________________
सुधा टीका स्था० ४ उ०४ सू० २८ चतुर्विधबुद्धिनिरूपणम्
પ્રથ
"
अहवा चउहि मई " इत्यादि - अयत्रा - मतिश्चतुर्विधा प्रज्ञता, तद्यथाअरञ्जरोदकसमाना- अरञ्जरम् - जलघटः, तदलिञ्जरमित्यपि प्रसिद्धम्, तस्मिन् यदुदकं तत्समाना तत्तुल्या मतिः, तत्सादृश्यं च वह्नर्थग्रहणोत्प्रेक्षणधरणाशक्तत्वा दल्पत्वेनाऽस्थिरत्वेन च बोध्यम्, अयं भावः - यथा - अरञ्जरोदकं - स्वल्पपरिमाणं सच्छीघ्रं व्ययमेति तथा-मतिरपि स्वल्पमेवार्थे गृह्णाति उत्प्रेक्षते धरति च शीघ्रमेव चापैतीति तत्सदृशी व्यपदिश्यते इति प्रथमा मतिः १ | तथा-विदरोदकसमानाचन्द्रिकामें किया गया है - अतः वहांसे देख लेना चाहिये " अहवा
व्हिा मई" इत्यादि अथवा मति चार प्रकारकी कही गई है । जैसे- अरञ्जरोदक समान १ विदरोदक समान २ सर उदक समान ३ और सागरोदक समान १ अरञ्जर नाम घटका है इसे अलिञ्जर भी कहा जाता है, इसके पानी के जैसी जो बुद्धि होती है वह अरञ्जरोदक समान बुद्धि है, वुद्धि में जो यह अरञ्जरोदक समानता प्रकट की गई है, वह अल्पना और अस्थिरताकी अपेक्षासे प्रकट की गई है, क्योंकि ऐसी बुद्धि ह अर्थ ग्रहण नहीं करती है उसका उत्प्रेक्षण एवं उसकी धारणा भी नहीं करता है, भाव यह है कि जिस प्रकार से अरव्जोदक स्वल्पपरिमाणवाला होता है, और शीघ्रही खर्च हो जाता है उसी प्रकार से ऐसी मति भी स्वल्पही अर्थको ग्रहण करती है उतनेही अर्थका वह विचार करती है और उतनेही अर्धकी वह धारणा करती है एवं शीघ्रता मे नष्ट हो जाती है। इस प्रकार से यह अरब्जोदक जैसी बुद्धिके विषयका Eat at मई " इत्याहि--अथवा भतिना नीचे प्रमाणे यार अकार यागु ह्या छे- (१) सरह समान, (२) विहरोह समान (3) સરક સમાન અને (૪) સાગર।દક સમાન,
r
· અરજર ' એટલે ડા—તેને અલિંજર પણ કહે છે તેના પાણીના જેવી જે બુદ્ધિ હાય છે, તેને અરજાઇક સમાન બુદ્ધિ કહે છે. ઘડાના પાણીમાં જેવી અલ્પતા અને અસ્થિરતા ડાય છે એવી અલપતા અને અસ્થિરતાવાળી બુદ્ધિને અર’જરાક- સમાન કહે છે. આ પ્રકારની બુદ્ધિ બહુ અને ગ્રહણુ કરતી નથી, તેનુ ઉત્પ્રેક્ષણ અને તેની ધારણા પણુ કરતી નથી. જેમ ઘડાનું પાણી સ્વલ્પ પ્રમાણુવાળું હાય છે અને જલ્દી વપરાઈ જાય એવુ' હાય છે, એ જ પ્રમાણે એવી મતિ પણ સૂત્ર૫ અને જ ગ્રહણ કરે છે, એટલા જ અર્થાંના તે વિચાર કરે છે અને એટલા જ અની તે ધારણા કરે છે, અને શીવ્રતાથી નષ્ટ થઇ જાય છે. આ પ્રકારનુ` અરજોદક સમાન બુદ્ધિતુ' અહીં સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવ્યું છે,
66
