Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
DHÄTURATNAKARA
RAUNI LAVANYA VIJAYA
-
- ২৫
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
मुनिश्रीलावण्यविजयनिर्मित
धातुरत्नाकर
DHATURATNĀKARA
OF MUNI LAVANYA VIJAYA
VOL. IV
YANLUVANTA NĀMDHĀTU
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
पुस्तकमिदं राष्ट्रियसंस्कृतसंस्थानस्य पुनर्मुद्रणयोजनायां प्रकाशितम् ।
मुनिश्रीलावण्यविजयसूरिविनिर्मित
धातुरत्नाकर
DHATURATNĀKARA
OF
MUNI LAVANYA VIJAYA SŪRI
चतुर्थभाग
यवन्त प्रक्रिया नामधातु प्रक्रिया
पुनरीक्षित संस्करण
राष्ट्रिय संस्कृत- संस्थान
मानित विश्वविद्यालय ५६-५७, इन्स्टीट्यूशनल एरिया, जनकपुरी, नई दिल्ली - ११००५८
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
The firm will replace the copy/copies free of cost if any defect is found
प्रकाशक : प्रो. वेम्पटि कुटुम्ब शास्त्री
- कुलपति राष्ट्रिय-संस्कृत-संस्थान
मानित विश्वविद्यालय (मानवसंसाधन विकास मंत्रालय, भारत सरकार के अधीन)
५६-५७, इन्स्टीट्यूशनल एरिया, जनक पुरी, नई दिल्ली - ११००५८
योजनासमन्यायक प्रो० आर. देवनाथन् प्राचार्य, (दिल्ली परिसर)
डॉ० प्रकाशपाण्डेय सहायक निदेशक (शोध एवं प्रकाशन)
द्वितीयं पुनर्मुद्रितसंस्करणम् : २००६ मूल्यम् : रूप्यकाणि १६६५.०० (१-५ भाग)
मुद्रकः
परिमल पब्लिकेशन्स
27/28, शक्तिनगर दिल्ली - 110007 (भारत)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
अर्जुन सिंह ARJUN SINGH
मानव संसाधन विकास मंत्री
भारत नई दिल्ली ११०००१
MINISTRY OF HUMAN RESOURECE DEVELOPMENT INDIA
NEWDELHI- 110001
सत्यमेव
सन्देश संस्कृत साहित्य में अनेक ग्रन्थरत्न विद्यमान हैं जिनका पठन-पाठन एवं अनुसन्धान इस राष्ट्र में सहस्रों वर्षों से चला आ रहा है। वेद, शास्त्र, स्मृति एवं पुराण जैसे विशाल ग्रन्थ संस्कृत वाङ्मय का अंग हैं। यह वाङ्मय समय-समय पर प्रतिष्ठित विद्वानों द्वारा परिश्रम एवं आर्थिक व्यय से अंशतः प्रकाशित भी हुआ है। किन्तु समय के साथ इन ग्रन्थों की मुद्रित पुस्तकें छात्रों, विद्वानों एवं सामान्यजनों को दुर्लभ होने लगी हैं। अतः इन दुर्लभ सुसम्पादित ग्रन्थों का पुनर्मुद्रण कर न्यूनतम मूल्य पर उपलब्ध कराने की योजना मानव संसाधन विकास मंत्रालय एवं उसके अंगभूत राष्ट्रिय-संस्कृत-संस्थान के द्वारा कार्यान्वित की गयी है।
मैं आशा करता हूँ कि इस दूरगामी उपक्रम से संस्कृत के विद्वान्, छात्र एवं संस्कृतप्रेमी सामन्यजन लाभान्वित होंगे तथा संस्कृत के ज्ञान, वैभव का विस्तार होगा। साथ ही मैं यह भी कामना करता हूँ कि राष्ट्रिय-संस्कृत-संस्थान इस योजना में अन्य महत्वपूर्ण ग्रन्थों को भी प्रकाशित कर संस्कृत की श्रीवृद्धि करेगा।
(अर्जुन सिंह)
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
दीक्षा सं. १९४५ ज्येष्ठ शु. ७ भावनगर
जन्म सं. १९२९ कार्तिक शु. १ मधुमती ( महवा )
सर्वतन्त्रस्वतन्त्र-शासन सम्राट् - सूरिचक्रचक्रवर्त्ति जगहुरुतपागच्छाधिपति भट्टारक
भव्यान्ध्यामद वृद्धिचन्द्रसदृशं श्रीनेमिसूरीश्वरं । सम्यग्दर्शनबोधदानसदनं, चारित्रभानृदयम् ॥ जैनेन्द्रागमतत्त्वनन्दनघनं, लावण्ययोगालयं ॥ भो दक्षास्त्रिविधं हितं प्रणमत, प्रज्ञाप्रमोदक्षमम् ॥ १ ॥ आचार्य श्रीविजयनेमिसूरीश्वरः सूरिपद सं. १९६४ ज्येष्ठ शु. ५ भावनगर
गणिपद सं. १९६० कार्त्तिक कृष्ण ७ वल्लभीपुर (वळा) : पन्यासपद सं. १९६० मागशर शु. ३ वल्लभीपुर (वळा)
AWPAPER
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
तपोगच्छाधिपति-सर्वतन्त्रस्वतन्त्र-शासनसम्राट्-सूरिचक्रचक्रवर्ति–जगद्गुरु-भट्टारकाचार्यवर्य
श्रीमद्विजयने मिसूरीश्वरपट्टालङ्कारव्याकरणवाचस्पति-शास्त्रविशारद-कविरत्न–निरुपमव्याख्यानसुधावर्षि-विबुधशिरोमणि-धातुरन्मकर
तिलकमञ्जरीटीकाद्यनेकग्रन्थप्रणेता
सादडा. ( मारवाड ) ॥ :
वद २. अमदावाद ॥ जन्म-वि. सं. १९५३ भाद्रपद वद ५ दीक्षा-वि. सं. १९७२ अषाढ सुद ५ वडी दीक्षा-वि. सं. १९७३ मागशर प्रवर्तकपद-वि. सं. १९८७ कात्तिक (प्रायः) बोटाद (काठीयावाड) ॥
सुद ३ सादडी, (मारवाड)॥
आचार्यपद-वि. सं. १९९२ वैशाख वद १२, महुवा (काठीयावाड)॥
सुद ८, भावनगर ॥ गणिपद-वि. सं. १९९० मागशर पन्यासपद-वि. सं. १९९० मागशर उपाध्याय पद-वि. सं. १९९१ जेठ
सद ४, अमदावाद ।।
सुद १०, भावनगर ॥
भट्टारकाचार्यश्रीमद्विजयलावण्यसूरीश्वरः॥ "न्यायव्याकरणागमेषु ललिते, काव्ये तथा छन्दसि । साहित्यप्रभृतौ प्रबन्धगगने यद्धीकराः विस्तृताः॥ प्रत्युत्पन्नमतिः प्रसादमदनं, व्याख्यानवाचस्पतिः । सोऽयं दक्षप्रमोददो विजयते, लावण्यसूरीश्वरः॥१॥"
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रीतपोगच्छाधिपति-शासनसम्राट्-सूरिचक्रचक्रवर्ति-सर्वतन्त्रस्वतन्त्र-जगद्गुरुश्रीमद्विजयनेमिसूरीश्वरपट्टालंकार-व्याकरणवाचस्पति
' शास्त्रविशारद-कविरत्न-श्रीमद्विजयलावण्यसूरीश्वरशिष्यरत्नविद्वद्वर्यमुनिश्रीदक्षविजयशिष्यरत्नविद्वद्वर्यबालमुनिश्रीसुशीलविजयविरचितं
॥श्रीनेमिसूरीश्वराष्टकम् ॥ यज्ज्ञानं च निबन्धसिन्धुतरणे, नौकानिभं वर्त्तते। यद्वाणी शुभमानसाम्बुजरवि- नार्थसंबोधिनी।। यत्कीर्तिः किल दिक्षु विस्तृततरा, चंद्रोज्ज्वला सर्वदा। वन्देऽहं शुभपालपद्मयुगलं, तं नेमिसूरीश्वरम्॥१॥ यस्य क्षान्तिरनल्पकोपशमने, धाराधराभा वरा। नानाशिष्यप्रशिष्यवृन्दसहितं, सद्बोधिरत्नप्रदम्।। दुर्दान्तप्रतिवादिवादनिपुणं, सम्राट्पदालकृत। वन्देऽहं शुभपादपद्मयुगलं, ते नेमिसूरीश्वरम्॥२॥ नानातर्कपरायणं गुणयुतं, लावण्यलीलालय।। न्यायव्याकरणादिशास्त्ररचना-नैपुण्यभाजां वरम्।। तीर्थोद्धारधुरन्धरं मुनिवरं, चारित्ररत्नाकरं। वन्देऽहं शुभपादपद्मयुगलं तं नेमिसूरीश्वरम्॥३॥ वैराग्यद्रुमवर्धने जलधरं, श्वेताम्बराग्रसेरं। भव्यानामुपकारकारकुशलं सिद्धान्तपारङ्गत्तम्। नानादर्शनदर्शनामलधियं सद्ब्रह्मचर्याञ्चितं। वन्देऽहं शुभपादपद्मयुगलं तं नेमिसूरीश्वरम्॥४॥ गीतार्थानुसृते तथाऽऽगमगते, पान्थं पथि प्रोद्यते। विद्वद्वन्दसुवन्दितामलगुणं, विद्वद्सभाभासुरम्।। यद्वाचा विमलाचलादिप्रभृतेः, संघा वरा निर्गता। वन्देऽहं शुभपादपद्मयुगलं तं नेमिसूरीश्वरम्।।५।। नन्दीवर्धनकारितप्रतिमया, श्रीवर्धमानप्रभो। रम्ये काननमण्डिते मधुपुरे रत्नाकरालङ्कृते।। वर्षारम्भदिने महोदयकर, यज्जन्म जातं शुभं। वन्देऽहं शुभपादपद्मयुगलं तं नेमिसूरीश्वरम्॥६॥ लक्ष्णीचन्द्र इति श्रुतस्सुजनको, यस्यास्ति धर्मोद्यत
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
चार्वाचारविचारचारुचरिता, माता च दीपालिका। वाग्दक्षो हि सतां प्रियो गुणनिधिः श्रीबालचन्द्रोऽनुजो। वन्देऽहं शुभपादपद्मयुगलं तं नेमिसूरीश्वरम्।॥७॥ येषामीक्षणतोऽपि यान्ति विपुलं, भाग्योदयं सजना। भूपालावलिमौलिपूजितपदाम्भोजं च दिव्याकृतिम्।। सम्पूर्णेन्दुसुमण्डलाभवदनं, चन्द्रार्धभालस्थलं। वन्देऽहं शुभपादपद्मयुगलं तं नेमिसूरीश्वरम्।।८।।
(स्रग्धरावृत्तम्) नानाविद्याब्धिदेवाचलविमलधिया-मुक्तिसौभाग्यभाजां। श्रीमल्लावण्यसूरीश्वरप्रगुरुसतां, दक्षनाम्नो गुरोश्च।। आसाद्यानुग्रहं चाष्टकमिदममलं, श्रीसुशीलेन दृब्ध। नित्यं भव्यात्मनां वै श्रुतिपठनकृतां मोददानाय भूयात्।।१।।
॥इति श्रीनेमिसूरीश्वराष्टकम्॥
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्रकृतिग्रहणे यङ्लुबन्तस्यापि ग्रहणम्
"
यस्माच्छब्दाद्य: प्रत्ययो विधीयते सा तस्य प्रकृतिः सा चात्र सामर्थ्याद्धातुरूपैव ग्राह्या यङ्लुबन्तत्वस्यान्यत्रासम्भवात् एवमुत्तरन्यायेऽपि वाच्यम् । यस्य धातोः केवलस्य यत् कार्यमुक्तं तत् तस्य यङ्लुबन्तस्यापि स्यात्, तेन प्राणिदत्ते इत्यत्र केवले इव यङ्लुबन्तेऽपि दागि परे "नेमादा० " ( २.३.७९) इति नेर्नो णः सिद्धः यथा-प्रणिदादेति । सत्ताकरं चास्य " एकस्वरादनुस्वारेतः" (४,४,४५ ) इति बृहत्सूत्रवचनम्। तथाहि । अनुस्वारेतस्तावत् कृगादिधातवः ते च सर्वेऽप्येकस्वरा एव भवन्ति, न त्वनेकस्वर: कश्चिदप्यनुस्वारेदस्तीत्ययः “ अनुस्वारेतः" इत्येतावताऽपि सूत्रेण सरति । अथेत्थं ब्रूषे, अस्ति हनादेशो वधधातुरदन्तत्वादनेकस्वरः स्थानिवद्भावाच्चानुस्वारेच्च, तत्प्रयोगेषु चावधीदित्यादिषु इनिषेधो न दृश्यते; 'अनुस्वारेतः" इत्येतावदेव च सूत्रं यदि क्रियते यदा अवधीत् इत्यादिषु इनिषेध: प्रसज्यते इति चेर्हि तस्येनिषेधनिवृत्त्यर्थम् " अवधानुस्वारेतः" इति सूत्रमस्तु, “एकस्वरानुस्वारेतः" (४,४, ५६ ) इत्येतावत्तु किमर्थम् ? एवं सूत्रकृतिर्हि तदैव सार्थिका स्याद्यदि न केवलमेको वधधातुः किन्त्वन्येऽपि बहवो धातवोऽनेकस्वरानुस्वारेतः स्युर्नत्वन्यथा, तादृशाश्च बहवो धातवस्तदैव सम्भवेयुः यदि कृगादीन् यङ्लुबन्तीकृत्यैष न्यायः स्फोर्यते। तद्यथा कृधातुर्यङ्लुबन्तत्वे चर्क इत्यादिरूपत्वादनेकस्वर एतन्न्यायस्फोरणादनुस्वारेच्चेतिः, ततश्च चर्करितेत्यादाववधीदित्यादावपि चेनिषेध - निवृत्त्यर्थत्वाद् “एकस्वरादनुस्वारेतः" इति सूत्रकृतिः सार्थिका स्यात् । तदेवमिमं न्यायं विनाऽनुपपद्यमानमनेकस्वरानुस्वारेद्धातुबाहुल्यं विनाऽनुपपद्यमानम् "एकस्वरादनुस्वारेतः ' (४,४,५६) इति बृहत्सूत्रकरणमिमं न्यायं ज्ञापयति । चटुलश्चायमग्रेतनेनापोद्यनत्वात्॥
11
46
तिवा शवाऽनुबन्धेन निर्दिष्टं यद् गणेन च। एकस्वरनिमित्तं च पञ्चैतानि न यङ्लुपि ॥ | १ ||
निर्दिष्टमिति तिवेत्यादिचतुर्षु योज्यम् । ततश्च तिवादिर्निष्टमेकस्वरशब्दमुच्चार्य विहितं च कार्यं विवक्षितधातोर्यदि यङ्लुप् स्यात् यदा न स्यात् । पूर्वेणातिप्रसंगे प्राप्ते तन्निषेधपरोऽयं न्याय: । तत्र तिवा निर्दिष्टं द्विधा - अलुप्तेन लुप्तेन च । तत्रालुप्तेन यथा-‘“न कवतेर्यङः " (४-१-४८) इति कस्य चत्वनिषेधः । अयं कोकूयते इत्यादौ स्याच्चौकवीतीत्यादौ तु न । लुप्तेन यथा- " ङे पिब: पीप्य् (४.१.३३) इति पीप्यादेशः । अयं पिबतेः केवलस्य स्याद्यथा पिबन्तं प्रयुक्त अपीप्यत्, यङ्लुबन्तस्य तु न स्याद्यथा पापतं प्रायुक्त अपापयत् । शवा निर्दिष्टं यथा- "निसस्तपेऽनासेवायाम्" (२.३.३५) इति निसः सस्य षत्वम् । इदं निष्टपतीत्यादौ स्यान्निस्तातपीतीत्यादौ तु न । अनुबन्धेन निर्दिष्टं यथा'गापास्थासादामाहाकः " ( ४- ३.९६ ) इति एत्वम् । इदं हेयादित्यादौ स्याज्जहायादित्यादौ तु न । गणेन निर्दिष्टं त्रिधासंख्या आदिशब्देन बहुवचनेन च तत्र संख्यया यथा- "तेर्ग्रहादिभ्यः " (४-४-३३) इत्यनेन ग्रहादिभ्यः
44
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
परस्याशितस्तिप्रत्ययस्यादौ "स्ताद्यशितो०" (४-४-३२) इत्यनेन प्राप्तस्य इटोऽनुज्ञाविधिः। स भणितिः इत्यादौ स्यात् बम्भाणिरित्यादौ तु न। एकस्वरनिमित्तं यथा “एकस्वरादनुस्वाते:'" (४-४-५६) इतीनिषेधः । अयं शक्त इत्यादौ स्यात् शाशकित इत्यादौ तु न। ननु शाशकित इत्यादावेकस्वरत्वाभावादेव "एकस्वरादनुस्वारेतः" (४-४५६) इतीनिषेधः प्राप्नोति, परमेतन्यानेन निषेधान्न स्यात्। व्यक्तिकरं त्वस्य तत्तत्सूत्रेषु तिवादिनिर्देशा एव। तथाहि। तिवादिनिर्देशास्तावत्तत्तत्सूत्रेषु कृतास्तेषां च विशेषः प्रायोऽन्यः कोऽपि न, एतावांस्तु दृश्यते, तदुत यङ्लुबन्तप्रयोगेषु तत्तत्सूत्रोक्तकार्याणि न सन्तीति ततोऽर्थापत्त्या ज्ञायते-एतदर्थमेवैते कृता इति। तरलत्वं त्वस्याद्ये पञ्चमे चांशे च। दृश्यते शेषेषु च दृश्यते। तत्र द्वितीये यथा-अपादित्यादाविव अपापादित्यादावपि “पिबैतिदाभूस्थः सिचो लुप्परस्मै न चेट' (४-३-६६) इत्यनेन शनिर्दिष्टोऽपि सिचो लुबिड्निषेधश्चाभूताम्। तृतीये यथा-नृत्त इत्यादाविव नरीनृत्त, इत्यादावपि "डीयश्व्यैदितः क्तयोः" (४,४,६१) इत्यनेनानुबन्धनिर्दिष्टोऽपि इनिषेधोऽजनि। तुर्ये यथा-स्प्रष्टा इत्यादाविव स्पृशेर्यङ्लुपि रागमे तिवि पद्मष्टि इत्यादावपि "स्पृशादिसृपो वा" (४,४,११२) इत्यनेन गणनिर्दिष्टोप्यदागम आगात्।।
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
॥ १ भू सत्तायाम्॥
वर्तमाना, लट्, Present बोभवीति/बोभोति बोभूतः, बोभुवति। बोभत्रीषि/बोभोषि बोभूथः, बोभूथ। बोभवीमि/बोभोमि बोभूवः, बोभूमः।।
सप्तमी, विध्यर्थ, लिङ् Potential. बोभूयात्, बोभूयाताम्, बोभूयुः । बोभूयाः, बोभूयातम्, बोभूयात्। बोभूयाम्, बोभूयाव, बोभूयाम।।
पञ्चमी, आज्ञार्थ, लोट्, Imperative. बोभवीतु बोभोतु/बोभूयात् बोभूताम् बोभुवतु। बोभृहि/बोभूतात् बोभूतम्, बोभूत। बोभवानि, बोभवाव, बोभवाम।।
___ ह्यस्तनी, लङ्, Imperfect. अबोभवीत्/अबोभोत् अबोभूताम्, अबोभवुः । अबोभवी: अबोभोः अबोभूतम्, अबोभूत। अबोभूवम्, अबोभूव, अबोभूम।।
अद्यतनी, लुङ्, Aorist. अबोभोत्, अबोभोताम्, अबोभूवन्। अबोभोः, अबोभोतम्, अबोभोत। अबोभूवम्, अबोभोव, अबोभोम।। केचित्तुअबोभूवीत्/अबोभोत् अबोभूताम्, अबोभूवुः । अबोभूवी:/अबोभोः अबोभूतम्, अबोभूत। अबोभूवम, अबोभूव, अबोभूम।।
परोक्षा, लिट्, Perfect | बोभवाञ्चकार, बोभवाञ्चक्रतुः, बोभवाञ्चक्रुः । बोभवाञ्चकर्थ, बोभवाञ्चक्रथुः, बोभवाञ्चक्र। बोभवाञ्चकार/बोभवाञ्चकर, बोभवाञ्चकृव, बोभवाञ्चकृम।
बोभवाम्बभूव, बोभवाम्बभूवतुः, बोभवाम्बभूवुः । बोभवाम्बभूविथ, बोभवाम्बभूवथुः, बोभवाम्बभूव। बोभवाम्बभूव, बोभवाम्बभूविव, बोभवाम्बभूविम।। बोभवामास, बोभवामासतुः, बोभवामासुः । बोभवामासिथ, बोभवामासथः. बोभवामास। बोभवामास, बोभवामासिव, बोभवामासिम।।
आशी:, लिङ्, Benedictive. बोभूयात्, बोभूयास्ताम्, बोभूयासुः । बोभूयाः,
बोभूयास्तम्, बोभूयास्त। बोभूयासम्, बोभूयास्व, बोभूयास्म।।
श्वस्तनी, लुट्, I-Future बोभविता, बोभवितारौ, बोभवितारः। बोभवितासि, बोभवितास्थः, बोभवितास्थ। बोभवितास्मि, बोभवितास्वः, बोभवितास्मः।।'
भविष्यन्ती, लुट्, II-Future. बोभविष्यति, बोभविष्यतः, बोभविष्यन्ति। बोभविष्यसि, बोभविष्यथ:, बोभविष्यथ। बोभविष्यामि, बोभविष्याव:, बोभविष्यामः ।।
क्रियातिपत्तिः, लुङ्, Conditional. अबोभविष्यत, अबोभविष्यताम्, अबोभविष्यन्। ' अबोभविष्यः, अबोभविष्यतम, अबोभविष्यत। अबोभविष्यम्, अबोभविष्याव, अबोभविष्याम।।
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग २ पां (पा) पाने।।
९ जाघ्रिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आव:, आमः।। व० पा-पेति/पाति, पीतः, पति। पेषि/पासि, पीथः, पीथ।। पेमि/ पामि, पीवः, पीमः ।।
१० अजाघ्रिष्य्-अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, स० पापी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
४ ध्मां (ध्मा) शब्दाग्निसंयोगयोः।। याव, याम।।
| १ दा-ध्मेति, ध्माति, ध्मीतः, ध्मति, ध्मेषि, ध्मासि, ध्मीथः, प० पा-पेत. पात. पीतात. पीताम, पत, पीहि, पीतात, मीथ, ध्मामि, ध्मीवः, ध्मीमः।। पीतम्, पीत, पानि, पाव, पाम।।
२ दाध्मी-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ह्य० अपा-पात्, पातातम्, पुः, पेः, पाः, पीतम्, पीत्, पाम्, याम।। पीव, पीम।।
| ३ दा-ध्मेत, ध्मात, ध्मीतात. ध्मीताम. धमत. ध्मीहि. अ० अपा-पात्, पाताम्, पुः, पाः, पातम्, पात्, पाम्, पाव, ध्मीतात्, ध्मीतम्, ध्मीत, ध्मानि, ध्माव, ध्माम।। पाम।।
४ अदा-ध्मेत्, ध्मात्, ध्मीताम्, मुः, ध्मेः, ध्याः, ध्मीतम्, प० पापा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
ध्मीत्, ध्माम्, ध्मीव, ध्मीम।। आ० पापेया-त्, स्ताम्, सुः, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्मा।।
| ५ अदाध्मास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, श्व० पापिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।।
इष्म।। भ० पापिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
६ दाध्मा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। आवः, आमः।।
७ दाध्मेया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। क्रि० अपापिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, |
८ दाध्मिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
९ दायिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव, आम।।
आवः, आमः।। ३ घ्रां (घा) गन्थोपादाने।
१० अदाध्मिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १ जा-प्रेति, घ्राति, घ्रीतः, घ्रति, प्रेषि, घ्रासि, घ्रीथः, घीथ, आव, आम।। प्रेमि, घ्रामि, घ्रीवः, घ्रीमः।।
५ ष्ठां (स्था) गतिनिवृत्तौ। २ जाघ्री-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, १ ता-स्थेति, स्थाति, स्थीतः, स्थति, स्थेषि, स्थासि, स्थीथः, याम।।
स्थीथ, स्थामि, स्थीवः, स्थीमः ।। ३ जा-घेतु, घ्रातु, घ्रीतात्, नीताम्, घ्रतु, घ्रीहि, घ्रीतात्, | २ तास्थी-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, घ्रीतम, घ्रीत्, घ्राणि, घ्राव, घ्राम।।
याम।। ४ अजा-प्रेत्, घ्रात्, घ्रीताम्, ध्रुः, घेः, घ्राः, घ्रीतम्, घ्रीत्, | ३ ता-स्थेतु, स्थातु, स्थीतात्, स्थीताम्, स्थतु, स्थीहि, घ्राम्, घ्रीव, घ्रीम।।
__ स्थीतात्, स्थीतम्, स्थीत्, स्थानि, स्थाव, स्थाम।। ५ अजाघ्रास्-ईत, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ अता-स्थेत्, स्थात्, स्थीताम्, स्थुः, स्थे:, स्थाः, स्थीतम्, इष्म।।
स्थीत्, स्थाम्, स्थीव, स्थीम।। अजा-ध्रात्, घ्राताम्, ध्रुः, घ्राः, घ्रातम्, घ्रात, घ्राम, घ्राव, ५ अता-स्थात्, स्थाताम्, स्थुः, स्थाः, स्थातम्, स्थात, घ्राम।।
स्थाम्, स्थाव, स्थाम।। ६ जाघ्रा -कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ तास्था-चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ जानेया, जाघ्राया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, | ७ तास्थेया-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। स्मा।।
८ तास्थिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ जाघ्रिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः।।
९ तास्थिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आव:, आमः।। 1. यहाँ जो प्रथम, मध्यम तथा उत्तम पुरुष का विभाग दिखाया गया । १० अतास्थिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत। अम, है, सर्वत्र वैसा ही जानना चाहिए।
आव, आम।।
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
यद्यन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
६ म्नां (म्ना) अभ्यासे ।
१ मा नेति/नाति, नीतः म्नति। म्नेषि, म्नासि म्नीथः, म्नीथ । म्नामि, म्नीवः, म्नीमः ॥
२ माम्नी यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ मानेतु/म्नातु, मनीतात्, म्नीताम् म्नतु । म्नीहि / नीतात्, म्नीतम्, म्नीत् । म्नानि स्नाव, म्नाम ।।
४ अमा-म्नेत्, म्नात्, म्नीताम् म्नुः, म्नेः म्नाः, म्नीतम्, म्नीत्, म्नाम्, म्नीव, म्नीम ॥
५ अमाम्नास्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ माम्नाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ माग्नेया (भाम्नाया ) - त्, स्ताम्, सु: ।: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा ।
८ मानिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ माग्निष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः ।।
१० अमाग्निष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत। अम,
आव, आम ।।
७ दांम् (दा) दाने।।
१ दा - देति, दाति, तः, दति । देषि, दासि, त्थः, त्थ। देमि, दामि, द्वः, दुमः ॥
२ दाद्- यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ दादेतु-दादातु / दात्तात्, दात्ताम्, दादतु । देहि/दात्तात्, दात्तम्, दात्त ! दादा-नि, व, म।।
४ अदा-देत्/दात्, ताम्, दुः । दे/दाः, त्तम् त। दाम्, द्व, दम ।। ५ अदा-दात्, दाताम्, दुः । दाः, दातम्, दात दाम्, दाव, दाम ।।
६ दादा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ दादेया-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा । ८ दादिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ दादिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अदादिष्य्-अत् अताम्, अन् अ अतम्, अत अम,
,
आव, आम।।
3
८ जिं (जि) अभिभवे ।।
१ जे - जयीति / जेति, जित:, ज्यति । जयीषि/जेषि, जिथ:, जयीमि / जेमि, जिव, जिमः ।।
२ जेजि-यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
जिथ |
याम ॥
३ जे - जयीतु / जेतु/जितात् जिताम्, ज्यतु । जिहि / जितात्, जितम्, जित् । जयानि, जयाव, जयाम ।।
४ अजे- जयीय, जेत्, जिताम्, जय, जयी, जे, जितम्, जित्, जयम्, जिव, जिम ।।
५ अजेजाय्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ जेजयाञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ जेजीया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा ८ जेजयिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९. जेजयिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अजेजविष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम, आव, आम ।।
९ जिं (जि) अभिभवे।
१ जे- ज्रयीति, ज्रेति, जितः, जियति, ज्रयीषि, जेषि, जिथः, जिथ, ज्योमि, जेमि, जिव, जिमः ।।
२ जेज्रि - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ जे- ज्रयीतु, जेतु/जितात्, ज्रिताम्, जियतु । जिहि, ज्रितात्, जितम्, जित्। जियाणि, जयाव, जयाम ।।
४ अजे जयीत, जेत् जिताम्, जय, जयी, जे, जितम्, जित्, जयम्, जिव, जिम ।।
५ अजेाय्-ईत्, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व इष्म ।।
६ जेज्रयाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ जेजीयात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ८ जेजयिता रौ रः । सि, स्थः, स्थ, ९ जेजयिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि
स्मि, स्वः, स्मः ।। अथः, अथ आमि
आवः, आमः ।।
१० अजेजविष्य्-अत् अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम,
आव, आम ।।
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १० क्षिं (क्षि) क्षये।।
१२ हूँ (दु) गतौ।। १ चे-क्षयोति, क्षेति, क्षितः, क्षियति, क्षयीषि, क्षेषि, क्षिथः, | १ दो-द्रवीति, द्रोति, द्रुतः, द्रुवति, द्रवीषि, द्रोषि, द्रुथः, द्रुथ, क्षिथ, क्षयीमि, क्षेमि, क्षिवः, क्षिमः ।।
द्रवीमि, द्रोमि, द्रुवः, द्रुमः।। २ चेक्षि-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, | २ दोद-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
याम।। ३ चे-क्षयीतु, क्षेतु, क्षितात्, क्षिताम्, क्षियतु, क्षिहि, क्षितात्, | ३ दो-द्रवीतु, द्रोतु, द्रुतात्, द्रुताम्, द्रुवतु, द्रुहि, द्रुतात्, द्रुतम्, क्षितम्, क्षित्, क्षयाणि, क्षयाव, क्षयाम।।
द्रुत्, द्रवाणि, द्रवाव, द्रवाम।। ४ अचे-क्षयोय, क्षेत्, क्षिताम्, क्षयुः, क्षयीः, क्षेः, क्षितम्, | ४ अदो-द्रवीत, द्रोत्, द्रुताम्, द्रवुः, द्रवीः, द्रोः, द्रुतम्, द्रुत्, क्षित्, क्षयम्, क्षिव, क्षिम।।
द्रवम्, द्रुव, द्रुम।। ५ अचेक्षाय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अदोदुव-त्, ताम्, न्, तम्, त, म्, अदोद्रुवा-व, म।। इष्म।।
६ द्रोद्रवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ६ चेक्षया-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
७ दोद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। चेक्षीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ८ दोद्रविता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ८ चेक्षयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ९ दोद्रविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ चेक्षयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | आवः, आमः।। आवः, आमः।।
१० अदोद्रविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १० अचेक्षयिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।। आव, आम।।
१३ शुं (शु) गतौ।। ११ दुं (दु) गतौ॥
१ शो-शवीति, शोति, शुतः, शुवति, शवीषि, शोषि, शुथः, १ दो-दवीति/दोति, दुतः, दुवति। दवीषि, दोषि, दुथः। दुथ।। दवीमि, दोमि, दुवः, दुमः।।।
२ शोशु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ दोदु-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम। याम।।
३ शो-शवीतु, शोतु, शुतात्, शुताम्, शुवतु, शुहि, शुतात्, ३ दो-दवीतु, दोतु, दुतात्, दुताम् दुवतु। दुहि, दुतात्, दुतम्,
__ शुतम्, शुत्, शवानि, शवांव, शवाम।। दुत्। दवानि, दवाव, दवाम।।
४ अशो-शवीत्, शोत्, शुताम्, शवुः, शवीः, शोः, शुतम्, ४ अदो-दवीत, दोत्, दुताम्, दवुः। दवी:, दोः, दुतम्, दुत्।
___ शुत्, शवम्, शुव, शुम।। दवम्, दुव, दुम।।
५ अशोशाव-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अदोदाव-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।।
६ शोशवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ६ दोदवा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ शोशूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ७ दोद्या-त्, स्ताम्, सुः। : , स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।।
| ८ शोशविता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः।। ८ दोदविता-'', रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
९ शोशविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ दोदविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः।। आवः, आमः।। १० अदोदविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
१० अशोशविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
आव, आम।। आव, आम।।
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
यदनुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
१४ खुं (खु) गतौ ।।
१ सो सवीति, स्रोति, सुतः स्रुवति स्रवीषि स्रोषि, स्रुधः, सुथ, स्रवीमि त्रोमि, स्रुवः स्रुमः ॥
"
२ सोनु - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ सो खवीतु खोतु स्रुतात् स्रुताम् स्रुवतु खुहि सुतात् स्रुतम् स्रुत्, स्रवानि, स्रवाव, स्रवाम ।।
४ असो-स्रवीत् खोत् स्रुताम् स्रुवुः खवी, खो, स्रुतम्,
सुत्, स्ववम्, सुव, लुम ॥
५ असोस्रुव-त्, ताम्, न्, :, तम्, त, म्, असोखुवा-व, म।। ६ सोखवा-शकार ३० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ सोख्यात स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा ८ सोखविता रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ सोस्रविष्य्-अति, अत:, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० असोस्रविष्य- अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम
आव, आम।।
१५ धुं (ध्रु) स्थैर्ये च ।।
१ दो भ्रवीति श्रोति श्रुतः, ध्रुवति श्रवीषि धोषि ध्रुथः, थ, प्रवीमि श्रोमि, ध्रुवः, ध्रुमः ॥
२ दोनुयात्, याताम् युः । या यातम् यात याम्, याव
,
याम।।
३ दो ध्रुवीतु श्रोतु श्रुतात् श्रुताम् श्रुवतु, धुहि, श्रुतात्, श्रुतम् ध्रुत् प्रवानि, प्रबाव, प्रवाम ।।
४ अदो- प्रवीत् श्रोतु, श्रुताम्, ध्रुवुः, ध्रुवी, श्री, धुतम्, श्रुत, श्रवम्, ध्रुव, धुम ॥
५ अदोध्राव- ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ दोवा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ दोधूया तु स्ताम, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा । ८ दोघ्रविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ दोविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ॥
"
१० अदोनविष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम आव, आम।।
१६ सुं (सु) प्रसवैश्वर्ययोः ।।
१ सो सवीति, सोति सुतः, सुवति, सवीधि, सोषि, सुथः, सुथ, सवीमि, सोमि, सुवः, सुमः ॥
२ सोसु यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव
1
१३
याम ।।
सो-सवीतु, सोतु, सुतात्, सुताम्, सुवतु, सुहि, सुतात्, सुतम्, सुत्, सवानि, सबाब, सवाम ।।
४
असो- सवीत् सोत्, सुताम्, सबुः सवी, सो, सुतम्, सुत्, सवम्, सुव, सुम ॥
५ असोसाव- ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
७
६ सोसवासकार इ० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥ सोसूयात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। सोसविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ सोसविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि अथः अथ आमि आवः, आमः ।।
८
१० असोसविष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत । आम आव, आम।।
5
१७ स्मृ (स्मृ) चिन्तायाम् ।।
१ सरि- स्मरीति, स्मर्ति, स्मृतः, स्मृति, स्मरीषि, स्मर्षि, स्मृथ:, स्मृथ, स्मरीमि, स्मर्मि, स्मृवः, स्मृमः ।।
२ सरिस्मृ- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम।।
३ सरि-स्मरीतु स्मर्तु स्मृतात् स्मृताम् स्मृतु, स्मृहि स्मृतात् स्मृतम्, स्मृत्, स्मराणि, स्मराव, स्मराम ।।
४ असरि - स्मरीत्, स्मः स्मृताम्, स्मरुः स्मरीः स्मः, स्मृतम्, स्मृत, स्मरम् स्मृव, स्मृम ॥
५ असरिस्मार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ सरिस्मरा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ सरिस्मर्या तु स्ताम्, सुः
८ सरिस्मरिता" रौ र
,
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा
"
सि. स्थः, स्थ स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ सरिस्मरिष्य् अति, अतः अन्ति । असि, अथः अथ आमि, आव, आम ॥
१० असरिस्मरिष्य्-अत्, अताम्, अन्, अ:, अतम् अत, अम, आव, आम ।।
॥ पक्षे - सरिस्थाने, सरी, इति, सर्-इति च ज्ञेयम् ।।
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
इष्म।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १८ गू (गृ) सेचने।।
२० औस्वृ (स्वृ) शब्दोपतापयोः।। १ जरि-गरीति, गर्ति, गृतः, ग्रति, गरीषि, गर्षि, गृथः, गृथ, । १ सरि-स्वरीति, स्वर्ति, स्वृतः, स्वति, स्वरीषि, स्वर्षि, गरीमि, गर्मि, गृवः, गृमः ।।
स्वृथः, स्वृथ, स्वरीमि, स्वर्मि, स्वृवः, स्वृमः।। २ जरिगृ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ सरिस्व-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ जरि-गरीतु, गर्तु, गृतात्, गृताम्, ग्रतु, गृहि, गृतात्, गृतम्, | ३ सरि-स्वरीतु, स्वर्तु, स्वृतात्, स्वृताम्, स्वतु, स्वृहि, गृत्, गराणि, गराव, गराम।।
स्वृतात्, स्वृतम्, स्वृत्, स्वराणि, स्वराव, स्वराम।। ४ अजरि-गरीत्, गः, गृताम्, गरुः, गरी:, गः, गृतम्, गृत्, | ४ असरि-स्वरीत्, स्वः, स्वृताम्, स्वरुः, स्वरी:, स्वः, गरम्, गृव, गृम।।
स्वृतम्, स्वृत्, स्वरम्, स्वृव, स्वृम।। ५ अजरिगार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ असरिस्वार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। ६ जरिंगरा-कार इ० || म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ सरिस्वरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। ७ जरिग्रिया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ सरिस्विर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, ख, स्म।। ८ जरिगरिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ८ सरिस्वरिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्वि, खः, स्वः।। ९ जरिगरिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ सरिस्वरिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आवः, आमः।
आमि, आव:, आमः।। १० अजरिगरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० असरिस्वरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अत, आव, आम।।
अम, आव, आम।। || पक्षे-जरि स्थाने, जरी-इति, जर इति च ज्ञेयम्।।
।। पक्षे-सरि स्थाने, सरी, इति. सर-इति च ज्ञेयम्।। १९ (घृ) सेचने।
२१ द (द) वरणे।। १ जरि-घरीति, घर्ति, घृतः, प्रति, घरीषि, घर्षि, घृथः, घृथ, | १ दरि-द्वरीति, पूर्ति, द्वतः, द्वति, द्वरीषि, द्वर्षि, द्वथः, द्वथ, घरीमि, घर्मि, घृवः, घृमः।।
__ द्वरीमि, दुर्मि, दृवः, दृमः।। २ जरिघु-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ दरिद-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ जरि-घरीतु, घर्तु, घृतात्, घृताम्, घ्रतु, घृहि/घृतात्, घृतम्, | ३ दरि-द्वरीतु, द्वर्तु, हृतात्, दृताम्, द्वतु, दृहि, हृतात्, दृतम्, घृत, घराणि, घराव, घराम।।
द्वत्, द्वराणि, द्वराव, द्वराम।। ४ अजरि-घरीत्, घः, घृताम्, घरुः, घरी:, घः, घृतम्, घृत्, ४ अदरि-द्वरीत्, द्वः, हृताम्, द्वरुः, द्वरी:, द्वः, हृतम्, दृत्, घरम्, घृव, घृम।।
द्वरम्, दृव, दृम।। ५ अजरिघार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अदरिद्वार-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ जरिघरा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ दरिद्वरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। ७ जरिघ्रिया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, ख, घ।। ७ दरिद्वर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, ख, द्व।। ८ जरिघरिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । घि, खः, घः।। | ८ दरिद्वरिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । द्वि, खः, द्वः।। ९ जरिघरिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, - ९ दरिद्वरिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः॥ १० अजरिघरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १० अदरिद्वरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। ।। पक्षे-जरि स्थाने, जरी, इति, जर-इति च ज्ञेयम्।।
|| पक्षे-दरि स्थाने, दरी, इति, दर-इति च ज्ञेयम्।।
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
यदनुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
२२ ध्वं (ध्व) कौटिल्ये ।।
१ दरि-ध्वरीति ध्वर्ति, ध्वृतः, ध्वति, ध्वरीषि, ध्वर्षि, ध्वृथः, ध्वृथ, ध्वरीमि, ध्वर्मि, ध्ववः, ध्वमः ॥
२ दरिध्वृ यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
"
ग्राम ।।
३ दरिध्वरीतु ध्वर्तु ध्वृतात् ध्वृताम् ध्वतु ध्वहि वृतात्, ध्वृतम्, वृत् ध्वराणि ध्वराव, ध्वराम ।।
४ अदरिध्वरीत ध्वः, ध्वृताम् ध्वरुः, ध्वरी, ध्वः, ध्वृतम्, ध्वत, ध्वरम्, ध्वृव, ध्वम || ५ अदरिष्वार्ईतु इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
६ दरिश्वरासकार इ० ॥ ७ दरिध्वर्या तु स्ताम्, सुः ८ दरिध्वरिता" रौ र ९ दरिध्वरिष्य्-अति, अत: अन्ति । असि, अथः अथ । आमि
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ सि स्थः, स्मि, स्वः स्मः ।।
3
"
आवः, आमः ।। १० अदरिध्वरिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत। अम, आव, आम ।।
।। पसे दरि स्थाने, दरी, इति दर् इति च ज्ञेयम् ॥ २३ द्वं (ह) कौटिल्ये ॥
१ जरि - हरीति, ह्वर्ति, हृतः, हव्रति, ह्वरीषि, हृर्षि, हृथ:, हृथ, रीमि, हर्मि, हृव:, हृमः ॥
२ जरि- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम।।
३ जरि हरीतु, हर्तु हृतात्, इताम्, व्रतु, इहि, हृतात्, हृतम्, इत्, हराणि हराव, हराम ।।
४ अजरि-हरीत्, ह्वः, हृताम्, ह्वरुः, ह्वरी:, ह्वः, हृतम्, हृत्, हरम हव, हम ॥
५ अजरिद्वार-ईत्, इष्टाम, इषुः । ई, इष्टम् इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ जरिह्वरा कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
,
७ जरिद्वर्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ।। ८ जरिहरिता" रौ र सि स्थः, स्थ, स्मिः स्वः,
,
स्मः ।।
-
९ जरिहरिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ । आमि आवः, आमः ।। १० अजरिहरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम, आव, आम ।।
॥ पक्षे- जरि स्थाने, जरी इति, जर् इति च ज्ञेयम् ॥
7
२४ सृ (सृ) गतौ।।
१ सरि- सरीति, सर्ति, सृतः, स्रति, सरीषि, सर्षि, सृथ:, सृथ, सरीमि, सर्मि, सृवः, सृमः ॥
२ सरिसृ- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ सरि- सरीतु, सतु, सृतात् सृताम् म्रुतु सहि, सृतात्, सृतम्, सृत्, सराणि सराव, सराम ।।
४ असार - सरीत्, सः, सृताम्, सरुः, सरी, सः, सृतम्, सृत्, सरम्, सृव, सृम ।।
५ असरिसार्-ईत्, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ सरिसरा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव ३० ।। मास इ० ।। ७ सरिखिया तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा । ८ सरिसरिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ सरिसरिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि
आवः, आमः ॥
१० असरिसरिष्य्-अत्, अताम्, अन् । अ:, अतम्, अत । अम, आव, आम । अम्, आव, आम
॥ पक्षे सरि-स्थाने, सरि-इति, सर्-इति च ज्ञेयम् । २५ ऋ (ऋ) प्रापणे ॥
१ अरि-यरीति, यर्ति, यृतः, प्रति, यरीषि, यर्षि, पृथ:, यूथ, यरीमि, यर्मि, यृव:, यृमः ।।
२ अरियृ यात्, याताम् यु याः, यातम् यात । याम्, याव याम ॥
३ अरियरीतु यतुं वृतात्, वृताम् प्रतु, गृहि वृतात्, यृतम्, वृत् यराणि यराव यराम ।।
४ आरि-यरीत्, यः यृताम्, यरुः, यरी:, यः, यृतम्, यत्,
"
यरम्, यूब, यम ।
५ आरियार्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ अरियरा-शकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥ ७ अरिस्त्रिया त् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। स्मृ, स्व, स्मा ८ अरियरिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ अरियरिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथ, अथ आमि आवः, आमः ॥
१० आरियरिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम, आव, आम ।।
इ वर्णस्य इयादेशेन 'रि' इति 'री' चागमे सामान्येव रूपाणि ।
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग (ऋ) प्रापणे।।
२७ ट्धे (धे) पाने॥ १ अररीति-अरर्ति, अर्ऋतः, आरति, अररीषि, अरर्षि, | १ दा-धेति, धाति, त्तः, धति, धेषि, धासि, त्थः, स्थ, धेमि,
अर्ऋथः, अर्ऋथ, अररीमि, अरर्मि, अर्धवः, अर्ऋमः।। धामि, ध्वः, ध्मः।। २ अर्ऋ-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, . २ दाध-यात. याताम, यः। याः. यातम, यात। याम. याव. याम।।
याम।। ३ अररीत्-अरतु, अऋतात्, अऋताम्, आरतु, अहि, | ३ दा- धेत. धात. त्तात. त्ताम, धत, धेहि, दात्तात, दात्तम, अऋतात्, अतम्, अर्ऋत, अरराणि, अरराव, अरराम।।
दात्त, दाधानि, दाधाव, दाधाम।। ४ आ-ररीत्, र:, ऋताम्, ररुः, ररी:, रः, ऋतम्, ऋत्, ररम्,
४ अदा-धेत्, धात्, त्ताम्, धुः, धेः, धाः, त्तम्, त्त, धाम्, व, ऋम।।
ध्वः, ध्मः।। ५ आरार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अदा-धात्, धाताम्, धुः, धाः, धातम्, धात, धाम्, धाव, इष्म।।
धाम।। ६ अररा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ आरिया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।।
| ६ दाधा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
५ ८ अररिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
७ दाधेया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ अररिष्य-अति. अतः, अन्ति। असि. अथः. अथ। आमि. | ८ दाधिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आवः, आमः।।
९ दाधिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथ:, अथ। आमि, १० आररिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव:, आमः।। आव, आम।।
१० अदाधिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, २६ तृ प्लवनतरणयोः। (बाहुलकादत्रेत्त्वाभाव:) | आव, आम।। १ ता-तर्ति, तीर्तः, तिरति, तर्षि, तीर्थः, तीर्थ, तर्मि, तीर्वः,
२८ दैव् (दै) शोधने। तीर्मः।।
१ दा-देति, दाति, दीतः, दति, देषि, दासि, दीथः, दीथ, देमि, २ तातीर-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | दामि, दीवः, दीमः ।। याम।।
२ दादी-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, ३ ता-तत्, तीर्तात्, तीर्ताम्, तिरतु, तीर्हि, तीर्तात्, तीर्तम्,
याम।। तीर्त, तराणि, तराव, तराम।।
३ दा-देतु, दातु, दीतात्, दीताम्, दतु, दीहि, दीतात्, दीतम, ४ अता-तः, तीर्ताम्, तरुः, तः, तीर्तम्, तीर्त, तरम्, तीर्व, दीत्, दानि, दाव, दाम।। तीर्म।।
४. अदा-देत्, दात्, दीताम्, दुः, देः, दाः, दीतम्, दीत्, दाम्, ५ अतातार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, । दीव, दीम।। इष्म।।
५ अदादास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ तातरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास० इ०।।
इष्म।। ७ तातीर्या-त, स्ताम, सुः। :, स्तम, स्त। सम, स्व, स्मा।।
६ दादा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ८ तातरीता, तातरिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, ७ दादाया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। स्वः, स्मः।।
८ दादिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ तातरिष्य, तातरीष्य्-अति, अतः, अन्ति, अयि, अथः, ९ दादिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, अथ, आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अतातरिष्य, अतातरीष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, | १० अदादिष्य-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत। अम, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) २९ ध्यै (ध्यै) चिन्तायाम्॥
३१ म्लै (म्लै) गात्रविनामे।। १ दा-ध्येति, ध्याति, ध्यीतः, ध्यति, ध्येषि, ध्यासि, ध्यीथः, १ मा-म्लेति, म्लाति, म्लीतः, म्लति, म्लेषि, म्लासि, म्लीथः, ध्यीथ, ध्येमि, ध्यामि, ध्यीवः, ध्यीमः।।
म्लीथ, म्लेमि, म्लामि, म्लीवः, म्लीमः ।। २ दाध्यी-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, | २ माम्ली-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ दा-ध्येतु, ध्यातु, ध्यीतात्, ध्यीताम्, ध्यतु, ध्यीहि, | ३ मा-म्लेतु, म्लातु, म्लीतात्, म्लीताम्, म्लतु, म्लीहि, ध्यीतात्, ध्यीतम्, ध्यीत्, ध्यानि, ध्याव, ध्याम।।
म्लीतात्, म्लीतम्, म्लीत, म्लानि, म्लाव, म्लाम।। ४ अदा-ध्येत्, ध्यात्, ध्यीताम्, ध्युः, ध्येः, ध्याः, ध्यीतम्, | | ४ अमा-म्लेत्, म्लात्, म्लीताम्, म्लुः, म्ले:, म्लाः, म्लीतम्, ध्यीत्, ध्याम्, ध्यीव, ध्यीम।।
म्लीत्, म्लाम, म्लीव, म्लीम।। ५ अदाध्यास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अमाम्लास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ दाध्या-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ माम्ला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ दाध्येया, दाध्याया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, | ७ माम्लेया, माम्लाया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्म।।
स्व, स्म।। ८ दायिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ माम्लिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९दाध्यिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ माम्लिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अदाध्यिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत। अम, | १० अमाम्लिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। ___३० ग्लै (ग्लै) हर्षक्षये॥
३२ चै (ौ) न्यङ्गकरणे॥ १ जा-ग्लेति, ग्लाति, ग्लीतः, ग्लति, ग्लेषि, ग्लासि, ग्लीथः, | १ दा-द्येति, धाति, धीतः, द्यति, द्येषि, द्यासि, धीथः, धीथ, ग्लीथ, ग्लेमि, ग्लामि, ग्लीवः, ग्लीमः।।
द्येमि, धामि, धीवः, धीमः ।। २ जाग्ली-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, । २ दाद्यी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ जा-ग्लेतु, ग्लातु, ग्लीतात्, ग्लीताम्, ग्लतु, ग्लीहि, | ३ दा-द्येतु, धातु, द्योतात्, द्यीताम्, धतु, धीहि, द्योतात्, ग्लीतात्, ग्लीतम्, ग्लीत्, ग्ला, ग्लाव, ग्लाम।।
द्यीतम्, द्यीत्, द्यानि, द्याव, धाम।। ४ अजा-ग्लेत्, ग्लात्, ग्लीताम्, ग्लुः, ग्ले:, ग्लाः, ग्लीतम्, | ४ अदा-द्येत्, द्यात्, द्योताम्, धुः, द्यः, द्याः, द्योतम्, द्यीत्, ग्लीत्, ग्लाम्, ग्लीव, ग्लीम।।
द्याम्, धीव, धीम।। ५ अजाग्लास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अदाद्यास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ जाग्ला-अकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।।
६ दाद्या-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ जाग्लेया, जाग्लाया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, | ७ दाद्येया, दाद्याया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्व, स्म।।
स्म।। ८ जाग्लिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। |८ दाधिता-",रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ जाग्लिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ दायिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अजाग्लिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, । १० अदाधिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
10
३३ ★ (ट्रै) स्वप्ने । द्रै
१ दा-द्रेति, द्राति, द्रीतः, द्रति द्वेषि, द्रासि, द्रीथः, द्रीथ, प्रेमि, द्रामि द्रीवः, द्रीमः ।
२ दाद्री यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ दा देतु द्रातु, द्रीतात्, द्रौताम्, द्रुतु द्रीहि द्रीतात्, द्रीतम्, दीत द्वानि द्राव, द्राम ॥
४ अदा-द्रेत्, द्रात् द्रीताम्, दुः, द्रे, द्राः, द्रीतम्, द्रीत्, द्राम्, द्रीव, ट्रीम ।।
५ अदाद्रास् - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ दाद्राञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ दाद्रेया दाद्रायात् स्ताम् सुः
स्म ॥
८ दाद्रिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ, ९ दाद्रिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि,
स्तम्, स्त। सम्, स्व,
स्मि, स्वः स्मः ॥
अथः अथ । आमि
"
आवः, आमः ।।
१० अदाद्रिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम,
आव, आम।।
३४ मैं () तृप्तौ ।।
१ दा ति भ्राति श्रीतः भ्रति श्रेषि श्रासि श्रीथः, श्रीथ, थ्रेमि, धामि श्रीवः, ध्रीमः ॥
२ दानी यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम् याव
याम ॥
३ दा तु धातु, श्रीतात् श्रीताम् श्रुतु श्रीहि श्रीतात् - श्रीतम्, श्रीत्, ध्राणि, ध्राव, धाम ॥
४ अदात् भ्रात् श्रीताम् धु धेः श्रा, श्रीतम् श्रीत् श्राम्, श्रीव, श्रीम।।
५ अदाध्रास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ दाघ्राञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ दानेया, दाधायात् स्ताम् सुः
स्तम्, स्त। सम्, स्व,
स्म ।।
८ दाघिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ दाधिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ॥
१० अदाधिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत। अम,
आव, आम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
१ चा- केति काति कोतः, कति, केषि, कासि, कीथ, कीथ, केमि, कामि, कीवः, कीमः ॥
२ चाकी- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
३५ के (कै) शब्दे ।।
याम ||
३ चा केतु, कातु कीतात्, कीताम्, कतु, कीहि, कीतात्, कीतम्, कीत् कानि, काव, काम।।
४ अचा- केत्, कात्, कीताम्, कुः, के:, काः, कीतम्, कीत्, काम्, कीव, कीम ।।
५ अचाकास्तु, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म ||
६
चाका- चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
चाकाया-त्, स्ताम्, सुः ८ चाकिता रौ र सि, स्थः, स्थ, ९ चाकिष्य्-अति, अतः अन्ति । असि, आवः, आमः ।।
२
१० अचाकिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः अतम्, अत अम आव, आम ॥
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥
स्मि, स्वः स्मः ॥
अथः, अथ । आमि
३६ गै (गै) शब्दे ।।
१ जा - गेति, गाति, गीत, गति, गेषि, गासि, गीथः, गीथ, गेमि, गामि, गीवः, गीमः ।।
जागी-2
।
- यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ जागेतु, गातु गीतात्, गीताम्, गतु, गीहि गीतात्, गीतम्, गीत, गानि, गाव, गाम ।।
४ अजा-गेत्, गात् गौताम्, गु, गे, गाः, गीतम्, गीत्, गाम्, गीव, गीम ॥
५ अजागासु-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ जागा - ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ जागेयात् स्ताम्, सुः ।, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ जागिता" रौ र सि. स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ जागिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ आमि आवः, आम: ।।
१० अजागिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत । अम, आव, आम।।
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
यहलुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
३७ ३ (२) शब्दे ।।
१ रा - रेति, राति, रीतः, रति, रेषि, रासि, रीथः, रीथ, रेमि, रामि, रीवः, रीमः ॥
२ रारी यात्, याताम् यु या यातम् यात याम्, याव
याम ॥
३ रा-रंतु, रातु, रीतात्, रीताम्, रतु, रोहि, रीतात्, रीतम्, रीत्, रानि, राव, राम ।।
४ अरा-रेत्, रात् रीताम्, रु, रे, रा, रीतम्, रीत्, राम् रीव, रीम॥
५ अरारास्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ रारा - ञ्चकार इ० || म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ राराया-तु, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ रारिता" रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ रारिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अरारिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम,
आव, आम।।
३८ ष्ट्यै (ट्यै) संघाते च ।।
१ ता - ष्ट्येति, प्रयाति, ष्ट्यीतः, ष्ट्यति, ष्ट्येषि, ष्ट्यासि, ष्टयीथः, योथ, ट्यमि, ट्यामि एयीवः ष्टयीमः ।।
२ ताष्टची यात याताम् यु या बातम् यात याम्, याव,
"
याम ॥
३ ता - ष्ट्येतु, ष्ट्यातु, ष्टयीतात्, ष्टयीताम्, ष्ट्यतु, ष्ट्यीहि, चीतात्, यीतम्, ष्टयीत्, ष्ट्यानि, ष्ट्याव, ष्ट्याम || ४ अता-येत् ट्यात् ष्टयीताम्, ष्टयुः, ष्ट्येः, ष्ट्याः, ष्टयीतम्, ट्यीत्, ष्ट्याम्, ट्यीव, ष्टयीम ।।
५ अताष्ट्यास्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ॥
६ ताष्ट्याञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ ताष्ट्वेया, ताष्ट्यायात् स्ताम् सुः
स्तम्, स्त सम्
स्व, स्म ॥
८ ताष्ट्रियता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ ताष्ट्यिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ । आमि
"
आवः, आमः ॥
१० अताष्ट्रियष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम, आव, आम ।।
३९ स्त्यै (स्त्यै) संघाते च ।।
१ ता - स्त्येति, स्त्याति, स्त्यीतः, स्त्यति, स्त्येषि, स्त्यासि, स्त्यीथः, स्त्यीथ, स्त्येमि, स्त्यामि, स्त्यीवः, स्त्यीमः ॥
२ तास्त्यी यातु याताम् यु या यातम् यात याम्, याव, याम ॥
३ ता - स्त्येतु, स्त्यातु, स्त्यीतात् स्त्यीताम् स्त्यतु, स्त्यीहि, स्त्यीतात्, स्त्यीतम्, स्त्यीत्, स्त्यानि, स्त्याव, स्त्याम ।।
४ अता- स्त्येत् स्त्यात् स्त्यीताम् स्त्युः स्त्ये:, स्त्या, स्त्यीतम्, स्त्यीत्, स्त्याम्, स्त्यीव, स्त्यम ||
५ अतास्त्यास्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६
तास्त्या - ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ तास्त्येया, तात्यायात् स्ताम् सुः
11
स्व, स्म ।।
स्मि, स्वः स्मः ।।
८ तास्त्यिता" रौ र सि स्थः, स्थ, ९ तास्त्यिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ॥
१० अतास्त्यिष्य्-अन्, अताम्, अत्, अः, अतम्, अत, अम, आव, आम ।।
स्तम्, स्त। सम्,
४० खै (खै) खदने ।
१ चा - खेति, खाति, खीतः, खति, खेषि, खासि, खीथः, खीथ, खेमि, खामि, खीवः, खीमः ।।
-
२ चाखी यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव
याम ॥
३ चा - खेतु, खातु, खीतात्, खीताम्, खतु खीहि, खीतात्, खीतम्, खीत्, खानि खाव, खाम।।
"
४ अचा-खेत् खात् खीताम्, खुः खेः खाः, खीतम्, खीत्, खाम्, खीव, खीम।
५ अचाखास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चाखा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ चाखायात् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चाखिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चाखिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ॥
१० अचाखिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम, आव, आम ।।
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
याम।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ४१ ः (१) क्षये।
४३ सै (सै) क्षये।। १ चा-क्षेति, क्षाति, क्षीतः, क्षति, क्षेषि, क्षासि, क्षीथः, क्षीथ, | १ सा-सेति, साति, सीतः, सति, सेषि, सासि, सीथः, सीथ, क्षेमि, क्षामि, क्षीवः, क्षीमः।।
सेमि, सामि, सीवः, सीमः।। २ चाक्षी-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ सासी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। ३ चा-क्षेतु, क्षातु, क्षीतात्, क्षीताम्, क्षतु, क्षीहि, क्षीतात्,
| ३ सा-सेतु, सातु, सीतात्, सीताम्, सतु, सीहि, सीतात्, क्षीतम्, क्षीत्, क्षाणि, क्षाव, क्षाम।।
सीतम्, सीत्, सानि, साव, साम।। ४ अचा-क्षेत्, क्षात्, क्षीताम्, क्षुः, क्षेः, क्षाः, क्षीतम्, क्षीत्,
४ असा-सेत्, सात्, सीताम्, सुः, सेः, साः, सीतम्, सीत्, क्षाम, क्षीव, क्षीम।।
साम्, सीव, सीम।। ५ अचाक्षास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ असासास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चाक्षा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चाख्या, चाक्षाया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्,
६ सासा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। स्व, स्म।।
७ सासाया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चाक्षिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ सासिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ चाक्षिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि. | ९ सासिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचाक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० असासिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। ४२ जै (जै) क्षये।।
४४ मैं (स्र) पाके।। १ जा-जेति, जाति, जीतः, जति, जेषि, जासि, जीथः, जीथ, | १ सा-रोति, साति, स्रीतः, स्रति, स्रेषि, स्रासि, स्रीथः, स्रीथ, जेमि, जामि, जीवः, जीमः ।।
रेमि, स्रामि, स्त्रीवः, स्त्रीमः।। २ जाजी-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ सास्री-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ जा-जेतु, जातु, जीतात्, जीताम्, जतु, जीहि, जीतात्, | ३ सा-सेतु, सातु, स्रीतात्, स्रीताम्, सतु, स्रीहि, स्रीतात्, जीतम्, जीत्, जानि, जाव, जाम।।
स्रीतम्, स्त्रीत्, स्रानि, स्राव, साम।। ४ अजा-जेत्, जात्, जीताम्, जुः, जे., जाः, जीतम्, जीत्, | ४ असा-रोत्, सात्, स्रीताम्, त्रुः, स्रः, स्राः, स्रीतम्, स्रीत्, जाम्, जीव, जीम।।
___ साम्, स्त्रीव, स्त्रीम।। ५ अजाजास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ असानास्-इत्, इट म्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इम।।
इष्म।। ६ जाजा-अकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ सास्रा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ जाजाया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ सास्रया, सास्राया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, ८ जाजिता-'". रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
स्व, स्म।।
८ सास्रिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ जाजिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ सास्रिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अजाजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
१० असास्रिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
इष्म।।
४५ औ (त्रै) पाके।।
४७ ओवै (वै) शोषणे।। १ शा-अंति, श्राति, श्रीतः, अति, श्रेषि, श्रासि, श्रीथः, श्रीथ, | १ वा-वेति, वाति, वीतः, वति, वेषि, वासि, वीथः, वीथ, श्रेमि, श्रामि, श्रीवः, श्रीमः।।।
वेमि, वामि, वीवः, वीमः।। २ शाश्री-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, | २ वावी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ शा-श्रेतु, श्रातु, श्रीतात्, श्रीताम्, श्रतु, श्रीहि, श्रीतात्, | ३ वा-वेतु, वातु, वीतात्, वीताम्, वतु, वीहि, वीतात्, वीतम्, श्रीतम्, श्रीत्, श्रानि, श्राव, श्राम।।
वीत्, वानि, वाव, वाम।। ४ अशा-श्रेत्, श्रात्, श्रीताम्, श्रुः, श्रेः, श्राः, श्रीतम्, श्रीत, | ४ अवा-वेत्, वात्, वीताम्, वुः, वे, वा:, वीतम्, वीत्, श्राम, श्रीव, श्रीम।।
वाम्, वीव, वीम।। ५ अशाश्रास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अवावास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। ६ शाश्रा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।।
६ वावा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ शाश्रेया, शाश्राया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, । ७ वावाया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। स्व, स्म।।
८ वाविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ शाश्रिता-'", रौ, र: । सि, स्थ:, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ वाविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ शाश्रिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।। आव:, आमः।।
१० अवाविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १० अशाश्रिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।। आव, आम।।
४८ ष्ण (स्नै) वेष्टने।। ४६ पै (पै) शोषणे।।
| १ सा-स्नेति, स्नाति, स्नीतः, स्नति, स्नेषि, स्नासि, स्नीथः, १ पा-पेति, पाति, पीत:, पति, पेषि, पासि, पीथः, पीथ, | स्नीथ, स्नेमि, स्नामि, स्नीवः, स्नीमः।। पेमि, पामि, पीवः, पीमः।।
| २ सास्नी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ पापी-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। याम।।
३ सा-स्नेतु, स्नातु, स्नीतात्, स्नीताम्, स्नतु, स्नीहि, स्नीतात्, ३ पा-पेतु, पातु, पीतात्, पीताम्, पतु, पीहि, पीतात्, पीतम्, स्नीतम्, स्नीत, स्नानि, स्नाव, स्नाम।। पीत्, पानि, पाव, पाम।।
४ असा-स्नेत्, स्नात्, स्नीताम्, स्नुः, स्नेः, स्नाः, स्नीतम्, ४ अपा-पेत्, पात्, पीताम्, पुः, पेः, पाः, पीतम्, पीत्, पाम्, स्नीत्, स्नाम्, स्नीव, स्नीम।। पीव, पीम।।
५ असास्नास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अपापास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
६ सास्ना-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ६ पापा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
७ सास्नेया, सास्नाया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, ७ पापाया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । स्व, स्म।। ८ पापिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। | ८ सास्निता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ पापिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ सास्निष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आव:, आमः।। १० अपापिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० असास्निष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
इष्म।।
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ४९ फक्क (फक्क्) नीचैर्गतौ।।
५१ तकु (तङ्क) कृच्छ्रजीवने।। १ पाफ-क्कीति, क्ति, क्तः, क्कति, क्कीषि, क्षि, ख्षि, क्थः, | १ तातङ्-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, षि, क्थः, क्थ, क्कीमि, क्मि, क्क्वः, क्क्मः ।।
क्थ, कीमि, क्मि, क्वः, क्मः।। २ पाफक्क-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ तातडू-यात, याताम्, युः। याः, यातम, यात। याम, याव, याव, याम।।
याम।। ३ पाफ-क्कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, क्कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्,
३ तातङ्-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, क्त, क्कानि, क्काव, क्काम।।
कानि, काव, काम।। ४ अपाफ-क्कीत्, कु, ग, क्ताम्, क्कुः, क्कीः, क, ग, क्तम्,
४ अतात-ङ्कीत्, न्, ङ्क्ताम्, कुः, ङ्कीः, न्, ङ्क्तम्, क्त, क्कम्, क्कव, क्कम।।
ङ्क्त, ङ्कम्, क्व, कम।। ५ अपाफक्क्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अतातङ्क-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ पाफक्का -चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ पाफक्कया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।
६ तातङ्का-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ८ पाफक्किता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, | ७ तातङ्कया-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। स्मः ।।
८ तातङ्कित्ता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ पाफक्किष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। ९ तातङ्किष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अपाफक्किष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० अतातविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। ५० तक (तक्) हसने॥
५२ शुक (शुक्) गतौ॥ १ तात-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्षि, क्थः, क्थ, १ शो-शुकीति, शोक्ति, शुक्तः, शुकति, शुकीषि, शोख्षि, कीमि, क्मि, क्वः, क्मः ।।
शोक्षि, शुक्थः, शुक्थ, शुकीमि, शोक्मि, शुक्व:, शुक्मः ।। २ तातक-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ शोशुक्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ तात-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, | ३ शो-शुकीतु, शोक्तु, शुक्तात्, शुक्ताम्, शुकतु, शुग्धि, कानि, काव, काम।।
शुक्तात्, शुक्तम्, शुक्त, शुकानि, शुकाव, शुकाम।।। ४ अतात-कात्, क, ग, क्ताम्, कुः, कोः, क्, ग, क्तम्, क्त, | ४ अशो-शकीत. शोक, शोग, शक्ताम, शक: शकी: शोक. कम्, क्व, क्म।।
• शोग, शुक्तम्, शुक्त, शुकम्, शुक्व, शुक्म।। । ५ अताताक, अतातक्-इत्, इष्टाम्, इषुः। ३:, इष्टम्, इष्ट।। ५ अशोशोक-ईत, इष्टाम, इषः। ई:. इष्टम, इष्ट। इषम, इष्व,
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ तातका-ज्ञकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ शोशोका-ञ्चकार इ० ॥म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ तातक्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ शोशुक्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तातकिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ शोशोकिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ९ तातकिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
९ शोशोकिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। १० अतातकिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
आमि, आव:, आमः।। आव, आम॥
१० अशोशोकिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
आव, आम।।
इष्म।।
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) ५३ बुक्क (बुक्क्) भाषणे।।
५५ लाख (लाख) शोषणालमर्थयोः।। १ बोबु-क्कीति, क्ति, क्तः, क्कति, क्कीषि, ख्यि, क्षि, क्थः, | १ लाला-खीति, क्ति, क्तः, खति, खीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, क्कीमि, क्किम, क्क्वः, क्क्मः ।।
क्थ, खोमि, ख्सि, ख्वः, ख्यः।। २ बोबुक्क्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ लालाख्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ बोबु-क्कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, क्कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, | ३ लाला-खीतु, क्तु, तात्, क्ताम्, खतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, क्कानि, क्काव, क्काम।।
क्त, खानि, खाव, खाम।। ४ अबोबु-क्कीत्, क, ग, ताम्, क्कुः, क्कीः, क्, ग, क्तम्, ४ अलाला-खीत्, क, ग, क्ताम्, खुः, खी:, क्, ग, क्तम्, क्त, क्कम्, क्क्व, क्क्म।।
क्त, खम्, ख्व, ख्म।। ५ अबोबुक्क्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अलालाख्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ बोबुक्का-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ६ लालाखा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ बोबुक्क्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ लालाख्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ बोवुक्किता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, | ८ लालाखिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
स्मः ।। ९ बोबुक्किष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। | ९ लालाखिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आमि, आवः, आमः।। १० अबोबुक्किष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० अलालाखिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। ५४ राख (राख) शोषणालमर्थयोः।।
५६ द्राख (द्राख्) शोषणालमर्थयोः।। १ रारा-खीति, क्ति, क्तः, खति, खीषि, क्षि, क्षि, क्थः, क्थ, । १ दादा-खीति, क्ति, क्तः, खति, खीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, खीमि, ख्मि, ख्वः, ख्मः।।
खीमि, ख्सि, ख्वः, ख्मः।। २ राराख्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ दादा-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ रारा-खीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, खतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, | ३ दादा-खीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, खतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, खाणि, खाव, खाम।।
खाणि, खाव, खाम।। ४ अरारा-खीत्, क्, ग, क्ताम्, खुः, खी:, क्, ग्, क्तम्, क्त, | ४ अदादा-खीत्, क, ग्, क्ताम्, खुः, खी:, क्, ग, क्तम्, क्त, खम्, ख्व, ख्य।।
खम्, ख्व, ख्म।। ५ अराराख्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अदादा-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। ६ राराखा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ दादाखा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ राराख्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। | ७ दाद्राख्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ राराखिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। |८ दादाखिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ राराखिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि. | ९ दादाखिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः ।। १० अराराखिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० अदादाखिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम॥
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५७ ध्राख (ध्राख्) शोषणालमर्थयोः।।
५९ श्लाख (श्लाख्) व्याप्तौ।। १ दाध्रा-खीति, क्ति, क्तः, खति, खीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, १ शाश्ला-खीति, क्ति, क्तः, खति, खीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, खीमि, ख्मि, ख्वः, ख्यः।।
क्थ, खीमि, ख्मि, ख्वः, ख्यः।। २ दाध्राख-यात्, याताम्, युः। याः, यातम, यात। याम | २ शाश्लाख्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ दाध्रा-खीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, खतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, |
३ शाश्ला-खीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, खतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्,
क्त, खानि, खाव, खाम।। खाणि, खाव, खाम।। ४ अदाध्रा-खीत्, क्, ग, क्ताम्, खुः, खी:, क्, ग, क्तम्, क्त,
४ अशाश्ला-खीत्, क्, ग्, क्ताम्, खुः, खीः, क्, ग्, क्तम्,
__क्त, खम्, ख्व, ख्।। खम्, ख्व, ख्म।।
५ अशाश्लाख-ईत, इष्टाम्, इषः। ई:, इष्टम, इष्ट। इषम, इष्व, ५ अदाध्राख्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
इष्म।। इष्म।।
६ शाश्लाखा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०॥ मास इ०।। ६ दाध्राखा-ञ्चकार इ० ।।म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ शाश्लाख्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, ७ दाध्राख्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
स्म।। ८ दाध्राखिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ शाश्लाखिता-", रौ, रः। सि, स्थ:, स्थ,। स्मि, स्व:, ९ दाध्राखिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
स्मः ॥ आवः, आमः।।
९ शाश्लाखिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, . . १० अदाध्राखिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
आमि, आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अशाश्लाखिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम् । ५८ शाख (शाख्) व्याप्तौ।।
अम, आव, आम।। १ शाशा-खीति, क्ति, क्तः, खति, खीषि, ख्यि, क्षि, क्थः,
६० कक्ख (कक्ख्) हसने।। क्थ, खीमि, ख्मि, ख्वः, ख्मः।।
१ चाकक्-खीति, क्ति, क्तः, खति, खीषि, ख्षि, क्श:, २ शाशाख्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
क्थ, खीमि, ख्सि, ख्वः, ख्यः ।। याव, याम।।
२ चाकक्ख्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ३ शाशा-खीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, खतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्,
याव, याम।। क्त, खानि, खाव, खाम।।
३ चाकक्-क्खीतु, क्तु, क्तात्, ताम्, क्खतु, ग्धि, क्तात्, ४ अशाशा-खीत्, क्, ग्, क्ताम्, खुः, खी:, क, ग, क्तम्, क्तम्, क्त, खानि, खाव, खाम।। क्त, खम्, ख्व, ख्य।।
४ अचाक-क्खीत्, क्, ग, क्ताम्, खुः, क्खीः , क्, ग, क्तम्, ५ अशाशाख-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, क्त, क्ख म्, ख्व, ख्य।। इष्म।।
५ अचाकक्ख-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ शाशाखा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
इष्म।। ७ शाशाख्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
६ चाकक्खा -ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ८ शाशाखिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
७ चाकक्ख्या -त, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। स्मः ।।
८ चाकक्खिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ९ शाशाखिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
९ चाकक्खिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आमि, आवः, आमः।। १० अशाशाखिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
१० अचाकक्खिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। आव, आम।।
अम, आव, आम।।
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
६१ नख (नख्) गतौ।। ६२ णख (नख्) गतौ।।
६४ मख (मख्) गतौ॥ १ नान-खोति, क्ति, क्तः, खति, खीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, । १ माम-खीति, क्ति, क्तः, खति, खीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, खीमि, ख्मि, ख्वः, ख्मः।।
खीमि, ख्मि, ख्वः, ख्यः।।। २ नानख-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ मामख-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ नान-खीतु, क्तु, तात्, क्ताम्, खतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, | ३ माम-खीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, खतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, खानि, खाव, खाम।।
खानि, खाव, खाम।। ४ अनान-खीत्, क्, ग, क्ताम्, खुः, खी:, क्, ग्, क्तम्, क्त, | ४ अमाम-खीत्, क्, ग्, क्ताम्, खुः, खीः, क्, ग्, क्तम्, क्त, खम्, ख्व, ख्म।।
खम्, ख्व, ख्म। ५ अनानाख्, अनानख्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। ५ अमामाख्, अमामख्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ नानखा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ मामखा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ नानख्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। | ७ मामख्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ नानखिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ मामखिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ नानखिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ मामखिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अनानखिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १० अमामखिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। ६३ वख (वख्) गतौ।।
६५ रख (रख्) गतौ।। १ वाव-खीति, क्ति, क्तः, खति, खीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ. | १ रार-खीति, क्ति, क्तः, खति, खीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, खीमि, ख्मि, ख्वः, ख्मः।।
खीमि, ख्मि, ख्वः, ख्मः ।। २ वावख्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, | २ रारख्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ वाव-खीत, क्त, क्तात, क्ताम. क्त. खानि. खाव. खाम।। | ३ रार-खीतु, क्त, क्तात्, क्ताम्, खतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, ४ अवाव-खीत्, क्, ग्, क्ताम्, खुः, खी:, क्, ग, क्तम्, क्त,
खानि, खाव, खाम।। खम्, ख्व, ख्म।।
४ अरार-खीत्, क्, ग्, क्ताम्, खुः, खी:, क्, ग्, क्तम्, क्त, ५ अवावाख्, अवावख्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। |
खम्, ख्व, ख्म।। इषम्, इष्व, इष्म।।
५ अराराख्, अरारख्-ईत्, इष्टाम्, इगु :। ई:, इष्टम्, इष्ट।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ वावखा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
| ६ रारखा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ वावख्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ रारख्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ वावखिता-'", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्व:, स्मः ।।
८ रारखिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ वावखिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ रारखिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अवावखिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० अरारखिष्य-अत, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६६ लख (लख्) गतौ।।
६८ रखु (र ) गतौ।। १ लाल-खीति, क्ति, क्तः, खति, खीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, | १ रारङ्-खीति, क्ति, क्तः, खति, खीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, क्थ, खीमि, ख्मि, ख्वः, ख्मः।।
खीमि, ख्सि, ख्वः, ख्मः।। २ लालख्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ रार -यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ लाल-खीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, खतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, | ३ रारङ्-खीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, खतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, खानि, खाव, खाम।।
खानि, खाव, खाम।। ४ अलाल-खीत्, क्, ग्, क्ताम्, खुः, खी:, क्, ग, क्तम्, क्त, | ४ अरार-वीत्, न्, ङ्क्ताम्, ङ्खः, ङ्खीः, न्, ङ्क्तम्, ङ्क्त, खम्, ख्व, ख्म।।
डम्, ङ्ख्व, ङ्ख्म।। ५ अलालाख्, अलालख्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। | ५ अरारङ्ख्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ लालखा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ रारद्धा-अकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ लालख्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ७ रारख्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ लालखिता-", रों, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ रारडिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ लालखिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, रारविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अलालखिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १० अरारडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। ६७ मखु (मख्) गतौ।।
६९ लखु (लङ्) गतौ।। १ मामड्-खीति, क्ति, क्त:, खति, खीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, | १ लालङ्-खीति, क्ति, क्त:, खति, खीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, खीमि, ख्मि, ख्वः, ख्मः।।
क्थ, खीमि, ख्यि, ख्वः, ख्यः।। २ मामड्ड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ लालड्ड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ मामड्-खीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, खतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, | ३ लालङ्-खीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, खतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, खानि, खाव, खाम।।
क्त, खानि, खाव, खाम।। ४ अमाम-वीत्, न्, ङ्क्ताम्, ङ्कः, लीः, न्, ङ्क्तम्, ङ्क्त, | ४ अलाल-डीत्, न् ङ्क्ताम्, ङ्खः, जीः, न्, 'ङ्क्तम्, ङ्क्त, लम्, ङ्ख्व, ङ्म।।
डम्, ङ्ख्व, ङ्ख्य॥ ५ अमामव-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अलालङ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ मामला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। | ६ लालवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ मामङ्ख्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ७ लालख्या -त, स्ताम, सुः। :, स्तम्, स्त। सम, स्व, स्म।। ८ मामाहता-", रा, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ लालड्डित्ता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ मामविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ लालशिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
__आवः, आमः।। १० अमामलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० अलालडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम
आव, आम।।
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
यदनुवन्त प्रक्रिया (ध्वादि)
७० रिखु (रिङ्ख्) गतौ ।।
१ रेरिड्- खीति क्ति, क्तः, खति, खीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, खीमि, ख्मि, ख्वः, ख्मः ॥
२ रेरिख यात्, याताम् यु या यातम् यात याम्,
याव, याम ।।
३ रेरिखीतु क्तु तात् काम, खतु ग्धि, तात्, क्तम्, क्रू, खाणि खाव, खाम ॥
४ अरेरि-द्वीत्, न्, ङ्गाम, ड, डी:, न, म, इ. म् ख्व, इख्म ।।
५ अरेरिख ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ रेरिङ्खा चकार ३० ।। म्बभूव इ० ।। मास ३० ।।
७ रेरिङ्ख्या- त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ रेरिङता रौ र सि, स्थः, स्थ, ९ रेरिद्धिय्य्-अति, अतः, अन्ति असि
स्मि, स्वः स्मः ॥
,
अथः अथ आमि
,
आव, आमः ।।
१० अरेरिद्धिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम
आव, आम ।।
७१ वल्ग (वल्गू) गतौ ।।
१ वावल - गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, ख्षि, क्षि, क्थ:, क्थ, गीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः ॥
२ वावल्ग्यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ बावल-गीतु गानि, गाव, गाम ॥
४ अवावल्-गीत्, ", क्ताम्, गुः, गीः, ", क्तम्, क्त, गम्,
ग्व. ग्म ।।
५ अवावल्ग्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
कात्, काम, गतु ग्धि, तात्, तमु क्त,
६ वावल्गाञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ बावन्ग्यात् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ वावल्गिता, री, रसि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ वावल्गिय्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अवावलिष्य् अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम आव, आम ॥
७२ रगु (रङ्ग) गतौ।।
१ रारड्- गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, गीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः ॥
२ रारडू-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ रारइ-गीतु, तु क्तात् क्ताम्, गतु, ग्धि, क्तात् क्तम्, क् गानि, गाव, गाम ।।
,
४ अरार - ङ्गीत्, न्, ङ्गाम्, ङ्गः, ङ्गी, न्, ङ्कम्, ङ्क, ङ्गम्, श्र्व, लूम।।
५ अरारडू-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ रारङ्गा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
८
रारङ्ग्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। रारङ्गिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। रारङ्गिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
९
१० अरारङ्गिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम आव, आम ॥
19
७३ लगु (लड्डू) गतौ।।
१ लालड्- गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, गीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः ॥
२ लालडूयात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव, याम।।
३ लालङ्-गीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, गतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, गानि, गाव, गाम ।।
अलालङ्गीत, नाम, गुः ङ्गीः, न, म, म द्रव, क्रम ।।
५ अलालडू-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
४
,
६ लालङ्गाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
"
·
७ लालङ्ग्या-त्, स्ताम्, सुः ।, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ लालङ्गित्ता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ लालङ्गिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अलालङ्गिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम, आव, आम ।।
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ७४ तगु (तङ्ग) गतौ॥
७६ श्लगु (श्लङ्ग) गतौ। १ तातड्-गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, १ शाश्लड्-गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, गीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः।।
क्थ, गीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः।। २ तातडू-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, | २ शाश्लङ्क-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। तु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, गतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, ३ शाश्लङ्-गीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, गतु, धि, क्तात्, क्तम्, गानि, गाव, गाम।।
क्त, गानि, गाव, गाम।। ४ अतात-ङ्गीत्, न्, ताम्, १ः, ङ्गीः, न्, तम्, त, | ४ अशाश्ल-ङ्गीत्, न्, ताम्, १ः, ङ्गीः, न्, तम्, त, ङ्गम्, ङ्गम्,ङ्गव, ङ्गम।।
व, ङ्गम।। ५ अतातङ्ग-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अशाश्लङ्क-इत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ तातङ्गा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ शाश्लङ्गा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ तातङ्ग्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ शाश्लङ्ग्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व,
स्म। ८ तातगिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
८ शाश्लङ्गिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ९ तातङ्गिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
स्मः ।। आवः, आमः।।
९ शाश्लङ्गिय्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। १० अतातङ्गिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
आमि, आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अशाश्लङ्गिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, ७५ श्रगु (श्रङ्ग) गतौ॥
आव, आम।। १ शाश्रङ्-गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ,
७७ वगु (वङ्ग) गतौ।। गीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः।।
१ वावड्-गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, ख्खि, क्षि, क्थः, क्थ, २ शाश्रङ्ग-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव,
गीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः।। याम।।
२ वाव-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ शाश्रड्-गीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, गतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त,
याम।। गानि, गाव, गाम।।
३ वावड्-गीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, गतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, ४ अशाश्र-ङ्गीत्, न्, ताम्, १ः, ङ्गीः, न्, लम्, त, गानि, गाव, गाम।। ङ्गम्,ङ्गव, ङ्गम।।
४ अवाव-ङ्गीत्, न्, ताम्, ङ्गः, ङ्गीः, न्, तम्, ङ्क्त, ङ्गम्, ५ अशाश्रङ्ग-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, व, ङ्गम।। इष्म।।
५ अवावङ्ग-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ शाश्रङ्गा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
इष्मा ७ शाश्रन्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
६ वावङ्गा-चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
| ७ वावग्या -त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ शाश्रड़िता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ वावड़िता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ शाश्रभिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि. |
९ वावशिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अशाश्रङ्गिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
१० अवावनिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
७८ मगु (मङ्ग) गतौ॥
८० रिगु (रिङ्ग) गतौ॥ १ मामड्-गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, | १ रेरिङ्-गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, गीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः।।
गीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः।। २ मामङ्ग-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ रेरिङ्ग-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ मामङ्-गीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, गतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, | ३ रेरिङ्-गीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, गतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, गानि, गाव, गाम।।
गानि, गाव, गाम।। ४ अमाम-ङ्गीत्, न, ताम्, गुः, ङ्गीः, न्, तम्, ल, | ४ अरेरि-ङ्गीत्, न्, ताम्, १ः, ङ्गीः, न्, लम्, त, ङ्गम्,ङ्गव, ङ्गम्, व, ङ्गम।।
ङ्गम।। ५ अमामङ्ग-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अरेरिङ्ग-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। ६ मामङ्गा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ रेरिङ्गा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ मामब्या -त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।। ७ रेरिङ्ग्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मामगिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्व:, स्मः।। | ८ रेरिङ्गिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ मामङ्गिय्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ रेरिङ्गिय्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः ।।
__आवः, आमः।। १० अमामङ्गिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० अरेरिङ्गिय्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। ७९ स्वगु (स्वङ्ग) गतौ।।
८१ लिगु (लिङ्ग) गतौ।। १ सास्वङ्-गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, | १ लेलिङ्-गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, क्थ, गीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः।।
गीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः।। २ सास्वङ्ग-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ लेलिङ्ग-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, यामा
याव, याम।। ३ सास्वङ्-गीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, गतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, | ३ लेलिङ्-गीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, गतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, क्त, गानि, गाव, गाम।।
गानि, गाव, गाम।। ४ असास्व-ङ्गीत्, न्, ताम्, ङ्गुः, ङ्गीः, न्, तम्, त, | ४ अलेलि-ङ्गीत्, न्, लाम्, १ः, ङ्गीः, न्, तम्, त, ङ्गम्,ङ्गव, ङ्गम।।
ङ्गम्,ङ्गव, ङ्गम।। ५ असास्वङ्ग-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अलेलिङ्क-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ सास्वङ्गा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ लेलिङ्गा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ सास्वङ्ग्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ७ लेलिङ्ग्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ सास्वङ्गिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। | | ८ लेलिङ्गिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ सास्वङ्गिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ लेलिङ्गिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः ।।
आवः, आमः।। १० असास्वङ्गिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० अलेलिङ्गिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ८२ त्वगु (त्वङ्ग) कम्पने च।।
८४ जुगु (जुङ्ग) वर्जने। १ तात्वड्-गीति/क्ति, क्तः, गति। गीषि, ख्यि, क्षि, क्थः, क्थ।। १ जोजुड्-गीति/क्ति, क्तः, गति। गीषि/ख्षि/क्षि, क्थः, क्थ। गीमि/ग्मि, ग्वः, ग्मः।।
गीमि/ग्मि, ग्वः, ग्मः ।। २ तात्व-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ जोजुङ्ग-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ तात्वड्-गीतु/क्त/क्तात्, क्ताम्, गतु। ग्धि/क्तात्, क्तम्, क्त।। ३ जोजुड्-गीतु/क्त/क्तात्, क्ताम्, गतु। ग्धि, क्तात्, क्तम्। गानि, गाव, गाम।।
गानि, गाव, गाम।। ४ अतात्व-ङ्गीत्, न, ताम्, गुः। ङ्गीः, न्, तम्, ङ्क। ४ अजोजु-ङ्गीत्/न्, ताम्, गुः। ङ्गीः, न्, तम्, त। ङ्गम, व, ङ्गम।। .
ङ्गम्,व, ङ्गम।। ५ अतात्वङ्ग-ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अजोजुङ्ग-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म। ६ तात्वङ्गा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ जोजुड़ा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ तात्वड्ण्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जोजुङ्ग्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तात्वड़िता-".रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ जोजुङ्गिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ तात्वङ्गिप्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ जोजुङ्गिय्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अतात्वङ्गिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १० अजोजुङ्गिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। ८३ युगु (युङ्ग) वर्जने।।
८५ वुगु (वुङ्ग) वर्जने।। १ योयुङ्-गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, । १ वोवुड्-गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, खिष, क्षि, क्थः, क्थ, गीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः ।।
गीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः।। २ योयुङ्ग-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ वोवुङ्ग-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ योयुङ्-गीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, गतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, | ३ वोवुङ्-गीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, गतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, गानि, गाव, गाम।।
गानि, गाव, गाम।। ४ अयोयु-ङ्गीत्, न्, ताम्, ङ्गः, ङ्गीः, न्, तम्, त, | ४ अवोवु-ङ्गीत्, न्, ताम्, १ः, ङ्गीः, न, तम्, ल, ङ्गम् ङ्गव, ङ्गम।।
ङ्गम्,ङ्गव, ङ्गम।। ५ अयोयुङ्ग-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अवोवुङ्ग-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इप्म।।
इष्म।। ६ योयुङ्गा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।। ६ वोवुङ्गा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ योयुझ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ वोवुड्क्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ योयुड़िता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ वोवुड़िता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ योयुनिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ वोवुद्धिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः ।।
आवः, आमः।। १० अयोयुङ्गिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १० अवोवुङ्गिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) ८६ गग्य (गग्घ्) हसने॥
८८ शिघु (शिङ्क) आघ्राणे।। १ जागग-घीति/ग्धि, ग्धः, घति। घीषि, जाघ-ख्षि, क्षि - १ शेशिड्-घीति, ग्धि, ग्धः, घति, घीषि, ख्यि, क्षि: ग्धः, ग्ध, जागग-धः, ग्ध। घीमि/घ्मि, ध्वः, घ्मः।
घीमि, घ्मि, ध्वः, ध्मः। २ जागग्य-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ शेशिङ्क-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ जागग्-घीतु, ग्धु, ग्धात्, ग्धाम्, घतु, ग्धि, ग्धात्, ग्धम्, | ३ शेशिड्-घीतु, ग्धु, ग्धात्, ग्धाम्, घतु, ग्धि, ग्धात्, ग्धम्, उध, घानि, घाव, घाम।।
ग्ध, घानि, घाव, घाम।। ४ अजा-गग्घीत्, घक्, घग, गग्धाम्, गग्घुः, गग्घीः, घक्, | ४ अशेशि-वीत्, न् ङ्गधाम्, घुः, वीः, न्, ङ्गधम्, ङ्गध, घग, गगधम्, गग्ध, गग्यम्, गग्ध्व, गरम।।
म्, च्व, म।। ५ अजागग्य्-ईत्. इष्टाम्, इषुः। ई., इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अशेशिङ्क-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।
इष्म। ६ जागग्घा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ शेशिका-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ जागग्घ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ शेशिय्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ जागग्घिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ शेशिडिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ जागग्घिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ शेशिविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः ।।
आवः, आमः।। १० अजागग्घिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० अशेशिविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। ८७ दघु (दङ्क) पालने।।
८९ लघु (लङ्ग) शोषणे॥ १ दादङ्-घीति, ग्धि, ग्धः, घति। दाधड्-घीषि, ख्यि, क्षिः | १ लालड्-घीति, ग्धि, ग्धः, घति, घीषि, ख्षि, क्षि: ग्धः, ग्ध, दादङ्-धिः, ग्ध। घीमि/ध्मि, ध्वः, ध्मः।
घीमि, घ्मि, ध्वः, ध्मः। २ दाद-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, । २ लालङ्क-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ दादङ्-घीतु, ग्धु, ग्धात्, ग्धाम्, घतु, ग्धि, ग्धात्, ग्धम्, | ३ लालङ्-घीतु, ग्धु, ग्धात्, ग्धाम्, घतु, ग्धि, ग्धात्, ग्धम्, ग्ध, घानि, घाव, घाम।।
ग्ध, घानि, घाव, घाम।। ४ अदा-दवीत्, घन् दङ्ग्धाम्, दधुः, दङ्घीः, घन्, दङ्ग्धम्, | ४ अलाल-चीत्, न् ङ्गधाम्, घुः, वीः, न्, ङ्गधम्, ङ्गध, दङ्ग्ध, दङ्घम्, दव, दम।।
चम्, ध्व, म।। ५ अदादङ्क-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अलालङ्क-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ दादचा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
| ६ लालडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ दादड्ड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ लालझ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ दादड़िता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।। | ८ लालड्डिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ दादविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ लालविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अदादड्डिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० अलालड्डिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
24
९० शुच ( शुच् ) शोके ||
१ शो- शुचीति, शोक्ति, शुक्तः
शुचति, शुचीषि, शोक्षि, शुक्थ: शुक्थ, शुचीमि, शोच्मि, शुचः, शुच्मः || २ शोशुच् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्,
याव, ग्राम।।
३ शो - शुचीतु, शोक्तु शुक्तात् शुक्ताम्, शुचतु, शुग्धि, शुक्तात्, शुक्तम्, शुक्त, शुचानि, शुचाव, शुचाम ।। ४ अशो- शुचीत्, शोच्, शोग्, शुक्ताम्, शुचुः शुची, शोच् शोग, शुक्तम्, शुक्त, शुचम्, शुच्व, शुच्म ॥
५ अशोशोच्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ शोशोचा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ शोशुच्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ शोशोचिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ शोशोचिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अशोशोचिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
९१ कुच (कुच्) शब्दे तारे ।।
१ चो- कुचीति, कोक्ति, कुक्तः, कुचति, कुचीषि, कोखि, कोक्षि, कुक्थ:, कुक्थ, कुचीमि, कोच्मि, कुच्वः, कुमः ॥ २ चोकुच्- यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्,
याव, याम ।।
३ चो- कुचीतु, कोक्तु, कुक्तात् कुक्ताम्, कुचतु, कुग्धि, कुक्तात्, कुक्तम्, कुक्त, कुचानि, कुचाव, कुचाम ॥
४ अचो - कुचीत्, कोच्, कोग्, कुक्ताम्, कुचुः, कुची:, कोक्, कोग्, कुक्तम्, कुक्त, कुचम्, कुच्व, कुच्म ।।
५ अचोकोच्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ चोकोचा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ चोकुच्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चोकोचिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ चोकोचिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अचोकोचिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत। अम,
आव, आम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
९२ क्रुञ्च (क्रुञ्च) गतौ ।।
१ चोत्रु - ञ्चीति, ङ्कि, क्तः, चति, ञ्चीषि, सि, क्थः, क्थ, ञ्चीमि, ञ्चिम, च्वः, च्मः ॥
२ चोक्रुच्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ चोक - ञ्चीतु, ङ्क्तु, क्तात्, ताम्, चतु, ग्धि, क्तात् क्तम्, क्त, ञ्चानि, ञ्चाव, ञ्चाम।।
४
अचोत्रु-चीत्, न्, क्ताम्, चुः, ञ्ची, नू, क्तम्, क्त, ञ्चम्, च्व, च्म ॥
५
अचोक्रुञ्च - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चोक्रुञ्चाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चोक्रुच्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चोक्रुञ्चिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ चोक्रुञ्चिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अचोक्रुञ्चिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत। अम, आव, आम ।।
९३ कुञ्च (कुञ्च) कौटिल्याल्पीभावयोः ।।
१ चोकु ञ्चीति, ङ्कि, क्तः, चति, ञ्चीषि, लि, क्थः, क्थ, ञ्चीमि, ञ्चिम, च्वः, च्मः ॥
२ चोकुच्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्,
याव, याम।।
३ चोकु ञ्चीतु, ङ्क्तु, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, ञ्चानि, ञ्चाव, ञ्चाम।।
४ अचोकु - ञ्चीत्, न् क्ताम्, चुः, ञ्ची:, न्, क्तम्, क्त, ञ्चम्, च्व,
च्म ॥
५ अचोकुञ्च् - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ चोकुञ्चाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चोकुच्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चोकुञ्चिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चोकुञ्चिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
आवः, आमः ।।
१० अचोकुञ्चिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम, आव, आम ।।
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
यनुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
९४ लुञ्च (लुञ्च) अपनयने ।।
१ लोलु छीति ङ्गि क्तः चति, शीषि, ङ्गि, क्थः, क्थ, श्रीमि, ञ्चिम, च्वः, च्मः ॥
२ लोलुच् यात्, याताम् युः या यातम्, यात याम्,
याव, याम ॥
३ लोलु-श्चीतु, ङ्क्तु, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, ञ्चानि, ञ्चाव, ञ्चाम ॥।
४ अलोलुशीतून ताम्, चुः, शी, न् क्तम् क्त, शम्, च्व,
-
411
५ अलोलुब्ध्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ लोलुचा कार इ० ॥ म्बभूव ३० ।। मास इ० ।। ७ लोलुच्या तु, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ लोलुञ्चिता- " रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः ९ लोलुञ्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अधः, अथ आमि
स्मः ॥
आवः, आमः ॥
१० अलोलुञ्चिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम,
आव, आम ।।
९५ वञ्चू (वञ्च गतौ ।।
१ वनीवञ्चीति ङ्कि, क्तः, चति, ञ्चीषि, ङ्क्षि, क्थः, क्थ, ञ्चीमि, ञ्च्मि, च्वः, च्मः ॥
२ वनीवच्यात्, याताम् युः । या यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ वनीव श्रीतु, ङ्क्तु, क्तात् क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, ञ्चानि, ञ्चाव, ञ्चाम ॥
४ अवनीव - ञ्चीत्, न्, क्ताम्, चुः, ञ्ची, नू, क्तम्, क्त, ञ्चम्, च्व, च्म ।।
५ अवनीवञ्च इत् इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ॥
-
וי
६ वनीवञ्चाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ वनीवच्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ वनीवचिता" री, र सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः,
"
स्मः ॥
९ वनीवचिष्य्-अति, अतः अन्ति । असि, अथः अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अवनीवचिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम,
आव, आम।।
९६ चञ्चू (चञ्च) गतौ ।।
25
,
१ चाचीति ङ्गि, क्तः चति, शीषि ञ्चिम, च्वः चमः ॥
"
२ चाचच्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ चाच-श्रीतु, ङ्क्तु, क्तातू, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, ञ्चानि, ञ्चाव, ञ्चाम ॥।
४
अचाच - ञ्चीत्, न्, क्ताम्, चुः, ञ्ची, नू, क्तम्, क्त, ञ्चम्, च्व,
च्म ॥
५ अचाचञ्च - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
क्थः, क्थ, शीमि
"
६ चाचञ्चाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ चाचच्या-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ चाचञ्चिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चाचञ्चिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आम: ।।
१० अचाचचिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम, आव, आम ।।
९७ तञ्चू (तञ्च) गतौ ।।
१ तात- चीति, ङ्गि, क्तः, चति, ञ्चीषि, मि, क्थः, क्थ, ञ्चीमि ञ्चिम, च्वः चमः ॥
"
२ तातच् यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ तात-चीतु, ङ्क्तु, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, ञ्चानि, ञ्चाव, ञ्चाम।।
४ अतात-चीत् न क्ताम्, चुः, शी, नक्तम्, क्त, उम्, च्व,
च्म ॥
५ अतातञ्च्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ तातञ्चाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
,
तातच्या त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ तातञ्चिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ तातञ्चिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अतातचिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम, आव, आम ।।
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
इष्म।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ९८ त्वञ्चू (त्वञ्) गतौ।।
१०० मुञ्चू (मुञ्) गतौ।। . तात्व-ञ्चीति, ति, क्तः, चति, चीषि, सि, क्थः, क्थ, चीमि, | १ मोमु-चीति, लि, क्तः, चति, चीषि, सि, क्थः, क्थ, चीमि, मि, च्वः, च्मः ।।
ञ्च्मि, च्वः, च्यः ।। २ तात्वच-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ मोमुच्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ तात्व-ञ्चीतु, ङ्क्त, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, | ३ मोमु-ञ्चीतु, ङ्क्त, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, क्त, शानि, ञ्चाव, ञ्चाम।।
ञ्चानि, चाव, चाम।। ४ अतात्व-चीत्, न्, क्ताम्, चुः, ञ्चीः, न्, क्तम्, क्त, ञ्चम्, | ४ अमोमु-चीत्, न्, क्ताम्, चुः, चीः, न्, क्तम्, क्त, चम्, च्व, च्च, च्म।।
च्म। ५ अतात्वञ्च्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अमोमुञ्च्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्मा ६ तात्वचा-अकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। | ६ मोमुञ्चा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ तात्वच्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ मोमुच्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तात्वञ्चिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः॥ ८ मोमुञ्चिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ तात्वञ्चिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ मोमुञ्चिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अतात्वञ्चिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० अमोमुञ्चिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। ९९ मञ्चू (मा) ग़तौ।।
१०१ पृञ्चू (प्र) गतौ।। १ माम-शीति, ड्लि, क्तः, चति, नीषि, कि, क्थः, क्थ, चीमि, १ मोमू-चीति, ड्लि, क्तः, चति, चीषि, यि, क्थः, क्थ, ञ्चीमि, ञ्च्मि , च्वः, चमः।।
ञ्च्मि, च्वः, च्मः।। २ मामच्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ मोम॒च्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ माम-चीतु, ङ्क्त, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, | ३ मोग़-चीतु, ङ्क्तु, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, शानि, चाव, ञ्चाम।।
जानि, चाव, ञ्चाम।। ४ अमाम-जीत्, न्, क्ताम्, चुः, ञ्चीः, न्, क्तम्, क्त, ञ्चम्, च्व, | ४ अमोम-चीत्, न्, क्ताम्, चुः, ञ्चीः, न्, क्तम्, क्त, चम्, च्च, च्य।।
च्म। ५ अमामञ्च्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अमोघुञ्च्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ मामञ्चा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ मोपचा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ मामच्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। ७ मोमुच्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मामञ्चिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ८ मोमुञ्चिता-', रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ मामञ्चिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ मोमुशिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अमामशिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १० अमोमुशिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आमा
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
१०२ मुचू (Zच्) गती।।
१०४ ग्लुञ्च (ग्लुञ्च) गतौ।। १ मो-मुचीति, म्रोक्ति, मुक्तः, Zचति, मुचीषि, मोक्षि, मोख्षि, | १ जोग्लु-ञ्चीति, लि, क्तः, चति, चीषि, टि, क्थः, क्थ, मुक्थः, मुक्थ, प्रुचीमि, म्रोच्मि, मुच्वः, मुचमः।।
चीमि, ञ्च्मि, च्वः, च्मः।। २ मोमुच्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ जोग्लुच-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ मोप्रोक्तु, मोघु-चीतु, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, | ३ जोग्लु-ञ्चीतु, ङ्क्त, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, चानि, चाव, चाम।।
क्त, ञ्चानि, चाव, ञ्चाम।। ४ अमो-Zचीत्, प्रोक, स्रोग्, मुक्ताम्, छुचुः, मुची:, प्रोक, | ४ अजोग्लु-चीत्, न्, क्ताम्, चुः, ञ्ची:, न, क्तम्, क्त, ञ्चम्, म्राग, मुक्तम्, मुक्त, मुचम्, छुच्च, मुम।।
च्च, च्म।। ५ अमोम्रोच्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अजोग्लुञ्च्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ मोनोचा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ जोग्लुञ्चा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ मोमच्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जोग्लच्या-त. स्ताम, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मोप्रोचिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः। । ८ जोग्लञ्चिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ९ मोम्रोचिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | आवः, आमः।।
९ जोग्लुञ्चिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। १० अमोम्रोचिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आमि, आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अजोग्लुञ्चिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १०३ म्लुचू (म्लुच्) गतौ॥
आव, आम।। १ मो-म्लुचीति, म्लोक्ति, म्लुक्तः, म्लुचति, म्लुचीषि, म्लोक्षि,
१०५ षस्च (सञ्च) गतौ।। ___ म्लुक्थः, म्लुक्थ, म्लुचीमि/ म्लुच्मि, म्लुच्वः, म्लुच्मः॥ १ सास-चीति, ति, क्तः, ञ्चति, चीषि, क्षि, क्थः, क्थ, चीमि, २ मोम्लुच्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, श्च्मि, च्वः,श्च्मः।। याव, याम।।
२ सासच-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ३ मोम्लोक्तु, मोग्लु-चीतु, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, याव, याम।। क्तम्, क्त, चानि, चाव, चाम।।
३ सास-चीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, ४ अमो-म्लुचीत्, म्लोक्, म्लोग, म्लुक्ताम्, म्लुचुः, म्लुची:, ञ्चानि, ञ्चाव, चाम।।
म्लोक, म्लोग, म्लुक्तम्, म्लुक्त, म्लुचम्, म्लुच्च, म्लुम।। ४ असास-ञ्चीत्, क्, ग, क्ताम्, अः, ञ्ची:, क्, ग, क्तम्, क्त, ५ अमोग्लोच्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
श्चम्, श्च्च, श्च्य।।
असासञ्च-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ मोम्लोचा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०॥
इष्म।। ७ मोम्लुच्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम, स्व, स्म। |६ सासञ्चा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ८ मोग्लोचिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, | ७ सासच्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। स्मः ।।
८ सासञ्चिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ मोग्लोचिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। | ९ सासञ्चिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि. आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अमोग्लोचिष्य-अत, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० असासञ्चिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
28
१०६ गुच् (गुच्) स्तेये ।।
१ जो ग्रुचीति, ग्रोक्ति, युक्तः, ग्रुचति, ग्रुचीषि, ग्रोक्षि, ग्रुक्थः, ग्रुक्थ, ग्रुचीमि, ग्रोमि, गुच्चः ग्रुमः ॥
"
२ जोग्रुच् यात्, याताम् यु याः, यातम् यात । याम्, याव
ग्राम ।।
३ जोग्रो, जोनू चीतु तात्, ताम्, चतु, ग्धि, क्तात् क्तम्, क्त चानि, चाव, चाम।।
४ अजो- ग्रोक, ग्रोग, ग्रुचीत्, ग्रुक्ताम्, ग्रुचुः, ग्रुची, ग्रोक् ग्रोग, ग्रुक्तम्, युक्त, ग्रुचम्, ग्रुच्व, ग्रुच्म ॥
५ अजोग्रोच्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ जोग्रोचा शकार इ० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास ३० ॥
७ जोग्रुच्या त् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जोग्रोचिता" रौ, र सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ जोग्रोचिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अजोग्रोचिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम,
आव, आम ।।
१०७ ग्लुचू ( ग्लुच्) स्तेये ।।
१ जो ग्लोक्ति, ग्लुक्तः, ग्लुचति, ग्लुचीषि, ग्लोक्षि, ग्लुक्थः, ग्लुक्थ, ग्लुचीमि, ग्लोच्मि, ग्लुच्चः, ग्लुच्मः, ग्लुच्मि ।। २ जोग्लुच् - यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्,
इष्म ॥
६ जोग्लोचा नकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ जोग्लुच्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जोग्लोचिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
स्मः ॥
,
९ जोग्लोचिष्य्-अति, अतः अन्ति। असि अथः अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अजोग्लोचिष्य् अत् अताम्, अन् अ अतम्, अत अम, आव, आम।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १०८ म्लेछ (म्लेछ) अव्यक्तायां वाचि ।।
१ मेम्लेच्छीति, ष्टि, ष्ट:, च्छति, च्छीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, च्छीमि, श्मि, व च्छुः श्मः ॥
"
२ मेम्लेच्छ् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ मेम्लेच्छीतु टु ष्टात् ष्टाम् च्छतु ड्डि ष्टात् ष्टम्, ष्ट, च्छानि च्छाव, च्छाम ॥
४ अमेम्लेच्छीत् द, इ ष्टाम् च्छु, च्छी, द, इ, ष्टम्, ष्ट, च्छम्, च्छ्छु, श्वँ, श्म ॥
५ अमेम्लेच्छ-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६
मेम्लेच्छा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
मेम्लेच्छया तु स्ताम् सुः
८ मेम्लेच्छिता" रौ र
स्मः ।।
याव, याम ।।
३ जोग्लोक्त, जोग्लुचीतु तात्, ताम्, चतु, ग्भि, छात् तम, क्त, चानि, चाव चाम।।
४ अजो ग्लुचीत्, ग्लोक, ग्लोग ग्लुक्लाम्, ग्लुचुः, ग्लुची, ग्लोक, ग्लोग्, ग्लुक्तम्, ग्लुक्त, ग्लुचम्, ग्लुच्व, ग्लुच्म ॥ ५ अजोग्लो- ईत, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
४ अलाल-च्छीत्, टु, ड्, ष्टाम्, च्छुः, च्छी:, टु, ड्, ष्टम्, ष्ट, च्छम् च्छू, एवं श्म
५
अलालच्छ ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम् इष्व इष्म ||
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।।
सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः,
९ प्रेम्लेच्छिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अमेम्लेच्छिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम आव, आम ।।
मेम्लेच्छ्यात् इत्यादौ यकारस्य सानुनासिकत्वे मेम्लेश्यादित्यपि बोध्यमेवं सर्वत्र यादी प्रत्यये ॥
१०९ लछ (लछ) लक्षणे ।।
१ लाल-च्छीति, ष्टि, ष्टः, च्छति, च्छीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, च्छीमि, श्मि, च्छुः श्व, श्मः ॥
२ लालच्छ्यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ लाल-च्छीतु ष्टुष्टात् ष्ठाम् च्छु, ड्ढि ष्टात् ष्टम्, ष्ट च्छानि, च्छाव, च्छाम ।।
६ लालच्छा - ञ्चकार ३० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥1
७ लालच्छया तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ।। ८ लालच्छिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ लालच्छिष्य्-अति, अत: अन्ति । असि, अथः अथ । आमि, आवः, आमः ||
१० अलालच्छिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत। अम, आव, आम ।।
॥ यादौ प्रत्यये लालश्यादित्याद्यपि बोध्यम् ।।
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
११० लाछु (लाञ्छ्) लक्षणे ॥।
१ ला - लाञ्छीति, लांष्टि, लांष्टः, लाञ्छति, लाञ्छषि, लाति, लांष्ठः, लांष्ठ, लाञ्छीमि, लांश्मि, लांच्छ:, लांइँव, लांश्मः ।। २ लालाञ्छ्- यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम।।
३ ला लाञ्छीतु, लांष्टु, लांष्टात्, लांष्ठाम्, लाञ्छतु, लाण्डुि, लांष्टात्, लांष्टम्, लांष्ट, लाञ्छानि, लाञ्छाव, लाञ्छाम ।। ४ अला- लाञ्छीत्, लान्, लांष्टाम्, लाञ्छुः लाञ्छी:, लान्, लांष्टम्, लांष्ट, लाञ्छम्, लाञ्छु, लांखँ, लांश्म ।। ५ अलालाञ्छ्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ लालाञ्छा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ लालाञ्छया-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व,
स्म ॥
८ लालाञ्छिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
स्मः ।।
९ लालाञ्छिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ॥
१० अलालाञ्छिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
|| लालाञ्छ्यादित्यादौ लालाश्यदित्यादि । ।
१११ वाछु (वाञ्छ्) इच्छायाम् ।। १ वा वाञ्छीति, वांष्टि, वांष्टः, वाञ्छति, वाञ्छीषि, वाणि, वांष्टः, वांष्ठ, वाञ्छीमि, वांश्मि, वांश्व, वांश्मः ॥
२ वावाञ्छ्रयात्, याताम् युः । याः, यातम् यात । याम्, याव, याम ॥
३ वा वाञ्छीतु, वांष्टु, वांष्टात्, वांष्टाम्, वाञ्छतु, वाण्ड्डुि, वांटात्, वांष्टम्, वांष्ट, वाञ्छानि वाञ्छाव, वाञ्छाम ।।
४ अवा- वाञ्छीत् वान्, वांष्टाम्, वाञ्छु, वाञ्छी: वान्, वांष्टम्, वांष्ट, वाञ्छम्, वाञ्छ्व, वांश्व, वांश्म ।।
५ अवावाञ्छ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ॥
६ वावाञ्छाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ वावाञ्छया-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ वावाञ्छिता- " रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ वावाञ्छिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अवावाञ्छिष्य्-अत्, अताम्, अन् । अ:, अतम्, अत । अम,
आव, आम ।।
|| वावाञ्छ्यादित्यादौ वावाश्यादित्यादि । ।
29
११२ हीछ (ह्रीछ) लज्जायाम् ॥
१ जेही-च्छीति, ष्टि, ष्टः, च्छति, च्छीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, च्छीमि, श्मि, च्छ्छः, रँव, श्मः ।।
२. जेहीच्छ् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ जेही-च्छीतु ष्टु ष्टात्, ष्ठाम्, च्छु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, च्छानि च्छाव, च्छाम ।।
४ अजेही-च्छीत् ट् ड्, ष्टाम् च्छुः, च्छी:, ट्, ड्, ष्टम्, ष्ट, च्छम्, च्छ्छु, श्वँ, श्म।।
५ अजेहीच्छ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ जेहीच्छा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ जेहीच्छया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ जेहीच्छिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ जेहीच्छिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आम: ।।
१० अजेहीच्छिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम, आव, आम ।।
|| ह्रीच्छ्यादित्यादौ जेहीश्यादित्यादि । । १९३ हुर्छा (हुर्छ) कौटिल्ये ।।
१ जो - हूर्धीति, होर्ति, हूर्त:, हूर्छति, हूर्छाषि, होर्षि, हूर्थ:, हूर्थ, हूर्छामि, होर्मि, हूर्धः, हू, हूर्मः ॥
२ जोहूर्छ - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम ॥
३ जो-हूर्धीतु, होर्तु, हूर्तात्, हूर्ताम्, हूर्छतु, हूर्हि, हूर्तात्, हूर्तम्, हूर्त, हूर्छानि, छव, छमि ।।
४ अजो- हूर्छात्, हो:, हूर्ताम्, हूर्छ:, हूर्छा:, हो:, हूर्तम्, हूर्त, हूर्छम्, हूर्छ, हू, हूर्म ।।
५ अजोहूर्छ-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ॥
६ जोहूर्छा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ जोहूर्छया-त्, स्ताम्, सु: । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ जोहूर्छिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ जोहूर्छिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अजोहूर्छिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत। अम,
आव, आम।।
।। जोहूर्छयादित्यादौ, यकारस्य सानुनासिकत्वे जोहूँर्यादित्यादि ।।
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
30
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ११४ मुर्छा (मुर्छ) मोहसमुच्छ्राययोः।!
११६ स्मुर्छा (स्मुर्छ) विस्मृतौ।। १ मो-मूीति, मोर्ति, मूर्तः, मूर्छति, मूर्छाषि, मोर्षि, मूर्थः, | १ सो-स्मोर्ति, स्मूर्छाति, स्मूर्तः, स्मूर्छति, स्मूर्छाषि, स्मोर्षि, मर्थ, मूर्छामि, मोर्मि, मूर्छः, मूर्वंः, मूर्मः ।।।
स्मूर्थः, स्मूर्थ, स्मूर्छामि, स्मोर्मि, स्मूर्छ:, स्मूर्वः, स्मूर्मः ।। २ मोमूर्छ-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, । २ सोस्मूर्छ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
___ याव, याम।। ३ मोमोर्तु, मोमू-छींतु, त्, तम्,ि र्छतु, हि, त्, तम्, र्त, | ३ सोस्मोर्तु, सोस्मू-/तु, त्, म्,ि छत, हि, ति, तम्, छानि, छवि, मि।।
र्त, बॅनि, वि, र्छाम।। ४ अमो-मूर्चीत्, मोः, मूर्ताम्, मूर्छः, मूर्छाः, मोः, मूर्तम्, मूर्त, | ४ असो- स्मू/त, स्मोः, स्मृर्ताम, स्मर्छः, स्मृीः , स्मोः, मूर्छम्, मूर्छ, मूर्वं, मूर्म।।
स्मूर्तम्, स्मूर्त, स्मूर्छम्, स्मूर्छ, स्मूर्वं, स्मूर्म।। ५ अमोमूर्छ-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
| ५ असोस्मूर्छ-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इम।।
__ इष्म।। ६ मोमूर्छा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
|६ सोस्मूर्छा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ मोमूर्छया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ सोस्मूर्छया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मोमूर्छिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ सोस्मूर्छिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ मोमर्छिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि. अथ:. अथ। आमि
९ सोस्मूर्छिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अमोमूर्छिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
१० असोस्मूर्छिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। ।।मोहर्छयादित्यादौ, यकारस्य सानुनासिकत्वे मोहर्यादित्यादि।।
सोस्मूादित्यादौ सोस्मूर्यादित्यादि।। ११५ स्फुर्छा (स्फुर्छ) विस्मृतौ।।
११७ युछ (युछ) प्रमादे।। १ पो-स्फोर्ति, स्फूछीति, स्फूर्तः, स्फूर्छति, स्फूर्जीषि, स्फोर्षि,
स्फूर्थः, स्फूर्थ, स्फीमि, स्फोर्मि, स्फर्छः, स्फुरवः | १ यो-युच्छीति, योष्टि, युष्टः, युच्छति, युच्छीषि, योक्षि, युष्ठः, स्फूर्मः।।
युष्ठ, युच्छीमि, योश्मि, युच्छः, व, युश्मः।। २ पोस्फूर्छ-यात, याताम्, युः। याः, यातम, यात। याम्, । २ योयुच्छ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ पोस्फोर्तु, पोस्फू-छीतु, त्, त्म्, छतु, हि, त्, तम्, ३ योयोष्टु, योयु-च्छीतु, ष्टात्, ष्ठाम्, च्छतु, डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, त, छानि, छवि, मि।।
च्छानि, च्छाव, च्छाम।। ४ अपो-स्फोः, स्फूर्चीत्, स्फूर्ताम्, स्फूर्छः, स्फूझैः, स्फोः, ४ अयो-युच्छीत्, योट्, योड्, युष्टाम्, युच्छुः, युच्छीः, योट,
स्फूर्तम्, स्फूर्त, स्फूर्छम्, स्फूर्छ, स्फूरवँ, स्फूर्म।। । योड्, युष्टम्, युष्ट, युच्छम्, युच्छ, युर्वं, युश्म।। ५ अपोस्फूर्छ-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अयोयुच्छ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इप्म।।
इष्म।। ६ पोस्फूर्छा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ योयुच्छा-ञ्चकार इ० ।। ग्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ पोस्फूर्छया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
| ७ योयुच्छया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ पोस्फूर्छिता-'', रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
८ योयुच्छिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ पोस्फूर्छिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ योयुच्छिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आव:, आमः।। १० अपोस्फर्छिप्य-अत, अताम, अनु। अः, अतम, अत। अम. | १० अयोयुच्छिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। पोस्फूछादित्यादौ पोस्फूराँदित्यादि।।
योयुच्छ्यादित्यादौ योयुश्याँदित्यादि।।
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
यनुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
११८ बृज (ज) गतौ ।।
१ दरि-धति भृजीति धृक्तः, श्रृजति धृजीषि, घर्ति, धृक्थः, धृक्थ, धृजीमि, धर्म, श्रृज्वः, धृज्मः ॥
२ दरिवृज्यात्, याताम् युः या यातम् यात याम्, याव, याम ॥
३ दरिक्त, दरि जीतु तात् काम, जतु, ग्धि, तात्, क्ताम्, क्तम्, क्त, जानि, जाव, जाम ।। ४ अदरि-जीत् धर्क, धर्म, धृक्ताम, भृजुः, धूजी, धर्क, धर्ग, धृक्तम्, धृक्त, धृजम्, धृज्व, धृज्म ।। ५ अदरिधर्ज ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इयम्, इष्व,
इष्म ||
६ दरिकार ३० ॥ म्बभूव ३० ।। मास ३० ।। ७ दरिवृज्यात स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ दरिवर्जिता " रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ दरिधर्जिष्य्-अति, अतः अन्ति । असि अथ, अथ आमि
आवः आमः ॥
१० अदरिधर्जिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत । अम,
आव, आम ।।
पक्षे दरि-स्थाने दरी - इति दर्-इति च ज्ञेयम् ।। ११९ धृजु (धृञ्ज) गतौ ॥
१ दरीधृ - ञ्जीति, ङ्कि, ङ्गः, ञ्जति, ञ्जीषि, ङ्घि, ङ्क्थः, ङ्क्थ, प्रीमि जिज्म, उज्वः, उज्मः ॥
२ दरीधृज् - यात्, याताम् युः । या यातम्, यात । याम्,
याव, याम ।।
३ दरी
तुङ्गाङ्गाम्, अतु धिङ्गात् ङ्गम, ङ्क, जानि, जाव, जाम ||
४ अदरी-जीत नाम, जुजी, न्, म झ ञ्यम्,
"
ज्व, म ।।
५ अदरीसृज्ज्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ दरीधृञ्जा-ञ्जकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ दरीधृञ्जया-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।।
"
7
८ दरीवृञ्जिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ दरीवृञ्जिष्य्-अति, अत: अन्ति । असि अथः, अथ आमि
आवः आम: ।।
१० अदरीधृञ्जिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत। अम, आव, आम ।।
पक्षे दरी-स्थाने दरि - इति दर् - इति च ज्ञेयम् ॥
१२० ध्वज (ध्वज्) गतौ ।।
१ दाध्व- जीति, क्ति, क्तः, जति, जीषि, क्षि, क्थः, क्थ, जीमि, ग्मि, ग्वः,
ग्मः ॥
२ दध्वज्यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ दाध्व- जीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, जानि, जाव, जाम |
४ अदाध्व-जीत्, क्, ग्, क्ताम्, जुः, जी, क्, ग्, क्तम्, क्त, जम्, ज्व, ज्म ॥
५ अदाध्वाज्, अदाध्वज्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट ।
31
इषम्, इष्व, इष्म ॥
६
दाध्वजा - ञ्चकार इ० || म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७
दाध्वज्यात् स्ताम् सुः ८ दाध्वजिता- ", रौ, रः । सि,
स्तम्, स्त। सम, स्व, स्म ।। स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ दाष्वजिष्य्-अति, अतः अन्ति। असि, अथः अथ आमि
,
आवः, आमः ।।
१० अदाध्वजिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम, आव, आम ।।
१२१ ध्वजु (ध्वञ्ज्) गतौ ।।
१ दाब्वखीति ङ्गि : जति जीषि, डि, दक्थः, इक्थ ञ्जीमि, मि, ज्वः, ज्मः ॥
२ दाब्वज्यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ दाव जीतु क्तु ङ्गाङ्गाम, तु धिङ्गात् ङ्गम्
-
जानि, ञ्जाव, जाम ||
४ अदाध्वीत् नाम जी, नङ्गमङ्गम्
"
ज्व, म॥
५ अदाध्वज्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ दाध्वञ्जा-ञ्जकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ दाखञ्ज्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ दाध्वञ्जिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ दाध्वञ्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथ, अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अदावञ्जिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम, आव, आम ।।
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १२२ ध्रज (ध्रज्) गतौ।।
१२४ वज (वज्) गतौ॥ १ दाध्र-जीति, क्ति, क्तः, जति, जीषि, क्षि, क्थः, क्थ, जीमि, | १ वाव-जीति, क्ति, क्तः, जति, जीषि, क्षि, क्थः, क्थ, जीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः ।।
ज्मि, ज्वः, ज्मः।। २ दाध्रज-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ वावज-यात, याताम, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
याम।। ३ दाध्र-जीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, |
| ३ वाव-जीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, जानि, जाव, जाम।।
जानि, जाव, जाम।। ४ अदाध्र-जीत्, क्, ग, ताम्, जुः, जी:, क्, ग, क्तम्, क्त,
४ अवाव-जीत, क, ग, ताम्, जुः, जी:, क्, ग, क्तम्, क्त, जम्, ज्व, ज्म।।
जम्, ज्व, ज्म।। ५ अदाध्राज्, अदाध्रज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट।
५ अवावा, अवावज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इप्व, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ दाध्रजा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। ७ दाध्रज्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
६ वावजा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। ८ दाघ्रजिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ७ वावज्या-त्, स्ताम्, सुः।।, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ दाध्रजिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि. | ८ वावजिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्व:, स्मः।। आव:, आमः।।
९ वावजिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अदाध्रजिष्य-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत। अम, आव:, आमः।। आव, आम।।
१० अवावजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १२३ ध्रजु (ध्र) गतौ।।
आव, आम।। १ दाध्र-जोति, ति, तः, अति, जीषि, जि, ङ्क्थः, थ,
१२५ व्रज (व्रज्) गतौ॥ जोमि, जिम, अव:, ज्मः।।
१ वाव्र-जीति, क्ति, क्तः, जति, जीषि, क्षि, क्थः, क्थ, जीमि, २ दाध्र-यात्, याताम्, युः। या:, यातम्, यात। याम्, ज्मि, ज्व:, ज्मः ।। याव, याम।।
२ वाव्रज्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ दाध्र-जीतु, ङ्क्त, नात्, काम्, अतु, धि, तात्, तम्, त,
याम।। जानि, जाव, जाम।।
३ वाव्र-जीतु, क्त, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, ४ अदाध्र-जीत्, न, ताम्, अः, जीः, न्, तम्, त, उम्,
जानि, जाव, जाम।।
४ अवाव्र-जीत, क्, ग, क्ताम्, जुः, जी:, क्, ग, क्तम्, क्त, ज्व, जम।।
जम्, ज्व, ज्म।। ५ अदाध्र-ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अवाव्राज्-ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम, इष्ट। इषम्, इष्व, इप्म।।
इष्म।। ६ दाध्रञ्जा-अकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ वाव्रजा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ दाध्रज्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ वाव्रज्या-त्, स्ताम, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ दाध्रञ्जिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।।
८ वाव्रजिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ दाध्रञ्जिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ वाव्रजिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अदाधञ्जिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १० अवाव्रजिष्य-अतु, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
33
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) १२६ षस्ज (सज्ज्) गतौ।।
१२८ कुजू (कुज्) स्तेये।। १ सास-ज्जीति, क्ति, क्तः, ज्जति, ज्जीषि, क्षि, क्थः, क्थ, | १ चो-कुजीति, कोक्ति, कुक्तः, कुजति, कुजीषि, कोक्षि, ज्जीमि, ज्ज्मि, ज्ज्वः, ज्ज्मः।।
कुक्थः, कुक्थ, कुजीमि, कोज्मि, कुज्वः, कुज्मः ।। २ सासज्ज-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ चोकुज-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ सास-ज्जीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, ज्जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, । ३ चोकोक्त, चोक-जीतु, क्तात्, क्ताम्, जत, ग्धि, क्तात्, क्त, ज्जानि, ज्जाव, ज्जाम।।
क्तम्, क्त, जानि, जाव, जाम।। ४ असास-ज्जीत्, क, ग, क्ताम्, ज्जुः, ज्जी:, क, ग, क्तम्, [ ४ अचो-कोक, कोग, कुजीत, कुक्ताम्, कुजुः, कुजी:, कोक, क्त, जम्, ज्ज्व, ज्ज्म।।
कोग, कुक्तम्, कुक्त, कुजम्, कुज्व, कुज्म।। ५ असासज्ज-इत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अचोकोज-ईत. इशाम. इषः। ई: इष्टम, इष्ट। इषम. इष्व. इप्म।।
इष्म।। ६ सासज्जा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ चोकोजा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ सासज्ज्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
| ७ चोकुज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ सासज्जिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
| ८ चोकोजिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। स्मः ।।
९ चोकोजिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ सासज्जिप्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।।
आव:, आमः।। आमि, आवः, आमः।।
१० अचोकोजिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १० असासज्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।। आव, आम।।
१२९ खुजू (खुज्) स्तेये। ___ १२७ अज (अज्-वी) क्षेपणे च॥
| १ चो-खुजीति, खोक्ति, खुक्तः, खुजति, खुजीषि, खोक्षि, १ वे-वयीति, वति, वीतः, व्यति. वचीपि, वेषि, वीथः, वीथ, खुक्थः, खुक्थ, खुजीमि, खोज्मि, खुज्वः, खुज्मः ।। वामि, वमि, वीवः, वीमः।।
२ चोखुज-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, २ वेवी-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।। याम।।
३ चोखोक्तु, चोखु-जीतु, क्तात्, क्ताम, जतु, ग्धि, क्तात्, ३ वे-वयीतु, वेतु, वीतात्, वीताम्, व्यतु, वीहि, वीतात्, क्तम्, क्त, जानि, जाव, जाम।। वीतम, वीत्, वयानि, वयाव, वयाम।।
४ अचो-खोक्, खोग, खुजीत्, खुक्ताम्, खुजुः, खुजी:, ४ अवे-वयीत्, वेत्, वीताम्, वयुः, वयीः, वेः, वीतम्, वीत्, खोक्, खोग्, खुक्तम्, खुक्त, खुजम्, खुज्व, खुज्म।। वयम्, वीव, वीम।।
५ अचोखोज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अवेवाय्-ईत्, इष्टाम्, इपुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, । इष्म।।
६ चोखोजा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ६ वेवया-ज्ञकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ चोखुज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ वेवीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चोखोजिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ८ वेवयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ वेवयिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ चोखोजिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आवः, आमः।।
आमि, आवः, आमः।। १० अवेवयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० अचोखोजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
34
१३० सर्ज (सर्ज) अर्जने।।
१ सास-र्जीति, र्त्ति, क्तः, र्जति, जषि, र्क्षि, क्थ:, क्थ, जीमि, ज्मि, ज्वं ज्र्मः ॥
२ सास- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ सास जतु, तुं तत् तम् जंतु, ग्ध, तत् क्तम्, क् र्जानि, जव, जम।।
४ असास - जीत्, र्क, गं, क्तम्, र्जुः, जी, ई, र्ग, ख क्तम्, त, जम्, व, जर्म ।।
५ असासर्जु ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ सासर्जा-शकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
"
७ सासज्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ सासर्जिता " रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ सासर्जिष्य् अति, अतः अन्ति । असि अथः अथ आमि आवः, आमः ॥ १० असासर्जिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
१३१ कर्ज (कर्ज) व्यथने ।।
१ चाक-जीति किं क्तः, जति जषि, र्क्षि, कथः, कथ जमि, जिम, ज्र्ज्वः, जर्मः ॥
२ चाकर्जु यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ चाक जीतु क्तुं तांत, काम, जंतु धि, तांतू, कंम् क्तं, जनि, जव, जम।।
४ अचाक-र्जीत्, र्क, र्ग, क्र्त्ताम्, र्जुः, र्जी:, क्, र्ग, क्तम्, क्र्त्त, र्जम्, र्व, जर्म ।।
५ अचाक-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चाकर्जा-शकार ३० ।। म्बभूव ३० ॥ मास इ० ।।
७ चाकयात् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चाकर्जिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चाकर्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ॥ १० अचाकर्जिष्य- अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम,
आव, आम।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १३२ खर्ज (खर्ज) मार्जनेच||
१ चाख जति किं तं जति, जषि, र्क्षि, कुंथ, थ, जमि, ज्मि, :, र्मः ।।
२ चाखर्ज् यात्, याताम् युः । या यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
र्त्तात्,
३ चाख जतु, सुं, तांतु, तम्, जंतु, ग्धि, तत् क्तंम् क्तं, जनि, जव, जम।।
-
२
,
४ अचाखजत् कं. र्ग, तम, जुः जः कं गं, क्तम् जम्, व, जर्म ॥
५ अचाखर्ज ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चाखर्जा चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
,
७ चाखज्या- तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चाखर्जिता रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चाखर्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि अथः, अथ आमि आवः, आमः ॥
१० अचाखर्जिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम,
आव, आम।।
१३३ खज (खज्) मन्ये ।।
१ चाख-जीति, क्ति क्तः, जति, जोषि क्षि, क्थः, क्थ, जीमि, ज्मि ज्वः, ज्मः ॥
२ चाखज् यात्, याताम्, युः । याः, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ चाख जीतु क्तु क्तात् क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात् क्तम् क्त, जानि, जाव, जाम ।।
४ अचाख जीत् क्, ग्, क्ताम्, जुः, जी, क्, ग्, क्तम्, क्त, जम्, ज्व, ज्म ॥
५ अचाखाज्, अचाखज्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व, इष्म ।
६ चाखजाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चाखज्या-तु, स्ताम्, सुः ।, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चाखजिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चाखजिष्य्-अति, अत: अन्ति । असि अथः, अथ आमि आवः, आमः ॥
१० अचाखजिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम,
आव, आम ।।
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
35
इष्म।।
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) १३४ खजु (खञ्) गतिवैकल्ये।।
१३६ क्षीज (क्षीज्) अव्यक्ते शब्द।। १ चाख-आति, ङ्गि, ङ्कः, अति, जीषि, कि, क्थः, क्थ, १ चेक्षी-जीति, क्ति, क्तः, जति, जीषि, क्षि, क्थः, क्थ, जीमि, जीमि, जिम, ज्वः, ऊमः।।
ज्मि, ज्वः, ज्मः।। २ चाख-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ चेक्षीज-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ चाख-जातु, ङ्क्त, तात्, लाम्, अतु, धि, तात्, तम्, | ३ चेक्षी-जीत, क्त, क्तात्, क्ताम्, जत, ग्धि, क्तात, क्तम, क्त, ङ्ग, जानि, जाव, जाम।।
जानि, जाव, जाम।। ४ अचाख-जीत्, न्, काम्, जुः, ञ्जाः, न्, तम्, १, अम्, | ४ अचेक्षी-जीत, क, ग, ताम, जः, जी:, क, ग, क्तम, क्त, ज्व, ज्म।।
जम्, ज्व, ज्म। ५ अचाख-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
| ५ अचेक्षीज-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इप्म।। ६ चाखञ्जा-अकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ चेक्षीजा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ चाखञ्जया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ चेक्षीज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चाखञ्जिता-", रौ, र:। सि, स्थ:, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।।
८ चेक्षीजिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चाखञ्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथ:, अथ। आमि,
९ चेक्षीजिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचाखञ्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
१० अचेक्षीजिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। १३५ ट्वोस्फूर्जा (स्फूर्ज) वज्रनिर्घोषे।।
१३७ कूज (कूज्) अव्यक्ते शब्द।। १ पोस्फू-र्जीति, ति, क्तः, जति, र्जीषि, सिं, थः, क्थ,
| १ चोकू-जीति, क्ति, क्तः, जति, जीषि, क्षि, क्थः, क्थ, जीमि, बमि, ज्मि, ज्वः, मः।।
ज्मि, ज्वः, ज्मः।। २ पोस्फूर्ज-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
२ चोकूज्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ पोस्फूर्जीतु, तु, तत्, र्ताम्, जंतु, ग्धि, क्र्तात्, क्तम्, तं, र्जानि, वि, र्जाम।।
३ चोकू-जीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, ४ अपोस्फू-र्जीत्, के, गं, म्,ि र्जुः, र्जी:, , र्ग, तम्, तं,
जानि, जाव, जाम।। जम्, ज़, जर्म।।
४ अचोकू-जीत्, क्, ग, क्ताम्, जुः, जी:, क्, ग, क्तम्, क्त, ५ अपोस्फूर्ख-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
जम्, ज्व, ज्म।। इष्म।।
५ अचोकूज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ पोस्फूर्जा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
इष्म।। ७ पोस्फूर्जया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम, स्व, स्म।। । ६ चोकूजा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ८ पोस्फूर्जिता-'", रौ, र:। सि, स्थ:, स्थ,। स्मि, स्वः, - ७
७ चोकूज्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
|८ चोकृजिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ पोस्फूर्जिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
९ चोकूजिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अपोस्फूर्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, |
१० अचोकूजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
स्मः ।।
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
36
१३८ गुज (गुज्) अव्यक्ते शब्दे ||
१ जो गुजीति, गोक्ति, गुक्तः, गुजति, गुजीषि, गोक्षि, गुक्थः, गुक्थ, गुजीमि, गोज्मि, गुज्वः, गुज्मः ॥
२ जोगुज् यात्, याताम् युः । या यातम् यात याम्, याव
"
ग्राम ।।
३ जोगो, मोगु-जीतु क्तात् क्ताम, जतु, ग्धि, तात्क्तम्, क, जानि, जाब, जाम।।
४ अजो-गुजीत, गोक, गोग, गुक्काम, गुजुः, गुजी, गोक, गोग्, गुक्तम्, गुक्त, गुजम्, गुज्व, गुज्म ।।
५ अजोगोज्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ जोगोजा चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।। ७ जोगुज्या-त् स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ जोगोजिता" रौ, र सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ जोगोजिष्य्-अति, अतः अन्ति असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ।।
>
,
१० अजोगोजिष्य्-अत्, अताम्, अन् । अ:, अतम्, अत । अम,
आव, आम।।
१३९ गुजु (गु) अव्यक्ते शब्दे ।।
१ जोगु -ञ्जीति, ङ्कि, ङ्गः, ञ्जति, ञ्जीषि, ङ्गि, ङ्क्थः, थ, जीमि, मि, ज्वः, मः ॥
२ जोगुञ्ज्- यात्, याताम् युः । या यातम्, यात । याम्,
"
याव, ग्राम ।।
३ जोगुञ्जीतु /ङ्क्तु / ङ्कात्, ङ्गाम्, ञ्जतु । ङ्गिध, ङ्गात्, ङ्गम्, ङ्गः। जानि, ञ्जाव, जाम ।।
४ अजोगुञ्जीत्, न्, ताम्, जुः । ञ्जी, नू, ङ्गम्, ङ्ग। ञ्ष्म्,
ज्व, ञ्ज्म ।।
५ अजोगुञ्ज्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ जोगुञ्जा अकार ३० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास ३० ।।
७ जोगुञ्जया-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जोगुञ्जिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ जोगुञ्जिष्य्-अति, अतः अन्ति । असि, अथः अथ आमि
आवः, आमः ॥
१० अजोगुञ्जिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत । अम,
आव, आम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
१४० लज (लज्) भर्त्सने ||
१ लाल जीति क्ति, क्तः, जति जीषि, क्षि, क्थः, क्थ, जीमि, ज्मि, ज्वः, ज्मः ॥
२ लालज्- यात्, याताम् युः । या, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ लाल जीतु तु तात्, ताम्, जतु ग्धि, क्तात् क्तम् क्त जानि, जम्, जाव, जाम ।।
४ अलालजीत, क, ग, काम, जुः । जौ, क गु क्तम् क्त। जम्, ज्व, ज्म ॥
५ अलालाज्, अलालज्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ॥
लालजा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६
७
लालज्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥
८ लालजिता" रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः । ९ लालजिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अलालजिय्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम, आव, आम ।।
१४१ लजु (लञ्ज्) भर्त्सने ॥
१ लाल जीति, लिङ्ग अति जीषि, हि. क्थः, दक्थ ञ्जीमि, मि, ज्वः, मः ॥
२ लालज्ज् यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव, याम ॥
३ लालखीतु, इक्त द्वाताम्, अतु द्विध, ङ्गात्, इम् जानि, ञ्जाव, जाम।।
४
अलाल जीतू, न् ाम, जुजी, नङ्गमङ्गज्म,
"
ज्व, ज्म ॥
५ अलालञ्ज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ लालञ्जा-ञ्जकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
८
७ लालञ्ज्या- तू, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। लालञ्जिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ लालञ्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ आमि, आवः, आमः ॥
१० अलालञ्जिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम, आव, आम ।।
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
१४२ तर्ज (तर्ज) भर्त्सने।।
१४४ लाजु (लाङ्ग्) भर्जने च।। १ तात-र्जीति, क्ति, क्तः, जति, र्जीषि, र्शि, थः, थ, ममि, | १ लाला-ज्जीति, ति, तः, अति, जीषि, नि, ङ्क्थः, ब्थ, ज्मि, ज्वः, मः।।
जीमि, ज्मि, ज्वः, ज्मः ।। २ तातर्ज-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ लाला-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ तात- तु, तु, तात्, म्,ि र्जतु, ग्धि, त्,ि तम्, क्त, | ३ लाला-जीतु, ङ्क्तु, लात्, ताम्, अतु, ङ्गधि, तात्, तम्, जानि, र्जाव, जाम।।
त, जानि, जाव, जाम।। ४ अतात-र्जीत्, , , म्,ि र्जुः, र्जी:, , र्ग, तम्, क्त, | ४ अलाला-जीत्, न्, ताम्, अः, ञ्जीः, न्, तम्, त, उम्, जम्, ज्व, जम।।
ज्व, ज्म।। ५ अतात—-इत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अलाला-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ तातर्जा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।। ६ लालाञ्जा-अकार इ० ।! म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ तातया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ७ लालाज्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तातर्जिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | लालाञ्जिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ९ तातर्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, स्मः ।। आवः, आमः।।
९ लालाञ्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। १० अतातर्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | आमि, आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अलालाञ्जिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १४३ लाज (लाज) भर्जने च।।
आव, आम।। १ लाला-जीति/क्ति, क्त:, जति। जीषि, क्षि, क्थः, क्थ।
१४५ जज (जज्) युद्धे।। जीमि/ज्मि, ज्व:, ज्मः।।
१ जाज-जीति, क्ति, क्तः, जति, जीषि, क्षि, क्थः, क्थ, जीमि, २ लालाज-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
ज्मि, ज्वः, ज्मः॥ याव, याम।।
२ जाजज-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ लाला-जीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त,
याम।। जानि, जाव, जाम।।
३ जाज-जीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, तात्, क्तम्, क्त, ४ अलाला-जीत्, क, ग, ताम्, जुः, जी:, क्, ग, क्तम्, क्त,
जानि, जाव, जाम।। जम्, ज्व, ज्म।।
४ अजाज-जीत्, क्, ग, क्ताम्, जुः, जी:, क, ग, क्तम्, क्त, ५ अलालाज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
जम्, ज्व, ज्म।। इष्म।।
५ अजाजाज, अजाजज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। ६ लालाजा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ७ लालाज्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
६ जाजजा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ८ लालाजिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ७ जाजज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। स्मः।।
८ जाजजिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ लालाजिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। | ९ जाजजिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अलालाजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, - १० अजाजजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
38
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १४६ जजु (जञ्) युद्धे।।
१४८ तुजु (तुञ्ज) बलने च।। १ जाज-जीति, लि, ङ्कः, अति, जीषि, जि, क्थः, क्थ, १ तोतु-जीति, ति, ङ्कः, अति, जीषि, भि, ङ्क्थः, क्थ, जीमि, जिम, ज्व:, ज्मः ।।
जीमि, ज्मि, ज्वः, ज्मः।। २ जाज-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, तोतुफे-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ जाज-जीतु, तु, तात्, ताम्, अतु, धि, तात्, तम्, ३ तोतु-जीतु, ङ्क्त, तात्, लाम्, अतु, धि, लात्, तम्, त, ङ्ग, जानि, जाव, जाम।।
जानि, जाव, जाम।। ४ अजाज-जीत्, न्, ताम्, अः, जोः, न्, तम्, त, अम्, | ४ अतोतु-जीत्, न्, ताम्, अः, जीः, न्, तम्, त, अम्, ज्व, ज्म।।
ज्व, अम।। ५ अजाज-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अतोतु-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ जाजजा-अकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
तोतुञ्जा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ जाजङ्ग्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ७ तोतुञ्जया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ जाजञ्जिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। तिञ्जिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ जाजञ्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, । तोतुञ्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः ।।
आवः, आमः।। १० अजाजञ्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० अतोतुञ्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। १४७ तुज (तुज्) हिंसायाम्।।
१४९ गर्ज (गर्ज) शब्द।। १ तो-तुजीति, तोक्ति, तुक्तः, तुजति, तुजीषि, तोक्षि, तुक्थः, | १ जाग-र्जीति, ति, क्तः, जति, र्जीषि, र्भि, थः, थ, तुक्थ, तुजीमि, तोज्मि, तुज्वः, तुज्मः ।।
र्जीमि, मि, वः, मः।।। २ तोतुज-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ जागर्ज-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ तोतोक्तु, तोतु-जीतु, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्,
३ जाग- तु, क्तु, त्,ि म्,ि “तु, ग्धि, त्,ि तम्, क्त, क्त, जानि, जाव, जाम।।
र्जानि, र्जाव, र्जाम।। ४ अतो- तोक्, तोग्, तुजीत्, तुक्ताम्, तुजुः, तुजी:, तोक्,
४ अजाग-र्जीत्, हू, गे, म्,ि जुः, र्जी:, , गे, तम्, तं, तोग, तुक्तम्, तुक्त, तुजम्, तुज्व, तुज्म।।
जम्, व, म।। ५ अतोतोज्-ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अजागर्जु-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ तोतोजा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ जागर्जा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ तोतुज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जागज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तोतोजिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
| ८ जागर्जिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ तोतोजिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
| ९ जागर्जिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अतोतोजिष्य-अत, अताम्, अनु। अः, अतम, अत। अम, | १० अजागर्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
इष्म।।
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) १५० गजु (गङ्ग्) शब्दे।
१५२ गृजु (गृञ्) शब्द।। १ जाग-जीति, ति, तः, अति, जीषि, सि, ड्क्थः, थ, । १ जरिगृ-श्रीति, नि, तः, अति, श्रीषि, नि, थः, थ, जीमि, ज्मि, ज्वः, ज्मः।।
जीमि, ज्मि, ज्वः, ज्मः।। २ जागञ्ज-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ जरिगञ्ज-यात, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ जाग-जातु, त, हात्, डाम्, अतु, धि, हात्, तम्, ! ३ जरिग-अीत. क्त, छात, ड्राम, अत. अधि, झात. इम, , जानि, जाव, जाम।।
त, आनि, जाव, जाम।। ४ अजाग-जीत्, न्, लाम्, अः, ञ्जीः, न्, तम्, ल, ञ्ष्म्,
४ अजरिगृ-जीत्, न्, ताम्, अः, ञ्जीः, न्, तम्, क्त, उम्, ज्व, अम।।
ज्व, ज्म।। ५ अजागञ्ज-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अजरिगृञ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।। ६ जागञ्जा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ जागङ्ग्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
६ जरिगृञ्जा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ८ जागञ्जिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
७ जरिगृञ्जया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ जागञ्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
८ जरिगृञ्जिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, आवः, आमः।।
स्मः।। १० अजागञ्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
९ जरिगृञ्जिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आव, आम।।
आमि, आवः, आमः।।
१० अजरिगृञ्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १५१ गृज (गृ) शब्द।।
__ आव, आम।। १ जरि-गर्ति, गृजीति, गृक्तः, गृजति, गृजीषि, गर्भि, गृक्थः, गृक्थ, गृजीमि, गमि, गृज्वः, गृज्मः।।
१५३ मुज (मुज्) शब्दे॥ २ जरिगृज-यात्, याताम्. युः। याः, यातम्, यात। याम्, १ मो-मुजीति, मोक्ति, मुक्त:, मुजति, मुजीषि, मोक्षि, मुक्थः, याव, याम।।
मुक्थ, मुजीमि, मोज्मि, मुज्वः, मुज्मः ।। ३ जरिगक्तु, जरिगृ-जीतु, तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, २ मोमुज-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, क्तम्, क्त, जानि, जाव, जाम।।
याम।। ४ अजरि-गृजीत्, ग, गर्ग, गृक्ताम्, गृजुः, गृजी:, गर्क, | | ३ मोमोक्तु, मोमु-जीतु, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, गर्ग, गृक्तम्, गृक्त, गृजम्, गृज्व, गृज्म।।
क्त, जानि, जाव, जाम।। ५ अजरिगर्ज-ईत, इष्टाम, इषः। ई:, इष्टम, इष्ट। इषम, इष्व, ४ अमो-मोक्, मोग, मुजीत, मुक्ताम, मुजुः, मुजी:, मोक, इष्म।।
__मोग, मुक्तम्, मुक्त, मुजम्, मुज्व, मुज्म।। ६ जरिगर्जा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०|| मास इ०।।
५ अमोमोज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ जरिगृज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। इष्म।। ८ जरिगर्जिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ६ मोमोजा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। स्मः ।।
७ मोमुज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ जरिगर्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।।
८ मोमोजिता-".रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। आमि, आवः, आमः।।
९ मोमोजिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अजरिगर्जिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव:, आमः।। आव, आम।।
१० अमोमोजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, पक्षे जरि-स्थाने जरी-इति जर्-इति च ज्ञेयम्।।
आव, आम।।
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १५५ मृजु (मृञ्) शब्दे।।
१५७ गज (गज्) मदने च।। १ मरिमृ-जीति, ति, तः, अति, जीषि, नि, ब्थः, थ, १ जाग-जीति, क्ति, क्तः, जति, जीषि, क्षि, क्थः, क्थ, जीमि, जीमि, ज्मि, ज्वः, ज्मः।।।
ज्मि, ज्वः, ज्मः।। २ मरिमृञ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ जागज-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ मरिमृ-जीतु, ङ्क्त, कात्, ताम्, अतु, धि, तात्, तम्, ३ जाग-जीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, ङ्क, जानि, जाव, जाम।।
जानि, जाव, जाम।। ४ अमरिमृ-जीत्, न, ताम्, अः, जी:, न, नम्, त, उम्, ४ अजाग-जीत्, क, ग, क्ताम्, जुः, जी:, क्, ग, क्तम्, क्त, ज्व, अम।।
जम्, ज्व, ज्म।। ५ अमरिमृञ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अजागाज, अजागज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट । इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ मरिमृञ्जा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ जागजा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ मरिमृङ्ग्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ जागज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मरिमृञ्जिता-'', रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ जागजिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ मरिमृञ्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
९ जागजिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः ।। १० अमरिमृञ्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
१० अजागजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। १५६ मज (मज्) शब्दे॥
१५८ त्यजं (त्यज्) हानौ।। १ माम-जीति, क्ति, क्त:, जति, जीषि, क्षि, क्थः, क्थ, जीमि,
१ तात्य-जीति, क्ति, क्तः, जति, जीषि, क्षि, क्थः, क्थ, जीमि, ज्मि, ज्वः, ज्मः ।।
ज्मि, ज्वः, ज्मः।। २ मामज-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, |
२ तात्यज्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ माम-जीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, ३ तात्य-जीत, क्त, क्तात, क्ताम्, जत, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, जानि, जाव, जाम।।
जानि, जाव, जाम।। ४ अमाम-जात्, क, ग, क्ताम्, जुः, जीः, क, ग्, क्तम्, क्त, ४ अतात्य-जीत, क. ग, ताम, जः, जी:. क. ग. क्तम. क्त, जम्, ज्व, ज्म।।
जम्, ज्व, ज्म।। ५ अमामाज, अमामज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। | ५ अतात्याज, अतात्यज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इषम्, इष्च, इष्म।। ६ मामजा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ तात्यजा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ मामज्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ तात्यज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मामजिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ तात्यजिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ मामजिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ तात्यजिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अमामजिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम, अत। अम, | १० अतात्यजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आमा
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
यदनुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
१५९ षञ्जं (सञ्ज्) सङ्गे।
१ सास-ञ्जीति ङि ङ्गः, अति जीषि, डि, क्थः क्थ, जीमि ज्मि, ज्वः, ज्मः ॥
२ सासज्यात्, याताम् युः । या, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ सास जीतु, इक्तु, ङात् ङ्गाम्, अतु, दूधि, ङ्गात् ङ्गम् जानि, ञ्जाव, जाम।।
४ असास- जीत्, न् ाम, जुजी, न्, म्, झ, ञ्प्म्
ज्व, ञ्ज्म ।।
५ असास - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ सासञ्जा - ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ सासयात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ सासञ्जिता " रौ र सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ सासञ्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति असि, अथः अथ आमि, आवः, आमः ।।
१० असासञ्जिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम आव, आम ।।
१६० कटे (कट्) वर्षावरणयोः ॥
.
२ चाकट्यात् श्राताम्, युः । या यातम् यात याम्, याव
"
ग्राम ॥
३ चाक-टीतु, टु, हात्, हाम्, टतु, डि, हात्, हम्, ट्ट टानि,
टाव, टाम ।।
४ अचाक- टी, टू, ड्, ट्टाम्, टु, टी, टू, ड्, ट्टम्, ट्ट, टम्, ट्व ट्म ।।
५. अचाकाद, अचाकट्-ईत्, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट
इषम्, इष्व, इष्म ॥
६ चाकटा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चाकट्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चाकटिता, री, रः । सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः
स्मः ॥
९ चाकटिथ्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ आमि
आवः, आमः ॥
१० अचाकटिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम आव, आम।।
41
१६ १ शट (शद्) रुजाविशरणगत्यवशातनेषु ।।
१ शाश-टीति, ट्टि, ट्टः, रति, टीषि, षि, षि, ट्ठः, टु, टीमि, ट्मि, ट्वः, टूमः ।।
२ शाशद्यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ शाश-टीतु, टु, द्वात्, हाम्, टतु, डि, हात्, हम, इटानि
१६२ वट (वट्) वेष्टने ।।
१
१ चाक-टीति, ट्टि, ट्टः, टति, टीषि षि, षि, ट्ठः, टु, टीमि, टिम, ट्वः मः ।।
वाव-टीति, ट्टि, ट्टः, टति, टीषि, षि, षि, ट्ठः, टु, टीमि, दिम, ट्वः, दमः ।
२ वाट्या, याताम् युः । या, यातम् यात याम्, याव याम ।।
-
३ बावटी द्वारा द्वाम्, टतु, डि, द्वात् ट्टम्, छ, टानि, टाव, टाम ।।
४ अवाव-टीत् इ, ट्टाम, दु:, टी, टू, इ, ट्टम्, ट्ट, टम्, ट्व, टूम ।।
५ अवावाद, अवावद् इत् इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम इष्ट इषम्, इष्व, इष्म॥
६ वावटा ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
८
3
७ वावट्या-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। समू, स्व, स्म ।। बावटिता-", रौ, र सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ वावटिय्-अति, अतः, अन्ति। असि अथः अथ आमि आवः, आम: ।।
१० अवावटिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम, आव, आम।।
टाव, टाम ।।
४ अशाश- टी, टू, ड्, ट्टान्, टु, टी, टू, ड्, ट्टम्, ट्ट, टम्, ट्व, ट्म ।।
५ अशाशाद, अशाशद् ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व, इष्म ।।
६
शाशटाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
,
७ शाशट्या तु स्ताम् सुः ॥ स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ शाशटिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ शाशटिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अशाशटिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम, आव, आम ।।
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
42
१६३ किट (किट) उत्रासे।।
१ चे - केट्टि, किटीति, किट्टः, किटति, किटीषि, केट्षि, किट्ठः, किटु, किटीमि, केट्मि, किट्वः, किट्मः ।। २ चेकिट्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
T
ग्राम ।।
३ चेकेट्टु, चेकि-टीतु, ट्टात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम्, ट्ट, टानि टाव, टाम ।।
४ अचे-केट्, केड्, किटीत, किट्टाम्, किटुः, किटी:, केट्, केड्, किट्टम्, किट्ट, किटम्, किट्व, किट्म ।।
५ अचेकेट्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ चेकेटा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चेकिया-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चेकेटिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चेकेटिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ॥
१० अचेकेटिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत। अम, आव, आम ।।
१६४ खिट (खिट् ) उत्रासे ।।
१ चे - खेट्टि, खिटीति, खिट्टः, खिटति खिटीषि, खेषि, खिट्ठ: खिट्ट, खिटीमि, खेट्मि, खिट्वः, खिट्मः ।। २ चेखिट् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
ग्राम ॥
३ चेखेट्टु, चेखि - टीतु, ट्टात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम्, ट्ट, टानि, टाव, टाम ।।
४ अचे खेट, खेड्, खिटीत, खिट्टाम्, खिटुः, खिटी, खेट्, खेड, खिट्टम्, खिट्ट, खिटम्, खिट्व खिट्म ।।
५ अचेखेट्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ चेखेटा - ञ्चकार ३० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ चेखिट्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चेखेटिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चेखेटिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
आवः, आमः ।।
१० अचेखेटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत। अम,
आव, आम ॥
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १६५ शिट (शिट्) अनादरे ।।
१ शे- शेट्टि, शिटीति, शिट्टः, शिटति, शिटीषि, शेषि, शिट्ठः, शिट्ठ, शिटीमि, शेट्मि, शिट्वः, शिट्मः ।।
२ शेशिट्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ शेशेट्टु, शेशि-टीतु, ट्टात्, ट्टाम्, टतु, ड्ढि ट्टात्, ट्टम्, ट्ट, टानि, टाव, टाम ||
४ अशे-शेट, शेड्, शिटीत शिट्टाम्, शिटुः, शिटी:, शेट् शेड्, शिट्टम्, शिट्ट, शिटम्, शिट्व, शिद्म ।।
५ अशेशेट्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ शेशेटा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
८
शेशिट्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। शेशेटिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ शेशेटिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आम: ।।
१० अशेशेटिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत। अम,
आव, आम ।।
१६६ षिट (सिट्) अनादरे ||
१ से-षेट्टि, षिटीति, षिट्टः, षिटति, षिटीषि, षेषि, षिटुः, षिट्ठ, षिटीमि, षेट्मि, षिट्वः, षिद्मः ।।
२ सेषिट् - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ सेषेट्टु, सेषि-टीतु, ट्टात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम्, इ, टानि, टाव, टाम ।।
४
असे -षेट्, षेड्, षिटीत, षिट्टाम्, षिटुः, घिटी:, पेट्, षेड्, षिट्टम्, षिट्ट, षिटम्, षिट्व, षिट्म ।।
५ असेषेट् - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ सेपेटा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
८
७ सेषिट्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ सेषेटिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ सेषेटिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आम: ।।
१० असेषेटिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत । अम, आव, आम ।।
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
याम।।
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) १६७ जट (जट) संघाते॥
१६९ पिट (पिट्) शब्दे च।। १ जाज-टीति, टि, ट्टः, टति, टोषि, षि, ट्ठः, टु, टीमि, ट्मि, | १ पे-पेट्टि, पिटीति, पिट्टः, पिटति, पिटीषि, पेषि, पिट्ठः, ट्वः, ट्मः ।।
पिट्ठ, पिटीमि, पेटिम, पिट्वः, पिट्मः ।।. २ जाजट्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, | २ पेपिट्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। ३ जाज-टीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, हात्, दृम्, टु, टानि, | ३ पेपेटु, पेपि-टीतु, हात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, टात्, दृम्, ट्ट, टाव, टाम।।
___टानि, टाव, टाम।। ४ अजाज-टीत्, ट्, ड्, हाम्, टुः, टीः, ट्, ड्, दृम्, टु, टम्, | ४ अपे-पेट्, पेड्, पिटीत, पिट्टाम्, पिटुः, पिटी:, पेट, पेड्, ट्व, टम।।
पिट्टम, पिट्ट, पिटम्, पिट्व, पिट्म।। अजाजाट, अजाजट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट! | ५ अपेपेट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ जाजटा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
| ६ पेपेटा-चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ जाजट्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। ७ पेपिट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
जाजटिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ पेपेटिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ जाजटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ पेपेटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आव:, आमः।। १० अजाजटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १० अपेपेटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। १६८ झट (झट्) संघाते।।
१७० भट (भट्) भृतौ। १ जाझ-टीति, टि, ट्टः, टति, टीषि, शि, ट्ठः, टु, टीमि, टिम, | १ बाभ-टीति, टि, ट्टः, टति, टीषि, षि, ट्ठः, टु, टीमि, टिम, ट्वः, टमः ।।
ट्वः, ट्मः ।। २ जाझट्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ बाभट्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। ३ जाझ-टीतु, टू, ट्टात्, हाम्, टतु, ड्डि, टात्, दृम्, टु, टानि, | ३ बाभ-टीतु, दु, थात्, हाम्, टतु, ड्डि, ट्टात्, टम्, टु, टानि, टाव, टाम।
टाव, टाम।। ४ अजाझ-टीत्, ट्, ड्, ट्टाम्, टुः, टी:, ट्, इ, दृम्, टू, टम्, | ४ अबाभ-टीत्, ट्, ड्, हाम्, टुः, टी:, ट्, ड्, दृम्, ट्ट, टम्, ट्व, टम।।
ट्व, टम।। ५ अजाझाट, अजाझट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। | ५ अबाभाट, अबाभट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ जाझटा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ बाभटा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ जाझट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ७ बाभट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ जाझटिता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ बाभटिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ जाझटिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ बाभटिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अजाझटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० अबाभटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
याम।।
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
44
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
१७१ तट (तट) उच्छ्राये।।
१७३ णट (नट) नृतौ। १ तात-टीति, टि, ट्टः, टति, टीषि, लि, ट्ठः, टु, टीमि, ट्मि, | १ नान-टीति, टि, ट्टः, टति, टीषि, लि, ट्ठः, टु, टीमि, ट्मि, ट्वः, टमः।।
ट्वः, टमः ।। २ तातट-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ नानट्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
याम।। ३ तात-टीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, टात्, दृम्, ट्ट, टानि, ३ नान-टीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, हात्, दृम्, टु, टानि, टाव, टाम।।
टाव, टाम।। ४ अतात-टात्, ट, ड्, हाम्, टुः, टाः, ट्, इ, टम्, टू, टम्, | ४ अनान-टीत, ट, इ. ट्राम, टा, टी, ट, इ. ट्रम. ट्र, टम, ट्व, टम।।
ट्व, टम।। ५ अताताट, अतातट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्,
५ अनानाट्, अनानट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्व, इष्म।। ६ तातटा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
| ६ नानटा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ तातट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ नानट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तातटिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
| ८ नानटिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ तातटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
| ९ नानटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अतातटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
१० अनानटिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। १७२ खट (खट्) काङ्ग्रे॥
१७४ हट (हट्) दीप्तौ।। १ चाख-टीति, टि, टः, टति, टीषि, लि, ट्ठः, टु, टीमि, टिम,
१ जाह-टीति, टि, ट्टः, टति, टीषि, पि, ट्ठः, टु, टीमि, ट्मि, ट्वः, टमः ।।
ट्वः, ट्मः।। २ चाखट्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
२ जाहट्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात।.याम्, याव, याम।।
याम।। ३ चाख-टीतु, टु, ट्टात्, हाम्, टतु, ड्डि, टात्, ट्टम्, ट्ट, टानि,
३ जाह-टीतु, दृ, डात्, हाम्, टतु, ड्डि, टात्, ट्टम, , टानि, टाव, टाम।।
टाव, टाम।। ४ अचाख-टीत्, ट्, ड्, हाम्, टुः, टी:, ट्, ड्, दृम्, टु, टम्,
| ४ अजाह-टीत्, ट्, ड्, हाम्, टुः, टी, टू, ड्, दृम्, ट्ट, टम्, ट्व, टम।।
ट्व, टम।। ५ अचाखाट, अचाखट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। | ५ अजाहाट, अजाहट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ चाखटा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। | ६ जाहटा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चाखट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जाहट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चाखटिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। | ८ जाहटिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चाखटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ जाहटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः ।। १० अचाखटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० अजाहटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
१७५ षट (सट्) अवयवे।।
१७७ चिट (चिट्) प्रैष्ये।। १ सास-टीति, टि, ट्टः, टति, टीषि, ट्षि, दुः, टु, टीमि, ट्मि, १ चे-चेट्टि, चिटीति, चिट्टः, चिटति, चिटीषि, चेषि, चिट्ठः, ट्वः, टमः ।।
चिट्ठ, चिटीमि, चेटिम, चिट्वः, चिटमः ।। २ सासट्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ चेचिट्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ सास-टीतु, टू, ट्टात्, हाम्, टतु, ड्डि, हात्, ट्टम, मु, टानि, | ३ चेचेटु, चेचि-टीतु, हात्, डाम्, टतु, ड्डि, टात्, दृम्, ट्ट, टाव, टाम।।
टानि, टाव, टाम।। ४ असास-टीत्, ट्, ड्, ट्टाम्, दुः, टीः, ट्, ड्, डम्, , टम्, | ४ अचे-चेट, चेड्, चिटीत, चिट्टाम्, चिटुः, चिटीः, चेट, चेड्, ट्व, ट्म।।
चिट्टम, चिट्ट, चिटम्, चिट्व, चिट्म।। ५ असासाट, असासट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट।। ५ अचेचेट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ सासटा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। | ६ चेचेटा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ सासट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
| ७ चेचिट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ सासटिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः।।
८ चेचेटिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ सासटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ चेचेटिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० असासटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, |
| १० अचेचेटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। १७६ लुट (लुट्) विलोटने।।
१७८ विट (विट) शब्दे॥ १ लो-लोट्टि, लुटीति, लुट्टः, लुटति, लुटीषि, लोषि, लुट्ठः, | १ वे-वेट्टि, विटीति, विट्टः, विटति, विटीषि, वेषि, विट्ठः, लुट्ट, लुटीमि, लोटिम, लुट्वः, लुटमः ।।
विट्ठ, विटीमि, वेटिम, विट्वः, विट्मः ।। २ लोलुट्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ वेविट्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ लोलोटु, लोलु-टीतु, हात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, हात्, दृम्, ह, | ३ वेवेटु, वेवि-टीतु, टात्, ट्टाम्, टतु, डि, हात्, दृम्, ट्ट, टानि, टाव, टाम।।
टानि, टाव, टाम।। ४ अलो-लोट्, लोड्, लुटीत, लुट्टाम्, लुटुः, लुटी:, लोट्, | ४ अवे-वेट, वेड्, विटीत, विट्टाम्, विटुः, विटी:, वेट, विट्, लोड्, लुट्टम्, लुट्ट, लुटम्, लुट्व, लुटम।।
विट्टम्, विट्ट, विटम्, विट्व, विट्म।। ५ अलोलोट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
५ अवेवेट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ लोलोटा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०॥
६ वेवेटा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ लोलुट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।
७ वेविट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ लोलोटिता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। |
८ वेवेटिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ लोलोटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ वेवेटिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अलोलोटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० अवेवेटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
46
१७९ हेट (हेट्) विबाधायाम् ।।
१ जेहेटीति, ट्टि ह, टति, टीषि षि, दु:, टु, टीमि, मि, ट्वः, दमः ।
"
२ जेहेद्यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात । याम्, याव
१८१ पट (पट्) गतौ ॥
१ पाप- टीति, ट्टि, ट्टः, टति, टीषि, षि, दु:, टु, टीमि, ट्मि, ट्वः, ट्मः ।।
याम ॥
२ पापट्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ जेहे - टीतु, टु, ट्टात्, हाम्, टतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम्, ट्ट, टानि,
३
टाव, टाम ।।
पाप-टीतु, टु, ट्टात्, हाम्, टतु, डि, हात्, हम्, ह, टानि, टाव, टाम ।।
४ अजेहे -टीतू, टू, ड्, ट्टाम्, टु, टी, टू, ड्, ट्टम्, टु, टम्, दव, दम।।
४
अपाप- टी, टू, ड्, ट्टाम्, दुः, टी, टू, ड्, ट्टम्, ट्ट, टम्, ट्व, ट्म ।।
५ अजेहेट्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
५ अपापाट्, अपापट्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इयम्, इष्व इष्म॥
पापटा - ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।।
पापट्या-त्, स्ताम्, सुः
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥
पापटिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि स्वः स्मः ॥
2
,
पापटिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि अथः अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अपापटिष्य्-अत्, अताम्, अन् । अः, अतम्, अत। अम, आव, आम ।।
६ जेहेटाहकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ जेहेट्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जेहेटिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ जेहेटिष्य्-अति, अतः अन्ति । असि अथः अथ आमि आवः, आमः ।।
"
१० अजेहेटिष्य- अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अतः अम आव, आम ।।
१८० अट (अट्) गतौ ।।
१ आ-टीति, ट्टि, ट्टः, टति, टीषि, षि, दु:, ट्ठ, टीमि, ट्मि, ट्वः, ट्मः ॥
I
"
२ आद्यात्, याताम् यु या यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ आ-टीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम्, ट्ट, टानि,
टाव, टाम ।।
४ आटी, द ट्टाम, दु:, टी, टू, ट्टम्, ट्ट, टम्, ट्व म ।। ५ आट्- ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ आट-आटतुः, इ० ञ्चकार ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ आट्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ आटिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ आटिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।
१० आटिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत। अम, आव,
आम ।।
६
७
८
९
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
१८२ किट (किट) गतौ ।।
१ चे केट्टि, किटीति, किट्टः, किटति, किटीषि केद्धि, किटुः, किट्ठ, किटीमि, केट्मि, किट्वः, किट्मः ।।
२ चेकिट्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ चेके, चेकि-टीतु हात्, हाम्, टतु, डि, हात, हम्, ह टानि यव, राम ।।
४ अचे-केट्, केड्, कीटीत, किट्टाम, किटुः, किटी, केद केड, किट्टम्, किट्ट, किटम्, किट्द्व, किट्म ।।
५ अचेकेट्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चेकेटा कार इ० ॥ म्बभूव ६० ।। मास ३० ।।
,
७ चेकिट्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चेकेटिता-" रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चेकेटिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अचेकेटिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम, आव, आम।।
१८३ कट (कट्) गती, कटे १६० वद्रूपाणि ।।
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
१८४ कटु (कण्ट) गतौ।
१८७ मुट (मुट्) प्रमर्दने।। १ चाकण्-टीति, टि, दृः, टति, टीषि, ट्ठः, टु, टीमि, ट्मि, | १ मो-मोट्टि, मुटीति, मुट्टः, मुटति, मुटीषि, मोहि, मुट्ठः, ट्वः, टमः ।।
मुट्ठ, मुटीमि, मोटिम, मुट्वः, मुटमः ।। २ चाकण्ट्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ मोमुट्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, याव, याम।।
याम।। ३ चाकण-टीतु, टु, टात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, , टानि,
| ३ मोमोटु, मोमु-टीतु, टात्, ट्टाम्, टतु, डि, डात्, डम्, ट्ट, टाव, टाम।।
टानि, टाव, टाम।। ४ अचाक-ण्टात्, न्, ण्टाम्, ण्टुः, ण्टाः, न्, "ट्टम्, ट, ण्टम्, ४ अमो-मटीत. मोट. मोड. मद्राम, मटः मटी: मोट, मोड, ण्ट्व, ण्टम।।
मुट्टम्, मुट्ट, मुटम्, मुट्व, मुटम।। ५ अचाकण्ट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अमोमोट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चाकण्टा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ चाकण्ट्या -त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
| ६ मोमोटा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ८ चाकण्टिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व: स्मः।।। ७ मोमुद्द्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ चाकण्टिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि. अथः अथ। आमि, ८ मोमोटिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। आवः, आमः।।
९ मोमोटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अचाकण्टिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अमोमोटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १८५ कटै (कट) गतौ, कटे १६० वद्रूपाणि।। आव, आम।। १८६ कुटु (कुण्ट्) वैकल्ये॥
१८८ चुट (चुट्) अल्पीभावे॥ १ चोकुण्-टीति, टि, ट्टः, टति, टीषि, लि, ट्ठः, टु, टीमि, |
सो १ चो-चोट्टि, चुटीति, चुट्टः, चुटति, चुटीषि, चोषि, चुट्ठः, टिम, ट्वः, टमः।।
चुट्ठ, चुटीमि, चोटिम, चुट्वः, चुटमः ।। २ चोकुण्ट्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
| २ चोचुट्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। याव, याम।। ३ चोकुण्-टीतु, टु, टात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, टात्, दृम्, ट्ट, टानि,
| ३ चोचोटु, चोचु-टीतु, ट्टात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम्, दृ, टाव, टाम।।
टानि, टाव, टाम।। ४ अचोकु-ण्टीत्, न्, ण्टाम्, ण्टुः, ण्टीः, न्, एट्टम्, ण्ट, ण्टम्,
| ४ अदो-चुटीत्, चोट, चोड्, चुट्टाम्, चुटुः, चुटी:, चोट, ण्ट्व, ण्टम।।
चोड्, चुट्टम्, चुट्ट, चुटम्, चुट्व, चुटम।। ५ अचोकण्ट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अचोचोट-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चोकुण्टा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ चोचोटा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। चोकुण्ट्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ चोचुट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चोकण्टिता-", रौ, र:। सि, स्थ: स्थ,। स्मि. स्वः स्मः।।।८ चोचोटिता-", रो, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ चोकण्टिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि. अथ:. अथ। आमि. ९ चोचोटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचोकुण्टिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० अचोचोटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १८९ चुटु (चुण्ट्) अल्पीभावे॥
१९१ रुटु (रुण्ट्) स्तेये।। १ चोचुण-टीति, टि, ट्टः, टति, टीषि, षि, ट्ठः, टु, टीमि, | १ रोरु-ण्टीति, ण्टि, पट्टः, ण्टति, ण्टीषि, षि, ण्ट्ठः, ण्?, टिम, ट्वः, टमः ।।
___ण्टीमि, ट्मि, ण्ट्वः, ण्ट्मः।। २ चोचण्ट्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ रोरुण्ट-यात, याताम, यः। याः, यातम. यात। याम, याव, याव, याम।।
याम।। "चुण्-टातु, टु, हात्, हाम्, टतु, पह, हात, दृम्, है, टान, ३ रोरुण-टीतु, दृ, ट्टात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, हात्, दृम्, दृ, टानि, टाव, टाम।।
टाव, टाम।। ४ अचोचु-ण्टीत्, न्, पट्टाम्, ण्टुः, ण्टी:, न्, एट्टम्, एट्ट, ण्टम्,
| ४ अरोरु-ण्टीत्, न्, ण्टाम्, ण्टुः, ण्टी:, न, पट्टम्, ण्ट, ण्टम्, __ण्ट्व, ण्ट्म।।
ण्ट्व, ण्टम।। ५ अचोचुण्ट-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
| ५ अरोरुण्ट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चोचुण्टा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ रोरुण्टा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ चोचुण्ट्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ रोरुण्ट्या -त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चोचुण्टिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।।
८ रोरुण्टिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चोचुण्टिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ रोरुण्टिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचोचुण्टिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
१० अरोरुण्टिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आमा
आव, आम।। १९० वटु (वण्ट) विभाजने।।
१९२ लुटु (लुण्ट्) स्तेये।। १ वावण्-टीति, टि, ट्टः, टति, टीषि, लि, क्षि, दुः, टु, १ लोलुग्-टीति, टि, ट्टः, टति, टीषि, लि, टुः, टु, टीमि, टीमि, टिम, ट्व:, ट्मः।।
टिम, ट्वः, टमः।। २ वावण्ट-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ लोलण्ट-यात, याताम, यः। याः, यातम, यात। याम, याव, याम।।
याव, याम।। ३ वावण्-टीतु, टु, टात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, ट्टात्, टम, टू, टानि, | ३ लोलुण-टीतु, टु, टात्, टाम्, टतु, डि, हात्, डम्, , टानि, टाव, टाम।।
टाव, टाम।। ४ अवाव-ण्टीत्, न, ण्टाम्, ण्टुः, ण्टीः, न्, एट्टम्, एट्ट, एटम्, | ४ अलोलु-ण्टीत्, न्, ण्टाम्, ण्टुः, ण्टीः, न्, एट्टम्, एट्ट, ण्टम्, ण्ट्व, ण्ट्म।।
ण्ट्व, ण्टम।। ५ अवावण्ट-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
| ५ अलोलुण्ट-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इप्म।।
इष्म।। ६ वावण्टा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ लोलुण्टा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ वावण्ट्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ लोलुण्ट्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ वावण्टिता-'', रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ लोलुण्टिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
स्मः ।। ९ वावण्टिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ लोलुण्टिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आवः, आमः।।
आमि, आवः, आमः। १० अवावण्टिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
१० अलोलुण्टिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
१९३ स्फट (स्फट) विसरणे।।
१९५ लट (लट्) बाल्ये।। १ पास्फ-टीति, टि, ट्टः, टति, टीषि, लि, ट्ठः, टु, टीमि, | १ लाल-टीति, टि, ट्टः, टति, टीषि, क्षि, ट्ठः, टु, टीमि, टिम, टिम, ट्वः, ट्मः ।।
ट्वः, टमः ।। २ पास्फट्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ लालट्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ पास्फ-टीतु, दु, थात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, ट्ट, टानि, | ३ लाल-टीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, ट्ट, टानि, टाव, टाम।।
टाव, टाम।। ४ अपास्फ-टीत्, ट, ड्, हाम्, टुः, टीः, ट्, इ, डम्, ट्ट, टम्, | ४ अलाल-टीत्, ट्, ड्, हाम्, टुः, टीः, ट्, ड्, ट्टम्, ट्ट, टम्, ट्व, टम।।
ट्व, ट्म।। ५ अपास्फाट, अपास्फट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। | ५ अलालाट, अलालट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्च, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ पास्फटा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
| ६ लालटा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ पास्फट्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ लालट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ पास्फटिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
८ लालटिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। । ९ पास्फटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ लालटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।। १० अपास्फटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अलालटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
आव, आम।। १९४ स्फुट (स्फुट) विसरणे।।
१९६ रट (रट्) परिभाषणे।। १ पो-स्फोट्टि, स्फुटीति, स्फुट्टः, स्फुटति, स्फुटीषि, स्फोषि, ___ स्फुट्ठः, स्फुटु, स्फुटीमि, स्फोटिम, स्फुट्वः, स्फुटमः।। १ रार-टीति, टि, ट्टः, टति, टीषि, लि, ट्ठः, टु, टीमि, टिम, २ पोस्फुट्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ट्वः, टमः।। याव, याम।।
२ रारट्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ पोस्फोटु, पोस्फु-टीतु, ट्टात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, याम।। ट्ट, टानि, टाव, टाम।।
३ रार-टीतु, टु, टात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, टात्, दृम्, टु, टानि, ४ अपो-स्फुटीत्, स्फोट, स्फोड्, स्फुट्टाम्, स्फुटुः, स्फुटी:, टाव, टाम।।
स्फोट, स्फोड्, स्फुट्टम्, स्फुट्ट, स्फुटम्, स्फुट्व, स्फुटम।। । ४ अरार-टीत्, ट्, ड्, हाम्, दुः, टीः, ट्, इ, दृम्, टू, टम्, ५ अपोस्फोट-ईत, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम, इष्ट। इषम्, इष्व, ट्व, ट्म।। इष्म।।
५ अराराट्, अरारट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, ६ पोस्फोटा-अकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
इष्व, इष्म।। ७ पोस्फुट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ६ रारटा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ८ पोस्फोटिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, | ७ रारट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। स्मः ।।
८ रारटिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ पोस्फोटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। ९ रारटिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अपोस्फोटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, १० अरारटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १९७ रठ (रठ्) परिभाषणे।।
१९९ वठ (वठ्) स्थौल्ये।। १ रार-ठीति, टि, ट्टः, ठति, ठीषि, लि, ट्ठः, टु, ठीमि, ठिम, | १ वाव-ठीति, टि, ट्टः, ठति, ठीषि, क्षि, दुः, टु, ठीमि, ठिम, ट्वः, ठ्मः ।।
ट्वः, ठ्मः।। २ रारठ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, - २ वावठ्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ रार-ठीतु, टु, टात्, ट्टाम्, ठतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, ट, ठानि, ३ वाव-ठीतु, टु, टात्, ट्टाम्, ठतु, ड्डि, हात्, दृम्, ट, ठानि, ठाव, ठाम।।
ठाव, ठाम।। ४ अरार-ठीत्, ट्, ड्, हाम्, ठुः, ठी:, टु, ड्, ट्टम्, ट, ठम्, ४ अवाव-ठीत्, ट्, ड्, हाम्, ठु:, ठी:, ट्, ड्, डम्, , ठम्, ठ्व, ठम।। .
