________________
४३८
स्थानास्त्र तथा- चत्तारि पुरिसजाया' इत्यादि-एको मित्रम्-अन्तःस्नेहकृत्त्या मुहसवति स पुनर्वायोपचारकरणात् मित्ररूप-मुहदाकारी भवति १, तथाएको मित्रमन्तच्या, किन्तूपरिण्टान्मित्रोपचाराकरणादमित्ररूपः-शत्रुरूपो भवतीति द्वितीयः । तथा-एकोऽमित्रम्-गात्रुःस्नेहरहितत्वात्सपुनर्मित्ररूपः-मुह दाकारो भवतीति तृती? ३, तधा-एकोऽमित्रममित्ररूपश्च भवतीति चतुर्थः।४।(२) है और संक्लेश परिणामोंका हेतु होकर बादमें भी दुर्गतिका निमित्त हो जानेसे अमित्र होता है । जैसे अविनीत पुत्र कलन आदिजन ४ ___ पुनश्च-" चत्तारि पुरिसजाया" इत्यादि-पुरूपजात चार कहे गये हैं -जैसे-मित्र मित्ररूप १ मित्र अमित्र रूप २ अनित्र मित्र रूप ३ और अभिन्न अमित्र रूप ४। इनमें कोई एक मनुष्य ऐसा होता है, जो भीतरमें भी स्नेह वृत्तिवाला होता है, एवं बाह्य में भी प्रेम रूप प्रवृत्ति या व्यवहार आदि करनेकी प्रवृत्ति उत्तम रखता है। वह मित्र मित्ररूप मनुष्य है ११ कोई एक मनुष्य ऐसा होता है, जो अन्तरङ्गकी वृत्तिले तो मित्र होता है, पर घायमें ऊपरसे वह मित्रके योग्य उपचार करनेकी वृत्तिले रहित होताहै, अतः वह शनुरूप प्रतीत होताहै । कोई एक मनुष्य ऐसा होताहै जो वास्तव में अन्तरङ्गमें रहसे तो शून्य होना है पर ऊपरी व्यवहार से सुलत होनेका ढोंग करताहै। હેવાને કારણે દુર્ગતિના નિમિત્ત રૂપ હોવાને કારણે અમિત્ર રૂપ જ રહે છે, એવાં અવિનીત પુત્ર, પત્ની આદિને આ ચેથા પ્રકારમાં મૂકી શકાય છે.
" चत्तारि पुरिसजाया" त्यादि-मा प्रमाणे पाय या२ पु२५ प्र!
छे-भत्र-भित्र३५, (२) मित्र-मभित्र३५, (3) ममत्र-भित्र३५ भने (४) मभित्र-भित्र३५.
હવે આ ચારે ભાંગાનું સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવે છે–(૧) કોઈ એક મનુષ્ય એ હેાય છે કે જેના હૃદયમાં આપણા પ્રત્યે સારો પ્રેમ હોય છે અને તેને બાહ્ય વ્યવહાર, હાવભાવ આદિ પ્રવૃત્તિ પણ નેહપૂર્ણ જ હોય છે એવા મનુષ્યને મિત્ર-મિત્રરૂપ કહી શકાય છે. (૨) કઈ માણસ એ હોય છે કે જેના હૃદયમાં તે આપણા પ્રત્યે સનેહ હોય છે, પણ તેનું બાહ્ય વર્તન મિત્રને ગ્ય નહીં હોવાથી તે અમિત્રરૂપ લાગે છે. (૩) કેઈ એક મનુષ્ય એવો હોય છે કે જેનું હૃદય વાસ્તવિક સ્નેહ વિનાનું હોય છે, પણ તેના બાહા વર્તનને કારણે–નેહના દંભને કારણે તે આપણને મિત્રરૂપ લાગે છે. (૪) કેઈ એક મનુષ્ય આન્તરિક અને બાહ્ય બને રૂપે સનેહ
