________________
४६
-
-
स्थानाङ्गसूत्रे अक्खरसमं पदसमं तालसमलयसमगहसम वावि ।
नीसासि ओससिअसमं संचारसमं सरा सत्त ॥ ३ ॥ छाया-पूर्ण रक्तं चालकृतं च व्यक्तं च तथैवमविघुटम् ।
मधुरं समं मूललितम् अष्ट गुणा भवन्ति गेवस्य ॥ १ ॥ उरः कण्ठशिरोविशुद्वं च, गीयते मृदुकरिमितपदबद्धम् । समतालपत्युत्क्षेपं सप्तस्वरसीसरं गेयम् ।। २ ॥ अक्षरसमं पदसम तालसमलयसमग्रहसमम् ।। निःश्वसितोच्छ्वसितसमं सञ्चारसमं स्वराः सप्त ॥ ३॥" इति । अयमर्थ:-पूर्ण गेयरयाङ्गं सकलस्वरकलाभियुक्तम् १, रक्त-गेयरागेण भावि. तस्य गेयस्याङ्गं रक्तमित्युच्यते २, अलङ्कृतम्-अन्यान्यस्फुटस्वरविशेपशोभितम् ३, व्यक्तम्-अक्षरस्करप्रकटनसंयुतम् ४, तथा-एवम्-अविजुष्टं-विक्रोशनमिय यद् विस्वर न भवति तत् ५, मधुरं-गधुमत्तकोकिलारुतवन्मधुरस्वरम् ६, समंतालशस्वरादिसाम्योपेतम् ७, सुललितं-स्वरघोलनाप्रकारेणं शुद्धातिशयेन कल. ___ " पुण्णं रत्तं च अलंकिअं च" इत्यादि । इन श्लोकोंका ऐला भाव है, जो गेय समता स्त्रर एवं कलाओंसे युक्त होता है वह गेय पूर्ण कहलाता है १। गेय रागसे युक्त जो पेय होताहै, वह रक्त कहलाता है । अन्य अन्य स्फुट स्वर विशेषों से जो शोभित होताहै, वह व्यक्त कहलाता है ३। जो अक्षर स्वर इनकी स्पष्टतासे युक्त होताहै, वह व्यक्त कहलाता है । चिल्लाने की तरह से जो गेय विस्वर लहीं होताहै, वह गेय अविघुष्ट कहलाताहै ५। मधुकालमें वसन्त मत्त कोकिलाके स्वरकी तरह जो मधुर स्वरवाला होताहै, वह गेय मधुर कहलाताहै। जिसमें स्वरोंका संचार खेलता सा प्रतीत होता हो, वह गेय सुकुमार कहलाताहै ७ और जिसमें तालकी एवं वांसुरी आदि के स्वरोंकी समानता हो वह
(૧) જે ગેય સમસ્ત સ્વરો અને કલાઓથી યુક્ત હોય છે, તે ગેયને પૂર્ણ કહેવાય છે. (૨) ગેય રાગથી યુક્ત જે ગેય હોય છે તેને રક્ત કહે છે (૩) અન્ય અન્ય સ્કુટ સ્વર વિશેષેથી શોભાયમાન જે ગેય હોય છે તેને વ્યક્ત કહે છે (૪) જે ગેય અક્ષર અને વરની સ્પષ્ટત થી યુક્ત હોય છે તેને વ્યક્ત કહે છે. (૫) જે ગેયમાં સ્વર તૂટતા નથી–સૂર ફાટી જતો નથી તે ગેયને અવિઘુણ કહે છે. (૬) વર્ષાકાળે મત્ત એવી કોયલના સ્વરના જેવો જે મધુર સ્વર હોય છે તે ગેયને મધુર કહે છે. (૭) જેમાં સ્વરોને (સૂ ) સંચાર રમત રમાતી હાય-સૂરોની રમત જામી હોય એવી પ્રતીતિ થાય છે તે ગેયને સુકુમાર કહે છે. (૮) જે ગેયમાં તાલની અને વાંસળી