ठ्व, ठम।। ५ अरारात्, अरारल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, ५ अवावाल्, अवाव-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इप्व, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ रारश्र-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ वावश्र-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। ७ रारठ्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ वावट्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ रारठिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ वावठिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ रारठिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ वावठिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अरारठिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, | १० अवावठिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। १९८ पठ (पठ्) व्यक्तायां वाचि॥
२०० मठ (म) मदनिवासयोञ्च।। १ पाप-ठीति, टि, ट्टः, ठति, ठीषि, षि, दुः, टु, ठीमि, ठिम, | १ माम-ठीति, टि, ट्टः, ठति, ठीषि, षि, ट्ठः, टु, ठीमि, ठिम, ठ्वः, ठमः।।
ठ्वः, ठमः ।। २ पाप-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ मामल्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
याम।। ३ पाप-ठीतु, टु, टात्, ट्टाम्, ठतु, डि, ट्टात्, डम्, , ठानि, ३ माम-ठीतु, टु, टात्, ट्टाम्, ठतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, ट्ट, ठानि, ठाव, ठाम।।
ठाव, ठाम।। ४ अपाप-ठीत्, ट्, इ, ट्राम, ठः, ठी:, ट, इ, द्रम, ट्र, ठम, | ४ अमाम-ठीत्, ट्, ड्, हाम्, ठुः, ठी:, ट्, ड्, ट्टम, , ठम्, ठ्व, ठम।।
- ठ्व, ठम।। ५ अपापाठ्, अपाप-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट।। ५ अमामात्, अमामत्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट! इपम्, इष्व, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ पापश्र-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ मामश्र-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ पापठ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ मामठ्या-त, स्ताम, सः। :, स्तम, स्त। सम, स्व, स्म।।
। ८ पापठिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ मामठिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ पापठिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ मामठिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अपापठिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम, अत। अम, । १० अमामाठष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
याम।।
२०१ कठ (क) कृच्छ्रजीवने।।
२०३ रुठ (रु) उपघाते।। १ चाक-ठीति, ट्टि, दृः, ठति, ठीषि, षि, ट्ठः, टु, ठीमि, ठिम, | १ रो-रोट्टि, रुठीति, रुट्ट, रुठति, रुठीषि, रोषि, रुट्ठः, रु?, ट्वः, ठ्मः।।
___ रुठीमि, रोमि, रुठ्वः, रुठ्मः ।। २ चाक-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ रोरु-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। ३ चाक-ठीतु, टु, टात्, टाम्, ठतु, ड्डि, टात्, डम्, , ठानि, | ३ रोरोटु, रोरु-जीतु, थात्, ट्टाम्, ठतु, ड्डि, ट्टात्, ट्रम्, , ठाव, ठाम।।
ठानि, ठाव, ठाम।। ४ अचाक-ठीत्, ट्, ड्, हाम्, ठुः, ठी:, ट्, इ, दृम्, ट, ठम्, | ४ अरो-रोट, रोड्, रुठीत, रुट्टाम्, रुठुः, रुठी:, रोट्, रोड्, ठ्व, ठ्म।।
रुट्टम्, रुट्ट, रुठम्, रुठ्व, रुठ्म।। ५ अचाकाठ्, अचाकठ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। | ५ अरोरोठ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इपम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चाकश्र-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। |६ रोरोश्र-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चाकठ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ रोरुत्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चाकठिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
८ रोरोठिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चाकठिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ रोरोठिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचाकठिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
१० अरोरोठिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। २०२ हठ (ह) बलात्कारे।।
२०४ लुठ (लु) उपघाते॥ १ जाह-ठीति, टि, ट्टः, ठति, ठीषि, पि, ट्ठः, टु, ठीमि, ठिम, |
२ | १ लो-लोट्टि, लुठीति, लुट्टः, लुठति, लुठीषि, लोषि, लुट्ठः, ठ्वः, ठ्मः ।।
। लुट्ठ, लुठोमि, लोल्मि, लुत्वः, लुठ्मः ।।। २ जाहठ-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | याम।।
२ लोलु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम,
___ याव, याम।। ३ जाह-ठीतु, टु, टात्, ट्टाम्, ठतु, ड्डि, हात्, दृम्, दृ, ठानि,
"' | ३ लोलोटु, लोलु-ठीतु, ट्टात्, ट्टाम्, ठतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, दृ, ठाव, ठाम।।
ठानि, ठाव, ठाम।। ४ अजाह-ठीत्, ट, ड्, ट्टाम्, तुः, ठीः, ट्, ड्, दृम्, ट, ठम्,
| ४ अलो-लोट्, लोड्, लुठीत, लुट्टाम्, लुठुः, लुठी:, लोट्, ट्व, ठम।।
लोड्, लुट्टम्, लुट्ट, लुठम्, लुठ्व, लुठम।। ५ अजाहा, अजाहल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट।
५ अलोलोट-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ जाहश्र-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ लोलोश्र-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ जाहठ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ लोलुठ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ जाहठिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | लोलोठिता-" रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ जाहठिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ लोलोठिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अजाहठिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्, १० अलोलोठिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग २०५ पिठ (पिठ्) हिंसासंक्लेशयोः।।
२०७ शुठ (शुल्) गतिप्रतिघाते।। १ पे-पेट्टि, पिठीति, पिट्टः, पिठति, पिठीषि, पेषि, पिट्ठः, | १ शो-शोट्टि, शुठीति, शुट्टः, शुठति, शुठीषि, शोषि, शुट्ठः, पिटु, पिठीमि, पेल्मि, पिठ्वः, पिठ्मः ।।
__शुट्ठ, शुठीमि, शोल्मि, शुल्वः, शुल्मः ।। २ पेपिठ्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, | २ शोशुल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ पेपेटु, पेपि-ठीतु, हात्, ट्टाम्, ठतु, ड्डि, हात्, दृम्, ट्ट,
| ३ शोशोटु, शोशु-ठीतु, ट्टात्, ट्टाम्, ठतु, डि, डात्, दृम्, ट्ट, ठानि, ठाव, ठाम।।
ठानि, ठाव, ठाम।। ४ अपे-पेट, पेड्, पिठीत, पिट्टाम्, पिठु:, पिठीः, पेट, पेड़, | ४ अशो-शोट्, शोड्, शुठीत, शुट्टाम्, शुठुः, शुठीः, शोट्, पिट्टम्, पिट्ट, पिठम्, पिठ्व, पिठ्म।।
शोड्, शुट्टम्, शुट्ट, शुठम्, शुत्व, शुल्म।। ५ अपेपेठ-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अशोशोत्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
___इष्म।। ६ पेपेश्र-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ शोशोश्र-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ शोशुट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ पेपिठ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ शोशोठिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ पेपेठिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
९ शोशोठिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ पेपेठिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः ।। आव:, आमः।।
१० अशोशोठिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अपेपेठिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
२०८ कुठु (कुण्ठ्) आलस्ये च।। २०६ शठ (शल्) कैतवे च।।
१ चोकुण्-ठीति, टि, ट्टः, ठति, ठीषि, लि, टः, टु, ठीमि, १ शाश-ठीति, टि, ट्टः, ठति, ठीषि, लि, ट्ठः, टु, ठीमि, |
ठिम, ठ्वः, ठमः।। ठिम, ठ्वः, ठमः।।
२ चोकुण्ठ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ शाश-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याव, याम।। याम।।
३ चोकुण्-ठीतु, टु, टात्, ट्टाम्, ठतु, ड्डि, हात्, दृम्, ट, ठानि, ३ शाश-ठीतु, टु, टात्, ट्टाम्, ठतु, ड्डि, टात्, दृम्, ट, ठानि,
ठाव, ठाम।। ठाव, ठाम।।
४ अचोकु-ण्ठीत्, न्, ण्टाम्, ण्ठुः, ण्ठी:, न्, भट्टम्, भट्ट, ४ अशाश-ठीत्, ट्, ड्, हाम्, दुः, ठी:, ट्, ड्, दृम्, ट, ठम्,
ण्ठम्, ण्ठ्व, ण्ठ्म।। ट्व, ठम।।
५ अचोकुण्ठ-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अशाशाठ्, अशाशठ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। |
इष्म।। इषम्, इष्व, इष्म।।
६ चोकुण्श्र-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ६ शाशश्र-शकार इ० ।।म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ चोकुण्ठ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ शाशठ्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चोकण्ठिता-" रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, ८ शाशठिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
स्मः ।। ९ शाशठिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ चोकुण्ठिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आवः, आमः।।
आमि, आवः, आमः ।। १० अशाशठिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अचोकुण्ठिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) २०९ लुठु (लुण्ठ) आलस्ये च।।
२११ रुठु (रुण्ठ्) गतौ।। १ लोलुण्-ठीति, टि, ट्टः, ठति, ठीषि, षि, ट्ठः, टु, ठीमि, | १ रोरुण-ठीति, टि, ट्टः, ठति, ठीषि, षि, ट्ठः, टु, ठीमि, ठिम, ट्वः, ठमः ।।
ठिम, ठ्वः, ठमः ।। २ लोलुण्ठ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ रोरुण्ठ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ लोलुण-ठीतु, दृ, हात्, टाम्, ठतु, ड्डि, हात्, दृम्, ट्ट, ठानि, ३ रोरुण-ठीतु, टु, टात्, ट्टाम्, ठतु, टि, ट्टात्, दृम्, ट, ठानि, ठाव, ठाम।।
ठाव, ठाम।। ४ अलोलु-ण्ठीत्, न्, पट्टाम्, ण्ठुः, ण्ठी:, न्, पट्टम्, एट्ट, । ४ अरोरु-ण्ठीत, न, एट्राम, ण्ठः, ण्ठी:, न, घट्टम, ण्ट, ण्ठम्, ण्ठम्, ण्ठ्व, ण्ठ्म।।
ण्ठ्व, ण्ठ्म।। ५ अलोलुण्ठ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अरोरुण्ठ-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।। ६ लोलुण्श्र-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।।
६ रोरुपश्र-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ लोलुण्ठ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ रोरुण्ठ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ लोलुण्ठिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
|८ रोरुण्ठिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। स्मः।।
| ९ रोरुण्ठिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ लोलुण्ठिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
आवः, आमः।। आमि, आवः, आमः।।
१० अरोरुण्ठिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अलोलुण्ठिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।। २१० शुठु (शुण्ठ) शोषणे।।
२१२ पुडु (पुण्ड्) प्रमर्दने।। १ शोशुण-ठीति, ट्रि, दृः, ठति, ठीषि, दृषि, टु, ट्र, ठीमि. / १ पोपुण्-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, टु, डीमि, ठिम, ठ्वः, ठ्मः ।।
। ड्मि, ड्वः, ड्मः ।। २ शोशुण्ठ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ पोपुण्ड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, __ याव, याम।।
याव, याम।। ३ शोशुण्-ठीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, ठतु, ड्डि, टात्, दृम्, ट, ठानि, | ३ पोपुण्-डीतु, टु, टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, टात्, दृम्, दृ, डानि, ठाव, ठाम।।
डाव, डाम।। ४ अशोशु-ण्ठीत्, न्, पट्टाम्, ण्ठुः, ण्ठी:, न्, भट्टम्, एट्ट, | ४ अपोपु-ण्डीत्, न्, पट्टाम्, ण्डुः, ण्डी:, न्, पट्टम्, एट्ट, ण्ठम्, ण्ठ्व, ण्ठम।।
ण्डम्, ण्ड्व, ण्ड्म।। ५ अशोशुण्ठ-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अपोपुण्ड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ शोशुण्श्र-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ पोपुण्डा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ शोशुण्ठ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ पोपुण्ड्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ शोशुण्ठिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
८ पोपुण्डिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। स्मः ।।
९ पोपुण्डिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ शोशुण्ठिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
आवः, आमः।। आमि, आवः, आमः।। १० अशोशुण्ठिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम, अत।अम. | १० अपोपुण्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
54
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग २१३ मुडु (मुण्ड्) खण्डने च।।
२१५ गडु (गण्ड्) वदनैकदेशे।। १ मोमुण-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, क्षि, ट्ठः, टु, डीमि, | १ जागण-डीति, ट्टि, दृः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, टु, डीमि, ड्मि, ड्वः, ड्मः ।।
ड्मि, ड्वः, ड्मः ।। २ मोमुण्ड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ जागण्ड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ मोमुण-डीतु, टु, टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, टम्, ट, ३ जागण-डीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, टम्, ट्ट, डानि, डाव, डाम।।
डानि, डाव, डाम।। ४ अमोमु-ण्डीत्, न्, ण्टाम्, ण्डुः, ण्डी:, न्, पट्टम्, ण्ट, | ४ अजाग-ण्डीत्, न्, पट्टाम्, ण्डुः, ण्डी:, न्, एडम्, एट्ट, ण्डम्, ण्ड्व, ण्ड्म।।
ण्डम्, ण्ड्व, ण्ड्म।। ५ अमोमुण्ड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अजागण्ड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ मोमुण्डा -ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।। | ६ जागण्डा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ मोमुण्ड्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ७ जागण्ड्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मोमुण्डिता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ जागण्डिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ मोमुण्डिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ जागण्डिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः ।।
आवः, आमः ।। १० अमोमुण्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्, | १० अजागण्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। २१४ मडु (मण्ड्) भूषायाम्।।
२१६ शौड़ (शौड्) गर्वे।। १ मामण-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, टु, डीमि, १ शोशौ-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, टु, डीमि, ड्मि, ड्वः, ड्मः ।।
ड्मि, ड्वः, ड्मः ।। २ मामण्ड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ शोशौड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ मामण्-डीतु, टु, टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम्, ट्ट, | ३ शोशौ-डीतु, टु, ट्टात्, टाम्, डतु, डि, हात्, दृम्, टू, डानि, डानि, डाव, डाम।।
डाव, डाम।। ४ अमाम-ण्डीत्, न्, पट्टाम्, ण्डुः, ण्डी:, न्, एट्टम्, एट्ट, | ४ अशोशौ-डीत्, ट्, ड्, हाम्, दुः, डी:, ट्, ड्, दृम्, ट्ट, ण्डम्, ण्ड्व, ण्ड्म।।
डम्, ड्व, ड्म।। ५ अमामण्ड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अशोशौड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ मामण्डा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ शोशौडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ मामण्ड्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ७ शोशौड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मामण्डिता-'', रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः।। ८ शोशौडिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ मामण्डिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ शोशौडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः ।।
आव:, आमः।। १० अमामण्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अशोशौडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
55
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) २१७ यौड़ (यौड्) सम्बधे।।
२१९ प्रेड (भेड्) उन्मादे॥ १ योयौ-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, टु, डीमि, | १ मेने-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, टु, डीमि, ड्मि, ड्वः, ड्मः ।।
ड्मि, ड्वः, ड्मः॥ २ योयौड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ मेनेड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ योयौ-डीतु, टु, टात्, हाम्, डतु, डि, हात्, दृम्, दृ, डानि, | ३ मेने-डीतु, टु, टात्, हाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम, मु, डानि, डाव, डाम।।
डाव, डाम।। ४ अयोयी-डीत्, ट्, ड्, ट्टाम्, डु:, डी:, ट, इ. ट्रम्, ट्र, | ४ अमे-डीत्, ट्, ड्, हाम्, डुः, डी:, ट्, ड्, ट्टम्, ट्ट, डम्, डम्, ड्व, ड्म।।
ड्व, ड्म।। ५ अयोयौड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अमेग्रेड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। ६ योयौडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ मेमेडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ योयौड्या-त, स्ताम, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ मेगेड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ योयौडिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ मेमेडिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
९ मेमेडिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ योयौडिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आव:, आमः।। आवः, आमः।।
१० अमेप्रेडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अयोयौडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
२२० म्लेड (म्लेड्) उन्मादे।। २१८ मेड़ (मेड्) उन्मादे॥
१ मेम्ले-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, टु, डीमि, १ मेमे-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, क्षि, दुः, टु, डीमि,
ड्मि, ड्वः, ड्मः।। ड्मि, ड्वः, ड्मः।। २ मेमेड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
२ मेम्लेड्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। याम।। ३ मेमे-डीतु, टु, टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, टात्, दृम्, दृ, डानि,
३ मेग्ले-डीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, ट्ट, डानि, डाव, डाम।।
डाव, डाम।। ४ अमेमे-डीत्, ट, ड्, हाम्, दुः, डी:, ट्, ड्, दृम्, ट्ट, डम्,
४ अमेम्ले-डीत्, ट्, ड्, ट्टाम्, दुः, डी:, ट्, ड्, ट्टम्, दृ, डम्, ड्व, इम।।
ड्व, ड्म।। ५ अमेमेड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ।
५ अमेम्लेड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ मेमेडा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ मेम्लेडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ मेमेड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
| ७ मेम्लेड्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मेमेडिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।।
८ मेग्लेडिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ मेमेडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ मेम्लेडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अमेमेडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अमेम्लेडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
इष्म।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग २२१ लोड़ (लोड्) उन्मादे।।
___ २२३ रोड़ (रोड्) अनादरे॥ १ लोलो-डीति, ट्टि, दृः, डति, डीषि, डि, ट्ठः, टु, डीमि, | १ रोरो-डीति, ट्टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, टु, डीमि, ड्मि, ड्वः, ड्मः।।
ड्मि, ड्वः, ड्मः।। २ लोलोड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ रोरोड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ लोलो-डीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, डि, डात्, ट्टम्, ट्ट, डानि, | ३ रोरो-डीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, डम्, ट्ट, डानि, डाव, डाम।।
डाव, डाम।। ४ अलोलो-डीत्, ट्, ड्, डाम्, डुः, डीः, ट्, ड्, दृम्, , | ४ अरोरो-डीत्, ट्, ड्, ट्टाम्, दुः, डीः, ट्, ड्, दृम्, दृ, डम्, डम्, ड्व, ड्म।।
ड्व, ड्म।। अरोरोड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। ६ लोलोडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। | ६ रोरोडा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ लोलोड्या-त्, स्ताम, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। । ७ रोरोड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ लोलोडिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ रोरोडिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ लोलोडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ रोरोडिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अलोलोडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अरोरोडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। २२२ लौड़ (लौड्) उन्मादे।।
२२४ रौड़ (रौड्) अनादरे॥ १ लोलो-डीति, ट्टि, दृः, डति, डीषि, क्षि, ट्ठः, टु, डीमि, | १ रोरौ-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, क्षि, टुः, टु, डीमि, ड्मि, ड्वः, ड्मः।।
ड्मि, ड्वः, ड्मः ।। २ लोलौड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ रोरौड्-यात्, याताम्, युः। या:, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ लोलौ-डीतु, टु, टात्, ट्टाम्, डतु, टि, टात्, ट्टम्, दृ, डानि, | ३ रोरौ-डीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम्, ट्ट, डानि, डाव, डाम।।
डाव, डाम।। ४ अलोलौ-डीत्, ट्, ड्, टाम्, दुः, 'डी:, ट्, ड्, दृम्, ट्ट, | ४ अरोरौ-डीत्, ट्, ड्, ट्टाम्, डुः, डीः, ट, ड्, डम्, , डम्, डम्, ड्व, ड्म।।
- ड्व, ड्म।। ५ अलोलौड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई., इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अरोरौड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ लोलौडा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ रोरौडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ लोलौड्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ७ रोरौड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ लोलौडिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ रोरौडिता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ लोलौडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ रोरौडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अलोली डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अरोरौडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
इष्म।
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) २२५ तौड़ (तौड्) अनादरे।।
२२७ तुड़ (तुड्) तोडने। १ तोतौ-डीति, ट्टि, दृः, डति, डीषि, षि, दुः, टु, डीमि, | १ तो-तोट्टि, तुडीति, तुट्टः, तुडति, तुडीषि, तोतिष, तुट्ठः, ड्मि, ड्वः, ड्मः ।।
तुट्ठ, तुडीमि, तोड्मि, तुड्वः, तुड्मः ।। २ तोतौड्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, । २ तोतुड्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ तोतौ-डीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, टात्, दृम्, ट्ट, डानि, | ३ तोतोटु, तोतु-डीतु, डु, टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, टात्, ट्टम्, डाव, डाम।।
ट्ट, डानि, डाव, डाम।। ४ अतोतौ-डीत्, ट्, ड्, हाम्, डुः, डी:, ट्, ड्, दृम्, दृ, डम्, ४ अतो-तोट्, तोड्, तुडीत, तुट्टाम्, तुडुः, तुडी:, तोट्, तोड्, ड्व, इम।।
तुट्टम्, तुट्ट, तुडम्, तुड्व, तुड्म।। ५ अतोतौड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अतोतोड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म। ६ तोतौडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ तोतोडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ तोतौड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।। ७ तोतुझ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तोतौडिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। ८ तोतोडिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ तोतौडिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ तोतोडिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अतोतौडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अतोतोडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। २२६ क्रीडू (क्रीड्) विहारे।।
२२८ तूड़ (तूड्) तोडने॥ १ चेक्री-डीति, ट्टि, दृः, डति, डीषि, क्षि, ट्ठः, टु, डीमि, | १ तोतू-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, दुः, टु, डीमि, ड्मि, ड्वः, ड्मः।।
ड्मि, ड्वः, ड्मः।। २ चेक्रीड्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ तोतूड्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ चेक्री-डीतु, टु, टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, ट्ट, डानि, | ३ तोतू-डीतु, टु, टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, टात्, दृम्, ट, डानि, डाव, डाम।।
डाव, डाम।। ४ अचेक्री-डीत्, ट, ड्, हाम्, डु:, डीः, ट्, ड्, दृम्, ट्ट, डम्, | ४ अतोतू-डीत्, ट्, ड्, ट्टाम्, डुः, डी:, ट्, ड्, दृम्, दृ, डम्, ड्व, ड्म।।
ड्व, ड्म।। ५ अचेक्रीड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अतोतूड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चेक्रीडा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ तोतूडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चेक्रीड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ तोतूड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चेक्रीडिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।।
", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्व:, स्मः।। ९ चेक्रीडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ तोतूडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचेक्रीडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्, | १० अतोतूडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
58
२२९ तोड़ (तोड्) तोडने।
१ तोतो- डीति, ट्टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, दु:, टु, डीमि, डिम, ड्वः, इमः ||
२ तोतो - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ तोतो -डीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम्, ट्ट, डानि,
डाव, डाम ।।
४ अतोतो- डी, टू, ड्, ट्टाम्, डु, डी, ट्, ड्, ट्टम्, ट्ट, डम्, ड्व, ड्म ।।
५ अतोतोड्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ तोतोडा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ तोतोड्या - त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ तोतोडिता-'", -", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ तोतोडिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अतोतोडिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
२३० हुइ (हुड्) गतौ।।
१ जो - होट्टि, हुडीति, हुट्टः, हुडति हुडीषि, होषि, हुट्ठः, हुटु, हुडीमि, होड्मि, हुड्वः, हुड्मः ।।
२ जोहुड् - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ जोहोट्टु, होहु-डीतु, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम्, ट्ट, डानि, डाव, डाम ।।
४ अजो- होट्, होड़, हुडीत, हुट्टाम्, हुडुः, हुडी, होट्, होड, हुट्टम्, हुट्ट, हुडम्, हुड्व, हुड्म ।।
५ अजोहोड्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ जोहोडा - कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ जोहुड्या - त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जोहोडिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ जोहोडिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अजोहोडिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम।।
२३१ हूड़ (हूड्) गतौ ।।
१ जोहू - डीति, ट्टि, ट्टः, इति, डीषि, षि, ट्ठः, ट्ठ, डीमि, डिम, ड्वः, इमः ।
२ जोहूड् - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ जोहू-डीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम्, ट्ट, डानि,
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
डाव, डाम ।।
४ अजोहू-डीत्, ट् ड्, ट्टाम्, डु, डी:, ट्, ड्, ट्टम्, ट्ट, डम्, ड्व, ड्म ।।
५ अजोहूड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म ||
६
जोहूडा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
८
जोहूड्या - तू, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। जोहूडिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ जोहूडिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ॥
१० अजोहूडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम्, आव, आम ।।
२३२ ह्वड़ (ह्वड्) गतौ ।।
१ जोहू-डीति, ट्टि, ट्टः, इति, डीषि, षि, दु:, ट्ठ, डीमि, ड्मि, ड्वः, ड्मः ।।
२ जोड्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ जोहू-डीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम्, ट्ट, डानि,
डाव, डाम ।।
४ अजोहू-डीत् ट्, ड्, ट्टाम्, डु, डी, टू, ड्, ट्टम्, ट्ट, डम्, ड्व, ड्म ।।
५ अजोड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
जोहूडा - ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
जोड्या - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।।
६
७
८
९
जोडिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। जोहूडिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि
आवः, आमः ।।
१० अजोहूडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) २३३ हौड़ (हौड्) गतौ॥
२३५ विड (विड्) आक्रोशे।। १ जोहौ-डीति, ट्टि, दृः, डति, डीषि, षि, दुः, टु, डीमि, | १ वे-वेट्टि, विडीति, विट्टः, विडति, विडीषि, वेक्षि, विट्ठः, ड्मि, ड्वः, ड्मः।।
विट्ठ, विडीमि, वेड्मि, विड्वः, विड्मः ।। २ जोहोड्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ वेविड्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ जोहौ-डीतु, टु, टात्, ट्टाम्, डतु, डि, ट्टात्, दृम्, ट्ट, डानि, ३ वेवेटु, वेवि-डीतु, हात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, ट्ट, डाव, डाम।।
डानि, डाव, डाम।। ४ अजोहौ-डीत्, ट्, ड्, हाम्, दुः, डीः, ट्, ड्, डम्, ट्ट, | ४ अवे-वेट, वेड्, विडीत, विट्टाम्, विडुः, विडी:, वेट, वेड्, डम्, ड्व, ड्म।।
विट्टम्, विट्ट, विडम्, विड्व, विड्म।। ५ अजोहोड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अवेवेड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ जोहोडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ वेवेडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ जोहोड्या-त, स्ताम, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ वेविड्या-त. स्ताम, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ जोहीडिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। वेवेडिता-" रौ. रः। सि. स्थ: स्थ, । स्मि, स्वः स्मः।। ९ जोहौडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
| ९ वेवेडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अजोहौडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अवेवेडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम, आव, आम।।
आव, आम।। २३४ खोड़ (खोड्) प्रतिघाते।।
२३६ लड (लड्) विलासे।। १ चोखो-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, टु, डीमि,
| १ लाल-डीति, ट्टि, दृः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, , डीमि, ड्मि, इवः, इमः ।।
ड्मि, ड्वः, ड्मः ।। २ चोखोड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
२ लालड्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, यामा
याम।। ३ चोखो-डीतु, टु, टात्, टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, ट, डानि,
| ३ लाल-डीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, टात्, डम्, , डानि, डाव, डाम।।
डाव, डाम।। ४ अचाखा-डात, द इ, हाम्, डुः, डाः, द, इट्टम्, टु, ४ अलाल-डीत, ट, इ. ट्राम. डः, डीः, ट, इ. ट्रम, ट्र, डम्, ड्व, इम।।
डम्, ड्व, ड्म।। ५ अचोखोड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अलालाड्, अलालड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट । इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ चोखोडा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
| ६ लालडा-अकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ चोखोड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ७ लालड्या-त, स्ताम, सः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चोखोडिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।। ८ लालडिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चोखोडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। ९ लालडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आमि, आव:, आमः।।।
आवः, आमः।। १० अचोखोडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अलालडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
__ आव, आम
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
60
२३७ कडु (कण्ड्) मदे ।।
१ चाकण - डीति, ट्टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, दु:, ट्ठ, डीमि, ड्मि, ड्वः, ड्मः ।।
२ चाकण्ड् यात्, याताम् युः। या यातम्, यात याम्, याव, याम ॥
३ चाकण-डीतु, टु, ट्टात्, हाम्, डतु, डि, द्वात्, इम्, ह डानि, डाव, डाम ॥
४ अचाक-ण्डीत्, न्, ण्ट्टाम्, ण्डुः, ण्डी, नू, ण्ट्टम्, ण्ट्ट, ण्डम् ण्ड्व, ण्ड्म ।।
५ अचाकण्ड्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चाकण्डा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चाकण्ड्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चाकण्डिता " रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः,
स्मः ।।
९ चाकण्डिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि अथः अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अचाकण्डिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
२३८ कड (क) कार्कश्ये ||
१ चाक-डीति, ट्टि, ट्ट, द्रुति, डीषि, कृषि, दु:, इ. ड्डीमि, ट्ठ, डुमि, डूवः, डुमः ॥
२ चाबहू-यातु याताम् युः । या, यातम् यात याम्, याव
याम ।।
३ चाक-ड्डीतु, हु, हात्, हाम्, द्रुतु, डि, हात्, हम्, ह, डानि, ड्डाव, ड्राम।।
४ अचाक- ड्डीत्, त्, द्, ट्टाम, ड्डु, ड्डी, ट्, ड्, ट्टम्, ट्ट, डुम्, डुब, द्रुम।।
५ अचाकड्डु-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चाकड्डा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ चाकचात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ।।
८ चाकड़िता रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः
,
स्मः ॥ अथः अथ आमि
"
९ चाकडिष्य्-अति, अतः अन्ति । असि
1
आवः, आमः ॥
१० अचाकडिष्य् अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम, आव, आम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग २३९ चुड (चुड्) हावकरणे ।।
१ चोचु-ड्डीति, ट्टि, ट्टः, द्रुति, ड्डीषि, कृषि, दु:, इ, ड्डीमि, डूमि, ड्रुवः, डूमः ।।
२
चोचुडु - यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव,
याम।।
३ चोचु-ड्डीतु, टु, ट्टात्, हाम्, ड्डतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम्, ट्ट, ड्डानि, ड्डाव, ड्डाम।।
४ अचोचु ट्टीत्, त्, द ट्टाम, डु, ड्डी, तू, द, हम्, ट्ट, डुम, डुव, डुम ।।
५ अचोचुड-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट इषम्, इष्य,
इष्म ।।
६ चोचुडा चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास ३० ॥
७ चोचुड्या-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ।। ८ चोचुड़िता रौ । सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ।। चोचुड्डष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि
"
९
आवः, आमः ॥
१० अचोचुड्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
-
२४० रण (रण) शब्दे ।।
१ रं- रणीति, रण्टि, राण्टः, रणति, रणीषि, रषि, राण्ठः, राण्ठ, रणीमि, रण्मि, रण्वः, रण्मः ॥
२ रंरण्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ रं रणीतु, रण्टु, राष्टात्, राण्टाम्, रणतु, राहि, राण्टम्, राण्ट, रणानि, रणाव, रणाम ।।
४ अरं - रणीत्, रण्, राण्टाम्, रणुः, रणीः, रण्, राण्टम्, राण्ट, रणम्, रण्व, रण्म ||
५ अरंराण्, अरंरण्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्,
इष्व, इष्म ।।
रंरणा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
रंरण्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।।
रणिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥
रंरणिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ॥
१० अरंरणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम् आव, आम ।।
६
७
८
९
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (श्वादि) २४१ वण (वण्) शब्द।।
२४३ बण (बण्) शब्दे॥ १ वं-वणीति, वण्टि, वाण्टः, वणति, वणीषि, वषि, वाण्ठः, | १ ब-म्बणीति, म्बण्टि, म्बाण्टः, म्बणति, म्बणीषि, म्बषि, वाण्ठ, वणीमि, वण्मि, वण्वः, वण्मः ।।
म्बाण्ठः, म्बाण्ठ, म्बणीमि, म्बण्मि, म्बण्वः, म्बण्मः।। २ वंवण-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ बम्बण-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ वं-वणीतु, वण्टु, वाण्टात्, वाण्टाम्, वणतु, वाहि, | ३ ब-म्बणीतु, म्बण्टु, म्बाण्टात्, म्बाण्टाम्, म्बणतु, म्बाहि, वाण्टात्, वाण्टम्, वाण्ट, वणानि, वणाव, वणाम।।
म्बाण्टात्, म्बाण्टम्, म्बाण्ट, म्बणानि, म्बणाव, म्बणाम।। ४ अवं-वणीत्, वण, वाण्टाम्, वणुः, वणी:, वण, वाण्टम्, । ४ अब-म्बणीत्, म्बण, म्बाण्टाम्, म्बणुः, म्बणी:, म्बण, वाण्ट, वणम्, वण्व, वण्म।।
म्बाण्टम्, म्बाण्ट, म्बणम्, म्बण्व, म्बण्म।। ५ अर्ववाण, अवंवण्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। ५ अबम्बाण, अबम्बण्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ वंवणा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ बम्बणा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ वंवण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ बम्बण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ वणिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ बम्बणिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ ववणिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ बम्बणिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अर्ववणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अबम्बणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। वस्य सानुनासिकत्व पक्षे वंव-स्थाने वॅव्वं इत्यपि ज्ञेयम्।
पक्षे 'बम्ब' स्थाने बंब इति च ज्ञेयम्। २४२ व्रण (व्रण) शब्द।।
२४४ भण (भण) शब्द।। १ वं-व्रणीति, वण्टि, व्राण्टः, व्रणति, व्रणीषि, व्रणषि, १ ब-म्भणीति, म्भण्टि, म्भाण्टः, म्भणति, म्भणीषि, भिषि, व्राण्ठः, व्राण्ठ, व्रणीमि, वण्मि, व्रण्वः, व्रण्मः।।
म्भाण्ठः, म्भाण्ठ, म्भणीमि, म्भण्मि, म्भण्वः, म्भण्मः ।। २ व्रण-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, | २ बम्भण-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ वं-व्रणीतु, व्रण्टु, व्राण्टात्, व्राण्टाम्, व्रणतु, व्राणहि, ३ ब-म्भणीतु, भण्टु, म्भाण्टात्, म्भाण्टाम्, म्भणतु, व्राण्टात्, व्राण्टम्, व्राण्ट, व्रणानि, व्रणाव, व्रणाम।।
म्भाव्हि, म्भाण्टात्, म्भाण्टम, म्भाण्ट, म्भणानि, म्भणाव, ४ अवं-व्रणीत्, व्रण, व्राण्टाम्, व्रणुः, व्रणी:, व्रण, व्राण्टम्,
म्भणाम।। व्राण्ट, व्रणम्, व्रण्व, व्रण्म।।
४ अब-म्भणीत्, म्भण, म्भाण्टाम्, म्भणुः, म्भणी:, म्भण, ५ अवाण, अवंव्रण-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट।
म्भाण्टम्, म्भाण्ट, म्भणम्, म्भण्व, म्भण्म।। इषम्, इष्व, इष्म।।
५ अबम्भाण्, अबम्भण-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ वंवणा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
| ६ बम्भणा-ञ्चकार इ० ।। म्भभूव इ० ।। मास इ०।। ७ वंतण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ वव्रणिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। ।
७ बम्भण्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ बम्भणिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्व:, स्मः।। ९ ववणिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ बम्भणिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अर्ववणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अबम्भणिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। वस्य सानुनासिकत्वे वंत्र-स्थाने बॅव्वँ इत्यपि ज्ञेयम्।
पक्षे बम्भ स्थाने बंभ इति च ज्ञेयम्।
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
२४५ भ्रण (भ्रण) शब्द।।
२४७ धण (धण) शब्दे।। १ ब-भ्रणीति, म्भ्रण्टि, म्भ्राण्टः, म्भ्रणति, म्भ्रणीषि, म्भ्रषि, । १ द-न्धणीति, न्धण्टि, न्धाण्टः, न्धणति, न्धणीषि, न्धषि,
म्भ्राण्ठः, म्भ्राण्ठ, म्भ्रणीमि, म्भ्रण्मि, म्भ्रण्वः, म्भ्रण्मः।। न्धाण्ठः, न्धाण्ठ, न्धणीमि, न्धण्मि, न्धण्वः, न्धण्मः ।। २ बम्भ्रण-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, | २ दधण-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
याम।। ३ ब-म्भ्रणीतु, म्भ्रण्ट, म्भ्राण्टात्, म्भ्राण्टाम्, म्भ्रणतु, | ३ द-न्धणीतु, न्धण्टु, न्धाण्टात्, न्धाण्टाम्, न्धणतु, न्धाण्हि, म्भ्राणहि, म्भ्राण्टात्, म्भ्राण्टम्, म्भ्राण्ट, म्भ्रणानि, म्भ्रणाव,
न्धाण्टम्, न्धाण्ट, न्धणानि, न्धणाव, न्धणाम।। म्भ्रणाम।।
४ अद-न्धणीत्, धण, न्धाण्टाम्, न्धणुः, न्धणीः, न्धण, ४ अब-म्भ्रणीत्, म्भ्रण, म्भ्राण्टाम्, म्भ्रणुः, म्भ्रणीः, म्भ्रण, ।
न्धाण्टम्, न्धाण्ट, न्धणम्, न्धण्व, न्धण्म।।
५ अदधाण, अदधण-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट । म्भ्राण्टम्, म्भ्राण्ट, म्भ्रणम्, म्भ्रण्व, म्भ्रम।। ५ अबभ्राण, अबम्भ्रण्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट।
इषम्, इष्व, इष्म।। इषम्, इष्च, इष्म।।
६ दधणा-कार इ० ।। न्धभूव इ०।। मास इ०।।
७ दधण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ६ बाभ्रणा-ञ्चकार इ० ।। म्भ्रभ्रूव इ०।। मास इ०।।
८ दधणिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ७ बम्भ्रण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।
९ दधणिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ८ बम्भ्रणिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
आव:, आमः।। ९ बम्भ्रणिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
१० अदधणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव:, आमः।।
आव, आम।। १० अबम्भ्रणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्, |
पक्षे दन्ध स्थाने दंध इति ज्ञेयम्। आव, आम।। पक्षे बम्भ्र स्थाने बंभ्र इति च ज्ञेयम्।
२४८ ध्वण (ध्वण) शब्द।।
१द-न्ध्वणीति, ध्वण्टि, न्ध्वाण्ट, न्ध्वणति, न्ध्वणीषि, २४६ मण (मण्) शब्द।।
न्ध्वषि, न्ध्वाण्ठः, न्ध्वाण्ठ, न्ध्वणीमि, न्ध्वण्मि, न्ध्वण्वः, १ म-म्मणीति, म्मण्टि, म्माण्टः, म्मणति, म्मणीषि, म्मणषि,
न्ध्वण्मः।। म्माण्ठः, म्माण्ठ, म्मणीमि, म्मण्मि, म्मण्वः, म्ममः।। २ दवण-यात. याताम, यः। याः, यातम, यात। याम, २ मम्मण-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | याव, याम।। याम।।
३ द-न्ध्वणीतु, ध्वण्टु, न्ध्वाण्टात्, न्ध्वाण्टाम्, ध्वणतु, ३ म-म्मणीतु, म्मण्टु, म्माण्टात्, म्माण्टाम्, म्मणतु, म्माहि, | ध्वाहि, न्ध्वाण्टात्, ध्वाण्टम्, न्ध्वाण्ट, ध्वणानि,
म्माण्टात्, म्माण्टम्, म्माण्ट, म्मणानि, म्मणाव, म्मणाम।। न्ध्वणाव, न्ध्वणाम।। ४ अम-म्मणीत, म्मण, म्माण्टाम्, म्मणुः, म्मणीः, म्मण, | ४ अद-न्ध्वणीत्, न्ध्वण, न्ध्वाण्टाम्, ध्वणुः, न्ध्वणी:, म्माण्टम्, म्माण्ट, म्मणम्, म्मण्व, म्मम।।
न्ध्वण, न्ध्वाण्टम्, न्ध्वाण्ट, ध्वणम्, न्ध्वण्व, ध्वण्म।। ५ अमम्माण, अमम्मण-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। | ५ अदवाण, अदन्थ्वण-ईत, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ मम्मणा-ञ्चकार इ० ।। म्मभूव इ०।। मास इ०।। | ६ दध्वणा-ञ्चकार इ० ।। न्ध्व भूव इ० ।। मास इ० ।। ७ मम्मण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। ७ दवण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मम्मणिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ८ दध्वणिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ मम्मणिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ दध्वणिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अर्थः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अमम्मणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अदध्वणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। पक्षे मम्म स्थाने-मम इति ज्ञेयम्।
पक्षे दन्ध्व स्थाने दंध्व इति ज्ञेयम्।
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
वइलुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
२४९ भ्रण (ण) शब्दे ।।
१ द-न्ध्रणीति, न्ध्रण्टि भ्राण्टः, न्ध्रणति, न्ध्रणीषि षि, भ्राण्ठः न्ध्राण्ठ, न्ध्रणीमि न्प्रण्मि, न्ध्रण्वः न्ध्रमः ।।
२ दण्यात्, याताम् युः । या, यातम्, यात याम्, याव, याम ।।
३ दश्रणीतु न्प्रण्टु भ्राष्टात् न्ध्राण्टाम्, भ्रणतु श्राहि न्त्राण्टात् श्राण्टम्, भ्राण्ट भ्रणानि भ्रणाव, न्ध्रणाम ।। ४ अद-न्ध्रणीत् न्ध्रण्, न्ध्राण्टाम्, न्ध्रणुः, न्ध्रणी, न्ध्रण,
3
न्ध्राण्टम्, न्ध्राण्ट, न्ध्रणम्, न्ध्रण्व, न्ध्रणम।।
५ अदन्ध्राण्, अमन्ध्रण - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ दन्ध्रणा - ञ्चकार इ० ॥ न्ध्रभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ दन्ध्रण्या-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ दणिता रौ र सि स्थः, स्थ ९ दन्ध्रणिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, आवः, आमः ।।
स्मि, स्वः स्मः ॥ अथः, अथ । आमि,
१० अदवणिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
पक्षे दन्ध्र स्थाने दंध्र इति ज्ञेयम् । २५० कण (कण) शब्दे ।।
१ चङ्कणीति, ङ्कण्टि, ङ्काण्ट:, ङ्कणति, ङ्कणीषि, ङ्कषि, ङ्काण्ठः, ङ्काण्ठ ङ्कणीमि, ङ्कण्मि, ङ्कण्वः, ङ्कण्मः ॥
२ चङ्कण् यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ च ङ्कणीतु, ङ्कण्टु ङ्काण्टात्, ङ्काण्टाम्, ङ्कणतु ङ्काहि, ङ्काण्टात्, ङ्काण्टम्, ङ्काण्ट, ङ्कणानि, ङ्कणाव, ङ्कणाम ।। ४ अचङ्कणीत् ङ्कण, ङ्काण्टाम् ङ्कणुः ङ्कणी:, ङ्कण, ङ्काण्टम्, ङ्काण्ट, ङ्कणम्, ङ्कण्व, ङ्कण्म ||
५ अचङ्काण्, अचङ्कण्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चङ्कणा-शकार ३० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास ३० ।।
७ चङ्कण्या-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चङ्कणिता-" रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चङ्कणिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
आवः, आमः ।।
१० अङ्कणिय् अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
पक्षे चङ्क स्थाने चंक - इति ज्ञेयम् ।
63
२५१ कण (कण) शब्दे ।।
१ चड्-क्व णीति, क्व ण्टि, क्वण्टि, क्व गति, क्व णीषि, क षि, क्वाण्ठः, क्वाण्ठ, क्वणीमि, क्वण्मि, क्वण्वः, क्वण्मः ॥
२ चकण्यात्, याताम् युः । या यातम्, यात। याम्, याव, याम ।।
३ चड्- क्वणीतु, क्वण्टु, क्वाण्टात्, क्वाण्टाम्, क्वणतु, क्वान्हि, क्वाण्टात् क्वाण्टम्, काण्ट, कणानि, कृणाव, कृणाम ।। ४ अचड्-क्वणीत् क्वण, क्वाण्टाम्, क्वणुः, कृणी:, वण, क्वाण्टम्, क्वाण्ट, क्वणम्, कृण्व, कृण्म ||
५ अचक्काण्, अचकण्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व इष्म ।।
६ चकणा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चकण्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चक्कणिता - " रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ चकणिष्य्-अति, अतः, अन्ति असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ॥
१० अचकणिय्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम् आव, आम।।
पक्षे चक्कस्थाने चक्क इति ज्ञेयम् । २५२ चण (चण्) शब्दे ||
१ च - ञ्चणीति, ञ्चण्टि, ञ्चाण्टः, ञ्चणति, ञ्चणीषि, ऋषि, शाण्ठः, चाण्ठ, शणीमि, चण्मि, चण्वः, चण्मः ॥
२ चञ्चण् यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ च वणीतु छण्टु, शाण्टात्, शाण्टाम् चणतु शाहि, चाण्टात्, ञ्चाण्टम्, झाण्ट, झणानि, उणाव, णाम ।
४ अच - ञ्चगीत्, ञ्चण्, ञ्चाण्टाम्, ञ्चणुः, ञ्चणी:, ञ्चण्, ञ्चाण्टम्, ञ्चाण्ट, चणम्, चण्व, चण्म ।।
५ अचञ्चाण्, अचञ्चण्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म॥
६ चञ्चणाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
,
७ चचण्या-त्, स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चक्षणिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ।। ९ चञ्चणिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अचञ्चणिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
पक्षे चश्च स्थाने चंच - इति ज्ञेयम् ।
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग २५३ शोण (शोण्) वर्णगत्योः।।
२५५ श्लोण (श्लोण) संघाते॥ १ शोशो-णीति, ण्टि, ण्टः, णति, णीषि, षि, ण्ठः, ण्ठ, | १ शोश्लो-णीति, ण्टि, ण्टः, णति, णीषि, शिष, ण्ठः, ण्ठ, णीमि, मि, ण्वः, पमः।।
णीमि, ण्मि, ण्वः, एमः।। २ शोशोण-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ शोश्लोण-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ शोशो-णीतु, ण्टु, ण्टात्, ण्टाम्, णतु, हि, ण्टात्, ण्टम्, | ३ शोश्लो-णीत, ण्ट, ण्टात, ण्टाम, णत, णहि, ण्टात, ण्टम्, ण्ट, णानि, णाव, णाम।।
ण्ट, णानि, णाव, णाम।। ४ अशोशो-णीत्, ण, ण्टाम्, णुः, णीः, ण, ण्टम्, ण्ट, णम्, अशोश्लो-णीत, ण, ण्टाम, णुः, णी:, ण, ण्टम्, ण्ट, णम्, ण्व, एम।।
__ण्व, ण्म।। ५ अशोशोण, अशोशोण्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट ।
| ५ अशोश्लोण, अशोश्लोण्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इषम्, इष्व, इष्म।। ६ शोशोणा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।। ७ शोशोण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
६ शोश्लोणा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ८ शोशोणिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, | ७ शोश्लोण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। स्मः ।।
८ शोश्लोणिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ९ शोशोणिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
९ शोश्लोणिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। १० अशोशोणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आमि, आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अशोश्लोणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, २५४ श्रोण श्रोण) संघाते।।
आव, आम।। १ शोश्रो-णीति, ण्टि, ण्टः, णति, णीषि, णषि, ण्ठः, ण्ठ,
२५६ पैण (पैण्) गतिप्रेरणश्लेषणेषु।। णीमि, मि, ण्वः, ण्मः।।
१ पेपै-णीति, ण्टि, ण्टः, णति, णीषि, षि, ण्ठः, ण्ठ, णीमि, २ शोश्रोण-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, मि, ण्वः, ण्मः।। याव, याम।।
२ पेपैण-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ शोश्रो-णीतु, ण्टु, एटात्, ण्टाम्, णतु, व्हि, ण्टात्, ण्टम्, । याम।। __ण्ट, णानि, णाव, णाम।।
३ पेपै-णीतु, ण्टु, ण्टात्, ण्टाम्, णतु, हि, ण्टात्, ण्टम्, ण्ट, ४ अशोश्रो-णीत्, ण, ण्टाम्, णुः, णी:, ण, एटम्, ण्ट, णम्,
__णानि, णाव, णाम।। ण्व, एम।।
४ अपेपै-णीत्, ण, ण्टाम्, णुः, णी:, ण, ण्टम्, ण्ट, णम्, ५ अशोश्रोण, अशोश्रोण्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट।
ण्व, एम।। इषम्, इष्व, इष्म।।
५ अपेपैण्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ शोश्रोणा-अकार इ० ।।म्बभूव इ०।। मास इ०।।
इष्म। ७ शोश्रोण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ६ पेपैणा-अकार इ० ॥म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, | ७ पेपैण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। स्मः ।।
८ पेपैणिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ शोश्रोणिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।। ९ पेपैणिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आमि, आवः, आमः ।।
आवः, आमः।। १० अशोश्रोणिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अपेपैणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
यवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
२५७ चितै (चित्) संज्ञाने ।।
१ चे चेत्ति, चितीति, चित्तः, चितति, चितीषि, चेत्सि, चित्थ:, चित्थ, चितीमि, चेत्मि, चित्वः, चित्मः ॥
२ चेचित् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
४ अचे- चेत्, चेद्, चितीत्, चित्ताम्, चितुः, चितीः, चेत्, चेद्, चित्तम्, चित्त, चितम्, चित्व, चित्म ॥
५ अचेचेत्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ चेचेता - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चेचित्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा । ८ चेचेतिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ चेचेतिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।
१० अचेचेतिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत । अम्,
आव, आम ।।
याम ।।
याम ॥
३ चेचेत्तु, चेचि - तीतु, त्तात् त्ताम्, ततु द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, तानि ताव, ताम ।।
३
चोचोत्तु, चोचु- तीतु, त्तात्, ताम्, ततु द्धि, त्तात् त्तम्, उत्त, तानि, ताव, ताम ।।
४
अचो- चोत्, चोद्, चुतीत्, चुत्ताम्, चुतुः, चुती:, चोत्, चोद्, चुत्तम्, चुत्त, चुतम्, चुत्व, चुत्म।।
५ अचोचोत्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
२५८ च्युतृ (च्युत्) आसेचने ।
१ चो- ज्योत्ति, च्युतीति, च्युत्तः, च्युतति, च्युतीषि, च्योतिष, च्युत्थः, च्युत्थः, च्युतीमि, च्योत्मि, चित्वः, चित्मः ॥ २ चोच्युत्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्,
याव, याम ।।
३ चोच्योत्तु, चोच्यु- तीतु, त्तात्, ताम्, ततु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, तानि, ताव, ताम ॥
४ अचो- च्योत्, च्योद्, च्युतीत्, च्युत्ताम् च्युतुः, च्युतीः, च्योत्, च्योद्, च्युत्तम्, च्युत्त, च्युतम्, च्युत्व, च्युत्म ॥ ५ अचोच्योत् - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ॥
६ चोच्योता - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ चोच्युत्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ८ चोच्योतिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
९ चोच्योतिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥ १० अचोच्योतिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
65
२५९ चुतृ (चुत्) क्षरणे ।।
१ चो- चोत्ति, चुतीति, चुत्तः, चुतति, चुतीषि, चोत्षि, चुत्थः, चुत्थ, चितीमि, चोत्मि, चित्वः, चित्मः ।।
२ चोचुत्- यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव
इष्म ||
६ चोचोता - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
८
चोचुत्या-त्, स्ताम् सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। चोचोतिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चोचोतिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अचोचोतिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
२६० स्चु (त्) क्षरणे ।।
१ चो - ञ्चोत्ति, श्रुतीति श्रुतः, ञ्श्रुतति, श्रुतीषि, श्वोत्षि, श्रुत्थ:, शुत्थ, श्रुतीमि, ञ्चोत्मि, ञ्श्रुत्वः, श्रुत्मः ।।
२ चोचत् - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ||
३ चो- श्चोत्तु, ञ्चीती, श्रुत्तात् श्रुत्ताम्, श्रुतीतु, शुद्धि, जुत्तात्, श्रुत्तम्, श्रुत्त, श्रुतानि श्रुताव, श्रुताम ।।
४ अचो-ञ्चोत्, ञ्श्रुतीत्, शुत्ताम् श्रुतुः, ञ्श्रुतीः, ञ्चोत्, शुत्तम्, श्रुत्त, ञ्श्रुतम्, ञ्श्रुत्व, श्रुत्म ॥
५ अचोञ्चोत्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ चोञ्चोताञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चोत्या-त्, स्ताम्, सुः ।, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ८ चोञ्चोतिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चोञ्चोतिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अचोञ्चोतिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्
आव, आम।।
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
66
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग २६१ स्च्युतृ (श्च्युत्) क्षरणे।।
२६३ कित (कित्) निवासे। १ चो-ज्योत्ति, झ्युतीति, झ्युत्तः, ञ्युतति, युतीषि, | १ चे-केत्ति, कितीति, कित्तः, कितति, कितीषि, केत्सि, श्वयोत्सि, ञ्युत्थः, ञ्युत्थ, ञ्चयुतीमि, ञ्योत्मि, ञ्युत्वः, कित्थः, कित्थ, कितीमि, केत्मि, कित्वः, कित्मः।।। युत्मः ।।
२ चेकित्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ चोञ्युत्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ।
याम।। याव, याम।।
३ चेकेत्तु, चेकि- तीतु, त्तात्, त्ताम्, ततु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त, ३ चोञ्ञ्योत्तु, चोञ्च्यु-तीत्तु, त्तात्, त्ताम्, ततु, द्धि, त्तात्, त्त, । तानि. ताव, ताम।। त्तम्, तानि, ताव, ताम।।
४ अचे-केत्, कितीत्, कित्ताम्, कितुः, किती:, केत्, कित्तम्, ४ अचो-ज्योत्, ञ्युतीत्, ञ्युत्ताम्, च्युतुः, ञ्च्युती:, श्योत्, |
कित्त, कितम्, कित्व, कित्म।। युत्तम्, ञ्युत्त, ञ्युतम्, च्युत्व, ञ्युत्म।।
५ अचेकेत्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अचोञ्योत्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
इष्म।। इष्म।।
६ चेकेता-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ६ चोञ्ञ्योता-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ चेकित्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ७ चोञ्ञ्युत्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ८ चोञ्झ्योतिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
८ चेकेतिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
९ चेकेतिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ चोञ्चयोतिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
आव:, आमः।। आमि, आव:, आमः।।
१० अचेकेतिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अचोञ्चयोतिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
__ २६४ कुथु (कुन्थ्) हिंसासंक्लेशयोः। २६२ जुतृ (जुत्) भासने॥
१ चोकु-न्थीति, न्ति, न्तः, न्थति, न्थीषि, न्त्सि, न्त्थः, न्त्थ, १ जो-जोत्ति, जुतीति, जुत्तः, जुतति, जुतीषि, जोत्षि, जुत्थः, | न्थीमि, न्थमं, न्थ्वः, न्थमः ।। जुत्थ, जुतीमि, जोत्मि, जुत्वः, जुत्मः ।।
२ चोकुन्थ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ जोजुत्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।। याम।।
३ चोकु-न्थीतु, न्तु, न्तात्, न्ताम्, न्थतु, न्द्धि, न्तात्, न्तम्, ३ जो-तीतु, त्तात्, ताम्, ततु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, तानि, ताव, न्त, स्थानि, न्थाव, न्थाम।। ताम।।
४ अचोकु-न्थीत्, न्, न्ताम्, न्युः, न्थीः, न्, न्तम्, न्त, न्थम्, ४ अजो- जुतीत्, जोत्, जुत्ताम्, जुतुः, जुती:, जोत्, जुत्तम्, .न्थ्व, न्थ्य।। जुत्त, जुतम्, जुत्व, जुत्म।।
५ अचोकुन्थ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अजोजोत्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।। इष्म।।
६ चोकुन्था-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ६ जोजोता-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चोकुन्थ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ७ जोजुत्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ८ चोकुन्थिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ जोजोतिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। | ९ चोकन्थिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ जोजोतिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आव:, आमः।। आवः, आमः।।
१० अचोकुन्थिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अजोजोतिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
२६५ पुथु (पुन्थ्) हिंसासंक्लेशयोः।।
२६७ मथु (मन्थ्) हिंसासंक्लेशयोः॥ १ पोपु-न्थीति, न्ति, न्तः, न्थति, न्थीषि, न्त्सि, न्त्थः, न्स्थ, । १ माम-न्थीति, न्ति, न्तः, न्थति, न्थीषि, न्त्सि, न्त्थः, न्त्थ, न्थीमि, न्थम, थ्विः, न्थ्मः ।।
न्थीमि, न्थम, न्थ्वः, न्थ्मः।। २ पोपुन्थ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम, यात। याम, याव, | २ मामथ्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ पोपु- न्थीतु, न्तु, न्तात्, न्ताम्, न्थतु, न्द्रि, न्तात्, न्तम्, ।
३ माम- न्थीतु, न्तु, न्तात्, न्ताम्, न्थतु, न्द्धि, न्तात्, न्तम्, न्त, न्थानि, न्थाव, न्थाम।।
न्त, न्थानि, न्थाव, न्थाम।। ४ अपोपु-न्थीत्, न, न्ताम्, न्युः, न्थीः, न्, न्तम्, न्त, न्थम्, |
४ अमाम-न्थीत्, न्, न्ताम्, न्युः, न्थी:, न्, न्तम्, न्त, न्थम्,
न्थ्व, न्थ्म।। न्थ्व, न्थ्म।।
| ५ अमामथ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अपोपुग्थ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
इष्म।।
६ मामन्था-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ पोपुग्था-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ मामन्थ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ७ पोपुन्थ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।।
८ मामन्थिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ पोपन्थिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
| ९ मामन्थिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, पोपुन्थिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः।। आव:, आमः।।
१० अमामस्थिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अपोपुन्थिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
२६८ मन्थ (मन्थ्) हिंसासंक्लेशयोः।। २६६ लुथु (लुन्थ्) हिंसासंक्लेशयोः।।
१ माम-न्थीति, न्ति, न्तः, न्थति, न्थीषि, न्त्सि, स्थः, स्थ, १ लोलु-न्थीति, न्ति, न्तः, न्थति, न्थीषि, न्त्सि, स्थः, स्थ,
न्थीमि, न्थ्मि, थ्वः, थ्मः।। न्थीमि, न्थिम, थ्वः, थ्यः ।।
२ मामथ्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ लोलुन्थ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
याम।। याव, याम।।
३ माम- न्थीतु, न्तु, तात्, त्ताम्, थतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त, ३ लोलु- न्थीतु, न्तु, न्तात्, न्ताम्, न्थतु, न्द्धि, न्तात्, न्तम्,
न्थानि, न्थाव, न्थाम।। न्त, न्थानि, न्थाव, न्थाम।।
४ अमाम-न्थीत्, न्, त्ताम्, थुः, न्थीः, न्, त्तम्, त्त, न्थम्, थ्व, ४ अलोलु-न्थीत्, न्, न्ताम्, न्थुः, न्थीः, न्, न्तम्, न्त, न्थम्,
थ्म।। न्थ्व, न्थ्म।।
५ अमामथ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अलोलुन्थ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
इष्म।। इष्म।।
६ मामन्था-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ६ लोलुन्था-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ मामथ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ७ लोलुन्थ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।।
८ मामस्थिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ लोलुन्थिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
९ मामस्थिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ लोलुन्थिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आव:, आमः। आव:, आमः।। १० अलोलस्थिष्य-अत. अताम, अन। अः. अतम. अत।अम. | १० अमामन्थिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
ON
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग २६९ मान्थ (मान्थ्) हिंसासंक्लेशयोः।।
२७१ बद (बद्) स्थैर्ये॥ १ मामा-न्थीति, न्ति, त्तः, नति, न्थीषि, न्त्सि, त्थः, स्थ, | १ बाब-दीति, त्ति, त्तः, दति, दीषि, सि, त्थः, स्थ, दीमि, न्थीमि, न्थ्यि, थ्वः, थ्मः।।
द्मि, द्वः, द्मः।। २ मामाथ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ बाबद्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ मामा- न्थीतु, न्तु, त्तात्, त्ताम्, थतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, | ३ बाब-दीतु, तु, त्तात्, त्ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, दानि, न्थानि, न्थाव, न्थाम।।
दाव, दाम।। ४ अमामा-न्थीत्, न्, त्ताम्, थुः, न्थीः, न, त्तम्, त्त, न्थम्, ४ अबाब-दीत्, त्, त्ताम्, दुः, दी:, :, त्, त्तम्, त्त, दम्, द्व, थ्व, थ्म।।
द्मा ५ अमामान्थ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, । ५ अबाबाद्, अबाबद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इष्म।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ मामान्था-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ बाबदा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ मामाथ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ७ बाबद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मामान्थिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ बाबदिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ मामाथिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ बाबदिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अमामाथिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अबाबदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। २७० खादृ (खाद्) भक्षणे।।
२७२ खदृ (खद्) हिंसायां च।। १ चाखा-दीति, त्ति, त्तः, दति, दीषि, त्सि, त्थः, त्थ, दीमि, १ चाख-दीति, त्ति, त्तः, दति, दीषि, सि, त्थः, स्थ, दीमि, यि, द्वः, द्मः।।
नि, द्वः, द्यः।। २ चाखाद्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ नाखद्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ चाखा-दीतु, तु, त्तात्, त्ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, तम्, त्त, | ३ चाख-दीतु, त्तु, त्तात्, त्ताम्, दतु, द्धि, तात्, त्तम्, त्त, दानि, दानि, दाव, दाम।।
दाव, दाम।। ४ अचाखा-दीत्, त्, ताम्, दुः, दी:, :, त्, त्तम्, त, दम्, द्व, | ४ अचाख-दीत्, त्, त्ताम्, दुः, दी:, :, त्, त्तम्, त, दम्, द्व, द्मा!
द्म। ५ अचाखाद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अचाखाद्, अचाखद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ चाखादा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। | ६ चाखदा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चाखाद्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ७ चाखद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चाखादिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ चाखदिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चाखादिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, . ९ चाखदिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचाखादिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अचाखदिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया ( भ्वादि)
२७३ गद (गद्) व्यक्तायां वाचि ।।
१ जाग दीति, ति, तः दति, दीषि, त्सि त्थः, त्थ, दीमि, ग्रिहः द्यः ॥
"
२ जागद्यात्, याताम् युः ॥ याः, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ जाग दीतु, तु, तातु नाम, दतु द्धि, तात् तम् त, दानि, दाव, दाम ||
४ अजाग- दीत्, त्, ताम्, दुः, दी:,, तू त्तम्, त्त, दम्, छ,
द्म।।
५ अजागाद्, अजागद्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट इपम्, इष्व, इष्म ।
६ जागदा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ जागया-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जागदिता- " रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ जागदिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
,
आवः, आमः ।।
१० अजागदिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम्
आव, आम ॥
२७४ रद (रद्) विलेखने।।
१ रार-दीति, ति, तः, दति, दीषि, त्सि त्थः, त्थ, दीमि, द्यि, द्वः, द्म: ।।
२ रारद्यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ रार-दीतु, तु, त्तात् त्ताम्, दतु, द्धि, त्तात् त्तम्, त्त, दानि, दाव, दाम ||
४ अरार - दीत्, त्, ताम्, दुः, दी, तू त्तम्, त्त, दम्, द्व,
द्म।।
५ अराराद्, अरारद्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ रारदाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
,
७ रारद्या-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ रारदिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ रारदिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः अथ आमि, आवः, आमः ।।
,
१० अरारदिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत। अम्
आव, आम।।
69
२७५ णद (नद्) अव्यक्ते शब्दे ||
१ नान-दीति, त्ति, तः, दति, दीषि, त्सि, त्थः, त्थ, दीमि, द्मि, द्वः, द्मः ॥
२ नानद्यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ नानदीतु, तु, तात्, ताम्, दतु द्धि, त्तात् तम् त, दानि दाव, दाम ।।
४ अनान-दीत् त् त्ताम्, दुः, दी:,, त्, त्तम्, त्त, दम्, द्व,
द्म ।।
५ अनानाद्, अनानद् - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ नानदा - ञ्चकार इ० || म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७
नानदद्यात् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ नानदिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥
९ नानदिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अनानदिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
२७६ विक्ष्विदा (विद्) अव्यक्ते शब्दे ।।
१ चे - क्ष्विदीति, क्ष्वेत्ति, क्ष्वित्तः, क्ष्विदति, क्ष्विदीषि, क्ष्वेत्सि, क्ष्वित्थः क्ष्वित्थ, क्ष्विदीमि, क्ष्वेद्मि विद्वः, क्ष्विद्मः ॥
२ चेक्ष्विद्यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ चेश्वेत्तु चेक्ष्विदीतु तात्, ताम्, दतु द्धि, तात्, तम्, त दानि, दाव, दाम ।।
४ अचे- क्ष्विदीत्, क्ष्वेत्, क्ष्वित्ताम्, क्ष्विदुः, क्ष्विदी:, क्ष्वेः, तू, वित्तम्, क्ष्वित्त, क्ष्विदम्, क्ष्विद्व, विद्म ।।
५ अचेक्ष्वेद्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ॥
६ चेक्ष्वेदाकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
"
७ चेक्ष्विद्यात् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ येक्ष्वेदिता रौ र सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ।। ९ चेक्ष्वेदिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अश्वेदिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
70
२७७ नर्द (नर्द) शब्दे || २७८ पार्द (नर्द) शब्दे ।।
१ नान - र्दीति, र्त्ति, र्त्तः, दति, दषि, त्सि, र्थः, थ, दमि, र्झि, र्द्ध:, र्झः ।।
२ नान - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ नान- र्दीतु, तु, र्त्तात्, र्त्ताम्, दंतु, र्द्धि, र्त्तात्, र्तम्, र्त्त, दनि, दव, दाम ।।
४ अना-नर्दीत्, नत्, नर्त्ताम्, नर्दुः, नर्दी, नाः, नत्, नर्त्तम्, नर्स, नर्दम्, नई, नई ॥
५ अनान - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ नानर्दाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ नानर्दया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ नानर्दिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ नानर्दिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः ।।
१० अनानर्दिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत । अम्, आव, आम ।।
२७९ गर्द (गर्द) शब्दे ॥
१ जागर्दीति, र्त्ति, र्त्तः, दति, दषि, त्सि, र्त्यः, थे, दमि, र्शिर्द्धः, र्झः ।।
२ जागर्द - यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ जाग-र्दीतु, तु, र्त्तात्, र्त्ताम्, र्दतु, र्द्धि, र्त्तात्, र्तम्, र्त्त, दनि, दव, दम ।।
४ अजा-गर्दीत् गर्नु, गर्त्ताम्, गर्दुः, गर्दी, गाः, गर्त्, गर्त्तम्, गर्त, गर्दम्, गर्द, गई ।।
५ अजागर्द - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ॥
६ जागर्दा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ जागर्दया-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जागर्दिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ जागर्दिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अजागर्दिष्य्-अत्, अताम्, अन् । अ:, अतम्, अत। अम्, आव, आम।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग २८० तर्द (तर्द) हिंसायाम् ।।
१ तात - र्दीति, र्त्ति, र्त्तः, दति, दषि, सि, र्त्यः, थे, दमि, द्मि, ई:, र्झः ।।
२ तात- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ तात- र्दीतु, तु, र्त्तात्, र्त्ताम्, दंतु, र्द्धि, र्त्तात्, र्त्तम्, र्त्त, दनि, दव, दम ||
४ अना-तर्दीत्, तत्, तर्त्ताम्, तर्दुः, तर्दी, ताः, तत्, तर्त्तम्, तर्त्त, तर्दम्, तर्द्ध, तर्झ ।
५. अतातद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म ।।
तातर्दा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
तातर्दया - त्, स्ताम्, सु: । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। तातर्दिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ तातर्दिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
६
७
८
आवः, आमः ॥
१० अतातर्दिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत । अम्, आव, आम।।
२८१ कर्द (क) कुत्सिते शब्दे ||
१ चाक - र्दीति, र्त्ति, र्त्तः, र्दति, दषि, सि, र्थः, थे, दमि, र्शिर्द्ध:, र्झः ॥
२ चाक - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ चाक- दंतु, तु, र्त्तात्, र्त्ताम्, दंतु, र्द्धि, र्त्तात्, र्तम्, र्त्त, दनि, दव, दम ।।
४ अचा-कर्दीत् कर्त् कर्त्ताम्, कर्दु:, कर्दी, काः कर्त्, कर्त्तम्, कर्त्त, कर्दम्, कई, कई ।।
५ अचाक-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ चाकर्दा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चाकर्दया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चाकर्दिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चाकर्दिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अचाकर्दिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) २८२ खर्द (ख) दर्शने।।
२८४ णिदु (निन्द्) कुत्सायाम्।। १ चाख-र्दीति, ति, तः, दति, र्दीषि, त्सि, र्थः, र्थ, र्दीमि, | १ नेनि-न्दीति, न्ति, न्तः, न्दति, न्दीषि, न्त्सि, न्थः, न्थ, ीि, ईः, मुः।।
न्दीमि, न्यि, न्द्वः, न्यः॥ २ चाख?-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ नेनिन्द्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ चाख-र्दीतु, तु, तत्, मि, दंतु, द्धि, त्,ि तम्, र्त, | ३ नेनि-न्दीतु, न्तु, न्तात्, न्ताम्, न्दतु, न्द्धि, न्तात्, न्तम्, न्त, र्दानि, व, र्दाम।।
न्दानि, न्दाव, न्दाम।। ४ अचा-खर्दीत्, खत्, खत्म्, खर्दुः, खर्दीः, खाः, खत्, | ४ अनेनि-न्दीत्, न्, न्ताम्, न्दुः, न्दीः, न्, न्तम्, न्त, न्दम्, खतम्, खत, खर्दम्, खई, खड़।।
न्द्व, न्य।। ५ अचाखर्ट्स-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अनेनिन्द्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चाखर्दा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ नेनिन्दा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चाखर्दया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। | ७ नेनिन्द्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ८ चाखर्दिता-".रौ. रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ नेनिन्दिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चाखर्दिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
| ९ नेनिन्दिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः ।।
आवः, आमः॥ १० अचाखर्दिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
| १० अनेनिन्दिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। २८३ बिदु (बिन्द्) अवयवे।।
२८५ टुनदु (नन्द्) समृद्धौ।। १ बेबि-न्दीति, न्ति, न्तः, न्दति, न्दीषि, न्त्सि, न्थः, न्थ, | १ नान-न्दीति, न्ति, न्तः, न्दति, न्दीषि, न्त्सि, न्थः, न्थ, न्दीमि, न्यि, न्द्वः, न्यः।।
न्दीमि, न्यि, न्द्वः, न्यः।। २ बेबिन्द-यात, याताम्, युः। याः, यातम, यात। याम, याव, | २ नानन्द-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ बेबि- न्दीतु, न्तु, न्तात्, न्ताम्, न्दतु, न्द्धि, न्तात, न्तम्, । ३ नान-न्दातु, न्तु, न्तात्, न्ताम्, न्दतु, न्द्ध, न्तात्, न्तम्, न्त, न्त, न्दानि, न्दाव, न्दाम।।
न्दानि, न्दाव, न्दाम।। ४ अबेबि-न्दीत्, न्, न्ताम्, न्दुः, न्दी:, न्, न्तम्, न्त, न्दम्, | ४ अनान-न्दीत्, न्, न्ताम्, न्दुः, न्दी:, न्, न्तम्, न्त, न्दम्, न्द्व, न्य।।
न्द्व, न्य।। ५ अबेबिन्द्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अनानन्द्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ बेबिन्दा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ नानन्दा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ बेबिन्दया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ७ नानन्या -त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ८ बेबिन्दिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ नानन्दिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। ९ बेबिन्दिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ नानन्दिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अबेबिन्दिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम्, | १० अनानन्दिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
12
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग २८६ चदु (चन्द्) दीप्त्याह्लादयोः।।
२८८ कदु (कन्द्) रोदनाह्वानयोः।। १ चाच-न्दीति, न्ति, न्तः, न्दति, न्दीषि, न्त्सि, न्थः, न्थ, । १ चाक-न्दीति, न्ति, न्तः, न्दति, न्दीषि, न्त्सि, न्थः, न्थ, न्दीमि, न्यि, न्द्वः, न्यः ।।
न्दीमि, न्यि, न्द्वः, न्यः॥ २ चाचन्द्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ चाकन्द-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ चाच- न्दीतु, न्तु, न्तात्, न्ताम्, न्दतु, न्द्धि, न्तात्, न्तम्, | ३ चाक- न्दीतु, न्तु, न्तात्, न्ताम्, न्दतु, न्द्धि, न्तात्, न्तम्, न्त, न्दानि, न्दाव, न्दाम।।
न्त, न्दानि, न्दाव, न्दाम।। अचाच-न्दीत्, न्, न्ताम्, न्दुः, न्दीः, न्, न्तम्, न्त, न्दम्, । ४ अचाक-न्दीत्, न्, न्ताम्, न्दुः, न्दी:, न्, न्तम्, न्त, न्दम्, न्द्व, न्य।
न्द्व, न्य।। ५ अचाचन्द्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अचाकन्द्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चाचन्दा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ चाकन्दा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ चाचन्द्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।।। ७ चाकन्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।।
चाचन्दिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ चाकन्दिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चाचन्दिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ चाकन्दिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचाचन्दिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अचाकन्दिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। २८७ दु (वन्द्) चेष्टायाम्॥
२८९ ऋदु (क्रन्द्) रोदनाह्वानयोः॥ १ तात्र-न्दीति, न्ति, न्तः, न्दति, न्दीषि, न्त्सि, न्थः, न्थ, | १ चाक्र-न्दीति, न्ति, न्तः, न्दति, न्दीषि, न्त्सि, न्थः, न्थ, न्दीमि, न्यि, न्द्वः, न्यः।।
न्दीमि, न्यि, न्द्वः, न्यः।। २ तात्रन्द्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | | २ चाक्रन्द्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, यामाः ३ तात्र- न्दीतु, न्तु, न्तात्, न्ताम्, न्दतु, न्द्धि, न्तात्, न्तम्, न्त, | ३ चाक्र-न्दीतु, न्तु, न्तात्, न्ताम्, न्दतु, न्द्धि, न्तात्, न्तम्, न्दानि, न्दाव, न्दाम।।
न्त, न्दानि, न्दाव, न्दाम।। ४ अतात्र-न्दीत्, न्, न्ताम्, न्दुः, न्दीः, न्, न्तम्, न्त, न्दम्, | ४ अचाक्र-न्दीत्, न्, न्ताम्, न्दुः, न्दीः, न्, न्तम्, न्त, न्दम्,
न्द्व, न्य।। -५ अतात्रन्द्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अचाक्रन्द्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ तात्रन्दा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ चाक्रन्दा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ तात्रन्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। । ७ चाक्रन्द्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ८ तात्रन्दिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ चाक्रन्दिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ तात्रन्दिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ चाक्रन्दिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अतात्रन्दिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अचाक्रन्दिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
73
स्मा।।
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) २९० क्लदु (क्लन्द्) रोदनाह्वानयोः॥
२९२ स्कन्द (स्कन्द्) गतिशोषणयोः॥ १ चाक्ल-न्दीति, न्ति, न्तः, न्दति, न्दीषि, न्त्सि, न्थः, न्थ, १ चनीस्क-न्दीति, न्ति, न्तः, न्दति, न्दीषि, न्त्सि, न्थः, न्थ, न्दीमि, न्यि, न्द्वः, न्यः ।।
न्दीमि, न्यि, न्द्वः, न्यः ।। २ चाक्लन्द्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ चनीस्कद्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ चाक्ल- न्दीतु, न्तु, न्तात्, न्ताम्, न्दतु, न्द्धि, न्तात्, न्तम्, | ३ चनीस्क-न्दीतु, न्तु, तात्, ताम्, दतु, द्धि, तात्, तम्, त, न्त, न्दानि, न्दाव, न्दाम।।
दानि, दाव, दाम।। ४ अचाक्ल-न्दीत्, न्, न्ताम्, न्दुः, न्दीः, न्, न्तम्, न्त, न्दम्, | ४ अचनीस्क-न्दीत्, न, ताम् न्दुः, न्दीः, न्, न्तम्, न्त, न्दम्, न्द्व, न्य।।
न्द्व, न्य।। ५ अचाक्लन्द्-इत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अचनीस्कन्द-ईत. इष्टाम, इषः। ई:, इष्टम, इष्ट। इषम, इष्व,
इष्म।। ६ चाक्लन्दा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ चनीस्कन्दा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ चाक्लन्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, [ ७ चनीस्कदया-त, स्ताम, सः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व,
स्मा। ८ चाक्लन्दिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, | ८ चनीस्कन्दिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।।
स्मः ।। ९ चाक्लन्दिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथ:, अथ। | २ चनीस्कन्टिष्य-अति. अतः. अन्ति। असि. अथः, अथ। आमि, आवः, आमः ।।
आमि, आवः, आमः।। १० अचाक्लन्दिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्, | १० अचनीस्कन्दिष्य-अत, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। २९१ क्लिदु (क्लिन्द्) परिवेदने।।
२९३ षिधू (सिध्) गत्याम्॥ १ चेक्लि-न्दीति, न्ति, न्तः, न्दति, न्दीषि, न्सि, न्थः, न्थ,
२९४ षिधौ (सिध्) शास्त्रमाङ्गल्ययोः।। न्दीमि, न्यि, न्द्वः, न्यः ।। २ चेक्लिन्द-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, | १ से-द्धि, षिधीति, षिद्धः, षिधति, षिधीषि, षेत्सि, षिद्धः, याव, याम।।
षिद्ध, षिधीमि, षेष्मि, षिष्वः, षिष्मः ।। ३ चेक्लि- न्दीतु, न्तु, न्तात्, न्ताम्, न्दतु, न्द्धि, न्तम्, न्त, | २ सेषिध्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, न्दानि, न्दाव, न्दाम।।
याम।। ४ अचेक्लि -न्दीत्, न्, न्ताम्, न्दुः, न्दीः, न, न्तात्, न्तम्, न्त, | ३ सेषेद्ध, सेषि-धीतु, द्धात्, द्धाम, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, द्ध, न्दम्, न्द्व, न्य।।
धानि, धाव, धाम।। ५ अचेक्लिन्द्-ईत, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम, इष्ट। इषम, इष्व, ४ असे-षेत्, षिधीत्, षिद्धाम्, षिधुः, षेः, षेत, षिद्धम, षिद्ध, इष्म।।
षिधम्, षिध्व, षिध्म।। ६ चेक्लिन्दा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। | ५ असेषेध-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ चेक्लिन्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व,
इष्म।। स्मा।।
६ सेषेधा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ८ चेक्लिन्दिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, | ७ सेषिध्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। स्मः ।।
८ सेषेधिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चेक्लिन्दिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।। ९ सेषेधिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आमि, आवः, आमः ।।
आव:, आमः।। १० अचेक्लिन्दिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम, | १० असेषेधिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग २९५ शुन्ध (शुध्) शुद्धौ।।
२९७ धन (धन्) शब्दे।। १ शोशु-न्धीति, न्द्धिः, द्धः, न्धति, न्धीषि, न्त्सि, द्धः, द्ध, १ द-न्धनीति, न्धन्ति, न्धान्तः, न्धनति, न्धनीषि, न्धंसि, न्धीमि, न्धिम, ध्वः, ध्मः ।।
न्धान्थः, न्धान्थ, न्धनीमि, न्धन्मि, न्धन्वः, न्धन्मः ।। २ शोशध-यात. याताम. यः । याः. यातम. यात। याम. याव. | २ दधन्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम, यात। याम, याव, याम।।
याम।। ३ शोशु-न्धीतु, न्द्ध, द्धात्, द्धाम, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, द्ध, | ३ द-न्धनीतु, न्धन्तु, न्धान्तात्, न्धान्ताम्, न्धनतु, न्धांहि, न्धानि, न्धाव, न्धाम।।
धान्तात, न्धान्तम्, न्धान्त, न्धनानि, न्धनाव, न्धनाम।। ४ अशोशु-न्धीत्, न्, द्धाम्, धुः, न्धी:, न्, द्धम्, द्ध, न्म्,
४ अद-न्धनीत्, न्धन्, न्धान्ताम्, न्धनुः, न्धनीः, न्धन, ध्व, ध्म।।
न्धान्तम्, न्धान्त, न्धनम्, न्धन्व, न्धन्म।। ५ अशोशुन्थ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अदन्धान्, अदन्धन्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट।
इषम्, इष्व, इष्म।। इष्म।।
६ दन्धना-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ६ शोशुन्धा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ दन्धन्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ शोशुध्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
८ दन्धनिता-'", रौ, र: । सि, स्थ:, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ शोशुन्धिता-", रौ, रः। सि, स्थ:, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
| ९ दधनिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ शोशुन्धिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः।। आव:, आमः ।।
१० अदन्धनिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अशोशुन्धिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।। आव, आम।।
२९८ ध्वन (ध्वन्) शब्द।। २९६ स्तन (स्तन्) शब्द।।
१ द-नध्वनीति, ध्वन्ति, ध्वान्तः, ध्वनति, ध्वनीषि, १ तं-स्तनीति, स्तन्ति, स्तान्तः, स्तनति, स्तनीषि, स्तंसि,
ध्वंसि, न्ध्वान्थः, न्ध्वान्थ, ध्वनीमि, ध्वन्मि, न्वन्वः, स्तान्थः, स्तान्थ, स्तनीमि, स्तन्मि, स्तन्वः, स्तन्मः ।।
ध्वन्मः।। २ तंस्तन्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ दध्वन-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ तं-स्तनीतु, स्तन्तु, स्तान्तात्, स्तान्ताम्, स्तनतु, स्ताहि, . ३ द--ध्वनीतु, ध्वन्तु, ध्वान्तात्, न्ध्वान्ताम्, ध्वनतु,
स्तान्तात्, स्तान्तम्, स्तान्त, स्तनानि, स्तनाव, स्तनाम।। न्ध्वांहि, न्ध्वान्तात्, न्ध्वान्तम्, न्ध्वान्त, ध्वनानि, "ध्वनाव, ४ अतं-स्तनीत्, स्तन्, स्तान्ताम्, स्तनुः, स्तनीः, स्तन,
न्ध्वनाम।। स्तान्तम्, स्तान्त, स्तनम्, स्तन्व, स्तन्म।।
४ अंद-ध्वनीत्, ध्वन, न्ध्वान्ताम्, न्ध्वनुः, न्ध्वनी:, ध्वन्, ५ अतंस्तान्, अतस्तन्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट।
न्ध्वान्तम्, न्ध्वान्त, ध्वनम्, न्वन्व, ध्वन्म।। इषम्, इष्च, इष्म।।
५ अदन्ध्वान्, अदध्वन्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ तंस्तना-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ दध्वना-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ तस्तन्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।
| ७ दध्वन्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तंस्तनिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ दध्वनिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ तंस्तनिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, |
९ दध्वनिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अतंस्तनिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अदध्वनिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
२९९ चन (चन्) शब्द।।
३०१ वन (वन्) शब्द।। १ च-जनीति, ञ्चन्ति, ञ्चान्तः, ञ्चनति, ञ्चनीषि, ञ्चषि, ञ्चान्थः,
३०२ वन (वन्) भक्तौ।। शान्थ, अनीमि, चन्मि, ञ्चन्वः, ञ्चन्मः ।।
| १ वं-वनीति, वन्ति, वान्तः, वनति, वनीषि, वंसि, वान्थः, २ चञ्चन्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, वान्थ, वनीमि, वन्मि, वन्वः, वन्मः।। याम।।
२ वंवन्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ च-ञ्चनीतु, ञ्चन्तु, ञ्चान्तात्, ञ्चान्ताम्, ञ्चनतु, चांहि, ञ्चान्तात्, याम।। ज्ञान्तम्, ञ्चान्त, ञ्चनानि, चनाव, चनाम।।
३ व-वनीतु, वन्तु, वान्तात्, वान्ताम्, वनतु, वांहि, वान्तात्, ४ अच-ञ्चनीत्, ञ्चन्, ञ्चान्ताम्, ञ्चनुः, ञ्चनीः, ञ्चन्, ञ्चान्तम्, | वान्तम्, वान्त, वनााने, वनाव, वनाम।। ञ्चान्त, ञ्चनम्, चन्व, चन्म।।
| ४ अवं-वनीत्, वन्, वान्ताम्, वनुः, वनीः, वन्, वान्तम्, ५ अचञ्चान्, अचञ्चन्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट।
वान्त, वनम्, वन्व, वन्म।। इषम्, इष्व, इष्म।।
५ अवंवान्, अवंवन्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, ६ चञ्चना-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
इष्व, इष्म।। ७ चञ्चन्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
। ६ वंवना-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ८ चञ्चनिता-", रौ, २:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
। ७ वंवन्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ चञ्चनिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
८ वनिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।।
९ ववनिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचञ्चनिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अवंवनिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ३०० स्वन (स्वन्) शब्दे॥
३०३ षन (सन्) भक्तौ।। १ सं-स्वनीति, स्वन्ति, स्वान्तः, स्वनति, स्वनीषि, स्वंसि,
| १ सं-सनीति, सन्ति, सातः, सनति, सनीषि, संसि, साथः, स्वान्थः, स्वान्थ, स्वनीमि, स्वन्मि, स्वन्वः, स्वन्मः ।।
सान्थ, सनीमि, सन्मि, सन्वः, सन्मः ।। २ संस्वन्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
| २ संसन्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ सं-स्वनीतु, स्वन्तु, स्वान्तात्, स्वान्ताम्, स्वनतु, स्वांहि,
३ सं-सनीतु, सन्तु, सातात्, साताम्, सनतु, सांहि, सातात्, स्वान्तात्, स्वान्तम्, स्वान्त, स्वनानि, स्वनाव, स्वनाम।।
सातम्, सात, सनानि, सनाव, सनाम।। ४ अस-स्वनोत्, स्वन्, स्वान्ताम्, स्वनुः, स्वनाः, स्वन्, | ४ असं-सनीत. सन. सान्ताम, सनः, सनीः, सन, सातम्, स्वान्तम्, स्वान्त, स्वनम्, स्वन्व, स्वन्म।।
सात, सनम्, सन्व, सन्म।। ५ असंस्वान्, असंस्वन्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। ५ असंसान, असंसन-ईत, इष्टाम, इषः। ई:, इष्टम, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। -६ संस्वना-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। | ६ संसना-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ संस्वन्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ संसन्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ संस्वनिता-", रौ, र:। सि, स्थ:, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ संसनिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ संस्वनिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ संसनिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० असंस्वनिष्य-अत, अताम, अन। अः, अतम. अत।अम. | १० असंसनिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
76
३०४ कनै (कन्) दीप्तिकान्तिगतिषु ।।
१ च नीति न्ति, ङ्गान्तः, डूनति, कुनीषि, सि, ङ्कान्थ:, ङ्कान्थ, ङ्कनीमि, ङ्कन्मि, इन्वः, इन्मः ।।
२ चङ्कन्यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव याम ।।
३ चङ्कनीतु, इन्तु ङ्कान्तात् ङ्कान्ताम् नतु शाहि ङ्कान्तात् ङ्कान्तम्, ङ्कान्त, नानि, नाव, इनाम ।। ४ अच-ङ्कनीत्, ङ्कन्, ङ्कान्ताम्, ङ्कनुः, ङ्कनी, ङ्कन्, ङ्कान्तम्, ङ्कान्त, नम्, इन्व, जन्म।।
५ अचङ्कान् अचङ्कन-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इपम्, इष्व, इष्म ।।
६ चङ्कना लकार ३० ।। म्बभूव ३० ।। मास ३० ।। ७ चङ्कन्या- तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त। समू, स्व, स्म ।। ८ चङ्कनिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ।। ९ चङ्कनिष्य्-अति, अतः अन्ति । असि अथः अथ आमि आवः, आमः ।।
,
१० अङ्कनिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
३०५ गुपी (गुप्) रक्षणे ॥
१ जो गोप्ति, गुपीति, गुप्तः, गुपति, गुपीषि, गोप्सि, गुप्थः, गुप्थ, गुपीमि, गोष्मि, गुप्वः, गुप्मः ॥
२ जोगुप्यात याताम्, युः याः, यातम् यात याम्, याव
याम ॥
३ जोगोलु जोगुपीतु, प्तात्, प्ताम्, पतु ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, पानि, पाव, पाम ।।
--
४ अजो गोप गुपीत्, गुप्ताम् गुपुः, गुपी, गोप, गुप्तम, गुप्त, गुपम्, गुप्व, गुप्म ॥
५ अजोगोप-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्य,
इष्म ।।
६ जोगोपा चकार ३० ।। म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥
७ जोगुण्यात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जोगोपिता" रौ, र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ जोगोपिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि
-
आवः, आमः ॥
१० अजोगोपिप्य् अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
३०६ तपं (तप्) संतापे । ।
१ तात-पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, प्मि, प्व:,
प्मः ॥
२ तातप्यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव याम ।।
३ तात-पीतु, सु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, पानि, पाव, पाम ।।
४ अतात प् पीत् प्ताम् पुः, पी, पू, प्तम्, प्त, पम्, ष्व
-
प्म ।।
५ अताताप्, अतातप्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट ।
इषम्, इष्व इष्म॥
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
६ तातपा ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।।
७
""
८
7
वातप्या-तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। तातपिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ तातपिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अतातपिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
३०७ धूप (धूप्) संतापे।।
१ दोषू-पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, प्मि, प्वः, प्मः ॥
२ दोषूप्यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव
याम ।।
३ दोधू पीतु सुप्तात्, प्ताम् पतु ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, पानि, पाव, पाम ।।
४ अदोषूप पीत् प्ताम् पुः पी, पू, प्तम्, प्त, पम्, प्व
प्म ।।
५ अदोधूप्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ दोषूपाकार ३० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ दोषूप्यात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ दोधूपिता रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ दोषूपिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अदोषपिष्य्-अत् अताम्, अन् अ अतम्, अत अम्
आव, आम।।
-
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) ३०८ रप (रप) व्यक्ते वचने।।
३१० जल्प (जल्प) व्यक्ते वचने॥ १ रार-पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, | १ जाजल्-पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, प्मि, प्वः, प्मः।।
प्मि, प्वः, प्मः।। २ रारप्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ जाजल्प-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ रार-पीतु, तु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, | ३ जाजल्-पीतु, प्तु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, पानि, पाव, पाम।।
पानि, पाव, पाम।। ४ अरार-प, पीत्, ब्, प्ताम्, पुः, पीः, प्, प्तम्, प्त, पम्, | ४ अजाजल्-प्, पीत्, प्ताम्, पुः, पी:, प्, प्तम्, प्त, पम्,
प्व, प्म।। ५ अरारप्-इत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अजाजलप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ रारपा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
| ६ जाजल्पा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ रारप्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
| ७ जाजल्प्या -त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ रारपिता-'", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
८ जाजल्पिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ रारपिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि. अथ:. अथ। आमि.
| ९ जाजल्पिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अरारपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अजाजल्पिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्, आव, आम।।
आव, आम।। ३०९ लप (लप्) व्यक्ते वचने।
३११ जप (जप्) मानसे च।। १ लाल-पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि,
| १ जञ्ज-पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, प्मि, प्वः, प्मः॥
प्मि, प्वः, प्मः।। २ लालप-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
२ जञ्जप-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ लाल-पीतु, प्तु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त,
| ३ जञ्ज-पीतु, प्तु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, पानि, पाव, पाम।।
पानि, पाव, पाम।। ४ अलाल-प, पीत्, प्ताम्, पुः, पी:, प्, प्तम्, प्त, पम्, प्व, | ४ अजञ्ज-प, पीत, प्ताम, पुः, पीः, प, प्तम्, प्त, पम्, प्व, प्म।।
प्म।। ५ अलालप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अजञ्जाप, अजञ्जप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ लालपा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ जञ्जपा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ लालप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जञ्जप्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ लालपिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।। ८ जञ्जपिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ लालपिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, - ९ जञ्जपिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आव:, आमः।। १० अलालपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अजञ्जपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ३१२ चप (चप्) सान्त्वने।।
३१४ सृप्लं (सृप्) गतौ॥ १ चाच-पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, | १ सरि-सप्ति, सृपीति, सृप्तः, सृपति, सृपीषि, सप्सि, सृष्थः, प्मि, प्वः, प्मः।।
___ सृष्थ, सृपीमि, सप्मि, सृप्वः, सृप्मः।। २ चाचप्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ सरिसृप-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ चाच-पीतु, प्तु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, | ३ सरिसर्तु, सरिसृ-पीतु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, पानि, पाव, पाम।।
प्तम्, प्त, पानि, पाव, पाम।। ४ अचाच-प्, पीत्, प्ताम्, पुः, पी:, प्, प्तम्, प्त, पम्, प्व, | ४ असरि-सर्प, सृपीत्, सृप्ताम्, सृपुः, सृपीः, सर्प, सृप्तम्, प्म।।
सृप्त, सृपम्, सृप्व, सृप्म।। ५ अचाचाप, अचाचप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। ५ असरिसर्प-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चाचपा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। | ६ सरिसर्पा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चाचप्या-त्, स्ताम्, सुः1:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ सरिसृप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चाचपिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ सरिसर्पिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ चाचपिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ सरिसर्पिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथ:, अथ। आवः, आमः।।
आमि, आवः, आमः।। १० अचाचपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० असरिसर्पिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। _३१३ षप (सप्) समवाये।।
३१५ चुप् (चुप्) मन्दायां चतौ।। १ सास-पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, एथः, प्थ, पीमि, | १ चो-चोप्ति, चुपीति, चुप्तः, चुपति, चुपीषि, चोप्सि, चुप्थः, प्मि, प्वः, प्मः।।
चुप्थ, चुपीमि, चोप्मि, चुप्वः, चुप्मः ।। २ सासप्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ चोचप-यात, याताम, युः । या:, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
याम।। ३ सास-पीतु, प्तु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, । ३ चोचोप्त, चोच-पीत, प्तात्, प्ताम्, पतु, धि, प्तात्, पानि, पाव, पाम।।
___प्तम्, प्त, पानि, पाव, पाम।। ४ असास-प्, पीत्, प्ताम्, पुः, पीः, प्, प्तम्, प्त, पम्, प्व, | ४ अचो-चोप, चुपीत्, चुप्ताम्, चुपः, चुपीः, चोप, चुप्तम्, प्मा
चुप्त, चुपम्, चुप्व, चुप्म।। ५ असासाप, असासप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट।। ५ अचोचोप-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म। ६ सासपा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ चोचोपा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ सासप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। ७ चोचुप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ सासपिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ चोचोपिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ सासपिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ चोचोपिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० असासपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम्, | १० अचोचोपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) ३१६ तुप् (तुप्) हिंसायाम्।।
३१८ त्रुप् (त्रुप्) हिंसायाम्॥ १ तो-तोप्ति, तोपीति, तुप्तः, तुपति, तुपीषि, तोप्सि, तुप्थः, । १ तो-त्रोप्ति, त्रुपीति, त्रुप्तः, त्रुपति, त्रुपीषि, त्रोप्सि, त्रुष्थः, तुष्थ, तुपीमि, तोप्पि, तुप्वः, तुप्मः।।
त्रुष्थ, त्रुपीमि, त्रोप्मि, त्रुप्वः, त्रुप्मः।। २ तोतुप्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ तोत्रुप्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ तोतोप्तु, तोतु-पीतु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, | ३ तोत्रोप्छु, तोत्रु-पीतु, प्तात्, प्ताम्, पत्रु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, पानि, पाव, पाम।।
प्त, पाणि, पाव, पाम।। ४ अतो-तोप, तुपीत्, तुप्ताम्, तुपुः, तुपी:, तोप, तुप्तम्, | ४ अतो-त्रोप, त्रुपीत्, त्रुप्ताम्, त्रुपुः, त्रुपीः, त्रोप, त्रुप्तम्, ___ तुप्त, तुपम्, तुप्व, तुप्म।।
त्रुप्त, त्रुपम्, त्रुप्व, त्रुप्म।। ५ अतोतोप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अतोत्रोप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ तोतोपा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ तोत्रोपा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।। ७ तोतुप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ तोत्रुप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तोतोपिता-",रौ, र:। सि, स्थ:, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ तोत्रोपिता-".रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ तोतोपिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ तोत्रोपिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अतोतोपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अतोत्रोपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ३१७ तुम्प् (तुम्प) हिंसायाम्॥
३१९ त्रुम्प् (त्रुम्प) हिंसायाम्।। १ तोतु-म्प्ति, म्पीति, प्तः, पति, म्पीषि, म्प्सि, प्थः, प्थ, | १ तोत्रु-म्प्ति, म्पीति, प्तः, पति, म्पीषि, म्प्सि, प्थः, प्थ, म्पीमि, म्प्मि, प्वः, प्मः।।
म्पीमि, म्प्मि, प्वः, प्मः॥ २ तोतुप्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ तोत्रुप्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ तोतु-म्पीतु, म्प्तु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, | ३ तोत्रु-म्पीतु, म्प्तु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, म्पानि, म्पाव, म्पाम।।
म्पानि, म्पाव, म्पाम।। ४ अतोतु-म्पीत्, न्, प्ताम्, पुः, म्पी:, न्, प्तम्, प्त, म्पम्, | ४ अतोत्रु-म्पीत्, न, प्ताम्, पुः, म्पीः, न्, प्तम्, प्त, म्पम्, प्व, प्मा
प्व, प्म।। ५ अतोतुम्प्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अतोत्रुम्प-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ तोतुम्पा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ तोत्रुम्पा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ तोतुष्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ तोत्रुप्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तोतुम्पिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ८ तोत्रुम्पिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः॥ ९ तोतुम्पिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ तोत्रुम्पिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अतोतुम्पिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अतोत्रुम्पिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
80
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ३२० तुफ (तुफ्) हिंसायाम्॥
३२२ त्रुफ् (त्रुफ्) हिंसायाम्।। १ तो-तोप्ति, तुफीति, तुप्तः, तुफति, तुफीषि तोप्सि, तुप्थः, १ तो-त्रोप्ति, त्रोफीति, त्रुप्तः, त्रुफति, त्रुफीषि, त्रोप्सि, त्रुप्थः, तुष्थ, तुफीमि, तोपिम, तुझ्वः, तुफ्मः ।।
त्रुप्थ, त्रुफीमि, त्रोफिम, त्रुफ्वः, त्रुपमः।। २ तोतुफ्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ तोत्रुप-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। तोतोप्तु, तोतु-फीतु, प्तात्, प्ताम्, फतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, ३ तोत्रोप्नु, तोत्रु-फीतु, प्तात्, प्ताम्, फतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, फानि, फाव, फाम।।
प्त, फानि, फाव, फाम।। ४ अतो-तोप, तुफीत्, तुप्ताम्, तुफुः, तुफी:, तोप्, तुप्तम्, ४ अतो-त्रोप, त्रुफीत्, ,प्ताम्, त्रुफुः, त्रुफी:, त्रोप, त्रुप्तम्, तुप्त, तुफम्, तुफ्व, तुपम।।
। त्रुप्त, त्रुफम्, त्रुफ्व, त्रुपम।। ५ अतोतोफ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अतोत्रोफ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म। ६ तोतोफा-चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ तोत्रोफा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ तोतुफ्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ७ तोत्रुफ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तोतोफिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ८ तोत्रोफिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ तोतोफिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ तोत्रोफिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आव:, आमः।। १० अतोतोफिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अतोत्रोफिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ३२१ तुम्फ् (तुम्फ्) हिसायाम्।।
३२३ त्रुम्फ् (त्रुम्फ्) हिंसायाम्।। १ तोतु-म्प्ति, म्फीति, प्त:, फति, म्फीषि, म्प्सि, प्थः, प्थ, | १ तोत्रु-म्प्ति, म्फीति, प्तः, फति, म्फीषि, म्प्सि, प्थः, प्थ, म्फीमि, म्पिम, फ्वः, पमः।।
म्फीमि, म्पिम, फ्वः, फ्मः।। २ तोतुफ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ तोत्रुफ्-यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ तोतु-म्फीतु, फतु, प्तात्, प्ताम्, फतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, ३ तोत्रु-म्फीतु, म्प्तुप्तात्, प्ताम्, फतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, म्फानि, म्फाव, म्फाम।।
प्त, म्फानि, म्फाव, म्फाम।। ४ अतोतु-म्फीत्, न्, प्ताम्, फुः, म्फी:, न्, प्तम्, प्त, म्फम्,
४ अतोत्रु-म्फीत्, न्, प्ताम्, फुः, म्फीः, न्, प्तम्, प्त, म्फम्, फ्व, पम।।
फ्व, फ्म।। ५ अतोतुम्फ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
| ५ अतोत्रुम्फ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ तोतुम्फा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ तोत्रुम्फा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ तोतुफ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
तोत्रुफ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तोतुम्फिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ तोत्रुम्फिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ तोतुम्फिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ तोत्रुम्फिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
___आवः, आमः।। १० अतोतुम्फिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अतोत्रुम्फिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) ३२४ वर्फ (वफ्) गतौ।।
३२६ रफु (रम्प) गतौ।। १ वाव-र्फीति, प्ति, प्तः, र्फति, आषि, प्सि, यः, , आमि, | १ रार-म्फीति, स्प्ति, म्प्तः, म्फति, म्फीषि, म्प्सि, म्प्थः, मि, पर्वः, पर्मः।।
मप्थ, म्फीमि, म्पिम, म्फ्वः, म्पमः ।। २ वावर्ती-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ रारम्प-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ वाव-आतु, प्र्तु, प्ात्, प्तम्, र्फतु, ब्धि, पात्, प्तम्, त, | ३ रारम-फीतु, 'तु, प्तात्, प्ताम्, फतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, आणि, आव, आम।।
म्फानि, म्फाव, म्फाम।। ४ अवाव-आत्, प्, प्तम्, फुः, :, प्, प्तम्, प्त, र्फम्, | ४ अरार-म्फीत्, न्, म्प्ताम्, म्फुः, म्फीः, न्, म्प्तम्, म्प्त, पर्व, पर्म।।
म्फम्, म्फ्व, म्पम।। ५ अवावफ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अरारम्प-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई., इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ वावर्फा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ रारम्फा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। ७ वावा -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ७ रारम्फ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ वावर्फिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ८ रारम्फिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः ।। ९ वावर्फिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ रारम्फिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः ।।
आवः, आमः।। १० अवावर्फिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अरारम्फिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ३२५ रफ (रफ्) गतौ॥
३२७ कर्ब (क) गतौ। १ रार-फीति, प्ति, प्तः, फति, फीषि, प्सि, प्थः, प्थ, फीमि, | १ चाक-/ति, प्ति, प्तः, र्बति, /षि, प्सि, Nः, प्र्थ, बीमि, पिम, फ्वः, पमः ।।
मि, वः, मः।। २ रारफ्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, २ चाकर्ब-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव,
याम।। ३ रार-फीतु, प्तु, प्तात्, प्ताम्, फत, ब्धि, प्तम, प्त, फाणि, | ३ चाक-/तु, प्र्तु, पात्, पम्,ि बंतु, ब्धि, पत्,ि प्तम्, प्त, फाव, फाम।।
र्बाणि, र्बाव, र्बाम।। ४ अरार-प्, फीत्, प्ताम्, फुः, फी:, प्, प्तम्, प्त, फम्, फ्व, | ४ अचाक-झैत्, प्, प्र्ताम्, बुः, /ः, प्, प्तम्, प्त, बम्, व, फ्म।।
म।। ५ अराराफ्, अरारफ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। | ५ अचाक-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ रारफा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।। ६ चाकर्बा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ रारफ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ चाका -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ रारफिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ८ चाकर्षिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ रारफिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ चाकर्बिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
__ आवः, आमः।। १० अरारफिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अचाकर्बिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अतअम्, आव, आम।।
आव, आम।।
याम।।
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग __३२८ खर्ब (ख) गतौ।।
३३० चर्ब (च) गतौ।। १ चाख-/ति, प्ति, प्तः, र्बति, झेषि, प्सि, प्र्थः, , /मि, १ चाच-/ति, प्ति, प्तः, ति, झेषि, प्सि, प्र्थः, थ, झेमि, ब्मि, वः, म:।।
ब्मि, वः, मः।। २ चाख-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ चाच-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ चाख-/तु, प्र्तु, पात्, पाम्, बतु, ब्धि, प्ात्, प्तम्, प्त, | ३ चाच-बीतु, प्तु, प्तोत्, प्ताम्, बैतु, ब्धि, प्त्, प्तम्, प्त, र्बाणि, बर्बाव, बर्बाम।।
___णि, र्बाव, र्बाम।। ४ अचाख-झैत्, प्, प्र्ताम्, बुः, ऊः, प्, 'तम्, प्त, र्बम, र्च, | ४ अचाच-/त्, प्, पाम्, बुः, झेः, प्, प्तम्, प्त, बम्, चं, म।।
म।। ५ अचाखर्ब-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम, इष्ट। इषम, इष्व, ५ अचाचई-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चाखर्बा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ चाचर्बा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चाखा -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।। | ७ चाचा -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चाखबिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। | ८ चाचबिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चाखर्बिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ चाचर्बिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचाखविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अचाचर्बिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ३२९ गर्ब (ग) गतौ।
३३१ तर्ब (त) गतौ॥ १ जाग-/ति, प्ति, प्तः, र्बति, झेषि, प्सि, प्र्थः, , /मि, १ तात-/ति, प्ति, प्तः, बंति, /षि, प्सि, प्र्थः, प्र्थ, झेमि, मि, बः, मः।।
__ब्मि, वः, मः।। २ जागर्ब-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ तात-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ जाग-झेतु, प्त, पात्, प्र्ताम्, बतु, ब्धि, पात्, प्तम्, प्त, | ३ तात-/तु, प्र्तु, पात्, प्तम्, बंतु, ब्धि, प्ात्, प्तम्, प्त, र्बाणि, बर्बाव, र्बाम।।
र्बाणि, र्बाव, र्बाम।। ४ अजाग-/त्, प्, पाम्, बु:, /ः, प, प्तम्, प्त, बम्, झ, | ४ अतात-र्बीत्, प्, पाम्, बु:, /ः, प्, प्तम्, प्त, र्बम्, व, म।।
म।। ५ अजाग-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अतात-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ जागा -कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ तातर्बा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ जागा -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ ताता -त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ जागर्विता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ तातर्बिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः॥ ९ जागर्बिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ तातर्बिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अजागबिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत अम्, १० अतातबिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
याम।।
इष्म।।
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) ३३२ नर्ब (न) गतौ।।
३३४ बर्ब (ब) गतौ॥ १ नान-/ति, प्ति, प्तः, बति, झेषि, प्सि, प्र्थः, प्र्थ, बीमि, | १ बाब-/ति, प्ति, प्तः, बति, बीषि, प्सि, प्र्थः, श्रृं, बीमि, ब्मि, वः, मः।।
मि, , मः।। २ नान-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, . २ बाबर्ख-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम॥ ३ नान-झैतु, प्र्तु, पात्, पम्,ि बतु, ब्धि, प्ात्, प्तम्, प्त, | ३ बाब-/तु, तु, प्र्तात्, प्र्ताम्, बतु, ब्धि, पात्, प्तम्, प्त, र्बाणि, र्बाव, बर्बाम।।
र्बाणि, र्बाव, बर्बाम।। ४ अनान-/त्, प्, पाम्, बुः, /ः, प्, प्तम्, प्त, बम्, झ, | ४ अबाब-झैत्, प्, पाम्, बुः, /ः, प्, प्तम्, प्त, बम्, चं, म।
म।। ५ अनानर्ब-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अबाबई-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। ६ नानर्बा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ बाबर्बा-ञ्चकार इ० ।।म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ नाना -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ बाबा -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ नानबिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
|८ बाबर्बिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ नानबिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, |
| ९ बाबर्बिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अनानबिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम् | १० अबाबर्बिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ३३३ पर्व (पर्ब) गतौ।।
३३५ शर्ब (श) गतौ।।। १ पाप-/ति, प्ति, प्तः, बति, /षि, प्सि, Nः, , /मि, | १ शाश-/ति, प्ति, प्तः, बति, बींषि, प्सि, Nः, , झेमि, मि, वः, मः।।
ब्मि, वः, मः॥ २ पाप-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ शाश-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ पाप-/तु, प्त, प्त्, प्तम्,ि बंतु, ब्धि, त्,ि प्तम्, प्त, | ३ शाश-/तु, प्त, प्ात्, पाम्, बतु, ब्धि, प्ात्, प्तम्, प्त, बाणि, बर्बाव, र्बाम।।
बर्बाणि, र्बाव, बम।। ४ अपाप-बीत्, प्, प्तम्, बु:, /ः, प्, प्तम्, प्त, बम्, व, | ४ अशाश-झैत्, प्, प्तम्, बुः, बीः, प्, प्तम्, प्त, बम्, चं, म।। .
म।। ५ अपाप-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अशाश-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई., इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ पापर्बा-अकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ शाशर्बा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ पापा -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ शाशा -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ पापड़िता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ८ शाशर्बिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ पापर्बिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, - ९ शाशर्बिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः ।। १० अपापर्विष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, - १० अशाशर्बिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
84
३३६ पर्व (सर्व) गतौ ।। ३३७ सर्ब (सब्) गतौ ।।
१ सास- बति, प्ति, प्तः, र्बति, बषि, प्सि, र्थः, र्प्य, र्बीमि, for, od:, of: 11
२ सास - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव याम ।।
३ सास- बतु तु तत्, प्तम्, बंतु, ब्धि, प्तत्, प्तं, प्तं, बणि, बव, बम ||
४ असासबत्, पं. प्तम्, र्बु:, ब, पं पर्तम्, पर्त, बम, ब्र्व्व,
"
र्व्य ।
५ असास - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ सासब- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ सासर्व्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ सासबिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ सासर्विष्य्-अति, अतः, अन्ति असि अथ, अथ आमि आवः, आमः ॥
१० असासर्विष्य् अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्
आव, आम।।
३३८ रिबु (रिम्ब्) गतौ ।।
१ रेरि-म्बीति, म्प्ति, प्तः, म्बति, म्बीषि, म्प्सि, म्प्थः, स्प्थ, म्बीमि, म्ब्मि, म्ब्वः, म्ब्मः ॥
२ रेरिम्ब - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ रेरि-म्बीतु म्प्तु म्प्तात् म्प्ताम् म्बतु म्ब्धि, म्प्तात्, म्प्तम्, म्प्त, म्बानि, म्बाव, म्बाम ।।
४ अरेरि-म्बीत्, न्, म्प्ताम् म्बुः, म्बी, न्, म्प्तम्, म्प्त, म्बम्, म्ब्व, म्ब्म ॥
५ अरेरिम्य्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
"
६ रेरिम्बा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ रेरिम्ब्या-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ रेरिम्बिता " रौ, र सि. स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ।। ९ रेरिविष्य्-अति, अतः अन्ति। असि अथः अथ आमि
"
आवः, आम: ।। १० अरेरिम्बिय्-अत् अताम्, अन् अ अतम्, अत । अम्
आव, आम।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
३३९ रबु (रम्बू) गतौ ।।
१ रार-म्बीति, म्प्ति, म्प्तः, म्बति, म्बीषि, म्प्सि, म्प्थः, म्प्थ, म्बीमि, म्ब्मि, ब्वः, ब्मः ॥
२ रारम्य्यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव,
याम ।।
३ रार-म्बीतु म्प्तु म्प्तात् म्प्ताम् म्बतु, म्ब्धि, म्प्तात्, म्तम्, म्प्त, म्बानि, म्बाव, म्बाम ॥
४ अरार-म्बीत्, न्, म्प्ताम् म्बु, म्बी, न्, म्प्तम् म्प्त, म्बम्, म्ब्व, मम ॥
५ अरारम्य्-ईत्, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६
रारम्बा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ रारम्य्यात् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ रारम्विता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ रारम्विष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ आमि, आवः, आम: ।।
१० अरारम्बिय्-अत् अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
३४० कुबु (कुम्ब) आच्छादने
१ चोकुम्बीति, म्प्ति, प्तः, म्बति म्बीषि, म्प्सि, म्प्थः, म्प्थ, म्बीमि, म्मि, म्ब्बः, म्ब्मः ॥
२ चोकुम्बु यात्, याताम् युः । या यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ चोकु-म्वीतु म्प्तु म्प्तात् म्प्ताम् म्बतु, म्ब्धि, म्प्तात्, म्प्तम्, म्प्त, म्बानि, म्बाव, म्बाम ।।
४ अचोकुम्बीत् नू मताम् म्बुः, म्बी, न्, म्प्तम्, म्प्त, म्बम्, म्ब्व, म्ब्म ॥
५ अचोकुम्बू - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चोकुम्बाञ्चकार इ० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥ ७ चोकुख्यात् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चोकुम्बिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ।। ९ चोकुम्बिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अचोकुम्बिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत । अम्
आव, आम।।
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
३४१ लुबु (लुम्ब्) अर्दने।।
- ३४३ चुबु (चुम्ब) वक्रसंयोगे।। १ लोलु-म्बीति, म्प्ति, प्तः, म्बति, म्बीषि, म्प्सि, म्प्थः, म्प्थ, | १ चोचु-म्बीति, म्प्ति, प्तः, म्बति, म्बोषि, म्प्सि, म्प्थः, म्प्थ, म्बीमि, म्ब्मि, म्ब्वः, म्ब्मः।।
म्बीमि, म्ब्मि, म्ब्वः, म्ब्मः।। २ लोलम्ब-यात, याताम. यः। याः. यातम. यात। याम. | २ चोचुम्ब्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम॥ ३ लोलु-म्बीतु, म्प्तु, म्प्तात्, म्प्ताम्, म्बतु, म्ब्धि, म्तात्,
| ३ चोचु-म्बीतु, म्प्तु, म्प्तात्, म्प्ताम्, म्बतु, म्ब्धि, म्प्तात्,
म्तम्, म्प्त, म्बानि, म्बाव, म्बाम।। म्तम्, म्प्त, म्बानि, म्बाव, म्बाम।। ४ अलोलु-म्बीत्, न्, म्प्ताम्, म्बुः, म्बी:, न्, म्प्तम्, म्प्त,
| ४ अचोचु-म्बीत्, न्, म्प्ताम्, म्बुः, म्बी:, न्, म्प्तम्, म्प्त,
म्बम्, म्ब्व, म्ब्म।। म्बम्, म्ब्व, म्ब्म।।
। ५ अचोचुम्ब्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अलोलुम्ब्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।।
६ चोचुम्बा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०|| मास इ०।। ६ लोलुम्बा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ चोचुम्ब्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ लोलुम्ब्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ चोचुम्बिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ लोलुम्बिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
९ चोचुम्बिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, स्मः ।।
आवः, आमः।। ९ लोलम्बिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ।
१० अचोचुम्बिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आमि, आवः, आमः।।
आव, आम।। १० अलोलुम्बिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
३४४ सृभू (सृभ्) हिंसायाम्॥ आव, आम।। ३४२ तुबु (तुम्ब्) अर्दने।।
१ सरि-सप्ति, सृभीति, सप्तः, सृभति, सृभीषि, सप्सि,
सृप्थः, सृप्थ, सृभीमि, सर्भिम, सृभ्वः, सृभ्मः।। १ तात-म्बीति, म्प्ति, प्तः, म्बति, म्बोषि, म्प्सि, म्प्थः, म्प्थ, | २ मरिसभ-यात. याताम. यः। याः. यातम. यात। याम. म्बीमि, म्ब्मि, म्ब्वः, म्ब्मः ।।
याव, याम।। २ तोतुम्ब-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | सरिसर्त सरिस-भीत. प्तात. प्ताम. भत. ब्धि प्तात. याम।।
प्तम्, प्त, भाणि, भाव, भाम।। ३ तात-म्बात, म्प्तु, म्प्तात्, म्प्ताम्, म्बतु, म्ब्धि, म्तात्, [४ असरि-सर्प सभीत. सप्ताम. सभः. सभीः, सर्प, सप्तम, म्प्तम्, म्प्त, म्बानि, म्बाव, म्बाम।।
सृप्त, सुभम्, सृभ्व, सृभम।। ४ अतोतु-म्बीत्, न्, म्प्ताम्, म्बुः, म्बी:, न्, म्प्तम्, म्प्त, |
५ असरिसर्भ-ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, म्बम्, म्ब्व, म्ब्म।।
इष्म।। ५ अतोतुम्ब्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
| ६ सरिसर्भा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। इष्म।।
७ सरिसृभ्या-त्, स्ताम, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ६ तोतुम्बा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
| ८ सरिसर्भिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ७ तोतुम्ब्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।
स्मः।। ८ तोतुम्बिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। । ९ सरिसर्भिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। ९ तोतुम्बिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आमि, आवः, आमः।। आव:, आमः ।।
१० असरिसर्भिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अतोतुम्बिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।। आव, आम।।
पक्षे सरि स्थाने सरी-इति, सर-इति च ज्ञेयम्।।
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
86
३४५ सम्भू (सृम्भ) हिंसायाम् ।।
१ सरिसृ-म्भीति, म्ब्धि, ब्धः, भति, म्भीषि, म्प्सि, ब्ध:, ब्ध, म्भीमि, म्भ्मि, भ्वः, ध्मः ॥
२ सरिसृभ्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्,
याव, याम ॥
३ सरिसृम्भीतु, ब्यु, ब्यात्, ब्धाम् भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्, ब्ध, म्भाणि, म्भाव, म्भाम ॥
४ असरिसृ-म्भीत्, न्, ब्धाम् भुः, म्भी, न्, ब्धम्, ब्ध, म्भम्, भ्व, भ्म ॥
५ असरिसृम्भू ईत्, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ सरिसृम्भा - ञ्चकार इ० ॥ म्भभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ सरिसृभ्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ सरिसृम्भिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ सरिसृम्भिष्य्-अति, अतः अन्ति असि अथः अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० असरिसृम्भिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम्,
,
आव, आम।।
३४६ त्रिभू (खि) हिंसायाम् ।।
१ से- स्रेब्धि, स्त्रिभीति, स्त्रिब्ध, स्त्रिभति, स्त्रिभीषि, सेप्सि, स्रिब्धः, त्रिब्ध, त्रिभीमि, सेमि, त्रिभ्वः, त्रिभ्मः ॥ २ सेविभूयात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्,
याव, याम ॥
३ सेखे, सेखि भीतु ब्धात् ब्धाम् भतु, ब्धि, व्यात्, व्यम् ब्ध, भाणि भाव, भाम॥
४ असे सेप, त्रिभीत् खिब्धाम् त्रिभुः त्रिभीः, खेप् स्रिब्धम्, त्रिब्ध, स्त्रिभम्, त्रिभ्व, स्त्रिभ्म ।।
५ असेस्स्रेभ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ सेनेमा अकार इ० ॥ म्भभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ सेस्त्रिभ्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ सेोभिता-" रौ, र सि स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ।। ९ सेोभिष्य्-अति, अतः अन्ति असि, अथः अथ आमि
',
,
-
आवः, आमः ॥ १० असेस्त्रेभिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ३४७ षिम्भू (सिम्भ्) हिंसायाम् ||
१ सेषि-म्भीति, म्ब्धि, ब्धः, भति, म्भीषि, म्प्सि, ब्धः, ब्ध, म्भीमि, म्भ्मि, भ्वः, ध्मः ॥
२ सेविभूयात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव
याम ।।
३ सेषि-म्भीतु म्ब्यु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्, ब्ध, म्भाणि, म्भाव, म्भाम ।।
४ असेषि-म्भीत् न, ब्धाम् भुः भी, नू, ब्धम्, ब्ध, म्भम्, भ्व, भ्म ॥
५ असेषिम्भू-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ सेविम्भाञ्चकार इ० ॥ म्भभूव इ० ॥ मास इ० ॥
:,
८
७ सेविध्या-तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ।। सेषिम्भिता - ", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ सेपिम्भिष्य्-अति, अतः अन्ति । असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ।।
,
,
१० असेपिम्भिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
३४८ भर्म (भर्भ) हिंसायाम् ।।
१ वाभ-भीति, ब्धि, वर्धः, भंति, भीषि, प्सि, वर्धः, वयं, भमि, मि, र्ध्वः, र्मः ॥
२ याभर्भूयात्, याताम् युः या बातम् यात याम्, याव
,
याम ।।
३ याभ-भीतु, धुं व्धांत, व्यम्, भंतु, ब्धि, धत् कम् ब्र्ध, भणि, र्भाव, भम ।।
४ अबाभ- भत्, र्पू, ब्र्धाम्, र्भु, भः, प्, ब्र्धम्, ब्र्ध, र्भम्, र्ध्व ॥
५ अवाभर्भू-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व इष्म ॥
६ वार्माकार इ० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास ३० ।।
,
७ बाभर्थ्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ बाभर्भिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ वाभर्भिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अवाभर्भिष्य्-अत् अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) ३४९ शुम्भू (शुम्भ) भाषणे च।।
३५१ जभ (जम्भ) मैथुने।। १ शोशु-म्भीति, म्ब्धि, ब्धः, भति, म्भीषि, म्प्सि, ब्धः, ब्ध, १ जञ्ज-भीति, ब्धि, ब्धः, भति, भीषि, प्सि, ब्धः, ब्ध, भीमि, म्भीमि, म्भ्मि, मभ्वः, म्भमः।।
भ्मि, भ्वः, भ्मः।। २ शोशुभ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ जञ्जभ-यात्, याताम्, यु: । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ शोशु-म्भीतु, म्ब्धु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्, | ३ जञ्ज-भीतु, ब्यु, ब्धात्, ब्याम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्, ब्ध, म्भाणि, म्भाव, म्भाम।।
। ब्ध, भाणि, भाव, भाम।। ४ अशोशु-म्भीत्, न्, ब्धाम्, भुः, म्भी:, न्, ब्धम्, ब्ध, | ४ अजञ्ज-भीत्, प, ब्धाम्, भुः, भीः, प्, ब्धम्, ब्ध, भम्, म्भम्, भ्व, भ्म।।
भ्व, भम।। ५ अशोशुम्भ-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अजञ्जभ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ शोशुम्भा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ जञ्जभा-अकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ शोशुभ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
७ जञ्जभ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ शोशुम्भिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:,
८ जञ्जभिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। स्मः।।
९ जञ्जभिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ शोशुम्भिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
आवः, आमः।। आमि, आवः, आमः ।।
१० अजञ्जभिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अशोशुम्भिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
३५२ चमू (चम्) अदने॥ ३५० यभं (यभ्) मैथुने।।
१ च-ञ्चमीति, ञ्चन्ति, ञ्चान्तः, ञ्चमति, ञ्चमीषि, चंषि, ञ्चान्थः, १ याय-भीति, ब्धि, ब्धः, भति, भीषि, प्सि, ब्धः, ब्ध, |
चान्थ, ञ्चमीमि, अन्मि, ञ्चन्वः, अन्मः।। भीमि, भ्भि, भ्वः, भ्मः।।
२ चञ्चम्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ यायभ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। याम।।
३ च-ञ्चमीतु, ञ्चन्तु, ञ्चान्तात्, चान्ताम्, चमतु, ञ्चांहि, ३ याय-भीतु, ब्धु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्, ब्ध, भाणि, भाव, भाम।।
चान्तात्, ञ्चान्तम्, ञ्चान्त, ञ्चमानि, ञ्चमाव, ञ्चमाम।। ४ अयाय-भीत्, प, ब्धाम, भुः, भीः, प, ब्धम्, ब्ध, भम्,
४ अच-चमीत्, चन्, ञ्चान्ताम्, ञ्चमुः, ञ्चमीः, ञ्चन्, ञ्चान्तम्, भ्व, भ्म।।
चान्त, ञ्चमम्, चन्व, ञ्चन्म।। ५ अयायाम, अयायभ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट।
५ अचञ्चम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इषम्, इष्व, इष्म।।
६ चञ्चमा-ञ्चकार इ० ।।म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ यायभा-ञ्चकार इ० ।। भ्वभूव इ० ।। मास इ०।। ७ यायभ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ चञ्चम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ यायभिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।।
८ चञ्चमिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ यायभिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ चञ्चमिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आम:||
आवः, आमः।। १० अयायभिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अचञ्चमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम॥
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ३५३ छमू (छम्) अदने।।
३५५ झमू (झम्) अदने॥ १ च-छमीति, ञ्छन्ति, ञ्छान्तः, ञ्छमति, ञ्छमीषि, ञ्छंसि, १ (ज-झनीति, ञ्झन्ति, ज्झान्तः, ज्झमति, ज्झमीषि, झंसि,
ञ्छान्थः, ञ्छान्थ, ञ्छमीमि, ञ्छन्मि, ञ्छन्वः, ञ्छन्म:।। झान्थः, झान्थ, झमीमि, ज्झन्मि, ज्झन्वः, ज्झन्मः ।। २ चञ्छम्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ जञ्झम्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ च-ञ्छमीतु, छन्तु, ञ्छान्तात्, ञ्छान्ताम्, ञ्छमतु, ञ्छांहि, ३ ज-ज्झमीतु, झन्तु, झान्तात्, झान्ताम्, झमतु, झांहि,
ञ्छान्तात्, ञ्छान्तम्, ञ्छान्त, ञ्छमानि, ञ्छमाव, ञ्छमाम।। | ज्झान्तान, रुझान्तम्, उझान्त, ज्झमानि, ज्झमाव, ज्झमाम।। ४ अच-ञ्छमीत्, ञ्छन्, ञ्छान्ताम्, ञ्छमुः, ञ्छमीः, ञ्छन्, | ४ अज-झमीत्, झन्, झान्ताम्, ज्झमुः, ज्झमीः, ञ्झन्, ञ्छान्तम्, ञ्छान्त, ञ्छमम्, ञ्छन्व, ञ्छन्म।।।
उझान्तम्, ज्झान्त, ज्झमम्, झन्च, झन्म।। ५ अचञ्छम्-ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अजझम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चञ्छमा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ जञ्झमा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चञ्छम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जञ्झम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चञ्छमिता-".रौ, र: । सि. स्थ: स्थ, । स्मि, स्व: स्मः।। ८ जझमिता-".रौ, र:। सि. स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चञ्छमिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ जझमिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि. अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचञ्छमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अजज्झमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ३५४ जमू (जम्) अदने॥
३५६ जिमू (जिम्) अदने।। १ ज-जनीति, अन्ति, जान्तः, ज्ष्मति, ज्ष्मीषि, जंसि, जान्थः, - १ जे-जेन्ति, जिमीति, जीन्तः, जिमति, जिमीषि, जेसि, जान्थ, ज्मीमि, जन्मि, अन्वः, जन्मः।।
जीन्थः, जीन्थ, जिमीमि, जेन्मि, जिन्वः, जिन्मः।। २ जम्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, २ जेजिम्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ ज-मीतु, अन्तु, जान्तात्, जान्ताम्, उष्मतु, हि,
| ३ जे-जिमीतु, जेन्तु, जीन्तात्, जीन्ताम्, जिमतु, जीहि, जान्तात्, आन्तम्, अान्त, उष्मानि, उष्माव, उष्माम।।
जीन्तात, जीन्तम्, जीन्त, जिमानि, जिमाव, जिमाम।। ४ अज-उष्मीत्, अन्, अान्ताम्, गुः, ञ्ष्मीः , अन्, जान्तम्,
| ४ अजे-जिमीत्, जेन्, जीन्ताम्, जिमुः, जिमीः, जेन्, जीन्तम्, अान्त, मम्, अन्व, जन्म।।
जीन्त, जिमम्, जिन्व, जिन्म।। ५ अजम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
अजेजेम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ जञ्ष्मा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ जेजेमा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ जञ्जम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
७ जेजिम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।। ८ जञ्जमिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ जेजेमिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ जञ्जमिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ जेजेमिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अजञ्जमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अजेजेमिष्य-अतु, अताम्, अन्। अः, अतम, अत।अम, आव, आम!।
आव, आम।।
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
89 ३५७ क्रमू (क्रम्) पादविक्षेपे।।
३५९ स्यमू (स्यम्) शब्द।। १ चं-क्रमीति, क्रन्ति, क्रान्तः, क्रमति, क्रमीषि, कंसि, १ से-सेन्ति, सिमीति, सीन्तः, सिमति, सिमीषि, सेसि, क्रान्थः, कान्थ, क्रमीमि, क्रन्मि, क्रन्वः, क्रन्मः।।
| सीन्थः, सीन्थ, सिमीमि, सेन्मि, सिन्वः, सिन्मः ।। २ चक्रम्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ सेसिम्-यात, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
याम।। ३ चं-क्रमीतु, क्रन्तु, क्रान्तात्, क्रान्ताम्, क्रमतु, क्रांहि,
३ से-सिमीतु, सेन्तु, सीन्तात्, सीन्ताम्, सिमतु, सीहि, क्रान्तात्, क्रान्तम्, क्रान्त, क्रमाणि, क्रमाव, क्रमाम।।
सीन्तात्, सीन्तम्, पीन्त, सिमानि, सिमाव, सिमाम।। ४ अचं-क्रमीत्, क्रन्, क्रान्ताम्, क्रमुः, क्रमीः, क्रन्, क्रान्तम्,
४ असे-सिमीत्, सेन्, सीन्ताम्, सिमुः, सिमीः, सेन्, सीन्तम्, क्रान्त, क्रमम्, क्रन्व, क्रन्म।।
सीन्त, सिमम, सिन्व, सिन्म।। ५ अचंक्रम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ असेसेम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ चंक्रमा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
इष्म।। ७ चंक्रम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।
६ सेसेमा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ८ चंक्रमिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ७ सेसिम्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ चंक्रमिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ८ सेसेमिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। आव:, आमः।।
९ सेसेमिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अचंक्रमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आवः, आमः।। आव, आम।।
१० असेसेमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ३५८ यमू (यम्) उपरमे।।
आव, आम।। १ यं-यमीति, यन्ति, यान्तः, यमति, यमीषि, यंसि, यन्थः,
३६० णमं (नम्) प्रह्वत्वे।। यन्थ, यमीमि, यन्मि, यन्वः, यन्मः ।।
| १ न-त्रमीति, नन्ति, नन्तः, नमति, नमीषि, नंसि, नन्थः, २ यंयम्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
त्रन्थ, नमीमि, नन्मि, नन्वः, नन्मः।। याम।।
२ नंनम्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ यं-मीतु, न्तु, तात्, ताम्, मतु, हि, तात्, तम्, त, मानि,
याम।। माव, माम।।
३ नन्न-मीतु, न्तु, तात्, ताम्, मतु, हि, तात्, तम्, त, मानि, ४ अयंय-मीत्, न्, ताम्, मुः, मी:, न्, तम्, त, मम्, न्व,
माव, माम।। ४ अनन्न-मीत्, न्, ताम्, मुः, मीः, न्, तम्, त, मम्, न्व,
न्म।। ५ अयंयस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अनन्नम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ यंयमा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ नन्नमा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। ७ यंयम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
७ नन्नम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ यंयमिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ नन्नमिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। यंयमिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ नन्नमिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अयंयमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, |
१० अनन्नमिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ३६१ षम (सम्) वैक्लव्ये।।
३६३ द्रम (द्रम्) गतौ॥ १ सं-समीति, सन्ति, सान्तः, समति, समीषि, संसि, सान्थः, | १ दं-द्रमीति, द्रन्ति, द्रान्तः, द्रमति, द्रमीषि, द्रंसि, द्रान्थः, सान्थ, समीमि, सन्मि, सन्वः, सन्मः।।
द्रान्थ, द्रमीमि, द्रन्मि, द्रन्वः, द्रन्मः ।। २ संसम्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ दंद्रम्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ सं-समीतु, सन्तु, सान्तात्, सान्ताम्, समतु, सांहि, | ३ दं-द्रमीतु, द्रन्तु, द्रान्तात्, द्रान्ताम्, द्रमतु, द्रोहि, द्रान्तात्, सान्तात्, सान्तम्, सान्त, समानि, समाव, समाम।।
द्रान्तम्, द्रान्त, द्रमाणि, द्रमाव, द्रमाम।। ४ असं-समीत्, सन्, सान्ताम्, समुः, समीः, सन्, सान्तम्, | ४ अदं-द्रमीत्, द्रन्, द्रान्ताम्, द्रमुः, द्रमीः, द्रन्, द्रान्तम्, द्रान्त, सान्त, समम्, सन्व, सन्म।।
द्रमम्, द्रन्व, द्रन्म।। ५ असंसम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अदंद्रम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ संसमा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ दंद्रमा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ संसम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ दंद्रप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ संसमिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः। । ८ दंद्रमिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ संसमिष्य-अति. अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ दंद्रमिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।
आवः, आमः।। १० असंसमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अदंद्रमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ३६२ ष्टम (स्तम्) वैक्लव्ये।।
३६४ हम्म (हम्म्) गतौ॥ १ तं-स्तमीति, स्तन्ति, स्तान्तः, स्तमति, स्तमीषि, स्तंसि, १ जं-हम्मीति, हम्न्ति, हम्न्तः, हम्मति, हम्मीषि, हंसि, स्तान्थः, स्तान्थ, स्तमीमि, स्तन्मि, स्तन्वः, स्तन्मः ।।
हम्म्थः, हम्न्थ, हम्मीमि, हमिन्म, हम्वः, हम्मः।। २ तंस्तम्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ जंहम्म्-यात्,याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव, याम।।
याम।। ३ तं-स्तमीतु, स्तन्तु, स्तान्तात्, स्तान्ताम्, स्तमतु, स्ताहि, | ३ जं-हम्मीतु, हम्न्तु, हम्न्तात्, हम्न्ताम्, हम्मतु, हंहि, स्तान्तात्, स्तान्तम्, स्तान्त, स्तमाणि, स्तमाव, स्तमाम।। | हम्न्तात्, हम्तम्, हम्न्त, हम्मानि, हम्माव, हम्माम।।
४ अजं-हम्मीत्, हन्, हम्न्ताम्, हम्मुः, हम्मीः, हन्, हम्तम्, स्तान्तम्, स्तान्त, स्तमम्, स्तन्व, स्तन्म।।
हम्न्त, हम्मम्, हम्व, हम्म।। ५ अतस्तम्-इत्, इष्टाम्, इषुः। ३ः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अजंहम्म्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ तंस्तमा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ जंहम्मा-चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ तंस्तम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
७ जंहम्म्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तंस्तमिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ जंहम्मिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ तंस्तमिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
| ९ जंहम्मिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अस्तिमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्,
१० अहम्मिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम॥
आव, आम॥
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
३६५ मीमृ (मीम्) गतौ॥
३६७ हय (हय्) क्लान्तौ च।। १ मे-मीमीति, मीन्ति, मीन्तः, मीमति, मीमीषि, मीसि, | १ जा-हयोति, हति, हतः, हयति, हयीषि, हसि, हथ:, हथ, मीन्थः, मीन्थ, मीमीमि. मीन्मि, मीन्वः, मीन्मः।।।
हयीमि, हामि, हावः, हामः।। २ मेमीम्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ जाहय्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ मे-मीमीतु, मीन्तु, मीन्तात्, मीन्ताम्, मीमतु, मीहि, | ३ जाह-यीतु, तु, तात्, ताम्, यतु, हि, तात्, तम्, त, यानि, मीन्तात्, मीन्तम्, मीन्त, मीमानि, मीमाव, मीमाम।।
याव, याम।। ४ अमेमी-मीत्, न्, न्ताम्, मुः, मीः, न्, न्तम्, त, मम्, न्व, | ४ अजा-हयीत्, हत्, हताम्, हयुः, हयीः, हः, हतम्, हत, न्म।।
हयम्, हाव, हाम।। ५ अमेमीम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, । ५ अजाहय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।
इष्म।। ६ मेमीमा-चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ जाहया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ मेमीम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जाहय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मेमीमिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥ ८ जाहयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ मेमीमिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ जाहयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अमेमोमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अजाहयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ३६६ गम्लू (गम्) गतौ।।
३६८ हर्य (ह) क्लान्तौ च।। १ ज-ङ्गमीति, ङ्गन्ति, ङ्गन्तः, ङ्गमति, ङ्गमीषि, ङ्गसि, ङ्गन्थः, | १ जाह-सति, ति, तः, यति, यींषि, र्षि, र्थः, र्थ, यीमि, र्मि, ङ्गन्थ, ङ्गमीमि, ङ्गन्मि, ङ्गन्वः, ङ्गन्मः ।।
वः, मः।। २ जङ्गम्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ जाहर्य-यात, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
याम।। ३ ज-ङ्गमीतु, ङ्गन्तु, ङ्गतात्, ङ्गताम्, ङ्गमतु, ङ्गहि, ङ्गतात्, | ३ जाह-य-तु, तु, त्, र्ताम्, र्यतु, हि, त्, तम्, र्त, र्याणि, ङ्गतम्, ङ्गत, ङ्गमानि, ङ्गमाव, ङ्गमाम।।
र्याव, र्याम। ४ अज-ङ्गमीत्, ङ्गन्, ङ्गताम्, ङ्गमः, ङ्गमीः, ङ्गन्, ङ्गतम्,
४ अजाह-यीत, :, मि, र्यः, यीः, :, तम्, त, र्यम्, र्व, म।। ङ्गत, ङ्गमम्, ङ्गन्व, ङ्गन्म।।
५ अजाहय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अजङ्गम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।।
६ जाहर्या-ञ्चकार इ० ।। म्यभूव इ०।। मास इ०।। ६ जङ्गमा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ जाहा -त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जङ्गम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ जङ्गमिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। |
| ८ जाहर्यिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः।।
जाहाय ९ जङ्गमिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि. | ९ जाहर्यिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अजगमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अजाहर्यिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
92
३६९ मव्य (मव्य्) बन्धने ।।
१ मा - मव्यीति, मौति, मौतः, मव्यति, मव्यीषि, मौषि, मौथः, मौथ, मव्यीमि, मौमि, मौवः, मावः, मौमः ॥
२ मामव्य्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ मा - मव्यीतु, मौतु, मौतात्, मौताम्, मव्यतु, मौहि, मौतत्, मौताम्, मौत, मव्यानि, मव्याव, मव्याम ।।
४ अमा-मव्यीत्, मौत्, मौताम्, मव्युः, मव्यीः, मौः, मौतम्, मौत्, मव्यम्, मौव, माव, मौम ।।
५ अमामव्य्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ मामव्याञ्चकार इ० ॥ म्यभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ मामव्य्यात् स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ मामव्यिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ मामव्यिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अमामव्यष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
३७० सू (सू) ईर्ष्यार्थः ॥
१ सोसू - क्ष्यति, टि, र्स्ट, र्क्ष्यति, क्ष्यषि, क्षि, :, यमि, क्ष्मि, :, क्ष्र्मः ॥
२ सोसू - यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात । याम्, याव, याम ।।
३ सोसू-यतु, टु, त्, म्, तु, ढि, त्, म्, , र्याणि, यव, यम ||
४ असोसू-यत्, र्क्, म्, र्युः, य:, र्क, म्, र्स्ट,
म्
॥
५ असोसू - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ सोसू - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ सोसूर्य्या - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ सोसूर्क्ष्यिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ सोसूय्-िअति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० असोसूयिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ३७१ शुच्यै (शुच्य्) अभिषवे।।
१ शो - शोक्ति, शुच्यीति, शुक्तः, शुच्यति, शुच्यीषि, शोक्षि, शुक्थः, शुक्थ, शुच्यीमि, शोच्मि, शुच्वः, शुच्मः ॥
२ शोशुच्य्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ शोशोक्तु, शोशुच्यीतु, क्तात् क्ताम्, च्यतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, च्यानि, च्याव, च्याम ।।
४
अशो- शुच्यीत्, शोक, शुक्ताम्, शुच्युः, शुच्यीः, शोक, शुक्तम्, शुक्त, शुच्यम्, शुच्च, शुच्म ॥
५ अशोशुच्य्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ शोशुच्या - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ शोशुच्य्या-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ शोशुच्यता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ शोशुच्यष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अशोशुच्यष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
५
३७२ चुच्यै (चुच्य्) अभिषवे ।।
१ चो- चोक्ति, चुच्यीति, चुक्तः, चुच्यति, चुच्यीषि, चोक्षि, चुक्थः, चुक्थ, चुच्यीमि, चोच्मि, चुच्वः, चुच्मः ।।
२ चोचुच्य्- यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात । याम्,
याव, याम ।।
३
चोचोक्तु, चोचु- च्यीतु, क्तात् क्ताम्, च्यतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, च्यानि, च्याव, च्याम ।।
४
अचो- चुच्यीत्, चोक, चुक्ताम्, चुच्युः, चुच्यी, चोक, चुक्तम्, चुक्त, चुच्यम्, चुच्व, चुच्म ॥
अचोचुच्य्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ चोचुच्या - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चोचुच्य्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चोचुच्यिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चोचुच्यिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अचोचुच्यिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम्, आव, आम ।।
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
३७३ त्सर (त्सर) छद्मगतौ।।
३७५ बभ्र (बभ्र) गतौ।। १ तात्स-रीति, ति, तः, रति, रोषि, र्षि, र्थः, र्थ, रीमि, मि, | १ बाब-भ्रीति, भ्रति, भ्रतः, भ्रति, भ्रीषि, भूषि, भ्रूथः, भ्रूथ, वः, मः।।
भ्रीमि, भूमि, भ्रवः, भ्रमः ।। २ तात्सर-यात्, याताम, युः। याः, यातम. यात। याम. याव. | २ बाबभू-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
याम।। ३ तात्स-रीतु, तु, त्, म, रतु, हि, ति, तम, र्त, राणि, | ३ बाब-भ्रीतु, भ्रतु, भूतात्, भ्रताम्, भ्रतु, भूहि, भूतात्,
भ्रतम्, भूत, भ्राणि, भ्राव, भ्राम।। राव, राम।।
४ अबा-बभ्रीत्, भप्, बभ्रताम्, बभ्रुः, बभ्रीः, भप्, बभ्रतम्, ४ अतात्स-रीत्, :, म्,ि रुः, री:, :, तम्, र्त, रम्, र्व, म।।
बभ्रत, बभ्रम्, बभ्रुव, बभ्रम।। ५ अतात्सार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अबाबभ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ तात्सरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ बाबभ्रा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ तात्सऱ्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ बाबध्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तात्सरिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
| ८ बाबभ्रिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ तात्सरिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ बाबभ्रिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अतात्सरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत ।अम्, | १० अबाबभ्रिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ३७४ क्मर (क्मर) हुर्छन।
३७६ मभ्र (मभ्र) गतौ।। १ चाक्म-रीति, ति, तः, रति, रोषि, र्षि, र्थः, र्थ, रीमि, मि, | १ माम-भ्रीति, भ्रति, भ्रतः, भ्रति, भ्रीषि, भूषि, भ्रूथः, भ्रूथ, र्वः, मः।।
भ्रीमि, भूमि, भ्रवः, भ्रूमः ।। २ चाक्मर-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
२ मामभू-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ चाक्म-रीतु, तु, त्, तम्, रतु, हि, त्, तम्, र्त, राणि,
३ माम-भ्रीतु, भूतु, भूतात्, भूताम्, भ्रतु, भूहि, भूतात्,
भ्रूतम्, भूत, भ्राणि, भ्राव, भ्राम।। राव, राम।।
४ अमाम-भ्रीत्, प्, भ्रताम्, भ्रः, भ्रीः, प, धृतम्, भूत, भ्रम्, ४ अचाक्म-रीत्, :, र्ताम्, रुः, री:, :, तम्, र्त, रम्, र्व, म।।
भ्रूव, भ्रम।। ५ अचाक्मार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
| ५ अमामभू-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चाक्मरा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ मामभ्रा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ चाक्मऱ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ७ मामध्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चाक्मरिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ८ मामभ्रिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चाक्मरिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ मामभ्रिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचाक्मरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम, अत।अम, | १० अमामभ्रिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ३७७ चर (चर्) भक्षणे च॥
३७९ खोर (खोर्) प्रतिघाते।। १ च-चुरीति, मूर्ति, मूर्तः, झुरति, चुरीषि, चूर्षि, चूर्थः, चूर्थ, | १ चोखो-रीति, ति, तः, रति, रीषि, र्षि, र्थः, र्थ, रीमि, मि, ञ्चुरीमि, शूर्मि, ञ्चूर्वः, चूर्मः ।।
र्वः, मः।। २ चञ्चुर्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ चोखोर्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ च-ञ्चुरीतु, चर्तु, चूर्तात्, चूर्ताम्, ञ्चुरतु, चूर्हि, शूर्तात्, | ३ चोखो-रीतु, तु, त्, म्,ि रतु, हि, तात्, तम्, र्त, राणि, चूतम्, चूत, चुराणि, अराव, भुराम।।
राव, राम।। ४ अच-चरीत्, यू:, झूर्ताम्, अरुः, ञ्चुरीः, ञ्यू:, चूर्तम्, सूर्त, | ४ अचोखो-रीत्, :, र्ताम्, रुः, री:, :, तम्, र्त, रम्, र्व, म।। झुरम्, झूर्व, झूम।।
५. अचोखोर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अचञ्चर-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।। इष्म।।
६ चोखोरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ६ चञ्चुरा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०॥
७ चोखोऱ्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ चपेर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म॥ ८ चोखोरिता-".रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ चञ्चुरिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।। ९ चोखोरिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ चरिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथ:, अथ। आमि, ___ आवः, आमः।। आव:, आमः ।।
१० अयोखोरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अचञ्चुरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।। आव, आम।।
३८० दल (दल्) विशरणे।। ३७८ धोर (धोर्) गतिचातुर्ये।।
१ दाद-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, १ दोधो-रीति, ति, तः, रति, रोषि, र्षि, र्थः, र्थ, रीमि, मि, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।। वः, मः।।
२ दादल्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ दोधोर्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
३ दाद-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ३ दोधो-रीतु, तु, त्, र्ताम्, रतु, र्हि, त्,ि तम्, र्त, राणि,
ल्त, लानि, लाव, लाम।।
४ अदाद-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, ली:, ल्, ल्तम्, ल्त, लम्, राव, राम।।
ल्व, ल्म।। ४ अदोधो-रीत्, :, म्,ि रुः, री:, :, तम्, त, रम्, र्व, म।।।
५ अदादाल-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अदोधोर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ।
इष्म। इष्म।।
६ दादला-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ दोधोरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ दादल्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ दोधोऱ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ दादलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ दोधोरिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
९ दादलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ दोधोरिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः।। आवः, आमः।।
१० अदादलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अदोधोरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
लकारस्य सानुनासिकत्वे दन्दलीति इत्यादि।।
।
याम।।
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
96
इष्म।।
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) ३८१ त्रिफला (फल) विशरणे॥
३८३ श्मील (श्मील्) निमेषणे। १ पप्फु-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, १ शेश्मी-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।।
लीमि, ल्मि, ल्व:, ल्मः।। २ पम्फुल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, | २ शेश्मील-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ पम्फु-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ३ शेश्मी-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
ल्त, लानि, लाव, लाम।। ४ अपम्फु-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, ली:, ल्, ल्तम्, ल्त, लम्,
४ अशेश्मी-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, लीः, ल्, ल्तम्, ल्त, लम्,
ल्व, ल्म।। ल्व, ल्म।। ५ अपम्फुल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
५ अशेश्मील्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
६ शेश्मीला-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०॥ ६ पम्फुला-ञ्चकार इ० ।।म्बभूव इ० ।। मास इ०॥
७ शेश्मील्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ पम्फुल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ शेश्मीलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ८ पम्फुलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
स्मः ।। ९ पम्फुलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
| ९ शेश्मीलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आवः, आमः।
आमि, आवः, आमः।। १० अपम्फुलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अशेश्मीलिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ___ ३८२ मील (मील्) निमेषणे।।
३८४ स्मील (स्मील) निमेषणे।। १ मेमी-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, | १ सेस्मी-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्व:, ल्मः।।
लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।। २ मेमील-यात, याताम, यः। याः यातम. यात। याम. याव, २ सेस्मील्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ मेमी-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्,
| ३ सेस्मी-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
ल्त, लानि, लाव, लाम।। ४ अमेमी-लीत, लु, ल्ताम्, लुः, लीः, लु, ल्तम्, ल्त, लम्,
४ असेस्मी-लीत, ल, ल्ताम्, लुः, ली:, ल्, ल्तम्, ल्त, लम्,
ल्व, ल्म।। ल्व, ल्म।।
५ असेस्मील-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इंष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अमेमील्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।।
६ सेस्मीला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ मेमीला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
| ७ सेस्मील्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ मेमील्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। |८ सेस्मीलिता-" रौ, र:। सि. स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ८ मेमीलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
स्मः । मेमोलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ सेस्मीलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आव:, आमः।।
आमि, आवः, आमः।। १० अमेमीलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० असेस्मीलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आमा
आव, आम।।
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
96
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ३८५ मील (क्ष्मील) निमेषणे।।
३८७ णील (नील) वर्णे।। १ चेक्ष्मी-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, १ नेनी-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।।
लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।। २ चेक्ष्मील-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, । २ नेनील-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ चेक्ष्मी-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, नेनी-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
ल्त, लानि, लाव, लाम।। ४ अचेक्ष्मी-लीत. ल. ल्ताम, लः. ली:, ल, ल्तम, ल्त, लम्, . ४ अनेनी-लीत, लु, ल्ताम्, लुः, लीः, ल, ल्तम्, ल्त, लम्, ल्व, ल्म।।
ल्व, ल्म।। ५ अचेक्ष्मील्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अनेनील-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म। ६ चेक्ष्मीला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०॥
६ नेनीला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०॥ मास इ० ।। ७ चेक्ष्मील्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ नेनील्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चेक्ष्मीलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ८ नेनीलिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। स्मः ।।
९ नेनीलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ चेक्ष्मीलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आव:, आमः।। आमि, आव:, आमः।।
१० अनेनीलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अचेक्ष्मीलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।। आव, आम।।
३८८ शील (शील्) समाधौ।। ३८६ पील (पील) प्रतिष्टम्भे।।
१ शेशी-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, १ पेपी-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, | लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।।
२ शेशील्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ पेपील-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
३ शेशी-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ३ पेपी-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।। ल्त, लानि, लाव, लाम।।
४ अशेशी-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, लीः, , ल्तम्, ल्त, लम्, ४ अपेपी-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, ली:, ल्, ल्तम्, ल्त, लम्, ल्व, ल्म।। ल्व, ल्म।
५ अशेशील्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अपेपील्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।।
६ शेशीला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ६ पेपीला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
| ७ शेशील्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ पेपील्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
८ शेशीलिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ पेपीलिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
९ शेशीलिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ पेपीलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः।। आव:, आमः।। १० अपेपीलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अशेशीलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
याम।।
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) ३८९ कील (कील्) बन्धे॥
३९१ शूल (शूल्) रुजायाम्॥ १ चेकी-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्पि, ल्थः, ल्थ, | १ शोशू-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।।
लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।। २ चेकील-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ शोशूल-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
- याव, याम।। ३ चेकी-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, | ३ शोशू-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
ल्त, लानि, लाव, लाम।। ४ अचेकी-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, ली:, , ल्तम्, ल्त, लम्, | ४ अशोशू-लीत, लु, ल्ताम्, लुः, ली:, लु, ल्तम्, ल्त, लम्, ल्व, ल्म।।
ल्व, ल्म।। ५ अचेकील-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
| ५ अशोशूल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चेकीला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ शोशूला-नकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चेकील्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
७ शोशूल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चेकीलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
८ शोशूलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चेकीलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ शोशूलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचेकीलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अशोशूलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ३९० कूल (कूल्) आवरणे।।
३९२ तूल (तूल्) निष्कर्षे।। १ चोकू-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ,
१ तोतू-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्व:, ल्मः।।
लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।। २ चोकूल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
२ तोतूल्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ चोकू-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्,
३ तोतू-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
ल्त, लानि, लाव, लाम।। ४ अचोकू-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, लीः, ल्, ल्तम्, ल्त, लम्,
| ४ अतोतू-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, ली:, ल्, ल्तम्, ल्त, लम्, ल्व, ल्म।।
ल्व, ल्म।। ५ अचोकूल-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अतोतूल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चोकूला-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ चोकूल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ७ तोतूल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चोकूलिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ८ तोतूलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चोकूलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ तोतूलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचोकूलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्, / १० अतोतूलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम॥
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ३९३ पूल (पूल) संघाते।।
___३९६ फुल (फुल्ल्) दिकसने।। १ पोपू-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, | १ पोफु-ल्लीति, ल्ल्ति, ल्ल्तः, लति, ल्लीषि, ल्ल्यि, ल्ल्थः, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः ।।
ल्ल्थ, लीमि, ल्ल्मि, ल्ल्वः, ल्ल्मः ।। २ पोपूल-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ पोफुल्ल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ पोपू-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, | ३ पोफुल-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
ल्त, लानि, लाव, लाम।। ४ अपोपू-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, ली:, ल्, ल्तम्, ल्त, लम्, ४ अपोफु-ल्लीत, ल्ल्, ल्ल्ताम्, ल्लुः, ल्ली:, ल्ल्, ल्ल्तम्, ल्व, ल्म।।
__ल्ल्त, ल्लम्, ल्ल्व, ल्ल्म।। ५ अपोपूल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अपोफुल्ल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।।
६ पोफुल्ला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ६ पोपूला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ पोफुल्लया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ पोपूल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
८ पोफुल्लिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ८ पोपूलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
स्मः।। ९ पोपूलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ पोफुल्लिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आव:, आमः।।
आमि, आव:, आमः।। १० अपोपूलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अपोफुल्लिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ३९४ मूल (मूल्) प्रतिष्ठायाम्।।
३९७ चुल्ल (चुल्ल्) हावकरणे।। १ मोमू-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ,
१ चोचु-ल्लीति, ल्ल्ति, ल्ल्तः, ल्लति, ल्लीषि, ल्ल्पि, ल्ल्थः, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।।
ल्ल्थ, ल्लीमि, ल्ल्मि, ल्ल्वः, ल्ल्मः ।। २ मोमूल्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
२ चोचुल्ल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
__ याव, याम।। ३ मोमू-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्,
३ चोचु-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
ल्त, लानि, लाव, लाम।। ४ अमोमू-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, ली:, ल्, ल्तम्, ल्त, लम्,
४ अचोचु-ल्लीत, ल्, ल्ल्ताम्, ल्लुः, ल्ली:, ल्, ल्ल्तम्, ल्व, ल्म।।
ल्ल्त, ल्लम्, ल्ल्व, ल्ल्म।। ५ अमोमूल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अचोचुल्ल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ मोमूला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।।
६ चोचुल्ला-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ मोमूल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
७ चोचुल्ल्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मोमूलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।।
८ चोचुल्लिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ९ मोमूलिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
स्मः ।। आवः, आमः।।
९ चोचुल्लिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। १० अमोमूलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | आमि, आव:, आमः।। आव, आम।।
१० अचोचुल्लिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ३९५ फल (फल) निष्पत्तौ। त्रिफला ३८१ वद्रूपाणि। आव, आम।।
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
३९८ चिल्ल (चिल्ल्) शैथिल्ये च॥
४०० फेल (फेल्) गतौ।। १ चेचिल-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, । १ पेफे-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः ।।
लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।। २ चेचिल्ल-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ पेफेल-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ चचिल्-लातु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, | ३ पेफे-लीत. ल्त, ल्तात, ल्ताम, लत. ल्हि, ल्तात, ल्तम, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
ल्त, लानि, लाव, लाम।। ४ अचेचि-ल्लीत, ल्, ल्ल्ताम्, ल्लुः, ल्ली:, ल, ल्ल्तम्,
४ अपेफे-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, लीः, ल्, ल्तम्, ल्त, लम्, ल्ल्त, ल्लम्, ल्ल्व, ल्ल्म।।
ल्व, ल्म।। ५ अचेचिल्ल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अपेफेल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।। ६ चेचिल्ला
इष्म।। -ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ चेचिल्ल्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। |
| ६ पेफेला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ८ चेचिल्लिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः | ७ पेफेल्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। स्मः ।।
८ पेफेलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्व:, स्मः।। ९ चेचिल्लिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।। ९ पेफेलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आमि, आव:, आमः ।।
आव:, आमः।। १० अचेचिल्लिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अपेफेलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ___३९९ पेल (पेल्) गतौ।।
४०१ शेल (शेल्) गतौ॥ १ पेपे-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, | १ शेशे-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लोमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।।
लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।। २ पेपेल्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ शेशेल्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ पेपे-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, | ३ शेशे-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
ल्त, लानि, लाव, लाम।। ४ अपेपे-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, लीः, ल्, ल्तम्, ल्त, लम्, ४ अशेशे-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, ली:, ल्, ल्तम्, ल्त, लम्, ल्व, ल्म।।
ल्व, ल्म।। ५ अपेपेल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अशेशेल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ पेपेला-शकार इ० ।। म्बभूव इ०॥ मास इ०।।
६ शेशेला-चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ पेपेल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ शेशेल्या-त्, स्ताम, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ पेपेलिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ शेशेलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ पेपेलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ शेशेलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः ।। १० अपेपेलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अशेशेलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आमा
आव, आम।।
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
100
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ४०२ षेलु (सेल्) गतौ।।
४०४ वेहू (वेल) गतौ।। १ सेपे-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, | १ वेवेह-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।।
लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।। २ सेषेल-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ वेवेल-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ सेषे-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, | ३ वेवेह-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
ल्त, लानि, लाव, लाम।। ४ असेषे-लीत, लु, ल्ताम्, लुः, लीः, लु, ल्तम्, ल्त, लम्, | ४ अवेवेह-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, लीः, ल, ल्तम्, ल्त, लम्, ल्व, ल्म।
ल्व, ल्म।। ५ असेषेल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम, इष्व, | ५ अवेवेहल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ सेषेला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
| ६ वेवेला-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ वेवेडया-त, स्ताम, सः। : स्तम. स्त। सम. स्व. स्म।। ७ सेषेल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ वेवेहिता-".रौ, र:। सि, स्थः. स्थ.। स्मि. स्वः. स्मः।। ८ सेषेलिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। २ सेषेलिष्य-अति. अतः अन्ति। असि अथः अथ। आमि | ९ ववहिष्य्-आति, अतः, आन्त। आस, अथः, अथ। आमि. आव:, आमः।।
आवः, आमः। १० असेषेलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:. अतम. अत।अम | १० अववाहृष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम, आव, आम।।
आव, आम।। ४०३ सेल (सेल्) गतौ।।
४०५ सल (सल्) गतौ॥ १ सेसे-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्पि, ल्थः, ल्थ, | "
| १ सास-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्पि, ल्थः, ल्थ,
लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।। लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः ।।
२ सासल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ सेसेल्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव,
याव, याम।। याम।।
| ३ सास-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ३ सेसे-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्,
ल्त, लानि, लाव, लाम।। ल्त, लानि, लाव, लाम।।
४ असास-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, ली:, ल, ल्तम्, ल्त, लम्, ४ असेसे-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, लीः, ल्, ल्तम्, ल्त, लम्,
ल्व, ल्म।। ल्व, ल्म।।
५ असासाल-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ असेसेल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ।
इष्म।।
६ सासला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ सेसेला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०॥
७ सासल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ सेसेल्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ सासलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ सेसेलिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
| ९ सासलिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ सेसेलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः।। आवः, आमः ।।
१० असासलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० असेसेलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।। आव, आम।।
लस्यानुनासिकत्वपक्षे संसलीति इत्यादि।।
इष्मा
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
यहलुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
४०६ तिल (तिल) गतौ ।।
१ ते - तिलीति, तेल्ति, तिल्तः । तिलति, तिलीषि, तेल्षि, तिल्थः, तिल्थ, तिलीमि, तेल्मि, तिल्वः, तिल्मः ।। २ तेतिल् यात्, याताम् युः या यातम् यात यामू, याव
याम ॥
)
३ तेनेत्तु तेति लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि ल्तात् ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम ।।
४ अते-तेल, तिलीत्, तिल्ताम्, तिलुः, तिली, तेल, तिल्तम्, तिल्त, तिलम्, तिल्व, तिल्म ||
५ अतेतेल - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ तेतेला चकार इ० ॥
म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ तेतिल्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ तेतेलिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ तेतेलिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ आमि
.
आवः, आम: ।।
१० अतेतेलिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
४०७ तिल्ल (तिल्ल) गतौ ।।
१ तेतिल लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, लिष, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः ॥
२ तेतिल्लू यात्, याताम् युः याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ तेतिल् लीतु, ल्तु ल्तात्, ल्ताम् लतु, ल्हि ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम ।।
४ अतेतिल् लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, ली, लू, ल्तम्, ल्त, लम्, ल्व, ल्म ॥
५ अतेतिल्लू-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ तेतिल्ला-झुकार इ० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥
७ तेतिल्ल्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ तेतिल्लिता" रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ तेतिल्लिष्य्-अति, अतः, अन्ति असि, अथ, अथ आमि
,
आवः, आम: ।।
१० अतेतिल्लिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम।।
४०८ पल्ल (पल्लू) गतौ ।।
१ पाप-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः ॥
२ पापल्ल्यात्याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ पापल् लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम ।।
४
अपापल् लीत, लु, ल्ताम्, लु, ली, लू, ल्लम्, ल्त, लम्, ल्व, ल्म |
५ अपापल्लू-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६
पापल्ला - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
पापल्ल्या-त्, स्ताम्, सुः
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ पापल्लिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।।
८
९ पापल्लिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अपापल्लिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
101
लस्यानुनासिकत्वपक्षे पंपल्लीतीत्यादि । ४०९ वेल्ल (वेल्ल्) गतौ ।।
७
८
१ वेवेम-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः ॥
२ वेवेल्लू यातु याताम् युः याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ वेवेल् लीतु ल्तु ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम ।।
४ अवेवेल् लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, ली, लू, ल्तम्, ल्त, लम्, ल्व, ल्म ॥
५ अवेवेल्लू-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ वेवेल्ला-झुकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
वेवेल्ल्या - त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। वेवेल्लिता - " रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ वेवेल्लिष्य्-अति, अतः, अन्ति असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ॥
१० अवेवेल्लिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम् आव, आम।।
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
102
४१० वेल (वेल) चलने ।।
१ वेवे-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः ॥
२ वेवेल - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ वेवे - लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम ।।
४ अवेवे-लीत, लु, ल्ताम्, लुः, ली, लू, ल्तम्, ल्त, लम्, ल्व, ल्म ॥
५ अवेवेल ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ वेवेला - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ वेवेल्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ वेवेलिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ वेवेलिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ॥
१० अवेवेलिष्य्-अत् अताम्, अन् अ अतम्, अत अम् आव, आम ।।
४११ चेलू (चेल) चलने ।।
१ चेचे-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः ॥
२ चेचेन्यात्, याताम् युः । या यातम् यात । याम्, याव
याम ॥
३ चेचे लीतु, ल्तु ल्तात् ल्ताम् लतु, ल्हि ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम ।।
४ अचेचे-लीत, लु, ल्ताम्, लुः, ली, लू, ल्तम्, ल्त, लम्, ल्व, ल्म ।।
५ अचेचेत्-ईत्, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चेचेला-शकार ३० ।। म्बभूव ३० ॥ मास ३० ।।
७ चेचेल्या तु स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चेचेलिता " रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ।। ९ चेचेलिष्य्-अति, अतः अन्ति असि अथः अथ आमि
-
ल्थ,
आवः, आमः ॥
१० अचेचेलिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ४१२ केल (केल) चलने ।।
१ चेके-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः ॥
२ चेकेल्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ चेके - लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम ।।
४ अचेकेलीत, ल, ल्ताम्, लुः, ली, लू, ल्तम्, ल्त, लम्,
ल्व, ल्म।।
५ अचेकेल्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६
चेकेला - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
चेकेल्या - तू, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। चेकेलिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।।
८
"
९ चेकेलिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अचेकेलिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत: अम् आव, आम ।।
४१३ क्केल (क्केल) चलने ।।
१ चेक्के-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः ॥
२ चेक्केल् यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम।।
३ चेक्के - लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम ।।
४ अचेक्के-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, ली, लू, ल्तम्, ल्त, लम्, ल्व, ल्म ॥
५
अचेक्केल्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व इष्म ।।
६ चेक्केला - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चेक्केल्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चेक्केलिता" रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ चेक्केलिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अचेक्केलिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत । अम् आव, आम ।।
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
103 ४१४ खेल (खेल्) चलने।।
४१६ खल (खल्) संचये च।। १ चेखे-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, | १ चाख-लीति, ल्ति, ल्त:, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः ।।
लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्म:।। २ चेखेल-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ चाखल-यात, याताम. यः। याः, यातम. यात। याम. याम।।
याव, याम।। ३ चेखे-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ३ चाख-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
ल्त, लानि, लाव, लाम।। ४ अचेखे-लोत, ल, ल्ताम्, लुः, लीः, ल, ल्तम्, ल्त, लम्, | ४ अचाख-लीत, ल, ल्ताम, लः, लीः, ल, ल्तम्, ल्त, लम्, ल्व, ल्म।।
ल्व, ल्म।। ५ अचेखेल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
| ५ अचाखल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चेखेला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ चाखला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चेखेल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ चाखल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चेखेलिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ चाखलिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चेखेलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ चाखलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आव:, आमः।। १० अचेखेलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अचाखलिष्य-अत. अताम, अन। अः, अतम, अत।अम, आव, आम।।
आव, आम।। ४१५ स्खल (स्खल्) चलने।।
पक्षे चाख स्थाने चंचख इति ज्ञेयम्। १ चास्ख-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्पि, ल्थः, ल्थ,
४१७ श्वल (श्वल्) आशुगतौ।। लीमि, ल्मि, ल्व:, ल्म:।।
१ शाश्व-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्पि, ल्थः, ल्थ, २ चास्खल-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्म:।। याव, याम।।
२ शाश्वल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ३ चास्ख-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, याव, याम।। ल्त, लानि, लाव, लाम।।
३ शाश्व-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ४ अचास्ख-लीत, ल, ल्ताम्, लुः, ली, लू, ल्तम्, ल्त, लम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।। ल्व, ल्म।।
४ अशाश्व-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, ली:, ल, ल्तम्, ल्त, लम्, ५ अचास्खल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ल्व, ल्म।। इप्म।।
५ अशाश्वाल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ चास्खला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।।
इष्मा ७ चास्खल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ६ शाश्वला-ञ्चकार इ० ।।म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ८ चास्खलिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, | ७ शाश्वल्या-त, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ शाश्वलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चास्खलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।। ९ शाश्वलिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचास्खलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अशाश्वलिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। पक्षे चास्ख स्थाने चंस्ख इति बोध्यम्।
पक्षे शाश्व स्थाने शंश्व इति च ज्ञेयम्।
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
104
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ४१८ श्वल्ल (श्वल्ल्) आशुगतौ।।
४२० चर्व (च) अदने।। १ शाश्वल-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, १ चाच-र्वीति, ति, तः, ति, वीषि, र्षि, र्थः, र्थ, वीमि, मि, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः ।।
र्वः, मः।। २ शाश्वल्ल-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
२ चाचर्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।। ३ शाश्वल्-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्,
याम।। ल्त, लानि, लाव, लाम।।
३ चाच-र्वीतु, तु, त्, र्ताम्, र्वतु, हि, त्, तम्, र्त, र्वाणि, ४ अशाश्व-ल्लीत, लु, ल्ल्ताम्, ल्लुः, ल्ली:, लु, ल्ल्तम्, व, म। ल्ल्त, ल्लम्, ल्ल्व, ल्ल्म।।
४ अचाच-र्वीत्, :, म्,ि वुः, ऊः, :, तम्, र्त, वम्, र्व, म।। ५ अशाश्वल्ल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अचाच-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ शाश्वल्ला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ चाचर्वा-ञ्चकार इ० ।म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ शाश्वल्ल्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ शाश्वल्लिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:,
७ चाचर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ चाचर्विता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। २ शाश्वल्लिष्य-अति. अतः, अन्ति। असि. अथः, अथ।। ९ चाचर्विष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः ।। १० अशाश्वल्लिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अचाचर्विष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। पक्षे शा स्थाने शं इति ज्ञेयम्।
चाचर्यादित्यादौ यकारे परे वलोपविकल्पेन चाचादित्याद्यपि ४१९ गल (गल्) अदने।।
४२१ पूर्व (पूर्व) पूरणे।। १ जाग-लीति, ल्ति, ल्त:, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, ।
| १ पोपू-वीति, ति, तः, र्वति, र्वीषि, र्षि, र्थः, र्थ, वीमि, वः, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।।
मः।। २ जागल्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
२ पोपूर्व-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ जाग-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ३ पोपू-ौतु, तु, त्, तम्, तु, र्हि, र्तात्, तम्, र्त, र्वाणि, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
व, मि।। ४ अजाग-लीत, लु, ल्ताम्, लुः, लीः, लु, ल्तम्, ल्त, लम्,
४ अपोपू-र्वीत्, :, र्ताम्, वुः, र्वीः, :, तम्, र्त, वम्, र्व, म।। ल्व, ल्म।।
५ अपोपूर्व-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अजागल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।।
६ पोपूर्वा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ६ जागला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
७ पोपूर्व्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जागल्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।। ८ जागलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
८ पोपूर्विता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ जागलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ पोपूर्विष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः।। आव:, आमः।। १० अजागलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अपोपूर्विष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। पक्षे जाग स्थाने जंग, जङ्ग, इति ज्ञेयम्।
पोपूर्व्यादित्यादौ ये परे पोपूर्यादित्याद्यपि भवति।
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
105 ४२२ पर्व (प) पूरणे॥
४२५ धवु (धन्व्) गतौ॥ १ पाप-वीति, ति, तः, र्वति, र्वीषि, र्षि, र्थः, र्थ, र्वीमि, वः, । १ दाध-न्वीति, नोति, नूतः, न्वति, न्वीषि, नोषि, नूथः, नूथ, मः।
वीमि, नोमि, नूस्ः, न्वः, नूमः ।। २ पाप-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ दाधन्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ पाप-ौतु, तु, त्, म्,ि तु, हि, त्, तम्, त, र्वाणि, | ३ दाध-न्वीतु, नोतु, नूतात्, नूताम्, न्वतु, नूहि, नूतात्, नूतम्, व, म।।
नूत, न्वानि, न्वाव, न्वाम।। ४ अपाप-र्वीत्, :, म्,ि , ::, :, तम्, र्त, र्वम्, र्व, म।। | ४ अदाध-न्वीत्, नोत्, नूता, न्युः, न्वी:, नोः, नूतम्, नूत, ५ अपाप-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | न्वम्, नूस्, न्व, न्म।। इष्म।।
५ अदाधन्व्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ पापर्वा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
इष्म।। ७ पापा -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ६ दाधन्वा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ८ पापर्विता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ७ दाधन्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ पापर्विष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ८ दाधन्विता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आवः, आमः।।
९ दाधन्विष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अपापर्विष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | आव:, आमः।। आव, आम।।
१० अदाधन्विष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, पापादित्यादौ पापर्यादित्याद्यपि भवति।
आव, आम।। ४२३ मर्व (म) पूरणे॥
४२६ शव (शव्) गतौ।। ४२४ मर्व (म) गतौ।।
१ शा-शवीति, शौति, शौतः, शवति, शवीषि, शौषि, शौथः, १ माम-र्वीति, ति, तः, र्वति, वीषि, र्षि, र्थः, र्थ, र्वीमि, वः,
___ शौथ, शवीमि, शौमि, शौर्व:, शावः, शौमः।। मः।।
२ शाशौ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। २ माम-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
३ शा-शवीतु, शौतु, शौतात्, शौताम्, शवतु, शौहि, शौतात्, याम।। ३ माम-र्वीतु, तु, त्, ताम्, तु, र्हि, र्तात्, तम्, र्त, र्वाणि,
शौतम्, शौत, शवानि, शवाव, शवाम।।
४ अशा-शवीत्, शौत्, शौताम्, शवुः, शवी:, शौः, शौतम्, वि, म।।
शौत, शवम्, शौएँ, शाव, शौमः ।। ४ अमाम-र्वीत्, :, र्ताम्, वुः, वी:, :, तम्, र्त, वम्, र्व, म।। अमाम-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
५ अशाशाव, अशाशव-ईत्, इष्टाम्,. इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट।
इषम्, इष्व, इष्म।। इष्म।।
६ शाशवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ मामर्वा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ शाशौया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ मामा -तु, स्ताम, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
| ८ शाशविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ मामर्विता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
९ शाशविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ मामर्मिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः।। आवः, आमः।।
१० अशाशविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अमामर्विष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
यादौ प्रत्यये शाशौयादित्यादौ शाशव्यादित्याद्यपि भवति। मामादित्यादौ पक्षे मामर्यादित्याद्यपि भवति।
पक्षे शा-स्थाने शं-इति ज्ञेयम्।
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
106
४२७ कर्व (कर्व्) दर्पे।।
१ चाक-र्वीति, र्ति, र्तः, र्वति, वषि, र्षि, र्थ:, र्थ, वमि, र्व:, #:11
२ चाकर्व् - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ चाक- वतु, तु, र्तात्, र्ताम्, र्वतु, र्हि, र्तात्, र्तम्, र्त, र्वाणि, र्वाव, वम ||
४ अचाक-र्वीत् : र्ताम्, र्युः, व:, :, र्तम्, र्त, र्वम्, र्व, र्म ५ अचाकर्व्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई: इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ चाकर्वा चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चाकर्व्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चाकव्रिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चाकर्विष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ । आमि आवः, आमः ॥ १० अचाकर्विष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
चाकर्व्यादित्यादौ ये परे वलोपे चाकर्यादित्याद्यपि । ४२८ खर्व (खर्व्) दर्पे । ।
१ चाख- र्वीति, र्ति, र्त:, र्वति, वषि, र्षि, र्थ:, र्थ, वमि, र्वः, #:11
२ चाखवू - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ चाख- वतु, तु, र्तात्, र्ताम्, र्वतु, र्हि, र्तात्, र्तम्, र्त, र्वाणि, र्वावि, र्वाम ।।
४ अचाखर्वीत् र्ताम्, वुः, व:, :, र्तम्, र्त, र्वम्, र्व, र्म ।। ५ अचाखर्व्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ चाखर्वाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ||
७ चाखर्व्या-त् स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चाखर्विता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चाखर्विष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अचाखर्विष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम।।
चाखर्व्यादित्यादौ ये परे वलोपे चाखर्यादित्याद्यपि भवति ।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
४२९ गर्व (गर्व्) दर्पे।।
१ जाग-र्वीति, र्ति, र्त:, र्वति, वषि, र्षि, र्थ:, र्थ, वमि, र्व:, ff, 4:11
२ जागर्व्- यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ जाग-र्वीतु, तु, र्तात्, र्ताम्, र्वतु, र्हि, र्तात्, र्तम्, र्त, र्वाणि, र्वाव, वम ।।
:,
४ अजाग-र्वीत् र्ताम्, वुः, व:, :, र्तम्, र्त, र्वम्, र्व, र्म ।। ५ अजागर्व्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ जागर्वा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ जागर्व्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जागर्विता - " रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ जागर्विष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आम: ।।
१० अजागर्विष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ॥
जागर्व्यादित्यादौ ये परे वलोपे जागर्यादित्याद्यपि भवति । ४३० ष्ठिवू (ष्ठिव्) निरसने ।।
१ ते - ष्ठिवीति, ष्ठ्योति, ष्ठ्योतः ष्ठिवति, ष्ठिवीषि, ष्ठयोषि ट्यूथः, ष्ठयूथ, ष्ठिवीमि ष्ठ्योमि, ष्ठ्यूवः, ष्ठिवः, ष्ठ्यूमः ।।
२ तेष्ठ्यू - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३
ते - ष्ठिवीतु, ष्ठयोतु, ष्ठ्यूतात् ष्ठ्यूताम् ष्ठिवतु, ट्यूहि, ष्ठ्यूतात्, ष्ठ्यूतम्, ष्ठ्यूत, ष्ठिवानि, ष्ठिवाव, ष्ठिवाम ।।
४
अते- ष्ठिवीत् ष्ठयोत् ष्ट्यूताम् ष्ठिवुः ष्ठिवीः, ष्ठयोः, ष्ट्यूतम्, ष्ट्यूत, ष्ठिवम्, ष्ट्यूवँ, ष्ठिव, ष्ट्यूम ।।
५ अतेष्ठेव्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६
तेष्ठेवा - ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
८
तेष्ठ्यूया - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। तेष्ठेविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ तेष्ठेविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अतेष्ठेविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
तेष्ठयूयादित्यादौ ये परे तेष्ठिव्यादित्याद्यपि भवति ।
पक्षे ते स्थाने टे-इति ज्ञेयम् ।
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
४३१ क्षिवू (क्षिव्) निरसने ।।
१ चे - क्षिवीति, क्ष्योति, क्ष्यूतः, क्षिवति, क्षिवीषि, क्षयोषि, क्षयूथ:, क्षयूथ, क्षिवीमि, क्ष्योमि, क्ष्यूव:, क्ष्विः, क्ष्यूमः ॥ २ चेक्ष्यू - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ चे - क्षिवीतु, क्ष्योतु, क्ष्यूतात् क्ष्यूताम्, क्षिवतु, क्ष्यूहि, श्यूतात्, क्ष्यूतम् क्ष्यूत, क्षिवानि, क्षिवाव, शिवाम ।। ४ अचे- क्षिवीत्, क्ष्योत् क्ष्यूताम्, क्षिवुः, क्षिवी, क्ष्यो, क्ष्यूतम्, क्ष्यूत, क्षिवम्, क्ष्यूवँ, क्षिव, क्ष्यूम ।।
५ अचेक्षेव्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ चेक्षेवा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चेक्ष्यूया - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चेक्षेविता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चेक्षेविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथ:, अथ । आमि,
आवः, आमः ।।
१० अचेक्षेविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
चेक्ष्यूयादित्यादौ ये परे चेक्षिव्यादित्याद्यपि भवति। ४३२ जीव (जीव्) प्राणधारणे । ।
१ जे - जीवि, ज्योति, ज्यूतः, जीवति जीविषि, ज्योषि, ज्यूथ, ज्यूथ, जीवीमि, ज्योमि, ज्यूवः, जीवः, ज्यूमः ।।
२ जेज्यू - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ जे - जीवीतु, ज्योतु, ज्यूतात्, ज्यूताम्, जीवतु, ज्यूहि, ज्यूतात्, ज्यूतम्, ज्यूत, जीवानि, जीवाव, जीवाम ।।
४ अजे- जीवीत्, ज्योत्, ज्यूताम्, जीवुः, जीवी, ज्यो:, ज्यूतम्, ज्यूत, जीवम्, ज्यूवँ, जीव, ज्यूम ।।
५ अजेजीव् - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ जेजीवा - ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ जेज्यूया - त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जेजीविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ जेजीविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अजेजीविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
जेज्यूयादित्यादौ ये परे जेजीव्यादित्याद्यपि भवति।
४३३ पीव (पीव्) स्थौल्ये ॥
१ पे - पीवीति, प्योति, प्यूतः, पीवति, पीविषि, प्योषि, प्यूथः, प्यूथ, पीवीमि, प्योमि, प्यूवः, पीवः, प्यूमः ।।
२ पेप्यू - यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव
107
याम।।
३ पे - पीवीतु, प्योतु, प्यूतात्, प्यूताम्, पीवतु, प्यूहि, प्यूतात्, प्यूतम्, प्यूत, पीवानि, पीवाव, पीवाम ।।
४ अपे- पीवीत्, प्योत्, प्यूताम्, पीवुः, पीवी, प्यो, प्यूतम्, प्यूत, पीवम्, प्यूवँ, पीट, प्यूम ।।
५ अपेपीव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६
पेपीवाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
८
पेप्यूया - तू, स्ताम् सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। पेपीविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ पेपीविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अपेपीविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम्, आव, आम ।।
प्यूयादित्यादौ ये परे पेपीव्यादित्याद्यपि भवति । ४३४ मीव (मीव्) स्थौल्ये ।।
१ मे - मीवीति, म्योति, म्यूतः, मीवति मीविषि, म्योषि म्यूथ, म्यूथ, मीवीमि, म्योमि, म्यूवँ:, मीवः, म्यूमः ।।
२ मेम्यू - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३
मे मीवीतु, म्योतु, म्यूतात्, म्यूताम्, मीवतु, म्यूहि, म्यूतात्, म्यूतम्, म्यूत, मीवानि, मीवाव, मीवाम ।।
४ अमे-मीवीत्, म्योत्, म्यूताम्, मीवुः, मीवी:, म्योः, म्यूतम्, म्यूत, मीवम्, म्यू, मीव, म्यूम ।।
५ अमेमीव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
मेमीवा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
मेम्यूया - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। मेमीविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ मेमीविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अमेमीविष्य्-अत्, अताम्, अन् । अः, अतम्, अत अम्, आव, आम ॥
यूयादित्यादौ ये रे मीव्यादित्याद्यमि भवति ।
६
७
८
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
108
४३५ तीव (तीव्) स्थौल्ये ॥
१ ते - तीवीति, त्योति, त्यूतः, तीवति, तीविषि, त्योषि, त्यूथ, त्यूथ, तीवीमि, त्योमि, त्यूव:, तीवः, त्यूमः ॥
२ तेत्यू - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ ते - तीवीतु, त्योतु, त्यूतात्, त्यूताम्, तीवतु, त्यूहि, त्यूतात्, त्यूतम्, त्यूत, तीवानि, तीवाव, तीवाम ।।
४ अते- तीवीत्, त्योत्, त्यूताम्, तीवुः, तीवीः, त्योः, त्यूतम्, त्यूत, तीवम् त्यूवँ, तीव, त्यूम ।।
५ अतेतीव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ तेतीवाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ तेत्यूया - त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ तेतीविता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ तेतीविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अतेतीविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत । अम्,
आव, आम ।।
तेत्यूयादित्यादौ ये तरे तेतीव्यादित्याद्यति भवति। ४३६ नीव (नीव्) स्थौल्ये ||
१ ने नीवीति, न्योति, न्यूतः, नीवति, नीविषि, न्योषि, न्यूथ, न्यूथ, नीवीमि, न्योमि, न्यूवः, नीवः, न्यूमः ॥
२ नेन्यू - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ ने नीवीतु, न्योतु, न्यूतात्, न्यूताम्, नीवतु, न्यूहि, न्यूतात्, न्यूतम्, न्यूत, नीवानि, नीवाव, नीवाम ।।
४ अने- नीवीत्, न्योत्, न्यूताम्, नीवुः, नीवी, न्योः, न्यूतम्, न्यूत, नीवम्, न्यूवँ, नीव, न्यूम ।।
५ अनेनीव्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ नेनीवा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ नेन्यूया -त्, स्ताम् सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ नेनीविता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ नेनीविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
आवः, आमः ।।
१० अनेनीविष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत । अम्, आव, आम ।।
न्यूयादित्यादौ ये नरे नीव्यादित्याद्यनि भवति ।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
४३७ तुर्वै (तुर्व्) हिंसायाम् ।।
१
तो - तूर्वीति, तोर्ति, तूर्त:, तूर्वति, तूर्वीषि तोर्षि, तूर्थ:, तूर्थ, तूर्वीमि, तोर्मि, तूर्व:, तूर्मः ।।
२ तोतूर्व्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ तोतो, तोतू-र्वीतु, र्तात्, र्ताम्, र्वतु, र्हि, र्तात्, र्तम्, र्त, र्वाणि, र्वाव, वम ||
४ अतो- तूर्वीत्, तो:, तूर्ताम्, तूर्व:, तूर्वी, तो:, तूर्तम्, तूर्त, तूर्वम्, तूर्व, तूर्म ॥
५ अतोतूर्व्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ तोतूर्वाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ तोतूर्व्या - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ तोतूर्विता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ तोतूर्विष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि
आवः, आमः ।।
१० अतोतूर्विष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत ।अम्, आव, आम ।।
तोर्व्यादित्यादौ ये परे तोतूर्यादित्याद्यपि भवति । ४३८ थुर्वै (थुर्व्) हिंसायाम्।।
१
तो- थूर्वीति, थोर्ति, थूर्त:, थूर्वति, थूर्वीषि, थोर्षि, थूर्थ:, थूर्थ, थूर्वीमि, थोर्मि, थूर्व:, थूर्मः ॥
२ तोथूर्व - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ तोथो, तोथू-र्वीतु, र्तात्, र्ताम्, र्वतु, र्हि, र्तात्, र्तम्, र्त, र्वाणि वव, र्वा ।।
४ अतो-थूर्वीत्, थोः, थूर्ताम्, थूर्वः, थूर्वी, थो:, थूर्तम्, थूर्त, थूर्वम्, थूर्व, धूर्म ।।
५ अतोथूर्व- ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ तोथूर्वाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ तोथूर्व्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ तोथूर्विता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ तोथूर्विष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ॥
१० अतोथूर्विष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम्,
आव, आम ।।
तोर्व्यादित्यादौ ये परे वलोपे तोथुर्यादित्याद्यपि।
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
४३९ दुवै (दुर्व्) हिंसायाम् ।।
१ दो- दूर्वीति, दोर्ति, दूर्त:, दूर्वति, दूर्वीषि, दोषि, दूर्थ:, दूर्थ, दूर्वोमि, दोर्मि, दूर्वः, दूर्मः ॥
२ दोर् यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ दोदो, दोदू-र्वीतु, र्तात्, र्ताम्, र्वतु, र्हि, र्तात्, र्तम्, र्त, र्वाणि, र्वाव, र्वाम ॥
४ अदो- दूर्वीत्, दो:, दूर्ताम्, दूर्व:, दूर्वी, दो:, दूर्तम्, दूर्त, दूर्वम्, दूर्व, दूर्म ।।
५ अदोदुर्व् - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ दोदूर्वा - ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ दोदूर्व्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ दोदूर्विता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ दोदूर्विष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
आवः, आमः ।।
१० अदोदूर्विष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत ।अम्,
आव, आम ।।
दोदुर्व्यादित्यादौ ये परे वलोपाभावे दोदूर्यादित्याद्यपि । ४४० धुर्वे (धुर्व्) हिंसायाम् ।।
१ दो - धूर्वीति, धोर्ति, धूर्त:, धूर्वति, धूर्वीषि, धोर्षि, धूर्थ:, धूर्थ, धूर्वीमि, धोर्मि, धूर्वः, धूर्मः ॥
२ दोघूर्- यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
१३ दोधो, दोधू - वतु, र्तात्, र्ताम्, र्वतु, र्हि, र्तात्, र्तम्, र्त, र्वाणि वव, वम ||
४ अदो - धूर्वीत्, धोः, धूर्ताम्, धूर्वः, धूर्वी, धो:, धूर्तम्, धूर्त, धूर्वम्, धूर्व, धूर्म ।।
५ अदोधूर्व - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ॥
६ दोधूर्वा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ दोघूर्व्या-त्, स्ताम्, सु: ।: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ दोधूर्विता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ दोधूर्विष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अदोधूर्विष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत ।अम्
आव, आम ।।
दोधूयदित्यादौ ये परे वलोपाभावे दोधूर्यादित्याद्यपि ।
४४१ जुर्वै (जुर्व्) हिंसायाम् ।।
१ जो-जूर्वीति, जोर्ति, जूर्त:, जूर्वति, जूर्वीषि, जोर्षि, जूर्थ:, जू, जूर्वीमि, जोर्मि, जूर्वः, जूर्मः ।।
२ जोजूर्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ जोजोर्तु, जोजू-र्वीतु, र्तात्, र्ताम्, र्वतु, र्हि, र्तात्, र्तम्, र्त, र्वाणि, र्वाव, र्वाम ।।
४ अजो-जूर्वीत्, जो:, जूर्ताम्, जूर्वः, जूर्वी, जो:, जूर्तम्, जूर्त, जूर्वम्, जूर्व, जूर्म ||
५ अजोजूर्व-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
109
इष्म ।।
६ जोजूर्वाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ जोजूवर्व्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जोजूर्विता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ जोजूर्विष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अजोर्विष्य्-अत्, अताम्, अन्! अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
जोर्व्यादित्यादौ ये परे लोपाभावे जोजूर्व्यादित्याद्यपि भवति । ४४२ भर्व (भव्) हिंसायाम् ||
१ बाभवति, र्ति, र्तः, र्वति, वषि, र्षि, र्थ:, र्थ, वमि, र्व:, #:11
२ बाभव् यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ बाभवतु, तु, र्तात्, र्ताम्, र्वतु, र्हि, र्तात्, र्तम्, र्त, र्वाणि, र्वाव, वम ।।
अबाभवत्, :, र्ताम्, वु, व:, :, र्तम्, र्त, र्वम्, र्व, र्म ।। अबाभव्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
४
५
६
७
८
बाभर्वा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
बाभर्व्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। बाभर्विता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ बाभर्विष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
आवः, आम: ।।
१० अबाभर्विष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
बाभर्व्यादित्यादौ वलोपे बाभर्यादित्याद्यपि भवति ।
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
110
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ४४३ शर्व (श) हिंसायाम्।।
४४५ मव (म) बन्धने।। १ शाश-र्वीति, ति, तः, ति, वीषि, र्षि, थः, र्थ, र्वीमि, वः, | १ मो-मूवीति, मोति, मूतः, मूवति, मूवीषि, मोषि, मूथः, म:।।
मूथ, मूवीमि, मोमि, मूवः, मूमः।। २ शाश-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ मामू-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
यामा ३ शाश-ौतु, तु, तात्, ताम्, र्वतु, र्हि, तात्, तम्, त, र्वाणि, | ३ मा-वीतु, तात्, ताम्, वतु, हि, तात्, तम्, त, वाणि, वाव, व, वाम।।
वाम।। त, :, मि, वः, ::, :, मि, त, वम, , म। ४ अमो-मवीत, मोः, मृताम, मवः, मवीः, मोः, मतम, मृत, अशाशर्व-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम, इष्ट। इषम, इष्व, | मूवम्, मूव, मूम।। इष्म।।
५ अमामाव्, अमामव् -इत्, इष्टाम्, इषुः, इ:, इष्टम्, इष्ट, ६ शाशर्वा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ७ शाशा -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।६ मामवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ८ शाशर्विता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। | ७ मामव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ शाशर्विष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ८ मामविता-",रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आव:, आमः।।
९ मामविष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अशाशर्विष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव:, आमः।। आव, आम।।
१० अमामविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, शाशादित्यादौ ये परे शाशर्यादित्याद्यपि भवति।
आव, आम।। ४४४ मुर्वे (मु) बन्धने।।
मोमूव्यादित्यादौ ये परे वलोपे मोमूव्यादित्याद्यपि भवति। १ मा-मूर्वीति, मोर्ति, मूर्तः, मूर्वति, मूर्वीषि, मोर्षि, मूर्थः,
४४६ गुर्वे (गु) उद्यमे।। मूर्थ, मूर्वीमि, मोर्मि, मूर्वः, मूर्मः।।
१ जो-गूर्वीति, गोर्ति, गूर्तः, गूर्वति, गूर्वीषि, गोर्षि, गूर्थः, २ मोमूर्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | गुर्थ, गूर्वीमि, गोर्मि, गूर्वः, गूर्मः ।। याम।।
२ जोगू-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, ३ मोमोर्तु, मोमू-वींतु, त्, तम्, तु, हि, त्, तम्, र्त, याम।। वाणि, व, मि।।
३ जोगोर्तु, जोगू-ौतु, त्, तम्, तु, र्हि, त्, तम्, तं, ४ अमो-मूर्वीत्, मोः, मूर्ताम्, मूवुः, मूर्वीः, मोः, मूर्तम्, मूर्त,
ाणि, व, र्वाम।। मूर्वम्, मूर्व, मूर्म।।
४ अजो-गूर्वीत्, गोः, गूर्ताम्, गूर्वः, गूर्वीः, गोः, गूर्तम्, गूर्त, ५ अमोमू-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
.. गूर्वम्, गूर्व, गूर्म।। ५ अजोगू-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। ६ मोमूर्वा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ मोमूळ-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
६ जोगूर्वा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ८ मोमूर्विता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
७ जोगूा -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ जोगूर्विता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ मोमूर्विष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ जोगर्विष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः ।।
आव:, आमः।। १० अमोमूर्विष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अजोगर्विष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। मोमूादित्यादौ ये परे वलोपे मोमूर्यादित्याद्यपि भवति।।
जोगूादित्यादौ ये परे वलोपाभावे जोगूर्यादित्याद्यपि भवति।
इष्म
।।
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
४४७ पिवु (पिव्) सेचने।।
४४९ निवु (निन्व्) सेचने।। १ पेपि-न्वीति, नोति, नूतः, न्वति, न्वीषि, नोषि, नूथः, नूथ, | १ नेनि-न्वीति, नोति, नूतः, न्वति, न्वीषि, नोषि, नूथः, नूथ, न्वीमि, नोमि, नूस्, न्व:, न्मः।।
न्वीमि, नोमि, नूतू, न्वः, न्मः।। २ पेपिन-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ नेनिनू-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ पेपि-न्वीतु, नोतु, नूतात्, नूताम्, न्वतु, नूहि, नूतात्, नूतम्, | ३ नेनि-न्वीतु, नोतु, नूतात्, नूताम्, न्वतु, नूहि, नूतात्, नूतम्, नूत, न्वानि, न्वाव, न्वाम।।
नूत, न्वानि, न्वाव, न्वाम।। ४ अपेपि-न्वीत्, नोत्, नूताम्, न्युः, न्वीः, नोः, नूतम्, नूत, | ४ अनेनि-न्वीत्, नोत्, नूताम्, न्युः, न्वीः, नोः, नूतम्, नूत, न्वम्, नूवँ, न्व, न्म।।
न्वम्, नूवँ, न्व, न्म।। ५ अपेपिन्व्-इत्, इष्टाम्, इषुः, इ., इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ५ अनेनिन्व्-इत्, इष्टाम्, इषुः, इ:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म।
इष्म।। ६ पेपिन्वा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। | ६ नेनिन्वा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ पेपिनूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ नेनिनूया-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ पेपिन्विता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ८ नेनिन्विता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ पेपिन्विष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ नेनिन्विष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अपेपिन्विष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अनेनिन्विष्य-अत, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। पेपिनूयादित्यादौ ये परे पेपिन्व्यादित्याद्यपि भवति। । नेनिनूयादित्यादौ ये परे नेनिन्व्यादित्याद्यपि भवति। ४४८ मिवु (मिन्न्) सेचने।।
४५० हिवु (हिन्व्) प्रीणने।। १ मेमि-न्वीति, नोति, नूतः, न्वति, न्वीषि, नोषि, नूथः, नूथ, | १ जेहि-न्वीति, नोति, नूतः, न्वति, न्वीषि, नोषि, नूथः, नूथ, न्वीमि, नोमि, नूस्, न्वः, न्म:।।
न्वीमि, नोमि, नूर्व, न्वः, न्मः।। २ मेमिनू-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ जेहिनू-यात्. याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ मेमि-न्वीतु, नोतु, नूतात्, नूताम्, न्वतु, नूहि, नूतात्, नूतम्, | ३ जेहि-न्वीतु, नोतु, नूतात्, नूताम्, न्वतु, नूहि, नूतात्, नूतम्, नूत, न्वानि, न्वाव, न्वाम।।
नूत, न्वानि, न्वाव, न्वाम।। ४ अमेमि-न्वीत्, नोत्, नूताम्, न्युः, न्वीः, नोः, नूतम्, नूत, ४ अजेहि-न्वीत्, नोत्, नूताम्, न्युः, न्वीः, नोः, नूतम्, नूत, न्वम्, नूस्, न्व, न्म।।
न्वम्, नूवँ, न्व, न्म।। ५ अमेमिन्व्-इत्, इष्टाम्, इषुः, इ:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ५ अजेहिन्व्-इत्, इष्टाम्, इषुः, इ:, इष्टम, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म।। ६ मेमिन्वा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ जेहिन्वा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ मेमिनूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जेहिनूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। ८ मेमिन्विता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ जेहिन्विता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ मेमिन्विष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ जेहिन्विष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अमेमिन्विष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अजेहिन्विष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। मेमिनयादित्यादौ ये परे मेमिन्व्यादित्याद्यपि भवति।
जेहिनुयादित्यादौ ये परे जेहिन्व्यादित्याद्यपि भवति।
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
112
४५१ दिवु (दिन्व्) प्रीणने । ।
१ देदि - न्वीति, नोति नूतः, न्वति, न्वीषि, नोषि, नूथ, नूथ, न्वीमि, नोमि, नूवँ, न्वः, नूमः ॥
२ देदिन्वयात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
१३ देदि - न्वीतु, नोतु नूतात्, नूताम्, न्वतु, नूहि नूतात्, नूतम्, नूत, न्वानि, न्वाव, न्वाम ।।
४ अदेदि-न्वीत्, नोत्, नूताम्, न्वुः, न्वीः, नो:, नूतम्, नूत न्वम्, नू, न्व, न्म ।।
५ अदेदिन्व्-इत्, इष्टाम् इषुः, इ, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ देदिन्वा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ देदिन्व्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ देदिन्विता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ देदिन्विष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि
आवः, आमः ।।
१० अदेदिन्विष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
देदिनूयादित्यादौ ये परे वकारस्योटि देदिनूयादित्याद्यपि भवति । ४५२ जिवु (जिन्व्) प्रीणने ।।
१ जेजि - न्वीति, नोति नूतः, न्वति, न्वीषि, नोषि, नूथ:, नूथ, नवीमि, नोमि, नूवँ, न्वः, न्मः ॥
२ जेजिनू - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ जेजि - न्वीतु, नोतु नूतात्, नूताम्, न्वतु, नूहि, नूतात्, नूतम्, नूत, न्वानि, न्वाव, न्वाम ।।
४ अजेजि - न्वीत् नोत् नूताम्, न्वुः, न्वी, नो, नूतम्, नूत न्वम्, नूवँ, न्व, न्म ।।
५ अजेजिन्व्-इत्, इष्टाम्, इषुः, इ, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ जेजिन्वाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ जेजिनूया - त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जेजिन्विता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ जेजिन्विष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अजेजिन्विष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
जनूयादित्यादौ ये परे जेजिन्व्यादित्याद्यपि भवति।
४५३ कश (कश्) शब्दे ।।
१ चाक - शीति, ष्टि, ष्ट:, शति, शीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, शीमि, श्मि, श्वः, श्मः ।।
२ चाकश्यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ चाक- शीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, शतु, ड्ढ, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, शानि शाव, शाम ।।
४ अचाक-शीत् ट् ड्, ष्टाम्, शुः, शी, टू, ष्टम्, ष्ट, शम्, श्व, श्म ।।
५ अचाकाश्, अचाकश्-ईत्, इष्टाम्, इभुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ॥
६ चाकशा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चाकश्या-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चाकशिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ चाकशिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अचाकशिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
४५४ मिश (मिश्) रोषे च ।।
१ मे -मेष्टि, मिशीति, मिष्टः, मिशति, मिशीषि, मेक्षि, मिष्ठः, मिष्ठ, मिशीमि, मेश्मि, मिश्वः, मिश्मः ।।
२ मेमिश् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
"
३ मेमेष्टु, मेमि- शीतु, ष्टात्, ष्ठाम्, शत्रु ाड्ढ ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, शानि, शाव, शाम ।।
४ अमे-मेट्, मिशीत्, मिष्टाम्, मिशुः, मिशी, मेट्, मिष्टम्, मिष्ट, मिशम्, मिश्व, मिश्म ।।
५ अमेमेश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ! |
मेमेशा ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।।
मेमिश्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। मेमेशिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। मेमेशिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आमः ॥
आवः,
१० अमेमेशिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
६
७
८
९
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
वइलुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
४५५ मश (मश्) रोषे च ।।
,
१ माम शीति, ष्टि, ष्ट, शति, शीषि क्षि, ४ः ष्ठ, शीमि श्मि, श्वः, श्मः ॥
२ मामश्यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ माम- शीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, शत्रु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, शानि
शाव, शाम ॥1
४ अमाम शीत र इष्टाम् शुः शी, द् ष्टम्, ष्ट, शम्, श्व, श्म ॥
५ अमामाश्, अमामश्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ मामशाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥ ७ मामश्यात् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ मामशिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ मामशिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
आवः, आमः ।।
१० अमामशिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
४५६ शश (शश्) प्लुतिगतौ ।।
१ शाश- शीति, ष्टि, ष्टः, शति, शीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, शीमि, श्मि, श्वः, श्मः ॥
२ शाशश्यात्, याताम् युः । या यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ शाश-शीतु टुष्टात् ष्ठाम्, शत्रु, डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, शानि शाव, शाम ।।
४ अशाश-शीत् ट् इष्टाम्, शुः शी, द ष्टम्, ष्ट, शम्,
श्व, श्म ।।
५ अशाशाश्, अशाशश्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ शाशशाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ शाशश्यात् स्ताम, सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ शाशशिता, रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ शाशशिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ आमि
आवः, आमः ।
१० अशाशशिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
४५७ णिश (निश् समाधौ । ।
१ ने-नेष्टि, निशीति निष्टः, निशति, निशीषि, नेक्षि, निष्ठः, निष्ठ, निशीमि, नेश्मि, निश्वः, निश्मः ।।
२ नेनिश् यात्, याताम् यु याः, यातम्, यात याम्, याव
113
याम ॥
३ नेनेष्टु, नेनि-शीतु ष्टात् ष्ठाम्, शत्रु, ड्डि ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, शानि, शाव, शाम ||
४ अने-नेट् निशीत् निष्टाम् निशुः, निशी, नेट, निष्टम्, निष्ट, निशम्, निश्व, निश्म ।।
५ अनेनेश्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ नेनेशा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ नेनिश्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ नेनेशिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ नेनेशिष्य्-अति, अतः अन्ति असि अथ, अथ आनि, आवः, आमः ॥
"
१० अनेनेशिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
४५८ दृशं (दृश्) प्रेक्षणे ॥
१ दरि - द्रष्टि, दृशीति, दृष्टः, दृशति, दृशीषि, दक्षि, द्रष्ठः, द्रष्ठ, दृशीमि, दर्रिम, दृश्वः, दृश्मः ।।
२ दरिद्वश्यात्, याताम् यु या यातम्, यात। याम्, याव, याम ।।
३ दरि दृशीतु द्रष्टात् द्रष्टाम् दशतु द्रड्डि द्रष्टात्, द्रष्टम्, द्रष्ट, दृशानि दृशाव, दृशाम ।।
४ अदरि दृशीत्, द्रट्, द्रष्टाम्, दृशुः, दृशी, द्रट्, द्रष्टम्, द्रष्ट, दृशम्, दृश्व, दृश्म ।।
५ अदरिदर्श- ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ दरिदर्शा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ दरिदृश्यात् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।
८ दरिदर्शिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ दरिदर्शिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आदृ,
आवः, आम: ।।
१० अदरिदर्शिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
पक्षे दरि-स्थाने, दरी, इति, दर् इति च ज्ञेयम् ।
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
ष्म।।
114
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ४५९ दंशं (दंश्) दशने।।
४६१ चूष (चुष्) पाने। १ दन्द-शीति, ष्टि, ष्टः, शति, शीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, शीमि, श्मि, | १ चोचू-षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, श्वः, श्मः।।
ष्वः, ष्मः।। २ दन्दश-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
२ चोचूष्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ दन्द-शीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, शतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, शानि,
३ चोचू-षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षानि, शाव, शाम।।
षाव, षाम।। ४ अदन्द-शीत्, ट्, ड्, ष्टाम्, शुः, शी:, ट्, ष्टम्, ष्ट, श्व, श्म।।
४ अचोचू-षीत्, ट्, ष्टाम्, षुः, षीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व, ५ अदन्दाश्, अदन्दश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
५ अचोचूष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ दन्दशा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
इष्म।। ७ दन्दश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ६ चोचूषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ८ दन्दर्शिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ७ चोचूष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ दन्दशिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, |
८ चोचूषिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आव:, आमः।।
९ चोचूषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अदन्दशिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव:, आमः।। आव, आम।। ४६० घृष (घुष्) शब्द।।
१० अचोचूषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम॥ १ जो-घोष्टि, घुषीति, घुष्टः, घुषति, घुषीषि, घोक्षि, घोष्ठः,
४६२ तूष (तूष्) तुष्टौ।। घोष्ठ, घुषीमि, घोष्मि, घुष्वः, घुष्मः।। २ जोघुष्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
१ तोतू-षीति, ष्टि, ष्टः, षति, पीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि,
ष्वः, ष्मः।। याम।। ३ जोघोष्ट, जोघु-षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट,
२ तोतूष्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। षाणि, षाव, षाम।।
३ तोतू-षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षानि, ४ अजो-घोट, धुषीत्, घुष्टाम्, घुषुः, घुषी:, घोट्, घुष्टम्, घुष्ट,
षाव, षाम।। घुषम्, घुष्व, घुष्म।।
४ अतोतू-षीत्, ट्, ष्टाम्, षुः, षी:, ट्, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व, ष्म।। ५ अजोघोष-ईत, इष्टाम, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अतोतूष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ जोघोषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ तोतूषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ जोघुष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
७ तोतूष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ जोघोषिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ तोतूषिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ जोघोषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आदृ,
९ तोतूषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अजोघोषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अतोतूषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
115 ४६३ पूष (पूष्) वृद्धौ।।
४६५ मूष (मूष्) स्तेये॥ १ पोपू-षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, मि, | १ मोमू-षीति, ष्टि, ष्टः, षति, पीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, प्वः, ष्मः।।
__ष्वः, ष्मः।। २ पोपूष्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ मोमष्-यात, याताम, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
याम।। ३ पोपू-षोतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षानि,
३ मोमू-षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षानि, षाव, पाम।।
षाव, षाम।। ४ अपोपू-षीत्, ट्, ष्टाम्, षुः, षोः, ट्, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व,
| ४ अमोमू-षीत्, ट्, ष्टाम्, षुः, षी:, ट्, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व, ष्म।।
ष्म।। ५ अपोपूष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अमोमूष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ पोपूषा-अकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ पोपूष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।
६ मोमूषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ८ पोपूषिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः।।
1, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ पोपूषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
८ मोमूषिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। आव:, आमः ।।
मोमूषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अपोपूषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव:, आमः।। आव, आम।।
१० अमोमूषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ४६४ लुष (लुष्) स्तेये।।
आव, आम।। १ लो-लोष्टि, लुषीति, लुष्टः, लुषति, लुषीषि, लोक्षि, लोष्ठः,
४६६ घूष (सूष्) प्रसवे।। लोष्ठ, लुषीमि, लोष्मि, लुष्वः, लुष्मः।।
१ सोषू-षीति, ष्टि, ष्टः, षति, पीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, २ लोलुष्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्,
ष्वः, ष्मः।। याव, याम।।
२ सोषूष्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, , ३ लोलोष्टु, लोलु-षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, याम।। पाणि, पाव, षाम।।
३ सोषू-षीतु, टु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षानि, ४ अलो-लोट्, लुषीत्, लुष्टाम्, लुषुः, लुषीः, लोट्, लुष्टम्, षाव, षाम।। लुष्ट, लुषम्, लुष्व, लुष्म।।
४ असोषू-षीत्, ट्, ष्टाम्, षुः, षी:, ट्, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व, ५ अलोलोप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
ष्म।। इष्म।।
५ असोषूष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:. इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ लोलोषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
इष्म। ७ लोलुष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ६ सोषूषा-ञ्चकार इ० ।।म्बभूव इ०।। मास इ०।। ८ लोलोषिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ७ सोषूष्या-तु, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ लोलोषिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आद्र, ८ सोषिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आव:, आमः।।
९ सोषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अलोलोषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आवः, आमः॥ आव, आम।।
१० असोषूषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।।
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
116
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ४६७ कृषं (कृष्) विलेखने।
४६९ शिष (शिष्) हिंसायाम्।। १ चरी-कृषीति, ऋष्टि, कर्टि, क्रष्टः, कृष्टः, कृषति, कृषीषि, | १ शे-शेष्टि, शिषीति, शिष्टः, शिषति, शिषीषि, शेक्षि, शिष्ठः,
क्रक्षि, कर्भि ऋष्ठः, कृष्ठः, ऋष्ठ, कृष्ठ, कृषीमि, कष्मि, शिष्ठ, शिषीमि, शेष्मि, शिष्वः, शिष्मः ।। कृष्वः, कृष्मः।।
२ शेशिष्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ चरीकृष्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
याम।। याव, याम।। ३ चरी-क्रष्टु, कष्टुं, कृषीतु, ऋष्टात्, कृष्टात्, क्रष्टाम्, कृष्टाम्,
| ३ शेशेष्ठ, शेशि-षीतु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, कृषतु, ऋड्डि, कृड्डि, कृष्टात्, ऋष्टात्, कृष्टम्, ऋष्टम्, कृष्ट,
षाणि, षाव, षाम।। क्रष्ट, कृषाणि, कृषाव, कृषाम।।
४ अशे-शिषीत्, शेट्, शिष्टाम्, शिषुः, शिषी:, शेट्, शिष्टम्, ४ अचरी-कृषीत्, क्रट, कर्ट, क्रष्टाम्, कृष्टाम्, कृषुः, कृषी:, शिष्ट, शिषम्, शिष्व, शिष्म।।
क्रट, कर्ट, ऋष्टम्, कृष्टम्, क्रष्ट, कृष्ट, कृषम्, कृष्व, कृष्म।। | ५ अशेशेष-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अचरीकर्ष-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।।
|६ शेशेषा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ६ चरीकर्षा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
| ७ शेशिष्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ चरीकृष्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चरीकर्षिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
८ शेशेषिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चरीकर्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आदू, ९ शेशेषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आशि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचरीकर्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अशेशेषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। पक्षे चरी-स्थाने चरि, इति चर्, इति च ज्ञेयम्।
४७० जष (जष्) हिंसायाम्।। ४६८ कष (कष्) हिंसायाम्।
१ जाज-षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, १ चाक-षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि,
ष्वः, ष्मः।। ष्वः, ष्मः।।
२ जाजष्-यात्, याताम्, यु: । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ चाकप-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। याम।।
३ जाज-षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षानि, ३ चाक-षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, ड्डि, टात्, ष्टम्, ष्ट, षानि,
षाव, षाम।। षाव, षाम।।
४ अजाज-षीत्, ट्, ष्टाम्, पुः, षी:, ट्, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व, ४ अचाक-षीत्, ट्, ष्टाम्, षुः, षीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व,
ष्म। ष्म।। ५ अचाकाष्, अचाकष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। |
५ अजाजाए, अजाजष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।
६ जाजषा-कार इ० ।।म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ चाकषा-कार इ० ।।म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ चाकण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ जाजष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।। ८ चाकषिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।।
८ जाजषिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चाकषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ जाजषिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचाकषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम, अत।अम. | १० अजाजषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
यहलुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
४७१ झष (झ) हिंसायाम् ।।
ष्मि,
१ जाझ - षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्वः, ष्मः ॥
,
२ जाझष्यात्, याताम् यु या यातम् यात याम्, याव, याम ॥
३ जाझ - षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, ड्ढि ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षानि,
षाव, पाम ।।
४ अजाझ-षीत् द् ष्टाम्, षुः, षी, ट् ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व,
ष्म॥
५ अजाझा, अजाझष्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ जाझषाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ जाझप्या-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जाझपिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ जाझषिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अजाझषिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्,
आव,
आम।।
४७२ वर्ष (वष्) हिंसायाम् ।।
१ वाव-षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, ष्वः, ष्मः ॥
२ वावधूयात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव याम ॥
३ वाव-षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षानि,
षाव, षाम ।।
४ अवाव-षीत् ट्, ष्टाम्, षुः, षी, ट्, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व,
ष्म ।।
५ अवावाष्, अवावष्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ वावषाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ वावण्या-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ वावपिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ वावषिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अवावषिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
117
४७३ मष (मष्) हिंसायाम् ||
१ माम-षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, ष्वः, ष्मः ।।
२ मामथ्यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात याम् याव, याम ।।
३ माम-षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, ड्ढि ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षानि, षाव, षाम ॥
४ अमाम-षीत् द् ष्टाम्, षः, षी, टू, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व,
ष्म ।।
५ अमामाष्, अमाम-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।
६
मामषाञ्चकार इ० ॥ म्बभूव ३० ।। मास इ० ।।
७
मामच्या त् स्ताम्, सुः
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥
८
मामषिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ मामधिष्य्-अति, अतः, अन्ति असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ।।
"
१० अमामषिष्य्-अत्, अताम्, अन् । अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
४७४ मुष (मुष्) हिंसायाम् ।।
१ मो- मोष्टि, मुषीति, मुष्टः, मुषति, मुषीषि, मोक्षि मोष्ठ, मोष्ठ, मुषीमि, मोष्मि, मुष्वः, मुष्मः ।।
२ मोमुष् यात्, याताम् यु याः, यातम् यात यामू, याव
याम ।।
३ मोमोटु, मोमु षीतु ष्टात्, ष्टाम्, षतु, डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षाणि षाव, षाम ।।
४ अमो-मुषीत्, मोद, मुष्टाम् मुषः मुषी, मोद, मुष्टम्, मुष्ट, मुषम्, मुष्व, मुष्म ।।
५ अमोमोष्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म॥
६
मोमोषा - चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
८
मोमुष्या-त्, स्ताम् सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। मोमोषिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ मोमोषिष्य्-अति, अतः अन्ति। असि अथः अथ आदू आवः, आमः ।।
"
१० अमोमोषिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
118
धातुरलाकर चतुर्थ भाग ४७५ रुष (रुष्) हिंसायाम्।।
- ४७७ यूष (यूष्) हिंसायाम्।। १ रो-रोष्टि, रुषीति, रुष्टः, रुषति, रुषीषि, रोक्षि, रोष्ठः, रोष्ठ, | १ योयू-षीति, ष्टि. ष्टः, षति, पीषि, क्षि, ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, रुषीमि, रोष्मि, रुष्वः, रुष्मः ।।
ष्वः, ष्मः।। २ रोरुष्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ योयूष्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ रोरोष्टु, रोरु-षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, | ३ योयू-षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षानि, पाणि, षाव, षाम।।
षाव, षाम।। ४ अरो-रोट, रुषोत्, रुष्टाम्, रुषुः, रुषीः, रोट्, रुष्टम्, रुष्ट, | ४ अयोयू-षीत्, ट्, ष्टाम्, षुः, षीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व, रुषम्, रुष्व, रुष्म।।
ष्म।। ५ अरोरोष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अयोयूष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ रोरोषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। | ६ योयूषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ रोरुष्या-त्, स्ताम, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ योयूष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ रोरोषिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ योयूषिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ रोरोषिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आद, । ९ योयूषिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अरोरोषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अयोयूषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ४७६ रिष (रिष्) हिंसायाम्।।
४७८ जूष (जूष्) हिंसायाम्।। १ रे-रेष्टि, रिषीति, रिष्टः, रिषति, रिषीषि, रेक्षि, रिष्ठः, रिष्ठ, । १ जोजू-षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, रिषीमि, रेष्मि, रिष्वः, रिष्मः।।
ष्वः, ष्मः॥ २ रेरिष्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ जोजूष्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ रेरेष्टु, रेरि-षीतु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, डि, ष्टात्, टम्, ष्ट, षाणि, | ३ जोजू-षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, पानि, षाव, षाम।।
षाव, षाम।। ४ अरे-रेट, रिषीत्, रिष्टाम्, रिषुः, रिषी:, रेट्, रिष्टम्, रिष्ट, | ४ अजोजू-षीत्, ट्, ष्टाम्, षुः, षी:, ट्, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व, रिषम्, रिष्व, रिष्म।।
ष्म।। ५ अरेरेष्-ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अजोजूष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ रेरेषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
| ६ जोजूषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ रेरिष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जोजूष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ रेषिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ८ जोषिता-". रौ, र:। सि. स्थ:. स्थ.। स्मि. स्वः समः।। ९ रेरेषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आरि, | ९ जोजूषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अरेरेषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अजोजूषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
बलवन्त प्रक्रिया (ध्वादि)
४७९ शष (शब्) हिंसायाम् ||
१ शाश-षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, ष्वः, ष्मः ॥
२ शाशप्यात्, याताम् युः । या, यातम् यात यामू, याव याम ।।
३ शाश-षीतु, ष्टु ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षानि
षाव, षाम ॥
४ अशाश-षीत् ट्, ष्टाम्, षुः, षी, टू, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व,
ष्म ।।
५ अशाशाप, अशाशय-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व, इष्म॥
६ शाशषाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।।
७ शाशय्यात् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ शाशषिता" रौ र सि. स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ शाशविष्य्-अति, अतः, अन्ति असि अथः अथ आमि
"
।
"
आवः, आमः ।।
१० अशाशविष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
४८० चष (चष्) हिंसायाम् ||
१ चाच षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, ष्वः, ष्मः ।।
२ चाचण्यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ चाच - षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, ड्ढि ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षानि,
षाव, षाम ।।
४ अचाचषीत् द् ष्टाम्, पु, षी, द ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व,
ष्म ।।
५ अचाचाय्, अचाचप-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व इष्म ।।
६ चाचषा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ चाचण्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चाचविता रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चाचपिष्य्-अति, अतः, अन्ति असि, अथः अथ आमि, आवः, आमः ।
१० अचाचषिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
119
४८९ वृषू (वृष) संघाते च ।।
१ वरी वृषीति वष्टिं वृष्ट: वृषति, वृषीषि, वर्क्षि, वृष्ठः, वृष्ठ, वृषीमि, वष्मि, वृष्वः, वृष्मः ॥
२ वरीवृष्यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ वरीव, वरिवृषीतु ष्टात्, ष्टाम्, पतु ड्डि, ष्टात्, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षाणि षाव, षाम ।।
४ अवरी-वर्ट, वृषीत् वृष्टाम्, वृषः, वृषी, वर्द, बृष्टम्, वृष्ट, वृषम्, वृष्व, वृष्म ।।
५ अवरीवर्ष ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इयम्, इष्व, इष्म ।।
६ वरीवर्षाञ्चकार ३० ।। म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥
७ वरीवृष्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ वरीवर्षिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ वरीवर्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति असि अथः अथ आमि
८
1
आवः, आमः ।।
१० अवरीवर्षिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
पक्षे वरी-स्थाने वरि, इति वर्, इति च ज्ञेयम् । ४८२ भव (भष्) भर्त्सने ।।
१ बाभ-षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीभि ष्मि, ष्वः, ष्मः ॥
२ बाभप्यात्, याताम्, थुः या, यातम् यात याम्, याव याम ॥
३ बाभ-षीतु, टु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, ड्ढि ष्टात् ष्टम्, ष्ट, षानि, षाव, षाम ॥
४ अबाभ-षीत् ट् ष्टाम्, षुः, षी, ट्, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व,
ष्म ।।
५ अवाभाष, अबाभष इंतु इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इट
इषम्, इष्व, इष्म ॥
६
बाभषा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
बाभष्या-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ याभविता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ बाभविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथ, अथ आमि आवः, आम: ।।
१० अवाभविष्य् अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
120
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ४८३ जिषू (जिष्) सेचने॥
४८५ मिषू (मिष्) सेचने।। १ जे-जेष्टि, जिषीति, जिष्टः, जिषति, जिषीषि, जेक्षि, जिष्ठः, - १ मे-मेष्टि, मिषीति, मिष्टः, मिषति, मिषीषि, मेक्षि, मिष्ठः, जिष्ठ, जिषीमि, जेष्मि, जिष्वः, जिष्मः ।।
मिष्ठ, मिषीमि, मेष्मि, मिष्वः, मिष्मः ।। २ जेजिष्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ मेमिष्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ जेजेष्टु, जेजि-षीतु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, | ३ मेमेष्टु, मेमि-षीतु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, __षाणि, षाव, षाम।।
षाणि, षाव, षाम।। ४ अजे-जिषीत्, जेट्, जिष्टाम्, जिषुः, जिषी:, जेट्, जिष्टम्, | ४ अमे-मिषीत्, मेट्, मिष्टाम्, मिषुः, मिषी:, मेट्, मिष्टम्, जिष्ट, जिषम्, जिष्व, जिष्म।।
मिष्ट, मिषम्, मिष्व, मिष्म।। ५ अजेजेष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अमेमेष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म। ६ जेजेषा-अकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। |६ मेमेषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ जेजिष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । | ७ मेमिष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ जेजेषिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ मेमेषिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ जेजेषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ मेमेषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अजेजेषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अमेमेषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ४८४ विषू (विष्) सेचने।।
४८६ निषू (निष्) सेचने।। १ वे-विषीति, वेष्टि, विष्टः, विषति, विषीषि, वेक्षि, विष्ठः | १ ने-नेष्टि, निषीति, निष्टः, निषति, निषीषि, नेक्षि, निष्ठः, निष्ठ, विष्ठ, विषीमि, वेष्मि, विष्वः, विष्मः।।
निषीमि, नेष्मि, निष्वः, निष्मः।। २ वेविष्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ नेनिष्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
याम॥ ३ वेवेष्टु, वेवि-षीतु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, | ३ नेनेष्ट, नेनि-षीतु, ष्टात्, ष्ठाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, पाणि, षाव, षाम।।
षाणि, षाव, षाम।। ४ अवे-विषीत्, वेट्, विष्टाम्, विषुः, विषीः, वेट्, विष्टम्, | ४ अने-निषीत्, नेट्, निष्टाम्, निषुः, निषी:, नेट्, निष्टम्, निष्ट, विष्ट, विषम्, विष्व, विष्म।।
निषम्, निष्व, निष्म।। ५ अवेवेष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अनेनेष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ वेवेषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ नेनेषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ वेविष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ नेनिष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ वेवषिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ नेनेषिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। २ देवषिष्य-अति. अतः अन्ति। असि. अथः अथ। आमि. | ९ नेनेषिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः ।।
आवः, आमः।। १० अवेवषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अनेनेषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
121
४८७ पृषू (पृष्) संघाते च।
४९० श्रिषू (श्रिष्) संघाते च।। १ परी-पृषीति, पष्टि, पृष्टः, पृषति, पृषीषि, पर्खि, पृष्ठः, पृष्ठ, । १ शे-श्रिषीति, श्रेष्टि, श्रिष्टः, श्रिषति, श्रिषीषि, श्रेक्षि, श्रिष्ठः, पृषीमि, पष्मि, पृष्वः, पृष्मः।।
____श्रिष्ठ, श्रिषीमि, श्रेष्मि, श्रिष्वः, श्रिष्मः ।। २ परापृष्-यात, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ शेश्रिष-यात. याताम. यः। याः, यातम. यात। याम. याव, याव, याम।।
याम।। ३ परीवर्तु, परिपृ-षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टात्, ष्टम्,
३ शेश्रेष्ठ, शेश्रि-षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टात्, ष्टम्, ट, षाणि, षाव, षाम।। ४ अपरी-पर्ट, पृषीत्, पृष्टाम्, पृषुः, पृषीः, पर्ट, पृष्टम्, पृष्ट,
ष्ट, षाणि, षाव, षाम।। पृषम्, पृष्व, पृष्म।।
४ अशे-श्रेट, श्रिषीत्, श्रिष्टाम्, श्रिषुः, श्रिषीः, श्रेट, श्रिष्टम्, ५ अपरीपर्ष-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
श्रिष्ट, श्रिषम्, श्रिष्व, श्रिष्म।। इष्म।
५ अशेश्रेष्-इत्, इष्टाम्, इषुः, इ:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ६ परीपर्षा-चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०॥
इष्म।। ७ परीपृष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म॥ ६ शेश्रेषा-अकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०॥ ८ परीवर्षिता-", , र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ७ शेश्रिष्या-त. स्ताम. सः। : स्तम. स्त। सम. स्व. स्म।। ९ परीपर्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, |
| ८ शेश्रेषिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। आवः, आमः।।
| ९ शेश्रेषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अपरीपर्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अशेश्रेषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, पक्षे परी-स्थाने परि, इति पर, इति च ज्ञेयम्।
आव, आमा ४८८ वृषू (वृष्) सेचने। वृषू ४८१ वद्रपाणि।
४९१ श्लिषू (श्लिष्) दाहे।। ४८९ मृषू (मृष्) सहने च॥
१ शे-श्लिषीति, श्लेष्टि, श्लिष्टः, श्लिषति, श्लिषीषि, श्लेक्षि, १ मरी-मृषीति, मटिं, मृष्टः, मृषति, मृषीषि, मर्भि, मृष्ठः, मृष्ठ, | श्लिष्ठः, श्लिष्ठ, श्लिषीमि, श्लेष्मि, श्लिष्वः, श्लिष्मः।। मृषीमि, मष्मि, मृष्वः, मृष्मः।।
२ शेश्लिष्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ मरीमृष्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
याव, याम।। याव, याम।।
३ शेश्लेष्टु, शेश्लि-षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टात्, ३ मरीवर्टी, मरिमृ-षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टात्,
___ष्टम्, ष्ट, षाणि, षाव, षाम।। प्टम्, ष्ट, षाणि, षाव, षाम।।
४ अशे-श्लेट्, श्लिषीत्, श्लिष्टाम्, श्लिषुः, श्लिषीः, श्लेट्, ४ अमरी-म, मृषीत्, मृष्टाम्, मृषुः, मृषीः, म, मृष्टम्, मृष्ट, मृषम्, मृष्व, मृष्म।।
__श्लिष्टम्, श्लिष्ट, श्लिषम्, श्लिष्व, श्लिष्म।। ५ अमरीम-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अशेश्लेष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ मरीमर्षा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०॥
६ शेश्लेषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ मरीमृष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ७ शेश्लिष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ परीवर्षिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ शेश्लेषिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ मरीमर्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ शेश्लेषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अमरीमर्षिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अशेश्लेषिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। मक्षे मरी-स्थाने मरि, इति मर, इति च ज्ञेयम्।
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
इष्पा
४९२ पृषू (घुष्) दाहे॥
४९४ घृषू (घृष्) संहर्षे।। १ पो-प्रोष्टि, पुषीति, पुष्टः, पुषति, पुषीषि, प्रोक्षि, प्रोष्ठः, प्रोष्ठ, | १ जरी-घर्टि, घृषीति, घृष्टः, घृषति, घृषीषि, घर्भि, घृष्ठः, घृष्ठ, पृषीमि, प्रोष्मि, पुष्वः, पुष्मः।। ।
घृषीमि, घष्मि, घृष्वः, घृष्मः।। २ पोपुष्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ जरीघृष्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ पोप्रोष्ट, पोप-षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षत, ड्डि, ष्टात्, ष्टम, ष्ट, | ३ जरीघटुं, जरिघृ-षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टात्, षाणि, पाव, षाम।।
ष्टम्, ष्ट, षाणि, षाव, षाम।। ४ अपो-प्रोट, पुषीत्, पृष्टाम्, पुषुः, पुषीः, प्रोट, पृष्टम्, पृष्ट, | ४ अजरी-घ, घृषीत्, घृष्टाम्, घृषुः, घृषी:, घर्ट, घृष्टम्, घृष्ट, पुषम्, पुष्व, पुष्म।।
घृषम्, घृष्व, घृष्म।। ५ अपोप्रोष्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अजराघष्-इत्, इष्टाम्, इषुः। इः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।
६ जरीघर्षा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ पोप्रोषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ जरीघृष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ पोपुष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ जरीघर्षिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ८ पोप्रोषिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ पोप्रोषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आदृ,
९ जरीघर्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः।। आव:, आमः।।
१० अजरीघर्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अपोप्रोषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
पक्षे जरी-स्थाने जरि, इति जर्, इति च ज्ञेयम्। ४९३ प्लुषू (प्लुष्) दाहे।।
४९५ हृषू (हृष्) अलीके।। १ पो-प्लोष्टि, प्लुषीति, प्लुष्टः, प्लुषति, प्लुषीषि, प्लोक्षि, |
| १ जरी-हटिं, हृषीति, हृष्टः, हृषति, हृषीषि, हर्भि, हृष्ठः, हृष्ठ, प्लुष्ठः, प्लेष्ठ, प्लुषीमि, प्लोष्मि, प्लुष्वः, प्लुष्मः।।
हृषीमि, हष्मि, हृष्वः, हृष्मः।। २ पोप्लुष्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
२ जरीहष्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ पोल्लोष्ट, पोप्लु-षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट,
३ जरीहष्टुं, जरिह-षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टात्, पाणि, पाव, षाम।।
ष्टम, ष्ट, षाणि, षाव, षाम।। ४ अपो-प्लाट, प्लुषीत्, प्लुष्टाम्, प्लुषुः, प्लुषीः, प्लोट,
४ अजरी-ह, हृषीत्, हृष्टाम्, हृषुः, हृषी:, हर्ट्स, हृष्टम्, हृष्ट, प्लुष्टम्, प्लुष्ट, प्लुषम्, प्लुष्व, प्लुष्म।।
हृषम्, हृष्व, हृष्म।। ५ अपोप्लोष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अजरीहर्ष-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इप्म।।
इष्म।। ६ पोप्लोषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ जरीहर्षा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ पोप्लुष्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ पोप्लोषिता-", री, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।।
७ जरीहृष्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ जरीहर्षिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ पोप्लाषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आद,
९ जरीहर्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अपोप्लोपिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अजरीहर्षिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
बलुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
४९६ पुषू (पुष्) दाहे ।।
१ पो पोष्टि, पुपीति, पुष्टः पुषति, पुषीषि, पोक्षि, पुष्ठः, पुष्ठ, पुषीमि, पोष्मि, पुष्वः, पुष्मः ।।
२ पोपुष् यात्, याताम् यु या यातम् यात याम्, याव
याम ।।
३ पोपोष्ट, पोपुषीतु ष्टात् ष्टाम् षतु ड्डि ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, पाणि, षाव, षाम ||
४ अपो-पोट, पुषीत् पुष्टाम्, पुषः, पुषी, पोट, पुष्टम्, पुष्ट,
पुषम्, पुष्व, पुष्म ।
५ अपोपोष्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ पोपोपाशकार ३० ।। म्बभूव ३० ॥ मास ३० ।। ७ पोपुप्यात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त ८ पोपाधिता रौ र सि, स्थः, स्थ, ९ पोपोविष्य्-अति, अतः अन्ति असि
सम्, स्व, स्म ।। स्मि, स्वः स्मः ॥ अथः अथ आदू,
आवः, आमः ।।
१० अपोपाधिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अताअम्
आव, आम।।
४९७ भूष ( भूष्) अलंकारे ।।
१ बोभू-पीति ष्टि ष्ट, पति पीषि क्षि छ, ठ, षीमि, ष्मि ष्वः, ष्मः ॥
२ बोभूय्यात्, याताम् यु याः, यातम्, यात । याम्, याव
ग्राम ॥
३ बोभू-पीतु, ए. एात्, ठाम, धतु, ड्डि ष्टात् ष्टम्, ष्ट, पानि,
पाव, पाम ।।
४ अबोभू-पीत् टु ष्टाम्, पु, षी, द् ष्टम्, ष्ट, पम्, ष्व,
ष्म ।।
५ अवोभाष, अबोभूष-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इपम्, इष्व, इष्म ।।
६ बोभूषा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ बोभूष्यातु, स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ बोभूषिता " रौ र सि स्थः, स्थ, रिम, स्वः स्मः ॥ ९ बोभूषिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
आवः, आमः ॥
१० अयोभूषिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
123
४९८ तसु (तंस्) अलंकारे।।
१ तातं सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्पि, स्थः, स्थ, सीमि, स्मि, स्वः स्मः ॥
,
२ तातंस्यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ तातं सीतु, स्तु स्तात् स्ताम् स्तु द्धि, स्तात् स्तम्, स्त सानि, साव, साम ।!
४ अता-तंसीत्, तन्, तंस्ताम्, तंसुः, तंसी, तन्, तंस्तम्, तंस्त, तंसम्, तंस्व, तंस्म ।।
५ अतातंस्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ तासा-शकार ३० ।। म्बभूव ३० ।। मास ३० ॥
७ तातंस्यात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ तातंसिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ तातंसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः अथ आमि,
आवः, आमः ॥
१० अातंसिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
४९९ तुस (तुस्) शब्दे ।।
१ तो तुसीति तोस्ति, तुस्तः, तुसति, तुसौषि, तोस्सि, तुस्थः, तुस्थ, तुसीमि, तोस्मि, तुस्वः, तुस्मः ।।
२ तोतुस्यात्, याताम् युः या बातम् यात याम् याव
"
याम ।।
३ तोतोस्तु, तोतु- सीतु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, घि, द्धि, स्तात्, स्तम् स्त, सानि, साव, साम ।।
४ अतो- तुसीत्, तोत्, तुस्ताम्, तुसुः तुसी:, तो:, तोत् तुस्तम्, तुस्त, तुसम्, तुस्व, तुस्म ।
५ अतोतोस्-ईत्, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम् इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ तोतोसा कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास ३० ।।
"
७ तोतुस्यात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ तोतोसिता-" रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ तोतोसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि अथः, अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अतोतोसिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम्
आव, आप।।
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
124
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५०० ह्रस (ह्रस्) शब्द।।
५०२ रस (रस्) शब्द।। १ जाह्र-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, | १ रार-सीति, स्ति, स्त:, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, सीमि, सीमि, स्मि, स्वः, स्मः॥
स्मि, स्वः, स्मः।। २ जाह्रस्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ रारस्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम। ३ जाह्र-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, घि, द्धि, स्तात्, स्तम्, | ३ रार-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, घि, द्धि, स्तात्, स्तम्, स्त, सानि, साव, साम।।
स्त, सानि, साव, साम।। ४ अजाह्र-सीत्, त्, स्ताम्, सुः, सी:, :, स्तम्, स्त, सम्, । ४ अरार-सीत्, त्, स्ताम्, सुः, सी:, :, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्व, स्म।।
स्म।। ५ अजाह्रास्, अजाह्रस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। | ५ अरारास्, अरारस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।
इषम्, इष्व, इष्म। ६ जाह्रसा-जुकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
|६ रारसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०॥ मास इ०॥ . ७ जाह्रस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ७ रारस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ जाह्रसिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ रारसिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ जाहसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथ:, अथ। आमि, | ९ रारसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः ।।
आवः, आमः।। १० अजाह्रसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अरारसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ५०१ ह्रस (ह्रस्) शब्दे।।
५०३ लस (लस्) श्लेषणक्रीडनयोः। १ जाल-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, | १ लाल-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।।
सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।। २ जाह्रस्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ लालस्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ जाह्न-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, घि, द्धि, स्तात्, स्तम्, | ३ लाल-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, घि, द्धि, स्तात्, स्तम्, स्त, सानि, साव, साम।।
स्त, सानि, साव, साम।। ४ अजाल-सीत्, त्, स्ताम्, सुः, सी:, :, स्तम्, स्त, सम्, | ४ अलाल-सीत्, त्, द्, स्ताम्, सुः, सी:, :, त्, स्तम्, स्त, स्व, स्म।।
सम्, स्व, स्म।। ५ अजाह्लास्, अजाह्रस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। | ५ अलालास्, अलालस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई., इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ जालसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ लालसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ जाह्नस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। ७ लालस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।। ८ जाह्रसिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः।। ८ लालसिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ जाहसिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ लालसिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अजाहसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अंतम्, अत।अम्, । १० अलालसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
यदनुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
५०४ घस्लूं (घस्) अदने ।।
१ जा- घसीति, घस्ति, घस्तः, क्षति, घसीषि, घस्सि, घस्थः, घस्थ, घसीमि, घस्मि, घस्वः, घस्मः ।।
२ जाघस्यात्, याताम्, खुः । याः, यातम् यात याम्, याव याम ॥
३ जा घसीतु, वस्तु, घस्तात् घस्ताम्, क्षतु घघि, घद्धि, घस्तात् घस्तम्, घस्त घसानि, घसाव, घसाम ।।
४ अजा- घसीत्, घत्, घस्ताम्, क्षुः, घसीः, घः, घत्, घस्तम्, घस्त, घसम्, घस्व, घस्म ॥
५ अजाघास्, अजाघस्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इथम्, इष्व इष्म॥
६ जाघसा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ जाघस्या- तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ जाघसिता" रौ र सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ जाघसिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ आमि आवः, आमः ॥
१० अजाघसिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्,
आव, आम।।
५०५ हसे (हस्) हसने ॥
१ जाह-सीति स्ति, स्तः, सति, सीषि, रिस, स्थः, स्थ. सीमि, स्मि, स्वः स्मः ॥
२ जाहस्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ||
३ जाह- सीतु, स्तु स्तात् स्ताम् स्तु पि द्धि, स्तात् स्तम्, स्त, सानि, साव, साम ।।
४ अजाह-सीत् तु स्ताम्, सु, सी, स्तम्, स्त, सम् स्व, स्म ॥
५ अजाहास्, अजाहस्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ॥
६ जाहसा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
,
७ जाहस्यात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ जाहसिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ जाहसिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि आवः, आमः ।
अथः अथ आमि
"
१० अजाहसिष्य्-अत् अताम्, अन् अ अतम्, अत अम्
आव, आम।।
५०६ पिसृ (पिस्) गतौ ।।
-
१ पे पेस्ति पिसीति, पिस्तः, पिसति, पिसोधि, पेस्सि पिस्थ, पिस्थ, पिसीमि, पेस्मि, पिस्वः, पिस्मः ॥
२ पेपिस्यात्, याताम् युः । या यातम् यात । याम्, याव याम ।।
३ पेपेस्तु, पेपि- सीतु, स्तात्, स्ताम् स्तु, घि, द्धि, स्तात्, स्तम्, स्त, सानि, साव, साम॥
४ अपे-पिसीत्, पेत्, पिस्ताम् पिसु पिसी, पे, पेत्, पिस्तम्, पिस्त, पिसम्, पिस्व, पिस्म ।।
५ अपेपेस्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व,
125
इष्म ।।
६ पेपेसाकार इ० ।। म्बभूव ३० ।। मास इ० ॥
७ पेपिस्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ पेपेसिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ पेपेसिष्य्-अति, अतः अन्ति । असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ॥
१० अपेपेसिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
५०७ पेस (पेस्) गतौ ॥
१ पेपे सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, सीमि स्मि, स्व:, स्मः ॥
२ पेपेस् - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ पेपे सीतु स्तु, स्तात् स्ताम् स्तु घि, द्धि, स्तात् स्तम्, स्त, सानि, साव, साम ।।
४ अपेपे सीत्, त्, स्ताम्, सु, सी, स्तम्, स्त, सम्, स्व
स्म ।।
५ अपेपेस्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ॥
पेपेसा शकार ३० ।। म्बभूव ३० ।। मास इ० ।।
८
पेपेस्या- तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ।। पेपेसिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ पेपेसिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।
१० अपेपेसिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
६
७
-
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
126
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५०८ वेस (वेस्) गतौ।।
५१० शंसू (शंस्) स्तुतौ च॥ १ वेवे-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, सीमि, १ शा-शंसीति, शंस्ति, शंस्तः, शंसति, शंसीषि, शंस्सि, स्मि, स्वः, स्मः।।
शंस्थः, शंस्थ, शंसीमि, शंस्मि, शस्वः, शस्मः।। २ वेवेस्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, - २ शाशस्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ वेवे-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, घि, द्धि, स्तात्, स्तम्, | शा-शंसीतु, शंस्तु, शंस्तात्, शंस्ताम, शसत, शघि, शंद्धि, स्त, सानि, साव, साम।।
शस्तात, शस्तम्, शस्त, शंसानि, शंसाव, शंसाम।। ४ अववे-सीत्, त्, स्ताम्, सुः, सी:, :, स्तम्, स्त, सम्, स्व, ४ अशा-शंसीत्, शन्, शस्ताम्, शसुः, शंसी:, शन्, शस्तम्, स्म।।
शस्त, शंसम्, शस्व, शस्म।। ५ अवेवेस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अशाशंस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ वेवेसा-अकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ शाशंसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ वेवेस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। | ७ शाशंस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ वेवेसिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ८ शाशंसिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ वेवेसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | शाशंसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अवेवेसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अशाशंसिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ५०९ शस (शस्) हिंसायाम्।।
५११ मिहं (मिह्) सेचने॥ १ शाश-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, | १ मे-मिहीति, मेढि, मीढः, मिहति, मिहीषि, मेक्षि, मीढः, सीमि, स्मि, स्व:, स्मः।।
मीढ, मिढीमि, मेझि, मिह्वः, मिशः।। २ शाशस्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ मेमिह-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम॥ ३ शाश-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, घि, द्धि, स्तात्, स्तम्, | ३ मे-मिहीतु, मेद, मीढात्, मीढाम, मिहतु, मीढि, मीढात्, स्त, सानि, साव, साम।।
मीढम्, मीढ, मिहानि, मिहाव, मिहाम।। ४ अशाश-सीत्, त्, स्ताम्, सुः, सी:, :, स्तम्, स्त, सम्, | ४ अमे-मिहीत्, मेट्, मीढाम्, मिहुः, मिही:, मेट्, मीढम्, स्व, स्म।।
मीढ, मिहम्, मिह्व, मिझ।। ५ अशाशस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अमेमेह-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ शाशसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ मेमेहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ शाशस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ मेमिया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ शाशसिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ८ मेमेहिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ शाशसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ मेमेहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अशाशसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अमेमेहिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
यइलुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
५१२ दहं (दह) भस्मीकरणे ॥
१ दन् - दहीति, दग्धि, दग्धः, दहति, दहीषि, धक्षि, दग्ध:, दग्ध, दहीमि, दह्नि, दह्वः, दमः ॥
२ दन्दह- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ दन्द होतु, ग्धु ग्धात् ग्धाम्, हतु, ग्धि, ग्धात् ग्धम्, ग्ध, हानि, हाव, हाम।।
४ अदन्-दहीत् धक् दग्धाम् ददुः, दही, धक्, दग्धम्, दग्ध, दहम्, दह, दहा ।।
५ अदन्दह-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम् इष्व इष्म ।।
६ दन्दहा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ दन्दह्या-त्, स्ताम्, सु: ।: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ दन्दहिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ दन्देहिष्य्-अति, अतः, अन्ति असि अथः अथ आद, आवः, आमः ।।
"
१० अदन्दहिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
५१३ चह (चह) कल्कने ||
१ चा चहीति, चाढि, चाढः, चहति, चहीषि, चक्षि, चाढः, चाढ, चहीमि, चाह्नि, चह्नः, चह्मः ॥
२ चाच- यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ चा चहीतु चादु, चाढात्, चाढाम्, चहतु चाढि, चाढात् चाढम्, चाढ, चहानि, चहाव, चहा ।।
४ अचा-चहीत्, चट्, चाढाम्, चहुः, चही:, चट्, चाढम्, चाढ, चहम्, चह्न, चह्म ॥
५ अचाचह - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ चाचहा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।।
७ चाचया तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चाचहिता" रौ र सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चाचहिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आच, आवः, आम: ।।
१० अचाचहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम।।
५१४ रह (रह) कल्कने।।
१ रा-रहीति, राढि, राह, रहति रहीषि, रक्षि, राढ, राढ, रहीम, राशि, रहः, रहाः ॥
२ रार- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ रा रहीतु, राहु, राढात्, राढाम् रहतु, राढि, राढात्, राढम् राढ, रहानि, रहाव, रहाम ।।
४ अरा-रहीत्, रट्, राढाम् रहुः, रही, रट्, राढम् राढ, रहम्, रह्न, रह्य ।।
५ अरारह - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
रारहा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
रारयात् स्ताम्, सुः
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। रारहिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ रारहिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
६
७
८
127
आवः, आमः ।।
१० अरारहिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत |अम्, आव, आम ।।
५१५ रहु ( रंह) गतौ ॥
१ रा रंहीति, रण्डि, रण्ठ, रंहति रहीषि, रद्धि, रण्डः, रण्ड रहीम, रंह्नि, रंह्नः, रंह्यः ।।
२ रारंह- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ रा रहीतु, रण्दु रण्डात्, रण्ढाम्, रहतु, रण्ढि रण्डात्, रण्ढम्, रण्ढ, रंहाणि, रंहाव, रंहाम।।
४ अरा - रंहीत्, रन्, रण्ढाम्, रंहुः, रंही, रन्, रण्ढम्, रण्ढ, रहम् रह रहा।
५ अरारंह-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म ||
६
रारंहा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ रारंया-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ रारंहिता- रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ रारंहिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
।
१० अरारंहिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
128
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५१६ वह (दुह्) वृद्धौ।।
५१८ वृह (वृह) वृद्धौ।। १ दरि-दृहीति, दर्डि, दृढः, दृहति, दृहीषि, धर्भि, दृढः, दृढ, | ५१९ वृह (वृह) शब्बे च॥ __दृहीमि, दर्झि, दृह्वः, दृशः।।
" १ वरि-वृहीति, वढि, वृढः, वृहति, वृहीषि, वर्भि, वृढः, २ दारदह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, याता याम्, याव, वद. वहीमि. वर्दाि, वह वह्यः। याम।।
२. वरिवृह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ३ दरिदर्दु, दरिद-हीतु, ढात्, ढाम्, हतु, ढि, ढात्, ढम्, ढ, याव, याम।। हाणि, हाव, हाम।।
३ वरिवई, वरिव-हीतु, ढात्, ढाम्, हतु, ढि, ढात्, ढम्, ढ, ४ अदरि-दृहीत्, धर्ट, दृढाम्, दृहुः, दृही:, धर्ट, दृढम्, दृढ, | हाणि, हाव, हाम।। दृहम्, दृह्व, दृह्म।।
४ अवरि-वृहीत्, धर्ट, वृढाम्, वृहुः, वृही:, धर्ट्स, वृढम्, वृढ, ५ अदरिदह-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, वृहम्, वृह्व, वृह्म।। इष्म।।
५ अवरिवर्ह-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ दरिदर्हा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
इष्म।। ७ दरिद्वह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
६ वरिवर्हा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ८. दरिदर्हिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
७ वरिवृह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ दरिदर्हिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
८ वरिवर्हिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
९ वरिवर्हिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अदरिदर्हिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, |
| १० अवरिवर्हिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। पक्षे दरि स्थाने 'दरी' इति 'दर' इति च ज्ञेयम्।
पक्षे वरि स्थाने 'वरी' इति 'वर' इति च ज्ञेयम्। - ५१७ दृहु (दह्) वृद्धौ।
५१७ वृहु (वृह) वृद्धौ।। १ दरि-इंहीति, दृण्ढि, दृण्ढः, दृहनि, हीषि, धृति, दृण्ढः, | १ वरि-वंहीति, वृण्ढि, वृण्ढः, वृंहति, हीषि, वृत्रि, वृण्डः, दृण्ढ, हीमि, इंझि, दूंह्वः, ह्यः ।।
वृण्ड, हीमि, वृंह्मि, वृंह्वः, वृंशः।। २ दरिद्वंह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, |
| २ वरिवृंह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ दरि-दृहीतु, दृण्दु, दृण्ढात्, दृण्ढाम्, दृहतु, दृण्ढि, दृण्डात्, | ३ वरि-वृंहीतु, वृण्द, वृण्ढात्, वृण्ढाम्, वृंहतु, वृण्ढि, दृण्ढम्, दृण्ढ, हाणि, दुंहाव, इंहाम।।
वृण्ढात्, वृण्ढम्, वृण्ड, वृहाणि, वृहाव, हाम।। ४ अदरि-दृहीत्, दृन्, दृण्ढाम्, दृहुः, दृहीः, दृन्, दृण्ढम्, ४ अवरि-वृहीत्, वृन्, वृण्ढाम्, वृंहः, हीः, वन, वृण्ढम्, दृण्ड, दंहम्, दूंव, दूंम।।
वृण्ढ, वृंहम्, वृंह्व, वृह्म।। ५ अदरिद-इत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अवरिवूह-ईत, इष्टाम, इषः। ईः, इष्टम, इष्ट। इषम, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ दरिद्वंहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ वरिवँहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ दरिद्वह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ वरिवहया-तु, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम, स्व, स्म।। ८ दरिद्वंहिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ वरिवृंहिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ दरिद्वंहिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ वरिवृहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अदरिद्वंहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अवरिवंहिष्य-अतु, अताम्, अन। अः, अतम, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। पक्षे दरि स्थाने 'दरी' इति 'दर' इति च ज्ञेयम्।
पक्षे वरि स्थाने 'वरी' इति 'वर' इति च ज्ञेयम्।
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
129
५२० तुह (तुह्) अर्दने।
५२३ मह (मह) पूजायाम्।। १ तो-तुहीति, तोढि, तूढः, तुहति, तुहीषि, तोक्षि, तूढः, तूढ, १ मा-महीति, माढि, माढः, महति, महीषि, मक्षि, माढः, तोझि, तुह्वः, तुह्मः।।
माढ, मह्मि, महीमि, मह्वः, ममः।। २ तोतुह्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ मामह-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ तो-तुहीतु, तोढु, तूढात्, तूढाम्, तुहतु, तूढि, तूढात्, तूढम्, | ३ मा-महीतु, माढु, माढात्, माढाम्, महतु, माढि, माढात्, तूढ, तुहानि, तुहाव, तुहाम।।
माढम्, माढ, माहानि, माहाव, माहाम।। ४ अतो-तुहीत्, तोट्, तूढाम्, तुहुः, तुही:, तोट्, तूढम्, तूढ, | ४ अमा-महीर, मट, माढाम्, महुः, मही:, मट, माढम्, माढ, तुहम्, तुह्व, तुह्म।।
महम्, मह्व, मह्म।। ५ अतोतोह-ईत्. इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, । ५ अमामह-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ तोतोहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ मामहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ तोतुह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ७ मामह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तोतोहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ८ मामहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ तोतोहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आतु, | ९ मामहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आम, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अौतोहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अमामहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। __ ५२२ दुह (दह्) अर्दने।
५२४ रक्ष (रक्ष) पालने॥ १ दो-दुहीति, दोग्धि, दुग्धः, दुहति, दुहीषि, धोक्षि, दुग्धः, | १ रार-क्षीति, ष्टि, ष्टः, क्षति, क्षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, क्षीमि, क्ष्मि, दुग्ध, दुहीमि, दुह्वः, दुह्मः ।।
क्ष्वः, क्ष्मः।। २ दोदुह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ रारक्ष-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम। ३ दो-दुहीतु, दोग्धु, दुग्धात्, दुग्धाम्, दुहतु, दुग्धि, दुग्धात्, | ३ रार-क्षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, क्षतु, डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, क्षानि, दुग्धम्, दुग्ध, दुहानि, दुहाव, दुहाम।।
क्षाव, क्षाम।। ४ अदो-दुहीत्, धोक, दुग्धाम्, दुहुः, दुही:, धोक्, दुग्धम्, | ४ अरार-क्षीत्, टू, ष्टाम्, क्षुः, क्षीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, क्षम्, श्व, दुग्ध, दुहम्, दुह्व, दुह्म।।
क्ष्म।। ५ अदोदोह-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अरारक्ष-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म। ६ दोदोहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ रारक्षा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ दोदुह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ७ रारक्ष्या-त, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ दोदोहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ रारक्षिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ दोदोहिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आद, | ९ रारक्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अदोदोहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अरारक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
क्ष्म।।
130
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५२५ मक्ष (मक्ष्) संघाते।।
५२७ तक्षौ (तक्ष्) तनूकरणे॥ १ माम-क्षीति, ष्टि, ष्टः, क्षति, क्षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, क्षीमि, क्ष्मि, | १ तात-क्षीति, टि, ष्टः, क्षति, क्षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, क्षीमि, क्ष्मि, स्वः, क्ष्मः ।।
क्ष्वः, क्ष्मः।। २ मामा-यात्, याताम्, युः। याः, यातम, यात। याम, याव, | २ तातक्ष्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम. याव, याम।।
याम॥ ३ माम-क्षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, क्षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, क्षानि,
| ३ तात-क्षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, क्षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, क्षानि,
क्षाव, क्षाम।। क्षाव, क्षाम।।
४ अतात-क्षीत्, ट्, ष्टाम्, क्षुः, क्षीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, क्षम्, श्व, ४ अमाम-क्षीत्, ट्, ष्टाम्, क्षुः, क्षीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, क्षम्, श्व,
क्ष्म।
५ अतातर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अमामक्ष-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।।
६ तातक्षा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ मामक्षा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ तातक्ष्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ मामक्ष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ८ तातक्षिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ मामक्षिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ९ तातक्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ मामक्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।। आवः, आमः।।
१० अतातक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अमामक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
शित्प्रत्यये परे नुप्रत्यये सति, तातक्ष्णोति, तातक्ष्णुयात्, ५२६ मुक्ष (मुक्ष्) संघाते।।
तातक्ष्णोतु, अतातक्ष्णोदित्यपि भवति।
५२८ त्वक्षौ (त्वक्ष्) तनूकरणे।। १ मोमु-क्षीति, ष्टि, ष्टः, क्षति, क्षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, क्षीमि, क्ष्मि, क्ष्वः, क्षमः।।
| १ तात्व-क्षीति, ष्टि, ष्टः, क्षति, क्षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, क्षीमि, २ मोमुक्ष-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
क्ष्मि, क्ष्वः, क्ष्मः।। याम।।
२ तात्वक्षु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ३ मोमु-क्षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, क्षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, क्षानि,
याव, याम।। क्षाव, क्षाम।।
३ तात्व-क्षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, क्षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, क्षानि, ४ अमोमु-क्षीत्, ट्, ष्टाम्, क्षुः, क्षीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, क्षम्, श्व,
क्षाव, क्षाम।। क्ष्म।।
४ अतात्व-क्षीत्, ट्, ष्टाम्, क्षुः, क्षी:, ट्, ष्टम्, ष्ट, क्षम्, श्व, ५ अमोमुक्ष-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
क्ष्म।। इष्म।।
५ अतात्वत्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ मोमुक्षा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
इष्म।। ७ मोमुक्ष्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म॥ | ६ तात्वक्षा-चकार इ० ।। म्बभूव इ०॥ मास इ०।। ८ मोमुक्षिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
| ७ तात्वक्ष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ मोमुक्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, |
८ तात्वक्षिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। आवः, आमः।।
९ तात्वक्षिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अमोमुक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अतात्वक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।।
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
क्ष्म।।
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
131 ५२९ णिक्ष (निक्ष्) चुम्बने।।
५३१ स्तृक्ष (स्तृक्ष) गतौ।। १ नेनि-क्षीति, ष्टि, ष्टः, क्षति, क्षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, क्षीमि, क्ष्मि, | १ तरिस्तु-क्षीति, ष्टि, ष्टः, क्षति, क्षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, क्षीमि, क्ष्वः, क्ष्मः।।
क्ष्मि, क्ष्वः, क्ष्मः।। २ नेनिक्ष-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ तरिस्तृक्ष-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ नेनि-क्षीतु, ष्टु, ष्टात्, ठाम्, क्षतु, डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, क्षानि,
३ तरिस्तु-क्षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, क्षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट,
क्षानि, क्षाव, क्षाम।। क्षाव, क्षाम।।
४ अतरिस्तृ-क्षीत्, ट्, ष्टाम्, क्षुः, क्षी:, ट्, ष्टम्, ष्ट, क्षम्, श्व, ४ अनेनि-क्षीत्, ट्, ष्टाम्, क्षुः, क्षीः, टु, ष्टम, ष्ट, क्षम्, श्व,
क्ष्म।।
५ अतरिस्तृक्ष-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अनेनिक्ष-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।।
६ तरिस्तृक्षा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ नेनिक्षा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ तरिस्तृक्ष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ नेनिक्ष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | तरिस्तक्षिता-" रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ८ नेनिक्षिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ नेनिक्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ तरिस्तृक्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आवः, आमः।
आमि, आवः, आमः।। १० अनेनिक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अतरिस्तृक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। __ ५३० तृक्ष (तृक्ष) गतौ।।
पक्षे तीर-स्थाने 'तरी' इति तर्' इति च ज्ञेयम्। १ तरितृ-क्षीति, ष्टि, ष्टः, क्षति, क्षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, क्षीमि,
५३२ णक्ष (नक्ष्) गतौ।। क्ष्मि, क्ष्वः, क्ष्मः॥
१ नान-क्षीति, ष्टि, ष्टः, क्षति, क्षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, क्षीमि, क्ष्मि, २ तरितृक्ष-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, क्ष्वः, क्ष्मः।। याव, याम।।
२ नानक्षु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ तरितृ-क्षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, क्षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, क्षानि, क्षाव, क्षाम।।
३ नान-क्षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, क्षतु, डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, क्षानि, ४ अतरितृ-क्षीत्, ट्, ष्टाम्, क्षुः, क्षीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, क्षम्, श्व,
क्षाव, क्षाम।। क्ष्म।।
४ अनान-क्षीत्, ट्, ष्टाम्, क्षुः, क्षी:, टु, ष्टम्, ष्ट, क्षम्, श्व, अतरितृक्ष-ईत्, इटाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
क्ष्म।। इष्म।।
५ अनानस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ तरितृक्षा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
इष्म।। ७ तरितृक्ष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
६ नानक्षा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ८ तरितृक्षिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
७ नानक्ष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ नानक्षिता-", रौ, र:। सि, स्थ:, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ तरितृक्षिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ नानक्षिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।
आवः, आमः।। १० अतरितृक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अनानक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आमा
आव, आम।।
याम।।
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
132
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५३३ वक्ष (वक्ष) रोषे।।
५३६ काक्षु (काङ्क्ष) काङ्क्षायाम्। १ वाव-क्षीति, ष्टि, ष्टः, क्षति, क्षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, क्षीमि, क्ष्मि, | १ चाकाङ्-क्षीति, टि, टः, क्षति, क्षीषि, क्षि, विक्ष, ठः, श्वः, क्ष्मः।।
ठ, क्षीमि, क्ष्मि, श्वः, क्ष्मः।। २ वावक्ष-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ चाकाक्षु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ वाव-क्षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, क्षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, क्षानि, | ३ चाकाङ्-क्षीतु, टु, टात्, टाम्, क्षतु, ड्डि, क्ष्टात्, टम्, क्षाव, क्षाम।।
ट, क्षाणि, क्षाव, क्षाम।। ४ अवाव-क्षीत्, ट्, ष्टाम्, क्षुः, क्षीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, क्षम्, क्ष्व, ४ अचाका-क्षीत्, क, तंटाम, क्षुः, क्षी:, क्, टम्, ट, क्षम्, क्ष्म।।
क्ष्व, क्ष्म।। ५ अवावक्ष-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अचाकाडम-ईत. इष्टाम, इषः। ई: इष्टम, इष्ट। इषम, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ वावक्षा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ चाकाङ्क्षा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ वावक्ष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
| ७ चाकाक्ष्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ वावक्षिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
| ८ चाकासिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ९ वावक्षिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
स्मः।। आवः, आमः।।
९ चाकाटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। १० अवावक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आमि, आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अचाकाङ्गिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ५३४ त्वक्ष (त्वक्ष्) त्वचने। त्वक्षौ ५२८ वद्रूपाणि
आव, आम।। __ ५३५ सूर्भ (सूक्ष्) अनादरे॥
५३७ वाक्षु (वाझ्) काङ्क्षायाम्॥ १ सोसू-ीति, टि, टः, क्षति, क्षीषि, सिं, विक्ष, wः, र्छ, | १ वावाङ्-क्षीति, टि, टः, क्षति, क्षीषि, क्षि, विक्ष, ठः, क्षीमि, दिम, वः, धर्मः।।
क्ष्ठ, क्षीमि, क्ष्मि, क्ष्वः, मः।। २ सोसूर्भ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ वावाक्ष-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ सोसू-क्षीतु, टु, टात्, लम्, क्षतु, ढि, [त्, दम्, | ३ वावाङ्-क्षीतु, टु, टात्, टाम्, क्षतु, रिड्ड, क्ष्टात्, टम्, ट, आणि, वि, मि।।
ट, क्षाणि, क्षाव, क्षाम।। ४ असोसू-क्षीत्, , टाम्, क्षुः, ऊः, र्क, टम्, टु, क्षम्, | ४ अवावा-सीत्, न्, झ्टाम्, क्षुः, शीः, न्, ङ्टम्, झ्ट, व, म।।
ङ्कम्, श्व, म।। ५ असोसूक्ष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अवावाक्ष-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ सोसूर्धा-ऋकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ वावाङ्गा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ सोसूा -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। | ७ वावाझ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ सोसूर्खिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ वावासिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ सोसूर्खिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ वावामिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० असोसूक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अवावाशिष्य-अतु, अताम, अन्। अः, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
यहलुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
५३८ माक्षु (मड्क्ष्) काङ्क्षायाम्॥
१ मामाइ क्षीति, टि, ट, क्षति, क्षीषि क्षि विक्ष, ठ, क्ष्ठ, क्षीमि, क्ष्मि, क्ष्वः, क्ष्मः ॥
,
२ मामाइक्षु यात्, याताम् युः । या बातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ मामाड्-क्षीतु, टु, क्ष्टात् क्ष्टाम्, क्षतु, रिड्ड, क्ष्टात्, क्ष्टम्, क्ष्ट, क्षाणि, क्षाव, क्षाम ||
"
४ अमामाङ्गीत् न स्टाम्, इक्षुः ङ्गी, इस्टम, इट क्षम्, क्ष्व, क्ष्म ।।
५ अमामाइस्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ मामाड़ा-लकार ३० ।। म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥
७ मामाक्ष्या- तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥
८ मामाङ्क्षिता- " रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ मामाद्विष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ।
१० अमामालिष्य् अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
५३९ द्राक्षु (द्राक्ष) घोरवासिते च ।।
१ दाद्राङ्क्षीति, टि, ट, क्षति, क्षीषि, क्षि, क्क्षि, ठ क्षीमि, क्ष्मि, क्ष्वः, क्ष्मः ॥
२ दाद्राड्क्ष्- यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ दाद्राड्-क्षीतु, टु, क्ष्टात् क्ष्टाम्, क्षतु, रिड्ड, क्ष्टात्, क्ष्टम्, क्ष्ट, क्षाणि, क्षाव, क्षाम ||
४ अदाद्राड्-क्षीत्, (अदाद्रान्), क्ष्टाम्, a:, af:, (अद्रादान्), क्ष्टम्, क्ष्ट, क्षम्, क्ष्व, क्ष्म॥
५ अदाद्राइल-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ दाद्राङ्खाञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।।
७ दाद्राक्ष्या-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥
८ दाद्राङ्क्षिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः
स्मः ॥
7
2
९ दात्राङ्गिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अदाद्राङ्गिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
५४० प्राक्षु (ध्राक्ष) घोरवासिते च ।।
१ दाघ्राड्- क्षीति, क्ष्टि, क्ष्टः, क्षति, क्षीषि, क्षि, क्क्षि, ठ, क्ष् क्षीमि, क्ष्मि, क्ष्वः, क्ष्मः ॥
२ दाघ्राक्ष- यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात। याम्, याव, याम ।।
३ दाघ्राड्-क्षीतु, टु, क्ष्टात्, क्ष्टाम्, क्षतु, रिड्ड, क्ष्टात् क्ष्टम्, ट, क्षाणि, क्षाव, क्षाम ।।
४ अदाधाङ्क्षीत्, (अदाघ्रान्), (अदादान्), क्ष्टम्, क्ष्ट, क्षम्, क्ष्व, क्ष्म
५ अदाघ्राक्ष - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
133
-
६ दानाद्वा-शकार इ० ॥
७ दानाङ्क्षयात् स्ताम् सुः
स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥
८ दानाङ्क्षिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। दाघ्राङ्गिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ॥
९
१० अदाघ्राङ्गिष्य् अत् अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
५४१ ध्वाक्षु (ध्वाक्ष) घोरवासिते च ।।
१ दाध्वाङ्क्षीति, टि, ट, क्षति, क्षीषि क्षि, क्क्षि ठः, क्ष्ठ, क्षीमि, क्ष्मि, क्ष्वः, क्ष्मः ॥
म्बभूव ३० ॥ मास इ० ।।
क्ष्टाम्, क्षु.. क्षी,
२ दावास्यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ दाध्वाङ्क्षीतु, टु, क्ष्ात् क्ष्टाम् क्षतु रिड्ड, स्टात् क्ष्टम्, क्ष्ट, क्षाणि क्षाव, क्षामः ॥
४ अदाध्वाङ्गीत्, न्, टाम्, इक्षुः ङ्गी, नू, इक्ष्टम्, इक्ष्ट, हम् क्ष्य, क्ष्म ।
५ अदाध्वाङ्क्ष ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ दावाद्वा-शकार ३० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।।
७ दाध्वाङ्क्षयात् स्ताम्, सुः
८ दाध्वाङ्क्षिता- " रौ, र
›
स्मः ॥
सि
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ स्थः, स्थ, स्मि, स्वः,
९ दावाय्य्-िअति, अतः अन्ति । असि अथः अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अदाध्वाङ्घिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत ।अम्,
आव, आम।।
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
याम।।
134
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५४२ गांङ् (गा) गतौ।। गै ३६ वद्रूपाणि।
५४५ कुंङ् (कु) शब्द।। ५४३ मिङ् (स्मि) ईषद्धसने।। १ चो-कवीति, कोति, कुतः, कुवति, कवीषि, कोषि, कुथ:, १ से-ष्मयीति, ष्मेति, ष्मितः, मियति, ष्मयीषि. मेषि. | कुथ, कवीमि, कोमि, कुवः, कुमः।। ष्मिथः, ष्मिथ, ष्मयीमि, ष्मेमि, ष्मिवः, ष्मिमः।।।
२ चोकु-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ सेष्मि-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
३ चो-कवीतु, कोतु, कुतात्, कुताम्, कुवतु, कुहि, कुतात्, ३ से-ष्मयीतु, ष्मेतु, ष्मितात्, ष्मिताम्, ष्मियतु, ष्मिहि, कुतम्, कुत, कवानि, कवाव, कवाम।।
ष्मितात्, ष्मितम्, ष्मित, ष्मयाणि, ष्मयाव, ष्मयाम।। ४ अचो-कवीत्, कोत्, कुताम्, कवुः, कवी:, कोः, कुतम्, ४ असे-ष्यमीत्, ष्मेत्, ष्मिताम्, ष्पयुः, ष्मयीः, ष्मे:, ष्मितम्, कुत, कवम्, कुव, कुम।। ष्मित, ष्मयम्, ष्मिव, ष्मिम।।
५ अचोकाव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ असेष्याय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।। इष्व, इड।। इष्म।।
६ चोकवा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ सेष्मया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
७ चोकूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ सेष्मीया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
| ८ चोकविता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः।। ८ सेष्मयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
९ चोकविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथ:, अथ। आमि, ९ सेष्मयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः ।। आव:, आमः।।
१० अचोकविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० असेष्पयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।। ५४४ डीङ् (डी) विहायसां गतौ॥
५४६ गुंङ् (गु) शब्द।। १ डे-डयीति, डेति, डीतः, यति, डयीषि, डेषि, डीथः, |
१ जो-गवीति, गोति, गुतः, गुवति, गवीषि, गोषि, गुथः, गुथ, डीथ, डयीमि, डेमि, डीव:, डीमः ।।
गवीमि, गोमि, गुवः, गुमः ।। २ डेडी-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
२ जोगु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, प्याम।।
याम।। ३ डे-डयीतु, डेतु, डीतात्, डीताम्, ड्यतु, डीहि, डीतात्,
३ जो-गवीतु, गोतु, गुतात्, गुताम्, गुवतु, गुहि, गुतात्, डीतम्, डीत, डयानि, डयाव, डयाम।।
गुतम्, गुत, गवानि, गवाव, गवाम।। ४ अडे-डमीत्, डेत्, डीताम्, डयुः, डयी:, डे:, डीतम्,
४ अजो-गवीत्, गोत्, गुताम्, गवुः, गवी:, गोः, गुतम्, गुत, डीत, डयम्, डीव, डीम।।
गवम्, गुव, गुम।।
| ५ अजोगाव-ईत्, इष्टाम, इषुः। ईः, इष्टम, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अडेडाय-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्व, इड।। इष्म।। इष्व, इड।।
६ जोगवा-ञ्चकार इ० ।।म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ डेडया-अकार इ० ।। म्बभूव इ०|मास इ०।। ७ डेडीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ जोगूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ जोगविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ डेडयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ डेडयिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
| ९ जोगविष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आव:, आमः।। आवः, आमः ।।
१० अजोगविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत ।अम्, १० अडेडयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
५४७ घुंङ् (घु) शब्दे ||
१ जो-घवीति, घोति, घुतः, घुवति, घवीषि, घोषि, घुथः, घुथ, घवीमि, घोमि, घुवः, घुमः ।।
२ जोघु- यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ जो-घवीतु, घोतु, घुतात्, घुताम्, घुवतु, घुहि, घुतात्, घुतम्, घुत, घवानि, घवाव, घवाम ।।
४ अजो-घवीत्, घोत्, घुताम्, घवुः, घवी, घो:, घुतम्, घुत, घवम्, घुव, घुम।।
५ अजोघाव्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म । इष्व इड ||
६ जोघवा - ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।।
७ जोघूया - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जोघविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ जोघविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अजोघविष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम।।
५४८ डुंङ् (ङ) शब्दे ॥
१ ञ- ङवीति, ङोति, डुतः, डुवति, ङवीषि, डोषि, डुथः, डुथ, ङवीमि, डोमि, डुवः, डुमः ॥
२ जोडु - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ त्रो- ङवीतु, ङोतु, ङुतात्, डुताम्, डुवतु, डुहि, डुतात्, डुतम्, डुत, ङवानि, ङवाव, ङवाम ।।
४ अञो - ङवीत्, ङोत्, डुताम्, ङवुः, ङवी:, ङोः, डुतम्, डुत, ङवम्, डु, डुम ||
५ अञोडाव्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म । इष्व, इड ||
६ जोडवा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ जोडूया - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।।
८ जोडविता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ जोडविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथ:, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अञोडविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ॥
५४९ च्युंङ् (च्यु) गतौ ।।
१ चो- च्यवीति, च्योति, च्युतः, च्युवति, च्यवीषि, च्योषि, च्युथः, च्युथ, च्यवीमि, च्योमि, च्युतः, च्युमः ।।
२ चोच्यु - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ चो- च्यवीतु, च्योतु, च्युतात् च्युताम् च्युवतु, च्युहि, च्युतात्, च्युतम्, च्युत, च्यवानि, च्यवाव, च्यवाम ।।
४
अचो- च्यवीत्, च्योत्, च्युताम्, च्यवुः, च्यवी:, च्यो:, च्युतम्, च्युत, च्यवम्, च्युव, च्युम ।।
५ अचोच्याव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
135
इष्म । इष्व इड ||
६ चोच्यवाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
८
चोच्यूया - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। चोच्यविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चोच्यविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आम: ।।
१० अचोच्यविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
५५० ज्युंङ् (ज्यु) गतौ ।।
१ जो-ज्यवीति, ज्योति, ज्युतः, ज्युवति, ज्यवीषि, ज्योषि, ज्युथः, ज्युथ, ज्यवीमि, ज्योमि, ज्युवः, ज्युमः ।।
२ जोज्यु - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ जो-ज्यवीतु, ज्योतु, ज्युतात्, ज्युताम्, ज्युवतु, ज्युहि, ज्युतात्, ज्युतम्, ज्युत, ज्यवानि, ज्यवाव, ज्यवाम ।।
४ अजो-ज्यवीत्, ज्योत्, ज्युताम्, ज्यवुः, ज्यवी:, ज्यो:, ज्युतम्, ज्युत, ज्यवम्, ज्युव, ज्युम ।।
५ अजोज्याव्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म । इष्व इड ||
जोज्यवा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
जोज्यूया - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।
जोज्यविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ जोज्यविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अजोज्यविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ॥
६
७
८
९
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
याम।।
136
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५५१ जुंङ् (जु) गतौ॥
५५३ प्लुंङ् (प्लु) गतौ।। १ जो-जवीति, जोति, जुतः, जुवति, जवीषि, जोषि, जुथः, | १ पो-प्लुवीति, प्लोति, प्लुतः, प्लुवति, प्लवीषि, प्लोषि, - जुथ, जवीमि, जोमि, जुवः, जुमः।।
प्लुथः, प्लुथ, प्लवीमि, प्लोमि, प्लुवः, प्लुमः ।। २ जोजु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ पोप्लु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। ३ जो-जवीतु, जोतु, जुतात्, जुताम्, जुवतु, जुहि, जुतात्, | ३ पो-प्लवीतु, प्लोतु, प्लुतात्, प्लुताम्, प्लुवतु, प्लुहि, जुतम्, जुत, जवानि, जवाव, जवाम।।
प्लुतात्, प्लुतम्, प्लुत, प्लवानि, प्लवाव, प्लवाम।। ४ अजो-जवीत्, जोत्, जुताम्, जवुः, जवीः, जोः, जुतम्, | ४ अपो-प्लवीत्, प्लोत्, प्लुताम्, प्लवुः, प्लवीः, प्लोः, जुत, जवम्, जुव, जुम।।
प्लुतम्, प्लुत, प्लवम्, प्लुव, प्लुम।। ५ अजोजाव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अपोप्लाव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।। इष्व, इड।।
इष्म।। इष्व, इड।। ६ जोजवा-अकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ पोप्लवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ जोजूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ पोप्लूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ जोजविता-'', रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ पोप्लविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ जोजविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ पोप्लविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि आव:, आमः।।
आव:, आमः।। १० अजोजविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अपोप्लविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ५५२ श्रृंङ् (घु) गतौ।
५५४ रुंङ् (रु) गतौ॥ १ पो-प्रवीति, प्रोति, पुतः, पुवति, प्रवीषि, प्रोषि, पृथः; प्रुथ, | १ रो-रवीति, रोति, रुतः, रुवति, रवीषि, रोषि, रुथः, स्थ, प्रवीमि, प्रोमि, पुवः, प्रुमः।।
रवीमि, रोमि, रुव:, रुमः।। २ पोपु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ रोरु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ पो-प्रवीतु, प्रोतु, प्रुतात्, पुताम्, पुवतु, पहि, पुतात्, पृतम्, | ३ रो-रवीतु, रोतु, रुतात्, रुताम्, रुवतु, रुहि, रुतात्, रुतम्, पुत, प्रवानि, प्रवाव, प्रवाम।।
रुत, रवानि, रवाव, रवाम।। ४ अपो-प्रवीत्, प्रोत्, प्रुताम्, प्रवुः, प्रवीः, प्रोः, पृतम्, प्रत, ४ अरो-रवीत्, रोत्, रुताम्, रवुः, रवीः, रोः, रुतम्, रुत, प्रवम्, पुव, घुम।।
रवम्, रुव, रुमा ५ अपोप्राव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अरोराव-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।। इष्व, इड।।
इष्म।। इष्व, इड। ६ पोप्रवा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ रोरवा-ञ्चकार इ० ॥म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ पोपूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ रोरूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ पोप्रविता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ८ रोरविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ पोप्रविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ रोरविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः ।।
आवः, आमः ।। १० अपोप्रविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अरोरविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
यहलुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
५५५ पूङ् (पू) पवने ।।
१ पो पवीति पोति पूतः, पुवति, पत्नीषि, पोषि, पूथ, पूथ, पवीमि, पोमि, पूवः, पूमः ॥
२ पोपु - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव
याम ।।
३ पोपवीतु, पोतु, पूतात् पूताम्, पुवतु पूहि, पूतात्, पूतम्, पूत, पवानि, पवाव, पवाम ।।
४ अपो- पवीत्, पोत, पूताम्, पबुः पवी, पो, पूतम्, पूत,
पवम्, पूर्व पूम।।
५ अपोपाव्-ईत्, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म । इष्व इड ||
६ पोपवासकार इ० ।। म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥
७ पोपूयात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म।। ८ पोपविता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ पोपविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि
आवः, आमः ।।
१० अपोपविष्य्-अत्, अताम्, अन् । अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
५५६ मूङ् (मू) बन्धने ॥
२ मो-मवीति, मोति मृतः, मुवति, मनीषि, मोषि, मूथ, मूथ, मवीमि, मोमि, मूवः, मूमः ॥
२ मोमू यात्, याताम् सुः । या यातम् यात । याम्, याव
इष्म । इष्व इड ||
६ मोमवाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ मोमूयात् स्ताम् सु: 1: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ मोमविता" रौ, र सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ मोमविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः ।।
१० अमोमविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत|अम्, आव, आम ।।
५५७ धुंड् (धृ) अविध्वंसने।
१ दरी-धरीति, धर्ति, धृतः, प्रति, धरीषि, धर्षि, धृथः धृथ धरीमि, धर्मि, धृवः, धृमः ॥
२ दरी - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
137
याम ।।
३ दरी धरीति, धतुं धृतात् धृताम्, धतु धृहि धृतात्, - धृतम्, धृत, धराणि, धराव, धराम ।।
४ अदरी-धरीत्, धः, धृताम्, धरुः, धरी, ध, धतम्, धृत, धरम्, धृव, धूम ||
५ अदरीधार्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म । इष्व, इड ||
६
दरिधरा शकार ३० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥
७
८
दरीध्रिया - त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। पोपविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ दरीधरिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अदरीधरिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
पक्षे दरी स्थाने दरि, इति दर् इति च ज्ञेयम्।
-
५५८ में (मे) प्रतिदाने ।।
याम ॥
३ मो मवीतु मोतु मूतात्, मूताम्, मुवतु, मूहि मूतात् मूतम्, मूत, मवानि, मवाव, मवाम ।।
४
४ अमो-मवीत् मोत् मूताम्, मवुः, मवीः, मोः, मूतम्, मूत, मवम्, मूव, मूम ।।
५ अमोमाव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्त्र,
१ मा-मेति, माति, मीतः, मति, मेषि, मासि, मीथः, मीथ, मेमि, मामि, मीवः, मीमः ॥
२ मामी - यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव
याम ।।
३ मा मेतु, मातु, मीतात्, मीताम्, मतु, मीहि, मीतात्, मीतम्, मीत, मानि, माव, माम ।।
अमा-मेत्, मात्, मीताम्, मु, मे, माः, मीतम्, मीत, माम्, मीव, मीम ।।
५ अमामास्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ मामा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
मामेया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८
९
मामिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। मामिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ। आमि आवः, आमः ॥
१० अमामिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
138
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५५९ देंङ् (दे) पालने। दांम् ७ वद्रूपाणि।।
५६२ प्यैङ् (प्यै-पी) वद्धौ।। ५६० त्रैङ् (त्रै) पालने।।
१ पे-पयीति, पेति, पीतः, प्यति, पेषि, पयीषि, पीथः, पीथ, १ ता-त्रेति, त्राति, त्रीतः, मति, त्रेषि, त्रासि, त्रीथः, त्रीथ,
पेमि, पयीमि, पीव:, पीमः ।। त्रेमि, त्रामि, त्रीवः, त्रीमः।।
२ पेपी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ तात्री-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। याम।।
३ पे-पयीतु, पेतु, पीतात्, पीताम्, प्यतु, पीहि, पीतात्, ३ ता-त्रेतु, त्रातु, त्रीतात्, त्रीताम्, मतु, त्रीहि, त्रीतात्, त्रीतम्, पीतम्, पीत, पयानि, पयाव, पयाम।। त्रीत, त्रानि, त्राव, त्राम।।
४ अपे-पयीत्, पेत्, पीताम्, पीताम्, पयुः, पेः, पयी:, पीतम्, ४ अता-त्रेत्, त्रात्, जीताम्, मुः, त्रे:, त्राः, त्रीतम्, त्रीत, त्राम्, पीत, पयम्, पीव, पीम।। त्रीव, त्रीम।।
५ अपेपाय-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अतात्रास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, - इष्म।। इष्म।।
६ पेपया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ६ तात्रा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ पेपीया, तापयीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, ७ तात्रेया, तात्राया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व,
स्व, स्म।। स्म।।
८ पेपयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ तात्रिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
९ पेपयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ तात्रिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः।। आवः, आमः।। १० अतात्रिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, !
१० अपेपयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ५६१ श्यैङ् (श्यै) गतौ।।
५६३ वकुङ् (व) कौटिल्ये।। या-येति प्रयाति प्रयीत यति प्रति प्रयास पी १ वावड्-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, श्यीथ, श्येमि, श्यामि, श्यीवः, श्यीमः ।।
कीमि, क्मि, क्वः, क्मः।। २ शाश्यी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम, यात। याम. | २ वावक-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ शा-श्येतु, श्यातु, श्यीतात्, श्यीताम्, श्यतु, श्यीहि, | ३ वावड्-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, श्यीतात्, श्यीतम्, श्यीत, श्यानि, श्याव, श्याम।।
कानि, काव, काम।। ४ अशा-श्येत्, श्यात्, श्यीताम्, श्युः, श्ये:, श्याः, श्यीतम्, ४ अवाव-ङ्कीत्, न्, ताम्, ङ्कः, ङ्कीः, न्, तम्, त, ङ्कम्, श्यीत, श्याम, श्यीव, श्यीम।।
कंव, ङ्कम।। ५ अशाश्यास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अवावङ्क-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ शाश्या-चकार इ० ।।म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ वावङ्का-ञ्चकार इ० ।।म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ शाश्येया, शाश्याया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, ७ वावङ्कया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। स्व, स्म।।
८ वावङ्कित्ता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ शाश्यिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
९ वावतिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ शाश्यिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
__ आव:, आमः।। आवः, आमः।।
१० अवावङ्किष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अशाश्यिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आमा
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
५६४ मकुङ् (मन्क्) मण्डने ||
१ मामद कीति क्ति क्तः, कति, कीषि क्षि, क्थः क्थ, कीमि, क्मि, क्वः, क्मः ॥
२ माम-यात याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव, याम ॥
३ मामकीतु क्त क्तात् क्ताम, कतु ग्धि, क्तात् क्तम्, क्त, कानि, काव, काम ॥ ४ अमाम ङ्कीत्, न्, डा,
ङ्काम्, ङ्कुः
ङ्कव, ङ्कम ।।
५ अमामङ्क-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
"
डी, नङ, ड्रम, ङ्की:, ङ्कम्,
६ मामङ्काञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ मामङ्कया-त्, स्ताम्, सुः ।, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ मामङ्किता" रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ मामङ्किष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि
"
आवः, आमः ॥
१० अमामङ्किष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत| अम् आव, आम ।।
५६५ शीकङ् (शीक) सेचने ।।
१ शेशी कीति क्ति क्तः कति, कीषि, क्षि, क्थ, क्थ, कीमि, क्मि, क्वः क्मः ॥
२ शेशी यात्, याताम् यु या यातम् यात याम्,
याव, याम ।।
३ शेशी कीतु तु क्तात् क्ताम्, कतु, ग्धि, तात्, क्तम्, क्त, कानि काव, काम।।
४ अशेशी-कीत्, क्, क्ताम्, कुः, की, क्, क्तम्, क्त, कम्,
क्व, क्म ॥
५ अशेशीक्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ शेशीका लकार ३० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥ ७ शेशीक्या-तु, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ शेशीकिता" रौ र सि स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ शेशीकिप्य् अति, अतः, अन्ति असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ।
१० अशेशीकिष्य- अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
५६६ लोकङ् (लोक) दर्शने।।
2
१ लोलो-कीति क्ति क्तः, कति, कीपि, क्षि, क्थः क्थ, कीमि, क्मि, क्वः, क्मः ।।
२ लोलोक् यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्,
याव, याम ।।
३ लोलो-कीतु क्तु क्तात् क्ाम, कतु, ग्धि, क्तात् क्तम्, क्त, कानि, काव, काम।
४ अलोलो-कीतू, कू, क्तान्, कु:, की, क्, क्तम्, क्त, कम्,
५
139
क्व, क्म ॥
अलोलोक्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ लोलोका ठकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास ३० ॥
७ लोलोक्यातू, स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥
८ लोलोकिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ लोलोकिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ आमि, आवः, आमः ॥
१० अलोलोकिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
५६७ श्लोकङ् (श्लोक) सङ्घाते ।।
१ शोश्लो कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, कीमि, क्मि, क्वः, क्मः ॥
२
शोश्लोक् यात्, याताम् यु या यातम्, यात । याम्,
,
याव, याम ॥
३
शोश्लोकीतु क्तु क्तात्, काम, कतु, ग्धि, क्तात् क्तम्, क्त, कानि, काव, काम।।
४ अशोश्लोकोत् क, क्ताम, कुः की, क, क्तम्, क्त, कम्, क्व, क्म ॥
५ अशोश्लोक्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, द्रष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ शोश्लोका- चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ शोश्लोक्यात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व
स्म ॥
८ शोश्लोकिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ शोश्लोकिष्य्-अति, अतः अन्ति असि, अथः, अथ आमि, आवः, आमः ॥
१० अशोश्लोकिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
140
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५६८ द्रेकृङ् (द्रेक्) शब्दोत्साहे।।
५७० रेकृङ् (रेक्) शङ्कायाम्।। १ देद्रे-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, कीमि, | १ रेरे-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, कीमि, क्मि, क्वः, क्मः।।
क्मि, क्वः, क्मः।। २ देद्रेक्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ रेरेक्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ देद्रे-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, | ३ रेरे-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, कानि, काव, काम।।
काणि, काव, काम।। ४ अदेद्रे-कीत्, क्, क्ताम्, कुः, कीः, क्, क्तम्, क्त, कम्, | ४ अरेरे-कीत्, क्, क्ताम्, कुः, की:, क्, क्तम्, क्त, कम्, क्व, क्व, क्म।।
क्म।। ५ अदेद्रेक्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अरेरेक्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ देद्रेका-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
| ६ रेरेका-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ देद्रेक्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ रेरेक्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ देद्रेकिता-'', रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।। | ८ रेरेकिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ देनेकिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ रेरेकिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अदेद्रेकिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अरेरेकिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ५६९ धेकृङ् (ध्रेक्) शब्दोत्साहे॥
५७१ शकुङ् (शक) शङ्कायाम्।। १ दे -कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, कीमि, | १ शाशङ्-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, क्मि, क्वः, क्मः।।
कीमि, क्मि, क्वः, क्मः।। २ दे क्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, - २ शाशङ्क-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
याव, याम।। ३ देने-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, | ३ शाशङ्-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, कानि, काव, काम।।
| क्त, काणि, काव, काम।। ४ अदे -कोत्, क्, क्ताम्, कुः, की:, क्, क्तम्, क्त, कम्, | ४ अशाश-कीत्, क्, क्ताम्, कुः, कीः, क्, क्तम्, क्त, कम्, क्व, क्म।।
क्व, क्म।। ५ अदे क्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अशाशङ्क-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ देधेका-ञ्चकार इ० ।।म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ शाशङ्का-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ दे क्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ७ शाशङ्का-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ देब्रेकिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ शाशङ्किता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ देब्रेकिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ शाशङ्किष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः ।। १० अदे किष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अशाशङ्किष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
याम।।
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
141
५७२ ककि (कक्) लोल्ये॥
५७४ वृकि (वृक्) आदाने।। १ चाक-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, । १ वरी-वृकीति, वक्ति, वृक्त:, वृकति, वृकीषि, वृर्भि, वृक्थः, कीमि, क्मि, क्वः, क्मः।।
वृक्थ, वृकीमि, वर्किम, वृक्वः, वृक्मः ।। २ चाकक्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ वरीवृक्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ चाक-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम, क्त, । ३ वरीवर्तु, वरीवृ-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, कानि, काव, काम।।
क्तम्, क्त, कानि, काव, काम।। ४ अचाक-कीत्, क्, ताम्, कुः, कीः, क्, क्तम्, क्त, कम्, | ४ अवरी-वर्क, वृकीत्, वृक्ताम्, वृकुः, वृकी:, वर्क, वृक्तम्, क्व, क्म।।
वृक्त, वृकम्, वृक्व, वृक्म।। ५ अचाकाक, अचाकक-ईत, इष्टाम, इषः। ई:, इष्टम, इष्ट। | ५ अवविक्-इत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चाकका-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ वरीवर्का-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चाकक्या -त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ वरीवृक्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चाककिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ वरीवर्किता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ९ चाककिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ वरीवर्किष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आवः, आमः।।
आमि, आवः, आमः।। १० अचाककिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्,
१० अवरीवर्किष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ५७३ कुकि (कुक्) आदाने॥
पक्षे वरी-स्थाने 'वरि' इति वर्' इति च ज्ञेयम्। १ चो-कुकीति, कोक्ति, कुक्तः, कुकति, कुकीषि, कोक्षि, ५७५ चकि (चक्) तृप्तिप्रतीघातयोः॥ कुक्थः, कुक्थ, कुकीमि, कोक्मि, कुक्वः, कुक्मः ।।
१ चाच-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, २ चोकुक-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
कीमि, क्मि, क्वः, क्मः।। याव, याम।।
२ चाचक-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ३ चोकोक्तु, चोकु-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्,
याव, याम।। ___ क्तम्, क्त, कानि, काव, काम।।
३ चाच-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, ४ अचो-कोक्, कुकीत्, कुक्ताम, कुकुः, कुकी:, कोक, |
| कानि, काव, काम।। कुक्तम्, कुक्त, कुकम्, कुक्व, कुक्म।।
४ अचाच-कीत्, क्, क्ताम्, कुः, की:, क्, क्तम्, क्त, कम्, ५ अचोकोक्-ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
क्व, क्म। इष्म।।
५ अचाचाक्, अचाचक्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। ६ चोकोका-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ७ चोकुक्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
६ चाचका-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०|| मास इ०।। ८ चोकोकिता-", , रः। सि, स्थ:, स्थ,। स्मि, स्वः, | ७ चाचक्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। स्मः ।।
८ चाचकिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चोकोकिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। | ९ चाचकिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः ।। १० अचोकोकिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अचाचकिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
142
५७६ ककुङ् (कन्क्) गतौ ।।
१ चाकड्- कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, कीमि, क्मि, क्वः, क्मः ॥
,
२ चाकङ्क यात्, याताम् युः। या यातम् यात याम्, याव, याम ॥
३ चाक-कीतु क्तु क्तात्, ताम्, कतु, ग्धि, क्तात् क्तम्, क्त, काणि, काव, काम॥
"
४ अचाक-ङ्कीत् न द्वाम्, ङ्कुः ङ्की, नम्, इ. कुम् न्, ङ्क, केव म
५ अचाकङ्क - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ चाकङ्काञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चाकङ्कया-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चाकङ्किता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ चाकङ्किष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।
१० अचाकङ्किष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
५७७ श्वकुङ् (श्वन्क्) गतौ ।।
१ शाश्वड्- कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, कीमि, क्मि, क्वः, क्मः ॥
२ शाश्वडूयात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव ग्राम ।।
३ शाश्वड्-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, काणि, काव, काम।
४ अशाश्व -ङ्कीत्, न्, लाम्, ङ्कुः, ङ्की:, न्, ङ्गम्, ङ्क, ङ्कम्,
ङ्कव, ङ्गम ।।
५ अशाश्वङ्क-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।!
६ शाश्वङ्काञ्चकार ३० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
:,
७ शाश्वङ्कया-त्, स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ शाश्वङ्किता- " रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ।। ९ शाश्वङ्किष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अशाश्वङ्किष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
५७८ त्रकुङ् (त्रन्क्) गतौ ।।
१ तात्रङ्कीति क्ति, क्तः, कति, कीषि क्षि, क्थः, क्थ, कीमि, क्मि, क्वः क्मः ॥
"
२ तात्रङ्क - यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ तात्रड्-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, काणि, काव, काम॥
४ अतात्र ङ्कीत्, न्, ङ्काम्, ङ्कः, ङ्की, नू, ङ्गम्, ङ, ङ्कम्, ङ्कव, ङ्कम।।
५ अतात्रङ्क-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व इष्म ।।
६ तात्रङ्का-शकार ३० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास ३० ।।
७
८
तात्रया- त् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । तात्रङ्किता, रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ तात्रङ्किष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ॥
१० अताङ्किष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
५७९ श्रकुङ् (श्रन्क्) गतौ ।।
१ शाश्रड्-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, कीमि, क्मि, क्वः, क्मः ॥
२ शाश्रङ्क यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ शाश्रड्-कीतु क्तु क्तात्, ताम्, कतु, ग्धि, क्तात् क्तम्, क्त, काणि, काव, काम।।
४ अशाश्र - ङ्कीत्, न्, ङ्काम्, ङ्कद्ध:, ङ्की, नू, ङ्कम्, ङ्क, ङ्कम्, ङ्कव, ङ्कम।।
५ अशाश्रङ्क-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।
६ शाश्रङ्काञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ शाश्रङ्कया-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ शाश्रङ्किता, रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ शाश्रङ्किष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अशाश्रङ्किष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
143
५८० श्लकुङ् (श्लन्क्) गतौ।।
५८२ त्रौकृङ् (त्रोक्) गतौ। १ शाश्लङ्-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, | १ तोत्री-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, कीमि, क्मि, क्वः, क्मः।।
कीमि, क्मि, क्वः, क्मः।। २ शाश्लङ्क-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ तोत्रौक-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ शाश्लङ्-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, | ३ तोत्री-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, क्त, काणि, काव, काम।।
कानि, काव, काम।। ४ अशाश्ल-ङ्कीत्, न्, ताम्, ङ्कद्धः, ङ्कीः, न्, तम्, १, ङ्कम्, | ४ अतोत्रौ-कीत्, क्, क्ताम्, कुः, की:, क, क्तम्, क्त, कम्, ङ्कव, ङ्कम।।
क्व, क्म।। ५ अशाश्लङ्क-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
| ५ अतोत्रौक्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ शाश्लङ्का-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ तोत्रौका-चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ शाश्लङ्कया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ तोत्रौक्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ शाश्लडिता-". रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
८ तोत्रौकिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। स्मः ।।
९ तोत्रौकिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ शाश्लङ्किष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
आवः, आमः।। आमि, आव:, आमः।।
१० अतोत्रौकिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अशाश्लङ्किष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
५८३ ष्वष्कि (वष्क्) गतौ।। ५८१ ढौकृङ् (ढौक) गतौ।।
| १ षावष्-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, १ डोढौ-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, स्थः, क्थ, | कीमि, क्मि, क्वः, क्मः।।
कीमि, क्मि, क्वः, क्मः।। २ डोढौक-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
२ पावष्क्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम। ३ डोढौ-कीतु, क्तु, तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त,
३ षाष्वष-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, कानि, काव, काम।।
क्त, कानि, काव, काम।। ४ अडोढी-कीत्, क, क्ताम्, कुः, की:, क, क्तम. क्त. कम. | ४ अषाष्व-कौत्, क्, क्ताम्, कुः, कीः, क, क्तम्, क्त, कम, क्व, क्म।।
क्व, कम।। ५ अडोढौक-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अषावष्क-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ डोढौका-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०॥
६ पावष्का-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ डोढौक्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ षावष्क्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ डोढौकिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। | ८ षाष्वष्किता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ डोढौकिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ षावष्किष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः॥
आवः, आमः।। १० अडोढौकिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अषाष्वष्किष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
144
५८४ वस्कि (वस्क) गतौ ।।
१ वाव- स्कीति, क्ति, क्तः, स्कति, स्कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, स्कीमि, स्क्मि, स्क्वः, स्वमः ॥
२ वावस्कू-यातु, याताम् युः । या यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ वाव- स्कीतु क्तु क्तात्, काम, स्कतु, ग्धि, क्तात् क्तम्, क्त, स्कानि, स्काव, स्काम ।।
४ अवावस्कीत् क, क्काम, स्कुः, स्की, कु, क्तम्, क्त, स्कम्, स्क्व, स्वम ||
५ अवावस्क्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
T
६ वावस्काञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
"
७ वावस्वयात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ वावस्किता" रौ, र सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ।। ९ वावस्किष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अवावस्किष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम।।
५८५ मस्कि (मस्क) गतौ ।।
१ माम- स्कीति क्ति, क्तः, स्कति, स्कीषि, क्षि, वथः, क्थ, स्कीमि, स्क्मि, स्क्वः, स्वमः ॥
"
२ मामस्क् यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव, याम ॥
-
३ माम स्कीतु क्तु क्तात् क्ताम्, स्कतु, ग्धि, क्तात्, कम् क्त, स्कानि, स्काव, स्काम ।।
४ अमाम- स्कीत्, क्, क्ताम्, स्कुः, स्की, कू, क्तम्, क्त, स्कम्, स्क्व, स्क्म ॥
५ अमामस्क्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ मामस्का - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ मामस्वयात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म।। ८ मामस्किता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ मामस्किष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अमामस्किष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५८६ तिकि (तिक्) गतौ ।।
१ ते-तेक्ति, तिकीति, तिक्तः, तिकति, तिकीषि, तेक्षि, तिक्थः, तिक्थ, तिकीमि, तेक्मि, तिक्वः, तिक्मः ॥
२ तेतिक यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव
याम ॥
३ तेते, तेति कीतु तात्, ताम्, कतु, ग्धि, क्तात् क्तम्, क्त, कानि, काव, काम।।
४ अते-तेक, तिकीत्, तिक्ताम्, तिकुः, तिकी, तेक्, तिक्तम्, तिक्त, तिकम्, तिक्व, तिक्म ॥
५ अतेतेक्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ तेतेका छकार इ० ॥
म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ तेतिक्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ तेतेकिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ तेतेकिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
आवः, आम: ।।
१० अतेतेकिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
५८७ टिकि (टिक) गतौ ।।
१ टे-टेक्ति, टिकीटि, टिक्तः, टिकटि, टिकीषि, टेक्षि, टिक्थ:, टिक्थ, टिकीमि, टेक्मि टिक्वः, टिक्मः ।।
२ टेटिक् यात्, याताम् यु याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ टेटेक्तु, टेटि- कीतु, क्तात् क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, कानि, काव, काम।।
४ अटे-टेकू, टिकीतू, टिक्ताम्, टिकुः, टिकी, टेकू, टिक्तम्, टिक्त, टिकम्, टिक्व, टिक्म ।।
५ अटेटेक्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व, इष्म ||
६ टेटेका प्रकार इ० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास ३० ।। ७ टेटिक्या-तु, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ टेटेकिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ टेटेकिष्य्-अटि, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, आवः, आमः ॥
१० अटेटेकिप्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
145
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
५८८ टीकृङ् (टीक्) गतौ॥
५९० सेकृङ् (स्रेक) गतौ।। १ टेटी-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, कीमि, | १ सेने-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, क्मि, क्वः, क्मः ।।
____कीमि, क्मि, क्वः, क्मः।। २ टेटीक्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ सेस्रेक-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ टेटी-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, | ३ सेस्रे-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, कानि, काव, काम।।
कानि, काव, काम।। कीत. क. क्ताम. का की. क. क्तम. क्त कम | ४ असे-कीत. क.क्ताम कः की:. क.क्तम. क्त कम. क्व, क्म।।
क्व, क्म।। ५ अटेटीक्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ असेलेक्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ टेटीका-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।।
६ सेरोका-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ टेटीक्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ सेस्रेक्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ टेटीकिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ सेस्रेकिता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ टेटीकिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ सेस्रेकिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अटेटीकिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्, १० असेस्रेकिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ५८९ सेकङ् (सेक्) गतौ॥
५९१ रघुङ् (रन्थ्) गतौ। १ सेसे-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, कीमि, | १ रारङ्-घीति, ग्धि, ग्धः, घति, घीषि, क्षि, ग्धः, ग्ध, घीमि, क्मि, क्वः, क्मः।।
मि, घ्वः, घ्मः।। २ सेसेक्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ रारद्ध-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ सेसे-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, | ३ रारङ्-घीतु, ग्धु, ग्धात्, ग्धाम्, ग्धात्, घतु, ग्धि, ग्धम्, कानि, काव, काम।।
ग्ध, घाणि, घाव, घाम।। ४ असेसे-कीत्, क्, क्ताम्, कुः, की:, क्, क्तम्, क्त, कम्, | ४ अरार-जीत्, न्, ग्धाम्, द्धः, वीः, न्, ग्धम्, ग्ध, छम्, क्व, क्म।।
चव, कम।। ५ असेसेक्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अरारव-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ सेसेका-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ रारङ्गा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ सेसेक्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ७ रारडया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
। सि. स्थः. स्थ.। स्मि. स्व:. स्मः।। |८ रारजिता-",रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ सेसेकिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | | ९ रारविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० असेसेकिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्, | १० अरारविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
146
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५९२ लघुङ् (लन्य्) गतौ।। लघु ८९ वद्रूपाणि
५९५ राघृङ् (राघ्) सामर्थ्ये ।। ५९३ वघुङ् (वन्घ्) गत्याक्षेपे।। | १ रारा-घीति, ग्धि, ग्धः, घति, घीषि, क्षि, क्थः, क्थ, घीमि, १ वावड्-घीति, ग्धि, ग्धः, घति, घीषि, क्षि, ग्धः, ग्ध, घीमि,
घ्मि, घ्वः, ध्मः।। घ्मि, ध्वः, घ्मः।।
२ राराघ-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ वावच-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, |
याम।। याम।।
३ रारा-घीतु, ग्धु, ग्धात्, ग्धाम्, घतु, ग्धि, ग्धात्, ग्धम्, ग्ध, ३ वावड्-घीतु, ग्धु, ग्धात्, ग्धाम्, घतु, ग्धि, ग्धात्, ग्धम्, । घानि, घाव, घाम।। ग्ध, घाणि, घाव, घाम।।
४ अरारा-घीत्, क्, ग्धाम्, घुः, घी:, क्, ग्धम्, ग्ध, घम्, ४ अवाव-ङ्घीत्, न्, ग्धाम्, बद्धः, वीः, न्, ग्धम्, ग्ध, वम्, | घ्व, घ्म।। ऋव, कृम।।
५ अराराघ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अवावव-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
इष्मा इष्म।।
६ राराघा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ वावड़ा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ राराघ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ वावड्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ राराधिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्व:, स्मः।। ८ वावड़िता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ वावविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ राराघिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः।। आवः, आमः।। १० अवावविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अराराघिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ५९४ मघुङ् (मन्य्) कैतवे च।।
५९६ लाघृङ् (लाम्) सामर्थ्ये।। १ मामड्-धीति, ग्धि, ग्धः, घति, घीषि, क्षि ग्ध घीमि १ लाला-घीति, ग्धि, ग्धः, घति, घीषि, क्षि, क्थः, क्थ, घ्मि, घ्वः, घ्मः।।
घीमि, क्मि, ध्वः, घमः।। २ मामङ्घ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, |
। २ लालाघ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ मामड्-घीतु, ग्धु, ग्धात्, ग्धाम्, घतु, ग्धि, ग्धात्, ग्धम्,
३ लाला-घीतु, ग्धु, ग्धात्, ग्धाम्, घतु, ग्धि, ग्धात्, ग्धम्, ग्ध, घाणि, घाव, घाम।।
ग्ध, घानि, घाव, घाम।। ४ अमाम-चीत्, न्, ग्धाम्, वद्धः, वीः, न्, ग्धम्, ग्ध, वम्,
| ४ अलाला-घीत्, क्, ग्धाम्, घुः, घी:, क्, ग्धम्, ग्ध, घम्, चव, वम।।
घ्व, घम।। ५ अमामव-इत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम, इष्ट। इषम. इष्व. ५ अलालाघ्-इत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम, इष्ट। इषम, इष्व, इष्म।।
इष्म। ६ मामा -ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ लालाघा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ मामया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
७ लालाघ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मामड्डिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
| ८ लालाघिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ मामड्डिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
| ९ लालाधिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अमामविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम, अत।अम. १० अलालायिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
यनुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
५९७ द्रावृड् (द्राघ्) आयासे च ।।
--
१ दाद्रा घीति, ग्धि, ग्ध, घति घीषि क्षि, क्थः, क्थ, घोमि, विम, घ्वः, घ्मः ॥
२ दाद्राघ्यात्, याताम्, युः । याः, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ दाद्राधीतु, ग्धु ग्धात् ग्धाम्, घतु ग्धि, ग्धात्, ग्धम्, ग्ध, घानि, घाव, घाम ।।
४ अदा द्राघीत् भ्राक् द्राग्धाम् द्राघु, द्राघी, भ्राक्, अदाद्राग्धम्, ग्ध, घम्, घ्व, घ्म ।।
५ अदाद्राघ्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ दाद्राघाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
,
७ दाद्राघ्या- तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ दाद्राघिता रौ, र सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ।। ९ दाद्राघिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अदाद्राधिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत । अम्, आव, आम ।।
५९८ श्लाघृङ् (श्लाघ्) कत्थने ।।
१ शाश्लाघीति, ग्धि, ग्ध:, घति, घीषि, क्षि, क्थः, क्थ, घीमि, क्मि, घ्वः, घ्मः ॥
२ शाश्लाघ्यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ शाश्लाघीतु ग्धु ग्धात् ग्धाम् घतु ग्धि, ग्धात्, ग्धम्, ग्ध, घानि, घाव, घाम।।
४ अशाश्ला- द्राघीत्, ध्राक् द्राग्धाम्, द्राघु, द्राघी, ध्राक्, अदाद्राग्धम्, ग्ध, धम्, घ्व, घ्म ॥
५ अशाश्लाघ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ शाश्लाघा -ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ शाश्लाघ्या-त्, स्ताम्, सु: ।: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ शाश्लाघिता-" रौ र सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ शाश्लाघिष्य्-अति, अतः अन्ति । असि अथः अथ । आमि, आव, आमः ॥
१० अशाश्लाघिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
५९९ लोचइ (लोच्) दर्शने । ।
१ लोलो-चीति, क्ति, क्तः, चति, चीषि, क्षि, क्थः, क्थ, चीमि, च्मि, च्वः, च्मः ॥
२ लोलोच्यात्, याताम् युः । या यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ लोलो-चीतु क्तु क्तात् क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात् क्तम् क्त, चानि, चाव, चाम ॥
४ अलोलो-चीत्, क्, क्ताम्, चुः, चीः, क्, क्तम्, क्त, चम्, च्व, च्म ।।
५ अलोलोच्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ लोलोचा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ लोलोच्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ लोलोचिता" रौ, र सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ लोलोचिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अलोलोचिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
147
"
६०० पचि (सच्) सेचने ।।
१ सास धीति, क्ति क्तः, चति, चीषि, क्षि, क्थः, क्थ, चौमि च्मि, च्वः चमः ॥
"
२ सासच् यात्, याताम् युः । याः, बातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ सास-चीतु क्तु तात्, ताम्, चतु, ग्धि, क्तात् क्तम्, क्त, चानि, चाव, चाम ॥
४ असास- चीत्, क्, क्ताम्, चुः, चीः, क्, क्तम्, क्त, चम्, च्व, च्म ॥
५ असासाच्, असासच्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म॥
६
सासचा - चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
"
७ सासच्या-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ सासचिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ सासचिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अधः, अथ आमि
आवः, आमः ।।
१० असासचिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
148
६०१ शचि (शत्रु) व्यक्तायां वाचि ।।
"
१ शाश चीति क्ति क्तः चति, चीषि क्षि, क्थः क्थ, चीमि, च्मि, च्वः, च्मः ॥ २ शाशच् यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम ।।
३ शाश चीतु क्तु क्तातू, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, कम्, क्त, चानि, चाव, चाम ॥
४ अशाश चीत् क, क्ताम्, चुः, ची, क्, क्तम्, क्त, चम्, च्व, च्म ॥
५ अशाशाच्, अशाशच्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट इयम्, इष्व, इष्म ।।
६ शाशचा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास ३० ।।
७ शाशच्या त् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ शाशचिता" रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः । ९ शाशचिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ॥
१० अशाशचिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
६०२ कचि (कच्) बन्धने ।।
१ चाक-चीति, क्ति, क्तः, चति, चीषि, क्षि, क्थः, क्थ, चीमि, चिम, च्वः, च्मः ॥
२ चाकच्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ चाक-चीतु क्तु क्तात् क्ाम्, चतु, ग्धि, क्तात् क्तम् क्त, चानि, चाव, चाम ॥ ४ अचाक-चीत्
क्ताम, चु, ची, क, क्तम्, क्त, चम्,
च्व, च्म ॥
५ अचाकाच्, अचाकच् - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व इष्म॥
६ चाकचा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चाकच्या त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चाकचिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चाकचिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ।
१० अचाकचिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत । अम्
आव, आम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६०३ कचुङ् (कन्च्) दीप्तौ च ।।
१ चाकशीति ङ्गि, झ, शति, शीषि, हि. ङ्कथ:, डूथ, ञ्चीमि, ञ्चिम, ञ्चवः, ञ्चमः ॥
',
२ चाकञ्च यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ चाक-चीतु, इङ्क्तु, ङ्गात्, ङ्गाम्, ऋतु, दूधि, ङ्गात् ङ्गम्, ञ्चानि, ञ्चाव, ञ्चाम।।
४ अचाक-चीत्, न्, ङ्गाम्, ञ्चुः, ञ्ची, नू, ङ्गम्, ङ्क, ञ्चम्, ञ्च्व, ञ्च्म ।।
५ अचाकञ्च - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चाकञ्चाञ्चकार इ० ।। म्बभूव ३० ।। मास इ० ।।
,
७ चाकच्या त् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चाकञ्चिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चाकचिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि अथः अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अचाकचिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम् आव, आम।।
६०४ श्वचि (श्वच्) गतौ ।।
१ शाश्व चीति, क्ति क्तः चति, चीषि, क्षि, क्थः, क्थ, चौमि च्मि, च्वः, चमः ॥
२ शाश्वच्- यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ शाश्व-चीतु क्तु क्तात् क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात् क्तम् क्त, चानि चाव, चाम ॥
४ अशाश्व चीत्, क्, क्ताम्, चुः, ची:, क्, क्तम्, क्त, चम्, च्व, च्म ॥
५ अशाश्वाच्, अशाश्वच्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ॥
६ शाश्वचाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
,
७ शाश्वच्या-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ शाश्वचिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ शाश्वचिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अशाश्वचिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम् आव, आम ।।
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
149
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) ६०५ श्वचुङ् (चन्च्) गतौ।
६०७ मचि (मच्) कल्कने।। १ शाश्व-ञ्चीति, ति, तः, ञ्चति, ञ्चीषि, लि, कथः, ङ्कथ, | १ माम-चीति, क्ति, क्तः, चति, चीषि, क्षि, क्थः, क्थ, चीमि, शीमि, ञ्च्मि, उच्वः, ञ्च्मः।।।
च्मि, च्वः, च्मः।। २ शाश्वञ्च-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ मामच-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम॥
याम।। ३ शाश्व-चीतु, तु, तात्, ताम्, चतु, धि, तात्, तम्, त ३ माम-चीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, , ञ्चानि, ञ्चाव, चाम।।
चानि, चाव, चाम।। ४ अशाश्व-ञ्चीत्, न, ताम्, चुः, ञ्चीः, न्, तम्, ल, ञ्चम्, | ४ अमाम-चीत्, क्, क्ताम्, चुः, ची:, क्, क्तम्, क्त, चम्, उच्च, ज्च्म।
च्व, च्य। ५ अशाश्वञ्च्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अमामाच्, अमामच्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इष्म।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ शाश्वञ्चा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ मामचा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। ७ शाश्वच्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ७ मामच्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ शाश्वञ्चिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। ८ मामचिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ शाश्वञ्चिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ मामचिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः॥ १० अशाश्वञ्चिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्, | १० अमामचिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ६०६ वर्चि (ब) दीप्तौ॥
६०८ मुचुङ् (मुन्च्) कल्कने।। १ वाव-/ति, ति, क्तः, चति, चींषि, र्भि, क्र्थः, क्र्थ, /मि, | १ मोमु-चीति, ति, तः, ञ्चति, चीषि, कि, कथः, थ, मि, र्ध्वः, मः।।
चीमि, ञ्च्मि, अच्वः, ञ्च्मः।।। २ वावर्च-यात्, याताम्, युः । याः, यातम, यात। याम, याव, | २ मोमुञ्च-यात, याताम, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ वाव-र्चीतु, क्षु, त्,ि मि, चतु, धि, त्,ि तम्, क्त, ३ मोमु-चीतु, ङ्क्त, तात्, लाम्, चतु, धि, तात्, तम्, त नि, र्चाव, र्चाम।।
, ञ्चानि, नाव, ञ्चाम।। ४ अवाव-र्चीत्, , म्,ि चुः, Yः, , तम्, तं, चम्, | ४ अमोमु-चीत्, न, ताम्, चुः, ञ्चीः, न्, तम्, त, ञ्चम्, ज़, म।।
अच्व, ञ्च्म।। ५ अवावर्च्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अमोमुञ्च्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ वावर्चा-कार इ० ॥म्बभूव इ०॥ मास इ०।।
६ मोमुञ्चा-ञ्चकार इ० ।।म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ वावा -त, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ७ मोमुच्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा। ८ वावर्चिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ मोमुञ्चिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ वावर्चिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ मोमुशिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अवावर्चिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अमोमुञ्चिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
150
६०९ मधुङ् (मन्च्) धारणोच्छरूायपूजनेषु च।।
१ माम- ञ्चीति, ङ्गि, ङ्गः, ञ्चति, ञ्चीषि, ङ्घि, ङ्कथः, ङ्कथ, चीमि, ञ्चिम, ञ्च्वः, ञ्चमः ॥
२ मामञ्य्यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ माम- ञ्चीतु, ङ्क्तु, ङ्गात्, ङ्गाम्, ञ्चतु, ङूधि, ङ्कात्, ङ्कम्, ञ्चानि, ञ्चाव, ञ्चाम।।
४ अमाम-चीत्, न्, लाम्, ञ्चुः, ञ्ची:, नू, लम्, ङ्क, ञ्चम्, ञ्च्च, ञ्च्म ॥
५ अमामय् इत् इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम् इष्व इष्म ।।
६ मामञ्चाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ मामच्या त्, स्ताम् सु: 1 स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ मामञ्चिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ मामचिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथ, अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अमामञ्चिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
६१० पचङ् (पन्च) व्यक्तीकरणे ।।
१ पाप-ञ्चीति, ङ्कि, ङ्कः, ञ्चति, ञ्चीषि, सि, ङ्कथः, ङ्कथ, डीमि, ज्म, ञ्यः, ञ्चमः ॥
"
२ पापञ्चूयात्, याताम् युः । या यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ पापशीतु, इक् ङ्गा, झाम, तु, दूध, द्वात्, म झ. ञ्चानि, ञ्चाव, ञ्चाम ॥
४ अपापीत् न ड्राम, बु, शी, नू, लम्, ल, ञ्छम्, ञ्च्च, ञ्च्म ॥
-
५ अपापञ्च ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ पापञ्चाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ पापच्या तु, स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ पापञ्चिता" रौ, र सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः
स्मः ॥
९ पापचिष्य्-अति, अतः, अन्ति असि, अथः अथ आमि
,
आवः, आमः ।।
१० अपापञ्चिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
१ तो टुचीति, ष्टोक्ति, टुक्तः, टुचति, ष्ठुचीषि, ष्टोक्षि टुक्य, टुक्थ, ष्टुचीमि, ष्टोच्मि, टुच्वः, ष्टुमः ॥
२ तोष्टुच्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ तोष्टोक्तु, तोष्टु-चीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, चानि, चाव, चाम ।।
४ अतो-ष्टोक, टुचीत् टुक्लाम्, ष्टुचुः ष्टुची, टोक, टुक्तम्,
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६१९ ष्टुचि (स्तुच्) प्रसादे ||
ष्टुक्त, ष्टुचम्, ष्टुच्च, ष्टुच्म ॥
५ अतोष्टोच्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
तोष्टुच्या त्, स्ताम् सुः
६ तोष्टोचा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ।। तोष्टोचिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ तोष्टोचिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ आमि
७
८
आवः, आमः ॥
१० अतोष्टोचिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
६१२ भेजुङ् (भ्रेज्) दीप्ती ।।
१ बेभ्रे-जीति, क्ति, क्तः, जति, जीषि, क्षि, क्थः, क्थ, जीम, ज्मि ज्वः, ष्मः ॥
२ वेभ्रेज् यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव
याम ।।
३ बे-जीतु क्तु तात्, क्काम, जतु, ग्धि, कात् क्तम्, क्त, जानि, जाव, जाम ।।
४ अबेभ्रे-जीत्, क्, क्ताम्, जुः, जी, क्, क्तम्, क्त, जम्, ज्व, ज्म ॥
५ अवेज्-ईत्, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ बेभेजा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ बेनेज्या-तु, स्ताम् सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ।।
८
९
बेभ्रेजिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ब्रेजिष्य्-अति, अतः, अन्ति असि अथः अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अबेजिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
,
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
151 ६१३ भ्राजि (भ्राज्) दीप्तौ।।
६१५ तिजि (तिज्) क्षमानिशामनयोः॥ १ बाभ्रा-जीति, क्ति, क्तः, जति, जीषि, क्षि, क्थः, क्थ, | १ ते-तिजीति, तेक्ति, तिक्तः, तिजति, तिजीषि, तेक्षि, तिक्थः, जीमि, ज्मि, ज्वः, घ्मः ।।
तिक्थ, तिजीमि, तेज्मि, तिज्वः, तिज्मः।। २ बाभ्राज-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ तेतिज-यात. याताम, यः। याः, यातम, यात। याम, याव, याव, याम।।
याम।। ३ बाभ्रा-जीतु, क्त, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, | ३ तेतेक्त तेति-जीत. क्तात. क्ताम, जत. ग्धि, क्तात. क्तम. जानि, जाव, जाम।।
___ क्त, जानि, जाव, जाम।। ४ अबाभ्रा-जीत्, क, क्ताम्, जुः, जीः, क्, क्तम्, क्त, जम्, ।
| ४ अते-तेक्, तिजीत्, तिक्ताम्, तिजुः, तिजी:, तेक्, तिक्तम्, ज्व, ज्म।।
तिक्त, तिजम्, तिज्व, तिज्म।। ५ अबाभ्राज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
| ५ अतेतेज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ बाभ्राजा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ बाभ्राज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
|६ तेतिजा-ञ्चकार इ० ।। म्बतेव इ० ।। मास इ० ।। ८ बाभ्राजिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। |
७ तेतिज्या-त्, स्ताम, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ बाभ्राजिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि. ८ तेतेजिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आवः, आमः।
९ तेतेजिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अबाभ्राजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अतेतेजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ६१४ भृजैङ् (भृज्) भर्जने।।
आव, आम।। १ बरी-भृजीति, भति, भृक्तः, भृजति, भृजीषि, भर्भि,
६१६ घट्टि (घट्ट) चलने।। भृक्थः, भृक्थ, भृजीमि, भमि, भृज्वः, भृज्मः।। १ जाघ-ट्टीति, टि, ट्टः, दृति, ट्टीषि, दृषि, क्षि, दुः, टु, ट्टीमि, २ बरीभृज-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, टिम, एवः, टमः।। याव, याम।।
२ जाघ-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ बरीभक्तु, बरीभृ-जीतु, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, याम।। __क्तम्, क्त, जानि, जाव, जाम।।
३ जाघ-ट्टीतु, ट्ट, ट्टात्, ट्टाम्, दृतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, टु, ट्टानि, ४ अबरी-भ, भृजीत्, भृक्ताम्, भृजुः, भृजीः, भ, भृक्तम्, टाव, ट्टाम।। भृक्त, भृजम्, भृज्व, भृज्म।।
| ४ अजाघ-ट्टीत्, टु, ट्टाम्, दुः, ट्टी:, ट, दृम्, ट्ट, दृम्, ह्व, ५ अबरीभञ्ज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ट्टम।। इष्म।।
५ अजाघदू-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ बरीभृजा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
इष्म।।।। ७ बरीभृज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। |६ जाघट्टा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ८ बरीभर्जिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ७ जाघदया-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ बरीभर्जिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ८ जायद्विता-"रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आवः, आमः।।
९ जाघट्टिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अबरीभर्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अजाघट्टिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, पक्षे बरी-स्थाने बरी-इति बर–इति च ज्ञेयम्।।
आव, आम।।
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
टम।।
152
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६१७ स्फुटि (स्फुट) विकसने। स्फुट्ट १९४ वद्रूपाणि।।।
६२० लोष्टि (लोष्ट) संघाते।। ६१८ चेष्टि (चेष्ट) चेष्टायाम्।।
१ लोलो-ष्टीति, ष्टि, ष्टः, ष्टति, ष्टीषि, षि, ष्ठः, ष्ठ, ष्टीमि, १ चेचे-ष्टीति, ष्टि, ष्टि, (अन्यत्राप्येवं) ष्टः, ष्टति, ष्टीषि, लि,
___ टिम, ष्वः ष्टमः।। ठः, ष्ठ, ष्टीमि, टिम, ष्टः ष्टमः।।
२ लोलोष्ट-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ चेचेष्ट-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याव, याम।। याम।।
३ लोलो-ष्टोतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, ष्टतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, ष्टानि, ३ चेचे-ष्टीतु, ष्टु, ष्टात्, ठाम्, ष्टतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, ष्टानि,
| ष्टाव, ष्टाम।। ष्टाव, ष्टाम।। .
४ अलोलो-ष्टीत्, ट्, ष्टाम्, ष्टुः, ष्टी:, ट्, ष्टम्, ष्ट, ष्टम्, ष्व, ४ अचेचे-ष्टीत्, ट्, ष्टाम्, ष्टुः, ष्टीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, ष्टम्, ष्व, टम।। ५ अचेचेष्ट-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
| ५ अलोलोष्ट-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।। ६ चेचेष्टा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ लोलोष्टा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चेचेष्टया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ लोलोष्टया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चेचेष्टिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ लोलोष्टिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ चेचेष्टिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ लोलोष्टिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अचेचेष्टिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्,
१० अलोलोष्टिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।। ६१९ गोष्टि (गोष्ट) संघाते॥
६२१ वेष्टि (वेष्ट) वेष्टने। १ जोगो-ष्टीति, ष्टि, ष्टः, ष्टति, ष्टीषि, दृषि, ष्ठः, ष्ठ, ष्टीमि, ष्टिम, | १ वेवे-ष्टीति, ष्टि, ष्टः, ष्टति, ष्टीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, ष्टीमि, ष्टिम, ष्ट्वः ष्टमः ।।
| ष्ट्वः ष्टमः।। २ जोगोष्ट-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ वेवेष्ट-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ जोगो-ष्टीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, ष्टतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, ष्टानि, | ३ वेवे-ष्टीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, ष्टतु, डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, ष्टानि, ष्टाव, ष्टाम।।
_ष्टाव, ष्टाम।। ४ अजोगो-ष्टीत्, ट्, ष्टाम्, ष्टः, ष्टी:, ट्, ष्टम्, ष्ट, ष्टम्, ष्ट, | ४ अवेवे-ष्टीत्, ट्, ष्टाम्, ष्टः, ष्टी:, ट्, ष्टम्, ष्ट, ष्टम, ध, ष्टम।। ष्टम।।
५ अवेवेष्ट-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अजोगोष्ट-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।।
६ वेवेष्टा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ६ जोगोष्टा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ वेवेष्टया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जोगोष्टया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ वेवेष्टिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ जोगोष्टिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
९ वेवेष्टिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ जोगोष्टिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आव:, आमः।। आवः, आमः ।। १० अजोगोष्टिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अवेवेष्टिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
153 ६२२ हेठि (हेल्) विबाधायाम्।।
६२४ कठुङ् (कण्ठ्) शोके।। १ जेहे-ठीति, टि, ट्टः, ठति, ठीषि, क्षि, ट्ठः, टु, ठीमि, मि, १ चाकण-ठीति, टि, ट्टः, ठति, ठीषि, षि, ट्ठः, 8, ठीमि, ट्वः, ठमः।।
ठिम, ठ्वः, ठमः।। २ जेहे-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ चाकण्ठ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ जेहे-ठीतु, टु, टात्, ट्टाम, ठतु, ड्डि, टात्, दृम्, ट, ठानि, | ३ चाकण-ठीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, ठतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, ट, ठानि, ठाव, ठाम।।
ठाव, ठाम।। ४ अजेहे-ठीत्, ट्, ट्टाम्, तुः, ठीः, ट्, डम्, ट, ठम्, ठ्व, | ४ अचाक-ण्ठीत्, न्, पट्टाम्, ण्ठुः, ण्ठी:, न्, ण्डम्, ण्ट, ठम।।
ण्ठम्, ण्ठ्व, ण्ठ्म।। ५ अजेहेल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अचाकण्ठ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ जेहेश्र-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
चाकण्श्र-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ चाकण्ठ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जेहेठ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ चाकण्ठिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ८ जेहेठिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ जेहेठिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि
९ चाकण्ठिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आव:, आमः।।
आमि, आव:, आमः।। १० अजेहेठिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अचाकण्ठिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ६२३ मठुङ् (मण्ठ्) शोके।
६२५ मुठुङ् (मण्) पलायने।। १ मामण-ठीति, ट्टि, दृः, ठति, ठीषि, षि, दुः, टु, ठीमि, |
| १ मोमुण-ठीति, ट्टि, दृः, ठति, ठीषि, षि, ट्ठः, टु, ठीमि, ठिम, ठ्वः, ठमः ।।
ठिम, ठ्वः, ठमः ।। २ मामण्ठ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, |
| २ मोमुण्ठ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ मामण-ठीतु, टू, टात्, ट्टाम्, ठतु, ड्डि, टात्, दृम्, ट, ठानि,
३ मोमुण्-ठीतु, दु, थात्, हाम्, ठतु, ड्डि, थात्, ट्टम्, ट, ठानि, ठाव, ठाम।।
ठाव, ठाम।। ४ अमाम-ण्ठीत्, न्, ण्टाम्, ण्ठुः, ण्ठी:, न्, पट्टम्, ण्ट, ण्ठम्,
४ अमोमु-ण्ठीत्, न्, ण्टाम्, ण्ठः, ण्ठी:, न्, ण्डम्, एट्ट, ण्ठम्, ण्ठ्व, ण्ठ्म।।
ण्ठ्व, ण्ठम।। ५ अमामण्ठ-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अमोमुण्ठ-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ मामण्श्र-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ मोमुण्श्र-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ मामण्ठ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ मोमुण्ठ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मामण्ठिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ मोमुण्ठिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ मामण्ठिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ मोमण्ठिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अमामण्ठिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अमोमुण्ठिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
154
६२६ वटुङ् (वण्ठ्) एकचर्यायाम् ||
१ वावण्ठीति हि दृः, उति, ठीषि दिम, ट्वः, दमः ॥
२ वावण्द्यात्, बाताम् युः । या:, यातम् यात याम्, याव, याम ॥
षि, दु:, टु, टीमि
"
३ वावण्-ठीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, ठतु, डि, ट्टात्, ट्टम्, ट, ठानि,
ठाव, ठाम ॥
४ अवाव - ण्ठीत्, न्, ण्ट्टाम्, ण्ठुः, ण्ठी, नू, ण्ट्टम्, ण्ट्ट, ण्ठम्, ण्ठ्व, ण्ठ्म।।
५ अवावण्ठ्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम् इष्व,
इष्म ||
६ वावण्यञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ वावण्ठ्या- तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ वावण्ठिता, रौ, र सि, स्थः, स्थ, ९ वावण्ठिप्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, आवः, आमः ।
स्मि, स्वः स्मः ॥ अर्थ:, अथ । आमि,
१० अवावण्ठिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
६२७ पडुङ् (पन्ड्) गतौ ।।
१ पापण्डीति, ट्टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, दु:, टु, डीमि, हिम, इवः, इमः ॥
२ पापण्ड्- यात्, याताम् युः । या:, यातम् यात । याम्, याव, याम ।।
३ पापण्डीतु, हु, हात्, हाम्, डतु, डि, द्वात्, हम्, ट्ट, डानि,
डाव, डाम ।
४ अपापण्डीत्, न्, पट्टाम्, ण्डुः ण्डी, नू, ण्ट्टम्, ण्ह ण्डम्, ण्ड्व, ण्डुम।।
५ अपापण्ड्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ पापण्डा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
-
७ पापण्ड्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ पापण्डिता, रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ।। ९ पापण्डिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
·
,
आवः, आमः ।।
१० अपापण्डिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
६२८ हुडुङ् (हुन्ड्) संघाते ।
जोहुण्डीति, ट्टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, ट्ठ, डीमि, दिम, ड्वः, इमः ॥
२ जोहुण्ड् यात्, याताम् युः या यातम् यात याम्,
याव, याम ।।
१
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
-
३ जोहुण्डीतु, हु, हात्, हाम्, डतु, डि, हात, हम, ह डानि, डाव, डाम ।।
४ अजोहु-ण्डीत्, न्, ण्ट्टाम्, ण्डुः ण्डी, नू, ण्ट्टम्, ण्ट्ट, ण्डम्, ण्ड्व, ण्ड्म ।।
५ अजोहुण्ड्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म॥
६ जोहुण्डा कार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
"
७ जोहुण्डया- तु स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ जोहुण्डिता " रौ र सि, स्थः, रथ, स्मि, स्वः स्मः ।। ९ जोहुण्डिप्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ।
',
१० अजोहुण्डिय्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम् आव, आम ।।
६२९ पिडुङ (पिन्ह) संघाते ।।
१ पेपिण्डीति, ट्टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, ट्ठ, डीमि, हिम, इवः, इमः ॥
२ पेपिण्ड् यात्, याताम् यु या यातम् यात याम्,
,
याव, याम।।
३ पेपिण्डीतु, हु, हात्, हाम्, डतु, ड्डि हात्, द्रुम, ह, डानि,
डाव, डाम ।।
४ अपेपिण्डीत् न, पट्टाम्, ण्डुः ण्डी, न्, ण्डुम्, ण्डु, ण्डंम्, ण्ड्व, ण्ड्म।।
५ अपेपिण्ड्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ पेपिण्डा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
पेपिण्ड्या - त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। पेपिण्डिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ पेपिण्डिष्य्-अति, अतः, अन्ति असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अपेपिण्डिष्य्-अत् अताम्, अन् अ अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
७
८
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्मः ।।
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
155 ६३० शडुङ् (शन्ड्) रुजायां च।।
६३२ कडुङ् (कण्ड्) मदे। कडु २३७ वद्रूपाणि। १ शाशण-डीति, टि, दृः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, टु, डीमि,
६३३ खडुङ् (खन्ड्) मन्थे।। ड्मि, ड्वः, ड्मः ।।
१ चाखण्-डीति, टि, टः, डति, डीषि, ट्षि, ट्ठः, टु, डीमि, २ शाशण्ड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
ड्मि, ड्वः, ड्मः।। याव, याम।।
२ चाखण्ड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ३ शाशण-डीतु, टु, टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, टात्, ट्टम्, ट्ट, याव, याम।। डानि, डाव, डाम।।
३ चाखण्-डीतु, टु, टात्, टाम्, डतु, ड्डि, टात्, टम्, ट, ४ अशाश-ण्डीत्, न्, ण्टाम्, ण्डुः, ण्डी:, न्, एटम्, एट्ट, डानि, डाव, डाम।। ण्डम्, ण्ड्व, ण्ड्म।।
४ अचाख-ण्डीत्, न्, ण्टाम्, ण्डुः, ण्डी:, न्, एटम्, ण्ट, ५ अशाशण्ड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
ण्डम्, ण्ड्व, ण्ड्म।। इष्म।।
५ अचाखण्ड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ शाशण्डा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।।
इष्म।।
६ चाखण्डा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ शाशण्ड्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ चाखण्ड्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ शाशण्डिता-'', रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
८ चाखण्डिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
स्मः ।। ९ शाशण्डिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ।। ९ चाखण्डिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आमि, आवः, आमः।। १० अशाशण्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अचाखण्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ६३१ तडुङ् (तन्ड्) ताडने।।
६३४ खुडुङ् (खुन्ड्) गतिवैकल्ये।। १ तातण-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, ट्ठ, डीमि, | १ चोखुण-डीति, टि, ट:, डति, डीषि, षि, दुः, टु, डीमि, ड्मि, ड्व:, ड्मः ।।
ड्मि, ड्वः, ड्मः ।। २ तातण्ड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ चोखुण्ड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ तातण्-डीतु, टु, टात्, हाम्, डतु, डि, हात्, दृम्, ट्ट, डानि, | ३ चोखुण-डीतु, टु, टात्, टाम्, डतु, ड्डि, टात्, टम्, ट, डाव, डाम।।
डानि, डाव, डाम।। ४ अतात-ण्डीत्, न्, पट्टाम्, ण्डुः, ण्डीः, न्, एट्टम, एट्ट,
४ अचोखु-ण्डीत्, न्, ण्टाम्, ण्डुः, ण्डी:, न्, ण्टम्, ण्ट, ण्डम्, ण्ड्व, ण्ड्म।।
___ण्डम्, ण्ड्व, ण्ड्म।। ५ अतातण्ड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अचोखुण्ड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।।
६ चोखुण्डा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ६ तातण्डा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०॥
७ चोखुण्ड्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ तातण्ड्या -त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ चोखुण्डिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ८ तातण्डिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
स्मः।। ९ तातण्डिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
| ९ चोखुण्डिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आवः, आमः।।
आमि, आवः, आमः।। १० अतातण्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अचोखुण्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
156
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६३५ कुडुङ् (कुन्ड्) दाहे।। । ६३७ मडुङ् (मन्ड्) वेष्टने। मडु २१४ वद्रूपाणि। १ चोकुण-डीति, टि, टः, डति, डीषि, षि, दुः, टु, डीमि, ६३८ भडुङ् (भन्ड्) परिभाषणे। ड्मि, ड्वः, ड्मः।।
१ बाभण्-डीति, टि, टः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, टु, डीमि, २ चोकुण्ड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, |
ड्मि, ड्वः, ड्मः।। याव, याम।।
२ बाभण्ड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ३ चोकुण्-डीतु, टु, टात्, टाम्, डतु, ड्डि, टात्, टम्, ट, याव, याम।। डानि, डाव, डाम।।
३ बाभण-डीतु, टु, टात्, टाम्, डतु, ड्डि, टात्, टम्, ट, डानि, ४ अचोकु-ण्डीत्, न्, ण्टाम्, ण्डुः, ण्डी:, न्, ण्टम्, ण्ट, डाव, डाम।। ण्डम्, ण्ड्व, ण्ड्म।।
४ अबाभ-ण्डीत्, न्, ण्टाम्, ण्डुः, ण्डी:, न्, ण्टम्, ण्ट, ५ अचोकुण्ड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ण्डम्, ण्ड्व, ण्ड्म।। इष्म।।
५ अबाभण्ड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ चोकुण्डा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
इष्म।। ७ चोकुण्ड्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।
६ बाभण्डा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
| ७ बाभण्ड्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चोकुण्डिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
८ वाभण्डिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः। - स्मः ।।
९ बाभण्डिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ चोकुण्डिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
आवः, आमः।। आमि, आव:, आमः।।
१० अबाभण्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अचोकुण्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
६३९ मुडुङ (मन्ड्) कल्कने। मुडु २१३ वद्रूपाणि। ६३६ वडुङ् (वन्ड्) वेष्टने।।
६४० तुडुङ् (तुन्ड्) तोडने॥ १ वावण्-डीति, टि, टः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, ट्ठ, डीमि, ड्मि, ड्वः, ड्मः।।
१ तोतुण-डीति, टि, टः, डति, डीषि, लि, ट्ठः, टु, डीमि,
ड्मि, ड्वः, ड्मः।। २ वावण्ड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
२ तोतुण्ड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ वावण-डीतु, टु, टात्, टाम्, डतु, ड्डि, टात्, टम्, ट, डानि,
३ तोतुण-डीतु, टु, टात्, टाम्, डतु, ड्डि, टात्, टम्, ट, डानि, डाव, डाम।।
डाव, डाम। ४ अवाव-ण्डीत्, न्, ण्टाम्, ण्डुः, ण्डीः, न्, ण्टम्, ण्ट, |
"८, | ४ अतोतु-ण्डीत्, न्, ण्टाम्, ण्डुः, ण्डी:, न्, ण्टम्, ण्ट, ण्डम्, ण्ड्व, ण्ड्म।।
ण्डम्, ण्ड्व, ण्ड्म।। ५ अवावण्ड्-इत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अतोतण्ड-ईत, इष्टाम. इषः। ईः, इष्टम, इष्ट। इषम, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ वावण्डा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ तोतुण्डा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ वावण्ड्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ७ तोतुण्ड्या -तु, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ वावण्डिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ८ तोतुण्डिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ वावण्डिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ तोतुण्डिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अवावण्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | | १० अतोतुण्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) ६४१ भुडुङ् (भुन्ड्) वरणे।।
६४३ द्राइङ् (द्राड्) विशरणे।। १ बोभुण-डीति, टि, टः, डति, डीषि, क्षि, द्वः, टु, डीमि, | १ दाद्रा-डीति, ट्टि, दृ:, डति, डीषि, क्षि, ट्ठः, टु, डीमि, ड्मि, ड्वः, ड्मः।।
ड्मि, ड्वः, ड्मः॥ २ बोभुण्ड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ दादाड्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ बोभुण-डीतु, टु, टात्, टाम्, डतु, ड्डि, टात्, टम्, ट, डानि, | ३ दादा-डीतु, टु, टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, दृ, डानि, डाव, डाम।।
डाव, डाम।। ४ अबोभु-ण्डीत्, न्, ण्टाम्, ण्डुः, ण्डी:, न्, ण्टम्, ण्ट, | ४ अदादा-डीत्, टु, ट्टाम्, दुः, डी:, ट्, दृम्, ट्ट, डम्, ड्व, ण्डम्, ण्ड्व, ण्ड्म।।
इम।। ५ अबोभुण्ड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अदादाड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इप्म।।
इष्म।। ६ बोभुण्डा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ दादाडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ बोभुण्ड्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ७ दादाड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ बोभुण्डिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ दादाडिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ बोभुण्डिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, - ९ दाद्राडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अबोभुण्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अदाद्राडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ६४२ चडुङ् (चन्ड्) कोपे।
६४४ धाडङ् (धाड्) विशरणे।। १ चाचण्-डीति, टि, टः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, टु, डीमि, | १ दाध्रा-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, टुः, टु, डीमि, ड्मि, ड्वः, ड्मः।।
ड्मि, ड्वः, ड्मः।। २ चाचण्ड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ दाध्राड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ चाचण-डीतु, टु, टात्, टाम्, डतु, ड्डि, टात्, टम्, ट, | ३ दाध्रा-डीतु, ढु, हात्, हाम्, डतु, ड्डि, हात्, दृम्, दृ, डानि, डानि, डाव, डाम।।
डाव, डाम।। ४ अचाच-ण्डीत्, न्, ण्टाम्, ण्डुः, ण्डीः, न्, ण्टम्, ण्ट, | ४ अदाध्रा-डीत्, ट्, ट्टाम्, डुः, डी:, ट्, दृम्, ट्ट, डम्, ड्व, ण्डम्, ण्ड्व, ण्ड्म।।
ड्म।। ५ अचाचण्ड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अदाध्राड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म। ६ चाचण्डा-जकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ दाध्राडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ चाचण्ड्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ७ दाध्राड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चाचण्डिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ दाध्राडिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चाचण्डिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ दाध्राडिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
__ आवः, आमः।। १० अचाचण्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अदाध्राडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
158
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६४५ शाडूङ् (शा) श्लाघायाम्।।
६४७ हेडङ् (हेड्) अनादरे।। १ शाशा-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, ट्ठः, टु, डीमि, | १ जेहे-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, दुः, टु, डीमि, ड्मि, ड्वः, इमः।।
| ड्मि, ड्वः, ड्मः ।। २ शाशाड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | जेद-यात याताम यः। या. यातम यात। याम यात याव, याम।।
याम।। ३ शाशा-डीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, डि, डात्, दृम्, दृ, डानि,
३ जेहे-डीतु, ट्ट, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम, ट्ट, डानि, डाव, डाम।।
डाव, डाम।। ४ अशाशा-डीत्, ट्, ट्टाम्, दु:, डीः, ट्, दृम्, , डम्, ड्व,
४ अजेहे-डीत्, ट्, हाम्, डु:, डी:, ट्, दृम्, , डम्, ड्व, इम।।
ड्म।। ५ अशाशाड्-ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अजेहेड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ शाशाडा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ शाशाड्या-त. स्ताम, सः। :, स्तम. स्त। सम. स्व. स्म। | ६ जेहडा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ८ शाशाडिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः स्मः।। ७ जेहेड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ शाशाडिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि. अथः, अथ। आमि. |८ जेहेडिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। आव:, आमः।।
९ जेहेडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अशाशाडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अजेहेडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ६४६ वाइङ् (वाड्) आप्लाव्ये।।
आव, आम।। १ वावा-डीति, टि, दृः, डति, डीषि, टिष, दुः, टु, डीमि,
६४८ होडङ् (होड्) अनादरे।। ड्मि, ड्वः, ड्मः।।
१ जोहो-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, क्षि, दुः, टु, डीमि, २ वावाड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ड्मि, ड्वः, ड्मः ।। याव, याम।।
२ जोहोड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, ३ वावा-डीतु, टु, टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, टात्, दृम्, ट्ट, डानि, डाव, डाम।।
३ जोहो-डीतु, इ, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, दृ, डानि,
डाव, डाम।। ४ अवावा-डीत्, ट्, ट्टाम्, डु:, डीः, ट्, डम्, ट्ट, डम्, ड्व,
४ अजोहो-डीत्, ट्, हाम्, डुः, डी:, ट्, दृम्, ट्ट, डम्, ड्व, ड्म।।
ड्म।। ५ अवावाड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अजोहोड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ वावाडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ जोहोडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ वावाङ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ जोहोड्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ वावाडिता-'', रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ जोहोडिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ वावाडिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | २ जोहोदिष्य-अति. अतः अन्ति। असि. अथः. अथ। आमि. आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अवावाडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अजोहोडिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
याम।।
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
159
६४९ हिडुङ् (हिन्ड्) गतौ च।।
६५१ घुणुङ् (घुन्ण्) ग्रहणे।। १ जेहिण-डीति, टि, टः, डति, डीषि, लि, ट्ठः, टु, डीमि, | १ जोधुण्-ईति, टि, टः, अति, ईषि, षि, ठः, ठ, ईमि, मि, ड्मि, ड्वः, ड्मः ।।
- वः, मः।। २ जेहिण्ड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
२ जोधुण्ण-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ जेहिण-डीतु, टु, टात्, टाम्, डतु, ड्डि, टात्, टम्, ट, डानि,
३ जोघुण्-ईतु, टु, टात्, टाम्, अतु, हि, टात्, टम्, ट, आनि,
आव, आम।। डाव, डाम।।
४ अजोघु-ण्णीत्, न्, एण्टाम्, ण्णुः, पणीः, न्, एण्टम्, एण्ट, ४ अजेहि-ण्डीत्, न्, ण्टाम्, ण्डुः, ण्डी:, न्, ण्टम्, ण्ट,
__ण्णम्, ण्ण्व, ण्म।। ण्डम्, ण्ड्व, ण्ड्म।।
५ अजोधुण्ण-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अजेहिण्ड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।। इष्म।।
६ जोघुण्णा -ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ जेहिण्डा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ जोघुण्ण्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जेहिण्ड्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ जोघुण्णिता-", रौ, रः। सि, स्थ:, स्थ,। स्मि, स्व:, ८ जेहिण्डिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
स्मः ।।
९ जोघुण्णिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। ९ जेहिण्डिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आमि, आव:, आमः।। आव:, आमः ।।
१० अजोघुण्णिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अजेहिण्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
६५२ घृणुङ् (घृन्ण्) ग्रहणे॥ ६५० घिणुङ् (घिन्ग्) ग्रहणे।।
१ जरीघृण- णीति, ण्टि, ण्टः, णति, णीषि, षि, ण्ठः, ण्ठ, १ जेघिण-ईति, टि, टः, अति, ईषि, षि, ठः, ट्र, ईमि, मि, |
टि, टा, आत, इशष, ष, ठः, 8, शम, मि, णोमि, मि, ण्वः, ण्मः॥ वः, मः।।
२ जरीघृण्ण- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, २ जेधिण्ण-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम॥ याव, याम।।
३ जरीघृण- णीतु, ण्टु, ण्टात्, ण्टाम्, णतु, ण्हि, टात्, ण्टम्, ३ जेघिण-ईतु, टु, टात्, टाम्, अतु, हि, टात्, टम्, ट, आनि, ण्ट, णानि, णाव, णाम॥ आव, आम।।
४ अजरीघृ- प्रणीत्, न्, एण्टाम्, ण्णुः, पणीः, न्ण्ण्ट म्, एण्ट, ४ अघि-प्रणीत्, न्, एण्टाम्, ण्णुः, ण्णी:, न, एण्टम्, एण्ट, ण्णम्, एण्व, एम प्रणम्, एण्व, एम।।
५ अजरीघृण- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ५ अजेघिण्ण-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म॥ इष्म।।
६ जरीघृण्णा चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥ ६ जेघिण्णा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ जरीघृण्ण्या - त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त, सम्, स्व, ७ जेघिण्ण्या
स्म। -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। ८ जेघिण्णिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
| ८ जरीघृण्णिता- ", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्व:,
स्मः॥ स्मः ।।
९ जरीघृण्णिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, ९ जेघिण्णिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। |
आमि, आवः, आमः॥ आमि, आवः, आमः।।
१० अजरीघृण्णिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, १० अजेघिण्णिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्,
अम्, आव, आम।। आव, आम।।
पक्षे जरी-स्थाने जर् इति जरि इति च ज्ञेयम्।
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
160
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६५३ घुणि (घुण) भ्रमणे॥
'६५५ पणि (पण) व्यवहारस्तुत्योः।। १ जो- घुणीति, घोण्टि, घूण्टः, घुणति, घुणीषि, घोण्वि, | १ पं- पणीति, पण्टि, पाण्टः, पणति, पणीषि, पण्षि, पाण्ठः, घूण्ठः, घूण्ठ, घुणीमि, घोण्मि, घुण्वः, घुण्मः॥
पाण्ठ पणीमि, पण्मि, पण्वः, पण्मः।। २ जोघुण- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव,
२ पंपण्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव
याम॥ याम्॥
३ पं- पणीतु, पण्टु, पाण्टात्, पाण्टाम्, पणतु, पाण्हि, ३ जोघोण्टु, जोघु- णीतु, जोधू-ण्टात्, ण्टाम्, जोघु-णतु,
पाण्टात्, पाण्टम्, पाण्ट, पणानि, पणाव, पणाम।। ण्हि, ण्टात्, ण्टम्, ण्ट, जोधु-णानि, णाव, णाम।
४ अपं- पणीत्, पण, पाण्टाम्, पणुः, पणी:, पणम्, पाण्टम, ४ अजो- घोण, घुणीत्, घूण्टाम्, घुणुः, घुणी:, घोण, घूण्टम्, पाण्ट, पणम्, पण्व, पण्मा घूण्ट, घुणम्, घुण्व, घुण्म।।
५ अपंपाण/अपंपण्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, ५ अजोघोण- ईत, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्व, इष्म॥ इष्म॥
६ पंपणा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥ ६ जोघोणा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥
७ पंपण्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म।।
८ पंपणिता- ", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। ७ जोघुण्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।।
९ पंपणिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, ८ जोघोणिता- ",रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥
आवः, आमः॥ ९ जोघोणिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ,
१० अपंपणिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, आमि, आवः, आमः।।
आव, आम॥ १० अजोघोणिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्,
प्रयत्ने॥ आव, आम॥
१ याय- तीति, त्ति, त्तः, तति, तीषि, त्सि, त्थः, स्थ, तीमि, ६५४ घूर्णि (घूर्ण) भ्रमणे॥
त्मि, त्वः, त्मः॥ १ जोधू- ीति, टि, टः, ति, मषि, णषि, ण्ठः, ठ, | २ यायत्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव ममि, मि, ण्वः, धर्मः॥
याम॥
३ याय- तीतु, तु, त्तात्, त्ताम्, ततु, द्धि, तात्, त्तम्, त, २ जोघूर्ण- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव
तानि, ताव, ताम॥ याम।।
४ अयाय- तीत्, त्, त्ताम्, तुः, ती:, त्, त्तम्, त्त, तम, त्व, ३ जोघूर्- णीतु, ण्टु, ण्टात्, ण्टाम्, णतु, ण्हि, ण्टात्, ण्टम्, त्म॥ ण्ट, णानि णाव, णाम।
५ अयायात्/अयायत्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, ४ अजोधू- ीत्, ण, र्टाम्, dः, ९ः, ण, टम्, एर्ट, र्णम्, इषम्, इष्व, इष्म।। व, म॥
६. यायता-चकार इ०|| म्बभूव इ०॥ मास इ०॥ ५ अजोघूर्ण- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
७ ययत्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म।।
८ यायतिता - ", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। इष्मा
९ यायतिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, ६ जोघूर्णा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०।। मास इ०॥
आवः, आमः॥ ७ जोघूर्या- त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म।। १० अयायतिष्य- अत्, अताम्, अन्, अ:, अतम्, अत, अम्, ८ जोघूर्णिता-", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। आव, आम।। ९ जोघूर्णिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, आवः, आमः॥
2 क्रिया रत्नसमुच्चयकृन्मतेनेदम्। अपरे त्वायप्रत्यये पंपणा- यति, १० अजोघूर्णिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्,
येत्, यतु, अपंपणा-यत्, यीत्, पंपणा-याकार,
याम्बभूव, यामास, य्यात्, यिता, यिष्यति। अपंपणायिष्यत. आव, आम॥
इत्यादि मन्यन्ते॥ पक्षे पं- स्थाने 'पम्' इति ज्ञेयम्।।
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
यइलुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
६५७ युतृङ् (युत्) भासने ॥
१ यो योत्ति, युतीति युत्तः, युतति, युतीषि, योत्सि, युत्थः, युत्थ, युतीमि, योत्मि, युत्वः, युत्मः ॥
२ योयुत् यात्, याताम् यु, या, यातम् यात, याम्, याव
याम ॥
३ योयो, यो तीतु तात्, ताम्, ततु द्धि, तात्, तमू, त तानि ताव, ताम ॥
४ अयो- योत्, युतीत्, युत्ताम्, युतुः, युतीः, योत्, युत्तम्, युत्त, युतम्, यत्व, युत्मा
५ अयोयत् ईत्, इष्टाम्, इ, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ॥
६ योयोता - चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥ ७ योयुत्यात स्ताम्, सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ योयोतिता " रौ र, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ योयोतिष्य् अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि आवः, आमः ॥
१० अयोयोतिष्य् अत्, अताम्, अनू, अ, अतम्, अत, अम्, आव, आम ॥
६५८ जुङ् (जुत्) भासने । जुत् २६२ वद्रूपाणि । ६५९ विवृङ् (विथ्) याचने ॥
१ वे वेत्ति, विथीति, वित्तः, विथति, विथीषि, वेत्सि, वित्थः, वित्थ, विथीमि, वेथ्मि, विश्वः, विथ्मः ॥
२ वेविध यात याताम् यु, या, यातम् यात, याम्, याव
याम ॥
३ वेवेतु वेवि श्रीतु तात्, ताम्, धतु द्धि, त्तात् तम् त, थानि, धाव, थाम।।
४ अवे वेत्, विधीत्, वित्ताम्, विधु, विधी वेत्, वित्तम्, वित्त, विधम्, विश्व, विथ्म ॥
५ अवेवे ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम् इष्व,
ܕ
इष्म॥
६ वेवेथा इकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ वेविथ्या - त्, स्ताम्, सु:, : स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ वेवेथिता " रौ र, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ वेवेथिष्य् अति, अतः, अन्ति, असि, अथ, अथ, आमि
आवः, आमः ॥
१० अवेवेविष्य् अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत, अम्,
आव, आम॥
161
६६० वेवृङ् (वेथ) याचने ।।
१ वेवे- थीति, त्ति, तः, थति, थीषि, त्सि, त्थः, त्थ, थीमि, fRCH, :, 2007:11 थ्मि, थ्व:,
॥
२ वेवे यातू, याताम् युः, या, यातम् यात, याम्, याव
याम ॥
३ वेवें धीतु तु ताम्, थु थी, तू त्तम्, त्त, धम्, थ्व,
थ्म ॥
४ अवेवे- थीत्, त्, ताम्, थुः थी, त्, तम्, त्त, थम्, थ्व,
थ्म ॥
५ अवेवेय् इत इष्टाम् इषु, ई, इष्टम, इष्ट, इषम्, इष्व इष्म ॥
६ वेवेथा धकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥
मास इ० ॥
७
वेवेथ्या - त् स्ताम्, सुः
स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ।
८
,
वेवेथिता- " रौ र, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ वेवेथिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, आवः, आमः ॥
१० अवेवेथिष्य् अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत, अम्, आव, आम ॥
६ ६ १ नायडू (नाथ) उपतापैश्चर्याशीः षु च।।
१ नाना थीति, त्ति, तः, थति, थीषि, त्सि, स्थः, त्थ, थीमि, थ्मि, थ्व:, थ्मः ॥
२ नानाय्- यात्, याताम् युः, या, यातम् यात, याम्, याव याम॥
३ नाना- धीतु तु ताम्, थु थी, तु, तम् त, थम्, थ्व,
थ्म ॥
४ अनाना थीत् तु ताम्, थु थी, तु, तम्, त थम्, ध्व
थ्म ॥
५. अनानाय् ईत्, इष्टाम्, इ, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ||
६ नानाथा - चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ नानाथ्या- तू, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ नानाथिता " रौ र सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ नानाथिष्य- अति, अतः, अन्ति, असि अथ, अथ, आमि आवः, आमः ॥
१० अनानाविष्य् अत्, अताम्, अन्, अ:, अतम्, अत, अम्, आव, आम ॥
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
162
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६६२ श्रथुङ् (श्रन्थ्) शैथिल्ये।।
६६४ कत्यि (कत्थ्) श्लाघायाम्॥ १ शाश्रन्- थीति, ति, त्तः, थति, थीषि, त्सि, त्थः, स्थ, | १ चाक- त्थीति, ति, त्तः, त्थति, त्थीषि, त्सि, त्थः, त्थ, थीमि, थ्मि, थ्वः, थ्मः॥
त्थीमि, त्थ्मि, तथ्वः, स्थ्मः।। २ शाश्रन्थ्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव | २ चाकत्थ्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव याम।।
याम।। ३ शाश्रन्- थीतु, तु, त्तात्, त्ताम्:, थतु, द्धि, तात्, त्तम, त्त, | ३ चाक- स्थीतु, त्तु, त्तात्, ताम्, त्थतु, द्धि, त्तात्, तम्, त्त, थानि, थाव, थाम!!
स्थानि, त्थाव, त्थाम।। ४ अशाश्र- न्थीत्, न्, न्ताम्, न्युः, न्थीः, न्, न्तम्, न्त, | ४ अचाक- त्थीत्, त, ताम्, त्थुः, त्थीः, त्, त्तम्, त्त, त्थम्, न्थम्, न्थ्व, न्यूम
त्थ्व, स्थ्म॥ ५ अशाश्रम्थ्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, | ५ अचाकत्य्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, इष्मा
इष्म।। ६ शाश्रन्था- चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०॥
६ चाकस्था- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥ ७ शाश्रन्थ्या- त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म॥ ७ चाकस्थ्या- त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म॥ ८ शान्थिता- ", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥ ८ चाकत्थिता-", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥ ९ शाश्रन्थिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, | ९ चाकत्थिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, आव:, आमः।।
आमि, आव:, आमः।। १० अशाश्रन्थिष्य- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, . १० अचाकथिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, आव, आम॥
आव, आम॥ ६६३ ग्रुथुङ् (ग्रन्थ्) कौटिल्ये।।
६६५ श्विदुङ् (श्चिन्द्) श्वैत्यै॥ १ जाग्रन्- थीति, त्ति, त्तः, थति, थीषि, सि, स्थः, स्थ, | १ शेश्विन्- दीतु, तु, त्तः, दति, दीषि, त्सि, थः, थ, दीमि, थीमि, थ्मि, थ्वः, थमः॥
द्मि, द्वः, द्मः।। २ जाग्रन्थ्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव | २ शेश्विन्द्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव याम।।
याम।। ३ जाग्रन्- थीतु, तु, त्तात्, ताम्ः, थतु, द्धि, त्तात्, त्तम, त्त, | ३ शेश्विन्- दीति, त्ति, ति, तात्, ताम्, दतु, द्धि, तात्, तम्, थानि, थाव, थाम॥
त, दानि, दाव, दाम॥ ४ अजाग्रन्- थोत्, ", त्ताम्, थुः, थी:, '', तम्, त, थम्, | ४ अशेश्विन्- दीत्, ", ताम्, दुः, दी:, ", तम्, त, दम्, द्व, थ्व, थम॥
म॥ ५ अजाग्रस्थ्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, | ५ अशेश्विन्द्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, इष्म।।
इष्म। ६ जाग्रन्था-चकार इ०॥ म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ शेश्चिन्दा- चकार इ०।। म्बभूव इ०॥ मास इ०॥ ७ जाग्रन्थ्या- त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म॥ ७ शेश्विन्दया-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म। ८ जाग्रन्थिता-", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥ |८ शेश्विन्दिता-", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः। ९ जाग्रन्थिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, | ९ शेश्विन्दिप्यू- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आवः, आमः।
आमि, आव:, आमः॥ १० अजाग्रन्थिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, | १० अशेश्विन्दिष्य- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, आव, आम॥
आव, आम॥
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
द्म।
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
163 ६६६ वदुङ् (वन्द्) स्तुत्यभिवादनयोः॥ ६६८ मदुङ् (मन्द्) स्तुतिमोदमदस्वप्नगतिषु।। १ वावन- दीति, ति, तः, दति, दीषि, सि, त्थः, त्थ, दीमि, | १ मामन- दीति, ति, तः, दति, दीषि, त्सि, थः, थ, दीमि, यि, द्वः, द्यः।।
नि, द्वः, द्यः॥ २ वावन्द्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव | २ मामन्द्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव याम।।
याम॥ ३ वावन्- दीतु, तु, तात्, ताम्, दतु, द्धि, तात्, तम्, त, | ३ मामन्- दीतु, तु, तात्, ताम्, दतु, द्धि, तात्, तम्, त, दानि, दाव, दाम॥
दानि, दाव, दाम।। ४ अवावन्- दीत्, ", ताम्, दुः, दी:, ", तम्, त, दम्, द्व, ४ अमामन्- दीत्, '', ताम्, दुः, दी:, ", तम्, त, दम्, द्व,
दा।। ५ अवावन्द्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, । ५ अमामन्द्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व,
इष्म॥ ६ वावन्दा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०।। मास इ०॥ | ६ मामन्दा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥ ७ वावन्द्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म।। | ७ मामन्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।। ८ वावन्दिता- ", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥ ८ मामन्दिता-", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥ ९ वावन्दिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, |
| ९ मामन्दिष्य- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, आवः, आमः॥
आव:, आमः॥ १० अवावन्दिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, | १० अमामन्दिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, आव, आम।।
आव, आम॥ ६६७ भदुङ् (भन्द्) सुखकल्याणयोः।
६६९ स्पदुङ् (स्पन्द्) किंचिचलने। १ बाभन्- दीति, ति, तः, दति, दीषि, सि, थः, थ, दीमि, १ पास्प- न्दीति, न्ति, न्तः, न्दति, न्दीषि, न्त्सि, न्थः, न्थ, द्मि, द्वः, दाः।।
न्दीमि, न्यि, न्द्वः, न्यः।। २ बाभन्द्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव | २ पास्पन्द्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव याम।।
याम।। ३ बाभन्- दीतु, तु, तात्, ताम्, दतु, द्धि, तात्, तम्, त, | ३ पास्प- न्दीतु, न्तु, न्तात्, न्ताम्, न्दतु, न्द्धि, न्तात्, न्तम्, दानि, दाव, दाम।।
न्त, न्दानि, न्दाव, न्दाम।। ४ अबाभन्- दीत्, '', ताम्, दुः, दी:, '', तम्, त, दम्, द्व, | ४ अपास्प- न्दीत्, न्, न्ताम्, न्दुः, न्दीः, न्, न्तम्, न्त, न्दम्,
न्छ, न्य॥ ५ अबाभन्द्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, | ५ अपास्पन्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, इष्म॥
इष्म। ६ बाभन्दा- चकार इ०।। म्बभूव इ०॥ मास इ०॥
६ पास्पन्दा-चकार इ०|| म्बभूव इ०॥ मास इ०॥ ७ बाभन्द्या- त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म॥ ७ पास्पन्द्या- त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।। ८ बाभन्दिता- ", री, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥ ८ पास्पन्दिता- ", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥ ९ बाभन्दिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, - ९ पास्पन्दिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आवः, आमः॥
आमि, आवः, आमः॥ १० अबाभन्दिष्य- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, । १० अपास्पन्दिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, आव, आम॥
आव, आम॥
द्म।
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
164
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६७० क्लिदुङ् (क्विन्द्) परिदेवने। क्लिदु २११ वदूपाणि । ६७३ हदि (हद्) पुरीषोत्सर्गे।। ६७१ मुदि (मुद्) हर्षे॥
१ जाह- दीति, त्ति, त्तः, दति, दीषि, त्सि, त्थः, त्थ, दीमि, १ मो- मोत्ति, मुदीति, मुत्तः, मुदति, मुदीषि, मोत्सि, मुत्थः,
द्मि, द्वः द्मः॥ मुत्थ, मुदीमि, मोद्मि, मुद्वः, मुद्यः।।
२ जाहद्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव २ मोमुद्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव
याम॥ याम।।
३ जाह- दीतु, त्तु, तात्, त्ताम्, दतु , द्धि, त्तात, तम्, त्त ३ मोमोत्तु, मोमु- दीतु, त्तात्, त्ताम्, दतु, द्धि, तात्, त्तम्, त्त, | दानि, दाव, दाम।। दानि, दाव, दाम।।
४ अजाह- दीत्, त्, ताम्, दुः, दी:, त्, त्तम्, त्त, दम्, द्व, ४ अमो- मोत्, मुदीत्, मुत्ताम्, मुदुः, मुदीः मोः, मोत्, | ॥ मुत्तम्, मुत्त, मुदम्, मुटु, मुद्य।।
५ अजाहाद/अजाहद् - ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, ५ अमोमोद्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, इषम्,, इष्व, इष्म॥ इष्म।।
६ जाहदा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥ ६ मोमोदा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥
७ जाहद्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म।। ७ मोमुदया- त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म॥ ८ जाहदिता-",रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। ८ मोमोदिता- ", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥ ९ जाहदिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, ९ मोमोदिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि,
आवः, आमः॥ आवः, आमः॥
१० अजाहदिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, १० अमोमोदिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्,
आव, आम॥ आव, आम।।
६७४ ष्वदि (स्वद्) आस्वादने॥ ६७२ ददि (दद्) दाने॥
१ सास्व- दीति, ति, तः, दति, दीषि, त्सि, त्थः, त्थ, दीमि, १ दाद- दीति, त्ति, त्तः, दति, दीषि, सि, त्थः, त्थ, दीमि,
द्मि, द्वः द्यः॥ द्मि, द्वः, द्मः॥
२ सास्वद्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव २ दादद्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव
याम॥ याम॥
३ सास्व- दीतु, त्तु, त्तात्, ताम्, दतु , द्धि, त्तात, त्तम्, त्त ३ दाद- दीतु, तु, त्तात्, ताम्, दतु , द्धि, त्तात, त्तम्, त्त दानि,
दानि, दाव, दाम।। दाव, दाम।।
४ असास्व- दीत्, त्, ताम्, दुः, दी:, त्, त्तम्, त्त, दम्, द्व, ४ अदाद- दीत्, त्, त्ताम्, दुः, दी:, त्, तम्, त्त, दम्, द्व,
द्म। द्मा ५ अदादाद/अदादद्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई., इष्टम्, इष्ट,
५ असास्वाद/असास्वद्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट,
इषम्,, इष्व, इष्म।। इषम्,, इष्च, इष्म॥ ६ दाददा- चकार इ०।। म्बभूव इ०॥ मास इ०॥
६ सास्वदा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०।। ७ दादद्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म।।
७ सास्वद्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म।। ८ दाददिता- ", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥
८ सास्वदिता-", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः। ९ दाददिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि,
९ सास्वदिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आवः, आमः।।
आमि, आव:, आमः॥ १० अदाददिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्,
| १० असास्वदिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, आव, आम॥
आव, आम।
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
६७५ स्वर्दि (स्व) आस्वादने ।
१ सास्त्र - दति, र्त्ति, र्त:, र्दति, दषि, सि, र्थः, थे, दमि, झिं, र्द्ध:, र्झः ॥
२ सास्वद्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव
याम॥
३ सास्व- र्दीतु, तु, र्त्तात्, र्त्ताम्, र्दतु, र्द्धि, र्त्तात् र्तम्, र्त्त, दनि, दार्व, दम ||
४ असा स्वर्दीत्, स्वर्त्, स्वर्त्ताम्, स्वर्दुः स्वर्दी: स्वर्त्, स्वर्त्तम्, स्वर्त्त, स्वर्दम्, स्वर्द्व, स्वर्ग ।।
५ असास्वद् - ईत्, इष्टाम्, इषु:, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
आव, आम॥
इष्म ||
६ सास्वर्दा- चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ सास्वया - त्, स्ताम् सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ सास्वर्दिता- रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ सास्वर्दिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, आवः, आमः ॥
१० असास्वर्दिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अ:, अतम्, अत, अम्,
"
स्वाः,
६७६ स्वादि (स्वाद) आस्वादने ॥
१ सास्वा - दीति, त्ति, तः, दति, दीषि, त्सि, त्थः, त्थ, दीमि, द्मि द्वः द्मः ॥
२ सास्वद्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव
याम॥
"
३ सास्वा दीतु, त्तु त्तात् त्ताम्, दतु द्धि, त्तात, त्तम्, त दानि, दाव, दाम ।।
४ असास्वा - दीत्, त्, ताम्, दुः, दी:, त् त्तम्, त, दम्, द्व,
द्म ।।
६ सास्वादा- चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ सास्वाद्या- तू, स्ताम्, सुः ८ सास्वादिता- ", रौ, रः,
५ असास्वाद् - ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म ।।
स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ सास्वादिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, आवः, आमः ॥
१० असास्वादिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, आव, आम॥
165
६७७ कुर्दि (कुर्दू) क्रीडायाम्।
१ चोकू - दति, र्त्ति, र्त्तः, र्दति, दषि, सि, त्र्त्यः, र्त्य, र्दीमि, झिं, र्द्ध:, र्झः ॥
२ चोकूर्द - यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव
याम॥
३ चोकू - र्दीतु, र्त्तु, र्त्तात्, र्त्ताम्, दंतु, र्द्धि र्त्तात् र्त्तम्, र्त्त, दनि, दार्व, दम ||
४ अचोकू - र्दीत्, त्, र्त्ताम्, दु: र्दी:,:, तू, र्त्तम्, र्त्त, दम्, र्द्व, द्म ।।
५ अचोकूर्द - ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व,
इष्म ॥
६ चोकूर्दा - चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७
८
चोकूर्दया - त्, स्ताम्, सु:, : स्तम्, स्त सम्, स्व, स्प॥ चोकूर्दिता - " रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चोकूर्दिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि,
आवः, आमः ॥
१० अचोकूर्दिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्,
आव, आम ॥
६७८ गुर्दि (गुर्द) क्रीडायाम् ॥
१ जोगू- दति, र्त्ति, र्त्तः, दति, दषि, सि, र्त्यः, र्त्य, दमि, र्शिर्द्ध:, र्झः ॥
२ जोगूर्द - यात्, याताम् युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव
याम ॥
३ जोगू- र्दीतु, तु, र्त्तात्, र्त्ताम्, दंतु, र्द्धि, र्त्तात् र्त्तम्, र्त्त, दनि, दार्व, दम ।
४ अजोगू- र्दीत्, त्, र्त्ताम्, र्दुः र्दी:, :, त्, र्त्तम्, र्त्त, र्दम्, ई, र्झ ।।
५ अजोगूर्द - ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व,
इष्म॥
६ जोगूर्दा - धकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥ ७ जोगूर्दया- त्, स्ताम्, सु:, : स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ जोगूर्दिता - " रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ जोगूर्दिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, आवः, आमः ॥
१० अजोगूर्दिष्य्- अत्, अताम्, अनू, अः, अतम्, अत, अम्,
आव, आम॥
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
166
६७९ गुदि (गुद्) क्रीडायाम् ॥
१ जो गोति, गुदीति, गुत्तः, गुदति, गुदीषि, गोत्सि, गुत्थः, गुत्थ, गुदीमि, गोधि, गुद्रः, गुद्यः ॥
२ जोगुद्- यात्, याताम् युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव
याम।।
३ जोगोत्तु, जोगु- दीतु, त्तात्, ताम्, दतु द्धि, तात्, त्तम्, त्त, दानि, दाव, दाम ।।
४ अजो- गोत्, गुदीत्, गुत्ताम्, गुदुः, गुदी, गोः, गोत्, गुत्तम्, गुत्त, गुदम्, गुद्ध, गुद्मः ।।
५ अजोगोद्- ईत्, इष्टाम् इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व,
इष्म ||
६ जोगोदा प्रकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥ ७ जोगुदया- तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म । ८ जोगोदिता- ", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ जोगोदिष्य- अति, अत: अन्ति, असि, अथ:, अथ, आमि,
आवः, आमः ॥
१० अजोगोदिष्य् अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत, अम्,
आव, आम ॥
६८० षूदि (सूद्) क्षरणे ॥
१ सोपू दीति, ति, तः, दति, दीषि, त्सि त्थः तथ दीमि द्मि द्वः द्मः ॥
२ सोपूद यात्, याताम् यु याः, यातम् यात, याम्, याव
याम ॥
३ सोपू दीतु तु तात्, ताम्, दतु द्धि, त्तात, तम्, त दानि दाव, दाम।।
४ असोपू - दीत्, त्, त्ताम्, दुः, दी, तू, त्तम्, त्त, दम्, द्व,
द्म।।
५ असोषूद् ईत, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
-
इष्म ॥
६ सोपूदा - धकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ सोषूदया - त् स्ताम्, सु:, : स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ सोपूदिता " . र, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ सोषूदिप्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि,
आवः, आमः ॥
१० असोपुदिप्य् अतू, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत, अम्,
आव, आम॥
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६८१ ह्रादि (ह्राद्) शब्दे ॥
१ जाहा दीति, त्ति, तः, दति, दीषि, त्सि, त्थः, त्थ, दीमि, झि, द्वः द्मः ॥
२ जाहाद्- यात्, याताम् यु, या, यातम् यात, याम्, याव याम ॥
३ जाहा- दीतु, तु, त्तात् त्ताम्, दतु द्धि, त्तात, त्तम्, त दानि, दाव, दाम ।।
४ अजाहा- दीत्, त्, ताम्, दुः, दी, तू, त्तम्, त्त, दम्, द्व,
द्म ।।
"
५ अजाहाद् इत् इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम् इष्व,
"
इष्म ||
स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥
६ जाहादा- चकार इ० ॥ ७ जाहादया- तु स्ताम् सुः ८ जाहादिता " रौ र सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ जाहादिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि,
J
,
,
आवः, आमः ॥
१० अजाहादिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अ:, अतम्, अत, अम्, आव, आम ॥
६८२ ह्लादैङ् (ह्लाद्) सुखे च ॥
म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
१ जाहा दीति त्ति, तः, दति, दीषि, त्सि त्थः, त्थ, दीमि, धि द्वः द्यः ॥
,
२ जाह्लाद्- यात्, याताम् युः, या, यातम्, यात, याम्, याव याम ॥
J
३ जाहादीतु तु तात्, ताम्, दतु द्धि, तात, तम्, त दानि, दाव, दाम ।।
४ अजाह्ना दीत् तु ताम्, दुः दी, तु, तम् त, दम्, छ,
द्म।।
५ अजाह्लाद् ईत्, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ॥
६ जाह्लादा- चकार ३० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ जाह्लाद्या- त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ जाह्लादिता- ", रौ, र, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ जाह्लादिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि,
आवः, आमः !!
१० अजाह्लादिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, आव, आम॥
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
यहलुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
६८३ पर्दि (पर्द) कुत्सिते शब्दे ||
१ पाप- र्दीति, र्त्ति, र्त्तः, र्दति, दषि, सि, र्त्यः, थे, दमि, fi,:,:
२ पाप- यात्, याताम् युः, या, यातम् यात, याम्, याव याम ॥
३ पाप दतु, तु, तांत् तमू, दंतु द्धि, तांत् र्तम्, र्त्त, दनि, दार्व, दम ||
४ अपाप- र्दीत्, त्, र्त्ताम्, र्दुः र्दी, अपापाः, अपाप-तु, र्तम्, र्त, दम्, ई, ई ।।
५ अपाप ईत्, इष्टाम् इषुः ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म॥
६ पापर्दा - चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ पापयात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ पापर्दिता- ", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ पापर्दिष्य् अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि
आवः, आमः ॥
१० अपापदिष्य- अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत, अम्, आव, आम ॥
६८४ स्कुदुङ (स्कुन्द) आप्रवणे ||
१ चोस्कुन्दीति न्ति न्तः न्दति न्दीषि, न्सि, न्थः, न्थ, न्दीमि न्धि न्द्वः न्द्यः ॥
२ चोस्कुन्द यात्, याताम् यु, या, यातम् यात, याम्,
५
स्मः ॥
९ चोस्कुन्दिष्य् अति, अत: अन्ति, असि, अथ, अथ, आमि, आवः, आमः ॥
१० अचोस्कुन्दिष्य्- अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत, अम्, आव, आम॥
६८५ स्पर्धि (स्पर्धा) संघर्षे ।।
१ पास्प- र्धीति, र्द्धि, र्द्ध:, र्धति, धषि, सिं, र्द्ध:, र्द्ध, धमि, धिम, र्ध्वः, धर्मः ॥
२ पास्पर्थ यात्, याताम् युः, या, यातम् यात, याम्, याव
याम ॥
३ पास्पर्धीति, र्द्ध, र्द्धात्, र्द्धाम्, र्धतु, र्द्धि, द्धांत्, र्द्धम्, र्द्ध, धनि, धव, र्धाम ॥
४ अपास्य तु र्त, द्धांम्, धुं, ध, अपास्पा, अपास्पर्त, र्द्धम्, र्द्ध, धम्, र्ध्व, धर्म ॥
५ अपास्पर्धू- ईत, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
"
इष्म॥
६ पास्पर्धा धकार इ० ॥
७
८
९
167
१ जा- गाधीति, गाद्धि, गाद्धः, गाधति, गाधीषि, घात्सि, गाद्धः, गाड, गाधीमि, गाध्मि, गाध्वः, गाध्मः ॥
याव याम ॥
२ जागा- यात्, याताम् यु, या, यातम्, यात, याम्, याव याम॥
३ चोस्कुन्- दीतु, तु, ताम्, ताम्, दतु, द्धि, तात्, तम्, त,
दान, दाव, दाम ॥
३ जागा- धीतु द्ध द्वात्, द्वाम्, धतु द्धि, द्वात् द्धम्, ड धानि, धाव, धाम ।।
४ ओचस्कु- न्दीत्, न न्ताम् न्दुः न्दी नू न्तम्, न्त, न्दम्, न्द्व, न्द्म ।
४
अजा- घात् गाधीत्, गाद्धाम्, गाधुः, गाधी:, घात, घाः, अजागा-द्धम्, द्ध, धम्, ध्व, ध्म।।
अचोस्कुन्द - ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ||
५
अजागा- ईत्, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट, इषम् इष्व इष्म ॥
६ चोस्कुन्दा- प्रकार ३० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥ ७ चोस्कुन्दया- त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ चोस्कुन्दिता- ", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः,
६ जागाधा - चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥ ७ जागाध्या तु स्ताम्, सुः
८
स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ जागाधिता - ", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ जागाधिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि,
आवः, आमः ॥
१० अजागाधिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अ:, अतम्, अत, अम्,
आव, आम॥
म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥
पास्पर्ध्या तु स्ताम्, सुः
स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ।।
पास्पर्धिता - ", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः ॥ पास्पर्धिष्य् अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि
आवः, आमः ॥
१० अपास्पर्धिष्य् अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत, अम्, आव, आम ॥
६८६ गाधृङ् (गाथ्) प्रतिष्ठालिप्साप्रन्येषु ।।
7
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
168
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६८७ बाधृङ् (बाध्) रोटने॥
६८९ बधि (बध्) बन्धने॥ १ बा- बाधीति, बाद्धि, बाद्धः, बाधति, बाधीषि, भात्सि, | १ बा- बधीति, बद्धि, बद्धः, बधति, बधीषि, भत्सि, बद्धः, बाद्धः, बाद्ध, बाधीमि, बाध्मि, बाध्वः, बाध्मः।।
बद्ध, बधीमि, बध्मि, बध्वः, बध्मः ।। २ बाबाध्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव | २ बाबध्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव याम॥
याम॥ ३ बाबा-धीतु, द्ध, द्धात्, द्धाम, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, द्ध, | ३ बाब- धीतु, भु, धात्, द्धाम, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, द्ध, धानि, धाव, धाम।।
धानि, धाव, धाम।। ४ अबा- बाधीत्, भात्, बाद्धाम, बाधुः, बाधीः, भाः, भात्, । ४ अबा- बधीत्, भत्, बद्धाम्, बधुः, बधीः, भः, भत्, बाद्धम्, बाद्ध, बाधम्, बाध्व, बाध्म।।
बद्धम्, बद्ध, बधम्, बध्व, बध्म।। ५ अबाबाध्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, | ५ अबाबाध्/अबाबधू- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इष्म॥
इषम्, इष्व, इष्म॥ ६ बाबाधा- चकार इ० ।। म्बभूव इ०॥ मास इ०॥ | ६ बाबधा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥ ७ बाबाध्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म। ७ बाबध्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म।। ८ बाबाधिता- ", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥ | ८ बाबधिता-", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्व:, स्मः॥ ९ बाबाधिष्य- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, | ९ बाबधिष्य्- अति, अत:, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, आवः, आमः॥
आव:, आमः॥ १० अबाबाधिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अ:, अतम्, अत, अम्, | १० अबाबधिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अ, अतम्, अत, अम्, आव, आम॥
आव, आम॥ ६८८ दधि (दध्) धारणे॥
६९० नाधृङ् (नाध्) नाथूड्वत्॥ १ दा- दधीति, दद्धि, दद्धः, दधति, दधीषि, धत्सि, दद्धः, | १ नाना- धीति, द्धि, द्धः, धति, धीषि, भात्सि, द्धः, द्ध, दद्ध, दधीमि, दध्मि, दध्वः, दध्मः।।
धीमि, ध्मि, ध्वः, ध्मः।। २ दादध्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव | २ नानाध्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव याम।।
याम।। ३ दाद- धीतु, द्ध, द्धात्, द्धाम्, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, द्ध, ३ नाना- धीतु, द्ध, द्धात्, द्धाम्, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, द्ध, धानि, धाव, धाम।।
धानि, धाव, धाम।। ४ अदा-धत्, दधीत्, दद्धाम्, दधुः, दधीः, धः, धत्, दद्धम्, | ४ अनाना- धीत्, त्, द्धाम्, धुः, धी:, :, त्, द्धम्, द्ध, धम्, दद्ध, दधम्, दध्व, दध्म।।।
ध्व, ध्म।। ५ अदादाध्/अदादध् - ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, | ५ अनानाध्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, इषम्,, इष्व, इष्म।
इष्म॥ ६ दादधा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥
| ६ नानाधा-चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥ ७ दादध्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म॥ ७ नानाध्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म।। ८ दादधिता- ", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥ ८ नानाधिता-", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः। ९ दादधिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, | ९ नानाधिष्य- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, आवः, आमः॥
आवः, आमः॥ १० अदादधिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, | १० अनाननाधिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, आव, आम॥
आव, आम॥
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
यदनुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
६९१ पनि (पन्) स्तुतौ ॥
१ पं पनीति पन्ति, पान्तः, पनति, पनीषि, पंसि पान्थः, पान्थ, पनीमि, पन्मि पन्वः, पन्मः ॥
२ पंपन्या याताम् यु, या, यातम्, यात, याम्, याव
ग्राम ॥
३ पंपनीतु पन्तु पान्तात्, पान्ताम् पनतु पंहि, पान्तात्, पान्तम्, पान्त, पनानि, पनाव, पनाम ।।
४ अपं पनीत् पन् पान्ताम्, पनु, पनी, पन्, पान्तम्, पान्त, पनम्, पन्व, पन्म ।।
५ अपंपान् / अपपन्
ईत्, इष्टाम् इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट,
-
इपम्, इष्व इष्म॥
मास इ० ॥
६ पंपना - चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ ७ पंपन्या त स्ताम्, सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ८ पंपनिता रौ र सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ पंपनिष्यू- अति, अतः अन्ति, असि, अथ, अथ, आमि
आवः, आमः ॥
१० अपंपनिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अ:, अतम्, अत, अम्, आव, आम ॥
६९२ मानि (मान्) पूजायाम् ।।
१ मा मानीति, मान्ति, माान्तः, मानति, मानीषि, मांसि, मान्थिः, मान्थि, मानीमि मान्मि मान्वः, मान्मः ॥
२ मामान् यात्, याताम् युः, या, यातम् यात, याम्, याव
याम॥
३ मा मानीतु, मान्तु माान्तात्, मान्तिाम्, मानतु, मांहि, मान्तात्, मान्तिम्, माान्त, मानानि, मानाव, मानाम ।। ४ अमामान्- ईत्, ", ताम्, उ:, ई:, ", तम्, त, अम्, व,
म।।
५ अमामान्- ईत्, इष्टाम् इषुः ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
"
इष्म॥
६ मामाना- चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥ ७ मामान्या- त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ मामानिता- ", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ मायानिष्य- अति, अत: अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि आवः, आमः ॥
१० अमामानिष्य् अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्,
आव, आम॥
3 क्रियारत्नसमुयकृन्मतेनेदम् । अपरे तु आयप्रत्यये पंपना - यति, येत, यत् अपंपना- यत् यीत् पंपना, याचकार, याम्बभूव, यामास, य्यात्, यिता, यिष्यति, अपंपनायिष्यत, इत्यादि मन्यन्ते ।
169
६९३ तिपृङ् (तिप्) क्षरणे ॥
१ ते- तेप्ति, तिपीति, तिप्तः, तिपति, तिपीषि, तेप्सि, तिप्थः, तिप्थ, तिपीमि, तेष्मि, तिप्वः, प्मः ॥
२ तेतिप् - यात्, याताम् युः, याः, यातम् यात, याम्, याव
याम॥
"
३ तेतेसु तेति पीतु प्तात्, साम्, पतु, ब्धि, सात्, सम्, स पानि, पाव, पाम ।।
४ अते- तेप् तिपीत्, तिप्ताम् तिपुः, तिपीः, तेप्, तिप्तम्, तिप्त, तिपम्, तिप्व, तिप्म ।।
५ अतेते ईत्, इष्टाम् इष, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम् इष्व
इष्म ||
६
तेतेपा - चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७
तेतिष्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ।। ८ तेतेपिता- ", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, ९ तेतेपिष्य् अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि
स्मः ॥
आवः, आमः ॥
१० अतेतेपिष्य् अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत, अम्, आव, आम ॥
६९४ ष्टिपृङ् (स्तिप्) क्षरणे ।।
।
१ ते ष्टेप्ति, ष्टिपीति, ष्टिप्तः, ष्टिपति, ष्टिपीषि, ष्टेप्सि, ष्टिप्थः, ष्टिप्थ, ष्टिपीमि, ष्टेप्मि, ष्टिप्वः, प्मः ॥
२ तेष्टि - यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव
याम॥
३ तेष्ठे तेष्टि पीतु, प्तात्, साम्, पतु, ब्धि, सात्, सम्, स पानि, पाव, पाम ।।
४ अते- टेप ष्टिपीत् ष्टिप्ताम् ष्टिपुः ष्टिपी, ष्टेप, ष्टिसम्, टिप्स, ष्टिपम्, ष्टिप्व, ष्टिप्म ।।
५ अतेष्टेप ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ॥
६ तेष्टेपा - धकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥ ७ तेष्टिया तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ तेष्टिपिता- ", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥
९ तेष्टेपिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि,
आवः, आमः ॥
१० अष्टेपिष्य् अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत, अम्, आव, आम ॥
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
170
--
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६९५ ष्टेपृङ् (स्तेप्) क्षरणे॥
६९७ टुवेपृङ् (वेप्) चलने। १ तेप्टे- पीति, प्ति, सः, पति, पीषि, प्सि, एथः, प्थ, पीमि, । १ वेवे- पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, प्मि, प्वः, प्मः॥
प्मि, प्वः, प्मः।। २ तेप्टेप्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम, यात. याम. याव , २ वेवेप्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम. याव याम।।
याम।। ३ तेष्टे- पीतु, तु, प्तात्, साम्, पतु, ब्धि, तात्, सम्, त, पानि, । ३ वेवे- पीतु, तु, प्तात्, ताम्, पतु, ब्धि, तात्, तम्, प्स, पानि, पाव, पाम।।
पाव, पाम।। ४ अतेष्टे- पीत्, प्, ताम्, पुः, पी:, प, सम, प्त, पम्, प्व, ४ अवेवे- पीत्, प्, ताम्, पुः, पीः, प, प्तम्, प्त, पम्, प्व,
प्म। ५ अतेष्टेप्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, | ५ अवेवेप्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, इष्म।।
इष्म|| ६ तेप्टेपा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ० ।।
६ वेवेपा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०।। ७ तेष्टेप्या- त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म॥ ७ वेवेप्या- त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म॥ ८ तेष्टेपिता-", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। ८ वेवेपिता- ", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। ९ तेष्टेपिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, | ९ वेवेपिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, आवः, आमः॥
आवः, आमः॥ १० अतेष्टेपिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, | १० अवेवेपिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, आव, आम।।
आव, आम॥ ६९६ तेपृङ् (तेप्) कम्पने च।।
६९८ केपृङ् (केप्) चलने॥ १ तेते- पीति, प्ति, सः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, | १ चेके- पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, प्मि, प्वः, प्मः।।
प्मि, प्वः, पमः। २ तेतेप्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम, यात, याम, याव | २ चेकेप्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव याम।।
याम॥ ३ तेते- पीतु, तु, प्तात्, साम, पत, ब्धि, सात, सम. प्त. पानि. ३ चेके- पीतु, तु, प्तात्, ताम्, पतु, ब्धि, तात्, तम्, प्त, पानि, पाव, पाम।।
पाव, पाम।। ४ अतेते- पीत्, प, साम, पः, पी:, प, तम. प्त, पम. प्व, ४ अचेके- पीत्, प, ताम्, पुः, पी:, पप्तम, स, पम्, प्व,
प्म।। ५ अतेतेप्- ईत, इष्टाम्, इषः, ई:, इष्टम, इष्ट, इषम., इष्व, | ५ अचेकेप्- इत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, इष्म।।
इष्मा ६ तेतेपा- चकार इ०|| म्बभूव इ०॥ मास इ०॥
६ चेकेपा- चकार इ०।। म्बभूव इ० ।। मास इ०॥ ७ तेतेप्या- त, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म।।
| ७ चेकेप्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म।। ८ तेतेपिता-", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥
८ चेकेपिता- ", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। ९ तेतेपिष्य- अति, अत:, अन्ति, असि. अथः, अथ. आमि. | ९ चेकेपिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, आव:, आमः॥
आवः, आमः॥ १० अतेतेपिष्य- अत्, अताम, अन, अः, अतम, अत, अम. १० अचेकेपिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, आव, आमा
आव, आमा
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
171 ६९९ गेपृङ् (गेप्) चलने॥
७०१ ग्लेपृङ् (ग्लेप्) दैन्ये च।। १ जेगे- पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, | १ जेग्ले- पीति, प्ति, सः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, मि. प्वः, प्मः।।
प्मि, प्वः, प्मः।। २ जेगेप्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव | २ जेग्लेप्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव याम॥
याम।। ३ जेगे- पीतु, तु, प्तात्, ताम्, पतु, ब्धि, सात्, तम्, प्त, पानि, | ३ जेग्ले- पीतु, तु, प्तात्, साम्, पतु, ब्धि, तात्, प्तम्, त, पाव, पाम।।
पानि, पाव, पाम।। ४ अजेगे- पीत्, प, ताम्, पुः, पी:, प, प्तम्, प्स, पम्, प्व, | ४ अजेग्ले- पीत्, प्, ताम्, पुः, पीः, प्, तम्, स, पम्, प्व,
प्म। ५ अजेगेप्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, | ५ अजेग्लेप्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, इष्म।।
इष्म। ६ जेगेपा- चकार इ०।। म्बभूव इ०॥ मास इ०।।
६ जेग्लेपा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ० ।। ७ जेगेप्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म॥ ७ जेग्लेप्या- त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म। ८ जेगेपिता-'', रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥ ८ जेग्लेपिता- '', रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥ ९ जेगेपिष्य्- अति, अत:, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, | ९ जेग्लेपिष्य- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, आव:, आमः॥
आव:, आमः॥ १० अजेगेपिष्य- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, | १० अजेग्लेपिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, आव, आम।।
आव, आम॥ ७०० कपुङ् (कन्य) चलने।।
७०२ मेपृङ् (मुप) गतौ॥ १ चाकम्- पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, | १ मेमे- पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, प्मि, प्वः, प्मः।।
प्मि, प्वः, प्मः।। २ चाकम्प- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव | २ मेमेप्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव
यामा ३ चाकम्- पीतु, सु, प्तात्, साम्, पतु, ब्धि, सात्, प्तम्, प्त, | ३ मेमे- पीतु, सु, प्तात्, साम्, पतु, ब्धि, सात्, तम्, प्त, पानि, पानि, पाव, पाम।।
पाव, पाम।। ४ अचाक- म्पीत्, न्, म्साम्, म्पुः, म्पी:, न्, म्सम्, म्स, म्पम्, | ४ अमेमे- पीत्, प्, ताम्, पुः, पीः, प्, तम्, प्त, पम्, प्व, म्व, म्पम।।
प्मा ५ अचाकम्प्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, | ५ अमेमेप्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, इष्म।।
इष्म॥ ६ चाकम्पा-चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥
६ मेमेपा-चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥ ७ चाकम्प्या - त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म॥ ७ मेमेप्या- त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म।। ८ चाकम्पिता- '', रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। | ८ मेमेपिता- ", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चाकम्पिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, ९ मेमेपिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, आमि, आव:, आमः॥
आवः, आमः॥ १० अचाकम्पिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, | १० अमेमेपिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, आव, आमा
आव, आम!
याम।।
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
172
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ७०३ रेपृङ् (रेप्) गतौ।।
७०५ त्रपौषि (त्रप्) लजायाम्॥ १ रेरे- पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, प्मि, | १ तात्र- पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, प्वः, प्मः।।
प्मि, प्वः, प्मः।। २ रेरेप्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव
| २ तात्रप्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव
याम॥ याम॥
| ३ तात्र- पीतु, तु, प्तात्, ताम्, पतु, ब्धि, तात्, प्तम्, प्त, ३ रेरे- पीतु, तु, प्तात्, ताम्, पतु, ब्धि, तात्, तम्, प्त, पानि,
पाणि, पाव, पाम।। पाव, पाम।।
४ अतात्र - पीत्, प्, ताम्, पुः, पी:, प्, प्तम्, प्त, पम्, प्व, ४ अरेरे- पीत्, प्, प्ताम्, पुः, पी:, प, सम्, स, पम्, प्व, प्म।। |
पम। ५ अरेरेप्- इत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, ५ तात्राप/अतात्रप- ईत, इष्टाम, इषः, ई:, इष्टम, इष्ट, इषम.. इष्म।।
इष्व, इष्म।। ६ रेरेपा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥
६ तात्रपा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०।। ७ रेरेप्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म । ७ तात्रप्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म।। ८ रेरेपिता-", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥
८ तात्रपिता-", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। ९ रेरेपिष्य- अति, अतः, अन्ति, असि. अथ:. अथ. आमि. | ९ तात्रिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि. आवः, आमः॥
आवः, आमः॥ १० अरेरेपिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, |
१० अतात्रपिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
| ७०६ गुपि (गुप्) गोपनकुत्सनयोः। गुपौ ३०५ वदूपाणि।। ७०४ लेपृङ् (लेप्) गतौ॥
७०७ रवुङ् (रन्ब्) शब्दे। रवु ३३९ वद्रूपाणि।। १ लेले- पीति, प्ति, सः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, प्मि, प्वः, प्मः।। .
७०८ लबुङ् (लन्ब्) अवलंसने च।। २ लेलेप्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव १ लालम्- बीति, प्ति, प्तः, बति, बीषि, प्सि, प्थः, प्थ, बीमि, याम॥
ब्मि, ब्वः, ब्मः।। ३ लेले- पीत. प्त. प्तात. ताम, पत. ब्धि, तात. प्तम. प्त. | २ लालम्ब्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, पानि, पाव, पाम।।
याव, याम्।।
३ लाल- म्बीतु, म्सु, म्प्तात्, म्साम्, म्बतु, म्बिध, म्सात्, ४ अलेले- पीत्, प्, ताम्, पुः, पी:, प्, तम्, प्त, पम्, प्व, ।
म्सम्, म्स, म्बानि, म्बाव, म्बाम।। प्म।।
४ अलाल- म्बीत्, न्, म्साम्, म्बुः, म्बीः, न्, म्सम्, म्स, ५ अलेलेप- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व,
म्बम्, म्बव, म्ब्म।। इष्म।।
५ अलालम्ब्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ६ लेलेपा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥
इष्म। ७ लेलेप्या- त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म।। | ६ लालम्बा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥
लेलेपिता-", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥ | ७ लालम्ब्या -त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म। ९ लेलेपिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, ८ लालम्बिता-", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। आव:, आमः॥
९ लालम्बिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, १० अलेलेपिष्य- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्,
आमि, आवः, आमः।।
१० अलालम्बिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, आव, आम।।
आव, आम॥
.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
173
ब्म।।
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) ७०९ कबृङ् (कब्) वर्णे।
७११ क्षीबृङ् (क्षीब्) मदे॥ १ चाक- बीति, प्ति, सः, बति, बीषि, प्सि, प्थः, प्थ, बीमि, | | १ चेक्षी- बीति, प्ति, सः, बति, बीषि, प्सि, प्थः, प्थ, बीमि, ब्मि, ब्वः, ब्मः।।
ब्मि, ब्वः, ब्मः।। २ चाकब्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव | २ चेक्षीब्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव याम॥
याम॥ ३ चाक- बीतु, तु, तात्, ताम्, बतु, ब्धि, सात्, प्तम्, त, | ३ चेक्षी- बीतु, सु, सात्, साम्, बतु, ब्धि, तात्, तम्, प्त, बानि, बाव, बाम।।
- बानि, बाव, बाम।। ४ अचाक- बीत्, प्, ताम्, पुः, बीः, प, सम्, प्त, बम्, ब्व, | ४ अचेक्षी- बीत्, प्, साम्, पुः, बीः, प्, तम्, त, बम्, ब्व,
ब्म।। ५ अचाकाब्/अचाकब्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, | ५ अचेक्षीब्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, इषम्,, इष्व, इष्म॥
इष्म॥ ६ चाकबा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥
६ चेक्षीबा-च्चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥ ७ चाकब्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म॥ ७ चेक्षीब्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म। ८ चाकबिता- ", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥ |८ चेक्षीबिता-", रौ, रः, सि, स्थ:, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥ ९ चाकविष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, | ९ चेक्षीविष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, आवः, आमः॥
आव:, आमः॥ १० अचाकविष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, | १० अचेक्षीबिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, आव, आम।।
आव, आम॥ ७१० क्लीबृङ् (क्लीब्) आधाष्टर्ये
७१२ शीभृङ् (शीभ) कत्यने। १ चेक्ली- बीति, प्ति, प्तः, बति, बीषि, प्सि, प्थः, प्थ, बीमि, | १ शेशी- भीति, ब्धि, ब्धः, भति, भीषि, प्सि, ब्धः, ब्ध, ब्मि, ब्वः, ब्मः।।
भीमि, भिम, भ्वः, भ्मः।।। २ चेलीब्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव | २ शेशीभ- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव यामा
याम॥ ३ चेक्की- बीतु, तु, तात्, साम्, बतु, ब्धि, तात्, तम्, प्त, | ३ शेशी- भीतु, ब्धु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्, बानि, बाव, बाम।।
ब्ध, भानि, भाव, भाम।। ४ अचेकी- बीत्, प्, ताम्, पुः, बीः, प्, प्तम्, प्त, बम्, ब्व, | ४ अशेशी- भीत्, प, ब्धाम्, भुः, भीः, प, ब्धम्, ब्ध, भम्,
भ्व, भ्म।। ५ अचेलीब्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, [५ अशेशीभ- ईत, इष्टाम, इषः, ई:, इष्टम, इष्ट. इषम., इष्व, इष्म॥
इष्म|| ६ चेकीबा- चकार इ०। म्बभूव इ०॥ मास इ०॥
६ शेशीभा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥ ७ चेलीब्या- तू, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म॥
७ शेशीभ्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म॥ ८ चेकीबिता-", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥
। ८ शेशीभिता-", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चेलीबिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि,
९ शेशीभिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, आव:, आमः॥
आव:, आमः॥ १० अचेलीबिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, |
१० अशेशीभिष्य्- अत्, अताम, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, आव, आम।।
आव, आम॥
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
174
७१३ वीभृङ् (वीभ्) कत्थने ।।
१ वेवी- भीति, ब्धि, ब्धः, भति, भीषि, प्सि, ब्थः, ब्थ, भीमि, भिम, भ्वः, भ्मः ॥
२ वेवीभ्- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव
याम ॥
३ वेवी- भीतु, ब्धु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्, व्ध, भानि, भाव, भाम।।
४ अवेवी भीतु, पु, व्याम्, भुः भी, पू, ब्धम्, ब्ध, भम्, भ्व, भ्म ॥
५ अवेवीभ्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, इष्म ॥
६ वेवीभा- प्रकार इ० ॥
म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ वेवीभ्या - त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ वेवीमिता- ", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ वेवीभिष्य् अति, अतः, अन्ति, असि, अथ, अथ, आमि आवः, आमः ॥
१० अवेवीभिष्य् अत्, अताम्, अन्, अ:, अतम्, अत, अम्, आव, आम॥
७१४ शल्मि ( शलभ) कत्थने ।।
१ शाश
भीति, ब्धि, ब्धः, भति, भीषि, प्सि, ब्धः, ब्थ, sif, fin, : : ||
२ शाशल्भ्- यात्, याताम्, युः, या, यातम्, यात, याम्, याव याम ॥
३ शाशल- भीतु, व्यु, व्यात्, ब्याम् भतु, ब्धि, ब्धात्, व्धम्, ध, भानि, भाव, भाम।।
४ अशाशल्- भीत्, प्, ब्धाम्, भुः, भीः, प्, ब्धम्, ब्ध, भम्, भ्व, भ्म ॥
५ अशाशल्भ्- ईत्, इष्टाम्, इषु:, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व,
इष्म॥
६ शाशल्भा चकार ३० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ शाशलभ्या- तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ शाशल्भिता - ", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ शाशभिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि आवः, आमः ॥
१० अशाशल्भिष्य्- अत्, अताम्, अनू, अ:, अतम्, अत, अम्, आव, आम।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
७१५ वल्भि (वल्भ्) भोजने ॥
१ वावल्- भीति, ब्धि, ब्धः, भति, भीषि, प्सि, ब्थः, ब्थ, भीमि, भिम, भ्वः, H: 11
॥
२ वावल्भ्- यात्, याताम्, युः, या, यातम्, यात, याम्, याव
याम ॥
३ वावल्- भीतु, ब्धु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्, ब्ध, भानि, भाव, भाम ।।
४ अवावल्- भीत्, प्, ब्धाम्, भुः, भीः, प्, ब्धम्, ब्ध, भम्,
भ्व, भ्म॥
५ अवावलम् - ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ॥
८
९
६ वावभा- चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७
वावलभ्या- तू, स्ताम्, सुः
स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥
वावल्मिता - ", रौ, र:, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः ॥ वावल्पिष्य् अति, अतः, अन्ति, असि, अथः अथ, आमि आवः, आमः ॥
१० अवावल्पिष्य- अत अताम्, अन् अ, अतम्, अत, अम्, आव, आम॥
७१६ गल्भि (गल्भ्) धाष्टर्ये ।।
१ जा- गल्भीति, गर्लब्ध, गल्ब्धः, गल्भति, गल्भीषि, गर्लप्स, गल्ब्धः, गल्ब्थ, गल्भीमि, गर्लभ्म, गल्भ्वः,
गल्भ्मः ॥
२ जागल्भ्- यात्, याताम् यु, या, यातम्, यात, याम्, याव याम॥
३ जागल्- भीतु, ब्धु, ब्धात्, ब्धाम् भतु ब्धि, ब्धात् ब्धम्, ब्ध, भानि, भाव, भाम ॥
४ अजा- गल्भीत्, घल् अजागल्-ब्धाम् भुः, भीः, अजाघल, अजागल्-ब्धम्, धम, भम्, भ्व, भ्म।
५ अजागल्भ्- ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म॥
६ जागलभा - चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥ ७ जागल्भ्या- तु स्ताम्, सु ८ जागल्पिता " रौ र सि ९ जागभिप्य् अति, अतः, आमि, आव, आमः ॥
१० अजागत्भिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अ:, अतम्, अत, अम्,
आव, आम ॥
स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ अन्ति, असि, अथ, अथ,
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
175
७१७ रेभृङ् (रेभ्) शब्दे॥
७१९ लभुङ् (लन्भ) शब्द।। १ रेरे- भीति, ब्धि, ब्धः, भति, भीषि, प्सि, ब्थः, ब्थ, | १ लालम्- भीति, ब्धि, ब्धः, भति, भीषि, प्सि, ब्थः, ब्य, भीमि, भिम, भ्वः, भ्मः।।
भीमि, भिम, भ्वः, भ्मः।। २ रेभ- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव | २ लालम्भ- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याम।।
याव याम।। ३ रेरे- भीत, धु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्, | ३ लालम्- भीतु, ब्धु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्, ब्ध, भानि, भाव, भाम।।
ब्ध, भानि, भाव, भाम।। ४ अरेरे- भीत्, प, ब्धाम्, भुः, भीः, प्, ब्धम्, ब्ध, भम्, | ४ अलाल- म्भीत्, न्, म्ब्धाम, म्भुः, म्भीः, न्, म्ब्धम्, म्ब्ध, भ्व, भ्म।।
म्भम्, भ्व, म्भ्म।। ५ अरेरेभ्- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, | ५ अलालम्भ- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,, इष्व, इम॥
इष्म॥ ६ रेरेभा- चकार इ०! म्बभूव इ०॥ मास इ०॥
६ लालम्भा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०॥ ७ रेरेभ्या- त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म॥ ७ लालम्भ्या-त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म॥ ८ रेभिता- "रौ, र:. सि. स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः।। ८ लालम्भिता-" रौ. र. सि. स्थ: स्थ ९ रेरेभिष्य- अति, अतः, अन्ति. असि. अथ:. अथ. आमि. आव:, आमः।
आमि, आवः, आमः॥ १० अरेरेभिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, | १० अलालम्भिष्य्- अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, अत, अम्, आव, आम।।
आव, आम॥ ७१८ रभुङ् (रम्भ) शब्दे॥
७२० ष्टभुङ् (स्तम्भ) स्तम्भे।। १ रारम्- भीति, ब्धि, ब्धः, भति, भीषि, प्सि, ब्थः, ब्थ, १ तास्तम्-भीति, ब्धि, ब्धः, भति, भीषि, प्सि, ब्धः, ब्ध, भीमि, भिम, भ्वः, भमः।।
भीमि, भिम, भ्वः, भ्मः।। २ रारम्भ- यात्, याताम, यः, याः, यातम. यात. याम, याव | २ तास्तम्भ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, यामा
याव, यामा ३ रारम्- भीतु, ब्धु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्,
३ तास्तम्-भीतु, ब्धु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्,
ब्ध, भानि, भाव, भाम।। ब्ध, भानि, भाव, भाम।।
४ अतास्त-म्भीत्, न्, म्ब्धाम, म्भुः, म्भीः, न्, म्ब्धम्, म्ब्ध, ४ अरार- म्भीत्, न्, म्ब्धाम, म्भुः, म्भीः, न्, म्ब्धम्, म्ब्ध,
म्भम्, म्भप्व, मम।। म्भम्, म्भ्व, मम।।
५ अतास्तम्भ-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अरारम्भ- ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम, इष्ट, इषम्,, इष्व, |
इष्म।। इष्मा
६ तास्तम्भा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ रारम्भा- चकार इ०॥ म्बभूव इ०॥ मास इ०।।
७ तास्तथ्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ रारम्भ्या- त्, स्ताम्, सुः, :, स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म॥ ८ तास्तम्भिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ८ रारम्भिता-", रौ, रः, सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः॥ स्मः।। ९ रारम्भिष्य्- अति, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, ९ तास्तम्भिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आव:, आमः॥
आमि, आवः, आमः।। १० अरारम्भिष्य्- अत्, अताम, अन, अः. अतम. अत. अम. | १० अतास्तम्भिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम,
आव, आम।। आव, आम॥
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
176
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ७२१ स्कभुङ् (स्कन्भ्) स्तम्भे।।
७२३ जभुङ् (जन्म) गात्रविनामे।। १ चास्कम्-भीति, ब्धि, ब्धः, भति, भीषि, प्सि, ब्धः, ब्ध. १ जाजम्-भीति, ब्धि, ब्धः, भति, भीषि, प्सि, ब्धः, ब्ध, भीमि, भिम, भ्वः, भ्मः।।
भीमि, भिम, भ्वः, भ्मः।।। २ चास्कम्भ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
| २ जाजम्भ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। याव, याम।।
३ जाजम्-भीतु, ब्धु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्, ३ चास्कम्-भीतु, ब्धु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्,
ब्ध, भानि, भाव, भाम।। ब्ध, भानि, भाव, भाम।।
४ अजाज-म्भीत्, न्, म्ब्धाम्, म्भुः, म्भीः, न्, म्ब्धम्, म्ब्ध, ४ अचास्क-म्भीत्, न्, म्ब्धाम्, म्भुः, म्भीः, न्, म्ब्धम्, म्ब्ध,
म्भम्, मभ्व, मम।। म्भम्, म्भ्व, म्भ्म।।
५ अजाजम्भ-ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अचास्कम्भ-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।। इष्मा
६ जाजम्भा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ चास्कम्भा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
७ जाजम्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ चास्काभ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ जाजम्भिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।।
९ जाजम्भिष्य्-अति, अ:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ८ चास्कम्भिता-'', रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
आवः, आमः।। स्मः।।
१० अजाजम्भिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ९ चास्कम्भिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
आव, आम।। आमि, आवः, आमः ।।
७२४ जभैङ् (जभ्) गात्रविनामे। जम ३५१ वद्रूपाणि। १० अचास्कम्भिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत ।अम्,
तत्रागमशाशनमनित्यमितिनागमो न।। आव, आम।।
७२५ जुभुङ् (जुन्भ) गात्रविनामे।। ७२२ ष्टभुङ् (स्तुभ्) स्तम्भे।।
१ जरीजृम्-भीति, ब्धि, ब्धः, भति, भीषि, प्सि, ब्धः, ब्ध, १ तो-ष्टोब्धि, ष्टुभीति, ष्टुब्धः, ष्टुभति, ष्टुभीषि, ष्टोप्सि, ष्टुब्धः, - भीमि, भिम, भ्वः, भ्मः।। ___ष्टुब्ध, ष्टुभीमि, ष्टोभ्मि, ष्टुभ्वः, ष्टुभ्मः ।।
२ जरीजृम्भ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ तोष्टुभ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।। याम।।
३ जरीजृम्-भीतु, ब्धु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्, ३ तोप्टोब्धु, तोष्ट-भीतु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्ध, भानि, भाव, भाम।। ब्धम्, ब्ध, भानि, भाव, भाम।।
४ अजरीज़-म्भीत्, न, म्ब्धाम्, म्भुः, म्भीः, न्, म्ब्धम्, म्ब्ध, ४ अतो-ष्टुभीत्, ष्टोप्, ष्टुब्धाम्, ष्टुभुः, ष्टुभीः, ष्टोप्, ष्टुब्धम्,
. म्भम्, म्भ्व, म्भ्म।। ष्टुब्ध, ष्टुभम्, ष्टुभ्व, ष्टुभ्म।।
५ अजरीजृम्भ-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। ५ अतोप्टोभ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
६ जरीजृम्भा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। इष्म।।
७ जरीजृम्भ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ६ तोष्टोभा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
८ जरीजृम्भिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ७ तोष्टुभ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तोष्टोभिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
| ९ जरीजृम्भिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। ९ तोष्टोभिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आमि, आव:, आमः।। आवः, आमः।।
| १० अजरीजृम्भिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्, १० अतोष्टोभिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आमा आव, आम।।
पक्षे जरी-स्थाने 'जरि' इति 'जर' इति च ज्ञेयम्।।
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
यदनुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
७२६ रभिं (रभ) राभस्ये ।।
१ रार-म्भीति, ब्धि, ब्धः, म्भति, म्भीषि, प्सि, ब्धः, ब्ध, म्भीमि, भिम, भ्वः, भ्मः ॥
२ रारभ्यात्, याताम् युः या यातम् यात याम्, याव याम ।।
३ रारम्भीतु ब्धु ब्धात् ब्धाम् म्भतु ब्धि, ब्धात्, ब्धम्, ब्ध, म्भाणि, म्भाव, म्भाम ॥
४ अरार-म्भीत्, प्, ब्धाम्, म्भु, म्भी, प्, ब्धम्, ब्ध, म्भम्, म्भ्व, म्भ्म।।
५ अरारम्भ्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ रारम्भाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ रारभ्या-त् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ रारम्भिता" रौ र सि स्थः, स्थ । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ रारम्भिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अरारम्भिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
७२७ डुलभिंष् (लभ्) प्राप्तौ ॥
१ लाल-भीति, ब्धि, ब्धः, म्भति म्भीषि, प्सि, ब्धः, ब्ध, म्भीमि, भिम, भ्वः, भ्मः ॥
"
२ लालभूयात्, याताम् युः । या यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ लाल-भीतु धु धात्, ब्धाम्, म्भतु, ब्धि, ब्धात् ब्धम्, ब्ध, म्भानि म्भाव, म्भाम।।
४ अलाल-म्भीत्, प्, ब्धाम्, म्भु, म्भी, पू, ब्धम्, ब्ध, म्भम्, म्भ्व, म्भ्म ।।
५ अलालम्भू - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ लालम्भाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ लालध्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ लालम्भिता" रौ र सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः,
स्मः ॥
7
९ लालधिष्य्-अति, अतः अन्ति। असि अथः अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अलालम्भिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम्.
आव, आम।।
177
७२८ भामि (भाम) क्रोधे ।।
१ बाभा-मीति, न्ति, न्तः, मति, मीषि, बाभांसि, बाभा-न्थः, न्थ, मीमि, म्मि, न्वः, न्मः ॥
२ बाभाम्यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव, याम ॥
३ बाभा मीतु न्तु न्तात् न्ताम् मतु, वामांहि वाभान्तात् न्तम्, न्त, मानि, माव, माम ॥
४ अवाभामीत् न न्ताम्, मु, मी, नू, न्तम्, न्त, मम्, न्व
न्म।।
५ अबाभाम्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ बाभामा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ बाभाम्या-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ वाभामिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ I ९ बाभामिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अबाभामिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
७२९ क्षमौषि (क्षम् ) सहने ।।
१ चं - क्षमीति, क्षन्ति, क्षान्तः, क्षमति, क्षमीषि, क्षसि, क्षान्थः, क्षान्थ, क्षमीमि, क्षन्मि, क्षन्त्रः क्षन्मः ॥
२ चंक्षम् - यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ चं-क्षमी, क्षन्तु, क्षान्तात् क्षान्ताम् क्षमतु क्षांहि, क्षान्तात्, क्षान्तम्, क्षान्त, क्षमाणि, क्षमाव, क्षमाम ।।
)
४ अर्चक्षमीत्, क्षन् क्षान्ताम् क्षमुः क्षमी:, क्षन्, क्षान्तम्, क्षान्त, क्षमम्, क्षन्व, क्षन्म ॥
५ अक्षम् इत् इष्टाम्
इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम् इष्व
इष्म ||
६ चंक्षमा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चंक्षम्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चंक्षमिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चंक्षमिष्य्-अति, अतः, अन्ति असि, अथ, अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अचंक्षमिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
पक्षे चं स्थाने च इति ज्ञेयम् ।
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
178
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ७३० कमूङ् (कम्) कान्तौ।।
७३२ पयि (पय्) गतौ।।। १ चं-कमीति, कन्ति, कान्तः, कमति, कमीषि, कंसि, कान्थः, | १ पा-पयीति, पति, पतः, पयति, पयीषि, पसि, पथः, पथ, कान्थ, कमीमि, कन्मि, कन्वः, कन्मः ।।
| पयीमि, पामि, पावः, पामः।। २ चकम्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, | २ पापय्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ चं-कमीतु, कन्तु, कान्तात्, कान्ताम्, कमतु, कांहि, |
| ३ पाप-यीतु, तु, तात्, ताम्, यतु, हि, तात्, तम्, त, यानि,
याव, याम।। कान्तात्, कान्तम्, कान्त, कमानि, कमाव, कमाम।। ४ अचं-कमीत्, कन्, कान्ताम्, कमुः, कमीः, कन्, कान्तम्,
४ अपा-पयीत्, पत्, पताम्, पयुः, पयी:, पः, पतम्, पत,
पयम्, पाव, पाम।। कान्त, कमम्, कन्व, कन्म।।
५ अपापय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अचंकम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।।
६ पापया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ६ चंकमा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ पापय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ चंकम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ पापयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
चंकमिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ पापयिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, चंकमिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।। आवः, आमः।।
१० अपापयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अचंकमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।। आव, आम।।
यकारस्यानुनासिकत्वपक्षे पा स्थाने पं इति पम् इति च ज्ञेयम। ७३१ वयि (वय) गतौ।।
___७३३ मयि (मय) गतौ।। १ वा-वयीति, वति, वतः, वयति, वयीषि, वसि, वथः, वथ, | १ मा-मयीति, मति, मतः, मयति, मयीषि, मसि, मथः, मथ, वयामि, वामि, वावः, वामः ।।
मयीमि, मामि, मावः, मामः।। २ वावय-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ मामय्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ वाव-यीतु, तु, तात्, ताम्, यतु, हि, तात्, तम्, त, यानि, ३ माम-यीतु, तु, तात्, ताम्, यतु, हि, तात्, तम्, त, यानि, याव, याम।।
याव, याम।। ४ अवा-वयीत्, वत्, वताम्, वयुः, वयी:, वः, वतम. वत. | ४ अमा-मयीत्, मत्, मताम्, मयुः, मयी:, मः, मतम, मत. वयम्, वाव, वाम।।
मयम्, माव, माम।। ५ अवावय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
५ अमामय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।।
६ मामया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ वावया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ वावय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ मामय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ वावयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। |
८ मामयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
| ९ मामयिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि. अथः, अथ। आमि, ९ वावयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आव:, आमः।। आवः, आमः।।
१० अमामयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अवावयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
यकारस्यानुनासिकत्वपक्षे मा स्थाने 'मं' इति 'मम्' इति च पक्षे वा स्थाने वं इति व इति च ज्ञेयम्।
ज्ञेयम्।
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
यहलुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
७३४ नयि (नय्) गतौ ।।
१ ना- नयीति, नति, नतः, नयति, नयीषि, नसि, नथः, नथ, नयीमि, नामि, नाव:, नामः ।।
२ नानय् - यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ नान - यीतु, तु, तात्, ताम्, यतु, हि, तात्, तम्, त, यानि, याव, याम।।
"
४ अना-नयीत् नतु नताम्, नयुः, नयीः नः नतम्, नत नयम्, नाव, नाम ॥
५ अनानय्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ॥
६ नानयाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
-
1
७ नावच्या तु, स्ताम्, सु: 1: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ नानयिता" रौ र सि, स्थः, स्थ ९ नानयिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, आवः, आमः । १० अनानयिष्य्-अत् अताम्, अन् अ, अतम्, अत: अम्
स्मि, स्वः स्मः ॥ अथः, अथ । आमि,
आव, आम ।।
पक्षे ना स्थाने नं इति नन् इति च ज्ञेयम् । ७३५ चयि (चय्) गतौ ।।
१ चा - चयीति चति, चतः, चयति, चयीषि, चसि, चथः, चथ, चयीमि, चामि, चावः, चामः ।।
२ चाचय्यात्, याताम् युः । या यातम् यात याम्, याव, ग्राम ॥
-
३ चाच यीतु तु तात्, ताम्, यतु, हि तात् तम् त, यानि, याव, याम ॥
४ अचा- चयीत्, चत्, चताम्, चयुः, चयी, चः, चतम्, चत, चयम्, चाव, चाम।।
५ अचाचय्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ॥
६ चाचयाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चाचय्या-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चाचयिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चाचयिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
-
आवः, आमः ।।
१० अचाचयिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्, आव, आम।। यकारस्यानुनासिकत्वपक्षे चा स्थाने चं इति चम् इति च ज्ञेयम् ।
७३६ रयि (रय्) गतौ ।।
१ रा रयीति, रति, रतः, रयति रयीषि, रसि, रथ, रथ, रीमि, रामि, राव:, रामः ॥
२ रारय्यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम् याव, याम ।।
३ रार यीतु तु तात्, ताम्, यतु, हि तात् तम् त, यानि,
-
179
याव, याम ।।
४ अरा रयीत् रत् रताम्, रयुः, रयी र रतम्, रत, रयम्, राव, राम ।।
५ अरारय् -ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ रारयाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ रारय्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ रारयिता रौ, र सि स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥
९
रारयिष्य् अति, अतः अन्ति । असि अथः अथ आमि आवः, आमः ।
१० अरारयिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
यकारस्यानुनासिकत्वपक्षे रा स्थाने रं इति । ७३७ तयि (तय्) रक्षणे च ।।
९ ता - तयीति, तति, ततः, तयति, तयीषि, तसि, तथः, तथ, तयीमि तामि ताव:, तामः ॥
२ तातय्यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव
याम ।।
३ तात यीतु, तु, तात्, ताम्, यतु. हि तात्, तम्, त, यानि, याव, याम।।
४ अता तयीत् तत् तताम् तयुः तयी तः ततम्, तत तयम्, ताव, ताम ।।
५ अतातय्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम् इष्व
इष्म ||
६
तातया - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
तातय्या-त्, स्ताम्, सुः ।, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ तातयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ तातयिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ । आमि, आवः, आमः ॥
3
१० अतातयिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
यकारस्यानुनासिकत्वे ता स्थाने तं इति तन् इति च ज्ञेयम् ।
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
180
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
__७३८णयि (नय) रक्षणे च। नयि ७३४ वदूदाणि। । ९ पोपूयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, __७३९ दयि (दय्) दानगतिहिंसादहनेषु च।।
आवः, आमः।
| १० अपोपूयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १ दा-दयोति, दति, दतः, दयति, दयीषि, दसि, दथः, दथ, |
आव, आम।। दयीमि, दामि, दावः, दामः ।। २ दादय-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव,
७४१ क्नूयैङ् (क्नूय) शब्दोन्दनयोः।। याम।।
१ चो-क्नूयीति, क्नोति, क्नूतः, क्नूयति, क्नूयीषि, क्नोषि, ३ दाद-यीतु, तु, तात्, ताम्, यतु, हि, तात्, तम्, त, यानि, क्नूथः, क्नूथ, क्नूयीमि, क्नोमि, क्नूवः, क्नूमः ।। याव, याम।।
२ चोक्नय-यात, याताम, यः। याः. यातम. यात। याम, ४ अदा-दयीत्, दत्, दताम्, दयुः, दयी:, दः, दतम्, दत, याव, याम।। दयम्, दाव, दाम।।
३ चोक्नोतु, चोक्नू-यीतु, तात्, ताम्, यतु, हि, तात्, तम्, ५ अदादय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, त, यानि, याव, याम।। इष्मा ।
४ अचो-क्नूयीत्, क्नोत्, क्नूताम्, क्नूयुः, नूयीः, क्नोः, ६ दादया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
क्नूतम्, नूत, क्य म्, क्नूव, क्नूम।। ७ दादय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ५ अचोक्नूय-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ८ दादयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। इष्म।। ९ दादयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ६ चोक्नूया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। आवः, आमः।।
७ चोक्नूय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १० अदादयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | | ८ चोक्नूयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
आव, आम।। यकारस्यानुनासिकत्वे दा स्थाने दं इति दन् इति च ज्ञेयम्। | | ९ चोक्नूयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
आमि, आवः, आमः ।। ७४० पूयैङ् (पूय) दुर्गन्धविशरणयोः।।
१० अचोक्नूयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १ पो-पूयीति, पोति, पूतः, पूयति, पूयीषि, पोषि, पूथः, पूथ, | आव, आम।। ___ पूयीमि, पोमि, पूवः, पूमः।।
७४२ क्षमायैङ् (क्ष्माय) विधूनने।। २ पोपूय्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, |
| १ चाक्ष्मा-यीति, ति, तः, यति, योषि, सि, थः, थ, यीमि, मि, याम।।
वः, मः।। ३ पोपू-यीतु, तात्, ताम्, यतु, हि, तात्, तम्, त, यानि, याव,
२ चाक्ष्माय-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ४ अपो-पूयीत्, पोत्, पूताम्, पूयुः, पूयी:, पोः, पूतम्, पूत, !
३ चाक्ष्मा-यीतु, तु, तात्, ताम्, यतु, हि, तात्, तम्, त, पूयम्, पूव, पूम।।
याणि, याव, याम।। ५ अपोपूय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
४ अचाक्ष्मा-यीत्, त्, ताम्, युः, यी:, :, तम्, त, यम्, व, इष्म।।
म।। ६ पोपूया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
| ५ अचाक्ष्माय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ पोपय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्वः, स्मः।। । इष्म।। ८ पोयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ चाक्ष्माया-अकार इ० ।। म्यभव इ०।। मास इ०।।
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
यइलुवन्त प्रक्रिया (ध्वादि)
७ चाक्ष्माय्यात् स्ताम्, सुः ८ चाक्ष्मायिता" रौ, र
स्मः ।।
९ चाक्ष्मायिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः अथ आमि, आवः, आमः ॥
१० अचाक्ष्मायिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्,
आव, आम।।
७४३ स्फायैङ् (स्फाय्) वृद्धी ।।
१ पास्फायीति, ति, तः, यति, यीषि, सि, थः, थ, यीमि, मि, वः,
मः ॥
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः,
२ पास्काय्यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव, याम ॥
३ पास्फायीतु, तु, तात्, ताम्, यतु, हि, तात्, तम् त, यानि,
याव, याम ॥
४ अपास्फायीत्, त्, ताम्, युः, यी::, तम्, त, यम्, व,
म।।
५ अपास्काय्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ पास्फाया - ञ्चकार इ० || म्यभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ पास्फाय्या-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ पास्फायिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
स्मः ॥
।
९ पास्फायिष्य् अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ आमि, आव, आमः ॥
१० अपास्फायिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
७४४ ओप्यायैङ् (प्याय्) वृद्धौ । ।
१ पे- पयीति, पेति, पीतः, प्यति, पयीषि, पेषि, पीथः, पीथ, पयीमि, पेमि, पीवः, पीमः ।।
२ पेपी - यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ पे पयीत्, पेतु पीतात्, पीताम्, प्यतु, पीहि, पीतात् पीतम्, पीत, पयानि, पयाव, पयाम ।।
४ अपक- पयीत्, पेत्, पीताम्, पयुः, पयी, पे:, पीतम्, पीत, पयम्, पीव, पीम।।
५ अपेपाय्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ पेपया अकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।।
७ पेपीया-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ पेपयिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥
९ पेपयिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ । आमि
181
आवः, आमः ।।
१० अपेपयिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
नागेशमते पाप्या यीति, ति, इत्यादि ।
७४५ तायृङ् (ताय्) संतानपालनयोः ।।
१ तातायीति, ति, तः, यति, यीषि, सि, थः, थ, यीमि, मि, वः, मः ॥
२ ताताय् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ ताता - यीतु, तु, तात्, ताम्, यतु, हि, तात्, तम् त, यानि, याव, याम ।।
अताता - यीत्, त्, ताम्, युः, यी::, तम् त, यम्, व, म ।। अताताय् - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
४
५
६
ताताया- ञ्चकार इ० || म्यभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
ताताच्या त् स्ताम्, सुः
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।।
८
तातायिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ तातायिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ। आमि आवः, आमः ॥
१० अतातायिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
७४६ वलि (वल) संवरणे ।।
१ वाव-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः ॥
२ वावल्यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ वावल - ईतु, तु, तात्, ताम्, अतु, हि, तात्, तम् त, आनि,
आव, आम ।।
४ अवावल ईत, " ताम्, उ:, ई, " तम् त, अम्, व,
म।।
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
182
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५ अवावाल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | २ शाशल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, इष्मा
याव, याम।। ६ वावला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
३ शाश-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ७ वावल्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
ल्त, लानि, लाव, लाम।! ८ वावलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
| ४ अशाश-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, लीः, ल, ल्तम्, ल्त, लम्, ९ वावलिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि. अथः. अथ। आमि.
