________________
२८६
स्थानागसूत्रे ___ एवं-एको व्रणरोह्यपि प्रण करोऽपि इति तृतीयः ३, तथा-एको नो व्रणसं. रोही नो व्रणकरः । इति चतुर्थः । ४ ।
इत्यात्मचिकित्सकनिरूपणा । अथ चिकित्स्यत्रणं दृष्टान्तीकृत्य पुरुपभेदानाह
" चत्तारिवणा" इत्यादि-व्रणाश्चत्वारः प्रत्रताः, तद्यथा-एक:-कश्चिद् व्रणः अन्तःशल्यः-अन्त:-मध्ये शल्यं-यस्यादृश्यमानतया सोऽन्तःशल्यो भवति, किन्तु बहिःशल्यो-वहिः-त्रणस्यान्तर्गताल्पशल्यापेक्षया वहि:प्रदेशे शल्यं यस्य स बहिःशल्यो न भवति इति प्रथमः । १ । तथा-एको बहिशल्यो भवति होतीहै किन्तु व्रणकर द्रव्यकी अपेक्षाक्षतकर(घाव करनेवाला)नहीं होता है और भावकी अपेक्षा अतिचार कर नहीं होता है ऐसा यह द्वितीय भङ्ग है । कोई एक पुरुष ऐमा होताहै,जो व्रण संरोही भी होताहै, और व्रणकर भी होता है ऐसा यह तृतीय भङ्गहै । तथा कोई एक पुरुप ऐसा होता है जो न व्रणसरोही होता है और न व्रणकर होता है ४ इस प्रकारसे यह आत्मचिकित्सककी निरूपणा है .. अब सूत्रकार चिकित्साके योग्य व्रणको दृष्टान्तभूत करके पुरुष भेदोंका कथन करते हैं
" चत्तारि वणा" इत्यादि-व्रण चार प्रकारके कहे गये हैं जैसेकोई एक व्रण ऐसा होता है जो अन्तःशल्यवाला होता है, किन्तु यहिःशल्यवाला नहीं होता है अदृश्यमान होनेसे नहीं दिखलाई पडनेसेमध्यमें है शल्य-दुःख जिसको ऐसा वह व्रण अन्तःशल्यवाला कहा गया , શુદ્ધિ કરનારા હોય છે પરંતુ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ ત્રણ (ક્ષત-ઘાવ) કરનારા હેતું નથી અને ભાવની અપેક્ષાએ અતિચાગનુ સેવન કરનારો પણ હવે નથી. (૩) કેઈ એક પુરુષ એ હોય છે કે જે વણકર પણ હોય છે અને ઘણુસરોહી પણ હોય છે. (૪) કેઈ એક પુરુષ એ હોય છે કે જે વણકર પણ હોતો નથી અને ત્રણસોહી પણ હોતો નથી. આ પ્રમાણે આત્મચિકિ સકનું નિરૂપણ કરીને હવે સૂત્રકાર ચિકિત્સાને ચેપગ્ય ત્રણના દૃષ્ટાન્ત દ્વારા પુરુષ ભેદનું કથન કરે છે–
" चत्तारि वणा" त्याहि-माना नीचे प्रमाणे यार ५४२ ४ा छ'(१) मे प्रण (धाव) अन्त:शयवाणे डाय छ ५५ "नो वहिः शल्य." બહિર્શલ્યવાળો હોતે નથી એટલે કે કઈ વ્રણ એ હોય છે કે જે અદશ્ય માન હવાથી અંદર અંદર વ્યથા કરનારે હોય છે, પણ શરીરના બાહા ભાગમાં પીડા કરનારો હોતો નથી. અથવા કોઈ ત્રણ એ હોય છે કે જે આંતરિક વેદના ઉત્પન્ન કરનારે હોય છે પણ બાહદના ઉત્પન્ન કરનારે
