________________
२८८
स्थानाने तु वहिःशल्यः-क्रियापरिणतातिचार-आलोचितातिचारो न भवति, इति प्रथमः १, तथा-एको बहिःशल्यो पहिः शल्यमालोचिततया यस्य स तया-आलोचितातिचारो भवति न तु अन्तःशल्यः-अनालोचितातिचारी भवति, इति द्वितीयः २। तथा-एकोऽन्तःशल्योऽपि-अनालोचितातिचारोऽपि वहिःशल्योऽपि आलोचितातिचारोऽपि भवति, इति तृतीयः । तथा-एको नो अन्तःशल्यो न यहि शल्यः। इति चतुर्थः ४ (२) शल्य जिसके अन्तःकरणमेंही रहता है बाहर में नहीं रहता है, याहरमें तो वह जितनी भी क्रियाएँ करता है उनमें अतिचार नहीं लगाता है अतः ऐसा वह मनुष्य क्रिया परिणत अतिचारवाला नहीं होनेसे आलोचित अतिचारवाला नहीं होताहै, इस प्रकारका यह प्रथमभङ्गहै। तथा कोई एक पुरुप ऐसा होता है जो बहिःशल्यवालाही होताहै, अन्तःशल्यवाला नहीं होना है, ऐसा वह पुरुष बाहिरी क्रिया जो अतिचार लगते हैं, उनकी तो आलोचना नहीं करता है, केवल मानसिक अतिचारोंका ही आलोचना करता है ऐसा वह पुरुष द्वितीयभङ्गमें लिया गया है । तथा तीसरे प्रकारका पुरुप ऐसा होता है जो कायिक और मानसिक दोनों प्रकारके भी अतिचारोंकी आलोचना नहीं करता है अर्थात् मानसिक अतिचारोंकी आलोचना नहीं करनेसे अन्तःशल्यवाला भी होता है, और बाहिरी क्रियामें आगत अतिचारोंकी आलोचना नहीं करनेसे बहिःशल्यवाला भी होता है ऐसा वह पुरुष तृतीयभङ्गवाला होता है । तथा चतुर्थभङ्गमें वह पुरुष રૂપ શલ્ય કેવળ તેના અતઃકરણમાં જ રહે છે, પણ બહાર રહેતું નથી. એટલે કે તેની બાહ્ય ક્રિયાઓ અતિચાર રહિત હોય છે. તેથી તે મનુષ્ય કિયા પરિણત અતિચારવાળે નહીં હોવાથી આલોચિત અતિચારવાળો હોત. નથી, આ પ્રકારનો આ પહેલે ભાંગે છે (૨) કેઈ એક પુરુષ એ હેય છે કે જે બહિ શલ્યવાળા હોય છે પણ અન્તઃશલ્યવાળ હતો નથી. એ પુરુષ બાહ્ય ક્રિયાકાંડમાં જે અતિચારે લાગે છે તેમની આલોચના તો કરતા નથી, પણ માનસિક અતિચારેની જ આલોચના કરે છે. આ પ્રકારને પુરુષ બીજા ભાંગામાં ગણાવી શકાય છે. (૩) કોઈ એક પુરુષ એવો હોય છે કે કાયિક અને માનસિક અને પ્રકારના અતિચારોની આલોચના કરતા નથી. એટલે કે માનસિક અતિચારોની આલોચના નહીં કરવાને કારણે તે અંતઃશલ્યવાળો પણ હોય છે અને બાહ્ય ક્રિયાકાંડોને લીધે લાગેલા અતિચારોની આલેચના નહીં કરવાને કારણે બાહ્યશલ્યવાળો પણ હોય છે. આ પ્રકારને પુરુષ ત્રીજા ભાંગાવાળે ગણાય છે. (૪) કોઈ એક પુરુષ એ હોય છે કે
