________________
स्थानासूत्रे
(82
सारथयः - रथवाहकाश्चत्वारः
चत्वारो हयाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा - युक्तो नामैको युक्तः, युक्तो नामैकोऽयुक्तः ४, एवमेव चचारि पुरुषजातानि प्रज्ञप्तानि तद्यथा-युक्तो नामैको युक्तः, एवं युक्तपरिणतः, युक्तरूपः, युक्तशोमः सर्वेषां प्रतिपक्षः पुरुषजातानि । मू० १३ । टीका - " चनारि सारही " इत्यादि प्रज्ञप्ताः, तद्यथा - एको योजयिता- रथोऽश्वादीनां संलग्नीकर्ता भवति किन्तु नो वियोजयिता- रथाश्वादीनां पृयकर्ता न भवति इति प्रथमो भङ्गः | १ | तथाएको वियोजयिता भवति नो योजयिता, इति द्वितीयः | २| एको योजयिता भवति विजयिताऽपि इति तृतीयो भङ्गः | ३| एको नो योजयिता भवति नो त्रियोज
इसी प्रकार से चार प्रकार के 'हय' कहे गये हैं, जैसे कोई एक हप (घोडा) युक्त युक्त होता है - १ इत्यादि ४ । इसी प्रकार ४ चार पुरुष जात कहे गये हैं, जैसे युक्त युक्त इत्यादि - ४ | इसी प्रकार युक्त परिणत - युक्तरूप और युक्त शोभा सम्पन्न ये सप पद् जोड़कर यहां भङ्ग रचना कर लेनी चाहिये
तात्पर्य इस सूत्र का ऐसा है - रथवाहक नाम सारथिका है ये चार प्रकार के कहे गये हैं सो उनमें कोई एक सारथि ऐसा होता है जो रथ में अश्व आदिकों को संलग्न ही करता है किन्तु - रथले उन अश्वादिकों को अलग नहीं करता है इस प्रकार का यह प्रथम भङ्ग है । तथा - कोई एक सारथिं ऐसा होता है जो केवल रथादिकों से अश्वादिकों को अलग ही करता है उन्हें उसमें संलग्नजोडना नहीं करता है ऐसा यह द्वितीय भङ्ग है - २ तथा कोई एक सोरवि ऐसा होता है जो रथादिमें अश्वादिकों को योजित और वियोजिन भी करता है ऐसा यह तृतीय भङ्ग है - ३ तथा - कोई ऐक सारथि
એજ પ્રમાણે ઘેાડાના પશુ ચાર પ્રકાર કચ છે—(૧) કેઈ એક ઘેાડા યુયુક્ત હાય છે, ઇત્યાદિ ચાર પ્રકાર સમજવા પુરુષના પણ્ યુયુક્ત આદિ ચાર પ્રકાર સખજવા એજ પ્રમાણે યુક્તપરિણત, યુક્તરૂપ અને યુકનશાભા સપન્ન, આ પદેને જોડીને પશુ બીજી વધુ ચતુમ'ગી દૃષ્ટાન્તસૂત્ર અને દાન્તિક પુરુષસૂત્ર વિષે સમજી લેવી.
આ સૂત્રને ભાવાર્થ આ પ્રમાણે —રથ ચલાવનારને સાત કહે છે. તેના નીચે પ્રમાણે ચાર પ્રકાર કહ્યા છે—(૧) કેઈ એક સારથિ એવા હૈય છે કે જે રથ સાથે અશ્વ દિને જોડે છે ખરો પણ તેમને રથથી છૂટા કરતા નથી (૨) કોઈ એક સારથિ અશ્વાદિકોને સ્થથી અલગ કરે છે પણ તેમને રથ સાથે જોડતેા નથી. (૩) કોઇ એક સારથિ અશ્વાદિકોને રથ સાથે જોડે છે પણ ખરી અને તેમને વિયેાજિત (અલગ) પણ કરે છે (૪) કોઈ
