Page Text
________________
508
धातुरत्नाकर चतुर्थ भाग प्रकृतिवच्च कारकम्' इति वार्तिकम्। आख्यानवाचकात् कृदन्तात् | रात्रिविवासमाचष्टे रात्रिविवासयति, चैत्रपाकमाचष्टे चैत्रेण तदाचष्टे इत्यर्थे णिच्, णिच्प्रकृत्यवयवकृतो लुक्, तस्यैव कृतो पाचयति, इति। यत्रानेकविशेषणविशिष्टा क्रिया प्रत्ययार्थस्तत्र या प्रकृतिर्हन्यादिस्तस्याः प्रत्यापत्तिः विकारपरित्यागेन क्रियाविशेषाभिव्यक्तये उपसर्गप्रयोग आवश्यकः, यथा स्वरूपेणावस्थितिः, प्रकृतिवत् कृत्प्रकृतिकणिजन्तवत्, कारकं | विपाशयति, संपाशयति। पाशिक्रिया हि विमोचनसंयमनाद्यनेच हेतुमण्णिचः प्रकृतेर्हन्यादेर्हेतुमण्णौ यादृशं कारक | कविशेषणविशिष्टा सती प्रत्ययवाच्या, ततश्चोपसर्गप्रयोगाभावे धातावन्तर्भूतं द्वितीयान्तं यादृशं च कार्यं कुत्वतत्वादि तदिहापि | एकतरेणापि विशेषणेन वैशिष्ट्यं न प्रतीयेत। यत्र इति वार्तिकार्थः। उक्तवार्तिकेन कंसवधमाचष्टे इत्यर्थे त्वेकविशेषणविशिष्टा क्रिया प्रत्ययार्थस्तत्र संदेहाभावादुपसर्गो न कंसवधशब्दाण्णिचि वधादेशनिवृत्तौ प्रकृतिवतत्कारके | प्रयुज्यते। यथा श्येन इवाचरतीति श्येनायते। एवं कुत्वत्वादिकार्ये च कंस घातयति, घातयेत्, घातयतु, अघातयत्, । प्रत्ययस्यानेकार्थत्वेऽपि अर्थविशेषाभिव्यब्ल्यर्थमुपसर्गप्रयोगः। अजीघतत्, घातयांचकार, घात्यात् घातयिता, घातयिष्यति, यथा हस्तिना अतिक्रामति अतिहस्तयतीति। अनेकोपसर्गविशिष्ट अघातयिष्यत्, इति। सीताहरणमाचष्टे सीतां हारयति, क्रियायाः प्रत्ययार्थत्वे शब्दशक्तिस्वाभाव्यादेक एवोपसर्गार्थः रामप्रव्रजनमाचष्टे रामं प्रव्राजयति, राजागमनमाचष्टे । प्रत्ययार्थेऽन्तर्भवति राजानमागमयति, मृगरमणमाचष्टे मृगं रमयति, | यथा-भाण्डानि समाचिनोति सम्भाण्डयते इति।।
इति श्रीमत्तपोगणगगनाङ्गणगगनमणि-सार्वसार्वज्ञशासनसार्वभौम-विद्यापीठादिप्रस्थानपञ्चकसमाराधक संविग्नशाखीय-आचार्यचूडामणि- अखण्डविजयश्रीमद्गुरुराजवि-जयनेमिसूरीश्वरचरणेन्दिरामन्दिरेन्दिन्दिरायमाणेनान्तेवासिना शास्त्रविशारदेन कविरत्नेन व्याकरणवाचस्पतिना महोपाध्याय-लावण्यविजयगणिना विरचितस्य
धातुरत्नाकरस्यनामधातुप्रक्रिया निरूपणे णिच्प्रत्ययान्तप्रकरणं सम्पूर्णम्। ॥ समर्थितश्च धातुरत्नाकरस्य नामधातुनिरूपणो नाम विभागः ॥
गच्छतः स्खलनं क्वापि भवत्येव प्रमादतः। हसन्ति दुर्जनास्तत्र समादधति सज्जनाः॥२॥ छद्मस्थेषु सदा स्खलद्गतितया दोषप्रबन्धान्वये नो हास्यास्पदमत्र दोषघटनायां स्यामहं धीमताम्। नो प्रार्थ्याः कृतिनो निसर्गगरिमावासा मया शोधने येषां दोषगणप्रमार्जनविधि:स्वाभाविकोऽयं यतः॥२॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001923 |
| Book Title | Dhaturatnakar Part 4 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Lavanyasuri |
| Publisher | Rashtriya Sanskrit Sansthan New Delhi |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 522 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |