! nyAyazAstra, dharmazAstro ane bIjI vidyAonuM emaNe adhyayana karyuM e to kharuM; paNa emanI sarjaka tarIkenI pratibhA prakAzI UThI saMskRtabhASAnA eka kavi tarIke. jevI emanI prakRti madhura ane hetALa, evI ja emanI kavitA rasajharatI ane hRdayasparzI; vAtavAtamAM emanA mukhamAMthI ane emanI kalamamAMthI, vividha chaMdomAM, kavitAno amRtarasa relAvA lAgato. khumArI ane bephikarI emano jIvanarasa hato, eTale vyavahArupaNAno abhAva emane kyAreya khaTakato nahIM; UlaTuM ethI to loko upara vadhAre prabhAva paDato. uparAMta krAMtipriya ane pragativAMchu emanI prakRti hatI. eTale vyakti, samAja ke dezanA vikAsane rUMdhe evuM baMdhiyArapaNuM emane muddala rucatuM nahIM. AthI emanAmAM sAmAjika, rASTrIya ane mAnavatAlakSI dRSTino vikAsa thayo hato, ane strI-puruSanA samAna vikAsamAM ja samAja ane dezano vikAsa rahelo che evI emanI dRDha mAnyatA hatI. emanAM vyAkhyAnomAM ane emaNe saMskRta, gujarAtI, prAkRta, hiMdI ane aMgrejI bhASAmAM, gadya tema ja padyamAM racelAM nAnAM-moTAM saMkhyAbaMdha pustakomAM sadA ya AtmakalyANa, lokakalyANa, samAjautkarSa, rASTrasevA ane mAnavatAno madhura ane pAvana sAda ja raNakyA karato hoya che. potAnA AnaMdanI khAtara racAyelI A kRtio mAnavasamAjanI bahumUlI saMpatti tarIke ciraMjIva banI gaI. zAstromAMthI saMkucitatA ane niMdA-kUthalInA kAMkarA bhegA karavAne badale vizvamaitrI, udAratA ane mAnavatAnAM motI ja teo sadA vINatA ane janasamUhamAM vaheMcatA rahyA. deza-videzanA judA-judA dharmonAM zAstronuM adhyayanaavalokana paNa emaNe AvI sAragrAhI dRSTithI ja karyuM che. saM. 1977mAM teoe guruthI juduM comAsuM karyuM. 1978mAM gurudevano svargavAsa thayo. teo kIrti ane ziSyanA mohathI mukta banIne eka alagArI oliyAnI jema Thera-Thera sAcA dharmano ane mAnavatAno upadeza ApatA rahyA che. chellAM 25 varSa pATaNa ane mAMDaLamAM ja vitAvyAM. chellAM dasa varSa to zarIra jarjarita banatAM samatA, zAMti ane svasthatApUrvaka vRddhavAsarUpe mAMDaLamAM ja rahyA. mAMDaLa-saMghe paNa emanI chevaTa sudhI dila daIne bhakti karI. (tA. 7-3-1970) Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 munizrI kalyANavijayajI (4) zIlaprajJAvaMta zramaNa zreSTha zrI kalyANavijayajI zramaNa bhagavAna mahAvIre sarvamaMgalakArI dharmakSetrane kuleza-dveSanA dhAmarUpa kurukSetra banatuM aTakAvavA mATe ene varNa ane jJAtinI nakalI vizeSatAnA baMdhanamAMthI mukta banAvavAno asAdhAraNa ane anokho puruSArtha karyo hato; ane ema karIne teoe dharma ane dharmIomAM sAcAM teja ane khamIra jagADanAra guNagrAhakavRtti ane satyazodhaka dRSTino ja mahimA sthApyo hato. e mArge ja ! AtmA kaSAyonAM ane karmonAM baMdhanothI mukta banIne anaMta-zAzvata sukhano adhikArI banI zake evuM satyamUlaka pratipAdana karyuM hatuM. jainasaMgha bhagavAne karela dharmanI A sarvikalyANakArI kAyApalaTane barAbara TakAvI na zakyo, ane emAM samayanA vahevA sAthe, kaMIka ne kaMIka khAmIo AvatI gaI; ane chevaTe jainasaMgha ghaNe moTe bhAge vaNikajAtipradhAna banI gayo. anya jJAti ke samAjanI vyaktione paNa jainasaMghamAM AvakAra ApavAnI, mAnavasamAjane mATe AzIrvAdarUpa mULa prathA jainasaMghamAM cAlu hovAnA aneka dAkhalA vartamAnakALamAMthI paNa maLI Ave che. AnAthI jema vyaktine AtmasAdhanA ke jIvanazuddhino lAbha maLyo che, tema jainasaMghane paNa enI sAdhanAno mArga akhaMDapaNe cAlu rahevArUpe tathA ucca koTInA sAhityanA sarjanarUpe paNa kaMI ocho lAbha nathI maLyo. A baMne pAsAMne samRddha karavAmAM zramaNadharmane varelA brAhmaNavargano phALo ghaNo moTo che e vAtanI sAkSI jainasaMgha ane sAhityano itihAsa pUre che; eTaluM ja nahIM, jainasaMghamAM bhaLelA keTalAka brAhmaNa sAdhakonI sAdhanA ane sAhityasarjananI pravRtti to evI zreSTha che ke jethI emane zramaNa zreSTha ja kahevA paDe. AvA ja eka zramaNa zreSTha dharmapuruSa tAjetaramAM svargavAsa pAmyA, te nimitte ame A noMdha lakhavA prerAyA chIe. paMnyAsapravara zrI kalyANavijayajI mahArAja, 89 varSanI paripakva vaye, rAjasthAnamAM jAlora mukAme gata aSADa sudi 13nA roja kALadharma pAmatAM zrIsaMghane najIkanA bhaviSyamAM sahelAIthI pUrI na zakAya evI moTI khoTa paDI che. teo rAjasthAnamAM brAhmaNa-jJAtimAM janmelA. jaina sAdhu-saMtonA saMparkane kAraNe kaho ke pUrvajanmanA saMskArane kAraNe kaho, athavA subhaga bhavitavyatAnA yoge kaho, emanA aMtaramAM jainadharma pratye zraddhA ane rUci jAgI UThI. e vipravaryanA aMtaramAM tyAga ane saMyamanI bhAvanA, e bhAvanAne saphaLa banAvavAmAM je kaMI kaSTa ke muzkelI AvI paDe ene sahana karavAnI zakti ane potAnA nizvita vicArano amala karavAnuM dRDha manobaLa evAM ke chevaTe emaNe vi. saM. 1964nI sAlamAM, rAjasthAnamAM AcArya mahArAjazrI vijayasiddhisUrIzvarajI Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230. amRta-samIpe mahArAjanA ziSya munirAja zrI kesaravijayajInA ziSya tarIke dIkSA lIdhI ane teo munizrI kalyANavijayajInA nAme oLakhAvA lAgyA. bhUkhyA mAnavIne mIThAMmIThAM bhojana maLe ema, teo jJAnanI upAsanAmAM ane dharmakriyAnI ArAdhanAmAM ekacitta banI gayA. emanI A niSThAbharI jJAnasAdhanAnuM teja cheka vRddha vaye paNa, jijJAsu vRttithI emanI pAse janArane dekhAyA vagara nahotuM rahetuM. teo jaina dharmazAstronA tema ja anya AnuSaMgika vidyAonA paNa marmajJa vidvAna hatA. dharmazAstro uparAMta itihAsa, zilpazAstra tathA gaNita-jyotiSazAstranuM paNa teo viziSTa jJAna dharAvatA hatA. emaNe AjathI 44 varSa pahelAM, vi. saM. 1987nI sAlamAM 'viranirvAnasaMvat gIra jaina ni-LanA' nAme eka aitihAsika ane saMzodhanAtmaka moTo nibaMdha lakhyo hato. A lekha banArasathI pragaTa thatI "nArI-pravarijI patrA' nAme khUba pratiSThita patrikAmAM pragaTa thayo hato. A lekhane jaina-jainetara vidvAno taraphathI ghaNo AvakAra maLyo hato; eTaluM ja nahIM, emAMnAM saMzodhananI nakkaratAne kAraNe atyAra sudhI paNa enI upayogitA TakI rahI che, ane te saMzodhananA eka uttama namUnA rUpa gaNAya che. A nibaMdhamAM paMnyAsa zrI kalyANavijayajInI eka itihAsakAra tarIkenI satyazodhaka ane svaccha dRSTinAM AlAbhakArI darzana thAya che. A nibaMdhanA upasaMhAramAM teozrInA A zabdo saMzodhana pAchaLanI dRSTi kevI hovI joIe eno khyAla Ape che : "chevaTe eka nivedana karavuM ucita lAge che; te e che ke je mahAnubhAvo A viSaya upara lakhavA icche che, teo potAnI icchA mujaba bhale lakhe, paNa emanI e lekhanapravRtti jijJAsAthI prerAyelI athavA zodhaka-buddhithI yukta hovI joIe; kAraNa ke jyAM-tyAM navuM zodhI kADhavAnI vRttithI athavA kevaLa potAno zokha pUro karavAnI dRSTithI lakhavAthI na to lekhanI sArthakatA thAya che ke na to parizramanI saphaLatA." emaNe hiMdI bhASAmAM "zramaLa mAvAna mahAvIra' nAme eka AdhArabhUta mahAvIra-caritra lakhyuM che. emAM paNa mahArAjazrInI vidvattA, bahuzrutatA ane satyamUlaka saMzodhanadaSTi jovA maLe che. A pustaka vi. saM. 1998mAM bahAra paDyuM hatuM. temAM kevaLajJAna pachInAM bhagavAna mahAvIranAM trIsa comAsAnAM sthaLonI je rUparekhA nakkI karI ApI che, te A viSayanA jijJAsuo ane vidvAnone mATe sArA pramANamAM anukaraNIya ane upakAraka banI che. A rUparekhAne pratItikara banAvavA mATe mahArAjazrIe je sAdhaka-bAdhaka pramANonI paryAlocanA karI che, te emanA pratyenA AdaramAM vadhAro kare evI che. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI kalyANavijayajI 231 A bAbatamAM A pustakanI prastAvanAmAM mahArAjazrIe namratA ane satyazodhaka dRSTi dAkhavI yogya ja kahyuM che : "bhagavAnanA kevalijIvananI rUparekhA, e amArI A kRtinI bilakula navI yojanA che. emAM truTi athavA asaMgati rahI gaI hoya e banavAjoga che. ane jo AmAM AvuM kaMI rahI gayuM hoya to te dUra karavAmAM Ave evI lekhakanI icchA che. AvI truTi ke asaMgatino khyAla tyAre ja AvI zake ke jyAre A yojanAnI mULa AdhArarUpa sAmagrI khullekhullI jaNAvI devAmAM Ave ane enA sAdhaka hetuonuM paNa digdarzana karAvavAmAM Ave. basa, A kAraNe ja amAre A viSayamAM ATalA vistArathI lakhavuM paDyuM che." bhagavAna mahAvIranA janmakalyANakanI bhUmi vaizAlI nagarInuM eka paruM kSatriyakuMDa hovAnI vAta, jema itihAsatattvamahodadhi AcArya sva. vijayendrasUrijIe, tema munivarya zrI kalyANavijayajI mahArAje paNa aneka purAvA ApI A graMthamAM vizvastarUpe rajU karI che. paM. zrI kalyANavijayajInI zAsanaprabhAvanA ane zAsanarakSAnI tamannA bIjA koI karatAM leza paNa ochI na hatI, ane bhagavAna mahAvIranI janmabhUmi vaizAlInagarI hovAnI vAta emaNe AdhAra vagara nathI lakhI - eTaluM samajavAsvIkAravAnI sAmAnya buddhi ApaNe dAkhavI hota to pacIsasomA vIranirvANamahotsavanI rASTrIya ujavaNInA virodhIoe, e muddAne AgaLa karIne, vagara kAge vAgha AvI paDyA jevo che nakalI hAu Ubho karyo hato e doSamAMthI teo jarUra bacI zakata ! (ane jo amane maLelI mAhitI sAcI hoya to khuda munizrI caMdrazekharavijayajIe ja bhagavAna mahAvIranI janmabhUmi vaizAlI hovAnI vAta kyAreka, kyAMka lakhI che.) "zrama mAvAna mahAvIra' pustakanI prastAvanAnA aMte teoe lakhyuM che : AmAM apUrNatA che e to huM pahelAMthI ja svIkArI lauM chuM; paraMtu e uparAMta AmAM koI asaMgati athavA skUlanA najaramAM Ave to vAcako lekhakane enI jANa karavAnI udAratA dAkhave evI prArthanA che." haju sudhI A pustakano gujarAtI anuvAda pragaTa thayo nathI te kheda upajAve evI vAta che; e bahAra paDe e jarUrI che. mahArAjazrIe vi. saM. 2013mAM lakhela "zrI jinapUjApaddhati" nAme nAnIsarakhI (paka pAnAMnI) pustikAe jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMghamAM ThIka-ThIka UhApoha Ubho karyo hato; eTaluM ja nahIM, ethI mahArAjazrI pratye aNagamo sudhdhAM jAgyo hato. paNa rUDha paraMparAnI sAme satya rajU karanAre to A mATe sadA Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 amRta-samIpe sajja rahevuM ja paDe che; ane mahArAjazrI AthI leza paNa vicalita nahotA thayA e ja emanI samatA, dRDhatA ane satyaparAyaNatAnI khAtarI Ape che. A pustikAne aMte teoe je lakhyuM che te manana karavA jevuM che : "amAro mULa uddeza jinapUjAvidhinI jUnI ane navI pUjApaddhatinuM digdarzana karAvavAno ane kAlAntare temAM thayelAM parivartano tathA tenAM pariNAmo batAvavAno hato. vAcakagaNa joze ke A lekhamAM ame te ja vastuno sparza karyo che ke je amArA uddezanI maryAdAmAM hatI. pUjAnI navI paddhatinAM aniSTa pariNAmonI bAbatamAM amAre be zabdo lakhavA paDyA che te keTalAka bhAIone arucikara lAgaze e ame samajIe chIe, paNa itihAsalekhakanA mArgamAM AvA prasaMgo to AvavAnA ja. kharo itihAsa lakhavo ane satya chupAvavuM e be vAto sAthe thaI zakatI nathI; eTale itihAsakArane mATe e vastu anivArya hatI." A prakaraNane mahArAjazrI sAme virodha jagAvavAnuM moTuM nimitta banAvIne, emanI vidvattA ane sAdhutAno lAbha levAnI sAme je nAkAbaMdhI jevI hIna ane zocanIya vRtti dAkhavavAmAM AvI hatI tethI saMghane je nukasAna thayuM che te ghaNuM moTuM che. paNa jyAM mAtra ahaMbhAva, aMdhazraddhA ane narI saMkucita manovRttinI ja bolabAlA thatI hoya, tyAM AvA nukasAnane samajavA-svIkAravA jevI vivekadRSTi koNa dAkhavI zake? mahArAjazrInuM sAhityasarjana ghaNuM vipula che, ane enI vigate rajUAta karavAnuM lAbhakAraka hovA chatAM ahIM e karavuM zakya nathI. vaLI, emanA pragaTa thayela sAhitya uparAMta apragaTa sAhitya paNa hajI ThIka-ThIka pramANamAM che; ene prakAzita karavAmAM Ave evI amArI vinaMti che. potAnI pAsenA hastalikhita bhaMDArano enA khapI vidvAno sahelAIthI ane chUTathI upayoga karI zake e mATe, mahArAjazrIe amadAvAdanA lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdirane, thoDAMka varSa pahelAM ja, e bheTa ApI dIdho hato. mahArAjazrInI A dIrghadRSTi ane udAratA dAkhalArUpa banI 2he evI che. bhagavAna mahAvIranA pacIsasomA nirvANakalyANaka mahotsavanI rASTrIya dhoraNe vyApaka ujavaNI karavAnI sAme jyAre tapagacchasaMghano amuka varga bhAre jhanUnI jehAda jagAvIne ApaghAta jevA akAryamAM khUMcI gayo hato, evA vakhate mahArAjazrIe A ujavaNI sAmeno virodha khoTo hovAnuM kahevAnI sAthe A ujavaNIne AvakAra ApatuM je nivedana karyuM hatuM te emanI lAbhAlAbha samajavAnI vivekadRSTi ane koInI paNa zeha-zaramamAM taNAyA vagara sAcI vAtanuM samarthana karavAnI hiMmatanuM sUcana kare che. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita vIravijayajI 233. jJAnopAsanAmAM ane saMghanA hitanI rakSAnI bAbatamAM teo jeTalA jAgRta hatA enA karatAM paNa vizeSa jAgRta potAnI saMyamasAdhanAmAM hatA. vRddha umare ane nabaLA zarIre paNa saMyamanA pAlanamAM leza paNa virAdhanA na thaI jAya e mATenI emanI akhaMDa jAgRti ane apramattatA to bhUtakALanA AtmasAdhakonI smRtine jagADe evI hatI. (tA. 9-8-1975) (5) lokabhogya dharmasAranA uddagAtA munivara paM. vIravijayajI jainadharmanA mahAna jyotirdhara zrI haribhadrasUrijInI jema, janma brAhmaNa ane jIvane zramaNa banIne - potAnA jIvanamAM A baMne saMskRtinA saMskArono sumeLa sAdhIne - jaina saMskRtinI sevA bajAvanAra ApaNA nAmAMkita zramaNomAM paMDitazrI vIravijayanuM nAma AdarabharyuM sthAna dharAve che. vaLI, jaina samAjanI AmajanatAnI jIbhe jemanI kavitA hamezAM gUMjyA kare che ane e rIte jemanI smRti lokahRdaya upara hamezAM vilakSyA kare che evA zAradAmAtAnA suputromAM paNa paM. zrI vIravijayajInuM sthAna AgaLa paDatuM che. zAstronI kaThina ane durbodha hakIkatone ramata-rasaLatI, killola karatI lokabhASAmAM saraLa rIte e ja paMDita-puruSa rajU karI zake, jeNe zAstronuM UMDuM adhyayana karIne eno samasta sAra potAnA aMtaramAM pacAvI lIdho hoya. lokabhASAmAM pIrasAyeluM A navanIta anubhavamaMthananuM ja pariNAma gaNI zakAya. A rIte jotAM, paMDita zrI vIravijayajIe Aje jAhera janatAne mATe ajANI banI beThelI prAcIna ane zAstrIya bhASAmAM potAnA pAMDityane ThAlavavAno moha jato karIne, potAnI sarasvatI-upAsanAnuM phaLa lokabhASAne caraNe samarpaNa karIne kevaLa ApaNA upara ja nahIM, paNa lokabhASA upara paNa bhAre upakAra karyo che. emanA pAMDitya-pArasano sparza pAmIne gujarAtI bhASA samRddha banI ane ApaNAM aMtara dharmabhAvanAne saraLa rIte samajavA taiyAra thayAM - A rIte teonI sAhityasevAthI bevaDo lAbha thayo. moTe bhAge hamezAM prAcIna zAstrIya bhASAono Azraya letA ApaNA vidvAna munivaro mATe paM. zrI vIravijayajIe lokabhASAnI upAsanAnuM eka uttama dRSTAMta rajU karyuM che. ApaNA munivaroe A kAryanuM anukaraNa karIne, lokabhASA pratyenA AdaranI sthApanA karavAnI jarUra che. pote mahAtArkika ane prakhara zAstrajJa hovA Jain Education Internationat Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 amRta-samIpe chatAM, ane prAcIna zAstrIya bhASAomAM aneka mahAgraMthonuM sarjana karavA chatAM, mahopAdhyAya zrI yazovijayajIe paNa lokabhASAnI je uttama sevA bajAvI che e bInA paNa ApaNane lokabhASA pratye Adara utpanna karavAnI preraNA Ape ema che. gujarAtanA jANItA vicAraka zrI umAzaMkara joSIe A vibhUti viSe kahyuM cheH "5. vIravijayajI gujarAtI bhASAnA upAsaka hatA. gujarAtI bhASA e jaina sAdhuonI bheTa che. gujarAtI jaina sAdhuoe gujarAtI bhASAnAM pAraNAM jhulAvyAM che; e bhASAnA vikAsamAM jaina sAdhuono moTo phALo che. teo dezadeza page cAlatAM ghUme che, khUNe-khUNe vidvAnono saMparka sAdhe che. AvA jaina tapasvIoe gujarAtI bhASAmAM mahattvano phALo Apyo che; eTaluM ja nahIM, gujarAtI bhASA sthira ane samRddha banI rahI, bhASA tarIke vikasI hoya, to temAM jainAcAryono moTo hisso che. paM. viravijayajInI kRtio pAThyapustakomAM paNa che. AvA kavioe jIvananAM pado saraLa bhASAmAM vahetAM mUkyAM che. teo mAtra kavi ja na hatA, draSTA paNa hatA. A dezamAM tapasvIo kAMI bolatA ke lakhatA tenI pAchaLa AcAra hato, vijaLIno saMcAra hato; te samAjane UMce lAvavAmAM kAryakSama nIvaDato. emanuM nAma paNa adbhuta che : vIra che, paNa zastradhArI nathI, paNa kAruNyadhArI che." AvA eka sAhitya-sevInuM ApaNe smaraNa karIe chIe, tyAre emanA sAhityane surakSita rAkhavA saMbaMdhI paNa keTalAka vicAro hure e svAbhAvika che. kavivara zrI vIravijayajIe potAnI kRtiothI jema jaina sAhitya samRddha karyuM, tema gujarAtI bhASAnI paNa zobhA vadhArI che. e sthitimAM emaNe raceluM samagra sAhitya susaMpAdita rIte, suMdara rUpe eka-be moTA graMthomAM saMgrahI levAmAM Ave e jarUrI che. AcAryazrI vijayanaMdanasUrijIe A mahotsava prasaMge bolatAM teonA sAhityanI sAcavaNI karavAnuM sUcana karatAM nIcenA zabdo uccAryA hatA te tarapha ame e mahotsavanA yojaka mahAnubhAvonuM ane bIjAonuM dhyAna dorIe chIe : "teozrInuM sAhitya vera-vikhera paDyuM che, teno saMgraha karI vyavasthita rIte bahAra pADavAnI jarUra che." AvA eka kavivaranuM puNyasmaraNa karavA ane emanA pratye RNa-svIkAra karavA ApaNe utsava-mahotsava yojIe e to barAbara che; paNa eTalA mAtrathI A satkArya pUrNa thayuM na gaNI zakAya. AvA sarasvatI-upAsakanuM sAcuM smAraka to emanI sAhityasevA cirakALaparyata jaLavAI rahe e rIte emanI samagra kRtione ApaNe jALavI laIe tyAre ja racyuM gaNAya. (tA. 4-10-1952) Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 munizrI darzanavijayajI (6) jaina itihAsanA saMzodhaka tripuTI munirAja zrI darzanavijayajI zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMghamAM zrI tripuTIjI mahArAja tarIke jANItA munirAja zrI darzanavijayajI, munirAja zrI jJAnavijayajI tathA munirAja zrI nyAyavijayajIno paNa eka samaya hato. zAsanaprabhAvanA ane jJAnasAdhanA mATenI teonI pravRtti bIjAo mATe dAkhalArUpa banI rahe evI hatI. A tripuTIjI mahArAjamAMnA sauthI vaDIla munirAja zrI darzanavijayajI mahArAja pAlItANA mukAme gata phAgaNa sudi 2, tA. 7-3-1979nA roja, svargavAsa pAmatAM jainasaMghane eka vidvAna, vicAraka ane zAsanasevAnI dhagaza dharAvatA munivarano viyoga thayo che. teozrIne chellAM keTalAMka varSathI lakavAnI bImArI lAgu paDI hatI, ane enI sauthI vadhAre asara emanI jIbha upara eTalI gherI thaI hatI ke teo kaMI paNa bolI zakatA na hatA; ane chatAM, A mAMdagInI asara emanI yAdazakti upara tathA zAsanaprabhAvanAnI bhAvanA upara bahu ochI thaI hatI. eTale jyAre paNa koI paricita vicAraka vyakti emanAM darzane jatI, tyAre bolI nahotuM zakAtuM eTale chevaTe pATImAM lakhIne paNa, teo potAnI lAgaNI vyakta karavA prayatna karatA. teo daDavAnA rahIza hatA. teonuM saMsArI nAma maganalAla hatuM. temanA pitAnuM nAma pAnAcaMda hatuM. teoe vairAgyabhAvanAthI prerAIne, nAnI uMmare vi. saM. 1972mAM, kacchamAM munirAjazrI cAritravijayajI (kacchI) pAse dIkSA lIdhI hatI. A zrI cAritravijayajI mahArAje pAlItANAnA zrI yazovijayajI jaina gurukuLa mAraphata jaina vidyArthIone vyAvahArika sAthe dhArmika zikSaNa maLe e mATe je puruSArtha karyo hato, tethI tenuM nAma jainasaMghamAM sArI rIte jANItuM thayuM hatuM. vaLI vi. saM. 1979nI sAlamAM pAlItANAmAM je bhayaMkara jaLahonArata thaI, emAM khuda munizrI cAritravijayajIe jAnanA jokhamathI bharelA pUramAM UtarIne aneka mAnavIone bacAvavAnuM je asAdhAraNa sAhasa karyuM hatuM, tethI jema emanI ahiMsAbhAvanA caritArtha thaI hatI, tema janasamUhamAM teonI nAmanA paNa khUba thaI hatI. zrI darzanavijayajI mahArAje potAnA gurubhAI munirAjazrI jJAnavijayajI tathA ziSyaratna munirAja zrI nyAyavijayajInA sahakAramAM, "jaina paraMparAno itihAsa' (cAra bhAga), "paTTAvalI-samuccaya' (be bhAga), "vizvaracanA-prabaMdha', Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 amRta samIpe bRhaddhAraNA yaMtra' jevAM nAnAM-moTAM aneka pustakonI racanA karI hatI. jaina itihAsanA teo sArA abhyAsI hatA. A traNe munivaronI ekarUpatA ane hetaprIta sau koInI prazaMsA mAgI le evI hatI. munirAja zrI darzanavijayajI mahArAjanA svargavAsanI sAthe A tripuTIno paNa aMta AvI gayo ! vaLI, jainadharmanI prabhAvanA karavAnA zubha hetuthI A tripuTIjI mahArAje uttara pradezamAM meraTha, sAdhanA vagere sthAnonAM pallIvAla jJAtinAM bhAIobahenone jainadharmanA anuyAyIo banAvavAno je prazaMsanIya prayAsa karyo hato, emAM zrI darzanavijayajI mahArAjanI kAryasUjha ane dUraMdezIno phALo vizeSa hato. potAnI vidyAsAdhanA mATe tema ja jJAnarakSAnI bhAvanAthI prerAIne teozrIe hastalikhita tathA chApelAM pustakono sAro evo saMgraha karyo hato. paNa enA upara mamatva rAkhIne ene kabATomAM pUrI rAkhavAne badale, pacIseka varSa pahelAM, teoe amadAvAdanA keTalAka mahAnubhAvonI kamiTI racIne vidvAno ane jijJAsuonA upayoga mATe, te bheTa ApI dIdho hato. mahArAjazrInI A udAratAne lIdhe ja amadAvAdamAM zrI jaina prAcya vidyAbhavananI sthApanA thaI zakI. teonuM A pagaluM bIjAo mATe anukaraNIya banI rahe evuM che. - ahIM eka vAtanI noMdha levI ucita che, ke mahArAjazrInI lAMbI mAMdagI daramyAna munirAjazrI dakSavijayajI mahArAje teozrInI mana daIne je sevA karI che, e kharekhara khUba prazaMsanIya ane dAkhalArUpa gaNAya evI che. AvA eka zANA, guNiyala ane zAsananA zAMta subhaTa jevA munivaranA, pa7 varSa jeTalA lAMbA dIkSAparyAyane aMte thayela svargavAsa prasaMge ame teone amArI bhAvabharI aMjali arpaNa karIe chIe. dharmarakSA mATenI teonI tamannA saune mATe preraNArUpa bano e ja abhyarthanA. (tA. 17-3-1973) (7) vidhApratApazIla munizrI vidhAvijayajI samartha vaktA, samartha lekhaka ane samartha vyavasthApaka - A traNenI zaktino potAnA jIvanamAM triveNIsaMgama sAdhI batAvanAra, zAsanadIpaka pUjya muni mahArAja zrI vidyAvijayajInA kALadharmathI jaina samAje eka ajoDa samayapArakhu, zaktizALI munivarane gumAvyA che. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI vidyAvijayajI 237 vIsamI sadInA eka samartha jainAcArya sva. vijayadharmasUrijIe deza-videzanA vidvAno ane sAmAnya janatAne jainadharmano paricaya ApavAnuM zubha kArya AraMbhya hatuM ane saMkucitatA ane saMpradAya-vyAmohane dUra phagAvI daIne udAratApUrvaka sahu koIne mATe potAnA hRdayanAM dvAra khullAM mUkI dIdhAM hatAM te vAta bahu jANItI che. potAnI A udAratA ane vidvattAnA baLe deza-videzanAM aneka vidvAnonAM aMtaramAM teoe AdarabharyuM sthAna prApta karyuM hatuM. AcAryazrI A rIte jainadharma ane jaina sAhityano pracAra karavAmAM je kaMI saphaLatA meLavI zakyA emAM emanA ziSyono phALo kaMI nAnosUno nathI. Avo phALo noMdhAvanAra ziSyomAM sva. mu. zrI. vidyAvijayajIno phALo bIjA karatAM jarA ya ocho ke Utarato nathI. mu. zrI. vidyAvijayajInI AvI zAsanasevA mATe samAja temano haMmezAM oziMgaNa raheze. - sva. vijayadharmasUrijInuM ziSyamaMDaLa bhAre samartha lekhAtuM. e ziSyonI gurubhakti paNa Adarza lekhAtI. te kALe to AvI gurubhakti bIjAone mATe dAkhalArUpa hatI. ekaekathI caDhiyAtA AvA samartha ziSyo, ane chatAM AvI benamUna gurubhakti; A vAta paNa jANe koyaDArUpa ja lAgatI. emAM te gurunuM gurupada ke emanuM sAmarthya vakhANavuM ke ziSyonI gurucaraNe sarvasvanuM-samarpaNa karavAnI tamannA vakhANavI? AvI gurubhaktimAM paNa vidyAvijayajI sadA AgaLa ja hoya. gurunuM nAma Ave ke jANe potAnI kIrti ke potAnI mahenatano vicAra ja vIsarI jAya. ema kahI zakAya ke AcArya mahArAjanuM AyuSya laMbAyuM hota to emanA AvA samartha ziSyo zAsanasevAnAM keTalAMka kAryo gurucaraNe dharI deta ane dharmanI zobhAmAM vadhAro karata. - vIsa varSanI yuvAna vaye dIkSA laI 48 varSa jeTalA lAMbA sAdhujIvana daramyAna sva. muni zrI vidyAvijayajIe aneka graMtho lakhyA, aneka saMsthAonuM saMcAlana karyuM ane dezanA dUradUranA bhAgomAM hajAro mAIlono vihAra karIne jainadharmano pracAra karyo ane aneka vidvAnone jaina sAhitya pratye rasa dharAvatA banAvI dIdhA. nIDaratA ane vyavasthAzakti to jANe emanI ja. koI kAmamAM kadI pAchA paDavAnI ke koIthI DarIne e kAma mUkI devAnI vAta ja nahIM. ane eka kAma pAra pADavAmAM jemajema muzkelIo AvI paDe tematema emanI vyavasthAzakti soLe kaLAe khIlI nIkaLe. 20-21 varSa pahelAM amadAvAdane AMgaNe bharAyela ApaNA munisaMmelana vakhate sva. vidyAvijayajI mahArAje je bhAga bhajavyo hato. eNe to jANe SCA Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 amRta-samIpe itihAsa sarjyo hato. saMmelananI pahelAM dahegAma-pariSadamAM emaNe je jamAvaTa karI hatI ane navIna vicAranA sAdhuono avAja verivakhera na banI jAya e mATe je zaktizALI taMtra khaDuM karI batAvyuM hatuM e to retImAM vahANa hAMkI batAvavA jevuM addabhuta kArya hatuM. eka kAma karavAno nirNaya karyo pachI enI pAchaLa samarpita utsAhathI lAgI javuM ane e pUruM thAya tyAre ja jaMpavuM e teonI saphaLatAnI cAvI hatI. (tA. 1-1-1955) (8) kavijI upAdhyAya zrI amaramuni samasta jainasaMghanA gaurava-samA, jainadharme udbodhelI ahiMsA, karuNA, satyaparAyaNatA, samatA, sahanazIlatA, udAratA, guNagrAhakatA, vatsalatA, maitrIbhAvanA vagere sadguNone samAvatI vyApaka dharmabhAvanAnA eka uttama pratinidhi, ane sthAnakamArgI phirakAnA eka samartha saMghanAyaka upAdhyAya zrI amaramunijI (amaracaMdajI) mahArAja ApaNA dezanA saMtomAM ane jainasaMghanA zramaNasamudAyamAM paNa Adara ane bahumAnabharyuM sthAna dharAve che. kaTutA, klezadveSa ane koIne paNa halakA gaNavAnI amaMgaLa vRttithI teo sadA dUra rahe che, ane eka niSThAvAna zramaNane chAje e rIte jJAna-dhyAna-sevAvRttimAM sA nimagna rahIne nijAnaMdano anubhava karatA rahe che. teoe jaina zAstro uparAMta anya dharmanAM zAstronuM paNa guNagrAhaka ane satyacAhaka vizALa dRSTithI adhyayana karyuM che. badhethI sAragrahaNa karavAno emano sahaja svabhAva che. keTalAka vakhata pahelAM emaNe saMpAdita karela 'sUktitriveNI' nAme daLadAra graMtha ke jemAM jaina, bauddha ane hiMdu e traNe dharmazAstromAMthI vINelAM suvAkyo, enAM hiMdI anuvAda sAthe ApyAM che, te teonI zAstrAdhyayananI AvI viziSTa dRSTino khyAla ApI zake tema che. teo ucca koTinA lekhaka, hRdayasparzI vaktA ane hRdayaMgama kavitAnA sarjaka che. emanI vANI ane kalamamAMthI tema ja emanA jIvanamAMthI paNa niraMtara mAnavatA, saMskAritA ane dharmabhAvanAno jIvanaprada rasa jharato ja rahe che. koInA ya akalyANanA pakSakAra na banavuM ane saukoInA kalyANanI kAmanA ane pravRttimAM jIvanane dhanya banAvavuM e emanuM jIvanavrata che. sAdhutAno teo eka ucca Adarza rajU kare che. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAyazrI amarasuni 239 gata 1970nA phebruArI mahinAmAM emanA dIkSAparyAyane pacAsa varSa pUrAM thayAM. paMdareka varSanI UcharatI uMmare teo bhagavAna tIrthaMkaranA tyAgadharmanA sAdhaka ane Atmazodhaka banyA, ane e saMyamayAtrA yazasvI banAvI. (tA. 21-3-1970) teo jeTalA makkama che eTalA ja mulAyama che. ane bhagavAna mahAvIranI vihArabhUmi rAjagRhI nagarInA pahADanI taLeTImAM, AtmasAdhanA, jJAnopAsanA ane lokopakAranA triveNIsaMgama samA udAtta ane maMgaLamaya AzayathI, pAMceka varSa pahelAM, 'vIrAyatana' nAmanI saMsthAnI sthApanA thaI te teonI AvI mulAyamatAthI chalakAtI karuNAbhAvanAne kAraNe ja. AvI uttama saMsthAnI sthApanA karAvIne teoe potAnI lokoddhAranI karuNAbhAvanAne caritArtha karI che; ane sAthesAthe jaina saMskRtine vizeSa gauravazALI banAvI che, e svIkAravuM joIe. vaLI teo zAMta, sa2La ane bhadrapariNAmI hovA chatAM vyakti, dharma, saMgha, samAja ke dezane pajavatA praznone samajavAnI vicakSaNa dRSTi ane te aMge potAnA vicArone spaSTa rUpamAM rajU karavAnI nirbhayatA dharAve che; sAmI vyaktine potAnI banAvI levAmAM to jANe teo hetanA vizALa vaDalA samA che. vikhavAdathI dUra rahevAnA ane guNo AgaLa jhUkI paDavAnA svabhAvane lIdhe teonI sAdhutA vizeSa zobhAyamAna banI che. teoe potAnA sAdhujIvanamAM AtmasAdhanAne Apela viziSTa sthAnanuM ja A supariNAma che. vicAra-vyavahAranI saMkucitatA ane pArakAnI niMdAkUthalI emane muddala khapatI ja nathI. potAnA paricitonA vartuLamAM teo "kavijI mahArAja"nA sneha-AdarabharyA nAmathI oLakhAya che. ApaNA dezanI mUDI samA A rASTrIya saMtapuruSe gata 1978nA mArca mahinAnI zarUAtamAM potAnA yazasvI, ujjavaLa ane dhyeyaniSTha jIvananAM cummotera varSa pUrAM ryAM ane paMcoteramA varSamAM praveza karyo e aMge ame amArI aMtaranI khuzAlI vyakta karIne, emanuM bhAvapUrvaka abhivAdana karIe chIe. (tA. 21-5-1978) Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24o amRta-samIpe (9) upAdhyAya zrI hemacaMdravijayajI : samyaga jJAna-cAritranA savazIla sAdhaka je dharmAtmA vyaktio tapa-tyAga-titikSA-saMyama-vairAgyanA pAlananI utkaTa bhAvanAthI prerAIne, AtmasAdhanAnA AjIvana sAmAyikavratano muzkela mArga svIkAre che, teo potAnuM kalyANa sAdhavA sAthe bIjAone paNa kalyANamArganuM darzana karAvIne ApaNA upakArI banI jAya che. parama pUjya upAdhyAya zrI hemacaMdravijayajI mahArAja AvA ja eka sva-paraupakAraka, AtmasAdhanAnA dhyeyane mATe satata prayatnazIla rahetA zramaNa che. judAjudA viSayanI vidvattAthI zobhatuM emanuM jIvana che; potAnA pAMDityane gopAvavAnI zAlIna manovRttithI e vizeSa zobhAyamAna ane Adarane pAtra banyuM che. satata vidyAniSTha rahevAnI sAthesAthe, teoe potAnI sAdhanAmAM je taponiSThA keLavI che e virala che. ane ATaluM ja zA mATe ? jevI teo vidyA ane tapasyA pratye AtaMrika abhiruci dharAve che, evI ja prIti ane bhakti potAnA sAdhudharmanI badhI kriyAo tarapha dharAve che. je kaMI dharmakaraNI karavI e pUrNayogathI tanmaya banIne AnaMdapUrvaka karavI e emano svabhAva banI gayo che. vaLI, pAMDityano dekhAva karavAnI prazaMsAlakSI pAmara manovRtti emane na to satAvI zake che, na to potAnI mUka sAdhanAnA mArgethI calita karI zake che. AvI udAtta manovRttinA ja eka AnuSaMgika phaLa rUpe mitabhASIpaNuM, dAkSiNya ane zaramALapaNuM emanA jIvana sAthe sahajapaNe jaDAI gayAM che. tethI eka tyAgI, vairAgI, saMyamI sAdhakanuM emanuM jIvana zuSka, rasahIna ke rukSa nathI banavA pAmyuM; paNa emanAM vANI ane vyavahAramAM madhuratA ane vatsalatAnI AbhA prasarelI jovA maLe che. alabatta, e mATe eka tattvajijJAsu tarIke Adara ane bhakti sAthe emano nikaTano paricaya sAdhavo paDe ! - teozrInI janmabhUmi jaMbusara pAsenuM nAnuM sarakhuM aNakhI gAma. gAmamAM jainanuM eka ja ghara. e ghara te emanAM dharmaparAyaNa dAdA dIpacaMdabhAI ane dAdImA DAhIbenanuM ghara. teo ghara-derAsara rAkhIne paramAtmAnI pUjA-bhakti kare ane sAdhusAdhvIjI-mahArAjanI ullAsathI bhakti karIne potAnA jIvanane kRtArtha banAve. A dharmasaMskAro emanA putra hIrAbhAI ane putravadhU prabhAvatIbahenamAM UtaryA. zrI hIrAbhAIne traNa putro ane be putrIo ema pAMca saMtAna : anukrame Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAyazrI hemacaMdravijayajI 241 putrI indu, putra dhanasukha, putra hasamukha, putrI haMsA ane putra pravINa. A pAMca bhAI-bhAMDuomAMnA vaceTa hasamukhabhAI te ja munizrI hemacaMdravijayajI. AjathI cAlIsa varSa pahelAM, vi. saM. 1993nA poSa suda pUnamanA roja emano janma thayelo. hIrAbhAI vepAra mATe potAnA kuTuMba sAthe amadAvAda AvyA ane sAbaramatImAM vasyA. hasamukhabhAInI uMmara to nAnI hatI, paNa bhAvino koI zubha saMketa kaho, ke ene bacapaNathI ja ramata-gamata tarapha ochuM AkarSaNa hatuM ane abhyAsa tarapha vadhu ruci hatI. buddhi paNa evI tejasvI ke thoDuM bhaNe ane koThAmAM vadhAre vasI jAya. ane A badhAM karatAM vadhAre AkarSaNa emane dharma tarapha hatuM. dasa varSanI sAva pAMgaratI uMmare ja emanA manamAM evAevA bhAva jAgatA ke vItarAga paramAtmAnA dharmanuM zaraNa svIkArIne mArA jIvanane ujamALa banAvuM. vi. saM. 2002nI sAlanuM parama pUjya AcArya mahArAja zrI vijayaamRtasUrijInuM comAsuM muni zrI devavijayajI, munizrI puNyavijayajI, munizrI dhurandharavijayajI Adi parivAra sAthe sAbaramatImAM thayuM. hasamukhabhAIne to managamato suyoga maLI gayo. emanI dharmarucine khIlavavAno avasara maLyo. A pachInA varSe vi. saM. 2003nuM comAsuM sAbaramatImAM paramapUjya zAsanasamrATa AcAryapravara zrI vijayanemisUrIzvarajI mahArAjanuM thayuM. emanI sAthe AcArya mahArAja zrI vijayodayasUrijI, A.ma. zrI vijayanaMdanasUrijI, munizrI meruvijayajI, munizrI devavijayajI vagere hatA. A prasaMge hasamukhabhAInI tyAgavairAgya-saMyamanI bhAvanAno vikAsa ka2vAmAM khAtara-pANInuM kAma karyuM, ane ene saMsArano 2sa phikko lAgavA lAgyo. pachI to eNe zALAno abhyAsa choDIne amadAvAdamAM luNasAvADamAM cAturmAsa rahela pUjya munirAjazrI meruvijayajI (vartamAna AcArya zrI vijayameruprabhasUrijI) ane pUjya munirAjazrI devavijayajI (vartamAna AcArya zrI vijayadevasUrijI)nA sAMnidhyamAM rahIne, saMskRta bhASA ane dharmazAstrono prAthamika abhyAsa karyo. emanuM citta khUba zAMti ane AhlAda anubhavI rahyuM. be-traNa varSa sudhI sAdhu-mahAtmAono satata lAbha maLavAne lIdhe hasamukhabhAInuM mana tyAgamArgano svIkAra karavA mATe khUba utsuka banI gayuM. A saMkalpa evo hato ke emAMthI pAchA pharavApaNuM na hatuM. kuTuMbanA vaDIlo paNa enA A saMkalpane pAmI gayA, ane enI ADe avarodha mUkavAne badale emaNe ene vadhAvI lIdho. pariNAme vi. saM. 2005nA mahAvida panA roja koTha mukAme, Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 amRta-samIpe parivAra ane caturvidha saMghanI vizALa hAjarImAM pUjya munirAja zrI meruvijayajI mahArAje hasamukhabhAIne dIkSA ApI; emanuM nAma hemacaMdravijayajI rAkhI pUjya munirAja zrI devavijayajI mahArAjanA ziSya karyA. bAra varSanA bALabhikSu munizrI hemacaMdravijayajIne to managamatI amUlya ane apUrva vastu maLyAno AnaMda thayo. teo jJAna-dhyAna-tapasyA ane gurunI bhaktimAM ekatAna banI gayA. vidyArthitA, vinaya, vaiyAvacca, vivekazIlatA, vinamratA emanAM sAthI banyAM. dIkSA lIdhA pachI pUrAM bAra varSa sudhI teo adhyayanamAM lIna banI gayA. emaNe vyAkaraNanI "AcArya parIkSA pasAra karI, prAcIna ane navIna nyAyazAstrano tathA kAvyano abhyAsa karyo ane jaina dharmanA prANarUpa ane saMyamanA AdhArarUpa AgamasUtronuM adhyayana karyuM ane saMpAdanapaddhatino bodha meLavIne potAnI jJAnopAsanA upara jANe suvarNakaLaza caDAvyo. jJAnopAsanAnI sAthe-sAthe teo adhyApana tema ja graMthonAM sarjana-saMpAdana dvArA potAnI vidyAvRtti AgaLa vadhAravA lAgyA. saMskRta zlokonI ane vizeSa karIne AryA chaMdanA zlokonI racanA karavAnI emanI nipuNatA emanI pratye vizeSe Adara utpanna kare evI che. vardhamAna tapanI oLI, vIsasthAnaka tapanI oLI, aThThAI tapa vagere temanI sundara tapasyA paNa anumodana karAve tevI che. kuTuMba mULathI ja dharmanA raMge raMgAyeluM; emAM kuTuMbanA AvA panotA putre tyAgadharmano bhekha dhAraNa karyo, eTale pachI enI asara kuTuMbIjano upara thayA vagara kevI rIte rahe ? emanA pagale kuTuMbanI cAra vyaktioe saMyamamArgano svIkAra karyo. vi. saM. 2009mAM nAnI bahena haMsAe dIkSA lIdhI; emanuM nAma hemalatAzrI paDyuM. vi. saM. 2012mAM mAtuzrIe dIkSA lIdhI; emanuM nAma zrI paghalatAjI. vi. saM. 2017mAM nAnA bhAI pravINakumAre dIkSA lIdhI; A vidyAvyAsaMgI munizrI pradyumnavijayajI. teo upAdhyAya zrI hemacaMdravijayajInA ziSya banyA. vi. saM. 2017mAM ja pitAzrIe paNa dIkSA lIdhI; emanuM nAma munirAja zrI hIravijayajI rAkhyuM ane teo pUjya upAdhyAya zrI meruvijayajI mahArAjanA ziSya thayA. bAra varSanA gALAmAM je kuTuMbanI pAMca vyaktioe pravrajyA aMgIkAra karI hoya, enI dharmaparAyaNatA AgaLa sahasA mastaka jhUkI jAya che. pUjya upAdhyAyajI zAsanasamrAzrIjInA zubhAzIrvAda meLavavA bhAgyazALI thayA che; eTaluM ja nahIM, paNa saM. 2005mAM zAsanasamrATazrIjI virAjatA hatA Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAyazrI hemacaMdravijayajI 243 te samaye pravajyA prApta karI hatI. adhyAtmanI bhUmikAmAM vaDIlanI vidyamAnatA ziSyanA saubhAgyamAM pUraka bane che. pachI to varSo sudhI pUjyapAda zAsanaprabhAvaka AcArya zrI vijayabheruprabhasUrijI mahArAjanI satata kALajIpUrvaka jJAnAdhyayana karAvavAnI tamannA ane uttama saMyama-saMskAro sIMcavAnI cIvaTa, guruvarya pUjya AcArya zrI vijayadevasUrijI mahArAjanI sAcavaNI, hUMpha vagere jIvanavikAsanAM aMga banI gayAM. e paNa eTaluM ja noMdhapAtra che ke che ke temanA dAdAguru pUjyapAda pIyUSapANi AcArya mahArAja zrI vijayaamRtasUrijInI vyakti pArakhavAnI ane prasaMge-prasaMge yogya preraNA pAvAnI vilakSaNa kaLAno lAbha temane chelle-chelle sAro maLyo. dAdAguru thakI bhagavatIjI sUtranA yogodrahanAdi thayAM, gaNipada-paMnyAsapadapradAna thayAM. teozrIe vyavahAru aneka zikSaNa ApI teonuM ghaDatara karyuM. A sarvanuM pariNAma Aje jainazAsana ane jagata anubhave che. samaya pAke ane AMbo more ema temanI saMyamayAtrAnI majala AgaLa vadhI, ane e jIvanasAdhanAnuM, zrIsaMghanA AgrahathI pUjya guru-AcAryoe emane judI-judI padavIothI vibhUSita karIne bahumAna karyuM. vi. saM. 2023mAM emane sUratamAM gaNipadavI, vi. saM. 2024mAM pAlItANAmAM paMnyAsa-padavI ane vi.saM. 2031mAM muMbaImAM upAdhyAya-padavI arpaNa karavAmAM AvI. padavIo to maLI, paNa ethI jarA ya garvita thaI na javAya ane vItarAgadharmano kaSAyavijayano mArga cUkI na javAya e mATe teo vadhu namra ane vadhu jAgRta banIne potAnI saMyamasAdhanAne vizeSa ujajvaLa banAvavA adano puruSArtha kare che. upAdhyAya-mahArAjanI sAhityasevAnI jhalaka maulika racanAo 1. tirunIvarthi: rANakapura mahAtIrthano aitihAsika paricaya A khaMDakAvyamAM ApavAmAM Avyo che. aDhAra varSanI vaye racela A eka kAvya ja kartAnI kavitvazaktino khyAla karAve che. 2. rAtarIpAvasthAnAovanAzatam : aDhAra pApasthAnako vize pazcAttApanI lAgaNI anubhavAya evI komaLa ane hRdayadrAvaka bhASAmAM racanA che. 3. tyArapatipUrtivRtti - A. zrI. siddhasena divAkare racelI zrI pArzvanAtha bhagavAnanI stutirUpa 44 padyonuM je stotra che tenI pAdapUrtirUpe A. zrI. dharmadhuraMdharasUrijIe pU. A. zrI. vijayaamRtasUrijInA jIvanaviSayaka je stotra racyuM che, tenI A vRtti che. 4. ninAsovithA : purANakathAnI zailIe saMskRta racanA che. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 amRta-samIpe 5. trizAnnizA : mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjazrIe vividha viSayo upara batrIsa padyamaya batrIzIo racelI che, enI zarUAtanI batrIzIo para vizada ane suMdara TIkAo racI che. 7. surasundarIri (chAyA): A. dhanezvarasUrinA prAkRta caritanI saMskRta chAyA che. 7. nemisamAdhyam : A. hemacaMdrasUri pachInA Aja sudhI thayelA eTale teramA saikAthI laIne A. vijayanemisUrijI sudhInA prabhAvaka AcAryonI paTTa-paraMparAno paricaya ApaNane A lalita AryA chaMdanA kAvyamAMthI maLe che. A kRti temanI vidvattAnA kIrtistaMbha samI banI rahe che. 8. paramatmiprArthanA-brAnniza : karuNarasamaya AtmaniMdA ane bhagavAnanA guNonI stuti A stotramAM vaNI lIdhI che. 9. gautamasvAmInAM traNa stotro : gautamasvAmIjInA guNonI stuti che. 10. zrama stutiSazA : AmAM jainazAsanamAM thayelA mahAsamartha zAsanaprabhAvaka, vidvAna AcArya bhagavaMtonI stuti saMskRtanA 13 zlokomAM karelI che. 11. cAra aSTako : zrI haribhadrasUrimahAra-thraSTA, maho. yazovijayanI -3STa, vinayavayasUrinI-maSTa, vinAmRtasUri-aSTavera : A cAra aSTakomAM te-te AcAryonA guNonI bhAvamaya stuti che. 12. sAvaviMzati : prAsAdika AryA chandramAM prabhustuti che. saMpAdano 1. siddha- vRtti (bhA. 1, 2) : A. hemacaMdrasUrijIe racelA anupama vyAkaraNagraMtha uparanI bRhadravRtti alabhya banatAM bIjI AvRttinA saMpAdananuM kArya jhaDapathI pUrNa karI be bhAgamAM prakAzita karAvI che. sUtronI akArAdi sUcithI A grantha upayogI nIvaDaze. 2. 3mAnavattAmaji : prAcIna A. hemacaMdrasUrijIe racelo A kozagraMtha prathama yazovijaya jaina graMthamALA, bhAvanagarathI prakAzita thayo hato; tene pharIthI chApavA mATe temaNe A graMtha saMpAdita karyo. aMte tenA zabdonI atyaMta upayogI akArAdi sUci gujarAtI zabdArtha sAthenI taiyAra karI mUkI che. 3. vizasthAnapUganavidhi : jenI ArAdhanA karIne ja tIrthaMkara nAmakarmano baMdha sadhAya che, te vizasthAnakanAM vIza padonuM pUjana prAcIna grantha uparathI saMkalita karavAmAM AvyuM che. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 upAdhyAyazrI hemacaMdravijayajI gujarAtI racanAo 1. sarvasiddhi : mahAna dArzanika AcArya zrI haribhadrasUrijIe saMskRta padyamAM racela pratyakSa-anumAna-upamAna-zabda-arthopattithI sarvajJanI siddhi karanAra A grantha upara AcArya zrI vijayaamRtasUrijIe je saMskRta vRtti racI che, tenA AdhAre eno gujarAtI anuvAda karavAmAM Avyo che. 2. stutivarturvizati : maho. zrI yazovijayajIe covIze tIrthakaronI stutirUpe kula 96 zlokonI moTA chaMdamAM racanA karelI che. teno A gujarAtI bhAvavAhI anuvAda che. 3. tatvArthasUtra (zabdArtha sada) : A. zrI umAsvAtie saMskRtamAM AgamonA lAkSaNika viSayone saMgrahI daza adhyAyomAM sUtrarUpe je graMtha racyo che, te sUtrono zAbdika artha taiyAra karI mULa sUtra sAthe pragaTa karyo che. 4. 3mita tivRta tminiMdAtma vatrIzI no padyAnuvAdaH digaMbara A. amitagatie batrIza padyamAM prabhustuti racI che, teno gujarAtI padyAnuvAda che. - pa. 3mAtmapravoghapaviMzatino padyAnuvAda : A. ratnAkarasUrie saMskRtamAM racelI pacIsa zlokonI je pAdapUrti A. dharmadhurasUrijIe karI che, teno padyAnuvAda karAyo che. . gujarAtI padyamaya covIza stutio : gujarAtI bhASAmAM tIrthakaronI padyamaya stutio racI che. 7. vizasthAnakapUjAkathA : vIza sthAnakanI pUjA uparanI prAcIna kathAne temaNe Adhunika Dhabe lokabhogya saraLa bhASAmAM racI che. 8. chUTaka-chUTaka stavano : temaNe gujarAtI bhASAmAM racelAM bhAvanAtmaka stavano che. (tA. 29-1-1977) Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 amRta-samIpe (10) vayobaMdhanavijetA jJAnopAsaka munizrI guNabhadravijayajI sAdhaka vyaktine ochA loko pichANe ke vadhu loko, ethI kaMI enI sAdhanAnI mahattA ochI ke vadhu thaI jatI nathI. sAdhanA to eka svataMtra prakriyA che, ane enuM mUlya ke mahattva paNa AgavuM che. kadAca ema ja kahI zakAya, je sAdhanA lokeSaNA, janasaMparka, nAmanA-kIrtinI jhaMkhanA ane moha-mamatAthI jeTalI vadhu dUra ane AtmadoSadarzananI aMtarmukhavRttinI jeTalI vadhu samIpa, eTalI e sAdhanA vadhu tejasvI ane khamIravaMtI banavAnI ane sAdhakane enA sAdhyanI siddhi tarapha vegathI dorI javAnI. AtmazuddhinA Azaka jijJAsuoe AvA aMtarmukha AtmasAdhakonI, garajavAnanI jema, sAme cAlIne zodha karavI paDe che. vanavagaDAnAM phUlonI darakAra che e ene zodhato tyAM jaI pahoMce che ! thoDA vakhata pahelAM kALadharma pAmela AvA ja eka guNiyala munivarano ahIM TUMko paricaya ApatAM AnaMda thAya che. teonuM nAma munizrI guNabhadravijayajI dharmavatsala AcArya mahArAjazrI sva. vijayapremasUrijInA AtmalakSI ziSya. sva. munivaryazrI padmavijayajI mahArAjanA ziSya tarIke pistAlIsa varSanI pAkaTa uMmare teoe dIkSA lIdhI ane soLa varSano dIkSA paryAya pALI teo svargavAsI thayA. ATalI moTI uMmare dIkSA lIdhA chatAM, A soLa varSa daramyAna, teoe je zAstrAbhyAsa karyo ane enA tathA nirmaLa saMyamapAlananA baLe teoe potAnI sAdhanAne je rIte yazorpola karI batAvI e kharekhara anya sAdhakone mATe preraka ke mArgadarzaka banI rahe evI samRddha che. e sAdhaka munivaranA jIvananuM ane emanI sAdhanAnuM thoDuM darzana karIe. kacchamAM bhujapura gAma teonuM vatana. pitAnuM nAma moNasIbhAI, mAtAnuM nAma bhANIbAI, jJAti visA osavALa. vi. saM. 1960mAM teono janma. nAma gaNapatabhAI. vyavasAya mATe kuTuMba muMbaImAM jaI vaseluM. sthiti sAmAnya. gaNapatabhAIe muMbaImAM aMgrejI cAra dhoraNa sudhIno abhyAsa karyo eTalAmAM vi. saM. 1982mAM pitAnI huMpha harAI gaI, ane 15-16 varSanI uMmare anAjano vepAra ane moTA kuTuMbano vyavahAra sAcavavAnI javAbadArI gaNapatabhAIne mAthe AvI paDI. A ja arasAmAM kuMvarabAI sAthe emanAM lagna thayAM. kuMvarabAI khUba dharmAnurAgI, paNa gaNapatabhAIne dharmakriyAtaraphI koI ruci nahIM. pote bhalA ane bhalo potAno vepAra. vepAra- vyavahAramAM nIti-prAmANikatA Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI guNabhadravijayajI 247 sAcavavAnI vRtti kharI. eTale gaNapatabhAInuM sthAna pAMcamAM pUchuyA ThekANA jevuM gauravabharyuM hatuM. saMtatimAM teone traNa putro ane traNa putrIo. Ama 35-37 varSa jeTalo kiMmatI yauvanakALa vyavahAra ane vepAramAM ja vyatIta thayo ane dharmarucinuM varadAna maLavuM bAkI ja rahyuM. paNa, vasaMta A AMbo mhorI UThe, ema, gaNapatabhAInI dharmabhAvanAne paNa jAgI UThavAno samaya pAkI gayo hoya ema vi. saM. 2003mAM teone muMbaImAM muktivijayajI mahArAjano satsaMga thayo ane dharmarucinuM bIja vavAyuM. e pachI vi. saM. 2004 ane 2005mAM kacchamAM jANItA pravacanakAra AcArya zrI vijayarAmacaMdrasUrijInA dharmopadeze e bIjane vikasAvavAmAM khAtara-pANInuM kAma vi. saM. 2007mAM gaNapatabhAInA nAnA bhAI vIrajIbhAIe dIkSA lIdhI, ane potAnI vadhatI dharmarucinA pratIka rUpe vi. saM. 2010mAM teoe potAnA moTA putrane utsAha ane utsavapUrvaka dIkSA apAvI. pachI to, emane potAne paNa vepAra ane vyavahAramAM vadhu vakhata rokAI rahevuM e durlabha mAnavadehane eLe javA devA jevuM vasamuM thaI paDyuM. emane ema paNa thayuM ke saMsAranAM je mAyAvI baMdhanomAMthI huM mukti jhaMkhuM chuM, emAM mAro parivAra goMdhAI rahe e ucita na gaNAya. ane, AtmAnI vasaMta khIlavAnI puNyaghaDI AvI pahoMcI hoya ema, vi. saM. 2011mAM gaNapatabhAIe potAnA bAkInA be putro, dharmapatnI ane vaceTa putrI sAthe, nAsikanA vaNIgAmamAM, A.bha. zrI vijayapremasUrijInA varada haste dIkSA aMgIkAra karI; nAma muni guNabhadravijayajI. dIkSA pahelAM gaNapatabhAImAM jema dharmarucino abhAva hato, tema vidyArucinuM paNa nAma na hatuM. paNa moTI uMmare jema dharmarucinuM varadAna maLyuM, tema dIkSA lIdhA pachI muni guNabhadravijayajI vidyAruci ane jJAnopAsanAnuM viziSTa varadAna paNa meLavavA bhAgyazALI thayA. dIkSA lIdhI tyAre to teonuM dhArmika jJAna mAtra be pratikramaNa pUratuM ja maryAdita hatuM, ane dharmazAstrono abhyAsa karavo e to pAkA ghaDe kAMThA caDAvavA jeTaluM ati muzkela kArya hatuM. paNa potAnI dhyeyaniSThA, puruSArthaparAyaNatA, jJAnakriyAnI upAsanA dvArA nirmaLa saMyamayAtrAmAM AgaLa vadhavAnI utkaTa tAlAvelI, zrutabhakti, dhIraja, ekAgratA ane satata jAgRtinA baLe munizrIe muzkela kAryane saphaLa karI batAvyuM. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 amRta-samIpe jANe koI jJAnatRSA pUrI karavAnI janmAMtaranI adhUrI sAdhanAnA saMskArataMtune AgaLa vadhAravo hoya ema teo dIkSA lIdhA pachI ekacitte vidyAnI upAsanAmAM parovAI gayA. paMcapratikramaNa ane sAdhudharmanI kriyAnAM sUtro uparAMta cAra prakaraNa, traNa bhASA, "bRhatsaMgrahaNI', "kSetrasamAsa', cha karmagraMtha ane "kammapayaDI" jevA jaina tattvajJAnanA pAyAnA gahana graMthono artha sAthe abhyAsa karyo. paNa eTalAthI emanuM jJAnapipAsu mana saMtuSTa na thayuM. jJAnarasano AsvAda lIdhA pachI jJAna ja jJAnane vadhAravAnI preraNA Ape evuM A munivarane paNa thayuM. emanuM citta vadhu UMDA adhyayanane jhaMkhI rahyuM. A jhaMkhanAne pUrI karavA teoe zAstrAbhyAsanI cAvIrUpa saMskRta-prAkRta bhASAno abhyAsa karI lIdho. pachI to, jANe mAtA sarasvatInA maMdiranuM dvAra khUlI gayuM hoya ema, muni guNabhadravijayajIe eka bAju saMskRta sAhityanuM adhyayana zarU karyuM ane bIjI ardhamAgadhI prAkRta bhASAmAM racAyela AgamasUtronuM avagAhana zarU karyuM. navAI pamADe evI vAta to e banI, ke teoe dazavaikAlika, uttarAdhyayana, AcArAMga vagere AgamasUtronuM ane nizIthacUrNi, bRhatkalpabhASya, vyavahArasUtra jevA vizALa ane durbodha chedagraMthonuM sudhdhAM gurunizrAmAM evuM gaMbhIra adhyayana karyuM ke evA kaThina graMtho bIjAone saraLatAthI bhaNAvavAnI yogyatA teomAM pragaTI. A badhA samaya daramyAna tapazcaryA ane dharmakriyAo karavAno krama to akhaMDapaNe cAlu ja hato. jiMdagInI aradhI sadI vItI gayA pachI zAstrAbhyAsamAM meLavelI AvI nipuNatA to sAdhanAnI virala ane dAkhalArUpa vizeSatA lekhAvI joIe. paNa A vizeSatA ke saphaLatA teoe kaMI vidvAna ke paMDita kahevAvA mATe, nAmanA raLavA mATe ke vAda-vivAda karavA mATe nahotI meLavI. eno hetu paNa eka mAtra Atmazuddhi ke AtmasAdhanA ja hato; e paNa sAdhanAnA aMtaraMgarUpa ja hatI. pariNAme A jJAnopAsanAno lAbha teone jJAnI hatna viratiH e nyAye viratirUpe maLyo hato, ane emanI saMyamasAdhanA aMtaraMga tyAga, vairAgya, titikSAthI vizeSa zobhI UThI hatI. game tevA dehakaSTane paNa zAMti, svasthatA ane samatAthI sahana karavAnI AMtarika zakti ane deha ane AtmAnA judApaNAne samajavAnI AdhyAtmika dRSTi teomAM jAgI UThI hatI. ane A zakti ane dRSTinI kasoTImAM pAra UtaravAno avasara paNa A munivarane emanI aMtima avasthAmAM maLyo hato. vi. saM. 202kanuM comAsu teo rAjasthAnamAM rohiDA gAmamAM rahyA hatA. tyAre paryuSaNa AsapAsa AhAra-pANI vAparavAmAM teone takalIpha varatAvA lAgI. nidAna karAvatAM annanaLInuM kensara mAluma paDyuM. AvuM bhayaMkara pIDAkArI ane jIvaleNa darda jANyA pachI paNa munizrI Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 zrI kalyANacaMdrajI bApA potAnA cittanI svasthatA jALavI rahyA. dharmanI sAcI samajaNa ane pariNati AvA aNInA vakhate jANe sanmitranI jema sAcA sahArArUpa banI rahI. dardanA vadhavA sAthe munizrInI aMtarmukha vRtti paNa vadhavA lAgI hatI. cAturmAsa UtaratAM teone upacAra mATe amadAvAda laI javAmAM AvyA. rohiDAnA ja vatanI ane amadAvAdanA sarjana dharma-bhAvanAzIla DaoN. pukharAjajIe, potAnA mitra DaoNkTaronI sahAyathI, teonI bhaktibhAvapUrvaka rAtadivasa khaDe page sevA karI, paNa darda kaMIka evuM vikarALa rUpa laIne AvyuM hatuM, chevaTe e AkhA zarIramAM prasarI gayuM. ane e munivara samabhAvapUrvaka, ahIna-adIna bhAve ene sahana karatA rahyA ane potAnI AtmapariNatine ujvaLa banAvatA rahyA. e rIte potAnA cittanI samAdhinI rakSA karatAM-karatAM vi. saM. 2017nA zrAvaNa suda 11nA roja teo svargavAsa pAmyA. A emanI sAdhanAnI bIjI vizeSatA. (tA. 4-9-1971) (11) karuNAbhInA kalyANayAtrI zrI kalyANacaMdrajI bApA koInuM duHkha joIne aMtara dravavA lAge, mAnavIne joIne aMtaramAM mahobbata jAge ane anyAya, adharma ke anAcAra joIne aMtara kakaLI UThe - AvA lokakalyANanA puNyapravAsIo potAnA jIvanane paNa dhanya banAve che ane duniyAne paNa UjaLI, gauravazALI ane jIvavA lAyaka banAvavAmAM potAno phALo Ape che. - sonagaDha(saurASTra)nA zrI mahAvIra jaina cAritra ratnAzramanA adhiSThAtA zrI kalyANacaMdrajI mahArAja ('bApA') AvA ja eka lokakalyANanA puNyapravAsI hatA. loka-kalyANane potAnuM jIvana dhyeya banAvIne ane dhyeyane pUruM karavAmAM potAnI buddhi ane zaktino upayoga karIne teoe jainadharmanI ahiMsA ane karuNAnI bhAvanAne vizeSa zobhAvI jANI hatI. zrI kalyANacaMdajI mahArAjanuM jIvana jotAM ema dekhAI Ave che ke teoe ApaNA saMghamAM kALakrame pravezI gayela mAnavI pratyenI dayAno vyApaka abhAva ane mAnavIomAM UMca-nIca bhAva - e bane doSone dUra karavA yathAmati, yathAzakti prayatna karyo hato, ane ema karIne jainadharmanI vyApaka bhAvanAne zobhAvI jANI hatI. teonuM aMtara evuM sukomaLa ane karuNAparAyaNa hatuM ke koI paNa mAnavInuM duHkha joIne teonuM saMvedana jAgI UThatuM; ane e duHkha dUra karavAno prayatna karatA tyAre ja teonA manamAM nirAMta thatI. potAnA aMtaranA saMtoSa khAtara teo Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 amRta-samIpe sonagaDha ane enI AsapAsanAM gAmomAM sAme jaIne AvA duHkhI-rogI mAnavIonI sevA karatA. vaidya tarIke teo khUba nipuNa ane yazasvI hatA. moTA bhAganI davAo paNa teo potAnI jAta-dekharekha nIce taiyAra karAvatA. teonI mAnavatAbharI dRSTino lAbha garIba ane tavaMgara sahune samAna rIte maLato. evA paNa dAkhalA maLI Ave che ke jyAre teoe koI garIba dardIne uttama jAtanI davA eka paNa paiso lIdhA vagara ApI hoya; eTaluM ja nahIM, bicAro dUdha vagere pathya kharIdavAnA paisA kyAMthI lAvaze' evI karuNAthI prerAIne teoe ene paisA paNa ApyA-apAvyA hoya. AvI mAnavatAbharI saMvedanazIlatAne kAraNe ja teo bApA" jevA Adara-mamatAbharyA birudanA adhikArI banI zakyA hatA. kacchanI bhalI-bhoLI-khamIravaMtI dharatI teonI janmabhUmi. vi. saM. 1940mAM ghelaDa gAmamAM teono janma. aDhI varSanI bALavaye ja pitAnuM zirachatra jhUTavAI gayuM. duHkhiyArAM mAtA brahmAdevI pAMca putrone laIne potAnA piyara bhujapuramAM jaIne vasyAM. bALakane bhujapuramAM sthAnakavAsI muni ratnacaMdrajIno satsaMga thayo. emanA mukhethI mRgAputrano rAsa sAMbhaLIne nava-dasa varSanI uMmare bALakanA aMtaramAM vairAgya jAgI UThyo. vi. saM. 1952(I. 1893)mAM e bALake dIkSA grahaNa karI; nAma muni kalyANacaMdrajI rAkhavAmAM AvyuM. pUrAM 75 varSa lagI dIkSita tarIkenI potAnI kalyANayAtrA cAlu rAkhIne teo tA. 9-4-1971nA divase sonagaDhamAM svargavAsI thayA. dIkSA lIdhA pachI zarUAtamAM to zAstrAbhyAsa ane nirmaLa saMyamapAlana e ja emanAM dhyeya hatAM. paNa aMtaramAM bhAvanA ane zaktino evo jharo vaheto hato, ke e sthAnakanI cAra dIvAlomAM ke paMthanI mAnyatAonA saMkucita vADAmAM samAI zake ema na hato. muktimArgano pravAsI aMdhazraddhA, ajJAna ane ahaMkAranAM aneka baMdhanothI mukta thavA talasI rahyo hato. zarUAta teoe jinamaMdiranAM darzane ane tIrthayAtrAe javAthI karI. evAmAM teone prasiddha vaktA zrI cAritravijayajI mahArAjano satsaMga thayo. banne samAja kalyANanA icchuka munivaro hatA. e maitrImAMthI sonagaDhanA zrI mahAvIra jaina cAritra ratnAzramano janma thayo. jaina munio vyAvahArika zikSaNa mATe AvI saMsthA sthApe e dharmamArganI viruddhanI vAta lekhAtI. paNa evo koI bhaya lokakalyANanA yAtrI A be bhAvanAzIla munivarone satAvI ke rokI na zakyo. jainasaMghanI UcharatI peDhInA zikSaNa ane saMskAra-ghaDatara mATe A be munivaroe je jahemata uThAvI che, te mATe ApaNe sadAne mATe teonA RNI rahIzuM. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thatizrI kSamAnaMdajI 2pa1 jemanA aMtaramAM dharmanI vyApaka dRSTi, mAnavatA ane samAjakalyANanI bhAvanAno udaya thayo hoya te rASTrIyatAnI bhAvanAthI alipta ja kema rahI zake? dezanI svataMtratAnI gAMdhIjInI ahiMsaka laData kalyANacaMdrajI mahArAja upara kAmaNa karI gaI. gAMdhIjI-prerita rASTrIya bhAvanAnA raMge raMgAIne teoe svadezInI bhAvanA, khAdI, reMTiyo vagerenA pracAra mATe kacchamAM je kAma karyuM hatuM, te to eka preraka dAstAna banI rahe evuM hatuM. gAMdhIyuganI zarUAtamAM, sonagaDhamAM, rAmanavamInA puNya divase, kaliyuganA rAma gAMdhIjIno saMdezo gAmaDe-gAmaDe guMjato karavA mATe, munizrI kalyANacaMdajI mahArAje je virATa samAraMbhanuM Ayojana karyuM hatuM te sadA smaraNIya banI rahe evuM che. jeone jotAM ja koI samartha tejasvI siMhapuruSanI yAda Ave, jemanI sAthe vAta karatAM jiMdAdilI ane javAMmardIno sAda sAMbhaLavA maLe ane jeono saMparka thatAM vAtsalyanA madhura sarovaranuM Acamana karavAno AlAda maLe, evA kalyANacaMdrajI bApA sau koInA mATe vizALa vaDalAnI zItaLa chAyA samAna hatA. temAM ya vidvAno ane kalAkAro pratyeno teono anurAga to bIjAone mATe preraNArUpa hatA. amArA "jaina" patranA teo khAsa hitaciMtaka ane zirachatra hatA. AvA eka kalyANayAtrI dharmapuruSa to, lokakalyANanI aneka pravRttio karIne, lAMbI mAMdagIne aMte svarganA mArge saMcarIne kRtArtha banI gayA; paNa dInadu:khiyAne vAtanA visAmA ane sAcA AzrayasthAnarUpa saMtajananI khoTa paDI. (tA. 24-4-1971) (12) kartavyaniSTha, udAracarita yati zrI kSamAnaMdajI adamya kAryazakti, Adarza kartavyaniSThA ane utkaTa kalyANabhAvanAno triveNI saMgama eTale svargastha zrI kSamAnaMdajI mahArAja : kacchanI dharatInA eka jAjaramAna dharmapuruSa; ane sAmAnya janasamUhanA sukha-duHkhanA sAthI. lIdhuM kAma pUruM karIne ja jaMpavuM ane pAchuM pagaluM kyAreya na bharavuM e emano sahaja svabhAva hato. teonuM vatana saurASTranA hAlAra jillAnuM gAgavA gAma, pitAnuM nAma zA bhojarAja karamazI, potAnuM nAma khetazI. umara nAnI paNa samajaNa jhAjhI : evuM tenuM hira. mukha upara sAhasikatAnuM nUra camakyA kare. bhAre AzAspada bALaka. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 amRta-samIpe e bALaka aMcaLagacchanA zrIpUjya zrI jinendrasAgarasUrijInA dilane AkarSI rahyo. zrIpUjyajIe vi. saM. 1960mAM khetazIno ziSya tarIkeno svIkAra karIne ene vidhisara dattaka levAno mahotsava karyo; nAma rAkhyuM kSamAnaMdajI. buddhi tejasvI hatI ane navuM-navuM jANavA-bhaNavAno aMtaramAM utsAha hato. zrI kSamAnaMdajIe bhujapuranI zALA, naliyAno jaina bAlAzrama, mahesANAnI jaina pAThazALA ane banArasanI pAThazALAmAM rahIne dila daIne abhyAsa karyo, ane teo jaina dharmazAstronA sArA vidvAna banyA. jevI emanI vidvattA mAna mukAve evI hatI, evI ja asarakAraka hatI emanI vakatRtvazakti. aMtaramAMthI bulaMda avAje vahetI emanI vANI zrotAone vaza karI letI; ane dhArmika vidhividhAnonI paTutA to temanI ja. jema teo vidhividhAnonI badhI kriyAprakriyAonI zuddhi jALavavAnA AgrahI hatA, tema maMtrAlaro ane anya pATho bolavAmAM paNa pUrepUrI zuddhi sAcavatA hatA. koIka dharmakriyAnA prasaMge bhAvanA sAthe ane pAThazuddhipUrvaka ucca svare maMtrAlaro ane vidhipAThonuM uccAraNa karatA zrI kSamAnaMdajI mahArAjane sAMbhaLavA e eka lhAvo hato. vidhividhAnonI A nipuNatA ane bhaktiparAyaNatAne kAraNe teo aMcalagaccha uparAMta anya gacchomAM paNa eka siddhahasta vidhikAra tarIkenI nAmanA meLavI zakyA hatA. Ama chatAM zrI kSamAnaMdajI mahArAjanI virala vizeSatA hatI teonI rASTrIya bhAvanA ane samAjasudhArAnI dhagaza. zikSaNanA prasAranI emanI tAlAvelI paNa evI ja utkaTa ane sakriya hatI. gAMdhIyuganA UgamanI sAthe ja teo gAMdhIjI tarapha kheMcAyA hatA. nAgapura koMgresamAM hAjarI ApIne teo rASTrIyatAnA raMge evA raMgAI gayA hatA, ke zrI kalyANacaMdrajI bApAnI jema, kacchane rASTrIya pravRttithI dhamadhamatuM karavAmAM, tilakasvarAjya-phALo ekatra karavAmAM ane gAMdhIjIno svarAjyano maMtra kacchamAM Thera-Thera guMjato karavAmAM teoe khUba jahemata uThAvI hatI. samAjanI pragatinI ADe Ave evA rItarivAjo ane ajJAna-aMdhazraddhAnI sAme paNa teoe janatAne jAgRta karavA mATe ghaNo prayatna karyo hato. teoe potAnA guruvaryanI smRtimAM bhujapuramAM sthApela hAIskUla, bAlamaMdira, mahilA-bAla-kalyANa kendra, dhuLiyAmAM sthApela kacchI dazA osavALa jaina vidyArthIgRha vagere saMsthAo temanI zikSaNaprItinI ane lokakalyANanI bhAvanAnI kIrtigAthA banI rahe evI che. ema kahevuM joIe ke zrI kSamAnaMdajI mahArAja pragatizIlatAnA cAhaka ane pragatinuM ruMdhana karanArA junavANIpaNAnA virodhI hatA. Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 zrI gulAbabApA mahArAjazrI ke emanA jevA anya yativaroe karela saMghasevA ane janasevAno vicAra karIe chIe tyAre, ApaNI yatisaMsthAne ApaNe, AcArapAlananI UNapane vadhAre paDatuM mahattva ApIne, nabaLI (ane have to lagabhaga nAmazeSa) thavA dIdhI tethI jainasaMghane ane janasamUhane paNa saravALe nukasAna ja thayuM che. jinamaMdiro, jainatIrtho ane jJAnabhaMDAronI sAcavaNI mATe A saMsthAe je kAmagIrI bajAvI che te ApaNane haMmezane mATe enA oziMgaNa banAve evI ane kyAreya na visarI zakAya evI mahattvanI che. uparAMta maMtrataMtra, jyotiSa ane vaidyaka vidyAone lagatI kAmagIrImAM tema ja enI sAcavaNImAM A saMsthAe khUba noMdhapAtra phALo Apyo che emAM zaka nathI. vaLI zALAonI achatanA jUnA samayamAM ApaNA vatioe lokazikSaka tarIkenI je kAmagIrI bajAvI hatI, te paNa A saMsthAnI upayogitA ane upakArakatAnI sAkSI pUre evI che. hajI paNa A saMsthAne TakAvI rAkhavAno ane ene tejasvI banAvavAno prayatna yatisamudAya taraphathI tema ja zrIsaMgha taraphathI thAya to te avazya AvakArapAtra tema ja lAbhakAraka gaNAya. zrI kSamAnaMdajI mahArAjanI potAnA guruvarya taraphanI bhakti ane paisA taraphanI nirlobhavRtti paNa dAkhalArUpa banI rahe evI hatI. vaLI potAnA gurunI gAdInA vArasadAra thavAnI potAnI yogyatA nathI evI jAherAta karavAnI zrI kSamAnaMdajI mahArAjanI namratA ane nikhAlasatAno joTo maLavo muzkela che. AvA eka guNiyala, zakti ane bhAvanAnA paMjasamA puruSanuM, kacchamAM, bhujapuramAM, tA. 14-3-1971nA roja thayela avasAna, so varSa paNa paDela dukALa vasamo lAge evI du:khada ghaTanA che. (tA. 29-5-1971) (13) sevA jIvI zrI gulAbabApA hatA to e saMsAratyAgI sAdhupuruSa, paNa sAcA arthamAM teo anekanA bApA hatA. pitA jevuM premALa, kumaLuM, mamatAnA amRtarasathI chalakAtuM emanuM hRdaya hatuM. ane potAnA AzramamAM rahetA vidyArthIonuM bhaluM karavAnI vAtsalyabhAvanA emanA roma-romamAM dhabakatI hatI. kharI rIte to teo vidyArthIonI mamatALu, hetALa mAtA paNa hatA ! vidyArthIonA sukhamAM ja emanuM sarva sukha samAI jatuM; vidyArthI jarA paNa duHkhI ke becena hoya to emanI niMda harAI jAya. zrI sonagaDhano zrI mahAvIra jaina cAritraratnAzrama Aje e sevAjavI saMtapuruSa Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 amRta-samIpe vinAno banI gayo che ! traNa dAyakA sudhI teo A saMsthAnI uttama sevA bajAvatA rahyA. sevAnA kaThora mArge potAnA jIvananI paLepaLane ane potAnI zaktinI rajerajane ghasIne, 80 varSanI jaipha uMmare, vizrAMtinA pUrNa adhikArI banIne zrI gulAbabApA sonagaDhamAM tA. ra-pa-1997nA roja svargavAsI thayA; dhanya banI gayA ! emanA kALadharmanI noMdha letAM e saMtapuruSanI apratima kAmagIrInI gherI yAdathI aMtara gamagIna banI jAya che; ane chatAM aMtaramAMthI "jaya jaya naMdA, jaya jaya bhadAnA udgAro ja nIkaLI paDe che : evuM bhavya, kartavyaparAyaNa ane Adarza jIvana hatuM. zrI gulAbabApAnuM. zrI mahAvIra jaina cAritra ratnAzrama taraphathI tAjetaramAM pragaTa karavAmAM Avela vijJaptimAM zrI gulAbabApAno paricaya ApatAM kahevAmAM AvyuM che - "sva. pU. zrI gulAbacaMdrajI mahArAja A saMsthAmAM kacchanA pU. zrI. kalyANacaMdrajI mahArAja sAthe AvyA hatA, ane tarata ja saMsthAnI anekavidha pravRttiomAM teo otaprota thaI gayA hatA. temano nityakrama joIe to Ano khyAla Avaze. koI paNa RtumAM roja vahelI savAre traNa vAge UThI ThaMDA pANIe snAna AdithI paravArI AzramanA sarva vibhAgomAM jAte dhUpadIpa pheravatA. cAra vAge derAsaramAM hArmoniyama sAthe temano suMdara kaMTha snAtrapUjAnA zlokomAM guMjI UThato. pAMca vAge jAte ja vidyArthIone jagADe, saMgIta sAthe prArthanA gavaDAve ane saune pote ja dAtaNa Ape. savAramAM keTalAka vidyArthIone saMskRtanA pATho zikhavADe. vidyArthIonI saphAI, vyAyAma ane saMgItanI pravRttiomAM e hAjara hoya ja. bImAra vidyArthIonI zuzruSA teo potAnA hAthe khUba utsAhathI karatA. pATApiMDI ane malamapaTTA to teo potAnA hAthe ja karatA. "vidyArthIo potAnA kAmamAM paDe eTale teozrI silAIkAma, suthArIkAma, luhArIkAma jevA hasta-udyogonI pravRttiomAM parovAI jatA. AzramanI khetIvADInuM kArya teo jAte ja saMbhALatA. teozrInA akSara motInA dANA jevA hatA. teozrI saMskRta ane saMgItamAM pAraMgata hatA. "ArAma harAma hai" sUtra teozrInA jIvanamAM vaNAI gayela. vahelI savArathI rAtanA 8 vAgyA sudhI teo pravRttimaya ja rahetA. rAtre 9 vAge sUI javAno kAryakrama paNa kadI na pharato. vidyArthIomAM kaDaka zistapAlananA teozrI AgrahI hatA. svacchatA, sAdAI ane niyamitatA temanA AgavA guNo hatA. ghaDiyALa khoTI hoya paNa gulAbabApA kadI moDA na paDe. pU. zrI. kalyANacaMdrajI mahArAjanI teozrIe varSo sudhI khUba sevA karI che. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI janakavijayajI "gulAbanuM phUla sugaMdha Ape ane dekhAya paNa kharuM, jyAre gulAbabApAnI suvAsa badhe phelAtI, paNa jAheramAM kadI na dekhAtA. saMsthAnA koI jAhera kAryakramamAM paNa na dekhAya. teo mUka sevAmAM rata rahetA. chellAM pAMca varSathI temanI tabiyata nAdurasta rahetI hatI, chatAM mRtyuparyaMta teozrIe kadI koIne takalIpha ApI na hatI, ane mRtyu paNa zAMtithI UMghamAM ja pAmyA." zrI gulAbabApAne pharaja bajAvatA jovA e paNa eka lhAvo hato. emane joIe ane satata ane vyavasthita rIte potAnA jIvanakAryamAM rata rahetA khristI dharmanA niSThAvAna pAdarI yAda AvyA vagara na rahe. sevAkArya e ja emano jIvanarasa hato ane emAM ja emanuM sarvasva samAI jatuM hatuM. e saMtapuruSane ApaNAM bhAvabharyAM vaMdana ho ! (14) mAnava-ghaDataranA zAMta prayoktA munirAja zrI janakavijayajI gaNI 255 (tA. 10-6-1967) AcArya-mahArAja zrI vijayasamudrasUrijInA ziSyaratna munirAjazrI janakavijayajI gaNI mAnavamAtranuM bhaluM karavAnI ApaNA sAdhu-samudAyamAM ativirala gaNAya evI rASTrIya-sAmAjika dRSTi dharAvatA, janasevAnA vratadhArI sAdhu che. cAlu cIle cAlavAmAM ke upAzrayanI cAra dIvAlomAM ja potAnA sAdhujIvananI sAdhanA aTavAI 2he e emane maMjUra nathI. teo to jIvamAtrane potAno mitra mAnavAnA tIrthaMkaranA dharmabodhane potAnA jIvanamAM utAravAnI tamannA dharAvatA eka vicArazIla, vivekI ane navayuganI bhAvanAne jhIlavAnA rasiyA muniratna che. navadIkSita athavA TUMkA dIkSAparyAyavALA sAdhue vadhu dIkSAparyAyavALAM sAdhvIjIne vaMdana zA mATe na karavuM e emanA aMtarane becena banAvI rahela ekAda prazna u52thI paNa teo koI bAbata aMge mukta mane svataMtra rIte vicAra karavAnI kevI ruci ane dRSTi dharAve che eno kaMIka khyAla AvI zake che. Ama janasevA dvArA dharmasevA karavAnI vyApaka dRSTi dharAvatA munirAje potAnA guruvaryanI AjJA ane emanA AzIrvAdathI paMjAbanA amuka pachAta lekhAtA vargamAM chellAM doDha-be varSathI je lokakalyANanI pravRtti hAtha dharI che, tenI keTalIka vigato emanA ja zabdomAM, ahIM 2jU ka2vI iSTa che. potAnI A pravRttine emaNe 'dharmamaya samAjaracanA' ke 'ahiMsaka samAjaracanA' evuM nAma Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 amRta-samIpe ApyuM che. A pravRtti aMgenI keTalIka mAhitI ApatAM tema ja A kArya karatAM potAne thayela anubhavano khyAla ApatAM teo tamArI uparanA) emanA tA. 23-1968nA patramAM lakhe che : Apane jANIne AnaMda thaze ke pU. gurudevanI kRpA ane AzIrvAdathI mAro kAryakrama sotsAha-AnaMdathI cAlI rahyo che. "dharmamaya samAjaracanA -- ahiMsaka samAjaracanA - nA dhyeyane laIne ochAmAM ochA traNa varSa mATe meM, yamunAnagaranA comAsA pachI, aMbAlA jillAmAM bhramaNa cAlu karyuM hatuM. Aje doDha varSamAM aMbAlA jillAnA sAta bloko (vibhAgo)nAM 225-250 gAmaDAMomAM huM jaI zakyo. gayA varSe cha blokomAM meM bhramaNa karyuM hatuM. sAtamo blaoNka zeSa hato te aMbAlA comAsA pachI lIdho. hamaNAM huM 60-70 gAmomAM dharmapracAra karI atre Avyo chuM. "je jillAmAM dharmamaya samAjaracanAnuM bIja vAvavuM hoya tenAM khAsakhAsa gAmaDAMo to prathama vAranAM bhramaNamAM levAM anivArya hatAM. A sivAya AkhA jillAnI paristhitino, gAmaDAnA lokonI rahana-sahana ane vicArono anubhava na thAya te sahaja che. hamaNAM je chellAM rAyapura-rANI blaoNkamAM huM jaI Avyo, temAM keTalAMka gAmo pahADa upara hatAM. rasto paNa vikaTa ane durUha, paraMtu gurukRpA ane dharmAnubhAvathI A dharmapracAranuM kArya paNa nirvighna sAnaMda pasAra thayuM. pahADanA lokonAM rahana-sahana, paristhiti vagereno sAro khyAla Avyo. dharmapracAra, saMparka ane anubhavanI dRSTie A prayoga khUba ja lAbhadAyaka nIvaDyo. AtmavizvAsa ane dhyeyaniSThAmAM dRDhatA AvI. "spaSTa lakSya, vyavasthita kAryakrama ane daDha saMkalpane apanAvIne cAlIe to thoDA samayamAM paNa bahu ja suMdara, nAnuM ke moTuM racanAtmaka kArya athavA tene anurUpa bIjavapana thaI zake che - emAM jarA ya zaMkAne sthAna nathI ema huM svAnubhavane AdhAre spaSTa kahI zakuM chuM. "huM Aje mArI buddhi ane zakti mujaba je kAMI alpa-svalpa dharmapracAranuM kAma karI rahyo chuM ane je kAMI saphaLatA maLI rahI che, te bhagavAna mahAvIranA mahAna siddhAMto ane jaina zramaNonAM tapa, tyAga, saMyama ane svAvalaMbitAnA kAraNe ja. dasa hajAra lokoe jaina muninAM prathama vAra darzana karIne khUba prazaMsA karI, satsaMgano lAbha lIdho, vadhAre rokAvA ane pharIthI AvavA mATe vinaMtI karI. ghaNA lokoe dArU, mAMsa, hukko choDavAnA niyamo lIdhA. ghaNA loko kahetA hatA ke "sAdhu hoya to AvA hoya, jemane koI prakAranI lAlasA nahIM, page cAle, Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI janakavijayajI 257 paisA koI Ape to paNa le nahIM, bhojana mAgIne khAya, khATalo vagere svIkAre nahIM. amane badhAne bhegAM karI rAtanA AvI suMdara jJAnanI vAto saMbhaLAvavAvALuM Aja divasa sudhI koI AvyuM nahIM. amane to ATalI moTI jiMdagImAM Avo prathama vAra ja avasara maLyo.' " A rIte dharmapracAra mATenA potAnA dharmapravAsano Avo AhlAdaka anubhava varNavyA pachI AvA kArya mATe AgaLa AvavA mATe jaina zramaNone anulakSIne teo kahe che "jaina zramaNo pAse saMyama ne tapanI pUMjI vizeSarUpe Aje paNa che ja. jo pratyeka prAMtamAM be-be, traNa-traNa ke pAMca varSa mATe saMkalpa karI, vyavasthita kAryakrama banAvI, nIkaLI paDe to seMkaDo ke hajAro munivarone badale 30-40 paNa ApaNA bhArata deza mATe ghaNA thaI paDe. ahiMsAnA mahAna saMdezavAhaka bhagavAna mahAvI2nI 2500mI nirvANatithi sudhImAM to ahiMsAno sakriya pracAra ane ahiMsaka samAjaracanAnuM eka suMdara citra, navanirmANa mATe abhimukha thayelA rASTranI sAme zuM zramaNo UbhuM na karI zake? zuM vizALa sAdhusaMkhyAvALA jaina samAjane mATe A azakya kahevAya? "hA, eTaluM cokkasa che ke jIvanamAM udAra bhAvanA, samanvayavRtti ane kaSTasahiSNutA - A traNa guNo keLavAyA hoya to ja A raste cAlavAnI bhAvanA thAya ane dhArI saphaLatA paNa prApta karI zakAya. ane A traNe guNo to jaina zramaNone gaLathUthImAM maLavAnA kAraNe emanA mATe A vAta asaMbhava paNa na kahevAya; kema ke bhagavAna mahAvIranA siddhAMtomAM ahiMsA, anekAMta, samanvayavAda tathA tapane anupama sthAna che ja. je munivaromAM udAratA ane samanvayavRttinI sAthesAthe ekAsaNAM, AyaMbila, upavAsa AdinI tapasyA cAlatI hoya tevA munivaroe to AvuM kAma hoMzehoMze svIkArI levuM joIe........ "mane A asAMpradAyika dharmapracAranA kAryamAM jaina-jainetara prAyaH badhA ja vicArakono sahayoga maLI rahyo che. eka vAta spaSTarUpe tarI Ave che ke yugabaLane oLakhavAmAM, sAmayika vicAraNAmAM sAdhuo karatAM zrAvako AgaLa che. Aje jyAre deza-videzamAM sarvodaya ane ahiMsaka samAjaracanAnA prayogo thaI rahyA che, tyAre paNa jo ApaNI sAdhusaMsthA jAgRta nahIM thAya to kyAre thaze ? "Aje sarvadharmasamanvaya, sarvadharmaupAsanAnA mAdhyamathI mAnavatAnA pracAranI, mAnavIya guNonA vikAsanI khUba jarUra che. Aje mAnavatAno je hrAsa thaI rahyo che, tenuM jo saMrakSaNa karavAmAM Ave, to, pariNAmamAM badhA ja saMpradAyone paNa lAbha ja che. ane jo mAnava mAnavatAthI vadhAre ne vadhAre dUra thato jaze, to saMpradAyonuM bhaviSya paNa aMdhakAramaya ja che... Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 amRta samIpe "paNa jyAM sudhI ApaNA jaina sAdhuo upara pUMjIpationuM varcasva che tyAM sudhI AmAM kaMI paNa parivartana thAya tevI AzA nathI. dharmamaya samAjaracanAnI prakriyAmAM dhananI nahIM paNa dharmanI ja pradhAnatA che. dhanathI sahayoga karavAvALI vyakti pApanA prAyazcitta rUpe te kare to dhana levuM, paNa nAmanA ke kIrtinI icchA sAthe Ape to nahIM levuM." uparanA lakhANathI muni zrI janakavijayajInI manovRtti, vicArasaraNI ane pravRttinI rucino khyAla AvI zake che. emaNe dharmamaya samAjaracanA mATe kAma karavAnI jaina munivaro pAse je apekSA rAkhI che, te munionA atyAranA saMkucita mAnasa ane baMdhiyAra pravRttikSetrane jotAM, saphaLa thAya e bahu ochuM saMbhavita che. paNa ethI vizeSa nirAza thavAnI jarUra nathI. ApaNA mATe to munizrI janakavijayajI jevA, mAnavIne mAnavI banAvavAnuM je sAcuM dharmakArya karI rahyA che e ja saMtoSanI vAta che; ane e mATe ApaNe e kalyANavAMchu munivarano AbhAra mAnavo ghaTe che. mAnavIne mAnavI banAvavAnuM kAma e kharI rIte cha kAyanI rakSA karavA jevuM mahAna ane pavitra dharmakArya che. eTale mAnavIno tiraskAra e kharI rIte cha kAyanI virAdhanA jevuM moTuM adhArmika kArya che. UMca-nIcapaNAnA ke bIjA sAMpradAyika vyAmohamAM paDIne AvuM adhArmika kArya ApaNe saikAo sudhI karyuM. munizrI janakavijayajI ke evA anya sAdhujanonuM mAnava-utthAnanuM puNyakArya joIne have moDe-moDe paNa ApaNe AvA akAryathI viramIe to sAruM. (tA. 25-5-1968) ema lAge che ke potAnI vRtti ane pravRttine A dizAmAM vALIne emaNe, potAnA dAdAguru AcAryapravara zrI vijayavallabhasUrijInI lokakalyANa ane samAja kalyANanI bhAvanAnuM sAtatya jALavI rAkhavAnI sAthe, ahiMsAmAM rahelI abhuta sarjakazaktinuM darzana karAvavAmAM potAno adano phALo Apyo che. e sAcuM che ke munizrI janakavijayajI mAnavaghaDatara ane samAjahitaciMtAnuM potAnuM kArya amuka maryAdAmAM ja karI zake che; paNa ethI emanA kAryanA pAyAnI mahattAnuM mUlya ochuM AMkavAnI jarUra nathI. ahIM mukhya vAta mananI udAratAnI ane pravRttinI sAcI dizAnI ja che. munizrIe amane bilAsapurathI tA. 13-8-1976nA roja eka savistara patra lakhyo che, emAM emaNe potAnI mAnava-ghaDataranI pravRtti saMbaMdhI tathA jainasaMghanI hitaciMtA aMgenI keTalIka mAhitI ApI che. hariyANA pradezamAM Avela bilAsapura nAmanA nAnAsarakhA gAmamAM comAsu rahIne teo garIba, Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI janakavijayajI 259 abhaNa ane saMskAravimukha gaNAtA lokonA ghaDataranuM je kAma karI rahyA che, te aMge teoe potAnA A kAgaLamAM lakhyuM che - "atre jainanuM eka paNa ghara nathI, chatAM badhAM ja loke sevA-bhakti ane rAtrinA satsaMgano lAbha, vinA bhedabhAva laI rahyA che. niHspRhatA, tyAgavRtti, vizALatA tathA sarvadharmasamanvayanI dRSTinA kAraNe jaina sAdhunA prati lokomAM zraddhAbhakti utpanna thaI rahI che. hamaNAM gAyatrImaMtra ane navakAramaMtra upara samanvayanI dRSTie vivecana karIne samajAvyuM, to ghaNAM lokoe navakAra-maMtra yAda karI lIdho. "Apa jANo cho ke mArA kAryakramamAM dharmAntara, saMpradAyAntara ke vaTALavRtti jevuM nathI. ahiMsA, aparigraha ane anekAMtavAdanA dhyeyane sanmukha rAkhI mAnavamAtranA ahiMsakavRtti, karuNA, maitrI, satyaniSThA, sevA, paropakAra, guNAnurAgitA, adhyAtmajAgRti ityAdi guNono vikAsa thAya, mAnava sAco mAnava bane, saMkucitatA ane sAMpradAyika durAgrahane choDI satyAgrahI bane, e mATe prayAso cAle che. "jagAdhArI tAlukAnA A bilAsapura blaoNkamAM huM 6-7 varSa pahelAM Avyo hato; phakata 4-5 divasa ja rokAvAno progrAma hato. A vakhate comAsA pahelAM eka mAsa rokAyAM. samAja-sevikA, riTAyara adhyApikA kRSNAbahenanA sahayogathI strIjAtimAM sArI jAgRti AvI. maholle-maholle baporanA satsaMgano progrAma cAlyo. sarvodaya, Adarza bAlamaMdira tathA mahilAmaMDaLanI sthApanA thaI. te vakhatathI atrenA loko comAsu karAvavAnI bhAvanA rAkhatA hatA. teonI bhAvanA mujaba amAruM comAsu atre thayuM. comAsAmAM rAtrinA satsaMga dvArA bhAIomAM sArI jAgRti AvI. 'maharSi vyAsa zikSAniketana' nAmanI gAmanA lokonI eka saMsthA UbhI thaI. paMdara varSathI vyAsa-RSinA nAmanuM je makAna adhUruM hatuM, tene pUrNa karAvavA phaMDa ekaThuM thavA lAgyuM. mahilA-samAje traNa hajAranuM phaMDa karyuM, cAra hajAra jeTaluM bhAIoe karyuM. kAma cAlu che. A makAnamAM zikSaNa ane saMskAranI pravRttio cAlaze. "paryuSaNa bAda nazAbaMdIne mATe janamata taiyAra karavAno, loko 'dArUthI sarvanAza'ne samajI ene choDavA taiyAra thAya te mATe judAjudA sthAne satsaMganA pracArano tathA miTiMgano kAryakrama zarU thaze. pradhAnamaMtrInI nazAbaMdInI bArasUtrIno pracAra tathA janajAgaraNa mATe aMbAlA zahera, aMbAlA chAvaNI, mustaphAbAda, jagAdharI, yamunAnagaramAM nazAbaMdI-samitio sthApita thaI gaI che, tema atre paNa thaze. A kAmamAM nazAbaMdI-samitinA tathA sarvodaya-saMsthAnA kAryakartAono prasaMge-prasaMge sahayoga maLato rahe che. Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29o amRta-samIpe dasa varSa pUrve mArI preraNAthI sthApita hariyANA-grAma-prAyogika saMgha (aMbAlA)nA maMtrI DaoN. balavIrasiMhajI cauhANa to, A vakhate, gharathI eka varSanI nivRtti laIne, mArI sAthe dharmapracAra ane vyasanatyAganuM kAma karavA taiyAra thaI rahyA che. teo bilAsapura blokanAM gAmomAM grAmotthAnanuM kAma karI rahyA che. (tA. 18-8-1970) munirAjazrI janakavijayajI gaNIe, ekAda dAyakAthI, himAcala, paMjAba tathA hariyANA pradezanA pachAta vistAromAM vasatA pachAta vargamAM jJAti, varNa ke dharmanA koI paNa jAtanA bhedabhAva vagara, mAnavamAtrane samAna AdarabhAva ane vAtsalyanA adhikArI gaNIne, mAnavatAnA saMskArone pragaTAvavAnuM ane e mATe emane kuvyasano, kuTevo ane kusaMskArothI mukta karIne saMskArI ane zikSita banAvavAnuM je yajJakArya hArtha dharyuM che, te dharmanuM ane dharmaprabhAvanAnuM uttama, pavitra ane pAyAnuM kArya che. zrI janakavijayajI alagArI svabhAvanA zramaNa che. ochAmAM ochI jarUriyAtothI sArI rIte kema jIvavuM ane gocarI-pANInI muzkelImAM paNa AnaMdamagna kema rahevuM e vAtanA to teo jANe kaLAkAra ja che. vizeSa AnaMda upajAve evI vAta to e che, ke potAnA A ziSyaratnanI lokoddhAranI AvI umadA bhAvanAnI kadara karIne, svargastha AcArya mahArAja zrI vijayasamudrasUrijIe udAratAthI emane potAnA aMtaranA AzIrvAda ApyA hatA, ane ema karIne munirAjazrI janakavijayajIne mAnavIno uddhAra karavAnuM dharmanuM pAyArUpa kArya karavAnI mokaLAza karI ApI hatI. potAnA ziSyanA vikAsa ane kAryamAM gurue Avo rasa lIdho hoya evA dAkhalA bahu ja ochA jovA maLe che. dilanI ATalI badhI vizALatA e zramaNa-jIvananA prANarUpa samatAnI saphaLa sAdhanAnuM ja supariNAma samajavuM joIe. svargastha AcArya mahArAja mATe saMtoSa ane AnaMdanI vAta to e banI ke kALadharmanA thoDA vakhata pahelAM ja teoe potAnA A mAnavatAnA premI, preraka ane pracAraka ziSyaratnanI kAryabhUmi ane kAmagIrIne potAnI najaronajara jovAno samaya meLavyo hato, ane e kAryanuM mahattva pichANIne "meM sAMbhaLyuM hatuM enA karatAM paNa ahIM vadhAre joyuM" evA harSolgAra vyakta karyA hatA. ' munirAja zrI janakavijayajI gaNInA kAryakSetranI svargastha AcArya mahArAje lIdhelI mulAkAtano muni zrInityAnaMdavijayajIe lakhelo ahevAla paMjAbanI zrI AtmAnanda jaina mahAsabhAnA mAsika mukhapatra "vijayAnaMdanA cAlu (1977) me mAsanA aMkamAM chapAyo che, te jANavA jevo hovAthI emAMno keTaloka bhAga ahIM sAbhAra udhUta karIe chIe, - Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 munizrI janakavijayajI "sarvadharmasamanvayI gaNivarya zrI janakavijayajI mahArAjanA hRdayasAgaramAM, dasa varSa pahelAM, eka vicAra-taraMga UThyo ke Ajano sAdhuvarga upadhAna, pratiSThA, aMjanazalAkA vagere dhArmika kAryo karavAmAM je saMtoSa mAnI rahyo che, ane potAnI moTAI mAne che, eno huM virodhI nathI; paNa gAmaDAMmAM jyAM sAdhuo paNa nathI pahoMcyA tema ja mAMsa, dArU, sigareTa vagere vyasano tathA sAmAjika kurivAjo ane badIonuM sAmrAjya che, tyAM jaIne jo lokone bhagavAna mahAvIranI vANI dvArA "jIvo ane jIvavA do", "vA mAgurUgArDa' - mAnavajAti eka ja che ane ahiMsA, anekAMta tathA dharmanuM vAstavika svarUpa samajAvavAmAM Ave to ghaNo lAbha thaze; jo ke zarUAtamAM aneka muzkelIonA jhaMjhAvAtanI sAme paNa aDaga rahIne cAlavuM paDaze, apamAnanI AMdhIomAM paNa samabhAva rAkhIne sthira rahevuM paDaze. "gaNIjI-mahArAja pAse spaSTa dRSTi tema ja karavA dhArelA kAmanI rUparekhA paNa spaSTa hatI. emanI najara sAme bhagavAna mahAvIranA anekAMtadarzananA vyAvahArika rUpa samAna ahiMsaka samAjaracanAnuM prAyogika citra tema ja mahAtmA gAMdhIjInI sAta prakAranA svAvalaMbananI grAmasudhAraNAnI yojanA hatI. eno ja dhvaja laIne, pUrNa niSThA temaja makkama nirdhAra sAthe, gaNIjI AgaLa vadhyA. teo mArgamAM AvatI jAtajAtanI muzkelIono hasatAM-hasatAM sAmano karatA rahyA ane potAnA kAryakramane AgaLa vadhAratA rahyA. jainadharmanA AcArone jANatA nahIM hovAne kAraNe, tema ja kyAreka tyAMnA lokoe jaina munine joyela nahIM hovAnA kAraNe, gAmaDAnI janatAnI, AhArapANInI upekSA, mAna-apamAna, tema ja ucita-anucita savAla vagere kaMIka vAtono anubhava thayo. keTalAka lokoe mAnI lIdhuM ke munijI jainadharmanA pracAra mATe tema ja samAjanA badhA lokone jaina banAvavA AvyA che. jyAre emaNe lokonA moDhe A vAta sAMbhaLI tyAre emaNe kahyuM ke huM jainadharmanI jema dareka dharmano Adara karuM chuM. koI janmamAtrathI jaina, brAhmaNa, kSatriya ke zUdra nathI banato, paNa AcaraNathI ja thAya che. dharmanI vizALatA samajAvatAM gaNIjI mahArAja kahyA karatA hatA, ke je dharma koIne tyAM jamavAthI ke koIne aDakavA mAtrathI potAnI jAtane apavitra thaI gayelI mAne che, mAnavI-mAnavI vacce dveSathI bhedabhAva phelAve che, e dharma nahIM paNa adharma che. dharmanuM kAma veravikhera banelI mAnavajAtanI kaDIone joDavAnuM che, nahIM ke toDavAnuM. dharmanuM lakSya vikAro ane vyasanothI mukti apAvIne ane chevaTe AtmasAdhanAnA baLe parama satyanI prApti karAvIne janma-maraNanA baMdhanathI mukti apAvavI e che. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe "mAMsa, dArU vagere badhAM vyasanono, badhA dharmoe, mAnavIne mATe niSedha karyo che. AjanA gAmaDAnA mAnavInI kmANI bahu ja ochI che; emAMthI paNa keTalIka vyasanomAM gumAvI devAthI potAnA kuTuMbIo ciMtAgrasta bane che. eTalA mATe, jIvanane sukhI banAvavuM hoya, to nirvyasanI thavAnI khUba jarUra che gaNIjI mahArAjanA AvAAvA asarakAraka vicAro jyAre tyAMnA lokoe sAMbhaLyA, tyAre buddhijIvI vargathI laIne te kheDUtavarga sudhInA loko enAthI khUba prabhAvita thayA, ane paMjAba, himAcala-pradeza, hariyANAnA kAryakaro gaNIjInA pracArakAryamAM bhAga levA lAgyA, tathA janatA vizeSarUpe emanA vicArone sAMbhaLavA ekatra thavA lAgI; ane thoDA vakhatamAM ja sAmAjika badIone dUra ka2vA mATe eka varga taiyAra karavAmAM Avyo. gAmogAma mahilAone jAgRta karIne mahilAmaMDaLonI, tema ja nAnAM-nAnAM bALakomAM zarUAtathI ja saMskAro paDe te mATe, sarvodayano Adarza dharAvatAM bAlamaMdironI sthApanA thavA lAgI. Ane lIdhe A ilAkAmAM eka navI havA, navI cetanA phelAI gaI. saMgaThita thayela varge gaDhI ilAkAmAM koTahA nAme sthAnamAMthI dArUno eka ijAro paNa baMdha karAvI dIdho. enAthI prabhAvita thaIne, bIjAM gAmonA lokoe paNa potapotAnAM gAmomAMthI dArUno ijAro baMdha karavAnI hilacAla zarU karI. Ano badho yaza gaNIjIne ja ghaTe che. A kAmomAM (mahAtmA gAMdhIjInAM khAsa dAtara) akhila bhAratIya nazAbaMdhI samitinA pramukha DaoN. zrImatI suzIlA naiyara vagere aneka vyaktioe gaNIjIne sahakAra Apyo hato." 272 A pramANe gaNIjI mahArAjanI lokonA saMskAra-ghaDataranI pravRttinI vigato ApyA bAda munizrI nityAnaMdavijayajIe sva. AcArya zrI vijayasamudrasUrijIe lIdhelI judAMjudAM kSetronI mulAkAtonI vigata ApI che : "vartamAna rASTrasaMta, jinazAsanaratna, AcArya zrImad vijayasamudrasUrijI mahArAje, paMjAbanA vihAra bAda, potAnA sAdhu-samudAya sAthe, gaNIjI-mahArAje sIMcela bAgane nihALavA mATe, aMbAlA jillAnA ahiMsAkSetramAM praveza karyo." A pachI judAM-judAM gAmomAM AcAryazrIe je najaronajara joyuM ane emanuM tathA emanA saMghanuM umaLakAbharyuM je svAgata thayuM, enuM gAmavAra varNana ApavAmAM AvyuM che. emAM vilAsapuranI sabhAmAM AcAryazrInA aMtaramAMthI pragaTelA "naisA maine sunA thA, usase dhana dI levA" e zabdo munizrI janakavijayajInA A sevAyajJanI saphaLatAnI yazakalagI samA banI gayA che. - - kharI rIte to munizrI nityAnaMdavijayajIno A Akho lekha vAMcavA jevo ane lAgaNIne sparzI jAya evo che. e vAMcatAM ema ja thAya che : dhanya e gurudeva ane dhanya e ziSyaratna ! Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patizrI hemacaMdrajI 273 A lekhane aMte yogya ja kahevAmAM AvyuM che - A badhAM gAmomAM jainanuM eka paNa ghara nathI. gaNIjI-mahArAje aMbAlA jillAnAM sAtaso gAmomAM vicarIne bhagavAna mahAvIranI amara vANI saMbhaLAvI. gaNIjInA vicAro tathA kAryothI A kSetranA buddhijIvI varga ane vicArakavargathI laIne te kheDUtavarga sudhdhAM prabhAvita thayo che. keTalAya lokone ema kahetAM sAMbhaLyA ke jyAM gaNIjIne besavA mATe paNa jagyA nahotA detA, tyAM Aje emane mastaka upara uThAvavAmAM AvI rahyA che, haiyAmAM birAjamAna karavAmAM AvI rahyA che." AvI asAdhAraNa ane dAkhalArUpa saphaLatAe munizrInI ahiMsA-saMyama-tapamaya zramaNadharmanI niSThAbharI ane vAtsalyajharatI ArAdhanAno ja pratApa che. dhanya munivara! (tA. 21-5-1977) (15) daSTivaMta karmazIla cativarya hemacaMdrajI jainadharmanA eka vidvAna ane vikhyAta vaktA tarIke deza-videzamAM jANItA pativaryazrI hemacaMdrajIno beeka mAsa pahelAM (tA. 12-5-1968nA roja). vaDodarAmAM svargavAsa thayo che. svargastha yatijI jema eka lokapriya vaktA hatA, tema samAjasevA ane dezasevAnAM kAryo pratye paNa emane evI ja prIti hatI. A dRSTie emanA kAryanuM mUlyAMkana karatAM ema lAgyA vagara nathI rahetuM ke saMkucita manovRttimAM aTavAI javAne badale teoe udAra ane vizALa dRSTibiMdu keLavyuM hatuM; ane emanI A udAratAno paDagho emanA dharmopadezamAM acUka paDato hato. emanI preraNAthI ApaNA dezamAM tathA AphrikA jevA videzomAM paNa mAnavasamAjanI sevA karatI keTalIka saMsthAo sthapAI hatI. yazasvI vaktA tarIkenI lokapriyatAne baLe teoe jApAnanI janatAne paNa potAnI dharmavANIno lAbha Apyo hato. yativaryazrI hemacaMdrajIe potAnA hastakano hajAro hastalikhita graMthothI samRddha bhaMDAra vaDodarAnA prAcyavidyAmaMdirane thoDAM varSa pahelAM bheTa Apyo hato. emanI A udAratA ane dIrghadRSTine lIdhe eka bahumUlo graMthabhaMDAra veravikhera thato aTakI jaIne surakSita banyo ane eno upayoga paNa sau vidvAnone mATe sulabha banyo. yatizrInuM A kArya emanI udAratA ane dIrghadRSTinI yazakalagI banI rahe evuM che. ane enI jeTalI prazaMsA karIe eTalI thoDI che. (tA. 13-7-1998) Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 amRta samIpe (16) sevApremI, udAracetA munizrI nAnacaMdajI jainasaMghanA vartamAna yuganA vyApaka itihAsamAM keTalIka vyaktionAM nAma smaraNIya banI rahe evAM che; teomAMnA sva. munivarya zrI nAnacaMdajI mahArAja paNa eka che. tAjetaramAM ja (tA. 27-12-1964nA roja) teo saurASTramAM sAyalA mukAme divaMgata thatAM eka samaya pArakhuM ane lokapriya muni ApaNI pAsethI sadAne mATe vidAya thaI gayA che. janasevAnI abhiruci, vidyAnI prIti ane pragatirodhaka rUDhicustatA pratye aruci e zrI nAnacaMdajI mahArAjanAM jIvana ane kAryane pragatizIla banAvanAra preraka baLo hatAM. madhura kaMTha, mIThI kalama ane manohara kavitA racavAnI kaLAnI jANe emane sahaja rIte bakSisa maLI hatI. vaktA tarIke paNa temaNe nAmanA kADhI hatI. emanuM vaknatva jevuM prabhAvazALI hatuM, evuM ja prabhAvazALI emanuM vyaktitva hatuM. dharmanA kSetre koIne paNa UMcA ke nIcA nahIM lekhavAnA jainadharmanA vizvamaitrInA Adezane emaNe vartanamAM utArI batAvavA prayatna karyo hato. ene lIdhe janasevAnAM kAryone satata preraNA ApatA rahetA emanA upadezathI saMkhyAbaMdha sevApravRttiono janma ane vikAsa thayo hato. teonuM mULa vatana saurASTranA jhAlAvADamAM sAyalA gAma. vi. saM. 1934mAM emano janma. lagnajIvana ane saMsArathI mukha pheravIne 22 varSanI yuvAnavaye emaNe dIkSA lIdhI hatI. emanI buddhinAM dvAra navA vicArone sAMbhaLavA, vicAravA ane jhIlavA haMmezAM ughADAM rahetAM hatAM. cheka e kALe emaNe janatAnI dharmavANI sAMbhaLavAnI tRSAne chipAvavA mATe lAuDaspIkarano upayoga karavAnI hAma batAvI hatI - e bInA ja emanI samayajJatA batAvavA pUratI che. teo sthAnakavAsI saMpradAyanA sAdhu hatA, chatAM aDhAre Alama emanI pAse AvavA prerAtI evI emanI udAra ane vizALa dRSTi hatI. ane duHkhiyAnAM duHkha joIne dravI UThe ane enA nivAraNane mATe kaMIka karI chUTavA jhaMkhe evI emanI cetanA ane jJAnavitaraNa mATenI emanI tAlAvelI emanA pratye vizeSa Adara prere evI hatI. emanA svargavAsa vakhate, emanA smaraNanimitte, janasamUhane dasa lAkha rUpiyA ekatra karavAnI bhAvanA jAge ane e ne e ja vakhate cAreka lAkha rUpiyA jeTalI moTI rakama noMdhAI jAya e bInA ja emanI lokapriyatA ane sevAparAyaNatAne aMjalirUpa banI rahe evI che. Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI madanalAlajI | 235 87 varSanI pUrNa vaye teoe ciravizrAma zodhyo ! emanI sevAparAyaNatA sarvatra vistare ema prArthIe. ' (tA. 13-1-1975) (17) mahAmanA munizrI madanalAlajI sthAnakavAsI phirakAnA munizrI madanalAlajI mahArAja tA. 27-61963nA roja paMjAbamAM jaMDiyAlA zaheramAM kALadharma pAmyA, ane jainasaMghane eka vayovRddha, cAritravRddha ane jJAnavRddha munivaranI khoTa paDI. kensara jevo asAdhya vyAdhi, ane uMmara paNa pAkI; eTale kALadevatAe akALe AkramaNa karyuM ema to bhale na gaNAya, ane munizrI paNa potAnI saMyamayAtrAne yazasvI banAvIne ane kensara jevA asahya vyAdhinA tApamAM, potAnA AtmAnA kuMdanane, samabhAvanI agniparIkSA dvArA, vizeSa ujjavaLa banAvIne dhanya banI gayA; paNa emanA paricayamAM AvanAra nAnA-moTA sau koIne cirakALa paryata sAMbharyA kare evA udAra, saraLa ane moTA mananA e sAdhupuruSa hatA. saMpradAyanI AmanyA, saMyamamArganAM AkarAM niyamo ane samudAyanI zista - A badhuM barAbara jALavavA chatAM emanuM mane saMkucita banyuM na hatuM, ane sau koIne teo hetaprItathI apanAvI zakatA hatA e emanA cittanI vizeSatA hatI. vaLI teo saraLa ane sahRdaya hovA chatAM bIjAthI na ThagAya evA cakora paNa hatA; ane tethI ja teo potAnA phirakAnA zaktizALI netA paNa banI rahyA hatA. sthAnakavAsI zramaNasamudAyamAM ekatAnI sthApanA mATe maLela sAdaDIsamelanane saphaLa banAvavA mATe upAdhyAyazrI amaracaMdajI mahArAja sAthe emaNe je bhagIratha kAmagIrI bajAvI hatI, ane je jahemata uThAvI hatI e itihAsanuM eka sonerI prakaraNa banI rahe ema che. emanI AvI bahumukhI yogyatAne lIdhe ja sthAnakamArgI zramaNa saMghanA pradhAnamaMtrI jevA javAbadAra ane gauravabharyA pade emanI varaNI karavAmAM AvI hatI. paNa emane AvA gauravano ke nAmanAno moha ja na hato. vakhata Avyo ane emaNe AvA moTA padano sahaja rIte tyAga karI dIdho ! Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 amRta-samIpe rASTra ane saMghanA kalyANanI AkAMkSA e emanI pravRttinuM kendra hatuM; ane tethI ja emaNe kyAreya bheda pADavAmAM nahIM, paNa haMmezAM matabhedonuM nivAraNa karIne ekatAne sthApavAmAM ja potAnI zaktine sArthaka karI hatI. potAnA nimitte saMghamAM kyAMya vikSepa na jAgavA pAme e mATe teo haMmezAM jAgRta rahetA. kALadharma pAmatAM pahelAM teoe potAnA ziSya-parivArane e ja aMtima saMdezo Apyo hato ke "tame sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikAnA jhaghaDAmAM aTavAI paDavAne badale saMyamanI ArAdhanAne ja potAnuM sarvocca dhyeya rAkhajo." emanI vANImAM jANe sarasvatI vasatI hatI. emane maLavuM e to jIvanano eka AnaMda hato ja, paNa emanuM vyAkhyAna sAMbhaLavuM e paNa eka lhAvo hato. mRdu, mIThI chatAM makkamatAthI sabhara emanI vANI hatI. aMtaranuM UMDANa, zAstraparizIlana ane utkaTa saMvedana e triveNIsaMgamanA Are pavitra thaIne vahetI emanI vANI aMtarane sparzI jatI. sAcuM ane spaSTa kathana e emanI vANIno guNa hato. janatAe emane 'vyAkhyAna-vAcaspati'nA birudathI sAcI rIte alaMkRta karyA hatA. ATalI zakita, chatAM ahaMbhAvanuM nAma nahIM, bhagavAna mahAvIranA zAsananA eka adanA sipAhI lekhAvAmAM ja potAnA jIvanane dhanya mAne ane e sipAhIgIrImAM khAmI na Ave e mATe sajAga rahe; ane chatAM anyAya ke aniSTanI sAme namatuM ApavAnI vAta nahIM. sthAnakavAsI kaoNnpharansanA maMtrI zrI AnaMdarAja surANAjIe munizrI madanalAlajI mahArAjane siMhavRttinA pratIka tarIke biradAvyA che te yathArtha che. phirakAbaMdhInA sImADA naDatA na hota ane saMpradAyavAdanA nazAthI buddhi bhramita na thaI hota to jainasaMghanA badhA ya phirakAomAM kyAreka-kyAreka pAkatA AvA mahAmanA ane udAra saMtapuruSono ApaNe keTalo badho lAbha laI zakata ! (tA. 20-7-1963) Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 upAdhyAyazrI dharmasAgarajI gaNI (18) saMyama ane tapanA jAgRta ArAdhaka upAdhyAya zrI dharmasAgarajI gaNI jeo saMsArane sAcA arthamAM apAra musIbato ane duHkhothI bharelA bhavabhramaNanA viSacakra jevo mAne che, teone tyAga-vairAgya-saMyamano raMga lAgatAM vAra lAgatI nathI. paNa jIvananA aMta sudhI saMyamanuM niraticAra pAlana thatuM rahe evI akhaMDa apramattatA dAkhavavI e to ethI ya moTuM ane ati duSkara kArya che. AvA kAryane sahaja bhAve karI batAvIne virala dharmapuruSa tarIkenuM gaurava meLavIne potAnA jIvana ane maraNane dhanya banAvI janAra vartamAna samayanA ApaNA munivaromAM sva. upAdhyAya zrI dharmasAgarajI gaNivaranuM nAma ane kAma agrasthAna pAme evI uttama koTinuM hatuM. svargastha upAdhyAyajI mahArAje utkRSTa koTinA saMyamanI ArAdhanA mATe vAsanAo upara je kAbU meLavyo hato ane potAnI svAdendriyane rasalolupatAthI je rIte mukta banAvI hatI, te dAkhalArUpa banI rahe evI hatI. vaLI teo nirmaLa saMyamanI ArAdhanA mATe jeTalI cIvaTa dharAvatA hatA, evo ja utkaTa anurAga emane tapasyAnI sAdhanA pratye paNa hato. dIkSA lIdhI tyArathI te kALadharma pAmyA tyAM sudhInAM 48 varSa jeTalA dIrgha samaya daramyAna, nAnImoTI ke bhayaMkara mAMdagInA samayamAM ke aThThAI ke tethI moTI tapasyAnA pAraNAnA avasare paNa, teoe kyAreya ekAsaNA karatAM ochuM tapa karyuM na hatuM ! teoe vardhamAna tapanI ka7 oLI ane 15-16 varSItapa karyA hatAM te uparathI paNa emano tapasyAno raMga kevo pAko hato te jANI zakAya che. teonuM vatana uttara gujarAtanA UMjhA pAse AveluM unAvA gAma. emanA pitAnuM nAma zrI nyAlacaMdabhAI, mAtuzrInuM nAma zrImatI khuzIbAI. vi. saM. 1956mAM emano janma. emanuM potAnuM nAma mULacaMdabhAI. emanAM patnInuM nAma maNibAI. emane be dIkarA ane eka dIkarI ema traNa saMtAna. trIsa varSanI yuvAna vaye mUlacaMdanuM mana saMsAra uparathI UThI gayuM. saMsAra taraphano emano A vairAgya evo utkaTa nIvaDyo ke ethI emaNe pote to vi. saM. 1887mAM dikSA lIdhI, paNa potAnAM aMgarUpa svajano saMsAramAM rAcIne potAnA AtmAnuM ahita karI na bese e mATe patnI tathA putrone ya dIkSA apAvI! emanAM patnInuM nAma sAdhvI sadgaNAzrIjI che. emanA moTA putra motIlAlanuM nAma muni mahodayasAgarajI hatuM. teo kALadharma pAmyA che. teonA nAnA putra amRtalAla te Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 amRta-samIpe jJAna-dhyAna-tapa-nirata, ApaNA saMghanA gauravasamA vidvAna ane sahRdaya munivara paMnyAsa zrI abhayasAgarajI gaNI. emanAM putrInuM nAma sulatAzrIjI. upAdhyAyajI mahArAjanA guru hatA AcArya zrI caMdrasAgarasUrijI. jema zrI dharmasAgarajI mahArAja saMyama ane tapanA jAgRta ArAdhaka hatA, tema zAsanane hAni karatA praznono sAmano karavAmAM paNa eka khaDA sainika ke yoddhA jevA hatA. TrasTa ekTanA kAraNe devadravya ane jJAnadravyane pahoMcanAra hAninA nivAraNa mATe teoe, ekalAM suprimakorTa sudhI jhajhUmIne je saphaLatA prApta karI hatI te mATe zrIsaMgha sadAne mATe emano oziMgaNa raheze. AvA saMyamI, tapasvI ane zAsanarakSaka upAdhyAyajI mahArAjano 78 varSanI uMmare, UMjhAmAM, gata aSADha sudi caudazanA parvadine, samAdhipUrNa kALadharma thatAM ApaNane eka uttama koTinA zramaNa saMtanI khoTa paDI che. (tA. 5-8-1978) (19) zubhAkAMkSI dehadAtA munizrI zubhavijayajI bhavitavyatAnI paNa balihArI ja che ne ! ekAda mahinAthI jemanA sevAkAryane ame amArI prazaMsAnI aMjali arpaNa karavA icchatA hatA, emAM eka yA bIjA kAraNe vilaMba thato rahyo, ane emane prazaMsAnI aMjalinI sAthe-sAthe zokAMjali ApavAno avasara Avyo ! pazu jIvatAM to mANasa-jAtanI sevA kare ja che ane marIne paNa potAnAM hADa-cAma dvArA upayogI sAbita thAya che paNa marelAM mAnavInI kAyAno koI ja upayoga nahIM; ene bALI ke dATI ja devAnI ! ghaNA lAMbA samayathI ApaNe tyAM A mAnyatA pracalita hatI; paNa vijJAnanI zodhoe mAnavInA mRtadehano paNa khUba upakAraka upayoga karavAno mArga zodhI kADhyo. ane e zodhe koIkoI viralA mAnavInA aMtaramAM potAnA maraNa pachI potAnI kAyAne agnine ke pRthvIne havAle karI devAne badale lokopakAraka tabIbI saMzodhana ke tabIbI upayogane mATe soMpI devAnI bhavya bhAvanA jagADI che. sadgata munizrI zubhavijayajI AvA ja kAyAne arpaNa karanAra bhAvanAzIla munivara hatA. A munizrIe eka vasiyatanAmuM (vila) karI rAkhyuM hatuM, ane emAM emaNe potAnA maraNa bAda potAnI kAyA tabIbI-vijJAnanI kaoNlejane soMpI devA aMge jaNAvyuM hatuM : "mArA mRtyu bAda mArA zabane, meDikala kolejanA vidyArthIone prayoga mATe upayoga karavA, meDikala kolejane, koI paNa jAtanI dhArmika kriyAo karyA vagara, suprata karavuM." Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI zubhavijayajI 239 thoDAM aThavADiyA pahelAM ja emaNe boMtera varSa pUrAM karIne toMteramA varSamAM praveza karyo hato, ane tA. 7-1-1963ne somavAranA roja sAMjanA sADAsAta vAgatAM, teo muMbaImAM kALadharma pAmyA ! kALadharma pahelAM emane ispitAlamAM dAkhala karavAmAM AvyA hatA ane emaNe ApaghAtanI koziza karI hoya evo vahema emanA svargavAsanI AsapAsa vIMTaLAI rahyo hato. zarUAtamAM to e koziza niSphaLa gayelI lAgI, paNa aMtakALe potAnuM kAma jANe pUruM karyuM, ane eka sevAdhelA muni sadAne mATe ApaNAthI vidAya thayA ! mULe teo amadAvAdanA vatanI; emanuM nAma sArAbhAI ane dhaMdho kApaDano. sattAvIsa varSanI vaye emane vairAgyano raMga lAgyo, ane emaNe A. ma. zrI. vijayavallabhasUrijI pAse dIkSA lIdhI. paNa thoDA vakhatamAM emaNe e dIkSAno tyAga karyo; paNa emano dharmapremI AtmA ethI vadhu asaMtuSTa thayo, ane emaNe munizrI bhaktivijayajI pAse pharI dakSA grahaNa karI. paNa emanA sevAparAyaNa manane tyAM nirAMta na vaLI; tethI teo guruthI judA paDI gayA ane potAne gamatI sevA pravRtti karatAM ekalA pharavA lAgyA. zarUAtamAM emaNe tharAdamAM jIvadayAnuM kAma karyuM, kacchamAM bhadrezvaramAM Azrama sthApyo ane dhImedhIme kacchamAM lokapriya thatA gayA; emanI sevAparAyaNatA paNa vadhatI gaI. pachI teo muMbaI AvI, cIMcaNI baMdaramAM jaina sarvodaya kendranI sthApanA karIne emAM ja parovAI gayA. jaina sAdhudharmanA pAdavihArAdi AcArono tyAga karIne teo eka sevAbhAvI muni tarIke jIvana jIvavA lAgyA... potAnI zakti ane sUjha pramANe svargastha munizrIe je-je sevA pravRtti hAtha dharI emAM teo je tanmayatApUrvaka parovAI gayA, te koI paNa sahRdaya vyaktinA aMtaramAM emanA pratye Adara prere evI bInA che. chevaTe paraloka-prayANa karatAM karatAM paNa e sevAghelA muni potAnI kAyAne mAnava-kalyANa mATe arpaNa karIne potAnI sevAparANayatA upara jANe kaLaza caDAvatA gayA. saDana-paDana-vidhvaMsana svabhAvavALI kAyAno munizrI zubhavijayajIe karI jANela upayoga kevaLa anumodanIya ja nahIM, anukaraNIya paNa che. sevA mATe ja jIvelA ane jatAM jatAM paNa sevA karI gayelA e sevAnA Azaka munivarane ApaNI sAdara vaMdanA ho ! (lekhake pote bAvIsa varSa pachI A ja vidhie dehadAna karyuM hatuM e emanI vANI-vartananI ekatA mATenI jabarI tAlAvelInI sUcaka ghaTanA che. -saM.) (tA. 19-1-1993) Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 (20) tapatitikSAniSTha munizrI caturalAlajI sthAnakavAsI phirakAnA vayovRddha munivarya zrI caturalAlajI mahArAje aMtima saMlekhanAnA saMthArA dvArA potAnI kAyAnuM visarjana karIne AjanI vaibhava-vilAsa tarapha doDI jatI duniyAnI sAme eka udAharaNa rajU karyuM che. amRta-samIpe AjanI duniyAmAM jANe vilAsitA ane vairAgya sAmasAmA moracA laIne khaDA thaI gayA che; ane emAM vilAsitAnuM sAmarthya paLepaLe vadhatuM hoya ema dekhAya che. are, kyAreka to vairAgyanA aMcaLAnI nIce paNa vilAsitA chupAyelI hoya che ! evA saMjogomAM potAnA aMtarane vairAgyathI suvAsita karIne kAyAnI mAyA ane saMsAranAM moha-mamatA upara vijaya meLavavAno virala puruSArtha phoravanAra zrI caturalAlajI mahArAjanuM jIvana vairAgyamArgane ajavALatI eka dIvAdAMDIrUpa banI gayuM. maraNa upara vijaya kevI rIte meLavI zakAya ne mRtyuMjayI kevI rIte thaI zakAya te mATe zrI caturalAlajI mahArAjanuM jIvana eka sImAcihnarUpa banI 2heze. paNa rakhe koI mAne ke zrI caturalAlajI mahArAjano A puruSArtha te thoDA samayanI sAdhanAnuM ke tAtkAlika vicAranuM pariNAma che. A mATe to emaNe potAnA samagra jIvana daramyAna tapa ane vairAgyane potAnA dhruvatAraka samAna mAnela ane e mArge potAnI jIvanapravRttine kendrita karela. zrI caturalAlajI jJAtie pATIdAra; ane naDiyAda pAsenuM pIja emanuM vatana. vi. saM. 1936nI sAlamAM emano janma thayelo. emanA pitAnuM nAma desAIbhAI ane mAtAnuM nAma jhaverabAI. emanuM kuTuMba mULathI ja jainadharmI. teo gujarAtI sAta copaDI bhaNelA, ane tera varSanI nAnI uMmare emanAM lagna thayelAM. paNa jANe vairAgyavAsita jIvananI pUrvataiyArIrUpa hoya ema, emanuM lagnajIvana lAMbuM na cAlyuM. jIvananI pahelI vIzI vaTAvIne yauvanamAM paga mUkatAMmUkatAM to phakata bAvIza varSanI vaye ja, emanAM patnInuM avasAna thayuM. paNa teo to sAcA ekapatnIvratanA pALanAra nIkaLyA. bharayuvAnI ane pATIdAra komamAM kanyAo eka kahetAM aneka maLe, chatAM zrI caturabhAIe potAnuM mana vALI lIdhuM. ane vaibhavanI vAsanA upara vijaya meLavavA vairAgyano sahAro lIdho. A emanI pahelI vairAgyasAdhanA. tyAra pachI ekalavAyA jIvanamAM 37 varSa jeTalo lAMbo samaya vitAvavo ane aMtarane AtmabhAva ane dharmaprItithI suvAsita rAkhavuM e ghaNuM muzkela kAma Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI caturalAlajI 201 che. paNa zrI caturabhAIe e muzkela kAmane AsAna karI batAvyuM, ane chevaTe cheka 59 varSanI vRddha uMmare, 'kAyAnI azaktino ke tyAgano bhAra kevI rIte vahana thaze' eno jarA ya vicAra karyA vagara emaNe munizrI bhAyacaMdajInA ziSya tarIke dIkSA lIdhI. zrI caturabhAI gharamAMthI ADepage (maraNane zaraNa thaIne) nIkaLavAne badale gharano tyAga karIne Ubhe page nIkaLyA e emanI bIjI sAdhanA. ane pachI to emano tapa ane vairAgyano raMga uttarottara vadhu ne vadhu ghero thato gayo, ane kAyAnI mAyA ochI thavA lAgI. emAM 82 varSanI vaye mUtrAzayanA dardane mATe oNparezana karAvavuM paDe evI sthiti UbhI thaI, tyAre emano vairAgI AtmA vadhu jAgI UThyo. emane thayuM : je kAyA chevaTe to eka vakhata paDavAnI ja che ene TakAvI rAkhavAnA mohamAM cha-kAyAnA jIvonI virAdhanA karavI ? enA badale e kAyAnI aMtima tapasyAnA yajJamAM Ahuti ApI dIdhI hoya to zuM khoTuM? ane emaNe saMlekhAnAno nizcaya karyo. pahelAM 14 divasa upavAsa AdaryA, 15me upavAse aMtima saMlekhanAno svIkAra karyo ane kula 42 divasanA aNasaNa bAda tA. 27-10-1961nA roja teo paraloka sidhAvI gayA. mRtyune teDuM mokalIne mahotsavapUrvaka mRtyune bheTanAra munizrI caturalAla amara banI gayA ! (tA. 4-11-1991) Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 jaina sAdhvIjIo (1) saMskAramAtA sAdhvIzrI nirmaLAzrIjI viduSI sAdhvIjI zrI nirmaLAzrIjInuM nAma ane kAma jainasaMghamAM ThIkaThIka jANItuM che. eka prabhAvazALI vyAkhyAtA tarIke teoe jaina-jainetara vargamAM sArI cAhanA meLavI che. emanI AvI nAmanA ane lokacAhanAmAM jema emanI vidvattA ane vyAkhyAnazaktino phALo che, tema emAM emanA aMtaramAM satata vahetI janakalyANanI bhAvanAno paNa ghaNo moTo phALo che. vidvattA, vaphtatvazakti ane lokakalyANanI bhAvanA - e traNeno saMgama virala ja banyo che. emanI Urmi to emane kaMI kaMI karavA prere che, paNa zAstra ane paraMparAnI maryAdAone dhyAnamAM rAkhIne emane potAnA kAryakSetrane maryAdita banAvavuM paDe che. AthI saravALe saMghane ke sAmAnya-janasamUhane thoDuM-jhAjhuM paNa nukasAna ja veThavuM paDe che. paNa e vAta javA daIe. emaNe potAnI maryAdA samajIne, satro yojIne ke bIjI je rIte banI zake te rIte atyAre UcharatI kanyAone keLavIne saMskAradAna ApavA tarapha vadhAre dhyAna ApavAnuM nakkI karyuM che. chellAM cAra-pAMca varSa daramyAna emanI rAhabarI nIce yojAyelA saMskAra-adhyayana satro emanI utkaTa tamannAnI sAkSI pUre che. dhI TAimsa opha inDiyA' dainikanAM eka bahena-pratinidhi zrImatI vimalAbahena pATIle thoDA vakhata pahelAM sAdhvIjI zrI nirmaLAzrIjInI mulAkAta lIdhI hatI. e mulAkAta daramyAna zrImatI vimalAbahenanAM mana upara sAdhvIjInA jIvana ane kAryano je prabhAva paDyo tenI vigato emaNe tA. 8-2-1970nA aMkamAM "A Concern for Others, (bIjAo mATenI phikara)e lekhamAM ApI che. temAM emaNe A sAdhvIjInAM vyaktitva ane kAryane bhAvabharI aMjali ApI che. emAMnA thoDAka bhAgano ApaNe paNa AsvAda laIe : Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIzrI nirmaLAzrIjI 273 "sAdhvIjI dekhAvamAM nirADaMbarI, sIdhAMsAdAM hovA chatAM emanI sAthe vAta karIe tyAre itihAsa, tattvajJAna ane eka rIte samAjazAstrasaMbaMdhI emanI jANakArIno khajAno ApaNane dekhAI Ave che. emanI gujarAtI bhASA zuddha che. saMskRta teo spaSTa ane nizcita arthavALuM bole che. vAtacIta daramyAna jaina graMthonAM chUTAchavAyAM uddharaNo samajAvatAM teo ardhamAgadhI prAkRta bhASAno pravAhabaddha rIte upayoga kare che. saMskRta laIne banArasa hiMdu yunivarsiTInI ema.e.nI DigrI meLavanAra nirmaLAzrIjIe hiMdIno paNa UMcAmAM UMco DiplomA meLavela che, ane teo hRdayasparzI zabdono upayoga karIne madhura hiMdI bole che." A pachI sAdhvIjI dvArA calAvAtA zibironI kAryavAhInuM rocaka ane prazaMsAtmaka varNana karIne sAdhvIjI pratyenI lokonI bhaktino khyAla ApatAM lakhe che : "e vidyArthinIo sAthenI vAtacIta u52thI eka vAta spaSTarUpe samajI zakAya che ke A sAdhvIjI pAse atyAra sudhImAM abhyAsa karI gaI che evI seMkaDo kanyAonA aMtaramAM sAdhvIjIe bhakti ane prazaMsAnI lAgaNI janmAvI che. ghaNI kanyAo, zibiranuM kAma pUruM thaI gayA pachI paNa, sAMtvana meLavavA, salAha levA ke protsAhana prApta karavA emanI pAse AvatI rahe che." 'TAimsanAM A pratinidhi-bahene kanyAonI nirmaLAzrIjInI pratyenI AvI Adara ane bhaktinI lAgaNI aMge upara je kahyuM che, te bilakula sAcuM che. jemanA aMtaramAM eka Adarza ne upakAraka zikSikAne chAje evI mAtAnI mamatAno vAtsalya-jharo vaheto hoya enA pratye emanA paricayamAM AvanAra sahu koIne AvI lAgaNI thaI Ave e svAbhAvika che. aMtamAM emanI kalyANabhAvanAno khyAla ApatAM zrImatI pATIla kahe che : "nirmaLAzrIjInI samAjakalyANanI ane UcharatI peDhImAM navasaMskAro reDavAnI pravRtti joIne eka savAla thaI Ave che : bIjAonA mATe teo je ciMtA seve che teno, emanI paraMparA je saMpUrNa tyAganI himAyata kare che, enI sAthe teo kevI rIte meLa besADe che? Ano sAdo-saraLa javAba ApatAM nirmaLAzrIjI kahe che : 'jarUriyAtavALI vyakti sahAyatAno je pokAra pADatI hoya enAthI sAdhu paNa asaramukta na rahI zake. amArI dharmaparaMparAnA sabhyo (sAdhu-sAdhvIo) bIjAone madada karI zakAya evI koI vastu ke saMpatti dharAvatA hotA nathI. bIjAonAM duHkha dUra karavAno amAre mATe eka ja mArga che H sahAnubhUtino ane samajaNano. mArA mata pramANe, tyAganA siddhAMtano amala eTalA pramANamAM hovo joIe ke ame amArI paraMparAnI dhArmika zista sAthe koI jAtanI bAMdhachoDa na karIe ane indriyajanya sukhabhoga tarapha na kheMcAI jaIe. bAkI to, je rIte ame duHkhI mAnavajAtanI vacce rahIe chIe, e rIte rahevA chatAM, jyAM hiMmata : Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe ApavAnI khUba jarUra che, enI sAme ame amArI AMkho kevI rIte baMdha karI daI zakIe ? paripUrNa tyAga to tyAre ja zakya bane, jyAre ApaNe mAnavasabhyatAthI dUradUra jaMgalamAM jaIne vasIe.' 13 274 sAdhvIjInA A khulAsAmAM ApaNane, ADakatarI rIte, emanI pravRttimArga-nivRttimArgane lagatI sAcI samajaNanI jhalaka maLe che. ApaNA saMghamAM AvAM viduSI, vicAraka, prabhAvazALI sAdhvI che e saMghanuM gaurava ane sadbhAgya che. teo haju paNa vikAsa karI zake evI vadhu mokaLAza zrIsaMgha karI Ape, ane emanI bhAvanA ane zaktiono vadhu ne vadhu lAbha le e ja abhilASA. (tA. 21-3-1970) (2) kIrtinirapekSa saMghasevikA sAghvIratna zrI mRgAvatIzrIjI yugadraSTA AcArya zrI vijayavallabhasUrijInA samudAyanAM AjJAvartI sAdhvIjI zrI mRgAvatIzrIjI jeTalAM viduSI ane hRdayasparzI vaktA che tenA karatAM vadhu teo vinamra ane vivekazIla che. saraLatA, vatsalatA, mRdu-madhuravANI, aMtaranI vizALatA, tejasvitA, udAra dRSTi, nikhAlasatA, nirabhimAnatA, saumyazAMta prakRti, prazAMta nIDaratA, satyapriyatA, karuNAdRSTi, paragajuvRtti vagere AMtarika guNasaMpattithI emanuM AMtarajIvana khUba vaibhavazALI ane bAhya vyavahAra khUba prabhAvazALI banela che. A guNothI potAnA parama upakArI gurudeva AcArya zrI vijayavallabhasUrijInI jema, A sAdhvIjI paNa, nAta-jAta-varNa-dharmanA bheda vagara mAnavamAtrane potAnA tarapha AkarSI emanA kalyANanAM sahabhAgI banI zake che. ApameLe ja janasamUhamAM nAmanA maLavA chatAM ethI moha pAmIne saMyamasAdhanAnA sarvamaMgalakArI mArgethI leza paNa calita na thaI javAya te mATe teo satata jAgRta, svAdhyAyanirata ane kAryarata ja rahe che. paMjAbanA zrIsaMgha pratyenI emanI mamatA ane dharmaprIti to, sAce ja, apAra che; emanI dharmazraddhA ane bhaktinAM jANe teo rakhevALa che. e ja rIte paMjAbano zrIsaMgha paNa teonA pratye Adara ane bhaktinI lAgaNI dharAve che, ane emano paDyo bola jhIlavA sadA tatpara rahe che. bAkI to aMtarmukha sAdhanA ane jIvamAtra pratyenI vyApaka vatsalatAne lIdhe teonuM vyaktitva eTaluM vimaLa ane prabhAvazALI banyuM che, ke Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIzrI mRgAvatIzrIjI 275 jethI dezanI cAre dizAnA pradezomAM jyAM-jyAM teoe vicaraNa karyuM, tyAM sarvatra teo ghaNA lokopakAra karatAM rahyAM che ane khUba lokacAhanA meLavatAM rahyAM che. potAnA saMghanA AvA upakArI sAdhvIratnane, emanAM anokhA vyaktitva ane satkAryone anurUpa evI padavI arpaNa karIne emanA pratyenI potAnI yatkiMcit kRtajJatAnI lAgaNI vyakta karavAnI bhAvanA paMjAbano zrIsaMgha lAMbA vakhatathI sevato hato. chevaTe, thoDA vakhata pahelAM, A bhAvanA khUba prabaLa banI gaI, ane paMjAbanAM samasta zrIsaMghe AcArya zrI vijayaindradikSasUrijIne sAdhvIjIne pravartinI' padavI ApavAnI evI lAgaNIsabhara ane hRdayasparzI vinaMtI karI ke jethI emaNe e vinaMtino ullAsapUrvaka svIkAra karIne, ludhiyAnAmAM makarasaMkrAMtinA (tA. 14-1-1979nA) parvadine, sAdhvIjIne "pravartinInuM pada ApavAnI jAherAta karI. vadhArAmAM ema paNa jAhera karyuM ke A padavI, tA. 102-1979nA roja, kAMgaDA tIrthamAM thanAra nUtana jinAlayanA zilAropaNanA zubhakArya prasaMge, teo pote ja Apaze. paMjAba zrIsaMghanI ane AcArya mahArAjanI bhAvanA eka suyogya vyaktinuM suyogya sanmAna karavAnI hatI e kahevAnI jarUra nathI. AcAryazrInA A nirNayathI paMjAbano zrIsaMgha khUba harSita thaI e mATe kaMIka-kaMIka taiyArI vicArI rahyo hato ! paNa sAdhvI zrI mRgAvatIzrIjI to judI ja mATInAM banelAM che. e mATI tapa-tyAga-vairAgyanI tathA jJAna-kriyAnI mUMgI ane apramatta sAdhanA dvArA vizuddha saMyamanI ArAdhanA mATenI utkaTa jhaMkhanAthI kasAyelI che. eTale teone A padavInI vAta AnaMdakAraka nahIM, paNa bhArarUpa ane potAnA sAdhanAmArgamAM aMtarAyarUpa lAgI - teonI UMDI aMtarmukhavRtti sAthe A vAtano koI rIte meLa besI zake ema na ja lAgyuM. ane teoe, viveka ane vinamratA sAthe, chatAM makkamatApUrvaka A padavI levAno inkAra karavAno nirNaya karyo, ane potAno A nirNaya, teoe ne emanI sAthenAM sAdhvIjIoe judIjudI vyaktione lakhI jaNAvyo. AcArya-mahArAjane paNa potAnI mUMjhavaNanI jANa karI, ane padavI ApavAno Agraha jato karavAnI saune lAgaNIbharI vinaMti karI. A mATe teoe ludhiyAnA vagere samasta zrIsaMghone uddezIne, namra vinaMti rUpe tA. 271-1979nA roja hiMdImAM je patra lakhyo che te emanI AtmalakSI sAdhutAnuM subhaga darzana karAve evo hovAthI ahIM eno anuvAda sAbhAra rajU karIe chIe : "tA. 17mI-17mI tArIkhanA tArothI acAnaka ja mArA jANavAmAM AvyuM ke Apa zrIsaMgha mane padavI ApavA iccho cho. A jANIne mane ghaNuM ja duHkha thayuM. A vAta kyAreya na thaI zake; huM padavI koI rIte nahIM lauM. A mAro aphara nizvaya che. mAre mArA sAdhanAmArgamAM AgaLa vadhavuM che; AtmasAdhanAnA mArga sAthe AvI vAtono koI meLa nathI. basa, Apa paMjAba WWW.jainelibrary.org Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe zrIsaMghano sneha, sadubhAva, sahayoga mArA mATe sarvasva che. huM to zrIsaMgha ane samAjanAM caraNonI raja chuM. mane Apa zrIsaMghanA AzIrvAda ane dharmasneha maLatAM rahe, jethI huM mArA jIvanane saphaLa-sArthaka karI lauM. paMjAba zrIsaMghane Adara ane vinaMti sAthe sAdhvI mRgAvatInA sAdara dharmalAbha." A nAnosarakho chatAM muddAsarano kAgaLa paNa sAdhvIjInI anAsakti, udAsInatA, aliptatA ane bhavyatAnAM kevAM AphlAdakArI darzana karAve che ! AvA daDha ane sAdhujIvananI zobhArUpa nirNayanI upekSA kevI rIte thaI zake ? chevaTe AcArya zrI vijayaindradisUrijIe, sAdhvIjI mahArAjanI niSkAma vRttinI kadara karIne, emane "pravartinI'nI pada ApavAno vicAra jato karyo ane sAdhvIjInuM mana ethI prasannatA anubhavI rahyuM. paNa AthI paMjAba zrIsaMghane thanAra duHkha ane nArAjIno paNa AcAryazrIe vicAra karavAno hato, ane emanI lAgaNIne thoDoka paNa nyAya maLe evo kaMIka mArga zodhyA vagara cAle ema na hatuM. eTale AcAryazrIe vacalo mArga svIkArIne, kAMgaDA tIrthamAM bananAra nUtana jinAlayanA zilAropaNanA puNya prasaMge, sAdhvIjI zrI mRgAvatIzrIne "mahArA'nI padavI ane "kAMgaDAtIrthoddhArikA'nuM biruda ApIne emanuM bahumAna karavAnI paMjAba zrIsaMghanI mAMgaNIne saphaLa banAvI. paMjAba zrIsaMgha paNa AthI rAjIrAjI thaI gayo. paNa sAdhvIjI zrI mRgAvatIzrIjIe to A prasaMgane vadhAre vinamra banavAnA Adeza rUpe ja svIkAryo ane ema karIne kIrtipratiSThA taraphanI potAnI aliptatA-udAsInatAne vadhu kRtArtha karI. e aliptatAne ApaNAM vaMdana ho ! (tA. 10-3-1979) (3) zAsanaprabhAvaka sAdhvI zrI raMjanazrIjI dareka yugamAM, dareka sthaLe, koI ne koI strI-ratna evuM pAke che ke je samAjane nArIjIvanano sAco mahimA samajAve che. amadAvAdamAM, 57 varSanI vaye, 45-46 varSanA dIrgha ane yazasvI dIkSAparyAyane aMte tA. 21-1-1964nA roja samAdhipUrvaka kALadharmane pAmelAM pUjya sAdhvIjI zrI raMjanazrIjI mahArAja jaina saMghanAM AvAM ja eka jAjaramAna strIratna hatAM. mahAtIrtha sametazikharanA jIrNoddhAramAM ane enI pratiSThA vakhate A sAdhvIjIe je khamIra, gharmaprabhAvanAnI UMDI dhagaza ane kAmane game te bhoge pAra Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIzrI raMjanazrIjI 277 pADavAnI addabhuta zakti dAkhavyAM, e koInA paNa aMtaramAM emanA pratye bhakti ane bahumAna janmAve evAM hatAM. A mahAtIrtha pratyenI bhakti to jANe emanA aMtaramAM romeromamAM vasI gaI hatI. A tIrthano jIrNoddhAra mATe lAkho rUpiyA bhegA karI ApavA mATe emaNe jANe potAnAM UMgha ane ArAmane visArI mUkyAM hatAM. e mahAtIrthanI pratiSThA vi. saM. 2017nA mAha mahinAmAM karavAnuM nakkI thayuM, tyAre sAdhvIjI amadAvAdamAM birAjatAM hatAM, ane zarIra paNa taMdurasta na hatuM; je vyAdhi aMte emane mATe kALarUpa nIvaDyo e zarIramAM pagapesAro karI cUkyo hato ! paNa tIrthabhaktinI utkaTa bhAvanA AgaLa sAdhvIjIe AvA koI avarodhanI darakAra na karI; ane lAMbo ane ugra vihAra karIne teo pratiSThA vakhate sametazikhara pahoMcI gayAM ! paNa A samaya daramyAna emanA mana upara eka dharmasaMkaTano moTo bhAra hato ? emanAM guruNIjI zrI tIrthazrIjIne amadAvAdamAM bImAra avasthAmAM mUkIne teo nIkaLyA hatAM. eTale pratiSThAnuM kAma patAvIne teo e ja varSanA jeTha mahinAmAM amadAvAda pAchA AvI gayAM; kyAM amadAvAda ane kyAM sametazikhara ! bharaunALAmAM Avo hajAro mAIlono ugra vihAra karanAra sAdhvIjInI dharmazakti ane kartavya-prIti mATe koInuM paNa zira jhUkI jAya ema che. A prasaMge sakaLa saMghane emanAmAM pragaTelI adbhuta AtmazaktinuM darzana thayuM. sAdhvIjInuM mULa vatana amadAvAda. kuTuMba khUba dharmaparAyaNa. emanA pitAnuM nAma zrI amRtalAla cunIlAla kusumagara, mAtAnuM nAma gajarAbAI urphe mANekabAI; jAte dazA poravADa. emanuM potAnuM nAma vimaLAbahena. janma vi. saM. 1913nA bhAdaravA sudi AThame. sagapaNa to nAnapaNamAM ja kareluM; paNa jenuM jIvana vairAgyanA mArge kRtArtha thavAnuM hatuM, ene A baMdhano zI rIte rokI zake ? vi. saM. 1974nI sAlamAM AgamoddhAraka zrI sAgarAnaMdasUrijI pAse sUratamAM sAdhvIjI zrI tIrthazrIjInAM ziSyA tarIke emaNe dIkSA lIdhI. zrI raMjanazrIjIno AtmA sAcA vairAgyano cAhaka AtmA hato. buddhi, tejasvI hatI jJAna-prAptinI jhaMkhanA tIvra hatI, hRdayamAM dharma-prItinI bhAgIrathI vahetI hatI ane sevAbhAvanAnuM AkarSaNa romeromamAM bharyuM hatuM. teo tarata ja zAstronA abhyAsamAM lAgI gayAM; sAthe sAdhvI-jIvananI sAmAcArInuM paNa apramattabhAve pAlana karavA lAgyAM. samudAyamAM je koInI sevAcAkarI karavAno vakhata Ave tenI teo khaDe page sevA karavA lAgyAM. jJAna, cAritra ane sevAparAyaNatAnA triveNI saMgamathI emanuM jIvana kRtArtha banI gayuM hatuM. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe emaNe svIkAryo hato to vairAgyanI sAdhanAno kaThora mArga; paNa emanA kUNA hRdayamAM mAtRvAtsalyanuM jharaNuM sadAkALa vahyA karatuM. sau pratye mamatA dAkhavIne teo saunAM hRdaya jItI letAM. teonI AjJAmAM 175 jeTalI sAdhvIno moTo samudAya raheto, ane potAnA samudAyanI ke anya samudAyanI sAdhvIjIone vinA bhedabhAve zAstrAbhyAsa karAvatAM hatAM. teonA aMta2mAM e jANe vasI ja gayuM hatuM ke jJAnanI ArAdhanA vagara cAritranI ArAdhanA zakya ja nathI. atyAranA sAdhusAdhvI-samudAye A bodhapATha svIkAravA jevo che. sAce ja, zrI raMjanazrIjI vagara kahyuM mahattarA ke pravartinI jevA gauravazALI padanAM sAcAM adhikArI hatAM ! 