________________
स्थानासूत्रे
४३०
वरी नदी नदी जलार्थो गर्तः कूषिकादिः जनस्थानविशेषः तस्मिन् यदुदकं समाना यथा-विदरोदकं नद्यादि स्रोतः सम्बन्धे पुनः पुनर्जलमिळितंसदल्पमपि शीघ्रं न व्ययमेति तथा या मतिः स्वल्पाप्यन्यान्यार्यतर्कमात्रकुशला झटिति नापैतीन न्यान्यार्थोहनमात्रदक्षत्वाज्यदित्यव्ययत्वाच्च तत्समाना व्यवहियत इति द्वितीया मवि २ तथा-सर उदकंसमाना- यथा - सरोगतजलं पुष्कळत्वाद्वहु स्वीकरण है। तथा बिदरोदक समान जो बुद्धि होती है वह ऐसी होनी है-विदर नाम उसका है जो नदी के तट आदि पर जलके खड्डा होना है, या कूप आदि जलका स्थान विशेष होता है उसके उदकके जैसी जो बुद्धि होती है वह विदोदक समान वृद्धि है। विदरोदक जिस तरह नदी आदि के स्रोतके सम्बन्धसे पार २ मिल जाने पर स्वल्प होना हुआ भी शीघ्र पयको नाशप्राप्त नहीं होता है, उसी प्रकार जो मस्विप होती हुई भी अन्य अन्य अर्थके तर्क मात्र से कुशल हो जाती है और जल्दी नष्ट नहीं होती है वह विदरोदक समान बुद्धि है । यह विरोदक समान वृद्धि भी यद्यपि मात्रामें अल्प होती है परन्तु अन्य अन्य अर्थ सम्बन्धी कहापोह से तर्क से यह दक्ष हो जाती है, उन २ विषय तर्कणा गवेषणा आदि करते रहने से वह थोड़ी होती
ई भी विस्तृत विशाल जैसी ज्ञात होती है, और यह शीघ्र नष्ट भी नहीं होती है इसलिये इसे विदर के उदक जैसा कहा गया है। तालाबका
,
હવે વિશદક ગમાન બુદ્ધિનું સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવે છે- વિદુર એટલે નદીના પટમાં ગાળેàા વિરડા ( ખાટા ) અથવા કૂવે. જેમ નદીમાં અચા નીના કિનારે ગાળેલુ ખાટા નદીની સાથે ઘસડાઈ આવતી રેતીને લીધે પૂરાઈ પૂરાઇને નાના અનતે જાય છે પણુ તેમાં પાણીની આય તે ચાલુ જ રહે છે, અને તે શીઘ્ર નષ્ટ થઇ જતેા નથી, એ જ પ્રમાણે જે મતિ સ્વલ્પ હોવા છતાં પણું અન્ય અન્ય અના ( વિષયના ) તા માત્રથી પુષ્ટ ઘની જાય છે, પશુ જલ્દી ના પામતી નથી, એવી મતિને વિદરાદક સમાન કરી છે. આ વિશદક સમાન બુદ્ધિ પણ જો કે અલ્પ માત્રાવાળી હોય છે, પરન્તુ અન્ય અન્ય અર્થ ષયક ઉડાપા (તર્ક) થી દક્ષ થઇ જાય છે. તે વિષયમાં તર્ક, ગવેષભુ! આદિ કરતા રહેવાથી અલ્પ હોવા છતાં પશુ વિસ્તૃત રાય એવી લાગે છે અને શીઘ્ર નાશ પામતી નથી. તેથી તેને વરના પાણી જેવી કર્યું છે.