ल्व, ल्म।। आव:, आमः।।
५ अशाशाल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, १० अवावलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
इष्म।। आव, आम।।
६ शाशला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। लकारस्यानुनासिकत्वे आद्यवाशब्दस्थाने 'वं' इति 'व' इति च
७ शाशल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ज्ञेयम्।
८ शाशलिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ७४७ वल्लि (वल्ल्) संवरणे।।
| ९ शाशलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १ वावल्-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, लिष, ल्थः, ल्थ, आवः, आमः।। लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।।
१० अशाशलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, २ वावल्ल-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, आव, आम।। याव, याम।।
लकारस्यानुनासिकत्वे शा-स्थाने 'शं' इति ज्ञेयम्। ३ वावल्-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्,
७४९ मलि (मल्) धारणे।। ल्त, लानि, लाव, लाम।।
१ माम-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्पि, ल्थः, ल्थ, ४ अवावल्-लीत, ", लताम्, लुः, ली:,. ", ल्तम्, ल्त, |
लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।। लम्, ल्व, ल्म।। ५ अवावल्ल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
| २ मामल्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। इप्म।।
३ माम-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ६ वावल्ला -ञ्चकार इ० ।।म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
ल्त, लानि, लाव, लाम।। ७ वावल्ल्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ वावल्लिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
| ४ अमाम-लीत, ल, ल्ताम्, लुः, ली:, ल, ल्तम्, ल्त, लम्,
ल्व, ल्म।।
५ अमामाल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ९ वावल्लिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
इष्म।। आमि, आवः, आमः।।
६ मामला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। १० अवावल्लिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
| ७ मामल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव, आम।।
८ मामलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। लकारद्वयस्यानुनासिकत्वे वा-स्थाने 'वं' इति 'वत्' इति च
९ मामलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ज्ञेयम्।
आवः, आमः।। ७४८ शलि (शल्) चलने च॥
१० अमामलिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १ शाश-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, आव, आम।। लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।।
लकारस्यानुनासिकत्वे मा-स्थाने 'मं' इति 'मम्' इति च ज्ञेयम्।
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
यनुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
७५० मल्लि (मल्ल्) धारणे ।।
१ मामल्-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः ॥
२ मामल्लू यात्, याताम् युः । या यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ मामल् लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
४ अमामल्-लीत, ", ल्ताम्, लुः, ली: ", ल्तम्, ल्त, लम्, ल्व, ल्म ॥
५ अमामल्लू-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ मामल्ला - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ मामल्ल्यात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ मामल्लिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ मामल्लिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अमामल्लिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अताअम्, आव, आम ।।
लकारद्वयस्यानुनासिकत्वे मा स्थाने 'मं' इति 'मम्' इति च ज्ञेयम् । ७५१ भलि (भ) परिभाषणहिंसादानेषु ।।
१ बाभ-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः ॥
२ बाभल् - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ बाभ-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम ।।
४ अबाभ-लीत, लु, ल्ताम्, लुः, ली, लू, ल्तम्, ल्त, लम्, ल्व, ल्म ॥
५ अवाभाल्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व इष्म ||
६ बाभला - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास ३० ॥ स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।
७ बाभल्या-त्, स्ताम्, सुः ८ बाभलिता रौ र सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ।।
183
९ बालिष्य्-अति, अतः, अन्ति असि अथ, अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अबाभलिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत । अम् आव, आम ।।
लकारस्यानुनासिकत्वे बा-स्थाने 'बं' इति 'बम्' इति च ज्ञेयम् । ७५२ भल्लि (भल्ल्) परिभाषणहिंसादानेषु ।।
१ बाभल्-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः ॥
२ बाभल्लू - यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम।।
३ बाभल् लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम ।।
४ अबाभल् लीत, ", ल्ताम्, लुः, ली: ", ल्तम्, ल्त, लम्, ल्व, ल्म ॥
५ अबाधल्लू-ईत् इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम् इष्व, इष्म ||
६ बाभल्ला - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ बाधल्ल्यात् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ बाभल्लिता-" रौ, र सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः,
स्मः ॥
।
९ बाभल्लिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ॥
१० अवाभल्लिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
लकारद्वयस्यानुनासिकत्वे बा-स्थाने 'ब' इति 'बम्' इति च ज्ञेयम् ।
७५३ कलि (कल्) शब्दसंख्यानयोः ।।
१ चाक-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः ॥
२ चाकल्यात्, याताम् युः । या, यातम् यात याम्, याव, याम ॥
३ चाक लीतु, ल्तु ल्तात्, ल्ताम् लतु, ल्हि ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम ।।
४ अचाक-लीत, ल्, ल्ताम्, लुः, ली, लू, ल्तम्, ल्त, लम्, ल्व, ल्म ॥
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
184
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
५ अचाकाल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | २ तेतेव-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, इष्म।।
याम।। ६ चाकला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०॥ ३ ते-तेवीतु, तयोतु, तयूतात्, तयूताम्, तेवतु, तयूहि, ७ चाकल्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। तयूतात्, तयूतम्, तयूत, तेवानि, तेवाव, तेवाम।। ८ चाकलिता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ४ अते-तेवीत्, तयोत्, तयूताम्, तेवुः, तेवीः, तयोः, तयूतम्, ९ चाकलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | तयूत, तेवम्, तयूएँ, तेव, तयूम।। आवः, आमः।।
| ५ अतेतेव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, १० अचाकलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, इष्म।। आव, आम।।
६ तेतेवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। लकारस्यानुनासिकत्वे चा-स्थाने 'चं' इति 'चङ्' इति च । ७ तेतेव्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ज्ञयम्।
८ तेतेविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। . ७५४ कल्लि (कल्ल्) अशब्द।। ९ तेतेविष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आव:, आमः।। १ चाकल्-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ, | लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।।
१० अतेतेविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। २ चाकल्ल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
तेतेव्यादित्यादौ ये परे तेतयूयादित्याद्यपि भवति। याव, याम।। ३ चाकल्-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्,
७५६ देवृङ् (देव्) देवने।। ल्त, लानि, लाव, लाम।।
१ दे-देवीति, दयोति, दयूतः, देवति, देवीषि, दयोषि, दयूथः, ४ अचाकल्-लीत, '', ल्ताम्, लुः, लीः, '', ल्तम्, ल्त, दयूथ, देवीमि, दयोमि, दयूबः, देवः, दयूमः।। लम्, ल्व, ल्म।।
२ देदेव-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ५ अचाकल्ल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, । याम।। इष्म।
| ३ दे-देवीतु, दयोतु, दयूतात्, दयूताम्, देवतु, दयूहि, दयूतात्, ६ चाकल्ला -कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
दयूतम्, दयूत, देवानि, देवाव, देवाम।। ७ चाकल्ल्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ४ अदे-देवीत्, दयोत्, दयूताम्, देवुः, देवी:, दयोः, दयूतम्, ८ चाकल्लिता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, दयूत, देवम्, दयूवँ, देव, दयूम।। स्मः ।।
५. अदेदेव-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ९ चाकल्लिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। | इष्म।। आमि, आवः, आमः।।
६ देदेवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। १० अचाकल्लिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ७ देदेव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव, आम।।
८ देदेविता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। लकारद्वयस्यानुनासिकत्वे चा-स्थाने 'चं' इति 'चङ्' इति च | ९ देदेविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ज्ञेयम्।
आवः, आमः।। ७५५ तेवृड् (तेव्) देवने।।
१० अदेदेविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। १ ते-तेवीति, तयोति, तयूतः, तेवति, तेवीषि, तयोषि, तयूथः,
देदेव्यादित्यातौ ये परे देदपयादित्याद्यपि भवते। तयूथ, तेवीमि, तयोमि, तयूबः, तेवः, तयूमः ।।
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
यद्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
185
७५७ घेवृङ् (सेव्) सेवने।।
१० असेसेविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १ से-षेवीति, षयोति, षयूतः, षेवति, षेवीषि, षयोषि, षयूथः,
आव, आम।।
सेसययादित्यादौ ये परे सेसेव्यादित्याद्यपि भवति। षयूथ, षेवीमि, षयोमि, षयूबः, षेवः, षयूमः ।। २ सेषेव-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
७५९ केवृङ् (केव्) सेवने।। याम।।
१ चे-केवीति, कयोति, कयूतः, केवति, केवीषि, कयोषि, ३ से-षेवीतु, षयोतु, षयूतात्, षयूताम्, षेवतु, षयूहि, ___कयूथः, कयूथ, केवीमि, कयोमि, कयू:, केवः, कयूमः ।।
षयूतात्, षयूतम्, षयूत, षेवानि, षेवाव, षेवाम।। | २ चेकेयू-यात्, याताम्, यु: । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ४ असे-षेवीत्, षयोत्, षयूताम्, षेवुः, षेवीः, षयोः, षयूतम्, याम।। पयूत, षेवम्, षयूस्, षेव, षयूम।।
३ चे-केवीतु, कयोतु, कयूतात्, कयूताम्, केवतु, कयूहि, ५ असेषेव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ___ कयूतात्, कयूतम्, कयूत, केवानि, केवाव, केवाम।। इष्म।।
४ अचे-केवीत्, कयोत्, कयूताम्, केवुः, केवी:, कयोः, ६ सेषेवा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
कयूतम्, कयूत, केवम्, कयूर्वं, केव, कयूम।। ७ सेपेव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ५ अचेकेव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ८ सेषेविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । इष्म।। ९ सेषेविष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ६ चेकेवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। आव:, आमः।।
७ चेकेयूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १० असेषेविष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ८ चेकेविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः।। आव, आम।।
चेकेविष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, सेषेव्यादित्यादौ ये परे सेषयूयादित्याद्यपि भवति।
आवः, आमः।। ७५८ सेवृङ् (सेव्) सेवने।
१० अचेकेविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १ से-सेवीति, सयोति, सयूतः, सेवति, सेवीषि, सयोषि,
आव, आम। सयूथः, सयूथ, सेवीमि, सयोमि, सयूक्ः, सेवः, सयूमः।।
चेकयूयादित्यादौ ये परे चेकेव्यादित्याद्यपि भवति। २ सेसेयू-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
७६० खेवृङ् (खेव्) सेवने।। - याम।।
१ चे-खेवीति, खयोति, खयूतः, खेवति, खेवीषि, खयोषि, ३ से-सेवीतु, सयोतु, सयूतात्, सयूताम्, सेवतु, सयूहि, । खयथः, खयथ, खेवीमि, खयोमि, खयाः, खेवः, सयूतात्, सयूतम्, सयूत, सेवानि, सेवाव, सेवाम।।
खयूमः।। ४ असे-सेवीत्, सयोत्, सयूताम्, सेवुः, सेवीः, सयोः, | २ चेखेव-यात्, याताम, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, सयूतम्, सयूत, सेवम्, सयूर्वं, सेव, सयूम।।
याम।। ५ असेसेव-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ३ चे-खेवीतु, खयोतु, खयूतात्, खयूताम्, खेवतु, खयूहि,
खयूतात्, खयूतम्, खयूत, खेवानि, खेवाव, खेवाम।। ६ सेसेवा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
४ अचे-खेवीत्, खयोत्, खयूताम्, खेवुः, खेवी:, खयोः, ७ सेसेयूया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ___ खयूतम्, खयूत, खेवम्, खयूस्, खेव, खयूम।। ८ सेसेविता-'', रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ५ अचेखेव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ९ सेसेविष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
| इष्म।। आव:, आमः।।
| ६ चेखेवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
186
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ७ चेखेव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ४ अजे-ग्लेवीत्, ग्लयोत्, ग्लयूताम्, ग्लेवुः, ग्लेवीः, ग्लयोः,
खेविता-", , रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। | ग्लयूतम्, ग्लयूत, ग्लेवम्, ग्लयूर्वं, ग्लेव, ग्लयूम।। ९ चेखेविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, । ५ अजेग्लेव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, आव:, आमः।।
इष्म।। १० अचेखविष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ६ जेग्लेवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। आव, आम।।
७ जेग्लेव्या-त, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। चेखव्यादित्यादौ ये परे चेखेयूयादित्याद्यपि भवति। ८ जेग्लेविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ७६१ गेवृङ् (गेव्) सेवने।।
९ जेग्लेविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः।। १ जे-गेवीति, गयोति, गयूतः, गेवति, गेवीषि, गयोषि,
१० अजेग्लेविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, गयूथः, गयूथ, गेवीमि, गयोमि, गयूर्वंः, गेवः, गयूमः ।।
आव, आम।। २ जेगेव-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
जेग्लेव्यादित्यादौ ये परे जेग्लयूयादित्याद्यपि भवति। याम।। ३ जे-गेवीतु, गयोतु, गयूतात्, गयूताम्, गेवतु, गयूहि,
७६३ पेवृङ् (पेव्) सेवने।। गयूतात्, गयूतम्, गयूत, गेवानि, गेवाव, गेवाम।। १ पे-पेवीति, पयोति, पयूतः, पेवति, पेवीषि, पयोषि, पयूथः, ४ अजे-गेवीत्, गयोत्, गयूताम्, गेवुः, गेवीः, गयोः, गयूतम्, ___पयूथ, पयोमि, पेवीमि, पयूब:, पेवः, पयूमः ।। गयूत, गेवम्, गयूर्वं, गेव, गयूम।।
२ पेपेव-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ५ अजेगेव-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, याम।। इष्म।।
३ पे-पेवीतु, पयोतु, पयूतात्, पयूताम्, पेवतु, पयूहि, ६ जेगेवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
पयूतात्, पयूतम्, पयूत, पेवानि, पेवाव, पेवाम।। ७ जेगेव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ४ अपे-पेवीत्, पयोत्, पयूताम्, पेवुः, पेवी:, पयोः, पयूतम्, ८ जेगेविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। पयूत, पेवम्, पयूर्व, पेव, पयूम।। ९ जेगेविष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ५ अपेपेव-ईत, इषः। ई:, इष्टम, इष्ट। इषम्, इष्व, आव:, आमः।।
इष्म।। १० अजेगेविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ६ पेपेवा-ञ्चकार इ० ॥म्बभूव इ०।। मास इ०।। आव, आम।।
७ पेपेव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। जेगेव्यादित्यादौ ये परे जेगयूयादित्याद्यपि भवति। ८ पेपेविता-",रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ___ ७६२ ग्लेवृङ् (ग्लेव्) सेवने।।
९ पेपेविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आव:, आमः।। १ जे-ग्लेवीति, ग्लयोति, ग्लयूतः, ग्लेवति, ग्लेवीषि, ग्लयोषि, ग्लयूथः, ग्लयूथ, ग्लयोमि, ग्लेवीमि, ग्लयूक्ः, ।
१० अपेपेविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। ग्लेवः, ग्लयूमः ।।
पेपेव्यादित्यादौ ये परे पेपयूयादित्याद्यपि भवति। २ जेग्लेव-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
७६४ प्लेवृङ् (प्लेव्) सेवने।। ३ जे-ग्लेवीतु, ग्लयोतु, ग्लयूतात्, ग्लयूताम्, ग्लेवतु, | १ पे-प्लेवीति, प्लयोति, प्लयूतः, प्लेवति, प्लेवीषि, प्लयोषि, ग्लयूहि, ग्लयूतात्, ग्लयूतम्, ग्लयूत, ग्लेवानि, ग्लेवाव, | प्लयूथः, प्लयूथ, प्लेवीमि, प्लयोमि, प्लयूब:, प्लेवः, ग्लेवाम।।
प्लयूमः।।
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
187
याम।।
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) २ पेप्लेव्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ७६६ म्लेवृङ् (म्लेव्) सेवने॥ याम।।
१ मे-म्लेवीति, म्लयोति, म्लयूतः, म्लेवति, म्लेवीषि, ३ पे-प्लवीतु, प्लयोतु, प्लयूतात्, प्लयूताम्, प्लेवतु, प्लयूहि,
म्लयोषि, म्लयूथः, म्लयूथ, म्लेवीमि, म्लयोमि, म्लयूब:, प्लयूतात्, प्लयूतम्, प्लयूत, प्लेवानि, प्लेवाव, प्लेवाम।।
म्लेवः, म्लयूमः।। ४ अपे-प्लेवीत. प्लयोत्, प्लयूताम्, प्लेवुः, प्लेवाः, प्लयोः, २ मेग्लेव-यात. याताम यः। याः यातम. यात। याम. याव,
प्लयूतम्, प्लयूत, प्लेवम्, प्लयूएँ, प्लेव, प्लयूम।। ५ अपेप्लेव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ३ मे-म्लेवीत, म्लयोतु, म्लयूतात्, म्लयूताम्, म्लेवतु, इष्म।।
म्लयूहि, म्लयूतात्, म्लयूतम्, म्लयूत, म्लेवानि, म्लेवाव, ६ पेप्लेवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
म्लेवाम।। ७ पेप्लेव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम, स्व, स्म।। ।
४ अमे-म्लेवीत्, म्लयोत्, म्लयूताम्, म्लेवुः, म्लेवी:, म्लयोः, ८ पेप्लेविता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
म्लयूतम्, म्लयूत, म्लेवम्, म्लयूर्वं, म्लेव, म्लयूम।। ९ पेप्लेविष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
५ अमेम्लेव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, आवः, आमः।।
इष्म।। १० अपेप्लेविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
६ मेम्लेवा-शकार इ० ।।म्बभूव इ०।। मास इ०।। आव, आम।।
७ मेम्लेव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। पेप्लेव्यादित्यादौ ये परे पेप्लयूयादित्याद्यपि भवति।।
८ मेग्लेविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ७६५ मेवृङ् (मेव्) सेवने।।
९ मेम्लेविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथ:, अथ। आमि, १ मे-मेवीति, मयोति, मयूतः, मेवति, मेवीषि, मयोषि, | आवः, आमः।।
मयूथः, मयूथ, मेवीमि, मयोमि, मयूर्वः, मेवः, मयूमः।।। १० अमेम्लेविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, २ मेमेव-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, आव, आम।। याम।।
मेम्लेव्यादित्यादौ ये परे मेम्लयूयादित्याद्यपि भवति। ३ मे-मेवीतु, मयोतु, मयूतात्, मयूताम्, मेवतु, मयूहि,
७६७ रेवृङ् (रेव्) गतौ। मयूतात्, मयूतम्, मयूत, मेवानि, मेवाव, मेव्राम।।
१ रे-रेवीति, रयोति, रयूतः, रेवति, रेवीषि, रयोषि, रयूथः, ४ अमे-मेवीत्, मयोत्, मयूताम्, मेवुः, मेवीः, मयोः,
रयूथ, रेवीमि, रयोमि, रयूक्:, रेवः, रयूमः ।। मयूतम्, मयूत, मेवम्, मयूर्वं, मेव, मयूम।।
२ रेरेव-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,. याव, ५ अमेमेव-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
याम।।
३ रे-रेवीतु, रयोतु, रयूतात्, रयूताम्, रेवतु, रयूहि, रयूतात्, ६ मेमेवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
रयूतम्, रयूत, रेवानि, रेवाव, रेवाम।।। ७ मेमेव्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ४ अरे-रेवीत. रयोत. रयताम, रेवः रेवीः, रयोः, रयतम, ८ मेमेविता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
रयूत, रेवम्, रयूस्, रेव, रयूम।। ९ मेमेविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, भारत-ईत दास दषः। ई. दाम हुए। इषम, इष्व. आवः, आमः।।
इष्म।। १० अमेमविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | हरेरेवा-अकार इ० ।। म्बभव इ०।। मास इ०।। आव, आम।।
७ रेरेव्या-त्, स्ताम्, सुः1:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। मेमेव्यादित्यादौ ये परे मेमययादित्याद्यपि भवति।
| ८ रेरेविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
188
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ९ रेरेविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ५ अचाकाश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, आवः, आमः।।
इष्म।। १० अरेरेविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ६ चाकाशा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। आव, आम।।
७ चाकाश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। रेरेव्यादित्यादौ ये परे रेरयूयादित्याद्यपि भवति। ८ चाकाशिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ७६८ पवि (पव्) गतौ।।
स्मः ।। १ पा-पवीति, पौति, पौतः, पवति, पवीषि, पौषि, पौथः, | ९ चाकाश
| ९ चाकाशिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
आमि, आवः, आमः।। पौथ, पौमि, पवीमि, पौवँ:. पावः. पौमः।।। २ पाप-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
१० अचाकाशिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। याम।। ३ पा-पवीतु, पौतु, पौतात्, पौताम्, पवतु, पौहि, पौतात्,
७७० क्लेशि (क्लेश्) विबाधने।। पौतम्, पौत, पवानि, पवाव, पवाम।।
१ चेक्ले-शीति, ष्टि, ष्टः, शति, शीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, शीमि, ४ अपा-पवीत्, पौत्, पौताम्, पवु:, पवीः, पौः, पौतम्, पौत, __श्मि, श्वः, श्मः।। पवम्, पौवँ, पाव, पौम।।
२ चेक्लेश्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ५ अपापाव्, अपापव-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। | याव, याम।। इषम्, इष्व, इष्म।।
३ चेक्ले-शीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्टाम्, शतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, शानि, ६ पापवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
शाव, शाम।। ७ पापव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ४ अचेक्ले-शीत्, टु, टाम्, शुः, शीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, शम्, श्व, ८ पापविता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। श्म। ९ पापविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ५ अचेक्लेश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, आवः, आमः।।
इष्म।। १० अपापविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ६ चेक्लेशा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। आव, आम।।
७ चेक्लेश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। पापव्यादित्यादौ ये परे पापौयादित्याद्यपि भवति। ८ चेक्लेशिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, पक्षे-सर्वत्राद्यपास्थाने 'पे' इति 'पम्' इति च ज्ञेयम।
स्मः।। ७६९ काशृङ् (काश्) दीप्तौ।। | ९ चेक्लेशिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। १ चाका-शीति, ष्टि, ष्टः, शति, शीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, शीमि,
आमि, आवः, आमः।।
१० अचेक्लेशिष्य-अत, अताम. अन। अः. अतम. अत।अम. श्मि, श्वः, श्मः।।
आव, आम।। २ चाकाश्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
७७१ भाषि (भाष्) च व्यक्तायां वाचि।। ३ चाका-शीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्टाम्, शतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, शानि, । १ बाभा-षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि,
शाव, शाम।। ४ अचाका-शीत्, ट्, ष्टाम्, शुः, शी:, ट्, ष्टम्, ष्ट, शम्, श्व, | २ बाभाष्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, श्मा ।
याम॥
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
यइलुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
३ वाभाषीतु ष् टात् ष्टाम् षतु हि ष्टात् एम् ट पानि पाव, पाम ।।
४ अवाभाषीत् द् ष्टम्, पु, षी, टू, ष्टम्, ए, षम्, ष्व,
ष्म ।।
५ अवाभाई इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इयम् इष्व
इष्म ॥
६ बाभाषा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास ३० ।।
७ वाभाष्यात् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ वाभाषिता - " रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ वाभाषिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ आमि
आवः, आमः ।।
१० अवाभाषिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
७७२ गेषृङ् (गेष्) अन्विच्छायाम् ।।
१ जेगे-पीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, ष्वः, ष्मः ॥
२ जेगेष्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ जेगे पीतु ष्टु ष्टात् ष्टाम्, चतु डि. ष्टात् ष्टम्, ष्ट, पानि,
घाव, घाम ॥
४ अजेगे-षीत् ट्, ष्टाम्, षुः, षी, ट्, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व, ष्म ।। ५ अजेगेष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट। इषम् इष्व, इष्म ।।
६ जेगेधा झुकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।। ७ जेगेष्यात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त ८ जेगेषिता-" रौ, र सि, स्थः, स्थ, ९ जेगेपिप्य्-अति, अतः, अन्ति असि, आवः, आमः ।
१० अजेगेषिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत आम्,
आव, आम ।।
सम्, स्व, स्म ।।
स्मि, स्वः स्मः ॥
,
अथः अथ आमि
,
७७३ येषृङ् (येष्) प्रयत्ने ।।
१ येथे षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, ष्वः, ष्मः ।।
२ येथेषु यात्, याताम् यु याः, यातम् यात । याम्, याव
याम ।।
३ येथेषीतु टु ष्टात् ष्टाम्, षतु, डि, ष्टात् ष्टम्, ष्ट, पानि,
षाव, षाम ॥
४ अयेये-षीत् ट्, ष्टाम्, षुः, षी, ट्, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व, ष्म ॥ अयेयेष ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट । इषम् इष्व,
५
189
इष्म ।।
६
येयेषाञ्चकार ३० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
स्मि, स्वः स्मः ॥
येयेष्या - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ येयेषिता-" रौ र सि, स्थः, स्थ, ९ येयेषिष्य् अति, अतः, अन्ति । असि आवः, आमः ॥
१० अयेयेषिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
וי
अथः अथ आमि
"
७७४ जेषृङ् (जेष्) गतौ ।।
१ जेजे - षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि,
od:,
ष्मः ।।
२ जेजेष्यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव
याम ॥
३ जेजे-षीतु, टु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षानि,
षाव, षाम ।।
४ अजेजे षीत् द् ष्टाम, पु, षी, द एम, टु, षम्, ष्व,
ष्म ।।
५ अजेजेष्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ जेजेषाञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ जेजेच्या तु, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। जेजेषिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ जेजेषिष्य्-अति, अतः अन्ति । असि अथः अथ आमि
८
आवः, आमः ।
१० अजेजेषिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम् आव, आम ।।
७७५ णेङ् (नेष्) गतौ ।।
१ नेने - षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, ष्वः, ष्मः ॥
२ नेनेष्यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव
याम ।।
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
190
३ नेने पीतु, प्रु ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि ष्टात् ष्टम्, ष्ट, घानि पाव, षाम ||
४ अनेने षीत् ट्, ष्टाम्, षुः, षी, ट् ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व, ष्म । ५] अनेनेष्-ईत्, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ नेपा-शकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ नेनेष्या तु स्ताम् सु: 1: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ नेनेषिता" रौ र सि स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ नेनेपिष्य्-अति, अतः अन्ति। असि अथ, अथ आमि आवः, आमः ॥
१० अनेनेषिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत । अम् आव, आम ।।
७७६ हेइ (हेष) गतौ ।।
१ जेहे - षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि,
ष्वः,
4:11
२ जेहेषु यात्, याताम् युः याः, यातम् यात याम्, याव
याम ॥
३ जेहे पीतु, पु, ष्टात् ष्टाम् षतु ड्डि ष्टात् ष्टम्, ष्ट पानि, षाव, षाम ।।
४ अजेहेषीत् द, ष्टाम्, पु, षी, द् ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व, ष्य ।। ५ अजेहेप्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट इषम्, इष्व, इष्म ||
६ जेहेपा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ जेहेष्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। समू, स्व, स्म ॥ ८ जेहेषिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ जेहेषिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।
१० अजेहेषिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत । अम् आव, आम ।।
७७७ रेड् (रेष्) अव्यक्ते शब्दे ।।
१ रेरे-षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, d:,
ष्मः ।।
२ रेरेष्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
३ रेरे-षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षानि,
षाव, षाम ॥
४
अरेरे षीत् द् ष्टाम्, ष, षी, द् ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व, ष्म ।।
५ अरेरेष्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
रेरेषा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
रेरेध्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ।। रेरेषिता " रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥
९ रेरेषिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि
६
७
८
-
आवः, आमः ।।
१० अरेरेपिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम् आव, आम ।।
७७८ हेड् (हेय्) अव्यक्ते शब्दे ||
१ जेहे-षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, ष्वः, ष्मः ॥
२ जेहेषु यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव
याम ।।
३ जेहेषीतु टु ष्टात्, ष्टाम् षतु, डि, ष्टात् ष्टम्, ष्ट पानि,
षाव, षाम ।।
अजेहेषीत् ट् ष्टाम्, षः, षी, द् ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व ष्म ।। अजेहेष्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ जेहेषासकार इ० ॥ म्बभूव ६० ।। मास इ० ।।
७
जेहेष्या-तु, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। जेहेषिता- " रौ र सि, स्थः, स्थ,
८
स्मि, स्वः स्मः ।।
"
९ जेहेषिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि
अथः अथ आमि
४
५
आवः, आमः ।।
१० अजेहेषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम।।
७७९ पर्षि (पर्ष) स्नेहने ।।
१ पाप पति, हिं, :, पंति, पीषि, झिं, छे, छं, पीमि, मि, :,:11
२ पापर्ष्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव याम ।।
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
यनुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
३ पापर्षीतु ष्टु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्ढि ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, पानि, पाव, पाम ।।
४ अपाप-र्षीत्, र्ट्, ष्टम्, र्षुः, र्षी, र्ट्, ष्टम्, ष्ट, र्षम्, र्व, मं ॥
५ अपापं - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ पापर्षा - चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ पापर्ष्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ पापर्पिता रौ र सि. स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ पापर्पिष्य्-अति, अतः अन्ति असि, आवः, आम: ।।
"
अथः अथ आमि,
"
१० अपापर्षिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
७८० घुंघुङ् (घुन्घ्) कान्तीकरणे ।।
१ जो पुष्टि, घुंषीति, घुष्टः, धुंषति, घुंषीषि, घुक्षि, धुंष्ठ, घुंठ, धुंषीमि, घुष्मि, घुंष्वः, पुंष्मः ॥
२ जोपुंषु यात्, याताम् युः याः, यातम् यात याम्, याव
याम ।।
३ जो धुंषीतु, घुंटु घुष्टात्, घुष्टाम्, घुंषतु, घुण्डि घुण्डि मुंष्टात, घुंष्टम, धुंष्ट, घुषाणि, घुंषाव, घुंषाम ||
४ अजो घुषीत् पुन, घुंष्टाम्, घुंषुः धुंषी, घुन्, घुंष्टम्, घुष्ट, घुंषम, घुंष्व, घुंष्म॥
५ अजोधुंच्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ जोघुषा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ जोधुंध्या-त् स्ताम् सुः स्तम्, स्त। समू, स्व, स्म ।। ८ जोघुषिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ जोघुषिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि
आवः, आमः ।।
१० अजोधुषिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
७८१ स्रंसूङ् (स्रंस्) प्रमादे ||
१ सा - स्रंसीति, संस्ति, स्रस्तः, त्रसति, स्रंसीषि, स्रंस्सि, स्रस्थः, स्रस्थ, स्रंसीमि, संस्मि, स्रस्वः स्रस्मः ॥
191
२ सास्रस्यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ सा संसीतु संस्तु, स्वस्तात् स्रस्ताम्, खसतु सधि, सद्धि, स्रस्तात्, स्रस्तम्, त्रस्त, स्रंसानि, स्रंसाव, स्रंसाम ॥
४ असा संसीत् सन् स्रस्ताम्, ससुः संसी, सन्, स्वस्तम्, स्रस्त, स्रंसम्, स्रंस्व, संस्म ॥
५ असास्रंस्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म॥
६ सास्रंसा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ सास्रंस्यात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ सास्रंसिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ सास्स्रंसिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
आवः, आमः ।।
१० असास्त्रसिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
वञ्चस्रंसेत्यत्र साहचर्यात् द्युतादिस्रंसूङ्घातोर्ग्रहणादस्य
न्यभावः ।।
७८२ कासृङ् (काम्) शब्दकुत्सायाम् ।।
१ चाका- सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, सीमि, स्मि, स्वः, स्मः ॥
२ चाकास्यात्, याताम् युः । या:, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ चाका- सीतु, स्तु, स्तात् स्ताम् स्तु द्धि, धि, स्तात्, स्तम् स्त, सानि, साव, साम
४ अचाका-सीत्, त्, स्ताम्, सुः, सी:, :, त्, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ।।
५ अचाकासू-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ चाकासाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चाकास्या-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चाकासिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चाकासिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अचाकासिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
192
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ७८३ भासि (भास्) दीप्तौ।।
७८५ टुभ्लासृङ् (भ्लास्) दीप्तौ।। १ बाभा-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, | १ बाभ्ला-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।।
सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।। २ बाभास्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
२ बाभ्लास्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ बाभा-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, धि, स्तात्, स्तम्,
३ बाभ्ला-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, धि, स्तात्, स्त, सानि, साव, साम।।
स्तम्, स्त, सानि, साव, साम।। ४ अबाभा-तंसीत्, तन्, तंस्ताम्, तंसुः, तंसीः, तन्, तस्तम्,
४ अबाभ्ला-तंसीत्, तन्, तंस्ताम्, तंसुः, तंसीः, तन्, तंस्तम्, तंस्त, तंसम्, तस्व, स्मि।।
__ तस्त, तंसम्, स्वि, स्मि।।
५ अबाभ्लास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अबाभास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।।
६ बालासा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ६ बाभासा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ बाभ्लास्या-त्, स्ताम्, सुः, : स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।। ७ बाभास्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
८ बाभ्लासिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ८ बाभासिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।।
स्मः।। ९ बाभासिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ बाभ्लासिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आव:, आमः॥
आमि, आवः, आमः।। १० अबाभासिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अबाभ्लासिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ___७८४ टुभ्रासि (भ्रास्) दीप्तौ।।
७८६ रासृङ् (रास्) शब्दे॥ १ बाभ्रा-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, | १ रारा-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।।
सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।। २ बाभ्रास्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ रारास्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ बाभ्रा-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, धि, स्तात्, स्तम्, ३ रारा-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, धि, स्तात्, स्तम्, स्त, सानि, साव, साम।।
स्त, सानि, साव, साम।। ४ अबाभ्रा-तंसीत्, तन्, तंस्ताम्, तंसुः, तंसीः, तन्, तंस्तम्, | ४ अरारा-तंसीत्, तन्, तंस्ताम्, तंसुः, तंसीः, तन्, तंस्तम्, तस्त, तंसम, तस्व, तंस्म।।
तंस्त, तंसम्, तस्व, तंस्म।। ५ अबाभ्रास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अरारास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई., इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म। ६ बाभ्रासा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ रारासा-ञ्चकार इ० ।।म्बभूव इ०।। मास इ०॥ ७ बाभ्रास्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। | ७ रारास्या-त्, स्ताम्, सुः1:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ बाभ्रासिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ रारासिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ बाभ्रासिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ रारासिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अबाभ्रासिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अरारासिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
193
७८७ णासृङ् (नास्) शब्द।।
७८९ भ्यसि (भ्यस्) भये॥ १ नाना-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, । १ बाभ्य-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।।
सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।। २ नानास्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
२ बाभ्यस्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ नाना-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, धि, स्तात्, स्तम्,
३ बाभ्य-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, धि, स्तात्,
स्तम्, स्त, सानि, साव, साम।। स्त, सानि, साव, साम।।
४ अबाभ्य-तंसीत्, तन्, तंस्ताम्, तंसुः, तंसी:, तन्, तंस्तम्, ४ अनाना-तंसीत्, तन्, तंस्ताम्, तंसुः, तंसी:, तन्, तंस्तम्,
तस्त, तंसम्, तंस्व, तंस्म।। तंस्त, तंसम, संस्व, तंस्म।।
५ अबाभ्यास्, अबाभ्यस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । ५ अनानास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इषम्, इष्व, इष्म।। इष्म।।
६ बाभ्यसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ नानासा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ बाभ्यस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ नानास्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ बाभ्यसिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ नानासिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
| ९ बाभ्यसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ नानासिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आव:, आमः।।
१० अबाभ्यसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव:, आमः।।
आव, आम।। १० अनानासिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
७९० आङःशसुङ् (आ-शन्स्) इच्छायाम्।। आव, आम।। ७८८ णसि (नस्) कौटिल्ये।।
| १ आशाशं-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ,
सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।। १ नान-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ,
२ आशाशंस्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।।
याव, याम।। २ नानस्-यात्, याताम्, युः ! याः, यातम्, यात। याम्, याव,
३ आशाशं-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, धि, स्तात्, याम।।
स्तम्, स्त, सानि, साव, साम।। ३ नान-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, धि, स्तात्, स्तम्,
४ आशा-शंसीत्, शन्, शंस्ताम्, शंसुः, शंसी:, शन्, शंस्तम्, स्त, सानि, साव, साम।।
शंस्त, शंसम्, शंस्व, शंस्म।। ४ अनान-तंसीत्, तन्, तंस्ताम्, तंसुः, तंसीः, तन्, तंस्तम्,
५ आशाशंस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, तंस्त, तंसम्, तंस्व, तंस्म।।
इष्म।। ५ अनानास्, अनानस्-ईत्, इष्टाम, इषुः। ईः, इष्टम, इष्ट।
६ आशाशंसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। इषम्, इष्व, इष्म।।
७ आशाशंस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, ६ नानसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
स्म।। ७ नानस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
| ८ आशाशंसिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ८ नानसिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
स्मः ।। ९ नानसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ आशाशंसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आवः, आमः।।
आमि, आवः, आमः।। १० अनानसिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० आशाशंसिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
194
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ७९१ ग्रसुङ् (ग्रस्) अदने।।
७९३ घसुङ् (घस्) करणे।। १ जाग्र-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, | १ जाधं-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।।
सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।। २ जाघ्रास्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ जाघंस्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ जाग्र-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, धि, स्तात्, स्तम्, | ३ जाधं-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, धि, स्तात्, स्तम्, स्त, सानि, साव, साम।।।
स्त, सानि, साव, साम।। ४ अजाग्र-त्सीत्, न्, तंस्ताम्, तंसुः, तंसीः, तन्, स्तिम्, | ४ अजाघं-तंसीत्, तन्, तंस्ताम्, तंसुः, तंसीः, तन्, तस्तम्, तंस्त, तंसम्, तस्व, तंस्म।।
तंस्त, तंसम्, तंस्व, तंस्म।। ५ अजाघ्रास्, अजाग्रस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट।
| ५ अजाघांस्, अजाघस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ जाग्रसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ जाघंसा-श्वकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ जाग्रस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
७ जाघस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ जाघ्रसिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ जाघंसिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ जाघ्रसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ जाघंसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथ:, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अजासिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अजाघंसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ७९२ ग्लसूङ् (ग्लस्) अदने।।
७९४ प्लिहि (प्लिह्) गतौ।। १ जाग्ल-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ,
१ पे-प्लिहीति, प्लेढि, प्लीढः, प्लिहति, प्लिहीषि, प्लेक्षि, सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।।
प्लीढः, प्लीढ, प्लिहीमि, प्लेसि, प्लिह्वः, प्लिह्मः।। २ जाग्लस्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
| २ पेप्लिह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ जाग्ल-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, धि स्तात्, स्तम्,
| ३ पे-प्लिहीतु, प्लेढु, प्लीढात्, प्लीढाम्, प्लिहतु, प्लीढि, स्त, सानि, साव, साम।।
प्लीढात्, प्लीढम्, प्लीढ, प्लिहानि, प्लिहाव, प्लिहाम।। ४ अजाग्ल-तंसीत्, तन्, तंस्ताम्, तंसुः, तंसी:, तन्, तंस्तम्,
४ अपे-प्लिहीत्, प्लेट्, प्लीढाम्, प्लिहुः, प्लिही:, प्लेट, तंस्त, तंसम्, तंस्व, तंस्म।।
प्लीढम्, प्लीढ, प्लिहम्, प्लिह्व, प्लिह्म।। ५ अजाग्लास, अजाग्लस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट।
५ अपेप्लेह्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ जाग्लसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ पेप्लेहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ जाग्लस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ पेप्लिह्या-त्, स्ताम्, सुः, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।। ८ जाग्लसिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
८ पेप्लेहिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। स्मः ।।
९ पेप्लेहिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ जाग्लसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
आवः, आमः।। आमि, आव:, आमः।
१० अपेप्लेहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अजाग्लसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
195
__७९५ गर्हि (गर्ह) कुत्सने।
७९७ वर्हि (वर्ह) प्राधान्ये।। १ जा-गीति, गर्डि, गर्डः, गर्हति, गौषि, धर्भि, गढः, गर्ड, | १ वाव-हीति, ढि, ढः, र्हति, हीषि, र्भि, ढः, ढ, हीमि, सि, गीमि, गर्दाि, गहूः, गहः।।
ह्वः, हः।। २ जागर्ह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ वावह-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ जाग-हीतु, ९, ात्, ाम्, हतु, ढि, ढात्, ढम्, ढ, हाणि, | ३ वाव-हीतु, र्दु, ढात्, ढाम्, हंतु, ढि, ात्, ढम्, ढ, हाणि, हाव, हाम।।
हाव, हाम।। ४ अजा-गीत्, धर्ट्स, गर्दाम्, गर्हः, ग_ः, धर्ट, गढम्, गर्द, | ४ अवाव-हीत्, टु, ढाम्, ढुः, -:, , ढम्, ढ, हम्, हूं, ___गर्हम्, गहूं, गर्दा।।
।। ५ अजागर्ह-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अवावर्ह-ईद, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ जागर्हा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ वावरे-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ जागया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ वावया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ जागर्हिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ वावर्हिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ जागर्हिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ वावर्हिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः॥ १० अजागर्हिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अवावर्हिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ७९६ गल्हि (गल्ह्) कुत्सने॥
७९८ वल्हि (वल्ह्) प्राधान्ये।। १ जा-गल्हीति, गल्ढि, गल्ढः, गल्हति, गल्हीषि, घल्क्षि, | १ वावल्-हीति, ढि, ढः, हति, हीषि, क्षि, ढः, ढ, ढी, मि, गल्ढः, गल्ढ, गल्हीमि, गल्झि, गल्ह्वः, गल्ह्यः।।
ह्वः, ह्यः।। २ जागल्ह-यात, याताम, युः। याः, यातम, यात। याम, २ वावल्ह-यात, याताम, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ जागल्-हीतु, ढु, ढात्, ढाम्, हतु, ढि, ढात्, ढम्, ढ, | ३ वावल्-हीतु, दु, ढात्, ढाम्, हतु, ढि, ढात्, ढम्, ढ, हानि, हाव, हाम।।
हानि, हाव, हाम।। ४ अजागल्-हीत्, ", ढाम्, हुः, ही:, ", ढम्, ढ, हम्, ह्व, | ४ अवावल्-हीत्, ", ढाम्, हुः, हीः, ", ढम्, ढ, हम्, ह्व, ह्म।।
।। ५ अजागल्ह्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अवावल्ह-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। ६ जागल्हा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूत इ० ।। मास इ०।।
६ वावल्हा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ जागल्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। | ७ वावल्ह्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ जागल्हिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ वावल्हिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ जागल्हिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ वावल्हिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अजागल्हिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अवावल्हिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत:अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
196
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ___ ७९९ बर्हि (बर्ह) परिभाषणहिंसाच्छादनेषु॥
८०१ वेहृङ् (वेह्) प्रयत्ने।। १ बा-बहीति, बढि, बढः, बर्हति, बौषि, भर्ति, बढः, बर्ड, | १ वेवे-हीति, ढि, ढः, हति, हीषि, क्षि, ढः, ढ, ढीमि, सि, बीमि, बर्झि, बर्हः, बझैः ।।
ह्वः, ह्यः।। २ बाबर्ह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ वेवेह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
याम॥ ३ बाब-हीत, ई, ढात, ढाम, हत, ढि, ढात, ढम, ढ, हाणि, | ३ वेवे-हीतु, द, ढात्, ढाम्, हतु, ढि, ढात्, ढम्, ढ, हानि, हाव, हाम।।
हाव, हाम।। ४ अबाब-ब-त्, भ, बाम्, बर्हः, बीः, भर्ट, बढम्, ४ अवेवे-हीत्, ट्, ढाम्, हुः, ही:, ट्, ढम्, ढ, हम्, ह्व, ह्य।। बढ, बहम्, बर्ड्स, बॉ।।।
५ अवेवेह-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अबाबई-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | इष्म।। इष्म।।
६ वेवेहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ६ बाबह-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ वेवेह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ बाबा -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ वेवेहिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ बाबर्हिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः॥ ९ वेवेहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ बाबर्हिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।। आव:, आमः।।
१० अवेवेहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अबाबर्हिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।। आव, आम।।
८०२ जेहृङ् (जेह्) प्रयत्ने।। ८०० बल्हि (बल्ह्) परिभाषणहिंसाच्छादनेषु। ।
१ जेजे-हीति, ढि, ढः, हति, हीषि, क्षि, ढः, ढ, झि, ह्वः, १ बा-बल्हीति, बल्ढि, बल्ढः, बल्हति, बल्हीषि, भल्क्षि,
ह्मः।। बल्ढः, बल्ढ, बल्हीमि, बल्ह्यि, बल्ड्वः, बल्ह्यः।।
२ जेजेह-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ बाबल्ह्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
याम।। याव, याम।। ३ बाबल्-हीतु, दु, ढात्, ढाम्, हतु, ढि, ढात्, ढम्, ढ,
३ जेजे-हीतु, ढु, ढात्, ढाम्, हतु, ढि, ढात्, ढम्, ढ, हानि,
हाव, हाम।। हानि, हाव, हाम।। ४ अबाबल्-हीत्, '", ढाम्, हुः, ही:, '', ढम्, ढ, हम्, ह्व,
| ४ अजेजे-हीत्, ट्, ढाम्, हुः, ही:, ट्, ढम्, ढ, हम्, ह्व, ।।
| ५ अजेजेह-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अबाबल्ह्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म॥ इष्म।।
६ जेजेहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ६ बाबल्हा--ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
७ जेजेह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ बाबल्ह्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ जेजेहिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ बाबल्हिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ बाबल्हिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ जेजेहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अबाबल्हिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम, अत।अम्, । १० अजेजेहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
197 ८०३ वाहङ् (वाह्) प्रयत्ने।
८०५ गाहौङ् (गाह्) ग्रहणे।। १ वावा-हीति, ढि, ढः, हति, हीषि, क्षि, ढः, ढ, ढीमि ह्मि, | १ जा-गाहीति, गाढि, गाढः, गाहति, गाहीषि, धाक्षि, गाढः, ह्वः, मः।।
गाढ, गाहीमि, गाझि, गाह्वः, गाह्मः।। २ वावाह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ जागाह्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ वावा-हीतु, दु, ढात्, ढाम्, हतु, ढि, ढात्, ढम्, ढ, हानि, ३ जागा-हीतु, दु, ढात्, ढाम्, हतु, ढि, ढात्, ढम्, ढ, हानि, हाव, हाम।
हाव, हाम।। ४ अवावा-हीत्, ट्, ढाम्, हुः, ही:, ट्, ढम्, ढ, हम्, ह्व, | ४ अजा-गाहीत्, घाट, गाढाम्, गाहुः, गाही:, घाट, गाढम्, म।।
गाढ, गाहम्, गाह्व, गाह्म।। ५ अवावाह्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अजागाह्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ वावाहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
|६ जागाहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ वावाया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जागाह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ वावाहिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः।। ८ जागाहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ वावाहिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ जागाहिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अवावाहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अजागाहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ८०४ द्राहङ् (द्राह्) निक्षेपे॥
८०६ ग्लहौङ् (ग्लह्) ग्रहणे।। १ दा-द्राहीति, द्राढि, द्राढः, द्राहति, द्राहीषि, ध्राक्षि, द्राढः, | १ जा-ग्लहीति, ग्लाढि, ग्लाढः, ग्लहति, ग्लहीषि, ध्लक्षि, द्राढ, द्रादीमि, द्राह्मि, द्राह्वः, द्राह्मः ।।
ग्लाढः, ग्लाढ, ग्लहीमि, ग्लसि, ग्लह्वः, ग्लह्मः ।। २ दाद्राह्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ जाग्लह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ दादा-हीतु, ढु, ढात्, ढाम्, दतु, ढि, ढात्, ढम्, ढ, हानि, | ३ जा-ग्लहीतु, ग्लादु, ग्लाढात्, ग्लाढाम्, ग्लहतु, ग्लाढि, हाव, हाम।।
___ ग्लाढात्, ग्लाढम्, ग्लाढ, ग्लहानि, ग्लहाव, ग्लहाम।। ४ अदा-द्राहीत्, ध्राट्, द्राढाम्, द्राहुः, द्राही:, ध्राट्, द्राढम्, | ४ अजा-ग्लहीत्, घ्लट्, ग्लाढाम्, ग्लहुः, ग्लही:, प्लट्, द्राढ, द्राहम्, द्राह्व, द्राह्म।।
ग्लाढम्, ग्लाढ, ग्लहम्, ग्लह्व, ग्ला।। ५ अदाद्राह-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अजाग्लह-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ दादाहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ जाग्लहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ दाद्राह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ७ जाग्लह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ दाद्राहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ८ जाग्लहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ दादाहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ जाग्लहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अदाद्राहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अजाग्लहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
198
८०७ बहुङ् (बन्ह्) वृद्धौ ॥
१ बा बंहीति, बण्डि, बण्ड, बंहति, वहीषि, भट्टि, बण्डः, बण्ढ, बंहीमि, बंह्मि, बंह्नः, बंह्मः ॥
२ बाहूयात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव याम ।।
३ बा- बंहीतु, बण्डु, बण्डात्, बण्डाम्, बंहतु, बण्ढि, बण्डात्, बण्ढम्, बण्ड, हाणि, बहाव, बंहाम।।
४ अवा-बंहीत् भन्, बण्ढाम्, बंहु, बही, भन्, बण्डम् बण्ड, बंहम्, बंह, बा ।।
५ अवाह ईत्, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ वावंहा शकार इ० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥
७ बाबया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ बाबंहिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ बाबंहिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
"
१० अबाबंहिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत|अम्, आव, आम।।
८०८ महुङ् (मन्ह) वृद्धी ।।
१ मा-मंहीति, मण्ढि, मण्ढः, मंहति, महीषि, मति, मण्ढः, मण्ढ, महीमि, मंझि, मंह्नः, मंह्मः ॥
२ माह यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव याम ।।
३ मा महीतु, मण्डु, मण्डात्, मण्ढाम्, महंतु, मण्ढि, मण्ढम्, मण्ढ, महाणि, महाव, महाम।।
४ अमा-मंहीत, मन, मण्ढाम्, मंहु, मही, मन, मण्डम्, मण्ढ, महम्, मंह्न, मंा ।।
५ अमाह ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ मामहा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
3
७ मामया-त्, स्ताम्, सु: ।: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ माहिता- " रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ माहिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि अथः अथ आमि आवः, आमः ।
"
१० अमामहिष्य् अत् अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्
आव, आम ॥
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ८०९ दक्षि (दक्ष) शैये च ।।
१ दाद - क्षीति, ष्टि, ष्ट:, क्षति, क्षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, क्षीमि, क्ष्मि, क्ष्वः, क्ष्मः ।।
२ दादश्यात्, याताम् यु याः, यातम्, यात याम्, याव, याम ।।
३ दाद-क्षीतु, टु, ष्टात्, ष्टाम्, क्षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, क्षानि क्षाव, क्षाम ॥
४ अदाद-क्षीत् ट्, ष्टाम्, क्षुः, क्षी, ट् ष्टम्, ष्ट, क्षम्, क्ष्व,
क्ष्म ।।
५ अदादक्ष - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६
दादक्षा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
दादक्ष्या-त् स्ताम् सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ।। ८ दादक्षिता- " रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ दादक्षिण्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ॥
१० अदादक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
८१० घुक्षि (धुक्ष) संदीपनक्लेशनजीवनेषु ।।
१ दोष क्षीति, ष्टि, ष्ट, क्षति, क्षीषि क्षि, ष्ठ, ठ, क्षीमि, क्ष्मि, क्ष्वः, क्ष्मः ॥
२ दोघुक्षु यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव
"
याम ।।
३ दोघु-क्षीतु ष्टु ष्टात् ष्टाम्, क्षतु वि ष्टात् ष्टम्, ष्ट, क्षानि क्षाव, क्षाम ||
४ अदोषु क्षीत् द् ष्टाम्, क्षु, क्षी, टू, टम्, ष्ट, क्षम्, क्ष्व,
क्ष्म ॥
५ अदोक्ष-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व
इष्म ।।
६ दोघुक्षा चकार ३० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ दोघुक्ष्या- तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ दोघुक्षिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ दोधुक्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अदोषुक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत । अम्
आव, आम ।।
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
बलुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
८११ विक्षि (घिक्ष) संदीपनक्लेशनजीवनेषु ।।
१ देधि - श्रीति, ष्टि, ष्ट:, क्षति, क्षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, क्षीमि, क्ष्मि, क्ष्वः क्ष्मः ॥
२ देषिक्षयात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव,
याम ॥
३ देखि श्रीतु टु शत्, ष्टाम्, क्षतु, डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, क्षानि क्षाव, क्षाम ||
४ अदेधि-क्षीत् ट्, ष्टाम्, क्षुः, क्षी, ट् ष्टम्, ष्ट, क्षम्, क्ष्व,
क्ष्म ।।
५ अदेधिक्ष - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ देधिक्षा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ देधिक्ष्या-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ देधिक्षिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ देधिक्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अदेविक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम्
9
आव, आम ।।
८१२ वृक्ष (वृक्ष) वरणे ।।
१ वरीवृ क्षीति, ष्टि, ष्ट, क्षति, क्षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, क्षीमि, क्ष्मि श्वः क्ष्मः ।।
२ वरीवृक्ष यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात। याम्,
याव, याम ।।
३ वरीवृ-क्षीतु ष्टु ष्टात्, ष्टाम्, क्षतु, ड्ढि ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, क्षानि, क्षाव, क्षाम ।।
४ अवरीवृक्षीत् ट्, ष्टाम्, क्षुः क्षी, ट् ष्टम्, ष्ट, क्षम्, क्ष्व,
क्ष्म ॥
५ अवरीवृक्ष ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ वरीवृक्षा उकार इ० ।। म्बभूव ३० ।। मास ३० ।। ७ वरीवृक्ष्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ वरीवृक्षिता रौ र सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ वरीवृक्षिण्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ आमि
"
"
आवः, आमः ।।
१० अवरीवृक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
पक्षे वरी-स्थाने 'वरि' इति 'वर' इति च ज्ञेयम् ।
८१३ शिक्षि (शिक्ष) विद्योपादाने ।।
१ शेशि क्षीति, ष्टि, ष्ट, क्षति, क्षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, क्षीमि, क्ष्मि श्वः क्ष्मः ॥
२ शेशिक्षयात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ शेशिक्षीत, टुष्टात् ष्टाम्, क्षतु ड्डि ष्टात् एम् ए, शानि
199
क्षाव, क्षाम ||
४ अशेशि-क्षीत् ट्, ष्टाम्, क्षुः, क्षी, ट् ष्टम्, ष्ट, क्षम्, क्ष्व,
क्ष्म ॥
५ अशिक्ष-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६
शिक्षा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
शेशिक्ष्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥
८ शेशिक्षिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ शेशिक्षिष्य्-अति, अतः अन्ति असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ।।
7
१० अशेशिक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
८१४ मिक्षि (भिक्ष) याञ्चायाम् ।।
१ बेभि क्षीति, ष्टि, ष्ट, क्षति, क्षीषि क्षि, ठ, ड, क्षीमि, क्ष्मि, क्ष्वः, क्ष्मः ॥
"
२ बेभिक्षु यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव
याम ।।
३ बेभि-क्षीतु, टु, ष्टात्, ष्टाम्, क्षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, क्षानि
क्षाव, क्षाम ||
४ अभि-क्षीत् दुष्टाम्, क्षुः क्षी, टू, टम्, ष्ट, क्षम्, श्व,
क्ष्म ॥
५ अवेभिक्षु-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ बेभिक्षा-शकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
,
७ बेभिक्ष्यात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ बेभिक्षिता- " रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ।। ", । । ९ बेभिक्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अवेभिक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
200
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ८१५ दीक्षि (दीक्ष) मौण्डयेज्योपनयननियमव्रतादेशेषु।।
८१७ णीग् (नी) प्रापणे।। १ देदी-क्षीति, ष्टि, ष्टः, क्षति, क्षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, क्षीमि, क्ष्मि, | १ ने-नयीति, नेति, नीतः, न्यति, नयीषि, नेषि, नीथः, नीथ, क्ष्वः, क्ष्मः।।
नयीमि, नेमि, नीवः, नीमः ।। २ देदीक्ष्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम, यात। याम, याव. | २ नेनी-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
याम।। ३ देदी-क्षीतु, ष्टु, ष्टात्, टाम्, क्षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, क्षानि,
३ ने-नयीतु, नेतु, नीतात्, नीताम्, न्यतु, नीहि, नीतात्,
नीतम, नीत, नयानि, नयाव, नयाम।। क्षाव, क्षाम।।
४ अने-नयीत्, नेत्, नीताम्, नयुः, नयी:, नेः, नीतम्, नीत, ४ अदेदी-क्षीत्, ट्, ष्टाम्, क्षुः, क्षी:, ट्, ष्टम्, ष्ट, क्षम्, श्व,
नयम्, नीव, नीम।। क्ष्म।।
५ अनेनाय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अदेदीक्ष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।।
६ नेनया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। ६ देदीक्षा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ नेनीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ देदीक्ष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ८ नेनयिता-'', रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ८ देदीक्षिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ९ नेनयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ देदीक्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।। आवः, आमः।।
१० अनेनयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अदेदीक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।। आव, आम।।
८१८ हंग् (ह) हरणे।। ८१६ श्रिगू (श्रि) सेवायाम्।।
१ जरी-हरीति, हर्ति, हृतः, हृति, हरीषि, हर्षि, ह्रथः, ह्रथ, १ शे-श्रयीति. श्रेति, श्रितः, श्रियति, श्रयीषि, श्रेषि, श्रिथः, | हरीमि, हर्मि, हवः, हमः।। श्रिथ, श्रयीमि, श्रमि, श्रिवः, श्रिमः।।
२ जरीह्र-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ शेशि-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।। याम।।
३ जरी-हर्तु, हरीति, हृतात्, हृताम्, हृतु, हृहि, हृतात्, हृतम्, ३ शे-श्रयीतु, श्रेतु, श्रितात्, श्रिताम, श्रियतु, श्रिहि, श्रितात्, ___ ह्रत, हराणि, हराव, हराम।। श्रितम्, श्रित, श्रयाणि, श्रयाव, श्रयाम।।
४ अजरी-हरीत्, हः, हृताम्, हरु:, हरी:, ह, हृतम्, ह्रत, ४ अशे-श्रयीत्, श्रेत, श्रिताम्, श्रयुः, श्रयीः, श्रेः, श्रितम्, हरम्, हव, हम।। श्रित, श्रयम्, श्रिव, श्रिम।।
५ अजरीहार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अशेश्राय्-ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।। हाम।।
६ जरीहरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ६ शेश्रया-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ जरीहिया-त, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ शेश्रीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ जरीहरिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ शेश्रयिता-'', रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ जरीहरिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ शेश्रयिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।। आव:, आमः।।
१० अजरीहरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अशेश्रयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।। आव, आम।।
पक्षे जरी-स्थाने 'जरि', इति 'जर', इति च ज्ञेयम्।
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
८१९ भृंग् (भृ) भरणे ।।
१ बरी-भरीति, भर्ति भृतः, भ्रति, भरीषि, भर्षि भृथः, भूथ, भरीमि, भर्मि, भृवः, भृमः ॥
२ बरीभृयात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ वरी-भरीति, भर्तु भृतात् भृताम्, भ्रतु, भृहि भूतात्, भृतम्, भृत, भराणि, भराव, भराम ।।
४ अबरी-भरीत् भः भृताम् भरुः, भरी, भः, भतम्, भूत, भरम्, भूव, भूम ॥
५ अवरीभार-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ वरीभरा कार इ० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥
७ बरीभ्रिया - त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ वरीभरिता रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ बरीभरिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
,
आवः, आमः ।
१० अबरीभरिष्य् अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
पक्षे बरी - स्थाने 'बरि' इति 'बर्', इति च ज्ञेयम् । ८२० ग् (घ) धारणे । वृड् ५५७ वटूपाणि ।
८२१ डुकंग् (क) करणे ।।
१ चरी - करीति, कर्ति, कृतः, कृति, करीषि, कर्षि, कृथ:, कृथ, करीमि, कर्म, कृवः, कृमः ॥
२ चरीकृयात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव,
याम ।।
३ चरी - करीति, कर्तु कृतात्, कृताम् ऋतु, कृहि, कृतात्, कृतम्, कृत, कराणि, कराव, कराम ।।
४ अचरी करीत् कः कृताम् करुः, करी, क, कतम्, कृत,
"
करम्, कृव, कृम।
५ अचरीकार्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चरीकरा चकार ३० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ चरीक्रिया- तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चरीकरिता " रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चरीकरिष्य्-अति, अतः, अन्ति असि, अथः, अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अचरीकरिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
पक्षे चरी स्थाने 'चरि' इति 'चर्', इति च ज्ञेयम् ।
८२२ हिक्की (हिक्क) अव्यक्ते शब्दे ।।
१ जेहि क्कीति क्ति, क्तः, क्कति, क्कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, क्कीमि, क्मि, क्वः, क्मः ॥
२ जेहिक्क यात्, याताम् यु या यातम्, यात याम्, याव, याम ।।
३ जेहि क्कीत् तु क्तात् क्ताम्, क्कतु, ग्धि, क्तात् क्तम्, क्त, क्कानि, क्काव, क्काम ॥
४ अजेहि क्कीत् क, क्ताम्, क्कुः, क्की, क् क्तम्, क्त, क्कम्, क्क्व, क्कम ।।
५ अजेहिक्क्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ जेहिक्का - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । सि स्थः, स्थ, स्मि, स्वः,
७ जेहिक्क्यात् स्ताम् सुः
८ जेहिक्किता" रौ, र
,
स्मः ॥
201
९ जेहिक्किष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अजेहिक्किष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
८२३ डुयाच्ग् (याच्) याञ्चायाम्।।
१ याया चीति, क्ति, क्तः, चति, चीषि, क्षि, क्थः, क्थ, चीमि, च्मि, च्वः, च्मः ॥
२ यायाच् यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ यायाचीतु तु तात् काम, चतु, ग्धि, कात् क्तम् क्त, चानि, चाव, चाम ॥
४ अयाया चीत्, क्, क्ताम्, चुः, ची:, क्, क्तम्, क्त, चम्,
च्व, च्म ॥
५ अयायाच्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व,
इष्म ||
यायाचा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
"
"
यायाच्या-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। यायाचिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ यायाचिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अयायाचिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
६
७
८
९
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
202
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ८२४ डुपचीष् (पच्) पाके।।
८२६ टुभ्राजि (भ्राज्) दीप्तौ।। १ पाप-चीति, क्ति, क्तः, चति, चीषि, क्षि, क्थः, क्थ, चीमि, | १ बाभ्रा-जोति, ष्टि, ष्टः, जति, जीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, जीमि, च्मि, च्वः, च्मः।।
ज्मि, ज्वः, घ्मः ।। २ पापच-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ बाभ्राज-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ पाप-चीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, | ३ बाभ्रा-जीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्टाम्, जतु, ग्धि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, जानि, चानि, चाव, चाम।।
जाव, जाम।। ४ अपाप-चीत्, क्, क्ताम्, चुः, ची:, क्, क्तम्, क्त, चम्, | ४ अबाभ्रा-जीत्, ट्, ष्टाम्, जुः, जीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, जम्, ज्व, च्व, च्म।।
ज्म।। ५ अपापाच्, अपापच्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। | ५ अबाभ्राज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म। ६ पापचा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ बाभ्राजा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ पापच्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ बाभ्राज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ पापचिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ८ बाभ्राजिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ पापचिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ बाभ्राजिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अपापचिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अबाभ्राजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ८२५ राजृग् (राज) दीप्तौ॥
८२७ भजी (भज्) सेवायाम्।। १ रारा-जीति, पि, ष्टः, जति, जीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, जीमि, ज्मि, | १ बाभ-जीति, क्ति, क्तः, जति, जीषि, क्षि, क्थः, क्थ, जीमि, ज्वः, ध्मः।।
ज्मि, ज्वः, डमः।। २ राराज्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ बाभज्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, यामा
याम।। ३ रारा-जीतु, ष्टा, ष्टात्, ष्टाम्, जतु, ड्डिध, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, जानि, | ३ बाभ-जीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, जाव, जाम।।
जानि, जाव, जाम।। ४ अरारा-जीत्, ट्, ष्टाम्, जुः, जीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, जम्, ज्व, | ४ अबाभ-जीत्, क्, क्ताम्, जुः, जी:, क्, क्तम्, क्त, जम्, ज्म।।
ज्व, ज्म। ५ अराराज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अबाभाज् अबाभज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ राराजा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ बाभजा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ राराज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ बाभज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ राराजिता-'', रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ बाभजिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ राराजिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ बाभजिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अराराजिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अबाभजिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
यहलुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
८२८ रञ्जी (रज्) रागे ।।
१ रार - ञ्जीति, ङ्कि, क्तः, जति, ञ्जीषि, ड्सि, क्थ:, क्थ, जीम, ज्ज्मि ज्वः घ्मः ॥
I
२ राज्यात याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव याम ॥
३ रार-जीतू, इक्तु क्तात्, ताम्, जतु, ग्धि, तात्, कम्, क्त, जानि, खाब, खाम।।
४ अरार-जीत्, न्, क्ताम्, जुः, ञ्जी, नू, क्तम्, क्त, ञ्ष्म्, ज्व
ज्म ।।
५ अरार-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ रारञ्जा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ रारज्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ रारञ्जिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ राज्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अरारञ्य्-िअत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम॥
८२९ रेट्टग् (रेट्) परिभाषणयाचनयोः ।।
१ रेरे-टीति, ट्टि, ट्टः, टति, टीषि, षि, दु:, टु, टीमि, ट्मि, दवः दमः ॥
२ रेरेट्यात, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव
ग्राम ॥
३ रेरेटीतु, टु, ट्टात्, हाम्, तु, ड्डि, ट्टात्, हम, ह, टानि,
टाव, टाम ।।
४ अरेरे टी, टू, ट्टाम, दु:, टी, टू, हम, इ, टम्, ट्व म ५ अरेरेट्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ रेरेटा ञ्चकार ३० ॥
म्बभूव इ० ॥ मास ३० ॥
७ रेरेट्यातु स्ताम् सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ रेरेटिता, री, रः । सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ रेरेटिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अरेरेटिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
203
८३० वेटग् (वेण्) गतिज्ञानचिन्तानिशामनवादित्रग्रहणेषु ।।
१ वेवे - णीति, ण्टि, ण्टः, णति, णीषि, षि, ण्ठः, ण्ठ, णीमि, ण्वः, ण्मः ॥
२ वेवेणूयात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम् याव
याम ॥
३ वेवेणीतु ण्टु ण्टात्, ण्टाम्, णतु ण्हि ण्टात्, ष्टम्, ण्ट, णानि, णाव, णाम ।।
"
४ अवेवे - णीत्, ण् ण्टाम्, णुः, णी णू ण्टम्, ण्ट, णम्, ण्व, ण्म ॥
५ अवेवेण ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इयम्, इष्व,
इष्म ।।
६
वेवेणा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
८
वेवेण्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। वेवेणिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ वेवेणिष्य्-अति, अतः, अन्ति असि, अथ, अथ आमि आवः, आमः ।।
१० अवेवेणिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
८३१ चतेग् (चत्) याचने ।।
१ चाच - तीति, त्तिः, तः, तति, तीषि, त्सि, त्थः, त्थ, तीमि, त्मि, त्वः, त्मः ॥
२ चाचत्यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम् याव, याम ॥
३ चाच- तीतु, त्तु तात्, त्ताम्, ततु द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, तानि, ताव, ताम ।।
४ अचाचतीत् तु ताम्, तु, ती, तू, तम् त, तम् त्व,
त्म।।
५ अचाचात्, अचाचत्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
चाचता - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
६
७
,
चाचत्या-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ८ चाचतिता" रौ र सि. स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः । ९ चाचतिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, आवः, आमः ॥
अथः, अथ। आमि,
१० अचाचतिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
204
८३२ प्रोग् (प्रोथ्) पर्याप्तौ ।।
१ पोप्रो-थीति, त्ति, तः, थति, थीषि, त्सि, त्थः, त्थ, थीमि, fen, :, :11
२ पोप्रोथ्यात्, याताम् युः याः, यातम् यात याम्, याव ग्राम ॥
३ पोप्रो श्रीतु तु तात्, ताम्, धतु द्धि, तात्, तम्, त थानि, थाव, थाम ॥
४ अपोप्रो धीत् तु ताम्, थु थी तु, तम, त्त, थम्, ध्व
थ्म ।।
५ अपोप्रोथ्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ पोप्रोथा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ पोप्रोथ्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्वः स्मः ॥ ८ पोप्रोथिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ पोप्रोथिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि
आवः, आम: ।।
१० अपोप्रोथिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम् आव, आम।।
८३३ मिधृग् (मिथ्) मेधाहिंसयोः ।।
१ मे - मिश्रीति, मेत्ति, मित्त:, मिथति, मिथीषि, मेत्सि, मित्थः, मित्थ, मिथीमि, मेथ्मि, मिथ्वः, मिथ्मः ॥
२ मेमिथ्यात्, याताम् युः या यातम् यात याम्, याव,
याम ।।
-
३ मेमे, मेपि धीतु, तात्, ताम्, धतु द्धि, तात्, तमू, स थानि, थाव, थाम ॥
४ अमे-मेथीत्, मेत्, मित्ताम्, मिथु मिश्री, मेत्, मित्तम्, मित्त, मिथम्, मिथ्व, मिथ्म ||
५ अमेमेथ्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ मेमेथा चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास ३० ।।
७ मेमिथ्यात् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ मेमेथिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ मेमेथिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आम: ।।
१० अमेमेविष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अतः अम् आव, आम ।।
-
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ८३४ मेधृग् (मेथ्) संगमे च ।।
मेमे-थीति, त्ति, तः, थति, थीषि, त्सि, त्थः, त्थ, थीमि, थ्मि थ्वः, थ्मः ॥
२ मेमेथ्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
१
याम ।।
३ मेमे- श्रीतु, तु, त्तात्, ताम्, थतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, थानि, थाव, थाम ॥
४ अमेमे थीत्, त्, ताम्, थु थी, त् तम् त, थम्, थ्व,
थ्म ।।
५ अमेमेथ्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ मेमेथाकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
"
८
७ मेमेध्या-त्, स्ताम्, सु: 1: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ मेमेथिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ मेमेथिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आम: ।।
१० अमेमेविष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत । अम् आव, आम ।।
८३५ चदेग् (चद) याचने ।।
१ चाच-दीति, त्ति, तः, दति, दीषि, त्सि, त्थः, त्थ, दीमि, fa, :,:11
२ चाचद्यात्, याताम् युः या, यातम् यात याम्, याव याम ।।
३ चाच-दीतु, तु, त्तात् त्ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, तम्, त्त, दानि, दाव, दाम ।।
४ अचाचदीत् तु ताम्, दुः, दी, तू तम् त, दम्, द्व,
द्म।।
५ अचाचाद, अचाचद्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चाचदा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
चाचद्या-त्, स्ताम् सुः ८ चाचदिता - ", रौ, रः । सि,
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ चाचदिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अचाचदिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
205
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) ८३६ ऊबुन्दुग् (बुन्द्) निशामने।।
८३८ णेद्वग् (नेद्) कुत्सासंनिकर्षयोः॥ १ बोबु-न्दीति, न्ति, न्तः, त्दति, न्दीषि, न्त्सि, स्थः, स्थ, | १ नेने-दीति, त्ति, त्तः, दति, दीषि, त्सि, त्थः, स्थ, दीमि, द्मि, न्दीमि, न्यि, त्द्वः, त्यः।।
द्वः, द्मः।। २ बोबुद्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, । २ नेनेद्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
याम।। ३ बोबु- न्दीतु, न्तु, न्तु, तात्, ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त, | ३ नेने-दीतु, त्तु, त्तात्, त्ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, तम्, त्त, दानि, न्दानि, न्दाव, न्दाम।।
दाव, दाम।। ४ अबोबु-न्दीत्, न, ताम्, दुः, दी:, न्, त्तम्, त्त, न्दम्, न्द्व, | ४ अनेने-दीत्, त्, त्ताम्, दुः, दी:, त्, त्तम्, त्त, दम्, द्व, द्य।। न्य।।
५ अनेनोद, अनेनेद-ईत, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, ५ अबोबुन्द्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
६ नेनेदा-नकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ६ बोबुन्दा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
७ नेनेद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ बोबुन्द्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा॥ | ८ नेनेदिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ बोबुन्दिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ नेनेदिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ बोबुन्दिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।। आवः, आमः।।
१० अनेनेदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अबोबुन्दिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।। आव, आम।।
८३९ मिदग् (मिद्) मेधाहिंसयोः।। ८३७ णिदृग् (निद्) कुत्सासन्निकर्षयोः।।
| १ मे-मिदीति, मेत्ति, मित्तः, मिदति, मिदीषि, मेत्सि, मित्थः, १ ने-निदीति, नेत्ति, नित्तः, निदति, निदीषि, नेत्सि, नित्थः, | मित्थ, मिदीमि, मेद्मि, मिद्वः, मिद्मः।। नित्थ, निदीमि, नेद्मि, निद्वः, निद्मः।।
२ मेमिद्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ नेनिद्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। याम।।
३ मेमेत्तु, मेमि-दीतु, त्तात्, त्ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, ३ नेनेत्तु, नेनि-दीतु, तात्, त्ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, तम्, त्त,
__दानि, दाव, दाम।। दानि, दाव, दाम।।
४ अमे-मिदीत्, मेत्, मित्ताम्, मिदुः, मिदी:, मेः, मि, त्, ४ अने-निदीत्, नेत्, नित्ताम्, निदुः, निदीः, नेः, ने, त्,
___ मित्तम्, मित्त, मिदम्, मिद्व, मिद्म।। नित्तम्, नित्त, निदम्, निद्व, निद्म।। ५ अनेनेद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अमेमेद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।। ६ नेनेदा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ मेमेदा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ नेनिद्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
| ७ मेमिया-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ नेनेदिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः॥ ८ मेमेदिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ नेनेदिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ मेमेदिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथ:, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अनेनेदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अमेमेदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आमा
आव, आम।।
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
दा।।
इष्म।।
206
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ८४० मेदृग् (मेद्) मेधाहिंसयोः।।
८४२ शृधूम् (शृथ्) उन्दे।। १ मेमे-दीति, त्ति, त्तः, दति, दीषि, सि, त्थः, स्थ, दीमि, द्मि, | १ शरी-शृधीति, शर्द्धि, शृद्धः, शृधति, शृधीषि, शत्सि, शृद्धः, द्वः, द्मः।।
शृद्ध, शृधीमि, शमि, शृध्वः, शृध्मः।। २ मेमेद्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ शरीशृध्-यात्, याताम्, युः। या:, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ मेमे-दीतु, तु, त्तात्, ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, दानि, ३ शरीशर्ट्स, शरी-धीतु, द्धात्, द्धाम, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, दाव, दाम।।
द्ध, धानि, धाव, धाम।। ४ अमेमे-दीत्, त्, त्ताम्, दुः, दी:, :, त्, तम्, त्त, दम्, द्व, | ४ अशरी-शर्त, शृधीत्, शृद्धाम, शृधुः, शृधीः, शाः, शर्त,
___ शृद्धम्, शृद्ध, शृधम्, शृध्व, शृध्म।। ५ अमेमेद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अशरीश-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। ६ मेमेदा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।।
६ शरीशर्धा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ मेमेद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ शरीशृध्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मेमेदिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ शरीशर्धिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ९ मेमेदिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
स्मः ।। आवः, आमः।।
९ शरीशर्धिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। १० अमेमेदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आमि, आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अशरीशर्धिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ८४१ मेधृग् (मेघ) संगमे च॥
आव, आम।। .. १ मेमे-धीति, द्धि, द्धः, धति धीषि, त्सि, द्धः, द्ध, धीमि,
___ पक्षे शरी-स्थाने 'शरि' इति 'शर्' इति च ज्ञेयम्। ध्मि, ध्वः, ध्मः।।
८४३ मृधूग् (मृध्) उन्दे।। २ मेमेध्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
१ मरी-मर्द्धि, मृधीति, मृद्धः, मृधति, मृधीषि, मत्सि, मृद्धः, ३ मेमे-धीतु, भु, द्धात्, द्धाम्, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, द्ध, ___ मृद्ध, मृधीमि, ममि, मृध्वः, मृध्मः।। धानि, धाव, धाम।।
२ मरीमध्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ४ अमेमे-धीत्, त्, द्धाम्, धुः, धी:, :, त्, द्धम्, द्ध, धम्, याव, याम।। ध्व, ध्म।।
३ मरीमर्द्ध, मरीम-धीतु, द्धात्, द्धाम, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, ५ अमेमेध्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, द्ध, धानि, धाव, धाम।। इष्म।।
४ अमरी-म, मृधीत्, मृद्धाम, मृधुः, मृधीः, माः, मर्त, ६ मेमेधा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
मृद्धम्, मृद्ध, मृधम्, मृध्व, मृध्म।। ७ मेमेध्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
५ अमरीमध्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ८ मेमेधिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ मेमेधिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
| ६ मरीमर्धा-अकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। आव:, आमः।।
७ मरीमृध्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १० अमेमेधिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्,
८ मरीमर्धिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आव, आम।।
इष्म।।
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
यदनुवन्त प्रक्रिया (भ्यादि)
९ मरीमर्धिष्य्-अति, अतः, अन्ति असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ॥
१० अमरीमर्धिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
पक्षे मरी-स्थाने 'मरि' इति 'मर्' इति च ज्ञेयम्। ८४४ बुधृग् (बुध) बोधने ।।
१ बो- बुधीति, बोद्धि, बुद्धः, बुधति, बुधीषि, भोत्सि, बुद्धः, बुद्ध बुधीमि, बोधिम, बुध्वः, बुध्मः ॥
२ बोबुध्यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव
याम ।।
३ बोबोद्ध बोबु-धीतु, द्वात् द्धाम्, धतु द्धि, द्वात् द्धम्, द्ध, धानि, धाव, धाम ॥
४ अबो - भोत्, बुधीत्, बुद्धाम्, बुधुः, बुधीः, भोः, भोत् बुद्धम्, बुद्ध, बुधम्, बुध्व, बुध्म ||
५ अयोबोध ईत्, इष्टाम्, इ ई इष्टम् इष्ट इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ बोबोधा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ बोबोध्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मः ।। ८ बोबोधिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ बोबोधिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अबोबोधिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्
आव, आम।।
८४५ खनूग् (खन्) अवदारणे ।।
१ चड्- खनीति, खन्ति, खातः ख्नति, खनीषि, खंसि, खाथः, खाथ, खनीमि, खन्मि, खन्वः, खन्मः ।।
२ चन्यात्, याताम् युः या यातम् यात याम्, याव याम ।।
३ चड्- खनीतु, खन्तु, खातात्, खाताम्, ख्नतु, खाहि, खातात्, खातम्, खात, खनानि, खनाव, खनाम ।।
४ अचड्- खनीत्, खन्, खाताम्, खनुः, खनीः, खन्, खातम्, खात, खनम् खन्च खन्म ।।
५ अचङ्कान् अचन्तु इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व इष्म॥
६ चह्ननाशकार ३० ।। म्बभूव इ० ॥ मास ३० ॥
७ चन्यात् स्ताम् सुः
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।।
८ चडुनिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चहनिष्य्-अति, अतः अन्ति असि अथः अथ आमि
"
"
आवः, आमः ।।
१० अचद्धनिष्य्-अत् अताम्, अन् अ:, अतम्, अत । अम्
आव, आम।।
म ॥
207
पक्षे 'चङ्' -स्थाने चं इति ज्ञेयम् । ८४६ दानी (दान) अवखण्डने ।।
१ दादानीति, दान्ति, दान्तः, दानति, दानीषि, दांसि दान्थः, दान्थ, दानीमि, दान्मि, दान्वः, दान्मः ।।
२ दादान् यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ दादानीतु दान्तु दान्तात् दान्ताम् दानतु दांहि दान्तात्, दान्तम्, दान्त, दानानि, दानाव, दानाम।।
४ अदादान्-ईत्, ", ताम्, उ:, ई:, " तम्, त, अम्, व,
५ अदादान्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ दादाना-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
,
७ दादान्या-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ दादानिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ दादानिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ) आमि आवः, आमः ।।
१० अदादानिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
८४७ शानी (शान्) तेजने।।
म।।
१ शा- शानीति, शान्ति, शान्तिः, शानति, शानीषि, शांसि, शान्थः, शान्थ, शानीमि, शान्मि, शान्वः, शान्मः ॥
२ शाशान्यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ शा- शानीतु, शान्तु शान्तात्, शान्ताम्, शानतु, शांहि, शान्तात्, शान्तम्, शान्त, शानानि, शानाव, शानाम ।। ४ अशाशान्-ईत्, ", ताम्, उ:, ई:, ", तम्, त, अम्, व,
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
208
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५ अशाशान्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अचेकाय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ शाशाना-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ चेकया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ शाशान्या-त. स्ताम सः।. स्तम स्त। सम स्व मा ७ चेकीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ शाशानिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ।
८ चेकयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
९ चेकयिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ शाशानिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, |
आवः, आमः।। आवः, आमः।।
१० अचेकयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अशाशानिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।। .
नागेशमते चाचा-यीति, ति, इत्यादि। ८४८ शपी (शप्) आक्रोशे।।
८५० व्ययी (व्यय) गतौ।। १ शाश-पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि,
१ वा-व्ययीति, व्यति, व्यतः, व्ययति, व्ययीषि, व्यसि, प्मि, प्वः, प्मः॥
व्यथः, व्यथ, व्ययीमि, व्यामि, व्यावः, व्यामः।। २ शाशप-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
२ वाव्यय-यात्, याताम्, युः। याः, यातम, यात। याम, याम।।
याव, याम।। ३ शाश-पीतु, तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, तात्, प्तम्, प्त, पानि,
३ वाव्य-यीतु, तु, तात्, ताम्, यतु, हि, तात्, ताम्, त, यानि, पाव, पाम।।
याव, याम।। ४ अशाश-प, पीत्, प्ताम्, पुः, पीः, प, प्तम्, प्त, पम्, प्व,
४ अवा-व्ययीत्, व्यत्, व्यताम्, व्ययुः, व्ययीः, व्यः, व्यतम्,
व्यत्, व्ययम्, व्याव, व्याम।। ५ अशाशाप, अशाशप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट।
५ अवाव्यय-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ शाशपा-कार इ० ।। म्बभूव इ०॥ मास इ०॥
६ वाव्यया-ञ्चकार इ० ।। म्यभूव इ०।। मास इ०।। ७ शाशप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ वाव्यय्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ शाशपिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।।
८ वाव्ययिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ शाशपिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ वाव्ययिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अशाशपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अवाव्ययिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ८४९ चायग् (चाय) पूजानिशामनयोः॥
| यकारस्यानुनासिकत्वे वा-स्थाने 'वं' इति 'व' इति च ज्ञेयम्। १ चे-कयीति, केति, कीतः, क्यति, कयीषि, केषि, कीथः,
८५१ धावूग् (धाव्) गतिशुद्ध्योः ।। कीथ, कयीमि, केमि, कीवः, कीमः ।। २ चेकी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
| १ चे-धावीति, धौति, धौतः, धावति, धावीषि, धौषि, धौथः,
धौथ, धावीमि, धौमि, धौदः, धाव:, धौमः।। याम।। ३ चे-कयीतु, केतु, कीतात्, कीताम्, क्यतु, कीहि, कीतात, | २ दाधाव-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
कीतम्, कीत, कयानि, कयाव, कयाम।। ४ अचे-कयीत्, केत्, कीताम्, कयुः, कयीः, के, कीतम्, | ३ दा-धावीतु, धौतु, धौतात्, धौताम्, धावतु, धौहि, धौतात्, कीत, कयम्, कीव, कीम।।
___ धौतम्, धौत, धावानि, धावाव, धावाम।।
यामा
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
209 ४ अदा-धावीत्, धौत्, धौताम्, धावुः, धावी:, धौः, धौतम्, | २ दादाश्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, धौत, धावम्, धौवँ, धाव, धौम।।
याम।। ५ अदाधाव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ३ दादा-शीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्टाम्, शतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, शानि, इष्म।।
शाव, शाम।। ६ दाधावा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। | ४ अदादा-शीत्, ट्, ष्टाम्, शुः, शीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, शम्, श्व, ७ दाधाव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। |
श्म।। ८ दाधाविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ५ अदादाश-ईत. इष्टाम, इषः। ई:, इष्टम, इष्ट। इषम्, इष्व, ९ दाधाविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
इष्म॥ आवः, आभः।।
६ दादाशा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।। १० अदाधाविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
७ दादाश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव, आम।।
८ दादाशिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। दाधाव्यादित्यादौ ये परे दाधौयादित्याद्यपि भवति।
९ दादाशिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ८५२ चीवृग् (चीव) झषीवत्।।
आवः, आमः।। १ चे-चीवीति, च्योति, च्यूतः, चीवति, चीवीषि, चयोषि, | १० अदादाशिष्य-अत, अताम, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, च्यूथः, च्यूथ, चीवीमि, च्योमि, च्यूबः, च्चि:, च्यूमः।।
आव, आम।। २ चेचीव-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ८५४ झषी (झए) आदानसवरणयोः।। याम।।
झष ४७१ वद्रूपाणि॥ ३ चे-चीवीतु, च्योतु, च्यूतात्, च्यूताम्, चीवतु, च्यूहि, |
८५५ भेषग् (भेष्) भये।। च्यूतात्, च्यूतम्, च्यूत, चीवानि, चीवाव, चीवाम।। ४ अचे-चीवीत्, च्योत्, च्यूताम्, चीवुः, चीवीः, च्योः, | १ बेभे-षीति, ष्टि, ष्टः, षति, पीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, ___ च्यूतम्, च्यूत, चीवम्, च्यूर्वं, चीव, च्यूम।।
ष्वः, ष्मः।। ५ अचेचीव-ईत, इष्टाम, इषः। ई:, इष्टम, इष्ट। इषम, इष्व, २ बेभेष-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, इष्म।।
याम।। ६ चेचीवा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
३ बेभे-षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षाणि, ७ चेचीव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
षाव, षाम।। ८ चेचीविता-".रौ. र:। सि. स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ।।
४ अबेभे-षीत्, ट्, ष्टाम्, षुः, षी:, ट्, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व, ष्म।। ९ चेचीविष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
| ५ अबेभेष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, आवः, आमः।।
इष्म।। १० अचेचीविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ६
| ६ बेभेषा-ञ्चकार इ० ।।म्बभूव इ०।। मास इ० ।। आव, आम।
७ बेभेष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। चेचीव्यादित्यादौ ये परे चेच्यूयादित्याद्यपि भवति। ८ बेभेषिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८५३ दाशृग् (दाश्) दाने।
९ बेभेषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः।। १ दादा-शीति, ष्टि, ष्टः, शति, शीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, शीमि, श्मि,
१० अबेभेषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, श्वः, श्मः।।
आव, आम।।
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
210
८५६ भ्रेषृग् (भ्रेष्) चलने च ।।
१ येथे पीति ष्टि ष्ट, पति पीषि क्षि, ष्ठः, ष्ठ षीमि, ष्मि, ष्वः, ष्मः ॥
२ बेभ्रेष्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ बेभ्रे-षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षाणि,
षाव, षाम ।।
४ अबेभ्रे-षीत् ट्, ष्टाम्, षुः, षी, ट्, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व, ष्म ।। ५ अवेभ्रेष्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ बेभ्रेषा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।।
७ वेभ्रेष्यात् स्ताम् सुः ८ बेभ्रेषिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ बेभ्रेपिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अवेधेषिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
८५७ पपी (पष्) बाधनस्पर्शनयोः ।।
१ पाप - षीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, ष्वः, ष्मः ।।
२ पापघ्यात्, याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव याम ॥
३ पापषीतु, टु, ष्टात् शम्, षतु डि टात् ष्टम्, ष्ट, पाणि, षाव, षाम ||
४ अपाप-षीत् ट्, ष्टाम्, षुः, षी, टू, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व,
ष्म ।।
५ अपापा
अपापय्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ पापषाञ्चकार इ० ।। म्बभ्रुव इ० ।। मास इ० ।।
७ पापण्या-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ पापषिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ पापविष्य्-अति, अतः, अन्ति असि, अथः अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अपापविष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ८५८ लपी (लघु) कान्तौ ।।
१ लाल-पीति, ष्टि, ष्टः, षति, षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, षीमि, ष्मि, ष्वः, ष्मः ।।
२ लालध्यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव याम ।।
३ लाल-षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षाणि, षाव, षाम ॥
४ अलाल-पीत् द् ष्टम्, घु, घी, द एम्, ष्ट, पम्, ष्व,
ष्म ।।
५ अलालाप्, अलालप्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ॥
६
लालषा - ञ्चकार इ० ।। म्बभ्रुव इ० ॥ मास इ० ।।
७
लालण्या-त्, स्ताम् सुः
८
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। लालषिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ लालषिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अलालपिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
८५९ चषी (च) भक्षणे। चष ४८० वदूपाणि । ८६० छषी (छष्) हिंसायाम् ||
१ चाच्छ-पीति, ष्टि, है, पति, पीषि, क्षिष्ठः, ष्ठ षीमि, मि, ष्वः, ष्मः ॥
२ चाच्छष्यात् याताम् युः । या, यातम्, यात। याम्, याव, याम ॥
३ चाच्छषीतु ष्टु ष्टात् ष्टाम् षतु ड्डि ष्टात् ष्टम्, ष्ट षाणि षाव, षाम ॥
४ अचाच्छ-षीत् ट्, ष्टाम्, षः, षी, ट्, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व,
ष्म ।।
५ अचाच्छाष्, अचाच्छ्ष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इयम्, इष्व, इष्म ।
६ चाच्छषा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ चाच्छष्या-त्, स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चाच्छपिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चाच्छषिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अचाच्छषिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
211
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि) ८६१ त्विषी (त्विष्) दीप्तौ।।
८६३ माहृग् (माह्) माने।। १ ते-त्वेष्टि, त्विषीति, त्विष्टः, त्विषति, त्विषीषि, त्वेक्षि, | १ मामा-हीति, ढि, ढः, हति, हीषि, क्षि, ढः, ढ, हीमि, ह्मि, त्विष्ठः, त्विष्ठ, त्विषीमि, त्वेष्मि, त्विष्वः, त्विष्मः।।
ह्वः, ह्मः।। २ तेत्विष्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ मामा-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ तेत्वेष्टु, तेत्वि-षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, | ३ मामा-हीतु, ढु, ढात्, ढाम्, हतु, ढि, ढात्, ढम्, ढ, हानि, पाणि, षाव, षाम।।
हाव, हाम।। ४ अते-त्वेट, त्विषीत्, त्विष्टाम्, त्विषुः, त्विषीः, त्वेट, | ४ अमामा-हीत्, ट्, ढाम्, हुः, ही:, ट्, ढम्, ढ, हम्, ह्व, त्विष्टम्, त्विष्ट, त्विषम्, त्विष्व, त्विष्म।।
म।। ५ अतेत्वेष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अमामाह्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इप्म।।
इष्म।। ६ तेत्वेषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। | ६ मामाहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ तेत्विष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ मामाह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तेत्वेषिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ मामाहिता-",रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ तेत्वषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ मामाहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अतेत्वेषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्, १० अमामाहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ५६२ दासृग् (दास्) दाने।।
८६४ गुहौग् (गुह्) संवरणे।। १ दादा-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, १ जो-गुहीति, गोढि, गूढः, गुहति, गुहीषि, घोक्षि, गूढः, गूढ, सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।।
गुहीमि, गोझि, गुह्वः, गुह्मः।। २ दादास्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ जोगुह-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ दादा-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, सतु, द्धि, स्तात्, स्तम्, स्त, | ३ जो-गुहीतु, गोढु, गूढात्, गूढाम्, गुहतु, गूढि, गूढात्, सानि, साव, साम।।
गूढम्, गूढ, गुहानि, गुहाव, गुहाम।। ४ अदादा-तंसीत्, तन्, तंस्ताम्, तंसुः,:, तंसी:, तन्, तंस्तम्, | ४ अजो-गुहीत्, घोट, गूढाम्, गुहुः, गुही:, घोट्, गूढम्, गूढ, तंस्त, तंसम्, तस्व, तंस्म।।
गुहम्, गुह्व, गुह्म।। ५ अदादास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अजोगूह-ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ दादासा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ जोगूहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ दादास्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
| ७ जोगुह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ दादासिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।।
८ जोगहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ दादासिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ जोगूहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अदादासिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अजोगूहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
212
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ८६५ भ्लक्षी (भलक्ष्) भक्षणे।।
८६७ घुटि (घुट) परिवर्तने।। १ बाभ्ल-क्षीति, ष्टि, ष्टः, क्षति, क्षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, क्षीमि, | १ जो-घोट्टि, घुटीति, घुट्टः, घुटति, घुटीषि, घुट्षि, घुट्ठः, क्ष्मि, श्वः, क्ष्मः।।
घुट्ठ, घुटीमि, घुटिम, घुट्वः, घुटमः।। २ बाभ्लक्ष-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ जोघुट्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ बाल-क्षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्टाम्, क्षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, क्षानि, ३ जो-घोट्ट, घुटीतु, घुट्टात्, घुट्टाम्, घुटतु, घुड्डि, घुट्टात्, क्षाव, क्षाम।।
___ घुट्टम्, घुट, घुटानि, घुटाव, घुटाम।। ४ अबाभ्ल-क्षीत्, ट्, ष्टाम्, क्षुः, क्षीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, क्षम्, श्व, ४ अजो-घोट्, घुटीत, घुट्टाम्, घुटुः, घुटी:, घोट्, घुट्टम्, घुट्ट, क्ष्म।।
घुटम्, घुटव, घुटम।।। ५ अबाभ्लक्ष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अजोघोट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ बाभ्लक्षा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। । ६ जोघोटा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ बाभ्लक्ष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जोघुट्या-त्, स्ताम्, सुः1:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ बाभ्लक्षिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ जोघोटिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ बाभ्लक्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ जोघोटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आव:, आमः।। १० अबाभ्लक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अजोघोटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ८६६ द्युति (द्युत्) दीप्तौ।।
८६८ रुटि (रुट्) प्रतिघाते।। १ दे-द्युतीति, द्योत्तिः, द्युत्तः, द्युतति, द्युतीषि, धोत्सि, द्युत्थः, १ रो-रुटीति, रोट्टि, रुट्टः, रुटति, रुटीषि, रोट्षि, रुट्ठः, रुट्ठ, द्युत्थ, द्युतीमि, धोत्मि, धुत्वः, द्युत्मः ।।
| रुटीमि, रोटिम, रुट्वः , रुटमः ।। २ देद्युत्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ रोरुट्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ देद्योत्तु, देधु- तीतु, त्तात्, त्ताम्, ततु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, | ३ रोरोटु, रोरु-टीतु, हात्, टाम्, टतु, ड्डि, टात्, ट्टम्, ट्ट, तानि, ताव, ताम।।
___टानि, टाव, टाम।। ४ अदे-द्योत्, द्युतीत्, द्युत्ताम्, धुतुः, द्युतीः, द्योत्, द्युत्तम्, | ४ अरो-रुटीत, रोट्, रुट्टाम, रुटुः, रुटी:, रोट्, रुटम्, रुट्ट, द्युत्त, द्युतम्, धुत्व, द्युत्म।।
रुट्टम्, रुट्व, रुटम।। ५ अदेद्योत्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई;, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, । ५ अरोरोट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ देद्योता-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०॥ | ६ रोरोटा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ देद्युत्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।।। |७ रोरुट्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ देद्योतिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। |८ रोरोटिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ देद्योतिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ रोरोटिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अदेद्योतिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । १० अरोरोटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आमा
आव, आमा
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
213
८६९ लुटि (लुट्) प्रतीघाते। लुट १७६ वद्रूपाणि।। ७ सेष्विद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८७०लुठि (लुल्) प्रतीघाते। लुठ २०४ वद्रूपाणि।। ८ सेष्वेदिता-", री, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८७१ श्विताङ् (श्वित्) वर्णे।।
९ सेष्वेदिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः ।। . १ शे-श्वत्ति, श्वितीति, श्वित्तः, श्वितति, श्वितीषि, श्वेत्सि, श्वित्थः,
१० असेष्वेदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, श्वित्थ, श्रितीमि, श्वेत्मि, श्वित्व:, श्वित्मः।।
आव, आम।। २ शेश्वित्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
८७५ क्षुभि (क्षुभ्) संचलने। याम।। ३ शेश्वेत्तु, शेश्वि- तीतु, त्तात्, ताम्, ततु, द्धि, त्तात्, तम्, त्त, १ चो-क्षुभीति, क्षोब्धि, क्षुब्धः, क्षुभति, क्षुभीषि, क्षोप्सि, तानि, ताव, ताम।।
क्षुब्धः, क्षुब्ध, क्षुभीमि, क्षोभ्मि, क्षुभ्वः, क्षुभ्मः ।। ४ अशे-श्वेत्, श्वितीत्, श्वित्ताम्, श्वितुः, श्वितीः,श्वेत, श्वित्तम. | २ चोक्षुभ्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, श्वित्त, श्वितम्, श्वित्व, श्वित्म।।
याम। ५ अशेश्वेत्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ३ चोक्षोब्धु, चोक्षु-भीतु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, इष्म।।
___ब्धम्, ब्ध, भाणि, भाव, भाम।। ६ शेश्वेता-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
४ अचो-क्षोप्, क्षुभीत्, क्षुब्धाम्, क्षुभुः, क्षुभीः, क्षोप, क्षुब्धम्, ७ शेश्वित्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। । क्षुब्ध, क्षुभम्, क्षुभ्व, क्षुभ्म।। ८ शेश्वेतिता-", रौ, र: । सि, स्थः; स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ५ अचोक्षोभ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ९ शेश्वेतिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, इष्म।। आवः, आमः।।
६ चोक्षोभा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। १० अशेश्वेतिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ७ चोक्षुभ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव, आम।।
८ चोक्षोभिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ८७२त्रिमिदाङ् (मिद्) स्नेहने।। मिदग ८३९ वटा ९ चोक्षोभिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि. अथः. अथ। आमि ८७३ विक्ष्विदाङ् (श्विद्) मोचने च।
आव:, आमः।। लिक्ष्विदा २७६ वद्रूपाणि।।
१० अचोक्षोभिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम॥ ८७४ अिष्विदाङ् (स्विद्) मोचने च।।
८७६ णभि (नभ) हिंसायाम्।। १ से-ष्विदीति, ष्वेत्ति, वित्तः, ष्विदति, ष्विदीषि, ष्वेत्सि,
१ नान-भीति, ब्धि, ब्धः, भति, भीषि, प्सि, ब्धः, ब्ध, भीमि, ष्वित्थः, ष्वित्थ, ष्विदीमि, ष्वेद्मि, विद्वः. विद्मः।।
भिम, भ्वः, भ्मः।। २ सेष्विद्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
२ नानभ-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ सेष्वेत्तु, सेष्वि-दीतु, त्तात्, त्ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त,
३ नान-भीतु, ब्धु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्, दानि, दाव, दाम।।
ब्ध, भाणि, भाव, भाम।। ४ असे-ष्विदीत्, ष्चेत्, ष्वित्ताम्, ष्विदुः, ष्विदीः, ष्वेः, त्,
४ अनान-भीत्, न्, ब्धाम्, भुः, भीः, न्, ब्धम्, ब्ध, भम्, वित्तम्, वित्त, ष्विदम्, विद्व, ष्विा।।
भ्व, भ्म।। ५ असेष्वेद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
| ५ अनानाम्, अनानभ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इष्म।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ सेष्वेदा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
214
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६ नानभा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।।
| ६ सासम्भा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ नानभ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ सास्रभ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ नानभिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। |
८ सास्रम्भिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ९ नानभिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
स्मः।। आवः, आमः।।
९ सास्रम्भिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
आमि, आव:, आमः।। १० अनानभिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
१० असास्रम्भिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। ८७७ तुभि (तुभ्) हिंसायाम्॥
८७९ भ्रंशू (भ्रंश्) अवस्रंसने।। १ तो-तुभीति, तोब्धि, तुब्धः, तुभति, तुभीषि, तोप्सि, तुब्धः,
१ बनी-भ्रंशीति, भ्रष्टि, भ्रष्टः, भ्रशति, भ्रंशीषि, भ्रति, भ्रष्ठः, तुब्ध, तुभीमि, तोभ्मि, तुभ्वः, तुभ्मः।।
भ्रष्ठ, भ्रंशीमि, भ्रश्मि, भ्रंश्वः, भ्रश्मः ।। २ तोतुभ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
२ बनीभ्रश्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याम।।.
याव, याम।। ३ तोतोब्धु, तोतु-भीतु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्,
| ३ बनी-भ्रंशीतु, भ्रष्टु, भ्रष्टात्, भ्रष्टाम्, भ्रशतु, भ्रड्डि, भ्रष्टात्, ब्धम्, ब्ध, भानि, भाव, भाम।।
भ्रष्टम्, भ्रष्ट, भ्रंशानि, भ्रंशाव, भ्रंशाम।। ४ अतो-तोप, तुभीत्, तुब्धाम्, तुभुः, तुभी:, तोप्, तुब्धम्,
४ अबनी-भ्रंशीत्, भ्रन्, भ्रष्टाम्, भ्रशुः, भ्रशीः, भ्रन्, भ्रष्टम्, तुब्ध, तुभम्, तुभ्व, तुभ्म।।
भ्रष्ट, भ्रंशम्, भ्रंश्व, भ्रंश्म।। ५ अतोतोभ-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अबनीभ्रंश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ तोतोभा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
| ६ बनीभ्रंशा-ऋकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ तोतुभ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
७ बनीभ्रंश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तोतोभिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।। ९ तोतोभिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि. अथः. अथ। आमि.
८ बनीभ्रंशिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:,
स्मः ।। आवः, आमः।।
९ बनीभ्रंशिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। १० अतोतोभिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आमि, आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अबनीभ्रंशिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ८७८ सम्भूङ् (सम्भ) विश्वासे।।
आव, आम।। १ सास्र-म्भीति, म्धि, ब्धः, भति, म्भीषि, म्प्सि, ब्धः, ब्ध,
८८० स्रंसूङ् (संस्) अवस्रंसने।। म्भीमि, म्भ्मि, भ्वः, भ्मः।। २ सास्रभ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
| १ सनी-स्रंसीति, संस्ति, स्रस्त:, स्रसति, स्रंसीषि, स्रंस्सि, याव, याम।।
स्रस्थ: स्रस्थ, स्रंसीमि, स्रंस्मि. स्रस्वः. स्रस्मः।। ३ सास्र-म्भीतु, म्न्धु, ब्धात्, ब्धाम, भत, ब्धि, ब्धात, ब्धम. | २ सनीस्रस्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ब्ध, म्भाणि, म्भाव, म्भाम।।
याव, याम।। ४ असास्र-म्भीत्, न्, ब्धाम्, भुः, म्भीः, न्, ब्धम्, ब्ध, | ३ सनी-स्रंसीतु, संस्तु, स्रस्तात्, स्रस्ताम्, सतु, सद्धि, म्भम्, भ्व, भ्म।।
स्रस्तात्, स्रस्तम्, स्रस्त, संसानि, संसाव, संसाम।। ५ असास्रम्भ-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ असनी-स्रंसीत्, स्रन्, स्रस्ताम्, स्रसुः, स्रंसी:, स्रन्, इष्म।।
स्रस्तम्, स्रस्त, स्रंसम्, स्रस्व, स्रस्म।।
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
215
.
५ असनीसंस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ३ वरीवर्तु, वरीवृ- तीतु, त्तात्, त्ताम्, ततु, द्धि, त्तात्, त्तम्, इष्म।।
त्त, तानि, ताव, ताम।। ६ सनीसंसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ४ अवरी-वर्तु, वृतीत्, वृत्ताम्, वृतुः, वृती:, ७ सनीस्रस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। मतान्तराभिप्रायेण, वर्तु, वृत्तम्, वृत्त, वृतम्, वृत्व, वृत्म।। ८ सनीत्रंसिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, - ५ अवरीवर्त-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, ।, स्मः ।।
इष्म।। ९ सनीस्रंसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। | ६ वरीवर्ता-ञ्चकार इ० ।।म्बभूव इ०।। मास इ०।। आमि, आवः, आमः।।
७ वरीवृत्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। १० असनीसंसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ८ वरीवर्तिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। आव, आम।।
९ वरीवर्तिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ८८१ ध्वंसूङ् (ध्वंस्) गतौ च।।
आवः, आमः।।
१० अवरीवर्तिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १ दनी-ध्वंसीति, ध्वंस्ति, ध्वस्तः, ध्वसति, ध्वंसीषि, ध्वंस्सि, |
आव, आम।। ध्वस्थः, ध्वस्थ, ध्वंसीमि, ध्वंस्मि, ध्वस्वः, ध्वस्मः ।।
पक्षे वरी-स्थाने 'वरि' इति वर्' इति च ज्ञेयम्। २ दनीध्वस्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
नवरं वर्-घटितरूपेषु बहुलवचनादीन भवति। तेन तिवि सिवि याव, याम।।
__तुवि दिवि सिवि चेकमेवरूपम।। ३ दनी-ध्वंसीतु, ध्वंस्तु, ध्वस्तात्, ध्वस्ताम्, ध्वसतु, ध्वद्धि,
८८३ स्यन्दौङ् (स्यन्द्) स्रवणे।। ध्वस्तात्, ध्वस्तम्, ध्वस्त, ध्वंसानि, ध्वंसाव, ध्वंसाम।।
| १ सास्य-न्दीति, न्ति, त्तः, त्दति, न्दीषि, न्त्सि, त्थः, त्थ, ४ अदनी-ध्वंसीत्, ध्वन्, ध्वस्ताम्, ध्वसुः, ध्वंसी:, ध्वन्,
न्दीमि, न्यि, त्द्वः, त्यः।। ध्वस्तम्, ध्वस्त, ध्वंसम्, ध्वस्व, ध्वस्म।।
| २ सास्यद-यात, याताम, यः। याः, यातम, यात। याम, ५ अदनीध्वंस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
याव, याम।। इष्म।।
३ सास्य- न्दीतु, न्तु, न्तु, त्तात्, त्ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, ६ दनीध्वंसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
त्त, न्दानि, न्दाव, न्दाम।। ७ दनीध्वस्या-त्, स्ताम, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ४ असास्य-न्दीत. त्त. ताम. द. दी:. न. त्तम. त्त. न्दम. द. ८ दनीध्वंसिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, त्य।। स्मः ।।
५ असास्यन्द्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ९ दनीध्वंसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।। इष्म।। आमि, आव:, आमः।।
६ सास्यन्दा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। १० अदनीध्वंसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | | ७ सास्यन्द्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, आव, आम।।
स्मा।। ८८२ वृतूङ् (वृत्) वर्तने।।
८ सास्यन्दिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
स्मः ॥ १ वरी-वर्ति, वृतीति, वृत्तः, वृतति, वृतीषि, वत्सि, वृत्थः, । ९ सास्यन्दिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। वृत्थ, वृतीमि, वत्मि, वृत्वः, वृत्मः।।
आमि, आवः, आमः।। २ वरीवृत्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
१० असास्यन्दिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, याम।।
आव, आम।।
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
216
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
८८४ वृधूङ् (वृध्) वृद्धौ।।
८ चलीकल्पिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
स्मः ।। १ वरी-वृधीति, वर्धि वर्द्धि, वृद्धः, वृधति, वृधीषि, वत्सि,
९ चलीकल्पिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। वृद्धः, वृद्ध, वृधीमि, वमि, वृध्वः, वृध्मः।।
आमि, आवः, आमः।। २ वरीवृध्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
१० अचलीकल्पिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, याव, याम।।
आव, आम।। ३ वरीवर्द्ध, वरीव-धीतु, द्धात्, द्धाम, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्,
पक्षे चली-स्थाने 'चलि' इति 'चल्' इति च ज्ञेयम्। द्ध, धानि, धाव, धाम।। ४ अवरी-वर्त,. वृधीत्, वृद्धाम, वृधुः, वृधीः, वाः, वत्,
८८७ ज्वल (ज्वल्) दीप्तौ।। वृद्धम्, वृद्ध, वृधम्, वृध्व, वृध्म।।
१ जाज्व-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्पि, ल्थः, ल्थ, ५ अवरीवर्ध-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।। इष्म।
२ जाज्वल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ६ वरीवर्धा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
याव, याम।। ७ वरीवृध्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
३ जाज्व्-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ८ वरीवर्धिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
ल्त, लानि, लाव, लाम।। ९ वरीवर्धिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
४ अजाज्व-लीत, ल, ल्ताम्, लुः, ली:, ल्, ल्तम्, ल्त, लम्,
ल्व, ल्म।। आव:, आमः।। १० अवरीवर्धिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
५ अजाज्वाल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म। आव, आम।।
६ जाज्वला-चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। पक्षे वरी-स्थाने 'वरि' इति वर्' इति च ज्ञेयम्।
७ जाज्वल्या -त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८८५ शृधूङ् (शृध्) शब्दकुत्सायाम॥
८ जाज्वलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, शृधूग् ८४२ वद्रूपाणि।।
स्मः ।। ८८६ कृपौङ् (कृप्) सामर्थ्ये ।।
९ जाज्वलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। १ चली-क्लृपीति, क्लपति क्लृप्तः, क्लृपति, क्लृपीषि,
आमि, आवः, आमः।। क्लपसि, क्लृप्थः, क्लृप्थ, क्लृपीमि, क्लृप्मि, क्लृप्वः,
१० अजाज्वलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, क्लुप्मः।।
आव, आम।। २ चलीक्लुप्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
लकारस्य सानुनासिकत्वे जा-स्थाने 'जं' इति 'जञ्' इति च याव, याम।।
ज्ञेयम्। ३ चलीकल्प्तु, चलीक्ल-पीतु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, | ८८८ कुच (कुच्) सम्पर्चनकौटिल्यप्रतिष्टम्भ विलेखने। प्तात्, प्तम्, प्त, क्लुपाणि, क्लृपाव, क्लृपाम।।
कुच ९१ वद्रूपाणि॥ ४ अचली-क्लपीत, कल, क्लप्ताम, क्लप:. क्लपी:. कल.
८८९ पत्त्तृ (पत्) गतौ॥ क्लुप्तम्, क्लृप्त, क्लृपम्, क्लृप्व, क्लृप्म।। ५ अचलीकल्प-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | १ पनीप-तीति, त्तिः, त्तः, तति. तीषि, त्सि, त्थः, त्थ, तीमि, इष्म।।
त्मि, त्वः, त्मः।। ६ चलीकल्पा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। २ पनीपत्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ७ चलीक्लृप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, | याम।।
F
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
217
३ पनीप- तीतु, तु, तात्, ताम्, ततु, द्धि, तात्, त्तम्, त्त, | २ चाक्कथ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, तानि, ताव, ताम।।
याव, याम।। ४ अपनीप-तीत्, त्, ताम्, तुः, तीः, त्, त्तम्, त्त, तम्, त्व, | ३ चाक- थीतु, तु, त्तात्, ताम्, थतु, द्धि, तात्, त्तम्, त्त, त्म।।
थानि, थाव, थाम।। ५ अपनापात्, अपनापत्-इत्, इष्टाम्, इषुः । इः, इष्टम्, इष्ट। | ४ अचाक-थीत. त. त्ताम, थः. थीः त. त्तम. त्त, थम, थ्व, इषम्, इष्व, इष्म।।
थ्म। ६ पनीपता-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
| ५ अचाक्वाथ्, अचाक्वथ्-त्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। ७ पनीपत्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।।। ८ पनीपतिता-" रौ. र:। सि. स्थ: स्थ.। स्मि. स्व: स्मः।।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ९ पनीपतिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथ:, अथ। आमि,
६ चाक्कथा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। आव:, आमः।।
७ चाक्कथ्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १० अपनीपतिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
८ चावथिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः।। आव, आम।।
९ चाकथिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ८९० पथे (पथ्) गतौ।।
आवः, आमः।।
१० अचाक्कथिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १ पाप-थीति, त्ति, त्तः, थति, थीषि, त्सि, त्थः, स्थ, थीमि, |
आव, आमः। थिम, थ्वः, थ्मः।।
८९२ मथे (मथ्) विलोडने।। २ पापथ्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
१ माम-थीति, त्ति, त्तः, थति, थीषि, त्सि, त्थः, स्थ, थीमि, ३ पाप- थीतु, तु, त्तात्, त्ताम्, थतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, ।
थिम, थ्वः, थ्मः।। थानि, थाव, थाम।।
२ मामथ्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ४ अपाप-थीत्, त्, त्ताम्, थुः, थीः, त्, तम्, त, थम्, थ्व, याम।। थ्म।।
| ३ माम- थीतु, तु, त्तात्, त्ताम्, थतु, द्धि, त्तात्, तम्, त, ५ अपापाथ्, अपापथ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट।।
थानि, थाव, थाम।। इषम्, इष्व, इष्म।।
| ४ अमाम-थीत्, त्, त्ताम्, थुः, थी:, त्, तम्, त्त, थम्, थ्व, ६ पापथा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
म।। ७ पापथ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।
| ५ अमामाथ्, अमामथ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। ८ पापथिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। इषम्, इष्व, इष्म॥ ९ पापथिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि. | ६ मामथा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। आव:, आमः।।
७ मामथ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १० अपापथिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ८ मामथिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आव, आम।।
९ मामथिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ८९१ कथे (क्वथ्) निष्पाके।।
आवः, आमः।।
१० अमामथिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १ चाक-थीति, ति, त्तः, थति, थीषि, सि, त्थः, त्थ, थिम,
आव, आम।। थीमि, थिम, थ्वः, थ्मः॥
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
218
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ८९३ षद्लू (सद्) विशरणगत्यवसादनेषु॥ ८९५ बुध (बुध्) अवगमने। बुधृग् ८४४ वद्रूपाणि। १ सास-दीति, त्ति, त्तः, दति, दीषि, सि, त्थः, त्थ, दीमि,
८९६ टुवमू (वम्) उद्गिरणे।। द्मि, द्वः, द्मः।।
१ वं-वमीति, वन्ति, वान्तः, वमति, वमीषि, वंसि, वान्थः, २ सासद्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
वान्थ, वमीमि, वन्मि, वन्वः, वन्मः ।। याम।।
२ वंवम्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ सास-दीतु, तु, त्तात्, ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, दानि,
याम।। दाव, दाम।।
३ वं-वमीतु, वन्तु, वान्तात्, वान्ताम्, वमतु, वांहि, वान्तात्, ४ असास-दीत्, त्, त्ताम्, दुः, दी:, :, त्, त्तम्, त्त, दम्, द्व,
वान्तम्, वान्त, वमाणि, वमाव, वमाम।। द्म।।
४ अवं-वमीत्, वन्, वान्ताम्, वमुः, वमीः, वन्, वान्तम्, ५ असासाद्, असासद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट ।
वान्त, वमम्, वन्व, वन्म।। इषम्, इष्व, इष्म।। ६ सासदा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।।
५ अवंवम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। ७ सासद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ सासदिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।।
६ ववमा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ९ सासदिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
| ७ वंवम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आवः, आमः।।
८ वंवमिता-", रौ, र:। सि, स्थ:, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १० असासदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ९ वंवमिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव, आम।।
आवः, आमः।। ८९४ शद्रों (शद्) शातने॥
१० अवंवमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। १ शाश-दीति, ति, त्तः, दति, दीषि, सि, त्थः, स्थ, दीमि,
पक्षे वं स्थाने 'व' इति ज्ञेयम्। द्मि, द्वः, द्मः।। २ शाशद्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव,
८९७ भ्रमू (भ्रम्) चलने।। याम।।
१ बम्ध्र-अमीति, अन्ति, आन्तः, अमति, अमीषि, अंसि, ३ शाश-दीतु, तु, त्तात्, ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, दानि, आन्थः, आन्थ, अमीमि, अन्मि, अन्वः, अन्मः।। दाव, दाम।।
२ बभ्रम्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ४ अशाश-दीत्, त्, त्ताम्, दुः, दी:, :, त्, त्तम्, त्त, दम्, द्व, याम।। द्म।।
३ बभ्र-अमीतु, अन्तु, आन्तात्, आन्ताम्, अमतु, आंहि, ५ अशाशाद्, अशाशद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । आन्तात्, आन्तम्, आन्त, अमाणि, अमाव, अमाम।। इषम्, इष्व, इष्म।।
४ अबम्भ्र-अमीत्, अन्, आन्ताम्, 'अमुः, अमी:, अन्, ६ शाशदा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।।
आन्तम्, आन्त, अमम्, अन्व, अन्म।। ७ शाशद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।
म्, स्व, स्म।। । ५ अबभ्रम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ८ शाशदिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
इष्म।। ९ शाशदिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
६ बम्भ्रमा-शकार इ० ।।म्बभूव इ० ।। मास इ०।। आव:, आमः।।
७ बम्भ्रम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १० अशाशदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
८ बम्भ्रमिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आव, आम।।
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
म।।
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
219 ९ बम्भ्रमिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ८ चाचलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। आवः, आमः।।
९ चाचलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अबम्भ्रमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अचाचलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, पक्षे बम्ध्र स्थाने 'बंभ्र' इति ज्ञेयम्।
आव, आम।। ८९८ क्षर (क्षर) संचलने।।
__ पक्षे चा-स्थाने 'चं' इति 'चञ्' इति च ज्ञेयम्। १ चाक्ष-रीति, ति, तः, रति, रीषि, र्षि, र्थः, र्थ, रीमि, र्मि,
९०० जल (जल्) घात्ये॥ वः,मः।।
१ जाजल्-ईति, ति, तः, अति, ईषि, षि, थः, थ, ईमि, मि, २ चाक्षर-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, वः, मः।। याम।।
२ जाजल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ३ चाक्ष-रीतु, तु, त्, त्म्, रतु, हि, र्तात्, तम्, त, राणि, याव, याम।। राव, राम।।
३ जाजल्-ईतु, तु, तात्, ताम्, अतु, हि, तात्, तम्, त, आनि, ४ अचाक्ष-रीत्, :, र्ताम्, रुः, री:, :, तम्, र्त, रम्, र्व, म।। | आव, आम।। ५ अचाक्षार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ अजाजल्-ईत्, ", ताम्, उः, ईः, ", तम्, त, अम्, व,
इष्म।। ६ चाक्षरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
५ अजाजाल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ चाक्षर्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। इष्म।। ८ चाक्षरिता-'', रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ जाजला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ९ चाक्षरिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ७ जाजल्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव:, आमः।।
८ जाजलिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १० अचाक्षरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ९ जाजलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव, आम।।
आव:, आमः।। ८९९ चल (चल्) कम्पने।।
१० अजाजलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, "अत।अम्,
आव, आम।। १ चाचल्-ईति, ति, तः, अति, ईषि, षि, थः, थ, ईमि, मि,
___ पक्षे जाज-स्थाने 'जंज' इति 'जङ्ग्' इति च ज्ञेयम्। वः, मः।। २ चाचल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
- ९०१ टल (टल्) वैकलव्ये।। याव, याम।।
| १ टाटल्-ईति, ति, तः, अति, ईषि, षि, थः, थ, मि, ईमि, ३ चाचल-ईतु, तु, तात्, ताम्, अतु, हि, तात्, तम्, त, आनि, | मि, वः, मः।। आव, आम।।
२ टाटल्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ४ अचाचल्-ईत्, ", ताम्, तुः, ई:, ", तम्, त, अम्, व,
याम।।
३ टाटल्-ईतु, तु, तात्, ताम्, अतु, हि, तात्, तम्, त, आनि, ५ अचाचाल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
आव, आम।। इष्म।।
४ अटाटल्-ईत्, ", ताम्, उ:, ई:, '', तम्, त, अम्, व, ६ चाचला-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
म। ७ चाचल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम, स्व. स्म। । ५ अटाटाल-इत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।।
म।।
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
याम।।
म।।
220
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६ टाटला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
५ अतास्थाल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ टाटल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
इष्म। ८ टाटलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ तास्थला-ञ्चकार इ० ।। म्बभव इ०।। मास इ०॥ ९ टाटलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ७ तास्थल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव:, आमः।।
८ तास्थलिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। १० अटाटलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ९ तास्थलिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव, आम।।
आवः, आमः।। पक्षे टाट-स्थाने 'टंट' इति 'टण्ट्' इति च ज्ञेयम्। १० अतास्थलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ९०२ ट्वल (ट्वल्) वैक्लव्ये।।
आव, आम।। १ टाटवल्-ईति, ति, तः, अति, ईषि, षि, थः, थ, ईमि, मि,
पक्षे ता-स्थाने 'तं' इति च ज्ञेयम्। वः, मः।।
९०४ हल (हल्) विलेखने।। २ टाट्वल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | १ जाहल्-ईति, ति, तः, अति, ईषि, षि, थः, थ, ईमि, मि, याव, याम।।
वः, मः।। ३ टाट्वल्-ईतु, तु, तात्, ताम्, अतु, हि, तात्, तम्, त, | २ जाहल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव,
आनि, आव, आम।। ४ अटाट्वल्-ईत्, '', ताम्, उः, ई:, ", तम्, त, अम्, व, | ३ जाहल्-ईतु, तु, तात्, ताम्, अतु, हि, तात्, तम्, त, आनि,
आव, आम।। ५ अटाट्वाल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ अजाहल्-ईत्, ", ताम्, उ:, ईः, '', तम्, त, अम्, व, इष्म।।
म।। ६ टाट्वला-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ५ अजाहाल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ टाटवल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
इष्म।। ८ टाट्वलिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ६ जाहला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ९ टाट्वलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ७ जाहल्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आवः, आमः।।
८ जाहलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १० अटाट्वलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ९ जाहलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव, आम।।
आवः, आमः।। पक्षे टाट्-स्थाने 'टंट' इति 'टण्ट्' इति च ज्ञेयम्। १० अजाहलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ९०३ ष्ठल (स्थल) स्थाने।।
आव, आम।। १ तास्थल-ईति, ति, तः, अति, ईषि, षि, थः, थ, ईमि, मि, |
पक्षे जा-स्थाने 'जं' इति ज्ञेयम्। वः, मः।।
९०५ णल (नल्) गन्थे।। २ तास्थल-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | १ नानल्-ईति, ति, तः, अति, ईषि, षि, थः, थ, ईमि, मि, याव, याम।।
वः, मः।। ३ तास्थल्-ईतु, तु, तात्, ताम्, अतु, हि, तात्, तम्, त, | २ नानल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, आनि, आव, आम।।
याम। ४ अतास्थल-ईत्, ", ताम्, उ:, ई:, ", तम्, त, अम्, व, | ३ नानल्-ईतु, तु, तात्, ताम्, अतु, हि, तात्, तम्, त, आनि, मा
आव, आम।।
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
यइलुवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
४ अनानल्-ईत्, " ताम्, ड, ई, " तम् त, अम्, व
म।।
५ अनानाल-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ नानला - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।।
७ नानल्या तू, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ नानलिता- " रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ नानलिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आभि, आवः, आमः ।।
१० अनानलिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम् आव, आम।।
पक्षे नान-स्थाने 'नंन' इति 'नन' इति च ज्ञेयम् । ९०६ बल (बल्) प्राणनधान्यावरोधयोः ।।
१ बाबल - ईति, ति, तः, अति, ईषि, षि, थः, थ, ईमि, मि,
मः ॥
वः,
२ बाबल्यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ बाबलू - ईतु, तु, तात्, ताम्, अतु, हि, तात्, तम्, त, आनि, आव, आम ।।
४ अबावल्-ईत्, " ताम्, उ:, ई, " तम् त, अम्, व,
१
म॥
५ अबाबाल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ बाबला - कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ बाबल्या- तू, स्ताम्, सु: ।, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ बाबलिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ बाबलिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अवावलिष्य्-अत् अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
पक्षे बाब-स्थाने 'बम्बू' इति 'बंबू' इति च ज्ञेयम् । ९०७ पुल (पुल) महत्त्वे ॥
पो-पोल्ति, पुलीति, पुल्तः, पुलति, पुलीषि, पोल्षि, पुल्थ, पुल्थ, पुलीमि, पोल्मि, पुल्वः, पुल्मः ॥
२ पोपुल् - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ पोपोल्तु, पोपु-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम ।।
"
४ अपो-पोल, पुलीत, पुल्ताम्, पुलुः, पुली पोल, पुल्तम्, पुल्त, पुलम्, पुल्व, पुल्म ||
५ अपोपोल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ पोपोलाकार इ० ।। म्बभूव ३० ॥ मास ३० ॥
पोपुल्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। पोपोलिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ पोपोलिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ आमि
७
८
221
आवः, आमः ।।
१० अपोपोलिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम।।
९०८ कुल (कुल) बन्धुसंस्त्यानयोः ||
१ चो-कोल्ति, कुलोति कुल्तः, कुलति, कुलीषि, कोल्षि, कुल्थ:, कुल्थ, कुलीमि, कोल्मि, कुल्वः, कुल्मः ।।
२ चोकुल्यात्, याताम् यु याः यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ चोकोल्तु, चोकुलीतु, ल्तु ल्तात्, ल्ताम् लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
४ अचो- कोल्, कुलीत कुल्ताम् कुलुः, कुली, कोल्, कुल्तम्, कुल्त, कुलम्, कुल्व, कुल्म |
५ अचोकोल ईतु इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ चोकोला-शकार ३० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥ ७ चोकुल्या- तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चोकोलिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ चोकोलिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अचोकोलिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
222
९०९ पल (पल्) गतौ ।।
१ पापल्-ईति, ति, तः, अति, ईषि, षि, थः, थ, ईमि, मि, वः, मः ।।
२ पापल् यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ पापल्- ईतु, तु, तात्, ताम्, अतु, हि, तात्, तम्, त, आनि, आव, आम ॥
४ अपापल्-ईत्, '", ताम्, उ:, ई:, ", तम्, त, अम्, व,
म।।
५ अपापाल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ पापला - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ पापल्या-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ पापलिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ पापलिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अपापलिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत ।अम्,
आव, आम ।।
पक्षे पाप् स्थाने 'पम्पू' इति 'पंप्' इति च ज्ञेयम् । ९१० फल (फल) गतौ। त्रिफला ३८१ वद्रूपाणि ।। ९११ शल (शल्) गतौ। शलि ७४८ वद्रूपाणि || ९१२ हुल (हुल्) हिंसासंवरणयोः ॥
१ जो - होल्ति, हुलीति, हुल्तः, हुलति, हुलीषि, होल्षि, हुल्थ:, हुल्थ, हुलीमि, होल्मि, हुल्वः, हुल्मः ।।
२ जोहुल् - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम।।
३ जोहोल्तु, जोहु-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम ।।
४ अजो-होल्, हुलीत, हुल्ताम्, हुलुः, हुली:, होल्, हुल्तम्, हुल्त, हुलम्, हुल्व, हुल्म ।।
५ अजोहोल - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ जोहोला - ञ्चहार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ जोहुल्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ जोहोलिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
स्मः ॥
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
९ जोहोलिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अजोहोलिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम् आव, आम ॥
९१३ क्रुशू (क्रुश्) आह्वानरोदनयोः ॥
१ चो- क्रोष्टि, कुशीति, क्रुष्टः, क्रुशति, क्रुशोषि, क्रोक्षि, क्रुष्ठः, क्रुष्ठ, क्रुशीमि, क्रोश्मि, क्रुश्वः, क्रुश्मः ।।
२ चोक्रुश्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्,
याव, याम ।।
३ चोक्रोशु, चोत्रु- शीतु, ष्टात्, ष्टाम्, शतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, शानि, शाव, शाम ।।
४ अचो- क्रोट्, क्रुशीत्, क्रुष्टाम्, क्रुशुः क्रुशी:, क्रोट्, क्रुष्टम्,
क्रुष्ट, क्रुशम्, क्रुश्व, क्रुश्म ।।
५ अचोक्रोश- ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।
६ चोक्रोशा ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चोक्रुश्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चोक्रोशिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ चोक्रोशिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अचोक्रोशिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ॥
९१४ कस (कस्) गतौ ।।
१ चनीक-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, सीमि, स्मि, स्वः, स्मः ॥
२ चनीकस्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३
चनीक - सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम् स्तु द्धि, स्तात् स्तम्, स्त, सानि, साव, साम ।।
४ अचनीक - तंसीत्, तन्, तंस्ताम्, तंसुः, तंसी:, तन्, तंस्तम्, तंस्त, तंसम्, तंस्व, तंस्म ।।
५ अचनीकास्, अचनीकस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चनीकसा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
223
७ चनीकस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ६ ररमा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ८ चनीकसिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, | ७ रंरम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। स्मः ।।
८ रंरमिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ चनीकसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। |
९ रंरमिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आमि, आव:, आमः।।
आव:, आमः।। १० अचनीकसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, |
१० अरंरमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
मतान्तरे रंरण्मीत्यादि। ९१५ रुहं (रुह्) जन्मनि।।
९१७ षहि (सह्) मर्षणे।। १ रो-रोढि, रुहीति, रुढः, रुहति, रुहीषि, रोक्षि, रुढः, रुढ, रुहीमि, रोह्मि, रुह्वः, रुह्मः।।
१ सा-सहीति, सोढि, सोढः, सहति, सहीषि, सक्षि, सोढः, २ रोरुह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
सोढ, सहीमि, सह्मि, सह्वः, सह्यः।। याम।।
२ सासह-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। ३ रो-रुहीतु, रोढु, रुढात्, रुढाम्, रुहतु, रुढि, रुढात्, रुढम्,
३ सा-सहीतु, सोढु, सोढात्, सोढाम्, सहतु, सोढि, सोढात्, रुढ, रुहाणि, रुहाव, रुहाम।। ४ अरो-रुहीत्, रोट्, रुढाम्, रुहुः, रुही:, रोट्, रुढम्, रुढ,
सोढम्, सोढ, सहानि, सहाव, सहाम।।
४ असा-सहीत्, सट्, सोढाम्, सहुः, सही:, सट्, सोढम्, रुहम्, रुह्व, रुह्म।। ५ अरोरोह-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
सोढ, सहम्, सह्व, सह्म।।
५ असासह-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।। ६ रोरोहा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
इष्म।। ७ रोरोह्या-त, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
६ सासहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ८ रोरोहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
७ सासह्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ सासहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ रोरोहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
९ सासहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आस, १० अरोरोहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव:, आमः।। आव, आम।।
१० असासहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। ९१६ रमिं (रम्) क्रीडायाम्।।
९१८ यजी (यज्) देवपूजासंगतिकरणदानेषु।। १ रं-रमीति, रन्ति, रान्तः, रमति, रमीषि, रंसि, रन्थः, रन्थ, रमीमि, रन्मि, रन्वः, रन्मः।।
१ याय-जीति, ष्टि, ष्टः, जति, जीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, जीमि, ज्मि, २ रंरम्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, |
ज्वः, ज्मः।। याम।।
२ यायज्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ रं-मीतु, न्तु, न्तात्, ताम्, मतु, हि, तात्, तम्, त, माणि, | याम।। माव, माम।।
| ३ याय-जीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, जतु, डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, जानि, ४ अरंर-मीत्, न्, न्ताम्, मुः, मी:, न्, न्तम्, न्त, मम्, न्व, | जाव, जाम।।
४ अयाय-जीत्, ट्, ष्टाम्, जुः, जी:, टु, ष्टम्, ष्ट, जम्, ज्व, ५ अरंरम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ज्म।।
इष्म।
न्म।।
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
224
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५ अयायाज, अयायज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। | ४ अवाव-प्, पीत्, प्ताम्, पुः, पीः, प्, प्तम्, प्त, पम्, प्व, इषम्, इष्व, इष्म।।
प्मा ६ यायजा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
५ अवावाप्, अवावप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट । ७ यायज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ८ यायजिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
| ६ वावपा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। यायजिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
७ वावप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ वावपिता-", रौ, रः। सि, स्था, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आवः, आमः।।
९ वावपिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अयायजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्,
आवः, आमः ।। आव, आम॥
१० अवावपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ९१९ वें (वे) तन्तुसंताने। ओवै ४७ वढूपाणि।।
आव, आम।। ९२० व्यग् (व्ये) संवरणे। अज १२७ वहूपाणि॥
९२३ वही (वह) प्रापणे॥ ९२१ ह्वेग् (हे) स्पर्द्धाशब्दयोः।
| १ वा-वहीति, वोढि, वोढः, वहति, वहीषि, वक्षि, वोढः, १ जो-हवीति, होति, हूतः, हुवति, हवीषि, होषि, हूथः, हूथ, | वोढ, वहीमि, वह्मि, वह्वः, वह्मः॥ हवीमि, होमि, हूवः, हूमः।।
२ वावु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ जोहू-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। याम।।
३ वा-वहीतु, वोढु, वोढात्, वोढाम्, वहतु, वोढि, वोढात्, ३ जा-हवातु, हातु, हुतात्, हुताम्, हूवतु, हाह, हुतात्, हूतम् | वोढम्, वोढ, वहानि, वहाव, वहाम।। हूत्, हवानि, हवाव, हवाम।।
४ अवा-वहीत्, वट, वोढाम्, वहुः, वही:, वट, वोढम्, वोढ, ४ अजो-हवीत, होत्, हूताम्, हवुः, हवी:, होः, हूतम्, हूत्, वहम्, वुह्व, वुह्म।। . हवम्, हूव, हूम।।
५ अवावह्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अजोहु-वत्, वताम्, वन्, वः, वतम्, वत, वम्, वाव,
इष्म।। वाम।।
६ वावहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ जोहवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०॥ मास इ०।।
७ वावह्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जोहूया-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ।
| ८ वावहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ जोहविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
९ वावहिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,, ९ जोहविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः। आव:, आमः।।
१० अवावहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अजोहविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
९२४ ट्वोश्वि (श्वि) गतिवृद्ध्योः ॥ ९२२ डुवपी (वप्) बीजसंताने।।
| १ शो-शवीति, शोति, शूतः, शवति, शवीषि, शोषि, शूथः, १ वाव-पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, |
' शूथ, शवीमि, शोमि, शूवः, शूमः ।। प्मि, प्वः, प्मः।।
| २ शोशू-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, २ वावप्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ।
याम।। याम।। ३ वाव-पीतु, प्त् प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, |
३ शो-शवीतु, शोतु, शूतात्, शूताम्, शवतु, शूहि, शूतात्, पानि, पाव, पाम।।
__ शूतम्, शूत, शवानि, शवाव, शवाम।।
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
225
४ अशो-शवीत्, शोत्, शूताम्, शवुः, शवीः, शोः, शूतम्, | ३ वाव-दीतु, त्तु, त्तात्, त्ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, दानि, शूत, शवम्, शूव, शूम।।
दाव, दाम।। ५ अशोशव-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ अवाव-दीत्, त्, त्ताम्, दुः, दी:, :, त्, तम्, त्त, दम्, द्व, इष्म।।
द्म। ६ शोशवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। ५ अवावाद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ शोशूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। इष्म।। ८ शोशविता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ वावदा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ९ शोशविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ७ वावद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव:, आमः।।
८ वावदिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १० अशोशविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ९ वावदिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव, आम।।
आवः, आमः।। ९२४/२
| १० अवावदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। १ शे-श्वयोति, श्वेति, श्वितः, श्वियति, श्वयीषि, श्वेषि, श्विथः, |
९२६ वसं (वस्) निवासे। श्विथ, श्वयीमि, श्वेमि, श्विवः, श्विमः।। २ शेश्वि-यात, याताम, युः। याः, यातम, यात। याम. याव, - १ वाव-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ,
सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।। याम।।
२ वावस्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ शे-श्वयीतु, श्वेतु, श्वितात्, श्विताम्, श्वियतु, श्विहि, श्वितात्,
याम।। __श्वितम्, श्वित, श्वयानि, श्वयाव, श्वयाम।।
३ वाव-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, धि, द्धि, स्तात्, स्तम्, ४ अशे-श्वमीत्, श्वेत्, श्विताम्, श्वयुः, श्वयीः, श्वे:, श्वितम्,
स्त, सानि, साव, साम।। श्वित, श्वयम्, श्विव, श्विम।।
| ४ अवाव-सीत्, त्, स्ताम्, सुः, सी:, त्, स्तम्, स्त, सम्, ५ अशेश्वय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, स्व, स्म।। इष्म।।
५ अवावास्, अवावस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। ६ शेश्वया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०॥
इषम्, इष्व, इष्म।।
६ वावसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ शेश्वीया-त, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
७ वावस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ शेश्वयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ वावसिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ शेश्वयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ वावसिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः। १० अशेश्वयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्, १० अवावसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ९२५ वद् (वद्) व्यक्तायां वाचि।।
९२७ घटिष् (घट्) चेष्टायाम्।। १ वाव-दीति, ति, तः, दति, दीषि, सि, स्थः, स्थ, दीमि, | १ जाघ-टीति, टि, ट्टः, टति, टीषि, बि, क्षि, दुः, टु, टीमि, द्मि, द्वः, द्मः।।
टिम, ट्वः, ट्मः।। २ वावद्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, | २ जाघट्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।।
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
226
३ जाघ-टीतु, हु, हात्, हाम्, टतु, ड्डि, ट्टात्, हम्, ट्ट, टानि,
टाव, टाम ।।
४ अजाघटीत् द, इ, हाम्, दु:, टी, टू, इ, हम्, ह, टम्, ट्व, दम।।
५ अजाघाट्, अजाघट् - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम् इष्व इष्म ।
६ जाघटा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ जाघट्या-त्, स्ताम्, सु: ।: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ जाघटिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ जाघटिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।
९
१० अजाघटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
९२८ क्षजुङ् (क्षन्ज्) गतिदानयोः ॥
१ चाक्ष - ञ्जीति, ङ्कि, ङ्कः, ञ्जति, ञ्जीषि, ङ्गि, ङ्कथः, ङ्कथ, श्रीमि, ज्मि, ज्वः, मः ॥
२ चाक्षञ्ज-यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम।।
३ चाक्ष-जीतु क्ता तु धिङ्गात् म, ञ्जानि, ञ्जाव, जाम।।
४ अचाक्ष-जीत्, न काम, जु, जी, नू, ङ्गम्, इम् ज्व, म॥
५ अचाक्षञ्ज - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
,
६ चाक्षञ्जालकार ३० ।। म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥
७ चाक्षया तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चाक्षञ्जिता रौ र सि स्थः, स्थं, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चाक्षञ्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अचाक्षञ्जिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
९२९ व्यथिष् (व्यथ्) भयचलनयोः ।।
१ वाव्य-थीति, त्ति, त्तः, थति, थीषि, त्सि, त्थः, त्थ, थीमि, थ्मि, थ्वः,
थ्मः ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
२ वाव्यध्यात्, याताम् युः । या यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ वाव्य - थीतु, तु, त्तात् त्ताम्, थतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, थानि धाव, थाम।।
४ अवाव्य-थीत् त् त्ताम्, थु:, थी, तू, तम्, त्त, थम्, थ्व,
थ्म ॥
५ अवाव्याथ् अवाव्यथ्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।
६
वाव्यथा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ वाव्यव्या-त्, स्ताम्, सु: 1 स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ वाव्यथिता, रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥
९ वाव्यथिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ॥
१० अवाव्यथिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
९३० प्रथिष् (प्रथ्) प्रख्याने ।।
१ पाप्र-थीति, त्ति, तः, थति, थीषि, त्सि, त्थः, त्थ, थीमि, थ्मि, थ्वः,
27:11
२ पाप्रथ्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ पाप्रधीतु तु तात्, ताम्, धतु द्धि, तात् तम् त, थानि, धाव, धाम ॥
४ अपाप्र-थीत्, त्, ताम्, थुः, थी, त्, तम्, त्त, थम्, थ्व,
थ्म ।।
५ अपाप्राथ्, अपाप्रथ्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।
६
पाप्रथा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
पाप्रथ्या-तु स्ताम्, सुः
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥
८
पाप्रथिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।।
९ पाप्रथिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अपाप्रथिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम।।
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
227
९३१ म्रदिष् (मृद्) मर्दने।।
१० अचास्खदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १ माम-दीति, त्ति, त्तः, दति, दीषि, त्सि, त्थः, त्थ, दीमि,
आव, आम।। द्मि, द्वः, द्मः।।
९३३ कदुङ् (कन्द्) वैक्लव्ये। कदु २८८ वद्रूपाणि।। २ माप्रद्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ९३४ क्रदुङ् (क्रन्द) वैक्लव्ये। ऋदु २८९ वद्रूपाणि। याम।।
९३५ क्लदुङ् (क्लन्द्) वैक्लव्ये। २९० वद्रूपाणि।। ३ माम्र-दीतु, तु, त्तात्, त्ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, दानि,
९३६ ऋपि (क्रप) कृपायाम्।। दाव, दाम।।
१ चाक्र-पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, ४ अमाम्र-दीत्, त्, ताम्, दुः, दी:, :, त्, तम्, त्त, दम्, द्व, |
प्मि, प्वः, प्मः॥ द्म।।
२ चाक्रप्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ५ अमाम्राद्, अमाम्रद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। |
याम।। इषम्, इष्व, इष्म।
३ चाक्र-पीतु, प्तु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, ६ माम्रदा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
पानि, पाव, पाम।। ७ माम्रद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
| ४ अचाक्र-प्, पीत्, प्ताम्, पुः, पी:, प, प्तम्, प्त, पम्, प्व, ८ माम्रदिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
प्म।। ९ माप्रदिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
५ अचाक्राप्, अचाक्रप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। आवः, आमः।।
इषम्, इष्व, इष्म।। १० अमाप्रदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ।
६ चाक्रपा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। आव, आम।।
७ चाक्रप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९३२ स्खदिष् (स्खद्) खदने।।
८ चाक्रपिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। १ चास्ख-दीति, त्ति, त्तः, दति, दीषि, त्सि, त्थः, त्थ, दीमि, | ९ चाक्रपिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, दि, द्वः, द्यः।।
आवः, आमः।। २ चास्खद्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | १० अचाक्रपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, याव, याम।।
आव, आम।। ३ चास्ख-दीतु, तु, त्तात्, ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, । ९३७ जित्वरिप् (त्वर्) संभ्रमे।। दानि, दाव, दाम।।
१ ता-त्वरीति, तूर्ति, तूर्तः, त्वरति, त्वरीषि, तूर्षि, तूर्थः, तूर्थ, ४ अचास्व-दीत्, त्, त्ताम्, दुः, दी:, :, त्, त्तम्, त्त, दम्, द्व,
त्वरीमि, तूर्मि, तूर्वः, तूर्मः।।
२ तात्वर-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ५ अचास्खाद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
याम।। इष्म।।
३ ता-त्वरीति, तूर्तु, तूर्तात्, तूर्ताम्, त्वरतु, तूर्हि, तूर्तात्, ६ चास्खदा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।।
तूर्तम्, तूर्त, त्वराणि, त्वराव, त्वराम।। ७ चास्खद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
४ अता-त्वरीत्, तूः, तूर्ताम्, त्वरुः, त्वरी:, तूः, तूर्तम्, तूर्त, ८ चास्खदिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
त्वरम्, त्वर्व, तूर्व, तूर्म।। स्मः।।
५ अतात्वार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, चास्खदिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
इष्म।। इष्व, इष्म।। आमि, आवः, आमः।।
| ६ तात्वरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
द्म।।
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
228
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ७ तात्वर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ४ अदा-दरीत्, दः, दीर्ताम्, दरुः, दरीः, दः, दीर्तम्, दीर्त, ८ तात्वरिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। दरम्, दीर्व, दीर्म।। ९ तात्वरिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ५ अदादार्, अदादर-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, आव:, आमः।।
इष्व, इष्म।। १० अतात्वरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत!अम्, | ६ दादरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। आव, आम।।
७ दादीर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। तात्वर्यादित्यादौ ये परे तातूर्यादित्याद्यपि भवति। ८ दादरिता, दादरीता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, ९३८ प्रसिष् (प्रस्) विस्तारे॥
स्वः, स्मः॥ १ पाप्र-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ,
९ दादरिष्य्, दादरीष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।।
___ अथ। आमि, आवः, आमः।।
१० अदादरिष्य्, अदादरीष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, २ पाप्रस्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
अत अम्, आव, आम।। याम।।. ३ पाप्र-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, स्तात्, स्तम्, स्त,
९४३ नृ नये॥ सानि, साव, साम।।
१ ना-नरीति, नर्ति, नीर्तः, निरति, नरीषि, नर्षि, नीर्थः, नीर्थ, ४ अपाप्र-सीत्, त्, स्ताम्, सुः, सीः, त्, स्तम्, स्त, सम्, | नरीमि, नर्मि, नीर्वः, नीर्मः।। स्व, स्म।
२ नानीर-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ५ अपाप्रास्, अपाप्रस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। |
याम।। इषम्, इष्व, इष्म।।
३ ना-नरीति, नर्तु, नीर्तात्, नीर्ताम्, निरतु, नीर्हि, नीर्तात्, ६ पाप्रसा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
नीर्तम्, नीर्त, नराणि, नराव, नराम।। ७ पाप्रस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। | ४ अना-नरीत्, नः, नीर्ताम्, नरुः, नरी:, नः, नीर्तम्, नीर्त, ८ पाप्रसिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। नरम्, नीर्व, नीर्म। ९ पाप्रसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ५ अनानार्, अनानर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, आवः, आमः।।
इष्व, इष्म।। १० अपाप्रसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ६ नानरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। आव, आम।।
७ नानीर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९३९ दक्षि (दक्ष्) हिंसागत्योः। दक्षि ८०९ वद्रूपाणि।। ८ नानरिता, नानरीता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, ९४० श्रां (श्रा) पाके। श्रे ४४ वद्रूपाणि॥
स्वः, स्मः।।
९ नानरिष्य्, नानरीष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथ:, ९४१ स्मं (स्मृ) आध्याने। रमं १७ वद्रूपाणि।।
अथ। आमि, आवः, आमः।। ९४२ दृ भये।।
१० अनानरिष्य्, अनानरीष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, १ दा-दरीति, दर्ति, दीर्तः, दिरति, दरीषि, दर्षि, दीर्थः, दीर्थ, | अत। अम्, आव, आम।। दरीमि, दर्मि, दीर्वः; दीर्मः।।
९४४ ष्टक (स्तक्) प्रतीघाते।। २ दादीर-यात्, याताम्, यु:। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
९४५ स्तक (स्तक) प्रतीघाते॥ याम।। ३ दा-दरीति, दर्तु, दीर्तात्, दीर्ताम, दिरत. दीर्हि. दीर्वात | १ तास्त-काति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, दीर्तम्, दीर्त, दराणि, दराव, दराम।।
कीमि, क्मि, क्वः, क्मः।।
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
229
२ तास्तक्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | १ रार-गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, याव, याम।।
गीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः।। ३ तास्त-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, तात्, क्तम्, क्त, | २ रारग्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, कानि, काव, काम।।
याम।। ४ अतास्त-कीत्, क्, क्ताम्, कुः, कीः, क्, क्तम्, क्त, कम्, | ३ रार-गीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, गतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, क्व, क्म।।
गानि, गाव, गाम।। ५ अतास्ताक्, अतास्तक्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। | ४ अरार्-गीत्, क्, क्ताम्, गुः, गी:, क्, क्तम्, क्त, गम्, ग्व, इषम्, इष्व, इष्म।।
ग्म।। ६ तास्तका-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ५ अराराग्, अरारग्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, ७ तास्तक्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। इष्व, इष्म।। ८ तास्तकिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः॥ ६ रारगा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ९ तास्तकिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ७ रारग्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आवः, आमः।।
८ रारगिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १० अतास्तकिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ९ रारगिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव, आम।।
आवः, आमः।। ९४६चक (चक्) तृप्तौ च। चकि ५७५ वद्रूपाणि। | १० अरारगिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ९४७ कखे (कख) हसने।।
आव, आम।। १ चाक-खीति, क्ति, क्तः, खति, खीषि, खषि, क्षि, क्थः,
___ ९४९ लगे (लग्) सङ्गे।। क्थ, खीमि, खमि, ख्वः, ख्मः ।।
१ लाल-गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, क्षि, क्थः, क्थ, गीमि, २ चाकख-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ग्मि, ग्वः, ग्मः।। याव, याम।।
२ लालग-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ३ चाक-खीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, खतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, याव, याम।। खाणि, खाव, खाम।।
३ लाल-गीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, गतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, ४ अचाक-खीत्, क्, ग, ताम्, खुः, खी:, क्, ग, क्तम्, क्त, गानि, गाव, गाम।। खम्, ख्व, ख्म।।
४ अलाल-गीत्, क्, क्ताम्, गुः, गी:, क्, क्तम्, क्त, गम्, ग्व, ५ अचाकाख्, अचाक-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । ग्म। इषम्, इष्व, इष्म।।
| ५ अलालाग, अलालग-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम, इष्ट। ६ चाकखा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
इषम्, इष्व, इष्प।। ७ चाकख्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। ६ लालगा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ८ चाकखिता-".रौ, र:। सि. स्थः. स्थ.। स्मि. स्वः. स्मः।। ७ लालग्या-तु, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ चाकखिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि. अथः. अथ। आमि. | ८ लालगिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आवः, आमः।।
९ लालगिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अचाकखिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अलालगिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ९४८ रगे (रग्) शङ्कायाम्॥
आव, आम।।
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
230
९५० हगे (हुग्) संवरणे ॥
१ जाह- गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, क्षि, क्थः, क्थ, गीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः ॥
२ जाग्यात्, याताम् युः । या, यातम् यात याम्, याव याम ॥
३ जाह-गीतु, तु, तातू, क्काम, गतु, ग्धि, क्तात् क्तम्, गानि, गाव, गाम ॥
४ अजाह्न गीत्, क्, क्ताम्, गुः, गीः, क्, क्तम्, क्त, गम्, ग्व,
ग्म ।।
५ अजाह्राग्, अजाह्रग्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म॥
६ जागा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ जाहग्या-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ जाहगिता रौ र सि. स्थः स्थ, स्मि, स्वः ९ जाहगिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि
स्मः ॥
,
आवः, आमः ।।
१० अजाहगिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
९५१ हगे (ह्रग्) संवरणे ।।
"
,
१ जाह-गीति क्ति क्तः, गति, गीषि, ख्पि, क्षि, क्थः क्थ, गीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः ॥
२ जाहूग्यात्, याताम् युः । या यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ जाह्न गीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, गतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, गानि, गाव, गाम ॥
४ अजाह्न गीत्, क्, क्ताम्, गुः, गीः, क्, क्तम्, क्त, गम्, ग्व,
ग्म ।
५ अजाह्नाग्, अजाग्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।
६ जागा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ जाह्नग्या-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जाहगिता" री र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ जाह्नगिष्य्-अति, अतः अन्ति । असि अथः अथ आमि
I
"
आवः, आमः ।
१० अजाह्नगिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
१ सास- गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, ख्षि, क्षि, क्थः, क्थ, गीमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः ॥
२ सामग्यात्, याताम् यु या यातम् यात याम्, याव याम ॥
३ सास-गीतु तु तात् काम्, गतु ग्धि, क्तात् क्तम्, क्त, गानि, गाव, गाम ।।
४ असास् गीत्
काम, गुः गीः, क, क्तम्, क्त, गम्, ग्व,
ग्म ॥
५ असासाग्, असासग्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट ।
इषम्, इष्व इष्म ।।
६
सासगा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
सासग्या- तु स्ताम्, सुः
८
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। सासगिता" रौ र सि. स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ।। ९ सासगिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि अथः अथ आमि आवः, आमः ॥
१० असासगिष्य् अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अताअम्
आव, आम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ९५२ पगे (सग्) संवरणे ॥ ९५३ सगे (सग्) संवरणे ।।
९५४ ष्ठगे (स्थग्) संवरणे ।।
९५५ स्थगे (स्थग्) संवरणे ।।
१ तास्थ गीति, क्ति, क्तः, गति, गीषि, क्षि, क्थः, क्थ, गोमि, ग्मि, ग्वः, ग्मः ॥
६
७
८
२ तास्थग्- यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ तास्थ गीतु तु तात् काम, गतु, ग्धि, तात्, क्तम्, क्त, गानि, गाव, गाम ।।
४ अतास्थ्- गीत्, क्, क्ताम्, गुः, गीः, क्, क्तम्, क्त, गम्, ग्व, ग्म ।।
५ अतास्थाग्, अतास्वग्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।
तास्थगा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
तास्थग्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। तास्थगिता" रौ र सि. स्थः स्थ. । स्मि, स्वः स्मः ॥
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
231
९ तास्थगिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ४ अपम्-फणीत्, फण, फाण्टाम्, फणुः, फणी:, फण, आवः, आमः।।
फाण्टम्, फाण्ट, फणम्, फण्व, फण्म।। १० अतास्थगिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, । ५ अपम्फण्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, आव, आम।।
इष्म।। ९५६ वट (वट्) परिभाषणे। वट १६२ वद्रूपाणि।। |६ पम्फणा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ९५७ भट (भट्) परिभाषणे। भट १७० वद्रूपाणि॥
७ पम्फण्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९५८ णट (नट) नतौ। णट १७३ वद्रूपाणि।। ८ पम्फणिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९५९ गड (गड्) सेचने॥
९ पम्फणिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १ जाग-डीति, ट्टि, दृः, डति, डीषि, लि, ट्ठः, टु, डीमि,
आव:, आमः।। ड्मि, ड्वः, इमः।।
१० अपम्फणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, २ जागड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
आव, आम।। याम।।
पक्षे 'पम्' स्थाने पं इति ज्ञेयम्। ३ जाग-डीतु, टु, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, ट, डानि, ९६३ कण (कण) गतौ। कण २५० वद्रूपाणि।। डाव, डाम।।
९६४ रण (रण) गतौ। रण २४० वद्रूपाणि।। ४ अजाग-डीत्, ट्, ड्, ट्टाम्, दुः, डीः, ट्, ड्, दृम्, , डम्, | ९६५ चण (चण्) हिंसादानयोञ्च। चण २५२ वद्रूपाणि।। ड्व, इम।।
९६६ शण (शण) दाने।। ५ अजागाड्, अजागड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इपम्, इष्व, इष्म।।
| १ शं-शणीति, शण्टि, शाण्टः, शणति, शणीषि, शषि, ६ जागडा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।।
शाण्ठः, शाण्ठ, शणीमि, शण्मि, शण्वः, शण्मः ।। ७ जागड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। | २ शंशण-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ८ जागडिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
याम।। ९ जागडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ३ शं-शणीतु, शण्टु, शाण्टात्, शाण्टाम्, शणतु, शाहि, आवः, आमः।।
शाण्टात्, शाण्टम्, शाण्ट, शणानि, शणाव, शणाम।। १० अजागडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ४ अशं-शणीत्, शण, शाण्टाम्, शणुः, शणी:, शण, शाण्टम, आव, आम।।
शाण्ट, शणम्, शण्व, शण्म।। ९६० हेड (हेड्) वेष्टने। हेडङ् ६४७ वद्रूपाणि।। | ५ अशंशाण, अशशण-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट । ९६१ लड (लड्) जिह्वोन्मथने। लड २३६ वद्रूपाणि।। इषम्, इष्व, इष्म।। ९६२ फण (फण्) गतौ।।
६ शंशणा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। १ पम-फणीति, फण्टि, फाण्टः, फणति, फणीषि, फण्षि, ७ शंशण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
फाण्ठः, फाण्ठ, फणीमि, फण्मि, फण्वः, फण्मः ।। ८ शंशणिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। २ पम्फण्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | ९ शंशणिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, याम।।
आवः, आमः।। ३ पम्-फणीतु, फण्टु, फाण्टात्, फाण्टाम्, फणतु, फाण्हि, | १० अशंशणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, फाण्टात्, फाण्टम्, फाण्ट, फणानि, फणाव, फणाम।।
आव, आम।।
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
232
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
९६७ श्रण (श्रण) दाने।।
९६९ क्नथ (क्नथ्) हिंसार्थः।। १ शं-श्रणीति, श्रण्टि, श्राण्टः, श्रणति, श्रणीषि, श्रषि, । १ चाक्न-थीति, त्ति, त्तः, थति, थीषि, त्सि, त्थः, स्थ, थीमि,
श्राण्ठः, श्राण्ठ, श्रणीमि, श्रण्मि, श्रृण्वः, श्रण्मः ।। । थिम, थ्वः, थ्मः।। २ शंश्रण-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ चाक्नथ्-यात्, याताम्, युः। या:, यातम्, यात। याम्, याम।।
याव, याम।। ३ शं-श्रणीतु, श्रण्ट, श्राण्टात्, श्राण्टाम्, श्रणतु, श्राहि, | ३ चाक्न- थीतु, तु, त्तात्, ताम्, थतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त,
श्राण्टात्, श्राण्टम्, श्राण्ट, श्रणानि, श्रणाव, श्रणाम।।। | थानि, थाव, थाम।। ४ अशं-श्रणीत्, श्रण, श्राण्टाम्, श्रृणुः, श्रणीः, श्रण, श्राण्टम्, | ४ अचाक्न-थीत्, त्, त्ताम्, थुः, थीः, त्, तम्, त्त, थम्, थ्व, श्राण्ट, श्रणम्, श्रृण्व, श्रण्म।।
थ्म।। ५ अशंश्राण, अश्रश्रण-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। | ५ अचाक्ना, अचाक्नथ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ शंश्रणा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०॥
६ चाक्नथा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ शंश्रण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ७ चाक्नथ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ शंश्रणिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ८ चाक्नथिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ शंश्रणिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ चाक्नथिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अशंश्रणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अचाक्नथिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्, आव, आम।।
आव, आम।। ९६८ स्नथ (स्नथ्) हिंसार्थः।।
९७० ऋथ (ऋथ्) हिंसार्थः।। १ सास्न-थीति, ति, त्तः, थति, थीषि, त्सि, त्थः, त्थ, थीमि, | १ चाक्र-थीति, ति, तः, थति, थीषि, त्सि, त्थः, त्थ, थीमि, थ्यि, थ्वः, थ्यः।।
थ्मि, थ्वः, थ्मः।। २ सास्नथ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, २ चाक्रथ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ सास्न- थीतु, तु, त्तात्, ताम्, थतु, द्धि, तात्, त्तम्, त्त, | ३ चाक्र- थीतु, तु, त्तात्, त्ताम्, थतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, थानि, थाव, थाम।।
थानि, थाव, थाम।। ४ असास्न-थीत्, त्, त्ताम्, थुः, थीः, त्, तम्, त्त, थम्, थ्व, | ४ अचाक्र-थीत्, त्, त्ताम्, थुः, थीः, त्, तम्, त, थम्, थ्व,
थ्म।। ५ असास्ना, असास्नथ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। | ५ अचाक्राएं, अचाक्रथ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ सास्नथा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ चाक्रथा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ सास्नथ्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। | ७ चाक्रथ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ सास्नथिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ चाक्रथिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ सास्नथिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि | ९ चाक्रथिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० असास्नथिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अचाक्रथिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
थ्म।।
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
यवन्त प्रक्रिया (भ्वादि)
९७१ क्लथ (क्लथ्) हिंसार्थः ।
१ चाक्ल थीति, त्ति, तः, थति, थीषि, त्सि, त्थः, त्थ, थीमि, थ्मि, थ्वः, थ्मः ॥
२ चाक्लथ्यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ चाक्ल- धीतु, तु, त्तात्, ताम्, थतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, थानि, थाव, थाम ||
४ अचाक्लीत् तु ताम्, धुः थी, तु, तम्, त, थम्, थ्व,
थ्म ।।
५ अचाक्लाथ, अचाक्लथ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व इष्म ।
६ चाक्लथा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चाक्लथ्या - तू, स्ताम्, सुः । ८ चावलथिता" रौ र सि
स्मः ॥
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ स्थः, स्थ स्मि, स्वः,
९ चाक्लथिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अचाक्लथिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
९७२ छद (छद्) ऊर्जने ।।
१ चाच्छदीति, ति, तः, दति, दीषि, त्सि, स्थः, त्थ, दीमि, fa,,:11
२ चाच्छद्यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ चाच्छदीतु तु तात्, ताम्, दतु द्धि, तात् तम् त, दानि, दाव, दाम ।।
४ अचाच्छ- दीत्, त्, ताम्, दुः, दी:,, तू, त्तम्, त्त, दम्, द्व,
द्म ।।
५ अचाच्छाद्, अचाच्छद्-ईत्, इष्टाम् इषुः ई:, इष्टम्, इष्ट ।
इषम्, इष्व, इष्म ।
६ चाच्छदा - ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
"
,
७ चाच्छद्या-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चाच्छदिता रौ, र सि, स्थः स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चाच्छदिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अचाच्छदिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
९७३ मदै (मद्) हर्षग्लपनयोः ।।
१ माम-दीति, त्ति, तः, दति, दीषि, त्सि, त्थः, त्थ, दीमि, fu,:,:11
"
233
२ मामद्यात्, याताम्, युः । याः, यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ माम-दीतु, तु, त्तात् त्ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, दानि, दाव, दाम ।।
४ अमाम दीत्, त्, ताम्, दुः, दी, तू, तम्, त्त, दम्, द्व,
द्म ।।
५ अमामाद्, अमामद्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ॥
६
मामदाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
८
मामद्या- तू, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। मामदिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ मामदिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अमामदिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अताअम् आव, आम ।।
९७४ ष्टन (स्तन्) शब्दे । स्तन २९६ वद्रूपाणि ।। ९७५ स्तन (स्तन्) अवतंसने। स्तन २९६ वद्रूपाणि ।। ९७६ ध्वन (ध्वन्) शब्दे ध्वन २९८ वदूपाणि ।। ९७७ स्वन (स्वन्) शब्दे स्वन ३०० वगपाणि || ९७८ चन (चन्) हिंसायाम्। धन् २९९ वद्रूपाणि ।। ९७९ ज्वर (ज्वर) रोगे ।।
१ जाज्वरीति, जूर्ति, जूर्त, ज्वरति ज्वरीषि, जूर्षि, जूर्थ:, जूर्थ, ज्वरीमि, जूर्मि, जूर्वः जूर्मः ॥
"
२ जाज्वर्यात्, याताम् युः । या:, यातम् यात । याम्, याव, याम ॥
३ जा-ज्वरीति, जूर्तु, जूर्तात्, जूर्ताम्, ज्वरतु, जूर्हि, जूर्तात्, जूर्तम्, जूर्त, ज्वराणि, ज्वराव, ज्वराम ।।
४ अजा-ज्वरीत्, जू, जूतम्, ज्वरुः, ज्वरी, जू, जूर्तम्, जूर्त, ज्वरम्, ज्वर्व, जूर्व, जुर्म ।।
५ अजाज्वार्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ जाज्वरा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
234
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ७ जाज्वर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ५ अजाह्याल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ८ जाज्वरिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। इष्म।। ९ जाज्वरिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ६ जाह्मला-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। आवः, आमः।।
७ जाह्मल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १० अजाज्वरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ८ जाह्मलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। आव, आम।।
९ जाह्मलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, जाज्वर्यादित्यादौ ये परे जाजूर्यादित्याद्यपि भवति।
आवः, आमः।। ९८० चल (चल्) कम्पने। चल ८९९ वद्रूपाणि।।
१० अजाह्मलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। ९८१ ह्वल (ह्वल्) चलने।।
पक्षे जा-स्थाने 'जं' इति च ज्ञेयम्। १ जाह्व-लीति, ल्ति, ल्तः, लति, लीषि, ल्षि, ल्थः, ल्थ,
ल्थः, ल्थ, | ९८३ ज्वल (ज्वल्) दीप्तौ।। ज्वल ८८७ वद्रूपाणि।। लीमि, ल्मि, ल्वः, ल्मः।। २ जाह्वल्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
॥ इति भ्वादिगणः सम्पूर्णः॥ याम।।
॥ अथ अदादिगणः॥ ३ जाह्व-ईतु, तु, तात्, ताम्, अतु, हि, तात्, तम्, आनि, लाव, लाम।।
९८४ प्सांक् (प्सा) भक्षणे।। ४ अजाह्व-ईत, तु, ताम्, उ:, ई:, ", तम्, आनि, आव, | १ पा-प्सेति, प्साति, प्सीतः, प्सति, प्सेषि, प्सासि, प्सीथः, आम।।
प्सीथ, प्सेमि, प्सामि, प्सीवः, प्सीमः ।। ५ अजाह्वाल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
२ पाप्सी-यात्, याताम्, यु: । याः, यातम्, यात। याम्, याव, इष्म।।
याम।। ६ जाह्वला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
३ पा-प्सेतु, प्सातु, प्सीतात्, प्सीताम्, प्सतु, प्सीहि, प्सीतात्, ७ जाह्वल्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
प्सीतम्, प्सीत, प्सानि, प्साव, प्साम।। ८ जाह्वलिता-",रों, रः। सि, स्थ:, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ जाह्वलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ४ अपा-प्सत्, प्सात्, प्साताम्, प्सुः, प्सः, प्साः, प्सातम्, आव:, आमः ।।
प्सीत, प्साम्, प्सीव, प्सीम।। १० अजाह्वलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ५ अपाप्सास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, आव, आम।।
इष्म।। पक्षे जा-स्थाने 'जं' इति ज्ञेयम्।
६ पाप्सा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ९८२ ह्यल (हल्) चलने।
७ पाप्सेया, पाप्साया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, १ जाह्मल्-ईति, ति, तः, अति, ईषि, षि, थः, थ, ईमि, मि, स्व, स्म।। व:, मः।।
८ पाप्सिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। २ जाह्मल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
९ पाप्सिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, याव, याम।।
आवः, आमः।। ३ जाह्यल्-ईतु, तु, तात्, ताम्, अतु, हि, तात्, तम्, त, आनि, आव, आम।।
१० अपाप्सिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ४ अजाह्यल्-ईत्, ", ताम्, उ:, ई:, '", तम्, त, अम्, व, आव, आम।।
मा
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (अदादि)
235 ९८५ भांक् (भा) दीप्तौ॥
९८७ वाक् (वा) गतिगन्धनयोः। ओवै ४७ वद्रूपाणि।। १ बा-भेति, भाति, भीतः, भति, भेषि, भासि, भीथः, भीथ, ९८८ ष्णांक (स्ना) शौचे। ष्ण ४८ वद्रूपाणि।। भेमि, भामि, भीवः, भीमः।।
९८९ श्रांक (श्रा) पाके। भै ४५ वद्रपाणि। २ बाभी-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ९९० द्रांक (द्रा) कुत्सितगतौ।। दै ३३ वद्रूपाणि।। याम।।
___ ९९१ पांक् (पा) रक्षणे।। ३ बा-भेतु, भातु, भीतात्, भीताम्, भतु, भीहि, भीतात्,
१ पा-पेति, पाति, पीतः, पति, पेषि, पासि, पीथः, पीथ, भीतम्, भीत, भानि, भाव, भाम।।
पेमि, पामि, पीवः, पीमः।। ४ अबा-भेत्, भात्, भीताम्, भुः, भेः, भाः, भीतम्, भीत, भाम, भीव, भीम।।
२ पापी-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। ५ अबाभास्-इत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
३ पा-पेतु, पातु, पीतात्, पीताम्, पतु, पीहि, पीतात्, पीतम्, इष्म।।
पीत, पानि, पाव, पाम।। ६ बाभा-ञ्चकार इ० ।।म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
| ४ अपा-पेत्, पात्, पीताम्, पुः, पेः, पाः, पीतम्, पीत, पाम्, ७ बाभाया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
पीव, पीम। ८ बाभिता-'", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ बाभिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
| ५ अपापास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। आवः, आमः।।
६ पापा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। १० अबाभिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
७ पापाया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव, आम।।
८ पापिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः ।। ९८६ यांक् (या) प्रापणे॥
९ पापिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १ या-येति, याति, यीतः, यति, येषि, यासि, यीथः, यीथ,
आव:, आमः।। येमि, यामि, यीवः, यीमः।।
१० अपापिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, २ यायी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
आव, आम।। याम।।
९९२ लांक् (ला) आदाने।। ३ या-येतु, यातु, यीतात्, यीताम्, यतु, यीहि, यीतात्, यीतम्, यीत, यानि, याव, याम।।
१ ला-लेति, लाति, लीतः, लति, लेषि, लासि, लीथः, लीथ, ४ अया-येत्, यात्, यीताम्, युः, येः, याः, यीतम्, यीत,
लेमि, लामि, लीवः, लीमः।।। याम्, यीव, यीम।।
२ लाली-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ५ अयायास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
याम।। इष्म।।
३ ला-लेतु, लातु, लीतात्, लीताम्, लतु, लीहि, लीतात्, ६ याया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
लीतम्, लीत, लानि, लाव, लाम।। ७ यायाया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ४ अला-लेत्, लात्, लीताम्, लुः, ले:, लाः, लीतम्, लीत, ८ यायिता-'", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। लाम्, लीव, लीम।। ९ यायिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ५ अलालास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, आव:, आमः।।
इष्म।। १० अयायिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ६ लाला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। आव, आम।।
| ७ लालाया-त. स्ताम, सः। :, स्तम, स्त। सम. स्व, स्म।।
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
236
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ८ लालिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ५ अपाप्रास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ९ लालिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, इष्म।। आवः, आमः।।
६ पाप्रा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। १० अलालिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ७ पाप्रीया, प्राप्रेया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, आव, आम।।
स्म।। ९९३ रांक् (रा) दाने।। रै ३७ वद्रूपाणि।। ८ पाप्रिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९९४ दांवक् (दा) लवने। दैव् २८ वद्रूपाणि॥ |
९ पाप्रिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आव:, आमः।। ९९५.ख्यांक् (ख्या) प्रथने।।
१० अपाप्रिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १ चा-ख्यति, ख्याति, ख्यीतः, ख्यति, ख्येषि, ख्यासि,
आव, आम।। ख्यीथः, ख्यीथ, ख्येमि, ख्यामि, ख्यीवः, ख्यीमः।।।
__९९७ मांक (मा) माने।। मेंङ् ५५८ वद्रूपाणि।। २ चाख्यी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ।
९९८ वीक् (वी) प्रजनकान्त्यसनखादने च। अज १२१ याव, याम।।
वद्रूपाणि।। ३ चाख्य्-एतु, आतु, ईतात्, ईताम्, अतु, ईहि, ईतात्, ईतम्, ईत, आनि, आव, आम।।
९९९ छुक् (यु) अभिगमने। ४ अचा-ख्येत्, ख्यात्, ख्यीताम्, ख्युः, ख्यः, ख्याः, । १ दो-द्यवीति, द्योति, द्युतः, धुवति, द्यवीषि, द्योषि, घुथः, ख्यीतम्, ख्यीत, ख्याम्, ख्यीव, ख्यीम।।
यथ, द्यवीमि, धोमि, धुवः, धुमः।। ५ अचाख्यास-ईत. दृष्टाम. इषः। ई. डाम हुन्छ। दषम दुष्व २ दोधु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव,
याम।। इम।। ६ चाख्या-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
३ दो-द्यवीतु, द्योतु, द्युतात्, द्युताम्, धुवतु, घुहि, धुतात्,
द्युतम्, द्युत, द्यवानि, द्यवाव, द्यवाम।। ७ चाख्याया, चाख्येया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्,
४ अदो-द्यवीत्, द्योत्, द्युताम्, द्यवुः, द्यवीः, द्योः, द्युतम्, स्व, स्म।।
द्युत, धवम्, धुव, धुम।। ८ चाख्यिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
५ अदोद्याव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ९ चाख्यिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
६ दोद्यवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। १० अचाख्यिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
७ दोड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव, आम।।
| ८ दोद्यविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९९६ प्रांक (प्रा) पूरणे।। | ९ दोद्यविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १ पा-प्रेति, प्राति, प्रीतः, प्रति, प्रषि, प्रासि, प्रासिः, प्रीथ, आवः, आमः। प्रीथ, प्रेमि, प्रामि, प्रीवः, प्रीमः ।।
१० अदोद्यविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, २ पाप्री-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, |
आव, आम।। याम।।
१००० पुंक् (षु) प्रसवैश्वर्ययोः।। ३ पाप्र-एतु, आतु, ईतात्, ईताम्, अतु, ईहि, ईतम्, ईत, | १ सो-षवीति, षोति, षुतः, षुवति, षवीषि, षोषि, षुथः, षुथ, आणि, आव, आम।।
| षवीमि, षोमि, षुवः, षुमः।।। ४ अपाप्र-एत, आत, ईताम्, उः, ए:, आः, ईतम्, ईत, आम्, २ सोप-यात, याताम. यः। याः, यातम. यात। याम. याव, ईव, ईम।।
याम।।
इष्मा
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया (अदादि)
३ सो- षवीतु षोतु, षुतात् षुताम्, षुवतु, षुहि, षुतात् षुतम्, षुत, षवानि षवाव, षवाम ।।
४ असो - षवीत्, षोत्, षुताम्, षवुः, षवीः, षोः, षुतम्, षुत,
षवम्, षुव, षुम ।।
५ असोषाव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ सोषवा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ सोषूया - त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ सोषविता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ सोषविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आम: ।।
१० असोषविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत ।अम्,
आव, आम ।।
१००१ तुक् (तु) वृत्तिहिंसापूरणेषु ।।
१ तो - तवीति, तोति, तुतः, तुवति, तवीषि, तोषि, तुथः, तुथ, तवमि, तोमि, तुवः, तुमः ।।
२ तोतु- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥।
३ तो- तवीतु, तोतु, तुतात्, तुताम्, तुवतु, तुहि, तुतात्, तुतम्, तुत, तवानि तवाव, तवाम ॥
४ अतो- तवीत् तोत्, तुताम्, तवुः, तवी, तो:, तुतम् तुत, तवम् तुव, तुम।।
५ अतोताव्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ तोतवाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ तोतृया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ तोतविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ तोतविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ॥
१० अतोतविष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत ।अम्, आव, आम ।।
१००२ युक् (यु) मिश्रणे ॥
१ यो - यवीति, योति, युतः, युवति, यवीषि योषि, युथः, युथ, यवीमि, योमि, युवः, युमः ॥
२ योयु - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३
यो- यवीतु, योतु, युतात्, युताम् युवतु, यहि, युतात्, युतम्, युत, यवानि, यवाव, यवाम ।।
४ अयो- यवीत्, योत्, युताम्, यवुः, यवीः, योः, युतम्, युत, यवम्, युव, युम ।।
५ अयोयाव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म । इष्व, इड ||
६ योयवाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
योयूया - त्, स्ताम्, सु: । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। योयविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ योयविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ॥
१० अयोयविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
७
८
९
237
१००३ णुक् (नु) स्तुतौ ॥
१ नो - नवीति, नोति, नुतः, नुवति, नवीषि, नोषि, नुथः, नुथ, नवीमि, नोमि, नुवः, नुमः ॥
२ नोनु - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव याम।।
३ नो-नवीतु, नोतु, नुतात्, नुताम्, नुवतु, नुहि, नुतात्, नुतम्, नुत, नवानि, नवाव, नवाम ।।
४ अनो - नवीत् नोत् नुताम्, नवुः, नवी:, नो:, नुतम्, नुत, नवम्, नुव, नुम ।।
५ अनोनाव्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
नोनवा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
नोनूया - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। नोनविता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।।
८
९ नोनविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अनोनविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत । अम्, आव, आम ।।
६
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
238
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १००४ क्ष्णुक् (क्ष्णु) तेजने।।
१००६ टुक्षुक् (क्षु) शब्द।। १ चो-क्ष्णवीति, क्ष्णोति, क्ष्णुतः, क्ष्णुवति, क्ष्णवीषि, क्ष्णोषि, | १ चो-क्षवीति, क्षोति, क्षुतः, क्षुवति, क्षवीषि, क्षोषि, क्षुथः,
क्ष्णुथः, क्ष्णुथ, क्ष्णवीमि, क्ष्णोमि, क्ष्णुवः, क्ष्णुमः ।। । क्षुथ, क्षवीमि, क्षोमि, क्षुवः, क्षुमः।। २ चोक्ष्णु-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ चोक्षु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ चो-क्ष्णवीतु, क्ष्णोतु, क्ष्णुतात्, क्ष्णुताम्, क्ष्णुवतु, ६णुहि, | ३ चो-क्षवीतु, क्षोतु, क्षुतात्, क्षुताम्, क्षुवतु, क्षुहि, क्षुतात्, क्ष्णुतात्, क्ष्णुतम्, क्ष्णुत, क्ष्णवानि, क्षणवाव, क्ष्णवाम।।
| क्षुतम्, क्षुत, क्षवाणि, क्षवाव, क्षवाम।। ४ अचो-क्ष्णवीत्, क्ष्णोत्, क्ष्णुताम्, क्ष्णः, क्ष्णवी:, क्ष्णोः, ४ अचो-क्षवीत्, क्षोत्, क्षुताम्, क्षवुः, क्षवीः, क्षोः, क्षुतम्, क्ष्णुतम्, क्ष्णुत, क्ष्णवम्, क्ष्णुव, क्ष्णुम।।।
क्षुत, क्षवम्, क्षुव, क्षुम।। ५ अचोक्ष्णाव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
| ५ अचोक्षाव-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चोक्ष्णवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ चोक्ष्णूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
६ चोक्षवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ८ चोक्ष्णविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
७ चोखूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। स्मः ।।
८ चोक्षविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चोक्षणविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।। ९ चोक्षविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचोक्ष्णविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अचोक्षविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। १००५ सुक् (स्नु) प्रस्तवने।
१००७ रुक् (स) शब्दे। ५५४ वद्रूपाणि।। १ सो-स्नवीति, स्नोति, स्नुतः, स्नुवति, स्नवीषि, स्नोषि, | १००८ कुंक् (कु) शब्दे। कुंङ् ५४५ वद्रूपाणि।। स्नुथः, स्नुथ, स्नवीमि, स्नोमि, स्नुवः, स्नुमः ।।
१००९ रुदृक् (रुद्) अश्रुविमोचने।। २ सोस्नु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव,
१ रो-रुदीति, रोत्ति, रुत्तः, रुदति, रुदीषि, रोत्सि, रुत्थः, याम।।
रुत्थ, रुदीमि, रोद्मि, रुद्वः, रुद्रः ।। ३ सो-स्नवीतु, स्नोतु, स्नुतात्, स्नुताम्, स्नुवतु, स्नुहि, स्नुतात्, स्नुतम्, स्नुत, स्नवानि, स्नवाव, स्नवाम।।
२ रोरुद्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ४ असो-स्नवीत्, स्नोत्, स्नुताम, स्नवुः, स्नवीः, स्नोः
याम।। स्नुतम्, स्नुत, स्नवम्, स्नुव, स्नुम।।
३ रोरोत्तु, रोरु-दीतु, त्तात्, त्ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, तम्, त्त, ५ असोस्नाव-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
दानि, दाव, दाम।। इष्म।।
४ अरो-रुदीत्, रोत्, रुत्ताम्, रुदुः, रुदी:, रोः, रोत्, रुत्तम्, ६ सोस्नवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
रुत्त, रुदम्, रुद्व, रुद्म।। ७ सोस्नूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।५ अरोरोद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम, इष्ट। इषम्, इष्व, ८ सोस्नविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। । इष्म।। ९ सोस्नविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ६ रोरोदा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। आवः, आमः।।
७ रोरुद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १० असोस्नविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, |८ रोरोदिता-".रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
आव, आम।।
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (अदादि)
239 ९ रोरोदिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ७ शाश्वस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आवः, आमः।।
८ शाश्वसिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १० अरोरोदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, - ९ शाश्वसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव, आम।।
आवः, आमः।। १०१० विष्वपंक् (स्वप्) शये।। १० अशाश्वसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। १ सो-पाप्ति, षुपीति, षुप्तः, षुपति, षुपीषि, षोप्सि, षुप्थः,
मतान्तरे अशाश्वसीदित्येकमेव पुप्थ, षुपीमि, पोप्मि, षुप्वः, षुप्मः।। २ सोषुप्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव,
१०१२ जक्षक (ज) भक्षहसनयो।। याम।।
१ जाज-क्षीति, ष्टि, ष्टः, क्षति, क्षीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, क्षीमि, क्ष्मि, ३ सोषोप्तु, सोषु-पीतु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, क्ष्वः, क्ष्मः॥ प्त, पाणि, पाव, पाम।।
जाजक्ष्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ४ असो-षोप, पुपीत्, षुप्ताम्, षुपुः, षुपीः, षोप्, षुप्तम्, याम।। षुप्त, षुपम्, षुप्व, षुप्म।।
३ जाज-क्षीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, क्षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, क्षानि, ५ असोषोप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, क्षाव, क्षाम।। इष्म।।
४ अजाज-क्षीत्, ट्, ष्टाम्, क्षुः, क्षीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, क्षम्, श्व, ६ सोषोपा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
क्ष्म।। ७ सोषुप्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ५ अजाजक्ष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ८ सोषोपिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। | इष्म।। ९ सोषोपिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ६ जाजक्षा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। आवः, आमः।।
७ जाजक्ष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १० असोषोपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ८ जाजक्षिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। आव, आम।।
९ जाजक्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, अन्यमते सास्वपीति,
आवः, आमः।। १०११ श्वसक् (श्वस्) प्राणने।।
१० अजाजक्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। १ शाश्व-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।।
१०१३ शासूक् (शास्) अनुशिष्टौ।।
१ शा-शासीति, शास्ति, शिष्टः, शासति, शासीषि, शास्सि, २ शाश्वस्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
शिष्ठः, शिष्ठ, शासीमि, शास्मि, शिष्वः, शिष्मः ।। याव, याम।। ३ शाश्व-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, धि, द्धि, स्तात्, स्तम्,
२ शाशिष्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
याव, याम।। स्त, सानि, साव, साम।।
३ शा-शासीतु, शास्तु, शिष्टात्, शिष्टाम्, शासतु, (शाधि), ४ अशाश्व-सीत्, त्, स्ताम्, सुः, सी:, त्, स्तम्, स्त, सम्,
शिष्टात्, शिष्टम, शिष्ट, शासानि, शासाव, शासाम।। स्व, स्म।।
| ४ अशा-शासीत्, शात्, शिष्टाम्, शासुः, शासी:, शाः, शात्, ५ अशाश्वास्, अशाश्वस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। |
शिष्टम्, शिष्ट, शासम्, शिष्व, शिष्म।। इषम्, इष्व, इष्म।।
| ५ अशाशास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ शाश्वसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
इष्म।
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
240
६ शाशासा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ शाशास्यातु स्ताम् सुः
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ शाशासिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ शाशासिय् अति, अतः अन्ति। असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ॥
१० अशाशासिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम् आव, आम।।
१०१४ वचंक् (वच्) भाषणे॥
१ बावचीति क्ति क्तः चति, चीपि, क्षि, क्थः क्थ, चीमि, fog, val: 34:11
,
२ वावच्या याताम् यु याः, यातम् यात याम्, याव,
याम ।।
३ बाब चीतु तु तात् काम्, चतु, ग्धि, कात् क्तम्, क्त, चानि, चाव, चाम ॥
४ अवाव-चीत्, क्, क्ताम्, चुः, चीः, क्, क्तम्, क्त, चम्,
"
च्व, च्म ॥
५ अवावच्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ वावचा ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ । मास इ० ॥
७ वावच्या तु, स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ वावचिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ वावचिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अवावचिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत । अम् आव, आम ।।
आशिषि वोच्यादिति केचित् १०१५ मृजौक् (मृज्) शुद्धौ । ।
१ मरीमृजीति मार्जीति, मार्ष्टि मृष्टः, मृजति, मार्जति, मृजीपि, मार्जीषि, मार्क्षि, मृष्ठः, पृष्ठ, मार्जीमि, मर्मि, मृजीमि, मृज्वः, मृज्मः ।।
२ मरीमृज्यात्, याताम् युः या यातम् यात । याम् याव, याम ॥ [ मार्जाम, मृजाम ।।
३ मरी- मार्जीतु, मार्छु, मृजीतु मृष्टात् मृष्टाम्, मृजतु, मार्जतु, मृति मृष्टात् मृष्टम् मृष्ट, माजांनि, मृजानि, मार्जाव, मृजाव, मार्जाम, मृजाम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
४ अमरी मार्जीत्, मार्ट, मृजीत् मार्जी, मार्द, मुजी, मृष्टम् मृष्ट, मृजम्, मार्जम, मृज्य,
मृष्टाम्, मृजुः, मार्जुः,
-
मृज्य ।।
५ अमरीमार्ज ईत्, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व,
६
७
८
इष्म ।।
मरीमाज शकार इ० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास ३० ॥
मरीमृज्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। मरीमार्जिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ मरीमार्जिष्य्-अति, अतः अन्ति। असि, अथः अथ । आमि आवः, आमः ।
१० अमरीमार्जिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्, आब, आम।।
पक्षे मरी-स्थाने 'मरी' इति 'मर्' इति च ज्ञेयम् ।। १०१६ सस्तुक् (सन्स्त्) स्वप्ने ।
१ सासं-स्तीति स्तिः, स्ति, स्तति, स्तीषि, स्त्सि, स्त्थः, स्त्थ, स्तीमि, स्त्मि, स्त्वः, स्मः ॥
२ सासंस्त्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ सासं स्तीतु स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्ततु [सास-न्धि, न्द्धि, द्धि], स्तात् स्तम्, स्त, स्तानि, स्ताव, स्ताम ।।
४ असा संस्तीत्, सन्, संस्ताम्, संस्तुः, संस्तीः, सन्, संस्तम्, संस्त, संस्तम्, संस्त्व, संस्त्म ।।
५ असासंस्त्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म | !
