________________
सुधा टीका स्था०४३०४सू०४४ समुद्घातस्वरूपनिरूपणम् ___टीका-णेरइयाणं चत्तारि' इत्यादि-नैरयिकाणां-नारकाणां समुद्घाताः यथास्वभावस्थितानामात्मप्रदेशानां वेदनादिमिः सप्तभिः कारणैः सस्-सम्यग् उद्घातनानि-स्वभावादन्यभावेन परिणयनानि समुद्घाताः शरीरादहिर्जीवप्रदेश प्रक्षेपरूपाः,चत्वारः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-वेदनासमुद्घातः-वेदनया समुद्घातः१, तथाकपायसमुद्घातः कपायैः समुद्घाता२, तथा-मारणान्तिक समुद्घात:-मरणमेवान्तो मरणान्तः, तत्र भवो मारणान्तिकः स एव समुद्घातस्तथा ३, तथा-चैकियसमु. द्घातः-वैक्रियाय समुद्घातो वैक्रियसमुद्घातः ४ ॥४४॥
वैक्रियसमुद्घातो हि लब्धिरूप इति लब्धिप्रस्तावाद्विशिष्टश्रुतलब्धिसम्प
"गैरइयाणं चत्तारि समुग्घाया" इत्यादि । टीकार्थ-नैरयिकों में चार समुद्घात कहे गयेहैं, जैसे-वेदना समुदघात? कषाय समुद्घात २, मारणान्तिकसमुद्घात ३ और वैक्रियममुद्घात ४ । यथा स्वभाव से स्थित आत्मपदेशों का वेदना आदि सात कारणों से जो अन्य स्वभावसे परिणमन होता है वह समुद्घान है । इसका तात्पर्य
ऐसाहै कि शरीरसे बाहर जीव प्रदेशों का जो प्रक्षेप (निकालना) होताहै वह समुद्घान है, इसमें वेदना से जो समुद्घात होता है वह वेदना समुदघात है १, कषायों से जो समुदघात होता है वह कषाय समु-द घात है २, मरणरूप अन्त समय में जो समुद्घात होता है वह मारणानितक समुद्घात है ३, एवं विक्रिया ( अनेक आकार बनाना) के लिये जो समुद्घात होता है वह वैफियसमुद्घातहै ।। सू० ४४ ॥
यह वैक्रियसमुद्घात लधिरूप होता है, अतः लब्धि के सम्बन्ध ___"णेरइयाण चत्तारि समुग्घाया " त्याટીકાર્ય–નારકમાં ચોર સમુદઘાતને સદ્ભાવ હોય છે– (૧) વેદના સમુદ્દઘાત, (२) ४पाय समुद्धात, (3) भारान्ति समुद्धात अने (४) वैठिय समुद्धात યથા સ્વભાવે રહેલા આત્મપ્રદેશનું વેદના આદિ સાત કારણોથી જે અન્ય વભાવ રૂપે પરિણમન થાય છે તેનું નામ સમુદ્રઘાત છે. એટલે કે શરીરની બહાર જીવપ્રદેશનો જે પ્રક્ષેપ થાય છે તેનું નામ સમુદ્રઘાત છે તેમાં વેદનાથી જે સમુદ્રઘાત થાય છે તેને વેદના સમુદ્રઘાત કહે છે કષાથી જે સમુદ્રઘાત થાય છે તેને કષાય સમુદુઘાત કહે છે મરણ રૂપ અત સમયમાં જે સમુદ્દઘાત થાય છે તેને મારણાતિકસમુઘાત કહે છે વિક્રિયાને માટે જે સમુદ્દઘાત થાય છે તેને વિક્રિય સમુઘાત કહે છે કે સુ ૪૪
આ વૈકિય સમઘાત લબ્ધિરૂપ હોય છે, આ લબ્ધિના સંબંધને અનુલક્ષીને હવે સૂત્રકાર વિશિષ્ટ કૃતલબ્ધિથી યુક્ત જીવનું નિરૂપણ કરે છે. स्था०-६१
