________________
वाटीका स्था० उ० सू०४२ दृष्टान्तमेव निरूपणम्
२११
यद्वा ज्ञातमुपपत्तिमात्रं ज्ञातहेतुत्वात् यथा - " करमा धान्यानि क्रीयन्ते ? यस्मान्मुधान लभ्यन्ते" । यद्वा-' किमर्थः धर्मः क्रियते, मुधा कल्याणं न जायते" इति । अथवा - उपमानमात्र ज्ञातम्, यथा-सुकुमारः करः कमलवत्, इति । एवको जो उपदेश दिया है वह कविने अपनी तरफ से कल्पित किया हैं अतः इस प्रकार के आख्यानक कल्पित दृष्टान्त हैं । और ये प्रमादपतित व्यक्तियोंके धनयोवनादिक अनित्य हैं इस वातको समजाने के लिये कहे जाते हैं ।
तुम 'धान्यको उत्तर में कहा
अथवा-धर्म
अथवा - ज्ञातको हेतु होने से जो उपपत्ति मात्र होता है वह ज्ञात है जैसे- " कस्मात् धान्यानि क्रीयन्ते ? यस्मात् दुधा न लभ्यन्ते " यद्वा-" किमर्थः धर्मः क्रियते ? सुधा कल्याणं न जायते " क्यों खरीद रहे हो ? इस प्रकारके प्रश्न के है कि विना खरीदे चावल नहीं मिलते हैं क्यों किया जाता है ? विना धर्मका किये कल्याण नहीं होता है इस प्रकारका यह सब कथन उपपत्ति मात्र है, क्योंकि यह ज्ञातकाही हेतु है । अथवा- जो उपमान मात्र होता है वह ज्ञात है जैसे-“ सुकुमारः करः कमलवत् " कमलकी तरह कर - हाथ सुकुमार है यहां कमल उपमान होनेसे ज्ञात स्वरूप है इस प्रकारसे साध्यके ત્યતા વિષે ઉપદેશ આપવાની વાત કવિ કલ્પિત હોવાથી તેને કલ્પિત દૃષ્ટાન્ત રૂપ ગણી શકાય. પ્રમાદપતિત વ્યક્તિએને ધન, યૌત્રન અદિની અનિત્યતા ખતાવવા માટે આ પ્રકારનું દૃષ્ટાન્ત આપવામાં આવે છે
અથવા—જ્ઞાતના હેતુરૂપ હાવાથી જે ઉપપત્તિ માત્ર રૂપ હાય છે, તે ज्ञात छे. प्रेम के “ कस्मात् धान्यानि कीयन्वे १ यस्मात् मुधा न लभ्यते " अथवा – “ किमर्थ धर्मः क्रियते १ मुधा कल्याणं न जायते " तभे धान्यने શા માટે ખરીદિ રહ્યા છે ?’” આ પ્રશ્નના ઉત્તર રૂપે કહેવામાં આવે છે કે તે ખરિધ્યા વિના ચાખા મળતા નથી અથવા ધમ શા માટે કરવામાં भावे छे ? "
"
उत्तर – “ धर्म र्या विना भवतु दयालु तु नथी. " मा अठारनु' સમસ્ત કથન ઉપપત્તિ માત્ર જ છે કારણ કે તે જ્ઞાતના જ હેતુ છે. અથવાઉપમાન માત્ર હાય છે તે જ્ઞાત છે-જેમ કે-“ सुकुमारः करः कमलवत् હાથ કમળના જેવાં સુકુમાર છે ” અહીં કમલ ઉપમાન હાવાથી જ્ઞાત સ્વરૂપ છે. આ પ્રકારે સાધ્યના મેાધક સ્વરૂપવાળુ' જ્ઞાત ઉપાધિ ભેદની અપે
16