६ सासंस्ता चकार ३० ।। म्बभूव इ० ।। मास ३० ॥
७ सासंस्त्या- तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा ८ सासंस्तिता रौ र सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः स्मः ।। ९ सासंस्तिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० असासंस्तिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
१०१७ विदक् (विद्) ज्ञाने ।।
१ वे - विदीति, वेत्ति, वित्तः, विदति, विदीषि, वेत्सि, वित्थः, वित्थ, विदीमि वेद्मि विद्वः, विद्मः ॥
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (अदादि)
241 २ वेविद्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | १ जं-घनीति, घन्ति, घन्तः, घ्नति, घनीषि, घंसि, घथः, घथ, याम।।
घनीमि, घन्मि, घन्वः, घन्मः।। [याव, याम।। ३ वेवेत्तु, वेवि-दीतु, तात्, ताम्, दतु, द्धि, तात्, त्तम्, त्त, | २ जंघन्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, दानि, दाव, दाम।।
याम।। ४ अवे-विदीत्, वेत्, वित्ताम्, विदुः, विदी:, वेः, वेत्, वित्तम्, | ३ जं-घनीतु, घन्तु, घ्तात्, घ्ताम्, घ्नतु, जाहि, घतात्, वित्त, विदम्, विद्व, विद्य।।
घतम्, घत, घनानि, घनाव, घनाम।। ५ अवेवेद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ अजं-घनीत्, घन् घताम्, घुः, घनी:, घन्, घतम्, घत, इष्म।।
घनम्, घन्च, घन्म।। ६ वेवेदा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। | ५ अवध्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ वेविद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
इष्म।। ८ वेवेदिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।। | ६ जंघना-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ९ वेवेदिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ७ वध्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव:, आमः।।
८ जंघनिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। १० अवेवेदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्, | ९ जंघनिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव, आम।।
आवः, आमः। १० १८ हनंक (हन्) हिंसागत्योः ।। वधेऽर्थे- । १० अजंघनिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १ जे-घ्नयीति, नेति, नीतः, घ्नयति, नयीषि, नेषि,
आव, आम।।
पक्षे जं-स्थाने 'जङ्' इति ज्ञेयम्। मतान्तरे हो जङ्घहि इति। घ्नीथः, घ्नीथ, घ्नयीमि, नेमि, घ्नीव:, घ्नीमः ।। २ जेनी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
___क्रियारत्नसमुच्चये-अद्यतन्यादौ तु पचिवदित्युक्तम्, याम।।
| तद्विचारणीयमद्यतन्यामाशिषि च वधादेशस्य प्राप्तिसत्वात्।। ३ जे-नयीतु, नेतु, घ्नीतात्, प्रीताम्, नियतु, घ्नीहि,
१०१९ वशक् (वश्) कान्तौ।। घ्नीतात्, नीतम्, घ्नीत, घ्नयानि, नयाव, घ्नयाम।। | १ वाव-शीति, ष्टि, ष्टः, शति, शीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, शीमि, श्मि, ४ अजे-नयीत्, घनेत्, नीताम्, नयुः, नयी:, घ्नेः, घ्नीतम्, | श्वः, श्मः।। नीत, घ्नयम्, घ्नीव, घ्नीम।।
२ वावश्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ५ अजेनाय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, याम।। [शानि, शाव, शाम।। इष्म।।
३ वाव-शीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्टाम्, शतु, डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, ६ जेनया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
४ अवाव-शीत्, ट्, ष्टाम्, शुः, शीः, टु, ष्टम्, ष्ट, शम्, श्व, ७ जेनीया-त, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
श्म।। ८ जेनयिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। ५ अवावाश्, अवावश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। ९ जेनयिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | इषम्, इष्व, इष्म।। आवः, आमः॥
| ६ वावशा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। १० अजेघ्नयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ७ वावश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव, आम।।
८ वावशिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। मतान्तरे-जेघ्नयोतीत्यादिरूपं न भवति।।
९ वावशिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, गत्यर्थे।
आवः, आमः।।
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
242
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १० अवावशिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ८ शेशयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आव, आम।।
| ९ शेशयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, यङ्लुप्यपि विङतिपरे य्वृदित्यन्ये-तन्मते वा-वशीति, वोष्टः आवः, आमः।। वोशतीत्यादि।।
१० अशेशयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १०२० घसक् (सस्) स्वप्ने।।
आव, आम।। १ सास-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, |
१०२२ नुक् (हनु) अपनयने।। सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।।
१ जो-ह्रवीति, ह्रोति, हुतः, ह्रवति, ह्रवीषि, होषि, हुथः, हुथ, २ सासस्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम् | ह्रवीमि, होमि, हुवः, हुमः।। याव, याम।।
२ जोह्र-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ सास-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, स्तात्, स्तम्, स्त, |
याम।। सानि, साव, साम।।
| ३ जो-हवीतु, ह्रोतु, हुतात्, हृताम्, ह्रवतु, हुहि, हुतात्, हृतम्, ४ असास-सीत्, त्, स्ताम्, सुः, सी:, त्ः, स्तम्, स्त, सम्, । हृत, ह्रवानि, हवाव, हवाम।। स्व, स्म।।
४ अजो-ह्रवीत्, ह्रोत्, हुताम्, ह्रवुः, ह्रवी:, ह्रोः, हृतम्, हुत, ५ असासास्, असासस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। हवम्, हुव, हुम।। इषम्, इष्व, इष्म।।
| ५ अजोह्रव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ साससा-ञ्चकार इ० ।।म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
इष्मा ७ सासस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ६ जोह्नवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ८ साससिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। । ७ जोडूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।। ९ साससिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | जोहविता-" रौ. र:। सि. स्थ: स्थ.। स्मि. स्वः स्मः।। आवः, आमः।।
९ जोह्रविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० असाससिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अजोह्रविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १०२१ शीक् (शी) स्वप्ने।।
आव, आम।। १ शे-शयीति, शेति, शीतः, श्यति, शयीषि, शेषि, शीथः, |
१०२३ षूडौक् (सू) प्राणिगर्भविमोचने।। शीथ, शयीमि, शेमि, शीवः, शीमः।।
१ सो-षवीति, षोति, घूतः, षवति, षवीषि, षोषि, षूथः, षूथ, २ शेशी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, षवीमि, षोमि, षूवः, ष्मः।। याम।।
२ सोषू-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ शे-शयीतु, शेतु, शीतात्, शीताम्, श्यतु, शीहि, शीतात्, याम।। शीतम्, शीत, शयानि, शयाव, शयाम।।
३ सो-षवीतु, षोतु, षूतात्, षूताम्, षुवतु, षूहि, षूतात्, घृतम्, ४ अशे-शयीत्, शेत्, शीताम्, शयुः, शयोः, शेः, शीतम्, | षूत, षवानि, षवाव, षवाम।। शीत, शयम्, शिव, शिम।।
४ असो-षवीत्, षोत्, षूताम्, षवुः, षवीः, षोः, षूतम्, षूत, ५ अशेशाय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | __षवम्, षूव, घूम।। इष्म।।
| ५ असोषव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ शेशया-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
इष्म।। ७ शेशीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। ६ सोषवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया (अदादि)
७ सोट्या - त्, स्ताम्, सु: ।: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ सोषविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ सोषविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० असोषविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
१०२४ पृचैक् (पृच्) संपर्चने ।।
१ परी - पृचीति, पति, पृक्तः, पृचति, पृचीषि, पक्षि, पृक्थः, पृक्थ, पृचीमि, पर्चिम, पृच्वः, पृच्मः ॥
२ परीपृच्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ परीपर्तु परीपृ-चीतु क्तात् क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, चानि, चाव, चाम ।।
४ अपरी - पर्क, पृचीत् पृक्ताम्, पृचुः, पृची:, पर्क, पृक्तम्,
पृक्त, पृचम्, पृच्व, पृच्म ॥
५ अपरीपर्च् - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ परीपर्चा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ परीपृच्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ परीपर्चिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ परीपर्चिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आम: ।।
T
१० अपरीपर्चिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम्,
आव, आम ।।
1
पक्षे परी -स्थाने 'परि' इति 'पर्' इति च ज्ञेयम् । १०२५ पृजुङ्क् (पृन्ज्) संपर्चने ।।
१ परीपृ-जीति, ङ्कि, ङ्गः, अति, जीषि, ङ्घि, ङ्क्थः, ङ्क्थ, जीमि, मि, अवः, मः ॥
२ परीपृञ्ज् यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्,
याव, याम ।।
३ परीपृ-ञ्जीतु, ङ्क्तु, ङ्गात्, ङ्काम्, जतु, धि, ङ्गात् ङ्गम्, ङ्क, जानि, ज्जाव, ज्जाम ।।
४ अपरीपृ-जीत्, न्, ङ्गाम्, जुः, ञ्जी, न्, ङ्कम्, ङ्क, ञ्ष्म्,
व म ।।
५ अपरीपृज् - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ परीपृञ्जा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
८
परीपृञ्जया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। परीपृञ्जिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ परीपृञ्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अपरीपृञ्जिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत । अम्
आव, आम ।।
पक्षे परी-स्थाने परि-इति पर् - इति च ज्ञेयम् ।। १०२६ पिजुक् (पिन्ज्) संपर्चने । ।
243
१
पेपि -ञ्जीति, ङि ङः, ञ्जति, ञ्जीषि, ति, ङ्क्थः, ङ्क्थ, जीमि, मि, ज्वः, ञ्ज्मः ॥
२ पेपिज् यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ पेपि - ञ्जीतु, ङ्क्तु, ङ्गात्, ङ्गाम्, अतु, ङूधि, ङ्गात्, ङ्कम्, ङ, जानि, जाव, जाम।।
४ अपेपिञ्जीत्, न्, ङ्गाम्, ञ्जुः, ञ्जी:, नू, ङ्गम्, ङ्क, ञ्ष्म्,
ज्व, म॥
५ अपेपिज्ज्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ पेपिञ्जा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
पेपिञ्जया-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ पेपिञ्जिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ पेपिञ्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अपेपिञ्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम् आव, आम।।
१०२७ वृजैकि (वृज्) वर्जने ॥
१ वरी - वृजीति, वर्त्ति, वृक्तः, वृजति, वृजीषि, वर्क्षि, वृक्थः, वृक्थ, वृजीमि, वर्ष्म, वृज्वः, वृज्मः ॥
२ वरीवृज् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ वरीवक्तु, वरीवृ-जीतु क्तात् क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, जानि, जाव, जाम ।।
४ अवरी - वर्क, वृजीत्, वृक्ताम्, वृजुः, वृजीः, वर्क, वृक्तम्,
वृक्त, वृजम्, वृज्व, वृज्य ॥
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
244
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५ अवरीवर्ज-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ अशेशि-जीत्, न्, लाम्, अः, ञ्जी:, न्, ङ्कम्, त, उम्, इष्म।।
ज्व, ज्म।। ६ वरीवर्जा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ५ अशेशि-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ वरीवृज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | इष्म।। ८ वरीवर्जिता-". रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ६ शेशिञ्जा-श्वकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ९ वरीवर्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ७ शेशिञ्जया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आवः, आमः।।
८ शेशिञ्जिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। १० अवरीवर्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ९ शेशिञ्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव, आम।।
आव:, आमः।। पक्षे वरी-स्थाने वरी-इति वर-इति च ज्ञेयम्।। १० अशेशिञ्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १०२८ णिजुकि (निन्ज्) शुद्धौ।।
आव, आम।। १ नेनि-जीति, ति, तः, अति, जीषि, सि, क्थः, क्थ,
१०३० वसिक् (वस्) आच्छादने। वसं ९२६ वद्रूपाणि।। जीमि, जिम, ज्वः, ज्मः।।
१०३१ आङःशासूकि (आ-शास्) इच्छायाम्॥ २ नेनिफे-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | १ आशाशास्-ईति, ति, तः, अति, ईषि, सि, थः, थ, ईमि, याव, याम।।
मि, वः, मः।। [याम्, याव, याम।।। ३ नेनि-जीतु, ङ्क्त, तात्, लाम्, अतु, धि, तात्, तम्, त, | २ आशाशास्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। जानि, जाव, जाम।।
३ आशाशा-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, सतु, द्धि, धि, स्तात्, ४ अनेनि-जीत्, न, काम्, अः, जीः, न्, ङ्कम्, ङ्क, धम्,
स्तम्, स्त, सानि, साव, साम।। ज्व, जम।।
४ आशाशा-सीत्, त्, स्ताम्, सुः, सी:, :, त्, स्तम्, स्त, ५ अनेमि-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | सम्, स्व, स्म।। इष्म।।
५ आशाशास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ नेनिञ्जा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
इष्म।। ७ नेनिञ्जया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम, स्व, स्म।। । ६ आशाशासा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ८ नेनिञ्जिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
| ७ आशाशास्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व,
स्म।। ९ नेनिञ्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथ:, अथ। आमि, आवः, आमः।।
८ आशाशासिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
स्मः ।। १० अनेनिञ्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
९ आशाशासिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आव, आम।।
आमि, आवः, आमः।। १०२९ शिजुक् (शिन्ज्) अव्यक्ते शब्द।।
१० आशाशासिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १ शेशि-जीति, ति, तः, अति, जीषि, सि, ब्थः, ङ्क्थ, आव, आम।। जीमि, ज्मि, ज्वः, ज्मः।।
१०३२ कसुकि (कन्स्) गतिशातनयोः।। २ शेशि-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
१ चाक-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, याव, याम।।
सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।। ३ शेशि-जीतु, तु, तात्, लाम्, अतु, धि, तात्, तम्, |
चाकंस-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ङ्क, जानि, जाव, आम।।
याव, याम।।
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया (अदादि)
३ चाकं - कंसीतु, कंस्तु, कंस्तात्, कंस्ताम्, कंस्तु, कन्द्धि, कन्धि, कंस्तात्, कंस्तम्, कंस्त, कंसानि, कंसाव, कंसाम ।। ४ अचाकं - कंसीत्, कन्, कंस्ताम्, कंसुः, कंसी:, कन्, कंस्तम्, कंस्त, कंसम्, कंस्व, कंस्म ।।
५ अचाकंस्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ चाकंसा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ चाकस्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चाकंसिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चाकंसिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः ॥
१० अचाकंसिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
१०३३ णिसुकि (निन्स्) चुम्बने ||
१ नेनिं-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, सीमि, स्मि, स्वः, स्मः ॥
२ नेनिंस्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ नेनिं निंसीतु, निंस्तु, निंस्तात्, निंस्ताम्, निंसतु, न्द्धि, निन्धि, निंस्तात्, निंस्तम्, निंस्त, निंसानि निंसाव, निसाम ।।
४ अनेनिं निंसीत्, निन्, निंस्ताम्, निंसुः, निंसी, निन्, निस्तम्, निंस्त, निंसम्, निंस्व, निंस्म ॥
५ अनेनिंस्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ नेनिंसा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ नेनिंस्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ नेनिंसिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ नेनिंसिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
आवः, आमः ।।
१० अनेनिंसिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत । अम्,
आव, आम।।
१० ३४ चक्षिक् (चक्षु) व्यक्तायां वाचि ||
१ चाख्य् एति आति, ईत:, अति, एषि, आसि, ईथ:, ईथ, एमि, आमि, ईव, ईमः ॥
245
२ चाख्या- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ चाख्य् एतु, आतु, ईतात्, ईताम्, अतु, ईहि, ईतात्, ईतम्, ईत्, आनि, आव, आम ॥
४ अचाख्य् एत्, आत्, ईताम्, उ, ए, आ, ईतम्, ईत्, आम्, ईव, ईम ।।
५ अचाख्यास् - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ चाख्याञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास ३० ।। चाख्याया, चाख्येया-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्
७
स्व, स्म ॥
८ चाख्यिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चाख्यिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अचाख्यिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत |अम्,
आव, आम ।।
पक्षे चाख्य्-स्थाने 'चाक्श्' इति 'चाश्' इति च ज्ञेयम् । १०३५ ऊर्णुग्क् (ऊर्णु) आच्छादने ||
१ ऊर्णो- नवीति, नोति, नुतः, नवति, नवीषि, नोषि, नुथः, नुथ, नवीमि, नोमि, नुवः, नुमः ॥
२ ऊर्णीनु - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ ऊर्णो-नवीतु, नोतु, नुतात्, नुताम्, नवतु, नुहि, नुतात्, नुतम्, नुत, नवानि, नवाव नवाम ।।
४ और्णो-नवीत् नोत् नुताम्, नवुः, नवीः, नो, नुतम्, नुत,
नवम्, नुव, नुम ।।
५ और्णोनाव्, और्णोनुव्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६
ऊर्णोनवा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ ऊर्णोनूया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ ऊर्णोनविता, ऊर्णोनुविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ ऊर्णोनविष्य्, ऊर्णोनुविष्य-अति, अतः, अन्ति । असि अथ:, अथ । आमि, आवः, आम: ।।
१० और्णोनविष्य् और्णोनुविष्य- अत्, अताम्, अन्। अः,
अतम्, अताअम्, आव, आम ।।
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
246
१०३६ ष्टुग्क् (स्तु) स्तुतौ ॥
१ तो - ष्टवीति, ष्टोति, ष्टुतः, ष्टवति, ष्टवीषि, ष्टोषि, ष्टुथः, ष्टुथ, ष्टवीमि, ष्टोमि, ष्टवः, ष्टुमः ॥
२ तोष्टु- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम।।
३ तो- ष्टवीतु ष्टोतु ष्टुतात्, ष्टुताम्, ष्टुवतु, ष्टुहि, ष्टुतात्, ष्टुतम्, ष्टुत, ष्टवानि, ष्टवाव, ष्टवाम ।।
४ अतो-ष्टवीत्, ष्टोत्, ष्टुताम्, ष्टवुः, ष्टवी, ष्टोः, ष्टुतम्, ष्टुत, ष्टुवम्, ष्टव, ष्टुम ।।
५ अतोष्टव्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ तोष्टवा - ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ तोष्टुया-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ तोष्टविता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ तोष्टविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अतोष्टविष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत ।अम्,
आव, आम।।
१०३७ बूंग्क् (ब्रू) व्यक्तायां वाचि ।। वचंक् १०१४ वद्रूपाणि || १०३८ द्विषीक् (द्विष्) अप्रीतौ ।।
१ दे - द्विषीति, द्वेष्टि, द्विष्टः, द्विषति, द्विषीषि, द्वेक्षि, द्विष्ठः, द्विष्ठ, द्विषीमि, द्वेष्मि, द्विष्वः, द्विष्मः ।।
२ देद्विष् यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ देद्वेष्ट, देद्वि-षीतु ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षाणि षाव, षाम ।।
४ अदे-द्विषीत्, द्वेट्, द्विष्टाम्, द्विषुः, द्विषी, द्वेट्, द्विष्टम्, द्विष्ट, द्विषम्, द्विष्व, द्विष्म ।।
५ अदेद्वेष - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ देद्वेषा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ देद्विष्या - स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ देद्वेषिता - ", रौ, रः । सिं, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
९ देद्वेषिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अदेद्वेषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ॥
१०३९दुहीक् (दुह्) क्षरणे । दुह ५२२ वद्रूपाणि ॥ १०४० दिहीक् (दिह) लेपे ।।
१ दे दिहीति, देग्धि, दिग्धः, दिहति दिहीषि, धेक्षि, दिग्ध:, दिग्ध, दिहीमि, दिह्नः, दिह्मः ।।
२ देदिह यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ देदेग्धु, देदि - हीतु, ग्धात्, ग्धाम्, हतु, ग्धि, ग्धात्, ग्धम्, ग्ध, हानि, हाव, हाम ।।
४ अदे - धेक्, दिहीत्, दिग्धाम्, दिहुः, दिहीः, धेक्, दिग्धम्. दिग्ध, दिहम्, दिह्न, दिा ।।
५ अदेदेह - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ देदेहाञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ देदिया-त्, स्ताम्, सु: ।: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ देदेहिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ देदेहिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अदेदेहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
१०४१ लिहीक् (लिह) आस्वादने ||
१ ले - लिहीति, लेढि, लीढः, लिहति, लिहीषि, लेक्षि, लीढः, लीढ, लिहीमि, लेह्नि, लिह्वः, लिह्मः ।।
२ लेलिह - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ ले - लेढु, लिहीतु, लीढात्, लीढाम्, लिहतु, लीढि, लीढात्, लीढम्, लीढ, लिहानि, लिहाव, लिहाम ।।
४ अले-लेट्, लिहीत्, लीढाम्, लिहुः, लिही, लेट्, लीढम्, लीढ, लिहम्, लिह्न, लिह्म ।।
५ अलेलेह - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ लेलेहा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (अदादि)
247
७ लेलिह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ६ जहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ८ लेलेहिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः॥ ७ जहाया-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ लेलेहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ८ जहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आवः, आमः।।
९ जहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अलेलेहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अजहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, १०४२ हुंक् (हु) दानादनयोः।।
आम।। १ जो-हवीति, होति, हुत:, हुवति, हवीषि, होषि, हुथः, हुथ, |
__ मतान्तरे (जाहेति) हवीमि, होमि, हुव:, हुमः ।।
१०४४ जिभीक् (भी) भये।। २ जोहु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | १ बे-भयीति, भेति, भितः, भीत, भ्यति, भयीषि, भेषि, याम।।
भिथः, भीथः, भिथ, भीथ, भयीमि, भेमि, भिवः, भीवः, ३ जो-हवीतु, होतु, हुतात्, हुताम्, हुवतु, हुधि, हुतात्, | भिमः, भीमः।। हुतम्, हुत्, हवानि, हवाव, हवाम।।
२ बेभी, बेभि-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ४ अजो-हवीत, होत्, हुताम्, हवुः, हवी:, होः, हुतम्, हुत्, | याव, याम।। हवम्, हुव, हुम।।
| ३ बे-भयीतु, भेतु, भितात्, भीतात्, भिताम्, भीताम्, भ्यतु, ५ अजोहु-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
भिहि, भीहि, भितात्, भीतात्, भितम्, भीतम्, भित, भीत, इष्म।।
भयानि, भयाव, भयाम।। ६ जोहवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
| ४ अबे-भयीत्, भेत्, भिताम्, भीताम्, भयुः, भयी:, भेः, ७ जोहुया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। |
भितम्, भीतम्, भित, भीत, भयम्, भिव, भीव, भिम, ८ जोहविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ।
भीम।। ९ जोहविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि. अथ:. अथ। आमि | ५ अबेभाय्-इत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम, इष्व, आवः, आमः।।
इष्म।। इष्व,
६ बेभया-अकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। [इष्म।। १० अजोहविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्,
७ बेभीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव, आम।।
८ बेभयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। __ १०४३ ओहांक् (हा) त्यागे।।
९ बेभयिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १ ज-हेति, हाति, हीतः, हति, हेषि, हासि, हीथः, हीथ, हेमि, | आवः, आमः।। हामि, हीवः, हीमः।।
१० अबेभयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, २ जही-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, आव, आम।। याम।।
१०४५ ह्रीक (ह्री) लज्ययाम्।। ३ ज-हेतु, हातु, हीतात्, हीताम्, हतु, हीहि, हीतात्, हीतम्,
| १ जे-हुयीति, हेति, हीतः, हीयति, हुयीषि, हेषि, हीथः, हीथ, हीत, हानि, हाव, हाम।।
हुयीमि, हेमि, हीवः, हीमः।। ४ अज-हेत, हात्, हीताम्, हु:, हे:, हाः, हीतम्, हीत, हाम्, |
५ | २ जेही-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, हीव, हीम।।
याम।। ५ अजहास्-इत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ३ जे-हयोत. हेत. हीतात, हीताम, हीयत, हीहि, हीतात, इष्म।।
हीतम्, हीत, ह्याणि, हयाव, हृयाम।।
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
याम।।
मा
248
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ४ अजे-हूमीत्, हेत्, हीताम्, हयुः, हृयी:, हे:, हीतम्, हीत, | २ जाही-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, __हूयम्, हीव, हीम।। ५ अजेहाय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, 'इष्ट। इषम्, इष्व, | ३ जा-हेतु, हातु, हीतात्, हीताम्, हतु, हीहि, हीतात्, हीतम्, इम।।
हीत, हानि, हाव, हाम।। ६ जेहया-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
४ अजा-हेत्, हात्, हीताम्, हुः, हे:, हाः, हीतम्, हीत, हाम्, ७ जेहीया-त, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। ।
हीव, हीम।। ८ जेहूयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः।। ५ अजाहास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ९ जेहयिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
इष्म।। आवः, आमः।।
६ जाहा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। १० अजेहयिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम, अत।अम. | ७ जाहाया-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ जाहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आव, आम।।
९ जाहिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, . १०४६ पृक् (पृ) पालनपूरणयोः।।
आवः, आमः।। १ परी-परीति, पर्ति, पृर्तः, प्रति, परीषि, पर्षि, पृथः, पृथ, | १० अजाहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, परीमि, पर्मि, पृवः, पृमः ।।
आव, आम।। २ परीप-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, १०४९ मां (मा) माने। मेंङ् ५५८ वद्रूपाणि॥ याम।।
१०५० डुदांग्क् (दा) दाने। दांम् ७ वद्रूपाणि॥ ३ परी-परीतु, पर्तु, पृतात्, पृताम्, प्रतु, पृर्हि, पृतात्, पृताम्,
१०५१ डुधांग्क् (धा) धारणे। ट्धे २७ वद्रूपाणि।। पृत, पराणि, पराव, पराम।।
१०५२ टुडु,ग्क् (भृ) पोषणे। भंग ८१९ वद्रूपाणि।। ४ अपरी-परीत्, पः, पृताम्, परुः, परीः, पः, पृतम्, पृत,
१०५३ णिचूंकी (निज्) शौचे।। परम्, पृव, पृम।।
| १ ने-निजीति, नेक्ति, निक्तः, निजति, निजीषि, नेक्षि, निक्थः, ५ अपरीपार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
निक्थ, निजीमि, नेज्मि, निज्व:, निज्मः ।। [ याव, याम।। इष्म।। इष्व, इष्म।।
२ नेनिज-यात्, याताम्, युः। याः, यातम, यात। याम, याव, ६ परीपरा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
याम।। ७ परीप्रिया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
| ३ नेनेक्तु, नेनि-जीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, ८ परीपरिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
__क्तम्, क्त, जानि, जाव, जाम।। [निक्त, निजम्, निज्व, २ परीपरिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, . निज्म।। आव:, आमः ।।
४ अने-निजीत्, नेक्, निक्ताम्, निजुः, निजीः, नेक, निक्तम्, १० अपरीपरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ५ अनेनेज़-ईत, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम, इष्ट। इषम्, इष्व आव, आम।।
इष्म।। इष्व, पक्षे परी-स्थाने 'परि' इति 'पर्' इति च ज्ञेयम्। ६ नेनेजा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०1। मास इ०।। [इष्म।। १०४७ ऋक् (ऋ) गतौ।। – २५ वद्रूपाणि।। | ७ नेनिज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
| ८ नेनेजिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। १०४८ ओहांड्क् (हा) गतौ॥
९ नेनेजिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १ जा-हेति, हाति, हीतः, हति, हेषि, हासि, हीथः, हीथ, आव:, आमः।। हमि, हामि, हीवः, हीमः ।।
१० अनेनेजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।।
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (दिवादि)
249 १०५४ विजूंकी (विज्) पृथग्भावे। ९ देदेविष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १ वे-विजीति, वेक्ति, विक्तः, विजति, विजीषि, वेक्षि,
आवः, आमः।। विक्थः, विक्थ, विजीमि, वेज्मि, विज्वः, विज्मः ।।
| १० अदेदेविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। २ वेविज्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
देदीव्यादित्यादौ ये परे देयूयादित्याद्यपि भवति। ३ वेवक्तु, वेवि-जीतु, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्,
१०५७ जृष्च् (जू) जरसि।। क्त, जानि, जाव, जाम।।
१ जा-जरीति, जर्ति, जीर्त., जिरति, जरीषि, जर्षि, जीर्थः, ४ अवे-विजीत्, वेक, विक्ताम्, विजुः, विजी:, वेक्, विक्तम्, | जीर्थ, जरीमि, जर्मि, जीर्वः, जीर्मः।। [ याव, याम।। विक्त, विजम्, विज्व, विज्म।।
२ जाजीर-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ५ अवेवेज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | याम।। इप्म।।
| ३ जा-जरीति, जर्तु, जीर्तात्, जीर्ताम्, जिरतु, जीहि, जीर्तात्, ६ वेवेजा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। | जीर्तम्, जीर्त, जराणि, जराव, जराम।। ७ वेविज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।। ४ अजा-जरीत. जः. जीर्ताम, जरु:. जरी:. जः, जीर्तम. ८ वेवेजिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | , जीर्त, जरम, जीर्व, जीर्म।। ९ वेवेजिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ५ अजाजार, अजाजर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। आव:, आमः।।
इषम्, इष्व, इष्म।। १० अवेवेजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ६ जाजरा-अकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०॥ आव, आम।।
७ जाजीर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १०५५ विष्लंकी (विष्) व्याप्तौ।। विषू ४८५ वद्रूपाणि।। | ८ जाजरिता, जाजरीता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, ॥ अदादिगणः सम्पूर्णः॥
स्वः, स्मः।।
९ जाजरिष्य, जाजरीष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, ॥ अथ दिवादिगणः ॥
अथ। आमि, आव:, आमः।। १०५६ दिवूच् (दिव्) क्रीडाजयेच्छापणिद्युतिस्तुतिगतिषु।। । १० अजाजरिष्य्, अजाजरीष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, १ दे-दिवीति, योति, द्यूतः, दिवति, दिवीषि, द्योषि, यूथः, अत।अम्, आव, आम।। यूथ, दिवीमि, द्योमि, यूक्ः, दिवः, धूमः ।।
१०५८ पृष्च् (झ) जरसि।। २ देदीव-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, |
१ जा-झरीति, झर्ति, झीर्तः, झिरति, झरीषि, झर्षि, झीर्थः, याम।।
झीर्थ, झरीमि, झर्मि, झीर्वः, झीर्मः ।। ३ दे-दिवीतु, द्योतु, द्यूतात्, द्यूताम्, दिदतु, धूहि, द्यूतात्, |
| २ जाझीर-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, द्यूतम्, द्यूत, दिवानि, दिवाव, दिवाम।।
याव, याम।। ४ अदे-दिवीत्, द्योत्, द्यूताम्, दिवुः, दिवीः, द्योः, द्यूतम्, ।
| ३ जा-झरीति, झर्तु, झीर्तात्, झीर्ताम्, झिरतु, झीर्हि, झीर्तात्, द्यूत, दिवम्, द्यूच, दिव, धूम।।।
झीर्तम्, झीर्त, झराणि, झराव, झराम।। ५ अदेदेव-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
| ४ अजा-झरीत्, झः, झीर्ताम्, झरुः, झरीः, झः, झीर्तम्, झीर्त, इष्म।।
झरम्, झीर्व, झीर्म।। ६ देदेवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
| ५ अजाझार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ देदीव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।
इष्म। ८ देदेविता-", रौ, रः। सि, स्थ:, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। |
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
250
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६ जाझरा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
३ चा-च्छेतु, च्छातु, च्छीतात्, च्छीताम्, च्छतु, च्छीहि, ७ जाझीर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। च्छीतात्, च्छीतम्, च्छीत, च्छानि, च्छाव, च्छाम।। ८ जाझरिता, जाझरीता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, | ४ अचा-च्छेत्, च्छात्, च्छीताम्, च्छुः, च्छे:, च्छा:, च्छीतम्, स्वः, स्मः।।
च्छीत, च्छाम्, च्छीव, च्छीम।। ९ जाझरिष्य्, जाझरीष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, | ५ अचाच्छास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, अथ। आमि, आवः, आमः।।
इष्म।। १० अजाझरिष्य, अजाझरीष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, | अघाछ- आत्, आताम्, उ:, आः, आतम्, आत, आम, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। . १०५९ शोच् (शो) तक्षणे।।
६ चाच्छा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ चाच्छेया, चाच्छाया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, १ शा-शति, शाति, शीतः, शति, शाषि, शेषि, शीथः, शीथ,
स्व, स्म।। शामि, शेमि, शीवः, शीमः।।।
८ चाच्छिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। २ शाशी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, |
९ चाच्छिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, याम।।
आवः, आमः।। शा-शतु, शातु, शातात्, शाताम्, शतु, शाह, शातात्, | १० अचाच्छिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, शीतम्, शीत, शानि, शाव, शाम।।
आव, आम।। ४ अशा-शत्, शात्, शीताम्, शुः, शाः, शेः, शीतम्, शीत, | १०६ २षोंच् (सो) अन्तकर्मणि। सै ४३ वद्रूपाणि।। शाम, शीव, शीम।।
१०६३ व्रीडच् (व्रीड्) लज्ययाम्।। ५ अशाशास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इषम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
१ वेवी-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, षि, 'ट्ठः, टु, डीमि, इष्म।।
ड्मि, ड्वः, ड्मः।। ६ शाशा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
२ वेव्रीड्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ७ शाशाया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
याम।। ८ शाशिता-'', रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
| ३ वेव्री-डीतु, दृ, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, डि, डात्, ट्टम्, दृ, डानि, ९ शाशिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
डाव, डाम।। आव:, आमः।।
| ४ अवेत्री-डीत्, ट्, ट्टाम्, डु:, डी:, ट्, डम्, ट्ट, डम्, ड्व, १० अशाशिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
| ५ अवेव्रीड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, १०६० दोच् (दो) छेदने।। दांम् ७ वद्रूपाणि।। इष्म।।
६ वेव्रीडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। १०६१ छोंच (छो) छेदने॥
७ वेव्रीड्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १ चा-च्छेति, च्छाति, च्छीतः, च्छति, च्छेषि, च्छासि, ८ वेव्रीडिता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
च्छीथः, च्छीथ, च्छेमि, च्छामि, च्छीवः, च्छीमः।। [ याव, | ९ वेव्रीडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, याम।।
आव:, आमः।। २ चाच्छी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। पाम्, याव, १० अवेव्रीडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, याम।।
आव, आम।।
ड्म।।
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया (दिवादि)
१०६४ नृतैच् (नृत्) नर्तने ।।
१ नरी - नृतीति, नर्त्तिः, नृत्तः, नृतति, नृतीषि, नसि, नृत्थः, नृत्थ, नृतीमि, नमि, नृत्वः, नृत्मः ।। [ याव, याम ।। २ नरीनृत्यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
ग्राम ॥
३ नरीन, नरीनृ- तीतु, त्तात्, ताम्, ततु, द्धि, त्तात् त्तम्, त्त, तानि, ताव, ताम ।।
४ अनरी - नृतीत्, नर्त्, नृत्ताम्, नृतुः, नृती:, नर्त्, नृत्तम्, नृत्त, नृतम्, नृत्व, नृत्म ॥
५ अनरीनत्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
१ चो - कोत्ति, कुथीति, कुत्तः, कुथति, कुथीषि, कोत्सि, कुत्थ:, कुत्थ, कुथीमि, कोथिम, कुथ्वः, कुथ्मः ॥
२ चोकुथ् - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ चोकोक्तु, चोकु- धीतु, त्तात् त्ताम्, थतु, द्धि, त्तात्, तम्, त्त, थानि, थाव, थाम ।।
४ अचो-कोत्, कुथीत्, कुत्ताम्, कुथुः, कुथी:, कोतू, कुत्तम्, कुत्त, कुथम्, कुथ्व, कुथ्म ||
५ अचोकोथ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ॥
६ नरीनर्ता - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ नरीनृत्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ नरीनर्तिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ नरीनर्त्तिष्य्, नरीनय्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
५
१० अनरीनर्त्तिष्य्, अनरीनत्य्-अत्, अताम्, अनू, अ:, अतम्, अत, अम्, आव, आम ॥
क्रियारत्ने तु शेषं वृतूङ्वदित्युक्तमिति नरिनर्तिष्यतीत्येकमेव तदभिप्रेतम्, परन्तु वैकल्पिकेट्प्राप्तेरतच्चिन्त्यम || १०६५ कुथच् (कुथ्) पूतिभावे ।।
इष्म ||
६ चोकोथा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ चोकुथ्या-त्, स्ताम्, सु: । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चोकोथिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।।
९ चोकोथिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अचोकोथिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
१०६६ पुथच् (पुथ्) हिंसायाम् ।।
251
१ पो-पोत्ति, पुथीति, पुत्तः, पुथति, पुथीषि, पोत्सि, पुत्थः, पुत्थ, पुथीमि, पोथ्मि, पुथ्वः, पुथ्मः ॥
२
पोपुथ् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ पोपोक्तु, पोपु थीतु, त्तात्, त्ताम्, थतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त थानि, थाव, थाम ।।
४ अपो-पोत्, पुथीत्, पुत्ताम्, पुथुः, पुथी, पोत्, पुत्तम्, पुत्त, पुथम्, पुथ्व, पुथ्म ||
अपोपोथ्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६
पोपोथा - चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
पोपुध्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ पोपोथिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ पोपोथिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अपोपोथिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत । अम्
आव, आम ।।
१०६७ गुधच् (गुघ्) परिवेष्टने । ।
१ जो- गोद्धि, गुधीति, गुद्धः, गुधति, गुधीषी, घोत्सि, गुद्धः गुद्ध, गुधीमि, गोष्मि, गुध्वः, गुध्मः ।।
२ जोगुघ्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ जोगोद्धु, जोगु-धीतु, द्धात्, द्धाम्, धतु, द्धि, द्धात् द्धम द्ध, धानि, धाव, धाम ।।
४
अजो- घोत्, गुधीत्, गुद्धाम्, गुधुः, गुधी, घो:, घोत् गुद्धम्, गुद्ध, गुधम्, गुध्व, गुम ॥
५ अजोगोध्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ जोगोधा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ जोगुध्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।।
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
252
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
८ जोगोधिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ७ वेविध्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ जोगोधिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ८ वेवेधिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आवः, आमः।।
९ वेवेधिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अजोगोधिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आवः, आमः॥ आव, आम।।
१० अवेवेधिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १०६८ राधंच् (राध्) वृद्धौ।।
आव, आम।। १ रारा-धीति, द्भिः, द्धः, धति, धीषि, त्सि, द्धः, द्ध, धीमि,
१०७० क्षिपंच (क्षिप्) प्रेरणे।। ध्मि, ध्वः, ध्मः ।।
१ चे-क्षेप्ति, क्षिपीति, क्षिप्तः, क्षिपति, क्षिपीषि, क्षेप्सि, २ राराध्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, क्षिप्थः, क्षिप्थ, क्षिपीमि, क्षेप्मि, क्षिप्वः, क्षिप्मः।।। याम।।
२ चेक्षिप्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ रारा-धीतु, द्ध, द्धात्, द्धाम्, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, द्ध, याम। धानि, धाव, धाम।।
३ चेक्षेप्तु, चेक्षि-पीतु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, ४ अरारा-धीत्, त्, खाम्, धुः, धी:, :, त्, द्धम्, द्ध, धम्, | प्त, पानि, पाव, पाम।। ध्व, ध्म।।
४ अचे-क्षेप, क्षिपीत्, क्षिप्ताम्, क्षिपुः, क्षिपी:, क्षेप, क्षिप्तम्, ५ अराराध्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | क्षिप्त, क्षिपम्, क्षिप्व, क्षिप्म।। इष्म।।
५ अचेक्षेप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ राराधा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
इष्म।। ७ राराध्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ६ चेक्षेपा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। ८ राराधिता-".रौ, र: । सि. स्थ: स्थ,। स्मि, स्वः स्मः॥ ७ चेक्षिप्या-त. स्ताम, सः। :, स्तम, स्त। सम, स्व, स्म। ९ राराधिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ८ चेक्षेपिता-'", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आवः, आमः।।
९ चेक्षेपिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अराराधिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, __ आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अचेक्षेपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १०६९ व्यधंच् (व्यध्) ताडने।।
आव, आम।। १ वे-वेद्धि, विधीति, विद्धः, विधति, विधीषि, वेत्सि, विद्धः,
१०७१ पुष्पच् (पुष्प) विकसने।। विद्ध, विधीमि, वेष्मि, विष्वः, विष्मः।।
१ पोपुष्प्-ईति, ति, तः, अति, ईषि, सि, थः, थ, ईमि, मि, २ वेविध-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, वः, मः।। याम।।
२ पोपुष्प-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ वेवेद्ध, वेवि-धीतु, द्धात्, द्धाम्, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, द्ध, याम।। धानि, धाव, धाम।।
३ पोपुष्प्-ईतु, तु, तात्, ताम्, अतु, हि, तात्, तम्, त, आनि, ४ अवे-वेत्, विधीत्, विद्धाम्, विधुः, विधी:, वेः, वेत्, आव, आम।। विद्धम्, विद्ध, विधम्, विध्व, विध्म।।
४ अपो-पुष्पीत्, पुट, पुष्पताम्, पुष्पः, पुष्पीः, पुट् पुष्प्तम्, ५ अवेवेध्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, पुष्पत, पुष्स, पुष्पम्, पुष्पव, पुष्म।। इष्म।।
५ अपोपुष्प-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ वेवेधा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
इष्म।।
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया (दिवादि)
६ पोपुष्पा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ पोपुष्प्या - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ पोपुष्पिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ पोपुष्पिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अपोपुष्पिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
१०७२ तिमच् (तिम्) आर्द्रभावे ।।
१ ते - तेन्ति, तिमीति, तीन्तः, तिमति, तिमीषि, तेंसि, तीन्थः, तीन्थ, तिमीमि, तेन्मि, तिन्वः, तिन्मः ॥
२ तेतिम् - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ ते - तेन्तु, तिमीतु, तीन्तात् तीन्ताम् तिमतु, तहि, तीन्तात्, तीन्तम्, तीन्त, तिमानि, तिमाव, तिमाम।।
४ अते-तेन्, तिमीत्, तीन्ताम्, तिमुः, तिमी:, तेन्, तीन्तम्, तीन्त, तिमम्, तिन्व, तिन्म ।।
५ अतेतेम्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ॥
६ तेतेमा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
८
७ तेतिम्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। तेतेमिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ तेतेमिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अतेतेमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत । अम्,
आव, आम ।।
१०७३ तीमच् (तीम्) आर्द्रभावे ।।
१ ते - तीमीति, तीन्ति, तीन्तः, तीमति, तीमीषि, तींसि, तीन्थः, तीन्थ, तीमीमि, तीन्मि, तीन्वः, तीन्मः ॥
२ तेतीम् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ ते - तीमीतु, तीन्तु तीन्तात् तीन्ताम्, तीमतु, तहि, तीन्तात्, तीन्तम्, तीन्त, तीमानि, तीमाव, तीमाम ।।
४ अतेती-मीत्, न्, न्ताम्, मुः, मी, न्, न्तम्, न्त, मम्, न्व,
न्म॥
५ अतेतीम् - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्टः इषम्, इष्व,
इष्म ॥
253
६ तेतीमा चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ तेतीम्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ तेतीमिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ तेतीमिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अतेतीमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
१०७४ ष्टिमच् (स्तिम्) आर्द्रभावे ।।
१ ते ष्टेन्ति, ष्टिमीति, ष्टीन्तः, ष्टिमति, ष्टिमीषि, ष्टेसि, ष्टीन्थः, ष्टीन्थ, ष्टिमीमि, ष्टेन्मि, ष्टिन्वः, ष्टिन्मः ॥
२
तेष्टिम् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ ते - ष्टिमीतु, ष्टेन्तु ष्टीन्तात्, ष्टीन्ताम्, ष्टिमतु, ष्टींहि ष्टीन्तात्, ष्टन्तम्, ष्टन्त, ष्टिमानि, ष्टिमाव, ष्टिमाम ।।
४ अते-ष्टेन्, ष्टिमीत्, ष्टीन्ताम्, ष्टिमुः ष्टिमी, ष्टेन्, ष्टीन्तम्, ष्टीन्त, ष्टिमम्, ष्टिन्व, ष्टिन्म ॥
५
अतेष्टेम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६
तेष्टेमा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
तेष्टिम्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ तेष्टेमिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥
८
९ तेष्टमिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अतेष्टेमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
१०७५ ष्टीमच् (स्तीम्) आर्द्रभावे ।।
१ ते - ष्टीमीति, ष्टीन्ति, ष्टीन्तः, ष्टीमति, ष्टीमीषि, ष्टींसि, ष्टीन्थः, ष्टीन्थ, ष्टीमीभि, ष्टीन्मि, ष्टीन्वः, ष्टीन्मः ॥
२ तेष्टीम् - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम।।
३ ते - ष्टीमीतु ष्टीन्तु ष्टीन्तात्, ष्टीन्ताम्, ष्टीमतु, ष्टींहि ष्टीन्तात्, ष्टन्तम्, ष्टीन्त, ष्टीमानि ष्टीमाव, ष्टीमाम ।।
४ अतेष्टी-मीत्, न्, न्ताम्, मुः, मीः, न्, न्तम्, न्त, मम्, न्व,
न्म।।
५ अतेष्टीम् - ईत्. इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
254
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
६ तेप्टीमा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
५ अशेश्रेव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ तेप्टीम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। इष्म।। ८ तेष्टीमिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ शेश्रेवा-ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ९ तेप्टीमिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ७ शेश्रीव्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव:, आमः।।
८ शेश्रेविता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १० अतेप्टीमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ९ शेश्रेविष्य-अति, अत:, अन्ति। असि. अथः. अथ। आमि. आव, आम।।
आवः, आमः।। १०७६ षिवूच् (सिव्) उतौ॥
१० अशेश्रेविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। १ से-पिवीति, ष्योति, ष्यतः, षिवति, षिवीषि, ष्योषि, ष्यूथः, प्यूथ, षिवीमि, ष्योमि, षिवः, ष्यूमः ।।
शेश्रीव्यादित्यादौ ये परे शेश्रूयाँदित्याद्यपि।। २ सेपीव-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
१०७८ष्ठिवूच् (ष्ठिव्) गतिशोषणयोः। ष्ठिवू ४३ ० याम।।
वद्रूपाणि।। ३ से-पिवीतु, ष्योतु, ष्यूतात्, ष्यताम्, षिवतु, ष्यूहि, ष्यूतात्,
१०७९ क्षिवूच् (क्षि) गतिशोषणयोः। क्षिवू ४३१ प्रयतम, ष्यूत, षिवाणि, षिवाव, षिवाम।।
वदूपाणि।। ४ असे-पिवीत, प्योत, ष्यताम. षिवः, षिवीः. ष्योः, ष्यतम.
१०८० ष्णसूच (स्नस्) निरसने।। प्यूत, षिवम्, षिव, प्यूम।।
| १ सास्न-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, ५ असेषेव-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।। [याव, याम।। इप्म।। ६ सेपेवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
| २ सास्नस्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। ७ सेपीव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ सेपेविता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
३ सास्न-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, धि, द्धि, स्तात्, स्तम्,
स्त, सानि, साव, साम।। २ सेपेविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
४ असास्न-सीत्, त्, स्ताम्, सुः, सी:, :, त्, स्तम्, स्त,
सम्, स्व, स्म।। २० असेषेविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
५ असास्नास्, असास्नस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। आव, आम।।
इषम्, इष्व, इष्म।। संपील्यादित्यादौ ये परे सेष्यूयाँदित्याद्यपि भवति।।
६ सास्नसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। १०७७ श्रिवूच् (श्रिव्) गतिश्रोषणयोः॥
७ सास्नस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। २ शे-श्रिवीति, श्रोति, श्रूतः, श्रिवति, श्रिवीषि, श्रोषि, श्रूथः, | ८ सास्तसिता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। श्रूथ, श्रिवीमि, श्रोमि, श्रिवः, श्रूमः ।।
| ९ सास्नसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, २ शेश्रीव-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, आवः, आमः।। याम।।
१० असास्नसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ३ शे-श्रिवीतु, श्रोतु, श्रूतात्, श्रूताम्, श्रिवतु, श्रूहि, श्रूतात्, आव, आम।। श्रृतम्, श्रृत, श्रिवाणि, श्रिवाव, श्रिवाम।।
१०८१ क्नसूच (क्नस्) वृत्तिदीप्त्योः । ४ अशे-श्रिवीत्, श्रोत्, श्रूताम्, श्रिवुः, श्रिवी:, श्रोः, श्रूतम्,
| १ चाक्न-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, श्रृत. श्रिवम्, श्रिव, श्रूवँ, श्रूम।।
सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।।[याव, याम।।
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
बलुवन्त प्रक्रिया (दिवादि)
२ चाक्नस्यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात याम्, याव, याम ॥
३ चाक्न - सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, धि, द्धि, स्तात्, स्तम्, स्त, सानि, साव, साम ।।
४ अचाक्न - सीत्, त्, स्ताम्, सुः, सी, तू, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥
५ अचाक्नास्, अचावनस्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व, इष्म ॥
६ चाक्नसा - ञ्चकार ३० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चाक्नस्यात्, स्ताम् सुः
८ चाक्नसिता रौ र
स्मः ॥
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ सि स्थः स्थ स्मि, स्वः,
९ चाक्नसिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आव, आमः ॥
१० अचाक्नसिष्य् अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
१०८२ सैच (स्) भये ।।
१ तात्र सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, सीमि, स्मि, स्वः स्मः ॥
२ तात्रस्यात्, याताम् युः या, यातम् यात याम् याव,
याम ॥
-
३ तात्र सीतु, स्तु स्तात् स्ताम्, सतु द्धि, स्तात् स्तम्, स्त, सानि, साव, साम।।
"
४ अतात्रसीत् तु स्ताम् सुः सी, तु स्तम्, स्त, सम् स्व, स्म।।
५ अतात्रास्, अतात्रस् - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ॥
६ तासाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ तात्रस्या- तू, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ तात्रसिता रौ र सि, स्थः, स्थ, ९ तात्रसिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, आवः, आमः ।।
स्मि, स्वः स्मः ॥ अथः, अथ । आमि
१० अतावसिष्य्-अत् अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
१०८३ प्युसच् (प्युस्) दाहे ||
१ पो प्यसीति प्योस्ति, प्युस्तः, प्युसति, प्युसीषि, प्योरिस, प्युस्थः, प्युस्थ, प्युसीमि, प्योस्मि, प्युस्वः, प्युस्मः ॥ २ पोप्युस्यात्, याताम् युः या यातम् यात याम्, याव, याम ।।
३ पोप्योस्तु, पोप्यु- सीतु, स्तात् स्ताम्, सतु द्धि, घि, स्तात्, स्तम्, स्त, सानि, साव, साम ।।
४ अपो-प्युसीत्, ध्योत्, प्युस्ताम्, प्युसुः, प्युसी, प्योः, प्योत्, प्युस्तम्, प्युस्त, प्युसम्, प्युस्व, प्युस्म ।।
५ अपोप्योस्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ पोप्योसा-शकार इ० ॥ ७ पोप्युस्या- तु स्ताम्, सुः
८ पोप्योसिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
स्मः ।।
९ पोप्योसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः अथ आमि आवः, आमः ॥
१० अपोप्योसिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत । अम् आव, आम ।।
१०८४ षहच् (सह्) शक्तौ । षहि ९१७ वद्रूपाणि । । १०८५ पुच् (सुह) शक्तौ ।।
१ सो-हीति घोडि घूढः, षहति, पुहीषि, पोक्षि, षूढः, षूढ, हीमि, पोलि, पुद्धः, षयः ॥
२ सोह - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
255
म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥
याम ॥
३ सो हीतु षोदु, पूढात् षूढाम् षहतु षूढि पूढात् बुढम् षूढ, षहाणि षहाव, पुहाम।।
४ असो- बुहीत्, षोट्, षूढाम्, षुहुः, षुहीः, षोट्, षूढम् षूढ,
पुहम्, बुद्ध, युा ।।
५ असोषोह ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ सोपोहा-शकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास ३० ॥ ७ सोह्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ सोपोहिता" रौ र सि, स्थः, स्थ,
स्मि, स्वः स्मः ॥
९ सोषोहिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि
आवः, आमः ॥
१० असोपोहिष्य्-अत् अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
256
१०८६ पुषंच् (पुष्) पुष्टौ । पुष ४९६ वद्रूपाणि || १०८७ लुटच् (लुट्) विलोटने। लुट १७६ वद्रूपाणि ।। १०८८ ष्विदांच् (स्विद) गात्रप्रक्षरणे । ञिष्विदाङ् ८७४ वद्रूपाणि ||
१०८९ क्लिदौच् (क्लिद्) आर्द्रभावे ||
१ चे क्लेति, क्लिदीति, क्लित्तः, क्लिदति, क्लिदीपि, क्लेत्सि, क्लित्थः, क्लित्थ, क्लिदीमि, क्लेद्मि, क्लिद्वः, क्लिद्मः ॥
२ चेक्लिद्- यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ चेक्लेत्तु, चेक्लि-दीतु, त्तात् त्ताम्, दतु द्धि, त्तात्, त्तम्, त, दानि, दाव, दाम ।।
४ अचे - क्लेत्, क्लिदीत्, क्लित्ताम्, क्लिदुः, क्लिदी, क्ले:, क्लेत्, क्लित्तम्, क्लित्त, क्लिदम्, क्लिद्व, क्लिद्म ।। ५ अचेक्लेद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
उष्म ||
६ चेक्लेदाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चेक्लिद्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चेक्लेदिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चेक्लेदिप्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आम: ।।
१० अचेक्लेदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव आम ।।
११९० ञिमिदाच् (मिद्) स्नेहने । मिदृग् ८३९ वद्रूपाणि ।। १९९१ ञिक्ष्विदाच् (विद्) मोचने । ञिविदा २७५ वटू० ॥
१९९२ क्षुधंच् (क्षुध्) बुभुक्षायाम् ॥
१ चो- क्षोद्धि, क्षुधीति, क्षुद्ध:, क्षुधति, क्षुधीषि, क्षोत्सि, क्षुद्ध:, क्षुद्ध, क्षुधीमि, क्षोध्मि, क्षुध्वः, क्षुध्मः ॥
२ चोक्षुघ्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ चोक्षोद्धु, चोक्षु- धीतु, द्धात्, द्धाम्, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, द्ध धानि, धाव, धाम ॥
४ अचो - क्षोत्, क्षुधीत्, क्षुद्धाम्, क्षुधुः क्षुधीः, क्षोः, क्षोत् क्षुद्धम्, क्षुद्धः, क्षुधम्, क्षुष्व, क्षुष्म ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५ अचोक्षोघ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चोक्षोधा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास ३० ।।
७ चोक्षुध्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चोक्षोधिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चोक्षोधिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
आवः, आमः ।।
१० अचोक्षोधिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
१०९३ शुधंच् (शुघ्) शौचे ।।
१ शो - शोद्धि, शुधीति, शुद्धः शुधति, शुधीषि, शोत्सि, शुद्धः, शुद्ध, शुधीमि, शोध्मि, शुध्वः, शुध्मः ॥
२ शोशुध्यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ शोशोद्धु, शोशु- धीतु, द्धात्, द्धाम्, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, द्ध, धानि, धाव, धाम ।।
४ अशो-शोत्, शुधीत्, शुद्धाम्, शुधुः शुधीः, शो:, शोत् शुद्धम्, शुद्ध, शुधम्, शुध्व, शुध्म ।।
५ अशोशोधू - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६
शोशोधा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
शोशुध्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ शोशोधिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ शोशोधिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अशोशोधिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
११९४ क्रुधंच् (क्रुध्) कोपे ।।
१ चो- क्रोद्धि, क्रुधीति, क्रुद्धः क्रुधति, क्रुधीषी, क्रोत्सि, क्रुद्धः क्रुद्ध, क्रुधीमि, क्रोष्मि, क्रुध्वः, क्रुध्मः ॥
२ चोक्रुध् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ चोक्रोद्धु, चोत्रु- धीतु, द्धात्, द्धाम्, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, द्ध, धानि, धाव, धाम ।।
४ अचो- क्रोत्, क्रुधीत्, क्रुद्धाम्, क्रुधुः क्रुधीः, क्रो:, क्रोत्, क्रुद्धम्, क्रुद्ध, क्रुधम्, क्रुध्व, क्रुध्म ||
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (दिवादि)
257
५ अचोक्रोध्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ३ रार-न्धीतु, द्ध, द्धात्, द्धाम्, न्धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, द्ध, इप्म।।
न्धानि, न्धाव, धाम।। ६ चोक्रोधा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ४ अरार-न्धीत्, न्, द्धाम्, न्धुः, न्धी:, :, न्, द्धम्, द्ध, भ्म्, ७ चोक्रुध्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
ध्व, ध्म।। ८ चोक्राधिता-", रौ, र:! सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
५ अराराध्, अरारध्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, ९ चोक्रोधिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, |
इष्व, इष्म।। आवः, आमः।।
६ रारन्धा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। १० अचोक्रोधिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
७ रारध्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव, आम।।
८ रारधिता-".रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। १०९५ पिधूंच (सिध्) संराद्धौ। षिधू २९३ वद्रूपाणि।।
९ रारधिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १०९६ गृधूचू (गृध्) अभिकाङ्क्षायाम्।।
आवः, आमः।। १ जरी-गर्द्धि, गृधीति, गृद्धः, गृधति, गृधीषि, घत्सि, गृद्धः, | १० अरारधिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, गृद्ध, गृधीमि, गमि, गृध्वः, गृध्मः ।।
आव, आम॥ २ जरीगृध्र-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
१०९८ तृपौच (तृप्) प्रीतौ।। याव, याम।।
१ तरी-त्रप्ति, तप्ति, तृपीति, तृप्तः, त्रप्ति, तृपति, तृपीषि, ३ जरीगर्द्ध, जरीगृ-धीतु, द्धात्, द्धाम्, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, | तप्सि, त्रप्सि, त्रष्थः, तृप्थः, त्रप्थ, तृप्थ, तृपीमि, तमि, द्ध, धानि, धाव, धाम।।
तृप्वः, तृप्मः ।। ४ अजरी-घ, गृधीत्, गृद्धाम्, गृधुः, गृधीः, घाः, घ, | २ तरीतृप्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, गृद्धम, गृद्ध, गृधम्, गृध्व, गृध्म।।
याम।। ५ अजरीग:-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ३ तरी-तप्र्तु, त्रप्तु, तृपीतु, तृप्तात्, त्रप्तात्, तृप्ताम्, त्रप्ताम्, इष्म।।
तृपतु, तृब्धि, त्रब्धि, तृप्तात्, त्रप्तात्, तृप्तम्, त्रप्तम्, तृप्त, ६ जरीगर्धा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
त्रप्त, तृपानि, तृपाव, तृपाम।। ७ जरीगृध्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ४ अतरी-तप, त्रप, तृपीत्, तृप्ताम्, त्रप्ताम्, तृपुः, तृपी:, ८ जरीगर्धिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। त्रप, तप, त्रप्तम्, तृप्तम्, तृप्त, त्रप्त, तृपम्, तृप्व, तृप्म।। ९ जरीगर्धिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ५ अतरीतर्प-ईत, इष्टाम, इषुः। ईः, इष्टम, इष्ट। इषम्, इष्व, आवः, आमः।।
इष्म।। १० अजरीगर्धिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ६ तरितर्पा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। आव, आम।।
७ तरीतृप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। पक्षे जरी-स्थाने 'जरि' इति 'जर्' इति च ज्ञेयम्।
८ तरीतर्पिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १०९७ रधौच् (रध्) हिंसासंराद्ध्योः ॥ ९ तरीतर्पिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १ रार-न्धीति, द्धिः, द्धः, न्धति, न्धीषि, न्त्सि, द्धः, द्ध, आवः, आमः ।। न्धीमि, ध्मि, ध्वः, ध्मः।।
१० अतरीतर्पिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, २ रार-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | आव, आम।। याम।।
___पक्षे तरी-स्थाने 'तरि' इति 'तर्' इति च ज्ञेयम्।
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
258
१०९९ दृपौच् (दृप्) हर्षमोहनयोः ।।
१ दरी - द्रप्ति, दप्ति, दृपीति, दृप्तः, द्रप्तः, दृपति, दृपीषि, द्रप्सि, दप्सि, दृष्थः, द्रप्थ, दृष्थ, द्रप्थः, दृपीमि, दाम, दृप्व:, दृप्मः ॥
२ दरीदृप् यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ दरी - ततु, दप्तु, दृपीतु, दृप्तात्, द्रप्तात्, दृप्ताम्, द्रप्ताम्, दृपतु, दृब्धि, द्रब्धि, दृप्तात्, द्रप्तात्, दृप्तम्, द्रप्तम्, दृप्त, द्रप्त, दृपाणि, दृपाव, दृपाम ।।
४ अदरी - दर्प, द्रप, दृपीत्, दृप्ताम्, द्रप्ताम्, दृपुः, दृपी:, द्रप् दर्पू, द्रप्तम्, दृप्तम्, दृप्त, द्रप्त, दृपम्, दृष्व, दृष्म ॥ ५ अदरीदर्प-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ दरीदर्पा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ दरीदृष्या - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ दरादर्पिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ दरीदर्पिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अदरीदर्पिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
पक्षे दरी-स्थाने 'दरि' इति 'दर्' इति च ज्ञेयम्। ११०० कुपच् (कुप्) क्रोधे ।।
१ चो- कोप्ति, कुपीति, कुप्तः, कुपति, कुपीषि, कोप्सि, कुप्थ:, कुप्थ, कुपीमि, कोप्मि, कुप्व:, कुप्मः ॥ २ चोकुप् - यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ चोकोप्नु, चोकु - पीतु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, पानि, पाव, पाम ।।
४ अचो - कोप्, कुपीत्, कुप्ताम्, कुपुः, कुपी, कोप्, कुप्तम्, कुप्त, कुपम्, कुप्व, कुप्म ॥
५ अचोकोप्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ चोकोपा - ञ्चकार ३० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ चोकुप्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चोकोपिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
९ चोकोपिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अचोकोपिष्य्-अत्, अताम्, अन् । अ:, अतम्, अत । अम्, आव, आम।।
११०१ गुपच् (गुप्) व्याकुलत्वे । । गुपौ ३०५ इत्यत्र क्रियारत्नसमुच्चयकृन्मतानुसारेण निर्दिष्टवद्रूपाणि ।।
११०२ युपच् (युप्) विमोहने ।।
१ यो-योप्ति, युपीति, युप्तः, युपति, युपीषि, योप्सि, युप्थः, युथ, युपीम, योमि, प्वः, युप्मः ।।
२
योयुप् - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३
योयोप्तु, योयु - पीतु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, पानि, पाव, पाम ।।
४ अयो-योप्, युपीत्, युप्ताम्, युपुः, युपी, योप्, युप्तम्, युप्त, युपम्, युप्व, युष्म ।।
५ अयोयोप्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६
योयोपा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
योयुष्या-त्, स्ताम्, सु: । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ योयोपिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ योयोपिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अयोयोपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम्, आव, आम ।।
११०३ रुपच् (रुप्) विमोहने ||
१ रो- रोप्ति, रुपीति, रुप्तः, रुपति, रुपीषि, रोप्सि, रुप्थ:, रुप्थ, रुपीमि, रोमि, रुप्व:, रुप्मः ॥
२ रोरुप् - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ रोरोप्नु, रोरु- पीतु, प्तात्, प्ताम्, पतु, बुधि, प्तात्, प्तम्, प्त, पाणि, पाव, पाम ।।
४
अरो- रोप्, रुपीत्, रुप्ताम्, रुपुः, रुपी, रोप्, रुप्तम्, रुप्त, रुपम्, रुप्व, रुप्म ॥
५ अरोरोप्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
259
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (दिवादि) ६ रोरोपा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
५ अडेडेप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ रोरुप्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । इष्म।। ८ रोरोपिता-". रौ. रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ डेडेपा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ९ रोरापिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ७ डेडिप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम, स्व, स्म।। आवः, आमः।।
| ८ डेडेपिता-", रौ, रः। सि, स्थ:, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १० अरोरोपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ९ डेडेपिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव, आम।।
आवः, आमः।। ११०४ लुपच् (लुप्) विमोहने।। १० अडेडेपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम॥ १ लो-लोप्ति, लुपीति, लुप्तः, लुपति, लुपीषि, लोप्सि, | लुप्थः, लुप्थ, लुपीमि, लोप्मि, लुप्वः, लुप्मः ।।
११०६ ष्ट्रपच् (स्तूप्) समुच्छ्राये।। २ लोलुप्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | १ तोष्ट-पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, याम।।
प्मि, प्वः, प्मः।। ३ लोलोप्तु, लोलु-पीतु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, | २ तोष्ट्रप्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, प्तम्, प्त, पानि, पाव, पाम।।
याम।। ४ अलो-लोप्, लुपीत्, लुप्ताम्, लुपुः, लुपीः, लोप्, लुप्तम्, | ३ तोष्ट-पीतु, प्तोष्टू, प्तात्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, तु, लुप्त, लुपम्, लुप्व, लुप्म।।
पानि, पाव, पाम।। ५ अलोलोप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ अतोष्ट्र-प, पीत्, प्ताम्, पुः, पीः, प, प्तम्, प्त, पम्, प्व,
इष्म।। ६ लोलोपा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ५ अतोष्ट्रप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ लोलुप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। इष्म।। ८ लोलोपिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ६ तोष्टूपा-चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०॥ ९ लोलोपिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ७ तोष्टुप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आवः, आमः।।
८ तोष्ट्रपिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १० अलोलोपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | | ९ तोष्ट्रपिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव, आम।।
आवः, आमः।। ११०५ डिपच् (डिप्) विमोहने।। | १० अतोष्ट्रपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। १ डे-डेप्ति, डिपीति, डिप्तः, डिपति, डिपीषि, डेप्सि, डिप्थः, डिप्थ, डिपीमि. डेप्मि, डिप्वः, डिप्मः।।
११०७ लुभच् (लुभ) गायें।। २ डेडिप्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, / १ लो-लोब्धि, लुभीति, लुब्धः, लुभति, लुभीषि, लोप्सि, याम।।
लुब्धः, लुब्ध, लुभीमि, लोभ्भि, लुभ्वः, लुभ्मः ।। ३ डेडेप्तु, डेडि-पीतु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, | २ लोलुभ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, प्त, पानि, पाव, पाम।।
याव, याम।। ४ अडे-डेप्, डिपीत्, डिप्ताम्, डिपुः, डिपी:, डेप्, डिप्तम्, | ३ लोलोधु, लोलु-भीतु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, डिप्त, डिपम, डिप्व, डिप्म।।
ब्धम्, ब्ध, भाणि, भाव, भाम।।
प्म।।
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
260
४ अलो- लोप्, लुभीत्, लुब्धाम्, लुभुः, लुभी:, लोप् लुब्धम्, लुब्ध, लुभम्, लुभ्व, लुभ्म।।
५ अलोलोभ्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ लोलोभा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ लोलुभ्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ लोलोभिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः । ९ लोलोभिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अलोलोभिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत अम्,
आव आम ।।
११०८ क्षुभच् (क्षुभ्) संचलने । क्षुभि ८७५ व ० ॥ ११०९ णभच् (नभ्) हिंसायाम् । णभि ८७६ वटू०॥ १११० तुभच् (तुभ्) हिंसायाम् । तुभि ८७७ व ० ॥ ११११ नशौच् (नश्) अदर्शने ।।
१ ना-नशीति, नंष्टि, नंष्टः, नशति, नशीषि, ति, नंष्ठः, नंष्ठ, नशीमि, नश्मि, नश्वः, नश्मः ।। [ याव, याम ।।
२ नानश्- यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ ना - नशीतु, नंष्टु, नंष्टात्, नंष्टाम्, नशतु, नण्डि, नण्ढि, नंष्टात्, नंष्टम्, नंष्ट, नशानि, नशाव, नशाम।।
४ अना - नशीत्, नन्, नंष्टाम्, नशुः, नशी, नन्, नंष्टम्, नंष्ट, नशम्, नश्व, नश्म ॥
५ अनानाश्, अनानश्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ नानशाञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।।
७ नानश्या - त् स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ नानशिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ नानशिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अनानशिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
१११२ कुशच् (कुश्) श्लेषणे ।।
१ चो - कोष्टि, कुशीति, कुष्टः, कुशति, कुशीषि, कोक्षि, कुष्ठः, कुष्ठ, कुशीमि, कोश्मि, कुश्वः, कुश्मः ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
२ चोकुश्- यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात । याम्,
याव, याम ॥
३ चोकोशु, चोकु-शीतु, ष्टात्, ष्टाम्, शतु, ड्ढि ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, शानि, शाव, शाम ।।
४ अचो-कोट्, कुशीत्, कुष्टाम् कुशुः, कुशी, कोट्, कुष्टम्, कुष्ट, कुशम् कुश्व, कुश्म॥
५ अचोकोश- ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चोकोशा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चोकुश्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चोकोशिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ चोकोशिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अचोकोशिष्य्-अत्, अताम्, अन् । अः, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
१११३ भृशच् (भृश्) अदा: पतने ।।
१ बरी - भष्टि, भृशीति, भृष्टः, भृशति, भृशीषि, भर्क्षि, भृष्ठः, भृष्ठ, भृशीमि, भश्मि, भृश्वः, भृश्मः ॥
२ बरीभृश्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ बरीभर्छु, बरीभृ-शीतु, ष्टात्, ष्टाम्, शत्रु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, शानि, शाव, शाम ।।
४ अबरी-भर्ट, भृशीत् भृष्टाम् भृशुः भृशी, भर्ट, भृष्टम्, भृष्ट, भृशम्, भृश्व, भृश्म ॥
५ अबरीभर्श - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ बरीभर्शा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
बरीभृश्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ बरीभर्शिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ बरीभर्शिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अबरीभर्शिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम्, आव, आम ॥
पक्षे बरी - स्थाने 'बरि' इति 'बर्' इति च ज्ञेयम् ।
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (दिवादि)
261 १११४ भ्रंशूच् (भ्रंश्) अदा:पतने।। १० अवरीवर्शिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ध्वंसिसहचरितस्य भ्वादेरेव भ्रंशेर्ग्रहणान्यागमाभावः।।
आव, आम।। १ बा-भ्रंशीति, भ्रष्टि. भ्रष्टः, भ्रशति. भ्रंशीषि. भ्रमि. भ्रष्ठः
पक्षे वरी-स्थाने 'वरि' इति 'वर्' इति च ज्ञेयम्। भ्रष्ठ, भंशीमि, भ्रश्मि, भ्रश्वः, भ्रश्मः ।।
१११६ कृशच् (कृश्) तनुत्वे।। २ बाभ्रश्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | १ चरी-कटिं, कृशीति, कृष्टः, कृशति, कृशीषि, कर्भि, कृष्ठः, याम।।
कृष्ठ, कृशीमि, कर्मि, कृश्व:, कृश्मः।। ३ बा-भंशीतु, भ्रष्टु, भ्रष्टात्, भ्रष्टाम्, भ्रशतु, भ्रड्डि, भ्रष्टात्, | २ चरीकृश्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, भ्रष्टम, भ्रष्ट, भ्रंशानि, भ्रंशाव, भ्रंशाम।।
याव, याम।। ४ अबा-भ्रंशीत्, भ्रन्, भ्रष्टाम्, भ्रशुः, भ्रशीः, भ्रन्, भ्रष्टम्, | ३ चरीकष्टुं, चरीक-शीतु, ष्टात्, ष्टाम्, शतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, भ्रष्ट, भ्रंशम्, भ्रंश्व, भ्रंश्म।।
शानि, शाव, शाम।। ५ अबाभ्रंश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ अचरी-कर्ट, कृशीत्, कृष्टाम्, कृशुः, कृशीः, कर्ट्स, कृष्टम्, इष्म।।
कृष्ट, कृशम्, कृश्व, कृश्म।। ६ बाभ्रंशा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
५ अचरीकश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ बाभ्रंश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । इष्म।। ८ बाभ्रंशिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ६ चरीकर्शा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ९ बाभंशिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ७ चरीकश्या-त, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव:, आमः।।
८ चरीकर्शिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, १० अबाभ्रंशिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, स्मः ।। आव, आम।।
९ चरीकर्शिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। १११५ वृशच् (वृश्) वरणे।।
आमि, आवः, आमः।। १ वरी-वर्टि, वृशीति, वृष्टः, वृशति, वृशीषि, वर्क्षि, वृष्ठः, |
१० अचरीकर्शिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, वृष्ठ, वशीमि, वर्मि, वृश्वः, वृश्मः ।।।
आव, आम।। २ वरीवृश्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, |
पक्षे चरी-स्थाने 'चरि' इति 'चर्' इति च ज्ञेयम्। याव, याम।।
१११७ शुषंच् (शुष्) शोषणे।। ३ वरीवर्ट, वरीव-शीतु, ष्टात्, ष्टाम्, शतु, डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, | १ शो-शोष्टि, शुषीति, शुष्टः, शुषति, शुषीषि, शोक्षि, शुष्ठः, शानि, शाव, शाम।।
___ शुष्ठ, शुषीमि, शोष्मि, शुष्वः, शुष्मः।। ४ अवरी-वर्ट, वृशीत्, वृष्टाम्, वृशुः, वृशी:, व, वृष्टम्, वृष्ट, | २ शोशष्-यात, याताम्, युः। याः, यातम, यात। थाम, याव, वृशम्, वृश्व, वृश्म।।
याम।। ५ अवरीवश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
३ शोशोष्टु, शोशु-षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट,
षाणि, षाव, षाम।। ६ वरीवर्शा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
४ अशो-शोट्, शुषीत्, शुष्टाम्, शुषुः, शुषी:, शोट्, शुष्टम्, ७ वरीवृश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
शुष्ट, शुषम्, शुष्व, शुष्म।। ८ वरीवर्शिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
५ अशोशोष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, स्मः ।।
इष्म।। ९ वरीवर्शिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ।
६ शोशोषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। आमि, आव:, आमः।।
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
262
७ शोशुष्या - त्, स्ताम्, सु: । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ शोशोषिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ शोशोषिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अशोशोषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम्,
आव, आम ।।
१११८ दुषंच् (दुष्) वैकृत्ये ॥
१ दो - दोष्टि, दुषीत, दुष्टः, दुषति, दुषीषि, दोक्षि, दुष्ठः, दुष्ठ, दुषीमि, दोष्मि, दुष्वः, दुष्मः ।।
२ दोदुष्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ दोदोष्ट, दोदुषीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, पाणि, पाव, पाम ।।
४ अदो-दो, दुषीत्, दुष्टाम्, दुषः, दुषी, दोट्, दुष्टम्, दुष्ट, दुषम्, दुष्व, दुष्म ।।
५ अदोदोष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ॥
६ दोदोषा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ दोदुष्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ दोदोषिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ दोदोषिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अदोदोषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
१११९ श्लिषंच् (श्लिष्) आलिङ्गने । श्लिषू ४९१ वटू० ॥ ११२० प्लुषूच् (प्लुष्) दाहे ।। प्लुषू ४९३ वद्रूपाणि ।। ११२१ ञितृषच् (तृष्) पिपासायाम् ||
तृष्ठ,
१ तरी - तृषीति, तष्टि, तृष्टः, तृषति, तृषीषि, तर्क्षि, तृष्ठः, तृपीमि, तष्मि, तृष्वः, तृष्मः ।। [ याव, याम ।।
२ तरीतृष्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥।
३ तरीतर्छु, तरितृ षीतु ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, पाणि, षाव, षाम ||
४ अतरी- तर्द, तृषीत्, तृष्टाम्, तृषुः, तृषीः, तर्क, तृष्टम्, तृष्ट, तृषम्, तृष्व, तृष्म ।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
५ अतरीतर्ष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
तरीतर्षा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
तरीतृष्या - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। तरीवर्षिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ तरीतर्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
६
७
८
आवः, आमः ।।
१० अतरीतर्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
पक्षे तरी - स्थाने तरि, इति तर्, इति च ज्ञेयम् । ११२२ तुषंच् (तुष्) तुष्टौ ।।
१ तो- तोष्टि, तुषीति, तुष्टः, तुषति, तुषीषि, तोक्षि, तुष्ठः, तुष्ठ, तुषीमि, तोष्मि तुष्वः, तुष्मः ।।
२ तोतुष्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ तोतोष्टु, तोतु-षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्ढि ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षाणि षाव, षाम ।।
४ अतो- तोट् तुषीत्, तुष्टाम्, तुषः, तुषी, तोट्, तुष्टम्, तुष्ट, तुषम्, तुष्व, तुष्म ।
५ अतोतोष्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६
तोतोषा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
तोतुष्या-त्, स्ताम्, सु: 1: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ तोतोषिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ तोतोषिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अतोतोषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
११२३ हृषच् (हृष्) तुष्टौ । हृषू ४९५ वद्रूपाणि || ११२४ रुषच् (रुष्) रोषे । रुप ४७५ वद्रूपाणि ।।
११२५ प्युषच् (प्युष्) विभागे ।।
१ पो- प्योष्टि, प्युषीति, प्युष्टः, प्युषति, प्युषीषि, प्योक्षि, युष्ठः, प्युष्ठ, प्युषीमि, प्योष्मि, प्युष्वः, प्युष्मः ।।
२ पोप्युष् यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (दिवादि)
263 ३ पोप्योष्टु, पोप्यु-षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, १ वे-वेस्ति, विसीति, विस्तः, विसति, विसीषि, वेस्सि, __षाणि, षाव, षांम।।
विस्थः, विस्थ, विसीमि, वेस्मि, विस्वः, विस्मः।। ४ अपो-प्योट, प्युषीत्, प्युष्टाम्, प्युषुः, प्युषीः, प्योट, प्युष्टम्, । २ वेविस्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, __ प्युष्ट, प्युषम्, प्युष्व, प्युष्म।।
याम।। ५ अपोप्योष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ३ वेवेस्तु, वेवि-सीतु, स्तात्, स्ताम्, सतु, द्धि, धि, स्तात्, इष्म।।
स्तम्, स्त, सानि, साव, साम।। ६ पोप्योषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ४ अवे-विसीत्, वेत्, विस्ताम्, विसुः, विसी:, वे, वेत्, ७ पोप्युष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म। । विस्तम्, विस्त, विसम्, विस्व, विस्म।। ८ पोप्योषिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ५ अवेवेस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ९ पोप्योषिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
इष्म।। आव:, आमः।।
६ वेवेसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। १० अपोप्योषिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ७ वेविस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव, आम।।
८ वेवेसिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ११२६ प्युसच् (प्युस्) विभागे॥ प्युसच् १०८३ ९ वेवेसिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, वद्रूपाणि
आवंः, आमः।।
१० अवेवेसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ११२७ पुसच् (पुस्) विभागे।।
आव, आम।। १ पो-पुसीति, पोस्ति, पुस्त:, पुसति, पुसीषि, पोस्सि, पुस्थः, ११२९ कुसच् (कुस्) श्लेषे।। पुस्थ, पुसीमि, पोस्मि, पुस्वः, पुस्मः ।।
१ चो-कोस्ति, कुसीति, कुस्तः, कुसति, कुसीषि, कोस्सि, २ पोपुस्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
___ कुस्थः, कुस्थ, कुसीमि, कोस्मि, कुस्वः, कुस्मः ।।
२ चोकस-यात, याताम, यः। याः, यातम, यात। याम, ३ पोपोस्तु, पोपु-सीतु, स्तात्, स्ताम्, सतु, द्धि, धि, स्तात्,
याव, याम।। स्तम्, स्त, सानि, साव, साम।।
३ चोकोस्तु, चोकु-सीतु, स्तात्, स्ताम्, सतु, द्धि, धि, स्तात्, ४ अपो-पुसीत्, पोत्, पुस्ताम्, पुसुः, पुसी:, पोः, पोत्, स्तम्, स्त, सानि, साव, साम।। पुस्तम्, पुस्त, पुसम्, पुस्व, पुस्म।।
| ४ अचो-कोत्, कुसीत्, कुस्ताम्, कुसुः, कुसी:, कोः, कोत्, ५ अपोपोस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, कुस्तम्, कुस्त, कुसम्, कुस्व, कुस्म।। इप्म।।
| ५ अचोकोस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ पोपोसा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
इष्म।। ७ पोपुस्या-त्, स्ताम, सः। :, स्तम. स्त। सम, स्व, स्म।। । ६ चोकोसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ८ पोपोसिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।।
७ चोकुस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ चोकोसिता-', रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ९ पोपोसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
स्मः ।। आवः, आमः।।
९ चोकोसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। १० अपोपोसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, |
आमि, आव:, आमः।। आव, आम।।
१० अचोकोसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ११२८ विसच् (विस्) विभागे।।
आव, आम॥
याम।।
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
264
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ११३० यसूच् (यस्) प्रयत्ने।।
११३२ तसूच् (तस्) उपक्षये।। १ याय-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, | १ तात-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।।
सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।। २ यायस्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ तातस्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ याय-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, धि, स्तात्, स्तम्, | ३ तात-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, धि स्तात्, स्तम्, स्त, सानि, साव, साम।।
स्त, सानि, साव, साम।। ४ अयाय-सीत्, त्, स्ताम्, सुः, सीः, त्, स्तम्, स्त, सम्, | ४ अतात-सीत्, त्, स्ताम्, सुः, सीः, त्, स्तम्, स्त, सम्,
स्व, स्म।। ५ अयायास्, अयायस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। | ५ अतातास्, अतातस्-ईत, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इपम्, इष्व, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ यायसा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ तातसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ यायस्या-त, स्ताम, सः।:, स्तम्, स्त। सम, स्व, स्म।। ७ तातस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ यायसिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ तातसिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ यायसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ तातसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आव:, आमः।। १० अयायसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अतातसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव. आम।।
आव, आम।। ११३१ जसूच् (जस्) मोक्षणे।।
११३३ दसूच् (दस्) उपक्षये॥ १ जाज-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, १ दाद-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।।
सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।। २ जाजस्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, - २ दादस्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। ३ जाज-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, धि, स्तात्, स्तम्, | ३ दाद-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, स्तात्, स्तम्, स्त, स्त, सानि. साव, साम।।
सानि, साव, साम।। ४ अजाज-सीत्, त्, स्ताम्, सुः, सीः, त्, स्तम्, स्त, सम्, । ४ अदाद-सीत्, त्, स्ताम्, सुः, सी:, त्, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।।
स्व, स्म। ५ अजाजास्, अजाजस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। ५ अदादास्, अदादस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ जाजसा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ दादसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ जाजस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ दादस्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ जाजसिता-",रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। । ८ दादसिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ जाजसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ दादसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अजाजसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अदादसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
याम।।
|
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (दिवादि)
265 ११३४ वसूच् (वस्) स्तम्भे।। वसे ९२६ वद्रूपाणि।। | ११३७ मसैच् (मस्) परिणामे।।
११३५ वुसच् (वुस्) उत्सर्गे।। | १ माम-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, १ वो-वोस्ति, वुसीति, वुस्तः, वुसति, वुसीषि, वोस्सि,
सीमि, स्मि, स्वः, स्मः।। वुस्थः, वुस्थ, वुसीमि, वोस्मि, वुस्वः, वुस्मः ।।
२ मामस्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ वोवुस्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। याम।।
३ माम-सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु, द्धि, धि, स्माम्, स्तम्, ३ वोवोस्तु, वोवु-सीतु, स्तात्, स्ताम्, सतु, द्धि, धि, स्तात्, स्त, सानि, साव, साम।। स्तम्, स्त, सानि, साव, साम।।
४ अमाम-सीत् त, सम, सः सी:, तु, स्तम, स्त, सम, स्व, ४ अवो--वुसीत्, वोत्, वुस्ताम्, वुसुः, वुसी:, वोः, वोत्, स्म।। स्तम्, वुस्त, वुसम्, वुस्व, वुस्म।।
५ अमामास्, अमामस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। ५ अवोवोस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इषम्, इष्व, इष्म।। इष्म।।
| ६ मामसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ६ वोवोसा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
७ मामस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ वोवुस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ मामसिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्व:, स्मः।। ८ वोवासिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।।
९ मामसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, २ वोवोसिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः।। आव:, आमः।। १० अवोवोसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अमामसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अलम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ११३६ मुसच् (मुस्) खण्डने।।
११३८ शमूच् (शम्) उपशमे।। १ मो-मोस्ति, मुसीति, मुस्तः, मुसति, मुसीषि, मोस्सि, |
१ शं-शमीति, शन्ति, शान्तः, शमति, शमीषि, शंसि, शान्थः, मुस्थः, मुस्थ, मुसीमि, मोस्मि, मुस्वः, मुस्मः ।।
शान्थ, शमीमि, शन्मि, शन्वः, शन्मः।। २ मोमुस्-यात्, याताम, युः। याः, यातम, यात। याम. याव. | २ शंशम्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
याम।। ३ मोमोस्तु, मोमु-सीतु, स्तात्, स्ताम्, सतु, द्धि, धि, स्तात्,
३ शं-शमीतु, शन्तु, शान्तात्, शान्ताम्, शमतु, शांहि, स्तम्, स्त, सानि, साव, साम।।
शान्तात्, शान्तम्, शान्त, शमानि, शमाव, शमाम।। ४ अमो-मात्, मुसीत्, मुस्ताम्, मुसुः, मुसीः, मोः, मोत्,
| ४ अशं-शमीत्, शन, शान्ताम्, शमुः, शमी:, शन्, शान्तम्, मुस्तम्, मुस्त, मुसम्, मुस्व, मुस्म।।
शान्त, शमम्, शन्व, शन्म।। ५ अमोमास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, । ५ अशंशम्-इत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इाम।।
इष्म।। ६ मोमोसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ शंशमा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ मोमुस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम, स्व, स्म।। ७ शंशम्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मोमासिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्व:. स्मः।। ८ शंशमिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ मोमासिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ शंशमिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः ।। १० अमोमासिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अशंशमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
इष्मा
266
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ११३९ दमूच् (दम्) उपशमे।।
पक्षे तं-स्थाने 'तन्' इति ज्ञेयम्। १ दं-दमीति, दन्ति, दान्तः, दमति, दमीषि, दंसि, दान्थः, ११४१ श्रमूच् (श्रम्) खेदतपसोः ।। दान्थ, दमीमि, दन्मि, दन्वः, दन्मः ।।
१ शं-श्रमीति, श्रन्ति, श्रान्तः, श्रमति, श्रमीषि, अंसि, श्रान्थः, २ दंदम्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, श्रान्थ, श्रमीमि, श्रन्मि, श्रन्वः, श्रन्मः।। याम।।
२ शंश्रम्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ दं-दमीतु, दन्तु, दान्तात्, दान्ताम्, दमतु, दांहि, दान्तात्, याम।। दान्तम्, दान्त, दमानि, दमाव, दमाम।।
३ शं-श्रमीतु, श्रन्तु, श्रान्तात्, श्रान्ताम्, श्रमतु, श्रांहि, ४ अदं-दमीत्, दन्, दान्ताम्, दमुः, दमी:, दन्, दान्तम्, दान्त,
श्रान्तात्, श्रान्तम्, श्रान्त, श्रमानि, श्रमाव, श्रमाम।। दमम्, दन्व, दन्म।।
४ अशं-श्रमीत्, श्रन्, श्रान्ताम्, श्रमः, श्रमीः, श्रन्, श्रान्तम्, ५ अदंदम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
श्रान्त, श्रमम्, श्रन्व, श्रन्म।।
५ अशंश्रम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ दंध्मा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
इष्म।। ७ दंदम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
६ शंश्रमा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ८ दंदमिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
| ७ शंश्रम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ दंदमिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथ:, अथ। आमि,
८ शंश्रमिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आवः, आमः।।
९ शंश्रमिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अदंदमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव:, आमः।। आव, आम।।
१० अशंश्रमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, पक्षे दं-स्थाने 'दन्' इति ज्ञेयम्।
आव, आम।। ११४० तमूच् (तम्) काङ्क्षायाम्।।
११४२ भ्रमूच् (भ्रम्) अनवस्थाने। भ्रमू ८९६ वद्रूपाणि।। १ तं-तमीति, तन्ति, तान्तः, तमति, तमीषि, तंषि, तान्थः,
११४३ क्षमौच (क्षम्) सहने। क्षमौषि ७२८ वद्रूपाणि।। तान्थ, तमीमि, तन्मि, तन्वः, तन्मः।।
११४४ मदैच् (मद्) हर्षे। मदै ९७२ वद्रूपाणि।। २ तंतम्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
११४५ क्लमूच् (क्लम्) ग्लानौ।। ३ तं-तमीतु, तन्तु, तान्तात्, तान्ताम्, तमतु, तांहि, तान्तात्,
१ चं-क्लमीति, क्लन्ति, क्लान्तः, क्लमति, क्लमीषि, तान्तम्, तान्त, तमानि, तमाव, तमाम।।
क्लंसि, क्लान्थः, क्लान्थ, क्लमीमि, क्लन्मि, क्लन्वः, ४ अतं-तमीत्, तन्, तान्ताम्, तमुः, तमीः, तन्, तान्तम्,
क्लन्मः।। [याव, याम।। तान्त, तमम्, तन्व, तन्म।।
२ चंक्लम्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ५ अतंतम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
याम।। इष्म।।
| ३ चं-क्लमीतु, क्लन्तु, क्लान्तात्, क्लान्ताम्, क्लमतु, ६ तंतमा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ तंतम्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
क्लाहि, क्लान्तात्, क्लान्तम्, क्लान्त, क्लमानि, क्लमाव, ८ तंतमिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
क्लमाम।। ९ तंतमिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ४ अचं-क्लमीत्, क्लन्, क्लान्ताम्, क्लमुः, क्लमीः, क्लन्, आवः, आमः।।
क्लान्तम्, क्लान्त, क्लमम्, क्लन्व, क्लन्म।। १० अतंतमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ५ अचंक्लम्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, आव, आम।।
इष्म।।
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (दिवादि)
267
६ चंक्लमा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ।३ दो-दुहीतु, द्रोद्, द्रोग्धु, दूढात्, दुग्धात्, दूढाम्, दुग्धाम्, ७ चक्लम्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | दुहतु, दुग्धि, दूढि, दूढात्, दुग्धात्, दूढाम्, दुग्धम्, दूढ, ८ चंक्लपिता-'", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।। दुग्ध, दुहानि, दुहाव, दुहाम।। ९ चंक्लमिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि. अथः. अथ। आमि. |
४ अदो-ध्रोक, ध्रोट, दुहीत्, दूढाम्, दुग्धाम्, दुहुः, दुही:, आवः, आमः।।
ध्रोक, थ्रोट, दूढम्, दुग्धम्, दुग्ध, दूढ, दुहम्, दुह्व, द्रुह्म।। १० अचंक्लमिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ५ अदोद्रोह-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, आव, आम।।
इष्म।। पक्षे चं-स्थाने 'चङ्' इति ज्ञेयम्।
६ दोद्रोहा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ११४६ मुहौच (मुह) वैचित्ये।।
७ दोद्रोह्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १ मो-मुहीति, मोढि, मोग्धि, मूढः, मुग्धः, मुहति, मुहीषि,
८ दोद्रोहिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। मोक्षि, मृढः, मुग्धः, मूढ, मुग्ध, मुहीमि, मोह्मि, मुह्वः,
९ दोद्रोहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः।। मुह्मः ।।
१० अदोद्रोहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, २ मोमुह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
आव, आम।। याम।। ३ मो-मुहीतु, मोढ, मोग्धु, मूढात, मुग्धात्, मूढाम्, मुग्धाम्,
११४८ ष्णुहोच् (स्नुह) उद्गिरणे।। मुहतु, मुग्धि, मूढि, मूढात्, मुग्धात्, मूढाम, मुग्धम्, मूढ, | १ सो-ष्णुहीति, ष्णोढि, ष्णोग्धि, ष्णूढः, ष्णुग्धः, ष्णुहति, मुग्ध, मुहानि, मुहाव, मुहाम।।
ष्णुहीषि, ष्णोक्षि, ष्णूढः, ष्णुग्धः, ष्णूढ, ष्णुग्ध, ष्णुहीमि, ४ अमो-मुहीत्, मोक, मोट, मुहीत्, मूढाम्, मुग्धाम, मुहुः, । ष्णुझि, ष्णुह्वः, ष्णुह्मः।। मुहीः, मोक, मोट, मूढम्, मुग्धम्, मुग्ध, मूढ, मुहम्, मुह्व, |
| २ सोष्णु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, मुह्म।।
याम।। ५ अमोमोह-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
३ सो-ष्णोद्, ष्णोग्धु, ष्णुहीतु, ष्णूढात्, ष्णुग्धात्, ष्णूढाम्, इप्मा
ष्णुग्धाम्, ष्णुहतु, ष्णुग्धि, ष्णूढि, ष्णूढात्, ष्णुग्धात्, ६ मोमोहा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
ष्णूढाम्, ष्णुग्धम्, ष्णूढ, ष्णुग्ध, ष्णुहानि, -ष्णुहाव,
ष्णुहाम।। ७ मोमोह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।
४ असो-ष्णोक्, ष्णोट्, ष्णुहीत्, ष्णूढाम्, ष्णुग्धाम्, ष्णुहुः, ८ मोमोहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। |
ष्णुहीः, ष्णोक्, ष्णोट, ष्णूढम्, ष्णुग्धम्, ष्णुग्ध, ष्णूढ, ९ मोमोहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, |
ष्णुहम्, ष्णुह्व, ष्णुह्म।। आवः, आमः।।
| ५ असोष्णोह-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, १० अमोमोहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | इष्म।। आव, आम।।
६ सोष्णोहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ११४७ दुहीच् (दुह्) जिघांसायाम्॥
७ सोष्णोह्या-त, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १ दो-दुहीति, द्रोढि, द्रोग्धि, दूढः, दुग्धः, दुहति, दुहीषि, |
८ सोष्णोहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:,
स्मः ।। ध्रोक्षि, दूढः, दुग्धः, दूढ, दुग्ध, दुहीमि, दुझि, दुह्वः, ।
९ सोष्णोहिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आद, दुह्मः।।
आवः, आमः।। २ द्रोदुह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
१० असोष्णोहिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, याम।।
आव, आम।।
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
268
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ११४९ ष्णिहोच् (स्निह्) प्रीतौ। | ६ दोदवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। १ से-णेढि, ष्णेग्धि, ष्णिहीति, ष्णीढः, ष्णिग्धः, ष्णिहति,
७ दोदूया-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। प्रिणहीषि, क्षि, ष्णेक्षि, ष्णोढः, ष्णिग्धः, ष्णीढ, ष्णिग्ध,
८ दोदविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः।। णिहीमि, ष्णेहि, ष्णिह्वः, ष्णिमः ।।
९ दोदविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः।। २ सेष्णिह-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
१० अदोदविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ३ से-प्रणेदु, ष्णेग्धु, ष्णिहीतु, ष्णीढात्, ष्णिग्धात, ष्णीढाम्,
आव, आम।। णिग्धाम, ष्णिहतु, ष्णिग्धि, ष्णीढि, ष्णीढात्, ष्णिग्धात्,
११५२ दीड्च् (दी) क्षये।। णीढम्, ष्णिग्धम्, ष्णीढ, ष्णिग्ध, ष्णिहानि, णिहाव, | १ दे-दयीति, देति, दीतः, द्यति, दयीषि, देषि, दीथः, दीथ, णिहाम।।
दयीमि, देमि, दीवः, दीमः ।। ४ असे-ष्णेक्, ष्णेट, ष्णिहीत्, ष्णीढाम्, ष्णिग्धाम, ष्णिहुः, | २ देदी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
णिहीः, ष्णक, ष्णेट, ष्णीढम्, ष्णिग्धम्, ष्णिग्ध, ष्णीढ, | याम।। ष्णिहम्, ष्णिह्व, ष्णिा ।। [इषम्, इष्व, इष्म।।
३ दे-दयीतु, देतु, दीतात्, दीताम्, धतु, दीहि, दीतात्, दीतम्, ५ असेष्णेह-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व, । दीत, दयानि, दयाव, दयाम।। इष्म।। इषम्, इष्व, इष्म।।
४ अदे-दयीत्, देत्, दीताम्, दयुः, दयी:, देः, दीतम्, दीत, ६ सेप्णेहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
दयम्, दीव, दीम।। ७ सेणेह्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ५ अदेदाय-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व, ८ सेष्णेहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। . इष्म।। इषम्, इष्व, इष्म।।। ९ सेष्णेहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
६ देदया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। आव:, आम:।
७ देदीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १० असेष्णेहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ८ देदयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आव, आम।।
९ देदयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ११५० घूडौच् (सू) प्राणिप्रसवे।। घूडौक १०२३ आव:, आमः।। वद्रूपाणि।।
१० अदेदयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। ११५१ दूङ्च् (दू) परितापे॥
११५३ धीडच् (धी) अनादरे॥ १ दो-दवीति, दोति, दूतः, दुवति, दवीषि, दोषि, दूथः, दूथ,
| १ दे-धयोति, धेति, धीतः, धयति, धयीषि, धेषि, धीथः, दवीमि, दोमि, दवः, दूमः ।।
धीथ, धयीमि, धेमि, धीवः, धीमः।। २ दोद-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ देधी-यात, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ दो-दवीतु, दोतु, दूतात्, दूताम्, दुवतु, दूहि, दूतात्, दूतम्, | ३ दे-धयीतु, धेतु, धीतात्, धीताम्, ध्यतु, धीहि, धीतात्, दूत, दवानि, दवाव, दवाम।।
धीतम्, धीत, धयानि, धयाव, धयाम।। ४ अदो-दवीत्, दोत्, दूताम्, दवुः, दवी:, दोः, दूतम्, दूत, | ४ अदे-धयीत्, धेत्, धीताम्, धयुः, धयीः, धेः, धीतम्, धीत, दवम्, दूव, दूम।।
धयम्, धीव, धीम।। ५ अदोदाव-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्टाइषम्, इष्व, ५ अदेधाय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट इषम्, इष्व, इष्म।। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। इषम्, इष्व, इष्म।।
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
269
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (दिवादि) ६ देधया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।।
६ रेरया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ देधीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ रेरीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ देधयिता-", री, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः॥ | रेयिता-". रौ. रः। सि. स्थ: स्थ.। स्मि. स्वः स्मः।। ९ देधयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ रेरयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।
आवः, आमः।। १० अदेधयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अरेरयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ११५४ मीडच् (मी) हिंसायाम्।।
११५६ लीडच् (ली) श्लेषणे।। १ मे-मयीति, मेति, मीतः, मयति, मयीषि, मेषि, मीथः,
| १ ले-लयीति, लेति, लीतः, लयति, लयीषि, लेषि, लीथः, मीथ, मयीमि, मेमि, मीवः, मीमः ।।
लीथ, लयीमि, लेमि, लीवः, लीमः।। २ मेमी-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव,
| २ लेली-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ मे-मयीतु, मेतु, मीतात्, मीताम्, म्यतु, मीहि, मीतात्,
३ ले-लयीतु, लेतु, लीतात्, लीताम्, लीयतु, लीहि, लीतात्, मीतम्, मीत, मयानि, मयाव, मयाम।।
लीतम्, लीत, लयानि, लयाव, लयाम।। ४ अमे-मयीत्, मेत्, मीताम्, मयुः, मयी:, मेः, मीतम्, मीत,
| ४ अले-लयीत्, लेत्, लीताम्, लयुः, लयी:, ले:, लीतम्, मयम, मीव, मीम।।
___ लीत, लयम्, लीव, लीम।। ५ अमेमाय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अलेलाय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ मेमया-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
६ लेलया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ मेमीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
| ७ लेलीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मेमयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ लेलयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ पेमयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ लेलयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आव:, आमः।। १० अमेमयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अलेलयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ११५५ रीडच् (री) स्रवणे॥
__११५७ डीङ्च् (डी) गतौ।। डीङ् ५४४ वद्रूपाणि।। १ रे-रयीति, रेति, रीतः, यति, रयीषि, रेषि, रीथः, रीथ,
११५८ वीडच् (वी) वरणे।। रयीमि, रेमि, रीवः, रीमः।। २ रेरी-यात, याताम, यः। याः, यातम, यात। याम. याव. १ वे-ज्योति, वेति, व्रीतः, वियति, व्रयीषि, ब्रेषि, व्रीथः, याम।।
वीथ, व्रयीमि, मि, जीवः, वीमः।। ३ रे-रयीतु, रेतु, रीतात्, रीताम, र्यतु, रीहि, रीतात, रीतम, | २ वेवी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, रीत, रयानि, रयाव, रयाम।।
याम।। ४ अरे-रयीत्, रेत, रीताम्, रयुः, रयीः, रे:, रीतम, रीत, ३ वे-व्रयीतु, वेतु, व्रीतात्, व्रीताम्, वियतु, व्रीहि, व्रीतात्, रयम्, रीव, रोम।।
व्रीतम्, व्रीत, व्रयानि, व्याव, व्रयाम।।। ५ अरेराय-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ अवे-वयीत्, वेत्, व्रीताम्, व्रयुः, व्रयीः, वेः, व्रीतम्, व्रीत, इष्म।।
व्रयम्, व्रीव, व्रीम।।
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
270
५ अवेव्राय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ वेव्रया - चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ वेव्रीया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ वेव्रयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ वेव्रयिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अवेव्रयिष्य्-अत्, अताम्, “अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
११५९ पींड्च् (पी) पाने ।।
१ पे पयीति, पेति, पीतः, प्यति, पयीषि, पेषि, पीथः, पीथ, पीमि, पेमि, पीवः, पीमः ॥
२ पेपी - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ पे - पयीतु, पेतु, पीतात्, पीताम्, पयतु, पीहि, पीतात्, पीतम्, पीत, पयानि, पयाव, पयाम ।।
४ अपे- पयीत्, पेत्, पीताम्, पयुः, पयी, पे, पीतम्, पीत, पयम्, पीव, पीम।।
५ अपेपाय् - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ पेपयाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ पेपीया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ पेपयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ पेपयिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अपेपयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
११६० प्रीडच् (प्री) प्रीतौ ।।
१ पे- प्रयीति, प्रेति, प्रीतः प्रियति, प्रयीषि, प्रेषि, प्रीथः, प्रीथ, प्रयीमि, प्रेमि, प्रीवः, प्रीमः ॥
२ पेप्री - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ पे - प्रयीतु, प्रेतु प्रीतात् प्रीताम्, प्रीयतु, प्रीहि, प्रीतात्, प्रीतम्, प्रीत, प्रयानि, प्रयाव, प्रयाम ।।
४ अपे - प्रयीत्, प्रेत्, प्रीताम् प्रयुः प्रयी, प्रेः, प्रीतम्, प्रीत, प्रयम्, प्रीव, प्रीम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
५ अपेप्राय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ पेप्रयाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
८
पेप्रीया - तू, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। पेप्रयिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ पेप्रयिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अपेप्रयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
११६१ युजिंच् (युज्) समाधौ । ।
१ यो - युजीति, योक्ति, युक्तः, युजति, युजीषि, योक्षि, युक्थः, युक्थ, युजीमि, योज्मि, युज्वः, युज्मः ।।
२ योयुज् - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ योयोक्तु, योयु - जीतु क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, जानि, जाव, जाम ||
४ अयो-योक्, युजीत्, युक्ताम्, युजुः, युजीः, योक् युक्तम्, युक्त, युजम्, युज्व, युज्म ॥
५ अयोयोज् - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ योयोजा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
८
योयुज्या - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। योयोजिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ योयोजिष्य्-अयु, अतः, अन्ति, असि, अथः, अथ, आमि, . आवः, आमः ।।
१० अयोयोजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम् आव, आम।।
१९६२ सृजिंच् (सृज्) विसर्गे ।।
१ सरी - स्रष्टि, सृजीति, स्रष्टः, सृजति, सृजीषि, स्रक्षि, स्रष्ठः, स्रष्ठ, सृजीमि, सर्जिम, सृज्वः, सृज्मः ।।
२ सरीसृज् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ सरी - स्रष्टु, सृजी, स्रष्टात्, स्रष्टाम्, सृजतु, खड्ढि, स्रष्टात्, स्रष्टम्, स्रष्ट, सृजानि, सृजाव, सृजाम ।।
४ असरी - त्रट् सृजीत्, स्रष्टाम्, सृजुः, सृजीः, त्रट् स्रष्टम्, स्रष्ट, सृजम्, सृज्व, सृज्म ॥
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
इष्म।
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (दिवादि)
271 ५ असरीसर्ज-इत्, इष्टाम्, इषुः, इ:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, १ चे-खेत्ति, खिदीति, खित्तः, खिदति, खिदीषि, खेत्सि, इष्म।।
खित्थः, खित्थ, खिदीमि, खेद्मि, खिद्वः, खिद्मः ।। ६ सरीसर्जा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। त्रस इ०।।
२ चेखिद्-यात, याताम्, युः। याः, यातम, यात। याम, ७ सरीसृज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। याव, याम।। ८ सरीसर्जिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, | ३ चेखेत्तु, चेखि-दीतु, त्तात्, त्ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त,
दानि, दाव, दाम।। ९ सरीसर्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। ४ अचे-खेत्, खिदीत्, खित्ताम्, खिदुः, खिदी:, खे:, खेत्, आमि, आव:, आमः ।।
खित्तम्, खित्त, खिदम्, खिद, खिद्म।। १० असरीसर्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ५ अचेखेद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
आव, आम।।
पक्षे सरी-स्थाने 'सरि' इति 'सर्' इति च ज्ञेयम्।। |६ चेखेदा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ११६३ वृतूचि (वृत्) वरणे। वृतूङ् ८४२ वद्रूपाणि।। ७ चेखिद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। __ ११६४ पदिच् (पद्) गतौ॥
८ चेखेदिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
९ चेखेदिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आखि, १ पनीप-दीति, ति, त्तः, दति, दीषि, सि, त्थः, स्थ, दीमि,
आव:, आमः।। छि, द्वः, द्मः।।
१० अचेखेदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, २ पनीपद्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, आव, आम।। याव, याम।।
___ ११६७ युधिंच् (युध्) सम्प्रहारे॥ ३ पनीप-दीतु, तु, तात्, त्ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, |
१ यो-योद्धि, युधीति, युद्धः, युधति, युधीषि, योत्सि, युद्धः, दानि, दाव, दाम।।
युद्ध, युधीमि, योष्मि, युध्वः, युध्मः।।। ४ अपनीप-दीत्, त्, त्ताम्, दुः, दी:, :, त्, त्तम्, त्त, दम्, द्व, | २ योयध-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, द्म।।
याम।। ५ अपनीपाद्, अपनीपद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। | ३ योयोद्ध, योयु-धीतु, द्धात्, द्धाम्, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, इपम्, इष्व, इष्म।।
द्ध, धानि, धाव, धाम।। ६ पनीपदा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ४ अयो-योत्, युधीत्, युद्धाम, युधुः, युधीः, योः, योत्, ७ पनीपद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | युद्धम्, युद्ध, युधम्, युध्व, युध्म।। ८ पनीपदिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।। ५ अयोयोध्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ९ पनीपदिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
इष्म।। आव:, आमः।।
६ योयोधा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। १० अपनीपदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्,
७ योयुध्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ योयोधिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। आव, आम।।
९ योयोधिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ११६५ विदिच् (विद्) सत्तायाम्।। विदक् १०१७ ।
आवः, आमः ।। वद्रूपाणि।।
१० अयोयोधिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ११६६ खिदिच् (खिद्) दैन्ये॥
आव, आम।।
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
272
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ११६८ जनैचि (जन्) प्रादुर्भावे।। । ११७० बुधिंच् (बुध्) ज्ञाने। बुधग् ८४४ वद्रूपाणि।। १ ज-जनीति, जन्ति, जातः, क्षति, जीषि, जंसि, जाथः, जाथ,
११७१ मनिच् (मन्) ज्ञाने॥ जनीमि, जन्मि, जन्वः, जन्मः ।।
१ मं-मनीति, मन्ति, ममतः, मनति, मनीषि, मंसि, मथः, २ जंजन-यात्, याताम्, युः । याः, यातम, यात। याम, याव,
मथ, मनीमि, मन्मि, मन्च:, मन्मः।। [याव, याम।। याम।।
२ मंमन्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ जं-जनीतु, जन्तु, जातात्, जाताम्, ज्ञतु, जाहि, जातात्,
याम।। जातम्, जात, जनानि, जनाव, जनाम।।
३ मं-नीतु, न्तु, तात्, ताम्, नतु, हि, तात्, तम्, त, नानि, ४ अज-जनीत्, जन्, जताम्, जुः, जनीः, जन्, जातम्, जात, नाव, नाम।। जनम्, जन्व, जन्म।।
४ अमंम-नीत्, न्, ताम्, नुः, नी:, न्, तम्, त, नम्, न्व, न्म।। ५ अजंजान्, अजंजन्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट।। ५ अमंमान्, अमंमन्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, डपम्, इष्व, इष्म।।
इष्व, इष्म।। ६ जंजना-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ मंमना-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ जंजन्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ मंमन्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ जंजनिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।। ८ मंमनिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ जंजनिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ मंमनिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आव:, आमः।। १० अजंजनिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम् | १० अमंमनिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। पक्षे जं-स्थाने 'जज' इति ज्ञेयम्।
पक्षे मं-स्थाने 'मम' इति ज्ञेयम्। ११६९ अनोरुधिंच् (अनु-स्थ्) कामे।।
११७२ दीपैचि (दीप) दीप्तौ।। १ रो-रोद्धि, रुधीति, रुद्धः, रुधति, रुधीषि, रोत्सि, रुद्धः, | १ देदी-पीति, प्ति, प्तः, पति, पीषि, प्सि, प्थः, प्थ, पीमि, रुद्ध, रुधीमि, रोष्मि, रुध्वः, रुध्मः ।।
प्मि, प्वः, प्मः।। २ रोरुप-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ देदीप्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ रोरोद्ध, रोरु-धीतु, द्धात्, द्धाम, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, द्ध, | ३ देदी-पीतु, प्तु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, प्त, धानि, धाव, धाम।।
पानि, पाव, पाम।। ४ अरो-रोत्, रुधीत्, रुद्धाम्, रुधुः, रुधीः, रोः, रोत्, रुद्धम्, | ४ अदेदी-पीत्, प, प्ताम्, पुः, पी:, प, प्तम्, प्त, पम्, प्व,
रुद्ध, रुधम्, रुध्व, रुध्म।। ५ अरोरोध-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अदेदीप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। ६ रोराधा-नकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ देदीपा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ रोरुध्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।। ७ देदीप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ रोराधिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ८ देदीपिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ रोराधिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि. | ९ देदीपिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अरोरोधिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम, १० अदेदीपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
273
273
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (दिवादि) ११७३ तपिच् (तप्) ऐश्वर्ये वा।। तपं ३०५ वद्रूपाणि॥ | ११७६ जूरैचि (जूर्) जरायाम्॥
११७४ पूरैचि (पूर्) आप्यायने।। १ जोजू-रीति, ति, तः, रति, रीषि, र्षि, र्थः, र्थ, रीमि, मि, १ पोपू-रीति, ति, तः, रति, रीषि, र्षि, र्थः, र्थ, रीमि, मि, वः,
र्वः, मः। मः।।
| २ जोजूर-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ पोपूर-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव,
याम।।
३ जोजू-रीतु, तु, त्, र्ताम्, रतु, हि, त्, तम्, र्त, राणि, याम।। ३ पोपू-रीतु, तु, त्, म्,ि रतु, हि, त्, तम्, त, राणि,
| राव, रामा राव, राम।।
४ अजोजू-रीत्, :, म्,ि रुः, री:, :, तम्, त, रम्, र्व, म।। ४ अपोपू-रीत्, :, म्,ि रुः, री:, :, तम्, त, रम्, र्व, म।।।
| ५ अजोजूर-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। ५ अपोपूर्-ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, हाम।।
६ जोजूरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।। ६ पोपूरा-कार इ० ।। म्बभूव इ०|| मास इ०॥
| ७ जोजूर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ पोपूर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ जोजूरिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
| ९ जोजरिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि. अथ:. अथ। आमि ८ पोपूरिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
आव:, आमः।। ९ पोपूरिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
१० अजोजूरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अपोपूरिप्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।।
११७७ धूरैचि (धूर) गतौ।। ११७५ घूरैचि (घूर्) जरायाम्।। १ दोधू-रीति, ति, तः, रति, रीषि, र्षि, र्थः, र्थ, रीमि, मि, वः, १ जोघु-रीति, ति, तः, रति, रोषि, र्षि, र्थः, र्थ, रीमि, मि, व:, मः।।
| २ दोधूर्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ जाघर-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। याम।।
| ३ दोधू-रीतु, तु, त्, म्,ि रतु, हि, त्, तम्, त, राणि, ३ जोघ-रीतु, तु, त्, ताम्, रतु, हि, त्, तम्, त, राणि, राव, राम।। राव, राम।।
४ अदोधू-रीत्, :, र्ताम्, रुः, री:, :, तम्, र्त, रम्, र्व, म।। ४ अजोधू-रीत्, :, मि, रुः, री:, :, तम्, र्त, रम्, र्व, म।। | ५ अदोधूर-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अजोघर-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।। इप्मा
६ दोधूरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ जोघृरा-शकार इ० || म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
| ७ दोधूर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जोघूऱ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
८ दोधूरिता-'', रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ जोघूरिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
९ दोधूरिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ९ जोघरिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आव:, आमः।। आवः, आमः।।
१० अदोधूरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अजोघरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आमा आव. आम।।
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
274
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ११७८ गूरैचि (गूर) गतौ।।
११८० तूरैचि (तूर) त्वरायाम्।। १ जोगू-रीति, ति, तः, रति, रीषि, र्षि, र्थः, र्थ, रीमि, मि, | १ तोतू-रीति, ति, तः, रति, रीषि, र्षि, र्थः, र्थ, रीमि, मि, वः, __ः , मः।।
र्मः।। २ जोगूर-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | २ तोतूर-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ जोगू-रीतु, तु, त्, त्म्, तु, र्हि, त्,ि तम्, त, राणि, | ३ तोतू-रीतु, तु, त्, म्,ि रतु, हि, त्, तम्, त, राणि, राव, राम।।
राव, राम।। ४ अजोगू-रीत्, :, ताम्, रुः, री:, :, तम्, र्त, रम्, र्व, म।। । ४ अतोतू-रीत्, :, र्ताम्, रुः, री:, :, तम्, त, रम्, र्व, म।। ५ अजोगूर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अतोतूर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ जोगूरा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
६ तोतूरा-अकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। जोगर्या-त. स्ताम. सः। : स्तम. स्त। सम. स्व. स्म।। ७ तोतर्या-त, स्ताम, सः।: स्तम, स्त। सम, स्व, स्म।। जोगरिता-".रो. र:। सि. स्थ:. स्थ.। स्मि. स्व: स्मः॥ | तोतरिता-".रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। जोगरिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | तोतरिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अजोगूरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अतोतूरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। ११७९ शूरैचि (शूर्) स्तम्भे।।
११८१ चूरैचि (चूर्) दाहे।। ५ शोशू-रीति, ति, तः, रति, रीषि, र्षि, र्थः, र्थ, रीमि, मि, | १ चोचू-रीति, ति, तः, रति, रीषि, र्षि, र्थः, र्थ, रीमि, र्मि, वः, मः।।
वः, मः॥ २ शोशूर्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ चोचूर्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याम।। ३ शाशू-रीतु, रतु, त्, म्,ि रतु, हि, तात्, तम्, त, राणि, | ३ चोचू-रीत, तु, त्, मि, रतु, हि, त, र्तम, र्त, राणि, राव, राम।।
राव, राम।। ४ अशोशू-रीत्, :, म्,ि रुः, री:, :, तम्, र्त, रम्, व, म।। | ४ अचोच-रीत, :, मि, रुः, री:, :, तम्, त, रम्, र्व, म।। ५ अशाशूर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अचोचूर-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ शोशूरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ चोचूरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ शोशूर्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।
७ चोचूर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८. शोशूरिता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।।
८ चोचूरिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ शोशूरिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ चोचूरिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अशोशूरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, |
| १० अचोचूरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (दिवादि)
275
११८२ क्लिशिच् (क्लिश्) उपतापे॥ १० अलेलेशिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत अम्, १ चे-क्लिशीति, क्लेष्टि, क्लिष्टः, क्लिशति, क्लिशीषि,
आव, आम।। क्लनि क्लिष्टः, क्लिष्ट, क्लिशीमि. क्लेशित क्लिव ११८४ काशिच् (काश्) दीप्तौ।। काशृङ् ७६४ वद्रूपाणि।। विलशमः।।
११८५ वाशिच् (वाश्) शब्द।। २ चेक्लिश-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
१ वावा-शीति, ष्टि, ष्टः, शति, शीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, शीमि, याव, याम।।
श्मि, श्वः, श्मः।। ३ चेक्लेप्टु, चेक्लि-शीतु, ष्टात्, ष्टाम्, शतु, ड्डि, टात्, ष्टम्, ष्ट,
२ वावाश-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, शानि, शाव, शाम।।
याव, याम।। ४ अचे-क्लेट, क्लिशीत्, क्लिष्टाम्, क्लिशुः, क्लिशी:, क्लेट,
३ वावा-शीतु, ष्टु, ष्टात्, ठाम्, शतु, ड्डि, ष्टात्, टम्, ष्ट, शानि, क्लिष्टम, क्लिष्ट, क्लिशम्, क्लिश्व, क्लिश्म।।
शाव, शाम।। ५ अचेक्लेश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
४ अवावा-शीत्, ट्, टाम्, शुः, शीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, शम्, श्व,
श्म।। ६ चेक्लेशा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
५ अवावाश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ चेक्लिश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
इष्म।। ८ चेक्लेशिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:,
६ वावाशा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। स्मः ।।
७ वावाश्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ चेक्लेशिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
८ वावाशिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। आमि, आवः, आमः।।
९ वावाशिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अचेक्लेशिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अवावाशिष्य-अत, अताम. अन। अ:. अतम. अत।अम. ११८३ लिशिच् (लिश्) अल्पत्वे।।
आव, आम।। १ ले-लेष्टि, लिशीति, लिष्टः, लिशति, लिशीषि, लेक्षि, लिष्ठः, ११८६ शकीच् (शक्) मर्षणे।। लिष्ठ, लिशीमि, लेश्मि, लिश्वः, लिश्मः।।
१ शाश-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ, २ लेलिश्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
कीमि, क्मि, क्वः, क्मः।। याव. याम।। ३ लेलेष्टु, लेलि-शीतु, ष्टात्, ष्टाम्, शतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, |
२ शाशक्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, शानि, शाव, शाम।।
याव, याम।। ४ अले-लेट, लिशीत, लिष्टाम. लिशः, लिशीः लेट. लिटम. | ३ शाश-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, लिष्ट, लिशम्, लिश्व, लिश्म।।
कानि, काव, काम।। ५ अलेलेश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ अशाश-कीत्, क, क्ताम्, कुः, कीः, क्, क्तम्, क्त, कम्, इप्म।।
क्व, क्म।। ६ लेलेशा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। | ५ अशाशाक्, अशाशक्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट।
लेलिश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। इषम्, इष्व, इष्म।। ८ लेलेशिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ शाशका-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। लेलेशिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
७ शाशक्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आवः, आमः।।
८ शाशकिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्व:, स्मः ।।
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
276
९ शाशकिय्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अशाशकिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ॥
११८७ शुचृगैच् (शुच्) पूतिभावे । शुच ९० वद्रूपाणि ।। ११८८ रञ्जीच् (रञ्ज्) रागे । रञ्जी ८२८ वद्रूपाणि । । ११८९ शपींच् (शप्) आक्रोशे । शपीं ८४८ वद्रूपाणि ।। ११९० पृषीच् (मृष्) तितिक्षायाम्। मृष् ४८९ ११९१ णहींच् (नह्) बन्धने ।।
वपणि ।।
१ नान-हीति द्धि, द्धः, हति, हीषि, त्सि, द्ध:, द्ध, हीमि, ह्मि, हः ह्यः ॥ [ याव, याम ॥
२ नानह - यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ नान्- हीतु, द्भु, द्धात् द्धाम्, हतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, द्ध, हानि, हाव, हाम ।। [हम्, ह्र, ह्म ।।
४ अनान्-हीत्, त्, द्धाम्, हुः, हीः, त्, द्धम्, द्ध, हम्, ह्र,
ह्म ।।
५ अनानह् - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ नानहा चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।।
७ नानह्या-त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ नानहिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ नानहिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।
१० अनानहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम।।
|| दिवादिगण: सम्पूर्णः ॥
॥ अथ स्वादिगणः ॥
१९९२ पुंग्ट् (सु) अभिषवे । षुक् १००० वद्रूपाणि || ११९३ पिंग्ट् (सि) बन्धने ।।
१ से पयीति, पेति, षितः, ष्यति, षयीषि, षेषि, षिथः, पिथ, पयीमि, पेमि, षिवः, षिमः ॥ [ याव, याम ॥
२ सेषि - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
३ से - षयीतु, षेतु, षितात्, षिताम्, ष्यतु, षिहि, षितात्, षितम्, षित, षयाणि षयाव, षयाम ।।
४ असे षयीत्, षेत्, षिताम्, षयुः, षयी: षे, षितम्, षित, षयम्, षिव, षिम ।।
५ असेषाय् - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
सेषयाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
सेषीया - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। सेषयिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ सेषयिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० असेषयिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
१९९४ शिंग्ट् (शि) निशाने ।।
६
७
८
९
१ शे- शयीति, शेति, शितः, श्यति, शयीषि, शेषि, शिथः, शिथ, शयीमि, शेमि, शिवः, शिमः ।।
२ शेशि - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ शे- शयीतु, शेतु, शितात्, शिताम्, श्यतु, शिहि, शितात्, शितम्, शित, शयानि, शयाव, शयाम ।।
४ अशे - शयीत्, शेत्, शिताम्, शयुः शयी, शे, शितम्, शित, शयम्, शिव, शिम ॥
५ अशेशाय्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६
शेशया - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
शेशीया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ शेशयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।।
९ शेशयिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आम: ।।
१० अशेशयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम्,
आव, आम ।।
११९५ डुमिंग्ट् (मि) प्रक्षेपणे ।।
१ मे - मयीति, मेति, मितः, म्यति, मयीषि, मेषि, मिथ:, मिथ, मयीमि, मेमि, मिवः, मिमः ॥
२ मेमि- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया (स्वादि)
३ मे-मयीतु मेतु, मितात्, मिताम्, म्यतु, मिहि, मितात्, मितम्, मित, मयानि, मयाव, मयाम ।।
४ अमे-मयीत्, मेत्, मिताम्, मयुः, मयी, मे, मितम्, मित, मयम्, मिव, मिम ।।
५ अमेमाय् - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ मेमयाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ मेमीया-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ मेमयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ मेमयिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आम: ।।
१० अमेमयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव आम ।।
१९९६ चिंग्ट् (चि) चयने ॥
१ चे चयीति, चेति चितः, श्यति, चयीषि, चेषि, चिथः, चिथ, चयीमि, चेमि, चिवः, चिमः ॥
२ चेचि यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात । याम्, याव
याम ॥
३ चे - चयीतु चेतु, चितात्, चिताम्, म्यतु, चिहि, चितात्, चितम्, चित, चयानि, चयाव, चयाम ।।
४ अचे चयीत्, चेत्, चिताम्, चयुः, चयी, चे, चितम्, चित, चयम्, चिव, चिम।।
५ अचेचाय्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ चेचयाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चेचीया-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चेचयिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ चेचयिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अचेचयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम।।
११९७ धूग्ट् (धू) कम्पने ।
१ दो - धवीति, धोति, धूतः, धुवति, धवीषि धोषि, धूथ, धूथ, धवीमि, धोमि, धूवः, धूमः ॥
२ दोधू - यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात । याम्, याव
याम ।।
३ दो - धवीतु, धोतु, धूतात् धूताम्, धुवतु, धूहि, धूतात्, धूतम्, धूत, धवानि, धवाव, धवाम ।।
४ अदो-धवीत्, धोत्, धूताम्, धवुः, धवी, धोः, धूतम्, धूत, धवम्, धूव, धूम |
५ अदोधाव्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम् इष्ट । इषम्, इष्व,
277
इष्म ।।
दोधवा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
दोधूया - तू, स्ताम् सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।।
दोधविता - " रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ दोधविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि
६
७
८
आवः, आमः ।।
१० अदोधविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
१९९८ स्तृग्ट् (स्तृ) आच्छादने ||
१ तरी - स्तरीति, स्तर्ति, स्तृतः, स्त्रति स्तरीषि, स्तर्षि, स्तृथ:, स्तृथ, स्तरीमि, स्तर्मि, स्तृवः, स्तृमः ॥
२ तरीस्तृ- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ तरी -स्तरीति, स्तर्तु, स्तृतात्, स्तृताम्, स्त्रतु, स्तृहि, स्तृतात्, स्तृतम्, स्तृत स्तराणि, स्तराव, स्तराम ।।
४ अतरी - स्तरीत्, स्तः, स्तृताम्, स्तरुः, स्तरी, स्तः, स्तृतम्, स्तृत स्तरम्, स्तृव, स्तृम ।।
५ अतरीस्तार्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ तरीस्तराञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।। ७ तरीस्तर्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ तरीस्तरिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ तरीस्तरिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः ॥
१० अतरीस्तरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम्, आव, आम ।।
पक्षे तरी स्थाने 'तरि' इति ' तर्' इति च ज्ञेयम् ।। ११९९ कृंग्ट् (कृ) आच्छादने।। डुकंग् ८२१ वद्रूपाणि ||
१२०० वृग्ट् (वृ) वरणे ॥
१ वरी - वरीति, वर्ति, वृतः, व्रति, वरीषि, वर्षि, वृथः, वृथ, वरीमि, वर्मि, वृवः, वृमः ।। [ याव, याम ।।
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
278
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
२ वरीवृ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव,
१२०२ श्रृंट् (श्रु) श्रवणे।। याम।।
१ शो-श्रवीति, श्रोति, श्रुतः, श्रुवति, श्रवीषि, श्रोषि, श्रुथः, ३ वरी-वर्तु, वरीतु, वृतात्, वृताम्, व्रतु, वृहि, वृतात्, वृतम्,
श्रुथ, श्रवीमि, श्रोमि, श्रुवः, श्रुमः।।। वृत, वराणि, वराव, वराम।।
२ शोश्रु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ४ अवरी-वरीत, वः, वृताम्, वरु:, वरी:, वः, वृतम्, वृत,
याम।। वरम्, वृव, वृम।।
३ शो-श्रवीतु, श्रोतु, श्रुतात्, श्रुताम्, श्रुवतु, श्रुहि, श्रुतात्, ५ अवरीवार-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
श्रुतम्, श्रुत, श्रवानि, श्रवाव, श्रवाम।। इप्म।।
| ४ अशो-श्रवीत्, श्रोत्, श्रुताम्, श्रवुः, श्रवी:, श्रोः, श्रुतम्, ६ वरीवरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
श्रुत, श्रवम्, श्रूव, श्रुम।। ७ वरीविया-त, स्ताम्, सुः, :,स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।। | अशोश्राव-ईत, इष्टाम, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्च, ८ वरीवरिता, वरीवरीता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि,
इष्म।। स्वः, स्मः।।
६ शोश्रवा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ९ वरीवरिष्य, वरीवरीष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः,
७ शोश्रुया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। अथ। आमि, आव:, आमः ।।
८ शोश्रविता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। १० अवरीवरिष्य्, अवरीवरीष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, - ९ शोश्रविष्य-अति. अतः. अन्ति। असि. अथः. अथ। आमि. अतम्, अत। अम्, आव, आम।।
आव:, आमः।। पक्ष सर्वत्राद्यवरी-स्थाने 'वरि' इति 'वर्' इति च ज्ञेयम्।।
१० अशोश्रविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १२०१ हिंट (हि) गतिवृद्ध्योः ।।
आव, आम।। १ जे-घयीति, घेति, घितः, घ्यति, घयीषि, घेषि, घिथः, घिथ, १२०३ टु,(दु) उपतापे।। दुं ११ वद्रूपाणि॥ घयामि, घेमि, घिवः, घिमः ।।
१२०४ पृट् (पृ) प्रीतौ।। पृक् १०४६ वद्रूपाणि।। २ जेघी-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | १२०५ स्मृट् (स्मृ) पालने। स्मं १७ वद्रूपाणि।। याम।।
१२०६ शक्लंट (शक्) शक्तौ। शकीच् ११८६ वद्रूपाणि॥ ३ जे-घीतु, घेतु, घितात्, घिताम्, घ्यतु, घिहि, घितात्, | १२०७ तिकट् (तिक) हिंसायाम्। तिकि ५८६ वद्पाणि।। घितम्, घित, घयानि, घयाव, घयाम।।
१२०८ तिग्ट् (तिग्) हिंसायाम्।।। ४ अजे-घयीत्, घेत्, घिताम्, घयुः, घयोः, घेः, घितम्, घित,
१ ते-तिगीति, तेक्ति, तिक्तः, तिगति, तिगीषि, तेक्षि, तिक्थः, घयम्, घिव, घिम।।
तिक्थ, तिगीमि, तेग्मि, तिग्वः, तिग्मः ।। [ याव, याम।। ५ अजेघाय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ।
२ तेतिग्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, इप्म।।
याम।। ६ जेघया-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
३ तेतेक्तु, तेति-गीतु, क्तात्, क्ताम्, गतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, ७ जेघीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
क्त, गानि, गाव, गाम।। [तिक्त, तिगम, तिग्व, तिग्म।। ८ जेघयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
४ अते-तिगीत्, तेक्, तिक्ताम्, तिगुः, तिगीः, तेक्, ९ जेघयिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
५ अतेतेग्-ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, आवः, आमः।।
इष्म।। १० अजेघयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
६ तेतेगा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। आव, आम।।
७ तेतिग्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (स्वादि)
279
याम।।
८ तेतेगिता-'", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ५ अतरीतप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ९ तेतेगिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, इष्म।। आवः, आमः।।
६ तरिता-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। १० अतेतेगिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ७ तरीतृप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव, आम।।
८ तरीतर्पिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १२ १० राधंट (राध्) संसिद्धौ।। राधंच् १०६७ ९ तरीतर्पिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, वद्रूपाणि।।
आवः, आमः।
१० अतरीतर्पिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १२११ साधंट (साध्) संसिद्धौ।।
आव, आम।। १ सासा-धोति, द्धिः, द्धः, धति, धीषि, त्सि, द्धः, द्ध, धीमि,
१२१३ दम्भूट (दम्भ्) दम्भे।। मि, ध्वः, ध्मः।।
१ दाद-म्भीति, म्ब्धि, ब्धः, म्भिति, म्भीषि, प्सि, ब्धः, ब्ध, २ सासाध्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, |
म्भीमि, म्भ्मि, भ्वः, भ्मः ।। याव, याम।।
२ दादभ्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ सासा-धीतु, द्ध, द्धात्, द्धाम्, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, द्ध, धानि, धाव, धाम।।
३ दाद-म्भीतु, ब्धु, ब्धात्, ब्धाम्, म्भितु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्, ४ असासा-धीत्, त्, द्धाम्, धुः, धीः, त्, द्धम्, द्ध, धम्, ध्व,
ब्ध, म्भाणि, म्भिाव, म्भिाम।। ध्मा
अदाद-म्भीत, न, ब्धाम, म्भुः, म्भीः, न, ब्धम, ब्ध, म्भम्, ५ असासाध्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई., इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
म्भ्व, मम।। इम।।
| ५ अदादम्भ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ सासाधा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
इष्म।। ७ सासाध्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
६ दादाभा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ८ सासाधिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
७ दादभ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ सासाधिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
८ दादम्भिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। आवः, आमः।।
९ दादम्भिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० असासाधिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आवः, आमः।। आव, आम।।
| १० अदादम्भिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १२१२ तृपट (तृप्) प्रीणने।
आव, आम।। १ तरी-तृपीति, तप्ति, तृप्तः, तृपति, तृपीषि, तप्सि, तृप्थः, १२ १४ कृवुट् (कृन्व्) हिंसाकरणयोः॥ तृप्थ, तृपीमि, तमि, तृप्वः, तृप्मः ।।
१ चरीक़-पवीति, णोति, णूतः, ण्वति, ण्वीषि, णोषि, णूथः, २ तरोतृप-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, थ ण्वीमि. णोमि. ण ण्वः णमः।।याव. याम।।। याव, याम।।
२ चरीकण्व-यात, याताम, युः। याः, यातम, यात। याम, ३ तरीत , तरीतृ-पीतु, प्तात्, प्ताम, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, | याव, याम।। प्त, पानि, पाव, पाम।।
३ चरीकृ-ण्वीतु, णोतु, णूतात्, णूताम्, भवतु, णूहि, णूतात्, ४ अतरी-तर्प, तृपीत्, तृप्ताम्, तृपुः, तृपी:, तप्, तृप्तम्, णूतम्, णूत, ण्वानि, ण्वाव, ण्वाम।। तृप्त, तृपम्, तृप्व, तृप्म।।
४ अचरीक-ण्वीत्, णोत्, णूताम्, ण्वुः, ण्वीः, णोः, णूतम्, ___णूत, ण्वम्, यूँव, ण्व, णूम।।
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
280
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
५ अचरीकृण्व-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | २ दरीधृष्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, दप्म।।
याम।। ६ चरीकृण्वा -ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ३ दरीधट, दरीध-षीत, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, डि, ष्टात, ष्टात, ष्टम्, ७ चरीकृणव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, |
ष्ट, षाणि, षाव, षाम।।
| ४ अदरी-धर्ट, धृषीत्, धृष्टाम्, धृषुः, धृषीः, धर्ट, धृष्टम्, धृष्ट, ८ चरीकृण्विता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, |
धृषम्, धृष्व, धृष्म।। स्मः ।।
५ अदरीधर्ष-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ९ चरीकृण्विष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।।
इष्म।। आमि, आवः, आमः ।। [अत, अम्, आव, आम।।
६ दरीधर्षा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। १० अचरीकृविष्य्-अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्, मतान्तर तिवि, सिवि, तृवि, तिवि, सिवि च चरीक-टि, र्णिष,
७ दरीधृष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ दरीधर्षिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। गर्ट, ण, ण, इत्यपि ज्ञेयम्, प्रागपि सूचितमेतद्।
९ दरीधर्षिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, यादी प्रत्यये चरीकृण्व्यादित्यादौ चरिकृयादित्यपि ज्ञेयम्।। सर्वत्र पक्षे चरी-स्थाने 'चरि' इति 'चर्' इति च ज्ञेयम्।।
आव:, आमः।।
१० अदरीधर्षिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १२१५ धिवुट् (धिन्व्) गतौ।
आव, आम।। १ देधि-न्वीति, नोति, नतः, न्वति, न्वीषि, नोषि, नूथः, नूथ, पक्षे दरी-स्थाने दरि, इति दर्, इति च ज्ञेयम्। न्वीमि, नोमि, न्वः, नूर्वं नूमः ।।
१२१७ ष्टिघिट (स्तिघ्) आस्कन्दने। २ देधिन्व-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
१ ते-ष्टेग्धि, ष्टिघीति, ष्टिग्धः, ष्टिघति, ष्टिघीषि, ष्टेक्षि, ष्टिग्धः, याम।।
ष्टिग्ध, ष्टिघीमि, ष्टेघ्मि, ष्टिध्वः, ष्टिध्मः। ३ देधि-न्चीतु, नोतु, नूतात्, नूताम्, न्वतु, नूहि, नूतात्, नूतम्,
२ तेष्टिघ्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, नृत, न्वानि, न्वाव, न्वाम।। ४ अदेधि-न्वीत्, नोत्, नूताम्, न्वुः, न्वीः, नोः, नूतम्, नूत,
याम।। चम्, न्व, नूँव, नूम।।
३ तेष्टेग्धु, तेष्टि-घीतु, ग्धात्, ग्धाम्, घतु, ग्धि, ग्धात्, ग्धम्, ५ अदेधिन्व्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
ग्ध, घानि, घाव, घाम।।
४ अते-ष्टेक, ष्टिघीत्, ष्टिग्धाम्, ष्टिघुः, ष्टिघीः, ष्टेक, ष्टिग्धम्, ६ देधिन्वा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
ष्टिग्ध, ष्टिघम्, ष्टिध्व, ष्टिष्म।। ७ देधिन्व्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ५ अतेष्टेघ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ८ देधिन्विता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। इष्म।। ९ देधिन्विष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
६ तेष्टेघा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। आवः, आमः।। [अत, अम्, आव, आम।।
७ तेष्टिघ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १० अदेधिन्विष्य्-अत्, अताम्, अन्, अः, अतम्,
८ तेष्टिघिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। यादी प्रत्यये देधिन्व्यादित्यादौ देधिनयादित्या द्यापि बोध्यम्।
९ तेप्टेघिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १२१६ जिधृषाट् (धृष्) प्रागल्भ्ये।।
आवः, आमः।। १ दरी-धृषीति, धष्टि, धृष्टः, धृषति, धृषीषि, धर्भि, धृष्ठः, | १० अतेष्टेघिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, धृष्ठ, धृपीमि, धष्मि, धृष्वः, धृष्मः ।।
आव, आम।।
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया (तुदादि)
१२१८ अशौटि (अश्) व्याप्तौ ॥
१ आशीति, ष्टि, ष्ट:, शति, शीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, शीमि, श्मि, श्वः, श्मः ॥
२ आश्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ आ-शीतु ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, शत्रु, ड्डि ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, शानि
शात्र, शाम ।।
४ आ-शीत्, ड्, ष्टाम्, शुः, शी:, ड्, ष्टम्, ष्ट, शम्, श्व,
श्म।।
५ आश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।। ६ आ ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।।
७ आश्या-त्, स्ताम्, सु: ।: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ आशिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ आशिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ । आमि
आवः, आमः ।।
१० आशिष्य्-अत्, अताम्, अन् । अ:, अतम्, अत अम्, आव,
आम ।।
।। स्वादिगणः सम्पूर्णः ॥
॥ अथ तुदादिगणः ॥
१२१९ तुदीत् (तुद्) व्यथने । ।
१ तो - तांत्ति, तुदीति, तुत्तः, तुदति, तुदीषि, तोत्सि, तुत्थः, तुत्थ, तुदीमि, तोद्मि तुद्वः, तुद्मः ।।
२ तोतुद् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ तोतो, तोतु-दीतु, नात् त्ताम्, दतु द्धि, त्तात्, तम्, त्त, दानि, दाव, दाम ।।
४ अतो- तोत्, तुदीत् तुत्ताम्, तुदुः तुदी, तो, तोत्, तुत्तम्, तुत्त, तुदम्, तुद्व, तुद्म ।।
५ अतोतोद्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ तोतोदा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ तोतुद्या- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ तोतोदिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ तोतोदिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ। आमि आवः, आमः ।।
281
१० अतोतोदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
१२२० भ्रस्जीत् (भृस्ज्) पाके ।।
१ बरीभृ-ज्जीति, ष्टि, ष्टः, ज्जति, ज्जीषि, क्षि, ष्ठः, ठ, ज्जीमि, ज्ज्मि, ज्ज्वः, ज्ज्मः ॥ [ याव, याम ।।
२ बरीभृज्ज्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ बरीभृ-ज्जीतु ष्टु ष्टात्, ष्टाम्, ज्जतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, ज्जानि, ज्जाव, ज्जाम ॥
४ अबरीभृ-ज्जीत्, द, ष्टाम्, ज्जुः, ज्जी, ट्, ष्टम्, ष्ट, ज्जम्,
उज्ज्व, ज्ज्म ॥
५ अबरीभृज्ज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ बरीभृज्जा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ बरीभृज्ज्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ बरीभृज्जिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ बरीभृजिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अबरीभृज्जिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ॥
पक्षे बरी-स्थाने 'बरि' इति 'बर्' इति च ज्ञेयम् । पाणिनीयमते तु बाभ्रज्जीति, बाभ्रष्टि ३०
१२२९ क्षिपत् (क्षिप्) प्रेरणे । क्षिपंच् १०७० वद्रूपाणि ||
१२२२ दिशीत् (दिश) अतिसर्जने । ।
१ दे - देष्टि, दिशीति, दिष्टः, दिशति, दिशीषि, देक्षि, दिष्ठः, दिष्ठ, दिशीमि, देश्मि, दिश्वः, दिश्मः ।।
२ देदिश्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ देदेष्टु, देदि-शीतु ष्टात्, ष्टाम्, शत्रु, डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, शानि, शाव, शाम ।।
४ अदे-देट् दिशीत् दिष्टाम् दिशुः दिशी, देट्, दिष्टम्, दिष्ट, दिशम् दिश्व, दिश्म ।।
५ अदेदेश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
282
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६ देदेशा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०॥ ५ असेषेच्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ देदिश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । इष्म।। ८ देदेशिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ सेषेचा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ९ देदेशिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ७ सेषिक्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव:, आमः।।
८ सेषेचिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। १० अदेदेशिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ९ सेषेचिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव, आम।।
आवः, आमः।। १२२३ कृषीत् (कृष्) विलेखने। कृषं ४६७ वद्रूपाणि॥ | १० असेषेचिष्य्-अत्, अताम, अन्। अः, अतम, अत।अम्, १२२४ मुच्छंती (मुच्) मोक्षणे।।
आव, आम।।
१२२६ विद्रोंती (विद्) लाभे। विदक् १० १७ वद्रूपाणि।। १ मो-मुचीति, मोक्ति, मुक्तः, मुचति, मुचीषि, मोक्षि, मुक्थः,
१२२७ लुप्लुंती (लुप्) छेदने। लुपच् ११०४ वद्रूपाणि।। __मुक्थ, मुचीमि, मोच्मि, मुवः, मुच्मः ।। २ मोमुच्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
१२२८ लिपीत् (लिप्) उपदेहे।। याम।।
१ ले-लेप्ति, लिपीति, लिप्तः, लिपति, लिपीषि, लेप्सि, ३ मोमुच्-मोमु-चीतु, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, लिप्थः, लिप्थ, लिपीमि, लेप्मि, लिप्वः, लिप्मः।। क्त, चानि, चाव, चाम।।
२ लेलिप-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ४ अमो-मोक्, मुचीत्, मुक्ताम्, मुचुः, मुची:, मोक्, मुक्तम्, याम।। मुक्त, मुन्नम्, मुच्च, मुम।।
३ लेलेप्तु, लेलि-पीतु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, ५ अमोमोच्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, प्त, पानि, पाव, पाम।। इष्म।।
४ अले-लेप, लिपीत्, लिप्ताम्, लिपुः, लिपी:, लेप, लिप्तम्, ६ मोमोचा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
लिप्त, लिपम्, लिप्व, लिप्म।। ७ मोमुय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।
५ अलेलेप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ८ मोमोचिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्व:, स्मः ।।
इष्म।। ९ मोमोचिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
६ लेलेपा-ञ्चकार इ० ।।म्बभूव इ० ।। मास इ०।। आवः, आमः।।
७ लेलिप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १० अमोमाचिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ८ लेलेपिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। आव, आम।।
९ लेलेपिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १२२५ किंचीत् (सिच्) क्षरणे।।
आवः, आमः।। १ से-पिचीति, पेक्ति, षिक्तः, षिचति, षिचीषि, षेक्षि, षिक्थः, | १० अलेलेपिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, पिक्थ, षिचीमि, षेच्मि, षिच्च:, षिच्मः।।
आव, आम।। २ सेषिच-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
१२२९ कृतैत् (कृत्) छेदने।। याम।।
१ चरी-कृतीति, कर्तिः, कृत्तः, कृतति, कृतीषि, कत्सि, ३ सेपेक्त, सेषि-चीतु, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, | कत्थः कत्थ, कतीमि. कत्मि, कत्वः कत्मः।।। क्त, चानि, चाव, चाम।।
२ चरीकृत्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ४ असे-षेक, षिचीत्, षिक्ताम्, षिचुः, षिची:, षेक, षिक्तम्,
याव, याम।। षिक्त, षिचम्, षिच्च, षिच्म।।
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया ( तुदादि)
३ चरीकर्त, चरीकृ- तीतु, त्तात् त्ताम्, ततु द्धि, त्तात्, त्तम्, त, तानि, ताव, ताम ।।
४ अचरी - कर्त्, कृतीत्, कृत्ताम्, कृतुः, कृती:, कर्त, कृत्तम्,
कृत्त, कृतम्, कृत्व, कृत्म ॥
५ अचरीकर्त् - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
१ पे - पेष्टि, पिशीति, पिष्टः, पिशति, पिशीषि, पेक्षि, पिष्ठः, पिष्ठ, पिशीमि, पेश्मि, पिश्वः, पिश्मः ॥
२ पेपिश् - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
इष्म ।।
५
६ चरीकर्ता - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चरीकृत्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चरीकर्तिता" रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ चरीकर्त्तिष्य्, चरीकय्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ आमि, आवः, आमः । १० अचरीकर्त्तिष्य्, अचरीकय्-अत्, अताम्, अन् । अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
पक्षे चरी स्थाने 'चरि' इति 'चर्' इति च ज्ञेयम् । १२३० खिदंत् (खिद्) परिघाते । खिदिंच् १०६६ वद्रूपाणि || १२३१ पिशत् (पिश्) अवयवे ।।
ग्राम ।।
३ पेपेष्टु, पेपि- शीतु ष्टात्, ष्टाम्, शतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, शानि, शाव, शाम ॥
४ अपे- पेट्, पिशीत्, पिष्टाम्, पिशुः, पिशी, पेट्, पिष्टम्, पिष्ट, पिशम्, पिश्व, पिश्म ॥
५ अपेपेश्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ॥
६ पेपेशा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ पेपिश्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ पेपंशिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ पेपशिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अपेपेशिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम।।
१२३२ रित् (रि) गतौ ।।
१ रे - रयीति, रेति, रितः, यति, रयीषि, रेषि, रिथः, रिथ, रीमि, रेमि, रिवः, रिमः ॥
२ रेरि - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
283
याम ॥
३ रे - रयीतु, रेतु, रितात्, रिताम्, र्यतु, रिहि, रितात्, रितम्, रित, रयानि, रयाव, श्याम ।।
४ अरे - रयीत्, रेत्, रिताम्, रयुः, रयी, रे, रितम्, रित, रयम्, रिव, रिम ।।
अरेराय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ रेरया - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ रेरिया - त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ रेरयिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ रेरयिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अरेरयिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत |अम्,
आव, आम ॥
१२३३ पिंत् (पि) गतौ ।।
१ पे - पयीति, पेति, पितः, प्यति, पयीषि, पेषि, पिथः, पिथ, पयीमि, पेमि, पिवः, पिमः ॥
२ पेपि - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ पे - पयीतु, पेतु, पितात्, पिताम्, प्यतु, पिहि, पितात्, पितम्, पित, पयानि, पयाव, पयाम ।।
४ अपे - पयीत्, पेत्, पिताम्, पयुः, पयी, पेः, पितम्, पित, पयम्, पिव, पिम ।।
५ अपेपाय्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ पेपयाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
८
पेपिया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। पेपयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ पेपयिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अपेपयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
284
१२३४ धिंत् (धि) धारणे ।।
१ दे धयीति श्रेति, धितः, ध्यति, धयीषि, धेषि, धिथः, मिथ, धयीमि, श्रेमि, धिवः, धिमः ॥
२ देधि - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ दे - धयीतु, धेतु, धितात्, धिताम्, ध्यतु, धिहि, धितात्, धितम्, धित, ध्यानि, धयाव, धयाम ।।
४ अदे - धयीत्, धेत्, धिताम्, धयुः, धयीः, धेः, धितम्, धित, भयम्, धिव, धिम ।।
५ अदेधाय् - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ देधया चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ देधीया-त्, स्ताम्, सु: 1: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ देधयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ देधयिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
आवः, आमः ।।
१० अदेधयिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत । अम्, आव, आम ।।
१२३५ क्षित् (क्षि) निवासगत्योः । क्षिं १० वद्रूपाणि || १२३६ षूत् (सू) प्रेरणे । षडौक् १०२३ वद्रूपाणि । । १२३७ मृत् (मृ) प्राणत्यागे ||
१ मरी-मरीति, मर्ति, मृतः, म्रति, मरीषि, मर्षि, मृथ:, मृथ, मरीमि, मर्मि, मृव:, मृमः । । [ याव, याम ।।
२ मरीमृ- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ मरी-मरीति, मर्तु, मृतात्, मृताम् म्रतु, मृहि, मृतात्, मृतम्, मृत, मराणि, मराव, मराम ।।
४ अमरी-मरीतु, मः, मृताम्, मरुः, मरी, मः, मृतम्, मृत, मरम्, मृव, मृम ।।
५ अमरीमार्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ मरीमरा- चकार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥ ७ मरीप्रिया- त् स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ मरीमरिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ९ मरीमरिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः ।।
१० अमरीमरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम्,
आव, आम ।।
पक्षे मरी-स्थाने 'मरि' इति 'मर्' इति च ज्ञेयम् । १२३८ कृत् (कृ) विक्षेपे ।।
१ चा - करीति, कर्ति, कीर्तः, किरति, करीषि, कर्षि, कीर्थः, कीर्थ, करीमि, कर्मि, कीर्वः कीर्मः ॥
२ चाकीर्यात्, याताम् युः । या यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ चा - करीति, कर्तु, कीर्तात्, कीर्ताम्, किरतु, कीर्हि, कीर्तात्, कीर्तम्, कीर्त, कराणि, कराव, कराम ।।
४ अचा- करीत् कः, कीर्ताम्, करुः, करी, कः, कीर्तम्, कीर्त, करम्, की, कीर्म ।।
५ अचाकार्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चाकरा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चाकीर्या-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चाकरिता, चाकरीता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ चाकरिष्यू, चाकरीष्य - अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अचाकरिष्य्, अचाकरीष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
१२३९ गृत् (गृ) निगरणे ।।
१ जा-गलीति, गल्ति, गिल्तः, गिलति, गलीषि, गल्षि, गिल्थः, गिल्थ, गलीमि, गल्मि, गिल्वः, गिल्मः ॥
२ जागिल्- यात्, याताम् युः । या यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ जा - गिलीतु, गिल्तु, गिल्तात्, गिल्ताम्, गिलतु, गिल्हि, गिल्तात्, गिल्तम्, गिल्त, गिलानि, गिलाव, गिलाम ।।
४ अजा-गल, गलीत, गिल्ताम्, गलुः, गली:, गल्, गिल्तम्, गिल्त, गिलम्, गिल्व, गिल्म ||
५ अजागा - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
यवन्त प्रक्रिया (तुदादि)
६ जागला - ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ जागिल्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ जागलिता, जागलीता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि,
स्वः स्मः ।।
९ जागलिष्य्, जागलीष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ आमि आवः, आमः ।। १० अजागलिष्य् अजागलीष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम, अता अम्, आव, आम।।
१२४० लिखत् ( लिख) अक्षरविन्यासे ||
१ ले - लिखीति, लेक्ति, लिक्तः, लिखति, लिखीषि, लेक्षि, लिक्थः, लिक्थ, लिखीमि, लेख्मि, लिख्वः, लिख्मः ॥ २ लेलिख्यात्, याताम् यु या यातम् यात याम्, यात्र, याम ।।
३ लेले, लेलि खोतु, तात, काम, खतु, ग्धि, क्तात् क्तम्, त. खाण, खाब, खाम ।।
४ अले लेक, लिखीत् लिक्ताम्, लिखु, लिखी, लेक, लिक्तम्, लिक्त, लिखम्, लिख्व, लिख्म ।।
५ अलेलेख-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम् इष्व,
उष्म ।।
६ लेलेखा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ लेलिख्या- त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ लेलेखिता" रौ, र सि. स्थः, स्थ. । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ लेलेखिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि
आवः, आमः ।।
१० अलेलेखिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ अतम्, अत अम्
आव, आम।।
१२४१ जर्चत् (जर्च) परिभाषणे ।।
१ जाज चीति, ति, क्तः, र्चति, चींषि, र्क्षि, वर्थः, कथं, चीमि, मि, :, ः ॥
२ जाजर्थ यातु याताम् युः या यातम् यात याम्, याव याम ॥
३ जाज चीतु तुं तत् काम, चंतु ध, तांतु, तमू क् क्तम्, चानि, चव, चाम ॥
४ अजाजचत् के, कांम धुं च र्क क्तम्, क्तं, चम् चर्म ।।
५ अजाज ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ जाजर्चा कार इ० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥ ७ जाजर्थ्यात् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त सम्, स्व, स्म ॥ ८ जाजर्चिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ जाजर्चिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि,
आवः, आमः ।।
१० अजाजर्चिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
285
१२४२ झर्चत् (झर्च) परिभाषणे ।।
१ जाझ चति, र्त्ति, क्तः, र्चति, चषि, र्क्षि, र्थः, कथं, चमि, मि, :, चर्मः ॥
२ जाझर्च् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ जाझ - चतु, तु, र्त्तात्, र्त्ताम्, चतु, ग्धि, तत् क्तम्, क्त, र्चानि, चव, चम ॥
४ अजाझ चत्, र्क, क्र्त्ताम्, र्चुः, र्ची:, क, क्तम्, क्त, चम्, चर्च, चर्म ।।
५ अजाझर्च् ईत्, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ जाझर्चा-शकार ३० ।। म्बभूव ३० ।। मास इ० ॥ ७ जाझर्च्या तु, स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ जाझर्चिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ जाझर्चिष्य्-अति, अतः, अन्ति असि, अथः अथ आमि आवः, आम: ।।
,
१० अजाझर्चिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ, अतम्, अत अम्
आव, आम ।।
१२४३ त्वचत् (त्वच्) संवरणे ।।
१ तात्व-चीति, क्ति, क्तः, चति, चीषि, क्षि, क्थः, क्थ, चीमि, च्मि, च्वः, च्मः ॥
२ तात्वच्- यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ तात्व-चीतु, तु तात्, ताम्, चतु, ग्धि, क्तात् क्तम्, क्त, चानि, चाव, चाम।।
४ अतात्वचीत्, क, काम, चुची, क, क्तम्, क्त, चम्, च्व, च्म ॥
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
286
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५ अतात्वाच्, अतात्वच्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। ४ अवेविच्छाय-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, इषम्, इष्व, इष्म।।
आव, आम।। ६ तात्वचा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
५ अवेविच्छाय, अवेविच्छ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। ७ तात्वच्या-त्, स्ताम, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ८ तात्वचिता-", री, र: । सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। |E वेविच्छाया, वेविच्छा-ञ्चकार इ० ।। म्बभव इ०।। मास ९ तात्वचिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
इ०।। आव:, आमः।।
७ वेविच्छाय्या, वेविच्छ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। १० अतात्वचिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
सम्, स्व, स्म।। आव, आम।।
८ वेविच्छायिता, वेविच्छिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। १२४४ ओव्रस्चौत् (वस्) छेदने।
स्मि, स्वः, स्मः।। १ वरीवृ-ञ्चीति, ष्टि, ष्टः, ञ्चति, ञ्चीषि, क्षि, ष्ठः, ष्ठ, चीमि, | ९ वेविच्छायिष्य, वेविच्छिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, ऋमि, ञ्चवः, ञ्चमः।
अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।। २ वरीवृञ्च-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, / १० अवेविच्छिायिष्य, अवेविच्छिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, याव, याम।।
अतम्, अत।अम्, आव, आम।। ३ वरीव-ञ्चीतु, ष्टु, ष्टात्, ष्ठाम्, ऋतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, शानि, वेविच्छयादित्यादौ ये परे वेविश्यादित्याद्यपि भवति। चाव, चाम।।
१२४६ मिछत् (मिछ्) उत्क्ले शे।। ४ अवरीवृ-चीत्, ट्, ष्टाम्, चुः, ञ्चीः, ट्, ष्टम्, ष्ट, चम्, चव,
| १ मे-मिच्छीति, मेष्टि, मिष्टः, मिच्छति, मिच्छीषि, मेक्षि, म।। ५ अवरीवृञ्च-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम, इष्व, मिष्ठः, मिष्ठ, मिच्छीमि, मेश्मि, मिव, मिच्छः, मिश्मः ।। इष्म।।
| २ मेमिच्छ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ६ वरीवृञ्चा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
याव, याम।। ७ वरीवृञ्च्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ३ मेमेष्ट, मेमि-च्छीतु, ष्टात्, ष्ठाम्, च्छतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, ८ वरीवृञ्चिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, च्छानि, च्छाव, च्छाम।। स्मः ।।
४ अमे-मेट्, मिच्छीत्, मिष्टाम्, मिच्छुः, मिच्छीः, मेट्, ९ वरीवृञ्चिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। मिष्टम्, मिष्ट, मिच्छम्, मिच्छ, मिश्व, मिश्म।। आमि, आवः, आमः।।
५ अमेमिच्छ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, १० अवरीवृञ्चिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, इष्म।। आव, आम।।
६ मेमिच्छा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। पक्षे वरी-स्थाने 'वरि' इति 'वर' इति च ज्ञेयम्।
७ मेमिच्छया-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। मतान्तरे वात-चीति, ष्टि, ष्टः, इत्यादि।
८ मेमिच्छिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १२४५ विछत् (विछ्) गतौ।
९ मेमिच्छिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १ वेविच्छाय-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | आव:, आमः।। आवः, आमः।।
१० अमेमिच्छिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, २ वविच्छाये-तु, ताम्, युः, :, त, यम् व स।।
आव, आम।। ३ वेविच्छाय्-अतु, अतात्, अताम्, अन्तु, अ, अतात, अतम्, |
मेमिच्छ्यादित्यादौ ये परे मेमिश्यादित्याद्यपि विज्ञेयम्।। अत, आनि, आव, आम।।
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (तुदादि)
287 १२४७ प्रछंत् (प्र) ज्ञीप्सायाम्।। ७ रोरुज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १ परी-पर्टि, पृच्छीति, पृष्टः, पृच्छति, पृच्छीषि, पर्खि, पृष्ठः, |
| ८ रोरोजिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। पृष्ठ, पृच्छीमि, पर्मि, पृश्व:, पृश्मः ।।
९ रोरोजिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, २ परीपृच्छ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
आव:, आमः।। याव, याम।।
१० अरोरोजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। ३ परीपष्टुं, परीपृ-च्छीतु, ष्टात्, ष्टाम्, च्छतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, च्छानि, च्छाव, च्छाम।।
१२५० भुजोत् (भुज्) कौटिल्ये।। ४ अपरी-पढ़ें, पृच्छीत्, पृष्टाम्, पृच्छुः, पृच्छी:, पर्ट्स, पृष्टम्, | १ बो-भुजीति, भोक्ति, भुक्तः, भुजति, भुजीषि, भोक्षि, पृष्ट, पृच्छम्, पृच्छ्व, पृश्स्, पृश्म।।
भुक्थः, भुक्थ, भुजीमि, भोज्मि, भुज्वः, भुज्मः ।। ५ अपरीपृच्छ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | २ बोभुज-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, इष्म।।
याम।। ६ परीपृच्छा-ञ्चकार इ० ।। म्पपूर्व इ० ।। मास इ० ।। ३ बोभोक्तु, बोभु-जीतु, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, ७ परीपृच्छ्या , परीपृश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, क्त, जाभु, जाव, जाम।।
४ अबो-भोक्, भुजीत्, भुक्ताम्, भुजुः, भुजी:, भोक, भुक्तम्, ८ परीपृच्छिता-'', रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ।
भुक्त, भुजम्, भुज्व, भुज्म।। स्मः ।।
५ अबोभोज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ९ परीपृच्छिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
इष्म।। आमि, आव:, आमः।।
६ बोभोजा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। १० अपरीपृच्छिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ७ बोभुज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव, आम।।
८ बोभोजिता-'', रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। पक्षे परी-स्थाने 'परि' इति 'पर' इति च ज्ञेयम्।
९ बोभोजिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, अन्यमते-पाप्र-च्छीति, ष्टि, ष्टः, इत्यादि।
आवः, आमः ।। १२४८ सृजत् (सृज्) विसर्गे। संजिच् ११६२ वद्रूपाणि।। | १० अबोभोजिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १२४९ रुजोत् (रुज्) भङ्गे।।
आव, आम।।
१२५१ टुमस्जोत् (मस्ज्) शुद्धौ।। १ रो-रुजीति, रोक्ति, रुक्तः, रुजति, रुजीषि, रोक्षि, रुक्थः, रुक्थ, रुजीमि, रोज्मि, रुज्वः, रुज्मः ।।
१ माम-ज्जीति, ति, क्तः, ज्जति, ज्जीषि, नि, क्थः, क्थ, २ रोरुज्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
ज्जीमि, ज्ज्मि, ज्ज्वः, ज्ज्मः।। याम।।
२ मामज्ज-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ३ रोरोक्तु, रोरु-जीतु, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, याव, याम।। क्त, जानि, जाव, जाम।।
३ माम-ज्जीतु, ङ्क्त, क्तात्, क्ताम्, ज्जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, ४ अरो-रोक, रुजीत्, रुक्ताम्, रुजुः, रुजी:, रोक, रुक्तम्, क्त, ज्जानि, ज्जाव, ज्जाम।। रुक्त, रुजम्, रुज्व, रुज्म।।
४ अमाम-ज्जीत्, न, क्ताम्, ज्जुः, ज्जीः, न्, क्तम्, क्त, ज्जम्, ५ अरोरोज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
___ ज्व, ज्म।। इप्म।।
५ अमामाज्ज, अमामज्ज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। ६ रोरोजा-अकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
इषम्, इष्व, इष्म।।
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
288
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
६ मामज्जा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ जाझा -ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ मामज्ज्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जाझझ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ मामज्जिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
८ जाझझिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ मामज्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ जाझझिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अमामज्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अजाझझिंष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।। १२५२ जर्ज (जर्ज) परिभाषणे।।
१२५४ जुडत् (जुड्) गतौ॥ १ जाज-र्जीति, ति, तः, जति, र्जीषि, सिं, थः, थ,
१ जो-जुडीति, जोट्टि, जुट्टः, जुडति, जुडीषि, जोषि, जुट्ठः, जीमि, ज्मि, ज्वः, मः।।
___ जुट्ठ, जुडीमि, जोड्मि, जुड्वः, जुड्मः ।। २ जाजर्ज-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
२ जोजुड्-यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। याम।। ३ जाज-र्जीतु, क्तु, त्,ि म्,ि जंतु, ििध, त्,ि तम्, क्त,
३ जोजोटु, जोजु-डीतु, हात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, ट्ट,
डानि, डाव, डाम।। र्जानि, जर्जाव, र्जाम।। ४ अजाज-र्जीत्, , मि, र्जुः, र्जीः, , तम्, त, जम्,
४ अजो-जोट, जुडीत, जुट्टाम्, जुडुः, जुडी:, जोट, जुट्टम्, व, म।।
जुट्ट, जुडम्, जुड्व, जुड्म।।
५ अजोजोड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ५ अजाजर्ब-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म॥ इष्म।।
६ जोजोडा-कार इ० ।।म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ जाजर्जा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ जोजुड्या -त, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ जाजर्जया-त, स्ताम, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ जोजोडिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। ८ जाजर्जिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। मि, स्वः, स्मः।।
९ जोजोडिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, जाजर्जिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः।। आवः, आमः।।
१० अजोजोडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १० अजाजर्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। आव, आम।। १२५३ झझत् (झझ) परिभाषणे।।
१२५५ पृडत् (पृड्) गतौ॥ १ जाझ-झीति, ग्धि, ग्र्धः, ईति, मषि, सिं, ग्र्धः, ग्र्ध, झीमि. १ परी-पट्टि, पृडीति, पृट्टः, पृडति, पृडीषि, पषि, पृट्ठः, ईिम, झ्वः, झमः।।
__ पृट्ठ, पृडीमि, पर्शिम, पृड्वः, पृड्म:।। २ जाजर्झ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
| २ परीपृड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ जाझ-झींतु, ग्धु, गर्धात्, ग्र्धाम, झंतु, ग्धि, पर्धात्, ग्र्धम्, | ३ परीपर्ट्स, परीपृ-डीतु, हात्, ट्टाम्, डतु, डि, हात्, दृम्, ट्ट, ग्र्ध, झानि, झाव, झाम।।
डानि, डाव, डाम।। ४ अजाझ-झीत्, , ग्र्धाम्, झुः, झीः, , ग्र्धम्, ग्र्ध, झम्, | ४ अपरी-पर्ट, पृडीत, पृट्टाम्, पृडुः, पृडी:, पर्ट, पट्टम्, पृट्ट, झ्व, इम।।
पृडम्, पृड्व, पृड्म।। ५ अजाझ -ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अपरीपर्ड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।।
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (तुदादि)
289 ६ परीपर्डी-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। | ५ अचाकाड्, अचाकड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। ७ परीपृड्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | इषम्, इष्व, इष्म।। ८ परीपर्डिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। । ६ चाकडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ९ परीपर्डिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
७ चाकड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव:, आमः।
८ चाकडिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। १० अपरीपर्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
९ चाकडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव, आम।।
आवः, आमः।। पक्षे परी स्थाने 'परि इति ‘पर्' इति च ज्ञेयम्।
१० अचाकडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। १२५६ मृडत् (मृड्) सुखने।।
१२५८ पृणत् (पृण) प्रीणने॥ १ मरी-मट्टि, मृडीति, मृट्टः, मृडति, मृडीषि, मषि, मृट्ठः,
१ परी-पष्टि, पृणीति, पृण्टः, पृणति, पृणीषि, पण्र्षि, पृण्ठः, मृट्ट, मृडीमि, मर्रिम, मृड्तः, मृड्मः ।।
पृण्ठ, पृणीमि, पर्णिम, पृण्वः, पृण्मः ।। २ मरीमृड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
२ परीपृण-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
याव, याम।। ३ मरीमर्दु, मरीम-डीतु, ट्टात्, टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, दृ,
३ परी-पटुं, पृणीतु, पृण्टात्, पृण्टाम्, पृणतु, पृण्हि, पृण्टात्, डानि, डाव, डाम।।
पृण्टम्, पृण्ट, पृणानि, पृणाव, पृणाम।। ४ अमरी-म, मृडीत, मृट्टाम्, मृडु:, मृडी:, म, मृट्टम्,
४ अपरी-पर्ण, पृणीत्, पृण्टाम्, पृणुः, पृणी:, पर्ण, पृण्टम्, मृट्ट, मृडम्, मृड्व, मृड्म।।
पृण्ट, पृणम्, पृण्व, पृण्म। ५ अमरीमई-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
५ अपरीपर्ण-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म। ६ मरीमर्डी-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०॥
| ६ परीपर्णा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ मरीमृड्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। |
७ परीपृण्या-त, स्ताम, सुः। :, स्तम, स्त। सम, स्व, स्म।। ८ मरीमर्डिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ।
८ परीपर्णिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ मरीमर्डिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
९ परीपर्णिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव:, आमः ।।
आव:, आमः।। १० अमरीमर्डिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अपरीपर्णिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। पक्ष मरी स्थाने 'मरि इति 'मर' इति च ज्ञेयम्।
__ पक्षे परी- स्थाने 'परि' इति 'पर्' इति च ज्ञेयम्। १२५७ कडत् (कड्) मदे॥
१२५९ तुणत् (तुण) कौटिल्ये॥ १ चाक-डीति, टि, ट्टः, डति, डीषि, लि, ट्ठः, टु, डीमि, दिम, ड्वः, मः।।
१ तो-तोण्टि, तुणीति, तूण्टः, तुणति, तुणीषि, तोण्षि, तूण्ठः, २ चाकड्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
तूण्ठ, तुणीमि, तोण्मि, तुण्वः, तुण्मः ।। याम।।
२ तोतुण-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ चाक-डीतु. टु, टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, ट्ट, डानि,
याम।। दाव, डाम।।
३ तो-तोण्टु, तुणीतु, तूण्टात्, तूण्टाम्, तुणतु, तुण्हि, तूण्टात्, ४ अचाक-डीत्, टू, ड्, हाम्, डुः, डीः, टु, ड्, ट्टम, ट्ट, डम्, तूण्टम्, तूण्ट, तुणानि, तुणाव, तुणाम।।
इव, इम।।
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
290
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ४ अतो-तोण, तुणीत्, तूण्टाम्, तुणुः, तुणी:, तोण, तूण्टम्, | ३ दो-द्रोण्टु, दुणीतु, दूण्टात्, दूण्टाम्, दुणतु, दुण्हि, दूण्टात्, तूण्ट, तुणम्, तुण्व, तुण्म।।
| दूण्टम्, दूण्ट, दुणानि, दुणाव, दुणाम।। ५ अतोतोण्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ अदो-द्रोण, गुणीत्, दूण्टाम्, दुणुः, दुणीः, द्रोण, दूण्टम्, इष्म।।
दूण्ट, द्रुणम्, गुण्व, दुण्म।। ६ तोतोणा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ५ अदोद्रोण-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ तोतोण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । इष्म।। ८ तोतोणिता-'', रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ६ दोद्रोणा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ९ तोतोणिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ७ दोदुण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आवः, आमः।। -
८ दोद्रोणिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। १० अतोतोणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ९ दोद्रोणिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव, आम।।
आवः, आमः।। १२६० मृणत् (मृण) हिंसायाम्।। १० अदोद्रोणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। १ मरी-मण्टि, मृणीति, मृण्टः, मृणति, मृणीषि, मणिर्ष, | मृण्ठः, मृण्ठ, मृणीमि, मर्णिम, मृण्वः, मृण्मः ।।
१२६२ पुणत् (पुण) शुभे।। २ मरीमृण-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, |. १ पो-पोण्टि, पुणीति, पूण्टः, पुणति, पुणीषि, पोषि, पूण्ठः, याव, याम।।
- पूण्ठ, पुणीमि, पोण्मि, पुण्वः, पुण्मः ।। ३ मरी-मटुं, मृणीतु, मृण्टात्, मृण्टाम्, मृणतु, मृण्हि, | २ पोपुण-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, मृण्टात्, मृण्टम्, मृण्ट, मृणानि, मृणाव, मृणाम।।
याम।। ४ अमरी-मर्ण, मृणीत्, मृण्टाम्, मृणुः, मृणी:, मर्ण, मृण्टम्,
| ३ पो-पोण्टु, पुणीतु, पूण्टात्, पूण्टाम्, पुणतु, पुण्हि, पूण्टात्, मृण्ट, मृणम्, मृण्व, मृण्म।।
पूण्टम्, पूण्ट, पुणानि, पुणाव, पुणाम।। ५ अमरीमर्ण-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
४ अपो-पोण, पुणीत्, पूण्टाम्, पुणुः, पुणी:, पोण, पूण्टम्,
पूण्ट, पुणम्, पुण्व, पुण्म।। इष्म।।
| ५ अपोपोण्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ मरीमर्णा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
इष्मा ७ मरीमृण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
६ पोपोणा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०1। मास इ० ।। ८ मरीमर्णिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। |
७ पोपुण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ मरीमर्णिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
८ पोपोणिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। आमि, आव:, आमः।।
९ पोपोणिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अमरीमर्णिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अपोपोणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम, अत।अम्, पक्षे मरी- स्थाने 'मरि' इति 'मर्' इति च ज्ञेयम्।
आव, आम।। १२६१ गुणत् (दुण) गतिकौटिल्ययोः॥
१२६३ मुणत् (मुण्) प्रतिज्ञाने।। १ दो-द्रोण्टि, गुणीति, दूण्टः, दुणति, दुणीषि, द्रोण्षि, दूण्ठः, | १ मो-मोण्टि, मुणीति, मूण्टः, मुणति, मुणीषि, मोण्षि, ___ दूण्ठ, दुणीमि, द्रोण्मि, दुण्वः, दुण्मः ।।
| मूण्ठः, मूण्ठ, मुणीमि, मोण्मि, मुण्वः, मुण्मः।। २ दोगुण-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, | २ मोमुण-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।। -
याम।।
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया ( तुदादि)
३ मो- मोण्टु, मुणीतु, मूण्टात्, मूण्टाम्, मुणतु, मुण्हि, मृण्टात्, मूण्टम्, मूण्ट, मुणानि, मुणाव, मुणाम।। ४ अमो-मोण्, मुणीत्, मूण्टाम्, मुणुः, मुणी, मोण्, मूण्टम्, मूण्ट, मुणम्, मुण्व, मुण्म ।।
५ अमोमोण्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ मोमोणा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० || ७ मोमुण्या-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ मोमोणिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ मोमोणिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अमोमोणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
१२६४ कुणत् (कुण्) शब्दोपकरणयोः ||
१ चो-कोण्टि, कुणीति, कुण्टः, कुणति, कुणीषि, कोण्षि, कूण्ठः, कण्ठ, कुणीमि, कोण्मि, कुण्वः, कुण्मः ॥
२ चोकुण्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्,
याव, याम ।।
३ चो- कोण्टु, कुणीतु, कूण्टात्, कूण्टाम्, कुणतु, कुहि, कूण्टात्, कूण्टम्, कूण्ट, कुणानि, कुणाव, कुणाम।। ४ अचो- कोण, कुणीत्, कूण्टाम्, कुणुः, कुणी, कोण्,
कूण्टम्, कूण्ट, कुणम्, कुण्व, कुण्म ।
५ अचोकोण्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ चोकोणा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चोकुण्या - त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चोकोणिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
रमः ॥
९ चोकोणिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अचोकोणिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ॥
१२६५ घुणत् (घुण्) भ्रमणे । । धुणि ६५३ वद्रूपाणि । । १२६६ घूर्णत् (घूर्ण) भ्रमणे ।। घूर्णि ६५४ वद्रूपाणि ||
१२६७ चतैत् (चृत्) हिंसाग्रन्थयोः ।।
१ चरी - चर्त्तिः, चृतीति, वृत्तः, चतति, चृतीषि, चसि, नृत्थः, नृत्थ, चृतीमि, चमि, चृत्वः, नृत्मः ।। [ याव, याम ।।
२ चरीचृत् - यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ चरीचत्तु, चरीचृ- तीतु, त्तात् त्ताम्, ततु, द्धि, त्तात्, त्तम्, त्त, तानि, ताव, ताम ।।
४ अचरी - चृतीत्, चतू, वृत्ताम्, चतुः, चृतीः, चत्, चृत्तम्, चृत्त, चृतम्, नृत्व, नृत्म ॥
५ अचरीचत्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ चरीचर्ता - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
291
७
८
चरीचृत्या-त्, स्ताम्, सु: 1: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। चरीचर्तिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ चरीचर्तिष्य्, चरीचर्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अचरीचर्तिष्य्, अचरीचय्-अत्, अताम्, अन् अ.
अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
पक्षे चरी-स्थाने 'चरि' इति 'चर्' इति च ज्ञेयम् । १२६८ णुदंत् (नुद्) प्रेरणे । ।
१ नो-नोत्ति, नुदीति, नुत्तः, नुदति, नुदीषि, नोत्सि, नुत्थ:, नुत्थ, नुदीमि, नोद्मि, नुद्वः, नुद्मः ।।
२ नोनुद् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ नोनोत्तु, नोनु-दीतु, त्तात्, त्ताम्, दतु द्धि, त्तात् त्तम्, त दानि, दाव, दाम ।।
४ अनो-नोत्, नुदीत्, नुत्ताम्, नुदुः, नदी, नो:, नोत्, नुत्तम्, नुत्त, नुदम्, नुद्व, नुद्म ॥
५ अनोनोद्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ नोनोदा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ नोनुद्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ नोनोदिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ नोनोदिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि
आवः, आमः ।।
१० अनोनोदिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
292
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १२६९ षद्लँत् (सद्) अवसादने।। पलूं ८९२ । ९ शोशोनिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, वद्रूपाणि।।
आवः, आमः।। १२७० विधत् (विध्) विधाने। व्यधंच् १०६९ वदपाणि। । १० अशोशोनिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। १२७१ जुनत् (जुन्) गतौ।।
१२७३ छुपत् (छुप्) स्पर्शे।। १ जो-जोन्ति, जुनीति, जून्तः, जुनति, जुनीषि, जोसि, जून्थः, |
जून्थः, | १ चोच-छोप्ति, छुपीति, छुप्तः, छुपति, छुपीषि, छोप्सि, जून्थ, जुनीमि, जोन्मि, जुन्वः, जुन्मः ।।
छुप्थः, छुप्थ, छुपीमि, छोप्मि, छुप्वः, छुप्मः ।। २ जाजुन्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ चोच्छप-यात. याताम. यः। याः, यातम, यात। याम, याम।।
याव, याम।। जा-जान्तु, जुनातु, जून्तात्, जून्ताम्, जुनतु, जूाह, जून्तात् | ३ चोच्छोप्तु, चोच्छु-पीतु, प्तात्, प्ताम्, पतु, ब्धि, प्तात्, जून्तम्, जून्त, जुनानि, जुनाव, जुनाम।।
___प्तम्, प्त, पानि, पाव, पाम।। ४ अजो-जोन्, जुनीत्, जून्ताम्, जुनुः, जुनी:, जोन्, जून्तम्,
४ अचोच-छोप्, छुपीत्, छुप्ताम्, छुपुः, छुपी:, छोप्, छुप्तम्, जून्त, जुनम्, जुन्व, जुन्म।।
छुप्त, छुपम्, छुप्व, छुप्म।। ५ अजोजोन्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
| ५ अचोच्छोप्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ जोजोना-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ चोच्छोपा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ जोजुन्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
७ चोच्छुप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ जोजोनिता-'", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
८ चोच्छोपिता-'', रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ९ जोजोनिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
स्मः।। आवः, आमः।।
९ चोच्छोपिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। १० अजोजोनिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आमि, आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अचोच्छोपिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्, १२७२ शुनत् (शुन्) गतौ।।
आव, आम।। १ शो-शोन्ति, शुनीति, शून्त:, शुनति, शुनीषि, शोसि, शून्थः, १२७४ रिफत् (रिफ्) कत्थनयुद्धहिंसादानेषु।। शून्थ, शुनीमि, शोन्मि, शुन्वः, शुन्मः ।।
१ रे-रेप्ति, रिफीति, रिप्तः, रिफति, रिफीषि रेप्सि, रिप्थः, २ शोशुन्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
रिप्थ, रिफीमि, रेफ्मि, रिफ्वः, रिफ्मः।। याम।।
२ रेरिफ्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ शो-शोन्तु, शुनीतु, शून्तात्, शून्ताम्, शुनतु, शृंहि, शून्तात्,
याम।। शून्तम्, शून्त, शुनानि, शुनाव, शुनाम।।
३ रेरेप्तु, रेरि-फीतु, प्तात्, प्ताम्, फतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, ४ अशो-शोन्, शुनीत्, शून्ताम्, शुनुः, शुनीः, शोन्, शून्तम्,
__प्त, फानि, फाव, फाम।। शून्त, शुनम्, शुन्व, शुन्म।।
४ अरे-रेप, रिफीत्, रिप्ताम्, रिफुः, रिफीः, रेप, रिप्तम्, ५ अशोशोन्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
रिप्त, रिपम, रिप्व, रिप्म।। इष्म।।
। ५ अरेरेफ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ शोशोना-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
| इष्म।। ७ शोशुन्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
| |६ रेरेफा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
|. ८ शोशोनिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः।। |
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (तुदादि)
293 ७ रेरिफ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ६ तरीतृम्फा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ८ रेरेफिता-'', रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ७ तरीतृफ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ रेरेफिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ८ तरीतृम्फिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, आवः, आमः।।
स्मः ।। १० अरेरेफिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ९ तरीतृम्फिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आव, आम।।
आमि, आव:, आमः ।। [अत, अम्, आव, आम।। १२७५ तृफत् (तृफ्) तृप्त।
१० अतरीतृम्फिष्य्-अत्, अताम्, अन्, अः, अतम, १ तरी-तप्ति, तृफीति, तृप्तः, तृफति, तृफीषि तप्सि, तृप्तः,
पक्षे तरी-स्थाने 'तरि' इति तर्' इति च ज्ञेयम्।। तृप्थ, तृफीमि, तर्पिम, तृपवः, तृपमः ।।
१२७७ दृफत् (दृफ्) उत्क्ले शे।। २ तरीतृफ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | १ दरी-दर्ति, दृफीति, दृप्तः, दृफति, दृफीषि दप्सि, दृप्थः. याव, याम।।
| दृष्थ, दृफीमि, दर्पिम, दृफ्वः, दृफ्मः।। ३ तरीतर्तु, तरीतृ-फीतु, प्तात्, प्ताम्, फतु, ब्धि, प्तात्, | २ दरीदृफ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, प्तम्, प्त, फानि, फाव, फाम।।
याव, याम।। ४ अतरी-तप्, तृफीत्, तृप्ताम्, तृफुः, तृफीः, तर्प, तृप्तम्, ३ दरीदर्तु, दरीद-फीतु, प्तात्, प्ताम्, फतु, ब्धि, प्तात्, तृप्त, तृफम्, तृफ्व, तृफ्म।।
प्तम्, प्त, फाणि, फाव, फाम।। ५ अतरीतर्फ-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ अदरी-दर्प, दृफीत्, दृप्ताम्, दृफुः, दृफीः, दर्गा, दृप्तम्, इष्म।।
दृप्त, दृफम्, दृफ्व, दृफ्म।। ६ तरीतर्फा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
५ अदरीदर्प-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ तरीतृफ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । इष्म।। ८ तरीतर्फिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। । ६ दरीदर्फा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ९ तरीतर्फिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ७ दरीदृफ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आवः, आमः।।
८ दरीदर्फिता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १० अतरीतर्फिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्, ९ दरीदर्फिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव, आम।।
आवः, आमः॥ पक्षे तरी-स्थाने 'तरि' इति 'तर्' इति च ज्ञेयम्।। १० अदरीदर्फिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम, अत।अम्, १२७६ तृम्फत् (तृम्फ्) तृप्तौ।।
आव, आम।। १ तरीतृ-म्फीति, म्प्ति, प्तः, फति, म्फीषि, म्प्सि, प्थः, प्थ,
पक्षे दरी-स्थाने 'दरि' इति 'दर्' इति च ज्ञेयम्।। म्फीमि, म्पिम, फ्वः, फ्मः।।
१२७८ दृम्फत् (दृम्फ्) उत्क्ले शे।। २ तरीतृफ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | १ दरीद-म्फीति, म्प्ति, प्तः, फति, म्फीषि, म्प्सि, प्थः, प्थ, याव, याम।।
म्फीमि, म्पिम, फ्वः, फ्मः ।। ३ तरीतृ-म्फीतु, म्प्तु, प्तात्, प्ताम्, फतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, | २ दरीदृफ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, प्त, म्फानि, म्फाव, म्फाम।।
याव, याम।। ४ अतरीतृ-म्फीत्, न्, प्ताम्, फुः, म्फीः, न्, प्तम्, प्त, म्फम्, | ३ दरीद-म्फीतु, स्तु, प्तात्, प्ताम्, फतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्, फ्व, फ्म।।
प्त, म्फानि, म्फाव, म्फाम।। ५ अतरीतृम्फू-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ अदरीद-म्फीत, न, प्ताम्, फुः, म्फीः, न्, प्तम्, प्त, म्फम्, इष्म।।
| फ्व, पम।।
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
294
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
याम।।
५ अदरीदृम्फ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ अजोगु-म्फीत्, न्, प्ताम्, फुः, म्फी:, न्, प्तम्, प्त, म्फम्, इष्म।।
फ्व, पम।। ६ दरीदृम्फा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
५ अजोगुम्फ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ दरीदृफ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
इष्म।। ८ दरीदम्फिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, ६ जोगम्फा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। स्मः।।
७ जोगुफ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ दरीदृम्फिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
८ जोगुम्फिता-'', रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। आमि, आव:, आमः।।
जोगुम्फिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अदरीदृम्फिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्,
आवः, आमः।। आव, आम।। पक्षे दरी-स्थाने 'दरि' इति 'दर' इति च ज्ञेयम्।।
। १० अजोगुम्फिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। १२७९ गुफत् (गुफ्) ग्रन्थने।।
१२८१ शुभत् (शुभ) शोभार्थे।। १ जो-गोप्ति, गुफीति, गुप्तः, गुफति, गुफीषि गोप्सि, गुप्थः,
"ननृणा'' इत्यत्र शोभतेर्वर्जनादस्य यङ्लुपि।। गुप्थ, गुफीमि, गोपिम, गुफ्वः, गुफ्मः।। २ जोगुफ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव,
१ शो-शोब्धि, शुभीति, शुब्धः, शुभति, शुभीपि, शाप्सि,
शुब्धः, शुब्ध, शुभीमि, शोभ्मि, शुभ्व:, शुभ्मः ।। ३ जोगोप्तु, जोगु-फीतु, प्तात्, प्ताम्, फतु, ब्धि, प्तात्, |
२ शोशुभ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम, यात। याम, प्तम्, प्त, फानि, फाव, फाम।।
याव, याम।। ४ अजो-गोप, गुफीत्, गुप्ताम, गुफुः, गुफीः, गोप, गुप्तम्, | ३ शोशोब्धु, शोशु-भीतु, ब्धात्, ब्धाम्, भतु, ब्धि, ब्धात्, गुप्त, गुफम्, गुफ्व, गुफ्म।।
ब्धम्, ब्ध, भाणि, भाव, भाम।। ५ अजोगोफ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम, इष्व, | ४ अशो-शोप्, शुभीत्, शुब्धाम्, शुभुः, शुभीः, शोप, शुब्धम्, इष्म।।
शुब्ध, शुभम्, शुभ्व, शुभ्म।। ६ जोगोफा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ५ अशोशोभ-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ जोगुफ्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।। इष्म।। ८ जोगोफिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ६ शोशोभा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ९ जोगोफिष्य-अति. अत: अन्ति। असि. अथः. अथ। आमि ७ शोशुभ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव:, आमः।।
८ शोशोभिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। १० अजोगोफिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्, ९ शोशोभिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आव, आम।।
आमि, आव:, आमः ।। १२८० गुम्फत् (गुम्फ्) ग्रन्थने।।
१० अशोशोभिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम, १ जोगु-म्फीति, म्प्ति, प्तः, फति, म्फीषि, म्प्सि, प्थः, प्थ, ।
आव, आम।। म्फीमि, म्पिम, फ्वः, फ्मः।।
१२८२ शुम्भत् (शुम्भ) शोभार्थे। शुम्भ ३८९ वद्रूपाणि।। २ जोगुफ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
१२८३ दृभत् (दृभ्) ग्रन्थे।। याम।।
१ दरी-दब्धि, दृभीति, दृब्धः, दृभति, दृभीषि, धसि, दृब्धः, ३ जोगु-म्फीतु, म्प्तु, प्तात्, प्ताम्, फतु, ब्धि, प्तात्, प्तम्,
दृब्ध, दृभीमि, दर्भिम, दृभ्वः, दृभ्मः ।। प्त, म्फानि, म्फाव, म्फाम।।
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया ( तुदादि)
२ दरीदृभ्- यात्, याताम् युः । या यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ दरीद, दरीदृ-भीतु, ब्धात्, ब्धाम् भतु, ब्धि, ब्धात्, ब्धम्, ब्ध, भाणि, भाव, भाम।।
४ अदरी - धर्म्, दृभीत्, दृब्धाम्, दृभुः, दृभी:, धर्पू, दृब्धम्, दृब्ध, दृभम्, दृभ्व, दृभ्म ॥
५ अदरीदर्भ-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ दरीदर्भाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ दरीदृभ्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ दरीदर्भिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ दरीदर्भिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अदरीदर्भिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
पक्षे दरी-स्थाने 'दरि' इति 'दर्' इति च ज्ञेयम् ॥ १२८४ लुभत् (लुभ्) विमोहने ।। लुभच् ११०७ वद्रूपाणि ।। १२८५ कुरत् (कुर्) शब्दे ।।
१ चो - कोर्ति, कुरीति, कूर्त:, कुरति कुरीषि, कोर्षि, कूर्थ:, कूर्थ, कुरीमि, कोर्मि, कूर्वः, कूर्मः ॥
२ चोकूर्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ चो- कोर्तु कुरीति, कूर्तात्, कूर्ताम्, कुरतु, कूर्हि, कूर्तात्, कूर्तम्, कूर्त, कुराणि, कुराव, कुराम ।।
४ अचो-कुरीत्, कोः, कूर्ताम्, कुरुः, कुरी, को:, कूर्तम्, कूर्त, कुरम्, कूर्व, कूर्म ।।
५ अचोकोर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ चोकोरा - चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चोकूर्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चोकोरिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ चोकोरिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अचोकोरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत । अम्,
आव, आम।।
295
१२८६ क्षुरत् (क्षुर्) विखनने ।।
१ चो- क्षुरीति, क्षोर्ति, क्षूर्त:, क्षुरति, क्षुरीषि, क्षोषि सूर्थः, क्षूर्थ, क्षुरीमि, क्षोर्मि, क्षूर्वः, क्षूर्मः ।।
२ चोक्षूर्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ चो - क्षोर्तु, क्षुरीतु, क्षूर्तात्, क्षूर्ताम्, क्षुरतु, क्षूर्हि, क्षूर्तात्, क्षूर्तम्, क्षूर्त, क्षुराणि, क्षुराव, क्षुराम ।।
४ अचो - क्षुरीत्, क्षोः, क्षूर्ताम्, क्षुरुः, क्षुरी:, क्षो:, क्षूर्तम्, क्षूर्त, क्षुरम्, क्षूर्व, क्षूर्म ।।
५ अचोक्षोर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चोक्षोराञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चोक्षूर्या - त्, स्ताम् सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चोक्षोरिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ चोक्षोरिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
.१० अचोक्षोरिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
१२८७ खुरत् (खुर्) छेदने च ।।
१ चो- खुरीति खोर्ति, खूर्तः, खुरति, खुरीषि, खोर्षि, खूर्थ:, खूर्थ, खुरीमि, खोर्मि, खूर्वः, खूर्मः ॥
२ चोखूर्- यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ चो-खो, खुरीतु, खूर्तात्, खूर्ताम्, खुरतु, खूर्हि, खूर्तात्, खूर्तम्, खूर्त, खुराणि, खुराव, खुराम ।।
४
अचो- खुरीत्, खोः, खूर्ताम्, खुरुः, खुरी:, खो:, खूर्तम्, खूर्त, खुरम्, खूर्व, खूर्म ।।
५ अचोखोर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ चोखोरा चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ चोखूर्या-त्, स्ताम्, सु: 1: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चोखोरिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चोखोरिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अचोखोरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम्
आव, आम ।।
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
296
१२८८ घुरत् (घुर्) भीमार्थशब्दयोः ॥
१ जो घुरीति, घोर्ति, घूर्त:, घुरति, घुरीषि, घोर्षि, घृर्थ:, पूर्थ, घुरीमि, घोर्मि, घूर्व:, घूर्मः ॥
२ जोघूर्यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात । याम्, याव
याम ।।
३ जो घोर्तु घुरीतु, घूर्तात्, घूर्ताम्, घुरतु, घूर्हि, घूर्तात्, घूर्तम्, घूर्त, घराणि, घुराव, घुराम ।।
४ अजो- घुरीत्, घो, घूर्ताम्, घुरु: घुरी, घो:, घूर्तम्, घूर्त, घुरम्, घूर्व, घूर्म ।।
५ अजोघोर्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ जोघोरा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ जोघूर्या - त्, स्ताम् सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जोघोरिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ जोघोरिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अजोघोरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत । अम्,
आव, आम ।।
१२८९ पुरत् (पुर्) अग्रगमने ||
१ पो- पुरीति, पोर्ति, पूर्त:, पुरति, पुरीषि, पोर्षि, पूर्थः, पूर्थ, पुरीमि, पोर्मि, पूर्व:, पूर्मः ॥
२ पोपूर्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
इष्म ।।
६ पोपोरा - चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास ३० ।।
७ पोपूर्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ पोपोरिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ पोपोरिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ। आमि आवः, आमः ॥
१० अपोपोरिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
१२९० मुरत् (मुर्) संवेष्टने ||
१ मो- मोर्ति, मुरीति, मूर्त:, मुरति, मुरीषि, मोर्षि, मूर्थ:, सूर्य, मुरीमि, मोर्मि, मूर्व:, मूर्मः ॥
२ मोमूर् यात्, याताम् युः । याः, यातम् यात । याम्, याव याम ।।
३
मो-मोर्तु, मुरीतु, मूर्तात्, मूर्ताम्, मुरतु मूर्हि, मूर्तात्, मूर्तम्, मूर्त, मुराणि, मुराव, मुराम ।।
४ अमो-मुरीत्, मोः, मूर्ताम्, मुरुः, मुरी, मो:, मूर्तम्, मूर्त, मुरम्, मूर्ख, मूर्म ॥
५ अमोमोर्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
इष्म ||
मोमोरा - ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
मोमूर्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ मोमोरिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ मोमोरिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अमोमोरिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
१२९० सुरत् (सुर्) ऐश्वर्यदीप्त्योः ॥
६
७
८
याम ।।
याम ।।
३
३ पो- पोर्तु, पुरीति, पूर्तात् पूर्तम्, पुरतु, पूर्हि, पूर्तात्, पूर्तम्, पूर्त, पुराण, पुराव, पुराम ।।
सो-सोर्तु, सुरीतु, सूर्तात्, सूर्ताम्, सुरतु, सूर्हि, सूर्तात्, सूर्तम्, सूर्त, सुराणि सुराव, सुराम ।।
४
४ अपो- पुरीत्, पोः, पूर्णाम्, पुरुः, पुरी, पो:, पूर्तम्, पूर्त, पुरम्, पूर्व, पूर्म ।।
असो- सुरीत्, सो, सूर्ताम्, सुरु, सुरी, सो, सूर्तम्, सूर्त, सुरम्, सूर्व, सूर्म ।।
५ अपोपोर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषमू, इष्व,
५ असोसोर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
१ सो- सुरीति, सोर्ति, सूर्त:, सुरति, सुरीषि, सोर्षि, सूर्थः, सूर्थ, सुरीमि, सोर्मि, सूर्वः, सूर्मः ।।
२ सोसूर्यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
इष्म ।।
६ सोसोरा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
सोसूर्या-त्, स्ताम्, सु: । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ सोसोरिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ सोसोरिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० असोसोरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत । अम्,
आव, आम ।।
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (तुदादि)
297 १२९२ स्फरत् (स्फर) स्फुरणे।।
पक्षे पा-स्थाने 'पं' इति च ज्ञेयम्। १ पास्फ-रीति, ति, तः, रति, रोषि, र्षि, र्थः, र्थ, रीमि, मि. १२९४ किलत् (किल्) श्वैत्यक्रीडनयोः।। वः,मः।।
१ चे-केल्ति, किलीति, किल्तः, किलति, किलीषि, केल्पि, २ पास्फर-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | किल्थः, किल्थ, किलीमि, केल्मि, किल्व:, किल्मः ।। याव, याम।।
२ चेकिल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ३ पास्फ-रीतु, तु, त्, तम्, रतु, हि, त्, तम्, त, राणि, | याव, याम।।। राव, राम।।
३ चेकेल्तु, चेकि-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ४ अपास्फ-रीत्, :, म्,ि रुः, री:, :, तम्, त, रम्, र्व, म।।
ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।। ५ अपास्फार-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
४ अचे-केल्, किलीत, किल्ताम्, किलुः, किली:, केल,
किल्तम्, किल्त, किल्तम्, किलम्, किल्व, किल्म।।। इष्म।।
५ अचेकेल-ईत, इष्टाम, इषः। ई:, इष्टम, इष्ट। इषम, इाव, ६ पास्फरा-सकार इ० ।। बभूव इ० ।। मास इ०।।
इष्म।। ७ पास्फर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
६ चेकेला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ८ पास्फरिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
७ चेकिल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ पास्फरिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
८ चेकेलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। आवः, आमः ।।
९ चेकेलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अपास्फरिप्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव:, आमः।। आव, आम।।
१० अचेकलिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १२९३ स्फलत् (स्फल्) स्फुरणे॥
आव, आम।। १ पास्फल्-ईति, ति, तः, अति, ईषि, षि, थः, थ, ईमि, मि, | १२९५ हिलत् (हिल्) हावकरणे।। वः, मः।।
| १ जे-हेल्ति, हिलीति, हिल्तः, हिलति, हिलीषि, हेल्षि, २ पास्फल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
हिल्थः, हिल्थ, हिलीमि, हेल्मि, हिल्वः, हिल्मः ।। याव, याम।।
२ जेहिल्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, . ३ पास्फल्-ईतु, तु, तात्, ताम्, अतु, हि, तात्, तम्, त,
याम।। आनि, आव, आम।।
३ जेहेल्तु, जेहि-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ४ अपास्फल्-ईत्, ", ताम्, उ:, ई:, '', तम्, त, अम्, व,
ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
४ अजे-हेल, हिलीत, हिल्ताम्, हिलुः, हिलीः, हेल्, हिल्तम्, ५ अपास्फाल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इप्व,
हिल्त, हिलम, हिल्व, हिल्म।। इष्म।।
| ५ अजेहेल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इग्ब, ६ पास्फला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
इष्म।। ७ पास्फल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
६ जेहेला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। ८ पास्फलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
७ जेहिल्या-त्, स्ताम, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ जेहेलिता-", रौ, र:। सि, स्थ:, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ पास्फलिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।। २ जेहेलिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अपास्फलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अजेहेलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
म।।
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________
298
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १२९६ शिलत् (शिल्) उच्छे।।
१२९८ तिलत् (तिल्) स्नेहने।। तिल ४०६ वद्रूपाणि।। १ शे-शेल्ति, शिलीति, शिल्तः, शिलति, शिलीषि, शेल्षि, । १२९९ चलत् (चल्) विलसने। चल ८९९ वद्रूपाणि।। शिल्थः, शिल्थ, शिलीमि, शेल्मि, शिल्वः, शिल्मः।।
१३०० चिलत् (चिल्) वसने।। २ शेशिल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम,
१ चे-चेल्ति, चिलीति, चिल्तः, चिलति, चिलीषि, चेल्षि, याव, याम।।
चिल्थः, चिल्थ, चिलीमि, चेल्मि, चिल्व:, चिल्मः।। ३ शेशे-ल्तु, शेशि-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
२ चेचिल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
याव, याम।। ४ अशे-शेल्, शिलीत, शिल्ताम्, शिलुः, शिल्ली:, शेल्, शिल्तम्, शिल्त, शिलम्, शिल्व, शिल्म।।
३ चेचेल्तु, चेचि- ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्,
ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।। ५ अशेशेल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इपम्, इष्व, इष्म।।
| ४ अचे-चेल्, चिलीत, चिल्ताम्, चिलुः, चिली:, चेल्,
चिल्तम्, चिल्त, चिलम्, चिल्व, चिल्म।। ६ शेशेला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
५ अचेचेल-ईत, इष्टाम, इषुः। ई:, इष्टम, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ शेशिल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
इष्म।। ८ शेशेलिता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
६ चेचेला-ञ्चचार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ९ शेशेलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
७ चेचिल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १० अशेशेलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
८ चेचेलिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। आव, आम।।
९ चेचेलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
__ आवः, आमः।। १२९७ सिलत् (सिल्) उच्छे।।
१० अचेचेलिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम, अत।अम, १ से-सेल्ति, सिलीति, सिल्तः, सिलति, सिलीषि, सेल्षि,
आव, आम।। सिल्थः, सिल्थ, सिलीमि, सेल्मि, सिल्वः, सिल्मः।।
__१३०१ विलत् (विल्) वरणे।। २ सेसिल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
१ वे-वेल्ति, विलीति, विल्तः, विलति, विलीषि, वेल्षि, ३ सेसेल्तु, सेसि- ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्,
विल्थः, विल्थ, विलीमि, वेल्मि, विल्व:, विल्मः ।। ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
२ वेविल्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, ४ असे-सेल्, सिलीत, सिल्ताम्, सिलुः, सिलीः, सेल,
याम।। सिल्तम्, सिल्त, सिलम्, सिल्व, सिल्म।।
३ वेवेल्तु, वेवि-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ५ असेसेल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।। इष्म।।
४ अवे-वेल, विलीत, विल्ताम्, विलुः, विली:, वेल्, ६ सेसेला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
विल्तम्, विल्त, विलम्, विल्व, विल्म।। ७ सेसिल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ५ अवेवेल-ईत, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ८ सेसेलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ९ सेसेलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ६ वेवेला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। आवः, आमः।।
७ वेविल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १० असेसेलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, |८ वेवेलिता-".रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
आव, आम।।
इष्म।।
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (तुदादि)
299 ९ वेवेलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ८ नेनेलिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। आव:, आमः।।
| ९ नेनेलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अवेवेलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | आव:, आमः।। आव, आम।।
१० अनेनेलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १३०२ बिलत् (बिल्) भेदने।
आव, आम।। १ बे-बेल्ति, बिलीति, बिल्तः, बिलति, बिलीषि, बेल्षि, |
१३०४ मिलत् (मिल्)श्लेषणे।। बिल्थः, बिल्थ, बिलीमि, बेल्मि, बिल्वः, बिल्मः।। | १ मे-मेल्ति, मिलीति, मिल्तः, मिलति, मिलीषि, मेल्षि, २ बेबिल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | मिल्थः, मिल्थ, मिलीमि, मेल्मि, मिल्वः, मिल्मः।।। याम।।
| २ मेमिल्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ बेबेल्तु, बेबि-लीतु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, याम।। ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
| ३ मेमेल्तु, मेमि-लीतु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ४ अबे-बेल्, बिलीत्, बिल्ताम्, बिलुः, बिली:,
ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।। बिल्तम्, बिल्त, बिलम्, बिल्व, बिल्म।।
४ अमे-मेल, मिलीत, मिल्ताम्, मिलुः, मिलीः, मेल, ५ अबेवेल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, मिल्तम्, मिल्त, मिलम्, मिल्व, मिल्म।। इष्म।।
५ अमेमेल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ बेबेला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
इष्म।। ७ बेबिल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ६ मेमेला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ८ बेबेलिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ७ मेमिल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ बेबेलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ८ मेमेलिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आवः, आमः।।
९ मेमेलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अबेबेलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अताअम्, आव:, आमः।। आव, आम।।
| १० अमेमेलिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १३०३ णिलत् (निल्) गहने।।
आव, आम।। १ ने-नेल्ति, निलीति, निल्तः, निलति, निलीषि, नेल्षि,
१३०५ स्पृशंत् (स्पृश्) संस्पर्शे।। निल्थः, निल्थ, निलीमि, नेल्मि, निल्वः, निल्मः ।। 1 १ परी-स्पृशीति, स्पर्टि, स्प्रष्टि, स्पृष्टः, स्प्रष्टः, स्पृशति, २ नेनिल-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, स्पशीषि, स्पर्क्षि, स्प्रक्षि, स्पृष्ठः, स्प्रष्ठः, स्पृष्ठ, स्प्रष्ठ, याम।।
स्पृशीमि, स्पर्शिम, स्पृश्वः, स्पृश्मः ।। [याव, याम।। ३ नेनेल्तु, नेनि-लीतु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, ल्तात्, ल्तम्, | २ परीस्पृश्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
याव, याम।। ४ अने-नेल्, निलीत, ल्ताम्, निलुः, निली:, नेल्, निल्तम्, | ३ परी-स्पृशीतु, स्पष्टु, स्प्रष्टु, स्प्रष्टात्, स्पृष्टात्, स्प्रष्टाम्, ___ निल्त, निलम्, निल्व, निल्म।।
स्पृशतु, स्पृड्डि, स्प्रड्डि, स्पृष्टात्, स्प्रष्टात्, स्पृष्टम्, स्प्रष्टम्, ५ अनेनेल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ।
नि, स्पृशाव, स्पृशाम।। इष्म।।
| ४ अपरी-स्पर्ट, स्प्रट, स्पृशीत्, स्पृष्टाम्, स्प्रष्टाम्, स्पृशुः, ६ नेनेला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
स्पृशीः, स्पर्ट्स, स्प्रट, स्पृष्टम्, स्प्रष्टम्, स्पृष्ट, स्प्रष्ट, स्पृशम्, ७ नेनिल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | स्पृश्व, स्पृश्म।।
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्मः ।।
300
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५ अपरीस्पश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ अरे-रेट, रिशीत्, रिष्टाम्, रिशुः, रिशी:, रेट्, रिष्टम्, रिष्ट, इष्म।।
रिशम्, रिश्व, रिश्म।। ६ परीस्पर्शा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
५ अरेरेश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ परीस्पृश्या-त्, स्टाम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
इष्म। ८. परीस्पर्शिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
६ रेरेशा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ रेरिश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ रेरेशिता-",रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ परीस्पर्शिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
९ रेरेशिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आमि, आव:, आमः।।
आवः, आमः।। १० अपरीस्पर्शिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
१० अरेरेशिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। पक्षे परी-स्थाने 'परि' इति 'पर्' इति च ज्ञेयम्।
१३०८ विशंत् (विश्) प्रवेशने। १३०६ रुशंत् (रुश्) हिंसायाम्।।
१ वे-वेष्टि, विशीति, विष्टः, विशति, विशीषि, वेक्षि, विष्ठः, १ रो-रोष्टि, रुशीति, रुष्टः, रुशति, रुशीषि, रोक्षि, रुष्ठः, रुष्ठ, |
| विष्ठ, विशीमि, वेश्मि, विश्वः, विश्मः ।। रुशीमि, रोश्मि, रुश्वः, रुश्मः ।।
| २ वेविश्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, २ रोरुश्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
याम।। याम।।
| ३ वेवेष्ट, वेवि-शीतु, ष्टात्, ष्टाम्, शतु, ड्डि, पात, ष्टम्, ट, ३ रोरोष्ट, रोरु-शीतु, ष्टात्, ष्टाम्, शतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट,
शानि, शाव, शाम।। शानि, शाव, शाम।। ४ अरो-रोट, रुशीत्, रुष्टाम्, रुशुः, रुशी:, रोट्, रुष्टम्, रुष्ट, |
| ४ अवे-वेट, विशीत्, विष्टाम्, विशुः, विशी:, वट, विष्टम्,
विष्ट, विशम्, विश्व, विश्म।। रुशम्, रुश्व, रुश्म। ५ अरोरोश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
| ५ अवेवेश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इप्व,
इष्म।। इष्म।। ६ रोरोशा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
। ६ वेवेशा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ रोरुश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
| ७ वेविश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ रोरोशिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।।
| ८ वेवेशिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ रोरोशिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ वेवेशिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आव:, आमः।। १० अरोरोशिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अवेवेशिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आमा
आव, आम।। १३०७ रिशंत् (रिश्) हिंसायाम्।।
___१३०९ मृशंत् (मृश्) आमर्शने।। १ रे-रेष्टि, रिशीति, रिष्टः, रिशति, रिशीषि, रेक्षि, रिष्ठः, रिष्ठ, | १ मरी-मशीति, मष्टि, म्रष्टि, मृष्टः, भ्रष्टः, मृशति, मृशीषि, रिशीमि, रेश्मि, रिश्वः, रिश्मः।।
मर्भि, म्रक्षि, मृष्ठः, मष्ठः, मृष्ठ, प्रष्ठ, मशीमि, मश्मि, मृश्वः, २ रेरिश्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, । मृश्मः ।। याम।।
| २ मरीमश-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ३ रेरेष्टु, रेरि-शीतु, ष्टात्, ष्टाम्, शतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ट, शानि,
याव, याम।। शाव, शाम।।
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (तुदादि)
301
इष्म।।
३ मरी-मशीतु, मष्टुं, म्रष्टु, मष्टात्, मृष्टात्, भ्रष्टाम्, भृष्टाम्, | १० अतरीतर्हिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
मृशतु, मृड्डि, मड्डि, मृष्टात्, भ्रष्टात्, मृष्टम्, प्रष्टम्, मृष्ट, प्रष्ट, आव, आम।। मृशानि,
पक्षे तरी स्थाने 'तरी' इति 'तर' इति च ज्ञेयम्। ४ अमरी-मृशीत्, म, म्रट, मृष्टाम्, म्रष्टाम, मृशुः, मृशी:,
१३१४ तूंहौत् (तुंह) हिंसायाम्।। मर्ट, म्रट, मृष्टम, म्रष्टम्, मृष्ट, म्रष्ट, मृशम्, मृश्व, मुश्म।।
१ तरी-तृण्ढि, तुंहीति, तृढः, तृहति, तुंहीपि, तृति, तृढः, ५ अमरीमश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम, इष्व,
तृढ, तुंहीमि, तूंह्मि, तुंह्वः, तूंमः ।।
| २ तरीह-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ६ मरीमर्शा-अकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
याम॥ ७ मरीमश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
| ३ तरी-तूंहीतु, तृण्ड, तृण्ढात्, तृण्ढाम्, तुंहतु, तृढि, तृढात्, ८ मरीमर्शिता-'', रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
तृढम्, तृढ, तुंहाणि, तुंहाव, तुंहाम।। ९ मरीमर्शिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
४ अतरी-तुंहीत्, तृन्, तृढाम्, तूंहुः, तुंही:, तृन्, तृढम्, तृढ, आव:, आमः।।
तूंहम्, तृह्व, तुंह्य।। १० अमरीमर्शिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
| ५ अतरीतुंह-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, आव, आम।।
इष्म।। पक्षे मरी-स्थाने 'मरि' इति 'मर' इति च ज्ञेयम्।
६ तरीतॄहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। १३१० लिंशत् (लिश्) गतौ। लिशिंच् ११८३
| ७ तरीतृह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। वद्रूपाणि।।
८ तरीद्वंहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। १३ ११ मिषत् (मिष्) स्पर्द्धायाम्। मिषू ४८५ वद्रूपाणि।
९ तरीmहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १३ १२ वृहौत् (वृह) उद्यमे। वृह ५ १८ वद्रूपाणि।। आवः, आमः।। १३ १३ तृहौत् (तृह्) हिंसायाम्।।
१० अतरीतूंहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। १ तरी-तृहीति, तर्हि, तृढः, तृहति, तृहीषि, तर्शि, तृढः, तृढ, तृहीमि, तीि, तृह्वः, तृह्मः ।।
पक्षे तरी स्थाने 'तरी' इति 'तर' इति च ज्ञेयम्। २ तरीतृह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
१३१५ स्तृहौत् (स्तृह) हिंसायाम्।। याम।।
१ तरी-स्तढि, स्तहीति, स्तृढः, स्तृहति, स्तृहीषि, स्तर्क्षि, ३ तरीतर्दू, तरीतृ-हीतु, ढात्, ढाम्, हतु, ढि, ढात्, ढम्, ढ, | स्तृढः, स्तृढ, स्तृहीमि, स्तर्झि, स्तृह्वः, स्तृह्मः ।। हाणि, हाव, हाम।।
२ तरीस्तृह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ४ अतरी-तृहीत्, त, तृढाम्, तृहुः, तृही:, त, तृढम्, तृढ, याव, याम।। तृहम्, तृह्व, तृह्म।।
३ तरीस्तर्दू, तरीस्तृ-हीतु, ढात्, ढाम्, हतु, ढि, ढात्, ढम्, ५ अतरीतह-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ढ, हाणि, हाव, हाम।। इष्म।।
४ अतरी-स्तृहीत्, स्त, स्तृढाम्, स्तृहः, स्तृहीः, स्त, ६ तरीतहीं-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
स्तृढम्, स्तृढ, स्तृहम्, स्तृह्व, स्तृह्य।। ७ तरीत्या -त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ५ अतरीस्तह-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम, इष्ट। इषम्, इष्व, ८ तरीतर्हिता-".रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | इष्म। ९ तरीतर्हिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ६ तरीस्तरे-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। आव:, आमः।।
| ७ तरीस्तृह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________
302
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ८ तरीस्तर्हिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, | ४ अचो-कोट, कुटीत्, कुट्टाम्, कुटुः, कुटी:, कोट, कुट्टम्, स्मः ।।
कुट्ट, कुटम्, कुट्व, कुटम।। ९ तरीस्तर्हिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। | ५ अचोकोट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, आमि, आवः, आमः।।
इष्म।। १० अतरीस्तर्हिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ६ चोकोटा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। आव, आम।।
७ चोकुट्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। पक्षे तरी स्थाने 'तरी' इति 'तर' इति च ज्ञेयम्। ८ चोकोटिता-", रौ, र:। सि, स्थ:, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १३१६ स्तुंहौत् (स्तुंह) हिंसायाम्।। ९ चोकोटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आवः, आमः॥ १ तरी-स्तूंहीति, स्तृण्ढि, स्तृढः, स्तृहति, स्तुंहीषि, स्तृति,
१० अचोकोटिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, स्तृढः, स्तृढ, स्तूंहीमि, स्तुति, स्तृह्वः, स्तूंमः।।
आव, आम।। २ तरीस्तुंह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, __याव, याम।।
१३ १८गुंत् (गु) पुरीषोत्सर्गे। गुंड् ५४६ वद्रूपाणि।। ३ तरी-स्तुंहीतु, स्तृण्दु, स्तृढात्, स्तृढाम्, स्तुंहतु, स्तृढि, |
१३ १९ धंत् (ध्रु) गतिस्थैर्ययोः। धुं १६ वद्रूपाणि।। स्तृढात्, स्तृढम्, स्तृढ, स्तुंहाणि, स्तूंहाव, स्तुंहाम।।
१३२० णूत् (नू) स्तवने।। ४ अतरी-स्तूंहीत्, स्तृन्, स्तृढाम्, स्तृहुः, स्तूंही:, स्तृन्, | १ नो-नवीति, नोति, नूतः, नुवति, नवीषि, नोषि, नूथः, नूथ, स्तृढम्, स्तृढ, स्तुहम्, स्तृह्व, स्तूंम।।।
नवीमि, नोमि, नूवः, नूमः ।। ५ अतरीस्तूंह-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
' | २ नोनू-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, इष्म।।
याम।। ६ तरीस्हा -ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
३ नो-नवीतु, नोतु, नूतात्, नूताम्, नुवतु, नूहि, नूतात्, नूतम्, ७ तरीस्तृह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ तरीस्तूंहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:,
नूत, नवानि, नवाव, नवाम।। स्मः ।।
४ अनो-नवीत्, नोत्, नूताम्, नवुः, नवीः, नोः, नूतम्, नूत, ९ तरीस्तूंहिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
नवम्, नूव, नूम।। आमि, आवः, आमः।।
५ अनोनाव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, १० अतरीस्तूंहिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्, इष्म।। आव, आम।।
६ नोनवा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। पक्षे तरी स्थाने 'तरी' इति 'तर' इति च ज्ञेयम। ७ नोनूया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम, स्व, स्म।। १३१७ कुटत् (कुट्) कौटिल्ये।।
८ नोनविता-". रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। १ चो-कोट्टि, कुटीति, कुट्टः, कुटति, कुटीषि, कोटिष, कुट्ठः,
९ नोनविष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, कुट्ठ, कुटीमि, कोटिम, कुट्वः, कुटमः ।।
आवः, आमः।। २ चोकुट्-यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात। याम्, याव, | १० अनोनविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, याम।।
आव, आम।। ३ चोकोट्ट, चोकु-टीतु, हात्, हाम्, टतु, ड्डि, टात्, दृम्, ट्ट, _१३२ १धूत् (धू) विधूनने॥ धूग्ट् ११९७ वद्रूपाणि।। टानि, टाव, टाम।।
१३२२कुचत् (कुच्) संकोचने। कुच ९१ वद्रूपाणि।।
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया (तुदादि)
१३२३ व्यचत् (व्यच्) व्याजीकरणे ॥
१ वे - विचीति, वेक्ति, विक्तः, विचति, विचीषि, वेक्षि, विक्थः, विक्थ, विचीमि, वेच्मि, विच्वः, विच्मः ॥ २ वेविच्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ॥
३ वेवेक्तु, वेवि-चीतु, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात् क्तम्, क्त, चानि, चाव, चाम।।
४ अवे - वेक्, विचीत्, विक्ताम्, विचुः, विची, वेक्, विक्तम्, विक्त, विचम्, विच्व, विच्म ॥
५ अवेवेच्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ वेवेचा - चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास ३० ।। ७ वेविच्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ वेवेचिता- " रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ वेवेचिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अवेवेचिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
अन्यमते - वाव्य- चीति, क्ति, क्तः इत्यादि । । १३२४ गुजत् (गुज्) शब्दे । गुज १३८ वद्रूपाणि || १३२५घुटत् (घुट्) प्रतीघाते । घुटि ८६७ वद्रूपाणि ।। १३२६ चुटत् (चुट्) छेदने । चुट १८७ वद्रूपाणि । । १३२७ छुटत् (छुट्) छेदने ।।
१ चोच्- छोट्टि, छुटीति, छुट्टः, छुटति, छुटीषि, छोट्षि, छुट्टः, छुट्ट, छुटीमि, छुट्मि, छुट्वः, छुट्मः ।।
२ चोच्छुट्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्,
याव, याम ।।
३ चोच्छोट्टु, चोच्छु -टीतु, ट्टात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, ट्टात्, हम्, ट्ट, टानि, टाव, टाम ।।
४ अचोच्- छोट्, छोटीत, छुट्टाम्, छुटुः, छुटी:, छोट्, छुट्टम्, छुट्ट, छुटम्, छुट्व, छुट्म ॥
५ अचोच्छोट्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ चोच्छोटा-ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ चोच्छुट्ट्या - तू, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।
303
८ चोच्छोटिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ चोच्छोटिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथ:, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अचोच्छोटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
१३२८ त्रुटत् (त्रुट्) छेदने ।
१ तो- त्रोट्टि, त्रुटीति, त्रुट्टः, त्रुटति, त्रुटीषि, त्रोट्पि, त्रुटुः, त्रुटु, त्रुटीमि, त्रोट्मि, त्रुट्वः, त्रुमः ॥
२ तोत्रुट् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
१३ तोत्रोट्ट, तोत्रु -टीतु, ट्टात् ट्टाम्, टतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम्, ट्ट टानि, टाव, टाम ।।
४ अतो- त्रोट्, त्रोटीत, त्रुट्टाम्, त्रुटुः, त्रुटी:, त्रोट्, त्रुट्टम्, त्रुट्ट, त्रुटम्, त्रुट्द्व, त्रुट्म ।।
५ अतोत्रोट्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६
तोत्रोटा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
८
तोत्रुट्या - तू, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। तोत्रोटिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ तोत्रोटिय्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अतोत्रोटिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
१३२९ तुटत् (तुट्) कलहकर्मणि । ।
१
तो- तोट्टि, तुटीति, तुट्टः, तुटति, तुटीषि, तोदिप, तुट्टः, तुट्ट, तुटीमि, तुट्मि, तुट्वः, तुमः ॥
२
तोतुट् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३
तोतोट्टु, तोतु-टीतु, ट्टात्, ट्टाम्, टतु, ड्ढि, द्वात्, ट्टम्, दृ, टानि, टाव, टाम ।।
४
अतो- तोट्, तोटीत, तुट्टाम्, तुटुः, तुटी, तोट्, तुट्टम्, तुट्ट, तुटम्, तुट्व, तुम ।।
५ अतोतोट्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ॥
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________
इष्म।।
304
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६ तोतोटा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
३ चरीक?, चरीकृ-डीतु, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, डि, डात्, दृम्, ७ तोतुट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ट्ट, डानि, डाव, डाम।। ८ तोतोटिता-'', रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ४ अचरी-कर्ट, कृडीत, कृट्टाम्, कृडुः, कृडी:, कर्ट, कृट्टम्, ९ तोतोटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | कृट्ट, कृडम्, कृड्व, कृड्म।। आवः, आमः।।
५ अचरीकई-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, १० अतोतोटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
| ६ चरीकर्डा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। १३३० मुटत् (मुट्) आक्षेपप्रमर्दनयोः। मुट १८७
७ चरीकृड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। - वद्रूपाणि।
८ चरीकर्डिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, १३३१ स्फुटत् (स्फुट) विकसने। स्फुट १९४ वद्रूपाणि॥
स्मः । १३३२ पुटत् (पुट्) संश्लेषणे। ९ चरीकर्डिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। १ पो-पोट्टि, पुटीति, पुट्टः, पुटति, पुटीषि, पोट्षि, पुट्ठः, पुट्ठ, आमि, आव:, आमः।। पुटीमि, पुट्मि, पुट्वः, पुटमः ।।
१० अचरीकर्डिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, २ पोपुट्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, आव, आम।। याम!!
