________________
सुधा टीका स्था० ४ ४ ० ४१ कषायस्वरूपनिरूपणम्
કરું
f
-
एवामेव चत्तारि कसाया ' इत्यादि - एवमेव - उक्ताऽऽवर्तत्रदेव क्रोधा दयः कपायाश्चत्वारः प्रज्ञताः- तत्तुल्यत्वेनोक्ताः, तद्यथा - क्रोधः कपापः खराऽऽवर्तमानः क्रोधे खराssसाभ्यं च परापकारकरणकठोरत्वेन बोध्यम् १, तथामान उन्नताssवर्त समानः-माने तत्साम्यं । पत्रतृणादि वस्तुन इव मनस उन्नतत्वस्थापकत्वेन २, तथा माया गृहावर्तसमाना- मायायां तत्साम्यं च परम दुर्लक्ष्यत्वेन २, तथा - लोभ आमिपावर्तसमानः, तत्साम्यं च अनर्थ परम्परापातसमाक्रान्तेऽपि जने पुनः पुनः पतनकारणत्वेन । खराssवर्तादिसाम्यं क्रोधादीनां मोक्त नतु सामान्यानामिति,
" एवमेव चत्तारि कसाया " इसी प्रकार से क्रोधादिक चार कषायें कही गई हैं । कषाय करावर्तसमान होती है, क्रोधकबाग में खरावर्त की समानता परके अपकार करने से और कठोर होनेसे कही गई जाननी चाहिये। मान म्ननावर्त के समान होता है, सो मानमें उन्नतावर्त की समानता पत्र तृणादि वस्तु की तरह सनको उन्नरूपसे स्थापक होनेके कारण कही गई है । मायामें जो गूढावर्त समानता कही है वह उसे परमदुर्लक्ष्य होने के कारण कही गई है, और जो लोभ में आमिषावर्त समानता कही है वह अनर्थकी परम्परा के आने पर भी पुनः पुनः उसीमें गिरानेके कारण से कही गई है, यह सामान्य क्रोधादिकाँ में नहीं कही है, किन्तु जो उत्कृष्ट कोधादिक हैं उनमें ही कही गई है ऐसा समझना चाहिये ।
" एवामेत्र चत्तारि कसाया એ જ પ્રક રના ક્રોધાદિક ચાર કષ ચેને બતાવ્યા છે. ક્રોધકષાય ખરાવત સમાન હોય છે. ક્રોધકષાયને ખરાવત સમાન કહેવાનુ કારણ એ છે કે તે ખરાવત સમાન કઠોર અને અપકાર કરનારા હોય છે. માનકષાયને ઉન્નતાવત સમાન કહેવાનુ કારણ એ છે કે જેમ ઉન્નતાથત પત્ર, તૃણાદિને ઉન્નત સ્થાને ચડાડે છે, તેમ આ કષાય પશુ મનનું ઉન્નત રૂપે સ્થાપક હાવથી તેને ઉન્નતાવૃત સમાન કહ્યુ છે માનથી યુક્ત ખનેલે જીવ અભિમાનથી યુક્ત મનવાળા મને છે સાચા કષયને ગૂઢાવ સમાન કહેવાનું કારણ એ છે કે માયા એ પરમ દુર્લક્ષ્ય હાય છે માયાયુક્ત માણુ-સના મનેાભાવને પારખવાનું કાર્ય દુષ્કર હોય છે. લેાભને આમિષાવત સમાન કહેવાનુ કારણ એ છે કે અન”ની પરમ્પરા આવવા છના પશુ જીવ ફરી. ફરીને લેાભકષયમાં પડયા જ કરે છે, તેને છેડવાને સમ બની શકતા નથી ધાદિકામાં જે ખરાવત આદિ સાથે સમાનતા પ્રકટ કરવામાં આવી છે, તે સામાન્ય કાધાક્રિકમા ગ્રડણુ કરવાની નથી, પરન્તુ ઉત્કૃષ્ટ ધાર્દિકામાં જ આ સમાનતા સમજવી જોઇએ.
स्था०-१२