278 saMyama, svAdhyAya, sevAbhAva, samatA ane mAyALu svabhAva e sAdhvIjI zrI raMjanazrIjInI jIvanasAdhanAnuM paMcAmRta hatuM. tapasyA tarapha paNa emane eTalo ja anurAga hato. samabhAva ane sahiSNutA evI ke kAyAmAM kensara jevA bhayaMkara vyAdhinI asahya vedanAnA kaDAkA bolatA, chatAM teo e badhAM kaSTane pUrI svasthatA ane zAMtipUrvaka sahana karatAM hatAM. dharmanuM pAlana karatAM ja vadhAre ucca sthAne cAlI gayAM ! (4) sAhityasarjaka viduSI sAdhvIjI zrI vasaMtaprabhAzrIjI mahAvIra-nirvANa-mahotsava jevA apUrva, pAvanakArI prasaMga nimitte je vidvAno ane lekhako-sarjakoe potAnAM sarjana dvArA bhagavAnane caraNe potAnuM ardhya arpaNa karyuM hatuM, emAM ApaNA saMghanAM eka sAdhvIjIno paNa samAveza thAya che e jANIne ApaNe harSa ane gauravanI lAgaNI anubhavIe e svAbhAvika che; A sAghvIratna che sAdhvIjI zrI vasaMtaprabhAzrIjI. lekhikA tarIke emaNe potAnuM takhallusa (upanAma) 'suteja' rAkhyuM che. potAnI je kRti dvArA emaNe nirvANamahotsava prasaMge paramAtmA mahAvIradevanI bhAvanAtmaka pUjA-arcanA karI che enuM nAma che 'maMgalaM bhagavAn vIro yAne zrI mahAvIra-jIvanajyota'. cAraso pAnAM jeTalA daLadAra A graMthamAM zvetAMbara-saMghane mAnya paraMparA pramANenuM bhagavAna mahAvIrasvAmInuM savistara caritra ApavAmAM AvyuM che. (tA. 4-4-1964) sAdhvIjInI adhyayanazIlatAnuM tathA A kRtinuM mahattva yugadivAkara AcArya zrI vijayadharmasUrijInA zabdomAM ja sArI rIte samajI zakAya ema che. A pustakanA 'anumodanA ane abhinaMdana' e purovacanamAM teoe sAcuM ja kahyuM che : Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIzrI vasaMtaprabhAzrIjI 209 "bhagavAna mahAvIranA zAsananI jyotane jIvaMta rAkhavAmAM sahAyaka thanAra aneka sAdhvIjIo jainasaMghamAM vidyamAna che. 'maMgalaM bhagavAn vIro' nAmanA A mananIya graMthane lakhanAra paNa eka guNavaMta viduSI sAdhvI vasaMtaprabhAzrIjI che.... 'maMgalaM bhagavAna vIro' graMthanuM sAdyaMta Alekhana karanAra sAdhvIjI vasaMtaprabhAzrIjI paNa, potAnA cAritradharmanI ArAdhanAmAM sajAga hovA sAthe, aneka dharmazAstronuM suMdara parizIlana karanAra guNavaMta sAdhvIjI che. temano svabhAva ghaNo vinamra che ane temanI vANImAM madhuratA che. "graMtha lakhAI gayA bAda tenA parimArjana mATe e samagra lakhANa sAdhvIjIe mane soMpyuM. mArA upara anekAneka dharmakAryonI javAbadArI chatAM, avasare-avasare samaya meLavI, A graMtha meM sAdyaMta vAMcI lIdho. khAsa parimArjana karavA jevuM mane kazuM na dekhAyuM...graMthanuM lakhANa vAMcatAM mane ghaNo AnaMda thayo. aneka prakAranuM prAcIna-arvAcIna bhagavAna mahAvIranA jIvananuM sAhitya sthiratAthI vaMcAyA bAda 'maMgalaM bhagavAn vIro' graMthanuM lakhANa lakhAyAnI zraddhAno mAro aMtarAtmAmAM prAdurbhAva thayo. uparAMta, saMskArasaMpanna viduSI sAdhvIjIo paNa kevuM suMdara graMthAlekhana karI zake che te mATe dilamAM atyaMta AnaMda thavA sAthe zubha kAryanI vAraMvAra anumodanA thaI, tema ja AvA prazaMsanIya prayAsa mATe e guNiyala sAdhvIjIne mArA haiyAmAMthI ghaNAM-ghaNAM abhinaMdana apAyAM." gacchavAdanA AgrahathI mukta banIne AcAryazrI vijayadharmasUrijIe A pustakane Avo umaLakAbharyo AvakAra Apyo, te mATe ApaNe emano vizeSa upakAra mAnavo ghaTe che. teonI A vizALa dRSTi bIjAone mATe dAkhalArUpa che. ApaNA jANItA dharmazIla ciMtaka ane lekhaka svargastha zrI manasukhalAla tArAcaMda mahetAe A pustakanI vistRta prastAvanA lakhIne pustaka tathA enAM lekhikA sAdhvIjI pratye potAnI bhakti pradarzita karI che. A caritragraMthanI mahattA varNavatAM teoe yogya ja kahyuM che : "bhagavAnanA sAdhanAkALanA prasaMgo tema ja kevaLajJAna prApta thayA pachInA prasaMgo sAdhvIzrIe atyaMta saMvedanazIla ane saMskArasamRddha bhASAmAM rajU karI pustakane viziSTa koTinuM banAvela che. pU. sAdhvI zrI vasaMtaprabhAzrI mahArAje jaina tema ja jainetara samAjane upayogI thaI paDe e rIte, zAstrane vaphAdAra rahI, bhagavAna mahAvIranuM cAritra AlekhyuM che. te mATe huM teozrIne pharI-pharI mArAM hArdika abhinaMdana ApuM chuM." eka abhyAsI, sahRdaya, dharmAtmA mahAnubhAvanA aMtaramAMthI vahetA A udgAro A pustakanI upayogitA ane upakArakatAnI ApaNane pratIti karAve evA ane enAM lekhikA pratye vizeSa Adara ane bhakti upajAve evA che. Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 amRta-samIpe zrI vasaMtaprabhAzrIjI zrI pAyacaMdagacchanAM atyAre vidyamAna viduSI ane zAsanaprabhAvaka sAdhvIjI zrI khAMtizrIjInAM zAstrAbhyAsI, prabhAvazALI pravacanakAra ane zAMta svabhAvI ziSyA sAdhvIjI zrI sunaMdAzrInAM ziSyA che, ane teoe pote paNa adhyayanazIla, tejasvI tathA asarakAraka vaktA tema ja lekhikA tarIkenI nAmanA meLavI che. e rIte potAnAM dAdAguruNIzrI tathA guruNIzrInI vidyAsaMskAra ane vikAsanI paraMparAne sAcavI rAkhI che. vaLI, vizeSa harSa upajAve evI vAta to e che ke A samudAyanAM anya sAdhvIjIo paNa vidyAbhyAsa dvArA potAno vikAsa sAdhavAnI sAthe zAsananI vadhAre sevA thaI zake ane jainasaMghanuM gaurava vadhe e mATe mana daIne prayAsa karI rahyAM che. A badhuM emanA gacchanA vaDA sAmunirAja dvArA tathA emanAM samudAyanAM vaDAM guruNIjI dvArA adhyayana, pravacana, lekhana vagere mATe apAyelI mokaLAzanuM ja supariNAma che. sAdhvIjI zrI "suteja" jevAM tejasvI che, evAM ja vinamra, vivekazIla ane vinayavaMta che. 17-18 varSanI vaye, vi. saM. 2005mAM dIkSA laIne A sAdhvIjIe potAno je AMtarika utkarSa sAdhyo che, tethI ema lAge che ke teoe atyAra sudhInI potAnI 28 varSanI saMyamayAtrAne svauddhAraka ane para-upakAraka banAvavAno niSThAbharyo prayAsa karyo che. teoe bhagavAna mahAvIranA AvA paraMparAmAnya ane suMdara caritra uparAMta bIjAM paNa cha-sAta pustako lakhyAM che, jemAMnuM manamALAnA maNakA' nAme pustaka vizeSa dhyAna kheMce evuM che. A pustakamAM sAdhvIjIe potAnA iSTadeva tIrthaMkara bhagavAnane saMbodhIne, mALAnA maNakAnI jema, potAnA aMtaranA 108 bhAva pragaTa karyA che te kharekhara hRdayane sparzI jAya che. sAdhvIjInI bhASAzailI saraLa ane madhura che ane emAM kyAMka-kyAMka emanI ciMtanazaktinA camakArAnAM paNa darzana thAya che. emanI AvI suMdara ane madhura kalamano janasamUhane vadhu ne vadhu lAbha maLe ema icchIe chIe ane emanI vidyA-sAdhanAne vaMdIne AvI saphaLatA mATe emane abhinaMdIe. teo eka bhAvanApradhAna lekhikA hovAnI sAthesAthe dharma, saMgha ane samAjanA hitanI dRSTi paNa dharAve che, ane ApaNA saMghanI atyAranI behAlI mATe ciMtA paNa seve che. potAnI A lAgaNIne vyakta karavA mATe teoe maMgala bhagavAnuM vIro' pustakanA "sAdhvIsaMghanI mahattA' nAme chellA prakaraNamAM potAnA keTalAka vicAro vyakta karyA che te jANavA jevA hovAthI emAMthI thoDAka ahIM namUnArUpe rajU karIe chIe. jaina zAsananI atyAranI zocanIya sthiti aMge teo lakhe che - Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIzrI vicakSaNazrIjI 201 "Aje jaina-zAsanarUpI siMhanuM kalevara nizcetana banI potAnAmAM ja utpanna thayelA kIDAothI korAI rahyuM che. vIravacanAmRtanuM siMcana karI e kalevarane cetanavaMtuM banAvavAnI jarUra che. A avasare ApaNe jo jAgRta nahIM thaIe to 'lagnaveLAe vararAjA UMghI gayA' jevo ghATa ghaDAze." navadIkSitonI sAdhanA mATe dhyAna ApavAnI jarU2 samajAvatAM teo sUcave cheH "puruSo ke bALakone dIkSAo bahu hoMzathI, mahotsavathI ane AnaMdathI apAya che; paNa temanA pachInA jIvana mATe guru taraphathI khAsa koI lakSya ApavAmAM AvatuM na hoya evuM bahudhA jaNAya che. AjanAM dIkSAbhAvI bALako bhAvinA jyotirdharo bane e mATe sakriya prayatna karavo Avazyaka che." e ja rIte sAdhvIjIonI sthiti aMge potAnI UMDI vedanA vyakta karatAM teoe bahu ja sAcuM kahyuM che "beno ane bAlikAo paNa ghaNI sArI saMkhyAmAM, saMsAranI viDaMbanAothI vairAgya pAmI dIkSita banavA prerAya che, ane temano dIkSA-prasaMga caturvidha saMghanI aparimita hAjarImAM mAnabhera ane umaMgebhara ujavAya che. paNa sAdhvIjIvanamAM pravezI gayA pachI tenI upekSA paNa eTalI ja jovAmAM Ave che. mULabhUta saMskAra ane jJAnathI vaMcita banI caturvidha saMdhanuM bIjuM aMga sIdAya che; paNa jANe koIne paravA ja nathI !" - sAdhvIjInA ATalA thoDAka udgAro uparathI paNa e jANI zakAya che ke teo kevAM sArA vicAraka che ane saMghanA hitanA praznone kevI sArI rIte samajIvicArI zake che. saMghanI A khuzanasIbI che. (5) sAdhanAnirata apramatta sAdhvI zrI vicakSaNazrIjI evuM jovA maLe che ke kanaka ane kAminInA paMjAmAM na sapaDAnAra sAdhaka chevaTe kIrtinI lAlasAmAM phasAI jAya che, ane eno dhakelAyelo, vivekanuM bhAna bhUlIne, na karavAnAM kAma kare che. eTalA mATe A traNenA jIvaleNa sapATAmAMthI UgarI javAnI akhaMDa jAgRti rAkhanAra sAdhaka ja potAnI sAdhanAyAtrAmAM saphaLa thaIne, aMtima maMjile pahoMcI zake che. (tA. 22-1-1977) Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 amRta-samIpe pravartinI sAdhvIjI mahArAja zrI vicakSaNazrIjI mahArAja atyAranA samayanAM ApaNA saMghanAM thoDAMka viduSI, AtmasAdhanA-nimagna, zAsanaprabhAvaka, prabhAvazALI, pravacanakAra ane vivekazIla sAdhvIjIomAM Adara ane bahumAnabharyuM sthAna dharAve che. teoe jainadharmanA prANarUpa, sarvajIvakalyANakArI ahiMsAbhAvanA, karuNA tathA anekAMtapaddhatinI mahattA pichANIne ane ene potAnI sAdhanA sAthe ekarUpa banAvavAno samprayatna karIne potAnA jIvanamAM je udAra dRSTi ane paropakAravRtti keLavI jANI che, te bIjAone mATe dAkhalArUpa che. vaLI dIrghadRSTi, zANapaNa ane samAja-kalyANanI bhAvanAthI emanI saMyamayAtrA vizeSa zobhAyamAna banI che. ane kharataragacchamAM emanuM je sthAna ane mAna jovA maLe che, e paNa emanA pratyenA AdaramAM vadhAro kare evAM che. sAdhvIjIne ApavAmAM Avela pravartinIpadanuM bahumAna karavA nimitte emane cAdara (kAmaLI) oDhADavAno vicAra, keTalAka mahinA pahelAM, kharataragacchasaMdhe karyo hato. jyAre sAdhvIjIne A vAtanI jANa thaI, tyAre AvA mAnakIrtivardhaka prasaMga pratye AkarSAI harakhAI javAne badale, eka tyAgIne chAje evI anAsakti tathA vinamratA dAkhavatuM ane A vicArano inkAra karatuM eka nivedana zrIsaMghane uddezIne, jayapuramAMthI bahAra pADyuM hatuM. AgarAthI pragaTa thatA "zvetAMbara jaina' sAptAhikanA tA. 1-10-1978nA aMkamAM pragaTa thayeluM A nivedana vAMcavA-vicAravA jevuM hovAthI ahIM sAbhAra rajU karIe chIe : tA. 24-7-1978nA "zvetAMbara jaina' mAM e vAMcavAmAM AvyuM, ke "zrI akhila bhAratIya jaina kharataragacchanI kAryavAhaka kamiTIe ema nakkI karyuM che ke zrI vicakSaNazrIjIne pravartinI-padanI cAdara oDhADavAmAM Ave." A vAMcIne ghaNuM Azcarya thayuM. jenA mATe nirNaya karavAmAM Avyo ene kazI jANa karavAmAM na AvI, enI saMmati paNa levAmAM na AvI ! to pachI A nirNaya kevo? cAdara oDhADavAnI vAta keTalI ya vAra karavAmAM AvI ane huM samajAvIne ene paDatI mukAvatI rahI. paNa keTalAka divasa pachI pharI e ja vAta UbhI thAya che. pravartinI-pada maLavAthI athavA na maLavAthI, tema ja cAdara oDhADavAthI ke nahIM oDhADavAthI kazo phera paDato nathI. huM mAnuM chuM, ke meM jinazAsananI koI viziSTa sevA nathI karI. anaMta janmonAM anaMta duHkhothI bacAvIne, anAdi kALathI cAlyA AvatA raMkapaNAmAMthI bahAra kADhIne ane AtmAnI anubhUtirUpa anaMta nidhi ApIne, je jinazAsane mane AvuM unnata ane pavitra mahAna jIvana ApyuM che, e zAsananI huM ke koI paNa jinazAsanano upAsaka alpa-svalpa sevA kare, to te ema karIne kevaLa potAnuM kartavya ja bajAve che; kAraNa ke A jIvana ja jinazAsananuM che. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIzrI vicakSaNazrIjI "tana-mana-dhana ho prabhune zaraNe, A ja kArya che karavAnuM; koI amara thayuM nathI jagamAM, mAna-moTapaNa tajavAnuM. "huM anaMta upakArI jinazAsananI caraNarajanI eka zudra sevikA chuM ane A jIvana sudhI ja nahIM, paNa bhavobhava sevikA rahuM, e ja hArdika kAmanA che. "Apa zrIsaMghane mAro Agrahabharyo anurodha che ke have pachI Apa A vAtane UbhI na karazo; Apano nirNaya pheravI nAkhazo ane kRpA karIne cAdara saMbaMdhI vAta-carcAne ja baMdha karI dezo." kevuM nikhAlasa, saccAIbharyuM ane hRdayasparzI che A nivedana ! A sAdhvIjInA jIvanano Avo ja eka bIjo prasaMga jANavA jevo che : sAdhvIjI-mahArAjanI uMmara atyAre 17 varSanI che. teoe tereka varSanI umare dIkSA lIdhI hatI, eTale cAra varSa pahelAM emanA dIkSAparyAyane pacAsa varSa pUrAM thatAM hatAM. e nimitte, dakSA paryAya-ardhazatAbdI-mahotsava moTA pAye ujavavAnI kharataragaccha-saMghe bhAvanA vyakta karI to A mahAnubhAva sAdhvI - mahArAje e vAtano evI daDhatApUrvaka inkAra-virodha karyo ke chevaTe saMghane potAno vicAra paDato mUkavAnI pharaja paDI, ane kevaLa dAdAsAhebanI pUjA bhaNAvIne ja zrIsaMghe saMtoSa mAnyo. sAdhvIjIe A prasaMge darzAvelI nirmohavRtti kevI anumodanIya ane anukaraNIya banI rahe evI che ! pravartinIpadanI cAdara oDhADavAnI vAta UbhI thaI e prasaMge emanA A guNanuM zrIsaMghane pharI darzana karavA maLyuM. kharekhara, AvI aMtarmukhapravRtti emanA jIvana sAthe sahajapaNe ekarUpa banI gaI che. saMyamayAtrAnI ardhazatAbdI vakhate, saMzodhananuM kArya karatA keTalAka vidyArthIo sAdhvIjInAM darzana karavA AvyA hatA, tyAre emanI sAthe jJAnopAsanA saMbaMdhI keTalIka vAta karyA bAda, teoe vidyArthIone eka mahattvanuM sUcana karatAM kahyuM hatuM : "saMzodhananuM bIjuM kAma karatI vakhate potAnA AtmadevanI zodha karavAnuM kArya sarvathI mukhya mahattvanuM che e vAtane paNa yAda rAkhavAnI che, ane ema karIne jIvanavikAsamAM pragatizIla thavAnuM che." A sAdhvIjI potAnAM ziSyAo tathA praziSyAonA moTA samudAyanuM khUba sArI rIte anuzAsana kare che; teo sarve jJAna ane cAritranI ArAdhanA pUrI bhaktithI ane zaktithI kare enuM barAbara dhyAna rAkhe che, ane teone potAnA adhyayana ane potAnI AvaDatano upayoga zAsanaprabhAvanA ane samAjanA tathA lokonA kalyANanAM kAryomAM karatAM rahevA preraNA tathA protsAhana ApatAM rahe che. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 amRta samIpe potAnA sAdhvIsamudAyanI AvI mAvajata karIne temaNe jainazAsanane aneka tejasvI sAdhvIratnonI bheTa ApI che. teo dharmanI samajaNa, saMpradAyavAdanI saMkacita vADAbaMdhIthI mukta rahIne, vyApaka rUpamAM Ape che, tethI jainasaMgha uparAMta jainetara varga paNa eno lAbha laI dharmAbhimukha bane che. jyAre kIrtinI kAramI AkAMkSAnI comera bolabAlA vadhatI jAya che, evA vicitra yugamAM, AvAM tejasvI, zaktisaMpanna ane puNyaprabhAvavaMta sAdhvIjIe namratA, nirabhimAnavRtti, nAmanA pratyenI anAsakti vagere Atmika guNo pratyeno anurAga keLavI jANyo che te joIne haiyuM Thare che. (tA. 16-12-1978). preraka udgAro A vakhate beMgloramAM cAturmAsa birAjatAM sAdhvIjI vicakSaNazrIjIe A. zrI hIravijayajInI jayaMtI vakhate darzAvelA udAra bhAvonI saMkSipta noMdha "zvetAMbara jaina' patranA tA. 8-9-1968nA aMkamAM pragaTa thaI che; temAM teozrI jaNAve "jinazAsananA AMgaNAmAM jinezvara bhagavaMto pachI je saMkhyAbaMdha AcAryoe manobaLa, tapobaLa, japabaLa ane maMtrabaLathI zAsananI sevA karI che, e badhA ya AcAryonA ApaNe RNI chIe -- bhale pachI teo game te gaccha ke samudAyanA hoya; enI sAme amane koI jAtano vAMdho nathI. amAre to emanA kAryakSetranAM darzana karavAM che. jema bhAratanA abhyadayane mATe bhoga ApanAra vyakti game te jAti, prAMta ke dharmanI hoya, to ya zahIda kahevAya che, e ja rIte jainazAsananI sevAmAM game te gaccha ke samudAyanA AcAryoe ke game te gurunA upAsake tana-mana-vacanathI kAma karyuM hoya e badhA ya ApaNA mATe abhinaMdanIya ane abhinaMdanIya che. to pachI zuM kAraNa che ke eka gacchavALA bIjA gacchano, eka samudAyavALA bIjA samudAyano ane eka gurunA upAsako bIjA AcAryane mAnanArAono virodha kare che, emanI niMdA kare che, ekabIjAnI TIkA kare che ane bIjAne halakA dekhADavA potAnI jAtane viziSTa batAvavAnI bhAvanA dharAve che? A manovRttimAM parivartana karavAnI khUba ja jarUra che. ApaNe potapotAnAM kAryakSetramAM rahIne zAsananI prabhAvanA karavI che, ane anekatAmAM ekatAnI bhAvanA pragaTAvavI che. eTalA mATe badhA ya zAsanaprabhAvaka AcAryo ApaNA mATe mAthAnA mugaTa samA che." Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvI zrI vicakSaNazrIjI 285 sAdhvIjInA AvA preraka udbodhanathI ame khUba AhUlAdita thayA chIe, ane e mATe emane dhanyavAda ApavAnI sAthe AvA ekatAnA mArge cAlavAnI buddhi ane zakti ApaNAmAM pragaTe evI prArthanA karIe chIe. (tA. 28-9-68) dharmopadezanI asara AgarAthI pragaTa thatA "zvetAMbara jaina' patranA tA. 16-3-1976nA aMkamAM sAdhvIjI zrI vicakSaNazrIjInA pravacananuM ane enI asaranuM je varNana ApyuM che te AlAda upajAve evuM ane sAdhvIjIno dharmopadeza paNa sAdhumunirAjonA upadeza jevo ja prabhAvazALI banI zake che e satyanI zAkha pUre evuM che. chevaTe vyakti pote nahIM, paNa enAM jJAna ane cAritra ja prabhAvazALI nIvaDe che - bhale pachI e puruSa hoya ke strI. doDheka mahinA pahelAM teo (madhyapradezamAM) jIvana nAmanA gAmamAM gayAM hatAM ane tyAM emaNe jAhera pravacano ApyAM hatAM. emanAM pravacanomAM mAnavatA, bhrAtRbhAva, saMgaThana, sevA, svArpaNa jevA guNone AgaLa paDatuM sthAna maLe che. tethI emAM jaina-jainetara zrotAo samAnabhAve sAmela thAya che. A gAmanA jaina samAjamAM koI nAnIsarakhI bAbatane laIne moTo matabheda paDI gayo hato, ane tethI tyAMno samAja varSothI be pakSamAM vaheMcAI gayo hato. saMgaThananI hAkala karatAM sAdhvIjInAM pravacana A gAmanA jaina samAjanA aMtarane sparzI gayAM ane sAdhvIjI taraphathI koI paNa jAtanA aMgata dabANa vagara ja teoe matabhedanuM nivAraNa karyuM ane potAnuM saMgaThana sAdhI lIdhuM. e ja rIte keTalAka mahinAo pahelAM, A sAdhvIjInAM pravacanothI prerAIne pIpaliyA gAmanA lokoe maraNa pAchaLanA jamaNa(kAraja)nA rivAjane tilAMjali ApI hatI. AvA dharmapracAra mATe A sAdhvIjIne khUbakhUba abhinaMdana ghaTe che. AvA ghakhalAothI prerAIne ApaNA sAdhvIsaMghane UMDA adhyayananI ane dharmopadezanI chUTa ApavAmAM Ave e ja A lakhANano saMdeza che. (tA. 6-4-1973) samatAbharI sahanazIlatA sAdhvIjI mahArAja zrI vicakSaNazrIjInI jAgRta saMyamasAdhanAnI prazastirUpe A noMdha lakhavAnuM atyAre eTalA mATe avasara prApta che, ke lagabhaga chellAM aDhI Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 amRta-samIpe varSathI potAne asAdhya vyAdhi lAgu paDyo hovA chatAM teo pUrI svasthatA ane zAMtithI ene baradAsta karI rahyAM che. A vyAdhine kAraNe potAnI saMyamasAdhanAmAM ke potAnA kartavyapAlanamAM tema ja potAnA gaccha tathA samudAyane yogya mArgadarzana ApavAmAM khAmI AvavA na pAme e mATe satata sAvadhAna rahe che. Azare aDhI varSa pahelAM emanA zarIra upara eka gAMTha nIkaLI AvI hatI. zarUAtamAM to niraMtara jJAna-kriyAnI ArAdhanA ane sva-52kalyANanI sAdhanAmAM lIna rahenAra e sAdhvIjI mahArAje enI darakAra na karI. paNa chevaTe nakkI thayuM ke gAMTha kensaranI che. pachI to enA samucita ane tatkALa upacAra karAvavA mATe saMgha vAraMvAra Agraha karavA lAgyo; oNparezana karAvavAnI paNa vAta AvI. chatAM sAdhvIjIe e badhI vAtano inkAra karI dIdho ane homiyopethI jevo sAmAnya paNa nirdoSa upacAra zarU karyo. have A vyAdhi khUba vadhI gayo che, sAva asAdhya banI gayo che ane enI pIDA divase-divase vadhu ne vadhu asahya banatI jAya che; chatAM sAdhvIjI potAnA saMyamanI virAdhanA kare evA oNparezana jevA upacArothI alaga rahevAnA potAnA nirdhAramAM hajI paNa aNanama ja rahyAM che. je sAdhakanA aMtaramAM jaDa ane cetana ke deha ane AtmA vaccenI bhedarekhA spaSTapaNe aMkita thaI hoya te ja AvuM khamIra ke AtmabaLa dAkhavI zake. vadhAre navAI upajAve evI vAta to e che potAnA dehamAM evI asahya pIDA hovA chatAM, jANe e vAtane visArIne, potAnA dharmaniyamonA pAlanamAM, potAnI ziSyA-praziSyAone abhyAsa karAvavAmAM tathA emanA darzane janArAone tIrthaMkara bhagavAnanI dharmavANI saMbhaLAvavAmAM teo eTalAM ja dattacitta ane prayatnazIla rahe che. eTalA mATe ja emane mATe tana meM vyAdhi mana meM samAdhi e vAkya pracalita thayuM che te yathArtha che. dAkhalArUpa samatA ane sahanazIlatAnA baLe AvA vyAdhine nirAkulapaNe vedIne potAnA Atmatejane vadhArI rahelAM e sAdhvIjI mahArAjane ApaNI sAdara vaMdanA ho ! (tA. 26-5-1979) Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvazrI sadgaNAzrIjI, kIrtilatAzrIjI 287 (6) samAjasevI sAdhvIjeDI - zrI saguNAzrIjI ane zrI kIrtilatAzrIjI sAdhvIjI zrI sadgaNAzrIjI tathA kIrtilatAzrIjI lokasevAnI - khAsa karIne keLavaNI ane saMskAritAprasAra dvArA lokasevA karavAnI bhAvanAne varelAM AtmasAdhaka sAdhvIjI che. banne jevAM buddhizALI che, evAM ja saraLapariNAmI ane vinaya-vivekazIla che. potAnI saMsArI avasthAmAM bannee keLavaNInA kSetramAM kaMIka ne kaMIka paNa racanAtmaka kAma kareluM hovAthI keLavaNI dvArA lokasevA karavAnI sahaja sUjha emane sAMpaDelI che. chellA keTalAka vakhatathI A banne sAdhvIjIoe moTAM-moTAM zaheronA dhamAliyA jIvananA badale nAnAM-nAnAM gAmonA zAMta ane saraLa jIvanane pasaMda karyuM, ane phaNasA, umaragAma vagere sthAnomAM rahIne potAnI saMyamayAtrAnuM pAlana karavAnI sAthe potAnAthI bane teTalI lokasevAmAM potAnAM samaya ane zaktino sadupayoga karI rahyAM che. A pramANe teo dharmaguruNInA padanI zobhA vadhe ane lokone eno lAbha maLato rahe, e rIte potAnI pravRttine lokakalyANanI dizAmAM vALI rahyAM che ane aneka bhAI-bahenone lokasevAnI preraNA ApI rahyAM che. thoDA vakhata pahelAM ApaNI kaoNnpharansanA sevAbhAvI pramukha zrI abhayarAjajI baladoTA mukhyatve kaoNnpharansanI zAkhAnI sthApanA karavAnA uddezathI umaragAmanI mulAkAte gayA hatA; sAdhvIjI zrI sadguNAzrInA darzanano paNa emano uddeza hato ja. lokasevAnI bhAvanAthI prerAIne A sAdhvIjIe A avasarano upayoga evI rIte karI levAnuM vicAryuM, ke jethI konpharansanA pramukhazrIno A pravAsa kevaLa aupacArika pravAsa banI na rahetAM, enuM kAMIka kAyamI pariNAma Ave. AthI A prasaMge sAdhvIjInI preraNAthI deNuthI laIne bagavADA sudhInAM 19 gAmonA pratinidhionuM samelana bharavAmAM AvyuM. A saMmelana kevaLa aupacArika samelana banavAne badale, kaMIka paNa nakkara kAma kare e dRSTie emAM ADatrIsa hajAra rUpiyA jevI rakama sAdhvIjInA sadupadezathI ekatra karavAmAM AvI, ane eno upayoga vidyArthIone abhyAsa mATe chAtravRtti ApavAmAM karavAnuM TharAvIne e mATe agiyAra sagRhasthonI kamiTI paNa racI devAmAM AvI. achArIvALA dharmapremI zrI rAyacaMda gulAbacaMda A kamiTInA pramukha che ane kAryAlaya boraDInI borDigamAM rAkhavAmAM AvyuM che. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 amRta-samIpe A uparAMta, A sAdhvIjInI preraNAthI zeTha zrI saradAramalajIe saMjANanI hAIskUla mATe ekavIsa hajAra rUpiyA tathA keLavaNI-phaMDamAM agiyAra hajAra rUpiyAnI sakhAvata karI che. zrI saradAramalajI sevAbhAvI sagRhastha che ane saMjANa sTezana upara emano baMgalo hoI muMbaI jatAM-AvatAM sAdhu-sAdhvIonI teo khUba bhakti kare che. potAnI jIvanasAdhanA sAthosAtha nirIhabhAve samAja kalyANanI pravRttino mArga svIkArIne sva ane para bannenA bhalA mATe prayatnazIla rahetAM sAdhvIjI zrI saguNAzrIjI ane kIrtilatAzrIjIne khUba-khUba dhanyavAda ghaTe che. ame emanI A pravRttinI hArdika anumodanA karIe chIe, ane zrIsaMgha enuM anukaraNa kare ema icchIe chIe. ApaNAM guruo ane guruNIo potAnI zakti ane pravRttino A rIte upayoga karatAM thAya to teo "sAboti svarahitAi rUti sadhura (je potAnuM ane bIjAnuM kalyANa sAdhe te sAdhu) e vyAkhyAne keTalI sAcI pADI zake enuM A eka javalaMta dRSTAMta che. (tA. 1--1913) Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) lokasevAnA mahAtapasvI zrI ravizaMkara mahArAja mAnavIne mAnavajIvanano mahimA samajAvavo enA jevuM koI puNya nathI ane mAnavIne sAco mAnavI banAvavo enAthI moTo koI kImiyo nathI. jIvananI sAdhanA dvArA roma-romamAM mAnavatAno praveza thaI gayo hoya to ja AvA puNyakAryanI zakti ane Avo apUrva kImiyo prApta thAya che. gujarAtanA mUka lokasevaka ane rASTrIya saMta, puNyazloka zrI ravizaMkara mahArAja AvA ja mahAna kImiyAgara che. A dharatIne svarga samI sukhI ane sundara banAvavI athavA naraka samI du:khI ane varavI banAvavI e mAnavInA potAnA hAthanI vAta che. tethI ja mAnavIne sAco mAnavI banAvavAnuM kAma khUba upayogI ane upakAraka kArya che. e kAma mATe niSThAbharyo puruSArtha karavo e zrI ravizaMkara mahArAjanuM jIvanavrata che. sadAsarvadA satata jAgRta rahIne teo e vratanuM, talavAranI dhAra upara cAlavAnI jema, pAlana kare che. tapa, japa, dhyAna, bhakti ke mauna karatAM paNa mAnavajAtanA uddhAranuM A kArya vizeSa kaparuM che. tapa-japa vagerenI sAdhanAne jIvana sAthe ekarUpa banAvI levA uparAMta bIjA-bIjA guNo ane bIjI-bIjI zaktione keLavavAmAM Ave to ja A kArya thaI zake che. hRdaya mulAyama, karuNALu, saMvedanazIla hoya, ne mAnavI upara varasatAM adharma, anyAya, atyAcAra, du:kha, dInatA, lAcArI joIne dravavA lAge ane enI sAme emAM puNyaprakopa jAgI UThe, vaLI ajJAna, melAMghelAM ke mAMdA mAnavIone jotAM temAM suga ke aNagamo jAgavAne badale mAtAnI jema te lAgaNIbhInuM ane vAtsalyasabhara bane to ja vyakti A kArya mAthe levAnI hAma bhIDI zake. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 amRta-samIpe koI ne koI rIte bIjAnA kAmamAM AvavuM ane emAM svArthano aMza paNa AvavA na devo, evuM nirbheLa paragajupaNuM ravizaMkara mahArAjane mATe ati sahaja vAta che. teo je kaMI kArya ke sevA kare che, te upakArabuddhithI nahIM, paNa kartavyane adA karavAnI pavitra dharma-buddhithI ja kare che. jIvana khUba unnata bhUmikAe pahoMcyuM hoya to ja AvI IzvarI bakSisa maLe. AvI paragajuvRtti ane mAnavajAta taraphanI adamya mahobbatathI prerAIne ja rAnIparaja ane pATaNavADiyA jevI gunegAra ane AdivAsIonA jevI aNuvikasita tathA pachAta gaNAtI komone sudhAravA, saMskArI banAvavA mATe, emano uddhAra karavA mATe, mahArAja jIvasaToTasaTanAM sAhasa kheDavAmAM ane thakavI nAkhe evA AkarA prayatno karavAmAM kyAreya jarA ya pAchA paDyA nathI. khUnakhAra bahAravaTiyAonAM mana jItavA mATe ane emane khoTe mArgethI sAre mArge vALavA mATe A svanAmadhanya mahApuruSe vairabhAva vagaranAM je parAkrama karyAM che te to zAMta vI22sanI eka yAdagAra dAstAna banI rahe evAM che. karuNAbhInA vAtsalyano ja A vijaya gaNI zakAya. sAdhucarita mahArAje kyAreya sAdhuno veza dhAraNa karIne pote sAdhu ke jIvanasAdhanAnA mArganA yAtrika che evo dekhAva karavAno prayatna karyo nathI. janasevAnA vratadhArI A mahAnubhAvanI jIvanasAdhanA to juo H satya ane ahiMsA emanA jIvana sAthe tANAvANAnI jema ekarUpa banI gayAM che. e mATe emaNe potAnA jIvanane pUrNa saMyamI ane iMdriyonA nigrahanI bAbatamAM uttama namUnArUpa banAvyuM che. emaNe keLavelI aparigrahanI bhAvanA paNa eka zreSTha brAhmaNane chAje evI che. jIvanamAM koInI eka pAI paNa AghI-pAchI karyAno doSa na lAge enI teo pUrI takedArI rAkhe che. bhale teo vidvAnonI najare ochuM bhaNelA ane mAhitInA saMgraharUpa zikSaNa ochuM pAmelA hoya; paNa emanA thoDA paNa nikaTanA paricayamAM AvanArane ema lAgyA vagara nahIM rahe ke teo khUba gaNelA ane bhaNataramAtrano sAra pAmelA che; tema ja praznone samajavAnI emanI sUjha ane eno nikAla lAvavAnI emanI haiyAukalata asAdhAraNa che. keLavaNIno artha jIvanaghaDataranuM vijJAna karIe to emAM teo khUba nipuNa che ane enI subhaga asara emanAM nAnA-moTA ekeeka vartana-vyavahAramAM prasarelI jovA maLe che, ane ethI teonuM samagra jIvana bhavya banyuM che. mahArAjamAM yogIone paNa muzkelIthI siddha thaI zake evI vicAra-vANIvartananI nirmaLa ekarUpatAnA, arthAt nirdebhatA ane nikhAlasatAnAM AhlAdakArI darzana thAya che. ane tethI ja emanI phUla jharatI, cAMdInI ghaMTaDI jevI sumadhura vANI bhalabhalA kaThaNa haiyAne sparzIne mulAyama banAvI de che. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ravizaMkara mahArAja mahArAjanuM asvAdavrata akhaMDa che. teo sukhazIlatA ane ezaArAmanI vRttithI sadA dUra rahe che. sAcA sAdhakane evA suMvALA mArge javAmAM adhaHpAtanuM je jokhama raheluM che e teo barAbara jANe che. tethI ja emanuM zarIra pUrepUruM khaDatala ane vajra jevuM majabUta banI rahyuM che. chellAM thoDAM varSathI ghaDapaNe potAnI asara zarIra upara dekhADavA mAMDI te pahelAM mahArAja jarA ya thAka ke kaMTALo sevyA vinA AnaMdathI mAIlo cAlatA ane UMgha-ArAmane bhUlIne dina-rAta kalAko sudhI kAma karatA. hajI ATalI vRddha uMmare paNa jANe kAma, kAma ane kAma ja emano upAsya deva che. sAce ja, teo Adarza karmayogI che. mahAtmA gAMdhIjInI mahArAja upara ghaNI moTI ane UMDI asara paDI che; ane A vAtano mahArAja khUba kRtajJatAthI svIkAra kare che. gAMdhIjInI carakhApravRttine, aspRzyatA-nivAraNanI pravRttine, satyAgrahanI laDatane tema ja bIjI aneka racanAtmaka tathA rASTramuktinI ahiMsaka laDatane lagatI pravRttione lokapriya ane saphaLa banAvavAmAM mahArAja hamezAM potAno noMdhapAtra phALo ApatA ja rahyA che. 291 vaLI, ApaNA tattvadraSTA, kavihRdaya, saMta, rASTrapuruSa zrI vinobAjInI bhUdAnapravRttimAM paNa mahArAje noMdhapAtra phALo Apyo che, ane potAnI dhyeyaniSThAthI emanA hRdayane jItI lIdhuM che. jema mahArAja Adarza saMta ane lokasevaka che,tema jela-nivAsa daramyAna teoe Adarza kedI tarIkenI nAmanA meLavI hatI. satyAgrahI tarIke paNa teo Adarza hatA. ema lAge che ke mAnavasevAne teo prabhusevAno, prabhune pAmavAno saphaLa ane uttama mArga mAne che. tethI ja mAnavasamAja upara duSkALa, relasaMkaTa ke rogacALA jevI kudaratasarjita ke komI hullaDa jevI mAnavasarjita Aphata AvI paDe che, tyAre teo vagara kahye ja sevA karavA pahoMcI jAya che. eve vakhate emanI ahiMsA aneNA, zatadaLa kamaLanI jema, khIlI UThe che. lokasevAnI A mahAtapasyAmAM teonuM hIra vizeSa pragaTe che. prayatna pUro karavo ane phaLa bhagavAnanA hAthamAM sopavuM evI emanI IzvaraniSThA che. tethI teo saphaLatAthI phulAI jatA nathI ane niSphaLatAthI vilAI jatA nathI. atyAre dezanA bIjA bhAgonI jema gujarAta upara paNa duSkALano kAramo paMjo pharI vaLyo che. eve vakhate prajAne rAhata ApavA mATe mahArAja ATalI vRddha uMmare paNa keTalI badhI ciMtA, pravRtti ane doDadhAma kare che ! A daramyAna thoDA divasa pahelAM thApAnuM hADakuM bhAMgI javAthI mahArAjane pathArIvaza banavuM paDayuM che; chatA asahya vedanAne paNa teo svasthatAthI baradAsta karI rahyA che, ane emanuM mana to duSkALanivAraNamAM ja rokAyeluM che ! (tA. 3-3-1973) Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 amRta-samIpe (2) lokakalyANanA puNyayAtrika zrI moTA" lokakalyANa paNa jIvanasAdhanAno eka mArga che; ane evI bhAvanA ane pravRttine varelA saMto dIna-duHkhI jagata mATe moTuM AsvAsana, AzA ane AdhAra banI rahe che. evA akhaMDa saMtonI paraMparA e jagatanI khuzanasIbI che. A yuganA je koI saMto lokakalyANane mATe potAnAM tana-mana-dhanane ghasAro ApavAmAM AnaMda ane Izvarabhakti anubhave che, emAM zrI "moTA'no paNa samAveza thAya che. chellAM pAMca-sAta varSamAM gujarAtamAM sAmAnya mAnavIne upayogI thAya evA jJAnathI laIne te ucca kakSAnA jJAnanA prasAra mATenI judI-judI yojanAone zarU karavA mATe, yuvAnomAM sAhasika vRttino vikAsa karanArI aneka pravRttio zarU karavA mATe ane dezanI, ane vizeSa karIne gujarAtanI janatAnuM, ane khAsa karIne navI peDhInuM hIra, teja ane baLa vadhe e mATe zrI moTAe je avirata puruSArtha karyo che te kharekhara bIjAo mATe dAkhalArUpa banI rahe evo apUrva che. ema lAge che ke lokopakAranI pravRtti ja teone mATe baLa, yauvana ane jIvana che. zrI moTAnI lokakalyANa mATenI badhI pravRttio rASTrIya ke mAnavIya kakSAnI ja hoya che. eTale emAM varNa, jJAti, koma, dharma ke evA koI nakalI bhedabhAvane muddala sthAna nathI hotuM. teo jIvanavikAsanA saunA samAna adhikAranA pAyAnA siddhAMtane apanAvIne ja potAnI badhI kalyANa-pravRttio ane yojanAo calAve che. dharmagurunI tole AvanArA A saMtamAM lokakalyANanI bhAvanA ane pravRttino ATalo vyApaka ane sarvagrAhI vikAsa thavo e eka virala ane ajokhI ghaTanA lekhAya. lokakalyANanI nirmaLa, niHsvArtha ane niSThAbharI pravRtti nirlepapaNe karatAM potAnI jAtanuM bhaluM to ApameLe ja thaI javAnuM che evI bauddhadharmanA mahAyAnapaMthanI bhAvanA zrI moTAnA jIvana sAthe jANe tANAvANAnI jema vaNAI gaI che. vaLI, potAnAM bhakRta ke prazaMsaka naranArIonI bhaktizIlatAnA atirekanI suMvALI ke lapasaNI bhUmimAM potAnuM dhyeya visarI na javAya e mATe zrI moTA satata jAgRta rahe che. Aje to dharma jevA pavitra kSetramAM paNa A vizeSatA vadhu ne vadhu dohyalI banatI jAya che. - vaDodarA jillAnuM sAvalI gAma e teonuM vatana. tA. 4-8-1898ne roja eka vaNakara kuTuMbamAM teono janma thayo hato. teonuM nAma cunIlAla, teonA pitAnuM nAma AzArAma, mAtAnuM nAma sUrajabA; jJAti bhAvasAra. janmathI teone kAramI garIbIno kaDavo anubhava maLyo hato. jIvanasAdhanA karatAM-karatAM Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI "moTA" samagra mAnavajAta pratye emanA aMtaramAM je karuNA, kartavyabhAvanA ane kalyANadRSTi jAgI enAM bIja kadAca A anubhavamAM ropAyAM haze. janatAe A jIvanasAdhaka saMtane "bhagata'nuM upanAma ApIne emanA taraphanI bhakti ane bahumAnanI lAgaNI vyakta karI che. garIbI evI ke jo kharca-pUratuM raLI na levAya to bhaNatarane koI avakAza ja na rahe. paNa cunIlAlanuM aMtara khamIravaMta ane AzAvAdI hatuM ane aneka kharAbAo vacce paNa jIvananaukAne AgaLa vadhAravAmAM jANe IzvaranI adazya sahAya hatI. cunIlAla garIbInA ja ghoDiye UcharyA hatA, eTale koI paNa kAma karavAmAM teone zarama ke nAnapa lAgavAno koI savAla ja na hato. nAnAM-nAnAM kAmo karIne teo be paisA raLatA rahyA ane peTalAdamAM potAno abhyAsa AgaLa vadhAratA rahyA. A rIte aneka khADA-TekarA vacce emaNe nizALanuM zikSaNa pUruM karyuM. sukhazIliyA jIvananI ke amIra banavAnI vRtti to hatI ja nahIM ke jethI jIvana oziyALuM banI jAya ane jIvanamAM hatAzA vyApI jAya. jevI paristhiti hoya emAM mAna ane khumArIthI jIvana jIvavAnI AvaDatanI bakSisa emane sahajapaNe ja maLI hatI. 21 varSe meTrikanI parIkSA pasAra karI teo vaDodarAnI kaoNlejamAM joDAyA. kaoNlejanA kharcane pahoMcI vaLavAnuM kAma bahu ja kaparuM hatuM, paNa cunIlAla pAchA nahIM paDavA mATe kRtanizcaya hatA. A arasAmAM eka banAva banyo. cunIlAlane 20-22 varSanI UcharatI yuvAna vaye hisTIriyAno roga lAgu paDyo, ane dhIre-dhIre e vadhu ne vadhu vikarALa rUpa dhAraNa karato gayo. avAranavAra humalo karatA A rogathI cunIlAla tobA pokArI gayA. eka vAra to teo eTalA badhA kaMTALI gayA ke emane thayuM ke AvuM pAMgaLuM jIvana jIvavA karatAM maraNane zaraNa thaIne A vyAdhino sadAne mATe aMta lAvavo zo khoTo ? ane A vicAra thoDo vakhata vicArarUpa rahIne vilIna thaI javAne badale eNe eka nirNayanuM rUpa dhAraNa karyuM. e nirNayano amala karavA mATe AtmaghAtano saMkalpa karIne eka divase garuDezvara tIrtha pAsenI narmadA nadImAM teoe jhaMpalAvyuM. narmadAnA ghUghavatA pUranA agAdha jaLane AvA yuvAnane sadAne mATe potAnAmAM samAvI letAM zI vAra ? paNa cunIlAlano bhavitavyatAyoga kaMIka judo ja hoya ema emane mAtA narmadAe potAnA peTALamAM samAvI levAne badale kinArA upara dhakelI dIdhA. nadIkinAre eka yogI rahe. emaNe niSTa cunIlAlane jAgRta karyA ane mamatApUrvaka AvakAryA. emaNe emane hari 3% no maMtra Apyo. je roga Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 amRta-samIpe ApaghAtanA prayatna pachI paNa na maTyo te A maMtranI upAsanAthI cha mahine dUra thaI gayo - jANe cunIlAla navo avatAra pAmyA. emaNe vicAryuM : IzvaranI kevI kRpA mArA para varasI che ! kaMIka sArA kAryamAM jIvana vitAvavAnuM mArA bhAgyamAM lakhyuM hoya ema lAge che. sane 1921nI A ghaTanA. zrI cunIlAlanI uMmara e vakhate jIvananI pahelI pacIzInA uMbare khaDI hatI. A ghaTanAe cunIlAlano jIvanakrama ja palaTI nAkhyo; athavA, kadAca ema kahI zakAya, ke eNe emanuM jIvanadhyeya nakkI karI ApyuM. cunIlAla tyArathI lokakalyANanA puNyapravAsI banI gayA; dukhiyAnA sAthI banavAmAM emane jIvananI caritArthatAnAM darzana thayAM. e samaya gAMdhIjIno hato. emanI netAgIrIe AkhA deza upara jAdu karyo hato. garIba-tavaMgara, bALa-yuvAna-vRddha, bhaNela-abhaNa, strI-puruSo lAkhonI saMkhyAmAM rASTranI AjhAdInI laDatanA sainika banIne emanA nejA nIce ekatra thayAM hatAM. jiMdAdila ane dukhiyAnA belI banavAnI tamannAvALA cunIlAla AvA jIvanasparzI vAtAvaraNathI aspRSTa kevI rIte rahI zake ? e to potAnI jhaMkhanAne saphaLa banAvavA, sane 1922mAM, kaoNlejano trIjA varSano abhyAsa choDIne, prathama gujarAta vidyApIThamAM joDAyA. tyAM paNa snAtaka-padavInI parIkSAne cAreka mAsa bAkI hatAM ane bhaNatarane tajIne gAMdhIjI tathA ThakkarabApAnI rAhabarI nIce, harijana-uddhAranA kAryamAM lAgI gayA. cunIlAlane to bhUkhyAne bhAvatAM bhojana maLyAM jevo AnaMda thayo. A badhAmAM lagnajIvana ke saMsAravyavahAranA vicArane ya avakAza kyAM hato? cunIlAlanuM jIvana sahaja brahmacArInuM ke saMyamInuM jIvana banI gayuM. jyAre dezanI svataMtratAnuM yuddha zarU thayuM, tyAre paNa cunIlAla pAchaLa na rahyA. cAra vakhata thaIne traNa varSa jeTalA samaya mATe teoe jelanI yAtrAnI moja mANI hatI. 1928mAM sApa karaDyo chatAM bacI gayA. emanI sAdhanAnA kendramAM mauna birAje che. sAdhakone mauna-sAdhanA dvArA potAnI jAtane oLakhavAno ane cittane svastha-sthira karavAno prayatna karavA e prere che. e preraNA mujaba teo pote paNa cAle che ane potAnuM mArgadarzana mAganArAo paNa e mujaba varte evo Agraha rAkhe che. paNa AvI maunasAdhanA dvArA potAnuM iSTa prApta karavA chatAM teo virATarUpe lokakalyANanI aneka pravRttione racanAtmaka protsAhana ApatA rahe che te kharekhara Azcarya pamADe evuM che. kyAM nagara ke araNyanA zAMta, ekAMta sthAnamAM pasAra thatuM jIvana ane kyAM lokopakAranI pravRttiothI bharelo A mArga? ema lAge che ke aneka pravRttio vacce paNa anAsakta-alipta rahevAnI jaLakamaLanI kaLA teone sahaja rIte prApta thaI che. Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI "moTA' 295 teo janasamudAyamAM "moTA' nAme oLakhAvA lAgyA enI vigata kaMIka AvI che. gurue "hari3OM'no maMtra ApyA pachI "hari OM moTA' e emanuM sUtra banI gayuM hatuM, ane teo enuM vAraMvAra raTaNa karatA kahetA hatA. Ano bhAva e hato ke vizvamAM sauthI moTA hari ja che ane emanA karatAM vadhAre moTuM koI nathI. A sUtramAM IzvaraparAyaNatA ane namratAno bhAva samAyelo che. A sUtranuM raTaNa karatAM-karatAM teo pote ja "moTA' tarIke oLakhAvA lAgyA! teono 75mo janmadina vaDodarAmAM ujavAyo e prasaMge teoe sADA dasa lAkha rUpiyA ekatra karIne bhautikazAstra, dAktarI vijJAna ane khetIvADInA viziSTa saMzodhakone dara varSe dasa hajAra rUpiyA jevuM pAritoSika haMmezane mATe . ApI zakAya e mATe e yunivarsiTI grAnTsa kamizanane soMpavAnuM vicAryuM. (tA. 19-2-1972) mRtyuMjayano virala yoga potAnA maraNane jANe kAgaLa lakhIne nimaMtraNa ApIne, mRtyune mitranI jema heta-prItathI AliMgana karIne ane potAnA maraNano potAnA hAthe ja mahotsava UjavIne zrI moTAe, tA. 23-7-1976nI zukravAranI madharAte, samaja ane ullAsapUrvaka, phAjalapuranI dharatI upara je rIte potAno 78 varSa jeTalo vistRta jIvanapaTa saMkelI lIdho, e ghaTanA mRtyu-mahotsavanI mahAkathArUpe yAdagAra banI raheze. zrI moTAnA divya ane bhavya jIvananI A chellI ghaTanA paNa haMmezAM emanI kIrtigAthA saMbhaLAvatI raheze ke zrI moTAe jema jIvanane pUrepUruM jIvI jANyuM hatuM, tema mRtyune paNa mana bharIne mANI jANyuM hatuM. potAnA svargavAsanA cAra divasa pahelAM, tA. 19-7-1976nA roja naDiyAdanA pote sthApela hari OM AzramamAM rahIne, zrI moTAe dehavilayanA potAnA saMkalpanI jANa karato kevo adbhuta aMtima patra lakhyo hato ! hRdaya soMsaravo UtarI jAya evI sIdhI-sAdI hRdayanI vANImAM lakhAyelo e muddAsarano TUMko patra paNa AtmAnA sAdhako ane zodhako mATe dhArmika dastAveja rUpe tathA zrI moTAnA anAsaktabhAvanI yazogAthA rUpe hamezane mATe Adarane pAtra banI raheze. e patramAM teozrIe lakhyuM che - je koIne A aMge lAgevaLage che teo joga - huM cunIlAla AzArAma bhagata urpha moTA, rahevAsI harioma Azrama - naDiyAda, AthI jaNAvuM chuM ke huM mArI rAjIkhuzIthI mArI potAnI meLe mAruM jaDa zarIra choDavA icchuM chuM. A deha ghaNA rogothI gherAyelo che ane have lokakalyANanA kAmamAM Ave tema nathI. roga Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 amRta-samIpe maTavAnI AzA paNa nathI. eTale AnaMdapUrvaka zarIra choDuM te uttama che. ane te mujaba yogya lAgaze tyAre huM ema karIza. "mArA zarIrano agnisaMskAra ekAMtamAM zAMta jagyAe, mRtyusthaLanI najIkamAM ane te paNa 4thI 6nI hAjarImAM karavo; ghaNA mANaso bhegA ka2vA nahi tema mArA sevakone pharamAvuM chuM. -- "mArAM asthine paNa nadImAM pUrepUrAM padharAvI devAM. mArA nAmanuM IMTa ke cUnAnuM koI smAraka karavuM nahi, mArA mRtyu nimitte je kaMI nANAM-bhaMDoLa bhegA thAya teno upayoga zALAnA oraDA bAMdhavAmAM karavo. "tA. 19-7-1976 (sahI) cunIlAla AzArAma bhagata urphe moTA" zrI moTAnA sAdhanAmaya jIvana ane sevAmaya kAryanA nicoDa samo A patra emanA badhA jIvanasAdhako mATe mArgadarzaka vasiyatanAmAnI garaja sAre evo uttama che*. zrI moTA maraNane sAme cAlIne AvakArIne kevA amara banI gayA enI sAkSI paNa A patra niraMtara Apato raheze. A patranuM mananapUrvaka vAcana karatAM aMtaramAM eka prazna jAgI UThe che ke zrI moTAne potAnA avasAnanAM eMdhANa kaLAI gayAM hatAM ke potAnA saMkalpanA baLe potAnA dehano vilaya karavA mATe emaNe kALane teDAM mokalyAM hatAM ? kAgaLa vAMcatAM to kALane teDAM mokalyAMnI vAta ja sAcI mAnavAnuM mana thAya che. e game te hoya, teoe jevuM jIvana jIvI batAvyuM hatuM ene pariNAme teo samAdhimaraNanA sAcA adhikArI banI zakyA hatA. zrI moTAnI sAdhanA-kathA kahe che ke sane 1930mAM, emane mananI nIravatAno, sane 1934mAM saguNa brahmano (dvaitabhAvano) ane sane 1939mAM, rAmanavamInA parvadine, kAzItIrthamAM nirguNa brahmano (advaitabhAvano) sAkSAtkAra thayo hato. A chellA sAkSAtkAranuM varNana karatAM teoe (jIvana-darzana, pR.380) lakhyuM che : "1939nA mArcanA rAmanavamInI rAtre kAzImAM advaitanA sAkSAtkArano anubhava thayelo. jANe aneka koTi sUryono prakAza AjubAju patharAI jaIne zarIramAM paNa pravezyo. tyAre mahAsamAdhimAM UtarI javAnuM baneluM. samAdhimAMthI jAgatAM joyuM to zarIrano guhya bhAga ane tenI AjubAjuno bhAga paNa baLI gayelo, jenI davA banArasa yunivarsiTInA Ayurvedika kaoNlejanA DIna zrI pAThakasAhebanI karAvelI. te anubhavanI veLAe, tyArathI ja, muktadazAnI zarUAta thaI cUkI. 'I am Omnipresent' ('huM sarvatra vidyamAna chuM') evI cetanAtmaka bhAvanAno sarvaprakAre vikAsa pravartamAna hato ane che." * lekhakazrI pote jIvananAM chellAM keTalAMka varSo daramiyAna A patra mATe UMDo ahobhAva batAvatA rahetA. potAnA maraNanA anvaye dehadAna uparAMta mANaso bhegA na karavA aMgenI sUcanAo vasiyatanAmAmAM paNa umerela. -saM. Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI "moTA' 297 potAne AvI apUrva siddhi prApta thayA pachI emaNe jIvanasAdhanA karavA icchanArAone vyaktigata mArgadarzana ApavAnI zarUAta karI. samaya jatAM e pravRtti evI vyApaka ane vegavAna banI ke ene pariNAme dakSiNamAM kuMbhakoNammAM, naDiyAdamAM, sUrata pAse rAMderamAM ane amadAvAda pAse naroDAmAM "hari OM Azrama' nAme Azramo sthapAyA. dIna-duHkhI-garIbo tarapha zrI moTAne zarUAtathI ja apAra hamadardI hatI; ane A hamadardIne ane dezabhaktine emaNe potAnA kArya dvArA je rIte mUrta rUpa ApIne caritArtha karI batAvI enI vigato kharekhara herata pamADe tevI ane badhA saMto mATe dAkhalArUpa banI rahe evI che. potAne sAkSAtkAra thayA pachI koI sAdhake lokonA bhalA mATe Avo asAdhAraNa puruSArtha karyo hoya ane aneka rogothI gherAIne jAhila (ALA) banelA zarIrathI ATalI jahemata uThAvI hoya evA dAkhalA zodhavA paDe ema che. potAne siddhi maLyA pachI be dAyakA karatAM paNa vadhu samaya mATe teo prazAMtabhAve sAdhakone pUruM mArgadarzana karatA rahyA ane amuka maryAdAmAM janasevAnI pravRtti paNa calAvatA rahyA. paNa pachI jyAre emane lAgyuM ke potAnA bhakatonI bhaktinI bhAgIrathIne lokakalyANanA mArge vahevaDAvAno samaya pAkI gayo che, eTale emaNe, zarIra asvastha, chatAM manobaLa ane AtmabaLano sahAro laIne, sane 1962nI sAlathI potAnI lokakalyANanI ane UcharatI peDhInA saMskAra-ghaDataranI pravRttine paNa pUrNayogathI AgaLa vadhArI ane e mATe eka karoDa rUpiyA karatAM paNa vadhu rakamanAM dAna meLavI ApyAM. eka AdhyAtmika netA ke dharmanAyakanA aMtaramAM prajAkalyANanI AvI adamya ane racanAtmaka tamannA jAge e kaMIka navAI pamADe evI, paNa janatAnI khuzanasIbI samI ghaTanA che. ane zrImoTAe pote paNa keTakeTalAM kSetramAM saphaLatA hAMsala karIne potAnA vyaktitvane AkAza jevuM vizALa banAvyuM hatuM ! teo eka acchA sAhityasarjaka paNa hatA - emaNe gadyamAM ane padyamAM 68 jeTalAM pustakonuM sarjana karyuM hatuM. ane chatAM moha-mAyA-mamatAthI mukta emanuM jIvana kevuM anAsakata hatuM ! (tA. 31-7-1979) Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe (3) vizvavatsala vizvanAgarika dharmaguru sUjI gurujI 298 potAno AMtarika vikAsa sAdhavAnI utkaTa tamannAthI prerAIne jyAre mAnavI kuTuMba-kabIlA ane saMpatti-sAhyabInA dekhItI rIte sukhakara manAtA mArgano tyAga karIne kaThina lekhAtA sAdhanAmArgano svIkAra kare che, tyAre te amuka jUthanAM ja hita-bhalAIne varela vyakti maTIne vizvabharanuM bhaluM cAhanAra vyakti banI jAya che, vizvanAgarika banI jAya che. ethI samagra janasamAjanA gurupadane zobhAvI jANavAnI javAbadArI enA upara Ave che. Ama chatAM sAcA AtmasAdhakanuM paheluM kArya AtmasAkSAtkAra ka2vAnuM hoya che; te siddha thayA pachI ja lokakalyANa ke vizvakalyANa mATenI vyApaka pravRtti hAtha dharavAnI hoya che. paNa tyAgamArganA aMcaLAno svIkAra karavAnI sAthe potAnuM lokaguru ane vizvanAgarika tarIke sarvamaMgalakArI rUpAMtara thaI jAya che e pAyAnI vAta koI ativirala AtmasAdhaka ja samaje-svIkAre che. eka dharmaguru vizvakalyANanI vRtti ane pravRttine AtmasAt karIne, hRdayanI vizALatAne keLavIne, pote amuka dharmanA anuyAyI hovA chatAM potAne dharma samajAvelI udAra dRSTino Azraya laIne loksevAmAM keTalo moTo phALo ApI zake che, eno eka dAkhalo jANavA jevo che. e ta2pha jainasaMghanuM dhyAna doravA mATe ame A noMdha lakhavAnuM yogya mAnyuM che. A dharmaguru che to bauddha dharmasaMghanA bhikSu; paNa emaNe pAMthika dRSTi tathA sAMpradAyika saMkucitatAno tyAga karIne dAyakAothI deza-videzanI dIna-duHkhIdalita-patita janatAnI niSThApUrvaka sevA karavAnA vratano svayaMpreraNAthI svIkAra karyo che. tethI teo potAnI jAtane amuka dharma-paMthanA anuyAyI tarIke oLakhAvavAne badale khumArIpUrvaka ane sAcA arthamAM vizvanAgarika-rUpe oLakhAve che, ane vyApaka dharmadraSTithI, vizvazAMti ane lokakalyANa mATe satata prayatna karatA rahe che. teo jApAnanA vatanI che, nimIdAsu phUjI emanuM nAma che ane 'phUjIgurujI'nA Adara-snehabharyA nAme teo sarvatra oLakhAya che. atyAre teo 95 varSa jeTalAM vRddha che, chatAM vRddhAvasthAnA, avirata sevAkAryanA tathA samayanA ghasArA na to emane sparzI zakyA che ke na to emanI sevAbhAvanA ane sevApravRttine zithila banAvI zakyA che ! eka sadA jAjaramAna ane zaktisabhara vyaktinI jema teo vizvazAMti, vizvamaitrI ane vizvabaMdhutvanI bhAvanAnI sthApanA mATe ane mAnavajAta sukha-zAMtimAM rahI zake ane enAM duHkha-dAridraya ochAM thAya e mATe avirata puruSArtha karatA rahe che. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 phUjI gurujI vizvakalyANanA satkAryane samarpita A vizvanAgarika dharmapuruSane gata (1979) jAnyuArI mAsanI 19mI tArIkhe, ApaNA rASTrapatijI zrI saMjIva reDIe, bhAratanA prathama vaDApradhAna ane visvarAjapuruSa zrI javAharalAlanA smaraNa nimitte sthApavAmAM Avela "zrI javAhara neharU evorDa arpaNa karyo, tethI vizvazAMti mATe satata prayatnazIla rahenAra phUjI gurujI jevA mahApuruSanI pravRttinuM eka jAtanuM vaizvika bahumAna thayuM, ane A mahApuruSanI mUka kAmagIrInI vizALa vartuLamAM jANa thaI. zrI neharUnA svargavAsa pachI emanI vizvazAMtinI bhAvanAne sadA-smaraNIya banAvavAnA pavitra uddezathI, sane 1994nI sAlamAM A evorDa yojavAmAM Avyo hato. vizvazAMtinI bhAvanAne protsAhana maLe e dRSTie duniyAbharamAM je AgevAno AMtararASTrIya samaja ane sadbhAvanAno prasAra karavAmAM viziSTa sevAo Ape che, temAMnI AgaLa paDatI vyaktinI paddhatisara pasaMdagI karIne, emanI sevAonI kadararUpe, dara varSe A evorDarUpe eka lAkha rUpiyA ane eka prazasti-patra ApavAmAM Ave che. eka dharmagurunI vizvazAMtilakSI sevAonuM AvuM moTuM bahumAna thayuM hoya evo A pahelo ja prasaMga che. zrI phUjI gurujInA A bahumAnanA prasaMgane anulakSIne, amadAvAdathI pragaTa thatA "saddavicAra parivAranA mAsika mukhapatra "suvicAranA gata jAnyuArI mAsanA aMkamAM, zrI amRta modIe "karmayogI phUjI gurujI" e nAme eka TUMko paricaya-lekha lakhyo hato. emAMthI A mahApuruSa saMbaMdhI keTalIka vizeSa noMdhapAtra mAhitI ahIM sAbhAra rajU karIe chIe : teono janma jApAnanA sAnasUIkyo (? syo ?) gAmamAM tA. 9-81884nA roja thayo hato. emaNe zALAmAM khetIvADInuM zikSaNa lIdhuM hatuM ane pachI dharmanuM zikSaNa lIdhuM hatuM. vyAvahArika zikSaNa karatAM dhArmika zikSaNano emanA citta upara vadhAre prabhAva paDyo hato; ethI emano dharmaraMga vadhAre ghero banyo hato ane emanuM citta vairAgyAbhimukha banyuM hatuM. eTale A vairAgyabhAvanAne jIvana sAthe ekarUpa banAvI devA mATe aDhAra varSanI yauvanamAM Daga bharatI vaye, emaNe bauddhadharmanI dIkSA grahaNa karI hatI ane potAnuM jIvana dharmakAryane samarpita karyuM hatuM. pote karavA dhArela dharmakAryamAM AvanAra Apattione sahana karavAnI potAnI zakti che ke nahIM enI parIkSA karavA emaNe potAnA banne bAvaDAM upara saLagatI mINabattI cAMpI dIdhI hatI ane enI vedanAne zAMtithI sahana karI lIdhI hatI. emano AtmA lokonuM bhaluM karavAmAM ane akalyANakara pravRttinuM nivAraNa karatAM AkarAmAM AkaruM saMkaTa sahI levAmAM, jANe svayaM bodhisatva ja hoya e Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 amRta-samIpe rIte sadA tatpara rahe che. bhArata sAthe teone ardhI sadI jeTalo jUno gAMdhIjInI mIThAnA satyAgrahanI laDatanA varSa sane 1930thI nAto che. zAMta, ahiMsaka ane kevaLa titikSAnI bhAvanAthI UbharAtI A laData phUjI gurujI upara khUba asara karI gaI hatI. sane 1933mAM, sevAgrAmamAM gAMdhIjIne pahelavahelAM maLyA tyArathI to teo emanA khUba anurAgI ane kaMIka aMze anuyAyI paNa banI gayA hatA, ane e banne vacce saMparka cAlu rahyo hato. bhagavAna buddhanI vizvamaitrInI bhAvanAmAM mahAtmA gAMdhIjInI sarvodayanI bhAvanA ane saMtazrI vinobAnI bhUdAnapravRtti pAchaLanI bhAvanAno umero thatAM temanI vicArasaraNI tathA janasevAnI kAmagIrIne navo vaLAMka maLyo hato, ane dareka prakAranI krAMti mATe ahiMsaka laDatanI upayogitA teo vadhu sArI rIte samajatA thayA hatA. bIjA vizvayuddha daramyAna amerikAe jApAnanA hirozImA tathA nAgAsAkI zahero upara pahelo aNuboMbanAkhIne zaheronI vizALa vasatInI je arerATIbharI krUra hatyA karI hatI tathA enI imArato tema ja saMpattinI je asAdhAraNa tArAjI karI hatI, tethI emano AtmA kakaLI UThyo hato, ane teoe "niHzastrIkaraNanI nIti kharekhara, IzvaranA AzIrvAda samI che; have e choDIe nahIM" e sUtrano pUrI tAkAtathI pracAra karavo zarU karyo hato. vaLI lokone zramajIvana dvArA dharmajIvana tarapha vALavA mATe AzramajIvananI upayogitAnI gAMdhIjI ane vinobAjInI vAta emanA manamAM daDharUpe vasI gaI che. A vicArano jApAnanI prajAne paNa lAbha maLI zake eTalA mATe emaNe jApAnamAM 'sarvodaya saddharma Azrama'nI sthApanA karI hatI ane A vicAranA pracAra mATe jApAnI bhASAmAM 'sarvodaya' nAme mAsika paNa bahAra pADyuM hatuM, je atyAre paNa pragaTa thAya che. A dharmagurune potAnA ahiMsaka vicAronA amala mATe aneka kaSTo sahana karavAM paDyAM hatAM ane kyAreka to AkarI kasoTImAMthI paNa pasAra thavuM paDyuM. sane 1956mAM amerikAnI preraNAthI jApAna sarakAre potAnA dezamAM lazkarI vimAnI mathako bAMdhavA mATe lokonI jamIna kabaje karI. AthI potAnA vasavATo ane khetIne thanA2 apAra nukasAnathI loko akaLAI gayA. A naryo adharma ane anyAya ja hato. phUjI gurujIe enI sAme ahiMsaka satyAgraha karavAnI lokone hAkala karI. emAM keTalAya loko mAryA gayA ane ekAda hajAra loko ghAyala thayA. paNa chevaTe ahiMsAno vijaya thayo ane sarakArane e yojanA baMdha rAkhavI paDI. dharmAMtara ane dhArmika saMkucitatAthI nukasAnano potAne spaSTa khyAla AvI jatAM, pote paMthanA AgrahathI mukta thaIne vizvazAMti mATe kArya karaze e vAtano Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 nirdeza ApatAM, sane 1957mAM teoe jAhera karyuM hatuM : "mahAtmAjIe mane keTalIka sUcanAo ane cetavaNI ApI hatI, enuM mahattva have samajAya che. have pachI mArI badhI zakti huM vizvazAMti pAchaLa ja kharcavAno chuM. amuka paMthano Agraha laIne kazuM nahIM karuM." emanA ATalA thoDAka zabdo paNa teo kevI ucca kakSAnA vizvanAgarika che, enI gavAhI pUre che. AvuM divya, bhavya ane lokopakAraka jIvana jIvI rahelA 95 varSanA A karmayoganA sAdhaka vRddhapuruSe, emane neharU-evorDa arpaNa thayo te vakhate, atyAre jenI comera upekSA thaI rahI che e dharmanI zAzvata upakArakatA tarapha saunuM dhyAna doratAM kahyuM hatuM: jyAM dharmanuM astitva nathI tyAM sArA ane kharAba tattvo vaccenI bhedarekhA AMkI zakAtI nathI; ane AvI bhedarekhA AMkyA vagara jIvanamAM zAMti AvavI zakya nathI. Ano artha e che, ke sauthI pahelAM, ApaNe jIvanamAM dhArmika zraddhA keLavavAno prayAsa karavo joIe." dhI TAimsa oNpha inDiyA' dainikanA khabarapatrIne navI dillImAM mulAkAta ApatAM gurujIe keTalIka pAyAnI, mahattvanI ane vedhaka vAto kahI hatI, te jANavA jevI che. teoe kahyuM hatuM : "mane bhAratIya prajAmAM rahelI dharmaparAyaNatAmAM vizvAsa che, ane enI dhArmika sabhyatA-saMskRtie duniyAmAM vijayI banavuM joIe. huM sane 1918nI sAlathI jApAnanA buddhasaMghanI saMbhALa rAkhuM chuM, ane meM samagra eziyAmAM "zAMtinAM maMdiro' (pIsa pegoDA) bAMdhyAM che." - duniyAnA atyAranAM duHkha ane azAMtinAM kAraNonuM pRthakkaraNa karatAM teo kahe che : "huM mAnuM chuM ke mAnavInA cittamAM rahelI lobhavRtti ane paiso ekatra karavAnI tathA vilAsI jIvana vitAvavAnI kAmanA e satata vadhI rahela aNuzastronuM pAyAnuM kAraNa che. lobhavRttimAM vadhAro thavAnuM kAraNa pazcimanI sabhyatA (raheNIkaraNI) che. A lobhavRttine nAbUda karavAnuM kAma kevaLa dharmaparAyaNa saMskRtithI ja thaI zakavAnuM che." - "lobha pApanuM mULa" e pracalita lokoktinuM jANe pote vizadIkaraNa karatA hoya ema emaNe lobha vadhavAnA kAraNanuM ahIM keTaluM pratItikara nirUpaNa karyuM che, ane ene kAbUmAM levAno upAya paNa kevo sacoTa sUcavyo che ! jANe potAnI lobhavRttine kAbUmAM levA mAgatA hoya ema A prasaMge teoe vizeSamAM kahyuM hatuM : "A rakamano upayoga huM dillImAM) rAjaghATamAM ane zAMtivanamAM zAMtinAM maMdiro bAMdhavAmAM karavAno chuM." (tA. 12-5-1979) Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 amRta samIpe (4) sevAvratI sAdhupuraSa DaoN. AlbarTa gvAIjhara ravivAranA prabhuprArthanAnA pavitra divase, 90 varSanI jaipha uMmare, AjIvana sevAvratI sAdhupuruSa DaoN. AlbarTa gvAIjhare pUrNa zAMti sAthe potAno aMtima zvAsa laIne A duniyAmAMnuM potAnuM kartavya pUruM karyuM; dharatI vadhu raMka banI. DaoN. zavAIjhare varNa, deza, jAti, dharma ke bhASAnA tamAma bhedone gALI nAkhIne, mAnavamAtranI nirbheLa, niHsvArtha sevAno mArga apanAvIne pote mAnavatAnA amRtanuM pAna karI jANyuM ane potAnA sevAvratanA tIrthane Are AvanArane e amRtanuM aMjalio bharIne vitaraNa karI jANyuM. teo jevA moTA vidvAna ane philasUpha hatA, evA ja moTA saMgItajJa ane tabIba hatA. dharmo ane dharmazAstromAM paNa emano jIvaMta rasa hato; ane e badhAM ya upara karuNAlakSI ane kartavyabuddhiprerita mAnavatAnI subhaga AbhA prasarelI hatI. ene lIdhe teo potAnI samagra zaktio ane siddhione pIDita, dalita, dIna-du:khI mAnavajAtanI sevAmAM ane unnatimAM prayojavA prerAyA hatA; ane te paNa kevaLa potAnA hRdayane saMtoSa ApavA khAtara ja ! - teono janma sane 1875mAM jAnyuArInI 14mI tArIkhe, jarmanImAM elsAza paragaNAmAM ganabeza gAmamAM eka proTesTanTa khristI kuTuMbamAM thayo hato. eka buddhizALI ane khUba tejasvI vidyArthI tarIke 24 varSanI uMmare emaNe judAjudA cAra viSayonI DaoNkTareTa(pIeca.DI.)nI DigrI meLavI hatI. te pachInAM pAMceka varSa emaNe maulika ane AMcakA Ape evA ciMtanapUrNa lekho lakhavAmAM, vizeSa adhyayanamAM ane adhyApanamAM gALyAM. 29 varSanI yuvAna vaye emanuM aMtara jAgI UThyuM ane zeSa jIvana pIDAgrasta mAnavajAtinI sevA mATe arpaNa karavAno mahAna saMkalpa karyo. kyAM bhogavilAsa ane arthatRSNA taraphanI doTamAM ja AnaMda anubhavatI e juvAnI, ane kyAM evI kAmanAone nAthIne thanaganatI yuvAnIne lokasevAne mArge dorI javAnI A adamya talAvelI ! DaoN. zvAIDjhara sArI vAtonA pracAraka maTIne ene AcanArA banI gayA. dIna-dukhiyAnI sevAnI tAlAvelIthI prerAIne teoe pachInAM varSomAM abhyAsa karIne dAtaranI DigrI meLavI lIdhI; ethI pratyakSa sevAnuM sAdhana paNa maLI gayuM. - 37 varSanI uMmare eka tarapha emaNe lagna karyuM, to bIjI bAju, lagnajIvanane sukhI ane samRddha banAve evI uttama ane virala takone jatI karIne, Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 zrI kedAranAthajI AphrikA jevA aNavikasita, agocara pradezamAM potAno sevAyajJa AraMbhavAno saMkalpa karyo. e mATe AphrikAmAM gebona paragaNAmAM lembarIne khAte eka hospiTala sthApavAnuM nakkI karyuM. e mATe zarUAtamAM pati-patnIe saMgItanA jalasAo ane vyAkhyAnasabhAo yojIne paisA ekatra karyA ane 1913mAM eka nAnI ispitAla tyAM zarU karI. pachI to potAne je kaMI inAmo maLyAM, je kaMI Avaka thaI e badhuM ja A ispitAlane emaNe arpaNa karI dIdhuM - A ispitAla ja DaoN. zvAIjharanuM jIvana ane sarvasva banI gayuM; dardIo mATe teo eka phirastA banI gayA. 1953mAM zAMti mATenuM nobela pAritoSika temanA jevI suyogya vyaktine arpaNa thayuM, tethI teo pote vizvavidyuta thayA, te sAthe e pAritoSika paNa gauravAnvita thayuM. AphrikAnA eka ajJAta khUNAmAM AvelA e hospiTale 50 varSa daramyAna 50 lAkha jeTalA dardIone DaoN. zvAIjharanI mamatAbharI sAravArano lAbha Apyo. - sarva jIvana pratyenI apAra karuNA ane potAnI jema bIjAne paNa sukhe jIvavA do" e AtmaupajyanI dRSTi ja temanA tyAga-balidAna-titikSAmaya jIvananuM preraka baLa hatuM. e mATe ja teo jIvyA ane karuNAno "mUka' saMdeza ApIne ja videha thayA. (tA. 11-9-1915) (5) rASTrapremI jIvanazodhaka saMta zrI kedAranAthajI gata (1978nI) paMdaramI oNgasTanA rASTrIya mahAparvanA aitihAsika divase, ApaNA rASTrapremI saMtapuruSa zrI kedAranAthajInuM, muMbaImAM 95 varSanI paripakva vaye nirvANa thatAM, bhAratanI eka nirbheLa satyanI upAsaka, vizvakalyANavAMchu, tejasvI pratibhA ApaNI sAmethI sadAne mATe asta thaI gaI. bAkI teo to ucca koTinI AtmasAdhanA karIne, pUrNapaNe kRtArtha thaI gayA. potAnA paricita janonA vizALa vartuLamAM AdarabharyA "nAthajI" nAmathI oLakhAtA zrI kedAranAthajI potAnI AgavI sAdhanA ane potAnA AgavA vyaktitvane kAraNe, kevaLa potAnI janmabhUmi mahArASTranA ja nahIM, paNa bhAratabharanA saMtapuruSomAM AgavuM sthAna dharAvatA hatA. pote eka yogasAdhaka Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 amRta-samIpe mahApuruSa hovA chatAM, sAmAnya rIte bane che tethI sAva judI rIte, potAnA nAme camatkAra, vahema ke aMdhazraddhAnuM poSaNa thAya e emane haragija maMjUra na hatuM; kAraNa ke vicArazuddhi (nirbheLa satya) hoya to ja jIvanazuddhi sAdhI zakAya" e vAtanI emane dRDha pratIti thaI hatI. tethI ja teoe potAnA hRdayanI sAthe tarkazuddha buddhino paNa samAnarUpe ja vikAsa sAdhyo hato. emanI jIvanasAdhanAnI A ja anokhI vizeSatA hatI, je emanA "viveka ane sAdhanA" e maulika ane preraka pustakamAM pratibiMbita thayela jovA maLe che. "nAthajI' gAMdhIjInA salAhakAra, kizoralAla mazarUvALAnA guru ane saMkhyAbaMdha bhAI-bahenonA mArgadarzaka ke salAhakAra banI zakyA hatA, te mukhyatve, teonI A vizeSatAne kAraNe ja. (tA. 30-8-1978) (6) anAsakta mastaphakIra svAmI AnaMda mahAtmA gAMdhIjInA aMtevAsI, AjhAdInA bhekhadhArI ane alagArI phakIrInA Azaka ane upAsaka svAmI AnaMda koI paNa dharmano paraMparAgata sAMpradAyika veza dhAraNa nahIM karavA chatAM, sAdhu ja che - kaMcana, kAminI ane kIrtinA sAcA tyAgI che. Ajanma brahmacArI ane parivrAjaka svAmI AnaMda koI eka paMtha ke phirakAnA nahIM, paNa mAnavapaMthI sAdhu che. A khudAnA baMdAnuM vrata AkhI duniyAnI khidamata bajAvavAnuM che. A nijAnaMdI mahAnubhAvanI anAsaktino jvalaMta dAkhalo hamaNAM jANavA maLyo. dillInI sAhitya-akAdamIe emanA pustaka "kuLakathAo' mATe sane 1968nA gujarAtI bhASAnA zreSTha pustaka tarIke rU. 5,000nuM pAritoSika jAhera karyuM ane e mATe dilhI AvavAnuM nimaMtraNa mokalyuM. A pAritoSika tathA sanmAnapatra svIkAravAnI tathA e mATe dilhI AvavAnuM nimaMtraNa svIkAravAnI potAnI azakti lakhI jaNAvatAM svAmI AnaMde ekAdamInA maMtrI upara je patra lakhyo che, teno gujarAtI anuvAda "prabuddha jIvananA tA. 1-41970nA aMkamAM pragaTa thayo che. e sau koIe ane vizeSa karIne tyAgIvarga dhyAnapUrvaka vAMcavA-vicAravA jevo hoI, ahIM sAbhAra rajU karIe chIe : akAdamIno tathA tenA salAhakAra-maMDaLano huM AbhAra mAnuM chuM, ane mAruM je gaurava karavAmAM AvyuM che te pratye atyaMta hRdayapUrvaka kRtajJatA dAkhavavA Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhu TI. ela. vAsavANI 305 Atura chuM. tathApi jaNAvatAM kheda anubhavuM chuM ke nirdhArita samArohamAM huM bhAga laI zakIza nahi, tema sanmAnapatra tathA pAritoSikanI rakama svIkArI zakIza nahi. "rUDhimAnya sAdhu tarIke mArI pratijJAne kAraNe mArAM lakhANomAMthI yA to prajAnI anya je koI rItanI sevA karuM temAMthI Arthika lAbha meLavavAnuM yA svIkAravAnuM mAre mATe niSiddha che. e ja rIte hara-koI prakAranA jAhera mAna yA svIkRtithI aMgata rIte vegaLA rahevAnuM mAre mATe baMdhanarUpa che. tethI kRpA karIne mArA saMbaMdhamAM nANAMkhAtAne mAnapatra vagere aMge kharca karavAmAMthI mukta rAkhazo. mArA saMbaMdhe anya je mAhitI Ape mAgI che te aMge Apa to niHsaMdeha e bhAratIya praNAlIthI vAkepha hazo, ke koI paNa sAdhune tenI potAnI AtmakathAtmaka vigata pUrI pADavAnuM jaNAvAya nahi." AvI udAtta bhAvanA ghUMTI jANanAra ane jIvanane unnata banAvI jANanAra sAdhupuruSa mATe ApaNe vizeSa zuM kahI zakIe? emanI sAdhutA, emanI nirmohavRtti ane emanI akiMcana bhAvanAnuM abhivAdana karIe. (tA. 2-5-1970) (7) ahiMsApremI sAdhu TI. ela. vAsavANI jIvamAtra pratye karUNAthI sabhara ane puSpa jevuM mulAyama dila dharAvatA sAdhucarita saMtapuruSa zrI TI. ela. vAsavANI, pUnA khAte, doDheka mahinA pahelAM tA. 18-1-1977nA roja, 87 varSanI jaipha umare svargavAsI banyA che, ane dezane eka sarvasevAvratI, ahiMsApremI, adhyAtmasAdhaka puruSanI khoTa paDI che. emanuM mULa vatana siMdha. siMdhanA haidarAbAda zaheramAM tA. 25-111879nA roja emano janma thayelo. emanI buddhi tejasvI hatI ane hRdaya aMtarmukha - AtmazodhanuM anurAgI - hatuM. vaLI, ahaMnI upAdhine gALI nAkhyA vagara sohano AnaMda meLavI na zakAya - e vAta emanA aMtaramAM UgatI umarathI ja vasI gaI hatI. eTale vidvattAnA unmeSanI sAthosAtha emanAmAM AtmadarzananI tAlAvelI jAgI UThI hatI. A tAlAvelIe emanAmAM jIvamAtra pratyenI karuNA janmAvI; ane teo eka prakhara ahiMsApremI banI gayA. siMdha sUphI saMtano pradeza gaNAya che. sUphIvAdamAM premane sarvocca sthAna che. vAsavANIjInA saMskAra-ghaDataramAM A vAde sAro evo bhAga bhajavyo jaNAya che. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRtasamIpe ema.e.nI DigrI meLavyA pachI teoe potAnI jIvanayAtrAno AraMbha kalakattAnI eka kaoNlejamAM prAdhyApaka tarIke karyo. trIsa varSanI UcharatI vaye teo jarmanImAM barlina khAte bharAyela vizvadharma-pariSadamAM bhAratanA pratinidhi tarIke hAjara rahyA hatA. emAM emaNe bhAratanI AdhyAtmika saMskRtino saMdeza bulaMda svare saMbhaLAvyo hato. pazcimanA bhautikavAdI tejathI aMjAyA vagara teoe svastha citte pazcimavAsIone dharmanI amRtavANInuM pAna karAvyuM hatuM. AvA eka saMtaprakRtinA puruSe gharasaMsAramAM aTavAI javAne badale samagra vizvane potAnuM kuTuMba mAnIne enI sevAmAM ja potAnuM samagra jIvana samarpita karyuM hatuM. dIna-duHkhI jIvonA duHkha-nivAraNamAM teo nijAnaMdano anubhava karatA. 307 vaLI zrI vAsavANIno AtmA kaMI zuSka ke niSkriya AdhyAtmikatAno ekAMgI AtmA na hato; rASTranuM svamAna ane hita paNa emanA haiye pUrepUruM vaseluM hatuM. eTale mahAtmA gAMdhIjInI hAkala paDI, tyAre teo rASTrIya svAtaMtryanA ahiMsaka saMgrAmanA zistapAlaka sainika banI gayA. ane chatAM teo kevaLa rAjadvArI AjhAdIthI saMtoSAnArA puruSa na hatA. teo to eka jIvana-sAdhaka saMta hatA. eTale emano AtmA niraMtara doSo ane klezomAMthI mukti jhaMkhyA karato; bIjAone paNa e mArge niraMtara preratA. zikSaNa e jIvanaghaDataranuM amogha sAdhana che e teo barAbara jANatA hatA. janatAnuM - khAsa karIne UgatI peDhInuM - saMskAraghaDatara karavA siMdha-haidarAbAdamAM sane 1933mAM emaNe 'senTa mIrA zikSaNasaMsthA' zarU karelI. dezanA bhAgalA bAda teo pUnAne potAnuM kendra banAvI A saMsthAnuM sthAnAMtara karIne tyAM mAnavaghaDatara ane janasevAnuM kArya jIvananA aMta sudhI karatAM kRtArtha banI gayA. ahiMsAnA sagapaNe emane jainadharma pratye ane bhagavAna mahAvIra pratye apAra mamatA ane AdaranI lAgaNI hatI. ghaNAM varSo pahelAM emanI karuNAbhInI kalame lakhAyeluM bhagavAna mahAvIranuM caritra eka rasapUrNa ane hRdayasparzI prakAzana tarIke yAdagAra banI rahe tevuM pustaka che. AvA eka sAdhaka mahAnubhAvane mRtyu na to jarA parezAna karI zake che ke na to DarAvI zake che. teo to sthaLa ane kALanA sImADA bhUlIne AtmasAdhanA, janasevA ane vizvamaitrInuM amRtapAna karIne amara banI jAya che. (tA. 5-3-1966) Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAtmA bhagavAnadInajI/zrI maganabAbA (8) svanAmadhanya mahAtmA bhagavAnadInajI duniyAnI sevA karIne jIvanane jIvI jANanAra ane janatAnA hRdayamAM amara banI janAra vyaktio bahu virala hoya che; mahAtmA bhagavAnadInajI AvI ja eka virala vyakti hatA. teo gRhasthaveze paNa eka saMtapuruSa ja hatA. AvA svanAmadhanya puruSa tA. 4-11-1962nA roja nAgapuramAM 80 varSanI pAkaTa vaye videha thatAM ApaNA dezane ane khAsa karIne jeo emanA thoDA paNa saMparkamAM AvyA haze e saune eka Apta-puruSanI khoTa paDI; evuM bhavya, nirmaLa, paragaju emanuM jIvana hatuM. ane tethI ja emane janatAe 'mahAtmA'nuM bahumAnabharyuM biruda ApyuM hatuM. 307 mULe teo digaMbara hatA; paNa saMpradAyavAda emane sparzI nahoto zakyo. teo sAcA arthamAM rASTravAdI hatA. 26 varSa jevI bharayuvAna vaye potAnA gharapatnI-parivArano tyAga karIne dezasevAne mATe cAlI nIkaLyA hatA. e nIkaLyA e nIkaLyA, pachI pIchekadama kare e bIjA ! evA teo aTaMkI jIvanavIra hatA. teonI dRSTi uddAma hatI; junavANIpaNAnA teo kaTTara virodhI hatA. potAnA nirNayamAM teo game tevI musIbato sAme paNa aDaga rahetA hatA. pratyeka mAnavIne enI potAnI rIte vikAsa karavAnI taka maLavI joIe e emano siddhAMta hato; ane e mATe teo jIvanabhara aNanama rahIne jhajhUmyA hatA. vidyAvyAsaMga ane graMthasarjana e emano bIjo priya viSaya hato. emanI lekhanazailI AgavI hatI; emaNe vipula sAhityanuM sarjana karyuM hatuM. (tA. 1-12-1962) (9) bhaktakavi zrI zivajI devazI maDhaDAvALA (maganabAbA) 'bhaktakavi', 'maganabAbA' ane 'maDhaDAnivAsI' tarIke jANItA zrIyuta zivajIbhAI devazIbhAI zAhano tA. 9-1-1971nA roja, 92 varSanI paripakva vaye, bhAvanagaramAM svargavAsa thatAM eka tejasvI, khumArIdAra ane manamastavyakti ciravizrAmanI sAcI adhikArI banIne ApaNAthI sadAne mATe vidAya thaI che. Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe vepArI ki komamAM janma levA chatAM zrI zivajIbhAInuM bhAgyavidhAna kaMIka juduM ja hatuM. paisAnA yAra banIne vepAra kheDavo ke koInI nokarI karavI, e to emane harigaja maMjUra na hatuM. emane eka sthAne bAMdhI rAkhavAnuM kAma to, kAgaLanA paDIkAmAM pANIne pUrI rAkhavA jevuM azakya hatuM : evA e muktavihArI hatA jANe, pavananI jema satata bhramaNazIla, janmajanmAMtaranA koI moTA parivrAjaka hoya e rIte ja teo potAnI jIvanayAtrAno paMtha sadA ya khuzAlIpUrvaka kApatA rahyA, ane e ja khuzAlInuM bhAtuM laIne vidAya thayA ! kacchano pachAta chatAM bhalo-bhoLo ane zUro-sAhasI pradeza; enuM nAnuMsarakhuM naliyA gAma teonI janmabhUmi. sane 1879mAM teono janma. mAtA devubA. dIkaro vepA2Ino, paNa 2LavA-kamAvA ta2pha enuM dhyAna nahIM. ene to lokonI sevA karavAnAM, mana kahe tema vartavAnAM ane kudaratanA khoLe ghUmavAnAM soNalAM satAvyA kare ane enA sthiravAsane muzkela banAvI de ! uMmara vadhatI gaI ema eka bAju janakalyANa mATe jAhera jIvana jIvavAnI jhaMkhanA vadhatI gaI ane bIjI bAju mananA moralAnA madhura TahukAra sAMbhaLIne ene sAde-sAthe jIvanane doravAnI jhaMkhanA prabaLa banatI gaI. emano jIvanaratha sadA ya A be cakrone AdhAre ja cAlato rahyo che, ane emane kRtakRtya banAvato rahyo che; eTaluM kharuM ke kyAreka jIvanamAM eka jhaMkhanAnuM prAbalya rahyuM, to kyAreka bojInuM ; ane kyAreka e banne samAna rIte pravartatI. 308 - kudaratI rIte ja emanAM upara mAtA sarasvatInI kRpA sadA ya varasatI rahI hatI. bhaNataramAM pachAta gaNAtA kacchamAM, ane te ya AjathI 80-85 varSa pahelAMnA yugamAM, zrI zivajIbhAIe zALAnuM zikSaNa keTaluM ane kevuM meLavyuM haze? paNa sAhasa, saMgIta, ramatagamata, nATaka ane sAhityavAcanano zokha evo ke e mArge ja emaNe jIvananuM ghaDatara sAdhI lIdhuM. zrI zivajIbhAInI jabAna ane kalama bannemAM jANe mAtA sarasvatIno jAdu Utaryo hato. teo koI nAnI-moTI jAherasabhAmAM bolatA hoya ke mitro-paricitono DAyaro jamAvIne vAto karatA hoya, emanI vANI saune vaza karI letI. bhAMgatI ke tophAne caDelI sabhAne vaza karI laIne zAMta pADavI e to zrI zivajIbhAI mATe ramatavAta ! ane jevI emanI jabAna asa2kA2ka hatI, evI ja asarakAraka ane madhura hatI emanI lekhinI. emanI kalame lakhAyelAM nAnAM-moTAM saMkhyAbaMdha pustako A vAtanI sAkSI pUre che. emanuM koI paNa lakhANa vAMcavA besIe to e vidyAvinodano rasa pItAM ja rahIe ema thAya. ane bhajanakIrtana ke IzvaraprArthanA rUpe pragaTa thayelI emanI kavitvazakti mATe to zuM kahIe ? teone saMgItakalAnA rasane Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI maganabAbA 309 relAvI saune maMtramugdha banAvI mUke evA madhura kaMThanI paNa bheTa maLI hatI. teo jyAre potAnA bulaMda, madhura ane lAgaNIbhInA kaMThathI potAnuM ke bIjA koI saMtanuM bhajana lalakAratA tyAre to jANe zrotAmAM sarvatra madhura stabdhatA chavAI jatI; ane eve vakhate teo paNa potAnI jAtane vIsarI gayA hoya ! teonI AvI kAvyazakti ane saMgItasiddhie ja teone 'bhaktakavi' ane 'maganabAbA' jevAM lokAdara ane vahAla sUcavatAM birudothI navAjIne vizeSa lokapriya banAvyA hatA. teonI vaktRtvakalAnI eka vizeSatA jANavA jevI che : koI viSaya gaMbhIra hoya ke sAmAnya, paNa teonI rajUAta hamezAM haLavI, sugama, ramUjabharI ane rasajharatI ja rahetI. coTadAra TucakAo, marmavedhI duhAo ane hAsya veratA prasaMgono to khajAno ! bhArekhama lAgatA viSayane haLavI zailImAM saunA manamAM utArI devo e to jANe zrI zivajIbhAInI ja AvaData ! janasevAnA emanA jAherajIvananI zarUAta paNa sarasvatInI sevAthI ja thaI hatI. vIsa varSanI UgatI uMmare ja teone zikSaNanA prasAra dvArA samAjasevAnA manoratho jAgyA. covIsa varSanI uMmare I. sa. 1903mAM, teoe pAlItANAmAM, jaina borDiMga-skUlanI sthApanA karI. te pachI cAra varSe kacchamAM trIsa jeTalI grAma-pAThazALAo/kanyAzALAo sthApI, ane te pachInA varSe, potAnA vatana naliyAmAM eka bAlAzramanI zarUAta karIne potAnI janmabhUminuM RNa adA karavAno prayatna karyo. A saMsthA atyAre paNa cAlI rahI che. samAjane adhogatimAMthI ugArI levA emaNe bALalagna, nyAvikraya ane vRddhavivAha jevA mAnavatAnuM zoSaNa karatA rivAjo sAme paNa jehAda jagAvI hatI. phakata trIsa varSanI uMmare zrI zivajIbhAIe zarU karelI jAhe2sevAnI A pravRttio teonI kAryazakti, kAryasUjha ane kAryaniSThAnI sAkSI pUre evI che. teo hatA to gharavAsI; paNa AvA phakkaDa jIvane gharanI cAra dIvAlo kevI rIte rokI rAkhI zake ? ane dukAna to, emaNe mAMDI ja kyAM hatI ? ane chatAM teo temanA putro, pautro, kuTuMbIo ane svajanonA hetALa zirachatra jevuM jIvana jIvI gayA e emanI jIvana-paddhatinI eka vizeSatA ja lekhAvI joIe. temanA jevI eka alagArI prakRti dharAvatI vyaktine nibhAvI lenAra ane emanA mana upara bhAra na paDe ke emanI svataMtratA upara kApa paDato na lAge e rIte mUkapaNe ane pracchanna rIte, jIvanabhara emanI sevA-zuzruSA karanAra emanA putropautro ane kuTuMbIjanonA tapanI paNa prazaMsA karavI laTe che. hiMdustAnamAM gAMdhIjInuM Agamana thayuM. gAMdhIyuge AkhA dezanA jIvanamAM navasaMcAra karyo, ane janatA eka prakAranI adbhuta ane adamya cetanA anubhavI Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 amRta-samIpe rahI. deza uparanA paradezI zAsananI gulAmI vyApaka pramANamAM asahya banI gaI, ane e gulAmInA kalaMkane dU2 ka2vA mATe paradezI mAlano bahiSkAra karavAnI, svadezI mAla ane bhAvanAno pracAra karavAnI, savinaya kAnUnabhaMganI, asahakAranI ane satyAgrahanI havA dezabha2mAM prasarI gaI. mahAtmA gAMdhInA vimaLa vyaktitva ane ahiMsaka kAryakrame jANe janatA upara jAdu karyo hato. zrI zivajIbhAI jevI sadA jIvaMta ane 38-40 varSanI, yauvananA adamya taravarATathI thanaganatI vyakti AvA AMdolanathI aspRSTa kevI rIte rahI zake ? teo agAu jema homarUlanI caLavaLamAM joDAyA hatA tema gAMdhIjInI ahiMsaka laDatanA sainika banI gayA. kacchamAM ane saurASTranA amuka bhAgamAM svadezI bhAvanA jagAvavAmAM, khAdI ane reMTiyAno pracAra karavAmAM ane gAMdhIjIno saMdezo ghera-ghera pahoMcato karavAmAM teo jANe potAnI UMgha ane ArAmane ane potAnI jAtane vIsarI gayA. khAsa karIne briTiza sarakArane vaphAdAra evAM saurASTranAM rajavADAMomAM svadezAbhimAnanI bhAvanA jagADavAmAM teoe je kAma karyuM hatuM te bahu mahattvanuM hatuM. zrI zivajIbhAI jyAM paNa beThA hoya tyAM nirAzA, udAsInatA ke niSkriyatA pharakI zake paNa nahIM evo sadA AnaMdI, hasamukho ane amara AzAnA avatAra samo emano svabhAva hato. pote ya mana bharIne hasavuM ane lokone paNa peTa dukhavA Ave eTalA hasAvavA e emano sahaja svabhAva hato. temanuM priya jIvanasUtra hatuM : 'savA manameM rahanA'. teo e sUtra mujaba ja jIvana jIvI gayA. nAhiMmata thaIne niSkriya nahIM thavAnA ke pIcheheTha nahIM ka2vAnA emanA svabhAvanI kasoTInA be prasaMgo ahIM noMdhavA jevA che. ghaNA dAyakA pahelAM paMDita zrI phatehacaMdabhAI kapUracaMda lAlana ane zrI zivajIbhAIne kAraNe jAgI UThela lAlajI-zivajI prakaraNe jainasaMghamAM emanI sAme moTo jhaMjhAvAta Ubho karyo hato. paNa enAthI vicalita ke hatAza thayA vagara teo bIjI rIte potAnuM kAma karatA ja rahyA. chevaTe ghInA vAsaNamAM ghI paDI rahe ema badhuM thALe paDI gayuM. e ja rIte eka vAra mahAtmA gAMdhIjI ane zrI zivajIbhAI vacce matabheda jAgyo. zivajIbhAI na emanI sAme thayA, na enAthI hatAza thayA; ane niSkriya banIne besI rahevAnuM to teo zIkhyA ja na hatA. varSo sudhI teo e ja utsAha ane hoMzapUrvaka bIjA kSetramAM kAma karatA rahyA. A badhAM varSo daramyAna teoe dakSiNamAM poMDIcerInA zrI araviMda-Azramano ane uttaramAM paMjAba-kAzmIrano saMparka sAdhIne tyAMnA lokomAM bhakti ane kartavyaparAyaNatAnI bhAvanAno pracAra Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tukaDojI mahArAja 311 karyo. paMjAba ane kAzmIramAM teo maganabAbA' nAme ja oLakhAtA. gAMdhIjI sAtheno saMbaMdha paNa mIThAza-mamatAbharyo banI gayo. emanI A siddhi emanA vyaktitvane mATe vizeSa mAna upajAve tevI che. zrI zivajIbhAInA jIvanano sAra zodhIe to kahI zakAya ke teo manamojI, mastaphakIra ane majAkane varelA hatA; e ja rIte teo khumArIpUrvaka jIvIne dhanya banI gayA ! amArA 'jaina' patranI sthApanAmAM, enA vikAsamAM ane e atyAre je kaMI che temAM zrI zivajIbhAIno je asAdhAraNa phALo che e vicAratAM amAruM mastaka namI jAya che. amArA to teo sAcA hitaciMtaka zirachatra ja hatA. (tA. 23-1-1971) (10) rASTrasevaka saMta zrI tukaDojI judA-judA dharma-paMthonA nAnA-moTA saMto to aneka thaI gayA ane atyAre paNa vidyamAna che; paNa samagra mAnavajAtane potAnI mAnIne vyApaka mAnavasamUhanI sevAne bhagavAnanuM kAma samajIne emAM niSThApUrvaka potAnuM jIvana vitAvanAra saMto virala hoya che. AvA saMto ja rASTrasevaka saMta tarIkenuM gaurava ane bahumAna prApta karI zake che. gAMdhIyuge AvA keTalAka virala rASTrasevaka saMtonI dezane bheTa ApI, ane judA-judA pradezamAM AvA nAnA-moTA rASTrasaMto pragaTyA. AvA ja eka saMta te zrI tukaDojI mahArAja. emanuM thoDA divaso pahelAM ja, tA. 11-10-1968nA roja, emanI kartavyabhUmi mojharI gAmanA AzramamAM avasAna thatAM dezane eka sarvakalyANavAMchu, satata kartavyazIla saMtanI saheje na pUrI zakAya evI khoTa paDI. paDachaMda zarIra, bulaMda vANI ane himAlaya jevuM manobaLa - jANe tukaDojI mahArAjamAM AvI mana-vacana-kAyAnI ekarUpatA ane zaktino triveNI-saMgama sadhAyo hato. emaNe potAnuM sarvasva dezanI janatAne caraNe samaryuM hatuM. emanuM jIvana mahArASTranI nAmAMkita saMta-paraMparAnuM gaurava vadhAre evuM hatuM; tyAga, saMyama ane Izabhakti e emanI jIvanasAdhanAnAM sAdhano hatAM. janasevA e ja Izvara-sevA e vAta emanA roma-romamAM vasI gaI hatI. mahArASTranA amarAvatI jillAnA yAvalI gAmamAM tA. 29-4-1909nA roja emano janma thayo hato. nizALanuM bhaNatara to khAsa kaMI lIdhuM na hatuM, For Private &Personal Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 amRta-samIpe paNa koThAsUjha ane aMta:spharaNA emanI jabarI hatI. je kaMI zakti ane AyuSya maLyAM che, ene bhagavAnanI prasAdI mAnIne paropakAramAM kharcavAnI vRtti - e A saMtapuruSanI sahaja prakRti hatI. emanA jIvanane prabhuparAyaNatA ane sevAparAyaNatAno ghATa ApavAmAM saMta akaDojI mahArAje guru tarIke mahattvano bhAga bhajavyo hato. potAnAM bhajano saMbhaLAvIne garIba-patita janatAnI cetanAne jAgRta karavA teo pahADomAM, jaMgalomAM ane gAmaDAMomAM khUba ghUmyA hatA. janatA hajAronI saMkhyAmAM emanAM bhajano sAMbhaLavA ekatra thatI. A ochuM bhaNelA saMta upara kavitAsvarUpa mAtA sarasvatInI ajaba kRpA hatI. teo siddhahasta bhajanakAra ane prabhAvazALI bhajanika hatA. emaNe marAThIhindI bhASAmAM bhajanonAM ane bodha ApatAM so-eka pustako lakhyAM che. jozIlI bhASA, asarakAraka zailI ane dharmanI ane mAnavatAnI vyApaka bhAvanAne lIdhe tukaDojI mahArAjanAM TUMkA-TUMkAM bhajano khUba hRdayasparzI hoya che; temAM ya emanI potAnI bhajanamaMDaLI sAthe jyAre teo bulaMda svare pote racela bhajana lalakAratA hoya, tyAre to ema ja lAge ke koI siddhahasta bhaktakavi ane jIvanasparzI kirtanakAra aMtaranuM amRta relAvI rahyA che. teone bhajanakIrtana gAtAM sAMbhaLavA e jIvanano eka lhAvo hato. maDadAMne UbhAM karavAnI vidyutazaktivALI vANInI bakSisa temane maLI hatI. AvA eka kavihRdaya saMtamAM je jabarI vyavasthAzakti ane vedhaka racanAtmaka dRSTino sumeLa sadhAyo hato e kharekhara ati virala hato. potAnA gAmanA, AzramanA ke gharanA zAMta-ekAMta khUNAmAM besIne mALA pheravavI, dhyAna ke japa karavAM ke bhajano gAvAM, emAM e saMtane saMtoSa na hato; e to janatAjanArdananI niHsvArtha sevA dvArA potAnA paramAtmAne rIjhavavAmAM mAnatA hatA. emanI adamya kAryazaktinuM preraka baLa mukhyatve dalita-patitanI ane grAmINa janatAnI sevAnI tAlAvelI ja hatuM. paramezvarane jIvaMta pratIka rUpa dIna-hIna garIba janatAnA ane gAmaDAMonA utthAna mATe A saMta puruSe 1940nI sAlamAM "akhila bhAratIya gurudeva maMDaLanI sthApanA karI hatI. A maMDaLInI zAkhA-prazAkhAo sthApavAmAM ane enA dvArA janasevAnI pravRttine satata vahetI rAkhavAmAM A saMtapuruSe je vyavasthAzakti dAkhavI hatI, ene lIdhe mahArASTra, gujarAta, rAjasthAna, uttara pradeza, bihAra ane AMdhra jevA vyApaka pradezomAM thaI A maMDaLInI trIsa hajAra jeTalI zAkhAo kAma karatI thaI zakI hatI ! Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tukaDojI mahArAja 313 zrI tukaDojInI rASTrIyatAnI bhAvanA paNa evI ja javalaMta hatI. 194ramAM aMgreja sarakAre emane jelamAM pUrIne ane rASTrIyatAnI cetanA relAvatAM emanAM saMkhyAbaMdha bhajanone japta karIne ADakatarI rIte emanI utkaTa dezabhaktinuM bahumAna karyuM hatuM ! mANasAIno ane sevAno rasa vahAvatAM emanAM bhajano to mahAtmA gAMdhI, javAharalAla naherU ane bAbu rAjendraprasAda jevA rASTrapuruSonAM dilane paNa DolAvI jatAM hatAM. sAdhu-samudAyanI buddhi ane zaktino upayoga janatAnA utthAna mATe thaI zake e AzayathI zrI tukaDojIe sane 195DamAM "bhArata sAdhu samAja'nI sthApanA karI hatI; ane traNa varSa sudhI enuM pramukhapada saMbhALyuM hatuM. paNa dezanA moTA bhAgano sAdhusamAja temanI sevAno raMga na jhIlI zakyo ! saMta vinobAjInI bhUdAnapravRttinA teo moTA samarthaka hatA. Ama jyAM paNa mAnava-samAjanA utthAnanA kAryane vega maLato lAgato, tyAM teo pahoMcI jatA. sane 19papamAM jApAnamAM bharAyelI vizvadharma-pariSadamAM teo hAjara rahyA hatA. tyAM potAnI bulaMda vANImAM emaNe vizvazAMti ane vizvavyApI bhrAtRbhAvanI jarUra tarapha zrotAonuM dhyAna doryuM hatuM. tAjetaramAM ja teo amerikAnI prajAne potAno ArtanAda saMbhaLAvavA javAnA hatA; evAmAM ja teo kensaramAM sapaDAyA, ane beeka mahinAnI mAMdagI bhogavIne ciranidrAmAM poDhI gayA. uMmara to emanI sATha varSanI ja hatI, ane kAryazakti paNa apAra hatI; paNa kALanA AkramaNane bhalA koNa rokI zakyuM che ? (tA. 21-10-1998) Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSaNakAro (1) nArIjIvananA hAmI keLavaNIkAra maharSi karve maharSi dhoMDo kezava karve svargavAsa pAmyA ane bhAratavarSanA abhyudaya mATe jIvanabhara puruSArtha karanAra eka mahArathI smRtizeSa banyA ! paNa emanI puNyasmRtino pradIpa bhAratavarSanA itihAsamAM ane bhAratanI prajAnA aMtaramAM sadAne mATe jhaLahaLato raheze ane lokasevAne kAje jIvana samarpaNa karavAno mArga darzAvyA karaze. yogIone mATe paNa jene agamya kahevAmAM Avyo che evA sevAdharmane vareluM maharSinuM jIvana hatuM. teo lokasevA mATe ja jIvyA, e mATe ja jhajhUmyA ane e mArge ja amara banI gayA ! kevuM dhanya ane yazasvI e jIvana ! paNa e jIvana jevuM yazasvI hatuM, eTalI ja kaThora ane akhaMDa e puNyapuruSanI jIvanasAdhanA hatI. evI apUrva sAdhanAnI gauravagAthA gAI zakAya, yazogAthA lakhI zakAya; paNa evI sAdhanAne jIvanamAM utAravAnuM kAma ghaNuM ja kaThina gaNAya. emaNe ghara-saMsArano dekhItI rIte to tyAga nahoto karyo, paNa teo eka sAcA tyAgI ane sevAvratI tapasvI hatA. nivRttarAgasya gRhaM tapovanam arthAt jemaNe Asakti upara kAbU meLavyo emane gharamAM rahyAM chatAM tapasvI samajavA - e uktine emaNe sAcI pADI hatI; ane janasamUhe emane sahaja bhAve 'maharSi'nuM mAnabharyuM biruda ApIne emanA jIvana ane kAryanuM bahumAna karyuM hatuM. " 31 zrI karve A yuganA eka samartha ane yazasvI keLavaNIkAra hatA; temAM ya sAmAjika, dhArmika ane bIjI aneka rIte kacaDAyela, dabAyela ane saikAothI anyAyano bhoga banela bhAratIya nArIjIvananA utthAna mATe, enI keLavaNI mATe, AjathI Azare poNA saikA pahelAM teoe je prayatna ane puruSArtha karela e ghaTanA to bhAratavarSanA nArIpratiSThA, nArIutthAna ane nArIzikSaNanA itihAsanuM sonerI Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi karve 315 pAnuM banI rahe evI che. maharSi karve eka yoddhAnI jema A mATe jhajhUmyA hatA, ane eka samartha ane niSThAvAna sudhAraka tarIkenuM jIvana jIvatAM je-je Aphato potA para AvI paDI teno emaNe avicalita bhAve sAmano karIne potAnA sevAsaMgrAmano jhaMDo UMco rAkhyo hato. A dRSTie teo bhAratanA eka puruSArthI vIra banI gayA ! zrI karveno janma I.sa. 1858nI sAlamAM ratnAgiri jillAnA nAnA sarakhA muruDa gAmamAM, sAmAnya sthitinA kArakuna-piMtAne tyAM thayo hato. paNa bacapaNathI ja teo buddhizALI, tejasvI ane puruSArthI hovAne kAraNe ApabaLe AgaLa vadhatA rahyA. teoe potAnI jiMdagInI zarUAta eka adanA zikSaka tarIke karI hatI. paNa emano jIvanano puruSArtha adamya hato; eTale Arthika tema ja bIjI paNa aneka musIbato vacce paNa teoe 27 varSanI uMmare bI.e.nI parIkSA pAsa karI, ane zikSaka maTIne teo prophesara banyA. paNa emano AtmA pracaMDa puruSArthI hato ane bhAratavarSanuM duHkhI nArIjIvana joIne emanuM hRdaya dravI jatuM hatuM. eTale eka prakhara sudhAraka tarIke emaNe kanyA-keLavaNI ane nArIutthAnanA kAryane potAnuM jIvana-dhyeya banAvyuM. AjathI 63 varSa pahelAM, koI paNa jAtanAM sahAya ke sAthIo vagara ane samAjanA ugra virodhanI sAme jaIne, pUnA pAsenA hiMgaNe nAme gAmamAM eka nAnA-sarakhA jhuMpaDA-gharamAM emaNe vidhavAzrama zarU karyo hato. e ja e batAvavA mATe pUratuM che ke emanA AtmAmAM keTaluM hara bharyuM hatuM. pachI to e vidhavAzramano vaTavRkSanI jema vikAsa thayo. paNa ATalAthI emane saMtoSa na thayo. emaNe strIonA ucca zikSaNa mATe eka svataMtra vizvavidyAlayanI yojanA karI; ane sane 1917nI sAlamAM emanA e manoratho saphaLa paNa thayA. maharSi karvenI paramovala kArakirdInA amara smAraka samI A saMsthA bhAratavarSanI eka ajoDa ane Adarza strIzikSaNasaMsthA tarIkenuM gaurava pAmI che. | RSinA jevuM sAdAmAM sAduM ane ochAmAM ochI jarUriyAtovALuM emanuM jIvana hatuM, ane vadhAremAM vadhAre lokasevAne vareluM emanuM kArya hatuM. - cAra varSa pahelAM bhAratamAtAnA A sapUtanI janmazatAbdI bhavya rIte UjavavAmAM AvI hatI, emane "bhArataratna'no sarvazreSTha rASTrIya sanmAnano ilkAba enAyata karavAmAM Avyo hato, ane emanA viziSTa sanmAna rUpa khAsa TapAlanI TikiTo paNa pragaTa karavAmAM AvI hatI. 104 varSanI pUrNa pAkI vaye, jyAM vidhavAzramanI zarUAta karavAmAM AvI hatI te ja hiMgaNe gAmanI nAnI-sarakhI kuTiramAM tA. 9-11-1992nA roja UgatA prabhAte teoe svasthapaNe potAnI jIvanalIlA saMkelI lIdhI ! (tA. 24-11-1992) Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 313 amRta samIpe (2) mahAna keLavaNIkAra zrI nAnAbhAI bhaTTa mahAtmA gAMdhIjInA nirvANa pachI ApaNA dezanA aneka mahApuruSo svargavAsI banyA; emAMnA keTalAka to evA hatA ke emanuM sthAna hajI sudhI paNa khAlI ja che, ane e kyAre bharAze e eka savAla che. kevaLa gujarAtanA ja nahIM, paNa dezanA eka mahAna keLavaNIkAra zrI nAnAbhAI(nRsiMhaprasAda kALIdAsa bhaTTa)nA tA. 31-12-1961nA roja savAranA saNosarA mukAme thayela svargavAsathI dezanA AvA ja eka mahAna puruSano ApaNane viyoga thayo che. emanuM sthAna kyAre purAze e kahevuM muzkela che. sAduM jIvana, ucca vicAro, rASTrasevAnI bhAvanA, jyAM sAcuM hiMdustAna vase che e gAmaDAMnAM bhalAM-bhoLAM mAnavIonA kalyANanI utkaTa tamannA ane keLavaNI pratyenI janmajAta prIti - AvA aneka guNoe zrI nAnAbhAIne zaherI keLavaNI ane sukha-zAMtibharI suMvALI jiMdagIno mArga tajAvIne gAmaDAnI keLavaNInA kAMTA-kAMkarAthI bharelA kaThora mArganA pravAsI banAvyA hatA. athavA ema ja kahevuM joIe ke teo svanta:sudhI potAnA jIvananA AnaMdanI khAtara) hoMze-hoMze A muzkela mArganA musAphara banyA hatA. - mahAtmA gAMdhIjIe dezanI pAyAnI keLavaNI mATe je krAMtikArI yojanA taiyAra karI hatI, tene pUrNa niSThA, pUrNa yoga ane pUrNa puruSArtha sAthe amalI karanAra je AMgaLIne Terave gaNI zakAya evA keLavaNIkAro ApaNe tyAM thaI gayA ane atyAre hayAta che, emAM zrI nAnAbhAInuM nAma ane kAma mokhare rahe evuM che. gAMdhIjInI pAyAnI keLavaNInI yojanAno eTale ke grAmya keLavaNIno vistAra karIne ene vizvavidyAlaya (yunivarsiTI) sudhI pahoMcADavA mATe ane e rIte grAmya janatAno abhyadaya sAdhavA mATe zrI nAnAbhAIe je avirata mahenata karI hatI, enI kathA ApaNA dezanA keLavaNInA itihAsamAM sonerI akSare aMkita thAya evI che. A rIte zrI nAnAbhAInI sevAonuM mUlyAMkana karatAM lAge che ke zrI nAnAbhAI amara banI gayA che. zrI nAnAbhAI eka samartha keLavaNIkAra hovA uparAMta samartha lekhaka ane bhAratIya saMskRtinA UMDA abhyAsI paNa hatA. emaNe lakhelAM pustako gujarAtI bhASAnI cirakAlIna saMpatti banI rahe evAM che. Ama chatAM emaNe pote vidvAna hovAno kadI dAvo karyo nathI; ane game tevA ucca pade pahoMcavA chatAM potAnI jAtane "nizALanA mahetAjI' tarIke oLakhAvavAmAM ja AnaMda ane dhanyatA anubhavI che. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kizoralAla mazarUvALA 317 eka samartha keLavaNIkAra tarIkenI zrI nAnAbhAInI kAbeliyate eka kALe emane saurASTranA keLavaNIpradhAnanA gauravabharyA pade besADyA hatA. eka niSThAvAna lokasevaka tarIke kendra-sarakAranI rAjyasabhAnuM sabhyapada paNa emane sAMpaDyuM hatuM. paNa keLavaNInA phakIra ane sevAnA Azakane A mohabharyA sthAno lobhAvI na zakyAM. emano AtmA e sattAnAM sthAnono tyAga karIne ja jaMpyo. sattA ke saMpattine mATe valakhAM mAranArAono to duniyAmAM pAra nathI; paNa sattA ke saMpattie sAme cAlIne notaryA chatAM, e mohaka notarAne jAkAro ApanArA A eka viralA puruSa hatA. (tA. 9-1-1992) (3) rAjIvananA gAMdhImArgI rakhevALa zrI kizoralAla deza, dharma, jJAti ke evA koI paNa bhedabhAvathI para banIne mAnavamAtranI sevAnuM AjIvana vrata svIkAranAra je virala nararatna gAMdhIyuge dezane caraNe dharyA, teomAM bahu UMcuM ane anokhuM sthAna dharAvatA zrI kizoralAlabhAI ghanazyAmalAla mazarUvALAnuM 62 varSanI umare, vardhA mukAme tA. 9-9-1952nA roja thayeluM sAva aNadhAryuM avasAna atyAranA kathaLelA rASTrajIvanamAM, ApaNA rASTrane mATe eka honAratarUpa che. teonA svargavAsathI rASTrajIvanane sparzatI anekavidha aTapaTI samasyAono sAco ane vyavahAru ukela darzAvanAra eka pAradarzI ciMtakanI na purAya evI bhAre khoTa paDI che. prAcInatA, navInatA ke evI koI paNa lAgaNIthI doravAyA vinA, dareka bAbatano, potAnI prajJAnA prakAzamAM, potAnI rIte vicAra karavAnuM svataMtra ane maulika vicArakapaNuM e zrI mazarUvALAnI AgaLa paDatI khAsiyata hatI. A vicAra-svAtaMtrya kevaLa takapradhAna banIne AvyavahAru ke khaMDanAtmaka na banI jAya e mATe vicArane haMmezAM AcaraNanI kasoTIe caDAvyA karavo e emanA vicArasvAtaMtryanI virala vizeSatA hatI. Ama teoe prajJAnA utkarSanI sAthe-sAthe cAritrano utkarSa sAdhatA rahIne potAnA jIvanane eka utkaTa sAdhakanA jIvana jevuM niyamita, saMyamita ane tyAgapUrNa banAvyuM hatuM. vicAra ane AcAranI A samatulAe temanA jIvanamAM sahRdayatA, samabhAva ane sevAno triveNIsaMgama siddha karyo hato. Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 amRta samIpe jJAna ane kriyAnA A virala sumeLanA kAraNe ja zrI kizoralAlabhAI gAMdhIjInA eka aMtevAsI ja nahIM, paNa emanA salAhakAra-maMDaLamAM eka AgaLa paDatI vyakti tarIke bhAre AdaranuM sthAna pAmyA hatA. gAMdhIjInA aMtaranA rakhevALa (Conscious-Keeper) tarIkenI zrI mazarUvALAnI khyAti e be mahAna AtmAo vacce kevo sumeLa ane saMvAda pravartato hato enI sAkha pUre che. AtmazaktithI ke manobaLathI teo jeTalA sazakta hatA teTalA ja teo zarIre azakta hatA. bharayuvAna vaye 30-32 varSanI uMmare teo damanA vasamA vyAdhinA zikAra thayA, ane traNa dAyakA karatAM ya vadhu varSo lagI e vyAdhi emane chevaTa sudhI pIDato ja rahyo. Ama chatAM, "zarIra nabaLuM paDatAM mana paNa nabaLuM bane" e vAtane temaNe potAnA saMyamanA baLe khoTI TharAvI. zarIranI azakti chatAM, jANe sAme pravAhe cAlIne temaNe e zarIra pAsethI na kalpI zakAya eTaluM kAma lIdhuM, ane potAnI Atmazaktine laIne, emAMthI cirasmaraNIya evAM supariNAmo nipajAvyAM - AtmazaktinI anaMtatAno eka jIvaMta dAkhalo jANe teo mUkatA gayA. sAhityakSetre paNa zrI mazarUvALAno phALo kaMI nAnosUno nathI. kalamanA vilAsanI khAtara ke kevaLa lakhavAnI khAtara temaNe bhAgye ja kalama calAvI che. jyAre paNa lakhyuM che tyAre kAM to jarUriyAtathI prerAIne, kAM to potAnA anubhavanI jAheramAM cakAsaNI karAvavAnI bhAvanAthI doravAIne. vyaktigata ke kauTumbika gaNI zakAya evA gharagaththu savAlonA ukelamAM paNa haMmezAM temanI salAhanI apekSA rAkhato eka sAro evo varga A dezamAM mojUda che; ane gAMdhIjInI vicArasaraNI mujaba racanAtmaka kAryane varelA dezasevako mATe to teo gAMdhIjInI gerahAjarImAM eka prakhara salAhakAra ja banI gayA hatA. A badhI vizeSatAo chatAM temanuM aMtara sadAsarvadA vinamratAnA pamarATathI ja maghamaghatuM ane eka saMtanA jevuM bhAvabharyuM rahyuM hatuM. AvI eka vyaktinA avasAnathI dezanAM aneka kSetronAM ane vyaktionAM aneka kAryomAM sAcA rAhabaranI moTI khoTa AvI paDI che ; ane kALanA pravAhanA vahevA sAthe e khoTa ApaNane savizeSa lAgavAnI che. paNa sauthI moTI khoTa to A kALe ApaNane Dagale ne pagale rASTrajIvananA eka samartha rakhevALanI bhAsavAnI che. deza svataMtra thayo; paNa svAtaMtryanuM e navanIta prajA-dehamAM pacI jAya te pahelAM ja gAMdhIjI cAlyA gayA. pariNAme rASTra-jIvanamAM e navanIte ThaMDI tAkAtanA badale unmAdane janma Apyo. A unmAdanuM vAraNa karI zake evA rASTra-rakhevALo ApaNe tyAM bahu ochA che. zrI mazarUvALA e badhAnA movaDI Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI naraharibhAI parIkha 319 hatA; emanI vAta saunAM haiyAM sudhI pahoMcI zakatI. ApaNI prajAne ane ApaNI sarakArone, samabhAva ane saccAInI jarA paNa maryAdA lopyA vagara, teo kharekharI vAta kahI zakatA. ethI kathaLelA rASTrajIvananuM navasaMskaraNa thavAnI eka moTI AzA janmatI hatI. AvI nIDaratA, AvI spaSTavaknatA ane sAthosAtha AvI sahRdayatA eka ja jagAe maLavI durlabha che. Aje e avAja gAjato baMdha thayo. rASTrajIvananA gAMdhImArgI rakhevALa cAlyA gayA, ApaNo garIba deza vadhu garIba banyo ! paNa AvA dhanya puruSa mATe zoka karIe e na chAje. e to varSothI ArAmanI jhaMkhanA karyA karatA hatA. chevaTe jANe badhuM kArya sameTI laIne, cirazAMtinI taiyArI karI lIdhI hoya e rIte, teo potAnA kAmanI soMpaNI karIne hiMmezane mATe vidAya thayA. AvA puruSone na to ghaDapaNa paDe che, na mRtyu mAre che. (tA. 20-9-1952) (4) rASTrasevaka narottama zrI naraharibhAI parIkha zrI naraharibhAI parIkhano tA. 15-7-1957nA roja sAMje bAraDolInA svarAjya-AzramamAM svargavAsa thayo che, ane svarAjyanI imAratanA pAyAmAM potAnI jAtane dharabI denAra AdhArazilAomAMnI eka vadhu AdhArazilA anaMtatAnA mahAsAgaramAM sadAne mATe vilIna thaI gaI che. rASTrasevA kAje potAnI sukhasAhyabI, kuTuMbakabIlo ane dhIkatI Avakane visArIne gAMdhIjIne caraNe je cunaMdA sevakoe potAnuM sarvasva samarpaNa karyuM hatuM ane gAMdhIjInA javA pachI paNa jIvanamAM tyAga, balidAna ane sevAnI bhAvanA jIvaMta rAkhI hatI, emAMnA eka te svanAmadhanya sadgata zrI naraharibhAI parIkha. vakIlAtanA moTe bhAge svArthaparAyaNa dhaMdhAthI jIvananI zarUAtamAtra karIne, chevaTe kevaLa rASTrasevAnA paramArthamAM potAnuM jIvana vitAvanAra zrI naraharibhAI jevA rASTrasevako Aje to dezamAM ochA ne ochA thatA jAya che. vakIlAta uparAMta sAhityano zokha paNa emane ThIka-ThIka hato. paNa je paLe emaNe rASTrasevAnI gAMdhIjI pAsethI dIkSA lIdhI tyArathI gAMdhIjInI icchA e ja emane mATe AjJA rahI hatI; ane e AjJAnuM pAlana karavAmAM emaNe kadI paNa pAchI pAnI karI na hatI. Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 amRta-samIpe svarAjya AvyA pachI sattA ane saMpattie eka samayanA khaDA sainikone paNa potAnA raMge raMgI dIdhA hatA, tyAre paNa zrI naraharibhAI potAnAM akiMcanabhAva ane niHspRhavRtti je rIte jALavI zakyA tethI ApaNuM zira emanI sAme sahajabhAve namI paDe che. rASTranI AvI nirbheLa ne niHsvArtha sevA karanAra AvA narottamonA ApaNe keTalA oziMgaNa chIe eno AMka kADhavo muzkela che. zrI naraharibhAIne eka rASTrasevaka tarIke tema ja sAhityakAra tarIke ApaNe haMmezAM yAda karatA rahIzuM, ane emanI puNyasmRti ApaNane nirmaLa ane niHsvArtha jIvananI haMmezAM preraNA ApatI raheze. (tA. 20-7-1957) (5) vidhAniSTha zrI khImacaMdabhAI zAha bhAvanagaranI suvikhyAta zrI jaina AtmAnaMda sabhAnA nivRtta pramukha, AjIvana siddhahasta keLavaNIkAra ane Adarza vidyopAsaka svanAmadhanya zrIyuta khImacaMdabhAI cAMpazI zAhano, bhAvanagaramAM, tA. 8-5-1978ne roja 81-82 varSanI paripakva vaye svargavAsa thayo che, ane ApaNI vaccethI eka tejasvI nararatna sadAne mATe vidAya thaI gayA che ! - zrI khImacaMdabhAInuM jIvana eka ucca Adarzane varela ane e Adarzane jIvana sAthe ekarUpa banAvI devAno avirata ane sadA jAgRta puruSArtha karanAra vyakti tarIke vItyuM hatuM, ane tethI emanuM vyaktitva vizeSa ujvaLa, nirmaLa ane AkarSaka banyuM hatuM. emanA paricayamAM AvanAra vyaktinA aMtara upara emanA satata kartavyaparAyaNa, samAjopayogI tema ja lokopakAraka vartana-vyavahAra ane kAryanI UMDI chApa paDyA vagara na rahetI. vidyA ane sAhitya e zrI khImacaMdabhAInA jIvanavyApI rasaviSayo hatA. A adbhuta jJAnarasanuM, jiMdagInA cheDA sudhI pote pAna karatA rahIne ane yathAzakti bIjAne pAna karAvatA rahIne emaNe potAnA jIvanane vizeSa kRtArtha ane pavitra banAvyuM hatuM. jIvananI traNa paccIsI jJAnasAdhanAmAM yazasvI rIte vitAvI dIdhA pachI, thoDAM varSa pahelAM, AMkhamAM motiyAnI asara thayA pachI ane zarIra upara lakavAnI keTalIka asara thayA pachI paNa jJAnAmRtanI upAsanA karavAnA emanA jJAnayajJamAM bhAgye ja avarodha AvavA pAmyo hato. Ama jIvana-saMdhyAnA avasare hatAzA-nirAzAnI lAgaNIthI mukta rahIne potAnI Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI khImacaMdabhAI zAha 321 prasannatA ane khumArIne TakAvI rAkhI zakyA hatA. AvA mAMdagInA samayamAM paNa emane maLavA jaIe tyAre teo koI pustakanuM vAcana-avalokana karatA ja mAlUma paDatA ane vAtacIta daramiyAna paNa koI vidyAne lagatA viSayanI ja carcA karatA. Ama thavAnuM eka ke mukhya kAraNa e hatuM, ke teonI vidyAruci amuka viSayo pUratI maryAdita banI rahevAne badale vividha viSayone sparzatI hatI. gaNitazAstramAM to teo eka niSNAta vidvAna ane adhyApaka hatA ja; uparAMta dharma, tattvajJAna, saMskRti, sAhitya, itihAsa, kaLA vagere viSayonuM emanuM vAcana ane ciMtana paNa uttama koTInuM hatuM. emanAM lakhANomAM tema ja emanI sAthenA vidyAvinodamAM emanI AvI vyApaka vidyAsAdhanAno paricaya sau koIne maLI raheto. teonuM vatana saurASTramAM jhAlAvADa jillAnuM lIMbaDI zahera. tA. 27-31897ne roja emano janma thayo hato. pAlItANA ane bhAvanagaramAM zikSaNa laIne teoe gaNitazAstramAM nipuNatA meLavI hatI, ane siMdhanA haidarAbAdanI sarakArI kolejanA gaNitanA adhyApaka tarIke potAnI kArakirdInI zarUAta karI hatI. haidarAbAda pachI bhAvanagaranI suprasiddha zAmaLadAsa kaoNlejanA gaNitanA adhyApaka tarIke teoe potAnI sevAo ApI hatI. gaNita jevA "nIrasa" ane muzkela viSayanA adhyApaka tarIkenI traNeka dAyakAnI saphaLa kAmagIrIne lIdhe teo mitro, svajano ane paricitomAM "prophesara sAhasAheba'nA premAdarabharyA nAmathI oLakhAtA thayA hatA. eka adhyApaka hovAnI sAthe-sAthe teo je vahIvaTI kAbeliyata dharAvatA hatA, te kharekhara navAI upajAve evI, emanA pratyenA mAnamAM vadhAro karAve evI ane emanI kArakirdIne vizeSa yazasvI banAve evI vAta hatI. emanI vahIvaTI kuzaLatAno lAbha vizeSa pramANamAM prajAne maLe eTalA mATe saurASTra sarakAre emane keLavaNI-khAtAnA sekreTarI tarIkenI javAbadArI soMpI hatI, je temaNe khUba saphaLatAthI nibhAvI jANI hatI. vi. saM. 2008nI sAlamAM, paMcAvana varSe sarakArI nokarImAMthI nivRtta thayA pachI teoe bhAvanagaranI mahilA kolejanA mAnArha (avetana) AcArya tarIke sevAo ApIne ane be dAyakA karatAM paNa vadhu samaya sudhI e sevAone cAlu rAkhIne potAnI vidyAprIti, niSkAma vRtti ane anAsakta dRSTi batAvI hatI. bhAvanagara saMghanA upapramukha tarIke, zrI jaina AtmAnaMda sabhAnA upapramukha tathA pramukha tarIke tema ja bIjI paNa aneka saMsthAonA sabhya, salAhakAra ke saMcAlaka tarIke pro. zrI zAhasAhebe je kAmagIrI bajAvI che, tethI emanA yazasvI jIvana upara suvarNakaLaza caDyo che ema kahevuM joIe. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe keTalAka dAyakA sudhI zrI jaina AtmAnaMda sabhAnA saMcAlananA mukhya sukAnI tarIkenuM pada (pramukhapada) zrI zAhasAhebe saMbhALyuM hatuM. emaNe potAnI kAryakuzaLatA, bAhozI ane sahaja sAhasikatAne lIdhe, tema ja potAnA sAthI-kAryakarono sAtha ane vizvAsa meLavIne, A saMsthAnA utkarSamAM je phALo Apyo che, tema ja potAnA sAthIo tathA samAjanA anya kAryakarono je phALo apAvyo che tenI vigato zrI jaina AtmAnaMda sabhAnI vistRta kAryavAhInA itihAsamAM sonerI akSarothI aMkita thAya evI che. saune sAthe rAkhIne svayaM AgaLa vadhavAnI ane saMsthAne AgaLa vadhAravAnI emanI AvaData ane kuneha virala hatI. ane jarUra lAge tyAre koIne spaSTa vAta kahevAnI emanI hiMmata ane navA ke moTA kAmanI javAbadArI levAnI emanI sAhasikatA dAda mAgI le evI hatI. emanA paricayamAM AvanAra vyaktine emanAmAM rahela khamIra ane kAryasUjhano khyAla sahajarUpe ja AvI jato. vaLI, zrI zAha sAhebe jainasaMghanA eka tejasvI ane kartavyaniSTha kAryakara tarIke bhAvanagaranA saMghanI paNa yAdagAra sevA bajAvI che. A rIte satata kartavyaparAyaNa ane kAryarata jIvananI poNo-so varSa jeTalI majala pUrI karIne, sattAsthAne game tema karIne cAlu rahevAnI pAmara vRttithI sAva alipta evA zrI khImacaMdabhAI kanyA-kaoNlejanA AcAryapadethI svecchApUrvaka nivRtta thayA hatA, ane e ja bhAvanAthI prerAIne teo zrI jaina AtmAnaMda sabhAnA pramukhapada jevA mAnabharyA sthAnethI paNa svecchAe nivRtta thayA. e ja batAve che ke teone mana potAnA pada karatAM saMsthAnuM hita mahattvanuM hatuM. A rIte rAjInAmAM ApIne zrI zAhasAhebe uttama dAkhalo pUro pADyo hato. sAco rUpiyo jema badhe praveza meLavI zake, tema zrI khImacaMdabhAIe nAnuMmoTuM je koI kAma hAtha dharyuM emAM emaNe dAkhalArUpa saphaLatA prApta karI hatI. emanI AvI saphaLatAnI cAvI hatI emanI kartavyaniSThA, dIrdhadaSTi, kAryasUjha, aNanama vRtti ane lIdhela kAmane pAra pADavAnI dRDhatA. (tA. 27-5-1978 tathA tA. 27-9-1975) Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI phUlacaMdabhAI dozI (6) Adarza gRhapati zrI phUlacaMdabhAI zrIyuta phUlacaMda haricaMda dozI e jaina samAjanA keLavaNInA kSetra sAthe ghaNA lAMbA samayathI joDAyelA eka jANItA kAryaka che, ane chellAM aDhAra varSathI teo pAlItANAmAM Avela suprasiddha zikSaNasaMsthA zrI yazovijaya jaina gurukuLanA niyAmakapade kAma karI rahyA che. have tAjetaramAM ja (phebruArI mahinAnI pahelI tArIkhathI) teo e padethI nivRtta thavAnA che, e prasaMge emanI dIrghakAlIna sevAnI noMdha levI e jarUrI tema ja AnaMdajanaka paNa lAge che. 323 zrI phUlacaMdabhAInI viziSTa yogyatAne bahu ja TUMkANamAM oLakhAvavA kahI zakAya ke teo janmasiddha gRhapati che, ane koI paNa zikSaNasaMsthAnA gRhapatipade, niyAmakapade ke anya mukhya pade rahIne enuM saphaLa rIte saMcAlana karavAnI virala zakti ane AvaData emane sahaja rIte prApta thayelI che. vaLI vidyArthIone bhaNAvavAnuM kAma karatI prAthamika, mAdhyamika ke ucca zikSaNa ApatI zALA-mahAzALAnA adhyakSapade rahIne evI saMsthAonuM saMcAlana karavuM e eka vAta che, ane jyAM aneka vidyArthIo rahetA, jamatA ane saMskAra meLavatA hoya evAM chAtrAlayo ke gurukuLonuM saphaLa rIte saMcAlana karIne vidyArthIonA aMtaramAM AdarabharyuM sthAna meLavavuM e sAva judI vAta che. pahelAmAM kadAca kevaLa sArI vyavasthAzakti hoya to paNa kAma cAle, paNa bIjAmAM to saMsthAnA vyavasthApakone saMtoSa ApavAnI AvaData, saMsthAnuM saMcAlana karavAnI vyavasthAzakti, vidyArthIo sAthe AtmIyatA keLavavAnI mAtA jevI mamatA, eka manovaijJAnikanI rIte vidyArthIonA mAnasane samajavAnI ane yogya dizAmAM vALavAnI kAbeliyata ane vidyArthIonA ghaDataranA saMbaMdhamAM thatAM navAM-navAM saMzodhano ane ilAjothI mAhitagAra rahevAnI ane eno yathAzakya amala karavAnI dRSTi - vagere aneka guNo ke zaktio hoya to ja gRhapati tarIkenI kArakirdI saphaLa bane che. zrI phUlacaMdabhAIne mATe kahevuM joIe ke emanAmAM AvA badhA guNo ane AvI badhI zaktio sahajasiddha che; ene lIdhe ja teo aneka chAtrAlayo ke gurukuLonuM saphaLa rIte saMcAlana karI zakyA che. vaLI vizeSa noMdhapAtra ane harSajanaka bInA to e che ke potAnI AvI viziSTa yogyatA hovA chatAM, ane AvA kAbela kAryakaronI bIje paNa ochapa hovA chatAM, tema ja aneka jainetara saMsthAnA saMcAlaka tarIke joDAvAnI vinaMtIonI pUrI zakyatA hovA chatAM, zrI phUlacaMdabhAI jaina samAjanI saMsthAo sAthe ja saMkaLAyelA rahyA, ane potAnA dilamAM rahelI samAjasevAnI dhagazathI Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 amRta-samIpe prerAIne zikSaNasaMsthAone ja potAnI sevA ApatA rahyA. jaina samAja zrI phUlacaMdabhAInI AvI ekadhArI ekaniSTha sevAne kyAreya vIsarI zake ema nathI. potAno abhyAsakALa pUro thatAM, jIvananI bIjI vIzInA prAraMbhathI ja zrI phUlacaMdabhAI ApaNI zikSaNasaMsthAo sAthe joDAyA hatA. sauthI pahelAM teo pAlItANAnA zrI yazovijayajI jaina gurukuLanA suparinTenDanTa tarIke joDAyA hatA. tyAra pachI ApaNI aneka zikSaNasaMsthAone emano lAbha levAno suavasara maLyo che. pATaNa jaina maMDaLanA chAtrAlayamAM emaNe be vAra kAma karyuM che. zivapurInI pAThazALA zrI vIratattva prakAzaka maMDaLa jyAre AgrAmAM hatI tyAre emaNe keTaloka vakhata enuM saMcAlana karyuM hatuM. sva. AcArya zrI vijayavallabhasUrijI mahArAje paMjAbamAM gujarAnavAlAmAM sthApela zrI AtmAnaMda jaina gurukula sAthe joDAIne e saMsthAne sthira ane pagabhara karavAmAM emaNe athAga parizrama uThAvyo hato. vacamAM AgrAnA zrI vijayadharmalakSmI jJAnamaMdiranA phyUreTara tarIke paNa emaNe kArya karyuM hatuM. gujarAtanI suprasiddha zikSaNasaMsthA zeTha cImanalAla nagInadAsa vidyAvihAranA chAtrAlayamAM paNa emaNe chaeka varSa yazasvI rIte kAma karyuM hatuM. chelle-chelle sane 1943nI sAlathI teo pAlItANAnA yazovijaya jaina gurukuLa sAthe joDAyA, ane pUrAM 18 varSanI saphaLa kAmagIrI pachI teo e padethI nivRtta thaI rahyA che. A rIte gurukuLamAM zarUAtanAM be varSa ane pachInAM aDhAra varSa maLIne pUrAM vIsa varSa sudhI ane ApaNI bIjI zikSaNasaMsthAomAM bAvIzeka varSa sudhI ema be vIzIthIye vadhu samaya sudhI zrI phUlacaMdabhAIe je sevA karI che, vidyArthIonA ghaDataramAM je agatyano phALo Apyo che ane seMkaDo vidyArthIonA aMtaramAM murabbI ke vaDIla tarIkenuM AtmIyatAbharyuM je sthAna meLavyuM che te sau koInI prazaMsA mAgI le evAM che. " zrI phUlacaMdabhAImAM chAtrAlayonA saMcAlananI zakti to che ja paNa saMsthAo mATe nANAM ekatra karavAnI je zakti che, e to bahu virala che. A viziSTa zaktine lIdhe teo je saMsthAmAM kAma karatA hoya enA mAtra saMcAlaka ja nathI rahetA, paNa enA prANarUpa banI jaIne covIse kalAka enA abhyudayanI ciMtA karatA rahe che. atyAranA samayamAM AvI niSThA maLavI sulabha nathI. vaLI zrI phUlacaMdabhAImAM bolavAnI ane lakhavAnI paNa zakti che. lAgaNI ane bhAvanAthI UbharAtAM emanAM vyAkhyAno kaMIka zrotAonA aMtarane sparzI jAya che. ane emanI kalamathI nAnAM-moTAM pustako paNa lakhAyAM che. hetALa hRdaya, koInuM paNa kAma karI chUTavAnI paragajuvRtti, pragatizIla vicA2sa2NI, milanasAra svabhAva, sAduM saraLa jIvana vagere zrI phUlacaMdabhAInA . - Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita zrI jagajIvanadAsabhAI 325 mAnavIya guNo che. temaNe potAnI saMskAritAnI chApa jema aneka vidyArthIonA aMtaramAM pADI che, ema potAnAM saMtAno ane kuTuMbIo upara paNa pADI che; tethI emanuM kuTuMbajIvana snehALa ane sukha-zAMtibharyuM banyuM che. anekonA snehALa svajana jevA zrI phUlacaMdabhAI jyAre gurukuLamAMthI nivRtti laI rahyA che tyAre potAnI cirakAlIna samAja-sevA mATe e saunI prazaMsAnA adhikArI che. amane lAge che ke zrI phUlacaMdabhAInI A nivRtti e kAyamI nahIM paNa alpakAlIna ja nIvaDavAnI che. emanAmAM hajI paNa je kAryazakti, jAherajIvanano rasa ane samAjasevAnI dhagaza che te emane anya sevAkArya sAthe joDyA vagara nathI rahevAnAM. bhArata jaina sevA saMghanI sthApanA mATe zrI phUlacaMdabhAI satata jhaMkhyA kare che. (tA. 28-1-1991) (7) vidhAtapasvI jIvanavIra paMDita zrI jagajIvanadAsabhAI bhAvanagarano eka agocara khUNo : karacaliyAparA; tyAM eka nAnuM sarakhuM khoraDuM. emAM atyAranI sagavaDonuM koI nAma nahIM, ne vaLI te potAnuM ya nahIM; emAM eka jIvana-sAdhaka vidyAtapasvI rahe. sukhasagavaDanAM sAva TAMcAM sAdhana ane kamANI paNa, jJAna ane puruSArthanA pramANamAM, sAva TAMcI; chatAM manane kyAreya ochuM AvavA na de, ke cittane garIbInA ochAyAthI abhaDAvA na de. jyAre juo tyAre mastI, khumArI ane svamAnazIlatAnI AbhA emanI copAsa vistaratI hoya ane maLavA janArane pAvana karatI hoya, preraNA ApatI hoya, vAtsalyanuM pAna karAvatI hoya. nAnAM-moTAM sau upara ekasarakhI vahAlapa varasAvatuM kevuM e jIvana ! ane e dila paNa kevuM dariyAva ! e svanAmadhanya prAjJa puruSanuM nAma paMDita zrI jagajIvanadAsa popaTalAla saMghavI. A vidyAtapasvI thoDA divasa pahelAM (vi. saM. 2022, caitra sudi 7, tA. 29-3-1933) 7rame varSe, potAnA yazasvI jIvana ane kAryanI pUrNAhuti karIne paralokanA pravAse vidAya thayA; ane bhAvanagaranI e saMskRta-prAkRtanA jJAnanI ane jIvana-ghaDataranA saMskAranI nAnIsarakhI chatAM samRddha dAnazALAnAM dvAra sadAne mATe biDAI gayAM ! zALA, mahAzALA ane vizvavidyAlayanAM keTakeTalAM vidyArthIo ane vidyArthinIone paMDitajIe eka sAcA RSinI jema vAtsalyapUrvaka ane niHsvArthabhAve vidyA ane susaMskAranuM dAna karIne emanAM jIvanane ajavALyAM Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 amRta-samIpe hatAM - ane te paNa koI paNa jAtanA ADaMbara ke saMbhASaNa vagara ! emanuM jIvana ja evuM pavitra ane Adarza hatuM ke emanuM mauna ke emanA toLI-toLIne bolelA thoDAka zabdo aMtaramAM vasI jatA, hRdaya upara kAmaNa karI jatA ane jIvanane saMskArI banavAnI preraNA ApatA. gujju maune cAhya Mi: saMchinnasaMzaya: (sAcA gurunuM mauna, e ja temanuM pravacana hoya ane ziSyonA saMzaya chedAI jAya !) - e vAta paMDitajInA jIvanamAM yathArtha banatI jovA maLatI. chellAM keTalAMka varasothI paMDitajInuM zarIra ghasAtuM jatuM hatuM - emAM vadhatI jatI uMmara kAraNarUpa hatI tethI ya vizeSa, vidyAnuM bane teTaluM vadhu vitaraNa karavAnI temanI tAlAvelI ane mahenata kAraNarUpa hatI. emanI pAse maeNTrikathI nIcenA dhoraNanA vidyArthIothI mAMDIne ema.e. ke pIeca. DI.nI taiyArI karatA abhyAsArthIo to AvatA rahetA ja. uparAMta, kyAreka-kyAreka kaoNlejanA adhyApako paNa emanI pAse vinA saMkoce AvatA. jijJAsuonI jijJAsA saMtoSatI vakhate paMDitajI potAnI azakti ke muzkelIne vIsarI jatA ane naryA AnaMdarasamAM taraboLa banI jatA ! temane vidyAno koI paNa khapI maLyo ke jANe goLanuM gADuM maLyuM ke Avo utkaTa hato paMDitajIno vidyA ane vidyAdAnano rasa ! paNa mane game teTaluM makkama ke utsAhI hoya, zarIra vadhatI uMmara ane azaktithI sadA ya askRSTa rahI zakatuM nathI; ene to samayanA ghasArAne ane chevaTe kALanA teDAne mAna ApavuM ja paDe che. to paMDitajI paNa zubha prayANa mATe sajja thaIne ja beThA hatA ! ane e divasa paNa AvI pahoMcyo; paMDitajI prazAMtabhAve, svastha citte, samAdhipUrvaka vidAya thayA ! emanI jIvanabharanI sAdhanA te divase caritArtha thaI; emanI samAdimananI varSo jUnI prabhuprArthanA te divase saphaLa thaI. paMDitajI paMDitamRtyunA adhikArI banIne amara banI gayA ! paNa mArA jevA anekone mATe emanI e vidAya bhAre vasamI banI gaI. aMtaramAM eka prakArano sUnakAra vyApI gayelo dekhAya che. mAre mana teo tIrthasvarUpa hatA. A uMmare paNa emanAM caraNomAM zira jhukAvavuM ke emanI caraNaraja mastake caDAvavI e mAre mana jIvanano eka apUrva lahAvo hato. emanA pavitra sAMnidhyamAM hRdayanAM dvAra ApameLe ja UghaDI jatAM. mananI kaMIkaMI vAto, vimAsaNo ane mUMjhavaNo rajU karavAnuM teo visAmA sthAna hatA. amArA hAthe kaMI nAnuM-moTuM sAruM kAma thayuM hoya - ekAda lekha paNa emane sAro lAgyo hoya - to e mATe zAbAzI ApatAM ane saMtoSa vyakta karatAM teo je nirvAja vAtsalya varasAvatA tethI to ema ja lAgatuM ke ApaNe ApaNA pitAnI chatrachAyAmAM beThA chIe. Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 327. paMDita zrI jagajIvanadAsabhAI saurASTramAM pAlItANA pAse nAnuM sarakhuM jesara gAma emanuM vatana. vikrama saMvat 1951nA kArataka sudi bIja(bhAIbIja)nA divase emano janma. kuTuMbanI sthiti sAmAnya. bhAgyanI sAthe jhUjhIne ane mahenata karIne rojI raLavAnuM emanuM sarajata. jesaramAM rahIne ja gujarAtI cha copaDIno abhyAsa pUro karyo. buddhi hatI, khaMta hatI ane mahenata karavAnI vRtti paNa hatI; paNa bhUmitinI sAthe kaMIka evuM aleNuM nIkaLyuM ke mahenata karavA chatAM e viSaya AvaDe ja nahIM. pariNAme emaNe zALAne rAmarAma karyA ane anAja ane paracUraNa sAdhana-sAmagrInI dukAnamAM pitAjIne ane gharakAma ukelavAmAM mAtuzrIne madada karavA mAMDyA : sevA taraphanI prItinA A rIte emanA jIvanamAM zrIgaNeza maMDAyA. jagajIvanadAsano svabhAva tophAnI ane sAhasI paNa kharA; ghoDe caDavAno khAsa zokha (paM. sukhalAlajInI yAda Ave ! - saM.). eka vAra ghoDAe sAthaLa upara jorathI pATu mArelI, tenA lIdhe DAbA sAthaLamAM DhokaLuM evuM jAmI gayuM ke cheka sudhI rahyuM ! game tenI sAthe aDapaluM karatAM ke vakhata Avye koInI sAthe bAkarI bAMdhatAM e khamacAya nahIM. chatAM emanuM sarajata anAja ke paracUraNa vastuonA vepArI banavAne badale vidyopAsaka ane vidyAdAtA banavAnuM hatuM ! be ja varSa bAda vi. saM. 1965mAM vaLAnivAsI zAMtamUrti, sAdhucarita ane anekonA upakAraka zrI harSacaMdra bhurAbhAIno emane meLApa thaI gayo. zrI harSacaMdrabhAI sadgata zAstravizArada jainAcArya zrI vijayadharmasUrijIe banArasamAM sthApela zrI yazovijaya jaina saMskRta pAThazALAnA menejara hatA. (pAchaLathI teo dIkSA laIne muni zrI jayaMtavijayajI banyA hatA.) banArasanI A pAThazALAnI vAta gharanA khapeDA bAMdhatAM-bAMdhatAM hAthasaNIvALA zrI jAdavajI DuMgarazIe jagajIvanadAsane karelI. tyArathI emanA manamAM AvI majUrImAM jIvana vitAvavA karatAM vidyopAsanA karavAnI bhAvanAnAM bIja ropAyelAM. emAM zrI harSacaMdrabhAIe jagajIvananuM hIra pArakhIne e bIjA para siMcana karyuM; saMvata 1905mAM jagajIvanadAsa mAtA sarasvatInI upAsanA karavA banArasa pahoMcyA. - pAMca varSa banArasamAM abhyAsa karIne emaNe "vyAkaraNa-tIrthanI parIkSA pasAra karI ane suvarNacaMdraka prApta karyo (saM. 1999). uparAMta kalakattAnI nyAyamadhyamA (saM. 1970mAM), banArasa vipariSadanI vyAkaraNa-prathamA, sAhitya (kAvya)-madhyamA parIkSA pasAra karI, ane muMbaImAM jaina ejyukezana borDanI parIkSA pasAra karIne trIsa rUpiyAnuM pAritoSika meLavyuM. saMvat 1979mAM tattvaciMtaka paMnyAsa zrI gaMbhIravijayajI dAdAne maLavAnuM thayuM. emaNe kAzImAM bhaNatA jagajIvananI vidyAzaktinuM pArakhu karavA eka Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 amRta-samIpe zlokano artha pUchyo. artha sAMbhaLIne gurujI rAjI-rAjI thaI gayA. emanA aMtaramAMthI AzIrvAda nIkaLI gayA : "chokarA, tuM bhaNIza, ane paMDita thaIza !" e AzIrvAda pUrepUrA phaLyA. eka vAra jainonA suprasiddha AgevAna ane bhAvanagaranA jANItA zreSThI zrI giradharabhAI ANaMdajI banArasa gayelA. tyAre ATha divasa jagajIvane emanI khUba sevA karelI. emanI oLakhANa thatAM zrI giradharabhAIe kaheluM : "A to popaTano dIkaro ! chokarA, paMDita thaIne bhAvanagara Avaje, hoM !" paMDitajIe A nimaMtraNane mAthe caDAvI jANyuM; cAlIza karatAM vadhu varaso sudhI bhAvanagaramAM rahIne teo jiMdagIbhara vidyAnuM dAna karatA rahyA. potAnA saMskAradAtA upakArI tarIke pUjaya munivarya zrI jayaMtavijayajI mahArAja(zrI harSacaMdrabhAI)nuM, vidyAdAtA tarIke banArasanA paMDitavarya zrI sabhApati zarmAnuM ane paMDita zrI velasIbhAI chaganalAla zAhanuM paMDitajI bhAre kRtajJatApUrvaka smaraNa karatA. vijayadharmasUrijIno upakAra to emanA roma-romamAM sadA guMjato raheto. vi. saM. 1970thI vidyAvitaraNano emano karmayoga zarU thayo. dilacorI muddala karavI nahIM ane rUpiyo laIne savA rUpiyA jeTaluM ApIne rAjI thavuM e paMDitajIno sahaja svabhAva hato. svamAnane barAbara sAcavavuM, dInatA kyAMya dAkhavavI nahIM ane pharaja bajAvavAmAM pAchA paDavuM nahIM : sva. zrI vijayadharmasUrijInI A saMskAra-zikhAmaNane paMDitajIe barAbara pacAvI ane zobhAvI jANI hatI. ethI ja emaNe potAnA jIvanane sAduM, ochAmAM ochI jarUriyAtavALuM ane unnata vicArothI samRddha banAvI jANyuM hatuM. moLo, namAlo ke halako vicAra to jANe emanI pAse TUMkavAnI ya hiMmata na karI zakato ! ane bhaNAvavAnI kaLA to paMDitajInI ja ! eka vAta bhaNAve ane aneka vAto samajavAnI jANe gurucAvI lAdhI jAya ane batrIsa koThe dIvA pragaTI jAya ! potAnA ziSyone potAthI savAyA karavAno ja emano sadA prayatna ane umaMga rahelo. saMvat 1977-78 ane 1980-81 daramiyAna be-aDhI varSa sva. zrI vijayadharmasUrijIe sthApela zrI vIratattva prakAzaka maMDaLamAM muMbaI, AgrA ane zivapurImAM emanAM caraNomAM besIne alpasvalpa adhyayana karavAno je yoga sAMpaDyo hato, eNe amane jIvanabhara kAma lAge evuM jIvanapAtheya ApyuM hatuM. e jIvananA sonerI divaso banI gayA. teo pUrNa ekAgratAthI bhaNAvatA ane vidyArthI pAsethI paNa evI ja ekAgratAnI apekSA rAkhatA. emanA vargamAM ADIavaLI vAtamAM vakhata bagADavAne Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita zrI jagajIvanadAsabhAI 329 to koI avakAza ja nahIM; ane vakhata Avye teo AMkhomAM AMsu UbharAI Ave evo Thapako paNa ApatA. paNa vAtsalyamUrti evA ke thoDI ja vAramAM ApaNane lAge ke A to che ApaNA hitaciMtaka ane zicchatra ! emaNe koI vidyArthI upara zikSaka tarIke amaladArI karyAnuM yAda nathI. abhyAsanA varga sivAya teo vidyArthIo sAthe evA to ekarasa banI jAya ke jANe vidyArthInA mitra ja ! phUTabaoNla ramavo hoya, doDAdoDI ka2vI hoya, taravA javuM hoya ke bIjuM koI sAhasa kheDavuM hoya, badhAyamAM paMDitajI vidyArthIonI sAthe ne sAthe ja. zarIrane khaDatala ane manane masta banAvavAnA teo khAsa himAyatI. e badhuM saMbhAratAM Aje aMtara bolI UThe che ke te di no vivasA: tA 1 (e divaso to gayA te gayA). temaNe thoDoka vakhata munirAjone ke pAThazALAmAM adhyayana karAvyuM ane keTaloka vakhata zrI vIratattva prakAzaka maMDaLamAM kAma karyuM. te sivAyano badho vakhata paMDitajInA marmasparzI ane vyApaka pAMDityano ane emanI mamatA ane niSThAbharI adhyApanazailIno lAbha bhAvanagaranA badhI komonA vidyArthIone maLato rahyo. saM. 1976mAM emaNe bhAvanagaramAM kAma karyuM, 1978mAM pharI teo bhAvanagara gayA, ane 1981thI to emaNe bhAvanagaramAM kAyamI sthiratA karI, ane pUrI be vIzI jeTalA sudIrgha samaya sudhI ekale hAthe zrI jainadharma prasAraka sabhA hastakanI zrI gaMbhIravijayajI jaina saMskRta pAThazALAnA adhyApaka adhyApaka nahi paNa tenA tarIke saMskRta-prAkRtanA zALA tathA kaoNleja kakSAnA vidyArthIo mATe, mUThIbhara kamANI chatAM ya, jJAnasatra calAvatA rahyA. paMDitajIe je thoDAMka prAcIna saMskRta caritro, kAvyono gujarAtImAM anuvAda karyo che te emanI yAdagAra prasAdIrUpa banI raheze. A badho samaya daramiyAna Adara ane mamatApUrvaka bhAvanagaranA jainasaMghe paMDitajIne sAcavavA je lAgaNI batAvI tene lIdhe paMDitajI potAnuM jJAnasatra saraLatApUrvaka cAlu rAkhI zakyA ema kahevuM joIe. AtmA - kudarata kyAreka rAmane mATe hanumAnane pedA karavA jevI upakAraka ghaTanAnuM punarAvartana kare che. bhAvanagaramAM eka sAmAnya sthitinAM ane nAnI uMmare vidhavA thayelAM bahena karacaliyA-parAmAM rahe; samaratabahena emanuM nAma. kaThora kudarata sAme jhUjhIne e bahena potAnuM ghara calAve ane kuTuMbane nibhAve. koI sadbhAgyanA yoge paMDitajInI saraLatA ane samaratabahenanI mamatA ekabIjAne pichANI gaI, ane teo jIvanabharanAM bhAI-bahena banI gayAM ! samaratabahene potAnA 'paMDitabhAI'nI je cIvaTabharI saMbhALa rAkhI ane paMDitajIe potAnAM 'samubahenane je rIte sAcavI jANyAM enuM smaraNa Aje paNa aMtarane gadgada banAve che. paMDitajI Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 amRta-samIpe ATalo vakhata nirAkulapaNe vidyAvitaraNa karI zakyA emAM samubahenano phALo bahu moTo che. paNa kudarata jyAM AvI akaLa sahAya kare che, tyAM AkhA jIvanane kaLa caDI jAya ke AkhuM jIvana roLAI jAya evI kAramI Aphata paNa varasAve che tyAre saheje lAgI jAya che ke AvA akaLa bhejavALI kudaratane zuM kahevuM ? saMvat 1986mAM paMDitajIe koI bImArInI sAme dUdhavaTIno prayoga karyo. e prayoga avaLo paDyo ane 1987mAM emanI dIvA jevI AMkhonAM teja sadAne mATe ojhala thaI gayAM - paMDitajI prajJAcakSu banI gayAM ! chatrIsa varSanI bharayuvAna vaya, ane jiMdagInI aDadhI majala ja pAra karelI; emAM jIvavuM khAruM ke amAruM thaI jAya evo duHkhada A prasaMga banyo. paNa paMDitajI jarA ya vicalita na banyA; jIvanabharanI sAdhanA emanI vahAre dhAI. teo eka puruSArtha zUrAnI jema e AphatanI sAme TakI rahyA, ane te pachI pUrAM chatrIsa varSa sudhI akhaMDapaNe jJAnayajJane jhaLahaLato rAkhIne kharekhara sthitaprajJa banI rahyAM. "ra senAM patnIyana (na to dInatA dhAraNa karavI ke na saMkaTathI bhAgavuM) e temanuM jIvanasUtra hatuM. mAtA, pitA ane gurunI bhakti to emanA romaromamAM ramatI hatI. bacapaNamAM mAtA potAnA A lADakavAyAne vadhAre ghI copaDelI roTalI pIrasatI to e lADakavAyo e roTalI pitAjInI thALImAM sarakAvIne rAjI thato ! eka vAra banArasamAM paMDitajInA guru sabhApati zarmA bImAra paDyA. tyAre 8-10 divasa sudhI emaNe emanI khUba dila daIne sAravAra karI hatI ane 80-80 pagathiyAM UtarI-caDIne pANInA ghaDA bharI ApyA hatA. AvA ziSya upara gurunI apAra kRpA varase emAM zI navAI ? potAnI maryAdita AvakamAM paNa paMDitajI potAnAM vRddha mAtA-pitAne, nAnA bhAI zrI bhAIcaMdabhAIne ane kuTuMbane sAcavavAmAM kyAreya cUka na karatA. emanA pitAjInuM vi. saM. 1993mAM avasAna thayuM. te pachI keTalAka vakhate emanAM mAtuzrInI AMkho gaI; kudarata paNa kyAreka kevI kaThora bane che ! paNa paMDitajI to hAravAnuM ke hatAza thavAnuM zIkhyA ja na hatA. pote aMdha chatAM mAtAnI AMkhonA ilAja mATe teo bhAvanagarathI amadAvAda AvelA ane amArA mahemAna banelA - e dazya Aje ya romAMca upajAve che, ane musIbatanI sAme rAMka nahIM banavAno jIvaMta pATha Ape che. emanAM mAtuzrI vi. saM. 2004mAM videha thayAM. paMDitajI jema vidyApuruSa hatA evA ja dharmapuruSa hatA. sAcI dharmabhAvanAne emaNe jIvanamAM bahu ja UMce Asane birAjamAna karI hatI. eka Adarza ane Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita zrI jagajIvanadAsabhAI 331 dharmAnurAgI putra tarIke potAnI maryAdita AvakamAMthI paNa kakaDe-kakaDe paMDitajIe potAnAM mAtA-pitAnA kalyANa nimitte, sAtaso rUpiyA jevI rakama sukRtamAM vAparI tyAre ja emane saMtoSa thayo hato. paNa hajI ye vadhu AkarI kasoTI thavI bAkI hatI. vi. saM. 2012mAM paMDitajI paDI gayA; thApAnA hADakAne IjA pahoMcI. e traNa mahinA bhAre vedanAmAM gayA, paNa paMDitajIe svasthatA jALavIne eno upayoga UMDA AtmaciMtanamAM karyo. tyAra pachI teo sAjA to thayA, paNa page kAyamanI khoDa rahI gaI. te pachI emanI tabiyatane lUNo lAgyo, ane emanuM zarIra dhIme-dhIme ghasAtuM gayuM. paNa emanuM mana hatAza thayuM hoya ke vidyAnA arthIne jAkAro maLyo hoya evuM kyAreya banyuM nathI. te pachI pUrAM daza varSa sudhI khumArIpUrvaka jIvIne teo svargavAsI banyA. paMDitajIe vidyArthIonI evI prIti meLavelI ke ujANI ke paryaTana jevo koI paNa prasaMga hoya to vidyArthIo paMDitajIne Agraha karIne sAthe rAkhe; are AMkhonA teja aMtarmukha thayA pachI paNa A krama cAlu ja hato! vidyArthIone haMmezAM ema ja rahe ke amArA upakArI guru AnaMdamAM rahe evuM kaMIka ame karIe. vidyArthIonA premane vaza thaIne, AMkho gaI hovA chatAM paMDitajI kyAreka sinemA jovA (sAMbhaLavA) paNa jatA. amArI sAthe saMta tukArAmanuM marAThI bolapaTa jovA AvyAnuM smaraNa thatAM paMDitajIno prema ane jIvanarasa kevo adbhuta hato te samajI zakAya che. zarIra sazakta rahyuM tyAM sudhI AMkho gayAno aphasosa emane bhAgye ja satAvI zakyo haze. ane zarIra nabaLuM paDatuM gayuM te tabakke paNa emanI AMtaraciMtananI dhArA vadhAre vegIlI banatI gaI. paMDitajInI talasparzI vidvattAthI AkarSAIne gujarAtanA saMskRtanA jANItA adhyApaka zrI pratAparAya modI emane kaoNlejamAM laI javAnuM vicAratA hatA; paNa e ja arasAmAM paMDitajInI AMkho cAlI gaI, eTale e icchA adhUrI ja rahI ! paNa paMDitajIe kyAreya e mATe vasavaso nathI dAkhavyo. divaso sukhanA hoya ke saMkaTanA hoya, haMmezAM mastImAM rahevuM ane AvI paDela saMkaTano vikAsanA vAhana tarIke upayoga karI levo e paMDitajInI virala vizeSatA hatI. paMDitajI pAse abhyAsa karI gayela jaina-jainetara vidyArthIomAMthI keTalAya Aje sukhI che ane UMcI pAyarIe pahoMcyA che. saunI bhAvanA evI ke paMDitajIne caraNe phUla nahIM ne phUlanI pAMdaDI bheTa dharIne dhanya banIe. paNa paMDitajI to AvA lobhathI sAva alipta ja rahyA. eka vAra eka vidyArthIe ghaNAM varaso pahelAM, emanA caraNe vIsa rUpiyA bheTa dharyA. paNa evI dhana-lolupatAmAM phasAyA Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 amRta-samIpe e bIjA ! paMDitajIe e 2kama pustakAlayane bheTa mokalI ApI ! AvAM to aneka prasaMgaratno paMDitajInA kAMcanasamA nirmaLa jIvanane zobhAvI rahyAM che. paisAnI ane sAdhana-sAmagrInI haMmezAM taMgI, kuTuMbanirvAhanI javAbadArIno paNa kaMIka ne kaMIka bhAra cAlu ane zArIrika ke bIjI muzkelIo paNa potAno bhAga bhajavavAmAM pAchI pAnI na kare : sAmAnya mAnavI bhAMgI paDe ane lobha-lAlacamAM saheje taNAI jAya evI sthiti; chatAM paMDitajI eka yoddhAnI jema e badhAMnI sAme aNanama rahyA. artha pratyenI AvI anAsakti ati virala jovA maLe che. paMDitajIe paisAne mAtra eka sAdhana tarIke ja jIvanamAM sthAna ApyuM hatuM, ane kyAreya e sAdhyasthAne na besI jAya enI pUrI jAgRti rAkhI hatI. bhAvanaga2mAM emane kevI vyApaka ane sthAyI suvAsa hatI te e parathI jANI zakAya che ke emane haste tA. 13-2-1963nA roja tyAgadharmI rAjavI zrI kRSNakumArasiMhajInI upasthitimAM tathA saurASTranA jANItA rASTrasevaka zrI jAdavajIbhAI modInA pramukhapade zrI jagajIvana phUlacaMda smAraka TrasTa saMcAlita garlsa hAIskUlanA makAnanA zilAropaNavidhino cirasmaraNIya samAraMbha yojAyo hato. nirbheLa vidyA-upAsanA ane niHsvArtha vidyAdAnanA pratApe paMDita jagajIvanadAsabhAI sAcA 'brAhmaNa' banyA hatA, ane akiMcanapaNuM, aparigrahanI bhAvanA ane sphaTikasamuM nirmaLa jIvana keLavIne teo Adarza zramaNa banyA hatA. samatA e emanA jIvanano akhUTa khajAno hato. e samatAnA rasanuM pAna karIne emaNe jIvana jIvI jANyuM ane mRtyune paNa mANI jANyuM ! (tA. 23-4-1966) (8) suzIla, apramatta paMDitavarya *kailAsacaMdra zAstrI paMDitavarya zrI kailAsacaMdra zAstrI digaMbara jaina saMghamAM prathama kakSAnA vidvAna che, ane dharmazAstrono ane prAcIna, arvAcIna digaMbara sAhityano emano abhyAsa vyApaka, marmasparzI ane AdhArabhUta gaNAya che. emaNe potAnI vidvattAnI prasAdIrUpe aneka pustakonAM saMzodhana, saMpAdana, sarjana ane bhASAMtara karIne tema ja aneka vidvAno taiyAra karIne potAnA saMghane bheTa Apela che. emaNe banArasamAM sATheka varSa pahelAM sthapAyela digaMbara jaina saMghanI suprasiddha vidyAsaMsthA zrI syAdvAdaA nAmanI joDaNI uttarapradezanI Dhabe kailAzacaMdra/caMda' ema paNa karAya che. (saM.) * Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 kelAsacaMdra zAstrI mahAvidyAlayamAM rahIne abhyAsa karyo hato, ane potAno abhyAsa pUro karyA pachI, kRtajJatApUrvaka potAnI mAtRsaMsthAnI sevA karavAnI kartavyabuddhithI prerAIne, emaNe A mahAvidyAlayanI ja sevA karavAnuM pasaMda karyuM hatuM; ema karIne emaNe bIjA vidvAno mATe eka uttama dAkhalo rajU karyo hato. tyAM temaNe aneka vidvAno taiyAra karyA hatA. zrI kalAsacaMdrajI taraphanI mAnanI lAgaNImAM vadhAro kare evI bAbata che emanI sAdAI, saraLatA, namratA, rASTrIyabhAvanA, nirmohavRtti ane kartavyaniSThA. Ane lIdhe emanuM jIvana nirmaLa, "sAduM jIvana ane ucca vicAra'nA eka suMdara namUnArUpa ane ujvaLa banyuM che. vaLI emaNe eka sAcA sArasvatane chAje e rIte, lakSmI taraphanI lolupatA upara je niyaMtraNa rAkhyuM che e paNa sau-koInI prazaMsA mAgI le evuM che. teo A bAbatamAM keTalA jAgRta che ane potAnI mAtRsaMsthA pratye utkaTa kRtajJatAnI lAgaNI dharAve che tenA khAsa jANavA jevA dAkhalA tarapha sau koInuM dhyAna doravA mATe ame A noMdha lakhavA prerAyA chIe. mathurAthI pragaTa thatAM digaMbara jaina saMghanA sAptAhika mukhapatra "jainasaMdeza'nA tA. 10-11-1977nA aMkamAMthI jANavA maLela che ke zrI kalAsacaMdrajI sane 1928thI 1978 sudhInAM pacAsa varSa daramiyAna dasalakSaNI(paryuSaNA-parva)nI ArAdhanA karAvavA judAM-judAM sthAnomAM gayA hatA. te daramiyAna temane hajAro rUpiyA bheTa maLyA hatA. paNa A bheTa maLelI rakamane potAnI milkata gaNI potAnI pAse rAkhavAne badale emAMthI mAtra kharca bAda karIne bAkInI rakama potAnI mAtRsaMsthAnA caraNe emaNe bheTa dharI dIdhI hatI ! A rakamano AMkaDo nAnosUno nahi, paNa eka lAkha rUpiyA karatAM paNa moTo che ! aMtaramAM tyAgabhAvanA ane kRtajJatAnI lAgaNI jIvaMta hoya to ja Ama thaI zake. (tA. 7-1-1978) atyAre jyAre potAnI iSTa vyaktinuM bahumAna-abhinaMdana karavAnI tema ja AvuM bahumAna meLavavAnI vRtti divase-divase bemaryAda vistaratI jAya che, tyAre potAnuM bahumAna karavA nimitte abhinaMdana-graMtha pragaTa karavAnI yojanA pratye paMDita zrI kailAsacaMdrajIe potAnI nAkhuzI vyakta karIne, AvI lobhAmaNI bAbata taraphanI je anAsakti ke nirmohavRtti darzAvI che te gADha aMdhakAramAM nAnI-sarakhI prakAzarekhA jevI tathA dAkhalArUpa banI rahe evI che. teoe potAnI A lAgaNI, mathurAthI emanA saMpAdakapaNA nIce pragaTa thatA "jaina-saMdeza" nAme sAptAhikanA tA. 12-4-1979nA aMkamAM eka nivedanarUpe pragaTa karI che. A Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 amRta-samIpe nivedana khAsa vAMcavA jevuM hovAthI ahIM eno anuvAda sAbhAra rajU karIe chIe : "zrI syAdvAda mahAvidyAlayanA snAtaka Do. naMdalAlajI rIvAvALAe mArA abhinaMdananI yojanA karI che ane ene mATe samAcArapatromAM tema ja vyaktigata patro dvArA paNa pracAra cAlu che. "jaina-saMdeza'nA chellA aMkamAM ja mArA sAthIsaMpAdaka DaoN. kacchaMdIlAlajIe paNa taMtrInoMdha lakhI che. AjakAla graMtha-prakAzanamAM ghaNuM ja kharca thAya che. eka vyaktinA abhinaMdana-graMthanA prakAzanamAM vIsa hajAra rUpiyAthI ochuM kharca nathI thatuM, ane e graMthamAM e vyaktinAM guNagAna hoya che ane keTalAka lekho hoya che. huM nathI samajato ke abhinaMdana-graMthathI mAruM zuM mahattva vadhI javAnuM che ane e na maLe to mane zuM nukasAna thavAnuM che. mane mArA nimitte koI dhanavAna ke vidvAna pAse paisAnI mAgaNI karavI e bilakula gamatI nathI. eTalA mATe ja huM munizrI vidyAnaMdajI dvArA prerita sanmAna-samArohamAM paNa sAmela nahoto thayo. jyAre koI mane ema lakhe che ke ApanA abhinaMdanamAM ame amAro phALo ApI rahyA chIe, to ethI mane eTalI manovedanA thAya che ke je huM lakhI zakato nathI. samAjamAM svAduvAda-mahAvidyAlayanA snAtakarUpe meM taiyAra karela vidvAnono eka moTo samudAya che. vaLI, "jaina-saMdeza'mAM pragaTa thatA mArA saMpAdakIya lekhone cAhanAro paNa eka moTo samudAya che. "jyAre meM sonagaDhamAM paMcakalyANaka utsava vakhate yojavAmAM Avela vidvasaMmelanamAM bhASaNa ApyuM tyAre to meM evuM sAMbhaLyuM ke have mane koI bolAvaze nahIM, kAraNa ke, sonagaDhanA virodhIo to mane bolAvatA ja nathI, have enA samarthako paNa nahIM bolAve. paNa mArI umara 75 varSanI thaI gaI hovA chatAM paNa samAjano eka madhyasthavarga, je sAcI hakIkata jANavAnI icchA dharAve che, eno sneha mane maLato rahe che ane atyAre paNa nimaMtraNothI parezAna rahuM chuM - parezAna e arthamAM ke mArI zArIrika zakti ghaTI rahI che ane huM musApharI karavAmAM azakta thato jAuM chuM. nA pADavA chatAM paNa javuM paDatuM hoya che. "A rIte maLato sneha zuM koI paNa abhinaMdana-graMthathI ocho mahattvapUrNa che ? eTalA mATe mArA snehI mitrone mAruM nivedana che ke teo mane abhinaMdanane yogya ja rahevA de ane A kAma mATe potAnI zakti ane saMpattino upayoga na kare - jyAre teo ema mAne che ke mArA nAmane cAlu rAkhavA mATe mAruM sAhitya ja pUratuM che tyAre. vaLI kevaLa "jaina-saMdezamAM chapAyela mArAM saMpAdakIya lakhANonuM saMkalana karIne ene ja taiyAra karI zakAya to te abhinaMdana-graMtha karatAM Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAvajI dAmajI zAha 335 vadhAre upayogI banI zake. to pachI cIlAcAlu abhinaMdana karavAnI bAbatamAM teo zA mATe paDe che ?" AvuM ucca koTinuM nivedana karIne paMDita zrI kailAsacaMdrajIe potAnI je udAtta bhAvanA vyakta karI che, tethI emanuM vyaktitva vadhAre ujvaLa ane bhavya banyuM che ema kahevuM joIe. AvA svayaMprakAza nivedana mATe vadhAre lakhavAnuM zuM hoya ? bIjAMo enuM anukaraNa karavA prerAya e ja eno kAyamI bodhapATha che. (tA. 16-6-1979) (9) dhyeyaniSTha zikSaka zrI mAvajI dAmajI zAha ghaNuMkharuM koIka upaniSadamAM vidyArthIonA mukhamAM eka suMdara prArthanA mUkavAmAM AvI che : mayurAsu gheda, amRtatvam sIvAya ! (he paramezvara ! amane AyuSyamAna banAvo, ane amArA AcAryane arthAt gurune amara banAvo!) je gurune mATe ziSyo amarapaNAnI prArthanA kare e gurue ziSyonAM aMtara keTalAM badhAM jItI lIdhAM hovAM joIe ! aMtaramAM ziSyo pratye pitAnuM vAtsalya, mAtAnI mamatA ane murabbInI hitabuddhinuM jharaNa satata vahetuM hoya to ja ziSyonAM AvAM Adara ane bhakti maLI zake che. AvA guru ane AvA RSisamA gurune meLavanAra ziSyo e baMne dhanya banI jAya che. evuM guru-ziSyamilana kaliyugamAM satayuga utAre che. sva. zrI mAvajI dAmajI zAha AvA ja eka dhyeyaniSTha, Adarza ane ziSyavatsala zikSaka hatA. teo 73 varSanI sukha-zAMti-svasthatAbharI yazasvI jiMdagIne aMte, muMbaImAM, tA. 9-7-1965ne zukravAranA roja dharmabhAvanA bhAvatAM svargavAsI banIne amara banI gayA ! saMto, satIo ane zUrAonI khamIravaMtI bhUmi saurASTra e zrI mAvajIbhAInI janmabhUmi. zrI, sarasvatI ane saMskAritAnuM dhAma bhAvanagara emanuM vatana. mAtAnuM nAma pUrIbahena. vi. saM. 1948mAM dhanaterazanA zubha divase emano janma. kuTuMbanI sthiti sAmAnya hatI. paNa saMskAritA ane dhArmikatAnI ene bakSisa maLI hatI. mAtA-pitAnA teo ekanA eka putra hatA. gujarAtI cAra copaDI pUrI karatAM-karatAM to mAtA ane pitA baMne sadAne mATe vidAya thayAM. mAvajIbhAIne mATe upara Abha ane nIce dharatI jevI sthiti UbhI thaI. Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 339 amRta-samIpe ' paNa kyAreka kAdava kamaLane pragaTAve che ane kAMTAmAM gulAba Uge che, ema dekhAtA aniSTamAMthI iSTa janme che. zrI mAvajIbhAI have zuM karavuM enI mUMjhavaNamAM hatA. umara paNa mAMDa 9-10 varSa jevI UcharatI ane apakva hatI; koI mArgadarzakanI paNa rAha hatI. ane emane suprasiddha dharmAnurAgI jaina mahAjana zrI veNIcaMda sUracaMdano varamagAmamAM meLApa thayo. A arasAmAM suprasiddha jainAcArya zrI vijayadharmasUrijIe (te kALanA muni zrI dharmavijayajIe) jaina samAjamAM gRhastha vidvAno taiyAra karavAnA umadA ane dIrghadRSTibharyA hetuthI banArasamAM eka jaina vidyAtIrthanI sthApanA karavAnuM yugakArya karyuM hatuM. zrI veNIcaMdabhAIe zrI mAvajIbhAIne A vidyAtIrthamAM vidyAnI upAsanA mATe javAnI salAha ApI. bhAviyoga evo prabaLa ke mAtra dasa ja varSanI nAnI uMmare te kALe kAzI jeTale dUra dezAvara kevI rIte javuM evAM saMkoca ke nAhiMmata anubhavyA vagara zrI mAvajIbhAI kAzI pahoMcI gayA ane vidyAupArjanamAM lAgI gayA. namratA, viveka ane vinayazIlatAe emane saunA vAtsalyabhAjana banAvI dIdhA, ane udyamazIlatA ane dhyeyaniSThAe emane sarasvatInA lADakavAyA banAvI dIdhA. cha varSa sudhI ekAgratApUrvaka adhyayana karIne emaNe judA-judA viSayonuM jJAna prApta karI lIdhuM; ane gurujanonA AzIrvAda laIne, arthopArjana mATe teo muMbaI AvI pahoMcyA. kumArakALa pUro thayo, yauvanamAM hajI praveza ja thayo hato; ane zrI mAvajIbhAI soLa varSanI sAva UcharatI vaye muMbaImAM bAbu pannAlAla pUraNacaMdanI jaina hAIskUlamAM dhArmika zikSaka tarIke joDAI gayA. zrI mAvajIbhAIno AtmA eka sArA zikSakano AtmA hato. nAmanAnI kAmanA, pratiSThAno moha, paisA pratyenI Asakti emane na to satAvI zakatAM hatAM ke na to zikSaka tarIkenA dekhItI rIte nIrasa, zramasAdhya ane alpalAbhakAraka vyavasAyathI vicalita banAvI zakatAM hatAM. muMbaI jevI mohamayI nagarI ane vadhu kamANInA kaMIka mohaka mArgo; chatAM zrI mAvajIbhAI zikSakapadane vaphAdArIpUrvaka vaLagI rahyA. are, emanI A vaphAdArI to evI ke zikSaka tarIke paNa bIjuM koI sthAna na zodhatAM sAyanamAM ja temaNe pUrAM 47 varSa sudhI ekadhArI nokarI karI ! eka zikSakane ATalA lAMbA samaya sudhI kAma karavAnI mokaLAza ApavA badala A saMsthAnA saMcAlakonI zikSaka pratyenI mamatA ane udAratA paNa eTalI ja dhanyavAda ane abhinaMdanane pAtra che. A ghaTanAe zikSaNanA kSetramAM eka anukaraNIya ane preraka itihAsa sarjyo che ema kahevuM joIe. Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saMpatarAjajI bhaNasALI 337 svasthatApUrvaka jIvavuM e zrI mAvajIbhAInI prakRti hatI. khoTI doDadhAma ane arthahIna udhAmA emane khapatA na hatA. jevo emano dekhAva sIdho, sAdo ane zAMta hato, evo ja emano svabhAva saraLa, ochAbolo ane kartavyaparAyaNa hato. potAnI vadhArAnI zaktione sAhitya-upAsanA ane sAhitya-sarjanane mArge vALIne zrI mAvajIbhAIe potAnA jIvanane vadhu surabhita, vadhu svastha ane vadhu yazasvI banAvyuM hatuM. e yazasvI jIvananI prasAdIrUpe teo nAnAM-moTAM 75 jeTalAM pustakonI samAjane bheTa ApatA gayA ! zrI mAvajIbhAInuM A akSara kArya ApaNane emanI cirakALaparyata yAda ApatuM raheze. (tA. 24-7-1965) (10) chAtravatsala sevaka zrI saMpatarAjajI bhaNasALI janma arthaparAyaNa vaNiku-jJAtimAM - temAM ya nAno paNa vepAra ke udyoga ja karIne bhAgyane khIlavavAno puruSArtha karavAmAM zraddhA dharAvatA mAravADamAM ; ane chatAM eka ja sthAne, eka ja nokarImAM ane te paNa zikSaNa saMsthA jevI arthopArjananI takothI dUra ane sevAbhAvanA para nabhatI nokarImAM ekadhArAM 43 varSa sudhI kAmagIrI bajAvIne, evI kAmagIrI bajAvatAM-bajAvatAM ja chello zvAsa lenAra vyaktinI kAryaniSThA, samAjanuM bhaluM karavAnI bhAvanA ane zAMta-ekAMta khUNAmAM besIne kartavya bajAvavAnI tamannA keTalI utkaTa haze te samajI zakAya che. varakANAnA zrI pArzvanAtha jaina vidyAlayanA mukhya saMcAlaka zrI saMtarAjajI bhaNasALI AvA eka kartavyaniSTha purUSa hatA. A vidyAlayanI sthApanAnI sAthe ja, mAtra 18-19 varSanI UcharatI uMmare, teoe, samAjasevAnI bhAvanAthI prerAIne saMsthAnA saMcAlananI javAbadArI saharSa svIkArIne enI sAthe evI ekarUpatA sAdhI, ke jANe emanA jIvanamAM e saMsthAnA utkarSa sivAya bIjI badhI bAbatonuM sthAna gauNa banI gayuM; ema kahevuM joIe ke teo e saMsthAnA prANa banI gayA hatA, ane e saMsthA emane mana prANa karatAM paNa adhika priya banI gaI hatI. zrI bhaNasALInI cAra dAyakA karatAM paNa vadhu samayanI A kAmagIrI emanA yazasvI ane lokapriyatAthI surabhita jIvananI preraka kIrtikathA banI rahe evI che. zrI pArzvanAtha jaina vidyAlayanA vikAsanA itihAsamAM teonuM nAma haMmezane mATe sonerI akSarothI aMkita thayeluM raheze emAM paNa zaka nathI. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 amRta-samIpe teonuM mULa vatana jodhapura, pitAnuM nAma natharAjajI, mAtAnuM nAma pratApabAI. sane 1908mAM emano janma. jodhapuramAM rahIne ja teoe dasa dhoraNa sudhIno abhyAsa karyo hato. abhyAsa bhale ocho karyo hato, paNa dharmabhAvanA, kartavyabhAvanA ane sevAbhAvanAnuM khamIra emanA romaromamAM dhabakatuM hatuM. emAM AcArya zrI vijayavallabhasUrijI tathA AcArya zrI vijayalalitasUrijInI preraNAnuM baLa umerAyuM -- jANe bhaNasALIjIne samAjasevAnI dIkSA maLI ! ane emaNe zikSaNanA pracAra dvArA samAjano utkarSa sAdhavAnA zAMta chatAM nakkara kAryane potAnA jIvanakArya tarIke haMmezane mATe svIkArI lIdhuM ane potAnI sarva zakti, buddhi ane bhAvanAnAM khAtara pANI ApIne ene navapallavita ane saphaLa banAvyuM. enAM phaLa navI peDhInA saMskAra-ghaDatararUpe je maLyAM, te mATe e saMsthAmAM abhyAsa karI gayelA vidyArthIo emanA upakAronuM cirakALa sudhI smaraNa karatA raheze ; samAja paNa emanI sevAone nahIM visarI zake. zrI bhaNasALIjInI saphaLatA aneka guNo ane zaktione AbhArI hatI. pahelI vAta to hatI svIkArela javAbadArIne game te bhoge pUrI karavAnI jAgRtinI. uparAMta, kAryasUjha, adamya kAryazakti, saccaritratA, dharmAnurAga, sAdAI, svasthatA, vyavahAradakSatA, samAjanA AgevAno sAthe mIThA saMbaMdho rAkhavAnI kuneha ane sAthe-sAthe avasara Avya hRdayane kaluSita banAvyA vagara sAcI vAta kahevAnI AvaData ane hiMmata vagere guNone emanI saphaLatAnI cAvIrUpa lekhI zakAya. paNa eka chAtrAlayanA saMcAlaka tarIke teoe je saphaLatA ane vidyArthIo tathA samAjanI je cAhanA meLavI te to mAtA jevA hetALa ane pitA samAna vAtsalyasabhara ane vakhata Avya anuzAsananI zakti dharAvatA hRdayane kAraNe ja. teonA AvA hitaciMtaka ane hetALa hRdayane kAraNe teonI AsapAsa saMsthAnA jUnA tema ja cAlu vidyArthIonuM tathA vidyArthIonA vAlIonuM eka kuTuMba ja racAI gayuM hatuM, ane enA baLa upara teo goDavADanA samAja pAse saMsthAne lAbhakAraka banI zake evuM kAma vizvAsapUrvaka karAvI zakatA hatA. teonI AcArya zrI vijayavallabhasUrijI pratyenI bhakti ananya hatI. zrI bhaNasALIjInI nirbheLa sevAvRttine kAraNe AcAryazrI paNa teonA upara khUba bhAva rAkhatA hatA. AcArya mahArAjanI janmazatAbdInI ujavaNI mATe teo kaMI-kaMI manoratho sevatA hatA, paNa te adhUrA rahyA AvA eka saMniSTha ane sevApremI mahAnubhAvanuM tA. 17-5-1970nA roja emanA karmakSetra varakANAmAM 62 varSa jevI pramANamAM nAnI kahI zakAya evI uMmare hRdayaroganA humalAne kAraNe avasAna thatAM saMsthA ane goDavADa samAja baMnene Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paM. amRtalAlabhAI salota 339 eka sAcA kAryakaranI moTI khoTa paDI che. teoe keTalI lokaprIti saMpAdita karI hatI eno khyAla emanI smazAnayAtrAmAM AsapAsanAM gAmomAMthI hAja2 rahela vizALa janasamudAya uparathI paNa AvI zake che. (11) vidyAniSTha paM. zrI amRtalAlabhAI salota pAlItANA jevA, dezanA eka khUNe Avela, zAMta, ekAMta sthAnamAM rahIne be vIsI karatAM paNa vadhu samaya sudhI sAdhu-sAdhvIone saMskRta-prAkRta graMthono abhyAsa karAvavAnI nirdoSa pravRttimAM ja saMtoSapUrvaka samaya vitAvI jANanAra paMDita zrI amRtalAla amaracaMda salotanuM thoDA vakhata pahelAM 74 varSanI vaye avasAna thayuM che enI noMdha letAM ame dilagIrInI lAgaNI anubhavIe chIe. (tA. 18-7-1970) zrI amRtalAlabhAInuM mULa vatana dAThA. abhyAsa karavAnI utkaMThAthI prerAIne teo emanA moTA bhAI paM. zrI tribhovanadAsabhAI sAthe kAzImAM sva. zrI vijayadharmasUrijI mahArAje sthApela saMskRta pAThazALAmAM saMskRta-prAkRtano abhyAsa karavA gayA hatA. suprasiddha paM. zrI haragoviMdadAsa zeTha, paM. zrI bhagavAnadAsabhAI vagere emanA sAthI hatA. abhyAsa pUro karI teo pAlItANA AvyA ane zeTha ANaMdajI kalyANajI peDhI taraphathI cAlatI pAThazALAmAM ekadhArI 43 varSa sudhI paMDita-zikSaka tarIkenI kAmagIrI bajAvatA rahyA. mahattvAkAMkSA ane dhanalolupatAthI dUra rahIne ATalA lAMbA samaya sudhI eka ja sthAne niSThApUrvaka zikSaka tarIkenI kAmagIrI bajAvavAnA dAkhalA bahu virala che. paMDitajI e mArge cAlIne kRtakRtya banI gayA. sane 1960ne aMte penzananA lAbha sAthe teo nivRtta thayA hatA. potAnA paMDita-zikSaka tarIkenA pavitra vyavasAyanI pUrtirUpe emaNe zAstrIya graMthonAM saMpAdana-prakAzananuM kAma hAtha dharyuM hatuM; ane e rIte teoe dharmasAhityanI noMdhapAtra sevA bajAvI hatI. nirmaLa, sAduM ane saraLa emanuM jIvana hatuM; ane saune potAnA banAve evo emano svabhAva ane vyavahAra hato. emanI dhArmikatA paNa prazaMsApAtra hatI. (tA. 16-9-1967) Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . patrakAro (1) saurASTranA bhaDavIra patrakAra zrI amRtalAla zeTha saurASTranI dhiMgI dharatInA tejIlA khamIranA pratinidhi samA zrI amRtalAla dalapatabhAI zeTha, tA. 30-7-1954ne roja muMbaI mukAme, mRtyunI amara pacheDI oDhIne ciranidrAmAM poDhI gayA che. zrI zeThanuM jIvana eTale naryA cetanano satata UDato phuvAro. eka kAma mAthe lIdhuM eTale pachI na UMgha, na ArAma, na nirAMta. tana ke mana bhale ne nicovAI jatAM hoya, paNa lIdhuM kAma pAra pADyA vagara jaMpe e bIjA. rASTradevatAnI hAkale ane baMdIvAna banelI mAtRbhUminI jaMjIronA raNakAre jevAM zrI zeThanA haiyAnAM dvAra khakhaDAvyAM tevuM ja teoe rASTrasevAne caraNe potAnuM jIvana samarpI dIdhuM, ane potAnI samasta khUbIo ane zaktio rASTramuktinA saMgrAmamAM kAme lagADI dIdhI. emano rUAba ane mijAja to hato senApati jevo, chatAM rASTranI AjhAdInA yuddhamAM jo Age baDhAtuM hoya to teo adanAmAM adanA sipAhI banavAmAM paNa moja gaNatA; ane jarUra paDatAM sipAhasAlAra (senApati) banavAmAM to emane janmajAta lijjatano anubhava thato. rASTramuktinA saMgrAmamAM emaNe dAkhavela A bevaDI bhUmikA to emanI kArya pratyenI vaphAdArInI be yazakalagIo banI raheze. vaLI te kALe briTiza hiMdanA vatanIo karatAM rASTramukti mATenuM emanuM kAryakSetra to anekagaNuM AkaruM, aTapaTuM ane jIva-saTosaTanuM hatuM. temanuM mukhya kArya dezI rajavADAMonI sAme bAkhaDIne temanAM pokaLo ane aMdhero khullAM pADIne atyaMta gherI niMda2mAM poDhelI prajAne vahelAmAM vahelI jAgRta karavAnuM hatuM. A kAma to tUTelA zaDha ane phUTelA taLiyAvALA vahANanA sahAre topothI gAjato sAmo kinAro Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI amRtalAla zeTha 341 sara karavA jevuM bhayaMkara kArya hatuM! chatAM rASTramuktinA saMgrAmanA itihAsakAre kabUla karavuM paDaze ke dezI rajavADAMonA A bhayaMkara morace zrI zeThe potAnI kArakirdIne barAbara pAra pADI hatI, UjaLI karI dekhADI hatI. zrI zeThanuM smaraNa thatAM emanuM sau paheluM je rUpa ApaNI samakSa khaDuM thAya che te che eka vegavAna, tejadAra ane dhAryuM nizAna paLamAM pADI zakanAra sacoTa patrakAra tarIkenuM. emanAM saurASTra', "phUlachAba" ane "janmabhUmi' patroe to gujarAtI patrakAratvanA navA mArgonuM kheDANa karIne itihAsa sarjyo che. gujarAtI patrakAratvanA vikAsano jyAre paNa itihAsa lakhAze tyAre zrI zeThanAM A traNa patro eka prakAranAM sImAstaMbhorUpa banI raheze. vaLI patrakAra tarIkenAM zrI zeThanAM sAhaso - temAM ya rASTranetA zrI subhASabAbu ane barmAmAMnA AI. ena. e.nI hakIkato meLavavA mATe temaNe kheDelAM sAhaso - to ApaNI bahumUlI mUDI banI raheze. "saurASTra' patre to gujarAtI bhASAnuM navI ja rIte kheDANa zarU karyuM hatuM, ane bhASAnA samagra pravAha upara potAnI asara jamAvI dIdhI hatI. tIranI jema haiyA-soMsaruM UtarI jAya evuM vedhakapaNuM, dila ane dimAgane hacamacAvI mUke evuM tejIlApaNuM ane lAgaNIne thanaganAvI ke uzkerI mUke eTalI hadanuM jozIlApaNuM e gujarAtI bhASAne zrI zeThanA saurASTra' sAptAhikanI tathA e saMsthAnAM bIjAM prakAzanonI bheTa che ema Adhunika gujarAtI bhASAno itihAsa lakhanArane kabUlyA vagara nahIM cAle. zrI zeThanI potAnI lekhanazailIno vicAra karIe chIe, tyAre to emanuM lakhANa aMtarane valovI nAkhe evuM hovA chatAM haMmezAM zabdo karatAM dalIlo upara ane dalIlo karatAM ya hakIkatonA nakkara pAyA upara ja UbhA rahevAnuM pasaMda karatA teo ApaNI najare khaDA thAya che. vakIla ane nyAyAdhIza jevI temanI kAbeliyata ahIM ApaNane pUrNarUpe jovA maLe che. ane ATaluM hovA chatAM, emanA nikaTa paricayamAM AvanAra sahu koI jANe che ke zrI zeThanA dilamAM haMmezAM hetanuM sarovara hiloLA mAryA karatuM hatuM. nirAzA ane udAsInatAne to jANe teo jANatA ja na hoya ema haMmezAM AzAbharyA ane AnaMdI rahetA. kALabaLe emane nivRtti levarAvI to cAMdIvalInI anekavidha khilavaNImAM emaNe potAnI zaktione kAme lagADI. niSkriya besI rahevuM e emanA svabhAvathI viruddha hatuM. AvA eka bhaDavIra narane AMsunI aMjalio adhUrI paDaze, prazaMsAnAM puSpo paNa enA AtmAne nahIM saMtoSI zake; ene to khapaze je kAje e jIvyA ane jhajhUmyA e mAtRbhUminI AjIvana sAcI sevAnI AkarI pratijJA ! (tA. 7-8-1954) Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 amRta-samIpe (2) Adarza, satyaniSTha patrakAra zrI paramAnaMdabhAI sarva jina samUyaM (samagra vizvamAM satya ja sArabhUta che) -- satya vagara siddhi nathI, AnaMda nathI, zAMti nathI. satyanI upAsanA e ja jIvananI kRtArthatA. paNa jIvananI sAdhanA mATe satyanI upAsanA jeTalI anivArya che, eTalI ja muzkela che; kadAca muzkela hovAne lIdhe ja eno ATalo mahimA ane ATalo Agraha haze. - temAM ya tyAgI-vairAgI yogI zAMta-ekAMta sthAnamAM, ekAgratA sAdhIne, aMtaratama satyano sAkSAtkAra kare e eka vAta che, ane saMsAramAM Adhi-vyAdhiupAdhionI aneka jaMjALo vacce rahIne, patrakAra tarIkeno kaMTakachAyo mArga pasaMda karIne, aneka ghaTanAo ane vicArasaraNIomAMthI satyanuM dohana karavuM ane vartanamAM ene vaphAdAra rahevuM e sAva judI vAta che. satyanI upAsanA karatAM koInuM paNa akalyANa thAya ke emAM asaMskAritAnI badasUratI janme to satyanI maMgalamayatA ke svayaM satyatA ja ghavAyA vagara na rahe. eTalA mATe to "satyaM zivaM sundarama' sUtrane jIvana ane saMskRtino eka ucca Adarza mAnavAmAM Avela che. jIvanane sa- vignAnandranA amRtarasathI taraboLa banAvavAnuM amogha sAdhana paNa A ja Adarza che. - zrIyuta paramAnaMdabhAI kuMvarajIbhAI kApaDiyA "satyaM zivaM sundarama'nA AdarzanA Azaka ane upAsaka prAjJapuruSa che. emanA jIvananA aneka pAsAM ane emane priya aneka raso che; ane prasannatApUrvaka jIvana jIvavAnI kaLAnA teo kuzaLa kalAkAra che. Ama chatAM eka satyaniSTha patrakAra tarIkenI saphaLa kArakirdI e emanA jIvananI sarvopari viziSTatA che. ema lAge che ke kalyANakArI ane sohAmaNA satyane samajavAnuM ane bIjAne samajAvavAnuM uttama sAdhana emane patra ke sAmayika lAgyuM; ethI teo patrakAratva tarapha vizeSa AkarSAyA, ane siddhahasta patrakAra banyA. zrI paramAnaMdabhAInA priyamAM priya mAnasa-saMtAna "prabuddhajIvanane pacIsa varSa pUrAM thayAM, ethI Aje muMbaImAM eno rajata-utsava ujavAI rahyo che. evA AnaMdajanaka avasare "prabuddhajIvananA praNetA ane prANa evA zrI paramAnaMdabhAIno thoDoka paricaya Apavo avasarocita lAge che. Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI paramAnaMdabhAI kApaDiyA 343 vidyA ane saMskAritAnI bhUmi bhAvanagara zrI paramAnaMdabhAInuM mULa vatana. tA. 18-6-1893nA roja mosALa rANapuramAM emano janma. emanuM kuTuMba khUba nAmAMkita; lakSmI, sarasvatI ane dharmasaMskAritAno vila triveNIsaMgama A kuTuMbamAM thayelo. emanA pitA zrI kuMvarajIbhAI jUnI peDhInA eka sAcA dharmI, jJAnI ane sevAbhAvI na22tna. samabhAva, kAryadakSatA ane paragajupaNAne lIdhe teo rAjyamAM ane prajAmAM samAna rIte AdarapAtra banelA; ane garavAI to evI ke eka hAthanuM karyuM bIjo hAtha na jANe ! kaMIka duHkhiyAMo ke bhUlelAMonI ApavItIo emanA sAgarasamA peTamAM kAyamane mATe samAI gaI ! dharma-kartavya samajIne emaNe keTalAyanAM duHkha dUra karyAM haze; paNa moDhethI enI vAta uccAravAnI kevI ? saraLa, ane namra paNa evA ke koInA pratye bhUla thaI gaI hoya to sAme cAlIne emane khamAve tyAre ja emane nirAMta vaLe ! jaina dharmazAstrono abhyAsa emano evo UMDo ke sAdhu-sAdhvIo paNa saMkoca mUkIne emanI pAse bhaNavA jAya. vizALa kuTuMbanA vaTa-vyavahAra ane vepArano pathAro kaMI nAnAsUnA na hatA ; paNa zrI kuMvarajIbhAI e badhAthI jaLakamaLanI jema alipta rahIne jiMdagIbhara dharmanI, jJAnanI ane samAjanI sevA karatA rahyA. sAce ja, teo eka Adarza dharmasevI hatA. AvuM uttama kuTuMba ane AvA saMskArI pitAno lAbha zrI paramAnaMdabhAIne nAnapaNathI ja maLyo. zrI paramAnaMdabhAIno ATalo vikAsa thayo, emanAmAM satyapriyatAno ATalo unmeSa thayo ane teo eka Adarza satyazodhaka banyA, enuM bIjAropaNa kuTuMbanA A saMskA2vA2sAmAMthI ja thayuM hatuM. potAthI nAnI-sarakhI paNa bhUla thaI gayAno ke bhUlecUke asatyanuM samarthana karyAno emane khyAla Ave to pachI e bhUlane cAlu rAkhavAnuM ke mamata, kadAgraha ke khoTI pratiSThAnA khyAlathI enuM samarthana karavAnuM zrI paramAnaMdabhAInA svabhAvamAM ja nahi; satyanA zodhakane ema karyuM pAlave ja nahIM. maeNTrika sudhIno abhyAsa zrI 52mAnaMdabhAIe bhAvanagaramAM karyo. A abhyAsanI sAthosAtha dharma, tattvajJAna jevA viSayonuM saMskA2poSaka ane satyadarzaka sAhitya paNa teo vAMcatA rahyA jANe bhaviSyanA satyazodhaka tarIkenI pUrvataiyArI karatA rahyA. sane 1909mAM, 16 varSanI vaye maeNTrikanI parIkSA pasAra karIne AgaLanA abhyAsa mATe teo muMbaI gayA, ane tyAM eNlphinsTana kaoNlejamAM rahIne emaNe sane 1913mAM bI.e.nI parIkSA pasAra karI. kaoNlejanA saMparke to jANe emane jJAnanA virATa nidhinuM darzana karAvyuM, ane emanI jijJAsAnI abhivRddhi karI. sane 1916mAM teoe elaela. bI.nI DigrI meLavI. Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344. amRta-samIpe abhyAsakALano jiMdagI no pahelo tabakko pUro thayo hato ane kamANI karavAno ane gRhasthAzramanI javAbadArI uThAvavAno samaya zarU thayo hato. emanA kAkAnA dIkarA zrI motIcaMdabhAI kApaDiyA eka nAmAMkita solisiTara hatA, eTale emaNe paNa solisiTara banavAnuM nakkI karyuM, ane emanI peDhImAM joDAyA. eka bAju abhyAsa pUro thayo hato, paNa vAcana, lekhana, manana ane jAhera jIvanamAM emane khUba rasa jAgyo hatA. bIjI bAju dareka vastune ke vicArane svataMtrapaNe-maulikapaNe vicAravAnI vRttine ane unnata vicAronI bhUmikAmAM vicaraNa karavA talasatI buddhine vakIla solisiTara tarIkenuM baMdhiyAra vAtAvaraNa bhAvatuM na hatuM. eTale zrI paramAnaMdabhAIe e mArga tajI dIdho. Ama chatAM arthopArjana to karavAnuM ja hatuM ; eTale eka-be dhaMdhAmAM keTaloka samaya gALI Akhare teo jhaverAtanA dhaMdhA tarapha vaLyA ane sthira thayA : satyanA pArakhue potAnI kaLAno vikAsa jANe jhaverAtanA pArakhu tarIke AraMbhyo ! hoziyArI, sUjha, kAryadakSatA ane nItimattA to hatI ja, eTale jhaverI tarIke emane potAnA dhaMdhAmAM sArI phAvaTa AvI gaI. paNa arthopArjanamAM ja goMdhAI rahe ane paisAthI ja saMtuSTa thAya, evo ekAMgI ke arthaparAyaNa emano AtmA na hato. zarUAtathI ja kaLA ane satya tarapha emane khUba AkarSaNa hatuM. emanuM romaroma jANe kaLAnA sauMdaryano AnaMda mANavA talasatuM rahetuM, ane asatya ke asaMskAritAne joIne kakaLI UThatuM. kaLA ane satyanI upAsanAnI adamya jhaMkhanA umara ane vAcana-ciMtana vadhatAM gayAM ema vadhatI gaI; ane zrI paramAnaMdabhAI jIvanane AnaMdasabhara banAvavAnI kaLAnA to kasabI hatA. eTale e upAsanAne saphaLa karavA jatAM jhaverAtanA dhaMdhAne kaMI kSati pahoMcI to enI emaNe jhAjhI ciMtA na sevI. pachI to banyuM evuM ke dhIme-dhIme dhaMdho ocho thato gayo; Aje to e sAva chUTI gayo che, ane kaLA ane satyanI upAsanAe emanAM samagra samaya ane zaktino kabajo laI lIdho che. atyAranA navI-navI sAdhanasAmagrI ane asahya moMghavArInA jamAnAmAM arthopArjananA mArgathI zrI paramAnaMdabhAI ja mukha moDI zake ! jenAmAM maulika ciMtanazakti ane cittanI udAratA jAgI UThI hoya e ApameLe ja krAMtikArI vicArasaraNIne apanAve che ane pragatirodhaka jaDatA ke rUDhicustatA sAme potAno avAja uThAve che. rASTrIya svAtaMtryanI laData AvI ane zrI paramAnaMdabhAI 1930-32nI laDatamAM be vAra jelamAM jaI AvyA. jainasamAjanI rUDhigrastatAne dUra karavA zrI muMbaI jaina yuvaka saMghanI sane 1929mAM sthApanA thaI, to zrI paramAnaMdabhAIne jANe Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI paramAnaMdabhAI kApaDiyA 345 bhAvatuM bhojana maLI gayuM. ayogya dIkSA jevA prazno sAme emaNe jabarI jehAda jagAvI. 1936mAM amadAvAdamAM jaina yuvaka saMghanA pramukhapadethI karela bhASaNanA badalAmAM emane saMgha-bahAra karIne emanI krAMtipriyatAnI kadara karavAmAM AvI ! 1938mAM muMbaI jaina yuvaka saMghanA baMdhAraNane vizALa banAvavAmAM AvyuM tyArathI zrI paramAnaMdabhAI emAM khUba AgaLa-paDato bhAga levA lAgyA. Aje to badhA ya phirakAnA jaino uparAMta jainetaro mATe paNa yuvaka-saMghanA dvAra khullAM thayAM che te mukhyatve zrI paramAnaMdabhAInI vizALatAne kAraNe. atyAranA "prabuddhajIvana"no janma sane 1939mAM "prabuddha jaina' tarIke thayelo. tyArathI te cheka atyAra sudhI, vacamAM mAtra eka varSanA apavAda sivAya, e patranuM sukAna zrI paramAnaMdabhAIe ja saMbhALyuM che. sane 1949mAM janmabhUmi'vALA saurASTra TrasTa "yugadarzana' nAme mAsika zarU karIne enA taMtrIpade zrI paramAnaMdabhAIne nImyA. jo A mAsika cAlu rahyuM hota to gujarAtamAM e eka namUnedAra sAmayika banI raheta; paNa kudaratanuM sarjana kaMIka juduM ja hatuM, eTale cha mahinAmAM ja e baMdha thayuM. pariNAme "prabuddha jainane pharI vAra zrI paramAnaMdabhAInA taMtrIpaNAno lAbha maLyo, ane eno khUba vikAsa thayo. "prabuddha jIvana"nI vikAsakathA jANe zrI paramAnaMdabhAInI satya-upAsanAnI vikAsakathA che. e nIDaratA, e namratA, e spaSTavAditA, e saumyatA, e maulikatA anyatra virala jaNAya che. bhASA ane zailInI saraLatA, madhuratA ane ekarUpatA paNa dAkhalArUpa banI rahe evI che. "prabuddhajIvana" mATe satyalakSI, saMskArapUta ane surucipUrNa sAmagrInI satata ciMtA sevatA zrI paramAnaMdabhAIne joIne manamAM thaI Ave che ke patra sAthe kevI adbhuta ekarUpatA ! koI hetALa mAtA jevI ja mamatAbharI cIvaTa zrI paramAnaMdabhAI tenI rasasAmagrI ekatra karavAmAM dAkhave che. ramUja khAtara kahevuM hoya to kahI zakAya ke zrI paramAnaMdabhAIne emanI rAzinA nAmavALI pravRttio sAthe bhAre mahobbata che - "prabuddhajIvana', paryuSaNavyAkhyAnamALA, pravAsa ane paryaTana! paryuSaNa vyAkhyAnamALAnA eka-eka vakatA ane eno viSaya pasaMda karavAmAM to e jANe jIva reDe che. ekalA ke be-cAra jaNa sAthe pravAsa karavo ke 25-50-100 jaNanuM moTuM paryaTana goThavavuM e to emano jIvanano moTo AnaMda che. prakRtinA saumya ke raudra rUpanA teo bhAre prazaMsaka che. baLabaLato unALo emane thakavI zakato nathI, muzaLadhAra comAsu emane kaMTALo ApatuM nathI, ke kaDakaDatI TADha emane thIjavI zakatI nathI. DuMgarA ke parvato to hasatA-khelatA caDI jAya che. 71 varSanI uMmare paNa AvI khaDatala che emanI kAyA ane AvI jAgRta che emanI ruci. Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - --- 343 amRta-samIpe teo je kaMI kare che te nijAnaMda khAtara kare che, ane eno lAbha dezane Ape che. satyanA zodhakane svArthI thavuM pAlave ja nahIM. vyavasthAzakti, sevAprIti, sakriya karuNAvRtti, maitrIbhAvanA, nirdazavRtti, nAmanAnI kAmanAno ane mahAttvAkAMkSAno abhAva, kAryaniSThA, nIDaratA vagere guNoe emane aneka mahApuruSonI mitratA meLavI ApI che ane aneka saMsthAonA saMcAlanamAM mobhAbharyuM sthAna apAvyuM che. zrI paramAnaMdabhAInA dAMpatyanI eka vizeSatA ativirala che. emane pAMca putrIo che ane putra eke ya nathI, chatAM emaNe ke bhadrapariNAmI zrImatI vijayAbahene kyAreya e vAtano aphasosa karyo nathI; UlaTuM, potAnI putrIone emaNe putro karatAM savAI rIte saMskArI ane zikSita banAvI che. emane lagnamAM paNa emaNe eTalI ja mokaLAza ApI che. zrI paramAnaMdabhAInI A ja sAcI sudhArakatA ! AvA eka satyaparAyaNa, niSThAvAna ane saunA mitra jevA puruSane kyAreka koIka nAstika ke mithyAtvI kahe che tyAre saheje hasavuM Ave che. mana-vacanakAyAmAM kalyANagAmI ekarUpatA rAkhe te mithyAtvI ke manamAM kaMIka, bolavuM bIjuM ane vartavuM trIjI rIte - e mithyAtvI ? zAstra to sApha kahyuM che : "sAcAmAM samakita vase che, mAyAmAM mithyAtva." 14-11-1994) (3) jIvananiSTha patrakAra zrI khImacaMdabhAI vorA zrI akhila bhAratIya sthAnakavAsI jaina kaoNnpharansanA sAptAhika mukhapatra "jaina-prakAza'nA ane zrI sthAnakavAsI jaina kaoNnpharansanA mAnArha maMtrI zrIyuta khImacaMdabhAI maganalAla vorAnuM, tA. 12-9-1976nA roja, muMbaImAM svargagamana thatAM, nijAnaMdanI khAtara, AtmasaMtoSanI khAtara, tema ja niHsvArtha bhAve, anekavidha sevAo karavAnI sahaja bhAvanA dharAvanAra ane AvA sevAyajJa dvArA potAnAM tana-mana-dhana tathA samagra jIvanane dhanya karI jANanAra eka mahAnubhAva sadAne mATe ApaNAthI judA thaI gayA che. sthAnakavAsI dharma, saMgha ane paraMparA saMbaMdhI mAhitIno, enA yogakSemanI praNAlikAonI jANakArIno tathA enAM AMtarika baLAbaLanI marmagrAhI samajaNano to zrI khImacaMdabhAI vorA khajAno ja hatA. potAnA dharma ane saMghane sparzatA praznone samajavAnI ane yathAzakya enA ukelo zodhavAnI emanI sUjha Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI khImacaMdabhAI vorA 347 bUjha asAdhAraNa kahI zakAya evI hatI. teo jyAre paNa AvA koI prazno ke prasaMgonI chaNAvaTa karatA, tyAre vAcakane enI vyApakatAno khyAla ApavAnI sAthe-sAthe enA UMDAmAM UMDA marmasthAna sudhI kheMcI jaI zakatA hatA. Ama thavAmAM emanI tejasvI buddhino hisso hato ja, paNa enA karatAM ya vadhAre hisso emanI zraddhApUta dharmabuddhino tathA jIvana sAthe ekarUpa banI gayela dharmaruci ane dhArmikatAno hato. A uparathI vinA atizayoktie kahI zakAya ke emaNe eka dhArmika vicAraka tarIkenuM jIvana jIvIne saMtoSa mAnI levAne badale jIvana sAthe dharmane ekarUpa banAvavAno puruSArtha karIne potAnI kArakirdIne vizeSa yazovala banAvI hatI. A dRSTie vicAra karatAM lAge che ke zrI khImacaMdabhAInA svargavAsathI sthAnakavAsI saMghane eka hitaciMtaka ane sadA jAgRta, sadbhAvanAzIla, niSThAvAna, kartavyaparAyaNa kAryakaranI eTalI moTI khoTa paDI che ke je jaladI purAI zakavAnI nathI. paNa zrI khImacaMdabhAI kevaLa eka dharma-saMghanA kAryakara ke AgevAna hatA eTaluM ja kahIe ke mAnI laIe to emanI sevAvRttine pUro nyAya Apyo na kahevAya; alabatta, sthAnakavAsI dharma ane saMghanI sevA emanA aMtaramAM mukhya sthAne hatI. chatAM teonI samAjakalyANanI sAmAjika dRSTi ane rASTrahitanI rASTrIya dRSTi paNa sArA pramANamAM vikaselI hatI. tethI teo AvA praznonI paNa avAranavAra chaNAvaTa karatA rahetA hatA, ane enA ukelanA upAyo paNa kahetA rahetA hatA. vaLI, zrI khImacaMdabhAI zikSaNa ane sAhitya tarapha paNa ghaNo anurAga dharAvatA hatA. A baMne viSayo jIvana-ghaDataranA ane saMskAritAnA pAyArUpa viSayo hatA e teo barAbara jANatA hatA, ane tethI ene samAjamAM samucita sthAna ane protsAhana maLe e mATe haMmezAM prayatna karatA rahetA hatA. eka akhabAranA taMtrI tarIke teo jema lekhaka tathA ciMtakarUpe vikhyAta banyA hatA, tema emaNe keTalIka nATaka-nATikArUpa kRtio racIne sAhitya-sarjananA kSetre paNa keTaloka phALo Apyo hato. A badhA uparAMta zrI khImacaMdabhAInI udAratA ane dAnapriyatA emanA pratye vizeSa Adara ane bahumAnanI lAgaNI utpanna kare evI hatI. teo Arthika dRSTie sukhI hatA, chatAM emaNe karela sakhAvatonI yAdI jotAM kadAca ema kahI zakAya ke emanI AvakanI sarakhAmaNImAM emanI dAnavRtti AgaLa vadhI jAya evI hatI. saurASTranA jhAlAvADamAMnA emanA vatana gautamagaDhamAMnI tathA anya sthAnonI paNa aneka saMsthAo A vAtanI sAkSI pUre che. (tA. 2-10-1979) Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 amRta-samIpe (4) pratibhAzIla patrakAra zrI bhIkhAbhAI kapAsI cAreka mahinA pahelAM, dilhImAM sATheka varSanI uMmare zrI bhIkhAlAla bhAyacaMda kapAsInuM zokajanaka avasAna thatAM ApaNane eka utsAhI kAryakara ane jainonI ekatAnA himAyatI mahAnubhAvanI khoTa paDI che. temAM ya chellA be dAyakA daramiyAna teoe dilhImAM eka samartha ane kuzaLa patrakAra tarIke je nAmanA meLavI hatI ane jaina samAjano abhyadaya sAdhavAnI emanAmAM je tamannA hatI, eno lAbha jaina samAjane aneka rIte maLato hato. A dRSTie emanA avasAnano vicAra karatAM to ema ja lAge che ke dilhImAM jainasaMghanA eka zaktizALI pratinidhinI ApaNane khoTa paDI che ! teonuM vatana saurASTramAM dhrAMgadhrA zahera. tA. 4-4-1909 ne roja emano janma thayo hato. buddhi tejasvI hatI, ane kAryazakti ane ApasUjha paNa ghaNI hatI. vIsa varSanI uMmare zrI kapAsI amadAvAdanI gujarAta kaoNlejamAMthI snAtaka thayA, ane emano vyavasAya-samaya zarU thayo. pahelI ja kAmagIrI emaNe svanAmadhanya dezabhakta zrI maNilAla koThArInA khAnagI maMtrI tarIkenI svIkArI. pUrI khabaradArI ane samarpaNanI bhAvanAthI bajAvI zakAya evuM A kAma hatuM. dezabhaktinA pATha zrI kapAsIe ahIM grahaNa karyA. be varSa pachI okhAnA mIThAnA kArakhAnAmAM sahamaMtrI tarIke teo joDAyA. ekAda varSa pachI ja, 24-25 varSanI uMmare, khAsa khabarapatrI ane patrakAra tarIkenI emanI ujvaLa kArakirdInI zarUAta thaI. 1933mAM teoe "baoNmbe kronikala', 'muMbaI samAcAra', "phrI presa jaranala" vagerenA khAsa khabarapatrI tarIke kAma zarU karyuM. 1939mAM teo te vakhatanA vaDodarA-rAjyanA mAhitIkhAtAnA madadanIza adhikArI tarIke joDAyA. 1940mAM teo bhArata-sarakAranA presa inpharmezana byuronA madadanIza mAhitIadhikArI tarIke dilhI gayA; tyArathI teono kAyamI vasavATa dilhImAM thayo. 1946mAM A kAmagIrI choDIne teoe khabarapatrI tarIkeno svataMtra vyavasAya zarU karyo ane aneka vartamAnapatronA eka pratiSThita khabarapatrI tarIke khUba nAmanA meLavI. pArlAmenTanA khabarapatrI tarIke paNa emaNe saphaLa kAmagIrI bajAvI che. zrI kapAsI eka saphaLa patrakAra ane vyavasAyI khabarapatrI hovA uparAMta emane samAjasudhArA ane bhrAtRbhAvanA vikAsamAM jIvaMta rasa hato. e rIte teo dilhInI jaina ane jainetara saMsthAo sAthe saMkaLAyA hatA, ane krame-krame, banI zake eTalI samAjanI sevA karavAnI emanI jAhera pravRtti vikasatI jatI hatI. dilhInI gujarAta ejyukezana sosAyaTI, navI dilhInI gujarAtI klaba, dilhIno Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI cAMpazIbhAI udezI 349 gujarAtI samAja, jainasabhA, jaina esosiezana, presa klaba oNpha inDiyA, presa esosiyezana, kaoNnsTiTyUzana klaba, inDiyana kAunsila oNpha varlDa aphersa, inTaranezanala kalcarala phorama jevI saMkhyAbaMdha sAMskRtika ane sAmAjika saMsthAo sAthe teo eka yA bIjA rUpe joDAyelA hatA; ane e rIte dezanI tema ja samAjanI pragatimAM potAno adano phALo ApatA rahetA hatA. sane 1960mAM sthapAyela "jaina milana" ane "gujarAta mitramaMDaLa'nA teo sthApaka sabhya hatA. vaLI, zrI kapAsIne dezanA arthazAstranuM ane udyogonuM paNa sAruM jJAna hatuM. tethI teone dezanA AgaLa paDatA udyogapatio sAthe, udyoga-maMDaLo sAthe, tema ja udyogo sAthe noMdhapAtra saMbaMdha hato. emaNe "ikonomika Trejha enDa inDikezana' nAmanuM eka patra paNa zarU karyuM hatuM. A rIte zrI kapAsIe dilhImAM potAnI dhaMdhAkIya anekavidha kAryavAhI dvArA tema ja vividha kSetrane sparzatI jAhera sevApravRtti dvArA - ema baMne rIte potAnI kArakirdIne ujvaLa banAvI hatI, ane potAnA mitro ane paricitonA vizALa vartuLamAM saujanya ane sauhArdanI khUba suvAsa prasarAvI hatI. jaina samAjanI dRSTie emanI sevAo khUba kImatI hatI. khAsa karIne dilhInA jaina phirakAomAM ekatAnI bhAvanAne vahetI karavAmAM ane e rIte dezamAM jaina phirakAomAM ektAnI bhAvanAne vega ApavAmAM zrI kapAsIe je phALo Apyo che te noMdhapAtra che. Aje jyAre jaina phirakAonI ekatA mATe vizeSa prayatno thaI rahyA che tyAre zrI kapAsInI sevAo vizeSa yAda Ave che, ane emanI vidAya vizeSa vasamI lAge che. (tA. 12-4-1969) (5) svastha kAryaniSThAne varelA zrI cAMpazIbhAI uddezI dRSTi udAra, vizALa ane satyazodhaka hoya, vRtti koInuM paNa bhaluM karavAnI hoya ane kAryazakti mujaba kAryakSetra pasaMda karIne emAM pUrNayogathI niSThApUrvaka joDAI javAnI jhaMkhanA hoya, to jIvana kevuM maMgalamaya ane saphaLatAthI zobhatuM banI zake che, enuM preraka ane bolatuM udAharaNa suprasiddha "navacetana' mAsikanA taMtrI svanAmadhanya zrIyuta cAMpazIbhAI viThThalabhAI udezInA jIvanamAM jovA maLe che. Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa0 amRta-samIpe - zrI cAMpazIbhAIe AjathI 50 varSa pahelAM, sane 1922mAM, gujarAtI bhASAmAM "navacetana' mAsika gujarAtathI khUba dUra cheka kalakattAmAM zarU karyuM, tyAre "vIsamI sadI' mAsika calAvavAmAM, gurjara bhASA ane sAhityanA parama upAsaka nararatna zrIyuta hAjI mahammada alArakhiyA zivajI Arthika rIte khuvAra thaI gayA hatA; balka, zahIda thaI cUkyA hatA. A dAkhalo navuM mAsika zarU karavAnI hiMmatane pAchI pADI de evo hato. chatAM zrI cAMpazIbhAI prazAMta aDagatA, khaMta, dhIraja, cIvaTa, jhINavaTa ane game tevI musIbatonA gherAvAne baradAsta karI levAnI asAdhAraNa titikSAthI A mAsikanI, eka sAta khoTanA saMtAna jevA vahAlathI, satata mAvajata ane rakhevALI karatA rahyA. pariNAme "navacetana' mAsika enI yazasvI ane lokapriya kArakirdInAM 50 varSa pUrAM karIne 51mA varSamAM maMgala praveza karyo, ane thoDA divaso pahelAM ja (tA. 14-5-1972nA roja), amadAvAdamAM jJAnatapasvI bahuzruta vidvAna prophesara phiroja kAvasajI dAvaranA pramukhapade A mAsikano suvarNamahotsava UjavavAmAM Avyo. zrI cAMpazIbhAInI sudIrghakAlIna dhyeyaniSTha vidyAtapasyAnuM ja A supariNAma lekhI zakAya. jyAM jAhera saMsthAo dvArA cAlatAM mAsika-dvimAsikone paNa niyamita rIte cAlu rAkhavAnuM ane enA Arthika bojane pahoMcI vaLavAnuM kAma bahu ja kaparuM lekhAtuM hoya, tyAM vyaktigata mAlikInuM ane vyaktigata Arthika javAbadArI dharAvatuM "navacetana' 50 varSanI aradhI sadInI majala pUrI karIne potAnI kUca AgaLa cAlu rAkhe e sAhityajagatamAM virala - ativirala ane haMmezane mATe vizeSa noMdhapAtra evI ghaTanA che. potAnA saMtAnasamA "navacetana" mAsikane A rIte akhaMDitapaNe cAlu rAkhavAmAM zrI cAMpazIbhAIne keTalI dhyeyaniSThA keLavavI paDI haze, ghaDiyALa jevI kevI niyamitatA sAcavavI paDI haze ane mAsikanA dhoraNane sAcavI rAkhavA mATe keTalI jAgRti rAkhavI paDI haze ane keTalI jahemata uThAvavI paDI haze enI to kevaLa kalpanA ja thaI zake. zrI cAMpazIbhAIe navacetana'ne potAnuM jIvana ane sarvasva mAnIne ene unnata banAvavA mATe potAnuM sarvasva samarpita karyuM hatuM. navacetana' A rIte TakI rahyuM ane potAnI lokapriyatAne jALavI zakyuM emAM zrI cAMpazIbhAInI AvI niSThAbharI kAmagIrIno to mukhya phALo kharo ja; uparAMta, potAnuM mAsika kevaLa vidvAno ane sAkSarone ja upayogI thAya evuM durvAcya na bane tema ja kevaLa sAmAnya janasamUhanuM manoraMjana karavA jeTalI nIcI kakSAe paNa na UtarI jAya enI pUrI khabaradArI rAkhIne ene madhyama kakSAnA suvAcya ane rasaprada sAmayikanuM svarUpa ApyuM te kAraNa paNa kharuM. A dRSTie Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI cAMpazIbhAI udezI 3pa1 mUlavatAM "navacetana'nuM saMpAdana bIjAM sAmayiko mATe dAkhalArUpa banI rahe evuM che ema jarUra kahI zakAya. zrI cAMpazIbhAInuM mULa vatana saurASTramAM goMDala zahera. emano janma vi. saM. 1948nA caitra vadi 12nA roja TaMkArA gAmamAM thayelo. kuTuMbanI sthiti sAdhAraNa, eTale emanA pitA zrI viThThaladAsabhAIne kalakattA javuM paDyuM. emanI sAthe cAra ja varSanI vaye zrI cAMpazIbhAI paNa kalakattA gayA, ane maeNTrika sudhI tyAM ja abhyAsa karIne vyavasAyamAM joDAyA. jiMdagInI zarUAtathI ja maryAdita AvakamAM sAdAIpUrvaka jIvavAnI emane je tAlIma maLI, tethI emanA jIvanamAM sAdagI ane uttama vicArono samanvaya sadhAI gayo. kalakattAmAM gujarAtI bhASAnuM presa calAvavuM e paNa loDhAnA caNA cAvavA jevuM kaparuM kAma hatuM; paNa ethI zrI cAMpazIbhAI pAchA na paDyA. A kAryamAM zrI cAMpazIbhAInuM eka sAhityasarjaka tarIkenuM khamIra paNa emanI vahAre AvyuM hoya ema lAge che. zrI cAMpazIbhAIe kavitA, nATaka, vArtAo, navalakathAo ane nibaMdharUpe gujarAtane sArI evI sAhityaprasAdI tema ja kaLAsAmagrI paNa ApI che. A badhAnI pAchaLa "mAruM "navacetana" suvAcya kema bane ane cirakALa sudhI TakI kema rahe" e ja zrI cAMpazIbhAInI jhaMkhanA rahI che. potAnA saMtAnane taMdurasta ane dIrghajIvI banAvavA mAtA jema Thera-Thera pharavAmAM thAkatI nathI, tema zrI cAMpazIbhAI "navacetana'ne mATe vaDodarA ane amadAvAdamAM sthira thayA e vAtane paNa 23-24 varSa thavA AvyAM. 81 varSanA cAMpazIbhAImAM che 51 varSanAM "navacetana'ne samRddha karavAnI evI ja jhaMkhanA ane e mATe roja sAta-ATha kalAka kAma karavAnI evI ja phUrti ! prabhunA kRpAprasAdanuM AthI moTuM bIjuM kayuM pramANapatra ? . (tA. 20-5-1972) Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityakAro (1) ajara-amara sAkSara zrI govardhanarAma tripAThI mAta gurjarInA sAkSara-sapUta sva. zrI govardhanarAma tripAThInA janmane so varSa pUrAM thAya che te vakhate emane apAtI aMjaliomAM ApaNo sAtha purAvavo e ApaNA mATe ucita ja nahIM, kartavyarUpa paNa lekhAya. chellAM so varSa daramiyAna gujarAtamAM je sAkSaraziromaNio thaI gayA, emAM zrI govardhanarAmabhAInuM nAma sonerI akSarothI lakhAyeluM che, ane gurjara nara-nArIonAM haiyAmAM cirakALaparyata jaDAyeluM raheze. vidyAnI nirbheLa, nirIha ane pAchalAM varSomAM akhaMDa cAlelI vidyAupAsanAnI kasoTIe aNIzuddha pAra UtarIne zrI govardhanarAmabhAI sAcA arthamAM brAhmaNa puravAra thayA hatA. gujarAtanI bhUmimAM virala jovA maLatI ane atyAre to vadhu ne vadhu virala banatI jatI sarasvatI-upAsanAno Akaro mArga sAme moMe svIkArIne zrI govardhanarAmabhAIe ApaNI samakSa vidyA-sevAno ati ucca Adarza rajU karyo che. cAlIsa-beMtAlIsa varSanI, bhAgyadevIno "kRpA-paripAka' karatI vaye, kamANI jyAre gharanA AMgaNe AvIne khaDI thaI hatI, ane bIjI bAju kuTuMbanI ane potAnI jIvananirvAhanI ochAmAM ochI jarUriyAto paNa pUrI karavA mATe nANAMnI taMgIno anubhava karavo paDato hato, eve vakhate paNa lakSmInA lobhAmaNa mArge sarakI na jatAM, sarasvatIdevInA maMdiramAM eka sAcA pUjArI banIne besI janAra A puruSaratnanA sAhasanI jeTalI prazaMsA karIe eTalI ochI che; A sAhasa to sukha-sagavaDano mArga mUkIne sAme moMe garIbIne notaravAno bhAre kaThaNa mArga hato. paNa emaNe to sarasvatInI upAsanAthI prApta thatI vidyA Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI govardhanarAma tripAThI 353 siddhinAM evAM to anupama ane bhavya darzana karyA hovAM joIe, ke marajIvAonI jema, AvI musIbato emane mana kazI visAtamAM na hatI. ane sarasvatImAtA potAnA AvA sAcadila, sarvasvanuM samarpaNa karanAra bahAdura bhakta upara prasanna na thAya to bIjA konI upara thAya ? e paNa jANe emanA aMtaramAM avatarIne emanI lekhinI vATe evA adUbhuta rUpe pragaTa thavA lAgyAM ke emano A bhakta ajara-amarapadane varI gayo ! sAkSaro to aneka thaI gayA; Aje paNa che. vidyA-siddhi ane pAMDityanI UMcI Toce pahoMcelA evA sAkSaraziromaNio paNa aneka thaI gayA; paNa potAnI ajaba vidyAupAsanAne baLe sAhityasvAmI gaNAvAnI sAthe-sAthe lokahRdayanA paNa svAmI lekhAvAnuM sadbhAgya to viralA sarasvatIputrane ja sAMpaDe che. zrI govardhanarAmabhAI AvA sarasvatIputra hatA. zrI govardhanarAmane saMbhArIe chIe ane ApaNA hRdayapaTa para "sarasvatIcaMdra'nuM nAma aMkita thaI jAya che. ane "sarasvatIcaMdra'ne vAgoLIe chIe tema zrI govardhanarAmanuM ajara-amarapaNuM haiye vase che. sarasvatIcaMdra' che to navalakathA. gujarAtI sAhityamAM atyAre to DhagalAbaMdha navalakathAo pragaTa thayelI che, paNa sarasvatIcaMdra'nuM sthAna to enA kartAnI jema ajara-amara banI gayuM che. e pustaka pUrepUruM pragaTa thayAne pAMceka dAyakA karatAM ya vadhu varSo vahI gayAM, chatAM enuM sthAna to lokahRdayamAM Aje paNa enuM e ja che. "pagale-pagale je avanavuM-tAjuM bhAse enuM nAma ja sauMdarya" - "sarasvatIcaMdrane AvuM zAzvata sauMdarya vareluM hoI enuM teja vadhu ne vadhu jhaLahaLavA lAgyuM che. enAM pAtro, enAM prasaMgacitro, enAM varNano jANe Aje paNa lokahRdayanAM taravaratAM pratibiMbo pADe che. lokajIvananI sAmAnya, madhyama, ucca, uccatara ane uccatama - dareka prakAranI koTI e graMthamaNimAM saMkrAnta thayelI che, ane tethI e samAjanAM vividha saMskAro ane bhAvanAono eka mahAkhajAno banI gayela che; jene je joIe e sAMpaDI rahe evI adbhuta che e navala. saMsArIone sArA saMsAranI zikhAmaNa ane tattvavAMchuone jIvanadarzana, samAjadarzana ane vizvadarzananA bodhapATho emAM maLI rahe che. ane ATaluM ja zA mATe ? ApaNA mahAkavi nAnAlAle to A navalakathAne jagata-kAdaMbarIo(navalakathAo)mAM amarapada bakyuM che; ane te sAcI rIte ja bahyuM che. sarasvatIcaMdranI emaNe gAyelI biradAvalImAM hajAro-lAkho gurjara nara-nArIonAM aMtaranI Urmi emaNe vyakta karI che. Ane to navalakathA nahIM paNa mahAnavalakathA - mahAkAdaMbarI ja kahI zakAya. Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 amRta-samIpe vaLI lokasamUha bhale zrI govardhanarAmabhAIne "sarasvatIcaMdra'nA sakhA tarIke pichANe; paNa emanuM sAhityasarjana kaMI ATaluM ja na hatuM. alabatta, sarasvatIcaMdra' to emanI lokakalyANanI, samAjaghaDataranI ane rASTrasevAnI adamya bhAvanAomAMthI janmeluM moMgheruM, lADakavAyuM ane sarvajanapriya mAnasa saMtAna hatuM e sAcuM che. paNa e uparAMta paNa emaNe vidvattAnI AkarI kasoTIe pAra Utare evuM bIjuM sAhitya paNa nirmANa karyuM hatuM. emaNe racela "sAkSara-jIvana" ane "dayArAmano akSaradeha' emanI ciMtanazIlatAnI sAkha pUre che, "snehamudrA' e emanI kavi tarIkenI khyAtinA guNagAna kare che ane "lIlAvatI-jIvanavistAra" jIvanacaritranA saphaLa ane sahRdaya AlekhanakAra tarIke emane biradAve che. emaNe lakhela "adhyAtmajIvana' to hajI emanA janmadivase ja pahelI vAra pragaTa thayuM che. A uparAMta nAnAmoTA aneka lekho emaNe lakhyA che. Ama zrI govardhanarAmabhAI eka vyakti maTIne gurjarabhUminI bhAvanA ane saMskAranA pratIka samA banIne lokahRdayamAM sadAne mATe saMgharAI gayA che. AvA svanAmadhanya puruSo mATe ja pelA kavie gAyuM che : nati ceSa azakAze naramaranuM * : (AvA puruSonA kIrtidehane jarA ke maraNa sparzI zakatAM nathI.) (tA. 29-10-1955) (2) gurjara sarasvatI ane saMskAritAne khIlavanAra sAkSararatna zrI "dhUmaketu garavI gurjarabhUminA khyAtanAma vArtAkAra zrI "dhUmaketu'nuM amadAvAdamAM tA. 11-3-199pane guruvAranA roja rAtre 73 varSanI vaye svargagamana thayuM che, ane mahAgujarAtanI prajAne eka saMniSTha sAhityasarjakanI khoTa paDI che. gujarAtanI bhUmi to zrI, sarasvatI ane saMskAritAnA triveNIsaMgamanuM puNyatIrtha che. samaye-samaye enA sapUtoe A saMskAravArasAne savAyo karavAmAM potAnA jIvananI sadA dhanyatA anubhavI che. saMto, satIo, zUrAo, sevako, sAkSaro ane zrImaMto - e che ke gujarAtanA saMskAravArasAnA rakhevALo ane protsAhako rahyA che. Aje paNa AvAM bhAvanAzIla ane dharmaparAyaNa nara-nArIo ja gUrjarabhUminuM parama dhana che; ane ethI ja e gauravavaMtI che. svargastha zrI dhUmaketu mahAgujarAtanA AvA ja eka svanAmadhanya amara sapUta che. Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI "dhUmaketu' 355 teo eka samartha sAhityasarjaka to hatA ja hatA, ane vArtAkAromAM to e ziromaNi ke samrATa jevuM bahumAnabharyuM sthAna dharAvatA hatA; paNa eka bhavya, yazojvaLa ane kartavyaniSTha jIvana jIvI jANanAra tarIke to teo ethI ya anekagaNA vizeSa hatA. A vizeSatAe ja kadAca emanA sAhityasarjanane khamIravaMtuM banAvyuM haze. paristhiti anukULa maLI ke pratikULa, bhAgye garIbI ApI ke musIbata; e badhAMne bhAgyacakranI lIlA samajIne enAthI jarA ya pAchA paDyA vagara emaNe to mahArathI karNanI mAphaka mAyatta tu varSa (puruSArtha karavo e to mArA hAthanI vAta che) - e sUtrane ja potAnuM jIvanasUtra banAvyuM, ane je vAta potAnA hAthanI hatI e puruSArthanA baLe aneka musIbatone jera karIne teoe eka-ekathI caDiyAtI siddhinAM sopAna sara karyA ! " saMkaTa ane saMgharSa vagara hIra pragaTatuM nathI; talavAra sarANe caDe ane enuM teja jhaLahaLI UThe che. zrI dhUmaketunuM jIvana saMkaTa ane saMgharSanI sAme puruSArtha ane titikSAnA vijayanuM eka preraka dRSTAMta banI rahe evuM utsAhapreraka che. ema kahevuM joIe ke zrI dhUmaketue jema potAnI navalikAo ane navalakathAomAM tejano aMbAra prasarAvatAM keTalAMka pAtronuM sarjana karyuM che, e ja rIte emaNe potAnA jIvanane paNa evuM ja tejasvI banAvI jANyuM che. emanI jIvanakathA paNa koI tejasvI pAtranI AsapAsa gUMthAyelI emanI navalikA ke navalakathA jevI ja AkarSaka, preraka ane AphlAdaka che. chevaTe to sarjakanAM vyaktitva ane manovRtti ja enI kRtinuM prANapoSaka tattva che. jevo kheDUta evI ja enI kheDa; jevo sarjaka evuM ja enuM sarjana. "dhUmaketu' to che emanuM takhallusa; e nAme AkhA gujarAtanuM kAmaNa karyuM. emanuM mULa nAma gaurIzaMkara govardhanarAma jozI. emanuM janmasthaLa saurASTranA goMDaLa pAse vIrapura gAma. tA. 12-12-1892nA roja emano janma. kuTuMbanI sthiti sAmAnya, paNa govardhanarAma pratApI ane svamAnI. sthitine ane svatvAbhimAnane zuM lAge vaLage ? dhUmaketunAM mAtuzrI vAtsalyanI maMgalasaravANI samAM hatAM. gaurIzaMkarane nizALamAM javAno bhAre kaMTALo; lIlochama vagaDo ane hasatI kudarata killola karavA sAda detAM hoya tyAM nizALanI cAra dIvAlomAM keda thavuM te kevI rIte game ? nizALathI chUTako thato hoya to mATInAM tagArAM upADavAnuM ya maMjUra, bIjI majUrI karavAnuM ya kabUla; ane sImamAM Dhora cAravA javAnuM to bhAvatuM hatuM ne vaidya kahyuM" enA jevuM mIThuM lAge ! paNa bhaNatara tarapha aNagamo rAkhatA kizoranuM sarajata hatuM zikSaka ane sAkSara banavAnuM ; kudarata ene kema choDe ? gharamAMthI ja bhaNataranI preraNAnuM amRta ene lAdhI gayuM ! e amRte ene ajara-amara banAvI dIdho ! Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 357 amRta-samIpe narasiMha mahetAnA vikAsamAM emanI bhAbhIno paNa hisso hato. bhAbhIe meNuM mAryuM, ane juvAnano mAMhyalo jAgI UThyo ! gaurIzaMkarane paNa bhAbhIe ja vikAsane mArge vALyo paNa jarA judI rIte ! gaurIzaMkaranA moTA bhAI rAmajIbhAI mulAyama dilanA mAnavI hatA; paNa emanAM patnI eTalAM ja makkama ane zaktizALI sannArI hatAM. emanuM nAma moMghIbAI. emane dhUmaketu upara bhAre heta ane mamatA. potAnuM abhaNapaNuM TALavA emane gaurIzaMka2ne potAne bhaNAvavA kahyuM, mamatAnI mIThI vIraDI samAM bhAbhInuM vacana kema pAchuM ThelAya ? gaurIzaMkaranuM mana bhaNavA tarapha doDavA lAgyuM. - paNa e mArga sahelo na hato; kuTuMbanI Arthika sthiti sAthe kadama milAvIne AgaLa vadhavAnuM hatuM. bhaNatarano boja kuTuMbanirvAhanI maryAdita sAdhanasAmagrIne cUMthI na nAkhe enI paNa khabaradArI rAkhavAnI hatI. paNa aMtaramAM saurASTranuM khamIra ane karela saMkalpane pAra pADavAnuM baLa hatuM. gaurIzaMkara abhyAsanA eka-eka zikharane sara karavAnA puruSArthamAM lAgI gayA. abhyAsa mATe teo bilakhA, jetapura, porabaMdara ane jUnAgaDhamAM rahyA. game tyAM hoya, paNa haMmezAM eka vAtanuM dhyAna to 2AkhavAnuM ja hatuM ke potAnA hatI kaMIka mahenata karIne, kaMIka madada kharcanI jogavAI potAne ja karavapadumAM, caudame varSe emaNe AThamI copaDI meLavIne, kaMIka mAphI meLavIne. pAsa karI e to jANe dhoraNasa2nI vAta hatI. paNa maeNTrika thatAM bIjAM ATha varSa vItI gayAH 1914mAM 22 varSanI uMmare teo maeNTrikamAM pAsa thayA ! vaLI pAcho e ja vilaMbano krama cAlu rahyo : bIjAM cha-sAta varSe teo jUnAgaDhanI kaoNlejamAM bhaNIne bI.e. thayA tyAre emanI uMmara traNa dAyakA najIka pahoMcI gaI hatI. paNa dhAraNA mujaba abhyAsamAM pragati thatI hoya to pAMca-sAta varSa AghAM-pAchAM thAya eno zo hisAba ? sAhitya, zikSaNa ane sughaDatAnA kSetre zrI dhUmaketunuM kharekharuM ghaDatara thayuM bilakhAnA naththurAma zarmAnA AzramamAM. te kALe A AzramanI vyavasthA bahu vakhaNAtI ; enI nAmanA TheTha AphrikA sudhI pahoMcelI. zarmAjInuM bhaktamaMDaLa vizALa ane khUba bhAvuka hatuM. 1908thI traNeka varSa sudhI A AzramamAM rahevAno dhUmaketune lAbha maLyo. ahIM emane sAhityasarjanano soLeka varSanI uMmare ja nAda lAgyo. tyAMnuM vAtAvaraNa ekaMdare pAMDityanuM protsAhaka hatuM. teo potAnA saMsmaraNamAM kahe che ke A AzramanA cothA naMbaranA oraDAmAM rahIne emaNe ekIsAthe cha-cha navalakathAo lakhavI zarU karI hatI, ane kAvyo mATe paNa pAra vagaranAM kAgaLo upara citarAmaNa karyuM hatuM; paNa na to e navalakathAo pUrI thaI Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI "dhUmaketu' 357 ke pragaTa thaI ke na to e kavitAo bahAra paDI ! paNa kalama ane kalpanAnI A kasarate bhaviSyanA kalamanA svAmIpaNAnuM bIja vAvyuM. bilakhAnA A Azramano dhUmaketu upara ane gujarAta upara A upakAra ! gaurIzaMkaranA mananA bhAva to sAdhu ke parivrAjaka thaIne mukta rIte paribhramaNa karavAnA ane ciMtana-manana-avalokana karavAnA hatA. paNa bhAgyarekhA emane gRhasthAzramamAM dorI gaI. dharmazIla, bhaktiparAyaNa ane kuTuMbavatsala kAzIbahena sAthe emanAM lagna thayAM. potAnI yazasvI kArakirdImAM kAzIbahenanAM hissAno RNasvIkAra zrI dhUmaketue pote ja emanI SaSTipUrtinA samAraMbha prasaMge jAhera rIte karatAM kahyuM hatuM : jyAre zrI rAma, sItA ane lakSmaNa vanamAM javA mATe nIkaLyAM tyAre sauthI vadhAre vedanA lakSmaNanI patnI UrmilAnA dilamAM hatI ; paNa te UrmilAne to koI oLakhatuM paNa na hatuM ! tema A badhuM huM jene pratApe karI zakyo chuM, ane jene koI paNa oLakhatuM nathI, te to mArAM patnI che. temaNe, mAro ugra svabhAva hovA chatAM, mane bALakanI jema paTAvIne kAmakAja karato rAkhyo che, chAyAnI peThe jIvanavigrahanA tamAma prasaMgomAM sAtha Apyo che. teno mATe AbhAra mAnavo joIe." jIvananirvAhanA saMgharSamAM emaNe koI kAma karavAmAM zarama ke nAnama nathI anubhavI. posTamaeNnanI kAmagIrI mATenI paNa emanI taiyArI hatI, ane sTezanamAM nokarI zodhavAmAM ke rAjyanI koI nokarI levAmAM emane saMkoca na hato - game te kAma doya, ene niSThApUrvaka pUruM karavAnI vRtti e saphaLatAnI gurucAvI hatI; zrI dhUmaketue e cAvI meLavI lIdhI hatI. eNe ja emane mahAna banAvyA ane yArI apAvI. A saMgharSamAM aMte to zikSaka ane sAhityakArano ja vijaya thayo. zrI dhUmaketu jema eka Adarza ane yazasvI zikSaka banyA, ema ucca koTinA yazasvI sAhityakAra banyA. gadya ane padya baMnemAM kalama calAvavAno zokha emane soLeka varSanI kizora vaye lAgyo hato. 1917mAM, pahelI paccIzImAM, eka nibaMdha mATe emane 10 rUpiyAnuM inAma maLyuM ane emano kalama uparano vizvAsa vadhI gayo. emaNe pAgala" ane "dhUmaketu' evAM be takhallusa rAkhelAM, paNa chevaTe "dhUmaketu' takhallusa yazojjavaLa banyuM. lagabhaga dhUmaketu bI.e. thayA e arasAmAM rANapurathI zrI amRtalAla zeThanA taMtrIpaNA nIce nIkaLatA "saurASTra' sAptAhikamAM "rAjamugaTa" nAme temanI Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 amRta-samIpe navalakathA chapAI, ane 'navacetana' mAsike 'pRthvIza' nAme navalakathA chApI. emanI vizvasAhityamAM sthAna pAmelI 'posTaoNphisa' nAme navalikA pahelavahelI 1923mAM 'sAhitya' mAsikamAM lekhakanA nAmollekha vagara 'maLeluM' tarIke chapAI hatI ! 1926mAM dhUmaketuno 'taNakhA' (bhAga pahelo) nAme pahelo vArtAsaMgraha pragaTa thayo, ane eNe sAkSarasamAja ane sAmAnya prajA upara ajaba kAmaNa karyuM. e vArtAoe dhUmaketune gujarAtanA sarvazreSTha navalikAkAra tarIkenuM gaurava apAvyuM. Aje paNa A vArtAo vAsI na lAge evuM coTadAra ane sanAtana enuM vastutattva, kathAnirUpaNa ane pAtra-saMvidhAna che jANe emanI kalame AlekhelAM pAtro ane prasaMgo hRdaya sAthe ekarUpa banI jAya che. pachI to emanA sAhityasarjanamAM jabaro juvALa Avyo. cAra dAyakA karatAM ya vadhu samaya sudhI emaNe svasthatApUrvaka, ekadhArI kalama calAvIne kAlpanika ane aitihAsika kaMIka pAtrone bolatAM karyAM. navalikAo, navalakathAo, jIvanacaritro, saMskA2kathAo ke bodhakathAo ane vicArapreraka anya kRtio ema vividha prakAranA sAhityasarjana dvArA gujarAtane moTI-nAnI maLIne savAso jeTalI kRtio emaNe bheTa ApI. jiMdagInA cheDA sudhI, emanI A akSarasAdhanA vaNaaTakI cAlu ja hatI. chelle-chelle 'dhruvadevI' nAme navalakathA AlekhatAM-AlekhatAM emanI kalama thaMbhI gaI ! A akSarasAdhanAe enA sAdhakane 'a-kSara' (nAza na pAme tevA) banAvI dIdhA ! == ---- itihAsa e dhUmaketuno atipriya viSaya hato; to vaLI lokajIvananA aNaprIchyA, upekSita ke tarachoDAyelA aMzone sahAnubhUtipUrvaka samajavAnI ane aMtaramAM apanAvavAnI emanI adbhuta manovRtti hatI. ema kahI zakAya ke itihAsanA adhyayana-avalokane dhUmaketune saphaLa navalakathAkAra banAvyA; to adanAmAM adanA mAnava taraphanI samavedanAbharI avalokanazaktie emanA hAthe hRdayadrAvaka navalikAonuM sarjana karAvyuM ane saMskArapriyatAe suMdara caritronuM nirmANa karAvyuM. mIThI-madhura, mohaka ane rocaka bhASA ane zailInuM jANe emane mAtA sarasvatIe vaNamAgyuM varadAna ApyuM hatuM. sAhityasarjananI sAthosAtha amadAvAdanA be koTyadhipati kuTuMbo : zeTha aMbAlAla sArAbhAInA kuTuMbamAM ane zeTha cInubhAI beroneTanA kuTuMbamAM emaNe ekAda pacIzI sudhI zikSaka tarIkenI kAmagIrI je javAbadArI ane saphaLatApUrvaka pAra pADI, tethI paNa emane khUba lAbha thayo. kAramI garIbI hoya ke domadoma sAhyabInA saMparkamAM rahevAnuM hoya, paNa ati glAni ke ati harSanI lAgaNIthI alipta rahIne madhyasthabhAvane vaLagI rahevAnI ane puruSArtha upara avicaLa vizvAsa rAkhavAnI emanI sahaja prakRti hatI. Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kanaiyAlAla munazI 3pa9 svastha emanuM jIvana hatuM, AryabhAvanAnA dAkhalArUpa nirmaLa emanuM cAritra hatuM ane gRhasthAzramane ujvaLa ane sukhI banAve evuM emanuM dAMpatya hatuM. adhyayanazIlatA emanA svabhAva sAthe ja vaNAyelI hatI. niyamita kAma karavuM ane samayano apavyaya thavA na devo, e mATe teo sadA jAgatA rahetA. kIrtinI AkAMkSA emane satAvI ke caLAvI na zakatI. ane svamAnane sAcavavAnA to teo bhAre AgrahI hatA. svamAna gayuM to sarvasva gayuM e vAta teo barAbara jANatA hatA. potAnA svamAna sAthe baMdhabesatuM na lAgyuM to emaNe paLano ya vilaMba karyA vagara sukhanI ane sArI AvakanI nokarImAMthI rAjInAmuM ApI dIdhuM; are, raNajitarAma suvarNacaMdrakane paNa pAcho vALI dIdho ! amara akSaradeha mUkI gayelA AvA yazasvI puruSano dehavilaya bhale thayo; enA yazano vilaya saMbhavI na zake. | (tA. 20-3-1965) (3) gujarAtanI asmitAnA sarjaka zrI kanaiyAlAla - mANekalAla munazI gujarAtanA A yuganA eka samartha jyotirdhara ane bhAratanA eka zaktizALI rAjapuruSa zrI kanaiyAlAla munazInuM, 84 varSanI paripakva vaye, muMbaImAM avasAna thatAM eka bahumukhI pratibhAno vilaya thayo che, ane jUnI peDhInA kAryaniSTha netAonA ochA thatA nidhimAMthI eka bahumUluM mAnavaratna sadAne mATe harAI gayuM che ! zrI munazIjIe vividha kSetre karelAM kAryo ane meLavelI saphaLatAono vicAra karIe chIe, tyAre eka pracaMDa kAryazaktinA tejasvI puMjano ane adamya bhAvanAzaktinA akhaMDa vahetA pravAhano sAkSAtkAra thAya che. sAce ja, mAnavadehadhArI vyaktimAM keTakeTalI zaktio sakyi banI zake che, e kevA-kevAM jANyAM-ajANyAM kSetro dhIraja ane nirbhayatApUrvaka kheDI zake che ane emAM e kevI cirakAlIna siddhio meLavI zake che, enuM eka uttama daSTAMta zrI munazIjInuM jIvana ane kArya rajU kare che. emaNe je kSetramAM praveza karyo, emAM emane virala saphaLatA maLatI ja rahI : evo uttama emano prArabdhayoga ke puNyayoga ane puruSArthayoga hato. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36o amRta-samIpe zrI munazIjI jAherajIvanane varelA eka yazasvI kAryakaranuM jIvana jIvyA. emanA kAryakSetranuM phalaka paNa aneka pradezone AvarI le evuM vizALa hatuM; eTaluM ja nahIM, ekeeka kAryane pUrepUro nyAya ApI zake evuM emanuM khamIra hatuM. emane jema tejasvI, kuzAgra cANakyabuddhinI bakSisa maLI hatI, tema emanI kAryasaMbaMdhI zakti, sUjha, kuzaLatA ane bIjAo pAsethI kAma levAnI kuneha paNa virala hatI. vaLI lIdhuM kAma pUruM karavAno ane kyAreya pAchAM pagalAM nahIM bharavAno emano svabhAva hato. bhAvanA, lAgaNI ke UrmilatAnuM emanuM baLa to kharekhara akhUTa hatuM. zrI munazIjIne maLelI saphaLatAonI A badhI gurucAvIo hatI. A sthitimAM emane mana kayuM kArya gauNa hatuM ane kayuM mukhya hatuM e kahevuM muzkela che. vyavasAye zrI munazIjI eka prakhara dhArAzAstrI hatA. ene lIdhe teone jema khUba nAmanA maLI hatI, tema arthopArjana paNa prathama paMktinA vakIla jevuM thayuM hatuM. paNa mAtra nAmanA ke paisAthI ja saMtuSTa thaI jAya evA e kevaLa svalakSI ke svArthI puruSa na hatA. eTale emanI kAyadAzAstrI tarIkenI kAbeliyatano pUrepUro upayoga rASTranAM kAmomAM paNa thato rahyo hato. temAM ya bhAratanA baMdhAraNanA ghaDatara mATe teoe je jahemata uThAvI hatI ane niSThApUrvakanI saphaLa kAmagIrI bajAvI hatI te bhAratanA svAtaMtryanA itihAsamAM suvarNAkSare aMkita thaI rahe evI che. zrI munazIjI, jevA nipuNa kAyadAzAstrI hatA, evA ja kuzaLa rAjakAraNI puruSa paNa hatA. rASTrIya cetanA ane sAMskRtika amitAno utkaTa upAsaka ane manorathadarzI emano AtmA rASTrIya svAtaMtryanI bhAvanAthI aspaSTa kevI rIte rahI zake ? mahAtmA gAMdhIjInI ahiMsaka laDatanA eka zaktizALI ane bhAvanAzIla sainika tarIke, muMbaIrAjyanA gRhamaMtrI tarIke, bhArata sarakAranA annapradhAna tarIke, uttarapradezanA gavarnara tarIke ane evA ja bIjAM javAbadArIvALAM sthAno upara rahIne zrI munazIjIe dezanI amUlya sevA bajAvI hatI; ane e rIte teoe potAnI dezadAjhanI ane dezabhaktinI lAgaNIne caritArtha karI batAvI hatI. paNa jo munazIjI kevaLa eka kuzaLa kAyadAzAstrI ane saphaLa rASTrIya netA ja hota to teo prajAnA ATalAM badhAM Adara ane bahumAnanA tema ja kRtajJatAnA adhikArI bhAgye ja banI zakyA hota. prajAnA hRdayamAM ane vizeSa karIne bRhad gujarAtanA hRdayamAM teone ciraMjIva sthAna apAvanAra to che emanI sAhityasarjaka tarIkenI abhuta pratibhA, sAhitya-saMgIta-kalArUpa sarasvatI pratyeno temano apAra anurAga, gujarAtanI asmitAne sajIvana karavAnI temanI adamya jhaMkhanA, bhAratIya saMskRti pratyenI utkaTa bhakti, tema ja enI sAcavaNI Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 zrI kanaiyAlAla munazI mATenI akhaMDa jAgarUkatA ane enA uttamottama aMzonA pracAra mATenI prayatnazIlatA. - gujarAtI sAhityanA eka samartha ane lokapriya sarjaka tarIke to zrI munazIe eka yugapravartaka jeTaluM mahattvanuM kAma karyuM che. emaNe paurANika, aitihAsika ane sAmAjika kathAvastune laIne racela navalakathAomAM, emanI AtmakathAtmaka racanAomAM tema ja saMskRtine kendramAM rAkhIne racAyelI emanI nibaMdhAtmaka kRtiomAM kaMIka evuM ciraMjIvitAnuM, tAjagInuM ane manamohaka sauMdaryanuM tattva raheluM che, ke jethI emanI moTA bhAganI kRtione kALano ghasAro bhAgye ja sparzI zakaze. zrI munazInI sarjaka tarIkenI pratibhAnI to keTalIka prazastio ane kiMvadaMtIo lokomAM pracalita thayelI che. teo koI moTA javAbadArIvALA gaMbhIra kesanA vakIla tarIke korTamAM gayA hoya ke relaveno yA vimAnano pravAsa kheDatA hoya tyAre ya teoe potAnI madhura kalamanA mulAyama TAMkaNAthI aneka kathAvArtAonAM ke vyaktionAM manohara zabdazilpo kaMDAryA hovAnA dAkhalAo maLI zake ema che. vAcakanA manane vaza karI letI emanI kRtionI racanAkathA teoe potAnI rojanIzImAM AlekhI hoya ane jo te pragaTa karavAmAM Ave to, AvI kathAonI kathA jevI kaMIka vAto jANavA maLI zake. AkarSaka kathAnA sarjaka tarIkenI zrI munazIjInI kalamanI tAjagI chevaTa sudhI kevI sacavAI rahI hatI enI sAkSI, emanI chellI mahAnavalakathA "kRSNAvatAra' pUre che. kRSNane kendramAM rAkhIne ane mahAbhAratanI mahAkathAnAM saMkhyAbaMdha kathAprasaMgo ane pAtronI yathAsthAne suMdara rIte rajUAta karIne zrI munazIjIe, aMgrejI tathA gujarAtI baMne bhASAomAM, aneka bhAgomAM A mahAnavalanI je racanA karI e kharekhara herata pamADe evI che. emAM emano pAtrAlekhanano jAdu to che ja che - - emanI kalame caDeluM dareka pAtra jANe sajIvana ane AkarSaka banI jAya che - paNa mahAbhAratanI mahAkathAnAM asaMkhya pAtro ane prasaMgonA varNananuM teoe je sAtatya ane sAMgopAMgANuM jALavyuM che, te teonI sarjanazakti mATe vizeSa mAna upajAve evuM che. prasaMgo ane pAtronA moTA jaMgalamAM AvuM bhUla vagaranuM vicaraNa karavuM e yuvAna sarjakane mATe paNa muzkela vAta gaNI zakAya : jANe jIvanabhara sevelI zrIkRSNa pratyenI bhakitane teoe ahIM mUrtarUpa ApyuM. A uparathI ema kahI zakAya ke gujarAtanA samartha sAhityasvAmI tarIke zrI munazIjI amara banI gayA che; emanA kIrtimaMdira rUpe emanA akSaradehanuM smaraNa ane ArAdhana mahAgujarAtanI prajA haMmezAM kRtajJatApUrvaka karatI raheze. Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37ra amRta-samIpe gujarAtI bhASA ane saMskRtinuM teja ane gaurava vadhAravA zrI munazIjIe gujarAtI sAhitya pariSadanI sthApanA tathA bIjI paNa je-je pravRtti karI te gujarAtI sAhityanA vikAsanA itihAsamAM haMmezane mATe yAdagAra banI raheze. gujarAtanI asmitA aMgenA dRDha vicAroe to teone e asmitAnA paryAyarUpa ja banAvI dIdhA hatA. A asmitAnA svapnadraSTA banIne e bhAvanA ane khumArIno teoe anekane cepa lagADyo hato, ane pote ene mUrta karavA jIvanabhara prayatna karyo hato. vaLI potAnI bhAratIya saMskRti pratyenI utkaTa bhaktine sAkAra banAvavA teoe muMbaImAM "bhAratIya vidyAbhavananI sthApanA karI ane dezanAM aneka viziSTa kendromAM enI saMkhyAbaMdha zAkhAo sthApI. A saMsthAe vidyApracAranuM viziSTa kArya karavA uparAMta bhAratIya saMskRtinA uttama aMzone vizvanA coka sudhI pahoMcatA karavA mATe bUka-yunivarsiTInI pustakamALA rUpe tema ja anya mahattvanA graMtho rUpe seMkaDo pustakonA sughaDa ane sastA prakAzananuM je kAma karI batAvyuM che, te paNa zrI munazIjInI bhAvanA ane kAryazaktinI amara kIrtigAthA banI rahe evuM che. A saMsthAnI sthApanA ane enA vistAra mATe zrI munazIjIe dezabharamAMthI je aDhaLaka nANAM meLavyAM te uparathI ema jarUra kahI zakAya ke teo saMskRtinI rakSAnA kAryamAM AkhA dezamAMthI sAtha meLavI zakyA hatA. Ava-AvI aneka lokopakAraka pravRttio vaDe zrI munazIjIe potAnAM tana-mana-dhana ane jIvanane kRtArtha karyA hatAM. (tA. 20-2-1971) (4) rasalhANanA rasiyA sarjaka zrI "jayabhikhkha gujarAtanA khyAtanAma lekhaka zrI jayabhikhubhAI (bAlAbhAI vIracaMda desAI)no aNadhAryo svargavAsa thatAM gujarAtI bhASAne, tema ja te samajatI janatAne eka tejasvI, khumArIdAra ane mAnavatAnA gAyaka sAhityasarjakanI na purAya tevI khoTa paDI che. emanA svargavAsathI jaina samAja ane jaina sAhityane paNa khoTa paDI che, te to ethI paNa vadhAre UMDI che. * temanuM pArivArika nAma bAlAbhAI uparAMta bhIkhAbhAI hoIne tathA patnInuM nAma jayAbena hoIne strI-puruSa-sAyujya batAvatuM 'jayabhikhu' takhallusa temaNe yojeluM. (-saM) Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI "jayabhikhkhuM' 363 emaNe abhyAsa sva. zAstravizArada AcArya zrI vijayadharmasUrijI mahArAje madhyapradezamAM zivapurImAM sthApela zrI vIratattva prakAzaka jaina maMDaLamAM jainadharma, saMskRta bhASA ane jaina nyAyano karyo hato. e abhyAsane aMte teone nyAyatIrtha" ane "tarmabhUSaNa'nI padavIo paNa maLI hatI. sva. AcArya zrI vijayadharmasUrijInA evA manoratha hatA ke jaina samAjamAM jaina dharma, darzana ane sAhityanA UMDA abhyAsI gRhastha vidvAno taiyAra thavA joIe; ema thAya to ja deza-videzanA vidvAnomAM jainavidyAnuM yathArthapaNe pratinidhitva ane eno samucita pracAra thaI zake. A mATe teoe AjathI upa70 varSa pahelAM, bhAre jahemata uThAvIne, banArasamAM zrI yazovijayajI jaina pAThazALAnI sthApanA karI hatI. paMDita zrI sukhalAlajI, 5. zrI becaradAsajI, sva. paM. zrI haragoviMdadAsajI vagere A yuganA samartha vidvAno A pAThazALAnI ja nIpaja che. kamanasIbe A saMsthA vadhu vakhata cAlu na rahI. paNa gRhastha jaina vidvAno taiyAra karavAnI AcAryazrInI tAlAvelI jarA ya DhIlI na thaI. pariNAme vi. saM. 1976mAM teoe muMbaImAM zrI vIratattva prakAzaka maMDaLanI sthApanA karI. be-eka varSa bAda zivapurImAM emano svargavAsa thatAM e saMsthAne paNa emanA samAdhimaMdirane sthAne zivapurImAM laI javAmAM AvI. A saMsthAmAM abhyAsa karavAne kAraNe, sAmAnya rIte to zrI jayabhikhubhAInuM bhAvi dhArmika-dArzanika sAhityanuM adhyApana karAvavAnuM ke bahubahu to ApaNA prAcIna sAhityanA graMthonuM saMzodhana karavAnuM ja hota. paNa emanI saMvedanazIlatA, rasavRtti ane manamoja pramANe jIvanakrama goThavavAnI tAlAvelIe emanA bhAvinuM judA ja rUpe nirmANa karyuM. ene lIdhe A yuganA samartha sAhityasarjakomAM Adara ane bahumAnabharyuM sthAna meLavI zake evA eka rasiyAnI gujarAtane bheTa maLI. emanA sAhityasarjananA vizALa phalakano vicAra karIe chIe, tyAre sAce ja herata pAmI javAya che ke lalitakalAmaya sAhityanAM keTakeTalAM aMgo emanI kalamathI samRddha banyAM che ! emaNe saMkhyAbaMdha navalakathAonuM sarjana karyuM hatuM. emAM dhArmika, aitihAsika ane sAmAjika - ema traNa prakAranI navalakathAono saMbhAra jovA maLe che. ane navalikAo to emaNe kaMI pAra vagaranI lakhI hatI. enuM vastu emaNe itihAsa, purANa, dharmazAstro, samAjajIvana ane sAmAnya ke garIba janasamUhanA rojiMdA jIvanamAMthI laIne, koI kuzaLa zilpI pASANamAMthI manohara mUrtione kaMDAre, ema eka-ekathI caDiyAtI kathA-vArtAonuM sarjana karyuM. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 amRta-samIpe e ja rIte emaNe nATaka-nATikAonA sarjanamAM paNa potAnI kalamano saphaLatApUrvaka upayoga karyo hato. ane ATaluM ja zA mATe ? vartamAnapatranA eka siddhahasta kaTAralekhaka tarIke paNa zrI jayabhikhkhubhAI bhAre yazasvI nIvaDyA hatA. potAnA jIvananirvAhanI ciMtA mAtA sarasvatIne soMpIne, A sarasvatInA bhakte cAreka dAyakA pahelAM potAnI kalamano kasaba ajamAvavAnI zarUAta amadAvAdamAMthI pragaTa thatA 'jainajyoti' sAptAhikanI oNphisa sAthe joDAIne ja karI hatI. eTale vartamAnapatrone anurUpa lakhANo lakhavAnI phAvaTa emane zarUAtathI ja hatI ema kahI zakAya. AgaLa jatAM emaNe amadAvAdanA 'saMdeza' patramAM 'gulAba ane kaMTaka' nAme kaTAra zarU karI, je khUba lokapriya nIvaDI hatI. te pachI emaNe amadAvAdanA ja bIjA dainika 'gujarAta samAcAra'mAM 'IMTa ane imArata' nAme navI kaTAra zarU karI, je asAdhAraNa kahI zakAya eTalI badhI lokapriya nIvaDI, ane eNe vizALa vAcakavarganA aMtaramAM zrI jayabhikhkhu pratye UMDI prIti ane bhaktinI lAgaNI janmAvI. emAM AvatI prasaMgakathAnI to vAcako khUba utsukatApUrvaka rAha ja jotA hoya che. vaLI 'gujarAta samAcAra'-kAryAlaya taraphathI pragaTa thatA bALakonA sAptAhika 'jhagamaga'mAM niyamitapaNe pahele pAne pragaTa thatI emanI vArtAno rasa bALako uparAMta prauDho paNa samAna rIte ja mANe che. zrI jayabhikhkhubhAIe bALako, strIo ke prauDhAone uddezIne lakheluM sAhitya te dareka varga hoMze-hoMze vAMce che e bInA enI sarasatA, AkarSakatA ane lokapriyatAno pratyakSa purAvo banI rahe che. kendra sarakAre tathA prAdezika sarakAre saMkhyAbaMdha pAritoSiko arpaNa karIne gujarAtanA gaurava samA A sarjaka vidvAnanI yogya kadara karI che eno nirdeza karatAM AnaMda thAya che. vaLI, jaina dharmanA aitihAsika, dhArmika ane paurANika kathAsAhityamAMthI kathAvastunI pasaMdagI karIne emaNe aneka navalakathAo, saMkhyAbaMdha navalikAo ane keTalIka nATikAo rUpe buddhigamya ane sarvajanabhogya zailImAM je navasarjana karyuM che, e to sAcesAca apUrva che. zrI jayabhikhkhunI A kRtio tema ja bIjI saMkhyAbaMdha kRtio paNa emanI kalpanAzIlatA, maulika sarjakazakti ane potAnA vAcakane rasataraboLa karIne potAnI sAthe kheMcI javAnI AgavI kalAsUjhanI sAkSI pUre ema che. potAnI AvI viziSTa kalAsUjhane kAraNe teoe jaina kathAsAhityane lokapriya ane sarvajanabhogya banAvavAmAM je asAdhAraNa phALo Apyo che, te mATe Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI "jayabhikhkhuM' 365 ApaNe teonA cirakALa sudhI RNI rahIzuM. ema kahevuM joIe ke svargastha svanAmadhanya sAkSararatna zrI suzIlabhAIe (zrI bhImajIbhAI harajIvanadAsa parIkhe) jaina kathAonuM sAmAnya vAcakavargane paNa rasa paDe evI vizALa dRSTithI navasarjana karavAnI je paraMparA UbhI karI hatI, tene zrI jayabhikhubhAIe khUba AgaLa vadhArI hatI ane anekagaNI samRddha banAvI hatI. (ahIM e jANavuM rasaprada thaI paDaze ke zrI suzIlabhAI tathA zrI jayabhikhubhAI e baMne sva. zrI vijayadharmasUrijIe sthApela saMsthAoe samAjane ane gujarAtane bheTa Apela sAkSararatno che. zrI jayabhikhkhae potAnI pahelI kRti potAnA abhyAsakALa daramyAna ja vijayadharmasUrijI mahArAjanA bahu ja nAnA jIvanacaritrarUpe "bhikSu sAyalAkara'nA upanAmathI racIne gurudevanA upakAranuM tarpaNa karyuM hatuM.) jIvanacaritro AlekhavAnA, pramANamAM ochA samRddha kSetramAM paNa zrI jayabhikhkhanuM arpaNa noMdhapAtra che. iSTadevo, sAdhu-saMto, dezabhakto, samAja-sevako, zUrAo, sAhasiko ane vidyApuruSonAM TUMkA caritro emaNe vipula pramANamAM lakhyAM hatAM. munizrI cAritravijayajI, yoganiSTha AcArya buddhisAgarasUrijI tathA nigraMtha bhagavAna mahAvIra aMgenA temanA graMtho sarasa ane surucipUrNa caritragraMthanA uttama namUnA banI rahe che. vaLI zALAonA abhyAsakramamAM mahattvanuM sthAna pAmI zake evAM sAhityanAM pAThyapustako paNa (bIjAnA sahakAramAM) emaNe taiyAra karyA hatAM. uparAMta temanA reDiyo-vArtAlApo paNa eTalA ja AkarSaka ane lokapriya banyA hatA. Ama maulika sAhitya-sarjananA kSetramAM, nibaMdho ane kavitAne choDIne, teoe ekeeka prakAramAM potAnI kalamane calAvI dhArI saphaLatA meLavI hatI. zrI jayabhikhkhanI lekhanazailI emanI potAnI AgavI ane khUba AkarSaka hatI; e jANe vAcakanuM vazIkaraNa karI letI. pArasano sparza pAmIne loDhuM sonuM banI jAya ema emanI madhura kalamano sparza pAmIne game te kathAvastu khUba suMdaratA dhAraNa karI letuM. AvI siddhinI bahu ochA sarasvatIputrone bakSisa maLe che. lokomAM pracalita hoya evI sAmAnya ane suparicita lAgatI kathA paNa zrI jayabhikhkhanI kalamano sparza pAmIne vAcakanA manane vaza karI le evuM AkarSaka rUpa dhAraNa karI le che. emanA vipula kathAsAhityamAMthI AnA saMkhyAbaMdha dAkhalA TAMkI zakAya ema che. bhAvavAhI TUMkAM-TUMkAM rasajharatAM vAkyovALI sugama chatAM coTadAra zailI, ane jAduvidyAnI jema cittane pakaDI rAkhe evI kathAnirUpaNanI hathoTI : kathAAlekhananI AvI viziSTa guNavattAne lIdhe bhAIzrI jayabhikhkhanI Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 377 amRta-samIpe lakhAvaTane sAhitya-kSetre eka AgavI 'jayabhikhkhu-zailI' tarIke khuzIthI oLakhAvI zakIe. emanI kRtio ATalI rasabhara ane AsvAdya hovA chatAM emAM 2saniSpatti mATe aparasa, azlIlatA ane asaMskArI gaNAya evA vastu ke varNananA mohathI moTe bhAge teo bacatA rahyA. ekaMdare emanI kRti zIla, zaurya ke samarpaNano kaMIka ne kaMIka mUMgo bodha Ape che. zrI jayabhikhkhue jema bhagavAna RSabhadeva jevA jainadharmanA prathama tIrthaMkaranA jIvanane anulakSIne suMdara navalakathAnuM sarjana karyuM che, tema vaiSNava saMpradAyanA dhArmika mahAkavi jayadevanA jIvanane kendramAM rAkhIne 'premabhakta kavi jayadeva' nAme navalakathAnuM eTalI ja saphaLatApUrvaka Alekhana karIne game te viSayane AtmasAt karIne ene hUbahU rUpamAM 2jU ka2vAnI kuzaLatA darzAvI che. (e navalakathAne AdhAre suMdara philma paNa UtarI hatI. - saM.) jaina dharmanI (tema ja koI paNa dharmanI) kathAomAMthI sAMpradAyikatAno DaMkha dUra karIne ene sAcI mAnavatAnI ane samabhAvI dhArmikatAnI ucca, umadA ane udAtta bhUmikA upara 2jU ka2vAnI temanI kalAsUjha sAva anokhI, ativirala ane dAkhalArUpa banI rahe evI che. AvI-AvI aneka vizeSatAone lIdhe, zrI jayabhikhkhubhAIne khUba Adara ane lokapriyatA maLyAM hatAM. emanI cAreka dAyakAnI avirata vidyAsAdhanAne lIdhe gujarAta gauravazALI banyuM hatuM. jainasamAjanI to teo amUlya saMpattirUpa hatA. A prasaMge ekAda dasakA jeTalA TUMkA samayamAM gujarAtamAM khUba lokapriya banela zrI jIvanamaNi sAcanamALA TrasTano nirdeza karavo anivArya lAge che. eka palle eka bhAvanAzIla vyaktinI Arthika ane vahIvaTI zakti, bIje palle eka vidvAnanI sarjakazakti ane kalAprIti - e beno sahakAra kevuM uttama kArya karI batAvI zake che enuM preraka ane cirasmaraNIya dRSTAMta A TrasTe upasthita karyuM che. e bhAvanAzIla mahAnubhAva te zrI lAlabhAI maNilAla zAha ane e sarjaka vidvAna te zrI jayabhikhkhu. A vAcanamALAnAM pustakono je rIte sarvatra satkAra thayo emAM zrI jayabhikhkhunI sAhityasevAno ghaNo moTo phALo che. A sarjakanA vipula sAhityasarjananuM mUlyAMkana karatAM paMDitavarya zrI sukhalAlajIe sAcuM ja kahyuM che "vIsamI sadInA gujarAtI sAhityano itihAsa lakhanAra koI paNa emanA nAma ke kAmanI pUrI noMdha na le, to e itihAsa adhUro rahe evI sthiti - Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI "jayabhikhkha 377 emaNe prApta karI che. temanI keTalIka kRtio evI che, je bahu lokabhogya banI che, ane mAnavatAsparzI hoI saMkucita vADAone bhede che." jema zrI jayabhikhubhAInI kalama AkarSaka hatI, evuM ja madhura, AkarSaka ane tejasvI emanuM vyaktitva hatuM. emanI kalamanI jema emanI jabAnamAM paNa jANe jAdu bharyo hato. emanA paricayamAM AvanAra saukoI emanA pratye AkarSAtA. saMbaMdho bAMdhavAnI ane nibhAvavAnI emanI kuzaLatA dAkhalArUpa banI rahe evI hatI. asAdhAraNa AtmavizvAsa, aDaga manobaLa, nirbhayatA, sAhasikatA, dhAryuM kAma pAra pADIne ja jaMpavAnI manovRtti, sadA ya AzAvaMta ane prasanna prakRti, udAratA, sArAmANasAI, e badhA upara suvarNakaLaza caDAve evI caMdana jevI paragajuvRtti ane game tevA praznono ukela lAvavAnI vyavahAradakSatA jevI zaktio ane guNasaMpattine lIdhe emanuM vyaktitva vizeSa ujvaLa ane AkarSaka banyuM hatuM. bAsaTha varSanI uMmara e atyAre nAnI uMmara gaNAya. paNa avasAnanI uMmara mAnavInA hAthamAM nathI. moTI vAta to potAnI sAhityakRtio ane potAnA saujanyabharyA jIvana dvArA mAnavI janajananA aMtaramAM sthAna meLavI le e ja che. evI kIrti thakI zrI jayabhikhubhAI amara che. - Ama to temaNe potAnI vArtAomAM, potAnI kaLAne bAdha na Ave e rIte, sAmAjika kurivAjo upara ThIkaThIka kaTAkSo karyA che, paNa avasAnanA eka ja mahinA pahelAM ( tA. 25-11-1969nA roja), potAnuM avasAna thAya to sagAMoe kevI rIte vartavuM e aMge temaNe je lakhANa karyuM che, te sudhArAno amala karI batAvavAnI emanI bhAvanAno eka sadA yAda rAkhavA jevo dastAveja banI rahe evuM che; temAM teo kahe che - "jIvana to Akhare pUruM thavAnuM che. bAsaTha varSano mANasa - aneka rogothI bharelo ne manasvI puruSa - mAgI-mAgIne keTalAM varSa mAge ? "jIva jAya tyAre koIe zoka karavo nahi. kAM to gaMbhIratA dhAraNa karavI, kAM ekAda bhajana yA dhUna calAvavI. "nanAmInI prathA nAchUTake ajamAvavI. maLI zake to myu. basa maMgAvI emAM dehane laI javo ne agnisaMskAra karavo. "smazAnamAM kAM bhajana kAM nivApAMjalinI sabhA bharavI. eka ja divase sahune bolAvI levAM. eka ja TaMka rAkhavAM. Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 amRta-samIpe laukike khAsa sagAM sivAya jhamelo ekatra na karavo. vyavahAranI kriyAo ochI karavI. vhAlapanI kriyA vadhu thavA devI. bahAragAmathI cUMTIne pacIsa sagAMne bolAvavAM. sahune eka TaMka dALa, bhAta, roTalI ne zAka khavarAvavAM. khATI ke bIjA rivAjo chAMDavA. patnIe baMgaDIo rAkhavI, cAlu vastro paheravAM, khUNo na rAkhavo. "roja banI zake to zaMkhezvara bhagavAnano phoTo mUkI dhyAna dharavuM ke stavana gAvuM. "vaidhavyanAM koI cihna na paheravAM. paherAvavA je prayatna kare tene cAra hatyA lAge. maraNa bAda koI e aMgenA vyavahAra na karavA. bane to prabhubhajana avAranavAra rAkhavAM. nirAdhAra, azakta, garIbone bhojana ApavuM, pArevAMne dANA nAkhavA, gAyane cAra nAkhavI. bane tyAre tIrthayAtrA karavI. rovuM, kUTavuM, hAya-hAya karavuM sadaMtara baMdha. kare-karAve te pApanA bhAgI. sau. jayAe hiMmatathI vartavuM. jiMdagI jAtrA jevI, rAjA-mahArAjA jevI, zrImaMta-zAhukAra jevI gaI che. pAchaLa te rIte hasate moDhe rahevuM. saMsAramAM ochAne maLe tevo putra mane maLyo che, tevI vahu maLI che, tevo dIkaro (pautra) maLyo che. "sahue agarabattI jevuM jIvana jIvavuM." jyAM dastAveja pote ja potAnuM mahattva kaheto hoya tyAM e aMge vizeSa kahevAnI jarUra na hoya. ahIM e jANavuM upayogI thaI paDaze ke svargasthanAM sagAMoe emanI bhAvanAne nyAya ApavA pUro prayatna karyo hato. AvuM lakhANa karIne zrI jayabhikhubhAI potAnA maraNane paNa sudhAratA gayA, ane kathanI karatAM karaNI upara bhAra ApIne bIjAone mATe eka udAra dAkhalo paNa ApatA gayA ! [tA. 3-1-1970 (mukhya), tA. 10-1-1970 (samAptimAM), ( tA. 16-9-1997 (aMzo)]. (noMdha : lekhaka jayabhikhkhanA sagA pitarAI bhAI thAya, ane uchera ane gRhasthajIvananAM AraMbhanAM cha varSa daramiyAna sagA bhAI jema eka cUlAno roTalo khAdhelo. - saM.). Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 369 zrI cu. va. zAha (5) dhyeyaniSTha sAtvika sAhityakAra zrI cu. va. zAha sAkSararatna zrIyuta cunIlAla vardhamAna zAhano amadAvAdamAM emanA nivAsasthAne tA. 12-5-1969nA roja eMzImA varSe svargavAsa thatAM mAtA zAradAne caraNe potAnA jIvananuM sAra-sarvasva samarpaNa karavAmAM dhanyatA anubhavanAra eka sAttvika ane Adarza sArasvata sadAne mATe vidAya thayA ! bhale deha anaMtamAM vilIna thaI gayo; emanI akhaMDa akSarasAdhanA gurjara prajA, gurjara bhUmi ane gurjara sarasvatInI ciraMjIva jJAna-saMskAranI mUDI banI raheze. zrI cunIbhAInI sudIrghakAlIna sarasvatI sAdhanA eka dhyeyaniSTha sAhityakAra ane patrakAra ema ubhaya rUpe AgaLa vadhatI rahI, ane mULabhUta rIte judA prakAranI tAsIra dharAvatAM e baMne kSetromAM emane yazasvI banAvatI rahI - e zrI cunIbhAInI vidyAupAsanAnI noMdhapAtra vizeSatA hatI. gujarAta ane enI janatAe paNa potAnA A sarasvatIputranAM Adara ane bahumAna karavAmAM UNapa na rAkhI. ema kahevuM joIe ke AvA eka niSThAvAna sarasvatI-upAsaka upara potAnI lAgaNI varasAvavAmAM lakSmImAtAe paNa kRtArthatA ja anubhavI haze. svabhAve to zrI cunIbhAI sukhI hatA ja, kAraNa ke saMtoSa, TharelapaNuM, svasthatA jevA divya guNonI kudaratamAtAe emane bakSisa ApI hatI. zrI cunIbhAInI sAhitya-sarjananI pravRtti, eMzI varSa jevA sudIrgha AyuSya daramyAna, traNa vIzI karatAM ya vadhAre lAMbA samayapaTa para akhkhalitapaNe vahetI rahI e paNa emanI vidyAsevAnI virala vizeSatA. soLa varSanI vaye teoe ucca zreNImAM maeNTrikanI parIkSA pasAra karI, ane e ja arasAmAM, yauvananA uMbaramAM Daga mAMDatAM-mAMDatAM ja, emanI sarjakazakti jAgI UThI. e UgatI uMmare ja emaNe "vimalA' nAmanI navalikAnI racanA karI : zrI cunIbhAInI e pahelI kRti. paNa e sarjana evuM to zukanavaMtu nIvaDyuM ke pachI to emanA sAhityasarjanano phAla uttarottara vikasato ja rahyo. kaMI keTalA vArtAsaMgraho ane anya sarjano uparAMta pacAsa jeTalI to navalakathAo ja emaNe mahAgujarAtane bheTa ApI ! zrI cunIbhAInuM jIvana jema ThAvakAI, suvyavasthA, niyamitatA, sAdagI, zANapaNa, saMtoSa, nirabhimAnavRttithI zobhatI dRDhatA, dhyeyaniSThA jevAM guNaratnothI samRddha ane zobhAyamAna banyuM hatuM, tema emanuM sarjana paNa haMmezAM vyavasthita, naravuM, dhyeyaniSTha, samabhAvathI saMyamita evI UrmilatAthI zobhatuM, bhASAnA ADaMbara vagaranuM, saMskAritAno parimala prasarAvatuM ane vArtA ke kathanane AkarSaka ane saraLa Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 - amRta-samIpe rIte rajU karanAruM banatuM. jIvananAM TharelapaNA ane ThAvakAInI AbhA emanI kRtio upara paNa vistarI rahetI. doSamukta bhASA, doSamukta vAkyaracanA, virAmacihnomAM paNa bhUla na AvI jAya enI sAvacetI - zrI cunIbhAInA sAhityasarjananI AvI-AvI viziSTatAo dAkhalArUpa banI rahe evI che. sAhityanA ke itihAsanA koI muddAnI chaNAvaTa vakhate zrI cunIbhAI je cokasAI, taTasthatA, pramANabhUtatA, sapramANatA, cIvaTa ane satyazodhaka tema ja guNagrAhaka dRSTi rAkhatA te to kharekhara ativirala hovAnI sAthe cirakALa sudhI mArgadarzaka banI rahe evI che. sAmAjika ke kyAreka rASTrIya praznonI emanI chaNAvaTa paNa evI ja marmagrAhI ane talasparzI rahetI. AvI sAhityika guNavattAne lIdhe zrI cunIbhAI yazasvI sAhityakAra ane patrakAra banavA uparAMta Adarza nibaMdhakAra paNa banI zakyA hatA. "sAhityapriya'nA nAmathI emaNe karela sAhityika bAbatonI vivecanA ane "cakravAka'nA takhallusathI lakhela naravA kaTAkSalekho Aje paNa enA vAcakonA aMtara upara subhaga smaraNarUpe kAyama rahelAM che. zrI cunIbhAInuM mULa vatana saurASTramAM vaDhavANa zahera. emano janma tA. 2-5-1887mAM. mAtAnuM nAma nAthIbahena. dharma sthAnakavAsI jaina. kuTuMbanI Arthika sthiti sAmAnya; paNa buddhi, kAryazakti ane dhyeyaniSThAnI amITa saMpatti bacapaNathI ja maLelI. temAM saurASTranuM khamIra bhaLatAM jIvana dInatA ke nirAzAthI mukta, zAMta-svastha ane puruSArthI banI gayuM. sane 1903mAM 16 varSanI vaye vaDhavANanI hAIskUlamAMthI ja emaNe maeNTrikanI parIkSA ucca kakSAe pasAra karIne ejansInuM pacAsa rUpiyA jevuM moTuM pAritoSika meLavyuM. tyAra pachI AgaLa abhyAsa karavAnI bhAvanA paNa hatI ane buddhi paNa hatI; paNa Arthika sthiti abhyAsamAM samaya, zakti ane paisAno vyaya karavAne badale arthopArjananA kAmamAM lAgI javAno tagAdo karatI hatI. zrI cunIbhAIe hatAza thayA vagara, paristhitinA e Adezane mAthe caDAvyo; ane zikSaka tarIkenI nokarI svIkArIne navA jIvanano AraMbha karyo. emanI pahelI navalikA "vimalA" paNa e ja arasAmAM racAI. emanA sarjaka AtmAe zALAnI cAra dIvAlo vacce sadAne mATe purAI rahevAnI nA bhaNI. paNa nirbheLa sAhityaupAsanA dvArA dhana raLavAnuM kAma te kALe loDhAnA caNA cAvavA jevuM muzkela hatuM; sarasvatInA upAsaka upara lakSmIdevInI kRpA varasavA lAge evA navayugano udaya thavAne hajI vAra hatI. chatAM zrI cunIbhAInuM khamIra evI rAha jovA thobhavA taiyAra na hatuM; thoDA ja vakhatamAM zikSaka tarIkenI kAmagIrIne choDIne emaNe sane 1906mAM "rAjasthAna" patramAM Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 371 zrI cu. va. zAha joDAIne patrakAra tarIkenI abhinava kAmagIrIno zubha AraMbha karyo. emanI pahelI navalikA 'vimalA'nA sarjananI jema patrakAratvanA kSetranA pravezanuM emanuM A pagaluM paNa khUba zubhasUcaka nIvaDyuM; traNa ja varSa bAda, sane 1909mAM, teo amadAvAdamAMthI pragaTa thatA gujarAtanA nAmAMkita sAptAhika 'prajAbaMdhu' sAthe joDAI gayA. 'prajAbaMdhu' sAthenuM A joDANa to zrI cunIbhAInuM jIvanarasAyaNa banI gayuM. emaNe e patranI sAthe-sAthe potAnI kalamano je vikAsa sAdhI batAvyo, enI dAstAna to sau sAhityasevaka banavA cAhanArAone mATe preraNArUpa banI rahe evI che. kamanasIba bhavitavyatAne yoge, AvA ucca koTInA, nAmAMkita ane gujarAtIbhASI 'prajA'ne mana 'baMdhu' jevA vahAlA banI gayela patrane baMdha karavAno nirNaya enA vyavasthApakoe sane 1953mAM karyo. cheka tyAM lagI pUrAM 44 varSa sudhI zrI cunIbhAI e patramAM ja kArya karatA rahyA, e bInA emanI dhyeyaniSThA ke kAryaniSThAnI jIvaMta gavAhI rUpa banavAnI sAthe emanA jIvananI yazakalagIrUpa banI rahe evI che. kyAreka nokarInuM sthAnAMtara karavAthI vadhu sArI kamANInI taka AvIne UbhI rahetI, tyAre paNa zrI cunIbhAI e pralobhanathI alipta ja rahyA. sAhitya dvArA prajAnuM kaMIka ne kaMIka paNa bhaluM ja thavuM joIe, ane prajAne hAni pahoMce evI bAbatamAM to sAhityakArathI sahabhAgI banI zakAya ja nahIM A pAyAnI vAta zrI cunIbhAInA cittamAM barAbara vasI gaI hatI. tethI ja zabdaracanA-harIphAInI ukela-samitinA nirNAyaka tarIkenI sAva ochI mahenata ane ghaNI sArI AvakavALI kAmagIrI svIkAravAno emaNe saharSa inkAra bhaNI dIdho hato ; romaromamAM dhyeyaniSThAnuM khamIra dhabakatuM hoya to ja Avo inkAra bhaNI zakAya. zrI cunIbhAIe potAnI kArakirdIno AraMbha eka zikSaka tarIke karI, bhale e kAmagIrI thoDA vakhata pachI choDI dIdhI. paNa kahevuM joIe ke emano AtmA to eka sAcA zikSakano ja hato : eka hetALa ane mamatALu chatAM khabaradAra, cIvaTavALA mArgadarzaka banIne emaNe atyAranA keTalAya patrakAro, sAhityakAro ke lekhakonuM zikSakapada sa2La rIte zobhAvI jANyuM ! chevaTe to zikSakapada paNa sarasvatIpUjAno ja eka prakAra che. teo sarasvatInA ekaniSTha upAsaka tarIke ja jIvyA ane kRtArtha banI gayA ! gujarAtanI guNajJa ane kRtajJa janatAe paNa potAnA A sAkSararatnanuM avasara Avye bahumAna karavAmAM pAchI pAnI nathI karI : sane 1937no Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 amRta-samIpe raNajitarAma suvarNacaMdraka arpaNa karIne ane sane 1941nI sAhitya-pariSadanA patrakAratva-vibhAganA pramukha tarIke emanI varaNI karIne emanI vidvattAnuM bahumAna karavAmAM AvyuM hatuM. eka mAnavI tarIke paNa zrI cunIbhAI guNiyala hatA. temane joIe ane jANe koI dhIra, gaMbhIra, zAMta, svastha ane zANA puruSanuM darzana karyAno lhAvo maLe. teo sAdI raheNIkaraNI ane umadA vicArasaraNInA eka jIvaMta namUnArUpa hatA. (tA. 21-5-1969) (6) vikhyAta kalamanavIsa zrI cunIlAla maDiyA gujarAtanA vikhyAta lekhaka zrI cunIlAla maDiyAnA jIvanavikAsanI phUlavela nAnI uMmare ja pAMgarI ane nAnI uMmare ja saMkelAI gaI, e kALanI ke bhavitavyatAnI karuNa-madhura dAstAna ja lekhI zakAya ! zrI maDiyA garIbInuM bhAtuM laIne janmyA hatA ane potAnA puruSArthanA baLe garIbInI sAme jhajhUmIne vijayI banyA hatA, ane khUba jhaDapathI emaNe potAnI sarjakazaktine baLe gujarAtanA vikhyAta ane sukhI lekhakomAM potAnuM sthAna meLavI lIdhuM hatuM. teonuM mULa vatana dhorAjI, janme teo sthAnakavAsI jaina, sane 1922mAM emano janma. emaNe abhyAsa to bI.koma.no karyo hato, paNa emanuM bhAgyavidhAna paisAno vepAra kheDavAnuM nahIM, paNa vidyAno vepAra kheDavAnuM hatuM; e emaNe saharSa vadhAvI lIdhuM. jIvananI pahelI pacIzI thatAM-thatAM to emaNe kalamajIvInuM jIvana zarU karyuM, ane ekAda vIzI sudhI saphaLatApUrvaka e jIvana jIvI jANIne jIvananI bIjI pacIzI pUrI thAya e pahelAM ja (mAtra 47 varSanI uMmare ja) potAnuM jIvana saMkelI lIdhuM. tA. 29-12-1998nI rAtre amadAvAdamAM ApaNA A sarasvatIputra ApaNAthI sadAne mATe vidAya thayA ! - zrIyuta maDiyAne emanI sAhityasevAnuM bahumAna karavAnA hetuthI tA. 142-1960nA roja amadAvAdamAM sane 1957no raNajitarAma suvarNacaMdraka arpaNa karavAmAM Avyo. vayanI vRddhi sAthe emanI racanAo paNa pAMgaratI rahI che. emaNe navalakathAo, navalikAo, nATako ane nibaMdho tema ja amuka aMze kAvyonI Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI manubhAI jodhANI 373 racanAmAM paNa potAnI kalama ajamAvI che. atyAra sudhImAM vIsa karatAM paNa vadhu kRtionI gujarAtane bheTa ApI che e emanI siddhi noMdhapAtra ane gaurava upajAve evI che. zrI maDiyA raMgabhUminA vyApaka paricaya mATe amerikA, iMgleMDa ane phrAMsano pravAsa kheDI AvelA. ApaNI madhyastha sarakAranI sAhitya akAdamImAM gujarAtI salAhakAra-samitinA sabhya hovAnuM bahumAna paNa emane maLyuM che. lekhananI jema teonuM vAcana paNa vizALa; ane vAMcavAnI emanI jhaDapa dhyAna kheMce evI. jApAnIjha nATakonuM ane amerikAnI uttama vArtAonuM bhASAMtara karavAnuM kAma emane soMpavAmAM AveluM e bInA emanI zaktino vizeSa khyAla Ape evI che. (tA. 4-1-1909, tA. 20-2-1960) (7) piMgA lokasAhityakAra zrI manubhAI jodhANI * je jaina lekhakoe chellAM pacAseka varSa daramyAna gujarAtI sAhityanA sarjanamAM gaNanApAtra phALo ApIne, gujarAtamAM sAkSara tarIkenI nAmanA ane kIrti meLavI che, emAM svargastha zrI manubhAI jodhANInuM nAma ane kAma AdarabharyuM ane gauravabharyuM che. zrI manubhAI jodhANIne saurASTranI taLapadI bhASA, saMskRti ane lokakathAonI jANakArI jema UMDI hatI, tema AdhArabhUta paNa hatI. emanI A jANakArInuM pratibiMba, svAbhAvika rIte ja, emanI moTA bhAganI sAhityakRtiomAM paDeluM joI zakAya che. tethI emanuM sAhityasarjana gujarAtanA vartamAna sAhityapravAhamAM AgavuM sthAna dharAvatuM lakhAyuM che. zrI manubhAInI kRtiomAM kyAMya uttejaka zRMgArarasa, azlIlatA ke aziSTatAno aNasAra sarakho ya jovA nahIM maLato hovAthI e kRtio taMdurasta ane saMskArapoSaka banI zakI che; sAthe-sAthe e evI to rasaprada che ke AbAlavRddha sau ene hoMze-hoMze vAMce che. emanI kRtionI lokapriyatA emanI pragaTa thayelI aneka AvRttio uparathI paNa jANI zakAya che. emanA lekhananI anokhI vizeSatA e che ke emanAM moTA bhAganAM pustako gammata sAthe jJAna ApavAnI zaikSaNika guNavattA dharAve che. A dRSTie emanAM Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 amRta-samIpe sarjanonuM mahattva samajavAno tathA mUlyAMkana karavAno prayatna karatAM emaNe racelI, lokajIvananA aMgarUpa banI gayela keTalAka dhaMdhAdArI mAnavIonuM surekha zabdacitra rajU karatI "janapada' nAme pustakanI zreNI, paMkhIo tathA vanaspationI vividhatAnuM jJAna karAvatI pustakazreNI tathA evI ja bIjI keTalIka kRtio tarapha sahajapaNe ja dhyAna jAya che. zrI manubhAInI buddhi evI vicakSaNa ane kuzAgra hatI ane praznone samajavA ane ukelavAnI emanI AvaData ane sUjha evI kasAyelI hatI, ke teo koI paNa rAjyanA saMcAlanamAM sahelAIthI saphaLatA meLavI zakata. Ama chatAM emaNe rAjakAraNanA badale sAhityasevAne potAnuM kAryakSetra banAvyuM e gujarAtI sAhityanI khuzanasIbI che ema kahevuM joIe. vaLI, teoe mahAtmA gAMdhIjInI saradArI nIce khelAyela AjhAdInA ahiMsaka yuddhamAM sakriya bhAga lIdho hato ane jelavAsa paNa svIkAryo hato. AthI emane aneka rAjakAraNI AgevAno sAthe ghaniSTha saMbaMdha hovA chatAM, svarAjanI prApti thayA pachI emaNe sattAnA rAjakAraNathI alipta rahIne sAhityanI upAsanA karavAnuM ja pasaMda karyuM e bInA emanA pratyenA bahumAnamAM vadhAro kare evI che. teoe "strIjIvana' nAme sughaDa, saMskArI ane suvAcya vAcanasAmagrI pragaTa karatA mAsikanuM 39 varSa sudhI taMtrIpada saMbhALyuM hatuM. vaLI gujarAta rAjyanI racanA thayA pachI gujarAta-saurASTra-kacchanA lokasAhityanA prakAzanane protsAhana ApavA mATe gujarAta sarakAre racela lokasAhitya-samitimAM rahIne gujarAtanA lokasAhityanI teoe je sevA bajAvI che, te cirakALa sudhI emanI vidyAupAsanAnI kIrtigAthA saMbhaLAvatI raheze. zrI manubhAInuM vatana saurASTranI eka vIrabhUmi tarIkenuM gaurava dharAvatuM ghelAzAnuM baravALA gAma. emanA pitAzrInuM nAma lallubhAI. emaNe potAnI yazasvI jiMdagInAM 75 varSa pUrAM karIne choMtaramA varSamAM praveza karyo hato. chelle sudhI teo kAryarata rahyA hatA. chellA pAMceka divasanI TUMkI mAMdagI bhogavIne, tA. 29-12-1977nA roja svargavAsa pAmyA. (tA. 7-1-1978) Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jayaMtI dalAla/zrI rAmanArAyaNa pAThaka (8) zrI jayaMtIbhAI dalAla : bahumukhI pratibhA jevI sumadhura, hRdayaMgama lalitavADmayanA sarjananI pratibhA, evI ja sakriya rAjakAraNamAM jhaMpalAvavAnI sUjhabharI tamannA: ati virala lekhI zakAya evo A suyoga e zrI jayaMtIbhAI dalAlanI anokhI vizeSatA hatI. 375 zrI jayaMtIbhAImAM A baMne prakAranI rasavRttiono unmeSa cheka UgatI uMmarethI jovA maLe che. anyAya sAme baLavo pokAravo ane dezanA svAtaMtryayuddhanA niSThAvAna sainika tarIke pharaja adA karavI, e jANe emanI prakRtimAM ja vaNAI gayuM hatuM. e ja rIte deza-videzanA sAhityanuM avagAhana ane vartamAnayuganI bhAvanAne jhIlI letAM ekAMkI nATako, vArtAo vagere sAhityanuM satata sarjana emanA jIvanano AnaMda hato. vaLI kaTAkSa to zrI dalAlano ja, evI siddhahastatA emaNe A lakhANo ane vaktavyamAM meLavI hatI. ekAMkI nATakonA sarjaka tarIke tema ja mahAtmA TaoNlsTaoNyanI mahAnavala 'vaoNra eNnDa pIsa' (yuddha ane zAMti')nA yazasvI anuvAdaka rUpe teonuM haMmezAM smaraNa thatuM raheze. paMDita neharUe jyAre AvA moTA graMthano eka samAjavAdI rAjapuruSe anuvAda karyAnuM jANyuM, tyAre teoe Azcarya ane AnaMdanI lAgaNI sAthe zrI dalAlane abhinaMdana ApyAM hatAM. AvI viziSTa vyaktinuM 61 varSanI vaye avasAna e gujarAtanA sAhityakSetre ane rAjakIya kSetre pAyAnI khoTarUpa banI rahe evuM che. (tA. 4-12-1965) (9) kAvyamarmajJa sarjaka zrI rAmanArAyaNa pAThaka gujarAta jemane 'pAThakasAheba'nA mAnabharyA nAmathI oLakhatuM, temanA mubaImAM tA. 21-8-1955nA roja thayelA svargavAsathI gujarAtanI vidvatsamRddhimAM jaldI na purAya tevI khoTa paDI che. zrI pAThakasAhebanA bIjA sadguNone bAjue rAkhI kevaLa emanI vidvattAnAM mUlya AMkavA besIe to paNa, gujarAtI bhASAnI AjIvana sevA karanArA emanA barobariyA vidvAno bahu ochA maLaze. teozrI, eka ja vyaktie saphaLatApUrvaka kavi, sarjaka, ciMtaka ane vivecaka tarIke gujarAtI bhASAne samRddha karavAmAM ghaNo badho phALo Apyo hoya evA virala sAkSaromAMnA eka hatA. kavihRdayanI Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 amRta-samIpe saMvedanazIlatA, kathAvArtA-nibaMdho-kaTAkSacitro jevA lalita vAmayanuM sarjana karavAnI sumadhura pratibhA, tattvanA ke vicAranA aMtastala sudhI pahoMcI javAnI ciMtanazIlatA, vivecaka tarIkenI taTasthatA-nirbhayatA-satyaparAyaNatA, ane e badhA ya guNonI sAthosAtha jIvanamAM sahaja bhAve keLavAyelI nirdezavRtti - AvA virala guNone potAnA jIvanamAM ekasAthe pragaTa karIne zrI pAThakasAhebe potAnA jIvananuM mUlya khUba vadhArI dIdhuM hatuM. A to emanI avirata vidyAupAsanAnI vAta thaI. paNa eka vyakti tarIke paNa emanuM jIvana kalezamukta ane sneha tathA AnaMdarasathI bhareluM hatuM. vidyAnA kAmamAM potAnA lAbhAlAbhano vicAra sarvathA aLago mUkIne e sahu koIne hoMzabhera sahAya karatA; eTaluM ja nahIM, aneka UgatA lekhako ane kavione e niraMtara preraNA ApIne emane AgaLa vadhAravAmAM khUba AnaMda mAnatA. emanA vicAro koI paNa jAtanA saMkucita vADAmAM goMdhAI rahevAnuM pasaMda na karatA. mahAtmA gAMdhIjI ane gujarAta vidyApIThanA saMparke emanAmAM rASTrIyatA paNa khUba-khUba bharI dIdhI hatI. eTale rASTrakalyANano khyAla paNa emane satata rahyA karato. dhaMdhAdArI rIte teo vakIla banyA, chatAM emanA hRdayamAM satata vidyA mATenI jhaMkhanA rahetI. emanA paMDita pitAzrIno vidyAno vAraso paNa jANe emane vidyAnA kSetramAM ja doDI javAne haMmezAM hAkala karyA karato; ane e hAkalanA preryA eka zubha ghaDIe teo vakIlAtanA dhaMdhAne paDato mUkIne vidyAnA kSetrane evA varyA ke vidyA sAthe emane AjIvana saMbaMdha thaI gayo. vidyAnI upAsanA emaNe eka zikSaka banIne zarU karI ane jIvanane saMkelavAnA samaye teo gujarAtanA eka mukuTamaNi sAkSaravarya tarIke sau koInA sanmAna ane bahumAnanA adhikArI banIne gayA. dhanya e jIvana ane dhanya e mRtyu ! TUMkamAM kahevuM hoya to kahI zakAya ke zrI pAThakajI sAcA arthamAM jJAnI RSi-munionA suyogya vArasa evA sAcA brAhmaNa hatA, ane potAnA jIvanane brAhmaNa tarIkenA guNothI teoe suvAsita banAvyuM hatuM. e phUla to karamAI gayuM, paNa enI saurabha sadA yAda AvyA karaze ! (tA. 27-8-1955) O. Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 kaLAkAro (1) AtmamaMthanazIla kalAkAra paM. ravizaMkara chellA ekAda saikAmAM vividha prakAranAM vAdyasaMgIta ane judA-judA prakAranAM kaMThya saMgItanI bAbatamAM je saMgItakaLAvizAradoe duniyAnA nakazAmAM bhAratane prathama paMktimAM AgaLa paDatuM sthAna apAvIne bhAratanI vidyAnI zAna vadhArI che, temAM sitAravAdaka paMDita ravizaMkara paNa Adara ane bahumAnabharyuM AgavuM sthAna dharAve che. saMgItakAronuM, aMtaranA tArone raNajhaNatA karIne mAnavIne nAdabrahmamAM lIna banAvI mUkanAra saMgIta sAMbhaLIne AhvAda anubhavanAra zrotAomAMthI koI viralA ja e vAtano marma pAmI zake che ke saMgItakaLAmAM AvI apUrva ane cittane vaza karI lenArI siddhi ke saphaLatA prApta karavA mATe kalAkArane keTalA lAMbA samaya sudhI potAnI jAtane visArI mUkIne pUrNa ekAgratAthI keTakeTalI kaSTasAdhya sAdhanA karavI paDe che. sonalavarNA ghauMnA DhagalA jonArane e vAtano bhAgye ja khyAla Ave che, ke dharatInA peTALamAM orAyela ghauMnA dANA keTakeTalI ane kevI kevI yAtanA bhogave che, tyAre AvA ghauMno pAka maLe che. paMDita ravizaMkare karelI sAdhanAnI thoDIka vAta paNa A bAbatanI satyatAnI khAtarI karAve evI che. emano janma vidyA ane kaLAnA dhAma banArasamAM sane 1920mAM thayo hato. emanA pitA DaoN. zyAmAnaMda caTTopAdhyAya saMskRtanA diggaja vidvAna hovA uparAMta emaNe deza-videzanI aneka vidyAo tathA bhASAomAM nipuNatA ane nAmanA prApta karI hatI. koI paNa navA ke ajANyA viSayamAM kuzaLatA hAMsala karanArI emanI buddhinI tejasvitA ane grahaNazakti kharekhara Azcarya pamADe evI hatI. Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe , ravizaMka2 potAnA pitAnI AvI paMDitAI ane kuzAgra buddhino vAraso meLavavA bhAgyazALI thayA hatA. paNa vidyA ane kaLAne lagatA aneka viSayo paikI koImAM UMDA UtarIne to koIkamAM uparachallo caMcUpAta karIne chevaTe emaNe sitAravAdanamAM nipuNatA prApta karavAno ane e sAdhanAne potAnuM jIvana samarpita karavAno dRDha saMkalpa karyo, ane e saMkalpane saphaLa karavAnA puruSArthamAM teo mana-vacana-kAyAnA pUrNa yogathI ekAgratApUrvaka lAgI gayA. A sAdhanAmAM emanA jIvananI sauthI vizeSa noMdhapAtra vilakSaNatA to e hatI, ke pote mAtra soLa varSanI kumAravaye eka udIyamAna nRtyakalAkAra tarIke, potAnA khyAtanAma moTA bhAI udayazaMkaranI maMDaLImAM rahIne yuropanAM judAM-judAM nagaromAM ' citrasena ' nAme nRtyakathAnaka 2jU karIne je kIrti meLavI hatI, eno paNa saharSa tyAga karyo hato ! sitAravAdananA abhyAsamAM emanA guru hatA maihara(madhyapradeza)nivAsI ustAda allAuddInakhAM jemanI saMgIta-vizAradatAnI tole Ave evA saMgItakAra na emanA samayamAM vidyamAna hatA, na atyAre vidyamAna che. teo videzanI yAtrAe paNa vAraMvAra jatA hatA. emanA jevuM dIrgha ane taMdurasta AyuSya paNa bahu ochAne maLe cheH Azare ekaso dasa varSanI vaye, thoDAMka varSa pahelAM ja, e khudAnA baMdA khudAnA nUramAM bhaLI gayA ! emane sau koI 'saMgItamaharSi' tarIke ja bahumAna ApatA. emanA gharamAM ane jIvanamAM hiMdu-saMskRti ane islAma-saMskRtinA uttama aMzono sumeLa jovA maLato. 