पक्षे चरी स्थाने 'चरि इति 'चर' इति च ज्ञेयम्। ३ पोपोटु, पोपु-टीतु, ट्टात्, ट्टाम्, टतु, ड्डि, ट्टात्, दृम्, दृ, १३३५ कुडत् (कुड्) बाल्ये च।।
टानि, टाव, टाम।। ४ अपो-पोट, पुटीत, पुट्टाम्, पुटुः, पुटी:, पोट, पुट्टम, पुट्ट, |
| १ चो-कुडीति, कोट्टि, कुट्टः, कुडति, कुडीषि, कोषि, कुट्ठः, पुटम्, पुट्व, पुटम।।
कुट्ठ, कुडीमि, कोड्मि, कुड्वः, कुड्मः ।। ५ अपोपोट्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
२ चोकुड्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, इष्म।।
याम।। ६ पोपोटा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ३ चोकोटु, चोकु-डीतु, हात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, टात्, दृम्, इ, ७ पोपुट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।। डानि, डाव, डाम।।
पोपोटिता-", रो, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। | ४ अचो-कोट, कोड्, कुडीत, कुट्टाम्, कुडुः, कुडी:, कोट, ९ पोपोटिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, __ कोड्, कुट्टम्, कुट्ट, कुडम्, कुड्व, कुड्म।। आव:, आमः ।।
५ अचोकोड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, १० अपोपोटिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, इष्म।। आव, आम।।
६ चोकोडा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। १३३३ लुठत् (लु) संश्लेषणे। लुठ २०४ वद्रूपाणि॥
७ चोकुड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १३३४ कृडत् (कृड्) घसने।।
८ चोकोडिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। १ चरी-कट्टि, कृडीति, कट्टः, कृडति, कृडीषि, कषि, कृट्ठः, | ९ चोकोडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, कृट्ठ, कृडीमि, कमि, कृड्वः, कृड्मः ।।
आवः, आमः।। २ चरीकृड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | १० अचोकोडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, याव, याम।।
आव, आमा
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया (तुदादि)
१३३६ गुडत् (गुड्) रक्षायाम् ॥
१ जो- गुडीति, गोट्टि, गुट्टः, गुडति, गुडीषि, गोट्षि, गुट्ठः, गुट्ट, गुडीमि, गोड्म, गुड्वः, गुड्मः ।।
२ जोगुड् - यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव,
याम ।।
३ जोगोट्टु, जोगु-डीतु, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, हम्, ट्ट, डानि, डाव, डाम।।
४ अजो-गोट्, गुडीत, गुट्टाम्, गुडुः, गुडी, गोट्, गुट्टम्, गुट्ट, गुडम्, गुड्व, गुड्म ।।
५ अजोगोड्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ जोगोडा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ जोगुड्या-त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जोगोडिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ जोगोडिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अजोगोडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ॥
१३३७जुडत् (जुड्) बन्धे । जुडत् १२५४ वद्रूपाणि ।। १३३८ तुडत् (तुड्) तोडने । तुट्ट २२७ वद्रूपाणि ।। १३३९ लुडत् (लुड्) संवरणे ।।
१ लो- लोट्टि, लुडीति, लुट्टः, लुडति, लुडीषि, लोट्षि, लुट्ठः, लुट्ठ, लुडीमि, लोड्मि, लुड्वः, लुड्मः ॥
२ लोलुड्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्,
याव, याम ।।
३ लोलोट्टु, लोलु-डीतु, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम्, ट्ट, डानि, डाव, डाम ।।
४ अलो- लोट्, लुडीत, लुट्टाम्, लुडुः, लुडी:, लोट्, लुट्टम्, लुट्ट, लुडम्, लुड्व, लुड्म ।
५ अलोलोड् - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ लोलोडा - ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ लोलुड्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ लोलोडिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥
305
९ लोलोडिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अलोलोडिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
१३४० थुडत् (थुड्) संवरणे ।।
१ तो - थोट्टि, थुडीति, थुट्टः, थुडति थुडीषि, थोषि, थुट्ठः, थुट्ठ, थुडीमि, थोड्मि, थुड्वः, थुमः ॥
२ तोथुड्- यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ तोथोट्टु, तोथु-डीतु, ट्टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, ट्टात्, ट्टम्, ट्ट, डानि, डाव, डाम ।।
४ अतो- थोट्, थुडीत, थुट्टाम्, थुडु, थुडी, थोट्, थुट्टम्, थुट्ट, थुडम्, थुड्व, थुड्म ।
५ अतोथोड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६
तोथोडा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
८
तोथुड्या - त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। तोथोडिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ तोथोडिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आम: ।।
१० अतोथोडिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
१३४१ स्थुडत् (स्थुड्) संवरणे ।।
१ तो - स्थोट्टि, स्थुडीति, स्थुट्टः, स्थुडति स्थुडीषि, स्थोट्षि, स्थुट्टः, स्थुट्ठ, स्थुडीमि, स्थोड्मि, स्थुड्वः, स्थुड्मः ।।
२ तोस्युड्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्,
याव, याम ॥
३ तोस्थोट्टु, तोस्थु-डीतु ट्टात्, ट्टाम्, डतु, डि, हात्, द्रुम, ट्ट, डानि, डाव, डाम ||
४ अतो- स्थोट्टू, स्थुडीत, स्थुट्टाम्, स्थुडुः, स्थुडी, स्थोट्, स्थुट्टम्, स्थुट्ट, स्थुडम्, स्थुड्व, स्थुड्म ।।
५ अतोस्थोड्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ तोस्थोडा - चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥ ७ तोस्युड्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।।
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________
306
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ८ तोस्थोडिता-'", रौ, रः, सि, स्स्थः, स्स्थ, स्मि, स्वः, | ६ वोवोडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। स्मः ।।
७ वोवृड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मः ।। ९ तोस्थोडिष्य्-अति, अतः, अन्ति, असि, अस्थः, अस्थ, ८ वोवोडिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। आमि, आव:, आमः।।
९ वोवोडिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अतोस्थोडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अवोवोडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, __ १३४२ वुडत् (वुड्) उत्सर्गे च।।
आव, आम।। १ वो-वोट्टि, वुडीति, वुट्टः, वुडति, वुडीषि, वोटिष, वुट्टः, | १३४४ भ्रडत् (भ्रड्) संघाते।। वुट्ट, वुडीमि, वोड्मि, वुड्वः, वुड्मः ।।
| १ बो-ध्रुडीति, भ्रोट्टि, भुट्टः, भ्रडति, भ्रडीषि, भोषि, ध्रुट्ठः, २ वोवुड्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | भुट्ट, भ्रडीमि, भ्रोड्मि, ध्रुड्वः, भ्रड्मः ।। याम।।
२ बोभृड्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, ३ वोवोटु, वोवु-डीतु, हात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, हात्, दृम्, १, | याम।। डानि, डाव, डाम।।
३ बोभ्रोटु, बोभ्र-डीतु, हात्, टाम्, डतु, ड्डि, टात्, दृम्, दृ, ४ अवो-वोट, वुडीत, वुट्टाम्, वुडुः, वुडी:, वोट, वुट्टम्, वुट्ट, | डानि, डाव, डाम।। वुडम्, वुड्व, वुड्म।।
४ अबो-भ्रोट्, भुडीत, भ्रट्टाम्, ध्रुडु:, भ्रडी:, थ्रोट, भुट्टम्, ५ अवोवोड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | भ्रट्ट, भ्रडम्, भ्रड्व, भ्रड्म।।
५ अबोभ्रोड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ वोवोडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
इष्म।। ७ वोवुझ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ६ बोभ्रोडा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ८ वोवोडिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्व;, स्मः ।। | ७ बोभ्रड्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ वोवोडिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ८ बोभ्रोडिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आवः, आमः।।
९ बोभ्रोडिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि. अथः. अथ। आमि १० अवोवोडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव:, आमः।। आव, आम।।
१० अबोभ्रोडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १३४३ वुडत् (वुड्) संघाते।।
आव, आम।। १ वो-नोट्टि, ब्रुडीति, त्रुट्टः, वुडति, डीषि, बोषि, व्रतः | १३४५ दुडत् (दुइ) निमज्जने॥ वृद्ध, वडीमि, व्रोड्मि, वडवः, व्रडमः।।।
| १ दो-दोट्टि, दुडीति, दुट्टः, दुडति, दुडीषि, दोषि, दुट्ठः, दुट्ठ, २ वोवुड्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, दुडीमि, दोड्मि, दुड्वः, दुड्मः।। याम।।
२ दोदुड्-यात्, याताम् युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ वोबोटु, वोवु-डीतु, टात्, ट्टाम्, डतु, ड्डि, टात्, दृम्, ट्ट, याम।। डानि, डाव, डाम।।
३ दोदोटु, दोदु-डीतु, ट्टात्, हाम्, डतु, डि, ट्टात्, दृम्, दृ, ४ अवो-व्रोट, बुडीत, त्रुट्टाम्, त्रुडुः, Qडी:, व्रोट, बुट्टम्, |
वडी. वोट, वट्टम. | डानि, डाव, डाम।। त्रुट्ट, वुडम्, त्रुड्व, वुड्म।।
४ अदो-दोट्, दुडीत, दुट्टाम्, दुडुः, दुडी:, दोट, दुट्टम्, दुट्ट, ५ अवोव्रोड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | दुडम्, दुड्व, दुड्म।।
इष्म।।
इष्म।
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (तुदादि)
307 ५ अदोदोड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ अचो-चोण, चुणीत्, चूण्टाम्, चुणुः, चुणीः, चोण, इष्म।।
चूण्टम्, चूण्ट, चुणम्, चुण्व, चुण्म।। ६ दोदोडा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०॥ ५ अचोचोण्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ दोदुङ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । इष्म।। ८ दोदोडिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ६ चोचोणा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ९ दोदोडिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ७ चोचुण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव:, आमः।।
|८ चोचोणिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १० अदोदोडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ९ चोचोणिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आव, आम।।
आवः, आमः।। १३४६ हुडत् (हुड्) निमज्जने। हुइ २३० वद्रूपाणि। | १० अचोचोणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। १३४७ त्रुडत् (त्रुड्) निमज्जने॥
१३४९ डिपत् (डिप्) क्षेपे। डिपच् ११०५ वद्रूपाणि।। १ तो-त्रोट्टि, त्रुडीति, त्रुट्टः, त्रुडति, त्रुडीषि, त्रोक्षि, त्रुट्ठः, त्रुट्ठ, त्रुडीमि, त्रोड्मि, त्रुड्वः, त्रुङ्मः ।।
१३५० छुरत् (छुर्) छेदने।। २ तोत्रुड्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम, यात। याम्, याव, | १ चो-च्छोर्ति, च्छुरीति, च्छूर्तः, च्छुरति, च्छुरीषि, च्छोर्षि, याम।।
___ च्छुर्थः, च्छुर्थ, च्छुरीमि, च्छोर्मि, च्छुर्वः, च्छुर्मः ।। ३ तोत्रोटु, तोत्रु-डीतु, हात्, ट्टाम्, डतु, डि, हात्, ट्रम. ट्र, | २ चोच्छूर्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम, यात। याम, डानि, डाव, डाम।।
याव, याम।। ४ अतो-त्रोट्, त्रुडीत, त्रुट्टाम्, त्रुडुः, त्रुडीः, त्रोट, त्रुट्टम्, त्रुट्ट, |
| ३ चोच्छोर्तु, चोच्छु-रीति, र्तात्, म्,ि रतु, हि, त्,ि तम्, र्त,
राणि, राव, राम।। त्रुडम्, त्रुड्व, त्रुड्म। ५ अतोत्रोड्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
४ अचोच-छोः, छुरीत्, छूर्ताम्, छुरुः, छुरी:, छोः, छूर्तम्,
छूर्त, छुरम्, छुर्व, छुर्म।। इष्म।।
| ५ अचोच्छोर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ६ तोत्रोडा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
इष्म।। ७ तोत्रुङ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। E चोच्छोरा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ८ तोत्रोडिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, स्मि, स्वः, स्मः।। ।
| ७ चोच्छूर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ तोत्राडिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | चोच्छोरिता-" रौ. र:। सि. स्थ: स्थ,। स्मि, स्वः, आवः, आमः।।
स्मः ॥ १० अतोत्रोडिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | ९ चोच्छोरिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आव, आम।।
आमि, आवः, आमः।। १३४८ चुणत् (चुण्) छेदने।। | १० अचोच्छोरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। १ चो-चोण्टि, चुणीति, चूण्टः, चुणति, चुणीषि, चोणिष, | चूण्ठः, चूण्ठ, चुणीमि, चोण्मि, चुण्वः, चुण्मः ।।
१३५१ स्फुरत् (स्फुर्) स्फुरणे।। २ चोचुण-यात्, याताम्, 'युः। याः, यातम्, यात। याम्, १ पो-स्फोर्ति, स्फुरीति, स्फूर्तः, स्फुरति, स्फुरीपि, स्फोर्पि, याव, याम।।
| स्फूर्थः, स्फूर्थ, स्फुरीमि, स्फोर्मि, स्फूर्वः, स्फूर्मः ।। ३ चो-चोण्टु, चुणीतु, चूण्टात्, चूण्टाम्, चुणतु, चूण्हि, | २ पोस्फूर-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात! याम, चूण्टात्, चूण्टम्, चूण्ट, चुणानि, चुणाव, चुणाम।।
याव, याम।।
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________
308
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ३ पो-स्फोर्तु, स्फुरीति, स्फूर्तात्, स्फूर्ताम्, स्फुरतु, स्फूर्हि,
१३५४ कूडत् (कू) शब्दे।। स्फूर्तात्, स्फूर्तम्, स्फूर्त, स्फुराणि, स्फुराव, स्फुराम।।
| १ चो-कवीति, कोति, कूतः, कवति, कवीषि, कोषि, कृथः, ४ अपो-स्फोः, स्फुरीत्, स्फूर्ताम्, स्फुरुः, स्फुरी:, स्फोः, |
कूथ, कवीमि, कोमि, कूवः, कूमः।।। स्फूर्तम्, स्फूर्त, स्फुरम्, स्फूर्व, स्फूर्म।।
| २ चोकू-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ५ अपोस्फोर-ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | यास। इष्म।
३ चो-कवीतु, कोतु, कूतात्, कूताम्, कवतु, कूहि, कूतात्, ६ पोस्फोरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
कृतम्, कूत, कवानि, कवाव, कवाम।। ७ पोस्फूर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ४ अचो-कवीत. कोत. कताम. कवः कवी: कोः कतम. ८ पोस्फोरिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
कूत, कवम्, कूव, कूम।। स्मः ।।
| ५ अचोकाव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ९ पोस्फोरिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। इष्म।। आमि, आवः, आमः।।
६ चोकवा-अकार इ० ।।म्बभूव इ० ।। मास इ०।। १० अपोस्फोरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
| ७ चोकूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आव, आम।।
८ चोकविता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।। १३५२ स्फुलत् (स्फुल) संचये च॥ ९ चोकविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १ पो-स्फोल्ति, स्फुलीति, स्फुल्तः, स्फुलति, स्फुलीषि, । आवः, आमः।।
स्फोल्पि, स्फुल्थः, स्फुल्थ, स्फुलीमि, स्फोल्मि, स्फुल्वः, | १० अचोकविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, स्फुल्मः।।
आव, आम।। २ पोस्फुल्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, |
१३५५ गुरैति (गुरु) उद्यमे।। याव, याम।।
| १ जो-गोर्ति, गुरीति, गूर्तः, गुरति, गुरीषि, गोर्षि, गूर्थः, गूर्थ, ३ पोस्फोल्तु, पोस्फु-लीतु, ल्तु, ल्तात्, ल्ताम्, लतु, ल्हि, | गुरीमि, गोर्मि, गूर्वः, गर्मः।।। ल्तात्, ल्तम्, ल्त, लानि, लाव, लाम।।
| २ जोगूर्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ४ अपो-स्फोल, स्फुलीत, स्फुल्ताम्, स्फुलुः, स्फुलीः, याम॥
स्फोल्, स्फुल्तम्, स्फुल्त, स्फुलम्, स्फुल्व, स्फुल्म।। | ३ जो-गोर्तु, गुरीति, गूर्तात्, गूर्ताम्, गुरतु, गूर्हि, गूर्तात्, ५ अपोस्फोल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, गूर्तम्, गूर्त, गुराणि, गुराव, गुराम।। इष्म।।
४ अजो-गुरीत्, गोः, गूर्ताम्, गुरुः, गुरी:, गोः, गूर्तम्, गूर्त, ६ पोस्फोला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
गुरम्, गूर्व, गूर्म।। ७ पोस्फुल्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम, स्व, स्म।। ५ अजोगोर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ८ पोस्फोलिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:,
इष्म।। ६ जोगोरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
७ जोगूर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ९ पोस्फोलिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
८ जोगोरिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आमि, आवः, आमः।।
९ जोगोरिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १० अपोस्फोलिष्य्-अतु, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आवः, आमः।। आव, आम।।
१० अजोगोरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १३५३ कुंड्त् (कु) शब्द।। कुंङ् ५४५ वद्रूपाणि आव, आम।।
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________
इष्म।।
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (तुदादि)
309 १३५६ पंड्त् (पृ) व्यायामे। पृक् १०४६ वद्रूपाणि।। ७ लालज्ज्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
| ८ लालज्जिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, १३५७ दंड्त् (दृ) आदरे॥
स्मः ।। १ दरी-दरीति, दर्ति, दृर्तः, द्रति, दरीषि, दर्पि, दृथः, दृथ, |
| ९ लालज्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। दरीमि, दर्मि, दृवः, दृमः।।।
आमि, आवः, आमः॥ २ दरीदृ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव,
१० अलालज्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम, याम।।
आव, आम।। ३ दरी-दरीतु, दर्तु, दृतात्, दृताम्, द्रतु, दृहि, दृतात्, दृतम्,
१३६२ वञ्जित् (स्वङ्ग्) संगे।। दृत, दराणि, दराव, दराम।। ४ अदरी-दरीत्, दः, दृताम्, दरुः, दरीः, दः, दृतम्, दृत, १ सास्व-जीति, ति, तः, अति, जीषि, जि, क्थः, क्थ, दरम्, दृव, दृम।।
जीमि, ज्मि, ज्वः, ज्मः।। ५ अदरीदार-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, । २ सास्वञ्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
याव, याम।। ६ दरीदरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
३ सास्व-जीतु, तु, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, ७ दरीद्रिया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
__ क्त, जानि, जाव, जाम।। ८ दरीदरिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः॥
| ४ असास्व-जीत्, न्, ताम्, जुः, जीः, न्, क्तम्, क्त, उष्म्, ९ दरीदरिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ज्व, ज्म।। आव:, आमः ।।
५ असास्वच्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, १० अदरीदरिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
इष्म।। आव, आम।।
६ सास्वञ्जा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। पक्षे दरी-स्थाने 'दरि' इति 'दर्' इति च ज्ञेयम्।। ७ सास्वङ्ग्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्. स्व, स्म।। १३५८ धुंड्त् (धृ) स्थाने। धूङ् ५५७ वद्रूपाणि।।
८ सास्वञ्जिता-'', रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
स्मः ।। १३५९ ओविजैति (विज्) भयचलनयोः। विजूंकी १०५४ वद्रूपाणि।।
९ सास्वञ्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ।
आमि, आवः, आमः॥ १३६० ओलजैङ् (लज्) व्रीडे। लज १४० वद्रूपाणि।।
१० असास्वञ्जिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १३६१ ओलस्जैत् (लस्ज्) व्रीडे।।
आव, आम।। १ लाल-ज्जीति, क्ति, क्तः, ज्जति, ज्जीषि, क्षि, क्थः, क्थ, १३६३ जुषैति (जुष्) प्रीतिसेवनयोः।। ज्जीमि, ज्ज्मि, ज्ज्वः, ज्ज्मः।। [ याव, याम।।
१ जो-जुषीति, जोष्टि, जुष्टः, जुषति, जुषीषि, जोक्षि, जुष्ठः, २ लालज्ज्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
___जुष्ठ, जुषीमि, जोष्मि, जुष्वः, जुष्मः ।। याव, याम।।
२ जोजुष्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ३ लाल-ज्जीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, ज्जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्,
याम।। क्त, ज्जानि, ज्जाव, ज्जाम।। [ज्जम्, ज्ज्व, ज्ज्म।।
| ३ जोजोष्ट, जोजु-षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्. ष्ट, ४ अलाल-ज्जीत्, क्, क्ताम, ज्जुः, ज्जी:, कु, क्तम्, क्त,
___षाणि, षाव, षाम।। ५ अलालज्ज्-इत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
४ अजो-जुषीत्, जोट, जुष्टाम्, जुषुः, जुषी:, जोट, जुष्टम, इष्मा ।
जुष्ट, जुषम्, जुष्व, जुष्म।। ६ लालज्जा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________
310
५ अजोजोष्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ जोजोषा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ जोजुष्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ जोजोषिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ जोजोषिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।। १० अजोजोषिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम्, आव, आम ॥
॥ तुदादिगण: सम्पूर्ण: ॥
॥ अथ रुधादिगणः ॥
१३६४ रुक्षूंपी (रुघ्) आवरणे । अनोरुधिंच् १९६९ वद्रूपाणि || १३६५ रिचंपी (रिच्) विरेचने।।
१ रे - रिचीति, रेक्ति, रिक्तः, रिचति, रिचीषि, रेक्षि, रिक्थ:, रिक्थ, रिचीमि, रेच्मि, रिच्वः, रिच्मः ॥
२ रेरिच् - यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव
याम ॥
३ रेरेक्तु, रेरि-चीतु, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, चानि, चाव, चाम।।
४ अरे-रेक्, रिचीत्, रिक्ताम्, रिचुः, रिची, रेक्, रिक्तम्, रिक्त, रिचम्, रिच्व, रिच्म ।।
५ अरेरेच्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ रेरेचा चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ रेरिच्या-त्, स्ताम्, सु: ।: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ रेरेचिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ रेरेचिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अरेरेचिष्य्-अत्, अताम्, अन् । अ:, अतम्, अत । अम्, आव, आम ॥
१३६६ विचृपी (विच्) पृथग्भावे । व्यचत् १३२३ वदूपाणि || १३६७ युजूंपी (युज्) योगे । युजिंच् १९६१ वद्रूपाणि ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १३६८ भिपी (भिद्) विदारणे ।।
१ बे - भेत्ति, भिदीति, भित्तः, भिदति, भिदीषि, भेत्सि, भित्थः, भित्थ, भिदीमि, भेद्मि, भिद्वः, भिद्मः । । [ याव, याम ।।
२ बेभिद्यात्, याताम्, युः । याः, यातम् यात । याम्, याव, याम ।।
३ बेभेत्तु, बेभि-दीतु, त्तात् त्ताम्, दतु द्धि, त्तात्, त्तम्, त दानि, दाव, दाम ।।
४ अबे - भेत्, भिदीत्, भित्ताम्, भिदुः, भिदी, भे: भेत्, भित्तम्, भित्त, भिदम्, भिद्व, भिद्म ।।
५ अबेभेद् - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ बेभेदा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ बेभिद्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ बेभेदिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ बेभेदिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अबेभेदिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम् आव, आम ।।
१३६९ छिपी (छिद्) द्वैधीकरणे ॥।
१ चेचे - छेत्ति, छिदीति, छित्तः, छिदति, छिदीषि, छेत्सि, छित्थ:, छित्थ, छिदीमि, छेद्मि, छिद्वः, छिद्मः ।
२ चेच्छिद्यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ चेच्छेत्तु, चेच्छि-दीतु, त्तात् त्ताम्, दतु द्धि, तात्, तम्, त दानि, दाव, दाम ।।
४ अचेच्छेत्, छिदीत्, छित्ताम्, छिदुः, छिदी:, छे, छेत्, छित्तम्, छित्त, छिदम्, छिद्व, छिद्म ।।
५ अचेच्छेद्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चेच्छेदाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास ३० ।।
७ चेच्छिद्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चेच्छेदिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ चेच्छेदिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अचेच्छेदिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________
लुबन्त प्रक्रिया ( रुधादि)
१३७० क्षुदंपी (क्षुद्) संपेषे ।।
१ चो- क्षोत्ति, क्षुदीति, क्षुत्तः, क्षुदति, क्षुदीषि, क्षोत्सि, क्षुत्थः, क्षुत्थ, क्षुदीमि, क्षोद्म, क्षुद्रः, क्षुद्मः ॥
२ चोक्षुद्यात्, याताम्, युः । याः, यातम् यात । याम्, याव,
याम ॥
३ चोक्षोत्तु, चोक्षु-दीतु, त्तात् त्ताम्, दतु द्धि, त्तात्, तम्, त दानि, दाव, दाम ||
४ अचो - क्षोत्, क्षुदीत्, क्षुत्ताम्, क्षुदुः क्षुदी, क्षोः, क्षोत् क्षुत्तम्, क्षुत्त, क्षुदम्, क्षुद्र, क्षुद्म ।
५ अचोक्षोद्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ चोक्षोदा - ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० || ७ चोक्षुद्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ चोक्षोदिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ चोक्षोदिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अचोक्षोदिष्य्-अत्, अताम्, अन् अः, अतम्, अत अम्,
आव, आम।।
१३७१ ऊछृदृपी (छ्द्) दीप्तिदेवनयोः ॥
१ चरीच्- छर्त्ति, छूदीति, छृत्तः, छृदति, छुदीषि, छत्सि, नृत्थ:, नृत्थ, छृदीमि, छद्मि, छ्द्वः, छूद्मः ।।
२ चरीच्छ्रद्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ॥
३ चरीच्छतु, चरीच्छ-दीतु, त्तात् त्ताम्, दतु द्धि, तात्, तम्, त्त, दानि, दाव, दाम ।।
४ अचरीच् - छत्, छूदीत् छत्ताम् छृदुः छूदी:, छा:, छर्त्, छत्तम्, छत्त, हृदम्, छ्द्व, छद्म ।
५ अचरीच्छर्द - ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ चरीच्छर्दाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास ३० ।। ७ चरीच्छ्रद्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ चरीच्छर्दिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः,
रमः ॥
९ चरीच्छर्दिष्य्, चरीच्छय्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
311
१० अचरीच्छर्दिष्य्, अचरीच्छय्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत। अम्, आव, आम।।
पक्षे चरी-स्थाने 'चरि' इति 'चर्' इति च ज्ञेयम् ।। १३७२ ऊतदृपी (तृद्) हिंसानादरयोः ।।
१ तरी - तर्त्ति, तृदीति, तृत्तः, तृदति, तृदीषि, तत्सि, तृत्थः, तृत्थ, तृदीमि, तर्झि, तृद्वः, तृद्मः ॥
२ तरीतृद्यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव याम ।।
३ तरीतर्त्तु, तरीतृ-दीतु, त्तात्, ताम्, दतु द्धि, त्तात्, तम्, त, दानि, दाव, दाम ।।
४ अतरी - तत्, तृदीत्, तृत्ताम्, तृदु:, तृदी, ताः, तत्, तृत्तम्, तृत्त, तृदम्, तृद्व, तृद्म ।।
५ अतरीतद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ तरीतर्दाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
तरीतृद्या - त् स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ तरीतर्दिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ तरीतर्दिष्य्, तरीतत्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ॥
१० अतरीतर्दिष्य्, अतरीतय्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम्, आव, आम ।।
पक्षे तरी स्थाने 'तरि' इति 'तर्' इति च ज्ञेयम् ।। १३७३ पृचैप् (पृच्) संपर्के । पृचैक् १०२४ वद्रूपाणि । ।
१३७४ वृचैप् (वृच्) वरणे ।।
१ वरी - वृचीति, वर्त्ति, वृक्तः, वृचति, वृचीषि, वर्क्षि, वृक्थः, वृक्थ, वृचीमि, वच्मि, वृच्वः, वृच्मः ॥
२ वरीवृच्- यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव, याम ।।
३ वरीवर्त्तु, वरीवृ-चीतु क्तात् क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, चानि, चाव, चाम ।।
४ अवरी - वर्क, वृचीत्, वृक्ताम्, वृचुः, वृची:, वर्क, वृक्तम्,
वृक्त, वृचम्, वृच्व, वृच्म ॥
५ अवरीवर्च् - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ वरीवर्चा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________
312
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
७ वरीवृच्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ४ अबाभ-जीत, न्, ताम्, जुः, जी:, न, क्तम्, त, त्रम्, ज्व, ८ वरीवर्चिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।।
ज्म।। ९ वरीवर्चिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ५ अबाभञ्ज-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इप्व, आवः, आमः।।
इष्म।। १० अवरीवचिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ६ बाभञ्जा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। आव, आम।।
७ बाभञ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। पक्षे वरी-स्थाने 'वरि' इति 'वर्' इति च ज्ञेयम्। ८ बाभञ्जिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १३७५ तञ्चूप् (तञ्च्) संकोचने। तञ्चू ९७ ९ बाभञ्जिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, वद्रूपाणि।।
__ आवः, आमः।।
१० अबाभञ्जिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १३७६ तञ्जौप् (तज्) संकोचने।।
आव, आम।। १ तात-जीति, ति, तः, अति, जीषि, सि, क्थः, क्थ, जीमि, १३७८ भुजंप (भुज्) पालनाभ्यवहारयोः। भुजोंत् १२५० ज्मि, ज्वः, ज्मः।।
वद्रूपाणिो २ तातज्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, १३७९ ओविजैप (विज्) भयचलनयोः। विजूंकी १०५४ याम।।
वद्रूपाणि।। ३ तात-आतु, तु, तात्, क्ताम्, जतु, ध, तात, क्तम्, क्त, । १३८० कृतप् (कृत्) वेष्टने। कृतैत् १२२९ वद्रूपाणि।। जानि, जाव, जाम।।
१३८१ शिष्लूप् (शिष्) विशेषणे। शिष ४६९ वद्रूपाणि।। ४ अतात-जीत्, न्, क्ताम्, जुः, जी:, न, क्तम्, क्त, जम, ज्व,
१३८२ पिप्लूप् (पिष्) संचूर्णने।। ज्म। ५ अतातञ्ज-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम, इष्ट। इषम, इष्व, | १ पे-पिषीति, पेष्टि, पिष्टः, पिषति, पिषीषि, पेक्षि, पिष्ठः, पिष्ठ, इष्म।।
पिषीमि, पेष्मि, पिष्वः, पिष्मः।।। ६ तातञ्जा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
२ पेपिष्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ७ तातझ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
याम।। ८ तातञ्जिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।। ३ पेपेष्ट, पेपि-षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, ९ तातञ्जिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, षाणि, षाव, षाम।। आव:, आमः।।
४ अपे-पिषीत्, पेट्, पिष्टाम्, पिषुः, पिषी:, पेट, पिष्टम्, पिष्ट, १० अतातञ्जिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
पिषम्, पिष्व, पिष्म।। आव, आम।।
५ अपेपेष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, १३७७ भञ्जोप् (भङ्ग्) आमर्दने।।
इष्म।।
६ पेपेषा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। १ बाभ-जीति, ति, तः, अति, जीषि, सि, क्थः, क्थ, जीमि,
७ पेपिष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ज्मि, ज्वः, ज्मः।।
८ पेपेषिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। २ बाभज्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव,
| ९ पेपेषिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आप, याम।।
आव:, आमः ।। ३ बाभ-जीतु, ङ्क्त, क्तात्, क्ताम्, जतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त,
१० अपेपेषिष्य-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम, अताअम, जानि, जाव, जाम।।
आव, आम।।
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________
313
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (तनादि)
१३८३ हिसुप् (हिंस्) हिंसायाम्॥ ५ अतंतान्, अतंतन्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, १ जेहि-सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ,
इष्व, इष्म।। सीमि, स्मि, स्व:, स्मः।। [याव, याम।।
६ तंतना-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। २ जेहिंस्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
७ तंतन्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। याम।।
८ तंतनिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ३ जे-हिंसीतु, हिंस्तु, हिंस्तात्, हिंस्ताम्, हिंस्तु, हिन्द्धि,
९ तंतनिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, हिन्धि, हिंस्तात्, हिंस्तम्, हिंस्त, हिंसानि, हिंसाव,
आव:, आमः।। हिंसाम।।
१० अतंतनिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम, अत।अम्, ४ अजे-हिंसीत्, हिन्, हिंस्ताम्, हिंसुः, हिंसीः, हिन्, हिंस्तम्,
आव, आम।। हिंस्त, हिंसम्, हिंस्व, हिंस्म।।
पक्षे तं-स्थाने 'तन्' इति ज्ञेयम्। ५ अजेहिंस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
१३८८ षणूयी (सन्) दाने।। घन ३०३ वद्रूपाणि।। इष्म।।
१३८९ क्षनूग् (क्षन्) हिंसायाम्।। ६ जेहिंसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
१ चं-क्षणीति, क्षन्ति, क्षान्तः, क्षणति, क्षणीषि, क्षसि, क्षान्थः, ७ जेहिंस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।।
क्षान्थ, क्षणीमि, क्षण्मि, क्षण्वः, क्षण्मः ।। [याव, याम।। ८ जेहिंसिता-". रौ. र:। सि. स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। ।
२ चंक्षण-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ९ जेहिंसिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
याम।। आव:, आमः।।
३ चं-क्षणीतु, क्षण्तु, क्षान्तात्, क्षान्ताम्, क्षणतु, क्षांहि, १० अजेहिसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
क्षान्तात्, क्षान्तम्, क्षान्त, क्षणानि, क्षणाव, क्षणाम।। आव, आम।।
४ अचं-क्षणीत्, क्षन्, क्षान्ताम्, क्षणुः, क्षणी:, क्षन्, क्षान्तम्, १३८४ तृहप् (तृह्) हिंसायाम्। तृहौत् १३१२ वद्रूपाणि।।
क्षान्त, क्षणम्, क्षण्व, क्षण्म।। १३८५ खिदिप् (खिद्) दैन्ये। खिदिच् ११६६ वद्रूपाणि॥
५ अचंक्षण-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, १३८६ विदिप (विद्) विचारणे।। विदक् १०१७ वद्रूपाणि।।
६ चंक्षणा-शकार इ० ।।म्बभूव इ०।। मास इ०।। ।। रुधादिगणः सम्पूर्णः ॥
७ चंक्षण्या-त, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
८ चक्षणिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ॥ अथ तनादिगणः ॥
९ चक्षणिष्य-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १३८७ तनूयी (तन्) विस्तारे॥
आवः, आमः।। १ त-तनीति, तन्ति, तान्तः, तनति. तनीषि. तंसि. तान्थः | १० अचंक्षणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम, अत।अम.
आव, आम।। तान्थ, तनीमि, तन्मि, तन्वः, तन्मः।।[याव, याम।। ।
पक्षे चं-स्थाने 'चङ्' इति ज्ञेयम्। २ तंतन्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
१३९० क्षिनूयी (क्षिन्) हिंसायाम्।। ३ तं-तनीतु, तन्तु, तान्तात्, तान्ताम्, तनतु, तांहि, तान्तात्, । १ चे-क्षिणीति, क्षेन्ति, क्षीन्तः, क्षणति, क्षिणीषि, क्षेसि, तान्तम्, तान्त, तनानि, तनाव, तनाम।।
क्षीन्थः, क्षीन्थ, क्षिणीमि, क्षेण्मि, क्षिण्वः, क्षिण्मः ।। ४ अतं-तनीत्, तन्, तान्ताम्, तनुः, तनीः, तन्, तान्तम्, तान्त, | २ चेक्षिण-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, तनम्, तन्व, तन्म।
याव, याम।।
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________
इष्म।।
314
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ३ चे-क्षेन्तु, क्षिणीतु, क्षीन्तात्, क्षीन्ताम्, क्षिणतु, क्षीहि, | २ जरीघृण-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, क्षीन्तात्, क्षीन्तम्, क्षीन्त, क्षिणानि, क्षिणाव, क्षिणाम।।
याव, याम।। ४ अचे-क्षिणीत्, क्षेन्, क्षीन्ताम्, क्षिणुः, क्षिणी:, क्षेन्, | ३ जरी-घन्र्तु, घृणीतु, घृन्तात्, घृन्ताम्, घृणतु, घृहि, घृन्तात्, क्षीन्तम्, क्षीन्त, क्षिणम्, क्षिण्व, क्षिण्म।।
घृन्तम्, घृन्त, घृणानि, घृणाव, घृणाम।। ५ अचेक्षण-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम, इष्ट। इषम्, इष्व, | ४ अजरी-घन्, घृणीत्, घृन्ताम्, घृणुः, घृणी:, घन्, घृन्तम्, इष्म।।
घृन्त, घृणम्, घृण्व, घृण्म।। ६ चेक्षेणा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
५ अजरीघर्ण-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ७ चेक्षेण्या-त्, स्ताम्, सुः। ., स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । ८ चेक्षेणिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः।। ६ जरीघर्णा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ९ चेक्षणिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, ७ जरीघृण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। आवः, आमः।।
८ जरीघर्णिता-', रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, १० अचेक्षेणिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, स्मः ।। आव, आम।।
९ जरीघर्णिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि. अथः, अथ। १३९१ तृनूयी (तृन्) अदने।।
आमि, आवः, आमः।।
१० अजरीघर्णिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १ तरी-तति, तृणीति, तृन्तः, तृणति, तृणीषि, तर्णिस, तृन्थः,
आव, आम।। तृन्थ, तृणीमि, तर्णिम, तृण्वः, तृण्मः।।
पक्षे जरी स्थाने 'जरि' इति 'जर्' इति च ज्ञेयम्।। २ तरीतृण-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याम।।
१३९३ वनूयि (वन्) याचने। वन ३०१ वद्रूपाणि।। ३ तरी-तन्तु, तृणीतु, तृन्तात्, तृन्ताम्, तृणतु, तृहि, तृन्तात्, | १३९४ मनूयि (मन) बोधने। मनिच् ११७१ वद्रूपाणि।। तृन्तम्, तृन्त, तृणानि, तृणाव, तृणाम।।
॥ तनादिगणः सम्पूर्णः ॥ ४ अतरी-तृणीत्, तन्, तृन्ताम्, तृणुः, तृणी:, तन्, तृन्तम्, तृन्त, तृणम्, तृण्व, तृण्म।।
॥ अथ व्यादिगणः ॥ ५ अतरीतर्ण-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
१३९५ डुक्रीगूश् (क्री) द्रव्यविनिमये॥ इष्म।। ६ तरीतर्णा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
| १ चे-क्रयीति, क्रेति, क्रीतः, क्रयति, क्रयीषि, क्रेषि, क्रीथः, ७ तरीतृण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
क्रीथ, क्रयामि, क्रेमि, क्रिवः, क्रिमः ।। ८ तरीतर्णिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
२ चेक्री-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ९ तरीतर्णिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
याम।।
३ चे-क्रयीतु, केतु, क्रीतात्, क्रीताम्, क्रियतु, क्रीहि, क्रीतात्, आव:, आमः।। १० अतरीतर्णिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
क्रीतम्, क्रीत, क्रयानि, क्रयाव, क्रयाम।। आव, आम।।
४ अचे-क्रयीत्, क्रेत्, क्रीताम्, क्रयुः, क्रयी:, :, क्रीतम्, पक्षे तरी-स्थाने 'तरि' इति 'तर्' इति च ज्ञेयम्।
क्रीत, क्रयम्, क्रिव, क्रिम।। १३९२ घृनूयी (घृन्) दीप्तौ।।
५ अचेक्राय-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
इष्म।। १ जरी-घन्ति, घृणीति, घुन्तः, घृणति, घृणीषि, घन्सि, घुन्थः, I
| ६ चेक्रया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
या अक घृन्थ, घृणीमि, घर्णिम, घृण्वः, घृण्मः।।
| ७ चेक्रीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
शयम्।
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (त्यादि)
315
८ चेक्रयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। । ३ चो-स्कवीतु, स्कोतु, स्कुतात्, स्कुताम्, स्कुवतु, स्कुहि, ९ चेक्रयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | स्कुतात्, स्कुतम्, स्कुत, स्कवानि, स्कवाव, स्कवाम।। आव:, आमः।।
४ अचो-स्कवीत्, स्कोत्, स्कुताम्, स्कवुः, स्कवी:, स्कोः, १० अचेक्रयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
स्कुतम्, स्कुत, स्कवम्, स्कुव, स्कुम।। आव, आम।।
५ अचोस्कव्-ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इपम्, इष्व, १३९६ पिंग्श् (सि) बन्धने। पिंग्ट् ११९३ वद्रूपाणि।।
इष्म।। १३९७ प्रींग्श् (प्री) तृप्तिकान्त्योः। प्रीड्च् ११५९ ६ चोस्कवा-ञ्चकार इ० ।। प्वभूव इ०।। मास इ०।। वद्रूपाणि।
७ चोस्कूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम, स्व, स्म।। १३९८ श्रीग्श् (श्री) पाके
८ चोस्कविता-'', रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः,
स्मः।। १ शे-श्रयीति, श्रेति, श्रीतः, श्रयति, श्रयीषि, श्रेषि, श्रीथः,
९ चोस्कविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। श्रीथ, श्रयीमि, श्रेमि, श्रीवः, श्रीमः।।
आमि, आवः, आमः।। २ शेश्री-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव,
१० अचोस्कविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, याम।। ३ शे-श्रयीतु, श्रेतु, श्रीतात्, श्रीताम्, श्रियतु, श्रीहि, श्रीतात्,
आव, आम।। ___श्रीतम्, श्रीत, श्रयानि, श्रयाव, श्रयाम।।
१४०२ क्नूग्(क्नू) शब्द।। ४ अशे-श्रयीत्, श्रेत्, श्रीताम्, श्रयुः, श्रयीः, श्रेः, श्रीतम्, | १ चो-क्नवीति, क्नोति, क्नुतः, नवति, क्नुवीषि, क्नोषि, श्रीत, श्रयम्, श्रिव, श्रिम।।
क्नूथः, नूथ, क्नवीमि, क्नोमि, क्नूवः, क्नूमः ।। ५ अशेश्राय-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
२ चोक्नु-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, इष्म।।
याम।। ६ शेश्रया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
| ३ चो-क्नवीतु, क्नोतु, क्नुतात्, क्नृताम्, क्नृवतु, क्नूहि, ७ शेश्रीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
क्नूतात्, क्नूतम्, क्नूत, क्नवानि, कनवाव, वनवाम।। ८ शेश्रयिता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
४ अचो-क्नवीत, क्नोत्, क्नूताम्, क्नवुः, नवीः, क्नोः, ९ शेश्रयिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथ:, अथ। आमि, आव:, आमः।।
क्नुतम्, क्नुत, नवम्, क्नूव, क्नूम।। १० अशेश्रयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
५ अचोक्नाव-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, आव, आम।।
इष्म। १३९९ मींग्श् (मी) हिंसायाम्। मींड्च् ११५४ वद्रूपाणि।। ६ चोक्नवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चोक्नूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम, स्व. स्म।। १४०० युंग्श् (यु) बन्धने। यक १००२ वटपाणि
८ चोक्नविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, १४०१ स्कुंग्श् (स्कु) आप्रवणे।।
स्मः।। १ चो-स्कवीति, स्कोति, स्कुतः, स्कुवति, स्कवीषि, स्कोषि, ९ चोक्नविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। स्कुथः, स्कुथ, स्कवीमि, स्कोमि, स्कुवः, स्कुमः ।।
आमि, आव:, आमः।। २ चोस्कु-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | १० अचोक्नविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, याम।।
आव, आम।।
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________
316
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १४०३ दूग्श् (दू) हिंसायाम्।।
पक्षे जरी स्थाने 'जरी' इति 'जर' इति च ज्ञेयम्। १ दो-द्रवीति, द्रोति, दूतः, दुवति, द्रवीषि, द्रोषि, दूथः, दूथ, ।
अन्यमते जा-ग्रहीति, ग्राढि, गृढः इत्यादि।। द्रवीमि, द्रोमि, दूवः, दूमः।।
१४०५ पूग्श् (पू) पवने। पूङ् ५५५ वद्रूपाणि।। २ दोदू-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
१४०६ लूगश् (लू) छेदने॥ याम।।
१ लो-लवीति, लोति, लूतः, लुवति, लवीषि, लोषि, लूथः, ३ दो-द्रवीतु, द्रोतु, दूतात्, दूताम्, द्रुवतु, दूहि, दूतात्, दूतम्,
लूथ, लवीमि, लोमि, लूवः, लूमः ।। दूत, द्रवानि, द्रवाव, द्रवाम।।
| २ लोलू-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, ४ अदो-द्रवीत्, द्रोत्, दूताम्, द्रवुः, द्रवीः, द्रोः, दूतम्, दूत,
याम।। द्रवम्, दूव, दूम।।
३ लो-लवीतु, लोतु, लूतात्, लूताम्, लुवतु, लूहि, लूतात्, ५ अदोद्राव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इप्व,
लूतम्, लूत, लवानि, लवाव, लवाम।। इष्म।।
४ अलो-लवीत्, लोत्, लूताम्, लवु:. लवी:, लोः, लतम, ६ दोद्रवा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
लूत, लवम्, लूव, लूम।। ७ दोद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ दोद्रविता-".रौ. र:। सि. स्थ: स्थ.। स्मि. स्व: स्मः।।
| ५ अलोलाव-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, दोदविष्य-अति. अतः अन्ति। असि. अथः. अथ। आमि
इष्म।।
६ लोलवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। आवः, आमः।।
| ७ लोलूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १० अदोद्रविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
८ लोलविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। आव, आम।।
९ लोलविष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १४०४ ग्रहीश् (ग्रह) उपादाने।
आव:, आमः।। १ जरी-गढि, गृहीति, गृढः, गृहति, गृहीषि, घर्ति, गृढः, गृढ, | १० अलोलविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, - गृहीमि, गर्झि, गृह्वः, गृह्मः।।
आव, आम।। २ जरोगृह-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्,
१४०७ धूगश् (धू) कम्पने। धूगट् ११९७ वद्रूपाणि।। याव, याम।। ३ जरीगई, जरीगृ-हीतु, ढात्, ढाम्, हतु, ढि, ढात्, ढम्, ढ, १४०८ स्तृग्श् (स्तृ) आच्छादने।। हाणि, हाव, हाम।।
| १ ता-स्तरीति, स्तर्ति, स्तीतः, स्तिरति, स्तरीषि, स्तर्षि, ४ अजरी-गृहीत्, घ, गृढाम्, गृहः, गृही:, घर्ट, गृढम्, गृढ, स्तीर्थः, स्तीर्थ, स्तरीमि, स्तार्मि, स्तीर्वः, स्तीर्मः ।। गृहम्, गृह्व, गृह्म।।
२ तास्तीर्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ५ अजरीगर्ह-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
याव, याम।। इष्मा
३ ता-स्तरीतु, स्तर्तु, स्तीर्तात्, स्तीर्ताम्, स्तिरतु, स्तीहि, ६ जरीगर्हा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
स्तीर्तात्, स्तीतम्, स्तीर्त, स्तराणि, स्तराव, स्तराम।। ७ जरीगृह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
| ४ अता-स्तरीत. स्त: स्तीमि. स्तरु:. स्तरी:. स्तः. स्तीर्तम. ८ जरीगर्हिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्व:, स्मः ।। ९ जरीगर्हिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
स्तीर्त, स्तरम्, स्तीर्व, स्तीर्म।। आवः, आमः।।
५ अतास्तार-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, १० अजरीगर्हिष्य-अतु, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
इष्म।। इष्व, इष्म।। आव, आम।।
६ तास्तरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________
317
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (त्र्यादि) ७ तास्तीर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। | ४ अजे-जयीत्, जेत्, जीतात्, जीताम्, जयुः, जयोः, जे:, ८ तास्तरिता, तास्तरीता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, जीतम्, जीत, जयम्, जीव, जीम।। स्वः, स्मः।।
५ अजेजाय-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ९ तास्तरिष्य्, तास्तरीष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, | इष्म।। अथ। आमि, आवः, आमः ।।
| ६ जेजया-अकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। १० अतास्तरिष्य, अतास्तरीष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, | ७ जेजीया-त, स्ताम, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। अत।अम्, आव, आम।।
८ जेजयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १४०९ कृग्श् (कृ) हिंसायाम्। कृत् १२३८ वद्रूपाणि॥ | ९ जेजयिष्य्-अति, अत:, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
आव:, आमः।। १४१० वृग्श् (वृ) वरणे।।
१० अजेजयिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, १ वा-वरीति, वर्ति, वूर्तः, वुरति, वरीषि, वर्षि, वूर्थः, वूर्थ, | आव. आम।। वरीमि, वर्मि, वूर्वः, वूर्मः ।। [ याव, याम।।
अन्यमते जा-ज्येति, ज्याति, जीत: इत्यादि।। २ वावूर-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, | १४१२ रीश् (री) गतिरेषणयोः। रीड्व् ११०५ वद्रूपाणि।।
याम।। ३ वा-वरीतु, वर्तु, वूर्तात्, वूर्ताम्, वुरतु, वूर्हि, वूर्तात्, वर्तम्, |
हो । १४१३ लीश् (ली) श्लेषणे। लीड्च् ११५६ वटूपाणि।। वूर्त, वराणि, वराव, वराम।।
१४१४ व्लीश् (ब्ली) वरणे।। ४ अवा-वरीत्, वः, वूर्ताम्, वरुः, वरी:, वः, वर्तम्, वूर्त,
| १ वे-ब्लयीति, व्लेति, व्लीतः, क्लियति, व्लयीषि, ब्लेषि, वरम्, वूर्व, वूर्म।।
व्लीथः, व्लीथ, व्लयीमि, व्लेमि, व्लीवः, व्लीमः ।। ५ अवावार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, |
२ वेव्ली-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, इष्म।।
याम।। ६ वावरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ वावर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
| ३ वे-लयीतु, ब्लेतु, ब्लीतात्, व्लीताम्, ब्लियतु, ब्लीहि, ८ वावरिता, वावरीता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि,
__ व्लीतात्, व्लीतम्, व्लीत, व्लयानि, व्लयाव, व्लयाम।। स्वः, स्मः॥
४ अवे-ब्लयीत्, ब्लेत्, व्लीताम्, व्लयुः, व्लयीः, ब्ले:, ९ वावरिष्य्, वावरीष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, ब्लीतम्, ब्लीत, लयम्, व्लीव, व्लीम।। अथ। आमि, आव:, आमः।।
५ अवेव्लाय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, १० अवावरिष्य्, अवावरीष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, | इष्म।। अत।अम्, आव, आम।।
६ वेल्लया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। १४११ ज्यांश् (ज्या) हानौ।।
७ वेलीया-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १ जे-जयीति, जेति, जीतः, ज्यति, जयीषि, जेषि, जीथः । ८ वेलयिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। जीथ, जयीमि, जेमि, जीवः, जीमः ।।
९ वेलयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, २ जेजी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, आव:, आमः।। याम।।
१० अवेल्लयिष्य-अत्, अताम, अन्। अः, अतम, अताअम्, ३ जे-जयीतु, जेतु, जीतात्, जीताम्, ज्यतु, जीहि, जीतात्, | आव, आम।।
जीतम्, जीत, जयानि, जयाव, जयाम।।
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________
318
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १४१५ ल्वीश् (ल्वी) गतौ।। | ९ मामरिष्य, मामरीष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, १ ले-ल्वयीति, ल्वेति, ल्वीतः, ल्वियति, ल्वयीषि, ल्वेषि,
अथ। आमि, आवः, आमः।। ल्वीथः, ल्वीथ, ल्वयीमि, ल्वेमि, ल्वीवः, ल्वीमः।। ।
१० अमामरिष्य, अमामरीष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, २ लेल्वी-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, |
अत।अम्, आव, आम।। याम।।
१४१८ शृश् (कृ) हिंसायाम्।। ३ ले-ल्वयीतु, ल्वेतु, ल्वीतात्, ल्वीताम्, ल्वियतु, ल्वीहि, | १ शा-शरीति, शर्ति, शीर्तः, शिरति, शरीषि, शर्षि, शीर्थ:.
ल्वीतात्, ल्वीतम्, ल्वीत, ल्वयानि, ल्वयाव, ल्वयाम।। शीर्थ, शरीमि, शर्मि, शीर्वः, शीर्मः।। ४ अले-ल्वयीत्, ल्वेत्, ल्वीताम्, ल्वयुः, ल्वयीः, ल्वे:, | २ शाशीर्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, ल्वीतम्, ल्वीत, ल्वयम्, ल्वीव, ल्वीम।।
याव, याम।। ५ अलेल्वाय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ३ शा-शरीतु, शर्तु, शीर्तात्, शीर्ताम्, शिरतु, शीर्हि, शीर्तात्, इष्म।।
___ शीर्तम्, शीर्त, शराणि, शराव, शराम।। ६ लेल्वया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
४ अशा-शरीत्, शः, शीर्ताम्, शरु:, शरी:, शः, शीर्तम, ७ लेल्वीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। । शीर्त, शरम्, शीर्व, शीर्म।। ८ लेल्वयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। | ५ अशाशार्, अशाशर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। ९ लेल्वयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | इषम्, इष्व, इष्म।। आवः, आमः।।
६ शाशरा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। १० अलेल्वयिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ७ शाशीर्या-त, स्ताम, सुः। :, स्तम्, स्त। सम, स्व, स्मा। आव, आम।।
८ शाशरिता, शाशरीता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । रिम, १४१६ कृश् (कृ) हिंसायाम्। कृत् १२३८ वद्रूपाणि॥ | स्वः, स्मः।। १४१७ मृश् (मृ) हिंसाग्गम्।।
| ९ शाशरिष्य्, शाशरीष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः,
अथ। आमि, आवः, आमः।। १ मा-मरीति, मूर्ति, मूर्तः, मुरति, मरीषि, मूर्षि, मूर्थः, मूर्थ, |
, | १० अशाशरिष्य, अशाशरीष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, __ मरीमि, मूर्मि, मूर्वः, मूर्मः।।
अताअम्, आव, आम।। २ मामूर्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव,
१४१९ पृश् (पृ) पालनपूरणयोः।। याम।। ३ मा-मरीति, मूर्त, मूर्तात्, मूर्ताम्, मुरतु, मूर्हि, मूर्तात्, मूर्तम्, । १ पा-परीति, पर्ति, पूर्तः, पुरति, परीषि, पर्षि, पूर्थः, पूर्थ, मूर्त, मराणि, मराव, मराम।।
परीमि, पर्मि, पूर्वः, पूर्मः।। ४ अमा-मरीत्, मः, मूर्ताम्, मरुः, मरी:, मः, मूर्तम्, मूर्त, | २ पापूर-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, मरम्, मूर्व, मूर्म।।
याम।। ५ अमामार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ३ पा-परीतु, पर्तु, पूर्तात्, पूर्ताम्, पुरतु, पूर्हि, पूर्तात्, पूर्तम्, इष्म।।
पूर्त, पराणि, पराव, पराम।। ६ मामरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०॥
४ अपा-परीत्, पः, पूर्ताम्, परु:, परी:, पः, पर्तम. पर्त. ७ मामूर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम, स्व, स्म। | परम्, पूर्व, पूर्म।। ८ मामरिता, मामरीता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, | ५ अपापार-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इपम्, इग्व, स्वः, स्मः।।
इष्म।। ६ पापरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (त्र्यादि)
319
७ पापूर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ५ अबाभार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ८ पापरिता, पापरीता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, | इष्म।। स्वः, स्मः।।
| ६ बाभरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ९ पापरिष्य, पापरीष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, | ७ बाभूर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम, स्त्र, स्म।। अथ। आमि, आवः, आमः ।।
८ बाभरिता, बाभरीता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, १० अपापरिष्य्, अपापरीष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, स्वः, स्मः।। अत।अम्, आव, आम।।
९ बाभरिष्य, बाभरीप्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, १४२० बृश् (बृ) वरणे॥
अथ। आमि, आवः, आमः ।। १ बा-बरीति, बर्ति, बूर्तः, बुरति, बरीषि, बर्षि, बूर्थः, बूर्थ,
१० अबाभरिष्य्, अबाभरीष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, बरीमि, बर्मि, बूर्वः, बूमः।।।
अत।अम्, आव, आम।। २ बाबूर-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
१४२२ दृश् (द) विदारणे। दृ ९४२ वद्रूपाणि।। याम।।
१४२३ जृश् (जू) वयोहानौ। जृष्च् १०५७ वद्रूपाणि।। ३ बा-बरीतु, बर्तु, बूर्तात्, बूर्ताम्, बिरतु, बूहि, बूर्तात्, बूतम्,
१४२४ नृश् (1) नये। नृ ९४३ वद्रूपाणि।। बूर्त, बराणि, बराव, बराम।। ४ अबा-बरीत्, बः, बूर्ताम्, बरु:, बरी:, बः, बूर्तम्, बूर्त, ।
१४२५ ज्ञाश् (ज्ञा) अवबोधने।। बरम्, बूर्व, बूम।।
| १ जा-ज्ञेति, ज्ञाति, जीतः, ज्ञति, शेषि, ज्ञीथः, ज्ञीथ, ज्ञेमि, ५ अबाबार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ज्ञामि, जीवः, जीमः ।। इष्म।।
२ जाज्ञी-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, ६ बाबरा-चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०॥
याम।। ७ बाबूर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ३ जा-ज्ञेतु, ज्ञातु, जीतात, जीताम्, ज्ञतु, जीहि, जीतात्, जीतम्, ८ बाबरिता, बाबरीता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, ज्ञीत, ज्ञानि, ज्ञाव, ज्ञाम।। स्वः, स्मः।।
४ अजा-ज्ञेत्, ज्ञात्, जीताम्, जुः, ञः, ज्ञाः, जीतम्, जीत, ज्ञम्, ९ बाबरिष्य, बाबरीष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, जीव, जीम।। अथ। आमि, आवः, आमः।।
५ अजाज्ञास्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, १० अबाबरिष्य्, अबाबरीष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, इष्म।। अत।अम्, आव, आम।।
६ जाज्ञा-चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। १४२१ भृश् (भृ) भर्जने च।।
७ जाज्ञेया, जाज्ञाया-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त। सम्, स्व, १ बा-भरीति, भर्ति, भूर्तः, भुरति, भरीषि, भर्षि, भूर्थः, भूर्थ,
८ जाज्ञिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। भरीमि, भर्मि, भूर्वः, भूर्मः ।। २ बाभूर्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव,
९ जाज्ञिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, याम।।
आव:, आमः।। ३ बा-भरीतु, भर्तु, भूर्तात्, भूर्ताम्, भुरतु, भूर्हि, भूर्तात्,
१० अजाज्ञिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
आव, आम।। भूतम्, भूर्त, भराणि, भराव, भराम।। ४ अबा-भरीत्, भः, भूर्ताम्, भरु:, भरी:, भः, भूर्तम्, भूर्त,
१४२६ क्षिष्श् (क्षि) हिंसायाम्॥ किं १० वद्रूपाणि।। भरम्, भूर्व, भूर्म।।
१४२७ वीश् (वी) वरणे। व्रीड्च् ११५७ वद्रूपाणि।।
स्म।।
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________
320
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १४२८ भ्रीश् (भ्री) भरणे।।
९ शाश्रन्थिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १ बे-भ्रयोति, भेति, भ्रीतः, भ्रियति, भ्रयीषि, भ्रषि, भ्रीथः, |
आवः, आमः।। भ्रीथ, भ्रयीमि, भ्रमि, भ्रीवः, भीमः।।
१० अशाश्रन्थिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, २ बेभ्री-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव,
आव, आम।। याम।।
१४३२ मन्थश् (मन्थ्) विलोडने। मन्थ २६८ वद्रूपाणि।। ३ बे-भ्रयीतु, भ्रतु, भ्रीतात्, भ्रीताम्, भ्रियतु, थ्रीहि, भ्रीतात्,
१४३३ ग्रन्थश् (ग्रन्थ्) संदर्भे।। भ्रीतम्, भ्रीत, भ्रयानि, भ्रयाव, भ्रयाम।।
१ जाग्र-न्थीति, न्ति, न्ति, तः, थति, न्थीषि, नित्य, त्थः, स्थ, ४ अबे-भ्रयीत्, भ्रत्, भ्रीताम्, भ्रयुः, भ्रयोः, भ्रः, 'भ्रीतम्,
थामि, न्थ्मि, थ्वः, थ्मः ।। भ्रीत, भ्रयम्, भ्रीव, भ्रीम।।
जाग्रथ-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम, याव, ५ अबेभ्राय-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
याम।। इष्म।
३ जाग्र-न्थीतु, न्तु, न्तु, त्तात्, ताम्, थतु, द्धि, तात्, तम्, ६ बेभ्रया-कार इ० ||म्बभूव इ०।। मास इ०॥
त्त, न्थानि, न्थाव, न्थाम।। ७ बेभ्रीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ।
४ अजाग्र-न्थीत्, न्, ताम्, थुः, न्थीः, न्, तम्, त्त, न्थम्, थ्व, ८ बेभ्रयिता-",रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।
थ्म।। ९ बेभ्रयिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
५ अजाग्रन्थ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, आवः, आमः।।
इष्म।। १० अबेभ्रयिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्,
६ जाग्रन्था-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। आव, आम।।
७ जाग्रथ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। १४२९ हेठश् (हे) भूतप्रादुर्भावे। हेठि ६२२ वद्रूपाणि।।
८ जाघ्रन्थिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। १४३० मृडश् (मृड) सुखने। मृडत् १२५६ वद्रूपाणि।। | जाघ्रन्थिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १४३१ श्रन्थश् (श्रन्थ्) मोचनप्रतिहर्षयोः।।
आवः, आमः ।।
१० अजाघ्रन्थिष्य-अत. अताम, अन। अ. अतम. अत।अम. १ शाश्र-न्थीति, न्ति, तः, थति, न्थीषि, न्त्सि, त्थः, स्थ, |
आव, आम।। न्थीमि, न्थ्यि, थ्वः, थ्यः।।
१४३४ कुन्थश् (कुन्थ्) संक्लेशे।। २ शाश्रथ-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, याम।।
१ चोकु-न्थीति, न्ति, त्तः, थति, न्थीषि, न्सि, त्थः, स्थ, ३ शाश्र- न्थीतु, न्तु, त्तात्, ताम्, थतु, द्धि, तात्, त्तम, त्त, |
न्थीमि, न्थ्मि, थ्वः, थमः।। न्थानि, न्थाव, न्थाम।।
२ चोकुथ्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, ४ अशाश्र-स्थीत्, न्, त्ताम्, थुः, न्थीः, न्, तम्, त्त, न्थम्,
याम।। थ्व, थ्य।
३ चोकु-न्थीतु, न्तु, न्तु, त्तात्, त्ताम्, थतु, द्धि, त्तात्, त्तम्, ५ अशाश्रन्थ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व,
। त्त, न्थानि, न्थाव, न्थाम।। इष्म।।
४ अचोकु-न्थीत्, न, ताम्, थुः, न्थीः, न्, तम्, त, न्थम्, ६ शाश्रन्था-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
थ्व, थ्म। ७ शाश्रथ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। | ५ अचोकुन्थ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, ८ शाश्रन्थिता-",रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।।
इष्म।। | ६ चोकुन्था-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________
यलुबन्त प्रक्रिया (क्र्यादि)
७ चोकुथ्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्मा।। ८ चोकुन्थिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ चोकुन्थिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अचोकुन्थिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम्,
आव, आम ।।
१४३५ मृदश् (मृद्) क्षोदे ||
१ मरी - मर्ति, मृदीति, मृत्तः, मृदति, मृदीषि, मत्सि, मृत्थः, मृत्थ, मृदीमि, मर्धि, मृद्वः, मृद्मः ॥
२ मरीमृद्- यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम।।
३ मरीमर्तु मरीमृ-दीतु, तात्, ताम्, दतु, द्धि, त्तात्, त्तम, त्त, दानि, दाव, दाम ।।
४ अमरी- मर्त, मृदीत्, मृत्ताम्, मृदु:, मृदी, माः, मर्त, मृत्तम्, मृत्त, मृदम्, मृद्व, मृद्म ।।
५ अमरीमद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ मरीमर्दाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ मरीमृद्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ॥ ८ मरीमर्दिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ मरीमर्दिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अमरीमर्दिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
पक्ष मरी-स्थाने 'मरि' इति 'मर्' इति च ज्ञेयम् ॥ १४३६ गुधश् (गुध्) रोषे । गुधच् १०६६ वद्रूपाणि । । १४३७ बन्धंश् (बन्धु) बन्धने ||
१ बा-बन्धीति, बन्द्धि:, बद्धः, बधति, बन्धीषि, भन्त्सि, बद्धः, बद्ध, बन्धीमि, बन्धिम, बध्वः, बध्मः ॥
२ बाबधू यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम।।
३ बाब - न्धीतु, न्दु, न्धु, द्धात्, द्धाम्, धतु, द्धि, द्धात्, द्धम्, द्ध, न्धानि, न्धाव, न्धाम ।।
४ अबा-बन्धीत्, भन्, बद्धाम् बधुः, बन्धी, बद्धम्, बद्ध, बन्धम्, बध्व, बध्म ।।
५ अबाबन्ध्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ॥
बाबन्धा - ञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
बाबध्या - त् स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। बाबन्धिता - " रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ बाबन्धिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि
६
७
८
321
आवः, आमः ।।
१० अबाबन्धिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत । अम्, आव, आम ।।
१४३८ क्षुभश् (क्षुभ्) संचलने । क्षुभि ८७५ वपाणि । । १४३९ णभश् (नभ्) हिंसायाम् । णभि ८७६ वद्रूपाणि ।। १४४० तुभश् (तुभ्) हिंसायाम्। तुभि ८७७ वद्रूपाणि ||
१४४१ खवश् (खव्) भूतप्रादुर्भावे ।।
१ चा खवीति, खौति, खौतः, खवति, खवीषि, खौपि, खौथः, खौथ, खवीमि, खौमि, खौवः, खाव:, खौमः ॥
२ चाखव्यात्, याताम् युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम।।
३ चा-खवीतु, खौतु, खौतात्, खौताम्, खवतु, खौहि, खौतात्, खौतम्, खौत, खवानि, खवाव, खवाम ।।
४ अचा-खवीत्, खौत्, खौताम्, खवुः, खवीः, खौः, खौतम्, खौत, खवम्, खौवँ, खाव, खौम ।।
५ अचाखाव्, अचाखव् - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ चाखवा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ चाखव्या-त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त। सम, स्व, स्म ।। ८ चाखविता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चाखविष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अचाखविष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम, अत अम, आव, आम ।।
चाखव्यादित्यादौ ये परे चाखौयादित्याद्यपि भवति । १४४२ क्लिशौ (क्लिश्) विबाधने । क्लिशिच् १९८२ वद्रूपाणि ||
१४४३ अशश् (अश्) भोजने । अशौटि १२१८ वद्रूपाणि ।।
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________
322
१४४४ विषश् (विष्) विप्रयोगे । विषू ४८३ वद्रूपाणि । । १४४५ प्रुषश् (प्रुष्) स्नेहसेचनपूरणेषु । पुषू ४०० वद्रूपाणि ।।
१४४६ प्लूषश् (प्लुष्) स्नेहसेचनपूरणेसु । प्लुषू ४९३ वद्रूपाणि ||
१४४७ मुषश् (मुष्) स्तेये । मुष ४७३ वद्रूपाणि || १४४८ पुषश् (पुष्) पुष्टौ । गुष ४९५ वद्रूपाणि ।। १४४९ कुषक् (कुष्) निष्कर्षे ।।
१ चो - कोष्टि, कुषीति, कुष्टः, कुषति, कुषीषि, कोक्षि, कुष्ठः, कुष्ठ, कुषीमि, कोष्मि, कुष्वः, कुष्मः ।।
२ चोकुष् यात्, याताम् युः । याः, यातम्, यात । याम्, याव
याम ।।
३ चोकोष्ट, चोकु - षीतु, ष्टात्, ष्टाम्, षतु, ड्डि, ष्टात्, ष्टम्, ष्ट, षाणि षाव, षाम ।।
४ अचो-कोट, कुषीत्, कुष्टाम्, कुषुः, कुषीः, कोट्, कुष्टम्, कुष्ट, कुषम्, कुष्व, कुष्म ।।
५ अचोकोष - ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ चोकोषा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ चोकुष्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चोकोषिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ चोकोषिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आमः ।।
१० अचोकोषिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम।।
१४५० ध्रसूश् (ध्रस्) उच्छे ।।
१ दाघ्र - सीति, स्ति, स्तः, सति, सीषि, स्सि, स्थः, स्थ, सीमि, स्मि, स्वः, स्मः ॥
२ दास्यात्, याताम्, युः । या:, यातम्, यात । याम्, याव, याम् ।।
३ दाध्र- सीतु, स्तु, स्तात्, स्ताम्, स्तु द्धि, स्तात् स्तम्, स्त, सानि, साव, साम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
४ अदाध्र- सीत्, त्, स्ताम् सुः, सी, त्, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ।।
५ अदाघ्रास्, अदाध्रस्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६
दाधसा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
८
दावस्या - तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। दाघ्रसिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ दाघ्रसिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि, आवः, आम: ।।
१० अदाघ्रसिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत अम्,
आव, आम ।।
१४५१ वृड्श् (वृ) संभक्तौ ।। वृग्ट् १२०० वद्रूपाणि । । ॥ क्रयादिगण: सम्पूर्ण: ॥
॥ अथ चुरादिगणः || १४५२ चुरण् (चुर्) स्तेये ।।
१ चो- चुरीति, चोर्ति, चूर्त:, चुरति, चुरीषि, चोर्षि, चूर्थः, चूर्थ, चुरीमि, चोर्मि, चूर्वः, चूर्मः ॥
२ चोचूर- यात्, याताम्, युः । याः, यातम् यात याम्, याव
याम ।।
३ चो- चुरीति, चोर्तु, चूर्तात् चूताम्, चुरतु, चूर्हि, चूर्तात् चूर्तम्, चूर्त, चुराणि, चुराव, चुराम ।।
४ अचो- चुरीत्, चो: चूर्ताम्, चुरु, चुरी, चो:, चूर्तम्, चूर्त, चुरम् चूर्व, चूर्म ॥
५ अचोचोर्-ईत्, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ चोचोरा-चकार इ० ।। म्बभूवं इ० ।। मास इ० ॥
७ चोचूर्या-त्, स्ताम्, सु: 1: स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। ८ चोचोरिता- ", रौ, रः 1 सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ चोचोरिष्य्-अति, अतः, अन्ति । असि, अथः, अथ । आमि आवः, आमः ।।
१० अचोचोरिष्य्-अत्, अताम्, अन् अ:, अतम्, अत अम्, आव, आम ।।
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________
यड्लुबन्त प्रक्रिया (चुरादि)
323 १४५३ चितुण् (चिन्त्) स्मृत्याम्।।
१४५५ सूत्रण (सूत्र) विमोत्रने।। १ चेचि-न्तीति, न्तिः, न्तः, न्तति, न्तीषि, न्त्सि, न्थः, न्थ, १ सोसू-त्रीति, ति, तः, ति, त्रीषि, यि, त्र्थः, श्थ, त्रीमि, न्तीमि, न्त्मि, न्त्वः, न्त्मः ।।
मि, वः, मः।। २ चेचिन्त्-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ सोसूत्र-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ चेचि-न्तीतु, न्तु, न्तात्, न्ताम्, न्ततु, न्द्धि, न्तात्, न्तम्, न्त, | ३ सोसू-त्रीतु, तु, तात्, ताम्, त्रतु, हि, तात्, तम्, न, न्तानि, न्ताव, न्ताम।।
त्राणि, त्राव, त्राम।। ४ अचेचि-न्तीत्, न्, न्ताम्, न्तुः, न्ती:, न्, न्तम, न्त, न्तम्, ४ असोसू-त्रीत्, त्, ताम्, त्रुः, त्रीः, त्, तम्, व्रत, त्रम्, त्र्च, न्त्व, न्त्म।।
म।। ५ अचेचिन्त्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ असोसूत्र-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इपम्, इग्व, इष्म।।
इष्म।। ६ चेचिन्ता-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
६ सोसूत्रा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चेचिन्त्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ७ सोसूच्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ चेचिन्तिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ सोसूत्रिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ चेचिन्तिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ सोसूत्रिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० अचेचिन्तिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० असोसूत्रिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।। १४५४ सूचण् (सूच्) पैशून्ये।।
१४५६ मूत्रण (मूत्र) प्रस्रवणे।। १ सोसू-चीति, क्ति, क्तः, चति, चीषि, क्षि, क्थः, क्थ, चीमि, | १ मोमू-त्रीति, ति, ञः, ति, त्रीषि, यि, श्थः, थ, त्रीमि, मि, च्वः, च्मः।।
त्रिम, वः, मः।।[ याव, याम।। २ सोसूच-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, | २ मोमूत्र-यात्, याताम्, युः। याः, यातम्, यात। याम्, याव, याव, याम।।
याम।। ३ सोसू-चीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, चतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, | ३ मोमू-त्रीतु, तु, तात्, ताम्, ऋतु, हि, तात्, तम्, त, चानि, चाव, चाम।।
त्राणि, त्राव, त्राम।। ४ असोसू-चीत्, क्, ग्, क्ताम्, चुः, चीः, क्, ग, क्तम्, क्त, ४ अमोमू-त्रीत्, त्, ताम्, त्रुः, त्री:, त्, तम्, त, त्रम्, त्र्च,
चम्, च्व, च्मा। ५ असोसूच्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, | ५ अमोमूत्र-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ सोसूचा-चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०॥
६ मोमूत्रा-कार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ सोसूच्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्ता सम्, स्व, स्म।। ७ मोमूत्र्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। ८ सोसूचिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।।। ८ मोमूत्रिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ सोसूचिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, | ९ मोमूत्रिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, आवः, आमः।।
आवः, आमः।। १० असोसूचिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, | १० अमोमूत्रिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, आव, आम।।
आव, आम।।
म।।
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________
324
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
१४५७ युजण् (युज्) संपर्चने। युजिच् ११६१ वद्रूपाणि॥ | ५ अमामार्ग-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, १४५८ लीण् (ली) द्रवीकरणे। लीड्च् ११५६ वद्रूपाणि।। | इष्म।। १४५९ मीण (मी) गतौ।। मीड्च् ११५४ वद्रूपाणि।।
६ मामार्गा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ मामाग्र्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।। १४६० प्रीग्ण (प्री) तर्पणे।। प्रीग्च् ११६० वद्रूपाणि।।
८ मामार्गिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ, । स्मि, स्वः, स्मः।। १४६१ धूग्ण (धू) कम्पने। धूग्ट् ११९६ वद्रूपाणि।।
९ मामार्गिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, १४६२ वृग्ण (वृ) आवरणे। वृग्ट् १२०० वद्रूपाणि।।
आवः, आमः।। १४६३ जूण् (जू) वयोहानौ। जृष्च् १०५६ वद्रूपाणि।।
१० अमामार्गिष्य्-अत्, अताम्, अन्। अ:, अतम्, अत।अम्, १४६४ चीकण (चीक्) आमर्षणे।।
आव, आम।। १ चेची-कीति, क्ति, क्तः, कति, कीषि, क्षि, क्थः, क्थ,
१४६७ पृचण् (पृच्) सम्पर्चने। पृचै १०२४ कीमि, क्मि, क्वः, क्मः।। [याव, याम।।
वद्रूपाणि।। २ चेचीक्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम, याव, | १४६८ रिचण् (रिच्) विरेचने। रिचूंपी १३६५ वद्रूपाणि।। याम।।
१४६९ वचण् (वच्) भाषणे। वचंक् १०१४ वद्रूपाणि।। ३ चेची-कीतु, क्तु, क्तात्, क्ताम्, कतु, ग्धि, क्तात्, क्तम्, क्त, | १४७० वृजैण् (वृज्) वर्जने। वृजैकि १०२७ वद्रूपाणि।। कानि, काव, काम।।
१४७१ सृजौण (मृज्) शौचालङ्कारयोः। मृजौक् १०१५ ४ अचेची-कीत्, क्, ताम्, कुः, की:, क, क्तम्, क्त, कम्,
वद्रूपाणि।। क्व, क्म।।
१४७२ कठुण् (कन्ठ) शोके। कठुङ् ६२४ वद्रूपाणि।। ५ अचेचीक्-ईत्, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट। इषम्, इष्व, १४७३ श्रन्थण् (श्रन्थ्) सन्दर्भे। श्रन्थश् १४३१ वद्रूपाणि।। इष्म।।
१४७४ क्रथण (ऋथ्) हिंसायाम्। ऋथ ९७० वद्रूपाणि।। ६ चेचीका-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
१४७५ श्रथण् (श्रथ्) बन्धने च।। ७ चेचीक्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म।।
१ शाश्र-थीति, त्ति, त्तः, थति, थीषि, त्सि, त्थः, त्थ, थीमि, ८ चेचीकिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः ।।
थ्मि, थ्वः, थ्मः।। ९ चेचीकिष्य्-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि,
२ शाश्रथ्-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, आवः, आमः।।
याम।। १० अचेचीकिष्य-अत्, अताम्, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, ३ शाश्र- थीत. त. त्तात. ताम, थत, द्धि, त्तात. त्तम, त, आव, आम।।
थानि, थाव, थाम।। १४६५ शीकण् (शीक्) शीकृङ् ५६५ वद्रूपाणि।। | ४ अशाश्र-थीत्, त्, ताम्, थुः, थीः, त्, तम्, त्त, थम्, थ्व, १४६६ मार्गण (मार्ग) अन्वेषणे।।
५ अशाश्राथ्, अशाश्रथ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम, इष्ट। १ मामा-र्गीति, ति, क्तः, गति, र्गीषि, किं, क्र्थः, क्र्थ, र्गीमि,
इषम्, इष्च, इष्म।। मि, ग्वः, गर्मः।।
६ शाश्रथा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। २ मामागे-यात्, याताम्, युः । याः, यातम्, यात। याम्, याव, | ७ शाश्रथ्या-त. स्ताम, सः। :, स्तम. स्त। सम. स्व. स्म।।
८ शाश्रथिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ,। स्मि, स्वः, स्मः।। ३ मामा-र्गीतु, क्तु, त्,ि म्,ि र्गतु, ग्धि, त्,ि क्तम्, तं, |
९ शाश्रथिष्य-अति, अतः, अन्ति। असि, अथः, अथ। आमि, र्गाणि, र्गाव, र्गाम।। गर्म, गर्व, गर्म।।
आवः, आमः। ४ अमामा-गीत, के, ताम्, गुः, गीः, के, क्तम्, क्त, गम् | १० अशाश्रथिष्य-अत, अताम, अन्। अः, अतम्, अत।अम्, गर्व, गर्म।।
आव, आम।।
थ्म।
याम।।
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________
325
यङ्लुबन्त प्रक्रिया (चुरादि)
१४७६ वदिण् (वद्) भाषणे। वद ९२५ वद्रूपाणि।। १४८६ मृषिण् (मृष्) तितिक्षायाम्। मृषू ४८९ वद्रूपाणि।। १४७७ छदण् (छद्) अपवारणे। छद ९७२ वद्रूपाणि।। १४८७ शिषण (शिष्) असर्वोपयोगे। शिष ४६८ १४७८ आङ:सदण् (आ-सद्) गतौ।। सद्लू ८९३
वद्रूपाणि।। वद्रूपाणि।।
१४८८ जुषण् (जुष्) परितर्कणे। जुषैति। १३६३ १४७९ छदण् (छद्) संदीपने। ऊदृपी १३७१ वद्रूपाणि।।
वद्रूपाणि।। १४८० शुन्धिः (शुन्थ्) शुद्धौ। शुन्ध २९५ वद्रूपाणि॥ १४८९ धृषण् (धृष्) प्रसहने। झिधृषाट् १२१६ वद्रूपाणि।। १४८१ तनूण् (तन्) श्रद्धाघाते। तनूयी १३८७ वद्रूपाणि।। १४९० हिसुण (हिन्स्) हिंसायाम् हिसुप् १३८३ १४८२ मानण् (मान्) पूजायाम्। मानि ६९२ वद्रूपाणि।।
वद्रूपाणि।। १४८३ तपिण् (तप्) दाहे। तपं ३०६ वद्रूपाणि।।।
१४९१ गर्हण (गर्ह) विनिन्दने। गर्हि ७९५ वद्रूपाणि।। १४८४ तृपण (तृप्) प्रीणने। तृपट १२ १२ वद्रूपाणि।।
१४९२ षहणू (सह) मर्षणे। षहि ९१७ वद्रूपाणि।। १४८५ दृभैण् (दृभ्) भये। दृभैत् १२८३ वद्रूपाणि।।
- ॥ चुरादिगणः सम्पूर्णः।। इति श्रीमत्तपोगणगगनाङ्गणगगनमणि-सार्वसार्वज्ञशासनसार्वभौम-विद्यापीठादिप्रस्थानपञ्चकसमाराधक संविग्नशाखीय-आचार्यचूडामणि- अखण्डविजयश्रीमद्गुरुराजवि-जयनेमिसूरीश्वरचरणेन्दिरामन्दिरेन्दिन्दिरायमाणेनान्तेवासिना शास्त्रविशारदेन कविरत्नेन व्याकरणवाचस्पतिना महोपाध्याय-लावण्यविजयगणिना विरचितस्य
धातुरत्नाकरस्य यड्लुबन्तप्रक्रियानिरूपणे चुरादिप्रकरणं सम्पूर्णम्। ॥ समर्थितञ्च धातुरत्नाकरस्य यङ्लुबन्तरूपपरम्पराप्रकृतिनिरूपणो नाम विभागः ॥
गच्छतः स्खलनं क्वापि भवत्येव प्रमादतः हसन्ति दुर्जनास्तत्र समादधति सज्जनाः॥१॥ छद्मस्थेषु सदा स्खलद्गतितया दोषप्रबन्धान्वये नोहास्यास्पदमत्र दोषघटनायां स्यामहं धीमताम्। नो प्राथ्याः कृतिनो निसर्गगरिमावासा मया शोधने येषां दोषगणप्रमार्जनविधिः स्वाभाविकोऽयं यतः॥२॥
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________
326
श्रीतपोगच्छाधिपति-शासनसम्राट्-सूरिचक्रवर्ति-सर्वतन्त्रस्वतन्त्र-जगद्गुरु-श्रीमद्विजयनेमिसूरीश्वरपट्टालङ्कारव्याकरणवाचस्पति-शास्त्रविशारद-कविरत्न-श्रीमद्विजयनेमिसूरीश्वरशिष्यरत्न-स्याद्यन्तरत्नाकरादिप्रणेतृ
विद्वद्वर्यमुनिश्रीदक्षविजयविरचितम्॥ श्रीमद्विजयनेमिसूरीशाष्टकम् ॥ नेत्रानन्ददमस्ति यस्य वदनं, मिथ्यामतिध्वंसकृत्। सूर्याभाऽखिलवस्तुबोधनविधौ, रीतिर्यदीयाऽमला।। शंव: श्रीमुनिराजराजितिलको, वन्द्याड्रिपाद्वयो। देयान्नेमिप्रभुस्स तीर्थपगुरु-बोधं गतान्थन्तु नः।। काव्यव्याकरणागमे सुललिते, वृत्ते च षड्दर्शने। साहित्यप्रभृतौ प्रबन्धनिकरे, यत्कौशलं विस्तृतम्।। यस्यास्ति प्रतिमा प्रबोधललिता, दक्षप्रमोदक्षमा। भव्यानां हृदयं पुनातु स सदा, श्रीनेमिसूरीश्वरः।।२।। यस्योक्तिस्सकलातत्तापहरणी, सड्क्लेशसंहारिणी। संसारार्णवपारप्राप्तितरणी, सद्बोधविस्तारिणी।। सद्विज्ञानरमाविहारधरणी, सन्मार्गसंचारिणी। जीयान्नोमिप्रभुस्स, भारतमणिः, सूरीशमालाग्रणी।।३॥ कीर्तिर्यस्य दिगगनाङ्गणगता, सार्वं च यं संश्रिताः। वन्दन्ते विबुधाश्च भक्तिकलिता, जैनाश्च जैनेतराः।। विश्वेऽस्मिन्नतुलप्रभावभवनं, ध्येयश्च यः साधुभिः। सोऽयं नेमिप्रभुस्तनोतु सुमति, भट्टारकः सूरिराट्।।४॥ यन्नामस्मरणं हि भीतिहरणं, रोगोपसर्गापह। भव्यानां निखिलार्थसिद्धिसदनं, सन्तापपापाहम्।। संसारानलदाहशान्तिसलिलं, यद्दर्शनं शर्मदं। पायाद्वः सततन्त्वपायविततेः सूरिस्स नेमीश्वरः।।५।। तीर्थोद्धारपरायणः समयविद्-विद्वत्सभाशेखरो। भव्यारामघनश्च मुक्तिफलदः कल्याणकल्पद्रुमः।। यस्यान्तः करणं रतन्तु सततं, सत्त्वोपकारेषु सः। कल्याणं विपुलं ददातु भविनां, श्रीनेमिसूरिस्सदा।।६॥
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________
327
भव्यान्तः करणारविन्दमिहिरो माङ्गल्यमालाप्रदः। श्रीमत्तीर्थपशासनैकरसिकः, कन्दर्पदर्पापहः।। कारुण्याकुरवर्धने जलधरो, गीतार्थचूलामणिः। स्तुत्योऽयं खलु नेमिसूरिभगवान्, साक्षात्सुरदूपमः।।७।। भव्याब्ध्यामदवृद्धिचन्द्रसदृशं श्रीनेमिसूरीश्वरं। सम्यग्दर्शनबोधदानसदन, चारित्रभानूदयम्।। जैनेन्द्रागमतत्त्वनन्दनघनं, लावण्ययोगालय। दक्षोऽहं त्रिविधं हि तं प्रतिदिनं, वन्दे मुदानन्ददम्॥८॥ एतच्छीधृतिबुद्धिवृद्धिशिवदं, श्रीनेमिसूर्यष्टकं। भव्यप्राणिप्रमोददाननिपुणं, दुष्कर्ममर्मापहम्।। यो नित्यं पठति प्रबोधसमये, सद्ध्यानधाराधरः। स प्राप्नोति विशालमङ्गललता-मिष्टार्थासिद्धिप्रदाम्।।९।।
॥इति श्रीनेमिसूरीशाष्टकम्॥
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (काम्यप्रत्ययान्त)
329
॥ श्रीमज्जिनपुङ्गवेभ्यो नमः॥ सकलस्वपरसमयपारारारपारीण-विद्यापीठादिप्रस्थानपञ्चकसमाराधकतपोगच्छाधिपतिभट्टारकाचार्यजगद्गुरुश्रीमद्विजयनेमिसूरिभगवद्भ्यो नमः॥
इति श्रीमत्तपोगणगगनाङ्गणगगनमणि-सार्वसार्वज्ञशासनसार्वभौम-कोविदाकुलालङ्कार-- अखण्डविजयश्रीमद्गुरुराजविजयनेमिसूरीश्वरचरणेन्दिरामन्दिरेन्दिन्दिरायमाणेनान्तेवामिना शास्त्रविशारदेन कविरत्नेन
व्याकरणवाचस्पतिना च महोपाध्यायलावण्यविजयगणिना प्रणीतो
॥धातुरत्नाकरः॥
॥नामधातुप्रक्रियाविभागः॥
नत्वा श्रीनेमिनामानमाजन्मब्राह्मचारिणम्। तीर्थनाथं गुरुञ्चैव भारती जिनभाषिताम्॥१॥ धातुरत्नाकरे षष्ठं विभागं बालहेतवे।
वाचकोपपदस्तन्वे लावण्यविजयो गणि॥२॥ निरूपिता यङ्लुबन्तप्रक्रिया। इदानीं नामधातुप्रक्रिया निरूप्यते। नामधातुत्वञ्च नामावयवकत्वे सति क्रियावाचकत्वं नामप्रकृतिप्रत्ययप्रयोज्यक्रियावाचकत्वं वा। एतदेवाभिप्रेत्योच्यते "यत्र नामैव प्रत्ययसम्बन्धाद्धातुत्वं याति स नामधातुरिति"। एवञ्च नामधातो मप्रकृतिक्रियावाचकप्रत्ययाधीनत्वेन तादृशाः प्रत्ययाः कतीति जिज्ञासायां सप्तति वक्तव्यम्। तथाहि। काम्य -क्यन क्विप्-क्यङ्-क्यङ्-णिङ्-णिच् इति सप्त प्रत्यया नामधातुनिष्पादका भवन्ति।
तदेतत्प्रत्ययभेदेन नामधातुप्रकरणमपि सप्तधा भिद्यते। तथाहि । प्रथमं काम्यप्रत्ययान्तप्रकरणं द्वितीयं क्यन्प्रत्ययान्तप्रकरणं तृतीयं क्विप्प्रत्ययान्तप्रकरणं चतुर्थं क्यप्रत्ययान्तप्रकरणं पञ्चमं क्यक्षप्रत्ययान्त्प्रकरणं षष्ठं णिप्रत्ययान्तप्रकरणं सप्तमं च णिच्प्रत्ययान्तप्रकरणमित्तय। तत्र प्रथमं तावद् यथोद्देशन्यायेन काम्यप्रत्ययान्तप्रकरणं निरूप्यते॥ नन कीदृशान्नाम्न: कस्मिप्रत्ययो भवतीति चेद् गृहाणेदं सूत्रम्॥
द्वितीयायाः काम्यः।।३।४।२२॥
द्वितीयान्तान्नाम्न इच्छायामर्थे काम्यप्रत्ययो वा भवति। पुत्रमिच्छति पुत्रकाम्यति। इदंकाम्यति। स्व:काम्यति। काम्येनैव कर्मण उक्तत्वाद्भावकोरेव प्रयोगः.पुत्रकाम्यतेऽनेन। पुत्रकाम्यत्यसौ। द्वितीयाया इति किम् ? इष्टः पुत्रः । इष्यते पुत्रः। इह कस्मान्न भवति, भ्रातुः पुत्रमिच्छति, आत्मनः पुत्रमिच्छति, महान्तं पुत्रमिच्छति, स्थूलं, दर्शनीयं वा, सापेक्षत्वात्। न ह्यन्यमपेक्षमाणोऽन्येन सहैकार्थीभावमनुभवितुं शक्नोत्त। भ्रातुष्पुत्रकाम्यतीत्यादि तु समर्थत्वात्। अघमिच्छति, दुःखमिच्छतीत्यत्रापि परस्येत्यपेक्षितत्वात्सापेक्षत्वम्। कथं तर्हि पुत्रकाम्यतीत्यत्र पुत्रस्यात्मीयता गम्यतेऽन्यस्याश्रुतेरिच्छायाश्चात्मविषयत्वादिति।
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________
330
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १ पुत्रमिच्छतीति पुत्रकाम्यति। पुज्ञकाम्य-धातोरूपाणि।। | पुत्रकाम्याम्बभूव पुत्रकाम्याम्बभूवतुः पुत्रकाम्याम्बभूवुः वर्तमाना, लट् Present 1.
पुत्रकाम्यांबभूव, पुत्रकाम्यांबभूवतुः, पुत्रकाम्यांबभूवुः पुत्रकाम्यति, पुत्रकाम्यतः, पुत्रकाम्यन्ति।
पुत्रकाम्याम्बभूविथ पुत्रकाम्याम्बभूवथुः, पुत्रकाम्याम्बभूव पुत्रकाम्यसि, पुत्रकाम्यथः, पुत्रकाम्यथ।
पुत्रकाम्यांबभूविथ, पुत्रकाम्यांबभूवथुः, पुत्रकाम्यांबभूव पुत्रकाम्यामि, पुत्रकाम्यावः, पुत्रकाम्यामः ।।
पुत्रकाम्याम्बभूव पुत्रकाम्याम्बभूविव पुत्रकाम्याम्बभूविम सप्तमी, विध्यर्थ, लिङ् Potential 2.
पुत्रकाम्यांबभूव, पुत्रकाम्यांबभूविव, पुत्रकाम्यांबभूविम पुत्रकाम्येत्, पुत्रकाम्येताम्, पुत्रकाम्येयुः। पुत्रकाम्ये:, पुत्रकाम्येतम्, पुत्रकाम्येत।
पुत्रकाम्यामास, पुत्रकाम्यामासतुः, पुत्रकाम्यामासुः। पुत्रकाम्ययम्, पुत्रकाम्येव, पुत्रकाम्येम।।
पुत्रकाम्यामासिथ, पुत्रकाम्यामासथुः, पुत्रकाम्यामास । पञ्चमी, आज्ञार्थ, लोट्, Imperative 3.
पुत्रकाम्यामास, पुत्रकाम्यामासिव, पुत्रकाम्यामासिम।
आशी:, लिङ् Benedicitve 7. पुत्रकाम्यतु पुत्रकाम्यताम्, पुत्रकाम्यन्तु। पुत्रकाम्यतात्,
'पुत्रकाम्यात्/ पुत्रकाम्यास्ताम्/ पुत्रकाम्यासुः।
पुत्रकाम्य्यात्, पुत्रकाम्यास्ताम्, पुत्रकाम्य्यासुः पुत्रकाम्य/ पुत्रकाम्यतम्, पुत्रकाम्यत। पुत्रकाम्यतात्,
पुत्रकाम्याः। पुत्रकाम्यास्तम्/ पुत्रकाम्यास्त/ पुत्रकाम्याणि, पुत्रकाम्याव, पुत्रकाम्याम्।।
पुत्रकाम्याः, पुत्रकाम्य्यास्तम्, पुत्रकाम्य्यास्त हस्तनी, लङ्, Imperfect 4.
पुत्रकाम्यासम्/ पुत्रकाम्यास्व/ पुत्रकाम्यास्म/ अपुत्रकाम्यत्, अपुत्रकाम्यताम्, अपुत्रकाम्यन्।
पुत्रकाम्य्यासम्, पुत्रकाम्य्यास्व, पुत्रकाम्य्यास्म अपुत्रकाम्यः, अपुत्रकाम्यतम्, अपुत्रकाम्यत।
श्वस्तनी, लुट I. Future 8. अपुत्रकाम्यम्, अपुत्रकाम्याव, अपुत्रकाम्याम।। पुत्रकाम्यिता, पुत्रकाम्यितारौ, पुत्रकाम्यितारः । अास्तनी, लङ्, Aorist 5.
पुत्रकाम्यितासि, पुत्रकाम्यितास्थः पुत्रकाम्यितास्थः । अपुत्रकाम्योत्, अपुत्रकाम्यिष्टाम्, अपुत्रकाम्यिषुः ।
पुत्रकाम्यितास्मि, पुत्रकाम्यितास्वः, पुत्रकाम्यितास्मः। अपुत्रकाम्यी, अपुत्रकाम्यिष्टम्, अपुत्रकाम्यिष्टः ।
भविष्यन्ती, लुट् II. Future 9. अपुत्रकाम्यिषम्, अपुत्रकाम्मिश्व, अपुत्रकाम्यिष्म।।
पुत्रकाम्यिष्यति, पुत्रकाम्यिष्यतः, पुत्रकाम्यिष्यन्ति।
पुत्रकाम्यिष्यसि, पुत्रकाम्यिष्यथः, पुत्रकाम्यिष्यथ। __परोक्षा, लिट् Perfect 6.
पुत्रकाम्यिष्यामि, पुत्रकाम्यिष्याव:, पुत्रकाम्यिष्यामः । पुत्रकाम्याञ्चकार/ पुत्रकाम्याञ्चक्रतुः। पुत्रकाम्याञ्चक्रुः/
क्रियातिपत्तिः, लुङ्:Conditional 10. पुत्रकाम्यांचकार, पुत्रकाम्यांचक्रतुः, पुत्रकाम्यांचक्रुः
अपुत्रकाम्यिष्यत्, अपुत्रकाम्यिष्यताम्, अपुत्रकाम्यिष्यम्। पुत्रकाम्याञ्चकर्थ/ पुत्रकाम्याञ्चक्रथुः। पुत्रकाम्याञ्चक्र/
अपुत्रकाम्यिष्यः, अपुत्रकाम्यिष्यतम्, अपुत्रकाम्यिष्यत। पुत्रकाम्यांचकार्थ, पुत्रकाम्यांचक्रथुः, पुत्रकाम्यांचक्र
अपुत्रकाम्यिष्यम्, अपुत्रकाम्यिष्याव, अपुत्रकाम्यिष्याम।। पुत्रकाम्याञ्चकार/ पुत्रकाम्याञ्चकर/ पुत्रकाम्याञ्चकृव/ पुत्रकाम्याञ्चकृम/
१ ननु पुत्रकाम्यादित्यात्राल्लुकः स्थानिवत्त्वेन तद्व्यवधानात् पुत्रकाम्यांचकार। पुत्रकाम्यांचकृव, पुत्रकाम्यांचम
"व्यञ्जनात् पञ्चमान्तस्थायाः स्वरूपेवा ।।१।३४७।। इति कथं पुत्रकाम्यांचकार,
यकारलगिति चेन्न, यविधिसद्भावादत्र स्थानिवद्भावाभावः।
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (काम्यप्रत्ययान्त)
331 इदम्, इमाम् इमं वेच्छतीति इदंकाम्यति। । १० अकिंकाम्यिष्य- तु, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। २ इदंकाम्य-धातोरूपाणि।
मान्तादपि काम्यप्रत्ययो भवति, न तु क्यन्वनिषिध्यत इति
प्रदर्शनार्थ स्वरव्यञ्जनादिभेदेनोदाहरणद्वयम्। तौ मुमो व्यञ्जने १ इदंकाम्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, ।
| स्वौ। १।३।१४। इति मकारस्थाने पर्यायेणानुस्वारानुनासिकआमः।।
विधानात्, दंका-स्थाने 'दङ्का' इति, किंकास्थाने 'किङ्का' इति २ इदंकाम्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, ता यम्, व, म।।
च ज्ञेयम्। ३ इदंकाम्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, | दोषा रजनिस्तामिच्छतीति दोषाकाम्यति।। आव, आम।।
४ दोषाकाम्य-धातोरूपाणि।। ४ ऐदंकाम्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ५ ऐदंकाम्य्- ईत, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, १ दोषाकाम्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, इष्म।।
आमः। ६ इदंकाम्या- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०॥ मास इ०॥
२ दोषाकाम्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ७ इदंकाम्या (इदंकाम्य्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। ३ दोषाकाम्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, सम्, स्व, स्म।।
आव, आम।। ८ इदंकाम्यिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः | ४ अदोषाकाम्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।।
| ५ अदोषाकाम्य्- ईत, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, ९ इदंकाम्यिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: । इष्व, इष्म।। आमः।।
६ दोषाकाम्या- ञ्चकार इ०।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। १० ऐदंकाम्यिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। कं कां, किं वेच्छतीति किंकाम्यति।
सम्, स्व, स्म।।
८ दोषाकाम्यिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, ३ किंकाम्य-घातोरूपाणि।
स्मः ।। १ किंकाम्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, २ दोषाकास्थिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः ।।
आमः।। २ किंकाम्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
| १० अदोषाकाम्यिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, ३ किंकाम्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, |
आम।। आव, आम।।
| अव्ययादपि काम्यप्रत्ययो भवति, न तु क्यन्वनिषिध्यत इति ४ अकिकाम्य-त्. ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
- प्रदर्शनार्थमुदाहरणम्। ५ अकिंकाम्य्- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म।।
यश इच्छतीति यशस्काम्यति।। ६ किकाम्या-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
५ यशस्काम्य-धातोरूपाणि ७ किंकाप्य्या (किंकाम्या)-त्, स्ताम्, सुः, स्तम्, स्त, सम्, १ यशस्काम्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, स्व, स्म।।
आमः।। ८ किंकाम्यिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, २ यशस्काम्ये- तु, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। स्मः।।
३ यशस्काम्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात, तम्, त। आनि, ९ किंकाम्यिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
आव, आम।। आमः।।
| ४ अयशस्काम्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।।
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________
332
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५ अयशस्काम्य्- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, । ७ अहः काम्य-धातोरूपाणि।। इष्व, इष्म।
१ अहःकाम्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, ६ यशस्काम्या- ञ्चकार इ०।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।।
आमः।। ७ यशस्काम्य्या (यशस्काम्या)- त्, स्ताम्, सुः, स्तम्, स्त,
| २ अहःकाम्ये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
. सम्, स्व, स्म।।
| ३ अहःकाम्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, ८ यशस्काम्यिता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः,
आव, आम।। स्मः ।।
४ आहःकाम्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ पशस्काम्यिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
५ आहःकाम्य्- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट,। इषम्, आमः ।।
इष्व, इष्म।। १० अयशस्काम्यिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव,
|६ अहःकाम्या-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। आम।। रोः काम्ये।२।३।७।। इति सत्वविधिप्रदर्शनार्थमुदाहरणम्।।
७ अहःकाम्या (अहःकाम्य्या)- त्, स्ताम्, सुः, स्तम्, स्त, सर्पिरिच्छतीति सर्पिष्काम्यति॥
सम्, स्व, स्म।।
८ अहःकाम्यिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्था स्मि, स्व:, ६ सर्पिष्काम्य-धातोरूपाणि।।
स्मः ।। १ सर्पिष्काम्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, ९ अहःकाम्यिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।।
आमः।। २ सर्पिष्काम्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।।
१० आहःकाम्यिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, ३ सर्पिष्काम्य- तु/तात, ताम्, न्तु।:/तात, तम्, त। आनि, आम।। आव, आम।।
अत्राहन्शब्दकारस्य रत्वेऽपि रोः सम्बन्धित्वाभावान्न ४ असर्पिष्काम्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
सत्वमिति प्रदर्शनार्थमुदाहृतम्।। ५ असर्पिष्काम्य्- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्,
गिरमिच्छतीति गी:काम्यति। इष्व, इष्म।।
८ गी:काम्य-धातोरूपाणि।। ६ सर्पिष्काम्या- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
१ गी:काम्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, ७ सर्पिष्काम्य्या (सर्पिष्काम्या)- त्, स्ताम्, सुः, स्तम्, स्त,
आमः।। सम्, स्व, स्म।।
२ गी:काम्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ८ सर्पिष्काम्यिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, ।
| ३ गी:काम्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, स्मः ।।
आव, आम।। ९ सर्पिष्काम्यिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
| ४ अकिकाम्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आमः।।
५ अगी:काम्य्- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम, इष्ट, । इषम्, १० असर्पिष्काम्यिष्य- त, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, । दल दमा आम।।
६ गी:काम्या-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। नामिनस्तयोः षः ॥३८॥ इति षत्वविधि- ७ गी:काम्या (गी:काम्य्या)- त्, स्ताम्, सुः, स्तम्, स्त, प्रदर्शनार्थमिदमुदाहरणम्।।
सम्, स्व, स्म।। अहरिच्छतीति अहःकाम्यति।।
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (काम्यप्रत्ययान्त)
333 ८ गी:काम्यिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, औचैःकाम्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।।
| ५ औचै:काम्य्-- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, ९ गी:काम्यिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः इष्व, इष्म।। आमः।।
६ उच्चै:काम्या- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। १० अगी:काम्यिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, | ७ उचैःकाम्या (उचैःकाप्य्या)- त्, स्ताम्, सुः, स्तम्, स्त, आम।।
सम्, स्व, स्म।। अत्र रेफस्य रोः सम्बन्धित्वाभावान्न षत्वमपि त विसर्गः | उचैःकास्थिता-" रौ. र:। सि. स्थ: स्थ। स्मि. स्व: दीर्घत्व चः भ्वादेरित्यादिना बोध्यम्।।
स्मः ।। श्व इच्छतीति श्व:काम्यति।
९ उच्चैःकाम्यिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ९ श्व:काम्य-धातोरूपाणि॥
आमः।। १ श्व:काम्य-ति, तः, न्ति। सि. थः. थ। आमि. आव. ! १० औचै:काम्यिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म. आव. आमः।।
आम।।
अत्र रेफस्य रोः सम्बन्धित्वेऽप्यव्ययसम्बन्धित्वान्न २ श्व:काम्ये- त्, ताम्, यु :, :, तम्, त, यम्, व, म।।
| षत्वमिति प्रदर्शनार्थमुदाहृतम्।। ३ श्व:काम्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, | आव, आम।।
स्वरिच्छतीति स्व:काम्यति। ४ अश्व:काम्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
११ स्व:काम्य-धातोरूपाणि।। ५ अश्व:काम्य्- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट,। इषम्, १ स्व:काम्य-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, इष्व, इष्म।।
आमः।। ६ श्व:काम्या-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
२ स्व:काम्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ७ श्व:काम्या (श्व:काम्य्या)- त्, स्ताम्, सुः, स्तम्, स्त, सम्, ३ स्व:काम्य- त/तात, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, स्व, स्म।।
आव, आम।। ८ श्व:काम्यिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः,
४ अस्व:काम्य-त, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। स्मः ।। ९ श्व:काम्यिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
५ अस्व:काम्य्- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट,। इषम्,
इष्व, इष्म।। आमः।।
६ स्व:काम्या- कार इ०।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। १० अश्व:काम्यिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। अत्र रस्य रोः सम्बन्धित्वेऽपि अव्ययसम्बन्धित्वान्न
७ स्व:काम्या (स्वःकाम्य्या)- त्, स्ताम्, सुः, स्तम्, स्त, सत्वमिति प्रदर्शनार्थमुदाहृतम्।।
सम्, स्व, स्म। उचैरिच्छतीति उच्चैःकाम्यति।
८ स्व:काम्यिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, १० उच्चैःकाम्य-धातोरूपाणि।।
स्मः ।।
९ स्व:काम्यिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: १ उचैःकाम्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, ।
आमः।। आमः।।
१० अस्व:काम्यिष्य- त, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, २ उचैःकाम्ये- तू, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ३ उच्चैःकाम्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि,
आम।। आव, आम।।
अत्र रेफस्याव्ययसम्बन्धित्वाद् रोः सम्बन्धित्वाभावाच्च न | सत्वमिति प्रदर्शनार्थमिदमुदाहृतमिति।।
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________
334
विभुमिच्छतीति विभुकाम्यति । १२ वि भुकाम्य धातोरूपाणि ।।
१ विभुकाम्यति, तः, न्ति सि, थः थ आमि आवः,
,
आमः ।।
२ विभुकाम्ये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म।। ३ विभुकाम्य- तु/तात्, ताम्, न्तु
आव, आम ।।
४ व्यभुकाम्य-त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ।। ५ व्यभुकाम्य्- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ विभुकाम्या - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ विभुकाम्या (विधुकाम्य्या) तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ।।
८ विधुकाम्यिता" रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ विभुकायिष्यति, तः न्ति। सि, थः, थ आमि आव
आमः ।।
१० व्यभुकाम्यिष्य- तू, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
तात् तम् त। आनि,
अत्र "न प्रादिरप्रत्ययः | ३ | ३ | ४ || इति वि-रहितस्य धातुत्वेन तदादावेवाडादिरिति प्रदर्शनार्थमुदाहृतमिदम् ॥" समिधमिच्छतीति समित्काम्यति । १३ सम्-इत्काम्य धातोरूपाणि
१ समित्काम्यति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आवः,
आमः ।।
"
२ समित्काम्ये तु ताम्, युः तम् त। यम्, व, म ३ समित्काम्य- तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त। आनि,
:11
आव, आम ।।
४ समेत्काम्य तु ताम्, न्, तम्, तमू, आव, आम।।
५ समेत्काम्य् ईत, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ समित्काम्या चकार ३० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ समित्काम्या ( समित्काम्य्या) - त्, स्ताम्, सुः, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥
८ समित्काम्यिता" रौ र सि. स्थः, स्थ स्मि, स्वः,
९ समित्काम्यिष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आव
ほ
आमः ॥
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
१० समेत्काम्यिष्य तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम ।।
46
अत्र न प्रादिरप्रत्ययः | ३ | ३ | ४ ।। इति सम् - रहितस्य धातुत्वेन स्वरादित्वाद्धातोरिकारस्य वृद्धौ ह्यस्तन्यामद्यतन्यां क्रियातिपत्तौ च दर्शितानि रूपाणि भवन्तीति प्रदर्शनार्थमिदमुदाहरणम् ॥
१ राजकाम्यति, तः न्ति। सि, थः, थ आमि आव
,
आमः ।।
राजकाम्ये- त्, ताम्, युः । :,, तम्, त । यम्, व, म
राजकाम्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।: /तात् तम् त आनि
आव, आम ।।
४ अराजकाम्य-त्, ताम्, न्
५
अराजकाम्य्- ईत, इष्टाम्
इष्व, इष्म ।।
२
३
राजानमिच्छतीति राजकाम्यति ।।
१४ राजकाम्य- धातोरूपाणि ।।
६
७
राजकाम्या - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास ३० ।।
राजकाम्या (राजकाम्य्या)- तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥
८ राजकाम्यिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः,
स्मः ॥
तम् तम् आव, आम ।।
इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्,
९ राजकाम्पिष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आव
,
आमः ।।
१० अराजकाम्यिष्य- त्, ताम्, न्। तम्, त। म्, आव,
आम ।।
अत्र
" नाम्नो नोऽनह्नः । २ । १ । ११ ।। इति नलोपोपदर्शनार्थमुदाहृतम्।।
वाचमिच्छतीति वाक्काम्यति ।
१५ वाक्काम्य-धारोरूपाणि ।।
१ वाक्काम्यति, तः न्ति । सि, थः थ। आमि आव
आमः ।।
२ वाक्काम्ये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म।।
---
३ वाक्काम्य- तु/तात्, ताम्, न्तु तात् तम् त आनि आव, आम ।।
४ अवाक्काम्य-त्, ताम्, न्, तम् त। म्, आव, आम।। ५ अवाक्काम्य्- ईत, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्,
इष्व, इष्म ।।
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया ( क्यन्प्रत्ययान्त)
६ वाक्काम्या - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ वाक्काम्या (वाक्काम्य्या) - त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥
८ वाक्काम्यिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ वाक्काम्यिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ॥
"
१० अवाक्काम्यिष्य- त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ।। अत्र चजः कगम् । २।१।८३ । इति चस्य कत्वविधिप्रदर्शनार्थमिदमुदाहरणम् ।।
1
नमोवरिवश्चित्रोऽर्चासेवाश्चर्ये ।। ३ ।४ ।३७ ।। नमस्वरिवस्चित्रशब्देभ्यः कर्मयो यथासङ्ख्यं पूजासेवाश्चर्येष्वर्थेषु करोत्यर्थे क्यन्प्रत्ययो वा भवति । देवेभ्यो नमस्करोति नमस्यति देवान् । गुरुणा वरिवः करोति वरिवस्यति गुरून् । चित्रं करोति चित्रीयते । डकार आत्मनेपदार्थः अर्चादिष्वित किम् ? नमः करोति, वरिवः करोति । नमोवरिवः शब्दमुच्चारयतीत्यर्थः । चित्रं करोति । नानात्वमालेख्यं एवं करोतीत्यर्थः । गोकाम्य, धनकाम्यप्रभृतीनां वा वा: काम्य, च ननु नमस्यति देवानित्यत्र काम्यप्रत्ययान्तानां नामधातूनां रूपाणि ज्ञेयानि ।। नमः शब्दसंयोगनिबन्धना चतुर्थी कस्मान्न भवति । उच्यते । नामधातूनामिविवक्षितप्रकृतिप्रत्ययभेदानां धातुत्वादनर्थकोऽत्र नमः शब्द । उपपदविभक्तेर्वा कारकविभक्तिर्बलीयसी । एवं च नमस्करोति देवानिति वाक्येऽपि द्वितीया सिद्धा । यद्येवं नमस्करोति देवेभ्य इति न भवितव्यम् । नैवम् । करोतेः नमः शब्दसम्बन्धेन देवपदेनासम्बन्धात् । कस्मै इति त्वाकाङ्क्षायां देवेभ्य इति सम्बन्धाच्चतुर्थी सम्प्रदाने वेत्यदोषः ।।
इति काम्यप्रत्ययान्तप्रकरणम् ॥
क्षुत्तृड्गर्थेऽशनायोदन्यधनायम् । ।४ । ३ । ११३ ।।
क्षुदादिष्वर्थेषु यथासङ्ख्यमशनायादयः क्यन्नन्ता निपात्यन्ते क्षुधि गम्यमानायामशनशब्दस्यात्वम्, तृषि गम्यमानायामुकशब्दस्योदन्नित्ययमादेशः गर्थे गम्यमाने धनशब्दस्यात्वम्, क्यनि परे निपात्यते । अशनायति । उदन्यति । धनायति । क्षुत्तृङ्गर्ध इति किम् ? अशनीयति, उदकीयति, धनीयति दानाय । उपादीयतामिदमत्र नवनीतं क्यन्नन्तनामधातुनैपुण्याभिलाषुकै:
इच्छार्थे, आचारार्थे, करोत्यर्थे च क्यन् प्रत्ययो भवति । तत्रेच्छार्थे मकारान्तवर्जाद् अव्ययवर्जाच्च द्वितीयान्तान्नाम्नः क्यन् प्रत्ययो भवति । यथा पुत्रमिच्छतीति पुत्रीयति । आचारार्थे किल द्वौ प्रकारौ । तथाहि । उपमानभूताद् द्वितीयान्तान्नाम्न आचारार्थे क्यन् प्रत्ययो भवतीत्येकः प्रकारः । यथा पुत्रमिवाचरतीति पुत्रीयति छात्रम् । उपमानभूताद् आधारवाचकात् सप्तम्यन्तान्नाम्न आचारार्थे क्यन् प्रत्ययो भवतीति द्वितीयः प्रकारः । यथा प्रासाद इवाचरतीति प्रासादीयति
कुट्याम् करोत्यर्थेऽपि द्वौ प्रकारौ । तथाहि । सम्भवदर्थमध्यान्यतरस्मिन्नर्थे विवक्षिते कर्मवाचकान्नाम्नः करोत्यर्थे क्यन् प्रत्ययो भवतीत्याद्यः प्रकारः । यथा तपः करोतीति तपस्यति । अस्मिन् प्रकार एकमेवोदाहरणम् । नानार्थसम्भवेऽपि क्यन्नन्तसमुदायस्यार्थविशेषवृत्तितायामेव कर्मवाचकानाम्नः करोत्यर्थे क्यन् प्रत्ययो भवतीति द्वितीय:
335
| तपस्यति शत्रूनिति । यथा व्याकरणस्य सूत्रं करोति व्याकरणं सूत्रयति ।
44
।। अथ क्यन्प्रत्ययान्तप्रकरणम् ॥ ननु कीदृशान्नाम्नः कस्मिन्कस्मिन्नर्थे 'क्यन्' प्रत्ययो भवतीति चेल्लक्ष्यतामियं पञ्चलक्षणी ।। अमाव्ययात् क्यन् च ।। ३ ।४।२३ ।। अमकारान्तादनव्ययाच्च द्वितीयान्तान्नाम्न इच्छायामर्थे क्यन् प्रत्ययो वा भवति काम्यश्च । पुत्रमिच्छति पुत्रीयति । एवं नाव्यति । वाच्यति । चकारः काम्यार्थोऽन्यथा मान्ताव्यययोः सावकाशः स क्यना बाध्येत । अमाव्ययादितिकिम् ? इदमिच्छति । स्वरिच्छति। गोशब्दसंध्यक्षरवर्जस्वरनान्तेभ्य एव क्यनमिच्छन्त्यन्ये । गव्यति । पुत्रीयति । राजीयति । अन्यत्र न भवति । यमिच्छति । कमिच्छति । नकार : क्यनि इत्यत्र विशेषणार्थः | ककारः क्यग्रहणे सामान्यग्रहणार्थः ।।
आधाराच्चोपमानादाचारे । । १३ १४ १२४ ।। अमाव्ययादुपमानभूताद् द्वितीयान्तादाधाराच्चाचारार्थे क्यन् प्रत्ययो भवति वा । पुत्रमिवाचरति पुत्रीयति छात्रम् । वस्त्रीयति कम्बलम् । पुक्षीपति स्थूलं दर्शनीयं वा । आधारात् - प्रासाद इवाचरति । प्रासादीयति कुट्याम् । पर्यङ्कीयति मञ्चके । उपमानादिति किम्, छात्रादेर्मा भूत आधाराच्चेति किम्, परशुना दात्रेणेवाचरति । अमाव्ययादिति किम्, इदमिवाचरति । नित्यमुपमेयापेक्षत्वात्
स्वरिवाचरति । उपमानस्य सापेक्षत्वेऽप्यसामर्थ्यं न भवति ।
तपसः क्यन् ।। ३४ । ३६ ।। तपः शब्दात्कर्मणः करोत्यर्थे क्यन् प्रत्ययो वा भवति । तपः करोति तपस्यति । अत्र यदा व्रतपर्यायस्तपः शब्दस्तदा क्यन्दकर्मणो वृत्तावन्तभूतत्वादकर्मकत्वम्, यदा तु सन्तापक्रियावचनस्तदा क्यन्कर्मणो वृत्तावन्तर्भावेऽपि स्वकर्मणा सकर्मक एव । शत्रूणां तपः करोति
"1
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________
आम।।
336
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग प्रकारः। यथा अर्चार्थे, देवेभ्यो नमः करोतीति नमस्यति देवान्, । २ ऊये-त, ताम्, युः।:, तम्, त। यम्, व, म।। सेवार्थे गरूणां वरिवः करोतीति वरिवस्यति गुरून्, आश्चर्यार्थे । ३ ऊय- तु/तात, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, चित्रं करोतीति चित्रीयते। अस्मिन् प्रकारे त्रीण्येवोदाहरणानि। एवं च करोत्यर्थे विधीयमानस्य क्यनश्चत्वार एव शब्दा विषया | ४ औय-त. ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। इति।। अशनायते, उदन्यते, धनायते, इति निपातनं त्वर्थविशेषे
| ५ औय्- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट,। इषम्, इष्व, कार्यविशेषार्थ क्यन्प्रत्ययस्तु सामान्यसूत्रेणैव सिद्धः।।
इष्म।। एवमर्थभेदन त्रिधा भिद्यमानत्वेन क्यनस्तदन्तधातूनामपि
६ ऊया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। त्रैविध्यात् पूर्वमिच्छाक्यन्नन्तधातूनां रूपाणि निरूप्यन्ते। अत्रापि
७ ऊय्या-त्, स्ताम्, सुः, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।। पूर्वं केवलानां चतुर्दशानां स्वराणां तदनु स्वरान्तानां तदनु
८ ऊथिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। व्यञ्जनान्तानाञ्च नाम्नां क्रममाश्रित्य निरूपणा ज्ञेया।।
९ ऊयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः ।। __अथ प्रस्तुतमनुस्रियते।।
| १० औयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ अंविष्णुम्, अकारं वेच्छतीति ।
अरम्, ऋकारमिच्छतीति रीयति।। २ आम्, आकारमिच्छतीति - ईयति।
७ रीय-धातोरूपाणि॥ ३ इं कामम्, इकारं वेच्छतीति ४ ई लक्ष्मीम्, ईकारं वेच्छतीति
१ रीय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। ईय-धातोरूपाणि।।
२ रीये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १ ईय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
३ रीय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात, तम्, त। आणि, आव,
आम।। २ ईये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ३ ईय- तु/तात, ताम, न्त। :/तात. तम. त। आनि. आव. | ४ अरीय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। आम।।
५ अरीय्- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, ४ ऐय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। .
इष्म।। ५ ऐय्- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, ६ रीया- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। इष्म।।
७ रीय्या-त. स्ताम, सः। :, स्तम. स्त। सम. स्व, स्म।। ६ ईया- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
८ रीयिता-'', रौ, र:। सि, स्थः, स्था स्मि, स्वः, स्मः ।। ७ ईय्या-त्, स्ताम्, सुः, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।। ९ रीयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।। . ८ ईयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
१० अरीयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ ईयिष्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।।
ऋतो रीः।। ४।३।१०९।। इति ऋकारस्य 'री' इत्यादेशः ।। १० ऐयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। क्यनि ।।४।३।११२।। इत्यनेन अवर्णस्थाने ईकारः ।
ऋम्, ऋकारमिच्छतीति ऋयति। दीर्घश्चिवयङ्क्क्ये षु ।।४।३।१०८॥ इत्यनेन ह्रस्वस्थाने
८ ऋय-धातोरूपाणि।। दीर्घत्वम्।।
१ ऋय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ५ उशिवम्, उकारं वेच्छतीति
२ ऋये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ६ ऊ महादेवं चन्द्रं पालकम्, ऊयति
३ ऋय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, ऊकारं वेच्छतीति
आम।। ऊय-धातोरूपाणि।।
४ आर्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। १ ऊय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
-
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यन्प्रत्ययान्त)
५ आर्य (आर) - ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ ऋया ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
स्म ॥
७ ऋय्या- त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व, ८ ऋयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ ऋयिष्यति, तः न्ति । सि, थः, थ । आमि, आवः आमः ।। १० आर्यिष्य (आरिष्य) - त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव,
आम ।।
५.१०, क्यो वा ।। ४३४८१ ।। इति विकल्पेन क्यनो लुग्भवति ।।
अलम्, लृकारमिच्छतीति, रीयति । ऋत्कार्यस्य लुकारेऽतिदेशात् रीरिति रीः । ऋफिडादिपाठाभ्युपगमे तु लीयति। ९ रीय- धातोरूपाणि । ।
"
१ रीय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आम: ।। २ रीये त्, ताम्, युः । तम्, त। यम्, व, म।। ३ री तु/तात्, ताम्, न्तु
तात् तम् त। आणि आव
आम ।।
४ अरीय-त्, ताम् ।
तम् तम्, आव, आम॥
५ अरीय् ईत, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ रीया शकार ३० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ रीव्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ रीयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥
,
९ रीयिष्यति, तः न्ति सि, थः थ आमि आवः आमः ॥ १० अरीयिष्य तु ताम्, न् तम् तम्, आव, आम।। लीय धातोरूपाणि ।।
-
१ लीय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ लीये त्, ताम्, यु: । :, तम्, त। यम्, व, म ।।
३ लीय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । आणि, आव,
आम ।।
४ अलीय-त्, ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम।।
५ अलीय्- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ लीया - ञ्चकार इव ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ लीय्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ।। ८ लीयिता रौ र 1 सि स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ लोविष्य- ति, तः न्ति। सि थ था आमि आव
"
337
आमः ।।
१० अलीयिष्य- त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम।। लृम्, लृकारमिच्छतीति लृयति ।। १० लय धातोरूपाणि ।।
"
१ लय-ति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आवः, आमः ।। २ ल्ये तु ताम् युः । तम् । यम्, व म।।
३ लय- तु/तात्, ताम्,
न्तु । : /तात् तम् त। आनि, आव,
आम ।।
४ आल्य-त्, ताम्, न्।
तम्, त। म्, आव, आम ॥
५
आल्य् (आलु) ईत, इष्टाम् इषु ई इष्टम्, इट, इपम्,
इष्व, इष्म ।।
६ ल्या शकार ३० ।। म्बभूव ३० ।। मास ३० ॥
७
८
व्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, सम, स्व, स्म ।। लुयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। विष्यति, तः न्ति । सि, थः, था आमि, आव आमः ।।
९
-
·
१० आयिष्य (आलिष्य) - तु ताम्, न्, तम्, ताम्, आव,
"
आम ।।
लवर्णस्य ऋवर्णसवर्णतामाश्रित्येदमुदाहृतम्, ऋफिडादिपाठोऽप्यत्राभ्युपगतः ।।
अयं विष्णुम्, एकारं वेच्छतीति एयति। - ११ एय धातोरूपाणि ।।
१ एयति, तः न्ति सि, ध, थ आमि आव, आमः ॥
तम् त। यम्, व म।।
२ एये तु ताम, युः ३ एय- तु/तात्, ताम्,
न्तु
आम ।।
४ ऐय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त । म्, आव, आम ।।
५ ऐय्- ईत, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व
इष्म ।।
तात् तम् त आनि आव
६ एया- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥ ७ एय्या- त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ एविता रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ।।
९ एविष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आवः आमः ॥ १० ऐयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम ।।
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________
338
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग आयम्, ऐकारमिच्छतीति ऐयति।। 1३ आव्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १२ ऐय-धातोरूपाणि।।
आमा
| ४ आव्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ ऐय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।।
५ आव्य्- ईत, इष्टाम, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इप्व, २ ऐये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
इष्म। ३ ऐय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात, तम्, त। आनि, आव,
६ आव्या- कार इ०।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। आम।।
७ आव्य्या - त्, स्ताम्, सुः, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।। ४ ऐय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
८ आव्यिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ५ ऐय्- ईत, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट,। इषम्, इष्व, | ९ आव्यिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: इष्मा
आमः।। ६ ऐया- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
१० आव्यिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ ऐय्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
सन्निपातपरिभाषया क्यनो लग्न भवति। ८ ऐयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
इति केवलस्वरप्रकृतिकक्यन्नन्ता धातवः।। ९ ऐयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।। अथ व्यञ्चनसंपृक्तस्वरान्तप्रकृतिकक्यन्नन्ता धातवः १० ऐयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।।
पुत्रमिच्छतीति पुत्रीयति। आम्, ओकारमिच्छतीति अव्यति।
१५ पुत्रीय-धातोरूपाणि।। १३ अव्य-धातोरूपाणि।।
| १ पुत्रीय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। १ अव्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। | २ पुत्रीये- त, ताम्, युः। :, तम्, त। यम, व, म।। २ अव्ये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म।।
३ पुत्रीय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव, ३ अव्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, आम।। आम।।
| ४ अपुत्रीय-त, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ आव्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। | ५ अपुत्रीय- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इप्व, ५ आव्य्- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट,। इषम्, इष्व, । इष्म।। इष्म।।
६ पुत्रीया- कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ६ अव्या-ञ्चकार इ०।। म्बभूव इ०|| मास इ०।।
७ पुत्रीय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ७ अय्या -त्, स्ताम्, सुः, स्तम्, स्त, सम, स्व, स्म।।
८ पुत्रीयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ अव्यिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः॥ ९ पुत्रीयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ९ अव्यिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
आमः।। आमः।।
| १० अपुत्रीयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १० आव्यिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
सुपुत्रमिच्छतीति सुपुत्रीयति। सन्निपातपरिभाषया क्यनो लुग्न भवति।।
१६ सु-पुत्रीय-धातोरूपाणि।। आवम्, औकारमिच्छतीति, आव्यति।
१ सुपुत्रीय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, १४ आव्य-धातोरूपाणि।।
आमः।। १ आव्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि. आव: आमः।। २ सुपुत्रीये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम, व, म।। २ आव्ये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
| ३ सुपुत्रीय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि,
आव, आम।।
|
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यन्प्रत्ययान्त)
४ स्वपुत्रीयत्, ताम्, न्, तम् तम् आव, आम ५ स्वपुत्रीय् ईत, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ सुपुत्रीया कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ सुपुत्रीय्या तु स्ताम् सुः
स्म ।।
स्तम्, स्त, सम्, स्व,
८ सुपुत्रीयिता" रौ र सि, स्थः, स्थ ९ सुपुत्रीयिष्यति, तः न्ति। सि
थ
,
स्मि, स्वः स्मः ॥
,
था। आमि आव
आमः ।।
१० स्वपुत्रीयिष्य तु ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम ॥ अजमिच्छतीति अजीयति ।
१७ अजीय धातोरूपाणि ।।
१ अजीय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। तम्, त यम्, व, म।।
२ अजीये तु ताम्, युः । ३ अजीय- तु/तात्, ताम्, न्तु
तात् तम् त। आनि, आव,
आम ।।
४ आजीय-त्, ताम्, न्, तम् तम्, आब, आम।।
५ आजीय् इत इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ अजीया उकार इ० ।। म्बभूव ३० ।। मास इ० ॥
७ अजीय्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ अजीविता रौ र सि, स्थः, स्था स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ अजीयिष्यति, तः न्ति। सि, थ, थ आमि आवः
आमः ||
१० आजीविष्य तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।। सुखमिच्छतीति सुखीयति । १८ सुखीय धातोरूपाणि ।।
१ सुखीयति, तः न्ति सि, थ, थ आमि आवः, आमः ॥
२ सुखीये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व म।।
,
३ सुखीय - तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । आनि, आव,
आम ।।
४ असुखीय तु ताम्, न्।
तम्, ताम्, आव, आम।।
५ असुखीय् ईत, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ सुखीया चकार ३० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
339
७ सुखीय्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ ८ सुखीयिता रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ।। ९ सुखीयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
"
आमः ।।
१० असुखीयिष्य तु ताम्, न्, तम्, तम, आव, आम ।। धर्ममिच्छतीति धर्मीयति ।
१९ धर्मीय धातोरूपाणि ।।
१
२
३
धर्मीय - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आम: ।।
धर्मीये त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म।।
धर्मीय - तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । आणि, आव,
आम ।।
अधर्मीय-त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ।।
अधर्मीय ईत, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६
धर्मीया - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७
धर्मीय्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ।। धर्मीयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
८
९ धर्मीयिष्य- ति, तः न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
४
५
आमः ।।
१० अधर्मायिष्य तु ताम् । तम् तम् आव आम गार्ग्यमिच्छतीति गार्गीयति ।
२० गार्गीय धातोरूपाणि ||
१
गार्गीय - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आव, आमः । गार्गीय तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व म
२
३ गार्गीय तु/तात्, ताम्, न्तु।: /तात् तम् ता आणि आव
आम ।।
४ अगार्गीय-त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम अगार्गीय ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व इष्म ।।
५
६
गार्गीया- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ गार्गीय्या- त् स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥ ८ गार्गीयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ गार्गीयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
आमः ॥
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________
340
१० अगार्गीयिष्य तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम आपत्यस्य क्यच्व्यो : १२ १४ १९१ ।। इति यकारस्य लोपः ॥
क्षुधि अशनमिच्छतीति अशनायति । २१ अशनाय धातोरूपाणि ।।
१ अशनाय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः,
आमः ।।
२ अशनाये तु ताम्, युः
३ अशनाय तु/तात्, ताम्, न्दु
आव, आम ।।
४ आशनाय तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम॥
५ आशनाय्- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म ।।
तम् त। यम्, व म
/तात् तम् त आनि
६ अशनाया ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ अशनाय्या- तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।।
सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
"
८ अशनायिता" रौ र ९ अशनायिष्यति, तः न्ति। सि, थः थ आमि आव
,
आमः ।।
१० आशनायिष्य- त्, ताम्, न् । तम्, त । म्, आव, आम ॥ कालान्तरोपभोगार्थमशनमिच्छतीति अशनीयति । २२. अशनीय धातोरूपाणि ||
१ अशनीयति, तः न्ति। सि, थः, थ आमि आवः,
"
आमः ।।
"
२ अशनीये तु ताम्, युः तम्, त यम्, व, म । । ३ अशनीय- तु/तात्, ताम्, न्तु।: /तात् तम् त। आनि,
आव, आम ।।
४ आशनीय-त्, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।।
५ आशनीय् ईत, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ अशनीया- चकार ३० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥ ७ अशनीय्या- तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व,
स्म ।।
८ अशनीयिता" रौ, र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ अशनीयिष्यति, तः न्ति। सि, थः थ आमि आव
आमः ॥
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
१० आशनीविष्य तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम पिपासायाम् पातुमुदकमिच्छतीति उदन्यति । २३ उदन्य धातोरूपाणि ।।
"
१ उदन्यति, तः न्ति । सि थः, थ आमि आवः, आमः ।। २ उदन्ये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।।
३ उदन्य- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात् तम् त। आनि, आव,
आम ॥।
४ औदन्य-त्, ताम्, न्, तम् त। म्, आव, आम ।। ५ औदन्य् (औदन्) ईत, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट,
इषम्, इष्व इष्म॥
६
उदन्या ( उदना) - चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ उदन्य्या ( उदन्या) तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥
८ उदन्यिता (उदनिता) - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि,
स्वः, स्मः ॥
९ उदन्यिष्य (उदनिष्य ) - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि,
आवः आमः ।।
१० औदन्यिष्य (औदनिष्य)- तु ताम्, न्तम्, ताम्,
आव, आम ।।
स्त्रातुमुदकमिच्छतीति उदकीयति । २४ उदकीय धातोरूपाणि ॥
१ उदकीयति, तः न्ति सि, थः था आमि, आव, आमः ।। २ उदकीये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म।। ३ उदकीय तु/तात्, ताम्, न्तु तात्, तम्, त आनि, आव,
आम ।।
४ औदकीय-त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ।। ५ औदकीय् ईत, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ||
६ उदकीया - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ उदकीय्या - त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ उदकीयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ उदकीयिष्यति, तः न्ति। सि, थ, थ आमि आव आमः ।।
१० औदकीविष्य तु ताम्, न् तम् तमू, आव, आम गधे, सत्यपि धने धनमिच्छतीति धनायति ।
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया ( क्यन्प्रत्ययान्त)
२५ धनाय धातोरूपाणि ।।
१ धनाय - ति, तः न्ति । सि, थः, थ । आमि, आवः, आमः ।। २ धनाये तु ताम्, युः तम्, त यम्, व, म।।
३ धनाय तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त। आनि आव
आम ।।
४ अधनाय-त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम
५ अघनाय् - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ धनाया ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
-
७ धनाच्या तु, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ ८ धनायिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ धनायिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
आमः ॥
१० अधनायिष्य तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम।। दातुं धनमिच्छतीति धनीयति । २६ धनीय धातोरूपाणि।।
१ धनीयति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ धनीये तु ताम, युः तम्, त यम्, व, म
३ धनीय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम ।।
४ अघनीय-त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ।
५ अधनीय् - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ धनीया - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ धनीय्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म । ८ धनीयिता रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
९ धनीयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ॥
१० अधनीयिष्य तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम।। वृषा
मैथुने वृषमिच्छतीति वृषस्यति ।
१
२
३
४
५
६
७
८
१
२
३
२७ वृषस्य धातोरूपाणि ।। -
वृषस्यति, तः न्ति सि, थ, थ आमि आवः, आमः ॥
"
वृषस्ये त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म।।
वृषस्य - तु/तात्, ताम्, न्तु।: /तात्, तम्, त । आनि, आव,
आम।।
स्व, स्म ॥
वृषस्थिता (वृषसिता ) - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि स्वः स्मः ॥
९ वृषस्थिष्य (वृपसिष्य) ति, तः न्ति। सि थ था आमि
आवः आमः ।।
१० अवृषस्यष्य (अनुषसिष्य) तु ताम्, न्, तम, ताम्, आव, आम।।
मैथुनेच्छाभिन्नच्छायाम्, वृषमिच्छतीति वृषीयति । २८ वृषीय धातोरूपाणि ।।
६
७
८
341
अवृषस्य-त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ।
अवृषस्य् (अवृषस् ) - ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म ।।
वृषस्या (वृषसा ) - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। वृषस्य्या (वृषस्या ) - तु स्ताम्, सुः ॥
स्तम्, स्त, सम्,
वृषीय - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। वृषीये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व म।।
वृषीय तु/तात्, ताम्, न्तु।: तात् तम् त। आणि, आव,
आम ।।
४ अवृषीय तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम ।।
५
अवृषीय ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म ।।
वृषीया - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
वृषीच्या तु स्ताम्, सुः
वृषीयिता - ", रौ, रः । सि,
2 वृषाश्वशब्दौऽत्र मैथुने वर्तते, मनुष्यादावपि हि प्रयुज्येते । अत एव "वृषस्यन्ती तु कामुकी" इति " अनेकयुगजीविन्यास्त्रेता यस्यास्त्रयोदशी " सा क्षीरकण्ठकं रामं वृषस्यन्ती न लज्जिता ।। १ ।। इति च स्वरसतः संगच्छते ।।
।
स्तम्, स्त, सभ्, स्व, स्म ।।
स्थः, स्थ । स्मि, स्वः स्मः ।।
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________
342
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
९ वृषीयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आवः । ९ अवीयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थ, थ। आमि आव:
आमः ।।
१० आश्वीयिष्य- तू, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ।। भोक्तुमभिलाषातिरेके, क्षीरमिच्छतीति क्षीरस्यति । ३१ क्षीरस्य धातोरूपाणि ।।
आमः ।।
१० अवृषीयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त । म्, आव, आम।। मैथुने, अश्वमिच्छतीति अश्वस्यति । २९ अश्वस्य धातोरूपाणि ||
१ अश्वस्यति, तः न्ति । सि. थः थ आमि आवः आमः । २ अश्वस्ये त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म
३ अश्वस्य- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम ।।
४ आश्वस्य-त्, ताम्, न्। तम्, त । म्, आव, आम ।
५ आश्वस्य् (आश्वस्) - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्त्र, इष्म॥
६ अश्वस्या (अश्वसा ) - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ अश्वस्य्या (अश्वस्या) - त्, स्ताम्, सु: । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥
अश्वस्यिता (अश्वसिता ) - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ अश्वस्थिष्य ( अश्वसिष्य ) ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आव: आमः ॥
१० आश्वस्यिष्य (आश्वसिष्य) - त्, ताम्, न्।, तम्, त। म्, आव, आम ।।
अत्राश्वशब्दो मैथुने वर्तते इति पूर्वमुक्तमेव । मैथुनभित्रेच्छायाम्, अश्वमिच्छतीति अश्वीयति । ३० अश्वीय धातोरूपाणि ।।
८
१ अश्वीयति, तः न्ति । सि, थः थ आमि आवः, आमः ।। २ अश्वीये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म ।। ३ अश्वीय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । आनि, आव,
आम ।।
४ आश्वीय-त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ।
५ आश्वीय् - ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ अश्वीया चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास ३० ॥
७ अश्वीय्यात् स्ताम् सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म । ८ अश्वीयिता- " रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
१
२
३
४
५
आम ।।
अक्षीरस्य-त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम
अक्षीरस्य् (क्षीरसा ) - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।
क्षीरस्या (क्षीरसा ) - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। क्षीरस्य्या (क्षीरस्या ) - तू, स्ताम्, सु: । :, स्तम्, स्त, । सम् स्व, स्म ।।
८ क्षीरस्थिता (क्षीरसिता) रौ र सि. स्थः, स्थ स्मि स्वः, स्मः ॥
९ क्षीरस्थिष्य (क्षीरसिष्य ) ति तः न्ति। सि थ थ आमि, आवः आमः ॥
१० अक्षीरस्थिष्य (अक्षीरसिष्य ) - तू, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम।।
भोक्तमभिषातिरेकाभावे, क्षीरमिच्छतीति क्षीरीयते।
३२ क्षीरीय धातोरूपाणि ।।
क्षीरीय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ॥ क्षीरीये तु ताम्, युः । तम् । यम् व म
क्षीरीय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । आणि, आव,
६
७
१
२.
क्षीरस्य - ति, तः न्ति । सि, थः, थ । आमि, आवः, आमः ।।
·
३
क्षीरस्ये- त्, ताम्, युः । :, तम् त। यम्, व म।।
क्षीरस्य - तु/तात्, ताम्, न्तु।: /तात्, तम्, त । आनि, आव,
आम ।।
४ अक्षीरीय-त्, ताम्, न् । तम् त। म्, आव, आम ।। ५ अक्षीरीय् ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म॥
६ क्षीरीया झकार ३० ।। म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥
७ क्षीरीय्या तु स्ताम् सुः
स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ।। क्षीरीयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥
८
९ क्षीरीयिष्य- ति, तः न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
,
आमः ॥
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यन्प्रत्ययान्त)
343 १० अक्षीरीयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। । ८ लवणीयिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्व:, भोक्तुमभिलाषातिरेके, लवणमिच्छतीति लवणस्यति।
स्मः ॥
९ लवणीयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ३३ लवणस्य-धातोरूपाणि।
आमः।। १ लवणस्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, १० अलवणीयिष्य-त. ताम, न। : तम. त। म, आव, आम।। आमः।।
तीर्थपामिच्छतीति तीर्थपीयति। २ लवणस्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
३५ तीर्थपीय-धातोरूपाणि। लवणस्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि,
१ तीर्थपीय-ति. तः. न्ति। सि. थः, थ। आमि. आवः, आव, आम।।
आमः। ४ अलवणस्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अलवणस्य् (अलवणस्)- ईत, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम,
२ तीर्थपीये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म।।
३ तीर्थपीय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, ६ लवणस्या (लवणसा)- कार इ०।। म्बभूव इ०।। मास
आव, आम।। इ०॥
४ अतीर्थपीय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ लवणस्य्या (लवणस्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,।
५ अतीर्थपीय- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, सम्, स्व, स्म।।
इष्व, इष्म।। ८ लवणस्थिता (लवणसिता)-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ।
६ तीर्थपीया- कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। स्मि, स्वः, स्मः।।
७ तीर्थपीय्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, ९ लवणस्यिष्य (लवणसिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ।
स्म।। आमि, आव: आमः।।
८ तीर्थपीयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। रिस, स्वः, स्मः ।। १० अलवणस्यिष्य (अलवणसिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। |
२ तीर्थपीयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
आमः।। म्, आव, आम।।
अस् च लौल्ये।। ४।३।११५।। इति असि सि वा | १० अतीर्थपीयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। लवणस्यति।।
मालामिच्छतीति मालीयति। भोक्तुमभिलाषातिरेकाभावे, लवणमिच्छतीति लवणीयति।
३६ मालीय-धातोरूपाणि।। ३४ लवणीय-धातोरूपाणि।
१ मालीय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। १ लवणीय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, | २ मालीये- त्, ताम्, यु: । :, तम्, त। यम्, व, म।। आमः।।
३ मालीय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, २ लवणीये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म॥
आम।। ३ लवणीय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, ता आनि, | ४ अमालीय-त. ताम. ना. तम. त। म. आव. आम। आव, आम।।
५ अमालीय- ईत, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, ४ अलवणीय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अलवणीय- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट,। इषम्, | इष्व, इष्म।।
६ मालीया- चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ० ।। ६ लवणीया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ मालीय्या- त, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ७ लवणीय्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, ८ मालीयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
इष्म।।
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________
344
९
मालीयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, था आमि, आव
आमः ।।
१० अमालीयिष्य- त्, ताम्, न्। तम्, त । म्, आव, आम ।। रमामिच्छतीति रमीयति ।
३७ रमीय धातोरूपाणि ।।
१ रमीय - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आम: ।। २ रमीये तु ताम्, युः तम्, त यम्, व, म ३ रमीय- तु/तात्, ताम्,
न्तु । : /तात्, तम्, त । आणि, आव,
आम ।।
४ अरमीय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम ।
५ अरमीय् ईत, इष्टाम्, इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ रमीया शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ रमीय्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ ८ रमीयिता" रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ रमीयिष्यति, तः न्ति । सि थः, थ आमि आव
आमः ।।
१० अरमीयिष्य तु ताम्, न्, तम्, तम, आव, आम ॥ कविमिच्छतीति कवीयति । ३८ कवीय धातोरूपाणि ।।
१ कवीय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः । २ कवीये- तू, ताम्, युः । तम्, त । यम्, व, म
३ कवीय - तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । अनि, आव,
आम ।।
४ अकवीयत् ताम्, न्, तम् तम् आव, आम
५ अकवीय् ईत, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ कवीया - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास ३० ।।
७ कवीय्या- त्, स्ताम्, सु: ।: स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ कवीयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ कवीयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
,
आमः ॥
१० अकवीयिष्य तु ताम्, न्। तम्, त म्, आव, आम रविमिच्छतीति रखीयति ।
१ रवीयति, तः न्ति। सि थ थ आमि आव आमः ॥
२
रवीये त्, ताम्, युः । तम्, त । यम्, व, म
,
३ रवीय- तु/तात् ताम्, न्तु
आम ।।
४ अरवीय-त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ॥ अरवीय् - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इपम्, डाव, इष्म ।।
५
६ रवीया शकार इ० ।। म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥
७ रवीय्या- त् स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥ ८ रवीयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ।।
९ रवीयिष्यति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आव
-
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ३९ रवीय धातोरूपाणि ।।
"
तात् तम् त। आणि आव
आमः ।।
१० अरवीयिष्य तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम ॥ अग्निमिच्छतीति अग्नीयति ।।
४० अग्नीय धातोरूपाणि ||
१ अग्नीय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आवः, आमः ।। २ अग्नीये तु ताम, युः । तम् त। यम्, व म।। ३ अग्नीय- तु/तात्, ताम्, न्तु।: /तात् तम् त। आनि आव
आम ॥
४ आग्नीय-त्, ताम्, न्, तम् त। म्, आव, आम ।
५ आग्नीय्- ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम् इष्व
इष्म ।।
६ अग्नीया कार ३० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास ३० ॥
७ अग्नीय्या- त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ अग्नीयिता" रौ र सि स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥
"
,
९ अग्नीयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
आमः ॥
१० आग्नीविष्य तु ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम।। सुमतिमिच्छतीति सुमतीयति । ४१ सु-मतीय धातोरूपाणि ॥
१ सुमतीय-ति, तः न्ति सि, थः था आमि, आवः,
आमः ॥
२ सुमतीये तु ताम्, युः तम् त यम्, व, म
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यन्प्रत्ययान्त)
345
३ सुमतीय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १३ दध्यस्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, आम।।
आम।। ४ स्वमतीय-तू, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आमा ४ अदध्यस्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ स्वमतीय- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, ५ अदध्यस्य् (अदध्यस्)- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ सुमतीया-शकार इ०।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। | ६ दध्यस्या (दध्यसा)-अकार इ०।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ सुमतीय्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, । ७ दध्यस्य्या (दध्यस्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्म।।
स्व, स्म।। ८ सुमतीयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ दध्यस्यिता (दध्यसिता)-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, ९ समतीयिष्य- ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः स्वः, स्मः।। आमः ।।
दध्यस्थिष्य (दध्यसिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। १० स्वमतीयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आमि, आव: आमः।। भोक्तुमभिलाषातिरेके, दधि इच्छतीति दधिस्यति, दध्यस्यति । १० अदध्यस्यिष्य (अदध्यसिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, वा।
आव, आम।। ४२ दधिस्य-धातोरूपाणि।।
अस् च लौल्ये ।।४।३।११५ ।। इति असि दध्यस्यति।।
भोक्तुमभिलाषातिरेकाभावे, दधि इच्छतीति दधीयति। १ दधिस्य-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ।
४४ दधीय-धातोरूपाणि॥ २ दधिस्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ३ दधिस्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, | १ दधीय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। आम।।
२ दधीये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ४ अदधिस्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम। ३ दधीय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात, तम्, त। आनि, आव, ५ अदधिस्य (अदधिस्)- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । |
आम।। इषम्, इष्व, इष्म।।
४ अदधीय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ दधिस्या (दधिसा)- ञ्चकार इ०॥म्बभूव इ० ।। मास इ०।। । ५ अदधीय- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट. । इषम्, इष्व, ७ दधिस्य्या (दधिस्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्,
इष्म।। स्व, स्म।।
६ दधीया- अकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ८ दधिस्यिता (दधिसिता)-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, ७ दधीय्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम, स्व, स्म।। स्वः, स्मः।।
८ दधीयिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ दधिस्यिष्य (दधिसिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, था ९ दधीयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव · आमि, आवः आमः।।
आमः।। १० अदधिस्यिष्य (अदधिसिष्य)- त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, १० अदधीयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आव, आम।।
सह खेन वर्तते इति सखः। तमिच्छति, सखायमिच्छति,यद्वा अस् च लौल्ये ।।४।३।११५।। इति असि दधिस्यति।।
सखीमिच्छतीति सखीयति। ४३ दध्यस्य-धातोरूपाणि।।
४५ सखीय-धातोरूपाणि।। १ दध्यस्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। | १ सखीय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। २ दध्यस्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
२ सखीये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________
346
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ३ सखीय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, १६ विधूया- चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। आम।।
|७ विधूय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ४ असखीय-त, ताम, न्। :, तम्, ताम, आव, आम।। ८ विधुयिता-",रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ५ असखीय- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, | ९ विधूयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: इष्म।।
आमः।। ६ सखीया- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०॥
१० अविधूयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ सखीय्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। विध्यति विरहिणो जनानिति विधुश्चन्द्रः ।। ८ सखीयिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
धनुमिच्छतीति धनूयति॥ ९ सखीयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
४८ धनूय-धातोरूपाणि॥ आमः।।
| १ धनूय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। १० असखीयिष्य-तु, ताम्, न्।:, तम, त। म, आव, आम।। प्रध्यमिच्छतीति प्रधीयति।
| २ धनूये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
३ धनूय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, ४६ प्र-धीय-धातोरूपाणि।।
आम।। १ प्रधीय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।।। ४ अधनूय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। २ प्रधीये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ५ अधनूय्- ईत, इष्टाम्, इपुः। ई:, इष्टम्, इष्ट. । इषम्, इप्व, तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव
इष्म।। आम।।
६ धनूया- कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ४ प्राधीय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
७ धनूय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ५ प्राधीय- ईत, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व,
८ धनूयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। इष्म।।
९ धनूयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ६ प्रधीया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
आमः॥ ७ प्रधीय्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ८ प्रधीयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
| १० अधनूयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ प्रधीयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
धनुशब्दो धनुषि वर्तते।। आमः।।
चमूमिच्छतीति चमूयति। १० प्राधीयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
४९ चमूय-धातोरूपाणि॥ न प्रादिरप्रत्यय इति प्ररहितस्य धातुसंज्ञा भवति।। १ चमूय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। विधुमिच्छतीति विधूयति।
२ चमूये- त, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ४७ विधूय-धातोरूपाणि।।
३ चमूय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, १ विधूय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।।
आम।। ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
४ अचमूय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। ३ विधूय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
५ अचमूय्- ईत, इष्टाम्, इपुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, आम।।
इष्म।। ४ अविधूय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
|६ चमूया- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ५ अविधूय्- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व,
| ७ चमूय्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
८ चमूयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। इष्म।।
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________
347
नामधातुप्रक्रिया (क्यन्प्रत्ययान्त) ९ चमूयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: । ३ पित्रीय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, आमः।।
आम।। १० अचमूयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ४ आपत्राय-1, ताम्, ना, तम्, ताम्, आव, आमा। जुवं सरस्वतीमिच्छतीति जूयति।
५ अपित्रीय- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व,
इष्म।। ५० जूय-धातोरूपाणि।।
६ पित्रीया-कार इ०।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। १ जूय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।। ७ पित्रीय्या- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। जूये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
८ पित्रीयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ३ जूय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, ९ पित्रीयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आम।।
आमः।। ४ अजूय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।।
१० अपित्रीयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अजूय्- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व,
ऋतो रीः ।।४।३।१०९।। इति ऋकारस्थाने 'री' इष्म।।
इत्यादेशः।।
मातरमिच्छतीति मात्रीयति। ६ जूया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ जूय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
५३ मात्रीय-धातोरूपाणि।। ८ जूयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
| १ मात्रीय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। ९ जयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।। | २ मात्रीये-त. ताम. यः।: तम. त। यम. व. म।। १० अजूयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
३ मात्रीय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात, तम्, त। आणि, आव, भुवमिच्छतीति भूयति।
आम।। ५१ भूय-धातोरूपाणि।।
४ अमात्रीय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
| ५ अमात्रीय- ईत, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम, इष्ट, । इपम्, इप्व, १ भूय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।।
इष्म।। २ भूये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
६ मात्रीया- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ३ भूय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
७ मात्रीय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। आम।।
८ मात्रीयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ४ अभूय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त।म्, आव, आम।।
९ मात्रीयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ५ अभूय्- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व,
आमः।। इष्म।।
१० अमात्रीयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ भूया- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
ऋतो रीः ।।४।३।१०९।। इति ऋकारस्थाने 'री' ७ भूय्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
| इत्यादेशः ।। ८ भूयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।।
पित पितृशब्दस्य ऋकारमिच्छतीति पितृयति। ९ भूयिष्य- ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः ।।
५४ पितृय-धातोरूपाणि। १० अभूयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। पितरमिच्छतीति पित्रीयति।
१ पितृय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
२ पितृये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ५२ पित्रीय-धातोरूपाणि।
३ पितृय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव, १ पित्रीय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। आम।। २ पित्रीये- तु, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________
348
४ अपितृय-त्, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम ।। ५ अपितृय्- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व,
इष्म || ६ पित्या
कार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥ ७ पितृय्यात् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ ८ पितृयिता - " रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ पितृयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ।।
१० अपितृयिष्य तु ताम्, न्, तम्, तम, आव, आम ॥ गमलं गम्नुधातोरनुकरणभूतं गम्लुशब्दमिच्छतीति गम्रीयति, ऋफिडादिपाठाभ्युपगमे तु गम्लीयति ।
५५ गम्रीय धातोरूपाणि ।।
१ गम्रीय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ । आमि, आवः, आमः ।। २ गम्रीये तु ताम् युः । तम्, त यम्, व म ३ गम्रीय तु/तात्, ताम्, न्तु।: तात्, तम्, त आणि आव
आम ।।
४ अगघ्रीय तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम।।
५ अगप्रीय ईत, इष्टाम्, इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ||
६ गन्रीया - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ गप्रीय्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ।। ८ गनीयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ गप्रीयिष्यति, तः न्ति सि, थ, थ आमि आव
2
"
आमः ॥
१० अगग्रीविष्य तु ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम ॥ ऋत्कार्य लृकारेऽपीतिवचनात् लृकारस्थाने "ऋतो रीः " ॥ ४ । ३ । १०९ ।। इति री' इत्यादेशः ॥
५६ गम्लीय धातोरूपाणि ।।
१ गम्लीय -ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आम: ।। २ गम्लीये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म।। ३ गम्लीय तु/तात्, ताम्, न्तु
तात् तम् त। आनि, आव,
आम ।।
४ अगम्लीय तु ताम्, न्, तम्, त म, आव, आम॥ ५ अगम्लीय्- ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ गमनीया चकार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
७ गम्लीय्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म । ८ गम्लीयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥
९ गम्लीयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आव:
आमः ।।
१० अगम्लीयिष्य- त्, ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम ।। गं गम्लृधातोर्लुकारमिच्छतीति गम्यति । ५७ गम्ल्य धातोरूपाणि ।।
गम्ल्य - ति, तः न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। गम्ल्ये - तू, ताम्, यु: । :, तमू, त। यम्, व,
म।।
३ गम्लय - तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । आनि, आव,
आम ।।
१
२
४
५
अगम्य तु ताम्, न्, तम् तम् आव, आम
अगम्लुय् ईत, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व इष्म ।।
६ गम्ल्या- कार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ गम्लुय्या- तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ।। ८ गम्लुयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ।। ९ गम्लूयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
"
आमः ।।
१० अगम्यष्य- तू, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ।। अस्त विष्णोरपत्यम् इ, अस्य विष्णोः स्त्री ई लक्ष्मी:, तेन तया वा सह वर्तत इति से, सयमिच्छतीति सेयति । ५८ सेय धातोरूपाणि ।।
१
सेय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आव, आमः ।। सेये तु ताम् युः । तम् त। यम्, व म।।
२
३ सेय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम ।।
४ असेय-त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ।।
५
असेय् ईत, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ सेया कार ३० ।। म्बभूव ३० ।। मास ३० ॥
७ सेय्या- त्, स्ताम्, सु: ।: स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ सेविता रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
९ सेविष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आवः आमः ॥ १० असेयिष्य- त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आत्र, आम।।
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________
नाम:।
नामधातुप्रक्रिया (क्यन्प्रत्ययान्त) रायमिच्छतीति रैयति।
सन्निपातपरिभाषया क्यनो लुग्न भवति।। ५९ रैय-धातोरूपाणि।।
द्यामिच्छतीति द्यव्यति। १ रैय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
६१ द्यव्य-धातोरूपाणि। २ रैये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
| १ द्यव्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ३ रैय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, २ द्यव्ये- त, ताम, यः। :, तम, त। यम, व, म।। आम।।
| ३ द्यव्य- तु/तात, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, ४ अरैय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आम।। ५ अरेय्- इत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम, इष्व, ४ अद्यव्य-त. ताम, न। :, तम, त। म, आव, आम।। इष्म।।
५ अद्यव्य्- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, दृष्ट, । इपम्, डाव, ६ रैया- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।।
इष्म।। ७ रैय्या- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
|६ द्यव्या-ञ्चकार इ०।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ८ रैयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
७ द्यव्य्या (द्यव्या)-त. स्ताम. सः। :. स्तम. स्त.। सम. स्व, ९ रैयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः ।।
स्म। १० अरैयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
८ घव्यिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। यद्यपि रायि छान्दस इति भाष्याद रैशब्दद द्वितीयान्तात् क्यनि लौकिकानि रूपाणि न भवन्ति, तथापि वर्णक्रमानुरोधेन ।
९ द्यव्यिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
आमः।। छान्दस प्रयोगं मतान्तरं वाश्रित्य रूपाणि दर्शितानि।। यद्वा अया एशब्दवाच्येन विष्णुना सह वर्तते इति सैः, तमिच्छतीति,
१० अधव्यिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। सैयति, इति सैय-धातोरूपाणि वाच्यानि।।
सन्निपातपरिभाषया क्यनो लुग्न भवति।। गामिच्छतीति गव्यति।
नावमिच्छतीति नाव्यति। ६० गव्य-धातोरूपाणि।।
६२ नाव्य-धातोरूपाणि।। १ गव्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। १ नाव्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। २ गव्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। | २ नाव्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ३ गव्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, | ३ नाव्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, आम।।
आम।। ४ अगव्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। | ४ अनाव्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अगव्य्- ईत, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, ५ अनाव्य्- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।। ६ गव्या-अकार इ०|| म्बभूव इ०।। मास इ०।।
|६ नाव्या- ञ्चकार इ०।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ गव्य्या (गव्या)-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, ७ नाव्य्या (नाव्या)- त, स्ताम, सः। :, स्तम, स्त,। सम,
स्म। ८ गव्यिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। नाव्यिता-".रौ. र:। सि. स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ गव्यिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | २ नायिष्य- ति. तः न्ति। सि. थः. थ। आमि. आव: आमः।।
आमः।। १० अगव्यिष्य- त, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
| १० अनाव्यिष्य- त, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। ।
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________
350
ग्लावमिच्छतीति ग्लाव्यति। ६३ ग्लाव्य धातोरूपाणि ॥
१ ग्लाव्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः । २ ग्लाव्ये त्, ताम्, युः तम् त। यम् व म ३ ग्लाव्य- तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम्, त आनि, आव,
आम ॥
४ अग्लाव्य-त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ।। ५ अग्लाव्य्- ईत, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम् इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ ग्लाव्या- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ ग्लाव्या (ग्लाव्या) - तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥
८ ग्लाव्यिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ ग्लाव्यिष्यति, तः न्ति। सि, थः, थ आमि आव
,
आमः ॥
१० अग्लाव्यिष्य- त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ।। सन्निपातपरिभाषया क्यनो लुग्न भवति ।।
लोकते इति लोक्, तमिच्छतीति लोक्यति ।
६४ लोक्य धातोरूपाणि ।।
-
१ लोक्य-ति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आवः, आमः ॥ २ लोक्ये - त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।। ३ लोक्य तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि, आव,
आम ।।
४ अलोक्य-त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ।। ५ अलोक्य् (अलोक्) - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इयम्, इष्व, इष्म॥
६ लोक्या (लोका) ञ्चकार ३० ।। म्बभूव इ० ।। मास ३० ।। ७ लोक्य्या (लोक्या) - त्, स्ताम्, सुः ।, स्तम्, स्त, । सम्,
स्व, स्म ॥
८ लोक्यिता (लोकिता)", रौ, र सि स्थः, स्थ। स्मि
स्वः, स्मः ।।
९ लोक्विष्य (लोकिष्य) ति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आवः आमः ।
१० अलोवियष्य (अलोकिप्य) तू, ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग चित्रं लिखतीति चित्रलिक, तमिच्छतीति चित्रलिख्यति ।
६५ चित्रलिख्य धातोरूपाणि ।।
१ चित्रलिख्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि, आव, आमः ।।
२ चित्रलिख्ये तु ताम् युः ।
तम्, त यम्, व म।।
३ चित्रलिख्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।: /तात्, तम् त। आनि,
आव, आम ।।
४ अचित्रलिख्य-त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम।। ५ अचित्रलिख्य (अधिलिख) ईत, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट, इयम्, इष्व इष्म॥
६ चित्रलिख्या (चित्रलिखा) - झुकार ३० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास इ० ।।
७ चित्रलिख्या (चित्रलिख्या) - तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥
८ चित्रलिख्यिता (चित्रलिखिता)", रौ, र सि स्थ स्थ । स्मि, स्वः, स्मः ॥
J
९ चित्रलिख्यिष्य (चित्रलिखिष्यति, तः न्ति सि, थ, थ। आमि, आवः आमः ॥
१० अचित्रलिख्यिप्य (अचित्रलिखिष्य) तु ताम्, न्तम्, त । म्, आव, आम ।।
सुष्ठु
वल्गतीति सुवल्, तमिच्छतीति सुवल्ग्यति ।
६६ सु-वग्ल्य धातोरूपाणि ।।
१ सुवलयति, तः न्ति। सि थ था आमि आव
आमः ।।
२ सुवल्ग्ये तु ताम्, युः
तम् त यम्, व, म।।
:/ ३ सुवलय तु/तात्, ताम्, न्तु तात्, तम्, त आनि, आव,
आम ।।
४ स्ववल्ग्य-त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ।। स्ववल्ग्य् (स्ववल्ग्) - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, ।
५
इषम्, इष्व, इष्म॥
६ सुवल्ग्या (सुवल्गा) शकार ३० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।।
७ सुवय्या (सुवल्या) तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त । सम्, स्व, स्म ॥
-
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________
351
नामधातुप्रक्रिया (क्यन्प्रत्ययान्त) ८ सुवल्यिता (सुवल्गिता)-'', रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, ६ लिखितड्या (लिखितडा)- कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। स्वः, स्मः।।
मास इ०।। ९ सुवलियष्य (सुवल्गिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ।। ७ लिखितड्य्या (लिखितड्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, आमि, आव: आमः।।
स्त, । सम्, स्व, स्म।। १० स्ववलियष्य (स्ववल्गिष्य)- त, ताम्, न्। :, तम्, त। म, | ८ लिखितड्यिता (लिखितडिता)-", रौ, र:। सि, स्थः, आव, आम।।
स्था स्मि, स्वः, स्मः।। श्लाघते इति श्लाक् तमिच्छतीति श्लाघ्यति।
| ९ लिखितयिष्य (लिखितडिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः,
__थ। आमि, आव: आमः।। ६७ श्लाघ्य-धातोरूपाणि।
१० अलिखितयिष्य (अलिखितडिष्य)- तु, ताम्, न्। :, तम्, १ श्लाघ्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। । ताम, आव, आम।। २ श्लाघ्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
वाचमिच्छतीति वाच्यति। ३ श्लाघ्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, ।
६९ वाच्य-धातोरूपाणि॥ आम।।
| १ वाच्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। ४ अश्लाघ्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।।
| २ वाच्ये- तु, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ५ अश्लाघ्य (अश्लाघ्)- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट,। | इषम्, इष्व, इष्म।।
| ३ वाच्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम।। ६ श्लाघ्या (श्लाघा)-ञ्चकार इ०।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ७ श्लाघ्य्या (श्लाघ्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्,
४ अवाच्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
५ अवाच्य- ईत, इष्टाम्, इपुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इपम्, इप्व, स्व, स्म।।
इष्मा ८ श्लाध्यिता (श्लाघिता)-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, | स्वः, स्मः।।
६ वाच्या (वाचा)-ञ्चकार इ०।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ९ श्लायिष्य (श्लाघिष्य)- ति, तः. न्ति। सि. थः. थ।।७ वाच्य्या (वाच्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम,
आमि, आव: आमः।। १० अश्लाघ्यिष्य (अश्लाघिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्,
| ८ वाच्यिता (वाचिता)-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, आव, आम।।
स्वः, स्मः।। लिखितो डकारो येन स लिखितङ्, तमिच्छतीति
९ वाच्यिष्य (वाचिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि,
आव: आमः।। लिखितङ्यति।
१० अवाच्यिष्य (अवाचिष्य)- त्, ताम्,. न्। :, तम्, त। म्, ६८ लिखितङ्य-धातोरूपाणि।।
आव, आम।। १ लिखितड्य-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, | सहाञ्चति गच्छतीति सघ्रयङ , तमिच्छतीति सघ्रयच्यति। आमः ।।
७० सध्यच्य-धातोरूपाणि।। २ लिखितड्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ३ लिखितड्य- तु/तात, ताम्, न्त। :/तात. तम. त। आनि. १ सध्यच्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि. आव:. आव, आम।।
आमः।। ४ अलिखितड़य-त. ताम, न।: तम. त। म. आव, आम।। । २ सध्यच्ये-त्, ताम्, युः। :, तम्, ता यम्, व, म।। ५ अलिखितड्य् (अलिखित)- ईत, इष्टाम, इषः। ईः । ३ सध्यच्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म।।
आव, आम।।
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________
352
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ४ असध्यच्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।।
७२ देवव्यञ्च्य-धातोरूपाणि।। ५ असध्यच्य् (असध्यच्)- ईत, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, १ देवयच्य-ति. तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म।।
आमः।। ६ सध्यच्या (सध्यचा)- अकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास | २ देवयज्च्ये- त, ताम, यः। : तम, त। यम, व, म।। इ०।।
३ देवयज्च्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, ७ सध्यच्य्या (सध्यच्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । आव, आम।। सम्, स्व, स्म।।
४ अदेवव्यञ्च्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ सध्यच्यिता (सध्यचिता)-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। ५ अदेवव्यञ्च्य (अदेवयञ्च्)- ईत, इष्टाम्, इपुः । ई:, इष्टम्, स्मि, स्वः, स्मः।।
| इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म।। ९ सध्यच्यिष्य (सध्यचिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। ६ देवयज्च्या (देवद्याञ्चा)- कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास
आमि, आव: आमः।। १० असध्यच्यिष्य (असध्यचिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। ७ देवव्यच्य्या (देवाच्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। म्, आव, आम।।
- सम्, स्व, स्म।। सहाञ्चति पूजयतीति सध्यङ्, तमिच्छतीति सध्यञ्च्यति। ८ देवत्र्यञ्च्यिता (देवयञ्चिता)-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। ७१ सध्यञ्च्य-धातोरूपाणि।।
स्मि, स्वः, स्मः॥
१९ देवत्र्यञ्च्यिष्य (देववञ्चिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। १ सध्यञ्च्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः,
आमि, आव: आमः।। आमः।।
१० अदेवत्र्यञ्च्यिष्य (अदेवयञ्चिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, २ सध्यञ्च्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ताम, आव, आम।। ३ सध्यञ्च्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, | देवमञ्चति गच्छतीति देवद्यङ्, तमिच्छतीति देवाच्यति। आव, आमा
७२ देवव्यच्य-धातोरूपाणि।। ४ असध्यञ्च्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
| १ देवत्र्यच्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, ५ असध्यञ्च्य (असध्यञ्च्)- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्,
आमः।। इष्ट,। इषम्, इष्व, इष्म।।
२ देवव्यच्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ६ सध्यज्च्या (सध्यञ्चा)- ञ्चकार इ०।। म्बभूव इ० ।। मास
३ देवव्यच्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, इ०।।
आव, आम।। ७ मधयच्या (सध्यञ्च्या)-तु, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। ४ अदेवयच्य-त. ताम. न। :, तम्, ताम्, आव, आमा। सम्, स्व, स्म।।
| ५ अदेवव्यच्य (अदेवयच्)- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, ८ सध्यञ्च्यिता (सध्यञ्चिता)-", रौ, रः। सि, स्थः, स्था। इष्ट. । इषम, इष्च, इष्म।। स्मि, स्वः, स्मः।।
|६ देवयच्या (देवद्यचा)- ञ्चकार इ०।। म्बभूव इ० ।। मास ९ सध्यञ्च्यिष्य (सध्यञ्चिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, था | इ०॥ आमि, आव: आमः।।
|७ देवयच्य्या (देवाच्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । १० असध्यञ्च्यिष्य (असध्यञ्चिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, । सम्, स्व, स्म।। ताम्, आव, आम।।
| ८ देवयच्यिता (देवयचिता)-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। देवसञ्चति, पूजयतीति देवयङ् तमिच्छतीति देवद्यञ्च्यति॥ | स्मि, स्व:, स्मः।।
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________
353
नामधातुप्रक्रिया (क्यन्प्रत्ययान्त) ९ देवयच्यिष्य (देवधचिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, था | ८ राज्यिता (राजिता)-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्व:, आमि, आव: आमः।।
स्मः।। १० अदेवव्ययिष्य (अदेवद्यचिष्य)-त, ताम्, न्। :, तम्, त। ९ राज्यिष्य (राजिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, म्, आव, आम।।
आव: आमः।। चित्रिश्छकारो येन तमिच्छतीति चित्रितच्छयति। १० अराज्यिष्य (अराजिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, ७३ चित्रितच्छ्य-धातोरूपाणि।।
आव, आम।।
विषयान् उज्झति त्यजतीति विषयोत्, तमिच्छतीति १ चित्रितच्छय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः,
विषयोज्झ्यति। आमः।। २ चित्रितच्छये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
७५ विषयोज्झ्य-धातोरूपाणि।। ३ चित्रितच्छय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, | १ विषयोज्झ्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, था आमि, आवः, आव, आम।।
आमः।। ४ अचित्रितच्छय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ विषयोज्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ५ अचित्रितच्छय (अचित्रितच्छ)- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, ३ विषयोज्झ्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म।।
आव, आमा ६ चित्रितच्छया (चित्रितच्छा)- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०॥ ४ अविषयोज्झ्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। मास इ०।।
५ अविषयोज्झ्य् (अविषयोज्झ्)- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, ७ चित्रितच्छय्या (चित्रितच्छया)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म।। स्त, । सम्, स्व, स्म।।
|६ विषयोज्झ्य्या (विषयोज्झा)- चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। ८ चित्रितच्छियता (चित्रितच्छिता)-", रौ, रः। सि, स्थः, मास इ०॥ स्थ। स्मि, स्व:, स्मः।।
७ विषयोज्य्या (विषयोज्झ्या )- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, ९ चित्रितच्छियष्य (चित्रितच्छिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, स्त,। सम्, स्व, स्म।। थ। आमि, आव: आमः।।
८ विषयोज्झ्यिता (विषयोज्झिता)-", रौ, रः। सि, स्थः, १० अचित्रितच्छियष्य (अचित्रितच्छिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, | स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। त। म, आव, आम।।
| ९ विषयोज्झ्यिष्य (विषयोज्झिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, राजते इति राट् तमिच्छतीति राज्यति।
थ। आमि, आव: आमः ।। ___७४ राज्य-धातोरूपाणि।।
१० अविषयोज्झ्यिष्य (अविषयोज्झिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, १ राज्य-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
त। म्, आव, आम।। २ राज्ये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म।।
उपदिष्टो अकारो येन स उपदिष्टब्, तमिच्छतीति ३ राज्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
उपदिष्टञ्यति। आम।।
७६ उप-दिष्टव्य-धातोरूपाणि।। ४ अराज्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। ५ अराज्य् (अराज्)- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट,।
| १ उपदिष्टज्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः,
आमः ।। इषम्, इष्व, इष्म।। ६ राज्या (राजा)- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
२ उपदिष्टज्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ७ राज्य्या (राज्या)- त. स्ताम. सः। : स्तम. स्त.। सम । ३ उपदिष्टव्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम. त। आनि. स्व, स्म।।
आव, आम।।
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________
354
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ४ उपादिष्टव्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ लघट्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, ५ उपादिष्टञ्य् (उपादिष्टञ्)- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, / आम।। इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म।।
४ अलघट्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ उपदिष्टच्या (उपदिष्टजा)- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास | ५ अलघट्य् (अलघट्)- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, ।
इषम्, इष्व, इष्म।। ७ उपदिष्टञ्य्या (उपदिष्टञ्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, |६ लघट्या (लघटा)-अकार इ०।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। स्त, । सम्, स्व, स्म।।
७ लघट्य्या (लघट्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। ८ उपदिष्टञ्यिता (उपदिष्टबिता)-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। सम्, स्व, स्म।। स्मि, स्वः, स्मः।
लघटियता (लघटिता)-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, ९ उपदिष्टञ्यिष्य (उपदिष्टजिष्य)- ति, त:, न्ति। सि, थः, था | स्वः, स्मः।। आमि, आव: आमः।।
लघटियष्य (लघटिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। १० उपादिष्टञ्यिष्य (उपादिष्टत्रिष्य)- तु, ताम्, न्। :, तम्, त। आमि, आव: आमः ।। म्, आव, आम।।
१० अलघटियष्य (अलघटिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, सरटं मेघमिच्छतीति सरट्यति।
आव, आम।। ७७ सरट्य-धातोरूपाणि॥
सुष्ठु पठतीति सुपट, तमिच्छतीति सुपठ्यति। १ सरट्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।।
७९ सु-पठ्य-धातोरूपाणि।। २ सरट्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। | १ सुपठ्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ३ सरट्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, २ सुपठ्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। आम।।
३ सुपठ्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, ४ असरट्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आम।। ५ असरट्य् (असरट्)- ईत, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट,। ४ स्वपठ्य-त, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम॥ इषम्, इष्व, इष्म।।
स्वपठ्य् (स्वपल्)- ईत, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट,। ६ सरट्या (सरटा)- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। इषम्, इष्व, इष्म।। ७ सरट्य्या (सरट्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, ६ सुपठ्या (सुपठा)- चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। स्व, स्म।।
७ सुपठ्य्या (सुपठ्या )- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। ८ सरट्यिता (सरटिता)-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, सम्, स्व, स्म।। स्वः, स्मः।।
८ सुपठ्यिता (सुपठिता)-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, ९ सरयिष्य (सरटिष्य)- ति, तः. न्ति। सि. थः, थ। आमि, स्वः, स्मः। आव: आमः।।
९ सुपम्यिष्य (सुपठिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। १० असरयिष्य (असरटिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, | आमि, आव: आमः।। आव, आम।।
| १० स्वपठ्यिष्य (स्वपठिष्य)- त, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, लघटं वायुमिच्छतीति लघट्यति।
आव, आम।। ७८ लघट्य-धातोरूपाणि॥ १ लघट्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ लघट्ये- तु, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यन्प्रत्ययान्त)
वाडते स्वातीति वाद, तमिच्छतीति वाड्यति। ८० वाड्य धातोरूपाणि ।।
१ वाड्य-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ वाड्ये तु ताम् युः । तम्, त यम्, व. म
३ वाड्य तु/तात्, ताम्, न्तु
तात्, तम्, त आनि आव
आम ।।
४ अवाक्य-त्, ताम्, न्, तम् तम् आव, आम॥
५ अवाक्य् (अवाड्) - ईत, इष्टाम् इषुः ई:, इष्टम्, इष्ट,
इषम्, इष्व, इष्म ।
६ वाड्या (वाडा) - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ वाइय्या (वाड्या) तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥
८ वाड्यिता (वाडिता ) - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ।।
९ वाडियष्य (वाडिष्य)- ति, तः न्ति सि, थः, था आमि
आवः आमः ।
१० अवाडियष्य (अवाडिष्य) - त्, ताम्, न्।, तम्, त। म्, आव, आम ॥
लुप्तश्चासौ ढकारश्च लुप्तद्, तमिच्छतीति लुप्तढ्यति । ८१ लुप्तढ्य धातोरूपाणि ।।
१ लुप्तढ्य - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ॥ २ लुप्तक्ये तु ताम्, युः तम् । यम्, व म।।
३ लुप्तब्ध तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि, आव,
आम ।।
४ अनुप्तब्ध तु ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम॥ ५ अलुप्तढ्य् (अलुप्तद्) - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, ।
इषम्, इष्व, इष्म ||
६ लुप्तढ्या (लुप्तढा ) - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ लुप्तय्या (लुप्तढधा) - तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।।
८ लुप्तढ्यिता (लुप्तढिता ) - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि,
स्वः स्मः ॥
}
९ लुप्तयिष्य (लुप्तडिष्य) ति, तः न्ति सि, थः, था आमि, आवः आमः ॥
१० अनुप्तयिष्य (अलुप्तडिष्य ) - तु ताम्, न्, तम्, ताम्,
आव, आम ।।
१
२
४
५
सुष्ठु गणयतीति सुगणू,
सुगण्य - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ॥ सुगण्ये तु ताम्, युः तम् त। यम्, व म।।
३ सुगण्य तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम्, त आनि आव
आम ।।
६
७
८२ सु-गण्य धातोरूपाणि ।।
स्वगण्य-त्, ताम्, न्, तम् तम् आव, आम
स्वगण्य् (स्वगण) - ईत, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट,
इषम्, इष्व, इष्म ।
सुगण्या (सुगणा) झुकार ३० ।। म्बभूव ३० ॥ मास ३० । सुगण्य्या (सुगण्या) तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥
-
८ सुगण्यिता (सुगणिता) - रौ र सि स्थः, स्थ स्मि स्वः स्मः ॥
९ सुगण्यिष्य (सुगणिष्य) ति, तः न्ति सि, थः, था आमि, आवः आमः ॥
,
१० स्वगण्यिष्य (स्वगणिष्य) तु ताम्, न् तम् तम्, आव, आम ॥
जगन्तं जगतं वा वायुमिच्छतीति जगत्यति । ८३ जगत्य - धातोरूपाणि ।।
४
५
तमिच्छतीति सुगण्यति ।
1
355
१ जगत्य-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ जगत्ये तु ताम्, युः तम् त। यम्, व म ३ जगत्य तु/तात्, ताम्,
:,
तात्, तम्, त आनि, आव,
आम ।।
न्तु
अजगत्य-त्, ताम्, न्
तम् तम्, आव, आम ॥
अजगत्य् (अजगत्) - ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, ।
इषम्, इष्व, इष्म ।।
६
जगत्या ( जगता) - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ जगत्थ्या (जगत्या ) - तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥
८ जगत्यिता (जगतिता)", रौ, र सि स्थः, स्था स्मि स्वः, स्मः ॥
९ जगत्यिष्य (जगतिष्य ) - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि,
आवः आमः ।
१० अजगत्यिष्य (अजगतिष्य ) - तु ताम्, न्। तम्, त म् आव, आम ।।
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________
356
सुष्ठि नमतीति सुनत् तमिच्छतीति सुनत्यति । ८४ सु-नत्य धातोरूपाणि ।।
१ सुनत्य-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ सुनत्ये तु ताम् युः । तम्, त यम्, व म।।
,
३ सुनत्य- तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि, आव,
आम ॥
४ स्वनत्य-त्, ताम्, न्, तम् त। म्, आव, आम।। ५ स्वनत्य् (स्वनत्) - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म ॥
६ सुनत्या ( सुनता ) - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ सुनत्य्या (सुनत्या ) - त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥
८ सुनत्यिता ( सुनतिता ) - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ सुनत्यिष्य (सुनतिष्य ) ति, तः न्ति सि, थः, था आमि
आवः आमः ।
१० स्वनत्विष्य (स्वनतिष्य ) - तु ताम्, न्तम् तम् आव, आम।।
दधि मनातीति दधिमत्, तमिच्छतीति दधिमथ्यति । ८५ दधिमथ्य धातोरूपाणि ।।
१ दधिमथ्य-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः,
आमः ।।
२ दधिमध्ये तु ताम्, युः ।
तम्, त यम्, व, म
३ दधिमथ्य- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त। आनि, आव, आम ।।
४ अदधिमथ्यत्, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।। ५ अदधिमथ्य् (अदधिमथ्) - ईत, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म॥
६ दधिमथ्या ( दधिमथा) - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० || मास इ० ॥
७ दधिमख्या (दधिमथ्या) तु, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥
८ दधिमध्यिता ( दधिमथिता) - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥
९ दधिमध्यिप्य (दधिमथिष्य) ति, तः, न्ति । सि, थः, था
आमि आव आमः ॥
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
१० अदधिमध्यिष्य (अदधिमथिष्य ) - तु ताम् । तम त
म्, आव, आम।।
अग्निं मध्नाति काष्ठसंघर्षणेनोत्पादयतीति अग्निमत्,
तमिच्छतीति अग्निमथ्यति । ८६ अग्निमथ्य धातोरूपाणि ।।
१ अग्निमथ्य-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः,
आम: ।।
२ अग्निमध्ये - त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, मा ३ अग्निमथ्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। : /तात् तम् त। आनि,
आव, आम ।।
४ आग्निमध्य तु ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम।। ५ आग्निमथ्य् (आग्निमथ्) - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म ॥
६ अग्निमय्या (अग्निमथा) - चकार इ० ।। म्बभूव ३० ।। मास इ० ॥
७ अग्निमथ्या (अग्निमध्या) - त्, स्ताम्, सुः । स्तम् स्त, । सम्, स्व, स्म ॥
८ अग्निमध्यिता (अग्निमथिता) - रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
९ अग्निमयिष्य (अग्निमथिष्य ) - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ आमि, आवः आमः ।
१० आग्निमविष्य (आग्निमथिष्य) तु ताम्, न्। तम्, त
म्, आव, आम ।।
१
२
३
शरदमिच्छतीति शरद्यति ।
८७ शरद्य धातोरूपाणि ।।
शरद्य - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। शरद्ये तु ताम, युः । तम्, त यम्, व, म
शरद्य - तु/तात्, ताम्, न्तु । : / तात्, तम्, त । अनि, आव,
आम ।।
४ अशरद्य तु ताम्, न्तम्, तम, आव, आम।। ५ अशर ( अशरद् ) - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, ।
इषम्, इष्व इष्म॥
६
शरद्या (शरदा) - चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ शरद्य्या (शरद्या)- तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त। सम् स्व, स्म ।।
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________
357
नामधातुप्रक्रिया (क्यन्प्रत्ययान्त) ८ शरद्यिता (शरदिता)-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, ! ६ त्वद्या (त्वदा)- कार इ०।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। स्वः, स्मः।।
|७ त्वय्या (त्वद्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, ९ शरद्यिष्य (शरदिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि,
स्व, स्म।। आव: आमः।।
८ त्वधिता (त्वदिता)-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, १० अशरधिष्य (अशरदिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्,
स्मः ।। आव, आम।।
९ त्वद्यिष्य (त्वदिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः. थ। आमि, व्याघ्रपादमिच्छतीति व्याघ्रपाद्यति।
आव: आमः ।। ८८ व्याघ्रपाद्य-धातोरूपाणि।।
१० अत्वयिष्य (अत्वदिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, व्याघ्रपाद्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आव, आम।। आमः।।
युवां युष्मान् वेच्छतीति युष्मद्यति। २ व्याघ्रपाद्ये- तु, ताम्, युः।:, तम्, त। यम्, व, म।।
९० युष्मद्य-धातोरूपाणि।। ३ व्याघ्रपाद्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि,
१ युष्मद्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। आव, आम।।
२ युष्मद्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ४ अव्याघ्रपाद्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। ५ अव्याघ्रपाद्य् (अव्याघ्रपाद्)- ईत, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्,
३ युष्मद्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम।। इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म।। ६ व्याघ्रपाद्या (व्याघ्रपादा)- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास
४ अयुष्मद्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। इ०।।
५ अयुष्मद्य् (अयुष्मद्)- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । ७ व्याघ्रपाय्या (व्याघ्रपाद्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्,
इषम्, इष्व, इष्म।। स्त, । सम्, स्व, स्म।।
६ युष्मद्या (युष्मदा)-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ८ व्याघ्रपाधिता (व्याघ्रपादिता)-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। | ७ युष्मय्या (युष्मद्या)- त्, स्ताम्, सुः। :. स्तम्, स्त,। सम्, स्मि, स्वः, स्मः।
स्व, स्म।। ९ व्याघ्रपाधिष्य (व्याघ्रपादिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। । ८ युष्मद्यिता (युष्मदिता)-'', रौ, र:। सि, स्थः; स्थ। स्मि, आमि, आव: आमः।।
स्वः, स्मः।। १० अव्याघ्रपाधिष्य (अव्याघ्रपादिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, | ९ युष्मद्यिष्य (युष्मदिष्य)- ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, ताम्, आव, आम।।
आव: आमः ।। त्वामिच्छतीति त्वद्यति।
१० अयुष्मधिष्य (अयुष्मदिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, ८९ त्वद्य-धातोरूपाणि।।
आव, आम।। १ त्वद्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
मामिच्छतीति मद्यति। २ त्वद्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
९१ मद्य-धातोरूपाणि।। ३ त्वद्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
१ मद्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। आम।।
२ मद्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ४ अत्वद्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
३ मद्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, ५ अत्वय् (अत्वद्)- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, ।
आम।। इषम्, इष्व, इष्म।।
४ अमद्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________
358
५ अम (अमद्) ईत, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ मद्या (मदा) शकार ३० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥
७ मय्या (मद्या) तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व,
·
स्म ।।
८ महिता ( मदिता ) - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ मधिष्य ( मदिष्य)- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आवः आमः ॥
१० अमचिष्य (अमदिष्य) तू, ताम्, न्, तम् तम् आब,
आम ।।
आवाम्, अस्मान् वेच्छतीति अस्मद्यति । ९२ अस्मद्य धातोरूपाणि ||
१ अस्मद्य-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ अस्मद्ये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म
३ अस्मद्य तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । अनि, आव,
आम ।।
४ आस्मद्य-त्, ताम्, न्। तम्, लम्, आव, आम।। ५ आस्मद्य् (आस्मद् ) - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट ।
इषम्, इष्त्र, इष्म ॥
६ अस्मद्या (अस्मदा) - चकार ३० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ अस्मदय्या (अस्मद्या) तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, । सम् स्व, स्म ॥
८ अस्मद्यिता (अस्मदिता ) - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ अस्मथिष्य (अस्मदिष्य)- ति तः न्ति सि, थः, थ आमि आव आमः ॥
१० आस्मधिष्य (आस्मदिष्य) - त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्,
आव, आम ।।
समिधमिच्छतीति समिध्यति । ९३ सम् - इध्य - धातोरूपाणि ||
१ समिध्य-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ॥
२ समिध्ये तु ताम्, युः तम् त। यम्, व म।।
,
३ समिध्य तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त। आनि आव
आम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
४ समैध्य-त्, ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम।। समैध्य् (समैघ्) ईत, इष्टाम् इषुः ई, इएम, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
५
समिध्या (समिधा ) चकार ३० ।। म्बभूव ३० ।। मास ३० । समिध्य्या (समिध्या) तु स्ताम् सुः स्तम्, स्तः । सम्, स्व, स्म ॥
८ समिध्यिता ( समिधिता) - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
९ समिध्यिष्य ( समिधिष्य ) - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आवः आमः ॥
१० समेध्यिष्य (समेधिष्य) तु ताम्, न्तम्, ताम्,
६
७
१
२
३
४
५
आव, आम ।।
६
७
बोधतीति भुत्, तमिच्छतीति युध्यति । ९४ बुध्य धातोरूपाणि ।।
युध्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि, आव, आमः ।।
बुध्ये तु ताम्, युः ।
तम्, त यम्, व म।।
बुध्य- तु/तात्, ताम्,
न्तु । : /तात्, तम्, त । अनि, आव,
आम ॥
अबुध्य-त्, ताम्, न् ।
तम्, त। म्, आव, आम ।।
अबुध्य् (अबुध्) - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्,
इष्व, इष्म ।।
बुध्या (बुधा) - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ बुध्य्या (बुध्या) - त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।।
८ बुध्यिता ( बुधिता) - " रौ र सि स्थः, स्थास्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ बुध्यिष्य ( बुधिष्य ) - ति, तः, न्ति। सि, थः, था आमि
आवः आमः ।
१० अवध्यिष्य (अवुधिष्य) त्, ताम्, न् तम् ता म
आव, आम ।।
राजनमिच्छतीति राजीयति ।
९५ राजीय- धातोरूपाणि ||
१ राजीय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आवः, आमः ।। २ राजीये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म
३ राजीय- तु/तात्, ताम्, न्तु
तात्, तम्, त आनि आव
आम ।।
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यन्प्रत्ययान्त)
४ अराजीय-त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम।। ५ अराजीय् ईत, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट, इषम् इष्व,
इष्म ।।
६ राजीया - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ राजीय्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ राजीविता रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ राजीयिष्यति, तः न्ति सि थ थ आमि आव आमः ।।
१० अराजीयिष्य तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम अहरिच्छतीति अहर्यति ।
९६ अहर्य धातोरूपाणि ।।
१ अहर्यति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आवः, आमः ॥
२ अहर्ये तु ताम् युः । तम्, त यम् व, म।।
,
३ अहर्य - तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम ॥
४ आर्य तु ताम् । तम् तम्, आव, आम।। ५ आह (आहर्) -- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ अहर्या (अहरा) उकार ३० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।। ७ अहर्व्या (अहर्या) तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व,
-
स्म ॥
८ अहर्षिता ( अहरिता) - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ अहर्म्यिष्य (अहरिष्य ) - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि
आवः आमः ।
१० आहर्षिष्य (आहरिष्य ) - त्, ताम्, न् । तम्, त। म्, आव, आम ।।
अप इच्छतीति अप्यति।
९७ अप्य धातोरूपाणि ।।
१ अप्य-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ । आमि, आवः, आमः ।। २ अप्ये- त्, ताम्, युः । तम्, त । यम्, व, म ।। ३ अप्य- तु/तात्, ताम्,
न्तु । : /तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम ॥
४ आप्य-त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ॥
५ आप्य् (आप्) - ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म ।।
| ६ अप्या (अपा) - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७
अप्य्या (अप्या) - तू, स्ताम्, सु: ।: स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥
८ अप्यिता (अपिता) - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः,
359
स्मः ॥
९ अप्यिष्य ( अपिष्य ) - ति, तः, न्ति । सि, थ, थ। आमि
आवः आमः ।।
१० आप्यिष्य (आपिष्य ) - त्, ताम्, न् । तम्, त। म्, आव,
आम ।।
मालां गुम्फतीति मालागुप् तमिच्छतीति मालागुफ्यति ।
९८ मालागुफ्य धातोरूपाणि ।।
१ मालागुफ्य-ति, तः, न्ति । सि, थः थ। आमि, आव:,
आमः ।।
२
मालागुफ्ये - त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।। ३ मालागुफ्य तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि, आब, आम।।
-
४ अमालागुफ्य-त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ।। ५ अमालागुफ्य् ( अमालागुफ् ) इत इष्टाम् इषुः । ई. इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ मालागुपया ( मालागुफा)- चकार ३० ।। म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥
७ मालागुपय्या (मालागुफ्या) तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ ।
८ मालागुष्यिता ( मालागुफिता ), री, र सि-स्थ, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
,
९ मालागुपियष्य ( मालागुफिष्य ) ति तः न्ति । सि, थः, थ आमि आव आमः ॥
१० अमालागुष्यिष्य (अमालागुफिष्य)- तु ताम्, न्। तम्, तम्, आव, आम ।।
सुकते इति सुकपू, तमिच्छतीति सुकव्यति ।
९९ सु-कव्य - धातोरूपाणि ।।
१ सुकव्य-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ सुकव्ये त्, ताम् युः । तम्, त यम्, व, म।।
३ सुकव्य तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि आव
आम ।।
४ स्वकव्य-त्, ताम्, न्, तम् त। म्, आव, आम॥
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________
360
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५ स्वकव्य् (स्वकब्)- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट,। । ३ जय्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि. आव, इषम्, इष्व, इष्म।।
आम।। ६ सुकब्या (सुकबा)- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। । ४ अजय्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ सुकब्य्या (सुकब्या)- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, ५ अजय्य् (अजय)- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, । स्व, स्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ८ सुकब्यिता (सुकबिता)-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, ६ जय्या (जया)- शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। स्वः, स्मः।।
७ जय्य्या (जय्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, ९ सुकब्यिष्य (सुकबिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। स्व, स्म।। आमि, आव: आमः।।
८ जय्यिता (जयिता)-'', रौ, र:। सि, स्थः, स्था स्मि, स्वः, १० स्वकव्यिष्य (स्वकबिष्य)- त, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, ! स्मः ।। आव, आम।।
९ जय्यिष्य (जयिष्य)- ति, त:. न्ति। सि. थः. थ। आमि, कुकभमिच्छतीति ककुभ्यति।
आव: आमः।। १०० ककुभ्य-धातोरूपाणि।।
१० अजय्यिष्य (अजयिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, त! म्,
आव, आम।। १ ककुभ्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।।
गिरमिच्छतीति गीर्यति। २ ककुभ्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
१०२ गीर्य-धातोरूपाणि।। ३ ककुभ्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, आम।।
| १ गीर्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। ४ अककुभ्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ गीर्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ५ अककुभ्य् (अककुभ)- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट,। ३ गीर्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव, इषम्, इष्व, इष्म।।
आम।। ६ ककुभ्या (ककुभा)- चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास ४ अगीर्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। इ०।
५ अगीर्य (अगीर)- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट,। ७ ककुभ्य्या (ककुभ्या)- त्, स्ताम्, सुः1 :, स्तम्, स्त,।
इषम्, इष्व, इष्म।। सम्, स्व, स्म।।
६ गीर्या (गिरा)- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ८ ककुभ्यिता (ककुभिता)-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि,
७ गी- (गीर्या)- त्, स्ताम्, सुः, स्तम्, स्त, सम्, स्व,
स्म।। स्वः, स्मः॥
गीर्यिता (गिरिता)-", रौ, र:। सि, स्थ:, स्थ। स्मि, स्वः, ९ ककुभ्यिष्य (ककुभिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, था।
स्मः ।। आमि, आव: आमः।।
९ गीर्यिष्य (गिरिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः. थ। आमि, १० अककुभ्यिष्य (अककुभिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, ।
आव: आमः।। आव, आम।।
१० अगीर्यिष्य (अगिरिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, मकारान्तात् क्यन् न भवतीति मान्तं नाम नोदाहृतम्।।
आव, आम।। जयमाचक्षाणमिच्छतीति जय्यति।
पुरमिच्छतीति पूर्यति। १०१ जय्य-धातोरूपाणि॥
१०३ पूर्य-धातोरूपाणि।। १ जय्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः॥ १ पूर्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। २ जय्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, मा!
नाम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यन्प्रत्ययान्त)
361
३ पूर्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, । २ दिव्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। आमा
| ३ दिव्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात, तम्, त। आनि, आव, ४ अपूर्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आद, आम।।
आम।। ५ अपू(अपुर)- ईत, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, ४ अदिव्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। __इष्व, इष्म।।
५ अदिव्य (अदिव्)- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, । ६ पूर्या (पुरा)- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। इषम्, इष्व, इष्म।। ७ पूर्या (पुर्या)- त्, स्ताम्, सुः, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।। ६ दिव्या (दिवा)- कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ८ पूर्यिता (पुरिता)-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, | ७ दिव्या (दिव्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्मः ।।
स्व, स्म।। ९ पूHिष्य (पुरिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, ८ दिव्यिता (दिविता)-'', रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, आव: आमः।।
स्वः, स्मः।। १० अपूर्यिष्य (अपुरिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, | ९ दिव्यिष्य (दिविष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आमा
आव: आमः।। पुर्यतीति केचित्॥
१० अदिव्यिष्य (अदिविष्य)- तु, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, कमलं कमलां वाचक्षाणः कमल, तमिच्छतीति कमल्यति। आव, आम।। १०४ कमल्य-धातोरूपाणि।।
भ्वादित्वाभावान्न दीर्घः।।
दृशमिच्छतीति दृश्यति। १ कमल्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ कमल्ये- त, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
१०६ दृश्य-धातोरूपाणि॥ ३ कमल्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, | १ दृश्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। आम।।
२ दृश्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ४ अकमल्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ३ दश्य- तु/तात, ताम, न्तु।:/तात, तम्, त। आनि, आव, ५ अकमल्य् (अकमल्)- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई., इष्टम्, इष्ट,।।
आम।। इषम्, इष्व, इष्मा
४ अदृश्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ कमल्या (कमला)- चकार इ०।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
५ अदृश्य (अदृश्)- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, । ७ कमल्य्या (कमल्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, ।
इषम्, इष्व, इष्म।। सम्, स्व, स्म।। ८ कमल्यिता (कमलिता)-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, |
| ६ दृश्या (दृशा)- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। स्वः, स्मः।।
७ दृश्य्या (दृश्या)- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, ९ कमल्यिष्य (कमलिष्य)- ति, तः, न्ति। सि,. थः, थ। आमि, आव: आमः।।
| ८ दृश्यिता (दृशिता)-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्व:,
स्मः ।। १० अकमल्यिष्य (अकमलिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, | आव, आम॥
९ दृश्यिष्य (दृशिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, दिवमिच्छतीति दिव्यति।
आव: आमः।। १०५ दिव्य-धातोरूपाणि॥
१० अदृश्यिष्य (अदृशिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्,
आव, आमा १ दिव्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
स्म।।
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________
362
त्विषमिच्छतीति त्विष्यति ।
१०७ त्विष्य धातोरूपाणि ||
१ त्विष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आवः, आमः ।। २ त्विषये त्, ताम्, यु: । :, तम्, त । यम्, व, म।। ३ त्विष्य तु/तात्, ताम्, न्तु।: तात् तम् त। आणि आव
आम ।।
४ अत्विष्य-त्, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।। ५ अत्विष्य् (अत्विष्) - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व इष्म॥
६ त्विष्या (त्विषा)- चकार इ० ।। म्बभूव ३० ।। मास ३० ।। ७ त्विष्ट्या (त्विष्या)- त् स्ताम् सुः
स्तम्, स्त, सम्,
स्व, स्म ॥
८ त्विष्यिता ( त्विषिता ) - " रौ, र सि स्थः, स्था स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ त्विष्यिष्य ( त्विषिष्य ) - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि,
आवः आमः ॥
१० अत्विष्यिष्य (अत्विषिष्य ) - तु ताम्, न्। तम्, ताम्
आव, आम ।।
पय इच्छतीति पयस्यति । १०८ पयस्य धातोरूपाणि ।।
१ पयस्य-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ पयस्ये त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।।
३ पयस्य तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि, आव,
आम ।।
४ अपयस्य तु ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम । ५ अपयस्य् (अपयस् ) - ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व इष्म ।
६ पयस्या ( पयसा ) - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ पयस्य्या (पयस्या ) - त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।।
८ पयस्थिता ( पयसिता) - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ पयस्विष्य ( पयसिष्य)- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः आमः ।
१० अपयस्थिष्य (अपयसिष्य ) - त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्,
आव, आम ।।
१
अदस्य-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ॥ २ अदस्ये त्, ताम्, युः । :, तम् त। यम्, व, म ।।
३ अदस्य तु/तात्, ताम्, न्तु।: तात् तम् त। आनि आव
आम ।।
४
५
आदस्य-त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ।। आदस्य् (आदस्) - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म ॥
अदस्या (अदसा ) - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ अदस्य्या (अदस्या ) - त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥
८ अदस्थिता (अदसिता) - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ अदस्यिष्य (अदसिष्य ) - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव आमः ।।
१० आदस्यिष्य (आदसिष्य ) - तु ताम्, न्। तम् तम्
आव, आम ।।
६
७
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग अमुमिच्छतीति अदस्यति । १०९ अदस्य धातोरूपाणि ।।
,
१ विद्वस्यति, तः न्ति सि, थः थ आमि आवः, आमः ।। २ विद्वस्ये त्, ताम्, युः । :,
तम्, त । यम्, व, म।।
३ विद्वस्य तु/तात्, ताम्, न्तु
४
५
विद्वांसमिच्छतीति विद्वस्यति । ११० विद्वस्य धातोरूपाणि ।।
आम ।।
अविद्वस्य तु ताम्, न्, तम् तम् आव, आम।।
अविद्वस्य् (अविद्वस् ) ईत, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म॥
-
६ विद्वस्या (विद्वसा ) ञ्चकार ३० ।। म्बभूव इ० ।। मास ३० ।। ७ विद्वस्या (विद्वस्या) तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त
तात् तम् त। आनि आव
सम्, स्व, स्म ।।
८ विद्वस्यिता (विद्वसिता ) - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ विद्वस्यिष्य (विद्वसिष्य)- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः आमः ॥
१० अविस्विष्य (अविवसिष्य ) - तु ताम्, न्, तम् तम्
आव, आम।।
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यन्प्रत्ययान्त)
363 अनडुहमिच्छतीति अनुडुह्यति।
१० अगोरक्ष्यिष्य (अंगोरक्षिष्य)- तू, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, १११ अनडुह्य-धातोरूपाणि॥
आव, आम।।
इति व्यञ्जनान्तप्रकृतिकाः क्यन्नता धातवः। अवसिता १ अनडुह्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:,
हीच्छाक्यन्नन्ता धातवः।। आमः ।।
अथाचारक्यन्नन्ता धातवो निरूपणीयाः। यद्यप्य२ अनडुह्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
मीषामिच्छाक्यन्नन्तसदृशान्येव रूपाणि भवन्ति, तथापि ३ अनडुह्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
विग्रहवाक्यादिवैलक्षण्यात्स्थानशून्यत्वाभावार्थत्वाच कतिपयआम।।
धातूनां रूपाणि प्रदर्श्यन्ते।। पुत्रमिवाचरति व्यवहरतीति पुत्रीयति ४ आनडुह्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म, आव, आम।।
छात्रम्।। ५ आनडुस् (आनडुह्)- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, ।
११३ पुत्रीय-धातोरूपाणि।। इषम्, इष्व, इष्म।। ६ अनडुह्या (अनडुहा)- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास | १ पुत्रीय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। इ०॥
| २ पुत्रीये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ७ अनडुहा (अनडुय्या )- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। ३ पुत्रीय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव, सम्, स्व, स्म।।
आम।। ८ अनडुह्यिता (अनडुहिता)-'', रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, | ४ अपुत्रीय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। स्वः, स्मः।।
५ अपुत्रीय- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, ९ अनडुह्यिष्य (अनडुहिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। इष्म।। आमि, आव: आमः।।।
६ पत्रीया- ञ्चकार इ०।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। १० आनडुह्यिष्य (आनडुहिष्य)- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, ७ पत्रीय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। आव, आम।।
पुत्रीयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। गां रक्षतीति गोरट्, तमिच्छतीति गोरक्ष्यति।
९ पुत्रीयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ११२ गोरक्ष्य-धातोरूपाणि।।
आमः।। १ गोरक्ष्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि. आव: आमः।। । १० अपुत्रीयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
वस्त्रमिवाचरतीति वस्त्रीयति कम्बलम्। २ गोरक्ष्ये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ३ गोरक्ष्य- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
११४ वस्त्रीय-धातोरूपाणि।। आम।।
१ वस्त्रीय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ४ अगोरक्ष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ वस्त्रीये- तु, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।। ५ अगोरक्ष्य (अगोरक्ष)- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट,। | ३ वस्त्रीय-त/तात, ताम, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, इषम्, इष्व, इष्म।।
आम।। ६ गोरक्ष्या (गोरक्षा)- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। | ४ अवस्त्रीय-त, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ गोरक्ष्या (गोरक्ष्य्या) - त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। | ।।
N,' | ५ अवस्त्रीय- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, सम्, स्व, स्म।।
इष्म।। ८ गोरक्ष्यिता (गोरक्षिता)-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, |
'१६ वस्त्रीया- ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। स्वः, स्मः॥
| ७ वस्त्रीय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ९ गोरक्ष्यिष्य (गोरक्षिष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ।।
1 ८ वस्त्रीयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। आमि, आव: आमः।।
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________
364
९ वस्त्रीयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ॥
१० अवस्त्रीयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। प्रासाद इवाचरतीति प्रासादीयति कुट्याम् । ११५ प्रासादीय- धातोरूपाणि ।।
१ प्रासादीय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः,
आमः ।।
२ प्रासादीये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म।। ३ प्रासादीय- तु/तात्, ताम्, न्तु।: /तात्, तम्, त । अनि,
आव, आम ।।
४ प्रासादीय-त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ।। ५ प्रासादीय् - ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ प्रासादीया - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ प्रासादीय्या- त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व,
स्म ।।
८ प्रासादीयिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ प्रासादीयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
आमः ॥
१० प्रासादीयिष्य- त्, ताम्, न् । तम्, त । म्, आव, आम ।। कुट्यामिवाचरतीति कुटीयते प्रासादे । ११६ कुटीय धातोरूपाणि ।।
१ कुटीय - ति, तः न्ति । सि, थः, थ। आमि, आव, आमः ॥ २ कुटीये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।। ३ कुटीय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । अनि, आव,
आम ।।
४ अकुटीय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त । म्, आव, आम ।। ५ अकुटीय् - ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म ||
६ कुटीया - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥ ७ कुटीय्या - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ कुटीयिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ कुटीयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
१० अकुटीयिष्य- त्, ताम्, न्। ; तम्, त। म्, आव, आम ।। पर्यङ्क इवाचरतीति पर्यङ्कीयति मञ्चके । ११७ परि - अङ्कीय - धातोरूपाणि ।।
१ पर्यङ्कीय - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः,
आमः ।।
पर्यङ्कीये - त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।।
पर्यङ्कीय - तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । अनि, आव,
आम ।।
२
३
४ पर्याङ्कीय-त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ।।
५ पर्याङ्कीय् - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ पर्यङ्कीया - ञ्चकार ३० ।। म्बभूव इ० ।। मास ३० ।। ७ पर्यङ्कीय्या - त् स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व,
स्म ॥
८ पर्यङ्कीयिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ पर्यङ्कीयिष्य - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ।।
१० पर्यङ्कीयिष्य- तू, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम।। अथ करोत्यर्थकक्यन्नन्ता धातवः । ते च वक्ष्यमाणाश्चत्वार एव । तपः करोतीति तपस्यति । ११८ तपस्य धातोरूपाणि ||
१ तपस्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ । आमि, आवः, आमः ।। २ तपस्ये त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म
३ तपस्य - तु/तात्, ताम्, न्तु।: /तात्, तम्, त । अनि, आव,
आम।।
४ अतपस्य-त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ।। ५ अतपस्य् (अतपस्) - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ तपस्या (तपसा ) - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ तपस्य्या (तपस्या) - त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्,
स्व, स्म ॥
८ तपस्थिता ( तपसिता) - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यन्प्रत्ययान्त)
९ तपस्विष्य ( तपसिष्य ) - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि,
आवः आमः ।।
१० अतपस्विष्य (अतपसिष्य ) - तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम।।
अर्चायाम् नमः करोतीति नमस्यति । ११९ नमस्य धातोरूपाणि ।।
१ नमस्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आवः, आमः ॥ २ नमस्ये तु ताम् यु, तम्, त यम्, व म।। ३ नमस्य- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । अनि, आंव,
।
आम ।।
४ अनमस्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त । म्, आव, आम ।। ५ अनमस्य् (अनमस्) - ईत, इष्टाम् इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म ।
६ नमस्या ( नमसा ) - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ नमस्य्या (नमस्या)- तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥
८ नमस्थिता ( नमसिता) - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, यावहि, यामहि ।।
स्वः, स्मः ॥
९ नमस्यिय ( नमसिष्य ) ति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि
आवः आमः ।
१० अनमस्थिष्य (अनमसिष्य) तु ताम्, न्, तम् तम् आव, आम ।।
सेवायाम्, वरिवः करोतीति वरिवस्यति । १२० वरिवस्य धातोरूपाणि ।।
१ वरिवस्यति, तः, न्ति सि, थः, था आमि, आव,
आमः ।।
२ वरिवस्ये तु ताम्, युः तम् त। यम्, व म।। ३ वरिवस्य- तु/तात्, ताम्, न्तु।: /तात् तम् त। आनि,
आव, आम ।।
४ अवरिवस्य-त्, ताम्, न्।, तम्, त । म्, आव, आम ॥
५ अवरिवस्य् (अवरिवस् ) - ईत, इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम,
इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ वरिवस्या (वरिवस्या) शकार ३० ॥ म्बभूव इ० || मास
इ० ॥
365
७ वरिवस्य्या (वरिवसा ) - तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥
८ वरिवस्थिता (वरिवसिता) - रौ र सि स्थः, स्था स्मि, स्वः, स्मः ।।
९ वरिवस्थिष्य (वरिवसिष्य) ति, तः, न्ति । सि, थः, था आमि आवः आमः ॥
१० अवरिवस्थिष्य (अवरिवसिष्य) तु ताम्, न्। तम्, त
-
म्, आव, आम।।
आश्चर्ये, चित्रं करोतीति चित्रीयते । १२१ चित्रीय धातोरूपाणि ।।
१ चित्री-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे । २ चित्रीयेत, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
महि ।
३ चित्री-यताम्, येताम् यन्ताम् यस्व येथाम् यध्वम्, ये, यावहै यामहै।
४ अचित्री-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम् यध्वम्, ये,
५ अचित्रीयिष्ट पाताम्, घत, ष्ठाः षाथाम् इवम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ चित्रीया शक्रे म्बभूव, मास ।।
७ चित्रीयिषीष्ट यास्ताम्, रन्, ष्ठा, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ चित्रीयिता- "रौ र, से, साधे, ध्वे, हे स्वहे, स्महे ।। ९ चित्रीयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ॥
१० अचित्रीयिष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, घ्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये ष्यावहि ष्यामहि ।।
इति क्यन्नन्ता नामधातवः ॥
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________
366
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
अथ विपप्रत्ययान्तप्रकरणम्॥
आ इव आकार इवाचरतीति आति।
२ आ-धातोरूपाणि।। निरुपिताः क्यन्नन्ता नामधातवः। अथ क्विबन्ता नामधातवो निरुपणीयाः। कीदृशानाम्न: कस्मिन्नर्थे किप् प्रत्ययो
१ आ-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। भवतीति चेद् गृहाणेदं सूत्रम्
२ आ- यात्, याताम्, युः, याः, यातम्, यात, याम्, याव, कर्तुः क्विप् गल्भकीबहोडात्तु डित् ।।३।४२५ ।। ।
याम। कर्तुंरुपमानानाम्न आचारेऽर्थे क्विप् प्रत्ययो वा भवति, | ३ आ-तु/तात्, ताम्, न्तु। हि तात्, तम्, त नि, व, म।। गल्भकीबहोडेभ्यः पुनः स एव डित्। अश्व इवाचरति अश्वति। | ४ आ-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, व, म।। एवं गर्दभति। दधयति। गवा। नावा। अः प्रत्ययः। राजेवाचरति | ५ आस-ईत, ईष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म।। राजनति। मधुलिडिवाचरति मधुलेहति। गोधुगिवाचरति |
|६ औ- अतुः, उ: इथ, अथुः, अ, औ, इव, इम।। गोदोहति। गल्भकीबहोडात्तु ङित्। गल्भते। अपगल्भते। कीबते। विकीबते। होडते। विहोडते। गल्भांचक्रे। अवगल्भांचक्रे।
७ आया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। डित्वादात्मने पदं भवति। एके कर्तुः संबन्धिन उपमानाद | ८ इता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।। द्वितीयान्तात् विपक्यङाविच्छन्ति। अश्वमिवात्मानमाचरति
| ९ इष्य-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः ।। गर्दभः अश्वति। श्येनमिवाचरति काकः श्येनायते। तन्मतसंग्रहार्थ | १० एष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। कर्तुरिति षष्ठी व्याख्येया, द्वितीयाया इति चानुवर्तनीयम्। क्विबिति
इरिव काम इवाचरतीति अयति। पूर्वप्रसिद्ध्यनुवादः।।
३ इ-धातोरूपाणि।। ___ अथ पूर्वं केवलस्वरप्रकृतिकानां तदनु व्यञ्जनसम्पक्तस्वरान्तप्रकतिकानां तदन च व्यञ्जनान्तप्रकतिकानां | १ अय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। च क्रमाश्रित्य क्विबन्ता धातवो निरूप्यन्ते।।
२ अये-त्, ताम्, युः।:, तम्, त। यम्, व, म। अ इव विष्णुरिवाचरतीति अति।
३ अय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम।। १ अ-बातोरूपाणि।।
४ आय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ अ-ति, तः, न्ति, सि, थः, आमि, आवः, आमः।।
५ आय-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म।। २ ए-त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म।
६ इ- याय, यतुः, युः,ययिथ, यथः, य, याय, यय, यिव ३ अ- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, यिम।। आम।।
७ ईया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ४ आ-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, व, म।।
८ अयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ५ ए-त्, ष्टाम्, षुः, :, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व, ष्म।।
९ अयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः ।। मता०ऐ- त्, ष्टाम्, षुः, :, ष्टम्, ष्ट, षम्, ष्व, ष्म।।
१० आयिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। ६ औ- अतुः, उ: इथ, अथुः, अ, औ, इव, इम।।
ई लक्ष्मीः , सा इवाचरतीति अयति। ७ या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।।
४ ई-धातोरूपाणि॥ ८ इता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। १ अय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। ९ इष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।। २ अये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। १० एष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
३ अय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम।। एकाभ्योऽनभिधानादाचारक्विबनुत्पत्तिरिति केचित्।
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्विपप्रत्ययान्त)
367
४ आय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम॥
७ऋ-धातोरूपाणि॥ ५ आय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म।। १ अर-ति. तः, न्ति। सि. थः, थ। आमि, आव:, आमः।। ६ अया-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव० इ० ।। मास इ० ।।
२ अरे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। ७ ईया- त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
३ अर- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, ८ अयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
आम।। ९ अयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।। | ४ आर-त. ताम, न। : तम. ताम, आव, आम।। १० आयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
५ आर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म।। उ: शिव: स इवाचरतीति अवति।
६ आर, अरतुः, अरुः, आरिथ, अरथुः अर, आर, अरिव, ५ उ-धातोरूपाणि।।
अरिम।। १ अव-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
| ७ रिया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। २ अवे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
1८ अरिता-",रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ३ अव- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
९ अरिष्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः ।। आम।।
१० आरिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म, आव, आम।।
ऋरिव ऋकार इवाचरतीति अरति। ४ आव-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ आव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म।।
८ ऋ-धातोरूपाणि।।। ६ उवाव, ऊवतुः ऊवुः, उवविथ, ऊवथुः, ऊव, उवाव, १ अर-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। उवव, ऊविव, ऊविम।।
| २ अरे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। ७ ऊया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ३ अर- तु/तात. ताम, न्त। :/तात, तम, त। आणि, आव, ८ अविता-",रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
आम।। ९ अविष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।।
| ४ आर-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १० आविष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
५ आर्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म।। ऊः महादेवश्चन्द्रः पालको वा, स इवाचरतीति अवति।
६ अरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ६ऊ-धातोरूपाणि।।
७ ईर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। १ अव-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
८ अरिता (अरीता)-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, २ अवे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। ३ अव- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
|९ अरिष्य (अरीष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि,
२ आर आम।।
आव: आमः।। ४ आव-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
१० आरिष्य (आरीष्य)-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, ५ आव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म।। |
आम।। ६ अवा-ञ्चकार इ०।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
आ इव लकार इवाचरतीति अलति। ७ ऊया- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
९ ल-धातोरूपाणि॥ ८ अविता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। १ अल-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ९ अविष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।। २ अले-त. ताम. यः। : तम. त। यम, व, म। १० आविष्य-त्, ताम्, न्। ;, तम्, ताम्, आव, आम।।
३ अल- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, ___ आ इव ऋकार इवाचरतीति अरति।
आम।।
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________
368
४ आल-त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ॥
५ आलू-ईत्, इष्टाम् इषुः ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम् इष्व इष्म ।। ६ आल, अलतुः, अलु, आलिथ, अलधुः अल, अलिव, अलिम ||
आल,
७ रिया- तू, स्ताम्, सु: 1: स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ अलिता, री, रसि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ अलिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
आमः ।।
१० आलिष्य-त्, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम ।। लवणस्य ऋवर्णसवर्णतामाश्रित्य लवर्णस्थाने 'अर्' इति गुणे ऋफिडादिपाठाभ्युपगमाच्च लत्वे अलतीति । । वृद्धिस्थलेऽपि एवं मतान्तरविरोधोऽपि परिहृतो भवति ।। वि लूकार इवाचरतीति अलति।
एवं
१० लृ धातोरूपाणि ।।
१ अल-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ॥ २ अले-त्, ताम्, यु: । :, तम्, त । यम्, व, मा ३ अल- तु/तात्, ताम् न्तु
तात् तम् त आनि आव
आम ।।
४ आल-त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम
५ आल्-ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इए, इषम् इष्व इष्म ।।
६ अला - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ ल्या- तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ ८ अलिता- रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ अलिष्यति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आव: आमः ।।
१० आलिष्य-त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ।। मता० ७ इल्यात् ८ अलीता इत्यपि ।
ए: विष्णुः स इवाचरतीति अयति । ११ ए - धातोरूपाणि ||
म।
१ अय-ति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आवः, आमः ।। २ अये - त्, ताम्, यु: 1: तम्, त । यम्, व, ३ अय- तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि, आव,
आम ।।
४ आय तु ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम ॥ ५ आय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ अयाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ एया तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, समू, स्व, स्म । ८ अयिता- " रौ र सि, स्थ, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ।। ९ अयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ । आमि आवः आमः ।। १० आयिष्य-त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम।। ऐरिव ऐकार, इवाचरतीति आयति ।
१२ ऐ - धातोरूपाणि ।।
१ आयति, तः
न्ति
२ आये तु ताम् युः
३ आय- तु/तात्, ताम्,
आम ।।
सि, थः थ आमि आवः, आमः ।।
"
१
२
३
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
तम्
न्तु
४ आय-त्, ताम्, न्।, तम्, त। म्, आव, आम।।
५ आय्-ईत्, इष्टाम् इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
७
८
९
६ आयाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ ऐया तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, सम, स्व, स्म।। ८ आयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ आयिष्यति, तः न्ति सि, थः थ आमि आव
। यम्, व मा
/तात् तम् त आनि, आव,
आमः ।।
१० आयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम ।। औरिव ओकार इवाचरतीति अवति ।
१३ ओ धातोरूपाणि ।।
अव-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। अवे-त्, ताम् युः । तम् त। यम्, व, म
अव तु/तात्, ताम्, न्तु
/तात् तम् त आनि आव
आम ।।
४ आव-त्, ताम्, न्, तम्, तम्, आव, आम।।
५ आव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ अवाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
अव्या- तू, स्ताम्, सुः
स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥
अविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः, स्मः ॥
अविष्यति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आव आमः ॥
१० आविष्य-त्, ताम्, नू । :, तम्, त । म्, आव, आम ।। औरिव औकार इवाचरतीति आवति ।
१४ औ - धातोरूपाणि।।
१ आव-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्विप्प्रत्ययान्त)
२ आवे तु ताम् युः । तम्, त यम्, व म
३ आव- तु/तात्, ताम्, न्तु।: तात् तम् त। आनि, आव,
आम ।।
४ आव-त्, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम ।। ५ आव्-ईत्, इष्टाम् इषु, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व इष्म ।। ६ आवा कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ आव्या- त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ आविता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ आविष्यति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आव
आमः ।।
१० आविष्य-त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम।। इति केवलस्वरप्रकृतिका क्विवन्ता धातवः ।। क इवाचरतीति कति । १५ क - धातोरूपाणि । ।
१ क- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आव, आमः ।। २ के-त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म
३ क तु/तात्, ताम्, न्तु तात् तम् त आनि आव
: ।
आम ।।
४ अक-त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ॥
५ अक्-ईत्, इष्टाम्, इषु:, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।। ६ चक्-अ, अतु, उ:, इथ, अथुः, अ, अ, इव, इम ।। मतान्तरे चक्-औ अतुः, उ, इथ, अधु, अ, औ, इव,
इम ॥
७ क्या त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ ८ किता रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ किष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आवः आमः ॥ १० अकिष्य तु ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम।। एकस्वरात्प्रत्ययान्तादाम्भवतीति नागेशमतानुयायिनः,
तन्मते ६ का शकार, म्बभूव मास एवं सर्वत्र ॥
पुत्र इवाचरति पुत्रति।
१६ पुत्र - धातोरूपाणि ।।
१ पुत्र- ति, तः न्ति सि, थः, थ आमि, आव, आमः ।।
२ पुत्रे-त्, ताम् यु, तम्, त यम्, व म
३ पुत्र तु/तात्, ताम्, न्तु
आम ॥
/तात् तम् त। आनि आव
४ अपुत्र, ताम्, न्, तम, तम्, आव, आम!
