________________
૨૩
सुधा टीका स्था०४७४ स २८ चतुर्विधवुद्धिस्वरूपनिरूपणम् क्षित्वा औत्पत्तिकीमेवबुद्धिं तद्भेदतयाऽऽह । औत्पत्तिकीवुद्धिहि यथा क्षयोपशममपेक्षते तथा तदन्यच्छास्त्रं वा कर्मवाऽभ्यासादिकं नापेक्षत इति, ____ यद्वा-औत्पत्तिकी बुद्धिः लोकद्वयाऽविरुद्धैकान्तिकफलशालिनी सा यथा बुद्धया बुद्धयुत्पत्तितः पूर्व स्वयमदृष्टोऽपरमुखादनाकर्णितो मनसाऽप्यचिन्तितोऽर्थी यथावत् सद्योऽवबुध्यते, यदाह
" पुन्बमदिममुया वेइयत्तक्लणविमुद्धगहियहा।
अबाहयफलजोगा बुद्धी उप्पत्तिया नाम ॥ १॥" छाया-" पूर्वमदृष्टाश्रुताविदित तत्क्षणविशुद्धष्टहीतार्था ।
अव्याहतफलयोगा बुद्धिरौत्पत्तिकी नाम ॥ १ ॥” इति । उ०-केयल औत्पत्तिकी बुद्धि के प्रति ही क्षायोपशम कारण होता हो ऐसी बात तो नहीं है वह तो समस्त बुद्धियों के प्रति प्रधान कारण होता है, परन्तु यहां जो उसकी विवक्षा नहीं की है उसका कारण उसमें उत्पत्ति मात्र प्रयोजनकी विवक्षा है, यह औत्पत्तिकी बुद्धि क्षायोपशमिक बुद्धिकाही एक भेद है। औत्पत्तिकी बुद्धि जिस प्रकारले क्षार्योपशमकी अपेक्षा रखती है, उस प्रकार से वह अन्य शास्त्रको या अभ्यासादिरूप कर्मकी अपेक्षा नहीं रखती है।
यहा-यह औत्पत्तिकी बुद्धि दोनों लोकोमें अविरूद्ध ऐकान्तिक फलवाली होती है। यह अपनी उत्पत्तिके पहिलेही स्वयं अष्ट परके मुखसे अश्रुत और मनसे अचिन्तित ऐसे विषयको यथावत् जान लेती है सोही कहा है-" पुच्चमदिनसुया" इत्यादि । यह बुद्धि पूर्वमें कभी
ઉત્તર–કેવળ ઔત્પત્તિકી બુદ્ધિની જ ઉત્પત્તિમાં પશમ કારણભૂત બને છે, એવી કેઈ વાત નથી. પરંતુ તે તે સમસ્ત બુદ્ધિઓની ઉત્પત્તિમાં મુખ્ય કારણરૂપ બને છે. પરંતુ અહીં જે તેનું વૈર્ણન કરવામાં આવ્યું નથી તેનું કારણ એ છે કે તેમાં ઉત્પત્તિ માત્ર રૂપ પ્રજનની જ વિવક્ષા થઈ છે. તે પરિકી બુદ્ધિ ક્ષાપશમિકી બુદ્ધિના જ એક ભેદ રૂપ છે. ઔત્પત્તિકી બુદ્ધિ જેટલા પ્રમાણમાં પશમની અપેક્ષા રાખે છે એટલા જ પ્રમાણમાં અન્ય શાની કે અધ્યાય આદિ રૂપ કમની અપેક્ષા રાખતી નથી. અથવા આ ઔત્પત્તિકી બુદ્ધિ અને લેકમાં ( આલોક અને પરલોકમાં) અવિરૂદ્ધ અને એકાતિક ફલ આપનારી હોય છે. આ બુદ્ધિ અષ્ટ, અદ્ભુત અને અગ્નિતિત વિષયોને પણ યથાર્થ રૂપે જાણી લે છે. કહે છે કે–
" पुब्वमदिट्ठमसुया " त्या-पूर्व ४६ी नही देणे, नयी नहीं