378 ravizaMkarane saMgItanA aneka viSayomAM prayAsa karatA joIne eka vAra emaNe "beTA ! dhyAnathI sAMbhaLa, eka hI sAthai saba sadhe, saba sAdhai saba jAya" ema kahI jANe sAdhanAno gurumaMtra ApI dIdho hato. vaLI allAuddInakhAM potAnA ziSyo pratye jevA hetALa hatA, eTaluM ja emanuM anuzAsana kaThora hatuM. nAnIsarakhI bhUlane paNa teo haragija calAvI na letA. sAdo khorAka, sAdI raheNIkaraNI, sAdo veza, vinaya-vivekabharyAM vANI-vartana ane brahmacaryapAlanano teo pUro Agraha rAkhatA. vidyAdAnanI emanI A zaratanuM saue dRDhatAthI pAlana karavuM paDatuM; ziSyo mATe A eka prakAranuM vidyAprApti mATenuM tapa ja hatuM. emanI pAsethI sitAravAdananI kaLA prApta karavAnI utkaTa bhAvanAthI prerAIne ravizaMkara potAnAM suzobhita vastrone tajI daIne ane rUpALA vALanuM muMDana karAvIne potAnA maharSi gurunA caraNe samarpita thaI gayA; ane gurue paNa emane pUrA umaLakAthI AvakAra Apyo ane hetapUrvaka vidyAdAna karavA mAMDyuM. e dAna pAmIne ravizaMkara jANe navo avatAra pAmavA lAgyA. ravizaMkara gurunA sAMnidhyamAM eka jhUMpaDImAM rahetA. zarIranI paravA karyA vagara emane roja ATha, Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paM. ravizaMkara 379 dasa, bAra ane cauda-cauda kalAka riyAjha (abhyAsa) karavo paDato; A bAbatamAM na to leza paNa chUTa laI zakAtI ke na to jarA ya ALasa karI zakAtI. eka vAra gurue ravizaMkarane kaheluM : "bhAratIya saMskRti kahe che ke A vaya che brahmacarya mATe, tyAga mATe, sanniSThA mATe, parizIlana mATe; eTaluM dhyAnamAM laIza to basa che. e dhyeyathI calita na thaIza." A thoDAka zabdo paNa, jIvanamAM sadAcAranuM keTaluM UMcuM mUlya che enI UMDI pratIti karAvavA pUratA che. AvA kaThora ane maharSisamA siddhahasta gurunA AzrayamAM keTalAMka varSa sudhI agniparIkSA jevI ati AkarI sAdhanA karIne jyAre paMDita ravizaMkare potAno karmayoga zarU karyo, tyAre sitAravAdanamAM vizvabharamAM vijaya ane yazakIrti apAve evAM sattva ane tattvanuM emane varadAna maLI cUkyuM hatuM. pachI to ApaNA dezamAM tathA aneka videzomAM emaNe sitAravAdanamAM je siddhahastatA dAkhavI hatI, te sAcA arthamAM vijayI nIvaDI hatI, ane emane sArA pramANamAM saMpatti ane apAra kIrti apAvavAnuM nimitta paNa banI hatI. A rIte paMDita ravizaMkaranI sAdhanA ane siddhinI kathA eka preraka amara kahAnI banI rahe evI che. (A badhI mAhitI sva. zrI mULajIbhAI pI. zAha likhita "bhAratanAM saMgItaratno' e pustakanA bIjA bhAgamAMthI sAbhAra lIdhI che.) A badhI to khAsa jANavA jevI chatAM AnuSaMgika vAta thaI, paNa ahIM mukhya vAta karavI che AvA vizvamAnya saMgItakAranI zAMtinI tIvra jhaMkhanAnI. paMDita ravizaMkara atyAre ogaNasATha varSanA thayA che. ATaATalI siddhi, kirti ane saMpatti prApta karyA pachI paNa emanuM citta have saMtoSa ane harSano anubhava karavAne badale keTalo asaMtoSa ane A umare keTalI becenI anubhave che, ane zeSajIvana zAMtipUrvaka AtmakhojamAM vIte e mATe keTaluM talasI rahyuM che, e vAta emaNe pote ja lakhI che, je sau koIe jANavA-vicAravA jevI che. chellA keTalAka mahinAthI, kalakattAthI pragaTa thatA "deza" nAmanA aThavADikamAM paMDita ravizaMkare potAnAM saMsmaraNo lakhyAM che. A saMsmaraNono eka bhAga "dhI TAimsa opha inDiyA'nA tA. 13-11-1978nA aMkamAM chapAyo che. emAM potAnA palaTAyelA manobhAvane vyakta karatAM teo kahe che : huM eka zikSita-saMskArI vyakti tarIke, kaMTALo upajAvanArI eka ne eka ja prakAranI (ekadhArI) jiMdagIthI thAkI gayo chuM ane nivRtta thaIne banArasamAM sthira thavA icchuM chuM. Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380. amRta-samIpe "vimAnamAM UDIne Aje ahIM, to kAle tyAM pahoMcI javAno jUno nityakrama, hoTalomAM rahevuM, nakakI thayela kAryakramone niyamitapaNe pahoMcI vaLavuM, madharAta vItI gayA pachI moDe-moDe hoTalamAM pAchA AvavuM ane pachI rAtanA prANInI jema eka ne eka jAtanuM khANuM levuM - A badhAthI huM dharAI gayo chuM. dezamAM vaLI bIjI jAtanI musIbata veThavI paDe che : ahIM cAra ke pAMca kalAkathI TUMko hoya evo kAryakrama sAMbhaLavA koI taiyAra nathI; teo kalAkArane nIcovI nAkhavA mAge che ! kalAkArane jarA paNa UMgha lIdhA vagara mahinAmAM eka kAryakrama AkhI rAta ApavA paDe to enA mananI hAlata kevI thaI jAya teno to vicAra karo ! eTalA mATe huM dhIme-dhIme jAhera kAryakramo ghaTADato javAno chuM. ghera rahIne huM mArI jAta mATe vAdana karato rahIza; jo koI sAco saMgItapremI AvavA icche to tene khuzIthI AvavAnI ane sAMbhaLavAnI chUTa che. "meM vaibhavavilAsanI sAmagrI ane mArI nabaLAI aMge vAto karI che. paraMtu tyAganI lAgaNI paNa mArAmAM cheka bacapaNathI ja ramatI rahI che. kyAreka-kyAreka huM jhabakI UThuM chuM ane vicAra karuM chuM : huM zuM karI rahyo chuM ? AvuM badhuM kyAM sudhI cAlatuM rahevAnuM che ? huM zuM ApI zakyo chuM ane enA badalAmAM meM zuM meLavyuM che? pUrepUrI kaDavAza ane dhRNA ! badhI bAbato arthahIna bhAse che. mane lAge che ke have pAchA pharavuM paDe evA sthAne huM pahoMcI gayo chuM. meM lagabhaga badhuM joI lIdhuM che; have bIjuM zuM bAkI che ? have huM kaMIka kaMTALI gayo chuM. have huM mArI jAta mATe keTaloka samaya ApavA icchuM chuM - vicAra karavA, aMtaranuM nirIkSaNa karavA, nyAya toLavA ane cittanA pradezonI sAphasUphI karavA. huM ghaNuM vadhAre vijJAna zIkhavA cAhuM chuM - hajI to ghaNA badhA viSayono abhyAsa karavo bAkI che. jo ke huM jAhera kAryakramomAMthI nivRtta to thaIza, paNa racanAtmaka kAryane pUrepUruM tajI devAnuM mArAthI banI zakaze nahIM. moTA bhAganA samaya mATe huM banArasamAM Avela mArA "hemAMganA' nAmanA kendramAM nivAsa karIza. tyAM huM dhyAnasAdhanA karIza, vAcana karIza ane be ke traNa AzAspada vidyArthIone abhyAsa karAvIza, tema ja philma, Telivijhana ane rekarDaMga mATe kAma karIza." "mArI icchA eka moTuM saMgItamaya nATaka bhajavavAnI che; paNa e sakhata parizrama, samaya ane dhanabhaMDoLanI apekSA rAkhe che. AmAM huM zuM karI zakuM teno huM vicAra karIza." vaibhava-vilAsa ane saMpattimAM ALoTatA aneka mAletujAra dezonI vAraMvAra mulAkAta lIdhA pachI tathA pote paNa saMpatti ane sAhyabIno upabhoga karyA pachI Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI bismillAkhAna 381 mAnavInuM mana pAchalI vayamAM ekadhArA yAMtrika jIvana, kAryakramo ane e mATe satata karavI paDatI doDadhAmathI kevuM hArI-thAkI-kaMTALI jAya che ane enI zAMtisvasthatA-aMtanirIkSaNa mATenI jhaMkhanA kevI tIvra banI jAya che eno eka uttama dAkhalo paMDita ravizaMkaranA A AtmanivedanamAM jovA maLe che, je sau koIe dhyAnamAM levA jevo che. bAkI to, zAMti ane cittazuddhi saMbaMdhI je vicAro pAchalI vRddha uMmare Ave che te nAnI yuvAna vaye Ave to ? to to janma saphaLa thaI jAya ane beDo pAra ja thaI jAya ne ! A kathanano A ja mukhya bhAva che. (tA. 2-6-1979) (2) zrI bismillAkhAna sAdhakanI saphaLatA zrI bismillAkhAna bhAratanA vikhyAta zahanAIvAdaka che ; ane e rIte videzamAM paNa teo sArI nAmanA dharAve che. bhArata sarakAre emanI kalAvizAradatAnI kadara rUpe emane 'padmavibhUSaNa'nI padavI enAyata karI che. thoDA vakhata pahelAM teo amadAvAda AvelA; e vakhate amadAvAdanA jANItA dainika akhabAra 'saMdeza'nA khabarapatrIne eka mulAkAta ApI hatI. A mulAkAta 'saMdeza'nA tA. 5-4-1968nA aMkamAM pragaTa thaI hatI. emAMnI keTalIka vigato sAdhakanI saphaLatAmAM saMyama, vinamratA ane udAratA kevAM jarUrI che teno khyAla Ape evI che. eTale emAMnI thoDIka vigato ame sAbhAra uddhRta karIe chIe: . "kasAyelo, paDachaMda, ghauMvarNo deha, goLa, mAMsala, hasatuM mukha. lAgaNIpradhAna mananA pratibiMba samI emanI AchI kaththAI AMkho bhUtakALanI saMgIta-sAdhanAnI vAtonI yAdathI bhInI banI gaI. bAvana varSanI vayanA A kalAkAranuM mINa jevuM aMtara ogaLI gayuM. "gaMgAkinAre teo je sthaLe saMgItasAdhanA karatA e dRzyanuM varNana karatAM emanA mukha para eka camaka taravaratI : 'eka bAju bAlAjInuM maMdira, bIjI bAju maMgaLAgaurInuM maMdira ane jArAonuM maMdira, sAme gaMgAmaiyA; dila bharI de evuM vAtAvaraNa.' "A sthaLanA eka rahasyabharyA anubhavanI vAta karatAM emaNe kahyuM hatuM, ke 'rAte 12 vAgyAnA sumAre, huM zahanAInuM vAdana patAvIne pAcho pharato hato Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 amRta-samIpe tyAre eka bAbA maLelA, ane huM kaMI kahuM e pahelAM emaNe mane AzIrvAda ApI dIdhA : "jA baccA majA karegA." Aja dina sudhI huM A zabdo bhUlI zakyo nathI. e bAbA pachI kyAM gayA enI kazI ja khabara nA paDI zakI. huM kharA jigarathI ema mAnuM chuM ke Aje huM je kaMI chuM e mAlikanI maherabAnI che." ustAda bismillAkhAne 6 varSanI vayathI, mAmA alIbakSakhAnanI dekharekha heThaLa zahanAInA sabaka zIkhavAnI zarUAta karI hatI. saMgItanI sAdhanA ghaNI kaparI che. bIjI kaLAonI upAsanAnI sarakhAmaNIe A upAsanA anokhI che. kahe : "amArI saMgItavALAonI birAdarI eka che. A hiMdunuM saMgIta, A musalamAnanuM saMgIta evo koI bhedabhAva amArA manamAM hoto nathI. hindu koNa, musalamAna koNa, khristI koNa e badhA dharmanA vADA to pachI thayA. saMgIta to e pahelAMnuM che. saMgItanI upAsanA vakhate, pUrva dizAmAM UgatA sUrya tarapha mukha karIne besavuM, hiMdu devadevIonAM stuti-gIto gAvAM, mAMsAhAra tyAgavo vagere e amArA mATe koI dharmanI vAta nathI, ame to ene saMgIta zIkhavA mATenI jarUrI rItarasama mAnIe chIe." "khaoNsAheba pAka namAjhI che. potAnI rasoI e jAte banAve, pIvAnuM pANI jAte gALIne svaccha vAsaNamAM bhare, potAnAM vastro jAte dhoI le. dhobInuM dhoyeluM vastra hoya to e ghera boLIne istrI karIne pahere - evA emanA AcAravicAra che. alabatta, rAtanA moDe sudhI kAryakramo ApavA paDe, eTale kAryakrama pUratuM kokAkolA ke cA pI levAnI emaNe chUTa rAkhI che." A uparathI eTaluM saheje samajI zakAya ke sAdhanA kaLAnI hoya ke sAhityanI, AdhyAtmika hoya ke vyAvahArika - e badhAMyamAM manonigraha, niyamanuM pAlana ane niSThA hoya to ja siddhi maLI zake che. A nAmAMkita kalAkAra mahAnubhAve mAMsAhAratyAganI vAta kevI sahaja rIte rajU karI che ! sAdhanA vagara siddhi nathI e ja Ano sAra che. (tA. 4-5-1968). Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 383 zrI jayazaMkara suMdarI' (3) sajajana, dharmaparAyaNa naTazreSTha zrI jayazaMkara "suMdarI' jeo nATako jovAnA rasiyA che, tevA gujarAtIo suMdarI'nA upanAmadhArI zrIyuta jayazaMkarabhAInA nAmathI suparicita che. A yuganA je zreSTha naTo che ke thaI gayA temAM zrI jayazaMkarabhAInuM sthAna AgaLa paDatuM che. chellAM bAvIsa varSathI zrI jayazaMkarabhAI potAnI naTa tarIkenI kAmagIrIthI nivRtta thavA chatAM gujarAtanI raMgabhUmine samRddha banAvavAnA manoratho seve che; eTaluM ja nahIM, paNa e mATe niHsvArthabhAve, koI paNa jAtanA Arthika lAbhathI dUra rahIne, dina-rAta prayatna karyA kare che. pAMsaTha varSa jeTalI pAkaTa uMmare paNa nirAzA nahIM sevatAM potAnA manorathone AgaLa ne AgaLa vadhArI rahyA che - e bInA koI paNa vyaktinA aMtaramAM zrI jayazaMkarabhAI pratye AdaramAnanI lAgaNI pedA kare che. traNa dAyakA jeTalA lAMbA samaya sudhI nATakanI lapasaNI duniyAmAM rahevA chatAM, eka yazasvI ane zreSTha naTa tarIkenI jhaLahaLatI kIrti saMpAdana karavA chatAM ane temAM ya pAchuM strI-pAtro dvArA ja potAnI nipuNatA dAkhavavA chatAM - Ama aneka pralobhano ke mAyAvI prasaMgo vacce paNa - potAnA jIvanane zIlasaMpanna rAkhavuM ane sadAcAra, nIti ke prAmANikatAnA mArgethI calita na thavA devuM e to doraDA upara cAlavA jevuM kaThaNa kAma gaNAya. A duniyAmAM aparasamAM ja nahIM, paNa apalakSaNamAM paNa taNAI javuM e svAbhAvika vAta che; chatAM AtmasaMyamanA muzkela kAmamAM paNa zrI jayazaMkarabhAI saphaLa thaI zakyA e hakIkata emanA pratye vizeSa Adara utpanna kare che. AvA eka sajjana ane dharmaparAyaNa narazreSThanuM tAjetaramAM (tA. 28-31954nA roja) amadAvAdanI gujarAta sAhitya sabhAe, temane sane 1951no zrI raNajitarAma suvarNacaMdraka arpaNa karIne je bahumAna karyuM che te bahu ucita thayuM che ema ame mAnIe chIe; ane A prasaMge zrI jayazaMkarabhAInI kaLA ane sajjanatAne je aMjali ApavAmAM AvI temAM ame amAro sAtha purAvIe chIe. - zrI jayazaMkarabhAI jJAtie bhojaka che; ane bhojaka jJAti sAthe jainasaMghano jUno ane ghaniSTha saMbaMdha che e bahu jANItI vAta che. yati-saMsthAe jainasaMghanI rakSAmAM athavA jaina saMskRtinI jALavaNImAM jema noMdhapAtra phALo Apyo che, te ja rIte bhojaka bhAIoe paNa aneka rIte jainadharmanI sevA karI che, je Aje paNa cAlu che. nATakane ja potAno priya viSaya mAnyA chatAM zrI jayazaMkarabhAIne jainadharma upara bhAre prema ane AsthA che e bInA to temaNe nivRtta thayA pachI, thoDAMka varSo pahelAM je upadhAna jevI AkarI tapasyA karI hatI te uparathI paNa sAbita thAya che. (tA. 3-4-1954) Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 (4) yugasarjaka kalApuruSa zrI ravizaMkara rAvaLa puNyazloka zrI ravizaMkara rAvaLanuM nAma ane kAma gujarAtanA IsvIsananA vIsamA saikAnA saMskArasvAmIo, kaLApuruSo ane prajAjIvananA ghaDavaiyAomAM prathama paMktimAM Adara-bahumAnabharyuM sthAna meLave evuM che. cha-eka dAyakA jeTalA vizALa samayapaTa para vistarelA potAnA kAryakALa daramyAna, emaNe mAnavI ke mAnavajIvanane sparzatAM tathA kudaratanI garimAnuM darzana karAvatAM, hRdayasparzI kahI zakAya evAM asaMkhya raMgIna tema ja ekAMgI (? ekaraMgI ?) citro ane rekhAMkano uparAMta kaLAnipuNa, siddhahasta ane nAmAMkita aneka citrakaLAkAro paNa gujarAtane bheTa ApyAM che. amRta-samIpe gujarAtanI citrakaLA dvArA gujarAtanI AgavI saMskRtinAM darzana karAvavAnI sAthe-sAthe, dezanA judA-judA pradezono, videzono tathA deza-videzanA kaLAvizAradono abhyAsapUrNa saMparka sAdhIne emaNe gujarAtanI kaLA anya sthAnonI Adhunika kaLAonI vizeSatAone jhIlIne, vadhAre samRddha bane e mATe satata jAgRti rAkhI che ane e mATe pUrNa yogathI adbhuta puruSArtha paNa karyo che. gujarAtanI citrakzAne sajIvana ane samRddha karavAnI zrI ravibhAInI AvI asAdhAraNa cIvaTa ane kAmagIrIne joIne, gujarAtanA kaLAkSetre emanA yugane 'raviyuga' tarIke oLakhAvIe ane emanI dIrghakAlIna sevAone 'yugasarjaka' (citrakalAnA yugasraSTA)nA mahAna kArya tarIke biradAvIe to emAM jarA ye atizayokti nathI thatI e svIkAravuM joIe. ApaNA AdaraNIya A mahApuruSane gujarAta 'kaLAguru' tarIke oLakhe che te bilakula yathArtha che. prAcIna kALanA RSinI yAda ApatA zrI ravibhAIe vidyAniSTha ane ziSyavatsala guru tarIke eka-ekathI caDiyAtA kevA ziSyo taiyAra karyA che, ane gujarAtanI kaLAsamRddhimAM keTalo badho vadhAro karI Apyo che ! ane ema karIne emaNe gujarAtanI citrakaLA-samRddhine bhAratanI citrakaLAsamRddhimAM kevuM gauravabharyuM sthAna apAvyuM che ! emanA A upakArane guNiyala gujarAta kyAreya vIsarI nahIM zake; eTaluM ja nahIM, ApaNe emanAM jIvana ane kAryamAMthI sadA kaLA-upAsanA ane kartavyaniSThAno bodhapATha laIne gujarAtanI kaLAne vadhu ne vadhu samRddha ane gauravazALI banAvavAno prayatna karIne emane sAcI zraddhAMjali arpaNa karatAM rahIzuM. zrI ravibhAInuM mULa vatana saurASTranuM saMskAra ane vidyAnuM dhAma lekhAtuM bhAvanagara zahera. emanA pitAnuM nAma mahAzaMkarabhAI, mAtAnuM nAma Ujamabahena, Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ravizaMkara rAvaLa 385 janma sane 1892nI pahelI oNgasTanA roja janme brAhmaNa, eTale vidyAprIti ane sAdI jIvanapaddhatinI bheTa pAraNAmAM ja maLelI. bhAvanagaramAM rahIne maeNTrikanI parIkSA pasAra karI ane kaoNlejamAM joDAyA. kaoNlejanA pArasI AcArya zrI saMjANAe potAnA A ziSyamAM chupAyela kaLAnipuNatAne pArakhI lIdhI ane kaoNlejano cAlu abhyAsa choDIne muMbaInI suprasiddha je. je. skUla opha ArTsamAM joDAvAnI emane salAha ApI. e salAha ravibhAIe vadhAvI lIdhI, ane 19 varSanI vaye, sane 1911mAM teo citrakaLAnA abhyAsa mATe muMbaI pahoMcI gayA. potAnA putrane ijanera banAvavAnI pitAnI icchA vaNapUrI rahI gaI ane ravibhAInA jIvanarAhane kaLA-sAdhanAno navo vaLAMka maLI gayo. - sAhitya ane kaLAne protsAhana ApavA mATe apUrva zahAdata vhoranAra svanAmadhanya hAjI mahammada alArakhiyA zivajIe e ja arasAmAM "vIsamI sadI" nAme gujarAtI bhASAnuM pahelavaheluM sacitra ane sAhityasamRddha (bhale kharacALa) mAsika zarU karavAnuM sAhasa karyuM hatuM. abhyAsakALa daramiyAna A mAsika mATe citro-suzobhano dorIne zrI ravibhAI potAnI hAthakharacI meLavI letA. pAMca varSamAM bhAre saphaLatApUrvaka ane be suvarNacaMdrako meLavIne emaNe potAno abhyAsa pUro karyo ane jIvanano kAryakALa zarU karyo. abhyAsa pUro karyA pachI be-traNa varSa to teo muMbaImAM ja rahyA; paNa pachI muMbaInuM pANI emane mAphaka na AvyuM ane kudaratano koI saMketa hoya ema sane 1919mAM teo amadAvAdamAM kAyamI vasavATa karIne rahyA. mahAtmA gAMdhIe amadAvAdamAM satyAgraha-Azrama sthApyo, lagabhaga te arasAno ja A samaya hato. jIvananuM utthAna kare evI bhadra citrakaLAnA upAsakane mahAtmA gAMdhIno nikaTano saMparka maLyo; enI asara emanI kaLAnI dizA ane ruci upara paDyA vagara kevI rIte rahe ? e asara zrI ravibhAInA jIvana ane kaLAvicAra baMne upara ghaNI AvakArapAtra paDI ema kahevuM joIe. itihAsa e vAtanI gavAhI pUre che ke mahAtmA gAMdhInI AgevAnI nIcenAM koMgresanAM keTalAMka adhivezano zrI ravibhAI tathA emanA ziSyoe dorelA citrothI suzobhita banyAM hatAM. A citroe gujarAta tema ja bhAratanI grAmINa citrakaLA tathA jIvanapaddhatine sArA pramANamAM gauravazALI banAvI hatI. potAnI kaLA ane sAhityarucinuM managamatuM kheDANa karavA mATe sane 1922mAM emaNe "kumAra' mAsika zarU karyuM hatuM, ane be dAyakA sudhI ene potAnI aMgata javAbadArIthI saphaLa rIte calAvyuM hatuM. tyAra pachI enuM prakAzana kumAra kAryAlaya limiTeDa kaMpanIe saMbhALyuM. ucca koTinuM A mAsika Aje paNa Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 389 amRta-samIpe enA sthApaka tathA saMcAlakanI kaLArucinI kIrtigAthA saMbhaLAve che. citrakaLAnI jema lekhanakaLA upara paNa emano prazaMsanIya kAbU hato e emanI virala vizeSatA hatI. bhAratanA eka kaLAvizArada citrakAra tarIke zrI ravibhAIe aneka dezonI kaLAyAtrA kheDI hatI ane aneka vikhyAta kalAkAronI prIti meLavI hatI; ane ema karIne bhAratIya kaLAnI zAna vadhArI hatI. sarakAre emane "padmazrI' ane bhAratanI lalitakalA akAdamInuM mAnada sabhyapada arpaNa karIne emanI AjIvana kaLAsAdhanAnuM bahumAna karyuM hatuM. jIvanabhara kaLAnI yAtrA karIne, 85 varSanI paripakva uMmare, mahAyAtrAe cAlI nIkaLelA zrI ravizaMkarabhAI rAvaLa sAce ja, gujarAtanA gauravarUpa kaLApuruSa ane kalAguru tarIke kRtArtha ane amara banI gayA. (tA. 31-12-1977) (5) jIvanakaLAnA upAsaka saMgItakAra zrI zAMtilAla zAha zrIyuta zAMtilAla bI. zAhe teonI sumadhura ane Urmisabhara gItaracanAo tathA hRdayasparzI ane vazIkaraNasamI, rasa relAvatI saMgIta nipuNatAne kAraNe jaina caturvidha zrIsaMghanI khUba cAhanA meLavIne potAnA jIvanane tathA potAne maLelI mAtA sarasvatInI kRpAprasAdIne kRtArtha banAvyAM che; ATaluM ja zA mATe ? emaNe rASTrabhAvanA, samAjasevAnI bhAvanA tathA sudhArAnI bhAvanAne relAvatAM gItonI tathA mahAtmA gAMdhIjI, rASTrasaMta vinobA bhAve vagere rASTrIya mahApuruSonAM jIvana ane kAryone biradAvatAM prazastigItonI svayaM racanA karIne gujarAtamAM tema ja anyatra vaselI gujarAtIbhASI janatAmAM paNa ghaNI lokapriyatA meLavI che. A rIte ekadhArA cAreka dasakA jeTalA dIrghasamaya sudhI vyApaka janasamUhane potAnI gIta-saMgItanI abhuta kaLA dvArA bhaktirasa, kathArasa, rASTrabhAvanA, sevAparAyaNatA vagerenuM rocaka ane preraka pAna karAvanAra zrI zAMtibhAI kaLAbhakti, AMtarika zakti ane lokabhakti rUpa ratnatrayInuM varadAna meLavanAra bhAgyazALI mahAnubhAva che. emanI kaLAsiddhi AgaLa ApaNuM mAthuM namI jAya che. bhUtakALamAM emanAM gItone emanI ja pAse gavarAvIne, ApaNA dezanI keTalIka jANItI grAmophona-kaMpanIoe saMkhyAbaMdha grAmophona-rekarDI utArI hatI, Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAMtilAla zAha 387 ane enuM vecANa khUba bahoLA pramANamAM thatuM rahetuM hatuM e bInA paNa temaNe meLavelI lokacAhanAnI gavAhI pUre che. amArA "jaina" patramAM tathA anya sAmayikomAM thoDAka vakhata pahelAM pragaTa thayelA samAcAro uparathI jANavA maLe che ke zrI zAMtibhAInA muMbaImAM rahetA keTalAka mitro ane prazaMsakoe emanA pratyenA ApaNA RNathI mukta thavAnA maMgaLa AzayathI prerAIne emanI kadara tathA emanuM bahumAna karavAnI eka yojanA ghaDI che. ame A yojanAnuM ullAsapUrvaka svAgata karIe chIe. zrI zAMtibhAInAM keTalAMka pragaTa gItono saMgraha, sAta-ATha mahinA pahelAM, dIvaDo" nAme pustikA rUpe pragaTa thayo hato. A pustikAnI prastAvanA ratilAla dipacaMda desAIe (pote taMtrI vatI karelA lakhANamAM potAno ullekha A rIte trIjA puruSamAM karyo che. - saM.) "zabdo ane svaronA manamohaka kasabI' e zIrSakathI lakhI che. A prastAvanAmAM zrI zAMtibhAInA unnata jIvana ane emanI manamohaka kaLAnuM samucita zabdomAM prazastigAna karIne emanI yazovala kArakirdIne biradAvavAno adano prayatna karavAmAM Avyo che. zrI zAMtibhAInI gIta-saMgItakaLAnI mahattA ane enI asarakArakatAno khyAla ApatAM temAM kahevAyuM che : "gujarAtanA jANItA gIta-saMgItakAra, mArA mitra bhAIzrI zAMtilAla zAha mAtA sarasvatInI, A baMne kaLA-svarUponI (kAvyakaLAnI ane saMgItakaLAnI) bahumUlI bakSisa meLavanAra bhAgyazALI puruSa che. teo jema gItonI racanA karI jANe che, tema potAnAM gItone saMgItanA madhura sUro dvArA vahetAM karavAnI kaLAmAM paNa nipuNatA dharAve che. emanAM gIto jyAre emanA kaMThamAMthI pragaTa thatAM, bulaMda ane madhura sUronI pAMkhe caDIne comera relAvA lAge che, tyAre zrotAonAM aMtara gagada banI jAya che ane emanI AMkho AMsubhInI thaI jAya che. zrotAo emanI gIta-saMgItanI kaLAne maMtramugdha banIne ekAgracitte sAMbhaLyA ja kare che; emane samaya kyAM vahI jAya che eno khyAla sudhdhAM raheto nathI. zrI zAMtibhAI hRdayasparzI zabdo ane svaronA AvA manamohaka kasabI che; zabdo ane svaro uparanuM emanuM prabhutva, sAce ja, ajaba ane kAmaNagAruM che........emAM jema prArthanAgIto ke bhaktigItono samAveza thAya che, tema nAnA kathAprasaMgo tema ja kaMIka moTAM kathAgIto paNa saMgrahAyelAM che. teo bhaktigIto tathA kathAgItonI racanAmAM samAna nipuNatA dharAve che; ane emanAM baMne prakAranAM gItone janatA ullAsapUrvaka sAMbhaLe che.." zrI zAMtibhAInI kRtiomAM jovA maLatI udAratA, samabhAvanI dRSTi ane mAnavatAvAdI vRttino khyAla ApatAM A prastAvanAmAM kahevAmAM AvyuM che - "zrI zAMtibhAInI kavitAno viSaya amuka dharma ke saMpradAya pUrato maryAdita na rahetAM e Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 amRta-samIpe jainadharmanA pAyAmAM rahelI udAratAne pragaTa karavAnI sAthe, anya dharmonI udAtta bhAvanAne paNa vAcA Ape che. matalaba ke vyApaka dharmanI bhAvanAne, sarvadharmasamabhAvanI dRSTine tathA mAnavatAnI vRttine protsAhana maLe evI maMgalakArI UrmithI prerAIne teo potAnAM kAvyonI racanA kare che. sAthe-sAthe samAjakalyANa ane rASTrabhaktinAM keTalAMka suMdara gItonI paNa emaNe bheTa ApI che H A emanI noMdhapAtra vizeSatA che. "emanI gIta-saMgItakaLAno vizeSa lAbha jaina samAja leto raheto hovAthI emanI kRtio jaina viSayane lagatI vadhAre hoya e svAbhAvika che. Ama chatAM A kRtio sAMpradAyika saMkucitatA, kadAgraha ke jhanUnathI sarvathA mukta hovAne kA2Ne, jaina samAjanI jema, itara samAjonA zrotAo paNa eno AsvAda levA prerAya che." zrI zAMtibhAInAM gIto upara tathA emanI saMgItavidyA upara subhagatA ane kalyANadRSTinI je AbhA prasarelI anubhavAya che, te emanA zAMta jIvana ane guNagarimAthI zobhatA vyaktitvane AbhArI che, e tarapha AMgaLI cIMdhatAM prastAvanAlekhaka sUcave che : "zrI zAMtibhAInI kavitA-racanAno paTa udAratA ane samadraSTinA tANAvANAthI vizeSa samRddha ane zobhAyamAna banI zakyo che tenuM mukhya kAraNa, mArI namra samaja mujaba, emanuM umadA jIvana ane udAtta vyaktitva che. kleza-dveSanI vRttio ane krodha vagere kaSAyo kAbUmAM rahe e mATe teo yathAzakya jAgatA rahe che. sAdAI, sadAcAra, samabhAva jevA sadguNo emane sahaja rIte maLelA che; zAMti e emano sthAyI guNa che. e rIte emaNe potAnA nAmane sArthaka karI batAvyuM cha ema kahevuM joIe. ane svasthatA to zrI zAMtibhAInI ja... emanI A svasthatA joIne mane to ghaNI vAra prazna thAya che ke emanI gIta-saMgItanI kaLA vadhe ke svasthatA ?....... A rIte je vyaktinuM jIvana guNagarimAthI sAttvika banyuM hoya, enI subhaga chAyA enI kAvyakRtiomAM paDyA vagara kevI rIte rahe ? sATha varSa karatAM ya vadhu uMmare pahoMcavA chatAM zrI zAMtibhAI potAnI kaLAmAM ane potAnA jIvanamAM je tAjagI dAkhavI zake che, te emanI A guNasamRddhinA kAraNe ja." zrI zAMtibhAInAM gIto mAnavatAmUlaka dhArmikatA, saMskAritA, udAratA, samatA ane guNavattAnAM poSaka ane sAttvika che ane emanI saMgItakaLA antaratamane sparzIne AtmabhAvane jAgRta kare evI sajIva che. AvA gItasaMgItakAra jainasamAjamAM thayA e jainasamAjane mATe gauravanI vAta che. emanA jevA LAkA2thI emanI janmabhUmi khaMbhAta zahera paNa dhanya banela che. (tA. 2-6-1979) Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 389 zrI ke. lAla (1) mAyAjaLanA anupama kasabI saMskAramUrti zrI ke. lAla phUTaDo navajuvAna; taravariyo paNa evo ja ! manamAM kaMI-kaMI manoratho kare che; agama-nigamanA khelomAM enuM citta aTavAyA kare che. sAmAnya mAnavInA jevuM jIvana jIvavuM ene rucatuM nathI. tana game tyAM goThavAyuM hoya, mana to potAnI mojamAM ja ramatuM kare che ! mana mAnatuM nathI to ya e dukAne bese che, kuLaparaMparAne jALavavA vepAra kheDe che, vaDIlone rIjhavavA gharAgI sAcave che. kalakattAnA sariyAma rastA upara enI dukAna; vecANamAM banArasI ane DhAkAnI sADIo, ane bIjo phensI mAla. jANe enI kAyAmAM kAmaNa che, bolImAM karAmata che ane rItabhAtamAM vazIkaraNa che : gharAga vAtavAtamAM bamaNo-tramaNo mAla hoMze-hoMze kharIdI jAya che. jANe vepArano ajaba jAdu ene varyo che. enuM nAma che ke. lAla ! . AjathI Azare be-aDhI varSa pahelAM amadAvAdamAM koI ke. lAla jAdunI mAyAjALanA khela karavA AvelA. paNa eka to jAdu jovAnuM kutUhala zamI gayeluM, ane "ke. lAla' nAma paNa jarA vilakSaNa : manamAM thayuM ke haze koI paMjAbI lAlA; nakAmA paisA paDAvI jaze ! choDo e vAta ! paNa cAreka mahinA pahelAM e pharI amadAvAda AvI pahoMcyA. tyAre emanI mAyAjALamAMthI chaTakavuM muzkela hatuM ! pachI to jANyuM ke ke. lAla nathI to paMjAbI ke nathI paraprAMtanA; e to gujarAtanA sapUta che, saurASTranA vatanI che ane vizAzrImALI derAvAsI jaina che ! ane emanuM kharuM nAma kAMtilAla che ! jAdugaranuM nAma paNa jAdubharyuM ja hoya ne ! A emanA taraphanuM paheluM AkarSaNa. mArA bhAI zrIyuta jayabhikhkhanAM pustako e varSothI vAMce che. e vAcane emanAmAM jayabhikhkha tarapha khUba Adara pedA karyo che ; teo emane potAnA murabbI mAne che. AthI bhAIzrI jayabhikhkhuM dvArA emanI mAyAjALa jovAno lAbha maLyo; ame ApharIna pokArI UThyA ! jonArane to ema ja thayA kare ke ahIM te ke. lAlane jovA, emanI mAyAjALanA jAdunA khelo jovA, ke raMgabhUmi uparano raMgaberaMgI prakAzamAM snAna karato paDado ane bIjA sAja-sAmAnano zaNagAra jovo ! Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 amRta samIpe kadAvara ane sIdhI soTI jevI kAyA, sohAmaNo-namaNo cahero, UghaDato vAna. bhASA juo to jANe sarasvatInA prasAda jevI madhura! chaTAdAra vyaktitvano kudarate bakSelo ke. lAlano A pahelo jAdu ! ane enA khelonI jhaDapa to jANe vimAnanI jhaDapa sAthe harIphAI kare; eka prayoga pUro thayo na thayo tyAM bIjo zarU thaI jAya, ane eTalI vAramAM trIjo paNa taiyAra ! prekSakone vicAra karavAno avakAza ja nahi! ke. lAlane prayogo karatA joIe ane jANe thanaganatuM yauvana najara sAme taravaravA lAge. ane prayoga mATenI raMgabhUminI zobhA ane ke. lAlanAM taravarATabharyA sahAyaka yuvaka-yuvatIonI jAtabhAtanI, vAre-vAre palaTAtI bhabhakabharI vezabhUSA joIne to chakka thaI javAya che. ke. lAla pote paNa keTakeTalA vezapalaTA kare che, ane ekeeka veza kevo zobhI UThe che ! vadhArAmAM satata guMjatuM baMgALI saMgIta keTalA dAyakA pahelAM jAdunA khela joyelA. tyAranuM cittamAM eka ja dRzya aMkita thayeluM : kALA paDadAothI maDhela raMgabhUmi ane kALA lebAsamAM sajja thayela jAdugara. paNa ahIM to jANe koI manorama svapnasRSTimAM sarI paDIe chIe. - ghera jaIne kahyuM : "tame badhA ke. lAlanA prayogo joI Avajo. je maLe te TikiTa maMgAvI lejo." eka rUpiyo kharcatAM vicAra thAya, tyAM 35-40 rUpiyA kharca kADhyA ! ane kaMIka mitronAM khissAM paNa khAlI karAvyAM ! ke. lAla (kAMtibhAI) saurASTranA vatanI ane temAM ya jena; eTale emanA jIvananI keTalIka mAhitI meLavavAnI sahaja jijJAsA thaI AvI. emanuM mULa vatana bagasarA. pitAnuM nAma giradharalAla, mAtAnuM nAma mULIbahena, aTaka vorA. janma sane 1927mAM thayelo. AkhuM kuTuMba dharmapremI ane dezapremI. ke. lAlanA moTA kAkA lAlacaMdabhAI to pahelethI ja rASTrabhakta. emaNe kalakattAmAM khAdIbhaMDAra kholelo, paNa e potAnA bhAIone bhaLAvIne teo pAchA dezamAM AvI rASTrasevAnA kAmamAM lAgI gayA. atyAre paNa emano A sevAyajJa cAlu ja che. kAMtibhAI nAnapaNathI ja sAhasapremI; bhaNavAmAM bahu citta coMTe nahIM. koIthI DaravuM nahIM ane kaMI ne kaMI navAjUnI karyA karavI e emano svabhAva. komI hullaDamAM kalakattAnI khAdInI dukAna sApha thaI gaI, ane kuTuMbane mAthe zUnyamAMthI sarjana karavAnA musIbatanA dahADA AvI paDyA; paNa hArIne Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ke. lAla - 391 nirAza thavuM e ke. lAlanA svabhAvamAM ja nathI. emane suMdara dehanI sAthe madhura kaMThanI paNa bakSisa maLI che. e to potAnA bhAI sAthe kalakattAnA judA-judA lattAomAM bhaktakavi dulAkAganAM gIto lalakAratA jAya ane kApaDanI pherI karatA jAya. jotajotAmAM emanA puruSArthane yArI maLI, ane thoDA ja varSomAM kalakattAmAM banArasI tathA bIjA phensI kApaDanI emanI dhIkatI peDhI cAlu thaI gaI. e peDhInuM nAma ke. choTAlAlanI kaMpanI. e peDhInI jamAvaTamAM ke. lAlanI jAduI karAmata dekhAI Ave che ! Ama ke. lAla bhAre yazasvI selsamena banyA; paNa emanuM mana to jAdunA khelomAM ja ramyA kare. moTAmoTA jAdugaronA prayogonA bheda jANavA ane navAnavA prayogo zodhavA - enI ja emane rAtadivasa laganI. sAhitya paNa evuM ja vAMce, sobata paNa evI ja; ane e mATe kharca karavAmAM pAchuM vALIne na jue! paNa AvuM lapasaNuM vyasana lAgavA chatAM e mAMsa-madirAthI to bacyA ja; paNa sigareTa, sinemA ane hoTalano paNa khapa nahi! sadAcAra emano svabhAva che, kuTuMbavAtsalya emanA lohImAM bhareluM che. saurASTrane zobhAve evI mahemAnagati ane saMbaMdhane keLavavA ane jALavavAnI vRtti emanAmAM saheje dekhAI Ave che. emano sTApha 30-35 mANasono che; emAM baMgALanAM aneka yuvako ane yuvatIo paNa che. koInA paNa vartanamAM khAmI na Ave e mATe e sadA sajAga rahe che, ane badhAMne nirAmiSa chatAM saMtoSakAraka bhojana maLI rahe evI vyavasthA game te kharca karavAmAM AnaMda mAne che. emane dharma tarapha sArI ruci che : potAnA khelano prAraMbha teo navakAramaMtranuM smaraNa karIne kare che. avasara maLe tyAre e tIrthayAtrA paNa kare che ane sAthe mArge be paisA vApare paNa che. AvI adbhuta vighAthI emane paiso to maLe ja che; paNa paisA karatAM potAnI saphaLatA dvArA potAnuM, potAnuM kuTuMbanuM ane dezanuM nAma rozana karavAnI emane vizeSa tamannA che. hAla paradezano pravAsa kheDavAnI teo taiyArI karI rahyA che. emanI sAdhanA emane bhAre kAmiyAbI apAvaze emAM zaMkA nathI; paNa A sAdhanA pAchaLa ke. lAlane keTalo puruSArtha kheDavo paDyo che ! peDhI calAvavAmAM AvA kAbela kamAu chokarAne jAdu jevI halakI manAtI vidyA mATe anumati ApavA pitA taiyAra nahotA thayA ? emAM jAtanI; kuTuMbanI ke dharmanI zI zobhA ? UlaTuM bhraSTa thavAno ja bhaya ! ane paiso to dukAne beThAM-beThAM paNa joIe teTalo maLI rahe che; pachI AvA mArge zA mATe javuM ? Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 amRta-samIpe " paNa chevaTe ke. lAlanI utkaTa tamannA ane lAMbA kALanI sAdhanA phaLI ane teo dezanA eka mahAna jAdugara tarIke potAnA prayogo karavA bahAra paDyA ! e vAtane (1963thI) mAMDa pAMceka varSa thayAM. A to kAMtibhAIno meLavelo thoDoka paricaya thayo; paNa emane pratyakSa maLIne keTalIka jijJAsA saMtoSavAno paNa eka yAdagAra avasara maLI gayo. chelle chelle teo amadAvAda AvelA tyAre pUjya Agama-prabhAkara munizrI puNyavijayajI mahArAjanA darzane AvelA. mahArAjazrIne potAnA prayogonI vAta karatAM emaNe eka mahattvanI vAta kahI : "jAdunA prayogamAM kabUtara ane bIjAM paMkhIono upayoga karavo paDe che; ane sAmAnya rIte AvA prayogamAM e pakSI marI ja jAya che, ane pachI je rajU karavAmAM Ave che te to bIjuM ja hoya che ! paNa meM mArA prayogo evI rIte keLavyA che ke emAM koI pakSIno nAza nathI thato; eka jaina tarIke huM A mATe khAsa dhyAna rAkhuM chuM, ane jemAM jIvahiMsA karavI paDe evA prayogo choDI dauM chuM." jAduvidyA aMge emaNe kahyuM : "mArI jANa mujaba ApaNA dezamAM A vidyAno vikAsa AsAmamAM vadhAro thayo che; tyAM Ane "bhAnumatI vidyA' kahe che : eka bhAnumatI nAmanI rAjakumArIe saikAo pahelAM A vidyAnI sAdhanA karI hatI. AsAmano kAmarUpa deza kAmaNaTramaNa mATe jANIto che. A vidyA melI rIte tema ja sAdI rIte - baMne rIte sAdhI zakAya che. paNa melI vidyAnI sAdhanA karanAranI jiMdagI barabAda thaI jAya che, tethI huM haMmezAM enAthI dUra ja rahuM chuM. "alAbakSa nAmano eka mahAna jAdugara thaI gayo. eNe melI vidyA sAdhI hatI. mArI kAbeliyata joIne potAnI vidyA ApavA mATe e mArI pAchaLa che mahinA paDyo, paNa meM ene nA ja kahI. kalakattAmAM eka "kALI' nAmano aghorI jevo jAdugara hato; eNe paNa melI vidyA sAdhI hatI - e bhayaMkaramAM bhayaMkara viSadhara nAgane jIvato khAI jato. eNe mane potAnI vidyAnI vAta karI, paNa huM e lAlacamAM na paDyo. chevaTe eNe mane eka vAra nAgabhakSaNano prayoga jovAno Agraha karyo. meM eno bheda pakaDI pADyo. nAgabhakSaNa pachI thoDI ja vAre e ekAMtamAM jaIne vamana karI nAkhato ! melI vidyAnI AvI dazA thAya che; eTale huM to enAthI haMmezAM dUra ja rahuM chuM." meM pUchyuM : "kAMtibhAI, tame je jhaDapathI kAma karo cho te mATe tamAre tamArA zarIra ane manane khUba sAcavavAM paDatAM haze." Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ke. lAla A 393 emaNe tarata ja kahyuM : "khAvA-pIvAmAM, UMghavAmAM ane ArAmamAM khUba sAvadhAnI rAkhuM chuM. atyAhAra ke kupathya na thaI jAya e mATe khAsa dhyAna rAkhavuM paDe che. bIjA mArA sAthIo mana phAve te jame, paNa mane e na pAlave; mAre to barAbara khabaradAra ane niyamita rahevuM paDe che." meM hasatAM-hasatAM kahyuM : "eka sAdhaka yogInI jema ! nahIM ?" vaLI meM pUchyuM : "tamane A vidyAno nAda kevI rIte lAgyo ?" ke. lAle gaMbhIra banIne kahyuM : "mane bacapaNathI ja jAdu tarapha AkarSaNa hatuM. huM evA prayogo karyA ja karato; ane jyAM-kyAMyathI evuM thoDuM paNa jANavA maLe tyAM kuTuMbanI nArAjI vahorIne ane moM-mAgyA paisA kharacIne paNa pahoMcI jato. A mATe meM jAdugaronI pAchaLa mahinAnA mahinA vitAvyA che, ane UMgha ane ArAma choDIne huM e mATe Thera-Thera pharyo chuM. ghaNI vAra to jAdunA jANakAranA mijAjanA bhoga paNa banavuM paDatuM, ane enA mijAjane sAcavavo paNa paDato; ane chatAM kaMIka maLe to bhAgya samajavuM. kyAreka to mahenata mAthe paDatI !" meM kahyuM : "tyAre to A kAma vidyAsAdhanA karatAM muzkela gaNAya." emaNe kahyuM : "vidyAsAdhanAmAM koI jokhama to bhAgye ja uThAvavuM paDe, paNa AmAM to kyAreka jIvasaTosaTa jevo mAmalo thaI Ave. keTakeTalA kharca ane keTakeTalI doDadhAma pachI huM mAruM dhAryuM meLavI zakyo chuM ! A vidyAmAM sAco guru maLavo ja muzkela. paNa huM AmAM eka rIte bhAgyazALI chuM. cInanA ane bIjA dezanA jAdugaro mArI AvaData ane bhaktithI khuza thaIne hajAro rUpiyA kharacatAM paNa na maLe evA addabhuta prayogo mane maphata ApI gayA che." meM pUchyuM : "tamane navA-navA prayogonI preraNA kevI rIte maLe che ?" ke. lAle kahyuM : "mana e vAtamAM ja parovAyeluM hoya; eTale amuka rIte ja preraNA maLe, ema nathI. paNa mAro eka jANavA jevo bIjo anubhava tamane kahuM : keTalIka vAra meM mArI jAtane svapnamAM jAdunA amuka prayogo karatI joI; emAM e prayoganI jhAMkhI-jhAMkhI rIta paNa jANavAmAM AvatI. Ama kevI rIte banatuM haze tenA be khulAsA hoI zake : eka to mArI jAdu pratyenI tIvra jhaMkhanA; A thayo mAnasazAstrIya khulAso. ane bIjo, pUrvajanmano koI prabaLa saMskAra. e game tema hoya, paNa mArA svapnadarzanathI mane aneka prayogomAM mArgadarzana maLatuM rahyuM che; ane eka svapnamAM Avo prayoga joyA pachI be-traNa mahinA sudhI enI pAchaLa paDIne ene siddha karIne ja huM japuM . A rIte mane keTalAya navA prayogo prApta thayA che." (tA. ra7-7-1963) Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 amRta-samIpe jAduvidyAnA eka siddhahasta jANakAra tarIke zrI ke. lAlanuM nAma, emanA manoraMjaka ane adbhuta prayogone lIdhe, dezabharamAM sArI rIte jANItuM che; ane have to emanI kaLAnI nAmanA videzamAM paNa pahoMcI gaI che. tAjetaramAM thayela emanA be prakAranA bahumAnane lIdhe ame A noMdha lakhavA prerAyA chIe. amerikAnA AMtararASTrIya jAdugaronA maMDaLanuM ('inTaranezanala bradharahuDa oNpha maeNjiziyansa' nAme saMsthAnuM) adhivezana gayA oNgasTa mahinAmAM beMgaloramAM maLyuM hatuM. e vakhate zrI ke. lAle paNa potAnA prayogo batAvyA hatA. emanA prayogonI agAu kahelI anekavidha viziSTatAo(bahumukhI bAhya zobhA, jAdugaranI pratibhAnI madhuratA ane asAdhAraNa jhaDapa)thI AkarSAIne jAdugaronI A saMsthAe zrI ke. lAlane 'vizvanA sauthI mahAna ane sauthI jhaDapI jAdugara' tarIkenI padavI arpaNa karI che. ame eka bhAratIya kaLAkAranA AvA AMtararASTrIya bahumAnanI noMdha letAM khUba harSa ane gau2vanI lAgaNI anubhavIe chIe, ane zrI ke. lAlane hArdika abhinaMdana ApIe chIe. AnaMdajanaka bIjo prasaMga che e che ke zrI ke. lAla AvatA jAnyuArI mAsamAM potAnA prayogo batAvavA mATe jApAna javAnA che. potAnI viziSTa kaLAnA pratApe teo jApAnamAM ke te pachI bIje jyAM paNa jaze tyAM potAnI gauravabharI kArakirdImAM navI-navI yazakalagIo umeratA raheze emAM zaka nathI. potAnA dezanuM gaurava zrI ke. lAlanA haiye keTaluM badhuM vaseluM che eno eka prasaMga ahIM noMdhavA jevo che. be-traNa varSa pahelAM teo paradezamAM madhyapUrvanA kuvaita vagere dezomAM potAnA prayogo batAvavA gayA hatA. tyAM vherIna nAmanuM eka nAnuM svataMtra muslima rAjya che. zrI ke. lAla potAnA prayogo dekhADavA tyAM gayA. teo 'vaoNTara oNpha inDiyA' (bhAratanuM pANI) nAme eka prayoga kare che. vherInanA rAjAe A prayogane 'vaoNTara oNpha vherIna' nAma ApavA kahyuM. zrI ke. lAla potAnA dezanA gauravane jhAMkhuM pADavA taiyAra na hatA. pelo rAjA paNa namatuM mUkavA taiyAra na hato. vAta mamate caDI. chevaTe e rAjAe tarata ja potAno deza choDI javAno hukama karyo. ema karavA jatAM, bIjAo sAthe thayela karAra mujaba, beeka lAkha rUpiyA jeTaluM nukasAna veThavuM paDe ema hatuM; paNa zrI ke. lAle jarA ya khamacAyA vagara e svIkArI lIdhuM ane bhAratanA pANInI pratiSThA sAcavIne potAnuM pANI batAvI ApyuM ! AvA dezanA gauravasamA kaLAkArane jeTalAM abhinaMdana ApIe teTalAM ochAM che. - (tA. 2-11-1968) Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 zreSThIo (1) amRtatvanA adhikArI zreSThiratna zrI kastUrabhAI zrI kastUrabhAI zeThe ApaNI zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhInA pramukha tarIke tema ja jainasaMghanA agragaNya sukAnI tarIke jaina dharma, saMgha ane saMskRtinI je sevAo karI che, te A yuganA jainasaMghanA itihAsamAM sonerI akSarothI aMkita thaI zake evI che. rAjanagara-amadAvAda e jainadharmano gaDha lekhAya che, ane jainadharmanA yogakSemamAM amadAvAdano viziSTa phALo che; emAM paNa amadAvAdanA nagarazeTha-kuTuMbano asAdhAraNa phALo che. zrI kastUrabhAInI dazamI peDhIe nagarazeThazrI zAMtidAsa jhaverI thaI gayA. e bahu ja jAjaramAna ane pratApI puruSa hatA. bAdazAha akabaranA samakAlIna A zreSThIne jahAMgIra 'mAmA' tarIkenuM bahumAna Apato hato. auraMgajhebe jyAre amadAvAdanA bIbIpurAmAM (sarasapuramAM) zrI zAMtidAsa zeThe baMdhAvela ciMtAmaNi pArzvanAthanA maMdirane khaMDita karIne masjidamAM pheravI nAkheluM, tyAre emanI phariyAdane tarata dhyAnamAM laIne bAdazAha zAhajahAMe e pAchuM soMpavAnuM pharamAna karyuM hatuM. emane 'nagarazeTha' padavI paNa mogala zahenazAhe ja ApI hatI. zrI zAMtidAsa zeTha ane temanA uttarAdhikArIo jema rAjamAnya hatA, tema prajAmAnya paNa hatA. ane emaNe jema jainadharmanI rakSA ane prabhAvanA mATe prayatna karyo hato, tema prabhAvazALI mahAjano tarIke, musIbatane vakhate, badhI komo, amadAvAda zahera ane gujarAtanI bhUminI paNa tana-mana-dhanathI sevA ya bajAvI hatI. zrI kastUrabhAI zeThane AvA aitihAsika pUrvajonI gauravabharI paraMparAmAMthI sevA ane saMskArano vAraso maLyo che. e vArasAne emaNe potAnI kuzAgra buddhi, Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 397 amRta-samIpe dharmaci ane vyavahAra-kuzaLatAne lIdhe anekagaNo vadhArIne deza-videzamAM ghaNI nAmanA meLavI che. sane 1926mAM, 32 varSanI uMmare emaNe zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhInA pramukhapadanI moTI javAbadArI svIkArI hatI. peDhInA saMcAlakanuM kAma jema moTuM hatuM, tema zeThanI kAryazakti paNa asAdhAraNa hatI. uparAMta, lIdhelI javAbadArIne saphaLa rIte pUrI karavAnI dRDha nizcayazakti, khaMta, dhIraja, sAhasikavRtti ane zANapaNanI paNa kudarate emane bakSisa ApI hatI. eTale e javAbadArI emaNe pUrI kuzaLatA ane saphaLatA sAthe pUrI karI, ane Aje 75 varSanI uMmare paNa, e ja utsAha ane sphUrtithI ene vahana karI rahyA che. peDhInA pramukha tarIke, (1970 sudhImAM) 45 varSa jeTalA lAMbA gALAmAM teoe jaina dharma ane saMghanA yoga-kSema mATe je anekavidha kAryavAhI bajAvI che, teno vicAra karatAM ApaNuM mastaka saheje jhUkI jAya che. peDhInA pramukha banyA pachI paheluM kAma emaNe peDhInA vahIvaTane svaccha ane vyavasthita banAvavAnuM karyuM, ane paisAnI bAbatamAM koIne paNa AMgaLI cIMdhavAno vakhata na Ape e rIte badhAM taMtranI navesarathI racanA karI. A ja arasAmAM zatruMjayanA yAtrAverAno prazna pAlItANA rAjya sAthe ugra banyo hato. A mATe pAlItANA rAjyane vArSika paMdara hajAra rUpiyA ApavAno karAra pUro thato hato, ane navA karAra mATe pAlItANAnA darabAra dasa gaNI rakama, eTale ke vArSika doDha lAkha mAgatA hatA. AnI sAme jainasaMghamAM virodhanI tIvra lAgaNI pravartatI hatI. chevaTe peDhInA AdezathI jainasaMghe satyAgrahano Azraya laI yAtrAno bahiSkAra karyo; A bahiSkAra eka varSa karatAM paNa vadhAre samaya cAlyo. aMte vArSika sATha hajAra rUpiyAmAM samAdhAna thayuM. A prakaraNamAM tema ja svarAjya AvyA pachI yAtrAvero sadaMtara nAbUda karAvavAmAM zrI kastUrabhAIe mahattvano bhAga bhajavyo hato. dharmAdA-khAtAMono vahIvaTa svaccha rahe ane paisAne koI jAtanuM jokhama na thAya e mATe muMbaI sarakAre pablika TrasTa eNkTa ghaDavAno vicAra karyo ene zrI kastUrabhAIe AvakAra Apyo hato. tapagaccha saMghamAM pravezela tithicarcAnA klezanuM nivA2Na karavA mATe teoe dila daIne koziza karI hatI. hirajanonA maMdira-pravezano niSedha nahIM karavAne lagato TharAva, teonI e aMgenI makkama rajUAtane kAraNe, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhIe karyo hato. jainasaMghanI ekatA ane AcArazuddhine TakAvI rAkhavA mATe, sane 1963nI sAlamAM, teoe bolAvela zrI akhila bhAratIya jaina zvetAMbara mUrtipUjaka zramaNopAsaka zrIsaMgha saMmelana e jainaparaMparAnA itihAsanI eka asAdhAraNa ane zakavartI ghaTanA hatI. Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kastUrabhAI 397. A badhA prasaMgo teonI vicakSaNatA, samayajJatA ane saMghakalyANanI utkaTa tamannAnuM sUcana kare che. zve. mUrtipUjaka saMgha uparAMta anya phirakAnA jainasaMgho sudhI temano prabhAva vistaryo che. ane emanA hAthe thayelA prAcIna tIrthonA jIrNoddhAro to jaina tema ja itara tIrthonA jIrNoddhArAnA itihAsamAM Adarza ane anukaraNIya lekhAya evA che. rANakapura, kuMbhAriyA, Abu, giranAra ane tAraMgA tIrthanA jIrNoddhAra ane zatruMjaya tIrthamAM thaI rahela kaLAmaya navasarjana joIne enA mArgadarzakanI sthApatyasUjha ane aMtaranI dhagaza mATe khUba-khUba bahumAna ane prazaMsAnI lAgaNI jAgI UThe che. jainasaMghanAM tIrthonA ane bIjA hakonA jatana mATe teo sadA jAgRta rahe che. peDhIno vahIvaTa bhaviSyamAM paNa vyavasthita rIte cAlato rahe e mATe teoe, dIrdhadaSTi vAparIne, navI niyamAvalI paNa taiyAra karAvI ApI che. ApaNA saMghane AvA zANA, samartha ane samayajJa sukAnI maLyA che, te saMghanI khuzanasIbI che. ' (1970 sudhImAM) pUrI aradhI sadI teo zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI jevI jainasaMghanI bhAratavyApI saMsthAnA sukAnI rahyA che. potAnA A kAryakALa daramiyAna potAnI haiyAukalata, kAryazakti ane tINabuddhinA baLe ApaNA dharma ane saMghane pajavatA athavA enAM hIra ane tejane haNatAM kevA-kevAM aTapaTAM AMtara-bAhya prazno ke saMkaTono kevI kuzaLatA ane saphaLatA sAthe nikAla karyo che! A badhI vigato to jaina saMskRtinI mahAna prabhAvanA karanAra ApaNA pratApI pUrvajonI paMktimAM zeThazrIne agrasthAna apAve evI che. temAM ya zeThazrIe potAnI AvI samukvala kArakirdI pachI, janasamUhanI pUrI anicchA chatAM, potAnI meLe nivRtta thaIne to enA upara suvarNakaLaza caDAvyo che ! zeThazrIe to sAva sahajapaNe ane cittanA ullAsapUrvaka nivRttino svIkAra karyo che. paNa dAyakAothI emanA mArgadarzana ane salAhasUcana mujaba kArya karavA TevAyelA ApaNA saMghane mATe emanI nivRtti vasamI lAgyA vagara nathI rahevAnI. alabatta, AmAM ApaNe eTaluM AzvAsana jarUra laI zakIe, ke aNIne vakhate teonI sevAvRti, kAbeliyata ane kAryasUjhano lAbha jainasaMghane avazya maLato rahevAno. jenI sAthe jIvana ane pravatti tANAvANAnI jema ekarUpa banI gayelAM, tevI peDhInA pramukhapadethI (tema ja anya saMsthAonA sattAsthAnethI paNa) teo ATalI sahaja rIte aLagA thaI zakyA, enuM mukhya kAraNa e ke koI paNa sattAsthAnane teoe kyAreya moTAI meLavavAnA ke svArtha sAdhavAnA mohaka pagathiyArUpa nahIM, paNa moTI javAbadArIrUpa ja mAnyuM che. Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 amRta-samIpe jainasaMghanuM AvuM sukAnIpada emanI bahuvidha zakti ane pravRttinuM eka mahattvanuM pAsuM che eTaluM ja; e sivAya paNa teo potAnI audyogika kAbeliyata, dezanAM kAmomAM paNa UlaTapUrvaka bhAga levAnI dhagaza, keLavaNIno vistAra karavAnI AgavI dRSTi ane pravRtti, tema ja saMkaTa-samaye bahujanasamAjanI sevA karavAnI bhAvanAne lIdhe dezanuM ane samAjanuM je kArya karI rahyA che, e paNa bIjAone mATe dAkhalArUpa banI rahe evuM samRddha ane prazaMsanIya che. kApaDanI milonA saMcAlananA to teo pUrA niSNAta che. potA hastakanI kaMpanIonA hissedAronuM hita jarA ya na jokhamAya ane emane vadhumAM vadhu napho maLe e mATe teo pUrI cIvaTa rAkhe che. kApaDa uparAMtanA emaNe hAtha dharelA anya udyogomAM paNa emaNe evI ja saphaLatA meLavI che. kharcanI ane naphA-nukasAnanI gaNatarI karavAnI emanI zakti ajaba che. bIjAo upara vizvAsa rAkhIne besI rahevAne badale jAte kAma karIne jAtaanubhava meLavavAnI emanI Teva che. Ane lIdhe teo deza uparAMta videzomAM paNa, e kSetramAM khUba khyAti pAmyA che. emanI AvI zaktiono lAbha bhAratanI sarakAra paNa avAranavAra letI rahe che. dezamAM koI tapAsa samiti racavI hoya ke videzamAM koI pratinidhimaMDaLa mokalavuM hoya, to sarakAranuM dhyAna saheje zeTha tarapha jAya che. AvAM saMkhyAbaMdha sthAne rahIne teoe aneka rASTropayogI kAmo karyA che. kaMDalA baMdaranI sthApanA ane enA vikAsanI kathA zeThazrInI kAryazaktinI yazogAthA banI rahe evI che. e ja rIte teoe keLavaNInA vistAramAM ghaNo moTo hisso Apyo che, ane e mATe potA hastakanuM dAna paNa lAkho rUpiyA ApyuM che. pUjya munizrI puNyavijayajInI preraNAthI sthapAyela, gujarAtanA gaurava samuM lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira teonI dharma, saMskRti ane sAhityanA adhyayana-saMzodhana pratyenI prItinI sAkSI pUre che. ane duSkALa, jaLa-pralaya jevAM saMkaTo vakhate to teo Adarza mahAjana tarIke saMkaTanivAraNa mATenI pravRttimAM gUMthAI jAya che. "bhaluM karo, bhaluM thaze" evI kalyANakara samajaNa ane pravRttine lIdhe teoe mahAtmA gAMdhI ane saradAra vallabhabhAI paTelanAM prIti ane vizvAsa saMpAdana karyAM hatAM, ane deza-videzanA aneka nAmAMkita mANaso sAthe dostI ke mIThA saMbaMdho keLavyAM hatAM. svarAjya prApti pachI paNa potAnI zubhaniSThA, talasparzI, marmasparzI, vyApaka buddhi, tema ja zeha ke saMkoca anubhavyA vagara sAcI salAha ApavAnI Tevane lIdhe teo ApaNA vaDApradhAna neharUno tema ja sarakArano vizvAsa saMpAdita karI zakyA che. . Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kastUrabhAI 399 moTA-moTA udyogonI jaMjALa ane bIjI saMkhyAbaMdha vividha pravRttionI bharamAra vacce paNa svastha rahI zakavAnI kaLA emaNe meLavI che. niyamitatA, samayanuM pUrepUruM pAlana, spaSTabhASIpaNuM, adbhuta nirNayazakti, kIrtinI jhaMkhanAno tema ja ezaArAmanI vRttino abhAva, ane moTI zrImaMtAI vacce paNa sAdAIthI jIvavAnI Teva - AvI-AvI aneka vizeSatAone lIdhe ja teo aneka kAmono svasthatApUrvaka nikAla karI zake che. aDadhI vAte AkhI vAtano marma pAmI javAnI ke izArAmAM AkhI paristhitino tAga meLavI levAnI kuzAgra buddhi, samayanAM eMdhANane agAuthI pArakhI levAnI dIrghadRSTi ane vyavahAru tema ja jhaDapI nirNaya levAnI kAbeliyata, e zeTha zrI kastUrabhAInI bauddhika pratibhAnI asAdhAraNa vizeSatAo che. taMdurasta ane tAjagIbharyuM emanuM zarIra che, niyamita ane saMyamita emanI jIvanacaryA che. prayatna ane sAvadhAnI dvArA zarIranuM jatana karIne emaNe potAnI zaktione TakAvI rAkhI che. potAnA puNyazALI prArabdha ane avirata puruSArthanA baLe teo aDhaLaka saMpattinA mAlika banyA hovA chatAM, jIvanamAM emaNe haMmezAM karakasara ane sAdAIne prathama sthAna ApyuM che. sarasvatIno upAsaka je cIvaTa ane khaMtathI eka-eka zabdanI upAsanA kare ane jJAnanA nAnAmAM nAnA aMzano saMgraha kare, evI ja cIvaTa ane khaMtathI zeThazrIe lakSmIno Adara karyo che, ane binajarUrI eka paNa pAI na veDaphAya enI haMmezAM sAvadhAnI rAkhI che. ane vaibhava-vilAsa ke eza-ArAmano mArga to emane jANe khapato ja nathI. sAduM ane kartavyaparAyaNa jIvana e ja emano Adarza che. ochuM ne toLIne bolavuM ane haLavA-maLavAmAM ke mulAkAto ApavAmAM bane teTalo ocho kALakSepa karIne samaya ane zaktine TakAvI rAkhavAM e zeThazrInI sahaja Teva che. svataMtratAnI laDatanA adhinAyakomAM, lokazAhI rAjyataMtramAM, vepArI AlamamAM, udyogapatiomAM ane sAmAnya janasamUhamAM dAyakAo sudhI ekadhArI lokapriyatA TakAvI rAkhavI ane e saunA AdarapAtra banI rahevuM e kaMI nAnIsUnI vAta na gaNAya; aMtaramAM svatvanuM khamIra, buddhimAM kartavyaniSThA, nizcayamAM pAradarzitA, prayatnamAM makkamatA ane jIvanamAM jAgarU hoya to ja banI zake evI A bAbata che. kevaLa kIrtinI kAmanAthI prerAIne teo koI kAma karatA nathI, ane nAnAMnAnAM kAryomAM potAnAM samaya ane zaktine veDaphavAmAM teo mAnatA nathI; nakkara Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4oo amRta-samIpe ane mahodayavALuM kArya karavuM e teono svabhAva che. e ja rIte nAnI-nAnI sakhAvatomAM nANAM vAparavAne badale moTe bhAge nakkara, ciraMjIvI ane vadhAre vyApakapaNe lAbhakAraka lAge evAM kAryo mATe moTI sakhAvata ApavAmAM teone vizeSa rasa che. koI paNa sattAsthAna mATe doDAdoDI na karavI, to vaLI nAnI ke moTI game tevI javAbadArIne pUrI karavA mATe koI sattAnuM sthAna sAme cAlIne AvI maLe to "e kAryane zI rIte pahoMcI zakAze' evA nabaLA vicArathI doravAIne eno inkAra na karavo evo zeThazrIno svabhAva che. AmAM eka zaktizALI, vagadAra ane prabhAvazALI mahAjana tarIkenI emanI hiMmata, sAhasikatA ane tejasvitAnAM subhaga darzana thAya che. dhaMdhAkIya ane bIjI javAbadArIono moTo bhAra ekadhAro lagabhaga aDadhI sadI jeTalA lAMbA samaya sudhI vahana karyA pachI thoDA divaso pahelAM ja zeTha zrI kastUrabhAIe 18 varSanI umare emAMthI maryAdita nivRtti levAnI jAherAta karI che. zeThazrIno A nirNaya, e "pANI pahelAM pALa bAMdhavA' jevo dUraMdezIbharyo che; ane Avo nirNaya laIne teoe potAnI samayapArakhu dIrghadRSTino eka vadhu purAvo Apyo che. jIvanakaLAnI dRSTie paNa teoe eka zANapaNabharyo, prazaMsanIya, preraka ane anukaraNIya dAkhalo rajU karyo che. teonI A maryAdita nivRtti paNa temane potAne AtmaciMtana arthe, vAcana-manana arthe lAbhakAraka nIvaDavAnI sAthosAtha samAja, dharma ane dezanA bhAgyanI dRSTie paNa upakAraka sAbita thaze ema amane lAge che; ane tethI ame ene abhinaMdIe chIe. ahIM eka vAta kahevAnuM mana thaI jAya che : zeThazrI have pachIno potAno samaya udyogadhaMdhAnI anivArya sArasaMbhALamAM, AtmaciMtanamAM ke vAcana-manananI potAne managamatI pravRttimAM vitAvavAnI sAthosAtha emAMno thoDoka samaya potAnA yazasvI jIvananA anubhavonI kathA lakhavA-lakhAvavAmAM Ave to kevuM sAruM ! AzA rAkhIe ke A vAta teonA mana sudhI pahoMce. navembara 1999mAM zeThazrIne 75 varSa pUrAM thayAM te nimitte "akhila bhAratIya jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha' taraphathI temanuM sanmAna karAnAruM che tenuM ame saharSa svAgata karIe chIe. (tA. 14-3-1970nA lekha sAthe tA. 3-ra-1912 ane tA. 13-3-1976nA lekhonA aMzonuM saMkalana) Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kezavalAla lallubhAI jhaverI (2) karmayoga ane dharmayoganA mUka sAdhaka zreSThiratna kezavalAla lallubhAI jhaverI 401 so varSa jeTalA lAMbA samaya pachI paNa paDelo duSkALa jema vasamo lAge che, evo ja asahAyatAno anubhava zeThazrI kezavalAla lallubhAI jhaverInA 91 varSa jeTalI jaipha uMmare paNa thayelA svargavAsathI, emanI kAryadakSatA, sevAparAyaNatA ane kartavyaniSThAno lAbha meLavanAra vyaktio ane vizeSe karIne saMsthAone thayA vagara rahevAno nathI. ane emanI ciravidAyathI khAlI paDela sevAnA kAMTALA siMhAsananI javAbadArI ullAsa ane dharmabuddhithI saMbhALI zake evI sevAvratI vyakti ApaNane kyAre maLaze e kahevuM ati muzkela lAge evo moTo zUnyAvakAza hAla dekhAya che. A zUnyAvakAza ja janasamUhane dharmaniSThA ane sevAbhAva keLavavAnI preraNA Apato raheze emAM zaka nathI; evuM nirmaLa jIvana jIvI jANyuM hatuM ApaNA A zreSThirane. zeThazrI kezubhAInA, sevAbhAvanAthI surabhita vyApaka jAherajIvanane bahu ja TUMkamAM mUlavavuM hoya to eTaluM ja kahevAnI jarUra che ke teo AzA-apekSAthI sarvathA mukta evA anAsakta karmayoganA tathA AMtarazuddhine eTale ke AtmAnI vimaLatAne vadhAre ane karmo-kaSAyonA maLane ghaTADe evA dharmayoganA jAgRta sAdhaka hatA. paNa jyAre AvA karmayoga ane dharmayoga e baMnenI samAnabhAve ArAdhanA karavAno nirNaya ka2vAmAM Ave che, tyAre e ArAdhanAne saphaLa banAvavA mATe potAnA avaguNone dUra karavA mATe ane aneka sadguNone keLavavA mATe sAdhake avirata ane jAgRta prayatno karatAM rahevuM anivArya banI jAya che. zeThazrI kezubhAInA jIvanamAM paNa krame-krame aneka guNono, sAcI dhArmikatAno tathA sAramANasAIno vadhu ne vadhu vikAsa thato rahyo. yoganiSTha AcAryazrI buddhisAgarasUrijI samA alagArI-avadhUta dharmaguru upara ananya zraddhA-bhakti dharAvatA zrAdraratna zrI kezubhAIne nAnapaNathI dharmasaMskArono vAraso zeThazrI lallubhAI rAyajInA putra tarIke sahajapaNe ja maLyo hato. (teono janma tA. 30-1-1888nA roja thayo hato.) samaya jatAM A vArasAne teoe potAnI AgavI rIte khUba vikasAvyo hato, ema teonuM jIvana ane kArya jotAM, spaSTa dekhAya che. teoe potAnI vikAsanI A prakriyA, koI paNa jAtanA ADaMbara vagara, sAva cUpacApa, sAdhI hatI; emanA atinikaTanA paricayamAM AvanArAomAMthI paNa koIkane ja A vAtano khyAla AvI zakato. Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 amRta-samIpe potAnI zakti, guNasaMpatti tathA sevAvRttine gopavI rAkhavAnI zrI kezubhAInI A vizeSatA bIjAone mATe anukaraNIya banI rahe evI, ane atyAranA, jAherAtanI AkAMkSAnA atirekathI vadhu ne vadhu pAmara banatA jatA mAnavasamAjane mATe sAcI dizA darzAve evI che. e ja rIte teonI dharma pratyenI zraddhA ane dharmakriyAo taraphanI rucinuM dhyeya cittazuddhi ane te dvArA AtmazuddhinI prAptinuM hatuM. tethI teonuM valaNa bAhya ADaMbarothI dUra rahIne jIvanasparzI ArAdhanA tarapha DhaLatuM hatuM. dharmatattvanA hArdane samajavA teo eka bAju saMtasamAgama karatA rahetA, tema bIjI bAju uttama koTinA graMthonuM bahoLuM vAcana. AvA graMthonI pasaMdagImAM teone dharma, mata, paMtha, saMpradAya ke gacchavAdanA saMkucita sImADA naDatA na hatA. jema eka kuzaLa jhaverI sArA ane narasA jhaverAtanuM pArakhuM karIne tathA lAbhAlAbhano viveka karIne vepAra kare che, ema zrI kezubhAI zeTha jemAMthI paNa satyanI tathA dharmanI AtmopakAraka samajaNa maLI zake ema hoya, evA graMthonuM ekAgratApUrvaka vAcana karavA TevAyelA hatA. teonI graMthonI pasaMdagI uparathI paNa teonI udAratA, hRdayanI vizALatA ane guNazodhaka dRSTino khyAla AvI zake che. vaLI dharmadaSTie teoe jaina yoga saMbaMdhI tathA maharSi pataMjalinA aSTAMgayoganI paNa keTalIka jANakArI meLavI hatI. jainadharma uparanI temanI zraddhA tattvAbhyAsa ke jJAnanA prakAzathI Alokita hatI e enI vizeSatA. AthI teo jema aMdhazraddhAnA doSathI bacI zakyA hatA, tema koInA paNa vicArone zAMtithI sAMbhaLI-samajI paNa zakatA hatA. beeka varSa pahelAM amadAvAdamAM jhaverI pArkanA navA jinAlayamAM mULanAyakanI pratiSThA karavAno Adeza laIne potAnI dharmazraddhA ane prabhubhaktine temaNe caritArtha karI hatI. dharmanA pAyAnI sAcI samajaNa, jinezvaranI vANInI yathArthatA aMgenI UMDI AsthA ane jIvanane dharmamaya banAvavAnA puruSArthane kAraNe teo kramazaH maraNanA bhayathI mukta banatA gayA; eTaluM ja nahIM, chellAM varSo daramiyAna to teo kudaratanA eka sahaja krama ane aphara niyama tarIke, mRtyune AvakAravA jANe sajja banI beThA hoya ema ja lAgatuM hatuM. AvuM prazAMta Atmazaurya jenAmAM pragaTe che e jIvanmuktapaNAno, anAsaktapaNAno tathA amRtatvano AsvAda mANI zake che. zrI kezubhAInI ArAdhanA pracchanna chatAM evI ucca koTInI hatI ke ene dharmayoga tarIke ja biradAvavI joIe. 90-91 varSa jeTalI vRddha uMmare paNa teo zarIranI taMdurastI ane skUrti tathA mananI svasthatA ane zAMti sAcavI zakyA hatA emAM teonI A samyagu Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kezavalAla lallubhAI jhaverI 403 dRSTine anurUpa sAdAI, saMyamazIlatA, niyamitatA, khAna-pAnanI sAcavaNI, roja pharavA javuM vagere Tevo ane guNono phALo mukhya hato. bIjAo sAtheno potAno vyavahAra cokhkho rahe, ochAmAM ochuM bolIne vadhAremAM vadhAre kAma thAya ane koInI niMdA-kUthalImAM paDavAnuM na bane te mATe teo haMmezAM sAvadhAna rahetA hatA. zarIrane ane manane svastha rAkhavAnI teonI kaLA anekone mATe dAkhalArUpa bane ema che. teo potAnI A aliptatAne kAraNe jIvanamAM AvatI taDakI-chAMyaDIne paNa saMsAranA tathA jIvananA eka sahajakramarUpe baradAsta karI zakatA hatA. AvI ati virala AMtarika zaktine lIdhe temanAM vANI ane vyavahAra haMmezAM prasannamadhura anubhavavA maLatAM, ane kyAreka koIka kAraNasara teo nArAja ke gusse thatA to e nArAjagI ke gusso paLavAramAM ja dUra thaI jatAM. teoe amadAvAda pAMjarApoLa saMsthAnI sevA cAra dAyakA jeTalA ane zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhInA vahIvaTadAra pratinidhi tarIkenI sevA 33 varSa jeTalA lAMbA samaya sudhI je niHsvArthabhAve, pUrNa niSThAthI tema ja AtmAnA kalyANanI udAtta dRSTithI karI che, te sadA smaraNIya ane preraNAdAyaka banI rahevAnI; A baMne saMsthAo to emanA zvAsa ane prANarUpa hatI emAM zaka nathI. jema teonI smaraNazakti adbhuta hatI, tema karakasara karavA chatAM saMsthAonA kArobAranI kAryakSamatAmAM koI jAtanI UNapa AvavA na pAme e mATenI emanI saMcAlanazakti paNa kharekhara adbhuta hatI. tithicarcAnA klezanuM nivA2Na ka2vA mATe vi. saM. 2014mAM amadAvAdamAM maLelA nAnA munisammelanamAM, zrIsaMghamAM vadhatI jatI zithilatAne rokavA mATe sane 1963 (vi. saM. 2019)mAM amadAvAdamAM maLela zramaNopAsaka sammelanamAM, bhagavAna mahAvIranA pacIsasomA nirvANa-varSanI rASTrIya ujavaNImAM tathA traNeka varSa pahelAM girirAjazrI zatruMjaya upara banela nUtana jinAlayanI pratiSThA vakhate jagavavAmAM Avela vivAdamAM zeThazrI kezubhAIe jainasaMghanA mukhya agraNI zeThazrI kastUrabhAI lAlabhAInA eka vizvAsapAtra, samartha ane nirbhaya sAthI tarIke je sevAo karI che, te emanI bAhozI ane zAsanadAjhanI prazasti banI 2he evI che. teonI aliptatAno eka prasaMga jANavA jevo che. sane 1963mAM amadAvAdamAM bolAvavAmAM Avela zramaNopAsaka saMmelananuM kAma sAMgopAMga saphaLa thayuM emAM zeThazrI kezubhAIe je phALo Apyo hato, te mATe zrIsaMgha taraphathI emanuM bahumAna karavAno vicAra zeThazrI kastUrabhAI vagerene Ave e svAbhAvika hatuM. Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 amRta-samIpe paNa jyAre A vicAra kezubhAInA jANavAmAM Avyo tyAre teoe eno spaSTa inkAra karI dIdho, ane vadhArAmAM ema paNa kahyuM ke "jo A kArya karavAno Agraha rAkhavAmAM Avaze to huM bahAra cAlyo jaIza." AvI nirmohavRtti Aje keTalI badhI durlabha banI gaI che ! emanI chellI mAMdagImAM paNa teoe kAyAnI mAyA ke ALapaMpALa karavAne badale, uttarottara vadhatA jatA - asahya banatA jatA - dardane je zAMtithI sahana karyuM ane ochAmAM ochI davAonA sAmAnya upacArathI - ane te paNa mukhyatve potAnA kuTuMbIo ane svajanone rAjI rAkhavA khAtara - saMtoSa mAnyo, te bInA paNa teo saMsArabhAva pratye kevA udAsIna hatA, emanI legyA ane AtmapariNati keTalI nirmaLa hatI ane emanuM jIvadaLa keTalI ucca koTinuM hatuM e vAtano khyAla Ape che. Azare cAreka mahinA agAu - divALI pahelAM - teo bImAra thayA ane darda vadhu ne vadhu ciMtAkAraka banatuM gayuM. daramiyAnamAM emanA moTA putra, amadAvAdanA bhUtapUrva lokapriya meyara zrI narottamabhAI jhaverInuM ekAeka avasAna thayuM. A kaMI nAno-sUno AghAta na hato, chatAM teo ene svasthatAthI sahana karI rahyA; paNa emanuM potAnuM darda vadhatuM gayuM. chatAM zrI kezubhAIe to potAnA baMgalAmAM rahIne ja upacAra karAvavAno Agraha rAkhyo. moTA putra zrI narottamabhAInA svargavAsanI zokajanaka ghaTanA banyA pachI teoe AcArya zrI durlabhasAgarasUrijI upara tA. ra9-10-1978nA roja sUrata je patra lakhyo hato emAM teonI bhavya samajaNanuM pratibiMba paDeluM jovA maLe che : - "mArA putra narottamabhAIe, Aso vadi dasamanA guruvAranA roja, vivekAnaMda haoNspiTalamAM, tyAM hAjara rahelA zrAvaka-zrAvikAnA saMgha vacce, temanA jaNAvyA mujaba sAdhu-samAjane nijAmaNApUrvaka, bapore 4-15 miniTe deha choDyo che. ApaNane teno viyoga lAge te svAbhAvika che. paraMtu tenI chellI gatie te jIvanI gati ghaNI ucca thaI che." (nijAmaNuM - sarvane hRdayathI khamAvavA te) AvuM AtmalakSI, svAnuvabhavarUpa ane pratItikara jJAna jemane lAgyuM hoya, te dharmAtmA puruSanI mahattAne ApaNe kevI rIte pAmI zakIe ? (tA. 24-2-1979) Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI amRtalAla haragoviMdadAsa 405 (3) gujarAtanA sukhaduHkhanA sAthI, mahAjana zeTha zrI amRtalAla haragoviMdadAsa mahAjana-prathA e garavI gujarAtanuM gaurava che, enI zakti che, saMkaTasamayano eno sadhiyAro che. navA jamAnAe lokajIvananA AdhArarUpa je keTalIka sArI vastuone bhUMsavA mAMDI che, emAM AvI nirbaLanA baLarUpa ane samAjanA maMgaLarUpa mahAjanaprathAno paNa samAveza thAya che. dhIme-dhIme e prathA itihAsano viSaya banatI jatI lAge che; sAthe-sAthe mahAjana-padane sAcA arthamAM zobhAve evI vyaktio paNa durlabha banatI jAya che. kAyadAbAjInA jALAmAM aTavAIne je kAmane pUruM thatAM mahinAo, ane kyAreka to varSo paNa ochAM paDe che, e kAma mahAjanaprathAmAM bahu ochA samayamAM pAra paDI jatuM hatuM. A prathAnA asta ane kAyadAbAjInA udayane laIne ApaNe jANe kAryavilaMbanI aTavImAM aTavAI gayA chIe. mahAjana eTale sAmAnyamAM sAmAnya prajAjananA sukha-duHkhano sAthI ane enA bhalA mATe prayatna karanAra murabbI. e koIthI dabAya nahIM, koInI zeha-zaramamAM kheMcAya nahIM, nirbhayapaNe sAcuM bole ane sAcuM Acare, sahunA bhalAmAM potAnuM bhaluM mAne ane koInA akalyANano kyAreya bhAgIdAra na bane. du:khiyAno e dilAso ane asahAyano AdhAra ! sArA kAmamAM e sadA sAtha ane sahAya Ape ! zeTha zrI amRtalAla haragoviMdadAsa baDabhAgI gUrjarabhUminA AvA ja eka sAcA mahAjana che; gujarAtanAM sukha-duHkhanA sadAnA sAcA sAthI che. gujarAtane mAthe jarA paNa saMkaTa Ave to emanuM dila becena banI jAya che, emanI UMgha UDI jAya che, emano ArAma harAma banI jAya che - pachI e Aphata kudaratanirmita hoya ke besamaja rAjakAraNIoe sarjelI hoya ! gujarAta samRddha, sukhI ane AbAda bane e ja emanA manoratho che. emAMnA keTalAya manoratho emaNe aneka kAbela ane niSThAvAna AgevAno ane sAthIono sahakAra meLavIne saphaLa karyA che, ane bIjA avanavA manorathone siddha karavA, Aje paMcotera varSanI jaipha umare paNa, teo eka yuvAnane preraNA Ape evI dhagazathI kAma kare che. IzvaranI e moTI kRpA samajavI ke IsunI vIsamI sadImAM jema gujarAtane pAchuM pADanArAM aneka paribaLo phUTI nIkaLyAM, tema AThe pahora ane sAThe ghaDI gujarAtano abhyadaya vAMchanArA ane e mATe satata prayatna karanArA mahAnubhAvono paNa udaya thato rahyo. gUrjarabhUminuM kalyANa vAMchanArA AvA mahAnubhAvomAM zrI amRtalAla zeThanuM nAma mokhare rahe evuM che. Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 401 amRta-samIpe sAduM jIvana ne UMcA AcAra-vicAra e zrI amRtalAla zeThanA jIvanano sAra che. jUnI peDhI ane navI daSTinA e samanvayakAra che. navI dRSTine apanAvavA chatAM enI badIothI e mukta che. svajIvana ane lokajIvanane upakAraka thAya eTalo ja aMza teo navI dRSTimAMthI apanAve che. jAtamahenata, niyamitatA, khaDatalapaNuM, kartavyaniSThA ane karuNAparAyaNatA tarapha emane eTalI mahobbata che ke ene lIdhe bhogavilAsa, mojamajA ke suMvALApaNAne emanA dilamAM avakAza ja nathI maLato. sane 1889mAM, aitihAsika oNgasTa mahinAnI 29mI tArIkhe emano janma. emanI jJAti khaDAyatA vANiyAnI; dharme teo vaiSNava. te kALamAM emaNe vANijya ane vakIlAtanA snAtakanI (bI. koma. ane elaela.bI.nI) bevaDI padavI meLavelI. vANijyanA snAtaka banIne teo dareka bAbatanI jhaDapI gaNatarImAM kAbela banyA, kAyadAnA snAtakapade emane dareka bAbate jhINavaTapUrvaka samajavAnI ane enA sArAsArano tvarita tAga meLavavAnI virala zakti ApI. zrI amRtalAla zeThanA Azare aDadhA saikAnA sevAparAyaNa jAhera-jIvanane yazasvI banAvavAmAM A kAbeliyata ane zaktie ghaNo agatyano bhAga bhajavyo che ema kahevuM joIe. vakIla thayA pachI emaNe keTaloka vakhata bhAIzaMkara kAMgAnI solisiTaranI jANItI peDhImAM kAma karyuM. paNa emanA pitAne sAca-jUThanI bheLaseLavALA A dhaMdhAmAM putra paDe e na rucyuM. bhAvanAzIla putre tarata ja pitAnI dharmabhAvanAne mAthe caDAvI, ane kAbela vakIla tarIkeno dhIkatI kamANIno dhaMdho mUkIne e pitAnI peDhImAM besavA lAgyA. buddhi, zakti, niSThA, tamannA ane hiMmata hatI; emAM bhAgye yArI ApI. zrI amRtalAla zeTha moTA vepArI banI gayA, ane chevaTe eka nAmAMkita udyogapati tarIkenI kIrtine varyA. lakSmImAtAnI emanA upara kRpA varasI ane teo moTA dhanapati banyA. paNa saMpattinI choLo na emane abhimAnI banAvI zakI, na vilAsa tarapha dorI zakI; na emanI sAdAIne sparzI zakI, ke na emanI dharmapriyatAne DagAvI zakI. potAnI jAta mATe karakasara ane lokasevA mATe udAratA e emano jIvanasiddhAMta banI gayo. ApaNane e jANIne navAI lAge ke lakSmImAtAnA AvA lADakavAyA puruSa unALAmAM havA khAvA mATe koI vaibhavazALI ane kharcALa parvatapradeza (hilasTezana) pasaMda karavAne badale, gujarAtanA sImADe arabI samudranA kinAre AveluM dahANuM evuM gAma pasaMda kare che ! thoDethI kAma saratuM hoya to moTo Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI amRtalAla haragoviMdadAsa 407 (ane khoTo) ADaMbara zA mATe ? ane dahANumAM potAnA kAmamAM ke paricayamAM AvanAra bhAIo pratye zrI amRtalAla zeTha kevI lAgaNI dAkhave che, eka murabbInI jema emanA pratye kevI mamatA dharAve che ane emanuM kAma kevI hoMzathI karI Ape che, enA keTalAka prasaMgo sAMbhaLatAM to A vRddhajananI rAkharakhAyata AgaLa zira jhUkI jAya che. sAce ja, emanuM jIvana AjanA zrImaMto mATe dAkhalArUpa banI rahe evuM che. gujarAtanA to e kharekharA hitasvI ane sAcA zrImaMta-sevaka che. gujarAtanI sevA mATe to e kAyAne paNa ghase che, lakSmIne paNa ghase che ; ane ghasArAthI gujarAtanuM nAma rozana kare che. 1917mAM gujarAta anAvRSTinA duSkALamAM sapaDAyuM. 1927mAM ativRSTithI AkhA gujarAtamAM bhayaMkara honArata sarjAI A baMne Aphato vakhate amRtalAla zeThanI sevAo gUrjarabhUmine caraNe samarpita thaI. - ucca keLavaNI vagara prajAno uddhAra nathI e vAta emanA aMtaramAM barAbara vasI gaI hatI. gujarAtane keLavaNInA kSetre samRddha banAvavAmAM zrI amRtalAla zeThe (tema ja zeThazrI kastUrabhAI vageree) je puruSArtha karyo che te to emanA jIvananuM ane gujarAtanA Adhunika vikAsanA itihAsanuM eka sonerI prakaraNa banI rahe evo che. sane 1934mAM 'amadAvAda eNjyukezana sosAyaTI'nI sthApanA thaI. 1936mAM zrI amRtalAla zeThanI sakhAvatathI ha2goviMdadAsa lakSmIcaMda (eca.ela.) kaoNmarsa kaoNlejanI sthApanA thaI. gujarAta yunivarsiTInI sthApanAnI pUrvataiyArI tarIke yunivarsiTI-TrasTa sthApIne, saradAra-sAhebanI bhAre agamacetIbharI salAha mujaba, beMtAlIza lAkha rUpiyA jeTalI moTI rakama ekatra karavAmAM AvI. amadAvAda eNjyukezana sosAyaTInA Azraye amadAvAdamAM saMkhyAbaMdha kaoNlejo astitvamAM AvI. maeNDikala kaoNleja mATe emaNe paMdara lAkha rUpiyA jevI moTI 2kamanuM dAna karyuM. vidyAvRddhinAM A badhAM kAryomAM zrI amRtalAla zeThanI jahemata ane sakhAvata emanI jIvananI yazakalagI rUpa banI rahe evI che. vepAra ane udyoganI nipuNatA to emanA romaromamAM bharelI che. vepArIonA teo zANA ane sAcA hitaciMtaka, salAhakAra ane mitra che. arthakAraNI jhaMjhAvAtathI bharelA atyAcAranA rAjakAraNamAM samagra gujarAtanA vepArIo ane udyogapationuM hita sacavAya ane emanuM saMgaThana majabUta thAya e mATe, samayane pArakhIne 'gujarAta vepArI mahAmaMDaLa'nI sthApanA mATe emaNe je prayatna karyo hato, te bhUlI zakAya evo nathI. Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 amRta-samIpe gujarAtanI e vizeSa khuzanasIbI che ke zeTha zrI kastUrabhAI lAlabhAI ane zeThazrI amRtalAla haragoviMdadAsa jevA be moTA udyogapatio, dhanapatio ane kuzAgra buddhivALA samartha AgevAno dUdha-pANInI jema ke eka ja sikkAnI be bAjuonI jema ekarUpa banIne gujarAtano vikAsa karavA mATe anekavidha pravRttio saphaLatApUrvaka calAvI rahyA che. baMnee mahAtmA gAMdhI ane saradArasAhebano vizvAsa saMpAdita karyo hato, ane rASTrIya AjhAdInI laData daramiyAna laDatanA arthataMtrane saMbhALavAmAM khUba noMdhapAtra phALo Apyo hato. eka sAcAbolA ane AkhAbolA AgevAna tarIke zrI amRtalAla zeThanI khUba nAmanA che. koIthI DaravuM nahIM, sAcI vAta kahetAM khamacAvuM nahIM ane viveka cUkavo nahIM - e emanI virala vizeSatA che. moTA-moTA rAjadvArI puruSone paNa teo atisahaja bhAve na gamatI kaDavI vAta kahI zake che. temanI gaNanA eka kAbela mutsaddI tarIke jarUra thaI zake; paNa emanI mutsaddIvaTa melI nahIM, paNa kalyANagAmI hoya che. koI ApaNane mUrkha banAvI jAya nahIM e mATe sajAga ane cakora rahevuM ane potAnI vAta kunehapUrvaka rajU karavI - e ja emanI mutsaddIvaTano artha che. dharmaparAyaNa ane dharmaniyamothI surabhita emanuM jIvana che. temAM devadarzana, tIrthayAtrA ane dAnapuNyane cokkasa sthAna che. duHkhiyAnAM duHkha dUra karavAmAM teo AnaMda anubhave che. thoDA ja vakhata pahelAM emane kSayanA dardIo mATe seniToriyama bAMdhavA be lAkha rUpiyAnuM dAna karyuM; ane chatAM abhimAna ke kIrtinI AkAMkSAnuM nAma nahIM. zrI amRtalAla zeTha eka sAcA vaiSNavajana che. vaLI jANe samayane pArakhI lIdho hoya ema thoDA vakhata pahelAM ja teoe potAnA udyoganA vizALa pathArAne saMkelI lIdho, ane pUrI nivRtti meLavI lIdhI. (tA. 12-12-1994) (4) nirbheLa rASTravAdI udhogapati zeTha zrI aMbAlAla sArAbhAI keTalIka vAra sAMpradAyikatAnA raMge raMgAyelI dhArmikatAthI tema ja dhArmikane nAme oLakhAtAM bAhya kriyAkAMDo, vidhividhAno ane ADaMbarothI aLagA rahenArA ane vakhata Avye kaDavuM satya kahI tema ja AcarI batAvanAra vyaktinuM aMtara mAnavatAtaraphI ane satyagAmI sAcI dhArmikatAthI surabhita hoya che; chatAM e Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI aMbAlAla sArAbhAI 409 eno dekhAva karavAthI evI to aLagI ja rahe che, ke emanA atinikaTanA paricayamAM AvanAra amuka vyaktio sivAya, bIjAne emanA AvA AMtaravaibhavano bhAgye ja khyAla AvI zake che. AvI vyakti pote je kaMI saddaguNonuM sevana kare che te kevaLa pAnta-sutrAya eTale ke nijAnaMda pUratuM ja hoya che, ane e tarapha bIjAonuM dhyAna dorAya evI koI tarakIba ajamAvatI nathI. zeThazrI aMbAlAla sArAbhAIne, emanI hRdayasthita dhArmikatAnI dRSTie ApaNe AvI vyaktinI koTimAM mUkI zakIe. potAnI vahIvaTa-zakti, ApasUjha, kAbeliyata, dIrghadraSTi ane vicakSaNatAnA baLe bhAratanA je thoDAka udyogapatioe kevaLa bhAratamAM ja nahi, paNa duniyAnA jANItA dezomAM paNa nAmanA kADhI che, ane sAthe-sAthe bhAratanI audyogika zaktinI paNa pratiSThA vadhArI che, evA udyogapatiomAM zeThazrI aMbAlAlanuM nAma mokhare zobhI rahe evuM che. emano mULa vyavasAya kApaDaudyogano, chatAM emaNe AkhA dezamAM tema ja deza bahAra paNa aneka udyogonuM saphaLa saMcAlana karyuM hatuM. ema khuzIthI kahI zakAya ke koI paNa udyoganuM saMcAlana zrI aMbAlAla zeTha eka jIvanakArya(mizana)nI dhagazathI karatA hatA; ane e rIte teo koI paNa kaMpanInA zeraholDaronAM nANAMnA sAcA ane niSThAvAna rakhevALa tarIkenI pavitra pharaja haMmezAM pUrNa jAgRtipUrvaka bajAvatA hatA. sAthe-sAthe emanAM kArakhAnAMomAM taiyAra thayelo mAla UMcI koTIno ane kharIdanArane potAnA paisA vasUla thayA che evI chApa UbhI karanAro bane enI paNa teo khUba cIvaTa rAkhatA hatA. emaNe deza-videzamAM calAvelA aneka udyogonI saphaLatAnI A mukhya cAvI hatI. vaLI emano vahIvaTa paNa Adarza lakhI zakAya evo vyavasthita ane cokhkho rahyo. ene lIdhe game tevI AkarI kasoTImAMthI paNa emano udyoga saphaLatApUrvaka pAra UtarI zakato. emanA hastakanI amadAvAdanI kaeNliko milanA vahIvaTano itihAsa A hakIkatanI sAkSI pUrI zake ema che. eka saphaLa ane yazasvI udyogapati tarIkenI kAmagIrI uparAMta aMbAlAla zeThanI virala vizeSatA emanI nirbheLa rASTrIyatAmAM hatI. saMbhava che rASTradevatAnI pratimA ja emanA aMtaramAM sarvocca sthAne birAjatI haze ane bIjI saMkucita pravRttiomAM dAkhala thatAM emane rokatI rahI haze. je kaMI karavuM te rASTrahitane AgaLa vadhAre e dRSTie ja karavuM, jethI dezano samagra mAnavasamAja enA lAbhano adhikArI banI zake. Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 amRta-samIpe gAMdhIjI jevA moTA puruSane kharA aNIne vakhate moTI rakamanI sahAya ApavA chatAM enI jAherAtathI sarvathA dUra rahevAmAM AnaMda mAnanAra, chabIo paDAvavAnA vyAmohathI sadA aLagA rahenAra, potAne ruce evAM kAryomAM sAme jaIne sahAya karavA chatAM jAhera-jIvanathI alipta rahenAra, moTA bhAge potAnA taraphathI koI paNa jAhera sevAnI saMsthAnI sthApanA na karavA chatAM, potAnI anokhI Dhabe, potAne gamatI sevA-saMsthAomAM ane sevA-pravRttimAM cUpacApa haMmezAM sahAya ApanAra A vyaktinuM aMtara nAmanAnI kAmanAthI kevuM alipta ane nija AnaMdamAM saMtuSTa haze eno khyAla AvI zake che. zrI aMbAlAla zeTha jaina hatA; eTaluM ja nahIM, eka samaye zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI jevI jainasaMghanI suprasiddha saMsthAnA vahIvaTadAra paNa hatA. paNa bhavitavyatAne yoge, jainasaMgha sAtheno emano saMbaMdha vicchinna thaI gayo hato. A duHkhada prasaMgane lIdhe zrI aMbAlAla zeThane je kaMI hAni thaI hoya te uparAMta jainasaMghane paNa kaMI ochI hAni thaI nathI. AvA-AvA prasaMgoe ja ApaNI samatAmUlaka dharmabhAvanAnI ane vyApaka anekAMtadaSTinI kasoTI thAya che. paNa samaju, zANI ane samabhAvI AgevAnInA abhAvane kAraNe ApaNe aneka prasaMgoe AvI kasoTImAM nAkAmiyAba nIvaDyA chIe, ane sArA mANasonI bhalI lAgaNI gumAvI beThA chIe! paNa A to badhI bAhya dekhAvanI ane vartananI vAta thai; paNa zrI aMbAlAla zeThanA aMtaramAM dharma pratyenI je prIti hatI te to kAyama ja hatI. temaNe potAnAM saMtAnonA zikSaNa saMskAra mATe je takedArI rAkhI hatI te paNa noMdhapAtra lakhI zakAya evI che. vaLI teo pote bhale jAhera jIvanathI dUra rahyA, emanAM bhAvanAzIla ane sevAbhAvI dharmapatnI zrImatI saralAbahene jAhera sevAonI aneka saMsthAo sAthe nikaTano saMbaMdha keLavIne jANe enuM sATuM vALI dIdhuM hatuM. AvA eka yazasvI udyogapati ane rASTrapremI mahAnubhAvanA gata 13mI julAInA roja, 78 varSanI umare thayela svargavAsathI dezane eka zANA ane sAcA sagRhasthanI khoTa paDI che. (tA. 5-8-1997) Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI araviMdabhAI maphatalAla (5) avismaraNIya rASTrasevaka zrI araviMdabhAI maphatalAla saMsAra sukhI ane UjaLo bane che niHsvArtha sevAkAryothI. so vAra bolabola karavAnuM mUlya eka ja vAra kAma karI batAvavAnA mahimA AgaLa kazuM ja nathI. kAmanA pIThabaLa vagaranAM bolelAM veNa retInA lADunI jema verAI jAya che. 411 gujarAta-mahArASTranA moTA udyogapati ane bhAratanA mahAna dAnadharmavIra zeThazrI araviMdabhAI maphatalAlanI duSkALa-saMkaTa-nivAraNanI sevAo AvI mUMgI ane niSThAbharI kartavyaparAyaNatAnuM ja supariNAma che. emanI AvI nirbheLa sevAoe ApaNA dezanI dIna-sAdhanahIna-garIba mAnavajAta upara keTalo badho upakAra karyo che ! A sevAo ATalA vyApaka pramANamAM ane samayasara dezane na maLI hota, to duSkALanA kAramA paMjAmAM sapaDAyela pradezonI garIba janatAnI ane pazusaMpattinI kevI khAnAkharAbI thavA pAmata enI kalpanA ja rUMvADAM khaDAM karI de evI che. be varasathI gujarAta-rAjyanA gujarAta, saurASTra ane kaccha e traNe vibhAgo duSkALanA mahAsaMkaTamAM sapaDAyA hatA. banAsakAMThA, kaccha ane jhAlAvADanI kAmadhaMdhA vagaranI garIba janatA ane tyAMnAM Dhoro mATe hastinAstino ja moTo savAla Ubho thayo hato. Ama to A asAdhAraNa musIbatano sAmano ka2vA mATe gujarAta-rAjyanI sarakAre paNa veLAsara sArI jAgRti batAvI hatI, ane sarakAranA A prayatno sArA pramANamAM upayogI paNa nIvaDyA hatA. Ama chatAM, ApaNA dezanA sa2kA2I kArobAramAM je kharAbI ghara karI beThI che, tene lIdhe duSkALa-saMkaTa-nivAraNanA ke rASTranavanirmANanA game te kAryamAM lagAvela samaya, zakti ane dhana aradhAM paNa bhAgye ja UgI nIkaLe che. sarakArI taMtrano Avo kaDavo anubhava dhyAnamAM rAkhIne zrI araviMdabhAIe potAnA hastakanAM duSkALa-rAhata-kAmo mATe sarakArI taMtrathI sAva svataMtra evuM vyavasthAtaMtra UbhuM karyuM hatuM. emAM kAryakSamatA ane prAmANikatA paNa sacavAya ane sAthe sa2kA2nI dakhalagIrIthI sarvathA mukta evAM sarakArI sahAya ane sahakArano pUrepUro upayoga paNa karI zakAya evI tajavIja rAkhI hatI. AvI kAryavyavasthA UbhI karavAmAM zrI araviMdabhAIe je kuzAgrabuddhi, dUraMdezI ane dhyeyaniSThA dAkhavI che, e sau koIne mATe dAkhalArUpa banI rahe evI che. gujarAta-sarakAre paNa zrI araviMdabhAI hastakanAM rAhatakAmomAM potAno avAja rAkhavAno Agraha na rAkhatAM kheladilI ane udAratApUrvaka je sahAya ane sahakAra ApyAM, te mATe ene paNa dhanyavAda ghaTe che. Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe zeThazrI araviMdabhAI hastakanAM duSkALa-rAhata-kAmonI asAdhAraNa vizeSatA e hatI ke emAM rojI meLavavA mATe zarIrazrama karanAra pratyeka vyaktinI zArIrika zakti TakI rahe enI pUrI takedArI rAkhavAmAM AvI hatI. e mATe dararoja AvI pratyeka vyaktine zarIrapoSaka ane zaktivardhaka sukhaDI ekaso grAma jeTalI niyamita maLatI rahe evI vyavasthA gujarAtanA badhA duSkALagrasta vistAro mATe ka2vAmAM AvI hatI; sAthe-sAthe bAjarI ke evuM poSaka anAja maLatuM rahe evI goThavaNa karavAnuM paNa teo cUkyA na hatA. 412 roja hajAro maNa sukhaDI taiyAra karavI ane rAjamArgothI dUra-dUra agocara pradezamAM vaselAM hajAro gAmaDAMnA lAkho grAmavAsIone niyamita pahoMcatI karavI e kAma keTaluM jaMgI ane jaTila che ! Ama chatAM ekalA kacchamAM sukhaDIvaheMcaNInuM kAma keTalA moTA pAyA upara goThavavuM paDyuM hatuM eno khyAla 'dhI TAimsa oNpha inDiyA' dainikanA tA. 1-8-1970nA aMkamAM ApelI nIcenI vigato uparathI paNa AvI zake che : -- kacchamAM 1053 gAmaDAMone sukhaDI ane bAjaro pahoMcADavAmAM AvatAM hatAM. roja 80 Tana jeTalI sukhaDI banAvavAmAM AvatI hatI, ane 42 jIpagADIo ane 4 moTa2TrakonA moTA vAhanakAphalA dvArA enI vaheMcaNI ka2vAmAM AvatI hatI. A rIte roja nava lAkha uparAMta mANasone sukhaDIno lAbha maLato hato. A kAma vyavasthita rIte cAlatuM rahe e mATe pAMcaso jeTalI sthAnika samitio racavAmAM AvI hatI. ema kahevuM joIe ke A kAryane saphaLa banAvavAmAM jema jaMgI Arthika sahAyanI jarUra hatI, tema niHsvArtha ane sevApremI kAryakaronI vizALa ekarAgI jUthanI paNa eTalI ja jarUra hatI. A kArya saphaLatApUrvaka zobhI UThyuM hoya to te AvA kAryakarone kAraNe, Thera-Thera AvA sevAparAyaNa kAryakaronuM jUtha UbhuM karavAmAM zeTha zrI araviMdabhAInI eka vyApArI ane udyogapati tarIkenI kAryadakSatA ane vyavahAranipuNatAe ghaNo mahattvano hisso Apyo che emAM zaka nathI. vaLI zrI araviMdabhAInI A utkaTa tamannA aneka kAryakaronA aMtarane sparzI gaI, ane govardhana-parvatane toLavA jevA virATa kAryanA sAthI banIne potAnA jIvanane kRtArtha banAvavA e saune dorI lAvI. jyotathI jyota pragaTe e rIte A sevApravRttino vistAra thato rahyo. A prasaMga uparathI AnaMda ane AzcaryapUrvaka ema paNa tAravI zakAya che ke jo netA zANo, sevAbhAvI ane niHsvArtha hoya, to A yugamAM paNa nekadila, niSThAvAna ane niHsvArtha seMkaDo sAthIo saheje maLI Ave che. Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI araviMdabhAI maphatalAla 413 A duSkALa-rAhata mATe nANAMnI vyavasthA kevI rIte thaI e paNa jANavA jevuM che. amerikAnI "kera" (CARE) nAmanI saMsthA taraphathI cAra karoDa trIsa lAkha rUpiyAnI kiMmatanI sAmagrI maLI, gujarAta sarakAre pacIsa lAkha rUpiyA ApyA ane zeThazrI araviMdabhAI hastakanA sadguru-sevA-samAje aThThAvIsa lAkha rUpiyA ApyA. AmAM pUrI Arthika madada maLI e to mahattvanuM che ja; sAthe-sAthe zaktizALI vyavasthAtaMtra UbhuM karavAmAM AvyuM e paNa eTaluM ja mahattvanuM che. A uparathI e paNa jANI zakAya che ke zrI araviMdabhAI amerikAmAM keTalI vaga dharAve che ane amerikAnI "kera' saMsthAne emanA upara keTalo badho vizvAsa che. zrI araviMdabhAIe jema gujarAta, saurASTra ane kacchamAM duSkALa rAhatanuM AvuM mAnavatA ane rASTrasevAnuM kAma karyuM che, tema pahelAM rAjasthAna ane bihAramAM paNa AvA prakAranuM ja sevAkArya karyuM hatuM. A hakIkata ema sUcave che ke teonuM dRSTibiMdu rASTravyApI che ane nAta-jAta ke prAMta-bhASAnA nakalI bhedothI mukta banIne dIna-duHkhI mAnavajAtanI sevAmAM teo zraddhA dharAve che, ane e mATe pUrato prayatna paNa kare che. A bhAvanA zeThazrI araviMdabhAInI sAcI dhArmikatA, saMskAritA ane rASTrIyatAno kIrtikaLaza banI rahe evI che. vaLI AnAthI paNa caDI jAya evI che emanI vinamratA. A badhAM satkAryono yaza teo bhagavAnane ane potAnAM mAtuzrIne Ape che; pote to mAtra AnuM nimitta che ema mAne che. AnI sAme jemanA hAthamAM rASTranI rakhevALI soMpAI che evA moTA gaNAtA rAjakIya netAonI vRtti ane pravRttino vicAra karIe chIe tyAre narI pAmaratAnAM ja darzana thAya che ! e game teTalo moTo hoddo ane karoDo rUpiyA kharca karavAnI sattA dharAvatA hoya, paNa emanI najara mukhyatve dezavAsIonA upalA thara sudhI ane potAnI rAjaramatanI zataraMjanAM sogaThAM bananAra vyaktio sudhI ja pahoMce che. pariNAme mahAtmA gAMdhIjIe cIMdheluM sarvodayanI sthApanA dvArA samagra dezanI dIna-hIna-garIba janatAno utkarSa sAdhIne rASTranuM navanirmANa karavAnuM pAyAnuM kAma ja visarAI gayuM ! nahIM to, svarAjyanA bAvIsa-tevIsa varSa jeTalA lAMbA kArobArane aMte, ane videzamAMthI lonarUpe ke sahAyarUpe tema ja dezamAMthI karaverA tathA lona rUpe abajonA abajo rUpiyA meLavIne dezanA vikAsanA nAme kharacI nAkhyA pachI paNa deza AvI bismAra hAlatamAM ane dezanI karoDonI janatA AvI kaMgAliyatamAM hoya kharAM ? rASTrane, rASTrabhAvanAne ane rASTranI janatAne visarI beThelA AvA rASTranetAone sAcI rASTrasevA ane sAcuM rASTrakArya kevuM hoI zake e cIMdhavA zeThazrI araviMdabhAInuM A kArya jIvaMta dAkhalArUpa banI rahe evuM che. Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 amRta-samIpe eka bIjI vAtanI paNa ahIM noMdha levI ghaTe che. gujarAta, saurASTra ane kaccha upara AvI paDela duSkALanA saMkaTanuM atyAra pUratuM nivAraNa thayuM eTalA-mAtrathI zrI araviMdabhAIne saMtoSa nathI; teo to A pradezomAM kamanasIbe pharI vAra kyAreka paNa duSkALanI Aphata AvI paDe to eve vakhate e pradezanI janatA eno ApabaLe saphaLatApUrvaka sAmano karIne potAnI jAtane tema ja potAnA pazudhanane bacAvI zake e rIte ene taiyAra karavA mAge che. ane e mATe emaNe keTalIka yojanAo paNa vicArI che, ane eno amala kevI rIte karI zakAya e upara teo potAnuM dhyAna kendrita karI rahyA che. A bahu ja AzApreraka ane utsAhavardhaka samAcAra che. potAnI lokakalyANanI bhAvanAne ATalI hade dorI javA badala ApaNe zrI araviMdabhAInA khUba RNI chIe. mULe to zAha ane bAdazAhanI A vAta che. je kAma bhalabhalA bAdazAha na karI zake te potAnI mahAjana tarIkenI lokakalyANavRttithI eka zAha karI zake che ! (tA. 8-8-1970) (6) zAha-sodAgara zrI meghajIbhAI petharAja zAha kudarata paNa kyAreka kevI kaparI kasoTI kare che ! ane potAnI AkarI kasoTIe pAra UtaranArano beDo e kevo pAra utArI de che ! svargastha zrI meghajIbhAI petharAja zAhanI yazasvI jIvanakathA vAMcatAM kudaratanI A gUDha karAmatanAM jANe pratyakSa darzana thAya che. bhaNatara mAtra gujarAtI pAMca copaDI jeTaluM, ane uMmare agiyAramuM varSa - Avo ochuM bhaNelo ane Ucharato kizora kuTuMbanuM kAramuM arthasaMkaTa dUra karavA kamara kase che, ane jAmanagara pAsenA 800-900 mANasonI vastIvALA nAnakaDA gAmanI gAmaThI nizALano e madadanIza mahetAjI bane che; pagAra mAsika rUpiyA AThano ! bhale ATha to ATha, paNa kuTuMbanA nirvAha mATe pitAjInI AvakamAM bane teTalo umero karavo jarUrI hato. bhaNatara ochuM ane uMmara nAnI, paNa enAmAM prayatnano utsAha hato, game te kAmane pAra pADavAnI dhagaza hatI ane game tevI musIbata sAme paNa pITha nahIM pheravavAnuM saurASTrI khamIra enA aMtaramAM bharyuM hatuM. vidyArthI avasthAe zikSaka banavAnI hAma bhIDIne pacAsa varSa pahelAM bhAgyanI sAme moraco mAMDanAra e taravariyo kizora te zrI meghajIbhAI. Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI meghajIbhAI petharAja zAha 415 zrI meghajIbhAInuM mULa vatana saurASTramAM jAmanagara pAsenuM eka nAnuM gAmaDuM. emanI jJAti osavALa ane dharme teo zvetAMbara mUrtipUjaka jaina. emano janma sane 1pa-8-1904ne roja. kuTuMbanI sthiti sAva sAdhAraNa; eTale jIvanaghaDatara ke jIvanavikAsanI athavA moTA vepAra-udyoganI takanuM to pUchavuM ja zuM ? be TaMka roTI maLI jAya ane gharano vyavahAra sacavAI jAya to ya paramezvarano pADa ! - cauda varSanI uMmare zrI meghajIbhAInuM lagna thayuM. kuTuMbanI Arthika bhIMsa game tevI hoya, paNa samAje lagna mATe nakkI karelI umare lagna na thAya to yuvAnanI yuvAnI lAje ane kuTuMbanI pratiSThAne jhAMkhapa lAge evo e jamAno ! lagna-jIvananA prAraMbha sAthe zikSaka tarIkenA jIvananI pUrNAhuti thaI ! zrI meghajIbhAIe vicAryuM : jiMdagI AkhI A dhaMdhAmAM vitI jaze to ya ethI kuTuMbanuM daLadara nahIM phITe, gharasaMsAramAM bhalIvAra nahIM Ave ane jIvanabhara be pAMdaDe nahIM thavAya. ane jenuM yauvana puruSArthano ghoDo palANIne AgaLa vadhavA thanaganI rahyuM hoya ene AvA ThaMDA kAmathI ane AvI ThaMDI kamANIthI saMtoSa paNa kevI rIte thAya ? emaNe zikSakanI nokarI mUkI dIdhI ane sane 1919mAM, 15 varSanI umare, dariyApAra AphrikAmAM eka vepArI peDhImAM nAmA-kArakunanI nokarI svIkArIne, be varSanI baMdhaNIthI teo tyAM pahoMcI gayA. pagAra khAvA-pIvA sAthe mAsika rUpiyA pacIsa. yuvAnane pagAranI khevanA to hatI ja, paNa ethI ye vadhu khevanA ene hatI jiMdagIno vikAsa karavAnI sonerI taka zodhI kADhavAnI. zrI meghajIbhAIne e zodhI kADhatAM vAra na lAgI. A nAmAnI nokarI paNa emaNe traNa ja varSa karI. pachI to emanuM aMtara baMdhanamukta banIne muktapaNe vepAra-udyoga kheDavA talasI rahyuM. nAmAnI nokarI daramiyAna emanI cakora dRSTie AphrikA jevA aNavikasita dezamAM Arthika vikAsa sAdhavAnA saMkhyAbaMdha mArgo zodhI kADhyA. AphrikAmAM to jo pakavatAM AvaDe to Thera-Thera kAcuM sonuM chupAyuM hatuM - jeTalI AvaData ane jeTalo puruSArtha eTalo lAbha; zrI meghajIbhAIne anargaLa arthaprAptinI jANe cAvI maLI gaI ! ane AgaLa vadhavAno mArga lAdhI gayo pachI rokAI rahe e juvAna nahIM ! zrI meghajIbhAIe nAmAnI nokarI tajI dIdhI ane sane 1922mAM, 18me varSe, AphrikAmAM svataMtra vepAra zarU karyo. zarUAtamAM to chUTaka vepArathI bhAgyanI ajamAyaza karI; paNa jenAmAM kAma karavAno adamya utsAha ane AgaLa vadhavAnI sahaja sUjha bharyA hoya enI buddhine TIpe-TIpe sarovara bharavA jevuM dhImuM kAma Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 417 amRta-samIpe kema ruce ? thoDA ja vakhatamAM zrI meghajIbhAI jaththAbaMdha mAlanA vepArI banI gayA. Ama sAteka varSa cAlyuM, ane AphrikAmAM eka kuzaLa vepArI tarIke zrI meghajIbhAInI gaNanA thavA lAgI. paNa zrI meghajIbhAInI kuzAgrabuddhi ane apAra zaktine mATe ATaluM kSetra pUratuM na hatuM ; kudarata paNa jANe emane kyAMnI kyAM dorI javA mAgatI hatI ! teo pote paNa mAtra vepAramAM ja khaMtI na rahetAM potAnI dRSTine comera pheravatA rahetA hatA. garuDa jema potAnI tIvra dRSTithI dUradUranA nizAnane pArakhI zake che, ema zrI meghajIbhAI paNa bhaviSyanI dUradUranI zakyatAne tarata pArakhI letA. krAMtinA saTTAmAM jema dIrghadraSTi ane bhaviSyanuM spaSTa darzana joIe, tema udyoganA kheDanAramAM paNa pote kheDavA dhArela udyoganA bhAvinuM spaSTa darzana karavAnI zakti joIe; e na hoya to vivAhane sthAne varasI banI jAya ! udyoganuM bhAvi pArakhavAnI zrI meghajIbhAInI zakti addabhuta hatI. sAteka varSa jaththAbaMdha vepAramAM kADhatAM-kADhatAM emaNe arthavikAsanAM aneka kSetro pArakhI lIdhAM; ane sane 1929mAM, jIvananI pahelI pacIsInA uMbare, emaNe potAnA kAbela hAthe aneka vepAra-udyogonI eka suMdara ane TakAu phUlagUMthaNI racI dIdhI. zrI meghajIbhAIe AphrikAnI pedAzonI nikAsa zarU karI ane paradezI cIjonI AyAta paNa karavA mAMDI. nAnA-moTA keTalAya udyogone emaNe hastagata karyA, khetIvADI kSetranuM paNa kheDANa karyuM. ATaluM ochuM hoya ema, zarAphI, beMkiMga ane dhIradhAranuM nANAkIya taMtra paNa UbhuM karyuM ! kAbela senApati je kuzaLatAthI raNakSetramAM potAnI senAnuM saMcAlana kare ema teo sAva sahaja rIte A badhI pravRttionuM saphaLa saMcAlana karatA. pacIsa varSanI bharayuvAna vaye zrI meghajIbhAI AphrikAnA eka nAmAMkita zAhasodAgara banI gayA ! AvI jhaLakatI saphaLatAmAM zrI meghajIbhAInI kuzAgrabuddhi, kAbeliyata ane UMgha ke ArAmanI khevanA karyA vagara kAma karavAnI khaDatala vRttie jeTalo bhAga bhajavyo che, eTalo ja bhAga binavilAsI, sAdI ane saraLa jIvanadRSTie, prAmANikatAe ane saccaritrazIlatAe bhajavyo che. teo kahetA ke mAnavIe potAno vikAsa karavo hoya to roja 15-16 kalAka kAma karavAnI Teva pADavI joIe. je dezanA badhA loko roja kama-se-kama daza kalAka kAma kare che te ja pragati karI zake che. sakhata mahenata ane jhaDapI nirNayazakti e unnatinI mukhya cAvI che. sAthe-sAthe teo ema paNa mAnatA ke mANasane AgaLa vadhAravAmAM puruSArtha 49 TakA ane prArabdha pa1 TakA bhAga bhajave che. Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI meghajIbhAI petharAja zAha 417 zrI meghajIbhAInI smaraNazakti ajaba hatI ane vyavasthAzakti to gajabanI. dareka praznanI badhI bAjuo samajavAnI ane enI jhINI-jhINI vigatomAMnI ekane paNa najara-bahAra nahIM javA devAnI emanI zakti to herata pamADe evI hatI. AMkaDAzAstramAM ya teo eTalA ja nipuNa hatA. potAnA dhaMdhAnA naphA-toTAno hisAba to jANe emanI AMgaLInA Terave ramyA karato. adhIrAI, azAMti ke utAvaLa emanA svabhAvamAM ja na hatI. koI paNa bAbatane teo pUrNa svasthatApUrvaka samajatA ane sAmAne samajAvatA - jANe samatAno sAgara ! ghaNI bAbatonI haiyA-ukalatanI virala bakSise emanI ochA bhaNataranI khAmIne DhAMkI dIdhI hatI. kharI rIte to zreSTha vidyA ke haiyA-ukalatanI prasAdI maLI hoya, to nizALanA bhaNatara vagara paNa keTalI moTI siddhio prApta karI zakAya che enuM zrI meghajIbhAInuM yazasvI jIvana jvalaMta udAharaNa che. sattAvIsa varSanI umare emanAM patnInuM avasAna thatAM emaNe bIjuM lagna zrImatI maNibahena sAthe karyuM. teo paNa bhaNelAM to che phakta cAra ja copaDI, paNa ghara-vyavahAra calAvavAnI taiyA-ukalate ane patinA kAmamAM sahAyabhUta thavAnI bhAvanAe emane Adarza gRhiNI banAvyAM che. teo paNa zrI meghajIbhAI jevAM ja sAdA, saraLa ane zAMta che; paisAnuM abhimAna to A baDabhAgI daMpatIne pUchyuM ja nathI. sAce ja, teo e rIte prabhunAM bhakta che. sane 1943thI 1953no dasako e zrI meghajIbhAInI kamANInI Tocano dasako hato. mAnavIne dhULamAMthI sonuM banAvavAno kImiyo jaDI jAya ema zrI meghajIbhAIne bAvaLanI chAlamAMthI cAmaDA kamAvAnuM rasAyaNa banAvavAno kImiyo maLI gayo. e kImiyo evo to saphaLa thayo ke zrI meghajIbhAIne tyAM nANAMnI TaMkazALa maMDAI gaI ! emanI saMpattinI jANe koI gaNatarI ja na rahI, ane chatAM zrI meghajIbhAInI najara-bahAra eka taNakhaluM ya na hatuM ! zrI meghajIbhAI jema udyogonA mahAna prayojaka hatA, tema jIvananA paNa evA ja prayojaka hatA. vepAra-udyoganI jema emanuM jIvana paNa yojanApUrvaka cAlatuM; teo arthasAdhanA ane jIvanasAdhanAnI barAbara samatulA jALavI zakatA. sAdAI ane saccAI to emane mAtAnA dUdha sAthe ja maLI hatI. e ja rIte dharmamaya jIvana jIvavAnI bhAvanA ane lokakalyANanI vRtti paNa emanA jIvanamAM tANAvANAnI jema vaNAI gaI hatI. bAhyADaMbaro ane dharmanA nAme thatA jaDa kriyAkAMDo tarapha emane bhAre aNagamo hato. emanuM hADa eka samAjasudhArakanuM hatuM; kharcALa tema ja pragatirodhaka rItarivAjonA teo AkarA TIkAkAra hatA. samayano pUrepUro upayoga karavAmAM teo mAnatA. vyavasthita ane niyamita kAma Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 amRta-samIpe ; karavAnI ane koI paNa kAmane khoraMbhe nahIM nAkhavAnI emanI Teva hatI. A mATe teo aMgrejonI kAryapaddhatinI khUba prazaMsA karatA. emanuM jIvana ka2kasa2bharyuM hatuM. ATalI aDhaLaka saMpatti chatAM teo sAdAM vastro paheratA ane te paNa ghare dhoyelAM ane ghare ja istrI karelAM. nItimattAnA nAzane teo sarvanAza mAnatA; ApaNA dezamAM vadhI rahelI nItibhraSTatAthI emane khUba duHkha thatuM. Ama temanuM AkhuM jIvana yojanApUrvaka cAlatuM hatuM, ane jiMdagImAM koI evI bhUla ke bedarakArI na thaI jAya ke jethI jItanI bAjI hAramAM palaTAI jAya enI teo pUrepUrI takedArI rAkhatA. A takedArIe ja emanI jiMdagInI majalanI aradhI sadI pUrI thAya e pahelAM sajAga banAvI dIdhA. sane 1953nI sAlamAM teo dhaMdhAnI unnatinA zikhare pahoMcyA hatA, aNadhArI kamANI thatI rahetI hatI jANe lakSmIjI svayaM sAme cAlIne emane AMgaNe padhAratAM hatAM ! AvI aDhaLaka kamANInA samaye koI paNa lakSmIpati vadhu lakSmI meLavavAnI lAlacamAM phasAI jAya; paisAthI bhalA kone saMtoSa thayo che ? paNa lakSmIjInI choLonA A samaye ja, 49 varSanI uMmare zrI meghajIbhAIe potAnA udyoga-dhaMdhA upara niyaMtraNa mUkavAnuM nakkI karyuM, ane dhIme-dhIme pravRtti tarapha moM phe2vIne nivRtti tarapha javAnI zarUAta karI. A evo madhyAhnano samaya hato, jyAre zrI meghajIbhAInI AphrikAvAsanI 35 varSanI kArakirdIne aMte emanI hiMdamAM sAta ane AphrikA temaja bIjA dezomAM paMcAvana mAtabara peDhIo dhIkato dhaMdho calAvatI hatI. paNa zrI meghajIbhAI karoLiyAnI jema potAnI ja mAyAjALamAM aTavAI jaIne jIvana hArI javA mAgatA na hatA. emaNe potAnA pathArAne saMkelavo zarU karyo. kevo zANo, kevo dIrghadRSTi dharAvato puruSa ! zrI meghajIbhAIne sAva zUnyamAMthI sarjana ka2vA bhAre kaparA saMjogomAM AgaLa vadhavuM paDyuM hatuM e vAta teo kadI bhUlyA na hatA. tethI ja sAmAnya garIba mAnavInuM hita sAdhavAnI vAta sadA emanA haiye vaselI rahetI ane potAnuM aDhaLaka nANuM lokakalyANa kAje udAratApUrvaka vAparavAnI preraNA emane maLatI rahetI. yugayuganA dAnavIromAM zrI meghajIbhAI gauravabharyuM sthAna zobhAvaze. - zrI meghajIbhAInA dAnanI paNa eka vizeSatA hatI. jema teo vepAraudyoga ane potAnuM jIvana yojanApUrvaka calAvatA hatA, tema emanA dAnano pravAha paNa yojanApUrvaka ja vaheto hato. dAna ApIne sAmAnI bhIkha mAgavAnI vRttine uttejavI ke amuka vargane ja lAbha maLe evI saMkucita manovRttithI dAna ApavuM emane harigaja maMjUra na hatuM. potAnA dAnathI deza ane samAja samRddha bane ane Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI meghajIbhAI petharAja zAha 419 vyakti zaktizALI ane saMskArasaMpanna bane e dRSTie ja teo dAna ApatA. tethI keLavaNInI, jJAnapracAranI ane ArogyanI pravRttio calAvatI saMsthAone ja teo moTe bhAge dAna ApatA. teo dhananuM evuM vAvetara karatA ke eno lAbha dIrgha kALa sudhI saune maLato rahe. mAnavajAtanI vividha rIte sevA karatI saMsthAone paNa emanI dAnaprItino lAbha maLato raheto. Ama to emanI dAnapravRttino AraMbha 1943nI sAlathI thayo hato. AphrikAmAM lokasevAnI saMkhyAbaMdha pravRttio mATe emaNe pacAsa lAkha rUpiyA jeTalAM dAna ApyAM hatAM. 1954nI sAlathI emaNe 5-7 varSanA TUMkA gALAmAM saurASTra-gujarAtamAM keLavaNI-saMsthAo, pustakAlayo ane Arogya-saMsthAo mATe be karoDa jeTalI jaMgI ane asAdhAraNa 2kamanuM mokaLe hAthe dAna karyuM; teo 'jagaDUzA' ke 'bhAmAzA' tarIke oLakhAvA lAgyA. koI emane amuka lokone ja lAbha maLe evI rIte dAna ApavAnI salAha ApatA to teo spaSTa kahetA ke ApaNe kamANI karavAmAM jo koI nAtajAta ke varNano tyAga nathI karatA to ApaNI kamANIno lAbha ApatI vakhate emane kevI rIte bAkAta rAkhI zakAya ? kevo umadA, udAtta, udAra vicAra ! zrI meghajIbhAI AvA moTA dAnezvarI hovA chatAM emanI pAsethI dAna meLavavuM saheluM na hatuM. nAmanAnI khAtara ke bIjAnI zehazaramathI prabhAvita thaIne teo dAna na ApatA. potAne na ruce emAM teo bhalabhalAne nA pADI detA; ane potAne ruce e kAma mATe sAme jaIne ke sAmAne potAnI pAse bolAvIne teo pUratuM dAna ApatA ane sAmAnI bhIDa bhAMgI nAkhatA ! emane to sAcI janasevA dvArA potAnA dhanane ane jIvanane kRtArtha karavuM hatuM. manamAM vasyuM to sane 1955mAM zrI javAharalAla neharUne indirA gAMdhI sAthe (teo paradezathI pAchA AvatA hatA tyAre) jAmanagaramAM potAnA AMgaNe cA-nAstA mATe notarIne eka lAkha rUpiyAno ceka kamaLAneharU haoNspiTala mATe bheTa Apyo; zrI neharU to AvI udAratA joIne acaraja pAmI gayA. ane manamAM na vasyuM to zrI kanaiyAlAla munazIe bhAratIya vidyAbhavana mATe emanI pAse AvavAno samaya mAgyo tyAre zrI meghajIbhAIe pote ja emanI pAse jaIne vivekapUrvaka kahI dIdhuM ke tamArI yojanAmAM mAruM kAma nahIM ! beeka varSa pahelAM teo surendranagaranI strI-saMsthA vikAsa-vidyAlayamAM koI udghATana mATe gayA hatA. tyAM emaNe jANyuM ke saMsthAne dara varSe bhAre nANAMbhIDa paDe che. tarata ja badhI vigato jANI laIne dasa varSa sudhI dara varSe pacIsa hajAra rUpiyA ApavAnuM vacana ApyuM ! Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 amRta-samIpe thoDA divasa pahelAM (1955mAM) jAmanagaramAM "meghajI petharAja meDikala kaoNleja'no zilAropaNa vidhi, saurASTranA rAjapramukha nAmadAra jAmasAhebanA hAthe thayAnA samAcAra sau koI jANe che. A kaoNleja mATe tema ja saurASTramAM lokahitanAM bIjAM kAmo karavA mATe, kaoNMgresa-pramukha zrI DhebarabhAI sAthenI mAtra 3-4 kalAka jeTalI vAtacIta bAda, ekI kalame 10 lAkha rUpiyA jeTalI nAdara rakamanI sakhAvata jAhera karanAra zrI meghajIbhAIno joTo maLavo muzkela che. AvI benamUna sakhAvata karIne zrI meghajIbhAIe potAnuM nAma dhanya banAvyuM che, potAnI jananIne ane saurASTranI dharatIne paNa dhanya banAvI che. "jananI jaNa to bhakta jaNa, kAM dAtA kAM zUra" e sAcI ja zIkha che ! zrI meghajIbhAIe saurASTranI to tana, mana ane dhanathI sevA karavAno saMlpa karyo che. teo vepAra-dhaMdhAmAMthI phArega thaIne rASTrakalyANanA kAmamAM lAgavAnA che ane AvatA dasa varSamAM bIjA eka karoDa rUpiyA saurASTranA utthAna mATe vAparavAno emaNe nirNaya karyo che. eka bIjI yojanA pramANe dara varSe 200-200 gAmaDAMnA hisAbe pAMca varSanA gALAmAM teo saurASTranAM eka hajAra gAmaDAMomAM 400-400 rUpiyAnA hisAbe cAra lAkha rUpiyA vAcanAlayo mATe ApavAnA che. zrI meghajIbhAInI lokasevAnI tamannA temanA ja zabdomAM thoDIka joIe. A samAraMbhamAM bolatAM teoe kahyuM hatuM : "svarAjya AvyA pachI saurASTra sarakAre saurASTrane samRddha banAvavA mATe prayatno karyA che, ane A kaoNleja paNa e prayatnonA eka pariNAmarUpa che. sarakAra to potAnI pharaja bajAve e svAbhAvika che, paNa janatAmAMthI ye sau koI potAnI zakti pramANe rASTraghaDataramAM phALo Ape to ja e ghaDatara eka divasa saMpUrNa thAya. ane e rIte ja Aje huM mArI zakti pramANe kaMIka phALo ApIne kRtArtha thAuM chuM. "huM mAnuM chuM ke mArI kamANI e mAtra mArI nathI, paNa mArA rASTranAM bhAI-bahenono tathA je dezamAM meM mukhyatve Arthika vyavasAya karelo che te dezanA vatanIono paNa temAM hisso che. Aje A meDikala kaoNleja mATe mArI zakti mujaba madada ApIne teono hisso huM cUkavI rahyo chuM. emAM koInA para upakAra nathI karato, paNa mArI pharaja ja bajAvI rahyo chuM. A meDikala kaoNleja eka divasa samagra hiMdustAnamAM eka viziSTa saMsthA thaze, te divase huM jyAM hoIza tyAM khUba ja prasanna thaIza. Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI meghajIbhAI petharAja zAha 421 "have huM dhaMdhAkIya badhI pravRttiomAMthI sadaMtara nivRtta thaI gayela chuM. mATe koI vepAramAM rasa nathI, tema koI jagyAethI aMgata Avaka nathI, ane mArI bAkInI jiMdagImAM koI vyApArika pravRttimAM nahIM joDAvAno meM nirNaya karyo che. lokopayogI sevAkAryamAM mArI zakti mujaba tana-mana-dhanathI phALo ApIne bAkInI jiMdagI vitAvavAnI mArI jijJAsA che." zrI meghajIbhAInA aMtaramAMthI nIkaLelA A udgAro emanA dAnavIratAnA zikhara upara suvarNakaLaza caDhAve evA che. zrI meghajIbhAInuM A virala udAharaNa aneka zrImaMto ane sevAvAMchuo mATe preraNArUpa banI raheze emAM zaka nathI. (tA. 30-4-1955) zrI meghajIbhAIne jANe potAnA jIvananA cheDAnAM eMdhANa paNa kaLAI gayAM hatAM ! teo sAThame varase mitrone maraNanI, dekhItI rIte khUba aprItikara vAta, svasthatAthI ane hasatAM-hasatAM karI zakatAM. chelle-chelle to jANe potAno samaya pAmI gayA hoya ane jatAM-jatAM potAnI saMpattine janatA-janArdananI sevAmAM vadhu kRtArtha karI javA mAgatA hoya tema teoe laMDanathI potAnA eka mitrane lakhyuM hatuM "mArI uMmara sATha varSanI thaI che. have vadhAre samaya bAkI rahyo nathI. huM tamane Azare rU. eka karoDa judI-judI saMsthAo mATe vAparavAnI chUTa ApuM chuM." ane A bhAvanA bhAvatAM ja teo daseka divasanI lo blaDaprezaranI bImArImAM tA. 30-7-1964ne roja laMDanamAM svargavAsI banI gayA ! -- zrI vepAra-udyoganuM jabbara sAhasa ane janasevA mATe jaMgI sakhAvata meghajIbhAInA yazasvI jIvanano A saravALo che. A sAhasavRtti ane A sakhAvatI manovRttinA be cheDA vacce kaMI-kaMI savRttio ane zaktionI hAramALA racAI gaI hatI. enA lIdhe zrI meghajIbhAInI kArakirdI khUba zobhAyamAna, ujvaLa ane anukaraNIya banI rahI hatI; emanuM samagra jIvana karmayogano eka dAkhalo banI gayuM hatuM. Apa-samAna baLa nahIM, sUjha-samAna zakti nahIM; potAnI jAta upara pUrNa vizvAsa rAkhavo, zrama ka2vAmAM kyAreya pAchA paDavuM nahIM, ezaArAmanA suMvALA mArge javuM nahIM ane potAnI sUjha ane samajaNa pramANe AgaLa vadhatA rahevuM e ja zrI meghajIbhAInI virala saphaLatAnI cAvI hatI. puruSArthe kAma karI batAvyuM ane prArabdha yArI ApI ! 1 sAduM jIvana ane UMcA vicAro - zrI medhajIbhAInA AMtarajIvanano A saravALo hato; enA lIdhe emanA jIvanamAM saMkhyAbaMdha sadguNono vikAsa thayo hato. saMpattino kaeNpha kyAreya emane caDyo na hato, moTAInuM mithyAbhimAna emane satAvI zakatuM na hatuM, ke bhoga-vilAsanI vRtti emanA cittano kabajo laI zakatI Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 amRta-samIpe na hatI. vAta karavAmAM emanI buddhinuM teja jarUra dekhAI AvatuM, paNa potAnI moTAIthI sAmAne AMjI nAkhavAnI vRtti emanAmAM hatI ja nahIM. nAnA ke moTA saunI sAthe teo samAna vartana karatA, ane vAta karavAmAM pUro viveka sAcavatA. emanA paricayamAM AvanAra sau koInA aMtaramAM emanI sAdAI, saccAI, saraLatA, sahRdayatA ane zANapaNanI suvAsa acUka prasarI jatI; emane maLavuM e jIvanano eka lhAvo hato. jainadharma upara emane khUba AsthA hatI. jIvanazuddhinI kasoTIe ja teo sAcA dharmanI mulavaNI karatA ane bAhyADaMbaro ke arthazUnya kriyAkAMDothI sadA dUra rahetA. jaina samAjanI unnati thAya ane jainonA badhA phirakA eka thAya evI teo bhAvanA sevatA ane AMtarakleza ane aMdhazraddhA joIne teo khUba duHkha anubhavatA. kaoNnpharansane Arthika rIte kAyamane mATe nizcita banAvavAnI emaNe yojanA banAvI hatI, paNa ene samAja jhIlI na zakyo ! (tA. 8-8-1964) (7) umarAvadila zrI lAlacaMdajI TrasTa jemanI prakRtimAM amIrAtanA amRtarasanuM siMcana thAya che, teo prasanna, bhavya ane udAra jIvananA adhikArI banIne dhanya banI jAya che; pachI evI umarAvadila vyakti pAse apAra saMpatti che ke ochI saMpatti che e jovA-jANavAnI koIne jijJAsA ke utkaMThA rahetI nathI. janasamUha to evI vyaktinI bhavyatA, udAratA, udAtta manovRtti, umadA prakRti ane ucca bhAvanA upara ja mugdha banI jAya che, ane ene potAnA manamaMdiranA siMhAsana upara birAjamAna karIne kRtakRtyatA ane AnaMda anubhave che. svargastha svanAmadhanya zreSThivarya zrI lAlacaMdajI DhaDhaDhA ApaNA AvA ja eka amIra ane umarAvadila AgevAna hatA. potAnI amIrAtane lIdhe emaNe janasamUhanI ghaNI prIti ane ghaNo Adara prApta karyA hatAM. AvA eka bhavya mahAnubhAvanuM tA. 1-12-1968nA roja, madrAsamAM 71 varSanI vaye avasAna thatAM jainasaMghane eka niSThAvAna, kartavyaparAyaNa ane kalyANavAMchu AgevAnanI saheje na pUrI zakAya evI khoTa paDI che. khAnadAnI, udAratA ane amIrAtano zrI DhaDhAjInA jIvanamAM evo to sumeLa sadhAyelo hato ke emanI subhaga ane AphlAdakArI AbhA emanA samagra Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI lAlacaMdajI DhaDhyA . 423 jIvana ane vyavahAra upara vistarI rahetI. halako vicAra, halakI vANI ke halakuM vartana emane kyAreya khapatAM na hatAM, ke udAsInatA, nirAzA ke khinnatA paNa emane sparzI zakatI na hatI; jyAre juo tyAre teo kaMIka ne kaMIka paNa satkArya karavAnI pravRtti ke vicAraNA karatA ja hoya. A badhuM emane maLela ke emaNe jIvanamAM pragaTAvela viziSTa guNasaMpattinuM ja pariNAma kahI zakAya. teo jyAM beThA hoya tyAM ApameLe ja emano prabhAva vistarI raheto, ane chatAM ya pote bIjAo karatAM moTA ke caDiyAtA dekhAvAno teo kyAreya prayatna na karatA. saunI sAthe rahIne ane saune potAnI sAthe rAkhIne, lIdhela kAryane ke svIkArela dhyeyane pUruM karavAnI emanI AvaData dAkhalArUpa banI rahe evI hatI. emane dekhatAM ja mANasa prabhAvita thAya evuM jAjaramAna emanuM vyaktitva hatuM, emanI bhASAmAM paNa sAmAne vaza karI le evuM ojasuM hatuM, emanA kathanamAM haMmezAM lIdhela kAryane pUruM karavAnA nizcayano raNako saMbhaLAto; ane e bIjAone paNa protsAhita karato. kyAreka DaMkha vinAno nirmaLa upahAsa paNa emanI vANImAM vyakta thato. Ama to zrI DhaDhAjI vilAyatI upacAranI davAonA bahu moTA vepArI hatA. paNa emanI vepAra kheDavAnI nItirItine lIdhe emanI "DhaDhyA enDa kaMpanI' nAmanI peDhInI nAmanA dezamAM tema ja videzamAM khUba thaI. peDhIno samagra kArobAra, koI aMgreja peDhInI Dhabe, ekadama suvyavasthita ane dhoraNasara cAlyA karato, te zrI DhaDhAjInA nipuNa saMcAlanane lIdhe ja. deza-videza sAthe vepAra-saMbaMdhI dharAvatI A peDhInA kArobAranI jhINAmAM jhINI bAbata upara zrI DhaDhAjInI cakora dRSTi haMmezAM pharyA ja karatI. Ane lIdhe emanI peDhInuM nAma ane kAma khUba ujjavaLa ane gauravazALI banyuM hatuM. vizeSa khUbInI vAta to e che, ke jema zrI DhaDhAjIe koI paNa jAtanA ADaMbara vagara aneka guNone sahaja rIte potAnA jIvana sAthe vaNI lIdhA hatA, tema ATalI moTI peDhInA saphaLa saMcAlanano potAnA citta upara jarA ya bhAra anubhavyA vagara badhuM kAmakAja evI kAbeliyatathI ane samaya tathA zaktine sAcavIne karatA hatA ke jyAre juo tyAre navarAzavALA ja lAge ! jAherasevAnA kAryamAM pUrato samaya ApavAmAM emaNe kyAreya kRpaNatA batAvI na hatI. Ama thavAnuM mukhya kAraNa emanA jIvana sAthe ekarUpa banI gayelo jAherasevAno rasa ja kahI zakAya. janasevA pratyenI emanI UMDI prIti ane evI sevApravRttione pahoMcI vaLavAnI bhAvanA ane zaktino vicAra karatAM to vagara atizayoktie ema ja kahevuM joIe ke zrI DhaDhAjI janmajAta netA hatA. ane Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 amRta-samIpe chatAM teo sUrajanI jema potAnAM uSNa tejakiraNothI potAnA sAthIo ane sahakAryakarone kyAreya akaLAvI mUkatA na hatA, paNa caMdranI zILI cAMdanInI jema potAnI saumya netAgIrIno saune AnaMda anubhavavA daI saune potAnA banAvI ane saune potAnI sAthe rAkhIne ja haMmezAM kArya karavA TevAyA hatA. zrI DhaDhAjInI rAhabarI nIce ke emanI sAthe kAma karavuM eka lhAvo hato. krame-krame dhoraNasara kAma vadhatuM 2he, ane chatAM koIne bhAra na lAge e rIte kAma karavAmAM ane kAmanI doravaNI ApavAmAM teo khUba kuzaLa hatA. A rIte potAnA sAthIo ane sobatIo sAthe AtmIyabhAva keLavIne, ekarasa banIne kAma karanAra netAo ativirala hoya che. zrI DhaDhAjInA sevAkSetramAM dhArmika, sAmAjika, rASTrIya ane zaikSaNika evI badhA prakAranI sevAono samAveza thato hato. teAnA jIvanamAM dharmaci paNa suMdara rIte pragaTelI e vAta emanI vrato, tapa tathA anya dharmaniyamonA pAlana mATenI tatparatA uparathI paNa jANI zakAya che. chellA cAra dAyakA jeTalA sudIrgha samaya sudhI je vyaktie potAnA khAna-pAnamAMthI lIlotarIno tyAga karyo hoya, e vyaktinI dharmAcaraNa mATenI tamannA kevI utkaTa hovI joIe ! ane chatAM dharmanA nAme poSAtI dharmAMdhatA, sAMpradAyika kaTTaratA ane kleza-kaMkAsanI vRtti tarapha emane khUba napharata hatI. jIvananA ane deza-videzanA anubhave ane samAjakalyANanI bhAvanAe temane pragatizIla navA vicAronA cAhaka tema ja samarthaka banAvyA hatA. emanI dAnapriyatAno lAbha ApaNI nAnI-moTI saMkhyAbaMdha saMsthAone haMmezAM maLyA karato. ApaNI kaoNnpharansa to jANe emanA aMtaramAM ja vasI hatI., kAraNa ke kaoNnpharansa dvArA samAjanuM bhaluM thavAnI emane AsthA hatI. thoDA mahinA pahelAM kaoNnpharansanA kAryavAhaka taMtramAM moTo phe2phA2 ka2vAmAM Avyo tyAre zrI DhaDhAjIne e saMsthAnuM upapramukhapada saMbhALavAnuM kahevAmAM AvyuM. to e mAMgaNIno teoe eka vaphAdAra ane niSThAvAna khaDA sainikanI adAthI tarata ja svIkAra karyo; eTaluM ja nahIM, jyAre hAkala karavAmAM AvI tyAre teo potAnI vadhatI uMmarano ke zakti-azaktino ja2A ya vicAra karyA vagara, kaoNnpharansanA kAryane vega ApavA mATe pravAsamAM paNa joDAyA. AvA eka sakhIdila, kartavyaparAyaNa ane sevApremI samartha zrImaMtanI sevAono vizeSa lAbha kaoNnpharansa samAjane na apAvI zakI, e kevaLa ApaNo doSa ke ApaNI kamanasIbI samajavAM. vaLI deza ane duniyAnA anubhavathI teo samAja-utkarSamAM zikSaNa keTaluM agatyanuM sthAna dharAve che e paNa barAbara samajatA hatA, ane zikSaNane Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jIvatalAlabhAI pratApazI 425 protsAhana ApavA mATe potAthI banatuM badhuM AnaMdapUrvaka karatA hatA. A dRSTie emanA vatana mAravADanI saMsthAone emano ghaNo lAbha maLyo hato. teo je rIte guptadAna karatA hatA enI to jeTalI prazaMsA karIe teTalI ochI che. Aje A guNa khUba virala banato jAya che. zrI DhaDhAjInI eka vizada samajaNa ane e samajaNane anurUpa udAtta AcaraNanI ahIM khAsa noMdha levA jevI che. teo mAnatA ke jema ApaNI saMpatti dezanI aDhAre Alama pAsethI ekatra thAya che, tema ApaNI saMpattino lAbha badhA ya dezavAsIone maLato rahe evI vyavasthA karavI e ApaNI pavitra pharaja che. jaina-samAja sivAyanI bIjI aneka vyaktio ane saMsthAone udAratApUrvaka sahAya ApatA rahIne teoe potAnA A vicArane amalIrUpa ApyuM hatuM. Ane lIdhe dakSiNa bhAratamAM teonI khUba khyAti thaI hatI, ane e pradezanA zAsakavarga tema ja prajAvarga baMnenA Adara ane prema meLavI zakyA hatA. - zrI DhaDhAjInI ane emanI peDhInI sakhAvatothI cAlatAM saMkhyAbaMdha davAkhAnAMo, jaina meDikala rilIpha sosAyaTI ane aneka sampravRttio temanI sevAbhAvanAnI kIrti-patAkA banI raheze. (tA. 14-12-1968) (8) dharmaniSTha zreSThI zrI jIvatalAlabhAI pratApazI zeTha zrI jIvatalAla pratApazInuM jIvana, kArya ane nAma isvIsananI vIsamI sadInA jaina agraNIo tathA mahAjanomAM agrasthAne zobhe evuM yazojvaLa ane gauravabharyuM che. potAnA jIvana sAthe ekarUpa banAvI dIdhela dharmaniSThAnI sarvapAvanakArI bhAgIrathInA Are emaNe potAnA jIvanane ane udAra dAnapriyatAnA sahAre potAnA dhanane kRtArtha karI jANyuM hatuM. jainasaMghanA AvA dharmaparAyaNa agraNInuM, muMbaImAM, tA. 31-121977nA roja, 91 varSanI paripakva vaye svargagamana thatAM teo to dhanya banI gayA, paNa jainasaMghane, dharmanA ucca Adarza pramANe jIvI jANavAno dharmapuruSArtha karanAra eka dharmAtmA puruSano sadAne mATe vasamo viyoga thayo. zrI jIvatalAlabhAInA dharmamaya jIvananuM mahattva TUMkamAM kahevuM hoya, to ema kahevuM joIe ke dharmanuM pAlana, dharmanI prabhAvanA ane dharmanI rakSA e dharmatriveNInA saMgamane Are emaNe potAnA jIvanane kRtakRtya banAvyuM hatuM. A trividha dharmapravRtti emanuM jIvanadhyeya banI gaI hatI, ane e dhyeyane saphaLa karavA Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 amRta-samIpe teoe dhanathI ane mana-vacana-kAyAthI khUba jahemata uThAvI zrIsaMgha samakSa eka uttama udAharaNa rajU karyuM hatuM. potAnI ATalI moTI zrImaMtAI chatAM bhogavilAsanI vRttithI aLagA rahIne ane bhagavAna tIrthaMkare samajAvela tapatyAga-vairAgya-saMyamamaya dharmanuM mahattva samajIne, teoe, potAnA jIvananA aMta sudhI, dharmakriyAonuM svayaM pAlana karavAnI ane prabhubhaktinI je jAgRti dAkhavI hatI te virala ane emanA taraphanA AdarabhAvamAM vadhAro kare evI hatI. teoe jaina zAsananI prabhAvanA, tIrtha-saMgha-dharmanI rakSA tema ja samAjanI sevA aMge je anekavidha kAmagIrI bajAvI hatI, tethI jaina paraMparAmAM chellA chasAta dAyakA daramiyAna banela ghaTanAonA itihAsamAM temanuM nAma yAdagAra ane bIjAone mATe preraNArUpa banI raheze. jainasaMghamAM Aje paNa je dharmanagarI tarIke prasiddha che, te rAdhanapura zahera teonuM vatana. emanAM mAtuzrInuM nAma zrI jayakorabahena. AjathI 91 varSa pahelAM, vi. saM. 1943nA jeTha mAsamAM emano janma. potAnA vatanamAM ja cAra aMgrejI jeTalo abhyAsa emaNe karyo hato, ane soLa varSanI uMmare to teo potAnA bhAgyane khIlavavA muMbaI pahoMcI gayA hatA. muMbaImAM mAsika vIsa rUpiyAnA pagAranI nokarIthI 2LavAnI zarUAta karI. paNa emanAmAM rahela kAryasUjha, dhyeyaniSThA, sAhasikatA, kAmane pUruM karavAnI dRDhatA, athAga parizrama karavAnI tatparatA, gaNatarIzIla buddhi vagere guNo ane zaktione kAraNe teo potAnI kamANI mATenA uMghamane AvI nokarImAM sImita rAkhe e zakya na hatuM. bIjI bAju bhAgye paNa yArI ApavA mAMDI; eTale emaNe nokarI choDIne sonA-cAMdInI dalAlI zarU karI. pachI rU ane zaeNronA vyavasAyamAM jhukAvyuM; ane samaya jatAM bIjA sAthenI bhAgIdArImAM audyogika sAhasa paNa kheDyuM. A rIte ApasUjha ane ApabaLe AgaLa vadhavAmAM vacce-vacce caDatIpaDatInA tabakkA paNa AvyA. chatAM, hiMmata hAryA vagara, dhIraja ane kunehathI evI muzkelIone teo pAra karatA rahyA; sAthe eka vyApArI ane udyogapati tarIkenI potAnI pratiSThAne dhakko pahoMcavA na pAme e mATe satata dhyAna rAkhatA rahyA. A rIte krame-krame saMpattimAM vadhAro thato gayo tema emanI muMbaInA ane jainasaMghanA lakSAdhipatiomAM gaNanA thavA lAgI. emanAM patnI jAsUdabahena paNa dharmaparAyaNa sannArI hatAM, ane zrI jIvAbhAI zeThanI dharmakaraNImAM tathA dhArmika pravRttiomAM teo ullAsathI sAtha ApatAM hatAM. potAnI dharmabhAvanAne tathA saMpattine vizeSa kRtArtha karavAnA zubha hetuthI teoe vikrma saMvat 1985nI sAlamAM potAnA vatana rAdhanapurathI girirAja zrI Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jIvatalAlabhAI pratApazI 427 zatruMjaya tIrthano charI pALato saMgha kADhyo hato. saMghamAM doDhaso-baso jeTalAM sAdhusAdhvIjIo tathA beeka hajAra jeTalAM zrAvaka-zrAvikAo hatAM. A uparathI e vAtano khyAla AvI zake che ke AvaDA saMghanI sarabharA mATe keTalI moTI taiyArI karavI paDI haze ane keTalA badhA mANasone rokavA paDyA haze. te samaye A saMghanA kAyamI saMbhAraNArUpa kahI zakAya evI be 'amAri-ghoSaNA' thaI hatI; tethI A saMgha vizeSa yazasvI banyo hato. A saMghanA, potAnA rAjyamAM thayela AgamananI yAdamAM, saMghavI zrI jIvatalAlabhAInI vinaMtIthI, bajANAnA navAbazrIe tathA lIMbaDInA darabArazrIe potAnA rAjyamAM varSamAM agiyAra divasa amAri pALavAnI eTale ke katalakhAnAM baMdha rAkhavAnI jAherAta karI hatI. zrI jIvAbhAI zeThanI saMpatti vadhatI gaI ane dhArmika pravRttio vistaratI gaI, tema-tema emanuM jAhera jIvana vistaratuM gayuM. pariNAme muMbaInI, rAdhanapuranI tathA anya sthAnonI aneka jAhera saMsthAone (vizeSa karIne dhArmika saMsthAone) emanI sevAbhAvanA, kAryadakSatA ane udAratAno vadhu ne vadhu lAbha maLavA lAgyo, ane muMbaInA eka pratiSThita nAgarika tarIke teonuM zAsakavargamAM tema ja janasamudAyamAM paNa bahumAna thavA lAgyuM. teonI sevAvRtti ane sakhAvatonI kadaradAnI rUpe te vakhatanI aMgreja sarakAre emane 'rAvabahAdura'no khitAba enAyata karyo hato. teoe je saMsthAonI sevA karI hatI, emAM pAlItANAmAM sthapAyela zrI siddhakSetra zrAvikAzramanI sevA emanI sevAvRttinI zreSTha kIrtigAthA banI rahe evI che. ema kahevuM joIe ke Arthika musIbatane kAraNe lagabhaga baMdha karavI paDe evI sthitimAM mukAI gayela A saMsthAne, kharI kaTokaTInA vakhate, zrI jIvAbhAI zeThe evI lAgaNIthI apanAvI lIdhI ke jethI e saMsthA UgarI gaI. ane pachI to jANe potAnuM mAnasa-saMtAna hoya ema, teoe ene pagabhara karavA tathA eno vikAsa ka2vA eTalI badhI jahemata uThAvI ke enI jeTalI prazaMsA karIe eTalI ochI che. zrI jIvAbhAInA AvA AtmIyatAbharyA avirata prayAsone lIdhe atyAre jainasaMghanI aDhIso jeTalI dukhiyArI baheno tathA kumArikAo A saMsthAno lAbha laI rahI che. zrI jIvAbhAInA avasAnathI A saMsthAno to jANe AdhArastaMbha ja paDI gayo che; ApaNI bIjI saMsthAone paNa eka hitaciMtaka agraNInI khoTa paDI che. vaLI, duSkALa jevI kudaratI ke bIjI Apattio vakhate emaNe 2Adhanapura ane enI AsapAsanA vibhAgomAM rAhatakAryo cAlu karavA mATe je sahAya ApI hatI ane mahenata karI hatI tethI emaNe jaina saMskRtinI ahiMsA ane dayAkaruNAnI bhAvanAno mahimA vadhAryo hato, tema ja rAdhanapuranA navAbazrInI, Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 amRta-samIpe prajAvarganI tema ja mUkasevaka zrI ravizaMkara mahArAja jevA saMtanI paNa prIti saMpAdita karI hatI. A noMdhamAM eka prasaMga khAsa umeravA jevo cheH zrIyuta paramAnaMdabhAI kuMvarajI kApaDiyA eka kaTTara sudhAraka mahAnubhAva hatA ane zrI jIvAbhAI prAcInatAnA kaTTara rakSaka hatA; eTale e benI vicArasaraNI vacce Abha-jamIna jeTaluM aMtara hatuM. Ama chatAM, zrI jIvAbhAI zrI paramAnaMdabhAInI nikhAlasatAnA cAhaka hatA. AvI guNagrAhaka vRttithI prerAIne zrI jIvAbhAI zeThe, potAnI lAgaNInA pratIkarUpe, zrI muMbaI jaina yuvaka saMghane so ke doDhaso rUpiyA jevI rakama bheTa ApI hatI. (tA. 14-1-1978) (9) sevAbhAvI dharmaniSTha zreSThI zrI meghajIbhAI sojapALa jainasaMghanA A samayanA eka agraNI mahAjana zeThazrI meghajIbhAI sojapALanuM tA. 14-11-1964nA roja, 79 varSanI vaye, muMbaImAM avasAna thatAM ApaNA eka bhAvanAzIla nararatnano sadAne mATe viyoga AvI paDyo che. | vikramanI visamI sadInA aMtamAM ane ekavIsamI sadInA prAraMbhamAM jainasaMgha, dharma ane samAjanI noMdhapAtra sevA karanAra svanAmadhanya mahAnubhAvomAMnA zrI meghajIbhAI eka hatA. zrI meghajIbhAInuM mULa vatana kacchanuM moTA lAyajA gAma. sane 1885mAM emano janma. emanA pitAjInuM nAma sojapALabhAI, mAtAnuM nAma kheDaIbAI. emanI jJAti kacchI vIsA osavALa. traNa bhAIomAM zrI meghajIbhAI sauthI nAnA. be moTAbhAI te zrI ravajIbhAI ane zrI pAlaNabhAI. zrI ravajIbhAI bhAre tejasvI, kunehabAja ane sudhAraka mAnasanA kAryakara hatA. sane 1930mAM mahArASTramAM juberamAM ApaNI kaoNnpharansanuM teramuM adhivezana maLyuM tenA teo pramukha hatA. A adhivezanane toDI pADavA mATe rUDhicustoe jhanUnamAM AvIne je tophAna ane mArAmArI karyo, ane e jhaMjhAvAtamAM zrI ravajIbhAIe je rIte adhivezana saphaLatApUrvaka pAra pADyuM, ene lIdhe e adhivezana yAdagAra ane aitihAsika banI gayuM hatuM. zrI ravajIbhAInI zakti ane sevAvRttinI kadara karIne te vakhatanI aMgreja sarakAre emane "rAvasAheba' ilkAba enAyata karyo hato. Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI meghajIbhAI sojapALa 429 zrI meghajIbhAImAM paNa kacchanI dhiMgI dharatInuM khamIra vahetuM hatuM. lIdhuM kAma pAra pADavAnI khaMta ane sUjhanI jANe emane bakSisa maLI hatI. emanuM paDachaMda zarIra ane prabhAvazALI vyaktitva koIne paNa emano Adara karavA preratuM. ochuM bolavuM ane jhAjhuM karavuM e emano svabhAva hato. muMbaI jevI alabelI nagarInA vikAsamAM ane ene dhanadhAnyathI samRddha banAvavAmAM kacchanA vatanIono phALo kaMI nAnosUno nathI. ghaNA dAyakAo pahelAM je sAhasI bhAIoe muMbaImAM AvIne kAyama vasavATa karyo, emAM sAhasazura kacchIono paNa samAveza thAya che; muMbaI to jANe kacchanA vatanIone mATe potAnuM navuM vatana banI gayuM che. Aje paNa muMbaImAM anAjanA vepAramAM teo agrasthAne che. te kALe bhaNatara bhale emanuM ochuM rahyuM hoya, paNa vepAra kheDavAnI ApasUjha, haiyA-ukalata ane sAhasavRttie e ochA bhaNataranI khAmIno jANe badalo vALI dIdho hato. ochA bhaNela varganI eka khAsiyata dhyAna dore evI che : bhaNIgaNIne bahu gaNatarIbAja thavAne badale emanAmAM jokhama kheDIne AgaLa vadhavAnI ane e rIte bhAgya ajamAvavAnI vRtti vizeSa jAgatI hoya che; sAthe-sAthe khaDatala ane sAduM jIvana jIvavAnI emanI taiyArI paNa hoya che. pariNAme teo sukhazAMtinI nokarI zodhavAne badale musIbata veThIne ane jokhama kheDIne paNa svataMtra dhaMdho karavAnuM pasaMda kare che; nokarI karavAthI bhAgya vecAI jAya che e vAta teo barAbara jANatA hoya che. kaccha, mAravADa ane bhaNataramAM pachAta gaNAtA evA ja pradezonA sAhasI ane saphaLa vepArIo A vAtanI sAkha pUraze. Aje to have abhyAsamAM paNa teo AgaLa vadhyA che. - zrI meghajIbhAInA vaDavA paNa bhAgya ajamAvavA muMbaImAM jaIne vasyA hatA. emaNe to vaLI konTrAkTara tarIkeno anokho vyavasAya zarU karyo hato. teju kAyAnI kaMpanI ane sojapALa kAyAnI kaMpanI muMbaInI suprasiddha bAMdhakAma-kaMpanIo hatI; prajA ane rAjA baMnemAM emanI khUba nAmanA hatI. Ane lIdhe svAbhAvika rIte ja zrI meghajIbhAIno uchera ane abhyAsa muMbaImAM thayo. muMbaInI mAsTara TyuToriyala hAIskUlamAM abhyAsa karIne teoe meTrikanI parIkSA pasAra karI. AjathI cha dAyakA pahelAMnA e samayamAM ATalo abhyAsa to ghaNo gaNAto. zrI meghajIbhAI kaoNlejanuM zaraNuM zodhavAne badale, aDhAra varSanI UgatI umare dhaMdhAmAM joDAI gayA ane te kAyAnI kaMpanImAM kAma karavA lAgyA: jANe bhUkhyAne bhAvatAM bhojana maLyAM ! zarIra khaDatala hatuM, buddhi mArgadarzaka hatI ane sAhasavRtti to romaromamAM dhabakatI hatI : kAryasiddhi mATenuM A bhAtuM laIne zrI meghajIbhAI jhaDapathI potAnA Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 amRta-samIpe dhaMdhAnI majalamAM AgaLa vadhavA lAgyA ane saphaLatAnA navA-navA sImAstaMbho ropavA lAgyA. teju kAyAnI kaMpanImAM 8-10 varSa sudhI kAma karyA pachI emaNe sojapALa kAyAnI kaMpanInI sane 1912mAM sthApanA karI. makAnonuM bAMdhakAma ane zarAphI kAmakAja - ema be rIte A kaMpanI kAma karavA lAgI. zrI meghajIbhAIe thoDA ja vakhatamAM kaMpanIne khUba sadhdhara ane nAmAMkita banAvI. paNa hajI ye emanA sAhasazokhI manane nirAMta na hatI. sane 1929mAM emaNe, potAnA be moTA bhAIonI sAthe, 2vajI sojapALanI kaMpanInI sthApanA karI, ane svataMtra rIte kaoNnTrekTara tarIke kAma zarU karyuM. zrI meghajIbhAInA kAkA, pitA ane bhAI - ema traNenAM nAmothI cAlatI A peDhIoe muMbaImAM sa2kA2I ane binasarakArI saMkhyAbaMdha nAnI-moTI imArato UbhI karIne ane bIjAM bAMdhakAmo dvArA muMbaI zaherane suMdara ane sagavaDabharyuM banAvavAmAM je phALo Apyo che, te gauravabharyo ane A kuTuMbanI sevAonI cirakALaparyaMta yAda Apato rahe evo che. potAnA kuTuMbanI AvI yazasvI kArakirdImAM zrI meghajIbhAIno phALo eTalo ja gauravapUrNa ane cirasmaraNIya banI raheze. paNa kevaLa dhaMdhAno ane dhanano vikAsa karIne ja saMtoSa mAne ane vaibhavavilAsamAM ja DUbI rahe evo svArthapa2AyaNa paMDapoziyo zrI meghajIbhAIno AtmA na hato. dharmanA saMskAra emane kuTuMbamAMthI ja maLyA hatA, ane uMmara ane vaibhavanA vadhavA sAthe emAM paNa vadhAro thato rahyo. uparAMta, potAne bhale Arthika bhIMsamAM pisAvuM na paDyuM hoya, paNa potAnA vatanIo ane bIjAonI Arthika tema ja bIjI musIbato emanI najara bahAra na hatI. eTale svAbhAvika rIte ja emane janasevA tarapha abhiruci hatI. A rIte emanuM mana dhaMdhAnI sAthe-sAthe dharma ane sevA tarapha paNa DhaLatuM jatuM hatuM. dhArmika niyamonuM pAlana karavuM ane dhArmika kriyAo tarapha abhiruci keLavavI ene teo jIvananuM agatyanuM aMga tema ja kartavya samajatA. devadarzana, pratikramaNa, vyAkhyAnazravaNa, tIrthayAtrA ane yathAzakti vratapaccakhkhANa teo niyamita karatA rahetA. potAnI dharmabhAvanAne jAgRta rAkhavA emaNe ghara-derAsara banAvyuM hatuM. saMskRta bhASAnA tema ja dhArmika sAhityanA vAcana-zravaNano emane rasa hato; A mATe emaNe ghaNAM pustako vasAvyAM hatAM ane enA jANakAra vidvAna paNa rAkhyA hatA. nAsika jillAmAM cAMdavaDamAM teoe eka manohara jinamaMdira paNa baMdhAvI ApyuM hatuM. zikSaNa mATe zrI meghajIbhAIne khAsa rasa hato. temAM ya samAjamAM dhArmika zikSaNano prasAra thAya ane samAjanI UcharatI peDhImAM dhArmika jJAna ane Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 431 zrI meghajIbhAI sojapALa saMskAronuM siMcana thAya e mATe emanA manamAM khAsa ciMtA rahetI; ane e mATe teo udAratApUrvaka sahAya ApatA. sane 1930mAM emaNe jainadharma ane tattvajJAnanA abhyAsane protsAhana ApIne vidvAno taiyAra karavA mATe, 10 varSanI yojanA karIne, trIsa hajAra rUpiyA jevI moTI rakama zrI mahAvIra jaina vidyAlayane ApI hatI. jene eNjyukezana borDanI dhArmika inAmI parIkSA mATe paNa emaNe sArI madada ApI hatI; eTaluM ja nahIM, beeka dAyakA jeTalA lAMbA samaya sudhI borDanuM pramukhapada paNa emaNe saMbhALyuM hatuM. uparAMta, kaccha-merAunI zrI AryarakSita tattvajJAna vidyApIThanA paNa teo pramukha hatA. kacchamAM valabhIpura kaTAriyA tIrthanI zrI vardhamAna jaina borDiganI sthApanA ane enA saMcAlanamAM paNa emaNe ghaNI sevAo ApI hatI. kaccha-lAyajAmAM jaina dharmazALA, kanyAzALA tathA AMbelakhAtA mATe emaNe ghaNI jahemata uThAvI hatI, ane 1925mAM tyAM potAnA bhAIo ane banevI kurapALa punazInA sahakArathI sojapALa-kAyA davAkhAnAnI sthApanA karI hatI. kacchamAM dumarA bALAzramane paNa emaNe sArI sahAyatA ApI hatI. dharmapAlana ane dhArmika zikSaNanI jema samAjasevAnI paNa zrI meghajIbhAImAM evI ja tamannA hatI, ane samAjanI unnati mATe teo navIna ane sudhAraka vicArasaraNIne AvakAratA hatA. jANe potAnA jIvanamAM dhaMdho ane sevAnI samatulA sAcavavA cAhatA hoya ema emaNe sane 1938mAM pa3 varSanI vaye, potAnI kaMpanImAMthI nivRtti lIdhI hatI, ane badho samaya sevAnA kAryamAM ApavA lAgyAM. sane 1944mAM emanA pramukhapade muMbaImAM maLela konpharansanuM soLamuM adhivezana paNa, emanA moTA bhAI zrI ravajIbhAInA pramukhapade junnaramAM maLela teramA adhivezananI jema, yAdagAra ane rUDhicustone pAchA pADanAruM banyuM hatuM. A adhivezananuM saMcAlana zrI meghajIbhAIe je hiMmata, kuneha ane makkamatAthI karyuM hatuM te preraka ane mArgadarzaka banI rahe evuM hatuM. kaoNnpharansa sAthe teo varSo sudhI saMkaLAyelA hatA. e ja rIte teo mahAvIra jaina vidyAlayanA peTrana hatA ane muMbaI jIvadayA-maMDaLInA paNa peTrana, 11 varSa sudhI pramukha ane pAMca varSa sudhI TrasTI hatA. muMbaI-parela lAlavADI jainasaMgha derAsara ane AMbelakhAtAnA paNa teo TrasTI hatA. emaNe potAnAM dharmapatnInA nAme zrImatI hImaIbAI meghajI sojapALa ceriTI TrasTanI sthApanA karI hatI. lAlabAganA sevAmaMDaLanA davAkhAnAne paNa emanI sevAono lAbha maLato raheto hato. zrI meghajIbhAInA dharmamaya ane sevAparAyaNa jIvananI yazakalagI rUpa kArya che kaccha-mAMDavIno jaina Azrama. temanI karuNA-parAyaNatAne lIdhe sane 1948mAM Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 amRta-samIpe A AzramanI sthApanA thaI hatI. temAM savAso jeTalAM nirAdhAra, vRddha ke azakta jaina bhAIo-bahenone, koI paNa jAtano badalo lIdhA vagara, jIvanabhara sukhazAMtipUrvaka rahevA-jamavA vagerenI tema ja jaina sAdhuone vRddhavAsanI sagavaDa ApavAmAM Ave che. bIjAM prANIo pratyenI dayAnI sarakhAmaNImAM ApaNe mAnavI pratyenI kartavyarUpa karuNAmAM kaMIka pAchaLa rahyA hoIe ema lAge che. AvI sthitimAM zrI meghajIbhAInuM pratyakSa janasevAnuM A kArya khUba anumodanIya ane anukaraNIya banI rahe evuM che. A AzramanI sthApanAmAM sevAbhAvI munizrI zubhavijayajInI ghaNI preraNA hatI. zrI meghajIbhAIe A mATe pUratuM bhaMDoLa ekatra karyuM, tyAM derAsara karAvI ApyuM; eTaluM ja nahIM, muMbaI jeTale dUra rahevA chatAM, vRddha uMmare paNa, teo dara traNa mahine AzramanI mulAkAta letA hatA e bInA ja eTaluM batAvavAne mATe basa che ke emane sahadharmIonI sAcI sevAnA kAryamAM keTalo jIvaMta rasa hato. paragaju ane maLatAvaDo svabhAva, jhINavaTabharI dRSTi ane kAma karavAnI ane kAma levAnI kunehane lIdhe zrI meghajIbhAI potAnI jJAtimAM tema ja vepArI AlamamAM murabbI jevuM sthAna dharAvatA hatA. koI paNa matabheda ke jhaghaDAnA nikAla mATe emanI sevAo sahelAIthI maLI zakatI. (tA. 28-11-1994) (10) dAnadhamI zrI sohanalAlajI dUgaDa sAMpradAyika saMkucitatAnI dRSTie mUlyAMkana karavA jatAM je vyaktine koI potAnA AtmIyajana tarIke svIkAravA taiyAra na hoya, ane mAnavatAnI dRSTie vicAra karatAM je vyakti saune potAnI lAge; eTaluM ja nahIM, je vyaktine potAnA svajana tarIke svIkAravAmAM AnaMda ane gauravano anubhava thAya, evI vyaktio duniyAmAM virala hoya che. evI sarvajanavatsala vyaktione lIdhe dharma, samAja ane deza traNe ya gauravazALI bane che. svargastha svanAmadhanya zrI sohanalAlajI dUgaDa AvI virala vyaktiomAMnA eka hatA. Ama joIe to zrI dUgaDajI eka vAyadAbajAranA vepArI hatA. teonuM bhaNatara paNa kaMI vadhAre na hatuM. paNa, jema teo ochA bhaNatare paNa kaMIka bhAgyayoga ane khAsa karIne koThAsUjha ane hiMmatane lIdhe kalakattAnA vAyadA bajAranA rAjA kahI zakAya evA moTA vepArI banI zakyA hatA, tema emanAmAM vikasela Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sohanalAlajI gaDa 433 sAramANasAI, sevApriyatA ane udAratAnA baLe teo, dAnezvarIonA ya ziromaNi kahI zakAya eTalI badhI dAnadharmanI 'labdhi' hAMsala karI zakyA hatA. temaNe karela nAnI-moTI asaMkhya sakhAvatonI 2kamono sa2vALo to teonI potAnI pAse paNa nahIM hoya. koI ene karoDathI vadhAre kahe, koI ocho kahe, emAM sAcuM zuM e nakkI karavAnuM zakya nathI; enI jarUra paNa nathI. teoe dAnezvarIonA ya ziromaNi jevI nAmanA meLavI hatI te sakhAvatonA AMkaDAone lIdhe nahIM, paNa dAna pAchaLanI emanI samabhAvI viziSTa manovRttine kAraNe. bAkI AMkaDAnI dRSTie to emanI sakhAvatone vaTI jAya evA kaMIka sakhIdila mahAnubhAvo ApaNA dezamAM thaI gayA ane vartamAnamAM paNa maLI AvavAnA. zrI dUgaDajInI dAnapriyatAnI eka vizeSatA e hatI ke megha jema mArA-tArAnA bheda vagara sarvatra samAnabhAve vase che, tema teonI udAratA paNa jyAM-kyAMya lokakalyANanuM ke prANIdayAnuM sAruM kAma thatuM dekhAyuM, tyAM vagara kahye varasI paDatI; emAM pachI paMtha, saMpradAya, dharma, varNa, jJAti, prAMta evA koI bheda emane rokI ke sparzI zakatA nahIM. emanI dAnavIratAnI bIjI vizeSatA e hatI ke teo kyAreya dAnanA badalAmAM nAmanA ke kIrti 2LavAno sodo ka2tA na hatA, ane lAkhonI 2kamonuM dAna paNa sAva anAsaktabhAve ka2vAne TevAyelA hatA; eTaluM ja nahIM, potAnI pAsenA dhananuM dAna karIne teo jANe potAnA uparathI kaMIka bhAra ocho thayo hoya, evAM saMtoSa, zAMti ane AnaMda anubhavatA hatA. zrI dUgaDajIno bhAgyayoga bhale eka dhanapatino hato, chatAM pUruM akiMcanapaNuM emanA aMtaramAM vaseluM hatuM. tethI ja to pote eka sArA zrImaMta hovA chatAM, emano vepAra vAyadAno hovAne kAraNe, kyAreka vepAramAM na kalpI zakAya evI nukasAnI jatI eve vakhate ke anya viSamatAmAM paNa moTI sakhAvata karavAnA potAnA manorathone pUrA karavA mATe teoe bhAgye ja mUMjhavaNa anubhavI hatI ke potAnA samatvane gumAvyuM hatuM; pachI, AvI paDela Arthika saMkaTa vakhate, pote pahelAM karela dAna mATe vimAsaNa ke pastAvo karavAnI to vAta ja kevI ? sArA kAmamAM sAme cAlIne bane teTalI vadhAre sahAya ApIne rAjI thavuM, ane je kaMI ApavuM e upakAra karavAnI buddhithI nahIM, paNa nijAnaMdanI khAtara ja ApavuM e zrI dUgaDajInI dAnavRttinI dAkhalArUpa virala viziSTatA hatI. A rIte dAnadharmIpaNuM e zrI dUgaDajIno mukhya ke AgaLa paDato guNa hato e sAcuM che, paNa e uparAMta emanA jIvana ane kAryamAM tANAvANA rUpe vaNAyelA bIjA sadguNo paNa jANavA jevA che. Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 amRta-samIpe zrImaMtAI ane ochA abhyAsa chatAM emanI rASTrIyatAnI bhAvanA jarA paNa rUMdhAI nahotI. teo rASTrIya utthAnanA kAmamAM haMmezAM udAratAthI potAno phALo ApatA, ane mahAtmA gAMdhInA moTA prazaMsaka hatA. rASTrabhAvanAnuM mahattva samajavAne kAraNe teo grAmoddhAra, harijana-uddhAra ane dalita-patita-pachAta gaNAtA varganA uddhAranA kAryamAM haMmezAM potAno phALo ApatA. e ja rIte zikSaNa ane keLavaNInA kAryane protsAhana ApavuM, ene paNa teo potAnuM kartavya samajatA. samAjanI ke dezanI pragatinI ADe Ave e prakAranI vicArasaraNI emane kyAreya gamatI nahIM. teo haMmezAM pragatizIla vicArasaraNInA ja prazaMsaka hatA; eTaluM ja nahIM, vakhata Avye enuM joradAra samarthana karavAmAM ane rUDhicustapaNAnI ke sAMpradAyika saMkIrNatAnI TIkA karavAmAM paNa teo pAchA na paDatA. koI paNa mAnavI dharmane nAme, saMpradAyane nAme ke jUnavANIpaNAne nAme bIjA janasamUhane avagaNe e emane jarA ya gamatuM nahIM. vaLI, jIvadayA tarapha paNa emane eTalI ja prIti hatI. gorakSAnA AMdolanamAM emaNe jelayAtrAne paNa vadhAvI lIdhI hatI - e bInA zrI dUgaDajInI dhyeyaniSThAnI sAkSI pUre evI che. Ama to zrI dUgaDajI terApaMthI jaina hatA, paNa emanA udAra ane umadA vyaktitvane AvI phirakAbaMdhI rUMdhI na zakatI. teo to sAcA guNagrAhaka ane saMtasamAgamapremI sadgahastha hatA. badhA jaina phirakAonI ekatA emanA haiye vaselI hatI. teo mULa rAjasthAnanA phatehapura gAmanA vatanI hatA, paNa teono sthAyI, nivAsa kalakattAmAM hato. - koI sabhA, samelana ke samAraMbhamAM, potAnI lAgaNIone vAcA ApatA zrI dUgaDajIne sAMbhaLavA e paNa eka lhAvo hato : jANe aMtaranI lAgaNIono piMDa ogaLI rahyo hoya ema ja lAge ! emanI AvI bhAvanAnI abhivyaktinI sAthe emanI dAnavIratAnI saritAno saMgama paNa thAya ja ! AvuM ekAda dazya paNa jovA maLyuM hoya, to e jIvanabhara yAda rahI jAya; AvuM ajaba ane sAduM zrI dUgaDajInuM jIvana hatuM ane umadA vicAranI bhAvanAthI zobhAyamAna temanuM vyaktitva hatuM ! AvA eka anekaguNasaMpanna, dAnadharmI ane pragativAMchu mahAnubhAvanuM kalakattAmAM, tA. 23-10-1938nA roja, 74 varSanI vaye avasAna thayuM tenI noMdha letAM ame zoka ane duHkha anubhavIe chIe. (tA. 9-11-1998) Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 435 sAhu zrI zAMtiprasAdajI jene (11) dharmasaMskRti, sAhitya ane kaLAnA AzrayadAtA sAhu zrI zAMtiprasAdajI jaina tA. 27-10-1977ne roja dilhImAM phakta 99 varSanI ja uMmare hRdayaroganA humalAthI sAhu zAMtiprasAdajI jainanuM svargagamana thatAM dezane eka moTA, zaktizALI ane ApasUjha dharAvatA saphaLa udyogapatinI je khoTa paDI che, tenA karatAM ya moTI khoTa dezanA vyApaka sAMskRtika kSetrane paDI che. zrI zAMtiprasAda jaine eka kuzaLa udyogapati tarIke, judI-judI jAtanA saMkhyAbaMdha udyogonI sthApanA karIne ApaNA dezane hunnara-udyoganA kSetramAM, duniyAnA dezomAM pratiSThA apAvI hatI, ane ema karIne pote paNa aDhaLaka saMpatti upArjita karI hatI. paNa teTalAthI ja teo sAmAnya janasamUha, vikkagata ane dharmakSetramAM AvI vyApaka lokacAhanA bhAgye ja meLavI zakata. teonI kArakirdI ane pratibhAne yazojvala ane amara banAvanAra divya rasAyaNa to hatuM emanI dharmasaMskRti, sAhitya ane kaLA pratyenI utkaTa abhiruci ane e mATe khUba udAratApUrvaka karelI moTI-moTI sakhAvato. ahIM e vAtanI saharSa noMdha levI joIe ke sAMskRtika utthAnamAM zrI sAhujI Avo namUnedAra phALo ApI zakyA emAM emanAM svargastha dharmapatnI ane prabhuparAyaNa Adarza sannArI zrImatI ramAbahena jainano ghaNo moTo hisso hato. teo lokasevA, dharmasevA ane sAhityasevAnAM satkAryomAM potAnA patinI sAthe khabhe-khabho meLavIne cAlatAM hatAM; eTaluM ja nahIM, jJAnapIThe zarU karela vArSika eka lAkha rUpiyA jevA sAhityika puraskAranI sthApanA karavA jevAM satkAryomAM to teo potAnA patinA preraka paNa banatAM rahetAM hatAM. be-eka varSa pahelAM temanuM svargagamana thatAM, zrI sAhujInA aMtarane ghaNo UMDo AghAta lAgyo hato. zrI zAMtiprasAdajIno janma uttara pradezamAM najIbAbAdamAM, sane 1911mAM, sAhu-kuTuMbamAM thayo hato. potAnA vatanamAM, vArANasImAM tathA AgrAmAM abhyAsa karIne teoe vijJAnanA snAtakanI (bIesa.sI.nI) DigrI meLavI hatI. e pachI emaNe audyogika kSetramAM praveza karyo hato ane emAM dAkhalArUpa saphaLatA prApta karI hatI. teonI A saphaLatAnI kathA ApaNA dezanA UgatA udyogapatio mATe mArgadarzaka banI rahe evI che. bhAratanA eka kuzaLa udyogapati tarIke emaNe videzomAM paNa ghaNI nAmanA meLavI hatI, ane svahastaka udyogone adyatana zodhothI vadhu saphaLa banAvavA aneka vAra paradezanA pravAso paNa karyA hatA. Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe vipula jaina sAhitya tema ja anya sarvajanaupayogI sAhityanA prakAzananA uddezathI teoe teonAM patnInA sahakArathI, sane 1944nI sAlamAM 'bhAratIya jJAnapITha'nI sthApanA karI tyAre teo 33 varSanA bharajuvAna hatA. A uMmare dharmasaMskRti, sAhitya ane kaLAnA kSetranI unnati karavA dvArA dezanA sAMskRtika utthAnamAM phALo ApavAnI ane e mATe udAratAthI dAna ApavAnI bhAvanA jAgavI e paramAtmAnI moTI kRpA ja lekhAvI joIe. bhAratIya jJAnapIThane vidyAprasAra, sAhitya-prakAzana ane kaLAnA protsAhananI eka zreSTha saMsthA tarIkenI kIrti apAvavAmAM zrI sAhujIe, potAnI bAkInI 33 varSa jeTalI aradhI jiMdagI sudhI, tana-mana-dhanathI je kAmagIrI bajAvI hatI teno joTo maLavo muzkela che. 437 bhAratIya jJAnapIThe sAhujInAM mAtuzrI mUrtidevInI smRtimAM prakAzita karelAM jaina sAhityanAM prAkRta, apabhraMza, saMskRta, aMgrejI vagere bhASAnAM saMkhyAbaMdha pustakoe tathA badhA ya loko vAMcI zake evA lalita sAhityanAM anekAneka hiMdI pustakoe e saMsthAne vizvavikhyAta banAvI hatI ema kahevuM joIe. jJAnapIThanAM pustako jema guNavattAmAM tema svaccha, zuddha, sughaDa chApakAmanI dRSTie paNa uttama koTInAM che. temAM ya paMdara-soLa varSa pahelAM teonA ekAvanamAM varSamAM praveza prasaMge emanAM patnI ane putronI udAtta bhAvanAthI sthapAyela eka lAkha rUpiyAnA sAhityika puraskArathI to zrI sAhujInA kuTuMbanI tema ja jJAnapIThanI kIrti upara jANe suvarNakaLaza caDI gayo che. vaLI, ApaNA dezanA suprasiddha aMgrejI dainika 'TAimsa oNpha inDiyA'nA saMcAlanamAM ane vikAsamAM paNa teono phALo yAdagAra banI rahe evo hato. AvA zaktizALI, bhAvanAzIla, dAnazUra, vagadAra ane bAhoza puruSa emanA digaMbara jainasaMghamAM krame-krame sarvocca sthAne pahoMce ane sahu koInA AdaranuM bhAjana bane emAM zI navAI ? bhagavAna mahAvIranA pacIsasomA nirvANavarSanI ujavaNI dezabharamAM vyApaka rASTrIya dhoraNe thAya e mATe zrI sAhujIe je avirata jahemata uThAvI hatI ane ene comera saphaLa banAvavAmAM je asAdhAraNa phALo Apyo hato te bInA, emanI dharmaprabhAvanAnI tathA ahiMsAnA prasAra mATenI dhagazanI sAkSI pUrIne sahu koIne dharmakAryanA sahabhAgI banavAnI preraNA ApatI raheze. (tA. 26-11-1977) Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 437. zrI TreDaramalajI (12) sevAbhAvI, Tharela zreSThI zrI ToDaramalajI madhyapradeza sivAya bIje bahu ochA jANItA zivapurInivAsI zeThazrI ToDaramalajI eka jAjaramAna puruSa hatA. bhUtapUrva gvAliyara rAjyamAM to teo eka rAjamAnya puruSa lekhAtA, ane mahArAjA siMdhiyAnA darabAranI mAnavaMtI vyaktiomAM emanuM sthAna hatuM. sAdAI, khaDatalapaNuM, karakasara, kAryaniSThA ane dharmAbhiruci vagere aneka guNothI emanuM jIvana surakSita baneluM hatuM. lIdhuM kAma saphaLatApUrvaka pUruM karavAno emano svabhAva hato; ane emAM emanI kAma levAnI kuneha, dIrghadraSTi ane cIvaTa emane bahu sahAyaka thatI. zivapurI e svargastha zAstravizArada jainAcArya zrI vijayadharmasUrijInI nirvANabhUmi che. emanA agnisaMskAranA sthaLe eka suMdara samAdhimaMdira UbhuM karavAmAM ane e ja AcAryapravare zikSaNa pratyenI mamatAthI muMbaImAM sthApela ane pAchaLathI zivapurImAM laI javAmAM Avela "zrI vIratattvaprakAzaka maMDaLa" nAmanI keLavaNInI saMsthAnuM vyavasthita saMcAlana karavAmAM zeThazrI ToDaramalajIe niHsvArthabhAve ane niSThApUrvaka je kAmagIrI bajAvI che te cirasmaraNIya banI raheze. temane zrImaMtAI sahaja varI hatI. vaLI maLelI zrImaMtAIne anekagaNI karavAnI AvaData ane sUjha paNa emanAmAM hatI. emanI vyavasthAzakti paNa sauno Adara mAgI le evI hatI. AvI-AvI aneka zaktione lIdhe ja teo rAjamAnya ane lokonA paNa AdarapAtra banI zakyA hatA. jaina samAjanA to teo zaktizALI AgevAna hatA. teo gvAliyara rAjyanI AmasabhAnA, kAyadAsabhAnA ane pachI madhyapradezanI dhArAsabhAnA sabhya hatA. zivapurI-myunisipAliTInA, osavAla-samAjanA ane bajAra-kamiTInA pramukhapade rahIne emaNe janatAnI noMdhapAtra sevA karI hatI. teone sattAne mATe prayatno karavA paDatA na hatA, paNa emanI kAbeliyata ane kAma karavA-karAvavAnI AvaDatane lIdhe aneka javAbadArIvALAM sattAsthAno ApameLe ja emanI pAse pahoMcI jatAM. gvAliyara-rAjya aneka khitAbo ApIne emanI zakti ane sevAvRttinuM bahumAna karyuM hatuM. vaLI, makAnonA bAMdhakAmanI emanAmAM viziSTa dRSTi ane AvaData hatI. zivapurInI aneka jaMgI ane darzanIya sarakArI imArato emanI A AvaData ane kAmagIrInI yazogAthA lAMbA samaya sudhI gAtI raheze. Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 amRta samIpe eka zANA ane sAcA salAhakAra tarIke lokomAM emanA mATe ghaNuM mAna hatuM. vepArI AlamanA to teo mArgadarzaka ane mitra hatA. emanI dharmaprIti paNa dAkhalArUpa banI rahe evI hatI. teoe aneka tIrthayAtrAo karIne ane tIrthasthAnomAM dharmazALA vageremAM sahAya karIne potAnAM jIvana ane dhanane kRtArtha kyAM hatAM. AvA eka zaktizALI, bhAvanAzIla ane dharmAnurAgI zreSThivarya gata tA. 11-1-1960nA roja, zivapurImAM 76 varSanI vaye svargavAsI banyA enI noMdha letAM ame zoka anubhavIe chIe.. (tA. 12-3-1999) (13) vidhAparAyaNa dharmazIla zreSThI zrI amRtalAla dozI - muMbaImAM, be aThavADiyAM pahelAM, zeThazrI amRtalAla kALIdAsa dozIno svargavAsa thatAM eka bhAvanAzIla, saMgha-dharma-samAjanA hitaciMtaka, satata kartavyaparAyaNa mahAnubhAvano ApaNane kAyamane mATe viyoga thayo che. AvA niSThAvAna kAryakaronuM khAlI sthAna pUrI zake evA navA kAryakaro ApaNe tyAM taiyAra thatA nathI te badhA vicArakone ciMtita banAve evI bAbata che. jaina zAsanamAM sAhitya, kaLA ane zilpasthApatyano tema ja AcAravicAra-dharmano keTalo vizALa ane samRddha saMskAra-vAraso ApaNane maLyo che ane enI rakSA, abhivRddhi ane prabhAvanA karavA mATe satata kevA prayAso karatA rahevAnI jarUra che, e aMge vizeSa kahevA-samajAvavAnI jarUra nathI. samaye-samaye AdarzavAdI, zaktizALI ane kuzaLa kAryakaronuM jUtha zrIsaMghane maLatuM rahe to ja thaI zake evuM moTuM A kArya che. atyAranI ApaNA saMghanI veravikhera ane dhyeyavimukha jevI sthiti jotAM A mATe ciMtA ane nirAzA Upaje evI paristhiti che. zeTha zrI amRtalAlabhAIe jaina dharma, saMgha, sAhityanI sevA karavAno sAcA dilathI prayAsa karyo hato. emanI A sevAo bIjA kAryakaro mATe zAsana pratyenI dAjhano uttama namUno banI rahe evI che. zrI amRtalAla zeTha jaina zAsananI AvI bahumUlI sevA karI zakyA te mukhyatve be bAbatone kAraNe : sahajapaNe maLela vidyAprIti ane dharmazraddhA. A bhAvanAtmaka be bAbatomAM saphaLa artha-puruSArthanuM baLa umerAyuM; pote A be pavitra kAryo mATe jeTaluM dhana vAparavA icche eTaluM vAparI zake evI Arthika sadhdharatA emane maLI. vaLI emAM umerAyo udAratAno guNa. Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI amRtalAla dozI 439 AjathI chaeka dAyakA pahelAM snAtakanI (bI.e.nI) parIkSAmAM uttIrNa thaIne teo bhAgyane khIlavavA mATe muMbaI jaIne vasyA. A vasavATathI emane aDhaLaka dhana, puSkaLa yaza ane dAkhalArUpa saphaLatA paNa maLI; ane raMganA udyogamAM dezanA eka moTA udyogapati tarIkenI pratiSThA paNa maLI. eka udyogapati tarIke emaNe meLavelI siddhionI kathA ApaNA dezanI navI peDhIne ApasUjha, jAtamahenata, ka2kasara, puruSArtha ane kartavyaniSThAnA pATha zIkhave evI che. zrI amRtalAlabhAInI vidyAprIti vidyApravRttione ke vidyArthIone protsAhana ApavA pUratI athavA to potAnA dAnathI zALA-kaoNlejonI sthApanA karavA pUratI ja maryAdita na hatI; eNe emanA potAnAmAM paNa utkaTa vidyAparAyaNatA ane tattvajijJAsA janmAvI hatI. A jijJAsA ane vidyAparAyaNatAthI prerAIne eka bAju emaNe vidvAna sAdhumunirAjono, viduSI ane vicA2ka sAdhvIjI-mahArAjono tathA judA-judA viSayanA jaina-jainetara vidvAnono nikaTano paricaya keLavyo hato; bIjI bAju dharmazAstronuM yathAzakya jAte adhyayana-avalokana karavAmAM potAnA manane sArA pramANamAM parovyuM hatuM. ema kahevuM joIe ke navuM-navuM jANavAnI jhaMkhanA ane ene pUrI karavA mATenI pravRtti, emanA lAMbA samayanA nivRttikALane sukha-AnaMdapUrvaka vyatIta karavAnA moTA AdhArarUpa ke kendrarUpa banI gaI hatI. emaNe 'jaina sAhitya-vikAsa-maMDaLa'nI sthApanA karI te AvI tIvra vidyAparAyaNatAne kAraNe. A saMsthAe atyAra sudhImAM judA-judA vidvAnoe taiyAra karela aneka graMthonuM prakAzana karIne potAnuM nAma sArthaka karyuM che. zrI amRtalAla zeThanI vidyAparAyaNatAno jhoka kaMIka yogavidyA, yogasAdhanA tathA maMtra-taMtranI zodha ta2pha vizeSa hato ema lAge che. tethI A viSayamAM emaNe sArI jANakArI prApta karI hatI ane e viSayanA keTalAka graMtho paNa taiyAra karAvIne prakAzita karyA hatA. aDhaLaka saMpatti dharAvanAra vyakti potAnA jIvanamAM AvI sakriya vidyAparAyaNatA keLave, e ati virala yoga gaNAya. e ja rIte temanI dharmazraddhA paNa mAtra uparachallI ke kahevA pUratI na hatI, paNa jIvana sAthe sArA pramANamAM ekarUpa banI gaI hatI. eTale teo jema dharmAtmA mahApuruSo pratye khUba bhaktibhAva dharAvatA hatA, tema dharmakriyAo tathA dhArmika vidhividhAno pratye paNa ghaNo Adara ane anurAga dharAvatA hatA. pAlItANAmAM zatruMjaya mahAtIrthanI taLeTImAM banela vizALa ane adbhuta AgamamaMdiranI sAthe emanA taraphathI banAvavAmAM Avela gaNadhara-maMdira emanI UMDI dharmazraddhAnI sAkSI pUre che. Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 amRta-samIpe ApaNA saMghamAM vistarI rahela zithilatAne rokavA mATe sane 1963nI sAlamAM, 'zrI akhila bhAratIya jaina zvetAMbara mUrtipUjaka zrIsaMghasamiti'nI sthApanA karavAmAM AvI tyAre enA saMcAlana mATe je sAta sabhyonI kAryavAhaka samiti nImavAmAM AvI hatI, emAM zrI amRtalAla zeThane paNa levAmAM AvyA hatA. A uparathI paNa joI zakAya che ke emanI dharmazraddhA, saMghakalyANanI buddhi ane zithilatAnuM nivAraNa karavAnI dhagaza upara zrIsaMghane keTalo vizvAsa hato. vi. saM. 2008mAM ApaNI kaoNnpharansanuM suvarNajayaMtI-adhivezana, muMbaImAM maLyuM, tyAre enA pramukha tarIke temanI varaNI karavAmAM AvI hatI e bInA emanI samAjasevAnI bhAvanAno khyAla Ape che. (14) vidyApremI zreSThI zrI choTelAlajI jaina bhAgyayoge zrImaMtAI, ane sahaja abhirucinA yoge vidyAprItinA saMskAra laI janmelA zrIyuta bAbu choTelAlajI jaine potAnA jIvanamAM lakSmI ane sarasvatIno sumeLa sAdhI jANyo hato. AvA eka vidyApremI ane vidyAsevI zrImAnanuM, kalakattAmAM, 70 varSanI uMmare tA. 26-1-1976nA roja duHkhada avasAna thayuM che enI noMdha letAM ame dilagIrI anubhavIe chIe. (tA. 22-1-1977) kalakattAnA jainasaMghamAM ane khAsa karIne tyAMnA digaMbara-jainasaMghamAM bAbu choTelAlajInuM sthAna bahumAnabharyuM hatuM. vaLI jaina dharma ane sAhityano dezamAM tathA deza bahAra pracAra thAya e emanI khAsa bhAvanA rahetI. jaina itihAsa ane purAtattva tarapha emane khAsa abhiruci hatI. samaye-samaye teo A ke evA anya viSayone lagatA lekho paNa lakhatA hatA. chelle-chelle deza-videzamAM pragaTa thayelAM aMgrejI pustakomAM kayA vidvAne jainadharma aMge zuM lakhyuM che enI eka vistRta yAdI taiyAra karavAnA kAmamAM teo magna hatA; paNa A kAma teo pUruM kare te pahelAM ja teono svargavAsa thayo. amArI jANa mujaba keTalAMka varSa pahelAM Avo eka saMgraha emaNe taiyAra karyo hato. zrI choTelAlajIe dAnanA mArge potAnI zrImaMtAIne yazasvI ane kRtArtha banAvI hatI. guptadAnamAM emane khUba rasa hato. vaLI aneka saMsthAonI sthApanAmAM tema ja sAcavaNImAM emano noMdhapAtra phALo hato. Atithya ane vidvAnonA saMparka-satkAra tarapha paNa emane ghaNI ruci hatI. Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 441 zrI bhogIlAla maganalAla zAha | digaMbara-samAjanA vayovRddha vidvAna zrI jugalakizorajI mukhtAre emane zraddhAMjali arpatAM sAcuM ja kahyuM che ke - "bAbu choTelAlajI samAjanI eka moTI vibhUti hatA, niHsvArtha sevAbhAvI hatA, karmaTha vidvAna hatA, sakhIdila hatA, prasiddhithI haMmezAM dUra rahenArA hatA. teo aneka saMsthAone pote dAna ApatA ane bIjAo pAse apAvatA." (tA. pa-3-1999) (15) Adarza mahAjana zreSThI zrI bhogIlAla maganalAla zAha - zreSThivarya bhogIlAlabhAI eka yazasvI ane prAmANika udyogapati tarIke tema ja lokakalyANavAMchu movaDI tarIke 90 varSanuM sudIrgha, sukhI, zAMta ane sevAbharyuM jIvana jIvIne ane nivRttinA sAcA adhikArI banIne kRtArtha thaIne svargavAsI thayA. paNa emanA javAthI aneka vyaktione tathA jAherasevA karatI saMkhyAbaMdha saMsthAone bhAre vasamI khoTa paDI che. zrI bhogIbhAInI aneka pravRttiothI bharelI yazojjavaLa kArakirdIne bahu ja ochA zabdomAM biradAvavI hoya to kahevuM joIe ke teo dhIme-dhIme AthamI rahelI bhAratanI bhavya mahAjana-paraMparAnA eka tejasvI pratinidhi hatA. ApaNe tyAMthI A paraMparAnuM sAtatya ane gaurava jALavavA mATe sadA jAgRta ane prayatnazIla rahelA je mahAjano vidAya thAya che, emanuM sthAna khAlI ja rahe che. A mahAjana-saMsthA ApaNA dharma, samAja ane dezanA yoga-kSemane mATe, keTalIka vAra to jAnanuM jokhama veThIne ke evAM ja bIjAM sAhaso kheDIne paNa, kevI mahattvanI kAmagIrI bajAvatI rahI che eno khyAla sudhdhAM ApaNI atyAranI peDhIne nathI, ane dhIme dhIme e gauravabharyo preraka itihAsa ja lupta thaI rahyo zrI bhogIbhAInA samagra jIvanamAM samRddhi na hatI tyAre ane potAnA upara lakSmIdevInI kRpA thaI tyArapachI paNa sAdAI ane jAtamahenata dvArA puruSArtha karavAnI emanI vRtti ane pravRttimAM koI jAtano phera paDavA pAmyo na hato. ALasa-pramAdathI haMmezAM dUra rahevAnA sadguNanI jANe emane janma sAthe ja bakSisa maLI hatI. vaLI, haiyAukalata, ApabaLa ane AtmavizvAsa e emanI AMtarika zaktinAM pratIka hatAM. Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe teoe sALAnuM zikSaNa bhale ochuM lIdhuM hatuM, paNa koI paNa kAryanI gaNatarI karavAnI ane enA pariNAmane pAmI javAnI emanI buddhizakti adbhuta hatI. AvI aneka zaktio, guNasamRddhi ane dIrghadRSTirUpe jenA upara paramAtmAnI satata kRpA varasatI rahI hoya e pote hAtha dharela dareka kAryamAM dhArI saphaLatA meLave emAM zI navAI ? bhale pachI e kAma udyogonA saMcAlananuM hoya, janasevAnuM, dharmaprabhAvanAnuM, samAjanA utkarSanuM ke dezabhaktinuM ! 442 zrI bhogIbhAInuM AkhuM jIvana ekaMdare aneka saphaLatAonI paraMparAthI vadhAre gauravazALI, zobhAyamAna ane pre2ka banyuM hatuM. je kAma hAthamAM lIdhuM emAM pUrI ekAgratAthI tanmaya banI javuM ane e mATe prayatna karavAmAM rajamAtra paNa kacAza na rahevA pAme enI pUrI sAvacetI rAkhavI e emanI saphaLa ane yazasvI kArakirdInI gurucAvI hatI ema samajAya che. ane chatAM teo potAne maLelI AvI asAdhAraNa saphaLatAno saMpUrNa yaza potA upara varasatI rahelI IzvarakRpAne ja ApatA. teo amuamuka prasaMge amuka-amuka kAryane mATe potAnA aMtaramAM jAgatI rahelI aMtaHpreraNAnI vAta paNa karatA. zrI bhogIbhAInI rAjyamAnya ane prajAmAnya vyakti tarIkenI kArakirdIno vicAra karIe chIe tyAre tenA pAyA tarIke eka zIlasaMpanna ane Adarza mahAjana tarIke emanuM vyaktitva hovAnuM samajAya che. sAcA mahAjana na kevaLa makkama hoya ke na kevaLa DhIlA hoya, na kevaLa kRpaNa hoya ke na kevaLa udAra hoya, na rAjyanA zAsakonI khuzAmata karanArA hoya ke na enI sAthe verabhAva keLavanArA hoya; e to jyAre je guNa kAryathI lokakalyANane protsAhana maLI zake ema hoya e rIte kAma karavAnI AvaData dharAvatA hoya. emanuM jIvana sAduM, saMyamI ane paragaju hoya. janasamUha ke anya pazusRSTi upara jyAre paNa kudaratI ke mAnavasarjita Apatti AvI paDe tyAre karuNAvRtti ane kartavyabuddhithI pote ja rAhatanA kAryamAM parovAI jAya ane bIjAone potAnA dAkhalAthI ja e mArge cAlavAnI preraNA Ape. potAnA dharma upara UMDI AsthA rAkhavA chatAM e kyAreya bIjAnA dharma pratye avagaNanAnI vRtti na dAkhave. AvAM-AvAM aneka guNo ane kAryone lIdhe zrI bhogIbhAI eka Adarza mahAjana banI gayA hatA. bIjA vizvayuddha vakhate tathA duSkALa vakhate bhAvanagara-rAjyanI janatAne veThavA paDanAra annanA bhAvavadhArAno vicAra karIne, enI sAme pANI pahelAM pALa bAMdhavA rUpe, rAjyamAM annabhaMDAro bharAvavAnI dIrghadRSTi ane agamacetI dAkhavIne ane e kAryamAM rAjya ne prajAno sAtha meLavIne zrI bhogIbhAIe je paragajuvRtti ane karuNASTi dAkhavI hatI te dAkhalArUpa banI rahe ema che. Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI bhogIlAla maganalAla zAha 443 zrI bhogIbhAInuM mULa vatana kalola pAse TIToDA gAma. paNa emanA pitAzrI maganabhAI vyavasAya mATe DIsAmAM rahetA hatA. eTale emano janma vi. saM. 1943mAM DIsAmAM thayo hato. emanI mAtAnuM nAma divALIbahena hatuM. teo bahu zANAM, samaju, vyavahAradakSa, hetALa ane gha22khkhu sannArI hatAM. zrI bhogIbhAIne eka moTA bhAI ane eka moTAM bahena hatAM. emanuM mosALa amadAvAdamAM hatuM. kuTuMbanI sthiti sAmAnya hatI. DIsAmAM tathA anya sthAnomAM rahIne emaNe aMgrejI pAMcamA dhoraNa sudhI abhyAsa karyo hato; paNa abhyAsamAM teonI gati maMda hatI, eTale kaMIka paNa kAmamAM parovAI javAnI icchA emanA manamAM jora karatI hatI. emano bhAgyayoga paNa eka kuzaLa mila-udyogapati thavAno hato, eTale saMjogo paNa kaMIka evA maLyA ke paMdara varSanI uMmarathI ja potAnA mAmAnA pratApe, emane kApaDanI milamAM kAma karavAnI taka maLI; zarUAta vIramagAmanI milathI thaI. milanA kSetramAM kAma karatAM-karatAM emaNe kArakUna, vIvara, jobara, vIviMgamAstara, maeNnejara ane janarala maeNnejara jevAM eka-ekathI caDhiyAtAM sthAnoe UgatI uMmare ja kAma karyuM ane emAM evI saphaLatA prApta karI ke jethI samaya jatAM teo bIjI milonA paNa salAhakAra banyA hatA. vIviMga mAstara tarIkenI emanI kAmagIrIe to emane eTalo badho yaza apAvyo ke teo 'zrI bhogIlAla mAstara' tarIke oLakhAvA lAgyA. A rIte judI-judI milomAM judA-judA adhikAra upara kAma karatAM traNeka dAyakA vItI gayA ane Azare pistAlIza varSanI uMmare emano bhAgyayoga emane bhAvanagara kheMcI gayo, ane sane 1932nA arasAmAM emaNe mahAlakSmI mila zarU karI. A milanA DAyarekTaronA borDanA ceramena zreSThivarya kastUrabhAI lAlabhAI banyA hatA e bInA ja A milanI pratiSThA ane sadhdharatAnI sAkSI pUre che. A mile khUba napho meLavIne enA zaeNraholDaronuM khUba hita sAcavyuM; tethI zrI bhogIbhAInI kAryadakSatA ane prAmANikatAnI ghaNI nAmanA thaI. teo milanA kAmadAronA hitanuM paNa pUrepUruM dhyAna rAkhatA hatA; ene lIdhe paNa emanI mila ghaNo napho karI zakI hatI. zarUAtanAM cha-sAta varSa sudhI mahAlakSmI milane pagabhara banAvavA upara ja potAnuM badhuM dhyAna kendrita karyuM, ane jyAre A bAbatamAM nizcitatA thaI tyAre emaNe bhAvanagaranA ane saurASTranA jAhera jIvanamAM, kalyANabuddhithI bhAga levAnI zarUAta Azare sane 1938thI karI. A pachI emaNe beeka varSe, sane 1940mAM, 'mAsTara silka mila' bhAvanagaramAM zarU karI; emAM paNa teone ghaNI saphaLatA maLI. Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 amRta-samIpe emaNe pahelAM 45 varSa anya sthAnomAM ane chellAM 4pa varSa bhAvanagaramAM vitAvyAM hatAM ene paNa kudaratano virala saMketa ja mAnavo joIe. potAnI kArakirdI vadhu ne vadhu yazasvI thatI jatI hovA chatAM, emanA dharmasaMskAro emane badhAthI alipta rahevAnI ane jAgRta rahevAnI preraNA ApatA rahetA hatA. eTale potAnI umara sATha varSanI thAya e pahelAM ja, sane 1944nA arasAmAM, potAnA vyavasAyano badho bhAra emanA kAryadakSa suputra zrI bakubhAIne (zrI ramaNikabhAIne) soMpIne pote nivRtti laI lIdhI ane ema karIne zrImaMto ane udyogapatio sAme eka uttama dAkhalo rajU karyo. paNa emanI A nivRttine aneka zubha ane lokopakAraka pravRttinuM nimitta banAvIne emaNe potAnA jIvanane vadhAre uccAzayI ane dhanya banAvyuM hatuM. zrI bhogIbhAIe svarAjya pahelAM rAjakuTuMbanI ane svarAjya pachI zAsakavarganI tathA prajAnI jevI cAhanA meLavI hatI enA karatAM paNa vadhu cAhanA emane bhAvanagaranA saMghanI meLavI hatI : bhAvanagara-saMghanA pramukhanuM sarvamAnya pada ane Adara emaNe meLavyAM hatAM. kyAM TIToDA ane kyAM bhAvanagara saMghanA pramukhapadanuM gaurava ! paNa jyAM saraLatA, samatA, zAMti, milanasAra prakRti, kalyANabuddhi ane niHsvArtha kartavyabhAvanA kAma karatI hoya, tyAM mArAparAyApaNAnA bheda bhUMsAI jAya che ane mAnavI sarvajanapriya banI jAya che. vaLI taLAjA tIrthanI kamiTInuM adhyakSapada saMbhALIne e jIrNatIrthane prabhAvazALI banAvavAmAM zrI bhogIbhAIe je jahemata lIdhI hatI, enI vigato to eka yAdagAra gauravakathA banI rahe evI che. e ja rIte jIMtharInI kSayanI haoNspiTala paNa cirakALa sudhI emanI gauravagAthA saMbhaLAvatI raheze emAM zaka nathI. ApaNA svajanasamA A mahAjana mATe zuM lakhIe ane zuM na lakhIe ? chevaTe emaNe pAMceka varSa pahelAM lakhela "mArA jIvananAM saMsmaraNomAMthI emanI thoDIka zikhAmaNanI vANI joIe : "mArA lagabhaga sAta dAyakAnA anubhavanA nicoDarUpe mAre AjanI yuvAna peDhIne eka ja zikhAmaNa ApavAnI che, ane te e ke koI paNa kAma hAthamAM lyo, temAM saMpUrNapaNe otaprota thaI jajo ane samayanI kiMmata AMkajo. thAMthA mANaso AgaLa AvI zakatA nathI evo mAro anubhava che. mAro evo anubhava che ke ApaNe jo koInuM bUruM na icchIe ane koI AgaLa vadhatuM hoya e joI rAjI thaIe to ApaNA upara IzvaranI kRpA thayA vagara rahetI nathI." Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 445 zrI caMdulAla vardhamAna zAha jo "jaya viyarAya' sUtra dvArA jaino dvArA nitya karAtI samAdhimaraNanI prArthanA hArdika hoya, to AvI mAgaNI karanAra vyakti, e mAgaNI chevaTe saphaLa thAya ane potAnuM maraNa samAdhibharyuM thAya e mATe potAnA samagra jIvanavyavahArane nyAya-nIti-prAmANikatAthI surabhita dharmabhAvanAthI paripUrNa banAvavA ja satata prayatnazIla rahe; AvI jAgRta vyaktio bahu virala hoya che. zeTha zrI bhogIbhAIe potAnA svargavAsa pachI potAnA maraNa-prasaMga aMge je aMtima icchA noMdhI rAkhI hatI te emanA AvA dharmaparAyaNa ane uccAzayI jIvananI sAkSI pUre che. potAnI pAchaLa zoka na karavo, aMta vakhate navakAramaMtranuM raTaNa karavuM, bIjAne takalIpha na paDe e rIte potAnI kAyAne smazAnabhUmie laI javI, potAnI pAchaLa mAnavasevAnuM kAma karatI saMsthAonAM bALako ane mAnavIone peMDAnAM paDIkAM vaheMcavA ane jamaNa ApavuM, agnisaMskAramAM jIvajaMtu vagaranAM lAkaDAMno upayoga karavo ane caMdananAM lAkaDAM na vAparavAM - A badhuM kahevuM te teonI jIvanasparzI dhArmikatAnuM ja supariNAma samajavuM joIe. (tA. 1-1-1977) (16) kAryadakSa, vidhApremI mahAnubhAvo zrI caMdulAla vardhamAna zAha sva. caMdulAla vardhamAna zAhanuM nAma ane kAma jaina samAjanA atyAranA samayanA jAherajIvana sAthe tema ja samAja-utkarSanI aneka sevApravRttio sAthe sArI rIte joDAyeluM hatuM, ane emanI UMDI kAryasUjha, kAryazakti, kAryakuzaLatA, sevAvRtti ane sAhasikatAno lAbha lAMbA samaya sudhI ApaNI nAnI-moTI aneka saMsthAone maLato rahyo hato. A saMsthAomAM jema muMbaInI saMsthAono samAveza thAya che, tema muMbaI bahAranI paNa saMsthAono samAveza thAya che. ApaNA samAjanA eka bAhoza kAryakara ane vidyApremI mahAnubhAva tarIke teone ApaNe haMmezAM saMbhAratAM rahIzuM. teonuM vatana saurASTramAM vaDhavANa zahera. sane 1903mAM emano janma. vizeSa abhyAsa muMbaImAM karyo; ane pachI to, potAnA puruSArthanA baLe potAnA prArabdhane khIlavavA mATe, teoe muMbaIne ja potAnuM vyavasAyakSetra banAvyuM, ane chatAM vatana sAtheno samAgama ane gADha saMbaMdha paNa cAlu rAkhyo. teone potAnI Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 447 amRta-samIpe bahAdurI, kuneha ane cANakyabuddhinA baLe udyogone khIlavavAnI sAthe-sAthe potAnA bhAgyane khIlavavAnI taka maLI te mukhyatve potAnA vatana sAthenA AvA nikaTanA saMbaMdhane kAraNe ja. alabatta, A zaktione khIlavavAno avasara muMbaI jevA AMtararASTrIya khyAti dharAvatA zaheramAM paNa sArA pramANamAM maLyo hato. ApaNA dezanA eka kuzaLa ane bAhoza udyogapati tarIke zrI caMdubhAIe aneka vAra paradezano pravAsa paNa kheDyo hato. vaLI temaNe saurASTranA milamAlika maMDaLanA pramukha banavAnuM gaurava paNa meLavyuM hatuM. paNa zrI caMdubhAIe eka nipuNa udyogapati tarIke game teTalI nAmanA meLavI hota ane potAnI Arthika sthiti game tevI sArI karI hota, eTalA mAtrathI teo samAjanA Adara ane bahumAnanA adhikArI bhAgye ja banI zakata, ane emano svargavAsa eka sAmAjika zokaprasaMga javalle ja lekhAyo hota. Aje samAja teone yAda kare che ke bhaviSyamAM paNa yAda karaze te emanA samAjautkarSanA dhyeyanI AsapAsa gUMthAyelA jAherajIvanane kAraNe. muMbaImAM jemajema zrI caMdubhAI potAnI aMgata unnati sAdhatA gayA, tema-tema emanAmAM jAhera jIvana taraphano anurAga vikasato gayo. lIdhelA kAmane game tema karIne pUruM karavAnI makkamatA, hiMmata ane khaMtane lIdhe emane potAnA jAhera jIvanamAM paNa noMdhapAtra saphaLatA maLI hatI. A rIte teoe potAnA vatana saurASTranI bhUminA mULa khamI2ne zobhAvI jANyuM hatuM. muMbaInA tema ja jaina samAjanA eka jAhe2 kAryakara ane pragatinA cAhaka sadgRhastha tarIke zrI caMdubhAI svAbhAvika rIte ja zrI jaina zvetAMbara kaoNnpharansa tarapha AkarSAyA hatA, ane keTaloka vakhata e saMsthAnA tejasvI maMtrI tarIke paNa teoe sevAo ApI hatI. vi. saM. 2001mAM muMbaImAM maLela kaoNnpharansanA soLamA adhivezanamAM, bIjA thoDAka kAryakarono sAtha meLavIne, zrI caMdubhAIe eka baLavAkhora vyakti tarIke je nirNAyaka kAmagIrI bajAvI hatI, enA sAkSI banelA mahAnubhAvomAMnA keTalAka e prasaMgane eka aNagamatA, kaDavA prasaMga tarIke to keTalAka eka yAdagAra madhura prasaMga tarIke Aje paNa yAda kare che. A vakhate zrI caMdubhAIe dAkhaveluM hIra kaMI oNra hatuM. paNa samaya jatAM, zikSaka-pitAnA putra zrI caMdubhAInuM mana, jANe gupta rIte pitAnA vidyA-saMskAro jAgRta thayA hoya ema, vidyA tarapha vadhAre DhaLavA lAgyuM. emanI A vidyAprIti be rIte vyakta thavA lAgI : UcharatI peDhImAM zikSaNano prasAra karavAnA prayAsarUpe ane ziSTasaMskA2poSaka sAhitya, dhArmika sAhitya tema ja jainadharmanA prAcIna uttama zAstragraMthonA prakAzananA prayatnarUpe. Ama thavAmAM Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI caMdulAla vardhamAna zAha 447 sva. AcArya zrI vijayavallabhasUrijIe samAjanA utkarSanA mukhya upAya tarIke zikSaNano prasAra karavAnI je vAta zrI saMghane bulaMda sAde samajAvI hatI eno paNa prabhAva hovo joIe. zrI caMdubhAInA kAryakALanAM chellAM pacIseka varSa vidyAprItine ane zikSaNa-sAhityanA prasArane ja moTe bhAge samarpita thayAM hatAM. uttama sAhityane suMdara-sughaDa rUpamAM prakAzita karavAnI zrI caMdubhAInI rucine mUrta rUpa maLavAno avakAza maryAdita pramANamAM ja maLyo hato ; ane zrI caMdubhAInA manane saMtoSa thAya e rIte, e dizAmAM je kaMI kArya thaI zakayuM te zrI mahAvIra jaina vidyAlaya mAraphata ja. zrI caMdubhAInA saMcAlana daramiyAna vidyAlaya taraphathI je thoDAMka paNa prakAzano thayAM te dezanA tema ja amuka pramANamAM paradezanA vidvAnonI paNa prazaMsA meLavI zakyAM hatAM. ApaNAM badhAM pavitra mULa AgamasUtro, pUjya Agama-prabhAkara munivarya zrI puNyavijayajInI dekharekha nIce, vidyAlaya dvArA prakAzita thAya e mATenI, khUba nANAM ane khUba samaya-mahenata mAMgI le evI jaMgI yojanA vidyAlaye svIkArI ane zarU karI te zrI caMdubhAInA kAryasamaya daramiyAna ane mukhyatve emanA ja anurodhathI. jaina-Agama-graMthamALAnA prakAzananI AvI yojanA taiyAra karanAra-karAvanAra vyaktinI sAhitya-prakAzananI tamannA kevI utkaTa haze te samajI zakAya che. A ja vAta vidyAlayanI "zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA" graMthamALAne paNa lAgu paDe che. zikSaNano prasAra karIne samAjane svastha, samRddha ane zaktizALI banAvavAnI bhAvanAthI prerAIne AvI keTalIka saMsthAonA saMcAlanamAM paNa zrI caMdubhAIe jIvaMta rasa lIdho hato. pAlItANAnuM yazovijaya jena gurukuLa, muMbaInuM jaina zvetAMbara ejyukezana borDa, surendranagaranI keTalIka saMsthAo ane zrI mahAvIra jaina vidyAlaya - Ama vividha saMsthAonA vikAsa mATe zrI caMdubhAIe mana daIne kAma karyuM hatuM. temAM ya zrI mahAvIra jaina vidyAlayano vikAsa to teonA jIvana sAthe jANe ekarUpa banI gayo hato. A saMsthAno aneka zAkhAo rUpe je vikAsa tharyo emAM zrI caMdubhAInI bhAvanA ane pravRttino phALo ghaNo noMdhapAtra hato. saMsthA mATe samAjamAMthI paisA meLavavAnI emanI AvaData ane zakti abhuta hatI. zrI caMdubhAInI eka jhaMkhanA e paNa hatI ke vijJAnanA yugamAM UcharatI ApaNI navI peDhInI bhAvanAne samajIne emanI dharmajijJAsAne jagADe ane poSe evuM tejasvI ane vyApaka adhyayana karanAra dhArmika zikSako taiyAra karavA mATe eka khAsa saMsthAnI sthApanA karavI. emanI e jhaMkhanA bhale purAyA vagaranI rahI, paNa atyAranA samayamAM to A vicAranAM mUlya ane upayoga baMne vadhI gayAM Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 amRta-samIpe che. tethI samAjanA AgevAno A bAbatamAM sacita ane sakriya bane e khAsa jarUrI che. navI peDhInA saMskAra ghaDataranuM A kAma tarata hAtha dharavA jevuM che. (tA. 14-7-1973) (17) vidhApremI, sudhAravAMchu, udAracitta zrI lAlacaMdajI zeThI ApaNA dezanA eka jANItA udyogapati, digaMbara-samAjanA eka pratiSThita ane pragativAMchu AgevAna ane badhA ya jaina phirakAonA saMpa ane samanvayanA prakhara samarthaka zeTha zrI lAlacaMdajI zeThIno indoramAM, hRdayaroganA humalAthI 7ra varSanI vaye, tA. 17-4-1965nA roja svargavAsa thatAM dezane eka kAbela udyogapatinI ane jainasaMghane eka zANA, dIrghadRSTisaMpanna ane udAra dRSTi dharAvatA sudhArA premI bhAvanAzIla AgevAnanI khoTa paDI che. madhya pradezamAM (mALavAmAM) jhAlarApATaNa emanuM mULa vatana. pachI teo ujjaina AvyA ane chevaTe iMdoramAM sthira thayA. emanuM vyaktitva tema ja kAryakSetra uttarottara vikasatuM rahyuM hatuM. sAMpradAyika kaTTaratA tarapha emane aNagamo hato, ane vicAronA baMdhiyArapaNAthI emano AtmA akaLAI UThato. tethI ja pragatizIlatA tarapha emane bhAre anurAga hato; tethI zikSaNa ane sAhitya to jANe emane prANasamAM pyArAM hatAM. zikSaNa ane sAhityanI saMkhyAbaMdha saMsthAone protsAhana ane mokaLe mane dAna ApyuM hatuM. samAjasevAne kSetre to teo dAnazUra lekhAya eTalI moTI emanI sakhAvato che; ane vidyArthIone ane bIjAone guptadAna ApavAmAM paNa e kyAreya pAchA nahotA paDatA. udAratA, saumyatA ane spaSTavAditAnA guNono emanAmAM suMdara samanvaya thayo hato. AvA moTA udyogapati vepAra-udyogakSetre saMkhyAbaMdha saMsthAo sAthe saMkaLAyelA hoya emAM to kaMI navAI nathI; paNa samAjanA saMskAra-ghaDatara mATe emaNe zikSaNa ane sAhityanI keTalIya saMsthAone AtmIya bhAve je salAhasUcana ane sahAya ApyAM che, e dAkhalArUpa tema ja emanA jIvananI ujvaLa yazogAthArUpa banI rahe evAM che. aMgreja sarakAre "rAyabahAdura', bhUtapUrva gvAliyara rAjya "tAjirubhulka" (mulkano vepArI) ane mALavAnA jhAlAvADa rAjya vANijyavibhUSaNa' ilkAba ApIne emanuM bahumAna karyuM hatuM. jainonA badhA ya phirakAonuM saMgaThana sadhAya e mATe emanI bhAvanA keTalI utkaTa hatI te eTalA uparathI paNa samajI zakAya ema che ke hajI gata Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vADIlAla catrabhuja gAMdhI 449 mahAvIra jayaMtInA prasaMge je iMdoramAM maLela navayuvaka-saMmelanamAM emaNe jAhera karyuM hatuM ke jainonA traNe phirakAo vacce saMgaThana ane samanvaya kevI rIte sthapAya e aMge eka pustaka lakhAvavAmAM Avaze, ane evuM pustaka lakhanAra zreSTha lekhakane pAMcasothI hajAra rUpiyAno puraskAra ApavAmAM Avaze. AmAM kharuM mahattva to svargastha zreSThivaryanI kalyANabhAvanAnuM ja che. (tA. 15-5-1965) (18) dharmAnurAgI sakhIdila agraNI zrI vADIlAla catrabhuja gAMdhI svanAmadhanya zrI vADIlAlabhAI catrabhuja gAMdhIno svargavAsa thatAM muMbaI zaheranA jAhera-jIvanamAM tathA samasta jainasaMghanA vyApaka kAryakSetramAM evI moTI khoTa paDI che, je nAnI-moTI saMkhyAbaMdha jaina tathA jAhera saMsthAone lAMbA samaya sudhI vasamI lAgyA karaze ane jenI pUrti thavI muzkela che. zrI vADIbhAInI sevAo keTalI vyApaka ane vividhalakSI hatI, ane enA lIdhe keTalI badhI saMsthAo navapallavita banI hatI, eno vicAra karIe chIe, tyAre emanA jIvanamAM sahaja rIte sadhAyela udAratA, dAnapriyatA ane sevAparAyaNatAnA sarvamaMgalakArI triveNI saMgama sAme ApaNuM mAthuM namI jAya che. jaina dharma, saMgha ane samAjanI chellA cAra-pAMca dAyakA daramyAna thayelI dhArmika ane sAmAjika pravRttionA itihAsapaTa sAthe je dharmAnurAgI ane bhAvanAzIla tema ja zaktizALI vyaktionAM nAma tANAvANAnI jema vaNAI gayAM che emAM zrI vADIbhAInuM sthAna agrasthAne zobhe evuM gauravabharyuM hatuM. uparAMta emanuM jIvana dhArmika kriyAo tathA vidhividhAno pratyenI AMtarika abhirucithI paNa otaprota thayeluM hatuM. eza-ArAma ane navI-navI apAra bhautika sAmagrInA A yugamAM, AvI moTI zrImaMtAI maLavA chatAM, vrata, tapa, niyama, paccakakhANa ane saMyamazIlatA vagere rUpe dharmanuM ArAdhana karavAnI manovRtti pragaTavI bahu muzkela ke ativirala gaNAya. zrI vADIbhAIe AvI ativirala dhArmikatAne potAnA jIvana sAthe vaNI levAno prayatna karIne potAnI kArakirdIne vadhAre namaNI banAvI hatI. jIvananI kRtakRtyatAnA eka sAcA upAya tarIke zrI vADIbhAIe samajapUrvaka apanAvelI A dhArmikatA bIjA be rUpe dharma, saMgha ane samAjane mATe upakAraka banI rahI hatI e vAtanI paNa ApaNe ahIM noMdha levI ghaTe che. Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 amRta-samIpe emanA jIvananA ja eka aMza rUpa banI gayela dhArmikatAthI prerAIne emaNe zAsanaprabhAvanA, zAsanarakSA, tIrtharakSA, dharma-mahotsava ane dharmodyotanAM aneka satkAryo karyA hatAM. AvA prasaMge teo tana-mana-dhanathI evA tanmaya banI jatA ke jethI bIjI aneka vyaktione paNa emAMthI preraNA levAnuM ane emanAM satkAryonA sahabhAgI banavAnuM mana thaI AvatuM. enuM bIjuM evuM ja mahattvanuM ane ujvaLa pAsuM hatuM emanI sAmAnya ke garIba sthitinAM sAdharmika bhAIo-baheno pratyenuM hamadardIbharyuM valaNa ane emane bane teTalI vadhu sahAya ApavAnI pravRtti. AvI sahAya ApavAmAM keTalAya prasaMgoe teo evI guptatA ane gaMbhIratA sAcavatA ke jethI emaNe kone, kyAre, keTalI sahAya ApI hatI e koI kaLI paNa na zake. sahadharmIo pratyenuM AvuM sahAnubhUtibharyuM valaNa keLavIne zrI vADIbhAIe ApaNA saMgha ane samAjanI ghaNI moTI sevA karI hatI, ane aneka bhAI-bahenone pagabhara thavA jarUrI salAha ane sahAya ApIne samAjanA utkarSamAM paNa potAno sAro phALo Apyo hato. zrI vADIbhAInA svargagamanathI ApaNA samAjanI jarUriyAtavALI vyaktione gupta sahAya maLatI baMdha thaI e kaMI jevI-tevI khoTa na kahevAya. atyAranA samayamAM nAmanAnI kAmanAthI dUra rahIne mAtra dharmabuddhithI prerAIne, guptadAna ApavAnI bhAvanA khUba abhinaMdanIya ane anukaraNIya banI rahe che. vaLI, zrI vADIbhAInA jIvanamAM jema dhArmikatA ane samAjasevAnI dhagazane sthAna maLyuM hatuM, tema teoe potAnA jIvanamAM dezabhakti ane rASTrIyatAnI bhAvanAne paNa sArA pramANamAM apanAvI jANI hatI. Ane lIdhe emanA sevA-kSetrano vistAra thayo hato. teonI rASTrIyatA mahAtmA gAMdhInI rASTrabhAvanAnA raMge raMgAyelI hatI. eTale teonI koI paNa pravRttinuM dRSTibiMdu mAtra pracArAtmaka banI rahevAne badale haMmezA racanAtmaka rahetuM. zrI vADIbhAIe potAnA cAlIsa-pacAsa varSa jeTalA lAMbA jAherajIvana daramiyAna je saphaLatA ane yaza prApta karyA hatAM, emAM AvA racanAtmaka dRSTibiMduno phALo paNa ghaNo mahattvano hato. svarAjya AvyuM te pahelAMnI svataMtratAnI laDatamAM ane svarAjyanA udaya pachInA dhArAsabhAvAdI rAjakAraNamAM - ema baMne rIte ApaNA dezanI sevA karavAmAM zrI vADIbhAIe potAno adano phALo Apyo hato. A badhA uparAMta zrI vADIbhAInI keLavaNI pratyenI prIti paNa bIjA zrImaMto mATe dAkhalArUpa banI rahe evI ane vizeSa anumodanA mAgI le evI hatI. potAnI zikSaNa pratyenI AvI prItine emaNe aneka navI zikSaNasaMsthAonI Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vADIlAla catrabhuja gAMdhI 451 sthApanA karAvIne tema ja cAlu saMsthAone udAra sahAya ApIne caritArtha karI hatI. AvI aneka saMsthAo Aje zrI vADIbhAInI vidyAprItinI kIrtigAthA saMbhaLAvI rahI che. zikSaNanA pracAramAM niraMtara protsAhana arthe zrI vADIbhAIe potAnI saMpattinuM vAvetara karavA dvArA samAjanA vikAsanA pAyAne dRDha karavAmAM potAno dIrghadRSTibharyo hisso Apyo hato. - zrI vADIbhAI potAnI kArakirdIne ATalI badhI yazojjavaLa karI zakyA emAM emanI dAnazUratAno phALo ghaNo AgaLa paDato hato e spaSTa che. dharma, samAja, zikSaNa ke dezanuM je koI kArya potAne sAruM lAge emAM mokaLe mane dAna ApavAno emano svabhAva hato. zrI vADIbhAI mULe saurASTranI khamIravaMtI dharatInA sapUta ane bhAvanagaranI saMskArabhUminA nararatna hatA, ane emaNe ApabaLa, ApasUjha, kAryakuzaLatA ane sAhasikatAnA baLe muMbaInagarImAM potAnA bhAgyane uttarottara khIlavatA rahIne eka bAhoza udyogapati tarIkenI nAmanA meLavI hatI. vyApAraudyoganA kSetramAM, potAnI kuzAgrabuddhi ane gaNatarInI kuzaLatAne kAraNe teo anekanA salAhakAra ane mArgadarzaka paNa banyA hatA. zrI vADIbhAInA nikaTanA paricayamAM AvanAra koI paNa vyaktine e vAtano sahajapaNe khyAla AvI gayA vagara na raheto ke teo je koI paNa kArya hAthamAM letA temAM teo varcasva bhogavatA, ane teono avAja ke nirNaya sarvopari gaNAto. teonI dRDha icchAzakti ane vaLI khamIranuM ja A pariNAma hatuM. teo muMbaImAM rahetA hovA chatAM bhAvanagaranA saMghe tAjetaramAM potAnA pramukha tarIke teonI varaNI karI hatI e uparathI paNa jANI zakAya che ke teoe potAnA vatanamAM kevo Adara meLavyo hato. muMbaI jevI paMcaraMgI, ativizALa ane alabelI nagarImAM paNa teoe vyApaka janasamUhamAM keTalI badhI lokacAhanA prApta karI hatI te, e hakIkata uparathI paNa jANI zakAya che ke emanI smazAnayAtrAmAM hajAro lokoe bhAga lIdho hato ane emanI zokasabhA Azare doDhaso jeTalI jaina-jainetara saMsthAonA upakrame bolAvavAmAM AvI hatI ! (tA. 9-10-1977) Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 amRta-samIpe (19) saujanyamUrti, sevAbhAvI zrI zAdIlAlajI jaina paMjAbanA vatanI ane muMbaInA jANItA udyogapati zrI zAdIlAlajI jainanI mahArASTra sarakAre tAjeta2mAM muMbaInA navA zerIpha tarIke varaNI karI e vAtanI noMdha letAM ame AnaMda ane gauravanI lAgaNI anubhavIe chIe. Ama karIne mahArASTra sarakAre eka suyogya vyaktinuM suyogya bahumAna karyAno lhAvo lIdho che, ane AvA bahumAnathI jainasaMgha gauravazALI banyo che. temano janma sane 1907mAM thayo hato. saMskAritAthI zobhatI zrImaMtAI, vidyAprItithI alaMkRta udyoganipuNatA ane binasAMpradAyikatAthI surabhita dhArmikatAno eka ja vyaktimAM suyoga maLavo virala che. zrI zAdIlAlajInA jIvanamAM A badhA sadguNono sumeLa jovA maLe che; e sumeLa emanA vyaktitvane kaMIka anokhuM teja ApI jAya che. zrImaMtAI to emane bacapaNathI ja maLI hatI; paNa sAthe-sAthe dharmaparAyaNa ane sevA52AyaNa vaDIlo pAsethI jIvananA ucca Adarzano, parizramazIlatAno ane dharmazraddhAno bahumUlo vAraso paNa maLyo hato. ene lIdhe sAdAI, saraLatA, nikhAlasatA, jAherajIvananI zucitA, paragajupaNuM, viveka-vinayavinamratA, dhyeyaniSThA, dRDhatA, mAnavatA jevA aneka guNothI emanuM jIvana samRddha banyuM hatuM. emanI saccaritrazIlatA ane saMskAritAnI kharI kasoTI to e vAtamAM paNa jovA maLe che ke varSo pahelAM temanAM dharmapatnIno svargavAsa thavA chatAM ane pAse ATaATalI saMpatti ane sAhyabI tema ja prabhAvazALI ane zaktizALI zarIrasaMpatti hovA chatAM, pharI vAra lagna karavAno teoe vicAra-sarakho karyo na hato; teo potAnAM putro, putrIo ane kuTuMbIjanonA sukha-saMtoSamAM ja potAnA jIvanano AnaMda meLavatA rahyA che. teoe nAnA-moTA saMkhyAbaMdha udyogonuM kheDANa karyuM hatuM, ane emAM teone dAkhalArUpa saphaLatA maLI hatI. audyogika saphaLatA mATenI jhINavaTa, Arthika gaNatarI karavAnI cakora buddhi ane kAryaniSThAnI bakSisa jANe teone sahaja rIte maLI hatI. temanA kAkA zrI lAlA harajasarAyajI bhAre kAryakuzaLa, khaDatala ane 'sAduM jIvana ane ucca vicAra'nA AdarzasamA dharmapuruSa che. zrI zAdIlAlajInI audyogika nipuNatAmAM ane emanA dharmasaMskA2maya jIvanaghaDataramAM temano phALo bahu moTo che. zrI zAdIlAlajInI audyogika siddhinAM darzana teoe muMbaInA parAmAM be-eka dAyakA pahelAM sthApelA paeNnsila(lAyana-pensila)nA moTA kArakhAnAmAM jovA Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAdIlAlajI jene 453 maLe che. ema kahI zakAya ke bhAratanA pensila-udyoganA teo purogAmI che. AvI audyogika nipuNatA dharAvatI vyakti keTalAya udyogo, vepArI saMsthAo ke vepArI maMDaLomAM DirekTara tarIkeno, bhAgIdAra tarIkeno ke pramukha, upapramukha ke maMtrI tarIkeno hoddo zobhAvatA hoya e svAbhAvika che. paNa zrI zAdIlAlajInI je nAmanA ane samAjamAM teo pratye Adara ane bahumAnanI lAgaNI pravarte che, te teonI AvI audyogika saphaLatAne kAraNe nahIM, paNa lokopakAravRtti, vidyAprIti ane saujanyabharI udAratAne kAraNe. teo jeTalo jIvaMta rasa udyogonA vikAsamAM le che evo ja UMDo rasa vidyAprasAranI pravRttimAM ane samAja kalyANanAM kAmomAM dharAve che. ethI teo svacchatApavitratApUrvaka jAherasevA ane vidyAprasAra karatI saMkhyAbaMdha saMsthAo ane pravRttio sAthe gADhapaNe saMkaLAyelA che. banArasanA "pArzvanAtha zodhasaMsthAna'nA to zrI zAdIlAlajI ane teonA kAkA lAlA harajasarAyajI prANa ja che. vaLI teonA pratyeka kAryamAM rASTrabhAvanAnI chApa to hovAnI ja hovAnI. rAjyasattA sAthe mIThA saMbaMdho bAMdhI ane sAcavI jANavAnI teonI kuzaLatA paNa prazaMsA mAgI le evI che. emanI dhArmikatA paNa anokhI ane yathArtha che. emAM kyAMya sAMpradAyika kaTTaratA, kaTutA ke aMdhazraddhAnuM yA mAyA-daMbhanuM nAma paNa jovA nahIM maLavAnuM. tethI ja emanA jIvanamAM spaSTavAditAno vikAsa thayelo jovA maLe che. teoe sarvadharmasamabhAvanI viziSTa dRSTi potAnA jIvanamAM keLavI che. janma sthAnakamArgI hovA chatAM emanAmAM lezamAtra paNa sAMpradAyika abhiniveza nathI; ane satyazodhaka ane guNagrAhaka dRSTithI prerAIne teoe badhA ya jaina phirakAo pratye Adara ane mahobbatanI lAgaNI keLavI che. teonI AvI udAra ane binasAMpradAyika dRSTine kAraNe ja tAjetaramAM muMbaImAM UjavavAmAM Avela AcArya zrI vijayavallabhasUrijInI janmazatAbdInA mukhya samAraMbhanA pramukha tarIke teonI varaNI karavAmAM AvI hatI. A bahumAna teonI anekAMtadRSTinI kIrtigAthA banI rahe evuM che. kuTuMbanI khAnadAnI, milanasAra gulAbI svabhAva, koInuM paNa kAma karI chUTavAnI vRtti, sAcI vAtano svIkAra karavAnI ane bIjAnI bhUlane bhUlI javAnI kheladilIne kAraNe teonuM mitro ane snehIjanonuM vartuLa bahu moTuM che. zrI paMjAba jaina bhrAtRsabhAnA teo pramukha che. e sthAne rahIne paMjAbIomAM bhAIcArAnI bhAvanA keLavavAmAM tathA muMbaInA parA khAramAM "ahiMsAbhavana' UbhuM karavAmAM teoe dAkhalArUpa kAma karI batAvyuM che. Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 amRta-samIpe A uparAMta teo akhila bhAratIya sthAnakavAsI yuvaka maMDaLa, muMbaI jIvadayA-maMDaLI, jaina mahAmaMDaLa, nANAvaTI hospiTala, roTarI klaba, nazAbaMdhIsamiti jevI aneka lokopayogI saMsthA sAthe pramukha, upapramukha, TrasTI, maMtrI ke sabhya tarIke joDAIne kAryasUjha ane sevAvRttino lAbha janatAne ApatA rahe che. AvI eka guNiyala, kAryadakSa ane bhAvanAzIla vyakitanI muMbaInA zerIpha tarIke varaNI thavI e jema emanA potAne mATe tema ja jainasamAjane mATe gauravanI vAta che, tema e padanuM paNa gaurava vadhAre evo prasaMga che. (tA. 9-1-1971) (20) vyavahAradakSa, dharmAnurAgI zeTha zrI kacarAbhAI haThIsiMga dAktarasAheba, 83 varSa jeTalI jiMdagI vItI cUkI che. have vadhu na jivAya enI ciMtA nathI, paNa have jeTalo vakhata jIvavAnuM hoya teTalo vakhata zAMtimAM ane paramAtmAnA dhyAnamAM jAya evI kaMIka davA Apazo" - zrI kacarAkAkAnI jabAna to baMdha thaI gaI hatI; jIbha upara kensarane kAraNe jIbhanuM oparezana karAvavuM paDyuM hatuM. paNa emanAM mana ane buddhi jAgRta hatAM, eTale mRtyu AvyuM enA thoDAka vakhata pahelAM ja emaNe DaoNkTarane uparanI matalabanI vAta pATImAM lakhI jaNAvI hatI. aMtima kSaNe zeThazrI kacarAbhAIe kahelI A eka ja vAta teonA jIvana sAthe dharma kevI rIte vaNAIne ekarUpa banI gayo hato te batAve che. sAco jaina jIvana lAMbuM maLe ke TUMkuM enI ciMtA na kare, paNa potAnuM maraNa samAdhipUrvaka thAya e ja enI jhaMkhanA hoya. nAnapaNamAM ja mAtA-pitAno svargavAsa thatAM UgatI uMmare ja teonI sAme asahAya jevI sthiti UbhI thaI hatI. vaLI AjathI poNoso-eMzI varSa pahelAMnA samayamAM chokarA-chokarIone bhaNAvavAnI prathA paNa bahu ochI hatI. chokarAne thoDuM vAMcatAM-lakhatAM AvaDyuM eTale e vepAra ke nokarIne lAyaka thaI gayo ema manAtuM. kacarAbhAInuM bhaNatara to vadhAre na thayuM, paNa emanuM gaNatara bahu UMDuM hatuM; koThAsUjha ane haiyAukalata paNa emanAmAM ghaNI hatI. kAma karavAmAM ke parizrama veThavAmAM paNa teo kyAreya kaMTALatA nahIM. AtmavizvAsa paNa ghaNo hato. eTale dhIme-dhIme emaNe potAnA bhAgyanA pAMdaDAne pheravavAno prayatna zarU karyo. Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kacarAbhAI haThIsiMga 455 potAnA puruSArthane jema-jema saphaLatA maLatI gaI tema-tema teo navAM-navAM sAhaso kheDavAnI hiMmata karatA gayA; emanI vadhu ne vadhu pragati thatI gaI. amadAvAda hiMdustAnanuM mAncesTara gaNAya che, ane eno kApaDano udyoga enI samRddhinuM mULa che. zrI kacarAbhAIno vyavasAya paNa kApaDano ja hato. Aje emanA putra zrI jasavaMtalAla paNa e ja vyavasAyane ane potAnA pitAzrInA gauravane sAcavI rahyA che. kApaDanA jaththAbaMdha moTA vepArI tarIke zrI kacarAbhAIe sArI nAmanA meLavI hatI, ane vepArI AlamamAM paNa zANA salAhakAra ane suleha karAvanAra AgevAna tarIke mAna-pratiSThA meLavyAM hatAM. dezanI svataMtratAnI laData daramiyAna vikhyAta banela kApaDanA jaththAbaMdha vepAranI maskatI mArkeTanI kArobArI samitinA sabhya tarIke teoe 30 varSa sudhI upayogI sevAo ApI hatI; tema ja e saMsthAnA upapramukha tarIkeno hoddo paNa zobhAvyo hato. amadAvAdanI 'nyU phlotha mArkeTanI sthApanA ane pragatimAM paNa teoe UMDo rasa lIdho hato. A mArkeTanuM khAtamuhUrta paNa teonA zubha hAthe ja thayuM hatuM, ane enuM ceramenapada paNa teoe zobhAvyuM hatuM. Aje A mArkeTanI jAhojalAlI khUba vadhI gaI che. zrI kacarAbhAI jema vyavahAradakSa ane vyApAranipuNa hatA, tema emano dharmAnurAga paNa dAkhalArUpa banI rahe evo hato. dharmabhAvanAnuM mahattva samajIne teo haMmezAM be rIte dharmano Adara karavA prayatnazIla rahetA : eka to bane teTalA vadhu dhArmika niyamonuM pAlana karavAnuM teo dhyAna rAkhatA, ane bIjuM, zramaNasamudAyanI, sAdharmika bhAI-bahenonI bhakti karavAmAM ane sAte kSetranAM dharmakAryomAM udAratAthI potAnA dhanano saduyapoga karavAmAM teo haMmezAM AgaLa rahetA. AthI teonuM jIvana ane dhana baMne kRtArtha thayAM hatAM, ane teo amadAvAdanA jainasaMghanA agraNI tarIkenuM gaurava meLavI zakyA hatA. kaMboI tIrthane jAhojalAla banAvavAmAM teoe khUba parizrama lIdho che. be dAyakA karatAM paNa vadhu samaya sudhI teoe A tIrthanI ullAsathI sevA bajAvI hatI. zrI kacarAkAkAnI lAMbA samayanI A sevAo pratye kRtajJatAnI lAgaNI darzAvavA e tIrthanA bhAvanAzIla saMcAlakoe amadAvAdanA jaina agraNIonI hAjarImAM, teonA svargavAsanA 3 divasa pahelAM ja, zrI anubhAI cImanalAla zAhanA haste, teone mAnapatra arpaNa karyuM hatuM. Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 457 amRta-samIpe amadAvAdanA zrI vardhamAnatapa AyaMbila khAtAnI teoe varSo sudhI mAnArha-maMtrI tarIke sevAo ApI hatI. amadAvAdanI suprasiddha jIrNodvArakamiTInA teo 12 varSa pramukha rahyA hatA. kula 25 varSa sudhI A kamiTImAM rahIne derAsaronA jIrNodvAronAM kAmomAM upayogI mArgadarzana ApyuM hatuM. amadAvAdanI oNperA sosAyaTInA navA jinamaMdiramAM mULanAyaka zrI mahAvIrasvAmI bhagavAnanI pratiSThAno lAbha teoe lIdho hato. pUjya viduSI sAdhvIjI zrI nirmaLAzrIjIe cha-sAta varSa pahelAM, kanyAonA saMskAra-ghaDatara mATe saMskAra-adhyayana-satranI zarUAta karI tene saphaLa banAvavAmAM zrI kacarAkAkAe cirasmaraNIya phALo Apyo hato. A rIte vyavahAra, vyApAra ane dharma e traNe kSetranI suMdara sevA bajAvI potAnA jIvanane kRtArtha karI zrI kacarAkAkA 83 varSanI pAkI uMmare, 17-10-1973nA roja svarge sidhAvyA. dhanya e jIvana ! tA. (tA. 10-11-1973) (21) rASTrapremI, dAnapremI udyogapati zrI himacaMda kapUracaMda zAha kuTuMbanA utkarSa mATe tema ja lokakalyANa mATe jeTalI bhAvanA ane zaktinI jarUra paDe teTalI arthanI paNa jarUra paDe. eka bAju sevAnI laganI ane bIjI bAju Arthika jogavAI hoya to ja janasevAnuM kArya AgaLa vadhI zake A pAyAnI vAta zrI himacaMdabhAInA aMtaramAM yauvanamAM praveza karatAM ja vasI gaI. uparAMta lIdheluM kAma pUruM karavAnI emanI Teva hatI ane svamAnane barAbara sAcavIne dareka kAryane saphaLa ka2vAno emano svabhAva hato. pariNAme gAmaDAnI janatAnA bhalA mATe zikSaNa-saMsthAnA sthApaka ane saMcAlaka banavAne badale teo dezanA eka saphaLa ane samartha udyogapati banI gayA. garavI gUrjarabhUminA A yuganA eka amara vidyAsaMskAra-tapasvI zrI motIbhAI amInanA paricaye zrI himacaMdabhAImAM vidyA ane rASTrabhAvanAnA saMskAranuM siMcana karyuM hatuM, mahAtmA gAMdhIjInI hAkale e saMskArone protsAhana ApyuM; zrI himacaMdabhAI eka sAcA rASTrapremI banI gayA. emaNe pUnAnI phargyusana kaoNleja choDIne rASTrIya vidyAtIrtha samI gujarAta vidyApIThamAM praveza karyo. mahAtmA gAMdhIjInI preraNA ane emanA sAnnidhye zrI himacaMdabhAInuM viziSTa jIvana-ghaDatara karyuM. Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI himacaMdabhAI kapUracaMda zAha 457 emanuM mULa vatana gujarAtanA carotara pradezamAMnuM nAnuM-sarakhuM gAma bhaDakada. vidyApIThanA snAtaka thayA pachI emanA manoratho to gAmaDAMnI janatAnI sevA karavAnA hatA. paNa eka vAra potAnA gAmaDAmAM Aga lAgI, emAM keTalAka mAnavIonAM ghara tArAja thaI gayAM. e saMkaTanA nivAraNa mATe emaNe paisAnI Tahela nAkhI, paNa emAM emane dhArI saphaLatA maLI nahIM. janasevAnA AvA pratyakSa kArya mATe paNa zrImaMto paisA ApatA acakAya che e joIne emanA aMtarane Thesa vAgI, ane emanA jIvanano rAha ja badalAI gayo. mUMgI janasevA karavI hoya to ya paisA vagara DagaluM paNa na bharAya e vAta emanA manamAM vasI gaI; ane teo arthopArjananA mArge vaLI gayA. zANapaNa, sUjha ane prazAMta sAhasikatA emanAmAM bharI hatI. buddhi kuzAgra hatI ane svIkArela javAbadArIne pUrI karIne ja jaMpavAnuM khamIra roma-romamAM dhabakatuM hatuM. sAthe-sAthe hamadardI, dilAvarI ane dAnapriyatAnI paNa kudaratamAtAe zrI himacaMdabhAIne bakSisa ApI hatI. AvI-AvI zaktio ane AvA-AvA guNone lIdhe teo eka mAnavatAvAdI, rASTrapremI, saphaLa ane Adarza udyogapati tarIke yAdagAra banI gayA. je-je udyogane emaNe hAtha dharyo emAM emanI kuneha, kAbeliyata ane kAryazaktine lIdhe, jANe saphaLatA sAme AvIne UbhI rahI. eka yazasvI udyoga-saMcAlaka tarIke emaNe jema kaMpanInuM hita sAcavI jANyuM, tema majUronuM hita paNa eTaluM ja sAcavI jANyuM : temanAmAM rahelI mAnavatA ane vivekazIlatAnuM ja A phaLa hatuM. zrI himacaMdabhAIe dezanA binaloha dhAtuonA udyogonI sthApanAmAM ane enA vikAsamAM je phALo Apyo che, te dezanA udyogonA itihAsamAM yAdagAra ane preraNArUpa banI rahe evo che. emaNe kheDela udyogonI ane Apela sakhAvatonI keTalIka vigato amArA tA. 19-2-1976nA aMkamAM ApI che. emanI sakhAvatomAM gupta sakhAvatone paNa ghaNuM moTuM sthAna hatuM. emanuM jIvana jema rASTrIyatAnI vyApaka bhAvanAthI raMgAyeluM hatuM, tema dhArmikatA paNa emAM eTalI ja bharelI hatI. svarAjya-prApti bAda eka prasaMge teoe uccArelA A zabdo emanI kartavyaparAyaNatA ane rASTrakalyANalakSI jIvanadRSTinI sAkha pUre evA cheH "atyAranA samayamAM dezanuM sauthI moTI jarUriyAta che suvyavasthita ciMtananI, rASTrIya cAritranI bhAvanAnI, ekadhArA, sakhata, buddhiyukta, prAmANika ane dakSatApUrNa kAryanI ane navesarathI ghaDavAmAM Avela nIti ke eno amala karavAnI paddhatine pazcimanI ke Adhunika koI paNa vicArasaraNInI sAthe sAMkaLyA vagara, Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 amRta-samIpe utpanna thayela saMpattinI kevaLa samagra rASTranA kalyANanI dRSTie ja vAjabI vaheMcaNInI. judAM-judAM hitonI AvI ekarAgatApUrNa ekatA ane sahakAritAnI sahAyathI ja dezano vikAsa thaI zake che; pratyeka vyaktinA vikAsanI khAtarI paNa e mArge ja maLI rahe che." A vANI eka kasAyelA anubhavI vahIvaTIkartAnI vANI che. AvA eka kAryadakSa puruSanuM Azare sittera varSa jevI pAkaTa uMmare paNa avasAna thatAM dezane eka prAmANika, kuzaLa ane kAbela udyoga-saMcAlakanI khoTa paDI che. (tA. 29-2-1966) (22) samAjahita-tatpara zeThazrI kAMtilAla IzvaralAla je vyakti potAnI zrImaMtAI, buddhizakti ane vidyAprItino upayoga samAja kalyANanA kAryamAM karI jANe che te kRtArtha banI jAya che. svargastha zeThazrI kAMtilAla IzvaralAla AvA ja eka lokakalyANanA cAhaka ane bhAvanAzIla mahAnubhAva hatA. teonuM vatana rAdhanapura. sane 1910mAM teono janma. kuTuMba khAnadAna ane dharmAnurAgI; enA saMskAranI suvAsa emanA AkhA jIvanamAM prasarelI hatI. teonAM dharmabhAvanAzIla dharmapatnI zrI zakuMtalAbahene A suvAsane vadhAravAmAM noMdhapAtra phALo Apyo hato. nAnapaNamAM ja mAtA-pitAnI chatrachAyA jatI rahI; eTale potAnA bhAgyanA ghaDavaiyA teone potAne ja banavuM paDyuM. koma vaNikanI eTale svabhAvika rIte ja teonuM dhyAna dhaMdho kheDavA tarapha gayuM, ane e mATe teo UgatI umare ja muMbaI jaIne vasyA. - rAdhanapuranA vatanIone kudaratI rIte ja vAyadAnA vepAramAM phAvaTa varelI che; ane e vyavasAye e samayamAM emane yArI paNa sArA pramANamAM apAvI che. rAdhanapuranA ghaNA ya zrImaMtonI zrImaMtAInA mULamAM A vyavasAyanI saphaLatA jovA maLe che. zrI kAMtibhAInI sthiti te kALe sAmAnya hatI, ane ekaMdara paristhiti emane mATe zUnyamAMthI sarjana karavA jevI hatI. paNa svabhAva zANo ane Tharela, Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kAMtilAla IzvaralAla 459 kAryasUjha ane kAryazakti paNa kharI, ane koInuM kAma karI ApavAnI hoMza paNa evI ja. sAthe-sAthe bhAgyarekhA paNa lIdhela kAmamAM yaza ane saphaLatA apAvIne AgaLa vadhavAmAM sahAyarUpa thAya evI. eTale krame-krame teo arthopArjananI dizAmAM pragati karatA gayA ane muMbaInA zaeNrabajAramAM nAmanA paNa meLavatA gayA. zaeNrabajAramAM teonI nAmanA eka nyAyapriya, pIDha ane zANA vepArI tarIkenI hatI. bajAranI AMTI-ghUMTI samajavAnI ane ene ukelavAnI sUjhasamajaNa paNa sArI. vaLI zaeNronA vepAranA lAbha-geralAbhanI gaNatarI paNa teo barAbara karI zakatA. pariNAme e vyavasAye jema emane potAne Arthika phAyado karI Apyo, tema bajAranA eka zANA salAhakAra ane samAdhAnakAra tarIke paNa emane sArI nAmanA apAvI. zaeNrabajAranA vepAra ane saMcAlananI A kuzaLatA ane kAbeliyatanA kAraNe ja teo zaeNrabajAranA eka saphaLa vepArI tarIkenA sthAnethI AgaLa vadhatAvadhatAM 1966mAM duniyAbharamAM vikhyAta muMbaInA zaeNrabajAranA pramukha banavA jevuM bahumAna ane gaurava prApta karI zakyA hatA. vaLI potAnA sAlasa, saMskArI ane sevApremI svabhAvane kAraNe muMbaInA eka pratiSThita ane vagadAra nAgarika tarIkenI kIrti paNa meLavI zakyA hatA. muMbaInA jainasaMghanA agraNI tarIkenI emanI kArakirdI paNa bIjAone mATe preraNArUpa bane evI hatI. jyAre muMbaInA jaina samAjanuM jAhera jIvana tejasvI ane pravRttizIla hatuM, te kALe zrI kAMtibhAI jainasamAjanI sevA karavAnI bhAvanAthI aspRSTa rahI zakyA na hatA. teo paNa e bhAvanAne amalI banAvavA potAnAM tana-mana-dhanano AnaMdapUrvaka upayoga karatA rahyA. teono keLavaNI taraphano anurAga paNa kevaLa bhAvanArUpa rahevAne badale racanAtmaka kAryarUpe pariNata thayo hato : temaNe traNa lAkha rUpiyA jevI moTI 2kamanI sakhAvatathI, kanyAone keLavaNI mATe muMbaImAM zrI zakuMtalA jaina garlsa hAIskUlanI sthApanA karI hatI. vizeSa AnaMda upajAve evI vAta to e che ke A saMsthAnI sthApanAthI potAnA kartavyanI itizrI mAnI levAne badale jiMdagIbhara teo tenA utkarSa mATe dhyAna ApatA rahyA ane zakya prayatna paNa karatA rahyA. muMbaInI eka supratiSThita zikSaNa-saMsthA tarIke A zALAe je kIrti meLavI emAM zrI kAMtibhAIno phALo kaMI nAno-sUno nathI. vaLI, zikSaNa e ja samAjautkarSano sAco mArga che e samajaNathI prerAIne teoe potAnA vatana rAdhanapuramAM paNa eka jaina borDiMganI sthApanA karI hatI. Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 amRta-samIpe paMjAbamAM zrI AtmAnaMda jaina kaoNleja zarU karavAnI AcAryazrI vijayavallabhasUrijInI bhAvanAne mUrtarUpa ApavAmAM paNa temaNe potAno phALo Apyo hato. jaina kaoNnpharansa sAthe teoe je ghaniSThatA keLavI hatI enA pAyAmAM paNa samAja kalyANanI pravRttimAM potAno namra hisso ApavAnI emanI bhAvanA ja hatI; A bhAvanA teoe dIrghadarza AcArya zrI vijayavallabhasUrijI pAsethI meLavI hatI. samAjasevAnI A dAjhane kAraNe teonI be vAra konpharansanA pramukha tarIke varaNI karavAmAM AvI hatI. temAM ya phAlanAmAM maLela konpharansanA aitihAsika ane yAdagAra saMmelanamAM, eka bAju zeThazrI kastUrabhAI lAlabhAI ane bIjI bAju AcAryazrI vijayavallabhasUrijInI sahAya laIne, jene samAjanI ekatAne lagatA TharAvane bahAlI apAvavAmAM teoe je saphaLatA meLavI hatI, te emanI kAryazakti ane sevAbhAvanAnI kIrtigAthA banI rahe evI hatI. eka samaye teo goDIjI TrasTanA TrasTI paNa hatA. e ja rIte muMbaInA jANItA jaina udyogagRhanA saMcAlanamAM ane ene pagabhara banAvavAmAM teoe chevaTa sudhI je jahemata uThAvI hatI te paNa emanI janakalyANanI dhagazanI sAkSI pUre evI che. teonuM mana dharmAnurAgI hovA sAthe pragativAMchu hatuM. sAmAnya rIte teo navA vicAronuM mUlyAMkana ke svAgata paNa karI zakatA hatA. kadAca ethI ja teo AcAryazrI vijayavallabhasUrijI pratye ghaNo ja bhaktibhAva dharAvatA hatA; AcAryazrIne paNa teonA pratye ghaNo ja dharmasneha hato. potAnA chellA divaso daramiyAna AcAryazrI zeThazrI kAMtibhAInA baMgale ja rahyA hatA, ane temano svargavAsa paNa teonA baMgalAmAM ja thayo hato. A bInA e baMne vacce pravartatA gADha dharmasnehanuM darzana karAve che. (tA. 30-1-1971) Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 rAjapuruSo (1) mahAtmA gAMdhI : AtmamArganA parama uddhAraka mahAtmA gAMdhI; ane emanuM khUna e paNa eka hiMdustAnIne hAthe ! e ya vaLI eka hiMdu navajuvAnane hAthe ! e paNa eka mahArASTrI : na nirAzrita, na nirvAsita ! jANe 'na bhUto na bhaviSyati' jevo prasaMga sAcesAca banI jaIne, ApaNI sAme aDaga rIte Ubho rahI ApaNane zokamagna banAve che. mahAtmAjInA AvA kAramA svargavAse AkhI duniyAne zokamAM DubADI dIdhI che, ane hindustAnanA karoDo mAnavIonA duHkhane to jANe koI sImA ja nathI rahI; saunAM mastaka A durghaTanAthI zaramanA mAryAM nIcAM vaLI gayAM che. - jyAre vijJAnanA bhautikavAdanA avanavA siddhAMto ane navInavI siddhio, roja-ba-roja ghoDApuranA vege, sArI ya AlamamAM potAno sikko jamAvI rahyAM hatAM, tyAre Atmika baLanA jore, vijJAnavAdanI siddhiothI leza paNa ochI nahIM balke ethI ya caDiyAtI evI aneka siddhio hAMsala karI batAvI e mahAtmAjInI sauthI pahelI ane sarvazreSTha mahattA. Atmika baLanA jore meLavelI A siddhio eTale ekAda sAmAjika, rASTrIya ke dhArmika sudhAro athavA to jIvanazodhana ja nahIM, paNa moTA sAmrAjyane aLaguM karavAnI ane koma-koma vacce UMDe-UMDe UtarI gayelI kaDavAzanuM viSa dUra karavAnI siddhio, mahAtmAjIe AkhI ya duniyAmAM cArekora vikaselA vijJAnabaLanI sAme AtmabaLanI mahattA ane upayogitAnA pallAne ja2A ya UMce javA nathI dIdhuM e kaMI nAnI-sUnI bInA nathI; jANe ke vijJAnavAdanI pAchaLa pAgala banatI jatI duniyAnI sAme AtmavAdanI samatulA jALavI rAkhavA mATe kudarata-mAtAe eka navo mAnavI pedA karyo ! - - AtmabaLanA jore meLavelI mahAtmAjInI aneka siddhiono vicAra karIe chIe tyAre to mahAna vaijJAnika prophesara AinsTAinanA zabdo yAda Ave che H Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 amRta-samIpe "bhaviSyanI prajAne to e mAnavuM paNa muzkela thaI paDaze, ke bhUtakALamAM kevaLa potAnA AtmabaLanA jore AvI-AvI mahAsiddhio hastagata karanAra koI mAnavI thayo hato!" AvA AtmabaLanA parama uddhAraka mahAtmAjInuM bhale khUna thAya ke avasAna thAya; paNa e to sadAkALa amara ja che. mahAtmAjInI A mahAsiddhionuM mULa samajavuM paNa bahu saraLa che - jevuM emanuM jIvana saraLa hatuM. bhAratanA maharSio ane jagatabharanA saMtapuruSoe ThekANe-ThekANe darzAvela mArga e mahAtmAjIno mArga hato : te mArga eTale mana, vANI ane AcaraNanI aNIzuddha ekarUpatA. je svayaM AcarI na zakAya e bIjAne na kahevuM, arthAt vANInA naryA vilAsarUpa "paropadeze pAMDityathI sadA aLagA rahevuM. A traNanI ekarUpatA sAdhavAnA uttama sAdhananI khojamAM emaNe meLavyAM satya ane ahiMsA, je emanAM prANa ane zvAsa banI rahyAM. rASTramuktinA mahAsaMgrAmamAM, komavAdanA bhayaMkara jhaMjhAvAtamAM ke bIjA nAnA-moTA aneka prasaMgoe paNa emanI ahiMsA sadA ya jhaLahaLatI ja rahI. moTI-moTI lAlaco, moTA-moTA bhayo ke netAgIrI sarI javA jevI viSama paristhitimAM paNa e satyanA mArgathI leza paNa na caLyA. satya AcaravuM ane satya kahevuM e emano rojano dharma thaI gayo. e dharma adA karavAmAM e evA tanmaya banI gayA ke e satya lokone keTaluM kaTu ane AkaruM lAgaze enI leza paNa paravA karyA vagara temaNe dhIrajathI e lokone saMbhaLAvyA ja karyuM ; e satyanI upAsanAmAM bApujIe potAnuM jIvana ja hoDamAM mUkI dIdhuM hatuM. potAne akArA thaI paDelA e satyathI ja uzkerAIne eka 35-36 varSanA navajuvAne AtmabaLanA paMjasamA 78 varSanA vRddha bApu upara pistola calAvI. dezanI rageragamAM vyApI gayelA komavAdanA haLAhaLa viSanuM, kiratAranA nAme pAna karI bApu amara banI gayA. dezanA kalyANane kAje aneka vAra kaDavA ghUMTaDA pI janAra bApue komavAdanuM bahu vilakSaNa prakAranuM A viSapAna karIne, nathI lAgatuM ke potAnI vidAyaveLAe paNa dezane moTI AphatamAMthI ugArI lIdho che ? be judI komo vaccenuM verajhera to saune jANItuM hatuM, paNa eka ja komamAM vyApeluM A jhera eTaluM pracchanna hatuM, ke jo e A rIte pragaTa thayuM na hota, to koNa jANe keTalo anartha karI besata ! AtmamArga uparanI mahAtmAjInI A mahAmUlI zahAdata kadI eLe nahIM jAya - e ja AjanA ati viSAdabharyA avasare ApaNuM AzvAsana ! (tA. 8-2-1948). Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAtmA gAMdhI . 403 gAMdhIjInuM zarUAtanuM jIvana eka sAmAnya mAnavInA jIvana jevuM ja hatuM. paNa jayAre emanA aMtaramAM satyane pAmavAnI utkaTa jhaMkhanA jAgI UThI, ane e mATe pUrepUrA dhyeyaniSTha ane kartavyaparAyaNa banIne emaNe avirata puruSArtha Adaryo, tyAre emano je vikAsa thayo ane emanAmAM AMtarika tAkAtano je adamya pravAha phUTI nIkaLyo, te na kalpI zakAya evI asAdhAraNa hato - vAmana potAnI sAdhanAne baLa kevo virATa banI zake che eno e pratyakSa dAkhalo hato. samagra rIte vicArIe to gAMdhIjInuM jIvana AtmAmAM rahelI anaMta zaktinA vikAsanuM eka jIvaMta ane AzApreraka udAharaNa banI rahe evuM che. gAMdhIjIne satyamAM ja paramezvaranAM darzana thatAM hatAM. krame-krame emanuM mana e ja paramezvarane pAmavA tarapha DhaLatuM gayuM. e dizAnA niSThAbharyA prayatnathI AMtarika AnaMdano jema-jema emane anubhava thato gayo, tema-tema jIvanamAM satyano sAkSAtkAra karavAnI emanI jhaMkhanA uttarottara vadhu ne vadhu tIvra banatI gaI. A jhaMkhanAe eka bAju emane ahiMsA, prema ane maitrInI sAdhanA karavAnI ane bIjI tarapha mana, vANI ane karma vacce ekarUpatA sAdhIne jIvanamAM nidabhavRtti, nirbhayatA ane zucitAnI pratiSThA karavAnI preraNA ApI. pariNAme gAMdhIjI jIvanazuddhinA dhyeyane varelA eka AtmasAdhaka saMtapuruSa jema jIvyA. gAMdhIjInA satata UrdhvagAmI AtmAne satya, ahiMsA, karuNA jevI devI saMpattino lAbha kevaLa potAne ja maLe e kevI rIte maMjUra hoI zake ? emanI jhaMkhanA to vizvanA AtmAo sAthe ekarUpatA anubhavavAnI hatI. A jhaMkhanAe emane anyAya ane adharma sAme jhajhUmavAnI ane dIna-duHkhI, dalita-patita mAnavajAtano uddhAra karavA mATe pravRttizIla thavAnI prabaLa preraNA ApI. A dhyeyane siddha karavA sAdhyanI jema sAdhananI paNa saMpUrNa zuddhi mATeno gAMdhIjIno Agraha ati virala ane dAkhalArUpa banI rahe evo che. - anyAyano pratikAra nyAyathI, adharmano pratikAra dharmathI ane hiMsAno pratikAra ahiMsAthI karavo - e emanI UMDI khoja ane pravRttinuM dhruvabiMdu banyuM. A mArgane, teoe, vakhata Avye badalI zakAya evI nIti tarIke nahIM, paNa prANAMte paNa na tyajAya evA dharma tarIke svIkAryo. jIvananA aMta sudhI pote svIkArelA A dharmamArgane teo vaLagI rahyA hatA e vAtanI sAkSI emanA jIvananI aneka ghaTanAo ApI zake ema che. emanuM mahAbalidAna to, satya ane ahiMsAnA pAlanamAM thatI AkarI agniparIkSA vaccenA avicaLa evA arthapUrNa vairyanI gAthArUpa banI gayuM. Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe satya ane ahiMsAnI A AMtara-sAdhanAe ja teone dakSiNa AphrikAmAM anyAya ane atyAcArano ahiMsaka pratikAra karavAno apUrva mArga batAvyo, ane satyAgraha ane asahakAra jevA prazAMta chatAM kAragata upAyonuM darzana karAvyuM. 474 seMkaDo varSothI ghara karI gayelI anyAyI ane ekAMgI samAja-racanAne kAraNe pisAI rahelA aspRzyonA, dalitonA tema ja nArIvarganA utkarSane gAMdhIjInA yugamAM je mokaLAza maLI e paNa apUrva kahI zakAya evI che. emaNe samAjanA sukhI ane UjaLA vargane hAthe samAjanA dIna-duHkhI varganuM je pIDana ane zoSaNa thaI rahyuM hatuM, emAMthI UgaravAno mArga darzAvyo e paNa ahiMsAnI eka siddhi ja lekhAvI joIe. satya ane ahiMsAno sAco upAsaka mAnavasamAjanA koI paNa varganA zoSaNa ke pIDanane baradAsta karI ja na zake. gAMdhIjInI vicArasaraNI jeTalI vyApaka hatI eTalI ja talasparzI ane marmasparzI hatI. emAM mAnavasamUhonA vikAsane rUMdhatA rASTrIya, sAmAjika, dhArmika, sAhityika ane zaikSaNika evA dareka prakAranA praznonI vizada chaNAvaTa karavAmAM AvatI ane emAMthI UgaravAnA ane pragati sAdhavAnA mArgo paNa darzAvavAmAM AvatA. gAMdhIjIe kyAreya lakhavAnI khAtara nathI lakhyuM. chatAM mAnavajAtane mUMjhavatA AvA pAra vagaranA praznone laIne, tema ja satya, ahiMsA, asahakAra ane satyAgrahane anulakSIne je kaMI lakhyuM che te jema vipula che, tema vividha viSayone sparzatuM che. ane kaThaNamAM kaThaNa viSayane sugamamAM sugama bhASA ane saraLa, rasALa zailImAM rajU karavAnI gAMdhIjInI phAvaTa to kharekhara virala ane Adarza hatI; sAhityanI paribhASAmAM ene 'gAMdhIzailI' kahI zakAya evI guNavattA emAM che. ene lIdhe gAMdhIjI svayaM siddhahasta sAhityakAra banI gayA ane emanI moTA bhAganI kRtionI upayogitA zAzvata banI gaI. racanAtmaka dRSTi e gAMdhIjInI vicArasaraNInI asAdhAraNa vizeSatA hatI. amalI na banI zake evA kAlpanika ke vAMjhiyA vicAranuM gAMdhIjIne mana mahattva na hatuM. koI paNa vicAra ke upAyane jAte ajamAvIne enI zakyatAazakyatAne tapAsI joyA pachI ja teo janatA samakSa mUkatA. 'paropadeze pAMDitya' emane khapatuM ja na hatuM. teone potAnA kAryamAM ATaATalI saphaLatA maLI ane emanI hAkalane jhIlIne bALako, yuvAno, vRddho ane strIo sudhdhAM lAkhonI saMkhyAmAM svAtaMtryasaMgrAmamAM joDAyAM enuM eka kAraNa A paNa che. (tA. 22-11-1969) jo ApaNe pichANI zakIe to bApu to haMmezane mATe ApaNI paDozamAM ja UbhA che emanA pavitra AcaraNarUpe, emanA udAra ahiMsAbharyA Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAtmA gAMdhI upadezarUpe, emanI sarvodayanI amara bhAvanArUpe, emanA mahAbalidAnarUpe. yugonA yugo lagI bApu mAnavahRdayamaMdiramAM A rIte birAjatA ja raheze. 475 eziyAkhaMDanI ane vizeSa karIne AryAvartanI jugajugajUnI dharmabhAvanAnI jyotane bApue khUba jhaLahaLatI karI che, ane eno prayoga cheka rAjakAraNa, rAjakrAMti ane rAjaparivartana sudhI laI jaIne AkhI duniyAne navA vicArapravAhomAM jANe garakAva karI dIdhI che. roja-ba-roja pragati karatA lAgatA pazcimanA buddhimUlaka vijJAnanI sAme bApue pUrvanA hRdayamUlaka AtmajJAnane rajU karI AtmAnI amApa zaktino vizvane saMdezo Apyo che, ane e rIte mAnavanI ane dharmabhAvanAnI mahAsevA karI che. ww ahiMsAnA sarvakalyANamaya mArgane varelo mAnavI moTAnA hAthe nAnAnuM pIDana kadI baradAsta na karI zake. bApu ahiMsAnA mArgane varelA hatA. lAkhokaroDo mAnavIone nAgAM ane bhUkhyAM TaLavaLatAM nihALIne teno ilAja karavA teo rAjakAraNamAM paDyA ane eka moTI saltanata sAme moraco mAMDyo. temano savAla mAtra eka ja hato - mAnavamAtra samAna che ane samAna hakkono adhikArI che; ane ekeeka mAnavIne AbarUbhera anna, vastra ane vasavATa maLavAM joIe. koI bhUkhe mare, koI nagna phare ke koI raheThANa vaga2 rakhaDyA kare e mAnavatAnuM ane dharmabhAvanAnuM moTuM kalaMka che. sAduM, saraLa, ochAmAM ochI jarUriyAtavALuM jIvana ja sukhI-samRddha jIvana; e mArge ja deza AbAda thaI zake. vaibhava ke vilAsano mArga to zoSaNa vagara nabhI ja na zake ; tethI ja to bApue moTAMmoTAM kArakhAnAMothI dhamadhamatA A yugamAM gharaDI DozInA reMTiyAnI, moTaro ane relagADIonA A jhaDapI jamAnAmAM baLadagADAnI ane lAkhonI vastIthI UbharAtAM zaherovALA A yugamAM nAnA-sarakhA gAmaDAnI pratiSThAno nAda bulaMda karyo hato. reMTiyo to bApune mana sarvodayanI bhAvanAno sAkSAt avatAra hato, ane teTalA mATe ja bApue potAnA janmadinane 'reMTiyAbArasa'nuM biruda ApIne reMTiyAnuM bahumAna karyuM hatuM. eTale pU. gAMdhIjIne samajavAno ane anusaravAno sAco mArga temanI reMTiyAnI pratiSThAnI pAchaLanI sarvodayanI bhAvanAne samajavAmAM rahelo che. A mATe tA. 4-9-1949nA 'harijanabaMdhu'nA 241mA pAne chapAyela pU. zrI kizoralAlabhAInuM A lakhANa sau koI bhAratavAsIoe dhyAnamAM levA jevuM ane manana karavA jevuM che : "reMTiyo ane khAdIno Avo pracAra koI gAMdhI ke kaoNMgresano saMpradAya banAvavA mATe yojAyo nathI. mANasanA sAdhupaNA ke pApIpaNAnI parIkSA enAM kapaDAMthI karavA mATe khAdI nathI. paNa (pAkistAna Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 amRta-samIpe sameta) bhAratavarSanI cALIsa karoDanI prajAnI garIbI TALavAnA mULabhUta upAyarUpe enI kalpanA thaI hatI; ane e kalpanA haju ye kAyama che. hajAra rItanA udyogIkaraNathI ke sAmyavAdI rAjataMtra banAvavAthI ye darekanAM svAtaMtrya, vikAsa ane dAriyanivAraNa sAdhanAro sarvodaya koI bIjI rIte thaI zake ema che ja nahIM - evA daDha nirNaya para AvavAne pariNAme reMTiyAnA pracAra pAchaLa gAMdhIjIe potAnI zaktino ghaNo moTo bhAga kharco. pariNAme mUThIbhara kAcApAkA kAryakartAo pedA thayA. teo gAMdhIjI pachI e kAryane potAnuM jIvanakArya banAvI AgaLa vadhAravA prayatna karI rahyA che. prajA jeTale aMze reMTiyAne apanAvaze, jeTale aMze tenI pracAraka banaze, teTale aMze te sarvodayane paMthe AgaLa vadhaze. samajIne ke hArIne kyAreka paNa prajAne svIkAravuM paDavAnuM che ke carakhAno svIkAra e ja gAMdhIjayaMtI ane gAMdhIjInuM smAraka che." pU. mazarUvALA-sAhebanA A zabdo yAda rAkhIne ja ApaNe ApaNA rASTrapitAno janmadina UjavIe. (tA. 18-9-1949) - (2) prajAnI lokhaMDI DhAlarUpa pU. saradArazrI pU. saradArazrI avasAna pAmyA; bhAratamAtAnI godamAMthI eka bhaDavIra nara kheMcAI gayo ! haju thoDA divaso pahelAM ja ApaNA pyArA saradAranAM paMcotera varSanI pUrtino zAnadAra mahotsava UjavIne ApaNe temane "zata zarada ujamALo'nI lAkha-lAkha zubhecchAo ApI hatI, ane Aje emanA avasAnanA divaso gaNavAnuM ApaNA mAthe AvI paDyuM ! re agamya kudarata ! AjhAdIkALanAM AraMbhanAM pagalAM bharatuM bhArata atyAre bhAre kaTokaTImAMthI pasAra thaI rahyuM che. deza ane duniyA aneka aTapaTI samasyAonA bhayaMkara jhaMjhAvAtamAM sapaDAI gayAM che. Ave aNIne vakhate dezano eka samartha sukAnI jhUMTavAI gayo che - jANe dezane mAthe bhayaMkara honArata khaDakAI gaI ApaNe AjhAda thayA ane jANe ApaNI kamanasIbIone chUTo dora maLI gayo ; eka juo ane eka bhUlo evI Aphato trATakavI zarU thaI ! saradAra Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAra vallabhabhAI 467 gayA eTale e AphatonA gajarAjone nAthanAra narazArdUlanI khoTa paDI; mahAdharyo paNa na sahI zakAya evo vasamo viyoga che ! saradArazrInuM jIvana e to bhAratano amara itihAsa che : e jIvyA, jhajhUmyA, jItyA ane cAlyA gayA ! saradAranI dezabhakti dezano amUlya vAraso banI gaI. sadA ya avicaLapaNuM e saradArazrInA jIvanano sAra che. "nirAzA' jevo zabda emane kadI sparyo nathI. pahADa jevI musIbatonI sAme paNa emaNe kadI namatuM jokhyuM nathI. kartavyabhAnano akhaMDa dIpa emanA mArgane sadA ya ajavALyA karato, ane e potAnA dhyeyamAM AgaLa ne AgaLa vadhye jatA. jagate emane lokhaMDI puruSa' tarIke oLakhAvyA. dezanI nirbaLa janatAnA rakSaNa khAtara enuM bakhtara banavA mATe potAnI komaLatAne dabAvIne teoe lokhaMDI banavAnuM svIkArI lIdhuM. paNa koNa jANe e lokhaMDI dharatInA peTALamAM komaLatAnAM keTakeTalAM jharaNAM chupAyelAM paDyAM hatAM ! saradAranI vyavahAru buddhi ajoDa hatI; eNe emane pU. bApunI yojanAone pAra pADanAra tarIkenI virala khyAti apAvI. seMkaDo TukaDAomAM vaheMcAyela AjhAda bhAratane paLamAtramAM akhaMDa banAvavAno mahAjAdu karanAra to saradArazrInI A vyavahAru buddhi ja ! emanI vANImAM jANe tejanA aMbAra UbharAtA, emanI yojanAomAM jANe cANakyo AvI vasatA ane emanAM pagale-pagale jANe siddhio varavA lAgatI. giranAra ane zatruMjaya tIrthonA savAlonA nikAla lAvavAmAM saradArazrIe Apela sevA jainasaMgha sadA natamastake saMbhAryA karaze. ochuM bolavuM ane vadhu karavuM e emano jIvanamaMtra hato; emAMthI emanA pratibhAvaMta vyaktitvanuM sarjana thayuM. e teja veratI pratibhA Aje anaMtamAM bhaLI gaI : saradAra marIne amara banyA ! re amara paMthanA rasika ! zivAstei santa pancA: - ApanA mArge kalyANanAM ogha UbharAo ! (tA. 23-12-1950) Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 (3) rASTraprANa zrI javAharalAla neharU zrI javAharalAla neharU avasAna pAmyA che ane vizvakalyANavAMchu virATa puruSanI samagra vizvane bhAre khoTa paDI che ! amRta-samIpe vizvabharanA mAnavIonI zAMti mATe e neharUno AtmA adamya talasATa anubhavato hato; e ja emanuM jIvanakArya hatuM. ene siddha karavA e jIvanabhara jhajhUmyA ane e mATe asAdhAraNa puruSArtha karatAM-karatAM cAlyA gayA ! mahAtmA gAMdhI jIvanavyApI ahiMsAnA upAsaka hatA. gAMdhIjInA rAjadvArI vArasa zrI neharU sAmAjika ahiMsAnA Azaka hatA. samagra vizvanA mAnavamAtranI samAnatAmAM emane apAra AsthA hatI. UMca-nIcapaNAnA ke kALA-gorApaNAnA koI bheda emane maMjUra na hatA. samagra mAnavajAtane teo sukhazAMtinA adhikArI mAnatA. e mATe emaNe ArAmane harAma karyo hato, satata kAryazIlatAne potAnuM jIvanasUtra banAvyuM hatuM. vizvazAMtine TakAvI rAkhavA vizvanA dezone vizvayuddhanA ArethI pAchA vALavA mATe zrI neharUe keTakeTalI ciMtA sevI hatI, keTakeTalA prayatno karyA hatA ane emAM keTalI saphaLatA prApta karI hatI enuM nidarzana to bhaviSyanA itihAsakAra ja karAvI zakaze. ane bhAratanA to teo prANa ja hatA. gAMdhIyugamAM jema gAMdhI ane bhArata ekarUpa banI gayAM hatAM, tema nerUyugamAM zrI neharU ane bhArata ekarUpa banI gayAM hatAM. rASTranA navanirmANanA dhabakatA prANa ane enI preraNAnA akhUTa srota hatA zrI neharU. eka-eka bhAratavAsInuM kalyANa sAdhIne rASTrapitAnI sarvodayanI bhAvanAne mUrta karavAnA A rASTrapuruSanA bhavya ane divya manoratho hatA. aneka vAdo ane aneka bhedathI UbharAtA AvaDA moTA dezanuM vaDApradhAnapada poNA be dAyakA sudhI ekacakrIpaNe sAcavI jANavuM ane sAthe-sAthe lokacAhanA paNa pUrepUrI TakAvI rAkhavI, e kaMI nAnIsUnI siddhi na kahevAya. vizeSa noMdhapAtra bInA to e che ke zrI neharU potAnA dezamAM jeTalA lokapriya hatA, eTalA ja vizvanA dezomAM lokapriya hatA. enuM kAraNa e che ke zrI neharUnI rASTrIyatAne svArthanA ke saMkucitatAnA koI sImADA abhaDAvI nahotA zakatA. rASTranuM kalyANa paNa teone vizvakalyANanA saMdarbhamAM ja khapatuM hatuM. potAne duzmana mAnatA dezanuM paNa bhaluM cAhavuM ane e mATe prayatna karatA rahevuM e zrI neharUnI vizeSatA hatI. Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI javAharalAla neharU 439 bhara yuvAna vaye rASTrasevAnA bhekhadhArI banIne emaNe vaibhava ane vilAsane tilAMjali ApI hatI. rASTradevatAne caraNe potAnuM sarvasva nyochAvara karavAmAM teo ajaba AnaMda ane apUrva AtmasaMtoSa anubhavatA. zrI neharU dezanI ekatA ane akhaMDitatAnuM pratIka hatA. Akho deza emane mana potAnuM ghara hato ane samagra dezavAsIone mana zrI neharU potAnA hatA. bhASAvAda, prAMtavAda ke svArthavAdanAM koI baMdhana zrI neharUne naDatAM na hatAM. tethI jato zrI neharUnA nirbheLa rASTrapremanA dore Akho deza ekasUtre baMdhAyelo hato. zrI neharU jatAM Aje manamAM kaMI-kaMI zaMkAo jAge che. A rASTraprANa mahApuruSanuM kArya ane smaraNa ApaNAmAM eka ane akhaMDa rASTranI bhAvanAnA pradIpane sateja kare, ane svArtha ke ajJAnanA nAnA-nAnA phlezomAMthI upara UThIne ApaNA lADIlA rASTranetAne priya evA rASTranavanirmANa ane vizvakalyANanA puruSArthamAM lAgI javAnI ApaNAmAM buddhi pragaTe - e ja AjanA ati zokajanaka prasaMge paramezvarane ApaNI prArthanA ho ! (tA. 6-6-1964) zrI neharUnuM vasiyatanAmuM bhAratanA svargastha vaDApradhAna zrI javAharalAla neharUnA vasiyatanAmAno je bhAga AmajanatAne mATe jAhera karavAmAM Avyo che, te ame amArA AjanA aMkamAM anyatra pragaTa karyo che. te tarapha ame amArA vAcakonuM dhyAna dorIe chIe. vasiyatanAmAmAMnuM A lakhANa vAMcatAM ghaDIbhara vicAramAM paDI javAya che ke A te kevo yugapuruSa ! enuM mana kyAM-kyAM pharI vaLe che; ane jIvanamAM kevAkevA manoratho e ghaDe che ! mAnavamAtranA kalyANanI jhaMkhanAne sAkAra karavAnA puruSArthamAM e potAnuM sarvasva nyochAvara karIne jANe mATInA kaNakaNamAM maLI javA ane jaLanA biMdubiMdumAM bhaLI javA paNa taiyAra che. javAharalAle lokakalyANa kAje svIkArelI AvI phanAgIrI ane phakIrInuM jANe A vasiyatanAmuM gavAha banI jAya che. e vasiyatanAmuM jANe saMvedanazIlatAthI UbharAtA hRdayanA UMDANamAMthI pragaTelI kAvyagaMgA ja joI lyo. e kAvyagaMgA jANe javAhare bhAgIrathI-gaMgAne ApelI amara aMjali banI gaI ! thoDA zabdomAM eNe lokamAtA gaMgAno vaikAlika saMskAra-vaibhava kevo pratyakSa karAvI dIdho ! Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 amRta-samIpe A kAvyamAM zrI neharUe janatAnA potAnA pratyenA premane kevo biradAvyo che ! AvA premanAM mUla AMkI na zakAya, enuM RNa pheDI na zakAya ema kahIne javAhare e premanA mahimAnuM gAna karyuM che. kharI rIte javAharane mana janatA e ja janArdana hatI; janatAnAM virATa darzana thatAM ja emanA jIvanamAM yauvana pAMgaravA lAgatuM, tAkAtano jharo vahevA lAgato ! to janatA paNa kaMI ochI javAharaghelI na hatI ! ghaDIbhara vicAra thAya che ke AvA vizvamohaka vyaktitvano marma zuM haze? eno javAba bhAratIya saMskRtinA jANakArane zodhavA javo paDe ema nathI. prema ane ahiMsAnI zaktine koI sImA nathI; ahiMsA ane vizvapremanI A zakti ja javAharanI sAcI zakti hatI, ane e mohaka zaktinA baLe ja teo duniyAbharanA mAnavIonAM hRdayamAM vasI gayA hatA. jema javAhare potAnA A kAvyamAM gaMgAmaiyAnA ane janatAnA RNano svIkAra ryo che, tema A RNa-svIkAramAM teo potAnA sAthIone paNa vIsaryA nathI; ane te paNa kevA vinamra zabdomAM! potAnA AvA kAvyamAM himAlayano ullekha ka2vo javAhara cUke e to bane ja kema ? gaMgAnadInA saMdarbhamAM emaNe enuM paNa smaraNa karI lIdhuM. paNa A badhAthI AgaLa vadhIne zrI neharUnA haiye vasyo che garIba bhAratano kaMgAla kisAna. dezane AbAda karavA, bhUkhyA peTanA agnine ThAravA bhAratano kisAnavarga, aMgrejonA amalamAM ughADA page, ughADe zire, melAM-phATelAM vastrothI DhaMkAyela ardha-ughADA zarIre rAta-divasa keTalI kALI majUrI karato hato ! ane chatAM e pote, enAM bALa-baccAM ane kuTuMba to bismAra hAlatamAM ja jIvatAM hatAM ! zrI neharUnA jAherajIvananI, anyAya-atyAcAra sAme jhajhUmavAnI ane dezanI dInahIna-garIba-kaMgAla-dalita-patita janatAne mATe jiMdagI khapAvI nAkhavAnA dilI AtazanI preraNAnuM sthAna AvA dukhiyA kisAnonuM darzana ja hatuM. tethI ja zrI neharUe potAnA vasiyatanAmAmAM lakhyuM ke mArI moTA bhAganI rAkha AkhA dezamAM, potAno parasevo pADatA kisAnonA khetaromAM verI dejo, jethI e mATInA kaNakaNamAM bhaLI jaIne mAbhomanI mATI sAthe ekAkAra banI jAya. paNa zrI neharUnA virATa ane bahumukhI vyaktitvane ATalAthI saMtoSa kema thAya ? neharUno AtmA to eka krAMtikArano AtmA hato. pratyAghAtI ke pragativirodhI rUDhicustapaNuM emane AMkhamAMnA kaNAnI jema khaTakatuM hatuM. emanI A krAMtipriyatAnAM darzana paNa A vasiyatanAmAmAM, bhale thoDA zabdomAM, paNa bahu ja spaSTapaNe thAya che : emaNe sApha-sApha zabdomAM temAM pha2mAvyuM che ke mArI Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI lAlabahAdura zAstrI 41 pAchaLa koI paNa prakAranAM dhArmika vidhividhAno karazo nahIM, mane emAM AsthA nathI. jo ApaNe guNagrAhaka dRSTie ane jainadharmanI mULa buddhie vicAravA taiyAra hoIe to zrI javAhare darzAvela maraNa pachInAM dhArmika vidhividhAno pratyenI anAsthA ApaNane tema ja itara samAjane ghaNI-ghaNI preraNA Ape evI che. ane A rIte potAnI vAta spaSTarUpe rajU karavA chatAM javAhara potAnI jAtane bhAratIya saMskRtinI gauravazALI akhaMDa zRMkhalAmAMthI judI pADatA nathI, paNa enA ja eka aMkoDArUpa lekhe che. e ja emanI saMskAritA, samanvayazIla dIrghadRSTi ane mahAnubhAvatAnI zAkha pUre che. ane A vasiyatanAmAmAM eka vAtano nirdeza nathI, chatAM e vAtano amala paNa emanAM asthi gaMgAmaiyAnA khoLe padharAvatI vakhate thayo hoI temano paNa A prasaMge ullekha karavo jarUrI che. aThThAvIsa varSa pahelAM (sane 1936mAM) avasAna pAmela zrI neharUnAM patnI kamaLA neharUnI bhasma paNa emanI bhasma sAthe ja gaMgAmaiyAmAM padharAvavAmAM AvI ! aThThAvIsa-aThThAvIsa varSa sudhI potAnI svargIya patnInI citAnI bhasmanI mUka upAsanA karanAra zrI neharUnuM dAMpatya keTaluM niSThApUrNa hatuM ! kevo vaibhava, kevuM yauvana ane chatAM kevo saMyama ! (tA. 13-6-1964) (4) rASTranA zANA sukAnI zrI lAlabahAdura zAstrI zrI neharU pachI rASTranA sukAnI koNa banaze e mATe aneka vimAsaNo ane AzaMkAo janmI, e mATe zAsakapakSa vivAdo ke khaTapaTonI sAThamArImAM sarI paDaze evuM paNa ghaDIbhara lAgyuM; paNa chevaTe gAMdhI-saradAra-neharUe Apela zANapaNano vijaya thayo, ane koMgresapakSe sarvAnumate zrI lAlabahAdura zAstrI jevA zANA puruSanI dezanA vaDApradhAna tarIke pasaMdagI karI. ame A pasaMdagIne paramAtmAnI prasAdI lekhIe chIe. AvuM dUraMdezIbharyuM zANapaNa dAkhavavA badala ame kaoNMgresanA movaDIone dhanyavAda ApIe chIe ane mAnanIya zrI lAlabahAdura zAstrIne hArdika abhinaMdana ApIe chIe. jo ApaNe zrI neharUnA chellA divasonA mUka vartanane samajI zakIe, to ema kahevuM joIe ke zrI zAstrIjInI pasaMdagI e zrI neharUnI pasaMdagIno ja paDagho che. "tamAro anugAmI koNa haze ?" - evo prazna zrI neharUne keTalIya Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47ra amRta-samIpe vAra pUchavAmAM Avyo hato. temAM ya bhuvanezvaranI zrI neharUnI aNadhArI mAMdagI pachI to e savAla vadhAre vega ane utsukatApUrvaka puchAvA lAgyo hato. paNa romaromamAM lokazAhInuM sattva dharAvatA neharUe yogya rIte ja A praznano javAba Apyo na hato; ane dezanA netAnI pasaMdagI deza pote ja karaze ema kahIne lokazAhInuM gaurava vadhAryuM hatuM. Ama chatAM, potAnI jIvananI kaTokaTInI paLe potAne pajavatA aneka prANapraznonA nikAla mATe je vyaktinI viziSTa sahAya zrI neharUe sAme cAlIne mAgI lIdhI e vyaktinI rASTraniSThA ane kAryazaktimAM emane keTalI badhI AsthA hovI joIe - e saheje samajI zakAya evI vAta che. A rIte zrI neharUe "mArA pachI koNa?' e praznano javAba vANI dvArA bhale na Apyo, paNa potAnA vartana dvArA to ApI ja dIdho hato. rASTranA navA netAnI pasaMdagImAM ApaNA svargIya netAnI mUka pasaMdagInuM A rIte bahumAna thayuM che te khUba khuzanasIbInI ane AnaMdanI vAta che. sATha varSanI vayanA zrI zAstrIjI khUba sAdA, saraLa ane saumya puruSa che. azAMtamAM azAMta paristhitimAM paNa prazAMta rahevAnI emanI prakRtinAM ApaNane aneka vakhata darzana thayAM che. mAnapAnanI ke nAmanAnI emane khevanA nathI. ochuM bolavuM ane nakkara kAma karavuM e ja emano sahaja svabhAva che. kaDavAza dAkhavyA vagara kaDavA praznono nikAla karavAnI emanAmAM asAdhAraNa AvaData ane sUjha che. zANA, udAra ane DaMkharahita cittathI teo sAmAnA dilane jANe vaza karI le che. sattAnI lAlasA ke sattAnuM abhimAna emane pajavI zakatAM nathI. je sthAne hoya e sthAne svastha ane ekAgra citte kAma karavuM e ja emanA jIvanano AnaMda che. kuzAgra buddhi ane nirmaLa hRdaya e emanuM sAcuM baLa che. AtmabaLe ja teo dezanA sarvoccapade pahoMcyA che. zrI zAstrIjIe asahya garIbI sAme jhajhUmIne potAno vikAsa sAdhyo che, eTale garIbInI vedanAno emane pratyakSa jAtaanubhava che. tethI emanA zAsanamAM garIbonI yAtanAo tarapha vizeSa dhyAna apAze ane pU. gAMdhIjInA sarvodayanI sthApanAnA manorathone mUrta karavAnI dizAmAM jhaDapI AgekUca thaze evI AzA jarUra rAkhI zakAya. (tA. -6-1994) hiMdustAna ane pAkistAnanA zAMtikarAro dvArA vizvazAMtimAM zrI zAstrIjIe potAno aitihAsika, apUrva ane amUlya phALo Apyo, ane jANe zAMtinI sthApanA mATeno mArga mokaLo karavAnuM potAnuM jIvanakArya pUruM thayuM hoya ema bIjI ja ghaDIe teo zAzvata zAMtimAM poDhI gayA ! Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI lAlabahAdura zAstrI 473 teo to bhAre yazasvI pUrNa, kRtArtha ane vizvavatsala banIne gayA, paNa bhAratane mATe emanI A vidAya bhAre vasamI banI gaI. emano sAva aNadhAryo akALa svargavAsa rASTrane mATe jaMgI honAratarUpa ja lekhI zakAya. emaNe khAlI kareluM sthAna koNa kyAre pUraze ane zobhAvaze bhagavAna jANe ! zrI lAlabahAdura zAstrInuM jIvana e zIla ane saMyamanuM, tyAga ane balidAnanuM, titikSA ane samatAnuM jIvana hatuM; teo eka sAcA rASTratapasvI hatA. rASTranA kalyANa mATe teo jIvanabhara kaThora tapa tapatA rahyA, ane e AkaruM tapa karatAM-karatAM ja cAlatA thayA ! * sane 1904mAM oNkTobaranI bIjI tArIkhe (mahAtmA gAMdhIjInI janmatArIkhe) banArasa pAsenA mugalasarAI gAmamAM eka garIba kAyastha kuTuMbamAM emano janma thayo hato. emanA pitAnuM nAma zAradAprasAda, mAtAnuM nAma rAmadulArIdevI, aTaka zrIvAstava. doDha varSanI uMmare ja pitAnuM zirachatra jhUMTavAI gayuM, ane garIba kuTuMbanI garIbI vadhu gherI banI. asahAya mAtAne mAthe eka putra ane be putrIonuM pAlana karavAnI javAbadArI AvI paDI. paNa mAtA sAcI mAtA hatI - potAnI asahAya avasthA ane A javAbadArIthI jarA ya vicalita na thaI. kuTuMbanirvAhanuM AkaruM tapa tapIne e baDabhAgI mAtAe dezane zrI lAlabahAdurasamA rASTratapasvInI bheTa ApI. zrI lAlabahAdurajI garIbImAM avataryA hatA, kAramI garIbInA kaMTakabharyA pAraNe jhUlyA hatA; chatAM garIbInuM amRtapAna karIne ja vikasyA hatA, garIbInI gajavela aMtaramAM AropIne ApabaLe ja AgaLa vadhyA hatA! garIbonA belI banavAnuM emanuM sarajata hatuM ne e ja emanuM jIvanavrata hatuM. roja mogalasarAIthI sAta-ATha mAIla cAlIne banArasanI haricaMdra hAIskUlamAM bhaNavA javAmAM bALaka lAlabahAdure kyAreya dInatA sevI nahIM. gaMgA jevI nadI pAra karavA mATe pAse paisA na hatA; to, dIna banIne koInI pAse bhIkha mAgavA karatAM, bahAdura banIne bAvaDAnA baLe AkhI gaMgA tarI javAmAM emaNe AnaMda mAnyo ! dasa-bAra varSanA lAlabahAduranI AvI hatI khumArI, bahAdurI ane sAhasikatA ! sane 1915mAM mahAtmA gAMdhIjInA hAthe banArasa hiMdu yunivarsiTIno pAyo naMkhAyo. e samAraMbhamAM agiyAra varasanA lAlabahAdura paNa hAjara hatA. mahAtmA gAMdhInI dezabhakti, dezamukti ane dezanI garIba janatAnI sevAnI vAta e kizoranA aMtarane sparzI gaI - jANe lokhaMDane pArasamaNino sparza maLI gayo! lAlabahAduranuM Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 amRta-samIpe aMtara dezasevAnA raMge raMgAvA talasI rahyuM; dezanI janatAnI bhayaMkara garIbI AgaLa teone potAnI garIbI nagaNya lAgI. dezasevAnI A tamannAe emane, mAtra sattara varSanI pAMgaratI vaye, zALAno bahiSkAra karavA ane asahakAranA gAMdhIjInA AMdolanamAM jhukAvI devA preryA. raoNleTanA jANItA kALA kAyadAnI sAme thavAmAM emane sane 1921mAM pahelI jelayAtrAnuM sarakArI bahumAna maLyuM! e ja varSe jelamAMthI chUTIne, teo amadAvAdanI gujarAta vidyApITha jevI banArasanI kAzI vidyApIThamAM joDAyA. tyAM khaMta, dhIraja ane mahenatapUrvaka abhyAsa karIne emaNe "zAstrI"nI padavI meLavI; e padavI ja AgaLa jatAM emanA nAmano paryAya banI gaI. A cAra-pAMca varSanA abhyAsakALa daramyAna emane kaThora, khaDatala, svAzrayI, sAdA ane saMyamI jIvananA je bodhapATha maLyA, ane zrI puruSottamadAsa TaMDana, AcArya kRpAlANI ane DaoN. saMpUrNAnaMda jevA dezabhakta sevakono je satsaMga maLyo, eNe e yuvAnanuM niSThAvAna rASTrasevaka ane garIbonA sAcA belI rUpe ghaDatara karyuM. zAstrI'nI padavI meLavyA pachI emanAmAM evI zakti ane buddhi khIlI hatI ke enA baLe teo sarakArI amaladAra banIne ke bIjI game te rIte sArI kamANI karIne potAnI jAtane ane potAnA kuTuMbane sukhI ane samRddhizALI banAvI zakata. paNa emaNe jIvanamAM garIbI tarapha napharata ke amArI tarapha mahobbata keLavI na hatI; balba garIbonI pITha upara savAra thaIne AgaLa vadhatI amIrI emane khapatI na hatI. emane to garIba dezavAsIonuM duHkha dUra karavAmAM ja potAnuM jIvana kRtArtha karavuM hatuM. eTale teo sattA ke saMpattino mArga mUkIne, dezabhakta lAlA lajapatarAye sthApela "sarvaTsa oNpha inDiyA sosAyaTInA sabhya banIne harijanonA uddhAramAM lAgI gayA; sane 1920nI sAla - zrI lAlabahAdurajIe janasevAnuM AjIvana vrata svIkAryAnuM aitihAsika varSa. eka varSa bAda 1927mAM, zrImatI lalitAdevI sAthe, 23 varSanI uMmare emanAM lagna thayAM. pati janasevA karatA rahe; emAMthI je alpasvalpa arthaprApti thAya enAthI dharmapatnI bhAre karakasara karI ghara-vyavahAra calAvyA kare. amIrInuM pradarzana to cAre kora thayA ja karatuM hoya : temAM ya aMgrejonA zAsanamAM to bhabhakAno bhAre mahimA; chatAM ya pati-patnI ane vRddha mAtA paNa potAnI sAmAnya sthiti mATe manamAM kyAreya ochuM na lagADe ! A Adarza lokasevakano gRhasthAzrama paNa Adarza ane svastha hato. zAstrIjI vaDApradhAna banyA tyAre temanAM mAtAe emane AzIrvAda ApatAM kahyuM hatuM. "prANa jatA hoya to bhale jAya, paNa garIbone nukasAna thAya evuM kazuM na karatA." dezanA rakSaNano savAla Avyo tyAre Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI lAlabahAdura zAstrI 475 paNa e vI2mAtAe kahyuM ke prANa bhale jAya, paNa deza TakI rahe ! zrI zAstrIjIe mAtAnI kUkha zobhAvI jANI; jAnanA bhoge paNa teo dezanI ane vizvanI janatAnuM bhaluM karatA gayA ! jelayAtrA hoya ke dezasevA : te ya pAchI adhikArapade rahIne karavAnI hoya ke adanA sipAhI tarIke emAM emane mana kazo ja bheda na hato. e ja emano jIvanakrama banI gayo; enAthI emanuM hIra vadhu ne vadhu pragaTa thatuM gayuM. svarAjya AvyA pachI to jarAka himmata ajamAvavAmAM Ave ke sattAdevI prasanna thaI jatAM, ane saMpatti paNa saheje maLavA lAgatI; dezabha2mAM jANe samudramaMthanamAMthI pragaTelI mohinInI mAdaka asara prasarI gaI. paNa zrI zAstrIjI to enAthI alipta ja rahyA; UlaTuM, ema kahevuM joIe ke sattA pote kRtArtha thavA emanuM zaraNa zodhatI AvatI hatI*. emane mana sattA e apramAdapUrvaka lokasevA karavAnuM sAdhanamAtra hatuM; nahi ke aMgata pratiSThA ane dhanasaMcayanuM sAdhana. e rIte potAnI UMDI AvaData, marmasparzI sUjha ane ajoDa niSThAne baLe ja zrI zAstrIjI bhAratanA vaDApradhAnapada jevA sarvocca sattAsthAne pahoMcI zakyA hatA; ane chatAM e padano leza paNa kaeNpha emane caDyo na hato. viveka ane vinamratAthI zobhatI makkamatA, kaTutA-dveSa-irSyAno abhAva, hRdayasparzI saumyatA-sujanatA-sahRdayatA, sphaTika samI nirmaLa ane kRtanizvaya vANI, koI paNa praznano marma pakaDI laIne eno tatkAla nikAla karavAnI sUjha, vyavahAradakSatA, cANakyabuddhi, sAmAnuM hRdaya vaza karI le evI sAragrAhI ane satyagAmI samajAvaTanI zakti vagere guNo zrI zAstrIjInI aneka siddhionI gurucAvI hatI. A guNone emaNe pUrNa jAgRtapaNe sAcavI jANyA, tema ja uttarottara khIlavI paNa jANyA. vaDApradhAnapada upara to teo mAtra ogaNIsa mahinA ja rahyA; chatAM emaNe aMdaranA ane bahAranA keTakeTalA kaDhaMgA ane kaparA praznono saphaLa sAmano karIne dezanI zAna ane zakti baDhAvI dIdhI ! pAkistAnanA prathama kaccha uparanA ne pachI kAzmIra uparanA AkramaNe to deza AkhAne hAlakaDolaka banAvI mUkyo hato; ethI to dezanI zAna ane surakSA baMne jokhamamAM mukAI gaI hatI. temAM ya kaccha-morace yuddhabaMdhInA karAranI pITha upara ja besIne jhIMkAyelA kAzmIra paranA AkramaNathI to dezanI svataMtratA ja jokhamamAM mukAI gaI hatI. ghaDIvAramAM deza hato-nahato ke barabAda thaI jAya * ahIM game te kAraNe zAstrIjInA jAherajIvananI eka agatyanI ghaTanA ullekhavAnI rahI gaI che - dakSiNa bhAratanA eka relve-akasmAtanA anusaMdhAnamAM temaNe relvepradhAna tarIke ApeluM rAjInAmuM. - saM. Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 amRta samIpe evI ciMtAbharI sthiti UbhI thaI hatI. AvI jIvanamaraNa jevI kaTokaTInI paLe zrI zAstrIjInAM hiMmata ane khamIra dezanI vahAre dhAyAM. temane nirbaLanI ahiMsA ke masANanI zAMti khapatI na hatI. emaNe vaLatA AkramaNanI saphaLa doravaNI ApIne pAkistAnane cUpa karI dIdhuM. bhAratanA dIrghakAlIna itihAsamAM na banI hoya evI, eka asAdhAraNa ane zakavartI A ghaTanA banI. eNe bhArata pratye khoTI manovRtti dharAvanArAonI UMgha uDADI dIdhI. A badhuM zAstrIjInI saphaLa doravaNInuM pariNAma hatuM. yuddhano sAmano yuddhathI karyo; paNa zAstrIjIe yuddhakhora manovRtti sAthe kyAre ya mahobbata keLavI nahotI. yuddha e to sau koInuM bhakSaNa karI janAra mahArAkSasa che - A vAta teo barAbara samajatA hatA; ane tethI ja to mahAtmA gAMdhI ane neharUe cIMdhelA vizvazAMtinA teo sAcA himAyatI hatA. pAkistAnanuM yuddha emaNe bhAre haiye ja khelI jANyuM hatuM; eTalA mATe to tAkaMdanI zAMtimaMtraNAne saphaLa banAvavAmAM jIvanazaktino chellAmAM chello aMza emaNe kharacI jANyo hato; ane aMte e ja kAryanI saphaLatAmAM jIvana samarpita karyuM ! yuddhanA pratyakSa duSpariNAmane samajavuM hoya to kahI zakAya ke cInanA AkramaNa nitya yuvAna javAharalAlane vRddha ane bImAra banAvIne motanA moMmAM dhakelI dIdhA. pAkistAnanA AkramaNa sAme ane enI kAyamI zAMti mATe zrI zAstrIjIne paNa emanI apAra zaktino vyaya karavo na paDyo hota to teo deza ane duniyAnI mAnavajAtanI vadhAre sevA karI zakata. emanA zAMti ane sevAnA kAryane AgaLa vadhAravA ApaNAmAM niSkAmapaNe ane niSThApUrvaka kArya karavAnI zakti ane buddhi pragaTo. (tA. 15-1-1969) (5) adanAnA pratinidhi zrI raphI ahamada kiDavAI bolabola karavA karatAM mUkapaNe chatAM daDha saMkalpapUrvaka kAma karavAthI ja mANasane saphaLatA sAMpaDe che e vAta ApaNA annasaciva zrI raphI ahamada kiDavAIe ApaNane sAcI karI dekhADI che. ApaNA pradhAnomAM saphaLatApUrvaka kAma karyAno vadhAre yaza jo koIne ApI zakAya ema hoya to te zrI kiDavAIne. paNa A saphaLatA ema ne ema nathI sAMpaDI, paNa e mATe custa ane ekAgra banIne kAma karavuM paDe che. chApAMo vAMcanAra koIthI ajANyuM nahIM hoya ke zrI kiDavAI Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI raphI ahamada kiDavAI 477 ochAMmAM ochAM bhASaNo kare che, nivedano paNa javalle ja kare che; ne jyAre paNa je kAMI bole che te vajranI lITI jevuM nIvaDe che. potAnA kAmamAM e evA masta rahe che ke na emane mAnApamAna sparze che ke na mAna-sanmAna game che. thoDA ja divasa pahelAM banela emanA jIvanano eka prasaMga khAsa noMdhavA jevo che. zrI kiDavAIe rezaniMgane dUra karavAmAM ane bhalabhalAnI matine mUMjhavI nAkhanAra annano savAla hala karavAmAM je saphaLatA meLavI hatI, tethI keTalAka pradhAno, dhArAsabhyo, elacIo, amaladAro ane sAthIoe zrI kiDavAI mATe eka sanmAna-samAraMbha yojyo hato. A vakhate tasvIro paNa pADavAnI hatI ane hAratorA paNa paherAvavAnA hatA. paNa khare vakhate joyuM to kiDavAI tyAM maLe nahi ! tapAsa karI to eka khUNe eka khurazI upara jaIne e goThavAI gayelA. mukhya mahemAna tarIke emane saunI vaccovacca besavAnuM hatuM; paNa ghaNuM-ghaNuM kahevA chatAM potAnI ekAMta khurazI uparathI na ja khasyA te na ja khasyA, ane cA paNa tyAM beThAM-beThAM ja pIdhI ! ane ramUjamAM bolyA "be divasa pahelAM muMbaImAM eka Avo ja samAraMbha mArA mATe yojavAmAM Avyo hato. temAM hastadhUnana karI-karIne mAro to hAtha dukhavA Avyo ! " vadhumAM temaNe kahyuM - "AvI prazaMsAo ka2vAmAM Ave ke guNagAna ka2vAmAM Ave enAthI huM to mUMjhAI ja jAuM chuM." ,, zrI kiDavAInI saphaLatAnI cAvI mAtra kAryane vaphAdAra rahevAnA temanA svabhAvane AbhArI che; kAma haze to nAma to enI meLe ja AvavAnuM che. (tA 23-10-1954) dezasevA eTale nirbheLa dezasevA ja, ane lokasevA eTale narI lokasevA ja; pachI emAM dharma, jAti, svArtha ke saMpradAyane talamAtra paNa sthAna ja na hoya sAcI sevAnA A umadA maMtrane potAnA jIvanamAM soe so TakA jIvI janAra bhArata-sarakAranA khorAka ane khetIvADI khAtAnA pradhAna zrI raphI ahamada kiDavAInuM avasAna e AkhA rASTrane mATe asahya AghAtarUpa che. dhanaterasanA maMgaLamaya divase A phAnI duniyAno tyAga karIne zrI kiDavAI to dhanya banI gayA, amara banI gayA; paNa emanA javAthI eka mahArathInuM sthAna khAlI paDyuM. tene pUranAro mahAyoddho atyAre to koI najare caDato nathI. jiMdagI to mAtra sATha ja varSanI; paNa emAM emaNe rASTrane AjhAda ane AbAda banAvavAmAM je khamIra dAkhavyuM te vIsaryuM na visarAya tevuM che. itihAsakAra to kadAca ema paNa noMdhaze ke zrI kiDavAI to emanI kIrtinA madhyAhne pahoMcI cUkyA hatA eve suavasare ja khudAe emane potAnI ' Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 amRta-samIpe pAse bolAvI lIdhA. temanA javAthI ApaNane je khoTa paDI che teno vicAra haiyAne hacamacAvI mUke che. zrI kiDavAInI udAratA, kheladilI, sAthIone madada ka2vAnI tatparatA, rASTrakAje sarvasva nyochAvara karavAnI phanAgIrI ane evA bIjA keTakeTalA guNo yAda karIe ? aneka vidhavA baheno ane nirAdhAra vidyArthIo emanA taMga hAthamAMthI paNa sahAyatA meLavatAM. potAnI jamIna ane jAgIra to emaNe kyAranI potAnA dezanA hamavatanIone vaheMcI dIdhI hatI. potAnA eka mA-jaNyA sagA bhAInuM komI AtazamAM khUna thavA chatAM e kadI komavAdanA jherIlA paMthe vaLyA na hatA e emanI virala rASTrabhaktinuM sUcana kare che. mAnavI chevaTe che zuM ? chevaTe to ene cAra hAtha jamInamAM mATInA DhagalA vacce daTAI ja javAnuM ne ? to pachI eno khudAI kAmamAM jeTalo upayoga karI lIdho teTalo sAco e sanAtana satya jANe zrI kiDavAInA jIvanamAM dharabI-dharabIne bharyuM hatuM. teo jIvyA eka narazArdUla tarIke ane gayA paNa narazArdUla tarIke ja. (tA. 6-11-1954) (6) bhAMgyAnA bheru inducAcA zrI indulAla yAjJika svanAmadhanya rASTrapuruSa; bhAMgyAnA bheru ane dInadukhiyAo, dalito, patito, zoSitonA belI ane bola; anyAya, adharma, atyAcAranA hADaverI; janatAnA vaNakahyA netA, aNanama yoddhA ane AjIvana karmavI2. - teo tA. 17-7-1972ne roja eMzImA varSe amadAvAdamAM vIragati pAmyA ane gujarAtanA raMka banatA jatA jAherajIvanamAM ghora sUnakAra vyApI gayo. zrI indulAla yAjJika gujarAtanI sevAnAM keTalAMka kSetromAM eka ane advitIya puruSa hatA. temanI keTalIka viziSTatAo to evI virala ane asAdhAraNa hatI ke jate divase emanuM nAma mAtra eka vyaktivizeSanuM ja sUcaka banI rahevAne badale bhAvanAzIlatA, guNavibhUti ane zaktinuM ghotaka vizeSaNa banI raheze ! teonuM jIvana ane kArya zreSTha mAnavatAnA unmeSanA namUnArUpa hatuM : emane mana na koI UMca hatuM, na koI nIca; rAya ne raMka emane mana samAna hatA. paNa emanI A samaSTi na to niSkriya hatI ke na to eka mAnavI dvArA bIjA mAnavI upara thatA zoSaNa ke anyAyane baradAsta karI le evI kamajora Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 479 zrI inducAcA hatI. jyAM paNa teo anyAya ke sitama gujarato jotA, tyAM emano puNyaprakopa jAgI UThato. potAnA sarvasvanI bAjI lagAvIne eno pratikAra karavA pote puruSArtha karatA ane virATa janatAne jAgRta karatA tyAre ja emane nirAMta thatI. zrI indubhAInI hAkala sAMbhaLIne dIna-duHkhI-garIba-zoSita janatAnA prANa jAgI UThatA, enAmAM navajIvanano saMcAra thato ane e emano paDyo bola jhIlavA taiyAra thaI jatI. AvI janatAnA teo svayaMbhU netA hatA. ane Ama thavAnuM kAraNa paNa spaSTa hatuM. je garIba ane duHkhI janatAnI sevAmAM potAnA jIvanane kRtArtha banAvavAno emane nAda lAgyo hato, enA jevuM ja garIbIbharyuM jIvana jIvavAnuM ApameLe pasaMda karIne teo evI janatAmAMnA eka banI gayA hatA; e janatA sAthe samarUpa banI gayA hatA. eka amIra jevuM sukha-vaibhavabharyuM jIvana jIvI zakAya eTalI saMpatti raLavAnI pUrepUrI AvaData ane hoziyArInI bakSisa maLI hovA chatAM, eka Adarza janasevakane chAje evuM akiMcana jIvana jIvavAnuM emaNe samajaNapUrvaka pasaMda karyuM hatuM; ane aradhI sadI karatAM paNa kaMIka vadhu lAMbA samayapaTa upara vistarelA potAnA jAhera jIvanamAM teo e mArgane ja ullAsapUrvaka anusaratA rahyA. to pachI duHkhI, dalita, garIba janasamAja emane potAnA netA mAne ane emanA pratye Adara-bhakti dharAve tema ja emane potAnA tAraNahAra mAne emAM zI navAI ? zrI indubhAIno janma sane 1892mAM naDiyAdamAM eka brAhmaNa kuTuMbamAM thayo hato. emaNe muMbaImAM rahIne abhyAsa to vakIlAtano karyo hato, paNa emanuM bhAgyavidhAna potAnI buddhi ane zakti gujarAtanA jAherajIvanane samarpita karavAnuM ane aMte garIbonA belI banavAnuM hoya e rIte yauvananA uMbare paga mUkatAM ja emanA jIvanadhyeye vaLAMka lIdho; e mATe teo kuberasamA dhanapationI mohamayI muMbaI nagarIne choDIne gujarAtamAM AvIne vasyA ane gujarAtane potAnuM karmakSetra banAvyuM. pacAsa-pacAvana varSa jeTalA lAMbA kAryakALa daramyAna moTe bhAge amadAvAdamAM ja emanuM nivAsasthAna rahyuM, ane chatAM amadAvAdamAM (ke bIjA koI sthAnamAM paNa) emaNe potAnI mAlikInuM nAnuM sarakhuM ghara paNa na jaNAvyuM e bInA paNa emaNe jIvanamAM keLavelI aparigrahazIlatA ane mastInI sAkSI pUre ema che. covIsa-pacIsa varSanI UcharatI uMmare jyAre tejasvI buddhi ane adamya kAryazakti dharAvatuM yauvana arthopArjana ane sukhopabhoga mATe kaMIka-kaMIka pravRttio hAtha dharavA mATe thanaganI rahyuM hoya, tyAre zrI indubhAI sevAparAyaNa jIvananA Azaka ane upAsaka banIne amadAvAda AvIne rahyA; pahelA vizvayuddhano sane 1915-16no e samaya hato. amadAvAdamAM teoe keLavaNI Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 amRta-samIpe pariSada bharI, pachI rAjakIya pariSada bharI, ane prajAjIvananA ghaDatara mATenA potAnA vicArone vAcA ApavA mATe 'navajIvana' nAme mAsika zarU karyuM. A mAsika ja chevaTe gAMdhIjInA hAthamAM jaIne e ja nAmathI sAptAhikarUpe navo avatAra pAmIne, svarAjyanI laDatane mATe sUtelI prajAne jAgRta karavAnuM samartha vAhana banyuM ! A samaya gAMdhIjInA bhArata-Agamanano ane emanI rASTravyApI anokhI netAgIrInA Ugamano samaya hato. rASTranA uddhAraka ane lokajIvananA ghaDavaiyA gAMdhIjInA aMtarano sAda zrI indubhAInA aMtarane na sparze e bane ja kema ? gAMdhIjIne zarUAtamAM je sAthIo maLyA ane gamI gayA emAM zrI indubhAInuM paNa sthAna hatuM. teo gAMdhIjInA kAmamAM joDAI gayA. paNa indubhAI to manamojI jIva hatA; alabatta, emanI manamoja kaMI sukhacena mANavAnI ke mojamajA bhogavavAnI nahi, paNa haMmezAM potAne managamatAM lokasevAnAM kAryomAM ja khUMpI javAnI rahetI. ane eka vAra eka sevAkArya karavA jevuM lAgyuM pachI "tarata dAna ane mahApuNya" e ja emanI kAryapaddhati hatI. gAMdhIjI sAthe joDAyA pachI paNa indubhAInuM mana gujarAtanI AdivAsI ane pachAta komonI sevA mATe jhaMkhI rahyuM hatuM. e mATe gAMdhIjI ane saradAra sAthe rahIne potAnI dhAraNA mujaba kAma thavAnI zakyatA na lAgI, tethI pote emanAthI aLagA thaIne ekale hAthe e kAma karavAnuM bIDuM uThAvyuM; ane eka vAra amuka kArya karavAno saMkalpa karyo, pachI emAM bIjA sAthIo che ke pote ekalAe ja badho bhAra vahana karavAno che, Arthika ke bIjAM sAdhano pUratAM che ke nahIM, athavA to AsapAsanI paristhiti kevI muzkela che enI ciMtA karavA thobhavAnuM indubhAInA svabhAvamAM ja na hatuM. muzkelIthI teo mUMjhAtA nahIM; muzkela kAmono paDakAra jhIlavAmAM teo eka prakAranI moja anubhavatA. AvA prasaMgoe emanuM teja, khamIra ane hIra zatadaLa kamaLanI jema khIlI UThatuM ; jANe koI yogasAdhaka AtmA ! ema lAge che ke dIna-du:khI, zoSita-dalita, pIDita-patita janatA e ja indubhAIne mana pratyakSa hAjarAhajUra janArdanarUpa hatI; emanI sevAmAM ja teone sAcI IzvarasevAnAM darzana thatAM. A AsthAmAMthI ja teone game tevA muzkela kAmane pahoMcI vaLavAnuM baLa maLatuM rahetuM hatuM, ane emanuM jIvana AkarI kasoTI karAvatI aneka siddhiothI samRddha banyuM hatuM. - zrI indubhAInuM zarIra na kalpI zakAya eTaluM khaDatala hatuM ; eka tapasvInA jevuM kaThora jIvana jIvavuM e emane mATe sAva sahaja vAta hatI. emanI Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI inducAcA 481 UMcI, pAtaLI chatAM loha samI nakkara kAyA emanA darzana karanAranA aMtaramAM cirakALa sudhI eka AlhAdaka ane preraka smRti jagADatI rahetI. je mAnavI 70, 75 ke 80 varSa jevI pAkaTa vaye UMgha ke ArAmanI khevanA karyA vagara Thera-Thera ghUmIne kalAko sudhI kAma karato rahe, divasa-rAta gaNyA vagara aneka sabhAone lAMbA vakhata sudhI saMbodhyA kare ane pote svIkArela pharajane pUrI karavA sAhasazUrA yoddhAnI jema satata jhUkyA kare enA dehamAM keTaluM kauvata bharyuM haze? jema emanuM zarIra khaDatala hatuM ema emanuM jIvana sAdAInA zreSTha Adarza samuM hatuM. rahevAnuM sthAna narasiMha mahetAnA utArA jevuM hoya, gharavakharImAM sAdo ke hacamacI gayelo khATalo, jIrNa thaI gayelAM Tebala-khurasI ke evI ja vastu hoya, ane paheravAnAM vastro paNa khAdInAM sAva sAdAM, phATelAM, thIgaDAM lagAvelAM ke ochAM svaccha paNa hoya to ethI zaramAvAnuM ke potAnI jAtane halakI mAnavAnuM kevuM ? sAme cAlIne garIbInuM varadAna to mAgI lIdhuM hatuM ! ane garIbI ane sAdAIne jIvana sAthe ekarUpa banAvI devAnI zrI indubhAInI virala ane umadA bhAvanA upara suvarNakaLaza caDhato emanA alagArI bhojanathI ! emane mana kartavyapAlananuM eTaluM badhuM mahattva hatuM ke bhojanane mATe koI kAmamAM vilaMba thAya e emane paravaDatuM na hatuM ! jANe ke, dehathI kAma levuM hoya to ene dAmuM ApyA vagara na cAle, eTalA mATe ja teo khorAka letA hatA. vaLI je kaMI khAvA maLe te AnaMda ane rasapUrvaka khAtA hatA. vakhata Avye khIsAmAM bharI rAkhela sIMgacaNAthI ke thelImAM paDIkAmAM bAMdhI rAkhela zAkapUrIthI, poNoso eMzI varSanI vaye paNa, potAnuM bhojana patAvanAra vyaktinI rasavRtti kevI kAbUmAM hovI joIe? ane chatAM jIvanamAM udAsInatA ke nIrasatAnuM nAma nahIM ! jema indubhAInuM zarIra majabUta hatuM tema emanA manamAM paNa jANe gajavela ke vaja purAyeluM hatuM. eka saMkalpa karyo eTale pachI game tevI musIbato Ave to paNa ene pUro karyo ja chUTako; hatAzA ke nAhiMmata emane pAchA pADI na zakatI. nIDaratA emanA romaromamAM dhabakatI hatI. koInI zehazaramamAM dabAvAnuM ke moTAmAM moTI vyaktithI paNa DaravA-gabharAvAnuM teo zIkhyA ja na hatA. vaLI spaSTavAditA to jANe emanI jabAna para ja ramatI rahetI hatI. vakhata Avye moTAmAM moTI gaNAtI vyaktine paNa kaDavuM, AkaruM satya saMbhaLAvatAM teo kyAreya pAchA na paDatA. jarUra paDatAM emanI vANI aMgAra-jharatI, jalada banI zakatI. jemaNe lobha-lAlacathI para banIne samajapUrvaka phakIrI jIvanano rAha apanAvyo hoya, ene koIthI DaravApaNuM hoya ja zAnuM ? Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 amRta-samIpe vaLI, inducAcA upara sarasvatI mAtAnI paNa kRpA varasI hatI. teo jema patrakAra hatA tema sAhityakAra paNa hatA. 'navajIvana' pachI emaNe "yugadharma' nAme bIjuM mAsika paNa kADhyuM hatuM. teo philmanirmAtA paNa banyA hatA. amuka varSa sudhI emaNe videzayAtrA paNa karI hatI. chaTTe bhAge adhUrI rahI gayela emanI AtmakathA gujarAtI sAhityanI eka uttama kRti lekhAya che. paNa A badhI vizeSatAo emane mana janasevA AgaLa gauNa hatI ane janasevAnA dhyeyane ja arpaNa thayelI hatI. temanI janasevAnI bhAvanAnI virala vizeSatA e hatI ke enI pAchaLanI emanI manovRtti upakAra karavAnI nahIM, paNa nijAnaMda meLavavAnI sAva alagArI hatI; tethI ja e ATalI saphaLa ane kAmaNagArI banI zakI hatI. tethI ja IndubhAI sAmAnya janatAnA lADIlA netA banIne enA haiyAmAM vasI gayA hatA. khUba lokapriya baneluM "inducAcA' nAma A mahAna puruSa taraphanA janatAnAM Adara, vAtsalya ane bhaktinuM sUcaka che. patrakAra-mitro to emane "dAdAnA vahAlasoyA upanAmathI ja saMbodhatA. rAjakAraNa jevuM mohaka ane lapasaNuM kSetra kheDavA chatAM zrI inducAcA sattA, saMpatti ane vaibhavavilAsanI lAlasAthI sAva alipta rahevAnI virala phakIrI kAyama jALavI zakyA, te garIbI ane sAdAI taraphanI alagArI mahobbatane kAraNe ja. A siMhapuruSanuM khamIra ane parAkrama soLe kaLAe jovA maLyuM 19 varSa pahelAM sane 1956mAM mahAgujarAtanA AMdolana vakhate. aNIne vakhate gurjarabhUmine sAcI ane tejasvI netAgIrI pUrI pADIne zrI iMducAcAe gujarAtanI je sevA bajAvI enI dAstAna to sadAsmaraNIya vIragAthA banI raheze. emanI guNavibhUti ane zaktisaMpatti gujarAtamAM ane dezabharamAM vistaro evI ApaNI prArthanA ho ! (tA. 22-7-1972) (7) kalyANabhAvanAnuM virala daSTAMta H zrI kAmarAja nAdara vyakti svayaM na nAnI che, na moTI; tene mahAna ke pAmara banAve che enI vRttio ane pravRttio. jevI-jevI vRtti, tevI-tevI vANI ane tevI-tevI pravRtti. arthAt vANI ane vartananA sArAkhoTApaNAnuM UgamasthAna che manamAM. eTale koI paNa vyakti jyAre bhAvanAne potAnA jIvananA Adarza tarIke svIkAre che ane Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kAmarAja nAdara 483 e Adarzane jIvana sAthe ekarUpa banAvI devA mATe potAnI jAtane, sukhasAhyabIne ane zaktione homI de che, tyAre eka bAju enuM UrdhvagAmI ajaba rUpAMtara thAya che, bIjI bAju e lokanAyakapaNAnA amUlya sanmAnanI adhikArI banI jAya che. sadgata rASTranetA kAmarAja nAdaranuM jIvana ane kArya A vAtanI sAkSIrUpa ke jIvaMtakathArUpa banI rahyuM hatuM. e jIvana saMkelAI gayuM ane lokakalyANanI bhAvanAthI satata prerAyelAM emanAM kAryo sadAne mATe thaMbhI gayAM. dezavAsIo mATe ane vizeSe karIne dezanI je garIba janatAnA bhalA mATe e kAryo thatAM hatAM ene ghaNI moTI khoTano anubhava thayo. emanA aNadhAryA avasAnanA samAcAra maLatAM, emanAM aMtima darzana mATe asaMkhya mAnavIoe, varasatA varasAde ane dina-rAta bhUlIne je utsukatA dAkhavI, potAnA zirachatra samA svajananI ciravidAyanI je kAramI vedanAno anubhava karyo ane emanI smazAnayAtrAmAM sAmela thavA lAkhonI saMkhyAmAM dUrathI ane najIkathI pahoMcI jaIne je Adara ane bahumAnanI lAgaNI pradarzita karI, te bInA e netAnI dezadAjha, rASTrabhAvanA ane vizeSe sevAparAyaNatAnI kIrtigAthA banI rahe evI che. ucca abhyAsa ane aMgrejI bhASAnuM UMDuM jJAna e be chellA sAta-ATha dasakAnI rASTrIya netAgIrInAM anivArya ane avibhAjya aMga lekhAtAM hatAM. A baMne bAbatomAM eka-ekathI caDhiyAtI lAyakAta dharAvatA hajAro netAo ApaNA dezamAM thaI gayA ane atyAre dezanuM sukAna saMbhALatA netAomAM paNa A yogyatA sArA pramANamAM jovA maLe che. AvA saMkhyAbaMdha netAonI hAramALAnI vacce paNa, potAnA sAmAnya abhyAsa ane aMgrejI bhASAnA adhUrA jJAna chatAM, zrI kAmarAjajI prathama paMktinA netA jevuM ucca sthAna meLavI ane TakAvI zakyA hatA; eTaluM ja nahIM, keTalIka vAra to dezanA rAjya-saMcAlananA taMtrane hacamacAvI nAkhe athavA navo vaLAMka Ape evA nirNayo levAnI hAma dAkhavI zakyA hatA e ja batAve che ke teo keTaluM badhuM AMtarika baLa ane khamIra dharAvatA hatA. vaDApradhAna zrI javAharalAla neharUnI mUMjhavaNa dUra karavA, e vakhatanA kaoNMgresapramukha tarIke zrI kAmarAjajIe ghaDela yojanA 'kAmarAja plAna' ane samaya jatAM 'kAmarAjIkaraNa' tarIke yAdagAra banI gaI hatI. zrI kAmarAjajI bhAratanA rAjakAraNamAM je saphaLatA meLavI zakyA hatA ane potAno agatyano ane yAdagAra phALo noMdhAvI zakyA hatA, te emanAM adamya AtmavizvAsa, aDola nizcayabaLa, kuzAgra-buddhi, nirNayone vyavahArurUpa ApavAnI koThAsUjha, niHsvArthavRtti, dezanA dIna-hIna-garIba janonI sevA Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 amRta-samIpe ka2vAnI utkaTa tamannA vagere aneka guNo ane zaktione kAraNe. AnI sAthosAtha zrI kAmarAjajInI siddhionI gurucAvIrUpa kahI zakAya evI khAsa noMdhapAtra ane kalyANapravRttinA sarva cAhako mATe dAkhalArUpa kahI zakAya evI bIjI vizeSatA te "ochAmAM ochuM bolavuM ane vadhAremAM vadhAre kAma karavuM" evI manovRtti. ema lAge che ke jema garIbonI sevA e emano jIvanamaMtra hato, tema "ochuM bolo ane kAma vadhAre karo" e sUtra paNa emane mATe jIvanamaMtra jevuM ja mahattva dharAvatuM hatuM. AvI alpabhASitA ane viziSTa kriyAzIlatAnA baLe, bhAratanA rAjakArobAramAM, navA vaDApradhAna nImavA jevA ati aTapaTA ane AMtarika saMgharSanI zakyatAthI bharelA be-be prasaMgoe paNa teoe, mAtra izArAthI ja kahI zakAya evI sahelAIthI, potAno nirNAyaka mata Apyo hato, ane potAnA kaoNMgresa pakSane e matano svIkAra karavAnI pharaja paDe evI ThaMDI tAkAta dAkhavI hatI. dezanA ane videzanA rAjakAraNanA vyApaka kSetramAM paNa AvA dAkhalA maLavA muzkela che. sevA karavAmAM paNa sattAnI upayogitA rahelI che ane sattAno sAcI dizAmAM upayoga karavAmAM Ave to vadhAre sArI rIte sevA thaI zake che e vAta zrI kAmarAjajI barAbara samajatA hatA. chatAM garIbonI sevA karavAno AjIvana Takelo utsAha paNa emanAmAM sattAnI lAlasA janmAvI zakyo na hato e hakIkata teo sattAnA mohaka ane ghaNI vAra to sArAsArano viveka paNa bhulAvI de evA AkarSaNathI keTalA badhA alipta ane sAvadha hatA enuM sUcana kare che. sattAnI mahattA ane enA atirekamAM rahela nItibhraSTatA e baMne vaccenI bhedarekhA teo barAbara samajatA hatA, ane sevA ane sattA vacce samatulA jaLavAI rahe e mATe satata jAgRta rahetA hatA. jIvananI pahelI vIsI vaTAvI-na vaTAvI eTalAmAM to, sAva UcharatI yuvAna uMmare, rASTramuktino gAMdhIjIno maMtra ane e mATe emaNe Apela ahiMsaka laDatano Adeza zrI kAmarAjajInA aMtarane vaza karI gayo ! gAMdhIjInA jIvana ane kAryanI chApa zrI kAmarAjajI upara evI UMDI paDI ke emanA jIvananI dizA dharamULathI palaTAI gaI, ane teo rASTramuktinI laDatanA eka adanA sainika banavAmAM dhanyatA anubhavI rahyA. Ama, gAMdhIjInA senApatipade rASTrIyatAnA raMge raMgAvAnI zubha zarUAta thayA pachI, samayanA vahevA sAthe, e raMga evo to ghero banato gayo ke ene lIdhe teo potAnA saMsAra-vyavahArane paNa vIsarI gayA, ane sAva svAbhAvika rIte AjIvana brahmacaryavratanA upAsaka banI gayA. zrI kAmarAjajInuM jIvana e vAtanI sAkSI pUre che ke sattAlolupatA ane Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 485 darabAra zrI gopALadAsa svArthaparAyaNatAnA atirekane lIdhe khUba DahoLAI ane kathaLI gayela dezanA rAjakAraNa vacce paNa, jaLakamaLa jevuM nirmaLa ane gAMdhIjInA anuyAyIne zobhe evuM namUnedAra jIvana jIvI zakAya che. AvI jIvanasparzI sAdagInA upAsaka kAmarAjajIe ghaNI vAra ApaNA dezanA rAjakAraNamAM akaLa ke gUDha koyaDArUpa rAjadvArI puruSa tarIke paNa bhAga bhajavela hovAthI keTalIka vAra emanA manane tema ja kathanane samajavAnuM muzkela banI jatuM hatuM. badhI vAtone vadhAre paDatA khullA rUpamAM rajU karI devAnI, lokazAhInA nAme vikaselI rItarasamone lIdhe, kAcuM kApyAnI jema ApaNe aneka vAra je nukasAna uThAvyuM che e dRSTie vicAratAM zrI kAmarAjajInI A khAsiyata emanI khAmIrUpa nahIM, paNa eka anukaraNIya khUbIrUpa ja lekhAvI joIe. gAMdhIjayaMtInA ane zAstrI-jayaMtInA) parvadine mahAyAtrAe sidhAvelA gAMdhIjInA anuyAyI zrI kAmarAjajIne ApaNA aMtaranA praNAma ! (tA. 11-10-1975) (8) tyAgamUrti naravIra H darabAra zrI gopALadAsa darabAra zrI gopALadAsanuM avasAna thatAM saurASTranI dharatI uparathI eka anubhavI, pIDha ane kAryakuzaLa naravIra cAlyo gayo che. baso karatAM ya vadhu rajavADAMomAM veravikhera banelI soraThanI dharatInA nisteja mAnavIomAM prANa pUranAra dhanya naromAM zrI darabArasAheba ziromaNi hatA. potAnI managamatI svataMtratAnI AgaLa emane rAjapATanI ke vaibhava-vilAsanI sAmagrInI kazI darakAra na hatI. rAjapATano tyAga karIne dezanI AjhAdInA saMgrAmanA morace AvI UbhelA darabArasAheba ekalI soraThanI dharatInA eka sAmAnya rAjavI maTIne AkhA gujarAtanA eka murabbI tarIkenuM mAnabharyuM sthAna pAmI cUkyA hatA. AvuM tyAga ane balidAnaparAyaNa yazasvI jIvana jIvIne 14 varSanI ummare svarganA mArge saMcaratA darabArasAheba pote to dhanya banI gayA, paNa soraThanI dharatIne eka kasAyelA kAryakaranI bhAre khoTa paDI. (tA. 15-12-1951) Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 487 amRta-samIpe (9) svargastha mahArAjA zrI kRSNakumArasiMhajI bhAvanagaranA mahArAjA zrI kRSNakumArasiMhajIno tA. 2-4-1965nA roja, hRdayaroganA vyAdhine lIdhe, sAva aNadhAryo svargavAsa thayo che - guNiyala, nyAyanItiparAyaNa, sAcadila mAnavIonI achatathI raMka banatI jatI ApaNI dharatI vadhu raMka banI che ! citta zoka ane raMjanA bhArathI mukta bane nahIM evI duHkhada, karuNa ane kAranI ghaTanA banI gaI ! mahArAjA kRSNakumArasiMhajI hatA to eka rAjavI : aDhaLaka saMpatti ane apAra vaibhavanA svAmI. paNa emanuM samagra jIvana jaLakamaLa jevuM alipta ane janakavidehanI purANakathAne sAcI TharAve evuM anAsakta hatuM - jANe rAjavIpadano mohaka aMcaLo dhAraNa karIne koI yogasAdhaka AtmA sAdhanAnI AkarI kasoTIe caDhyo hato ! e kasoTI para kuMdana sAbita thaIne e AtmA jIvana jItI gayo, mRtyu tarI gayo, amara banI gayo ! mahArAjAne mana jIvana e bhagavAnanI amUlakha amAnata (thApaNa) hatuM. pavitratAnI puNyapALathI emaNe e amAnatanuM jIvanI jema jatana karI, sAdAI ane sadAcAranI amUlya saMpattithI ene savAI karIne, bhagavAnane pAchI soMpI daIne jIvanane dhanya karI jANyuM. aDhAra varSa pahelAM bhArata svataMtra to thayuM; paNa seMkaDo dezI rAjyomAM vibhakta thaI gayela dezanI akhaMDitatA siddha karavI to hajI bAkI hatI. lohInuM TIpuM vahAvyA vagara e kAma pAra pADavuM loDhAnA caNA cAvavA karatAM paNa ghaNuM muzkela hatuM. paNa e kALe dezanI khuzakismatI e hatI ke AvA muzkela kAmane paNa AsAnIthI pAra pADavAnI kuneha, zakti ane tamannA dharAvatA saradAra vallabhabhAI paTela jevA samartha ane vicakSaNa sukAnI dezanI pAse mojUda hatA; tema ja dezanI akhaMDitatAnI imAratanA pAyAmAM potAnuM sarvasva hoMzabhera nyochAvara karavAnI adamya bhAvanAvALA mahArAjA kRSNakumArasiMhajI jevA tyAgazUra rAjavI paNa hatA. dezanI akhaMDitatAnA itihAsamAM jema saradArasAhebanuM nAma suvarNa-akSarothI aMkita raheze, tema mahArAjA kRSNakumArasiMhajInI tyAga ane samarpaNanI bhAvanA paNa cirasmaraNIya banI raheze. sAce ja, mahArAjAnA e samarpaNe dezanI akhaMDitatAnI imAratanA pAyAmAM pahelI suvarNaiTa mUkavAnuM puNyakArya karI batAvIne bhAratIya saMskRtine gauravazALI banAvI hatI. tyAre emanI 35 varSanI bharayuvAna uMmara hatI ! e uMmare A rAjavIne potAnuM AkhuM rAjya mahAtmA gAMdhIjIne caraNe mUkI devAnA adamya manoratha jAge Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI puruSottamadAsa TaMDana ane vaeN. bidhAnacaMdra raoNya 487 ane gAMdhIjInuM ApeluM ja e parANe potAnI pAse rAkhe e ghaTanA ja ema sUcave che ke A rAjavI eka sAcA rAjayogI hatA; rAjavIpada emane mana bhogavilAsanuM nahIM, paNa lokakalyANanuM ja sAdhana hatuM. mahArAjAnA jIvananuM AchuM darzana karatAM paNa ema lAge che ke e eka Adarza rAjavI hatA. prajAnA duHkhane e potAnuM mAnatA; e duHkha dUra karavA mATe rAta-divasa ciMtA sevatA, prayatna karatA ane prajAnA sukhamAM ja sukha anubhavatA. samagra prajAnA jIvana sAthe potAnA jIvananI AvI ekarUpatA sAdhIne jIvana jIvI jANanAra rAjavI bahu virala che. teo jyAM jatA tyAM emanA AvA ujvaLa jIvana ane guNabhaMDArathI sabhara vyaktitvanI subhaga chApa aMkita thaI jatI. madrAsa jevA dUranA rAjyanA gavarnara tarIke emaNe bajAvelI sevAo tyAMnI prajA Aje paNa Adara ane bahumAnapUrvaka saMbhAre che. ema kahevuM joIe ke dezasevaka ane lokasevaka banIne teo sadAne mATe potAnI prajAnA aMtaramAM vasI gayA hatA. rAjavIpadano to emaNe kyArano tyAga karI dIdho hato, chatAM emanI prajAne mana to teo ja emanA rAjA hatA ! emanA avasAna prasaMge bhAvanagara-rAjyanI prajAe ane bIjAoe je AMcako anubhavyo, je zoka darzAvyo ane je aMtima Adara-mAna ApyuM, e dRzya mahArAjAnA jIvanamAM sahajapaNe sadhAyelA mAnavatA, karuNA ane vAtsalyanA triveNIsaMgamane bhAvabhInI aMjalirUpa hatuM. AvA eka puruSottama rAjapuruSanuM bAvana varSanI apakva vaye svargagamana e dezane mATe moTI khoTa rUpa ghaTanA che. (tA. 10-4-1995) (10) mRtyupaMthanA be hamarAhI H zrI puruSottamadAsa TaMDana ane oN. bidhAnacaMdra raoNya bhAratanI AjhAdInI ahiMsaka laDatanA be samartha sukAnIoe sadAne mATe eka sAthe ApaNI vidAya lIdhI che, ane nekadila ane zaktizALI rASTrasevakonI vadhatI jatI taMgImAM ApaNane na purAya evI khoTa paDI che. baMgALanA mukhyapradhAna DaoN. bidhAnacaMdra raoNya ane koMgresanA bhUtapUrva pramukha bAbu puruSottamadAsa TaMDana, baMne A yuganA mahAna rAjapuruSo hatA. baMne bhAratamAtAnA zrA ane sAcA sapUto hatA. potAnI sevA ane svArpaNanI bhAvanAne Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 amRta-samIpe baLe baMne rASTrasevakoe karoDo dezavAsIonA aMta2mAM Adara ane bahumAnanuM sthAna prApta karyuM hatuM. bhAratanA vIsamI sadInA itihAsamAM baMnenAM nAma suvarNAkSare aMkita thaI jAya evI bhavya ane ujjvaLa emanI kArakirdI hatI. baMnenAM jIvananA krama AgavA hatA. DaoN. bidhAnacaMdra raoNya kadI koIthI pAchA na paDe evA, lIdhuM kArya pAra pADavAnI daDha manovRttivALA ane musIbato ane asaMkhya pravRttionA jabarA juvALa vacce paNa himAlayanI jema aspRSya (aDaga) rahIne potAnA vyaktitvane baLe saune prabhAvita karavAnI asAdhAraNa vizeSatA dharAvanArA hatA. to bAbu puruSottamadAsa TaMDana zAMta ane saumya chatAM aDola icchAzakti dharAvatA hatA. tapasvI jevAM tapa, tyAga ane saMyamathI emanuM jIvana surabhita banyuM hatuM; sevA ane svArpaNa emanAM jIvanasUtra banyAM hatAM. baMnenuM vyaktitva ekabIjAthI juduM hovA chatAM mAtRbhUminI sevA kAje baMnenI bhaktibhAgIrathI samAna mArge ane samAna bhAve vahI hatI. mA-bhomanI sevAmAM sarvasva samarpaNa karavAmAM baMne naravIroe kazI ja kamInA rahevA dIdhI na hatI. baMne samAna vayanA hatA : zrI TaMDanabAbu DaoN. raoNyathI phakta eka ja mahino nAnA hatA. baMne na22tnone eka sAthe doDheka varSa pahelAM, 'bhArataratna'nA sarvocca rASTrIya birudathI sanmAnavAmAM AvyA hatA ! " pUrI cAra vIzInuM yazojjvala ane rASTrasevAnI saurabhathI pamaratuM jIvana! baMne avirata sevAno atizrama uThAvIne nivRttinAM sAcA adhikArI banyA hatA. zrI TaMDanabAbu to traNeka varSathI pathArIvaza hatA; ane sAmarthyavAna AtmA jANe jarjarita phlevarano tyAga karI navA phlevaranI jhaMkhanA karato hato. paNa DaoN. vidhAnabAbu to eMzI varSanI vaye paNa tana ane manathI evA ja jAjaramAna hatA, ane hajI paNa janmabhUminI varSo sudhI sevA karavAnI zaktino puMja jANe emanAmAM bharyo hato ! paNa kALa to jarjarita ke zaktizALI dehanA bhedane pichANato nathI; e to potAno samaya pAkavAnI ja rAha jue che ane vakhata pAkye potAnI bAjI AMkhanA palakArAmAM saMkelI le che. A baMne dezabhaktoe potAnI ciravidAya mATe eka ja dina pasaMda ryo : tA. 1-7-1962 ne ravivAra ; traNeka kalAkane aMtare baMne ciranidrAmAM poDhI gayA ! samAna vaya, samAna sevA, samAna sanmAna ane eka ja tithie svargagamana Avo saMyoga virala bane che; ane chatAM dilamAM UMDuMUMDuM darda jagavato jAya che. zaktino akhUTa jharo : DaoN. bidhAnacaMdra raoNya DaoN. raoNyano janma sane 1882nI pahelI julAIe paTanAmAM thayo hato. emanuM kuTuMba brahmosamAjanuM anuyAyI hatuM, ane DaoN. raoNyane samAjasudhAraNAno Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI puruSottamadAsa TaMDana ane . bidhAnacaMdra raoNya 489 vAraso bacapaNathI ja maLyo hato. A vArasAe ja emanA jIvanane ArAmatalaba ane vilAsI banAvavAne badale ucca AdarzavALuM ane kartavyaparAyaNa banAvyuM hatuM. kadAca AvA koI mahAna Adarza ja emane jIvanabhara lagnajIvananA baMdhanathI mukta rahevAnI preraNA ApI hatI. zrI bidhAnabAbunI kArakirdI zarUAtathI ja tejasvI hatI. emano mULa manoratha to eka moTA ijanera banavAno hato, paNa bhavitavyatA emane dAktarI vidyAnA abhyAsa tarapha dorI gaI; emAM emane bhAre saphaLatA maLI. kalakattA vizvavidyAlayanA ema. DI. thayA pachI teo vilAyata gayA, ane tyAM thoDAka vakhatamAM ja emaNe phijhIziyana (ema.Ara.sI.pI.) ane sarjana (epha Ara sI.esa.) tarIkenI padavI meLavI lIdhI. eka ja DaoNkTara phijhiziyana ane sarjana tarIkenI sarvocca padavIo meLave e bahu virala ghaTanA vizeSa noMdhapAtra bInA to e che ke mukhyapradhAna tarIkenI ke bIjA evA ja javAbadArIvALAM sthAnonI vividha pravRttiothI dhamadhamatA ane ati vyasta banelA jIvanamAM paNa emaNe dAktarI vidyA taraphano potAno rasa ane prema jIvaMta rAkhyo hato, ane dAkatarI vidyA mATenI saMkhyAbaMdha saMsthAonI sthApanA karIne enuM saphaLa saMcAlana karyuM hatuM. ATaluM ja zA mATe ? roja savAre pAMca vAge jAgIne, kalAka-doDha kalAka garIba dardIonI sevA mAraphata paramezvaranI sevA karIne teo potAnAM divasano ane pravRttiono zubha AraMbha karatA hatA ! sattAnA ucca zikhare ArUDha thavA chatAM janasevAnI AvI jIvaMta prIti dharAvanAra puruSanA aMtaramAM mAnavatAnuM amRta keTaluM bharyuM haze ! kadAca emanI e sevAparAyaNatA ja emanI asAdhAraNa lokaprItinI janetA haze. potAnA sevakane janatA zI rIte vIsarI zake? mahAtmA gAMdhIjInA rakhevALa tabIba tarIke DaoN. roye je ajoDa sthAna meLavyuM hatuM enA mULamAM paNa emanI kAbeliyata uparAMta AvI adamya sevAprIti ja samajavI. rAjakAraNa e kaMI DaoN. raoNyano aMgata rasano viSaya na hato. paNa je vyaktimAM zakti ane buddhino akhUTa jharo vaheto hoya ene mATe koI paNa viSayamAM prabhutva jamAvavuM e sAva ramatavAta che. mahAtmA gAMdhIe bhAratanA rAjakIya kSetramAM potAnuM varcasva sthApyuM, ane karoDo bhAI-baheno emanI rAhabarI nIce bhegAM thavA lAgyAM; evA vakhate DaoN. roya jevA vidyutsakti-samAM puruSa pAchaLa kevI rIte rahe? bAbu cittaraMjanadAsanA preryA emaNe rAjakAraNamAM jhaMpalAvyuM, ane pahele ja jhapATe sara surendranAtha benarjI jevAne cUMTaNImAM zikasta ApI ! tyArathI Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 amRta-samIpe emano sitAro camakato thayo, ane dezasevAnA navA-navA sImAstaMbho e sara karatA gayA. Ane lIdhe dhIme-dhIme teo kaoNMgresanuM eka agatyanuM ane zaktizALI aMga banI gayA, ane jiMdagInA chellA zvAsa sudhI teo kaoNMgresanI, dezanI, ane vizeSe karIne baMgALanI sevA karatA rahyA. koMgresanI 1928nI aitihAsika beThaka vakhate teo svAgata-samitinA mahAmaMtrI hatA ane 1930mAM baMgALa-kaoNMgresanA pramukha banyA hatA. be varSa sudhI teo kalakattAnA nagarapati (meyara) paNa banyA hatA. 1930 ane 1932mAM emane jelavAsa maLyo hato, paNa 1942mAM teo jelavAsathI aLagA rahyA hatA; kAraNa ke niSkriya ane pravRtti vagaranuM jIvana jIvavuM emane pasaMda na hatuM, ane vAMcavA-lakhavAmAM ja badho samaya vitAvavo e emanA svabhAvamAM na hatuM. 1935-37mAM kaoNMgrese prAMtomAM sattA svIkAravAno nirNaya karyo, emAM DaoN. raoNyano bhAga kaMI nAnosUno na hato. khoTA bakheDA UbhA karIne kAmamAM rukAvaTa UbhI karavI e tarapha DaoN. raoNyane bhAre nArAjI hatI. kyAMya paNa muzkelI UbhI thaI hoya, koI be mukhya netAo vacce bedilIno prasaMga Ubho thayo hoya to DaoN. raoNyanI sevAo haMmezAM sAMdhaNanI garaja sAratI hatI. potAnI kuzAgra ane zubhAzayI buddhinA baLe emaNe AvI aneka gUMco ukelI hatI, ane mahAtmA gAMdhI, saradAra vallabhabhAI ane neharU jevAno vizvAsa saMpAdita karyo hato. svarAjya AvyA bAda to aneka mahattvanA nirNayomAM DaoN. raoNyanI salAha anivArya banI gaI hatI. dezanA bhAgalA paDyA, baMgALanuM vibhAjana thayuM; ane pazcima baMgALanA mAthe jANe duHkhano dAvAnaLa UtarI paDyo - nirvAsitonI to jANe laMgAra lAgI gaI hatI, ane baMgALanuM rAjakAraNa eTaluM to DAmADoLa banI gayuM hatuM ke ene svastha ane sthira karavAnuM kAma lagabhaga azakya jevuM banI gayuM hatuM. DaoN. raoNye AvA aNInA vakhate baMgALanI ane enI dIna-duHkhI janatAnI je avirata sevA bajAvI che, e kadI na vIsarI zakAya evI che. svarAjya bAda bhAratanA rAjakAraNamAM be ja vyakti ApaNane evI maLI che ke jemaNe potAnuM sthAna avicaLapaNe Aja sudhI rAjakAraNamAM ane potAnI prajAmAM TakAvI rAkhyuM hoya : kendramAM ApaNA vaDApradhAna javAharalAla neharU ane pazcima baMgALamAM enA mukhyapradhAna DaoN. bidhAnacaMdra raoNya. chellAM 14-15 varSanA gALAmAM dareka prAMta ke pradezanA mukhyapradhAna badalAtA rahyA che, jyAre DaoN. raoNya cheka 1948thI te jiMdagInA aMta sudhI baMgALanA mukhyapradhAna tarIke cAlu rahyA pUrNa yazasvI rIte tema ja pUrepUrI lokaprIti pAmIne; ane te paNa hatA Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI puruSottamadAsa TaMDana ane DaoN. bidhAnacaMdra raoNya 491 sAmyavAdanI bhAvanAthI UbharAtA vAtAvaraNa vacce ! baMgALa ane kalakattA to sAmyavAdIono gaDha che. A kevaLa DaoN. raoNyanA aMtaramAM dharabAyelI lokakalyANa ane lokasevAnI bhAvanA ane emanI ajoDa kAryazaktinuM ja phaLa gaNI zakAya. DaoN. raoNya eka saphaLa tabIba ane eka saphaLa rAjakAraNI puruSa hovAnI sAthe-sAthe udyogonI sthApanA ane enA vikAsamAM paNa khUba pAvaradhA hatA. kalakattA ane baMgALanA aneka udyogo emanI yazogAthA gAI rahyA che. DaoN. raoNyanI lokakalyANanI bhAvanA evI sakriya hatI ke emanA avasAnanA eka aThavADiyA pahelAM ja je AlIzAna makAnamAM pote ciranidrA lIdhI, e makAna dAktarI sAravAranA sevAkArya mATe eka TrasTane arpaNa karI dIdhuM hatuM. emanI A sakhAvata emanI sevAvRttinI niraMtara sAkha pUratI raheze. ane vRddhatva ? vRddhatva to jANe emane sparzI paNa zakyuM nahi; teo sAce ja zArIrika ane bauddhika zaktinA akhUTa jharA hatA. dezanI, baMgALanI ane kalakattAnI anekavidha unnati mATe e zaktiono kaMI-kaMI upayoga karavAnA emanA manoratho hatA. DaoN. raoNya sevA mATe ja jIvyA ane sevAnA manoratho sevatAM ja svargavAsI banyA ! sevA ane tyAganI mUrti zrI TaMDanabAbu jemane joIne zAMtino mUrtimaMta anubhava thaI Ave evA zrI puruSottamadAsa TaMDanano janma DaoN. raoNyanA janma pachI barAbara eka ja mahine, sane 1882nA oNgasTa mahinAnI pahelI tArIkhe thayo hato. zrI TaMDanabAbu vyavasAye eka kAbela vakIla hatA, ane kuzAgra-buddhi, abhyAsapUrNa dRSTi, khaMta, nyAyapriyatA ane satyapriyatAne lIdhe teo vakIla tarIke khUba saphaLa thayA hatA. jyAre bhAratanA rAjakIya takhtA upara mahAtmA gAMdhIjInuM varcasva jAmavA lAgyuM tyAre emanI kamANI dhIkatI hatI, ane ghaNA aTapaTA keso paNa emane soMpIne loko nizcita banI jatA. TaMDanabAbu mULe ja 'sAduM jIvana ane UMcA vicAro'nA maMtrathI prabhAvita thayelA hatA. jIvananI ochI jarUriyAto e emano jIvanakrama banI gayo hato. emanA aMtarane gAMdhIjIno pArasa sparzI gayo. satya ane ahiMsAne kendramAM rAkhIne dezanI AjhAdInI laData ahiMsaka rIte laDavAnI gAMdhIjInI abhinava hAkale TaMDanabAbunA aMtaranuM kAmaNa karyuM; ane teo potAnI TaMkazALa jevI kamANI choDIne gAMdhIjInA eka adanA sevaka banI gayA ! Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 amRta samIpe pachI to lokasevA ane dezasevA e ja emano jIvanapaMtha banI gayo. jyAM-jyAM lokone anyAya, atyAcAra ke duHkha veThavA paDatAM lAge tyAM zrI TaMDanabAbu doDI jAya. dezanI sAmAnya janatAnI kAramI kaMgAliyata joIne emano AtmA kakaLI UThato; e karuNAvRtti ja emane amIrImAMthI phakIrImAM dorI lAvI hatI. 1921mAM teo uttara pradezanI koMgresanA pramukha banyA hatA, ane e ja varSamAM emaNe pahelI jelayAtrA karI hatI. sana 1930mAM lAlA lAjapatarAye sthApela sarvarsa opha pIpalsa sosAyaTInA teo pramukha banyA hatA, tema ja e ja varSamAM alAhAbAda myunisipAliTInA paNa adhyakSa banyA hatA. 1930-3ramAM emaNe pharI jelayAtrA karI hatI. zrI neharUnI sAthe kisAna-caLavaLamAM emaNe sakriya rasa lIdho hato, ane 1930-31mAM emaNe akhila bhAratIya kheDUtasaMghanI racanA paNa karI hatI. 1937 ane 1946mAM be vAra teo uttarapradezanI vidhAnasabhAnA spIkara nimAyA hatA, ane potAnI taTasthatA ane nyAyapriyatAne lIdhe khUba nAmanA meLavI hatI. mAnabhaMga thaye tarata ja e sthAnano tyAga paNa karyo hato. potAnA nirNayane dRDhapaNe vaLagI rahevuM ane potAnA aMtaranI viruddha kyAre paNa namatuM na jokhavuM e zrI TaMDanabAbuno sahaja svabhAva hato. potAnI vAtane makkamapaNe vaLagI rahevAmAM keTalIka vAra emane lokono aNagamo paNa vhoravo paDato, ane potAnA sAthIone ke gAMdhIjI ke neharU jevA ucca netAone paNa nArAja karavA paDatA; paNa enI teo kadI paravA nahi karatA. potAnA siddhAMtanI khAtara koMgresanA pramukhapadano tyAga karatAM paNa teo acakAyA na hatA. hindI bhASAnA teo bhAre himAyatI hatA. hindI bhAratanI rASTrabhASA bane e mATeno emano prayatna ane puruSArtha avismaraNIya che. teo sAcA arthamAM sAdhupuruSa hatA; saMtapaNuM ane sAdAI jANe emanA svabhAvamAM sahajapaNe vaNAI gayAM hatAM. sAdAmAM sAdAM ane te paNa jarUra pUratAM ochAmAM ochAM kapaDAM, svAdahIna bhojana ane upAsanAmaya jIvana - e ja emano jIvanakrama hato. svAdavRtti upara kAbU meLavavA mATe khAMDa, mIThuM ane masAlA vagaranuM bhojana letA hatA. janatAe emane "rAjarSi biruda ApyuM hatuM te sAva sAcuM hatuM. evA e sAdhucarita narottamane ApaNA aneka abhivAdana ho ! Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 493 zrI baLavaMtarAya mahetA DaoN. bidhAnacaMdra roya ane zrI TaMDanabAbu e baMne puruSono AtmA ApaNane satya ane sevAne mArge dore, ane bhAratanA prajAjIvanamAMthI osaratA sevA, samarpaNa ane satyaniSThAnA sadgaNo pharI sajIvana bane evI ApaNA saunI prArthanA ho ! (tA. 7-7-1992) (11) svadezavatsala, bhekhadhArI lokasevaka zrI baLavaMtarAya mahetA dezabhakti ane sevAprItinA saMgamatIrthe zrI baLavaMtarAya mahetAnuM jIvana kRtArtha banyuM hatuM. e mATe ja teo jIvanabhara puruSArtha karatA rahyA ane e kArya karatAM-karatAM ja anaMtane paMthe vidAya thayA ! kuTuMbanI garIba-sAmAnya sthiti ke pratikULa saMyogothI jIvanavikAsa thaMbhI jAya che, ane moTuM-nAmAMkita kuTuMba, Arthika sadhdharatA ane sAnukULa paristhiti hoya to ja AgaLa vadhI zakAya - e mAnyatAne je keTalIka viziSTa vyaktionAM jIvana pAyA vagaranI TharAve che ane vImothA vasuMdharA (je puruSArtha kheDI jANe ene siddhio sAme AvIne vare che) e satyane sAcuM puravAra karI batAve che, evI vyaktiomAM zrI baLavaMtabhAInuM sthAna AgaLa paDatuM raheze. lokakalyANanI adamya tamannA, daDha manobaLa, kartavyaniSThA ane kAryasUjha - e zrI baLavaMtabhAInA jIvanamArganAM preraka baLo hatAM. teonuM vatana bhAvanagara. emanA pitAzrI gopALajI mahetA bhAvanagaramAM relave-kArakunanI nokarI karatA hatA. AvA sAmAnya sthitinA kuTuMbamAM tA. 19-2-1899ne roja zrI baLavaMtabhAIno janma thayo hato. pAMca ja varSanI uMmare pitAno svargavAsa thayo ane nirAdhAra jevI sthitino sAmano karavAnuM AvI paDyuM. Ame ya AgaLa vadhavAno mArga sIdhAM caDhANa jevo muzkela hato, temAM A to vaLI zUnyamAMthI sarjana karavA jevI sthiti UbhI thaI; jIvananuM bhAvi AzAnirAzAnA palle toLAI rahyuM. paNa haiyAmAM hAma hatI, lIdhuM kAma pUruM karavAnI dhagaza hatI, saurASTranuM khamIra hatuM, tejasvI buddhinuM akhUTa bhAtuM hatuM ane koIkano sahAro paNa maLI gayo : eTale jANe zunyamAMthI virATanuM sarjana thayuM. sAmAnya relave-kArakunane tyAM janmela baLavaMtabhAI ApabaLe AgaLa vadhIne gujarAta rAjyanA paMtapradhAna sudhInA moTA ane gauravazALI pade pahoMcIne svargavAsI banyA ! Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe hAIskUlamAM emanI kArakirdI bahu tejasvI hatI. maeNTrikamAM teo prathama naMbare pasAra thayA. A abhyAsa daramyAna ja emane itara-vAcanano ane sAhityano rasa lAgyo hato. abhyAsanAM pustako to vAMcavAnAM rahetAM ja, uparAMta game te rIte vakhata kADhIne teo bIjAM pustako paNa vAMcatA rahetA. thiosophikala maMDaLa taraphathI tyAre sanAtana dharmanI parIkSAo levAtI. teo e parIkSAo ApatA. inAmamAM enI besenTanAM pustako bheTa maLatAM, te teo hoMze-hoMze vAMcatA. A rIte emanAmAM dhArmikatA, samAjasevAnI bhAvanA ane rAjakAraNa taraphanI abhirucinAM bIja ropAyAM. dezanI parataMtratA ane dezI rAjyomAM pravartatI gulAmo karatAM ya badatara behAlInI sAmeno aNagamo paNa emanA aMtaramAM A arasAmAM ja jAgavA lAgyo. ema kahevuM joIe ke gulAmI taraphanI A ugra banelI napharate ja emane sakriya rAjakAraNanA eka samartha ane saphaLa bhekhadhArI banAvyA. 494 zrI baLavaMtabhAInA yauvanano samaya e bhAratamAM gAMdhIyuganAM maMgaLa maMDANano samaya hato. eno bulaMda nAda sarvatre gAjI rahyo hato. eNe bhalabhalA amIrone ya dezanI AjhAdI kAje hoMze-hoMze phakIrIno rAha levA preryA hatA. vAtAvaraNamAM kevaLa svadezabhakti ane svadezamuktinI havA ja prasarI rahI hatI. zrI baLavaMtabhAIne paNa e havA sparzI gaI, kAmaNa karI gaI. emaNe gAMdhIjInAM pahelAM darzana bhAvanagaramAM karelAM, ane amadAvAdamAM abhyAsanA gALAmAM kocaraba AzramamAM, emanA moTA bhAI zrI bhUpatarAya mahetA sAthe gAMdhIjIne maLavAsAMbhaLavAno avasara maLyo. pariNAme teonuM mana gAMdhIjI ane emanA kAma tarapha DhaLatuM gayuM. enA pahelA pagalArUpe emaNe sarakArI zikSaNanI bI.e.nI parIkSA to ApI, paNa e DigrI levAno inkAra bhaNI dIdho, ane rASTrIya bhAvanA ane pravRttithI dhamadhamatI gujarAta vidyApIThanI snAtakanI padavI levAmAM gaurava mAnyuM. teonA abhyAsanA mukhya viSaya arthazAstra ane itihAsa hatA; rAjakAraNamAM emane kAmiyAbI apAvavAmAM A abhyAsa sArI peThe upayogI thaI paDyo. teoe rAjakAraNa dvArA jAherajIvanano AraMbha karyo tyAre emanI uMmara mAtra pahelI vIzI ja vaTAvI cUkI hatI. keTalAkane to hajI jIvananI dizA nakkI karavAnI hoya, are, abhyAsakALa paNa pUro thayo na hoya evI sAva UcharatI vayamAM zrI baLavaMtabhAIe rAjakAraNa jevA ati aTapaTA kSetramAM jhaMpalAvyuM; e bInA pote ja emanI kAryazakti ane nirNayazaktinI nidarzaka banI rahe evI che. gAMdhIyuge relAvelI navajAgRtinA samayamAM teo dezanA kAmamAM joDAI gayA. 1920mAM emaNe saurASTranA gohilavADa jillAnA gAmaDe-gAmaDe pagapALA Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI baLavaMtarAya mahetA 495 pharIne gAmaDAnI janatAne navajAgRtinA amRtanuM pAna karAvyuM. bhAvanagara rAjyamAM javAbadAra rAjyataMtra meLavavAnA saMkalpano paNa A ja kALa. manamAM sadAkALa eka ja bhAvanA ane eka ja lagana rahyA karatI ke mAro deza svataMtra, sukhI ane samRddha kevI rIte thAya; parataMtratA emane AMkha paranA pATAnI jema sAlatI. 1921mAM dezI rajavADAMo mATe bhAre bhaDakarUpa ane bhayarUpa banI gayela zrI amRtalAla zeThe sthApelA saurASTra' patranA taMtrImaMDaLamAM teo joDAyA. 1923mAM bhAvanagara-prajAmaMDaLanA maMtrI banyA ane strIkeLavaNI-maMDaLanI sthApanA karI. nAgapuranA prasiddha jhaMDAsatyAgrahanAM 1923mAM maMDANa thayAM to emAM paNa navajuvAna baLavaMtabhAI hAjara ja. satyAgrahano svAda levA jelanI moja mANanArA, ahiMsaka saMgrAmanA prathama jelavAsIomAM baLavaMtabhAInuM nAma paNa dhanya banI gayuM. uMmara to mAtra 23-24 varSanI, paNa keTalI dhagaza ane keTalI kAryasUjha! racanAtmaka kAryazaktinA pahelA pATharUpe bhAvanagara myunisipAliTImAM cUMTAIne emaNe zaheranI sukhAkArI ane svacchatA mATe kAma karI batAvyuM. dezanI janatAnI sevAmAM potAnI jAtane samarpita karavAmAM kaMI ochapa rahI gaI hoya, to enI pUrti karavA 1927nI sAlamAM teo svanAmadhanya dezanetA zrI lAlA lajapatarAye sthApela "sarvarsa oNpha dhI pIpalsa sosAyaTImAM joDAyA, ane AjIvana prajAsevaka banI gayA. bIjuM koI nAnuM ke moTuM pada emane mana A padathI adakuM na hatuM. - ThakkarabApA jevA saMta-sevakano Adeza maLyo ane teo harijanonI bhalAInA kAmamAM lAgI gayA, ane AkhA gohilavADa jillAmAM aspRzyatAnivAraNanI jabarI jhuMbeza emaNe calAvI. pachI to koI paNa rASTrasevAnuM javAbadArIbharyuM kAma hoya to emAM zrI baLavaMtabhAI hoya ja. bAraDolInA satyAgraha samaye eka kAbela ane niSThAvAna sainika tarIke ane saurASTranA relasaMkaTa vakhate eka sAcA sevaka tarIke zrI baLavaMtabhAIe je kAmagIrI bajAvI te virala hatI. - 1930mAM dezavyApI satyAgrahanAM maMDANa thayAM. temAM dholerAnA bIjA saramukhatyAra banavAnuM bahumAna pAmIne teo jelavAsI banyA. 1932nA satyAgrahamAM, 1940nA vyaktigata satyAgrahamAM ane 1942nA "hiMda choDo'nA mahAvigrahamAM emaNe jelavAsa bhogavyo. Ama uttarottara emanI kArakirdI vadhu ne vadhu jvalaMta banatI gaI; emanuM vyaktitva paNa vikasatuM gayuM. 1924mAM teo "bombe kronikala'nA pratinidhi banyA hatA. svarAjya pachI 1947mAM racAyela dezanA baMdhAraNa mATenI baMdhAraNasabhAnA sabhya tarIke, 1948mAM bhAvanagara rAjyanA mukhyapradhAna tarIke, te pachI saurASTranA nAyaba Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 497 amRta-samIpe paMtapradhAna tarIke, tyArabAda gujarAta prAMtika samitinA maMtrI tarIke, 195rathI lokasabhAnA sabhya ane kaoNMgresa pArlAmenTarI pakSanA maMtrI tarIke ema aneka sthAnoe rahIne emaNe dezanI sevA bajAvI hatI. lokasabhAnI aMdAja-samitinA adhyakSa tarIke ekaso jeTalA ahevAlo taiyAra karI ApavAmAM emaNe je kAbeliyata dAkhavI hatI, te emanI kArakirdInI yazakalagI jevI banI rahI. emanI yazasvI rAjakIya kAmagIrImAM be bAbato sUrya ane caMdranI jema sadA prakAzatI rahe evI che. te kALe dezI rAjyomAM kAma karavuM e narakane ulecavA jevuM cItarI caDAve evuM, musIbatone mAthe vahoravA jevuM bhAre aTapaTuM ane muzkela kAma hatuM. paNa zrI baLavaMtabhAI agni sAthe khela khelavA jevA e kAryane pUro nyAya ApavAmAM ane dezI rAjyonI vizeSa kacaDAyelI, dabAyelI ane paravaza prajAno avAja rajU karavAmAM kyAre ya pAchA paDyA na hatA. emanI hiMmata ane kunehanI ahIM kharI kasoTI thaI hatI. A kAmagIrImAM emaNe svargastha javAharalAla neharUnI bhAre prazaMsA meLavI hatI. saradAra vallabhabhAInI paNa emanA upara pUrepUrI prIti ane mamatA hatI. emanuM bIjuM yAdagAra kAma te paMcAyata-rAjyanI sthApanA dvArA dezamAM lokazAhInI sattAnuM vikendrIkaraNa karIne lokonA hAthamAM dhIme-dhIme sattAnAM sUtro sopavAnI arthAt lokazAhIne prajAvyApI sattAnuM sAcuM rUpa ApavAnI yojanA. Tharela ane pUrepUrI gaNatarI karavAnA svabhAvane lIdhe aneka bAbatomAM teo eka sAcA salAhakAra ke mArgadarzaka tarIke kAma ApI zakatA. A rIte sevAnAM uttarottara caDhiyAtAM sthAnone sara karatAM-karatAM teo sane 1963nA sapTembaranI 19mI tArIkhe gujarAta rAjyanA paMtapradhAnapade pahoMcIne moTAmAM moTA janasevakanuM gauravadAyI pada pAmyA. A sthAne rahIne virodhapakSanAM mana jItavAnI emaNe je kAmagIrI bajAvI te sau koInI prazaMsA mAgI le evI che. 'dezasevAnI emanI laganI eTalI to utkaTa hatI ke emAMthI emanuM mana kyAreya arthopArjana tarapha kheMcAyuM na hatuM. zrImatI sarojabahena sAthenuM emanuM lagna paNa cheka sane 1936mAM 37 varSanI uMmare thayuM hatuM. A paNa emanI dezabhaktinI zobhAmAM savizeSa vadhAro kare evI bInA che. AthI ja, mahAtmA gAMdhIjIe emane "saurASTranA bIjA saradAra' tarIke biradAvyA hatA. paNa zrI baLavaMtabhAI kevaLa rAjakAraNI puruSa hatA ema mAnIe to emane pUro nyAya Apyo na gaNAya. sAhitya, zikSaNa ane kaLA pratyenI abhiruci ane e mATe paNa avasara maLyuM kaMIka paNa sakriya kArya karI chUTavAnI manovRtti e emanA jIvananuM eka bIjuM ujvaLa pAsuM hatuM. bhAvanagaranuM gAMdhIsmRti maMdira ane Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. rAdhAkRSNanuM 497 tyAMnI vidyAsabhA zrI baLavaMtabhAInI vidyA ane kaLA mATenI prItinI sAkha pUre evI saMsthAo che. temanuM hADa eka samAja-sudhArakanuM hatuM, eTale navA vicArono teo sArI rIte puraskAra karI zakatA. sAdAI, saraLatA ane namratA to emanA aNue aNumAM bharI hatI. ArAma ane sukhazIlatA tajIne kevaLa kArya karavAmAM ja teo rAcatA. jevuM emanuM mana sudaDha hatuM evuM ja emanuM zarIra sazakta hatuM. sAdA bhojana ane sAdA, niyamita, kAryarata jIvana dvArA svAcya ane zaktine TakAvI rAkhavAnI kaLA emaNe hastagata karI jANI hatI. jainasamAja sAthenA emanA saMbaMdho bahu ja mIThA ane hArdika hatA. teo paMDita lAlananA ane jaina munionAM vyAkhyAno bahu rasathI sAMbhaLatA; eTaluM ja nahIM, bhAvanagaranI jaina sAhityanI saMsthAo mATe teo eka zANA salAhakAra paNa hatA; enI pragatinI paNa teo ciMtA sevatA rahetA. AvI saurabhabharI kArakirdI sAthe teo, je makAnamAMthI emanI sAme kesa calAvIne emane sajA karavAmAM AvI hatI, e amadAvAdanA zAhIbAganA sevAsadana'mAM pUrAM be varSa sudhI gujarAta rAjyanA mukhya zilpI tarIkenI bhAvanAbharI kAmagIrI bajAvatA rahyA, ane e bhAvanAnA bhAtA sAthe ja, duzamananA AkramaNano bhoga banIne, teo emanAM ardhAginI zrImatI sarojabahenanI sAthe, sadAyane mATe vidAya thayA. (tA. 25-9-1975) (12) bhAratanI zreSThatAnA pratinidhi DaoN. rAdhAkRSNana DaoN. sarvapallI rAdhAkRSNane bhAratanA rASTrapatipada jevA sarvocca rAjakIya ane rASTrIya padanA adhikArI banIne e padanAM zobhA ane gaurava vadhAryA e to emanA zatadaLakamaLanI jema vikaselA, samuphtaLa ane yazasvI jIvananuM mAtra eka pAsuM ja kahI zakAya. evI aneka pravRttio ane aneka saphaLatAothI sabhara emanuM jIvana ane kArya hatuM. ema kahI zakAya ke Adarza bhAratIyatAnAM tathA bhAratIya saMskRtinAM kalyANakArI zreSTha tattvo emanA jIvanamAM pragaTa thayAM hatAM, ane tethI teo bhAratanA vaNakahyA ane vaNanImyA vizvapratinidhi banI zakyA hatA. teo jyAM-jyAM jatA tyAM-tyAM bhAratanI vidyA - khAsa karIne bhAratIya tattvavidyA ane dharmaciMtana - nI samajUtI evA vyApaka, udAra ane marmasparzI rUpamAM ApatA ke jethI bhAratIya saMskRtinI zAna vadhI jatI. Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 amRta-samIpe bhAratanI ke bIjA koI dezanI philasUphInI vyAkhyA karatI vakhate tema ja enI samajUtI ApatI vakhate teo saMkucitatA, vADAbaMdhI ke pakSapAtI vRttithI sAva alipta rahIne ane vizvanA vicArapravAhone AvarI laIne evuM vyApaka dRSTibiMdu apanAvI zakatA ke jethI saune ema ja lAge ke A philasUpha vidvAna to ApaNA potAnA mananI, ApaNA potAnA bhalAnI ane ApaNA potAnA dezanI ja vAta kahe che ! emanI aciMtya zaktio tathA amUlya sevAono lAbha bhAratane lAMbA samaya sudhI maLyo e bhAratanuM khuzanasIba; ane bhArata bahAranA dezone maLelI emanI sevAo paNa bhAratanI zAna vadhAranArI ane emanuM potAnuM mAna vadhAranArI banI che emAM zaka nathI. chellAM so-eka varSa daramyAna bhAratamAM zrI rAmakRSNa paramahaMsa, svAmI vivekAnaMda, kavivara gurudeva ravIndranAtha TAgora, mahAtmA gAMdhIjI ane mahAyogI zrI araviMda ghoSa vagere vizvavikhyAta mahApuruSo thaI gayA. emanI haroLamAM besI zake evI maulika, vyApaka ane viziSTa kArakirdI DaoN. rAdhAkRSNananI hatI. teo koI paNa viSaya upara potAnI kalama calAvIne enI chaNAvaTa karatA to jANe enAM paDepaDa upara prakAzanI tejarekhAo pAtharIne enA aMdaranA hArdane sacoTapaNe ane hRdayaMgama rIte pragaTa karI detA. DaoN. sarvapallI jANe vANInA to adhIzvara hatA. emanA mukhethI varasatI vANImAM na lokaraMjananI sAmAnya lAgaNI jovA maLatI, na sastI kIrti kamAI levAnI pAmara manovRtti; emAM to prAcIna kALanA RSimunionA jevI ArSadRSTi, jIvanagAmI dhArmikatA ane tattvaciMtananI amRtadhArAno ja sparza jovA-anubhavavA maLato. thoDAka samaya mATe zrotAo sthaLa-kALanA bheda bhUlI jaIne vaktAne adhIna banI jatA ! jeno jIva vidyAnA raMge raMgAyelo hoya ane vahIvaTanA aTapaTAM kAryonI mAthAkUTamAM paDavAnuM bhAgye ja game. paNa, bIjI keTalIka vidyAniSTha virala vyaktionI jema, DaoN. rAdhAkRSNanuM paNa A bAbatamAM apavAda hatA. yunivarsiTIonA saMcAlanathI ke evI ja koI muzkelIbharI javAbadArIthI kaMTALavAnuM ke enAthI dUra rahevAnuM emanA svabhAvamAM ja na hatuM. tethI AvaData ane aMdaranA khamIranI AkarI kasoTIrUpa banI rahe evI paNa aneka javAbadArIone emaNe saphaLatApUrvaka pAra pADI batAvI hatI. emanI vidvattA, kAryazakti ane prazAMta hiMmatanI kIrtigAthA banI rahe evI sauthI moTI bAbata to e che ke emane koI paNa padavI, kAmagIrI ke vikAsanI takanI sAme cAlIne mAgaNI karavI nahotI paDI; e badhuM ja, jANe Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 499 DaoN. rAdhAkRSNan vagara mAgye, sAme cAlIne, emanI pAse AvI pahoMcatuM hatuM. AmAM deza- videzanI vidyAsaMsthAonI vyAkhyAno tathA lakhANo-pustako mATenI mAgaNIono, temane viziSTa padavI ApavAnI icchAno tema ja amuka aTapaTA kAryanI javAbadArI soMpavAnI tatparatAno paNa samAveza thato. AvI badhI pravRttio, potAnuM gaurava vadhA2vA mATe, DaoN. rAdhAkRSNanano Azraya letI hatI ! DaoN. sarvapallInI AvI ujjvaLa kArakirdI u52 suvarNakaLaza caDAvyo emanI eka Adarza rAjapuruSa tarIkenI doDheka dAyakA karatAM ya vadhu vakhatanI kArakirdIe. bIjA vizvayuddha pachI sthapAyela saMyukta rASTrasaMgha(yunAITeDa nezansa)nA vidyA ane saMskRtine lagatA vibhAgarUpa yuneskoe to emanAM zANapaNa, dIrghadraSTi ane vidvattAno lAbha judI-judI rIte lIdho hato. paNa rAjakAraNa sAthenI emanI pratyakSa ke sIdhI kAmagIrInI zarUAta sane 1949thI zarU thaI ane sane 1967 sudhI cAlu rahI hatI. A samaya daramyAna ekathI eka caDiyAtuM sthAna emaNe zobhAvI jANyuM hatuM. sane 1949mAM teo, zrImatI vijayAlakSmI paMDitanA sthAne raziyAmAM bhAratanA rAjadUta nimAyA. traNa varSa pachI e padethI nivRtta thayA bAda teo bhAratanA upapramukha banyA, ane e pade dasa varSa cAlu rahyA. uparAchAparI be vAra bhAratanA uparASTrapati-pade cUMTAyA bAda sane 1962mAM teo bhAratanA rASTrapati banyA. ane vaLI pAMca varSa pachI, sane 1967mAM, rASTranA sarvocca padethI nivRtta thaIne temaNe chevaTanAM 7-8 varSa zAMtithI vidyAsAdhanAmAM pasAra karyAM. potAnI raziyAmAM bhAratanA rAjadUta tarIkenI kAmagIrI khUba saphaLa rIte pUrI karIne jyAre teo raziyAthI vidAya thatA hatA te vakhatano eka prasaMga DaoN. rAdhAkRSNananA prabhAvazALI ane mAnavatApremI vyaktitvano khyAla Ape evo che : mAMdhAtA josepha sTaeNlina te vakhate raziyAnA saramukhatyAra hatA. emanI mulAkAtanuM mAna bahu ja ochI ane khAsa pasaMda karelI vyaktione ja maLatuM. paNa DaoN. rAdhAkRSNane potAnI buddhipratibhA ane satyasparzI vidvattAthI, philDamArzala sTaeNlinane evA prabhAvita karyA hatA, ke jyAre teo raziyAmAMthI vidAya thatAM pahelAM sTaeNlinanI chellI vidAya levA gayA, tyAre emaNe jANe koI bALaka ke nikaTanA mitranI jema vyavahAra karatA hoya ema, sTaeNlinanA gAla ane khabhA upara TapalI mArI hatI ane emanA gaLe hAtha vIMTALIne emane bheTI paDyA hatA. javAbamAM sTaeNline DaoN. rAdhAkRSNanane lAgaNIbhInA banIne kahyuM : "mane rAkSasa nahIM mAnatA. mArI sAthe mAnavatAbharyuM vartana karanAra tame pahelI ja vyakti cho. tame ahIMthI vidAya thAo cho, eno mane raMja che." sTaeNlinanA A kathanamAM saccAI hatI enI sAkSI emanI bhInI thayelI AMkho ApatI hatI. Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa00 amRta samIpe ane DaoN. rAdhAkRSNanuM jyAre bhAratanA sarvocca pade - rASTrapatipade - cUMTAyA tyAre emaNe potAnA mAsika dasa hajAra rUpiyAnA badale mAtra aDhI hajAra rUpiyA jeTalo ja pagAra levAnuM jAhera karIne dhyeyaniSTha vidyAsAdhakane zobhe evI sAcI brAhmaNavRtti ane akiMcanabhAvanAne jIvI batAvIne eka uttama Adarza rajU karyo hato. AvA puruSane "bhArataratna'nuM biruda maLe emAM zI navAI ? 80 varSanI paripakva vaye, A tA. 17mI eprilanI AgalI madharAte, bhAratanA gaurava samA A mahApuruSe paraloka prayANa karyuM. (tA. ra9-4-1975) (13) nekadila rASTrapati DaoN. jhAkIrahusena insAna karatAM duniyAmAM koI bahetara nathI, insAniyata jevo koI kImiyo nathI ! mANasa janmIne potAnA aMtaramAM sArANasAIno bAga khIlavI jANe to kevuM suMdara jIvana pAme, kevuM uttama mRtyu mANe ! bhAratanA rASTrapati DaoN. jhAkIrahusena mAnavatAnA ucca zikharasamA, AvA ja eka netA hatA. emanA svargavAsathI gAMdhIvicArasaraNI ane gAMdhIjIvanapaddhatine samarpita thayela eka nararatnanI ApaNane khoTa paDI. gAMdhIyuga e kALanA vizALa paTa para sitArAnI jema camakato eka abhuta ane yAdagAra yuga banI gayo. mahAtmA gAMdhIjInI netAgIrIe lAkho-karoDo dezavAsIonA aMtaramAM nirbheLa rASTrIyatAnI bhAvanA jagAvIne emane tyAga ane samarpaNanA mArge preryA hatA, ane samagra rASTranI svataMtratA mATenA ahiMsaka saMgrAmane saphaLa rIte khelI batAvyo hato. gAMdhIjInI A saphaLatA jeTalI emanI Atmazakti ane AMtarasUjhane AbhArI hatI, teTalI emane maLelA saMkhyAbaMdha niHsvArtha, niSThAvAna, vaphAdAra ane samartha rASTrasevakone paNa AbhArI hatI. DaoN. jhAkIrahusena AmAMnA eka hatA. gAMdhIjInA pAyAnI keLavaNInA maulika vicArono AkAra-prakAra nakkI karavAmAM ane enI yojanAne vyavahAru rUpa ApavAmAM, tema ja ene amalI banAvavAmAM DaoN. jhAkIrahusene je sUjha ane zakti batAvI hatI ane je sevAo ApI hatI, te to teonI eka kuzaLa ane kAbela keLavaNIzAstrI tarIkenI kiIrtigAthA banI rahe evI che. Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uM. jhAkIrahusena 501 vaLI, svarAjyanI laDatanA samayanI jema svarAjyanA bhogavaTAnA samayamAM paNa teoe potAnI rASTrabhaktine svArthaparAyaNatA ane sattAlolupatAthI alipta rAkhI hatI. are, rASTrapati tarIkenA rASTranA moTAmAM moTA adhikArapade rahevA chatAM, potAnA anAsaktabhAvane akhaMDita rAkhIne, jaLakamaLa jevuM nirlepa ane nirmaLa jIvana jIvI jANyuM hatuM. teo AvuM jIvana jIvI zakyA tenuM mukhya kAraNa e lAge che ke teo samajIbUjhIne phakIrInuM jIvana jIvavAmAM moja mANI jANanAra eka Adarza zikSaka hatA. pAchalI jiMdagImAM eka pachI eka UMcA adhikAranA pade caDhavA chatAM emanA zikSaka tarIkenA AtmAnuM teja kyAreya jhaMkhavAyuM na hatuM. zikSaNa ane keLavaNI dvArA ja dezanuM sAcuM utthAna ane pAyAnuM ghaDatara thaI zakavAnuM che e parama satya emanA aMtaramAM zarUAtathI ja barAbara vasI gayuM hatuM. Adarza zikSaka ane sAcA keLavaNIkAranuM to mUlya ja na AMkI zakAya; jevA saMtapuruSa evA ja sAcA zikSaka - evA ja nikhAlasa, evA ja svArthamukta, evA ja akiMcana, evA ja sAcAbolA ane evA ja paragaju ! emanA thakI ja deza saMskArI, zaktizALI ane samRddha bane. DaoN. jhAkIrahusenanI zikSaka tarIkenI sevAo RSi jevI umadA, niSThAbharI, niHsvArtha che. dilhI pAsenI "jAmiyAmiliyA' nAmanI zikSaNa saMsthAnA vikAsamAM DaoN. jhAkIrahusene Apelo phALo benamUna che. mULa vAta e che ke DaoN. jhAkIrahusena jema-jema abhyAsamAM AgaLa vadhatA gayA tema-tema, eka pariNIta yuvakane (emanAM lagna 18 varSanI umare thayAM hatAM) sahaja AkarSatI arthopArjananI vRttinA badale eka Adarza zikSaka banavAnI bhAvanA emanAmAM vadhAre ne vadhAre tIvra banatI gaI; e bhAvanAne khIlavavA mATe koI paNa bhoga emane mana moTo na hato ke koI paNa tyAga emane mATe azakya na hato. A bhAvanAe ja emanuM eka akiMcana Adarza zikSaka tarIke ghaDatara karyuM, ane e padane jIvananI chellI paLo sudhI emaNe gaurava sAthe zobhAvI jANyuM. "pote to eka mAmUlI zikSaka ke paMtujI che' evI hInavRtti emane kyAreya sparzI zakI na hatI. 1920mAM, tevIsa varSanI vaye, eka bAju emano abhyAsa pUro thayo ane bIjI bAju mahAtmA gAMdhIno rASTrasevAno maMtra emanA aMtarane sparzI gayo. emaNe moTI-moTI AzA-AkAMkSAomAM taNAyA vagara, te vakhate alIgaDhamAM Avela jAmiyA-miliyAmAM eka adanA zikSaka banavAnuM ane zikSaNa dvArA dezanA navaghaDataramAM potAno namra phALo ApavAnuM ApameLe svIkArI lIdhuM. beeka varSa sudhI zikSaka tarIkenI kAmagIrI bajAvyA pachI emane lAgyuM ke hajI vadhAre Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa02 amRta-samIpe abhyAsanI jarUra che, eTale teoe jarmanImAM barlinanA vikhyAta vizvavidyAlayamAM rahIne arthazAstranA viSaya upara mahAnibaMdha lakhIne pIeca.DI.nI DigrI lIdhI. jarmanImAM abhyAsa karatAM sane 1924mAM emanA jANavAmAM AvyuM ke paisAne abhAve alIgaDhanI jAmiyA-miliyA saMsthAne baMdha karavAno nirNaya karavAmAM Avyo che. A vAta sAMbhaLI emano zikSaNapremI AtmA kakaLI UThyo. emaNe tarata ja e saMsthAnA saMcAlakone vinaMtI karI ke huM ane mArA keTalAka sAthIo A saMsthAne samarpita thavA taiyAra chIe; kRpA karI saMsthAne baMdha na karazo. daramyAnamAM, gAMdhIjInI salAhathI ane jarUrI sahAyanA vacanathI e saMsthAne alIgaDhamAMthI dilhImAM lAvavAmAM AvI. sane 1926mAM DaoN. jhAkIrahusena jarmanIthI pAchA pharyA ane mAtra ogaNatrIsa varSanI bharayuvAna vaye emane zire A saMsthAnA vAisa-cAnselarapadanI moTI javAbadArI nAkhavAmAM AvI. aMtaramAM zikSaNa dvArA dezakalyANa karavAnI adamya bhAvanA hatI, ane potAnA dhyeyane hAMsala karavA mATe game te bhoga ApavAnuM khamIra hatuM. DaoN. jhAkIrahusena (ane emanA keTalAka dezabhakta mitro) nAmanA, kIrti ane saMpattinI AkAMkSAthI mukta banIne, rASTrIya zikSaNanA kAryane samarpita thaI gayA. ATalI kAryazakti, ATalI vidvattA ane ATalI kAbeliyata hovA chatAM mAsika mAtra paMcotera rUpiyA jeTalo ja pagAra levAno, ane e rIte pUrAM ekavIsa varSa sudhI - svarAjya AvyuM tyAM sudhI - teo rASTranA eka mUkasevaka ane Adarza adhyApaka tarIke kAma karatA rahyA. A eka ja hakIkata DaoN. jhAkIrahusenanI virala tyAgabhAvanA ane sevAparAyaNatAnI prazasti banI rahe evI che. svarAjya AvyA pachI jANe A sarasvatIputranI AvI lAMbI ane AkarI jJAnatapasyA mulavAI hoya ema, emane emanA mUMgA kAryakSetranA zAMta-ekAMta khUNAmAMthI kheMcIne, paMDita javAharalAla neharU jevA rASTrasukAnIo moTAM-moTAM pada upara laI gayA. sane 1948mAM teone komI taMgadilIne kAraNe kAMTAnI pathArI jevI banI gayelI alIgaDha yunivarsiTInA vAisa-cAnselarapadanI javAbadArI soMpavAmAM AvI. pUrI kAryaniSThA, rASTrIyatA ane khabaradArIthI ATha varSa sudhI emaNe A javAbadArI adA karI, ane dezanA vibhAjana AsapAsanA arasAmAM A zikSaNa-saMsthAmAM vyApela komI kaTTaratAnA viSane ochuM karavAmAM ghaNo agatyano bhAga bhajavyo. A arasAmAM ja sane 1952mAM teo kendranI rAjyasabhAnA sabhya nimAyA. alIgaDha yunivarsiTInA vAisa-cAnselarapadethI nivRtta thayA pachI sane 1957mAM emane bihAranA gavarnara banAvavAmAM AvyA. ane pachI to jANe Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oN. jhAkIrahusena 503 kudarata rASTranA A akiMcana mUka zikSakane kIrti ane kArakirdInA sarvocca zikhare birAjamAna karavA mAgatI hoya ema, teonI sane 1962mAM uparASTrapati tarIke ane sane 1967mAM rASTrapati tarIke varaNI ka2vAmAM AvI. DaoN.jhAkIrahusenanI bhAratIya rAjyavyavasthAnA sarvoccapade varaNI e bhAratanI lokazAhInI tavArIkhanI sonerI akSarothI aMkita thAya evI viziSTa ghaTanA che. ApaNI lokazAhInI bhAvanAnuM ghaDatara gAMdhIjInA mArgadarzana nIce thayuM, eTale enA pAyAmAM mAnavatAnuM siMcana thayuM hoya ane emAM guNavattAne AgaLa paDatuM sthAna hoya e svAbhAvika che. A dRSTie A ghaTanAnuM mUlyAMkana karatAM eka AjIvana adanA adhyApakanI rASTrapati tarIke nimaNUka e bhAratanI lokazAhInI asAdhAraNa zobhA che; ane ethI paNa AgaLa vadhIne eka binahiMdu laghumatI komanI vyaktinI rASTranA sarvoccapade pratiSThA, e svataMtra ane prajAsattAka bhArate svIkArela binasAMpradAyikatAnI zANI rAjanItinI vijayapatAkA che. ane kahevuM joIe ke DaoN. jhAkIrahusene anekAneka guNo uparAMta samarpaNanI bhAvanA ane dAkhalArUpa dezabhaktithI A padanI zAna vadhArI che ane potAnI kArakirdIne amara banAvI che. teo jema vidyAnA sAcA upAsaka hatA, tema kaLAnA ane prakRtinA moTA cAhaka hatA. saumyatAnA amRtathI chalakAtA emanA mulAyama dilane jeTalo pustako tarapha anurAga hato, eTalo ja purAtattvanI vastuo ane puSpo pratye anurAga hato. garIbImAM paNa svamAna ane sughaDatApUrvaka jIvavAnI kaLA jANe emane sahaja rIte varI hatI. jIvanamAM jyAre paNa musIbata AvI paDI tyAre teo enI sAme zAMti ane dhIrajathI hasate mukhe jhajhUmyA ane kaDavAzathI haMmezAM dUra rahyA. pariNAme, teo koInI paNa sAthe vera-virodha vhoravAne badale saunA mitra banIne, yathArthapaNe ja 'ajAtazatru' kahevAyA. chevaTe emane maLela aMtima mAna ane emanI daphanakriyA mATe hiMdu bhAIoe ullAsapUrvaka bheTa ApelI jamIna paNa DaoN. jhAkIrahusenanI sarvajanavatsalatAnI sAkSI pUre ema che. akhabAromAM chapAyelI emanI prazastio to kahe che ke emaNe koI vasiyatanAmuM karyuM na hatuM - jyAM milakata ja na hoya tyAM vasiyatanAmuM kevuM ? AvA aparigrahI hatA ApaNA rASTrapati DaoN. jhAkIrahusena ! (tA. 10-5-1969) - Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 dharmakriyApremIo (1) karuNAmUrti zrI jayaMtibhAI mAnkara muMbaInA zrI jIvadayA-maMDaLanA mukhyamaMtrI tema ja prANa, puNyazloka zrI jayaMtilAlabhAI mAnkarano muMbaImAM tA. 27-10-1977nA roja 84 varSanI umare svargavAsa thatAM eka karuNAmUrti mahAnubhAvano ApaNane sadAne mATe viyoga thayo che. chellA cAra dAyakA karatAM paNa vadhu vakhata sudhI (lagabhaga aradhI uMmara sudhI) prANIonI rakSA mATenI avirata ane niSThAbharI kAmagIrI bajAvIne teo nivRttinA sAcA adhikArI banyA hatA. zrI jayaMtibhAIe brAhmaNakuLamAM janma laIne, abola, nirdoSa prANIone kamotamAMthI ugArI laIne surakSita banAvavAnuM tema ja apaMga ane mAMdAM prANIonI barAbara mAvajata thatI rahe e mATe ghaTatI vyavasthA karavAnuM je kAma karI batAvyuM hatuM te emane eka ahiMsA ane dayAnA sAdhaka Adarza jaina tarIkenuM gaurava apAve evuM hatuM. prANIonI rakSA mATe teo je UMDI dhagaza, sUjha ane racanAtmaka dRSTi dharAvatA hatA, te virala ane bIjAone mATe mArgadarzaka banI rahe evI hatI. hiMsA tarapha doDI rahelI A duniyAmAM, mUMgA jIvonA to jANe, teo niSNAta vakIla ja hatA; ethI emanuM "prANI-mitra" biruda yathArtha hatuM. dezabharamAM kyAMya paNa, dharma nimitte ke bIjA koI nimitte, prANIono vadha thato hovAnuM emanA jANavAmAM AvatuM, tyAre ene aTakAvavA mATe teo mana-vacana-kAyAthI prayatna-puruSArtha karavAmAM leza paNa kacAza rahevA na detA. emanA dayAprerita AvA prayatnane kAraNe keTalAMya sthAnomAM prANIono saMhAra thato aTakI gayo hato. Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI giradharabhAI daphatarI vaLI, jIvonA prANa bacAvavAnA eka vyavahAru upAya tarIke, mAMsAhArano niSedha ane zAkAhArano pracAra karavA mATe teoe apAra jahemata uThAvI hatI, ane emAM noMdhapAtra saphaLatA paNa meLavI hatI. A dizAmAM to emaNe videzomAM paNa ghaNI anukaraNIya ane prazaMsApAtra kAmagIrI bajAvI hatI ane pratiSThA paNa ghaNI meLavI hatI. paradezamAM zAkAhAra tathA eno pracAra keTalo vadhI rahyo che enI, tema ja mojazokhanI vastuomAM tathA davAomAM mUMgA jIvonI keTalI badhI katala athavA kanaDagata karavAmAM Ave che enI mAhitI teo, muMbaInI zrI jIvadayA-maMDaLInA mAsika mukhapatra 'zrI jIvadayA'mAM niyamita rIte prasiddha karatA ja rahetA hatA. teo jIvadayA ane zAkAhAranA pavitra kAryanA bhekhadhArI hoI vizvazAkAhAra kaoNMgresanA kAryamAM jIvaMta rasa letA hatA; eTaluM ja nahIM, sane 1957 tathA 1967mAM be vAra e kaoNMgresanAM adhivezana emaNe hiMdustAnamAM bharAvyAM hatAM ane trIjuM adhivezana bharavAnI taiyArIo thatI hatI tyAM teo cAlyA gayA ! A adhivezana vakhate tathA jIvarakSAnI bAbatamAM Dagale ne pagale emanI khoTa ApaNane varatAtI ja rahevAnI. kaeNnsara jevA bhayaMkara vyAdhithI paNa ciMtita ke vicalita thayA vinA teoe potAnA jIvanakArya samA jIvadayAnA ane zAkAhAranA pracAranA kArya mATe je vaNathaMbhI kAmagIrI bajAvI hatI, enI AgaLa ApaNuM mastaka namI jAya che. (tA. 26-11-1977) 505 (2) dharmavIra, sevAvIra zrI giradharabhAI daphatarI jIvanane nirmaLa banAvavAnI tamannAthI prerAyelI jevI dharmaniSThA, evI ja, dInaduHkhI mAnavajAtanI sevAthI potAnA jIvanane dhanya banAvavAnI jhaMkhanAthI prerAyelI sevAniSThA je vyakti potAnA jIvanamAM Avo saMskAra-saMgama karI jANe che, te mAnavajIvananA sArane jIvI batAvI zreSTha mAnava tarIkeno uttama Adarza rajU karI jAya che. AvA mAnavIo ati virala hovA chatAM teo mAnavatAnA mukuTamaNi tarIkenuM gaurava pAme che. svanAmadhanya sva. zrI giradharabhAI dAmoda2dAsa daphatarI AvA puruSomAMnA eka hatA. 80 varSanI pAkaTa vaye thayeluM teonuM avasAna paNa saune bahu vasamuM ane moTI khoTa rUpa lAgyuM te A kAraNe ja, ane loko emane 'giradharabApA'nA vahAlabharyA, ane AdarabharyA nAmathI saMbodhatA paNa A kAraNe ja. Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ros amRta-samIpe sthAnakavAsI saMghanA A sAcAbolA agraNI ane samartha sukAnInuM mULa vatana saurASTramAM mo2bI zahe2. emanAM mAtAnuM nAma rAmakuMvarabahena. tA. 3110-1892nA roja emano janma. temanI traNa varSanI vaye pitAno svargavAsa thayo. maeNTrika sudhI morabImAM abhyAsa karI teo bhAgya khIlavavA muMbaI AvyA. pAchA paDavAnuM nAma nahIM, puruSArtha karavAmAM jarA ya kacAza rAkhavI nahIM ane prAmANikatAne pUrepUrA vaLagI rahevuM : jANe pUrvanA koI udayayoge A guNono triveNIsaMgama zrI giradharabhAInA jIvanamAM sahajapaNe sadhAyo hato. teonuM bhAgya dhImedhIme khIlavA lAgyuM. zrI giradharabhAIne zarUAtathI ja dharma tarapha anurAga hato, ane jemajema bhAgya khIlatuM gayuM tema-tema e anurAga, moTe bhAge bane che tema ocho thavAne badale, vadhato gayo ! dhIme-dhIme teo Adarza zrAvaka banatA gayA. 36 varSanI yuvAna vaye, sArI kamANInA samaye, emaNe phakta pAMtrIsa hajAra rUpiyAnuM parigraha-pramANa svIkAreluM. pachI to kamANI vadhatI javAno bahu anukULa samaya Avyo ane rUpiyAnuM mUlya paNa ghaTatuM gayuM, chatAM zrI giradharabhAI jarA ya vicalita na thayA; eTaluM ja nahIM, be varSa pahelAM A maryAdAmAM paNa ghaTADo karIne trIsa hajAranI karI, ane je kaMI vadhu Avaka thatI e davAkhAnAo jevAM mAnavarAhatanAM kAmomAM udAratA ane ullAsapUrvaka ApI detA ! teonI A nirlobhavRtti ane parigraha-vimukhatAno lAbha janatAne cAra jeTalAM dAktarI sA2vA2-kendro rUpe maLyo hato. paisA taraphanI AvI anAsakti koI paNa samayane mATe muzkela lekhAya che; temAM ya bemaryAda banela arthalolupatAnA A yugamAM to e vizeSa duSkara che. zrI giradharabhAIe potAnI jIvanasparzI dhArmikatAnA baLe, pApanA moTA mULarUpa lobhane ja nAthI lIdho hato. vaLI, dharmakriyA taraphano emano anurAga, dhArmika niyamone jIvana sAthe vaNI levAnI emanI niSThA, sAdAI, zithilAcAra taraphano emano puNyaprakopa, koIne paNa sAcI vAta kahevAnI hiMmata ane janasevA mATe samAja pAsethI dAna meLavavAnI AvaData A badhuM dAkhalArUpa hatuM. 50 varSanI uMmare teoe brahmacarya-vratano svIkAra karyo hato. atyAre saMtAnamAM teone mAtra eka putrI che. emanA ekanA eka putranuM AbumAM vIjaLInA AMcakAnA akasmAtathI akALe aNadhAryuM avasAna e zrI giradharabhAI ane emanAM dharmaparAyaNa dharmapatnI zrImatI sUrajabahena mATe na sahI zakAya evo AghAta hato. paNa e zANA daMpatIe potAnI dharmaparAyaNatA ane sevAparAyaNatAne vadhAre sateja banAvIne A AghAtamAMthI AzvAsana meLavyuM hatuM. Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 507 zrI giradharabhAI daphatarI zrI giradharabhAInuM jIvana jotAM saheje savAla thAya ke emanI dharmaniSThA vadhe ke sevAniSThA vadhe ? paNa emane mATe to A baMne niSThAo AtmaniSThAnA eTale ke AtmabhAvanA rathanAM be paiDAMrUpa ja hatI. zrI giradharabhAIno AMtara-bAhya paricaya ApatAM sthAnavAsI kaoNnpharansanA muMbaIthI pragaTa thatA mukhapatra "jaina-prakAza' sAptAhikanA tA. 15-11-1972nA aMkamAM kahevAmAM AvyuM che ? zrI giradharabhAIe, AjIvana, samAjanI tana, mana ane dhanathI avirata niSkAmabhAve sevA bajAvI hatI. temanuM jIvana sAduM ane saMyamI hatuM. teoe aneka saMsthAo UbhI karI, aneka saMsthAone vikasAvI, saMsthAo mATe lAkhonAM phaMDa karyA. temanAmAM dharma ane sAdhu-sAdhvIo prati daDha zraddhA hatI ane mAnavadayA tathA jIvadayA mATe apratima laganI hatI. dezanA koI paNa sthaLe duSkALa paDe, ativRSTi ke dharatIkaMpanI Apatti AvI paDe to zrI giradharabhAI te ja kSaNe phaMDa karatA ane saMkaTagrasta bhAI-bahenone madada karavA UpaDI jatA... teone paisAnA parigrahanI maryAdA hatI; eTaluM ja nahIM, paraMtu khAvApIvAmAM, kapaDAmAM, bIjI aneka bAbatomAM maryAdA bAMdhelI hatI. sAmAyika, cauvihAra, dharmadhyAna, sAdhu-sAdhvIjIonAM darzana - e nityakrama hato. teo gRhasthavezamAM sAdhu jevuM saMyamI ane tyAgamaya jIvana jIvI rahyA hatA. teo je saMsthAmAM kArya karatA teno vahIvaTa karakasarapUrvaka karatA; dAtAnI paI-pAIno sadupayoga thAya tenI kALajI rAkhatA. tethI teo koI paNa pravRtti mATe Tahela nAkhatA tyAre samAja udAradile dAna-pravAha vahevaDAvIne temanI jhoLI tatkAla chalakAvI deto. savAre UThe tyArathI rAtre sUve tyAM sudhI temanI pAse saMsthAnA vikAsanI ja vAta sAMbhaLavA maLe, teo saMsthAnI pravRttiomAM ja kAryarata hoya; temane mATe dhaMdho, ghara vagere bAbato gauNa hatI, sevA mukhya bAbata hatI." emanI dhArmikatA ane sevAvRttinuM bahumAna karavA traNeka varSa pahelAM eka sanmAna-samAraMbha yojIne eka lAkha ekatrIsa hajAra rUpiyAnI thelI arpaNa karavAmAM AvI hatI, te emaNe potAnA sahadharmI bhAIonI sevA mATe arpaNa karI dIdhI hatI. jIvadayAnI utkaTa bhAvanAthI prerAIne zrI giradharabhAIe vasUkI gayelI gAyo-bheMsone kasAIkhAne jatI bacAvI levA mATe thoDA vakhata pahelAM eka moTI yojanA banAvI hatI, ane e mATe umaragAmanI pasaMdagI karIne e mATe teo khUba jahemata uThAvI rahyA hatA. emanI dharma-sevA-dayAparAyaNatAnI cirasmRtirUpa A yojanAne samAja ane sau jIvadayApremIo pUrI kare e ja emane mATenI sAcI zraddhAMjali gaNAze. Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa08 - amRta-samIpe AvA guNiyala puruSano 80 varSa pUrAM thatAM, tA. 1-11-1972nA roja svargavAsa thavAthI teo to dhanya banI gayA, paNa sAcA mAnavIonI vadhatI jatI achatamAM samAja vadhu raMka banyo. (tA. 2-12-1972) (3) jAtanA jokhame jIvo rakSanAra dharmAtmA zrI haThIsiMgabhAI ratanacaMda jIvone abhayadAna Apo; tame abhayanA adhikArI banazo. jIvonI rakSA karo; tamAro AtmA saMsAranAM duHkha-dardothI surakSita banI jaze. apaMga, duHkhI, mAMdA jIvonI sevA karo; paramAtmA ene potAnI sevA tarIke maMjUra rAkhI tamane tamArA kalyANano mArga batAvaze. jIvadayA e kharI rIte ApadayA - potAnI ja bhalAIno uttama mArga che. ahiMsA, dayA ane karuNA to dharatInuM amRta ane sva-para sarvanuM maMgala karanAruM zreSTha rasAyaNa che. jainadharme dareka mokSArthIne potAnI ahiMsAthI sadhAtI rakSA kITa-pataMga jevAM nAnAM jIvajaMtuothI AgaLa vadhIne vanaspati ane pRthvI-pANI jevA sUkSmatama jIvone paNa maLe ane ochAmAM ochA jIvonI hiMsAthI jIvana-vyavahAra nathI zake e rIte raheNIkaraNI rAkhavAno anurodha karyo che. sAthe-sAthe abola, nirdoSa, apaMga, vRddha ane mAMdAM pazu-paMkhIonI mAvajatano paNa jainadharmamAM pavitra dharmakRtyarUpe Adara karavAmAM Avyo che. lIMcanivAsI svanAmadhanya zreSThI zrI haThIsiMgabhAI ratanacaMda AvI jIvadayA ane prANIrakSAnA prakhara himAyatI eka dharmAtmA puruSa hatA; eTaluM ja nahIM, emaNe be prakAre A bhAvanAne apanAvIne potAnA dharma ane jIvanane vizeSa caritArtha karyA hatAM : eka to uttara gujarAtamAMnA potAnA vatana lIMca gAmamAM eka pAMjarApoLanI sthApanA karAvIne, ane bIjuM, jIvarakSAnA kAryamAM AvI paDatA potAnA jAnanA jokhama sAme paNa aNanama rahIne tathA enI upekSA karIne. prANI rakSAnI pravRttine ATalI hade potAnA jIvana-kArya (mission) tarIke svIkAranAra nyochAvarIvALA puNyapuruSo itihAsamAM ane vartamAnamAM bahu virala jovA maLe che. AcAryazrI vijayabhuvanabhAnusUrijI mahArAjanA praziSya munirAjazrI mitrAnaMdavijayajI gaNIe "lIMca(mahesANA)sthita zrI AdinAtha jinAlaya Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 509 zrI haThIsiMgabhAI ratanacaMda zatAbdI mahotsava smaraNikA' nAme eka pustikAnuM saMkalana karyuM che. emAM A jIvadayApremI mahAnubhAvano TUMko paricaya Ama ApavAmAM Avyo che : zrI haThIsiMgabhAIno janma vi. saM. 1907mAM thayo hato. kuTuMbanI sthiti sAmAnya, eTale temanA vaDIlo bhAgyane khIlavavA dakSiNamAM jaIne rahimatapuramAM sthira thayA. zrI haThIsiMgabhAI paNa potAnA vaDIlonI sAthe ja gayA hatA. paNa emanuM mana dharmanA sahaja saMskArothI evuM bhAvita thayeluM hatuM ke e moTe bhAge saMsAravyavahAra ke dhaMdhA-vyapAranA badale dharmakriyA tarapha ja vadhAre DhaLeluM rahetuM. Avo dharmaraMgI AtmA lagnanA baMdhanamAM paDIne gharasaMsAra vadhAravAnI jaMjALamAM paDavAnuM kevI rIte maMjUra rAkhe ? zrI haThIsiMgabhAI vaDIlonI A vAtano svIkAra karavA koI rIte saMmata na thayA. ane chatAM vaDIloe lagna karavAno Agraha cAlu rAkhyo, to ethI bacavA mATe teo gujarAtamAM mahesANAmAM pahoMcI jaIne zrI veNIcaMdabhAI jevA dharmapuruSanAM dharmakAryonA sAthI banI gayA. zrI haThIsiMgabhAInI jIvanabhara brahmacArI rahevAnI bhAvanA saphaLa thaI ane e bhAvanAne akhaMDita rAkhavA teo sadA jAgRta rahyA. emanA aMtaramAM vahetI jIvadayAnI bhAvanAe emane eTaluM badhuM baLa pUruM pADyuM ke AjIvana brahmacArI dharmI puruSa tarIkenuM ati kaparuM jIvana paNa emane mATe saheluM banI gayuM. emane AvuM baLa pUruM pADanAra emanI jIvarakSA-prItinI ane vaphAdArIbharI kAmagIrInI vigato jANavA jevI che. potAnA gAma lIMcamAM ja navarAtrI-prasaMge karavAmAM AvatA pADAnA vadhanI vAta vi. saM. 1938mAM emanA jANavAmAM AvI, ane emanA pApabhIru aMtare bhAre AghAta anubhavyo. emane thayuM : AvAM ghAtakI kAmo to kevaLa evAM kAryo karanAra vyaktine ja nahIM, paNa janasamudAyane mATe paNa zAparUpa banI jAya; mATe game tema karIne ene aTakAvavAM ja ghaTe. A mATe vadhAre vicAra karavAno to vakhata hato ja nahIM; je kaMI karavuM hoya te tatkALa karavAnuM hatuM. emaNe sAhasa kheDIne, hiMmata dAkhavIne ane jokhamanI paravA choDIne e pADAne bacAvI lIdho. A prasaMgathI emanI jIvadayAnI kAmagIrIno prAraMbha thayo. vi. saM. 1940mAM emaNe khUba jahemata uThAvIne potAnA vatana loMca gAmamAM pAMjarApoLanI sthApanA karI. teo TheraThera pharIne vadha mATe mokalAtAM Dhorone tathA apaMga, mAMdAM prANIone A pAMjarApoLamAM mokalavA lAgyA. AthI . devadevIone rAjI karavA nimitte ke mAMsAhAra nimitte pazuono vadha karatA loko nArAja ane gusse thAya e svAbhAvika hatuM. AvA lokono gusso zrI haThIsiMgabhAIne mATe agniparIkSArUpa banI jato; chatAM teo potAnA mArgathI jarA ya calita na thatAM. Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa10. amRta-samIpe eka vAra emanA upara melI mUTha mAravAno prayoga karavAnuM vicAravAmAM AvyuM; paNa e niSphaLa gayo. eka prasaMge eka mANase jhanUnamAM AvIne emanA upara talavAranA ghA karyA. ethI emanA zarIrane kaMIka IjA paNa thaI; paNa ethI DaravAnuM ke hAravAnuM kevuM ! eka vakhata teo eka munirAja sAthe pagapALA AbutIrthanI yAtrAe jatA hatA. emaNe joyuM ke rastAmAM keTalAka kasAIo gheTAMbakarAMne katala karavA mATe laI jatA hatA. haThIsiMgabhAInA dayALu aMtarathI A kevI rIte baradAsta thaI zake ? emaNe e mUMgA, nirdoSa jIvone choDAvI, bhagADI dIdhA. badalAmAM gusse thayelA e kasAIoe emanA upara DaMDAthI evA AkarA prahAro karyA ke enA ghA aMta sudhI dekhAtA rahyA. paNa haThIsiMgabhAIne enI paravA kyAM hatI ? A ghA to jANe emanI sajIva karuNAbhAvanA ! aradhI karatAM ya vadhu jiMdagI jIvonI rakSA karavAnAM karuNAprerita satkAryomAM vitAvI A dharmapuruSa 85 varSanI paripakva umare svargavAsI banIne puNyasmaraNayogya banI gayA. lIMca gAmanI pAMjarApoLa pAsenI eka nAnI derI ane gAmanA derAsaramAM mUkavAmAM AvelI aDadhI pratimA A puNyapuruSanuM smaraNa karAvIne jIvadayAnI preraNA ApatI rahe che. (tA. 31-7-1976) (4) dharmajAgRtithI sattAne zobhAvanAra zrI mohanalAla popaTalAla zAha garIbI emane hatAzAnA aMdhakAramAM na pheMkI zakI, sattA emane gumarAha ke gumAnI na banAvI zakI ane saMpatti emane chakAvI na zakI; kAraNa ke UgatI uMmarathI ja dharmajAgRtino ane vivekano pradIpa emanA jIvanapaMthane ajavALato hato. svastha, samatAbharyuM ane dharmaparAyaNa emanuM jIvana hatuM; emaNe manuSyajanmane mUlavI jANyo hato. e hatA rAjakoTanivAsI zrI mohanalAla popaTalAla zAha. dharmAnurAga ane kartavyaparAyaNatAne mArge jIvanane kRtArtha karIne traNeka mahinA pahelAM tA. 24-12-1975nA roja, bANa varSanI pUrNa pAkaTa vaye, emano haMsalo navA unnata sthAnanI zodhamAM, jarjarita dehano tyAga karIne cAlato thayo. saurASTranA sthAnakavAsI saMghanA to teo eka staMbha hatA. emanAM zANapaNa, sevAvRtti ane paragaju svabhAva sadA yAdagAra banI raheze. Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 511 zrI mohanalAla popaTalAla zAha vi. saM. 1930nI sAlamAM emano janma. sAmAnya Arthika sthitino sAmano karIne AgaLa vadhavAnuM emanuM sarajata hatuM. meTrikanI parIkSA sudhI to jema-tema karIne pahoMcyA, paNa pachInI sthiti to potAnuM kharca pote ja raLIne AgaLa vadhavA jevI viSama hatI; paNa zrI mohanabhAI bhAgyanA e paDakArathI pAchA na paDyA. e paDakArane jhIlIne emaNe raLavAnuM ane bhaNavAnuM sAthosAtha cAlu rAkhyuM. paNa chevaTe zarIra A bevaDo bhAra jhIlI na zakyuM; inTaranI parIkSA ApatA-ApatAM hRdayaroganA humalAthI teo becena banI gayA. paNa cittane svastha karIne emaNe pUrI parIkSA ApI. jANe AvI AkarI kasoTImAMthI pAra UtaranAra navayuvAna upara bhAgyadevatA tuSTa banyA : e parIkSAmAM teo prathama vargamAM uttIrNa thayA ! paNa pachI jIvananirvAhanI Arthika viTaMbaNAmAM abhyAsamAM AgaLa vadhavAnI zakyatA na rahI, eTale emaNe kamANIno rAha levAmAM ja zANapaNa mAnyuM. emaNe vakIlane tyAM mAsika paMdara rUpiyAnI kArakunIthI vyavasAyanI zarUAta karI, keTaloka vakhata zikSaka tarIke paNa kAmagIrI bajAvI. chevaTe eka utsAhI aMgreja amaladAranI preraNAthI polisanI nokarI svIkArI. ethI emanA jIvanano rAha badalAI gayo, bhAgyanuM pAMdaDuM paNa palaTAI gayuM; ane chatAM jIvanavyApI svasthatA ane samatA evI ne evI sacavAI rahI. cauda varSanI UcharatI uMmarathI ja abhakSya ke kaMdamULano paNa emaNe tyAga karyo hato ane dharmapAlana pratyenI prIti keLavI hatI. polisa ke polisa-amaladAranI sattA ane jainadharme Adezela khAnapAnanI aneka maryAdAo sAthe dharmanuM pAlana -- e be che sAthe na cAlI zake evI lAgatI bAbato; paNa zrI mohanabhAIe e baMnene potAnA jIvanamAM barAbara vaNI dIdhI hatI. emanI dharmaparAyaNatA kyAreya pharajanA pAlanamAM ADe AvI na hatI, emanI sattA kyAreya dharmapAlanamAM ADakhalIrUpa banI na hatI. vAMkAnera-rAjyamAM emaNe tera varSa sudhI polisa-suparinTenDanTanI sattA bhogavI hatI, ane e sthAne rahIne bajAvela niSThAbharI kAmagIrInI kadararUpe emane "rAvasAheba'no khitAba maLyo hato. e pachI to teo ratalAmanA nAyaba divAna jevA javAbadArIbharyA ane gauravazALI pade pahoMcyA hatA ane tyAMnI saphaLa kAmagIrInI yazakalagIrUpe emane "rAvabahAdura' no khitAba maLyo hato. polisa-suparinTenDanTanI javAbadArI vakhate keTalIya vAra bahAravaTiyAono pIcho pakaDavA jaMgalamAM doDAdoDa karavI paDatI; ane nAyaba divAna tarIkenI kAmagIrI paNa kaMI gulAbanI seja na hatI. paNa AvA koI Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe prasaMge emaNe potAnA dharmapAlanamAM UNapa AvavA dIdhI na hatI. abhakSyano tyAga, sAmAyika, pratikramaNa, covihAra vagerenuM akhaMDapaNe pAlana thatuM ja rahetuM! sattAnA sthAne rahIne saMpattinI lAlaca ke vilAsitAnI mohamAyAthI bacavuM atyaMta muzkela che; paNa zrI mohanabhAI makkama mananA dharmapuruSa hatA. tethI ja teo khumArIpUrvaka potAnI rojanIzImAM evuM suvarNavAkya noMdhI zakyA che ke lAMca-rUzvatane huM mArA putranI mATI samAna gaNato hovAthI meM kadI paNa lAMcarUzvata lIdhI nathI." zrI mohanabhAIe bAvIsa varSanI uMmarethI rojanIzI lakhavAnI Teva pADI hatI, te 92 varSanI umara sudhI - jIvananA vizrAma sudhI - emaNe sAcavI rAkhI hatI e bInA emanI AtmanirIkSaNanI tAlAvelInuM sUcana kare che. ame icchIe chIe ke emanA vArasadAro A rojanIzIonuM saMpAdana karAvIne ene pragaTa kare. eno lAbha vyApaka janasamAjane maLe e jarUrI che. - zrI mohanabhAI svamAnI evA hatA ke ratalAmanA dIvAnapadAmAM potAnuM svamAna sacavAtuM na lAgyuM ke tarata eno tyAga karyo. teo jIvana pratye sabhAna paNa evA hatA ke pacAsa varSanI, nivRtti mATe apakva gaNAya evI vaye paNa tabiyata barAbara na rahevAthI, potAnA mitra-DaoNkTaranI salAhathI sadAne mATe vyavasAyamAMthI nivRtta thayA; e vakhate sattA ke saMpattinI lAlaca emane lobhAvI na zakI. pachI pUrAM beMtAlIsa varSa sudhI teo dharmamaya jIvana jIvatA rahyA. rojano 17thI 18 kalAkano emano kAryakrama raheto. dharmaciMtana, dharmavAcana, sevApravRttione protsAhana, dharmazravaNa, dharmacarcA ane dharmakriyA dvArA teo jIvanano AnaMda mANatA rahyA ane samAdhimaraNane varyA ! (tA. 19-3-1999) (5) samatApremI tapasvI zrI rAmacaMdrabhAI lAMbI ane AkarI tapasyAnA tApathI potAnA jIvanane nirmaLa karavAno prayatna karanAra eka dharmapremI mahAnubhAvanI A nAnIsarakhI kIrtikathA che; ane ApaNI najara sAme ja e racAI rahI che. e kathA sAMbhaLatAM thoDoka bhUtakALa sAMbharI Ave che. Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI rAmacaMdrabhAI 513 Azare cAraso varSa pahelAMno samaya; AgrA zahera ane samrATa akabaranuM rAjya. tyAM eka jaina bahena rahe; caMpA enuM nAma. jainadharma upara ene bhAre AsthA. eNe cha mahinAnA upavAsanAM bhAre AkarAM tapa AdaryA ane pUrAM karyAM. bhAvika janoe e tapanI pUrNAhutino varaghoDo kADhyo; bahena caMpAne pAlakhImAM besArI ane potAnA khabhe e pAlakhIne upADI. AkhuM nagara tapasvI bahenanA jayanAdothI gAjI UThyuM. nagaranAM nara-nArIo e bahenane bhAvapUrvaka vaMdana karI rahyAM. samrATa akabaranA aMtaramAM paNa bhaktinI bhAgIrathI vahevA lAgI. cAreka varSa pahelAMnI vAta che. amadAvAda zahera ane saMvatsarIno divasa. pauSadhavratadhArIono eka samUha prabhudarzane jaI rahyo che. emanA khabhe eka zibikA (sTrecara) che, ane emAM eka tapasvI sUtA che. tapasvIne janatA vaMde che, janatAne tapasvI abhinaMde ane abhinaMde che. bhAre harSa ane ullAsanuM vAtAvaraNa che. tapasvIe eka mahinAnA upavAsa karyA che, ane paryuSaNanA ATha divasa mATe pauSadhavrata svIkArIne e sAdhunA jevuM jIvana jIvI rahyA che. sAdhuthI to vAhanamAM besAya ja nahIM, ane eka mahinAnI tapasyA pachI kAyA Daga bharavAnI nA kahe. paNa tapasvInA aMtaramAM prabhudarzananI bhAre tAlAvelI. emanA sAthIo samaya vartI gayA; ane e tapasvIne zibikAmAM potAne khabhe besArIne prabhudarzane laI gayA. jemaNe-jemaNe e dazya nihALyuM te dhanya banI gayAM. A tapasvI te zrI rAmacaMdra gopALadAsa zAha. kaTosaNa pAsenuM kAnapura gAma e emanuM vatana. mAtAnuM nAma caMpAbahena. jJAtie vIsA poravAla. janma-saMvata vi. saM. 1998; abhyAsa phakta gujarAtI pAMca copaDI jeTalo. sthiti sAdhAraNa - Aja raLe e kAla khAya evI. bhAMDamAM eka bhAI ane eka bahena. patnI kamaLAbahena; saMtAnamAM cha dIkarI ane eka dIkaro. rAmacaMdrabhAI hajI yauvanane Are pahoMcyA na pahoMcyA ne kuTuMbano bhAra mAthe AvI paDyo. zarUAtamAM viramagAmamAM nokarI karI, pachI dasa varSa pUnAmAM kADhyAM, ane chellAM ogaNIsa varSathI teo amadAvAdamAM nokarI kare che. zarUAtamAM to emanAmAM dharma pratyenI koI prIti hatI ja nahIM; UlaTuM kyAreka sAdhusamudAyanI ke dhArmika kriyAonI TIkA, niMdA ke mazkarI karavAmAM emane AnaMda Avato ! Ama chatAM eka saMskAra emanAmAM pahelethI ja kharo ke je kAma karavuM e niSThApUrvaka ane prAmANikatAthI karavuM ane anyAyanuM dhana dhULa samAna lekhavuM. nyAyapArjita dhana e to mArgAnusArIpaNAnuM paheluM pagathiyuM. dharmabhAvanAnuM A bIja AgaLa jatAM pAMgaryuM ane eka vakhatanA dharmanA virodhI ane niMdaka Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 amRta-samIpe rAmacaMdrabhAIe dharmanA caraNe potAnuM jIvana dharI dIdhuM, ane teo dharmanA prazaMsaka, pAlaka ane samatApremI tapasvI banI gayA. vi. saM. 1996nI e sAla. tyAre zrI rAmacaMdrabhAI pUnAmAM rahetA hatA. te varSe pUjya AcArya mahArAja zrI vijayapremasUrijI ane vijayarAmacaMdrasUrijI pUnAmAM cAturmAsa 2helA. A vakhate zrIyuta mohanalAla sakhArAmanI preraNAthI zrI rAmacaMdrabhAI teozrInA saMparkamAM AvyA. e saMparke zrI rAmacaMdrabhAImAM dharmabhAvanAnuM bIjAdhAna karyuM. emane samajAyuM ke atyAra sudhIno samaya pramAdamAM ane deva-gurunI niMdA karavAmAM nirarthaka hato. paNa mAtra pazcattApa ke aphasosa karIne saMtoSa mAne evo emano AtmA na hato; emAM to jAgelA savicArano satvara amala karavAnuM khamIra bharyuM hatuM. emaNe to tarata ja, jAgyA tyArathI savAra gaNIne, potAnA jIvananI dizA palaTI nAkhI. paNa hajI dharmaprItino pAko raMga lAgavo bAkI hato. ema ne ema bIjAM pAMca varSa vItI gayAM. te daramyAna zrI rAmacaMdrabhAI pUnA choDIne amadAvAdamAM nokarI karavA AvI pahoMcyA. vi. saM. 2001nI sAla zrI rAmacaMdrabhAInA jIvanamAM sImAcihnarUpa banI gaI. tyAre pU. A. zrI vijayapremasUrijI ane vijayarAmacaMdrasUrijI amadAvAdamAM hatA, ane jJAnamaMdiramAM gurumUrtinI pratiSThAno utsava hato. A vakhate zrI rAmacaMdrabhAI teozrInA vizeSa saMparkamAM AvyA ane emano dharmaraMga dRDha banI gayo. zrI rAmacaMdrabhAI potAnA parama upakArI A baMne AcAryavarSo ane zrI mohanalAlabhAInAM nAma letAM AbhAranI lAgaNIthI gadgadita banI jAya che. svargastha pUjya A. ma. zrI vijayabhaktisUrijIne paNa teo potAnA eka upakArI lekhe che. jyAre pote karela dharmaniMdA ke dharmavirodhI AcaraNanI teo vAta kare che, tyAre tIvra vedanAnI rekhAo emanA caherA upara tarI Ave che, ane emanI AMkho pazcAttApanA pavitra jaLathI UbharAI jAya che. e dazya jonAranI AMkho paNa AMsubhInI thayA vagara rahetI nathI. dharmano raMga to lAgI cUkyo hato; paNa javAbadArIthI chaTakI jaIne ke gharasaMsArano tyAga karIne dharmasAdhanA karavI emane munAsiba na lAgI. ethI emaNe jaLakamaLanI jema gharasaMsAramAM rahIne potAnI dharmasAdhanA ka2vAno saMkalpa karyo. A saMkalpane pAra pADavAmAM zrI rAmacaMdrabhAInA AtmAnuM khamIra barAbara dekhAI Ave che. Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI rAmacaMdrabhAI 515 dharmano mArga to samajAI gayo, paNa e mATe zAstronuM avagAhana karavA jeTalI buddhizakti khIlI nahotI ane prAmANikatApUrvaka kuTuMbanA nirvAhanI javAbadArI pUrI karavA ADe e mATe koI avakAza na hato; ane chatAM dharmasAdhanA to karavI ja hatI. eTale rAmacaMdrabhAIe AkarI lAMbI tapasyAno kaThaNa mArga svIkArI lIdho : jANe emaNe manomana nizcaya karI lIdho ke AtmasAdhanA karatAM A kAyAne game teTaluM kaSTa bhale paDe, paNa kuTuMbane duHkhamAM na mUkavuM. pachI to jANe tapa e ja zrI rAmacaMdrabhAInuM jIvana banI gayuM. atyAra sudhImAM emaNe eka mAsakhamaNa, eka vAra ekavIsa upavAsa, eka vAra soLa upavAsa, eka vAra paMdara upavAsa ane caudeka vAra aThThAInI tapasyA karI che; temAM ya cha-eka aThThAI to covihArI (pANIno paNa tyAga karIne) karI che. pAMca varSa pahelAM emaNe eka sAthe aDhIso AyaMbila karyAM hatAM. pachI to lagabhaga sADAcauda varSe pUrI thaI zake evI vardhamAnatapanI oLI emaNe zarU karI. A tapasyA bhAre AkarI lekhAya che : eka AMbela upara eka upavAsa, be AMbela upara eka upavAsa, ema vadhatAM-vadhatAM ekaso AMbela upara eka upavAsa thAya tyAre A mahAna tapasyA pUrI thAya. lukhkhA-sukkA bhojanathI kAyAno nirvAha karavAno. zrI rAmacaMdrabhAI AvA moTA tapasvI che e ja kaMI emanI vizeSatA nathI. emanA pratye vizeSa Adara ane bahumAnanI lAgaNI janmAve evI to emanI bIjI vizeSatAo che; ene lIdhe ja tapa vizeSa dIpI UThe che. samatA e emanA tapanI pahelI vizeSatA che. 'tapa karIne samatA rAkhI manamAM' e zAstravANIne emaNe jIvanamAM utArI che. e kadI AkaLA thatA nathI ke potAno mijAja gumAvatA nathI : 'tapasvI to krodhI hoya' e AkSepane emaNe khoTo TharAvyo che. sAce ja, e kevaLa AtmArthI mUka tapasvI che. sevAvRtti e emanI bIjI mahattA che. sevAno avasara maLyo ke jANe goLanuM gADuM maLyuM; pachI to bIjuM badhuM bhUlI javAnA ! emane zarUAtamAM khAvAno bhAre zokha; rasavRttine poSavA e jamyA pachI paNa jamavAnuM na cUke, ane kyAreka manapasaMda rasoI na thaI hoya to mijAja paNa gumAvI bese ! ane svAda vadhe ema kAma ane krodha paNa vadhe. zrI rAmacaMdrabhAI khUba lAgaNIpUrvaka kahe che ke dharmanuM zaraNa ane tapano mArga maLavAthI mArA kAma ane krodha to gayA, paNa sAthe-sAthe jIbhano svAda paNa cAlyo gayo. Aje to teo zarIrayAtrArthe lukhkhuM-sukkuM anna paNa AnaMdapUrvaka ArogI jAya che. Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 517 amRta-samIpe cAlIsa varSa jevI nAnI uMmare A dharmapremI daMpatIe caturtha (brahmacarya) vrata jevuM AkaruM vrata svIkAryuM te emanI dharmabhAvanA ane tapa pratyenI prItinuM pariNAma ja lekhI zakAya. AvuM tapa ane AvI dharmaparAyaNatA hovA chatAM ThAlI udAsInatA TALI haMmezAM AnaMdI rahe che e emanI na bhulAya evI vizeSatA che. ane A badhA sAthe prAmANikatA paNa emaNe bhArobhAra jALavI che; zeThanI nokarI karavAmAM tapa ke dharmane bahAne e kadI ALasa karatA nathI ke kacAza AvavA detA nathI - rUpiyo laIne savA rUpiyA jeTaluM kAma kare tyAre ja emane jaMpa vaLe che. ema karavAmAM teo bhUkha, UMgha, ArAma ke thAkano vicAra sudhdhAM karatA nathI. AvI jAgRti sAce ja virala gaNAya. nava jaNAnuM moTuM kuTuMba, maryAdita Avaka, vadhatI jatI moMghavArI; emAM vaLI kuTuMbanA vyavahAra ane saMtAnonA zikSaNa uparAMta lagna vagere avasa2o paNa ukelavAnAH e badhAnI vacce prAmANikatAnA dIpane A rIte akhaMDa jalato rAkhavo e kaMI nAnIsUnI vAta na gaNAya. manamAM dharmano sAra vasyo hoya to ja e zakya bane. emanI dharmabhAvanA ane tapasyAno raMga emanA AkhA kuTuMbane lAgyo che. samatAbharyuM tapa e AtmasAdhanAno mArga che, AtmAne tA2vAnuM tIrtha che. zrI rAmacaMdrabhAI evA sAMgopAMga tapomArganA pravAsI banyA che. emanuM jIvana jANe tapasvIone kahe che : tapa karajo, paNa samatAne, vivekane, namratAne na bhUlazo. ane ahaMkAra, Asakti ane krodhane to pAse paNa TUMkavA na dezo; nahIM to jItI bAjI hArI besazo. dhanya tapasvI nAno paNa rAIno dANo ! (6) dharmakriyApremI zrI phUlacaMdabhAI khImacaMda zAha "bhAI, A to mArA paramAtmAnuM kAma ; evA pavitra kAma mATe nahIM jAuM to pachI mAruM jIvyuM zA kAmanuM ? tame koI mane nA na pADazo ! sArA kAmamAM aMtarAya na nAkhazo !" (tA. 31-3-1961) Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI phulacaMdabhAI khImacaMda zAha 517 "paNa vaDIla, jarA ApanA zarIra sAme to juo; e keTaluM azakta ane rogagrasta banI gayuM che ! AvI sthitimAM ATalo lAMbo pravAsa kevI rIte kheDAya ? AvuM sAhasa karavA jatAM UlaTAnuM jokhama AvI paDe ; Apa AvI haTha na lyo. amArI ciMtAno ane ApanI azaktino paNa kaMIka vicAra karo.' "are bhAI, sAruM kAma karavAmAM vaLI jokhama kevuM ? ane AvuM, mArA prabhunuM kAma karatAM-karatAM kadAca A kAyA paNa paDI jAya to enAthI bIjuM rUDuM paNa zuM ? chevaTe to ApaNe saue vahelAM ke moDAM javAnuM ja che ne ? mane tame koI na rokazo; huM jarUra hastinApura javAno." amadAvAdathI daseka mAIla dUra, vaLAda gAmamAM eka divasa eka vayovRddha sadgRhastha ane emanAM sagAMo ane snehIo vacce A pramANe rakajhaka cAlatI hatI. e vayovRddha sajjana hatA zrI phUlacaMda khImacaMda zAha. teo jinamaMdironuM khAtamuhUrta, aMjanazalAkA, pratiSThA, zAMtisnAtra vagere dharmakriyAonA vidhionA moTA jANakAra hatA; ane prasaMga hato dilhI pAse Avela hastinApura tIrthanA navA jinamaMdiranA khAtamuhUrta ane zilAnyAsano. e prasaMga upara javA mATe zrI phUlacaMdabhAIne teDuM AvyuM hatuM. zrI phUlacaMdabhAI keTalAka vakhatathI bImAra hatA, ane A niyaMtraNa AvyuM tyAre teo pathArIvaza hatA; zarIre sojA paNa AvI gayA hatA. chatAM teo hastinApuranuM teDuM nakAravA taiyAra na hatA. thavAnuM hoya te thAya, paNa prabhubhaktino Avo avasara na javA devAya e emano nizcaya hato. -- chevaTe zrI phUlacaMdabhAInI bhAvanA phaLI ane pathArIvaza jevA azakta zarIre paNa teo hastinApura pahoMcyA. tA.22-6-1962nA roja navA jinamaMdirano zilAnyAsa-vidhi patAvIne pAchA paNa AvI gayA ! jarjarita klevarano tyAga karIne emano haMsalo navuM klevara dhAraNa karavA ahIMthI sadAyane mATe vidAya thayo ethI barAbara be mahinA pahelAMnI ja A ghaTanA ! zrI phUlacaMdabhAI, jevA dharmapremI evA ja udyamI ane evA ja kartavyaparAyaNa. jIvananI ghaDiyALano kAMTo paMcoterane AMkaDe pahoMcelo ane kAyAno DuMgara DolavA lAgelo. emanI kAyA kAma ane doDAdoDa karIne thAkI hatI ane ArAma jhaMkhatI hatI. paNa prabhubhaktinuM nAma AvatAM ja emanI kAyAmAM jANe navacetanAno saMcAra thato; ane teo potAnA kartavyanuM pAlana karatA tyAre ja emanA AtmAne saMtoSa thato. uparanI ghaTanA emanI jIvanabharanI prabhuparAyaNatA ane akhaMDa sAdhanAnI yazakalagI rUpa banI rahe evI che. Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 amRta-samIpe vaLAda gAma emanuM mULa vatana. emanA pitAnuM nAma khImacaMda pItAMbaradAsa. teo khUba dharmaparAyaNa ane saMskArI sajjana hatA. bAra vratono svIkAra karIne emaNe potAnA jIvanane dharmabhAvanAthI suvAsita banAvyuM hatuM. uparAMta dharmatattvone samajavAnI emanI jijJAsA paNa utkaTa hatI. emaNe 'jainamArga-dIpikA' ane 'jaina-tattvasaMgraha' jevAM pustako lakhIne prakAzita karyAM hatAM, tema ja 'zrI ajitanAtha-paMcakalyANaka pUjA' jevI kAvyakRtinI paNa racanA karI hatI. AvA dharmasaMskArI pitAnA zrI phUlacaMdabhAI ekanA eka putra hatA; pitAnI dhArmikatAno vAraso emane sahaja rIte maLyo hato. zrI phUlacaMdabhAIno janma vi. saM. 1943nA bhAdaravA vadi pAMcamane divase vaLAdamAM thayo hato. eka divasanI vAta che. gharamAM eka kuhADI to hatI, paNa koNa jANe zo vicAra Avyo te phUlacaMdabhAI bIjI navI kuhADI laI AvyA. zrI khImacaMdabhAIne thayuM ke A barAbara na thayuM. paNa emaNe potAnA putrane kaMI na kahyuM; mAtra jUnI kuhADI laIne teo bahAra cAlyA gayA. phUlacaMdabhAIne bhAre navAI lAgI. emaNe Ama karavAnuM kAraNa pUchyuM to khImacaMdabhAIe kahyuM ke, "bhAI, gharamAM eka kuhADI zuM ochI hatI ke enAthI zuM ochAM karma baMdhAtAM hatAM ke tuM bIjI laI Avyo ? AvA pApanAM poTalAM bAMdhIne ApaNe kayA bhave chUTIzuM ?" phUlaMcadabhAIne te divase pAparahita jIvana jIvavAno jANe jIvaMta bodhapATha maLI gayo; jIvanamAM satkAryo thAya to bhale, paNa duSkarmanI kuhADInA hAthA to kadI na ja banavuM. zrI phUlacaMdabhAI hatA to vaNipha jJAtinA, paNa emanuM mana dhana raLavAnA vepAra tarapha na vadhyuM; ane teo prabhubhaktinA mArge vaLI gayA ! temaNe dharmatattvano bane teTalo abhyAsa karyo; nAnAMmoTAM dharmakAryonAM vidhividhAnono to emaNe khUba khaMta ane cIvaTathI abhyAsa karyo, ane thoDA vakhatamAM ja teo yazasvI ane niSNAta vidhikAra tarIkenI kIrtine varI gayA. dhArmika vidhividhAno uparAMta, enI sAthe eka yA bIjI rIte saMkaLAyela zilpazAstra, zakunazAstra ane jyotiSazAstranA paNa teo UMDA jANakAra hatA. paNa potAnA jJAnanuM emaNe kadI paNa gumAna sevyuM na hatuM ke eno upayoga klezavardhaka zAstrArtha mATe ke vitaMDAvAda mATe karyo na hato. kyAreka potAnI sAcI ke zAstrasiddha vAta paNa mArI jatI lAge, to evA prasaMge paNa akaLAI javAne badale ke gusso karavAne badale teo dhIraja ane zAMtithI kAma letA, ane bahu ja viveka ane namratApUrvaka chatAM makkama rIte potAnI vAta samajAvavAno saphaLa prayatna karatA. koI paNa prasaMge potAne nimitte ke dharmane nAme koI paNa sthAnamAM kleza ke dveSa na jAge enI teo haMmezAM pUrI Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 519 zrI phUlacaMdabhAI khImacaMda zAha jAgRti rAkhatA. emanA A virala guNane lIdhe teo jyAM-jyAM gayA tyAM khUba lokapriya banyA ane saMghano Adara pAmyA. moTAM-moTAM vidhividhAno mATe emane aneka zahero ane gAmomAM javAnuM thatuM, ane moTA-moTA zrImaMtonA gADha saMparkamAM AvavAnuM paNa banatuM, chatAM teo potAno jarA paNa svArtha sAdhavAnI lAlacamAM kadI paDatA nahIM, ane potAnA pravAsakharca mATe maLelI rakamamAMthI paNa, thayela kharca bAda karatAM kaMIka paisA vadhI paDe to ene koI sArA kAryamAM vAparI nAkhatA. paNa prabhubhaktine nAme eka paisAno paNa potAthI upabhoga na thaI jAya enI pUrepUrI jAgRti rAkhatA. emanI A niHsvArthatA ja emanuM sAcuM baLa hatuM. eka vAra paMjAbanA koI zaheramAM cAlIsa varSe pratiSThAno zubha avasara Avelo. zrI phUlacaMdabhAI vidhikAra tarIke e prasaMge gayelA. emanA kAryathI saMghane khUba saMtoSa ane AnaMda thayo. potAno harSa vyakta karavA zrIsaMghe phUlacaMdabhAIne cAlIsa hAra paherAvyA saMghanA badhA mahAnubhAvone thayuM ke AvA dharmapremI sajjananuM bahumAna karavAno Avo avasara zA mATe javA devo ? uparAMta cAMdIno moTo thALa ane vADako rUpiyAthI chalochala bharIne zrIsaMghe phUlacaMdabhAIne bheTa Apyo. paNa phUlacaMdabhAI to sAva niHsvArthI ane nirlobhI AtmA ! emane mana to prabhubhaktimAM ja emanuM sarvasva samAI jatuM hatuM; enI AgaLa bIjuM badhuM tuccha hatuM. emaNe bahu ja vinamratA ane vivekapUrvaka, harSAzru varSAvatAM, e badhuM e ja gAmanA zrIsaMghane arpaNa karI dIdhuM ! vi. saM. 2012mAM teo pratiSThAvidhi mATe raMgUna gayelA. emanI saraLatA ane dharmapriyatAthI tyAMno saMgha khUba prabhAvita thayelo. zrIsaMghe phUlacaMdabhAIne sonAnI phremamAM maDhIne mAnapatra arpaNa karyuM. paNa prabhunA sevakane sonAnuM zuM kAma ? emaNe e zrIsaMghane pAchuM ApI dIdhuM ane sAmAnya vAMsanI phremano svIkAra karyo ! pUjya AcArya zrI vijayavallabhasUrijInA teo vizeSa anurAgI hatA, ane trIsa varSa sudhI emanI nizrAmAM paMjAbamAM tema ja bIjAM aneka sthaLoe emanA hAthe pratiSThA vagere dharmakAryo thayAM hatAM. emano zrI. vijayavallabhasUrijI taraphano anurAga dRSTirAgamAM pariNamyo na hato e bInA emanI guNagrAhaka dRSTi ane sAcI dharmaprItinI sAkha pUre che. ene lIdhe ja anya AcAryo ke munivaronA paNa teo prItipAtra banI zakyA hatA. vi. saM. 2017nI sAlamAM paNa emanI tabiyata nAdurasta hatI, ane mahesANA tAlukAnA pAMcoTa gAmanA jinamaMdiranuM khAtamuhUrta karavAno prasaMga Avyo. e vakhate paNa mAMdagInI paravA karyA sivAya ane snehIoe ghaNI-ghaNI Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa20 amRta-samIpe nA kahyA chatAM teo pAMcoTa gayA hatA. emane mana e jANe sAkSAt paramAtmAno sAda hato. saMtoSI, sevAparAyaNa, zAMtibharyuM, zraddhApUrNa ane samabhAvI emanuM jIvana hatuM; to saraLa ane niHsvArtha emanI prakRti hatI. halakA ke malina vicArane teo potAnI pAse TUkavA paNa detA na hatA. emanA hAthe khAtamuhUrta, aMjanazalAkA, pratiSThA, aSTottarIsnAtra, zAMtisnAtra vagere traNaso jeTalAM dharmavidhAno thayAM hatAM. teo prabhubhakti ane prabhunI pratiSThA mATe ja jIvyA, ane prabhunuM dhyAna dharatAM ane AtmAnI ArAdhanA karatAM-karatAM ja svasthapaNe, 75 varSanI umare nivRttinA sAcA adhikArI banIne, zrAvaNa vadi 5, tA. 21-8-196ranA roja, potAnA vatana vaLAdamAM ja, emaNe potAnuM jIvana saMkelI lIdhuM ! na saMsAranI, na kuTuMbakabIlAnI mAyA-mamatA. dharmanuM ArAdhana karatAM ane prabhunuM smaraNa karatAM prabhunA bhakta jANe prabhunA caraNamAM ja potAnuM sthAna meLavI lIdhuM. (tA. 8-12-1962) (7) dharmAtmA zrI caMdanamalajI nAgorI vikramanI vasamI sadI tathA ekavIsamI sadInA jainasaMghanA itihAsamAM je vyaktionAM nAma ane kAma cirasmaraNIya banI gayAM che, emAM svargastha, svanAmadhanya zrIyuta caMdanamalajI nAgorI Adara-bahumAnabharyuM sthAna dharAvatA hatA, te emanA jIvana sAthe nakha-zikha ekarUpa banI gayela bAhya ane AtyaMtara dhArmikatAne kAraNe ja. emanA jevI niSThAbharI, hRdayasparzI ane sarvamaMgalakArI dhArmikatAnA dAkhalA bahu ochA jovA-jANavA maLe che. ema kahevuM joIe ke nAgorIjI ane dharmaparAyaNatA jANe ekabIjAnA paryAya banI gayA hatA; e puNyAtmAnuM samagra jIvana dharmakSetranI sevAne ja samarpita thayuM hatuM, ane saMsAravyavahAranuM AkarSaNa emane nahIM jevuM hatuM. zrI nAgorIjInuM aMgata jIvana joIe ke jAhera jIvana joIe, e baMnemAM dharmabhAvanA sarvopari sthAne birAjatI hatI. emanuM aMgata jIvana vrato, tapa, niyamo, pUjA, pratikramaNa jevI badhI dharmakriyAo ane tattvabodhadAyaka zAstrAbhyAsane kAraNe, prAcInakALanA pratApI zrAvaka-mahAnubhAvonuM smaraNa karAve Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI caMdanamalajI nAgorI 521 evuM Adarza hatuM, ane emanuM jAhera jIvana pratiSThAvidhio, pUjano, mahApUjanonAM vidhi-vidhAno, bIjI-bIjI dharmakriyAo, jIrNoddhAra, jinamaMdiranirmANa ke pratiSThAvidhAna mATenI salAha-sUcanAo, sAhityasarjana vagere anekAneka dharmapravRttiothI bharyuM-bharyuM hatuM. vItarAga tIrthaMkaroe AtmasAdhanA mATe udbodhela apramattatAno mahAna guNa emanA jIvana sAthe sahajapaNe ekarUpa banI gayo hato. dhArmika vidhividhAno ane jinamaMdironA zilpazAstranA guNa-doSonA jANakAra ane salAhakAra tarIkenI emanI kAmagIrInI asAdhAraNa vizeSatA e hatI ke AvA dharmakArya mATe bahAragAma javuM paDe to teo potAnI aMgata sagavaDa-agavaDano vicAra bAjue mUkIne jatA; eTaluM ja nahIM, paNa evA pravAsano kharca paNa pote ja uThAvatA ! dharmanI sevA karavAno A krama cheka emanI vRddhAvasthAnAM chellAM varSo sudhI cAlu rahyo hato. dharma pratyenI zraddhA-bhaktinAM mULa hRdayamAM UMDe sudhI ropAyAM hoya ane dharmanI upakAritAnI pUrepUrI pratIti thaI hoya to ja jIvanamAM AvI dhyeyaniSThA ane kartavyabuddhi keLavAya che. zrI nAgorIjI ane temanA samovaDayA zrI phUlacaMdabhAI Adarza vidhikAro tarIke vinamratA, saraLatA, nirabhimAnavRtti, niHsvArthabhAva, udAratA vagere kevAkevA guNo dharAvatA hatA ! atyAranA ApaNA vidhikAroe emanAM jIvanamAMthI ghaNuM-ghaNuM zIkhavA jevuM che. kyAreka-kyAreka atyAranA vidhikAronAM vANI-vyavahAra aMge phariyAda sAMbhaLavA maLe che, tyAre lAge che ke ApaNe dharmanA pAyAne vIsarIne bAhya ADaMbara ane dhAmadhUmane vadhAre paDatuM mahattva ApIe chIe. A bAbatano gaMbhIratAthI vicAra karavAnI jarUra che. zrI nAgorIjIe aneka derAsaro tathA enA jIrNodvAro mATe tema ja dhArmika vidhAno mATe salAha ane mArgadarzana ApavA uparAMta 147 jeTalI pratiSThAo karAvI hatI - satkAryo pratyenI kevI tamannA tathA UMDI ruci ! tattvajijJAsAthI prerAIne teoe dharmagraMthonuM ThIka-ThIka adhyayana karyuM hatuM; te uparAMta maMtra-taMtrazAstra saMbaMdhI pustakonuM paNa emane sArA pramANamAM adhyayana karavuM paDyuM hatuM. AvA adhyayanane pariNAme ja teo rAjasthAna, madhyapradeza vagere sthAnomAM eka AdaraNIya ane bahumAnya vidhividhAnakAra tathA salAhakAra tarIkenuM gaurava meLavI zakyA hatA. vaLI, temaNe jema aneka dharmapustako ane vidhividhAna tema ja maMtrataMtrazAstrane lagatAM pustakonuM adhyayana karyuM hatuM, tema judA-judA viSayanAM, nAnAM-moTAM 80 jeTalAM pustakonuM sarjana paNa karyuM hatuM. emanAM keTalAMka pustakonI to Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa22 amRta-samIpe eka karatAM vadhu AvRttio paNa pragaTa thaI che. A uparathI samajI zakAya che ke emane dhArmika kriyAo ane vidhividhAno pratye jeTalo anurAga hato, eTalo ja rasa sAhityaadhyayana ane sAhityasarjanamAM paNa teo dharAvatA hatA. emanA e baMne rasa ekabIjAnA pUraka hatA, ane enI upara zrI nAgorIjInI pavitra ane nirdoSa jIvana jIvavAnI kaLAno kaLaza caDato hato. teo avAranavAra garIba ane madhyama sthitinI vyaktione yathAzakti sahAya karatA rahetA hatA, tema ja garIba ane anAtha vidyArthIo abhyAsamAM AgaLa vadhe e mATe emane paNa madada ApatA athavA apAvatA hatA. A badhuM teo potAnA AnaMdanI khAtara ane kartavyabuddhithI ja karatA hatA. vadhu ucca sthAnamAM javArUpa samAdhi-maraNa meLavavA mATe AkhuM jIvana nyAya-nIti ane sadAcAranA dharmamAnya mArge vitAvavAnI jarUra hoya che. zrI nAgorIjIe jIvananI je jAgRtipUrvaka 91 varSe paraloka prayANa karyuM tenI vigato jANatAM lAge che ke teo paMDitamaraNa ke samAdhimaraNanA adhikArI banIne paraloka sidhAvyA hatA. AvuM uttama maraNa viralA ja pAme che. (tA. 8-1-1977) (8) dharmapuruSa zrI umedacaMdabhAI baroDiyA muMbaInA jAherajIvanamAM otaprota banIne ane tyAMnI dhArmika, sAmAjika ane zikSaNanuM kAma karatI saMkhyAbaMdha saMsthAomAM niSThA-ekAgratA-dakSatAbharI kAmagIrI bajAvIne sva. zrI umedacaMdabhAI dolatacaMda baroDiyA jainasamAjanI je sevA karI gayA, ene lIdhe teo A yuganA jaina itihAsamAM sadA smaraNIya banI raheze. emanI kAryaniSThA, dilanI saccAI ane kAryazakti evI hatI ke nAnI ke moTI je koI javAbadArI emaNe svIkArI ene pUrepUrI saphaLa karI batAvI - pachI e javAbadArI eka zikSaka tarIkenI hoya, zerabajAranA madadanIza maMtrI tarIkenI hoya, jaina zvetAMbara kaoNnpharansa, jaina esosiezana opha inDiyA, jaina yuvaka saMgha, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, vilepArlenuM gujarAtI maMDaLa ke evI jAhera sevAsaMsthAnA sabhya tarIkenI ke "taruNa jaina", "kaoNnpharansa heralDa' jevAM sAmayikonA maMtrI tarIkenI hoya. emane mana A kArya nAnuM ane A moTuM evo koI bheda na hato; je koI kAma AvI paDe ke pote svIkAre emAM pUrA otaprota thaIne ene pUruM karavuM e ja emanI dRSTi rahetI. Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mohanalAla giradharalAla bhojaka emano AtmA eka dharmapuruSano AtmA hato. dharmAnurAga ane AtmasAdhanAnI tamannA emanA roma-romamAM dhabakatI hatI. tethI ja to sane 1941mAM, jyAre zarIra kAma karavAnI kSamatA dharAvatuM hatuM ane vadhu arthopArjana karavAno paNa sAro evo avasara hato tyAre, emaNe nokarImAMthI nivRtta thaIne tema ja jAhera saMsthAomAMthI paNa mukta banIne potAnuM zeSa jIvana dharmasAdhanAnA sarvamaMgalakArI mArge vALavAno nizcaya karyo. A nizcayano yathArtha rIte amala karavAmAM muMbaI jevuM zahera emane anukULa na lAgyuM eTale emaNe gujarAtanA ekAMta khUNAmAM AveluM agAsanuM zrImadrAjacaMdra-Azrama jevuM zAMta sthAna pasaMda karyuM, ane tyAM potAnA ghaNAM varSa AtmaciMtana ane dharmatattvaciMtanamAM caritArtha karyo. zrI umedacaMdabhAI cAlu sAMpradAyika janapravAhathI mukta banIne zrImad rAjacaMdra jevA jIvanasAdhaka saMta-mahApuruSanAM jIvana ane kavananuM mUlya AMkI zakyA, e emanI guNagrAhaka, satyagAmI dharmadaSTinuM ja pariNAma lekhI zakAya. A rIte emaNe zrImad upara zraddhA keLavIne potAnA jIvanane dharmabhAvanAthI vizeSa surakSita banAvyuM hatuM. zrI umedacaMdabhAIe jema potAnA jIvanane dharmamaya banAvavA avirata prayatna karyo hato, tema ApaNI UcharatI peDhImAM dhArmika jJAna ane AcAronA saMskAronuM bIjAropaNa thAya e mATe paNa teo yathAzakya prayatna karatA rahetA hatA. dhArmika zikSaNanA protsAhaka ane dhArmika parIkSaka tarIke ApaNe emane sudIrgha samaya sudhI, AbhAranI lAgaNI sAthe saMbhAratA rahIzuM. AvA eka saMtaprakRtinA mahAnubhAve samabhAva ane svasthatApUrvaka samAdhimaraNa pAmavAnI potAnI dharmabhAvanAne tA. 11-2-1967nA roja, 83 varSanI pAkaTa vaye caritArtha karI. (tA. 26-2-1966) (9) nakhazikha dharmamUrti mohanakAkA (zrI mohanalAla giradharalAla bhojaka) bhojaka ke nAyaka jJAtimAM paNa jinezvaranA dharmano kevo sAco ane pAko raMga lAgyo hato enI preraka vAta amArA mohanakAkAnuM dharmamaya jIvana saMbhaLAvI jAya che. Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 amRta-samIpe paMcotera varSanI pAkI uMmare zrI mohanakAkA cittanI pUrNa svasthatA sAthe, gata poSa vadi 11nA divase, ciranidrAmAM poDhI gayA, ane bhagavAna pAse roja karavAmAM AvatI samAdhimaraNanI yAcanAne sAcI karI gayA ! emanuM pUruM nAma mohanalAla giradharalAla bhojaka, vyavasAya lahiyAno ane vidhividhAna karAvavAno. paisAno moha emane kyAreya vicalita karI zakyo nahIM. prAmANikatAthI mahenata karIne je kaMI maLe tethI ja emaNe saMtoSa mAnyo, ane gharanA ane vyavahAranA kharcanI mUMjhavaNanI vacce paNa mananI svasthatAne TakAvI rAkhI jANI. emanA jIvanano e ja AnaMda hato. emanI dhArmika kriyAo jaDa ke dekhAva pUratI nahIM, paNa jIvanasparzI rahetI. prabhudarzana, prabhustuti ke pratikramaNa evI tanmayatApUrvaka karatA ke jANe potAnI jAtane vIsarI jatA. ahaMno garva gaLI jAya to ja sohaMno nijAnaMda pragaTe e vAta teo barAbara samajatA ane jIvanamAM utAravA mATe jAgRta rahetA. adharmanI vAta ke anItinuM dhana emane khape ja nahIM. aThThAvIsa varSanI sAva yuvAna vaye emanAM patnI gujarI gayAM; saMtAnamAM mAtra eka ja cAreka varSano putra. paNa zrI mohanabhAIe pharI lagna na ja karyAM AvI jIvanasparzI hatI emanI dharma uparanI AsthA. daheruM, apAsaro ane zrAvakajIvana upara emane aMtaraMganI prIti hatI. - eka vakhata emanA putra paMDita zrI amRtalAlabhAI koIka kAmamAM sArI kamANI karIne AvyA; emane thayuM bApA A jANaze to bahu rAjI thaze. emaNe hoMze-hoMze vAta karI, paNa zrI mohanabhAI to ThaMDe kaleje e sAMbhaLI rahyA; emAM vaLI bahu harakhAI javAnuM kevuM ? te divase zrI amRtabhAIe emanA pitAzrIne judA ja rUpe pichANyA. kuTuMba vadhe tema kamANI paNa vadhAravI joIe; to ja ghara ane vyavahAra sarakhAM cAle. zrI amRtabhAI kamANI mATe doDadhAma kare, bahAragAma javAnuM vicAre. zrI mohanabhAIe emane eka divasa kahyuM : "are bhAI, rahevA ghara che, khAvA dhAna che, rUDI-rUpALI nokarI che; pachI AvI doDAdoDa zuM karavA kare che ?" eka vAra koI dharmakriyA karanArane vidhi karanAra na maLyA; emaNe mohanabhAIne vAta karI, mAgyA paisA ApavA kahyuM. vidhi pUrI karIne mohanabhAIe phakta pAMca rUpiyA ja lIdhA. koIke kahyuM ke mohanakAkA, AmAM to tame mAgyA hota to e loko rAjI thaIne so rUpiyA Apata. mohanabhAI kahe: "bhAI, eka divasanA pAMca rUpiyA zuM ochA che ?" Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mohanalAla giradharalAla bhojaka para5 caudazano upavAsa teo ATalI vRddha umare paNa cUke nahIM; moTe bhAge covihAro upavAsa kare, ane besI zakAya ema na hoya to sUtAM sUtAM mALA pherave ane pratikramaNa kare. rAtre saMthArA-porasI paNa bhaNAvavAnI. lakSmaNabhAI bhojaka upara emane pUro bhAva. jAte dharmakriyA na karI zake to lakSmaNabhAI emane pratikramaNa karAve. navarA besI rahevuM emane ruce nahIM : vakhata hoya tyAre AdhyAtmika pado, stavano vAMcyA kare; enI nakala paNa kare. mAMdA paDe ane koI vaidya-dAktarane bolAvavAnuM ke upavAsa choDavAnuM kahe to teo kahe, "A kAyAnI vaLI AvI ALapaMpALa kevI ? davA ane dAktaramAM kharacavAnA paisA garIbone anAja ApavAmAM vAparajo." thoDA divasa pahelAM meM emane pUchyuM : "mohanakAkA, kema cho ?" mane pAse besArIne emaNe "sAMI rAkhe taise rahIe" e saMtakabIranuM bhajana gAI saMbhaLAvyuM. svargavAsanI AgalI sAMje jANItA gavaiyA hirAbhAI emane maLavA gayA, to emaNe kahyuM, "garva na kIje gAtrano" bhajana saMbhaLAvo. mohanabhAIe gadgada banIne azrusnAna karyuM. ane bIje ja divase cA-dAtaNa karyA vagara ja covihArA moDhe jarA ya vedanAno anubhava karyA vagara zrI mohanabhAI anaMtanI yAtrAe vidAya thayA. emanI chellI bhalAmaNa potAnA pAchaLa rakama garIbone anAja apAvavAmAM kharcavAnI hatI. | (tA. ra9-1-1966) 0 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 samAjasevako (1) kaoNnpharansanA pitA zrI gulAbacaMdajI TaTTA samAjasevAnA Adarzane varelI ApaNI ekamAtra saMsthA evI kaoNnpharansanA pitA tarIkenuM gauravavaMtuM biruda dharAvanAra zrImAna gulAbacaMdajI DhaDhAnA svargavAsanI noMdha letAM A nararatnanI sevAonI aneka smRtio aMtaramAM UbharAya che. jyAre sudhArAnuM nAma levuM ke sudhAraka kaherAvavuM e jokhama kheDavA jevuM lekhAtuM, te kALe zrImAna DhaDhAjI eka sudhAraka tarIke AgaLa AvyA hatA, ane te paNa mAravADa jevA pachAta gaNAtA pradezamAMthI ! zrI DhaDhAjImAM samayane pArakhavAnI keTalI zakti hatI e bInA to kaoNnpharansa jevI samAjasudhArAne varelI saMsthAnI teoe karelI sthApanA uparathI ja samajI zakAya che. AvI saMsthAnI sthApanA karavAnI jarUriyAta eka mAravADanA nararatnane ja samajAI e paNa dhyAna kheMce evI vAta che. A dRSTie zrImAna DhaDhAjInA vyaktitvano vicAra karatAM eka bhavya ane dIrdhadaSTisaMpanna puruSanAM ApaNane darzana lAdhe che. je saMsthAnI teoe sthApanA karI hatI te saMsthA aneka aTapaTA saMjogomAMthI pasAra thatI-thatI, nabaLI-sabaLI paNa haju thoDAka vakhata pahelAM ja potAnAM 50 varSa pUrAM thayAno suvarNa-mahotsava UjavI zakI, ane e utsava DhaDhAjI potAnI najare nihALI zakyA e bInA teozrI ane samAja baMne mATe bhAre saMtoSa ane AnaMdanI lekhI zakAya. A kALe jaina samAje potAnA A vayovRddha ane anubhavavRddha sevakanuM bahumAna karyuM te paNa ucita ja thayuM. zrI DhaDhAjIno rAha e eka sudhArakano rAha hato; ne je kALe teo e rAhanA musAphara banyA tyAre to e aneka kAMTA-kAMkarAothI bharelo ane Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jUThAbhAI sAkaracaMda 527 sAthIo-sobatIo vinAno lagabhaga ekAnta jevo rAha hato. paNa e rAha zrI DhaDhAjInA aMtarane ja gamI gayo hato, eTale emAM emane mATe mUMjhAvApaNuM ke pAchA paDavApaNuM hatuM ja nahIM. potAnI zakti ane potAnAM sAdhano mujaba e mArge AgaLa vadhatA rahyA ane eka sudhArApremI tarIke jaina samAjamAM ne vizeSe karIne mAravADamAM aneka sudhArAonA puraskartA banyA. zikSaNamAM khUba pachAta gaNAtA mAravADane mATe temanA dilamAM khAsa sthAna hatuM, ane e pradezanuM ajJAna ulecI pheMkavA teo hamezA puruSArtha karatA rahetA. mAravADanI nAnI-moTI aneka zikSaNa-saMsthAo zrI DhaDhAjInI oziMgaNa banelI che. tIrthasevAnA kSetre paNa DhaDhAjInA nAme ghaNI ujjvaLa kArakirdI noMdhAyelI che. ema kahI zakAya ke jaina samAjanA vIsamI sadInA itihAsanA ghaDataramAM je mahAnubhAvonAM nAma mokhare mUkI zakAya evAM che teomAMnA eka zrImAna DhAjI che. A rIte samAja, dharma ane dezanI anekavidha sevAothI potAnuM jIvana dhanya banAvI 86 varSanI jaIpha ummare jyAre teo svarganA mArge saMcaratA hoya tyAre e dhanya narane ApaNe bhAvabharI vidAya ja ApavI zobhe. (tA. 3-1-1953) (2) saMgharakSaka satyaniSTha zeThazrI jUThAbhAI sAkaracaMda jaina samAjanA eka pIDha AgevAna, bhAvanagaranA eka supratiSThita nAgarika ane bhAvanagara zrIsaMghanA eka samartha sukAnI zeThazrI jUThAbhAI sAkaracaMda vahorAnuM 84 varSe avasAna thayuM che tenI noMdha letAM ame duHkha ane zokanI lAgaNI anubhavIe chIe. zeThazrI ThIkaThIka vayovRddha hatA ane chellA keTalAka vakhatathI emanI tabiyata paNa nAdurasta rahetI hatI. Ama chatAM emanuM vyaktitva ojasavALuM hatuM, ane bhAvanagara saMghane emanI evI hUMpha hatI ke ATalI pAkaTa vaye paNa emanI gerahAjarI saMghane varatAyA vagara raheze nahIM. hiMdustAnanA jainasaMghomAM bhAvanagara-saMghanuM kAmakAja ane baMdhAraNa namUnedAra rahyAM che. ekatAne jALavavAmAM e saMgha hamezAM mokhare rahyo che e enA pIDha, zANA ane sAcI lAgaNI dharAvatA AgevAnone AbhArI che. bhAvanagara zrIsaMghanuM e sadbhAgya lekhAvuM joIe ke ene, iMglenDanA rAjakAraNanI jema, sadA Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa28 amRta-samIpe joIe evA AgevAno maLatA rahyA che. bhAvanagaranA zrIsaMghano Avo mobho vadhAranAra AgevAnomAM zeThazrI jUThAbhAInuM sthAna nizcita che emAM zaka nathI. zrI jUThAbhAInA haiye sadAkALa zrIsaMghanI ekatA vaselI hatI; zrIsaMghanI ekatAmAM khalela pahoMcADe evo koI paNa prasaMga teo baradAsta karI zakatA na hatA. eTale jyAre paNa Avo prasaMge upasthita thAya tyAre makkamatApUrvaka eno sAmano karavAmAM teo kadI pAchA paDatA nahIM, ane jarUra paDe to kaDavAza vhorIne paNa potAnI vAta svastha citte rajU karatA. ethI aneka vakhata zrIsaMghane ane jaina samAjane paNa saravALe lAbha ja thayo che. A prasaMge emanA eka hiMmatabharyA kAryanuM saheje smaraNa thaI Ave che. 35-40 varSa pahelAM, jyAre jainasaMghamAM paMDitavarya zrI becaradAsajInI sAme jabaro virodha Ubho thayo hato, tyAre emanA e vakhatanA uddAma vicArone AvakAranArI ane emane apanAvanArI je thoDI ghaNI vyaktio nIkaLI emAM zrI jUThAbhAInuM sthAna AgaLa-paDatuM hatuM. jyAre rUDhicustono juvALa Ubho thayo hoya tyAre navA ane te paNa kharekharA uddAma vicAronuM svAgata karavuM e kaMI jevuM-tevuM kAma na gaNAya. zeThazrI jUThAbhAInuM khamIra A prasaMga uparathI paNa jANI zakAya ema che. (tA. ra1-8-1957) (3) sudhArA-pravRttinA zirachatra zrI maNilAla mokamacaMda zAha gayA aThavADiye tA. 25-7-195rane roja muMbaI mukAme thayeluM zrIyuta maNilAla mokamacaMda zAhanuM avasAna jaina samAjane - khAsa karIne pragatizIla vicAra dharAvanArAone - vasamuM lAge evuM che. rASTrIya, sAmAjika, dhArmika - traNe ya kSetramAM zrI maNibhAI pragatizIla vicAro dharAvatA hatA, ane e traNeyane navapallavita karavAmAM potAno pUrepUro phALo teoe Apyo hato. A kSetro ekabIjAnAM virodhI banIne mAnava-vikAsanuM $dhana karanArA nahIM, paNa ekabIjAnA pUraka banIne mAnavatAno saMpUrNa vikAsa karanArAM che - e satya potAnI dRSTi sanmukha rAkhIne emane samAna rIte apanAvavAno Adarza zrI maNibhAIe potAnA jIvanathI rajU karyo che. rASTrasevAnI bhAvanAne apanAvyA vagara AkhA dezanA mAnava-samUhanI sevA na thaI zake; ethI zrI maNibhAIe rASTrasevAnI pravRttine caraNe potAnI adanI sevAo dharI dIdhI. Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI maNilAla mokamacaMda zAha 529 rUDhinA UMDA kIcaDamAMthI bahAra nIkaLyA vagara jaina samAja paNa pragati na sAdhI zake. ethI zrI maNibhAI sAmAjika sudhAraka tarIke AgaLa AvyA. jiMdagInI chellI ghaDI lagI eka jalada sudhAraka tarIke paMkAtAM-paMkAtAM potAnA jIvanane dhanya banAvI gayA. je samAjasudhAro potAne kartavyarUpa bhAsyo temAM vANiyAzAhI samAdhAna ke mAna-martabo, Arthika lAbhAlAbha ke pratiSThA-niMdAnA vicAro temane kadI naDatararUpa thayA nahi. ane dhArmika kSetramAM to emanA vicAro bhAre pragatizIla ane bhArobhAra udAratAthI bharelA hatA. sAMpradAyika kaTTaratA ke pathika saMkucitatA emane sparzI sudhdhAM na hatI. dharmanI to jaga-lhANa ja hoI zake, emAM vADAbaMdhIne sthAna na hoya - e udAtta tattva zrI maNibhAInA aMtaramAM vasI gayuM hatuM. ane tethI ja AjathI 25-30 varSa pahelAM, jyAre sAMpradAyika kaTTaratA pratye janatAne bhAgye ja sUga UpajatI hatI, tyAre paNa, jainonA traNe phirakAnA aikyano umadA manoratha temaNe sevyo hato, eTaluM ja nahIM, sva. zrI vADIlAla motIlAla zAhano sahakAra meLavIne jainonA traNa phirakAnA vidyArthIo ekasAthe rahI zake evA eka saMyukta vidyArthIgRhanA makAnanA pAyA paNa naMkhAI gayA che, ane thoDA samayamAM e makAna UbhuM thaIne zrI maNibhAInI dhArmika udAratAnA kIrtistaMbharUpa banI raheze. zrI maNibhAInI A badhI sevAonI pAchaLa emanuM pragatipremI udAra hRdaya ane pUrNapaNe niHsvArtha vRtti sadA kAma karatAM rahyAM che. jIvananI trIjI paccIzInA Are (74 varSanI vRddha ummare) pahoMcIne cAlyA javA chatAM zrI maNibhAInI je khoTa jaNAya che te be kAraNe : koI paNa navIna vicArane apanAvavAnuM navayauvana ane koI paNa kAryane saphaLa banAvavAmAM Arthika sahakAra ApavAnI nityanI tatparatA. paisAne to jANe temaNe sampravRttinuM eka sAdhanamAtra gaNyuM hatuM. A banne guNonA abhAvane kAraNe ja ApaNA ghaNA ya sudhAraka-bhAIonI sudhAra-pravRtti saphaLa thatI aTakI che. savicArane vANI ke kalama dvArA pragaTa karavAnI ghaDabhAMjamAM paDyA vagara, sIdhesIdho eno amala karanArAM bahu ochA nararatnomAMnA te eka hatA. "bolyA karatAM karavuM bhaluM" e zrI maNibhAInuM jIvanasUtra ApaNe sahue jIvanamAM utAravA jevuM che. zrIyuta maNibhAI eka uddAma sudhAraka hatA e jANItuM che; paNa temanI kharekharI vizeSatA emanI sudhArapriyatAnI pAchaLa kartavyaparAyaNatAno prANa dhabake che e che. ghaNI ya vAra sudhArA aMgenA vicAromAM khUba ugratA ke prabaLatA dekhAvA chatAM e sudhAro niSphaLa jato joIe chIe tyAre be ghaDI vicAramAM paDI jaIe Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa30 amRta-samIpe chIe. paNa A niSphaLatAnuM kharuM kAraNa sudhArA-virodhIonI sudhArAno virodha karavAnI zakti nahIM, paNa sudhArakonI potAnI kartavyaniSThAnI kacAza ja hoya che. sudhArako vicAro to ghaNA kare che, paNa e vicArone saphaLa karavA mATe teo taiyAra nathI hotA. potAnA vicAronuM jatana karavA mATe dhanano tyAga karavAmAM junavANI mahAnubhAvo sudhArakone TapI jAya che e eka hakIkata che. paNa zrI maNibhAInI e ja mahattA hatI ke je kAma teone sAruM lAgyuM tene mATe dhanano tyAga karavAmAM teoe kadI pAchI pAnI karI nahotI. sevAnAM kSetromAM potAnI zaktio vAparIne zrI maNibhAI ArAmanA sAcA adhikArI banIne cAlatA thayA. emanI ni:svArtha ane nirbheLa sevA pravRttione ApaNI rAhabara banAvIe e ja emane sAcI aMjali. (tA. 2-8-195ra ane tA. 5-4-1952nI noMdhonuM saMkalana) (4) kAryaniSTha zeTha zrI AnaMdarAja surANA vyakti pote zaktizALI hoya, enAmAM sevAbhAvanAnuM hIra pragaTyuM hoya ane paramArthane ja sAco svArtha mAnavAnI pAradarzI bhavya samajaNa ene lAdhI hoya, tyAre enuM samagra jIvana, eno badho vyavahAra ja palaTAI jAya che. evI vyakti sAmAnya vyakti maTIne samaSTinI bahumUlya saMpatti banI jAya che; ane kayAreka to eka cAlatI-pharatI jaMgama sevA saMsthAnuM ja gaurava prApta karI le che. dhImedhIme eno snehasaMbaMdha vadhu moTA vartuLa sAthe baMdhAto jAya che; emAM ja ene jIvananI kRtArthatAno divya anubhava thAya che. sthAnakavAsI jainasaMghanA vayovRddha AgevAna svanAmadhanya zeThazrI AnaMdarAjajI surANA AvA ja eka samAjanI mUDI rUpa ke nAnI-sarakhI jaMgama sevA saMsthA samA kAryakara che. sArA kAmanA sadA sAme cAlIne hoMze-hoMze sAthI thavuM ane naThArAM kAmothI sadA so kosa dUra rahevuM emanI sahaja prakRti che. temanA mATe vagara atizayoktie ema kahI zakAya ke divasamAM ekAda paNa sAruM kAma karyAno saMtoSa ke AnaMda na maLe to emane sukhapUrvaka bhojana karavAnuM na sUjhe. emanI sevApravRttinuM kSetra paNa kaMI sAMkaDuM nathI. dharmasevAnI jema ja samAjasevA pratye paNa emane pUrepUrI prIti che. dhArmika-sAmAjika dRSTie emanuM ghaDatara rUDhicusta tarIke nahIM, paNa pragativAMchu tarIke thayuM hovAne lIdhe samAjautkarSa mATenI navI-navI vicArasaraNIne teo hamezA AvakAratA rahe che. Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AnaMdarAja surANA pa31 vaLI emanuM mana kevaLa sthAnakavAsI dharma ke samAja pUratuM maryAdita na rahetAM vyApaka jainadharma ane jaina samAja pratye mamatA dharAve che. jainadharmanuM vAjabI varcasva sthapAya ana jainasaMghanuM baLa vadhe e mATe haMmezAM teo badhA jaina phirakAonI ekatAnI jhaMkhIne e mATe zakti ane sUjha pramANe mathatA paNa rahe che. bane teTalo saunI sAthe sneha rAkhavo, ane kaDavAza to koInI vahoravI nahIM - evuM umadA emanuM dila che. AnaMdarAjajI AnaMdanuM sarovara che. vaLI, dharma ane samAjanI jema dezasevA mATe paNa teo sadA tatpara rahe che. potAnI deza-bhakti ane rASTraprItine kAraNe to teo ApaNA moTAmAM moTA rASTranetA javAharalAla neharU jevAnA prItipAtra banI zakyA hatA. emanAM dvAra badhA ya dezanetAne mATe sadA ya khullAM hoya che. eka svataMtratA mATenI rASTrIya ahiMsaka laDatathI laIne te Aja lagI teo rASTrautthAnanA kAryamAM potAno yathAzakti phALo ApatA rahyA che. khAlI sArI-sArI vAto ke moTA-moTA vicAro karIne saMtuSTa thavuM, e zrI surANAjInA svabhAvamAM ja nathI. vicArone anurUpa kaMIka ne kaMIka paNa nakkara kAma karavAmAM Ave to ja emanA manane nirAMta vaLe che. eka kAma karavAnuM nakkI karyuM ke koI kAmanI javAbadArI mAthe lIdhI, pachI to jANe surANAjIne enuM gheluM ja lAge che. navI dillI jevA kendravartI sthAnamAM bahu ja mokAsaranI jagA meLavIne tyAM "jenabhavana' UbhuM karavuM e kaMI nAnIsUnI vAta na hatI; paNa surANAjI rAta-divasa eka karIne e kAmanI pAchaLa evA lAgyA ke e kAma aNadhArI jhaDapa ane saphaLatApUrvaka pUruM thayuM ane hajI paNa eno uttarottara vikAsa thaI ja rahyo che. ane sauthI moTI vAta to e che ke A jainabhavana amuka ke badhA phirakAnA jenA mATe ja nahi, paNa badhA ya zAkAhArIo mATe e khulluM rAkhavAmAM AvyuM che - bhale jainabhavana moTe bhAge sthAnakavAsI zrImAnonI sahAyatAthI ja UbhuM thayuM hoya. A zrI surANAjInI udAratA, dIrdhadaSTi ane ahiMsAprItinuM ja pariNAma che. jainabhavana surANAjInI sevAparAyaNa kArakirdInuM kIrtimaMdira banI rahyuM che. AvA sevAghelA, sakhIdila surANAjI A Aso mahinAmAM 75mA varSamAM praveza kare che. e AnaMdajanaka prasaMga nimitte, zrI surANAjInA vizALa snehImitra-prazaMsaka-vargane, emanI sudIrghakAlIna, niSThAbharI, anekavidha sevAonuM emanuM bahumAna karavAnA manoratho thAya e svAbhAvika che. tethI gata oNgasTa mAsamAM surANA-abhinaMdana-samitinI racanA karIne, zrI surANAjIne abhinaMdanagraMtha tathA 7pa hajAra rUpiyAnI thelI arpaNa karavAnuM TharAvavAmAM AvyuM che. Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa32 amRta-samIpe A vAta surANAjInA jANavavAmAM AvatAM potAnuM abhinaMdana karavAnI AvI hilacAla pratye potAnI nAkhuzI vyakta karatuM eka vinamra nivedana tAjetaramAM emaNe pragaTa karyuM che. A nivedana khUba AlAda upajAve evuM ane nivedana karanAra pratye vizeSa Adara janmAve evuM bhavya hovAthI saue vAMcavA-vicAravA-manana karavA jevuM che; tethI te AkhuM nivedana A sAthe ame pragaTa karIe chIe. e nivedana vAMcatAM cittamAM eka prakArano saMtoSa thAya che, ke A yugamAM paNa potAnI zlAghAthI aLagA rahevAmAM AnaMda mAnanArA virala puruSo che kharA ! paMcoteramA varSanA maMgaLa-praveza samaye ame surANAjIne hArdika abhinaMdana ApI emanI vividhalakSI sevAone aMtarathI vaMdIe chIe ane taMdurastIbharyA dIrghajIvananI zubhecchA pAThavIe chIe. kharI rIte to surANAjInuM jIvana ane kArya pote ja maMgalamaya ane abhinaMdanarUpa che. AvuM vicArapreraka, bIjAone mATe mArgadarzaka nivedana karIne zrI surANAjI sau-koInAM vizeSa abhinaMdana ane dhanyavAdanAM adhikArI banyA che. Aje jyAre comera abhinaMdanapriyatA, kIrtinI lAlasA ane utsavamahotsavanI ghelachA mAjhA mUkatI dekhAya che, tyAre to AvuM AtmalakSI nivedana vizeSa AvakArapAtra banI rahe che. e nivedanamAM dhabakatI umadA bhAvanA ApaNane niSThAbharI niHsvArtha sevAnA mArge preranArI bano evI aMtaranI prArthanA. zrI AnaMdarAjajI surANAnuM mananIya nivedana (snehabhAva ane svadharmIvAtsalya e ja vAstavika abhinaMdana che.) mArI 75mI varSagAMThanA avasare abhinaMdana-graMtha ane thelI arpaNa karavA aMge mArA sahRdaya baMdhu zrI zAMtibhAIe snehathI prerAIne eka vijJapti "jainaprakAza'mAM pragaTa karI che. e vijJapti tathA "jhalakamAM pragaTa thayela zrI cimanasiMhajI loDhAnI saMpAdakIya noMdha paNa meM vAMcI che. A banne bhAIoe je kaMI lakhyuM che te emanA mArA pratyenA snehanuM sUcaka che. paraMtu jyAre huM mArA AMtara jIvananuM nirIkSaNa karuM chuM, tyAre mane spaSTa lAge che ke huM keTalo apUrNa chuM; ane mArI potAnI jAte "no sama kauna dina aina mamI' e kAvyapaMktimAM varNavela avaguNothI bharelI jouM chuM. ane huM je kaMI dezasevA, samAjasevA ke dharmasevA karI rahyo chuM te kevaLa kartavyabhAvanAthI prerAIne ja karI rahyo chuM; AmAM abhinaMdananI zI jarUra che ? kartavyapAlana e ja zuM ochuM abhinaMdanIya che ? Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIyuta javAharalAlajI nAhaTA 533 "huM jouM chuM ke samAjamAM abhinaMdananI je paripATI pracalita che, te samagra kartavyamArgane kAMTALo banAvI rahI che. samAjasevakonuM abhinaMdana thAya e jema prazaMsanIya che, tema e kartavyabhAvanAne paripuSTa karavAmAM kaMIka bAdhaka paNa che. jyAM mArA abhinaMdananA praznane lAgevaLage che tyAM huM ni:saMkocapaNe eTaluM kahI zakuM chuM ke huM A abhinaMdanane yogya nathI. huM mane potAne samAjano eka vinamra sevaka mAnuM chuM, ane samAjasevA, dharmasevA ane dezasevA ka2vI e mAruM naitika kartavya mAnuM chuM. vaLI kartavyapAlananI dRSTie mArAthI je kaMI thaI zakyuM che te ghaNuM ja ochuM thaI zakyuM che. kartavyanuM pAlana karatI veLAe mArAthI je bhUlo thatI rahI che ene mATe huM abhinaMdanane badale kSamAne ja pAtra chuM. "zrI zAMtibhAIe bIjI vAta thelInI lakhI che te A dRSTie hAsyAspada ja lAge che. jo thelI sAmAjika kAryane mATe samarpita ka2vAnI hoya, to te kaoNnpha2nsa jevI sArvajanika pratinidhi-saMsthAne arpita karI zakAya; mane nahIM. huM to mArI jAtane ApavAnI ja adhikArI samajuM chuM, levAnI nahIM. tethI A varSagAMThane prasaMge meM doDha lAkha rUpiyA jevI 2kama 'surANA-vizvabaMdhutA-TrasTa'ne arpaNa karavAno saMkalpa karI ja lIdho che. sAthosAtha inkamaTeksanI cukavaNI pachI vArSika badhI Avaka paNa huM, pahelAM jema, Apato ja rahIza. "zrI zAMtibhAI tathA zrI cimanasiMhajI loDhAe A abhinaMdananI ane thelI arpaNa karavAnI je sAmAjika carcA karI che te mane ucita nathI lAgI. tethI A spaSTIkaraNa dvArA huM badhAM ya sahadharmI bhAI-bahenone prArthanA karavA icchuM chuM ke emano mArA pratye je snehabhAva ane svadharmIvAtsalya che te hamezane mATe kAyama rahe e ja vAstavika abhinaMdana che ema huM mAnuM chuM. huM samAjanA snehane pAtra banI rahuM e ja mArI hArdika bhAvanA che. - AnaMdarAja surANA" (dillIthI pragaTa thatA hiMdI 'jainaprakAza'nA tA. 1-10-1966nA aMkamAMthI anuvAdita) (tA. 15-10-1966) (5) jainazAsananA jAgRta praharI zrIyuta javAharalAlajI nAhaTA zrIyuta javAha2lAlajI nAhaTAno tA. 21-10-1961nA roja jayapuramAM, 77 varSanI vaye svargavAsa thatAM eka prauDha samAjasevaka ApaNe gumAvyA che. jainadharma ane jaina sAhityano pracAra thAya, jainasaMghamAM zaktizALI vidvAno taiyAra thAya ane jaina saMskRtinA koI paNa aMganI TIkA karanArane sacoTa javAba Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 amRta-samIpe ApavAmAM Ave - A zrI nAhaTAjInI atipriya pravRtti hatI; ane e mATe teo haMmezAM tana, mana, dhanathI tatpara rahetA. tIrthanuM kAma hoya ke sAdhumunimahArAjanI bhaktinuM kAma hoya, to paNa teo khaDe page hoya ja. khAsa noMdhapAtra vAta to e che ke kevaLa vIsa varSanI vaye emanA aMtaramAM AvI bahumukhI samAjasevAnI dhagazanA aMkuro UgI nIkaLyA hatA, ane uMmara vadhavAnI sAthe emAM paNa uttarottara vadhAro ja thato rahyo hato. - uttarapradeza ane paMjAba vagere pradezomAM AryasamAjanA sajjaDa pracArano e samaya hato. Ave samaye jainadharmanA koI siddhAMta mATe zAstrArthano paDakAra thato to eno suyogya vidvAno dvArA yogya uttara apAya tyAre ja emanA manane saMtoSa thato. A bAbatamAM teo AryasamAjIo ke mizanarIonA jevI laganIthI ja kAma karatA, ane potAnAM UMgha ane ArAma paNa vIsarI jatA. jaina sAhitya hindI bhASAmAM paNa rajU thavuM joIe e mATe teo athAka prayatna karatA. AgrAnuM zrI AtmAnaMda-jaina-pustaka-pracAraka-maMDaLa emanA avirata prayAsathI ja sthapAyuM hatuM, ane paMDitavarya zrI sukhalAlajI jevAne paNa kharI jarUriyAta vakhate emanA dvArA ja sadhiyAro maLI rahyo hato. e ja batAve che ke emanI vidyAprIti kevI utkaTa ane sakriya hatI. teo vicAre sudhAraka hatA, ane pUjya AtmArAmajI mahArAja ane emanA samudAyanA ane khAsa karIne A. ma. zrI vijayavallabhasUrijInA ananya upAsaka hatA. teoe pote paNa keTalIka nAnI-nAnI pustikAo lakhI hatI, ane amArA patranA ("jaina"nA) paNa teo eka jUnA samayanA lekhaka hatA. ame A prasaMge emanA A RNano svIkAra karIe chIe. potAnA dhaMdhAnI ke ArAmanI khevanA karyA vagara samAjasevA karanAra sevako ApaNe tyAM viralA che. zrI nAhaTAjI AvA ja eka virala samAjasevaka hatA. (tA. 21-10-1991) (6) kaSAyamukata saMgha-movaDI zrI motIlAla vIracaMda zAha mAlegAma-nivAsI, svanAmadhanya zrI motIlAlabhAI vIracaMda zAha ApaNA zrIsaMghanA gauravasamA, dharmabhAvanAzIla ane samAjasevAnI utkaTa dhagaza dharAvatA mahAnubhAva che, ane sArAM kAryomAM sAme cAlIne sAtha-sahakAra ane sahAya Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI motIlAla vIracaMda zAha 535 ApavAnI umadA pravRttithI potAnA jIvana ane dhanane kRtArtha banAvavAno emano sahaja svabhAva che. tethI ja teo rUDhicusta ane sudhAraka evI dekhItI rIte parasparavirodhI lAge evI vRtti-vicArasaraNIne AvakArI ke sahI zake che, tema ja evI satyavRttione sahAya paNa Ape che. kaoNnpharansanA teramA junnara adhivezana pachI kaoNnpharansamAM navA ane jUnA vicAro dharAvanArAo vacce je moTuM bhaMgANa paDyuM hatuM ane ene lIdhe, te pachI traNa-traNa adhivezano bharAvA chatAM, kaoNnpharansanI kAryavAhImAM je moTI maDAgAMTha UbhI thaI hatI ane gherI niSkriyatA AvI gaI hatI, ene dUra karavAmAM, dakSiNanA potAnA sAthIono sAtha laIne, zrI motIbhAIe je aNathaka kAmagIrI bajAvI hatI, ene lIdhe vi. saM. 2006nI sAlamAM phAlanAnuM adhivezana meLavavAnuM zakya banyuM hatuM ane A maDAgAMTha dUra thAya evA AvakArapAtra saMyogo UbhA thayA hatA. joke A adhivezananuM pariNAma dhAraNA pramANe sAruM ane kaoNnpharansa potAnI samAja-utkarSanI pravRttine vadhu sArI rIte karI zake evuM na AvyuM; kAraNa ke je rUDhicusta lokoe A maDAgAMTha UbhI karI hatI, teoe potAnA binasahakArI valaNamAM koI paNa jAtano pheraphAra na karyo ane kaoNnpharansa koI sudhAraka vicAra ke kArya na kare enI ja tapAsa rAkhavAnuM kAma cAlu rAkhyuM. Ama chatAM, zrI motIbhAIe (tathA mahArASTranA bIjA agraNIoe) phAlanA adhivezana bharI zakAya evA anukULa saMjogo UbhA karavAmAM je viziSTa kAmagIrI bajAvI hatI te samAjasevAnI emanI dhagazanI sAkSI pUravA sAthe samAjane sadAne mATe emanA oziMgaNa banAve evI hatI emAM zaka nathI. zrI motIlAlabhAI AkhA jaina samAjanA eka niSThAvAna kAryakara ane agraNI to che ja, paNa mahArASTramAM to emanuM sthAna ane mAna eka vagadAra, prabhAvazALI ane dhAryuM karAvI zake evA bAhoza ane sabhAvanAzIla agraNI tarIke che. ATaluM to prAsaMgika; have A noMdhanI mukhya vAta : - zrI motIlAlabhAInI umara 75 varSanI thaI che, eTale emaNe thoDA vakhata pahelAM potAnA nAmathI "aMtima kSamApanA' nAme eka patrikA pragaTa karIne potAnA mitro, snehIo ane sagAM vagerene mokalI che. A patrikA zrI motIlAlabhAInI dharmajAgRtinuM sUcana kare evI hovAthI emAMno keTaloka bhAga ahIM rajU karatAM ame AnaMda anubhavIe chIe. teo lakhe che chellA be mAsathI huM hRdayaroganA humalAthI pathArIvaza chuM. mArI umara paNa have 75 varSanI thaI che, jIvanano saMdhyAkALa Avyo che; asta kyAre thaze Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 amRta-samIpe te kahI zakAya nahIM. dhArmika, sAmAjika kAryo karatI veLA tamArA ane mArA vicAromAM ajJAnatAthI bheda paDI javAthI mArAthI Apa sahukoInuM jANatAMajANatAM mana dubhAyuM hoya, agara avajJA-AzAtanA thaI hoya, tema ja mArA vicArothI kAMI paNa utsutra bhASaNo ke zAstrAjJAviruddha kaMI paNa bolAyuM ke vicArAyuM hoya to te mArA sarva aparAdho badala mane pazcAttApa thAya che. te mArA mithyA duSkRta mATe huM khamAvuM chuM : hRdayapUrvaka "micchAmi dukkaDam', ane Apa udAra aMtaHkaraNathI mane kSamA ane AzIrvAda arpo, jethI mArA AtmAne samatAsamAdhi prApta thaI sadgati-gAmI banavAnuM baLa maLe. sAdharmika baMdhuo ! ApanI sAthe huM ghaNI vakhata maLyo chuM. dharmanAM, samAjanAM kAmo sAthe maLI karyA che. paNa have kadAca mArAthI e pharI zakya bane ke na paNa bane. ApanI sAthenA dhArmika, vyAvahArika, sAmAjika saMbaMdhomAM athavA saMsthAo ke zAsananAM kAmomAM mArAthI ApazrInuM mana dubhAyuM hoya, te sarve mArA duSkRtya mATe huM Apane hRdayapUrvaka khamAvuM chuM ane Apa paNa udAratAthI mane kSamA ApazojI." zrI motIlAlabhAInI atyAra sudhInI vicArasaraNI ane pravRttimAM je saraLatA, dharmaparAyaNatA ane bhavyatA ekarUpa banela che, tevI ja bhavyatA temanA A nivedanamAM jovA maLe che. AvI dharmajAgRti ane kSamApanAnI bhAvanA dAkhavavA badala ame zrI motIlAlabhAIne bhAvapUrvaka vaMdana karIe chIe. (tA. 23-12-1978) (7) mahAmanA sara maNilAla bAlAbhAI nANAvaTI svanAmadhanya sara maNilAla bAlAbhAI nANAvaTInuM muMbaImAM tA. 297-1997nA roja 91 varSanI uMmare avasAna thatAM dezanA eka kartavyaniSTha, zANA, samaya-jJa, vicakSaNa, rAjanIti-nipuNa nararatnano ApaNane viyoga thayo che. zrI maNibhAI jaina hatA e bInA jainasaMghane gaurava apAve evI che. paNa saMkucita saMpradAyavAde "jaina" zabdano je ati saMkucita artha karI mUkyo che, te arthamAM nahIM, paNa e zabdanA sAcA vizALa arthamAM teo jaina hatA; ane tethI ja jaina hovAnI sAthosAtha teo sAcA gujarAtI ane sAcA bhAratIya paNa banI zakyA hatA. balka, sAcA vizvanAgarika tarIke emaNe jAtanuM ghaDatara karyuM hatuM. jana-samUhanA vyApaka hitanI dRSTie ja koI paNa bAbatano vicAra karavAnI virala zakti teomAM khIlI hatI. enuM kAraNa hatuM emanAmAM pragaTelI mAnavamAtra pratyenI samAnatAnI bhAvanA. Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa37 zrI maNilAla bAlAbhAI nANAvaTI e ja rIte zrI maNibhAInI dhArmikatA guNavattAnI pUjaka sAcI dhArmikatA hatI; cittazuddhi ane vyavahArazuddhinI upekSA karIne mAtra ADaMbarabharyA vidhividhAno ane bAhya kriyAkAMDomAM rAcatI dhArmikatA emane khapatI na hatI. temanI vicArasaraNI ane jIvanapaddhati hamezAM pragatizIla ane UrdhvagAmI hatI. naThArAM ke nakAmAM vicAro, vAto, kAryothI hamezAM dUra rahetA. sattAnAM ghaNAM UMcA Asane teo pahoMcI zakyA hatA, ane saMpatti paNa emane kaMI ochI maLI na hatI. chatAM sattA ke saMpatti mATenI dInatA, jhaMkhanA ke AsaktithI teo sarvathA aLagA rahI zakyA hatA e emanI virala vizeSatA hatI. UlaTuM, sattA ane saMpatti sAme cAlIne karmayogI jevA A puruSArthI puruSanI pAse AvI hatI ! koInI lAgavaga nahIM, koInI khuzAmata nahIM, koI jAtanA kAvAdAvA nahIM; kevaLa ApabaLe ane bhAgyabaLe ja zrI maNibhAI Avo utkarSa sAdhI zakyA hatA. akhUTa kAryazakti, tejasvI kAryasUjha ane sudaDha kAryaniSThA e zrI maNibhAInI saphaLatAnI gurucAvI hatI. A zaktione baLe teonA upara nAnI-moTI je kaMI javAbadArIo AvI, te emaNe pUrI saphaLatApUrvaka adA karI hatI - bhale pachI e javAbadArI vaDodarA rAjyanA nyAyakhAtAnI hoya, nAyaba divAnapadanI hoya ke bhArata sarakAranA rijharva beMkanA nAyaba gavarnarapadanI hoya. eka-eka javAbadArI emanA jIvana upara eka-eka vadhu yazakalagI caDAvatI rahI che. ane nirAzA ke niSphaLatA emane kyAreya anubhavavI paDI nathI. ATalI badhI sattA ane saMpatti hovA chatAM zrI maNibhAI potAnA jIvanane pavitra ane nirmaLa rAkhI zakyA hatA. A vizeSatA emanA jIvanamAM sadhAyela sAcI dhArmikatA, saMskAritA ane yoga-adhyAtma-priyatAnA triveNI-saMgamanI sUcaka hatI. "sAduM jIvana ane ucca vicArano Adarza emanA jIvanamAM sAkAra banyo hato. nAmanAnI kAmanA emane kyAreya lobhAvI ke satAvI zakI na hatI. kAma khAtara ja kAma e emanuM jIvanavrata hatuM. vaLI dareka kArya ke viSayanA UMDAmAM UMDA marmane zodhavAnI vyApaka ane marmasparzI abhyAsazIlatA, apAra cIvaTa ane akhUTa dhIraja emanA jIvanamAM sahaja rIte vaNAI gaI hatI. zrI maNibhAIe je-je kSetramAM kAma karyuM te badhAM ya kSetromAM emanI kAryavAhI dAkhalArUpa banI rahe evI hatI; ane keTalAMka kSetronI kAryavAhI to e kSetranA itihAsamAM tema ja zrI maNibhAInA jIvanamAM siddhinA eka sImAcihnarUpa banI rahe evI hatI; dAkhalA tarIke grAma sudhAraNA mATe teoe karela Ayojana, rijharvabeMkamAM khetInA dhIrANa mATenI jogavAI, "bhAratIya Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 amRta-samIpe kRSiviSayaka arthazAstranI maMDaLI" (inDiyana sosAyaTI opha egrikalcarala ikonomiksa)nA pramukha tarIkenI emanI kAryavAhI, sahakArI beMkiMga, sahakArI pravRtti vagere. emanI kAryazakti sAthe vyavasthAzakti paNa abhuta ane ajoDa hatI; ane abhyAsazIlatA to emanA romaromamAM UbharAtI hatI. eTale, jema paiso bajAramAMthI game te vastune sahelAIthI kharIdI zake, tema zrI maNibhAI potAnI AvI aneka adbhuta zaktio ane saMkhyAbaMdha sadgaNone baLe game tevA moTA ane muzkela kAryane sahelAIthI pahoMcI zakatA. emanAM kAryo moTe bhAge samagra prajAnuM kalyANa kare evI rASTrIya koTinAM ja rahetAM e bAbatanI paNa ahIM saharSa noMdha levI ghaTe che. ATalI sattA, saMpatti ane siddhio chatAM abhimAnanuM nAma nahIM. AnI sAthe ja sujanatA, sahRdayatA, saraLatA, sadAcAra-parAyaNatA ane sevAbhAvanA vagere saguNo - e sonAmAM sugaMdha bhaLyA jevo subhaga yoga hato. zrI maNibhAI potAnA jainapaNA aMge gaurava anubhavatA, tema ja jaina samAjano utkarSa thAya evI emanI tamannA paNa rahetI; ane e mATe teo potAthI zakya prayatna paNa karatA. paNa emanI A vRtti-pravRtti sAMpradAyika kaTTaratAthI para hatI. eka sAcA, sakriya ane vyavahAradakSa arthazAstrInI jema teo samaya, zakti ane dhananA nAnAmAM nAnA aMzano paNa sadupayoga thAya e rIte ja kArya karavAmAM mAnatA. nirarthaka vAda-vivAdane kAraNe ja pote kaoNnpharansamAM sakriya rasa letA aTakI gayA hatA e vAta tA. 20-3-1949nA roja muMbaImAM zrIyuta motIcaMda giradharalAla kApaDiyAnA sanmAna mATe yojavAmAM Avela samAraMbhanA pramukhasthAnethI Apela vyAkhyAnamAM pragaTa karatAM zrI maNibhAIe kahyuM hatuM vaDodarAmAM kaoNnpharansanuM pAMcamuM adhivezana bharAyuM hatuM, te vakhate huM svayaMsevaka-daLano vaDo hato....paMDita lAlanane bolavA devA ke na devA e prazna para AkhI rAta vivAda thayo hato, teNe mArA e utsAhane toDI pADyo. tyArathI huM kaoNnpharansamAM bhAga leto aTakI gayo chuM." A prasaMge zrI motIcaMdabhAInI sevAone biradAvatAM teoe sevAmArganI duSkaratA ane sahanazIlatAnI jarUra aMge sAcuM ja kahyuM hatuM - "sevAno mArga keTalo kaThaNa ane kaparo che, te to e dizAmAM pagalAM mAMDanAra ja samajI zake. te raste cAlanArane samayano bhoga Apavo paDe che, dravyano bhoga Apavo paDe che ane rAtadivasa sakhta parizrama karavo paDe che; ane Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa39 zrI maNilAla bAlAbhAI nANAvaTI tema chatAM badhAnAM badalAmAM meNAM, ToNAM ne AkSepo sahana karavo paDe che. eTale upara jaNAvelA badhA guNo mANasamAM hoya paNa A chello guNa ja na hoya to te sevAnA paMtha para TakI zakato nathI. zrI motIcaMdabhAI ATalAM varSa sudhI ekadhArI sevA karI zakyA tenuM kharuM kAraNa temanI ajaba sahanazIlatA che..." zrI maNibhAIe zrI motIcaMdabhAIne biradAvatAM upara je kahyuM che te teone paNa vinA atizayoktie lAgu paDI zake ema che. jaina samAjane krAMtikArI mArgadarzana ApavAmAM jainAcAryo moTe bhAge keTalA pAchaLa rahyA, chatAM A yugamAM traNa AcAryoe A dizAmAM kevo AvakArapAtra prayAsa karyo e aMge tA. 27-12-1941nA roja, muMbaImAM ujavAyela zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA rajata-mahotsavanA pramukhapadethI Apela pravacanamAM zrI maNibhAIe potAnA mananI chApa spaSTa chatAM muddAsara zabdomAM rajU karatAM kahyuM hatuM - "A krAMtiyugamAM jainAcAryo pAchaLa paDyA hoya tema jaNAya che; teoe aMgrejI bhASAno tathA pazcimanA vijJAnano prAmANika abhyAsa karI samAjane doravaNI ApavAnI jarUra hatI. paraMtu teo e dizAmAM udAsIna ja rahyA. mAtra traNa vyaktioe e dizAmAM prayAsa karyo : pUjyapAda zrI AtmArAmajI mahArAja, pUjyapAda zrI vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAja tathA pUjyapAda zrI vijayadharmasUrIzvarajI mahArAja." ATalA TUMkA nirUpaNa uparathI paNa zrI maNibhAI jaina samAjanI vartamAna sthitithI keTalA paricita hatA ane samAjanI pragati mATenA emanA vicAra keTalA spaSTa hatA teno khyAla maLI rahe che. e ja pravacanamAM, AjathI pacIsa varSa pahelAM, teoe jaina gRhasthone ane sAdhu-mahArAjone uddezIne najIvA jhaghaDAothI dUra rahevA aMge, tema ja keLavaNI, jJAnanA pracAra tathA jJAnanI upAsanA aMge je upayogI sUcana karyuM hatuM te atyAre paNa upayogI thaI zake evuM che. racanAtmaka kArya pratyenI AvI utkaTa hatI zrI maNibhAInI cAhanA, ane e mATenI AvI suspaSTa hatI emanI dRSTi. AvA yazasvI, mahAmanA mahAnubhAva 91 varSa jeTaluM sudIrgha jIvana zAMti, svasthatA ane apramattatApUrvaka jIvIne ane zAzvata zAMtinA pUrNa adhikArI banIne paraloka saMcaratA hoya tyAre zoka na karatAM emanA amRtamaya jIvanamAMthI preraNAnuM pAna karIne khAlI paDela eka puNyasthAnanI pUrti karavAno prayatna karavAnI pratijJA ja levAnI hoya. (tA. 12-8-1997) Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 amRta-samIpe (8) sAdhucarita zrI manasukhabhAI tArAcaMda mahetA puNyazloka, sAdhucarita zrIyuta manasukhalAla tArAcaMda mahetAnuM, muMbaImAM, gata bIjI tArIkhanA roja, aDasaTha varSanI uMmare, hRdayanA humalAthI svargagamana thatAM ApaNA saMgha ane samAjamAMthI eka bhavya mahAnubhAvanI vasamI vidAya thaI che, ane vyaktione tathA aneka saMsthAone moTI khoTa paDI che. lagabhaga sAta dAyakA jeTalA samayapaTa upara vistarelA zrI manasukhabhAInA jIvananI vigato jotAM kaMIka ema lAge che ke jANe emaNe potAnI jiMdagImAM saMsAra ane vairAgya vacce athavA to vyavahAra ane dharma vacce samatulA sAcavI jANI hatI. potAnI 68 varSanI pUrI jiMdagImAMthI chaeka varSano bAlyakALa bAda karatAM zarUAtano aDadho samaya (31 varSa) emaNe gharasaMsArane zobhAvavAmAM tathA arthopArjana mATe dhaMdhAnA kheDANamAM vitAvyo, to bAkI aDadho samaya (31 varSa), gharasaMsAramAM rahevA chatAM, tyAgI-vairAgI-saMyamI jevuM anAsakta, sAduM, dharmaniSTha jIvana jIvavAmAM pasAra karIne eka Adarza sAdhucarita jIvanano namUno pUro pADyo hato. saurASTranuM suprasiddha amarelI zahera zrI manasukhabhAInuM vatana. e vakhate tyAM vaDodarA rAjyanI gAyakavADa-sarakAranI hakUmata cAle. amarelI tAlukAnI sUbAgIrI zrI manasukhabhAInA dAdA zrI vaccharAja mahetAnA bhAI zrI haMsarAja mahetA saMbhALatA. e rIte A kuTuMbane rajavADI mAna-maratabo bhogavavAno avasara maLelo; emanuM raheThANa "mahetAnI havelI'ne nAme paMkAya. A havelI evI moTI ke emAM bhUlA ja paDI javAya ! AvA nAmAMkita kuTuMbamAM tA. 17-3-1908nA roja zrI manasukhabhAIno janma thayelo. emanA pitA zrI tArAcaMda mahetA sAcAnA himAyatI; khoTI vAta emanAthI sahana na thAya. emanAM mAtuzrI jaDAvabahena jANe zAMti ane samatAno avatAra ! mAtAnI chatrachAyA to zrI manasukhabhAIne mAtra pAMca varSanI sAva nAnI uMmara sudhI ja maLI hatI. paNa ema lAge che ke mAtAnA nirdoSa dhAvaNa sAthe tema ja mAtAnA zILA-zAMta vyaktitvane kAraNe zrI manasukhabhAIne sAva UcharatI uMmare, ajJAtapaNe maLeluM uttama saMskArabhAtuM emane jIvanabhara kAma ApatuM rahyuM ane emane uttarottara vadhu sAduM, sAttvika, sadAcArI, saMyamI ane samabhAvI jIvana jIvavAnI preraNA ApatuM rahyuM. zrI tArAcaMda mahetAnA svargavAsa vakhate to manasukhabhAI jIvananI aradhI sadI vaTAvI cUkyA hatA. Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI manasukhabhAI tArAcaMda mahetA 541 manasukhabhAInI uMmara sAteka varSanI hatI, e arasAmAM moTI AgamAM mahetAnI moTI havelI baLIne khAkha thaI gaI, ane jANe kuTuMbanI je thoDIghaNI zrImaMtAI hatI teno paNa aMta AvI gayo ! temAM ya zrI manasukhabhAInA kuTuMbanI sthiti to bahu sAmAnya hatI. eTale amarelImAM maeNTrika sudhIno abhyAsa karIne teo bhAgyane khIlavavA muMbaI pahoMcyA, ane muMbaImAM jANItA dAnavI2 zeTha devakaraNa mULajInI kApaDanI peDhImAM nokarI svIkArIne emaNe potAnI kArakirdInI zarUAta karI. muMbaIno vasavATa emane mATe ghaNo pragatikAraka ane saphaLatA apAvanAro nIvaDyo; eTaluM ja nahIM, emanA AkhA kuTuMbane mATe e ghaNo mahattvano banI rahyo. zrI manasukhabhAInAM lagna zreSThivarya devakaraNa mULajInAM suputrI lIlAvatIbahena sAthe thayAM hatAM. keTaloka vakhata nokarI karyA pachI, zrI manasukhabhAInuM mana, potAnI zaktione tathA potAnA bhAgyane khIlavavA mATe koI svataMtra vyavasAya kheDavA mATe jhaMkhI rahyuM. ane emaNe potAnI AvaData, kAryasUjha ane buddhinA baLe, jIvana-vimAnA vyavasAyanA kaMIka ajANyA ke ochA jANItA kahI zakAya evA kSetramAM jhaMpalAvyuM. emaNe A vyavasAyano UMDo abhyAsa karIne dhI nepacyuna lAipha-insyuransa kaMpanI' nAme kaMpanInI sthApanA karI, ane potAnI kAbeliyata, kAryaniSThA ane prAmANikatAne lIdhe emAM khUba nAmanA ane saphaLatA meLavI. vimAno vyavasAya to kAjaLanI koTaDImAM pesavA ke rahevA jevo : jarAka svArtha vaLagyo ke apramANikatAno kALo DAgha lAgatAM vAra na lAge. paNa zrI manasukhabhAI emAMthI paNa, so TacanA sonAnI jema, sAva niSkalaMka ane aNIzuddha bahAra AvyA hatA. Ama karavAmAM saMskAritA, dharmaparAyaNatA, satyapriyatA jevA sadguNo uparAMta emanA eka mudrAlekhe emane ghaNo sAtha Apyo hato : teoe nakkI karyuM hatuM ke kyAreka potAnA hakkano paiso paNa jato karavAno vakhata Ave to enI ciMtA nahIM, paNa aNahakkanI eka pAI paNa gharamAM na AvavI joIe. dharmanA pAyArUpa prAmANikatAno (nyAyasaMpanna-vibhava'no) A mahAna guNa, sAva sahajapaNe, jIvana sAthe ekarUpa banI javAne lIdhe ja zrI manasukhabhAI eka Adarza dhArmika puruSa banI zakyA hatA. nakhazikha prAmANika vyakti saMsAramAM bhale karoDapati ke mAletujAra na bane, paNa paise-Take sArI rIte samRddha ane bIjI rIte paNa sukhI thaI zake che e satyanuM surekha darzana zrI manasukhabhAInI vyAvasAyika kArakirdImAM paNa thAya che. A rIte muMbaImAM jIvana nizciMtatA ane sukha-zAMtithI vItI rahyuM hatuM, evAmAM sane 1946mAM emanAM suzIla dharmapatnInA svargavAsanI karuNa ghaTanA Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 amRta-samIpe banI. A vakhate zrI manubhAInI umara 38 varSa jeTalI nAnI hatI; ane e samayamAM AnA karatAM paNa moTI uMmare lagna karavAmAM ajugatuM nahotuM lekhAtuM. paNa A ghaTanAe zrI manasukhabhAInA jIvanano krama ja badalI nAkhyo; aMtaramAM rahelA saMyama ane jIvana-sAdhanAnA anurAge emane tyAga-vairAgya-saMyamanA mArganuM anusaraNa karavAnI preraNA ApI. ane zrI manasukhabhAI vadhu ne vadhu tattvaciMtana ane dharmArAdhana tarapha abhimukha thatA gayA. zrI manasukhabhAIne potAnA parivAramAM be putro tathA be putrIo che; uparAMta moTA bhAI, moTAM bahena e badhAMno vizALa parivAra paNa che. teo kevaLa AkhA kuTuMbanuM ja nahIM, paNa bIjI aneka vyaktionuM paNa pUkyA-ThekANe hatA. potAnI pavitra pharajarUpe e saunI teo khUba mamatApUrvaka saMbhALa rAkhatA, emane jarUrI sahAya paNa karatA. ane chatAM, e badhAMthI jaLakamaLanI jema sadA alipta rahI zakatA. tethI teo harSanA prasaMge phulAI javAne badale ke duHkhanA prasaMge vilAI javAne badale hamezAM svastha rahI zakatA hatA. sevAparAyaNa jAherajIvana tarapha zrI manasukhabhAIne sahaja rIte ja anurAga hato. vaLI jIvananuM ghaDatara kare evI uttama koTinAM deza-videzanAM pustako vAMcavAno tathA saMtono saMga karavAno paNa emane ghaNo rasa hato. potAnAM dharmapatnInA avasAnane lIdhe AvI paDela viSAdanA nivAraNa mATe emaNe A trividha pravRttine vizeSa vyApaka ane vegavAna banAvI ne potAnA jIvanane AtmasAdhanAnI dizAmAM vALavAno sabaLa puruSArtha Adaryo. svarAjya AvyA pachI keTalAMka varSe jiMdagIno vimo utAravAnA vyavasAyanuM rASTrIyakaraNa thayuM tyAre, jANe pote puSkaLa mahenata laIne ane khAtara-pANI ApIne jIvanI jema ucherela choDane koI ukheDI nAkhatuM hoya evo duHkhada ane AghAtajanaka prasaMga Ubho thayo. paNa zrI manasukhabhAIe to ene iSTa-Apatti ke IzvaranA chUpA AzIrvAda rUpe vadhAvI lIdho; eTaluM ja nahIM, paNa pacAsa varSanI uMmare teo vyavasAyamAMthI sarvathA phArega thaI gayA. chellAM aDhAra varSanI emanI AvI vyAvasAyika nivRttino emaNe A pramANe be rIte sadupayoga karyo hato : eka to, potAnI AMtarika zuddhinA vaibhavane bane teTalo vadhu samRddha karavA mATe teo svAdhyAya, tattvaciMtana, dhyAna, saMyama ane tapanuM AlaMbana laIne vadhu ne vadhu aMtarmukha banatA gayA. tethI jIvana samatA, sahiSNutA, saccAI, nikhAlasatA, nirabhimAnatA, nirADaMbaratA, saraLatA, sahRdayatA jevA guNothI vizeSa zobhI UThyuM hatuM. brahmacaryavrata taraphanI emanI prIti ane bhakti to preraNArUpa banI rahe evI hatI. Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI manasukhabhAI tArAcaMda mahetA 543 emanI nivRttino bIjo upayoga emaNe potAnI kAryazakti, sUjha, niSThA ane je kaMI saMpatti hatI e badhAMno bane teTalo vadhu lAbha jAhera jaina saMsthAone ApavAmAM karyo. temAM ya keLavaNInI ane khAsa karIne dhArmika keLavaNInI saMsthAo tarapha to emane puSkaLa anurAga hato; ane e mATe teo jiMdagInA aMta sudhI kAma karatA rahyA. emanI A jAhera sevAparAyaNatAno lAbha zrI jaina dhArmika zikSaNa saMgha, zrI jaina eNjyukezana borDa, zrI adhyAtma-jJAna-prasAraka-maMDaLa, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, zrI jaina zvetAMbara konpharansa, harakisanadAsa haoNspiTala, siddhArtha ejyukezana sosAyaTI, zeTha devakaraNa mULajI TrasTa vagere muMbaInI saMkhyAbaMdha saMsthAo uparAMta zrI jaina AtmAnaMda sabhA : bhAvanagara, zrI pI. mu. vidyArthIgRha : amarelI vagere aneka saMsthAone paNa maLyo. dhArmika zikSaNanA prasAra mATe satata ciMtA ane prayatna karanAra e mitratripuTI hatI : zrI phatehacaMdabhAI jhaverabhAI, zrI prANajIvanabhAI haragoviMdadAsa gAMdhI ane zrI manasukhalAlabhAI. A puNyapuruSonuM sthAna kyAre purAze ? zrI manasukhabhAI jema AtmasAdhaka ane samAjasevaka hatA tema sArA vaktA ane uttama koTinA lekhaka paNa hatA. saraLa, madhura, sAdI-sIdhI-ADaMbararahita bhASA e emanI kalamano vizeSa guNa che. emaNe jaina tathA itara dharmanAM vastuonA AdhAre kathAo paNa lakhI che, tema ja vicArapreraka, saMskArapoSaka, jJAnavardhaka lekho paNa lakhyA che. sAthesAthe "zrI jaina dhArmika zikSaNasAhityapatrikA'nuM tathA "zrI AtmAnaMdaprakAza'nuM saphaLa saMpAdana paNa karyuM che. "AhArazuddhi', "brahmacarya ane bIjA lekho', "zIladharmanI kathAo' (be bhAga), jAgyuM ane joyuM" vagere emanI sAhityaprasAdI che. "zIladharmanI kathAono "prastAva" lakhatAM jANItAM sAkSara zrIyuta nagInadAsabhAI pArekhe zrI manasukhabhAInI lakhAvaTane biradAvatAM yogya ja kahyuM che : "prastuta pustakamAM enA lekhaka zrI manasukhalAlabhAIe jaina uparAMta bauddha ane bIjI paraMparAmAMthI paNa viNIne chavvIsa kathAo rajU karI che e emanI sAMpradAyikatAthI mukta dRSTinuM sUcaka che. A jUnI kathAone nave svarUpe rajU karavAmAM lekhakane potAnuM bahoLuM vAcana khUba upayogI nIvaDyuM che evo anubhava pustaka vAMcatAM Dagale ne pagale thAya che. emanI bhASA pravAhabaddha, saMskArI ane tAjagIvALI che. eTale AkhuM pustaka rasapUrvaka vAMcI zakAya evuM thayuM che. huM pote e be vAra vAMcI gayo chuM ane mane kaMTALo Avyo nathI. huM ema mAnuM chuM ke bIjA vAcakone paNa evo ja anubhava thaze." Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 amRta-samIpe A eka ja abhiprAya zrI manasukhabhAInI kalamanuM mahattva samajavA pUrato che. ane chatAM asarakAraka vaktA ane siddhahasta lekhaka tarIkenI nAmanA meLavavI e emanA jIvanano uddezya na hato; A to emanA pravRtti-nivRtti-parAyaNa jIvananA AnuSaMgika phaLo che. emano mukhya jIvanarasa to sevA ane sAdhanA ja hato; temAM ya sAdhanA dvArA jIvanazuddhi e emanuM paramapriya aMtima dhyeya hatuM. ema lAge che ke chellAM keTalAMka aThavADiyAMthI zrI manasukhabhAI mRtyune AmaMtranA jANe sajja thaI rahyA hatA. paNa 18 varSa jeTalI pramANamAM kaMIka nAnI umare emanuM videha thavuM e emanA kuTuMba uparAMta aneka vyaktio ane saMsthAone mATe paNa moTI khoTarUpa banI rahe evuM vasamuM che. chellAM cAreka varSathI zrI manasukhabhAI bhAvanagaranI jaina AtmAnaMda sabhAnA mAsika "zrI AtmAnaMda-prakAza'nuM mAnada taMtrIpada saMbhALatA hatA. A mAsikanA gata navembara mAsanA aMkamAM (74mA varSanA pahelA aMkamAM) emaNe "nUtana varSanA maMgaLapraveze' nAme eka vistRta taMtrInoMdha lakhIne varSa daramyAnanI mahattvanI ghaTanAono ullekha karyo che. A noMdhamAM ApaNA saMghanI atyAra sudhInI hAlatano emaNe TUMkamAM chatAM duHkhapUrvaka je citAra Apyo che, te jANavA jevo cheH "jaina-zvetAMbara mUrtipUjaka samAjamAM eka ke bIjA prazno samAja samakSa dhAMdhala macAvatA ja rahe che. vartamAnakALe eka navo prazna upasthita karavAmAM Avyo che; ane te che "zrIpALa-mayaNA'nuM nATaka, jene aMge khUba cakacAra cAlI rahI che. te pahelAM bhagavAna mahAvIranI ra500mI jayaMtino mahotsava, je bhArata sarakAra dvArA ujavavAmAM Avyo hato, te prazna paNa ApaNA samAjamAM sAro evo UhApoha karavAmAM Avyo hato. te pahelAM vaLI AcArya bhagavaMtanI nave aMganI pUjAnA prazna moTo hobALo Ubho karyo hato. zatruMjaya tIrtha para pratimAonI sthApanA aMgenI ghInI bolI bAbatamAM paNa bhAre vivAda thayelo dekhAto hato. tithino prazna to samAja samakSa varaso thayA saLagato paDelo ja che. "amArI icchA upara jaNAvelI koI paNa bAbata aMge TIkA-TippaNa karavAnI ke pakSakAra banavAnI agara to kAjhI thavAnI nathI; kAraNa ke kAdavane cUMthavAthI temAMthI mAtra durgadha ja pedA thAya che. paNa A badhI bAbatono ullekha eTalA mATe karyo che ke A ane AvI bAbatonA kAraNe lokonI dRSTie ApaNe mUrkha ane hAMsIpAtra banIe chIe. loko ApaNI majAka karatAM kahe che ke joI lejo ahiMsAdharmanA pUjArIo ane anekAnta ane samabhAvanA upadezakone. vAto karavI che sAtamA AsamAnanI ane AcaraNamAM moTuM mIMDuM. loko aMjAya che vartanathI; moTI-moTI vAtothI nahi." Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI choTAlAla trikamalAla parIkha 545 zrI manasukhabhAIe spaSTa ane muddAsara varNavelI ApaNI behAlInuM nivAraNa karavAnI buddhi ane zakti ApaNAmAM pragaTAvIne emane sAcI zraddhAMjali ApI zakIe to kevuM sAruM ! (tA. 18-12-1979) (9) pIDha, Tharela kAryakara zrI choTAlAla trikamalAla parIkha mULa viramagAmanA vatanI ane traNa-cAra dAyakAthI amadAvAdamAM vaselA svanAmadhanya zrIyuta choTAlAla trikamalAla parIkha amadAvAdamAM, tA. 20-81973nA roja, 92 varSanI paripakva vaye svargavAsI thatAM jainasaMghamAMthI eka zANA, samajadAra, pIDha, zAMta svabhAvI, Tharela kAryakara, yazasvI jIvana ane kArya dvArA nivRttinA sAcA adhikArI banIne, sadAne mATe vidAya thayA che e prasaMge ame teone amArI bhAvabharI zraddhAMjali ApIe chIe. - zrI choTAlAlabhAIno sahaja svabhAva sArA kAryanA sAthI banavAno, khoTA kAryathI sadA aLagA rahevAno ane koI paNa savAlano talasparzI ane sarvagrAhI vicAra karIne enA marmane pakaDavAno hato. tethI kauTuMbika, dhArmika tathA sAmAjika bAbatomAM aneka vyaktio emanI salAha levA AvatI ane saMtoSa pAmIne jatI. koI paNa bAbatamAM teo evI salAha ApatA ke jethI lAgatA-vaLagatA pakSo vacce moTe bhAge suleha, zAMti ane ekhalAsanuM nirmANa thatuM. teoe e vakhatamAM DisTrikTa plIDara jeTalo ja abhyAsa karyo hato; paNa potAnI khaMta, dhIraja, praznanA marma sudhI pahoMcavAnI parizramazIlatA, kalyANabuddhi ane samAdhAnavRttine kAraNe vakIla tarIke teoe sArI saphaLatA ane ghaNI lokacAhanA meLavI hatI. ApaNA zrI sametazikhara mahAtIrthane lagato savAla vilAyatanI privI-kAunsila sudhI pahoMcyo, tyAre kAyadAnA eka sahAyaka salAhakAra tarIke ApaNA zrIsaMgha taraphathI teone vilAyata mokalavAmAM AvyA hatA, ane emAM jainasaMghane saphaLatA maLI hatI. emAM zrI choTAbhAInI A kAbeliyatano hisso noMdhapAtra hato. DigrInI dRSTie pramANamAM kAyadAzAstranA maryAdita abhyAsa chatAM AvI saphaLatA meLavavI e virala dAkhalo gaNAya. teoe pahelAM zikSaka tarIke tema ja bIjA kSetramAM kAmagIrI bajAvI hatI; ane chevaTe teo vakIla tarIkenA vyavasAyamAM sthira thayA hatA. amadAvAdamAM paNa teoe A vyavasAyamAM sArI nAmanA ane saphaLatA meLavI hatI. Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 amRta-samIpe teo rASTrapremI hovAthI satyAgrahanI laDatamAM (sane 1919-20mAM) sakriya hatA ane temaNe jelavAsa paNa bhogavyo hato. viramagAmamAM to teoe eka vagadAra, prabhAvazALI, sarvamAnya AgevAna tarIkenuM bahumAna meLavyuM hatuM ane pAMca varSa sudhI vIramagAmanI myunisipAliTInuM pramukhapada zobhAvyuM hatuM. uparAMta, amadAvAdamAM paNa teonI jillA-lokala borDanA pramukha tarIke (sane 194041mAM) varaNI karavAmAM AvI hatI. koMgresanA deza uparanA varcasvano A samaya hato. mahAtmA gAMdhI tarapha teo khUba Adara dharAvatA hatA. teonI samAjasevAnI bhAvanA ane dRSTithI prerAIne sane 1940mAM ApaNI zrI jaina zvetAmbara konpharansanuM 15muM adhivezana saurASTramAM niMgALA zaheramAM maLyuM, tyAre enA pramukha tarIke zrI choTAbhAInI varaNI karavAmAM AvI hatI. zrI choTAbhAInI vicArasaraNI uddAma ke jalada nahIM paNa madhyamamArgI ane samAdhAnakArI hatI. teonI jainasaMghanI mukhya-mukhya sevAo A pramANe gaNAvI zakAya : teo sva. zAstravizArada jainAcArya zrI vijayadharmasUrijI jaina pAThazALAnA maMtrI hatA, zeTha ANaMdajI kalyANajInI suprasiddha peDhInA teo pratinidhi hatA ane daseka varSa pahelAM zrI jaina zve. mU. zramaNopAsaka zrIsaMghanuM samelana maLyuM tyAre racavAmAM Avela zrIsaMgha-samitinI vyavasthApaka-samitinA sAta sabhyomAM teone levAmAM AvyA hatA. A virala bahumAna teonI zrIsaMghanI zuddhi mATenI dhagaza sUcavatuM hatuM. zrI choTAbhAInI TocanI vizeSatA to hatI emanA jIvana sAthe vaNAI gayelI dharmajijJAsA ane dhArmika kriyAo taraphanI sakriya abhiruci. teono A dharmaprema dAkhalArUpa gaNAya evo hato ane e jIvananA aMta sudhI uttarottara vadhato rahyo hato. tethI teonuM jIvana dhanya ane puNyazALI banyuM hatuM. (tA. 8-9-1973) (10) pratibhAzIla saMghasevaka zrI mohanalAla bha. jhaverI lagabhaga traNa dAyakAthI paNa vadhu samaya sudhI jaina samAjanI anekavidha sevA karanAra zrIyuta mohanalAla bhagavAnadAsa jhaverInA tArIkha 9-10-1950nA roja muMbaI mukAme nIpajela atyaMta khedajanaka avasAnanI noMdha letAM ame bhAre dilagIrI ane duHkha anubhavIe chIe. Ame ya jaina samAjamAM atyAre sarvatra Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 547 zrI mohanalAla bha. jhaverI zubhaniSThA, prAmANikatA, kAryakSamatA ane pharaja pratye satata sabhAnatA dharAvatA kAryakartAonI khoTa pravarte che ja. ApaNe navI-navI saMsthAo sthApIe chIe paNa tenuM yogya rIte saMcAlana karI zake evA kAryakartAo nathI maLatA e phariyAda ghaNI jUnI che. AvI sthitimAM AvA jJAna-zIlasaMpanna AgevAnanuM avasAna jaina samAjane mAthe moTI khoTa AvI paDyArUpa che. zrI jaina zvetAMbara kaoNnpharansanI utpatti ane pragatino itihAsa jANanArA zrI mohanabhAInA dhanya nAmane enAthI kadI paNa aLaguM na karI zake. dhaMdhAdArI rIte teo solisiTara jevA anekavidha jaMjALothI bharelA ane satata dhyAna rokI rAkhatA kAmane varelA hatA e jANItuM che. Ama chatAM zrIyuta motIcaMdabhAI kApaDiyAnI mAphaka teoe paNa jaina samAja, jaina dharma ane jaina saMskRtinI sevAne potAnA hRdayamAM bahu agrasthAna ApyuM hatuM te vAtanI noMdha letAM harSAzru sarI paDe che. dharmasevAnA kAryane hamezAM agrapada ApanAra AvA kAryakaro bahu durlabha che, ne Aje to emanI vizeSapaNe ApaNane jarUra che. zrI mohanabhAIno vidyAprema bahu jANIto che. maMtrazAstra e emano priya viSaya hato. e viSaya upara emaNe khUba saMzodhana, ciMtana ne manana karIne taiyAra kareluM eka abhyAsapUrNa ane anekavidha mAhitIothI bhareluM graMtharatna temanA vidyApremanI haMmezA sAkha pUraze; A graMtha te zrIyuta sArAbhAI navAba dvArA prakAzita zrIyuta mallISaNasUri-viracita 'zrI bhairava-padmAvatI-kalpa'nI vistRta prastAvanA. A prastAvanA zrIyuta mohanabhAIe aMgrejI bhASAmAM lakhI che, eTale kadAca enI mahattA vyApArapremI jaina samAjanA dhyAnamAM na AvI hoya e banavAjoga che. paNa ethI e graMtharatnanI upayogitA ke mahattAmAM leza paNa UNapa AvatI nathI. banArasa hiMdu yunivarsiTInA prAcIna itihAsa ane saMskRtinA vibhAganA adhyakSa DaoN. alTakara (DI. liT.) jevA vidvAne temanA A graMthanuM avalokana karIne enI viziSTatA upara mahora mArI che. TeMDulakara-samitie jyAre devadravya aMgenI jainonI mAnyatA saMbaMdhI zAstrIya purAvAonI mAMgaNI karI, tyAre zrI mohanabhAIe, bIjAonI sAthe rahIne je kAmagIrI vakhatasara bajAvI, te temanA mATe mAna upajAve evI che. A uparAMta paNa temaNe nAnI-moTI aneka sAhityika sevAo bajAvavAmAM noMdhapAtra phALo Apyo che. A rIte, AjIvana, jaina samAja-dharma-sAhitya-saMskRtinI anekavidha sevAo dvArA potAnA nAmane yazasvI banAvIne vidAya thayelA zrI mohanabhAI jhaverI to dhanya banI gayA. Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 amRta-samIpe zrI mohanabhAInuM jIvana bIjA kAryakarone sevAkSetramAM kheMcI lAvanAruM bano, ane ApaNI yogya kAryakartAonI khAmI dUra thAva eTalI Izvarane prArthanA. (tA. 28-10-1950) (11) vidyApremI, sevAbhAvI zrI kastUramalajI bAMThiyA pravRttimaya jIvana ane nivRttiparAyaNa jIvana baMne dvArA jIvanane dhanya banAvI jANanAra mahAnubhAvo virala hoya che. svargastha kastUramalajI bAMThiyA AvA, samagra jIvanane apramattabhAve AnaMdapUrvaka jIvI jANanAra puruSa hatA. tA. * 6-7-1969nA roja, rAnIgaMjamAM 75 varSanI uMmare, zAMtipUrvaka teono svargavAsa thayo; eka sAdhucirata mahAnubhAva smRtizeSa thaI gayA ! teo ajameranA vatanI hatA. pote eka vepArI hovA chatAM emano vidyArasa jIvaMta ane sakriya hato. emanA A vidyApremanI pAchaLanuM eka preraka tattva mAtra vidyAvinodanA badale satyane samajavAnI jhaMkhanA hatuM; tethI je koI rIte satyanI jhAMkhI thaI zake ema lAgatuM te tarapha teo sahajapaNe AkarSAtA pachI e saMtono samAgama hoya ke sArAM pustakonuM vAcana. vyakti ane samAjamAM pravartatAM ajJAna ane aMdhazraddhA sAme tema ja rUDhicustapaNA sAme emane bhAre aNagamo hato. vikAsane rUMdhatI A khAmI je 2Ite dUra thaI zake te rIte teo jAte yathAzakya prayatna karatA ane je koI vyakti ke saMsthA AvI pravRtti karatI tene teo sAme cAlIne potAthI banato sAtha ApatA; eTaluM ja nahIM, bIjAone e mATe preraNA paNa ApatA. zarUAtanAM varSomAM osavAla navayuvaka samitinI sthApanAmAM ane navayuvakone do2vaNI ApavAmAM zrI bAMThiyAjIe je bhAga bhajavyo hato, te emanA sudhAraka pragatizIla mAnasanI sAkSI pUre che. videzayAtrA karanAra ApaNA zarUAtanA navayuvakomAMnA zrI bAMThiyAjI eka hatA. -- -- samAjasevAnI emanI bhAvanA utkaTa hatI ane dRSTi spaSTa hatI. samAjano abhyudaya kevI rIte thaI zake e teo barAbara jANatA hatA, ane AvI pravRttimAM vagara kahye sahakAra Apavo e pratyeka samAjahitaciMtakanI pharaja che ema teo mAnatA hatA ane jAte tana-mana-dhanano ghasAro veThIne enuM ullAsapUrvaka pAlana karatA hatA. Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jIvarAja bhANajI zAha pa49 samAjane pragatine mArge doravA mATe ane potAne samajAyeluM satya samAja samakSa, tema ja jijJAsuo samakSa rajU karavA mATe emaNe keTalAya lekho lakhyA hatA. emanAM lakhANomAM jema emanI samAjasudhAraka tarIkenI manovRttinAM darzana thAya che, tema emAM sAmAjika dRSTie svataMtra ciMtaka tarIkenI tema ja zAstronA vAcana-manananI asara paNa dekhAya che. satyane samajavAnI, samajAvavAnI ane potAnA mata mATe koI paNa jAtano haThAgraha nahIM rAkhavAnI zrI bAMThiyAjInI sahaja prakRti dAkhalArUpa banI rahe evI hatI. temaNe potAnA vyavasAyamAMthI samayasara nivRtti lIdhI hatI. satata vAcana, ciMtana ane lekhana dvArA emaNe potAnI A nivRttine eka rIte prazAMta pravRttithI sabhara banAvI hatI; ane ema karIne emaNe potAnA zeSa jIvanamAM jIvanano sAra meLavI levA prayatna karyo hato. DaoN. bhogIlAla je. sAMDesarAe lakhela ane amadAvAdanA bho. je. vidyAbhavana taraphathI pragaTa thayela mahAmAtya vastupAlanI vidyApravRttine lagatAM pustakono hiMdI anuvAda zrI bAMThiyAjIe karyo hato. koI paNa jAtanI arthanI apekSA vagara sAva niHsvArthabhAve sAhitya-pravRtti e zrI bAMThiyAjInI vidyAprItinI noMdhapAtra vizeSatA hatI. chellA vakhatamAM teo emanA moTA jamAI (yunivarsiTI grAnTsa kamizananA adhyakSa ane sthAnakavAsI jaina kaoNnpharansanA pramukha zrI dolatasiMhajI koThArInA bhAI ) zrI pratApasiMha koThArI sAthe rahetA hatA. jANe potAnA aMta-samayanI jhAMkhI thaI gaI hoya ema emaNe saunI sAthe kSamApanA karIne, dharmanuM smaraNa karIne potAnA mRtyune ujjavaLa banAvI lIdhuM ! (tA. 23-8-1999) (12) Adarza nagarasevaka zrI jIvarAja bhANajI zAha jyAM jIvanamAM zakti, bhakti ane pravRttino triveNI saMgama sadhAya che, tyAM lokakalyANanuM jaMgama sevAtIrtha AkAra pAme che, ane mAnavInuM jIvana kRtArtha banI jAya che. e sevAtIrthamAM janakalyANanI parabone cAlu rAkhavAno puruSArtha karatAMkaratAM mAnavI zatadala kamaLanI jema khIlIne lokahRdayano nivAsI banI jAya che. svargastha bhAIzrI jIvarAja bhANajI zAha AvA ja eka baDabhAgI mahAnubhAva hatA. sevAbhAvanA ane paramArthanA tANAvANAthI ja emano jIvanapaTa vaNAyelo hato; ane kAryasUjha, vyavahAradakSatA, namratA, udAratA, dhyeyaniSThA jevA manohara velabuTTAothI e vizeSa zobhAyamAna banyo hato. Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 amRta-samIpe kacchanI dharatInA sapUta asaMkhya mahAjanonI jema zrI jIvarAjabhAI paNa eka vepArI ja hatA. kacchanI dharatInI saraLatA ane sAhasikatA emanA romeromamAM dhabakatI hatI. eka bAhoza ane saphaLa zAhasodAgara banI zake evuM emanuM khamIra ane teja hatuM. paNa emanuM bhAgyavidhAna ja janasevAnuM hatuM; eTale arthopArjana emane mana divase-divase gauNa banatuM gayuM ane janasevAnA pavitra vyavasAyane AgaLa vadhAravAmAM ja teoe potAnA sarva guNo ane sarva zaktione kAme lagADI dIdhAM ! e mATe ja teo jIvyA, jhajhUmatA rahyA ane janasevAnI utkaTa jhaMkhanAmAM ja emanuM jIvana sadAne mATe saMkelAI gayuM ! emanI sevApravRttinuM mukhya kSetra muMbaI nagarapAlikA hatuM. sane 1952nI sAlamAM teo pahelI vAra muMbaI myunisipala kaoNrporezananA sabhya tarIke cUMTAyA. tyArathI jIvananI aMtima ghaDI sudhI teo eka bhAvanAzIla, kAryakuzaLa, Adarza nagarasevaka tarIke muMbaI nagarapAlikAnI ane enI mAraphata muMbaInI vizALa janatAnI sevA karatA rahyA. nAnuM-moTuM je koI kArya potAnA upara AvI paDe e kAryane pUrepUruM saphaLa banAvavAmAM potAnI sarvazaktine ekAgra karavI e emano sahaja svabhAva hato. AthI muMbaI nagarapAlikAnA kaoNrporeTara tarIkenI emanI kAmagIrI uttarottara vadhAre javAbadArIvALI banatI gaI; ane jema-jema javAbadArImAM vadhAro thato gayo, tema-tema emanI kAryazakti vadhAre khIlatI gaI ane emanuM hIra vadhAre pragaTa thatuM gayuM. potAnI AvaData ane niSThAnA baLe teo nagarapAlikAnA kaoNMgresa pakSanA upanetA banI zakyA hatA, ane muMbaI myunisipala kaoNrporezananI judI-judI kamiTIo - jema ke sthAyI-samiti, impruvamenTa-samiti, varTsa-samiti, 'besTa'-samitinA adhyakSa tarIke teoe khUba upayogI kAmagIrI, asAdhAraNa saphaLatApUrvaka bajAvI hatI. avasAna-samaye teo zikSaNa-samitinA adhyakSapade hatA. muMbaI nagarapAlikAmAMnI emanI ekadhArI 17-18 varSanI AvI yazasvI kAmagIrI u52thI ema vinA saMkoce kahI zakAya ke teo nagarapAlikAne mUMjhavatA dareka prakAranA praznothI sArI rIte mAhitagAra hatA; eTaluM ja nahIM, enA saphaLa ukela mATe paNa teo khUba niSNAta banI gayA hatA. teonI AvI saphaLatAmAM jema emanI nirbheLa ane niHsvArtha sevAbhAvanA, utkaTa kAryaniSThA ane viziSTa kAryazakti uparAMta sadA hasamukhI milanasAra prakRti ane saMgaThanazaktino paNa ghaNo moTo phALo che. vyavahArazUnya korI vicArasaraNIomAM rAcavAnuM ke ene lIdhe bIjAnI sAthe vAMjhiyA saMgharSamAM ke vAda-vivAdamAM UtaravAnuM emane bilakula pasaMda na hatuM. samaya, zakti ane Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jIvarAja bhANajI zAha 551 bhAvanA maLyAM che to koIka nAnA-sarakhA paNa lokopayogI kAryamAM eno sadupayoga karI lIdho sAro : AvI emanI narI racanAtmaka dRSTi hatI. eTale koI paNa bhAMgaphoDanA bhAgIdAra banavAthI teo sadA aLagA ja rahetA. vaLI emano svabhAva evo hato ke teo amuka rAjakIya pakSanA hovA chatAM emano koInA pratye aNagamo ke vera-virodha na raheto; ane virodha-pakSanA sabhyo paNa emanA pratye evo ja premAda dharAvatA. AvA umadA svabhAvane kAraNe, uMmare nAnA chatAM, teo saunuM pUchyA-ThekANuM banI zakyA hatA. nAmanAnI AkAMkSA emane satAvatI nahi. sAruM kAma pUruM thAya e ja ekamAtra emanI AkAMkSA rahetI. muMbaInA myunisipala kaoNrporezane varSamAM ATha divasa katalakhAnAM baMdha rAkhavAno aitihAsika TharAva karyo enA yaza mATe keTakeTalI paDApaDI thaI ! paNa e yojanAnA ghaDataramAM ane ene pAra pADavAmAM avirata prayAsa karanAra zrI jIvarAjabhAI e badhAthI sAva alipta ja rahyA! sevAdharmane varelI AvI viziSTa vyaktinuM kAryakSetra mAtra nagarapAlikA pUratuM ja maryAdita rahe e na banavA jevI vAta che. temAM ya sAcadila ane zaktizALI kAryakaronI achatanA A yugamAM to ApaNe AvA niSkAma kAryakarane zodhatA-jhaMkhatA ja hoIe chIe. eTale zrI jIvarAjabhAInI zakti ane sevAvRttino lAbha levA ApaNI dhArmika-sAmAjika saMsthAo prerAI e sAva svAbhAvika che. ane, e svIkAravuM joIe, ke koI paNa saMsthA dvArA janasevA karavAnI taka teoe kyAreya jatI karI na hatI. AthI kacchI samAjanI tema ja muMbaInA jaina samAjanI saMkhyAbaMdha saMsthAo sAthe to teo sakriya rIte saMkaLAyelA hatA ja. uparAMta muMbaI zahera tathA rAjyanI saMkhyAbaMdha pravRttio sAthe paNa teo gADha rIte joDAyelA hatA. mApabaMdhIsalAhakAra-samiti, nezanala lIga oNpha maeNna(? paeNna ?)-phrenDjha, kAunsila oNpha cAIlDa vaeNlphera, eNnimala vaeNlphera borDa, mahArASTra rAjya madyaniSedha samiti, prinsa oNpha velsa myUjhiyama, lAyansa klaba oNpha northa baoNmbenI yuvaka-pravRtti jevI saMkhyAbaMdha-pravRttione emane potAnI banAvI hatI. vaLI zikSaNa-saMsthAomAM to emane vizeSa rasa hato. kaMI bolavAno prasaMga Avato tyAre emanuM vaktavya hamezAM TUMkuM, muddAsaranuM ane sacoTa rahetuM; emAM hamezAM dizAsUcanano raNako saMbhaLAto. teone dharma ane dhArmika pravRtti pratye paNa sArI abhiruci hatI. sva. A. zrI vijayavallabhasUrijI ane emanI samAja-utkarSanI pravRtti pratye emane khUba Adara hato. Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para amRta-samIpe AvA eka tejasvI, bhAre AzApreraka ane sevAbhAvanAthI suvAsita jIvanano mAtra 47 varSanI vaye tA. 20-11-1969ne roja, sammetazikharanI yAtrA daramiyAna sAva aNadhAryo akALe aMta Avyo enI noMdha letAM aMtara gherA duHkha ane zokanI lAgaNI anubhave che. tA. 21mI navembaranA roja emanA mRtadehane muMbaI lAvavAmAM Avyo. emane sADAcAraso jeTalI saMsthAo taraphathI arpaNa karavAmAM Avela phUlahAra, emanI smazAnayAtrAmAM bArathI paMdara hajAra jeTalI vizALa janatAnI hAjarI, smazAnayAtrAnA AkhA mArgamAM emanA mRtadeha upara makAnomAMthI satata thatI rahelI puSpavarSA, janasamUhe emanA viyogane kAraNe karela kalpAMta ane aneka AgevAnoe emane ApelI AMsujharatI zraddhAMjali, tema ja emanA mAnamAM muMbaImAM baMdha rahelAM saMkhyAbaMdha bajAro ane eNsosiezano emanI lokapriyatAnI kIrtigAthA banI rahe evAM che. tirthasya sa nIti arthAt kIrtinI suvAsa mUkatA jAya che, te amara banI jAya che. (tA. 29-11-1939) (13) kasAyela kacchI zrI khImajI mADaNa bhujapuriyA zrIyuta khImajIbhAI mADaNa bhujapuriyAnA aMgata ane jAhera jIvana tema ja kAryanI vigato dhyAnamAM laIe chIe ane muMbaInA kevaLa kacchI samAja ke jaina samAjanI ja nahIM, paNa komI ke dhArmika, UMcapaNA ke halakApaNA athavA garIba ke tavaMgara jevA bhedabhAvathI mukta rIte muMbaInA vyApaka janasamUhanI sevA ka2vAnA vratano jIvananA eka udAtta dhyeya tarIke svIkAra karIne e mATe niraMtara jhajhUmanAra eka paragaju mAnavaratnanAM ApaNane AhlAdakArI darzana thAya che. AvA nararatna jainasamAjamAM janmyA e jainasaMghane mATe gaurava ane zobhAnI vAta che emanA lIdhe jaina mahAjanonI UjaLI ane upakAraka paraMparA vizeSa UjaLI ane upakAraka banI che. -- zrI khImajIbhAI eTale nakha-zikha prAmANikatA, dilanI saccAI, satya taraphanI prIti, vicAra-vANI-vartananI ekarUpatA, zoSaNa-anyAya-atyAcAraadharma-adhaMzraddhA taraphanI ugra napharata, samAjanI pragatine rUMdhatI kurUDhio, junavANI vicArasaraNI ane saMkucitatA sAmenI jehAda, janasamUhanI sukhAkArI ane unnati mATe apanAvelI krAMtinI bhAvanA ane baLavAkhora vRtti e sarvanuM jIvaMta pratIka. zrI bhujapuriyAnA saphaLa, yazojvala, dAkhalArUpa jAherajIvananI Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI khImajI mADaNa bhujapuriyA papa3 A ja gurucAvI che. ene lIdhe teo muMbaI jevI pacaraMgI prajAvALI mahAnagarInA eka Adarza ane samartha nAgarika, vagadAra ane bAhoza agraNI tathA garIbonA belI evA sAcA sevaka tarIkenuM bahumAna meLavI zakyA che. atyAre 78 varSa jeTalI jaipha umare ane nAdurasta tabiyate paNa, teo eka sAcA salAhakAra, samAdhAnakAra ane mArgadarzaka tarIke potAnI sevAo ApatA ja rahe che. pAi-paisAnA caNA-mamarA khAine saMtoSa mAnavA jevI Arthika garIbIne paNa mojathI mANI-vadhAvI jANanAra khImajIbhAIe, zUnyamAMthI sarjana karavA jevI karAmatathI potAnA kuTuMbane sukhI karavA sAthe, muMbaI zaheranA eka zrImaMta sagRhastha tarIke je saphaLatA ane nAmanA meLavI che, enI dAstAna nirAzahatAza-duHkhI mAnavImAM paNa AzAbharyo puruSArtha ane yuvAnomAM utsAha jagADe evI preraka che. zrI bhujapuriyAnuM vatana saraLa ane zauryavaMtA kacchanuM bhujapura zahera. emanA aMgata tathA jAhera jIvanamAM kacchanI dharatInA guNono phALo ghaNo moTo che. emanA pitAnuM nAma zrI mADaNa, mAtAnuM nAma purabAI, aTaka gAlA (emaNe A aTaka badalIne "bhujapuriyA' rAkhI). jJAti vIsA osavALa. tA. 3-81900nA roja emano janma. zrI mADaNanA pAMca putromAM zrI khImajIbhAI cothA. kacchamAM vIsA osavALa jaina jJAtino moTA bhAgano vyavasAya khetIno, eTale zrI mADaNa gAlAnuM kuTuMba paNa khetI dvArA jIvananirvAha karavAno prayAsa karatuM hatuM. tethI zrI khImajIbhAIne paNa bacapaNathI ja khetInuM kAma zIkhavuM ane karavuM paDatuM. paNa emanI satata vikAsazIla prakRtine lIdhe samaya jatAM, dharatInI khetI karIne anAja nipajAvavAno emano vyavasAya to chUTI gayo, paNa enA badale lokakalyANa ane janasevAnI satata khetI karatAM rahevAno emane ghero raMga lAgyo. kacchamAM varasAda ocho ane aniyamita, eTale khetInI nIpaja na niyamita hoya ke na eTalI vipula hoya ke jethI kuTuMbano ane vyavahArano sAmAnya nibhAva paNa thaI zake. ane jyAre pAka niSphaLa jAya tyAre to kuTuMbanI Arthika behAlIno koI pAra na rahe. kaMIka AvI ja Arthika ApattithI mUMjhAI-prerAIne zrI mADaNa, ekalA traNa-cAra varSanA zrI khImajIbhAIne emanAM dAdImA sonabAI pAse dezamAM mUkIne, potAnA kuTuMba sAthe, potAnuM bhAgya ajamAvavA muMbaI gayA. A agAu 70-75 varSathI kacchanA aneka bhAIo muMbaI gayA hatA ane khUba sukhI thayA hatA. eTale kacchanA vatanIo mATe muMbaI javuM e eka rIte potAnA vatanamAM javA jevuM svAbhAvika banI gayuM hatuM. Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 amRta-samIpe khImajIbhAI alabelI muMbaI nagarInI saMpatti ane sAhyabInI kaMI-kaMI vAto sAMbhaLatA, ane emanuM mana muMbaI pahoMcI javA talapApaDa banI jatuM. samaya jatAM emanI A icchA evI adamya banI gaI ke chevaTe haTha karIne teo dezamAM maLavA AvelAM potAnAM mAtA-pitA sAthe muMbaI pahoMcI gayA ! tyAre emanI uMmara sAta varSanI hatI. ema lAge che ke mAtA-pitAnI anicchA chatAM haTha karIne teo muMbaI gayA enI pAchaLa zubha saMketa chupAyelo hato. muMbaImAM emaNe emanA pitAzrInI anAjanI dukAnamAM kAma karavAnuM ane sAthe bhaNavAnuM paNa cAlu rAkhyuM. buddhi tejasvI hatI, ane navuM-navuM bhaNavAjANavAnI jijJAsA paNa utkaTa hatI. eTale abhyAsamAM ane parIkSAmAM teo hamezAM AgaLa rahetA. paNa bhAgyayoge aMgrejInA pahelA dhoraNa eTale ke gujarAtInA pAMcamA dhoraNathI abhyAsa paDato mUkavo paDe ane kuTuMbanI kamANI vadhAravA vyavasAyamAM ekAgra thavuM paDe evA saMjogo UbhA thayA. paNa potAnuM dhAryuM na thAya tethI hatAza ke khinna thavAnuM zrI khImajIbhAInA svabhAvamAM ja nahi. teo paristhitine pArakhI jaIne potAnI pravRttinI ke kAryavAhInI dizAne navo vaLAMka ApavAmAM kuzaLa hatA. eTale emaNe potAnA pitAnA paricita ane potAnA kuTuMbanA hitasvI zeTha zrI cAMpazI raNazI gogarInI dukAnamAM nokarI svIkArI lIdhI, ane potAnI kAbeliyata, kAryaniSThA ane prAmANikatAthI zrI cAMpazIzeThano evo sneha jItI lIdho, ke mAtra 18-19 varSanI vaye ja, zrI cAMpazIbhAIe emane potAnA vepAramAM bhAgIdAra banAvI dIdhA ! emanA bhAgyano sitAro tyArathI vadhu ne vadhu khIlato gayo. zrI cAMpazIbhAInA saMgathI zrI khImajIbhAInI Arthika sthiti sudharavA lAgI e to kharuM, paNa emanA satsaMgathI tathA emanI hetALa ane udAra kapAdRSTithI zrI khImajIbhAIne potAnI zaktione vadhAre khilavavAno ane potAnI guNasaMpatti tathA paragajuvRttimAM vadhAro karavAno je virala lAbha maLyo te amUlya hato; ene Aje paNa teo UMDI kRtajJatAnI lAgaNIpUrvaka yAda kare che. e be vacce pitA-putra jevo AtmIyatAno saMbaMdha baMdhAI gayo hato. A rIte jIvananI pahelI vIzI thatAM sudhImAM jema zrI khImajIbhAInA vepArano vikAsa thatAM teo Arthika rIte sadhdhara banatA gayA, tema emanA jAherajIvanano tathA samAjanA garIba ane sAmAnya gaNAtA mAnavIonAM kAmo karI ApavAnI emanI paragajuvRttino paNa vikAsa thavA lAgyo. e umare potAnA vepAra pratye teo dhyAna ApatA, tema garIba ane parezAna majUronI phariyAdonI arajIo paNa, kevaLa mAnavatAnI bhAvanAthI lakhI ApatA. Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papapa zrI khImajI mADaNa bhujapuriyA zrI khImajIbhAInI vicakSaNa buddhie te vakhatanI rAjabhASA aMgrejInuM mahattva barAbara pichANI lIdhuM hatuM. eTale vepAra ane sevApravRttinI sAthe-sAthe, emaNe khAnagI vargamAM hAjarI ApIne ane khaMtapUrvaka mahenata karIne, aMgrejInuM sAruM jJAna paNa meLavI lIdhuM hatuM. emAM vaLI emaNe aMgrejInuM eka jUnuM TAIparAITara kharIdI TAIpa karavAnuM paNa zIkhI lIdhuM; eTale pachI, AvI arajIo lakhI ApavAnuM kAma teo vadhAre moTA pramANamAM karavA lAgyA. potAnI arajIothI dIna-duHkhI bhAIonI phariyAdo ane musIbatonuM nivAraNa thatuM joIne emanA sevAghelA AtmAne khUba harSa ane saMtoSa thato. emanA bhaNatara karatAM emanuM gaNatara anekagaNuM vadhAre che; ane ene ya caDI jAya evI che emanI vyApArI AvaData ane lokasevaka tarIkenI kalyANabuddhi. uparAMta svIkArelI javAbadArIthI pIchehaTha karavAnuM emanA svabhAvamAM ja nathI. prabaLa icchAzakti, dRDha manobaLa, kAryasUjha, parizramazIlatA, game tevuM kAma paNa nAnapa ke sUga anubhavyA vagara ullAsapUrvaka karavAnI Teva, sAhasikatA, nirbhayatA vagere aneka guNo ane zaktio emane nahIM kalpelI saphaLatA apAvI jAya che. [A pachInA be khaMDita phakarAno sAra : (1) teo vepArI AlamamAM khUba prItipAtra ane pUchyA-ThekANuM che. aneka aTapaTA praznonA ukela potAnI kuzAgra-buddhithI kADhI Ape che. navuM-navuM jANavAnI emanI tAlAvelI paNa dRSTAMtarUpa che. (2) mahAtmA gAMdhInI svAtaMtryanI caLavaLamAM paNa temaNe UMDo rasa dAkhavIne potAno vinamra phALo Apyo hato. ethI emanuM jIvana niSkalaMka, niHsvArtha ane kartavyaniSTha rahI zakyuM che. ] emanA vyaktitvane samagrarUpe mUlavIe to emAM mAnavatAmUlaka dharmabhAvanA, nirbheLa rASTrabhAvanA ane vyApaka janasamUhanI sevAnI bhAvanAno triveNIsaMgama sadhAyo che. tethI koI paNa sthAne sastI kIrti raLavAno prayatna teo kyAreya karatA nathI. ochAmAM ochuM bolavuM ane vadhAremAM vadhAre kAma karavuM e emano sahaja svabhAva banI gayo che. vaLI teo mardAnagInA prazaMsaka ane upAsaka che. vepArI kSetra sAthe saMbaMdha dharAvatI tema ja jaina temaja itara samAjanI sevAnA dhyeyane varelI aneka saMsthAonI emaNe sthApanA karI-karAvI che, tema ja AvI aneka saMsthAone potAnI AvaData ane kAryaniSThAno lAbha Apyo che; atyAre paNa yathAzakti ApI rahyA che. emanI rASTrIya bhAvanAne kAraNe kendra tathA rAjya sarakAre paNa aneka prasaMge aneka kAryo mATe emanI sevAno lAbha lIdho che. muMbaImAM anAjanA Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 amRta-samIpe rezaniMgane vyavasthita ane saphaLa banAvavAnI emanI kAmagI2I khUba vakhaNAI hatI. muMbaInI myunisipala kaoNrporezananA sabhya tarIke emaNe muMbaI zahe2nI paNa kImatI sevA karI hatI. potAnA vatana bhujapuranI vividha sevA karavAnuM paNa teo bhUlyA nathI. zrI jaina zvetAMbara kaoNnpharansanuM suvarNajayaMtI adhivezana sane 1952mAM, muMbaImAM, zeThazrI amRtalAla kALIdAsa dozInA pramukhapade maLyuM, tyAre enA svAgatapramukha tarIkenA potAnA vaktavyamAM zrI khImajIbhAInI samAjanA utkarSa mATenI je vedanA ane je khumArI sAMbhaLavA maLI hatI tethI emanA viziSTa ciMtana ane vyaktitvano abhinava paricaya sau koIne thayo hato. vaLI emaNe zrI muMbaI jaina yuvaka saMghanA pramukha tarIke varSo sudhI sevAo ApI che ane zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI paNa noMdhapAtra sevA bajAvI che. muMbaImAM tathA kacchamAM sthapAyelI kacchanI aneka saMsthAone paNa emanI AvaData ane udAratAno lAbha satata maLato rahe che. jaina samAjamAM vaidhavyane kAraNe pIDAtI, parezAna thatI ane lAcArImAM jIvana vitAvatI vidhavA bahenonI behAlI joIne eka uddAma ke baLavAkhora vicAraka tarIke zrI khImajIbhAIne khUba lAgI Ave che; emano puNyaprakopa jAgI UThe che. AvI bahenonA pote jANe sahodara hoya evuM saMvedana anubhave che. emanA duHkhanA nivAraNamAM potAno yatkiMcit phALo ApavAnA uddezathI punarvivAha karanAra potAnI jJAtinI vidhavA bahenane amuka rakama (ghaNuM karI eka hajAra rUpiyA) bheTa ApavAnI emaNe jAherAta karI che. emanI udAratAnAM dRSTAMto paNa juo : emanAM preraNA ane protsAhanathI AMbeDakara eNjyukezana sosAyaTI tathA dhI nyU sa. (?) eNjyukezana sosAyaTInI sthApanA thaI hatI, zrI vallabhabhAI harijana vasatIgRha ratnAgiri jillAmAM sthapAyuM hatuM, mAlagAMva tAlukAmAM zrI esa. ke. pATIla kanyA vihAra chAtrAlaya zarU thayuM hatuM ane atulanI pAse pAraDI tAlukAmAM zrI vallabha zikSaNa ane saMgIta vidyAlayanI gujarAta zAkhA pAMceka varSathI zarU thaI che. (A saMsthA zarU ka2vA mATe zeTha zrI kastUrabhAI lAlabhAIe eka lAkha trIsa hajAra vAra jeTalI vizALa jamIna phakta eka ja paise vA2nA nAmanA bhAvathI ApI che.) sane 1945mAM emanI anekavidha sevAonuM bahumAna karavA mATe emane muMbaImAM poNo lAkha rUpiyAnI thelI arpaNa karavAmAM AvI to enuM emaNe ceriTI TrasTa banAvI zaikSaNika ane vaidyakIya kAryomAM eno upayoga karavAnI jAherAta karI. Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI bAburAmajI jene papa7 A rIte zrI khImajIbhAI keTakeTalI pravRttione kevI rIte saphaLa karI zakyA haze ane ene mATeno samaya ane zakti kyAMthI meLavI zakyA haze, eno vicAra karIe chIe tyAre sAce ja navAI lAge che. kharekhara prabaLa icchAzakti ane adamya sevAvRtti AgaLa kazuM ja azakya nathI. jainasamAja, kacchapradeza ane muMbaI zaheranA gaurava samA A mahAnubhAvanuM tAjetaramAM (tA. 25-11-1978nA roja), muMbaImAM zrI bhANabAI neNasI mahilA vidyAlaye racela "zrI khImajI mADaNa bhujapuriyA sanmAna-samiti' dvArA je bahumAna karAyuM tathA emanA "paramArthI jIvana' nAmanA jIvanacaritranuM prakAzana karAyuM, te aMge ame amArI khuzAlI vyakta karIe chIe. teo taMdurastIbharyuM dIrgha AyuSya bhogave evI zubhecchA sAthe emane khUba-khUba hArdika abhinaMdana ApIe chIe. (tA. 23-12-1978) (14) paMjAba-saMghanA agraNI lAlA bAburAmajI jaina paMjAbamAM jIrAnivAsI ane ludhiyAnAmAM vaselA lAlA bAburAmajI jainanuM ludhiyAnAmAM, tA. ra7-8-1969nA roja, 38 varSanI umare avasAna thatAM paMjAba zrIsaMghane eka bhAvanAzIla, zaktizALI ane sevAparAyaNa netAnI saheje na purAya evI moTI khoTa paDI che. bhAratano jainasaMgha paNa AvA dilera nararatnane gumAvIne vadhAre garIba banyo che. Ama joIe to lAlA bAburAmajI paMjAba jainasaMghanA eka samartha sukAnI hatA. paNa emanuM khamIra, emanI kAryasUjha ane sevAniSThA to emane samagra jainasaMghanA agraNIomAM mAna-gauravabharyuM sthAna apAve evAM hatAM. paMjAba bahAranA jaina samAjane emanA paricayano lAbha maLato tyAre bhAvanA ane zakti baMne dRSTie emanI netA tarIkenI yogyatAnI chApa paDyA vagara na rahetI. teo vyavasAye vakIla hatA, paNa rUcinI dRSTie vidyApremI hatA. eTale emanAmAM vakIlanI jhINavaTa ane vidvAnanI satyazodhaka dRSTino samanvaya thayo hato. temanA dareka kAryamAM - pachI e kArya gharavyavahAra ke vyavasAyanuM hoya ke samAja-utkarSanuM hoya - A guNonI prabhA vistarelI jovA maLatI. koI paNa kAryano pUrI vicAraNAne aMte nirNaya karavo, hAtha dharela kArya barAbara gaNatarIpUrvaka saphaLa rIte pAra pADavuM ane duvidhAmAM paDIne koI paNa kAryane aDadhe raste paDatuM na mUkavuM evo daDha ane nizcayAtmaka emano svabhAva hato. Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa8 amRta-samIpe vyakti ane samAjano vikAsa rUMdhe evAM rIta-rivAjo tarapha emane bhAre aNagamo hato. jIvana maLyuM che to eno vikAsa ja thavo ghaTe - e sUtrathI prerAIne samAjanA utkarSa mATe teoe dhArmika, sAmAjika ane zaikSaNika aneka sevApravRttione potAnA jIvanamAM apanAvI hatI, ane potAnI virala kAryazakti, kAryasUjha ane kAryaniSThA dvArA saphaLa banAvI hatI. roja rAtre "Aje ApaNA hAthe kaMI bhalAInuM kAma thayuM ke nahIM' eno saMtoSakAraka javAba aMtaramAMthI UThato tyAre ja teo sukhanI nidrA laI zakatA ! paMjAbanI zrI AtmAnaMda jaina sabhAnA teo eka vAra adhyakSa hatA. bIjI kaMI keTalI sevA-saMsthAo sAthe teo otaprota thayelA hatA. paNa emane mana adhikAra ke hoddAnuM koI mahattva na hatuM; emano kharo jIvanarasa to kAma ja hatuM. lAlAjInI parizramazIlatA, niHsvArthatA ane racanAtmaka dRSTi paNa dAkhalArUpa hatI. sAhityapravRtti ane lekhanapravRttimAM paNa teo jIvaMta rasa dharAvatA hatA. emanuM mArgadarzana meLavIne bujhadila mAnavI bahAdura banI jato. guru vallabha pratyenI paMjAba-saMghanI bhaktinA lAlA bAburAmajI paNa sAcA vArasadAra hatA. emano dharmAnurAga paNa evo ja Adarza hato. khAlI sArI-sArI vAto karIne rAjI thavAne badale bane teTalI dharmakaraNI karIne jIvanane pavitra ane kRtArtha banAvavA teo sadA ya prayatnazIla rahetA. - aMbAlAnI zrI AtmAnaMda jaina kaoNleja jevI paMjAbanI nAnI-moTI aneka saMsthAo zrI bAburAmajInI racanAtmaka dRSTi ane jIvaMta sevAbhAvanAnI cirakALa sudhI prazasti saMbhaLAvatI raheze. sane 1960mAM paMjAbamAM bharAyela ApaNI kaoNnpharansanA adhivezanane saphaLa banAvavAmAM lAlA bAburAmajIe ane emanA sAthIoe je dhagaza ane vyavasthAzakti batAvI hatI te yAda rahI jAya evI che. (tA. 22-11-1979) (15) nagarasevaka zrI manasukhabhAI rAghavajI dozI gItAkAre eka bhAre preraka vacana kahyuM che : vizvanuM kalyANa karanAranuM potAnuM kyAreya akalyANa thatuM nathI. tethI ja lokakalyANano mArga ja AtmakalyANano paNa sAco mArga gaNAyo che, ane moTA-moTA AtmasAdhakoe e mArganuM anusaraNa ane anumodana karyuM che. sevAdharma yogIpuruSo mATe ya duSkara kahevAvA dvArA AtmakalyANakara hovAnuM ja sUcavAyuM che. Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 559 zrI manasukhabhAI rAghavajI dozI zrI manasukhabhAI dozI lokakalyANamAM AtmakalyANanuM darzana karatA AvA ja eka sevAghelA navayuvaka hatA. yauvananA thanaganATane sevAmArge vALIne emaNe potAnA jIvanane to dhanya banAvyuM ja, paNa sevAmArgano mahimA paNa vadhAryo. 43 varSanI pAMgaratI vaye to prabhunA A pyArAe potanuM jIvana saMkelI lIdhuM ! emanuM vatana surendranagara. pitAnuM nAma rAdhavajIbhAI ane mAtAnuM nAma raMbhAbahena. mahAtmA gAMdhIjInA asahakArayuganA uSaHkALa samaye, tA. 10-11919nA roja emano janma; karmayoganI preraNAnuM amRtapAna jANe emane pAraNAmAM ja lAdhI gayuM. zrI manasukhabhAI jarAka samajaNA thayA ane nizALamAM javA lAgyA ke emano jAhera jIvanano ane lokasevAno 2sa jAgI UThyo; ane navIna vicAradhArAone jhIlavI e to emane mana ramata vAta ! teo vidyArthI hatA tyArathI ja vidyArthIsaMgha racavo, yuvakamaMDaLanI AgevAnI levI, navA vicArono pracAra ka2vo, junavANI prathAo ta2pha aNagamo darzAvavo - e ja jANe emanuM jIvanakArya banI gayuM hatuM, ane abhyAsanuM sthAna to gauNa banI gayuM hatuM. eka bAju jAherajIvananI tAlAvelI ane bIjI bAju abhyAsanI tANakheMca A netarAMthI zrI manasukhabhAInuM mana sadA valovAyA karatuM hatuM. evAmAM dUdhamala dAMtavALA e yuvake mahAtmAjInA 1930nA virATa svAtaMtrya-saMgrAmano sAda sAMbhaLyo, ane eno zaktizALI AtmA jAgI UThyo. teo bALavAnarasenAnA eka adanA sainika banI gayA. pachI to prabhAtapherI, pikeTiMga, mIThAno savinaya kAnUnabhaMga e ja emanI pravRttinAM kendra banI gayAM. manane jo moja pramANe mhAlavA maLatuM hoya to bhaNataranuM bhale game te thAya ! paNa hajI uMmara nAnI hatI. 1938nI haripurA kaoNMgresa AvI. e kaoNMgrese zrI manasukhabhAInI kAyApalaTa karI nAkhI : teo rASTravAdI ane khAdIdhArI banI gayA, gAMdhIjI emanI preraNAnuM sthAna banI gayA. rAjakoTamAM javAbadAra rAjyataMtranI laData jAgI UThI, to rAjakoTanA sImADA jevA surendranagaramAM zrI manasukhabhAIthI zAMta zI rIte besI zakAya ? teo paNa eka TukaDInA AgevAna banIne rAjakoTa pahoMcI gayA. A arasAmAM emano abhyAsakALa athaDAto-kuTAto pUro thayo ane jIvananI bIjI vIzInA AraMbhamAM teo dhaMdhA mATe barmA pahoMcyA kadAca emanAM mAtApitAe vicAryuM haze ke AvA dezaghelA ane sevAghelAne dUra mokalyo ja sAro ! barmAmAM A sevAghelA yuvAnane bhagavAna buddhano vahuna'hitAya vaDubanamuAyano lokakalyANano mArga gamI gayo; paNa vadhu abhyAsa ane saMparkano lAbha maLe e pahelAM emane svadeza pAchA pharavAnuM thayuM. Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 amRta-samIpe dezamAM pAchA AvyA pachI emaNe monTesarI paddhatithI bALazikSaNanA prasAra mATe bAlamaMdiranI sthApanA karI, meleriyAnA ugra upadravamAM lokone rAhata ApavA mATe vyApArImaMDaLa-davAkhAnAnI sthApanA karI ane dardIone davA ane mosaMbI vinAmUlye ke alpamUlye maLI rahe evI vyavasthA karI. pacIseka varSanI vaye pahoMcelA zrI manasukhabhAInI sevApravRttino e uSaHkALa. 1943-44mAM teo muMbaI pahoMcyA. gayA to hatA e vepAra kheDavA, paNa emaNe muMbaImAM jaIne lokasevAnI khetI zarU karI ! ane muMbaImAM rahyA-rahyA surendranagaranI janasevAnI pravRttio nizcitapaNe cAlatI rahe ane navI-navI vikasatI rahe enuM teo dhyAna rAkhatA gayA. ane A sevAvratI mahAnubhAvane sevAvratIonuM ane sakhAvatIonuM eka jUtha paNa maLI gayuM; kALakrame emanI sevApravRttio zatamukhe vikasavA lAgI, ane dhIme-dhIme surendranagara keLavaNI ane bIjI saMkhyAbaMdha sevAsaMsthAonuM tIrthadhAma banI gayuM. eka vakhatanuM sAmAnya vaDhavANa-'kAMpa' (kaiMpa) Aje bALamaMdirathI laIne ucca keLavaNInAM vidyAdhAmo, kanyAzALAo, chAtrAlayo ane Arogya tathA lokasevAne varelI aneka saMsthAothI zobhatuM, jhAlAvADa jillAnuM namUnedAra zahera banI zakyuM che; ane have to tyAM nAnAmoTA udyogo paNa vikasI rahyA che. emAM zrI manasukhabhAIno phALo kaMI nAnosUno nathI kharI rIte emaNe ja prANarUpa banIne A badhI saMsthAone vega Apyo che. bALakeLavaNI-maMDaLa ane surendranagara eNjyukezana sosAyaTIe, zrI manasukhabhAInI preraNAthI, jANe keLavaNInA kSetre surendranagaranI kAyApalaTa ja karI dIdhI che. surendranagaranAM davAkhAnAM paNa mAna mukAve evAM che. ekeeka jAtanI sAravAranI tyAM jogavAI thaI gaI che; ane bAra lAkhanA kharce taiyAra thaI rahela mahAtmA gAMdhI haoNspiTala to zaheranuM nAka ane manasukhabhAInI sevApravRttinuM smAraka banI rahyuM che. baheno mATenuM vikAsa-vidyAlaya Aje nizcitapaNe kAma karI rahyuM che, kastUrabA seneToriyama lokone rAhata ApI rahyuM che, aMdhavidyAlaya, anAthAzrama ane vRddhAzrama kaMIka dIna-duHkhIjanone AzvAsanarUpa banI rahyAM che. A badhI saMsthAo zrI manasukhabhAInuM jIvaMta smAraka banI raheze. surendranagaranI jaina saMsthAone paNa zrI manasukhabhAIe khUba sevAo ApI hatI. vaLI emanI AkAMkSA to saNosarAnI lokabhAratI jevI lokazikSaNanI saMsthA surendranagaranA AMgaNe UbhI karavAnI hatI, ane A mATe emaNe keTalIka pUrvataiyArI paNa karAvI hatI. Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI nAgakumArabhAI makAtI 591 navAInI vAta to e che ke muMbaImAM potAno davAno vepAra kheDatAM-kheDatAM emaNe janasevAnI ane surendranagaranA zatamukha vikAsanI pravRtti saphaLa rIte pAra pADI hatI ! ane muMbaInA surendranagara mitramaMDaLanA to e mAtra maMtrI ja nahIM, eno AtmA ja hatA. pAtaLo deha, teja veratI AMkho, hAsya veratuM mohaka mukha, sadA vinoda varSAvIne kartavyanI khetIne nipajAvI letI vANI ane ThAvakAIbharI rItabhAtathI zrI manasukhabhAInuM vyaktitva bhAre AkarSaka baneluM hatuM. kAmano game teTalo bhAra mAthe hoya, paNa zrI manasukhabhAInA mukha upara te kyAreya jovA na maLe. Ama vepAranuM ane sevAnuM nAnuM-moTuM kAma vaNaaTakyuM cAlyA ja kare e zrI manasukhabhAInI buddhinI ane kAryadakSatAnI asAdhAraNa khAsiyata hatI. dAtAo jANe zrI manasukhabhAInA kAmaNane vaza hatA; teo hoMze-hoMze dhAryA karatAM savAyuM dAna ApIne chUTA paDatA. zrI talakazI dozI jevA vayovRddha sagRhastha hoya ke zrI meghajI petharAja jevA kAbela udyogapati ane bhAre gaNatarIbAja zrImaMta hoya; paNa sau manasukhabhAInI vAtane ziromAnya karavAmAM AnaMda mAnatA ! manasukhabhAInA A adbhuta vazIkaraNanuM kAraNa hatuM lokasevA mATe sadA ya talasatA emanA AtmAnA bola - AtmAnA sIdhA-sAdA bola aMtarane sparyA vinA rahetA nathI. lokasevAno koI DoLa nahIM, kIrtinI koI AkAMkSA nahIM, svArtha sAdhavAnI koI vRtti nahIM; kevaLa nirbheLa kartavyaparAyaNatA ane sevAniSThA e ja zrI manasukhabhAIno sahaja jIvanakrama hato. ane jatAM-jatAM paNa potAnAM netronuM dAna karIne "janasevA e ja prabhusevA'nA sUtrano bodhapATha ApatA gayA. phUla Aje khIle che. ane kAle karamAya che, chatAM enI saurabha-smRti kyAreya murajhAtI nathI. jIvana lAMbuM hoya ke TUMkuM; ene sevAparAyaNa ane prabhuparAyaNa banAvavuM e mAnavInA potAnA hAthanI vAta che. (tA. 22--1963) (16) sInA sevAparAyaNa svajana zrI nAgakumArabhAI makAtI mAnavasamUhonAM bhAgya khIle che ane jagatane mAnavapuSponI prasAdI maLe che. e puSpo mAnavatAne ujALatAM jAya che, samRddha banAvatAM jAya che, sajIvana ka tAM jAya che. e pote kRtakRtya banIne mAnavasamUhane kRtakRtya banAvatAM rahe che. Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahara amRta-samIpe phUlaDAM bhale karamAya, mAnavaphUlaDAM kadI karamAyAM jANyAM nathI. e to potAnI suvAsa prasarAvIne jANe anyatra cAlyA jAya che svajana paradeza jAya ane e navI dharatIne ane navA lokone surabhita ane baDabhAgI banAve che. zrI nAgakumArabhAI AvuM mAnavapuSpa hatA. e rIte -- temanuM mULa vatana tArApurA: vaDodarA pAsenA pAdarA pAsenuM nAnuM gAma. emanA pitA nAthAlAlabhAI vyavasAye vepA2I. emaNe tArApurAthI pAdarAmAM nivAsa karyo. nAgakumArabhAI emanA ekanA eka karmazUra putra; buddhi paNa AgavI. emaNe to pitAno vyavasAye badalyo, ane navuM vatana paNa badalI vaDodarAne potAnuM vatana banAvyuM. saMpatti to kaMI hatI ja nahIM; nAgakumArabhAIne zUnyamAMthI ja sarjana karavAnuM hatuM. emaNe sarasvatInAM caraNo ArAdhyAM. mAtA bhAratI potAnA upAsakane kadI jAkAro ApatI nathI. buddhi to pahelethI ja maLI hatI. zAradAnI sevAe buddhinA udyAnane khUba khIlavyo. nAgakumArabhAIe kAyadAno abhyAsa AraMbhyo ane sAhityanI paNa sevA zarU karI; karmI puruSanI kAbeliyata soLe kaLAe khIlI UThI. ane kAbeliyatamAM sevAnI saurabha bhaLI sonuM ane sugaMdha maLI gayAM; jANe jIvanasAphalyanI cAvI maLI gaI ! zrI nAgakumArabhAI sAthenI amArI snehakeDI be dAyakA jeTalI jUnI; keTalAMka eMdhANa to ethI ye AgaLa nIkaLI jAya che. 'jaina' patranA saMpAdanakALamAM chellA dAyakAmAM to e snehasaMbaMdha khUba gADha : temAM ya pAMca varSa to kaMI-kaMI madhura smaraNo jagavI jAya che. be-savA be varSa pahelAM ame sAthe gALeluM eka aThavADiyuM to jIvananI amUlya mUDI banI gayuM che ! ludhiyAnAmAM kaoNnpharansanuM adhivezana hatuM. huM emAM gayelo. zrI nAgakumArabhAI, zrI ratibhAI (muMbaImAM jemane tyAM teo bImArImAM UtaryA hatA), maMgaLakAkA, jamanAdAsa jhaverI ane vADIbhAI vaidya vagere sAthe tyAM AvelA. mane keTalAya vakhatathI lAgatuM hatuM ke maMtrIonI pasaMdagI karavAnI sattA kaoNnpharansanA pramukhane maLavI joIe. meM e vAta zrI makAtIbhAIne karI. emane e rucI gaI. huM to kaoNnpharansano sAmAnya sabhya paNa nahIM, eTale mArAthI to zuM thaI zake ? paNa zrI nAgakumArabhAIe bhAre kAbeliyatathI e vAta pAra pADI. mArA dilamAM hatuM ke kyAreka teone kaoNnpharansanA mahAmaMtrIpade besArIne emanI sevAno vadhAre lAbha laIzuM, paNa kudaratane e maMjUra na hatuM. paNa amAro paMjAbapravAsa eka cirasmaraNIya AnaMda-pravAsa banI gayo. Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI nAgakumArabhAI makAtI 573 eka jAhera kAryakaranuM jIvana kevuM aNIzuddha, kartavyaparAyaNa ane javAbadArInA satata bhAnavALuM hovuM joIe enA Adarza rUpa nAgakumArabhAInuM jIvana hatuM. potAnI nAmanA vadhAravA khAtara koI paNa jAhera kArya ke jAhera saMsthA sAthe zobhAnA gAMThiyAnI jema joDAvuM e emanA svabhAvamAM ja na hatuM. lIdhela kArya mATe potAnI samagra zaktio kAme lagADI devI ane bAMdhela saMbaMdhane soLe kaLAe dIpAvIne ja ArAma karavo e zrI nAgakumArabhAInA jIvanano AnaMda hato. A ajaba kImiyAne lIdhe zrI nAgakumArabhAI emanA thoDA paNa paricayamAM AvanAra vyakti ke saMsthAnA aMtaramAM snehI, svajana, mitra, murabbI ke mArgadarzaka tarIkenuM prema-Adara-bahumAnabharyuM sthAna meLavI letA, ane sau-koInA sAcA sAthI banI jatA hatA. vyavasAye teo eka nipuNa kAyadAzAstrI hatA. potAnI saccAI, prAmANikatA, kuzAgrabuddhi, abhyAsaparAyaNatA ane kAbeliyatane kAraNe emaNe emAM evI nAmanA meLavI hatI ane emanI pAse eTalA badhA dAvA AvatA ke e badhAne pahoMcI vaLavA uparAMta jAherasevAnAM kAryo mATe teo samaya kevI rIte meLavI zakatA haze e ja navAI upajAve evI bInA che. paNa emanuM jIvana kevaLa arthaparAyaNa banavAne badale sevAnI sarvakalyANakArI bhAvanAthI evuM to raMgAyeluM hatuM ke potAnA hRdayane AnaMda ApatI evI pravRttione mATe teo potAnAM samaya, zakti ane dhanano vyaya karatAM kadI pAchA paDatA na hatA. vaDodarA zaheranI janasevAnI sAmAjika, dhArmika, rASTrIya, zaikSaNika, sAhityika ke bIjA game te prakAra pravRtti sAthe zrI nAgakumArabhAIno saMbaMdha hoya ja hoya; ane emanI zaktiono lAbha ene maLato ja hoya. zrI nAgakumArabhAIe A rIte samagra vaDodarAnA hRdayamaMdiramAM sthAna meLavI lIdhuM hatuM. vaDodarA jainasaMghanA to zrI makAtIbhAI staMbha ke zvAsa ane prANa ja hatA. saMghanI pravRttione suvyavasthita rIte calAvavAmAM, saMghanI ekatA TakAvI rAkhavAmAM, badhA ya jaina phirakAo vacce bhrAtRbhAvanI lAgaNIne TakAvI rAkhavAmAM, jUnI-navI peDhI vaccenI sAMkaLa tarIke kAma karavAmAM ane jainadharmano mahimA vadhAravAmAM emaNe je amUlya sevAo ApI che te vIsarAya evI nathI. eka jAhe2 jaina kAryakara tarIke to kaoNnpharansa, mahAvIra jaina vidyAlaya tema ja evI ja bIjI akhila bhAratIya darajjo dharAvatI saMsthAo dvArA samasta jaina samAjane emanI sevAono lAbha maLyo hato. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI vaDodarA-zAkhAno vikAsa to zrI nAgakumArabhAInI jIvaMta prazasti che. Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa64 amRta-samIpe sAhityano zokha paNa emano jevo-tevo na hato. vIra dayALadAsa" navalakathAnA teo praNetA hatA, ane nAnA-moTA saMkhyAbaMdha lekho emanI kalamanI prasAdIrUpe ApaNane maLyA hatA. "jaina'nAM pAnAMo paNa emanI sacoTa kaTAkSabharI kalamathI aneka vAra dhanya banyAM che e amArA vAcakone yAda haze. ekaMdare taMdurasta zarIra, ane uMmara paNa paMcAvana varSanI ja; manamAM to kalpanA ya na Ave ke A uMmare zrI nAgakumArabhAI ciranidrAmAM poDhI jaze ! bAkI to jIvana lAMbuM hoya ke TUMkuM, jeNe sevAne jIvanamaMtra banAvyo te kRtArtha thaI gayA ! (tA. 21-7-1912, tA. 28-7-1962) (17) svasthatA, sevA, sahRdayatAno triveNIsaMgama zrI kuMdanamalajI phirodiyA jemanI vRtti haMmezAM jIvanazuddhine jhaMkhatI hoya ane jemanI pravRttio niraMtara vyavahArazuddhi mATe jAgarUka ane sevAparAyaNa rahetI hoya evI vyaktio amuka mAnavasamAjanI ja nahIM, AkhI duniyAnI amUlya saMpattirUpa banI rahe che - bhale pachI enuM sevAkSetra sthiti ane saMyogone kAraNe maryAdita hoya. sthAnakavAsI jaina samAjanA vayovRddha AgevAna zrI bhAusAheba kuMdanamalajI phirodiyA mAnavasamUhane mATe amUlya saMpattirUpa AvA kalyANakAmI puruSa che. svasthatA, satyaparAyaNatA ane nyAyayuktatA e emanA jIvanamAM vaNAI gayela sadgaNo che. utAvaLa emane kadI khapatI nathI; emanI dhIraje kyAreya khUTatI nathI. bhAre mUMjhavatA ane buddhinI AkarI kasoTI mAgI letA prazno ke prasaMgo vakhate paNa teo pahADanI jema svastha rahIne eno marmasparzI vicAra karI zake che. sAcI vAtane saumya rIte, vivekapUrvaka, chatAM makkamapaNe sAmAnI samakSa rajU karavAnI ane vaLagI rahevAnI emanI zakti virala che. ane chatAM teo potAnI sujanatA, saraLatA ane sahRdayatAnI suvAsa comera phelAvI zake che e emanA jIvananI sarvopari vizeSatA che. zrI phirodiyAjI, jevA mitabhASI che evA ja UMDA - talasparzI ane marmagrAhI - ciMtaka che. tethI ja teonAM vANI ane vicAra sAmAnAM aMtarane sparzI gayA vagara nathI rahetAM. emanuM vartana paNa emanAM vANI ane vicArane anurUpa ja hoya che. A rIte zrI phirodiyAjI vitte vAva kriyAyAM ja mahatAbetA (moTA mANasonAM mana, vacana ane kAyAmAM ekarUpatA hoya e ukti pramANe moTA puruSa tarIkenA bahumAnanA adhikArI banI jAya che. Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kuMdanamalajI phirodiyA pakapa sevA zrI phiroyAdiyAjInA jIvananuM pavitra dhyeya banI gayela che. je sevAdharmane ApaNA nItivizAradoe yogIone mATe paNa agamya lekhyo che, enI dIkSA jANe Ajanma maLI hoya e rIte, koI paNa prakAranA ADaMbara vagara teo sevAnA kSetrane potAnuM banAvI le che. samAja, dharma ane rASTra e traNe ya kSetranI samAnabhAve sevA karIne zrI phirodiyAjIe potAnI sevAparAyaNatAnI samatulA paNa bhAre kunehapUrvaka jIvanamAM jALavI jANI che. ahamadanagaranA teo vatanI; 1885mAM emano janma. vyavasAye teo dhArAzAstrI - sadA ya samayanI taMgI varatAya evA ane jeTalo samaya vadhu kAma karo eTaluM vadhu arthopArjana thAya evA kuzaLa ane nAmAMkita ! paNa temanuM AMtarika khamIra evuM nIkaLyuM ke teo A dhaMdhA chatAM arthalolupatAmAM na phasAyA; eTale ke nahIM, samAja, dharma ane rASTranI sevAmAM UbhA thatA aneka koyaDA ke ukelamAM potAnI vicakSaNa buddhino upayoga karI lIdho! ahamadanagara myunisipAliTInA pramukha tarIkenI emanI kArakirdIne hajI paNa loko saMbhAre che. dezanA svAtaMtryayuddhanA eka niSThAvAna sainika tarIkenI emanI nAmanA paNa na bhUMsAya evI che. ane muMbaI dhArAsabhAnA eka satyapriya, nyAyapriya, taTastha "spIkara tarIke emaNe je kAma karI batAvyuM, ethI to temanI kIrtinI suvAsa comera prasarI gaI che. mahAtmA gAMdhIjInuM jIvana ane kArya, bIjA lAkho dezavAsIonI jema ja zrI phirodiyAjI para paNa kAmaNa karI gayuM. eka dharmAnurAgI Tharela vyakti tarIke gAMdhIjInI, tyAga ane balidAnanI bhAvanAthI sabhara, ahiMsaka, zAMta svAtaMtryalaDatanI vAta emane khUba gamI gaI; teo gAMdhIjInA sAcA anuyAyI ane dezanA sAcA sevaka banI gayA. e rIte potAnA jillAmAM ane mahArASTra prAMtamAM (jUnA muMbaIrAjyamAM) paNa teo khUba Adara ane bahumAnabharyuM sthAna bhogavatA hatA; ethI janasamUhamAM teo "bhAusAheba'nA vahAlabharyA-mAnabharyA nAmathI oLakhAtA hatA. emanA jIvanamAM tANA-vANAnI jema vaNAI gayela samatA ane svasthatA tathA zAMti ane zANapaNane lIdhe, tema ja emanI udAra, guNagrAhaka, satyazodhaka dharmarucine lIdhe ApaNe emane Adarza jaina tarIke biradAvI zakIe. sthAnakavAsI zramaNa-samudAyamAM eka AcAryanI AjJAmAM sau rahe evI navI praNAlikA sthApita karIne e phirakAnA zramaNasaMghanI ekatA sAdhavA mATe zrI phirodiyAjIe je jahemata uThAvI hatI ane je dUraMdezI ane kAryazakti dAkhavI hatI, e sonerI akSaroe aMkita thaI rahe evI che. Ano sAco lAbha A saMghane keTalo maLyo e judI vAta che; paNa ethI zrI phirodiyAjInI sevAnI dhagaza kevI utkaTa hatI e to barAbara jANI zakAya che. Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakaDa. amRta-samIpe vaLI, judA-judA jaina phirakAo vacce pravartatA matabhedo ane vikhavAdonA nivAraNamAM ane ekatAnI sthApanAmAM sArI rIte upayogI thaI zake evuM madhyastha ane nyAyapriya emanuM vyaktitva hatuM. koI vAtamAM utAvaLA thaIne UkaLI javuM nahIM, anukULatA joIne vadhAre paDatA harakhAI javuM nahi ane pratikULatAonI sAme hatAza thavuM nahi; paNa pote nakkI karela dhyeyane mATe potAnI sUjha ane zakti pramANe zAMtipUrvaka prayatna karatA rahevuM e emano sahaja svabhAva hato. emane jIvanamAM je kAMI saphaLatA sAMpaDI, enI gurucAvI A ja hoya ema lAge che. (tA. 26-11-1960 ane tA. 28-9-1968) (18) vidhApremI zreSThI zrI maNilAla mohanalAla jhaverI zrI maNilAla mohanalAla jhaverInuM muMbaImAM tA. 31-10-1962nA roja avasAna thatAM jAhera sevAno rasa dharAvatA eka zrImaMta puruSanI ApaNane khoTa paDI che. zrI maNibhAI mULa pATaNanA vatanI. emanAM mAtuzrInuM nAma menAbahena. emano janma tA. 26-11-1897nA roja thayelo. varSothI teo muMbaImAM jaIne vaselA ane eka kAbela jhaverI tarIke emaNe ApaNA dezamAM tema ja videzamAM khUba AbarU meLavelI. potAnA jhaverAtanA dhaMdhAmAM to emaNe yuropanI nAmAMkita peDhIone paNa haMphAvelI. jhaverAtanA vepAra mATe teoe ATha vakhata yuropa ane amerikAno pravAsa kheDelo ane 11 varSa jeTalo samaya e dezomAM vitAvelo. vidyAprIti ane dezabhakti e zrI maNibhAInA jIvananI noMdhapAtra vizeSatAo hatI. emanI A vRttio kevaLa mananI bhAvanArUpa ke niSkriya na hatI, paNa e baMnene emaNe potAnI pravRttiomAM khAsa sthAna ApyuM hatuM. teone sAhitya pratye khAsa rasa hato, ane keLavaNI tema ja sAhityanA pracAra mATe teo potAthI banatuM karavAmAM AnaMda anubhavatA. emanI tathA emanA bhAInI sakhAvatathI pATaNamAM emanA pitAzrInA smaraNArthe sthapAyela zrI mohanalAla hemacaMda jJAnamaMdira zrImaMtone sarasvatInI upAsanA mATe potAnI lakSmIno sadupayoga karavAnI preraNA ApyA karaze. rASTra-svAtaMtryanA AMdolanamAM zrI maNibhAIe sakriya bhAga lIdho hato. e AMdolana mATe potAthI banato Arthika sAtha Apyo hato, tema ja e mATe Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI rAmajIbhAI kamANI 577 bIjA zrImaMto ane vepArIone preraNA paNa ApI hatI. teo mahAtmA gAMdhIjI tema ja bIjA netAonA saMparkamAM rahetA hatA. paradezanA pravAsanA samayane bAda karatAM teo hamezAM zuddha khAdIno ja Agraha rAkhatA. zrI maNibhAInI jainadharma uparanI AsthA, prIti ane enA AcAronuM pAlana karavAnI dRDhatA eka Adarza jainane zobhA Ape tevI tema ja zrImaMtone dharmAbhimukha thavAnI preraNA Ape evI hatI. paradezanA vasavATa daramyAna paNa teo zuddha zAkAhAranuM ane anya jaina AcAronuM dRDhatApUrvaka pAlana karatA. anya samAja temaja yuropanI janatA jainadharma ane enA umadA siddhAMtothI paricita thAya emAM zrI maNibhAIne khAsa rasa hato. e mATe emaNe 'jainadharmadarzana' nAme eka pustikA paNa lakhI hatI, ane e kAryane teo dareka rIte protsAhana paNa ApatA rahetA hatA. emanuM paheluM pustaka 'ragaziyuM gADuM' zrI maNibhAInA sudhArApriya, rUDhivirodhI mAnasano khyAla Ape che. emanI sevAo pAmatI aneka jaina saMsthAone emanI khoTa sAlaze. (tA. 24-11-1962) (19) dRSTivaMta karmavIra zrI rAmajIbhAI kamANI jemanAM nAma ane kAmathI jananI, janmabhUmi ane jAti kRtArthatA ane gauravano anubhava kare evA eka nararatna, zrI rAmajIbhAI haMsarAja kamANI jIvananI saphaLatA ane dhanyatAnI pAMkhe caDhIne, ApaNI vaccethI tA. 27-61965nA roja muMbaI mukAme videha thayA. zrI rAmajIbhAI saurASTranI dhiMgI dharatInA sapUta hatA. te kALe saurASTramAM gAyakavADa sa2kA2nI hakUmatamAM AveluM dhArI gAma, e emanuM janmasthAna. tA. 212-1888ne roja emano janma. vidyAbhyAsa to koNa jANe keTalo karyo haze; paNa khamIravaMtI soraThabhUminuM khamIra emanAmAM vahetuM hatuM. koI paNa paristhitimAM hiMmata nahIM hAravAnuM manobaLa emane vArasAmAM maLyuM hatuM. lIdhela kAmane pAra pADavA mATe game tevAM sAhasa ane puruSArtha kheDavAnI vRtti to emanA romaromamAM dhabakatI hatI. e eka kuzaLa ane kAbela vaNik hatA, eTale koI paNa kAryanA aMjAmano aMdAja agAuthI meLavI levo e emane mATe jANe ramatavAta hatI. AvI zaktio ane AvA guNo ja emanI anekavidha saphaLatAnI gurucAvI-rUpa hatA. Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa68 amRta-samIpe bhAgyanI ajamAyazano AraMbha emaNe, cheka e kALe, kalakattA jeTalA dUradezAvarane kheDavAthI karyo e ja e batAve che ke emanI najara keTale dUra sudhI pahoMcatI hatI ane game te kAma hAtha dharavAmAM emanI manovRtti keTalo sAtha ApatI hatI. AnA lIdhe ja teoe sAva zUnyamAMthI karoDapati ane moTA udyogapati tarIke saphaLatA ane kIrti meLavI hatI. jemaNe vyavasAyano AraMbha kalakattAmAM vAsaNonA eka pheriyA tarIke karyo hato, temano aMta eka vikhyAta udyogapati tarIke Ave e ghaTanA ja temanI siddhiono khyAla ApavA pUratI che. ema lAge che ke zrI rAmajIbhAIe UcharatI vaye ja kadAca mana sAthe evI gAMTha vALI haze ke bhale nAno-moTo, halako-bhAre paNa dhaMdho ja karavo; game tevI lAbhakAraka ane lobhAmaNI nokarI to na ja karavI. nokarI karavAthI bhAgya vecAI jAya che. udyoganA kSetramAM emane sAhasavRtti ane saphaLatAnA gaNitane khIlavavAno pUrato avakAza maLI gayo. eNlyuminiyamanA udyoga mATe dezabharamAM prasiddhi pAmelI kalakattAnI mesarsa jIvaNalAla enDa kaMpanInI sthApanAmAM zrI rAmajIbhAIno paNa noMdhapAtra hisso hato. pachI to dezamAM aneka sthaLoe emaNe lokhaMDa sivAyanI dhAtuonA aneka udyogo sthApyA ane emAM khUba saphaLatA prApta karI. dezanA A yuganA nAmAMkita udyogapatiomAM zrI rAmajIbhAInuM nAma suvarNa-akSaroe aMkita thAya evuM che. paNa jema zrI rAmajIbhAInuM nAma dezanA udyogonA itihAsamAM gauravabharyuM che, e ja rIte dezanI janatAnI sevAnA tema ja samAjasevAnA itihAsamAM paNa yAdagAra banI rahe evuM che. namratA, saraLatA, dAnapriyatA, dayALutA ane dhArmika udAratA emanAmAM bharI paDI hatI. dharme teo sthAnakavAsI jaina hatA, chatAM emanI lokasevAnI bhAvanA kyAreya sAMpradAyikatAne vaza na hatI. emanI rASTrapriyatA paNa bIjAone mATe dAkhalArUpa banI rahe evI hatI. dezanA ahiMsaka svAtaMtrya-saMgrAmamAM mahAtmA gAMdhIjInA nikaTanA sahavAsI tarIke emaNe je udAra sahAyatA ApI hatI e yAdagAra banI rahe evI che. inphalyueMjhA jevA jIvaleNa ane vyApaka banI beThelA rogacALA vakhate, saurASTramAM thayela ativRSTi vakhate, saurASTramAM khAdI-grAmodyoganA vikAsa mATe, tema ja khetInI vikAsa mATe zrI rAmajIbhAIe je niSThApUrNa sevAo ApI che te mATe ApaNe emanA oziMgaNa rahIzuM. (tA. 17-7-1965) Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa69 zrI caMdubhAI sArAbhAI modI (20) sevAnA cirAga zrI caMdubhAI sArAbhAI modI jaina samAjanI suprasiddha zikSaNasaMsthA zrI mahAvIra jaina vidyAlayanuM nAma letAM jemanI tathA jemanAM pitAzrInI acUka smRti thaI Ave, te zrI caMdulAla sArAbhAI modI tA. 7-8-1962nA roja muMbaImAM svargavAsI thatAM jaina samAjane zikSaNakSetre noMdhapAtra sevA karanAra eka niSThAvAna sevakanI khoTa paDI. zrI caMdubhAInuM mULa vatana amadAvAda. dAyakAo pahelAM potAnI dharmaprIti ane vidyAprItine kAraNe deza-videzanA jaina-jainetara vidvAnomAM jANItA thayelA ane jaina sAhityanA prasAra mATe potAnAthI banatuM badhuM karI chUTavAnI dhagaza dharAvanAra sva. zrI kezavalAla premacaMda modInA zrI caMdubhAI kuTuMbI thAya. zrI caMdubhAInA pitAzrI sva. zrI sArAbhAI maganabhAI modIe ucca keLavaNI mATe dAyakAo agAu zrI mahAvIra jaina vidyAlayane ghaNI moTI rakama bheTa ApIne potAnI keLavaNI pratyenI prItine sakriya rUpa ApyuM hatuM. Ama A modI-kuTuMbane vidyAprIti ane saMskAritAno vAraso maLyo hoya ema lAge che. zrI caMdubhAIe potAnA vaDIlono A vAraso TakAvI rAkhyo ane potAnI Dhabe khIlavyo paNa kharo. teoe pote paNa bI. e. (onarsa) sudhIno abhyAsa karyo hato ane emAM pUraka viSaya tarIke saMskRta bhASA lIdhI hatI. ATalA ucca abhyAsa sAthe jIvanamAM dhArmikatAne vaNI laIne teoe potAnA saMskAravArasAne vadhAre samRddha karyo hato. jAhera jIvana e ja jANe zrI caMdubhAInuM jIvana hatuM. potAno vepAravyavasAya saraLa rIte cAlato hoya ke eno kaparo vakhata hoya, paNa emano jAhera jIvanano rasa kyAreya ocho thayo na hato. A rasane lIdhe teo jaina samAjanI keLavaNInI ke samAjasevAnI nAnI moTI aneka saMsthAo sAthe joDAyelA hatA; eTaluM ja nahIM, rASTrasevAnA kSetre paNa teo pAchaLa rahetA na hatA. dezanI AjhAdInI laDatamAM eka javAMmardanI jema teoe potAnI sevA mAtRbhUminA caraNe dharI hatI, ane jelavAsane paNa emaNe hoMzabhera vadhAvI lIdho hato. muMbaInA parA sAMtAkrUjhanI rASTrIya pravRttione AkAra ApavAmAM zrI caMdubhAI haMmezA AgaLa paDatuM sthAna dharAvatA hatA. tyAMnI koMgresa-kamiTInA maMtrI ke pramukha tarIkenI javAbadArI teoe varSo sudhI saphaLatApUrvaka upADI hatI. sAMtAkrUjhanA khAdIbhaMDAranA sthApaka paNa teo ja hatA. bAMdarA myunisipAliTInA koMgrese pasaMda karela sabhya tarIke paNa emaNe noMdhapAtra sevAo bajAvI hatI. Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa70 amRta-samIpe jaina zvetAMbara kaoNnpharansa, jaina vidyottejaka sahakArI maMDaLa, mAMgaroLa jaina sabhA, zrI yazovijaya jaina gurukuLa, yuvaka saMgha vagere aneka saMsthAo sAthe teo saMkaLAyelA hatA. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya to emane mana zvAsa ane prANanI jema jIvanasarvasva hatuM. teo vidyAlayanA peTrana to hatA ja, uparAMta 18 varSa sudhI enA TrasTI ane 28 varSa sudhI saMsthAnA mAnArha maMtrI hatA. saMpUrNa baMdhAraNapUrvaka ane lokazAhI Dhabe kAma karatI saMsthAnuM maMtrIpada 28 varSa sudhI ekadhAruM nibhAvI rAkhavuM ane yazasvI rIte zobhAvI jANavuM e kaMI jevI tevI vAta na gaNAya. jANe potAnI koI paitrika saMsthA ja hoya evI niSThA, evI mamatA ane evA utsAhathI teo saMsthAnA saMcAlanamAM sakriya rasa letA hatA. jIvana to taDakI-chAMyaDI ke sUkI-lIlIno khela che; e khela to kudaratanA ane mAnavInA potAnA prArabdhanA niyata krama pramANe cAlato ja rahe che. paNa evA jhaMjhAvAta vacce paNa potAnI sevAvRttinA pradIpane jaLahaLato rAkhI zake che te dhanya banI jAya che. zrI caMdubhAI AvA ja eka niSThAvAna sevaka hatA. (tA. 25-8-1992) (21) svasthatA, nikhAlasatA, zANapaNanA bhaMDAra zrI manubhAI kApaDiyA karI batAvavuM hoya eTaluM ja toLI-toLIne bolavuM - vANIno Avo saMyama atyAranA vartamAnapatronA, kahevAtI lokazAhInA ane vANIzUratAnA jamAnAmAM vadhu ne vadhu virala banato jAya che; chatAM AvA samayamAM paNa, verAnamAM zILo chAMyo prasArIne UbhelA vaDalAnI jema, evI virala vyaktio maLI Ave che jarUra, je "vacana ratana mukha-koTaDI' (vacana to mukhanI koTaDImAM saMgharI rAkhavA jevuM ratna che) e zikhAmaNane aMtaramAM utArIne vANInI pavitratA sAcave che; ane potAnA cittanI ane jIvananI pavitratAne majabUta banAve che. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA mAnArya-maMtrIpadethI tAjetaramAM nivRtta thayelA zrI manubhAI gulAbacaMda kApaDiyA AvA ja vANInA saMyamI che. emano A saMyama emanA jIvanamAM tANAvANAnI jema vaNAI gayela aneka saguNono sUcaka banI jAya vANInA A saMyame emanA kathanamAM saccAInuM amRta reDyuM che - kevaLa kathanamAM ja nahi paNa temanA samagra aMgata jIvana, vepAra-vyavahAra ane Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI manubhAI kApaDiyA 571 jAherajIvanamAM paNa. A yuganI vilakSaNa banI gayelI vepA2I AlamamAM kALAbajAra ane kALuM nANuM potAno kevo dora jamAvI beThAM che ! AvA vakhatamAM, vepAramAM khUMpelA hovA chatAM jo zrI manubhAI enAthI alipta rahI zakyA hoya, to nathI lAgatuM ke teo kAjaLanI koTaDImAMthI niSkalaMka bahAra AvavAnI virala labdhi dharAve che ? teono vyavasAya moTa2nA spara-pArTsano che; e vyavasAyamAM to keTalIya moTI-moTI mAtabara peDhIo ane vyaktio joDAyelI che. chatAM e vartuLamAM zrI manubhAInuM ane emanA vacananuM khUba mAna che; kAraNa ke nikhAlasatA, taTasthatA, prAmANikatA, nyAyapriyatA ane satyaparAyaNatAnI temanI mUDI akhUTa che. vepArI AlamamAM virala AvI guNasaMpattinA baLe ja teo eka vAra 'phaeNDarezana oNpha oNla inDiyA oNTomobAIlsa spara pArTsa DIlarsa eNsosiezana'nA pramukhapada sudhI pahoMcI zakyA hatA. potAnA vyavasAyane koI aMgrejI kaMpanInI Dhabe suvyavasthitapaNe calAvavAnI zrI manubhAInI kAbeliyata ane koThAsUjha dAkhalArUpa banI rahe evI che. vepAra hoya, gharavyavahAra hoya ke jAhera jIvana; kyAMya teo avyavasthA ke geravyavasthAne baradAsta karI zakatA nathI. zrI manubhAInuM jAherajIvana khUba svastha, zAMta ane zANapaNathI sabhara che. caLavaLiyA vRtti, doDadhAma ke kIrtinI AkAMkSAnI parAdhInatA emane muddala khapatI nathI. sattA mATenI paDApaDImAM teone jarA ya rasa nathI. je kaMI kAma svIkAryuM hoya te ThAvakAIthI, cIvaTa ane niSThApUrvaka, tema ja vyavasthitapaNe pUruM karavAnI emanI sahaja prakRti che. varSo lagI pAlItANAnA zrI yazovijayajI jaina gurukuLanA maMtrIpade rahIne, cha varSa sudhI zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA mAnArhamaMtrIpade rahIne ane bIjI paNa keTalIka saMsthAo sAthe eka yA bIjA rUpe saMkaLAyelA rahIne, zrI manubhAIe je khabaradArIpUrvaka jAherajIvananI javAbadArIne ane pavitratAne sAcavI batAvI che, te emanI kAryazakti ane kAryaniSThAnI yazakalagI banI rahe evI che. kyAreka kaDavA thavAno vakhata Ave to ethI na muMjhAvuM, paNa game te saMjogomAM paNa satya ane nyAyane AMca na Ave e rIte ja vartavuM evI zrI manubhAInI aNanama vRtti vizeSa Adara janmAve che. -- zrI manubhAInI AvI satyapriyatA, nyAyapriyatA, saMskAritAnI pAchaLa jema emanuM vyaktitva khaDuM che, tema bhAvanagaranA emanA ANaMdajI parasotamanA suprasiddha kuTuMbano Akho itihAsa ane enI saMskAraghaDataranI AkhI paraMparA paNa UbhI che. Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa72 amRta-samIpe A noMdha lakhavAnuM nimitta to zrI manubhAI tAjetaramAM zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA mAnArya-maMtrIpadethI, cha varSanI sevA bAda nivRtta thayA e che. A noMdha lakhatI vakhate manamAM ema thAya ja che ke AvA bAhoza, Tharela, zANA, nikhAlasa ane niSThAvAna kAryakarano vidyAlaye vadhu lAbha lIdho hota, to sAruM thAta. paNa e to jevI bhavitavyatA. bAkI manubhAIe to jAherajIvananI javAbadArIne niSThApUrvaka adA karavAnI emanA vaDIla sadgata zrI motIcaMdabhAI kApaDiyAe prasthApita karelI paraMparAnuM yathArtha rIte anusaraNa karIne e paraMparAne ane potAnA jIvanane vizeSa gauravazALI banAvyAM che. AvI kAryaniSThA ane guNasaMpatti mATe ame zrI manubhAIne hArdika abhinaMdana ApIe chIe, ane teo taMdurastI ane sukhazAMtibharyuM sudIrgha jIvana bhogave ane sevApravRtti dvArA vizeSa yaza prApta kare evI aMtaranI zubhecchA pAThavIe chIe. (tA. 28-12-1968) (22) sevAghelA zrI kiracaMdabhAI koThArI jIvanavrata sevAnuM, jIvanakArya keLavaNInA taMdurasta mAdhyama dvArA UcharatI peDhIne susaMskAranA dAnanuM, janma vitta-upAsaka vaNikaLamAM, mahobbata akicana brAhmaNanA jevI phakIrI sAthe : zrI kiracaMdabhAI koThArInA jIvana ane kAryano A vilakSaNa sAra che. tA. 4--1977nA roja surendranagaramAM ApaNA AvA eka AjIvana zikSaka ane saMskAradAtA janasevakanuM avasAna thatAM eka niSThAvAna, nekadila, kartavyaparAyaNa kAryakaranI vasamI khoTa paDI. zrI kiracaMdabhAIno janma vi. saM. 1955mAM vaDhavANa zaheramAM thayo hato. emanA pitAnuM nAma zivalAlabhAI koThArI. abhyAsa to naoNnamaeNTrika jeTalo; ane abhyAsa tarapha emane vizeSa ruci paNa na hatI. paNa paristhitine pahoMcI vaLavAnuM khamIra emanAmAM hatuMane ethI ya vadhAre utkaTa hatI emanI jAherajIvananI bhAvanA ane lokasevAnI tamannA. emaNe AjIvikA mATe nokarI karI, saTTo karyo ane mAraphatanuM kAma paNa karI joyuM; paNa sevA ane saMskAranA Azaka e jIvane emAM nirAMta na lAgI. lagna to thayAM ja hatAM; eTale alagArI thaIne pharavuM paNa pAlave ema na hatuM. aMtaranI bhAre vimAsaNano e samaya hato. paNa kudarate ene khare vakhate sahAya karI, ane zrI kiracaMdabhAIno jIvanamArga nizcita thaI gayo. Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kAMtilAla korA 573 rASTrIyatAno e yuga hato. sevAghelA kiracaMdabhAIne e yuga bhAvI gayo. emAM zrI popaTabhAI, phUlacaMdabhAI, cImanabhAI vaiSNava, zrI maNilAla koThArI vagere saurASTra-jhAlAvADa-vaDhavANanA rASTrasevaka sapUtonA satsaMganuM baLa bhaLyuM. teo gAMdhIyuganA eka adanA sainika banI gayA. eka bAju emanuM hIra Adarza zikSaka tarIke pragaTatuM gayuM, bIjI tarapha rASTramuktinA saMgrAmanA sainika tarIkenI emanI kAmagIrI paNa khIlatI gaI. be judI dekhAtI pravRtti pAchaLa prerakabaLa eka ja hatuM : duHkhI mAnavIne sukhI banAvavAnuM, sAcA saMskArI banAvavAnuM. A jelavAsa ane rASTrIya zikSaka tarIkenI kAmagIrInI sAthe-sAthe emanAmAM dhArmika bhAvanA paNa khIlatI gaI. paNa saravALe emano zikSakano AtmA vijayI banyo; te emane navI peDhInI vacce dorI gayo. teoe Adarza guru banIne aneka vidyArthIonA jIvananuM namUnedAra ghaDatara karavAmAM nijAnaMda anubhavyo. sane 1937mAM emaNe surendranagaranI zrI mahetA pAnAcaMda ThAkarazI jaina borDiMganuM gRhapatipada svIkAryuM, ane pUrAM trIsa varSa sudhI pUrI saphaLatA sAthe e nabhAvI jANyuM. A samaya daramyAna keTakeTalA vidyArthIonA jIvananuM emaNe sughaDa ghaDatara karyuM ! emanuM vAtsalya vidyArthIonI amUlI mUDI banI gayuM. AvI sAMpradAyika saMsthAmAM rahevA chatAM emanI rASTrIyatA evI ja jAjvalyamAna rahI zakI. vaLI surendranagaranI saMkhyAbaMdha sevA-saMsthAonA vikAsamAM emano noMdhapAtra phALo hato. (23) maunI, kAryaniSTha sevaka zrI kAMtilAla korA cInanA mahAna dharmaciMtaka konsTrezyasane eka jijJAsue pUchyuM : "koI mANasa zuM karavAthI zreSTha thAya che ?" konsTrezyase eno TUMko ane sa2La javAba ApatAM eTaluM ja kahyuM : "je bolyA pahelAM kAma kare che ane kAma karyA pachI potAnAM kAryonAM pramANamAM bole che, te zreSTha bane che." (tA. 25-3-1967) konphyUzyase to, jeTaluM kAma karyuM hoya tenA pramANamAM bolanArane zreSTha kahyo; to pachI khUba-khUba kAma karavA chatAM jene thoDuMka paNa bolI batAvavAnI Teva na hoya ke ema karavuM pasaMda na hoya ene to atizreSTha ja kahevo rahyo! ane jene bIjAnA mukhe paNa potAnI prazaMsA sAMbhaLavAnuM sAruM lAgatuM na hoya ene mATe to zuM kahevuM ? Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa74 amRta-samIpe ApaNI nAmAMkita zikSaNa saMsthA zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA mahAmAtra ane muMbaInA jANItA kAryakara zrIyuta kAMtilAla DAhyAbhAI korA abola kartavyaniSThAne varelA AvA ja eka virala mahAnubhAva che. game teTalo kartavyabhAra uThAvavA chatAM, jaLakamaLanI jema, AzA ane ahaMkArathI aLagA rahevAnI kaLA emane IzvarI bakSisarUpe maLelI che. ramUjamAM kahI zakAya ke zrI kAMtibhAIe, kartavyapAlanamAM pote mokhare rahevA chatAM, enA phaLanI AkAMkSAthI sAva korA (alipta) rahIne potAnI "korA' aTakane sArthaka karI che ! AvI virala kAryaniSThA, sujanatA, sahRdayatA, saraLatA ane paragajuvRtti jevA guNone lIdhe zrI kAMtibhAInA cAhako, mitro ane prazaMsakono varga vizALa che, ane emanI vAtsalyabharI saMbhALa nIce zrI mahAvIra jaina vidyAlayamAM saMskAraghaDatara pAmelA seMkaDo vidyArthIo mATe to teo Adara ane bhaktine pAtra eka vaDIla tarIkenuM bahumAnabharyuM sthAna dharAve che. sAteka varSa pahelAM emaNe potAnA sphaTika-samA vimaLa ane yazasvI jIvanamAM pacAsa varSa pUrAM karyA tyArathI, koI paNa rIte ApaNA A satata kartavyaniSTha mUka kAryakaranuM bahumAna karIne samAje potAnI kRtajJatAnI lAgaNI darzAvavI joIe ema zrI kAMtibhAI korAnA sau paricitone lAgyA karatuM hatuM. paNa prazaMsA ane jAherAtathI sadA ya dUra rahevAmAM ja AnaMda mAnanAra zrI kAMtibhAInA manamAM e vAta utAravAnuM kAma bahu muzkela hatuM. paNa, jANe have samaya pAkI gayo hoya ema, potAnA bahumAna sAmeno emano virodha kaMIka DhIlo paDyo; e takano lAbha laIne emanA mitro, prazaMsako ane cAhakoe emanA bahumAna mATe "zrI kAMtilAla DI. korA abhivAdana samitinI muMbaImAM racanA paNa karI che. samiti dvArA emanuM bahumAna karavA sAthe emane eka sanmAnanidhi arpaNa karavAnuM paNa nakkI karavAmAM AvyuM che. ame A samitinuM hArdika svAgata karIe chIe, ane jaina samAjane AvA uttama kAryamAM pUrNa sahakAra ApavAnI bhalAmaNa karIe chIe. sAce ja, jaina samAjane mATe A eka khUba AnaMdajanaka ane gauravaprada suavasara che. kAMtibhAIe zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA saMcAlananuM bahu kaparuM kArya je ananya dhyeyaniSThA, nekadilI ane kAbeliyatathI saphaLatApUrvaka saMbhALyuM che, te to vidyAlayanA vikAsanA itihAsanI ane emanA jIvananI eka gauravakathA banI rahe evuM che. zikSaNa dvArA samAjanuM utthAna karavAno je puNyayajJa svargastha dIrghadarzI AcAryapravara zrI vijayavallabhasUrijI mahArAjanI preraNAthI samAje zarU karyo hato, temAM zrI kAMtibhAI pacIsa varSanI yuvAna vaye joDAyA hatA. sAme AvI paDatAM sattA Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kAMtilAla korA pa75 ane saMpattinA pralobhanothI sarvathA alipta rahIne ekadhArAM batrIsa varSathI teo e yajJamAM ekadhArA eTalA ja utsAha ane AnaMdathI bhAga laI rahyA che e bInA emanA pratye vizeSa Adara ane sanmAnanI lAgaNI prere evI che. zrI kAMtibhAI vidyAlayanA saMcAlananI moTI javAbadArI to uThAve ja che; sAthe-sAthe muMbaInI jAhera jaina saMsthAono koI kAryakrama evo nahIM hoya ke jene saphaLa banAvavA mATenI amuka AgaLa paDatI javAbadArI zrI kAMtibhAIne zire na AvatI hoya. emanI kAryasUjha, lIdhela kAryane game te bhoge pUruM karavAnI kAryaniSThA ane lokacAhanA evI che ke koI paNa javAbadArIvALA kAryane prasaMge emanuM smaraNa thayA vagara na rahe. zrI kAMtibhAInI prakRti paNa evI mulAyama ane paragaju che ke koI kAma mATe inkAra karavAnuM emanAthI banatuM ja nathI, ane potAnI cAlu javAbadArInI sAthosAtha teo AvI aneka navI-navI javAbadArIone paNa, jema sAgara nadIone potAmAM samAvI de ema, ullAsapUrvaka nibhAvI jANe che. samAjamAM ATalA vizvAsapAtra banavA emane tana-mana-dhananI keTalI tANa veThavI paDe che e to teo ja jANe ! AvI virala vyavasthAzakti ane kAryasUjha uparAMta emanI bIjI paNa aneka zaktio che. emanI sAhityaruci emane sAhityanuM sarjana karavA tarapha dorI jAya evI che. kyAreka teo koI bAbata aMge lakhe che tyAre emAM emanI A zaktinI jhAMkhI thayA vagara rahetI nathI. paNa anya pravRttionAM jALAMmAM emane A zaktine nyAya ApavAno avakAza maLato nathI. jema teo gujarAtImAM tema aMgrejImAM paNa lakhI zake che. emanA saddagata nAnA bhAI zrI jagamohanadAsa korAnA smaraNa nimitte, dara varSe eka pustakarUpe pragaTa thatI "zrI jagamohanadAsa korA smAraka pustakamALA'mAM atyAra sudhImAM pragaTa thayelAM dasa pustako zrI kAMtibhAI korAnI sAhityarucinuM ja pariNAma che. A mATe teo dara varSe amuka kharcano paNa bhAra uThAvavAmAM eka prakArano AhvAda anubhave che. ekAda dAyakA pahelAM teoe, traNa-cAra varSa mATe, ApaNI kaoNnpharansanA mAsika mukhapatra "jainayuga'nA saMpAdananI javAbadArI je rIte saMbhALI hatI. emAM paNa emanI sAhityaruci ane mudraNanI UMDI sUjhanAM surekha darzana thatAM hatAM. zrI kAMtibhAInI mudraNanI suruci ane sUjha to vidyAlayanA ekeeka prakAzanamAM - rajata-mahotsava-graMtha, vallabhasUrismAraka-graMtha, suvarNamahotsava-graMtha, jaina Agama graMthamALA vageremAM - saheje dekhAI Ave che. zrI korAnI AvI-AvI anekavidha kuzaLatA ane zaktine kAraNe bhagavAna mahAvIranA pacIsasomAM nirvANa-mahotsavanI ujavaNI mATe racAyela samitimAM Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 amRta-samIpe emane levAmAM AvyA che. AcArya zrI vijayavallabhasUri-janma-zatAbdI-mahotsavasamitimAM to teo hoya ja. svargastha sAdhvIjI zrI zIlavatIzrInA smaraNa nimitte racAyela TrasTanA saMcAlanano bhAra paNa teo ja vahe che. muMbaImAM raziyA-bhAratanI maitrIne lagatuM je maMDaLa che temAM teo javAbadArIvALo hoddo dharAve che; aneka vAra raziyA javAnuM AmaMtraNa paNa emane maLeluM che. paNa A kAryaniSTha mahAnubhAvane AvA AnaMdaparyaTana mATe avakAza ja kyAM che ? majAnI ane vizeSa noMdhapAtra bInA to e che ke emanI vadhu AvaData ane anekavidha zaktio emane mATe vadhAre AvakanuM sAdhana banavAne badale UlaTuM vadhAre ghasArAnuM sAdhana banI jAya che ! AvI niHsvArtha sevAniSThA saunA abhinaMdana ane abhivAdanane pAtra bane ane saune mATe anukaraNIya banI rahe e svAbhAvika che. game tevA kaparA ke mUMjhavaNabharyA saMyogomAM paNa teo svasthatA gumAvyA vagara, kuneha, saraLatA ane sAcadilIthI mArga kADhI zake che. saccaritratA ane prAmANikatA emanAM jIvana ane vyavahAra sAthe sahajapaNe ekarUpa banI gayela che; ane moLo ke halako vicAra to emane sparzI ja zakato nathI. A rIte teonuM jIvana udAra, bhavya ane uccAzayI banyuM che. A sanmAnano avasara sevAparAyaNatAnuM sanmAna karavA jevo uttama avasara che. amArA mATe to e vizeSa harSano avasara che - zrI kAMtibhAI dAyakAothI amArA "jaina" patra pratye khUba hitabuddhi dharAve che, ane eka zubhecchaka mitra tarIke avAranavAra mArgadarzana ApatA rahe che. (tA. 26-7-1969) yanA samanvayakAra (24) kauzala ane saujanyanA samanvayakAra Do. kIrtilAla bhaNasALI nipuNatAne pagale-pagale lobha, ahaMbhAva ane kaThoratA sahajapaNe cAlyAM Ave che; jyAre sujanatAnI pAchaLa-pAchaLa sevAbhAvanA, sahRdayatA, saMvedanazIlatA, saraLatA ane karuNA jevA guNo svayameva vikase che. eTale to nipuNatA ane sujanatAno sumeLa muzkela lekhAya che. paNa jyAre paNa Avo sumeLa thavA pAme che, tyAre jIvana mAnavatAnA uttama namUnArUpa banIne sAcI lokapriyatAnuM adhikArI bane che. Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. kIrtilAla bhaNasALI 577 svargastha DaoNkTara kIrtilAlabhAI ema. bhaNasALI AvA ja eka khUba kRtArtha, lokapriya ane mANasAInA parimalathI surabhita mahAnubhAva hatA. emanA jIvanamAM eka siddhahasta tabIbanI nipuNatA ane guNiyalatAno vi2la suyoga sadhAyo hato. potAnA viSayane lagatI tabIbI vijJAnanI chellAmAM chellI zodhothI mAhitagAra rahevA teo sadA prayatnazIla ane jAgRta rahetA, ane e mATe samayesamaye teo videzanA pravAsa paNa kheDatA rahetA. zuklapakSanA caMdranI jema nitya vadhatI rahelI lokapriyatAne kAraNe emanA upara kAmano je asAdhAraNa bhAra AvI paDato tene pahoMcI vaLavA uparAMta potAnA viSayane lagatI navI-navI zodhono abhyAsa karavAnAM samaya ane zakti teo kyAMthI, kevI rIte phAjala pADI zakatA haze e kharekhara koyaDo che. DaoN. bhaNasALI potAnA viSayanA niSNAta ane AdhArabhUta evA vidvAna hatA. potapotAnA viSayanuM nipuNapaNuM ke niSNAtapaNuM to aneka vyaktiomAM maLI zake; paNa DaoN. kIrtibhAIne maLelI asAdhAraNa kIrtino pAyo emanI suvikasita sajjanatAmAM rahelo hato. emanuM aMtara sukumAra phUla jevuM mulAyama hatuM, ane dIna-duHkhI dardIone joIne e dravI UThatuM. khristI mizanarIonA jevI mAnavasevAnI bhAvanAne ane mAnavasevAne prabhune pAmavAnA mArgarUpe DaoN. bhaNasALIe svIkArI hatI enuM ja A supariNAma lAge che, tethI ja to potAnA tabIbI jJAnano mAnavasevAnA umadA kAryamAM upayoga karavAnI je koI nAnI-moTI taka maLatI, tene teo AnaMdapUrvaka jhaDapI letA, ane potAnI AvaData ane zaktino upayoga karavAmAM jarA ya kacAza na rAkhatA. emanI AvI karuNAprerita sevAbhAvanAno lAbha keTalI badhI saMsthAo mAraphata keTalA vizALa janasamUhane maLyo hato ! emanI preraNAthI tabIbI sAravAranA paropakArI dhyeyane varelI keTalIka navI saMsthAo paNa sthapAI hatI. A saMsthAo paramArthano mArga bhUlIne svArthaparAyaNa banatI jatI mAnavajAtane sevA ane satkAryanI preraNA ApatI raheze. AvA eka niSNAta ane paragaju DaoNkTaranuM 58 varSa jeTalI nAnI vaye avasAna e emanA vizALa cAhaka, prazaMsaka ane grAhakavargane mATe honArata jevuM potAnA asaMkhya dardIonI A dhanya tabIbe ATalI badhI zraddhA, prIti, bhakti prApta karI hatI. jyAre paNa tabIbI salAhanI jarUra paDe, tyAre evA dardIne emanI pAse gayA vagara nirAMta na thatI ke cena na paDatuM. ja gaNAya - hRdayanAM dardInA niSNAta DaoNkTaranuM hradayanA humalAnA ja kAraNe ane te paNa aThThAvana varSanI pramANamAM nAnI uMmare avasAna e ApaNane kudaratanI Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa78 amRta-samIpe krUratArUpa lAge e svAbhAvika che. paNa tabIba tarIkenI potAnI 30-32 varSa jeTalI niSThAbharI ane avirata kArakirdI daramyAna teo je asAdhAraNa kAryabhAra vahana karatA rahyA, ene mATe poNoso varSa paNa ochAM paDe. matalaba ke potAnAM UMgha ane ArAma upara kApa mUkI-mUkIne paNa teo potAnAM dardIone saMtoSa ApatA rahyA. paNa kudaratane koNa chetarI zakyuM che ? ApaNe jotA rahyA ane teo sadAne mATe vidAya thayA - jANe emanuM jIvanakArya pUruM thayuM ! teonuM akALa avasAna atiparizrama karanAra sau koIne mATe cetavaNIrUpa che - jANe emanuM mRtyu sudhdhAM AvI cetavaNI bajAvIne dhanya banI gayuM ! teonuM mULa vatana pAlanapura. muMbaImAM, vikhyAta zrI mahAvIra jaina vidyAlayamAM rahIne teoe dAktarI vidyAno vizeSa saphaLatA sAthe abhyAsa karyo. buddhi kuzAgra hatI, zrama karavAnI pUrepUrI taiyArI hatI ane viSayamAM pAraMgata thavAnI tamannA hatI. tethI vizeSa abhyAsa mATe teo paradeza gayA. potAnI kArakirdIne khUba saphaLa banAvIne teo paradezathI pAchA pharyA. pachI muMbaImAM ja teoe sane 1940thI kansalTiMga phijhIziyana tarIkeno vyavasAya zarU karyo. eka DaoNkTara tarIke teone yazasvI banAvavAmAM ane moTI saphaLatA apAvavAmAM jema emanI UMDI AvaData ane haiyA-ukalatano moTo hisso hato, tema emanI madhura prakRti, dardIo taraphanI UMDI hamadardI ane dardIne pUrepUro saMtoSa ApavAnI zAMta vRttino paNa ghaNo moTo hisso hato. emanI pAse janAra dardI AsAeza ane zAtA anubhavato, ane jANe koI svajana pAse gayo hoya ema potAnA dardanI ciMtA ane tIvratA thoDA vakhata mATe vIsarI jato. - saMskAritA ane dharma taraphano anurAga e DaoN. bhaNasALInI bIjI vizeSatA hatI. chelle-chelle to teoe niyamitapaNe potAno amuka samaya dharmanAM vicAro ane vAto sAMbhaLavA-samajavAmAM vIte evI paNa goThavaNa karI hatI. sAdhu-saMto ane sAdhvIjI-mahArAjanI niSkAmabhAve sevA karavAmAM teo AlAda anubhavatA. A badhAne lIdhe teonA bolavAmAM ane vartanamAM eka prakAranI kulInatAnI suvAsa prasarI rahetI. AvA eka bAhoza, kuzaLa ane dayALu DaoNkTaranuM tA. 11-11-1972nA roja, muMbaImAM sAva aNadhAryuM ane potAnI pharaja bajAvatAM-bajAvatAM ja avasAna thayuM, e emanA cAhako ane paricitone mATe tema ja tabIbI kSetrane mATe paNa moTI khoTa rUpa banI rahe evuM vasamuM che. emane ApaNI sAcI zraddhAMjali to emane priya evI ApaNI sAmAnya ane garIba janatAne sahelAIthI ane sastAmAM tabIbI sAravAra maLI zake evI nAnI-moTI sevA pravRtti emanI smRtimAM Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 DaoN. kIrtilAla bhaNasALI zarU karavI e ja che. A dRSTie vicAratAM, DaoN. bhaNasALIne zokAMjali ApavA mATe muMbaImAM DaoN. zAMtilAla mahetAnA pramukhapade maLela sabhAmAM svargasthanA jIvana ane kAryane anurUpa evuM smAraka racavAno nirNaya karavAmAM Avyo, ane tene amalIrUpa ApavA mATe 'DaoN. kIrtilAla ema. bhaNasALI memoriyala phaMDa kamiTI'nI racanA karAI e sarvathA ucita thayuM che. A pachI judI-judI jaina saMsthAo taraphathI goDIjI upAzrayamAM, AcAryazrI vijayadharmasUrijI mahArAjanA sAnnidhyamAM je zokasabhA maLI hatI, emAM paNa smArakaracanAnA A nirNayanuM samarthana karavAmAM AvyuM. tethI A kAryane vadhAre baLa ane vega maLaze, evI AzA jarUra rAkhI zakAya. A smAraka-phaMDano lakSyAMka pAMca lAkha rUpiyA jeTalo nakkI karavAmAM Avyo che. A kamiTI taraphathI pragaTa karavAmAM Avela apIlamAM kahevAmAM AvyuM che 'vyakti cokkasa dhyeya laIne janme che. roja savAra paDe che ane sevAnI taka sAMpaDe che' - DaoN. kIrtibhAI bhaNasALInA A zabdo bahu arthasUcaka che. jIvananI pavitratAne samarpita thayela jIvanadhyeyane varela A mahAnubhAva parezAna thatA mAnavadehanI vedanA sArI rIte samajatA hatA. 66 "DaoN. kIrtibhAInAM tAjetaramAM thayela duHkhada dehavilaye A deza ane paradezanAM hajAro kuTuMbonAM hRdayamAM duHkhanI AkarI vedanA pragaTAvI che. teonI tejasvI buddhi ane dAktarI nidAnanI apUrva zaktiomAM sahAnubhUtibharyA AtmA, udAra hRdaya ane sadA ya bIjAne sahAyarUpa thavAnI bhAvanAnAM sAcAM darzana thatAM hatA. garIba ke tavaMgara, nAnA ke moTA, UMcA ke nIcA sarve pratye teoe samabhAva ane samadaSTi keLavyAM hatAM. garIba ane nirAdhAra vyaktio mATe teo hamezAM ciMtita rahetA; AmAM teonI utkRSTa vinamratA ane paropakArI dayAnuM pratibiMba jovA maLe che. "jeo vaidyakIya upacAra ane mAMdagI pachInI sAravArano kharca bhogavI zake evA na hoya, teone dInadayALu DaoN. kIrtibhAI kahetA : 'ciMtA na karo, prathama sArA thaI jAva.' AvI vyaktione teo davA ane bIjI sAravAra mATe Arthika sahAya sudhdhAM ApatA. jeone haoNspiTalamAM praveza na maLato teone praveza meLavavAnA kAryamAM sahAyarUpa thatA. teo sAdhu-saMto pratye apUrva bhakti dharAvatA hatA, ane jarU2 paDe tyAre teo sAjA thAya e mATe athAga parizrama letA hatA. "DaoN. kIrtibhAInuM dainika kArya vahelI paroDhathI zarU thatuM ane madhya rAtri sudhI cAlu rahetuM. koI pUche ke 'tame roja lAMbo samaya kAma kema karo cho?' tyAre javAba maLato ke 'darda zA mATe thAya che ? darda divasa ane rAtanA bheda jANatuM Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 amRta-samIpe nathI.' dardIono prema ane dardI pratyenI dhairyabharI vaphAdArI teonI ajoDa mUDI hatI. dardI ane dAkta2 vacce apratima mamatAno setu teoe bAMdhyo hato. teonAM sacoTa nidAna ane muddAsaranAM auSadha lakhI ApavAnI Teva pAchaLa eka Adarza DaoNkTarane zobhe evI dardInI pIDAne dUra karavAnI ciMtA jovA maLatI. "hRdayaroganA niSNAta tarIke DaoN. kIrtilAla ma. bhaNasALIe kyupezanala haeNltha ane InDasTriyala maeNDisinanA kSetramAM AMtararASTrIya khyAti prApta karI hatI. grAMTa maeNDikala kaoNlejamAM maeNDisinanuM adhyApana-kArya saMbhALavA uparAMta teo tabIba tarIke aneka ispitAlo sAthe saMkaLAyela hatA. "teo 'eNso'kaMpanInA maeNDikala salAhakAra hatA. bhArata vibhAganA sTaDI oNpha inDasTrIala maeNDisina eNnDa oNkyupezanala haeNltha'nA pramukha tarIke aneka sthaLoe pratinidhi-maMDaLanA netA tarIke teone javAnuM thayuM hatuM. uparAMta amerikA, oNsTriyA ane inDoneziyA vagere sthaLomAM bharAyela pariSadomAM teoe pramukhasthAna paNa zobhAvyuM hatuM. "maeNDikala kSetranA zikSita ane anubhavI vidyArthIone potAnA vyavasAyamAM ane jIvanamAM sArI tako maLe te mATe satata ciMtA sevavA sAthe teone banatI sahAyatA ane sahakAra Apavo ene teo potAnI pharaja mAnatA hatA." amane to ema paNa lAge che ke DaoN. bhaNasALInI nAmanA ane muMbaI jevI vizvanaga2InI virATa arthazaktinI dRSTie tema ja tabIbI sevAnA vizALa kAryakSetranI dRSTie pAMca lAkha jevI rakama bahu nAnI kahevAya. A mATe to jeTalI rakama bhegI thAya eTaluM moTuM ane sAruM kAma thavAnuM. (tA. 23-12-1972) (25) dardI ane dukhiyAnA visAmA DaoN. manasukhalAla TI. zAha sAmAnya mAnavIne paNa nokarI-dhaMdhAnI doDadhAma mUkIne nirAMtanuM jIvana vitAvavAnuM mana thAya evI e uMmara; ane sukhI ane ciMtAmukta mAnavI to tyAre pUrNa ArAma ane zAMti ja pasaMda kare ! paNa DaoN. manasukhabhAIne ATalI uMmare paNa na ArAmanI khevanA che, na nivRttinI jhaMkhanA, na thAkanI ciMtA ! paNa A pravRtti pAchaLa na arthaparAyaNatA kAma karI rahI che, na koI kIrtinI AkAMkSA ke vepAra-udyoganI Asakti. emanA romaromamAM karuNAno eka Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa81 DaoN. manasukhalAla TI. zAha ja nAda guMjI rahyo che : "Ama subratatAnAM nAmAMrtinAzanam" arthAt duniyAnAM dIna-du:khiyAMonI sevA jIvananI chellI paLa sudhI karIne jIvanane kRtArtha karuM. karuNAprerita A adamya bhAvanA dAktarasAhebane 18 varSanI pAkaTa umare paNa 38 varSanA yuvAnanI jema kAme vaLagavA satata preratI rahe che. chellAM keTalAMka varSathI zrI manasukhabhAI muMbaImAM rahetA hatA; paNa jANe nAnA zaheranI ane gAmaDAMnI sevAno sAda emanA aMtarane sparzI gayo hoya ema emaNe doDha-be mahinA pahelAM muMbaI choDIne surendranagaramAM kAyamano vasavATa karavAno ane tyAM "AI-mizana' (netracikitsA-sevA) zarU karavAno nirNaya karyo. teo pote AMkhanA niSNAta che; emanI AvaData ane sevAno kAyamI lAbha have jhAlAvADane maLavAno che e bhAre khuzanasIbInI vAta che. ApabaLe AgaLa vadhanAra ane dharmamaya jIvana jIvIne sevAparAyaNatAno bhekha dharanAra DaoNkTarasAhebanuM jIvana jANavA jevuM che. teonuM mULa vatana lIMbaDI. tA. 25-12-1897nA roja emano janma. traNa varSanI uMmare mAtAnuM sukha gayuM, ane agiyAra varasanI uMmare pitAnuM zirachatra paNa jatA upara Abha ane nIce dharatI jevI sthiti thaI gaI. paNa manasukhabhAImAM AtmavizvAsa, aDaga nizcayabaLa ane lIdhuM kAma pAra pADavAnI sUjha bharelAM hatAM; ane teo dhIme-dhIme abhyAsamAM AgaLa vadhyA. paisAnI sagavaDa to hatI ja nahIM, eTale TyUzano karIne potAnuM kAma calAvatA. paroDhiye cAra vAge UThavuM, abhyAsa ane bIjuM kAma veLAsara pUruM karI rojI raLavI, sArdu dharmamaya jIvana jIvavuM ane bane teTaluM bIjAne upayogI thaI paDavuM - AvuM namUnedAra emanuM ghaDatara thayuM hatuM. paisAnI taMgI to evI ke karAMcImAM rastAnI battIe varSo sudhI vAMcIne emaNe mAdhyamika zikSaNa pUruM karyuM hatuM ! A rIte khaMta, dhIraja ane sahanazIlatAne baLe teo sane 1922mAM, 26. varSanI umare ema.bI.bI.esa. thayA. . pAMceka varSa teoe surendranagaramAM prekTisa karI. A daramiyAna zrImatI kusumabahena sAthe emanAM lagna thayAM. kusumahena paNa bhAre saraLa, dharmaparAyaNa ane patiparAyaNa sannArI che, ane patinA sevAyajJamAM sAtha purAvIne potAnA jIvanane kRtArtha karI jANe che. 1926-27mAM surendranagaramAM suprasiddha DaoN. mathurAdAsanA hAthe je pahelo netrayajJa racAyo, enI saphaLatAmAM zrI manasukhabhAIno hisso na bhUlI zakAya evo hato. 1927 pachI teo AphrikAmAM jaIne rahyA ane trIsa varSa sudhI AMkhanA DaoNkTara tarIke kAma karatA rahyA. 'WWW.jainelibrary.org Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa82 amRta samIpe vyavasAya to hato dAktarano, paNa emanA dharmamaya jIvanane ethI jarA paNa harakata na Ave enI teo pUrI sAvadhAnI rAkhatA. dAktarasAhebanI dharmaparAyaNatA sAcI dizAnI hatI; emAM mAnavatA, sevAvRtti ane sahRdayatA bharI hatI. karuNA, paragajupaNuM ane mUka kartavyaparAyaNatA emane satata janasevAne mArge preryA karatAM. guptadAna to zrI manasukhabhAInI bhAre priya pravRtti hatI. dAktarI dhaMdhAne emaNe mukhyatve janasevAnuM moTuM sAdhana mAnyuM hatuM. 1948mAM teo gaMbhIra mAMdagIne bichAne paDyA tyAranI potAnI manovRttinuM varNana karatAM temaNe tA. 27-1-1964nA roja surendranagaranI mahAtmA gAMdhI haoNspiTalanA udghATana prasaMge kaheluM : "isvIsana 1948nA DisembaranI AkharamAM huM bImAra paDyo. koronarI thrombosisa phlebAiTIsa lephTa lega ane embolijhama rAiTa leganI takalIpha thayela. A vakhate sArAmAM sArA niSNAta DaoNkTaro ke jeo mArI sAravAra karI rahyA hatA, teoe mArA bacavAnI AzA choDI dIdhI hatI. teoe mArA kuTuMbIjanone eka rAtanI ja mahetala ApI dIdhI hatI. A samaya daramyAna mArA manamAM eka vicAra phurI Avyo ke jo huM A mAMdagImAMthI sAjo thAuM to dhaMdhAmAMthI vahelI take nivRtti levI ane mArA jJAna tathA anubhavano upayoga janatAnAM duHkha ane dardo dUra karavA mATe karavo. Apa tene game te gaNo, IzvarIya preraNA gaNo, paNa huM sAjo thayo." DaoN. manasukhabhAI to nizcayI puruSa hatA. chevaTe aneka vicAro ane yojanAo pachI surendranagaramAM mahAtmA gAMdhI haoNspiTala UbhuM karavA mATe potAnI saMpatti ane zaktino upayoga karavAno nirNaya karyo; ane e mujaba potAnA taraphathI copana hajAra rUpiyA jevI moTI rakamanuM dAna ApyuM, ane nAjuka tabiyate paNa AphrikAno aneka vAra pravAsa kheDIne pAMca lAkha rUpiyA bhegA karI ApyA. surendranagaranuM mahAtmA gAMdhI haoNspiTala DaoN. manasukhabhAInI sevAvRtti ane karuNAnuM amara smAraka banI raheze. A haoNspiTalanA udghATana prasaMge potAno saMtoSa vyakta karatAM teoe kahyuM hatuM : "mArA jIvanamAM A eka amUlo prasaMga che. A prasaMgano AnaMda vyakta karavA mArI pAse zabdo nathI. A haoNspiTalane meM eka mAruM AtmIya gaNela che, ane temAM jIvanabhara koI paNa jAtanA vetana sivAya onararI sevA ApavA mArI bhAvanA che. A rIte mArA jJAna tathA anubhavono kaMIka saupayoga thAya to huM mArI jAtane khUba ja sadbhAgI gaNIza ane aMtima jIvanamAM saMtoSa anubhavIza." Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 583 zrI hIrAlAla hAlacaMda dalAla AvA eka sevAparAyaNa, dharmaparAyaNa ane karuNAparAyaNa mahAnubhAva lokasevAnI bhAvanAnuM ane dukhiyAnA duHkha dUra karavAnI tAlAvelInuM bhavya ane divya bhAtuM laIne potAnA vatanamAM vasavA jAya tyAre emanA sevAyajJamAM zubhecchAo uparAMta sauno sakriya sAtha ane sahakAra hovo ghaTe. eka prAcIna subhASitamAM AvA mahAnubhAvone uddezIne kahyuM che : guru pavitra nananI vRtArtha vasundharA puvatI para lena - arthAt teothI kuLa pavitra bane che, mAtA dhanya bane che ane dharatI puNyazALI bane che ! (tA. 31-10-1994) (26) sajana, dharmAnurAgI kAyadAzAstrI zrI hIrAlAla hAlacaMda dalAla potAno vyavasAya zarU karyo tyArathI ja muMbaInA jAhera jaina-jIvana sAthe saMkaLAyelI vyaktinI, samAjasevA ane dharmasevAnI bhAvanA keTalI utkaTa haze, e saheje samajI zakAya ema che. muMbaInA jANItA jena kAryakara zrI hIrAlAla hAlacaMda dalAla chellA cAra dAyakA karatAM paNa vadhu samayathI muMbaInA jaina samAjanI ghaNIkharI jAhera pravRttio sAthe joDAyelA hatA, ane dareka pravRttimAM, kartavyabhAvanAthI prerAIne, ullAsapUrvaka potAno phALo ApavA ati sahajapaNe TevAyelA hatA. pote baeNrisTara banIne kAyadAzAstrI tarIke nipuNatA meLavI hoya, eTale yauvanane AMgaNe AvIne Ubhela evI kuzaLa vyaktinuM dhyAna svAbhAvika rIte ja arthopArjana tema ja potAnAM mAna-mobho-prabhAva vadhAravAnA prayatno dvArA potAnI kArakirdIne vadhu ne vadhu ujvaLa ane vikAsazIla banAvavA tarapha jAya. paNa ema lAge che ke zrI hIrAlAlabhAIne AvI mohamAyA ke AsaktithI alipta rahevAnI zaktinI IzvarI bakSisa zarUAtathI ja maLI hatI. ene lIdhe emanA jIvanano rAha ja puNyamaya, kalyANagAmI ane sevAmArgI banI gayo hato. AvuM viziSTa IzvarI varadAna meLavavA bahu ja ochI vyaktio bhAgyazALI bane che. temanI AvI anAsakti ane sevAparAyaNatAnuM bIja temanA hRdayasparzI dharmAnurAgamAM raheluM hatuM ema kahevuM joIe. dharmabhAvanA emanA jIvana sAthe tANAvANAnI jema ja vaNAI gaI hatI. tethI, abhyAsa mATe cheka pAMceka dAyakA pahelAM vilAyatamAM vasavATa karelo hovA chatAM, potAnA dharmasaMskArone teo jIvaMta Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 amRta-samIpe rAkhI zakyA hatA. dharmazraddhA ane dharmakriyAo taraphanI teonI abhiruci bIjAo mATe dAkhalArUpa banI rahe evI hatI. eka kAyadAnA niSNAta tarIkenI emanI kAbeliyatano lAbha keTalI badhI jaina saMsthAone maLyo hato eno vicAra karIe chIe tyAre sAce ja herata pAmI javAya che. dhArmika, sAmAjika ke zikSaNanuM kAma karatI koI paNa jAhera saMsthAne kAyadAnI salAhanI jarUra paDatI, athavA to koI paNa dhArmika hakkanI rakSAno prasaMga AvI paDato, to zrI hIrAlAlabhAI khaDe page taiyAra rahetA. emanI AvI sevAparAyaNa kArakirdI jotAM to ema ja kahevuM joIe ke teoe potAnA berisTara tarIkenA arthopArjananA vyavasAya karatAM potAnI sevA pravRttine potAnA jIvanamAM caDhiyAtuM sthAna ApyuM hatuM. ane tethI ja zrI jaina zvetAMbara konpharansa, zrI jaina esosiezana opha InDiyA, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, zrI siddhakSetra jaina bAlAzrama-pAlItANA jevI saMkhyAbaMdha nAnI-moTI saMsthAone emanI sevAono lAbha lAMbA samaya sudhI maLato rahyo hato. pAlanapuranA A sapUta tA. 24-12-1972nA roja muMbaImAM, 73 varSanI vaye, svargavAsI banatAM ApaNe eka bhAvanAzIla kAryakara gumAvyo. (tA. 27-1-1973) (27) graMtharatnonI saniSTha prakAzaka baMdhubelaDI zrI zaMbhubhAI ane zrI goviMdabhAI garavI gurjarabhUminAM sAkSararatnonAM seMkaDo graMtharatno prakAzita karIne gurjara graMtharatna kAryAlaye potAnuM nAma caritArtha karyuM che. suMdara, saMskArapoSaka ane surucipUrNa pustakonA prakAzana dvArA gUrjara graMtharatna kAryAlayanI nAmanA AkhA gujarAtamAM ane gujarAtanI bahAra paNa vistarI che. - cAreka dAyakA pahelAM, jyAre A prakAzana-peDhInI amadAvAdamAM sthApanA karavAmAM AvI, tyAre pustaka-prakAzanano vyavasAya gujarAtamAM enA bAlyakALamAM hato; ane pustako lakhavAthI ke pustako chApavAthI sArI kamANI thaI zake e vAta bhAgye ja mAnyAmAM AvatI hatI. AvA samayamAM jIvananirvAha ane kuTuMbanirvAhanA eka sAdhana tarIke zrI zaMbhubhAI ane zrI goviMdabhAInI bAMdhavabelaDIe bahu ja nAnA pAyA upara A peDhInI sthApanA karI hatI. enA pAyAmAM emanA pitAzrIe ane nAnA bhAI chaganalAle potAno parasevo reDyo hato. e Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaMbhubhAI ane zrI goviMdabhAI 585 peDhInA bIjamAM khamIra bharyuM hatuM, ane A cAre mahAnubhAvoe emAM kartavyaniSThA ane bhAvanAnAM khAtara-pANI pUryA hatAM. thoDAMka varSomAM ja peDhInuM nAma ane kAma vikhyAta banI gayuM. kuTuMbanA duHkhanA divaso vItI gayA ane jIvananirvAhanI tija para sukhanA sUraje potAnI kaLA vistAravI zarU karI e arasAmAM ja, bharayuvAna vaye, zrI chaganalAlanuM jIvana saMkelAI gayuM ! ane sane 1950mAM saunA vahAlasoyA zrI jagazIbApA (zrI jagadIzabhAI morArajI koraDiyA/zAha) vidAya thayA. tA. 22-10-1968nA roja zrI goviMdabhAInuM avasAna thayuM, ane te pachI barAbara cha ja mahine, tA. 22-4-1968nA roja zrI zaMbhubhAInuM ! A kuTuMbanuM mULa vatana kaccha-vAgaDanuM nAnuM-sarakhuM phategaDha gAma. badhAyano janma ane uchera garIbAInI phUlavela upara ja thayo hato. Aje raLeluM kAle kAma lAge evI kuTuMbanI sthiti - AkAzavRtti ja samajo maLyuM to maLyuM; nahIM to bhAgya ke bhagavAnane bharose jIvavAnuM ! gAmamAM vadhu bhaNataranuM sAdhana nahIM, bIje bhaNavA jaI zakAya evI paisAnI sagavaDa nahIM ane kuTuMbane nibhAvavA mATe kamANI karavAnI tAkIda : A sthitimAMthI AgaLa zI rIte vadhI zakAya enI pUrI mUMjhavaNa ! paNa zaherIpaNAthI dUra gaNAtI gAmaDAnI dharatIe A badhAMnAM aMtaramAM eTalA saMskAra vajanI jema majabUta karelA, ke bhUkhe marIe to ya aNahakkanuM icchavuM nahIM, game tema thAya to ya nIti-prAmANikatA-saccAI tajavI nahIM ane jAtamahenata karavAmAM nAnapa ke zarama mAnavI nahIM ke pAchI pAnI karavI nahIM : "gUrjara'nI saphaLatAnI A ja gurucAvI che. zrI zaMbhubhAIno janma phategaDhamAM sane 1903 lagabhagamAM thayo hato. gujarAtI cAreka copaDI phattegaDhamAM bhaNyA pachI tyAM emaNe keTaloka vakhata munirAja zrI kanakavijayajI (AcArya zrI vijayakanakasUrijI, vAgaDavALA) pAse dhArmika abhyAsa karyo. tyAMthI vadhu dhArmika abhyAsa mATe teo palAMsavA gAme gayA. ahIM paNa mu. zrI kanakavijayajIno emane pUro sahakAra hato. A munivarane dharma-abhyAsanI sAthe sAthe dharmakriyAmAM paNa evI ja ruci hatI. teo tapa-tyAgavaiirAgyamaya saMyamanA sadA jAgRta sAdhaka hatA. emanI pratibhAe zrI zaMbhubhAIne jIvananuM dharmamaya ghaDatara karavAmAM ghaNo mahattvano bhAga bhajavyo che. prajJAcakSu paMDita zrI ANaMdajIbhAIno paricaya paNa A arasAmAM ja thayo. dharmAnurAgI bhacubhAI (mu. zrI dIpavijayajI ane pachIthI A. zrI vijayakanakasUrijInA paTTadhara AcArya vijayadevendrasUrijI) sAthe zaMbhubhAInI khAsa maitrI. A badhA sAthe chevaTa sudhI emaNe Adarabharyo dharmasneha sAcavyo hato. Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 583 amRta-samIpe have temane vadhu bhaNavuM hoya to ya kamANI karavAnI sAthe ja bhaNI zakAya evI sthiti hatI. zrI ANaMdajIbhAI vagere sAthe zrI zaMbhubhAI mahesANAnI jaina pAThazALAmAM (zrI jaina zreyaskara maMDaLamAM) joDAyA. tyAM emaNe 12-13 varSanI umare dhArmika zikSaka tarIke kAma karavA sAthe AgaLa abhyAsa paNa karyo. ahIM teo aneka munivaronA ane dhArmika vidvAnonA paricayamAM AvyA. traNa-cAra varSa A rIte mahesANAmAM vItyAM. zrI zaMbhubhAInA nAnA bhAI zrI goviMdabhAI paNa tyAM keTaloka vakhata bhaNavA rahyA hatA. pahelA vizvayuddhano e samaya hato; krame-krame jIvananirvAha vadhu viSama ane moMgho banato jato hato. zrI zaMbhubhAI-goviMdabhAIe joI lIdhuM ke have kamANI karavAmAM pUrepUrAM samaya ane zakti lagAvIne pUrI jAtamahenata karavAmAM nahIM Ave to kAma cAlavAnuM nathI. teo prAmANikatA ane parizramazIlatAnuM bhAtuM laIne amadAvAda AvI pahoMcyA; sane 1918nI e sAla. dezamAM dhIme-dhIme gAMdhIyugano udaya thato jato hato, sAthe-sAthe bhAratanI samasta prajA rASTrabhAvanAnuM amRtapAna karavA lAgI hatI; zrI zaMbhubhAIne paNa e bhAvanA sparzavA lAgI. teo paMDita bhagavAnadAsane tyAM sUI rahetA, vIzImAM jamI letA ane rASTrIya-dhArmika pustakonI ane chApAnI pherI karatA. mahenatanA pramANamAM kamANI thatI gaI; dhIme-dhIme kAmanI phAvaTa ane hiMmata AvatI gaI. chApAnI pherImAM gAMdhIjInA navajIvane emane ghaNo sahAro Apyo : gAMdhIjI ane emanA chApAnI lokapriyatAno lAbha A bhalIbhoLI prakRtinA bhagavAnanA mAnavIone paNa maLyo. teo amRtalAla zeThanA, dezI rAjyonI ane kyAreka aMgrejonI paNa UMgha harAma banAvI detA "saurASTra' sAptAhikanI paNa pherI karatA. tyAre lokonuM valaNa pustako kharIdIne nahIM, paNa mAgIne vAMcavAnuM hatuM. chatAM A bhAIo dhArmika-rASTrIya pustakonI thelIono bhAra upADIne ghera-ghera pharatA tyAre emane emAM sArI evI saphaLatA maLatI; ane A kAma karatAM-karatAM sArA ane moTA mANasono paricaya thayo e moTo lAbha thayo. - A daramyAnamAM kyAreka zrI zaMbhubhAInI dharmabhAvanA evI prabaLa banI gaI hatI ke eka vakhata to emaNe dIkSA levAno pAko vicAra karyo ! paNa sAdhu thayA pachI khAdI nahIM paherI zakAya; ane emaNe to khAdI paheravAno niyama karyo hato e kAraNe (tema ja saMbhava che, bIjA koI kAraNe paNa) chevaTe e vicAra emaNa jato karyo. mahesANAmAM tema ja amadAvAdamAM zrI zaMbhubhAIne pU. paMDitavarya zrI sukhalAlajI sAthe kyAreka-kyAreka maLavAnuM thatuM. thoDAka vadhu paricaye paMDitajIne zrI Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaMbhubhAI ane zrI goviMdabhAI 587 zaMbhubhAI pratye mamatA jAgI. chevaTe emanI kAryazIlatA, saccAI, nikhAlasatA vagerethI AkarSAI, sane 1924 ke 1925mAM paMDitajIe emane potAnA vAcakasahAyaka tarIke rAkhI lIdhA. A samaya mahAtmA gAMdhIjInI gujarAta vidyApIThanA utkarSano samaya hato. bhalabhalA vidvAno, paMDito ane kAryakaro dezasevA mATe A rASTrIya vidyAlayamAM AvI beThA hatA. paMDita zrI sukhalAlajI paNa e ja rIte A tIrthanA yAtrika banyA hatA. ahIM zaMbhubhAIne kAkAsAheba kAlelakara, AcArya kRpAlANIjI, paM. becaradAsajI, munizrI jinavijayajI, zrI rAmanArAyaNa pAThaka, zrI rasikabhAI parIkha jevA vidvAnono paNa saMparka thayo. emanuM viziSTa ghaDatara thayuM; emanI rASTrIya bhAvanA vadhAre nakkara banI, ane jiMdagIbhara e kAyama rahI. A arasAmAM morabI pAse TaMkArAmAM maharSi dayAnaMda sarasvatInI zatAbdIno prasaMga Avyo. e mATe ApaNA rASTrazAyara zrI meghANIbhAIe jhaMDAdhArI" nAme pustaka lakheluM : te tathA bIjAM pustako laIne zaMbhubhAInA nAnAbhAI goviMdabhAI tyAM vecavA gayA. vecANa to sAruM thayuM, paNa zrI goviMdabhAInA gajavA upara koI khissAkAtaruno hAtha pharI gayo ! paNa ethI hAre to goviMdabhAI ja nahIM : kacchanI dharatInuM khamIra jIvanamAM bharyuM hatuM. pachI maracI poLanI dharmazALAmAMthI svataMtratAnAM gIto" ane "svAdhInatAnAM gIto' nAme be pustako pragaTa karavAnuM sAhasa karyuM. evAmAM to gAMdhIjInI dAMDIkUcano aitihAsika prasaMga AvI pahoMcyo. A be bhAIoe 1930nI 12mI mArce mIThAvero' nAme pustaka pragaTa karyuM. te pachI "saMpUrNa dArU niSedha' ane "AkharI pheMsalo'nA cAra bhAga sacitra pragaTa karyA. AthI kamANI to kaMI bahu na thaI, paNa lokomAM khyAti sArI maLI; ane pustaka-prakAzanano dhaMdho kheDavAnI hiMmata AvI. have to AkhuM kuTuMba amadAvAdamAM AvI gayuM hatuM. A arasAmAM ja gAMdhIroDa upara eka meDAmAM gUrjara graMtharatna kAryAlayanI sthApanA karI; atyAre paNa A peDhI A zukanavaMtA makAnamAM ja cAle che. (tyAra bAda e ja raste najIkamAM vizALa makAnamAM "gUrjara sAhitya bhavana' sthapAyuM che. - saM.) eka bAju dukAna karI ane bIjI bAju rASTrIya bhAvanA rASTranA kAma mATe aMtaramAM sAda karatI hatI. vidyApITha baMdha thaI hatI ane paMDita zrI sukhalAlajI paNa vidyApIThamAM kAma karatA baMdha thayA hatA. zrI zaMbhubhAI rASTrakArya nimitte eka sainika-sevaka tarIke kacchamAM bidaDA gAmamAM pahoMcI gayA ane tyAMnA AzramamAM rahIne harijana bALakone bhaNAvavAnuM ane bIjuM rASTrIya kAma karavA lAgyA. Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe pachI to badhuM dhyAna peDhIne kAma karatI karavA upara ja kendrita karyuM. baMne bhAIonI sAramANasAI, bhalamanasAI, prAmANikatA vagere guNothI dhIme-dhIme lekhakono sAtha maLato gayo. sane 1938mAM gUjarAtanA vikhyAta sAkSara zrI 'dhUmaketu'e emane sAtha Apavo zarU karyo. A peDhInI lekhaka pratyenI nakhazikha prAmANikatA dAkhalArUpa ane virala che. prAmANika prakAzakanI zodhanI ciMtAmAM paDelA zrI meghANIbhAIe, zrI dhUmaketunI bhalAmaNathI, gUrjarane potAnA prakAzaka banAvyA. e ja rIte gujarAtanA vikhyAta lekhako zrI guNavaMtarAya AcArya, zrI manubhAI jodhANI, zrI jayabhikhkhu, zrI kanaiyAlAla munazI, zrI rAmanArAyaNa pAThaka, zrI umAzaMkara jozI vagerenA graMtho pragaTa karavAnAM mAna ane gaurava gUrjarane maLyAM. 588 gUrjarane potAnAM pustako prakAzana mATe ApavAmAM lekhako pUrepUrI Arthika nizcitatA anubhave ane gaurava samaje evI pratiSThA zrI zaMbhubhAI-goviMdabhAIne temanA nikhAlasa ane so TacanA sonA jevA nirmaLa vyavahAre apAvI che. lokomAM to kahevata che ke Agho-pAcho hAtha paDyA vagara paisAdAra na thavAya. zrI zaMbhubhAIgoviMdabhAIe A kahevatanI sAme gUrjaranI AgavI ja saphaLatAno eka jvalaMta dAkhalo mUkyo che. zodhavA jaIe to A be bhAIonI prAmANikatA ane nItimattAnA saMkhyAbaMdha prasaMgo maLI zake. paMDita sukhalAlajI eka prasaMga kahe che te noMdhavA jevo che: zrI zaMbhubhAI paMDitajI pAse rahyA te pachI eka divasa motIbahene vaTAvavA mATe rU. 100nI noTa ApI; kamanasIbe e noTa zaMbhubhAI pAsethI paDI gaI. paMDitajI pAse AvIne emaNe e vAta karI ane potAnA pagAramAMthI e rakama kApI levA kahyuM. zaMbhubhAInI saccAI ane nikhAlasatAnI paMDitajInA mana u52 khUba asara thaI; teo A mATe taiyAra na hatA. tyAM be divasa bAda pro. abhyuMkare chApAmAM jAherAta chapAvI ke koInI rU. 100nI noTa khovAtI hoya to khAtarI karAvIne gAyakavADanI havelImAMthI polIsakhAtAmAMthI meLavI levI. A noTa elisabrijanA garanALA pAsethI eka bhaMgIne maLI hatI; eNe e zuM che e mATe pro. ambaMkarane pUcheluM. emaNe e mATe jAherakhabara chapAvI. chevaTe e noTa paMDitajIne pAchI maLI gaI ! dhaMdho sadA ya ekadhAro anukULa ja cAle evuM na bane; emAM paNa caDatIpaDatI Ave ja. AvA kasoTInA samayamAM paNa A be bhAIonAM mana kyAreya prAmANikatA, saccAI ane vimaLa vyavahAranI bAbatamAM pAchAM paDyAM jANyAM nathI : e ja emanI kharI mahAnatA ane saMskAritA. Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaMbhubhAI ane zrI goviMdabhAI pa89 samatA, sujanatA ane saraLatA e zrI zaMbhubhAIno sahaja guNa hato. bIjAnuM duHkha joIne dravI UThe evuM mulAyama emanuM dila hatuM. garIbI hoya ke zrImaMtAI, sAdAI emanA romaromamAM vaselI hatI. zrI zaMbhubhAIne ApaNe khuzIthI "bhoLA zaMbhu' kahI zakIe evuM bhaluM emanuM jIvana hatuM. ema jarUra kahI zakAya ke kaLiyuganI kAlimA emanA jIvanane kaluSita karI zakI na hatI. kaLiyugamAM satyuganuM jIvana jIvI jANanAra e sahRdaya mitra tA.22-4-1938nA roja pAMsaTha-chAMsaThanI vaye mahAyAtrAe cAlyA gayA ! e puNya-pavitra AtmAne aMtaranA praNAma ! (tA. 1-6-1968) bhadrapuruSa zrI goviMdabhAI - vaceTa bhAI goviMdabhAInuM tA.23-10-1997ne ravivAre rAtre, amadAvAdamAM pa7-58 varSanI vaye avasAna thayuM. - zrI goviMdabhAInuM bhaNatara sAva ochuM - gujarAtI cAra-pAMca copaDI ! be-eka varSa teo mahesANAnI jaina pAThazALAmAM rahelA. pachI to badhA bhAIo ane pitA sAthe AkhuM kuTuMba bhAgya ajamAvavA amadAvAdamAM AvIne raheluM. zrI goviMdabhAIe navajIvana patranA pheriyA tarIke kAmagIrI zarU karI. emAM yArI maLatAM rASTrIya pustako ghera-ghera pharIne vecavA mAMDyAM. emAM emanA bhAIo ane pitAzrI paNa pUro sAtha ApatA hatA. prAmANikatAthI koI paNa dhaMdho karavAmAM teo nAnapa mAnatA na hatA. ane thAka ke ArAmano to emane vicAra ja nahoto Avato. 1930nI satyAgrahanI laData AsapAsa "saradAranI vANI' nAme pustaka pragaTa karavAnA temanA sAhase emane khUba yArI ApI : sArA-sArA lekhakonAM pustako pragaTa karIne sAhityasevA sAthe arthopArjananI navI dizA ja emanA mATe UghaDI gaI. ane emAMthI gurjara graMtharatna kAryAlaya nAme vikhyAta prakAzana saMsthAno janma thayo. gujarAtI sAhityanA prakAzanotre zrI zaMbhubhAI goviMdabhAInuM nAma joDiyA jevuM banI gayuM. zrI zaMbhubhAI navA-navA nAmAMkita ane ziSTa lekhako sAthe saMbaMdha keLavatA ane jALavatA gayA. zrI goviMdabhAIe peDhInA arthataMtranuM ane prakAzanakAryanuM pUrepUruM dhyAna rAkhyuM. pariNAme gUrjara graMtharatna kAryAlayano jotajotAmAM khUba vikAsa thayo. Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa90 amRta-samIpe zrI goviMdabhAI jevA kAryadakSa hatA evA ja vyavahAra-2-- hatA. kuTuMbanA ane dukAnanA vyavahAranuM teo aNIzuddhapaNe pAlana karatA. tethI kacchamAM emanI jJAtimAM emanI ane emanA kuTuMbanI khUba suvAsa phelAyelI che. koThAsUjha, sAhasikatA, makkamatA ane paragajupaNuM e emanA bIjA guNo hatA. emano svabhAva holadola kahI zakAya evA udAra hato; ane sArA kAmamAM potAno sAtha ApavAnuM teo kyAreya na cUkatA. chellAM pAMceka varSathI emanI paDachaMda kAyAmAM bImArIe ghara karyuM hatuM. paNa zarIra nAdurasta hoya ke bIjI game tevI muzkelI ke ciMtA hoya, chatAM emaNe potAnA vyavahAramAM kyAreya kSati AvavA dIdhI na hatI, e emanI mardAnagIne zobhAve evI emanI vizeSatA hatI. (tA. 1-11-1997) (28) svastha, saMskArI jIvana/kuTuMbanA ghaDavaiyA DaoN. kezavalAla malukacaMda parIkha jIvana jIvI jANo ane juo ke e kevuM sattvasaurabhabharyuM banI zake che. jIvanane sAce mArge dorI jANo ane juo ke kALA mAthAnA mAnavIonI A dharatI upara ja kevA nirdoSa AnaMdano anubhava thAya che ! sadgata DaoN. zrI kezavalAla malakacaMda parIkhanuM jIvana kaMIka A vAtanI jhAMkhI karAvI jAya che. Apa-samAna baLa nahIM' e jIvanasUtranA AdhAre teo potAnI buddhizakti ane kAryazaktinA baLe sAva sAmAnya sthitimAMthI khUba UMcI pAyarIe pahoMcyA hatA; temAM ya emanA A vikAsamAM saMpatti karatAM saMskAritAne emaNe khUba UMcuM sthAna ApyuM hatuM. - dhaMdhe to e ativyavasAyI DaoNkTara hatA. A vyavasAya to kyAreka arthadRSTie evo vicitra banI jAya che ke emAM paisA raLavAnI kAmagIrI ADe saMpattino upabhoga karavAno paNa bhAgye ja avakAza maLe che; eTale pachI saMskAritA ane sAhityarucine keLavavAnI to vAta ja zI? paNa zrI kezubhAIe potAnA jIvanane judI rIte keLavI jANyuM hatuM. emAM arthanI sarvoparitA na thaI jAya, sAthe-sAthe potAno tema ja kuTuMbano vikAsa rUMdhatI Arthika taMgImAM paNa na aTavAI javAya enI emaNe khUba takedArI rAkhI hatI. tethI teo potAnA jIvanane svastha, sughaDa ane saMskArI banAvI zakyA hatA, ane cha putro ane be Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 591 DaoN. kezavalAla malukacaMda parIkha putrIonA potAnA vizALa kuTuMbane Avo ja uttama saMskAravAraso ApI zakyA hatA. saraLa, sAduM ane dharmaparAyaNa emanuM jIvana hatuM. ThAvakAI ane cokasAIpUrvaka badhuM kAma karavAnI emanI Teva hatI. nAmanAnI koI kAmanA nahIM, moha-mAyAno koI vaLagADa nahIM. nAnuM ke moTuM je kAma lIdhuM hoya tene niSThApUrvaka pUruM karavAmAM ja AnaMda anubhavavo e zrI kezubhAInI sahaja svabhAva hato. AvA eka zANA ane zAMta puruSanuM muMbaImAM 80 varSanI pAkaTa uMmare, tA. 17-2-1967nA roja avasAna thayuM. AvuM sukha-zAMti-saujanyabharyuM jIvana jIvI teo kRtArtha banI gayA ane eka sajjana ane nakhazikha sadgRhastha tarIkenuM umadA udAharaNa ApaNI sAme mUkatA gayA. zrI kezubhAIno vizeSa paricaya zrIyuta paramAnaMdabhAI kuMva2jI kApaDiyAe 'prabuddhajIvana'nA tA. 1-3-1967nA aMkamAM lakhela eka smaraNanoMdha'mAM ApavAmAM Avyo che. e noMdhamAMno keTaloka bhAga ame nIce sAbhAra uddhRta karyo che : "temano janma mahuvA khAte I.sa. 1886nI sAlamAM thayo hato. 1910nI sAlamAM ela. ema. enDa esa.nI DigrI prApta karIne teo DaoNkTara thayA. tyAra bAda temaNe sarakArI maeNDikala khAtAmAM nokarI svIkArI. te daramyAna 1918nI sAlamAM teo pAlanapuramAM hatA tyAre tyAM pUrajozamAM plega phATI nIkaLyo. A kaTokaTImAM temaNe jIvanA jokhame lokonI khUba ja sevA karI, ne tyAMnA prajAjanonI temaNe puSkaLa cAhanA prApta karI. sarakArI pherabadalInA kAraNe eka sthaLethI bIje sthaLe ema bAra varSa temaNe sarakArI nokarImAM pasAra karyAM. "1922nI sAlamAM teo amadAvAdamAM sthira thayA ane AMkhanA niSNAta tarIke temaNe prekTisa zarU karI. DaoNkTarI vyavasAya sAthe temanI aneka sAmAjika tathA pAramArthika pravRttio cAlyA ja karatI. aspRzyatA-nivAraNanA kAryamAM temane khUba rasa hato. potAnA davAkhAnAmAM, e jamAnAmAM aneka sthiticustono virodha khamIne paNa, aspRzyo mATenI eka madada-peTI rAkhI hatI, ane te dvArA sArA pramANamAM ekaThI thatI rakamano pUro sadupayoga karavAmAM Avato hato. gAMdhIjInI vicArasaraNI pratye temane khUba AkarSaNa hatuM. varSothI teo khAdI paheratA ane kAMtatA hatA. je pravRtti lagabhaga Akhara sudhI, eTale ke zArIrika kSamatAnA TakAva sudhI TakI rahI hatI. 1932nI sAlamAM gAMdhIjIe yaravaDA jelamAM jyAre aspRzyonA alaga matAdhikAranA prazna 52 14 divasanA upavAsa karyA hatA, tyAre temaNe paNa gAMdhIjI pratyenA AdarathI prerAIne 14 upavAsa karyA hatA. Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa92 amRta-samIpe "1937nI sAlamAM amadAvAda khAte "jaina yuvaka pariSad' bharavAmAM AvI, ane temAM pramukhasthAna aMge mAre amadAvAda javAnuM thayuM tyAre e pariSadanA yojakomAMnA teo eka hoIne, temanI sAthe mAre prathama paricaya thayo. A pariSada e divasomAM jaina samAjanA sthiticusta varga sAme cAlI rahelA joradAra AMdolananA eka aMgarUpa hatI. A yuvakapravRttimAM temaNe ghaNA samaya sudhI sAro sAtha Apyo hato. nikaTatAnA kAraNe "kezubhAInA nAmathI mAro temanI sAthe vyavahAra hato. temanI sAtheno mAro saMbaMdha Aja sudhI ekasarakho nehabharyo jaLavAI rahyo hato, ane te rIte temane nikaTathI jANavA-samajavAnI mane sArI taka maLI hatI. temano parivAra moTo hato. saMtAnamAM cha putro ane be putrIo hatAM. jevo kuzaLa temano DaoNkTarI vyavasAya hato, teTalo ja kuzaLa ane zistabaddha temanAM saMtAnono uchera hato. teo atyaMta zistaparAyaNa evA pitA hatA. dareka saMtAnanI vyaktigata keLavaNI tathA tAlIma pAchaLa temanI jAta-dekharekha hatI. temanA dIkarAo samayAnukrame muMbaImAM AvIne sthira thatA gayA. kezubhAI paNa 19paramAM potAnA DaoNkTarI vyavasAyathI nivRtta thayA ane moTA dIkarAne tyAM potAnAM patnI sau. maNibahena sAthe muMbaI AvIne vasyA. muMbaI AvyA bAda temanA jIvane vadhAre dhArmika jhoka lIdho. muni citrabhAnunA samAgame temane vrataniyama tathA dharmazAstronA adhyayana tarapha vALyA. kAMtavAnuM to muMbaI AvyA bAda paNa cAlu hatuM. khAdI paNa Akhara sudhI temane vaLagelI hatI. teo muMbaI AvyA bAda amAruM paraspara maLavAnuM vadhatuM gayuM. prabuddhajIvana'nA teo cAhaka hatA. muMbaI jaina yuvaka saMgha'nA teo sabhya hatA. saMgha dvArA yojAtAM paryaTanomAM paNa teo avAranavAra joDAtA. temanAmAM UMDI jJAna-ruci hoIne dhArmika vyAkhyAnomAM, pravacanomAM, jyAM paNa temanI jijJAsA temane kheMcI jatI tyAM teo jatA, sAMbhaLatA ane sAra grahaNa karatA. saMgha dvArA yojAtI paryuSaNa-vyAkhyAnamALAmAM teo rasapUrvaka bhAga letA hatA. thoDA samaya pahelAM temanAM patnI kensaranA bhoga thaI paDyAM ane gayA navembara mAsanI 15mI tArIkhe temanuM avasAna thayuM - A ghaTanAe temane hacamacAvI nAkhyA. e ja divasomAM temane prosTeTa glAnDanA sojAnI takalIpha zarU thaI. patnInA avasAna bAda aThavADiyAmAM temaNe oparezana karAvyuM ane temAMthI sAjA thayA ema kahI zakAya ema chatAM paNa e oNparezanathI zarIra bhAMgyuM te bhAMgyuM. Akhare phebruArI mAsanI 17mI tArIkhe sAMje temaNe duniyAnI AkharI vidAya lIdhI. Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mahendrabhAI lAlakA pa93 "zrI kezubhAImAM adbhuta AkRti-sauSThava hatuM. UMcAI paNa khAssI cha phITanI. teo kuLaparaMparAgata jainadharmanA anuyAyI hatA; saccaritra ane puruSArthanA eka pratIkasamA hatA. temanI vANImAM premano umaLako hato. vartanamAM udAttatA ane saujanya hatuM. prasiddhino koI moha nahi; sAduM, sIdhuM, nirADaMbarI jIvana. temanuM gRhasthajIvana parasparaniSTha, sukhI ane saMtuSTa hatuM. AThe saMtAnonI AbAdI jotAM-jotAM ane jIvananI kRtArthatA anubhavatAM temaNe jIvana pUruM karyuM. A rIte temanuM jIvana pUruM bhAgyazALI gaNAya." (tA. 18-3-1997) (29) satyaniSTha, bhaDa naravara zrI mahendrabhAI lAlakA jainasaMghanA pUrvajo to khAMDAnA khela khelI jANatA hatA, paNa samayanA vahevA sAthe ApaNuM A zaurya AthamI gayuM ane ApaNe kalama ane copaDAnA (vepAranA) upAsaka banI gayA. AvI sthitimAM kyAreka koIka jaina mADIjAyAe vIra yoddhAnA jevuM jIvasaTosaTanuM parAkrama karI batAvyAnI zauryakathA jANavA maLe che tyAre aMtara AnaMda ane gauravanI lAgaNIthI bharAI jAya che. AvI ja eka ghaTanA muMbaIthI pragaTa thatA "kacchI dazA osavALa prakAzasamIkSA' mAsikanA gata oNkTobara mAsanA aMkamAM pragaTa thaI che. e ghaTanAmAM kacchI dazA osavALa jJAtimAM janmela ane polisa-adhikArI jevA sAhasika vyavasAyane samajapUrvaka apanAvanAra zrI mahendra lAlakAnI gauravabharI sAhasakathA rajU thaI che. A sAhasakathA jANavA jevI hovAthI emAMno keTaloka bhAga ahIM sAbhAra rajU karIe chIe : uttara pradezanA, gunDAo mATe kukhyAta jillA gAjIpuramAM eka adbhuta banAva polisa-rekaoNrDamAM noMdhAyo. gAjIpuranA yuvAna polisa adhIkSaka zrI mahendra lAlakAe anahada jahemata, buddhi-pratibhA ane doDadhAmathI uttarabhAratamAM vikasatuM, khUba ja moTI saMkhyAmAM khoTI noTo bahAra pADatuM presa, badhAM ja mazIno tathA ToLakInA dareka sabhyane giraphatAra karIne, polisa-rekaoNrDamAM suvarNAkSare A ghaTanA aMkita karI. "ApaNI jJAtinA zrI mahendra govidajI lAlakAe polisamAM dAkhala thaIne jJAtinA yuvAno mATe navI kArakirdIno cIlo pADyo che, je jJAtine gaurava apAvanAruM che. zrI mahendra lAlakAnA vaDIlo vepArArthe varSo pahelAM karNATakanA hubalImAM vasyA ane rUno vepAra zarU karyo; ane hubalIne potAnuM vatana banAvyuM. Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe "mahendrabhAIe potAno abhyAsa, prAthamikathI kaoNleja sudhIno hubalImAM karyo. temaNe arthazAstra sAthe ema. e. karI polisa-lAInamAM joDAvAnI icchAthI I.P.S.no abhyAsa karyo. abhyAsakALa daramyAna teo ramatagamatamAM sauthI mokhare rahetA, itara pravRttimAM paNa bhAga letA. AI.pI.esa.nI tAlIma masUrI ane Abu khAte meLavI. 1969thI uttarapradezamAM polisa-sarvisamAM potAnI kArakirdI jillA polisa suprinTenDanTa tarIke zarU karI. atyAra sudhImAM temaNe e pradezanA meraTha, murAdAbAda, banArasa, gAjIpura, devariyA ane hAla pharUkAbAda jillAnA phatehagaDha khAte polisa suprinTenDanTa tarIke tyAMnI prajAmAM potAnI AgavI yazasvI pratibhA pADI che. tyAMnA DAkuonA pradezamAM jIvasaTosaTanI ghaTanAo vakhate paNa khUba ja bahAdurI, kuzaLatA ane parizramathI tyAMnA polisa-sarvisa-rekarDamAM khUba ja sAdA ane sIdhA paNa zaktizALI adhikArI tarIke temaNe nAmanA meLavI che. 594 "zrI mahendrabhAIne vAcana tema ja pravAsano sAro zokha che. vAto karavAne badale kAmamAM mAne che. 'pharaja prathama' e emano jIvanamaMtra che. koI paNa jokhamI kAmamAM nirbhayapaNe dhasI javuM e temano khAsa svabhAva che. lokonA praznone samajI teno kema saphaLatApUrvaka ukela lAvavo e temano siddhAMta che. eTale teo je jillAmAM jAya che, tyAMnA lokonAM ane kAryakaronAM hRdayane jItI le che. murAdAbAdamAM hatA tyAre hathiyAro banAvavAnAM chUpAM kArakhAnAMo khUba parizrama ane saMkaTo veThIne pakaDI pADela. banArasamAM hatA tyAre vidyArthI-AlamanA jhanUnI juvALane khALavAmAM paNa temaNe saphaLa kAmagIrI karI, ane vidyArthIonA praznonuM paNa nirAkaraNa karAvyuM. chelle devariyAmAM hatA tyAre dezanA arthataMtrane khoravI nAkhanAra nakalI noTo banAvavAnA kArakhAnAnI kaDIo zodhI kADhavAmAM pAyAnI kAmagIrI karI. "ApaNI jJAtino mukhya vyavasAya vepAra che. paraMtu zrI lAlakAe polisa-lAInamAM joDAI potAnA jJAtibaMdhuone navo rAha cIMdhyo che. polisa-lAInamAM ucca hodde ATalI nAnI vayamAM pahoMcanAra teo prathama kacchI jaina che. "zrI khetazI devazI daMDe mane hiMdInA vikhyAta mAsika 'satyakathA'no mArca 1977no aMka, temAM pragaTa thayelA zrI aruNeza nIrananA 'nAtI noToLA jArovAra' nAme prathama mukhya lekha vAMcavA mATe mokalyo, tyAre te vistRta lekhamAM zrI mahendra lAlakAe bajAvela kAmagIrIno mukhya bhAga vAMcI khUba AnaMda thayo. lekhanI zarUAtamAM lekhake zrI lAlakAnI bhArobhAra prazaMsA karatAM nIcenA zabdo uccAryA che : 'A eka khUba moTo camatkAra hato. gAjIpuranA polisa-adhIkSaka zrI lAlakAe polisanA rekorDamAM suvarNapRSTho umerI dIdhAM hatAM. svataMtra bhAratanA Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kalyANajIbhAI mahetA pa95 polisa-rekorDamAM eka sAthe ATalI moTI saMkhyAmAM banAvaTI noTo, gunehagAra sahu sabhyo, presa ane bloko pakaDavAnuM udAharaNa maLatuM nathI, je zrI lAlakAe karI batAvyuM che. paraMtu A camatkAra karI batAvavA mATe zrI lAlakAne keTalo parizrama ane keTalI doDadhAma karavI paDI !' lekhanA aMtamAM lekhaka jaNAve che : "jyAre meM zrI mahendra lAlakAne pharIthI pUchyuM, "Ape A kesa upara ATalI mahenata karyA pachI ene sI.bI.AI.ne zA mATe soMpI dIdho ? jo ke samAcArapatroe A kesanA hIro tarIke Apane ja mAnyA che, chatAM tenA yazano kaMIka aMza sI.bI.AI.vALA paNa laI gayA !" tyAre zrI lAlakAe namratAthI javAba Apyo : "yaza ? yaza koIne paNa maLe, mane anubhava maLyo che, je mArA polisa-jIvana mATe sahuthI vadhAre mahattvapUrNa che. dezanI sevA karavAno suyoga mane maLe enAthI caDiyAtuM inAma bIjuM kayuM che ?" "kevI udAratA !" jyAM A satya-ghaTanA pote ja kathAnA ghaDavaiyA yoddhAnI zauryakathA kahetI hoya tyAM e upara vivecana karavAnI zI jarUra ? ame bhAIzrI mahendra lAlakAnI AvI ujjavaLa saphaLatA mATe gaurava anubhavIe chIe, ane emanI kArakirdI vadhu ne vadhu saphaLa ane yazasvI bane evI aMtaranI zubhecchA vyakta karIe chIe. (tA. 14-1-1978) (30) rASTrIya sevakarana zrI kalyANajIbhAI gujarAtanA janasevAparAyaNa rASTrapuruSa svanAmadhanya zrI kalyANajIbhAI mahetAnuM avasAna thayuM ane sevAniSThA, niHsvArthavRtti, zIla-sadAcAranI bhAvanA, tyAga-samarpaNazIlatA ane kartavyaparAyaNatAthI zobhatuM eka tejasvI vyaktitva ApaNI pAsethI sadAne mATe harAI gayuM. zrI kalyANajIbhAInI uMmara to 83 varSa jeTalI paripakva hatI, paNa emanuM citta sadA yuvAna, sadA vikAsazIla ane sadA jAgRta hatuM. anyAya, adharma ane atyAcArane kyAre ya baradAsta na karavA, game te jokhama kheDIne paNa enI sAme thavuM ane duHkhiyAnAM duHkha dUra karavA dila daIne jhajhUmavuM e zrI kalyANajIbhAInI sahaja prakRti hatI. emanI tamAma jAhera pravRttionuM cakra teonI A prakRtinI AsapAsa ja goThavAyeluM hatuM - bhale pachI e pravRtti Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe samAjasudhArAnI hoya, rASTrIya utthAnanI, garIba-pachAta jAtionA uddhAranI hoya, zikSaNa-sAhityane lagatI hoya, ke bIjI koI paNa hoya. rASTrabhaktinA bhekhadhArI thavAnuM vrata to teoe, gAMdhIjI ApaNA dezanI svAtaMtrya-caLavaLanA sukAnI banyA te pahelAM, homarUlanA vakhatamAM ja svIkAryuM hatuM. dezane paradezI zAsananI dhUMsarImAMthI mukta karavAnI tamannA to emanA romaromamAM dhabakatI hatI. eTale gAMdhIjInI AgevAnI ane emanI ahiMsaka laDatanI vAte emanA aMtara para jANe kAmaNa karyuM hatuM; zrI kalyANajI kAkA gAMdhIjInI ahiMsaka senAnA eka adanA sainika banI gayA. eka rIte teo A laDatanA eka kunehabAja, hiMmatavAna ane aNanama nAnA-sarakhA senApati ja banI gayA hatA. zrI kalyANajIkAkAnuM jIvana paisAnI, sattAnI ke kIrtinI AkAMkSAthI sarvathA alipta ane koI sAdhupuruSanA jevuM pavitra ane anAsakta hatuM. teo potAnI anekavidha sevApravRttiothI evA raMgAyelA hatA ane emAM evA tallIna banI jatA ke teoe jIvanabhara ekAkI rahevAnuM ja pasaMda karyuM hatuM. zrI kalyANajIbhAIno janma sUrata jillAnA vAMjha gAmamAM sane 1890mAM eka pATIdAra kuTuMbamAM thayo hato. abhyAsakALa pUro thAya te pahelAM ja mAtra 17 varSanI UcharatI vaye, teoe sane 1907mAM sUrata mukAme maLela rASTrIya mahAsabhA (koMgresa)nA adhivezanamAM eka prekSaka tarIke hAjarI ApI; ane tyArathI emano jIvanarAha ja badalAI gayo. zarU-zarUmAM teoe potAnI pATIdAra komamAM sAmAjika sudhArAnI jhuMbeza upADI; ane pachI to rASTrIya bhAvanAnAM raMge teo evA raMgAI gayA ke chevaTe dezabhakti ane dezavAsIonI sevAne ja emanuM samagra jIvana samarpita thaI gayuM. eka niSThAvAna rASTrapuruSa tarIke, teoe nAnAM-moTAM saMkhyAbaMdha javAbadArIvALAM padoe rahIne kAma karyuM hatuM. chatAM koI padano moha emane kyAre paNa satAvI zakyo na hato. sattA e adhikAra bhogavavAnuM nahIM, paNa sevAnI javAbadArInuM sthAna che evI emanI spaSTa samajaNa hatI. emanI vANI dhAradAra pATIdArazAhI hatI, ane e vANImAM, saradAra paTelanI AgajharatI vANInI jema, maDadAmAM prANa pUravAnuM baLa hatuM. bhalabhalA moTA mAnavI ke sattAdhIzane paNa sAcI vAta saMbhaLAvavAnI nIDaratA teone sahajasiddha hatI. zrI kalyANajIbhAI sAhityaruci ane sarjakazakti paNa dharAvatA hatA, ane janasevAnI bhAvanAthI prerAIne teoe nAnI-moTI aneka saMsthAonI sthApanA Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI acalasiMhajI pa97 karI hatI tema ja keTalIya saMsthAono vahIvaTa sArI rIte calAvyo hato - badhuM jaLakamaLanI jema nirlepabhAve. A saMsthAo lAMbA samaya sudhI zrI kalyANajIbhAInI kIrtigAthA saMbhaLAvatI raheze ane sevAnI preraNA ApatI raheze. marolImAM asthira magajavALA mAnavIonI sAravAra mATe cAlato Azrama e paNa zrI kalyANajIbhAInuM ja sarjana hatuM. A AzramamAM ja teoe ciravizrAma karyo ! (tA. 21-7-1973) (31) saMgha ane rASTranA sevaka zeTha zrI acalasiMhajI sthAnakamArgI jaina saMghanA agraNIomAM jeonuM sthAna AgaLa-paDatuM che, te AgarAnivAsI zreSThivarya zrI acalasiMhajIe gata tA. pa-pa-1975nA roja potAnA sevAparAyaNa, yazasvI ane kartavyaniSTha jIvananAM eMzI varSa pUrAM karIne ekAzImAM varSamAM praveza karyo te prasaMge ame emane amArAM hArdika abhinaMdana ApIe chIe. zeTha zrI acalasiMhajI eka jaina phirakAnA AgevAna che e to kevaLa emanA jIvananuM eka pAsuM ja che. vaLI, sthAnakavAsI jaina kaoNnpharansanA pramukhapade emanI varaNI karavAmAM AvI hatI e paNa sAcuM che. Ama chatAM teonuM jIvana emanI dharma ane samAjanI sevA karavAnI bhAvanAthI paNa vizeSa evI rASTrIyatAnI bhAvanAnA raMge raMgAyeluM che. uttara pradezanA eka zaktizALI ane vagadAra rASTrIya netA tarIkenI emanI kArakirdI khUba ujvaLa che. dezanI svataMtratAnI ahiMsaka laDatanI udghoSaNA mahAtmA gAMdhIe karI te pahelAMthI teo rASTrabhAvanAnA upAsaka banyA hatA; ane samaya jatAM gAMdhIjInA anuyAyI ane AjhAdInA yuddhanA sainika banyA hatA. dezanI svataMtratA mATenI ahiMsaka laDAInA aneka rASTrIya sainikonI jema zrI acalasiMhajI paNa garbhazrImaMtAImAM UcharyA hatA, chatAM dezane AjhAda karavAnI rASTravyApI laDatane vegavAna banAvavAmAM game te prakAranAM kaSTo sahana karavA teo hamezAM sajja rahyA hatA. aMgreja sarakAre A navalA yuddhane thaMbhAvI devA mATe Apela koI paNa prakAranI yAtanAo emane vicalita karI zakI na hatI; UlaTuM, emanuM hIra ane parAkrama uttarottara vadhatuM ja rahyuM hatuM. A laData daramiyAna teoe aneka vAra mahinAo ane varSo sudhI jelavAsa paNa saharSa sahana karyo hato. Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 amRta-samIpe dezanA nabaLA, garIba ane abhaNa varganI bhalAI hamezAM emanA haiye vaselI che. A mATe teo kaMIka ne kaMIka pravRtti ane sakhAvata karatA ja rahe che. emanI sevA-bhAvanAne jJAti, varNa ke dharmanI koI saMkucita dRSTi sparzI zakatI nathI. te potAnI sevAbhAvanA, kAryakuzaLatA ane dhyeyaniSThAne lIdhe teo sAmAjika, dhArmika ane rASTrIya kSetramAM aneka mAna ane gauravanAM sthAno zobhAvIne janatAno vizvAsa ane prema saMpAdana karI zakyA che. mahAtmA gAMdhI ane zrI javAharalAla neharU paNa emanA pratye potApaNAnI lAgaNI dharAvatA hatA. atyAranAM vaDApradhAna zrImatI indirA gAMdhI ane bIjA paNa aneka AgevAna rAjapuruSono teoe vizvAsa saMpAdana karyo che. badhA jaina phirakAonI ekatAnI emanI bhAvanA suvidita che. bhagavAna mahAvIranAM pacIsasomAM nirvANa-kalyANakanI rASTrIya dhoraNe, rASTravyApI ujavaNI thaI rahI che emAM paNa emano phALo noMdhapAtra che. AvA eka bhAvanAzIla, kalyANakAmI ane kartavyaparAyaNa mahAnubhAvanuM jIvana e to janasamUhanI bahumUlI mUDI che. (tA. 17-5-1975) (32) rASTra ane jainasaMghanA vatsala mitra zrI rAMkAjI dharmanA pAyA-samAna samatA, sahiSNutA ane satyapriyatAno triveNIsaMgama sAdhIne potAnA jIvanane uccAzayI ane vikAsagAmI banAvavAno saniSTha prayatna karavAmAM ja jiMdagInI sArthakatA samajanAra svanAmadhanya zrI RSabhadAsajI rAMkA, emanA aMtima vatanasthAna pUnAmAM, tA. 10-12-1977nA roja hRdayanI gati rokAI javAthI, ekAeka svargavAsa pAmatAM janasamUhamAMthI eka sajjanaziromaNi, saraLapariNAmI, nikhAlasa, saMvedanazIla ane sau pratye (potAnA virodhIo pratye paNa) mitrabhAva dharAvatA eka mahAmanA mahAnubhAva sadAne mATe adazya thayA che. svargavAsanA aThavADiyA pahelAM ja teoe paMcoteramA varSamAM praveza karyo hato. eTale emanI umara paripakva hatI. paNa potAnA nikaTanA vartuLamAM bhAusAhebanA hatadarzaka, AdarabharyA nAmathI oLakhAtA zrI rAMkAjInI hUMpha eTalI badhI vyaktio sudhI vistarelI, ke jethI emanI vidAya e badhAM mATe tema ja keTalIka saMsthAo mATe paNa ghaNI vasamI ane moTI khoTarUpa banI raheze. enuM mukhya kAraNa che emanI sahaja karuNA ane koI paNa vyakti ke saMsthAnuM kArya Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 599 zrI rAMkAjI pUrNa niSThA ane cIvaTathI karavAnI prakRti. emanuM dila phUla jevuM mulAyama hatuM. sAce ja, teo dIna-dukhiyAnA belI ane bhAMgyAnA bheru hatA. chelle-chelle muMbaInA zrI mahAvIra kalyANa kendra dvArA ane te pahelAM bIjI jAhe2 sevAnI saMsthAo mAraphata emaNe vyApaka pramANamAM je pravRttio karI che, te emanI kalyANabuddhi ane paragajuvRttinI kIrtigAthA saMbhaLAvatI rahe evI che. emanA vaDavAo to rAjasthAnanA vatanI hatA, paNa emanA pitA zrI pratApamalajI vyavasAya nimitte mahArASTranAM khAnadeza jillAmAM phatepura gAmamAM jaI vasyA hatA. zrI rAMkAjIno janma phatepuramAM sane 1903mAM trIjI Disembare thayo hato. potAnI traNa baheno karatAM rAMkAjI moTA hatA. zALAmAM abhyAsa karavAno emane vizeSa avasara nahIM maLyo hoya te e hakIkata u52thI jANI zakAya che, ke phakta cauda varSanI uMmare ja teo emanA pitAzrInA kApaDanA dhaMdhAmAM joDAI gayA hatA. vaLI, emaNe khetI ane gopAlanano anubhava paNa lIdho hato. paNa lokasevA ane rASTrabhAvanAnA raMge raMgAI janAra zrI rAMkAjIno jIva AvA koI sthAne Tharyo nahIM, ane sane 1923nI sAlamAM gAMdhIjIno svarAjyanI laDatano sAda emanA aMtarane jagADI gayo. mAtra vIsa ja varSanI UcharatI uMmare teo khAdInA pracAra ane khAdIbhaMDAronA rASTrIya kAmamAM parovAI gayA. vadhArAmAM emane gAMdhIjInA 'mAnasaputra' ('pAMcamA putra') jamanAlAlajI bajAjano saMparka thayo; ane teo rASTrIya AjhAdInI ahiMsaka laDatanA vaphAdAra sainika banI gayA. eka niSThAvAna rASTrasainika tarIke emaNe aneka vAra jelavAsa paNa bhogavyo ane rASTrIya jAhera saMsthAone paNa potAnI sevAo ApI. A kArya karatAM-karatAM emane mahAtmA gAMdhI, jamanAlAlajI bajAja, jAsUjI, vinobAjI, kedAranAthajI vagere aneka rASTrapuruSonA nikaTanA saMparkano evo lAbha maLyo ke jethI emanA jIvanane saMta-sevaka jevI prakRtino navo vaLAMka maLyo. rASTrIya kSetramAM pUrAM 23 varSa lagI, sane 1946mAM svarAjyanI prAptinAM paDaghama saMbhaLAvAM zarU thayAM tyAM sudhI teo mana daIne kAma karatA ja rahyA. paNa svarAjya-prApti pachInA sattA mATenI sAThamArInA melA ane svArthI rAjakAraNathI jANe kuda2tamAtA emane bacAvI levA mAgatI hoya ema sane 1946nA varSathI ja emanI pravRttinI dizA badalAI gaI, ane jainasaMghanA badhA phirakAonI ekatA mATe kAma karavAnA uddezathI sthapAyela zrI bhArata-jaina mahAmaMDaLanA kAmamAM teo pUrNayogathI joDAI gayA. chellAM pacIseka varSa daramyAna A saMsthAe potAnA uddezane pUro karavA mATe tema ja vikAsa sAdhavA mATe je kaMI kAmagIrI bajAvI, Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ soo amRta-samIpe emAM zrI rAMkAjIno phALo vaividhyapUrNa tema ja asAdhAraNa che. potAnA saujanyazIla ane samanvayazIla niHsvArtha vyakitatvanA baLe emaNe badhA phirakAnA saMghonA moTA-moTA keTalA badhA agraNIone bhArata-jaina-mahAmaMDaLanA kAryamAM rasa letA karyA hatA ! chellAM eka-be varSa daramyAna emaNe kSetrasaMnyAsa lIdho hato, ane zeSa AyuSya zAMta-svastha ciMtana-mananamAM vIte eTalA mATe muMbaI choDIne pUnAmAM rahevAnuM zarU karyuM hatuM; Ama chatAM bhArata jaina mahAmaMDaLanuM hita sadA ya emanA haiye vaseluM hatuM. vaLI, rASTrasevA ane samAjasevAnI jema emanI zikSaNa-prasAra-pravRtti paNa noMdhapAtra hatI. hindI tathA marAThI bhASAnAM aneka pustakonA eka nipuNa sarjaka tarIkenI tema ja eka asarakAraka vaktA tarIkenI emanI siddhi emanA vyaktitvane vadhAre AkarSaka banAve evI ane emanA pratyenA mAnamAM vadhAro kare evI hatI. jema emanuM citta kaDavAza, durAgraha ane klezathI mukta hatuM, tema emanI kalama tathA vANI paNa madhura, vAtsalyasabhara ane sugama-sa2La hatI. emaNe potAnAM mana-vacanakAyAmAM samatA ane ekarUpatA sthApavAno sadA jAgRta prayatna karyo hato. bhagavAna mahAvIranA pacIsasomA nirvANa-mahotsavanI rASTrIya tathA anya dhoraNoe vyApaka rASTrIya ujavaNI thAya ane bhagavAna mahAvIrano ahiMsA ane vizvamaitrIno saMdezo sarvatra prasare e mATe emaNe je hiMsaka yAtanAo sudhdhAM veThI hatI ane apAra jahemata uThAvI hatI te vIsarAya evI nathI. keTalAka vakhata pahelAM emane mUtrAzayanuM kensara thayuM hatuM. muMbaImAM enuM saphaLa oparezana karAvyA pachI teo pUnAmAM ArAma-AnaMdathI rahetA hatA. evAmAM, ekAeka AvelA hradayathaMbhanA kAraNe emaNe zAMtithI dehatyAga ryo. (tA. 24-12-1977) (33) rASTrapraharI, samAjavatsala karmapuruSa zrI cImanalAla cakubhAI zAha zrI cImanabhAIe potAnI asAdhAraNa evI kuzAgrabuddhinA baLe dhArAzAstrI-solisiTara tarIkenA potAnA vyavasAyamAM ghaNI nAmanA ane saphaLatA meLavI hatI te suvidita che; paNa enA karatAM ya vadhu suvidita che emanA Azare aDadhI sadI jeTalA lAMbA samayapaTane sparzatA jAhera jIvananI yazojjvaLa kArakirdI. AvI jAhera kArakirdI nimitte emaNe kAryadakSatA, kuneha, kalyANabuddhi, Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI cImanalAla cakubhAI zAha 601 sevAvRtti, svasthatA, satyacAhanA, adhyayanazIlatA, dharmaparAyaNatA, udAratA jevI potAnI aneka zaktione tathA guNasaMpattine upAsI che. zrI cImanabhAI sthAnakavAsI jainasaMghamAM eka bAhoza, vagadAra, ane prabhAvazALI agraNI tarIke bhAre Adara-bahumAnabharyuM sthAna dharAve che. sthAnakavAsI saMghanI AMtarika, dhArmika tema ja sAmAjika keTakeTalI yojanAo tathA pravRttio mATe emanAM AvaData ane mArgadarzanano keTalo badho lAbha maLato rahyo che ! uparAMta, keLavaNInI, vaidyakIya upacAranI, samAjotthAnanI, graMthaprakAzananI, sAdhu-sAdhvIonA adhyayana-adhyApanane lagatI ane bIjI paNa keTalI badhI saMghanI pAMkhone kAryazIla tema ja pagabhara banAvavA mATe teo keTalAM badhAM ciMtA ane prayatna kare che ! ema kahI zakAya ke emanI kAryazakti ane sevAvRttino lAbha, eka yA bIjA rUpamAM, sthAnakavAsI saMghanI badhI nahIM to moTA bhAganI saMsthAone maLato rahyo che, ane tethI je-te saMsthAnA vikAsa sAthe zrI cImanabhAInuM nAma ane kAma cirakALaparyaMta saMkaLAyeluM raheze. paNa zrI cImanabhAInuM jAherajIvana jo ATalI sevA pUratuM ja maryAdita 'rahyuM hota, to te dUra-dUra sudhI prakAza prasarAvI zake evA jaLahaLatA vIjaLInA dIvAne nAnA-sarakhA oraDAnI cAra dIvAlo vacce rUMdhI nAkhavA jevI kamanasIbI lekhAta. paNa, ema na banyuM ane samayanA vahevA sAthe, e vadhu ne vadhu vistRta banatuM gayuM e moTI khuzanasIbInI vAta lekhAvI joIe. saMbhava che, emanuM vyApaka jAherajIvana gAMdhIyugamAM dezavyApI banelI rASTrabhAvanA ane dezane svataMtra banAvavAnI adamya pravRttithI AraMbhAyuM hoya. jema rASTranA svAtaMtryanI tathA rASTranA utthAnanI pravRttimAM zrI cImanabhAIno phALo noMdhapAtra che, tema anya jaina phirakAonI satpravRttinA sahabhAgI banIne emaNe e phirakAomAM paNa sArI cAhanA meLavI che. emanI AvI vyApaka dRSTinuM AhlAdakArI darzana zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha, zrI bhArata jaina mahAmaMDaLa, zrI mahAvIra kalyANakendra, sthAnakavAsI saMghanI sakhAvatathI cAlatuM sarva komo mATenuM 'jaina klinika' ane bhagavAna mahAvIranA pacIsasomA nirvANavarSanI ujavaNI mATe kendra-sarakAra tathA rAjya-sarakAra dvArA nimAyelI tema ja dilhImAM tema ja muMbaImAM jainasaMghanA cAre phirakAnA saMyukta upakrame racAyelI samitio e badhAM sAthe saMkaLAIne emaNe bajAvelI mahattvanI kAryavAhImAM thAya che. vaLI ApaNA vikhyAta sAhityakAra zrI kanaiyAlAla munazInA eka vizvAsapAtra sAthIrUpe, gujarAtI sAhitya pariSadanA kAryavAhaka-maMDaLanA eka sabhya tarIke paNa teoe varSo sudhI potAnI sevAo ApI hatI e bInA emanI sAhityaruci ane vidyAprItinI sAkSI pUre che. - Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 amRta-samIpe vaLI teo vyavasAye eka khUba yazasvI kAyadAzAstrI hovA chatAM, kadAca ema kahI zakAya ke emanA jIvanano sthAyI rasa sevAparAyaNa jAherajIvana jeTalo ja satyamUlaka vidyAsAdhanA tarapha hato. enuM bIja ke edhANa teoe abhyAsakALamAM kAyadAzAstranuM snAtakapada meLavavA uparAMta tattvajJAnano viSaya laIne ema.e.nI padavI prathama paMktimAM prApta karI hatI emAM paNa paDeluM che. emanI A vidyAsAdhanA eka tattvaciMtaka, satyazodhaka, dhArmika-sAmAjika-rASTrIya dRSTi dharAvatA maulika vicAraka, nIDara ane asarakAraka lekhaka, "prabuddha-jIvana' pAkSikanA saMpAdaka, prabhAvazALI vaktA vagere aneka rUpe ApaNane jovA maLe che. eka ja vyaktimAM AvI aneka prakAranI siddhino yoga bahu ocho jovA maLe che. ene lIdhe teo Arthika rIte paNa khUba sukhI che. zakti, buddhi ane zubhadRSTinA puMja samI AvI samartha vyakti muMbaI nagaranA ke itara sthAnanA jAhera jIvanamAM sanmAnabharyuM sthAna pAme emAM zI navAI ? 1971mAM teone gujarAta sarakAre gujarAta inDasTriyala invesTamenTa korporezananA adhyakSa tarIke nImyA hatA. zrI cImanabhAI saurASTranA pANazINA jevA gAmaDAmAM mArca 1902mAM janmyA hatA. emanuM kuTuMba Arthika rIte garIba hatuM. e samaya paNa dezanI gulAmIno ane pachAtapaNAno hato. A badhuM hovA chatAM zrI cImanabhAIe, potAnA prArabdha ane puruSArthanA baLe, potAnA jIvanane aneka prakAranI saphaLatAothI samRddha banAvyuM ane ghaNI khyAti meLavI. - dharma, samAja, deza, sAhitya ane zikSaNane lagatI pravRtti mATe moTAM-moTAM dAno meLavavAnI zrI cImanabhAInI AvaData to abhinaMdanIya ane dAkhalArUpa che; A emanI vyavahAru daSTi, asAdhAraNa kAryazakita ane vizALa kalyANabuddhinuM ja supariNAma che emAM zaka nathI. amerikA jevA dUra dezamAM vasanAra mi. Takkara jevA ahiMsApremI, dharmanA cAhaka ane sadAcAra-saddavicAranA prasAranI utkaTa jhaMkhanA sevatA mahAnubhAva potAnI karoDo rUpiyAnI sakhAvata mATe zrI cImanabhAInI salAha le, emanI yojanAno svIkAra kare ane emanA kahevA upara pUrNa vizvAsa mUkIne emane potAnA TrasTa nA TrasTI banAve ane e TrasTanA hetuono amala karavAnI moTA bhAganI sattA emane suparata kare, ane ema karIne potAnI moTI javAbadArI pUrI ke ghaNI ochI thayAnI haLavAza ane nirAMta anubhave, e bInA paNa zrI cImanabhAInI vyavahAru sUjha, kAryazakti ane kalyANabuddhinI sUcaka che. Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI cImanalAla cakubhAI zAha mahAmaMDaLanuM sukAnIpada bhArata-jaina-mahAmaMDaLanuM adhivezana cAlu sapTembara mAsanI 29-30mI tArIkho daramyAna jodhapuramAM maLavAnuM che; enA pramukha tarIke zrI cImanabhAInI varaNI karavAmAM AvI che. AnAthI mahAmaMDaLa ane zrI cImanabhAI baMnenuM gaurava vadhyuM che. mahAmaMDaLane vizeSa abhinaMdana eTalA mATe ke zrI cImanabhAInI netAgIrIno je lAbha, emane pramukhapada soMpIne hajI sudhI sthAnakavAsI jaina kaoNnpharansa nathI laI zakI, te lAbha mahAmaMDaLe lIdho ! amArI samaja mujaba, zrI cImanabhAIne kaoNnpharansanuM sukAnIpada soMpIna emanI anekavidha kAbeliyatano lAbha samAjane apAvavAno samaya kyArano pAkI gayo che. zrI cImanabhAImAM eka kAbela netA tarIke mArgadarzana ApIne bIjAo pAsethI dhAryuM kAma karAvavAnI ane nirdhArita karela yojanAne saphaLa banAvavAnI viziSTa zakti che. emanuM mULa hADa to eka kuzaLa ane niSThAvAna rASTrIya kAryakaranuM ja che. svarAjyanI laData daramyAna ane svarAjyaprApti bAda paNa emaNe potAnI rASTraniSThA ane rASTrabhaktino paricaya aneka vAra Apyo ja che. paNa svarAjyaprApti bAda dezamAM dhIme-dhIme sattAnI sAThamArI vegavAna banatAM niHsvArtha kAryakarone mATe sakriya rAjakAraNamAM rahevuM lagabhaga azakya banI gayuM. Ane lIdhe zrI cImanabhAI jevA anubhavI, kasAyelA ane bhAvanAzIla aneka kAryakaronI sevAono lAbha deze jato karavo paDyo che. 303 kuzAgrabuddhi, kAryaniSThA, vizuddha vyavahAra, nikhAlasatA ane asarakAraka vaktatA vagere guNo emane eka samartha kAryakara tarIkenuM gaurava apAve che. AvA eka zaktizALI ane niSThAvAna kAryakarano kAryapradeza to jeTalo vistare eTalo dezane ane samAjane vadhu lAbha thavAno. Aje jyAre eka bAju svArtha-paramArthano bheda cUkI janAra kAryakaro cAre kora comAsAmAM bilADInA TopanI jema UbharAtA dekhAya che, tyAre bIjI bAju pUrNa dhyeyaniSThA ane saMpUrNa vaphAdArI sAthe potAnI pharajane pUrI karavAmAM potAnI samagra zakti lagADI de evA ochAbolA-sAcAbolA kAryakaronI khoTa uttarottara vadhatI jAya che. AvI sthitimAM zrI cImanabhAI ke emanA jevA kAryakarono deza ane samAjanA bhalA mATe vadhu vyApaka rIte upayoga karI levAya to kevuM sAruM ! paNa, ApaNA dezamAM sattAnA rAjakAraNe sAcAne dUra karavAno ane nakalIne AvakAravAno je vighAtaka rAha svIkAryo che, te jotAM sAcA kAryakarone ApaNe koI mobhAvALA sthAne TakavA devA ja mAMgatA na hoIe ema lAge che. paNa hajAra kaeNnDala-pAvaranA vIjaLInA goLAnA jhaLahaLatA prakAzane koI nAnIsa2khI oraDImAM rUMdhI rAkhe to ethI e goLAne zuM nukasAna? Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uO4 amRta-samIpe lokasabhAnA eka sabhya tarIkenI zrI cImanabhAInI kArakirdI keTalI jhaLakatI hatI ! kharI rIte to emanI e kAryazaktinuM AvuM darzana thayA pachI emane ApaNe vadhAre javAbadArIvALI kAmagIrI soMpIne dezanA lAbhamAM emanI zaktino vadhAre upayoga karI levo joIto hato; paNa koNa jANe vacamAM sattAnI sAThamArInuM kevuMka rAjakAraNa pesI gayuM ke emano upayoga karavAnuM ApaNA rAjapuruSo lagabhaga vIsarI gayA ! sattAnA AvA melA rAjakAraNane lIdhe zaktisaMpanna ane dhyeyaniSTha vyaktione jAkAro dIdhAnA dAkhalAo kaMI gotavA paDe ema nathI. jemane gujarAta AkhuM "choTe saradAra' tarIke oLakhe che te DaoN. zrI caMdulAla desAInI sAme to jANe cheka svarAjya AvyuM te pahelAMthI ja rAjakAraNI zataraMja bichAvAI gaI hatI. ane eka vakhatanA madhya bhAratanA pradhAnamaMDaLamAMnA eka pradhAna Do. zrI premasiMhajI rAThoDa paNa Avo ja bIjo dAkhalo che. zrI cImanabhAInI thoDA samaya pahelAM pI.TI.AI. (presa TrasTa oNpha inDiyA) nAmanI ApaNA dezanI pratiSThA saMpanna samAcAra-saMsthAnA kAryAdhyakSa (ceramena) tarIke varaNI karavAmAM AvI che, te ghaNuM suyogya thayuM che. (tA. 19-8-1962) jANItA ciMtaka zrIyuta paramANaMdabhAI kApaDiyAnA svargavAsa pachI, zrI muMbaI jaina yuvaka saMghanA pAkSika mukhapatra "prabuddha-jIvana'nuM taMtrIpada saMbhALavAnI javAbadArI saMghanA pramukha tarIke zrI cImanabhAI upara AvI paDI hatI. amuka pramANamAM potAne aparicita kahI zakAya evA A kAryanI javAbadArI zrI cImanabhAIe kevI saphaLatAthI nibhAvI jANI che eno bolato purAvo "prabuddhajIvana'nA, vAcana-sAmagrIthI samRddha aMko pUro pADe che. zrI cImanabhAIe, gayA mArca mAsamAM pote paMcotera varSa pUrAM kya e nimitte, "paMcotera pUrAM" nAme eka Atmanivedana "prabuddha-jIvana'nA tA. 16-31977nA aMkamAM pragaTa karyuM che e jANavA-vAMcavA jevuM hovAthI emAMno keTaloka bhAga ame ahIM sAbhAra rajU karIe chIe : ghaNA samayathI manamAM che ke 75 varSa pUrAM thAya eTale mAre pravRtti ochI karavI ane cittana-manana pAchaLa vadhAre samaya Apavo. mAruM jIvana sArI peThe pravRttimaya rahyuM che. mArAmAM virodhAbhAsI vRttio jouM chuM. pravRtti vinA huM rahI zakato nathI; chatAM nivRttinI jhaMkhanA che. huM mAnuM chuM ke vRddhAvasthA thatA anubhava vadhe; kadAca duniyA jene DahApaNa kahe che evuM kAMIka Ave. paNa utsAha maMda thAya che, sAhasavRtti rahetI nathI, keTaleka daraje sthitisthApaka vRtti thAya che. utsAha ane sAhasavRtti vinA pragati thatI nathI. vRddhoe yuvAnone sthAna ane Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. sumaMta mahetA 305 taka ApavAM joIe : paDakhe rahI salAha Ape; paNa temanAM mArgamAMthI khasI javuM joIe. 'ApaNA vinA nahIM cAle' evo bhAva kADhI nAMkhavo joIe. ApaNAmAM vRddhAvasthAmAM vAnaprastha ane chevaTe saMnyAsa che te jIvananuM vaijJAnika Ayojana che. ghaNAne vRddhAvasthA bhArarUpa lAge che, kAraNa ke jIvanamAM vaividhya nathI hotuM ane AtmanirIkSaNanI Teva nathI. dRSTi bahirmukha hoya tyAre bAhya pravRtti baMdha paDatAM aMtaramAM zUnyatA Ave che. aMtarmukha dRSTi hoya ane cintana-manana hoya to eka agAdha AMtara-jagatano paricaya thAya che. "A jagatamAM zubha-azubha, sat-asat, zreya-preyanAM dvandva satata cAlyAM kare che. jeTale darajje zubha, sat ane zreyanuM palluM UMcuM rahe, teTale darajje prANImAtranuM kalyANa che. tema karavAmAM dareka manuSya nimitta banI zake che, banavuM ja joIe; lokasaMgraha arthe teNe pravRtti karavI joIe. temAM tenuM potAnuM paNa zreya che. A kartavyamAMthI chUTI na zakAya, anAsaktinA nAme pramAda na sevAya. to paNa, koI vakhata manane ema thAya ke pAramArthika pravRtti paNa kyAM sudhI. "paMcotera varSa pUrAM thayAM tyAre AvA vicAro manamAM Ave che. jIvananI dizA have kevI haze te jANato nathI. koI AkAMkSA rahI nathI. There is a sense of fulfilment (sarva rIte kRtArthatA anubhavuM chuM). mAruM jIvana lAgaNIvaza nathI, mukhyatve buddhipradhAna che. jIvana ekadhAruM satata vahetuM rahyuM che." icchIe ke vadhu ciMtana-manana karavAnI bIjAne mATe paNa lAbhakAraku thanArI zrI cImanabhAInI icchA saphaLa thAya, ane enA pariNAmarUpe suMdara ane vicArapreraka pustako ApaNane maLatAM rahe. emaNe bahu ja TUMkamAM kahelI bIjI saMyamanA mahattvanI vAta ApaNAM haiyAMmAM vase, ane ApaNe ApaNA jIvanamAM saMyamanI pratiSThA karavAno stutya puruSArtha karIe. (34) virala vibhUti DaoN. sumaMta mahetA bhAgIrathInA nIra jevuM nirmaLa ane pavitra jIvana, sphaTikasamo svaccha vyavahAra ane so-TacanA sonA jevuM suvizuddha jAherajIvana AvI virala guNavibhUtithI sadA dedIpyamAna rahelA zrI DaoN. sumaMta mahetA varSonI mAMdagI bAda ane 92 varSa jevI pAkaTa vaye paNa svargavAsI thatAM ema lAge che ke nirmaLa ane nikhAlasa netAgIrInA duSkALamAM gujarAta vadhu TraMka banyuM ! (tA. 30-4-1977) Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SOS amRta-samIpe Ama to sumaMtabhAI bahu nAmAMkita DaoNkTara hatA. emanI saMskAritA khUba ucca hatI. vaDodarAnA rAjakuTuMba sAthenA ghaniSTha saMbaMdhamAM paNa emaNe sAcavI jANela potAnA AgavA vyaktitva janasamUhamAM emanuM sthAna khUba UMcuM banAvI dIdhuM che. vaLI saMpattinI paNa emane koI kamI na hatI. Ama hAma-dAma-ThAma badhI rIte DokTara-sAheba khUba samRddhizALI ane bhAgyazALI puruSa hatA; ane chatAM e saMpatti ke vaibhavavilAsamAM kheMcI jaIne sukhacenanI cUMvALI jiMdagI jIvavAnuM pasaMda karavAne badale teoe anAtho, dalito, patito ane dInaduHkhiyAnA uddhAra mATe potAnuM jIvana samarpita karyuM hatuM, ane e vratane khAMDAnI dhAranI jema nibhAvI jANyuM hatuM. dalita-patita janatAnI e moTI khuzanasIbI hatI. mahAtmA gAMdhInA pagale-pagale, dInajanonI sevA mAraphata, rASTrasevAnA teo sAcA bhekhadhArI banyA hatA. sadAne mATe sattA ane svArthathI vegaLA rahIne, niSThApUrvakanI janasevA dvArA, A svanAmadhanya mahApuruSe potAnA A bhekhane khUba dIpAvI jANyo hato. (tA. 28-12-1968) (35) sevArasiyA, AkhAbolA zrI maNiyAkAkA amadAvAdanA mArgo para koTa athavA jhabbo, dhotI ane sapheda TopI, hAthamAM ke khabhe vajanadAra thelI - evA sAdA vayovRddha gRhasthane joIe to, e moTe bhAge to, maNiyAkAkA ja hoya ! emanuM AkhuM nAma zrI maNilAla maganalAla abhecaMda. bajAromAM e "maNiyA ammA' nAme ane janatAmAM maNiyAkAkA' evA vahAlapabharyA nAme oLakhAya. zrI maNibhAI amadAvAdanA vatanI; osavALa jaina zrImaMta. emano dhaMdho zera-bajArano. eka samaye e amadAvAdanA zera-bajAranA AgevAna; zerabajAranA vikAsa mATe kaMI-kaMI yojanAo ane kaMI-kaMI manoratho ghaDelAM. paNa mANasa UMghamAMthI jAge ema zrI maNibhAInuM mana koIka zubha paLe jAgI UThyuM ane emaNe zera-bajArano sArI rIte cAlato dhaMdho saMkelI lIdho ane tana-manathI svastha rahIne sAmAnya janatAnI bane eTalI sevA karavAnA mArge vaLI gayA! zrI maNikAkAnI janasevAnAM traNa mukhya pratIko : kapaDAM, kitAba ane kvinAIna. e garIba-garabAne bAre mAsa kapaDAM vaheMcyA kare; paNa kapaDAM eTale kevaLa kapaDAM ja nahIM, paNa jIvananI jarUriyAtanI koI cIjano garIba ke sAmAnya mAnavIne khapa paDyAnuM jANe ke zrI maNikAkAno sevApremI hAtha tyAM pahoMcI ja Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI maNiyAkAkA SOS jAya. ane kitAbanA to e bhAre zokhIna; saMskAranuM siMcana kare evAM pustako pote ya vAMce ane kharIdI karIne bIjAne vAMcavA bheTa paNa Ape. emanI A bheTa kevaLa garIba ke sAmAnya mANasane ja maLe ema nahIM, e zrImaMta gaNAtAM kuTuMbo sudhI paNa pahoMcI jAya. zrImaMtone paNa saMskAritA keLavavAnI, sAmAnya mAnavI karatAM jarA ya ochI jarUra nathI hotI. ane dardI mATe kvinAina to emanI pAse hamezAM hAjara ja hoya; ane koI dardIne bIjI kaMI davAnI jarUra hoya to paNa zrI maNikAkA ene tarata ja e pahoMcatI kare. temane haoNspiTalamAM jaIne dardIone maLavAno paNa bhAre rasa; emane joIne dardIo rAjIrAjI thaI jAya. kyAreka teo phaLa vaheMcIne paNa dardIone saMtoSa Ape. TADhanA divasomAM to zrI maNikAkA vastra vagaranA ke vastranI ochI sagavaDavALA mAnavIone zodhIzodhIne emane kapaDAM ke kAmaLA-dhAbaLA pahoMcatA kare. pote zrImaMta eTale A mATe pote ya kharca kare, ane koI saMsthA ke vyaktine potAnA paisA A mArga lekhe lagADavA hoya to e paNa maNikAkAne bolAvIne paisA Ape; e rIte vitaraNanuM kAma akhaMDapaNe cAlyA ja kare. zrI maNibhAI taMdurastI mATe sadA jAgatA rahe. khAvApIvAmAM bahu sAcave, ane e pace enI bhAre cIvaTa rAkhe. gharanI moTarano upayoga e javalle ja kare. roja pAMca-cha mAila page cAle tyAre ja emane saMtoSa vaLe. khAi-khAIne paDyA rahevuM, mAMdA paDavuM ane parAdhIna thavuM to emane ruce ja nahIM. teo bolavAmAM bhAre AkhAbolA. bhalabhalA zrImaMtone paNa kahetAM acakAya nahIM ke khAI-pIne paDyA rahezo to dAktaranAM ghara bharazo, ane kuTuMbane saMskAra nahIM Apo to laDI-jhaghaDIne vakIlonAM ghara bharazo ane korTakacerInA uMbarA ghasI ghasIne thAkI jazo. ochuM khAvuM, sAduM jIvavuM, maryAdAmAM kharca karavuM evI-evI sAdI zikhAmaNonA pracAramAM paNa maNikAkAne eTalo ja rasa. AvAM kArDo chapAvIne maphata vaheMce ane moTAM-moTAM posTaro paNa chapAve. dezasevAnA paNa teo khUba premI. svarAjyanI laData daramyAna gujarAtanA koMgresIonI zakti banI rahenArA puruSomAMnA zrI maNikAkA eka hatA. A vAte saradArasAheba sAthe emane gADha oLakhANa hatI, ane emane mATe saradAranA daravAjA sadA ughADA rahetA. paNa zrI maNikAkAe e saMbaMdhano kadI svArtha kAje upayoga nahoto karyo. hasate moMe vepAra saMkelI jeNe sevAno ane cittazAMtino mArga svIkAryo hoya ene AvI svArthasAdhanA ruce paNa kema? teo pravAsanA paNa eTalA ja premI; ane lokasevA mATe paNa teo gAmaDAMmAM pharavAmAM pAchA na paDe. meLAomAM jaIne paNa sevA kare. Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 amRta-samIpe AvA sevApremI maNikAkA gata tA. 14mI eprilanA roja, amadAvAdamAM 84 varSanI uMmare svargavAsI thayA; garIba ane sAmAnya janatAne eka sAcA sevakanI moTI khoTa paDI. 82 varSanI uMmara sudhI to temaNe potAnuM svAthya sArI rIte TakAvI rAkhyuM hatuM. thoDAka mahinA pahelAM ja emane lakavo thayelo. ArAmanA teo sAcA adhikArI banyA hatA. (tA. 29-4-1961) Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 strIratno (1) nayanahInonAM rAhabara zrImatI helana kelara kyAM aMdhakAra ? kyAM prakAza ? kyAM jiMdagI ? kyAM mota ? evuM ja eka nArInuM jIvana : janme kamabhAgI, mRtyue baDabhAgI ! UgatI jiMdagIno pahelo cheDo juo : avatAra maLyo-na maLyo, ane mAtra 19 mahinAnI ja uMmare kALamukhA tAve kumaLI kaLI samI kAyA upara evuM kAramuM AkramaNa karyuM ke samagra jIvana ja roLAI gayuM ! jIvanamAM prakAzanI tejarekhAo patharAya e pahelAM ja sarvatra aMdhakAra gherAI gayo ! pAraNe jhUlatI doDheka varSanI bALakInI AMkhonAM teja hAI gayAM, kAnanA paDadA jaDa thaI gayA ane vANIne pragaTAvavAnI jabAnanI zakti hiMgarAI gaI ! na kaMI jovuM, na kazuM sAMbhaLavuM, na kaMI bolavuM ! mAnavI jevA mAnavIno deha hAlatI-cAlatI ane khAtI-pItI jaDatAno puMja banI gayo ! mRtyue jANe jIvanarUpe ja avatAra dhAraNa karyo ! jIvana asahya ane akAruM banI jAya evI apaMgatA na koI AzA, na koI utsAha. e ja jiMdagIno aMtima cheDo juo : 88 varSanI pUrI jaipha uMmare e baDabhAgI sannArInuM jIvanapadma sadAne mATe biDAI gayuM tyAre e jIvana dhanya banI gayuM hatuM ane e mRtyu ene mATe mahotsava banI gayuM hatuM ! A sannArI te kumArI helana kelara; tA. 1-6-1968ne roja. emanuM avasAna thayuM. helana kelare mAtA sarasvatIne prasanna karIne eka viduSI tarIkenI nAmanA prApta karI hatI. vartamAnapatronI kaTAra-lekhikA tarIke ane pustakonI lekhikA Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 910 amRta-samIpe tarIke teo lokapriya banyAM hatAM. dilhI sahita cAra vizvavidyAlayoe emane mAnada DaoNkTareTanI padavI arpaNa karIne emanI virala vidyA-upAsanAnuM bahumAna karyuM hatuM. AvuM kRtArtha ane yazasvI jIvana joIne saheje aMtara guMjI UThe che : "nati reSAM yaza: narImana maya" (AvA baLavAna AtmAne na jarA sparzI zake che ke ne mRtyu pajavI zake che.) kumArI helanano janma sane 1880mAM jUnanI 27mI tArIkhe amerikAmAM TaskambiyA zaheramAM thayo hato. pitAnuM nAma kepTana Arthara ane mAtAnuM nAma ketherAina. janma-samaye zarIra taddana taMdurasta. paNa e taMdurastI jANe TUMkA avadhimAM ja najarAI gaI : doDheka varSanI umare ene rAto tAva (skAraleTa phIvara) lAgu paDyo. enI taMdurastI ane zakti harAI gaI : nAka ane cAmaDI sivAyanI jJAnendriyo jaDa banI gaI. asahAya mAtA-pitAne asahAya banelI bALakInI ciMtA gherI vaLI : AMdhaLI, baherI ane mUMgI banelI dIkarI bhagavAnanA bharose UcharavA lAgI. je kudarata viSane janma Ape che e ja amRtane paNa pedA kare che. ane sAce ja, eka baDabhAgI divase nirAzAgherI helana upara, mamatAnI mIThI vIraDI samI eka narsanI prApti rUpe, bhagavAnanI kRpA varasI rahI : 1887nA mArcanI trIjI tArIkhe kumArI ane saMlivAnane kumArI helananI sArasaMbhALanI javAbadArI soMpavAmAM AvI : jANe e be jIvo vacceno janmajanmAMtarano RNAnubaMdha jAgI UThyo. kumArI salivAnanA aMtaramAM kumArI helanane mATe karuNA ane vAtsalyano akhUTa jharo vahevA lAgyo; e nArI helana mATe AzAbharyA, yazasvI ane tejasvI jIvananI janetA banI gaI ! helanano te divase punarjanma thayo ! pachI to helana ane salivAnanAM jIvana tANAvANAnI jema ekAkAra banI gayAM. be khoLiyAM jANe ekarUpa banIne aMtarAtmAnI virATa zaktine ArAdhI rahyAM - Adarza guru-ziSyArUpe ! gurunI akhUTa zraddhA, dhIraja, tamannA; ane ziSyAno anero AtmavizvAsa, utsAha, puruSArtha ! 24 varSanI vaye kumArI helana kelara snAtakanI parIkSAmAM sAre naMbare uttIrNa thayAM. kumArI helananuM jIvana krame-krame vikasavA lAgyuM. AzA ane utsAhano saMcAra thavA lAgyo. che ane eka samayanI apaMga, asahAya ane nirAza sannArInuM bhAgyavidhAna to juo : aneka apaMga, asahAya ane hatAza mAnavIonuM e AdhArasthAna banI gaI! eka kALe duniyA jenI dayA khAtI hatI e vyaktinA aMtaramAM dina, - duHkhI, apaMga mAnavIone mATe vAtsalyasabhara karuNAno akhUTa jharo vahevA lAgyo; enuM jIvana ane sarvasva apaMga mAnavasamUhanA utthAna mATe samarpita thayuM. Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 911 zrI AzApUrNAdevI AvA paragaju ane puruSArthaparAyaNa jIvanamAM bhogavilAsane avakAza kevo ? sAva sahaja rIte ja e paropakArI sannArI AjIvana kaumAravratadhAriNI banI gayAM ! A nArInI zakti to juo : potAnA sevAkAryane vega ApavA eNe AkhA amerikAno pravAsa kheDyo, aMdha apaMga sainikomAM AzAno saMcAra karyo. are, e mATe bIjA vizvayuddha vakhate raNamedAnano pravAsa kheDatAM paNa ene bhaya na lAgyo. cha-cha vAra to vizvano pravAsa karyo ! duniyAnA mahAna rAjadvArI puruSo, tattvaciMtako ane AgevAnono saMparka eNe keLavI jANyo hato. vizvanI parAkramI ane puruSArthI vyaktionI nAmAvalIne mokhare zobhe evuM ojasvI enuM jIvana hatuM, zILuM enuM parAkrama hatuM ane racanAtmaka eno puruSArtha hato. AtmAnI anaMta zaktino khyAla ApatI ati virala vyaktiomAM kumArI helana kelaranuM nAma sadAsmaraNIya ane AtmazaktinA unmeSanA jvalaMta pratIka samuM banI raheze. vAcakamitra, kyAreka avasara meLavIne A AtmavizvAsI puruSArthI sannArInI AtmakathAnA be khaMDonA gujarAtI anuvAda ('apaMganI pratibhA' ane majhadhAra')nuM vAcana-manana karIne e bhavya ane divya zaktine oLakhavAno lhAvo lezo to aMtaramAM AzA ane ullAsa pragaTyA vinA nahIM rahe. (tA. 15-6-1998) (2) nArInI sarjakazaktinuM AhalAdaka daSTAMta zrI AzApUrNAdevI ApaNA dezanI vizvavikhyAta prakAzana saMsthA bhAratIya jJAnapIThe sthApelo eka lAkha rUpiyAno "jJAnapITha sAhityika puraskAra meLavavo e zabdanA sarjakanI kalAne sarvamAnya banAve tevuM virala bahumAna lekhAya che. ApaNA dezanI rAjyamAnya soLa bhASAomAM, amuka samayamaryAdAmAM racAyelI lalitavADmayanI (navalakathA, navalikA, kavitA, nATaka jevI) kRtiomAMthI je kRtinI zreSTha kRti tarIke pasaMdagI karavAmAM Ave che, te kRtinA lekhakane eka lAkha rUpiyA jeTalI moTI rakamano A puraskAra, jAhera samAroha yojIne, dara varSe arpaNa karavAmAM Ave che. "nobela sAhityika puraskAra'nI jema A puraskAre bhAratIya lalitavADumayamAM ghaNuM AdarabharyuM sthAna prApta karyuM che. Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 912 amRta-samIpe atyAra agAu A puraskAra, agiyAra varSa daramyAna judI-judI bhAratIya bhASAonA judA-judA zreSTha puruSa-sarjakone ApavAmAM Avyo che, ane bAramA varSano puraskAra virala, hRdayasparzI, kalyANamArgI, sumadhura ane vipula evI sarjanazakti dharAvatAM eka mahilAratnane arpaNa karavAmAM Avela che e eka viziSTa ghaTanA che; eTale enI noMdha levI ucita che. lalita-vArmayanA sarjanamAM AvI AzcaryakAraka saphaLatA ke siddhine varelAM A sannArI che baMgALI bhASAnA lokapriya lekhikA zrImatI AzApUrNAdevI. emanI je kRtinuM "jJAnapITha sAhityika puraskAra' dvArA tAjetaramAM (tA. 27mI eprilanA roja), navI dilhImAM rASTrapatinA hAthe bahumAna karavAmAM AvyuM, e che "prathama pratikRti' nAmanI navalakathA. A navalakathAnuM mukhya pAtra sAvitrI nAme eka mahilA che. nArIvargane - vizeSa karIne baMgALanA nArIsamAjane - veThavI paDatI yAtanAo ane bardAsta karavA paDatA sAmAjika anyAyone vAcA ApIne, . nArInA svAtaMtrya ane utthAnanA vicArane protsAhana ApavuM, ane te paNa navalakathA jevA kaLAnA eka uttama ane rocaka mAdhyama dvArA, e zrImatI AzApUrNAdevInI A kRtino subhaga hetu che. eka rIte A navalakathA dvArA e lekhikAnA aMtaramAM nArIsamAjanI yAtanA ane unnati mATe satata cUMTAyA karatI baLavAkhora vRtti pragaTa thaI che ema kahevuM joIe. emanA AvA manobhAvo emanI prathama pratikRti uparAMta "suvarNalatA" ane "bakulakathA" e be navalakathAomAM thaIne pUrNarUpe vyakta thayelA che. eTale A pratyeka navalakathA kathA tarIke svataMtra athavA svayaMsaMpUrNa hovA chatAM, viSayanirUpaNanI dRSTie ekabIjInI pUraka che; arthAt eka saLaMga kathA juduM-juduM nAma dharAvatAM traNa pustakarUpe pragaTa thaI che. zrImatI AzApUrNAdevInI uMmara atyAre 19 varSanI che. sAhityanuM sarjana karavAnI zaktinI kudaratI bakSisa emane UcharatI - sAva nAnI - umare ja maLI hatI. saMpUrNAdevI emanAM bahena hatAM. baMne baheno bacapaNamAM vArtA-vArtA ane kavitA-kavitAnI ramata ramatI hatI, ane pote lakhela vArtA ane kavitA baMne baheno sAthe besIne sarakhAvI jotI hatI. A ramata ramatAM-ramatAM ja AzApUrNAdevImAM bhaviSyanA eka siddhahasta sarjaka ane sAhityakAranAM bIja ropAyAM hatAM; ane e tarata ja pAMgaryA paNa hatAM. 13 varSanI sAva nAnI uMmare to emaNe bALako mATenuM choTo ThAkuradAra kAzI jAtrA" (sauthI nAnA dAdAnI kAzIyAtrA) nAme pustaka lakhyuM hatuM. A pustaka uparathI ja prakAzakane emanAmAM rahelI sarjaka pratibhAno khyAla AvI gayo hato. soLa varSanI uMmare "rAjura mA" (rAjunI mAtA) nAme pahelI vArtA Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AzApUrNAdevI 13. lakhI hatI. e vArtA evI suMdara ane vArtAkalAnI dRSTie evI uttama koTInI hatI ke ene vAMcIne eka soLa varSanI kanyA AvI uttama vArtA lakhI zake e vAta mAnavA loko taiyAra ja na hatA ! AthI sAhityanA vartuLamAM to evI aphavA paNa vahetI thaI hatI, ke AzApUrNAdevIe potAnA mATe lakhI Ape evA puruSa-lekhakane zodhI kADhyo che ! paNa thoDAka samayamAM ja lokoe jANyuM ke A aphavA sAva khoTI ane pAyA vagaranI che. A ghaTanA paNa chevaTe AzApUrNAdevInI racanAonI guNavattA, uttamatA ane lokapriyatAnI sUcaka banI gaI hatI. jIvanamAM keLavAyelA sAhitya-sarjananA rasa uparAMta potAnI AsapAsanA samAjanuM, samAjamAM banatI ghaTanAonuM ane khAsa karI nArIsamAja pratyenA samAjanA anyAyabharyA vartana ane vyavahAranuM jhINavaTabharyuM avalokana karavAnuM emanA svabhAva sAthe sAva sahajapaNe vaNAI gayuM che. AvA mamatAbharyA avalokanane lIdhe emanuM aMtara samavedanA, sahAnubhUti ane puNya-prakopathI evuM UbharAI jatuM ke kyAreka to e lAgaNI asahya banI jatI, ane emanI koIka kRtimAM koIka pAtra ane ghaTanA dvArA vyakta paNa thaI jatI. baMgALanI navapariNIta putravadhUone, te potAnI saMpattibhUkha saMtoSAya eTaluM kariyAvara nahIM lAvI hovAne kAraNe, enAM sAsariyAM piyara pAchI mokalI detAM, ane eka yA bIjA nimitte emanA upara vividha sitama gujArAtA - evI badhI dardabharI vAto sAMbhaLIne temano AtmA kakaLI UThato. emanI kRtiomAM je jIvaMtapaNuM, vazIkaraNa ane saMvedana jovA maLe che te enI racanAnI pAchaLa rahela jAta-anubhava, sUkSma avalokana ane mAnavatA pratyenA anurAganA sAtatyane kAraNe ja. emanI kRtio emanA aMtaramAM samAyelI vAto ane vedanAone ajaba rIte vAcakanA hRdaya sudhI pahoMcatI karI de che. jarA emanA sarjanakAryanI vipulatA to juo : 13 varSanI nAnI uMmare zarU thayelo sAhitya-sarjanano yajJa paDa varSa sudhI satata cAlu rahyo che ane atyAre 19 varSanI jaipha umare paNa kalamanA kasabano emano yajJa vaNathaMbhyo AgaLa vadhI rahyo che. potAnA chappana varSa jeTalA dIrdha sarjanakALa daramyAna AzApUrNAdevIe nAnI-moTI doDhaso jeTalI kRtio samAjane bheTa ApI che. A doDhaso kRtiomAM 110 to navalakathAo ja che ! bAkInI 40 kRtiomAM 20 vArtAsaMgraho ane 20 bAlasAhityanI copaDIo che. emanI 18 jeTalI kRtionI philmo UtarI che. hiMdIbhASAnI philmomAM lokapriya banelI "mulAkAta', maherabAna", "caitAlI' ane "tapasyA' nAmanI cAra philmo paNa emanI kathAonA AdhAre ja UtarI che. vaLI emanAM keTalAMka pustakonA hiMdI, gujarAtI, uDiyA, tAmila, telugu, urdU ane aMgrejI bhASAmAM anuvAdo paNa thayA che. - WWW.jainelibrary.org Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u14 amRta-samIpe eka bahena guNavattA ane vipulatA e baMne dRSTie sAhitya-sarjananI duniyAmAM cirakALa sudhI eka viziSTa sImAstaMbharUpa banI rahe evA adbhuta sAhityanuM sarjana karI zake che ane lokapriyatA prApta karI zake che enuM jIvaMta udAharaNa zrImatI AzApUrNAdevImAM jovA maLe che. emanI AvI anokhI siddhi upara, emane enAyata thayela "jJAnapITha sAhitya puraskArathI suvarNakaLaza caDyo che; e rIte emanuM nAma ane kAma amara banI gayuM che. temanA pratyenA AdaramAM vadhAro kare evI vAta e che ke potAnI AvI utkaTa sAhityasAdhanA, sarjananI virala pratibhA ane navI-navI kathAonuM sarjana karavAnI aMtaramAM UbharAtI Urmio potAnAM vara, ghara ane kuTuMbanI sAcavaNImAM ane sAmAjika pharajomAM aMtarAyarUpa na bane enuM teo hamezAM dhyAna rAkhe che. eTale moTA bhAganuM lekhana teo rAtanA ujAgarA veThIne kare che ! emanuM bacapaNa sukhamAM vItyuM hatuM. paMdara varSanI uMmare emanAM lagna thayAM tyAre paNa emane sukha-zAMtibharyuM vAtAvaraNa maLyuM hatuM, ane ochA kariyAvara ke evA ja koI nimitte sAsariyAMnAM meNAM-ToNAM sAMbhaLavAno vakhata nahoto Avyo. uparAMta, A badhAthI vadhAre bhAgyazALI gaNAya evo saMyoga to emane e maLyo hato, ke emanA pati taraphathI emane potAnA lekhanakAryamAM AgaLa vadhavAnuM protsAhana maLatuM rahetuM hatuM. ATalI zakti hovA chatAM teo rAjakAraNathI hamezAM aLagAM rahyAM che ane potAnA kartavyanA pAlana ane sAhityasarjana dvArA AnaMda ane saMtoSa meLavatAM rahyAM che. AvA anukULa bAhya saMyogo ane AMtarika guNavattA jevAM paribaLoe eka tejasvI ane viziSTa sarjanapratibhA dharAvatAM sannArInI ApaNA dezane bheTa ApI te ApaNI khuzanasIbI che. teo "kaLAne khAtara kaLAnA chIcharA ane nukasAnakAraka AdarzanA badale "jIvanane khAtara kalA'nA maMgalakArI AdarzanA upAsaka che; AnI gherI asara emanI racanAo upara paDelI che. tethI ja e racanAo kalyANakArI ane lokapriya banI zakI che ane bIjA puraskArothI paNa sanmAnita thayela che, zrImatI AzApUrNAdevI ke bhUtakALamAM thayela ane hAla vidyamAna tejasvI, zaktizALI ane sattvazIla sannArIonI kAryasiddhione joIne, nArIsamAjamAM rahelI anekavidha zaktione potAnAM divyajJAna ane ahiMsA-karuNAthI pArakhIne emane AtmavikAsanI pUrepUrI mokaLAza karI ApanAra ane ene potAnA dharmasaMghamAM AdarabharyuM sthAna ApanAra mahAvIrasvAmInI divyadRSTi, samatAvRtti ane upakAraka dRSTi AgaLa ApaNuM zira jhUkI jAya che. Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatI zAradAbahena mahetA u15 paNa prabhu mahAvIranA A kAryanI mAtra prazaMsA karIe e pUratuM nathI. emanI sAcI upAsanA tyAre ja thaI kahevAya ke jyAre ApaNe ApaNA saMghanA ja mahattvanA aMgarUpa vizALa sAdhvIsamudAyane adhyayana-adhyApana, saMzodhanasaMpAdana ane lekhana-pravacana dvArA potAnI anekavidha zaktiono vikAsa karIne sva-paranuM kalyANa karavAnI pUrepUrI chUTa ane mokaLAza ApIe. (tA. 13-5-1978) (3) Adarza nArIjIvananAM pratinidhi zrImatI zAradAbahena mahetA bhAratanAM eka Adarza sanArI, sukha-zAMti-snehabhaya gRhasthajIvananAM ane gujarAtanI surabhita saMskAritAnAM phUlavelasamA zreSTha pratinidhi zrImatI zAradAbahena mahetAe, tA. 13-11-1970nA roja, 88 varSa jeTaluM sudIrva, vimaLa, yazasvI, prazAMta jIvana mANIne, sadAne mATe vidAya lIdhI. emanI mahAyAtrA mATenI vidAyanI ghaDI paNa eka dhanya-puNya ghaDI hatI. baporanA bAraeka vAge badhAM jamI-paravArI rahyAM. zAradAbahena khurazImAM ArAmathI beThAM, ane na koI moTo roga ke tAva-tariyo; ane beThAM-beThAM ja jANe prabhunI A panotI putrIne teDuM AvyuM ! bhAgIrathInA nirmaLa pravAha samuM pavitra jIvana, ane evuM ja samatAbharyuM nirvighna mRtyu ! zikSaNa, saMskAra ane sAhityanAM kSetre, nArIpratiSThAnA kSetre, dIna-hInagarIbonI sevAnA kSetre ane melA ane mAyAvI gaNAtA rAjakAraNanA kSetre paNa zrI zAradAbahene je niHsvArtha, niSThAbharI ane sphaTikasamI nirmaLa kAmagIrI bajAvI hatI, ane je zucitA dAkhavI hatI te ativirala ane Adarza hatI. cAra vIzI karatAM ya vadhu pAkI umara thavA chatAM vicAronuM zaithilya ke kartavyavimukhatAno aMza paNa emane sparzI zakyAM na hatAM e emanA zILA, prazAMta, chatAM prabhAvazALI vyaktitvane AbhArI hatuM. emanA hRdayanI udAratA ane vizALatAnI amRtavarSA to sau koI svajano, paricito ane aparicito uparanA hArdika vAtsalyarUpe satata thayA ja karatI hatI. emanI nAnI ke moTI ekeeka pravRtti upara Adarza sannArIne sahaja evI karuNA, lAgaNInI sukumAratA, saMvedanazIlatA ane vagara mAgye sahAya karavAnI tatparatAnI saurabha prasarelI rahetI. Only Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe ATaATalAM jAhera kSetro kheDavA chatAM ane emAM khUba saphaLatA ane yaza maLavA chatAM ahaMbhAvano ke kIrtinI AkAMkSAno maLa emane sparzIsudhdhAM nahoto zakyo, e emanI apUrva siddhi. badhI ja pravRttiomAM rasa ane niSThApUrvaka bhAga levA chatAM aha-mamatvathI jaLakamaLanI jema alipta rahIne jIvanane vadhu ne vadhu uccagAmI banAvavAnI e kaLA jANe teone sahajasiddha hatI. Ane lIdhe emanuM citta kaThoratA ane kaDavAzathI sarvathA mukta rahI zakyuM hatuM. A badhAnI sAthesAthe nizcayabaLa, dRDhatA ane kaSTasahiSNutAnA sumeLane lIdhe emanuM jIvana vizeSa jAjaramAna banyuM hatuM. jAherajIvananA pratyeka kSetramAM prApta thayelI ATaATalI saphaLatA chatAM zrI zAradAbahenanuM citta kyAreya gRhasthadharmavimukha banyuM na hatuM. potAnA gharanI teoe eka devamaMdiranI jema jIvanabhara upAsanA karI hatI ane potAnA patnIpadane, mAtRtvane, sannArI-padane pUrepUruM yazasvI banAvyuM hatuM. ema karIne gRhiNI gRhamukhyatve ( gRhiNI te ja ghara ) e udAtta Adarzane mUrtarUpa ApyuM hatuM. A ja jIvananuM amRta ane A ja mRtyu uparano vijaya. - Aje nArI-jIvanano Adarza pataMgiyAnA raMganI jema paLe-paLe palaTAto jAya che. Ane lIdhe jene bhAratanA RSi-munioe dhanya tarIke biradAvyo hato (dhanyo gRhasthAzrama), te gRhasthAzrama veravikhera banI rahyo hoya ema spaSTa dekhAya che. paNa A badhI svArthamUlaka ane doDAdoDImAM kyAreka to mAnavIne, ane khAsa karIne vicArazIla nArIsamAjane jIvanamAM sAdAI, saMskAritA ane sevAparAyaNatAnI punaH pratiSThA karavAnA sarvakalyANakArI vicAro AvyA vagara rahevAnA nathI; tyAre zrImatI zAradAbahena mahetAnuM jIvana ane kArya eka tejasvI nakSatranI jema mArgadarzaka banI rahevAnuM che. (tA. 28-11-1970) . (4) AtmalakSI paMDitA brahmacAriNI zrI candrAbAI digaMbara jainasaMghamAM, chaeka dAyakA jeTalA lAMbA samaya sudhI potAnI AtmasAdhanAnI tatparatA, zAstrAbhyAsitA ane sevAparAyaNatAnA pratApe ghaNA Adara ane yaza meLavIne potAnI suvAsa mUkI janAra brahmacAriNI zrI caMdrAbAI thoDA vakhata pahelAM (tA. 28-7-1977nA divase) AtmajAgRti ane samAdhipUrvaka svargavAsa pAmatAM digaMbara jainasaMghane eka Adarza ane ucca koTinA mahilAratnanI sahelAIthI na purAya evI moTI khoTa paDI che. Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjakumArI amRta kaura u17 vRMdAvananA vaiSNava kuTuMbanI putrI tarIke janmelAM candrAbAIno bhAgyayoga emane bihAranA (ArAnA) jaina kuTuMbanI kuLavadhU banAvavAnuM nimitta banyo. paNa e bahena eka saMpattizALI kuTuMbanI kuLavadhU tarIke sukhacena ane bhogavilAsamAM potAnuM saMsArI jIvana vitAve e jANe bhavitavyatAne maMjUra na hoya ema, lagna pachI thoDA vakhate vaidhavyanuM asahya gaNAtuM mahAsaMkaTa emanA upara UtarI paDyuM. paNa prabhuparAyaNatA ane dharmazIlatAno sahAro laIne emaNe AvA kAramAM saMkaTamAM paNa dhairya dhAraNa karavAno prayatna karyo. emanA sAsariyAnA zANA ane dharmAnurAgI mahAnubhAvoe emane dharmagraMthonA adhyayananI pUratI anukULatA karI ApIne emanA A prayatnamAM baLa pUryuM. vadhArAmAM, potAnI comera dInatA, duHkho ane dardIno bhoga banatA mAnavIo pratye sahAnubhUti ane karuNAno anubhava karIne, emaNe potAnI vedanA visAre pADavAno rAha lIdho. pariNAme akALe vaidhavyano bhoga banela candrAbAI AtmasAdhikA, paMDitA ane karuNAmayI mAtA - - ema trividha guNagarimAthI samRddha navo avatAra pAmyAM. potAnA dharmasaMghanI saMsthA zrI jaina-bAlA-vizrAmanI bAlikAo ane vidhavA tema ja asahAya mahilAo mATe zrI caMdrAbAI moTA AdhAra ane AzvAsanarUpa banI zakyAM. e rIte emanuM eka hetALa, mamatALu mAtA tarIkenuM vyaktitva uttarottara vikasatuM rahyuM. ethI ja emanI dharmaparAyaNatA paNa vadhAre ne vadhAre vyApaka ane jIvanasparzI banatI rahI ane emanI bAhya ke AMtarika pratyeka pravRttine ajavALatI rahI. AvAM eka AtmasAdhaka ane lokopakAra-nirata sannArI, 90 varSa jeTaluM sudIrgha jIvana zAMti-samatApUrvaka jIvIne, mahAyAtrAe saMcaratAM kRtArtha thaI gayAM. (tA. 1-10-1977) (5) sevAvratI rAjakumArI amRta kaura mahAtmA gAMdhIjInI hAkala kaMIka zrImaMto, sukhazIliyAo, zaktizALIo, - vidvAno ane AgevAnonA aMtarane sparzI gaI hatI ane emane dezasevAnA kSetranA bhekhadhArI banAvI gaI hatI. sau jANe hoMze-hoMze samarpaNa karavA ane sevAno AsvAda mANavA doDI AvyA hatA. rAjakumArI amRta kaura AvAM ja eka AjIvana sevAvratI sannArI hatAM. * WWW.jainelibrary.org Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u18 amRta-samIpe - 75-76 varSanI pAkaTa uMmare paNa tAjetaramAM dilhImAM emanuM avasAna thatAM dezane eka garIbonA belI samI niSThAvAna sevikAnI moTI khoTa paDI che, ane atyAranA viSama kALamAM e khoTa saheje purAya evI nathI. ' kapUrathalAnA rAjakuTuMbanuM saMtAna hovA chatAM jyAre gAMdhIjIno pArasamaNi emanA aMtarane sparzI gayo tyAre janatA-janArdananI niHsvArtha, nirbheLa ane niSThApUrNa sevA e ja emanuM jIvanavrata banI gayuM. gAMdhIjIe je mArga cIMdhyo e mArge teo hoMzapUrvaka cAlatAM rahyAM. ( 15-17 varSa to emaNe gAMdhIjInuM maMtrIpada sAcavI jAyuM. A eka moTI agniparIkSA hatI. gAMdhIjIe pradhAna banavAnuM kahyuM to emAM paNa e pAchAM na paDyAM ane pUrA eka dAyakA sudhI (1947thI 1957) madhyastha sarakAranA ArogyapradhAna tarIke emaNe yazasvI kArakirdI batAvI. kSaya sAme, raktapitta sAme, reDakrosanA vikAsamAM, prAthamika sAravAranI pravRttine vegavAna banAvavAmAM - ema janakalyANanAM aneka kSetromAM dinarAta rata rahIne emaNe pote svIkArela khristI dharmane dIpAvyo hato, ane "manuSyanI sevA e prabhusevA" e mahAtmA isukhristanA upadezane jIvanamAM utArI batAvyo hato. (tA. 15-2-1964). . (6) dharmarata sevAvratI zrI menAbahena veza saMsArIno ane jIvana tyAgInuM - evAM pavitra nara-nArIo paNa kyAreka-kyAreka ApaNI viSama duniyAmAM pAkatAM rahe che ane jIvanano Adarza samajAvatAM jAya che. AvAM ja eka sannArI hatAM zrImatI menAbahena zeTha dharmaparAyaNa, satata jAgRta ane paropakAraparAyaNa; satyamaya vyavahAranAM ane nakhazikha zuddhinAM AgrahI. sAdhujIvananA pAyArUpa vicAra-vANI-vartananI ekarUpatA emanAM jIvanamAM tANAvANAnI jema vaNAI gaI hatI. ochAmAM ochuM bolavuM ane jiMdagInI paLepaLano uttama upayoga karIne vadhumAM vadhu kAma karavuM, evA karmayoganAM teo upAsaka hatAM. eTale ja to teo paropadezamAM pAMDitya' jevI nakAmI pravRttithI tema ja nAmanA-kIrtinI mohamAyAthI sadA aLagAM rahI zakyAM hatAM. Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI menAbahena 319 duHkhiyAnuM duHkha joIne dravavA lAge ane e duHkhanA nivAraNa mATe yathAzakti kaMIka paNa udyama karIne ja saMtoSa pAme evI saMvedanazIla ane kartavyaparAyaNa emanI prakRti hatI. janasevA e ja emano AnaMda hato. teonuM mULa vatana saurASTramAM mAMgaroLa; paNa emanA pitAzrI hemacaMdabhAI dAyakAo pahelAM vyavasAyane mATe muMbaImAM AvIne vaselA. emanA dAdA zrI amaracaMdabhAI kApaDiyA bhAre pratApI, samajaNA ane sudhAraka puruSa hatA. AcArya zrI vijayavallabhasUrizvarajInI samAja-kalyANanI bhAvanAne jhIlIne jaina samAjanI suprasiddha zikSaNasaMsthA zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI sthApanA mATe muMbaInA je mahAnubhAvoe avirata puruSArtha karyo hato emAMnA zrI amaracaMdabhAI eka hatA. kanyAkeLavaNInA teo moTA himAyatI hatA. AvA eka pragativAMchu kuTuMbamAM, sane 1899mAM menAbahenano janma thayo hato. potAnA dAdAnI hUMphamAM uttama saMskAra ane zikSaNa meLavavAno temane suavasara maLyo hato. maeNTrikanI parIkSA to teo potAnA pitAzrInI mAMdagIne kAraNe ApI zakyAM na hatAM, chatAM vidyAprItinAM bIja teomAM daDhapaNe ropAyAM hatAM. sAthe-sAthe kAma karavAnI hoMza ane koI paNa kAmane sArI rIte pUruM karavAnI haiyAukalata paNa emanAmAM hatI. te samayanA rivAja pramANe, menAbahenanAM lagna nAnI uMmare ja, zrI narottamadAsa jagajIvanadAsa zeTha sAthe thayA hatA. paNa emanuM bhAgyavidhAna kaMIka juduM ja hatuM. lagna pachI sAta ja varSe zrI narottamadAsa zeThano svargavAsa thayo. menAbahenanA jIvanamAM sUnakAra vyApI gayo. duHkha to mAthe Abha tUTI paDyA jevuM kAramuM hatuM, ane svasthatA na hoya to jIvana veravikhera banI jAya evo prasaMga hato. paNa AvA kasoTInA vakhate aMdaranuM khamIra, kuTuMbanA saMskAra ane dharmabhAvanA bhAre AdhArarUpa banI gayAM. vaidhavyanI asahya vedanAne aMta2mAM valovIne dIna-duHkhI baheno mATe karuNAnuM navanIta taiyAra karavAno zAMta puruSArtha menAbahene zarU karyo; ane teo keTalIye asahAya ane saMkaTagrasta bahenonAM dharmamAtA ane dharmabhaginI banI gayAM. kavi zrI kalApInI "che vaidhavye vadhu vimaLatA, bahena ! saubhAgyathI kAMI ?" e paMktinuM satya zrI menAbahenanA tapasvI jIvanamAM jovA maLe che. lokakalyANanI pravRtine paNa kaMIka vAhana joIe. asahya ane duHkhI bahenone ane bALakone sanmAnapUrvaka vyavasthita rIte sahAya ApI zakAya e mATe menAbahene 'jaina mahilA samAja' mA2phata sevAo ApavAnuM zarU karyuM. sevA-pravRtti pAchaLa koI paropakAranI ahaMbhAvI lAgaNI nahIM, paNa AtmasaMtoSa meLavavAnI namratA ja rahelI hatI. niHsvArthapaNuM, dhyeyaniSThA, jAherajIvananI javAbadArInuM Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 amRta-samIpe bhAna, khaMta ane cokasAI teonI nAnI ke moTI badhI sevApravRttinI saphaLatAnI cAvI hatI. 'jaina-mahilA-samAja' mAraphata cAra dAyakA sudhI sevA karI teoe potAnI maryAdita mUDImAMthI thoDA vakhata pahelAM pacIsa hajAra rUpiyA jevI moTI 2kama A saMsthAne Adarza bAlamaMdira mATe ApI hatI. A bAlamaMdira sAthe teonA patinuM nAma joDavAmAM AvyuM che. teo 'zrI muMbaI jaina yuvaka saMgha' sAthe paNa jIvanabhara saMkaLAyelAM hatAM. e uparathI paNa jANI zakAya che ke teone navA vicAro ane sudhAraka pravRtti tarapha kevo anurAga hato. sudhAraka pravRtti tarapha Avo anurAga sAcavI rAkhavAnI sAthe-sAthe teoe dharmakriyAo pratyenI rucine potAnA jIvanamAM je rIte TakAvI rAkhI hatI te kharekhara navAI upajAve evI hatI. devadarzana, sAmAyika, pratikramaNa, rAtribhojana no ane abhakSyano tyAga vagere dharmaniyamonuM teo khUba cIvaTa ane ullAsa sAthe pAlana karatAM. dharmaruci, samAjasevAnI dhagaza ane rASTrabhAvanAnA triveNIsaMgamanA tIre zrI menAbahenanuM jIvana dhanya banyuM hatuM. tethI ja ochA-bolApaNuM, satata kAryazIlatA, samatA, zANapaNa, dhIraja, vAtsalya, karuNAvRtti jevI guNasaMpatti emanA jIvanamAM tANAvANAnI jema vaNAIne ekarasa banI gaI. menAbahenanA jIvanaghaDataramAM mahAtmA gAMdhIjInA jIvana ane kAryano phALo paNa bahu moTo hato. vaLI, temanI vidyAci zAstrIya tema ja sAmAjika bAbatonuM jJAna meLavavAnI utkaTa tamannA paNa emanA jIvanane vadhAre unnata banAve evI hatI. vidvAna hovAnI kazI ja chApa UbhI karyA sivAya teo potAnA AnaMda khAtara mUkapaNe ane zAMta citte, je kaMI vidyAsAdhanA karatAM rahetA hatAM enuM supariNAma jaina mahilA samAja'nA mAsika mukhapatra 'vikAsa'nA svaccha-sughaDa saMpAdanarUpe tema ja 'prabuddhajIvana'mAM chapAyela saMkhyAbaMdha aMgrejI ke hindI lekhonA sugama ane sarasa anuvAda rUpe ApaNI sAme mojUda che. -- - AvAM anekaguNasaMpanna, satyazIla ane sevAvratadhArI bhaganI tA. 217-1971nA roja, potAnI AjIvana sAdhanAne vadhAre gauravazALI banAvIne, svasthatA ane zAMtipUrvaka svargavAsI banyAM. 72 varSa jeTaluM lAMbuM jIvana dharma ane sevAne mArge vitAvIne menAbahena kRtakRtya banI gayAM. (tA. 18-8-1971) Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 921 lIlAvatIbena kAmadAra (7) nArIzaktinAM pratIka : zrI lIlAvatIbahena kAmadAra hiMmata dAkhave, prayatna kare ane zaktine keLavI jANe e mAnavI jIvanarasa mANIne jIvatarane dhanya banAvI jAya - pachI e puruSa hoya ke strI. puruSavarganI jema nArIvargamAM paNa keTalI zakti rahelI che, enA dAkhalA Aje to zodhavA javuM paDe ema nathI. svargastha zrImatI lIlAvatIbahena kAmadAra nArIzaktinAM pratIka samAM AvAM ja eka sannArI hatAM. teo jevAM vatsala ane UrmizIla hatAM, evAM ja puruSArthI ane kartavyaparAyaNa hatAM. ekAda mahinA pahelAM teonuM avasAna thatAM eka nArIratna ApaNe gumAvyuM. A jAjaramAna bhaginIno paricaya evAM ja sevAvratI sannArI zrImatI menAbahena zeThe "prabuddhajIvana' pAkSikanA tA. 1-71971nA aMkamAM lakhyo che, te ahIM sAbhAra rajU karIe chIe : gata tA. 21--1971ne somavAre savAre 9-30 vAgye lAMbI mAMdagI bhogavyA bAda lIlAvatIbahenanuM avasAna thayuM. aneka pratikuLa saMyogo vacce svabaLathI jhajhumanAra, uttama prakAranI lekhanazakti dharAvanAra ane sudhAraka vicAradhArAne apanAvanAra evI eka nArIzaktie jagatamAMthI vidAya lIdhI. zrImatI lIlAbahenane mAbApe vAMcavA-lakhavAthI vadhAre zikSaNa ApeluM nahi. 17 varSanI vaye vidhavA thayAM ane rUDhi pramANe tapa-japa AdarI vaidhavyadharma pALavA lAgyA; paNa temAM mane saMtoSa pAmyuM nahi. sAsariyAmAM potAnuM kahevAya tevuM koi nahotuM. AjIvikAnuM kaMI sAdhana nahotuM. kuTuMbIonA AdhAre roTalA khAvA ne lagabhaga niSkriya jevuM jIvana jIvavuM e te saMskArI AtmAne kema game ? Akhare temanA moTA bhAI AgaLa dila kholIne vAta karI. te samajyA ne bahenane bhaNavAnI sagavaDa karI ApI. TreIniMga kaoNlejamAM abhyAsa karyo ane eka tejasvI vidyArthinI tarIke bahAra nIkaLyAM. tarata ja vAMkAneranI hAIskUlamAM nokarI maLI gaI. paNa mAtra AjIvikAnuM sAdhana maLatAM saMtoSa mAne tevuM temanuM ghaDatara nahotuM; ane te nokarI choDI muMbaI AvyAM. tarata ja ratnaciMtAmaNi hAIskUlamAM nokarI maLI gaI. cIvaTa, zIkhavavAnI kaLA ane skUlane potAnI samajIne kAma karavAnI vRtti - A kAraNe thoDA vakhatamAM ja prinsipAlanA sthAne pahoMcI gayAM. chatAM manane aMgrejI bhASAnA jJAnanI UNapa sAlatI hatI. te mATe paNa khAnagI abhyAsa karI karve meTrikanI parIkSA pAsa karI. Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta-samIpe jema vAcana ne abhyAsa vadhyAM tema vicAromAM parivartana AvyuM; ane vicAra badalAyA to tene amalamAM mUkavA samAjathI gabharAya tevo e jIva nahoto. sAmAjika kAryakara zrI cunIlAla kAmadAranA paricayamAM AvyAM ane temaNe temanI sAthe punarlagna karyuM. have teo sAhityanA kSetre ane sAmAjika kAryamAM vizeSa rasa letAM thayAM. temanI supta paDelI zaktione khIlavAnI taka maLI. judAM-judAM mAsikomAM lekho AvavA lAgyA. gujarAtI strI-sahakArI-maMDaLInA mAnArha maMtrI tarIke kAma karyuM. bhaginI-samAja : tAradeva kendranA maMtrIpade hatAM. zrI jaina-mahilA-samAjanA mukhapatra "vikAsa'nA taMtrI tarIke temaNe ekadhAruM 21 varSa kAma karyuM. patrikAnuM dhoraNa UMcuM lAvavA utkaTa prayatna karatAM. Ama jAhera jIvanamAM parovAyelAM, chatAM temanuM gRhajIvana paNa eTaluM ja premALa, lAgaNIvaza ane mamatAbharyuM hatuM. sAsariyAnA dareka kuTuMbIjana pratye temane mAna ane bhAva baMne hatAM. jema potAnuM bauddhika dhana temaNe samAjane caraNe dharI dIdhuM tema bhautika dhana paNa potAnI zakti pramANe kharcI jAyuM che. bhaginI-samAja ane jaina-mahilA-samAja e be temanI priya saMsthAo. pahelIne tenA sevAmaMdiranA kArya mATe rU. 10,000 ane hosTelamAM eka rUma mATe rU. 5,000 ema rU. 15,000 ApyA che, to jainamahilA-samAjane tenA hIraka-mahotsava prasaMge skolarazipa mATe rU. 10,000 ApyA che. karmasaMyoge cha varSa pahelAM temane lakavAno humalo Avyo ne pathArIvaza thayAM; chatAM lakhavAnI dhagaza eTalI ne eTalI ja. cAlyuM tyAM sudhI bIjA pAse paNa temaNe lakhAvyA karyuM. pahelAM bethI traNa vakhata haoNspiTalamAM gayelAM ne jarA sudhAro thatAM pAchA ghare AvelAM. A vakhate paNa temane zanivAre hospiTalamAM laI gayA, ane saune AzA hatI ke A vakhate paNa jarA sudhAro lAgatAM pAchAM ghera lAvazuM. paNa A vakhatanI mAMdagI jIvaleNa nIvaDI ane somavAre savAre 9-30 vAgye temaNe deha choDyo. eka svayaM vikasela vela vilIna thaI gaI. jyAM hoya tyAM te AtmA zAMti pAmo." ame zrImatI lIlAbahena kAmadAranI zakti ane sevAvRttine amArI hArdika aMjali ApIe chIe. (tA. 24-7-1971) Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 923 munizrI vallabhadattavijayajI . puravaNI sevAniSTha munizrI vallabhadattavijayajI A mAravADanA pravAsamAM munizrI vallabhadattavijayajIno vizeSa paricaya karavAno, emanI janasevAnI pravRttiothI mAhitagAra thavAno ane bIjI bAbato aMge paNa vAtacIta karavAno avasara maLyo e eka sAro lAbha thayo. Ama to A munizrI ane huM, emaNe dIkSA nahotI lIdhI tyArathI, sane 1931-32nI sAlathI, ekabIjAne oLakhatA hatA. tyAre huM AgarAmAM zrI vijayadharma-lakSmI-jJAnamaMdiramAM kyureTara tarIke nokarI karato hato ane teo amArAM zeThazrI svanAmadhanya zrI lakSmIcaMdajI vedanA sarasvatI presamAM ja nokarI karatA hatA. teo uttara pradezanA vatanI che. emanuM nAma bAlamukuMda hatuM; hamaNAM ja jANyuM ke emanuM mULa nAma "vRMdAvana" hatuM. ghara choDIne cAlI nIkaLela. jarUriyAto sAva ochI, eTale zarUAtathI ja emanI prakRti jhAjhI ciMtAupAdhimAM nahIM paDavAnI hatI. e ja arasAmAM munirAja zrI darzanavijayajI vagere tripuTIjI mahArAja AgarAmAM comAsuM hatAM; ane emanA pustakanA chApakAma aMge zrI bAlamukuMdane avAranavAra emanI pAse javAnuM thatuM. e bhAvanAzIla munivaronA saMparkathI bAlamukuMdane vairAgyano raMga lAgyo, ane e nokarI choDIne munivaronI sAthe vihAramAM joDAI gayA. vi. saM. 1990mAM amadAvAdamAM bharAyela munisamelana pachI, bAlamukuMdane munirAja zrI jJAnavijayajInA ziSya tarIke haThIbhAInI vADImAM dIkSA ApavAmAM AvI; nAma muni vallabhavijayajI rAkhyuM. keTalAMka varSo pachI teo A. bha. zrI vijayavallabhasUrijInI samAja-utkarSanI pravRttithI AkarSAI A. ma. zrI vijayasamudrasUrijInI AjJAmAM AvyA; nAma muni vallabhadattavijayajI rAkhyuM. A munizrInI traNa bAbatoe mArA mana upara asara karI che : pahelI vAta e emanI potAnI jIvanarIti. ochAmAM ochA parigraha ane ochAmAM ochI jarUriyAtothI ja sAdhue jIvavuM joIe - e niyamanuM teo pote pAlana kare che. vaLI saune potAnA mAnavA chatAM ane saunA bhalA mATe ciMtA ane prayatna karavA chatAM, sauthI alaga ane alipta rahevAnI, sAdhujIvana mATe anivArya kahI zakAya evI kaLA emaNe keLavI che. AthI teo phikara-ciMtAthI mukta evA * pustakanA cothA vibhAga("jaina munivaro')mAM caudamA lekha pachI mUkavA dhArelo lekha saMjogavazAt ahIM mUkyo che. -saM. Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 724 amRta samIpe alagArI phakkaDa jevuM masta, khumArIbharyuM jIvana gALe che. goDavADanA jaino tema ja AmajanatA emane 'phakkaDa-bAvA'nA nAmathI ja oLakhe che. tyAMnI jainajainetara janatAmAM ane rAjasthAnanA rAjadvArI vartuLamAM paNa emano sAro prabhAva che, ane loko emanA vacanane AjJAnI jema saharSa svIkAre che. A prabhAva che emanI nirlepa sAdhutAno ane lokakalyANanI sakriya bhAvanAno. bIjI vAta che A. ma. zrI vijayavallabhasUrijI mahArAjanA samudAyanA sAdhune chAje evI samAja-utkarSanI ciMtA ane pravRttinI. teo uttara, dakSiNa, pUrva ane pazcima ema dezanA je-je bhAgamAM vicaryA che, tyAM-tyAM AvI pravRttio mATe preraNA ApatA ja rahyA che. pachAta gaNAtA goDavADane to AMno vizeSa lAbha maLyo che. ane trIjI vAta che munizrI vallabhadattavijayajInI sarvajanasAdhAraNa garIba ane duHkhI janatAnI sevA taraphanI abhirucinI. garIba vidyArthIone abhyAsa mATenI tema ja bIjI sahAyatA ApavAnI preraNA ApavAnuM ane anya duHkhI lokone paNa zakya sahAyatA apAvavAnuM teo hamezAM dhyAna rAkhe che. AthI teo dharmaguru hovAnI sAthe janasAdhAraNanA paNa guru banI zakyA che. A paNa ahiMsAnuM ane dharmanuM ja kAma che. (tA. 7-3-1970) samApta Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMta-mahimA. jIvanasAdhaka saMto e du:khI duniyAno visAmo ane sukhI saMsAranuM vivekabharyuM niyaMtraNa gaNAya che. du:kha-dInatAmAM bhAMgI na paDavuM, sukha-sAhyabImAM chakI na javuM ane manane nirmaLa karavA sadA prayatnazIla rahevuM - jIvanane jIvI jANavAnI A kaLA ane AMtarika zakti saMtonA samAgamathI ja hAMsala thaI zake che. eTalA mATe ja saMtasamAgamano mahimA ane prabhAva apAra lekhavAmAM Ave che."