५
अपुत्र ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व इष्म ।। ६ पुत्रा-शकार इ० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास ३० ।।
369
७ पुत्र्या- त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म । ८ पुत्रिता, री, रसि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ पुत्रिष्यति, तः न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः आमः ।। १० अपुत्रिष्य-त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ।। अश्व इवाचरतीति अश्वति। १७ अश्व - धातोरूपाणि ।।
१
अश्व-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। अवे-त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व,
२
म।
३ अश्व तु/तात् ताम्, न्तु
तात् तम् त आनि आव
आम ॥
४ आश्व-त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ।।
५
आध्-ईत्, इष्टाम्, इषु:, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६
अश्वाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
अश्व्या- तु स्ताम् सुः
स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥
८
अश्विता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ।। ९ अश्विष्यति, तः न्ति सि, थः थ आमि आवः आमः ।। १० आश्विष्य तु ताम्, न् तम् तम्, आव, आम।। क्ष्मा पृथ्वी, सा इवाचरतीति क्ष्माति ।
१८ क्ष्मा - धातोरूपाणि ।।
न्ति । सि, थः, थ मि वः मः ॥
क्ष्मा-ति, तः
१
२
क्ष्मा - यात्, याताम् यायुः, या, यातम्, यात, यायम्, याव याम ।
३ क्ष्मा - तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात् तम् त। णि, व, म।।
४ अक्ष्मा-त्, ताम्, न्। :, तम्, त । म्, व, म ।।
५ अक्ष्मास्-ईत्, इष्टाम् इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इत्रम्, इष्व, इष्म ।।
६ क्ष्म - औ, अतुः, उ:, इथ, अथुः, अ, औ, इव, इम ।।
७ क्ष्माया (क्ष्मेया) - तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व,
स्म॥
८ क्ष्मिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ क्ष्मिप्यति, तः न्ति । सि थ था आमि, आव आमः ॥ १० अक्ष्मिष्य तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम ॥
',
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________
370
माला इवाचरतीति मालाति।
१९ माला - धातोरूपाणि ॥
१ माला-ति, तः न्ति सि, थः थमि, वः, मः ॥
२ माला- यात्, याताम् यायुः, या, यातम्, यात, यायम्, याव, याम।
३ माला- तु/तात्, ताम्, न्तु
/तात् तम् त। नि, व, म
४ अमाला-त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, व, म
५ अमालास्-ईत्, इष्टाम् इषुः ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ||
६ माला - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ मालाया- तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥ ८ मालिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ मालिष्यति, तः न्ति। सि, थः, थ आमि आवः
आमः ॥
-
१० अमालिप्य तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।। प्रमदा उत्तमस्त्री, सा इवचरतीति प्रमदाति । २० प्रमदा - धातोरूपाणि ।।
१ प्रमदा-ति, तः न्ति सि, थः, थमि वः, मः ॥
२ प्रमदा यात्, याताम् यायुः, या, यातम् यात यायम्, याव, याम।
३ प्रमदा- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । नि, व, म।।
४ प्रामदा-त्, ताम्, न्:, तम्, त । म्, आव, आम।। ५ प्रामदास्-ईत्, इष्टाम् इषुः, ई:, इष्टम् इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ प्रमदाकार ३० ॥ म्बभूव ३० ।। मास इ० ॥
७ प्रमदाया- त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥ ८ प्रमदिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ प्रमदिष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आव
आमः ॥
१० प्रामदिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त । म्, आव, आम।। न प्रादिरप्रत्ययः ॥ ३ ॥३४॥ इति प्ररहितस्य धातुसंज्ञा ।। वि: पक्षी, स इवाचरतीति वयति । २१ वि धातोरूपाणि ।।
१ वय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आवः, आमः ।।
२ वये त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।
३ वय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
४ अवय-त्, ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम ॥
५ अवाय्-ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ||
६ वि-वाय, व्यतुः, व्युः, वयिथ, व्यथुः व्य, वाय, वय, व्यिव व्यिम् ॥
७
वीया तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म । ८ वयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः, स्मः ।।
९ वयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आवः आमः ।। १० अवयिष्य- तू, ताम्, न् । :, तम् त। म्, आव, आम।। माधवमते नामधातूनामद्यतन्यां न वृद्धिस्तेन ५ अवयीत् इत्यादि, एवं सर्वत्र ।
४
५
१ कवय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
२
कवये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म
-
३ कवय तु/तात्, ताम्, न्तु।: तात् तम् त। आनि, आव,
आम ॥
कविरिवाचरतीति कवयति ।
२२ कवि धातोरूपाणि ।।
अकवय तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।।
-
अकवाय्-ईत्, इष्टाम् इषुः ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६
कवयाञ्चकार इ० ।। म्बभूव
इ० ।। मास इ० ॥
७
कवीया- तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । समू, स्व, स्म ॥ ८ कवयिता" रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
९ कवयिष्यति, तः न्ति। सि, थः थ आमि आव
आमः ॥
१० अकवयिष्य तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।। धीरिवाचरतीति धयति । २३ थी - धातोरूपाणि ।।
,
१ धयति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आवः, आम धये - त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म
२
३
धय- तु/तात्, ताम्, न्तु /तात्, तम्, त आनि, आव, आम ।।
४ अधय-त्, ताम्, न् । तम्, त । म्, आव, आम ।।
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (विप्प्रत्ययान्त)
371 ५ अधाय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, | ९ प्रियधयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: इष्म।।
आमः।। ६ दि-धाय, ध्यतुः, ध्युः, धयिथ, ध्यथुः, ध्य, धाय, धय, | १० अप्रियधयिष्य-त, ताम, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। ध्यिव, ध्यिम।।
विधुरिवाचरतीति विधवति। ७ धीया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ८ धयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
२६ विधु-धातोरूपाणि।। ९ धयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।। । १ विधव-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। १० अधयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। २ विधवे-तु, ताम्, युः।:, तम्, त। यम्, व, म। श्रीरिवाचरतीति श्रयति।
३ विधव- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, २४ श्री-धातोरूपाणि।
आम।।
४ अविधव-त, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ श्रय-ति, तः, न्ति। सि; थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
५ अविधाव-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, २ श्रये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
इष्म।। ३ श्रय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, आम।।
६ विधवा-शकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ४ अश्रय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म, आव, आम।।
७ विधूया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम, स्व, स्म।। अश्राय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम, इष्ट, इषम, इष्व, ८ विधविता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। इष्म।।
९ विधविष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ६ शि-श्राय, श्रियतुः, श्रियुः, श्रयिथ, श्रियथुः, श्रिय, श्राय, आमः।। श्रय, श्रियिव, श्रियिम।।
१० अविधविष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ श्रीया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
विभुरिवाचरतीति विभवति। ८ श्रयिता-", रौ, र:। सि, स्थ;, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
२७ वि-भु-धातोरूपाणि॥ ९ श्रयिष्य-ति, तः,न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।। १० अश्रयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
१ विभव-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। प्रियधीभिवाचरतीति प्रियधयति।
२ विभवे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
३ विभव- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, २५ प्रियधी-धातोरूपाणि।।
आम।। १ प्रियधय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। |
४ व्यभव-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ प्रियधये-त्, ताम्, युः।:, तम्, त। यम्, व, म।
५ व्यभाव-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ३ प्रियधय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात, तम्, त। आनि,
इष्म।। आव, आम।।
६ विबु-भाव, भुवतुः, भुवुः, भविथ, भुवथुः, भुव, भाव, ४ अप्रियधय-त्, ताम्, न्।:, तम्, ताम, आव, आम।।
भव, भुविव, भुविम।। यधाय्-इत्, इष्टाम्, इषुः, इ., इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ७ विभूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। इष्म।।
८ विभविता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ अप्रियधया-कार इ०|| म्बभूव इ०॥ मास इ०।।
९ विभविष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ७ प्रियधीया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ।
आमः।। ८ प्रियधयिता-", रौ, र:। सि, स्थ: स्थ। स्मि, स्व:, स्मः।।
१० व्यभविष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। न प्रादिरप्रत्ययः ।।३३।४।। इति विरहितस्य धातुसंज्ञा ।।
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________
372
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग दुरिव तरुरिवाचरतीति द्रवति।
(३ जम्बव- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, २८ दु-धातोरूपाणि।।
आम।।
४ अजम्बव-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ द्रव-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।।
| ५ अजम्बाव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इपम, इप्व, २ द्रवे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
इष्म।। ३ द्रव- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
६ जम्बवा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। आम।।
७ जम्बूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ४ अद्रव-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
८ जम्बविता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ५ अद्राव्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ९ जम्बविष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: इष्म।।
आमः।। ६ दु-द्राव, दुवतुः, दुवुः, द्रविथ, दुवथुः, दुव, द्राव, द्रव, | १० अजम्बविष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। दुविव, दुविम।।
ना इवाचरतीति नरति। ७ दूया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
३१ नृ-धातोरूपाणि।। ८ द्रविता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
१ नर-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। ९ द्रविष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।।
२ नरे-त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म। १० अद्रविष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
३ नर- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, भूरिव पृथ्वीवाचरतीति भवति।
आम।। २९ भू-धातोरूपाणि।।
४ अनर-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ भव-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
५ अनार-ईत, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म।। २ भवे-त, ताम, यः। :. तम. त। यम. व, म।
६ न-नार, व्रतुः, त्रुः, द्ररिथ, व्रथुः, व्र, नार, नर, निव, निम।। ३ भव- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
७ निया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। आम।।
८ नरिता-".रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ४ अभव-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
९ नरिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः ।। ५ अभाव-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, |
१० अनरिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। इष्म।।
पिता इवाचरतीति पितरति। ६ बु-भाव, भुवतुः, भुवुः, भविथ, भुवथुः, भुव, भाव, भव,
३२ पितृ-धातोरूपाणि। भुविव, भुविम।। ७ भूया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। १ पितर-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। ८ भविता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। २ पितरे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। ९ भविष्य- ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।। | ३ पितर- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, १० अभविष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आम।। जम्बूरिव स्वनामख्यातवृक्षविशेष इवाचरतीति जम्बवति। । ४ अपितर-त, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ३० जम्बू-धातोरूपाणि।।
५ अपितार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म।। १ जम्बव-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
६ पितरा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। २ जम्बवे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
७ पित्रिया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।।
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (विप्प्रत्ययान्त)
373 ८ पितरिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ७ पित्रिर्या- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ९ पितरिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | ८ पितरिता (पितरीता)-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, आमः।।
स्वः, स्मः।। १० अपितरिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। | ९ पितरिष्य (पितरीष्य)- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, स्वसा इवाचरतीति स्वसरति।
आव: आमः।। ३३ स्वसृ-धातोरूपाणि।।
१० अपितरिष्य (अपितरीष्य)-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्,
आव, आम।। १ स्वसर-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। २ स्वसरे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
नृरिव नृशब्दऋकार इवाचरतीति नरति। ३ स्वसर- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, |
३५ नृ-धातोरूपाणि।। आम।।
| १ नर-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। ४ अस्वसर-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम॥ २ नरे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। ५ अस्वसार-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, | ३ नर- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, इष्म।।
आम।। ६ स्वसरा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। | ४ अनर-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ स्वस्त्रिया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। । ५ अनार्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ८ स्वसरिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः॥ । इष्म।। ९ स्वसरिष्य- ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः ६ न-नार, नरतु, नरु:, नरिथ, नरथु, नर, नार, नर, नरिव, आमः ।।
नरिम।। १० अस्वसरिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ नीर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। सुष्ठ अस्यते स्वसा "सोरसे:।।" उण ।०८५३। इति ऋः।।। ८ नरिता (नरीता)-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, अस्योणादिनिष्पन्नत्वादव्यत्पन्नत्वम्। व्युत्पतिपक्षाश्रयणे तु
स्मः ।। ४ स्वसर-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। | ९ नरिष्य (नरीष्य)-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ५ स्वसार-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, | आमः।। इष्म।।
१० अनरिष्य (अनरीष्य)-तु, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव १० स्वसरिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आम।। पितृरिव पितृशब्दऋकार इवाचरतीति पितरति।
का इव क्लशब्द इवाचरतीति कलति। ३४ पितृ-धातोरूपाणि।।
३६ क्लु-धातोरूपाणि।। १ पितर-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। । १ कल-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। २ पितरे-त्, ताम, युः।:, तम. त। यम. व मा
२ कलेत्-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। ३ पितर- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, | ३ कल- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, आम।।
आम।। ४ अपितर-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
| ४ अकलत्-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अपितार-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, । ५
| ५ अकाल-ईत, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म।।
इष्म।।
। ६ च-काल, क्लतुः, क्लुः, कलिथ, क्लथुः, क्ल, काल, ६ पितरा-ञ्चकार इ०।। म्बभूव इ०।। मास इ०।।
कल, क्लिव, क्लिम।।
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________
374
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ७ क्रिया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। मतान्तरे-७ किल्यात्। ८ कलीता इत्यपि।। ८ कलिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
गम्तृरिव गम्लुशब्दलकार इवाचरतीति। ९ कलिष्य- ति, तः, ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
३९ गमल-धातोरूपाणि।। आमः।। १० अकलिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
१ गमल-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। गमा इव गम्लुशब्द इवाचरतीति गमलति। २ गमले-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। ३७ गम्लु-धातोरूपाणि।।
३ गमल- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आन,
आम।। १ गमल-ति, तः, न्ति। सि, थ:. थ। आमि. आव:. आमः ।।
| ४ अगमल-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ गमले-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। ३ गमल- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
म. त। आनि आव. | ५ अगमाल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, आम।।
इष्म।। ४ अगमल-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ गमला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ५ अगमाल-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, । ७ गम्ल्या - त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। इष्म।।
८ गमलिता-".रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ६ गलमा-ञ्चकार इ०।।म्बभूव इ०।। मास इ०।।
९ गमलिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ७ गम्रिया- त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ।
आमः।। ८ गमलिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।।
| १० अगमलिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ गमलिष्य- ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
मतान्तरे- ७ गमिल्यात, ८ गमलीता इत्यपि।। आमः।।
हेरिवाचरतीति हयति। १० अगमलिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। क्लरिव क्लूशब्दलकार इवाचरतीति कलति।
४० हे-धातोरूपाणि।। ३८ क्ल-धातोरूपाणि।।
१ हय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। १ कल-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
२ हये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। २ कले-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
। ३ हय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात, तम्, त। आनि, आव, ३ कल- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम।। आम।।
| ४ अहय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ अकल्-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अहय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म।। ५ अकाल-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ६ जि- हाय, हयतुः, हयुः, हयिथ, हयथुः, हय, हाय, हय, इष्म।।
हयिव, हयिम।। ६ च-काल, कलतुः, कलुः, कलिथ, कलथुः, कल, काल, ७ हेया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। कल, कलिव, कलिम।।
८ हयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ७ क्लया- त, स्ताम, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। हयिष्य- ति. तः. न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।। ८ कलिता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।।
| १० अहयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ९ कलिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
हे शब्द: सम्बोधने, आह्वाने, असूयादौ च वर्तते। यद्वा हिंट आमः।।
| गतिवृद्ध्योः । हिनोतीति विचि गुणे हेः ।। १० अकलिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्विप्प्रत्ययान्त)
प्रियहेरिवाचरतीति प्रियहयति । ४१ प्रियहे - धातोरूपाणि ।।
१ प्रियहय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ॥ २ प्रियहये तु ताम् युः । तम्, त यम्, व म
-
"
३ प्रियहय- तु/तात्, ताम्, न्तु। ", तात्, तम्, त आणि,
आव, आम ।।
४ अप्रियहय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त । म्, आव, आम ।। ५ अप्रियहय्-ईत्, इष्टाम् इषुः ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ प्रियहया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास इ० ।। ७ प्रियया तु स्ताम्, सु: 1: स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ प्रियहयिता- " रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ।। ९ प्रियहयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः आमः ।।
१० अप्रियहयिष्य-त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम।। रा इवाचरतीति रायति ।
४२ रे - धातोरूपाणि ।।
१ राय - ति, तः २ राये-त्, ताम् युः । तम् त। यम् व, म
३ राय- तु/तात्, ताम्, न्तु । ", तात्, तम्, त आणि, आव,
आम ।।
न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ॥
४ अराय तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।।
५ अराय्-ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ! |
६ रिराय्-अ, अतुः, उ:, इख, अथुः, अ, अ, इव, इम ।। ७ रैया - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ रायिता- " रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ रायिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः आमः ।। १० अरायिष्य-त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ।। रैशब्दो धने स्वर्णे च वर्तते ।।
लब्धरा इवाचरतीति लब्धरायति । ४३ लब्धरै- धातोरूपाणि ।।
१ लब्धराय - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः,
आमः ।।
"
२ लब्धराये -त्, ताम्, युः । तम् ३ लब्धराय तु/तात्, ताम्, न्तु आव, आम ।।
४ अलब्धराय-त्, ताम्, न् । तम्, ताम्, आव, आम ।। ५ अलब्धराय्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म ।।
375
६ लब्धरायाञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास ३० ।। ७ लब्धरैया - त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ लब्धरायिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ लब्धराविष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आव
"
। यम्, व म
/तात् तम् त। आणि
आमः ।।
१० अलब्धरायिष्यत् ताम् । तम् तम्, आव, आम।। गौरिवाचरतीति गवति । ४४ गो धातोरूपाणि ।।
१ गवति, तः २ गवे तु ताम्
३ गव तु/तात्, ताम्, न्तु
आम ।।
४
५
न्ति । सि, थः, थ आमि आवः, आमः ॥ यु, तम्, त यम् व, म
अगव-त्, ताम्, न्।, तम्, त। म्, आव, आम ।।
अगाव् (अगव्) ईत्, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ जु- गाव, गवतुः, गवुः, गत्रिथ, गवथुः, गव, गाव, गव, गविव, गविम ।।
/तात् तम् त आनि आब,
७ गव्या- त्, स्ताम्, सु: 1: स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ गविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ गविष्य - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ । आमि, आवः आमः ।। १० अगविष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। मतान्तरे ७ गोयात् ॥
प्रियद्यौरिवाचरतीति प्रियद्यवति । ४५ प्रियद्यो - धातोरूपाणि ।।
१ प्रियद्यवति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आवः,
आमः ॥
२ प्रियद्यवे - तू, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म
३ प्रियद्यव तु/तात्, ताम् न्तु तात् तम् त। आनि,
आव, आम।।
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________
376
४ अप्रियद्यव तु ताम्, न् तम् तम्, आव, आम
-
५ अप्रियद्याव् (अप्रियद्यव्) - ईत्, इष्टाम् इषु:, ई:, इष्टम्, इष्ट,
इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ प्रियद्यवा-शकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ प्रियद्यव्या- त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।।
८ प्रियद्यविता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ प्रियद्यविष्यति, तः न्ति । सि, थः थ आमि आव आमः ।।
१० अप्रियद्यविष्य तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम मतान्तरे ७ प्रियद्ययात् । द्योशब्दः स्वर्गे आकाश च वर्तते ।। नौरियाचरतीति नावति। ४६ नौ - धातोरूपाणि ।।
१ नाव - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आम: ।। २ नावे - त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म
३ नाव तु/तात्, ताम्, न्तु तात्, तम्, त आनि, आव,
आम ।।
४ अनाव-त्, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।। ५ अनाव् -ईत्, इष्टाम् इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ नुना-व, वतुः, वुः, विथ, वधुः, व, वि, व, विव, विम ।। ७ नाव्या- तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ नाविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ नाविष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः आमः ।। १० अनाविष्य-त्, ताम्, न्, तम् त। म्, आव, आम ।। मतान्तरे ७ नौयात् ।।
।
प्रियग्लौरिवाचरतीति प्रियग्लावति । ४७ प्रियग्लौ धातोरूपाणि ।।
१ प्रियग्लावति, तः न्ति। सि, थः थ। आमि आवः,
,
"
आमः ।।
२ प्रियग्लावे -त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म ३ प्रियग्लाव तु/तात् ताम्, न्तु /तात् तम् त। अनि, - आव, आम ।।
४ अप्रियग्लाव-त्, ताम्, न् ।
तम् त। म्, आव, आम।।
५ अप्रियग्लाव् - ईत्, इष्टाम् इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,
इष्व, इष्म ।।
६ प्रियग्लावा शकार इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥ ७ प्रियग्लाव्या तु स्ताम् सुः
स्म ।।
८ प्रियग्लाविता" री, रः सि स्थः, स्थास्मि स्वः,
स्मः ॥
९ प्रियग्लाविष्य ति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आव
१
२
३
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
आमः ॥
१० अप्रियग्लाविष्य-त्, ताम्, न्। तम् त। म्, आव, आम।। मतान्तरे ७ प्रियग्लौयात् । ग्लौशब्दश्चन्द्रे, कर्पूरे हृदयनाभ्यां च वर्तते । इति स्वरान्त प्रकृतिका क्विवन्ता धातवः ।। अथ व्यञ्चनान्त प्रकृतिका क्रिवन्ता धातवो निरूप्यन्ते । चकि तृप्ति प्रतीघातयोः । सुचकते इति सुचक्, स इवाचरतीति सुचकति। ४८ सु चक्- धातोरूपाणि ।।
४
५
स्तम्, स्त, सम्, स्व.
सुचक् ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आवः, आमः ।। सुचके - तू, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म
सुचक तु/तात्, ताम्, न्तु
/तात् तम् त आनि, आव,
आम ।।
स्वचक- तु ताम्, न्, तम् तम् आय आम
स्वचाक् ( स्वचक्) - ईत्, इष्टाम्, इपुः, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम् इष्व इष्म॥
६ सु- चचाक, चेकतुः, चेकुः, चेकिथ, चेकथुः, चेक, चेक, चेक, चेकिव, चेकिम ॥
७ सुचक्या तू स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम, स्व, स्म ।। सुचकिता - " रौ, र सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ।। ९ सुचकिष्य ति, तः न्ति सि, थः थ आमि आव
८
"
आमः ।।
१० स्वचकिष्य-त्, ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम।। तत्त्वं लोकते इति तत्त्वलोक् स इवाचरतीति तत्त्वलोकति।
४९ तत्त्वलोक् धातोरूपाणि ।।
१ तत्त्वलोक-ति, तः न्ति । सि थ था आमि आव
"
आमः ॥
२ तत्त्वलोके-त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म
३ तत्त्वलोक- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । आनि,
आव, आम।।
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्रिप्प्रत्ययान्त)
४ अतत्त्वलोक-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम ।। ५ अतन्वलोक् ईत्, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ तत्त्वलोका- चकार ३० ।। म्बभूव ३० ॥ मास इ० ॥ ७ तत्त्वलोक्या- त्, स्ताम् सुः ।
स्म ॥
८ तत्त्वलोकिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ तत्त्वलोकिष्यति, तः न्ति सि, थः थ आमि आव
आमः ।।
१० अतत्त्वलोकिष्य-त्, ताम्, न् । तम्, त । म्, आव, आम।। राख गतौ राखतीति राक् स इवाचरतीति राखति । ५० राख् - धातोरूपाणि ।।
,
स्तम्, स्त, । सम्, स्व,
१ राख-ति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आवः, आमः ॥
3
२ राखे तु ताम् युः । तम्, त यम्, व, म
リ
३ राख तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आणि आव
आम ।।
४ अराख-त्, ताम्, न् । तम्, त। म्, आव, आम ।। ५ अराख्-ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म ।।
"
६ रा - ख, खतुः, खुः खिथ, खथुः, ख, ख, खिव, खिम ।। ७ राख्या- तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ राखिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ राखिष्यति, तः न्ति। सि, थः थ आमि आव
"
आमः ।।
"
१० अराखिष्य-त्, ताम्, न् । तम्, त । म्, आव, आम।। चित्रं लिखतीति चित्रलिक् स इवाचरतीति चित्रलेखति । ५१ चित्रलिख- धातोरूपाणि ।।
१ चित्रलेख-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ आमि, आवः,
आमः ॥
२ चित्रलेखे तु ताम् युः तम् त। यम्, व, म ३ चित्रलेख तु/तात्, ताम्, न्तु तात् तम् त। आनि
आव, आम ।।
४ अचित्रलेख -त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अचित्रलेख - ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ चित्रलेखा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ चित्रलिख्या तु स्ताम्, सुः
स्म ॥
८ चित्रलेखिता" रौ, र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ चित्रलेखिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव:
आमः ।।
१० अचित्रलेखिष्य तु ताम्, न्, तमु, तम, आव, आम।। 'वग्ल गतौ' सुवल्गतीति सुवल् स इवाचरतीति सुवल्गति। ५२ सु- वल्गु धातोरूपाणि ।।
४
५
१ सुवल्ग-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ । आमि, आवः, आमः ।। २ सुवल्गे -त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म। ३सुवल्ग- तु/तात्, ताम्, न्तु
तात्, तम्, त आनि, आव,
आम ।।
स्ववल्ग-तु, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम॥ स्ववल्गु ईत्, इष्टाम्, इ, ई,
इष्म ।।
377
-
स्तम्, स्त, सम्, स्व,
६ सुववल्ग्- अ, अतु:, उ:, इथ, अथुः, अ, अ, इव, इम ।। ७ सुग्म्या त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥ ८ सुवल्गिता रौ रः । सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ।। ९ सुवल्गिष्यति, तः न्ति। सि, थः, थ आमि आव
आमः ।।
१० स्ववल्गिष्य तु ताम्, न् तम् तम्, आव, आम प्रियव इवाचरतीति प्रियवल्गति।
५३ प्रियवल्गु धातोरूपाणि ।।
१ प्रियवल्गति, तः न्ति। सि, थः, थ आमि आव
आमः ।।
२ प्रियवल्गे तु ताम्, युः ३ प्रियवल्ग- तु/तात्, ताम्,
-
इष्टम् इष्ट, इषम् इष्व
आव, आम ।।
४ अप्रियवल्ग-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अप्रियवा ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ प्रियववल्गा चकार ३० ।। म्बभूव ३० ॥ मास ३० ॥
७ प्रियग्लया
स्म ॥
तम्, त यम्, व, म न्तु।: /तात् तम् ता आनि
तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व,
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________
378
८ प्रियवल्गिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ प्रियवल्गिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
',
आमः ।।
१० अप्रियवल्गिष्यतू, ताम्, न् तम् तम्, आव, आम।। श्लाघृड् कत्थने। कत्थनमुत्कर्षाख्यानम् । श्लाघते इति श्लाक्, स इवाचरतीति श्लाघति । ५४ श्लाघ्- धातोरूपाणि ।।
१ श्लाघ-ति, तः न्ति । सि, थः था आमि, आव, आमः ॥ २ श्लाघे - त्, ताम्, युः । तम् त। यम्, व, म
३ श्लाघ- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । अनि, आव,
आम ।।
४ अश्लाघ-त्, ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम ॥ ५ अश्लाघ्-ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ||
-
६ शश्लाघ्- अ, अतुः, उ:, इथ, अथुः, अ, अ, इव, इम ।। ७ श्लाघ्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ।। ८ श्लाघिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ श्लाघिष्यति, तः न्ति। सि, थ, थ आमि आव
आमः ।।
१० अश्लाघिष्य तु ताम्, न् तम् तम् आव, आम देवश्लागिवाचरतीति देवश्लाघति ।
५५ देवश्लाघ्- घातोरूपाणि ||
१ देवश्लाघ-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः,
आमः ॥
२ देवश्लाघे तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म ३ देवश्लाघ- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात् तम् त। आनि
आव, आम॥
४ अदेवश्लाघ- तु ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम।। ५ अदेवश्लाघ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ देवश्लाघा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ देवश्लाघ्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व,
स्म ॥
८ देवश्लाघिता, रौ, र सि स्थः, स्थ। स्मि, स्वः,
स्मः ॥
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
९ देवश्लाघिष्यति, तः न्ति। सि, थः, थ आमि आव
आमः ।।
१० अदेवश्लाघिष्य-त्, ताम्, न् । तम्, त । म्, आव, आम।। आङ् इवाचरतीति आङति । ५६ आड्- धातोरूपाणि ।।
१ आड-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ॥ २ आडे - त्, ताम्, युः । तम्, त । यम्, व, म
३
आड- तु/तात्, ताम्,
न्तु । : /तात्, तम्, त । आणि, आव,
आम ॥
आड-त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ।।
आइ-ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम् इष्व इष्म॥
६
आइ- अ, अतु:, उ:, इथ,
अधुः, अ, अ, इव, इम
७ आड्या - त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्त्र, स्म ॥ ८ आडिता " रौ, र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ।। ९ आडिष्यति, तः न्ति। सि, थः, थ आमि आव
,
४
५
आमः ।।
१० आडिष्य तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।। ईषदर्थे क्रियायोगे मर्यादाभिविधौ च यः । एतमातं ङितं विद्याद् वाक्यस्मरणयोरडित् ।।१ ॥ इत्युक्तास्यानुकरणरूपोऽयमाशब्दः ||
पठितो डकारो येन स पठित स इवाचरतीति पठितडति । ५७ पठित धातोरूपाणि ।।
पठितड-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ । आमि, आवः, आमः ।। पठितडे-त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म
पठितङ- तु/तात्, ताम्, न्तु
तात् तम् त आनि आव
१
२
३
आम ।।
४ अपठितड-त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम।। ५ अपठितङ् (अपठिताङ्) - ईत्, इष्टाम् इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ॥
६ पठितवङ्कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास ३० ।। ७ पठितडया
त् स्ताम् सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व,
स्म ॥
८ पठितड़िता रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ पठितडिष्य ति, तः न्ति। सि, थ, थ आमि आव
,
आमः ।।
१० अपठितडिष्य तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम ॥
-
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________
379
नामधातुप्रक्रिया (विप्प्रत्ययान्त) त्वगिवाचरतीति त्वचति।
सहाञ्चति गच्छतीति सध्यङ्, स इवाचरतीति सध्यचति। ५८ त्वच्-धातोरूपाणि॥
६० सध्यच्-धातोरूपाणि।। १ त्वच-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। १ सध्यच-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ त्वचे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
२ सध्यचे-त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म। ३ त्वच- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, ३ सध्यच- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आम।।
आव, आम।। ४ अत्वच-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
४ असध्यच-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अत्वच् (अत्वाच्)-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, ५ असध्याच् (असध्यच्)-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इष्व, इष्म।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ त-त्वाच, त्वचतुः, त्वचुः, त्वचिथ, त्वचथुः, त्वच, त्वाच, ।
६ सध्यचा-कार इ०।। म्बबूव इ० ।। मास इ०।। त्वच, त्वचिव, त्वचिम।।
७ सध्रीच्या - तु, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ७ त्वच्या - त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
८ सध्यचिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ त्वचिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
९ सध्यचिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ९ त्वचिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
आमः।। आमः।।
१० असध्यचिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १० अत्वचिष्य-त, ताम्, न्। :, तम्, त। म् आव, आम।। जलमुगिवाचरतीति जलमोचति।
छकारेण सह वर्तत इति सच्, स इवाचरतीति सच्छति। ५९ जलमुच्-धातोरूपाणि।।
६१ सच्छ्-धातोरूपाणि।।
१ सच्छ-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। १ जलमोच-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, ।' आमः।।
२ सच्छे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। २ जलमोचे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
३ सच्छ- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम।। ३ जलमोच- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, आम।।
४ असच्छ-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ अजलमोच-त, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
५ असच्छ्-ईत, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ५ अजलमोच्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।।
६ ससच्छ्- अ, अतुः, उ:, इथ, अथुः, अ, अ, इव, इम।। ६ जलमोचा-ञ्चकार इ० ।। म्बबूव इ० ।। मास इ० ।। ७ सच्छया (सश्या) - त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, ७ जलमुच्या - त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, | स्म।।
८ सच्छिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ जलमोचिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। | ९ सच्छिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ९ जलमोचिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः ।। आमः।।
| १० असच्छिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। १० अजलमोचिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
जलानि मुञ्चतीति जलमुग् मेघः ।।
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________
380
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग पठितश्छकारो येन स पठितच्, स इवाचरतीति पठिचत्छति। । १ देवेज-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ६२ पठितच्छ्-धातोरूपाणि।।
२ देवेजे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। १ पठितच्छ-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः,
३ देवेज- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात, तम्, त। आनि, आव,
आम।। आमः ।।
४ अदेवेज-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ पठितच्छे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
५ अदेवेज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ३ पठितच्छ- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, |
इष्म।। आव, आम।।
६ देवेजा-ञ्चकार इ०।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। ४ अपठितच्छ-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
|७ देवेज्या - त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ५ अपठितच्छ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ८ देवेजिता-",रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। इष्म।।
९ देवेजिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ६ पठितच्छा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
आमः।। ७ पठितच्छ्या (पठितश्या) - त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। | १० अदेवेजिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम.।। सम्, स्व, स्म।।
झकारेण सह वर्तते इति सज्, स इवाचरतीति सझति। ८ पठितच्छिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
६५ सझ्-धातोरूपाणि।। ९ पठितच्छिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
१ सझ-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। आमः।।
| २ सझे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। १० अपठितच्छिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।।
| ३ सझ- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात, तम्, त। आणि, आव, सम्यग् राजते इति सम्राट्, स इवाचरतीति सम्राजति।
आम।। ६३ संम्-राज्-धातोरूपाणि।।
४ असझ-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
५ असाझ् (असझ्)-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, १ सम्राज-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
इष्व, इष्मा । २ सम्राजे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
६ ससाझ, सेझतुः, सेझुः, सेझुथ, चेकथुः, सेझ, ससाझ, सम्राज- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव,
ससझ, सेझिव, सेझिम।। आम।।
७ सझ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ४ समराज-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
८ सझिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। समराज्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ९ सझिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।। इष्म।
| १० असझिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ६ सम्रराज- अ, अतुः, उ:, इथ, अथुः, अ, अ, इव, इम।। । 'उद्झत् उत्सर्गे' गृहमुज्झतीति गृहोत्, स इवाचरतीति ७ सम्राज्या - त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
गृहोज्झति। ८ सम्राजिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
६६ गृहोज्झ्-धातोरूपाणि।। ९ सम्राजिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।।
१ गृहोज्झ-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। १० असमराजिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
| २ गृहोज्झे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। देवं यजतीति देवेट् स इवाचरतीति देवेजति।
३ गृहोज्झ- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि,
आव, आम।। ६४ देवेज्-धातोरूपाणि॥
| ४ अगृहोज्झ-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्विप्प्रत्ययान्त)
381
५ अग्रहोज्ज् - ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम् इष्ट, इषम् इष्व ९ लब्धविष्य- ति, तः न्ति। सि, थः थ आमि आव
इष्म ।।
६ गृहोज्झा - ञ्चकार इ० । म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ गृहोज्या- तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ।। ८ गृहोज्झिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ गृहोज्झिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ।।
१० अगृहोज्झिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम ।। नञ् इवाचरतीति नञति । ६७ नञ् धातोरूपाणि ।।
१ नञ-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ नजे-त्, ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म
३ नत्र तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि आव
आम ।।
४ अनञ-त्, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम ।।
५ अनाञ् (अनञ्) - ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ न नाञ अतुः नेजु, नेजुख, नेकथुः, नेञ ननाञ नेञतुः, ननञ, जिव, नेजिम ॥
:,
७ नञ्या- त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥ ८ नजिता" रौ, र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ नञिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः आमः ।। १० अनञिष्य-त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ।। अभावाद्यर्थस्य नत्रशब्दस्यानुकरणरूपोऽयं नशब्दः ।। लब्धो अकारो येन स लब्धव् स इवाचरतीति लब्धप्रति । ६८ लब्धव्- धातोरूपाणि ।।
१ लब्धत्र-ति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आवः, आमः ॥ २ लब्धत्रे तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म
-
३ लब्धत्र तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि आव
आम ।।
४ अलब्धन तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम
५ अलब्धाञ् (अलब्धञ्) - ईत्, इष्टाम् इषुः ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इप्त, इष्म॥
६ लब्धजा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ लब्धव्या- तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ ८ लब्धजिता रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
आम: ।।
१० अलब्धविष्य तु ताम्, न्, तम्, तमु, आव, आम 'पट गती' पटतीति पट् स इवाचरतीति पटति ।
६९ पट् धातोरूपाणि । ।
१
२
३
४
५
पट-ति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आवः, आमः ॥
,
तम्, त यम्, व, म
न्तु।: /तात् तम् त आनि आव
अपट-त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ॥
अपाद (अप) ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ पपाप, पेटतु, पेटु, पेटिथ, पेपथुः, पेट, पपाट, पपट, पेटिव, पेटिम ।।
पटे-त्, ताम्, युः ।
पट तु/तात्, ताम्,
आम ।।
७ पट्या- तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ पटिता रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
,
९ पटिष्यति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आवः आमः ॥ १० अपटिष्य-त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ।। सरडिवाचरतीति सरटति। ७० सरट् धातोरूपाणि ।।
४
५
१ सरट-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
२
सरडे तु ताम् युः तम् तयम्, व म
३
सरट तु/तात्, ताम्, न्तु
आम ।।
तात् तम् त। आनि आव
असरट-त्, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।।
असराट् (असर) - ईत्, इष्टाम् इषुः ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ सरटाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
सरट्या- त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥ ८ सरटिता-" रौ, र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
1
९ सरटिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव आमः ।।
१० असरटिष्य तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम सरद् स्यात् वातमेघयोः ॥1
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________
382
शठमाचक्षाण: शङ् स इवाचरतीति शठति । ७१ शठ् धातोरूपाणि ।।
१ शठ-ति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आवः, आमः ।। २ शठे - त्, ताम्, यु: । :, तम्, त । यम्, व, मा
३ शठ- तु/तात्, ताम्, न्तु तात् तम् त आनि आब,
आम ॥
४ अशठ-त्, ताम्, न् । तम्, त। म्, आव, आम ।। ५ अशठ्-ईत्, इष्टाम् इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ श- शाठ शेठ, शेतु:, शेठिथ शेकथुः शेठ, शशाठ, शशठ, शेठिव, शेठिम ||
स्व, स्म ।।
७ शठ्या- तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, ८ शठिता, रौ, र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
J
९ शठिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः आमः ।। १० अशठिष्य तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम ।। अशठीदित्यत्राल्लुक स्थानिवद्भावात्र वृद्धि ।
शास्त्रं पठतीति शास्त्रपट् स इवाचरतीति शास्त्रपठति । ७२ शास्त्रपठ् धातोरूपाणि ।।
१ शास्त्रपठ-ति, तः न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः,
"
',
आमः ।।
२ शास्त्रपठे-त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।
३ शास्त्रपठ- तु/तात्, ताम्, न्तु ।
आव, आम ।।
४ अशास्त्रपठतु ताम्, न्, तम् त। म्, आव, आम।। ५ अशास्त्रपात् ( अशास्त्रपद) - ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व इष्म॥
६ शास्त्रपठा-शकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ शास्त्रपठ्या- त्, स्ताम्, सुः
स्म ॥
८ शास्त्रपठिता-" रौ, र सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ शास्त्रपठिष्यति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आव
1
:/ तात्, तम्, त। अनि,
स्तम्, स्त, । सम्, स्व,
आमः ॥
१० अशास्त्रपठिष्य-त्, ताम्, न् तम् त। म्, आव, आम।।
१
२
३
१०
धातुरत्नाकर चतुर्थभाग
'अड उद्यमे' अडतीति अट् स इवाचरतीति अडित । ७३ अड्- धातोरूपाणि ।।
१
२
३
अड-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ॥
अडे तु ताम्, युः ।
-
तम्, त यम्, व, म'
अड तु/तात्, ताम्, न्तु
आम ।।
४ आड-त्, ताम्, न्तम्, ५ आइ-ईत्, इष्टाम्, इ, ई, ६ आइ-अ, अतु, उ, इथ, ७ अड्या- तु स्ताम्, सुः
ताम्, आव, आम॥ इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व इष्म ।। अधु, अ, अ, इब, इम
स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।।
८ अडिता " रौ, र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
९
अडिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः आमः ।। आडिष्य तु ताम्, न् तम् तम्, आव, आम ।। तत्त्वाडिवाचरतीति तत्त्वाडति
-
तात् तम् त। अनि, आव,
७४ तत्त्वाङ् धातोरूपाणि ।।
तत्त्वाड - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। तत्त्वाडे-त्, ताम्, युः, तम्, त यम्, व, म
तत्त्वाड तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि, आव,
आम ॥
४ अतत्वाड-तु ताम्, न्तम् तम् आब, आम
५ अतत्त्वाइ-ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्य, इष्म ।।
६ तत्त्वाडा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ तत्त्वाड्या- तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।। ८ तत्त्वाडिता " रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
९
तत्त्वाडिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः आमः ॥
१० अतत्त्वाडिष्य - तू, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ।। ढकारेण सह वर्तते इति सड़ स इवाचरतीति सदति ।
७५ सद्- धातोरूपाणि ।।
१
सढ - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आव, आमः ।। सढे तु ताम्, यु: 1: तम्, त । यम्, ब, म
२
३ सड- तु/तात्, ताम्, न्तु
/तात् तम् त। आनि आव
आम ॥
४ असढ तु ताम्, न्, तमु, तम्, आव, आम॥
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्विप्प्रत्ययान्त)
383 ५ असाढ् (अस)-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, ८ सुगणिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। इष्व, इष्म।।
९ सुगणिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ६ ससाढ, सेढतुः, सेदुः, सेढिथ, सेढथुः, सेढ, ससाढ, आमः।। ससढ, सेढिव, सेढिम।।
१० सुगणिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ सढ्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। अद्यतन्यां परोक्षाया स्थानिवद्भावाद् वृद्ध्यभावः ।। ८ सढिता-".रौ. रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
गृहगण् इवाचरतीति गृहगणति। ९ सढिष्य- ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः ।।
७८ गृहगण-धातोरूपाणि।। १० असढिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
१ गृहगण-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। दृष्टो ढकारो येन स दृष्टड्, स इवाचरतीति दृष्टढति।
२ गृहगणे-त, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। ७६ दृष्टढ्-धातोरूपाणि।।
३ गृहगण- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, १ दृष्टढ-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
आम।। २ दृष्टढे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
४ अगृहगण-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ दृष्टढ- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
५ अगृहगाण्-ईत, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म।। आम।।
६ गृहगणा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ४ अदृष्टढ-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
७ गृहगण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ५ अदृष्टाद् (अदृष्टद्)-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,
८ गृहगणिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। इष्व, इष्म।।
९ गृहगणिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ६ दृष्टढा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। ७ दृष्टढ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। | १० अग्रहगणिष्य-त, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। ८ दृष्टढिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
'चितै संज्ञाने' विपि चेतनं चित्। चिदिवाचरतीति चेतति। ९ दृष्टढिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
७९ चित्-धातोरूपाणि।। आमः।। १० अदृष्टढिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।।
| १ चेत-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। 'गणण संख्याने' सुगणयतीति सुगण, स इवाचरतीति
गणयतीति सगण. स दवाचरतीति | २ चेते-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। सुगणति।
३ चेत- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम॥ ७७ सु-गण-धातोरूपाणि।।
४ अचेत-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ सुगण-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
| ५ अचेत्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, २ सुगणे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
इष्म।। ३ सुगण-तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
|६ चि- चेत, चिततुः, चितुः, चेतिथ, चिकथुः, चित, चितिव, आम।।
. चितिम।। ४ स्वगण-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
७ चित्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। स्वगण-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
८ चेतिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्था स्मि, स्वः, स्मः।। इष्म।।
९ चेतिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः ।। ६ सुजगण्-अ, अतुः, उ:, इथ, अथुः, अ, अ, इव, इम।। ७ सुगण्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।।
१० अचेतिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आमः।।
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________
384
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग भवानिवाचरतीति भवतति।
५ अदधिमाथ् (अदधिमथ्)-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, ८० भवत्-धातोरूपाणि॥
इषम्, इष्व, इष्म।।
| ६ दधिमथा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। १ भवत-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
| ७ दधिमथ्या- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। २ भवते-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
|८ दधिमथिता-", रौ, र: । सि, स्थ:, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ३ भवत- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव;
९ दधिमथिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, था आमि, आव: आम।।
आमः।। ४ अभवत-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अभवात् (अभवत्)-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, |
| १० अदधिमथिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। इषम्, इष्व, इष्म।।
प्रकृष्टा मुद् हर्षो यस्य स प्रमुत्, स इवाचरतीति प्रमोदति। ६ भवता-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
८३ प्र-मुद्-धातोरूपाणि।। ७ भवत्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। १ प्रमोद-ति. तः न्ति। सि. थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ८ भवतिता-"रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
| २ प्रमोदे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। ९ भवतिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | ३ प्रमोद- त/तात. ताम, न्त। यम, तात, तम, त, आनि, आमः।।
__आव, आम।। १० अभवतिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
| ४ अप्रामोद-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। रथमाचक्षाणो रत्, स इवाचरतीति रथति।
| ५ अप्रामोद्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ८१ रथ्-धातोरूपाणि॥
इष्म।।
६ प्रमु- मोद, मुददुः, मुदुः, मोदिथ, मुदथुः, मुद, मुदिव, १ रथ-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
मुदिम।। २ रथे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
७ प्रमुद्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ३ रथ- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, |
८ प्रमोदिदा-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। आम।।
९ प्रमोदिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ४ अरथ-त, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आमः।। ५ अरथ्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म।।
१० अप्रमोदिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ ररथ्-अ, अतुः, उ:, इथ, अथुः, अ, अ, इव, इम।।
शरदिवाचरतीति शरदति। ७ रथ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ८ रथिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
८४ शरद्-धातोरूपाणि॥ ९ रथिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।। १ शरद-ति, तः, न्ति। सि, थः, था आमि, आवः, आमः ।। १० अरथिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
२ शरदे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। दधि मनातीति दधिमत, स इवाचरतीति दधिमथति। | ३ शरद- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम।। ८२ दधिमथ्-धातोरूपाणि॥
४ अशरद-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। १ दधिमथ-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
५ अशराद् (अशरद)-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, २ दधिमथे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
इषम्, इष्व, इष्म।। ३ दधिमथ- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, | ६ शरदा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।। आव, आम।।
७ शरद्या- तू, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ४ अदधिमथ-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। ८ शरदिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्रिप्प्रत्ययान्त)
९ शरदिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ॥
१० अशरदिष्य-त्, ताम्, न् । तम् त। म्, आव, आम ॥ त्वमिवाचरतीति त्वदति ।
८५ त्वद् धातोरूपाणि ।।
,
९ त्वद-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ॥ २ त्वदे तु ताम् युः । तम् । यम्, व, म
३ त्वद- तु/तात्, ताम्, न्तु
तात्, तम्, त आनि, आव,
आम ॥
४ अत्वद-त्, ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम।।
५ अत्वाद् (अत्वद्) - ईत्, इष्टाम्, इषुः ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
"
६ त स्वाद त्वददुः त्वदुः स्वदिथ त्वदधुः, त्वद, त्वाद, त्वद, त्वदिव, त्वदिम।।
७ त्वद्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।। ८ त्वदिदा - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ त्वदिष्यति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आवः आमः । १० अत्वदिष्य तु ताम्, न्, तम्, तम्, आव, आम।। त्वमौ प्रत्ययोत्तरपदे चैकस्मिन् ॥२॥१॥ ११ ॥ इति त्वादेशः ॥
युवाम् इव यूयम् इव वाचरतीति युष्मदति। ८६ युष्मद् - धातोरूपाणि ।।
१ युष्मद-ति, तः न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ युष्मदे - त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म ।
३ युष्पद तु/तात्, ताम्, न्तु तात् तम् त आनि, आव,
आम ।।
४ अयुष्मद-त्, ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम ।। ५ अयुष्माद् (अयुष्मद्) - ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व इष्म ।।
६ युष्मदा-शकार इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास ३० ॥
स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥
७ युष्मद्या तु स्ताम् सुः ८ युष्पदिता रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
,
९ युष्पदिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ आमि आव
आमः ।।
१० अयुष्मदिष्य तु ताम्, न् । तम्, त म्, आव, आम ।।
अहमिवाचरतीति मदति । ८७ मद्- धातोरूपाणि ।।
१ मद-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ मदे तु ताम् युः । तम् त। यम्, व, म
,
३
मद- तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि, आव,
आम ।।
४
अमद-त्, ताम्, न्तम् तम्, आव, आम
५ अमद्-ईत्, इष्टाम् इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।। ६ त माद, मेदतु, मेद, मेदिथ, मेदथुः, मेद, ममाद, ममद, मेदिव, मेदिम ।।
७ मद्या- त् स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ मदिता रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
"
385
९ मदिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः आमः ।। १० अमदिष्य-त्, ताम्, न्।, तम्, त। म्, आव, आम ।। त्वमौ प्रत्ययोत्तरपदे चैकस्मिन् ।।२ ।१ || ११ || इति
मादेशः ।।
आवाम् इव, वयम् इवाचरतीति अस्मदति ।
८८ अस्मद् धातोरूपाणि ।।
१ अस्मद-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः । अस्मदे तु ताम्, युः । तम्, त यम् व म
२
-
३
अस्मद- तु/तात्, ताम्, न्तु।: /तात् तम् त। आनि, आव,
आम ।।
४ आस्मद-त्, ताम्, न्, तम्, तमू, आव, आम
५
आस्माद् (आस्मद) ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम् इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ अस्मदाञ्चकार इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ अस्मद्या- तू, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥
८ अस्मदिता- " रौ र
1
सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ।। न्ति । सि, थः, था आमि आव
९ अस्मदिष्यति, तः
१
२
आम: ।।
१० आस्मदिष्य-त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ।। बोधतीति भुत्, स इवाचरतीति बोधति ।
८९ बुध् धातोरूपाणि ।।
बोध - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। बोधे -त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म।
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________
386
३ बोध- तु/तात्, ताम्, न्तु । यम् तात्, तम् त, आनि, आव,
आम ।।
४ अबोध-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम ।। ५ अबोध - ईत्, इष्टाम्, इषुः ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ||
६ बु- बोध, बुधतुः, बुधुः, बोधिथ, बुकधुः, बुध, बुधिव, बुधि ॥
७ बुध्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।। ८ बोधिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ वोधिष्यति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आवः आमः ।। १० अयोधिप्य तु ताम्, न्, तम्, तमू, आव, आम।। तत्त्वदिवाचरतीति तत्त्वबोधति ।
९० तत्त्वयुध् - धातोरूपाणि ।।
१ तत्त्वबोध-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः,
आमः ।।
२ तत्त्वबोधे- त्, ताम्, युः । तम्, त । यम्, व, म ३ तत्त्वबोध- तु/तात्, ताम्, न्तु तात् तम् त आनि
:
आव, आम ।।
४ अतत्त्वबोध-त्, ताम्, न्, तम्, तम्, आव, आम ।। ५ अतत्त्वबोध - ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ तत्त्वबोधा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ तत्त्वबुध्या- त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ तत्त्वबोधिता रौ, र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
"
९ तत्त्ववोधिष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आव
"
आम:
"
11
१० अतत्त्ववोधिष्य तु ताम्, न् तम् तम् आव, आम ॥ श्वा इवाचरतीति श्वनति । ९१ श्वन् धातोरूपाणि ।।
१ श्वन-ति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि, आव, आमः ॥ २ श्वने तु ताम् युः । तम्, त यम्, व म।
३ श्वन तु/तात्, ताम्, न्तु
/तात् तम् त आनि, आव,
आम ।।
४ अश्वन-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
५ अश्वान् (अश्वन्) ईत्, इष्टाम् इषुः ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्,
इष्व, इष्म ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
६ शश्वन श्वतुः श्वनुः श्वेनिथ श्वनधुः श्वन, श्वान् वन श्वनिव श्वनिम ।।
७ श्वन्या- तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ।। ८ श्वनिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥
,
९ श्वनिष्यति, तः न्ति । सि, थः, थ। आमि आव: आमः ।। १० अश्वनिष्य-त्, ताम्, न्:, तम्, त। म्, आव, आम ।। मतान्तरे श्वनतीत्यादि । ।
राजेवाचरतीति राजनति ९२ राजन् - धातोरूपाणि ।।
१
राजन-ति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि, आव, आमः ॥ २ राजने तु ताम, युः ।
तम्
। यम्, व म
३ राजन- तु/तात्, ताम्, न्तु
तात् तम् त। आनि आव
आम ॥
४ अराजन-त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम।। अराजान् (अराजन्) - ईत्, इष्टाम् इषुः ई:, इष्टम्, इष्ट,
५
इषम्, इष्व, इष्म ।
राजना - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
राजन्या- तु स्ताम्, सुः
स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥
८
राजनिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
९ राजनिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
६
७
आमः ॥
१० अराजनिष्य तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम।। मतान्तरे राजनतीत्यादि ।
अहरिवाचरतीति अहनति । ९३ अहन्- धातोरूपाणि ।।
१
अहन ति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि, आव, आमः ।। २ अहने तु ताम्, युः तम् त यम्, व म
',
३ अहन तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि आव
आम ।।
४ आहन तु ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम
५
आहान् -ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व इष्म ।।
६ अहना - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७
"
अहन्या- तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म । ८ अहनिता रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ।।
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (विप्प्रत्ययान्त)
387 ९ अहनिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: । कफमाचक्षाणः कप, स इवाचरतीति कफति। आमः ।।
९६ कफ्-धातोरूपाणि।। १० आहनिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
१ कफ-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। मतान्तरे अहानतीत्यादि क्रियारत्नसमुच्चये अहरतीति
२ कफे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। यदुदाहृतं तन्न सम्यगाभाति पदत्वाभावेन रत्वाप्रवृत्तेः।
३ कफ- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, 'गुपौ रक्षणे' गोपयतीति गुप्, स इवाचरतीति गोपति।
आम।। ९४ गुप्-धातोरूपाणि।।
। ४ अकफ-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। १ गोप-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। ५ अकफ् -ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, २ गोपे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
इष्म।। ३ गोप- तु/तात्, ताम्, न्तु। यम्, तात्, तम्, त, आनि, आव, ६ चकफ्-अ, अतुः, उः, इथ, अथुः, अ, अ, इव, इम।। आम।।
७ कफ्या - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ४ अगोप-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। |८ कफिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ५ अगोप् -ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, । ९ कफिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: इष्म।
आमः ।। ६ जु- गोप, गुपतुः, गुपुः, गोपिथ, गुपथुः, गुप, गोप, गुपिव, / १० अकफिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। गुपिम।।
५.६ अल्लुक: स्थानिवद्भावान वृद्धिः।। ७ गुण्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। मालां गुम्फति मालागुप्, स इवाचरतीति मालागोफति। ८ गोपिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
९७ मालागुफ्-धातोरूपाणि॥ ९ गोपिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।।
१ मालागोफ-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, १० अगोपिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आमः ।। । बहव आपो यस्मिन् स बह्वाप, स इवाचरतीति बह्वपति।
२ मालागोफे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। . ९५ बह्वप्-धातोरूपाणि।।
३ मालागोफ- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, . १ बह्वप-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। आव, आम।। २ बह्वपे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
| ४ अमालागोफ-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ बह्वप- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, | ५ अमालागोफ् -ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, आप।।
इष्व, इष्म।। ४ अबढ़प-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ मालागोफा-कार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ५ अबह्वाप (अबह्वप)-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, ७ मालागोफ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व,
इषम्, इष्व, इष्म।। ६ बह्वपा-ञ्चकार इ०।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
८ मालागोफिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, ७ बह्वप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। स्मः ।। ८ बह्वपिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। मालागोफिष्य- ति, त:, न्ति। सि, थः, था आमि, आव: ९ बह्वपिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।। आमः।।
१० अमालागोफिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, १० अबह्वपिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आमा।
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________
388
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग 'कबृड्वर्णे' वर्णो वर्णनं शुक्लादिश्च, कबते इति कप्, स । भकारेण सह वर्तत इति सप्, स इवाचरतीति सभति। इवाचरतीति कबति।
१०० सभ्-धातोरूपाणि।। ९८ कब् -धातोरूपाणि॥
१ सभ-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। १ कब-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। | २ सभे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम, व, म। २ कबे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
३ सभ- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, ३ कब- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात, तम्, त। आनि, आव, आम।। आम।।
४ असभ-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ अकब-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। | ५ असाभ् (असभ्)-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, ५ अकाब् (अकब्)-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, । इष्व, इष्म।।। इष्व, इष्म।।
च- साभ, सेभतुः, सेभुः, सेभिथ, सेभथुः, सेभ, ससाभ, ६ च- काब, कबतुः, कबुः, कबिथ, कबथुः, कब, काब, । ससभ, सभिव, सभिम।। कब, कबिव, कबिम।।
७ सब्या-त, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ७ कव्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ८ सभिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ कबिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्व:, स्मः।। ९ सभिष्य-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।। ९ कबिष्य- ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।। १० असभिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १० अकबिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
ककुबिवाचरतीति ककोभति। 'चुबु वक्त्रसंयोगे' आनं चुम्बतीति आम्रचुम, स
१०१ ककुभ्-धातोरूपाणि।। इवाचरतीति आम्रचुम्बति।
१ ककोभ-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। ९९ आम्रचुम्ब्-धातोरूपाणि।।
२ ककोभे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। १ आम्रचुम्ब-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, ३ ककोभ-तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
आमः ।। २ आप्रचुम्बे-त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म।
४ अककोभ-तू, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ आम्रचुम्ब- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, ५ अककोभ् -ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, आव, आम।।
इष्म।। ४ आम्रचुम्ब-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
| ६ ककोभा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ५ अम्रचुम्ब् -ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, |
| ७ ककुभ्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। इष्म।।
८ ककोभिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ आम्रचुम्बा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
९ ककोभिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ७ आम्रचुव्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व,
आमः।। स्म।।
१० अककोभिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ आम्रचुम्बिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, |
कमिवाचरतीति कमति। स्मः ।। ९ आम्रचुम्बिष्य- ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
१०२ कम्-धातोरूपाणि।। आमः।।
१ कम-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। १० आप्रचुम्बिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। कमे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
आम।।
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्रिप्प्रत्ययान्त)
३ कप तु/तात्, ताम्, न्तु तात् तम् त आनि आव
आम ।।
४ अकम-त्, ताम्, न्:, तम्, त । म्, आव, आम।। ५ अकम्-ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म॥
६ च- काम, कमतुः कमुः, कमिथ, कमथुः, कम, काम्, कम, कमिव, कमिम ॥
७ कम्या- तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ ८ कमिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ कमिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ । आमि, आवः आमः ।। १० अकमिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
मतान्तरे कामतीत्यादि । 'कमूङ् कान्तौ ततो विचिकम्, कम् इत्यव्ययं पादपूरणे, जले मस्तके, सुखे, मङ्गले निन्दायां च वर्तते ।।
लब्धं शं येन स लब्धशम्, स इवाचरतीति लब्धशमति । १०३ लब्धशम् - धातोरूपाणि ।।
१ लब्धशम-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आवः,
आमः ॥
२ लब्धशमे-त्, ताम्, युः तम्, त यम्, व, म
३ लब्धशम- तु/तात्, ताम्, न्तु तात् तम् त आनि,
आव, आम ।।
け
४ अलब्धशम-त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ।। ५ अलब्धशम् ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम् इष्व इष्म ।।
६ लब्धशमा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ लब्धशम्या- त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व,
स्म ॥
८ लब्धशमिता" रौ, र सि. स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ लब्धशमिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ॥
१० अलब्धशमिष्य तु ताम्, न् तम् तम्, आव, आम।। मतान्तरे लब्धशामतीत्यादि । हयेनातिक्रमति हययति ततः कर्तरि विपि हय् इति रूपम्। हय् इवाचरतीति हयति ।
"
389
१०४ हय् - धातोरूपाणि ।
१
हय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
२
हये - त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।
३
हय- तु/तात्, ताम्, न्तु।: /तात्, तम्, त । अनि, आव,
आम ।।
४ अहय-तु, ताम्, न्, तम्, तमू, आव, आम॥
५
अहय् -ईत्, इष्टाम् इषु, ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ ज हाय, हयतुः, हयु, हयिथ हयथुः, हय, हाय् हय हवि, हमि ।।
७
८
हय्या- तू, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। हयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः स्मः ।। ९ हयिष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आवः आमः । १० अहयिष्य-त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ।। लिखितो यकारो येन स लिखितय् स इवाचरतीति लिखितयति ।
१०५ लिखितय् - धातोरूपाणि ||
"
१ लिखितयति, तः न्ति। सि थः थ आमि, आव, आमः ॥
२ लिखितये-त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म
३ लिखितय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात् तम् त। आनि,
आव, आम ।।
४
-
अलिखितय तु ताम्, न्, तम, ताम्, आव, आम।। ५ अलिखितय् इत् इष्टाम्, इषुः ई, इष्टम् इष्ट, इषम्,
इष्व, इष्म ।।
६ लिखितया चकार ३० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥ ७ लिखितय्या- त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व,
स्म ॥
८ लिखितयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ लिखितयिष्यति, तः न्ति सि, थः थ आमि आव आमः ॥
१० अलिखितयिष्य-त्, ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________
390
थातुरत्नाकर चतुर्थ भाग गीरिवाचरतीति गेरति।
| ३ सल- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, १०६ गिर्-धातोरूपाणि।। .
आम।।
४ असल-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। १ गेर-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।।
५ असाल्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, २ गेरे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
इष्म।। ३ गेर- तु/तात्, ताम्, न्तु। ", तात्, तम्, त आणि, आव, ६ ससाल, सेलतुः, सेलुः, सेलिथ, सेलथुः, सेल, ससाल, आम।।
ससल, सेलिव, सेलिम।। ४ अगेर-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। | ७ सल्या- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ५ अगेर् -ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, | ८ सलिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। इष्म।।
| ९ सलिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, था आमि. आव: आमः ।। ६ जि- गेर, गिरतुः, गिरुः, गेरिथ, गिरथः, गिर, गेर, गिरिव, | १० असलिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। गिरिम।।
॥ वदव्रजलूः।। ४।३।४८।। इति नित्यं वृद्धिः ।। ७ गीर्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
| कमलं कमलां वाचक्षाण: कमल, स इवाचरतीति कमलति। ८ गेरिता-'", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
१०९ कमल्-धातोरूपाणि।। ९ गेरिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।। | १ कमल-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। १० अगेरिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
२ कमले-त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म। रुद्धं द्वार्येन स रुद्धद्वाः, स इवाचरतीति रुद्धद्वारति।
| ३ कमल- तु/तात, ताम्, न्तु।:/तात, तम्, ता आनि, आव,
आम।। १०७ रुद्धद्वार-धातोरूपाणि॥
४ अकमल-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ रुद्धद्वार-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ५ अकमल -ईत, इष्टाम, इषः, ईः, इष्टम, इष्ट, इषम, इष्व, २ रुद्धद्वारे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम, व, म।
इष्म।। ३ रुद्धद्वार- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, ६ कमला-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ०।। मास इ०।। आव, आम।।
७ कमल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ४ अरुद्धद्वार-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ कमलिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ५ अरुद्धद्वार -ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ९ कमलिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: इष्म।।
आमः। ६ रुद्धद्वारा-अकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
| १० अकमलिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ रुद्धद्वार्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
५, अत्र अवर्णलुक: स्थानिवत्त्वान्न वृद्धिः।। ८ रुद्धद्वारिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
द्यौरिवाचरतीति देवति ९ रुद्धद्वारिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
११० दिव-धातोरूपाणि आमः।।
| १ देव-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। . १० अरुद्धद्वारिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ देवे-त, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। लकारेण सह वर्तते इति सल, स इवाचरतीति सलति। ३ देव- तु/तात, ताम, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १०८ सल्-धातोरूपाणि।।
आम।। १ सल-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। ४ अदेव-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ सले-त्, ताम, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
५ अदेव-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, इष्म।।
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्रिप्प्रत्ययान्त)
६ दि - देव, दिवतुः, दिवुः, देविथ, दिवथुः, दिव, देव, दिविव, दिविम ।।
७ दिव्या- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥ ८ देविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ देविष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः आमः ।। १० अदेविष्य-त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम।। दिव्शब्दः स्वर्गे आकाशे च वर्तते ।। परमद्यौरिवाचरतीति परमदेवति । १११ परमदिव्- धातोरूपाणि ॥
१ परमदेव - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः,
आमः ।।
२ परमदेवे -त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म
३ परमदेव - तु/तात्, ताम्, न्तु ।
आव, आम।।
: /तात्, तम्, त । अनि,
४ अपरमदेव-त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम।। ५ अपरमदेव् - ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ परमदेवाञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ परमदीव्या- त् स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व,
स्म ॥
८ परमदेविता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ परमदेविष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
आमः ॥
१० अपरमदेविष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। विडिवाचरतीति वेशति । ११२ विश् - धातोरूपाणि । ।
१ वेश-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आव, आमः ।। २ वेशे - त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म
३ वेश- तु/तात्, ताम्, न्तु।: /तात् तम् त। आनि, आव,
आम ।।
४ अवेश-त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ।। ५ अवश्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ वि - वेश, विशतुः, विशुः, वेशिथ, विशथुः, विश, वेश, विशिव, विशिम ।।
७ विश्या- त् स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ वेशिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ वेशिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आव: आमः ।। १० अवेशिष्य-त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ।। विश्शब्दो मनुजे वैश्ये च वर्तते ।
घृतं स्पृशतीति घृतस्पृक् स इवाचरतीति घृतस्पर्शति । ११३ घृतस्पृश्- धातोरूपाणि ।।
१ घृतस्पर्श - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः,
391
आमः ।।
२ घृतस्पर्शे-त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म
३
घृतस्पर्श- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । अनि, आव, आम ।।
अघृतस्पर्श-त्, ताम्, न् ।
तम्, त । म्, आव, आम ।। अघृतस्पर्श - ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
४
५
इष्म ||
६
७
घृतस्पर्शा - चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्त्र
घृतस्पृश्या
स्म ।।
८ घृतस्पर्शिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ घृतस्पर्शिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
आमः ॥
१० अघृतस्पर्शिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम ।। विडिव दीप्तिरिवाचरतीति त्वेषति । . ११४ त्विष्- धातोरूपाणि ।।
१ त्वेष - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
२
त्वेषे - त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म
३
त्वेष - तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात् तम् त। आनि, आव,
आम ।।
४ अत्वेष - तू, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ।।
५ अत्वेष्-ईत्, इष्टाम् इषुः ई:, इष्टम्, इष्ट इपम्, इष्व,
इष्म ||
६ ति- त्वेष, त्विषतुः, त्विषुः, त्वेषिथ, त्विषथुः, त्विष, त्वेष, त्विषिव त्विषिम ।।
७ त्विष्या- त्, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म । ८ त्वेषिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ।।
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________
392
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ९ त्वेषिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः आमः।। | चन्द्रमा इवाचरतीति चन्द्रमसति। १० अत्वेषिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
११७ चन्द्रमस्-धातोरूपाणि।। 'मुषश् स्तेये' रत्नानि मुष्णातीति रत्नमुट्, रत्नमुडिवाचरतीति
१ चन्द्रमस-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, रत्नमोषति।
आमः।। ११५ रत्नमुष्-धातोरूपाणि।।
२ चन्द्रमसे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। १ रत्नमोष-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ३ चन्द्रमस- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, २ रत्नमोषे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
आव, आम।। ३ रत्नमोष- तु/तात, ताम्, न्तु।:/तात, तम. त। आनि. | ४ अचन्द्रमस-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आव, आम।।
५ अचन्द्रमास् (अचन्द्रमस्)-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, ४ अरत्नमोष-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
इषम्, इष्व, इष्म।। ५ अरत्नमोष्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
| ६ चन्द्रमसा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। इष्म।
७ चन्द्रमस्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व,
स्म।। ६ रत्नमोषा-चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ०।।
| ८ चन्द्रमसिता-'", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ७ रत्नमुष्या - त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, |
| ९ चन्द्रमसिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: स्म।।
आमः।। ८ रत्नमोषिता-'', रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। |
१० अचन्द्रमसिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म, आव, आम।। ९ रत्नमोषिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
असाविवाचरतीति अदसति। आमः।।
११८ अदस्-धातोरूपाणि॥ १० अरत्नमोषिष्य-त, ताम, न्। :. तम. त। म, आव, आम।।
१ अदस-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। मा इव चन्द्र इवाचरतीति मासति।
२ अदसे-त्, ताम्, युः।:, तम्, ता यम्, व, म। ११६ मास्-धातोरूपाणि।।
३ अदस- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, १ मास-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। आम।। २ मासे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
४ आदस-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ मास- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, | ५ आदस्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, आम।।
इष्म।। ४ अमास-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ अदसा-ञ्चकार इ०।।म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ५ अमास् -ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ७ अदस्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। इष्म।।
८ अदसिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ ममास्-अ, अतुः, उः, इथ, अथुः, अ, अ, इव, इम।। ९ अदसिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः .. ७ मास्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। आमः। ८ मासिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। १० आदसिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ मासिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: उपानदिव चर्मपादुका इवाचरतीति उपानहति। आमः।।
११९ उपा-नह्-धातोरूपाणि।। १० आमासिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
| १ उपानह-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्विप्प्रत्ययान्त)
393 २ उपानहे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। ५ आनडोह -ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, ३ उपानह- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, । इष्मा आम।।
६ अनडोहा-ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ४ उपानह-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ७ अनुडुह्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ५ उपानह्-ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व, | ८ अनडोहिता-'", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। इष्म।।
९ अनडोहिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ६ उपान- ननाह, नेहतुः, नेहुः, नेहिथ, नेहथुः, नेह, ननाह, आमः।। ननह, नेहिव, नेहिम।।
१० आनडोहिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ उपानह्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। नाम्नो धातुत्वेऽप्युपान्त्यधातुनिष्पन्नत्वाभावाद् गुणाभांवे, ८ उपानहिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। अनडुहति, गिरति, पुरति, इति क्रियारत्नसमुच्चये यदुक्तं तन्त्र ९ उपानहिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: समीचीनमाभाति, उपान्त्यं धातुनिष्पत्रमेव ग्राह्यमिति वचनस्य आमः।।
हैमशब्दानुशासनेऽनुपलब्धः। नामिनो गुण इत्यत्रेव १० उपानहिष्य-त, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
लघोरुपान्त्यस्येत्यत्र धातुपदश्रवणेन तस्येव गां दोग्धीति गोधुक्, स इवाचरतीति गोदोहति।
लघोरुपान्त्येत्यस्यापि नामधातुसम्बन्धिनोऽपि नामिनो गुणकरणे १२० गोदुह्-धातोरूपाणि॥
बाधकाभावाच।। किञ्च लघुन्यासे नामिनो गुण
इत्यनेनान्त्यविधानसामर्थ्याद् लघोरुपान्त्यस्येत्यनेनोपान्त्यस्यैव १ गोदोह-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
भविष्यति इत्युपान्त्यस्येत्यस्य फलान्तरमुक्तम्, यदि लघोरित्यत्र २ गोदोहे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
उपान्त्यस्येति करणाच्छुद्धधातुसंबन्ध्युपान्त्यनामिनो गुणो ३ गोदोह- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
विधीयेत तर्हि फलान्तरकथनमसङ्गतं स्यात्।। आम।।
क्रियारत्नसमुच्चयकृन्मते दिवित्यव्युत्पन्ननाम्नः क्विपि ४ अगोदोह-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
देवतीत्युदाहरता माधवेन पथेनतीत्युदाहरता नागेशेन च ५ अगोदोह -ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
विरोधोऽपीति तन्मतानुसारेण रूपाणि न प्रदर्शितानि।।
तक्ष्णोतीति तड् वर्धकिः, स इवाचरतीति तक्षति। ६ गोदोहा-ञ्चकार इ०।।म्बभूव इ०।। मास इ०॥
१२२ तक्ष्-धातोरूपाणि॥ ७ गोदहा-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ८ गोदोहिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। | १ तक्ष-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ९ गोदोहिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: | २ तक्षे-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म। आमः॥
३ तक्ष- तु/तात, ताम, न्तु। :/तात, तम्, त। आनि, आव १० आगोदोहिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आम।। . अनड्वानिवाचरतीति अनडोहति।
४ अतक्ष-त, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। १२१ अनडुड्-धातोरूपाणि॥
५ अतक्ष् -ईत्, इष्टाम्, इषुः, ईः, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म।। १ अनडोह-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।| ततक्ष-अ. अतः, उः, इथ, अथः, अ, अ, इव, इम।। २ अनडोहे-त, ताम्, यः।: तम. त। यम, व, म।
७ तक्ष्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ३ अनडोह- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, ८ तक्षिता-".रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। आव, आम।।
९ तक्षिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः ।। ४ आनडोह-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।।
१० अतक्षिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
इष्म।
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________
394
॥ इति विबन्ताः परस्मैपदिनः ॥
गां रक्षतीति गोरट् स इवाचरतीति गोरक्षति । १२३ गोरक्ष- धातोरूपाणि ।।
१ गोरक्ष-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ गोरक्षे-त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म। ३ गोरक्ष- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । आनि, आव,
आम ।।
४ अगोरक्ष-त्, तम्म्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ।। ५ अगोराक्ष - ईत्, इष्टाम्, इषुः, ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ गोरक्षा - चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ गोरक्ष्या - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ गोरक्षिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ गोरक्षिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ॥
१० अगोरक्षिष्य-त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ।। अथात्मनेपदिनस्त्रयः क्विबन्ता धातवः । गल्भ इव प्रत्युत्पन्नमतिरिवाचरतीति गल्भते । १२४ गल्भ - धातोरूपाणि ||
१ गल्भ्-अते, एते, अन्ते, एथे, अध्वे, ए, आवहे, आमहे ।। २ गल्भे- त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।। ३ गल्भ्- अताम्, एताम्, अन्ताम्, अस्व, एथाम्, अध्वम्, ऐ, आवहै, आम है ।।
४ अगल्भ्-अत, एताम्, अन्त, अथा, एथाम् अध्वम्, ए, आवहि, आमहि ।।
५ अगाल्भि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः षाथाम्, ड्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि
६ गल्भा - ञ्चकार इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।।
७ गल्भिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ गल्भिता - ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ गल्भिष्य्- अते, एते, अन्ते, असे, एथे, अध्वे, ए, आवहे, आमहे ।।
१० अगभिष्य्-अत, एताम्, अन्त, अथा: ऐथाम् अध्वम्, ए, आवहि, आमहि ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग अवगल्भते, अवगल्भेत, अवगल्भताम्, अवागल्भत्, अवागल्भिष्ट, अवगल्भाञ्चक्रे, अवगल्भाम्बभूव, अवगल्भामास, अवगल्भिषीष्ट, अवगल्भिता, अवगल्भिष्यते अवागल्भिष्यत । मतान्तरे केवलस्य अवेतरपूर्वस्य, चाचारक्विबन्तस्य गल्भधातोरात्मनेपदघटितानि रूपाणि न भवन्ति । केषाञ्चिन्मतेएकस्वरेभ्यः कादिभ्यः, व्यञ्जनान्तेभ्यो लिडादिभ्यश्चाचारक्विबेव न भवति । आबान्तेभ्य आचारक्विब् भवतीत्य त्रापि मतभेदोऽस्ति ।
१ की - अते, एते, अन्ते, एथे, अध्वे, ए, आवहे, आमहे ।।
२
३
कीबे - त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।। क्लीब्- अताम्, एताम्, अन्ताम्, अस्व, एथाम्, अध्वम्, ऐ, आवहै, आम है ।।
क्लीव इव नपुंसक इवाचरतीति क्लीबते । १२५ कीब - धातोरूपाणि ।।
४ अक्लीब्-अत, एताम्, अन्त, अथाः, एथाम् अध्वम्, ए, आवहि, आमहि ।।
५ अक्कीबिष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः षाथाम्, ड्वम्, द्वम्, षि, वहि, महि
कीबा - चक्रेर इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास इ० ।।
कीबिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ॥
६
७
९
८ क्लीबिता - ", रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। क्कीबिष्य्- अते, एते, अन्ते, असे, एथे, अध्वे, ए, आवहे, आमहे ।।
१० अक्कीबिष्य्-अत, एताम्, अन्त, अथाः एथाम्, अध्वम्, ए आवहि, आमहि ।।
होडो बालो मूर्खो वा स इवाचरतीति होडते । १२६ होड- धातोरूपाणि ।।
१
२
३
होड्-अते, एते, अन्ते, एथे, अध्वे, ए, आवहे, आमहे ।।
होडे - त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।। होड्- अताम्, एताम्, अन्ताम्, अस्व, एथाम्, अध्वम्, ऐ, आवहै, आम है ।।
४ अहोड्-अत, एताम्, अन्त, अथाः, एथाम् अध्वम्, ए, आवहि, आमहि ।।
५ अहोडि - ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः षाथाम्, ड्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
६ होडा - ञ्चक्रेर इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ॥
७ होडिषी ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।। ८ होडिता - " रौ, रः से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ होडिष्य्- अते, एते, अन्ते, असे एथे, अध्वे, ए, आवहे, आमहे ।।
१० अहोडिष्य्-अत, एताम्, अन्त, अथा: एथाम्, अध्वम्, ए, आवहि, आमहि ।।
॥ इति किप्प्रत्ययान्ता नामधातवः ।।
॥ अथ क्यङ्प्रत्ययान्तप्रकरणम् ॥
निरूपिताः क्विबन्ता नामधातवः । अथ क्यङ्प्रत्ययान्ता नामधातवो निरूपणीयाः । ननु कीदृशान्नाम्नः कस्मिन् कस्मिन्नर्थे क्यङ् प्रत्ययो भवतीति चेदधीष्वेमानि सूत्राणि - क्यङ् || ३।४।२६॥
कर्त्तुरुपमानादाचारेऽर्थे क्यङ् प्रत्ययो वा भवति । श्येन इवाचरति श्येनायते। हंसायते । अश्वायते । गर्दभायते । गल्भायते । कीबायते । होडायते । क्विप्क्यडोस्तुल्यविषयत्वादसत्युत्सर्गापवादत्वे पर्यायेण प्रयोगः । ककारः सामान्तग्रहणार्थः । ङकार आत्मनेपदार्थः ।। २६ ।।
सो वा लुक् च ॥ ३।४।२७॥
।
स इति आवृत्त्या पञ्चम्यन्तं षष्ठ्यन्तं चाभिसम्बध्यते । सकारान्तात्कर्तुरुपमानादाचारेऽर्थे क्यङ् प्रत्ययो वा भवति, अन्त्यसकारस्य च लुग्वा भवति । पय इवाचरतीति पयायते पयस्यते। सरायते। सरस्यते । अन्ये त्वप्सरस एव सलोपो नान्यस्य, अप्सरायते, अन्यत्र पयस्यते इत्याद्येवेत्याहु: । क्यङ् सिद्धो लुगर्थं वचनम्। चकारो लुकः क्यङ् सन्नियोगार्थः ॥ २७ ॥ ओजोऽप्सरसः ।।३।४।२८ ॥
ओजः शब्दो वृत्तिविषये स्वभावात्तद्वति वर्तते । ओजस्शब्दादप्सरस्शब्दाच्च कर्त्तुरुपमानभूतादाचारेऽर्थे क्यङ् प्रत्ययो वा भवति स लोपश्च । ओजस्वीवाचरतीति ओजायते । अप्सरायते । अन्ये त्वोजः शब्दे सलोपविकल्पमिच्छन्ति । ओजायते, ओजस्यते ॥ २८ ॥
च्व्यर्थे भृशादेः स्तोः ||३|४|२९||
395
भृशादिभ्यः कर्तृभ्यश्व्यर्थे क्यङ् प्रत्ययो वा भवति, सकारतकारयोर्यथासम्भवं लुक् च । च्व्यर्थे इत्यनेन लक्षणया भवत्यर्थविशिष्टं प्रागतत्तत्त्वमुच्यते, करोतिस्तु कर्तुरित्यनेन व्युदस्तः, भवत्यर्थे च विधानात् क्यङ्ङन्तस्य क्रियार्थत्वं भवत्यर्थशब्दाप्रयोगश्च । अभृशो भृशो भवति भृशायते । उन्मनायते । वेहायते । अनोजस्वी ओजस्वी भवति ओजायते । अत्र तद्वद्वृत्तेरेव च्व्यर्थ इति धर्ममात्रवृत्तेर्न भवति । अनोज ओजो भवति । कर्तुरित्येव अभृशं भृशं करोति । च्व्यर्थ इति किम् ? भृशो भवति । प्रागतत्तत्त्वमात्रे च्वेर्विधानात् य विर्न बाध्यते । भृशीभवति । भृश उत्सुक शीघ्र चपल पण्डित आण्डर कण्डर फेन शुचि नील हरित मन्द मद्र भद्र संश्चत् तृपत् रेफत् रेहत् वेहत् वर्चस् उन्मनम् सुमनस् दुर्मनस् अभिमनस् (ओजस् ) इति भृशादयः ।। २९ ।।
कष्टकक्षकृच्छ्रसत्रगहनाय पापे क्रमणे || ३ | ४ | ३१ ।।
कष्टादिभ्यो निर्देशादेव चतुर्थ्यन्तेभ्यः पापे वर्तमानेभ्यः क्रमणेऽर्थे क्यङ् प्रत्ययो भवति । कष्टाय कर्मणे क्रामति कष्टायते । एवं कक्षायते । कृच्छ्रायते । सत्रायते । गहनायते । कष्टादिभ्य किम् ? कुटिलाय कर्मणे क्रामति । चतुर्थीनिर्देशः किम् ? रिपुः कष्टं क्रामति । पाप इति किम् ? कष्टाय तपसे क्रामति । क्रमणमत्र न पादविक्षेपः किन्तु प्रवृत्तिमात्रम् । द्वितीयान्तेभ्यः पापचिकीर्षायामित्यन्ये । कष्टं चिकीर्षति कष्टायते इत्यादि । । ३१ ।।
रोमन्थाद् व्याप्यादुच्चर्वणे॥३॥४॥३२॥
रोमन्थात् कर्मणः परे उच्चर्वणेऽर्थे क्यङ् प्रत्ययो वा भवति । अभ्यवहृतं द्रव्यं रोमन्थः । उदीर्य चर्वणमुच्चर्वणम् । रोमन्थमुच्चर्वयति रोमन्थायते गौः, उद्गीर्य चर्वयतीत्यर्थः। उच्चर्वण इति किम् ? कीटो रोमन्थं वर्तयति, उद्गीर्य 'बहित्यक्तं पृष्ठान्तेन निर्गतं वा द्रव्यं गुटिकां करोतीत्यर्थः ।। ३२ ।।
फेनोष्मवाष्पधूमादुद्वमने।।३।४।३३॥
फेनादिभ्यः कर्मभ्य उद्वमनेऽर्थे क्यङ् प्रत्ययो वा भवति । फेनमुद्वमति फेनायते । एवमूष्मायते । बाष्पायते। धूमायते।।३३।। सुखादेरनुभवे ।।३।४।३४।
साक्षात्कारोऽनुभवस्तस्मिन्नर्थे सुखादिभ्यः कर्मभ्यः क्यङ् प्रत्ययो वा भवति। सुखमनुभवति सुखायते । दुःखायते । अनुभव इति किम् ? सुखं वेदयते प्रसाधको देवदत्तस्य, मुखादिविकारेणानुमानतो निश्चिनोतीत्यर्थः । (सुख दुःख तृप्र कृच्छ्र आत्र अलीक करण कृपण सोढ प्रतीप ) । । ३४ ।।
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________
396
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग __ शब्दादेः कृतौ वा।। ३।४।३५॥
४ आ-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, शब्दादिभ्यः कर्मभ्यः करोत्यर्थे क्यङ् प्रत्ययो वा भवति ।। यामहि।। णिजपवादः। शब्दं करोति शब्दायते। वैरायते। कलहायते। ५ आयि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, इढ्वम्, ढ्वम्, वाशब्दो व्यवस्थितविभाषार्थः, तेन यथादर्शनं णिजपि भवति। शब्दयति। वैरयति। वाधिकारस्तु वाक्यार्थः । (शब्द वैर कलह | ६ आया-चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ओघ वेग युद्ध अभ्र कण्व मम मेघ अटा अट्टा अटाट्या शीका | ७ आयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, सोटा कोटा पोटा पुष्वा सुदिन दुर्दिन नीहार) ।।३५ ।।
य, वहि, महि।। ___ इदमुक्तं भवति। क्यङ् उत्पादने किल सप्त प्रकारा भवन्ति। | ८ आयिता-'",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। तद्यथा
९ आयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे, ष्यध्वे, ध्ये, ष्यावहे, १. कर्तुंरुपमानादाचारेऽर्थे क्यङ् प्रत्ययो वा भवति। यथा ___ष्यामहे ।। श्येन इवाचरति श्येनायते।
| १० आयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, २. भृशादिभ्यः कर्तृभ्यश्व्यर्थे क्यङ् प्रत्ययो वा भवति।। ! ष्यावहि, ष्यामहि।। यथा-अभृशो भृशो भवति भृशायते।
इः कामः, स इवाचरतीति ईयते।। ३. पापे वर्तमानेभ्यश्चतुर्थ्यन्तेभ्यः कष्टकक्षकृच्छ्रसत्रगहनेभ्यः
त्र लक्ष्मीः , सा इवाचरतीति ईयते। क्रमणेऽर्थे क्यङ् प्रत्ययो वा भवति। यथा-कष्टाय कर्मणे
३-४ ईय-धातोरूपाणि।। क्रामति।
४. रोमन्थात्कर्मणः पर उच्चर्वणेऽर्थे क्यङ् प्रत्ययो वा ! १ ई-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। भवति। यथा-रोमन्थमुच्चर्वयति रोमन्थायते।
| २ ईये-त, याताम्, रन्, था:. याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि। ५. फेनाष्मबाष्पधूमेभ्यः कर्मभ्य उद्वमनेऽर्थे क्या प्रत्ययो । ३ ई-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम, यध्वम्, यै, वा भवति। यथा फेनमुद्वमति फेनायते।
यावहै, यामहै।। ६. सुखादिभ्यः कर्मभ्योऽनुभवेऽर्थे क्यङ् प्रत्ययो वा । ४ ऐ-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, भवति। यथा-सुखमनुभवति सुखायते।
यामहि ।। ७. शब्दादिभ्यः कर्मभ्यः करोत्यर्थे क्यङ् प्रत्ययो वा । ५ ऐयि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्, ध्वम्, भवति। यथा शब्दं करोति शब्दायते।
षि, ष्वहि, ष्महि।। ___एवं निरुक्तप्रकारभेदेन क्यङन्तनामधातुप्रकरणमपि सप्तधा ६ ईया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। भिद्यते। अत्र निर्दिष्ट प्रकारक्रमेण क्यङन्तनामधातूनां निरूपणा ७ ईयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, य, ज्ञेया।
वहि, महि।। अथ प्रथमप्रकारापन्नक्यङन्तनामधातुषु पूर्वं तावत् | ८ ईयिता-'",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। केवलस्वप्रकृतिका धातव उदाहियन्ते
| ९ ईयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ष्यावहे, अ इव विष्णुरिवाचरतीति आयते।
ष्यामहे।। आ इव आकार इवाचरतीति आयते। १० ऐयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, १-२ आय-धातोरूपाणि।।
_ष्यावहि, ष्यामहि।। १ आ-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। ।
उरिव शिव इवाचरतीति ऊयते। ऊ: महादेवश्चन्द्रः पालको २ आये-त. याताम, रन, थाः, याथाम. ध्वम. य. वहि. महि।
वा, स इवाचरतीति ऊयते। ३ आ-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै,
५-६ ऊय-धातोरूपाणि॥ यावहै, यामहै।।
| १ ऊ-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे।
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
२ ऊये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि । ३ ऊ-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, या है ।।
४ औ - यत, येताम् यन्त, यथा:, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ औयिष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ ऊया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।
७ ऊयिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ ऊयिता- ", रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ ऊयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ||
१० औयिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
आ इव ऋकार इवाचरतीति रीयते ।
७ रीय- धातोरूपाणि ||
१ री-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे । २ रीये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि । ३ री - यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व येथाम् यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अरी-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अरोयि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ रीया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ॥ मास, इ० ॥
७ रीयिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
८ रीयिता- ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ रीयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ||
१० अरीयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये ष्यावहि ष्यामहि ।।
ऋतो रीः ।। ४ । ३ । १०९ ।। इति रीरादेशः ।।
ऋरिव ऋकार इवाचरतीति ऋयते ।
८ ऋ - धातोरूपाणि ।।
२
१ ऋ - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे । - त, याताम्, रन् थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि । ३ ऋ-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, याम है।
४ आर-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
397
५ आर्यि (अरि) - ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, इदवम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ ऋयाञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ ऋयिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, महि ।।
८ ऋयिता- ", रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ ऋषि- ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ||
१० आर्यि (आरि) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
५.१० क्यो वा ।। ४ । ३ । ८९ ।। इति विकल्पेन क्यो लोपः ॥
लाइव लृकार इवाचरतीति रीयते । ऋफिडादपाठाभ्युपगमे तु लीयते । ९ रीय- धातोरूपाणि ।।
१ री-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।
२
३
रीये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि । री-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अरी-यत, येताम्, यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावह, यामहि ।।
६
७
५ अरीयि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
रीया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
रीयिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ रीयिता- ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ रीयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ||
१० अरीयि-ष्यत, ष्येताम् ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ये ष्यावहि ष्यामहि ।।
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________
398
१० लीय- धातोरूपाणि ।।
१ ली - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे । २ लीये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि । ३ ली - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अली-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अलीयिष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ लीया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
७ लीयिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ लीयिता- ", रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे स्वहे, स्महे ।। ९ लीयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ||
१० अलीयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
लृवि लृकार इवाचरतीति लृयते । ११ लय- धातोरूपाणि ।।
१ ल्-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे । २ ल्ये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि । ३ लृ-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
ये,
४ अल्-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, यावहि, यामहि ।।
५ आल्यि (आलि) - ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ ल्या - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
७ यिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ लुयिता- "रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ लुयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे,
ष्यामहे ।।
१० आल्यि (आलि) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ए: विष्णुः, स इवाचरतीति एयते । १२ एय धातोरूपाणि ।।
१
ए-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।
२
३
एये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि । ए - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, या है ।।
४ ऐ-यत, येताम् यन्त, यथा:, येथाम् यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ ऐयि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, इदवम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६
७
एया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
एयिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ एयिता- "रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ एयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ||
१० ऐयिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
ऐरिव ऐकार इवाचरतीति ऐयते ।
१३ ऐय - धातोरूपाणि । ।
१
ऐ-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे । ऐये - त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
२
३ ऐ-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।
४ ऐ-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम् यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५
ऐयि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६
ऐया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ ऐयिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य वहि, महि ||
९
८ ऐयिता- ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ऐयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ||
१० ऐयिष्यत, ष्येताम् ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यङ्प्रत्ययान्त)
399 औरिव ओकार इवाचरतीति अव्यते। ।९ आव्यि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ध्ये, १४ अव्य-धातोरूपाणि॥
ष्यावहे, ष्यामहे॥ १ अव्-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। ।
१० आव्यि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्,
ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। २ अव्ये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि।
सन्निपातपरिभाषया क्यङो लग्न भवति।। इति ३ अव्-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै।।
प्रथमप्रकारपन्नाः केवलस्वरप्रकृतिका: क्यङन्ता नामधातवः ।।
अथ प्रथमप्रकारापन्नाः स्वरान्तप्रकृतिकाः क्यडन्ता ४ आव्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये,
नामधातवः॥ को ब्रह्मा, स इवाचरतीति कायते। यावहि, यामहि।। ५ आव्यि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्,
१६ काय-धातोरूपाणि।। ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।।
| १ का-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। ६ अव्या-ञ्चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
२ काये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि। ७ अव्यिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, ३ का-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, य, य, वहि, महि।।
यावहै, यामहै। ८ अव्यिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ४ अका-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम, यध्वम्, ये, ९ अव्यि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ष्यावहे, यावहि, यामहि ।। ष्यामहे ।।
५ अकायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्व म्, दवम्, १० आव्यि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
६ काया-चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। सन्निपातपरिभाषया क्यङो लुग्न भवति।।
७ कायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, औरिव औकार इवाचरतीति आव्यते।
य, वहि, महि।। १५ आव्य-धातोरूपाणि।।
८ कायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। १ आव्-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे।
९ कायि-ष्यते, ध्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ष्यावहे,
ष्यामहे ।। २ आव्ये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
१० अकायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ध्येथाम्, ष्यध्वम्,
ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। ३ आव्-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम, यध्वम्, यै,
हंस इवचरतीति हंसायते बकः। यावहै, यामहै।। ४ आव्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये,
१७ हंसाय-धातोरूपाणि।। यावहि, यामहि ।।
१ हंसा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। ५ आव्यि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्, २ हंसाये-त, याताम, रन, थाः, याथाम, ध्वम, य, वहि, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
महि। ६ आव्या-चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। | ३ हंसा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ७ आव्यिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, | यावहै, यामहै।। य, वहि, महि।।
| ४ अहंसा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम, यध्वम्, ये, ८ आव्यिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे।। | यावहि, यामहि ।।
महि।
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________
400
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५ अहंसायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्, | २ मालाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
महि। ६ हंसाया-चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
३ माला-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ७ हंसायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, यावहै, यामहै।। य, वहि, महि।।
| ४ अमाला-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ८ हंसायिता-'",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे।। यावहि, यामहि।। ९ हंसायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ५ अमालायि-ष्ट, षाताम्, घत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
ध्वम्, पि, ष्वहि, ष्महि ।।। १० अहंसायि-ष्यत; ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, | ६ मालाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
| ७ मालायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, गार्य इवाचरतीति गार्गायते।
य, वहि, महि।। १८ गार्गाय-धातोरूपाणि।
८ मालायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। १ गार्गा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। | ९ मालायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, २ गार्गाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
ष्यावहे, ष्यामहे ।। महि।
१० अमालायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ३ गार्गा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, । ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। यावहै, यामहै।।
प्रमदा इवाचरतीति प्रमदायते। ४ अगार्गा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये,
२० प्र-मदाय-धातोरूपाणि।। यावहि, यामहि।।
१ प्रमदा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, ५ अगायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्,
यामहे। ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।।
२ प्रमदाये-त, याताम्, रन्, था:, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ६ गार्गाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
महि। ७ गागायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, ३ प्रमदा-यताम, येताम, यन्ताम, यस्व, येथाम, यध्वम, यै, य, वहि, महि।।
यावहै, यामहै।। ८ गार्गायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे।। ४ प्रामदा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ९ गार्गायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, यावहि, यामहि।। ष्यावहे, ष्यामहे ।।
प्रामदायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्व म्, ढ्वम्, १० अगायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्,
ध्वम्, षि, ष्वहि, महि॥ ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि॥
६ प्रमदाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०॥ आपत्यस्य क्यच्च्योः ।। २।४।११।। इति यलोपः। एवं | ७ प्रमदायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, दवम्, ध्वम. वात्स्य इवाचरतीति वात्सायत इत्यादि।।।
य, वहि, महि।। माला इवारचीति मालायते।
८ प्रमदायिता-",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ प्रमदायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ध्ये, १९ माला-धातोरूपाणि॥
ष्यावहे, ष्यामहे ।। १ माला-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, | १० प्रामदायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, यामहे।
ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया ( क्यङ्प्रत्ययान्त)
"न प्रादिरप्रत्ययः " ॥ धातुसंज्ञया तस्यैवाडादिः ।।
मद्रिका इवाचरतीति मद्रिकायते । २१ मद्रिकाय धातोरूपाणि ।।
१ मद्रिका - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
२ मद्रिकाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ मद्रिका - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, वेथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
३ | ३ | ४ || इति प्ररहतिस्य ५ अपाचिकायि-ष्ट, पाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्दवम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ पाचिकायाञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ पाचिकायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ॥
८ पाचिकायिता- "रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ पाचिकायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अपाचिकायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। तद्धिताककोपान्त्यपुरण्याख्याः
पुंवद्भावप्रतिषेधः ।।
४ अमद्रिकायत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, यावहि, यामहि ।।
५ अमद्रिकायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
44
६ मद्रिकायाञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ मद्रिकायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ॥
८ मद्रिकायिता- "रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ मद्रिकायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अमद्रिकायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
क्यानिपित्तद्धिते ||३ | ३ १५० ।। इति प्राप्तस्य पुंवद्भावस्य 'तद्धिताककोपान्त्यपुरण्याख्याः " ।। ३ । २ । ५४ ।। इति निषेधः ।। पाचिका इवाचरतीति पाचिकायते । २२ पाचिकाय धातोरूपाणि ।।
१ पाचिका-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।
२ पाचिकाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ पाचिका-यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, ये, यावहै, यामहै ।।
४ अपाचिका-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
।।३ ।२ । ५४ ।।
चिन्तामणिरिवाचरतीति चिन्तामणीयते । २३ चिन्तामणीय - धातोरूपाणि ॥
401
इति
९ चिन्तामणी - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
२ चिन्तामणी ये- त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि |
३ चिन्तामणी - यताम्, येताम् यन्ताम् यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अचिन्तामणी - यत, येताम् यन्त, यथा:, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ||
५ अचिन्तामणी यि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्दवम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ चिन्तामणी याञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ चिन्तामणी यिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
८
साथै, ध्वे, हे स्वहे,
चिन्तामणी यिता- "रौ, रः, स्महे ।।
९ चिन्तामणी यिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे, ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अचिन्तामणी यि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________
402
युवतिरिवाचरतीति युवायते । २४ युवाय धातोरूपाणि ।।
१ युवा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे । २ युवाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ युवा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अयुवा-यत, येताम्, यन्त, यथा:, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अयुवायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ युवाया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ युवायिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ युवायिता - ", रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ युवायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, यावहे, ष्यामहे ।।
१० अयुवायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
क्यमानिपित्तद्धिते ।। ३।२५० ।। इति पुंवद्भावः । वयोवाचिकुमारादिशब्दे जातिकार्यस्य वैकल्पित्वेन पक्षे स्वाङ्गान्ङीर्जातिश्चामानिनि ।। ३।२१५६ ॥ इति निषेधेन पुंवद्भावाभावाद् 'युवतीयते' इत्याद्यपि ।।
एनी कर्बुरवर्णयुक्ता स्त्री, सा इवाचरतीति एतायते । २५ एताय - धातोरूपाणि ।।
१ एता - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे । २ एताये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम् ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ एता-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यावहै, यामहै ।।
४ ऐता-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ ऐतायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्दवम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ एताया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
७ एतायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, द्वम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ एतायिता - ", रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ एतायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, यावहे, ष्यामहे ।।
१० ऐतायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
क्यमानिपित्तद्धिते ॥ ३ ॥ २१५० ।। इति पुंवद्भावः । एवम्, श्येनी शुक्लवर्णयुक्ता स्त्री सेवाचरतीति श्येतायते । अत्रापि पुंवद्भावः।।
१ कुमारा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
कुमारीवाचरतीति कुमारायते ।
२६ कुमाराय - धातोरूपाणि ||
२ कुमाराय - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ कुमारा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, या है ।।
४
अकुमारा-यत, येताम्, यन्त, यथा:, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अकुमारायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६
कुमारया - चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ कुमारायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
कुमारायिता - "रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। कुमारायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अकुमारायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
अत्र पुंवद्भावः । जातिपक्षे पुंवद्भावाभावेन कुमारीयते इत्यादि । एवं तरुणीवाचरतीति तरुणायते, तरुणीयते इत्यादि । । पुत्रीवाचरतीति पुत्रायते। २७ पुत्राय - धातोरूपाणि ।।
१ पुत्रा - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।
८
९
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
२ पुत्राये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि. महि ।
३ पुत्रा - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै।
11
४ अपुत्रा-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अपुत्रायिष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ पुत्रायाञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
७ पुत्रायिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ पुत्रायिता - ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ पुत्रायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अपुत्रायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ये ष्यावहि ष्यामहि ||
क्यङमानिपित्तद्धिते ||३ | २५० ।। इति पुंवद्भावः । एवम् उपाध्यायीवाचरतीति उपाध्यायते । इन्द्राणीवाचरतीति इन्द्रायते ।। सपत्नीवाचरतीति सपत्नायते । २८ सपत्नाय - धातोरूपाणि ||
१ सपत्ना-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
२ सपत्नाये - त, याताम्, रन् थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ सपत्ना - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ असपत्त्रा-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ असपत्नायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ॥
६ सपत्नाया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
७ सपत्नायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
८ सपत्नायिता - ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे स्वहे, स्महे ।। ९ सपत्नायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
403
१० असपत्नायिष्यत, ष्येताम् ष्यन्त ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये ष्यावहि, ष्यामहि ।।
अत्र शत्रुपर्याय: सपत्नीशब्द इति पुंवद्भावः ।। सपत्नीवाचरतीति सपत्नीयते।
२९ सपत्नीय धातोरूपाणि ।।
१ सपत्नी-यते, येते, यन्ते, यसे येथे, यध्वं ये, यावहे, यामहे ।
२ सपत्नीये - त, याताम्, रन्, थाः याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ सपत्नी-यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ असपत्नी-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ असपत्नीयि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६
सपत्नीया - ञ्चक्रे, इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास, इ० ॥ ७ सपत्नीयिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
८ सपत्नीयिता- ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ सपत्नीयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, प्यसे, येथे ष्यभ्वे, प्यं, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० असपत्नीयिष्यत, प्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।
सपत्नीवाचरतीति सपतीयते ।
३० सपतीय- धातोरूपाणि ।।
१ सपती-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।
२ सपतीये - त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ सपती - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, याम है ।।
४ असपती-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ असपतीयिष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________
404
६ सपतीया चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ सपतीयिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठा, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
८ सपतीयिता- ", रौ, र:, से, साथे, ध्वं, हे, स्वहे, स्महे ॥ ९ सपतीयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे, प्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० असपतीयिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
सपत्नीवाचरतीति विग्रहे, उक्तरूपत्रयं मतान्तराभिप्रायेणावगन्तव्यम् । मतान्तरे हि शत्रुपर्यायसपत्नीशब्दस्य पुंवद्भावो भवतीति 'सपत्नायते' इति, विवाहजन्यसंस्कारविशेषे रूढं पतिशब्दमाश्रित्य साधितस्य सपत्नीशब्दस्य नित्यस्त्रीत्वात् पुंवद्भावाभावे 'सपत्त्रीयते' इति स्वामिपर्यायपतिशब्दमाश्रित्य साधितस्य सपत्त्रीशब्दस्य नित्यस्त्रीत्वाभावेन पुंवद्भावात्, 'सपतीयते' इति भवति ।
स्वमते तु सपत्नीवाचरतीति विग्रहे 'सपत्नीयते' इत्येमेव भवति, सपत्नीतिसमुदायनिपातनात् पुंवद्भावाभावात् । सपत्ना इव सपन इव वाचरतीति विग्रहे 'सपत्रायते' इति रूपम् । सपत्नस्तु सपल्यास्तुल्य इति विग्रहे साधितः शत्रुपर्यायः ।। ब्राह्मणीवाचरतीति ब्राह्मणीयते । ३१ ब्राह्मणीय-धातोरूपाणि ।।
१ ब्राह्मणी- यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
२ ब्राह्मणीये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, भ्वम्, य, वहि, महि ।
३ ब्राह्मणी-यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, ये, यावहै, यामहै ।।
४ अब्राह्मणी-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अब्राह्मणीयि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ ब्राह्मणीया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
७ ब्राह्मणीयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ॥
८ ब्राह्मणीयिता- ",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे स्वहे, स्महे ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ९ ब्राह्मणीयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अब्राह्मणीयिष्यत, ष्येताम् ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, यावहि, ष्यामहि ।।
अत्र ब्राह्मणीशब्दस्य ब्राह्मणत्वजातिविशिष्टार्थकत्वात्, स्वाङ्गान्डीर्जातिश्चामानिनि ।। ३ । २१५६ ।। इति पुंवद्भावाभाव: ।। यदा ब्राह्मणस्य भार्या ब्राह्मणी, सेवाचरतीति विग्रहस्तदा 'ब्राह्मणायते' इति पुंवद्भावः । ३२ ब्राह्मणाय धातोरूपाणि ।।
१ ब्राह्मणा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
"
२
ब्राह्मणाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ ब्राह्मणा-यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
ये,
४ अब्राह्मणा-यत, येताम्, यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, यावहि, यामहि ।।
५ अब्राह्मणायि-ष्ट, पाताम्, षत, ष्ठाः षाथाम् ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, प्वहि ष्महि ।।
६ ब्राह्मणाया - चक्रे, इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास, इ० ॥
७ ब्राह्मणायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठा, यास्थाम्, दवम्,
ध्वम्, य, वहि, महि ||
८
ब्राह्मणायिता - ", रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे स्वहे, स्महे ।। ९ ब्राह्मणायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसं, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अब्राह्मणायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
पञ्चमीवाचरतीति पञ्चमीयते ।
३३ पञ्चमीय धातोरूपाणि ||
१ पञ्चमी-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
२ पञ्चमीये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ पञ्चमी-यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, याम है ।।
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
४ अपञ्चमी-यत, येताम्, यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, यावहि, यामहि ।।
५ अपञ्चमीयिष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, द्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ पञ्चमीया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, ३० ॥
७ पञ्चमीयिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ पञ्चमीयिता- "रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ पञ्चमीयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अपञ्चमीयिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
44
अ " नाप्रियादौ । ३ । २ । ५३ ।। इति पुंवद्भावाभावः । एवं माहेश्वरोवाचरतीति माहश्वरीयते' अत्र तद्धितः स्वरवृद्धिहेतुरक्तविकारे ।। ३ ।२ ।५५ ।। इति पुंवद्भावाभावः । एवं चारुकेशीवाचरतीति चारुकेशीयते । वानरीवाचरतीति वानरीयते । इत्यत्र स "स्वाङ्गान्डीर्जातिश्चामानिनि ।। ३ । २ । ५६ ।। इति पुंवद्भाभावः ॥
ग्रामणीरिवाचरतीति ग्रामणीयते । ३४ ग्रामणीय - धातोरूपाणि ।।
१ ग्रामणी-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।
२ ग्रामणीयेत, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ ग्रामणी-यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अग्रामणी-यत, येताम्, यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये,
यावहि, यामहि ।।
५ अग्रामणीयिष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ ग्रामणीया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
७ ग्रामणीयिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
८ ग्रामणीयिता- ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ ग्रामणीयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
405
१० अग्रामणीयिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये ष्यावहि, ष्यामहि ।।
१
२
३
मृदू-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे । मृदूये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि । मृदू-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व येथाम् यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अमृदू-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अमृदूयिष्ट, षाताम् पत, ष्ठाः पाथाम् इदवम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
मृदूया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
मृदूयिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
६
७
मृद्वीवाचरतीति मृदूयते। ३५ मृदूय - धातोरूपाणि ।।
८
९
मृदूयिता- ", रौ, र, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। मृदूयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अमृदूयिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, प्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये ष्यावहि ष्यामहि ।।
क्यानिपित्तद्धिते ॥ ३ ।२ ।५० ।। इति पुंवद्भावः ।। पट्वीमृद्व्याविवाचरतीति पट्वीमृदूयते । ३६ पट्वीमृदूय- धातोरूपाणि ।।
१ पट्वीमृदू-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
२ पट्वीमृदूये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम् ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ पट्वीमृदू-यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अपट्वीमृदू-यत, येताम् यन्त, यथा:, येथाम् यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अपट्वीमृदूयिष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ पट्वीमृदूया - चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________
406
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ७ पट्वीमृदूयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, दवम्, ४ अपशू-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम, यध्वम्, ये. ध्वम्, य, वहि, महि।।।
यावहि, यामहि।। ८ पट्वीमृदूयिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे।। ५ अपगृयि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्, ९ पट्वीमृदूयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।। ष्यावहे, ष्यामहे ।।
६ पगूया-अके, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। १० अपट्वीमृदूयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ७ पशूयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, वम्, ध्वम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
य, वहि, महि।। नागेशमते तु पट्वीमृद्वीयते इत्याद्येव।।
८ पयूयिता-'",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे।।। ___ भानुरिवाचरतीति भानूयते।
९ पयूयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ३७ भानूय-धातोरूपाणि॥
ष्यावहे, ष्यामहे ।। १ भानू-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे. यामहे। १० अपशूयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, २ भानूये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम, ध्वम्, य, वहि, ।
| ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। महि।
श्वशुरस्य भार्या श्वश्रूः, सा इवाचरतीति श्वशुरायते। ३ भानू-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै,
३९ श्वशुराय-धातोरूपाणि।। यावहै, यामहै।।
| १ श्वशुरा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, ४ अभानू-यत, येताम्, यन्त, यथाः, 'यथाम्, यध्वम्, ये, । यामहे। यावहि, यामहि।।
| २ श्वशुराये-त, याताम्, रन, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ५ अभानूयि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाधाम्, ड्वम्, ढ्वम्,
महि। ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।।
| ३ श्वशुरा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ६ भानूया-चक्रे, इ० ।। बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
यावहै, यामहै।। ७ भानूयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, . य, वहि, महि।।
| ४ अश्वशुरा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये,
यावहि, यामहि।। ८ भानूयिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ भानूयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे. ष्यध्वे. ष्ये. ५ अश्वशुरायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, पाथाम, ड्वम. ढवमा ष्यावहे, ष्यामहे ।।
ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। १० अभानूयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, व्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ६ श्वशुराया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
७ श्वशुरायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, पपॅरिवाचरतीति पङ्ग्यते।
ध्वम्, य, वहि, महि।। ३८ पङ्ग्य-धातोरूपाणि॥
८ श्वशुरायिता- '',रौ, र:, से, साथै, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। १ पशू-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे. ये. यावहे. यामहे। | ९ श्वशुरायि-ष्यते, प्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, प्ये, २ पगूये-त, याताम्, रन्, था:, याथाम्, श्वम्, य, वहि,
ष्यावहे, ष्यामहे ।। महि।
| १० अश्वशुरायि-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ध्येथाम्, ३ पशू-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। यावहै, यामहै।।
क्यङ्मानिपित्तद्धिते ।।३।२।५० ।। इति पुंवद्भावः ।।
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________
407
-
नामधातुप्रक्रिया (क्यङ्प्रत्ययान्त) श्वशुरत्वजातिविशिष्टा स्त्री श्वश्रूः सा इवाचरतीति श्वश्रूयते।। ८ पित्रीयिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ४० श्वश्रूय-धातोरूपाणि।।
९ पित्रीयि-ष्यते. ष्येते. ष्यन्ते. ष्यसे. ष्येथे. ष्यध्वे. ध्ये.
ष्यावहे, ष्यामहे ।। १ श्वश्रू-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे।
| १० अपित्रीयि-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, प्यथाः, प्येथाम्, ष्यध्वम्, २ श्वश्रूये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। महि।
ऋतो री: ४३१०९।। इति री:।। ३ श्वश्रू-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै,
स्वसेवाचरतीति स्वस्रीयते। यावहै, यामहै।। ४ अश्वश्रू-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये,
४२ स्वस्रीय-धातोरूपाणि।। यावहि, यामहि ।।
स्वस्त्री-यते. येते. यन्ते. यसे. येथे. यध्वे. ये. यावहे. ५ अश्वश्रूयि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्, यामहे। ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।।
२ स्वस्रीये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ६ श्वश्रूया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
महि। ७ श्वश्रूयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, | ३ स्वस्री-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ___ य, वहि, महि।।
यावहै, यामहै।। ८ श्वश्रूयिता-'",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे॥ ४ अस्वस्री-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ९ श्वश्रूयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ध्ये, यावहि, यामहि।। ष्यावहे, ष्यामहे।।
५ अस्वस्रीयि-ष्ट, षाताम्, पत, ष्ठाः, षाथाम्, इढ्वम्, ढ्वम्, १० अश्वश्रूयि-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।। ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
६ स्वस्रीया- शके, इ०।। बभूव, इ० ।। मास, इ०।। स्वाङ्गान्डीर्जातिश्चामानिनि ।।३।२।५६ ।।
७ स्वस्रीयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, इति पुंवद्भावाभावः ।।
ध्वम्, य, वहि, महि।। पितरेवाचरतीति पित्रीयते।
८ स्वस्रीयिता-",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ४१ पित्रीय-धातोरूपाणि॥
९ स्वस्रीयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये,
ष्यावहे. ष्यामहे ।। १ पित्री-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे।
| १० अस्वस्रीयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, २ पित्रीये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। . महि।
व्युत्पत्तिक्षाश्रयणे तु, ४ स्वास्री-, ५ स्वास्रीयि-, १० ३ पित्री-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै,
स्वास्त्रीयियावहै, यामहै।।
पितृरिव पितृशब्दस्य ऋकार इवाचरतीति पितृयते। ४ अपित्री-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि।।
४३ पितृय-धातोरूपाणि।। ५ अपित्रीयि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्व म्, दवम्, १ पितृ-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
२ पितृये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ६ पित्रीया- चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
महि। ७ पित्रीयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, । ३ पितृ-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, य, वहि, महि।।
यावहै, यामहै।।
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________
408
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
४ अपितृ-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, २ गम्लीये-त, याताम्, रन्, था:, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, यावहि, यामहि ।।
महि। ५ अपितृयि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम, इदवम, दवम. | ३ गम्ली-यताम, येताम, यन्ताम्, यस्व, येथाम, यध्वम्, यै, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
यावहै, यामहै।। ६ पित्या- ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। | ४ अगम्ली-यत, येताम, यन्त, यथाः, येथाम, यध्वम्, ये, ७ पितयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, |
। यावहि, यामहि।। य, वहि, महि।।
| ५ अगम्लीयि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्व म्, हवम्, ८ पितयिता-",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।। ___ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। ९ पितृयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, | ६ गम्लीया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ष्यावहे, ष्यामहे ।।
७ गम्लीयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन, ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, १० अपितृयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, । य, वहि, महि।। ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
८ गम्लीयिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। गमा इव गम्लुशब्द इवाचरतीति गमीयते।
९ गम्लीयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ध्ये,
ष्यावहे, ष्यामहे।। ४४ गम्रीय-धातोरूपाणि।
१० अगम्लीयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, १ गमी-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे।
ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। २ गम्रीये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
गम्लुशब्दस्तु लुकारानुबन्धविशिष्टगम्धातोरनुकरणरूपः ।। महि। ३ गमी-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै,
गम्लरिव गम्लशब्दस्य लकार इवाचरतीति गम्ल्यते। यावहै, यामहै।।
__ ४६ गम्ल्यते-धातोरूपाणि।। ४ अगम्री-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, १ गम्ल-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे । यावहि, यामहि ।।
२ गम्ल्ये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम, ध्वम्, य, वहि, ५ अगम्रीयि-प्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्व म्, दवम्, । महि। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
३ गम्ल-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ६ गम्रीया- चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
यावहै, यामहै।। ७ गम्रीयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, | य, वहि, महि।।
| ४ अगम्ल्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम, यध्वम्, ये, ८ गम्रीयिता-".रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वह, स्महे ।। ।
यावहि, यामहि।। ९ गम्रीयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ५ अगम्लयि-ष्ट, षाताम्, पत, ष्ठाः, पाथाम्, इदवम्, दवम्, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। १० अगम्रीयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, | ६ गम्ल्या -चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ष्ये, प्यावहि, ष्यामहि ।।
७ गम्लयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, ऋत्कार्यस्य लुकारेऽतिदेशात् ऋतो रीः ।।४।३।१०९।: इति य, वहि, महि।। रीः।
८ गम्लयिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ऋफिडादिपाठाभ्युपगमे तु गम्लीयते।
९ गम्लयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ज्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ४५ गम्लीय- धातोरूपाणि।।
___ष्यावहे, ष्यामहे ।।
- १० अगम्लयि-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, प्येथाम, ध्यध्वम्, १ गम्ली-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, -
'ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। यामहे।
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यङ्प्रत्ययान्त)
409 हिधातोर्विचि हेः, स इवाचरतीति हेयते।
केचित्तु "रायि छान्दस'' इति भाष्याद् रैयते इत्यादि लोके _४७ हेय-धातोरूपाणि॥
नेच्छन्ति। १ हे-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे।
गौरिवाचरतीति गव्यति। २ हेये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि।
४९ गव्य-धातोरूपाणि ३ हे-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, | १ गव्-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। यावहै, यामहै।।
२ गव्ये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि। ४ अहे-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि,
यावाह, | ३ गव्-यताम्, येता', चन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ___ यामहि ।।
यावहै, यामहै।। ५ अहेयि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्,
| ४ अगव्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
यावहि, यामहि।। ६ हेया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ७ हेयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य,
५ अगव्यि -ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्, वहि, महि।।
ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। ८ हेयिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
६ गव्या-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ९ हेयि- ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे, ष्यध्वे, ष्ये, व्यावहे,
| ७ गव्यिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, ष्यामहे ।।
| य, वहि, महि।। १० अहेयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्,
८ गव्यिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
९ गव्यि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, व्यावहे, हिंट गतिवृद्ध्योः ।।
ष्यामहे ।। रा इवाचरतीति रैयते।
१० अगव्यि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्,
'ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। . ४८ रैय-धातोरूपाणि।।
सन्निपातपरिभाषया क्यडो लुग्न भवति। १ रै-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे।
नौरिवाचरतीति नाव्यति। २ रैये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि।
५० नाव्य-धातोरूपाणि॥ ३ रै-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै।।
१ नाव्-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, ४ अरै-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, | । यामहे ।। यामहि।।
२ नाव्ये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ५ अरैयि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्,
महि।। ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि।।
३ नाव-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ६ रैया-चक्रे, इ०।।म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
यावहै, यामहै।। ७ रैयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढवम. ध्वम. य. | ४ अनाव्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम, यध्वम्, ये, वहि, महि।
| यावहि, यामहि।।। ८ रैयिता-".रौ, र:. से. साथे. ध्वे. हे. स्वहे. स्महे।। । ५ अनाव्यि -ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्व म्, ढ्वम्, ९ रैयि- ष्यते. ष्येते. ष्यन्ते. ष्यसे. ष्येथे. ष्यध्वे. ध्ये. व्यावहे. ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। ___ष्यामहे ।।
६ नाव्या-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। १० अरैयि-ष्यत, ष्येताम, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम, ष्यध्वम | ७ नाव्यिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
य, वहि, महि।।
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________
410
८ नाव्यिता- ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ नाव्यि-ष्यते, ष्येते ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
इति
१० अनाव्यि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, 'ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। सन्निपातपरिभाषया क्यङो लुग्न भवति ॥ प्रथमप्रकारापन्नाः स्वरान्तप्रकृतिक्यङ्ङन्ता नामधातवः ।। अथ प्रथमप्रकारापन्नाः व्यञ्जनान्तप्रकृतिका: क्यडन्ता नामधातवः ॥
सर्वं लोकते इति सर्वलोक् । स इवाचरतीति सर्वलोक्यते ।।
५१ सर्वलोक्य- धातोरूपाणि ।।
१ सर्वलोक्यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।।
२ सर्वलोक्ये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ सर्वलोक्- यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ असर्वलोक्-यत, येताम्, यन्त, यथा:, येथाम्, यध्वम्, ये, यावह, यामहि ।।
५ असर्वलोक्य ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, द्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
असर्वलोकि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ सर्वलोक्या (सर्वलोका) - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास, इ० ।।
७ सर्वलोक्यषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
सर्वलोकषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
८ सर्वलोक्यता ( सर्वलोकिता) - "रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ सर्वलोक्य (सर्वलोकि) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० असर्वलोक्य (असर्वलोकि) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग चित्रं लिखतीति चित्रलिख् स इवाचरतीति चित्रलिख्यते । ५२ चित्रलिख्य धातोरूपाणि ।।
१ चित्रलिख् यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।।
२ चित्रलिख्ये- त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य वह महि
३ चित्रलिख- यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहै, यामहै ।। येथाम्, यध्वम्, ये,
४ अचित्रलिख-यत, येताम्, यन्त, यथाः,
यावहि, यामहि ।।
५ अचित्रलिखिख्य- ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
अचित्रलिखि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, द्द्द्द्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ चित्रलिख्या (चित्रलिखा) - ञ्चक्रे, इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास, इ० ।।
७ चित्रलिख्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
चित्रलिखिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ चित्रलिख्यिता (चित्रलिखिता ) - ", रौ, र, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ चित्रलिख्यि (चित्रलिखि) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अचित्रलिखिय (अचित्रलिखि) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। 'वल्गू गतौ' । सुवल्गतीति सुवल् स इवाचरतीति
सुते। ५३ सु- वल्ग्य - धातोरूपाणि ।।
१ सुवल्ग् - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे।।
२ सुवल्ग्ये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम् ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ सुवल्ग्- यताम्, येताम् यन्ताम् यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
४ स्ववल्ग्-यत, येताम्, यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ स्ववलिय- ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, द्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
स्ववल्गि - ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ सुवल्ग्या (सुवल्गा) - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास,
इ० ||
७ सुवलियषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
सुवल्गिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ सुवयिता (सुवल्गिता) - ", रौ, रः, से, साथ, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ सुवलय (सुवल्गि ) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० स्ववलिय (स्ववल्गि ) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, व्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
देवं श्लाघते इति देवश्लाक्, स इवाचरतीति देवश्लाघ्यते । ५४ देवश्लाघ्य - धातोरूपाणि ।।
१ देवश्लाघ् - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।।
२ देवश्लाघ्ये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ देवश्लाघ्- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहै, यामहै ।।
४ अदेवश्लाघ्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अदेवश्लाघ्यि- ष्ट षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
अदेवश्लाघिष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ॥
६ देवश्लाघ्या (देवश्लाघा ) - चक्रे, इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास, इ० ॥
७ देवश्लाघ्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
411
देवश्लाघिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ देवश्लाघियता ( देवश्लाघिता ) - "रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ देवश्लाघ्यि (देवश्लाघि) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्तं ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अदेवश्लाघिय (अदेवश्लाघि) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, व्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। उपदिष्टो डकारो येन स उपदिष्टङ् स इवाचरतति उपदिष्टते ।
५५ उपदिष्टड्य- धातोरूपाणि ।।
१ उपदिष्टङ् - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।।
२ उपदिष्टये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ उपदिष्टड् - यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, या है, याम है ।।
४ उपदिष्टड् - यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ उपदिष्टडिय ष्ट, पाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, इदवम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
उपदिष्टडिष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम् इदवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ उपदिष्टक्या (उपदिष्टडा ) - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास,
इ० ॥
७ उपदिष्टड्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
उपदिष्टडिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ॥
८ उपदिष्टड्यिता (उपदिष्टडिता ) - ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ उपदिष्टड्यि (उपदिष्टङि) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० उपदिष्टड्यि (उपदिष्टङि) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये ष्यावहि, ष्यामहि ।।
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________
412
त्वगिवाचरतीति त्वच्यते।
५६ त्वच्य - धातोरूपाणि ।।
१ त्वच् - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ॥
२ त्वच्ये- त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ त्वच्- यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अत्वच्-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अत्वच्यि - ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
अत्वचि - ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ त्वच्या (त्वचा) - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ॥ मास, इ० ॥ ७ त्वच्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
त्वचिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, ध्वम्, य, , महि ।।
८ त्वच्यिता (त्वचिता) - "रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे स्वहे, स्महे ||
९ त्वयि ( त्वचि ) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे, ये ष्यावहे ष्यामहे ।।
१० अत्वच्यि (अत्वचि ) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। सहाञ्चति गच्छतीति सप्रयङ् स इवाचरतीति सप्रयच्यते । ५७ सप्रयच्य - धातोरूपाणि ।।
१ सध्र्यच् - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।।
२ सध्र्यच्ये त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ सध्र्यच् - यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ असध्यच्-यत, येताम्, यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ असध्यच्यि ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग असथ्र्यचिष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ सध्र्यच्या (सध्र्यचा) - ञ्चक्रे, ३० ।। म्बभूव, इ० ॥ मास,
इ० ॥
७ सध्र्यच्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
सथ्र्यचिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य वहि, महि ।।
८ सध्र्यच्यिता ( सध्ध्यचिता) - "रौ, रः, से, साथै, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ सध्र्यच्यि ( सध्र्यचि) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० असध्यच्यि (असध्यचि ) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। चित्रितश्छकारो येन स चित्रितच् स इवाचरतीति
चित्रितच्छ्यते ।
५८ चित्रितच्छ- धातोरूपाणि ।।
१ चित्रितच्छ् - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।।
२ चित्रितच्छ्ये- त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ चित्रितच्छ- यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अचित्रितच्छ्-यत, येताम् यन्त, यथा:, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अचित्रितच्छिय ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।। अचित्रितच्छिय-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः षाथाम्, ड्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ चित्रितच्छ्या ( चित्रितच्छा ) - ञ्चक्रे, इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास, इ० ॥
७ चित्रितच्छ्यिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
चित्रितच्छिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________
1
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
८ चित्रितच्छ्यिता ( चित्रितच्छिता) - ",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ चित्रितच्छ्यि (चित्रितच्छि ) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये ष्यावहे, ष्यामहे ।। १० अचित्रितच्छ्यि (अचित्रितच्छि ) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।। सम्यग् राजते इति सम्राट् स इवाचरतीति सम्राज्यते । ५९ सम्- राज्य धातोरूपाणि ||
१ सम्राज् -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।।
२ सम्राज्ये - त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ सम्राज् - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
ये,
४ असम्राज्-यत, येताम् यन्त, यथा:, येथाम्, यध्वम्, यावहि, यामहि ।।
५ असम्राज्यि- ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
असम्राजिष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ सम्राज्या (सम्राजा) - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ॥ मास,
इ० ।।
७ सम्राज्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
सम्राजिषी ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य वहि, महि ।।
८ सम्राज्यिता (सम्राजिता ) - "रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ सम्राज्यि (सम्राजि) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० असम्राज्य (असम्राजि) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। उज्झत् उत्सर्गे, उत्सर्गस्त्यागः । उज्झतीति उत, स इवाचरतीति उज्यते ।
६० उज्झ्य धातोरूपाणि ।।
१ उज्झ - यते, येते, यन्ते, यसे येथे, यध्वे, ये, यावहे,
यामहे ।।
413
२ उज्झ्ये- त, याताम्, रन्, था, याथाम् ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ उज्झ्- यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ औज्ज्-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम् यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ औज्जिय - ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम् इदवम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ॥
औज्झिष्ट, पाताम्, पत, ष्ठाः, षाथाम्, इदवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६
उज्झ्या (उज्झा) - ञ्चक्रे, ३० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥ ७ उज्झ्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ॥
उज्झिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य वहि, महि ।।
८ उज्झियता ( उज्झिता)- ", रौ, र:, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ उज्झ्यि (उज्झि ) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ||
१० औज्यि (औज्झि ) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
उदितः कथितो ञकारो येन स उदितञ्, स इवाचरतति उदितञ्यते । ६१ उदितञ्य धातोरूपाणि ||
१ उदितञ् - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।।
२ उदितव्ये- त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ' महि ।।
३ उदितञ्- यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ औदितञ्-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम् यध्वम्, ये, यावह, यामहि ।।
५ औदितञ्यि - ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, इदवम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
औदितत्रि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ उदितया (उदितञा) - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास,
इ० ||
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________
जामहा
414
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ७ उदितज्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ११ शास्त्रपठ् -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, ध्वम्, य, वहि, महि।।
यामहे ।। उदितजिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ध्वम्, य, | २ शास्त्रपठ्ये- त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि।।
वहि, महि।। ८ उदितञ्यिता (उदितजिता)- ",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, ३ शास्त्रपठ्- यताम, येताम, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, स्वहे, स्महे ।।
यै, यावहै, यामहै।। ९ उदितञ्यि (उदितञि)- ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, | ४ अशास्त्रपठ्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम, यध्वम्, ये, ष्यध्वे, ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे।।
यावहि, यामहि।। १० औदितञ्यि (औदितबि)-ष्यत, ष्येताम, ष्यन्त, ष्यथाः, ५ अशास्त्रपठ्यि- ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, पाथाम्, इवम्, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
ढ्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। सरडिवाचरतीति सरट्यते।
अशास्त्रपठि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ध्वम्,
षि, ष्वहि, महि।। ६२ सरट्य-धातोरूपाणि।।
६ शास्त्रपठ्या (शास्त्रपठा)- चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ०।। १ सरट् -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, मास, इ०।। यामहे ।।
७ शास्त्रपम्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, २ सरट्ये- त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ध्वम्, य, वहि, महि।। महि।।
शास्त्रपठिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ठाः, यास्थाम, ध्वम्, य, ३ सरट्- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, वहि, महि।। यावहै, यामहै।।
८ शास्त्रपम्यिता (शास्त्रपठिता)- ''.रौ, र:, से, साथे, ध्वे, ४ असरट्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, हे, स्वहे, स्महे ।। यावहि, यामहि ।।
९ शास्त्रपठ्यि (शास्त्रपठि)- ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, प्यसे, येथे, ५ असरट्यि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्व म्, दवम्, ___ष्यध्वे, ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
१० अशास्त्रपठ्यि (अशास्त्रपठि)-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, असरटि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्व म्, ध्वम्, षि,
| ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। ष्वहि, महि।
अद्ड अभियोगे', अड्डुतीति, अत्, स इवाचरतीति अड्डयते। ६ सरट्या (सरटा)- चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। ७ सरयिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्,
६४ अड्य-धातोरूपाणि।। य, वहि, महि।।
१ अडु -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, सरटिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य, __ यामहे ।। वहि, महि।।
२ अड्डये- त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ८ सरट्यिता (सरटिता)- ",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, __ महि।। स्महे ।।
| ३ अड्डु- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ९ सरट्यि (सरटि)- ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, यावहै, यामहै।। ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
४ आडु-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, १० असरट्यि (असरटि)-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, । यावहि, यामहि ।। ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
५ आड्डिय- ष्ट, षाताम्, षत, ठाः, षाथाम्, ड्व म्, दवम्, सरट् स्यात् वातमेघयोः।।
ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।। शास्त्रं पठतीति शास्त्रपट, स इवाचरतीति शास्त्रपठ्यते।
आड्डि-ष्ट, षाताम्, पत, ष्ठाः, पाथाम्, ड्ढ्व म्, ध्वम्, षि,
ष्वहि, महि।। ६३ शास्त्रपठ्य-धातोरूपाणि।।
। ६ अङ्ख्या (अड्डा)- चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यङ्प्रत्ययान्त)
415 ७ अड्डियषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, | १ सुगण् -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, य, वहि, महि।।
यामहे ।। अड्डिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ध्वम्, य, वहि,
सुगण्ये- त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि. महि।।
महि।। ८ अड्डियता (अड्डिता)- ",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे,
मुगण- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, स्महे ।।
यावहै, यामहै।। ९ अड्डिय (अड्डि)- ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
स्वगण-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, १० आड्डिय (आड्डि)-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्,
यावहि, यामहि।। ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
स्वगणिय-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्व म्, ढ्वम्, उक्तो ढकारो येन स उक्तट्, स इवाचरतीति उक्तढ्यते।
ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
स्वगणि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ध्वम्, षि, ६५ उक्तढ्य-धातोरूपाणि॥
ष्वहि, ष्महि ।। १ उक्त -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे,
| ६ सुगणया (सुगणा)- ञ्चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, यामहे ।।
इ०॥ २ उक्तढ्ये- त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
७ सुगणियषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, दवम्, महि।।
ध्वम्, य, वहि, महि।। ३ उक्तद्- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, में, ___यावहै, यामहै।।
सुगणिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ध्वम्, य,
वहि, महि।। ४ औक्तद्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
८ सुगणियता (सुगणिता)- ",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, ५ औक्तढ्यि - ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, इदवम्, दवम्,
स्वहे, स्महे ।। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
९ सुगणिय (सुगणि)- ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, औक्तढि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम, ड्ढवम्, ध्वम्, षि, | ष्यध्वे, ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।। ष्वहि, महि।।
१० स्वगणिय (स्वगणि)-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, .ष्यथाः, ६ उक्तढ्या (उक्तढा)- चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। ष्येथाम, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। ७ उक्तढ्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्,
मरुदिवाचरतीति मरुत्यति। ध्वम्, य, वहि, महि।।
६७ मरुत्य-धातोरूपाणि।। उक्तढिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य, वहि, महि।।
१ मरुत् -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, ८ उक्तढ्यिता (उक्तढिता)- ",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे,
यामहे ।। स्वहे, स्महे।
२ मरुतये- त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ९ उक्तढ्यि (उक्तढि)- ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे, महि।। ष्यध्वे, ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
३ मरुत्- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, १० औक्तढ्यि (औक्तढि)-ष्यत, ध्येताम्, प्यन्त, ष्यथाः, | यावहै, यामहै।। ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
४ अमरुत्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, सुगणयतीति सुगण स इवाचरतीति सुगण्यते। यावहि, यामहि ।। ६६ सु-गण्य-धातोरूपाणि।
५ अमरुत्यि- ष्ट, षाताम, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्व म्, ढ्वम्,
ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।।
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________
416
षि,
अमरुति-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्दवम्, ध्वम्, ष्वहि,
ष्महि ।।
६ मरुत्या ( मरुता ) - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ मरुत्यिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, द्वम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
मरुतिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ मरुत्यिता ( मरुतिता) - "रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ मरुत्यि ( मरुति ) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे, ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ॥
१० अमरुत्यि (अमरुति) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। दधि मनातीति दधित, स इवाचरतीति दधिमथ्यते । ६८ दधिमथ्य - धातोरूपाणि ॥
१ दधिमथ् यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।।
२ दधिमथये- त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ दधिमथ्- यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, ये, यावहै, यामहै ।।
ये,
४ अदधिमथ्-यत, येताम्, यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, यावहि, यामहि ।।
५ अदधिमथ्य- ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः षाथाम् ड्वम्, दवम्, ध्वम्, पि, ष्वहि ष्महि ।।
अदधिमथ-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ दधिमथ्या ( दधिमथा) - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास, इ० ॥
७ दधिमध्यिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
दधिमथिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ दधिमध्यिता ( दधिमथिता) - "रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ दधिमथ्य ( दधिमथि ) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १० अदधिमथ्य (अदधिमथि ) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
स इवाचरतीति तद्यते । ६९ तद्य धातोरूपाणि ।।
१ तद् यते, येते, यन्ते, यसे येथे यध्वे ये, यावहे, यामहे ।।
२ तद्ये- त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ तद्- यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अतद्-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अतधि- ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
अतदि ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
तद्या ( तदा) - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। तद्यिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
तदिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ तद्यिता ( तदिता) - "रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे,
६
७
स्महे ।।
९ तधि (तदि) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अधि (अतदि) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, घ्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। सुपादिवाचरतीति सुपाद्यते ।
७० सु-पाद्य धातोरूपाणि ।।
१
सुपाद् - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।।
२
सुपाद्ये- त, याताम्, रन् था, याथाम् ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ सुपाद्यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।
४ असुपाद्-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यङ्प्रत्ययान्त)
417 ५ असुपाधि-ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्, १० अवधि (अत्वदि)-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।।
ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। असुपादि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्व म्, ध्वम्,
युवामिव, यूयमिव, वाचरतीति युष्पद्यते। षि, ष्वहि, महि।। ६ सुपाद्या (सुपादा)- चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
७२ युष्मद्य-धातोरूपाणि।। ७ सुपाधिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, | १ युष्मद् -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, य, वहि, महि।।
यामहे ।। सुपादिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ध्वम्, य, | २ युष्मद्ये- त, याताम्, रन्, थाः, याथाम, ध्वम्, य, वहि, वहि, महि।।
महि।। ८ सुपाद्यिता (सुपादिता)- ",रौ, र:. से, साथे, ध्वे, हे,
| ३ युष्मद्- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, स्वहे, स्महे ।।
यावहै, यामहै। ९ सुपाधि (सुपादि)- ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे,
| ४ अयुष्मद्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
यावहि, यामहि।। १० असुपाधि (असुपादि)-ष्यत, ष्येताम्, ध्यन्त, ष्यथाः, ५ अयुष्मधि-ष्ट, षाताम्, पत, ठाः, षाथाम् इद्दवम्, ट्वम्, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। . त्वमिवाचरतीति त्वद्यते।
अयुष्मदि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्व म्, ध्वम्, ७१ तवद्य-धातोरूपाणि।।
षि, ष्वहि, महि।।
६ युष्मद्या (युष्मदा)- चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। १ त्वद् -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे,
७ युष्मधिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, यामहे ।। २ त्वद्ये- त, याताम, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
य, वहि, महि।।
युष्मदिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ध्वम्, य, महि।।
वहि, महि।। ३ त्वद्- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै।।
८ युष्पद्यिता (युष्मदिता)- ",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, ४ अत्वद्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये,
स्वहे, स्महे ।। यावहि, यामहि।।
९ युष्मधि (युष्मदि)- ष्यते, येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे, ष्यध्वे, ५ अत्वधि- ष्ट, षाताम्, षत, ठाः, षाथाम्, इढ्वम्, ढ्वम्,
ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
१० अयुष्मधि (अयुष्मदि)-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, अत्वदि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ध्वम्, षि,
ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ध्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। ष्वहि, महि।।
अत्र युष्मच्छब्दस्यैकत्वविशिष्टार्थावृत्तित्वान्न त्वाऽऽदेशः ।। ६ त्वद्या (त्वदा)- चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ० ।।
__ अहमिवाचरतीति मद्यते। ७ त्वद्यिषी- ष्ट, यास्ताम, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्,
७३ मद्य-धातोरूपाणि।। य, वहि, महि।। त्वदिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ध्वम्, य, वहि. | १ मद् -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वं, ये, यावहे. महि।।
___ यामहे ।। ८ त्वधिता (त्वदिता)- "रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, | २ मद्ये- त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, स्महे।।
महि।। ९ त्वधि (त्वदि)- ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, | ३ मद्- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ष्ये, ष्यावहे, ध्यामहे।।
यावहै, यामहै।।
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________
418
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ४ अमद्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, । अस्मदिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य, यावहि, यामहि ।।
वहि, महि।। ५ अमधि- ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्व म्, ढ्वम्, ८ अस्मद्यिता (अस्मदिता)- ",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
स्वहे, स्महे ।। अमदि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ध्वम्, षि,
|९ अस्मद्यि (अस्मदि)- ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे, ष्वहि, महि।।
__ष्यध्वे, ष्ये, व्यावहे, ष्यामहे ।। ६ मद्या (मदा)- चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
१० आस्मद्यि (आस्मदि)-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ७ मधिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्,
ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। य, वहि, महि।। .
समिदिवाचरतीति समिध्यते। मदिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य, वहि,
७५ सम्-इध्य-धातोरूपाणि।। महि।।
१ समिथ् –यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, 'यध्वे, ये, यावहे, ८ मद्यिता (मदिता)- ",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, यामहे ।। स्महे ।।
२ समिध्ये- त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ९ मद्यि (मदि)- ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ध्ये, महि।। ष्यावहे, ष्यामहे ।।
३ समिध्- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, १० अमधि (अमदि)-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, | यावहै, यामहै।। ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
४ सगैध्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, त्वमौ प्रत्ययोत्तरपदे चैकस्मिन् ।।२।१।११।। इति। यावहि, यामहि।। मपर्यन्त्स्य अस्मच्छब्दस्य माऽऽदेशः ।।
| ५ समैध्यि- ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, पाथाम, ड्व म्, ढ्वम्,
ध्वम्, षि, ष्वहि, महि॥ आवामिवः, वयमिव, वाचरतीति अस्मद्यते।
समैधि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ध्वम्, षि, ७४ अस्मद्य-धातोरूपाणि।।
ष्वहि, महि।। १ अस्मद् -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, ६ समिध्या (समिधा)- चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, यामहे ।।
इ०।। २ अस्मद्ये- त, याताम्, रन्, था:, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
७ समिध्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, महि।।
ध्वम्, य, वहि, महि।।
समिधिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य, ३ अस्मद्- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै,
वहि, महि।। यावहै, यामहै।।
समिध्यिता (समिधिता)- ",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, ४ आस्मद्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये,
स्वहे, स्महे ।। यावहि, यामहि।।
समिध्यि (समिधि)- ष्यते, ध्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ५ आस्मद्यि षी- ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, | ष्यध्वे, ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।। ह्यम्, ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।।
१० समैध्यि (समैधि)-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, आस्मदि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ध्वम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। षि, ष्वहि, ष्महि।।
न प्रादिरप्रत्ययः ।। ३।३।४। इति सम् रहितस्य धातुसंज्ञा।। ६ अस्मद्या (अस्मदा)- चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ०।। पास,
राजेवाचरतीति राजायते। इ०॥ ७ अस्मधिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्,
७६ राजाय-धातोरूपाणि।। ध्वम्, य, वहि, महि।।
१ राजा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे।
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यङ्मत्ययान्त)
419 २ राजाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ९ ऋभुक्षीयि-ष्यते, ध्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ध्ये, महि।
ष्यावहे, ष्यामहे ।। ३ राजा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, । १० आऍक्षीयि-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, घ्यथाः, प्येथाम्, ष्यध्वम्, यावहै, यामहै।।
ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। ४ अराजा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, __ नं क्ये ।। १।१।२२। इति पदसंज्ञा। नाम्नो नोऽनह्नः ।। यावहि, यामहि।।
| २।२।९१॥ इति न लोपं। दीर्घश्चिवयङ्यक्क्येषु च ॥ ५ अराजायि-ष्ट, षाताम्, षत, ठाः, षाथाम्, ड्ढ्व म्, ढ्वम्, | ४।३।१०८ ।। इति दीर्घः ।। ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।।
अहरिवाचरतीति अहर्यते। ६ राजाया-चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७८ अहर्य-धातोरूपाणि॥ ७ राजायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्,
| १ अहर् -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, य, वहि, महि।।
यामहे ।। ८ राजायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
२ अहर्ये- त, याताम्, रन, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ९ राजायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे, ष्यध्वे, ष्ये, |
महि।। ष्यावहे, ष्यामहे ।।
| ३ अहर्- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, १० अराजायि-ष्यत, ष्येताम, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्,
यावहै, यामहै।। ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
| ४ आहर्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, नं क्ये ।। १।१।२२। इति पदसंज्ञा। नाम्नो नोषऽनह्नः ।। ।
___ यावहि, यामहि।। २।२।९१।। इति न लोपं। दीर्घश्चिवयङ्यक्क्ये षु च ।।
५ आहर्यि (आहरि)-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्व म्, ४।३।१०८।। इति दीर्घः ।।
ढ्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। ऋभुथा इवाचरतीति ऋभुक्षीयते।
६. अहर्या (अहरा)- अक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७७ ऋभुक्षीय-धातोरूपाणि।।
७ अहर्यिषी (अहरिषी)- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, १ ऋभुक्षी-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, ढ्वम्, ध्वम्, य, वहि, महि।। यामहे।
८ अहर्यिता (अहरिता)- ",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, २ ऋभुक्षीये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, स्महे ।। महि।
९ अहर्यि (अहरि)- ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ३ ऋभुक्षी-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, । ष्ये, व्यावहे, ष्यामहे॥ यावहै, यामहै।।
१० आहर्यि (आहरि)-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ४ आर्भुक्षी-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, | ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। यावहि, यामहि।।
नं क्ये ।।१।१।२१।। इति पदसंज्ञा रोलुप्यरि ।। २।१७५ ।। ५ आर्भुक्षीयि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, द्वम्, | इति नस्य रः।। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि॥
शोभना आपो यस्मिन् स: स्वाप्, स इवाचरतीति स्वप्यते। ६ ऋभुक्षीया-ञ्चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
७९ सु-अप्य-धातोरूपाणि।। ७ ऋभुक्षीयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, |
वम् | १ स्वप् -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, ध्वम्, य, वहि, महि।।
यामहे ।। ८ ऋभुक्षीयिता-",रो, रः, से, साथ, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। | २ स्वप्ये- त, याताम, रन, था:, याथाम, ध्वम्, य, वहि,
। महि ।।
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________
420
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ३ स्वप्- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, १८ मालागुफ्यिता (मालागुफिता)- '',रौ, रः, से, साथे, ध्वे, यावहै, यामहै।।
। हे, स्वहे, स्महे ।। ४ स्वाप्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम, यध्वम्, ये, ९ मालागुफ्यि (मालागुफि)- ष्यते, ष्यते, ष्यन्ते, ष्यसे, यावहि, यामहि ।।
ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।। ५ स्वाप्यि- ष्ट, पाताम, षत, ष्ठाः, पाथाम्, ढ्वम्, ढ्वम्, | १० अमालागुफ्यि (अमालागुफि)-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।।
____ष्यथाः, ष्येथाम, ष्यध्वम्, प्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। स्वापि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढवम्, ध्वम्, षि, ..
'कबृङ् वर्णे' वर्णो वर्णनं शुक्लादिश्च, सुकबते इति सुकप्, ष्वहि, ष्महि।। ६ स्वप्या (स्वपा)- चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
स इवाचरतीति सुकव्यते। ७ स्वप्यिषी- ष्ट, यास्ताम, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्,
१८१ सु-कव्य-धातोरूपाणि॥ य, वहि, महि।।
| १ सुकब् -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, स्वपिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ध्वम्, य,
यामहे ।। वहि, महि।। , स्वप्यिता (स्वपिता)- "ौ. र. से. माथे ध्वे स्वर २ सुकव्ये- त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, स्महे ।।
महि।। ९ स्वप्यि (स्वपि)- ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ३ सुकब्- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, प्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
यावहै, यामहै।। १० स्वाप्यि (स्वापि)-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ४ स्वकब-यत, येताम, यन्त, यथाः, येथाम, यध्वम, ये, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
यावहि, यामहि।। माला गुम्फतीति, स इवाचरतीति मालागुफ्यते।
५ स्वकब्धि- ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्, ८० मालागुफ्य-धातोरूपाणि।।
ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।। १ मालागुफ् -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, स्वकबि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम, ड्वम्, ध्वम्, षि, यामहे ।।
ष्वहि, ष्महि ।। २ मालागुफ्ये- त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, ६ सुकव्या (सुकबा)- चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, वहि, महि।।
इ०॥ ३ मालागुफ्- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्,
|७ सुकव्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, यै, यावहै, यामहै।।
ध्वम्, य, वहि, महि।। ४ अमालागुफ्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि।।
सुकबिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ध्वम्, य,
वहि, महि। ५ अमालागुफ्यि- ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
८ सुकव्यिता (सुकबिता)- ",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, अमालागुफि-ष्ट, षाताम्, षत, ठाः, षाथाम्, ड्वम्, स्वहे, स्महे।। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
|९ सुकब्यि (सुकबि)- ष्यते, ध्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे, ६ मालागुफ्या (मालागुफा)- चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। ष्यध्वे, ध्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।। मास, इ०।।
१० स्वकब्यि (स्वकवि)-ष्यत, ष्येताम्, प्यन्त, ष्यथाः, ७ मालागुफ्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, वम्,
___ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। ध्वम्, य, वहि, महि।। मालागुफिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ध्वम्, य, वहि, महि।।
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
ककुविवाचरतीति ककुभ्यति । ८२ ककुभ्य धातोरूपाणि । ।
१ ककुभ् - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।।
२ ककुभ्ये- त, याताम्, रन् थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ ककुभ् यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, याम है ।।
४ अककुभ्-यत, येताम्, यन्त, यथा:, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अककुभ्यि ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, इवम्, द्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
अककुभि ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ ककुभ्या ( ककुभा ) - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ॥ मास,
इ० ॥
७ ककुभ्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ॥
ककुभिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ॥
८ ककुभ्यिता ( ककुभिता ) - ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ ककुभ्यि ( ककुभि ) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, प्यामहे ।।
१० अककुयि (अककुभि ) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
अयमिवाचरतीति इदम्यते ।
८३ इदभ्य धातोरूपाणि ।।
१ इदम् - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ॥
२ इदम्ये- त, याताम्, रन्, था, याथाम् ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ इदम्- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, याम है ।।
४ ऐदम्-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
421
५ ऐदम्यि ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम् ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
ऐदमि-ष्ट, षाताम्, पत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६
७
इदम्या (इदमा) - ञ्चक्रे, इ० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास, इ० ।। इदम्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
इदमिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठा, यास्थाम्, ध्वम्, य वहि, महि ।।
८ इदम्यिता ( इदमिता) - ", रौ, रः, से, साथ, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ इदम्यि ( इदमि) - ष्यते, प्येते, प्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, प्यभ्वे, ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० ऐदम्यि ( ऐदमि ) - ष्यत, प्येताम् व्यन्त यथा:, प्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
'जयमाचक्षाणो जय् स इवाचरतीति जय्यते ।
८४ जय्य धातोरूपाणि ।।
१ जय् -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ॥
२ जय्ये- त, याताम्, रन् था:, याथाम्, ध्वम् य, वहि, महि ।।
३ जय्- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्त्र, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहै, यामहै ।।
४ अजय्-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये यावहि, यामहि ।।
५ अजय्यि (अजय) - ष्ट पाताम्, पत, ष्ठाः षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६
जय्या (जया) - शक्र, इ० 11 म्बभूव इ० ॥ मास इ० ॥ ७ जय्यिषी (जयिषी) - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
८ जय्यिता ( जयिता) - "रौ, र:, से, साथ, भ्वं, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ जय्यि (जयि ) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अजय्यि (अजय) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्. ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________
422
गीरिवाचरतीति गीर्यते ।
८५ गीर्य - धातोरूपाणि ।।
९ गीर् -यते, येते, यामहे ।।
२ गीर्ये - त, याताम्, रन्, था, याथाम् ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ गीर्- यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे,
४ अगीर्यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अगीर्यि (अगिरि) - ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ गोर्या (गिरा ) - ञ्चक्रे, इ० ॥ म्बभूत्र, इ० ।। मास, इ० ।। ७ गीर्दिषी (गोरिपी) - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठा, यास्थाम्, द्वम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ गीर्यिता ( गीरिता) - "रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ॥
९ गोर्यि (गिरि) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ये ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अगीर्यि (अगिरि) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये ष्यावहि ष्यामहि ।।
भ्वादेर्नामिन इति दीर्घत्वम् ॥
'फुल्ल विकसने' सुफुल्लतीति सुफुल् स इवाचरतीति सुफुल्ये ।
८६ सु-फुल्ल्य - धातोरूपाणि ।।
१ सुफुल्ल् यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।।
२ सुफुल्ल्ये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ सुफुल्ल्- यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, ये, यावहै, यामहै ।।
४ स्वफुल्लू-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ स्वफुल्ल्यि (स्वफुल्लि ) - ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ सुफुल्ल्या (सुफुल्ला) - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास,
इ० ||
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
७ सुफुल्ल्यिषी (सुफुल्लिपी) - प्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, द्वम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ सुफुल्ल्यिता (सुफुल्लिता) - ", रौ, र:, से, साथ, ध्वं, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ सुफुल्ल्यि (सुफुल्लि) - ष्यते, ष्येते, प्यन्ते ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० स्वफुल्ल्यि (स्वफुल्लि ) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
द्यौरिवाचरतीति दिव्यते ।
८७ दिव्य धातोरूपाणि । ।
१ दिव् यते येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।।
२ दिव्ये- त, याताम्, रन्, था, याथाम् ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ दिव्यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।
४ अदिव्-यत, येताम् यन्त, यथा: येथाम् यध्वम् ये, यावहि, यामहि ।।
५ अदिव्यि ( अदिवि ) - ष्ट पाताम्, पत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६
दिव्या (दिवा) - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ दिव्यिषी (दिविषी) - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
८ दिव्यता (दिविता) - "रौ, र:, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे,
स्महे ।।
९ दिव्य (दिवि) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अदिव्यि ( अदिवि ) - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
दिवेर्डिविति डिवि दिव्-शब्दनिष्पत्तिः अत्र नाम्यादेर्ध्वादिसमबन्धित्वाभावात् भ्वादेरित्यादिना न दीर्घत्वम् । पृच्छतीति प्राट् स इवाचरतीति प्राश्यते ।
८८ प्राश्य धातोरूपाणि ।।
१ प्राश् यते, येते, यन्ते, यसे येथे यध्वं ये, यावहे, यामहे ।।
२ प्राश्ये- त, याताम्, रन् थाः, याथाम् ध्वम् य, वहि, महि ।।
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________
423
नामधातुप्रक्रिया (क्यङ्प्रत्ययान्त) ३ प्राश्- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, . सजुषिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ठाः, यास्थाम, ध्वम्, य. यावहै, यामहै।।
वहि, महि।। ४ अप्राश्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ८ सजुष्यिता (सजुषिता)- ",रौ, र:, से, साथे, श्वे. हे, यावहि, यामहि ।।
स्वहे, स्महे ।। ५ अप्राश्यि- ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्, ९ सजुष्यि (सजुषि)- ष्यते, ज्येते, ष्यन्ते, प्यसे, प्येथे, ष्यध्वे, ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।।
ध्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।। अप्राशि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ध्वम्, षि, १० असजुष्यि (असजुषि)-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्वहि, महि।।
ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। ६ प्राश्या (प्राशा)- चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०॥
ओज इव ओजस्वीव आचरतीति ओजायते। ७ प्राश्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि।।
९० ओजाय-धातोरूपाणि।। प्राशिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य, | १ ओजा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, वहि, महि।।
यामहे। ८ प्राश्यिता (प्राशिता)-",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, ओजाये-त. याताम, रन, था:, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, स्महे।
महि। ९ प्राश्यि (प्राशि)- ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, । ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
| ३ ओजा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै,
यावहै, यामहै।। १० अप्राश्यि (अप्राशि)-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
| ४ औजा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, दिधुदिति क्विपि निपातनात् प्रश्नशीलः प्राट्य अनुनासिके.
यावहि, यामहि ।। चेति च्छस्य शः।।
५ औजायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, पाथाम, इढ्वम्, दवम्, सह जुषते इति सजूः, स इवाचरतीति सजुष्यते। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। ८९ सजुष्य-धातोरूपाणि।।
ओजाया-ऋक्रे, इ० ।। बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
| ७ ओजायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, १ सजुष् -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।।
य, वहि, महि।। २ सजुष्ये- त, याताम्, रन, थाः, याथाम, ध्वम. य. वहि. ८ ओजायिता-",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे. स्महे ।। महि।।
९ ओजायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ३ सजुष्- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ष्यावहे, ष्यामहे ।। यावहै, यामहै।।
१० औजायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ४ असजुष्-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। यावहि, यामहि।।
ओजोऽप्सरसः ।। ३।४।२८।। इति सलुक् ।। ५ असजुष्यि- ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्व म्, वम्,
अप्सरा इवाचरतीति अप्सरायते। ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।।
९१ अप्सराय-धातोरूपाणि।। असजुषि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्व म्, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
१ अप्सरा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये यावहे, ६ सजण्या (सजषा)-. इ०॥म्बभव. इ०। मास. इ०।।। यामहे। ७ सजुष्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, दवम्, २ अप्सराये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम, ध्वम्, य, वहि, ध्वम्, य, वहि, महि।।
| महि।
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________
424
३ अप्सरा-यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ आप्सरा-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ आप्सरायि-ष्ट पाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम् इदवम्, दवम्, ध्वम्, पि, ष्वहि ष्महि ।।
६ अप्सराया-चक्रे, इ० ॥ म्बभूव, इ० ॥ मास, ३० ॥
७ अप्सरायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम् य, वहि, महि ।।
८ अप्सरायिता - ", रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ अप्सरायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० आप्सरायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
ओजोऽप्सरसः ।। ३ । ४ । २८ ।। इति सलुक् ॥
पय इवाचरतीति पयासते, पयस्यते ।
९२ पयस्य धातोरूपाणि ।।
१ पयस् - यते येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।।
२ पयस्ये- त, याताम्, रन्, था, याथाम् ध्वम्, य, वहि, महि ।।
३ पयस्- यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै यावहै, यामहै ।
४ अपयस्-यत, येताम् यन्त, यथा:, येथाम् यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अपयस्थि- ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, द्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।। ध्वम्,
अपयसि ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम् ड्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ पयस्या ( पयसा ) - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ॥ मास, इ० ।। ७ पयस्विषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
पयसिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ पयस्थिता ( पयसिता) - "रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
९ पयस्य ( पयसि ) - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे, ये, यावहे, ष्यामहे ।।
१० अपयस्य (अपयसि ) - ष्यत, ष्येताम्, ज्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
सो वा लुक् च ॥। ३।४।२७।। इति सलुगभावपक्षे निरुक्तरूपाणि - सलुकित्विमानि ।।
९३ पयाय - धातोरूपाणि ।।
पया-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे । पयाये - त, याताम्, रन् थाः, याथाम् ध्वम् य, वहि, महि ।
३ पया-यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
१
२
४ अपया-यत, येताम् यन्त, यथा:, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अपयायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम् इदवम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ पयाया - ञ्चक्रे, इ० ॥ म्बभूव, इ० ॥ मास, इ० 11
७ पयायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८
पयायिता- ", रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ पयायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, यावहे ष्यामहे ।।
१० अपयायिष्यत, प्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ये ष्यावहि ष्यामहि ।।
मतान्तरेऽप्सरस एव सलोप इति अन्यत्र सकारविशिष्टान्येव 'पयस्ते' इत्यादिनिरूपाणि भवन्ति । केषाश्चिन्मते ओजः शब्दे वैकल्पिकसलोप इति 'ओजस्यते' इत्याद्यपि ।।
'लीहींक् आस्वादने' लेढीति लिट् स इवाचरतीति लिह्यते ।
९४ लिह्य धातोरूपाणि ।।
२
१ लिह-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे । लिह्ये- त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि । ३ लिह-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अलि-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
425
५ अलिह्यि (अलिहि)-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, । केचित्तु कर्तुः सम्बन्धिन उपमानाद् द्वितीयान्तात् ड्वम्, ढ्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।।
विपक्यङाविच्छन्ति। सापि सूत्रव्याख्या सूरिसम्मतेति ६ लिह्या (लिहा)-ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। अश्वतीत्यादौ अश्वमिवात्मानमाचरतीत्यादिविषदः। हंसायते ७ लिहिषी (लिहिषी)-ष्ट, यास्ताम, रन, ष्ठाः. यास्थाम, इत्यादौ च हंसमिवात्मानमाचरतीत्यादि विग्रहो बोधव्यः। ढ्वम्, ध्वम्, य, वहि, महि।।
इति प्रथमप्रकारापन्ना व्यञ्जनान्तप्रकृतिकाः क्यङन्ता ८ लिहिता (लिहिता)-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे,
नामधातवः समाप्ताः।। स्महे ।।
अथ द्वितीयप्रकारापन्नाः क्यडता नामधातवः।। अभृशो भृशो ९ लिह्यि (लिहि)-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे,
भवतीति भृशायते। ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
९६ भृशाय-धातोरूपाणि॥ १० अलिह्यि (अलिहि)-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्,
१ भृशा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
२ भृशाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम, ध्वम्, य, वहि, ___गां रक्षतीति गोरट्, स इवाचरतीति गोरक्ष्यते।
महि। ९५ गोरक्ष्य-धातोरूपाणि॥
३ भृशा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, १ गोरक्ष -यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, | यावहै, यामहै।। यामहे ।।
४ अभृशा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, २ गोरक्ष्ये- त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, | यावहि, यामहि।। महि ।।
५ अभृशायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, दवम्, ३ गोरक्ष- यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, | ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। यावहै, यामहै।।
| ६ भृशाया-चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ४ अगोरक्ष-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, | ७ भृशायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, यावहि, यामहि।।
य, वहि, महि।। अगाक्ष्यि- ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्, ८ भृशायिता-'",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
९ भृशायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, अगोरक्षि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ध्वम्, ___ष्यावहे, ष्यामहे ।। षि, ष्वहि, ष्महि ।।
१० अभृशायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ६ गोरक्ष्या (गोरक्षा)- ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। ७ गोरक्ष्यिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, भशशब्दोऽतिशय तद्वति च वर्तते।। ध्वम्, य, वहि, महि।।
अनुत्सुक उत्सुको भवतीति उत्सुकायते। गोरक्षिषी- ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ध्वम्, य, वहि, महि।।
९७ उत्सुकाय-धातोरूपाणि।। ८ गोरक्ष्यिता (गोरक्षिता)- ",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, १ उत्सुका-यते, येते, यन्ते, यस, येथे, यध्वे, ये, यावहे. स्वहे, स्महे॥
यामहे। ९ गोरक्ष्यि (गोरक्षि)- ष्यते, ध्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, | २ उत्सुकाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ष्यध्वे, ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
महि। १० अगोरक्ष्यि (अगोरक्षि)-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त्र, ष्यथाः, | ३ उत्सुका-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ष्येथाम, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
- यावहै, यामहै।।
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________
426
४ औत्सुकायत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ औत्सुकायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, द्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ उत्सुकाया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ उत्सुकायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
८ उत्सुकायिता - "रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ उत्सुकायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० औत्सुकायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
न प्रादिरप्रत्ययः ॥ १३ ॥ ३२४ ॥ इत्यत्राप्रत्यय इति वचनान्नात्रोदो धातोरवयवत्वप्रतिषेधः । उत्सुकशब्द इष्टार्थसम्पादनाय उद्युक्ते, अभीष्टो गमिष्यतीत्युत्कण्ठान्विते च वर्तते ।।
अशीघ्रः शीघ्रो भवतीति शीघ्रायते । ९८ शीघ्राय - धातोरूपाणि ।।
१ शीघ्रायते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
२ शीघ्राये - त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ शीघ्रा यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यावहै, यामहै ।
४ अशीघ्रा-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अशीघ्रायि-ष्ट, पाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ शीघ्राया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
७ शीघ्रायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ शीघ्रायिता- "रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे स्वहे, स्महे ।। ९ शीघ्रायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, यावहे, ष्यामहे ।।
१० अशीघ्रायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, यावहि ष्यामहि ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग शीघ्रशब्दो विलम्बाभावे, त्वरिते तद्वति च वर्तते ।। अचपलश्चपलो भवतीति चपलायते ।
९९ चपलाय - धातोरूपाणि ||
१ चपला- यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वं ये, यावहे, यामहे ।
२ चपलाये - त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ चपला- यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, या है ।।
४ अचपला-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये. यावहि, यामहि ।।
५ अचपलायिष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, द्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ चपलायाञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ चपलायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
८ चपलायिता- ", रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ चपलायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे, प्यं, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अचपलायिष्यत, ष्येताम् ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
चपलाशब्दश्चश्चलादिषु वर्तते ।।
अपण्डित : पण्डितो भवतीति पण्डितायते ।
१०० पण्डिताय - धातोरूपाणि ।।
१ पण्डिता - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
२ पण्डितायेत, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ पण्डिता यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै।
४ अपण्डितायत, येताम् यन्त, यथा:, येथाम् यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अपण्डितायिष्ट, पाताम्, षत, ष्ठाः पाथाम् इदवम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ पण्डितायाञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
427
७ पण्डितायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ४ अकण्डरा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ध्वम्, य, वहि, महि।।
यावहि, यामहि ।। ८ पण्डितायिता-",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे. स्महे॥ ५ अकण्डरायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, इवम, ९ पण्डितायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये,
ढ्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।। ष्यावहे, ष्यामहे ।।
६ कण्डराया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। १० अपण्डितायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्,
७ कण्डरायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ट्वम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
___ध्वम्, य, वहि, महि।। आण्डरो मूर्यो मुष्करश्च। अनाण्डर आण्डरो भवतीति
८ कण्डरायिता-",रौ, , से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ कण्डरायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, आण्डरायते।
ष्यावहे, ष्यामहे ।। १०१ आण्डराय-धातोरूपाणि।।
१० अकण्डरायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, १ आण्डरा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे,
___ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। यामहे।
जठरेति बहुचनात् 'कडुङ् गतौ' इत्यस्य अरे कण्डरः। २ आण्डराये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, | कण्डराशब्दः स्नायुसंघाते वर्तते।। महि।
अफेन: फेनो भवतीति फेनायते। ३ आण्डरा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै।।
१०३ फेनाय-धातोरूपाणि।। ४ आण्डरा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, १ फेना-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। यावहि, यामहि।।
२ फेनाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ५ आण्डरायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्, महि। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
३ फेना-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ६ आण्डराया-चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ०।।मास, इ०।।
___यावहै, यामहै।। ७ आण्डरायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्,
४ अफेना-यत, येताम, यन्त, यथाः, येथाम, यध्वम्, ये, ध्वम्, य, वहि, महि ।। ८ आण्डरायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
यावहि, यामहि।। ९ आण्डरायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ध्ये,
५ अफेनायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।। १० आण्डरायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम, ६ फेनाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०॥ ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
७ फेनायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, अकण्डरः कण्डरो भवतीति कण्डरायते।
य, वहि, महि।। १०२ कण्डराय-धातोरूपाणि॥
८ फेनायिता-",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे।।। १ कण्डरा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, |
९ फेनायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, यामहे।
ष्यावहे, ष्यामहे ।। २ कण्डराये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, १० अफेनायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ध्येथाम्, ष्यध्वम्, महि।
ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। ३ कण्डरा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ___ फेनशब्दो दुग्धजलादेरुपर्युपरिस्थे बुबुदाकारे पदार्थे । यावहै, यामहै।।
| हिमाद्रौ च वर्तते।।
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________
428
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग अशुचिः शुचिर्भवतीति शुचीयते। | ७ नीलायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, हवम्, ध्वम्, १०४ शुचीय-धातोरूपाणि।।
। य, वहि, महि।। १ शुची-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे।
८ नीलायिता-'",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
८ ना २ शुचीये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
९ नीलायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ध्ये,
ष्यावहे, ष्यामहे।। महि। ३ शुची-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै,
| १० अनीलायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ध्यध्वम्, यावहै, यामहै।।
ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। ४ अशुची-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये,
नीलशब्दः स्वनामख्यातवर्णादौ वर्तते।। यावहि, यामहि।।
____ अहरितो हरितो भवतीति हरितायते।। ५ अशुचीयि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ढ्वम्, ढ्वम्,
१०६ हरिताय-धातोरूपाणि। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
१ हरिता-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, ६ शुचीया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
यामहे। ७ शुचीयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्,
प्वम् | २ हरिताये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, य, वहि, महि।।
महि। ८ शुचीयिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
३ हरिता-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ९ शुचीयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ध्ये,
यावहै, यामहै। ष्यावहे, ष्यामहे ।। १० अशुचीयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्,
४ अहरिता-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये,
यावहि, यामहि।। ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
शुचिशब्दो वह्नौ, चित्रकवृक्षे, ज्येष्ठमासे, आषाढमासे. ५ अहरितायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, शुद्धाचरणे, शृङ्गाररसे, ग्रीष्मे, शुद्धमन्त्रिणि, अग्निभेदे, श्वेतवर्णे
ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। तद्वति च, वर्तते।।
६ हरिताया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। अनीलो नीलो भवतीति नीलायते।
७ हरितायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, १०५ नीलाय-धातोरूपाणि।।
ध्वम्, य, वहि, महि।।
| ८ हरितायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। १ नीला-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, |
९ हरितायि-ष्यते, ध्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ज्येथे, ष्यध्वे, ध्ये, यामहे। २ नीलाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, |
ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अहरितायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, महि। ३ नीला-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, |
ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। यावहै, यामहै।।
हरितशब्दो हरिद्वर्णादौ वर्तते।। ४ अनीला-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये,
अमन्दो मन्दो भवतीति मन्दायते। यावहि, यामहि।।
१०६ मन्दाय-धातोरूपाणि।। ५ अनौलायि-ट, षाताम्, षत, ठाः, षाथाम्, ड्व म्, ढ्वम्, १ मन्दा-यते. येते. यन्ते यसे. येथे. यध्वे ये. यावहे. यामहे। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
| २ मन्दाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ६ नीलाया-चक्रे, इ०॥ म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
महि।
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
३ मन्दा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, या है ।।
४ अमन्दा-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अमन्दायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ मन्दाया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
७ मन्दायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ मन्दायिता - ", रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ मन्दायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अमन्दायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ये ष्यावहि ष्यामहि ||
मन्दशब्दो मूर्खे, मृदौ, अभाग्ये, रोगिणि, अल्पे, स्वतन्त्रे, खले, मदरते, शनिग्रह, हस्तभेदे, यमे, प्रलये च वर्तते ।। अमद्रो मद्रो भवतीति मद्रायते । १०८ मद्राय - धातोरूपाणि ।।
१ मद्रा - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।
२ मद्राये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
महि ।
४ अमद्रा-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये,
यावहि यामहि ।।
५ अमद्रायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, द्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ मद्रायाञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
७ मद्रायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ मद्रायिता- ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ मद्रायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अमद्रायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये ष्यावहि ष्यामहि ।।
१
२
भद्रा - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे । भद्राये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ भद्रा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै,
यावहै, यामहै ।।
ये,
४ अभद्रा-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्,
यावहि, यामहि ।।
६
७
भद्रशब्दो मङ्गलादिषु वर्तते ।।
सम्पूर्वाचिनोतेर्डित् कत् समो मकारस्यानुस्वारपूर्वः शकारश्च ।
३ मद्रा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, संश्चद् अध्वर्युः कुहकश्च । असंश्चत् संश्चद् भवतीति संश्चायते।
यावहै, यामहै ।।
विस्मापकीभवतीत्यर्थ इति तु क्रियारत्नसमुच्चयः ।
११० संश्चाय- धातोरूपाणि ||
अभद्रो भद्रो भवतीति भद्रायते । १०९ भद्राय धातोरूपाणि ||
५ अभद्रायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
भद्राया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, ३० ।।
भद्रायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ॥
८ भद्रायिता- "रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ भद्रायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, यावहे ष्यामहे ।।
429
१० अभद्रायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
१
२
संश्चा- यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे । संश्चाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ संश्चा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
ये,
४ असंश्चा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम् यध्वम्, चावहि, यामहि ।।
६
७
५ असंश्चायिष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
संश्चाया - ञ्चक्रे, ३० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
संश्चायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________
430
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ८ संचायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ६ रेफाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ९ संश्चायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ७ रेफायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, दवम्, ध्वम्, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
य, वहि, महि।। १० असंश्चायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ८ रेफायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
९ रेफायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, उणादिनिष्पन्नानामपि पाक्षिके व्युत्पत्तिपक्षाङ्गीकारे तु ४ ष्यावहे, ष्यामहे ।। संशचा-, ५ संशचायि-, १० संशचायि।।
१० अरेफायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, तृपचन्द्रः। अतृपत् तृपद् भवतीति तृपायते।
___ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। १११ तृपाय-धातोरूपाणि॥
'तृफत् तृप्तौ' इत्यस्य 'रफित् कथनयुद्धहिंसादानेषु'
इत्यस्य च क्रमात् “संश्चवहत्साक्षादयः" ।। उणा० ८८२ ।। इति १ तृपा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। निपातनात्, रिफत् रेहत्।। २ तृपाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
अरेहद् रेहद् भवतीति रेहायते। महि।
११३ रेहाय-धातोरूपाणि।। ३ तृपा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै।।
| १ रेहा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। ४ अतृपा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, | २ रेहाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि। यावहि, यामहि ।।
३ रेहा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ५ अतृपायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्, । यावहै, यामहै।। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।।
| ४ अरेहा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ६ तृपाया-ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
यावहि, यामहि।। ७ तृपायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, । ५ अरेहायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम, ड्वम्, ढ्वम्, य, वहि, महि।।
ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि।। ८ तृपायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
|६ रेहाया-चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ९ तृपायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ध्ये,
७ रेहायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
य, वहि, महि।। १० अतृपायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
८ रेहायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। अरेफत् रेफद् भवतीति रेफायते।
९ रेहायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ध्ये,
ष्यावहे, ष्यामहे ।। ११२ रेफाय-धातोरूपाणि।।
१० अरेहायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, १ रेफा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। |
ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। २ रेफाये-त, याताम्, रन्, था:, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
विहन्ति गर्भमिति वेहत्, गर्भघातिन्यप्रजा स्त्री अनड्वांश्च। महि। ३ रेफा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम, यध्वम्, यै,
अवेहद् वेहद् भवतीति वेहायते। यावहै, यामहै।।
११४ वेहाय-धातोरूपाणि।। ४ अरेफा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, १ वेहा-यते. येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामह।
यावहि, यामहि।। ५ अरेफायि-ष्ट, षाताम, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढवम्, दवम्,
२ वेहाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।।
महि।
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
३ वेहा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व येथाम् यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अवेहा-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अवेहायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, द्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ वेहायाञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ वेहायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ वेहायिता- ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे स्वहे, स्महे ।। ९ वेहायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, यावहे, ष्यामहे ।।
१० अवेहायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
उणादिनिष्पन्नानामपि पाक्षिके व्युत्पत्तिपक्षाङ्गीकारे तु ४ वेऽहा -, ५ वेऽहायि-, १० वेऽहायि- ।। अवर्चो वर्चो भवतीति वर्चायते । अत्र वर्च : शब्दस्तद्वति वर्तते । ११५ वर्चाय - धातोरूपाणि ।।
१ वर्चा - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे । २ वर्चाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ वर्चा - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अवर्चा - यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, यावहि, यामहि ।।
५ अवर्चायिष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, द्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ वर्षायाञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
७ वर्चायिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम् ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ वर्षायिता- ", रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ वर्चायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अवर्चायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
431
वर्चस् शब्दो रूपे, शुक्रे, तेजसि विष्टायां, चन्द्रपुत्रे च
वर्तते ।।
अनुन्मना उन्मना भवतीति उन्मनायते । ११६ उद्-मनाय - धातोरूपाणि ।।
१ उन्मना - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
२ उन्मनाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ उन्मना - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम् यध्वम्, यै, यावहै, या है ।।
४ उदमना-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ उदमनायि ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, द्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ उन्मनाया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ उन्मनायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठा, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ॥
८ उन्मनायिता- ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे स्वहे, स्महे ।। ९ उन्मनायि ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० उदमनायि - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्. ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
उन्मनस्-शब्द उत्कण्ठायुक्ते अन्यमनस्के च वर्तते ।। असुमनाः सुमना भवतीति सुमनायते । अथवा अमनस्वी मनस्वी सुभवतीति सुमनायते । ११७ सु-मनाय धातोरूपाणि ||
१ सुमना - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
२ सुमनाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम् ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ सुमना यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम् यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ स्वमना-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम् यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________
432
५ स्वमनायि ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ सुमनाया - ञ्चक्रे, इ० ॥ म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ सुमनायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठा, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
२ दुर्मनाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ दुर्मना - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम् यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
८ सुमनायता - ", रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ सुमनायि - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० स्वमनायि - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
सुमनस्-शब्दः पुष्पे, मालत्यां, प्रशस्तचित्तयुक्ते, प्रशान्ते मनसि, देवे, पण्डिते, पूतिकरञ्जे, निम्बे, गोधूमे, शतपत्र्यां च वर्तते ।।.
५
अभ्यमनायि ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, द्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
अदुर्मना दुर्मना भवतीति दुर्मनायते । अथवा अमनस्वी मनस्वी दुर्भवतीति दुर्मनायते।
६
अभिमनाया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
११८ दुर्-मनाय - धातोरूपाणि ।।
७ अभिमनायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठा, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
१ दुर्मना - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वं ये, यावहे, यामहे ।
८
अभिमनायता - ", रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ अभिमनायि ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, यावहे, ष्यामहे ।।
४ दुरमना-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अदुर्मनायि - ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, इदवम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ दुर्मनाया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
७ दुर्मनायिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ दुर्मनायिता- ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ दुर्मनायि - ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० दुरमनायि - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ये ष्यावहि ष्यामहि ।।
दुर्मनस्-शब्दो विमनस्के, शतावर्यां च वर्तते ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग अनभिमना अभिमना भवतीति अभिमनायते । अथवा अमनस्वी मनस्वी अभिभवतीति अभिमनायते । १९९ अभि-मनाय - धातोरूपाणि ।।
१ अभिमनायते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
२ अभिमनाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ अभिमना - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, या है, या है ।।
४
अभ्यमना - यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावह, यामहि ।।
१० अभ्यमनायि - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
अनोजस्वी ओजस्वी भवतीति ओजायते । (अत्र तद्वद्वत्तेरेव च्व्यर्थ इति धर्ममात्रवृत्तेर्न भवतीति वाक्यमेव अनोज ओजो
भवति ।) १२० ओजाय - धातोरूपाणि ||
१ ओजा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।
२ ओजाये - त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ ओजा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम् यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४
औजा-यत, येताम् यन्त, यथा:, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
५ औजायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ ओजाया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
७ ओजायिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ ओजायिता- ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे स्वहे, स्महे ।। ९ ओजायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० औजायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ये ष्यावहि ष्यामहि ।।
ओजस् - शब्दः सामर्थ्यादौ वर्तते ।
इति द्वितीयप्रकारापन्ना भृशादिप्रकृतिका: क्यङन्ता
नामधातवः ।।
अथ तृतीयप्रकारापन्नाः क्यङन्ता नामधातवः ।। चतुर्थ्यन्तेभ्यः पापे वर्तमानेभ्यः कष्टादिभ्यः क्रमणे प्रवर्तनेऽर्थे क्यङ् भवतीति कष्टाय कर्मणे क्रामति प्रवर्तत इति कष्टायते । १२१ कष्टाय धातोरूपाणि ।।
१ कष्टा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे । २ कष्टाये - त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ कष्टा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अकष्टा-यत, येताम् यन्त, यथा:, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अकष्टायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ कष्टायाञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ कष्टायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम् दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ कष्टायिता- ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ कष्टायिष्यते, येते, यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अकष्टायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
कक्षाय क्रामतीति कक्षायते ।
433
१२२ कक्षाय - धातोरूपाणि ||
१
कक्षा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे । २ कक्षाये - त, याताम्, रन् थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ कक्षा-यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अकक्षा-यत, येताम् यन्त, यथा:, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अकक्षायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ कक्षायाञ्चक्रे, इ० ॥ म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ कक्षायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८
कक्षायिता - ", रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ कक्षायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अकक्षायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
कृच्छ्राय क्रामतीति कृच्छ्रायते । १२३ कृच्छ्राय- धातोरूपाणि ।।
१ कृच्छ्रा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।
२ कृच्छ्राये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
यै.
३ कृच्छ्रा-यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यावहै, यामहै ।।
४ अकृच्छ्रा-यत, येताम् यन्त, यथा:, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अकृच्छ्रायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, द्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६
कृच्छ्राया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ कृच्छ्रायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, द्वम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
८ कृच्छ्रायिता - ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ कृच्छ्रायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वं ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________
434
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग १० अकृच्छ्रायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, | ७ गहनायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
य, वहि, महि।। सत्राय क्रामतीति सत्रायते।
८ गहनायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। १२४ सत्राय-धातोरूपाणि।।
९ गहनायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे, ष्यध्वे, ध्ये,
ष्यावहे, ष्यामहे ।। १ सत्रा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। २ सत्राये-त, याताम्, रन्, था:, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
१० अगहनायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्,
ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। महि।
कष्टाय तपसे क्रामतीति विग्रहे क्यङ् न भवति ३ सत्रा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै,
पापवृत्तित्वाभावात्, । द्वितीयान्तेभ्यः पापचिकीर्षायामित्यन्ये। तेन यावहै, यामहै।।
कष्टं चिकीर्षतीति कष्टायते इत्यादि। केषाञ्चिन्मते कक्षादयो ४ असत्रा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, उध्वम्, ये,
वृत्तिविषये पापार्थाः, तेभ्यो द्वितीयान्तेभ्यश्चिकीर्षायां क्यङ यावहि, यामहि।।
भवति तेन कक्षायते इत्यादीनां पापं चिकीर्षतीत्यस्वपदविग्रहः । ५ असत्रायि-ष्ट, पाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्,
पापं कर्तुमुत्सहत इत्यभिप्रायार्थः ।। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
इति तृतीयप्रकारापन्नाः क्यडन्ता नामधातवः। ६ सत्राया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ० ।। ७ सत्रायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्,
अथ चतुर्थंप्रकारापन्न: क्यडन्तो नामधातुः। रोमन्थमभ्यवहृतं
द्रव्यमुचर्वयति उद्गीर्य चर्वयतीति रोमन्थायते। य, वहि, महि।। ८ सत्रायिता-".रौ, र:.से, साथे. ध्वे. हे. स्वहे. स्महे ।।
१२६ रोमन्थाय-धातोरूपाणि।। ९ सत्रायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ज्येथे, ष्यध्वे, ध्ये, | १ रोमन्था-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, ष्यावहे, ष्यामहे।।
यामहे। १० असत्रायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, | २ रोमन्थाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
महि। गहनाय क्रामतीति गहनायते।
३ रोपन्था-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै,
यावहै, यामहै।। १२५ गहनाय-धातोरूपाणि।
४ अरोमन्था-यत, येताम्, यन्त, यथाः. येथाम, यध्वम. ये. १ गहना-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यावहि, यामहि।। यामहे।
५ अरोमन्थायि-ष्ट, षाताम, षत, ष्ठाः, षाथाम्, इद्दवम्, २ गहनाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ढ्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। महि।
६ रोमन्थाया-चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। ३ गहना-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ७ रोमन्थायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, यावहै, यामहै।।
ध्वम्, य, वहि, महि।। ४ अगहना-यत, येताम, यन्त, यथाः, येथाम, यध्वम. ये. | ८ रोमन्थायिता-",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। यावहि, यामहि।।
९ रोमन्थायि-ष्यते, ध्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ज्येथे, ष्यध्वे, प्ये,
ष्यावहे, ष्यामहे ।। ५ अगहनायि-ष्ट, पाताम, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्व म्, ढ्वम्,
१० अरोमन्थायि-ष्यत, ष्येताम, ष्यन्त, प्यथाः, प्येथाम, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। ६ गहनाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
इति चतुर्थप्रकारापन्नः क्यडन्त नामधातुः।।
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
अथ पञ्चमप्रकारापन्ना क्यडन्ता नामधातवः । फेनमुद्वमतीति फेनायते ।
१२७ फेनाय - धातोरूपाणि ।।
१ फेना-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे। २ फेनाये - त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ फेना-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, या है ।।
४ अफेना-यत, येताम्, यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अफेनायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ फेनाया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
७ फेनायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ फेनायिता - ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ फेनायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अफेनायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ये ष्यावहि ष्यामहि ।।
ऊष्माणमुद्वमतीति ऊष्मायते ।
१२८ ऊष्माय धातोरूपाणि ।।
१ ऊष्मा - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।
२ ऊष्माये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ ऊष्मा - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ औष्मा-यत, येताम्, यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ औष्मायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ ऊष्माया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ ऊष्मायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ ऊष्मायिता- ", रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे स्वहे, स्महे ।। ९ ऊष्मायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, यावहे, ष्यामहे ।।
१० औष्मायिष्यत, ष्यंताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये ष्यावहि ष्यामहि ।।
बाष्पमुद्वतीति बाष्पायते । १२९ बाष्पाय - धातोरूपाणि ।।
435
१ बाष्पा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
२ बाष्पाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ बाष्पा - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अबाप्पा - यत, येताम् यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अबाष्पायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६
बाष्पाया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास, इ० ।।
७ बाष्पायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ बाष्पायिता- "रौ, र:, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ बाष्पायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, प्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
ष्यथाः, ष्येथाम्,
१० अबाष्पायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
धूममुद्वमतीति धूमायते ।
१३० धूमाय - धातोरूपाणि ।।
१
२
धूमा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे । धूमाये - त, याताम्, रन् था, याथाम् ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ धूमा-यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अधूमा-यत, येताम्, यन्त, यथा, येथाम् यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अधूमायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम् ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________
436
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ६ धूमाया-चके, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। | २ दुःखाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ७ धूमायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, महि। य, वहि, महि।।
३ दुःखा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ८ धूमायिता-",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। यावहै, यामहै।। ९ धूमायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ४ अदुःखा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
यावहि, यामहि॥ १० अधूमायि-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ५ अदुःखायि-ष्ट, पाताम्, पत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।।
ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। मतान्तरे उद्वमनेऽर्थे धूमशब्दात् क्यङ् न भवति।
६ दुःखाया-चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। • इति पञ्चमप्रकारापन्नाः क्यडन्ता नामधातवः ।।
७ दुःखायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, दवम्, अथ षष्ठप्रकारापन्नाः सुखादिप्रकृतिकाः क्यडन्ता ध्वम्, य, वहि, महि।। नामधातवः। सुखमनुभवतीति सुखायते। साक्षात्कारोऽनुभवः। ८ दुःखायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। १३१ सुखाय-धातोरूपाणि।।
९ दुःखायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ष्ये,
ष्यावहे, ष्यामहे॥ १ सुखा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे,
१० अदुःखायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ध्येथाम्, यामहे।
ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। २ सुखाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
तृपं दुःखमनुभवतीति तृप्रायते। महि। ३ सुखा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै,
१३३ तृप्राय-धातोरूपाणि।। यावहै, यामहै।।
१ तृप्रा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। ४ असुखा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, २ तृप्राये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, यावहि, यामहि।।
महि। ५ असुखायि-ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्, | ३ तृप्रा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ___ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
यावहै, यामहै।। ६ सुखाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। | ४ अतृप्रा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ७ सुखायिषी--ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, यावहि, यामहि।। य, वहि, महि।।
५ अतृप्रायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्व म्, ढ्वम्, ८ सुखायिता-",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। ९ सुखायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ध्ये, | ६ तृप्राया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ष्यावहे, ष्यामहे ।।
७ तृप्रायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, १० असुखायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, य, वहि, महि।। ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
८ तृप्रायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे।। दुःखमनुभवतीति दुःखायते।
९ तृप्रायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, १३२ दुःखाय-धातोरूपाणि॥
_ष्यावहे, ष्यामहे ।। १ दुःखा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, १० अतृप्रायि-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, यामहे।
ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________
437
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
कृच्छ्रे दुःखमनुभवतीति कृच्छ्रायते। 1८ आस्रायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। १३४ कृच्छ्राय-धातोरूपाणि।।
९ आस्रायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ध्ये,
ष्यावहे, ष्यामहे ।। १ कृच्छ्रा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे,
१० आस्रायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, यामहे।
ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। २ कृच्छ्राये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
अलीकमप्रियमनुभवति अलीकायते। महि।
१३६ अलीकाय-धातोरूपाणि॥ ३ कृच्छ्रा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै।।
१ अलीका-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, ४ अकृच्छ्रा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये,
यामहे। यावहि, यामहि ।।
२ अलीकाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, न्य, वहि,
महि। ५ अकृच्छ्रायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्व म्, वम्, __ ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।।
३ अलीका-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्,
यै, यावहै, यामहै।। ६ कच्छाया-चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
| ४ आलीका-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ७ कृच्छ्रायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्,
यावहि, यामहि।। ध्वम्, य, वहि, महि।।
| ५ आलीकायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्, ८ कृच्छ्रायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। ९ कृच्छ्रायि-ष्यते, ध्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ६ अलीकाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ष्यावहे, ष्यामहे ।।
७ अलीकायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, १० अकृच्छ्रायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्,
व्यथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि।।। ष्यध्वम्, ध्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
| ८ अलीकायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। अस्रमश्रु, प्रज्ञाद्यपि आस्रः। आस्रमनुभवतीति आस्रायते। ९ अलीकायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे, ष्यध्वे, ष्ये, १३५ आस्राय-धातोरूपाणि।।
ष्यावहे, ष्यामहे ।। १ आना-यते, येते, यन्ते, यसेयेथे, यध्वे, ये, यावहे.
१० आलीकायि-ष्यत, ष्येताम, ष्यन्त, व्यथाः, ष्येथाम्, यामहे।
ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।। २ आस्राये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
करणमनुभवतीति करणायते। महि।
१३७ करणाय-धातोरूपाणि।। ३ आस्रा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै,
१ करणा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे. यावहै, यामहै।।
यामहे। ४ आस्रा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये,
२ करणाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, यावहि, यामहि।।
महि। ५ आस्रायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
३ करणा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ६ आस्राया-चक्रे, इ०।।म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
यावहै, यामहै।। ७ आस्रायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्,
४ अकरणा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ध्वम्, य, वहि, महि।।
यावहि, यामहि।।
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________
438
यामहे।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५ अकरणायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्, | ३ सोढा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम, यध्वम्, यै, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
| यावहै, यामहै।। ६ करणाया-चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ० ।। | ४ असोढा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ७ करणायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, । यावहि, यामहि।।। ध्वम्, य, वहि, महि।।।
असोढायि-ष्ट, षाताम, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ८ करणायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। ९ करणायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ६ सोढाया-चक्रे, इ० ।। बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ष्यावहे, ष्यामहे।।
७ सोढायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, १० अकरणायि-ष्यत, प्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, | य, वहि, महि।। ष्यध्वम्, ध्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
८ सोढायिता-",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। । कृपणमनुभवतीति कृपणायते।
९ सोढायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, - १३८ कृपणाय-धातोरूपाणि।।
___ष्यावहे, ष्यामहे ।। १ कृपणा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, | १९
| १० असोढायि-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्,
ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। २ कृपणाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
प्रतीपं प्रतिकूलमनुभवतीति प्रतीपायते। महि।
१४० प्रतीपाय-धातोरूपाणि।। ३ कृपणा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, य, । १ प्रतीपा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यावहै, यामहै।।
यामहे। ४ अकृपणा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम, यध्वम्, ये,
| २ प्रतीपाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, यावहि, यामहि।।
महि। ५ अकृपणायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्,
| ३ प्रतीपा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
यावहै, यामहै।। ६ कृपणाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ७ कृपणायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम. ढवम. | ४ प्रत्यपा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम, ये. ध्वम्, य, वहि, महि।।
यावहि, यामहि।। ८ कृपणायिता-'',रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ५ प्रत्यपायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, पाथाम्, ड्व म्, ढ्वम्, ९ कृपणायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। ष्यावहे, ष्यामहे ।।
| ६ प्रतीपाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। १० अकृपणायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ७ प्रतीपायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
ध्वम्, य, वहि, महि।। सोढमनुभवतीति सोढायते।
८ प्रतीपायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। १३९ सोढाय-धातोरूपाणि।।
९ प्रतीपायि-ष्यते, ध्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ष्ये,
ष्यावहे, ष्यामहे ।। १ सोढा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे,
१० प्रत्यपायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ज्येथाम्, ष्यध्वम्, यामहे।
ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। २ सोढाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ।
मतान्तरे ४ अप्रतीपा-, ५ अप्रतीपायि-, १० अप्रतीपायि। महि।
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
मतान्तरे करणशब्दस्थाने करुणशब्दः पठ्यते। अस्रशब्दश्चाधिकः ।।
अथ सप्तमप्रकारापन्नाः शब्दादिप्रकृतिका : क्यङन्ता नामधातवः ।। शब्दादिभ्यः कर्मभ्यः करोत्यर्थे क्यङ् वा भवति । शब्दं करोति शब्दायते । १४१ शब्दाय - धातोरूपाणि ।।
१ शब्दा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।
२ शब्दाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम् ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ शब्दा यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अशब्दा-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अशब्दायि-ष्ट, पाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, द्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ॥
६ शब्दाया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ शब्दायिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ शब्दायिता- ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे स्वहे, स्महे ।। ९ शब्दायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।। १० अशब्दायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
वैरं करोतीति वैरायते । १४२ वैराय - धातोरूपाणि ।।
१ वैरायते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे । २ वैराये - त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ वैरा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व येथाम् यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
ये.
४ अवैरा-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, यावहि, यामहि ।।
५ अवैरायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ वैराया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास, इ० ।।
439
७ वैरायिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ वैरायिता - ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे स्वहं, स्महे ।। ९ वैरायिष्यते, ष्येते, प्यन्तं प्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अवैरायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये ष्यावहि, ष्यामहि ||
कलहं करोतीति कलहायते ।
१४३ कलहाय- धातोरूपाणि ।।
१ कलहा - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
२ कलहाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ कलहा - यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै।।
४ अकलहा - यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अकलहायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, द्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ कलहायाञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ कलहायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठा, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ कलहायिता - ", रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ कलहायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अकलहायिष्यत, ष्येताम् ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
ओघः समूहे जलवेगे परम्परायं द्रुतनृत्ये च । ओघ करोतीति ओघायते ।
१४४ ओघाय - धातोरूपाणि ॥
१ ओघा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्ये, ये, यावहे, यामहे ।
२ ओघाये - त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ ओघा-यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम् यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________
440
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ४ औघा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, २ युद्धाये-त, याताम्, रन्, था:, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ___ यावहि, यामहि।।
महि। ५ औघायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्, ३ युद्धा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।।
यावहै, यामहै। ६ ओघाया-चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। | ४ अयुद्धा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ७ ओघायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, । यावहि, यामहि।। य, वहि, महि।।
| ५ अयुद्धायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्व म्, दवम्, ८ ओघायिता-'",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। ९ ओघायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ध्यध्वे, ष्ये, ६ युद्धाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ष्यावहे, ष्यामहे ।।
|७ युद्धायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, १० औघायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ध्येथाम्, ष्यध्वम्, य, वहि, महि।। ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।।
|८ युद्धायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। - वेग: प्रवाहे जवे रेतसि च।
९ यद्धायि-ष्यते. ष्येते. ष्यन्ते. ष्यसे. ष्येथे. ष्यध्वे. ष्ये. वेगं करोतीति वेगायते।
___ष्यावहे, ष्यामहे ।। १४५ वेगाय-धातोरूपाणि॥
| १० अयुद्धायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम, ष्यध्वम्,
__ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। १ वेगा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे।
अभं करोतीति अभ्रायते। २ वेगाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि।
१४७ अभ्राय-धातोरूपाणि।। ३ वेगा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, १ अभ्रा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। यावहै, यामहै।।
२ अभ्राये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ४ अवेगा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये,
महि। यावहि, यामहि।।
३ अभ्रा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ५ अवेगायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम, इवम, ढ्वम्, । यावहै, यामहै।। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
| ४ आभ्रा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ६ वेगाया-ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
यावहि, यामहि।। ७ वेगायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, ५ आभ्रायि-ष्ट, पाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्, य, वहि, महि।।
ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।। ८ वेगायिता-'",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे॥ ६ अभ्राया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, ३० ।। ९ वेगायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ध्ये, ७ अभ्रायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, ___ष्यावहे, ष्यामहे ।।
____य, वहि, महि।। १० अवेगायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ध्येथाम्, प्यध्वम्,८ अभ्रायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।। ध्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
९ अभ्रायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे, ष्यध्वे, ज्ये, युद्धं करोतोति युद्धायते।
ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० आभ्रायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, १४६ युद्धाय-धातोरूपाणि।।
ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। १ युद्धा-यते, येते, यन्तै, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। ।
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________
441
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त) कण्वं पापं करोतीति कण्वायते।
९ ममायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, १४८ कण्वाय-धातोरूपाणि।।
__ष्यावहे, ष्यामहे ।। १ कण्वा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे,
| १० अममायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, प्येथाम्, ष्यध्वम्,
१० यामहे।
ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
___ मतान्तरे ओघवेगयुद्धममशब्देभ्यः करोत्यर्थे क्यङ् नास्ति।। २ कण्वाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ।
मेघं करोतीति मेघायते। महि। ३ कण्वा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, में,
१५० मेघाय-धातोरूपाणि।। यावहै, यामहै।।
१ मेघा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे । ४ अकण्वा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, २ मेघाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, यावहि, यामहि।।
महि। ५ अकण्वायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्, ३ मेघा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
यावहै, यामहै।। ६ कण्वाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
| ४ अमेघा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम, यध्वम्, ये, ७ कण्वायिषी-ष्ट, यास्ताम, रन्, ष्ठाः, यास्थाम. ढवम. यावाह, यामहि ।। ध्वम्, य, वहि, महि।।
५ अमेघायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्, ८ कण्वायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि।।। ९ कण्वायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे. येथे. ष्यध्वे ष्ये ६ मेघाया-शक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ष्यावहे, ष्यामहे ।।
| ७ मेघायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, १० अकण्वायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्,
य, वहि, महि।।
| ८ मेघायिता-'",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
९ मेघायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ध्ये, मम करोतीति ममायते।
ष्यावहे, ष्यामहे ।। १४९ ममाय-धातोरूपाणि॥
१० अमेघायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, १ ममा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। __ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। २ ममाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, अटा पर्यटनं। अटां करोतीति अटायते। महि।
१५१ अटाय-धातोरूपाणि।। ३ ममा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ।
| १ अटा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। यावहै, यामहै।।
२ अटाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ४ अममा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम, यध्वम्, ये,
___ महि। ___ यावहि, यामहि।।
३ अटा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ५ अममायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्व म्, द्वम्,
____यावहै, यामहै।। ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।।
| ४ आटा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ६ ममाया-ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
यावहि, यामहि।। ७ ममाविषाद, पास्ता, नायास्याम्, दवम्, ध्वम्, ।, आटायि- पाताम. षत. प्राः षायाम डढवम ढवम. य, वहि, महि॥
ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।। ८ ममायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
६ अटाया-चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________
हा
442
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ७ अटायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, १३ अटाट्या-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, य, वहि, महि।।
__ यै, यावहै, यामहै।। ८ अटायिता-",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।। | ४ आटाट्या-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ९ अटायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ध्ये, यावहि, यामहि ।। ष्यावहे, ष्यामहे।।
५ आटाट्यायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, १० आटायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्,
___ ढ्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
६ अटाट्याया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। अट्टा हिंसायामनादरेऽतिक्रमे च।
७ अटाट्यायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, __ अट्टां करोतीति अट्टायते।
ध्वम्, य, वहि, महि।। १५२ अट्टाय-धातोरूपाणि।।
८ अटाट्यायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। १ अट्टा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। | ९ अटाट्यायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ध्ये, २ अट्टाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
ष्यावहे, ष्यामहे ।। महि।
| १० आटाट्यायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ३ अट्टा-यताम्, येताम, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, . ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। यावहै, यामहै।।
शीकां सेचनं करोतीति शीकायते। ४ आट्टा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये,
१५४ शीकाय-धातोरूपाणि।। यावहि, यामहि ।।
| १ शीका-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, . ५ आट्टायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्, । यामहे। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
| २ शीकाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ६ अट्टाया-ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
महि। ७ अट्टायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, | ३ शीका-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, य, वहि, महि।।
यावहै, यामहै।। ८ अट्टायिता-".रौ, र:. से. साथे. ध्वे हे. स्वहे. स्महे।। ४ अशीका-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम, यध्वम, ये.
यावहि, यामहि।। ९ अट्टायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ।
! ५ अशीकायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ढ्वम्, दवम्, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। १० आट्टायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्,
६ शीकाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
७ शीकायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ___ अटाट्यां परिभ्रमणं करोतीति अटाट्याते।
ध्वम्, य, वहि, महि।। १५३ अटाट्याय-धातोरूपाणि।। | ८ शीकायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे।।। १ अटाट्या-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे,
९ शीकायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ध्ये,
ष्यावहे, ष्यामहे ।। यामहे।
| १० अशीकायि-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ज्येथाम्, २ अटाट्याये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
___ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। महि।
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यङ्प्रत्ययान्त)
443 सोटां करोतीति सोटायते।
१९ कोटायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, १५५ सोटाय-धातोरूपाणि।.
ष्यावहे, ष्यामहे ।। १ सोटा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। ।
१० अकोटायि-ष्यत, ष्येताम्, प्यन्त, ष्यथाः, ज्येथाम्, ष्यध्वम्,
___ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। २ सोटाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, |
- पोटा पुरुषवेषधारिणी स्त्री उभयव्यञ्जना भुजिष्यदासी च। महि। ३ सोटा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै,
पोटां करोतीति पोटायते। यावहै, यामहै।।
१५७ गोटाग-धातोरूपाणि।। ४ असोटा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, १ पोटा-यते, येते, यन्ते, यमे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। यावहि, यामहि।।
२ पोटाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ५ असोटायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्व म्, ढ्वम्, । महि। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
| ३ पोटा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ६ सोटाया-ञ्चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०॥
यावहै, यामहै।। ७ सोटायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, ४ अपोटा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, य, वहि, महि।।
! यावहि, यामहि ।। ८ सोटायिता-",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। अपोटायि-ष्ट षाताम. षत, ष्ठाः, षाथाम, डढवम, ढवम. ९ सोटायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये,
ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि।। ष्यावहे, ष्यामहे ।।
६ पोटाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। १० असोटायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ज्येथाम्, ष्यध्वम्, ७ पोटायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
| य, वहि, महि।। ___ कोटां दुर्गसदृशाचरणं करोतीति कोटायते। ८ पोटायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। १५६ कोटाय-धातोरूपाणि॥
९ पोटायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, १ कोटा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, .
ष्यावहे, ष्यामहे ।। यामहे।
१० अपोटायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, २ कोटाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
पुष्वा निवृत्तिर्जललवश्च। पृष्वां करोतीति पुष्वायते। ३ कोटा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै,
१५८ पुष्वाय-धातोरूपाणि।। यावहै, यामहै।।
१ पुष्वा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। ४ अकोटा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, | २ प्रष्वाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
यावहि, यामहि ।। ५ अकोटायि-प्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्, ३ पुष्वा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।।
यावहै, यामहै।। ६ कोटाया-शके, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
४ अप्रुष्वा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ७ कोटायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, दवम्, ध्वम्, यावहि, यामहि ।। य, वहि, महि।।
| ५ अप्रुष्वायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्व म्, ढ्वम्, ८ कोटायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे।। ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।।
महि।
महि।
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________
444
६ प्रुष्वाया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, ३० ।। मास, इ० ॥ ७ प्रुष्वायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ प्रुष्वायिता- ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ प्रुष्वायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।
||
१० अनुष्वायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
सुदिनं करोतीति सुदिनायते । १५९ सु-दिनाय - धातोरूपाणि ।।
१ सुदिना - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे।
२ सुदिनाये - त, याताम्, रन् थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ सुदिना - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ स्वदिना - यत, येताम् यन्त, यथा:, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ स्वदिनायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ सुदिनायाञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ सुदिनायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
८ सुदिनायिता- "रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ सुदिनायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० स्वदिनायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
मतान्तरे तु ४ असुदिना, ५ असुदिनायि-, १० असुदिनायि - इत्यपि स्यात् ।
दुर्दिनं करोतीति दुर्दिनायते । १६० दुर्-दिनाय - धातोरूपाणि ।।
१ दुर्दिनायते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।
२ दुर्दिनाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
३ दुर्दिना - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
ये.
४ दुरदिना-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, यावहि, यामहि ।।
५ दुरदिनायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, दवम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ दुर्दिनायाञ्चक्रे, इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास, इ० ।।
७ दुर्दिनायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
८ दुर्दिनायिता- ", रौ, रः, से, साथ, ध्वे, हं, स्वहे, स्महे ।। ९ दुर्दिनायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० दुरदिनायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
मतान्तरे दुर्दिनात्पूर्वमपि अटा भाव्यम् ॥
६
७
१ नीहारायते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
२ नीहाराये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ नीहारा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ न्यहारा - यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम् यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ न्यहारायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
नीहारं हिमं करोतीति नीहारायते ।
१६१ नी- हाराय - धातोरूपाणि ।।
नीहाराया - चक्रे, इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास, इ० ।।
नीहारायिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
८ नीहारायिता - ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ॥
९ नीहारायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० न्यहारायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये ष्यावहि ष्यामहि ।।
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
445 मतान्तरे नीहारात्पूर्वमटि ४ अनीहारा-, ५ अनीहारायि, [२ पटपटाये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १०-अनीहारायि-, इति बाध्यम्।।
३ पटपटाय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, "शब्दादेः कृतौ वा" इत्यत्र वाशब्दो आव, आम।। व्यवस्थितविभाषार्थः। व्यवस्थितं प्रयोगारूढं | ४ अपटपटाय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। विधिप्रतिषेधादिकार्यं विशेषेण भाषत इति व्यवस्थितविभाषा ५ अपटपटाय्- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट,। इषम्, तदर्थ इत्यर्थः। तेन यथादर्शनं णिजपि भवति। शब्दयति। इष्व, इष्म।। वैश्यति। सूत्रे वाधिकाराद्वाक्यमपि भवति। इति सप्तमप्रकारापन्ना ६ पटपटाया- चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। शब्दादिप्रकृतिकाः क्यङन्ता नामधातवः ।
७ पटपटाय्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, ॥इति क्यङ्प्रत्ययान्ता नामधातवः।।
|८ पटपटायिता-", रौ, र: । सि, स्थ:, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ॥ अथ क्यड्प्रत्ययान्तप्रकरणम् ॥
| ९ पटपटायिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: निरूपिताः क्यङ्प्रत्ययान्ता नामधातवः। इदानीं | आमः ।। क्यङ्गप्रत्ययान्ता नामधातवो निरूपणीयाः। ननु कीदृशानाम्न: | १० अपटपटायिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। कस्मिन्नर्थे क्यङ् प्रत्ययो भवति। को वा क्यब्यङ्गोर्विशेष
आत्मनेपदे इति चेल्लक्ष्यतामियं लक्षणद्वयी।। डाच्लोहितादिभ्यः पित् ॥३॥४॥३०॥
| १ पटपटा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे,
यामहे। डाचप्रत्ययान्तेभ्यो लोहितादिभ्यश्च कर्तुभ्यश्च्व्यर्थे
| २ पटपटाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, क्यङ्प्रत्ययः षिद्भवति। डाच्अपटत् पटद्भवति, पटपटायति
महि। पटपटायते। एवं दमदमायति, दमदमायते। डाजन्तात् क्यविधानात् कृभ्वस्तिभिरिव क्यथाऽपि योगे डाज भवति। ३ पटपटा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम, यध्वम, यै. अलोहितो लोहितो भवति लोहितायति, लोहितायते। कर्तुरित्येव, ।
यावहै, यामहै। अपटपटा पटपटा करोति। अलोहितं लोहितं करोति। व्यर्थ | ४ अपटपटा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, इत्येव, लोहितो भवति। लोहित जिह्म श्याम धूम चर्मन् हर्ष गर्व | यावहि, यामहि।। सुख दुःख मूर्छा निद्रा कृपा करुणा। बहुवचनमाकृतिगणार्थम्।। ५ अपटपटायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, दवम्, लोहितादिषु लोहितशब्दादेवेच्छन्त्यन्ये। षकारः "क्यङ्गो नवा"
ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। ।।३।३।४३।। इति विशेषणार्थः। धूमादीनां स्वतन्त्रार्थवृत्तीनां ।
| ६ पटपटाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। प्रकृतिविकारभावाप्रतीतेश्व्यर्थो नास्तीति तद्वद्वृत्तिभ्यः प्रत्ययो
७ पटपटायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, भवति। अधूमवान् धूमवान् भवति धूमायति धूमायते।।३०।।।
ध्वम्, य, वहि, महि।। क्यड्यो नवा ।।३३।४३॥
| ८ पटपटायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। डाच्लोहितादिभ्यः क्यङ् षिद् वक्ष्यते। तदन्ताद्धातोः
९ पटपटायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे, ष्यध्वे, ध्ये, कर्तर्यात्मनेपदं वा भवति। पटपटायति। पटपटायते।
ष्यावहे, ष्यामहे ।। लोहितायति। लोहितायते। निद्रायति। निद्रायते।४।। अपटत् पटद्भवतीति पटपटायति। पटपटायते।
१० अपटपटायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्,
ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। १ पटपटाय-धातोरूपाणि।।
एवं दमदमायति, दमदमायते। मतान्तरे डाजन्तानामभूतत१ पटपटाय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:,
द्भावविषयत्वं नास्तीति पटद्भवतीत्येव विग्रहः।। आमः।।
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्म।।
446
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग अलोहिति लोहितो भवतीति लोहितायते लोहितायति। १० अलोहितायि-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ध्येथाम्, २ लोहिताय-धातोरूपाणि॥
ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
अलोहिनी लोहिनी भवतीति लोहिनीयते, लोहिनीयति। १ लोहिताय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।।
३ लोहिनीय-धातोरूपाणि।। परस्मैपदे २ लोहिताये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। | १ लोहिनीय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, ३ लोहिताय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, | आमः ।। आव, आम।।
२ लोहिनीये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ४ अलोहिताय-त, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। ३ लोहिनीय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, ५ अलोहिताय- ईत, इष्टाम्, इषुः। ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, आव, आम।। इष्व, इष्म।।
अलोहिनीय-त, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ लोहिताया- चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। |५ अलोहिनीय- ईत, इष्टाम्, इषुः। ईः, इष्टम, इष्ट,। इषम्, ७ लोहिताय्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, इष्व, इष्म।। स्म।
६ लोहिनीया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ८ लोहितायिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, ७ लोहिनीय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व,
स्मः ।। ९ लोहितायिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः |८ लोहिनीयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्व:, आमः।।
स्मः ।। १० अलोहितायिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, ९ लोहिनीयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आम।।
आमः।। आत्मनेपदे
| १० अलोहिनीयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव,
आमा। १ लोहिता-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे,
यामहे। २ लोहिताये-त, याताम, रन, थाः, याथाम, ध्वम. य. वहि. | १ लोहिनी-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे. महि।
यामहे। ३ लोहिता-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम, यध्वम्, यै, | २ लोहिनीये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, यावहै, यामहै।।
महि। ४ अलोहिता-यत, येताम, यन्त, यथाः, येथाम, यध्वम, ये, . ३ लोहिनी-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहि, यामहि।।
यावहै, यामहै।। ५ अलोहितायि-ष्ट, षाताम, षत, ष्ठाः, षाथाम, डढवम. | ४ अलोहिनी-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम, यध्वम्, ये, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
यावहि, यामहि।। ६ लोहिताया-चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
५ अलोहिनीयि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ७ लोहितायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्,
ढ्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि।। ध्वम्, य, वहि, महि।
६ लोहिनीया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ८ लोहितायिता-'",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे॥ |७ लोहिनीयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ९ लोहितायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे. ष्यध्वे. ष्ये । ध्वम्, य, वहि, महि।। ष्यावहे, ष्यामहे ।।
| ८ लोहिनीयिता-",रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
आत्मनेपदे
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यङ्प्रत्ययान्त)
447
९ लोहिनीयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ध्ये, ८ जिह्यायिता-'",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ष्यावहे, ष्यामहे ।।
९ जिह्यायि-ष्यते, ध्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, १० अलोहिनीयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यावहे, ष्यामहे ।। ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
१० अजिह्यायि-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, व्यथाः, प्येथाम्, नामग्रहणे लिङ्गविशिष्टस्यापि ग्रहणमिति लोहतिशब्देना- ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। स्यापि ग्रहणम्।
अश्यामः श्यामो भवतीति श्यामायते श्यामायति। जिह्यः कुटिलो मन्दश्च। अजिह्मो जिह्यो भवतीति जिह्यायते, ५ श्यामाय-धातोरूपाणि।। परस्मैपदे। जिह्मायति।
१ श्यामाय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, ४ जिह्माय-धातोरूपाणि।। परस्मैपदे
आमः। १ जिह्माय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। २ श्यामाये-- त्, ताम्, युः।:, तम्, त। यम्, व, म।। २ जिह्याये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
३ श्यामाय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, ३ जिह्माय-तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आद,
आम।। आम।।
४ अश्यामाय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ अजिह्माय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।।
|५ अश्यामाय- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम, इष्ट, । इषम्, इष्व, ५ अजिह्याय- ईत, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, ।
इष्म।। इष्म।।
|६ श्यामाया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ६ जिह्माया-चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
| ७ श्यामाय्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, ७ जिह्याय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ।
स्म।। ८ जिह्यायिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
सा।।८ श्यामायिता-'",रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ जिह्यायिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | ९ श्यामायिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।।
आमः।। १० अजिह्मायिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। १० अश्यामायिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आत्मनेपदे
आत्मनेपदे १ जिह्या-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, १ श्यामा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे।
यामहे। २ जिह्माये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम, ध्वम्, य, वहि, | २ श्यामाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम, ध्वम्, य, वहि, महि।
महि। ३ जिह्या-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, | ३ श्यामा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै।।
यावहै, यामहै।। ४ अजिह्मा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, | ४ अश्यामा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
यावहि, यामहि॥ ५ अजिह्यायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ५ अश्यामायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्, ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।। ६ जिह्याया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ० ।। ६ श्यामाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ७ जिह्यायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, दवम्, ध्वम्, ७ श्यामायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, य, वहि, महि।।
ध्वम्, य, वहि, महि।।
ना
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________
448
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ८ श्यामायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे॥ ९ धूमायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे, ष्यध्वे, ध्ये, ९ श्यामायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।। ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अधूमायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, १० अश्यामायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।। ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
धूमादीनां स्वतन्त्रार्थवृत्तीनां प्रकृतिविकारभावाप्रतीतेश्थव्यर्थो अधूमवान् धूमवान् भवतीति धूमायते, धूमायति। | नास्तीति तद्वद्वृत्तिभ्यः प्रत्ययो भवति।। ६ धूमाय-धातोरूपाणि।। परस्मैपदे
अचर्मवान् चर्मवान् भवतीति चर्मायते, चर्मायति। १ धूमाय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
७ चर्माय-धातोरूपाणि।। परस्मैपदे २ धूमाये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। | १ चर्माय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। ३ धूमाय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, २ चर्माये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। आम।।
| ३ चर्माय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, ४ अधूमाय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आम।। ५ अधूमाय्- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, | ४ अचर्माय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। इष्म।।
| ५ अचर्माय- ईत, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, ६ धूमाया- ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
इष्म।। ७ धूमाय्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ६ चर्माया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ८ धुमायिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ७ चर्माय्या-त, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ९ धूमायिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः ८ चर्मायिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। आमः।।
९ चर्मायिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: १० अधूमायिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आमः।। आत्मनेपदे
१० अचर्मायिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ धूमा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे।
आत्मनेपदे २ धूमाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, | १ चर्मा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। महि।
२ चर्माये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ३ धूमा-यताम, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, महि। यावहै, यामहै।।
| ३ चर्मा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ४ अधूमा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, | यावहै, यामहै।। यावहि, यामहि।।
४ अचा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ५ अधूमायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्ढ्वम्, ढ्वम्, | __ यावहि, यामहि।। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
५ अचर्मायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्, ६ धूमाया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।। ७ धूमायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, ६ चर्माया-चक्रे, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। य, वहि, महि।।
७ चर्मायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, ८ धूमायिता-".रौ, रः, से, साथे. ध्वे. हे. स्वहे. स्महे ।। य, वहि, महि।।
८ चयिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (क्यप्रत्ययान्त)
९ चर्मायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अचर्मायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये ष्यावहि ष्यामहि ।।
अहर्षवान् हर्षवान् भवतीति हर्षायते, हर्षायति । ८ हर्षाय - धातोरूपाणि ।।
१ हर्षाय - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ हर्षाये - त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म ।। ३ हर्षाय - तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । अनि, आव,
आम ॥।
४ अहर्षाय-त्, ताम्, न्।, तम्, त। म्, आव, आम ।।
५ अहर्षाय् - ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ हर्षायाञ्चकार, इ० ॥ म्बभूव, इ० ॥ मास, इ० ॥ ७ हर्षाय्या - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ हर्षायिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ हर्षायिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ।।
१० अहर्षायिष्य- त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ।। आत्मनेपदे
१ हर्षा - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे । २ हर्षाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ हर्षा - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम् यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अहर्षा-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम् यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अहर्षायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ हर्षाया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ हर्षायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ हर्षायिता - ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ हर्षायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये,
ष्यावहे, ष्यामहे ।।
449
१० अहर्षायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये ष्यावहि ष्यामहि ।।
अगर्ववान् गर्ववान् भवतीति गर्वायते, गर्वायति ।
९ गर्वाय धातोरूपाणि । । परस्मैपदे
९
२
३
४
५
६
७
८
गर्वाय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। गर्वाये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।।
गर्वाय - तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त। आणि, आव,
इष्म ||
गर्वाया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
गर्वाय्या - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। गर्वायिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः स्मः ।।
९ गर्वायिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, था आमि, आवः
आम ।।
अगर्वाय-त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ।।
अगर्वाय् - ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व,
आमः ।।
१० अगर्वायिष्य- त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम।। आत्मनेपदे
४
१
२
गर्वा यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे । गर्वाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
१३
गर्वा यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व येथाम् यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
अगर्वा-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम् यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अगर्वायि-ष्ट, षाताम् पत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ गर्वायाञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ गर्वायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ गर्वायिता - ", रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।।
९ गर्वायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अगर्वायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________
450
असुखी सुखी भवतीति सुखायते, सुखायति । १० सुखाय - धातोरूपाणि ।। परस्मैपदे
१ सुखाय - ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आव, आमः ।। २ सुखाये - त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म।। ३ सुखाय - तु/तात्, ताम्, न्तु। : /तात्, तम्, त । अनि, आव,
आम ॥
४ असुखाय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। ग्, आव, आम ।। ५ असुखाय् - ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व, इष्म ।।
६ सुखाया - ञ्चकार, इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास, इ० ।। N ७ सुखाय्या- तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ सुखायिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ सुखायिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
आमः ॥
१० असुखायिष्य- त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ॥ आत्मनेपदे
१ सुखा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
२ सुखाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम् ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ सुखा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ असुखा-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ असुखायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ सुखाया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ सुखायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ सुखायिता- ", रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ सुखायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० असुखायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
अदुःखी दुखी भवतीति दुःखायते दुःखायति ।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ११ दुःखाय धातोरूपाणि । परस्मैपदे
१ दुःखाय - ति, तः न्ति । सि, थः, थ। आमि आवः,
आमः ।।
२ दुःखाये - त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।।
३ दुःखाय - तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त। आनि, आव, आम ।।
४ अदुःखाय-त्, ताम्, न्। तम्, त । म्, आव, आम ।। ५ अदुःखाय् - ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६ दुःखाया ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥ ७ दुःखाय्या- त् स्ताम् सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥
८ दुःखायिता- " रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ दुःखायिष्य- ति, तः न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
आमः ।।
१० अदुः खायिष्य- त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ।। आत्मनेपदे
१ दुःखा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
२ दुःखाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम् ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ दुःखा-यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, या है ।।
ये,
४ अदुःखा-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, यावहि, यामहि ।।
५ अदुःखायिष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६
दुःखाया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ दुःखायिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ दुःखायिता- ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ दुः खायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे, प्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
ष्यथाः, ष्येथाम्,
१० अदुःखायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, घ्यामहि ।।
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________
451
नामधातुप्रक्रिया (क्यङ्मत्ययान्त) अमूर्छावान् मूर्छावान् भवतीति मूर्छायते, मूर्छायति। अनिद्रावान् निद्रावान् भवतीति निद्रायते। निद्रायति। १२ मूर्छाय-धातोरूपाणि। परस्मैपदे
१३ निद्राय-धातोरूपाणि। परस्मैपदे १ मूर्छाय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। १ निद्राय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। २ मूर्छाये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। २ निद्राये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ३ मूर्छाय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
|३ निद्राय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, आम।।
आम।।
| ४ अनिद्राय-त, ताम्, न्।:, तम्, त। म, आव, आम।। ४ अमूर्छाय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
|५ अनिद्राय्- ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम, इष्ट, । इषम्, इष्व, ५ अमूर्छाय्- ईत, इष्टाम्, इषुः । ईः, इष्टम्, इष्ट, । इषम्, इष्व,
इष्म।। इष्म।।
|६ निद्राया-शकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ६ मूर्छाया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ निद्राय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ७ मूर्छाय्या- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
|८ निद्रायिता-",रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ मूर्छायिता-'', रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
|९ निद्रायिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ९ मूर्छायिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
आमः।। आमः।।
१० अनिद्रायिष्य- तु, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। १० अमूर्छायिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आत्मनेपदे आत्मनेपदे
१ निद्रा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे । १ मूर्छा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। २ निद्राये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, २ मूर्छाये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि। महि।
३ निद्रा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम, यध्वम्, यै, ३ पूर्छा-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै।। यावहै, यामहै।।
४ अनिद्रा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ४ अमूर्छा-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ___ यावहि, यामहि।। यावहि, यामहि।।
५ अनिद्रायि-ष्ट, षाताम्, षत, ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्, ५ अमूर्छायि-ष्ट, षाताम्, षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, ढ्वम्, ____ध्वम्, षि, ष्वहि, ष्महि ।। ध्वम्, षि, ष्वहि, महि।।
६ निद्रा-ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ६ मूर्छाया-ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। | ७ निद्रायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, ७ मूर्छायिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, य, वहि, महि।। य, वहि, महि।।
| ८ निद्रायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे।।। ८ मूर्छायिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे. स्वहे, स्महे।। ९ निद्रायि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ध्ये, ९ मूर्छायि-ध्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ध्ये, |
। ष्यावहे, ष्यामहे ।। ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अनिद्रायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, १० अमूर्छायि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, प्यध्वम्, । ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
ध्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________
452
अकृपावान् कृपावान् भवतीति कृपायते कृपायति । १४ कृपाय धातोरूपाणि । परस्मैपदे
-
१ कृपायति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आवः, आमः ॥ २ कृपाये तु ताम् युः । तम्, त यम्, व म।।
३ कृपाय तु/तात्, ताम्, न्तु
तात्, तम्, त आनि, आव,
आम ॥
४ अकृपाय-त्, ताम्, न्, तम्, तम, आव, आम
५ अकृपाय ईत, इष्टाम्, इषुः । ई:, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म ||
६ कृपाया- ञ्चकार, इ० ॥ म्बभूव, इ० ॥ मास, इ० ॥
७ कृपाय्या तु स्ताम् सुः ८ कृपायिता, रो, र ९ कृपायिष्य- ति, तः,
स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥ न्ति । सि, थ, थ। आमि, आवः
',
आमः ॥
१० अकृपायिष्य- तू, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ।। आत्मनेपदे
१ कृपा-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे । २ कृपाये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम् य, वहि, महि ।
३ कृपा यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम् यध्वम् यै यावहै, यामहै ।।
४ अकृपा-यत, येताम् यन्त, यथा येथाम् यध्वम्, ये यावहि यामहि ।।
५ अकृपायि-ष्ट, षाताम् षत, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, दवम्, ध्वम्, षि, ष्वहि ष्महि ।।
६ कृपाया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
७ कृपाविषीष्ट, यास्ताम्, रन् ष्ठा, यास्थाम्, द्वम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ कृपायिता- ", रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ कृपायिष्यते ष्येते, ष्यन्ते, व्यसे, ध्येथे ष्यध्वे ष्ये, व्यावहे ष्यामहे ।।
१० अकृपायिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ये ष्यावहि ष्यामहि ।।
"
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग अकरुणावान् करुणावान् भवतीति करुणायते, करुणायति । १५ करुणाय - धातोरूपाणि ॥ परस्मैपदे
१ करुणाय-ति, तः, न्ति । सि, थः, था आमि, आवः,
आमः ॥
२ करुणाये तु ताम्, युः
३
करुणाय तु/तात्, ताम्,
आव, आम ।।
४ अकरुणाय-त्, ताम्, न् अकरुणाय् इत इष्टाम् इष्व, इष्म ।।
५
तम् त। यम्, व म
न्तु
तात् तम् त आनि
तम् तम् आब, आम॥
इषुः
ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्,
६ करुणाया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ करुणाय्या त्, स्ताम् सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।।
}
८ करुणायिता रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ करुणायिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ।।
१० अकरुणायिष्य- त्, ताम्, न् । तम् त। म्, आव, आम ॥ आत्मनेपदे
१ करुणा यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे ।
२ करुणाये - त, याताम्, रन्, था, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ करुणा यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम् यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ अकरुणायत, येताम् यन्त, यथा, येथाम् यध्वम्, ये यावहि यामहि ।।
५ अकरुणायि-ष्ट, षाताम्, षतं, ष्ठाः, षाथाम्, ड्वम्, द्वम्, ध्वम्, पि, प्वहि ष्महि ।।
६
करुणाया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ करुणायिषीष्ट यास्ताम्, रन्, ष्ठा, यास्थाम, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ करुणायिता - ", रौ, रः, से, साधे, ध्वे, हे स्वहे, स्महे ।। ९ करुणायिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अकरुणायिष्यत ष्येताम् ष्यन्त, घ्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
मतान्तरे लोहितादिषु लोहितशब्दादेव क्यडष् प्रत्ययो लिह्यादिभ्यासतु क्यङ् एवेत तेषामात्मनेपद घटितान्येव रूपाणि भवन्ति ।।
॥ इति क्यष्प्रत्ययान्ता नामधातवः ॥
॥ अथ णिप्रत्ययान्तप्रकरणम् ॥
निरूपिता: क्यङ्क्षप्रत्ययान्ता नामधातवः । अथ णिङ्प्रत्ययान्ता नामधातवो निरूपणीयाः । ननु कीदृशानाम्नः कस्मिन्नर्थे णिङ् प्रत्ययो वा भवतीति चेल्लक्ष्यतामिदं लक्षणचतुष्टयम् ।।
अङ्गान्निरसने णिङ् || ३ |४|३८||
अङ्गवाचिनः शब्दात् कर्मणो निरसनेऽर्थे णिङ् प्रत्ययो वा भवति । हस्तौ निरस्यति हस्तयते । पादयते । ग्रीवयते । निरसन इति किम् ? हस्तं करोति हस्तयति । कर्मण इति किम् ? हस्तेन निरस्यति । ङकार आत्मनेपदार्थः ।। २८ ।।
पुच्छादुत्परिव्यसने || ३|४|३९॥
पुच्छशब्दात् कर्मण उदसने पर्यसने व्यसने असने चार्थे णिङ् प्रत्ययो वा भवति । पुच्छमुदस्यति उत्पुच्छयते । पर्यस्यते परिपुच्छयते । व्यस्यति विपुच्छयते अस्यति पुच्छयते । । ३९
भाण्डात् समाचितौ ॥३॥४॥४०॥
भाण्डशब्दात् कर्मण: समाचयनेऽर्थे णिङ् प्रत्ययो वा भवति । समाचयनं च समापरिणा च द्योत्यते । भाण्डानि समाचिनोति संभाण्डयते परिभाण्डयते ।।४०
१ हस्त - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे ये, यावहे, यामहे । २ हस्तये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
महि ।
453
३ हस्त-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, याम है।
४ अहस्त-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ अजहस्त्- अत, एताम्, अन्त, अथा: एथाम्, अध्वम्, ए, आवहि, आहमि ।
६ हस्तया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव इ० ।। पास, इ० ॥
७ हस्तयिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ हस्तयिता - "रौ, र:, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ हस्तयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अहस्तयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।।
क्रियारत्नसमुच्चयकृतामभिप्रायेण तु ङे परे अन्यस्य ॥ ४ ॥ १ ॥ ८ ।। इति अहतस्त्-इत्यपि भवति । अस्माभिस्तु अस्मिन् सूत्रे तादृशोदाहणादर्शनादेकमेवादर्शि । एवमन्यत्र ।। पादौ निरस्यतीति पादयते ।
२ पादि - धातोरूपाणि ।।
पाद-यंते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे । पादये- त, याताम्, रन्, थाः, याथाम् ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ पाद-यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
अपाद-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
चीवरात् परिधानार्जने ||३|४|४१||
४
५
चीवरशब्दात् कर्मणः परिधानेऽर्जने चार्थे णिङ् प्रत्ययो वा भवति । चीवरं परिधत्ते परिचीवरयते । समाच्छादनमपि परिधानम् । चीवरं समाच्छादयति संचीवरयते । चीवरमर्जयति चीवरयते । संमार्जनेऽप्यन्ये । चीवरं संमार्जयति संचीवरयते ।।४१ हस्तौ निरस्यतीति हस्तयते । १ हस्ति - धातोरूपाणि ॥
१
२
अपपाद्- अत, एताम्, अन्त, अथाः एथाम् अध्वम्, ए, आवहि, आहमि ।
६ पादयाञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
७ पादयिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८
पादयिता- ", रौ, र:, से, साधे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ पादयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अपादयिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, प्यावहि, ष्यामहि ।।
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________
454
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ग्रीवां निरस्यतीति ग्रीवयते।
|९ परिपुच्छयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, ३ ग्रीवि-धातोरूपाणि॥
ष्यावहे, ष्यामहे ।। १ ग्रीव-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। ।
| १० अर्यपुच्छयि-ष्यत, ध्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ध्येथाम्, २ ग्रीवये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, |
| ष्यध्वम्, ष्ये, ध्यावहि, ष्यामहि।।
__पुच्छं व्यस्यतीति विपुच्छयते। महि। ३ ग्रीव-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै,
५ वि-पुच्छि-धातोरूपाणि।। यावहै, यामहै।।
| १ विपुच्छ-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, ४ अग्रीव-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, यामहे। यावहि, यामहि।।
| २ विपुच्छये-त, याताम्, रन्, था:, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, ५ अजिग्रीव- अत, एताम्, अन्त, अथा:, एथाम्, अध्वम्, ए, | महि। आवहि, आमहि।।
| ३ विपुच्छ-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, ६ ग्रीवया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
यावहै, यामहै।। ७ ग्रीवयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, ध्वम्, ४ व्यपुच्छ-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, य, वहि, महि।।
यावहि, यामहि।। ८ ग्रीवयिता-'',रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे।। ५ व्यपुपुच्छ् - अत, एताम्, अन्त, अथाः, एथाम्, अध्वम्, ९ ग्रीवयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ध्येथे, ष्यध्वे, ध्ये, | ए, आवहि, आमहि।। ष्यावहे, ष्यामहे ।।
| ६ विपुच्छया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। १० अग्रीवयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ७ विपुच्छयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, दवम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।।
____ध्वम्, य, वहि, महि।। पुच्छं पर्यस्यतीति परिपुच्छयते।
८ विपुच्छयिता-'',रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे; स्वहे, स्महे ।। ४ परि-पुच्छि-धातोरूपाणि॥
९ विपच्छयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये,
। ष्यावहे, ष्यामहे ।। १ परिपुच्छ-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, |
| १० व्यपुच्छयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, यामहे।
| ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।। २ परिपुच्छये-त, याताम्, रन्, था:, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, |
पुच्छमस्यतीति पुच्छयते। महि। ३ परिपुच्छ-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्,
६ पुच्छि-धातोरूपाणि॥ यै, यावहै, यामहै।।
| १ पुच्छ-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे। ४ अपरिपुच्छ-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, | २ पुच्छये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, यावहि, यामहि।।
महि। ५ पर्यपुपुच्छ्- अत, एताम्, अन्त, अथाः, एथाम्, अध्वम्, ए, | ३ पुच्छ-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, आवहि, आमहि।।
यावहै, यामहै।। ६ परिपुच्छया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। | ४ अपुच्छ-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ७ परिपुच्छयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, यावहि, यामहि।। ध्वम्, य, वहि, महि ।।
| ५ अपुपुच्छ्-अत, एताम्, अन्त, अथाः, एथाम, अध्वम्, ए, ८ परिपुच्छयिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे।। । आवहि, आमहि।।
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
६ पुच्छयाञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥ ७ पुच्छयिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ पुच्छयिता- ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ पुच्छयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते ष्यसे, ष्येथे ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० अपुच्छयिष्यत, ष्येताम् ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।। भाण्डानि समाचिनोतीति संभाडयते । राशीकरोतीत्यर्थेः । ७ सम्-भाण्डि - धातोरूपाणि ।।
१ संभाण्ड - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।
२ संभाण्डये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ संभाण्ड - यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, यावहै, याम है ।।
४ समभाण्ड-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ समबभाण्ड् - अत, एताम्, अन्त, अथाः, एथाम् अध्वम्, ए, आवहि, आमहि ।।
६ संभाण्डया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ संभाण्डयिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठा, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ||
८ संभाण्डयिता- ", रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ संभाण्डयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, ष्यावहे, ष्यामहे ।।
१० समभाण्डयि - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि ष्यामहि ।। भाण्डानि समाचिनोतीति परिभाण्डयते । राशीकरोतीत्यर्थः । ८ परि-भाण्डि - धातोरूपाणि ।।.
१ परिभाण्ड यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।
२ परिभाण्डये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
455
३ परिभाण्ड - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व येथाम्, यध्वम्, ये, यावहै, यामहै ।।
४ पर्यभाण्ड-यत, येताम्, यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ पर्यवभाण्ड्-अत, एताम्, अन्त, अथाः, एथाम्, अध्वम्, ए, आवहि, आमहि ।।
६ परिभाण्डया - ञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ परिभाण्डयिषीष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः यास्थाम्, दवम्, ध्वम् य, वहि, महि ||
८ परिभाण्डयिता- "रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ परिभाण्डयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, यावहे, ष्यामहे ।।
१० पर्यभाण्डयिष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
चीवरं परिधत्ते इति परिचीवरयते ।
९ परि- चीवरि - धातोरूपाणि ।।
१ परिचीवर - यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, यामहे ।
२ परिचीवरये - त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।
३ परिचीवर - यताम्, येताम् यन्ताम्, यस्व, येथाम् यध्वम्, यै, यावहै, यामहै ।।
४ पर्यचीवर-यत, येताम् यन्त, यथा, येथाम्, यध्वम्, ये, यावहि, यामहि ।।
५ पर्यचिचीवर्-अत, एताम्, अन्त, अथाः, एथाम्, अध्वम्, ए, आवहि, आमहि ||
६ परिचीवरयाञ्चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥ ७ परिचीवरयिषी - ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, दवम्, ध्वम्, य, वहि, महि ।।
८ परिचीवरयिता - "रौ, रः, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। ९ परिचीवरयिष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे ष्ये, यावहे, ष्यामहे ।।
१० पर्यचीवरयि - ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्, ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।।
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________
456
महि।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग चीवरं सभाच्छादय तीति संचीवरयते।। ८ चीवरयिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। १० सम-चीवरि-धातोरूपाणि।। | ९ चीवरयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, येथे, ष्यध्वे, ष्ये,
ष्यावहे, ष्यामहे ।। १ संचीवर-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे,
१० अचीवरयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ध्येथाम्, यामहे।
ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि ।। २ संचीवरये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि,
॥इति णिमत्ययान्ता नामधातवः।। ३ संचीवर-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, ॥ अथ णिच्प्रत्ययान्तप्रकरणम् ॥ यै, यावहै, यामहै।।
निरूपिता णिप्रत्ययान्ता नामधातवः। अथ ४ समंचीवर-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, ।
णिचप्रत्ययान्ता नामधातवो निरूपणीयाः। नन् कीदृशान्नाम्न: यावहि, यामहि।।
कस्मिन्नथे णिच् प्रत्ययो भवतीति चेद गृहाणेमानि सूत्राणि५ समचिचीवर्-अत, एताम्, अन्त, अथाः, एथाम्, अध्वम्, ए, आवहि, आमहि।।
णिज् बहुलं नाम्नं कृगादिषु।।३।४।४२।। ६ संचीवरया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
कृगादीनां धातूनामर्थे नाम्नो णिच् प्रत्ययो भवति बहुलम्। ७ संचीवरयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम्, ढ्वम्, बहुलग्रहणं प्रयोगानुसरणार्थम्, तेन यस्मानाम्नो यद्विभक्तयन्ताद् ध्वम्, य, वहि, महि।।
यस्मिन् धात्वर्थे दृश्यते। एवं मिश्रयत्योदनम्। श्लक्ष्णयति ८ संचीवरयिता-",रौ, र:, से, साथे, ध्वे, हे, स्वहे, स्महे ।। वस्त्रम्। लवणयति सूपम्। एभ्यश्व्यर्थे एवेति कश्चित्। अमुण्ड ९ संचीवरयि-ष्यते, ष्येते, ष्यन्ते, ष्यसे, ष्येथे, ष्यध्वे, ष्ये, मुण्डं करोति मुण्डयतीत्यादि। लघु करांति लघयति। एवं ष्यावहे, ष्यामहे ।।
छिद्रयति। कर्णयि। दण्डयतिष। अन्धयति। अङ्कयति। १० समचीवरयि-ष्यत, ष्येताम्, ष्यन्त, ष्यथाः, ष्येथाम्,
व्याकरणस्य सूत्रं करोति व्याकरणं सत्रयति। द्वारस्योद्घाटनं ष्यध्वम्, ष्ये, ष्यावहि, ष्यामहि।।
करोति द्वारमुद्घाटयति। ननु व्याकरणशब्दाद् वाक्ये षष्ठी चीवरमर्जयतीति चीवरयते।
दृश्यते, उत्पन्ने च प्रत्यये कथं द्वितीया। उच्यते। योऽसौ
सूत्रव्याकरणयोः सम्बन्धः स उत्पन्ने च प्रत्यये कथं द्वितीया। ११ चीवरि-धातोरूपाणि॥
उच्यते। योऽसौ सूत्रव्याकरणयोः सम्बन्धः स उत्पन्ने प्रत्यये १ चीवर-यते, येते, यन्ते, यसे, येथे, यध्वे, ये, यावहे, निवर्तते, सूत्रयतिक्रियासम्बन्धाच द्वितीयैव। एवंद्वारमुद्घाटयति। यामहे।
पाप्मिन उल्लाघयति। त्रिलोकीं तिलकयतीत्याद्यपि द्रष्टव्यम्। २ चीवरये-त, याताम्, रन्, थाः, याथाम्, ध्वम्, य, वहि, | अथ तपः करोति तपस्यतीत्यादिवत् कर्मणो महि।
वृत्तावन्तर्भूतत्वान्मुण्डिरकर्मकः प्राप्नोति। नैवम्। ३ चीवर-यताम्, येताम्, यन्ताम्, यस्व, येथाम्, यध्वम्, यै, । सामान्यकर्मान्तर्भूत विशेषकर्मणा तु सकर्मव एव, मुण्डयति कं यावहै, यामहै।।
छात्रमिति। यद्येवं पुत्रीयतिरपि विशेषकर्मणा सकर्मकः प्राप्नोति, ४ अचीवर-यत, येताम्, यन्त, यथाः, येथाम्, यध्वम्, ये, पुत्रीयति कं छात्रमिति। सत्यम्। आचारक्यना तु बुद्धरपहतत्वात् यावहि, यामहि।।
इच्छाक्यन्नतस्य विद्यमानमपि विशेषकर्म न प्रयज्यते। तथाहि। ५ अचिचीवर्-अत, एताम्, अन्त, अथाः, एथाम्, अध्वम्, ए. ! पुत्रीयति छात्रमित्युक्ते पुत्रमिवाचरति छात्रमिति प्रतीतिर्भवति न आवहि, आमहि।।
तु पुत्रमिच्छतीति। तदुक्तम् सपदीच्छाक्यनः कर्म तदाचारक्यना ६ चीवरया-चक्रे, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। हतम्। कौटिल्येनैव गत्यर्थाभ्यासो वृत्तौ न गम्यते।।१।। मुण्डं ७ चीवरयिषी-ष्ट, यास्ताम्, रन्, ष्ठाः, यास्थाम, ढ्वम्, ध्वम्, बलीवदं करोतीत्युभयधर्मविधाने मुण्डं शुक् करोतीत्यनुवादे य, वहि, महि।।
| वाऽनभिघानान्न भवति। पटुमाचष्टे करोति वा पटयति। एवं
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________
457
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त) स्थूलं स्वथयति। दवयति। युवानं यवयति। क्षिप्रं क्षेपयति। क्षुद्रं | करोत्याचष्टेऽतिक्रामतीत्याद्यनेकार्थत्वात् संदेहे तदभिव्यक्त्यर्थक्षोदयति। प्रियं दूरं प्रापयति। स्थिरं स्थापयति। स्फिरं | मुपसर्गप्रयोगः । यत्र पुनरनेकोपसर्गविशिष्टा क्रिया प्रत्ययार्थस्तत्र स्फापयति। पुच्छं पुच्छयति। वृक्षमाचष्टे रोपयति वा वृक्षयति। शब्दशक्ति-स्वाभाव्यादेक एवोपसर्गार्थः प्रत्ययोर्थेऽन्तर्भवति कृतं गृह्णाति कृतयति। एवं वर्णयति। त्वचयति। द्वितीयस्तूपसर्गेणैव प्रत्याय्यते। यथा भाण्डं समाचिनोति त्वचशब्दोऽकारान्तस्त्वक्पर्यायः। रूपं दर्शयति रूपयति। रूपं संभाण्डयते। वस्त्रं वस्त्रेण वा समाच्छादयति निध्यायति निरूपयति। लोमान्यनुमष्टिं अनुलोमयति। तूस्तानि | संवस्त्रयति।।।२।। विहन्ति उद्वहति वा वितूस्तयति उत्तूस्तयति, केशान् व्रताद्भुजितन्निवृत्त्योः॥३॥॥४॥४३॥ विजटीकरोतीत्यर्थः। वस्त्रं वस्त्रेण वा समाच्छादयति
व्रतं शास्त्रविहितो नियमः। व्रतशब्दाद् भोजने तन्निवृत्तौ च संवस्त्रयति। वस्त्रं परिदधाति परिवस्त्रयति। तृणान्युत्प्लुत्य | वर्तमानात कगादिष्वर्थेष णिच प्रत्ययो भवति बहलम। पय एव शातयति। उत्तणयति। हस्तिनातिक्रामति अतिहस्तयति।
मया भोक्तव्यमिति व्रतं करोति गृह्णाति वा पयो व्रतयति। एवमत्यश्वयति। वर्मणा संनह्यति संवर्मयति। वीणया उपगायति
सावद्यान्नं व्रतयति। सावद्यान्नं मया न भोक्तव्यमिति व्रतं करोति उपवीणयति। सेनया अभियाति अभिषेणयति। चणैरवध्वंसयति
गृह्णाति वा सावद्यानं व्रतयति। अथनियमार्थ आरम्भः।।४३ ।। अवकिरति वा अवचूर्णयति। तूलैरनुकुष्णाति अवकुष्णाति
सत्यार्थवेदस्याः ।।३।४॥४४॥ अनुगृह्णाति वा अनुतूलयति। वास्या छिनत्ति वासयति। एवं परशुना परशयति। असिना असयति। वास्या परिछिनत्ति
सत्य अर्थ वेद इत्येषानं णिच सन्नियोगे आकारोऽन्तादशो परिवासयति। वाससा उन्मोचयति उद्वासयति। श्लोकैरुपस्तौति
भवति। सत्यमाचष्टे करोति वा सत्यापयति। एवमर्थापयति। उपश्लोकयति। हस्तेनातिक्षिपति अपहस्तयति। अश्वेन संयुनक्ति ।
वेदापयति। त्र्यन्त्यस्वरादेः (७-४-४३) इत्याकारस्य लुग न
| भवति विधानसामर्थ्यात्।।४।। समश्वयति। गन्धेनार्चयति गन्धयति। एवं पुष्पयति। बलेन सहते । बलयति। शीलेनाचरति शीलयति। एवं सामयति। सान्त्वयति।
श्वेताश्वाश्वतरगालोडिताह्वरकस्या छन्दसोपचरति उपमन्त्रयते वा उपच्छन्दयति। पाशेन संयच्छति
श्वतरेतकुलक।।३।४।४५। संपाशयति। पाशं पाशाद्वा विमोचयति विपाशयति। शरो भवति
श्वेताश्व अश्वतर गालोडित आह्वरकः इत्येषां णिच्संनियोगे शूरयति। वीर उत्सहते वीरयति। कूलमुल्लङ्घयति उत्कूलयति। | यथासंख्यमश्व तर इत क इत्येषां लुग्भवति। श्वेताश्वमाचष्टे करोति कूलं प्रतीपं गच्छति प्रतिकूलयति। कूलमनुगच्छति अनुकूलयति। | वा श्वेताश्वेनातिक्रामतीति वा श्वेतयति। एवमश्वयति। लोष्टान् अवमर्दयति अवलोष्टयति। पुत्रं सूते पुत्रयति, इत्यादि।
गालोडितमाचष्टे करोति वा गालोडयति। एवमाह्वरयति। लुगर्थं आख्यानं नलोपाख्यानं कंसवधं सीताहरणं रामप्रव्रजनं
वचनं णिच् तु सर्वत्र पूर्वेण सिद्ध एव।।४५।। राजागमनं मगरमणमारात्रिविवासमाचष्टे इत्यादिषु इन्द्रियाणां जयं क्षीरस्य पानं देवानां यागं धान्यस्य क्रयं धनस्य त्यागमोदनस्य
अङ्कं करोतीति अङ्कयति। पाकं करोतीत्यादिषु च बहुलवचनान्न भवति। अथ हस्तौ
१ अङ्कि-धातोरूपाणि।। निरस्यति हस्तयते पादयते इत्यादिवद् उत्पुच्छयते इत्यादावप्युपसर्गस्याप्रयोगः प्राप्नोति। नैवम्। यत्रानेकविशेषण- १ अङ्कय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। विशिष्टा क्रिया प्रत्यायार्थस्तत्र क्रियाविशेषाभिव्यक्तये युक्त | २ अङ्कये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। उपसर्गप्रयोगः, यथा विपाशयति संपाशयतीति, यत्र ३ अङ्कय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, त्वेकविशेषणविशिष्टा क्रिया प्रत्ययार्थस्तत्र संदेहाभावादुपसर्गो न | आम।। यज्यते. यथा श्येन इवाचरति श्येनायति। बाष्पमतमति | ४ आय-तू, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। बाष्पायते। हस्तौ निरस्यति हस्ययते। पत्रमिवाचरति पत्रीयति।। ५ आञ्चक-त, ताम, न।:, तम, ताम, आव, आम।। यद्येवमतिहस्तयति उपवीणयतीत्यादावेकैकविशेषण- ६ अङ्कया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। विशिष्टत्वादुपसर्गो न प्राप्नोति। मैवम्। अत्र णिच्प्रत्ययस्य | ७ अङ्कया- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।।
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________
458
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
८ अङ्कयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ५ आजह्वर-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ अङ्कयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ६ आह्वरया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ० ।। आमः।।
७ आह्वराया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। १० आङ्कयिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ आह्वरयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
"त्र्यन्त्यस्वरादे" ( ७,४,४३) इत्यन्त्यस्वरस्य लुग्भवति। | ९ आह्वरयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: अकशब्दो दृश्यकाव्यविशेषे, अङ्क इति प्रसिद्ध नाटकपरिच्छेदे, | आमः।। पर्वते, चिह्ने, रेखायां, युद्धभूषणे, समीपे च वर्तते। क्रोडे तु | १० आह्वरयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। अस्त्री।। अद्यतन्याम् अलोपस्य स्थानिवद्भावे कशब्दस्य द्वित्वे | "श्वेताश्व०" (३,४,४५) इत्याह्वरकशब्दस्य कस्य आञ्चकत्-स्थानिवद्भावाभावे तु किशब्दस्य द्वित्वे आञ्चिकत्।। लग्भवति। आशिषि-णिरूपनिमित्तापायेनिमित्तापाय इतिन्यायेन अन्तिकमाष्टे नेदयति।
| पूनरागतस्याकारस्य दीर्घ आह्वरायात्-न च अयादित्यादावपि २ नेदि-धातोरूपाणि।।
उक्तापत्तिरितिवाच्यम्, वैषम्यात्, तथाहि-अकेलापमकृत्वा
कमात्रस्य लोपविधानेन पृथगकारलोपकरणरूपप्रक्रियागौर१ नेदय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
वेणात्रैवेदम्, एतदनादरपक्षे आह्वर्यात्।। २ नेदये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
श्लोकैरुपस्तौतीति उपश्लोकयति। ३ नेदय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, आम।।
४ उप-श्लोकि-धातोरूपाणि।। ४ अनेदय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ उपश्लोकय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, अनिनेद- तु, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
आमः। नेदया- कार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
| २ उपश्लोकये- त, ताम, युः। :, तम. त। यम, व, म।। - नेद्या- त, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। |३ उपश्लोकय-त/तात, ताम. न्तु।:/तात. तम्, त। आणि, ८ नेदयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। आव, आम।।
नेदयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | ४ उपाश्लोकय-त, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। आमः।।
५ उपाशश्लोक- तु, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १० अनेदयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। । |६ उपश्लोकया-कार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। __ "बाढान्तिकयो साधनेदौ" ( ७,४,३७) इत्यन्तिकशब्दस्य ७ उपश्लोक्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, नेद इत्यदन्तादेशः, समानलोपित्वाच्च अनिनेदत् इत्यत्र स्म।। सन्वदादिकार्याभावः। अन्तिकशब्दः सामीप्ये सामिप्यवति च | ८ उपश्लोकयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्व:, वर्तते।।
स्मः ।। आह्वरकं कुटिलवाक्यमाचष्टे करोति वा इति आह्वरयति। उपश्लोकयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ३ आह्वरि-धातोरूपाणि।।
आमः।
१० उपाश्लोकयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, १ आह्वरय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:,
आम।। आमः।
"न प्रादिरप्रत्ययः'' ३-३-४ इति उपस्य धात्ववयत्वाभात् २ आह्वरये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
| श्लोकि इत्यस्यादावड्विधिः।। ३ आह्वरय-तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव,
त्रिलोक्यास्तिलकं करोतीति त्रिलोकीं तिलकयति। आम।। ४ आह्वरय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
५ तिलकि-धातोरूपाणि।।
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
१ तिलकयति, तः न्ति। सि, थः, थ आमि आवः, आमः ।।
२ तिलकये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म।। ३ तिलकय तु/तात्, ताम्, न्तु।: तात् तम् त। आनि
आव, आम।।
-
४ अतिलकय तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम॥ ५ अतितिलक- त्, ताम्, न्।, तम्, त । म्, आव, आम ।। ६ तिलकया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ॥ मास, इ० ॥ ७ तिलक्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ तिलकयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ तिलकयिष्यति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आव
आमः ।।
१० अतिलकयिष्य तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम ॥ समानलोपित्वात् सन्वत्कार्य्याभावः ।।
वृन्दारकमाचष्टे करोति वा इति वृन्दयति ।
६ वृन्दि - धातोरूपाणि ||
१ वृन्दयति, तः न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
"
२ वृन्दये तु ताम् युः । तम् । यम्, व म ।।
"
३ वृन्दय तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि आव
आम ॥
४ अवृन्दय-त्, ताम्, न्, तम् तम् आव, आम ५ अववृन्द तु ताम्, न्, तम् तम् आव आम
६ वृन्दया शकार, ३० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास, ३० ॥
७ वृन्द्या- तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ ८ वृन्दयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ वृन्दयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः थ । आमि, आवः
9
आमः ॥
१० अवृन्दयिष्य- त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम।।
" प्रियस्थिर" (७,४,३८) इति वृन्दारकस्य वृन्दादशः । कश्चित्तु करोत्यर्थे णौ वृन्दादेशं नेच्छति तन्मते, वृन्दारकयतीत्यादि । वृन्दारकशब्दो देवे, मुख्ये, मनोहरे, यूथपती च वर्तते ।।
बन्धूनां संवर्ग करोतीति संवर्गयति 'बन्धून् । ७ सम्-वर्ग- धातोरूपाणि ।।
१ संवर्गय - ति, तः न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।!
,
२ संवर्गये- तू, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म ३ संवर्गय तु/तात्, ताम्, न्तु।: तात्, तम्, त । आणि आव
आम ।।
४ समवर्गय तु ताम्, न्
५
समववर्ग तु ताम्, न्
६
संवर्गया - ञ्चकार, इ०
।।
७ संवर्ग्यात् स्ताम् सुः
८ संवर्गयिता- " रो र ९ संवर्गयिष्य- ति, तः
459
तम् तम् आव, आम।।
तम् तम् आव, आम।।
म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ।। सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ।।
"न
३-३-४
१० समवर्गयिष्य तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।। प्रादिरप्रत्ययः इति समो धात्ववयवत्वाभावात् वर्गि इत्यस्यादौ अविधिः ।। पाप्मनामुल्लाधं करोतीति पाप्मिन उल्लाघयति ।
८ उद्-लाधि धातोरूपाणि ।।
??
९ उल्लाघय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः,
आमः ॥
२ उल्लाघये तु ताम् यु, तम्, त यम्, व म
३
उल्लाघय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात् तम् त। आणि, आव, आम ॥
४
उदलाघय तु ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम
५
उदललाघ- तु ताम्, न्, तम् तम् आब, आम॥ ६ उल्लाघया शकार, ३० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास, ३० ॥
७ उल्लाघ्या- तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥ ८ उल्लाघयिता- " रौ र सि स्थः, स्थ। स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ उल्लाघविष्य- ति, तः न्ति। सिं थः थ आमि आव आमः ।।
१० उदलाघयिष्य तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम।।
उल्लाघशब्दो रोगनिर्मुक्तो, दक्षे शुचौ मरिचे च वर्तते । "न प्रादिरप्रत्ययः ३-३-४ इति उदो धात्ववयवत्वाभावात् लाधि - इत्यस्यादौ अड् विधिः अद्यतन्यां समानलोपित्वात् उपान्त्यहस्वसन्वत्कार्य्याभावः ।।
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________
460
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग दीर्घमाचष्टे करोति वा इति द्राघयति। | स्योपान्त्यस्य च अत: "णिति" ।।४।३।५०।। इति सूत्रेण ९ द्राघि-धातोरूपाणि।।
वृद्धिर्भवतीत्युत्पलमतं स्वस्यापि क्वचित् सम्मतमस्तीति। यथा
त्वां मां वाचष्टे, अत्र परत्वात् पूर्वमन्त्यस्वरादिलोपे त्वमादेशे१ द्राघय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
ऽन्त्यस्वराकारस्य वृद्धौ प्वागमे, त्वापयति, मापयति। ननु कथं २ द्राघये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
कारापयति वन्दापयति, कथापयति, लेखापयतीत्यादि। उच्यते। ३ द्राघय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव,
महाकविप्रत्युक्ता एते प्रयोगा: क्वापि न दृश्यन्ते, यदि च क्वचन आम।।
सन्ति तदैवं समर्थनीयाः। करणं कारस्तमनुयङ्क्ते त्वं कुरुष्वति: ४ अद्राघय-त, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
प्रेरयतत्यर्थः। उत्पलमतेन अतो "णिति" ।।४।३५०।। इति ५ अदिद्रघ-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
! वृद्धौ प्वागमे, भृत्येन कारापयति। एवं वन्दापयतीत्यादिष्वपि।। ६ द्राघया- कार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
लोष्टानवमर्दयतीति अवलोष्टयति। ७ द्राध्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।।
११ अव-लोष्टि-धातोरूपाणि ८ द्राधयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ द्राघयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: | १ अवलोष्टय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।।
आमः।। १० अद्राघयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ अवलोष्टये- त, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
मतान्तरे ५ अदद्राघत्। "प्रियस्थिर०" (७,४,३८) इति | ३ अवलोष्टय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, दीर्घशब्दस्य द्रा आदेशः। अदिद्रघदित्यत्र संयोगपरत्वात | आव, आम।। लघुत्वाभावात् दीर्घाभावः ।।
४ अवालोष्टय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। त्वचं गृह्णातीति त्वचयति।
५ अवालुलोष्ट- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १० त्वचि-धातोरूपाणि।।
६ अवलोष्टया- अकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। १ त्वचय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
| ७ अवलोष्ट्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, २ त्वचये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
स्म।। ३ त्वचय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव,
| ८ अवलोष्टयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः,
स्मः।। ४ अत्वचय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ अवलोष्टयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ५ अतत्वच- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आमः।। ६ त्वचया- ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। | १० अवालोष्टयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, ७ त्वच्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। आम।। ८ त्वचयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। लोष्टशब्दो मृत्पिण्डे वर्तते। न प्रादिरप्रत्यय' ३-३-४ इति ९ त्वचयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: | अवस्य धात्ववयवत्वाभावात् लोष्टि इत्यस्यादौ अड्विधिः । आमः।
द्वारस्योद्घाटं करोतीति द्वारमुद्घाटयति। १० अत्वचयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
१२ उद्-घाटि-धातोरूपाणि।। अत्र त्वचशब्दोऽदन्तस्त्वक्पर्यायः।
| १ उद्घाटय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, व्यञ्जनान्तस्य तु "णिति" ।।४।३५०।। इति वृद्धौ | आमः ।। त्वाचयतीति रूपं स्यात्, तच्चानिष्टमिति न कृतम्। अत्र व्यञ्जनान्त | २ उदघाटये-त. ताम. यः। : तम. त। यम, व, म।। त्वकशब्दं परित्यज्य स्वरान्तपाठेन ज्ञाप्यतेनाम्नोऽप्यतोऽन्त्य
आमा
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
३ उद्घाटय तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त। अनि, आव, आम ।।
४ उदघाटय-त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ।। ५ उदजघाट- तू, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ।। ६ उद्घाटयाचकार, ३० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास, ३० ॥ ७ उद्घाट्या तू स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ ८ उद्घाटयिता- रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ।। ९ उद्घाटयिष्यति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि
"
आव
सम्प्रोन्ने: संकीर्णप्रकाशाधिकसमीपे || ७|२| १२५ ।। इति प्रात् प्रकाशेऽर्थे कटप्रत्यये प्रकटः । तं करोतीति प्रकटयति स्वाभिप्रायम् । १३ प्रकटि - धातोरूपाणि ।।
आमः ॥
आमः ।।
१० उद्घाटयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। न प्रादिरप्रत्ययः " ३-३-४ इति उदो धात्ववयवत्वाभावात् घाटि -- इत्यस्यादौ अविधिः । अद्यतन्यां समानलोपित्वात् १० अदण्डयिष्य- तू, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। उपाऽन्त्यहस्वसन्वत्कार्य्याभावः ॥ मुण्डं करोतीति मुण्डयति छात्रम् ।
१५ पुण्डि - धातोरूपाणि ||
१ प्रकटयति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि, आव, आमः ।। २ प्रकटये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।। ३ प्रकटय - तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । आनि, आव,
आम ।।
४ अप्रकटय-त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम।। ५ अपप्रकट- तू, ताम्, न्ा:, तम्, त । म्, आव, आम ६ प्रकटया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, ३० ॥ मास, इ० ॥
७ प्रकट्या- त्, स्ताम्, सुः ।, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥ ८ प्रकटयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ प्रकटयिष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आव
·
आमः ॥
१० अप्रकटयिष्य तु ताम्, न्, तम् । मू, आव, आम "न प्रादिरप्रत्ययः " ३-३-४ इत्यन्त्राप्रत्ययनिषेधे-न धात्ववयवत्वात् प्रसहितस्य प्रसहितस्य कटस्यादावेवाङ् भवति । " अनेकस्वरस्य " (४,१,८) इति यथेच्छं द्वित्वे ५अपप्रकटत्, अप्रचकत् अप्रकटित् इति क्रियारत्मसमुच्चयः ।। दण्डं करोतीति दण्डयति ।
१४ दण्डि - धातोरूपाणि ।।
461
१ दण्डयति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आवः, आमः ॥ २ दण्डये तु ताम् युः तम् त यम व म न्तु । : /तात्, तम्, त। आनि, आव,
३
दण्डय - तु/तात्, ताम्,
आम ।।
५
४ अदण्डय-त्, ताम्, न्, तम् त। म्, आव, आम ।। अददण्ड- तू, ताम्, न्, तम् तम् आव, आम।। दण्डया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास, ३० ॥ ७ दण्ड्या- तू, स्ताम्, सुः ।, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ दण्डयिता- " रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
६
९ दण्डयिष्य- ति, तः,
न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
१ मुण्डयति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आव, आमः ।। मुण्डये - त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।।
२
३ मुण्डय तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि, आव,
आम ।।
४ अमुण्डय-त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ।। अमुमुण्ड- तू, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ॥ म्बभूव ३० ॥ मास ३० ॥
५
६
मुण्डया शकार, ३० ॥
७
मुण्ड्या- तू स्ताम्, सुः
स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ।।
८
पुण्डविता - " रौ र
सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ मुण्डयिष्यति, तः न्ति। सि, थः, थ आमि आव
आमः ।।
4
१० अमुण्डयिष्य- तू, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ।। अमुण्डं मुण्डं करोतीति मुणडयतीत्यादि च्व्यर्थ एवेति कश्चित् । ननु तपस्यतीत्यादिवत् कर्मणो वृत्तावन्तर्भावान्मुण्डिनाऽकर्मकेण भाव्यमिति चेन्न सामान्यकर्मणोऽन्तर्भावेऽपि विशेषकर्मणा सकर्मकत्वात्, मुण्डयति, कम् ? छात्रमिति । यद्येवं पुत्रीयतिरपि विशेषकर्मणा सकर्मकः प्राप्नोति पुत्रीयति कम् ? छात्रमिति, सत्यम् आचारक्यना तु बुद्धेरपहतत्वादिच्छाक्यन्नन्तस्य विद्यमानमपि कर्म न प्रयुज्यते । तथाहि पुत्रीयति छात्रमित्युक्ते पुत्रमिवाचरति छात्रमिति प्रतीतिर्भवति न तु पुत्रमिच्छतीति मुण्डं बलिवदं करोतीति उभयधर्मविधाने मुण्डं शुकं करोतीत्यनुवादे वाऽनभिधानान्न भवति ।
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________
462
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ऊढमाचष्ट इति ऊढयति।
"पृथुमृदुभृश०" (७,४,३९) इति ऋकारस्य रः। १६ ऊढि-धातोरूपाणि॥
समानलोपित्वात् सन्वत्कार्याभावः, दृढः, स्थूलः बलवान्
कठिनश्च। १ ऊढय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
___ परिवृढं प्रभुमाचष्टे करोति वा इति परिवढयति। २ ऊढये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ३ ऊढय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
१८ परि-वढि-धातोरूपाणि।। आम।।
१ परिवढय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, ४ औढय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आमः।। ५ औजढ- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। भ, आव, आम।। २ परिव्रढये- त्, ताम्, युः। :, तम्, ता यम्, व, म।। ६ ऊढया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।। | ३ परिवढय- तु/तात, ताम, न्त। :/तात, तम्, त। आनि, ७ ऊढ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। आव, आम।। ८ ऊढयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ४ पर्यव्रढय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ ऊढयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ५ पर्यववढ- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आमः।।
। ६ परिव्रढया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। १० औढयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ परिवढ्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व,
औडढत् इत्यपरे। वहे: क्ते ऊढः तमाख्यदिति औजढत्,' स्म।। अत्र परे द्वित्वे "हो धुट्पदान्ते'' (२,१,८२) इत्यस्यासत्त्वे | ८ परिव्रढयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्था स्मि, स्व:, तदाश्रितत्वात् "अधश्चतुथा०" (२,१,७९) इत्यस्याप्यसत्त्वे स्मः।। ढत्वधत्वयोरसत्त्वात् अन्त्यस्वरादिलोपस्य च द्वित्वे | ९ परिव्रढयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: स्थानित्वादकारेण सह "नाम्नो द्वितीय०" (४,१,७) इत्यनेन आमः।। हेति द्विवचनम्। केचित्त अन्त्यस्वरादिलोपस्य स्थानित्वमिच्छन्तो । १० पर्यव्रढयिष्य- तु, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। हि इति द्वित्वे-औजिढत्।।
पृथुमुदुभृशकृशदृढपरिवृढशब्दानां "पृथुमृदु०" दृढमाचष्टे करोति वा इति द्रढयति।
(७,४,३९) इति ऋकारस्य रः। समानलोपित्वात् १७ द्रढि-धातोरूपाणि।।
सन्वत्कार्याभावः। न प्रादिरिति परेन धात्ववयत्वम्। णिचि
रेफ: । केचित्तु वृढशब्दस्यापीच्छन्ति। वृढमाचष्टे व्रढयति। १ द्रढय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
वाढमाचष्टे इति साधयति। २ द्रढये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ३ द्रढय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
१९ साधि-धातोरूपाणि॥ आम।।
१ साधय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। ४ अद्रढय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ साधये- त्, ताम्, युः, :, तम्, त्, यम्, व, म।। ५ अद्रदढ-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
साधय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव, ६ द्रढया- कार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
आम।। ७ द्रढ्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ४ असाधय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ द्रढयिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्व:, स्मः।। ५ अससाध- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ द्रढयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः । ६ साधया-ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। आमः।।
७ साध्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। १० अद्रढयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। |८ साधयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________
463
|
आम..
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त) ९ साधयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: । ७ उत्तृण्या- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। आमः।।
८ उत्तृणयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। १० असाधयिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। | ९ उत्तणयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ___ अद्यतन्यां समानलोपित्वेन उपान्त्यहस्वाभाव: आमः।। सन्वत्का-भावश्च। "बाढान्तिकयो साधनेदौ" (७,४,३७) | १० उदत्तृणयिष्य- त, ताम्, न्। :, तम्, त। म्,.आव, आम।। इति बाढशब्दस्य साध इत्यदन्त आदेशः, समानलोपित्वाच्च | न प्रादिरिति तु उदो न धात्ववयवत्वम्। समानलोपित्वेन अससाधत् इत्यत्र सन्वदादिकार्याभावः। बाढशब्दोऽतिशये. अतिशयवति च वर्तते।
कर्णं करोति आचष्टे वा कर्णयति। चूर्णैरवध्वंसयति अवकिरति वा अवचूर्णयति।
२२ कर्णि-धातोरूपाणि।। २० अव-चूर्णि-धातोरूपाणि।।
१ कर्णय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। १ अवचूर्णय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, । २ कर्णये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। आमः।।
३ कर्णय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, २ अवचूर्णये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
आम।। ३ अवचूर्णय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, | ४ अकर्णय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आव, आम।।
५ अचकर्ण-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ अवाचूर्णय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ कर्णया-कार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ५ अवाचुचूर्ण- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। | ७ का - त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ६ अवचूर्णया- कार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ८ कर्णयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ७ अवचूा - त, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, | ९ कर्णयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: स्म।।
आमः।। ८ अवचूर्णयिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, १० अकर्णयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। स्मः ।।
पूर्वस्य लघुपरकत्वाभावेन सन्वत्कार्याभावः। ९ अवचूर्णयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
कृष्णमाचष्टे इति कृष्णयति।। आमः॥
२३ कृष्णि-धातोरूपाणि॥ १० अवाचूर्णयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। न प्रादिरिति तु न धात्ववयवत्वम्, अवस्य।
१ कृष्णय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। तृणान्युत्प्लुत्य शातयतीति उत्तृणयति।
२ कृष्णये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
३ कृष्णय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, २१ उद्-तृणि-धातोरूपाणि॥
आम।। १ उत्तृणय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ४ अकृष्णय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ उत्तणये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।।
५ अचकृष्ण-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ उत्तृणय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, ६ कृष्णया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। आम।।
७ कृष्ण्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ४ उदत्तणय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। |८ कृष्णयिता-'", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ५ उदततृण-त्, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। ९ कृष्णयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ६ उत्तृणया- कार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
आमः।
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________
464
१० अकृष्णयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम ।। कृष्णशब्दो वासुदेवे, वेदव्यासे अर्जुने, काके, कोकिले, नीले करमर्दके वृक्षे, नीलवति च वर्तते ।।
प्रमाणं करोतीति प्रमाणयति साक्षिणम् । २४ प्रमाणि धातोरूपाणि ।।
१ प्रमाणयति, तः न्ति। सि, थः था आमि, आव,
J
आमः ।।
२ प्रमाणये तु ताम्, युः तम्, त यम्, व, म
-
३ प्रमाणय तु/तात्, ताम् न्तु तात् तम् त। आनि
आव, आम ।।
४ प्रामाणय-त्, ताम्, न्, तम्, तम्, आव, आम॥ ५ प्राममाण- तू, ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम ६ प्रमाणया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ॥ मास, इ० ।। ७ प्रमाण्या- तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।। ८ प्रमाणयिता" रौ र सि. स्थः स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ प्रमाणयिष्यति, तः न्ति सि, थ, थ आमि आव
"
आमः ॥
१० प्रामाणविष्य तु ताम्, न्, तम्, तम, आव, आम ॥ न प्रादिरिति प्रशब्दस्य न धात्ववयत्वम् समानलोपित्वात् उपाऽन्त्यहस्वाभावः सन्वत्कार्य्याभावक्ष॥
1
लवणं लवणरसयुक्तं करोतीति लवणयति सूपम् । २५ लवणि धातोरूपाणि ।।
१ लवणयति, तः न्ति। सि, थः, थ आमि आव
आमः ।।
२ लवणये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।।
३ लवणय तु/तात्, ताम् न्तु /तात् तम् त आनि आव, आम ।।
४ अलवणय-त्, ताम्, न्, तम्, तम्, आव, आम
५ अललवण तु ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ॥
६ लवणया - ञ्चकार, इ० ॥ म्बभूव, इ० ॥ मास, ३० ॥
७ लवण्या- त् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ८ लवणयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ लवणयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ।।
१० अलवणयिष्य तु ताम्, न्, तम् त। म्, आव, आम।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
अलवणं लवणं करोतीति लवणयतीत्यादि च्व्यर्थे एवेति
समानलोपत्वात्
उपाऽन्त्यहस्वाभावः
कञ्चित् । सन्वत्कार्थ्याभावश्च ।।
श्लक्ष्णं चिक्कणं करोतीति श्लक्ष्णयति वस्त्रम् ।
२६ श्लक्ष्ण धातोरूपाणि ।।
१ श्लक्ष्णय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः,
आमः ।।
२ श्लक्ष्णये तु ताम्, युः ।
३ श्लक्ष्णय तु/तात्, ताम्,
आव, आम।।
४ अश्लक्ष्णय-त्, ताम्, न्,
म्, तमू, आव, आम॥
५ अशश्लक्ष्ण- तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम ।। ६ श्लक्ष्णया शकार, इ० ।। म्बभूव इ० ॥ मास, ३० ॥
तम्, त यम्, व, म न्तु।: तात् तम् त। आनि
७ श्लक्ष्ण्या- त्, स्ताम्, सुः ।, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ श्लक्ष्णयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ श्लक्ष्णयिष्यति, तः न्ति सि, थ था आमि आव
आमः ॥
१० अश्लक्ष्णयिष्य तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम।। अश्लक्ष्णं श्लक्ष्णं करोतीति श्लक्ष्णयतीत्यादि व्यर्थे एवेति
कश्चित् ॥
५
६
१ वर्णयति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ वर्णये तु ताम् युः । तम्, त यम्, व म।। ।
३ वर्णय तु/तात्, ताम्, न्तु
/तात् तम् त। आनि आव
वर्ण गृह्णातीति वर्णयति । २७ वर्णि - धातोरूपाणि ।।
आम ।।
४ अवर्णयत्, ताम्, न् तम् तम्, आव, आम।।
अववर्ण तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।।
वर्णया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
७
वर्ष्या- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।।
८
"
वर्णयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ वर्णयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ॥
१० अवर्णयिष्य तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।।
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________
465
नामधातुप्रक्रिया (णिङ्प्रत्ययान्त)
वर्णशब्द: कुङ्कम, ब्राह्मणादिजातो, शुक्लादिरूपे वर्णे, न प्रादिरिति उदोन धात्ववयवत्वम्।। अकाराद्यक्षरे यशसि, अङ्गरागे, गुणे, स्वर्णे, विलेपनद्रव्ये, कृतं गृहातीति कतयति उपकार स्वीकरोतीत्यर्थः। विलेपने, स्तृतौ, गीतक्रमे, तालभेदे, चित्रे च वर्तते।।
३० कृति-धातोरूपाणि।। हस्तेनापक्षिपतीति अपहस्यति।
१ कृतय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २८ अप-हस्ति-धातोरूपाणि।।
२ कृतये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १ अपहस्तय-ति, तः, न्ति। सि, थः, था आमि, आवः, ३ कृतय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, आमः।।
आम।। अपहस्तये-त, ताम, यः। :. तम. त। यम. व. म।। ४ अकृतय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ अपहस्तय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, ५ अचकृत-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आव, आम।।
६ कृतया-कार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ४ अपाहस्तय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। | ७ कृत्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ५ अपाजहस्त-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ कृतयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ अपहस्तया- ञ्चकार, इ०॥ म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। | ९ कतयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव ७ अपहस्त्या - त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, आमः।। स्म।।
१० अकृतयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ अपहस्तयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्था स्मि, स्व:, समानलोपित्वेन सन्वत्कार्याभावः ।। स्मः ।।
गालोडितमाचष्टे करोति वा गालोडयति। ९ अपहस्तयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
३१ गालोडि-धातोरूपाणि।। आमः।
१ गालोडय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, १० अपाहस्तयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आमः।। न प्रादिरिति अपस्य न धात्ववयवत्वम्।। तूस्तानि उद्वहतीति उत्तूस्तयति केशान्, विजटी करोतीत्यर्थः।
२ गालोडये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
३ गालोडय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, __ २९ उद्-तूस्ति-धातोरूपाणि।।
आव, आम।। १ उत्तूस्तय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। | ४ अगालोडय-त, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। २ उत्तूस्तये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ५ अजगालोड-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ उत्तूस्तय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, | ६ गालोडया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। आव, आम।।
| ७ गालोड्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, ४ उदतूस्तय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ५ उदतुतूस्त- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ गालोडयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्व:, ६ उत्तूस्तया- ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
स्मः ।। ७ उत्तूस्त्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। । ९ गालोडयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, था आमि, आव: ८ उत्तूस्तयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। । आमः ।। ९ उत्तूस्तयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | १० अगालोडयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आमः।।
गालोडितशब्दो गोदोहने, विलोडने, वाग्विवेचने च वर्तते। १० उदतूस्तयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम॥ श्वेताश्वअश्वतर " ३-४-४५-इत्यादिना इतस्यलुक्। न च
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________
466
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग पुनरपि कथन्नोन्त्यस्वरलोप इति वाच्यम्, येन नाप्राप्ति न्यायेन । न प्रादिरिति परेन धात्ववयवत्वम्, अद्यतन्याम् अलोपस्य तस्य पूर्वमेव वाधितत्वात्।
स्थानिवद्भावेन तशब्दस्य द्वित्वे पर्यान्ततत्, स्थानिवद्भावाभावे तूस्तानि विहन्तीति वितूस्तयति केशान्, विजटीकरोतीत्यर्थः। | न्तिशब्दस्य द्वित्वे पर्यान्तितत्।। ३२ वि-तृस्ति-थातोरूपाणि।।
वार्तं नीरोगं करोतीति वार्ययति। १ वितूस्तय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:,
३४ वार्ति-धातोरूपाणि।। आमः।
१ वार्तय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। २ वितस्तये- तु, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
२ वार्तये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ३ वितूस्तय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात, तम. त। आनि. ३ वातेय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव. आव, आम।।
आम।।
४ अवार्तय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ व्यतूस्तय-तू, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
५ अववार्त- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ व्यतुतूस्त-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
६ वार्तया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ६ वितूस्तया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ वार्त्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ७ वितूस्त्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
८ वार्तयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ८ वितूस्तयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, |
स्थः, स्था स्मि, स्वः, | ९ वार्तयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: स्मः ।।
आमः।। १ वितस्तयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | १० अवार्तयिष्य-त, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। . आमः ।।
पय एव मया भोक्तव्यमिति व्रतं करोति ग्रहाति वा इति पयो १० व्यतूस्तयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
व्रतयति। तूस्तशब्दो जटायां, संहतकेशेषु धूलौ, सूक्ष्मे व वर्तते।।
. ३५ वति-धातोरूपाणि।। कृत्यस्य पर्यन्तं करोतीति पर्यन्तयति कृत्यम्।
१ व्रतव-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। ३३ परि-अन्ति-धातोरूपाणि।।
२ व्रतये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १ पर्यन्तय-ति, तः. न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।।
३ व्रतय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, २ पर्यन्तये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
आम।। ३ पर्यन्तय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि,
| ४ अव्रतय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आव, आम।।
५ अवव्रत-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ पर्यान्तय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
|६ व्रतया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ५ पर्यान्तत-त, ताम्, न्।:, तम्, त। म, आव, आम।। ६ पर्यन्तया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ व्रत्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ७ पर्यन्त्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
८ व्रतयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। र पर्यन्तयिता-" .र। सि. स्थ: स्था स्मि. स्व. समः॥ | ९ व्रतयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ९ पर्यन्तयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
आमः। आमः ।।
१० अव्रतयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १० अपर्यन्तयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
समानलोपित्वात् सन्वत्कार्याभावः। सावद्यान्नं मया न | भोक्तव्यमिति व्रतं करोति गृह्णाति वा सावद्यान्नं व्रतयति।।
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिङ्प्रत्ययान्त)
467 अर्थमाचष्टे करोति वा इति अर्थापयति।
वेदमाचष्टे इति वेदापयति। ३६ अर्थापि-धातोरूपाणि॥
३८ वेदापि-धातोरूपाणि।। १ अर्थापय-ति, तः, न्ति। सि, थः, था आमि, आवः, १ वेदापय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। आमः।।
२ वेदापये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म।। २ अर्थापये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ३ वेदापय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, ३ अर्थापय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, | आव, आम।। आव, आम।।
४ अवेदापय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। ४ आर्थापय-त, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। ५ अविवेदप-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ आतिथप- तु, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम॥ ६ वेदापया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ६ अर्थापया-ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०॥ ७ वेदाप्या-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ७ अर्थाप्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ८ वेदापयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ अर्थापयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः॥ ९ वेदापयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ९ अर्थापयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः। आमः।।
१० अवेदापयिष्य- त, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। १० आर्थापयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। | "सत्यार्थवेदस्याः " (३-४-४४) इत्याकारे पुसि च
"सत्यार्थवेदस्याः" (३,४,४४) इत्याकारे पसि च | वेदापयति। अर्थापयति। मतान्तरे ५-आर्तथप-त्। "अत्तिरीलीहीक्रू
अन्धं करोतीति अन्धयति। यिक्ष्माय्यातां पुः।। ४-२-२१- इत्यत्र बहुवचनस्य
३९ अन्धि-धातोरूपाणि॥ व्यापर्थत्यवेन नाम्नोऽपि पुर्विधानम। आर्तीथपदित्येके।
१ अन्धय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। कृतार्थं करोतीति कृतार्थयति।
२ अन्धये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म।। ३७ कृतार्थि-धातोरूपाणि।।
३ अन्धय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १ कृतार्थय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:,
आम।। आमः।।
४ आयय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ कृतार्थये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
५ आदन्ध-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ कृतार्थय- तुतात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, |
६ अन्धया-ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। आम।।
७ अध्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ४ अकृतार्थय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।।
८ अन्धयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ५ अचकृतार्थ- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
९ अन्धयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ६ कृतार्थया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, ३० ।।
आमः।। ७ कृतार्थ्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
१० आन्धयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ कृतार्थयिता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। मतान्तरे ५-आन्दिध-त्। अलोपस्य स्थानिवद्भावेन ९ कृतार्थयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: धशब्दस्य द्वित्वे आन्दधत्-। स्थानिवद्भावाभावे धिशब्दस्य आमः।।
द्वित्वे आन्दिधत्।। १० अकृतार्थयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ।
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________
468
गन्धेनार्चयति गन्धयति ।
४० गन्धि- धातोरूपाणि ।।
१ गन्धय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ गन्धये तम्, त। यम्, व, म।।
त्, ताम्, युः ।
३ गन्धव- तु/तात्, ताम्, न्तु
/तात् तम् त। आनि आव
आम ।।
४ अगन्धय-त्, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम॥ ५ अजगन्ध- त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ।
६ गन्धया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ॥ मास, इ० ॥ ७ गन्ध्या- त्, स्ताम्, सु: 1: स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ गन्धयिता- " रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ गन्धयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः आमः ।।
,
१० अगन्धयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त । म्, आव, आम।। वृद्धमाचष्टे करोति वा इति वर्षयति, ज्ययति । ४१ वर्षि धातोरूपाणि ।।
१ वर्षयति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ वर्षये- तू, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।। ३ वर्षथ तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त। आनि, आव,
आम ।।
४ अवर्धय-त्, ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम।। ५ अववर्ष तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम ।। ६ वर्षया इकार, ३० ॥ म्बभूव ३० ।। मास, ३० ।। ७ वर्ष्या- तु स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ ८ वर्षयिता" रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ वर्षयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आव:
आमः ॥
१० अवर्षयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम ॥ वृद्धशब्दस्य " प्रियस्थिर० " (७,४,३८) इति वर्ष इत्यादेश: । "वृद्धस्य च ज्यः " ( ७,४,३५ ) इति ज्य आदेशश्च ।।
४१ ज्यि धातोरूपाणि ।।
१ ज्ययति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आवः, आमः ।।
,
२ ज्यये तु ताम्, युः । तम् त। यम्, व, म।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
३ ज्यय- तु/तात्, ताम्, न्तु तात् तम् त आणि आव
आम ॥
४
५
६
७
८
अज्यय-त्, ताम्, न् तम् तम्, आव, आम।।
अजज्य- त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ।।
ज्यया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास, इ० ॥
וי
ज्याया - त् स्ताम्, सु: ।: स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ज्ययिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥
3
९ ज्ययिष्यति, तः न्ति। सि, थः, थ आमि आव
·
आमः ।।
१० अज्ययिष्य- त्, ताम्, न्।, तम्, त। म्, आव, आम ।। मतान्तरे अजिज्यत् । परोक्षायाम् —ज्य णि णव इति स्थिते णेरयादेशे अनेस्वरत्वात् परोक्षाया आम् इत्यादेशे परोक्षान्त: कृभ्वस्त्यनुयोगः । पूर्वम्, अकारलोपेऽपि स्थानिवद्भावेन अनेकस्वरत्वमवाधितमेव ॥ आशिषि णिरूपनिमित्तापाये अकारलोपस्याप्यभावात् अकारसद्धावे
दीर्घे
ज्यायात्- अलोपानिवृत्ती तु ज्य्यात् ।।
दृष्टचरस्य चिह्नं करोतीति चिह्नयति दृष्टचरम् ।
४२ चिह्नि - धातोरूपाणि ।।
१ चिह्नयति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि, आव, आमः ॥ चिह्नये तु ताम् युः । तम्, त यम्, व म।।
२
३ चिह्नय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । आनि, आव,
आम ।।
४ अचिह्नय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम ।।
५
अचिचिह्न त्, ताम्, न्, तम्, तम्, आव, आम।।
६
चिह्नया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास, इ० ।।
७ चिह्नया तु स्ताम् सुः । स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ।। चिह्नयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ चिह्नयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
८
आमः ।।
१० अचिह्नयिष्य त्, ताम्, न् । तम्, त। म्, आव, आम ।। अल्पमाचष्टे इति अल्पयति, कनयति ।
४३ अल्पि - धातोरूपाणि ।।
१ अल्पयति, तः न्ति । सि, थः थ आमि आव, आमः ॥ २ अल्पये तु ताम्, युः तम् त। यम्, व, म
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
469 ३ अल्पय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, ५ न्यरुरूप- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आम।।
६ निरूपया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ४ आल्पय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ गन्थ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ५ आलल्प-त्, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। ८ निरूपयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ अल्पया-कार, इ०|| म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। ९ निरूपयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ७ अल्प्या - त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। । आमः।। ८ अल्पयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। १० न्यरूपयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ९ अल्पयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः न प्रादिरिति नेर्धात्वनवयवत्वात् रूपि इत्यस्यादौ आमः।
अविधिः ।। अद्यतन्याम् समानलोपित्वात् उपाऽन्त्यहस्वाभाव: १० आल्पयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। सन्वत्कार्याभावश्च ।। अद्यतन्याम् अलोपस्य स्थानिवद्भावेन ल्पशब्दस्य द्वित्वे
पुष्पैरर्चयतीति पुष्पयति। आलल्पत्, स्थानिवद्भावाभावे तु ल्पिशब्दस्य द्वित्वे आलिल्पत्।।
४५ पुष्पि-धातोरूपाणि।। ४३ कनि-धातोरूपाणि।।
| १ पुष्पय-ति, तः, न्ति। सि, थः, था आमि, आवः, आमः ।। १ कनय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। २ पुष्पये-त. ताम, युः। :, तम, त। यम, व, म।। २ कनये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
३ पुष्पय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव, ३ कनय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम।। आम।।
४ अपुष्पय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ अकनय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
५ अपुपुष्प-त, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। ५ अचीकन-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
६ पुष्पया-कार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। ६ कनया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ पुष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ७ कन्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।। ८ पुष्पयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ कनयिता-",रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ पुष्पयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ९ कनयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, • थ। आमि, आव:
आमः।। आमः।।
१० अपुष्पयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १० अकनयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। । रूपं दर्शयति, मतान्तरे पश्यतीति रूपयति। "अल्पयूनो: कन्वा" (७,४,३३) इति अल्पशब्दस्य वा
४६ रूपि-धातोरूपाणि।। कन् इत्यादेशः। रूपं निध्यायतीति निरूपयति।
१ रूपय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। ४४ नि-रूपि-धातोरूपाणि।।
२ रूपये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
३ रूपय-त/तात. ताम, न्त। :/तात. तम. त। आणि. आव, १ निरूपय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, |
आम।। आमः।।
४ अरूपय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ निरूपये-त्, ताम्, युः।:, तम्, त। यम्, व, म।।
५ अरुरूप-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ३ निरूपय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, ६ रूपया-कार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। आव, आम।।
७ रूप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ४ न्यरूपय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त) म्, आव, आम।।
| ८ रूपयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________
470
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
९ रूपयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: । १० अप्रापयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आमः।।
"प्रियस्थिर" (७,४,३८) इति प्रियशब्दस्य प्रा १० अरूपयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। | इत्यादेशः।। रूपशब्द: स्वभावे, सौन्दर्ये शुकादिवर्णे, तद्वति च वर्तते।
प्रशस्यमाचष्टे करोति वा इति श्रयति. ज्ययति। अद्यतन्याम्, समानलोपित्वात् उपाऽन्त्यह्रस्वाभाव:
४९ श्रि-धातोरूपाणि।। सन्वत्का-भावश्च।।
१ श्रय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। अर्यमाचष्टे इति अर्ययति।
२ श्रये- तू, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ४७ अर्यि-धातोरूपाणि॥
३ श्रय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, १ अर्यय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। आम।। २ अर्यये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
४ अश्रय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ अर्यय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, | ५ अशिश्र- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आम।।
६ श्रया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ४ आर्यय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। | ७ श्राया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ५ आर्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ श्रयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ अर्यया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ९ श्रयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।। ७ अर्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। | १० अश्रयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ अर्ययिता-".रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ५ अशत् इत्यपरे। आशिषि णिरूपनिमित्तापाये अकार ९ अर्ययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | लोपस्याप्यपायात् अकारसद्भावे दीर्घ च श्रायात् आमः।।
अकारलोपानिवृत्तौ तु श्र्यात्।। १० आर्ययिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
४९ ज्यि-धातोरूपाणि॥ अर्य: स्वामी वैश्यो वा आरर्यत् अत्र "स्वरादेः०"
| १ ज्यय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। (४,१,४) इति र्यद्वित्वे कार्ये स्थानि-निमित्तापेक्षयापि
२ ज्यये- त्, ताम्, यु: । :, तम्, त। यम्, व, म।। प्राविधिरिष्यते।।
३ ज्यय-तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव, प्रियमाचष्टे करोति वा इति प्रापयति।
आम।। ४८ प्रापि-धातोरूपाणि।
४ अज्यय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ प्रापय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ५ अजिज्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ प्रापये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।
६ ज्यया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ३ प्रापय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, ७ ज्याया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। आम।।
८ ज्ययिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ४ अप्रापय-त, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। | ९ ज्ययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ५ अपिप्रप-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आमः।। ६ प्रापया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
१० अज्ययिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ प्राप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
५ अजज्यत् इत्यपरे। "प्रशस्थस्य श्रः" (७,४,३४) इति ८ प्रापयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। | वट
| "वृद्धश्चस्य च ज्य" (७,४,३५) इति च क्रमेण इति ज्य श्र ९ प्रापयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः इति चादेशौ भवतः।।
आमः।।
11
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
४९ प्रशस्यि धातोरूपाणि ।।
१ प्रशस्ययति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आवः,
आमः ॥
२ प्रशस्यये तु ताम्, युः तम् त। यम्, व, म
*,
३ प्रशस्यय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात् तम् त। आनि, आव, आम ।।
४ प्राशस्यय-त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ।। ५ प्राशशस्य त्, ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम ६ प्रशस्यया चकार ३० ।। म्बभूव इ० ॥ मास, ३० ॥ ७ प्रशस्या- त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ प्रशस्ययिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ प्रशस्ययिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ॥
१० प्राशस्ययिष्य तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम मतान्तरे प्रशस्यशब्दस्य णावादेशो न भवतीति प्रशस्ययति ॥
सत्यं करोति आचष्टे वा इति सत्यापयति । ५० सत्यापि धातोरूपाणि ।।
-
१ सत्यापयति, तः, न्ति । सि, थः, था आमि, आवः,
आमः ।।
२ सत्यापयेत्, ताम्, युः, तम्, त यम्, व, म ३ सत्यापय तु/तात्, ताम् न्तु
आव, आम।।
तात् तम् त। आनि
४ असत्यापय-त्, ताम्, न्, ५ अससत्याप- तू, ताम्, न् ।
तम्, त । म्, आव, आम || तम्, त । म्, आव, आम ।।
६ सत्यापया चकार, ३० ।। म्बभूव ३० ॥ मास, ३० ॥
७ सत्याप्या- त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥ ८ सत्यापयिता" रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ सत्यापविष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आव
आमः ।।
१० असत्यापयिष्य तु ताम्, न् तम् तमू, आव, आम।। "सत्यार्थवेदस्याः " (३,४,४४) इत्याकारे पुसि च सत्यापयति ।
५- अससत्यपत्, असतित्यपत् ओणेर्ऋदित्करणज्ञापकात्, पूर्वमुपान्त्यहस्वे पचाद्वित्वे, असत्यपिपत् ।
१
अश्वय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ । आमि, आवः, आमः ॥ २ अश्वये त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।।
३ अश्वय तु/तात्, ताम्, न्तु।: /तात् तम् त। आनि, आव,
आम।।
अश्वतरमाचष्टे तेनातिक्रामति वा इति अश्वयति।
५१ अश्वि- धातोरूपाणि ।।
४ आश्वय-त्, ताम्, न् ।
तम्, त । म्, आव, आम।।
५ आशश्व ईत इष्टाम् इषुः । ई, इष्टम्, इष्ट, इषम्, इष्व,
इष्म ।।
६
अश्वया चकार ३० ।। म्बभूव ३० ॥ मास, इ० ॥
७
अध्या- तू, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ अश्वविता रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ अश्वयिष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आव
,
आमः ।।
१० अश्वयिष्य- त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ।। अद्यतन्याम् अलोपस्य स्थानिवद्भावेन श्वशब्दस्य द्वित्वे
आशश्वत्
१
२
३
471
क्षेपयति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आम: ।। क्षेपये तु ताम् युः
तम्
। यम् व, मां
क्षेपय तु/तात्, ताम्, न्तु
तात्, तम्, ताणि आव
आम ।।
४ अक्षेपय-त्, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।।
५
अचिक्षेप - त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ।।
६
क्षेपया शकार, ३० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास, ३० ॥
७
८
स्थानिवद्भावाभावे तु विशब्दस्य द्वित्वे- आशिश्वत् ।। क्षिप्रमाचष्टे करोति वा इति क्षेपयति ।
५२ क्षेपि धातोरूपाणि ॥
"
क्षेप्या- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। क्षेपयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ।।
९ क्षेपयिष्यति, तः न्ति सि थ था आमि आव
आमः ।।
१० अक्षेपविष्य तु ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम।। समानलोपित्वात् हस्वाभाव: सन्चत्कार्याभावश्च 'स्थूलदूर" ( ७,४,४२ ) इत्यन्तस्थादेरंशस्य रशब्दस्य लुग् नामिनो गुणश्च ॥
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________
472
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग क्षुद्रमाचष्टे करोति वा इति क्षोदयति। | २ छिद्रये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ५३ क्षोदि-धातोरूपाणि।।
३ छिद्रय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव, १ क्षोदय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
आम।। २ क्षोदये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
| ४ अच्छिद्रय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ क्षोदय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, ५ अचिच्छिद्र-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आम।।
६ छिद्रया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ४ अक्षोदय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। | ७ छिया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ५ अचुक्षोद-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ छिद्रयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ६ क्षोदया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ९ छिद्रयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ७ क्षोद्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।।
आमः।। ८ क्षोदयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
| १० अछिद्रयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ क्षोदयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव
तृप्रमाचष्टे करोति वा इति त्रपयति। आमः।।
५६ त्रपि-धातोरूपाणि॥ १० अक्षोदयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
"स्थूलदूर०" (७,४,४२) इत्यस्थादेरंशस्य लुग्नामिनो १ त्रपय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। गुणश्च। समानलोपित्वात् उपान्त्यहस्वः सन्वत्कार्यं च न | २ त्रपये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। भवति।।
३ त्रपय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, ती आणि, आव, चिरमाचष्टे विलम्बते वा इति चिरयति।
आम।। ५४ चिरि-धातोरूपाणि।।
४ अत्रपय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
५ अतित्रप-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ चिरय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
६ त्रपया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। २ चिरये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
७ त्रप्या-त्, स्ताम्, सुः1:, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ३ चिरय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव,
८ त्रपयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। आम।।
९ त्रपयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आक: ४ अचिरय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
आमः॥ ५ अचिचिर- तु, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
१० अत्रपयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ६ चिरया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
"प्रियस्थिर०" (७,४,३८) इति त्रप् आदेशः। ७ चिर्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ।
असमानलोपित्वात् सन्वद्भावे अतित्रपत्, लघुत्वाभावान ८ चिरयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। | दीर्घत्वम्। मतान्तरे त्रापयतीत्यादि। तपशब्दो मेधान्तधर्मे, आज्ये, ९ चिरयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | काष्ठे, पापे, दुःखेच वर्तते। आमः।।
दूरमाचष्टे करोति वा इति दवयति। १० अचिरयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।।
५७ दवि-धातोरूपाणि॥ समानलोपित्वात् सन्वत्कार्याभावः।।। छिद्रं करोतीति छिद्रयति।
१ दवय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
२ दवये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ५५ छिद्रि-धातोरूपाणि।।
३ दवय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, १ छिद्रय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ।। आम।।
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
-
४ अदवय तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।। ५ अदुदव- त्, ताम्, न्, तम् त। म्, आव, आम ॥ ६ दवया शकार, इ० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास, ३० ॥ ७ दव्या- तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥ ८ दवयिता रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ दवयिष्यति, तः न्ति सि थ थ आमि आव आमः ।।
१० अदवयिष्य- त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ॥
" स्थूलदूरे० " (७,४,४२) इति अन्तस्थादेर्लुकि नामिनो गुणे च दवयति । णौ यत्कृतं कार्यं तत्सर्वं स्थानिवद्भवतीति न्यायेन दूशब्दस्य द्वित्वे अदुदवत् । केचित्तु स्थूलदूरयूनां करोत्यर्थे णावन्तस्थादेर्लुकं नामिनो गुणं च नेच्छन्ति स्थूलं करोति स्थूलयति । दूरयति । यूवयति ।
वस्त्रं परिदधातीति परिवस्त्रयति । ५८ परि वस्त्रि - धातोरूपाणि ।।
१ परिवस्त्रयति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः,
आमः ॥
२ परिवस्त्रये - त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।। ३ परिवस्त्रय- तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त। आणि
आव, आम ।।
४ पर्यवस्त्रय तु ताम्, न्, तम् तम् आव, आम।। ५ पर्यववस्त्र - त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम।। ६ परिवस्त्रया शकार, ३० ।। म्बभूव ३० ॥ मास, ३० ॥ ७ परिवत्र्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व,
९ परिवस्त्रयिष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आव
आमः ॥
१० पर्यवस्त्रयिष्य तु ताम्, न्, तम्, तमु, आव, आम।। "न प्रादिः " इति परेर्न धात्ववयवत्वम् ॥
पुत्रं सूते इति पुत्रयति । ५९ पुत्रि - धातोरूपाणि ||
१ पुत्रयति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आवः, आमः ।। २ पुत्रये तु ताम्, युः तम् । यम्, व, म
473
३ पुत्रय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । आणि, आव,
आम ॥
४ अपुत्रय-त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ।।
५
अपुपुत्र- त्, ताम्, न्।, तम्, त । म्, आव, आम ।। पुत्रया - ञ्चकार, ३० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
६
७
पुत्र्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म । ८ पुत्रयिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ पुत्रयिष्यति, तः न्ति सि, थः थ आमि आव
आमः ।।
१० अपुत्रयिष्य तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।। मिश्रं करोतीति मिश्रयत्योदनम् ।
६० मिश्र धातोरूपाणि ।।
१ मिश्रय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आम: ।। २ मिश्रये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म
३ मिश्रय तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त। आणि, आव,
आम ।।
४
अमिश्रय तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।।
५
अमिमिश्र - त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ।। मिश्रया शकार, ३० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास, इ० ॥
६
७ मिश्रया- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म । ८ मिश्रयिता रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ मिश्रयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
स्म ।।
८ परिवस्त्रयिता रौ र सि स्थः, स्थ स्मि स्वः कश्चित् ।।
स्मः ॥
आमः ॥
१० अमिश्रयिष्य- त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ।। अमिश्रं मिश्रं करोतीति मिश्रयतीत्यादि च्व्यर्थे एवेति
वीर उत्सहते वीरयति ।
६१ वीरि-धातोरूपाणि ।।
१ वीरय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ वीरये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म
-
३ वीरय तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त। आणि आव
आम ।।
४ अवीरय तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम ।। ५ अविवीर- त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ॥ ६ वीरया ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________
474
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ७ वीर्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। "न प्रादि:०" इति समो न धात्ववयत्वम्।। ८ वीरयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। व्याकणरस्य सूत्रं करोतीति व्याकरणं सूत्रयति ९ वीरयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि. आव:
६४ सूत्रि-धातोरूपाणि।। आमः।।
१ सूत्रय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। १० अवीरयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
२ सूत्रये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। शूरो भवतीति शूरयति।
३ सूत्रय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव, ६२ शूरि-धातोरूपाणि।।
आम।। १ शूरय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। | ४ असूत्रय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ शूरये- तू, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
५ असुसूत्र- तू, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ शूरय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, ६ सूत्रया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। आम।।
७ सूत्र्या-त्, स्ताम्, सुः1:, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ४ अशूरय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
८ सत्रयिता-". रौ, र:। सि. स्थ:. स्थ। स्मि. स्वः. स्मः।। ५ अशुशूर-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। | ९ सूत्रयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ६ शूरया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ० ।।
आमः।। ७ शूर्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। १० असूत्रयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ शूरयिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। सूत्रव्याकरणयोः सम्बन्धस्य उत्पन्ने प्रत्यये निवर्तनात् ९ शूरयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: सूत्रयतिक्रियासम्बन्धाच्च व्याकरणशब्दाद् द्वितीयैव, आमः।।
एवमन्यत्रापि।। १० अशूरयिष्य- तू, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। । स्थिरमाचष्टे करोती वा इति स्थापयति। ५ अशुशूरत् अत्र समानलोपित्वान्न सन्वद्भावः।
६५ स्थापि-धातोरूपाणि॥ वस्त्रं वस्त्रेण वा समाच्छादयतीति संवस्त्रयि।
| १ स्थापय-ति, तः, न्ति। सि, थ:, था आमि, आव:, आमः।। ६३ सम्-वस्त्रि-धातोरूपाणि।।
| २ स्थापये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १ संवस्त्रय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, - ३ स्थापय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, आमः।।
आम।। २ संवस्त्रये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम, व, म।।
४ अस्थापय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। ३ संवस्त्रय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, ५ अतिष्ठप-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। आव, आम।।
६ स्थापया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ४ समवस्त्रय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ स्थाप्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ५ समववस्त्र-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ८ स्थापयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ संवस्त्रया-कार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ९ स्थापयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ७ संवस्त्र्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। आमः।। ८ संवस्त्रयिता-".रौ. रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। १० अस्थापयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ संवस्त्रयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
मतान्तरे अतिस्थप-त, "प्रियस्थिर०" (७,४,३८) इति आमः।।
स्थिरशब्दस्य स्था इत्यादेशः। पुसि सन्वद्भावे च 'अतिष्ठपत्' १० समवस्त्रयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम, आव, आम।। | लघुत्वाभावान दीर्घत्वम्।।
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
स्फिरमाचष्टे करोति वा इति स्फापयति । ६६ स्फापि धातोरूपाणि ।।
१ स्फापयति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ स्फापये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म ।। न्तु।: /तात्, तम्, त। आनि,
३ स्फापय- तु/तात्, ताम्, आव, आम ।।
४ अस्फापय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त । म्, आव, आम ।। ५ अपिस्फाप - त्, ताम्, न्। :, तम्, त । म्, आव, आम ।। ६ स्फापया - ञ्चकार, इ० ॥ म्बभूव, इ० ॥ मास, इ० ॥
७ स्फाप्या- तू, स्ताम्, सु: । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ स्फापयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ स्फापयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
आमः ।।
१० अस्फापयिष्य- त्, ताम्, न् । तम्, त । म्, आव, आम ।। मतान्तरे " प्रियस्थिर० " ( ७,४,३८) इति स्फा आदेशे पुसि च स्फापयति, पुसि सन्वद्भावे च ' अपिस्फपत्' लघुत्वाभावान्न दीर्घत्वम्, अपिस्फपत् । स्फिरशब्द: प्रचुरे, वृद्धे । वृद्धौ च वर्तते ॥
६७ अनु- तूलि - धातोरूपाणि ॥
१ अनुतूलय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः,
आमः ॥
२ अनुतूलये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।। ३ अनुतूलय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त। आनि, आव, आम ।।
४ अन्वतूलय-त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ।। ५ अन्वतुतूल- त्, ताम्, न्, तम् त। म्, आव, आम ।। ६ अनुतूलया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ॥ मास, इ० ॥ ७ अनुतूल्या- त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ अनुतूलयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ अनुतूलयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ॥
१० अन्वतूलयिष्य- तू, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ।। "न प्रादिः ० " इति अनोर्न धात्ववयवत्वम् । समानलोपित्वाद् हस्वाभावः सन्वत्कार्याभावश्च । तूलैरनुकुष्णाति
अवकुष्णाति अनुगृह्णातीत्यनुतूलयति । अतूलयति । अनुकुष्णात्यवकुष्णात्योः साधारणोऽर्थोऽनुगृह्णातीति अनुतूलयतीत्यस्य तूलैः कृत्वा अनुकूलं यथा भवति एवमन्तरवयवान् बहिर्निः सारयतीत्यर्थः ।। कूलमुल्लङ्घयतीति उत्कूलयति ।
६८ उद्-कूलि - धातोरूपाणि ।।
१ उत्कूलय-ति, तः, ति । सि, थः, थ। आमि, आवः,
आमः ॥
२
३
उत्कूल - त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म ।।
उत्कूलय- तु/तात्, ताम्, आव, आम ॥
४ उदकूलय-त्, ताम्, न् ।
५
६
तम्, त । म्, आव, आम।।
उदचुकूल - त्, ताम्, न्,
तम्, त । म्, आव, आम।।
उत्कूलया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
475
न्तु । : /तात्, तम्, त। आणि,
७
८
उत्कूल्या - त् स्ताम्, सुः ।, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥ उत्कूलयिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ उत्कूलयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ॥
१० उदकूलयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम ।।
"न प्रादिः ०" इति उदो न धात्ववयवत्वम्, समानलोपित्वात् हस्वाभावः सन्वत्कार्याभावश्च। कूलं प्रतीपं गच्छतीति प्रतिकूलयति कूलमनुगच्छतीति अनुकूलयति ।। कुशलं करोतीति कुशलयति । ६९ कुशलि - धातोरूपाणि ||
१ कुशलय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः,
आमः ॥
२. कुशलये- तू, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म ।।
३ कुशलय- तु/तात्, ताम्, न्तु।: /तात्, तम्, त। आनि,
आव, आम ॥
४ अकुशलय-त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ।। ५ अचुकुशल- त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ।। ६ कुशलया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ कुशल्या- त्, स्ताम्, सुः । ८ कुशलयिता- ", रौ, रः । सि,
स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। स्थः, स्थ । स्मि, स्वः, स्मः ॥
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________
476
धातुरलाकर चतुर्थ भाग ९ कुशलयिष्य- ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
शीलेनाचरतीति शीलयति। आमः।।
७२ शीलि-धातोरूपाणि।। १० अकुशलयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
| १ शीलय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। समानलोपित्वात् सन्वत्कार्याभावः।।
२ शीलये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। बलेन सहते इति बलयति।
३ शीलय-तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, ७० बलि-धातोरूपाणि॥
आम।। १ बलय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।। J४ अशीलय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ बलये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम, व, म।।
५ अशिशील-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ बलय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, ६ शीलया-ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। आम।।
७ शील्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ४ अबलय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
८ शीलयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ५ अबबल-त्, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।।
९ शीलयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, था आमि, आव: ६ बलया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
आमः।। ७ बल्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
१० अशीलयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ बलयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
समानलोपित्वात् उपान्त्यहस्वाभावः सन्वत्कार्याभावश्च।। ९ बलयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
स्थूलमाचष्टे करोति वा इति स्थवयति। १० अबलयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
७३ स्थवि-धातोरूपाणि।। समानलोपित्वात् सन्वत्कार्याभावः।।
१ स्थवय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। बहुलमाचष्टे करोति वा इति वंहयति।
२ स्थवये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ७१ वंहि-धातोरूपाणि।।
३ स्थवय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १ वंहय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
आम।। २ वंहये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
४ अस्थवय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ वहय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, | ५ अतुस्थव-त्, ताम्, न्। ।, तम्, ताम्, आव, आम।। आम।।
६ स्थवया-ञ्चकार, इ०|| म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ४ अवंहय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
७ स्थव्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ५ अववंह-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
| ८ स्थवयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
९ स्थवयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ६ वह्या- ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ७ वह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।।
आमः। ८ वहयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
१० अस्थवयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ वंहयिष्य- ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
___ "स्थूलदूर०" (७,४,३८) इति अन्तस्थादेरं शस्य लुग्
नामिनश्च गुणः। णौ यत्कृतमितिन्यायेन स्थूलशब्दस्य आमः ।।
द्वित्वादिके अतुस्थवत्।। १० अवंहयिष्य- तु, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
"प्रियस्थिर०' (७,४,३८) इति वंह आदेशः।।
आमः।।
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
477 अश्वेनातिक्रामतीति अत्यश्वयति।
ह्रस्वमाचष्टे करोति वा इति ह्रसयति। ७४ अति-अश्वि-धातोरूपाणि।।
७६ ह्रसि-धातोरूपाणि।। १ अत्यश्चय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, । १ ह्रसय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। आमः।।
। २ ह्रसये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। २ अत्यश्वये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, मा
३ ह्रसय- तु/तात, ताम, न्तु।:/तात. तम. त। आनि, आव, ३ अत्यश्वय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि,
आम।। आव, आम।।
४ अह्रसय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। ४ अत्यश्वय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अजह्रस-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ५ अत्याशश्व-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
६ ह्रसया-कार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। ६ अत्यश्वया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
७ ह्रस्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ७ अत्यश्व्या - त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, ८ हसयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। स्मा
९ ह्रसयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ८ अत्यश्वयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्था स्मि, स्वः, स्मः।।
आमः।। ९ अत्यश्वयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
१० अहसयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आमः।।
"स्थूलदूर०" (७,४,४२) इत्यन्तस्थादेरंशस्य लुग्। १० अत्याश्वयिष्य- तु, ताम्, न्।:, तम्, त।म, आव, आम।।
| समानलोपित्वात् सन्वत्कार्याभावः।। "न प्रादि:०" इति अतेन धात्ववयवत्वम्, अद्यतन्याम्
कृशं तनुमाचष्टे करोति वा इति क्रशयति। अलोपस्य स्थानिवद्भावेन श्वशब्दस्य द्विर्भावादिके अत्याशश्वत्
७७ ऋशि-धातोरूपाणि।। तदनडीकरे अत्याशिश्वत्।। अश्वेन संयुनक्तीति समश्वयति।
१ क्रशय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। ७५ सम्-अश्वि-धातोरूपाणि।।
२ क्रशये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १ समश्वय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि. आव: आमः।।। ३ क्रशय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात, तम्, त। आनि, आव. २ समश्वये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
आम।। ३ समश्वय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात, तम, त। आनि, ४ अक्रशय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। आव, आम।।
५ अचक्रश- त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ४ समाश्वय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ क्रशया-कार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ५ समाशश्व-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ क्रश्या- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ६ समश्वया-कार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०॥ ८ क्रशयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ७ समश्व्या - त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। । ९ क्रशयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ८ समश्वयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। आमः।।
१० अक्रशयिष्य- त, ताम्, न्। :, तम, त।म, आव, आम।। आमः।।
"पृथुमृदु०" (७,४,३९) इति ऋकारस्य रः। १० समाश्वयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम। समानलोपित्वात् सन्वत्कार्याभावः।।।
"न प्रादि:०" इति समो न धात्ववयवत्वम्। अद्यतन्याम् भृशमतिशयवन्तमाचष्टे करोति वा इति भ्रशयति। अलोपस्य स्थानिवद्भावेन श्वशब्दस्य द्वित्वादिके समाशश्वत्
७८ भ्रशि-धातोरूपाणि|| तदनङ्गीकारे समाशिश्वत्।
| १ भ्रशय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________
478
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग २ भ्रशये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। | २ संपाशये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम, व, म।। ३ भ्रशय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, | ३ संपाशय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आम।।
आव, आम।। ४ अभ्रशय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। | ४ समपाशय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अबभ्रश-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ५ समपपाश-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ भ्रशया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ६ संपाशया- ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ भ्रश्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ७ संपाश्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ८ भ्रशयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ संपाशयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ भ्रशयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | ९ संपाशयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः॥
आमः।। १० अभ्रशयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १० समपाशयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
"पृथुमृदु०" (७,४,३९) इति ऋकारस्य रः। "न प्रादि:०" इति न समो धात्ववयवत्वम्, समानसमानलोपित्वात् सन्वत्कार्याभावः।।
लोपित्वात् हस्वाभावः सन्वत्कार्याभावश्च। पाशं पाशाद्वा विमोचयतीति विपाशयति।
वृक्षमाचष्टे रोपयति वा इति वृक्षयति। ७९ वि-पाशि-धातोरूपाणि।।
८१ वृक्षि-धातोरूपाणि।। १ विपाशय-ति, तः, न्ति। सि, थ:, थ। आमि, आव:, | १ वृक्षय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। आमः।।
२ वृक्षये- तु, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। २ विपाशये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ३ वृक्षय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव, ३ विपाशय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, | आम।। आव, आम।।
४ अवृक्षय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ४ व्यपाशय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। | ५ अववृक्ष- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ व्यपपाश- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ वृक्षया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ६ विपाशया- ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ७ वृक्ष्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ७ विपाश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। । ८ वृक्षयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्व:, स्मः ।। ८ विपाशयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, - ९ वृक्षयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: स्मः।।
आमः।। विपाशयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | १० अवृक्षयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। आमः।।
सेनया अभियातीति अभिषेणयति। १० व्यपाशयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
८२ अभि-णि-धातोरूपाणि।। "न प्रादि:०" इति वेर्न न धात्ववयवत्वम्,
| १ अभिषेणय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, समानलोपित्वात् ह्रस्वाभाव: सन्वत्कार्याभावश्च ।
आमः ।। पाशेन संयच्छतीति संपाशयति।
२ अभिषेणये-त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म।। ८० सम्-पाशि-धातोरूपाणि।।
३ अभिषेणय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, १ संपाशय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, | आव, आम।। आमः।।
| ४ अभ्यषेणय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ता म्, आव, आम।।
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
५ अभ्यषिषेण तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम।। ६ अभिषेणया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, ३० ।। मास, इ० ।। ७ भ्रश्या- त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म । ८ अभिषेणयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः,
"
स्मः ॥
९ अभिषेणयिष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आव
आमः ।।
१० अभ्यषेणयिष्य तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।। । " त्र्यन्त्यस्वरादेः " (७,४,२३) इत्यन्त्यस्वरलोपः, समानलोपित्वाच्च ह्रस्वाभावः सन्वत्कार्याभावश्च । वीणायोपगायतीति उपवीणयति । ८३ उप-वीणि धातोरूपाणि ।।
१ उपवीणयति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आव,
आमः ।।
२ उपवीणये तु ताम् युः तम् त यम्, व, म
३ उपवीणय तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त। आनि
,
आव, आम।।
४ उपावीणय तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।। ५ उपाविवीण तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम।। ६ उपवीणया शकार, ३० ।। म्बभूव इ० ।। मास इ० ।। ७ उपवीण्या- त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ उपवीणयिता रौ, र सि, स्थः, स्था स्मि, स्वः,
स्मः ॥
९ उपवीणयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ॥
१० उपवीणयिष्य तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम॥ "न प्रादिरप्रत्ययः०" (३,३,४ ) इति उपसर्गस्य न श्वात्ववयवत्वम्, समानलोपित्वात् उपाऽन्त्या ह्रस्वाभावः सन्वकार्याभावक्ष
दारुणः खट्वां करोतीति खट्वयति दारु । ८४ खट्वि - धातोरूपाणि ।।
१ खट्वय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ खवये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व म
३ खद्वय तु/तात्, ताम्, न्तु
तात् तम् त आनि
आव, आम ॥
४ अखद्वय-त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम।। ५ अचखट्व त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ।। ६ खट्वया- ञ्चकार, इ० ॥ म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ खट्ट्ट्या तू, स्ताम्, सुः ८ खट्वयिता- रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ।। ९ खट्वयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।।
,
479
आमः ।।
१० अखट्वयिष्य तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।। तुलां रोपयतीति तुलयति कनकम्।
८५ तुलि - धातोरूपाणि ॥
१ तुलयति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आवः, आमः ॥ २ तुलये तु ताम्, युः तम् । यम्, व म।।
३ तुलय तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि, आव,
आम ।।
४ अतुलय-त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम।।
५
अतुतुल- तू, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ।। तुलया- ञ्चकार, इ० ॥ म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
६
"
७ तुल्या- त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ तुलविता रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ।। ९ तुलविष्यति, तः न्ति सि थ था आमि आव
J
7
आमः ॥
१० अतुलयिष्य- त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ।। " त्र्यन्त्यस्वरादेः " (७,४,३३ ) इत्यन्त्यस्वरादिलोपः, समानलोपित्वाच्च उपान्त्य ह्रस्वाभावः सन्वत्कार्याभावश्च । असिना छिनत्तीति असयति । ८६ असि धातोरूपाणि ।।
१ असय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आम: ।। २ असये तु ताम् यु, तम्, त यम्, व, म ३ असय तु/तात्, ताम् न्तु
तात्, तम्, त आनि आव
आम ।।
४ आसय-त्, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम ५ आसिस तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।।
६ असया - ञ्चकार, ३० ।। म्बभूव इ० ।। मास, इ० ।।
७
अस्या- तू, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ असयिता रौ र सि. स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________
480
धातुरलाकर चतुर्थ भाग ९ असयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: वास्या कुठारविशेषेण छिनत्तीति वासयति। आमः।।
८९ वासि-धातोरूपाणि।। १० आसयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
१ वासय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। इं काममाचष्टे इति। आययति।
२ वासये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ८७ आयि-धातोरूपाणि॥
३ वासय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १ आयय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। आम।। २ आयये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। | ४ अवासय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ आयय-तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, ५ अवीवस-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आम।।
६ वासया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ४ आयय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ वास्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
आयिय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ वासयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ आयया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ० ।। ९ वासयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ७ आय्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। आमः॥ ८ आययिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। | १० अवासयिष्य- तु, ताम्, न्।:, तम्, ताम, आव, आम।। ९ आययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: "नामिनोऽकलि०" (४,३,५१) अत्र ककिहलिवर्जआमः।।
नानाम्नोऽपि वृद्ध्यां पश्चाल्लोपे उपान्त्यह्रस्वे सन्वत्कार्ये सति १० आययिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। अवीवसत्। स्वरस्येति स्थानिवद्भावो न तस्यानित्यत्वात् मतान्तरे
मतान्तरे ५ आयय-त्। "नामिनोऽकलिहलेः" इत्यत्र कलिहलिवर्जनानाम्नोऽपि वृद्धिः।।
हलिं महद्धलं गृह्णातीति हलयति। कलिं गृह्णातीति कलयति।
९० हलि-धातोरूपाणि।। ८८ कलि-धातोरूपाणि॥
| १ हलय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। १ कलय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। । २ हलये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। २ कलये- तु, ताम्, युः। :, तम्, त। यम, व, म।।
३ हलय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, ३ कलय-तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
| आम।। आम।।
४ अहलय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ अकलय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
५ अजहल-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अचकल-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
६ हलया-कार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ६ कलया-चकार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। ७ कल्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।।
७ हल्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ८ कलयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्व:, 'स्मः।। ८ हलयिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ कलयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | ९ हलयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।।
आमः।। १० अकलयिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। । १० अहलयिष्य-त. ताम, न। :, तम, त। म. आव, आम।।
"नामिनोऽकलि०" (४,३,५१) इत्यत्र कलिवर्जनान्न | "नामिनोऽकलि०" (४,३,५१) इत्यत्र हलिवर्जनान्न वद्धिः। एवं समानलोपित्वान्न सन्वत्कार्यम्। कलिशब्दो | वद्धिः समानलोपित्वान्न सन्वत्कार्याभावः।। बिभीतकवृक्षे वित
कोरके चं वर्तते।।
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
ई लक्ष्मीमाचष्टे इति आययति । ९१ आयि धातोरूपाणि ||
१ आयय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आम: ।। २ आयये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म ३ आयय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । अनि, आव,
आम ।।
५
४ आवय तु ताम्, न्, तम्, तम्, आव, आम।। आयिय- त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ।। ६ आयया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ हय्यात् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ ८ आययिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ आययिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
,
आमः ।।
१० आययिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। मतान्तरे ५० आयय-त्।।
उवमाचष्टे इति वरयति । ९२ वरि-धातोरूपाणि ।।
१ वरय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ वरये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म ३ वरय तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आणि आव
आम ।।
४ अवश्य-त्, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम॥
५ अवीवर तू, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।।
६ वरया शकार, इ० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास, इ० ॥ ७ वर्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ ८ वरयिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥
९ वरयिष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आव
आमः ।।
१० अवरविष्य तु ताम्, न्, तम्, तम्, आव, आम ॥ "प्रियस्थिर० " (७,४,३८) इति नामग्रहणे लिङ्गविशिष्टस्यापिग्रहणात् 'वर्' मतान्तरे वारयतीत्यादि ।
आदेश,
ऋज्वमाचष्टे ।
९३ ऋजि - धातोरूपाणि ।।
१ ऋजयति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि, आव, आमः ।।
२ ऋजये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म
३ ऋजय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : / तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम ।।
४ आर्जय-त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ।। ५ अर्जिज तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।।
६ ऋजयाञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥ ७ ऋज्या तु स्ताम् सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ ८ ऋजयिता- " रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
९ ऋजयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
481
आमः ॥
१० आर्जविष्य तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम।। "जाति णि० (३,२,५१ ) इति पुंवत्त्वे अन्त्यस्वरलोपे
च ऋजयति ।
एनीमाचष्टे इति एतयति । ९४ एति - धातोरूपाणि ।।
१ एतयति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आब, आमः ।।
२ एतये तु ताम्, युः । तम् त। यम् व, म।।
"
३ एतय - तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम ।।
४ ऐतय-त्, ताम्, न् । :, तम् त। म्, आव, आम ।। ५ ऐतत तु ताम्, न्, तमु, तम्, आव, आम ।।
६ एतया शकार, ३० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास, इ० ॥ ७ एत्या त्, स्ताम्, सुः स्तम्, स्त। सम्, स्व, स्म ।। एतयिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ एतयिष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आव
८
आमः ॥
१० ऐतयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम ।। मतान्तरे ५ ऐतित्-त् । " जातिश्च णि०" (३,२,५१ ) इति पुंवत्त्वे एत इति प्रकृतेरन्त्य स्वरलोपे एतयति ।।
गुर्वीमा गरयति । ९५ गरि धातोरूपाणि ।।
१ गरय-ति, तः, न्ति । सि, २ गरये तु ताम्, युः । ३ गरय- तु/तात्, ताम्,
आम ।।
थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। तम्, त यम्, व म।। न्तु।: /तात् तम् त। आणि आव
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________
482
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ४ अगरय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। | ८ प्रथयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ५ अजीगर- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। | ९ प्रथयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ६ गरया-ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
आमः।। ७ गर्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। १० अप्रथयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ८ गरयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। "पृथुमृदु०" (७,४,३९) इति ऋकारस्य र:। "जातिश्च ९ गरयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: | णि." (३,२,५१) इति पुंवद्भावः। त्र्यन्त्यस्वरादेरित्यन्त्यआमः।।
स्वरलोपश्च मतान्तरे ५० अपप्रथ-त्।। १० अगरयिष्य- तु, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
बह्वीमाचष्टे इति भूययति। "प्रियस्थिर०" (७,४,३८) इति गर् आदेशः ।।
९८ भूयि-धातोरूपाणि।। पट्वीमाचष्टे करोति वा पटयति।
१ भूयय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। ९६ पटि-धातोरूपाणि॥
२ भूयये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १ पटय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ३ भूयय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, २ पटये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
आम॥ ३ पटय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, ४ अभूयय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आम।।
५ अबुभूय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ अपटय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ भूयया- कार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। ५ अपीपट- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ भूय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ६ पटया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
भूययिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ७ पट्या-त, स्ताम, सः। :, स्तम. स्त.। सम. स्व. स्म।। | ९ भूययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ८ पटयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। आमः।। ९ पटयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | १० अभूययिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आमः।।
"बहोर्णीष्ठे भूय" (७,४,४०) इति भय आदेशः। मतान्तरे १० अपटयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। बहयति। अन्ये तु भावयतीत्यादीन्येव रूपाणि मन्यन्ते।। "जातिश्च णि०' (३,२,५१) इति पुंवत्त्वे वृद्धौ
मृद्वीमाचष्टे करोति वा मृदयति। अन्त्यस्वरादिलोपे पटयति।
९९ प्रदि-धातोरूपाणि॥ पृथ्वीमाचष्टे करोति वा प्रथयति।
| १ प्रदय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। ९७ प्रथि-धातोरूपाणि॥
२ प्रदये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १ प्रथय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।।
| ३ प्रदय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, २ प्रथये- त्, ताम्, युः। :, तम्, ता यम्, व, म।।
आमः ३ प्रथय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
४ अम्रदय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आम॥
५ अमिम्रद-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ अप्रथय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
६ प्रदया- कार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। ५ अपिप्रथ-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
७ नद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ६ प्रथया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
| ८ प्रदयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ७ प्रथ्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।।
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
९ प्रदयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ।।
""
१० अप्रदयिष्य तु ताम्, न् तम् तम्, आव, आम "पृथुमृदु०" (७,४,३९) इति ऋकारस्य रः । " जातिश्च णि० (३,२,५१ ) इति पुंवद्भावः । वृद्धावन्त्यस्वरलोपे ऽसमानलोपित्वात्सन्वद्भावः मतान्तरे ५ अमम्रद-त् ।। लघ्वीमाचष्टे लघयति।
१०० लघि धातोरूपाणि ।।
१ लघयति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ॥ २ लघये - त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।।
३ लघय तु/तात्, ताम्, न्तु
तात् तम् त आनि आव
आम ।।
४ अलघय तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम।। ५ अलीलघ तु ताम्, न्, तम् तम् आव, आम
६ लघया कार, इ० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास, इ० ॥
७ लघ्या- तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥ ८ लघयिता- रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ।। ", । । ९ लघयिष्यति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आव
आमः ! |
१० अलघविष्य तु ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम ॥ " जातिश्च" (३.२.५१) इति पुंद त्वे वृद्धी अन्त्यस्वरादिलोपे लघयति । असमानलोपित्वाद्य अलीलमत् । मतान्तरे ५ अललघत् ।।
वाया कुठारविशेषेण छिनत्तीति वासयति । १०१ वासि - धातोरूपाणि ||
१ वासयति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ वासयेत्, ताम्, युः । तम्, त। यम्, व, म।।
३ वासय तु/तात्, ताम्, न्तु /तात्, तम्, त आनि, आव,
आम ।।
-
४ अवासय-त्, ताम्, न्, तम् त। म्, आव, आम ।। ५ अवीवस तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।। ६ वासयाञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ वास्या- तू, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ वासविता रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
483
९ वासविष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आव
आमः ॥
१० अवासयिष्य तु ताम् न् तम् तम् आव, आम वृद्धौ सत्यामन्त्यस्वरादिलोपे समानलोपित्वाभावात् सन्वत्कार्यम्। मतान्तरे ५ अववास-त् ।। स्त्रीमाचष्टे स्त्राययति ।
१०२ स्त्रायि धातोरूपाणि ||
१ स्त्रायय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ स्वायये तु ताम् युः तम्, त यम्, व, म।।
३
स्वायय तु/तात्, ताम्, न्तु
तात् तम् त आणि आव
आम ।।
४ अस्त्रायय-त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ।। अतिस्त्रय- त्, ताम्, न्।, तम्, त । म्, आव, आम।।
५
६
स्त्रायया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७
स्त्राय्या- तू, स्ताम्, सुः ।
स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥ स्त्राययिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः स्मः ।। ९ स्वाययिष्यति, तः न्ति। सि, थ, थ आमि आव
८
·
आमः ।।
१० अस्वायविष्य तु ताम्, न्, तम् त। म्, आव, आम।। "नामिनोऽकलिहलेः " (४,३, ५१ ) इति वृद्धौ आयादेशे च स्त्रायति ।।
उं शिवमाचष्टे इति आवयति।
१०३ आवि धातोरूपाणि ।।
१ आवय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ आवये तु ताम् युः । तम्, त यम्, व म।।
३ आवय तु/तात्, ताम्, न्तु।: तात्, तम्, त आनि, आव,
आम ।।
४ आवय तु ताम्, न्, ५
आविव तु ताम्, न् ६ आवया - ञ्चकार, ३० ॥ ७ आव्या तु स्ताम्, सुः ८ आवयिता" रौ, र ९ आवयिष्यति, तः
तम्, ताम्, आव, आम तम् तम् आव, आम ॥ म्बभूव, ३० ।। मास, इ० ।।
स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
आमः ।।
१० आवयिष्य- त्, ताम्, न् । तम्, त । म्, आव, आम ॥
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________
484
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग मतान्तरे ५ आवय-त्।।
३ ओतय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, उरुमाचष्टे इति वरयति।
आम।। १०४ वरि-धातोरूपाणि।।
४ औतय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
५ औतुत-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। १ वरय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
६ ओतया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। २ वरये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
७ ओत्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ३ वरय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव,
८ ओतयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। आम।।
९ ओतयिष्य- ति, तः, न्ति। सि. थ:, थ। आमि. आव ४ अवरय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आमः।। ५ अवीवर-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
१० औतयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ वरया- कार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
__ औतुतत्, अत्र स्वरलोपस्य स्थानित्वेन तु, द्वित्वम्। ७ वर्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।।
एतदनङ्गीकारे तिशब्दस्य द्वित्वे औतितत्।। ८ वरयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
गुरुमाचष्टे करोति वा गरयति। ९ वरयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।।
१०७ गरि-धातोरूपाणि।। १० अवरयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ गरय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
"प्रियस्थिर०" (७,४,३८) इति वर् आदेशः मतान्तरे | २ गरये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। वारयतीत्यादीनि रूपाणि। उरु: महति विशाले च।।
३ गरय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, ऋजु सरलमाचष्टे करोति वा ऋजयति।
आम।। १०५ ऋजि-धातोरूपाणि।।
४ अगरय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
५ अजीगर-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ ऋजय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
६ गरया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। २ ऋजये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
७ गर्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ३ ऋजय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
८ गरयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
९ गरयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ४ आर्जय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आमः॥ ५ आर्जिज-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
१० अगरयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। ६ ऋजया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
"प्रियस्थिर०" (७,४,३८) इति गर् आदेशः ।। ७ ऋज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ८ ऋजयिता-".रौ. र: । सि, स्थ: स्थ। स्मि. स्वः. स्मः।।
पटुमाचष्टे करोति वा पटयति। ९ ऋजयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
१०८ परि-धातोरूपाणि॥ आमः।।
१ पटय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। १० आर्जयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। | २ पटये- त्, ताम्, युः।:, तम्, त। यम्, व, म।।। ओतुं बिडालमाचष्टे इति ओतयति।
३ पटय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १०६ ओति-धातोरूपाणि।।
आम।।
४ अपटय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। १ ओतय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। 1
५ अपीपट- तु, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। २ ओतये- त, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
आम।।
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
485
६ पटया- ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।। ६ प्रथया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। ७ पट्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ७ प्रथ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ८ पटयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ प्रथयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ पटयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ९ प्रथयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।।
आमः।। १० अपटयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १० अप्रथयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। ___नामिनोऽकलिहलेः (४,३,५१) इति वृद्धौ | "पृथुमृदु०" (७,४,३९) इति ऋकारस्य रः। वृद्धौ अन्त्यस्वादिलोपे च पटयति। अपीपटत् , अत्र पूर्वमेवोकारस्य कृतायामन्त्यस्वरादिलोपे समानलोपित्वाभावात् सन्वत्कार्यम्। वृद्धौ कृतायामन्त्यस्वरादिलोपे समानलोपाभावात् | मतान्तरे ५ अपप्रथ-त्।।। "असमानलोपे०" (४,१,६३) इति सन्वद्भावः। अन्ये तु नाम्नो
बहुमाचष्टे करोति वा इति भूययति। वृद्धिमनिच्छन्तः समानलोपित्वात् सन्वद्भावाभावे-अपपटत् इति
१११ भूयि-धातोरूपाणि॥ मन्यन्ते।। परशुना छिनत्तीति परशयति।
१ भूयय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।।
२ भूयये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १०९ परशि-धातोरूपाणि॥
३ भूयय-तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १ परशय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। आम।। २ परशये- तु, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
४ अभूयय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ परशय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, ५ अबुभूय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आमा
६ भूयया-कार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। ४ अपरशय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ भूय्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ५ अपीपरश- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ भूययिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ६ परशया-शकार, इ०।।म्बभूव, इ० ।। मास, इ०॥ | ९ भूययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ७ परश्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। आमः।। ८ परशयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। । १० अभूययिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ परशयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | "बहोर्णीष्ठे भय" (७,४,४०) इति भूय आदेश:। आमः ।।
मतान्तरे। १० अपरशयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
बहि-धातोरूपाणि। मतान्तरे ५ अपपरश-त्।। प्रथमाचष्टे करोति वा इति प्रथयति।
१ बहय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। ११० प्रथि-धातोरूपाणि।।
२ बहये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
३ बहय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, १ प्रथय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
आम।। २ प्रथये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
४ अबहय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ प्रथय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
| ५ अबबह-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। आम।।
६ बहया-अकार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ० ।। ४ अप्रथय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
१७ बह्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ५ अपिप्रथ- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
| ८ बहयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________
486
९ बहयिष्यति, तः न्ति । सि, थः थ आमि आव
आमः ।।
१० अवहविष्य तु ताम्, न् तम् तम् आव, आम
-
अन्ये तु भावयतीत्यादीन्येव रूपाणि मन्यन्ते ।। मृदुमाचष्टे करोति वा प्रदयति ।
१९२ प्रदि धातोरूपाणि ।।
१ प्रदय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ प्रदये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म ३ ह्रदय तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि आव
आम ।।
४ अग्रदय-त्, ताम्, न्, तम्, सम्, आव, आम ५ अमिम्रद तु ताम्, न्, तम् तम् आब, आम।।
६ प्रदया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ प्रद्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ I " ८ प्रदयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ प्रदयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
आमः ।।
"
१० अम्रदयिष्य- त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम।। "पृथुमृदु०' (७,४,३९) इति ऋकारस्य रः । वृद्धौ कृतायामन्त्यस्वरादिलोपे समानलोपित्वाभावात् सन्वत्कार्यम् । मतान्तरे ५ अमप्रद-त् ॥
लघुमाच इति लघयति ।
१९३ लघि धातोरूपाणि ।।
१ लघयति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ लघये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म ।।
३ लघय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम ।।
४ अलघय-त्, ताम्, न्। तम्, त। म्, आव, आम ।। ५ अलीलघ- तू, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम ।। ६ लघया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
७ लघ्या - त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ लघयिता" रौ र 1 सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ", ९ लघयिष्यति, तः न्ति सि, थ, थ आमि आव
"
आमः ।।
१० अलघविष्य तु ताम् न्तम् । म्, आव, आम।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग "नामिनोऽकलिहले:
मतान्तरे ५. अललघत् ।। (४,३५१) इति वृद्धी अन्त्यस्वरादिलोपे च लघयति वृद्धी अन्त्यस्वरादिलोपे सन्वत्कार्यम् ।
ऊं शम्भु चन्द्र पालकं वाचष्टे इति आवयति।
११४ आवि धातोरूपाणि ।।
१
आवय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आम: ।। आवये तु ताम् युः
२
तम् त यम् ब म ।।
३ आवय- तु/तात्, ताम्,
न्तु । : /तात्, तम्, त । आनि, आव,
आम ।।
',
४ आवय-त्, ताम्, न् तम् तम् आब, आम।। ५ आविव तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम।।
६ आवया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, ३० ।।
७
आव्या- त्, स्ताम्, सुः । आवयिता" रौ र
८
९ आवविष्यति, तः
"
आमः ॥
१० आवयिष्य तु ताम्, न्। तम्, ताम्, आव, आम ॥ भुवमाचष्टे इति भावयति । ११५ भावि - धातोरूपाणि ।
१ भावयति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आवः, आमः ।। २ भावये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व म ३ भावय तु/तात्, ताम्, न्तु।: तात् तम् त। आनि आव
"
आम ।।
४
५
"
स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।।
सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ।।
"
न्ति । सि, थः, थ। आमि आब
अभावय-त्, ताम्, न्, तम्, त। म्, आव, आम।। अबीभव- त्, ताम्, न्। :, तम्, त । म्, आव, आम।।
६
भावया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव इ० ।। मास, इ० ।।
७ भाव्या- त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ भावयिता रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ।। ९ भावयिष्यति, तः न्ति। सि थ था आमि आव
,
,
आमः ।।
१० अभावयिष्य तु ताम्, न्, तम् तम् आव, आम।। 'नैकस्वरस्य० " (७,४,४४ ) इत्यन्त्यस्वरलोपाभावः ।। ध्रुवमाचष्टे इति भ्रावयति ।
११६ भ्रावि धातोरूपाणि ।।
१ भ्रावयति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आवः, आमः ॥
44
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिङ्प्रत्ययान्त)
487 २ भ्रावये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
७ भर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ३ भ्रावय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव, |८ भरयिता-'", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। आम।।
९ भरयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ४ अभ्रावय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आमः।
आमः।। ५ अबुभ्रव-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
१० अभरयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ भ्रावया- ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
"त्र्यन्त्य०" (७,४,४३) इति तृप्रत्ययस्य लुक् । ७ भ्राव्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।।
समानलोपित्वात् सन्वत्कार्यभावः।। ८ भ्रावयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
भ्रातरमाचष्टे इति भ्रातयति। ९ भ्रावयिष्य- ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।।
११९ भ्राति-धातोरूपाणि। १० अभ्रावयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। | १ भ्रातय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। "नैकस्वस्य०" (७,४,४४) इत्यन्त्यस्वरलोपाभावः ।।
| २ भ्रातये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। नृ-नरमाष्टे नारयति।
३ भ्रातय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, ११७ नारि-धातोरूपाणि॥
आम।। १ नारय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।।
४ अभ्रातय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। २ नारये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
५ अवभ्रात-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ नारय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव,
६ भ्रातया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। आम।।
७ भ्रात्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
८ भ्रातयिता-". रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ४ अनारय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अनीनर- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
९ भ्रातयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
आमः।। ६ नारया-ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ७ नार्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।।।
१० अभ्रातयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ नारयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
| अव्युत्पन्नत्वात्तशब्दस्य लुग्न भवति अपि त्वन्त्यस्वरस्य।
समानलोपित्वात् सन्वत्कार्याभावः ।। ९ नारयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः |
मातरमाचष्टे इति मातयति। आमः। १० अनारयिष्य- तु, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
१२० माति-धातोरूपाणि।। "कस्वस्य०" (७,४,४४) इत्यन्त्यस्वरलोपाभावः।। १ मातय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। भर्तारमाचष्टे इति भरयति।
२ मातये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ११८ भरि-धातोरूपाणि॥
३ मातय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १ भरय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। आम।। २ भरये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
४ अमातय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ भरय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, । ५ अममात-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। आम।।
६ मातया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ४ अभरय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ मात्या- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ५ अबभर-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।।
| ८ मातयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ भरया-कार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________
488
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ९ मातयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
१२३ हायि-धातोरूपाणि।। आमः।।
१ हायय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। १० अमातयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ हायये- तु, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
अव्युत्पन्नत्वात् तृशब्दस्य लुग्नभवति अपि त्वन्त्यस्वरस्य। ३ हायय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, समानलोपित्वात् सन्वत्कार्याभावः।।
आम।। अलम् लकारमाचष्टे इति आलयति।
४ अहायय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १२१ आलि-धातोरूपाणि।।
५ अजीहय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ आलय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
६ हायया-कार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ० ।।
| ७ हाय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। २ आलये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
८ हाययिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ३ आलय-तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
९ हाययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आम।
आमः।। ४ आलय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
| १० अहाययिष्य- तु, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ आलिल-त्, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। ६ आलया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
रायमाचष्टे इति राययति। ७ आल्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, ! सम्, स्व, स्म।।
१२४ रायि-धातोरूपाणि॥ ८ आलयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। १ रायय-ति. तःन्ति । सि. थः, थ। आमि. आव: आमः।। ९ आलयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | २ रायये-त, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। आमः।।
३ रायय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, १० आलयिष्य- त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। आम।। इना कामेन सह वर्तत इति सेः, सयमाचष्टे इति साययति। |
| ४ अरायय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
आगराय. १२२ सायि-धातोरूपाणि।।
५ अरीरय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। १ सायय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
६ रायया- चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ राय्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। २ सायये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
८ राययिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ३ सायय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
९ राययिष्य- ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आम।।
आमः। ४ असायय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
१० अ राययिष्य- त्, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। ५ असीसय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
गामाचष्टे इति गावयति। ६ सायया- ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ७ साय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
१२५ गावि-धातोरूपाणि।। ८ साययिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। १ गावय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। ९ साययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: | २ गावये- त, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। आमः ।।
३ गावय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, १० असाययिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आम।। हिधातोर्विचि हे:, हयमाचष्टे इति हाययति।
४ अगावय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। | ५ अजूगव-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________
489
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त) ६ गावया- चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। १० अनोनयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ गाव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। मतान्तरे ५० अजुगोन-त्। औतः स्थानित्वेनोपान्त्य८ गावयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। । त्वाभावान्ना ह्रस्व इति तदाशयः। स्वमते "स्वरस्य परे०" इति ९ गावयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | स्थानिवद्भावस्यानित्यता आश्रिता।। आमः।।
___ गोसहिता नौरिति गोनौः “मयूरव्यंसक०" (३,१,११६) १० अगावयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। | इति मध्यमपदलोपी समासः।। "नैकस्वस्य०" (७,४,४४) इति नान्त्यस्वरादिलोपः। णौ
नावमाचष्टे नावयति। कृतस्य स्थानिबुद्ध्या गोशब्दस्य द्वित्वे हस्वे दार्पे च अजूगवत्।
१२८ नावि-धातोरूपाणि॥ गामाचष्टे गवयतीति क्रियारत्मसमुच्चये।।।
१ नावय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। द्यामाचष्टे इति द्यावयति।
२ नावये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म।। १२६ द्यावि-धातोरूपाणि॥
३ नावय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १ द्यावय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। आम।। २ द्यावये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। | ४ अनावय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ३ द्यावय-तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, | ५ अनूनव-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। आम।।
| ६ नावया-शकार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। ४ अद्यावय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म, आव, आम।। ७ नाव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ५ अदुद्यव-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ नावयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ द्यावया- कार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। | ९ नावयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः । ७ द्याव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। आमः।। ८ द्यावयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः॥ १० अनावयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ द्यावयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः. थ। आमि, आव: __ लोकते इप्ति लोक् द्रष्टा, लोकमाचष्टे इति लोकयति। आमः।।
१२९ लोकि-धातोरूपाणि।। १० अद्यावयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। गौर्नीः गोसहिता नौर्वा गोनौः। गोनावमाचष्टे इति गोनयति।
१ लोकय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
२ लोकये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १२७ गोनि-धातोरूपाणि।।
३ लोकय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १ नोनय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।।
आम।। २ नोनये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ३ नोनय- तु/तात, ताम्, न्तु।:/तात, तम्, त। आनि, आव,
४ अलोकय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आम।।
५ अलूलुक-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ अनोनय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।।
६ लोकया-कार, इ० || म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ५ अजूगुन- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ लोक्या- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ६ नोनया- कार, इ०।।म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
८ लोकयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ७ नोन्या- तु, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
| ९ लोकयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ८ नोनयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
आमः।। ९ नोनयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
१० अलोकयिष्य-तू, ताम्, न्।:, तम्, त। म, आव, आम।। आमः।।
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________
490
"नैकस्वरस्य" इति अन्त्यस्वरादिलोपप्रतिषेधः । असमानलोपित्वाच्द्योपान्त्यहस्वे सन्वत्कार्ये च अलूलुकत् एमन्यत्रापि विज्ञेयम् ।।
'शाख शोषणालमर्थयोः शाखतीति शाक् शाखमाचष्टे इति शाखयति ।
१३० शाखि धातोरूपाणि ।
९ शाखय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ । आमि, आवः, आमः ॥ २ शाखये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म
३ शाखय- तु/तात्, ताम्,
न्तु।: तात् तम् त। आनि,
आव, आम ।।
-
४ अशाखय तु ताम्, न्, तम् तम् आव, आम ५ अशीशख तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।। ६ शाखाया शकार, ३० ॥ म्बभूव इ० ॥ मास ३० ॥ ७ शाख्या- त्, स्ताम्, सुः ।, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म । ८ शाखयिता रौ, र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ शाखयिष्य- ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः
आमः ।।
१० अशाखयिष्य तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम 'लगे संगे' लगतीति क्विपि लक् 'लग्' इत्यनुकरणशब्दो वा लगमाचष्टे इति लगयति । १३१ लगि धातोरूपाणि ।।
१ लगय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ॥ २ लगये तू, ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म।। ३ लगय- तु/तात्, ताम्, न्तुः । : /तात्, तम्, त । आनि,
आव,
आम ।।
४ अलगय-त्, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम ५ अलीलग- त्, ताम्, न् । :, तम्, त । म्, आव, आम ।। ६ लगया - ञ्चकार, इ० ॥ म्बभूव इ० ।। मास, इ० ॥ ७ लग्या तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ॥ ८ लगयिता- " रौ, र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ लगयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
आमः ।।
१० अलगविष्य तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम॥ मतान्तरे लागयतीत्यादि ।
श्लाघते इति श्लाक्, श्लाघमाचष्टे इति श्लाघयति ।
१३२ श्लाघि - धातोरूपाणि ।
१ श्लाघयति, तः न्ति। सि, थः, थ आमि आव
आमः ।।
२ श्लाघये तु ताम्, युः
३ श्लाघय- तु/तात्, ताम्,
आव, आम।।
६
७
८
४ अश्लाघय-त्, ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम ॥ अशिश्लघ- तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।।
५
श्लाघया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ॥ मास, इ० ॥
श्लाघ्या- तू, स्ताम्, सुः ।
स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥ श्लाघयिता - ", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ । स्मि, स्वः स्मः ।।
९ श्लाघयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
',
आमः ।।
१० अश्लाघविष्य तु ताम्, न् तम् तम् आव, आम माडं माझ्यातुमाचष्टे इति माडयति ।
१३३ माडि - धातोरूपाणि ।
-
तम् त। यम्, व, म
न्तु।: /तात् तम् त। आनि,
६
७
८
१
"
माडयति, तः न्ति । सि थः थ आमि, आव, आमः ।। २ माडये - त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।। ३ माड्य तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि, आव,
आम।।
४ अमाडय-त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम
५
अमीमड- तू, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।।
माडया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
माड्या - त् स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। माडयिता रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः, स्मः ॥ ९ माडयिष्यति, तः न्ति सि, थः थ आमि आव
आमः ।। १० अमाडयिष्य त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ।। अमुमञ्चतीति अदाइ, अग्रञ्चमाचष्टे इति अद्ययति ।
१३४ अदयि धातोरूपाणि ।।
१ अदद्यय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ अदाये तु ताम्, युः, तम्, त यम्, व, म।।
३ अग्रय- तु/तात्, ताम्, न्तु।: तात्, तम्, त आनि, आव,
आम ।।
४ आदद्यय-त्, ताम्, न्, तम् तम् आव, आम॥
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________
491
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त) ५ आददय - त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ अमुययिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ अद्यया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०|| | ९ अमुद्ययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ७ अदद्रीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म। आमः ।। ८ अदद्ययिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। । १० आमुद्ययिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ अदद्ययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: मतान्तरे अमुद्राययतीत्यादि।। आमः।।
अमुमञ्चतीति अमुमुयङ् अमुमुयञ्चमाचष्टे इति अमुमुययति। १० आदययिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
१३६ अमुमयि-धातोरूपाणि॥ मतान्तरे अदद्राययतीत्यादि।।
१ अमुमुयय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, अमुमञ्चतीति अदमुयङ् अदमुयञ्चमाचष्टे इति अदमुययति।
आमः।। १३५ अदमुयि-धातोरूपाणि।।
२ अमुमुयये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १ अदमुयय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, | ३ अमुमुयय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आमः।।
आव, आम।। २ अदमुयये- त्, ताम्, युः।:, तम्, त। यम्, व, म।। ४ आमुमुयय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ अदमुयय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, ५ आमुमुमुय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आव, आम।।
६ अमुमुयया-ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ४ आदमुयय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ अमुमुईया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, ५ आददमुय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
स्म।। ६ अदमुयया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ८ अमुमुययिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, ७ अदमुईया- त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। स्मः।।
1. र:। सि. स्थ: स्थ। स्मि. स्वः. १ अममययिष्य- ति, त: न्ति। सि. थः, थ। आमि, आव: स्मः ।।
आमः। ९ अदमुययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: १० आमुमुययिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आमः।।
मतान्तरे १० आदमुययिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ अमुमुआयय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, मतान्तरे अदमुआययतीत्यादि।।
आमः।। अमुमञ्चतीति अमुद्यङ्, अमुद्यञ्चमाचष्ट इति अमुद्ययति।
२ अमुमुआयये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १३६ अमुधि-धातोरूपाणि॥
३ अमुमुआयय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, १ अमुद्रय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
आव, आम।। २ अमुद्यये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
४ आमुमुआयय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ अमुद्यय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि; आव,
५ आमुमुमुआय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आम।।
६ अमुमुआयया-शकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ४ आमुद्यय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
७ अमुमुईया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व,
स्म।। ५ आमुमुद - त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ अमुव्या -कार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
|८ अमुमुआययिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः,
स्मः ।। ७ अमुद्रीया-त्, स्ताम्, सुः । :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ।
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________
492
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
९ अमुमुआययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: । ९ उदयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमः।।
आमः।। १० आमुमुआययिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, | १० उदायिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आम।।
णिवर्जनात् "उदच् उदीच्" (२,१,१०३) इति नोदीच्, अदस् अञ्च् विप् इति स्थिते “सर्वादि०" (३,२,,१२२) | कृतेऽन्यस्मिन् धातुप्रत्ययकार्ये पश्चादृद्धिस्तद्बाध्योऽट् च इति डद्रौ अन्तावयवे "डित्पन्त्य०" (२,१,११४) भवतीति नियमात्पूर्वमिदायदेशे पश्चादृद्धौ उदयत्।। इत्यन्त्यस्वरादरेसो लुकि अद् अद्रि अञ्च् इति स्थिते सन्धौ
मतान्तरे। 'अदयञ्च' शब्दनिष्पत्तिः, "वाद्रौ" (२,१,४६) इति
१ उदीचय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। आद्यदकारस्य विकल्पेन मत्वे 'मादु०' (२,१,४७) इति
२ उदीचये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। दकारोत्तराकारस्य उत्वे 'अमुय' शब्दनिष्पत्तिः, द्वितीय
३ उदीचय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, दकारस्योक्तसूत्रेण विकल्पेन मत्वे " मादु०" (२,१,४७) इति
आव, आम।। दकारोत्तररकारस्य उत्वे अद् अमु इ अञ्च, इति स्थिते
४ उदैचाय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। 'अदोमुमी' (१,२,३५) इति उकारस्य सन्धिनिषेधे इतरसन्धौ
५ उदैचिच- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। च 'अदमुयन्' इति शब्द निष्पत्तिः द्वयोर्दकारयोर्मत्वे तदुत्तरवर्णयोरुत्वे निरुक्तरीत्या 'अममयञ्च' इति शब्दसिद्धिः,
६ उदीचया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०॥ मास, इ०।।
७ उदीच्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। एभ्यो णिचि अन्त्यस्वरादिलोपे अदधि-अमुधि-अदमुयि
८ उदीचयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। अमुमुयि-इति धातवः, आशिषिअदद्रि णि यात्
९ उदीचयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: अमुद्रि णि यात्
आमः।। अदमुइ णि यात्
१० उदैचयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। अमुमुइ णि यात्
तिरोऽञ्चतीति तिर्यङ्, तिर्यञ्चमाचष्टे इति तिर्ययति। इति स्थिते णेलुकि दीर्घ च, अदद्रीयात्, अमुद्रीयात्, |
१३९ तिर्यि-धातोरूपाणि॥ अदमुईयात्, अमुमुईयात् इतिरूपाणि।।
१ तिर्यय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। उदञ्चमाचष्टे इति उदयति।
२ तिर्यये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १३८ उदि-धातोरूपाणि॥
३ तिर्यय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव, १ उदय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।।
आम॥ २ उदये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
४ अतिर्यय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
५ अतितिर्य- तु, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ३ उदय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
६ तिर्यया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। आम।।
७ तिरीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ४ उदाय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
८ तिर्ययिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्व:, स्मः।। ५ उदय- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
९ तिर्ययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ६ उदया- चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
आमः।। ७ उद्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। १० अतिर्ययिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ८ उदयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ___ अन्त्यस्वरादिलोपस्य बहिरङ्गत्वेन असिद्धत्वात्
तिरसस्तिरिः।।
.
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________
493
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त) मतान्तरे
२ देवाये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १ तिरायय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, ३ देवड्यय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव, आमः।।
आम।। २ तिरायये-त, ताम, यः। :, तम, ता यम, व,
म
४ अदेवव्यय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ तिरायय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात, तम, त। आणि, ५ अदिदेवद्यत् - त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। आव, आम।। .
६ देवद्यया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ४ अतिरायय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
७ देवद्रीया-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ५ अतितिराय- तु, ताम्, न्।:, तम्, त। म, आव, आम।।
८ देवद्ययिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ तिरायया- ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
९ देवद्ययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ७ तिराय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम, स्व, स्म।। । आमः ।। ८ तिराययिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। । १० अदेवद्ययिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ तिराययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
मतान्तरे देवद्राययतीत्यादि।। आमः।।
वाचमाचष्ट इति वाचयति। १० अतिराययिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
१४२ वाचि-धातोरूपाणि॥ दधि अञ्चतीति दध्यङ्, दध्यञ्चमाष्टे इति दध्ययति।
१ वाचय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। १४० दधि-धातोरूपाणि।।
२ वाचये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १ दध्यय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। | ३ वाचय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, २ दध्यये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
आम।। ३ दध्यय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
४ अवाचय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आम।।
५ अवीवच- तू, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ अदध्यय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। 'म्, आव, आम।।
६ वाचया- कार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ५ अददध्य-त, ताम्, न्।:, तम्, ताम, आव, आम।। ७ वाच्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ६ दध्यया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
८ वाचयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ७ दधीया- तु, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।।
९ वाचयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ८ दध्ययिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
आमः।। ९ दध्ययिष्य- ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः । १० अवाचयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आमः।।
विष्वक् अञ्चतीति विष्वाङ् विष्वयञ्चमाचष्टे इति १० अदध्ययिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
विष्वद्ययति। स्वरव्यञ्जनयोरभेदन्यायेन स्वरस्थानिकत्वादन्त्यस्वरादि
१४३ विष्वद्रि-धातोरूपाणि।। लुचः स्थानित्वान्न वृद्धिः। यत्वे तु न स्थानिवद्भाव: "न
| १ विष्वयय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, सन्धिङी०" इति निषेधात्।।
आमः।। मतान्तरे ७-दधियात्। मतान्तरे दधाययतीत्यादि।।
| २ विष्वद्यये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। देवमञ्चतीति देवद्यङ् देवद्यञ्चमाचष्टे इति देवद्ययति।
३ विष्वद्यय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, ___१४१ देवद्रि-इ- धातोरूपाणि।।
आव, आम।। १ देवद्यय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। । ४ अविष्वद्यय-त. ताम, न। :, तम. त। म, आव, आम||
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________
494
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ५ अविविष्वद्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ समीया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ६ विष्वाया- चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। |८ सम्ययिता-".रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ७ विष्वद्रीया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, | ९ सम्ययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: स्म।।
आमः।। ८ विष्वययिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, । १० असम्यायिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। स्मः।।
"सहसमः सध्रिसमी" (३.२.१२३) इति सम्शब्दस्य ९ विष्वययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः समि इत्यादेशः।। आमः।।
___ प्रच्छमाचष्टे इति प्रच्छयति, प्रच्छ्धात्वनुकरणम्। १० अविष्वद्ययिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
१४६ प्रच्छि-धातोरूपाणि।। मतान्तरे विष्वद्राययतीत्यादि।।।
१ प्रच्छय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। सहाञ्चतीति सध्रयङ्, सध्यञ्चमाचष्टे इति सध्ययति।।।
२ प्रच्छये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। . १४४ सध्रि-इ-धातोरूपाणि।।
३ प्रच्छय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १ सध्यय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। आम।। २ सध्यये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। | ४ अप्रच्छय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। ३ सध्यय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव, ५ अपप्रवच्छ-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आम।।
प्रच्छया- कार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ४ असध्य य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
प्रच्छ्या - त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ५ अससध्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ प्रच्छयिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ सध्यया-ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। ९ प्रच्छयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ७ सध्रीया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। आमः।। ८ सध्ययिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। । १० अप्रच्छयिष्य- तु, ताम्, न्।:, तम्, त। म, आव, आम।। ९ सध्ययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
ऊर्जमाचष्टे इति ऊर्जयति। आमः।।
१४७ ऊर्जि-धातोरूपाणि।। १० असध्ययिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
१ ऊर्जय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। "सहसमः सध्रिसमी" (३,२,१२३) इति सहशब्दस्य
२ ऊर्जये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। सध्रि इत्यादेशः मतान्तरे सध्राययतीत्यादि।। समञ्चतीति सम्यङ्, सम्यञ्चमाचष्टे इति सम्ययति।
३ ऊर्जय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम।। १४५ समि-धातोरूपाणि।।
४ और्जय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ सम्यय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। । ५ और्जिज-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ सम्यये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
६ ऊर्जया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ३ सम्यय-तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, ७ ऊर्ध्या-त्, स्ताम, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। आमा
८ ऊर्जयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ४ सम्याय-त्, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। ९ ऊर्जयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ५ सम्यैय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आमः।। ६ सम्यया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥ १० और्जयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
495 विश्वसृजमाचष्टे इति विश्वसयति।
३ नत्रय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, १४८ विश्वसि-धातोरूपाणि॥
आम।।
४ अनञय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ विश्वसय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः,
५ अनीनज-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आमः।।
६ नजया-अकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। २ विश्वसये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
७ नज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ३ विश्वसय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, |
८ नजयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। आव, आम।।
९ नजयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ४ अविश्वसय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आमः।। ५ अविविश्ववस- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
१० अनञयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ विश्वसया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
मतान्तरे नाव्यतीत्यादि।। ७ विश्वस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
अटतीति अट्, तमाचष्टे इति अटयति, मतान्तरे आटयति। ८ विश्वसयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ९ विश्वसयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
१५१ अटि-धातोरूपाणि।। आमः।।
१ अटय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। १० अविश्वसयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। | २ अटये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। मतान्तरे विश्वासयतीत्यादि।।
३ अटय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, उज्झमाचष्टे इति उज्झयति।
आम।। १४९ उज्झि-धातोरूपाणि।।
४ आटय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
५ आटिट- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ उज्झय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
६ अटया- ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। २ उज्झये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
७ अट्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ३ उज्झय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, |
८ अटयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। आम॥
९ अटयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ४ औज्झय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आमः ।। ५ औज्जिझ- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
१० आटयिष्य-तु, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। ६ उज्झया- ञ्चकार, इ०।।म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
पठतीति पट्, तमाचष्टे इति पठयति मतान्तरे पाठयति। ७ उज्झया- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।।
१५२ पठि-धातोरूपाणि।। ८ उज्झयिता-",रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
| १ पठय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। ९ उज्झयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
२ पठये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। आमः।।
३ पठय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १० औज्झयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आम।। . नजमाचष्टे इति नत्रयति।
४ अपठय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १५० नजि-धातोरूपाणि।।
५ अपीपठ-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। १ नजय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। ६ पठया- ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। २ नत्रये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
७ पठ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________
496
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ८ पठयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। | १ गणय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। ९ पठयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | २ गणये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। आमः ।।
३ गणय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, १० अपठयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव आम।।
आमा अडमुद्यमकृतमाचष्टे इति अडयति।
४ अगणय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। १५३ अडि-धातोरूपाणि॥
५ अजीगण-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
६ गणया- ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। १ अडय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।।
७ गण्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। २ अडये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
८ गणयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ३ अडय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
| ९ गणयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आम।।
आमः।। ४ आडय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
| १० अगणयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ आडिड-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
कर्तृमन्तमाचष्ट इति करयति। ६ अडया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। ७ अड्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।।
१५६ करि-धातोरूपाणि। ८ अडयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः॥ १ करय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। ९ अडयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | २ करये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। आमः।।
३ करय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, १० आडयिष्य- त, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आम।। मतान्तरे आडयतीत्यादि।।
४ अकरय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। सुढमाचष्टे इति सुढयति।
५ अचकर-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १५४ सु-ढि-धातोरूपाणि।।
६ करया-चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ० ।।
७ कर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। १ सुढय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
८ करयिता-".रौ, रः। सि, स्थ:. स्थ। स्मि. स्वः. स्मः।। २ सुढये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।।
९ करयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ३ सुढय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
आमः।। आम।।
१० अकरयिष्य- तु, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। ४ स्वढय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
___अत्र ‘विन्मतो' (७,४,३२) इति विनो लुकि "त्र्यन्त्य०" ५ स्वडिढ- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
(७,४,४३) इत्यन्त्यस्वरादेलक। समानलोपित्वात् ६ सुढया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
सन्वत्कार्यभावः।। ७ सुढ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
त्वग्वन्तमाचष्ट इति त्वचयति। ८ सुढयिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ९ सुढयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
१५७ त्वगि-धातोरूपाणि॥ आमः।।
१ त्वचय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। १० स्वढयिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म, आव, आम।। २ त्वचये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म।।
गणयतीति गण, तमाचष्टे इति गणयति। ३ त्वचय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १५५ गणि-धातोरूपाणि॥
आम।।
जामा
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
497 ४ अत्वचय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। | ७ वसव्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ५ अतत्वच-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ८ वसवयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ त्वचया-कार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। । ९ वसवयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ७ त्वच्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्मा। आमः ।। ८ त्वचयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः॥ १० अवसवयिष्य- तू, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ त्वचयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
वृतमाचष्टे इति वृतयति। आमः।।
१५९ वृति-धातोरूपाणि।। १० अत्वचयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
| १ वृतय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। "विन्मतोर्णीष्ठेयसौ०" (७,४,३२) इति मतोलुंक्।।
२ वृतये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। वसुमन्तमाचष्टे इति वसयति वसवयति।
३ वृतय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १५८ वसि-धातोरूपाणि॥
आम॥ १ वसय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ४ अवृतय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ वसये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
५ अवीवृत-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ वसय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, | ६ वृतया- चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। आम।।
७ वृत्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ४ अवसय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ८ वृतयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ५ अववस-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ वृतयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ६ वसया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
आमः।। ७ वस्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। | १० अवृतयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ वसयिता-", रौ, रः । सि, स्थः, स्था स्मि, स्वः, स्मः।।
संक्रामन्तमाचष्टे करोतीति संक्रामयति। ९ वसयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
१६० सम्-क्रामि-धातोरूपाणि।। आमः।।
| १ संक्रामय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, १० अवसयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।।
आमः।। अत्र “विन्मतो०" (७,४,३२) इति विनो लुकि, "त्र्यन्त्य०" (७,४,४३) इत्यन्त्यस्वरादेर्लुक्। मतोलृपि
२ संक्रामये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। अनेकस्वरस्यान्त्यस्वरादेर्लुचं च विकल्पेनेच्छन्त्येके लगभावपक्षे
३ संक्रामय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, णौ गुणं चेच्छन्ति। तन्मते निम्नदर्शितान्यपि रूपाणि
आव, आम।। २५८ वसवि-धातोरूपाणि।।
४ असंक्रामय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
५ समचक्राम- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ वसवय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
६ संक्रामया-चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। २ वसवये-त, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
७ संक्राम्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ३ वसवय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि,
| ८ संक्रामयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। आव, आम।।
९ संक्रामयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ४ अवसवय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आमः।। ५ अववसव-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।।
१० असंक्रामयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ वसवया- ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
For.Private & Personal Use Only
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________
498
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग "त्र्यन्त्य०" (७,४,४३) इत्यन्त्यस्वरादेर्लुक्। | ३ मदय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, समानलोपित्वात् ह्रस्वाभावः सन्वत्कार्याभावश्च "न प्रादि०" आम।। (३,३,४) इति समो न धात्ववयवत्वम्।।
४ अमदय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। सरितमाचष्टे इति सरयति।
५ अमीमद-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। १६१ सरि-धातोरूपाणि।।
६ मदया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
७ मद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।। १ सरय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः॥
| ८ मदयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। २ सरये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम, व, म।।
९ मदयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ३ सरय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव,
आमः।। आम।।
१० अमदयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ अससय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
अत्र नित्यत्वादन्त्यस्वरादिलोपात् प्रागेव अदं विश्लेष्य म ५ अससर-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम, आव, आम।।
इत्यादेशः, पश्चादपि अन्त्यत्वरादिलोपो न लोपात् स्वरादेश इति ६ सरया-ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०॥
न्यायात् "लुगस्य०" (२,१,११३) इत्येव प्रवर्तते। तस्मिन्नापि ७ सर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।।
कते न "नैकस्वरस्य" (७.४.४४) इति निषेधात "णिति" ८ सरयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
| (४,३,५०) इति वृद्धिरपि न अधातुत्वात्। मतान्तरे९ सरयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
मादयतीत्यादीनि, मापयतीत्यादीनि च भवन्ति। आमः ।।
आवाम् अस्मान् वाचष्टे इति अस्मयति। १० असरयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। मतान्तरे सारयति।।
१६४ अस्मि-धातोरूपाणि।। मथमाचष्टे इति मथयति, मतान्तरे माथयति। | १ अस्मय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। १६२ मथि-धातोरूपाणि।।
| २ अस्मये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
३ अस्मय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १ मथय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
आम।। २ मथये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
४ आस्मय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ मथय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
५ आसिस्म-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। आम।।
६ अस्मया-ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। ४ अमथय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
७ अस्या -त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ५ अमीमथ-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ मथया- कार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
८ अस्मयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
९ अस्मयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ७ मथ्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ८ मथयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
आमः।। ९ मथयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | १० आस्मयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। आमः।।
तदाचष्टे इति तदयति, मतान्तरे तादयति। १० अमथयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
___ १६५ तदि-धातोरूपाणि।। मामाचष्टे इति मदयति।
१ तदय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। १६३ मदि-धातोरूपाणि।
२ तदये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।। १ मदय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ३ तदय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, २ मदये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
आम।।
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिमत्ययान्त)
499
४ अतदय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। ९ दृषयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ५ अतीतद-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आमः।। ६ तदया- ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
१० अदृषयिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ तद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
५ अददृषत्-अत्र समानलोपित्वात् सन्वत्कार्याभावः।। ८ तदयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
त्वामाचष्टे इति त्वदयति। ९ तदयिष्य- ति, तः; न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
१६७ त्वदि-धातोरूपाणि।। आमः।
१ त्वदय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। १० अतदयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
२ त्वदये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। दरदमाचष्टे इति दारदयति।
३ त्वदय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १६५ दारदि-धातोरूपाणि।
आम।। १ दारदय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।।। ४ अत्वदय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ दारदये-त. ताम, यः। : तम. त। यम. व म।।
५ अतित्वद-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ दारदय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, |६ त्वदया-कार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। आम।।
७ त्वद्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ४ अदारदय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
८ त्वदयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ५ अददारद-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
1 ९ त्वदयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ६ दारदया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
आमः।। ७ दारद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
। १० अत्वदयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
मतान्तरे त्वादयतीत्यादीनि, केषाश्चिन्मते त्वापयतीत्यादीनि। ८ दारदयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
अत्र नित्यत्वादन्त्यस्वरादिलोपात् प्रागेवं अदं विश्लेष्य त्व ९ दारदयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
इत्यादेशः, पश्चादपि अन्त्यस्वरादिलोपी न लोपात् स्वरादेश इति आमः।।
न्यायात् "लुगस्य०" (२,१,११३) इत्येव प्रवर्तते०, तस्मिन्नपि १० अदारदयिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
कृते न "नैकस्वरस्य" (७,४,४४) इति निषेधात "णिति " "जातिश्च णितद्धिते" इति पुंवद्भावेन दारदयति।।
(४,३,५०) इति वृद्धिरपि न अधातुत्वात्।। दृषदमाचष्ट इति दृषयति।
युवा युष्मान्वाचष्टे इति युष्मयति। १६६ दृषि-धातोरूपाणि।।
१६७ युष्मि-धातोरूपाणि॥ १ दृषय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।।
१ युष्मय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। २ दषये- तु, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
२ यष्मये- तु, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ३ दषय- तु/तात, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, | ३ युष्मय- तु/तात, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव
आम।। ४ अदृषय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। | ४ अयुष्मय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ५ अददृष-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अयुयुष्म-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ दृषया- कार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
६ युष्पया-चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ७ दृष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ७ युष्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ८ दृषयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ८ युष्पयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
आम।।
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________
500
९ युष्पयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
आमः ।।
१० अयुष्ययिष्य तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।। शरदमाचष्टे इति शरयति मतान्तरे शारयति ।
१६८ शरि धातोरूपाणि ।।
१ शरयति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आवः, आमः ।। २ शरये तु ताम् युः । तम्, त यम्, व, म।।
३ शरय तु/तात्, ताम् न्तु
तात् तम् त आणि आव
आम ।।
४ अशरय-त्, ताम्, न्, तम् तम् आव, आम॥ ५ अशशर तू, ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम ६ शरया शकार, इ० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास ३० ॥ स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ।। सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
७ शर्या तु स्ताम्, सुः ८ शरयिता रौ, र ९ शरथिष्यति, तः न्ति । सि, थः, थ आमि आव
,
,
आमः ।।
१० अशरयिष्य तु ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम।। वोधतीति भुत्, बुधमाचष्टे इति बुधयति । १६९ बुधि - धातोरूपाणि ।।
१ बुधयति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ॥ २ बुधये तु ताम् युः । तम्, त यम्, व, म
३ बुधय- तु/तात्, ताम्, न्तु
तात् तम् त। आनि आव
आम ।।
४ अवुधय-त्, ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम॥
५ अबूबुध- त्, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।।
६ बुधया शकार, ३० ॥ म्बभूव ३० ॥ मास, इ० ॥
७ बुध्या- त्, स्ताम्, सुः । स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ॥ ८ बुधयिता रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ बुधयिष्यति, तः न्ति सि, थः थ आमि आव
आमः ।।
१० अबुधविष्य तु ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम ।। लोमानि अनुमाष्टति अनुलोमयति । १७० अनु-लोमि धातोरूपाणि ||
१ अनुलोमयति, तः न्ति। सि थ था आमि आवः,
>
,
आमः ।।
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
२ अनुलोमये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म।। ३ अनुलोमय तु/तात्, ताम् न्तु /तात् तम् त आनि
आव, आम।।
४ अन्वलोमय-त्, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम।। अन्वलुलोम- तु ताम्, न्, तम्, तम्, आव, आम।। अनुलोमया - ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ॥
५
६
',
७ अनुस्या- तु स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, ८ अनुलोमयिता- ", रौ, रः । सि, स्थः,
स्मः ॥
९ अनुलोमविष्यति, तः न्ति सि, थः, थ आमि आव
"
समू, स्व, स्म ॥ स्थ । स्मि, स्वः,
आमः ।।
१० अन्वलोमयिष्य तु ताम्, न्तम्, ताम्, आव,
आम ।।
"न प्रादि० " इति अनोर्न धात्ववयवत्वम् । समानलोपित्वात् अनुलुलोमत्-अत्र
सन्चत्कार्याभावश्च ।।
ओजस्विनमाचष्ट इति ओजयति ।
१७१ ओजि - धातोरूपाणि ।।
ह्रस्वाभाव:
१ ओजय-ति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ ओजये तु ताम्, युः तम् । यम्, व, म
;,
३ ओजय तु/तात्, ताम्,
न्तु । : /तात्, तम्, त आनि, आव,
आम।।
४ औजय तु ताम्, न्, तम्, तम्, आव, आम ।। ५ अजिज त्, ताम्, न्। :, तम्, त । म्, आव, आम।।
६ ओजया- डकार, इ० ।। म्बभूव ३० ।। मास, इ० ॥
७
८
ओस्यात् स्ताम्, सुः स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ।। ओजयिता" रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
९ ओजयिष्य- ति, तः,
आमः ॥
१० औजयिष्य तु ताम्, न्।
तम्, ताम्, आव, आम।। " विन्मतो: " (७,४,३२) इति विनो लुक् । " त्र्यन्त्य०" (७,४,४२) इत्यन्त्यस्वरादिलुक् ॥
दुःखिनमाचष्टे करोति वा दुःखयति ।
१७२ दु:खि धातोरूपाणि ।।
१ दुःखयति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
501
m3 u
२ दुःखये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। 1८ पयसयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ३ दुःखय-तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, | ९ पयसयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः । आम।।
आमः।। ४ अदु:खय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।। १० अपयसयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अदुदुःख-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
इत्यादीन्यपि रूपाणि।। ६ दुःखया- ऋकार, इ०॥म्बभूव, इ०॥ मास, इ०।।
युवानमाचष्टे करोति वा कनयति यवयति। ७ दुःख्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।।
१७४ कनि-धातोरूपाणि॥ ८ दुःखयिता-'", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।।
१ कनय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। ९ दुःखयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
२ कनये- त, ताम, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। आमः।।
३ कनय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, १० अदुःखयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
आम।। मतान्तरे दुःखिनो णिचोऽनभिधानम्।।
४ अकनय-त, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। पयस्विनमाचष्ट इति पययति।
५ अचीकन-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १७३ पयि-धातोरूपाणि।।
६ कनया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।। १ पययति-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। | ७ कन्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। २ पयये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
८ कनयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्था स्मि, स्वः, स्मः।। ३ पयय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, ९ कनयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आम॥
आमः।। ४ अपयय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १० अकनयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अपपय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।।
"अल्पयुनोः कन्वा" (७,४,३३) इति वा कन् ६ पयया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
इत्यादेशः ।। ७ पय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
१७४ यवि-धातोरूपाणि।। ८ पययिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। १ यवय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। ९ पययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: | २ यवये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। आमः।।
३ यवय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, १० अपययिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।। आम।।
विनो लुपि अनकेस्वरस्यान्त्यस्वरादेर्लुचं विकल्पेनेच्छन्त्येके | ४ अयवय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। तन्मते
५ अयुयव-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ पयसय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
६ यवया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। २ पयसये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
७ यव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।।
८ यवयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। ३ पयसय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
९ यवयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आम।।
आमः।। ४ अपयसय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
१० अयवयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ५ अपपयस-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
"स्थूलदूर०" (७,४,३२) इति अन्तरस्थादेरंशस्य लुग ६ पयसया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
नामिनो गुणश्च।। ७ पयस्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।।
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________
502
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग राजानमाचष्टे इति राजयति।
१ सुखय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। १७५ राजि-धातोरूपाणि।।
२ सुखये- तु, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १ राजय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।।
३ सुखय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम।। २ राजये- तु, ताम्, युः। :, तम्, त। यम, व, म।।
४ असुखय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ राजय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव,
| ५ असुसुख-त्, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। आम।।
६ सुखया- कार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। ४ अराजय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
७ सुख्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ५ अरराज-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
८ सुखयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ राजया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ० ।।
९ सुखयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ७ राज्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
आमः।। ८ राजयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
| १० असुखयिष्य-त, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ९ राजयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
मतान्तरे सुखिनो णिचोऽनभिधानम्।। आमः।।
स्वामिनमाचष्ट इति स्वामयति। १० अराजयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। ५ अरराजत्। समानलोपित्वान्न ह्रस्वः सन्वत्कार्यं च।।
१७८ स्वामि-धातोरूपाणि।। श्वानमाचष्टे इति श्वनयति।
१ स्वामय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। १७६ श्वानि-धातोरूपाणि।।
२ स्वामये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
३ स्वामय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, १ श्वनय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
.आव, आम।। २ श्वनये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
४ अस्वामय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ श्वनय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, |
| ५ असस्वाम-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। आम।।
६ स्वामया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।। ४ अश्वनय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ स्वास्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ५ अशिश्वन- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ स्वामयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ६ श्वनया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। ९ स्वामयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ७ श्वन्या-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
आमः।। ८ श्वनयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
१० अस्वामयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
असस्वामत्, इत्यत्र समानलोपित्वान ह्रस्वः सन्वत्कार्यं च। ९ श्वनयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
स्रग्विणमाचष्ट इति सजयति। आमः।।
१७९ स्रजि-धातोरूपाणि।। १० अश्वनयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
श्वानयतीत्यादीनीति नागेशानुयायिनः। केषाश्चिन्मते | १ स्रजय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। शावयतीत्यादीनि, अन्येषां मते शुनयतीत्यादीनि।।
| २ स्रजये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। सुखिनं करोतीति सुखयति।
३ स्रजय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
आम।। १७७ सुखि-धातोरूपाणि॥
| ४ अस्रजय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिङ्मत्ययान्त)
503 ५ असस्रज-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ९ स्वापयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ६ स्रजया- कार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
आमः।। ७ स्रस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। १० अस्वापयिष्य- तु, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ सजयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।। नाम्नोऽपि "स्वपेर्यङ्डे च" (४,१,८०) इति ९ स्रजयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | य्वृतमिच्छन्त्यन्ये तन्मते ५ असुषुपत्।। आमः।।
गुफमाचष्टे इति गुफयति। १० अस्रजयिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
१८२ गुफि-धातोरूपाणि।। "विन्मतोः" (७,४,३२) इति विनो लुक्।
१ गुफय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। समानलोपित्वात् सन्वत्कार्याभावः।। अपो जलानि आचष्टे इति अपयति, मतान्तरे आपयति।
२ गुफये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
३ गुफय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, १८० अपि-धातोरूपाणि।।
आम।। १ अपय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ४ अगुफय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।। २ अपये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
५ अजूगुफ-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ अपय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, | ६ गुफया-शकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। आम।।
७ गुफ्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ४ आपय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।।
८ गुफयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
९ गुफयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ५ आपिप- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आमः ।। ६ अपया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
१० अगुफयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ७ अप्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
गुफ्धा तो क्विपि गुफ्। ८ अपयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
क्षीबमाचष्टे इति क्षीबयति। ९ अपयिष्य- ति, तः, न्ति। सि. थः. थ। आमि. आव: आमः।।
१८३ क्षीबि-धातोरूपाणि।। १० आपयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
| १ क्षीबय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
२ क्षीबये- तु, ताम्, युः।:, तम. त। यम, व, म। . स्वापं करोतीति स्वापयति। १८१ स्वापि-धातोरूपाणि।।
३ क्षीबय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव,
आम।। १ स्वापय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
४ अक्षीबय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। २ स्वापये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
५ अचिक्षीब-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ३ स्वापय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव,
६ क्षीबया-कार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
श्रीलया आम।।
७ क्षीब्या- त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ४ अस्वापय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
| ८ क्षीबयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ५ असिस्वप- त, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
| ९ क्षीबयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ६ स्वापया-अकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
आमः।। ७ स्वास्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। ।
१० अक्षीबयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ८ स्वापयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। | क्षीबधातो: विपि 'क्षीब' इति रूपम्।
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________
504
ककुभमाचष्टे इति ककयति । १८४ ककि - धातोरूपाणि ||
१ ककयति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आम: ।। २ ककये- त्, ताम्, यु: । :, तम्, त । यम्, व, म
ककय- तु/तात्, ताम्, न्तु।: /तात् तम् त। आनि, आव,
आम ।।
४ अककय-त्, ताम्, न्, तम् त। म्, आव, आम॥ ५ अचकक- तू, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ।।
६ ककया- श्ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ कक्या- त्, स्ताम्, सु: ।: स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ ककविता- रौ र सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ ९ ककविष्य ति, तः न्ति। सि, थः, थ आमि आव
J
आमः ॥
१० अककयिष्य तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम समनलपित्वात् सन्वत्कार्याभावः ।
मतान्तरे
काकयतीत्यादि ।।
स्तम्भमाचष्टे इति स्तम्भयति । १८५ स्तम्भ - धातोरूपाणि ।।
१ स्तम्भयति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। २ स्तम्भये त्, ताम्, यु: । :, तम्, त । यम्, व, म।। ३ स्तम्भय तु/तात्, ताम्, न्तु /तात् तम् त आनि आव, आम ।
४ अस्तम्भय-त्, ताम्, न्, तम्, त । म्, आव, आम ५ अतस्तम्भ- तू, ताम्, न्:, तम्, त । म्, आव, आम ।। ६ स्तम्भया - ञ्चकार, ३० ।। म्बभूव इ० ।। मास, इ० ।। स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म ।। सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
७ स्तभया- तु स्ताम्, सुः ८ स्तम्भयिता- " रौ, र ९ स्तम्भयिष्यति, तः न्ति सि, थ, थ आमि आव
"
आमः ।।
१० अस्तम्भविष्य तु ताम्, न्, तम् तम्, आव, आम।। स्तम्भूधातोर्विचि स्तम्भ इति शब्दः ॥
इदमाचष्टे इति इदयति । १८६ इदि धातोरूपाणि ॥
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग
१ इदयति, तः न्ति सि, थः थ आमि, आव, आमः ।। २ इदये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त । यम्, व, म ।।
३
इदय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । आनि, आव,
आम ।।
४ ऐदव-त्, ताम्, न्, तम्, ताम्, आव, आम।। ५ ऐदिद तू, ताम्, न्, तम् तम् आव, आम ॥
६ इदया- ञ्चकार, इ० ॥ म्बभूव, इ० ॥ मास, इ० ॥
७
इद्या- त्, स्ताम्, सु: 1: स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। इदयिता रौ र सि स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥
८
९ इदयिष्यति, तः, न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
आमः ।।
१० ऐदयिष्य तु ताम्, नू, तम्, त म्, आव, आम ।। शाम्यतीति शानू, शाममाचष्टे इति शामयति । । १८७ शामि- धातोरूपाणि ।।
१ शामयति, तः न्ति सि, थः, थ आमि, आव, आमः ।।
"
२ शामये तु ताम्, युः । तम्, त यम्, व, म
३ शामय- तु/तात्, ताम्, न्तु । : /तात्, तम्, त । अनि, आव,
आम ।।
४ अशामय-त्, ताम्, न्, तम् त। म्, आव, आम ।। ५ अशीशाम तु ताम्, न् तम् तम्, आव, आम।।
६
शामया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, ३० ॥ मास, इ० ॥
७
शाम्या- तू, स्ताम्, सुः । : स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म ।। ८ शामयिता" रौ र ९ शामयिष्य- ति, तः,
सि, स्थः, स्थ स्मि, स्वः स्मः ॥ न्ति । सि, थः, थ। आमि आव
आमः ॥
१० अशामयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम ।। अयम् अयादेशम् आचष्टे इति अययति, मतान्तरे आययति ।
१८८ अयि धातोरूपाणि ।।
१ अयय-ति, तः, न्ति । सि, २ अयये तु ताम्, युः ।
३ अवय- तु/तात्, ताम्, न्तु
आम ।।
-
थः, थ। आमि, आवः, आमः ॥ तम्, त यम्, व म।।
तात्, तम्, त आनि आव
४ आयय-त्, ताम्, न्, तम्, त म्, आव, आम॥ ५ आयिय- त्, ताम्, न् । :, तम्, त। म्, आव, आम ।।
६ अयया चुकार, ३० ।। म्बभूव, ३० ॥ मास, ३० ॥
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
505
७ अय्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। १ शलय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। ८ अययिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। २ शलये- त्, ताम्, युः । :, तम्, त। यम्, व, म।। ९ अययिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: | ३ शलय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, आमः।।
आम।। १० आययिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ अशलय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। वारमाचष्टे इति वारयति।
५ अशीशल- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १८९ वारि-धातोरूपाणि।।
६ शलया-ञ्चकार, इ०|| म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
७ शल्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। १ वारय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
८ शलयिता-", रौ, र: सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। २ वारये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
| ९ शलयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ३ वारय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव,
आमः।। आम।।
१० अशलयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ अवारय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
दिवमाचष्टे इति दिवयति। ५ अवीवर- त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ वारया-कार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ० ।।
१९२ दिवि-धातोरूपाणि।। ७ वार्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म॥ १ दिवय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।। ८ वारयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। २ दिवये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ९ वारयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | ३ दिवय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आनि, आव, आमः।।
आम।। १० अवारयिष्य- तु, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। | ४ अदिवय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। स्वराचष्टे इति स्वरयति, मतान्तरे स्वारयति। ५ अदीदिव- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १९० स्वरि-धातोरूपाणि।।
६ दिवया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
७ दिव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। १ स्वरय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।।
८ दिवयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। २ स्वरये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
९ दिवयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ३ स्वरय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव,
आमः।। आम।।
१० अदिवयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ अस्वरय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ असिस्वर-त्, ताम्, न्। : तम्, त। म्, आव, आम।।
तादृशमाचष्टे इति तादयति। ६ स्वरया- कार, इ०॥म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
१९३ तादि-धातोरूपाणि।। ७ स्वर्या- त, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। | १ तादय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ८ स्वरयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
२ तादये- तु, ताम्, युः। :, तम्, त। यम, व, म।। ९ स्वरयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
३ तादय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, आमः।।
आम।। १० अस्वरयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ,
४ अतादय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। शलमाचष्टे शलयति मतान्तरे शालयति।
५ अतताद-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १९१ शलि-धातोरूपाणि।।
| ६ तादया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________
506
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग ७ ताधा-त्, स्ताम्, सुः।:, स्तम्, स्त, सम्, स्व, स्म।।
१९६ त्विषि-धातोरूपाणि।। ८ तादयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। १ त्विषय-ति. तः न्ति। सि. थ:. थ। आमि. आवः. आमः ।। ९ तादयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | २ त्विषये- त. ताम. यः। : तम. त। यम. व. म।। आमः।।
३ त्विषय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव, १० अतादयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
आम।। ५ अततादत्-समानलोपित्वान्न हस्वः सन्वत्कार्याश्च ।।
४ अत्विषय-त, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। दिशमाचष्टे इति दिशयति।
५ अतित्विष-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १९४ दिशि-धातोरूपाणि।।
६ विषया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। १ दिशय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः ।।
|७ त्विष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। २ दिशये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
| ८ त्विषयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। ३ दिशय- त/तात, ताम, न्त।:/तात. तम. त। आनि. आव. ९ त्विषयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आमा
आमः।। ४ अदिशय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १० अत्विषयिष्य- त्, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। ५ अदीदिश- तु, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
पुंमांसमाचष्टे इति पुंसयति। ६ दिशया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ० ।।
१९७ पुंसि-धातोरूपाणि।। ७ दिर्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
| १ पुंसय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ८ दिशयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। २ पंसये- त, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ९ दिशयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: । ३ पंसय-त/तात, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, आमः ।।
आम।। १० अदिशयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
४ अपुंसय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। चक्षुषा पश्यतीति चक्षयति।
५ अपुपुंस-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १९५ चक्षि-धातोरूपाणि॥
६ पुंसया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। १ चक्षय-ति, तः, न्ति। सि, थः, था आमि, आव:, आमः।। । ७ पुस्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
८ पुंसयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। २ चक्षये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
९ पुंसयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: ३ चक्षय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आणि, आव, आम।।
आमः।। ४ अचक्षय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
१० अपुंसयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म, आव, आम।।
विद्वांसमाचष्टे इति विद्वयति। ५ अचचक्ष-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ चक्षया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।। .
१९८ विद्वि-धातोरूपाणि।। ७ चर्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। १ विद्वय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः ।। ८ चक्षयिता-", रौ, र: । सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
२ विद्वये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। ९ चक्षयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | ३ विद्य- त/तात. ताम, न्तु।:/तात, तम्, त। आनि, आव, आमः ।।
आम।। १० अचक्षयिष्य-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ४ अविद्वय-त, ताम, न। :, तम, त। म, आव, आम।। त्विषमाचष्टे इति त्विषयति।
[५ अविविद्व-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामधातुप्रक्रिया (णिप्रत्ययान्त)
507
आम।।
६ विद्वया-ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
गोरक्षमाचष्टे इति गोरयति। ७ विव्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।।
२०१ गोरि-धातोरूपाणि।। ८ विद्वयिता-", रौ, र:। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
१ गोरय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। ९ विद्वयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
|२ गोरये-त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। आमः ।।
३ गोरय- तु/तात्, ताम्, न्तु। :/तात्, तम्, त। आणि, आव, १० अविद्वयिष्य-त, ताम्, न्।: तम. त। म. आव. आम।। णिवर्जनान्न वस उष्॥
४ अगोरय-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। गोदुहमाचष्टे इति गोदयति।
५ अजुगोर-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १९९ गोदि-धातोरूपाणि॥
६ गोरया- ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। १ गोदय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। | ७ गोर्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। २ गोदये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। |८ गोरयिता-".रौ. रः। सि. स्थ:. स्थ। स्मि. स्व:. स्मः ।। ३ गोदय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात्, तम्, त। आनि, आव, ९ गोरयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव: आम।।
आमः।। ४ अगोदय-त्, ताम्, न्।:, तम्, त। म्, आव, आम।।
१० अगोरयिष्य- तु, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ५ अजुगोद-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।।
समानलोपित्वात् हस्वाभावः सन्वत्कार्याभावश्च । ६ गोदया- ञ्चकार, इ०।। म्बभूव, इ०।। मास, इ०।।
तक्षमाचष्टे इति तक्षयति। ७ गोद्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ८ गोदयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।।
२०२ तक्षि-धातोरूपाणि।। ९ गोदयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः | १ तक्षय-ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आवः, आमः।। आमः ।।
| २ तक्षये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।। १० अगोदयिष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। | ३ तक्षय- त/तात. ताम, न्तु।:/तात, तम, त। आणि, आव, समानलोपित्वात् ह्रस्वाभावः सन्वत्कार्याभावश्च ।।
आमा लिहमाचष्टे इति लिहयति।
४ अतक्षय-त, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। २०० लिहि-धातोरूपाणि।।
५ अततक्ष- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १ लिहय-ति, त:, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:, आमः।। | ६ तक्षया- ञ्चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।। २ लिहये- त्, ताम्, युः। :, तम्, त। यम्, व, म।।
| ७ तक्ष्या-त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त, । सम्, स्व, स्म।। ३ लिहय- तु/तात्, ताम्, न्तु।:/तात, तम्, त। आनि, आव, ८ तक्षयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः।। आम।।
९ तक्षयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आ ४ अलिहय-त्, ताम्, न्। :, तम्, ताम्, आव, आम।।
आमः।। ५ अलीलिह-त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। १० अतक्षयिष्य- त्, ताम्, न्। :, तम्, त। म्, आव, आम।। ६ लिहया- चकार, इ० ।। म्बभूव, इ० ।। मास, इ०।।
आख्यानं, नलोपाख्यानं कंसवधं, सीताहरणं रामप्रव्रजनं ७ लिह्या- त्, स्ताम्, सुः। :, स्तम्, स्त,। सम्, स्व, स्म।। | राजागमनं, मृगरमणम्, आरात्रिविवासमाचष्टे इत्यादिषु, ८ लिहयिता-", रौ, रः। सि, स्थः, स्थ। स्मि, स्वः, स्मः ।। इन्द्रियाणां जयं, क्षीरस्य पानं, देवानां यागं, धान्यस्य क्रयं, ९ लिहयिष्य- ति, तः, न्ति। सि, थः, थ। आमि, आव:
धनस्य त्यागम्, ओदनस्य पाकं करोतीत्यादिषु च बहुलवचनान्न आमः ।।
भवति। मतान्तरे तु भवति-आचष्ट इत्यर्थे णिच् । १० लिहायष्य-त्, ताम्, न्।:, तम्, ताम्, आव, आम।। | तथाहि-'आख्यानात कतस्तदाचष्टे कल्लक प्रकतिप्रत्यापत्तिः
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________
508
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग प्रकृतिवच्च कारकम्' इति वार्तिकम्। आख्यानवाचकात् कृदन्तात् | रात्रिविवासमाचष्टे रात्रिविवासयति, चैत्रपाकमाचष्टे चैत्रेण तदाचष्टे इत्यर्थे णिच्, णिच्प्रकृत्यवयवकृतो लुक्, तस्यैव कृतो पाचयति, इति। यत्रानेकविशेषणविशिष्टा क्रिया प्रत्ययार्थस्तत्र या प्रकृतिर्हन्यादिस्तस्याः प्रत्यापत्तिः विकारपरित्यागेन क्रियाविशेषाभिव्यक्तये उपसर्गप्रयोग आवश्यकः, यथा स्वरूपेणावस्थितिः, प्रकृतिवत् कृत्प्रकृतिकणिजन्तवत्, कारकं | विपाशयति, संपाशयति। पाशिक्रिया हि विमोचनसंयमनाद्यनेच हेतुमण्णिचः प्रकृतेर्हन्यादेर्हेतुमण्णौ यादृशं कारक | कविशेषणविशिष्टा सती प्रत्ययवाच्या, ततश्चोपसर्गप्रयोगाभावे धातावन्तर्भूतं द्वितीयान्तं यादृशं च कार्यं कुत्वतत्वादि तदिहापि | एकतरेणापि विशेषणेन वैशिष्ट्यं न प्रतीयेत। यत्र इति वार्तिकार्थः। उक्तवार्तिकेन कंसवधमाचष्टे इत्यर्थे त्वेकविशेषणविशिष्टा क्रिया प्रत्ययार्थस्तत्र संदेहाभावादुपसर्गो न कंसवधशब्दाण्णिचि वधादेशनिवृत्तौ प्रकृतिवतत्कारके | प्रयुज्यते। यथा श्येन इवाचरतीति श्येनायते। एवं कुत्वत्वादिकार्ये च कंस घातयति, घातयेत्, घातयतु, अघातयत्, । प्रत्ययस्यानेकार्थत्वेऽपि अर्थविशेषाभिव्यब्ल्यर्थमुपसर्गप्रयोगः। अजीघतत्, घातयांचकार, घात्यात् घातयिता, घातयिष्यति, यथा हस्तिना अतिक्रामति अतिहस्तयतीति। अनेकोपसर्गविशिष्ट अघातयिष्यत्, इति। सीताहरणमाचष्टे सीतां हारयति, क्रियायाः प्रत्ययार्थत्वे शब्दशक्तिस्वाभाव्यादेक एवोपसर्गार्थः रामप्रव्रजनमाचष्टे रामं प्रव्राजयति, राजागमनमाचष्टे । प्रत्ययार्थेऽन्तर्भवति राजानमागमयति, मृगरमणमाचष्टे मृगं रमयति, | यथा-भाण्डानि समाचिनोति सम्भाण्डयते इति।।
इति श्रीमत्तपोगणगगनाङ्गणगगनमणि-सार्वसार्वज्ञशासनसार्वभौम-विद्यापीठादिप्रस्थानपञ्चकसमाराधक संविग्नशाखीय-आचार्यचूडामणि- अखण्डविजयश्रीमद्गुरुराजवि-जयनेमिसूरीश्वरचरणेन्दिरामन्दिरेन्दिन्दिरायमाणेनान्तेवासिना शास्त्रविशारदेन कविरत्नेन व्याकरणवाचस्पतिना महोपाध्याय-लावण्यविजयगणिना विरचितस्य
धातुरत्नाकरस्यनामधातुप्रक्रिया निरूपणे णिच्प्रत्ययान्तप्रकरणं सम्पूर्णम्। ॥ समर्थितश्च धातुरत्नाकरस्य नामधातुनिरूपणो नाम विभागः ॥
गच्छतः स्खलनं क्वापि भवत्येव प्रमादतः। हसन्ति दुर्जनास्तत्र समादधति सज्जनाः॥२॥ छद्मस्थेषु सदा स्खलद्गतितया दोषप्रबन्धान्वये नो हास्यास्पदमत्र दोषघटनायां स्यामहं धीमताम्। नो प्रार्थ्याः कृतिनो निसर्गगरिमावासा मया शोधने येषां दोषगणप्रमार्जनविधि:स्वाभाविकोऽयं यतः॥२॥
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________